Skip to main content

Full text of "C. Cornelii Taciti opera, ex recensione Joh. Augusti Ernesti"

See other formats 


Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world’s books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book’s long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 


public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 





We also ask that you: 


+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual 
personal, non-commercial purposes. 





and we request that you use these files for 


+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google’s system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


+ Maintain attribution The Google “watermark” you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can’t offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book’s appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 






About Google Book Search 


Google’s mission is to organize the world’s information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world’s books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
afhttp://books.google.com/ 














‘1914 


CAII CORNELII TACITI 


QUÆ EXTANT 


OMNIA OPERA 


EXCUDEBAT C. L. F. PANCKOUCKE 


TYPOGRAPHUS. 





22170 





CAIUS CORNELIUS 
TACITUS 


QUALEM OMNI PARTE ILLUSTRATUM 


POSTREMO PUBLICAVIT 


JER. JAC. OBERLIN 


QUI POSTUMAS EJUSDEM ANNOTATIONES ET SELECTA VARIORUM 


ADDITAMERTA SUBJUREIT 


JOS. NAUDET 


EX AIGIA INSCRIPTIONUM ET LITTERARUM ACADEMIA 
IN IMSTITUTO GAULICO 





VOLUMEN TERTIUM 


PORSROS LATINE PROFRKSSOR 


MDCCCXIX 





S-IT-2S MRS 


CARLA LAS GUN SLLRALA LOU VA VILLA AA IR LR VALVE VAL IANA VE LAVAL ALES L'AVR 


TABULA 


RERUM QUÆ IN HOC TERTIO VOLUMINE CONTINENTUR. 





Can ConneLit TaciTi historiarum libri quinque su- 


perstites. 
Liber primus. Breviarium. ........... Pag. 1 
Liber secundus. Breviarium . . .......... 135 
Liber tertius.. Breviarium …. . ..... 257 
Liber quartus. Breviarium. . ........... 273 
Liber quintus. Breviarium. . ........... oo 


AN. B. Ante postumas Oberlini adnotationes appositum est hoc 
signum *. 


ARLvveAne 





VAR RAS LAS LARALARE LEUR VOTRE AR VUE VAR LA LAS 


C. CORNELII TACITI 
HISTORIARUM 


LIBER PRIMUS. 


BREVIARIUM LIBRI. 


Car. I. Præfamen. Auctoris dignitas, ætas, institutum. — I], 
IT. Præsentis historiæ summa capita. —1V, V. Status ur- 
bis, mens exercituum , habitus provinciarum, occiso Ne- 
rone. Nymphidius, imperium adfectans, oppressus. — VI, 
VII. Galbam crudélitas sua, ætas, corporis forma et ami- 
corum vitia reddunt invisum.— VIII, IX. Status Hispaniæ, 
Galliæ, Germanicorum exercituum, Britanniæ, lllyrici. 
— X. In Syria Muciani virtutes et vitia. F1. Vespasiani, 
Judaïicum bellum administrantis, animus in Galbam. — 
XI. Ægypti, Africæ, Mauretaniæ, Rætiæ, Norici, Thraciæ : 
Italiæ status COSS. Galba et Vinio. 

XII. Deficiente superioris Germaniæ milite, Galba de 
adoptando Cæsare cogitat. — XIII. Vinius Othoni favet, 
non ita Laco et Icelus. — XIV. Galba, transactis imperit 
comitiis, Pisonem eligit, hominem antiqui moris et severum, 
cui — XV, XVI. adoptionis caussas et imperii administrandi 
consilium aperit. — XVII. Pisonis inter hæc moderatio ,— 
XVIII. Adoptio in castris nuncupata, — X1IX. tum in se- 
natu. Legati ad defectores missi. — XX. Neronis prodigæ 
donationes rescissæ. 

XXI. Othoni spe lapso consilium in turbido,— XXII. ins- 
tigantibus libertis, servis, mathematicis; — XXIII, 
XXIV. paratis jam ante militum studiis per blanditias et 

3. I 


HISTORIARUM 


Jargitiones , oscitante ad id præfecto. — XXV, XX VI. Ergo 
jam legiones et auxilia pro Qthone. XX VIL Mox consa- 
lutatus imperator — XX VIE. castris prætorianis infertur. 
XXIX, XXX. Piso cohortem, quæ in palatio stationem 
agit, hortatur ad fidem. — XXXI. {ka parat signa, reliquis 
copiis deficientibys. — XXXII, XXXIII. Plebis adulatio 
et levitas. Fluctuat Galba cum amicis, an occurrendum ? 
— XXXIV. Præmittitur in castra Piso. Falsus de occiso 
Othone rumor. — XXXV. Populus et senatus Galbæ ; — 
XXX VI. castra Othonifavent. —XXX VII, XXX VIII. Hic 
militum animos oratione sibi conciliat ; Galbæ et Pisoni red- 
dit infensos. Arma militi dividit. — XXXIX. Agitat Laco 
de cæde Vinii. — XL. Galba fluctuat. Plebs nutat. Otho- 
niani forum irrumpunt. — XLI. Galba desertus, occisus, 
— XLII. sic et Vinius. — X£LIII. Sempronii Densi fides. 
” Piso cæsus, — XLIV. magna Othonis lætitia. Cxdium præ- 
mia poscentes jussu Vitellii postea interfecti. — X LV. Adu- 
lantur senatus et populus victorem Othonem , qui coercendo 
militum furori impar. — XLVI. Hi vacationes sibi remitti 
petunt. Laco et Icelus çæsi. — XLVIL Pisonis et T. Vinii 
sepultura, — XL VIII. elogia , testamenta. —XL1X. Galbæ 
” sepultura, ætas, nobilitas, mores, honores. 
7 EL. Trepidam urbem npvus de Vitellio auntius exterret. 
Vespasianum nonuulli augurantur. — LL Initia Vitelliani 
motus ex bello Julii Vindicis, et secutis inde disçordiis inter 
legiones et Gallos. — LIT, LIIT. Vitellius , suo ingenio igna- 
vus, ad res novas stupulatur a Valente et Cæcina legatis. 
— LIV, LV. Legiones utriusque Germaniæ fidem in Galbam 
exuunt, — LVI. segni spectatore Hordeonio Flacco legato. 
— LVII. Valens Vitellium imperatorem cousalutat, magno 
militum studio ; — LV1ITL. quibus poscentibus multi cæsi. — 
LIX. Julius Civilis periculum evadit. Undique viribus auc- 
tus, — LX. inter fœdas legatorum discordias, — LXI. duos 
exercitus in Italiam mittit. — LX1I. Torpet Vitellius; ardor 


et vis militum ultro ducis munia implet. — LXH, Subito_ 


furore correptus miles ab excidio Divoduri ægre temperat. 
* Gallias terror iavadit. — LXIV, Vitellio adhærent — 


LIBER I. 3 


LXV. Lugdunenses ex vetere odio milites in eversionem 
Viennensiura impellunt ; — LXVL. isti tamen donis placan- 
tur et precibus. Valentis avaritia et libido. — LXVII, 
LX VIII. Helvetios, Vitellii imperium abnuentes, Cæcina, 
belli avidus, cædit. — LXIX. Aventicum ægre impunitatem 
salutemque impetrat. — LXX. In Vitellii partes transgressa 
Italiæ parte, Cæcina Alpes superat. 

LXXI. Otho prudenter se gerit; Mario Celso ignoscit. — 
LXXII. Tigellinus infamem vitam exitu inhonesto fœdat. 
LXXIIL Galvia Crispinilla cum mala Othonis fama peri- 
çulo exempta. — LXXIV. Principes mutuo sibi conditio- 
mes offerunt; mox rixantes flagitia invicem objectant, et 
— LXXV. insidiatores immittunt. — LXXVI. Distractis 
inter utrumque exercitibus ac provinciis, bello opus. — 
LXX VII. Otho imperatorem agi; honores, — LXX VIII 
civitaters , jura dilargitur; de celebranda Neronis memoria 
agitat. 

LXXIX. Sarmatæ Roxolani Mœsiam irrumpentes cæsi. 
— LXXX—LXXXIL Seditio gravis, in ipsa urbe termere 
orta, eum magno metu atque discrimine primorum civitatis, 
precibus et lacrimis Othonis componitur, qui — LXXXII{, 
LXXXIV. milites ad concordiam et modestiam hortatur. — 
LXXX V. Istis compositis, omamia suspicionum et formidinis 
plena, præcipuo patrum meta. — LXX X VI. Prodigia Otho- 
nis cladem præsagientia. — LXXX VII, Is, lustrata urbe, 
Narbonensem Galliam adgredi statuit et — LXXX VIII. cum 
multis nebilibus L. Vitellium æmuli fratrem secum ducit. — 
LXXXIX. lade varii animorum motus. — XC. Commen- 
data patribus republica Otho festinat ad bellum. Trachali 
eloquentia usus Otho, in quem studia et voces vulgi. Gesta 
bæc paucis mensibus, 

IMP, SERY. GALBA ET T. VINIO COSS. 


Le 


4 


HISTORIARUM 


A. U. 822. 
À. C. 69. 


I. Éwrrron mihi operis Ser. Galba iterum, T. Vinius 
consules erunt. Nam, post conditam urbem, octingen- 
tos et viginti prioris ævi annos multi auctoresretulerunt, 
dum res populi rom. memorabantur pari eloquentia ac 
libertate. Postquam bellatum apud Actium, atque om- 
nem potestatem ad unum conferri pacis interfuit, magna 


COMMENTARIUS. 


Ser. Galba iterum, T. Pinius coss. 
Vaulgo appellant T.Junium. Atmihi 
religio non fuit sequi scripturam an- 
tiqui marmoris eruti ad radices mon- 
tis Cælii : SER. GALBA nl. T. VINIO. 
Coss. a quo præsertim staret Plutar- 
chus, qui c. 27. fere hunc hominen 
Tiros ‘OBiniov, aut Oùirsor appellat. 
Simile mendum in Suet. Aug. 27. 
ubi T. Junius Philopæmen, scri- 
bitur, qui ex Dione 47, 4. est Wr- 
nius; etsi Appiani scriptura Civ. 4, 
44. firmat vulgatam. Sane Junia 
gens nobilior, quam ut in hunc 
hominem conveniat : cujus pater 
duntaxat ex familia prætoria, ut Ta- 
citus infra refert. Lips. Bud. Servius 
Galba iterum Titus Junius.. De no- 
mine Vini v. Casaub. ad Suet. 1. c. 

DCC. et XX. Exacte si putas, 
XXIL. reperies. Lirs. Sic (nccxx) 
omnes editi a Beroaldo ad Ryckium : 
unde clare patet, Berosldum hos li- 
bros non e MS. Flor. edidisse , qui 
totidem literis habet octingentos et 
uiginti, ut alii MSS. Reg. (Bud.) 
Agr. Guelf. (in quo est per nume- 
ros sic DCCCtos et XX. ) et ed. pr. 
At Puteol. dedit ducentos et vig. 
Beroaldi vumerus forte ipse e MS. 
sumptus, sive ex ed. pr. sed ultimum 
C. vitio operaram omissum est. Res 
ipsa desiderat hunc, qui nunc editur, 
aumerum. Sermo est enim de scrip- 


toribus usque ad Galbæ imperium. 
Enx, Octingentos bene se habere sta- 
tuo. Dureau quoque de Lamalle idem 
admittit, et verba Taciti ita struit : 
dumres P. R.(erant),memoraban- 
tur (illæ) pari eloq. etc. Sensu nil 
differt bæc interpunctio a nostra. 
ÆAtqueomnem potestatem ad unum 
conferrs. Cicero Phil. 1, 14. ne ig- 
norans verum iter gloriæ gloriosum 
putes plus te unum posse quam om- 
nes. Livius 3, 37. licentiam suam 
malle, quam omnium libertatem. 
Sive ab r$ omnia malis. Noster À. 1, 
11. quan subjectum fortuna regendi 
cuncta onus , proinde in oivitate tot 
illustribus viris subnixa non adunum 
omnia deferrent. Quintilianus Inst. 
6, x, 36. cum omnia curæ tutelæque 
unius innixa. Grox. Videtur pro- 
basse lectionem MS. Bud. et cod. 
Danesiani omntum potestatem, quæ 
et Rhenano placebat et Ursino. Sed 
Ryckius etJ. Gron. cupide arripuere 
scripturam MS. Flor. omnem poten- 
tiam , quæ et in ed. pr. reperitur : 
quos ego non imitor. Latinitas me 
impedit. Nego dici posse omnem 
potentiam ad unum , vel aliquem 
conferre , quod lege sut SCto fac- 
tum. Potestas confertur, non poten- 
tia, quæ vi, fraude aliisque modis 
paratur. Senatus, magistratuum, le- 
gum munia vocal Anu. :, 2. hæc est 


À. U. fes. 
A. C. 6). 


LIBER I. 5 


1lla ingenia cessere : simul veritas pluribus modis infracta; 
primum inscitia reipublicæ ut alienæ, mox libidinead- 
sentandi , aut rursus odio adversus dominantes : ita neu- 
tris cura posteritatis, inter infensos vel obnoxios. Sed 
ambitionem scriptoris facile adverseris ; obtrectatio et 
livor pronis auribus accipiuntur. Quippe adulationi foœ- 


potestas , non potentia. Jus erat fa- 
ciendi , quæ viderentur, h. e. potes- 
tas. Ipsum epitheton omnis potestati 
convenit, non potentiæ. Omnium 
rerum potesiatem dixit et Livius 8, 
13. Nec displicet mihi h. 1. omnium. 
Enx. Bip. reposuere potentiam, quia 
et c. 13. legitur potentia principatus 
divisa. 

Inscitia reip. ut alienæ. H.e. cum 
homines suam remp. non aliter aut 
melius nossent, quam alienam, prop- 
terea, quod ejus incuriosi essent, 
cum ad eam accedere nou amplius 
liceret , sed unius omnia nutu et ar- 
bitrio gererentur. Enx. 

Ambilionem scriptoris. Adulatio- 
bem, placendi studium. Sic. À. 1, 
67., Nulla ambitione. 13, 4., Nihil 
ambitioni pervium. Et apud Justinum 
12, 15. ambitio vulgi. 

Facile adverseris. Legendum esse 
averseris, doctissimi viri statuunt. 
Recte. Et convenit hodie fere , «d- 
persari esse notam ævi, quo libri 
scripti, et nihil aliud quam pravam 
scripturam. Nempe media ætate s0- 
lenne, adversari scribere pro aver- 
sari, promiscueque ista verba dicta. 
Et fatali quadam consensione, plu- 
ribus in locis Taciti id constanter 
exhibent omnes libri, ubi sensus 
aversari desiderat : unde nuper Ges- 
nero in Thes. L. L. non videbatur 
admodaom probabile, ia omnibus his 
Jocis essæ vitium scripturæ, rescri- 


bendumque asersari. Sed sciendum 


id, quod in præfatione diximus, om- 
nes, quos habemus, MSS. Taciti 
libros ex uno codice fluxisse. Unde 
tanto magis talis consensus existere 
potuit. Sic H. a, 51. optimi libri 
adversam pro aversamexhibent. Sed 
tamen sunt in his MSS. vestigia veræ 
scripturæ. H. 3,25, unus Flor.aver- 
sart, ceteri libri omnes adversart. 
Neque vero ex ullo alio scriptore 
antiquo exempla proferri potuerant, 
ubi libri omnesita consentirent ; sed 
ad solum Tacitum provocatur. Con- 
tra sæpissime ostensum est , adver- 
sari occurrere ia plurimis.codd. ubi 
meliores libri habeant aversari. V. 
Drakenb. ad Liv. 8, 7. Schwarz. ad 
Plin. P. 46. Cort. ad Sall. Jug. 95. 
Sic Virg. Æn. 4, 106. multi scripti 
libri, adverteret pro averteret. Ubi 
v. Heins. et Burm. Itaque credo cum 
eodem Drakenb. et Oudend. ad 
Suet. Tib. 27, esse meram corrupte- 
lan librariorum, omnibusque in lo- 
cis esse rescribendum aversari. Ce- 
terum quod opponitur, pronis aurt- 
bus accipere, bene convenit verbo 
aversari non adversari. Itaque aver- 
seris correxi. Enx. Ita et Pichena, 
Freinsh. Brot. Lail. Contra Bip. ad- 
sentiunt Gesnero , estque constans 
apud nostrum dicendi forma, ad- 
versari pro adverso animo accipere, 
ut À.1,28. H. 1,38. 3, 25.4, 8. 
Sed et Plauto familiaris. Vide Gesn. 
Thes. et Parei lex. Plaut. — * Bud. 
adverseris. 


AU. se, 


6 HISTORIARUM à ce. 

dum crimen servitutis, malignitati falsa species libertatis 
inest. Mihi Galba, Otho, Vitellius, nec beneficio, necin- 
juria cogniti. Dignitatem nostram a Vespasiano inchoa- 
tam, a’ Tito auctam, a Domitianolongius provectam, 
non abnuerim : sed incorruptam fidem professis, nec 
amore quisquam et sine odio dicendus est. Quod si vita 
suppeditet , principatum D. Nervæ et imperium Tra- 
jani, uberiorem securioremque materiam , senectuti se- 
posui : rara temporum felicitate, ubi sentire,quæ velis, 


et, quæ sentias, dicere licet. 
IL. Opus adgredior opimum casibus, atrox prœliis, 


r. Dicere licet. An disserere ? — 3. Opus aggredior opimum casibus. Lege om- 
nivo inopinum casibus. Nam casus fortail: infra c. 4, Cicero Ep. 15, 13., nec opi- 
halus el improvisus provinciæ casus. Noster Ann. 1, 68., sonus {ubarum , fulgor ar- 
#ofum, quanto inopina , tanto majora offunduntur. 


Vespasiano inchoatam. Quomo- 
do ? quiane procu: ator sub illo Bel- 
gicæ ? E Plinio 7, «7. id suspicere : 
sed suspiceretantum. Immo verius id 
ceperis de hujus patre. Intelligo ergo 
dignitatem ejus inchoatam a Vespa- 
siano , quod ab eo quæstor senator- 
que factus. Lars. V. Ryckius. Enx. 
Hic apad Plin. commode nostram 
intelligi posse docet, qui a. 805 ant 
etiam ante forsan natus. Sub Vespa- 
siano XXvirum factum Broterius 
Statut ; sob Tito tribunum mil. ac 
quæstorem. 

Tito auctam. Ædilitate aat tribu- 
nato. Lres. 

Donitiano longius provectam. Que 
principe et quindecim-vir et præ- 
tor fuisse , ipse testatur A. 11,11. 
Lres. 

Professis. Cod. Agr. professo. 

Nec amore q. et sine odio d. De- 
bebat esse nec amore q. nec odio ; 
sed Tacitus post nec etiam et ponit, 
üt jam ad Ann. notavimas, et voluit 


variare orationem , quæ same ab hac 
variatione durior facta est. In poste- 
riori membrointellige quisque. Enx. 
Mur. et Acid. volebant nec cum 
amore. 

D. Nerve. Cæœpit ergo scribere 
eo mortuo et sacrato. Lips. | 

Uberiorem securioremque. Alter 
comparatit us non erat in Bud. exci- 
dit étiam e Guelf. sed ut appareat. 
Habent enim uberioremque. Hune 
frastra tentat Acidalius liberiorem. 
Notio libertatis est in securior. 
En. 

Plenum variis casibus. Parum fir- 
ra sut germana lectio. Nam Vatic. 
ille opt. opus aggredior opibus casi- 
bus, præfert : et supra sdnotatum, 
opimum. Et in Romano antiquitus 
excuso item legas opimum casibus. 
Censeam fuisse, opulens casibus, 
Quæ vox pauilo a vulgo sednctior 
exsctiptores seduxit. Lrrs. MS. Fior. 
opibus casibus. Guelf. plenum variis 
casibus, at cdd. vett. inde a Puteolh- 


A. U. $as: 
À. C. 6. 


LIBER I. 7 


diots séditionibus ; ipsä etiarn pace sttvum. Quatuor 


principes ferro ititéretnpti. 


Ttiha bella civilie, pluta 


externa ac plerumque permixta. Prosperæ in Oriente, 
advetsæ in Ocridente res. Turbatumi Iilyricum : Gal- 
liæ nutantes : perdomita Britannia et statim missa : co- 


no : sed in marg. gravioribus opibus: 
(Bad. plenum gravioribus casibus. ) 
At opimum casibus MS. Agr. ed. pr. 
quod recepit Pichena. J. Fr. Gron. 
conjiciebat obsitum vel uberrimum : 
fllius copiosum : Crusius in Probabi- 
Libus p. 30. inopinrm. Patet , locum 
antiquitus corruptum fuisse , et ten- 
tatas correctiones : ex quibus sane 
opimum optima , nec redolens libre- 
riorum inscitiam. Eleganter enim 
(ut Liv. 3,9. ager opimus copits. } 
pro copieso , dicitur. Sed tameu 
correctionem esse puto ; DOD veram 
Taciti manum. Viri docti nimis ad- 
hæserant notioni ubertatis et varie- 
tatis. At sequeni ja operis bajus attri- 
buta consideranti, præsertim ulti- 
mum , ipsa eliam pace sævum, ap- 
parebit, hic desiderari deterioris si- 
goificationis adjectivum, qualia sunt 
sequentia omnia. An fuit horridum ? 
Casus horridos etiam Senec. H. F. 
657. vel horribile, ur Cicero dixit 
pro Sext. 24. hornibilis et gravis ca- 
sus. Melius nihil dum excogitare po- 
tui. Enx. Quum recepta lectio nita- 
tur auctoritate Vatic. cod. et ed. 
Rom. nolim rejectam. Bip. recepere 
inopinum. Jac. Gron. volebat copro- 
sum. 
Tpsa etiam etc. Vulgo in ipsa. Sed 
præpos. abest a Bud. Ast Agr.habet. 
Quatuor principes. Ne erres cum 
valgo, neu Pisonem inter istos cen- 
seas. Intelligit enim Galbam, Otho- 
sem, Vitellium, Domitianum. Nam 


et ad hojus exitum Historiam per- 
duxit. Piso autem, dumtaxat Cæsar, 
non princeps. Lrrs. 

Tria bella civilia. Que ? Othonis 
in Vitelliam, hujus in Flavium, et 
L. Antonii in Domitianum. de quo 
Sueton. et Dio. Lrrs. Trina MSS, 
Flor. Bud. Guelf, ed. pr. Terna 
Agr. Plerumque permixta est eodèm 
fere tempore gésta, ut domi et foris 
turbaretur respublica. En. Trine 
recte restituere Bip. Placet. 

Perdomita Britcnnia et statim 
missa. În vitio aperto- et confusione 
locus. Quid euirm flud, missa co- 
horte ? Itane unius cohortis res fue- 
rit, in Sarmétas ac Suevos bellum ? 
Nugæ. Denique , quis hic sermonis 
conteztus aut cohæsio, missa co- 
horte in Suevos, Dacum cladibus 
involatam ? qui populi sme diversi. 
Omnino recte correximus pridem : 
perdomita Britannia et statim amis- 
sa : coortæ Sarmatarum ac Suevorum 
gentes : nobilitatus clad. mutuis Da- 
cus : nec exiguo ad historiam mo- 
mento. Discimus scilicet, perdomi- 
tam Britanniam (quod Domitian} 
imperio accidit : eamque Jlaudem 
Agricolæ socere suo noster tribuit 
in ejus vita c. 10. Britannie situm 
non in comparationens curæ ingenit- 
que referam, sed quia tums prinums 
perdomita est) et mox ignavia aut 
dissidio principam in parte amis- 
sam : sive magis placet, omissam. 
Quod in Domitiani ultimis rcbus 


8 HISTORIARUM 


À. U. 823. 
A. C. 69. 


ortæ in nos Sarmatarum ac Suevorum gentes : nobilita- 
tus cladibus mutuis Dacus. Mota etiam prope Partho- 


verum censeo, externo imperio non 
allaborantis. Etiam Spartiaous auc- 
tor c. 5. sub principia imperi Ha- 
driani , tenert Britanniam sub ro- 
mana ditione non potuisse. Addit 
c. 11. amplins, penetrasse eundem 
principem in Britanniam, nec ta- 
men totam reciperasse, sed per oc- 
toginta quinque millia passuum mu- 
rum duxisse, g:2 Barbaros Roma- 
nosque divideret. Cujus muri men- 
tio etiam Dioni 72, 8. in vita Com- 
modi ; Tôr, imquit , év rÿ rés 19r7%v 
(de Britannia loquitur ) urspReCnxc- 
Tor To raiyos Td d'iopiêor adToëc rs xai 
Tà var  Pœuainr orpatémida. Âlius 
ab isto murus, sive vallum potius, 
quod Sevefus imp. duxit per millia 
passuum XXXV. ut Eutropius ait 8, 
19. sive XXXIT. ut Victor epit. 20. 
De quo vallo diffuse et diserte Beda 
1,5. Aliquid etiam Windichindus 
Saxon. ab initio. At fons totius hu- 
jus corruptionis (varie enim inter- 
polatus locus) à verbo coortæ or- 
tus : quod plerumque libri scripti 
in medio adspirant cohortæ , coho- 
rin. Hinc turbellæ. Lies. Eleganter 
hunc locum a Lipsio correctum fa- 
tentur omnes, nisi quod Savilius, 
Mercerus, Ryckius, J. Gronovins 
missa servari volunt : quia non aæmnis- 
sa est Britannia, sed tantum neglec- 
ta : quod ipse sensit Lipsius; unde 
etiam omissa legi posse dixit, ut A. 
6, 36., Armenia omissa. Sed missa 
idem est. Quare Pichena, qui pri- 
mus Lipsii correctionem recepit, 
hoc debebat ponere, quod omnes 
Hibri scr. et edd. habent. Atque ita 
nos cum Ryckio et J. Gronovio fe- 
amus. Ex. 


Coorteæ i. n. Sarmatarum ac Sse- 
vorum. De Sarmatis, etiam apud 
alios leges : de Suevis, vix puto. 
Cattos saltem nominant , in Domi- 
tiani quidem rebus. Sed tu scito, 
hos Suevos, non illos esse, qui in 
ipsa Germania, et qui vulgo noti : 
sed qui trans Istrum , assiti Sarma- 
tis. JL, inquam , ipsi, quibus Van- 
nius à Druso rex datus , quique in- 
ter Marisam et Cusum fluvios lo- 
cati. Itaque militia pleramque so- 
ciati camillis. À. 12, 20., Jpst Van- 
nio manus propria pedites, eques € 
Sarmatis Iazygibus erat. Etiam nunc 
bello hoc in Domitianum. Dionis 
fragmenta præclare (et absque is 
hærebamus : ) 67, 5. , ‘Er 7% Mucig 
Adyios Zoukôoi roi woxgundvrsr, 
mpioBesc imsudlar, airourrse cuuue- 
Aer sapà AopuiriavoÙ, zœi ixaBor...… 
"Ayaraexthoavrec diriroëTe oi Zouÿ- 
Bos wpoomapineBor ‘ItËvyes nai 
Fpocæapsrnsvh£ovTo , ce nai jé’ 
abrür Tor ‘Ierpor ærapaBnoëperes. 
Lips. Coortæ in nos MS. Flor. quod 
recte receptum Ryckio et J. Gron. 
qui inde natum putat in roxolanos, 
quod est in MS. Guelf. sine in in 
edd. Puteol. Beroald. Alc. Rhena- 
nus delevit. Ed. pr. (et cod. Bud. ) 
in Sarm. Enx. 

Cladibus mutuis Dacus. Epitoma- 
ri de hoc bello Dacico multa : et 
poeta Statius Silv. 1,1, 27., Das 
Cattis Dacisque fidem. Iterum : Hæc 
est quæ victis parcentia fœdera Cat- 
tis, Quæque suum Dacis donat cle- 
mentia montem. Cur montem diserte 
nominat ? sicut in eadem ista re 
Silv. 1,1, 80., Tu civile nefas , tu 
tardum in fœdera montem Longo 


A. U. 82e. 
À. C. 60. 


LIBER I. 9 


rum arma , falsi Neronis ludibrio. Jam vero Italia novis 
cladibus, vel post longam sæculorum seriem repetitis, 
adflicta. Haustæ aut obrutæ urbes, fecundissima Cam- 


Marte domas. Quiane montana Da- 
cia, et tales ibi munitiones ? Appa- 
ret e fragm. Dionis, in rebus Tra- 
jai 68. 9. , ‘O ds Tpæsarès ôpn Te iv- 
corsa Lhae, nai iv adroïe rà 
Te êhe, nai puyarhuart, rai Tà 
aixuaæewré. Suspicari etiam possis, 
in re occultius aliquid designari ; 
snx&ç evim et unum montem dum- 
tazat appellitat. Aspectum igitur a 
poeta ad ridendam et miri stuporis 
superstitionem Dacoram ; quibus 
sacerdos in monte quopiam deus ha- 
bebatur, et mons ipse sacer. Strabo 
7; Pe 298. , Tlapà Jà Toîs Férase à ie- 
pris wrouaQero Jeëc, nai rè üpoc de 
AN In isper, al mporayopeiouair 
éütes. At enim de Getis hoc Strabo 
ita. Sed tu disce, Getarum populam 
Dacos esse, ex Dione 51, 22. et 
Strabone ipso statim. Etiam Appia- 
nus in præf. |. 4. notat, Getas ultra 
Danubiun a Romanis Dacos ap- 
pellari. Addo etiam Cappadocibus 
montem pro deo fuisse. T'yrius Maxi- 
mus Diss. 38. ”"Opoc Kama ézas za 
Soèc nai proc nai yaue. Lrirs. 
Adde eundem Statium Theb. 1, 20. 
Et conjurato dejectos vertice Dacos. 
Mutuæ clades sunt acceptæ et illatæ. 
Sed v. Burm. ad Virg. G. 2, 493. 
Enx. Getas a Dacis Strabo distin- 
guit 1. 7, p. 304. At nomine tenus 
diversos esse, refert Plin. 4, 12.(25.) 

Falsi Neronis ludibrio. Dat et ac- 
cipit lacem Suetonius in extremo 
Nerone: Denique cum post XX. an- 
nos , adolescente me, exstitisset qui- 
dam conditionis incertæ, qui se Ne- 
ronem esse diceret : tam favorabile 
nomen ejus ayud Parthos fuit, ut 


vehementer adjutus et vix redditus 
sit. Post viginti annos, inquit, a 


.morte Neronis. Ergo in XIV.consu- 


latu Domitiani hic motus. Lres. Vide 
infra 2, 8. Sed hene huc J. Grono- 
vius advocavit Lactant. Mart. Pers. 
c. 2. ubi luculentissime res narratur. 
Enx. 

Post longam s. s. repetitis. Jam 
antiquissimo ævo sæviisse Vesu- 
vium , vel viæ Herculanei et Pom- 
peiorum docent, pumicosis scoriis 
stratæ, Cf. Winckelmann in Send- 
schr. von den Herculan. Entdeckun- 
gen. Hamilton’s account of the dis- 
coveries at Pompcii. 

Hauustæ aut obrutæ urbes. Fecun- 
dissima. Verius distioxeris, Haustæ 
aut obr, urbes, fecundissima Cam- 
paniæ ora : et urbs inc. vastata. Id 
enim significat, in Campania haustas 
aut obrutas urbes prodigiosa illa 
ejectione Vesuvii montis, quæ sub 
Tito. Qua duo oppida cum pagis 
mnltis obruta, Herculanium et Pom- 
peii, quin ille ipse naturæ magous 
mystes Plinius periit eodem casu. 
Statius de hac re eleganter Silv. 4, 
4, 81., Mira fides ! credetne virum 
ventura propago, Cum segetes ite- 
rum, cum jam hæc deserta vire- 
bunt, Infra urbes populosque premi? 
Tangit et Plutarchus de his, qui 
sero a Num. pun. c. 42. in iis, quæ 
Thespesio revelata , ubi Béo Bio ôpoe 
appellat : quod malc interpres Les- 
bium montem vertit. Ât, quod in 
Tacito de incendiis urbis est, intel- 
lege de Capitolio exusto sub Vitel- 
lio (3, 71.) et de igne triduano, qui 


sub Tito. Dionem vide 65, 19. 66, 


10 


HISTORIARUM 


A.U. 22, 
A. C. 60. 


paniæ ora. Urbs incenduis vastata, consdmptis antiquis- 
simis delubris, ipso Capitolio civium manibus incenso : 
pollutæ cærimoniæ : magna adulteria : plenum exsiliis 
mare : infecti cædibus scopuli. Atrociusin urbe sævitum. 
Nobilitas, opes, omissi gestique lionores pro crimine, 
et ob virtutes certissimum exitium. Néc mints præmia 
delatorum invisa , quam scelera; cum alii sacerdotia et 
consulatus, ut spolia, adepti, procurationes alii et in- 
teriorem potentiam, agerent, verterent cuncta odio et 


3. Jafecti cædibus scopuli. Infecta e, scopula cod. gr. quod non espiv. 


24. Lres. Et urbs scr. ct cdd. Dele- 
verat copulam Pichena. Erx. Recte. 
Sic et Bipont. 

Pollutæ cærimoniæ. Vestaliunx 
nempe incestis, quæ protraxit Do- 
mitianus pariter et puniit. Præter 
historicos Papiaius allusit, qui pro- 
spectantem Domitiamun facit Silv. 
2,1, 35... an tacita vigilet face troi- 
Cus ignis, Atque exploratas jam lau- 
det Vesta ministras. Lres. 

Infecti cædibus scopuli. J. e. msu- 
ke, in quibas exsules clausi, quæ 
erant fere desertæ et scopulosæ : ad 
cas missi subinde, qui exsules truci- 
darent , ut in Annalibus jam vidi- 
mus. Mare quoque ante de insulis, 
imprimis maris Ægæi, capieudum. 
Er. 

Atrocius in urbe sævitum. Recte. 
Imago enim sævitie cædiumque 
multa in insalis et provinciis, major 
a ipsa urbe. Egregius tamen et acun- 
tus quidem juvenis mavult ir urbe 
sertitium. Lrrs. 

Et interiorem pot. Video interpre- 
tes recentiores in hoc hæsisse et male 
vertisse Jnterior potentia est major, 
mec id dcbebat ignotum aut dubium 
esse. Sic Auon. 15,2. vies intimæ. 


Adde nos in Clave Cic. m5 v. inti- 
mus. En. Bud. infériorem. 
Agerent, ferrent cuncta. Lectio- 
vèm Flor. cod. Agereni , verterent 
cuncta odio et terrore. Corrupti etc. 
secutus est Pichena. At vulgatam 
et lectionem et distinctioiem multo 
meliorem esse docuimas Obser+. 3, 
22. Grow. Nempe ibi docet , usita- 
tam esse (apud Livium et älios } 
phrasin agere, fèrre, et odio ac ter- 
rore sic explièat, nt Lipsius. At lec- 
tionem Flor. quæ est etiam in Guelf. 
Agr. edd. ante Rhenanum ommibus, 
defendit et recepit rarsus Ryckius | 
Jate et acerbe contra disputante I. 
Gronovio. Lectio, quæ est in textu, 
ab Rhenano inducta, uteunque ex- 
plicari potest. În agerent férrent fa- 
cile assentior Gronovio : sed inter- 
pungi debet post terrore. Nam odinm 
et terror non bene conveniunt verbo 
corrupti, quocum in tali re conjan- 
guntur, ant intelliguntur verba vim 
alliciendi habentia. An omnes tan 
tum odio et terrore corrapti, nem®œ 
spe, præmiis etc. eliam libertr in 
patronos ? Enx. Florentino consen- 
tit etiam Bud. Eam priscam lectio- 


nem cum Bern. Freinsh. Bip. repe- 


À. U. fs. 


2.7. LIBER L 


terrore. Corrapti in dominos servi, in patronos liberti ; 
et, quibus deerat inimicus , per amicos oppressi. 

LIL. Non tamen adeo virtutum sterile sæculum, ut non 
et bona exempla prodiderit. Comitatæ profugos liberos 
matres : secutæ maritos in exsilia conjuges : propinqui 
audentes : constantes generi : contumax , etiarn adversus 
tormenta , servorum fides : supremæ clarorum virorum 
necessitates ; ipsa nècessitas fortiter tolerata ; et laudatis 
antiquorum mortibus pares exitus. Præter multiplices 
rerum humanarum casus, cælo terraque prodigia et ful- 
minum monitus et futurorum præsagia, læta, tristia, 
ambigua, manifesta. Nec enimunquam atrocioribus po- 
puli rom. cladibus, magisve justis indiciis adprobatum 


II 


&. Magisque justis judiciis, Tuscis (Ryckius habet vetustis ) indiciis, et emenda- 
tem certis cod. Agr. Forte testalis indiciis H. 4, 6. Idem codex post approbatumn 
tollit verbum cubstantivum, Vel lege, magisve manifestis judiciis. Edit. Rom. magis 


vetustis, 


sui, interpunctione adhibita, quæ 
et Mureto et Acidalio plactit. Rhe- 
panus temere ex ingenio textum mu- 
tarat. Temere quoque Ryckio suc- 
censet Gronovius. — Adripit ro ver- 
terent Cras. Prob@b. crit. p. 51, et 
legi præcipit verrerent, provocat- 
que ad Plaut. Truc. 2, 7, 7. Rud. 3, 
6, 7. coll. cam Truc. prol. v. 19. 
citat quoque Val. Flacc. 4, 454. 
Priscian. 1. 10. 

Odio et terrore. Odio proprio, 
térrore a Domitiano. Nam ille vulgo 
usus delationibus et opera servorum. 
Plinits Paneg. hoc tangens c. 42. 
Non enim jam servi principis nostri 
amici, sed nos sumus ; nec pater pa- 
træ alie:ris se mancipii: cariorem , 
quam civibus suis, credit. Omnes 
adeusatore domestico liberasti : uno- 
que salutis publicæ signo , illud , ut 
aic dicam , servile bellum sustulists. 


Lrrs. Sic et Gron. 1. c. sed v. not. 
præced. Erx. 

Supremæ cl. v. necessitates. Hic 
prædicatum desidero, unde virtus 
eluceat. Nam necessitas suprema nec 
virtus est, nec bonum exemplum. 
An fuit : supremeæe clar. vir. necessi- 
tates fortiter toleratæ. Certe non s2- 
tisfacit Lipsius in Dispunct. En. 
Hiller. Rac. 15. intelligit mortem 
non meritam , insigni constantia ex- 
spectatam , quæ statim dicitur forti- 
ter tolerata, quale exemplum in Se- 
peca 15 ,6r. 

Justis indiciis. Cum Ryckio et J. 
Gronovio dedi indiciis , quod ex ed. 
prima jam indicavit Gruterus, est- 
que in MSS. Flor. Agr. Guelf. edd. 
Puteol. Beroald. in ed. Rhen. irrep- 
sit, haud dubie operarum vitio, ju- 
dictis , quod per negligentiam se- 
quentitum editorum ad omnes pro- 


12 


HISTORIARUM 


A. U. Sas, 
A. C. Ge 


est, non esse curæ deis securitatem nostram , esse ul- 


tionem. 


IV. Ceterum, antequam destinata componam, repe- 
tendum videtur, qualis status urbis, quæ mens exerci- 
tuum , quis habitus provinciarum, quid in toto terra- 
rum orbe validum, quid ægrum, fuerit; ut non modo 
easus eventusque rerum , qui plerumque fortuiti sunt, 


pagatum est : cum possent etiam sine 
hbris vitium odorari. Enx. Cod. 
Bud. et ed. Rom. vetustis in- 
diciis. Cf. et Arntzen. ad Plin. Pa- 
neg. c. 5. — * D. de Lamalle præ- 
fert Judictis, cum J. J. Rousseau. 
Non esse curæ deis. Impium , im- 
pium , tuum dictum, Tacite : etsi 
non imprudens. Nam humano inge- 
nio si rem libras : cum tot clades, 
tot tristia, tam rara in bonos præ- 
mia, quid nisi advigilare dcos tan- 
tum censeas in pœnas? Atqui nos 
scimus aliter : nec rem metimur ex 
äis modo quæ sunt , sed quæ futura. 
Qui vindicem tantum deum statuit, 
tollit ex deo quod est dei, immo quod 
deus : vim beneficam, salutarem et 
adjuvantem. Itaque homo sile : et 
tecum alter ille tenebrio ( Lucanus ) 
qui 4, 807. clamat : Felix Roma 
quidem, civesque habitura superbos 
( beaos ) ; Si libertatis superis tam 
cura placeret, Quam vindicta placet. 
À quo, fallor, aut tu sumpsisti. 
Lips. Contra impietatis criminatio- 
nem tuentur Tacitum Bip. item Hil- 
ler. Rac. 13. — * et D. de Lamalle. 
Qui plerumque fortuiti sunt. Ulcus 
hic, nisi fallor, etsi tectum. Si enim 
‘casus eventusque rerum fortuiti, 
quomodo remittis me ad caussas ? 
aut car ubique tam multus tu, tam 


serius io jis explicandis ? Censeo im- 
missa negatione seribendum, qui 


plerumque haud fortuiti sunt : ad 
rem et ad verum certe, si non ad 
Taciti mentem. Lies. Fortuitum in= 
terpretatur Savilius, cujus nullæ 
sunt , aut ignotæ caussæ , atque inde 
Tacitum reprehendit , ut impraden- 
ter locutum. Cui reprehensioni sub- 
scribit Freinshemus in Versiones 2, 
31. quomodo enim, ait, fortuito- 
rum caussæ tradi possunt ? aut quo- 
modo, quorum caussæ possunt tradi, 
pro fortuitis possunt haberi? Mihi 
vero, qui plerumque fortuiti sunt , 
est, in quibus plurimum fortuna 
potest, qui ex fortuna pendent, et 
sæpe contra exspectationem eve- 
niunt ; adeo ut ex illis solis cognitis 
ad consilium capiendum nihilo sis 
instructior ; nt gon sint magistri et 
auctores rerum gerendarum. Ex qui- 
bus nihil discas nisi fortuitum ; nisi 
fortunæ donum, nisi quid egerit, 
cum de partibus decerneret transi- 
geretque fortuna ; hoc est, huic ex 
sententia rem , illi asperam fœdam- 
que provenisse : sed ea fortuna co- 
mes virtutem ducem habuerit an 
destituerit ; unde exstiterit, conti- 
nuetur, mutet ac sese circumagat ; 
secundum meliores, an deteriores, 
et quare , dederit ; tibi quod ab alio 
capias exemplum , quod sequare aut 
fugias , nequaquam ex hoc opere, et 
sæpe joco ac ludibrio fortunæ, ex 
his postprincipis, sed ex exordio, 








A. U. fa, 
A. C. 6. 


LIBER L 


15 


sed ratio etiam caussæque noscantur, Finis Neronis ut 
letus, primo gaudentium impetu, fuerat, ita varios mo- 
tus animorum , non modo in urbe, apud patres, aut po- 
pulum, aut urbanum militem, sed omnes legiones du- 
cesque conciverat : evulgato imperüi arcano, posse prin- 
cipem ahibi , quam Rome fieri. Sed patres læti, usur- 
pata statim libertate, hcentius, ut erga principem novum 
et absentem ; primores equitum proximi gaudio patrum; 
pars populi integra , et magnis domibus annexa, clientes 


5. Magnis domibus annexa. An innexa ? Lego etiam aut magnis domibus. 


filoque et serie ac decursu rerum, 
temporum, consiliorum, quæ ad 
ista viam munierunt , abunde coili- 
ges. Nero apud Suet. 23. Omnia se 
facienda fecisse, sed eventum in 
manu esse Fortune ; illos, ut sa- 
pientes et doctos viros fortuita de- 
Bere excludere. Cf. et Gellius 14, 1. 
Grox. Nil mutandum, etiam Pi- 
chena sensit. | 

Ratio etiam etc. Cf. Sempr. Asel- 
Lio ap. Gell. 5, 18. 

ÆAut populum aut urbanum mil- 
tem. Sic e Flor. restituit Pichena, 
cum Khenanus (e Bud.) bis fecisset 
apud ex aut. Consentiunt Florentino 
Guelf. edd. ante Rhen. Ceterum illa 
frequentatio roù apud uon inepta, 
immo elegans foret et arrideret, si 
modo libris firmaretur. Sic c. 10. 
apud subjectos, apud proximos, apud 
collegas. Enx. Firmatur, uti dictum, 
Budensi , sed parum interest. 

Principem alibi quam Romæ.Olim 
enim ita judicabant, rem mali exem- 
pl esse , imperatores legi ah exerci- 
tibus , et solenne auspicatorum cnmi- 
&orrun in castra et provincias, pro- 
cul ab legibus magistratibusque, ad 
militarem temeritatem transferri, ut 
præclare Livius 26, 2. Sed aune alia 


tempora erant, ali mores. GRox. 
Ego'etiam huc traxerim : Cæsares 
hanc opinionem fovisse et aluisse, 
ut Romæ tantum, sic ut sedes esset 
imperii, ita caput ejus fieri posset ; 
cum crederent, facilius-posse Romæ 
impediri, ne quis contra se impera- 
tor crearetur. Id igitur fuit in arca- 
ais imperii, b. e. in artibus ejus ser- 
vandi ac tuendi, ut ad annales ex- 
plicayimus. Erx. 

Pars populi integra, et magnis. 
Attende, et mecum rescribes : pars 
p. integra, et magnis domibus an- 
nexi clientes libertique damnatorum. 
Integram partem populi appellat, 
sinceram et Jascivia temporum non 
corruptam. Lres. Probant Pichena, 
qai recepit in textum , et Acidalius, 
sed ita, ut post Lhertique inseratur 
quique vel quodque. Neutro opus. 
Vulgatum est in omoibus scr. { Bud. 


| quoque) et edd. vett. recteque res- 


*titutum à Freinshemio (et Ryckio). 
Pars populi integra est honestior et 
incorrupta : opponitur enim sordidæ 
plebi : ea annexa magnis domibus, 
vel per cogaationem, et adfnita- 
tem, vel per clientelam. Clientes 
et liberti damnatorum et exulum 
eriguntur in spem patrogorum et 


La 


A, U. Bas, 


14 HISTORIARUM «1* 


libertique damnatorum et exulum, in spem erecti : plebs 
sordida et circo ac theatnis sueta , simul deterrimi servo- 
rum, aut qui, adesis bonis, per dedecus Neronis ale- 
bantur, mæsti et rumorum avidi. 

V. Miles urbanus, longo Cæsarum sacramento imbu- 
tus, et ad destituendum Neronem arte magis et im- 
pulsu , quam suo ingenio , traductus, postquam neque 
dari donativum, sub nomine Galbæ promissum, neque 
magnis merilis ac præmiis eundem in pace, quem in 
bello, locum, præventamque gratiam intelligit apud 
principem, a légionibus factum ; pronus ad novas res, 
scelere insuper Nymphidii Sabini præfecti, imperium 
sibi molientis, agitatur. Et Nymphidius quidem in ipso 
conatu oppressus : sed, quamvis capite defectionis ablato, 
manebat plerisque militum conscientia ; nec deerant ser. 
mones, « senium atque avaritiam Galbæ » increpantium. 
Laudata olim et militari fama celebrata severitas ejus an- 
gebat adspernantes veterem disciplinam, atqueita XIIIL. 

6. Eundem in pace , qui in bello locum. Quem bene cod. Agr. et sic Gronov. ex 


cod. Anglie, — ». Ængebat conspernantes velerem disciplinam, Lego angebat co 
aspernantes. Cod. Agrie. angobnt aspernantes. 


dominorum recipiendorum. Eax. 

Qui in bello. Placet fere , quod in 
scripto filius meus Jacobus Oxonii 
notavit : eundem in pace, quem in 
Bello, locum. Gnax. Sic et Flor. 
Guelf. (Bud. et Reg. Lall. ) ed. pr. 
unde restitui. Sæpe in bac construc- 
tiouc abliqua adcusativi in nomina- 
tivos mutati. Enx. 

Imperium sibi mokientis agitatur. 
Malim, agitatus. Non cuim cum 
maxime fiebat illud , sed jam ante 
adventum Galbæ factum eret. Grox. 
Mox sed est a Rhenmano bene indnc- 
tumæ , etsi omnes scripti et ante eum 


editi habent et. Enx Sic et Bud. 


Rhenanus reocte vidit, ob fGualem 
vocis præ”edentis initialem sequen- 
tis excidisse. 

Manebat pl. m. canscientia. Aci- 
dalius vult constantia. Speciosa, sed 
non secessaria conjectura. Canscien- 
tia male facti acerrimus stimulus ad 
odium et res novas moliendas. La- 
que sententia crebra est apud omnes 
historicos. Sic c. 8. exercitus Germ. 
metu incitantur, Enx. 

Angebat aspernantes. Miror, tam- 
diu toleratum esse in Tacito ineptum 
verbum coaspernantes , quod tamen 
et in Guelf. (et Bud. ) est : cum in 
ed. pr. plane sit aspemantes , quod 


A. U. Bsx 


Le _LIBER I. 15 
annis a Nerone adsuefactos, ut haud minus vitia princi- 
pum amarent, quam olim virtutes verebantur. Accessit 
Galbæ vox, pro republica honesta, ipsi anceps, « legi 
a se militem, non emi. » Nec enim ad hanc formam ce- 
tera erant. 

VL. Invalidum senem T. Vinius et Cornelius Laco, 
alter deterrimus mortalium, alter ignavissimus, odio 
flagitiorum oneratum, contemptu inertiæ destruebant. 
Tardum Galbæ iter et cruentum, interfectis Cingonio 
Varrone, consule designato, et Petronio Turpiliano, 
consulari : ille, ut Nymphidii socius, hic, ut dux Ne- 
ronis, inauditi atque indefensi, tanquam innocentes, pe- 


8. Pirtues verebaniur. Nil muta. Vide nos ad Petronium. Livius 39, 35. 


etiam e Flor. et Agr. codd. protulit 
Ryckius. (Est et in Reg. Lall.). Mox 
male pro verebantur Ryckius e suo 
cod. venerabantur : quæ est gloss 
illius. Male etiam alii (Pich. Acid.) 
tentant reverebantur. Nam eodem 
sensu vereridicitur. Ed. pr. (et Bud.) 
mox etiam habet œilitem, non prin- 
<ipem, ut alii scr. et edd. vett. idque 
bene restituit Rhenaous. Ens. Qui 
principem posuit, çredebat de Pi- 
sone sermonem esse. Bud. vereban- 
tur. Hanc vocem Petronio c. 52. hoc 
sensu reddere parat Heins. pro reve- 
rebantur sçil. ut ap. Liv. 39, 37. 
Oo flagiiorum onerabani. Sive, 
at libri scripti (in his Bud. ) onera- 
tum. Vox quidem ea retinenda est, 
male a Beato expulss. Lips, Sic et 
Anual. 2, 3. Grow. Oneratum etiam 
MSS. Flor. Guelf, edd. vett. ante 
Rben. restituit in textuwn Pichena. 
Sevsus est : odium flagitiorum alte- 
rius in Galbam translatum , et iner- 
tiam alterius in contemptum ad- 
duxisse Galbam, atque inde perni- 


ciem ejus natam. Ceterum ignavis- 
simus cape de Lacone. V. Sueton. 
Galb. 14. Enx. Acid. pugnat pro 
vulgari onerabant. 

Cingonio Farrone. Ita seribamus 
jubet Vaticanus , qui non aliter no- 
mijnat et Plutarchus , cui c. 14. est . 
Kiryérioc Béppor. Sed ia Taciti vul- 
gatis etiam libris ita perscriptum 
À. 14, 45., Censuerat Cingonius 
Varro consul designatus. Est autem 
hic ipse. Lars. Antiqua edd. lectio 
Ciconio , ut habetetiam MS. ( Bud. 
et ) Guelf. Ex. In loco eit. ex. Ann. 
14. dele consul designatus. 

Petronio Turpiliano. Qui consul 
fuit a. U. 814. Plutarchum sperno, 
sive librarium, 10 quo c. 15. TepTova- 
Marc dicitur. Lies. 

Duzx Neronis. Non potest placere 
illud dux Neronis. Putem, hic, ut 
fidus Neronis. Neque aliter Plutar- 
chus c. 17. habuisse videtur , quod 
reddidit : ô7: peù mposd'id'ou, oùd\à spi 
ss Tr yQUÊTR TOIQUTOr DT , MIT OU- 
paorog, Ano d'e uud'à $v péye adixtreg 


16 


HISTORIARUM 


A. U. 622. 
A. C. 60. 


rierant. Introitus in urbem , trucidatis tot millibus iner- 
mium militum , infaustus omine, atque ipsisetiam , qui 
occiderant, formidolosus. Inducta legione hispana, re- 
manente ea, quam e classe Nero conscripserat, plena 
urbs exercitu insolito : multi adhoc numeri e Germania 


9. Multi adhoc numeri. Numero cod, Agr. 


&xiSavsr. Grox. Nil mutandum. Cf. 
c. 71. item 2,13,19, 33, 36. 

Tanquam innocentes perierant. 
Nihil melius vulgato : et mens ejus : 
haud scio , an nihil peccarint ; certe, 
ut solent, qui nihil peccarunt, a 1y- 
rannis occidi, nempe inauditi et in- 
defensi. Grox. Scilicet Muretus vo- 
lebat tanquam nocentes. Acidalius 
quamquam innocentes. Ergo alteru- 
trum probem. Nam ratio Grono- 
viana est nimis arguta. Sed quam- 
quam prætulerim. Illud tanquam jam 
est in ut. Enx. T'anquam bene se ha- 
bet. Cf. Plin. ep. 4, 11. de Corne- 
lia virgine vestall. 

Tot millibus. Classicos intelligit, 
de quibus c. 37. 

Quam e clusse Nero. Jam olim le- 
giones classicæ, si numis fides, in 
quibus video : ANT. AVG, III. VIR. R. 
P. C. et parte altera : LG. XVII. CLAS- 
aczx. Lies. Bud. Nero er classe. 

Multi ad hoc et innumeri. Viüum 
quivis videris et sermonis ineptias, 
immo sordes. Quid enim illud est, 
multi etinnumeri? Adsiricto nostro 
scriptori satis erat, credo , alterum. 
Ferrettus emendabat, "uilites ad hoc 
innumeri. Ego verissime ex Farne- 
siani vestigiüis muli ad hoc numeri. 
Ad hoc, Sallustianum est : et valet, 
etiam, præterea. At rnumeros hic 
capio cohortes, manus, vexilla : cre- 
brum id verbi sub ævum Taciti, eo 
sensu. Plinius epist. 10, 38. de tiro- 


nibus : nondum distributi in numeros 
erant. Ulpiaous 1. 1. D. de his, qui 
notantur infamia, Exercitum non 
unam cohortem neque alam dicimus, 
sed numeros mulios militum. dem 
1. un. D. de bon. poss. ex test. mil. 
siquis militum ex alio numero trans- 
latus sit in alium. Suet. Vespas. c. 6. 
et tunc quidem compressa res est, 
revocaüs ad officium numeris , pa- 
rumper. Claudiaous in Epithal. Pal- 
lad. 86. Regnurum tractat numeros, 
cuneosque recensel. Nec cohortes s0- 
Jum in hoc nomen, sed paullatim 
venere etiam ipsæ legiones. Accredo 
hoc Sozomeno scribenti 1, 8. Tà 
‘Pœuaioy Thyuare, à vor æpsuoue 
xæobos. Ac Capitolinum ita acci- 
pio in Macrino c. 5. Timuit autem et 
collegam, ne ipse imperare cuperet, 
quod si vel unius numert consensus 
accederet , neque ipse recusaret , et 
omnes cupidissime id facerent. Quin 
noster ipse Tacitus hac voce iterum 
usus, in Agricola 18. Quumquam 
transacla æstas, sparsi per provin- 
ciam numeri., Hæc quidem proba et 
certa, sed illex ista libido correcto- 
rum , ignara quiescere etiam in cer- 
tis. Jtaque rescribit quidam, multi 
ad hoc innumerti. Id est , inquit, qui 
in numeros legionesque nondum re- 
Jati. Acumen! quod fateor super- 
fuisse illi juveni, magis quam judi- 
cium : nisi quod ætas tamen id cor- 
rexisset ct direxisset. At tantum 


A. U. 822. 


REA LIBER I. 17 
ac Britannia et Illyrico, quos idem Nero, electos præ- 
missosque ad claustra Caspiarum, et bellum, quod in 
Albanos parabat, opprimendis Vindicis cœptis revoca- 
verat : ingens novis rebus mâteria, ut non in unum 
aliquem prono favore , ita audenti parata. 

VIL. Forte congruerat, at Clodii Macri et Fonteit 
Capitonis cædes nuntiarentur. Macrum , in Africa haud 
dubie turbantem, Trebonius Garucianus, procurator, 
jussu Galbæ; Capitonem im Germania, cum similia 
cœptaret, Cornelius Aquinus et Fabius Valens, legati 
legionum, interfecerant, antequam juberentur. Fuere 
qui crederent, Capitonem, ut avaritia et libidine fœ- 
dum ac maculosum, ita cogitatione rerum novarum abs- 
tinuisse; sed a lepatis, bellum suadentibus, postquanr 
impellere nequiverint, crimen ac dolum compositum 
ultro : et Galbam mobilitate ingentïi , an, ne altius scru- 
taretur , quoquo modo acta, quia mutari non poterant , 
comprobasse. Ceterum utraque cædes sinistre accepta : 
et mviso semel principe, seu bene, seu male facta pre- 


10. Ita audenti parata. Audendi parato forte. Sed aliter 14, 58.— 11, Et inviso..… 
premunt. Lege, ut invisos semel principes. 


abest , ut de tironibus aut collectitio 


Galbæ ap. Patinum ad Suet. Gal 
milite hic Tacitus : ut contra vete- 


bam c. r1. 


ranos intellegat et electos sub vexil- 
lis. Itaque magis distincte paullo post 
Ællyrici exercitus elertos nominat et 
Germanica vexilla. Omitto, quod 
notionem eam vocis nobis ingerit , 
sme exemplo. Lies. Firmat correc- 
tionem Lipsii Flor. ed. pr. Ceteræ 
edd. ante KRhen. ad hæc innumeri. 
Inde à Rhenauo (e Bud.) ad hoc et 
innum. Guelf. adhoc innumeri. Enx. 
Quod de Ferretto adfertur , non ita 
se habet. Is non ex ingenio, sed ex 
* aliis variantem lectionem promit. 

Clodii Macri. Mentio ejus in numo 

3, 


Fonteius Capito. Cousul hujus anni 
cum C. Julio Rufo. Sic Cassiod. et 
Fasti Græci. Mox Bud. nuntiaretur. 
Paullo ante Acid. malebat paruto. 

Haud dubie turbantem. Vocem 
ejeci, quæ aberat recte ab optimo 
libro. Et passim ita trbandi verba 
usi prisci. Lis, Nempe res : quæ vox 
in Guelf. (Bud. ) edd. vett. at non in 
ed. pr. codd. Flor. Agr. Erx. 

. Crimen ac dolum comp. Bud. cri 
men ad dolum comp. 

Etinviso semel principe etc. Ego 
bic uon hæsissem. At hæsit Grute- 


2 


A. UT. Ses. 


18 HISTORIARUM Av. tn 


munt. Jam adferebant venalia cuncta præpotentes l- 
berti : servorum manus subitis avidæ , et, tanquam apud 
senem , festinantes : eademque novæ aulæ mala, æque 
gravia, non æque excusata. Îpsa ætas Galbæ irrisui ac fas- 
tidio erat adsuetis juventæ Neronis, et imperatores 
forma ac decore corporis, ut est mos vulgi, comparan- 
tibus. | 

VIII. Et hic quidem Romæ, tanquam in tanta mul- 


13. Jam afferebant venalia. Paio auferebant. Ad se rapiebant. Infra c. 80., obse= 
quia meliorum nox abstulerat. Offerebant cod. Agr. — 13. Servorum manus subilis 
avidæ. Forte cupiti, ut Ann. 4, 3. avidus offensionum 3, 54. periculorum KL. 3, 
&1. avidus belli iafra 6. avidus Armeniæ Ann. 6, 31. Possis et turbidis ut ©. 25. 


omne in turbido consilium. et ©. 31. vel ut turbidis. Vide infra c. 3:. 


rus, qui volebat ut ; hæsere alii, qui 
vellent adcusativos, quos etiam Sco- 
tas edidit. Verum non raro Tacito 
ad sententiam talem transitus fit per 
copulam, quo modo nos etiam in 
vernacula utimur. Deinde in facta 
premuntintelligo modo eur. In Flor. 
(et Bnd.) est principi, ut referatur 
ad facta. Sed ceteri libri omnes val- 
tum habent. Enx. Similis ablativi 
constructio À. 4,19. Male in cod. 
Agr. est premuntur, quod Ryckius 
præferebat. — Reg. Ryckii præemi- 
nuit. Sic et Bud. a. 2. m. prius, pre- 
muné. 
Jam afferebant v. c. Hoc quoque 
temere tentatur , primo a Pichena et 
Freinshemio , qui interpungi volunt 
post cuncla : et ita sententiam cor- 
rumpunt. De aliis, qui nocerent 
Galbæ, dixerat. Venit tandem ad 
avariliam libertorum et servorum. 
Non bene etiam e suo cod. (Agr.) 
Ryckius dedit oferebunt, quod cui 
non io mentemsponte veniat. Loqui- 
tur de iis, data opera, tanquam de 
mercatoribus, qui merces venales 
adferunt. Erx.Pichena voluerat jam 


afferebantur v. c. Freinsh. Iram afe- 


rebant v. c. Acidalius rè afferebant 
delebat. Quod Lallemand ex Pich. 
et Freinsh. adfertoffendebant, apud 
istos non reperio. 

Servorum manus subitis avidæ. Ad 
eaauferenda, quæ subito fortunæ mu- 
nere obvenerant, ut recte Pichena. 
Venuste exprimuntur mores homi- 
num famelicorum , quibus ex inspe- 
rato magna se ingurgitandi facultas 
data est. ER. 

ÆEademque novæ aulæ. Sententia 
(nam alios involvere video ) eadem 
mala novæ aulæ Galbianæ fuisse, 
quæ veteris, id est Neronianæ : sed 
non æque excusata. Quid ita ? quia 
Nero ortu et natalibus princeps, 
quia juvenis , quia in plebem etiam 
gratiosus. Itaque plusculum ei licere 
volebant et ignoscebant. Non sic m 
Galba , qui electus : qui senez, ideo- 
que prudens esse debebat : qui deni- 
que parcus, tristis, et per omnino 
paucis gratus. Lirs. Mox dedi àrri- 
sui ac fastidio e Flor. et ed. pr. Ce- 
terket ir. et fast. Melius foret irrisu. 
Enx. Bud. et ir. ac fast. 

Tanquam in tanta mult, Tanquam 
abesta MS. Oxon. Enx. 





4. ÜU. 823. 


à Ces LIBER L 19 
titudine, habitus animorum fuit. E provinciis, Hispa- 
niæ præerat Cluvius Rufus, vir facundus et pacis arti- 
bus, bellis inexpertus. Galliæ, super memoriam Vin- 
dicis, obligatæ recenti dono romanæ civitatis, et in 

terum tributi levamento. Proximæ tamen Germani- 
cis exercitibus Galliarum civitates, non eodem honore 
habitæ, quædam etiam finibus ademptis, pari dolore 
commoda aliena ac suas injurias metiebantur. Germa- 


14. Et pacis artibus, belli inexpertus, Lege et pacis par artibus, par negotiis neque 
supra erat Ann. 6, 39. vigor animi negoiiis par Ann, 3, 30. et sic passim. Cod. Agr. 


et pacis artibus clarus , bellis inexpertus. interpolatam. 


Hispanie præerat.Nempe citeriori 
s. Tarraconensi. V. infra 4 , 39. Enx. 

Cluvius Rufus. De hoc v. Plin. 
ep-9, 19. 

Et pacis artibus, bellis inexpertus. 
Pacis artibus ferri potest, si cum 
Rhenano intelligas expertus, quod 
latet in verbo inexpertus : cujus ge- 
neris etalia exemplain Tacito.Quam- 
quam ne hoc quidem necessarium est, 
cum Tacitus sæpe tali ablativo, ab- 
solute posito, utatur,ut istelligatur, 
imstructus, abundans. Sed Faernus 
(et Urainus) addi volebant clarus, 
quod est in MS. Agr. Heinsius ep. 
ad Græv.t. 4. Coll. Burin. pacis par 
artibus p. 498. quod valde probat 
Grævius p. 505. Mox bellis MSS. 
For. Guelf. edd. ante KRhen. qui 
male (e Bud.) substituit bell (sc. 
artibus ). Vetus restituit Ryckius. 
Bellis inexpertus est, qui nullas res 
bello gessit , quibus scienjia milita- 
ris cognosceretur: Enn. Contra belli 
inexpertus , qui bellum nunquam 
vidit. 

Recenti dono romanæ civitatis. 
Quomodo recenti ? et nonne jampri- 
dem Galli isti comati id adepti a 
Clandio ? clarum id e Tacito A. 11, 


23. Sed expedio. Olim quidem jus 
civium adepti, nen tamen promis- 
cue, sed proceres tantum. Caute ibi 
et circumspecte Tacitus : primores 
Galliæe, inquit, que Comata appel- 
latur ; idque mihi notes. Sed nuno 
ecce a Galba diffusum id jus in Gal- 
los omnes, qui pro Vindice stetis- 
sent. Plutarchus apertissime c. 18. 
‘Ex JÙ vodrou nai Tà jerpiuc spar- 
rôuera d'iæRonar eye, dc Tà mpèe Toùe 
Tararas Ouirdixs cuvapauérous."Edé- 
xouy yèp où Praardpomia ToÙ aùTo- 
xPATOPOS, ÆXA' SroÜuevos wap ‘Ousv- 
vou Tuyyéver avécess vi d'aruy, xai 
monriias. Lies. 

Tributi levamento. Quarta parte 
tributi. c. Br. 

Germanis exerc. Edd. ante Rhen. 
omnes male Romanis. Mox finibus 
ademptis , int. parte agrorum. Mox 
rursus dedi Germani exercitus quod 
et MSS. quidam et edd. veteres ha- 
bent, pro Germanici, ut similitudo 
esset. Erx. Bud. Germanis exercini- 


. bus..... Germanici exercitus. Simi- 


litudo ut sit, posteriorem formam 
utroque loco sequor. Sic et Bip. 
Âgr. quoque Germanicis. 

Finibus adempus. Cf. c. 53, 


2. 


20 HISTORIARUM Ce 
nici exercitus , quod periculosissimum in tantis viribus, 
solliciti et irati, superbia recentis victoriæ, et metu, 
tanquam alias partes fovissent. Tarde a Nerone desci- 
verant; nec statim pro Galba Verginius : an imperare 
voluisset, dubium ; delatum ei a milite imperium , con- 
veniebat. l'onteium Capitonem occisum, etiam qui queri 
non poterant, tamen indignabantur. Dux deerat, ab- 
ducto Verginio, per simulationem amicitiæ:quem non 
remitti, atque etiam reum esse, tanquam suum crimen 
accrpiebant. 

IX. Superior exercitus legatum, Hordeonium Flac- 
cum, spernebat, senecta ac debilitate pedum invalidum, 
sine constantia , sine auctoritate. Ne quieto quidem mi- 
lite, regimen; adco furentes infirmitate retinentis ultro 
accendebantur. Inferioris Germaniæ legiones diutius 
sine consulari fuere; donec, missu Galbæ , À. Vitellius 


A. U. 8e. 
A. C. 69 


15, Solliciti et irati superbia. Forte inffati, — 16. Verginius an imperare voluis- 
set. Sic cod, Agr. forte Virginius an imperare voluerit , est dubium. 


Solhciti et irati. Haud temere mu- 
tem * aptior tamen membrorum con- 
pexus et responsio , si legas, soliciti 
elelati. Metu nempesoliciti, victoria 
elati. Lips. Frustra.Vid. Suet. Galb. 
16. fremebat superioris Germ. exer- 
citus. Mox, in Brüannico exervitu 
nihil irarum. Post Muretus et Aci- 
dalius malebant, etiamsi queri non 
poterant. Non male, ut opinor. Est 
enim de eodem exercitu sermo. Exx. 

Verginius. Cogu. Rufus, de quo 
Plin. ep.3,1.6, 10. 

Ne quieto q. m. regimen. MS. 
Guelf. regenti , in quo an melior lec- 
tio lateat, alii videant. Vulgatam 
fero, in ea interpunctione, quam 
feci. Mox delevi etiam, post ultrv : 
quod suspectum fait ab initio, cum 
priqum hunc locum legerem. Post, 


abesse vidi a MS. Flor. Oxon. nunc 
etiam Guelf. ed. pr. Patcol. (Abest 
et a Bud. ) Primus etiam addidit Be- 
roaldus, nescio unde. Item mox e 
Flor. cum Ryckio et J. Gron. edi- 
di 4. Vitellius, ut est etiam in ed. 
pr. En. Bud. Vitellius. Agr. 4. 
Vite. 

Adeo füurentes etc. Adeoh. 1. inso- 
lentius dicitur pro multo magis, sicut 
alibi dixit noster pro multo minus, 
infra 3,64. ne prosperis quidem par : 
adeo ruentibus debilitatus. Sed et pro 
multo magis est À. 3, 34.6, 15. ubi 
junctum negatioui est pro nedum : 
sed tamen per se est multo magis : 
ne tecta quidem urbis ; adeo publi- 
cum consilium nunguam adüt. Enx. 

Missu Galbæ. Bud. jussu Galbæ. 
Sed missu et alibi. Cf. Ind. 


A. DU. 823. 


à C ên LIBER TI. 21 
aderat, censoris Vitellii ac ter consulis fiius : id satis vi- 
debatur. In Britannico exercitu nihil irarum. Non sane 
aliæ legiones , per omnes civilium bellorum motus, in- 
nocentius egerunt : seu, quia procul et Oceano divisæ ; 
seu crebris expeditionibus doctæ hostem potius odisse. 
Quies et Illyrico : quamquam excitæ a Nerone leyiones, 
due in Italia cunctantur, Verginium legationibus adis- 
sent. Sed longis spatiis discreti exercitus, quod saluber- 

rimum est ad continendam militarem fidem , nec vitiis, 
nec viribus miscebantur. 

X. Oriens adhuc immotus. Syriam et quatuor legio- 
nes obtinebat Laicinius Mucianus, vir secundis adver- 
sisque juxta famosus. Insignes amicitias juvenis ambi- 
tiose coluerat : mox, adtritis opibus, lubrico statu, 


17. Crebris expeditionibus doctæ hostem potius odisse, Forte crebris expeditioni- 
Bus objectæ (s. obnoxiæ ) hostem potius odissent. 


Id satis videbatur. Dictum vide- 
tur , quasi milites , titulos et imagi- 
nes tantum Vitellii spectarint, et 
paternæ ei virtutes processerint pro 
suis. Alias non male fortasse, fatis : 
ut missionem hanc Vitellii cælesti 
cousilio adsignet, quæ ad i imperium 
scilicet via. Lres. Valgatum verissi- 
mum. Ceterunr possis etiam referre 
ad Galbam : eï satis visam ad digni- 
tatem hominis, quod patrem talem 
babuisset. Sed malo cum Lipsio ad 
milites referre. Enx. Grut. ad Gal- 
ban. 

Nec uitiüs, nec viribus misceban- 
tur, H. e. nec vitia sua inter se, 
velut per contagionem , communi- 
care , nec se conjungere et vires suas 
mutuo augere poterant. Enx. 


Mozx atritis opibus. Etisomme mo- 


nebo ? Grammaticum et leve est. 
J'amen in fido illo Vatic. scripture, 


atteritis. Et sane crebro ita veteres. 
Ut Tibullus in eodem hoc verbo 1, 
4 , 42. , Aut operi insuetas atteruisse 
manus. Ut accedisse pro accessisse , 
consistisse pro constitisse, in Pan- 
dectis : et hauritum pro haustum in 
Apuleio ( Met. 2, p. 121. Elm. ). Et 
notavi plura talia, quæ vix promam, 
quin rideant , aut irrideant magis- 
telli nostri. Quid tamen hic rideant ? 
ecce et a Florentino jam codice scrip- 
turam hanc stabilitam. Lrrs. Recepit 
Pichena, non Lipsius, ut Ryckius 
videtur putasse : idque ambitiose 
contra Ryckium defendit Jac. Gro- 
novius , non abstinens (tanta res age- 
batur !) contumelia , serum studio- 
rum vocando etc. nec improbare vi- 
detur Oudend. ad Suet. Aug. 4o. 
At MS. Guelf. (Agr. Bud. ) ed. pr, 
et ceteræ , usque ad Pichenam , om- 
nes attritis : quas secutus sum , nibil 


AU. 832: 


22 HISTORIARUM me 


suspecta etiam Claudu iracundia, in secretum Asiæ re- 
positus , tam prope ab exsule fuit, quam postea a prm- 
cipe. Luxuria, industria, comitate, adrogantia, malis 
bonisque artibus mixtus. Ni imiæ voluptates, quum vaca- 
ret; quoties expedierat, magnæ virtutes : palam laudes ; 
secreta male audiebant. Sed apud subjectos, apud proxi- 
mos, apud collegas, variis illecebris potens; et cui ex- 
peditins fuerit tradere imperium, quam obtinere. Bel- 
 Jum Judaicum Flavius Vespasianus, ducem eum Nero 
delegerat, tribus legionibus administrabat. Nec Vespa- 
siano adversus Galbam votum aut animus. Quippe Ti- 
tum , filium, ad venerationem cultumque ejus miserat, 


ut suo loco memorabimus. 


timens iras tales, sed nec istas sordes 
invidens cuiquam. Multa talia sunt 
in MSS. optimis, ab antiquariis li- 
brariis invecta : sicut in MS. Guelf, 
semper est quoi, quoius et alia : quæ 
etiam interdum viri docti edidere. 
Quæ si statim in textum inferentur: 
quid fiet tandem ? in Apuleio feram 
tale quid, nou in Tacito. Er. Apul. 
Met. 11, p. 260. in codd. atterue- 
rant. Cf. et Voss. de Analog. 5, 30. 
Ja nostro ubivis scribitur attrius. 
V. A. 15, 16. H. 3, 50. 

In secretum Asie. In Lyciem , ut 
opinor, specie legationis. Colligo e 
Plinii 12, 1 (5). Licinius Mucianus 
ter consul, et nuper provinciæ ejus 
(Lyciæ) legatus. Lirs. Pro reposi- 
us, quod est in libris omnibus, Aci- 
dalius malebat sepositus, quod est 
sane verbum ordivarium in bac re. 
Enx. 

Quoties expediernt. Expedire bic 
significat in expeditionem, sive ad 
bellam proficisci , ut infra c. 88. (et 
35, 15.) ut jam alii notarunt. Enx. 


Occulta lege fati et ostentis 


Palam laudares, secreta male au- 
diebant. Cod. Bud. habebat, palam 
laures secreta male audiebat. Græ- 
cismus , secreta male audiebat , non 
displicebat nec Rhenano, nec Ryc- 
kio . qui et ipse in suo MS. habebat 
audiebat. E laures possis etiam col- 
ligere palam laudes, substantive : 
quod non dubitari potest, quin sit 
melius vulgato. Sed etiam Rhen. ten- 
tabat : palam laudari. Nostram , ut 
puto melius. Sed tamen vulgatam 

etiam ferri potest, quod in omnibus 
libris reperi; et illius corruptelæ, 
laures e laudares, jam supra simil- 
limum exemplum e Flor. vidimus. 
Mox fuerit MSS. Flor. (Bud.) Guelf. 
ed. pr. Ceteri fuerat usque ad Piche- 
nam. Enx. Rhen. conjiciebat secreto 
male audiebat. Et sic cod. Agr. nec 
ita male. Prius laudes reposui cum 
Bip. scil. ei tribuebantur. Te fuerit 
vel fuerat expunctum volebat Grut. 

Suo loco memorabimus. Male an- 
tea, memoravimus. Nam hæc quidem 
parrat infra 2, 1. Lrrs. Memorubi- 





A. U. 8ss. 
A. C. 69. 


LIBER I. 


23 


ac responsis destinatum Vespasiano liberisque ejus im- 
perium, post fortunam credidimus.' 
XI Ægyptum copiasque, quibus coerceretur, jam 
inde a D. Augusto, equites romani obtinent loco regnm. 
Ita visum expedire, provinciam aditu difficilem, an- 
nonæ fecundam , superstitione ac lascivia discordem ac 
mobilem , insciam legum , ignaram magistratuum domi 
retinere. Regebat tum Tiberius Alexander, ejusdem 


18. Ignaram magistratuun domi retinere. Forte dominis renitentem. Sic Ann. 6, 


1., Ægypti seditiosi. 


mus et MS. ( Bud.) Guelf. ed. pr. 
Puteol. Beroald. Ale. Memoravimus 
Rhenapus tacite -edidit : nt nescias, 
an consulto. Erx. Videtur vitiun 
esse typographi. 

Ostentis. Cf. infra 2,78. 

Post fort. credidimus. 1. e. post- 
quam cognovimus fortunam Vespa- 
siani, postquam imperator factus est. 
Credidimus est credere cæpimus. Ita 
perfectum dicitur ; alioqui esse de- 
beret credimus. Enx. 

Ægyptam,jaminde a D. Augusto. 
Sopra A. 2, 59. Nam Augustus, 
ënter alia dominationis arcana, ve- 
ttis, nisi permissu, ingredi senato- 
ribus aut equitibus illustribus roma- 
nis, seposuit Ægyptum. Arrianus id 
coosilii exemplique ab Alexandro 
Magoo esse censet. Qui (ut lib. 3. 
notat) in plures præfectos Ægyptum 
distribuit etc. Cautio ab Alexandro 
esse potuit : non tamen imitatio. 
Quia ille in plures, isti uni permi- 
serunt ; sed infirmo. Lres. MS. Guelf. 
Ægyplumque copiasque. Mox vide- 
tur esse debere coercetur , vel coer- 
ceatur. F'erri quidem potest coerce- 
retur propter verba, jam inde ab 
ÆAugusto : sed'coercetur melius et 
verias est. Sic Paullo post : T'hracia, 


et quæ aliæ procuratoribus cohiben- 
tur etc. Loco regum est, iique tan= 
tumdignitatis habent, ut nihil prope, 
nisi nomen regium, desit. Erx. Bud. 
etiam inde ab Aug. 

Annonæ fecundam. Ernesti,quem 
sequitur Dotteville, dedit securdam. 
Admitti pesse, judieat D. de La- 
malle ; ipse tamen præfert fécundam, 
quod et veteres editiones habent et 
codex Budensis. 

Tgnaram magistratuum domi reti- 
nere. Domi licet referre ad magistr. 
Nec leges suas , nec magistratus suos 
ac domesticos habebat. Quamquam 
Dio 51, 17. solis Alexandrinis sena- 
tum ademptum dicit : quem iis res- 
tituit Severus , auctore Spartiano in 
Sev. 17. Sed et domi retinere potest 
accipi pro, per procuratores admi- 
nistrare, per Cæsaris magisiratus, 
Enx. — * Dotteville et Brotier re- 
ferunt domi ad retnere. V. Dureau 
de Lamalle. 

Tiberius Alexander. Ego hunc il- 
Jum puto, qui in castris et gratia 
Corbulonis 15, 28. Qui et Judææ 
procurator, apud Josephum 20, 5. 
Pater ejus, item Tiber. Alexander, 
qui Alabarches Alexandriæ, et frater 
Philonis Judæi, cujus nunc scripta 


24 


HISTORIARUM 


A. U. 833. 
À. C. 69. 


nationis. Africa, ac legiones in ea, interfecto Clodio Ma- 
cro, contenta qualicumque principe, post experimentum 
domini minoris. Duæ Mauretaniæ, Rhætia, Noricum, 


19. Africa ac legiones. Africam cod. Agric. Forte Africamqne ac. regebat, inter- 
ecto Clodio Macro. — 10. Domini minoris. Pejoris cod. Agr. 


habemus. Lrrs. Dicitur'ejusdem na- 
tionis, quia in Ægypto natus erat 
ex familia, Judaica illa quidem , sed 
._Quæ Alexandriæ sedes fortunaram 
haberet, ceterun dudum civitate 
romana donaia; et equestrem gra- 
dum adepta. Enx. Cf. et H.2,94, 
79. Alciatus putat, eum esse, de quo 
Juven. 1, 30. sed saltem filius is- 
tius fuit. 

Africa, ac legiones in ea. Plures 
igitur legiones tunc in Africa ? Vix 
opinor. Adi, si lubet, quæ scripsi 
À.4,5. Una sane ordinaria legio in 
Africa, neque aliter infra numerat, 
aut nomioat, hoc ipso anno H. 4, 48. 
Legioin Africa, auxiliaque tutandis 
imperii finibus. Juvare aliquid hanc 
Jectionem videatur locus H. 2, 97. 
In Africa legio cohortesque dilectæ 
a Clodio Macro, mox a Galba di- 


missæ. Quasi novam legionem illi 


veteri adjunxerit Macer, atque ita 
sub initio Galbæ fuerint duæ. Vane : 
quia cohortes dumtaxat delectas a 
Macro intellegit, non legionem ip- 
sam. JIgitur inclino, ut hic rescri- 
bam, Africa, ac legio in ea. Lrrs. 
Libri omnes constanter legiones. Ac 
forte legiones bic pro copiis dicun- 
tur , unaque legione : ut diberi pro 
uno filio aut filia, parentes pro patre, 
uti supra vidimus triunphales avos 
de uno 14, r. Libri porro plures ha- 
bent Africam , quasi ad regebat re- 
ferretur, ut Agr. Guelf. ed. pr. 
Denique libri meliores Flor. ( Bud.) 


Guelf. Agr. ed. pr. contenta, ut ad 
A fricam referätur. Quæ res suspi- 
cionem aliquam movere potest, verba 
ac legiones in ea esse insititia , nata 
ab eo, qui hunc locum superioribus 
similem reddere voluerit. Erx. Con- 
tenta restitui cum Bip. 

Post exper. domini minoris. Quis 
est dominus minor ? Macer ? de hoc 
accepit Savilius. Ejus crudelitatem 
sance erant experti. Sed an is domi- 
ous ? Solus imperator proprie domi- 
pus. Aut non intelligo satis, aut le- 
gendum est domini prioris (ut in c: 
Agr.). Dominus prior, Nero, talis 
cogoitus fuerat , ut facile Africa fer- 
ret qualemcunque alium. Si tamen 
vera est Jectio dominus minor, erit 
intelligendus præses provinciæ sim- 
pliciter, ut opponatur domino ma- 
Jort, Gæsari. Enx. De Macro ca- 
piunt etiam Brot. Lall. Bip. Ejus 
tyrannidem testatur Plut. cap. 6. 

Duæ Mauretaniæ. Tingitana et 
Cæsareensis. Hanc divisionem Pli- 
nius acceptam fert Cæsari Caligulæ 
5. 1., Principio terrarum, inquit, 
Mauretaniæ appellantur usque ad 
C. Cæsarem Germanici F. regna : 
sœvitia ejus in duas divisa provin- 
cias. At Dio, palam adversus, Clau- 
dio attribuit Go, 9., HpæeySévrer à 
roro, 0 Kaæüd'ioc d'iy5 Toùe Maüpouc 
roc Üraxôouc Éveuer, Ê Te TR Sepi 
Tip, ne is à eepi Kasväpuier, 
æ@" Srmep nai bvouéËovres, nai dÜs 
éprouve imac: spocbrage. Lirs. 





A. U. 83. 


A. C. 70. LIBER LE 25 


Thracia, et quæ aliæ procuratoribus cohibentor, ut cui- 
que exercitui vicinæ , ita in favorem aut odium contactu 
valentiorum agebantur. Inermes provinciæ , atque ipsa 
in primis Italia, cuicumque servitio exposita, in pre- 
tinm belli cessuræ erant. Hic fuit rerum romanarum 
status, cum Ser. Galba iterum , Titus Vinius, consu- 
les , mchoavere annum, sibi ultimum, reip. prope su- 
premum. 

XII. Paucis post kal. januarias diebus Pompeï propin- 
qui, procuratoris, e Belgica literæ adferuntur : «superioris 
Germaniæ legiones, rupta sacramenti reverentia, impe- 
ratorem alium flagitare, et senatui ac pop. rom. arbi- 
trium eligendi permittere ; » quo seditio mollius accipere- 
tur. Maturayit ea res consilium Galbæ, jam pridem dead- 
optione secum et cum proximis agitantis. Non sane cre- 
brior tota civitate sermo per illos menses fuerat : pri- 
mum licentia ac libidine talia loquendi , dein fessa jam 


21. Procuratoribus cohibentur. Procurationibus cod. Agr. — 213, Dein fessa jam 


ætate Galbæ. Cave cam Rhonano mutes. 


Procuratoribus. De his procura- 
toribus Cæss v. Guther. de off. 
dom. Aug. 3, 34. 

Cuicumque servitio exposita. Sic 
dedi e Flor. Agr. Guelf. Pertinet 
hoc ad solam Jtaliam : reliquum est 
commoane. Îgitur cessuræ verum , ut 
Guelf. et edd. omnes, non cessura, 
ut Flor. ( Bud.) Agr. habent. Erx. 
Bud. exposita. Vulgo male expositæ. 

Inchoavere annum #bi ultimum. 
Eleganter dictum. Solicitant tamen. 
Et nonne, inquiunt , idem est ulti- 
mum ac supremum ? Fateor : gemi- 
panda tamen vox fuit ob sententiam 
disparem. Non enim certe reip. ul- 
timus annus. A lioqui dicere percom- 
mode potuisset , sibi et reip. supre- 


mum. Non ergo audio adolescentem 
eruditum, qui per literas me mo- 
puit videri legendum, reip. prope 
primum ; qui tantum non vetus, in- 
quit, resp. et libertas incepere a 
Galba. Logi alogi. Lrrs. 

Rupta sacramenti reverentia. Ita 
mei libri, et sententia exigit. Rhe- 
nanus, dum Budensis codicis cor- 
ruptam scripturam (licentia) ut ss- 
paévosr iepà observat, nodum in scirpo 
quærit. Lips. Îta rem cape. Bud. ha- 
bet rupta sacramenti licentia. Inde 
Rhen. conjiciebat rupti sacr. lic. sed 
in textu servat vulgatum. 

Fessa jam ætate Galbæ. Sic libri 
scr. et edd. nisi quod Bud. habuit 
defessa an æ. G. unde Rhenanus con- 


26 


HISTORIARUM 


A. TU. 833. 
À. C. ro. 


ætate Galbæ. Paucis judicium aut reip. amor : multi 
occulta spe, prout quis amicus vel cliens , hunc vel 1l- 
Jum ambitiosis rumoribus destinabant , etiam in T.:Vi- 
nii odium , qui in dies quanto potentior , eodem actu in- 
visior erat. Quippe hiantes, in magna fortuna, amicorum 


jiciebat defessa animis ætate Galbe. 
Frastra. Nec enim hic post primum, 
deesse potest dein, e more Taciti. 
Melius Marklandus ad Stat. Silv. 3 

3. fesso jam ætate Galba. Nam fessi 
annis, senectute sæpe dicuntur , ut 
ibidemonstrat etlexica docent. Virg. 
Æo. 2, 506. æœtate fessus. Sed et 
œtas fessa , et quidem exquisitius di- 
citur sæpe a nostro, Ann. 1 , 46. etc. 
Enx. Rhenanus lectionem Bud. in- 
terpretatur ita : sermonem fuisse de 
fessa annis, (non animis, ut male 
hic legitur ) ætate Galbæ, putabat- 
que id primum non requirere sequens 
dein. Hæc sic placebant Vertranio. 
Interim Rhen. vulgatum expressit. 

Multi occultaspe.Libri mei scripti, 
stulta spe, uti etin Covarruviæ. Pla- 
cet tamen magis vulgata. Lies. Stulta 
etiam ed. pr. quod non ferunt se- 
quentia. Sed Flor. et ed. pr. militis 
unde Pichena conjiciebat multis oc- 
culta spes, ut est in cod. Agr. J. Gro- 
novius multis occulta spei. Lector 
eligat. Ego vulgatam veram puto. 
Enx. Et hæc emendauda. Cod. Agr. 
habet : multis stulta spes ; hinc Heins. 
quoque et Ryck. conjectabant multis 
occulta spes. Bud. stulta spe, nec 
præcedit mubis, tolerabili sensu , sed 
potior vulgate lectio. 

Ainbitionis rumoribus. Verum non 
negaveris, ambitiosis. Lrrs. Ambi- 
tionis scr. (in his et Bud. } et edd. 
ommes ante Lipaium, præter MS. 
Agr. Et tamen ambitiosis verum est, 
recteque receptum. Erx. Bip. præ- 


ferunt ambitionis subaudito ergo. 
Mihi dura nimis videtur ellipsis. 
Bene habet recepta legendi forma. 
In T. Vin odium diverterant. 
Param cohærenslectio aut sententia. 
À priscis libris abest vox diverte- 
rant. Et tollain sane ego arbiter, le- 
gamque : hunc vel illum ambitiosis 
rumoribus destinabant , etiam in T!. 
Vinü odium , qui indies , etc. Multi, 
inquit, successorem destinabant ex 
sua spe, quidam ex odio Vinii. Non 
dissimile illad Taciti de Pisone c. 34. 
Juvenis recenti favore et infensus 
T. Vinio : seu quia erat, seu quia 
irati ita volebant. Quod si retinen- 
dum tamen id verbi sit, mutem et 
diducam. ÆEtiam in T. Vinü odiunt 
diversi ierant. Lirs. Delevit Pichena 
aucuoritate Flor. (*et D. de Lamalle.) 
Abest etiam a Guelf. edd. omnibus 
aate Rhenanum, præter pr. in qua 
est quoque et jam, quod rursus cum 
diverterant induxit Rhenanus. Enx. 
Bud. et jam... deverterat. 
ÆEodem actu invisior. Quid est il- 
lud , actu invisum esse ? Jneptiæ, et 
sermo parum nou dicam lautus , sed 
latinus. Scribebarm sublata ea voce, 
eadem invisior erat. Genus sermonis 
notum vel ex uno Plauto. Placuit 
Jac. Lectii eruditi viri conjectura, 
eodem auctu. Nunc mea ista, eo dein 
Sastu invisior. Lies. Lectii sententiam 
probat Freinsh. ( item Acid. Hein- 
sius ). Pichena : eo cunctis inv. Possis 
etiaun eodem (tempore ! factis invi- 
sior, quod sequentibus non male con 


À. U. 823. 


AC. LIBER L 27 


capiditates ipsa Galbæ facilitas intendehat : cum apud 
infirmam et credulum minore metu et majore præmio 
peccaretur. 

XIIL. Potentia principatus divisa in T. Vinium, con- 
sulem, et Cornelium Laconem, prætorii præfectum. Nec 
minor gratia Icelo, Galbæ liberto, quem anulis dona- 
tum, equestri nomine « Martianum » vocitabant. Hi 
discordes, et rebus minoribus sibi quisque tendentes, 
circa consiliumeligendi successoris in duas factiones scin- . 
debantur. Vinius pro M. Othone : Laco atque Icelus con- 
sensu non tam unum aliquem fovebant, quam alium. 
Neque erat Galbæ ignota Othonis ac T. Vinii amicitià; 
et rumoribus nihil silentio transmittentiam, (quia Vi- 


33. Nec minor gratia Icelo Galbæ liberto. Lege : nec in minore gratia Icelo etc. 
— 24. Et rebus minoribus sibi quisque tendentes, Opinor intendentes, hoc est, sibi 


studentes , sibi attendentes. 


venit : item alia : sed frustra, sine 
Bbris, qui hic nihil variant. Enx. 

Icelo Galbæ liberto. Nequissimi 
hujus servali nomen varie scriptum. 
Alibi Hycellus , alibi Icellus. (Bud. 
Fcelo.) Vaticanus semper Icelus : 
quem sequor. Plutarchum in ea voce 
emaculo, in Galba c. 7. Kai ixer &rè 
“Pépac TxsAôe æmexeSepoc iBd'opuaños. 
Valgo, Zsxsaès scriptum : et verte- 
runt homines docti, Siculus quidam. 
At Icelum bhunc festinatam auntium 
fuisse, doceat eos Suetonius Galb. 22. 
Lrs. 

Quem anulis donatum. De hoc 
eodem Suet. 14. Icelus paullo ante 
anulis aureis donatus, et Martiani 
cognomine ornalus, el jam surmnue 
equestris gradus candidatus. Viri 
docti interpretantur sammam eques- 
tris gradus, præfecturam prætorii : 
haad improbe. Tamen ego magis in- 
tellegam de procuratione : quæ pre- 


pria equestris ordinis dignitas. An 
libertum promotum iri censeam ad 
prætorii præfecturam , idque sub 
Galba? nunquam. Lrrs. De anulis 
v. Plin. 33, 2. et Paulus 1. 5. de jur. 
aur. anul. 

Martianum. Recte sic, quippe de- 
rivatum a Marte. V. Cannegieter de 
matata rom. nom. sub princ. ra- 
tione. c. 13. 

Rebus minor. Muretus et Acid. 
supplent in. Sufficit subaudiri. 

Vinius. Bud. ubivis funius. Sic et 
c. 32. sq. 

Pro M. Othone.Prænomen addunt 
MSS. Flor. (Bud. Agr. ) Guelf. edd. 
vett. omnes. Casu e recentioribus 
post Lipsium excidit. Restituit J. 
Gron. Enx. 

Ex rumonbus etc. Hunc locum 
aliquid vitii habere, satis convenit. 
Medela non eadem adhibetur. Libri 
où variant : nisi, quod MS. F1. ed. 


A.U. 823, 


28 HISTORIARUM 1" 


nio vidua filia, cælebs Otho ) gener ac socer destinaban- 
tur. Credo et reip. curam subisse, frustra a Nerone 
translatæ, si apud Othonem relinqueretur. Namque 
Otho pueritiam incuriose , adolescentiam petulanter ege- 
rat; gratus Neroni æmulatione luxus. Eoque jam Pop- 
pæam Sabinam, principale scortum , ut apud conscium 
libidmum, deposuerat , donec Octaviam uxorem amoli- 
retur : mox suspectum in eadem Poppæa in provinciam 
Lusitaniam , specie legationis, seposuit. Otho, comiter 


25. Non tam unum aliquem fovebant. Forte æqualiter, vel ex æquo. mors æqualis 
mox c. 21. adversam fortunam ex æquo detrectare H, à, 97. — 26. Petulanter ege- 


rat, Rexerat cod. Agr. forte eregerat. 


pri. et rum. Bud. et ex. Jac. Gro- 
novius hinc periodum sic concinnat : 
et rumoribus .... unicæ Vino filia 
vidua etc. Sed et unica filia vidua 
non satis placet, et tamen vel sic 
aliquid non satis culti superest in 
verbis filia Vinio ….cælebs, Otho, 
socer ac gener dest. Nam nomivati- 
vus patris potius, quam filiæ desi- 
deratur. Îtaque sic corrigam : quibus 
vel quis Vinius, vidua filia, (1. e. 
cujus filia erat vidua ) cælebs Otho, 
gener ac socer destinabantur. Cete- 
rum non repugnem, si et pro ellam 
vel præferatur, vel addatur. Infra 
€. 22. similis buic Jocus : conjectura 
et rumore senium Galbæ et juventam 
Othonis computantium. ErN. Cum 
Bip. præfero Flor. et rum. caussa, 
quæ adfertur , uncis inclusa. Lectio 
Bud. etex....eundem sensum præbet. 
Namque Otho. Cf. À. 13, 45. 
ÆEoquejam P.S Tè jam suspectum 
Acidalio fuit. Merito. An fuit tm ? 
Erx. Jam Bip. reddunt primum. 
Heins. volebat clam. Cf. Suet. Oth. 
3. Plut. Galb. 19. ubi paullo aliter. 
Octaviam uxorem amoliretur. lis- 
dem in hanc rem verbis usus est 


À. 14, 59. et sic mei libri. Covar- 
ruviæ tamen codex et Budensis, Oc- 
taviauxor amoveretur. Quod rectum 
æque. Lies. Amoliretur Flor. Guelf. 
edd. omnes. Sed in Guelf. est et Oc- 
tavia , ut Colerus volebat, r«Ss- 
tixës accepto amodretur. Budensis 
MS. lectionem rec. Rhen. cum seqq. 
usque ad Lips. Er«. 

In provinciam Lusitaniam. Toti- 
dem verbis Suet. Oth. 3. Sepositus 
est per caussam legationis in Lusita- 
niam. Sed operæ est videre divisio- 
nem Hispaniæ et præfecturas , quo- 
niam sæpe hic intercurrit. Divisa ea 
ab Augusto in duas provincias, ci- 
teriorem et ulteriorem. Citerior Tar- 
raconensis eliam dicta : cui Galba 
præfuit, cui nunc Cluvius Rufus. 
Ulterior divisa in duas provincias , 
Bæticam et Lusitaniam. Bætica po- 
puli fuit, et in eam missus procon- 
sul. Noster 4, 13., Vibius Serenus 
ulterioris Hispaniæ proconsul. Non 
quia tota Hispania ulterior ( caute le- 
gas ) proconsulem habuerit, sed qui 
ejus pars melior Bætica. Itaque con- 
fundebant scribendo sive loquendo. 
Plinius 3,1. (2.) Prima Hispania 


A. U. 8n3. 


AC re LIBER I. 29 
administrata provincia, primus in partes.transgressus, 
nec seonis, et, donec bellum fuit, inter præsentes splen- 
didissimus, spem adoptionis, statim conceptam, acrius 
in dies rapiebat : faventibus plerisque militum, prona 
in eum aula Neronis, ut similem. 

XIV. Sed Galba, post nuntios Germanicæ seditionis, 
quamquam nihil adhuc de Vitellio certum, anxius quo- 
” nam exercituum vis erumperet , ne urbano quidem mi- 
liti confisus, quod remedium unicum rebatur, comitia 
imperii transigit : adhibitoque, super Vinium ac Laco- 
nem, Mario Celso, consule designato, ac Ducennio Ge- 
mino, præfecto urbis , pauca præfatus « de sua senec- 


terrarum est, ulterior. appellata, 
eadem Bætica. Non tamen etiam re- 
gendo. Nam duæ Cæsaris fuerunt , 
sola Bætica populi. Strabo distincte, 
L 3, p. 166., Nuri dÙ rüv ivepyiür, 
sav pr amoduySnoër Tà d'aue Te 
sai Ty cvyaaire , rür d'à #yquôrs 
+61 "Pæuaiur, à pair BasTixd Fpôçsues- 
vas TS d'hjues , nai MÉRITE TpaTu- 
ps ia abri, yar Tauiar Te nai Tpeo- 
Beurir....‘H d'à no1mù, Kæigæpôc 80 TIe 
Iléuæovres dan evroÿ duo spa Bev- 
sel, orparayinés rs nel ümerinôs. Ad- 
dit deiade, prætorium Lusitaniæ præ- 
fuisse cum unico legato : consularem 
reliquæ cum tribus legatis tribusque 
legionibus. Consentit et Dio 53, ra. 
qui diserte Bæticam populo adsig- 
nat, Lusitaniam et Tarraconensem 
Cæsari. Quidigitur Appiano in men- 
tem venit scribere, de bello Hispa- 
niensi extremo ? Æ#b eo tempore (quo 
Cantabri ab Augusto victi) Romant 
Iberiam,quæ hodie Hispania dicitur, 
in tres partes dividere cœpisse mihi 
videntur, in quarum duas annuos 
magistratus senatus mittit, intertiam 
veropræsidem imperator. Que a falso 


nunquam excusem, nisi quid muta- 
vit ejus ævo. Strabo etiam in fine 
operis duas Hispanias recensere inter 
eas, quæ populi sunt, videtur. Sed 
videtur : eaque res interpretem de- 
cepit, qui etiam var ixrèç IBnpier, id 
est ulteriorem sive exteriorem Hispa- 
niam, turpiter interiorem convertit. 
Vellem monuisse eruditissimum Ca- 
saubonum, cujus ad Strabonem pro- 
bas sane notas jam nunc vidi. Lrrs. 
De provinciis Hispan. late egit Cen- 
aius in Antiq. Eccles. Hispan. vol. r. 
Diss. 1, c. r. seqq. Mox pro vulgato 
seposuit præcedentia requirunt sepo- 
suerat , ut ante est deposuerat : quod 
recipere non dubitavi, propter ne- 
cessariam evidentiam. Post Acida- 
lius bene copulam et transponit : nec 
segnis, donec bellum fuit, et inter 
pr. spl. Exx. In verbo seposuit mu- 
tando fallitur vir optimus. Distin- 
guenda omnino sunt tempora. Nec 
aliter codices. Mox Bud. in diem. 
Ducennio Gemino. Ile est, de quo 
15 , 18. legis : Ezin Nero tres con- 
sulares » &. Pisonem, Ducennium 
Geminum , Pompeium Paullinum 


À. U. 833. 
A. 


30 HISTORIARUM cn 

tute , Pisonem Licinianum arcessi » jubet ; seu propria 
electione, sive, ut quidam crediderunt, Lacone in- 
Stante, cui apud Rubellium Plautum exercita cum Pi- 
sone amicitia : sed callide, ut ignotum, fovebat; et 
prospera de Pisone fama consilio ejus fidem addiderat. 
Piso , M. Crasso et Scribonia genitus, nobilis utrimque, 
vultu habituque moris antiqui , et æstimatione recta se- 
verus, deterius interpretantibus tristior, habebatur. Ea 
pars morum ejus, quo suspectior sollicitis, adoptanti 


placebat. 


XV. Igitur Galba, adprehensa Pisonis manu, in hunc 


vectigalibus præposuit. Lies. De Ma- 
rio Celso v. 15, 25. 

Accersiri jubet , seu propria dilec- 
tione , sive ut quidam tradiderunt. 
Lege, arcessi Gnron. Recte. Sic et 
correxerat vir doctus in ed. Gryph. 
et convenit hodie satis accersere esse 
vocem nihili, debitam inscitiæ libra- 
. niorum, qui eam millies verbo arves- 
sere substituerunt. Itaque, ut aliis 
locis permultis factum esta viris doc- 
tis, movi loco vocem ineptam, etai 
owaes libri et scr. et edd. in ea con- 
sentiunt. V. quos laudat Drakenb. 
ad Liv. 2, 19. qui et alïis locis ad 
Livium de eo verbo egit : et nos infra 
ad c. 31. Crediderunt e Flor. recepit 
Freinshemius. ( Sic et Bud.) Ceteri 
hibri tradiderunt. Enx. Lips. Pich. 
ali dilectione. Flor. Bud. ed. Puteol. 
electione. 

Piso, M. Crasso et Scribonia ge- 
nitus. Pato illo M. Crasso Frugi, qui 
consul fuit cum C. Lecanio Basso a. 
816. sub Nerone, qui ipse e Calpur- 
niis Frugi, in Liciniam gentem adop- 
tione transit, ut ex cognomine ap- 
paret : sicut hic noster itepum e Li- 
giniis ad Calpurniosivit. Quod autem 


de Scribonia addit : ex eo vides per- 
peram in Plutarchi Galba c. 23. legi, 
Kpéo cou ai Kpsrioros dyyoves : et ex 
nostro corrigendum. Lirs. De cor- 
rectione Plutarchi frustra obloqui- 
tur Lipsio Ryckius, quod Plutarchus 
utrosque a Nerone sublatos dicat, 
cam Seneca in Apocol. a Claudio 
sublaios tradat. In nomine impera- 
toris dissentire scripiores non mi- 
rom, quum im majoribus dissentiant. 
Et Senecæ hic hand dubie major 
fides. Idem Ryckius mavult intelli- 
gere Crassum, qui a 980. cum Pisone 
consul fuit, fratrem autem Pisonis 
putat , quem Lipsius patrem crède- 
bat. Verum puto: et sic jam Ruper- 
tus ad Reines. p. 679. Erx. et p. 429. 

Et Scribonia. Sic Rhen. e Bud. 
prius legebatur ex. 

Æstimatone recta. Recte sic ac- 
cepta scriptura velus extimatione , 
quam MS. Bud. Guelf. ed. pr. ha- 
bent. ut et c. 16. Vid. ad 13,17. Mox 
pro quo ed. pr.quæ , ut cod. Agr. 
Recepit Ryckius. Mihi valgatum Ta- 
citi stilo convenientius : quo magis 
aliis suspecta erat, hoc magis prin- 
cipi placebat. Ex. Bud. guo. rectc. 


à. U. 823. 


2.0.% LIBER L. Sr 


*  modum locutus fertur : « Si te privatus lege curiata apud 
pontifices, ut moris est, adoptarem, et mihi egregium 
erat, Cn. Pompeïi et M. Crassi subolem in penates meos 
adsciscere, et tibi insigne, Sulpiciæ ac Lutatiæ decora no- 
bilitati tuæ adjecisse. Nunc me, deorum hominumque 
consensu ad imperium vocatum , præclara indoles tua et 
amor patriæ impulit, ut principatum, de quo majores 
nostri armis certabant, bello adeptus, quiescentiofferam, 
exemplo D. Augusti, qui sororis filium, Marcellum, 
dein generum, Agrippam, mox nepotes suos , postremo 
Tiberium Neronem , privignum , in proximo sibi fasti. 
gio collocavit. Sed Augustus in domo successorem quæ- 
sivit; ego, in republica. Non, quia propinquos aut so- 
cios belli non haheam ; sed neque ipse imperium ambi- 


tione accepi : et judicii mei documentum sint non meæ 


Egregium erat tunc. Guelf. esset. 
To tunc vitiosum esse, nemo Aam- 
bigat. MSS. Flor. ( Bud.) Guelf. 
Agr. (et Reg. Lall.) ed. pr. nunc, 
quod nibilo melius, etsi placetJ .Gro- 
novio. Fremah. , et Heins. ) correxit 
Cnœi Pomp. quod mihi quoque pla- 
cet. Enx. Bene Freinsh. sensit id 
nunc vel tunc ortum ex voce Cnæi 
vel Cneï. hoc prænomen vel eo est 
pecessarium , quod et Crasso suum 
tribuitur. Secus J. Gros. 

Sulpiciæ ac Lutatiæ. Intelligi vo- 
lnt (cum Boxhomio) nobilitatis, e 
sequentibus. At in decorilus est no- 
bilitas. Omnino excidit gentis post 
insigne : ubi facilis hic lapsus erat. 
Enx. Freinsh. et Heins. volebant 
. Sulpicia et Lutatia. 

In domo succ. Mibi non dubium 
est, Tacitum scripsisse in domo sua, 
et sua absorptum esse per primam 
verbi sequentis syllabam. Nam its 


e 


consuetudo loquendi fert , et concin- 
nius oppoauntur domus sua et respu- 
blica. Enx. 

Socios belli. Qui me belligerantem 
consilio, factis adjuverunt , ut quon- 
dam Agrippa Augustum. Deinde 
elegantior latinitas postulabat non, 
quin pr. a. s. belli habeam, aut quo... 
non habeam. Ne nostrum quidem 
quisquam hodie andeat dicere , non 
quia non habeam : certe nou ego, at 
iterum sic c. 29. Enx. 

Et judicii mei documentum. Sen- 
tentiam ante imvolutam, filo et fide 
Vaticani codicis apte evolvi. Hoc 
dicit. Neque ego ambitione aut ma- 
lis artibus imperium quæsivi : et, 
quod te judicio successorem eligam, 
signum posthabiti non solum mei 
amici, sed et tui. Lres. Er MSS, 
Flor. edd. primæ. Ut sit Rhen. seqq. 
usque ad Lips. Enx. Bad. ut sir. 
Rhen. tamen malit y sinc Idem e 


A. U. 933. 


32 HISTORIARUM à Ge 

tantum necessitudines, quas tibi postposui, sed et tuæ. 
Est tibi frater pari nobilitate, natu major, dignus hac 
fortuna, nisi tu potior esses. Ea ætas tua, quæ cupidt- 
tates adolescentiæ jam effugerit; ea vita, in qua nihil 
præteritum excusandum habeas. Fortunam adhuc tan- 
tum adversam tulisti; secundæ res acrioribus stimulis 
animos explorant, quia miseriæ tolerantur, felicitate 
corrumpimur. Fidem , libertatem , amicitiam , præcipua 
humani animi bona, tu quidem cadem constantia reti- 
nebis : sed alii per obsequium imminuent. Irrumpet 
adulatio, blanditiæ , pessimum veri adfectus venenum, 
sua cuique utilitas. Ego, ac tu, simplicissime inter nos 


27. Sua cuique utilitas. Forte sua cuique curæ ulilitas ; et irrumpent adulationis 
blanditiæ, Deinde, Etenin ego ac tu. adulatio et blanditiæ cod. Agr. 


Bud. sed tuæ , omisso et. male. Sic 
et Puteol. 

Est tibi frater. De quo infra 4, 
39., Ferebatur Antonius Scribonia- 
num Crassum , egregiis majoribus et 
fraterna imagine fulgentem, ad ca- 
pessendamremp. hortatus. Lies. V.et 
mox c. 47. 

Nihil præteritum. Heïnsius ap. 
Ryckium malebat prætertti. Rectius 
totum verbum abesset, præsertim 
apud scriptorem brevitatis nomine 
laudatum. Cicero certe et Livius 
omisissent : de T'acito afirmare nihil 
possum , ut jam alibi dixi. Libri qui- 
dem omnes præteritum habent. Enx. 

Secundæ res acrioribus stimulis. 
Xenophon pariter Cyrop. 8, 4., 
Aoxsi d'é pos, à KÜps, yah@&Tipor 
clres, evpeir évd pa Tuya a xaxws Pi- 
porte, à Tà xaxé° Tà par yap UBpir 
Toi monnoëe, Tà d'à ca@pooursr Fois 
mao umoui. Et sententia similis, 
Diodoro Siculo expressa, 19. Asp 
dvios mpornnoyree UronauBaroucir, 
sxsphoTapor drepxur ruuopas évey- 


air émideb io , à race idmeyideic eùn- 
pspiac iuPpôrec æ&i paèr yèp d'à sèr 
mepi ToÙ péxaorToe PéBor ira yxé- 


Louer émiueiodes, ai dh dià rè 


Fpoyeyorèe eTéyuue , mporphmerTas 
Lara@poveir mértar. Et Catoni ill 
Prisco (in fragm. 1. 5. Origioum. ) 
Adversæ res se domant, et docent, 
quid opus sit facto ; secundeæ res Le- 
üutia transvorsum trudere solent a 
recte intelligendo atque consulendo. 
Lrrs. Ænimos Filor. ( Bud. ) ed. pr. 
Freinsh. seqq. Ceteri scr. et edd. 
animum. Enx. 

Per obsequium imminuent. Ita di- 
serte Vatic. et Venetus : nec quid- 
quam pote (non me quidem arbitro } 
lectione hac melius. Rhenanus ta- 
men turbat, mntat, et exemplaria 
ut haberent fecit, ali licet per ob- 
sequium annuant. Lirs. Firmant Lip- 
sii lectionem MSS. Flor. Guelf. ed. 
pr. Beroaldas Alc. Enx. Rhen. ista 
non ex ingenio, sed ex Bud. 

Fidem. Sc. suam. Sic Dotteville 
et D. de Lamalle. 


A. U. 823. 


LIBER L. 33 
A. C. 70. 


hodie loquimur : ceteri libentius cum fortuna nostra, 
quam nobiscum. Nam suadere principi, quod oporteat, 
multi laboris : adsentatio erga principem quemcunque 
sine adfectu peragitur. » 

XVI. « Etiam, si immensum imperii corpus stare ac 
librari sine rectore posset, dignus eram, a quo respu- 
blica inciperet : nunc eo necessitatis jam pridem ventum 
est, ut nec mea senectus conferre plus populo romano 
possit, quam bonum successorem , nec tua plus juventa, 
quam bonum principem. Sub T'iberio et Caio et Clau- 
dio unius familiæ quasi hereditas fuimus : loco libertatis 
erit, quod eligi cœpimus. Et, finita Juliorum Claudio- 
rumque domo, optimum quemque adoptio inveniet. 
Nam generari et nasci a principibus, fortuitum, nec 
ultra æstimatur : adoptandi judicium integrum ; et, si 
velis eligere , consensu monstratur. Sit ante oculos Nero, 
quem, longa Cæsarum serie tumentem, non Vindex 
cum inermi provincia, aut ego cum una legione, sed 


ÆEtiam ego. Conjunctio ista per- 
peram hic posita. Pichena rejicit ad 
præcedentia. Acidalius transponit et 
refert ad si inmensum, quod probo, 
si virgula separetur ; nec dubito ita 
recipere. In margine forsan olim 
adposita , alienum dein locum occu- 
pavit errore librarii. Bip. rè etiam 
in enim vertendum putant. Rectius 

. elerum . 
nus ip. corpus Vide Heins. 
ad Vell. 2, 109. 

Cum una legione. Una tantum ? 
Atqui antea tres, in illa parte His- 
panie , et rpie réyuare, tres legio- 
nes (ita vertere interpres debuit, non 
cohortes ) collocat sub Augusto 
Strabo L 3, p. 156. Etiam sub Ti- 
berio noster À. 4, 5., Hiüspaniæ, 


3. 


inquit , recens perdomitæ tribus ha= 
Bebantur. Sed iis ipsis verbis adsigni- 
ficat, id mutatom, et imminutas 
legiones, animis ejus gentis tempore 
imminu!is et fractis. Îtaque in Tar- 
raconensi, cui Galba præfuit, una 
tunc legio. Suetonius in Galba 10. 
ostendit, exercitum fuisse legionis 
urdus , alarum duarum, trium co- 
hortium. Lies. Sextam legionem fuis- 
se docemar H. 5, 16. Mox ne tamen 
Guelf. ed. pr. Rhen. (e Bud.) at 
nec tamen Puteol. Ber. Deinde, si 
vellemus, ut quidque commode et 
eleganter abesse potest , ita tollere, 
concussi tentaremus. Sed credimus 
facile , esse a Tacito. Similiter mox 
frustra desideretur, eadem caussa, in 
suspicionem adducit Gruterus. Enx. 


3 


À. U. 8a3. 


34 HISTORIARUM Los 

sua immanitas, sua luxuria, cœrvicibus publicis depu- 
lere : neque erat adhnc damnati principis exemplum. 
Nos bello et ab æstimantibus adsciti, cum invidia, 
quamvis egregil, erimus. Ne tamen territus fueris, si 
duæ legiones in hoc concussi orbis motu nondum quies- 
cunt. Ne ipse quidem ad securas res accessi : et, audita 
adoptione, desinam videri senex ; quod nunc mihi unum 
objicitur. Nero a pessimo quoque semper desiderabitur : 
mihi ac tibi providendum est , ne etiam a bonis deside- 
retur. Monere diutius, neque temporis hujus ; et imple- 
tum est omne consilium , si te bene eleai. Utilissimus- 
que idem ac brevissimus bonarum malarumque rerum 
delectus est, cogitare, quid aut volueris sub alio prin« 
cipe, aut nolueris. Neque enim hic, ut in ceteris genti- 
bus, quæ regnantur, certa dominorum domus, et ceteri 
servi : sed imperaturus es hominibus, qui nec totam 
servitutem pati possunt, nec totam hbertatem. » Et 
Galba quidem hæcactalia , tanquam principem faceret ; 
ceteri tanquam cum facto loquebantur. 

X VII. Pisonem ferunt, statim iutuentibus, et mox 
conjectis in eum omnium oculis, nullum turbati aut 
exsultantis animi motum prodidisse. Sermo erga patrem 
imperatoremque reverens, de se moderatus; nihil in 
vultu habituque mutatum : quasi imperare posset magis, 


28, Cogiture. Cod. Agr. ostendes, quid cogitare aut quid facere volueris sub alio 
principe. Hæc interpolata sunt. Forte Cogita , ferre quid aut volueris. 


Depulere. Cod. Bud. depulerit. 
Mox Bud. extimantibus , sic et Pu- 
teol. Dein Bud. et Puteol. non quies- 
count. Porro in Bud. quod mihi unum, 
omisso nunc; et obicitur, ui sæpe 
alias. 

Utilissimus quidem ac. Sive, ut 
Rheuano et Mauro visam e Budensi, 


utilissimus idem. Lirs. Idem etiam 
Flor. unde Pichena edidit utilissi- 
musque idem, ed. pr. et ali MSS. 
ap. Broterium. Enx. 

Volueris... nolueris, Sic Pich. e 
Flor. Vulgo et in Bud. inverso or- 
dine. Mox Bud. negue enim ut gen- 
tibus g. r. _ 


A. U. 8:3. 


2.0. LIBER L 35 


quam vellet. Consultatum inde, « pro rostris, an in 
senatu, an in castris adoptio nuncuparetur. » « Îri in cas- 
tra ; » placuit : «honorificum id militibus fore, quorum 
favorem , ut largitione et ambitu male adquiri , ita per 
bonas artes haud spernendum. » Circumsteterat interim 
palatium publica exspectatio, magni secreti impatiens : 
et male coercitam famam supprimentes augebant. 
XVIIT. Quartum idus januarias, foœdum imbribus 
diem, tonitrua et fulgura et cælestes minæ ultra soli- 
tam turbaverant. Observatum id antiquitus comitiis 
dirimendis non terruit Galbam, quo minus in castra 
pergeret, contemptorem talium, ut fortuitorum ; seu , 
quæ fato manent, quamvis significata, non vitantur. 
À pud frequentem militum concionem , imperatoria bre- 
vitate, «adoptari a se Pisonem, more D. Augusti et 
exemplo militari, quo vir virum legeret ,» pronuntiat. 
Ac ne disshnulata seditio in majus crederetur, ultro 
adseverat, «quartam et duodevicesimam legiones, pau- 


In castris. Prætorianis, ut ap. 

Suet. Cland. 21, 
- Oboervatum id a. e. d. I. e, eum ab 
ultimis temporibus ea res diremerit 
comitia, pro re habita sit, propter 
quan comitia debeant dirimi. Verbi 
observare exquisitior vis, et Livio 
usarpata. Enx. De re vide Cic. de 
Divin. 2, 18. 

Non vitantur. In editione prima 
dedimus e Guelf. vitarentur, quod 
optime convenire temporum rationi 
videbatür, et hæc non e mente Ta- 
citi, sed Galbæ dici putabam. Sed 
ita etiam ante deberet esse mane- 
rent. Igivar pristimam lectionem res- 
titui. Ed. Spir. habet vertantur. In- 
telligenda sunt e judicio Taciti, non 
Galbæ. Ceteri scr. et edd. flactuant 


inter vitentur, ut Puteol. Ber. et vi- 
tantur. Eux. Sic Bud. et Rhen. 

More D. Augusti et exemplo mili- 
tar, Trajectio facta vocurm videtar, 
quam odoratus Æmilius Ferrettus : 
legitque, exemplo D. Augusti et 
more rilitart, Me quidem utraque 
manu adsentiente. Lips. Vaigatum 
defendunt Voss. et Davies ad Cæsar. 
B.G 1, 8. qued et more pro exem- 
plo dicatur. Ut id concedam , tamen 
et exemplo militari durius, quan ut 
probem. Erx. 

Quo vir virum leg. Cf. Vietor. V. 
L. 18, 10. 

Quartam et duodevicesimam lesio- 
nes. Sic omnes scr. et edd. ante Pi- 
chenam, qui recepit duo et vicesis 
mam, vehat historia et Flor. a pr. 


de 


A. ÜU. 833, 


36 HISTORIARUM 41% 


cis seditionis auctoribus, non ultra verba ac voces errasse, 
et brevi in officio fore. » Nec ullum orationi aut lenoci- 
nium addit aut pretium. Tribuni tamen centurionesque 
et proximi militum grata auditu respondent : per ceteros 
mæstitia ac silentium, tanquam usurpatam etiam in 
pace donativi necessitatem bello perdidissent. Constat, 
potuisse conciliari animos quantulacumque parci senis 
liberalitate. Nocuit antiquus rigor et nimia severitas;. 
cui jam pares non Sumus. 

XIX. Inde apud senatum non comptior Galbæ, non 
longior, quam apud militem, sermo: Pisonis comis 
oratio. Et patrum favor aderat ; multi voluntate effusius ; 

29. Nec ullum orationi lenocinium addit, aut. Addita ut cod. Med. Forte aut 
lenocinium addita aut pretium. additum aut pretium cod. Agr. Deinde idem codez 
gratia audito, non auditu. Bone. — 30. Mulli voluntate. Lege multi voluntate : 
effusins , qui noluerant , metu : ac plurimi etc. metu qui obstiterant adoptioni. Pars 
mets, quidam invidia. Ann. 6, 43. vide nolas Savilii et locum simillimum. H. 2, 8+., 


Onerabant multitudinem obvii ex urbe senaiores equitesque ; quidam metu, multi 
per adulationem : ceteri ac paullatim omnes , ne, aliis proficiscentibus , ipsi rema- 


nerent. 


manu desideraret. At se correxit 
ipse ad c. 55. Ceterum miram , ta- 
men a sequentibus editoribus hic 
duo etv. servatum, cum c. 55. duo- 
dev. exhiberent. Vetus restituit Ryc- 
kius (ex Agr.). Enx. Bud. duodevic. 

Addit aut. Bud, addidit aut. 

Et proximi militum grata auditu 
respondent. Sic edd. Puteol. Ber. 
Alc. Firmat Flor. ( Agr.) ed. pr. 
ubi est grata audito. At Rhen. cum 
sequentibus usque ad Pichenam (e 
Bud.) dedit gratabundi, quod est 
etiam in Guelf. Sed tamen et in mar- 
gine eadem manu var, lect. grata 
auditu. Erx. Bip. recepere grata 

Usurp. etiam in pace don. Cf. A. 
12, 41. 

Parci senis. Sic edd. omnes. MS. 


tamen Bud. q. parva lib. etin Guelf. 
excidit senis, additum a man. sec. 
Rhenanus conjiciebat quantumcun- 
que parva lib. aut quantacunque li- 
beralitate ; quod melius. Sed vulga- 
tum bene habet. Erx. In Bud. parva 
glossam sapit. 

Quam apud maltem. Sic Flor. 
Bud. Agr. Guelf. ed. pr. Ceteræ 
milies.Vetus restituit Ryckius.Bene. 
Enx. 

Et patrum favor aderat : multi. 
Hunc locum distinctione restituit 
Freinsh. cum antea post efusius, et 
medie ( majore signo ) interpungere- 
tur. Idemque pro medie dedit me- 
dii, Medie omnes scr. et edd. quod 
defendit Ryckius, cujus MS. habe- 
bat mefie, at plurimi. Vox medie 
non est illa quidem optima, sed in 


A Ù. 3. 


à Cu. LIBER I. 37 
qui noluerant, medie; ac plurimi obvio obsequio; pri- 
vatas spes agitantes, sine publica cura. Nec aliud se- 
quenti quatriduo (quod medium inter adoptionem et 
cædem fuit) dictum a Pisone in publico factumve. Cre- 
brioribus in dies germanicæ defectionis nuntiis, et facili 
civitate ad accipienda credendaque omnia nova, cum 
tristia sunt. censuerant patres, mittendos ad germani- 
cum exercitum legatos. Agitatum secreto , num et Piso 
proficisceretur , majore prætextu; 1lli auctoritatem sena- 
tus, hic dignationem Cæsaris laturus. Placebat et Laco- 
sem, prætorii præfectum , simul mitti. Es consilio intor- 
cessit. Legati quoque (nam senatus electivunem Galbæ 
permiserat ) fœda inconstantia nominati, excusatt , sub- 
sututi, ambitu remanendi aut eundi, ut quemque metus 


vel spes impulerat. 


35. Sine publica cura. Malim sine publici cura. — 32. Ambitu remanendi aut eundi. 
Cod. Agr. retinendi. forte renitendi, Vid, Schopp. Suspect. Lect. 4, 10. nii contræ 
Ann. 3, 31. nullo legatorum pro Galba nitente 1,55. 


T'acito tamen toleranda, ut aliæ. Ea 
bene pue respondet antecedentibus vo- 

luntate ; effusius. Sed ita ac , ut opi- 
nor, delendum foret , et scribendum 
medie Plurimi ; aut cum Agr. at plu- 
rimi , idque ut in parenthesi dictum 
accipiendum. Certe utramque me- 
Bus, quam Freinshemianum medit, 
quod agitabant desiderat, non agi- 
tantes. Prius melius puto , et ac na- 
tum e mala interpunctione : sed al- 
terum secutus sum propter libros. 
Ceteram in omnibus membris intel- 
bgendum favebant, quod latet ia 
verbis præcedentibus, patrum favor 
aderat, Mox in publico Guelf. (et 
Bod. ) at Flor. Ceteri (in his Agr.) 
ën publicum. In publico recepit Pi- 
chena. Enx, Priscam distinctionem 
cum Bip. reposui, aptiorem quippe. 
—* D. de Lamalle medii, ac plurimi, 


Majore prætextu. Quid illud, ma- 
jore ? Suspectum mihi hic verbums 
Lres. At est in omnibus libris. Sen- 
sus esse potest : prætextus, qui ob- 
tendebatur a suadentibus, verbo ac 
specie major, quam res ac vis esset. 
Nam dicebant : ut legati senatus 
auctoritatem secum ad exercitum 
ferrent , sic illum Cæsaris dignatio- 
nem , eaque de caussa legationem 
majorem vim ad coercendos milites 
babituram. Sed potius prætexrtum 
de specie rei, splendore, dignitate 
capiendum puto, ut et alibi dicitur 
apud nostrum. v. c. c. 76 et alios, 
Vid. Gronov. ad Senec. epist. 71. 
Scensus igitur est : ut major legatio- 
nis dignitas esset. Et fuit illa delibe- 
ratio Galbæ secreta, non senato- 
rum , et inter amicos. Enx. 

Ambitu remanendi aut eundi, H. 





A. ÜU. 833. 


38 HISTORIARUM #2" 


XX. Proxima pecuniæ cura : et cuncta scrutantibus 
justissimum visum est, inde repeti, unde inopiæ caussa 
erat. Bis et vicies millies sestertium donationibus Nero 
effuderat. Adpellari singulos jussit, decuma parte libe- 
ralitatis apud quemque eorurm relicta. At illis vix de- 
cumæ super portiones erant, iisdem erga aliena sumpti- 
bus, quibus sua prodegcrant ; cum rapacissuno cuique 
ac perditissimo non agri, aut fenus, sed sola instrumenta 
vitiorum manerent. Exactioni X XX. equites romani præ- 
positi; novum offici genus, et ambitu ac numero one- 
rosum. Ubique hasta et sector ; et inquieta. urbs auctio- 
nibus. Attamen grande gaudium, quod tam pauperes 


e. dum ali per gratiam consequun- 
tur, nt libereniur a legatione, ali 
ire cuniun,. Nescio, cur Heinsio 
locus suspectus fuerit , qui renitendi 
teniabat. Enx. In cod. Agr. inve- 
nerat retirendi, Mox Bud. habet ulle 
act. quod probat Rhen.nuilo sensu. 
Porro Rhen. refert in Bud. esse ni 
consilio : potius ibi est in cons. scd 
. aperto librarii vitio. 

Ubi inopiæ caussa erat, Pichena 
reposuit ubi, ex Flor. et ailis vete- 
ribus, pro unde. Consentiunt Guelf. 
(Bud.) et vett. edd. præter pr. in 
qua ude, meliori latinitate, ut in 
duobus MSS. ap. Broterium , unde 
restitui. Enx. 

Bis et vivies mille sestertium. Ve- 
rius fortasse, bis et vicies millies. 
Quæ sumina sane grandiuscuia , sed 
digna effusionibus ejus monstri. 
Erunt quirquaginta quinqre millio- 
nes, ut :oquamur ritu et compendio 
nosiro. Quid nimium pro opibus 
‘romanis ? Lrrs. Recepit Freinsh. 
Recte. Enx. Consentiunt Faernus, 
Ursinus, Acidalius et recentiores. 

Super portiones erant. Per tmesin, 


pro supererant. Bene Pichena Virgi- 
li illhd comparat Æn. 2, 5ü7., 
Jamque adeo super unus eram. Enn. 
Bud. male supra. 

Eractioni XXX. equites præposi- 
ti. In Suetonio c. 15. est, quinquagin- 
ta. Nec liquet mihi de veritate. Lips. 

Ambütu ac numero onerosum. Sen- 
sus : difficile illud munus erat prop- 
ter ambitum et numerum collega- 
rum , quo impediebatur sæpe admi- 
vistratio ejus. Tam multi enim non 
facile consentiunt ; et quo plures 
collegæ, hoc sæpius accidebat , ut 
gratia turbaret negotium. Possis ta- 
men etiam ambitum et numeram re- 
ferre ad eos , a quibus revocanda pe- 
cunia erat. Mox bene auctiontbus, 
etsi contra libros, qui habent actio- 
nibus, quæ confusio et alibi obser- 
va.a. Edidit jam Lipsius. Sed J. 
Gronovius actionibus servat ac de- 
fendit , intelligens negotia ex appel- 
landis, in jus vocandis , cogendis 
is, qui accepissent. Er. Bad. sec- 
tores et actionibus. Sed Rhen. jam 
posuit auctionibus ex ingenio. Mox 
Bud. ac tamen. 





A. U. 833. 


à Cu. LIBER L. 39 


forent, quibus donasset Nero, quam quibus abstulis- 
set. Exauctorati per eos dies tribuni, e prætorio Anto- 
nius Taurus et Antonius Naso; ex urbanis cohortibus 
Æmilius Pacensis ; e vigiliis Julius Fronto. Nec reme- 
dium in ceteros fuit, sed metus initium : tanquam per 
artem et formidinem singuli pellereitur, omnibus sus- 
pects. 
XXI. Interea Othonem, cui, compositis rebus, nulla 
spes, one in turbido consilium, multa simul exsti- 
mulabant : luxuria etiam principi onerosä, inopia 
vix privato toleranda, in Galbam ira, in Pisonem 
invidia. Fingebat et metum , quo magis concupisce- 
ret. « Prægravem se Neroni fuisse : nec Lusitaniam 
rursus , et alterius exsilii honorem exspectandum : sus- 
pectum semper invisumque dominantibüus, qui proxi- 
mus destinaretur. Nocuisse 1d sibi apud senem prin- 
Cipem : magis nociturum apud juvenem, ingenio tru- 
cem , et longo exsilio efferatüm. Occidi Othonem posse. 


£ pratrio.V. Perizon. de prætor. 
P- 139. ubi ex h. 1. planissime do- 
ect, prætorium de cohortibus præ- 
torisnis dici, ut vigifias de cohorti- 
bus vigilam. Ens. 

Æntonius Naso. Farnesiano est 
Æurelius. Lips. Probat Burmannus 
ad Suer. Cæs. c. 52. Æurelius aut 
Autronius Heinsü. Certe Æ#ntontus 
vitiosum. Dixisset enim Æ#ntoni, 
Thurus et Naso. Mox Julius Fronto 
v. ad 2, 68. Enx. À pad Suet. Cæs. 9. 
est M. Actorius Naso. 

Metus initium. Heinsias malebat 
motus. Acid. nec id remedium. 

Othonem exstimulabant : luxuria. 
Veræ hæ mutationum caussæ. Et 
prudenter Aristoteles eas ingerit 
Polit. 5, 6, Tfyrorres d'y psTefo- 


A@. + nai ÜTay avaiéowos Tà Île 
Cartes a oenyac. Kei yèp où TosouTos 
xasvorepdir Éuroëes, nai à rupærridi 
SaiTi devras roi, à xararxeuéÇou cit 
érepor. O veriloquium , çuod utinam 
principes imbibant, et corruptissi- 
mis hodie moribus advertant! Lrrs. 
Mbx irum et invidiam Guelf. ed. pr. 
ut ad fingebat referantur. Male. 
Enx. Bud. iram.... invidia, Mox 
idem se Neroni gravem. 

Et alterius e. hon. Sic MSS. et 
edd. vètt. Rhenanus dedit aut ex in- 
genio. Vetas restitui. Erx. Non ex 
ingenio Rhen. sed e Bud. 

Occidÿ Othonem posse. Ant. Au- 
gustinus (referente Ursino ) lege- 
bat : occidi Pisonem posse. ]iem 


Groslotius, qui nil certius putabat. 


40 HISTORIARUM 41 


A. C. 0. 


Proinde agendum audendumque , dum Galbæ auc- 
toritas fluxa, Pisonis nondum coaluisset. Opportunos 
magnis conatibus transitus rerum : nec cunctatione 
opus, ubi perniciosior sit quies, quam temeritas. Mor- 
tem omnibus ex natura æqualem, oblivione apud pos- 
teros vel gloria distingui. Ac, si nocentem innocen- 
temque idem exitus maneat, acrioris viri esse, merito 
perire. » 

XXII. Non erat Othonis mollis et corpori similis 
animus. Et intimi libertorum servorumque, corruptius 
quan in privata domo habiti, aulam Neronis et luxus, 


33. Acrioris viri esse merito perire. Sic et cod. Agr. Forte et imperatoris et viri 
esse. Hist. 3, 85,, se {amnen imperaiorem ejus fuisse respondit. 3, 3., um virum 
duremque laudibus ferunt. Deinde forsan mente interrita perire. mens interrita apud 
Nasonem Met. 10, 6:16. Imperaior pro duce Ann. 3, 10., ne gentis suæ desertor, 
quam imperator esse mallet. 11., Germanicus dare in discrimen legiones haud im- 
peratorium ratus. 26. , non nisi apud Germanias assequi nomen imperatorium. Laus 
émperatoria c. 5a, Ann. 3, 54., Blæsus donatus postremo titulo imperatoris. Possis 
et, agi reos : al viri esse metum , interitum prævenire. Imperaiorem stantem mori 
oportere : vel, viri esse , non inertis metum prævenire. Non est viri timere sudorem 
Sonec. Ep. 31. Livius 28, 44., Zd est viri et ducis, non deesse fortunæ præbenti se, 
et oblaia casu flectere ad consilium. Viri pro fortibus Ann. 6, 34., 4cres esse viros. 
Seneca de morte Claudii : Sed quid ego de tot acribus viris dicam ? — 34. Aulam 
Neronis et luxus adulieria, matrimonia cetcrasque. Forte adulteria matrimonia- 
dia, vel matrinoniorum. Sic matrimonia pessim pro feminis nuptis noster. Vid. 
Græv. in Sueton. p. 38. et Casaub. p. 190. Male tentat bunc locam Gronovias. sigra 
concubinarum mox 72. matronales genæ Nasoni Fast. 2, 828. maironalis gravitas 
Plinio Epist. 5, 16. matronale decus Livio 34, 6. 


Mox proinde F1. ( Bud.) Guelf. ed. 
pr. Ceteri proir. Enx. 

ÆAgendum audendumque. Sic Liv. 
22, 14., Audendo atque agendo res 
romana crevit. 

Nondum cocluisset. X. e. confir- 
xata esset, convaluisset ; ut supra 
coalita libertas, audacia. V. Xndic. 
Male Ryckius : scil. cum auctoritate 
Galbæ. Male et Acidalius corrige- 
hat convaluisset : nam idem est. 
Eux. 


Transitus rerum. Conversiones, 
commutationes imperii, cum ab uno 
ad alterum transit. Sic c. àg. res 
translatæ. Enx. 

Acrioris viri esse. Acriorts sus- 
pectum Freinshemio. Fortior sane 
oratio foret, si abesset. Sed non 
propterea Tacitus nou sic dedit : est- 
que in omnibus libris. Enn. #cres 
viros etiam Sencca habet de morte 
Claudii. Et nostroinfra 2,5., Ves- 


_pasianus acer militiæ dicitur. 


= = Au CEE SOS ARS EEENEEE es méme “ES ces 


À. U. #3. 


au. LIBER I. gi 


adulteria, matrimonia, ceterasque regnorum libidines, 
avido talium , si i auderet, ut sua ostentantes; quiescenti, 
ut aliena, exprobr abant : urgentibus etiam mathemati- 
cis, dum «novos motus et clarum Othoni anuum , ob- 
servatione siderum , » adfirmant : genus hominum po- 
tentibus infidum , sperantibus fallax, quod in civitate 
nostra et vetabitur semper, et retinebitur. Multos secreta 
Poppææ mathematicos, pessimum principalis matri- 
monii instrumentum, habuerant : e quibus Ptolemæus, 
Othoni in Hispania comes, cum «superfuturum eum 
Neroni» promisisset, postquam ex eventu fides, con- 
jectura jam et rumore senium Galbæ et juventam Otho- 
nis computantium, persuaserat, « fore, ut in imperium 
adscisceretur.» Sed Otho tanquam peritia et monitu 
fatorum prædicta accipiebat, cupidine ingenii humani 

35. Sed Otho tanquam peritia. Lege, tanguam peritia artis, Ann. 6, 20. loco si- 
mil s serum ac brevempotentiam significans scientia Chaldæorum ariis. Xbid. a1., 
Preæibas eum, cujus artem Tiberius experiri slatuisset; et 23., corrumpi fidem 


artis , cujus clara documenta et anliqua ætas et nostra tulerit. Add. 4, 58. 16, 14. 
HE. 2», 3. 


Adukeria, matrimonia. Apud 
Suetonium lego inter illa, quæ maxi- 
meimprobantur in Nerone 28. Super 
ingenuorum pædasogia et nuptarum 
concubinatus vifgini vestali Rubriæe 
wim intulit. Hinc colligo, Tacitum 
scripsisse : aulam Neronis et lurus, 
adulteria , pædagogia, ceterasque 
regnorum libidines. Guox. Nimis a 
scripturarecedit hæc correctio. Bene 
filius defendit vulgatum, et sump- 
tam dicit e memoria Poppææ : in 
qua primum adulterium , deinde ma- 
trimonium. Ryckius conjicit adulte- 
ria matronarum. Enx. Bud. adiliera. 

Ceterasque regnorum lbidines. 
Glossam præfert : ac fortasse ger- 
Manius, ceteraque regnorum avido 


talium. Paullo ante etiam malim 
conjunctim legi, adultera matrimo- 
nia. Lips. Et sic erat in MS. Bud. 
Enx. Sed vulg. rectius ; nam et ma- 
trimonia pro libidine mutabat Nero, 
ut ante CJlaudius. Budensis hic varie 
peccat. Supra audiendum habet pro 
audendum, manet pro maneat, mox 
vetabatur pro vetabitur, principis 
pro principalis. 

Si auderet. V. D. de Lamalle. 

Æ quibus Ptolemæus. Sueton. c. 4. 
Seleucum vocat. Ubi v. intt. Ejus- 
dem hominis nomina esse nuper de- 
fendit Oudend. Enx. 

Computantium. Possis e Livio 1, 
5. conjicere comparantium. Sed nou 
est necesse. Enx. 


A. U. 823, 


42 HISTORIARUM Con 
libentius obscura credendi. Nec deerat Ptolemæus , jam 
et sceleris instinctor, ad quod facillime ab ejusmodi 
voto transitur. o 

XXIIT. Sed sceleris cogitatio incertum an repens : 
studia militum jam pridem , spe successronis, aut paratu 
facinoris, adfectaverat ; in itinere, in agmine, in statio- 
nibus, vetustissimum quemque militum nomine vocans, 
ac, memoria Neroniani comitatus, «contubernales » 
adpellando ; alios agnoscere, quosdam requirere et pe- 
cunia aut gratia juvare : inserendo sæpius querelas et 
ambiguos de Galba sermones , quæque alia turbamenta 
vulgi. Labores itinerum , inopia commeatuum , duritia 
imperii, atrocius accipiebantur, cum, Campaniæ lacus et 
Achaiæ urbes classibus adire soliti, Pyrenæum et Alpes 
et immensa viarum spatla ægre sub armis euiterentur. 

XXIV. Flagrantibus jam militum animis velut faces 
addiderat Mævius Pudens, e proximis Tigelliui. Is mo- 
bilissimum quemque ingenio , aut pecuniæ indigum , et 
in novas cupiditates præcipitem adliciendo, eo paulla- 


Libentius obscura credi. Assentior dici, vel tirones sciunt. Ceterum 


Pichenæ, credendi. Lis. Quidni re- 
cipiamus , qued latinitas necessario 
exigit. Sæpe jam talia vitia sublata 
vidimus , ex omissione syllabæ me- 
diæ orta. V. ad 2, 63. Petavius et 
Huetius corr. credentis , quod rece- 
pit Broterius. Sed non ingenium hu- 
maoum credit, verum homo, cupi- 
dine credendi obscura, ingenio in- 
sita. Enx. Cf. Plin. 30, t. 

An repens. Acid. malit an recens. 
Sed vulg. majorem vim habet. Vide 
dicta ad A. 6, 7. 

In itinere, in agmine. Sic omnes 
libri. Et tamen in agmine nihil aliud, 
quam, in itinere , cum exercitus aut 
parsejus itcr facerct. Nam sicagmen 


hæc cum antecedentibus cohærent. 
Explicant enim verba studia m. af- 
Jfectaverat. \gitur mediaminterpanc- 
tionem feci pro pancto. Erx. 

ÆEniterentur. Sic Flor. Prcmexa. 
Probum : nec improbe idem Pi- 
chena, emetirentur. Lies. Eniteren- 
er scr. (in his et Bud. ) et edd. pr. 
Rhen. sqq. At Puteol. Ber. emuitte- 
rentur, male. ERx. 

Flagrantibus j. m. animis. Bud. 
non habet enimis, vitio librarh, 
quod non visam Rhenano. Juretus 
ad Symmachum 6, 22. ideo legen- 
da suadebat flagratibus. Mox Bud. 
jam faces. 

In novas cupiditates pr. J. e. re- 


AU. 853. 
A. C. 0. 


LIBER L 


45 


tim progressus est, ut per speciem convivii, quotiens 
Galba apud Othonem epularetur , cohorti excubias 
agenti viritim centenos numos divideret : quam velut 
publicam largitionem Otho secretioribus apud singulos 
præmiis intendebat ; adeo animosus corruptor , ut Coc- 
cæio Proculo, speculatori, de parte finium cum vicino 


ram novarum. Sæpe sic hoc adjecti- 
vum ad aliud substantivum refertur, 
ut supra jam notavimus. Sic spes 
quoque novæ dicuntur. À. 14, 63. 
15, 42. 51. Enx. Sed ibi spes ubivis 
simpliciter, nullibi nova dicitur. 

Per speciem conviviü. Sportula- 
ram titalo erogatio ea facta, nisi fal- 
Tor. Lars. Vid. Grut. Inscr. p. 330, 2. 

Centenos numos. Suetonius aureos 
babet. Nam sub Cæsaribus aurei 
singuli centum numis sestertiis æs- 
timati. V. intt. ad Sueton. Oth. 4. 
et Gronov. de Sestert. p. 82. Cete- 
rum viriim commode abfuerit , non 
consentiens nec Taciti brevitati nec 
latinitati severæ. Nam inest in cen- 
tenos. Enx. 

Ænimosus corruptor. 1. e. per 
magoas largitiones ; sic Suet. Cæs. 
47. animosissime comparare , insanis 
pretis emere etc. Enx. 

Proculo speculatori. Ubique hoc 
militiæ nomen et muvus ita scribo, 
et spiculatores expello. Libri omnes 
scripti suadent : etiam lapides. Ut 
ile Romæ (ap. Grut. p. 517, 9.) ». 
ÆL. MVCIANO SPEC. LEG. II. ADIVT, 
Alus juxta Æuiliam (ib. p. 386, 4.) 
L. CASVRIO. L. P. CLV. SPECVLATORI. 
Îtem : ib. p. 169, 7.) sCHOLA. srz- 
CYLATORVM, LEGIONVM. I, ET. LL. 
ADIVTRICVM. PIARVM. PIDELIVM. În 
Numis item M. Antoui comonris. 
SPECVLATORVM. Sed et in Marci 
Evaogelio 6, 27., °O Bassaeès à mo- 
etoiles Tèr omaovaérupa, Et in 


L2 


Suetonii Calig. a. caliga speculato- 
ria, scriptum. Sed verine hi spécu- 
latores sive exploratores ? Vix opi- 
nor, et exempla refutant. Potius 
censearn , fuisse inter custodes cor- 
poris imperatorii certum genus, qui 
velut in specula ejus salutis. Unde 
nomen. Certe Suidas clare ersxou- 
A@Tæpa rèr d'opuôpor interpretatur : 
et hic in Tacito atque in Suetonio 
reperias’inter satellites principales. 
Arma iis clypeus et lancea. Ex Jo- 
seph. ‘Ioud'aix. à16e. 3, 6., &ipoues 
dé oi pubr si Tor orparayôr émixsxTes 
maloi néyynr nai acide. et C. 8. 
Ms9" oûs aùTos Oùsomaciards $£#Aœu- 
Ve TOUS Te ÉNIAËXTOUS TOr MIÈ Gr nai 
imalur nai Toùc AoyxoPépous xwr. 
Nam capiam ibi sane Aoyxo@épeus 
sive Jlancearios, hos speculatores. 
Suet. hortatur in Claudio 35. Negue 
convivia inire est ausus , nisi Ut spe- 
culatores cum lanceis circumstarent. 
Et in Galba 18. Descendentem Gal- 
bam speculator impulsu turbæ lan- 
cea prope vulneravit, Hi sunt, quos 
sequens ætas scultatores dixisse vi- 
detur, quasi auscultatores. Quod vere 
notalum censeo à Cujacio Observ. 6, 
33. quem de alio etiam munere spe- 
culatorum adi et audi. Lips. Specu- 
latori MSS. ( Bud.) ed. pr. At Pu- 
teol. Ber. etc. spic. de scriptura 
verbi nuper et Oudeudorpius ad 
Suet. Enx. Vide et infra 2, 11. Cf. 
omnino Eckhel in Doctr. NN. vet. 
vol. 6, p. 53. ad aumurn M. Antonii 


44 


HISTORIARUM 


A. U. 87 
À. C. 70. 


ambigenti, universum vicini agrum, sua pecunia emp- 
tum , dono dederit : per socordiam præfecti, quem nota 


pariter et occulta fallebant. 


XXV. Sed tum e libertis Onomastum futuro sceleri 
præfecit, a quo Barbium Proculum, tesserarium specu- 
latorum, et Veturium, optionem eorundem, perduc- 


cit. et C. G. Schwarsii diss. de Spe- 
culatorib. Rom. 4. Alt. 1926. — * Et 
Jac. Rævardi conject. op. t. 1, 
P- 279- 

Dono dederit. Suet. Oth. 4. eman- 
cipavit, de quo v. Brummer ad leg. 
Cinciam c. 13, p. 209. 

Per socordiam pre fecti. Hæc du- 
rius coeunt cum antecedentibus. Ita- 
que putavi aliquando loco mota esse 
et ponenda post divideret , ubi sane 
commodus locus foret. Sed , si verba 
bæc sunt suo loco, referenda sunt 
ad intendebat , vel animosus corrup- 
tor. Erx. | 

Tesserarium speculatorum. Ita 
scriptum meis libris. Cur spernam ? 
Tesserarios enim suos cohortibus 
speculatorum fuisse, credam non 
vane. Si quis tamen junctim malit, 
tesserarium speculatorem. Haud pug- 
nem. În glossario prisco : Tpapua- 
wsûs : scriba, tcsserarius. In lapide, 
Romæ. AVR. SATVRNINO. EQ. COH. 
VIL. PR. 8, VERISSIMI, QUI. MILITAVIT. 
IN. ÆQ. SECVNDA. ITALICA. TESSERA- 
kIVS. ANW, V1, Plutarchusin hac ipsa 
narratione c. 24. ‘Er d'à reëross Oùe- 
æoûpros nai Bépfios, © paèy æTiur, 0 
Tao epapios oùTe yàp næROÛTTES 05 
di ayyirer xaei Monwrhpor vwnapectac 
æexoüvees, Lirs. T'esserarium fuit a 
pr. manu in Guelf. est in ed. pr. E 
quo factum in ed. Pnteolani tessera- 
num, vitio haud dubie operarum. 
Et tamen id propagatum usque ad 
Lipsium. Eux. Bud. idem vitiam 


babet tesseranum speculatorem. Plu- 
ra de Tesserario et Optione dat 
Marc. Donatus ad h. 1. Torrent. ad 
Suet. Oth. 5. præfert speculatorems 
et mox eodem. 

Optionem eorundem, Constituta 
lectio pridem ab eximio Cujacio, 
loco quem jam dixi. Nisi quod, eo- 
rundem, scripsi, non, eodem, fide 
Vaticani libri. Optiones romana mi- 
litia vetus dixit, qui a dignioribus 
cum gradu militibus adoptati, vicem 
eorum subibant. Posterior ætas, nisi 
fallor, diverso paullum sensu, qui 
velut custodes quidam, arbitri et 
inspeetores. Plutarchus1. c. dsonri- 
pas vertit : et in legum libris Optio 
fabricæ , simili sensu : in Ambrosio, 
Optie carceris scriptum. Videntur 
in quaque centuria hi fuisse, ex la- 
pide qui in Piceno (ap. Grut. p.551.) 
Ce LVCILIVS : C. F, VBL. VINDEX. MILe 
COH. VI. PRET. VIX. ANN. XXX. MILI- 
TAVIT. ANNIS XII. PRINCIPALIS. BE= 
NEFICIARIVS. TRIBVNI. DEINDE. OP 
TI0. IN CenNTVRIA. Alibi utrumque 
junctum legas, et tesserariam et 
optionem : ut in illo marmore , 
EQVITI. COH. EIVSDEM. TESSERARIO. 
orrTiont. { Cf. et Grut. p. 445, 10.) 
Male autem hactenus in Tacito hic, 
Othonem, lectum, contra meliores 
libros, itemque Cnjacii monita et 
Tarnebi Adv. 4, 7. Lies. Optonem 
MSS. Flor. Bud. ed. pr. At Guelf. 
ed. Pateol. sqq. usque ad Lipsium 
Othonem. Jidem libri eodem. Post 





A. U. #33. 


av. LIBER L 45 


tos , postquam vario sermone callidos audacesque cog- 
novit, pretio et promissis onerat, data pecunia ad per- 
tentandos plurium animos. Suscepere duo manipulares 
imperium populi romani transferendum ; et transtule- 
runt. În conscientiam facinoris pauci adsciti. Suspensos 
ceterorum animos diversis artibus stimulant : primores 
militum , per beneficia Nymphidui ut suspectos : vulgus 
et ceteros, ira et desperatione dilati totiens donativi. 
Erant, quos memoria Neronis ac desiderium prioris 
licentiæ accenderet. In commune omnes metu mutandæ 
militiæ terrebantur. 

XXVL Infecit ea tabes legionum quoque et auxilio- 
rem motas jam mentes, postquam vulgatum erat, labare 
germanici exercitus fidem. Adeoque parata apud malos 
seditio, etiam apud integros dissimulatio fuit, ut postero 
Iduum die redeuntem a cœna Othonem rapturi fuerint, 


perduotos int. ad se, (Othonem) 
estque in partem deteriorem dictum, 
turpi de caussa ; ut feminæ a leno- 
nibus perduci dicuntur. Erx. Bud. 
FVecturium. 

Manipulares. Sunt hi, quos Ve- 
getius 2, 9. principales milites vel 
principes adpellat, quorum frequens 
apud nostrum mentio. V. À. x, 20. 
21, 12, 38. 15. 12. 

Æd pertentandos. Infra c. 29. Lip- 
sns corrigit pretentare , hic intac- 
tam prætermittit. Sed ibi sane pro- 
babilior est conjectura. Hic tentare 
simpliciter desideratur, pro quo per- 
tentare ap. Terentium , Ciceronem, 
Livium et alios dicitur. Enx. 

Per bheneficia Nymphidii. Id est, 
qui promoti essent per Nymphi- 
diam, eos incitare et irritare, ut 
Galbæ suspectos , quia Nymphidium 
invisum ipse sustulerat. Commune 


autem , ut benefciarii henefactori 
suo adhæreant : atque ita de Sejano, 
præfecto item prætorii, supra 4, 2., 
Simul centuriones ac tribunos ipse 
deligere. Et, quod sequitur, benef- 
cu sui facere. Lrps. 

In commun: omnes metu. Rhena- 
nus (ex ingenio) correxit bene in 
commune. Ut paullo post accenden- 
dos in commune ratus. Libri scr. et 
edd. in communi, male. T'erreban- 
tur omnes libri. Pichena velut e cod. 
Flor. deditezterr. quod propagatum 
usque ad Ryckium. Enx. Ibi scil. 


‘recentiori manu id superscriptum. 


Postero iduum die. Hispanus li- 
ber, dierum. Ego utrumque additi- 
tium puto ; et postero iduum , scribo. 
Lrrs. Dierum MS. Flor. (et Bud.) 
At Guelf. (et Agr.) 'edd. die. Pi- 
chena conjiciebat januar. (quia mox 
occurrit XVII. kal. febr.) nam 


46 


HISTORIARU M 


A. U. fle3. 


.C-50. 


nisi incerta noctis, et tota urbe sparsa militum castra, 
nec facilem inter temulentos consensum , timuissent : 
non reipublicæ cura, quam fœdare principis sui san- 
guine sobrii parabant; sed ne per tenebras , ut quisque 
pannonici vel germanici exercitus militibus oblatus 
esset, ignorantibus plerisque, pro Othone destinaretur. 
Multa erumpentis seditionis indicia per conscios op- 
pressa : quædam apud Galbæ aures præfectus Laco elu- 
sit, ignarus militarium animorum, consiliique quamvis 
egregli, quod non 1pse adferret, inimicus, et adversus 


peritos pervicax. 


36. Et adversus peritos pervicax. Proditores cod. Agr. Fortasse peritiores. 


mensis nomen adjiciendum fuisse : 
quod recte negat J. Gronovius , non 
tamen ea caussa , quam ponit , quod 
statim mensis ac temporis notatio 
sequitur : sed quod præcessit c. 18. 
Sed vereor, ne alia hic corruptela 
restet. Ac formam quidem loquendi 
feram : etsi alias non reperi, diem, 
qui kalend. nonas, aut idus sequi- 
tur, sic expressum. Dictum sit græco 
more, üeripa aid'@v, xaxard'ar, c. 5. 
quidem , memoratis praullo ante kal. 
Jjanuariis, sequitur die postero. Sed, 
si res facta statim ab idibus, h. e. 
XIX. kal. febr. qui fuit dies ante 
cædem Galbæ , falsus est Suetonius, 
qui Oth. c. 6. tradit, conjuratos in 
animo babuisse, statim ab adoptio- 
ne, Galba interfecto, Othonem im- 
peratorem facere : deinde adlata 
caussa mutati consilii, medium ab 
illo die usque ad XVIII. kal. febr. 
tempus Seleucum religione exemis- 
se. Quod si est, nullo modo tentan- 
dæ rei consilium primum esse potuit 
XIX. kal. febr. Adde, quod sic non 
satis ft præcedentibus : adeo parata 
seditio fuit, hoc est prompta , festi- 


Bata. Jtaqque suspicor, Tacitum scrip- 
sisse, postero statim (sc. ah adop- 
tione ) die, quæ facta est IV. idus, 
(s. dierum, ut est in Flor. : nam 
si statim legimos , dierum Jocum ha- 
bet) ut c. 31. primo statim intro. 
Ita et Suetonio et sibi congruet. Ini- 
tium conjurationis factum ipsa adop- 
tionis die. Res ita accelerata fuit , ita 
parati conscii, ut postero statim die 
h. e. III. idus, in castra rapere Otho- 
nem vellent, Galbamque interficere. 
In caussis deinde dilatæ rei dissen- 
tiunt Suetonius et Tacitus ; sed ita, 
ut componi possint. Sue'onius caus- 
sam dilatæ cædis, Tacitus dilatæ 
in castra deductionis tradit. Bro- 
terius tamen putat, correctionem 
nostram duriorem esse, quod re- 
motior adoptionis tum memoria fue- 
rit. Id ego non intelligo. Ipse scrin- 
tum putat fuisse pr. id. Ern. Bip. 
recepere postero iduum dierum. Mihi 
hoc plane insolitum videtur. Ser- 
vo vulg. donec quid melius offe- 
ratur. 

Apud Galbæ aures, Bud. apud 
Galbam audiens. Probat Rben, 


A. CU. 823 


ave LIBER I. 47 


XXVII XVIIL. Kal. Febr. sacrificanti pro æde 
Apollinis Gallæ haruspex Umbricius « tristia exta et 
instantes insidias ac domesticum hostem » prædicit : 
audiente Othône (nam proximus adstiterat) idque, ut 
lætum e contrario, et suis cogitationibus prosperum, 
interpretante. Nec multo post libertus Onomastus nun- 
tiat, «exspectari eum ab architecto et redemptoribus : » 
quæ significatio coeuntium jam militum et paratæ con- 
jurationis convenerat. Otho, «caussam digressus» re- 
quirentibus , cum, «emi sibi prædia vetustate suspecta, 
eoque prius exploranda, » finxisset, innixus liberto, per 
Tiberianam domum , in Velabrum, inde ad Miliarium 
aureum , sub ædem Saturni, pergit. Ibi tres et viginti 
speculatores consalutatum «imperatorem,» ac pauci- 
tate salutantium trepidum, et sellæ festinanter imposi- 
tum, strictis mucronibus rapiunt. Totidem ferme mili- 
tes in itinere adgregantur : ali conscientia, plerique 
miraculo; pars clamore et gaudio, pars silentio, animum 
ex eventu sumpturl. 


3-. Et redemptoribus. Et reparatoribus cod. Agr. 


Nam prozxime adst. In Bud. nam 
dcest. 

Milarium aureum. Columna ex eo 
metallo, ut Plutarchus hic in Galba 
descrihit c. 24. ad quam viæ omnes 
ex Italia desinebant. Fecit Augus- 
dus, cum curator viarum esset, Dio 
54, 8. et statuit in capite Romani 
Sfori. Pin. 3, 9. Victor juxta vicum 
Jugarrum collocat (reg. 8.) et recte. 
Ædes Opis et Saturni in vico Juga- 
rio. Miliarium aureum. Lies. V. Ryc- 
kjos ad h. 1. Collectanea de mil. aur. 
dedit Broterius ad h. 1. Enx.Videan- 
tar de eo Revillas m Diss. Acad. 
Corton. t. 1. Holstenins in Grævii 


thes. A. R.t.4. Arntzenius in Thes. 
diss. Belgic. vol. r. 

Sub ædem Saturni. Regius (Bud.) 
codex in ædem Saturni. Unde Rhe- 
nanus elicit, inde in Saturni sc, 
ædem. Falso uterque. Suetonius con- 
vincit Oth. 6. ut se in foro, inquit, 
sub œde Saturni ad miliarium au- 
reum opperirentur, Lies. Sub ædem 
Guelf. æde ed. pr. Ex. 

Pars clamore et gladiis. Gladiis 
libri omnes (in his Bud. ). At Faer« 
aus, Muretus, Acidalius et alii cor- 
rigunt gaudiis vel gaudio (sic Pich.), 
Verum puto. Nam milites omnes 
gladios habent : nisi velis intelli- 


A. U. 823. 


48 HISTORIARUM ‘1 


XX VIII. Stationem in castris agebat Julius Martialis 
tribunus. Is, magnitudine subiti sceleris, an corrupta 
latius castra , ac, si contra tenderet, exitium metuens, 
præbuit plerisque suspicionem conscientiæ. Antepo- 
suere ceteri quoque tribuni centurionesque præsentia 
dubiis et honestis. Isque habitus animorum fuit, ut 
pessimum facinus auderent pauci, plures vellent, omnes 
paterentur. 

XXIX. Ienarus interim Galba et sacris intentus, 
fatigabat alieni jam imperi deos : cum adfertur rumor, 
«rapi in castra incertum quem senatorem : » mox, 
« Othonem esse, qui raperetur :» simul ex tota urbe, 
ut quisque obvius fuerat, ali formidinem augentes, 
quidam minora vero, ne tum quidem obliti adulationis. 
Igitur consultantibus placuit, « pertentari animum co- 
hortis, quæ in palatio stationem agebat : nec per ipsum 
Galbam; cujus integra auctoritas majoribus remediis 
servabatur. » Piso pro gradibus domus vocatos in hunc 
modum adlocutus est : « Sextus dies agitur, commilito- 


gere strictis. Mox animum, quod e 


Latus excitare metum debebat. Bip. 
Flor. dedit Pichena, etiam ed. pr. 


tamen sequuntur Gron. 


Enx. Nullus dubito cum Bip. re- 
cipere gaudio. Plane sic et infra 
2, 70. 

Julius Martialis. Ryck. suspica- 
tur, eum esse, ad cujus bibhothe- 
cam extat epigramma Martialis 7, 
26. 
Fatigabat deos. Scil. dum aliam 
super aliam victimam cædi jubet, si 
tandem litare posset. Mox formidine 
e Flor. edidit J. Gronov. Vulgatum 
verum puto, quod in omnibus re- 
peri. Enx. Bud. quoque formidinem, 
recte. J. Gron. pro ratione adfert, 
quod nulla dum formido adfuerit, 
quæ augeri posset. Sed rumor is ad- 


Tentari animum. Libri fere per- 
tenlari : ex quo ego, prætentars. 
Lrrs. Tentariest a Rhenano (e Bud.) 
Pertentari MSS. Flor. Guelf. edd. 
Puteol. Ber. quod restituit Pichena. 
At ed. pr. plane, ut Lipsius voluit, 
prætentari. Et confunduntur istæ 
syllabæ sexcenties in libris , ut et in 
hoc opere vidimus aliquoties. Per- 
tentare supra jam c. 25. dixit noster : 
atque id hic quoque sufficit, nec ne- 
cessario -prius pertentare, ut apud 
Livium est 27, 10. requirit sensus, 
quod esset prætenture. Enx. V. et 
6, 20. Bip. præferunt prætentars: 
Mox Agr. cod. evocatos. 


4. U. Ba3. 


rs LIBER LIL 49 


nes, ex quo, ignarus futuri, et sive optandum hoc no- 
men, sive timendum erat, Cæsar adscitus sum. Quo 
domus nostræ aut reipublicæ fatum in vestra manu po- 
situm est; non, quia meo nomine tristiorem casum 
paveam (ut qui, adversas res expertus, cum maxime 
discam, ne secundas quidem minus discriminis habere ); 
patris, et senatus , et ipsius imperii vicem doleo y Sino- 
bis aut perire hodie necesse est, aut, quod æque apud 
bonos miserum est, occidere. Solatinm proximi motus 
babebamus incruentam urbem, et res sinediscordia trans- 
latas. Provisum adoptione videbatur , ut ne post Galbam 
quidem bello locus esset. 

X XX. « Nihil arrogabo mihi nobilitatis aut modestiæ ; 
neque enim relatu virtutum in comparatione Othonis 
opus est. Vitia, quibus solis gloriatur , evertere impe- 
rium , etiam cum amicum imperatoris ageret. Habitune 
et incessu, an illo muliebri ornatu mereretur imperium ? 


38. Cum maxime ducam. Forte certus cum maxime ducam. 


Rerp. fato. MS. Flor. Agr. (Bud.} 
Jatum : etiam Guelf. sed a manu sec. 


ed. pr. Fato verum esse latinitatis 
ratio indicat. Enx. Consensus codi- 
cum jubet reponi futum, ut fecere 
Bip. bono sensu , si distinctione tex- 
tas juvetur. Ryck. fato præfert. 

Ut qui, adversas res expertus, 
cum maxime discam etc. Adversas 
res e Flor. edidit Ryckius. Adversas 
et secundas (est in Bud. } fuit et in 
Guelf. à man. pr. sed res exciderat : 
manus sec. correxit adversam remp. 
et secundam : quod est et in ed. pr. 
Vulgo est aversa et secunda. Dein- 
de cum maxime, quod temporis præ- 
sentis significationem habere, hodie 
pervulgatum est, non ad expertus 
referendum , ut in vulgatis fere, sed 


3e 


ad sequens discam, quod e correc- 
tione Freinshemii recepimus. MSS. 
Flor. (Bud.) Gueif. Agr. edd. pr. 
sqq. dicam, e quo male factum a 
Rhenano ducam, et quidem ex inge- 
nio : cui cur non præferatur discam, 
quod 7 expertus plane desiderat. 
Dicere sæpe in MSS. pro discere 
obtruditur. V. Burm. ad Ovidium 
Fast. 3, 326. Cum maxime autem 
rectc ab eodem inductum. Ante erat 
tum maxime, illud in MSS. Flor. 
( Bud.) Agr. ed. pr. Enx. 

Tpsius imperis. Ipsius non est in 
Bud. 
An illo mulebri on. Sic omnes 
libri, nisi quod Puteol. ahio. Vulga- 
tum eflicacius puto. Post meretur le. 
gendum credo cum Acidalio. Nec 


4 


A. U. f:13 


5o HISTORIARUM Pb 

Falluntur, quibus luxuria specie liberalitatis imponit. 
Perdere iste sciet, donare nesciet. Stupra nuncet comis- 
sationes et feminarum cœtus volvit animo : hæc princi- 
patus præmia putat ; quorum libido ac voluptas penes 
ipsum sit, rubor ae dedecus penes omnes, Nemo enim 
unquam imperium, flagitio quæsitum, bonis artibus 
exercuit. Gralbam consensus generis humani, me Gaïba, 
consentientibus vobis, Cæsarem dixit. Si r ica et 
senatus et populus vana nomisa sunt : vestra, commili- 
tones , interest, ne imperatorem pessimi faciant. Legio- 
num seditio adversum duces suos audita est aliquando : 
vestra fides famaque illæsa ad hunc diem mansit : et Neto 
quoque vos destituit, non vos Neronem. Minus XXX 
transfugæ et desertores , quos caturionerm aut tribunum 
sibi eligentes nemo ferret , imperium adsignabunt ? Ad- 





allo modo ex elegantiori latinitate 
hicimperfectum ferendum (Bud. me- 
reretur). Mox MSS. et edd. ante 
Rhen. speciem. Forte excidit per. 
Quamquam vel sic frigidum est, fal- 
luntur quibus imponit , i. e. qui fal- 
luntur. J. Gronovius præfert atque 
edit lectionem vett. librorum (Flor. 
Agr. Bud. } speciem. Sod ita fallunt 
requiritur, non failluntur. Fallunt res 
eæ, i.e. vitia, quibus luxuria spe- 
ciem liberalitatis tribuit. (Nam Gro- 
novianam explicationem aut non 
capio , aut est contra latinitatem. ) 
Sed luxuria non tribuit speciem, 
verum accipit, deberetque esse : 
quibus luxuriæ speciem liberulitatis 
imponit, h. e. falluntur homines iis 
rebus, quibus speciem liberalitatis 
conciliant luxuriæ suæ. In hac diff- 
cultate undique se ingerente, vul- 
gatun , ut lenissimum retivui. Hora- 
tius : fullit enim vit specie virtu- 


us et umbra. Enx. Cum Gron. fa- 
ciunt Bip. et imponit explicant per 
offert, objict, quod durum nimis. 
Locus, quem ex Horatio citat Ern. 
est Juvenalis 14, 109. 

Donare nesciet. MS. Reg. (Agr.) 
eted pr. donare nescius. Non male. 
Enx. 

Comissationes. Bud. comessatio- 
nes. Et mox apud omnes. 

Vana nomina sunt. Sic Guelf. edd. 
Puteol. sqq. At Flor. Bud. Agr. et 
pr. vacta nomina sunt. Îd recepit 
Ryckius et J. Grono-ius. Sed exem- 
pla allata non sunt huic similin, nee 
mihi satis simile exemplam occurrit. 
Enx. Ast simile tamen prorsts H.4, 
14. inania legionum nomina. Itaque 
sequor codices cmm Bip. Babrdt in 
vers. Germ. pro Si legit Ni, non 
male , si codices consentirent. 

Minus XXX transfüigæ. Respice 
M c. 27. 


À U. 8323 


A. C. %0. LIBER L. 5x 


mittitis exemplam? et quiesœndo commune crimen 
facitisP Transcendet hæc licentia in provincias : et ad 
nos scelerum exitus, bellorum ad vos, pertinebunt. Nec 
est plus, quod pro cæde principis , quam quod innocen- 
tibus datur : sed perinde a nobis donativum ob fidem, 
quam ab aliis pro facinore accpietis. » 

XXXI. Dilapsis speculatoribus , cetera cohors, non 
adspernata concionantem, ut turbidis rebus evenit, 
forte magis et nullo adhuc consilio, parat signa, quam, 


29. Non est plus, quod pro cæde principis. Forte pulchrius. Tum et perinde. Talis 
locus apud Valer. Place. 3, 625. forte est potius et, scilicet perinde. Deinde dona… 
tivo Cod. Med. Forte, sed perinde a nobis donativo ob idem, quam ab aliis pro 
Jacinore excipiemini. — 4o. Ut turbidis rebus evenit. Puto, ut turbidis rebus (smpple, 
Seri sole) esenti incerta (vel incerto) magis, et auflo adhuc consilio, (vel non ullo 
adhuc consilio ) raptat signa, quam quod posiea credilum est, insidiis et simula- 
tione. Ut turbidis rebus. Sic brexiter solet Tacitus : uf in tumultu, mox 55; ut in multæ 
pace, ;5. Vid. supra c. 7. Ann. 15, 51. Eventi supra. Raptat signa. H. 3, 33, huc ülluc 
vexilla rnptare. Ann. s, 30, Signa turbine atque unda raptabantur, Nullo con= 


silio, Bud. Agric. nonnullo. 


Sed proinde a nobis. Perinde le- 
gendum esse consentiunt multi. Sed 
kbri omnes proinde. Male, ut alibi. 
Broterius tamen in MS. Harleiano 
reperit perinde et edidit. Enx. 

Donativum. Cod. Med. et Bud. 
donativo, ut alias dono, muneri. 
Quod sequebatur in edd. plus, non 
est in Bud. rectoque judicio Rhen. 
delevit. 

Ut turbidis rebus evenit, timore. 
Locus totus mihi inter infrmos. Va- 
cillat etiam Budensis scriptio , rebus 
evectior ire magis et nullo adhuc 
consilio. Ex qua facias : evenit , ira 
magis, et nonnulii ad hoc. At in 
Flor. est, eventior te magis : unde 
Pichena, forte mugis. Lips. Guelf. ti- 
more magis, ut editi habent usque 
ad Pichenam : nisi quod ed. pr. evec- 
tior re....et nonnullo a. c. Deinde 
pro parat signa, quod edd. omnes 


et Bud. babent, Flor. par signas. 
Guelf, plane ut Lipsins conjecerat, 
pars ingens. Hinc varie tentatus lo— 
cus. J. Gronovius Pichenæ rationem 
probat : quam et nos secuti sumus. 
Freinshemius mavult more, et dein, 
rullo consilio, item, quam ut, pro 
quod. Ât more hic alienum est. Nec 
signa parare placet, quæ jam ade- 
rant , et tantum convellenda erant : 
igitur pars ingens et nullo a. c. præ- 
feram. IUud Broteriusiu tribus MSS. 
reperit, hoc propter forte necessa- 
rium est : pars ingens , int. cohortis. 
Enx. Triller. Obs. Crit. 3, 22, legit 
erectior temere magis etc. Jngeniose 
Bip. ut t r. evenit, in orbem agi, 
sed inconsulo adhuc consilio ; pars 
agitans, quod , etc. Sequor Brote- 
rium. Acid. suo more locum trans- 
positione sanare studebat, Sic et 
proxime sequentia turbat. 


4. 


A. U. 893. 


52 HISTORIARUM 2.0. 


quod postea creditum est, insiduis et simulatione. Missus 
et Celsus Marius ad electos Illyrici exercitus , Vipsania 
in porticu tendentes. Præceptum Amulio Sereno et Do- 
mitio Sabmo, primipilanibus, «ut germanicos milites 
e Libertatis atrio arcesserent. » Legioni classicæ diffide- 
batur, infestæ ob cædem commilitonum, quos primo 
statim introitu trucidaverat Galba. Pergunt etiam in 
castra prætorianorum tribuni, Cerius Severus, Subrius 
Dexter, Pompeius Longinus; si incipiens adhuc, et nec- 
dum adulta seditio melioribus consiliis flecteretur. Tri- 
bunorum Subrium et Cerium milites adorti minis, 
Longinum manibus coercent exarmantque; quia non 
ordine militiæ , sed e Galbæ amicis, fidus principi suo, 


4. Exarmanique quia non ordine militiæ. Forte exarmanique vi, non ordine 
militiæ, lnfra c. 39, sine more et ordine militiæ. Mox post suspectior cod. Agr. delot 


crat. 


Celsus Marius ad electos. Credo 
ideo, quia notus iis et in Illyrico 
militaverat. Tacitus 15, 25, Et 
legio decimaquinta, ducente Mario 
Celso,e Pannonia adjecta est. Vi- 
detur igitur legatus fuisse ejus le- 
gionis. Lrrs. Cf. et c. r4. 

Vipsania in porticu. Nam miles, 
extra ordinem in urbe, agere ple- 
rumque solitusin porticibus ant tem- 
plis. Noster 2, 93. infra : Sed miles 
in porticibus aut delubris. Tpsi præ- 
toriani in palatii porticibus excuba- 
bant. Vult Isidorus 9, 3 : Excubi- 
tores quod excubias agunt. Sunt enim 
ex numero militum, et in porticibus 
excubant propter regalem custodiam. 
Lies. Vipsania recte e MS. Flor. edi- 
dit J. Grou. Vulgo Vipsanti aut Vip- 
sanü. Ed. pr. Vipsano. Mox arces- 
serent legi volunt pro accerserent. 
Recte. Et sic exhibet MS. Oxon. (et 
Bud.) nosque edidimus. Videad c. 14. 


Enx. Bud. tendentis. Sic passim an- 
tique. Porticus ista alias Neptuni 
itein Argonautarum dicta, in regione 
urbis IX , de qua Donatus et Nardi- 
nus videndi. 

Legioni classicæ diffidebatur. Sic 
recte Guelf. a pr. manu. Erasum a 
m. sec. ur. Sic volebat Acidalius. 
Ali omnes (et Bud.) diffidebat : quod 
vitiosum esse facile apparet. De le- 
gione classica et classicis v. ad c 36. 
Mox MSS. Flor. Guelf. (et Reg. 
Lall.) ed. pr. Cetrius. Item necdum 
Flor. ed. pr. Sic voluit et Rhenanus 
(ex ingenio) , sed operæ non paruere. 
Recepit Jac. Gronovius. Vulgo non- 
dum. Enx. Bud. Cerrius ct nedum. 
Pateol. Certus. Bip. forsan Curtius 
Sev. de quo 12,55. 

Principi suo. Suspectum mihi est 
suo , et a librario germanizante ad- 
ditum. Er. Sed Brot. servavit suo, 
non ita suspiciosus *. 





À. U. 803. 


à C. ro. LIBER I. 53 


et desciscentibus suspectior erat. Legio classica, nihil 
cunctata, prætorianis adjungitur. Illyrici exercitus electi 
Celsum ingestis pilis proturbant. Germanica vexilla 
diu nutavere ; invalidis adhuc corporibus et placatis 
animis, quod eos, a Nerone Alexandriam præmissos, 
atque inde rursus longa navigatione ægros , impensiore 
cura Galba refovebat. 

X X XIT. Universa jam plebs palatium implebat, mixtis 
servitiis, et dissono clamore, «cædem Othonis et conju- 
ratorum exitium » poscentium , ut Si in circo ac theatro 
ladicrum aliquod postularent : neque:illis judicium aut 
veritas : quippe eodem die diversa pari certamine postu- 
laturis : sed tradito more, quemcumque principem adu- 
landi, licentia adclamationum et studiis inanihus. Interim 
Galbam duæ sententiæ distinebant; T. Vinius, « ma- 
nendum intra domum, opponenda servitia, firmandos 
aditus , non eundum ad 1ratos » censcbat : «daret malo- 
rum pœnitentiæ, daret bonorum consensui spatium : 
scelera impetu, bona consilia mora, valescere. Denique 
eundi ultro, si ratio sit, eandem mox facultatem : re- 
gressus, si pœniteat, in aliena potestate, » 


Celsum. Bud. Festum Celsum. 

Ingestis pilis. Sic MSS. Bud. Agr: 
( et Reg. Lall. ) ed. pr. Firmat Flor* 
incestis. Ceteri infestis, quod , ut 
noties, illi substitutum. Mox possis 
conjicere refoverat e Suet. Galb. 20, 
quod se ægros et invalidos magro- 
pere fovisset. Sed vulgatum ferri po- 
test, cum præsertim præcedat adhuc 
invalidis corporibus. Enx. Brot. et 
Bip. recepere si festis. 

Dissono clumore. Qualis sit , disce 
e c. 36. med. Eux. 

Conjuratorum exsilium poscentium. 
Acidalius exilium. Recte. Mox c. 37. 


supplicia postulari Otho dicit. Et 
sæpe eæ voces permatatæ io libris. 
Plane autem confirmatur correctio 
e. 92. ubi impetratum exitium. Bx- 
silia plane aliena. Itaque exitium re- 
cipere non dubitavi. Enx. Sic et 
Brot. Lall. Bip. — * Sed Bud. exi- 
lium. 

Neque illis judicium cut veritus. 
Est bhendiadys. Non de vero anim 
judicio. ut Cicero loqui solet, ista 
postulabant , sed impetu ac temere. 
Pari certamine est pari studio, cla- 
more. Enx. 


ÆEundi uliro. Ryck.explicat sponte 


À. U. 833, 


54 HISTORIARUM av. ss 


XXXIT. « Festinandum » ceteris videhatur, « ante— 
quam cresceret invalida adhuc conjuratio paucorum. 
Trepidaturum etiam Othonem, qui furtim digressus, 
ad ignarosillatus, cunctatione nuncet segnitia terentrum 
tempus imitari principem discat. Non exspectandum, 
ut, compositis castris, forum invadat, et, prospectante 
Galba, Capitolium adeat : dum egregius imperator, cum 
fortibus amicis, janua ac limine tenus domum cludit, 
obsidionem nimirum toleraturus. Et præclarum in servis 
auxilium, si consensus tantæ multitudinis, et, quæ 
plurimum valet, prima indignatio elanguescat. Proinde 
intuta, quæ indecora : vel, si cadere necesse sit, occur- 
rendum discrimini. Id Othoni invidiosius, et ipsis ho- 
nestum. » Repugnantem huic sententiæ Vinium Laco 
minaciter imvasit, stimulante Icelo, privati odii perti- 
nacia , in publicum exitium. 

XXXIV. Nec diutius Galba cunctatus, speciosiora 
suadentibus accessit. Præmissus tamen in castra Piso, 
ut juvenis magno nomine, recenti favore, et infensus 
T. Vinio; seu quia erat, seu quia irati ita volebant ; et 
facilius de odio creditur. Vix dum egresso Pisone, occi- 
sum in castris Othonem, vagus primum et incertus ru- 
mor : mOx, ut in magnis mendaciis , interfuisse se quidam 


4». Privali odii pertinacia. Malo pertinace, 


se offerendi. Rectius Bip. domo pro- Ed. pr. excludit, Male. Sed firmat 
cedenck. Tù cludit, quod jam Lipsius dedit. 





Non exspectandum. Efficaciorem 
orationem fore putat Freinshem. si 
legatur an (ut A.2,77.). Verum 
est. Sed lenius fuerit num, ut jam 
monuit J. Gron. Mox Capitohium 
adeat. sc. de more, ut auspicaturus 
imperium, sacrificet. Post Gueif. (et 
Bud. ) céœdit, ut edd. ante Lipsiuun. 


Eux. 

Indign. languescat. MS. Flor. in- 
gnatione langu. Unde J. Gron. 
corrigit indignatio elanguescat : pla 
cet. Enn. Recepere La)l. et Dotte- 
ville. Sequor. Sic et c. 46, et 4, 42. 

Seu quia… et facilius etc. V. D. de 
Lamalle. * 





4. U. fai. 


À Cr. LIBER L 55 


et vidisse, adfrmahant, credula fama inter gaudentes et 
inçuriosos. Multi arbitrabantur, compositum auctum- 
que rumorem, mitis jam Othonianis, qui ad evocandum 
Galbam læta falso vulgavenint. 

XXXV. Tum vero non populus tantum et imperita 
plebs in plausus et immodica studia, sed equitum pleri- 
que ac senatorum , posita metu incauti, refractis palatii 
foribus , ruere jutus , ac se Galbæ ostentare, præreptam 
sibi ultionem querentes. Ignavissimus quisque, et, ut res 
doeuit , in periculo non ausurus, nimii verbis, linguæ 
feroces : emo scire, et omnes adfirmare : donec inopia 
veri, et CONSeNSu errantinm victus , sumpto thorace 9 
Galbe , irrnenti turbæ , neque ætate, neque corpore sis- 


43. Mirtis jam Othonianis. Lege immissis clam Othoniunis. Sie immissis percus- 
soribus Ann. 3, 16: alia supra aljata. — 44. Rafractis palatii foribus ruere buus, Pro 
intro vix Jatinum. Forte imentius, Mox 56, non compescere ruentes ausus. Possis et 


infestius. lofra 65, muliæ invicem clades crebrius infestiusque : 


vel instantius. 


V. c. 63. porro 82, Militum impetus ne foribus quidem palaiii coercitus. 


Credula fama. Passive credula 
dixit : nove. Nisi si æswrixérepor 
Jfemam de hominibus dissipantibus 
rem temere creditam capias. ERN. 
Notat Savilius ex Dionysio Hal. con- 
suetan fuisse Thucydidi activoram 
ie pasgiva, et contra, mulationer. Si- 
mili modo gaarum pro noto pass ; 
svolens pro grato ; fuga pro exilio ; 
largitio vulgi pro in vulgus collata 
etc. apud nosirum. Possis tansen nm 
Virg. Æo. 4 , 188, Famam accipere 
pro des ficti pravique tenace. 

PVulg verint. Sic scripti. (in his 
Bod.) edd. pr. Puteol. Rhen. sqq. 
At Ber. Ale. vulgaverant. Enx. 

ÆBuere intus. Nihil hic vit, ut 
mimis prono io conjeciuras Acidalio 
wisumet Ryckio. Rues, referendum 
primo ad ü1 plausus et i, st. quoad 
pertinet ad populum et. plebem, 
deiode ad intus pro intro, quoad per- 


tinet ad equites et senatores. Cete- 
ram Heinsius ignavissimus etc. con- 
jungit cum querentes. Et sic est in 
Guelf. ed. pr. Interpunctio vulgata 
est a Puteol. Mox Guelf. nimiis ver- 
bis, Enx. Ko intus, sum intro, so- 
lœcismis adoumerat Quinctil. 1,6, 
So. Habet tamen Cato de R.R. quæ 
intro dolitabunt. Et Gæsar B. C.3, 
26. Quo simul atque inlus est ilum. 
Trruenti turbæ. Rhevanus Buden- 
sem scripturam secutus, legit, tr 
ruente turba , neque corpore sistens. 
Hoc sensu , ut dicat , propter irruen 
tem turbsm, ct quia corpore non 
posset aistcre sive iosistere, sella le- 
vatum. Meis tamen libris (et Agr.) 
scripts eæ voces, quas tollit : legam- 
que potius, irruenti turhæ neque æ. 
n. Corpore résistens. Hac mente : 
Galbam , et ætate et corpore invali- 
durs, non sustinuisse effuse irruen- 





AU. 53 


56 HISTORIARUM  :v* 


tens , sella levaretur. Obvius in palatio Julius Atticus, 
speculator, cruentum gladium ostentans, «occisum a 
se Othonem , » exclamavit : et (alba, « Commilito , » 
inquit, «quis jussit?» insigni animo ad coercendam 
militarem licentiam, minantibus intrepidus, adversus 
blandientes incorruptus. 

XXX VI. Haud dubiæ jam in castris omnium men- 
tes : tantusque ardor , ut non contenti agmine et corpo- 
ribus, in suggestu, in quo paullo ante aurea Galbæ 
Statua fuerat, medium inter signa Othonem vexillis cir- 
cumdarent. Nec tribunis aut centurionibus adeundi 
locus : gregarius miles caveri insuper præpositos ju- 
bebat. Strepere cuncta clamoribus et tumultu et ex- 
hortatione mutua, non tanquam in populo ac plebe, 
vartis segni adulatione vocibus, sed, ut quemque ad- 
fluentium militum adspexerant , prensare manibus, 


45. Neque ætate neque corpore sistens. Puto resistens , et torpore. Insistens cod. 
Âgr. Forte, neque irruenti turbæ artato corpore resistens. Vel neque artatu (vel in 
arto) corpore subsistens : corpore ut H. 2, ;2, corporibus et umbonibus nili. Possis 
et negue auctorilate. 2, 48 , juvenes auctoritate, senes precibus movebat. 


tem et gratulantem turbam. Lis. 
Resistens etiam Faerno placebat , id- 
que verum puto. Prima syllaba ab- 
8orpta est a finali præcedentis verbi, 
ut centies aiibi m MSS. Jnsistens 
MS. Agr. ed. pr. Mox exclamavit, 
quod e Flor. dedit Pichena, etiam 
Guelf. ( Bud.) ed. pr. ceteræ clama- 
vil : item coercendum , quod edidit 
Rhen. (e Bud.) post Put. At Ber. 
coercendum, quod ipsum quoque rec- 
tum esse, hodie satis constat. Enx. 
Rhenanum male cepit Lipsius. Bud. 
ita habet irruenti turbæ neque corpo- 
re sistens , omissis neg: e æt:te. Inde 
Rheu. conjicit legendum irruente 
turba ; in textu tamen vulgatum ser- 


vat. Mox se sistens Bip. mallent. 

Aurea Galbæ statua. Apparet ita 
tunc receptum in castris. À. 15, 29, 
Medio tribunal sedem curulem et se- 
des effigiem Neronis sustinebat. Lrrs. 

Prensare. Sic dedimus pro vulg. 
prehensare : quia Tacitus sic semper, 
si bonis libris fides. MS. Flor. ( et 
Agr.) ed. pr. pressare ut 14, 10. 
ubi vid. Jac. Gron. qui ad c. 66. tam 
acriter defendit, Tacitum ubique 
scripsisse prensare, tamen hic illam 
suam rationem deseruit. Sed videtur 
esse vitium operarum, nam L. c. 
etiam hunc locum affert, ubi pren- 
sare scribendum sit. Ernx. Bud. pren : 
sare. 


A. U. 8a3. 
A. C. "0. 


LIBER L. 


57 


complecti armis, collocare juxta , præire sacramentum, 
modo imperatorem militibus, modo imperatori milites 
commendare. Nec deerat Otho, protendens manus, ado- 
rare vulgum, jacere oscula, et omnia serviliter pro do- 
minatione. Postquam universa classicorum legio sacra- 


Complecti armis. Muretus vellet, 
arctius. Non equidem : et militaris 
salutatio fait, et affusi sunt cum 
gas et scutis, atque is amplexi. 

iquid matandum ; vellem, amplecti 
armis. Lis. Vulgatom est in libris 
scr. (Flor. Bud. Agr. ) et edd. Ryc- 
kius et Schurzfleischius intelligebant 
armos, brachia. Male. Schurzfi. hic 
etiam comparat frustra Virgil. Æn. 
IT, 641. Immo arma intelligenda, i. 
e. scutum, quo in complexu arctius 


admovetur pectori amicus. Et sunt : 


talesamplexus apud Homerum. En. 

Jacere oscula. &iniuara siumer. 
Xiphil. 

Classicorum legio. Hæc est lectio 
MS. Flor. Bud. Agr. ed. pr. quam 
bene restituit J.Gron. Falsum tamen 
est, quod classiariorum putat esse 
ab ingenio Beroaldi. Nam sic MS. 
Guelf. ed. Puteol. ex qua accepit 
Beroaldus. Neque credo, non et clas- 
siariorum legionem dici eodem sensu 
posse , et non classicos eosdem clus- 
siarios vocari , ut vult Fabrettus ad 
Column. Traj. c. 3, p. Gy. negans 
etiam p. 84. legiones classicas clas- 
siarias dici posse ex h. 1. Taciti» 
cum Lazio, et clussiariorum legio- 
nem vocari putans, quod ea legio 
fuerit , quam e classiariis Nero con- 
scripserat. Nam etsi verum est, clas- 
siarios subinde intelligi remiges , et 
distingui a sociis navalibus, hoc est, 
militibus classem propugnantibus, 
et bellum mari gerentibus, tamen 
idem nomen etiarn de militibus dici, 


minime ambiguis exemplis doceri 
potest, quæ etiam in lexicis exhi- 
bentur ; unde , quiin antiquis moni- 
mentis centurio classicus vocatur, 
ut ap. Donium CI. 6, 15. apud nos- 
trum centurio classiarius dicitur À. 
14, 8. Eademque inconstantia repe- 
ritur in verbis nautæ, socü navales. 
Nan, cum nautæ vulgo deremigibus 
dicantur , apud Ciceronem clare di- 
cunturetiam pro militibusnavalibus. 
Verr.5,17.santnautæ militesque , et 
20. extr. pro quo sunt c. br. milites 
remigesque , et c. 33. propugnatores 
atque remiges : at c. 50. remiges nau- 
tæque :item c. 34. Porro socii navales 
de remigibus non uno loco dicuntur, 
apud Livium v. c. 21 , 5o. ut socüs 
navalibus afjatiminstructum classem, 
ita inopem milite habebant , ubi +. 
Sigon. item c. 61. classici milites na- 
valesque socii. At apud eundem soctt 
navales pro militibus classicis 26, 
48. qui ante socit navales dicti erant, 
distinctique a legionariis militibus , 
clare mox classici milites vocantur. 
Ceterum legionis classicæ mentio 
supra c. 31. item classicorum, qui 
sunt ex ista legione H. 2, 11.67. etc. 
Nempe, ut tradit Vegetius 5, 1. apud 
Misenum et Ravennam singulæ lesio- 
nes cum classibus stabant. De quo 
loco vid. Fabrett. 1 c. p. 83. quam- 
quam etiam aotiquioribus scripto- 
ribus et in liberæ Reip. historia Le- 
giones classis memorantur, ut ap. 
Liv. 22, 57. 24, 2. Hinc cohortes 
classicæ in inscriptionibus antiquis. 


A. U. 833. 


58 HISTORIARUM à > 
mentum ejus accepit; fidens viribus, et, quos adhuc 
singulos exstimulaverat, accendendos in commune ra- 
tus, pro vallo castrorum ita cœnpit : 

XXX VIT. « Quis ad vos processerim , commilitones, 
dicere non possum : quia nec privatum me vocare sus- 
tineo, princeps a vobis nominatus; nec principem, alio 
imperante. Vestrum quoque nomen in incerto erit, do- 
nec dubitabitur, imperatorem populi romani in castris, 
an hostem , habeatis. Auditisne, ut pœna mea et sup- 
plicium vestrum simul postulentur ? Adeo manifestum 
est, neque perire nos , neque salvos esse, nisi una, posse. 
Et, cujus lenitatis est Galba, jam fortasse promisit : ut 
qui, nullo exposcente, tot millia innocentissimorum 
militum trucidaverit. Horror animum subit, quotiens 
recordor feralem introitum, et hanc solam Galbæ vic- 
toriam, cum, in oculis urbis, decumari deditos juberet, 
quos deprecantes in fidem acceperat. His auspiciis urbem 
ingressus , quam gloriam ad principatum adtulit, nisi 
occisi Obultronii Sabini et Cornelit Marcelli in Hispa- 


Add. A. van der Mieden in erudita 
disp. ad Marmor vetus de P. Sul- 
picii Quirini censu. Traj. 1745. p, 
15 sq. Mox vocare bene restitait Pi- 
chena (e Flor.), pro quo vocari 
edidit Rhenanus {e Bud.). Enx. 
Bud. perperam céassiorum, unde 
Rhen. classiariorum. Mox Bud. im- 
peritante. De classicisapud Misenum 
v. Xiphil. 93, 16. 

Cujus lenitatis est. Sic MSS. FI. 
(Bud.} Agr. Guelf. estque morda- 
cius eo, quad omnes edd. ante Ryc- 
kium et 3. Gron. habent levitatis : 
alioqui et ipsum bonum sensum ha- 
bet. Mox militum pro civium hahet 
etiam (Bud. Flor. Agr. et) ed. pr. at 
Gueif. edd. a Puteol. ad Pichenam 


alterum. Sane milites fere occiderat : 
et militum mentio ad exacerbandos 
milites efficacior, quam civium. En. 

Obultroni Sabini. Conjectura duc- 
tus sic restitui, cum in libris esset, 
ab ultroniis Albini. Suspicor autem 
eum esse , de quo Tacitus A. 13,28, 
Helvidius Priscus adversus Obultro- 
nium Sabintn ærarii quæstorem pro- 


prias contentiones exercui. Lurs., 


Obultronii plane Guelf. (et Bud.) sed 
dein Æ{bini. Enn. 

Et Cornelii Marcel. Libri scripti 
ita appellant, hoininem alia mihi 
ignotum. Paullo post Fettii Chilonis 
lego,cum Rhenano. Lres. Ejus ( Mar- 
celli) mentio tamen À. 16, 8. Sue- 
ton. Galb. 9, 12. Erx. 





: 
A. U. 833. 


Ce LIBER L 59 
nia, Betui Chilonis in Gallia, Fonteii Capitonis in 
Germania, Clodü Macri in Africa, Cingonii in via, 
Tarpiliani in urbe, Nymphidii in castris ? Quæ usquam 
provincia, quæ castra sunt, nisi cruenta et maculata ? 
aut, ut ipse prædicat , emendata et correcta ? Nam , quæ 
ali scelera, hic remedia vocat : dum falsis nominibus, 
severitatem pro Sævitia, parsimoniam pro avaritia , Sup- 
plicia et contumelias vestras, disciplinam adpellat. Sep- 
tema Neronis fine menses sunt, et jam plus rapuit Icelus, 
quam quod Polycleti et Vatinu et Eli paraverunt. Mi- 
nore avaritia ac licentia grassatus esset T. Vinius, si ipse 
imperasset : nunc et subjectos nos habuit, tanquam suos; . 
et viles, ut alienos. Una 1illa domus snffcit donativo, 
quod vabis nunquam datur, et quotidie exprobratur. 


46. Et Vatinii et Eli paraverunt. Cod. Med. et Egiali perierant, Forte rempubl, 
Partiti erant. Tum, Tigillini et Eli. Sic fere Gronov. Sed libertos cum libertis com- 
penit, Porro forte legendum raptwerus : ot Egi et ali qui perierunt cod. gr. Forte 
sibi pepereruat. 


Fettii Chilonis, Hæc est correctio farmiliari principis in Asia impositi 


Rhenani , Lipaio probata, rec-pta a 
Freinshemio et sqq. MSS. (in his 
Bad. } et edid. vett, Beauchilonis vel 
Bervich. Fler. divisim Betui Chilo- 
nis , quæ est vera leolio , utex inscr. 
ap- Gruter. p. 395. plane demoanstrat 
J. Gronovius, ip qua c. aRFvo Tao. 
cizowr. Enx. 

Quæ castra. Bud. Que in castris. 

FVatiniüi, et Eli, et ali. Vulgatis 
Lbris erat, & Ægi, qui mihi qui- 
dem inter potentiores libertos irre- 
perti. At Eliom inveaio ( Dioni 63, 
12. 64 , 3. scribitur “Hues) qui mag- 
nos apud Neronem, quique, aheunte 
eo in Græcism camilletum , præfec- 
tus mansit urbi Rome. Est is ipse, 
de que Tacitus 13, 1 : P. Cœier 
eques romanus et Elus bibertus, rai 


Quod sequitur, et akï : videndum, 
ne snperfluat , natumque sit ex hæsi- 
taniia Lbrarii, et adfinitate vocis 
prioris. Lies. Conjiciebam : et jam 
plus rapuit Icelus, quam Polycieti 
et Vatnii et Elu et T'igellini para- 
verunt, Grox. Ryckius et Haloii ex 
12, 66. Suet. Galb. 15. { Id recepit 
Brot. ) Jac. Grou. ex e: æst quod est 
in Flor. Gualf. etc. Cetheg, qui 
aliunde non noti ia historia Neronjs. 
(Bud. pohclii et uatini et egi.) 
Mox ac beus e Flor. pro aut Pich. 
Sic et (in Bud. et) Guelf. ed. pr. 
Idem deinde dedi agdversantes, pro 
vuig. avers. cum (Mur. et) Pichena. 
De que supra vidimus ad c. 5. In de- 
lendo guod consentio ( Acidalio et ) 
Gronovio. Enx. Bud. aduersantes. 


A. T. Bzr3, 


60 HISTORIARUM  «v# 


XXX VIIT. « Ac, ne qua saltem im successore Galbæ 
spes esset, arcessit ab exsilio, quem tristitia et avaritiæ 
suisimihmum judicabat. Vidistis , commilitones, nota- 
bili tempestate etiam deos infaustam adoptionem aver- 
santes. Idem senatus, idem populi romani animus est. 
Vestra virtus exspectatur, apud quos omne honestis 
consiliis robur, et sine quibus, quamwvis egregia, inva- 
da sunt. Non ad bellum vos, nec ad periculum voco : 
omnium militum arma nobiscum sunt. Nec una cohors 
togata defendit nunc Galbam , sed detinet. Cum vos ad- 
spexerit, cum signum meum acceperit, hoc solum erit 
certamen, quis mih1 plurimum imputet. Nullus cuncta- 
tioni locus est in eo consihio, quod non potest laudari, 
misi peractum.» Aperire deinde armamentarium jussit. 


47. Aperire decinde a. jussit. Lege Aperiri deinde armamentario jusso. Tum moy 
scribe , rniscerentur auxilia paribus galeis, vel disparibus. Miscentur auxiliatoriis 


Nec una cohors togata. Quare to- 
gata ? et satisne ça vox sana ? sana. 
Appellat enim ita, velut elevans et 
iofirmans, quia moris, ut illa co- 
hors, quæ more militiæ excubabat, 
idipsum faceret sine armis, gladiis 
tantum lanceisque contenta. Itaque 
et togis induti erant, non sagis. Mo- 
destiæ caussa institutam id videtur : 
et ne Mars palam habitare videretur 
in sua urbe. Huc apectat, quod infra 
legis , apertum in castris armamen- 
tarium fuisse, rapta arma, quorum 
scilicet armorum non iis vulgo jus 
aut usus, nisi tribunis aut præfecto 
permittente. Idco in Martiali de 
Fusco (6 ,76.), præfecto prætorii : 
Jlle sacri lateris custos Martisque 
togati, Credita cui summi castra fue- 
re ducis. Vocat ecce togati Martis 
custodem ab hoc habitu : atque adeo 
ä0 ipsa Italia tota milites togatos esse 
voluit M. Antoninus, de quo Capito- 


linus c. 27. Per Brundisium veniens 
in Jtaliam, togam et ipse sumpsit, et 
milites togatos esse jussit. Nec un- 
quam sagati fuerunt sub eo mülites. 
Hæc tamen de ipsis prætoriis cohor- 
tibus tantum saccipie, quæ e civi- 
bus : de Batavis Germanisque cus- 
todibus , scimus aliter fuisse. Lies. 
Ceterum legendum videtur rec ille 
cohors togata : nisi vulgatum dictam 
putemus abrupta brevitate, pro, 
nec illa cohors, quæ et una et togats 
est : quod non præfracte negem. Sed 
illud mollius et usitatius. En. 

Quis mihi plurimum imputet. Dic- 
tum exquisitius consequens pro an- 
tecedente , hoc sensu : quis pro me 
acrius contendendo efhiciat, ut ei 
plus debeam. Ern. Cf. c. 55. 

Cunctationi. Sic Bud. ast Flor 
Agr. cunctationis. 

Aperire deinde armamentariume 
jussit. Aperire scr. (Bud. Agr.) et 


e 
ne 
En 


A. U. M3. 


À Cr0. LIBER I. 6: 
Rapta statim arma, sine more et ordime militiæ, ut 
prætorlanus aut lesgionarius insignibus suis distinguere- 
tur : miscentur auxiliaribus galeis scutisque. Nullo tribu- 
norum centurionumve adhortante, sibi quisque dux et 
instigator : et præcipuum pessimorum incitamentum, 
quod boni mærebant. 

XXXIX. Jam exterritus Piso fremitu crebrescentis 
seditionis, et vocibus in urbem usque resonantibus, 
egressum interim Galbam, et foro adpropinquantem, 
adsecutus erat : jam Marius Celsus haud læta retulerat : 
cum ali, «in palatium redire, » ali, « Capitolium pe- 
tere ,» plerique, «rostra occupanda ,» censerent, plures 
tantum sententiis aliorum contradicerent , utque evenit 
in consiliis infelicibus , optima viderentur , quorum tem- 
pus effugerat. Agitasse Laco, ignaro Galba, de occi- 
dendo T. Vinio dicitur, .sive ut pœna ejus animos 
militum mulceret, seu conscium Othonis credebat , ad 
postremum, vel odio. Hæsitationem adtulit tempus ac 
cod. Agr. arma legionaria Ann. 3, 43. paribus armis Virgil. Æn. 9, 655. 12, 344. 
Wal. Flacc. 5, 601. De armis quibus distinguebantur, vide locum insignem Hist. à, 
89, quatuor et XX X cohortes, ut nomina gentium aut species armorum forent , 
discretæ. et seq. auxilia pro {uxiliaribus Tacito passim in usu, Infra c. 54, Adscis- 
citur auxiliorum miles. — 48. Uique evenit in consiliis inf. Uique evenire in consi- 
diis infelicibus solet cod. Agr. — 49. 4d postremum vel odio. Lege æmuli odio. H. 2, 
93, tum ipse exerciusque , ut nullo æmulo, sævitia, libidine, raptu, in exiernos 
mores proruperant. Plinios Epist 6, 31, maritum non sine aliqua reprehensione 


patientiæ amor uxoris retardabat : quam quidem , etiam post delatum adulieriun , 
domi habuerat, quasi contentus æmulum removisse. Florus de bello Perusino 4, 5, 


edd. omnes, ante Pichenam, qui re- 
cepit aperiri, quod omnes secuti 
sunt. Ego vetus restitui. Nam jubere 
et cum infioitivo activo dicitur, in- 
tellecto adcusativo eorum, qui ju- 
beotur : v. Drakenb. ad Liv. 27, 24. 
et quos ibi laudat. Mox noster c. 40. 
occupare pericula jubet, sc. milites : 
ubi Rhenanus ex ingenio, ut opinor, 


( v. ibi notata ) occupari edidit cum 
seqq. nonnullis. Sed id nec Lipsius 
nec sequentes imitati sunt. Âtque 
etiam supra c. 36. pro miles cavert 
præpositos jubebat Muretus , qui hic 
corrigit aperin, legi vult cavere. 
Adeo inconstantes in hoc sunt viri 
docti. Ex. 

Ad postremum vel odio. Sic pri- 


62 HISTORIARUM à. U.85, 


A. C. vo. 
locus, quia, initio cædis orto, difficilis modus : et tur- 
bavere consilium trepidi nuntni ac proximorum diffugia, 
languentibus omnium studiis, qui primo alacres fidem 
atque animum ostentaverant. 

XL. Agebatur buc illuc Galba, vario turbæ fluctuan- 
tis impulsu : completis undique ‘basilicis ac templis, 
lugubri prospectu : neque populi, aut plebis ulla vox; 
sed adtoniti vultus et conversæ ad omnia aures : nom 
tumultus , non quies : quale magni metus et magnæ iræ 
silentium est. Othoni tamen, «armari plebem, » nun- 
tiabatur. «ire præcipites et occupare pericula » jubet. 
Igitur milites romani, quasi Vologesen ant Pacorum 
avito Arsacidarum solio depulsuri, ac non imperatorem 
suum inermem et seuem trucidare pergerent, disjecta 
plebe , proculcato senatu, truces armis, rapidis equis, 
forum irrumpunt. Nec 1llos Capitol adspectus, et immi- 
hentium templorum religio, et priores et futari principes 
terruere, quo minus facerent scelus, cujus ultor est, 
quisquis successit. 

XLI. Viso cominus armatorum agmine, vexillarius 
comitatæ Galbam cohortis (« Atilium Vergilionem 
Fulvia gladio cincte, virilis militiæ uxor, ubi inscre, virilis milltiæ æmula uxor, 
Lege ibidem , pientisstimo ingenio. Casaub. ad Sueton. Aug. 14, pissimum, quo 
Cicero negat latinum. Sed Tacito Agric. 43, piüssima filia. — 50. Quale magni metus 


ei magné vi silentium est. Malo quale in magno matu et magna ira silentium est, 
— 51, Cujus uitor est. Lege esset. 


mus Rhen. (ex ingenio) edidit : ante 
omnes ad posterum ,ut et Guelf. (et 
Bud.) babet. Ex. 
Huc illuc. Bud. huc et illuc. Mox 
Agr. aspectu, et dein conculcato. 
Occupare periculaæ jubet. Sic scr. 
et edd. ante Rhen. V. ad c. 38. Mox 


Flor. (et Reg Lall. et Bud.) rapidi 


equis. Enx. Bud. et ex eo Rhen, occu- 


pari. Sed sub activoivtelligitur suos. 

Vexillarius comitantis G.cuhortis. 
Hsæc lectio debetur Rhenano, qui an 
e MSS. duxerit , nescio. Nam in 
scriptis aliis et edd. aute Rhen. ali- 
ter est. (omnino Rhes. sic e Bud. ) 
Flor. comitatæ Galbæ coh. Gueif. a 
man. pr. comitutas Galbæ cohortes, 
man. sec. fecit comnitains, quod est 


NP ni + 





AU. 51. 


pie LIBER I. 63 
fuisse » tradunt ) dereptam Galbæ imaginem solo ad- 
fhxit. Eo signo manifesta in Othonem omnium militum 
studia , desertum faga populi forum , destricta adversus 
dubitantes tela. Juxta Curtii lacum , trepidatione feren- 
tium Galba projectus e sella ac provolutus est. Extre- 
mam ejus vocem , ut Curque odium aut admiratio fuit, 
varie prodidere. Alu, suppliciter interrogasse, « quid 
mali meruisset? paucos dies exsolvendo donativo » de- 
precatum : plures, obtulisse ultro percussoribus jugu. 
jum, «agerent ac ferirent, si ita e republica videretur. » 
Non Mterfuit occidentium, quid diceret. De percussore 
non satis constat. Quidam «Terentium Evocatum, » 
alii « Lecanium , » crebrior fama tradidit « Camurium 
XV legionis militem, impresso gladio, jugulum ejus 
hausisse. » Ceteri crura brachiaque, nam pectus tegeba- 
tur , fœde laniavere : pleraque vulnera feritate et sævitia 
trunco jam corpori adjecta. 

52, Nam pectus tegebatur. Nam pectus thorax tegebat cod. Agr. — 53. Fertiarte et 


savitla. Lego efferata savitia vd &b efferatis savitia. efferare K. 4, 26. efferatus 
exilio supra c. 21. 


in MS. A gr. edd. ante Rhen. deinde 
Galbæ cohortis : in ed. pr. tantum 
Galbæ. Corrigendum potius fuisse 
comitatæ Gulbam cohortis, credo 
eum Ryckio et J. Gronovio (et 
Heinsio ) quod et sensus postulat : 
et fecisset sic Rhenanus, si cod. Flor. 
babaisset. Vergilionem mox omnes 
Bbri. Platarchus Servillonem vocat. 
Sed. MS. F1. habet adilium , ed. pr. 
ad illum : unde J. Gron. conjicit 4. 
Dilum pro Dillium vel Dellium. 
Pintarchus c. 26. Airixuer vocat. 
(Bad. Ætilium. ) Post Rhenanus 
bene (e Bud.) dereptam fecit e di- 
reptam : sed debebat etiam mox des- 
trictam e districtam. Er. 
Solo adflixit. Bud. solo affixit. 


Curtiï lacum. Sic e Flor. edidit J, 
Gron. Sic habent MS. Agr. ed. pr. 
Sic est etiam H. 2, 55. et ap. Sue- 
ton, 20. Martis campum supra vidi- 
mus, ubi pariter plures Martium 
edidere. Enx. Bud. Curtium, 

Si ita e rep. Flor. ita rep. unde J, 
Gron. (et Heins.) corrigit id e rep. 
MS. Agr. ed. pr. ita reip. Sed hoc 
ab initio addi, e formula solenni hoe 
age, ut Muretus et Acidalins vo- 
Junt , non necessaærium puto, Erx, 
Bad. ita e rep. 

Quidam etc. V. et Plut. in Galba 
27. qui non omues hos, sed etiam 
alios commemorat, ut #rcadium, 
et Fabium Fabulum. Enx. 

Corpori adjecta. Groslotius, etsi 


A. U. Bai. 


64 HISTORIARUM av. 


XLIL. Titum inde Vinium invasere. De quo et ipso 
ambigitur, consumpseritne vocem ejus instans metus, 
an proclamaverit, « non esse ab Othone mandatum , ut 
occideretur. » Quod seu finxit 1ormidine, seu conscien- 
tiam conjurationis confessus est : huc potius ejus vita 
famaque inclinat, ut conscius sceleris fuerit, cujus caussa 
erat. Ante ædem D. Jul jacuit, primo ictu in poplitem, 
mox ab Julio Caro, legionario milite, utrumque latus 


transverberatus. 


XLIIL Insignem illa die virum Sempronium Densum 
ætas nostra vidit. Centurio is prætoriæ cohortis, a Galba 


54. Primo ictu in poplitem. Malo tolli à in, ut mox bene Gronovius atrurique 


latus. 


vulgatum ferri posse fatetur, mavult 
tamen adacta, cui conjecturæ favet 
dativus corporti, quod verbum ap- 
tius huic, quam illi. Enx. 

Conscientia conjurationis confes- 
sus est. Videtur conscientiam legen- 
dum Acidalio (et Heinsio). Recte, 
ut opiuor. Non enim in illis est pro- 
prie confessio. Plutarchus ouoaoyav 
mosvæ Très vysyoréves Tic ourauocias : 
quod valde firmat hanc correcuio- 
ncm. Ern. Conscientiam probat et 
Lal]. nec dubito recipere. 

Julio Curo. Sic MSS. Flor. Guelf. 
at edd. ante Rhen. Curio. Erx. Bud. 
Carto. 

In utrumque latus transverbera- 
tur. Suspicor præposilionem non 
esse a Tacito. Li. 21, 7. adversum 

femur tragula graviter ictus. Auctor 
Africani belli c. 58. pilo per cassi- 
dem caput ictus. Idem 85. Rufus 
brachium gladio percussus. Sueto- 
pius Aug. 20. crus et utrumque bra- 
chium consauciatus. Gnox. Recte. 
Sic Ernesti et Bip. 

Centurio is prætoriæ cohortis ad 


‘Galbæ custodiam a Pisone additus. 


Aliter concepta lectio in Farnesi 
codice : Centurio is prætoriæ ac Gal- 
bæ custodiæ a Pisone additus. Quæ 
utravis tamen parum mihi certa. 
Quid enim ? a Pisone custos hic Gal- 
bæ appositus ? Quomodo potuit ant 
debuit ? cum Gaibæ sane, ut prin- 
cipi, legitimi sui custodes et stipa- 
tores fuerint. Denique , unde ea auc- 
toritas Pisoni ? Tacitum etiam ipsum 
lege : videbis clare, Sempronium 
hunc non Galbæ tutorem, sed Piso- 
pis fuisse ; cui quamvis vulnerato 
effugium etiam præbuit. Igitur incli- 
nabam ut legerem : Centurio ts præ- 
torü , a Galba custodiæ Pisonis ad- 
ditus. Ut in illo motu rerum Galba, 
de Pisone anxius, addiderit ei cus= 
todem centurionem. Hoc probabile. 
Sustinet me tamen a pleno adsensu 
Dio et Plutarchus : qui ita narrant, 
ut Sempronius Galbam defenderit , 
non Pisonem. Si eos sequimur : tum 
mentem verborum Taciti faciam , ut 
hic Sempronius venerit in cohortes 
prætorias, promnotusque sit benef- 





À. UÙ. 933. 


Re LIBER I. 65 
custodiæ Pisonis additus, stricto pugione occurrens ar- 
matis et scelus exprobrans , ac, modo manu, modo voce, 
vertendo in se percussores, quamquam vulnerato Pisoni 
effugium dedit. Piso im ædem Vestæ pervasit , exceptus- 
que misericordia publici servi et contubernio ejus abdi- 
tus , non religione, nec cærimonuis, sed latebra immi- 
nens exitium differebat : cum advenere , missu Othonis, 
nominatim in cædem ejus ardentes, Sulpicius Florus, 
e britannicis cohortibus, nuper a Galba civitate dona- 
tus , et Statius Murcus, speculatur : a quibus protractus 
Piso i in foribus templi trucidatur. 

XLIV. Nullam cædem Otho majorelætitia excepisse, 
nullum caput tam insatiabilibus oculis perlustrasse dici- 
tur : seu tum primum levata omni sollicitudine mens 


vacare gaudio cœperat : seu recordatio majestatis in 


55. Nominatim in cœdem ejus ardentes. Forte ordinatam. Immo lege ardentis 


sc. Othonis ipsius. 


cio Pisonis : atque ita additus inser- 
tusque custodiæ.Vix tamen est, ut 
Taciti uarratio cum græcis iis non 
pugnet. Certe nec Suetonius , opem 
quemquam tulisse Galbæ, refert. 
Lus. Recepit Pichena cum sequen- 
tibus , ob Flor. lectionem , non longe 
abhorrentem, a Galba custodi et a 
Pisonis additus. ( Sic et Agr. ) Ed. 
pr. ac Galbæ custodiæ a Pisone. 
Guelf. ( Bud. ) edd. vett. omnes, ut 
ab initio indicatum. Acidalii correc- 
to Pisoni non contemnenda : sed 
nou propterea ad custodiam necessa- 
rium : nam custodiæ idem significat. 
Ens. Verba, quæ hic editio Alciati 
intrusit , 0ec Puteolanus habet , nec 
Bud. codex ; rejecit et Rhen.—Heins. 
conj. custodiendi. 

Occurrens armatis. Sic edidit Rhe- 
uanus { e Bud.) cum ante esset ar- 


5, 


matus. Guelf. armatis. ed. pr. ar- 
mis. Mox bene idem (e Bud. ) cum 
pro tum. Sed sic jam ed. pr. quæ 
etiam advenirent pro advenere. Male 
contra jussu pro missu, quod recte 
restituit Pichena : sic MSS. Flor. 
Guelf. edd. ante Rhen. et sic sæpe 
loquitur in tali re Tacitus. Enrx. 
Bud. advenere jussu. Noster missu 
passim habet. Vid. Ind. 

Vagare gaudio. Repertum in opt. 
Vatic. non sprevi : quonam passim 
veteres ita locutos scicbam.Vox au- 
tem apta, ad habitum explicandum 
mentis gaudio diffusæ et velut na- 
tantis. Lips. Pacare recte restituit 
Freinsh. quod omnes ante Lipsium 
edd. etiam scripti alii habent. Solita 
autem librariis hæc confusio, (v. 
Drakenb. ad Liv. 5, 8. 27, 16.) 
forte etiam haç de caussa, quod me- 


5 


A. U. 893. 


66 HISTORIARUM ac 

Galba, amicitiæ in T. Vinio, quamvis immitem ani- 
mum imagine tristi confuderat : Pisonis, ut mimici et 
æmuli, cæde lætari, jus fasque credebat. Præfixa contis 
capita gestabantur , inter signa cohortium, juxta aqui- 
lam legionis : certatim ostentantibus cruentas manus, 
qui occiderant, qui interfuerant, qui vere, qui falso, 
ut pulchrum et memorabile facinus  jactabant. Plures 
quam CXX libellos præmia exposcentium, ob aliquam 
notabilem illa die operam, Vitellius postea invenit : 
omnesque conquiri et interfici jussit : non honore Galbæ, 
sed tradito principibus more, munimentum ad præsens, 


in posterum ultionem. 


56. Qui vere, qui falso. Lege qua vere, qua falso, Vel sive vero, seu falso. 
— 5. Minminentum.... ultiongm. Lege munimenti.. ultionis. 


dia ætate vagare pro vacare diceba- 
tur : unde c/erici vagantes , pro va- 
cantes, in Concilio Vormatiensi 
apud Du Cangium, et alibi. In Cod. 
Theod. 1. 49. de decurion. præpositi 
pacis pro pagis, ut vidit Gothofr. 
Sic Ane. 3, 92. rrguerat pro arcue- 
rat. Enx. Bud. vagare. Sed Rhen. 
vacare. 

Capita gestabantur. MS. Guelf. 
non habet gestabantur : sed in mar- 
gine additum a man. sec. gestantur, 
quod est in ed. pr. Abest et a MS. 
Oxon. et potest commode abesse. 
Enax. 

Quive vere, quive falso. Franc. 
Modius me monet in Rom. codice 
legi, qui vere , qui falso. Quod idem 
etiam scriptus Covarruviæ liber ha- 
bebat. Lrrs. Item ed. pr. recepit Pi- 
chena, recte. Est enim elegantius, 
et Taciti consuetudini congruens. 
quive tamen MSS. Flor. ( Bud.) 
Guelf. Unde nata sit syllaba , me ta- 
cente , apparet. Erx. Acid. volebat 


qui vere , quive falso. 


Præmia exposc.Flor. Bud. et Agr. 
præmium , quod recepit Gron. 

Tradito principibus moré. Diu in 
hoc loco mei atque alieni fluctus. 
Nunc sisto in emendatione mea ul- 
tima : vera, etsi quidam renituntur. 
Sed nequre omnium est , veram cri- 
ticam approbare : quid exercere ? 
De re :ita lego. Tradito principibus 
more, munimentum ad præsens , in 
posterum ultione. Xta verba structa 
apte, quæ alioqui non redigas sub 
grammaticæ leges : ita sententia con- 
cinna et vera. Ultio, inquam, hæc 
tradita est principibus more, sd præ- 
sevs munimentum et tutelam sui, 
sed quæ ultio ? in posterum : id est, 
post ipsos, et at sucressor ulcisca- 
tar. Tacitns in hac re c. 40. Fecere 
facinus , cujus ultor est quisqr.is snc- 
cessit. Et quo fine ? ut ipsi m præ- 
senti tutiores. Jia Claudius ( m Sue- 
tonio 11.) : Centuriones e conjuratis 
in C'‘ium interemit, exempli caussa. 
Et Domitianus Epaphroditum {in 
eodem 14.) ut ostenderet, ne bono 





À. U. 8a3. 
À. C. 70. 


LIBER I. 


67 


XLV. Alrum crederes senatum, alium populum. 
Ruere cuncti in castra, anteire proximos , Certare cum 
præcurrentibus, increpare Galbam, laudare militum 


quidem exemplo audendum patroni 
necem. Nimirum principes , sellen- 
niter puniendo principum interfec- 
tores, se muniunt et tuentur. Œdi- 
pus hoe ita puichre apud Sopho- 
clem, ubi ait velle se exsequi et 
punire Laïi cædem (in Œd. tyr. 
v. 139.) 

“Ocrtis yép Br, éxsiror à xTardr TA Y À 
Kau' Br ToseÜTe yep Tipeop ait Dino. 

Ksivo mp0 capabr sûr, à snauroy DAS. 
Lres. Non memini me onquam, ex 
quo Taciti cum fructu tractandi 
fiduciun habui, hic loci hæsisse. 
Quid enim ? nonne clamat auctor se 
dicere, Vitellium de istis supplicium 
sampsise, aon ut Galbæ manes bac 
vindicta coleret , sed ut solent prin- 
cipes punire omnes interfectores 
principum, quo et ipsi in præsens 
sint ab insidiis hujosmodi tntiores, 
et successori exemplum ulciscendi, 
si quid ipsis contigerit, præbeant. 
Ad presens , in posterum , sic. H. 4, 
17, Clara ea victoria in præsens, in 
posterun usui. Tà munimentlum et 
ultionem sunt s#s£hynois totius illius 
conquiri et interfici jussit : quasi fo- 
ret : interfici jussit , quo recte prin- 
cipes et more veteri judioant se sibi 
munimeutum crcumdare ad præ- 
sens, in futurum parare ultortem : 
vel quali animadversione putant 
principes se comparare sibi, dum 
smæet, statum securiorem; si quid 
durius eveniat, ne desit vindex, ab 
ipsorum exemplo doctus decessorem 
mon multum pati. Collegeram ob 


genus loquendi fere omnia, quæ jam 
ali ediderunt, neque repeti necesse 


est. Sic et 16, 179, Ânnœum Luca- 
num genuerat, grande adjumentum 
claritudinis. Ad rem pertinent ista. 
Suetonius Claudio 11. paucis e con- 
juratorum in Caium numero inter- 
empiis, exempli simul caussa,et quod 
suam quogue nècem depoposcisse cog= 
noverat. Dio 47, 18. de triamviris : 
dr yap Tic porapies iqiiperos. xai 
#pÔ6 &ÜTAY RTE ToÙs Te cha 
Yes auToÙ (voû Kefoæpor ) roùs nos 
æoÙc dpyÿ merkszar ( quare ? non pro- 
fecto honore Cæsaris, ut Vitellius 
non honore Galbæ, sd) dc nus in 
ToÜTou Thy Ts ÉJuer cDioi, &v 
STosour, xai Tr &o Dés ar réppo er 
Fpomaparxaukooure, ( hoc utique 
munimentum ad præsens) xai r&rS 
6re ( hoc pro lo, in posterum ul- 
tonem , etsi melioris ominis et latius 
pateat) és Tipeuv UT ÉDeps, rpo It 
poc fmparror, ic umod'oyiv Toù ne 
avroi mord Guoier à£iæ dires. No- 
tabile quoque in hanc rem, quod 
Zonaras narrat in imperio Theo- 
phili 15, 25. Pater hujus Michael 
Balbus Leonem Armenium conspi- 
ratione sustulerat regaumque invase- 
rat. Filius ar XbTas mp@ror iXo1f- 
CRTO Épyor, Tv né TOY TÈ me- 
Ti auroÿ curapauiver sic To rie Re- 
diAsièe TUYSIT, nai &rAË Ter Tèr 
Atorra. etc. Grow. Recte Grono- 
vies, quem et vide Obs. 4, p. 272 : 
idemque judicavere Bernecc. ad Sue- 
ton. Titumn o. 6. Freinsh. et alii. Ul- 
tima intelligenda : ut esset muni- 
mentum etc. Lipsiana nota in ed. 
ultima in brevius contracta, sed 
majori fiduciæ significatione. Enx. 


5. 


A. U. 833. 


68 HISTORIARUM À Ca 
judicium , exosculari Othonis manum : quantoquie magis 
falsa erant , quæ fiebant, tanto plura facere. Nec adsper- 
nabatur singulos Otho, avidum et minacem mihtum 
animum voce vultuque temperans. Marium Celsum, 
consulem designatum , et Galbæ usque in extremas res 
amicum fidumque, ad supplicium expostulabant, in- 
dustriæ ejus innocentiæque, quasi malis artibus, infensi. 
Cædis et prædarum initium et optimo cuique perniciem 
quæri adparebat; sed Othoni nondum auctoritas inerat 
ad prohibendum scelus : jubere jam poterat. Ita, simu- 
latione iræ, «vinciri» jussum, et «majores pœnas 
daturum » adfirmans, præsenti exitio subtraxit. 
XLVI. Omnia deinde arbitrio militum acta. Præ- 
torii præfectos sibi ipsi legere : Plotium Firraum, 
e manipularibus quondam , tum vigilibus præposi- 
tum, et, incolumi adhuc Galba , partes Othonis se- 
cutum. Adjungitur Licinius Proculus, intima familia- 
ritate Othonis, suspectus, consilia ejus fovisse. Urbi 
Flavium Sabinum præfecere, judicium Neronis secuti, 
sub quo eamdem curam obtinuerat : plerisque Vespa- 
sianum fratrem in eo respicientibus. Flagitatum, «ut 
vacationes, præstari centurionibus solitæ, remitteren- 


58. Sibi ipsi legere. Sibi ipsis cod. Agr. 


Adde 13, 32. Factum SC. ultioni qui callide hoc ad primam magnam- 


juxta et securitati. 

Ezxosculari. Bud. et osculari. 

Jubere jam poterat. Hæc verla 
aberant a MS. Bud. nec sunt in Guelf. 
Sed efficiunt sententiam nimis pul- 
chram, quam ut non sint a Tacito. 
Erx. À Bud. absunt ad proh. sc. i. 
n.p. Idem mox incolumi absque con- 
junctione. 


Simulatione iræe. Seneca explicat, 


ue iram adhibendum suadet. De 
{ra 3, 39. quem non audet lenire, 
Jfallet. Simulabit, ivquit, iram, ut 
tanquam adjuter , et doloris comes, 
plus auctoritatis in consiliis habeat : 
moras nectet, et, dum majorem quæ- 
rit pœnam, præsentem differet. pea 
hæc nostra sunt , et moniti illius cla- 
ram hic exemplum. Lxrs. 
Vacationes. De his militariam ape- 





A. U. 833. 
A. C. 70. 


LIBER I. 


69 


tur.» Namque gregarius miles, ut tributum annuum, 
pendebat. Quarta pars manipuli sparsa per commeatus, 
ant in ipsis castris vaga, dum mercedem centurioni ex- 
solveret : neque modum oneris quisquam , neque genus 
quæstus pensi habebat : per latrocinia et raptus , aut ser- 
vihbus ministerüis, militare otium redimebant. Tum 
locupletissimus quisque miles labore ac sævitia fatigari, 
donec vacationem emeret. Ubi, sumptibus exhaustus, 


socordia insuper elanguerat, 


inops pro locuplete et iners 


pro strenuo , in manipulum redibat : ac rursus alius 


atque alius , cadem egestate 


ram vacationibus Justinus capiendus 
fuit 37,4, Hieme deinde imminente, 
non in convivio, sed in campo , non 
in vacationibus , sed in exercitatio- 
nibus, nec inter sodales, sed inter 
æquales, aut equo aut cursu aut vi- 
ribus contendebat. Nec acutissimum 
Palmerium audire amicus meus de- 
bait, vocationes suhstituentem et 
Mritationes interpretantem. Immo 
vero has militares vacationes intel- 
legit, et recte proprieque exercita- 
tionibus opponit. Tacitus À. 1, 17, 
Facationes munerum appellat : et iis- 
dem verbis Quinctilianus pro Milite 
c. 6. Transeo oblatam nolenti mune- 
rum vacationem , et blandius quam 
salitiæ disciplina postulat, adula- 
tam muliti tribunum : imperalas as- 
perrimas expeditiones, ut remitte- 
rentur. Talem vacationem et Livius 
intellexit 7, 7. de cohortibus Her- 
picorum, fmmunes quoque operum 
militarium erant , ut in unum pugnæ 
laborem reservaii plus quam pro vi- 
ri parte adnitendum scirent. Lies. 
Sant autem pretia vacationum , pe- 
cunia, qua vacationes munerum re- 
dimerentur, at verba præstari et re- 


ac licentia corrupti, ad se- 


mitterentur docent. Enx. Plura dat 
Marc. Donatns. 

Pendebat. Pars manipulis. Libris 
veteribus vox inseritur, pendebat 
quarta pars. Numquid , pendebat 
quartam ? ut velit in hoc tributam 
quartam stipendii partem erogatam ? 
an magis Pichenam audimus ? Quaria 
pars manipuli sparsa per commeatus. . 
Audio, audio, et nihil melius ve- 
rinsve. Les. Recepit bene Freinsh. 
Nam sic Flor. Agr. Guelf. a manu 
sec. ed. pr. Ex. Bip. dedere pende- 
bat quartam, quod Lipsio in men- 
tem venerat. Sed quartam stipendir 
partem erogatam præcise, vix vide- 
tur auctor voluisse narrare. Verbum 
pendebat, absque casu positum, re- 
fertur ad vacationes. Bud. vitiosam 
Pateolani et al. lectionem offert, 
servatam a Rhenano. 

Socordia miser elanguerat. Mallem 
misere, pro miser : aut cum Pichena- 
(e Flor.) insuper. Lies. Guelf, nuser, 
ed. pr. socordia elanguerat. Mox se- 
ditiones e Flor. J. Gron. sic et (c. 
Agr. et) ed. pr. Vulgo seditionem. 
Enx. Sic et Bud. — * Brot. D. Dela- 
malle : insuper elangucrat. 


\ 


A. U. 829 


rO HISTORIARUM à C7 
ditiones et discordias , et ad extremum in bella civikia 
rucbant. Sed Otho, ne vulgi largitione centurionum 
animos averteret, « fiscum suum vacationes annuas ex- 
soluturum ,» promisit : rem haud dubie utilem, et a 
bonis postea principibus perpetuitate disciplinæ firma- 
tam. Laco præfectus, tanquam in insulam seponeretur , 
ab evocato, quem ad cædem ejus Otho præmiserat, con- 
fossus : in Martianum Icelum , ut in libertinum , palam 
animadversum. 

XLVIL Exacto per scelera die, novissimum malorum 
fuit Iætitia. Vocat senatum prætor urbanus. Certant 
adulationibus ceteri magistratus. Adcurrunt patres : 
decernitur Othoni «tribunicia potestas et nomen Au- 
gusti et omnes principum honores , » aduitentibus 
cunctis abolere convicia ac probra, quæ , promiscue 


In bella civilia. Sic Heinsius recte. 
Toinu!tima præcedentis vocislittera 
abstulit. 

Fiscum suum., Secutus sam J. Gro- 
Dovium ? qui sic primus edidit e cod. 
Flor. in quo est et fiscum suum, ut 


in MS. Agr. (et Reg. Lall.) ed. pr. 


cum ccteri scr. ( in his Bud. ) et edd.. 


babeant ex fisco suo. Et unde natum 
sit, in promptu est. Sed mihi et pro- 
nomen suum vel suo suspectum. Ân 
enim alius fiscus, quam Cæsaris ? Et 
semper alibi, apud bonos scriptores, 
Quantum memini, absolute dicitur, 
ut infra C. 58. vacationes centurioni- 
bus ex fisco numerat. Et potuit facile 
pronomen hoc nasci e fisco vel fis- 
Cum , præsertim cum eliam fésci ver- 
bum scriberent vitiose, velut in 
Guelf. physico , in quo ultimæ duæ 
syllabæ prope nil differunt a suo. 
Post correxi libertinum pro libertum. 
Nam conditio hominis exprimitur, 
in qua libertinus dicitur non libertus : 


quod non sensit Broterius. Enx. 
Scripti et edd. libertum. 

Tanquam..….. seponeretur. Sensus 
est, simulatum et divulgatum est, 
eum in insularo seponi, sed clam ab 
evocato confossum ; nam opponiter 
palam animadversum. An excidit 
clam ante tanquam ? Sed id Tacitus 
brevitatis studio potuit omittere. 
Enx. Bip. mallent tum, quum. 

Vocat senatum prætar urbanus. 
Uterque enim consul cæsus erat, ut 
bene monet Savilius, qui laudat et 
Cicer. ad Fam. 10, 12, Placuit no- 
bis, ut statim ad Cornutum præto- 
rem urb. literas deferremus : qui, 
guod coss. aberant , consulare nwunus 
sustinebut more majorum. Sed multa 
ap. Livium exempla. Mox occurrunt 
MS. Oxon. quod placebat Grono- 
vio. Utrumque rectum. Sed vulga- 
tum plures et meliores libri. Eux. 
Bud. adcurrunt. 

Deccrnituretc. V. contra H. 2,55. 














A. U. 823. 


À Cr LIBER I. m1 
jacta, hæsisse animo ejus, nemo sensit. Omisisset offen- 
sas, an distulisset, brevitate imperii in incerto fuit. 
Otho , cruento adhuc foro, per stragem jacentium, in 
Capitolium, atque inde in palatium vectus, concedi cor- 
pora sepulturæ, cremarique permisit. Pisonem Verania 
uxor ac frater Scribonianus, T. Vinium Crispina filia, 
composuere , quæsitis redemptisque capitibus, quæ ve- 
nalia interfectores servaverant. 

XLVIIT. Piso unum et tricesimum ætatis annum 
explebat, fama meliore, quam fortuna. Fratres ejus, 
Magnum Claudius, Crassum Nero interfecerant. Ipse 


59. Concedi corpora sepulturæ. Concedi permisit insolens, quare concredi lego sut 
condi. Tam cremarive, et m02 quæsitis redemptisve. Condi, sepeliri ut Ann. 1, 63. 


Concredi H. 5, 5. 


Haæsisse enimo. MS. Guelf. in 
textu exisse , in margine, sed eadem 
manu, kœsinse -Ante projacts ed. pr. 
vitiose acta. Enx. Bud. hessse, sed 
videtar et hic adfuisse prius exissr. 

Omisisset offensas, an distulisset. 
Sic MSS.Flor.Guelf. edd.ante Rhen. 
qui edidit omisisse tot offensas, 
an distulisse, Priscum ressitui Pi- 
chena. Mox stragem dedi ex ed. pr. 
pro strages. Consentiunt MSS. duo 


ap. Broterium, qui idem dedit. Es. 


Flor. corrupte tot fensas. Bud. tos 
offensas. Perperam ergo Pichena 
Rhenenum ex Floreniini errore id 
tot intrusisse putat, quod Mur. et 
Acid. delent. Mox Bud. strages, 
quod srvai Gron. 

Pisonem Ferania. Plutarchum 
binc emendemus in esdem ista re, 
Galba 28. Tv JÙ Hlefowros (seDaxir) 
à pure Se Per où apart d'exSvica. Et 
seribamus, Ovsparis d'enSvice ; ut 
mterpretes aliquando nubeculn ista 
liberentur. Nam Verania est : quæ 
precibus caput mariti abstulit. De 


hac Phinius ep. 2, 20; Verania Pi- 
sonis graviter jacebæt, Pisonis dico 
illius , quem Galba adoptavit. Lies. 
Dedit decem millia HS, auctore Pln- 
tarcho. Verbuim componendk, dese- 
peliendis usitatum , jam ab aliis pas- 
sim ilustratum est. Sic etiam dixit 
Horatius Sat. 2,3, 110. Enx. 

Ænnum explebat: Temporum ratio 
postulat explrat. Et sic Tacitus vi- 
detar scripsisse. De mortuo enim 
sermo est. Erx. 

Magnum Claudius, Crassum Nero. 
Atqui Seneca in Menippea etian 
Crassum videtur adserere a Claudio 
interfectum. Occidit , inquit , in xnæ 
domo Crassum, Magnum , Scrtbo- 
niam, A{ssarionem, nobiles tamen : 
Crassune vero tam fataum , ul regnare 
posset. De Crasso x Nerone inter- 
fecto etiam Plin. epist. 1, 5. Lips. 
Sed alius ille ab eo, quem Claudius 
iaterfecit. V. ad «, 14. /nterfecerant, 
quod e Flor. dedit Pichena, pro in- 
terfecerat, etiam Gaelf. a mauu pr. 
(Bud. iréerfecerat). Mox ad hos 


72 HISTORIARUM A. U. 833. 


À. C. ro. 

diu exsul, quatriduo Cæsar , properata adoptione ad hoc 
tantum majori fratri prælatus est , ut prior occideretur. 
T. Vinius LVII annos varuis moribus egit. Pater ilh e 
prætoria familia, maternus avus e proscriptis. Prima 
militia infamis, legatum Calvisium Sabinum habuerat : 
cujus uxor, mala cupidine visendi situm castrorum, 
per noctem militari habitu ingressa, cum vigilias et ce- 
tera militiæ munia eadem lascivia tentasset in ipsis prin- 
ciplüis stuprum ausa : et criminis hujus reus T. Vinius 

60. Variis moribus egit. Malim rumoribus. Sic runore adverso esse Ann. 14,11. 
H. 2, 26, rumore claro esse Ann. 15, 48. 11, 23, multus ea super re variusque 
rumor. Ann. 3, 14, vario rumore, custos salutis an mortis exactor segueretur. 


cap. 19, vario rumore jactata. — 61. Eadem lascivia temerasset, Sic Rhenan. valgo 
tentasset. Cod. Agr. inspectasset. Forte incestassel. incestare filiam Ann. 6, 19. Vide 


ad Vellei. Paterc. 2, 73. 


MS. idem (et Bud. ) ed. pr. Rhena- 
nus sqq. mediæ adhæc : male. Erx. 
LVII annos. Sic, quinquaginta 
septem. MSS. Flor. (Bud. ) Agr. ed. 
pr. recte recepere Ryckius et Grono- 
vius. Vid. Ryckium. Ceteri libri 
XLVIT. Sed numerus exprimendus 
septem et quinquaginta. Enx. 

E prat. fam. Bud. Prat. fam. 
sine præpositione, ut mox 52. Eques- 
tri fum. et 4, 13. Regia stirpe. 

Maternus avus e proscriptis. Ego 
censuissem, paternum. Nam reperio 
in Dione 47 ,7. T. Vioium proscrip- 
ton a triumviris, et mira fide atque 
astu ab uxore Tanusia servatum. 
Fieri autem potest , ut hujus avi etsi 
materni nomen sumpserit, testa- 
mento, an adoptione. Lres. 

Cujus uxor mala cupidine. Histo- 
riola hæc apud Dionem, in rebus 
Caii 59, 18, Kænoviosoc d'à aires 
dv vs Toic mpéroic raç Bounñs &r, zai 
TôTe x The SV TR Ilevrovia &pYUe à Diy- 
pévos, nTe yurx abToù Kopraxkiæ ypa- 
Pivres (xai yap ixéira , à Dunaxac Ts 


éDodisara nai ToÛr TpaTISTRE &T- 
xoürras id'obca, airiar So ysr) oùy' 
Usiuevar Tr xpioir, &AX fauToÙc 
Fpoarérwcar. Lips. De Calvisio v. et 
Sen. ep. 27. habuerat i. e. sub eo 
militaverat. 

Eadem lascivia tentasset. Regius 


(Bud.) codex, temperasset , ex quo . 


Rhen. temerasset. Lirs. Ceteri om- 
nes scr. et edd. temperasset. Rhen. 
conjecturam recepit Freinsh. Alii 
tentasset edidere. Illud defendit Hem- 
sius ad Vell. 2, 60. ubi de confusione 
horum verborum vide. Erx. Non 
dubito, in Bud. vitiose legi tempe- 
rasset pro temptasset , ut alias habet. 
Repono ergo vulgatum. Sic et Bip. 
Ipse quoque Rhen. servarat. Contra 
Ryck. Brot. Lall. Dottev. sequuntur 
Freinshemium. 

In ipsis principiis. Plutarchus ex- 
pressit Galba 12. xei JsiSsper ér 
Toie epraios , à mpryninin ‘Papañics 
xænoûss. Principia autem sacra, quia 
in iis aquilæ et signa, id est , dii mili- 
tares, Sententiam ex eadem re Quinc- 





A. U. 823. 


Rides LIBER L 73 


arguebatur. Ioitur jussu C. Cæsaris oneratus catenis, 
mox, mutatione temporum, dimissus, cursu honorum 
inoffenso, legioni post præturam præpositus probatus- 
que : servili deinceps probro respersus est, tanquam 
scyphum aureum in convivio Claudii furatus : et Clau- 
dius postera die soli omnium Vinio fictilibus ministrari 
jussit. Sed Vinius proconsulatu Galliam Narbonensem 
severe integreque rexit. Mox Galbæ amicitia in abrup- 
tum tractus, audax , callidus, promptus, et, prout ani- 
mum intendisset, pravus aut industrius, eadem vi. Tes- 
tamentum T. Viniü, magnitudme opum, irritum. 
Pisonis supremam voluntatem paupertas firmavit. 
XLIX. Galbæ corpus diu neglectum et licentia tene- 
brarum plurimis ludibrtis vexatum, dispensator Argius, 
e pnoribus servis, hamili sepultura in privatis ejus 


tilianus petit, pro Milite c. 2. Sed 
neque hoc Mars parens, nec signa 
Militaria aquilæque victrices sinant, 
ut (ua quoque sententia quisquam 
ir, et Romanus et miles, nimium 
pudicus sit, apud quem ante prin- 
cipia agendum est. Hæc principia 
Statius , etsi in re græca, circum- 
scribit Theb. 10, 196, Ventum ad 
concil penetrale, domumque veren- 
dam Signorum. Lies. Ceterum con- 
textus videtur postulare passa. Nam 
stuprum est facientis ; id infert , au- 
det mas , patitur femina : estque de 
Vinii crimine sermo potius, quam 
femmæ. Et sic etiam videtur legisse 
Plutarchus. Vulgatum intelligen- 
dum - stuprum pati ausa. Et objici- 
turinterdum etiam feminis stuprum. 
Perizooius porro de Prætor. p. 57. 
s. non ad sanctitatem loci dicta re- 
fert, quam ad frequentiam homi- 
num, quæ ibi esset : unde magni- 


tudo impudentiæ intelligatur. Enim- 
vero res noctu facta est, et criminis 
verbum Lipsio potius favet. Eux. 
Stuprum ausanolim mutare cum Bip. 
Significatur, provocasse stuprum , 
quod ex adposito lascivia patet. 

Audax, callidus, promptus.J.Gro- 
novius e Flor. edidit calidus. ( Sic et 
Bud. ) Calidus et audax sane et ap. 
Liviom junguntur 35, 32. ubi v. 
Duker. et Gron. permisceuturque 
sæpe calidus et callidus. Sed vulga- 
tum servavi, quia omnes alii libri 
habent callidus. Et audax atque cal- 
lidus bene junguntur, quia non omnes 
audacesiidem callidi, nec omnes cal- 
lidi statim audaces : denique et aliis 
locis duplicationem literarum ia illo 
codicenegligi vidimus. Erx.Callidus 
in Gron. edit. legitur, forte incuria 
operarum. In Bud. mox etiam c. 5r. 
est calide pro callide. 

E privribus servis. Sic ones scr. 


À. U. #23. 


74 HISTORIARUM  *"” 


hortis contexit. Caput, per lixas calonesque suffixum 
laceratumque, ante Patrobn tumulum (libertus is Ne- 
ronis, punitus a Galba fuerat) postera demum die re- 
pertum et cremato jam corpori admixtum est. Hunc 
exitum habuit Ser. Galba, tribus et septuaginta annis 
quinque principes prospera fortuna emensus, et alieno 
amperio felicior, quam suo. Vetus in familia nobiitas, 

maguæ opes : Ipsi medium ingenium, magis extra vitia, y 
quam cum virtutibus. Famæ nec mcuriosus , nec vendi- 
tator. Pecuniæ alienæ non adpetens, suæ parcus , pu- 
blicæ avarus. Amicorum libertorumque, ubi in bonos 
incidisset, sine reprehensione patiens; ss mali forent , 
usque ad culpam ignarus. Sed claritas natalium et metus 
temporum obtentui, ut, quod segnitia erat, sapientia 
vocaretur. Dum vigebat ætas, militari laude apud Ger- 
manias floruit. Proconsul Africam moderate; jam se- 
nior, citeriorem Hispaniam pari justitia continuit : ma- 


62. Pecuniæ. Abest a cod. Agr. Deinde idem alieni non appeiens , sui parcus , pé- 
blicæ avarus, lege pullici. Et vide h. !. Pichenam. 


et edd. recte, ut opinor : nec cum 
Faerno et Savilio corrigendum pri- 
mortbus (ut À. 4, 10.). Servi sane 
primores dispensatores: sed tum non 
amplius scrvus erat Argius, verum 
libertus, ut Platarchus 28 vocat; 
nisi improprie servum vocavit. Vi- 
dimus sane servitia etiam libertos 
vocari, sed contumeliæ caussa , non 


ln narratione historica. Priores servi 


sunt , qui ante imperium fuere. Enx. 
Cuput per Üixas.Ed. pr. caput ejus, 
additumque est ejus in Guelf. à inanu 
sec. (Non habet Bud.) Videtur re- 
petitum e prioribus : nisi forte prius 
jus potius delendum. Eux. 
Lihertus is Ner. Et inter odivrum 


aomina. Cf. H. 2, 05. 


Fribus et sept. annis. Paallo aliter 
Dio 64, 6. Cf. Ryckius. 

Venditator. Bud. vendicator i. e. 
vindrcator, quod forsan non spernen- 
dum , etsi vulgo non occurrat. 

Ad culpam ignarus. Heins. igna- 
vus. Sed male ad Lipsiom provocat. 

Metus temporum obtentui. À Rhe- 
nano est ( e Bud.). Libri scripts, oë- 
tinuit : quod verius hic puto. Lars. 
Sed et Flor.et Agr. obtenna. ( Sic et 
À. 1,10. H. 2, 14.) Guelf. edd. ante 
Rhen. obtinuit : quod si verurm esset, 
requireretur claritate et mets. Mox 
ex eodem Flor. com Grou. dedi 
proconsule, Eru. ( Sic et Bud. ) — 
* Brot. dat proconsul ; et prætulimus 
propter sensu. 


à. U.1a3. LIBER L 75 


A. C. ». 
jor privato visus, dum privatus fuit, et omnium con- 
sensu capax imperii, nisi imperasset. 

L. Trepidam urbem, ac simul atrocitatem recentis 
sceleris, simul veteres Othonis mores paventem, novus 
insuper «de Vitellio» nuntius exterruit, ante cædem 
Galbæ suppressus, ut, tantum superioris Germaniæ 
exercitum descivisse, crederetur: Tum « duos, omnium 
mortalium impudicitia, ignavia, luxuria deterrimos, 
velut ad perdendum imperium fataliter electos , » non 
senatus modo et eques, quis aliqua pars et cura reipu- 
blcæ, sed vulgus quoque palam mœrere. Nec jam re- 
centia sævæ pacis exempla , sed repetita bellorum civi- 
lium memoria : «captam totiens suis exercitibus urbem, 
vastitatem Italiæ, direptiones provinciarum, Pharsaliam, 
Philippos, et Perusiam, ac Mutinam, » nota publicarum 
cladium nomina, loquebantur. « Prope eversum orbem, 
etiam cum de principatu inter bonos certaretur. Sed 
mansisse C. Julio, mansisse Cæsare Augusto victore, 
imperium : mansuram fuisse, sub Pompeio Brutoque, 
rempublicam. Nunc pro Othone, an pro Vitellio, in 
templa ituros? Utrasque impias preces , utraque detes- 
tanda vota , inter duos , quorum bello solum id scires, 
deteriorem fore, qui vicisset.» Erant, qui Vespasianum 
et arma Orientis augurarentur; et, ut potior utroque 
Vespasianus , ita bellum aliud atque alias clades horre- 


63. Solum id scires, Solum ageretur ut scires cod. Agr. 


PVelksadperdendunimperium. ]ta  Totiens. Bud. quotiens. 

kbri flagitant, ita sententia. Beatus Suis civibus urbem. Præfero quod 
tamen : nos, mquit, adpartiendum, in scriptis, suis exercitibus. Lips. 
emendavimus (scil. e Bud.). Lirs. Recepit Pichena. Sic et Flor. Guelf. 
Heinsius volebat evectos ad Vellei. 2, edd. omues ante Rhen. Enx. Is ciss- 
12. non enim electos a senatu popu- bus e Bud. 

loque fuisse, Non sane ab-his, sed a dique alius clades. Bud. et alias 
fo. Enx. clades. 


À. Ü. 825. 


6 HISTORIARUM aus 


bant. Et ambigua de Vespasiano fama ; solusque omnium 
ante se principum in melius mutatus est. 

LI. Nunc initia caussasque motus Vitelliani expe- 
diam. Cæso cum omnibus copiis Julio Vindice, ferox 
præda gloriaque exercitus, ut cui sine labore ac periculo 
dtissimt belli victoria evenisset, expeditionem quam 
otium , præmia quam stipendia malebat. Diu infructuo- 
sam et asperam militiar toleraverant , ingenio loci cæli- 
que, etseveritate disciplinæ ; quam, in pace inexorabilem, 
discordiæ civium resolvunt, paratis utrimque corrupto- 
ribus et perfidia impunita. Viri, arma, equi, ad usum 


64. Expeditionem et aciem. Lege expeditionem aversari vel clam renuentes , 


præmia , quam stipendia malebant. 


In melius mutatus. Ymitatus hoc 
palam Ausonius. De eodem Vespa- 
siano : Olim qui dubium, privato in 
tmpore, famam, Par aliis princeps, 
transtulit in melius, Suetonium vide. 
Lirs. Ap. Auson. alii legunt rarum 
aliüs ! 

ÆEzxpeditionem et aciem. Non te- 
mere mutem, et elicio sententiam 
etiam ex hac scriptura. Tamen haud 
paullo clarior antithesis videatur , si 
legas , erpeditionem quam otium. 
Lies. Recte sane. Sed scriptores in 
talibus nou sunt semper satis dili- 
gentes, in primisque noster , ut alibi 
vidimus. Erx. Bip. ulcus hujus loci 
sic sanarc parant : exped. et facilia 
pr. q. süp. scil. ordinaria Jaboribus, 
quos in pace disciplina postulabat, 
conjuncta. Ut ingeniosa hæc, aptior 
tamen Lipsiana ratio et recipienda 
videtur. Probabat et Acidalius. 

Præmia quam stipendia. Boxhor- 
mius prœdam malebat, quod ante 
esset, præda ferox exercitus. Sed 
præmia de præda dici, ut suspica- 


batur Acidalius, docet Gronov. ad 


Liv. ep. 89. ( Sicet A. 1, 16. Inde et 
prermiari Suet. Tit. 7. præmiatores, 
nocturni prædones ap. Non. 2,629.) 
Prædam venatorum poetæ quam sæ- 
pe præmia vocant ? Sed hodie res 
nota. Potest vero Tacitus respexisse 
non modo ad prædam , sed etiam alia 
præmia, quæ victoribus darentur, 
quorumque crebra apud veteres men- 
tio. Rutgers. Lect. Venus. p. 415. 
prælia : quod sane convenit præce- 
dentibus et sententiæ; sed non est 
necesse. Præmia sunt belli et prælio- 
rum, stipendia etiam in pace sol- 
vuntur. Enx. 

Diuque inf... toleraverat. MS, 
Flor. et ed. pr. diu toleraverant, 
quod probat J. Gron. Ceteri libri 
omnes vulgatum habent : nec id est 
a libidine Beroaldi , ut J. Gronovius 
dicit. Idque et ipse servavi, quis 
præcedit malebat.Enx. Bud. et Agr. 
tamen toleraverant ; idem diu sine 
præpos. Potior Gronovii lectio. 

A d'usum et ad decus. Id est,arma, 
equi, iis suppetebant, non ad neces- 
sitatem modo, sed et ornatum. Tale 


À. U. 8a3. 


À C7. LIBER [IL 77 


et ad decus supererant : sed ante bellum centurias tantum 
suas turmasque noverant ; exercitus finibus provincia- 
rum discernebantur. Tum adversus Vindicem contractæ 
legiones, seque et Gallias expertæ, quærere rursus arma, 
novasque discordias : nec «socios, » ut olim , sed « hos- 
tes et victos» vocabant. Nec deerat pars Galliarum, 
quæ Rhenum adcolit, easdem partes secuta, ac tum 
acerrima instigatrix adversus Galbianos. Hoc enim no- 
men, fastidito Vindice, indiderant. Igitur Sequanis 
Æduisque, ac deinde, prout opulentia civitatibus erat, 
infensi, expugnationes urbium , populationes agrorum, 
raptus penatium hauserunt animo : super avaritiam et 
arrogantiam, præcipua validiorum vitia, contumacia 
Gallorum irritati, qui, «remissam sibi a Galba quar- 
tam tributorum partem ; eos publice damnatos, in igno- 


65. Et publice donatos. Forte publico sc. agro. Sic Lips. et nos ad Velleium 2, 8:. 


infra e. 65. Posais et puhlico ære vel re publica. 


est, quod iisdem infra tribuit, bal. 
theos et faleras insigniaque armorum 
argento decora. Tamen libri quidam 
(in his Bud. ) dedecus : ex quibus 
ali (Rbhen. Vertran.) scribendum, 
ad abusum et ad dedecus, ceusue- 
runt, ut mea mens est, procul a 
Taciti mente, et Quantum Hypanis 
Veneto dissidet Eridano. Lirs. De- 
cus Flor. Agr. Guelf. edd. omnes. 
Eux. Unde error , Ryckius docet. 

Contractæ leg. Puteol. et Alciati 
ed. confractæ. Sic et Bud. 

Seque et Gallias expertæ.Ï. e. cum 
usu didicissent, se esse fortiores Gal- 
lis, quos vicissent, novum cum ipsis 
bellum certa victoriæ spe optabant. 
Enx. 

Hoc enim nomen. Xia solita plebs 
mutare per fastidium. et innovare 
hæc contumeliæ nomina. At Dion. 


Gothofredo JC. legendum videbatur 
Satis dato Vindice. Lrrs. 

Super arrogantiam et avaritiam. 
Super e Flor. edidere Pichena, Ryc- 
kius et Gron. Ceteri scr. (in his 
Bud.) et edd. omnes secundum : quod 
servassem propter istum consensum 
librorum, ni latinitas magis super, 
quam secundum postularet. Nam se- 
cundum non est præter, quod hic 
desideratur, sed post. Ann. 13, 18. 
super ingenitam avaritiam undique 
pecunias, quasi in subsidium , corri- 
piens: et alis locis, quorum magnam 
copiam Index exhibet. Sueton. Oth. 
5. insuügante, super animi dolorem, 
etiam magnitudine œris alieni, qui 
locus huic est simillimus. Enx. 

Publice donatos. A gris, quos Galba 
Treviriseripuerat,aliisque :et damno 


_finium perculerat,utinfra dicit c. 53 


À. U. 8a1. 


78 HISTORIARUM 12% 


miniam exercitus,» jactabant. Accessit callide vulgatum, 
temere creditum, « decumari legiones et promptissimum 
quemque centurionum dimitti.» Undique atroces nuntii, 
sinistra ex urbe fama; infensa Lugdunensis colonia, et, 
pertinaci pro Nerone fide, fecunda rumoribus. Sed 
plurima ad fingendum credendumque materies in ipsis 
castris, odio, metu, et, ubi vires suas respexerant, secu- 
ritatc. 


LIT. Sub ipsas superioris anni kal. decembres Aulus 
Vitellius, inferiorem Germaniam ingressus, hiberna 
legionum cum cura adierat. Redditi plerisque ordines, 
remissa ignominia, adlevatæ notæ : plura ambitione, 
_ quædam judicio : in quibus sordem et avaritiam Fon- 
teii Capitonis , adimendis adsignandisve militiæ ordini- 
bus, integre mutaverat. Nec consularis lepati mensura, 
sed in majus omnia accipiebantur. Et Vitellius apud 

66. Pertinaci pro Nerone fide. Pertinacis fidei puto. — 6. Adsignandisve militiæ 
ordinibus. Suæ militiæ cod. Agr. Forte adsignandisve milili suis ordinibus. vel 
militi sine æ@ suis. Deinde Et Vitellius apud severos ut vilis. Vilis habebatur H. 4, 
80. Vide ad Ann, 15, 35. Cod. Agr. post Vüellius , ut habet additum. Rectius forte. 


Mox lego, sinul aviditatem imperandi, et ipsa vitia. In his Et Vüellius, nil muio. 
Tum malo cum Grotio ta in id mutari, quis uf a mox denno sequitur, 


Lrrs. Bip. bene notant, quid hoc in 
ignominïam exercitus, si Galli do- 
pentur agro ? itaque legunt publice 


c. 46. seditionem pro seditiones. Sed 
tamen et alibi singalaris reperitur. 
Cicer. Flacc. 3. nullam sordem in re 


damnatos,ut cohæreat cum seq. Me- familiari etc. Idem etiam ad Att. 1, 


lius non succurrit. Recipio, sed sic 
et in eos mutandum puto. Est ta- 
men conjectara audacula. 

Pertinaci pro Ner. fide. Ob be- 
neficium , de quo An. 16, 13. unde 
etiam infensa erat Galbæ, et rumores 
sinistros Gngebat , alebat. Enx. 

. Superioris anni. Bud. prioris. 

In quibus sordem. Usitatius erat, 
sordes : ( vid. infra c. 60. ) ut recte 
notat Acidaljus. Atque etiam alibi 
singularis pro plurali irrepsit, ut 


16 dixit sordem urbis, de plebe in- 
fima : in quo sensu etiam pluralis 
usitatior. Zntegre mutaverati. e. dig- 
pis reddens , indignis adimens, sine 
gratiæ aut quæstus respectu. Enx. 
Et Vitellius apud severos humilss. 
Rhenanus ( ex ingenio ) et Salinerins 
voluot : etut Viellius, sc. et Vitel- 
lius ut. (Pro Salinerio Acidaliam 
repone. Placebat et Freinshemio. ) 
Non video, quis hic usus sit parti- 
cularum comparandi. Lege , id co- 


À. U. 8a)1. 
A. C. ro. 


LIBER [L 


79 


severos humilis. Id comitatem bonitatemque faventes 
vocabant , quod sine modo, sine judicio donaret sua, 
largiretur aliena : simul aviditate imperandi. Ipsa vitia 
pro virtutibus interpretabantur multi in utroque exer- 
citu sicut modesti quietique, ita mali et strenui. Sed 


68. Sicu modesti quietique. Male Colerus imemodesti. Quieti sæpe apud Velleinm 


octarrit. 


mitatem, ut et Grotius scribendum 
uotavit. Vitellius inquit , recta æsti- 
matione hominun gravium et disci- 
plinæ studiosorum nimis se demit- 
tebat abjiciebatque , et indignis per- 
s0na sua, ac prope modum verni- 
libus, blanditiis utebatur (tota via 
caligatorum quemque exosculans ; 
perque stabula ac diversoria mulio- 
nibus et viatoribus prater modum 
comis , ut mane singulos, jamne 
jentassent, sciscilaretur, seque fe- 
<isse ructu ostentaret, teste Sueto- 
aio 7.) id, iuquit, banc vilitatem 
sui, illi comitatem vocabant. Quein- 
admodum etiam bonitatem appel- 
labant, quod sine modo, sine judi- 
ci0, donaret sua, largiretur akena. 
Neque enim bonitatis yocabulum 
etiam pertinet ad huœilitatem excu- 
sandam , ut viri docti aceepisse vi- 
dentur. Nempe bonitas est ei libera- 
litas vel munificentia : qaemadmo- 
dumalibi malitiam dicit pro avaritia, 
ut À. 13, 30. et 15, 21. Plutarchus 
pro utroque dicit ysnorérare nu 
psyaho@poodmr. Grox. Ornnes libri 
vulgatum habent : nisi quod MS. 
Agr. uthabet , sed a manu sec. Gro- 
tan et Gronovium sæequor : etsi sen- 
tio, aliquid vel sic duri relinqui, 
quod tamea in tali scriptore feren- 
dum. Enx. 

Simul aviditate imperandi. I. €. 
atque etiam cupientes nimis impers- 


torem habere Vitellium , ut recte in- 
terpretantur PichenaetJ.Gron. Non 
enim aviditas imperandi io Vitellio, 
ut patet c. 53. init. Verbum impe- 
raodi passive etiam aliis dictum bo- 
ais scriptoribus. Cicer. ep. 9, 25. 
ades ad imperandum h. e. ut tibi im- 
peretur. Itaque male Ryckiusin textu 
posuit impetrandi e conjectura J. F. 
Gronovii, quam ipsi postea displi- 
cuisse patet ex eo, quod non edidit 
eam b. 1. sin refertur ad faventes. 
Fayore quodam in Vitellium , comi- 
tatem et bonitatem ei tribuebant , et 
præterea cupiditate imperii Vitel- 
hiani etc. Erx. Potius imperandi ac- 
tive accipiunt Bip. referuntque ad 
Vitellium, adpositoque puncto sepa- 
raat a seq. Sic omaia plana, nisi 
quod particula sixul paullulum tur- 
bet. Verum sit ita, sequor. In se- 
quentibus quoque ordinem verbo- 
rum rectius constituisse Bip. pato. 
Ryckiusnon tamJ.F.(Gronov. quam 
codicem suum ÂAgr. erat secutus. 
Bud. imperandi. 

Sicut modesti quietique etc. Cole- 
rus corrigi volebat immodesti, ut 
oppouerentur quietis. Immo mali et 
strenui opponuntur modestis el quie- 
us. In MS. Guelf. strenui est à sec. 
manu. Quid ante ibi fuerit, adsequi 
non licuit. Strenuus est Joacrhpios, 
promptus ad quidvis audendum : ne- 
que semper bonam ia partem dicitur. 


A. U. fa3. 


80 HISTORIARUM à Con 

profusa cupidine et insigni temeritate legati legionum, 
Alienus Cæcina et Fabius Valens : e quibus Valens, 
infensus Galbæ , tanquam detettam a se Verginii cunc- 
tationem, oppressa Capitonis consilia ingrate tulisset, 
instigare Vitellium, « ardorem militum » ostentans. 
« Ipsum celebri ubique fama : nullam in Flacco Hor- 
deonio moram : adfore Britanniam : secutura Germano- 
rum auxilia : male fidas provincias : precarium seni im- 
perium et brevi transiturum : panderet modo sinum et 
venienti Fortunæ occurreret. Merito dubitasse Vergi- 


69. Sed profusa cupidine. Malo sed et profusa cupidine. — 50. Consilia tulisset, 
Consilia ingrate tulissel cod. Agr. eleganter : et sic edd. ambitiose ac muliebriter 


tulit, Agric. c. 28. 


Mox sed male in et mutavit KRhen. 
(e Bud.) bene restituit Pichena (e 
Flor. ). Est transitus ab universo s. 
toto ad partem vel singulos : in quo 
semper sed dicitur. Erx. 

Alienus Cæcina. Mihi, immo li- 
bris debetur verum hoc Cæcinæ no- 
men. Nam illi constanter Æ{/ienum 
scribunt. Etiam in Dionis Epitoma 
semper ‘Axarôc. Romanum vero id 
nomen : et numi cxtant, C. CÆSAR. 
LMP. COS. ITER. ALIEN VS. PROCOS. No- 
minat et quemdam Alienum Cicero 
Div. in Verrem 15. Vulgatis tamen 
Taciti libris hic À. Cæcina dicitur : 
et Fastis, quos eruditi viri concin- 
narunt, #4. Licinius. Unde eruerint, 
miror. Lies. 4. Cecina MS. Guelf. 
et edd. inde a Puteol. usque ad Lip- 
sium , idque defendebat Ursinus (e 
lap. antiquo ). At Flor. (Bud. Agr.) 
ed. pr. Alienus. Idque verum est: 
Nec spernam Ryckii conjecturam , 
totam nomen esse #. Allienus Cæ- 
cina ex Sueton. Tit.6.ubi_4.Cæcina 
vocatur. 4. Ællienus alius pluribus 
locis ap. Ciceronem occurrit, Tre- 


bonii primum legatus , deinde Dola- 
bellæ , prætor Lentulo et Marcello 
coss. Loca vide in Clave Cicer. Seri- 
bitur in Jibris Cic. fere per duplex {. 
Occurrunt etiam Halieni , qui et ipsi 
Ælieni. Tusc.4 , 22. ubi vid. Davies. 
Ad Q. Fr. 1,1, 3. Enx. Differt au- 
tem is Cæcina a Licinio Cæcina, de 
quo H. 2, 53. Ceterum lapis anti- 
quus, ad quem provocat Ursinus, 
Reïinesio in ep. 21, p. 61. videtur 
voSaüer. — * In var. lect. 1, 19. Rei- 
nesius ipse ad lapidem vicentinum 
(apud G. Marzarim. 1. 2.Hist.Vicent. 
p. 120) provocat et h. |. legi jubet : 
A, Alienus Cæcina. 

Detectam a se etc. Rhenanus (e 
Bud. } correxit detecta a se cuncta- 
tione offensus , ut opinor , omissione 
copulæ, quæ tamen in Tacito fre- 
quens. Sed Lipsius rursus edidit 
priscum, cum omnibus post eum 
editoribus. Ed. pr. vitiose decretan. 
Tulisset ingrate , est a se accepisset, 
sibi deberet, neque tamen premie 
digno se affecisset. Ex. De re ipsa 
v. c. 8. et 9. 








A. Ü. 8a3. 


à Ge. LIBER I. 81 
nium, equestri familia , ignoto patre : imparem, si re- 
cepisset imperium; tutum, si recusasset. Vitellio tres 
patris consulatus, censuram , collegium Cæsaris, impo- 
nere jampridem imperatoris dignationem , auferre pri- 
vati securitatem. » Quatiebatur his segne ingenium, ut 
concupisceret magis , quam ut speraret. 

LIL. Àt in superiore Germania , Cæcina, decora ju- 
venta, corpore ingens, animi immodicus, scito sermone, 
erecto incessu , studia militum illexerat. Hunc juvenem 
Galba, quæstorem in Bætica, impigre in partes suas 
transgressum , legioni præposuit : mox compertum , pu- 
blicam pecuniam avertisse, ut peculatorem flagitari 
jussit. Cæcina ægre passus, miscere cuncta et privata 
vulnera reipublicæ malis operire statuit. Nec deerant in 
exercitu semina discordiæ : quod et bello adversus Vin- 
dicem universus adfuerat, nec, nisi occiso Nerone, 
translatus in Galbam , atque in eo ipso sacramento vexil. 
lis inferioris Germaniæ præventus erat. Et Treveri ac 


71. Cæcina a@gre passus. Lego id Cæcina ægre passus. 


Collegium Cæsaris. Suet. Vit. 2. 
Z. Viellius, inperatoris pater, cum 
Claudio principe duos ordinarios con- 
sulatus censuramque gessit. Mox et 
ämp. Flor. ed. pr. Pich. sqq. At MS. 
(Bud. ) Guelf. ed. Puteol. utraque 
copula caret, quod mihi optimum 
videtur. In ed. Beroaldi posterior ac- 
cessit , casu forte : certe non e libro : 
quod servatum est usque ad Piche- 
nam. Simile mox : ut speraret Flor. 
Guelf. Puteol. Beroald. Alc. At ut 
abest ab ( Bud. Agr. ) ed. pr. Rhen. 
sqq. usque ad Pich. item ab ed. Ryc- 
ki. Enx. Copulam utramque delevi 
Budensem secutus. Legebatar et im- 
porn... et auferre. 

Cito sermone. An, scito? Lups. 


3. 


Sic et aliis videtur, Groslotio, Aci- 
dalio etc. neque recipere dubitavi. 
Nam citus sermo est in vitio, nec ad 
studia allicienda aptus. Facile patet, 
Literam primam absorptam esse finali 
præcedentis : sic infr. 2, 5. aptior 
sermone Mucianus. Aliud est promp- 
tus sermone H. 3, 86. ne quis inde 
defensionem lectioni vulgatæ petat. 
Mox illexerat, quod e Flor. edidit 
Pichena, habent etiam Guelf. ed. pr. 
ceteræque ante Rhenan. in cujus edi- 
tionem icrepsit (e Bud. ) allexerat., 
Ilud estsuetumTacito verbum. Erx. 
Sed adlicere non minus. Vid. c. Gr. 
et 2, 5. 

Mox compertum. Non item male, 


comperiu. Lies. 
6 


A. U. #as. 


82 HISTORIARUM à Ce 
Lingones, quasque alias civitates atroabus edictis aut 
damno finium Galba perculerat, hibernis legionum pro- 
pius miscentur. Unde seditiosa colloquia, et inter pa- 
ganos corruptior miles, et in Verginiam favor, cui- 
cumque ali profuturus. 

LIV. Miserat cvitas Lingonum , vetere instituto, 
dona legionibus, dextras, hospitii insigne. Legati eoram, 
in squalorem mæstitiamque compositi, per principia, 
per contubernia, modo «suas mjurias ,» modo «civita- 
tum vicinarum præmia , » et, ubi pronis mihtum auri- 
bus accipiebantur, «ipsius exercitus pericula et contu- 


. Dextras, hospirii insigne. Fidei 
etiam et pacis. Cæsaris locus est, 
correctione libens huc traxe- 
rim. De Bello Gall. 7, 5o, Ædi 
vise ab latere nostris aperto. . 
similitudine armorum Dehementer 
ROSITOS perlerTuerunte Ac, tametsi 
dextris humeris exertis animadver- 
” tebantur, quod insigne pacatis esse 
consueverai ; tamen id ipsum sui 
fallendi caussa nülites ab hostibus 
factum existimabant. De humeris, et 
exeri ii potuerint, nec ca- 
po, nec legi. Glossema sabolet , et 
insitio von proba : legamque, dextris 
exertis , voce kumerorum eject , nisi 
si ea aliter conformaenda. Dextras 
quidem attolli, etiam nuuc pacis ac 
socii adventus signum habetur. Lies. 
ADD. In Cæsaris loco libenter nune 
legerim. dextris nudiserertis. Livias 
sandet 28, 3. qui scribit, opidanos 
quosdam , deditionem et anrieitinm 
significantes , egressos : dextras nu. 
das ostentantes. Lacedæmonii etiam 
apud Thncydidem 4, 38.circumventi 
ab Atheniensibus, rès xsipas ati- 
csier, RAnUuS quatiebane, signam 
pacis et deditionis. 1n Frontino qui- 
dem lego, humeros etiam exseri a 
miluibus , sod longe alio sensu, Sira- 


tag-2,1, 3. Cum Sertorianos milites 

sset magno impetu ins- 
tinctes , deposcentes pugnam , hume- 
rosque exercentes (lego, exserentes) 
et lanceaï vibrantes. Xtaque hoc ma- 
gis in Cæsariana correctione nostra 
firmamur. Lirs. Dextræ hospitii in- 
signia etiam H. 2, 8. ecvurrunt. Du- 
rior modus loquendi : et alias tes- 
seræ potius insignia hospitii, quæ 
mittantur. Sed contra librorum con- 
sensum nihil tentandum. Credo cum 
Pichena ad H. 2, 8. fuisse figuras 
quasdam ex auro ant argento : forte 
quales mn vumis triamviroram repe- 
riurus. Paullo post recte Pichens au- 
nus pro animis dedit e Flor. Con- 
sentit (Bad. et) Guelf. At edd. vett. 
otnnes anims: quod ortum este mox 
sequente verbo animos. Enx. Quæ 
hic Lipsius, ad rem param faciant. 
Egregium estapod Montefalc. in An- 
tiq. Expl.t. 3. pl. r99.exemplom ma- 
ous æneæ symbolicæ , inscriptæ YE- 
AATNION , quæ ab his in fidei amici- 
tiæque tesseram Ârvernis missa vide- 
tur. Bud. mox male insignes. Cete- 
rum b. 1. duæ dextræ janctæ viden- 
turintelligi,quales \isuntarinnumis, 
# Vide ad huac locuur , in nostro Cæ- 
sare , notas 3 et 4. N. E. L. 





4. U. 93. 


à Cr. LIBER I. 85 
melias » conquerentes, accendebant animos. Nec procul 
seditione aberant , cum Hordeonius Flaccus «abire le- 
gatos, » utque occultior digressus esset, «nocte castris 
excæedere » jubet. Inde atrox rumor, adfirmantibus ple- 
risque, «interfectos , ac, nisi ipsi consulerent , fore, ut 
acerrimi militum, et præsentia conquesti, per tenebras 
et inscitiam ceterorum occiderentur.» Obstringuntur 
inter se tacito fosdere legiones. Adsciscitur auxiliorum 
miles; primo suspectus, tanquam, circumdatis cohor- 
tibus alisque, impêtus in legiones pararetur, mox eadem 
acrius volvens : faciliore inter malos consensu ad bel- 
lum , quam in pace ad concordiam. 

LV. Inferioris tamen Germaniæ lesiones solenni 
kalend. januariarum sacramento pro Galba adactæ , 
multa cunctatione et raris primorum ordinum vocibus : 
ceteri silentio proximi cujusque audaciam exspectantes : 
insita mortalibus natura, propere sequi, quæ piget in- 

72. Per tenebras et inscientiam ceiterorum. Forte inscientiam itinerum , sed malo 
docorum. Peritia locorum Agric. 10. Ann. 6, 36. An regionum ? ignari regionum alibi 
moster, item gnari docorum. — 13. Eadem acrius volens, Volvens. Volvere bellum 
Ann. 3, 39. anÿno stupra supra c. 3e. Àon. 6, 22. Vid, Vossium ad Paterculum 


P. 1:56. Infre c. 64, loge p Grævii conjectura nec militum animus in gaudius au for- 
midises pormotus : bellum volvebant, — 74. Que piget inchoare. Malo que pigeat. 


A dfirmantilus. Ed. pe. addit et : eu- 
jes vestigia etiamn in Guelf. fait enim 
nasore vel rumores : sed erasit sec. 
mauus. Ita coajungenda forent et ob- 

legiones. Bed ab omnibus 
aliis edd. copula abest. Mox restitu- 
tam a RyckioeFlor. (et Agr.) nisiip- 
si,quod estet in (Bud.) Guelif. etedd. 
ante Rhen. qui (ex ingenio) dedit ni 
ssbs. Iind melius etiam sensu. Consu- 
deresmpeabsolute dicitur sinedativo, 
pre prospicere, mederi malis. Enx. 

Insciiam. Bud. inscientia. Unde 
Bhen. inscitia. 


ÆAcrius volvens. Sic Flor. Gualf. 
Agr. ( Bud. ) edd. ante Rhen. in cu- 
jus od. irrepsit, haud dubie error- 
operarum , valens : non enim tacite 
hoc 1nutasset : : idque propagatum 
usque ad J. Gron. qui e Flor, resti- 
tuit. Infra c. 64. bellum volyebat. 
Mox pro tamen edd. Puteol. Rer. 
Âlc. inde : que verba perrmntantur 
io libris ob similitudinem compen- 
diorum tn et in. Enx. Bud, tonen 
totidem literis. 

Insita mortalibus natura propere. 
Melius insito. Vidi, qui sequentis 


LA: UÜ. + PS 
A.C. 7e. 


84 HISTORIARUM 
choare. Sed ipsis legionibus inerat diversitas animorum. 
Primani quintanique turbidi adeo, ut quidam saxa in 
Galbæ imagines jecerint : quintadecima ac sextadecima' 


legiones, 


nihil ultra fremitum et minas ausæ, initium 


erumpendi circumspectabant. At in superiori, quarta ac 
duodevicesima legiones , iisdem hibernis tèndentes, ipso 


kalend. januariarum die, 


dirumpunt imagines Galbæ : 


quarta legio promptius , duodevicesima cunctanter., MOX 


consensu. ÂC, 


ne reverentiam imperii exuere videren- 


tur, senatus populique romani obliterata jam nomina 


95. Dirumpunt imagines. Diruunt malo, ut Acidalius. — 76. In S. P. Q. R. Lege 
senatum romanum obliterala jam nomina sacramenio advocabant. Se- 
pra c. 0, Senatus et pop. vana nomina. C. s0q., in senatus populique : SerË 


perverteret, 107 tam propere. Vere 
perverteret. Nam Taciti gnome, ar- 
cauæ, utsolet, veritatis est ; ei plebs 
ita facta , ut rebas arduis nemo fa- 
cile ducem se beat, comitem 
quivis. Facit huc illud H. 2, 80. Dum 
guæritur locus tempusque : quodque 
in tai re difficillinuum est, prima 
vox. Lrrs. 

At in superiori. Int. Germania : 
nam mox præcesait inferioris Ger- 
maniæ mentio. Delevimus exercilz , 
anctoribus MSS. Oxon. Guelf. in quo 
A manu sec. in margine adscriptum 
est. Adscripserat aliquis, ut intelli- 
gendum : inde venit in textum. Ce- 
terum superior exercitus recte dici- 
tur c. 56. atque inde forte vilii origo. 
Eux. Bud. habet exercitu. 

Duoatvuicesima. Covarruviæ scrip- 
tus codezita passim.Probamus. Sæpe 
erratum etiam infra. Recte tamen in- 
tegreque scriptum 3, 22: sextadeci- 
manos duoetvicesimanosque lævum 
corn complesse. Nos alibi in textu 


33, 5. P. Q. R. nunquam obscura nomina, Cod, Agr. uiderentur. S. P. Q. 


reposuimus. Lurs. Vide ad c. 18. 
Guelf. (et Agr. a 2. m. ) hic exhibet 
duodev. et edd. vett. præter pr. quæ 
habet duo et vic. ut Flor. Enx. Et 
Bud. Duodevicesimam intelligi Pi- 
chena demonstravit ex H.4,24 et 37. 

Dirumpunt imagines. Forte melins 
deripiunt. Supra 1, 41, Dereptam Gal- 
bæ imaginem solo afflixit. Freinsh. 
et Acidalius. Sed libri omnes con- 
sentiunt. Etiam alibi fractas imagi- 
nes dixit. Enx. 

Contanter. Mox consensu , ac. Me- 
lius distingue : Contanter, mox con— 
sensu. Ac ne r. Lirs. Guelf. cons- 
danter pro cuncianter ; ut Rutgers. 
Lect. Venus. p. 415. corrigit : sed id 
patum est e scriptura solenni illius 
libricontanter.Distinctio Lipaii recte 
recepia a Pichena. Enx. 

Senatus populique. Sic correximus 
bunc locam, in quo vulgo erat is 
senatus .….. sacramenta adv. (nt in 
Bud. ). At sic legendum conjecerat 
J.Gron. quodina Flor. aberat. Quod 


A. Ù. 823. 


av. LIBER L 85 


Sacramento advocabant : nullo legatorum tribunorumve 
pro Galba nitente, quibusdam, ut in tumultu , notabi. 
lius turbantibus. Non tamen quisquam in modum con- 
cionis e suggestu locutus. Neque enim erat adhuc, cu 
imputaretur. 

LVI. Spectator flagitii Hordeomius Flaccus, consu- 
laris legatus, aderat, non compescere ruentes, non reti- 
nere dubios, non cohortari bonos ausus : sed segnis, 
pavidas et socordia innocens. Quatuor centuriones duo- 
devicesimæ legionis, Nonius Receptus, Donatius Valens, 
Romilius Marcellus, Calpurnius Repentinus, cum pro- 
tegerent Galbæ imagines, impetu militum abrepti vinc- 
tique. Nec cuiquam ultra fides atit memoria prioris sa- 
cramenti : sed, quod in seditionibus accidit, unde plures 
erant, omnes fuere. Nocte, quæ kal. januarias secuta 
est, in coloniam Agrippinensem aquilifer quartæ legio- 
nis epulanti Vitellio nuntiat, « quartam et duodevice- 
simam legiones, projectis Galbæ imaginibus, in senatus 
et populi rom. verba jurasse. » Id sacramentum inane 


77. Aut suggesin locutus. Puio aut e suggestu. — 18. Et socondia innocens. Forte 
ës socordian nocens. 


dedi, plane est in ed. pr.Paullo post 
e sugsesta yolebat Groslotius : idem- 
que in mentem venit Ryckio. Erx. 
Bene. Non puto unquam suggestu 
simpliciter sine præpos. dictum. 
Socordiæ innocens. Boxhorniusin- 
ter nocentes corrigit. Si quid mutan- 
dun, vellemsocordis nocens. Gros. 
Je vulgato intellige soja : hoc no- 
mine taatum innocens fait, quod ni- 
bil egit contra Galbam : sed Grono- 
visna correctio melior.Enx.— Cor- 
rectionem Gron. improbat D. de 
Lamalle , et socordia innocens red- 


dit : sa Jdchete fait sa justification. 

Romilius. MS. Guelf. (Bud. ) ed. 
pr. Puteol. Romulus, c. 59. ed. pr. 
Ronulius , ut Beroald.Enx. 

Jn coloniam Agr. Ineuria opera- 
ram in ed. J. F. Gron. hic aliquid 
tarbavit. Nam nota Pichenæ hinc 
translata ad e. 57. init. verba Colo- 
niam Agripp. in qua se dicit e Flor. 
addidisse ir. Hine Ryckius negat no- 
talam esse in collatione sua præpo- 
sitionem : J. Gronevius confirmat 
contra Ryckium. Sed dediversis locis 
loquuatur. Exs. 


A. U. 623. 


86 HISTORIARUM a C7. 
visum. « Occupari nutantem Fortunam et offerri prin- 
cipem , » placuit. Missi a Vitellio ad legicnes legatos- 
que, qui « descivisse a Gralba superiorem exercitum , » 
muntiarent : « proinde aut bellandum adversus descis- 
centes, aut, si concordia et pax placeat, faciendum 
imperatorem : et minore discrimine sumi principem, 
quam quæri. » 

LVIT. Proxima legionis primæ hiberna erant, et 
promptissimus e legatis Fabius Valens. Is die postero 
coloniam Agrippinensem cum equitibus legionis auxi- 
liariorumque ingressüs , «‘imperatorem » Vitellium con- 
salutavit. Secutæ ingenti certamine ejusdem provinciæ 
_ Jegiones : et superior exercitus, speoiosis senatus popu- 
lique romani nominibus relictis, TT nôn. januarias 
Vitellio accessit. Scires ilum priore bidue non penes 
rempublicam fuisse. Ardorem exercituum Agrippinen- 
ses, Treveri, Limgones æquabant, «auxiha, equos, 
arma , pecunias » offerentes, ut quisque corpore, opi- 
bus, ingenio validus. Nec principes modo coloniarum 


79. Auzxiliariorumque ingressus. Egressus cod. Agr. Forte prægressus. — 80. Core 
pore , opibus , ingenio validus, Lege in gente sua validus. 


Occuparinutantem Fortunam.Rec- 
te. Est qui malit, invisantem. Lire. 
Sed, quidest nutans fortuna, quæ 
Occupetur ? neque innuens, neque la- 
bans : sed dubitans, quo se vertat : 
quo sensu nutare dici, hodie etiam 
lexica docent : et cui verbum oecu- 
pandi egregie couvenit. Fortuna nu- 
tans \andatur e Liv. 21, 44. Sed ibi 
est in bonis libris fortuna dubitabit : 
et sic editum est a Drakenborchio, 
ne varietate ‘quidem ulla lectionis 
notata. Mox aut post proinde abest 
a MS. Oxon. Enx. 

Die postero. Flor. Agr. ed. pr. 


proximo. De equitibus legionum alio 
lo0o dictum ed Annales. Enx. Bud. 
postero. 
Secutæingenticertamine.Hispanus 
liber (et Bud. ) ingenti agmine. Lies. 


Corpore, opibus , ingenio validus. 


Our hic de ingenio ; aut qais ejus 
usus ? nisi forte ad orandum, ant im- 
pellendum. Lrrs. Jngenioetiam A ci- 
dalium et Pichenam offendit. Vix 
credo, verum:esse. Nam, si quis que- 
rat, quis vero corporis usus in tali 
re ? nempe, quia et ipsi operam mri- 
litarem navare volebant. Ern. De 
Pichens, nego. Js potius intelligit 


A. U. 833. 


Ce LIBER I. 87 
ant castrorum, quibus præsentia ex adfluenti et parta 
victoria magnæ spes : sed manipuli quoque et gregarius 
miles viatica sua et balteos phalerasque, insignia armo- 
rum argento decora, loco pecuniæ tradebant, instinctu 
et impetu et avaritia. 

LVIIL Igitur, laudata muilitum alacritate, Vitellius, 
ministeria principatus , per libertos agi solita , m equites 
romanos disponit : vacationes centurionibus ex fisco nu- 
merat : sævitiéqumilitum , plerosque ad pœnam expos- 
centium, sæpius adprobat, partim simulatione vincu- 
loram frustratur. Pompeius Propinquus, procurator 
Belgicæ, statim interfectus. Julium Burdonem, Ger- 
manicæ classis præfectum , astu subtraxit. Exarserat in 
enm iracundia exercitus, tanquam crimen ac mOX insi- 
dias Fonteio Capitoni struxisset. Grata erat memoria 
Capitonis : et apud sævientes occidere palam, ignoscere 
non nisi fallendo, licebat. Ita in enstodia habitus : et 
post victoriam demum , stratis jam militum odiis , di- 


senes , invalidos saltem consilis et 


eoncionibus populares suos accen- 
disse 


Principes colon. aut castroruns. 
Jili sunt decuriones, etiam ditiores : 
hi signiferi, aquiliferi, optiones etc. 
mt recte Savilins. Enx. 

Ex edfluenti. Græca forme lo- 
quendi, pro affluenter. ]n præsens 
copiosi erant. Mox Groslotius ve- 
lebat ex partu, hoc quoque sine 


pecessitate. Enx. V. et infra 2, 


Pari smulationevinculorum frus- 
tratur. Manifestum mendum. 
ei illud, pari, referetur ? Tu vel 
meo periculo lege, partin. Serie 
mélitam , imquit, sæpe indulget, et 
ad pœnam iis plerosque largitur : 


qaoedars simulatione vmclioram seb- 
trahit. Prisce leetio suffragatur huic 
correctioni, quæ præfert, parum. Ex 
quo, paré, emendasse fatetur Rhe- 
panus. Partis nutem solitariumsæpe 
poni nec geminari semper, notius 
est, quam ut ostendam. Lirs. Rece- 
pit Pichenaet sic jam voluit Faernus. 
Pari MS. Guelf. ( Bud.) Videtur in 
boc loco respici ad factum Othouis 
c. 45. extr. Paruwra edd. ante Rhen. 
Partim verum est. Enx. —* J.Fr. 
Gran. in diat. ad Statii Silvas c. 29, 
p. 18:. dabat pert, ac ah Othone 


Quo factum. 


Stratis jans militum odus. Resti- 
tuimus ia locum sum vetus s#rutis , 
quo nihil elegantius, idque jevimos 
exemplis Obesrv. 3, 22. Gxox 


A. U. 833. 


88 HISTORIARUM a 


missus est. Interim, ut piaculum, objicitur centurio 
Crispinus, qui se sanguine Capitonis cruentaverat : 
eoque et postulantibus manifestior et punienti vilior 
fuit. 

LIX. Julius demde Civilis periculo exemptus, præ- 
potens inter Batavos, ne supplicio ejus ferox gens alie- 
naretur. Et erant in civitate Limgonum octo Batavorum 
cohortes, quartædecimæ lecionis auxilia, tum discordia 
temporum a lepione digressæ, prout inclinassent , grande 
momentum soctæ aut adversæ. Nonium, Donatium, 
Romilium, Calpurnium centuriones, de quibus supra 
retulimus , occidi jussit, damnatos fidei crimine , gra- 
vissimo inter desciscentes. Accessere partibus Valerius 
Asiaticus, Belgicæ provinciæ legatus, quem mox Vitel- 
lius generum adscivit : et Junius Blæsus , Eugdanensis 
Galliæ rector, cum Italica legione et ala Taurina, Lug- 
duni tendentibus. Nec in Rhæticis copiis mora, quo 
minus statim adjungerentur. Ne in Britannia quidem 
dubitatum. 

LX. Præerat Trebellius Maximus, per avaritiam ac 


Nempe Freinsh. receperat satiatis , 


vilis. Forte integrumnomen. CI. Jul. 
e conjectura. Stratis MSS. ( Bud. ) 


Civilis. 


Guelf. Agr. edd. omnes, præter 
Freinsh. quem miror cum Rhenano 
in hac voce hæsisse : cum nihil sit 
frequentius apud poetas strato mari, 
Jluctu, forma loquendi, ducta a Græ- 
cis. Eux. Rhen. conjectabat frustra- 
tis jam mil. animis. 

Qui se sanguine. Absunt qui se a 
Flor.(Agr.)eted. pr. probat (Heins.) 
Jac. Gronov. placet : sanguine C. se 
cruentaverat. Vulgatum verum, et 
vitio librarii qui se excidisse puto. 
Enx. Bud. habet. 

Jul, Civils. Is infra 4, 13. C1, Ci- 


Grande momentum. Justivi illud 
simile est 17, 2, Ingens momentum 
futurus , utri parti accessisset. Luca- 
nus 4, 819, Momentumque fut, mu- 
tatus Curio, rerum. Lars. 

Valerius Asiat. Forsan filius ejus, 
de quo 11, 1 sq. 

Junius Blæsus. Filius ejus, cujus 
mentio À. 1, 19. Bud. ut Junius 
Blæsus. 

Ala Taurina. MS. Guelf. edd. 
vett. Tauriana. Enx.Bud. Taurina. 

Trebellius Maxünus. De hoc v. 14, 
46. 





À. U. 223. 


À Ce LIBER I. 89 : 


sordes contemptus exercitui invisusque. Accendebat 
odium ejus Roscius Cælius, legatus vicesimæ legionis, 
olim discors, sed occasione civilium armorum atrocius 
proruperat. Trebellius «seditionem et confusum ordi- 
nem disciplinæ » Cælio; «spoliatas et inopes legiones » 
Cæhus Trebellio, objectabat : cum interim fœdis lega- 
torum certaminibus modestia exercitus corrupta, eoque 
discordiæ ventum , ut auxiliarium quoque militum con- 
vicüs proturbatus, et, adgregantibus se Cælio cohorti- 
bus alisque, desertus Trebellius ad Vitellium perfuge- 
rit. Quies provinciæ, quamquam remoto consulari , 
mansit. Rexere legati lesionum , pares jure, Gælius au- 
dendo potentior. | 

LXT. Adjuncto britannico exercitu , ingens viribus 
opibusque Vitellius, duos duces, duo itinera bello des- 
tinavit. Fabius Valens «adlicere, vel, si abnuerent, 
vastare Gallias, et Cottianis Alpibus Italiam irrum- 
pere; » Cæcina « propiore transitu, Peninis jugis degredi » 


81. Atrocius proruperant. Malo proruperat. sc. odium. prorumpunt odia Ann. 6,3. 


Atrocius proruperat. Sic MSS. 
Flor. a man. pr. Guelf. ed. pr. Editi 
ceteri (et cod. Bud.) proruperant : 
tanquam ad utrumque pertineret. 
Verbum discors mox præcedens satis 
* indicat, de uno Coœlio sermonem 
esse. Et sic placebat etiam J. Gro- 
novio. Enx. 

Convicüs proturbantibus. Priscæ 
editiones proturbatus : quas sequor. 
Lies. Proturbantibus est a Rhen. (e 
Bud.) Proturbatus etiam Guelf. 
{ Flor. ) ed. pr. Mox perfugerit, rec- 
üus perfugeret. Enx. Agr. profu- 


gri. 
Cottianis Alpibus, MS. Guelf. edd, 


pr. Puteol. quottidianis. Vitiose. Be- 
roaldus edidit Cottianis. Erx. Bud. 
Cotianis. C. 87. dicit Cottias. 

Peninis jugis. Ita scribeadum ubi- 
que, auctore Livio, qui negat eas 
Alpes sic dici, quod Annibal Pœnus 
ea transmiserit, sed a jugo excelsi 
montis, quod Penum incolæ dicunt. 
Fidem ei notæ etiam nostra lingua 
hodie facit, qui excelsa omnia et in 
acutum fastigiata pennas vocamus 
sive piunas, Lis. Add. Cent. I. ad 
Belg. ep. 93. et viros doct. ad Liv.21, 
38. Mox degredi recte Rhenanus de- 
dit. Vid. ad A. 4, 49. Add. Gronov. 
ad Melam 2, 45. Ex, 


A. U. 833. 


go HISTORIARUM tes 
jussus. Valenti inferioris exercitus electi, cum aquila 
quintæ legionis et cohortibus alisque, ad XL milla 
armatorum data : XX millia Cæcina e superiore Ger- 
manïa ducebat, quorum robur legio una , prima et vi- 
cesima, fuit. Addita utrique Germanorum auxilia, e 
quibus Vitellius suas quoque copias supplevit, tota 
mole belli secuturus. 

LXITL Mira inter exercitum imperatoremque diver- 
sitas. Instare miles, arma poscære , « dum Galliæ trepi.. 
dent, dum Hispaniæ cunctentur : non obstare hiemer 
neque ignavæ pacis moras : invadendam Italiam , occu- 
pandan urbem : nihil in discordiis civilibus festinatione 
tutius, ubi facto magis, quam consulto opys esset. » 
Torpebat Vitellius, et fortunam principatus inerti luxu 
ac prodigis epulis præsumebat, medio dier temulentus 
et sagina gravis : cum tamen ardor et vis militum ultro 
ducis munia implebat, ut si adesset imperator , et stre- 
nuis , vel ignavis spem metumque adderet. Instructi in- 


82. Consulio opus essel. Esse lego. — 33. Cum tantum artdor et vis milifen. 
Cum tamen cod. Agr. Forte cum (vel qiuin ) insiantium. Vide indices in insiare. 
LL 4, 33, terribilior jam et instantior. 


Cam aquila quintæ legionis. Vatic. 
Rabet , aguilez quintæ. E quo legen- 
dum esse, aquila xquintæ, aut si 


Legiouna, prima et vicesima. Dis- 
tinctione loeum javi. Nec tarsea nunc 
abhuo, quin glossematium hic sit, 
scribendu 


magis placet, quintedecimæ, ego 
eensebam. Lirs. Vulgatum est in 
Flor. ( Bud. ) Guelf. edd. omnibus, 
præter pr. in qua est aquilex , ut in 
Vatic. Enx. 

Æ sup. Germania. Ex h. 1. collato 
eum H. 4, 70. Perreciot docet , su- 
periorem Germaniam , ad Alpes us- 
que protensam , Helvetiara quoqne 
comprehendisse. Legio XXI, Vindo- 
nissa cognominata, ibi stationem 
habebat. Cf. Grandidier, Hist. de La 
prov. d'Alsace, t. 1, p. 169. 


) Una et vicesimx. 
(ut c. 67.) Lips. Una, pr. et vice 
MSS. Flor. (Bnd.) Agr. Guelf. 
Freinshemius recepit alteram Lipsis 
coujectaram, illad restituit Ryckins. 
Sed mihi tamen una @ vuicesinæ 
placet. Adde ad 4, 76. Enx. Probat 
et Lall. Mihi in voce una emphasis 
esse videtur. In omnibos istis copüis 
una fuit legio , quæ omaium rebur. 
Instructi intentique. MS. Guelf. 
(et Bud.) inéerritique : item edd. 
Puteol. Beroald. Alc. sqq. Lipsius 


A. U. 82. 


À. C. 70. LIBER I. O1 


tentique « signum profectionis » exposcunt. Nomen Ger- 
manici Vitello statim additum : Cæsarem se adpellari 
etiam victor prohibuit. Lætum augurium Fabio Valenti 
exercituique, quem in bellumagebat , ipso profectionis 
die , aquila leni meatu, prout agmen incederet , velut 
dux viæ, prævolavit : longumque per spatium is gau- 
dentium militum clamor, ea quies interritæ alitis fuit, 
ut haud dubium magnæ et prosperæ rel omen acci- 
peretur. | 

L'XIEIXL. Et Treveros quidem , ut socios , securi adiere. 
Divoduri (Mediomatricorum id oppidum est) quam- 
quam omni comitate exceptos subitus pavor exterruit, 


raptis repente armis ad cædem innoxiæ civitatis : non 


edidit intentique. Recte. Solent enim 
hæc duo verba jungi in hac re. Enx. 

Nonine Germanici. ..... addito. 
Sic ed. pr. Rheu. (e Bud.) sçq. om- 
pes. At MS. Guelf. edd. Puteol. Ber. 
Alc. nomen additum : quud melius 
peto. Estque initium novæ senten- 
tie. Qui et in aliis MSS. ap. Bro- 
terium est, recepi car ipso. Ex. 

Cæsarem se etc. ÆEgyptiam tamen 
semeam cum elogio Cæsaris exhibet 
Pellerra in Æfélenges t. 1, tab. 13. 
Vid. Eckhel Doctr. NN. vet. vol. £, 
p- 56.et vol.6, p. 309. Cf.etinfraa, 
62. et 3, 58. et Suet. c. 8. 

In bellum agebat. Sic Flor. ed. pr. 
Pich. et seqq. Cosebat Guelf. ( Bud.) 
cdd. oct. Mox leri mertu recte edidit 
Pithens. MSS. (in his Bud. et Agr.) 
etedd. ante onmes lesi : quæ verba 
sæpe confusdantur. Erx. 

Divoduri. Sic edd. pr. Rhen. sqq. 
Guelf. cett. edd. ante Rhen. male 
Dénedurium vel Dinodrium. Ex. 
Bad. diuodric. 

Subitus pavor exterruit, Sic edd. 


omnes præter J. Gron. qui e Flor. 
edidit terruit, quod est et in ( Bud. 
et) Guelf. At in hac formula et hoc 
sensu exterrere est verbum legiti- 
mum. Sensus enim est : subita cons- 
ternatio invasit milites, ut arma ra- 
perent et cædem facere inciperent. 
Consternatio autem et pavor non de 
timore, sed perturbatione quadam 
repentina mentis et furore accipi de- 
bent : qui cum incessit animos , er- 
territi dicuntur, i. e. efferati. Virgil. 
pon uno loco sic dixit et cum eferus 
permutavit., Vid. etiam Burm. ad 
Greorg. 3, 534. Itaque non sustinui 
Gronovium imitari. Mox ed. pr. cu- 
pidine : quod recte jam e MS. Agr. 
recepit Ryckius. Vulg. cupidinem. 
Enx. Editiones non utique omnes 
habent exterruit, Pateol. terruit. Sio 
et cod. Bud. idem cupidinem. Aci- 
dalius jam emendarat cupidine. 
Raptis repente armis. Flor. habet, 
raptisve, forte, raptisque. Picnzxa. 
Non hic iocus est copulativæ : sed, 
si non omnino incassum sunt incul- 


A. U. 27 


g2 HISTORIARUM à Cr 
ob prædam aut spoliandi cupidine, sed furore et rabie et 
caussis incertis, eoque difficilioribus remedlis ; donec, 
precibus ducis mitigati, ab excidio civitatis tempera- 
vere. Cæsa tamen ad quatuor millia hominum. Isque 
terror Gallias imvasit, ut venienti mox agmini universæ 
civitates cum magistratibus et precibus occurrerent , 
stratis per vias pueris feminisque ; quæque alia placa- 
menta hostilis iræ, non quidem in bello, sed pro pace, 
tendebantur. 

LXIV. Nuntium de cæde Galbæ et imperio Othonis, 
Fabius Valens in civitate Leucorum accepit. Nec mili- 
tum animus in gaudium aut formidinem permotus : bel- 


84. Non quidem in bello. Forte nota pridem bello insueta (vel insolita } paci pro- 
tendebantur, Forte sæviori pro pace. Locus similis alibi est. Ovidius Velamenta mans 


protendens supplice. 


catæ literæ , significant : raptis dere- 
pente.Grox. Bud. raptis repente.Sic 
et Agr. — * Heins. con]. vi repentina 
ex Ann. 11,9. 12, 33, H.3,68, 91. 

Cum magistratibus et precibus. Hæc 
verba absunt a MS. Guelf. ; male. 
(non a Bud.) Etiam alibi magistratus 


et sacerdotes oceurrisse hosti tra- 


duntur. Bt precibus etsi tolerari posse 


et explicari scio, tamen mihi sus- 
pecta sunt, et e superioribus buc 
forte tracta. Nam supplicia in se- 
quentibus insunt, nec solent in hac 
re commemorari : nisi aliud quid in 
his latet. Enx. 

Pueris feminisque.Flor. Agr.Bud. 

feminis puerisque. 

Placamenta iræ. I. e. infulæ et 
velamenta c. 66. Adde Cic. Verr.4, 
5o. ubi infulæ et verbenæ. Ovid. A. 
À. 2, 4or. vittæ et lauri, Verbenæ 
sive lauri sunt velamenta. Sed MS. 
Ag. ed. pr. tendebant : quod non 
spernam. Jn passivo forte dixisset 


tenduntur : ut supra pro sectabantur 
editum sectantur i. e. sectars solent. 
Eux. Bud. rendebantur. Acid. ma- 
lebat tentabantur, 

Non quidem in bello. Loeus ebs- 
curus , sed illustro {si tamen since- 
rus). Erant preces et supplicia, ut 
in bello : neque bellam erat, sed 
tamen timebant hostilia, et pacem 
sic orabant. Lirs. Adde Græv. ep. 
ad Heins. T. 4. coll. Barm. p. 175. et 
Heins. ibid. p. 187. Ex. 

Nec militum animus etc. Primo 
Jormidine ed. pr. In edd. Grono- 
viorum notula sub nomine Rhenani, 
eandem lectionem attribuit MS. Ba- 
densi. Sed ea non est Rhenani, sed 
Ursini, ut opmor. Eam lectionem de- 
fendere licet Taciti studio variandæ 
orationis. In ed. pr. etiam in gaudio, 
vitiose. Operæ conformare hanc vo- 
cem sequenti voluere. Deinde Græ- 
vius epist. ad Heins. L. c. p. 158. cor 
rigebat: permotus. Bellum volebant. 








AU. 83." 


À C. 7e. LIBER L 93 


lum volvebat. Gallis cunctatio exempta , et in Othonem 
ac Vitelliam odium par, ex Vitellio et metus. Proxima 
Lingonum civitas erat , fida partibus. Benigne excepti,, 
modestia certavere; sed brevis ætitia fuit, cohortium 
intemperie, quas , a legione quartadecima , ut supra me- 
moravimus, digressas , exercitui suo Fabius Valens ad- 
junxerat. Jurgia primum : mox rixa inter Batavos et 
legionarios, dum his aut illis studia militum adgregan- 
tur, prope in prœlium exarsere; ni Valens animadver- 
sione paucorum oblitos jam Batavos imperii admonuis- 
set. Frustra adversus Æduos quæsita belli caussa. Jussi 
« pecuniam atque arma deferre, » gratuitos insuper 
commeatus præbuere : quod Ædui formidine, Lugdu- 
nenses gaudio fecere. Sed legio Italica et ala Taurina 
abductæ. Cohortem duodevicesimam Lugduni , solitis 


Heïnsius autem p. r63. defendit vul- 
gatam ex À. 3, 38. Add. p. 494. ubi 
distinctionem Grævii probat, non 
correctionem verbi. Ipse dein Græ- 
vias concedit de verbo, ceterum, 
ut Heinsio placebat, volvebant le- 
gendum : quod mihi quoque videtur. 
Distinctionem quidem Grævii reci- 
pere non dubitavi. Vitium ortum est 
ex eo, quod librarii perrnotus pro 
participio habebant, quod a volvebat 
penderet. Enx. Quod de cod. Bud. 
et nota Rhenani edfertur, omnino 
sic se habet; nec ista ad Ursinum 
spectat. Dein Bud. volvebat. 

Ut supra memoravimus. c. 59. 

Jurgia primum. Jurgio e conjec- 
tura edidit Freinsh. (ut H. 2, 27.) 


quem Gronovii secuti sunt. Scil. 


quod exarsere nou convenit jurgiis 
et rixæ, sed cohortibus. Sed Ryc- 
kius jurgia revocavit, quod omnes 
ser. (etiam Bud.) et edd. habent. 


Neque opus est correctione, mode 
sic interpungatur locus, nt a nobis 
factum est. Primum jurgia sc. erant, 
nibil amplius : sed ea exarsere in 
rixam, qua ita irritati eont animi, 
ut res ad arma et vim spectaret. Lo- 
Cus similis est ap. Liv. 10, 23. bresés 
altercatio etc. Ex. 

Lugdunenses gaudio fecere. Caussa 
gaudii, quod Vitellium bello petere 
putabant eum , qui contra Neronem 
fecisset, ab eoque defecisset, seque 
incommodisaffecisset.V. c. 65. Enx. 

Cohortes octodecim Lugduni. At 
tot cohortes mihi relinqai non pla- 
cet. Cur enim, cum undique miles 
conquiratur, et eo ad aciem opus, in 
uno eoque amico oppido impositæ 
tot cohortes ? Sed ait etiam vetera et 
solita tot cohortibus hiberna fuisse. 
Quod falsum. Unica enim dumtaxat 
jan olim Lugduni cohors : e T'aciti 


À. 3,41, Andegavos Acilius Aviola 


A. U. 823 


g4 HISTORIARUM À Cu 
sibi hibernis, relinqui placuit. Manlius Valens , legatus 
Italicæ legionis, quamquam bene de partibus meritus, 
nullo apud Vitelltum honore fuit. Secretis eum crimi- 
nationibus infamaverat Fabius ignarum, et, quo incau- 
Uor deciperetur , palam laudatum. 

LXV. Veterem inter Lugdunenses Viennensesque 
discordiam proximum bellum accenderat. Multæ invi- 
cem clades, crebrius infestiusque, quam ut tantum 
propter Neronem Galbamque pugnaretur. Et Galba re- 
ditus Lugdunensium , occasione iræ , in fiscum verterat: 
multus contra in Viennenses honor : unde æmulatio et 
invidia et uno amne discretis connexum odium. Igitur 


8£, Occasione iræ. Loge occasionem more Taciti, ut sit epexegesis. — 86. Et uno 


amne discretis. Malim vicino. 


excita cohorte , quæ Lugduni præsi- 
dium agitabat, coercuit. Manuscrip- 
tes igitur meos audio, et hic cohor- 
tem decimamoctavam repono. Vox 
etiam Lugduni, supervacua videtur, 
et velut interpretamentum inserta. 
Lies. Verum vidit Lipsius. In Flor. 
cohortem XVIII. Lugduni. Agr. co- 
hortem decimamoctavam. ( Non ita 
sed duodevicesimam totidem literis 
exhibet, teste Ryckio ). Ed. pr. oc- 
tavamn decimam. Lugduni porro non 
est in MS. Oxon. Tum sibt, quod 
pro ibi volebat Acidalius, Flor. Agr. 
Guelf. ed. pr. Puteol. Beroald. Alc. 
Primum in ed. Rhen. reperi ii : 
quod vitio opererum irrepsit , alias, 
si libri frmarent , non spernendum. 
Vid. ad c. 70. Sbi restituit Pichens. 
© De Castris Lugdunenabus v. Mar- 
cam de Primat. Lugd. p. 290 
Enx. bi legitur in Bud. inde Kben. 

Secretis eum cr. Eum commodius 
abesset. Sed pronomina talia inter 
dum etiam a brevitatis studiosis ad- 


mittontur , at ad Suetonium notavi- 
mus. Enx. 

Veterem discordiam. De qua vid. 
Dionis Epit. 46. quem locum jam 
laudavit Ryckius. Mox redditus pro 
reditus Guelf. Pateol. quod præfe- 
rebat Danesins. Male. Erx. Vitiosa 
ecriptura reddlitus medium ævum sa- 
pit, quo sic in usu. Sic et Bud. 

Mulus c. i. Viennenses honor. 
Hioc factum putat Marca L. c. ut 
ordine civili Vienne Lugduno præe- 
poneretur, ut in inscriptione epis- 
tolæ ap. Euseb. H. E. 5, r. Enx. 
Lagdunam fuit colonia Juris Ro- 
mani; Vienua Itelici. Cf. Laccary 
Hist. colon. p. 192. et Brot. ad h. 1. 

Unde Ͼmulatio etc. Auctor des 
Antiquites de Lyon, p. 253. has 
caussas non agnoscit, et alias adfert. 


eq. Enx. 


Et uno ame discrets connexum 
odium. Quamquam amne discreti a 
natura erant, tamen odiis incensi, 
quasi tollebant fines nature, et con- 





AU.BEk 


À Gr. LIBER TI. 05 


Logdanenses exstimulare singulos militum , et in ever- 
sionem Viennensium impellere , « obsessam ab illis colo- 
miam suam, adjutos Vindicis conatus, conscriptas nuper 
lepiones in præsidium Galbæ » referendo ; et, ubi caussas 
odiorum prætenderant, magnitudinem prædæ ostende- 
bant. Nec jam secreta exhortatio, sed publicæ preces : 
« irent ultores. exscinderent sedem Gallici belli. Cuncta 
illic externa et hostilia : se coloniam romanam et partem 
éxercitus et prosperarum adversarumque rerum SOCIOS : 


si fortuna contra daret, iratis ne relinquerentur, » 
LXVL His et pluribus i in eundem modum » perpu- 


lerant , ut ne legati quidem, 


juogebant disjuncta. An habuit in 
animo Jocum Horat. Carm. 1, 3, 
221. Sed tammen ad meurn sensum aou- 
men sententiæ non est, nisi in Jusu 
verborum. Etism 1% uno non satis 
concoquo. À n, quia uno tantum amne 
discreti, propterea se oderunt, velut 
nallo tali naturæ opere sejunctos. 
An fait Rhodano? vel magno. Sed 
quid srgutamur ? Ipsi, qui ista acu- 
#miva captant,sæpe non possent plane 
explicare , ut opinor , argutias suas, 
quæ fere auditæ placent, non intel- 
lectæ. Enx. Hæc et mox sequentia 
boni Ernestä otiosa prorsus, ut bene 
Bip. 

Referendo. Gruterus venustiorem 
fore orationem putabat , si hoc ver- 
bum abesset. Credo. Sed idem credo, 
hane vocem esse a Tacito , qui sibi 
in brevitate non constat, ut sæpe 
vidimus, et in tali narratione fere 
gerandium tale aut participium ad- 
dit. Enx. 

Se colomiam romanam. Quid ergo ? 
von etiam Vienna inter romanas co- 
lonias? Vero pridem. Vel Claudio 
imperatori credarmus in Oratione, 


ac duces partium restingui 


quam pro Gallis habuit : Ornatis- 
sima ecce valentissimaque colonie 
Viennensium , quam longo jam tem- 
pore senatores-huic Curiæ donfert! 
Sed et noster statim, de exden : Tiox 
vetustas dignitasque coloniæ valuit. 
Equidem hbaud satis hæc concilio. 
Nisi si Viennenses prisci , id est, AL 
Jobroges, sive Galli, donati oolo- 
nico jure, etsi militibus aut romanis 
civibus: non deductis; Lugdunum 
autem' contra magnam partem ro- 
manis familiis stetit. Nam et hic ex- 
ternos immixtos, Dio suadet 46, 
5o. Lrrs. Simplicius ac forte me- 
lius Boxhornius :; se vere coloniam 
rom. diguos hoc nomine. Nam præ- 
cesserat : ilkc externa et hostilia, 
En. 

Si fortuna contra daret. MS. Apr. 
contra cederet. Ed. pr. contra dice- 
ret. Male. In eadem, mira corrup- 
tela, pro prosperarum editum per- 
sarum. Enw. Cf. A.15, 13. — Bud. 
contra daret. 

Ut nec legati quidem ac duces. 
Vitium frequens nimis. Lege : ut ne 


legati quidem ac duces. Sie et 1. 2, 


À. U. 823. 


96 HISTORIARUM AC. 


posse iracundiam exercitus arbitrarentur : cum haud 
ignari discriminis sui Viennenses , velamenta et infulas 
præferentes , ubi agmen incesserat, arma, genua , vesti- 
gia prensando , flexere militum animos. Addidit Valens 
trecenos singulis militibus sestertios. Tum vetustas dig- 
nitasque coloniæ valuit, et verba Fabii, salutem inco- 
lumitatemque Viennensium commendantis, æquis au- 
ribus accepta. Publice tamen armis mulctati, privatis 
et promiscuis copiis juvere militem. Sed fama constans 
fuit, «ipsum Valentem magna pecunia emptum. » Is diu 
sordidus , repente dives , mutationem fortunæ male te- 
gebat, accensis egestate longa cupidinibus immodera- 
tus , et, inopi juventa, senex prodigus. Lento deinde 
agmine , per fines Allobrogum et Vocontiorum ductus 
exercitus : ipsa itinerum spatia et stativorum mutationes 


83. Restingui posse iracundiam. Restringi cod. Agr., cohiberi : dainde vetusta dig- 


nitas coloniæ. 


76, et 4, 38. Gnon. Mox sui abest 
a Guelf. in margine a manu sec, ad- 
ditur. Et quis neget commode abesse 
posse ? potuitque nasci ex ultima li- 
tera præcedentis et prima syllaba se- 
quentis verbi. Enx. In capite hujus 
notæ togati pro legati quomodo in 
editiones Gronovianasirrepserit, non 
video. Manifestus est error, quem 
Ernesti servare non debebat; de- 
levi. Bad. nec : item sur. 

V'elamenta. V, ad c. 63. In pren- 
sando, eadem in libris varietas, quæ 
supra : nisi quod Flor. (et Bud.) 
clare prensando, ex quo factum pres- 
sando, quod est in MS. Agr. ed. pr. 
ut alibi et in Flor.Enn.—"*Cf. Cæsar 
B. C. 2, 12. Liv. 30, 36. 24, 30. 
45, 26. 

Tricenos singulis militibus sester- 
tios. Liber Hispanus (et Bud, ) tre- 


cenos, quod verius. Nam prius illud 
non congiarium sit, sed heminarium : 
ut quidam jocabatur. Treceni HS. 
sunt nobis, septem Philippici et se- 
mis. Lrps. Atque ita babent MSS. 
Flor. Agr. Ab ed. pr. plane abest 
En. 

Vetustas dign. col. Nam et Claudius 
in Orat. pro Gallis ornatissimam et 
valentissimam coloniam vocat. Sed 
ea habebat jus colonicum, etai civi- 
bus rom. eo non deductis, cum Lug- 
duni contra multæ romanæ familiæ, 
ut docet P. de Marca de Primat. 
Lugd. p.188. En, Agr. vetusta di- 
gnilas col. 

Accensis eg. longa cup. Sic acr. 
(in his Bud.) et edd. at Guelf. a 
man. scc. accensus , ob interpunc- 
tioncm post longa, quæ a pr. man, 
est. Vulgatum verum est, Enx. 











A. U. 823. 


A. C. 7. LIBER I. 97 


venditante duce, fϾdis pactionibus adversus possessores 
dgrorum et magistratus civitatum , adeo minaciter, ut 
Luco (municipium id Vocontiorum est ) faces admo- 
verit, donec pecunia mitigaretur. Quotiens pecuniæ 
materia deesset, stupris et adulteriis exorabatur. Sic ad 
Alpes perventum. 

LXVIL Plus prædæ ac sanguinis Cæcina hausit. Ir- 
ritaverant turbidum ingenrum Helvetü, Gallica gens, 
olim armis virisque, mox memoria nominis clara , de 
cæde Galbæ ignari, et Vitellii imperium abnuentes. 
Initium bello fuit avaritia ac festinatio unaetvicesimæ 
Jegionis. Rapuerant pecuniam missam in stipendium 
castelli , quod olim Helvetii suis militibus ac stipendiis 
tuebantur. Ægre id passi Helvetii, mterceptis epistolis, 
quæ nomine germanici exercitus ad pannonicas legiones 
ferebantur , centurionem et quosdam militum in custo- 
dia retinebant. Cæcina , belli avidus , proximam quam- 

88. Avaritia ac festinatio. Malim infestalio, transpositis literis. Sed hæc duo vo- 
cabula etism eonjunguntur H. 3, 50, festinatio atque aviditas præpediebant, Mox 
pro quod olim Helvetli, lege quod soli. olim proxime præccssit. — 89. Proximam 
guamgque culpam. Lege proximum quermique culpæ. Ann, 4, 27, proximos audaciæ 


in urbem traxit, Vide Phædrum 1, 10. et nos ad Val, Flacc, 3, 392. et ad Vell. Pa- 
terc. 2, 114. Affinis cuipæ Val. Max. 8, 4. Cicero sæpe. 


Luco. Augusti scilicet. Plio. 3,5. 

Pecuniæ materia. Non intelligam 
occasionem, prætextum postulande : 
sed facultatem dandæ : ubi non posset 
pecunia obinopiam dari. Copula ante 
stupris abest a Flor. ed. pr. recteque 
delevit Pichena, ut dudum volue- 


rant viri docti. (Faernus, Acid. } 


Enx. Bud. copulam habet. 

Olim armis. Sic recte correxit 
Rhen.Ante edd. omnes,Guelf.(Bud.) 
Soli in armis. Eax. 

Clara. Sic Bud. male ex Agr. clari 
probat Hemsius. 
Festinatio undevicesimæ legionis. 
3e | 


Ut supra narravit, Cæcina unicam 
legionem habuïit ,eamque XXI. Quis 
igitur hæreat, quin hic scribendura 
unaetvicesinæ? Didici postea sic esse 
in Flor. Lres. Guelf. a pr. man. unius 
et vic. Ed. pr. (et cod. Bud. ) unde 
et vic. quod factum ex una et vic. 
facile patet. Mox rapuerant, Flor. 
(Bud. ) Guelf. edd. ante Rhen. om- 
nes. In hujus ed. irrepsit, vitio ope- 
rarum, repuerunt, idque propaga- 
tum. Vetusrestituit Pichena. Enx, 

Retinebant. A gr. detinebant. Hein. 
sio placet. 

Proximam quamque culpam. Hcin- 


7 


A. U. 833. 


08 HISTORIARUM rs 
que culpam, antequam pœniteret, ultum ibat. Mota 
propere castra : vastati agri : direptus longa pace in 
modum municipii exstructus locus, amϾno salubrium 
aquarum usu frequens : missi ad Rhætica auxilia nuntüi, 
ut versos in lesionem Helvetios a tergo adgrederentar. 
LX VIIL Illi, ante discrimen feroces , in periculo pa- 
vidi, quamquam primo tumultu Claudium Severum 
ducem legerant , non arma noscere, non ordines sequi, 
non in unum consulere : exitiosum adversus veteranos 
prœlium, intuta obsidio, dilapsis vetustate moœnibus : 
hinc Cæcina cum valido exercitu ; inde Rhæticæ alæ 
cohortesque et ipsorum Rhætorum juventus, sueta ar- 
mis et more militiæ exercita : undique populatio et cæ- 
des; ipsi in medio vagi, abjectis armis, magna pars saucii, 
aut palantes , in montem Vocetium perfugete. Ac sta- 
tim , immissa cohorte Thracum, depulsi, et, consec- 
tantibus Germanis Rhætisque , per silvas atque in ipsis 


go. Et more militiæ exercita. Lege et romanæ more militiæ, Similis error supra. 


sius corrigebat proximum quemque milites ad differentiam tironum. Sic 


culpæ. Placet GrævioT. 4. ep. Coll. 
B. p. 505. Si ad singulorum pœnam 
pertinet, rectum est. Sed ad id non 
opus bello, nec ad puniendos duces. 
Quod idem ad Valer. FI. 3, 392. 
porro corrigit aut pœnitenliæ , me- 
rito improbat J. Gron. Ex. Hæc 
verba aut pœnitentiæ non leguntur 
in loco Burmanni. 

Direptus [onga pace. Intelligitur 
oppidum Badena in pago Tigurino, 
quod nomen ab aquis salubribus ac- 
cepit. Enx. Heinsius ad Vell. 2, 115. 
pro Locus legi vult vicus ut À. 1,20. 
Sic mox pro arma noscere velit pos- 
cere ,ut6, 34.12, 35. 

Adv. veteranos. latellige veteres 


et alibi. V. index. 

In montem Vocetium. Quidam li- 
bri, PVocetum. And. Schottus noster 
Vogesum reponebat. Quem fateor 
non quidem in Helvetiis esse, sed 
nec longe ab is. Certe Vocetii non 
alibi mentio. Lirs. Focetium Flor. 
Agr. Guelf. edd. pr. vett. quas ins- 
pexi. Putant esse partem Juræ, qua 
hodie Boezberg vocatur. Eux. Bud. 
male Focensium. Mons Vocetius pars 
asperrima est Jurassi. Cf. Cellar. G. 
ant. t. 1, p.226. et d’Anville, Notice 
de la Gaule, p. 714. Frickianæ valli 
imminet. V. Büsching. Male ergo 
Ortelius apud nostrum parabat Fo- 


gesun reponere, 





4. U. 653. 


LIBERL 99 


A. C. no. 
latebris trucidati. Multa hominum millia cæsa, multa 
sub corona venuhdata. Cumque, dirutis omnibus, Aven- 
ticum , gentis caput , justo agmine peteretur, missi qui 
dederent civitatem ; et deditio accepta. In Julium Alpi- 
num, e principibus, ut concitorem belli, Cæcina ani- 
madvertit : ceteros veniæ vel sævitiæ Vitelli reliquit. 

LXIX. Haud facile dictu est, legati Helvetiorum 
minus placabilem imperatorem , an militem invenerint : 
« civitatis excidium » poscunt; tela ac manus in ora 
legatorum intentant. Ne Vitellius quidem minis ac ver- 
bis temperabat : cum Claudius Cossus, unus ex legatis, 
notæ facundiæ , sed dicendi artem apta trepidatione oc- 
cultans, atque eo validior, militis animum mitigavit :ut 
est mox vulgus mutabile subitis et tam pronum in mise- 


o1. Et deditio accepta. Deditione cod. Agric. Benc. 


Cumque dirutis omnibus. Flor. 
(Reg. Lall.) Agr. ed. pr. dirutis. 
Guelf. (Bud. ) edd. Puteol. Beroald. 
etc. diruptis. Lipsius tacite edidit di- 
reptis , nescio unde : quod omnes se- 
cati sont. Dirutis defendit J. Grono- 
vius, et commodum sensum habet. 
Heiusius ad Vellei. 2, 115. etiam d- 
rutis vicis omnibus : quod non neces- 
sarium puto. Si dreptis librisscriptis 
firmaretur, servassem. Nunc anti- 
quam et MSS. lectionem restitui. 
Diruptus factum e dirutus , cui sæpe 
in Hibris substituitur male. V. Dra- 
kenb. ad Liv. 9, 45. Gebhard. ad 
Cic. ep. 4, 5. Eux. Pichena rè di- 
reptis probat. 

Aventicum. Hodie Gallis dicitur 
Avenches. Vid. Cellar. G. A.t.r, 
p. 223. de qua extat elegans Wildii 
libellus.Ens. Sub Constantino jam 
deserta, teste Amimniano, 15, 11. Pris- 
tiai splendoris hodieque vestigia ex- 
tant, de quibus v. Schmidt, Rec. 


d'Antiq. trouvées à Avenches, etc, 
in-4. Berne, 1960. et Ritter, Mém. et 
recueil de ggs. Antiq. de la Suisse, 
in-4. Berne, 1788: 

Claudius Cossus. MS. Oxon. Cor- 
nelius Cossus. quod placebat J. Gro- 
novio. Sane Cossus est cognomen 
Corneliorum , non Claudiorum. Id- 
que et ipse verum puto. Enx. 

AÆApta trepid. In Bud. apta deest. 

Ut est mos vulgo : mutabile etc. 
Sic locum e libris restituimus. M4- 
tabile MSS. Agr. Bud. ( Reg. Lall. ) 
ed. pr. Ex eo mutabilem factum, 
quod ad animum referebant, cum ad 
vulgus pertineret. Atque hinc neces- 
sarium visum Freinshemiv mox cor- 
rigere immodicus , quod ipse ét Gro- 
novii edidere : atque ipse secutus 
essem, si libri in mutabilem consen- 
tirent. Sed interpunctione locus erat 
juvandus. Îta plana et apta omnia. 
Vulgüs mutabile est subitis in utram- 
que partem. Rhenanus hoc non ad- 


Te 


4 e U. 823. 


100 HISTORIARUM à Co 
ricordiam , quam immodicum sævitia fuerit : effusis la- 
crimis, et meliora constantius postulando , impunitatem 
salutemque civitati impetravere. 

LXX. Cæcina paucos in Helvetiis moratus dies, dum 
sententiæ Vitelli certior fieret, simul transitum Alpium 
parans, lætum ex Italia nuntium accipit, « alam Sila- 
nam , circa Padum agentem , sacramento Vitellii acces- 
sisse. » Proconsulem Vitellium Syllani in Africa habue- 
rant : mox a Nerone, ut in Ægyptum præmitterentur, 

-exciti, et ob bellum Vindicis revocati, ac tum in Italia 
manentes, instinctu decurionum, qui Othonis ignari, 
Vitellio obstricti, robur adventantium legionum et fa- 
mam germanici exercitus adtollebant, transiere in par- 
tes : et, ut donum aliquod novo principi, firmissima 

92. Quam immodicus sævitia fuerat. Leg. sœvitiæ. Sic passim noster. Immodicus 
animi supra c. 53. lætitiæ 15, 23. linguæ ut scribo Hist. 3, 53. modicus pecuniæ 
Ann, 3, 72. originis Ann. 6, 39. immodicum cod. Agr. lege , ut est mos vulgo muta- 


bili subitis, et tam prono in misericordiam , quam immodici sævitiæ fuerant vel 
fuerint. Sic infra c. 80. Vulgus , ui mos est , male interpolavit Freinshemius. — 93. Ob 


bellum Vindicis remorati. Revocati cod. Agr. 


vertens, fecit mutabili et prono, 
quod omnes usque ad Freinsh. secuti 
sunt. Ryckius e MS. suo ( Agr. ) 
edidit : ut est mox vulgus. Sed illud 
mox friget. En. Bud. ut est mox 
vulso mutabile. Unde pronum est 
emendare cum Âgr. ut est mox vul- 
gus. quod post Ryckiam recipio cum 
Bip. 

Meliora constantius postulando. 
Lipsius et Acidalius molliora conje- 
cere. Quod est verbum usitatum in 
tali re. Molliora consulta, mollius 
consulere, Livius 3, 50. 30, 7. Noster 
À. 12, 46. Molliora respondens, Et 
infra 4, 32. pro vulgato meliora e 
libris molliora restituit Pich. Sed et 
meliora ferri posse puto. Notum 
illud , Di meliora ! Enx. 


s ‘,° 


ÆAccipit. Alter Flor. et Bud. ac- 
cepit. 

Alam Syllanam. Si vera scrip- 
tura, præfectum Syllam habuit. Sed 
MS. Agr. ( Bud.) ed. pr. habent Sï- 
lanam hic et alibi : quod melius vi- 
detur quibusdam. At esse deberet 
Silanianam. Certe mox Silaniani : 
quamquaun in his formis non sunt 
satis constantes scriptores. Enx. Bip. 
emendant Silanam , forsan a Silio 
Italico dictam, de quo Hist. lib. 3, 
cap. 66. 

Revocati. Sic MSS. edd. vett. ante 
Rhen. quem omnes præter Ryckium 
secuti, remorati edidere. Vetus cum 
Ryckio restituimus. Supra c. 6. op- 
primendis Vindicis cœptis revocave- 
rat. Enx. Bud. renora. 





{ 
A. U. 821. 


Cu. LIBER LI. 101 
Transpadanæ regionis municipia, Mediolanum, ac Nova- 
riam , et Eporediam , ac Vercellas, adjunxere : id Cæcinæ 
per ipsos compertum ; et, quia præsidio alæ unius latis- 
sima pars Îtaliæ defendi nequibat, præmissis Gallorum, 
Lusitanorum , Britannorumque cohortibus, et Germa- 
norum vexillis, cum ala Petrina, 1pse paullulum cuncta- 
tus, num Rhæticis jugis in Noricum flecteret , adversus 
Petronium, (urbis) procuratorem, qui concitis auxiliis, 
et interruptis flaminum pontibus , fidus Othoni puta- 


94. Petronium urbis procuratorem. Urbi cod. Agr. et Flor. Forte Twpüil. pro Tur- 
pilianum. quod Petroniæ gentis cognomeu. 


In Alpe Graia ipse. Male huic 
loco esse jurem apud omnes censores. 
Pugoat historia, pugnant libri. De 
historia , quid certius quam Cæci- 
nam non Graio monte sed Penino 
in fuliam venisse? Tacitus supra 
Gr. Cæcina propiore transitu Peni- 
nis jugis digredi jussus. Et paullo 
infra : Penino subsignanum militem 
itinere et grave legionum agmen tra- 
duxit. Atqui diversi et dissiti hi tran- 
sitas. Jam libri longe abeunt ab hoc 
scripto. Farnesianus in alpe triaria, 
sicut et Hispanus : Budensis in alpe 
trianna : optimus Vatic. cum alpe 
tarina : ex quo ego, ala Taurina : 
Savilius, Petrina. Et certe Taurina 
jam cum Valente in Italiam iverat. 
(V. c. 64. ) Ergo Savilio assentior 
et libens. Lrrs. Probant Mercerus, 
Pichena : recepit Freinsh. Ryckius 
tamen T'aurina prætalit e MS. Agr. 
ratus plures Taurinas alas fuisse : ut 
alia apad Valentem , alia apud Cæci- 
nam, fuerit. MS. Guelf. consentit 
Vaticano : ed. pr. alpetriarina. Erx. 
Ala Petrina occurrit et infra 4 , 40. 
in partibus Vitelliaiis. Comparet 
etiam in lapide ap. Grut. p.592, 3. 


Ab equitibus illustribus , quibus 
Petranomen, dictam auguratur Bro- 
terius. 

Petroniumurbis procuratorem. Cu- 
jus urbis? immo totius Norici procu- 
rator erat, non uoius alicujus oppidi. 
Vertranius Maurus JCtus emendat , 
urbis pre fectum sive prætorem.Haud 
recte, Quæ enim ejus partes in No- 
rico? Ego vero aut oblita ea voce 
scripserim, Petronium procuratorem, 
aut mutata, Petronium ibi procurato- 
rem. Vetus quidem lectio urbi habet : 
quod depravatum facile ex ubi vel 
tbi. Lrrs. Probat Pichena, opportune 
Maudans ex H. 2, 16. trierarchum 
Liburnicarum ibi navium. Fresh. 
etiam conjiciebat Urbicum, quod 
Reinesius probabat. Ad hunc modum 
et alia conjicere licet. Illud certum, 
urbis vitiosum esse. Ed. pr. etiam 
habet urbi. Enn. Bud. urbis. Savilius 
putabat, urbem pro civitate poni. 
Bip. conjecturas cumulant ; forsan 
Viruni legendum. Rectius spuriam 
vocem uncis includunt. Gutherius 
de Off. dom. Aug. 3, 18. procura- 
torem Romæ intelligit, qui alias ra- 
tionalis urbis Romæ dictus. 


A. U. 823. 


102 HISTORIARUM à C. 70. 


batur. Sed metu, ne amitteret præmissas jam cohortes 
alasque, simul reputans, plus gloriæ retenta Italia, et, 
ubicumque certatum foret, Noricos in cetera victoriæ 
præmia cessuros , Penino subsignanum militem itinere, 
et grave legionum agmen hibernis adhuc Alpibus tra- 
duxit, 

LXXI. Otho interim, contra spem omnium, non 
deliciis , neque desidia torpescere : dilatæ voluptates, 
dissimulata luxuria, et cuncta ad decorum imperïi com- 
posita : eoque plus formidinis adferebant falsæ virtutes 
et vitia reditura. Marium Celsum, consulem designa- 
tum , per speciem vinculorum, sævitiæ militum sub- 
tractum, acciri in Capitolium jubet; clementiæ titulus 
e viro claro, et partibus inviso, petebatur. Celsus, cons- 
tanter servatæ erga Galbam fidei crimen confessus , 
exemplum ultro imputavit ; nec Otho, quasi ignosceret , 








AÆAccessuros. Covarruviæ lJiber et 
priscæ ceditiones cessuros. Lres. Sic 
et Guelf. ed. pr. Æccessuros est a 
Rhenano (e Bud.), Cetera MS. Guelf. 
(Bad.) ed. vett. Pro quo Freinsh. 
induxit ceteræ. MS. Agr. ed. pr. in- 
certa (inde Heins. in certa). An fuit 
Noricos universæ victoriæ præemia 
accessuros : i. e. ut præmia ? Enx. 
Restitui cetera. sic et Brot. et Bip. 

Subsignanum militem. De subsi- 
gnanis vid. dicta ad 4, 33. Enx. Cf. 
et À.r,70. 

Hibernis adhuc nivibus. Tidem li- 
bri, hibernis adhuc Alpibus. Quod 
interpretor Sallustiano verbo, Alpi- 
bus adhac hiemantibus. Poeta etiam 
vetus eo sensu dixit : Jupiter hiber- 
nas cana nive conspuit Alpes. Lies. 
ÆAlpibus Flor. Reg. ( Bud. ) ed. pr. 
Ceteræ usque ad Pichenam nisibus, 
quod et Guelf. hsbet. Erx. Vetus 


poeta Furius est Bibaculus. V. vet. 
schol. ad Horatii Sat. 2, 5, 41. et 
Quinctil. 8, 6, 17. 

Æzxemplum ultro imputavit, . e. 
Ita locutus est, ut demonstraret, 
exemplum fidei a se editum gratum 
esse Othoni debere : tantum abesse, 
ut iram ejus meruerit : interesse enim 
et ipsius, fidos amicos habere ; ta- 
lemque se in ejus amicitia futurum, 
qualis in Galbam fuisset. Sententia 
hæc et aliis in tali tempore usurpata, 
ut Herodi post Actiacam pugnam 
Cæsarem Octavianum Rhodi adeunti 
ap. Joseph. A.J.15, 10. Add.Freinsh. 
Exx. Bud. impetravit. Id se scripsisse 
Rhenanus testatur, sed in textu vul- 
gatum legitur. 

Nec Otho quasi ignosceret. Frons 
aliqua sententiæ appareat : sed , si 
excutias, vauæ et falsæ. Censeoemen- 
dandum : sed nec hostis metu, recon- 











A. U. S23. 
A. C. no. 


LIBER I. 


103 


sed , ne hostis metum reconciliationis adhiberet, statim 
inter intimos amicos habuit, et mox bello inter duces 


95. Ne hosti metum reconciliationis adhiberet, MSS. Pichenæ sed ne hostes me- 
tmeret conciliationis edhibens. Budensis metu reconciliationis adhibens. Agric. sed ne 
hostes meltueret adhibens statim inter. Lego, sed ne hosti svem mutuæ reconcilia- 
tionis adimeret. mutua formido Ann. 3, 99. dissimulatio Agric. 6. mutua asseveratio 
Ann. p. 555. Sie ibi forte legeadum. mutua ignorantia mox c. 75. 


ciliationi se adhiberet. Duo videlicet, 
cum Celsam sibi jungeret, Otho ca- 
vit. Ne aut ignoscere videretur , ut 
in vero magnoque crimine : aut ne 
hosiis, id est, Vitellii metu, adscis- 
cere sibi virum nobilem et fortem. 
Itaque nec obnoxium habere eum 
voluit, nec suspensum : sed statim 
assampsit inter intimos amicos. Plu- 
tarchus comitatem hanc ita narrat 
c. 1. Kexsüoas Mépior Kixoor æy Sara 
œpèc adTOr, homacaro naej dei y Ta 
PraarSpéTes, nai mapenéhect Tic 
aities imiaSie Sas paæxror , à The 
aPicées prnpuorséar. Hæc talia acu- 
mina frustra multis verbisapprobem 
its, qui non tales. Lies. Non placuit 
viris doctis Lipsii correctio : nec mihi 
probatur. Sed non magis ab aliis pro- 
Jata placent. Freinshemius correxit 
hosti , et sic editum inde rb illo tem- 
pore, hoc sensu , ne Vitellius, quem 
allicere oblata pace tentabat, c. 74. 
metu abalienaretur , scil. ne non re- 
conciliaretur sibi ex animo. Sed recte 
monuit Ryckius, id non esse, metum 
reconcikliationisadhibere. Nam id est, 
minarireconciliationem.Ceterura illa 
sententia esset bona. Nec Ryckii con- 
siliam probandum, qui e MS. Agr. 
recepit : sed ne hostes metueret, con- 
ciliationes adhibens, quod et Pichena 
in MS. reperit. (nisi quod ibi con- 
ciliationis ) et fere est in ed. pr. sed 
ne hostes metuere, concilationis ad- 


kibens.Veram male vir doctiss, hostes 


proinimicisaccipit,quodiatinitasnon 


patitur. Et tamen alii in hac lectione 
intelligi non possunt. Itaque veterum 
lectionem servavi. In MS. Guelf, 
quasi post metum reperitur. An fuit : 
ne hostis metum ( falsæ vel fictæ) 
reconciliationis adhiberet sc. Celso, 
aut omnino omnibus : hoc sensu : 
Verebatur , ne, si Celsum non ex- 
quisita humanitate tractaret , hostis 
Vitellius averteret ceteros ab Otho- 
ne, suspicione fictæ reconciliationis 
admovenda animis. Aut (ut Freins- 
bemio visum) ne hostimetum (falsæ ) 
rec. adh. ji. e. ne Vitellius, cognita 
Celsi fortuna, metueret , ne et illa 
reconciliatio fa!sa esset , quam sibi 
Otho offerret. Illud melius puto. 
Metum alicujus rei adhibere , est in- 
jicere, movere metum ejus, efficere, 
at aliquis quid metuat. Et sic dixere 
Cicero de Or. 2, 45. Quinetil. 1, 3. 
ut ostendit jam Elsnerus, refellens 
Trilleri conatus , in schediasm. Crit. 
p- 79 : (Dat scil. Ne hosti metus re- 
conc. adhæreret , vel ut hosti metum 
reconc. adimeret, vel ne hostus m. 
rec. adhiberet. ) Ipse tamen aberrans 
in eo, quod hostis nomine Celsum 
intelligit. Hostes sunt, quibuscum 
bellam gerimus, imimici, quibuscum 
odia exercemus. Sed in hoc hodie 
bhomines facile errant, vernaculæ 
finguæ consuetudine decepti. Porro 
ficte reconciliaiam gratiam dixit Cic. 
ep. 3, 12. Erx. In loco Cic. citato 
non est metum sed motum adhibere. 
Bud. hic ita : sed ne hostis metu re- 





À. U. 823. 


104 HISTORIARUM A. Gr. 
delegit ; mansitque Celso, velut fataliter, etiam pro 
Othone fides integra et infelix. Læta primoribus civita- 
tis, celebrata in vulgus Celsi salus, ne militibus quidem 
ingrata fuit, eamdem virtutem admirantibus , cui iras- 
cebantur. 

LXXIT. Par inde exsultatio disparibus caussis con- 
secuta, impetrato Tigellini exitio. Sophonius Tigel- 
linus, obscuris parentibus, foœda pueritia, impudica 
senecta, præfecturam vigilum, et prætorii et alia præmia 
virtutum , quia velocius erat vitiis adeptus, crudelitatem 
mox, deindeavaritiam, et viriliascelera exercuit, corrupto 

96. Quia velocius erat vitiis adeptus, Lege via velociore vitiis adeptus. Contra 
segnis vin a me restituta Statio. H. 2, 2, adductioribus spaiiis, Ann. 1, 54, alia 
Tiberio morum via. hariolo velocior apud Phædram 3, 3. Qua velocius cod. Agr. 


Tum mox ut virilia scelera , quæ fœda justa juventuti ac senectæ ejus opponantur, 
Utramque pathicam fuisse virilia scelera demonstrant. Sic Ann, 6, 5. restitui incertæ 





virilitatis. Justinus 2=, 2, puer sceleraiam virilemque sumit audaciam. 


conciliationis adhibens. Ynde KRhen. 
effingebat : seu hostis metu reconci- 
liationi adnivens. Satis ingeniose. 
. Reg. Lall. sed hostes metuere conso- 
lationes adhibens. Gronovius Freins- 
bemium sequitur. Bip. emendant : 
sed, ne hostis metueretur, concilia- 
hones udhiberet. Ceterum cum nos- 
tro cf. hic Dio 64, 7. * V. Dureau de 
Lamalle. 

Inter intimos. Sic edidit e MS. 
Agr. Ryckius, pro vulg. intra. Con- 
sentit cd. pr. itaque et ipse recepi. 
Erx. Bud. tra. 

Fides integra et infelix. Acida- 
lius corrigit felix , quia et a Vitellio 
veniam accepit et consulatum ser- 
vavit, ute2, 60. patet. Sed infe- 
dix, quod omnes libri habent , refe- 
ram huc, ut coactus fatis iniquis 
fuerit transire ad amici hostem, 
perdiderit amicum, et sperare sive 
accipere Coaclus salutem ab hoste. 


Mox bene Rhenanus ( ex ingenio ) 
correzit prümoribus. MSS. et edd. 
vett. omnes pro moribus. Enx. 
Eandem virtutem admirantibus. 
Est vera et notabilis gnome, atque 
eadem in Livii 1. 5. de Camillo : Sed 
severitate imperü victi, eandem vtr 
tutem et oderant et mirabantur. Lres. 
Paullo post quia omnes scr. et edd. 
Ursinus, Muretus etc. maluere que. 
frustra. Ern. Bud. quia. et paullo 
ante præfecturam vigiliarum. 
Virilia scelera. Facinora auda- 
ciam virilis ætatis desiderantia, ut 
cædes et similia. Mox ac proditor 
abest ab MS. Reg. et ed. pr. quam 
Gruterus romanam vocat. {non a 
Bud. } Sane Tigellinus deseruit Ne- 
ronem , non prodidit , nisi hoc sensu, 
quo dicitur prodere, pro deserere. 
Sed consuetudinem secutus esse po- 
tuit Tacitus, quæ hæc verba liben- 
ter conjunxit. Si tamen alius Liber 





A. U. 823. 


À Con LIBER [L. 10 


ad omne facinus Nerone ; quædam ignaro ausus, ac pos- 
tremo ejusdem desertor ac proditor. Unde non alium 
pertinacius ad pœnam flagitavere , diverso adfectu , qui- 
bus odiuin Neronis inerat, et quibus desiderium. Apud 
, et qu P 
Galbam T. Vinii potentia defensus, prætexentis, « ser- 
P  P ) 

vatam ab eo filiam : » et haud dubie servaverat, non 
clementia, quippe tot interfectis, sed effugio in futu- 
rum; quia pessimus quisque, diffidentia præsentium 
mutationem pavens, adversus publicum odium priva- 
tam gratiam præparat ; unde nulla innocentiæ cura', sed 

97. Unde multa innocentiæ cura. Scribe tuendæ nulla innocentiæ cura , sed vice 
ümpunilatis. Est sesti casus. Sic alibi tuendeæ libertalis, ad tuendam plebem , tuendum 
Junus, Vice, ut Ann. 6, 21, qguæ direrat vice oraculi accipiens. vice sermonum 


Virgil. 6, 535. mutuz impunitaie. Sueton. Celig. 22, vicibus. Plinius Ep, 4, 19, 
nam cum maitrem meam parentis vice dilexeris , meque a pueritia , statim formare 


solebas. Sic MS. Med. non loco venerarere. Vide infra c. 84. 


consentiret, facile proscriberem hæc 
verba. Erx. 

Sed effugio in futurum. Ed. pr. 
(et cod. Bud.) efugium. Non ab- 
horret a Taciti more. Supra c. 44. 
non honore Galbæ , sed tradito prin- 
cipibus more, munimentum ad præ- 
sens etc. Mox Grutero suspecta ver- 
ba mutationem pavens, tanquam a 
Hbrariis orta : quia redundant. Hoc 
verum. Sed non propterea insititia 
verba sant , ut alibi jam dixi. Nimis 
multa resecanda forent. Enx. 

Præparat : unde nulla innocen- 
tiæ cura sed vitæ impunitatis. Non 
mutant libri, nisi quod , vices im- 
punitatis, habent. Totum locum le- 
go : privatam graliam præparatum 
it : nulla innocentiæ cura , sed vice 
suæ impunitatis. Palmerii etiam con- 
jectura haud improba: privatam gra- 
tiam præparat undeunde : nulla, etc. 
Undeunde Latinis valet ôwoSsroûr. 
Quod autem ad sententiarn ; pulchra 

\ 


est et usu sæpius probata. Ita Dio 
notat 48, 30. cum Menas præfectus 
Sext. Pompeiïi in mari Helerum ce 

pisset, libertum Cæsari admodum ca- 
rum , statim sine pretio remissum. 
qui beneficium hoc multo ante apud 
Cæsarem deponebat, et perfugium 
sibi, si res ita ferret, apud eum præ- 
parans. Lrrs. Alii aliter locum ten- 
tant. Antiqua lectio est vices ièmpu- 
nitatis, quam et MS. Agr. cdd. ante 
Rhen. omnes habent , et restituit 
bene Freinsh. Sensus est : ea res fa- 
cit, ut homines non tam innocentia 
saluti suæ consulere studeant, sed 
fiducia vicis sibi reddendæ : ipsos 
impunitatem aliis impetrasse, sibi 
vicem reddituros, qui potentes es- 
sent, si qua mutatio ingruat. Bona 
et clara sententia. Rhenanus (e Bud.) 
edidit vitæ impunitatis, quod est 
etiam in Guelf. et edd. inde a Rhe- 
nauo omnibus usque ad Freinsh. 
Etiam abbi vicis mentio in hac re. 


A.U. 8533. 


106 HISTORIARUM C7. 


vices impunitatis. Eo infensior populus, addita ad vetus 
Tigellini odium recenti T. Vini invidia : concurrere e 
tota urbe in palatium ac fora, et, ubi plurima vuloi 
licentia, in circum ac theatra effusi , seditiosis vocibus 
obstrepere : donec Tigellinus, accepto apud Smuessanas 
aquas supremæ necessitatis nuntio, inter stupra COnCcu- 
binarum et oscula et deformes moras, sectis novacula 
faucibus, infamem vitam fœdavit etiam exitu sero et 
inhonesto. 

L'XXIIT. Per idem tempus expostulata ad supplicium 
Galvia Crispinilla variis frustrationibus, et adversa dis- 
simulantis principis fama, periculo exempta est : ma- 


93. Infamem vitam fœdavit eliam exitu sero et inhonesto. Lege sævo vel fero. 
Sed sævo præstat. Forte etiam æquavit. Sic supra c. 3, pares exitus. Puto, infamem 
vilam exæquavit exitlu tam sævo el inhonesto , vel exilu tam fœdo. feda mors Li- 


vins 42, 28. de Q. Fulvio Flacco, 


À. 13, 20, Impunitas vitæ simpli- 
citer pro scelerum , non satis placet. 
Enx. Boxhorn. conjectabat vitæ et 
impunilatis. 

Seditiosis vocibus. Bud. seditionis. 

Sinuessanas aquas. Male vulgo, 
Suessanas. Libri scripti docent et 
Plutarchus in hac ipsa re c. 2. 
"Ereuder oùr à aûror 6 "OSer sic 
Toùs mepi Zsréercar æypotc. Âquæ 
autem eæ inter salubres hahitæ. Pli- 
pius 31,4, In eademCampaniæ re- 
gione Sinuessanæ aquæ sterilitatem 
Jeminarum et insaniam uirorum abo- 
lere creduntur. Et quia ad vitia mu- 
liebria : ideo in Martiali 11, 8, Di- 
ceret hystericam se .forsitan altera 
mœcha In Sinuessano velle sedere 
sinu. Sed et Claudius apud Tacitum 
12, 66. refovendis viribus mollitie 
cœli et salubritate aquarum , Sinues- 
sam perrexit. Lirs. Ed. pr. Sumessa- 
nas aquas, quod manus Lipsio an- 


tiquior correxit Siruessanas. Enx. 
Bud. Suessanas. 

Galvia Crispinilla. Calvia verras : 
an etiam, ministra ? nec tamen illad 
damno. Ceteram hæc Calvia a veste 
Sporo fuit et ejus custos. Breviarium 
Dionis, in Nerone 63, 12, Xæpie d'à, 
6 re TToatxassTos nai Kaovia Kp:o m3 
SAXE Eyes, imépSour, icbrour ar 
êce ived'iyero® ixeîros jabr àv 73 Péu, 
adra d') ueré Te Toù Néporas nai perà 
Tüc Xabimne roù Zmépou. Tèv re yàp 
Duraxir aUToU, xai TÂr ÉFITPO NAT 
TT Mipi 60 TT, xeÏTEp ‘pur xai 
imiQaris cÜre , irexioleuro , ne di 
are mäarres med üoro. Vides ex ea 
nota, quid feminæ Calvia hæc fue- 
rit, et cur populo exosa. Lrrs. Gal- 
via MS. Guelf. (Bud. } edd. Puteol. 
seqq. Ed. pr. Galliva. Eadem Cris- 
pinilla, ut Guelf. ( Bud.) ed. Rhen. 
sqq. at ceteræ ante Rhen. Crispilina : 


male. Enx. 
J 


A. U. 825. 


AC. LIBER I. 107 
gistra libidinum Neronis, transgressa in Africam, ad 
instigandum in arma Clodium Macrum , famem populo 
romano haud obscure molita, totius postea civitatis gra- 
tiam obtinuit, consulari matrimonio subnixa , et apud 
Galbam, Othonem, Vitellium illæsa : mox potens 
pecunia et orbitate, quæ bonis malisque temporibus 
juxta valent. | 

LXXIV. Crebræ interim, et muliebribus blandi- 
mentis infectæ , ab Othone ad Vitellium epistolæ, offe- 
rebant « pecuniam, et gratiam , et quemcunque quietis 
locum prodisæ vitæ legisset. » Paria Vitelliusostentabat, 


99. Famem populi r. Po R. cod. Agr. Lege omnino populo romano. — 100. Con- 
sulari matrimonio innixa. Malim ego innexa. Ann. 6, 36, innecti per affinilates. 
— 101. Offerebant, Afferebantur cod. Agr. offerebat Pichena ex conjectura. Lego, 
Epistolæ adferebantur. Pecuniam el gratiam etc. paria Vitellius ositendebat,. vel, 
quod malo, ostentabat, cum cod. Agr. quo tota periodus referenda. Et sic passim 
Tacitus. paria Vitellius ostentabat ac Otho. Ann. 4, 4o. Tiberius ad Sejanum, quibus 


neccssitudinibus ie mihi immiscere parem. 


Ad instigandum in arma. Quæ sc. 
pro Nerone ulciscendo caperet. Mox 
edidi populo rom. ut voluit Acida- 
lius , ex ed. pr. Vulgo populi r. Sic 
etiam ante e MS. Agr. Ryckius (et 
Heins. ) Ensx. Bud, populi r. 

Consularimatrimonioinnira, MS. 
subnixa. Sed vulgatam prætulit Pi- 
chena. Ego vero alterum, quod sensu 
prægnantius : nam subnixa dicit pro 
superba , elata. Ut apud Silium 
Varro Subnixus rapto plebeis mune- 
ris ostro. Gnow. Atque etiam alibi 
noster subnixus cognationibus et si- 
milia dixit, non uno loco. Itaque, 
cum idem sit in ed. pr. et MS. Agr. 
cum Ryckio recepi. ( Bud. innira. ) 
Mox a MS. Bud. aberat temporibus. 
Rhenavus intelligebat hominibus. 
Non credo bonis hominibus dici , nec 
apad bonos viros ista que atque 


apud malos valere. Sed et bonis tem- 
poribus ista valuere , ut Augusti. V. 
Ann. 3, 25. et ibi Lipsius. Enx. 
Crebreæ interim etc. Blandimentis, 
quod Rhen. (e Bud. ) edidit, etiam 
ed. pr. non blandiiis. Mox offere- 
bant p. et g. est a KRhen. { ex inge- 
nio. ) Sed MSS. (in his et Bud.) et 
edd. ante offerebantur , pecuniam 
etc. Pichena conjecit : episto/æ. Of- 


ferebat pecuniam. Bene. V. ad 3, 8r. 


ex quo loco hunc emendandum cum 
Pichena etiam J. Gronovius puta- 
bat. Forte etiam non male Offere- 
bantur pecunia et gratia. Mox osten- 
tabat , quod Ryckius (e cod. Agr.) 
pro ostendebat edidit , est et in ed. 
pr. etest Tacito usitatius. Exx. Bud. 
ostendebat, 

Pecuniam et gratiam. Immo et 
societatem imperii Dio 64, 10. 


A. U. $33. 


HISTORIARUM A. C. 70. 


primo mollius, stulta utrimque et indecora simulatione : 
mOX , quasi rixantes , stupra et flagitia invicem objecta- 
vere : neuter falso. Otho, revocatis quos Galba mise- 
rat legatis , rursus alios ad utrumque germanicum exer- 
citum, et ad legionem italicam, easque quæ Lugduni 
agebant copias, specie senatus misit. Legati apud Vi- 
tellium remansere, promptius quam ut retenti videren- 
tur. Prætoriani, quos, per simulationem officii, legatis 
Otho adjunxerat, remissi, antequam legionibus misce- 
rentur. Addit epistolas Fabius Valens, nomine germa- 
nici exercitus, ad prætorias et urbanas cohortes, de 
viibus partium magnificas et concordiam offerentes. 
Increpabat ultro, «quod tanto ante traditum Vitellio 
imperium ad Othonem vertissent. » Ita promissis simul 
ac minis tentabantur ; « ut bello impares , in pace nihil 
amissuri : » neque ideo prætorianorum fides mutata. 
LXX V. Sed insidiatores ab Othone in Germaniam, 
a Vitellio in urbem missi : utrisque frustra fuit : Vitel- 


108 


102. Specie senatus misit, Forte senalus consulti, — 103. In pace nikil amissuri. 
Ita pace etc, Et sic Acidalius. — 104. Fides mutata. Mutari cod. Agr. Bene. 


Primo mollius. Bud. præmittit 
Pocontiorum , quod Rhen. forsan in 
vacationem mutandum conjiciebat. 
Credo, librarium per errorem in 
c. 66. recidisse. 

Rursus alios. Recepi alios , quod 
MSS. ( Bud.) Guelf. Oxon. Agr. 
edd. ante Rhen. omnes habent, et a 
Rhenano tacite omissum est. Erx. 

JIncrepabat ultro. Sic edidi ex ed. 
pr. ut covjecerat Rhenanus. Ad epis- 
tolas retulere verbum librarii, ut 
ante. Similis lapsus 3, 8r. Vulgo : 
increpabant. Enx. Sic et Bud. 

Tunto ante. Majora verba quam 
pro re. Nam intervallum sane, inter 


Vitellii Othonisque imperium, exi- 
guum. Jurarunt enim Germanici 
exercitus in Vitellii nomen kalendis 
jaouariis : at postridie idus Galba 
cæsus , et princeps factus Otho. Ita 
pauci dies interfuerunt , et aut mi- 
litum aut Taciti adsertio non us- 
quequaque cauta. Lars. Vitelliam 
inferior exercitus postridie kalend. 
jan. salutavit imperatorem; supe- 
rior JIL. non. jan. c. 57. Galba cæ- 
sus XVIII. kal. febr. c. 27. Eo adhuc 
vivo nuntius de Vitellio Romam 
adlatus. c. 14. et 50. Militi longam 
id spatium visum, quo alios præve- 
nisset. 





A. U. 883. 


Ne LIBER IL 109 


Lanis impune, per tantam hominum multitudinem , 
mutua ignorantia fallentibus : Othoniani, novitate vul- 
tus, omnibus invicem ignaris, prodebantur. Vitellius 
literas ad Titianum, fratrem Othonis, composuit, «exi- 
tam ipsi filioque ejus » minitans, «mi incolumes sibi 
mater ac liberi servarentur. » Et stetit domus utraque : 
sub Othone, incertum an metu : Vitellius victor cle- 
mentiæ gloriam tulit. 

LXXVL Primus Othoni fiduciam addidit ex Illyrico 
nuntius, « jurasse in eum Dalmatiæ ac Pannoniæ et 
Moœsiæ legiones. » Idem ex Hispania adlatum : lauda- 
tusque per edictum Cluvius Rufus : et statim cognitum 
est, conversam ad Vitellium Hispaniam. Ne Aquitania 
quidem, quamquam a Julio Cordo in verba Othonis 
obstricta, diu mansit. Nusquam fides aut amor ; metu 
ac necessitate huc illuc mutabantur. Eadem formido 
provinciam Narbonensem ad Vitellium vertit, facili 
transitu ad proximos et validiores. Longinquæ provin- 
ciæ , et quidquid armorum mari dirimitur , penes Otho- 
nem manebant ; non partium studio; sed erat grande 
momentum in nomine urbis ac prætextu senatus : et 


105, Diu mansit, Forte diu in fide (vel fida) mansit. Sed fides mox sequitur. 
— 106, Huc illuc mutabantur. Mutabant , quod malim more Taciti. 


Omnibusinvicem ignaris. Sic edidi 
e MS. Flor. edd. pr. Puteol. Be- 
roald. Alc. Nec aliter sensus con- 
stat. Ignoti vultus prodidere, cum 
vemo alteram nosset invicem , eaque 
ignorantia suspecta esset. In Rhen. 
editionem (a. 1544) gnaris venit, 
pescio utrum ipso volente, an casu : 
id ad omnes post editos libros pro- 
pagatum. Er«s. Bud. et Reg. Lall. 
item ed. Rhen. 1519. habent ignaris. 

Ad Tüiarnum fratrem. Edd. vett. 


(et c. Bud.) Tutianum. Recte Rhen. 
edidit Titienum (ex ingenio). Enx. 

Et stetit domus utrague sub Otho- 
ne. Tu vero interpunge, stetit do- 
mus utraque. Sub Othone incertum 
an metu. Lies. Groslotius distingui 
volebat post Othone. Erx. 

Ne Aq. quidem. Bud. nec. Sic et 
Agr. Sed Flor. ne. 

Julio Cordo. Alciatns contra codd. 
volebat Manilio Cordo. 

Prætextu senatus. Flor.prætexto, 


110 HISTORIARUM 


occupaverat animos prior auditus. Judaicum exercitum 
Vespasianus , Syriæ legiones Mucianus, sacramento 
_ Othonis adegere. Simul Ægyptus omnesque versæ in 

Orientem provinciænomineejustenebantur. Idem A fricæ 
obsequium, initio a Carthagine orto. Neque exspectata 
Vipstani Aproniani proconsulis auctoritate, Crescens, 
Neronis libertus, (nam et hi malis temporibus partem 
se reipublicæ faciunt ) epulum plebi, ob Iætitiam re- 
centis imperu, obtulerat , et populus pleraque sine modo 


À. U. Ba3. 


e 79 


festinavit. Carthaginem ceteræ civitates secutæ. 


107. Et populus pleraque sine modo festinavit. Lege pleræque. Ac libertus ille. Vid. 


ad Ann. 6,5. 


et mox c. 77. Id recepit J. Gro- 
novius h. 1. non altero ; quod ta- 
men feri debebat, si unica Flo- 
rentino libro fides. Scio etiam in 
aliis auctoribus neutrum occurrere. 
Vid. Oudend. ad Sueton. Cæs. 30. 
ubi et hunc locum laudat. Sed 
cum omnes alii scripti (in his Bud.) 
et edd. habeant prætextu : id ser- 
vavi. De ceteris locis Taciti dein- 
ceps sigillatim videbimus. Nec, si 
in uno loco plures libri consen- 
tient, ad illum locum omnes confor- 
mari debent. Ceterum vid. ad c. 19. 
Enx. | 

Omnesque versæ in Ortentem. Cre- 
do germanum esse. Aliquot tamen 
libri omnesque versus Orientem. 
Lwrs. Ut MS. Pichenæ, Agr. ed. pr. 
Ceteri libri vulgatum tenent. Etiam 
MS. Flor. versam in or. pto versæ. 
Jgitur hoc , ut elegantius quoque, 
prætuli. Enx. Bud. male versus in 
Orientem. Ad rem quod adtinet, 
extant numi Othonis cusi Antiochiæ 
in Syria, itemque Alexandriæ. Cf. 
Eckhel doctr. NN .vet. vol.6. p. 307. 
et vol. 4, p. 56. 


Vipsaniü Aproniani. Fragmentum 
fratrum Arvaliam (ap. Grat. p.118.) 
ADFUERUNT. A. VITELLIUS. M. APO- 
NIUS. SATURNINUS. L. SALVIUS. OTHO. 
TITIANUS. SULPICIUS. CAMERINUS. C. 
VIPSTANUS. APRONIANUS. Îterum : 
ADSTANTIBUS. SULPICIO. CAMERINO. 
MAGISTRO. L. SALVIO. OTHONE. TI- 
TIANO. C. VIFSTANO. APRONIAKO. Et 
sæpius. Gnox. MSS. Agr. Guelf. 
( Bud. ) Edd. pr. Puteol. Beroald. 
Rhen. etc. Vipsani, quod esse pro 
Vipstani etiam alibi A. 14, r. vidi- 
mus. Jtaque cum Ryckio Fipstani 
recepimus. Proconsulis scr. et edd. 
omnes. Enx. 

Partem se reip. fecerat. Interpre- 
tor. Miscuerat se, velut et ipse inter 
curatores ejus et administros. Ita su- 
pra, hoc libro : Non senatus et eques 
modo , quis aliqua pars et cura reip. 
Lirs. Nempe legebatur tum : ram 
in malis tempp. etc. Sic MS. (Bud. ) 
Guelf. edd. inde a Pateol. omnes. At 
MSS. Flor. Agr. ed. pr. Nam et in 
malis…. faciunt. Unde Pichena fe- 
cit, quod nunc editur. Enx. Bud. 


fecerat. 





A. C. 50. LIBER LI. IIT 

LXX VIT. Sic distractis exercitibus ac provinciis, Vi- 
tellio quidem ad capessendam principatus fortunam 
bello opus erat. Otho, ut in multa pace, munia imperii 
obibat : quædam ex dignitate reipublicæ , pleraque 
contra decus ex præsenti usu properando. Consul cum 
. Titiano fratre in kalend. Martias ipse ; proximos menses 
Verginio destinat, ut aliquod exercitui germanico de- 
linimentum. Jungitur Verginio Poppæus Vopiscus, 
prætextu veteris amicitiæ ; plerique, Viennensium ho- 
nori datum, interpretabantur. Ceteri consulatus ex des- 
tinatione Neronis aut Galbæ mansere, Cælio ac Flavio 
Sabinis in Julias;s Arrio Antonino et Mario Celso in 
septembres : quorum honori ne Vitellius quidem victor 
intercessit. Sed Otho pontificatus auguratusque hono- 


Cetere civitates. Bud. multæ c. et 
mox distractis ejus exerc. 

Otho ut in m. pace. Recte monuit 
Freinsb. initium novæ sententiæ esse 
a verbis : sic distractis ‘In prima ed. 
etiam est et Otho. Melius foret at 
Otho : quod etiam præcedens quidem 
videtur desiderare. Enx. 

Ex pres. usu. Sic Rhen. e Bud. 
Legebatur prius et pr. usu. 

Consul ipse. Nempe a XVIII. kal. 
febr. initioque imperii, more impe- 
ratorum solenni, consulatum cum 
principio imperii conjungendi. Mox 
proproximos Guelf. vitiose proprios. 
Item destinabat. Enx. Bud. proxi- 
mos. Idem a Verginio ad jungitur 
cuocta omittit, quod librarii pecca- 
tum male tuetur Rhenanus. 

Pompeius Vopiscus. Sic MSS. et 
edd. omnes ante Lipsium, in cujus 
editiones, tacito ipso, venit Pop- 
pœus, atque inde ad sequentes. 
Pompeius restituit Ryckius. At Flor. 
habet Poppæœus, cujus auctoritate 


hoc nomen defendit J. Gronovius. 
Lipsius ex alio MS. reposuisse vide- 
tur. Nam Flor. lectiones tum non- 
dum viderat, cum primum ederet 
Tacitam. Ex Vat. cod. Lipsium id 
nominis hausisse Bipontini autu- 
mauot. Bud. Pompeius. 

Cælio ac Flavio Sab. Cælius JC. 
de quo Pompon. D. d. de O.J.]. 2. 
$. 46. De Flavio v. c. 46. supra. 

Arrio Antonino. MS. Agr. Arrio, 
ut ed. pr. MS. Guelf. Ærchio : e qua 
scriptura natum #rchia edd. cete- 
rarum ante Rhen. qui edidit e Bud. 
Ario. Antonio omnes vett. (et 
Bud. ) Recte tamen a Lipsio editum 
Antonino : quod verum viri nomen 
est. Fuit avus Antonini Pii imp. v. 
Ryck. ad h. 1. Æntoninus fuisse cog- 
nomen #rriorum, præclare docet 
etiam Vignolius ad column. Anton. 
Pii c. 6. p. 89. f. Enx. Plin. ep. 4, 
3 et 5, 10. Græca Arrü ÆAnionini 
carmina celebrat. 

Honoratis jam senibus. Otho, ina 


113 


HISTORIARUM 


A. U. 823. 
À. C. so. 


ratis jam senibus cumulum dignitatis addidit : et recens 
ab exsilio reversos nobiles adolescentulos avitis ac pa- 
ternis sacerdotiis, in solatium, recoluit. Redditus Cadio 
Rufo, Pedio Blæso , Sevino Pomtino senatorius locus. 
Repetundarum criminibus sub Claudio ac Nerone ceci- 
derant. Placuit ignoscentibus, verso nomine, quod ava- 
ritia fuerat, videri majestatem : cujus tum odio etiam 


bonæ leges peribant. 


108, Cumulumn dignitatis, Culmen cod. Agr. — 109. Cadio Rufo. Candio cod. Agr. 
Forte Canio. Canius Rufus Martiali landatus. 


quit, senibus patram jam honoratis 
( qui sammis olim scilicet essent ho- 
noribus functi aut fungendis desig- 
nati } addidit cumulum dignitatis. 
Quem illum? pontificatus augura- 
tusque , quæ duo vocabula plurativi 
numeri adcusandi casu xa7° iwsËsyn- 
es, quam appositionem vulgo vo- 
cant , adhærent, jungunturque voie 
dignitatis cumulum. Justin. 17, 2, 
In eo bello Lysimachus, amissis ante 
vartis casibus XV liberis, non in- 
strenue moriens, postremus domus 


suæ ruinæ cumulus accessit. Et fir- 


mat planissime Plat. c. 1. Toïe æwo- 
d'ed'ssyuévore ro Niporos TT 4xBa ma- 
csv iThpuos Tàs VRaTIIAc" iepmUvaus 
Ji Toùc na” nauxiar mpolxorTas À 
d'é£ar ixéouuos. Hæc, ne quem ab- 
ducat Jac. Gutherii fiducia in suo, 
honoratis jam insig'ibus. de Jure 
pont. 1,15. Gnox. Mox Bud. male 
aut recens. Agr. culmen dignitatis. 
Sevino Pomtino. Sic nomen hoc 
correximus. Edd. inde a Puteolano 
usque ad Lipsium Pontio, ut ha- 
bet ctiam Guelf. At Lipsius edidit 
Promptinn. Ea est lectio cod. Flor. 
quæ deinde ab omnibus servata est. 
Consonat cod. Agr. (Bud.) ed. pr. 
in quibus est promtius, Sed hodie sa- 


tis constat , in has voces a Jibrariis 
corruptum esse nomen Pormntinus, 
ut plane docet Cortius ad Sail. Ca- 
til. 45. ubi eædem aberrationes in 
libris reperiuntur. Idem docet Dra- 
kenb. ad Liv. 2, 34. 4, 25. ut nullo 
modo hic potuerim hæsitare. Præ- 
terea etiam qui abest a MS. Flor. 
placetque J. Gronovio. Erx. Lipaias 
ex Farnes. proprius et Vat. Promtios 
confecit Promtino. Posset quoque 
legi Pomptinio, ut in lapid. Donia- 
nis, vel Pontinio, ut in Gruterianis. 
Utraque forma in codd. Cicer. ep. 
ad Att. 4, 16. occurrit. Cf. Ernesti 
ind. Cic. Tè qui ante repetundarum 
habet Bud. Sed rectius abest. De 
Cadio Rufo v. 12, 22. De Pædio 
Bleso 14, 18. 

Quod avaritia fuerat, vider: ma- 
jest.tem. Otho Cadium Rufum, Pe- 
dium Blæsum , Sevinum Pompti- 
num restituit, quasi tyrannica ma- 
jestatis lege percuisos, quo innocen- 
tibus injuria facta videretur; ut 
Plerisque , qui tum temporis essent 
ea lege postulati : non autem, ne 
provincialium animi offenderentur, 
ut Pichena suspicatur. Horum immo 
où Aëyos illi, où d° æpsSuôc. Nam qui 
poterant non offendi hoc mimo satis 


# 


À. U. 823. 
A. GC. vo. 


LIBER L 


ë 
113 


LXXVIIT. Eadem largitione civitatum quoque ac 
provinciarum animos adgressus , Hispaliensibus et Eme- 
ritensibus familiarum adjectiones , Lingonibus universis 
civitatem romanam , provinciæ Bæticæ Maurorum ci- 
vitates dono dedit. Nova jura Cappadociæ, nova Africæ, 
ostentui magis , quam mansura. Inter quæ , necessitate 
præsentium rerum et instantibus curis excusata, ne 


memores et gnari veterum dolorum ? 
qui, ut verisimile est , ipsi produc- 
tos in jus fures et depeculatores ne- 
quissimos damnarant ? Ergo, ut dixi, 
horum ille nullam rationem habuit: 
tantummodo suæ et restitutorum 
existimationi consultum voluit, ne 
ipse indignos dignari, illi indigni 
potirieo beneficio viderentur. Gronx. 
Majestatem intellise læsam. 
Hispaliensibus. Sic (tacite) cor- 
rexit Rhenanus. MSS. et edd. vett. 
Hispaniensibus. Enx. Sic et Bud. et 
Agr. 
Familiarum adjectiones. Ita solent 
Romani coloniarum infrequentiæ 
subvenire, nova familiarum aliquot 
adjectione. Livius 43, 17, Postu- 
dantibus a senatu Aquileiensium lega- 
is, ut colonorum numerum augeret, 
rülle et quingentæ familiæ ex SC. 
scriptæ. Lies. Cf. et À. 13, 3r. 
Lingonibus universis. Latet hic 
omnino mendum. Primum enim, 
quis locus Lingonibus (Galliæ ïi 
sunt } inter Hispaniæ populos esse 
potest? Adde, quod Lingones isti 
ipai, primi et præcipui in Othonem 
hostes. Hi, qui Vitellium fovere ; hi, 
qui milites turbidis colloquiis ad bel- 
Jam impulere; hi, qui etiam nanc 
Othonis partes oppugnant viris, ar- 
mis, equis. Undeigitur ïis præmium ? 
Clare aliena et falsa ea vox : et cen- 
seam Hispaniæ aliquam gentem re- 


ponendam : Lusonas , an Illurco- 
nas? an tale aliquod nomen, quod 
param vicinum adhuc reperi cor- 
ruptæ voci. Nec scire fas est omnia, 
ait Lyricus. Tu cogitabis. Lips. Om- 
nes libri in valgato consentiunt. Nec 
rationes Lipsii satis graves videntur. 
Nam nulla necessitas est credendi, 
hispaniensem populum hic a Tacito 
commemoratum : et potuerunt hæc 
delinimenta Lingonibus, ut supra 
germanico exercitui, objici. V. Ryc- 
kius. Erx. Cam Lipsio faciunt Bip. 

putantque se in Langobriga Lasita- 
niæ invenisse medelam, cujus incolæ 
forsan Langones dicti. Conjectura 
perquam scita, cui favet Bud. Lon- 
gonibus. Ceterum per civitatem ro- 
mangm hic jus Latii mtelligendum, 
ut clarius de aliis A. 15, 32. H. 3, 
55. Ryckius censet, improbante 
Spanhemio in orbe romano c. 0. 
et 16. 

Ostentui magis. Sic MS. Gudf, 
ed. pr. Rhen. (e Bud.) et seqq. est- 
que valde usitatum Tacito verbum. 
At Puteol. Beroaldus Ostenta m. q. 
m. Nisi clare tot libri ostentui habe- 
rent, conjicerem ostentata magts, 
Nam haud dubie respexit h. 1. ad il- 
Jud Virgil. Æn. 6, 869, Hunc tan- 
tum ostendent terris di. Enx. Bip. 
præferunt ostenta. Parum interest, 
Mox Bud. creditus sine est. 

Truerque necessitate præsentium 


8 


A. U. ta. 


114 HISTORIARUM 11 


‘tum quidem immemor amorum, statuas Poppææ per 
senatus consultum reposuit. Creditus est etiam de cele- 
branda Neronis memoria agitavisse, spe vulgum alli- 
ciendi; et fuere, qui imagines Neronis proponerent : 
atque etiam Othoni quibusdam diebus populus et miles, 
tanquam nobilitatem ac decus adstruerent, NERONI 
OTHONI adclamavit. Ipse in suspenso tenuit , vetandi 
metu, vel adgnoscendi pudore. 

LXXIX. Conversis ad civile bellum animis, externa 
sine cura habebantur. Eo audentius Rhoxolani , Sarma- 
tica gens, priore hieme cæsis duabus cohortibus, magna 
spe ad MoϾsiam irruperant : novem millia equitum, 

110. Othoni quibusdam diebus, Loge subico üsdem diebus : nempe in ludicro thea- 
eérali. Possis et üsdemn ludi diebus «ù Othoni sapervacuum. ludorum dies Ann. 3, 23. 
lundi Cereales Hist, 3, 55. de militibus locus singalaris, quem esmendamus. Lege et 
ecclamarunt, — 114. Ipse in suspenso tenuit, Sc. aoclaimantes pato. — 112. Magna 


spe ad Méæsiam irruperant. Scribe magna spe addita. Virgilins 10, 363, spes ad- 
dita (menti). Deinde noverm millia equitum ferocia et successu. et ferociora suo= 


cessu cod. Agr. Roctius Acid. ad novem millia, 


rerum et instantibus curis excusata. 
Sic MSS. Flor. Guelf. edd. Puteol. 
Ber. Alkc. ut excusata referatur ad 
inter : aut potius ad inter quæ , quod 
est in ed. pr. Rhen. (e Bud.) sq. At, 
quia in Bud. cod. fuit ezcusatus, 
” Rhenaous edidit excusatis, quod ex- 
pressum est usque ad Lipsium. Ex- 
cusatus habet etiam MS. Agr ed. 
pr. quod ipsurs quoque ferri posset. 
Homines eum vulgo excusabant, 
cum ista faceret, necessitate et cu- 
ris etc. Eux. 

Et fuere, qui imagines Neronis 
præponerent. Plinius 35, 4, Prin- 
ceps tabulam pictam præliï, quo 
Carthaginienses et Hieronem in Si- 
cilia devicerat, proprsuit in latere 
curiæ hostiliæ. Suet. Cal. 41. Hu- 
Juumodi vectigalibus indictis neque 
propositis.Gnox. Proponerent MSS. 


Flor. (Bud.) Agr. Guelf. edd. pr. 
Put. At in ed. Beroaldi irrepsit præ- 
ponerent : Rbenanus (ex ingenio ) 
reponerent maluit ,aliique. Propone- 
rent verum est. Ïn locis publicis in- 
Jussi posuere imagines Neronis. Enx. 

Othoni quibusdam diebus. Quibus 
diebus? et cur hoc ita æopioree ? 
Fortasse Quinquatruum diebus: quod 
scriptum initialibus mode literis 
fuit. Lars. 

Cognoscendi pudore. Malin, agnos- 
cendi, Lis. Sic e Flor. reposuit Pi- 
chena. Sic et ed. pr. En. Bud. cag- 
noscendi. Idem set, uude Rhes. 
mels.… pudore, quod Lipsius alü- 
que recepere. Prius legebatur æe- 
tum... pudorem. — * 1d agnoscend 
respuit J. Fr. Gron. Diat. in Statii 
Silvas. c. 1. p. 5. 


Magna spe ad HMoesiars irruperant. 


A. U. 931. 


A. C. 70. LIBER L. , 115 


ferociora successn et predæ magis quam pugnæ intenta. 
Igitur vagos et incuriosos tertia legio, adjunctis auxi- 
lüs, repente invasit. Apud Romanos omnia prœlio apta : 
Sarmatæ, dispersi cupidine prædæ, aut graves onere 
sarcinarum, et lubrico itinerum adempta equorum per- 
nicitate, velut vincti cædebantur. Namque mirum dictu, 
ut sit omnis Sarmatarum virtus velut extra ipsos : nihil 
ad pedestrem pugnam tam ignavum : ubi per turmas 
advenere , vix ulla acies obstiterit. Sed tum humido die 
et saluto gelu, neque conti, neque gladii, quos prælon gos : 
utraque manu regunt, usui, lapsantibus equis et ca- 
taphractarum pondere. Id principibus et nobilissimo 
cuique tegmen , ferreis laminis aut præduro corio con- 


Ad Mosiam omnes scr. et edd, Post 
et ferocia edd. omnes ante Rhen. is 
(e Bud. ) edidit ex. aic et Guelf. Si- 
militer c. 79. pro et præsenti usu 
rocte editum ex pr. usu, Sed post 
érruperant nou debet esse panctum, 
sed minor distinctio, ut in Guelf, 
Sarmastæ irruperant, aovem millia 

et canssæ irruptionis ferocia, ut ab 
initio, et successus superioris hie- 
mis. Paullo post omnes libri tertia 
Zegio , eamque in Moœsia fuisse patet 
ex H. 2, 94. Savilius frustra conjicit 
tres legiones , quia tres legati con- 
sularia ornamenta accepisse dicun- 
tur. T'ot legiones in Mœsia tum fuis- 
se , verum est, vid. Suet. Vesp. c. 6. 
sed non omnes contra novem millia 
barbarorum cum auxiliis ductæ. 
Una legio cum suis auxiliis sufficie- 
bat. Houos tamen cum legatis om- 
nibus communicatus. Enx. Cod. 
Agr. et ferociora succesm et, Hoc 
Bip. omissa priori copula recepere. 
Recte, ut puto, quos sequor. Ern. 
posuerat vulgatum ex ferocia et suc- 


cessu. Contra Acid. jam emendarat 
Jferocia ex succ. Sed comparativo 
vus modo utitur moster infra 4, 
28. 

Dispersi cupidine p., aut &° 0. 4 
Sic edidit Freinsh. cum ante aut es- 
set post disperai. (Sic et in Bud.) 
J. Gronovius veterem ordinem res- 
tituit ac defendit. Ejus rationes mihi 
non satis faciunt, quas inspiciat , 
qui volet. Freinshemium verum vi- 
disse puto, cum J. F. Gronovio et 
aliis, qui ejus correctionem secuti 
sunt. Enx. Jam Acidalius +6 aut ante 
graves locaverat. 

Virtus velut extra ipsos. Nempe 
in pernicitate equorum, non in anij- 
mo et corporis robore, ut hodie fere 
ie tormentis bellicis. Videtur duc- 
tum a stoicis, qui negabant extrin- 
secus esse debere bene vivendi ratio- 
nes. Enx. 

Advenere. Heins. volebat adsi- 
luere , ut À. 2, 21, vel advolavere. 
Mox Agr. tesimen , ut 1. hoc cit. 

Præduro corio. Sic MSS. et edd, 


8. 





A. UÙ. 833. 


116 HISTORIARUM ns 


sertum ; ut adversus ictus impenetrabile , ita impetæ 
hostium provolutis inhabile ad resurgendum : simul al- 
titudine et mollitia nivis hauriebantur. Romanus miles 
facili lorica et missili pilo aut lanceis adsultans , ubi res 
posceret, levi gladio inermem Sarmatam , (neque enim 
defendi scuto mos est) cominus fodiebat : donec pauci, 
qui prœlio superfuerant , paludibus abderentur. Ibi 
sævitia hiemis et vi vulnerum absumpti. Postquam id 
Romæ compertum , M. Aponius, Mæœsiam obtinens, 
triumphali statua, Fulvius Aurelius et Julianus Titius 
ac Numisius Lupus, legati legionum, consularibus or- 


213. Ubi saævitia h. et vi v. a. Ubi sævitia hiemis et dolore uulnerum absumpti 
cod. Agr. non male. Forteetiam, sævitia hiemis misere et vi vulnerum absumpti, 
| 


vol vi vulnerum misere. 


ommes. Lipsius de Mil. Rom. 3, 6. 
conjecit cornu , quia sic nonnulli de 
Sarmatis tradidere, sed sine caussa, 
ut recte judicat J. Gronovius. Erx. 
Cum Lipsio facit Fabrettus ad col. 
Traj. c. 4. p. 111. 

R. miles facili lorica. MS. Flor. 
facilis lorica. Quod non adeo sper- 
nendum. Ryckius laudat ex nostro 
bene : sagulo leves. Facilis lorica est 
: habilis sine pondere, non molesta 
gestanti militi. Erx. 

Ibi sœvitia, hic miseria. Mutilus 
Jlocus, aut corruptus. Mihi ex sen- 
tentia videatar : illi sœvitia hiemis, 
hi miseria vulnerum absumpti. Junc- 
tim enim cum prioribus legenda. Et 
reliqui confngerunt , inquit, ad pa- 
Judes : quorum alii frigoris vi, ali 
jam læsi, cum nemo curaret, misere 
tabe et pure vulnerum perierunt. 
Lres. Vetus lectio, etiam Guelf. et 
ed. pr. est, ihi sævitia, hic misert- 
cordia vudnerum. Pro eo Rhen. dedit 
miseria vulnerum : in quo miseria 
bene exprimit Græcorum rae;ra- 


piar. Quod nunc editur, est e cor- 
rectione Mureti admodum verosi- 
mili, quam primus recepit Freinsb. 
Ryckius e suo cod. edidit, ubi sœvi- 
tia hiemis et dolore vulnerum ab- 
sumpti. In Mureti correctione sus- 
pectuim esse possit, quod termina- 
tionis cordia nulla ratio habetur. An 
fuit et incuria vulnerum ? cum cu- 
rare vulnera non possent , inopia fo- 
mentoram et remediorum. Et incu- 
riam sicdici vel lexica docent. Cicer. 
Prov. Cons. c. 3. milites.….. incu- 
ria, fume, morbo, vastitate con- 
sumpti. Enx. Mureto recte plaudunt 
Pichena et Acidalius. Ernesti con- 
jectura placet Lallemando. In Bud. 
est mi, 

M. Aponius. Cogn. Saturninus. 
Cf. infra 2, 85. et fragm. Fratrum 
Arval. ad c. 96. supra Julianus Tit- 
tèus 2, 85. Tertius Jul. inde Ryckio 
Tertius Titius Julianus. Legati legio- 
num Vegetio 2, 9, Præ/fécti legio- 
num dicuntur, agebant vices legati 
imp. in Jegione. Sed cf. not. ad c. 82, 





À. U. 83. 


à Ca. LIBER L 117 
namentis donantur : læto Othone et gloriam in se tra- 
hente, « tanquam et ipse felix bello, et suis ducibus 
suisque exercitibus rempublicam auxisset. » 

LXXX. Parvo interim initio , unde nihil timebatur, 
orta seditio prope urbi excidio fuit. Septimam decimam 
cohortem, e colonia Ostiensi in urbem acciri Otho jus- 
serat : armandæ ejus cura Vario Crispino, tribuno e 
prætorianis, data. Is, quo magis vacuus, quiets castris, 
jussa exsequeretur , vehicula cohortis, incipiente nocte , 
onerari , aperto armamentario , jubet. Tempus in suspi- 
cionem ; Gaussa in crimen; adfectatio quietis in tumul- 
tum evaluit : et visa inter temulentos arma cupidmem 
sui movere. Fremit miles, et tribunos centurionesque 
« proditionis » arguit « tanquam familiæ senatorum ad 
perniciem Othonis armarentur : » pars ignari et vino 


Septimam dec. cohortem. Plares 
Ostiæ cohortes, ut Puteolis, quæ 
pumerarentur, ut legiones , et inde 
nomen’ acciperent. Male Phil. a 
Turre ad Inscr. M. Aquilii c. 4, hinc 
septimam decimam legionem facit, 
notatus a Burmanno ad Suet. Oth. 
ce 8. ubi et de dissidio Taciti et Sue- 
tonii in bac re agitur. Er. 

Colonia Ostiensi Scito, eam illic 
perpetuam stationem habuisse ex de- 
creto Claudii. Suet. Claud. 25. Pu- 
eos et Ostiæ singulas cohortes., 
ad arcendos incendiorum casus col- 
docavit. Lips. Præpositionem dele- 
verat (cum Bud. ) Rhenanus, repo- 
suit Pichena e Flor. Est et in Guelf, 
( Agr. } ed. pr. Eux. 

Quietis castris. Quia vigiliæ jam 
tunc constitutæ , et omnes in contu- 
berniis , exceptis Vigilibus. Lirs. 
Mox evaluit omnes libri, nec tentan- 


dum aliquid. Ed. pr. affectio, omissa. 


media syllaba. Enx. Evalesceret sic 
quoque A. 14, 58. Male ergo Ursi- 
nus evadit. 

Visa inter tem. arma. Is affectus 
Homero exprimitur, in Odyssea +, 
292. ubi Ulysses Telemachum monet 
amovenda arma a procis, et caussam 
dat : 

Mémo oivodévTes, Üpiv oThoavrac 

é Ur, 

"AAMMAOUG TPÉTRTI. 

Et caussæ caussam v. 294 : 

esse Aùrèe yèp iDiaxares &rdpæ 

œidupoc. 
Lres, Familias senatorum de servis 
intelligendos, tironum caussa mone- 
mus. Erx. 

Pars ignari et vino graves. Pri- 
mum hæc non divellenda a præce- 
dentibus erant majore interpunctio- 
ne, quibuscum cohærent. Itaque mi- 
norem fecimus, qualis in MS. Guelf. 


Sed idem codex edd. Put. Ber. igna- 


A.U. 8x3. 


118 HISTORIARUM à C7. 
graves : pessimus quisque in Occasionem prædaram : 
vulous, ut mos est, cujuscunque motus novi cupidum : 
et obsequia meliorum nox abstulerat. Resistentera sedi- 
tionitribunum et severissimos centurionum obtruncant ; 
rapta arma, nudati gladii, insidentes equis urbem ac 
palatium petunt. 

LXX XI. Erat Othoni celebre convivium, primoribus 
feminis virisque : qui trepidi, fortuitusne militum fu- 
ror, an dolus imperatoris, manere ac deprehendi , an 
fugere ac dispergi, periculosius foret; modo constan- 
tiam simulare , modo formidine detegi , simul Othomis 
vultum intueri : utque evenit, inclinatis ad suspicionem 
mentibus, cum timeret Otho, timebatur. Sed haud 
secus discrimine senatus, quam suo territus, et præ- 
fectos prætorii ad mitigandas militum iras statim mi- 
serat, et «abire propere omnes e convivio » jussit. Tum 
vero passim magistratus, projectis insignibus, vitata 
comitum et servorum frequentia , senes feminæque , per 


114. Fnsidentes equis. Rectius erit insilientes, Ovid. Past. 3, 535, Nor superest 
tollamur equis urbemque petamus. Paullo ante etiam forte, severissimuwn mozx cen- 
turionum. 


wi, male. Ed. pr. ignari, quodres- mulentus, centurionis ac tribuni san- 


tituit Rhen. (e Bud.) Post cujus- 
cunque recte reddidit Ryckius pro 
cujusque e Flor. Agr. edd. ante 
Rhen. ( qui cujusque e Bud.) Con- 
sentit Guelf. ed. pr. Enx. 

Vino graves. Quippe in cæna jam, 
aut potius a cæna. Ubi autem es, 
vetus disciplina ? Sed vero hæc cas- 
tra urbana et cum urbis vitiis. Lips. 

Severissimum centurionum. Vatic. 
severissimos. Et Plut. c. 3. ixerov- 
sépxas Jéo interfectos scribit. Nos- 
ter tamen etiam infra c. 83. de ano 
tantum : Unus alterve perditus ac 1e- 


guine manus imbuet ? Itaque placeat 
magis hic legi, et severissimum cen- 
turionem, ut proprium nomen ex- 
presserit interfecti. Aut certe in al- 
tero Taciti loco centurionum ac tri- 
buni, scribendum erit. Lrrs. Seve- 
rissimos centurionum etiam Flor. 
Guelf. ed. pr. ceteræque ante Rhen. 
(qui sic etiam e Bud. ) idque resti- 
tuit Pichena. Consentiunt Suet. et 
Plat. Enx. 

Modo constantiam etc. Modo ab- 
est a MS. Oxon. Vid. ad 3, 83. et 
Gron. fil. ad h. 1. Enx. Bud. habet. 





2. w. 823. 


ni LIBER L 119 


tenebras, diversa urbis itinera, rari domos, plurimi 
amicorum tecta, et, ut caique humillimns dliens , in- 
certas latebras petivere. 

LXXXITL Militam impetus ne foribus quidem pala- 
ti coercitus , quo minus convivium irrunrperent , « 0S- 
tend: sibi Othonem» expostulantes : vulnerato Julio 
Martiale, tribuno, et Vitellio Saturnino, præfecto le- 
giomis, dum ruentibns obsistunt, Uudique arma et 
minæ, modo m centuriones tribunosque, modo in se- 
natum universum : lymphatis cæco pavore animis, et, 
quia neminem unum destinare iræ poterant , licentiam 
in omnes poscentibus : donec Otho, contra decus im- 
pern, thoro insistens , precibus et lacrymis ægre cobi- 
buit : redieruntque in castra inviti, neque innocentes. 
Postera die, velut capta urbe, clausæ domnus : rarus per 
fias populus ; mosta plebs; dejecti in terram militur 


Præfecto legionis. À pad Tacitum 
suspiam præfectos leg, octurrere ; 
gere monet Savilius. At ssepe oe- 
Current in inscriptionilius antiquis 
æpud Gruterum et alios : esique de 
Es caput ap. Vegetinm +, 9. At non 
segandum, hunc unumw locum esse 
in mtiquioribus, ubi id nonsen oc- 
currat. Sant, qui tribanum intelli- 
gant. Male. Nam diserte B. ]. à tri- 
buno distinguitur. E Vegetii loco 
patet, fuisse eundem, qui alias Le- 

atus lesionis vocatur a Tacito et 
onio. Nam medius est inter le- 
gatos imperatoris, qui pluribus le- 
goaibus præsunt, et tribunos, qui 
ei cum centarionibus ceterisque mi- 
itibus subesse dicuntur a Vegetio. 
Et, quæ legato legionis tribuuntur 
apud nostrum A. r, 44. ut judicium 
exerceat et pœnas reorum mmilitum, 


lens tribuitur præfecto legionis ap. 


Vegetiam 1. c. Sed cum Taciti ætate, 
atque aliquandiu post legati legionis 
nomett mansérit, ut patet e Bueto- 
nie et aliis, suspioio esse est, 
præféctum leginnis deberi librario, 
qui nemen recentias es notius substi- 
tuit , sive , cum notatum esset inter- 
lineari glossa, aut in margine eundem 
esse, qui præfectus legionis dicatur, 
id verbum in textum deinde venisse. 
Antiqaissimam hujus honoris men- 
tionem ego quidem reperi in inser. 
ap. Gruter. p.465. 2. quæ ad M. Au- 
relii Antonini tempera pertinet. De 
præfectis legienum egit Pancirollus 
ad Notit. Dign. mp. c. 36. p.m. 64. 
Sed param accurate, ut et Stewe- 
chius ad Veget. 1. c. Fortasse verums 
est præf. lesioni, ut ap. Suet. Tit. 4. 
legioni præpositus : ubi etiam geniti- 
vusin MS. Memm. ut non sit nomen 
kenoris ac munerisusitatum. Exs. 


A. U. 823 


120 HISTORIARUM A. C. ro. 


vultus , ac plus tristitiæ , quam pœnitentiæ. Manipula- 
tim allocuti sunt Licinius Proculus et Plotius Firmus, 
præfecti , ex suo quisque ingenio mitius aut horridius. 
Finis sermonis in eo, ut quina millia numum singulis 
militibus numerarentur. Tum Otho ingredi castra ausus : 
atque illum tribuni centurionesque circumsistunt , ab- 
jectis militiæ insignibus, «otium et salutem » flagi- 
tantes. Sensit invidiam miles, et compositus in obse- 
quium , « auctores seditionis ad supplicium » ultro 
postulabat. 

LXXXIIL Otho, quamquam turbidis rebus et di- 
versis militum animis , Cum optimus quisque « reme- 
dium præsentis licentiæ » posceret ; vulgus et plures, 
seditionibus et ambitioso imperio læti, per turbas et 
raptus facilius ad civile bellum impellerentur : simul re- 
putans, non posse principatum , scelere quæsitum , su- 
bita modestia et prisca gravitate retimeri : sed discrimine 
urbis, et periculo senatus anxius, postremo ita disse- 
ruit : « Neque ut adfectus vestros in amorem mei accen- 
derem, commilitones, neque ut animum ad virtutem 
cohortarer, (utraque enim egregie supersunt } sed veni 

| 


Abjectis militiæ insignibus. H. e. 
pugione et vite. De vite À. 1, 23. 
traditur. Erx. 

Otho quamquam. Frustra in ver- 
bo quamquami hæret Freinshemius, 
quod oranes libri exhibent, nec ab- 
esse potest. Consequens est : sed 
(pro tamen ) anxius discrimine ur- 
bis, tandem orationem habuit se- 
quentem. Erx. Freinsh. legendum 
putabat quoque. 

Æmbitioso imperto læti.H. e. in quo 
princeps ambitionc uteretur, quæ 


est in captanda militum vulgique 


benevolentia et gratia. Sueton. Aug. 
c. 42. ut salubrem magis , quam am- 
bitiosum principem scires. Mox su- 
bita modestiu est studium et cura le- 
gum disciplioæ servandæ, ejusque 
adco exactio, qua statim ab initio 
uteretur, sive repente ct præler opi- 
nionem hominum. Sic subitu benig- 
nitas apud Phædrum 1, 23. ubi v. 
Burm. Enx. Et subitu largitas ap. 
Ter. Ad.5.9, 28. 

Ut animum ad. Bud. ut ad ani- 
mum. Sic et Agr. a 1. m. Id Rhen. 
exponit ad fortitudinem. 





À. U. 6233. 


à C: 0. LIBER L. 121 


postulaturus a vobis temperamentum vestræ fortitudi- 
nis, et erga me modum caritatis. Tumultus proximi 
initium , non cupiditate vel odio, quæ multos exercitus 
in discordiam egere, ac ne detrectatione quidem aut 
formidine periculorum : nimia pietas vestra, acrius 
quam consideratius, excitavit. Nam sæpe honestas re- 
rum caussas , ni judicium adhibeas, perniciosi exitus 
consequuntur. Imus ad bellum : num omnes nuntios 
palam audiri, omnia consilia cunctis præsentibus trac- 
tari , ratio rerum aut occasionum velocitas patitur ? tam 
nescire quædam milites, quam scire, oportet. Ita se 
ducum auctoritas , sic rigor disciplinæ habet, ut multa 
etiam centuriones tribunosque tantum juberi expediat. 


515, Zmus ad bellum. Forte cur ruimus ad bellum. Mox c. 84, in exitium ruamus. 
Seneca de 1ra 3, 42, Quid ruimus in pugnam ? quid ceritamina nobis arcessimus ? 


Possis et, cur deficimus ad bellum ? 


Tumultus proximi initium etc. Etsi 
possam aliquam verborum structu- 
ram reperire : tamen durior cst, 
quam ut nihil vitii esse putem. Mi- 
mia pietas vestra acrius quam cOn- 
sideratius excitavit initium tumultus 
proximi. Bene. Sed cetera : non cu- 
pidiate vel odio etc. huic sententiæ 
sive uiiniæ pictati non conveniunt. 
Igitur feci colon post periculorum, 
ut (voluit Acidal. et ) est in ed. pr. 
quæ etiam hahet sed nünia pietas : 
quod tamen non probo, sed sine illo 
sed efficaciorem orationem credo. 
Sed ita initium tum. prox. non habet 
verbum, ad quod referatur. Ei in- 
commodo duobus modis mederi li- 
cet; vel, ut post periculorum exci- 
disse dicamus ortum, (hoc placet 
Lallemando) aut ante cupidilate præ- 
positionem a, quæ ante istam litc- 
ram sæpe excidit in libris, intelliga- 
musque est; vel ut e sequente verbo 


LA 
\ 


amè xosvoù intelligamus excitatum 
est : quod fortasse lenius videbitur. 
Ceterum cupiditate est etiam in 
Guelf. (et Bud.) quod e Flor. lec- 
tione cupidite dedit Pich. ( ed. 
Put.) At (c. Agr.) edd. pr. Ber. 
(Rhen. ) sqq. cupidine. Pro detrec- 
tatione cod. Guelf. ed. pr. detrac- 
tione ,ut in aliis libris. Videtur fuisse 
detractatione : de qua scriptura vid. 
Drakenb. ad Liv. 34, 15. et quos 
ibi laudat. Add. ad À. 11,11. Er. 
Bud. detractatione. 

Num omnes nuntios. Num cdd. 
pr. Rhen. (e Bud.) seqq. MS. Guclf, 
a man. 2. Fuit ante non, ut in edd. 
Put. Ber. Nlud melius puto. Erx. 
Freinsh. præfcrebat non. 

" Ut multa per cerituriones. Liber 
Hispanus ut mulla centuriones tribu- 
nosque, omissa vocula. Verissime. 
Nam ca Othonis mens cest, ut velit 
quaedam imperia centurionibus tan- 


A. U.673. 


122 HISTORIARUM à Gr 
Si, ubi jubeantur, quærere singulis liceat, pereante 
ebsequie etiam imperium intercidit. Àn ct illie nocté 
intempesta rapientut arma ? unus alterve perditus ae 
temulentus (neque enim plures consternatione proxima 
imsanisse credideritn ) centurionis ac tribuni sangaine 
manus imbuet P imperatôris sui tentorium irrampet ? » 
EXXXEIV. « Vos quidem istud pro me : sed in dis- 
cursu ac tenebris et rerum omnium confusione patefiert 
occasio etiam adversus me potest. Si Vitellio et sateki- 
tibus ejus eligendi facultas detur , quent nobis amimum, 
quas mentes imprecentur , qukl aliud , quam seditionen 
et discordiant, optabunt ? ne miles centurioni, ne cϾn- 
tatrio tribuno  Obsequatur : hinc confusi, pedites equi- 
tesque , in exitium ruamus. Parendo potius , eommili- 


16. Intercidit, Lege intercidet, — 117. Perditus ac temulentus, Perditus stettit ap 
Martialem 3, 82. pro ebrio. Nil igitur mutemus,— 118. anus imbuet. Imbuent bene 








cod. Agr. tum et paullo post scribe érrumpent. 


tam tribunisque indicari : non in mi- 
tes spargi. Flor. liber habet , mulia 
etiamcenturiones : optime. Lres. Flo- 
rentino congruunt MSS. ( Bud.) 
Agr. Guelf. edd. pr. Put. Ber. At 
KRhen. (com Bud.) omisit etiam, 

quod restituit Pichena. Lipsius fuc- 
tuavit. Sed tamnen et ultima ed. Rhe- 
sanam sequitur. Erx. Receptam lec- 
tionem tuentur Acid. et Gruterus. 

Si ubi jubeantur. MSS. Flor. (Reg. 
Ball.) Guelf. a m:. s. ed. pr. sicubi. 
Ryckius e cod. Agr. dedit si cur. 
Enx. Bud. si ubi. 

Perditus ac temulentus. Puto, per- 
citus. Nam ad instinctum quemdam 
et insaniam (ita statim.) refert. Lrrs. 
Bud. alterne , loco-roÿ alterve. 

Vos quidem istud pro me. Sc. fe- 
eistis. Zstud MSS. Flor. (Bud.) Guelf. 
Agr.vett.edd.ante Rhenanum.Recte 


restituit Ryckius. At Rhen. dedit 
istuc. sc. irrupistis. Ers. In Rhem 
editione potius operarum vitio legs 
istuc putarim ; nihil enim notavit. 
Si Vitellio et satellitibus ejus. Hæc 
ipsa movendi ratio ab hostium af- 
fectu et voto, usurpata deeenter Ho- 
mero : Iliad. æ, 255. 
“Hxn you piauoc , Tlpiepess 
zs maidee, 
"ARNO: 8 Tpües piyæe «nr eye 
poiaro Svuÿ, 
Ei cΟir rade marre audoiare 
prapreukvosir. 
Et cur non ab illo uberi eloquentiæ 
et sapientiæ fonte sit hic rivus? Lars, 
Nobis. Rheu. malit vobtis, sed nen 
necesse. Oratorio artificio utitur 
princeps. 
Parendo potius. Hic et aliis locis 
in hac oratione Tacitus ob oculos 








A. U. 833. 
A.C. 7o. 


LIBER L 


123 


tones, qua imperia ducum sciscitando, res miitares 
continentur : et fortissimus in ipso discrimine exercitus 
est, qui ante discrimen quietissimus. Vobis arma et 
animus sit : mihi consilium et virtutis vestræ regimen 
relinquite. Paucorum culpa fuit, duorum pœna erit. 
Ceteri abolete memoriam fœdissimæ noctis : nec illas 
adversus senatum voces ullus unquam exercitus audiat. 
Caput imperiüi, et decora omnium provinciarum , ad 
pœnam vocare, non hercle 11li, quos cam maxime Vi- 
tellius in nos ciet, Grermani audeant. Ulli ne Italiæ 


habuit orationem Paulli ad milites 
ap. Liv. 44,34. Enx. 

ÆFortissimus in ipso distrimine. Ve- 
rissina gnome, quæ veteri Græco- 
ramdicto frmatur apud Eustathiam, 
Opacde æpolpyou, bn moxxeû raxér. 
Aristoteles etiam apte in Nicom. 3, 
10, Kai 05 pair Spæacsie, mpomereic xal 
Counbuaros pe rar mivdüver sr JureËsir, 
Sr evroic Jdabiorarres” oi à ærdpsños, 
dv roûs prose Este, mpérepor Jd noëysos. 
Quem locum, nihil absurdum, Taci- 
tum adepexisse et expressisse. Sed et 
Homerus Græcos sempet quietos et 
tacitos facit ante pugnam: Iliad. +, 8. 

Où J &p° loar o1y péreæ mrsiorrss 

"Axasoi. 
Iliad. d , 429. 
— Où J &xaos axr Tour, (oùdi xs 
Pains 
To coy nu dr Émso das ÉyorT v oTh- 
Seoir aùdi ) 

Zryà Jeidibres cnpavropuc. 
Taliset Livianus Maolius , qui nulla 
voce aut minis in Gallum ibat 7, 10. 
sed pectus, animorum iræque tacitæ 
plenum,omnem ferociam in discrimen 
ipsumcertaminis distulerat. Lres. 

Nec illas. Sic ed. pr. nisi quod 
vitiose ullas pro illas, Rhenavus 


seqq. Contra ne illas MS. Gulf. 


edd. ceteræ ante Rhen. Ilud melius. 
Conjanctam est enim cum antece- 
dentibus. Enx. Rhen. e Bud. nec 
illas. 

Vüellius in nos ciet. Locum ab 
eliis fœde iaterpolatan e Vaticano 
restitui , religiose servata ejus scrip- 
tura : nisi quod audeant feci , ex au- 
diant. Ne Germani quidem, inquit, 
illi barbari, quos nunc Vitelliusin nos 
concitat, audeant ad pœnam am- 
plissimum ordinem deposcere : ne- 
dam vos romana soboles. Non etiam 
spreverim scribere cum Hispano co- 
dice , quis cum maxime : id est, quis 
comitatus maxime Vitellius in nos 
movet. Lips. Lipsii correctionem fir- 
mat Flor. Guelf. Ante Lipsium erat 
quibus et audiant. ( Sic et Bud.) Ed. 
pr. corruptius: nec illos, quibus cum 
maxime. Jenosci et Germani audiant. 
Mox deposcerent MSS. Flor. Bud. 
Guelf. ed. pr. Rhen. sqq. At Puteol. 
Ber. reposcerent. Ilud verum est , et 
verbum proprium in hac re. Rhena- 
nus malit deposcent. Frustra : sensus 
est : si vos vere Romani essetis, an 
deposceretis etc. Ern. Teste Jac. 
Gronov. Flor. habet depoposcerint. 
Bud. depoposcerent. Îstud recepit 
Gron. 


124 HISTORIARUM 


alumni, et romana vere juventus, ad sanguinem et 
cædem deposcerent ordinem, cujus splendore et gloria 
sordes et obscuritatem Vitellianarum partium præstrin- 
gimus ? Nationes aliquas occupavit Vitellius, imaginem 
quandam exercitus habet : senatus nobiscum est. Sic fit, 
ut hinc respublica , inde hostes reipublicæ constiterint. 
Quid? vos pulcherrimam hanc urbem domibus et tectis 
et congestu lapidum stare creditis ? Muta ista et inanima 
intercidereac reparari promiscua sunt : æternitas rerum, 
et pax gentium, et mea cum vestra salus incolumitate 
senatus firmatur. Hunc auspicato a parente et conditore 
urbis nostræ institutum, et a regibus usque ad prin- 
cipes continuum et immortalem , sicut a majoribus ac- 
cepimus, sic posteris tradamus. Nam , ut ex vobis sena- 
tores, ila ex senatoribus principes nascuntur. » 
LXXX V. Ea oratio ad perstringendos mulcendosque 





119. Reparari promiscua sunt. Sie MSS. forte tamen promiscue assolent. 


Vitellianarum partium perstringi- 
mus. Lege prestringimus. Le. hebe= 
tamus, obumbramus. At recte mox : 
perstringendos mulcendosque ani- 
mos. Hoc enim quod Persius 1, 107. 
mordaci radere vero. Grox. Vi 
sime. Enx. Bud. perstringimus. Ve- 
rum cum Gron. omnes interpretes 
consentinnt, legendum præstringi- 
mus. Quidni ergo rccipiaunus ? 

Domibus et tectis. Tale Augustus 
in Dione, oratione ad populum 56, 
5, “ArSporos yép mov mé iomir, 





oùx oixiæs, oùdè oroai, où àyopai 
avdpär avai. Lirs. Camillus apud 
Liv. 5, 54, Adeo in superficie ti- 
gnisque caritas nobis patriæ pendet ? 
En. 

Promiscue possunt, Bud. (et Agr.) 
codex, promiscua sunt : ilemque 





Flor. in quo promisca sunt, Quod 
hellenismo quodam retineri posse , 
immo debere, assentior Rbenano. 
Sed velim amplins, inanima, res- 
cribi, paullo aute. Lars. Firmat pro 
miscua sunt ed. pr. recepit Freinah. 
cum altero inanima pro inania. Enx. 
Quod ad Flor. lectionem, notat Pi- 
chena, in quibusda codicibus an- 
tiquis semper legi promiscus, a, um. 
Apud Plautum quoque et Gellium 
passim sic. Muta atque inanima vi- 
mili modo jungit Cic. in Verr. 5, 67. 

Æternitas rerum. Jatellige rempu- 
blicam romanam. Pax MS. Guelf. 
(Bud. ) ed. pr. Rhen. sqq: Pars Pu- 
teol. Beroald. vitiose. Er. 

Et oratio. Guelf. a m. pr. Rben. 
Ce Bud.) sqg. At edd. ante Rhen. 
omnes, MS. Agr. ea, ut Mureto pla- 


A. U. 8321. 


ren LIBER L 125 


militum animos, et severitatis modus (neque enim in 
plures, quam in duos animadverti jusserat) grate ac- 
cepta, compositique ad præsens , qui coerceri non pote- 
rant. Non tamen quies urbi redierat : strepitus telorum 
et facies bell erat : militibus, ut nihil in commune 
turbantibus , ita sparsis per domos, occulto habitu , et 
maligna cura in omnes, quos nobilitas aut opes aut 
aliqua insignis claritudo rumoribus objecerat. Vitellia- 
nos quoque milites venisse in urbem ad studia partium 
noscenda, plerique credebant. Unde plena omnia sus- 
picionum, et vix secreta domuum sine formidine : sed 
plurimum trepidationis im publico. Ut quemque nun- 
tium fama adtulisset , animum vultumque conversi , ne 


120. Et facies belli erat. F. hærebat vel terrebat. Possis et facies Lelli vera , vel 
similis , nam erat non est in MS. Agr. — 121. 4d studia partium noscenda. An di- 


noscenda ? — 122, Animun vultumque conversi, MSS, animo ctiam Agr. et edd. 
vetnstæ. Forte animos eo vuliunque conversi. 


cuit. Enx. Brot. et Bip. recte rece- 
pere, restitui et ipse. 

Nontamen quies urbis. Lectionem 
hanc et distinctionem a libris priscis 
non potui, quin anteferrem vulgatæ, 
aut conjecturis aliorum parum fir- 
mis. Lies. Sic et Guelf. (Bud. ) edd. 
ante Rhen. onmes. Hic (ex ingenio) 
edidit : non tamen quies urbi. Sed 
erat str.t.et sic editum usque ad Lip- 
sium. Îtem et pro erat, quod exhibet 
etiam Flor. (et Bud. ) exprimitque 
etiam J. Gron. Enx. 

Militibus sparsis per domos. Tur- 
barunt me verba, quæ jam capio. Si- 
gnificat enim, milites in plebeïa aut 
pacata veste, sine gladiis, domos 
perlustrasse , sermones excepisse ad- 
versus principem, aut statum præ- 
sentem. Arriauus eum morein mihi 
suggerit Diss. Epicteti 4, 13, Oùre 


aa) vad Tüv crpatimrir èr ‘Pépuu oi 


FpomTsis AquBarorras. Tlapaxsx&- 
Dix dos oTpaTiéras ir cyhpuers 31e 
TIx$ , ai &pÉ AUTOS nan Afyarr rèr 
Kaisape, site où Dome ivicyupor 
map’ aëroÙ AaBaur Tic miorews Tè ad- 
Tèr aüe Aoidopins naThpy as, Aiyus 
rai adrTos Ga ports. Eire JeSric, 
&wxyn. Et hoc fine præsertim milites, 
qui frumentarii dicti. De qua alias. 
Lres. 

Animo vultuque conversis. Bene 
Rhen. (e Bud. ) enimum vultumque ; 
male conversi. Nam alterum prorsus 
postulat series orationis , in qua in- 
teigitur verbum substantivum , 
quasi esset : Sed plurimum repida- 
tionis in publico erat conversis ani- 
mum vultumque, ut quemque nun- 
tium , fama attulisset. GRON. Ani- 
mum vultumque Guelf. a pr. manu, 
ed. pr. Ceteræ ante Rhen. animo 
vultuque. Conversis deinde omnes 


A. U. 823. 


126 HISTORIARUM au 
diffidere dubiis ac parum gaudere prosperis viderentur. 
Coacto vero in curiam senatu , arduus rerum omnium 
modus, ne contiumax silentium, ne suspecta libertas : 
et privato Othoni nuper, atque eadem dicenti, nota 
adulatio. Igitur versare sententias, et huc atque illuc 
torquere, « hostem et parricidam ».Vitellium vocantes : 
providentissimus quisque vulgaribus conviciis; quidam 
vera probra jacere , in clamore tamen , et ubi plurimæ 
voces , aut tumultu verborum sibi ipsi obstrepentes. 
LXXX VI Prodigia insuper terrebant , diversis auc- 
toribus vulgata. « In vestibulo Capitolii omissas habenas 
bigæ, cui Victoria institerat : erupisse cella Junonis majo- 
rem humana speciem : statuam D. Julii in insula Tiberim 
amnis, sereno et immoto die, ab Occidente et in Orien- 
tem conversam : prolocutum in Etruria bovem :insolitos 
animalium partus : » et plura alia, rudibus sæculis etiam 
123. Aut tumultu verborum. Escidit Tà vice. vice aut tumullu per vices aut tumal- 
tusrio clamore et confuso. Supra c. »2, vice impunitatis. Excidit et in Seetonii 
Galba 6. ubi lego Gætxlici vice. Dicta factave alicujus vice legis observare noster 


Ano. 4, 39. Hist. 3, 91, nisi-sialuas in ipso aditu muri vice objecisset. De vicibus 
militeribus supra locus emendatus. 





scripti et editi præter Flor. qui ha- 
bet convern, ut edidit Rhenanus 
(e Bud. ) : quod plane cum J. Gro- 
novio probo. Nova autem est sen- 
tentia, ut idem vidit. Deinde pra 
ac Ursmus et Acidalius malebant 
aut. Enx. Ryck. præfert conversis. 

Atque eadem dicenti , nota adula- 
to. E Vatic. ita restituimus, voce 
una addita, et altera mutata. Diff- 
cilis, ivquit, in seuatu rerum om- 
pium modus. Taceres ? silentium pro 
contumacia csset. Diceres libere et 
censeres ? invisalibertas. Ad gratiam 
loquerere ? non faceres fidem : quia 
privatus ouper Ouho, peritus harum 
artium et iisdem adulationibus exer- 


citus. Lips, Ante erat eadem dicendi 
adulatio. ed. pr. dicenda. Quod Lip- 
sius dedit , est et in Flor. (et Agr.) 
Exx. Bud. male eadem dicend nata. 

ÆAut tumultu verborum. MSS. 
Guelf. Agr. ed. pr. tumultus. Male : 
sua ipsorum vociferatione sibi obs- 
trepebant , nov aliena. En. Bud. et 
edd. Puteol. Ber. Rhen. tumultu. 
Grouus volebat aucto tumultu. 

Sereno et immoto die. Abesi die à 
MSS. Ox. Bud, Guelf. ubi man. sec. 
addidit.Sed habentoeteri libri scripti 
et editi omnes. Nec video, quare de- 
leri Muretus et J. Gron. aut pro eo 
cœlo rescribi voluerit Rhenanns, 
Enax. 


A. U. 883. 


»-u.0s LIBER I. 127 


im pace observata , quæ nunc tantum in metu audiuntur. 
Sed præcipuus, et cum præsenti exitio, etiam futuri pa- 
vor, subita inundatione Tiberis.: qui immenso auctu, 
proruto ponte sublicio, ac strage obstantis molis refu- 
sus, non modo jacentia et plana urbis loca, sed secura 
ejusmodi casuum implevit. Rapti e publico plerique, 
plures in tabernis et cubilibus mtercepti. Fames in vul- 
gus, inopia quæstus, et penuria alimentorum : corrupta 
stagnantibus aquis msularum fundamenta, dein, re- 
imeante flumine, dilapsa. Utque primum vacuus a pe- 
riculo animus fuit, id ipsum , quod paranti expeditio- 
nem Othoni, campus Martius, et via Flaminia , iter 
belli esset obstructum a fortuitis vel naturalibus caussis, 
in prodigium et omen imminentium cladium vertebatur. 

LXX X VIL Otho, lustrata urbe, et expensis belli con- 
siliis, quando Peninæ Cottiæque Alpes, et ceteri Gallia- 
rum aditus Vitellianis exercitibus claudebantur, Narbo- 


126. Prorupto ponte. An prærapto ? proruto Gron. Vide, quæ ad Cæsarem adnotemus 


Tantum in metu audiuntur. Quip- 
pe hoc ingenium vulgi, tunc con- 
verti ad religiones et monstra ob- 
servare aut fingere. Claudianus ap- 
posite, De Bello Getico 227 : Utque 
est ingenioque loquax , et plurt- 
ma fingi Permittens credique ti- 
mor : nunc somnia vulgo Narrari, 
tunc monstra deum, mmonitusque 
sinistri. Propiusque ad Tacitum 
239 : Et si quod fortasse quies ne- 
glexerat omen , Addit cura novis, 
Lres. 

Etiam futur pavor. {s enim , ut 
ait Plinius 3, 5, (9) vates guodam- 
modo intelhgitur ac monitor, auctu 
semper religiosus. Lres. 

Prorupto ponte sublicio. Sine du- 
bio Tacitns scripsit, proreto. Grox. 


3. 


4 


Verissime. Nec prorupto jn tali evi- 
dentia ferendam. Mox et cubilibus 
etiam Flor. Guelf. (Bud. ) Male edd. 
ante Rhen. ex. Enx. Davies ad Cæs. 
B. G. 3, 26. tuetur 50 prorupo, 
ut 15, 40. 

Ejusmodi. Sic Flor. Bud. Agr. 
Recepit et J. Gron. 

Corrupta. Ante hanc phresin ma- 
jorem distinctionem bene locavit 
Pichena. 

Id ipsum quod etc. Omnes libri 
præter Bad... quod. Othoni, quod 
ab eodem abest, etiam in Guelf. est 
a man. sec. Erx. 

In prodigium et omen. Bad. ia 
omen. 

Lustrata urbe. Vid. ad A. 13, 24. 


Erx. 
8° 


A. U. 821% 


128 HISTORIARUM À. C. 50. 


nensem Galliam aggredi statuit ; classe valida et partibus 
fida, quod rcliquos cæsorum ad pontem Milvium , et 
sævitia Galbæ in custodiam habitos, in numeros legionis 
composuerat ; facta et ceteris spe honoratioris in poste- 
rum militiæ. Addidit classi urbanas cohortes, et plerosque 
e prætorianis, vires et robur exercitus , atque ipsis duci- 
bus consilium et custodes. Summa expeditionis Antonio 
Novello, Suedio Clementi, primipilaribus, Æmilio Pa- 
censi, cui ademptum a Galba tribunatum reddiderat, 
permissa. Curam navium Oscus libertus retinebat, ad 
observandam honestiorum fidem comitatus. Peditum 


125, Quod reliquos Cæsarum. Nil mutandum. Vide nos ad Claudianum. 


Reliquos cæsorum. Freinshemius 
malebat reliquias : quod non neces- 
sarium puto. Cæsorum , in Guelf. a 
manu sec. correctum Cæsarum , est 
in ed. pr. item in marg. pro var. lect. 
ad pontem Æmilium. Mox in custo- 
diam omnes, prater MS. Agr. qui 
habet in custodia , ut Rhenanus vo- 
luit. Sed illud quoque rectum. Erx. 
Bud. male cesarum ad p. milvinum. 
Sed mox in custodiam. Cf. Vossius 
de Construct. c. 65. 

In numerum legionis. Hispanus 
codex numero : romana editio et 
Flor. (cod. et Agr.) numeros. Quod 
rectum hic est ; intelligendique nu- 
meri militares, de quibus jam præ- 
dixi. Lips. Florentinus intelligendus 
non antiquior ille, qui hic folio de- 
fectus cest, sed alius a Pichena ins- 
pectus. Numeros etiam ed. pr. Nu- 
mero Guelf. (Bud.) et edd. vett, 
Lipsius edidit rumerum, eliam in 
sexta et ultima recensione, Numeros 
recepit Pichena. Sunt cohortes. En. 
Cf, not. supra ad c. 6. tum ct Agr. 
18 et 32. Unde Ryck. et A. 2, 8o. 
emendandum putat, 


Facta et ceteris spes. Suspicor auc - 
torem scripsisse : composuerat, facta 
et ceterts spe honoruiioris in poste- 
rum miltiæ. Sic 1.3, 9:in Puellium 
ut inimicum rescripsere, facta tri- 
Bunis et centurionibus retinendi, quæ 
Vitellius indulsisset, spe. Grox. Sic 
correxerat et vir doctus in Gry- 
phiana. Ceteris MS. (Bud. Agr. 
et) Pichenæ, ed. pr. quæ et hono- 
ralæ habet. Alii edd. et ser. reliquis. 
Enrx. 

Plerosque.Ï. e.nonvullos vel mul- 
tos, ut ap. Quinctil. 6, 4, 7. Cf. 
Ryck. 

Vires etrobur. À conjectura nostra 
est. Libri enim omnes e prætorianis 
viris, ut robur exercitus, Parum apte. 
Lrres. 

Invitatus. Vox invitatus , suspecta. 
Quidam libri ( Agric. et Reg. Lall.) 
imitalus, ali immutatus. Faernus, tri 
to datus. Lies. Nihil ineptius 7$ 
invitatus , nisi forte ipsæ illius verbi 
defensiones. Hoc adfirmare proclive 
est : sed non tam facilis medicina. 
Suspicabar tamen, comilatus, vel 


minister datus. Adde Observ. 2, 2e, 


A. U. 838. 


PR LIBER TI. 129 
equitumque coplis Suetonius Paullinus, Marius Cel- 
sus, Annius Gallus, rectores destinati. Sed plurima 
fides Licinio Proculo, prætori præfecto : is urbanæ 
militiæ impiger , bellorum insolens, auctoritatem Paul- 
lini , vigorem Celsi, maturitatem Galli, ut cuique erat, 
criminando , quod facillimum factu est, pravus et cal- 
Lidus, bonos et modestos anteibat. 

LXXX VIIL Sepositus per eos dies Cornelius Dola- 
bella in coloniam Aquinatem, neque arta custodia, 
neque obscura : nullum ob crimen, sed vetusto nomine 
et propinquitate Galbæ monstratus. Multos e magis- 
tratibus, m consularium partem, Otho , non par- 
ticipes aut ministros bello, sed comitum specie, secum 
expedire jubet : in quis et L. Vitellium, eodem quo 


ceteros cultu, nec ut imperatoris fratrem , nec ut hostis. 


Gnox. Grævio in ep. ad Heins. et 
Ryckio placebat incitatus , quod non 
welius r$invitatus. Nec placent Gro- 
novianæ conjecturæ, aut Heinsiana, 
ep. ad Græv. in Syl. t. 4, p. 173, 
Émputatus : quasi etiam beneficium 

esset, que contumelia erat. Usitatum 
alias verbamestimpositus.Enu.Flor. 
habet immutatus. Inde Pich. eonji- 
cicbat immixtus, quesi inter duces 
additas. Boxh. tuetur vulg. invifatus. 
Muretus et Gruteras deleri vocem ju- 
bent ; quod mühi satis arridet. Hein- 
si imputatns rejicit Grævius 1. c. 
p- 187. Bud. invitatus. Dam quid me- 
bus, recipio cum Bip. Gronovii co- 
Jnilatus. 

Rectores destinati. Liber Covar- 
ruviæ (et Bud. ) rectores constituti. 
Utramque spurium : et sententia sine 
eo constat. Lrrs. 

Corn. Dolabella. Suet. Galba 12. 
Cneium dicit. 

3. 


Propinquitate Galbæ. Quo vincu- 
lo, nescio: sed ipsi Galbæ suspectum 
Dolabellam de imperio , in Suetonii 
Galba 12. observo. Scribit et Pla- 
tarchus c. 23. cum de successore 
Galbadeliberaret, aricos partim Do- 
labellæ, plures Othoni studuisse. Non 
ergo mirum, Othoni nunc suspec- 
tam et a Vitellio mox interfectum. 
Lrrs. Cf. H. 2, 63. 

«.Secum expedire. L e. in bellum 
ire, ad bellum se accingere , ut su- 
pra c. 10. dictam. Mox mota cura 
reddidit Freinshemius, quod est in 
Guelf. edd, Puteol. Ber. Alc. At ed, 
pr. Rhen. seqq. motæ urbis cure. 
Dedi deinde et abdere e Guelf. edd. 
vett. pro ac addere, quod recen- 
tiores male obtinet. Enx. Bud. et 
inde Rhen. motæ urbis cura. ( non 
curæ ut Agr. et Reg. Lall.) Mox 
Bud. abdere. Tum œtate invalidi, 
ast Agr. invalida. 


9 


A. U. 823. 


130 HISTORIARUM «4% 


Igitur mota urbis cura : nullus ordo metu aut periculo 
vacuus. Primores senatus ætate invalidi et longa pace 
desides ; segnis et oblita bellorum nobilitas ; ignarus 
militiæ eques : quanto magis occultare et abdere pavo- 
rem nitebantur , manifestius pavidi. Nec deerant e con- 
trario, qui ambitione stolida , conspicua arma , insignes 
equos , quidam luxuriosos adparatus conviviorum et ir- 
ritamenta libidinum, ut mstrumenta belli, mercarentur. 
Sapientibus quietis et reipublicæ cura : levissimus quis- 
que et futuri improvidus, spe vana tumens : multi ad- 
flicta fide im pace, ac turbatis rebus alacres, et per 
incerta tutissimi. 

LXXXIX. Sed vulgus, et magnitudine nimia com- 
munium curarum expers populus , sentire paullatim 
belli mala, conversa in militum usum omni pecunia , 
intentis alimentorum pretiis : quæ , motu Vindicis, haud 
perinde plebem adtriverant, secura tum urbe et provin- 


126, Igitur mota urbis cura. Lego amota Flavio Sabino. 


Sapientibus quietis et reip. cura. 
Æt edd. pr. Rhen. (e Bud.) seqq. 
omnes. Ceteræ a reip.cura et Guelf, 
. Possis conjicere quies a reip. cura. 
I. e. abstinebant se a republica ; sed 
vulgatum verum puto. Sic in fine 
libri quies urbis et imperii cura con- 
jonguntar.Enxn. . 
Multis afflicta fides in pace. Quis 
crederet, optimum Rhenanum tam 
diu impune laturum faisse hanc men- 
dam? Matat olim editum, quod, 
etiamsi , ut ille voluit, omnes libri 
‘præferrent, ipso orationis filo pos- 
tulante restituendum foret ; et pro- 
fecto sic conjeceram, antequam ex 
notis ejus didicissem, antea lectum 
ita fuisse. Quam bene, quæso, co- 


bærent : multis afflicta fides , ac ala- 


cres et tulissimi? Præsertim si con 
feras : multi afflicta fide , ac alacres 
et tutissimi. Qua parte antem com- 
modius, multis afflicta fides, quam 
mulli afflicte fide ? An homo antiqua 
virtute et fide, insolentius quam , 
homini antiqua virtus et fides ? Redde 
igitur Tacito multo rotundiorem ser- 
mouem : Nul afflicta fide in pace, 
ac turbatis rebus alacres , et per in- 
certa tutissimi. Gnox. Sic sane et 
Guclf. et edd. Put. Ber. Alc. Quod 
Rhenanus dedit (e Bud.) tamen et 
in ed. pr. est et MS. Agr. Magnitu- 
dine nimia refer ad populam, qui 
in societatem curarum talium venire 
pon potest propter multitudinem 
suam. Eux. 

Et provinciali bello. Sie ed. pr. 


A. U. 823. 


aus LIBER L 131 


cali bello, quod inter legiones Galliasque velut exter- 
num fuit. Nam, ex quo D. Augustus res Cæsarum com: 
posuit, procul, et in unius sollicitudinem aut decus, 
populus romanus bellaverat. Sub. Tiberio et Caio, tan- 
tum pacis adversa in rempublicam pertinuere. Scribo- 
niani contra Claudium incepta simul audita et coercita. 
Nero nuntiis magis et rumoribus , quam armis depulsus. 
Tum legiones classesque, et, quod raro alias, præto- 
rianus urbanusque miles in aciem deducti : Oriens Oc- 
cidensque et quidquid utrimque virium est, a tergo : 
si ducibus ahis bellatum foret, longo bello materia. 
Fuere, qui proficiscenti Othoni moras « religionemque 
nondum conditorum ancilium , » adferrent. Adspernatus 


137. Pacis adversa pertimuere, Adversa in rep. pertimuere. MS. Flor. reip. Becte. 
Hoc est pacem reip. adversam., Wa sic codd. Lipsiani. — 128, Et quicquid utrimque, 


Malo et utrimque quicquid : alibi, nec multun virium a tergo. 


Rhen. (e Bud.) seqq. omnes. At 
MS. Guelf. ( Agr. : edd. Puteol. Be- 
roaldi a prov. bello. Erx. 

Pacis adversa pertimuere. Fallor, 
aut hoc rectum : etsi a mente tan- 
tam nostra, sine libris. Namilli om- 
nes { in his Bud.) voce auctiores, 
adversa reip. pertimusre , qua nos 
tamen superesse censemus, immo 
æententiam perdere. Lips. Nibil ad- 
huc melias Lipsiana correctione vidi ; 
nec ei præferam, quod mihi in men- 
tem aliquando venit, ob consensum 
libroram in reipubl. verbo : pacis 
adversa remp. perdidere. Enn. Agr. 
än republica pertimuere. Cod. a Pi- 
chena cit. habet r. p. pertinuere. Ar- 
ripiont hoc Bip. et exponunt : per 
rempublicam pertinnere, ï.e., perma- 
narunt, quæ vis verbi frequens apud 
Cic. aliosque. Hoc ut admodum pro- 
babile mihi videtur , ita præpositio- 


nem cod. Âgr. non incassum adesse 
puto, lego in rempublicam perti- 
nuere. Bud. habet r. p. partimuere. 

Scriboniani. Dalmatiæ legati. Sue- 
ton. Claud. c. 13. Enx. 

Æ tergo. Distinxi ab antecedenti- 
bus, ut factum in Guelf, et Acida- 
lius voluit. Oriens cum viribus suis 
a tergo Othonis, occidens Vitellii. 
Enx. 

Si ducibus alis. Sic MS. Pichenæ, 
edd. pr. Pichenæ, seqq. et sic voluit 
Rhenanus (ex ingenio). Alii libri sub 
ducibus aliïs si b. f. quod eodem re- 
dit. Post Ryckiuse MS. Agr. edidit 
longa bello materia. Enx. Bud, sub 
ducibus aliis bellatum foret ; ubi si 
deest. 

Nondum conditorum ancilium. 
Mitto te ad ea, quæ scripsi olim 
Antiq. Lection. 5, 16. Quibus adtexi 
velim Ovidii locum Fast. 3, 395, 


9. 


A. U. 83. 


132 HISTORIARUM av. ni 


est omnem cunctationem, ut Neroni quoque exitiosam : 
et Cæcina, jam Alpes transgressus, exstimulabat. 

XC. Pridie idus martias, commendata patribus repu- 
blica, reliquias Neronianaram sectionum, nondum in 
fiscum conversas, revocatis ab exsilio concessit : justis- 
simum donum et in speciem magnificum , sed , festinata 
jam pridem exactione, usu sterile. Mox vocata concione, 
«majestatem urbis et consensum populi ac senatus pro 
se» adtollens, adversum Vitellianas partes modeste dis- 
seruit : «inscitiam potius legionum, quam audaciam , » 
increpans, nulla Vitellii mentione : sive ipsius ea mode- 
ratio, seu scriptor orationis , sibi metuens, contumeliis 


in Vitellium abstinuit : quando, ut in consiliis militiæ, 


AÆArma movent pugnam : pugna est 
‘alena maritis. Condita cum fuerint, 
aptius omen erit. Quibus versibus 
vult poeta, ne conjugium quidem 
dextro pede adiri, cum mota sunt 
ancilia, sed cum condita. Festus au- 
tem ostendit , etiam alios aliquot 
dies fuisse, quibus Romani tenuerint 
se ab armis : Præliares dies, inquit, 
quibus fas est hostem bello lacessere : 
erant enim quædam ferie publicæ, 
quibus nefas erat id facere. Lxrs. 
Ceterum ed. pr. addit scutum et 
arma coœlestia , idemque in MS. 
Guelf. additum a manu sec. in mar- 
gine : quæ esse e glossa, quivis videt. 
Add. ad À. 16, 2. Post edidi cum 
Ryckio (ex Agr.) aspernatus est, 
quod habet etiam ed. pr. Er. Quæ 
in margine Guelf, leguntur, in textu 
habet Bud. In antiquo kalendario ad 
kal. mart. adscriptum est : PESTVM 
MARTIS ET IVKONIS. ANCILIA FERVN- 
TVR. In alio ex ævo Constantii oc- 
currit VII, Idus. ARMA ANCILIA Mo- 
vaxT. Ibidem prid. Idus ponuntur 


MAMVRALIA , ultimus festi dies. Hoc 
nondum condita fuerunt ancilia, 
quum Otho profectionem moliretur. 
A dictis abludit Polybius, qui ia 
exc. legat. c. 23. triginta dieram 
fuisse id festum Salioram scribit. 
Qua de re vid. Gutberlethus de Ss- 
lis c. 15. Verbum sabstantivam post 
adspernatus non habet Bud. 

Neronianarum sectionum. Vid. 
supra c. 20. Intelliguntur donationes 
Neronis revocandæ. Ex. 

Festinata exactione. Nempe ab 
ipsis , qui fisco præerant : qui festi- 
nantes, et , ut in talibus, diffidentes, 
exegerant vel ante diem : pactione 
etiani aliqua , aut remissione. Itaque 
pro hac sententia, bene Flor. et 
quidam libri festinata jampridem 
exactione : addita significanter voce. 
Lrrs. Habent et MS. Agr. ed. pr. 
ceteræque ante Rhenanaom, qui id 
verbum ejecit (quia a Bud. abest ). 
Recepere jam Ryckius et J. Grono- 
vins. Mox edd. veteres et ( Bud. ac) 
Guelf. usu sterii. Enx. 


LIBER L. 


| 133 


erant, qui genus ipsum orandi noscerent , crebro fori 
usu celebre, et ad implendas aures latum et sonans. 
Clamor vocesque vulgi, ex more adulandi, nimiæ et 
falsæ. Quasi dictatorem Cæsarem, aut imperatorem 
Augustum prosequerentur, ita studiis votisque certa- 
bant : nec metu aut amore, sed ex libidine servitiüi, ut 
in familiis, privata cuique stimulatio et vile jam decus 


129. Sed ex libidine servitii. Servili maline. 


Galerü Trachali. De eo dictum in 
Dial. de Oratoribus. Mox Othonem 
ansititinm putat Acidalius. Non ma- 
le. Item ab ed. pr. post abest populi 
ante aures , recte. Si Romana prima 
abilladiversa est, consentit. V.Gru- 
terus. Jtaque delevi. Ex. De Tra- 
chalo v. Quinctil. ra, 1, 119. 12, 
5, 5. 12, 10, 121. Consul fuit a. U. 
821. cum C. Silio Italico. Popudi ha- 
bent Bud. Agr. et edd. vet. Contra 
abest a cod. reg.Lallem. Loco Otho- 
nem reponunt Bip. et oratione, et 
ad À. 13, 3. provocant, ubi similia 
de Nerone , qui oratione usus , a Se- 
peca composita. 

Latum. Heins. dabat elatum, ut 
ap. Sen. ep. 81, ut Grævius quoque 
ap. Cic. ad Div. 6, 7. Sed ap. Cic. 
in Brato c. 31. adstriction orationi 
opponitur etiam dberior et latior. 
Nil ergo mutandum. 

Sed ex libidine servit, ut in fa- 
miliis. Verius clariusque distinxeris, 
servitii, Ut in familiis, etc. Lrrs. 
Nec quid hæc verba sibi velint, nec 
quid Saviliana eorum explicatio , in- 
ter serviiia, intelligo. Suspicabar au- 


tantis malis privata cuique stimulatio 
et vile decus publicum. Sic video ali- 
quam sententiam. Tè et accipiendum 
pro etiam. Solent adversa ex fortuna 
ebriis facere sobrios, et admonere 
decoris , atque efficere, ut, privata 
spe neglecta , in publicum consula- 
mus. Ât hi adeo, inquit , adsuerant 
servili adulationi, ut etiam, quum 
cogeret nemo, et tanta imminentia 
eivilis belli mala faciletristiores vul- 
tus excusarent, gratiam captarent 
privatam , nec cogitarent, quid tali 
tempore reipublicæ deceret. H. 2, 
71. Vitellius Neronem sectari can- 
tantem solitus, non necessitate , qua 
honestissimus quisque, sed luxu et 
saginæ mancipatus emptusque. Et 
c. 74, ex MS. in tanta mole, pro 
inerat a mole eruit Pichena. GRrox. 
Mihi vulgatum verum videtur. Po- 
pulus serviendi studio eadem facie- 
bat, quæ in privatis ædibus familia 
srvorum solet. Utilitatis cura est 
singulis, nulla dignitatis ac decoris: 
MS. Gueilf. (Bud. Agr. ) simulatio. 
Enx. Familia, ut ap. Phædrum 3, 
19, Æsopus domino solus quum esset 


tem : sed ex libidine serviii et in familia. 


À. U. 823. 


134  HISTORIARUM LIBERL 4% 
publicum. Profectus Otho, quietem urbis curasque im- 
perii Salvio Titiano fratri permisit. 

Profectus Otho. Suet. referente c. Matris Deum lamentari ac plangere 
8. profectus est eo die, quo cultores incipiunt. Fiebat id die 27. Marti, 





' 
RARIAR AAAAARS AL RAR AAAAAAAAAA RARES VAAMAAAA 





ARARAANAAAA LAINE! 


GC. CORNELII TACITI 
HISTORIARUM 


LIBER SECUNDUS. 


BREVIARIUM LIBRI. 


Car. I. Titus ad Galbam missus, runtio mortis ejus accepto , 
vertititer. — II. Paphiæ Veneris templum adit.— 111. Hujus 
origo et deæ cultus. — IV. 1bi futura edoctus, aucto animo, 
ad patrem, qui bellum Judaicum profligaverat, redit. — 
V. Vespasiani Mucianique ingenium ac mores diversi. Hi 
duces, positis odiis, in medium consulunt. Inde — VI, 
VIT, civilis belli occasio , intumescentibus Orientis legioni- 
bus. — VIII, IX. Falsi Neronis ludibrium, ab Asprenate 
compressum. — X. In urbe parvæ res magnis motibus actæ. 
Vibius Crispus Annium Faustum, delatorem fratris sui, 
pervertit. . 

XI. Læta Othoni principia belli. — XII. Miles ejus in 
Alpinos sœvit, — XIII; in Albium Intemeliom iras vertit. 
Egregium materuæ pietatis exemplum. — XIV. Imminet 
provinciæ Narbonensi Othoniana classis. Vitelliani cæsi ; — 
XV. nec Othonianis incruenta victoria. — XVI. Pacarium 
procuratorem, juvare Vitelliam Corsorum viribus parantem, 
ivsulani necant. — XVII. Vitellianorum res secundæ in 
Italia. — XVIII, XIX. Spurinna Placentiam munit contra 
Vitellianos. —XX. Eam Cæcina dum oppugnat, —XXI;am- 
phitheatrum urbi proximum conflagrat. — XXII. Obsidione 
soluta, Cremonam Cæcina petit, ubi— XXIIE, Othoniani 
prospere puguant. Vincentium impetum reprimunt duces ; 


136 HISTORIARUM 


inde suspecti funt suis. — XXIV. Cæcinæ insidias in ipsum 
vertit Suetonius Paulliaus, cujus — XX V, cunctatione Vi- 
telliani servantur. — XX VI. Utrimque tumultuantur mi- 
lites. 

XX VII. Valens in Italiam copias dacit. — XXVII, 
XXIX. Gravis in ejus exercitu orta Batavorum seditio Al- 
pheni Vari consilio composita. — XXX. Junctis armis, 
æmulatione suppressa , Cæcina ac Valens Vitellium fovent, 
Othoni probra objectant. Eorum—XXXI, Othonisque et 
Vitellii comparatio. Otho consultat de ratione belli. — 
XXXII. Suetonius Paullinus moram suadet. — XX XIII. Ti- 
tiani fratris et Proculi consilia prævalent. Otho cum valida 
manu Brixellum concedit. — XXXIV. Vitelliani transitum 
Padi simulant; — XXXV, XXXVI; quem prohibentes 
Othoniani cæduntur. — XXXVIIL Vanus rumor, pavore 
belli fastidiove utriusque principis, pacis consilia inter exer- 
citus fuisse agitata. — XXX VIII. Excursus de prioribus P. 
R. civilibus bellis. — XXXIX, XL. Titianus et Proculus 
ad quartum a Bedriaco castra imperite promovent. Ducibus 
dubiis, rem in discrimen mitti Otho jubet. — XLI— 
XLIIL. Bedriacensis pugna. — XLIV. Othonianorum fuga 
et adversus duces suos ira. — XLV. Induciæ. Victi cum 
victoribus, in lacrimas effusi, civilia bella detestantur. — 
XLVI—XLIX. Accepto cladis nuntio, Othe, consilii cer- 
tus, spretis amicorum militumque solatiis , seditionem com- 
pescit et in ferrum pectore incumbit. Funus maturatum. Ad 
rogum quidam militum se interficiunt. — L, Othonis ætas, 
origo, fama. | 

LI. Novata luctu ac dolore militum seditio. — LII— 
LIV. Pars senatus, Othonem secuta, extremum discrimen 
adit. — LV.Romæ trepidationis nihil, spectantur ludi; au- 
dita Othonis morte, Vitellio plauditur. —LVI. Gravis Italiæ 
victor exercitus. — LVII, Vitellius nuntium de victoria sua 
accipit, — LVIII; simulque de transgressa in partes suas 
utraque Mauretania. — LIX. Blæsi verniles blanditias odiis 
pensats — LX. Othonianorum promptissimos centuriones 
interficit , duces absolvit. — LXI. Maricci , inserere sese for- 





LIBER TI. 137 


tunæ ausi, suppliciam. — LXII. Vitellii gula, leges. Spre- 
tum Augusti Cæsarisque præconium. Pulsi mathematici. 
Equites arena prohibiti. — LXIII, LXIV. Dolabellæe cædes. 
Triariæ licentia ; Galeriæ et Sextiliæ modestia. — LX V. Clu- 
vius absolvitur ; Trebellius removetur. — LX VI. Victæ le- 
giones ferociunt. Quartadecimanorum et Batavoram discor- 
dia. — LXVII. Prætorianorum honesta missio. Sparguntur 
tegiones. — LXVIIT. Luxuriam principis æmulatur exerci- 
tus. Ticini tumultus alio tumultu sedatus. Verginii pericu- 
lam. — LXIX. Cohortes Batavorum in Germaniam remissæ. 
Amputati legionum auxiliorumque numeri. Miles luxu cor- 
ruptus. — LXX. Vitellius Bedriacenses campos lætus lus- 
trat, propinquæ sortis ignarus. — LXXI. Neronis libidines 
æmulatur. Consalatus partitur. — LXXII. Falsus Scribo- 
uianus cruci suffixus. 

LXXIII. Vitellius, ob adactum in verba ejus Orien- 
tem superbus et vecors, Vespasiani ad nomen excitatur. 
— LXXIV. Hic bellum armaque parat. — LXXV— 
LXX VIII. Nutantem firmant Mucianus, legati alii, vatum 
responsa et Carmeli dei sacerdos. — LXXIX ) LXXX. Im- 
peratorem salutant Ægyptus et Syria. — LXXXI. Accedunt 
‘ ad partes ejus reges Sohemus , Antiochus, Agrippa; regina 
Berenice. — LXXXII. Belli consilia. Titus instat Judææ. 
Vespasianus claustra Ægypti obtint. — LXXXIIT, 
LXXXIV. Mucianus, cum exercitu præmissus , nervum 
belli conquirit. — LXXXV, LXXX VI. Moœsicæ Pannoui- 
cæque legiones, in partes transgressæ, Dalmaticum militem 
trahunt. Beili faces Antonius primus, Cornelius Fuscus. 

LXXX VII Vitellius, contemptior in dies, gravi urbem 
agmine petit, eamque, — LXXX VIII, LXXXIX ; patrata 
multa militam paganorumque cæde, ut captam, ingressus, 
— XC; magnificam de semetipso orationem promit, — 
XCI ; humani divinique juris expers, nonnulla tamen popu- 
laria usurpat. — XCII, Munia imperii Cæcina ac Valens ob- 
eunt. Vitellio auctoritas nihil. — XCIII. Militis in urbe 
otium, libidines, morbi, mortes, — XCIV; insolentia, 
paucitas. Vitellii inopia , prodigentia. Duces Galliarum pos- 


D 


138 | HISTORIARUM A. U. 833. 


A. C. 7. 


tulati ad supplicium. Militiæ ordo confusus. — XCV. Nata- 
lis Vitellii ingenti paratu celebratus. Inferiæ Neroni factæ. 
Urbis miseria. — XCVI. Defectionis Flavianæ rumores male 
coercet Vitellius. — XCVII, XCVIIT ; Excita tamen auxilia, 
sed necessitas dissimulata. — XCIX. Irrampentibus hosti- 
bus, Cæcina ad bellum præmittitur ; sed is — C, CI; cum 
Lucilio Basso classibusque Ravennate Misenensique prodi- 
tionem componit, et ad partes Vespasiani transit. Gesta bæc 
sunt paucis mensibus anno eodem, consulibus iisdem et aliis 
suffectis , de quibus videsis 1 , 77. 


L. OTRUEBAT jam Fortuna, in diversa parte terrarum, 
initia caussasque imperio, quod varia sorte, Iætum 
reipublicæ aut atrox, 1psis principibus prosperum, aut 
exitio, fuit. Titus Vespasianus e Judæa, incolumi ad- 
huc Galba, missus a patre, caussam profectionis «offi- 
ciüm erga principem et maturam petendis honoribus 
juventam » ferebat. Sed vulgus fingendi avidum disper- 
serat, « accitum in adoptionem : » materia sermonibus, 
senium et orbitas principis et intemperantia civitatis, 


COMMENTARIUS. 


Quod varie ortum. Non suspicabar 
de mendo , absque Vaticano fuisset, 
cujus lectio diversa coegit me acrius 
paullointueri ; namineo, vari aborte, 
scriptum. Et, Hercules, vulgatainepta 
et exsensa. Quid euim est, varie or- 
tum esse imperiumVespasiani? Immo 
vous ct certus illius ortus. Scribo ex 
vestigiisillis priscis, quoduarta sorte. 
Atque ita est. Imperium Vespäsiano- 
rum® , felix reip. et infelix , itemque 
ipsis principibus fuit. Lips. Emenda- 
tioni Lipsianæ per se certissimæ ad- 
dam præsidium ab alis auctoris loco 
infra c. 95. Mugna et misera civitas, 
eodem anno Othonem FVitelliumque 


passa, inter Vinios, Fabios, Icelos, 
Æsiaticos , varia et pudende sorte 
agebat. Freins. Sic et H. 3, 80; 
Varia legatorum sors fuit. Gnox. 
Recepit Pichena. Ed. pr. vane ortum 
aborte, utraqué scriptura conjuncta 
et confusa, ut alibi. Erx. Bud. male 
varie ortum semen Tr. p. 

Missus a paire. Qua de re ita He- 
gesippus 4, 21 : Sententiam novt 
principis (Galbæ) de bello Judai- 


co sciscitari Vespasiano consilium 


fuit; misitque Tilum fililum et regem 


Agrippam. Titus de Achaia rever- 
tit, comperto quod Galba occisus : 
Agrippa Romam contendit. Lres. 








A. U. 833. . LIBER II. 139 


A. C. 70. 
donec unus eligatur, multos destinandi. Augebat famam 


ipsius Titi imgenrum, quantæcumque fortunæ capax , 
decor oris cum quadam majestate, prosperæ Vespasiani 
res, præsaga responsa , et, inclinatis ad credendum ani- 
inis, loco ominum etiam fortuita. Ubi Corinthi, Achaiæ 
urbe, certos nuntios accepit de interitu Galbæ , et ade- 
rant, qui arma Vitellii bellumque adfirmarent, anxius 
animo, paucis amicorum adhibitis, cuncta utrimque 
perlustrat. « Si pergeret in urbem, nullam officii gra- 
tiam , in alterius honorem suscepti : ac se Vitellio sive 
Othoni, obsidem fore. Sin rediret , offensam haud du- 
biam victoris : sed incerta adhuc victoria , et concedente 


s. Loco ominum etiam fortuita. Cod. Agr. fortuna, Poesis et opportuna, — à, Anxius 
animo. Malim animi, anrius sui, Ann. 4, 59. anus anxia potenticæ , 12. — 3. Acse 


Vitellio. Lege ac seu Vitellio , sive Othoni. 


Decor oris. Sic eleganter ex inge- 
nio correxit Rhenanus. (* V. Burm. 
ad Anthol. 4. ep. 142. p. 93.) Libri 
omnes decori vel decoris. Enx. Bud. 
. decoris. Âgr. decorus. 

Prosperæe Vesp. res. Ultima duo 
verba non erant in MS. Bud. et in 
Guelf. ; a manu sec. addita sunt in 
margine. Unde Rhenanus volebat 
prospere præsaga responsa, plane 
at est in Guelf. Sane alienæ sunt 
Vespasiani patris res : cum de ipsius 
bonis sermo sit. Forte tantum pros- 
peræ res scripsit Tacitus. Ex. 

Præsasa responsa. Legendum 
præsagia, responsa, diximus Obs. 2, 
20. Gnox. Verum puto. Nam omi- 
num mOox mentio, quæ sant præsa- 
gia. Ern. Cf. Suet. Tir. 2. 

Loco ominum etiam fortuita. Sic 
edidit Freinsh. Ominum est e libris, 
habetque Guelf. alterum ex ingenio. 
Sed vere. Sententia hæc Tacito et 
alibi usurpata. Valgo erat vel loco 


omnium, vel ominum etiam fortuna. 
Enx. Bud. omnium etiam fortuna. 
Grotius citatis a Freinsh. locis ex 
H. 1, 86. 2, 84 addit alium quoque 
similem H. 4, 26. 

Sed incerta etc. Sed edidit Rhen. 
( ex ingenio ) bene. Antiquiores 
edd. item MS. ( Bud. et) Gueif. 
et : quod quomodo e sed factum 
sit, patet. Sed idem Guelf, et ed. 
pr. incertam adhuc victoriam , ve- 
rum MS. a man. sec. male. Sensus 
est : sed veniam sperari posse ex 
eo, quod id factum sit incerta ad- 
huc victoria, præsertim, si pater 
in partes victoris concedat : intelli- 
gendum est fore. Mox male infen- 
sarum Guelf. edd. Put. Ber. Alc. 
Enx. Bud. incerta adhuc victoria. 
Sic et Put. Alc. Dein Bud. infen- 
sarum, ex quo Rhev. ex ingenio 
cffensarum, ut Flor. et Vat. teste 
Pichena. Urs. et Grotius volebant 
infensorum. | 


A. U. 83. 


140 HISTORIARUM À Ga. 

in partes patre, filium excusatum. Sin Vespasianus 
rempublicam susciperet, obliviscendum offensarum de 
bello agitantibus. » 

IT. His ac talibus inter spem metumque jactatum , 
spes vicit. Fuere, qui, «accensum desiderio Berenices 
reginæ, vertisse iter » crederent. Neque abhorrebat a 
Berenice juvenilis animus : sed gerendis rebus nullum 
ex eo impedimentum. Lætam voluptatibus adolescen- 
tiam egit, suo quam patris imperio moderatior. ILgitur 
oram Achaiæ et Asiæ, ac læva maris prævectus, Rho- 
dum et Cyprum insulas, inde Syriam, audentioribus 
spatuis petebat. Atque illum cupido incessit , adeundi 


4. De bello agitantibus. Cogitantibus ni fallor. — 5. Inter spem metumque jacta- 
tum. Jactaio præstat. — 6, Imperio modestior, Moderatior. Med. et Agr. Deinde 
prætervectus benc MS. Med. pravectus. — 7. Syriam andentioribus spatiis petebat. 
Sic et MS. Agr. lege adductioribus. Hist. 3, 7, quia adduciius quam civili bello impe- 
ritabat. Pop. Mela 1, 4, fastigatque se molliter, et ideo paullatim adductior. Gel- 
Kius 16, 3. {oco in quem cibus capitur vel stipato vel adducto. Livius 5, »7., modo 
brevioribus , modo longioribus spatiis. 35, 4o., Abstulerunt me velut de spatio Græ- 
cie res immistæ Romanis. 9, 10., Cum apparitor Postumium laxe vinciret, quin, 
inquit, adducis lorum. Marcilius ad Titum Suetonii cap. 5. lentioribus , quem vide, 
em legit c. 3, accitumn e Cilicia Thamyram. Ali alia. Sic et forte legendum Vit. 
Agrie. c. 3. Ibid, c. 8. Æddiderant virtutes spatio exemplorum. kmmo aperuerant 
viriutes spatia ex templo honorum vel rapuerunt , quod postremum verius. Possis et 
addens prioribus spatiis. Vide nos ad Maronem Georg. :, 513. addito spatio reditu- 
rum Hist. 3, 2,spalia itinerum Aon. 14,56. 58. de Oratore 39, ut nobiles equos cursus 
et spatia probant. 


Jactatum spes vicit. Ferri potest. 
Sed tamen spes proprie non vicit 
Fitum, sed metum. Et illam for- 
mulam spes vicit similesque abso- 
Jlute poni, sciunt omnes, ut opinor. 
Itaque diu est, cum conjeci legen- 
dum jactatis. Dicuntur autem ele- 
ganter et sæpe jactata, de quibus 
molta, crebra, longa, varia, deli- 
beratio fuit, in primis apud Livium. 
Vid. J. F. Gronovius et Drakenb. 
ad 38, 25. Alias etiam jactari inter 
sem metumque cleganter dicitur, 


pro inter spem metumque incerturm, 
ambiguum esse, ut alibi noster : ut 
prope malim, his ac talibus inter 
spem melumque jactatur, vel jacta- 
tus. Spes vicit : si quid matandum 
videatur. En. 

Moderatior. Sic Med. et Agr. Re- 
cepere Bip. Sequor. 

Pratervectus. MS. Pichonæ præ- 
pectus. Item Guelf. ed. pr. uode re- 
cepi. De verbo jam dictam alio loco, 
et sic volebat Gron. ad Liv. 29, 32, 
Enx. Bud. prætervectus. 


a U. 823. 


À Ce LIBER II. r41 
visendique templum Paphiæ Veneris, inclytum per in- 
digenas advenasque. Haud fuerit longum, initia-reli- 
gionis, templi ritum , formam deæ, neque enim alibi 
sic habetur, paucis disserere. 

ITE. « Conditorem templi regem Ærian» vetus me- 
moria, quidam « ipsius deæ nomen id » perhibent. Fama 
recentior tradit , « a Cinyra sacratum templum , deam- 
que 1psam, conceptam mari, huc adpulsam. Sed scien- 
tiam artemque haruspicum adcitam; et Cilicem Tamiram 
intulisse : atque ita pactum , ut familiæ utriusque pos- 
teri cærimoniis præsiderent.» Mox, ne honore nullo 
regium genus peregrinam stirpem antecelleret, ipsa, 
quam intulerant, scientia hospites cessere : tantum Ci- 
nyrades sacerdos consulitur. Hostiæ , ut quisque vovit, 


8. Sed scientiam etc. Sed scientia arteque arusp. accitam et linaræ certamina 
attulisse, cod. Agr.—9. Atque ita pactum, Malo Atque id pactum. — 10, Cinyrades. 


Cynarides cod. Agr. lege Cinyrides. Cinyreia virgo Ovid. Met. 10, 369. 


* Templi situm. D. de Lamalle le- 
git ritum , bene, ut videtur. Capat 
sequens eum ritum pingit, de situ 
nihil, 

Neque enim alibi sic habetur. Deæ 
simulacrum et forma. Enx. 

Begem Ærian. Libri scripti aut 
Verianum hunc nominant (ut Flor. 
et Bud. }aut F'encrianum (ut Agr.). 
Pro valgata lectione tamen Tacitus 
ipse in Ann. est3,62., Ezxin Cyprü 
tribus delubris, quorum vetustissi- 
mas Paphiæ Veneri Ærias auctor, 
post filius ejus Amathus, etc. Ægyp- 
tum ipsam olim Æriam dictam 
fuisse, Isidoro 9, 2 traditum est et 
Agellio 14, 6. Alciatus hic mavult 
Uranium. De Cinyra autem, quod 
sequitur, Homerus Iliad. 11,20. Plu- 
tarchus, Athenæus]. 10. in fine. Ar- 
nobius L. 6. aliique meminere. Lres, 


Gr. kirüpac. Æl. H. An. 9, 36. He- 
sych. in Krupédas. Hygin. Fab. 270. 


+ Ovid. Met. 10, 200. 


Cilicem Tamiram. Hæc lectio de- 
betur Rhenano. In MS. Bud. erat 
cilicentam miram : et plane sic Flor. 
Guelf. ed. pr. Unde confirmatur 
etiam probata doctis scriptura 7ka- 
miram, non Thamyram. Erx. Ta- 
miram scribendum Meursius docet 
ex Hesychii Tauspédas. 

Ut quisque vovisset. Pichena ex 
vestigiis Florentini libri : uf quisque 
vovit, sed mares. Lips. Idque recepit 
Pichena et seqq. omnes. MS. Guelf, 
ed. pr. novisset. Unde corrigendum 
esset novit, sed mares. Novit, i. e. 
potest, per græcismum. Sed vulga- 
tum nunc teneamus. Ceterum hos- 
tiæ non aisi extorum inspiciendorum 
caussa adhibitæ , uon ut in ara ado- 


À. U. 131. 


142 HISTORIARUM av. 


sed mares deliguntur. Certissima fides hædorum fibris. 
Sanguinem aræ obfundere vetitum : precibus et igne 
puro altaria adolentur, nec ullis imbribus, quamquam 
in aperto, madescunt. Simulacrum deæ non effigie hu- 
mana : continuus orbis latiore initio tenuem in ambi- 
tum, metæ modo, exsurgens : et ratio im obscuro. 

IV. Titus, spectata opulentia donisqueregum, quæque 
alia lætum antiquitatibus Græcorum genus incertæ ve- 
tustati adfingit, « de navigatione» prinum consuluit. 
Postquam «pandi viam et mare prosperum» accepit, 


11, Altari adolentur, Aliaria bene, cod. Agr. Apud Maronem adolere altaria fam- 


mis. Vid. ad Ann. 6, 28 


lerentur. Enx. Bud. clare vovisset. 
Offundere aræ vetitum. Meursius 
Cypr. 1, 16. perperam hic repre- 
bendit Tacitum , intelligebat quippe 
eéffundere sanguinem, sive immolare 
hostiam. Cf. Ryckius. Put. Alc. ob- 
Jfundere. Bud. effundere , male. 


Altaria adolentur etc. Hoc loco 


refellitur correctio Harduini ap. Pli- 
aium 2, 96. (97.). ubi in loco de hoc 
templo ex aram facit aream. Opor- 
tet autem tectum templi apertum 
fuisse super aram illam , ut in eo, 
quod fuit in Thracia, in monte Zil- 
misso. V. Sueton. Aug. c. 94. et ibi 
dicta. Erx. Bud. male redolentur. 
Virg. Æn. 7, 71 : Castis adolet dum 
altaria tædis. Et 1, 420., Veneris 
Sabæo Thure calent aræ sertisque 
recentibus halant. De arisbhypæthriis 
v. Eustath. ad Odyss. 5. 363. 
Nec... madescunt. Idem de statua 
quadam Dianæ narrat Polyb. 16, 12. 
Continuus orbis latiore initio. Ty- 
rius Max. (diss. 38.) Venus a Pa- 
pluis colitur, cujus simulacrum nulli 
rei magis assunile, quam albæ py- 


ramidi. Lirs. Ea species exhibetur 
et in numis ap. Tristan. in Comm. 
t. 1. p. 419-534. V. Jac. Gronov. ad 
b. 1. Enx. Cf. Vaillant in NN. Col. 
t. 1. p. 93. in numo Drusi, et Put- 
ture d’'Ercolano t, 3. tav. 52. Apud 
Spanh. de Præst. et U. NN. ed. a. 
1671. male in oumo Pergameno 
p- 479. cono caput humanum impo- 
situm cernitur, in edit. recentiore f. 
Lond. 1706. diss. 8, 6. is error est 
emendatus. 

Ratio in obscuro. Eam tradit Cle- 
mens Alex. Protrept. ( ed. Sylb. ) 
p. 29. 30 ; ubi et de aliis talibus deo- 
rum dearumque formis reperies. 
Nempe tales figuræ sunt indicia ve- 
tustatis ultimæ , qua nondum expri- 
mere didicerant ligno aut saxo for- 
mas hominum aut animalium. Add. 
eundem Clem. Strom. 1. p. 348 et 
seq. et Collecta Pottero Arch. Gr. à, 
2. Er. Consuli merentur interpre- 
tes picturarum Hercu‘'anensium 1. c. 
quorum ali conum symbolum amo- 
ris esse, alii ad phallum pertinere 
arbitrantur, 








A. U. 53. 


À Co. LIBER IL. 143 


de se per ambages interrogat, cæsis compluribus hostiis. 
Sostratus , (sacerdotis id nomen erat ,) ubi læta et con. 
gruentia exta, magnisque consultis annuere deam, vi- 
det, pauca in præsens et solita respondens , petito se- 
creto, futura aperit. Titus, aucto animo, ad patrem 
pervectus, suspensis provinciarum et exercituum men- 
tibus , ingens rerum fiducia accessit. Profligaverat bel. 
lum Judaicum Vespasianus; oppugnatione Hierosoly- 
morum reliqua, duro magis et arduo opere, ob ingenium 
montis et pervicaciam superstitionis, quam quo satis 

33. Sacerdotis id nomen. Sacerdoti malo. Vid. Ann. 5, 1. sacerdotii MS. Florent. 


an pro sacerdote, ut obsidiun pro obside Ann, 15,1. = 13, Ingens rerumn fiducia, 
Distingue : pervectus etc. suspensis elc. ingens fiducia accessit , se. Tito et suspen- 


sis animis , aliter Pichena et Lipsius : sed bone Gronovius. 


Per ambages interrogat. H. e. in- 
terrogat de fatis suis, quid sperare 
posset : verum non plane : ne peri- 
culum inde nasceretur; sed verbis 
ambignis , quæ tamen intelligere sa- 
cerdos posset. Hinc mox vocat m4gn4a 
consuka. Consuluit de imperio, an 
sibi fatis debeatur. Mox videt, quod 
Rhenanus (e Bud. ) edidit, est etiam 
in ed. pr. At Guelf. ceteræque edd. 
ante Rhen. vidit : ut ante accepit, 
Item post provectus omnes edd. ante 
Rhen. Male. Enx. Rhen. pervectus e 
Bud. ut c. 9. 

Compluribus. Sic Rhen. e Bud. 
prins legebatur pluribus. 

Ingens rerum fiducia. Suspicabar, 
éngens rerum , VOCe sequenti rejecta. 
Sed Pichena sagaciter sensum eruit, 
ingens rerum fiducia (sexto casu) 
quam ex oraculo conceperat. Au- 
diamus. Lips. Sic Jastinus 11, 4. 
qui, ex continenti ad Darium pro- 

fecti, non mediocre momentum Per- 
sarum viribus accessere. Et 13, 6. 
pbi et Olympias esset mater Alexan- 
dri, non mediocre momentum par- 


um. Gnon. Post Lipsii notam hic 
in ed. Ern. omissa est Freinshemii, 
qui improbat conjecturam Pichenæ, 
et fiducia nominativo casu positum 
statuit. Cum hoc sentit Gron. et in 
subsidium Justini locum adfert. Aci- 
dalius Lipsio ; Muretus Freinshemio 
favet. 

Profligaverat bellum. Paullo ali- 
ter pro/ligandi verbo usus, quam 
placuit Agellio 15, 5, qui in tota 
ea re vereor ut caliget. Ni ita est ; 
barbare etiam locutus sit Augustus 
in Ancyrano lapide : cEPTA. PRO- 
FLIGATAQVE. OPERA. À. PATRE. MEO. 
PERFECI. Quod exemplum rigide et 
ex diametro cum Agellii nota pug- 
nat. Les, Cf. Tollins ad Ausonii 
Mosellam v. 425. 

Ob ingenium gentis. Nam pervi- 
caces scilicet et cedere nescii Judæi. 
Tamen in Flor. est, ingenium mon- 
tis : et scimus, Hierosolyma jn arduo 
ferc sita. Lies. Montis etiam Guelf. 
a m. pr. at sec. m. correxit stulte 
mentis, quod pro saontis editum est 
in ed. pr. Ex eo gentis factum. Mou- 


À. T. 833. 


144 HISTORIARUM es 


virium obsessis ad tolerandas necessitates superesset. 
Tres , ut supra memoravimus, ipsi Vespasiano lepiones 
erant , exercitæ bello : quatuor Mucianus obtinebat in 
pace ; sed æmulatio et proximi exercitus gloria repulerat 
segnitiam : quantumque 1llis roboris discrimina et labor, 
tantum his vigoris addiderat integra quies et inexpertus 
belli labor. Auxilia utrique cohortium alarumque, et 
classes regesque, ac nomen dispari fama celebre. 

V. Vespasianus, acer mihtiæ, anteire agmen, locum 
castris capere, noctu diuque consilio ») aC, si res pos- 
ceret, manu hostibus obniti; cibo fortuito, veste habi- 

14. Et inexpertus belli Labor. Forte ut expertis bellici laboris , vel mt inexpertis 
Belli : et inexperti belli labores cod. Agr. deinde malo integris quies (non üstegra) 


et inexperti bellici laboris vel belli. pulsi cum sauciis integri K. 3, 16. 28. 56. 5, 15. 
omnino inexpertus belli H. 1, 8. ubi vide interpretes, Jnexpertæ bello legiones infra 


ce. 95. ubi et forte belli legendum. expertus belli H. 4, 36. expertus bellis animus 


Agric. 41. ubi lege belli, 


tis bene recepit Pichena. Mox MS. 
Flor. quam quo. Sic et Guelf. (Bud.) 
ed. pr. unde recepi. Vulgo quod. 
Enx. Ex Bud. mentis Rhenanus fecit 
gentis. Paullo ante Rhenanus sublata 
post Hierosolymorum distinctione 
sensum meliorem dedit. 

Ut supra memoravimus.Vid. x, 10. 

Mucianus. Xta ubique præpotentis 
hojus hominis nomen scripsi. Græci 
saadent, qui Movxsavér appellant : 
et lapides , in quibus C. media, non 
T. semper sculptum. Ut in illo Ro- 
mæ (ap. Grut. p. 32, 6.) L. ANNIo. 
FABIANO. M. NONIO. MVCIANO. COS. 
Malta etiau hujus mentio in Plinio, 
qui 12,1. (5.) Licinium ei nomen 
addit, et titulum fere ter consulis. 
Licinius Mucianus ter cos. et nuper 
Lyciæ provinciæ legatus. Libro 32, 
6. (21.) de ostrearum præstantia : 
Dicemus, inquit, aliena lingua, 
quæque peritissima hujus censuræ 


in nostro ævo fuit, Sunt ergo Mu- 
ciani verba, quæ subjiciam. Et sæpe 
alias : ostenditque doctum et alte- 
rum velut Mæcenatem. Lies. Mox 
pro repulerat ed. pr. et MS. ap. Bro- 
terium depulerat. Melins. Erx. Bud. 
repulerat. 

Et inexpertus belli labor. Redun- 
dare vox labor videtur, et incalcata 
huc e priore versu. Legam, et inex- 
pertis belli. Ita supra : pacis artibus, 
belli inexpertus. Lies. Labor est in 
libris omnibus. In ed. pr. bis posita 
vox labor fecit, ut intermedia om 
nia omitterentur. In MS. Guelf, (et 
Bud. ) est inexperti, ut Flor. et edd. 
vett. ante Rhen. Ex. Cod. Agr. et 
inexrperti belli labores, quod Ryck. 
probat. Rhen. pro labor volebat ar- 
dor. Bip. legunt sed inexperti bell 
labore. Quod vulgato non præstat. 

Ac, si res p. Conjuuctio ac non 
est in Bud. et delet Rhen, 








re LIBER IL. 145 
tuque vix a gregario milite discrepans ; prorsus , si ava- 
ritia abesset, antiquis ducibus par. Mucianum e con- 
trario magnificentia et opes et cuncta privatum modum 
supergressa extollebant. Aptior sermoni, dispositu pro- 
visuque civilium rerum peritus : egregium principatus 
temperamentum, si, demptis utriusque vitiis, solæ 
virtutes miscerentur. Ceterum hic Syriæ , ille Judææ 
præpositus, vicinis provinciarum administrationibus , 
invidia discordes , exitu demum Neronis, positis ediis , 
in medium consuluere; primum per amicos ; dein præ- 
cipua concordiæ fides Titus, prava certamina communi 
utilitate aboleverat ; natura atque arte compositus adli- 
ciendis etiam Muciani moribus. Tribuni centurionesque 
et vulgus militum , industria, licentia, per virtutes, 
per voluptates, ut cuique ingenium , adsciscebantur. 

VL. Antequam Titus adventaret, sacramentum Otho- 
nis acceperat uterque exercitus, præcipitibus, ut adso- 
let, nuntiis, et tarda mole civilis belli, quod longa con- 
cordia quietns Oriens tunc primum parabat. Namque 
olim validissima inter se civium arma, in Italia Galliave, 


Dispositu provisuque. Non pos- Ep. 2, 11. Salvius Liberalis, vir 
sam hic videre, quod Savilins: very subtilis, dispositus, acer, disertus. 
expert in the direction and foresight Noster infra 68, Apud Vitellium 
of civil affairs : quasi uno spiritu ommia indisposita , temulenta. Adde 
jangeret auctor : dispositu provisu- ad Sen. de Ira 3, 6. Sic igitur Ves- 
que civilium rerum peritus : quum pasiano dispositior vel aptior dis- 
ille voluerit; aptior sermone, dis- positu Mucianus. Idem aptior pro- 
posita provisuque, junctim accipi, visu, hoc est, magis providus et 
quæ sensam impleant absque illo : diviaus et pensitator futuri, quic- 
civilium rerum peritus. Significat quid ageret. Gnron. Savilii ratio 
enim Mucianum elegantiorem et di- potior mihi videtur cum Bip. qui 
Higen iorem fuisse in dispositione et etiam recte, ut puto, reponunt ser. 
ordine omnium , quæ ageret circa-Ÿ moni; dandi quippe casum requirit 
que baberet. Quale est, quod de apuior. 

Vespasiano Suet. 21, Ordinem vi- , Tribuni, centuriones. V. D. de La. 
tæ fere hunc tenuit, etc. Plinius malle. É 


3. 10 


A . U. 823, 


146 HISTORIARUM ve 


viribus Occidentis cœpta. Et Pompeio, Cassio, Bruto, 
Antonio, quos omnes trans mare secutum est civile bel- 
lum , baud prosperi exitus fuerant. Auditique sæpius in 
Syria Judæaque Cæsares, quam inspecti. Nulla seditio 
legionum : tantum adversus Parthos minæ, vario eventu. 
Et proximo civili bello, turbatis aliis, inconcussa ibi 
pax : dein fides erga Galbam. Mox, ut, « Othonem ac 
Vitellium scelestis armis res romanas raptum ire, » 
vulgatum est, ne penes ceteros imperii præmia, penes 
ipsos tantum servitii necessitas esset, fremere miles et 
vires suas circumspicere. Septem legiones statim et cum 
ingentibus auxiliis Syria Judæaque : inde continua 
Ægyptus duæque legiones : hinc Cappadocia Pontusque 
et quidquid castrorum Armeniis prætenditur. Asia et 
ceteræ provinciæ , nec virorum inopes, et pecuniæ opu- 
lentæ : quantum insularum mari cingitur, et parando 


interim bello secundum tutumque ipsum mare. 
VIL. Non fallebat duces impetus militum : sed, bel- 


Vario eventu. Respice ad Ann. 
15, 24. 27. Sic non opus Acidalii 
vano. 

Vires suas circumspicere. I. e. in- 
tellectis viribus suis arrogantiam, 
saltem fiduciam, sumere. Enx. 

Duæque legiones. Paullo aliter 
hoc olim. Nam C. Cæsar, Ægypto 
devicta , tres in ea legiones reliquit. 
Auctor Suetonius m Jul. 76, Au- 
gustus eum numerum retiauit, immo 
et Tiberius : sab quo Strabo sane 
vixit, et hæc scripsit lib. 19, p. 797. 
“Eos A (in Ægypto) rpia réyuata* 
dy ro $v mark mèv 6x pures, T 
&xa d° ér 7% yéve. Sed Tiberius ta- 
men non ia longam. Anno enim im- 
perii ejus nono Tacitns clare duas 


saltem legiones Ægypto adtribuit, 


ati et hic, À. 4, 5, Cetera Africæ 
per duas legiones parique numero 
Ægyptus. Observa ergo obiter ; 
paullo certius de Strabonis scrip- 
tione , quam vides eum desisse 
ante hunc nonum Tiberiani imperii 
annum. Addo, Egesippum etiam de 
duabus his legionibus adsentiri Ta- 
cito 4, 26, Esse etiam illic duos 
ordines militarium virorum, quos 
sibi adjungere Vespasianus propera- 
vit. Lrrs. 

Seclusum tutumque.Vatic. Flor. et 
romana editio, secundum titumque, 
quod approbo. Lies. Recepit Piche- 
na. ErN. Bud. male seculum. Acida- 
lius ita legendum suadebat : cingitur 
parando i. b. seclusum ; tttumque 
i. me. 





À. U. #23: 


rte LIBER IT. 147 
Jantibus aliis, placuit exspectari belli exitum. « Victores 
victosque nunquam solida fide coalescere : nec referre, 
Vitellium an Otlionem superstitem Fortuna faceret, 
Rebus secundis etiam egregios duces imsolesoere : dis- 
cordiam his , ignaviam, luxuriem : et suismet vitiis alte- 
sum bello, alterum victoria, periturum. » Igitur arma in 
occasionem distulere, Vespasianus Mucianusque nuper, 
cetetri olim mixtis consiliis : optimus quisque amore 


15. Placuit expectari belli exitum. Expectari bellum. Cum victoribus nunquam s. 
J. coalescere , cod, Agr, bellum cum in victores etiam cod. Florent. et alii scripti et 
prises editions. c. 7. cum ih victôres victosque nunguam solida fides coalesceret. 
Vid. Gron. Obs. 3, 10, exifum est e conjectura. Lego placuit expectari velut in 
comte, Quin et victores etc. vel tolle Bellan , ut repetitum e superioribus H. 1, 
83. és commune omnes metu exterrebantur. Hist. 1, 25. et 36, milites accendendos 
‘ln commune ralus. in comimune consulere et consultare passim , ut et in rnedium 
consulere, Commis scribebent : hinc natus error. Ann, 15, 12, in commune alacris. 
52, Haæc in commune. infra 54, Nec ultra in commune congressi. Germ. 27, hæc 
in commune de omnium Germanorum moribus accepimus.— 16. Ceteri olim mixtis 
consiliis. Mucianusque Titi opera mixtis consiliis , cod. Agr. alii cod. omnes ceterum, 
Lege, ceteri jam olim vel clam. 


Cum in victores victosque. Rodol-_ scuræ sententiæ , immo incertæ. Ro- 
pbhus (in cod. suo) et prisca item” dolphus (in cod. suo ) legisse dici- 


editio cum uictoribus victos nun- 
quam solida fide coalescere. At to- 
tum locum libentius nunc cum Pi- 
chena legam : exspectari belli exi- 
tum : victores viclosque nunquam , 
ec. Lrrs. Gronovius conjicit erspec- 
tant eventum. Pichenæ correctionem 
recepit Freinsh. Cod. Guelf, placuit 
exspectari bellum : cum in victores 
victosque n. s. f. coalesteret. Sic edi- 
tiones oumes usque ad Freinsh. nisi 
quod ed. pr. coalescere, ut MS. 
(Flor. Agr.) Bud. J. Gronov. con- 
jicit bellf nutum vel cumulum. Enn. 
Acid. volebat Belli casum. Bud. bel- 
Zum cum in etc. Inde Rhen. emenda- 
bet Bellicum. Muretus simpliciter le- 
gebat placuit exspectari. Lallemn. re- 
eepit bell eventum. 

Nuper, ceteri olim. Eocus subob- 


tur, nuper Titi opera mixtis cortsi- 
lits, sententia nihil aberrante:; ve- 


cor tamen , ut propriä quadam lec- 


tione, non a libris. An ceteros in- 
telligimus, amicos et familiares Ves- 
pasiani ? qui jamdiu cum eo spern 
conceperant imperii , et de eq locuti 
etant? Diu sane spem conceptam, 
idque ob omina multa et clara. Sue- 
ton. Vespas. 5. Lis. Agricolæ lec- 
tionem recepit Ryckins : quod recte 
improbat J. Gron. Est explicatio e 
c. 5. Enx. Lectio ceteri est a Rhen. 
e Bud. prius enim legebatur cete- 
rum. Sensus : V. et M. nuper consi- 
Jia de invadendo imperio conso- 
ciasse ; ceteris, Tito, tribunis aliis- 
que fidis mmistris rem illam mulio 
ante agitatam. Cf. c. 5. Sic Pich. 
Brot. Lall. Hic etin Regio suo repe- 


10, 


A. U. 8:39, 


148 HISTORIARUM 40 


reipublicæ : multos dulcedo prædarum stimulabat ; alios 
ambiguæ domi res. Ita boni malique caussis diversis, 
studio pari, bellum omnes cupiebant. 

VIIL. Sub idem tempus Achaïa atque Asia falso ex- 
territæ, velut Nero adventaret : vario super exitu ejus 
rumore, eoque pluribus vivere eum fingentihus-creden- 
tibusque. Ceterorum casus conatusque in context operis 
dicemus : tunc servus e Ponto, sive, ut alii tradidere, 
libertinus ex Italia, citharæ et cantus peritus (unde ill, 
super similitudinem oris, propior ad fallendum fides) 
adjunctis desertoribus , quos inopia vagos ingentibus 
promissis corruperat, mare ingreditur : ac, vi tempes- 
tatum Cythnum insulam detrusus , et militum quosdam 

17. Vivere eum fingentibus. Confingentibus cod. Agr. Christiani rebantur adheo 


vivere. Vid, Sulpice. Sever, Malim quoque varii super exilu ejus rumores. — 18. Pro- 
pior ad fallendum fides. Lege pronior, Ovid. Am. 3, 674, Prona venit cupidis 


sua voila fides. 


rit ceteri. Bipontini ingeniose locum 
ita constituunt : Mucianusque. jam 
perlatari miles in mixtis consilits. 
Acid. volebat secretis olim, nuper 
m. c. 

Ambiguæ domi res. H. e. æs alie- 
nom, fides decocta , conscientiæ fa- 
cinorum. Vid. r , 88. sæpe isiæ caus- 
sæ bellorum Tacito memorantur. 
En. 

Ve'ut Nero adv. Tangit hanc Ysv- 
do-Neronis fabulam Lactantius de 
Mart. Pers. c. 2. ad quein locum vid. 
Cuperus, item Columbus. qui ab 
ecclesiæ patribus refutatum com- 
mentum docet. Piurcs etiaun falsos 
Nerones exstitisse, C:isaub. osten- 
dit ad Suet. Ner. c. uit. 

Eum fige itibus credentibi:sque. 
MS. Agr. confi rgentibis. Broterius 
corrigit credentibusve. Eux, 


Propior ad fallendum fides. Sus- 
picatur legendum Freinsb. promp- 
tior. Possis etiam pronior. Sed illud 
melius. Enx. Bud. propior. 

Scithinum insulam. Farnes..( et 
Agr.) Cynthum. Vaic. Scithy num. 
(Bud. Scitwunum.) Vera kctio, Cyth- 
ru. m : quomodo aunt legi in Flor. 
quæ insula juxta Atticam sub Eu- 
bœa. Plinio nominaiur 4. 12. (22.) 
et Piolemæo 3, 15. dicitar KkéSves. 
Philoni etian in Flacenm sic dicitur, 
et juxta Ceam collocatur. In Zonara 
11 15. non recte scripium, bune 
falsum Neronem in trajectu Cydni 
amnis interfectum : decepitque eum 
adfinitas hæc vocum. Lips. Ed. pr. 
Cinthum. Mox vel pro et dedimus 
post Ryck. et Gron. e Flor, Guelf. 
Er. Flor. et Bud. ve. Ad hoc non 
adtendit Rhen. 





A. U. 833. 


papes LIBER IL 149 


ex Oriente commeantium adscivit, vel-abnuentes inter- 
ci jussit , et spoliatis negotiatoribus, mancipiorum va- 
lentissimum quemque armavit. Centurionemque Sisen- 
nam, dextras, concordiæ insignia, Syriaci exercitus 
nomine ad prætorianos ferentem , variis artibus adgres- 
sus est : donec Sisenna , clam relicta imsula, trepidus et 
vim metuens aufugeret : inde late terror, multis ad cele- 
britatem nominis erectis, rerum novarum cupidine et 
odio præsentium. 

IX. Gliscentem in dies famam fors discussit. Gala- 
tiam ac Pamphyliam provincias Calpurnio Asprenati 
regendas Gralba permiserat : datæ e classe Misenensi duæ 
triremes ad prosequendum, cum quibus Cythnum insu- 
lam tenuit. Nec defnere, qui trierarchosnamine Neronis 
accirent : is in mæstitiam compositus , et « fidem suorum 
quondam militum » invocans, «ut eum in Syria aut 
Ægypto sisterent,» orabat. Trierarchi nutantes, seu 
dolo, «adloquendos sibi milites, et paratis omnium ani- 
mis reversuros , » firmaverunt. Sed Asprenati cuncta ex 


19. Et abnuentes interfci. Vel Med. lege bella abnuentes , cum quarto casu pessim 
Tacitus : abmuere pralia , congressus , etc. Deinde scribe interfci fussit , spoliatis ne= 
gotiatoribus et mancipiorum valentissimo quogne armatis, — 30. Donec Sisenna. 
Puto donec is, Sisenna e glossa. — 21. Alloguendos sibi milites, Vetus et adæquan- 
dos, Opinor adlectandos vel alliciendos. infra 85, per epistolas alliriebant panno= 
nicum exercitiun., Adloqui militem est proprie imperatorum, Hinc ad{ocutiomi.üaris, 
vide Hist. 5, 29. Ann, 4, 50. 


Dextras c. ins, Vide not. ad ?+, 
54. Male Rhen. conjiciebat dextera. 

Ad proseqrendum, cum çuibus. 
Sic Rhen. edidit e Bud, sic et Guelf. 
At edd. vett. omnes prosequendum 
eus, quibus : quod non deterius. 
Ens. 

Sïisterent. Constituerent. Sic À.2, 
34. Suet, Aug. 28. 

Trierarchi nutantes etc. In ed. pr. 
werarchis. Forte natum e seu per 


compendinm s. scripto : quamquam 
id commode abesse potest. Mox al- 
loquendos MSS. Flor. (Bud.) Guelf, 
Agr. edd. omnes præter pr. quæ ha- 
bet arequandos. vitiose. Ern. Bip. 
illud seu recepere. Perinde est; omit- 
titur ét À. 5,4. Bud. hic male habet 
trerurchas, relatum scil. ad nrubat. 
Ex is o adequandos Grui. exsculpe- 
bat adaquandos , ut ap. Suet. Galba 
7. in eoque sibi mirifice placet. 


A. U. 833. D 


150 HISTORIARUM av: 


fide nuntiata : cujus cohortatione expugnata navis, et im- 
terfectus quisquis 1lle erat. Corpus, insigne oculis co- 
maque et torvitate vultus , in Asiam atque inde Romam 
pervectum est. 

. X. In civitate discordi,, et, ob crebras principum mu- 
tationes, inter libertatem ac licentiam incerta, parvæ 
quoque res magnis motibus agebantur. Vibius Crispus, 
pecunia, potentia, ingenio inter claros magis, quam 
inter bonos, Annium Faustum, equestris ordinis, qui 
temporibus Neronis delationes factitaverat, ad cogni- 
tionem senatus vocabat. Nam recens, Galbæ principatu, 
censuerant patres, «ut adcusatorum caussæ nosceren- 
tur. » Id senatus consultum varie jactatum , et, prout 
potens vel inops reus inciderat, infrmum aut validum 
retinebatur. Ad hoc terroris et propria vi Crispus incu- 

22, Expugnata navis. Hujus navis nulla ante mentio. Forte cujus cohorte statio 
expugnata navalis, Nisi latet nomen oppidi in Cytbno insula. stationes per ripam 
disposilæ supra, — 23. Validum retinebatur. Lego e re tenebatur, pront e reerat. 


Deinde puto adactis (sc. patribas) terrore ut propria vi, vel addito terrore, ui vel quid 
simile. Denique e more tamen audiendum. 


Delationes factitaverat. Habet a Etai sub Galba factum adversus Ne- 


Cicerone in Brato 34. qui, quumtan- 
Lo nomine esset, patremque optimum 
virum habuisset et juris peritissimum, 
adcusationem factitaverit. Gnox. 

ÆAdcusatorum caussæ nosceren- 
tur. Vide si lubet pecuniæ veteris 4, 
3. Gnox. 

Varie jactatun. Quod non eam- 
dem semper vim habuerat : modo 
parum, modo multum valuerat, ut 
mox ipse explicat. Cicer. Off, 3, 20. 
Jactabatur numus, sic ut nemo scire 
posset, quid haberet : nempe, quia 
modo plus, modo minus valebat. 
Omninoque jactari dicuntur, quæ 
agitant, certo loco consistere non 
sinunt. Retinebatur porro id SC. 


ronianæ tyrannidis instrumenta, ta- 
men non abolebatur ab Othone, etsi 
favente Neronianis. Jtaque non opus, 
cum J. Gronovio quærere, quid sibi 
hoc verbum velit. Reunere morem 
dixit Cicero Fin. à, r. etalii. Reri- 
nere monimenta ingenii noster Ânn. 
4. 61. ut opponatur r& abolere, tol- 
lere. Enx. Trillerus Obs. crit. 1, 8. 
emendasse se putat locum , legendo , 
infirmus haud validus, scil. reus ; sed 
quis in Tacito hanc Tæuroro-yfer fe 
rat ? Bene habet vulg. in quo infr- 
num SC. inopi, validum potenti reo 
respondet. Vis SC. plus mipusve in- 
tendebatur pro conditione reoram. 
Ad hac terrore et propria vi 





ren LIBER IL 151 
 buerat, delatorem fratris sui pervertere : traxeratque 
magnam senatus partem, «ut indefensum et inauditum 
dedi ad exitium » postularent. Contra apud alios nihil 
æque reo proderat, quam nimia potentia adcusatoris : 
« dari tempus, edi crimina, quamvis invisum ac no- 
centem, more tamen audiendum, » censebant : et va- 
luere primo, dilataque in paucos dies cognitio. Mox 
campatus est Faustus, nequaquam eo adsensu civita- 

tis, quem pessimis moribus meruerat : quippe ipsum 
Crispum easdem adcusationes cum præmio exercuisse 
meminerant : neC pœna criminis, sed ultor displi- 
cebat. | 

XL Læta interim Othoni principia belli, motis ad 
imperium ejus e Dalmatia Pannoniaque exercitibus. 
Fuere quatuor legiones : e quibus hina millia præmissa ; 
ipsæ modicis intervallis sequebantur : septima a Galba 
conscripta ; veteranæ undecima ac tertiadecima et præ- 


Quid si, 4d hunc terrorem. Super 
hoc terriculamentum senatus con- 
sulti, etiam non terriculis, sed vi 
eloquentiæ et gratiæ suæ anniteba- 
tur. Gaox. Firmant Flor. Bud. qui 
babent ad hunc terroris , et Agr. ed. 
pr. ad hunc terrore. At. Guelf. Pu- 
teol. Rivius ad hæc terroris. Quod 
vulgo editur, est e Beroaldina, quæ 
tamen non e cod. MS. hæc edidit : 
ut ab correctione ejus, vitüum ope= 
rarom putantis, profectum esse ter- 
rore videatur. Si tamen verum est, 
iptelligendæ sunt niaæ , quæ adcu- 
satoribus et alibi tribuuntur. Æ4d- 
hæc, adhoc , adhunc sæpe ia libris, 
etiam his, confunduntur. Vis intel- 
ligenda de gratia, concursatione, 
precibus et similibus. Eax. Freinsh. 
vult ad hoc terrore. Rectius Rhen. 
ad hoc terroris. Bip. ad hocte terro- 


ris. Verum sic sequens et valet etiam. 

Fratris sui. Vibü Secundi, de quo 
À. 14, 28. 

Magnam senatus partem. MSS. 
Bud. Guelf. a m. pr. magistratus. 
vitiose. At postularent, quod est e 
Flor. etiam ed. pr. ceteri scr. (iu 
bis Bud. } et edd. usqne ad Pich. 
posularet. Item irvisuns, ut Rhen. 
edidit (e Bud.}); at Guelf. et edd. 
ceteræ infirmum. Enn, 

Leata interim. Sic amnes scr. et 
edd. vett. Ja secunda Rhen. excidit 
interim : restituit Pichena (e Flor.). 
Mox e Dalmatia restituit Ryckius ; 
nec scio, cur Gronovius id non imi- 
tatus sit, cum sit haud dubie vitium 
operarum a Dalm. quod in Freins- 
bem. ed. irrepsit. En. Intellige se- 
cundam , nam prior habet e ; aic et 
Flor. Bud. Agr. 





A. Ü. 833. 


152 HISTORIARUM à. C 70. 


cipua fama quartadecumani, rebellione Britanniæ com- 
pressa. Addiderat gloriam Nero, eligendo , ut potissi- 
mos : unde longa illis erga Neronem fides, et erecta m 
Othonem studia. Sed, quo plus virium ac roboris, e 
fiducia tarditas inerat. Agmen legionum alæ cohortes- 
que præveniebant : et ex ipsa urbe haud spernenda 
manus, quinque prætoriæ cohortes , et equitum vexilla 
cum legione prima : ac deforme insuper auxilium , duo 
millia gladiatorum, sed per civilia arma etiam sevenrts 
ducibus usurpatum. His copiis rector additus Annius 
Gallus, cum Vestricio Spurinna ad occnpandas Padi 
ripas præmissus : quoniam prima consiliorum frustra 
ceciderant, transgresso jam Alpes Cæcina, quem sisti 
intra Gallias posse speraverat. Ipsum Othonem comita- 
bantur speculotorum lecta corpora, cum ceteris præto- 

24. Eo agmen legionum. Sic cod. Agr. male e0 (h. e. idco) rejecerat Rhenanns, 


— 25, El equitum vexilla. Et Quiritium vexilla coû. Agr, forte atque velitum vexilla. 
æque et ante signa pedester, Lege il vel ire. Sed loricæ ferreæ usus : ire ante etc. 


Precipua fama quartadecumani. 

Sic cdd. omnes ante Rhenanum, et 
Flor, ut puto , quia nil notavit Gro- 
nov At MSS. Bud. Guelf. (Reg. 
Lall. ) edd, post Rhen. omnes uaque 
ad Freins. præcipui. Erx. Præcipua 
Jfama, nt c. 32. mugna fama. Ob 
compressam Britanniæ rebellionem, 
de quä 14, 29. 34. Certulis quarta- 
decumanos domitores Britanniæ ad- 
pellat H. 5 , 16. In Bud. vitiose legi- 
tur quartdecima in, unde Rhen. 
bene guartade. inani ; prius legeba- 
tur quartadecumana. 

E fiducia tarditas inerat. Faillitur 
Pichena ( difficultatem movens ex 
eo, quod alibi acer in hoc bello, non 
cunctator tradatur). Non eniin Otho- 
nis, uon omnis exercitus, sed solo- 
ram quartadecimanorum taidilatem 


adcusat Tacitns. Grow. Ante agmen 
mox eo addunt edd. ante Rhen. qui 
delevit. In Gnelf. est in marg. a 
man. sec. Enx. £o non habent Bud. 
et ed. Put. Sed Alc. intrasit. 

Æt ex ipsa urbe. Sic recte Bud. 
Ryckius etiam restituit e Flor. et 
Agr. et edd. ante Rhen. qui omisit. 

Vestricio Spurinna. Vid. Lips. ad 
c. 18. Enx. 

Padi ripas. Regiones et urbes 
circa Padum in isiis locis, quibus 
Cæcina venturus videbatur, Placen- 
tiam et Cremonam, v. c. 18. sqq. 


Mox zutra e Flor. dedit Pichens, 


.Bene. Sic et Guelf. ( Bud.) edd. 


Pateol. Ber. At edd. pr. Rhen. et 
sqq. inter mile. Sisti et coerceri, 
ne a Galliis in Italiam prodiret, 
Eux. 





A. U. 833. 


À C0. LIBER IT. 153 


riis cohortibus , veterani e prætorio , classicorum ingens 
numerus. Nec illi segne aut corruptum luxu iter : sed 
lorica ferrea usus est, et ante signa pedester, horridus, 
incomptus , famæque dissimilis. 

XIL. Blandiebatur cœptis Fortuna , possessa per mare 
et naves majore Îtaliæ parte, penitus usque ad initum 
maritimarum Alpium. Quibus tentandis adgredien- 
dæque provinciæ Narbonensi, Suedium Clementem, 
Antonium Novellum, Æmilium Pacensem duces dede- 
rat. Sed Pacensis per licentiam militum vinctns : An- 
tonio Novello nulla auctoritas : Suedius Clemens ambi- 
tioso imperio regebat, ut adversus modestiam disciplinæ 


26. Penitus usque ad initium. Forte Jtaliæ parte et Apennini usque ad initium etc. 
— 2. Duces dederat, Male legerat Freinsh. possis et addidernt, sed nil neccsse. 


Veterani e prretorio. Superesse vi- 
deantur hæ voces. Præmisit enim 
Ram nonc de prætoriis omnibus co- 
hortibus : qui igitur isti amplius e 
prætorio ? Sed non supersunt. Dis- 
tinguit enim a cohortibus veteranos. 
Recte. Quia exauctoratos intellegit, 
et qui post sedecim stipendia habe- 
bantur eub vexillo, non aliter quam 
legionarii, de quibus scripsi satis 
ad A.1, 17. Atqui hi nec in legio- 
nibus ultra censebantur, nec illi in 
cohortibus. Lips. De classicis in 
nulitiam terrestrem et legionariam 
adscitis v. Schel. ad Hygin. p. 95. 
Mox usus est Flor. edd. ante Rhen. 
Pichena sqq. At Guelf. usus, edd. 
Rhen. (e Bud.) sqq. Enx. Grut. 
ambas voculas usus est deletas cu- 
piebat. 

Majore Italiæ p. Bud. et edd. 
ante Rhen. et majore. Eam particu- 
lam connectentem Rhen. delevit. 

Quibus tentandis, aggrediendæ- 


que. Farnesiana hæc scriptura est : 


quam verissimam censeo. Duplex 
enim mandatum Othoniani duces ha- 
buerunt ; tentandarum Alpium et 
provinciæ invadendæ , quæ ad Vitel- 
lium defecerat Supra 1, 87, Nar- 
bonensem Galliam aggredi statuit, 
classe valida et partibus fida. Infra 
c. 14. immunere provinciæ Narbo-: 
nensi, in verba Vüellü adacte, 
classem Othonis ,trepidi nuntii adtue 
lere.Vuigata lectio valde turbat : quie 
bus tentandis aggrediendisque, pro- 
vinciæ Narbonensi, etc. tanquam 
tres hi duces provinciæ impositi. Et 
mage majores tenebras offundit etiam 
Maurus. Lirs. Bud. aggrediendisque 
pr. Narbonensis. De ducibus lauda- 
tis vid. H. 1 , 67. 

Per licentiam militum vinctus, Sic 
ex Flor. bene Pichena, et similis 
exempla in hoc ipso libro oceurrunt, 
mox de Julio Froatone c. 26. In ed. 
pr. est inverse iunctus. Geteri libri 
victus. Enx. Sic et Bud. Præfert hoc 
Acidalius. 


À. U. 8x3. 


154 HISTORIARUM avé 


corruptus , ita prœliorum avidus. Non Italia adiri, nec 
loca sedesque patriæ videbantur : tanquam externa 
hitora et urbes hostium urere, vastare, rapere : eo atro- 
cius, quod nihil usquam provisum adversum metus. 
Pleni agri, apertæ domus : occursantes domini juxta 
conjuges et liberos securitate pacis et belli malo circum- 
veniebantur. Maritimas, tum Alpes tenebat procurator 
Marius Maturus. Is concita gente, (nec deest juventus) 
arcere provinciæ finibus Othonianos intendit. Sed primo 
impetu cæsi disjectique montani, ut quibus, temere 
collectis, non castra, non ducem noscitantibus , neque 
in victoria decus esset, neque in fuga flagitium. 

XIIL. Irritatus eo prœlio Othonis miles vertit iras in 
municipium Albium Intemelium. Quippe in acie nibil 
prædæ : inopes agrestes et vilia arma : nec capi pote- 
rant, pernix genus et gnari locorum; sed calamitatibus 
insontium expleta avaritia. Auxit invidiam præclaro 
exemplo femina Ligus, quæ filio abdito, cum simul 


28. Sed culamitatibus. Forte, sic calamitalibus. 


Corruptus , ila præliorum avidus. 
Hæc commodius de militibus qaam 
de duce dici censeo, et eo scripsisse 
Facitum : Suedius Clemens amhitioso 
imperio regebat, ut adversus modes- 
tam disciplinæ corruptos, îta præ- 
Liorum avidos. Grox. Pro vulg. stant 
Flor. et Bud: Ast Bip. malint ad- 
versus (contra) modestiam (h. e. 
immoderatus ) disciplüinæ corruptor. 

Non Italia adiri. Nihil ego hic 
pisi germanum video. Sudant tamen 
jn mutando Rhenanus pariter et Ver- 
tranius. Lres. Rhenano sudorem eli- 
cit corruptus ju Bud. locus. 

Albium Intemelium. Ia quidem e 
Strabone seripseris lib. 4. p. 202, 


T@r oùr ArYar, inquit, Tér peèr ôr- 
tov Tyyairer, Tœv di ‘Irreusaier, 
tixèTes Tac arosxies aUTE 5 Ti Ja 
A&TTE, Tav por ovoué£eo es "AXfBsor 
‘Irrepiner, ojov ‘Aawsor, quv d'é êms- 
ŒeTusméves aAXdOY, ‘AXBiyyairer. 
Nec aliter in Pliuio 3,5. (7). Quin 
tamen etiam concise Albintemeliam 
dicta fuerit, haud pertinaciter eo 
negatum. Lips, In Antonini itinera- 
rio (ed. Wessel. p. 296.) Æibiati- 
milio, ubi v. Surita. 

In acie. Bud. in ea acie. Mox idem 
nec perniz genus, ubi Rhen. è nec 
verti vuht in et. Idem Zigus, Agr. 
Ligur. Sed et ap. Sail. Jug. 03. Zi- 
gus.et græc. Asyce., 








A. U. 823. 


AC. LIBER IL. 555 
pecuniam occultari milites credidissent , eoque per cru- 
éiatus interrogarent, « ubi filiam occuleret? » uterum 
ostendens, «latere » respondit. Nec ullis deinde terro- 
ribus, aut morte, constantiam vocis egregiæ mutavit. 

XIV. « Imminere provinciæ Narbonensi, in verba 
Vitellii adactæ , classem Othonis, » Fabio Valenti tre- 
pidi auntii adtulere. Aderant legati coloniarum, auxi- 
hum orantes. Duas Tungrorum cohortes, quatuor equi- 
tam turmas, universam Treverorum alam cum Julio 
Classico, præfecto, misit : e quibus pars in colonia Fo- 
rojuliensi retenta, ne, omnibus copüs in terrestre iter 
versis, vacuo mari classis acceleraret. Duodecim equi- 
tum turmæ , et lecti e cohortibus, adversus hostem iere: 
quibus adjuncta Ligurum cohors, vetus loci auxilium , 
et quingenti Alpini, qui nondum sub signis. Nec mora 
prœlio : sed acie ita instructa, ut pars classicorum, 
mixtis paganis, in colles mari propinquos exsurgeret , 
quantum inter colles ac hitus æqui loci, prætorianus 


29. Latere respondit. Hic latere cod. Agr. Sed laiere est æquivocum.=— 30. In 


colles. Incolis mari propinguo cod. Agr. 


Tortoribus. Regius (Bud.\) codex, 
temporibus , ex quo Rhenanus, ter- 
roribus. Lrrs. Et sic e Flor. edidit 
Pichena. Sic jam est in ed. pr. (con- 
tra edd. Pat. Alc. et Rhen. tortori- 
bus). Terrores sunt minæ, ut supra 
dixi. Enx. 

Duas Tungrorum. Sic (hic et in 
seq.) ex ingenio edidit Rhen. Sed 
MSS. et edd. vett. Turingorum : 
oisi Flor. Tungrorum habet, e quo 
ail notatum video. Sic tamen ed. pr. 
4, 55. et 66. Eax. 

FVacuo mari. I. e. cujns litus nul- 
lis præsidiis munitam esset. Enx. 

Adversus hostem. Bud. ad hostem. 


Pannonit nondum sub signis. Mi- 
lites auxiliarii e delectu pannonico 
missi, sed nondum in cohortes di- 
visi. Enx. Sed Pannonü Othonis 
pertes sequebantur. v. €. 11. et 
17. Hinc Savilius reponit Æipini 
et intelligit Ligures. Mox etiam 
ipse Tacitus Æ/pinos memorat. Se- 
quor Savilium et cum Bip. addo 

ui, 
? Mixtis paganis. H. e. non mikti- 
bus quidem, sed qui tameu nunc 
aliquid operæ militaris navarent. 
Pagani militibus opponuntur. De iis 
Pichena ad b. 1. et intt. Suetonii alii- 
que abunde dixere. Enx. 


A. U fs, 


156 .  HISTORIARUM au 1 


miles expleret, in ipso mari ut annexa classis, et pugnæ 
parata, conversa et minaci fronte prætenderetur. Vitel- 
lan, quibus minor peditum vis, in equite robur, Al- 
pinos proximis jugis, cohortes densis ordinibus post 
equitem locant. Treverorum turmæ obtulere se hosti 
incaute , cum exciperet contra veteranus miles, simul a 
latere saxis urgeret apta ad jaciendum etiam paganorum 
manus : qui sparsi inter milites ,-strenui ignavique , in 
victoria idem audebaut. Additus perculsis terror , in- 
vecta in terga pugnantium classe. Ita undique clausi : 
deletæque omnes copiæ forent, ni victorem exercitum 
adtinuisset obscurum noctis, obtentui fugientibus. 
XV. Nec Vitelliani, quamquam victi, quievere. 
Âccitis auxilüs, securum hostem ac successu rerum 
socordius agentem invadunt : cæsi vigiles, perrupta 
castra, trepidatum apud naves : donec, cedente paulla- 
tim metu, occupato juxta colle defensi, mox irrupere. 
Atrox ibi cædes, et Tungrarum cohortium præfecti, 


3e, fdhexa clussis. Lege adnixa. Virgil. 3, 208, Adnixi torquent spumas. Deinde 
obversa et minaci fronte. — 33. Alpinos, Cod. Ag. Aipinas scribe cohortes, == 
33. Apta ad jaciendum etiam. Scribe ad arcendum, Nam erant coilocati in Alpinis 
jagis, ut patet ex superioribus. Lucus similis Hist, 3, 82, 4, 15. »6. arcere infra c. 1m, 
Deinde lego in vicioriam idem audebant, Sic c. 16, in summam profuturs. non in 
suRIma. 


Conversa et minaci fronte., H.e. mul a latere. Saxis etiam urgeret 


quæ non, ut adso ebat, puppes, sed 
proras et rostra obverteret litori, 


ut in prælüs , in oppugnationibus fie- 


ret. Enw. 

Sirul a latere. Yu his et seqq. 
cam Flor. consentit Guelf. (et Agr.) 
ed. pr. nisi quod in illo etiam post 
saxis est, in bac jucendrm vitiose 
pro jaciendum , ut in MS. Bud. Erx. 
Ja hoc etism male simul alitudo 
spta. Bip. locum ita refingunt : si- 


apta cd i. p. m. 

Oltentui f' gientibue. Quo idoneo 
prætexiu fugere honestius poterant 
Vitell.ani. Maie hic objectum addi- 
tur in edd. Puteol. Ber. Alc. Post 
pro sidente MS.O on. cedente, quod 
nelius : aut residente. Enx. Id oë- 
jectum Bud. non habet, e1-bene sus- 
tulit Rhen, Dein Bud. cedentes , quo 
firmatur lectio Oxon. quam restitui. 
—* V. D. de Lamalle , nor. 4. 


AU: 831. 


A. C. 7. LIBER IL. 157 


snstentata diu acie, telis obruuntur. Ne Othonianis 
quidem incruenta victoria fuit, quorum improvide secu- 
tos conversi equites circumvenerunt ; ac velut pactis 
induciis , ne hinc classis, inde eques, subitam formidi- 
nem inferrent, Vitelliani retro Antipolim , Narbonensis 
Galliæ municipium , Othoniani Albingaunum interio- 
ris Liguriæ , revertere, 

XVI Corsicam ac Sardiniam, ceterasque proximi 
maris insulas, fama victricis classis in partibus Othonis 
tenuit. Sed Corsicam prope adflixit D. Pacarii pro- 
Curatoris temeritas , tanta mole belli, nihil in summam 
profutura, ipsi exitiosa. Namque, Othonis odio, ju- 
vare Vitellium Corsorum viribus statuit, inani auxi- 
ho, etiam si provenisset. Vocatis princtpibus insulæ, 
consiliuns aperit : et contradicere ausos , Claudium 
Phirricum, trierarchum Liburnicarum ïibi navium, 
Quinctium Certum, equitem romanum, interfici jubet. 
Quorum morte exterriti, qui aderant, simul ignara 
et alieni metus socia imperitorum turba, in verba Vi- 
tellit juravere. Sed, ubi delectum agere Pacarius, et 


34. Decimi. Decumi cod. Agr. 


Sustentata. Put. Alc. addunt qui- 
dem, quod irrepsit e linea seq. id 
Bud. non habet, et Rhen. delevit. 

Quorum improvide secutos. Pro, 
e quibus qui improvide seculi fue- 
rant, eos equites circumvenere.Vid,. 
ad À.6, 12. Enx. 

Inde eques. Sic Flor. (Bud. ) 
Guaelf. edd. ante Rhen. Is edidit 
equites. Ilud Pichenarestituit. Enx. 

Albi igaunum., Sic et MS. (Bud.) 
Guelf. (edd. Put. Alc. Rhen.) At 
Flor. ed. pr. Albigaunum. Eux. 

Nil in summa profuturum. Vi- 


detur scripsisse auctor, tentata mole 
bell, utcurque rè tanta explicet 
Acidalius. Grox. Sc. cum esset tanta 
moles belli. Sed ir summam, quod 
pro conjectura posuerant Rhenanus, 
Lipsius, recepit Freinshemius. Rec- 
te. Libri suneriores scr. et edd. in 
summa. Vide dicta ad 13, 38. Fnrx. 

Cors. vütbus. Cod. Agr. navibus. 
Glossema. 

Phirricum trierarchum. Forte no- 
men hominis fuit Pyrrhicum. Guox. 
MS. Guelf. Pyrricum. Enx. Bud. 


Phyricum, 


\ 


À. U. 823. 


158 HISTORIARUM rt 


inconditos homines fatigare militiæ muneribus occepit, 
laborem insolitum perosi , infirmitatem suam reputa- 
bant : « insulam esse, quam incolerent, et longe Ger- 
maniam viresque legionum : direptos vastatosque classe, 
etiam quos cohortes alæque protegerent, » Et aversi re- 
pente animi : nec tamen aperta vi, aptum tempus insi- 
diis legere : digressis, qui Pacarium frequentabant , 
nudus et auxilii inops ; balineis iterficitur , trucidati et 
comites, Capita , ut hostium, 1psi interfectores ad Otho- 
nem tulere : neque eos aut Otho præmio adfecit, aut 
punivit Vitellius, in multa colluvie rerum majoribus 
flagitiis permixtos. 

XVII. Aperuerat jam Italiam, bellumque transmi- 
serat, ut supra memoravimus , ala Syllana, nullo apud 
quemquam Othonis favore : nec quia Vitellium mallent ; 
sed longa pax ad omne servitium fregerat, faciles occu- 
pantibus et melioribus incuriosos. Florentissimum Îtaliæ 
latus, quantum inter Padum Alpesque camporum et 
urbium , armis Vitellii (namque et præmissæ a Cæcina 

35. Et aversi repente animi. Lege ila aversi. — 36. Balineis interficitur. In bali- 
neis malim. — 39, In mulia collwie rerum. Lego reorum. agmen reorum alibi nos- 


ter. magna colluvies H. 5, 12. colluvies nationum Athenienses. Ann. 2, 55. — 38. Ala 
Syrllana, Silana semper cod. Agric. 


lioribus incuriosis. Paratos obvio et 
invitanti, quum melior nemo esset, 


Inconditos homines. I. e. nunquam 
alicui exercitationi militari adsue- 


factos, coque duri exercentibus , 
etc. V. À. 2, 52. Enx. 
Balineis. Sic Flor. vulgo bulneis, 
Majoribus flagitiis permixtos. Cum 
multo graviora patrata essent, quæ 
punirentur, bi latuere, et pœnam ef- 
fugere. Enx. Sic A. 16, 8. 
Aperuerat jam Italium.Bud. 4pa- 
ruerat jam in Italia. 
, Ut supra mem. 1 , 50. 
Helioribus incunosos. Lego, me- 


aut curam adjungeudi eos suscipe- 
ret. Grow. Vulgatum servandum 
puto. Non curabant , utra pars me- 
lior esset, caussam justiorem habe- 
ret. 14, 38, serendis frugibus incu- 
riosos. Usitatius foret tamen nælio- 
rum incuriosos, quod etiam Groslo- 
tio placebat. Ed. pr. (et c. Agr.) 
occupationibus, et Guelf. a manu 
sec. ERN. 


Q. i. P. À. c. et urbium. Edd. 


&. U. fai. 


ac LIBER IL 159 


cohortes advenerant) tenebatur. Capta Pannoniorum 
cohors apud Cremonam : intercepti centum equites ac 
mille classici inter Placentiam Ticinumque. Quo suc- 
cessu Vitellianus miles non jam flumine aut ripis arce- 
batur. Irritabat quin etiam Batavos Transrhenanosque 
Padus ipse : quem repente, contra Placentiam, trans- 
gressi, raptis quibusdam exploratoribus, ita ceteros ter- 
ruere , ut, «adesse omnem Cæcinæ exercitum, » tre- 
pidi ac falsi nuntiarent. | 
XVIIL. Certum erat Spurinnæ (is enim Placentiam 
obtinebat) nec dum venisse Cæcinam, et, si propin- 
quaret, coercere intra munimenta militem, nec tris præ- 
torias cohortes et mille vexillarios , cum paucis equiti- 
bus, veterano exercitui objicere. Sed indomitus miles 
et belli ignarus , correptis signis vexillisque , ruere, et 
retimenti duci tela intentare, spretis centurionibus tri- 


39. Et retinenti duci tela intentare. Loge renitenti. 


vett. addunt est, Bud. non habet et 
Rhen. induxit. 

Quem repente. Restituit repente 
Pichena, quod Rhenanus delevit , 
codice suo auctore, cum hic non sine 
vi sit. Habent MS. (Flor.) Guelf. 
edd. ante Rhen. omnes. Consentiunt 
etiam libri pro raptis , ne audiamus, 
qui tentant captis. Add. ad 4,33.Erx. 

Spurinnæ. Vesiricius est Spurin- 
Da, egregius dux, et qui ad Taciti 
medium ævum vixit. Plinii Secundi 
de eo epistola capienda est. 2, 7, 
Heri a senatu, Vestricio principe 
aœuctore , Spurinnæ triumphalis sta- 
tua decreta est , quem locum tamen 
emaculo : Festricio Spurinneæ, prin- 
cipe auctore, triumphalis statua de- 
creta. Male enim trajecta verba, 
Ls, De vita ejus carminibusque v. 


Bayerus Comm. Petropol. t. 11, 
p- 311. Erx. Cf. et Plin. ep. 3, 1. 
Spretis centurionibus tribunisque 
providentiam ducis laudantibus. 
Hzæc spuria esse et e sequentibus huc 
ipculcata , ubi est : laudare provi- 
dentiam ducis, acute conjecit Pi- 
chena. Probantque viri docti. MS. 
Flor. ed. pr. laudari ( Agr. lauda- 
re ) : unde frmatur illa suspicio. 
Enx. Bud. provid. ducis laudanti- 
Bus. Non ergo a Puteolano est illa 
lectio. Grut. etiam præcedentia re- 
secari vult spretis C. Tr. que. Con- 
tra Bip. nibil abundare videtur ; de 
industria repeti verba censent , qu6 
vulgi matabilitas adpareat, legunt- 
que : spreto, C. Tr. que provid. lau- 
dari. Verum eadem plane verba sic 
repeti, a Taciti more alienum est, 


A.U. 84. 


160 HISTORIARUM AC 
bunisque; quin « proditionem, et accitum Cæcinam, » 
clamitabant. Fit temeritatis alienæ comes Spurinna, 
primo coactus, mox velle simulans, quo plus auctori- 
tatis inesset consilus , si seditio mitesceret. 

XIX. Postquam in conspectu Padus et nox adpete- 
bat, vallari castra placuit. Is Labor , urbano militi inso- 
litus, contudit animos. Tum vetustissimus quisque 
castigare « credulitatem suam, metum ac discrimen » 
ostendere, « si cum exercitu Cæcina, patentibus campis, 


40. Quin proditionem et accitum Cæcinam. Lege quin proditos se et. 1n ceteris 
Merceri conjecturam sequor. MS. Agr. guin pro Othone et. 


neque necesse, addi, qua re spreti 
C. Tr. que res ipsa docet. Itaque 
cum Broterio locuiu rejrurgavi. 

Quin proditio::em…. qui pro Otho- 
ne. Mercerusingeniose : quin prodi- 
dione accitum : quasi id crimen Spu: 
rinnæ objecerint, ut est in Plutar- 
cho. Lips. Pichena conjecit, quod 
jam est in contextum receplum a 
Freinshemio, nisi quod quis dedit 
pro qui e Merceri conjectura. Nos 
qui restituinus. ERx. Perperan, si 
quid video. Milites enim, non cen- 
turioncs, non tribuni, proditionis 
ÿncusabant Spurinnam, teste Plut. 
in Oth. c. 5. Reposui quin. 

Contudit animos. MS. Flor. ed. 
pr. contundit. Non spernam. Juvat 
Bud. contunder. Nain sæpe in tali 
harratione post perfectum est præ- 
sens. Sed nibil interest. Erx. Immo 
Bud. clare habet contundit. Agr. 
contudit. 

Tum vetustissimus quisque. Vul- 
gata ante Jectio, 4m mæstissimus 
quisque. Ex quo Rhenanus illud ve- 
tustissimus extrudit : ego malim n:0- 
destissimus. Lies. Freinshemius iner. 
tissimus sine Libris dedit. Id Ryckius 


negat cum Gronovio hujus loci sen- 
tentiæ convenire. Quod ego non vi- 
deo. Omnes isti militesinertes erant, 
quos casirorum illa munitio statim 
fregit. Et, cum laboris intolerantia 
homines sapere doceret, non credi- 
bile, ignavissimum quemque maxi- 
me sententias illas de prudentia du- 
cis iocutum esse. Ergo verbumillud 
satis aptam. Adde infra c. 23. med. 
Nec illud neget quis, ex inertiss. fa- 
cile fieri potuisse mestissimus. Nam 
sic scribitur in MSS. cum sæpissime 
in in literam "» convertatur. Igitur 
præferam Freinsh. correctionem ce- 
teris, etiam J. Gronovii vecordissi- 
mus , donec e libris scriptis melius 
quid proferatur, MS. Flor. Agr. 
(Reg. Lall.) ed. pr. Rhen. sqq. ve- 
tustissimus : quod alienum esse, qui 
vis videt. Secutus tamen est Brote- 
rius. Er. Ex Rhenani cerebro esse 
vetustissimus, falsum. Clare sic Bud. 
Recte Rhen. intelligit diu meritos. 
Sic H. 1, 23, vetustissimum militum 
vocat. Bene Brot. Bip. Lall. eam lec- 
tionem servant. Sic et Grut. et Ryc- 
kius. Acidaiius omnia turbat. — * D. 
de Lamulle, n. 6. conj. inertissünus. 





A. U. 853: 


à G 70. LIBER IL 16: 


tam paucas cohortes circumfudisset. » Jamque totis cas- 
tris modesti sermones, et, inserentibus se centurionibus 
tribunisque, laudari «providentia ducis , quod colo- 
miam, virium et opum validam, robur ac sedem bello 
legisset. » [pse postremo Spurinna, non tam culpam 
exprobrans, quam ratione ostendens, relictis explora- 
toribus, ceteros Placentiam reduxit, minus turbidos et 
imperia accipientes. Solhidati muri, propugnacula ad- 
dita, auctæ turres, provisa parataque non arma modo 
sed obsequium et parendi amor; quod solum illis par- 
tibus defuit, cum virtutis haud pœniteret. 

XX. At Cæcina, velut relicta post Alpes sævitia ac 
licentia, modesto agmine per Italiam incessit. Ornatum 
ipsius municipia et coloniæ in superbiam trahebant : 
quod versicolore sagulo, braccas, tegmen barbarum , 
indutus, togatos adloqueretur. Uxorem quoque ejus, Sa- 


&s. Coloniam virium et opum validam. MS. Anglic, Jac. Gronovii opiis , unde ille 


copiis. Ego opis, ad ferendam opem. 


Laudari providentiam ducis. Ego 
sermonis rationem exigere 70 lau- 
dare nou censeo , ut vult Freinshem. 
nisi fiat : et inserentes se centuriones 
tribunique laudare. Sed mitior in 
promptu cura est : nec parvi MmOo- 
menti, quod et hic et supra Flor. 
laudari. Assentior autem omnino 
Pichenæ, priori loco eas voces male 
inculcatas : non quod ineptum ibi 
seusum faciant : cur enim nou et re- 
tinere simul militem, et paucis con- 
silram ducis probare possent ? sed 
quia non tam inops verborum Taci- 
tas." Hic autem scripsisse auctorem 
certum habeo : et inserentibus se cen- 
turionibus tribunisque laudari provi- 
dentia ducis quod est, laudabatur, 
pempe ab utroque genere. Grox. 


Recte. Laudari etiam Guelf, (Bud.) 
ed. pr. ceteræque ante Rhenanum, 
qui correxit ex ingenio laudare : 
quia accusativus sequitur. Ergo no- 
bis licebit etiam , propter passivum 
mutare substantivi casum. Erx. Se- 
quuntur Lall. et Bip. In c. Agr. est 
prinacipis loco ducis ; glossema. 

Quam ratione ostendens. H. e. 
arte sua et faetis ostendens militibus 
stultitiam et convincens culpæ. Enx. 
Bud. ratione attendens. 

Braccas, tegmen barb. Jan. Gu- 
lielmus Verosim. 2, 7. glossemata 
esse reputat verba ista braccas teg- 
men burbarum, quod ævo Taciti sa. 
tis notæ fuerint braccæ ; legit ergo, 
braccatus togatos. Vid. Dureau de 
Lamalle ; not. 7. hæc clare explicat, 


JI 


A. U. £a. 


162 HISTORIARUM À Ce 
loninam, quamquam in nullius injuriam insigni equo 
ostroque veheretur, tanquam læsi gravabantur : insita 
mortalibus natura , recentem aliorum felicitatem ægris 
oculis introspicere , modumque fortunæ à nullis magis 
exigere, quam quos in æquo videre. Cæcina, Padum 
transgressus, tentata Othonianorum fide per colloquiam 
et promissa, iisdem petitus, postquam pax et concordia 
speciosis et irritis nominibus jactata sunt, consilia cu- 
rasque in oppugnationem Placentiæ magno terrore ver- 
tit : gnarus, ut initia belli provenissent, famam in ce- 
tera fore. 

XXI. Sed primus dies impetu magis, quam veterani 
exercitus artibus, transactus : aperti incautique muros 
subiere , cibo vinoque prægraves. In eo certamine, pul- 
cherrimum ampbhitheatri opus, situm extra muros, con- 
flagravit : sive ab oppugnatoribus incensum , dum faces 
et glandes ac missilem ignem in obsessos jaculantur ; 
sive ab obsessis , dum retorta ingerunt. Municipale vul- 


4. Dum regerunt. MSS. dum in hostes ingerunt. Legendura dun per tormenia 
ingerunt vel regerunt. MS. Anglic. Gronovii filii per portas egerunt, ingerunt præstat, 
pi regerunt mavis. Brevis Jocutio, intellige eadem quæ jam nominats sunt. e tormen. 
tis ignem et faces jaculabantur. Hist. 4, 23, adactæ iormentis ardentes hastæ. 
Vegetius 5,14, ardentes sagütæ per ballistas in hosticarum navium alveos infgun- 
tur, Ann. 2,81, Erigi scalas jussit.…. alios tormentis hastas, saxa et faces ingerere. 
Sic et illud capio Ann. 12, 16, facibus atque hastis turbabant obsessos. Et Ann. 4, 
49, agger unde saxa, hastæ , ignes jacerentur. E tormentis faces et hastas incu- 
tere Ann. 233, 39. Livius 31, 46, ingerere tela ballistis et catapultis et alio genere 
tormentorum. 


Ê 


Insita mortalibus natura etc. Vere 
hic morbus in nostris anjmis : neo 
gescivit Æunilius Prohus, sive Ne- 
pos, in Chabria 3. Est hoc commune 
vitium, inquit, maguis liberisque 
civititibus, ut invidia gloriæ comes 
sit. Lies. In fine capitis ed. pr. præ- 
venissent pro provenissent, vitiose. 
Enx. 


GCnarus ut in b. pr. Cf. Agr. c. 18. 

Dum regerunt. MSS. Fior. Bud. 
(Reg. La]l. ) ed. pr. dum reportans 
gerunt. Unde À, Gron. dum retorta 
ingerunt. Guelf. Ox. dum per por- 
Las egerunt. Quod favet conjecturæ 
Heinsii ep. ad Græv. t. 4. coll. 
Burw. p. 163. dum per tormenta in- 
gerunt, quam probat Grævius ib. 





A. U. 833. 


AC 7. LIBER IT. 163 


gus, pronum ad suspiciones , fraude illata ignis alimenta 
credidit a quibusdam e vicinis coloniis, invidia et æmu- 
latione, quod nulla in Italia moles tam capax foret. 
Quocunque casu accidit, dum atrociora metuebantur, 
in levi habitum : reddita securitate, tanquam nihil gra- 
vius pati potuissent, mœrebant. Ceterum multo suorum 
cruore pulsus Cæcina : et nox parandis operibus ad- 
sumpta. Vitelliani pluteos cratesque et vineas suffo- 
diendis muris, protegendisque oppugnatoribus; Otho- 


niani sudes et immensas lapidum ac plumbi ærisque 


43. Iwidiæ æmulatione. Sic cod. Agr. forte livida; sed sub finem hujus libri utram- 
que conjungit. — 44. Quocunque casu acciderat, Accidit scripti omnes, nec matan- 


dum. 


pe 175. Ann. 2, 8r. tormentis has- 
tas, saxa, faces ingerere. Putat cor- 
raptionem natam e compendio torta. 
Placet. Sed malim tamen regerunt, 
quam ingerunt. Puteol. edidit pri- 
mus dum regerunt. Enx. Rhen. e 
vestigüs cod. Bud. conjicit dum re- 
perta transgerunt. Agr. dum in hos- 
tes ingerunt. Ed. Rom. jam habet 
dum regerunt. J. Gron. veram vi- 
disse puto, eumque sequor cum Bip. 
Paullo ante Flor. et Bud. ac miss. 
ignem. Vulgo et. 

A quibusdam e vic. coloniis. Hæc 
est scriptura MS. Guelf. (Agr.) edd. 
Pateol. Beroald. sqq. quam cum 
Ryckio secutus sum. Consonant MS. 
Flor. ed. pr. in quis « quibusdam et 
v. c. quod recepit J. Gronovius, et 
accipit per hendiadys. Immo et pro 
e vel ex scriptum, ut alibi, etiam 
libro superiori bis vel ter. Rhenanus 
edidit et quib. v. c.e MS. Bud. Lips. 
a quib. v. c. Pichena e quibusd. v. c. 
Enx. 

Invidiæ æmulatione. Muretus , 
invidia et æmulatione. Lies. Probat 


Pichena (et Acid.) : atque ita nos- 


Bip. 


ter alibi (ut c. to. et r , 65.) a quo 
ad ceteras edd. pervenit. Erx. Bud. 
Flor. Agr. Oxon. et edd. ad Pich. 
usque invidiæ æmulatione. 

Quocunque casu accidit. A ccide- 
rat Rhen. edidit, quod in Bud. erat 
accidat. Cur non acciderit potius, 
quando ceteri scripti et ante Rhen. 
editi accidit. Sed hoc quoque pro- 
bum. Quamquam Gronovius in Flor. 
quoque accidut esse dicit, dissen- 
tiens ab oculis Pichenæ. En. 

Nox p. 0. absumpta. Sic in ed. J. 
F. Gronov. primum, e conjectura 
Mureti, multis probata, editum. 
Scripti et edd. ante assumpta, quod 
etiam restituit Ryckius ac defendit. 
Non bene, ut opinor. Nam nox tan- 
tum illo labore consumpta , dies op- 
pugnatione transactus fuerat , ut ab 
initio capitis dictum. Assumpta au- 
tem uox , est , adjecta labori diurno. 
Cicero in ep. 7, 25. atque etiam ali- 
quantum noctis adsumo, sc. ad labo- 
rem diurnum. De confusione hac 
v.ad5, 20. ErN. Bud. assumpta : 
bono sensu ; quare reposui. Sic et 


117, 


A. U. fa. 


164 HISTORIARUM Ness 


moles, perfringendis obruendisque hostibus, expediunt. 
Utrimque pudor , utrimque gloria, et diversæ exhorta- 
tiones, hinc « legionum et Germanici exercitus robur , » 
inde « urbanæ militiæ et prætoriarum cohortium decus » 
adtollentium : illi «ut seonem ac desidem et circo ac 
theatris corruptum militem ; » hi «peregrinum et ex- 
ternum , » increpabant : simul , Othonem ac Vitellium, 
celebrantes culpantesve, uberioribus inter se probris 
quam laudibus stimulabantur. 

XXIL Vixdum orto die, plena .propugnatoribus 
moœenia : fulgentes armis virisque campi , densum legio- 
num agmen, sparsa auxiliorum manus, altiora murorum 
sagittis aut saxis incessere : neglecta, aut ævo fluxa co- 
minus adgredi : ingerunt desuper Othoniani pila , librato 
magis et certo ictu , adversus temere subeuntes cohortes 
Germanorum , cantu truci, et more patrio nudis cor- 
poribus , super humeros scuta quatientium. Legionarius, 
pluteis et cratibus tectus, subruit muros, instruit ag- 
gerem, molitur portas. Contra prætoriani dispositos ad 
id ipsum molares imgenti ponderc ac fragore provolvunt. 
Pars subeuntium obruti; pars confixi et exsangues , aut 

45. Obruendisque hostibus. Malo obterendisque. Nam operibus abest a Bud, et Agr. 


vel proruendisque hostilibus , ut opera subimtelligantur. Et mox c. 22. malo pars sub 
venientium obtriti, quam obruli, Forte ocius expediunt. 


Perfringendis operibus. Dativus Savilium non animadvertisse. Ers. 


operibus non erat in coâice Bud. nec 
est in Flor. Agr. Guelf. (Reg. Lall.) 
ed. pr. unde Jac. Gronovius delevit. 
Erx. Omitti posse subauditum ju- 
dicat Rhen. servat tamen ; in omni- 
bus quoque editionibus ante Gro- 
novii legitur. 

Utrimque pudor, utrimque gloria. 
Gloria est h. 1. gloriæ cupido, ut apud 
Ciceronem non uno loco : quod vidi 


Culpantesve. Sic Flor. et ed.Ven. 
Vulgo, utin Bud. cu/pantesque. 

Densum legionum agmen. Uni- 
cam tantum legionem habuit Cæ- 
cina, ut monet Savilius. V. ad :, 
11e Enrx. 

Librato magis et c.i. Loco magis 
Bud. magna. 

Instruit agg. V. Guischardini Pe- 
lyb. Mem. mil, t. 2. p. 20. 








À. U. 83. 


À Cr. LIBER II. 165 
laceri, cum augeret stragem trepidatio, eoque acrius e 
moœenibus vulnerarentur, rediere, infracta partium fama. 
Er Cæcina, pudore cœptæ temere oppugnationis, ne 
irrisus ac vanus lisdem castris adsideret , trajecto rursus 
Pado, Cremonam petereintendit. Tradidere sese abeunti 
Turulius Cerialis cum compluribus classicis ; et Julius 
Briganticus cum paucis equitum : hic præfectus alæ, in 
Batavis genitus; ille primipilaris et Cæcinæ haud alie- 
nus, quod ordines in Germania duxerat. 

XXLIL. Spurinna, comperto itinere hostium , defen- 
sam Placentiam, quæque acta, et quid Cæcina pararet, 
Anniur, Gallum per literas docet. Gallus legionem pri- 


46. Et Cæcina fama et pudore. Fama præcesserat proxime. Lege infamia. Male 
Lipsins fame, Ali aliter. Possis et fammatus. Valer. Flacc. 4, 655. flammata pudore 
juventus, Infra 4, omnes exercitus flammaverat arrogantia venientium a Vütellio 
militum. H. 4, 24, his inter se vocibus instinctos flammavere insuper allaiæ a Ves- 


pasiano literæ. — 47. Castris assideret. Insideret cod. Agr. 


Aut laceri. MS. Guelf. edd. Pu- 
teol. Ber. Alc, ac. Mox fama et ex- 
ciderunt in MS. Oxon. Alieno sc. 
Joco omisit librarius. Vid. not. prox. 
Enx. Bud. ut laceri, pro quo male 
in ed. Rhen. in variis lectionibus le- 
gitur at laceri, quod sic in ed. Gro- 
novirepetitur. Rhenanus autem rec- 
te agnorat vitium librarii pro aut. 

Fama et pudore. Lego, fame. Du- 
plex enim caussa abscessus, fames 
et pudor irriti cœpti. Lies. Forte : 
Et Cæcina damno et pudore cæœptæ 
temere oppugnationis. Justinus 2,5. 
amiissis octoginta millibus hominum 
trepidus refugit, quæ jactura inter 
damna numerata non est. Gnox. 
Immo fama et delendum, auctori- 
tate cod. Guelf. idque etiam sine li- 
bris intelligi poterat. Clarum enim 
est, esse librarii repetitionem eo- 
rundem verborum ante Cæcina, ut 


+ 


vidit J. Gron. Erx. Fema et a Reg. 
Laïl. quoque abest. Frustra tuentur 
Ryckius, Boxhorn. Bip. Delendum, 
sine libris sensit Acidalius. Brote- 
rius quoque omisit. Bud. pessime, 
fama pudoris cepta et. Freinsb. vo- 
lebat jam ira et pudore. 

Petere intendit. Alterumtolli pos- 
se putat Gruterus. Immo intendit, 
int. animum, instituit , decernit. An- 
te irrisus eleganter de iis, qui nil ef- 
ficiont, frustra oppugnant, petunt. 
Mox sese e Flor. Pichena. Consentit 
Guelf. ( Bud.) ed. pr. etc. Alii se, 
Nomen Turulhi ap. Cicer. ad Div. 12, 
13. in libris scr. et edd. est Zuru- 
lius , ut etiam alibi et in inscriptio= 
nibus (at ap. Grut. p. 935.) occur- 
rit, idque melius puto. Enx. Bud. 
Turrulius. 

Julius Briganticus. Sic Rhen. e 
Bud. Sed Put. Alc. alii Breganticus. 


166 


HISTORIARUM 


A. U. 853 
À. C. no. 


mam in auxilium Placentiæ ducebat , diffisus paucitate 
cohortium , ne longius obsidium et vim Germanici exer- 


citus parum tolerarent : 


ubi pulsam Cæcinam pergere 


Cremonam accepit, ægre coercitam legionem , et pug- 
nandi ardore usque ad seditionem progressam , Bedriaci 
sistit. Inter Veronam Cremonamque situs est vicus, 
duabus jam romanis cladibus notus infaustusque. lisdem 


diebus a Martio Macro haud procul Cremona prospere 


Diffisus paucitati. Sic ed. pr. At 
MS. Oxon. Guelf. ( Bud.) edd. Pu- 
teol.cetcræqueomnesante Lips. pau- 
citate , quod restitui, tacitc a Lipsio 
mutatum, ut ahbi ab aliis factum. 
Hodie quidem satis constat, diffidere 
etiam cum ablativo dici. V. Burm. 
ad Suet, Cæs. c. 3. et quos ibi laudat : 
item Oudend. ad Sueton. ]. c. ER. 

Bedriaci. Vicus parvus, sed dua- 
bus romanis cladibus insignis, nec 
indignior, cujus veruin nomen nori- 
mus, quam Cannæ aut Philippi.Vul- 
go Bebriacum appellant , atque ita 
Juvenalis libri 2, 106, Bebriaci in 
campo spolium adfectare Palutl. 
At sincerus ille Vatic. Bedriacum 
semper ; quomodo et in Sambuci 
scripto colice exstare cognovi, cum 
strictim eum Viennæ vidissem. In 
vetustis Suetonii libris Betriacum 
dicitar : sicut ct in Plutarcho c. 8. 
Bnrpiaxèdr, moXiyin maucior Kpsub- 
xs. Juvenalis inLerrres quam nuga- 
tur, qui vicum hunc Campaniæ fa- 
cit! in Sat. 3. Othonem, inquit, 
bello civil Piütellius vicit apud Be- 
briacum Cumpaniæ. Atqui noster 
clare : Inter Cremonam Veronam- 
que situs est is vicus. Et ipse scho- 
liastes mox fatetur. Corrupia ea 
verba igitur, et scripsit : apud Be- 
driaci campum. Manifesto enim ad- 


Jusit Juvenalis sui versum, Bedriaci 
cempo spolium adfectare Pulatl. 
Quod autem adtexitur : Horum hel- 
lum Cornelius scripsit ef Pompeius 
Planta, qui ait, Bebriacum vicum 
esse a Creniona vicesimo lapide, 
sane Cornelium hunc nostrum in- 
tellegit : Pompeius ille quis sit, 
nondum reperi. Lirs. Add. intt. ad 
Suet Oth. 9. Broterius defendit 
Bebr. Enn. Hieron. in chron. Fe- 
triacum. Plin. 10, 49. (G9.) Bebria- 
cum. Sic nec apud alios nominis ra- 
tio sibi constat. Bud. Bedriaci. Agr. 
Put. Alc. Bebriaci. Pomperus Rei- 
nesio ep. 27. videtur esse is, de quo 
Plin. ep. 10, 5. 

Duabus j. r. cladibus. Altera 
Othonis, victore Vitellio : altera Vi- 
tellii, vincente Vespasiano, de qua 
noster 3, 15. sq. Ea vulgo dicitur ad 
Cremonaumn facta : sed inter Cremo- 
nain et Bcdriscum pugnatum est, 
eaque de caussa utrique loco præ- 
lium , morc scriptorum, adsignari 
potest. Vid. dicta ad Xenoph. Mem. 
S. 3, 5. Enn. A binis illis prœliis 
Bedriaco hæsisse nomen la Bisa, 
sunt qui velint. In eam rem Brote- 
rius citat Campo in hist. di Cremo- 
na. Contra Cluverium, qui It. ant. 
1, 26. Caneto hodie dici perhibet, 
disputat Ryckius. 





A. U. 833. 


a us LIBER IL 167 


pugnatum : namque promptus animi Martius transvectos 
navibus gladiatores in adversam Padi ripam repente 
effudit. Turbata ibi Vitellianorum auxilia, et, ceteris 
Cremonam fugientibus, cæsi, qui restiterant. Sed re- 
pressus vincentium impetus , ne, novis subsidüs firmati, 
hostes fortunam prælii mutarent. Suspectum id Otho- 
nianis fuit, omnia ducum facta prave æstimantibus. 
Certatim, ut quisque animo ignavus , procax ore, An- 
nmium Gallum et Suetonium Paullinum et Marium Cel- 
sum (uam eos Otho quoque præfecerat) vartis crimi- 
nibus incessebant. Acerrima seditionum ac discordiæ 
incitamenta, interfectores Galbæ : scelere et metu ve- 
cordes, miscere cuncta, modo palam turbidis vocibus, 
modo occultis ad Othonem literis : qui humillimo cui- 
que credulus, bonos metuens , trepidabat ; rebus pros- 
peris incertus , et inter adversa melior. Igitur Titianum, 
fratrem , accitum bello præposuit. Interea Paullini et 
Celsi ductu res egregiæ gestæ. 

XXIV. Angebant Cæcinam nequidquam omnia 


48. Ne novis subsidiüs. Forte firmato hoste fortuna prælii nutaret vel mutaret. 
Partium versa fortuna, noster alibi fortuna pugnæ mutatur ; fortunam belli mutare. 
— 49. Omnia quæecunque facta. Lege in communi, — 50, Rebus prosperis incertus, 
et inter adversa. Lege rebus ut prosperis incertus , ia. — 51. Nequicquam omnia 
cœpta. Incepta malim, armsa incipere Ann. 4, 46. 


Sed repressus v. i. Ed. pr. repre- 
hensi, pro repressi. Mox eadem sub- 
sidiis, quod e Flor. pro præsidiis 
dedit Picheua. Enx. Bud. subsidiis. 
ad quod non adtendit Rhen. 

Omnia quæcunque facta. Freinsh. 
corrigit, omnia ducum facta. Eo- 
dem modo correctum in MS. Agr. 
et favet scriptura MS. Flor. quo- 
cum. Et ed. pr. omniaque vocum 
facta. Certe omnia quæecunque du- 
ram est. Post Guelf. extimantibus : 
quod b.1. recteexprimitur æstiman- 


tibus. Erx. Vulg. habent edd. plures 
vet. et c. Bud. quod respondet Gr. 
sérS 6e. Cum ed. prima conspi- 
rat Reg. Lall. Sed c. Agr. habet om- 
niague ducum facta. Firmatur hinc 
emendatio Freinshemii , quam reci- 
pio cum Bip. Dein Bud. prava exti- 
mantibus, et mox incesserant. 

Criminibus incesserunt. Ryckius e 
cod. Agr. rescripait incessebant : 
quod, quia latinitas id tempus pos- 
tulat , imitatus sum. Erx. 


Et Celsi ductu. Sic Bud. Ast Flor. 


A. U. 823. 


168 HISTORIARUM à C. >. 


cœpta, et senescens exercitus sui fama. Pulsus Placen- 
tia, cæsis nuper auxiliis , etiam per concursum explora- 
torum, crebra magis quam digna memoratu prælia, 
inferior; propinquante Fabio Valente, ne omne belli 
decusilluc concederet , reciperaregloriam, avidius quam 
consultius, properabat. Ad duodecimum a Cremona, 
locus Castorum vocatur , ferocissimos auxiliarium , im- 
minentibus viæ lucis occultos, componit. Equites « pro- 
cedere longius » jussi, «et, irritato prælio sponte refugi, 
festinationem sequentium elicere, donec insidiæ coort- 
rentur. » Proditum id Othoniams ducibus; et curam 
peditum Paullinus, equitum Celsus, sumpsere. T'ertiæ- 
decimæ legionis vexillum , quatuor auxiliorum cohortes 
et quingenti equites in sinistro locantur ; aggerem viæ 
tres prætoriæ cohortes altis ordinibus obtinuere : dextra 


et consiliÿ ductu. Agr. Pa:llini con- 
silis et ductu. Plut.e.iam c. 7. Paul- 
linum et Celsum jungit. 

Locus Castorum. Recte, non cas- 
trorum. Suetonius c. 9. eumpse lo- 
cum ad Castoris dixit : Orosius 7, 
8. circa locum, quem Castores vo- 
cant. Lips. Bud. ut reliqui, docus 
castrorum. Rhen. tacite sed præ- 
clare emendavit locus Castorum. 

Imminentib. viæ lucis imponit. 
Rhenanus {e Bud.) corrigit eminen- 
tibus viæ lucis componit. Imminen- 
tibus verum est et libris ceteris fir- 
matur., Compouit etiam Flor. Guelf. 
recepitque Pichena. Sed edd. ante 
omnes inponit : quod sane est usita- 
tum in insidiüis verbum. Neque tam 
compositorum militum , quam in lu- 
cis et insidiis positorum commemo- 
ratio h. 1. requiritur. Post jussit 
MSS. Flor. (Bud. Agr.) Guelf. edd. 
pr. Puteol. Ber. Jussi edidit Rhen. 
(ex ingenio ) a quo etiam refugi pro 


refugere editum, quod tamen et 
Flor, (et Bud.) et Guelf. habent, 
haud paullo elegantius, quam refu- 
gere. Enx. Hoc estin c. Agr. 

Aggerem viæ. Intelligi viam Pos- 
tumiam patet e 3,21. ut jar monuit 
Ryckius. Viæ autem altæ et agge- 
ratæ. Aggerern de via etiam Virgi- 
lias dixit 5, 273. Vide copiose de 
hoc verbo Heinsium ad Virgil. 9, 
375. Mox altis ordinibus Flor. Bud. 
(Agr. Reg. Lall.) Guelf. ed. pr. 
i. e. plurimis deinceps, propter an- 
gustias viæ. Recepit jam Ryckius. 
Putcolanus primus arctis edidit. 
Erx. Sic et Alc. et Rhen. Sed or- 
dinibus altis i.e. confertis. Cf. Ve- 
get. 3, 15. 

Dextra fronte. Quæ hic fronsdex- 
tra ? haud satis capio, et rescribo : 
Aggerem viæ tres prætoriæ cohortes 
obtinuere dezxtra. À .fronte, prima 
legio incessit. Lies. Dextra frons est 
dextrum cornu. Frontem.lævam e 





A. U. 833. 


À Gr LIBER IL. 169 


fronte prima legio incessit, cum duabus auxiliaribus 
cohortibus et quingentis equitibus. Super hos e præ- 
torio auxiliisque mille equites, cumulus prosperis , ant 
subsidium laborantibus, ducebantur. 

XXV. Antequam miscerentur acies, terga vertenti- 
bus Vitellianis, Celsus, doli prudens, repressit suos. 
Vitelliani temere exsurgentes, cedente sensim Celso, 
longius secuti, ultro in insidias præcipitantur : nam a 
lateribus cohortes, legionum adversa fronte, et subito 
discursu terga cinxerant equites. Signum pugnæ non 
Statim a Suetonio Paullino pediti datum : cunctator na- 
tura , et cui cauta potius consilia cum ratione, quam 


Claudiano in Ruf, 2, 174. laudat Sa- 
Linerius. Enx. Bipontinis arridet 
emendatio a Lipsio proposita ; non 
mihi. Statim enim, quod illi ne- 
gant ; dextra frons pro dextro cornu 
dici onmino potest. Claudiano sic 
aperte 1. c. Armeniis frons leva da- 
tur ; per cornua Gallos dexteriora 
locat, opponitur frons læva dextro 
cornu. Sic et ap. Curtium 4, 13. 
frons lævi cornu occurrit. Dein auxi- 
liares romanæ militiæ more, ut in 
sinistro, sic et in dextro cornu, locati 
bic comparent ; frons ipsa aciei den- 
sis ordinibus a prætoriis cohortibus 
obtinetur. 

Cum duabus vexillaribus cohorti- 
bus. Sic ser. et edd. vett. omnes. 
Mercerus eam lectionem vitii arguit, 
quod vexillariorum cohortes non 
sint, nec vexillares dicantur, sed 
vexillarii, denique auxilia debue- 
rim latus legionis claudere, non 
vexillarii. Itaque legi vult auxiliari- 
Bus, quod Pichena recepit. Prima 
ratio firma et tertia, non secunda. 
Nam vexillares non contra aualo- 


gian dicuatur, et MSS. Oxon. Agr. 


habent verillariis. J. Gronovius pu- 
tat legendum cum duobus vexillis, 
tribus cohortibus. Non placet. Quor- 
sum duo vexilla, ubi integra legio ? 
Et quæ aut quorum ista vexilla ? 
Enx. Bud. vexiliaribus, quod proxi- 
me ad emendatam lectionem acce- 
dit. 

A lateribus cohortes legionum. Ni- 
bil ambigimus, quin Tacitus scrip- 
serit, a lateribus cohortes, legio ad- 
versa fronte. Ita superior aciei dis- 
positio postulat : et, ad circumve- 
niendum hostes, mvasionem triper- 
titam esse oportuit. Lies. Fremshe- 
mius malebat egionaris adversa 
fronte. Flor. Oxon. (Reg. Lall.) et 
Guelf. a man. pr. (et Put.) frons : 
quod probat J. Gron. Tacitus vult 
dicere, ab omnibus partibus cir- 
cumventos Vitellianos. Cohortes la- 
tera circumfudere , equites terga, 
legio frontem. Jtaque vulgatum ser- 
vem. Legionum adversa. i. e. legio- 
nes adversæ, a fronte s. frontem 
cinxere. En. Bud. et ed. Alc. et 
Rhen. legionum adversa fronte. 
Paullo ante Bud. male cedust. 





À. U. S23. 


HISTORIARUM À Ce 
prospera ex casu, placerent, « compleri fossas, aperirt 
campum , pandi aciem » jubebat ; « satis cito incipi vic- 
toriam, ubi provisum foret , ne vincerentur. » Ea cunc- 
tatione spatium Vitellianis datum, in vineas, nexu 
traducum impeditas, refugiendi : et modica silva adhæ- 
rebat : unde rursus ausi promptissimos prætorianorum 
equitum interfecere, Vulneratur rex Epiphanes , impi- 
gre pro Othone pugnam ciens. 

XX VI. Tum Othonianus pedes erupit. Protrita hos- 
tium acie, versi in fugam, etiam qui subveniebant : 
nam Cæcina non simul cohortes, sed singulas acciverat : 
quæ res in prælio trepidationem auxit, cum dispersos, 
nec usquam validos , pavor fugientium abriperet. Orta 


170 


52. Versi in fugam etiam. Versis mali. 


Complert fossas. Nempe, quæ ibi 
forte factæ ab rusticis, recipiendis 
aquis, aut alia de caussa, ut bene 
monet Pichena. Enx. 

Jubebat. Lall. e cod. suo Regio se 
dedisse profiteiur jubet ; sed operæ, 
ut adparet, non paruere. 

JIncipi victorium rutus. Freinsh, 
ratus spurium putat. Jac, Gronovius 
corrigit tratis, quia sequitur vince- 
rentur , non vinceretur. ÂÀt quorsum 
iræ hic mentio fiat ? Ego vero ratus 
delevi, auctore ed. pr. a qua hæc 
vox abest. Item a MS. Reg. ut Bro- 
terius notat, qui nos imitatus est. 
Inculcari talia verba in tali textu, 
utinquiens, dicens , supra vidimus. 
Eux. Heins. conjicit énsisti victoriæ 
ex Ann. 2, 62. et H. 11, 46. Sed ex 
citato Jureti loco in Symm. ep. 1, 
84. patet, eum potius voluisse in- 
sisti victoria. 

Rex EBpiphanes. Filius Antiochi, 
regis Commageni, cujus in rebus 
Vespasiani et apud nostrum mentio. 


Is tum Romæ fuit, sive obses, reg- 
nante adhuc patre, sive alia qua de 
caussa , Othonemque comitatus est. 
De ejus parentisque fatis v. Josephus 
B. J. 7,7. Rex vocatur vetere more, 
quo etiam regum filii, et quicunque 
regiæ stirpis sunt, reges vocantur, 
ut ap. Græcos Bassasie. Enx. Cum 
fratre Callinico exhibetur Epipha- 
nes in numo Commagenorum apud 
Pellerin, mèd. de rois. p. 124. Cf. 
Eckhel Doctrina NN. vet. vol. 3. 
p. 258. 

Othonianus pedes erupit. Puto tr- 
rupit. Nempe in silvam et vineas 
impeditas , quibus defendebantar 
Vitelliani. GroN. At prorumpere et 
erumpere etiam dicuntur milites in 
acie constituti, cum impetum facere 
incipiuut. Prioris verbi permlta 
apud nostruin exempla, A. 1, 66. 
4, gr. etc. Virgil. Æu. 11, 608, 
Jamque intra jactum teli progressus 
uterque substiterat : subito erumpunt 
clamore. Enx. 


A. U. 833. 


à Cr LIBER IT. 171 
et in castris seditio, quod non universi ducerentur. 
Vinctus præfectus castrorum, Julius Gratus, «tan- 
quam fratri, apud Othonem militanti, proditionem 
ageret : » cum fratrem ejus, Julium Frontonem, tri- 
bunum, Othoniani sub eodem crimine vinxissent. Ce- 
terum ea ubique formido fuit apud fugientes, occur- 
santes, in acie, pro vallo, ut « deleri cum universo exer- 
citu Cæcinam potuisse, n1 Suetonius Paullinus receptui 
cecinisset , » utrisque in partibus percrebuerit. « Ti- 
muisse se , » Paullinus ferebat , « tantum insuper laboris 
ac itineris , ne Vitellianus miles , recens e castris, fessos 
adgrederetur , et perculsis nullum retro subsidium fo- 
ret : » apud paucos ea ducis ratio probata, in vulgus 
adverso rumore fuit. 

XXVIL Haud perinde id damnum Vitellianos in 
metum compulit , quam ad modestiam composuit : nec 
solum apud Cæcinam, qui culpam «in militem » con- 
ferebat, « seditioni magis quam prælio paratum ; » 


53, Proditionem ageret. Proditorem malo. Naso Ep. 2, 78, Heredem patriæ, 
perfide , fraudis agis. 


Apud fugientes occursantesque. 
Conmjunctionem que bene delevit 
Rhenanus ( duce Bud. ). Abest et 
ab ed. pr. et MS. Reg. Enx. 

Tantum insuper laboris. Videtur 
legendan super, syllaba in nata , ut 
sæpe alibi , e fnali præcedentis. Præ- 
ter laborem atque iter se timuisse, 
ne recens Vitellianus miles erumpe- 
ret e castris, et fessos aggrederetur. 
Sic et infra c. 34. pro super editam 
valgo insuper. Mox copulam et, a 
Rhenano ( duce Bud.) sublatam, 
restituit Pichena, quam Guelf. et 
ed. pr. habent. Sed eadem habet pe- 
riculosis pro perculsis, item MS. 


Reg. En. Recens castris in Put. 
etiam et Alc. edit. Paullo ante Bud. 
ac itineris. Mox Muretus volebat 
fore, non probante Acidalio. 

Haud perinde id damnum. Pro- 
nomen agnoscunt Flor. Guelf. edd. 
ante Rhen. omnes. Deletum a Rhen. 
(duce Bud. ) restituit Pichena. Mox 
sed ante Fabii abest a Flor. (Bud. ) 
et aliis MSS. et ed. pr. quod cum J. 
Gronovio elegantius puto. Æqua- 
lius porro omnes scr. et edd. præter 
MS. Agr. qui habet æquabilius : 
quod frustra præfert Ryckius, cum 
illud idem sit, ut supra jam osten- 
sum. Enx. 


172 HISTORIARUM À. U. 833, 


A. C. ro. 
Fabii quoque Valentis copiæ (jam enim Ticinum ve- 
nerat ) posito hostium contemptu , et recuperandi deco- 
ris cupidine, reverentius et æqualius duci parebant. 
Gravis alioquin seditio exarserat, quam altiore initio 
( neque enim rerum a Cæcina gestarum ordinem inter- 
rumpi oportuerat ) repetam. Cohortes Batavorum, quas 
bello Neronis a quartadecima legione digressas, cum 
Britanniam peterent , audito Vitellii motu , in civitate 
Limgonum Fabio Valenti adjunctas retulimus , superbe 
agebant ; ut cujusque legionis tentoria accessissent , 
« coercitos a se quartadecimanos, ablatam Neroni Ita- 
liam, atque omnem belli fortunam in ipsorum manu 
sitam , » jactantes. Contumeliosum id militibus, acer- 
bum duci : corrupta jurgiis aut rixis disciplina : ad pos- 
tremum Valens e petulantia etiam perfidiam suspec- 
tabat. 

XX VIIL Igitur nuntio adlato, « pulsam Treverorum 
alam Tungrosque a classe Othonis et Narbonensem 
Galliam circumui ; » simul cura socios tuendi et mili- 
tari astu cohortes turbidas , ac, si una forent, prævali- 
: das, dispergendi, partem Batavorum « ire in subsi- 
dium» jubet. Quod ubi auditum vulgatumque, mærere 
soch, fremere legiones : «orbari se fortissimorum vi- 
rorum auxilio : veteres 1llos et tot bellorum victores, 
postquam in conspectu sit hostis, velut ex acie abduci : 
si provincia urbe et salute imperii potior sit, omnes 
illuc sequerentur : sin victoriæ sanitas, sustentaculum , 


Recuperandi decoris. Bud. dede- et Puteol. Scd Alciatus præpositio- 


coris. Librarii vitio. nem omiserat. 
Retulimus, V.H, 1, 59. 64. Mox Sin victoriæ sanitas. Sic MSS. 
cujus legionis Flor. Bud. Agr. Flor. Bud. Reg. ed. pr. Rhen. seqq. 


E petulantia. Sic Rhen. e Bud. sic At Guelf. Harl. Bodl. edd. Puteol. 








A. U. 893. 


à Ce LIBER IL. 173 
columen in Italia verteretur, non abrumpendos, ut 
corpori, validissimos artus. » 

XXIX. Hæc ferociter jactando , postquam , immissis 
hctoribus, Valens coercere seditionem cœptabat, ipsum 
mvadunt, saxa jaciunt , fugientem sequuntur, « spolia 
Galliarum et Viennensium aurum et pretia laborum 
suorum occultare , » clamitantes, direptis sarcinis, ta- 
bernacula ducis, ipsamque humum pilis et lanceis ri- 
mabantur : nam Valens servili veste apud decurionem 
equitum tegebatur. Tum Alphenus Varus, præfectus 
castrorum , deflagrante paullatim seditione , addit con- 
silium , vetitis obire vigilias centurionibus, omisso tubæ 
sono, quo miles ad belli munia cietur. Igitur torpere 
cancti , circumspectare inter se adtoniti : et id ipsum, 
quod nemo regeret, paventes : silentio , patientia, pos- 
tremo precibus ac lacrimis veniam quærebant. Ut vero 
deformis et flens et præter spem incolumis Valens pro- 
cessit, gaudium, miseratio , favor : versi in lætitiam, 
(ut est vulgus utroque immodicum ) laudantes gratan- 
tesque : circumdatum aquilis signisque in tribunal fe- 
runt. Ille utili moderatione non supplicium cujusquam 


54. N. a. ut corpori, v. a. Lege non abrumpendos suo corpori val. artus, Curtias 
6,9, 39, éruncumn corpus milites vocat 10, 3, 10. vos meorum militum corpori im- 
miscui. et 6, 9. 28. militarem turbam sine duce corpus esse sine spiritu. De Morib. 
Germ. 39, Semnones centum pagis habitantur, magnoque corpore efficitur, ut se 
Suevorum caput credant, Ann. 1, 12, unwn esse reip. corpus. Florus 4, 3, 5, per- 
turbatum ordinavit imperii corpus. 


Ber. Alc. victoria, sanitas. Îlud ve-  Obire visilias. De hoc ritu ego in 


rum. Mox Heinsius pro ut corpori, 
acute suo corpori, ad Vellei. 2, 109. 
Sed vulgatum quoque ferri potest, 
et consuetudini scriptorum elegan- 
tiorum consentiensest. Non esse a se 
divellendos Batavos , quod si fiat, 
aihil aliud agi, quam si artus a cor- 
pore abrumpantur. Erx. 


Militia Dial. 5, 9. Lrps. 

Silentio, patientia. Malim , silen- 
üo , pœnitentia. Lirs. Patientia om- 
nes scr. et edd. Patienter ac tacite 
ferebant istam omissionem . solito- 
rum, non frementes, non irascentes. 
Enx. Mox precibus ac lacr. Rhen. e 
Bud. Prius legebatur et, 


A. U. 823. 


174 HISTORIARUM aus 


poposcit : ac, ne dissimulans suspectior foret, paucos 
incusavit : gnarus civilibus bellis, plus militibus, quam 
ducibus, licere, 

XXX. Munientibus castra apud Ticinum, de ad- 
versa Cæcinæ pugna adlatum, et prope renovata sedi- 
tio, «tanquam fraude et cunctationibus Valentis prœlio 
defuissent. » Nolle requiem, non exspectare ducem, 
anteire signa, urgere signiferos : rapido agmine Cæ- 
cinæ junguntur. Improspera Valentis fama apud exer- 
citum Cæcinæ erat : «expositos se tanto pauciores inte- 
gris hostium viribus , » querebantur, simul, in suam 
excusationem , et adventantium robur per adulationem 
adtollentes, ne ut victi et ignavi despectarentur. Et 
quamquam plus virium, prope duplicatus legionum 
auxiliorumque numerus erat Valenti, studia tamen mili- 
tum in Cæcinam inclinabant ; super benignitatem animi, 
qua promptior habebatur, etiam vigore ætatis, proce- 
ritate corporis et quodam inani favore. Hinc æmulatio 


55. Prope duplicalus leg. Lege duplicatis numeris. Infra c. 69, ampulari legionum 
auxiliorumque numeros jubet. Apposite. Vila Agric. c. 18. 


Paucos incusavit. Lego paucis. Ad 


tur, ) Paullo post ac prope dupl. 


brevitatem enim orationis refertur, 
non ad eos qui peccarant. Et sane 
omnes in hac culpa, nec excerpi 
pauci potuere. Lis. Sensus : non to- 
tius exercitus istum furorem, sed 
paucorum fuisse, quiexercitum con- 
citassent. Eadem ratione usus Otho 
2, 84, Paucorum culpa fuit, duo- 
rum pœna erit. Atqui omnes sedi- 
tiosi fuerant, Igitur paucos non ten- 
tandam contra libros. ERN. 

Rapido agmiie Cæcina jungitur. 
MSS. Flor. ( Bud.) Guelf. etc. ed. 
pr. junsuntur, ut Rhenanus edidit. 
Ceteræ vett. edd. ante Rhen. junyi- 
tr, (Putcol. tamen habet jungun- 


Guelf. Harl. Bodl. edd. Puteol. Be- 
roald. Ale. Erx. Rhen. delevit duce 
Bud. præp. ac. 

ÆEt quodam inani favore. Censue- 
rim Jegendum inanium. Quæ illa ? 
Superiori libro habes : Cæcina cor- 
pore ingens , animi immodicus , cito 
sermone , erecto incessu stuhia mil- 
&un allexerat. Prorsus ut de Corbu- 
lone 13, 8. omnium in se ora verte- 
rat , corpore ingens , verbis magnifi- 
cus, et super expertentiam sapien- 
tiamque etiam specie inanium vali- 
dus. Gnox. Idem Heinsio placebat 
ap. Ryckinm (et Lallemandio ). Sed 
idem significat inanis favor h. e. 


A. U. 833. - 


À C. ve. LIBER IL. 175 


ducibus. Cæcina «ut fœdum et maculosum, » ille «ut 
vanum ac tumidum, » irridebant. Sed condito odio, 
eandem utilitatem fovere, crebris epistolis, sine res- 
pectu veniæ, probra Othoni objectantes : cum duces 
partium Othonis, quamvis uberrima convicioram in 
Vitellium materia, abstinerent. 

XXXI. Sauce ante utriusque exitum , quo egregiam 
Otho famam , Vitellius flagitiosissimam , meruere, mi- 
nus Vitelli i ignavæ voluptates, quam Othonis n- 
üussimæ libidines, timebantur. Addiderat huic terro- 
rem atque odium cædes Galbæ ; contra 1lli mitium bell 
nemo imputabat. Vitellius ventre et gula sibi ipse hos- 
tis; Otho luxu, sævitia, audacia, reipublicæ exitio- 


56. Nemo imputabat. Nemo non. Bene cod. Agr. Vide Pichenam. 


à caassis inanibus ortus, ut gloria 
Enanis , et similia. Nam et gloria ina- 
nis est, quæ a rebus inanibus, nulla 
gloria dignis, nascitur. Ceterum, si 
Lbri faverent , inanium sane præfer- 
rem. Enx. 

Fœdum et maculosum. Valet in 
omne animi vitium et labem macu- 
dosi vox : tamen vereor, ut hic pro- 
prie in ignaviam ac timorem. Ex an- 
tithesi, quæ sequitur, suspiceris : et 
magis ex hoc Ammiani loco 30, 8, 
A rguebat hic idem princeps (Valen- 
ünianus ) taidos sœpius , maculosos 
tales appellans et sordidos. Lips. 
Noa ignaviam et timorem interpre- 
tor, sed libidinem et rapacitatem : 
quæ io homine arguit et 1, 66, Va- 
lentem magna pecunia emptum. Et, 
ipsa itnerum spatia et stativorum mu- 
tationes venditante duce, fœdis pac- 
tiontbus adversus possessores agro- 
rum et magistratus civitatum , adeo 
minaciter, ut Luco faces admoverit, 
donec pecunia mitigaretur : quoties 


pecuniæ materia deesset, stupris et 
adultertis exorabatur. Sic À. 13,33, 
Cossutianum Capitonem Cilices de- 
tulerant maculosum fœdumque , et 
idem jus audaciæ in provincia ratum 
quod in urbe exercuerat, H. 1,7, ut 
avaritia et libidine fœdum ac macu- 
lnsum. Cicero, ad Attic. 1, 16, Ma- 
culosi senatores , nudi equites. Pli- 
nius ep. 3,9, homo foœdus et aperte 
malus proconsulatum non minus vio- 
lenter quam sordide gesserat. GRox. 

Nemo imputabat. Sciebant, a suis 
pæne coactum, ipsum ignavum, 
nunquam ausurum quid fuisse. Ideo- 
que excusabant potius, quam ode- 
rant. Enx. 

Gula sibi ipsi hostis. Codex Bud. 
habuit sibim : unde legendum, sibi- 
met hostis, Rhenanus putabat. Flor. 
ed. pr. sibi inhostus, quod interpre- 
taodum, stbi honestus, post Vic- 
torium ad Caton. R. R. (c. 80.) (8x). 
putabat Pichena. Putem esse mani- 
festum, Tacitum voluisse antithetis 


176 


HISTORIARUM 


A. U. 8:13. 
A. C. 7. 


sior ducebatur. Conjunctis Cæcinæ ac Valentis copiis, 
nulla ultra penes Vitellianos mora, quin totis viribus 
certarent. Otho consultavit, trahi bellum, an fortu- 
nam experiri placeret. Tum Suetonius Paullinus, dig- 
num fama sua ratus, qua nemo illa tempestate mi- 


ati. Vitellius sibi, Otho reipublicæ, 
peraiciosus, At cod. Guelf. sibi ipsi, 
ut ceteræ edd. idque oppositionis ra- 
tio videtur desiderare : sibi ipsi Pi- 
tellius..….. Otho reip. Itaque servavi, 
dum melius quid reperiatur. Neque 
enim est de nihilo, quod Filor. Bud. 
ed. pr. habent. J. Gronovius recepit 
Rhenani conjecturam sibimet hostis. 
Venit aliquando in mentem stbi met, 
vel sibi modo noxius ; ut vitium or- 


tum sit e compendio m et litera zin 
s mutata, quod sæpe factum a libra- 
ris constat. Enx. In Bud. est sibi 
an hostits. Manifestum est, librariom 
ante oculos habuisse istud Flor. et 
ed. pr. sibi inhostus, quod quid sibi 
vellet, hæsisse dubium. Rhen. rei 
ignarus, pro sibi in legit sibim , et 
conjectavit legendum sibimet hostis, 
in textu tamen servavit sibi ipsi hos- 
tis. Ex sibi inhostus Heins, exsculp- 
ait sibi infestus. Salmasius ad Solin. 
p. 24. 70 inhostus explicat iniquus, 
ductum ab hostus, quod mensuræ 
genus apud Varronem KR. R. 1, 24. 
Victorii conjecturam sibi inhonestus 
laudat quidem , sed duriusculam ju- 
dicat Pichena, et servat Puteol. sibs 
ipsi hostis, quod recte opponitur 
sequenti reipublicæ exitiosior. Id 
equidem recipio, nisi quod pro ipsi 
reponam ipse. Bip. malunt stbi inho- 
neslus , similique exemplo ex À. 15, 
25, lectionem tuentur, ubi pax in- 
hosta pro ihonesta. Sed in nostro 
Joco inhonestus exitioso male res- 
pondet. 


Suetonius Paullinus. Et hic et alibi 
effuse laudat hunc Suetonium, ve- 
&ustissimum consularium , ut infra 
vocat, et non una militia clarum. 
Præfuit Britanniæ , ut habes A. 14, 
29, et in Agricola 5 et 14. Sed et in 
Africa bellum gessit , e Plinio 5, r. 
Suetonius, inquit, Paullinus ques 
consulem vidimus, primus romano- 
rum ducum transgressus :{tlantem, 
etc. Ubi autem mens sive judicium 
fuit viro magno et celebri (Mureto), 
qui in Variis suis (15, 11.) nuper 
hunc Suetonium , patrem fecit Sue- 
tonii nostri Tranquilli ? Ita enim lo- 
cum eum corrigit, Suetonii Ovhone 
10. Interfuit huic bello paier meus 
Suetonius Lenis, teruædecimæ le- 
gionis tribunus angusticlavius. Et li- 
ber, inquit, qui tineas et cariem 
senserat , habet Zinus. Omnino au- 
tem legendum Paullinus. Testem in 


_eam rem laudabo Tacitum , qui for- 


tis viri neque nomen neque virtutem 
tacitam esse sivit. Ejus enim sæpe et 
in Annalibus et in Agricolæ vita 
honorificam mentionem facit. Hæc 
ille. Quid dicam ? Non insector te, 
vir elegantissime, sed bona fide hæc 
scribis ? Erras nimis. Suetonius ille 
Lenistribunus fuit ; noster belli dux : 
ille augusticlavius, id est nondum 
senator, sed inter equites ; iste con- 
sularis. Nec tenue usquam vestigium 
confusionis ejus, quam facis. Hoc 
mihi in transcursu monituum, non ut 
carpam {fidem testor : ) sed ul claro 
sub cxemplo doceam, quam fallax 








À. ÜU. 823. 


à Cr. LIBER IT. 177 


btaris rei callidior habebatur, de toto genere belli cen- 
sere, « festinationem hostibus, moram ipsis utilem » 
disseruit : | 

XXXIL «Exercitum Vitellii universum advenisse : 
nec multum virium a tergo, quoniam Galliæ tumeant, 
et deserere Rheni ripam, irrupturis tam infestis natio- 
mibus, non conducat : Britannicum militem hoste et 
mari distineri : Hispanias armis non ita redundare : pro- 
vinciam Narbonensem incursu classis et adverso prælio 
contremuisse : clausam Alpibus , et nullo maris subsi- 
dio, Transpadanam Italiam atque ipso transitu exer- 
citus vastam : non frumentum usquam exercitui, nec 
exercitum sine copus retineri posse, Jam Germanos, 
quod genus militum apud hostes atrocissimum sit, 
tracto in æstatem bello, fluxis corporibus, mutationem 
soh cælique haud toleraturos. Multa bella, impetn va- 
hda, per tædia et moras evanuisse, Contra ipsis omnia 
opulenta et fida : Pannoniam, MoϾsiam , Dalmatiam, 


53. Opulenta et fida. Forte opum læta et fda. 


bæc critica, et ignoscendum etiam 
nobis esse, si labimur interdum in 
proclivi ista via. Lrps. 

Galkæ tumeant, et. Copulam apte 
inserui, ex Vatic. Tumere autem 
eleganti metaphora dicuntur, quæ 
eruptara videntur. Usurpavit Cicero 
bis m Epistolis ad Atticum 14, 4 et 
5. Lrrs. Adde Clav. Cic. in h. v. 
Enx. Et Plin. Paneg. 28. tumentibus 
plebis animis. Danesius pro quoniam 
legit Quanquam ; ita scil. Rhen. in- 
terpretatur compendium scripturæ, 
quod ibi est in Bud. ipse tamen quo- 
niam retinet. Mox Agr. habet deti- 
neri, quod mari convenientius putat 
Ryckius. Idem cod. maritimis Al- 


pibus, glossa. 


ve 


_ Transitu exerc. vastam. Sic e 
Flor. edidit J. Gronovius, probat- 
que etiam Ryckius, qui et in MS. 
Agr. repererat. Consentit ed. pr. 
MS. Reg. Vulgo (et Bud.) vasta- 
tam, Possis dicere, ex hoc factum 
vastam , ut Supra jactus e jactatus , 
et similia in his et aliis libris. At 
contra satis constat, librarios valde 
pronos fuisse in hanc partem , ut e 
vastus facerent vastatus. Vid. viros 
doctos ad Liv. 23, 30. Add. infra 
ad 4, 5o. Itaque vastam merito præ- 
tuli : secutus est Broterius. Erx. et 
Lall. 

Sine copis. Sine commeate. Sic 
infra 3, 60. 4, 22. Cf. Symmacb. 
ep. 1 , 55. et ibi Juretus. 


12 


À. U. 833. 


178 HISTORIARUM à cn. 
Orientem, cum integris exercitibus ; Italiam et caput 
rerum urbem ; senatumque et populum , nunquam obs- 
cura nomima, etsi aliquando obumbrentur; publicas 
privatasque opes et immensam pecuniam , inter civiles 
discordias ferro validiorem ; corpora militum aut Italiæ 
sueta , aut æstibus : objacere flumen Padum , tutas viris 
murisque urbes; e quibus nullam hosti cessuram, Pla- 
centiæ defensione exploratum. Proinde duceret bellum : 
paucis diebus quartamdecimam legionem , magna ipsam 
fama, cum MoϾsiacis copiis adfore : tum rursus delibe- 
raturum , et, si prælium placuisset, auctis viribus cer- 
taturos. » 

XXXIIT. Accedebat sententiæ Paullini Marius Cel- 
sus : «idem placere Annio Gallo, » paucos ante dies 
lapsu equi adflicto, missi, qui consilium ejus sciscita- 
rentur, retulerant. Otho pronus ad decertandum : frater 
ejus Titianus , et præfectus prætorti Proculus, imperitia 
properantes , « Fortunam et Deos et Numen Othonis 
adesse consilis, adfore conatibus, » testabantur : neu quis 
obviam ire sententiæ auderet , in adulationem concesse- 
rant. Postquam pugnari placitum, «interesse pugnæ 
imperatorem, an seponi melius foret, » dubitavere. 
Paullino et Celso jam non adversantibus, ne principem 
objectare periculis viderentur, iidem illi deterioris con- 


Obscura nomina. Bud, obscurari. 
Idem senatum et pep. Agr. addit 
rom. Probat Hoinsius. 

Ætsi aliquando obumbrentur.Flor. 
Reg. ed. pr. etiam. Forte etiamsi 
fuit. Et sic in MS. Harl. reperit 
Broterius. De verbo obumbrare su- 
pra diximus. Enx. Bud. et si. Sic et 
Put. Alc. Rhen. 

Paucis diebus quartamdecimam 


Hæc restitui, in vulgatis qua a ver 
bis, qua ab interpanctis mendoss. 
Lips. Nempe valgo interpungebatur 
post diebus, et aberat cum. Enx. 
Deest et in Bud. 

Ad decertandum. Bud. ad cer. 
tandum. 

Et Numen Othonis. Freinsh. gd 
À.1,73, malebat nomen. Enx. 

Objectare periculis. E poeta samp- 





A. DU. #23. 


à Gr LIBER IL 179 


sili auctores perpulere, «ut Brixellum concederet, ac, 
dubus præliorum exemptus, summæ rerum et imperii 
se ipsum reservaret. » Îs primus dies Othonianas partes 
adflixit : namque et cum ipso prætoriarum cohortium 
et speculatorum equitumque valida manus discessit, et 
remanentium fractus animus : quando suspecti duces, et 
ut Othoni uni apud militem fides, dum et ipse non nisi 
militibus credit, imperia ducum in incerto reliquerat. 
XXXIV. Nihil eorum Vitellianôs fallebat, crebris, 
ut in civili bello, transfugiis : et exploratores, cura 
diversa sciscitandi , sua non occultabant. Quieti inten- 
tique Cæcina ac Valens, quando hostis imprudentia 
rueret , quod loco sapientiæ est, alienam stultitiam op- 
periebantur , inchoato ponte transitum Padi simulantes, 
adversus oppositam gladiatorum manum, ac ne ipsorum 
miles segne otium tereret. Naves, pari inter se spatio, 
58. Quando hostis imprudentia rueret. Lege quando hostilis imprudentia annueret , 


nempe cœptis illorum : contra Hist. 5, 13, quando impetum et subita belliiocus ab- 
aneret. 4,53, Aititudo ædibus adjecta : id solum religio annuere, 


tum Æn. 2,551. Mox pro idem 
Guelf. Harl. Bod]. et ed. pr. Con- 
tracte idem. Enrx. 

Brirellum concederet. 1ta factum, 
ibique se occidit. Elue mendam igi- 
tur, quæ in Egesippo ( scriptore 
mihi quidem haud spernendo) 4, 
24, Cum Otho comperisset, Va- 
denti ac Cæcinæ, Vitellii comitibus, 
victoriam cessisse…. Brixiæ positus, 
voluntaria morte eripuit se ludibrio. 
Facito Brixelli. Lies. 

Sunmmeæ rerum et imperti se ipsum 
reservaret. MSS. Bud. Agr. (et Reg. 
Lall.) ed. pr. summam, velut sit 
appositive dictum. Ipsum bic fri- 
gere, facile quivis, ut opinor, sen- 
tiet. Enx, 


Etut Othoniuni. MSS. Flor. Bud. 
Agr. ed. pr. et Otha. Unde Rhena- 
nus faciebat, et Otho, ut cui:{* pro- 
bat Heinsius. )} J. Gron. et sic Otho. 
Enx. Bip. ne particula ut pereat, ita 
Jocum refingunt, ut jam exhibeo. 
Sensus a prius vulgato nihil differt. 

TImperia ducum in incerto relique- 
rat. Effecerat, ut imperia ducum 
sine vi essent, quando milites iis non 
satis fiderent, adeoque nec prompte 
parerent. Enx. 

Cura diversa sciscitandi. Dum 
quisque , in hostium partibus et 
castris quid ageretur, explorare ten 
tant. Enx. 

Naves. Recte Pichena et Acid, 
sensere ,. novarn periodum inchoan- 


12. 


A. U. 823. 


180 HISTORIARUM Lin 


validis utrimque trabibus connexæ, adversum in flumen 
dirigebantur , jactis super ancoris, quæ firmitatem 
pontis continerent. Sed ancorarum funes non extenti 
fluitabant , ut , augescente flumine, inoffensus ordo na- 
vium adtollerctur. Claudebat pontem imposita turris et 
in extremam navem educta : unde tormentis ac machinis 
hostes propulsarentur. 

XXXV. Othoniani in ripa turrim struxerant , saxa- 
que et faces jaculabantur. Et erat insula amne medio, 
in quam gladiatores navibus molientes , Germani nando 
prælabebantur. Ac forte plures transgressos , completis 
Liburnicis, per promptissimos gladiatorum Macer ad- 
greditur. Sed neque ea constantia gladiatoribus ad præ- 
lia, quæ militibus; nec perinde nutantes e navibus, 
quam stabili gradu e ripa, vulnera dirigebant. Et, quum 
variüis trepidantium inclinationibus , mixti remiges pro- 
pugnatoresque turbarentur , desilire in vada ultro Ger- 
mani, retentare puppes, scandere foros, aut cominus 
mergere : quæ cuncta, in oculis utriusque exercitus, 
quanto lætiora Vitellianis , tanto acrius Othoniani caus- 
sam auctoremque cladis detestabantur. 

XXXVL Et prælium quidem, abruptis quæ super- 


59. Quæ superfuerant. Supererant cod. Âgr. et Med, abruptæ naves sc. ab ancoris. 
Nil igitur muta. rupere apud Claudianum de classe Eidyll. 1, 35, 





dam a voce naves. Duplex enim con- 
siliam inchoandi pontis describitur. 
Tum sequitur de pontis forma. 
Jactis super ancoris. Sic e Flor. 
edidere Ryckius et J. Gronovius, 
idemque erat in Budensi et Agr. 
Consentit et ed. pr. Ex eo non intel- 
lecto librarii fecere insuper, quod 
est in MS. Guelf, edd. Puteol. Be- 
roaldi ( Alc. Rhen.) sqq. unde patet 
non esse ab ingenio Beroaldi, nt J. 


Gronovius putat, Naves fundantur 
ancoris, ut Virgilius Joquitur Æn.6, 
4. Ergo etiam super jactis ancoris 
dirigebanter contra impetum flumi- 
nis. Er. Rhen. conjectabat superne. 

Nec perinde. Bud. proinde. Fre- 
quenti errore. 

Mixti remiges. Sic e Flor. iidem 
edidere. Firmant idem libri ( Bad. 
ÂAgr.) : ceteri immirti, Enx. 

Abruptis quæ supererant navi- 


A. U. 8:23. 


av. LIBER IL 181 


erant navibus, fuga direptum : Macer ad exitium posce- 
batur. Jamque vulneratum eminus lancea strictis gladiis 
invaserant, cum intercursu tribunorum centurionumque 
protegitur. Nec multo post Vestricius Spurinna, jussu 
Othonis, relicto Placentiæ modico præsidio, cum cohor- 
tibus subvenit. Dein Flavium Sabinum, consulem desig- 
natum , Otho rectorem copiis misit, quibus Macer præ- 
fuerat; læto milite ad mutationem ducum, et ducibus 
ob crebras seditiones tam infestam militiam adsper- 
nantibus. 

XX X VII. Invenio apud quosdam auctores, «pavore 
belli, seu fastidio utriusque principis, quorum flagitia 
ac dedecus apertiore in dies fama noscebantur, dubi- 
tasse exercitus, num, posito certamine, vel ipsi in me- 
dium consultarent, vel senatui permitterent legere im- 
peratorem. Atque eo duces Othonianos spatium ac moras 
suasisse, præcipua spe Paulhini : quod vetustissimus 


6o. Tan infestam militiam. Forte tam incertam. 


bus. Forte : abreptis, id est, raptim 
abductis, quæ ab hostibus raptæ 
aut mersæ non erant. GRox. Æbrup- 
tis MSS. ( Bud.) Reg. edd. Puteol. 
sqq. Contra Flor. arruptis, ut et 
ed. pr.unde J, Gron. corrigit arrep- 
tis. Neutrum convenire arbitror. 
Nam Othoniani non egressi erant 
navibus, ut e præcedentibus clarum 
ést. Abripere autem et arripere est 
extrinsecus agentis. Hoc tamen me- 
lius. Supererant e Flor. edidere Ryc- 
kius, Gron. consentit (Bud. Agr. ) 
ed. pr. Mox intercursu e Bud. bene 
Rhen. nt est ct in Flor. Reg. ed. pr. 
Alii éncursu, quod e compendio or- 
tum est. Ex. Brot. præfert abrep- 
ts. Lall. arreptis, Bip. absumptis. 


Sensus ubique clmdicat. Malim ab- 
replis, i. e. raptim abductis. 

Ad mutationem ducum, Copulam 
et addunt Flor. ( Bud.) Agr. Guelf. 
Harl. Bodi. et ad mut. quod recepere 
Ryckius et J. Gronovius : id non 
imiter : nulla copula hic locum ha- 
bet. Nam dictum esse, pro et læto 
milite , nt vult J. Gronovius, nun- 
quam credam. Enx. Copulam istam 
uon habent Put. Alc. Rhen. 

Præcipua spe Paullini, Flor. ed, 
pr. præcipuas Paullini : quod J. 
Gron. putat factum e præcipue Sue- 
tonium Paullinum. Immo librarius 
ad moras vetulit : hinc natum vi- 
tium. Ern. Bud. precipue. Si Flor. 
baberet præcipuas Paullinum, cum 


A. U. 833. 


182 HISTORIARUM à C.-e. 


consularium , et militia clarus, gloriam nomenque Bri- 
tannicis expeditionibus meruisset. » Ego, ut concesse- 
rim, apud paucos tacito voto quietem pro discordia, 
bonum et innocentem principem pro pessimis ac flagi- 
tiosissimis expeditum : ita neque Paullinum, qua pru- 
dentia fuit, sperasse, corruptissimo sæculo tantam 
vulgi moderationem, reor, ut, qui pacem belli amore 
turbaverant, bellum pacis caritate deponerent : : neque 
aut exercitus linguis moribusque dissonos in hunc con- 
sensum potuisse coalescere , aut legatos ac duces, magna 
ex parte luxus, egestatis, scelerum sibi conscios, nisi 
pollutum obstrictumque meritis suis principem pas- 
suros. 

XXX VIII. Vetus ac jam pridem insita mortalibus 
potentiæ cupido cum imperii magnitudine adolevit , eru- 
pitque. Nam rebus modicis, æqualitas facile habebatur : 
sed ubi, subacto orbe et æmulis urbibus regibusque 


excisis, securas opes concupiscere vacuum fuit , prima 
Gr. Egestatis, scelerum. Egestatis et scelerum cod. Agr. 


Ernestio sentirem. Nunoc gignendi 
casus aliquid babet in recessu. For- 


los mores ct improbitatem suam im- 
putare possent. Grow. Verum vi- 


san Bip. rem acu tetigere, qui ex eo 
quod mox legitur, neque P. sperasse 
reor, conjectant, hic legendum, 
præcipua spe Paullini, similemque 
locum firmandæ sententiæ ex Sal- 
lustiü Fragm. 1. 3. n. 20. ed. Cortii 
adlegant. Recipio emendationem, 
licet timidiuscule, nam in valgato 
idem sensus latet, 

Ut concesserim. A gr. ut consense- 
rim. 

Obstrictumque meritis suis prin- 
cipem. Ego fcre ro moribus præfe- 
ram : ut sit, qui non venisset ad 
imperium , nisi legatorumn et ducum 
bi mores fuissent, nisi eum, cui ma- 


disse Gronovium puto. Jdque habent 
Guelf. edd. Puteol. Beroald. Alc. 
Merüis Flor. Bud. Agr. edd. pr. 
Rhen. seqq. omnes. Verbum obstric- 
tum , quod solenne est in beneficiis 
ac meritis, videtur hanc lectionem 
peperisse. Utrumque verbum bonam 
sententiam facit, sed moribus venus- 
tiorem. Enx, 

Urbibus regibusque. MSS. qui- 
dam, Harl. ( Bud.) Bodl. et edd. 
quædam regibusve. Male. Nam et 
urbes æmulæ fuere, ut Carthago, et 
reges, ut Macedonici : prætulit ta- 
men Broterius. ERx. 

Vacuum fuit, I. e. satis ou fuit ab 


A. U. 823, 


À. C. r. LIBER IL 183 


inter patres plebemque certamina exarsere : modo tur- 
bulenti tribuni, modo consules prævalidi , et in urbe ac 
foro tentamenta civilium belloram. Mox e plebe infima 
C. Marius, et nobilium sævissimus L. Sulla, victam 
armis libertatem in dominationem verterunt. Post quos 
Cn. Pompeius occultior, non melior. Et nunquam 
postea , nisi de principatu quæsitum. Non discessere ab 
armis in Pharsalia ac Philippis civium legiones : nedum 
Othonis ac Vitellii exercitus sponte posituri bellum 
fuerint, eadem 1llos deum ira, eadem hominum rabies, 
eædem scelerum caussæ in discordiam egere. Quod sin- 
gulis velut ictibus transacta sunt bella, ignavia prin- 
cipum factum est. Sed me veterum novorumque morum 
reputatio longius tulit : nunc ad rerum ordinem venio. 

XXXIX. Profecto Brixellum Othone, honor imperti 
penes Titianum fratrem , vis ac potestas penes Proculum 
præfectum. Celsus et Paullinus , quum prudentia eorum 
nemo uteretur , inani nomine ducum, alienæ culpæ præ- 
tendebantur. Tribuni centurionesque ambigui, quod, 
spretis melioribus, deterrimi valebant : miles alacer ; 
qui tamen jussa ducum interpretari, quam exsequi, 
mallet. Promoveri ad quartum a Bedriaco castra pla- 


externa vi, ut possent cogitare de 
potentia augenda. Imitatus est Sal- 
Just. fr. Hist. init, postquam remoto 
metu Punico, simuliates exercere 
vacuum fuit. Ubi vid. Cort. Vett. 
Gloss. vacuum, sènaspor. Enn. Sic 
13 , 3. quibus otiosum est. 

Othonis ac Vit. Ryck. e cod. Agr. 
Oth. aut Vit. 

Eadem illos deum ira. Faccssant 
ergo, qui Tacitum impietatis incu- 
sant. 

Jussa ducum interpretari. Id est, 


inquirere in caussas jussionis , et ex- 
plorare ac ponderare , quam simplici 
obedientia patrare. Tale in Agricola 
4o. Adeo ut plerique , viso aspecto- 
que Agricola, queærerent fumam , 
pauci interpretarentur. Significat , 
multos ex specie tanlum externa ju- 
dicasse , paucos inquiaisse aut explo- 
rasse. Lirs. 

Promoveri ad quartum. E Plu- 
tarcho c. 11, scriberes, ad sextum. 
Nam ille quinquaginta stadia nume- 
rat. Sed et paullo post, ubi noster 


A. U. 823. 


184 HISTORIARUM à Gr 
cuit ; adeo imperite, ut quanquam verno tempore anni, 
et tot circum amnibus, penuria aquæ fatigarentur. Ibi 
de prælio dubitatum : Othone per literas flagitante, ut 
maturarent ; militibus, ut imperator pugnæ adesset , 
poscentibus : plerique copias trans Padum agentes ac- 
ciri postulabant. Nec perinde dijudicari potest, quid 
optimum factu fuerit, quam pessimum fuisse, quod 
factum est. 

XL. Non ut ad pugnam, sed ad bellandum, profecti, 
confluentes Padi et Adduæ fluminum, XVI inde mil- 
lium spatio distantes, petebant. Celso et Paullino ab- 
nuentibus, « militem itinere fessum, sarcinis gravem, 
objicere hosti, non admissuro, quo minus expeditus , et 

62, Sed ad bellandum. Male Grotius ad debellandum. Qui ad bella proficiscuntar, 


sarcinas secum ferunt, qui ad pugnam, eas in loco proximo relinquunt. Quod non 
factum , etsi hostis in vicinia. Vide infra 45. 


XVI milliaria numerat , Græci ejus- 
dem computatione XII saltem eff- 
ciuotor. Nihil tamen ego mutem. 
Lres. 

Adeo imperite. Totuin hunc lo- 
cum verbatim Plutarchus expressit, 
ut pleraque alia : etsi haud multum 
ætate nostro inferior. Lars. Mox pro 
perinde ed. pr. (et c. Bud. ) proin - 
de , solenni confusione. Erx. 

Sed ad bellandum profecti. Ad 
debellandum corrigit Grotius. Ibant 
non quasi ad incertum certamen, 
sed ut finem imposituri bello una 
victoria. Sed bellare pro debellare 
dixit etiam Livius6, 31 : ne quis, 
quoad bellatum esset, tributum da- 
ret, etc. ubi consentiunt libri : nisi 
bellatum esset pro Lellaret dixit : 
quod tamen vix rectum foret. Alio- 
qui non igaoro, hæc verba subinde 
a librariis confundi, ut passim ad 


Livium notavit Drakenborchius. 
Ers. Ad bellandum. Negat D. de 
Lamalle, ad debellandum intelligi 
posse ; reddit, quasi ad bellum pro- 
cul gerendum profectos. 

Padi et Addueæ. Xn Vatic. locus 
hic in litura, sic tamen , ut aperte 
esset eruere scriplum antiquitus, 
Padi et Agele : aliena deimde manu 
factum 4dducæ. Sed Agela ignotum 
mihi flumen, et censeam vulgatam 
esse veram. De Addua, Plinius a, 
103. (106.) Strabo 3, p. 192, 209. 
itemque Sidonius ep. 1,5, Pidi- 
mus ulvosum Lambrum, cæruleum 
ÆAdduam , velocem Athesin, pigrum 
Mincium. Lies. 

Non admissuro. Pro non commis- 
suro : quæ duo verba promiscue di- 
cuntur. Vid. Drakenb. ad Liv. 2, 
37. Atque ita edidit Rhenanus (e 
Bud. ). At edd. ante Rhen. Guelf. et 


rss LIBER II. _ 185 


vix quatuor millia passuum progressus , aut incompo- 
sitos in agmine, aut dispersos et vallum molientes ad- 
grederetur. » Titianus et Proculus, ubi consiliis vince- 
rentur, ad jus imperii transibant. Aderat sane citus 
equo Numida cum atrocibus mandatis, quibus Otho, 
increpita «ducum segnitia, rem in discrimen mitti » 
jubebat ; æger mora et spel impatiens. 

XLI. Eadem die, ad Cæcinam, operi pontis inten- 
tum , duo prætoriarum cohortium tribuni, colloquium 
ejus postulantes, venerunt. Audire conditiones ac red- 
dere parabat, cum præcipites exploratores, adesse hos- 
tem, nuntiavere. Interruptus tribunorum sermo; evque 


63. Segnitia. Segnitie cod. Agr.— 64. Æger mort. Malo moræ. Lucanus 7, 2460, 
Æger quippe moræ flagransque cupidine etc. — 65. Postulantes. Expostulantes 


cod. Agr. ut alibi. 


MSS. alii amissuro : quod et ipsum 
bonum et aptum verbum est, intel- 
lecto occasionem : quanquam ejus 
ellipseos exemplum non memini me 
alibi reperire. Enx. Amissuro vitium 
est et male defenditur. Bip. subau- 
diant culpam. 

Citus equo Numida. Quis hic Nu- 
mida ? num inter auxilia Othonis ea 
gens ? Minime, sed inter absequia. 
Ne fugiat enim te latens hic ex an- 
tiquo mos : quo receptum, ut viris 
lautioribus ditioribusque Afri aut 
Numidæ equites essent ad iter. Præ- 
currebant illi et agmen ducebant heri 
sequeuiis. Seneca epist. 88 (87.), O 
quam cuperem Catoni nunc occurrere 
aliquem ex his trossulis in via divi- 
übus, cursores et Numidas et mul- 
tum ante se pulveris agentem ! Idem 
expressius epist. 124. (123.) Omnes 
sic jam peregrinantur, ut illos Nu- 
midarum præcurrat equitatus, ut 
agmen cursorum antecedat. Martia- 


lis 10,13, Cum cathedralicios por- 
tet tibi rheda ministros, Et Libys 
in longo pulvere sudet eques. De tali 
igitur hic capies : quando et princi- 
pibus illi in usu. Ex Martiali, in 
adventum Domitiani 10,6, Quando 
eques et picti tunica Nilotide Mauri 
Ibitis? et populi vox erit una, ve- 
nit ? Nec Suetouinum aliter interpre- 
temur (viderat sagacissimus Turne- 
bus Adv. 24,6. 30, 3.) in Nerone 
cap. 30. Iter fecisse tradin phale- 
rata cum Mazacum turba atque cur- 
sorum. Nam Mazaces, Afri. Lres. 

Æçger mora et spei impatiens. Ta- 
hs in Homerico illo Hectore affectus 
11. 22, 129. 

Bénaspor æaùT” épis Eurshauviueye 

CTTI TAYICTA 
Eïd'ouiv, ommoripæ xer "Oxüumroc 
sUxos opiEne 

Et Polybii verissima gnome 3, 112, 
Bapütaros d'à masi avSphémoic © Toù 
piAnoNTes yireres ypéros. Lars. 


186 HISTORIARUM a. 0.43. 


.e. 
incertum fuit, insidias an proditionem , vel aliquod ho- 
nestum consilium cœptaverint. Cæcina, dimissis tribu- 
nis, revectus in castra, datum jussu Fabii Valentis 
pugnæ signum et militem in armis invenit. Dum le- 
giones de ordine agminis sortiuntur, equites prorupere: 
et, mirum dictu, a paucioribus Othonianis quo minus 
in vallum : impingerentur Italicæ legionis virtate deter- 
riti Sunt : ea, strictis mucronibus, redire pulsos et pug- 
nam resumere coegit. Disposita Vitellianarum legionum 
acies sine trepidatione : etenim, quanquam vicino hoste, 
adspectus armorum deÂsis arbustis prohibebatur : apud 
Othonianos, pavidi duces, miles ducibusinfensus, mixta 
vehicula et lixæ, et, præruptis utrimque fossis, via 
quieto quoque agmini angusta. Circumsistere alii signa 
sua, quærere alii : incertus undique clamor adcurren- 
tium, vocitantium : et, ut cuique audacia vel formido, 
66. Honestum consilium. Concilium lego. — 6:. Et pugnam resumere coegü. Vel 


pugnam eximere, ot H. 3,81, eximere certamini unwm diem. ut diem dicendo 
exrimere. 


In vall. impingerentur. E Virgi- 
ho samptum Æn. 5, 804.cum Troja 
A chilles exanimata sequens impin- 
geret agmina murs. Erx. 

Deterriti sunt. Sic recte editum a 
Ryckio et J. Gron. e Flor. Consen- 
tit Guelf. (Bud. Agr.}) edd. vett. 
omnes, etiam Rhen. pr. Unde patet 
in sec. territi sunt esse vitium ope- 
rarum , quando in notis nihil monet, 
ut alias in minutissimis correctioni- 
bus solet : et hinc ad alios propaga- 
tum. Sed mox bene edidit Rhen. 
(ex ing.) ea strictis, pro quæ. Ed. 
pr. et ser. quod ex ea factum patet. 
Enx. Bud. et astrictis, 

Disposita V. L. acies. Bud. acie. 
Sic Put. Alc. Rhen. 

Adcurrentium, vocitantium. Far- 


nes. et priscæ editiones, accurren- 
tium , volantium ; Vatic. voman- 
tium , ut omuino aliud hic verbi fuc- 
rit; placetque Pichenæ vocirantiun. 
Lirs. Idque ab ommibus servatum, 
præter Ryckium, qui e cod. Agr. 
edidit voltantium. Sed recte, ut 
opmor, monuit contra J. Grono- 
vius, accurrentes eliam volitasse. 
Jpse suspicatar morantium. Sed for- 
m.dine cunctantes non solent cla- 
mores ciere. Ego ad præcedentia po- 
tius referan , quam ad sequentis. 
Accurrentes sunt, qui circumsis- 
tunt sigoa : alii quærunt signa, quod 
fit voce, clamore. Ei rei vocitantium 
sane aptum. Flor. habet curren- 
tium, clamantium, ut Guelf. edd. 


vett. usque ad Pichen. præter pri- 





À. U. 823. 


SC LIBER IT. 187 
in primam postremamve aciem prorumpebant, vel rela- 
hebantur. 

XLII. Adtonitas subito terrore mentes falsum gau- 
dium in languorem vertit, repertis, qui «descivisse a 
Vitellio exercitum » ementirentur. Is rumor , ab explo- 
ratoribus Vitellii dispersus, an in ipsa Othonis parte, 
seu dolo, seu forte surrexerit, parum compertum. 
Omisso pugnæ ardore, Othoniani ultro salutavere : et 
hostili murmure excepti, plerisque suorum ignaris, 
quæ canssa salutandi ,‘metum proditionis fecere, tum 
incubuit hostium acies, integris ordinibus, robore et 
numero præstantior : Othoniani, quanquam dispersi, 
pauciores , fessi, prœlium tamen acriter sumpsere : et 
per locos, arboribus ac vineis impeditos, non una pugnæ 
facies : cominus eminusque catervis et cuneis concur- 
rebant : in aggere viæ collato gradu, corporibus et 
* umbonibus niti, omisso piloram jactu, gladiis et secu- 
ribus galeas loricasque perrumpere : noscentes inter se, 


68. An ipsa Othonis parte, Malim an ab ipsa, 


mam , quæ habet volentiun. Copu- 
lam que (etenim erat clamantium- 
que) delevit bene Rhenaous : qui 
mox {e Bud.) malehat postremam= 
que. Enx. Bud. adewrrentium cla- 
mantium ut cuique. Rhen. inserait 
et, quod ct priores edd. habent. J. 
Fr. Gron. Obs. 2, 4, voluerat vo- 
cantium. Boxh. vitantium scil. sigua, 
quod nibili. Rhen. tainen servavit 
postremamve. 

Retabebantur. Fjor. aut relabe- 
Bentur. Vitiosc. Mox Fior. Agr. 
Guelf. edd. Put. Ber. in ipsu o. p. 
MS. Reg. Edd. pr. Rhen. sqq. sine 
in (ut in Bud.). Restituit Ryckius. 
Eas. Reyehebantur Bud, Agr. et 


edd: vett. Præstat Flor. relabeban- 
tur, metaphora ducta, ut bene Bip. 
a mari tummultuoso. 

&eu dolo. Ita Suet. Oth. 9. 

Cominus eminusque.Sic aute Rhen. 
ed. pr. Flor. (Bud.) Agr. At Guelf. 
Harl. Put. Ber. eminus. Enx. 

Umbonibus niti. Vocem, niti, ex 
Farnes. et Vatic. addidi : et vero ab- 
esse sine sententiæ incommodo non 
potest. Lips. Est et in (Flor.et) 
ed. pr. Mox perrumpere recte Rhen. 
(e Bud. ) dedit ; præcedit enim ni. 
Consentit Guelf. At edd. ante Rhen. 
oimnes perrupere. Enx. Bud. et ex 
eo Rhen. oinisere niti, habent tamen 
perrumpere. 


A. U. 823 


188 HISTORIARUM à C. ve. 


cæteris conspicui, in eventum totius belli certabent. 

XLIIT. Forte inter Padum viamque, patenti campo, 
duæ lepiones congressæ sunt : pro Vitellio unactvicesima, 
cui cognomen Rapaci, vetere gloria insignis : e parte 
Othonis, prima Adjutrix, non ante in aciem deducta, 
sed ferox et novi decoris avida. Primani, stratis unaet- 
vicesimanorum principiis, aquilam abstulere : quo do- 
lore accensa lesio , et impulit rursus primanos , mterfecto 
Orphidio Benigno legato, et plurima signa vexillaque 
ex hostibus rapuit. À parte alia, propulsa quintanorum 


Cæteris conspicui. MS. Bud. Agr. 
(Reg. Lall.) ed. pr. ceterr. Non sa- 
num locum puto. Enx. Sensus : sibi 
Mmvicem noti, in conspectu cetero- 
rom pagnabant. Contra paullo su- 
pra adspectus armorum densis ar- 
Bustis erat prohibitus. Put. Alc. 
Rhen. ceteris , recte. 


Cui cognomen Rapaci. Non absre 
arbitror, quoniam cognomina legio- 
num sæpe Tacitus commemorat, 
veterem a me lapidem proponi, in 
quo ea ordine desculpta. Conspici- 
tur autem Romæ in Capitolio, for- 
ma columellæ : 


NOMINA LEG. 


Li A AVGOusta. 
VI. VICTRIX. 
XX. VICTRIZ. 


VIT. AVGVSta. I. ITA LICA. 


IE. ADEVTRIX. 
IIS, FLAVIA. 
VII. CLAVDIA 


IIIT. SCYTRICS. 
XVI. FLAVIS. 

VI. FERRATENSIS. 
X. FRETENSIS. 
III. CYRENEDSIS. 
II. TRAIANAe 
II. AVGuUStA. 
Vit. GEMINA. 

II. ITALICA. 

III. PARTHICA. 


XXH. PREMIgenia. V. MACEDONICA. 
1. MINERVIa. XI. CLAVDIA. 
XXX. VLpPia. XIII. GEMIUS. 

1. ADIVTRIX. XII. PVLMinAtrix. 
ZX. 6EMina. xv. APOLlinea. 
XHIT. GEMina. III. GALLICADA. 

I. PARATHICA. IL. PARTHICS. 


Velim Dionis recensum legionam 
qui est 55, 23, cum hoc lapide con- 
ferri : à quo adjuti interpretes, paullo 
felicius sane eum vertissent. Lies. Le- 
gionum seriem explicat Brot. ad c. 6. 

Unaetvicesimanorum  principiis. 
Aliquot libri, principibus, placet. 
Lrrs.Ut edd. Puteol. Bcroald. (Alc.) 
Male. At Fior. Bud. Agr. Guelf. 
Reg. ed. pr. principiis, quod recte 


restituit Rhenanus (e Bud. princi- 
pis). Principiaintell. primam aciem : 
æpomæyous Plutarchus (in Pyrrho s.) 
vocat : quæ et alibi apud nostram 
aliosque sic dicitur. V. Gron. obs. 4, 
10, p. 156. Enx. Lipsius ipse erro- 
rem suum agnovit et emendavit de 
Mil. R. Dial. 4, 3. Mox rursus sig- 
nificat vice versa. 


A parte aha. Sic Rben. e Bud. 


à. U. #33. LIBER IL 189 


A. C. ro. 
impetu tertiadecima lego : circumventi plurium adcursu 
quartadecimani. Et, ducibus Othonis jam pridem pro- 
fugis, Cæcina ac Valens subsidiis suos firmabant. Ac- 
cessit recens auxilum, Varus Alphenus cum Batavis, 
fusa gladiatorum manu, quam, navibus transvectam, 
oppositæ cohortes in 1pso flumine trucidaverant : ita 
victores latus hostium imvecti. 

XLIV.Et, media acie perrupta , fugere passim Otho- 
nian1, Bedriacum petentes. Immensum id spatium : obs- 
tructæ strage corporum viæ : quo plus cædis fuit : neque 
enim, civilibus bellis, capti in prædam vertuntur. Sue- 
tonius Paullinus et Licinius Proculus diversis iuneribus, 
castra vitavere. Vedium Aquilam, tertiædecimæ legio- 
nis legatum, iræ militum inconsultus pavor obtulit : 
multo adbuc die vallum ingressus, clamore seditiosorum 
et fugacium circumstrepitur : non probris, non manibus 
abstinent : «desertorem proditoremque » increpant : 
nullo proprio crimine ejus, sed more vulgi, suum 
quisque flagitium aliis objectantes. Titianum et Celsum 
nox juvit, dispositis jam excubiis, compressisque mili- 
tibus, quos Annius Gallus precibus, consilio, auctors- 
tate flexerat, «ne super cladem adversæ pugnæ suismet 
ipsi cædibus sævirent : sive finis bello venisset , seu resu- 
mere arma mallent , unicum victis in consensu levamen- 


69. Jmmensum id spatium. An in spatium vel deleatur id. — 70. Nullo proprio 
crimine cjus. Ejus abest a cod. Agr. 


prius legebatur aperte. —* Heins. 19, bellum pro prœlio irrepsit. Erx. 
malit at p. a. Castra vitavere. Farnes. castra 

Trucidaverant. Moses du Soul ad petivere. Falso. Nam Plutarchus 
Plutarchi Vit.(Oth. 12.)t.5,p.467. aperte Oth. 13. Tür 4 orparuyèr 
corrigittrucidaverunt. Male. Erx.  oùre Ilpoxaoc, os lavaîres , eures- 

Civilibus bellis. Sic Flor.(Bud.)ed. onSuir éréAuaoar, &xù i£ixxrer, 
pr.Ryckius.J.Gron.Aliüscr.etedd. Œofoiueros roùs otpetibtas. Lies. 
{etiam Rhen.) prœliis. Contra 3, Bud. vitavere. 


A. U. 828. 


190 HISTORIARU M aus 


tum. » Ceteris fractus animus. Prætorianus miles, 
« non virtute se, sed proditione victum, » fremebat. 
« Ne. Vitellianis quidem incruentam fuisse victoriam, 
pulso equite , rapta legionis aquila : superesse cum ipso 
Othone militum quod trans Padum fuerit : venire Mæœ- 
sicas legiones : magnam exercitus partem Bedriaci re- 
mansisse : hos certe nondum victos : et, si ita ferret, 
honestius in acie perituros. » His cogitationibus truces 
aut pavidi, extrema desperatione ad iram sæpius , quam 
in formidinem , stimulabantur. 

XLV. At Vitellianus exercitus, ad quintum a Be- 
driaco lapidem consedit, non ausis ducibus eadem die 
oppugnationem castrorum : simul voluntaria deditio 
sperabatur. Sed expeditis , et tantum ad prælium egres- 
sis, munimentum fuere arma et victoria. Postera die, 


haud ambigua Othoniani exercitus voluntate, et, qui 


ferociores fuerant, ad pœnitentiam inchinantibus, missa 
legatio : nec apud duces Vitellianos dubitatum, quo 


91. Munimentum fuere arma et vict. Lege munimento arma fuere et victoriæ. 


Sic, documento esse et odio. 


Bt, siita férret. Acidalius addi vo- 
lebat fors. Frustra. Intelligi potest 
vel hoc vel res. Et sic jam vidimus 
A. 3, 15. Guelf. vitiose fieret , item 
ed. pr. ferrent. Enx. 

Truces aut p. D. de Lamalle pu- 
tat leg. haud. : 

Munimentum fuere arma et viclo- 
. ria. Schelius ad Hyginum p. 128. 
iuclinat eo, ut de genere munitionis 
capiat, extremi imperii romanj tem- 
poribus usitati, qua armorum ordi- 
nibus circumdatis castra muniebant, 
de quo ibi vide. Sed additum victo- 
riæ verbum aliud suadet : item an- 
teccdentia, e quibus patet, instru- 
menta ad muniendum necessaria dc- 


fuisse. Tum Jloca ex antiquioribus 
prolata nil aliud indicant, quam in 
periculi metu, etiam si castra mu- 
nita essent, noctu sub armis manere 
jussos. Erx. 

Æpud duces Vitellianos dubita- 
tum. Immo vero, non dubitatum, 
idque res et Plutarchus 13. suadent. 
Ideo optima lectio, quam ex Flor. 
adstruit Pichena : missa legatio : nec 
apud duces. Lips. Ante erat in edd. 
omnibus , ut er in scr. (in his Bud.) 
missa legatione, apud d. quod vi- 
tium e sequentibus natun, ubi re- 
missa legatione. Ex. Flor. scil. ha- 
bet legatione. Capud , unde Pichena 
scite locum emendavit, 


8. U. fes. 


RE LIBER IL 191 
minus pacem concederent. Legati paullisper retenti : 
ea res hæsitationem adtulit, ignaris adhuc, an impe- 
trassent. Mox remissa legatione, patuit vallum. Tum 
victi victoresque in lacrimas effusi, sortem civilium ar- 
morum misera lætitia detestantes. lisdem tentorüs als 
fratrum , ali propinquorum , vulnera fovebant. Spes et 
præmia in ambiguo : certa, funera et luctus : nec quis- 
quam adeo mali expers, ut non aliquam mortem mære- 
ret. Requisitum Orphidii legati corpus, honore solito 
crematur : paucos necessarii ipsorum sepelivere : cete- 
rum vulgus super humunm relictum. 

XLVL Opperiebatur Otho nuntium pugnæ, nequa- 
quam trepidus , et consilii certus : mæsta primum fama, 
dein profugi e prœlio perditas res patefactunt. Non 
exspectavit militum ardor vocem imperatoris : « bonum 
habere animum » jubebant : « superesse adhuc novas 
vires, et ipsos extremna passuros ausurosque : » neque 
erat adulatio. Ire in aciem, excitare partium fortunam, 
furore quodam et instinctu flagrabant : qui procul adsti- 
terant, tendere manus, et proximi prensare genua; 
promptissimo Plotuo Firmo. Is prætorii præfectus iden- 


Et consili certus. Rhen. malit 
sed. Sic in sao Mirandulano se repe- 
risse venditat Lampugnanus, tacente 
Lipsio. 

Furore quodam et instinctu flagra- 
bant. Accipe dictum per hendiadys : 
insüinctu furoris, farore quodam in- 
stincti. Cicer. Verr. 5, 72, quodam 

furere instinctus. Adde pro Domo 
c. 58. In ed. pr. est Juroreque amenti 
instincts : unde facta videtur lectio 
cod Agr. furore quodam et «menti 
instinctu. Eadem ed. (et Bud. ) 
prensare genua, quod recepi. Ceteri 
(et Rhen.) prehensare ; et deinde 


promptissimus Plotius Firmus, ut 
MS. Agr. Erx. Hendiadyn non ag- 
noscunt Bip. sed füurorem ad iram et 
vindictæ cupidinem , instinctum ad 
incredihilem amorem exercitus in 
Othonem , referunt. Dein promptis- 
simo Plotio Firmo Bud. et editi. 

Is pretorü præfectus. Duo præ- 
fecti prætorio sab Othone, Licinius 
Proculus et Plotius Firmus. Taci- 
tus 1, 46, Prætorü præféctos sibi 
ipsi legere, Plotium Firmum e ma- 
nipularibus quondam et Licinium 
Proculum. Nec alios usquam no- 
minat. Ut jure mirer, in hac Otho- 


192 


HISTORIARUM 


À. U. 823. 
A. C. vo- 


tidem orabat, « ne fidissimum exercitum, ne optime 


meritos milites desereret : 


majore animo tolerari ad- 


versa, quam relinqui : fortes et strenuos etiam contra 
fortunam insistere spei; timidos et 1gnavos ad despera- 
tionem formidine properare.» Quas inter voces, ut 
flexerat vultum aut imduraverat Otho , clamor et gemi- 
tus. Nec prætoriani tantum, proprius Othonis miles, 
sed præmissi e Moœsia , « eandem obstinationem adven- 
tantis exercitus, legiones Aquileiam ingressas ,» nun- 


pis morte Plutarchum commemo- 
rare Pollionem prætorii præfectum. 
Quod vix est ut sit sine mendo, 
verba ejus 18. Oi di erpatiotæ, 
Ionkiæros Toù sThpou Tüv Srapx0r, 
épavbssr sb DÙs sic Tor QUITÉAMOT meXsÛ- 
carvos, etc. Malimque Nawriov : nisi 
huic Plotio etiam Pollionis cogno- 
men, quod unum dici superest. Lrrs. 
Edd. ante Rhen. omnes præter Pu- 
teol. addunt erat. Beroaldus bæc 
verba in parenthesi exhibet. Unde 
suspicio est, Tacitum scripsisse : et 
proximi prensare genua. Promptis- 
simus Plotius Firmus (is pret. præ- 
Jectus erat ) identidem orabat. Erx. 
Hd erat Rhen. Bud. auctoritate de- 
levit, 

Majore animo tolerari. Hæc illa 
sunt, quibus jugulare stoicos adversa 
omnis manus solet : pro quibus scu- 
tum habeo equidem , quod opponam, 
nisi religio me vetet. In hanc men- 
tem igitur et Lucanus 7, 105... for- 
tissimus ille est, Qui promptus me- 
tuenda pati, si cominus instent, Et 
differre potest, Ilia virgo, apud egre- 
gium vatem ( intellego, qui The- 
baida scripsit ) non est, ut putas, 
virtus, pater, Timere vitam : sed 
malis ingentibus Obstare, nec se ver- 
tere , ac retro dare. Sic et Cæsar 7, 


77- et ©. Curtius 5, 9. Biberunt om- 
nes e patera Âristotelis, cujus hoc 
scitum in Ethicis 3, 7. (11). Tè # 
no dhoner Paéyorra siriar, à ipa- 
Ta, à Ti AvSupôr, oÙx &rd'peiou, &AXà 
paxnor d'uxoû, Heu taceo ! Lres. 

Fortes et strenuos. 1taqueFlorus, 
8, Magneæ indolis signum est, sperare 
semper. Lres. 

Clamor et gemitus. Clamorem in- 
tellige lætantium, ubi flexerat vul- 
tum, tanquam obsecuturas militum 
studiis ; gemitum , dolentium, ubi m- 
duraverat,tanquam mansurus in pro- 
positotristi. Ed. pr. vitiose induerut. 
MS. Agr. induruerat, Enx. Ut 3,61. 
Sed Bud. iriduraverat. 

Præœmuissi e Moœsia. Præpositio- 
nem servant Flor. Guelf. edd. ante 
Rhen. restituitque Pichena. Enx. 
Onmisit Rhen. auctore Budensi. 

Legiones Aquileiam ingressas. De 
Moœæsiæ legionibus tribus loquitur, de 
quibushocipsum infra 85. “quileiam 
Jam progresse , rapta pecunia et in- 
ter se divisa, hostiliter egerunt. Hoc 
eo noto, quod in Suetonio aliter le- 
gas, et duntaxat bina ex his legio- 
nibus millia præmissa Aquileiam ve- 
pisse. In Vespas. 6. Mæsiaci exer- 
citus bina e tribus legionibus millia, 
missa auxilio Othont, postquam iter 





A. U. 8323. 


à Cu LIBER IT. 195 
üabant : ut nemo dubitct, potuisse renovari bellum 
atrox, lugubre, incertum victis et victoribus. 

XLVIL. Ipse aversus a consiliis belli, « Hunc , » in- 
quit , «animum , hanc virtutem vestram ultra periculis 
objicere , nimis grande vitæ meæ pretium puto. Quanto 
plus speï ostenditis, si vivere placeret , tanto pulchrior 
mors erit. Experti mvicem sumus, ego ac fortuna : nec 
tempus computaveritis : difficilus est temperare felici- 
tati, qua te non putes diu usurum. Civile bellum a Vi- : 
tellio cϾpit , et, ut de principatu certaremus armis, ini- 
tium illic fuit : ne plusquam semel certemus, penes me 
exemplum erit : hinc Othonem posteritas æstimet. Frue- 


ingressis nuntiatum est, vVictum eum 
ac vim vilæ suæ attulisse, nihilo se- 
cius ÆAquileiam usque perseverave- 
rurd , quasi rumori minus crederent. 
Et addit, metuentes ultionem de alio 
imperatore cogitasse. Sed vereor, ut 
Suetonius alucinetur in duobus mil 
lbus : qui non e Mæsiacis, sed Pan- 
nonicis Dalmaticisque fuere. Ita enim 
idem Tacitus supra dixerat 11, Læta 
Othoni principia belli, motis ad im- 
perium ejus e Dalmatia Pannonia- 
que exercitibus. Fuere quatuor legio- 
nes, e quibus bina millia præmissa. 
Nec apud Tacitum leges, de præ- 
misais illis e legionibus Mæsiacis. 
Sane, si et rem vides, probabilins, 
tres ipsas legiones illa violenta et 
hoailia Aquileiæ ausas, et de impe- 
ratore deliberasse, quam sola ex iis 
duo millia electa. Les. 

Ipse aversus. Ita Flor. Ven. Put. 
Alc. Contra versus Rhev. e Bud. * 

Tanto pulchrior mors erit. Tanto, 
auctore MS. Budensi, delevit Rhe- 
panus ; abestque et ab aliis : Harl. 
Bodl. Guelf. nec est sane necessa- 
rium. Subauditur epim etiam alibi. 

3e 


( Vide indicem.) Sed, quia est in 
F1. Reg. edd. ante Rhen. omnibus 
cum Pichena et sequentibus servavi. 
Enx. Pichera tamen omissionem 
probat. 

Expert invicem sumus , ego et for- 
tuna. Fortanam Otho expertuserat, 
cum imperium tam brevi duraturum 
accepisset : Othonem autem fortuna, 
cumisrecte modesteque imperasset, 
fortiterque abdicaret. Sic bene Pi- 
chena. Mox nec Flor. Guelf. edd, 
ante Rhen. Hic (e Bud.) edidit ne. 
IUud melius, beneque restitutum a 
Pichena. Erx. 

Difficilius esttamperare. Acute, ut 
solet, Statius hoc expressit Theb. 2, 
446, Non parcit populis Regnum 
breve. Etest humannm ingenium sci- 
licet avidum tunc et præceps. Lrps. 
Felicitati aberat a MS. Bud. Mox pro 
ilic Rhenanus ( ex mgenio ) malebat 
illinc. Bene, si libri juvarent. At 
etiam mox peñes me exemplum eric, 
non a me. Enx. Frustra Rhen. tem- 
perare refert ad fortunam vel sub- 
audit rei; librarii incuria dativus 
deest. Bud. ildic et penes me. 

15 


À. U. 853 


194 HISTORIARUM à Co 

tur Vitellius fratre, conjuge, liberis : mih1 non ultione, 
neque solatiis opus est. Ali diutius imperium tenue- 
rint : nemo tam fortiter reliquerit. Ân ego tantum Ro- 
manæ pubis, tot egregios exercitus , sternirursus , et rei- 
publicæ eripi patiar ? Eat hic mecum animus, tanquam 
perituri pro me fueritis : sed este superstites : nec din 
moremur , ego incolumitatem vestram , vos constantiam 
meam. Plura de extremis loqui, pars ignaviæ est : præ- 
cipuum destinationis meæ documentum habete, quod 
de nemine queror : nam incusare deos vel homines ) ejuS 
est, qui vivere velit. » 

XLVIIT. Talia locutus, ut cuique ætas aut dignitas, 
comiter adpellatos, « irent propere, neu remanendoiram 
victoris asperarent : » juvenes auctoritate , senes precibus 
movebat ; placidus ore, intrepidus verbis , intempestivas 


72. Sed este, Estote cod. Agr. 


Mihi non ultione etc. Refer ad præ- 
cedentia. Nolo uïlcisci Vitellium in- 
terficiendis fratre, conjuge, liberis, 
et ex hac ultione solatia mali petere. 
Enx. 

AU divdtius imperium tenuerint. 
Sic Flor. bone : nam sequitur, reti- 
guerit. Consentit ed. pr. recepitque 
Pichena. Ceteri scr. { etinam Bud. ) 
et edd. tenuerunt. Reliquentt, quod 
deleri vult Rhen. ( duce Bud. } om- 
nes scr. et edd. tuentur : nec abesse 
potestsalvasententiæelegantia.Erx. 
Ipse quoque Rhen. servavit in textu. 

Plura de extremis loqui. Quem 
pon capiunt hæc alia, ex intimo ani- 
morum et affectunm penetrali de- 
prorapta ? et sunt assidaa in nostro 
soriptore. Quinctilianus simile, De- 
clam. 344. Jam mihi narras moras. 
. Tpsum illud secretum quærere, et 
Putare interesse, ubi pereas, non est 


ardentis in mortem impetus. Non fiunt 
ista , nisi subito, nec quisquem (præ- 
sertim nulla gravi præcedente caussa) 
spirttum ratione deposuit.Etiam Ajax 
apad Sophoclem jam se interfectu- 
rus v. 652. 

"AXA oùd'ér Épyor rebra Jpuvio es 

parTare 

"AN &purior Tù paye er Thyu 

Tivé. 
TR Okvare, Okvare, vûv pe’ isioxs- 
Las porby. 
Lrrs. 

Neu remanendo iram victoris as- 
perarent. Remanendo Flor. Agr. 
Guelf. edd. ante Rhen. Hic ( e Bud. ) 
dedit remorando. Illud bene resti- 
tuit Pichena. Morebat porro idem 
Flor. (Bud. ) Guelf. idque anctori- 
tati et precibus convenit, non mo- 
nebat, quod ( c. Agr. et ) edd. ante 
Pichenam ones habent. Enx. 














A. U. 833. 


à. C. 30. LIBER IL 105 
suorum lacrimas coercens. « Dari naves ac vehicula » 
abeuntibus jubet : libellos epistolasque, studio erga se 
eut in Vitellium contumelüs insignes, abolet : pecunias 
distribuit, parce, nec ut periturus. Mox Salvium Coc- 
ceianum, fratris filiam, prima juventa, trepidum et mæ- 
rentem, ultro solatus est, laudando « pietatem » ejus, 
castigando « formidinem : an Vitellium tam immitis 
animi fore, ut, pro incolumi tota domo, ne hanc qui- 
dem sibi gratiam redderet? mereri se festinato exitu 
clementiam victoris. Non enim ultima desperatione, sed 
poscente prœlium exercitu , remisisse reipublicæ novis- 
simnm casum. Satis sibi nominis, satis posteris suis 
nobilitatis quæsitum : post Julios, Claudios, Servios, 
se primum in familiam novam imperium intulisse : pro- 
inde erecto animo capesseret vitam, neu, patruum sibi 
Othonem fuisse, aut oblivisceretur unquam, aut nimium 


meminisset. » 


Æut in Fiellium. In est in Flor. 
{et Agr. ) edd. ante Rhen. omnibns. 
Restitait Ryckins , qeem cam Jac. 
Gron. secuti samns. Erx. Male Rhen. 
sustulerat, anctore Bud. Hic error ex 
simili prima syllaba vocis seq. ortus. 

Salvium Cocceianum fratris filum. 
Melius fta, quem Cocceium, quod 
Piatarchos præfert c. r6. Nam et 
Tranquillus îta appellat ro Domit.ro, 
abi narrat huncinterfectum. AtSue- 
tonias non fratris sokam fhinm, sed 
ipsum bic fratrem præsentem facere 
videtur : contra Taciti et Plutarchi 
narratiouern aperte. Nam ille in cas- 
tra evaserat e pugna , seque cum aliis 
dedidit. Suetonii tamen verba Oth. 
10, Fratrem igitur, Jratrisque filium 
et singulos amicorum cohortatus: quæ 


profecto non vera, si verus T'acitus. 
Lrrs. 


Landando.... formidinem. Hæc 
delenda putat Mendota ep. ad Lips. 
t. 2. Coll. Burm. p. 59. Eux. 

Serrios. Sic Bud, sic et Put. sed 
Ake. et alfi Sergios, quod falsum esse 
ostendit Spanhem. de Usa et Pr. 
NN. diss. ro, c. 1, p. 29. V. et Matï 
ammotat. C. 19e 

Neu, patreum sibi Othonem. Plut. 
L oc. pr rnaedivras marraemacs, 
mhr Eyar pernuoveer, dre Kaicapu 
Saior Éryre. Non audiemus Beatum, 
qui verbum, nimium, auctore Bu- 
densi codice delet , et una sententiæ 
acamen. Totum id enim in eo, sicut 
et in Plinii loco fuerat , epist. 3, 14, 
quem depravarunt : Largius Macedo, 
superbus alioqui et sœvus dominus, et 
qui, servisse patrem suum , parum 
immo minimum meminisset. Tu scri- 
be : ninium meminisset. Lrrs. Ha 


13. 


190 HISTORIARUM 
XLIX. Post quæ, dimotisomnibus, paullum requie- 


vit : atque illum, supremas jam curas animo volutan- 
tem, repens tumultus avertit, nuntiata consternatione 
ac licentia militum : namque abeuntibus exitium mini- 
tabantur; atrocissima in Verginium vi, quem, clausa 
domo, obsidebant : increpitis seditionis auctoribus, re- 
gressus, vacavit abeuntium adloquiis, donec omnes m- 
violati digrederentur. Vesperascente die, sitim haustu 
gelidæ aquæ sedavit : tum adlatis pugionibus duobus, 
cum utrumque pertentasset , alterum capiti subdidit : et 
explorato, jam profectos amicos , noctem quietam, utque 
adfirmatur , non insomnem egit. Luce prima, in ferrum 
pectore incubuit : ad gemitum morientis ingressi liberti 
servique et Plotius Firmus, prætorii præfectus, unum 
vulnus invenere. Funus maturatum : ambitiosis id pre- 
cibus petierat, «ne amputaretur caput, ludibrio fatu- 


73. Repens tumultus avertit. Advertit malim. 


bent omnes scr. et edd. nimium. Ex. 
Khen. etiam in textu reliquit. 

Post que. MS. Reg.{Bud.) Guelf. 
ed. pr. Put. Ber. ( Alc.) Postquam. 
ed. pr. posique. Mox Rhenanus edi- 
dit, jam supremas curas agenteni, 
€ Budensi MS. Vulgatum omnes re- 
liqui scr. (etiam Flor.) et edd. ante. 
Restituit Pichena. Contra bene Rhe- 
nanus mox exitium dedit (e Bud. ) 
pro exitum : quæ verba sæpe confun- 
duntur. Exitium Flor. Guelf. ed. pr. 
Erx. De initio periodi contraria ex 
ed. pr. adfert Ern. Doleo, mihi non 
esse istam ad manus. Videant, quibus 
id coutigerit. Forsan dare volebat 
ed. Rh. post que, nam sic illa. 

V'esperascente die. Farnesiano est, 
vesperante. Quod verum arbitramur. 
A. Gellius 19, 8, Ubi jam vespera- 
verat, Lies. 


Ællatis pugionibus. Vocem sddunt 
aliquot libri, pugionibus duobus : at- 
que ita Plutarchus 19 : d'ueir ërrer 
aus £s:@üvr. Lrrs. Recte. Sic Filor. 
Guelf. ed. Puteol. (et Alc.) unde 
bene editum a Pichena, ut mox 
utrumque, pro utrinque, quod est 
etiam in ed. pr. Voluit etiam Rhe- 
paous in textum inseri, sed operæ 
pon paruere : ueque id vitium edi- 


‘tores posteri animadvertere. Enx. 


In Bud. deest duobus , nec Rhen. ex- 
pressit, sed dedit utmungue. 

Pertentasset. Edd. quæedam præ- 
Lentasset, e conjectura non absurda, 
sed non necessaria. Enx. Bud. temp- 
tasset, 

Ambitiosis precibus. H. e. sammis, 
accuratissimis. Armbitio est maxime 
in commemoratione accurala eorum, 
quibus movere possumus in precan- 








A. U. 833. 


Rte LIBER II. 197 


rum. » Tulere corpus prætoriæ cohortes, cum laudibus 
et lacrimis, vulnus manusque ejus exosculantes. Quidam 
militum, juxta rogum interfecere se; non noxa, neque 
ob metum , sed æmulatione decoris et caritate principis : 
ac postea promiscue Bedriaci, Placentiæ aliisque in 
castris , celebratum id genus mortis. Othoni sepulcrum 
exstructum est modicum et mansurum. 

L. Hanc vitæ finem habuit septimo et tricesimo æta- 
tis anno. Origo ill e municipio Ferentino. Pater consu- 
laris : avus prætorius : maternum genus impar, nec 
tamen indecorum : pueritia ac juventa, qualem mons- 
travimus, duobus facinoribus, altero flagitiosissimo , 
altero egregio, tantumdem apud posteros meruit bonæ 


do, in primis meritorum ac beneñ- 
ciorum, item submissione quadam 
petentis. Sic Cicero ep. 3, 7, ambi- 
tiosius facere soleo, quam dignitas 
mea postulat : h.e. demissius, stu- 
dicsius. Aliter ambitiosæ rogationes 
dictæ Cicer. 1. c. 6, 12. Hæc tironi- 
bas dicta. Enx. 

Non noxa. Bip. legunt non nexu, 
iageniose, hoc sensu : non quod be- 
neficionezi vel obligati fuissent prin- 
cipi , quales beneficiarii milites. Sic 
Cic. ad Fam. 7, 30 : cujus proprium 
te esse scvibis mancipio et nexu. In 
valgato consentiunt codices. 1ntel- 
lige : non quod noxeæ sive culpæ, 
admissæ in Othonem, sibi essent 
conscii. 

Alisque in castris. Bud. et inde 
Rhen. ais. Ex Flor. Pichena copu- 
Lam restituit. 

Tricesimo ætatis anno. Suetonius 


anno xxxXvIU interfectum dicit. Pro. 


Tacito pagnant Savilius et Ryckius, 
qui apud Suetonium valt rescribi 
xzxvu. Rationes utriusque veræ. 


Sed , tum pauci admodum dies de- 


fuerint anno 37mo, facile potuit Sue- 
tonius annum pro pleno sumere, et * 
anno 38 mortuum dicerc. Erx. 

Æ municipio Ferenuno. In Flor. 
est Ferentio, quod ipsum quoque 
reetum est. Ceteri scr. {in his Bud. ) 
etedd. { non demum Beroaldus ) Fe- 
rentino. In MS. Guelf. plane non est 
a manu pr. sed sec. addidit in marg. 
Porro ed. pr. «a municipio. Ceterum 
intelligenda origo familiæ, non na- 
tales Othonis. Erx. 

Maternum gènus impar.Quomodo ? 
sispiendidissima ea fæmina fuit, Sue- 
tonio testaate ? Scribitenim de patre 
Othonis : Ex Alibia Terentia splen- 
didissima femina duos tulit filios. Sed 
malior ibi scriptura, splendida fe- 
mina : quam ex opt. libro Torrentius 
adnotavit. Idcçue non aliud quam or- 
dinem equestrem proprie notat. Lrrs. 
Quasi non et equites splendidissimi 
dici possent, si qui ditiores , anti- 
quis famihiis equestribus nati. Atti- 
cum quis dubitet splendidissimum 
vocare ? Erx. 

Qualem monstravimus. Vide 1, 3. 


A. U. 833. 


198 HISTORIARUM  #1® 


famæ, quantum malæ. Ut conquirere fabulosa, et fictis 
oblectare legentium animos, procul gravitate cœpti ope- 
ris crediderim ; ita vulyatis traditisque demere fidem 
non ausim. « Die, quo Bedriaci certabatur, avem invisi- 
tata specie apud Regium Lepidum celebri loco conse- 
disse, » incolæ memorant, « nec deinde cœtu hominum, 
aut circumvolitantium alitum, territam pulsamve, donec 
Otho se ipse interficeret : tum ablatam ex oculis : et 
tempora reputantibus, initium finemque miraculi cum 
Othonis exitu competisse. » 

LI. In funere ejus, novata luctu ac dolore militum 
seditio : nec erat, qui coerceret. Ad Verginium versi , 
modo, «ut reciperet imperium, » nunC, « ut legatione 
apud Cæcinam ac Valentem fungeretur ,» minitantes 
orabant. Verginius, per aversam domus partem furtim 


n4. Aut ciroum volitantiun avium. Puto aut vi circumuolitantium. 


-_ Ave invisitaia specie. Sic bene 
e Flor. edidere Ryckius et Grono- 
vius. Ceteri libri omnes inusitata : 
solenni aberratione librariorum et 
editorum, de qua sæpe viri docti, 
dun id verbum restituunt veteribus 
scriptoribus, egere. Græv. ad Sue- 
ton. Aug. 43. et quos ibi laudat 
Burm. Drakenb. ad Livium sæpe 
(ut 27, 39). Pro specie ed. pr. ha- 
bet jacie. Enx. Bud. specie. Sic et 
Put. Alc. Rhen. 

ÆApud Regium Lepidum celebri luco 
cansedisse. Sic Flor. Bud. Guelf, 
pr. Rhen. seqy. At Puteol. Ber. Alc. 
et margo MS. Harl. vico : quod ve- 
rum puto. Celeber lucus non aliter di- 
citur , nisi ab arboribus , ut ap. Ovi- 
diam Am. 3,5 ,3 : celeberrimus ilice 
ducus : de quo ad Sueton. Nam ho- 
minibus luci neque sacri neque pro- 
fani celebres sunt : nec ibi cœtus 


fiant. Atuici celebres recte dicuntar. 
Sueton. Aug. c. 1. Vicus celeberrima 
parte oppidi. Nec profecto uico est 
a librariis. Loco fecissent catius, quod 
Colcro plaoebat quam vico. Ute es 
subinde factum est jus, ita e wco fac- 
tum primum &co , hinc co. Secu- 
tus est exemplum nostrum Broterins. 
Mox MSS. quidam et ed. Puteol. 
alitum, Eau. Cum Bip. reposui loco, 
quod ad cod. acriptos propius ac- 
cedit. 

Nec deinde cœtu hom. KRheu. e 


ed. Bud. sic : nec deinde coetu hominum 


circumvolit.ntem alitem.* Non male. 

Per aversam domus partem furtim 
degressus. Sic edidit J. Gron. et ex 
parte Ryckius. Partems MSS. Flor. 
Reg. Guelf. Hari. Agr. ed. pr. et sic 
alibi loquitur Tacitus, ut docuit jam 
Acidalius, et sic voluerat Muretus 
(ut 3, 70). Portam edidit Puteol. 








A. U. 833. 


avt LIBER IL 199 


degressus , irrumpentes frustratus est. Earum, quæ 
Brixelli egerant, cohortum preces Rubrius Gallustulit. 
Et venia statim impetrata, concedentibus ad victorem, 
per Flavium Sabinum, üs copüis, quibus præfuerat. 
LIT. Posito ubique bello, magna pars senatus extre- 
mum discrimen adiit, profecta cum Othone ab urbe, 
dein Mutinæ relicta : 1lluc adverso de prælio adlatum : 
sed milites, ut falsum rumorem adspernantes, quod 
infensum Othoni senatum arbitrabantur , custodire ser- 
mones, vultum habitumque trahere in deterius : convi- 
cuis postremo ac probris câussam et initium cædis quæ- 
rebant : cum alius insuper metus senatoribus instaret , 
ne, prævalidis jam Vitellii partibus, cunctanter exce- 
pisse victoriam crederentur: ita trepidi et utrimque anxii 
coeunt : nemo privatim expedito consilio, inter multos 
societate culpæ tutior. Onerabat paventium curas Ordo 
Mutinensis, «arma et pecuniam» offerendo, adpella- 


(Ale. Rhen. ) non mines booum, et 
quod sola Filorentini auctoritate su- 
peratur. Est et in MS. ( Bud. ) Bodl. 
et margine Harl. Mox degressus non 
digressus. Recte idem Flor. sed vi- 
tiose cum Guelf. ( Bud.) Agr. ed. 
pr.adversam , ut supra adversari pro 
aversari scribi vidimus a librariis 
H. 1, 38. Enn. Bud. Put, Aloe. d- 
gressus. Sed idem aversam, ut Flor. : 
etiam infra 3 , 85. 

Concedentibus ad uictorem.Freineh. 
aut excidisse aliquid putat , aut in- 
terpunctionem mutandam, puncto 
post impetrata posito, et copula et 
aote posito. Non putem. Etism hoc 
voluit ad veniam impetrandam, quod 
etiam eæ copiæ ad victorem transi- 
rent, quibus Sabinus præfuerat. Nam 
in posito haud dubie initiam novæ 
narrationis de periculo senatus. Mox 


adverso de prœliv Flor. Guelf. Agr. 
edd. primæ, haud dubie mollius, 
quam de adv. pr. nt (e Bud.) edidit 
Rhen. cum seqq. usque ad Ryekium. 
Enx. Æqueimpetrata venia per Fla- 
vium Sab. suis copiis ac per Ru- 
briumG. agentibus Brixelli. Sic bene 
Bip. Mox Bud. male profécto tem. 
Dein idem postremo. 

Societate culpæ tutior. Pato, tu- 
tiores. Les. MS. Agr. tutiore sc. s0- 
cietate : idque edidit Ryckins. Sed 
ita friget inter mubor. Intell. quisque 
enemo. Enx. Bud. tutior : sic et Put. 
Alc. Rhen. 

Ordo Mutinensis. Id est , decurio- 
nes Mutinensium , sive senatus, qui 
ia moaicipiis et coloniis simpliciter 
ordo vocabatur. Mox pro conscrip- 
tos MS. Guelf. edd. Puteol. Ber. 
Alc. male consultos, quod e com- 


A. U. f:3. 


200 HISTORIARUM à Ce. 


batque .« patres conscriptos, » intempestivo honore. 

LIIL. Notabile jurgium inde fuit , quo Licinius Cæ- 
cina Marcellum Eprium, «ut ambigua disserentem , » 
invasit. Nec ceteri sententias aperiebant : sed invisum 
memoria delationum, expositumque ad invidiam , Mar- 
celli nomen 1irritaverat Cæcimam , ut novus adhuc, et 
in senatum nuper adscitus, magnis inimicitiis clares- 
ceret. Moderatione meliorum dirempti. Et rediere omnes 
Bononiam, rursus consiliaturi : simul , medio temporis, 
plures nuntii sperabantur. Bonomiæ , divisis per itinera, 
qui recentissimum quemque percCuncCtarentur , interro- 
gatus Othonis hbertus «caussam digressus, habere se 


75. Ut ambigua disserentem invasit, Disserentem janua invasit cod. Agr. et 
emend. manu invasit, ambigua disserentem illustre ex H. 3, 1. — 96. Nec ceteri 
sententias aperiebant. Puio nec ceterorum sententias opperiebatur. Livius 1 , 56. vide 
ibi Gron. Interpellabat Cæcina prius, quam universus senatns censuisset. Sic sæpe nos- 


ter Ann, 3, 59. Post lego adco invisum. 


pendio scribendi natum est. Enx. 
Bud. et inde Rhen. conscriptos. 

Notabile inde jurgium fuit. Ryc- 
kius e cod. Agr. edidit : Notabile in 
Verginium fuit , quod. Estque sic et 
in MS. Reg. male : nec eommodus 
inde sensus nascitur. Vulgatum ve- 
rum. Cæcina autem qui sit, prop 
terea , quod plures memorantur, de- 
finire difficile est. A. C. quidem Ceæ- 
cina Largo consule, et P. Cæcina 
Largo A. 11, 33. diversus est. Enx. 
Cum cod. Agr. fere facit cod. Flor. 
Bud. vulgatum tenet, quod servant 
bene editores recentiores. 

Irritaverat C. Lallem. cum Acida- 
lio mallet invitaverat. 

Rursus consiliaturi. Non muto. 
Horatius eo verbo usus Ode 3, 3, 
17 : Gratum elocuta consiliantibus 
Junone divis, et alii. Lrrs. Ryckius e 
eod. suo edidit consulturt, Præferrem 
scripturam Guelf, consultaturi, quæ 


propius ad vulgatum accedit, estque 
et in MS. Harl. Bodl. etc. In hoc 
verbo alteram syllabam subinde 55 
scribi in MSS. supra jam vidimus ad 
Aon.3, 46 : inde reliqua depravatio 
nasci potuit. Sed consiliaturi verum 
puto : idque verbum male negat pro- 
bum esse Ryckius. V. Davies ad 
Cæs. B. C. 1, 19. ubi, ut etc. 73. 
eadem variatio librorum : sed const- 
liandi et consiliantibus recte retine- 
tur. Ceterum verbumconsilare sub- 
indea librariis Longobardicisillatum 
libris docent MSS. Livii, in quibus 
non uno loco nonnulli id verbum ex- 
bibent. V. Drakenb. ad Epit. 125. 
En. Consiliaturi firmatur cod. Flor. 
Bud. Reg. Lall. Sed Rhen. volebat 
consilituri, ut À. 3, 46.6, 36. in 
textu autem posuit consultaturs, ex 
ingenio, ut videtur. Pro vulgate 
facit et Hor. Art. Poet. 196. Plia. 


CPe 4» 17e 


A. U. 833. 


an. LIBER IL 


suprema ejus mandata» respondit : «ipsum viventem 
quidem relictum , sed sola posteritatis cura et abruptis 
vitæ blandimentis.» Hinc admiratio et plura interro- 
gandi pudor : atque omnium animi in Vitellium incli- 
navere. | 
LIV.Intererat consilnis frater ejus L.. Vitellius, seque 
jam adulantibus offerebat, cum repente Cœnus, libertus 
Neronis, atroci mendacio universos perculit, adfirmans, 
« superventu XIV legionis, junctis a Brixello viribus, 
cæsos victores, versam partium fortunam. » Caussa fin- 
gendi fuit , ut diplomata Othonis, quæ negligebantur, 
lætiore nuntio revalescerent. Et Cœnus quidem rapide 
in urbem vectus, paucos post dies jussu Vitellii pœnas 


201 


97. Suprema ejus mandata. Forte heri mandata, 


Sola posteritatis cura. Non, quo- 
modo vitam imperiumque conser- 
varet, sed quomodo posteris lauda- 
retur, curantem, h. e. mori fortiter 
meditantem. Erx. 

Se. j. adul. offerebat. H. parabat, 
ostendebat se paratum , audire et 
accipere adulationes. Enx. 

Coœnus , Lib. Ner. Sic Flor. aliique 
MSS. Cœnus Guelf, Comenus ed. pr. 
Ceteræ Genus usque ad Pichenam. 
(sic et Bud.). Mox pro perculit le- 
gendum percutit vel percussit. Men- 
dacium non percellit, sed percutit ; 
ut hodie sciunt omnes. Sed sæpe 
verba hæc permutata sunt. V. infra 
3,36. Enx. Bud. pertulit. Male. 

Cæsos victores. Desunt hæc in 
Bud. 

Diplomata Othonis. Ad cursum 
publicam ea spectant et a principe 
dabantur. Si ergo ille mortuus, quis 
pareret? Sed de diplomatis plene 
alibi : nunc Suetonii locum rapipyos 


emendemus Calig. 38. Prolata divo- 


rum Julii et August diplomata, ut 
vetera et obsoleta deflebat. Cur de- 
flebat? aut qui id convenit ? vidi 
qui delebat, vellet. Ego, deflabat, 
vel difflabat, verum contendo : non 
enim alio gestu melius expresseris 
superbum babitum illum contem- 
nentis et respuentis. Eaque difilatio 
etiam io nostris hodie moribus, ubi 
elevamus quid autaspernamur. Lrrs. 
De diplomatum usu v. Plin. ep. 10, 
14:54, rar. 

Rapide in urbem vectus. MSS. 
Flor. Bud. Agr. ed. pr. rapidum ur 
bem : unde Rhenanus conjiciebat, 
rapide in urbem vectus. Id cam MSS. 
Guelf. Bodl. et alii ap. Broterium, 
clare exhibeant, recepi : non, quo 
id Taciti esse pro certo audeam di- 
cere : sed quod malim edere, quod 
in libris scr. esset, quam meram Pu- 
teolani conjecturam rapidus, quæ 
vulgo (ct a Rhen.) editur. Nec dis: 
plicet J. Gron. correctio , raptim in 
urbem vectus (ut H. 3, 18.) aut Ryc 


A. U. 833. 


202 HISTORIARUM AC 7e. 


luit. Senatorum periculum auctum, credentibus Otho- 
nianis militibus vera esse, quæ adferebantur. Intendebat 
formidinem, quod publici consilii facie discessum Mu- 
tina , desertæque partes forent. Nec ultra in commune 
congressi , sibi quisque consuluere : donec missæ a Fabio 
Valente epistolæ demerent metum. Et mors Othonis, 
quo laudabilior, eo velocius audita. 

LV. At Romæ nihil trepidationis : Cereales ludi ex 
more spectahantur. « Ut cessisse vita Othonem, et a 
Flavio Sabimo, præfecto urbis, quod erat in urbe mili- 
tum sacramento Vitellii adactum ,» certi auctores m 
theatrum adtulerunt, Pitellio plausere : populus cum 
Jauru ac floribus Galbæ imagines circum templa tulit, 
congestis in modum tumuli coronis, juxta lacum Curtni, 
quem locum Galba moriens sanguine infecerat. In senatu 
cuncta , longis aliorum principatibus composita , statim 

18. Ut cessisse Othonem. Intricata constractio et verba transposita. Lego, M£ ces- 
sisse vita Othonem cerii auctores in theatrum attulerunt, Vütellio plausore , et « 


Flavio Sabino præfecto urbis, quod erat in urbe militum , sacramento Vüellii 
adactum, — 9, Principatibus composita. An conquisita ? 


ki (et Heinsii ) rapidius ex H. 4, 
71. rapide pro festinanter , raptim : 
et rapidus cursus dicitur. Enx. 

Jussu Vitelli. Hæc verba delebat 
Muretus,forsan ob auspicionem glos- 
sematis. 

Publ. consilii facie. H. e.ita, ut 

non terrore subito, aut, dum sibi 
_ quisque privatim consulit , sed pu- 
blico consilio decretus discessus vi- 
deretur. Enx. 

Cereales ludi. Mors Othonis inci- 
dit in X1J kal. maias, computatione 
salis certa, imperavitque XCV dies. 
Atqui supra notavi ( 15 , 53. in con- 
jaratione Pisoniana). Cereris ludos 
pridie idus apriles datos in circo. 


Quod verum est, sed in plures nempe 
dies , et ad hoc fere tempus produc- 
tos, ex hoc loco constet. 4Adde, qua 
supra scripsi. Lrrs. 

Sacramento Vitelli. MSS. et edd. 
ante Rhen. in sacr. Latinitate pos- 
tulante Rhenanus delevit in. Recte. 
Natum est e finali præcedentis verbi, 
utalibi apud nostrum et alios. J.Gro- 
novius mirificus est, ut divinitatem 
MS. Flor. tueatur, qui, ut ait, nil 
molitur inepte. Enx. Rhen. emenda- 
vit ex ingenio, ut infra legitur c. 79. 
Bud. in sacramento. Agr. in sacra- 
menta , quod verum putat Ryckius. 
3. Gron. dabat irt sacr. F. adactum. 

Quem locum. Cf. H. 1, 4x. 





A. U. 833. 


à C re. LIBER IL 203 
decernuntur. Additæ « erga Grermanicos exercitus laudes 
gratesque , » et missa legatio, quæ gaudio fungeretur. 
Recitatæ Fabi Valentis epistolæ, ad consules scriptæ 
baud immoderate : gratior Cæcinæ modestia fuit, quod 
non scripsisset. 

LVI. Ceterum Italia gravius atque atrocius, quam 
bello adflictabatur : dispersi per municipia et colonias 
Vitelliani, spoliare, rapere, vi et stupris polluere : in 
omne fas nefasque avidi aut venales, non sacro, non 
profano abstinebant. Et fuere, qui inimicos suos, specie 
militum , interficerent. Ipsique milites, regionum gnari, 
refertos agros, dites dominos, in prædam, aut, si repug- 
natum foret, ad excidium destinabant ; obnoxiis du- 
cibus et prohibere non ausis : minus avaritiæ in Cæcina, 
plus ambitionis : Valens, ob lucra et quæstus infamis, 
eoque alienæ etiam culpæ dissimulator. Jam pridem 


80. Que gnudio fungeretur. Quæ laude defungeretur lego. Nam de laude præces- 


sit. Sic H, 4, 39, regibus laudes et grales decretæ, 


Haud immoderate. Sic edidi e MS. 
Guelf. edd. pr. Puteol. Ber. Prima 
(et 2da) Rhen. editio exhibet irmo- 
deratæ : airum e correctione Rhen. 
an vilio operarum, non sais 8cio : 
hoc tamen credo, quia nil in notis 
admonuit. Et tamen id omnes se- 
quentes cdd. servarunt. Eux. Bud. 
immoderute , sed frequens ibi e sim- 
plex pro e caudato sive diphthongo 
poaitur. Rhen. ergo ex ingenio mu- 
tavit, Aic.immoderatæ. Adverbium 
ex ed. Veneta laudai Freinsh. 

Graiior Cæcinæ modestia. Quid 
ila ? quia invaluerat jam illo ævo, ut 
publice nemo, id est, ad consules 
aat senatum scriberet, præter prin- 
ciperm : alii autem omnes, ad istum. 
Jiaque superbe se gessisse Valens 
visus , qui id fecit : modeste Cæ- 


cina, qui omisit. Tale illud H. 4, 
4. de Muciano : Miserat et episto- 
las ad senatum, quæ materiem ser- 
morubus præbuere. Si enim priva- 
tus esset, cur publice loqueretur ? 
Luis. 

In onne fas nefusque.In quodnam 
fas avidi ? aut quod genus dicendi, 
io fas avidi ? Debebat esse in omne 
nefas avidi. Et omuia, quæ sequun- 
tur, sunt nefaria. Sed videtur /as 
nefusque velut e formula dictum esse 
ja tali sententis, nec verbum /gs ad 
vivum resecandum. Enx. 

Plus ambitionis. 1. e. avaritiæ et 
rapinaraun quidem nulla consoientia 
erat, quæ debilitaret prohibere co- 
pantem, sed cupiebat tamen apud 
milives gratiosus esse, corumque gra- 
tiam captabat. Enx. 


A. U. 823. 


204 HISTORIARUM À Ce 
adtritis Italiæ rebus, tantum peditum equitumque, vis 
damnaque et injuriæ , ægre tolerabantur. 

LVIL Interim Vitellius, victoriæ suæ nescius, ut ad 
inteerum hellum, reliquas Germanici exercitus vires 
trahebat. Pauci veterum militum in hibernis relicti , fes- 
tinatis per Gallias delectibus , ut remauentium lesionum 
nomina supplerentur. Cura ripæ Hordeonio Flacco per- 
missa : ipse e Britannico delectu octo millia sibi ad- 
juoxit : et, paucorum dierum iter progressus, « pros- 
peras apud Bedriacum res, ac morte Othonis concidisse 
bellum , » accepit. Vocata concione, virtutem militum 
laudibus cumulat. Postulante exercitu, «ut libertum 
suum, Asiaticum, equestri dignitate donaret, » inho- 
nestam adulationem compescit. Dein, mobilitate ingenii, 
quod palam abnuerat, inter secreta convivii largitur ; 


81. Tantum equitum peditumque vis. An ubivis? 


Tuntum peditum equitumque, vis. 
Si attendis , haud difficulter mecum 
fatebere , illud tantum a glossogra- 
pho esse, legesqne : peditum equi- 
tumque vis, damnaque , etc. Vis pro 
multitudine et copia, tritum. Lres. 
Licet intelligere, eorwm vim, i. e. 
sævitiam, aviditatem. Acidalius tenta 
p- e. vis, malebat Lipsiano : cui fa- 
vet MS. Guelf. tamen peditum equi- 
tumque vis , sed in vulgato acquies- 
cebat. Bene. Erx. sic et Pich. 

Reliquas G.ex.vires. Bud. reli- 
quias G. exercitus trahebat. 

Remanentium legionum nomina. 
Acidalins suspicatur numert legen- 
dum. Enx. 

Cura belli Hordeonio., Verissime e 
Flor. corrigunt cura ripæ. Nempe 
Rheni, et ne Germani transirent. 
Les. Sic primus edidit Pichena. Ce- 
teri scr. et edd. belli, Enx. Bud. 


Phordeonio. Num P. Hordeonio ? 
Sed illud p indicat aliam lectio- 
pem. Nam et in Flor. est curer: 
pe Hord. Unde Pichenæ emendatie 
acita. 

Inhonestam adulationem compes- 
cit. Rhenanus (e Bud.) reposuit com- 
pescuit. Male. Istud MSS .Flor.Guelf. 
(Reg. Lall.) Agr. edd. ante Rhen. 
omnes. Et sequitur largitur, Quam- 
quam et alibi præsens, perfeetum, 
imperfectum apud nostrum eodem 
loco seexcipiunt ; tamen ista varietas 
non inferenda sine consensa bono- 
rum et veterum librorum. Er. Sed 
et hic mox occurrit konoravitque. Pro 
adulationem Agr. petitionem. Cete- 
rum exemplum simile in fcelo habes 
H. 1, 13. Cf. Cannegieter de mat. 
nom. Rom. rat. sub Princip. e. 13 
Mox Bud. Zsdem, ut solet. Dein idem 
male abscessisse. 


A. U. 8»1. 


0. LIBER IL 205 


honoravitque Asiaticum annulis, fœedum mancipium et 
malis artibus ambitiosum. 

LVIIL Tisdem diebus, « accessisse partibus utram- 
que Mauretaniam , interfecto procuratore Albino, » 
auntu venere. Luceius Albinus, a Nerone Mauretaniæ 
Cæsariensi præpositus, addita per Galbam Tingitanæ 
provinciæ administratione, haud spernendis viribus age- 
bat. X VIT cohortes , quinque alæ, mgens Maurorum 
numerus aderat, per latrocinia et raptus apta bello ma- 

us. Cæso Galba , in Othonem pronus, nec Africa con- 
tentus, Hispaniæ, angusto freto diremptæ , imminebat. 
Inde Cluvio Rufo metus : «et decimam legionem pro- 
pinquare litori,» ut transmissurus, jussit : præmissi 
centuriones, qui Maurorum animos Vitellio concilia- 
rent : neque arduum fuit, magna per provincias Ger- 
manici exercitus fama. Spargebatur insuper, « spreto » 
procuratoris «vocabulo, Albinum insigne regis ,» et 
Jubæ « nomen usurpare. » 

LIX. Ita mutatis animis, Asinius Pollio, alæ præ- 
fectus , e fidissimis Albino, ét Festus ac Scipio y CO- 
hortium præfecti, opprimuntur. Ipse Albinus, dum e 
Tingitana provincia Cæsariensem Mauretaniam petit, 
adpulsus litori, trucidatur : uxor ejus, cum se percus- 


fm. Exercitus fama spargebatur. Insuper. Cod. Agr. 


XVIIII cohortes, quinque alæ. vult numerum verbis exprimere, ab 


In Flor. (Bud. Agr.) ed. pr. legitur. 
decemnovem cohortes :unde Ryckius 
edidit XIX. J. Gronovius novende- 
cim inversis syllabiss MS. Guelf. 
XIIIT. excidit F. Puteol. XFWIIIL. 
Atin ed. Beroaldi aberratum , et edi- 
tum XV IIT, quod ad omnes propa- 
gatum. Librarius Florentini, dum 


elegantiori rationi aberravit. En. 
In Othonem pronus. Sic bene Rhe- 
nanus edidit. MSS. et edd. ante j# 
Othone. Eux. Sic et Bud. 
Albinum ins. r. etc. Agr. Albi- 
nus. Mox Bud. et fidissimus. 
Appulsus litori trucidatur. Sic 
MSS. Flor. Guelf, edd. Puteol. Ber. 


A U. 833. 


206 HISTORIARUM 214 


soribus obtulisset, simul imterfecta est : nihil eorum, 
quæ fierent, Vitellio anquirente : brevi auditu quamvis 
magna transibat , impar curis gravioribus. « Exercitum 
itinere terrestri pergere » jubet : ipse Arare flumine de. 
vehitur, nullo principali paratu, sed vetere egestate 
conspicuus : donec Junius Blæsus , Lugdunensis Gallie 
rector, genere illnstri, largus animo et par opibus, 
circumdaret principi ministeria ,comitaretur hberaliter; 

83. Largus animo. Malim animi. — 84. Comitaretur liberaliter. Lege copiis comia- 
retur, Vid. Ann. 1, 44, Centurionatum pro censum centurionum copiæ annu& all 
sic et capio, copiis et lætitia', pro epalis. Ann. 1, 68, copzæ opponontur ciborm 
egestati, qui locus ad rem facit. Copüs onerare de Mor. Germ. 30. male mutant, Ds 
Vitellio similiter Valer. Max. 5, 1, 1. de Prasis rege censuit -enatas, nt domus ti 


‘Romæ quam optima conduceretur, et copiæ non solum ipsi, sed etiam comitibes 
cjus publice præberentur. copiæ sæpe apud Symmachum ut Ep, 6, 81, natalitii cn- 


vivii copiæ, Sic passim, 


At edd. pr. Rhen. (e Bud.) sqq. 
trucidatus. Tlud restituit Lipsius. 
Enx. Fior. et Agr. appulsu litorts. 

Nihil... Vitellio anquirente. Me- 
rito id verbum reposui, cum in MSS. 
reperissem, acqurente. Anquro 
enim pro inquiro, sive potins valde 
quæro, veteri et proba nota signa- 
tum verbum est, Giceroni, Varroni, 
aliisque crebro usurpatum, crebro 
corruptum. Lies. Ænquirente plane 
MS. Flor. At ed. pr. acquirente, 
Ante erat inquirente, ut est in MS. 
Guelf. (Bud.) et aliis ap Broterium. 
Enx. Sic et Put. Alc. Rh. 

Quamvis magna transibat, Flor. 
breve anditn vi quamvis magna tran- 
sibant. Sic et ed. pr. Transibant 
etiam MS. Guelf. Vulgatum verum 
est. Acidalins conjiciebat transmit- 
tebat. Si quid tentandum foret, mal- 
lem transigebat, quod eleganter di- 
citur in hac sententia, Sed transire 

e bonum est, et pro transi- 
are dicitur. V. Cort. de) Sallust. 


Cat. c. r. init. Mox para, quod 
Rhen, (e Bud. ) pro apparatu edidit, 
est etiam in ed. pr. Enx. Bud. cum 
Flor. conspirat , sed pro vi habet it. 
Sic et Agr. nisi quod hic transibut. 
Bip. ex cudilu et particuls isa 51- 
perflua fecere auditione et recepert 
transibant, Tum impar curis ad &- 
quentem periodum rejiciunt. Mii 
vulg. placet. | 

Circumdaret principi minister. 
Ego, priusquam scirem, ab interpo- 
latione Rhenani sic legi. corrigebam 
principis. Sic enim ommino legen- 
dun. Circumdaret puta Vitellio #- 
nisteria principis, qualia scilict 
princeps romanns habere circa Con 
suevit. Sic H. 1.58, maisteria pri 
cipatus per libertos agi solita. Gno*. 
Restitui principis, quod etiam Guelf. 
habet. Principi est in Flor. (Bud.) 
edd. pr. Rhen. seqq. omnibus præter 
Ryckianam. Erx. Equidem cum Brp. 
restitno principi. Gronovium #° 
quuntur Brot. et Lall. 


A. U. 853. 


nee LIBER IL 207 


€ ipso ingratus, quamvis odium Vitellius vernilibus 
blanditiis velaret. Præsto fuere Lugduni victricum 
victarumque .partium duces. Valentem et Cæcinam, 
pro concione laudatos, curuli suæ circumposuit. Mox 
« universum exercitum occurrere infanti filio » jubet : 
perlatumque‘et paludamento opertum sinu retinens, 
Germanicum adpellavit, cinxitque cunctis fortunæ prin- 
apalis insignibus : nimius honos inter secunda , rebus 
adversis in solatium cessit. | 
LX. Tum interfecti centuriones promptissimi Otho- 
nianorum : unde præcipua in Vitellium alienatio per 
Hlyricos exercitus. Simul ceteræ legiones contactu, et 
adversus Germanicos milites invidia, bellum medita- 
bantur. Suetonium Paullinum ac Licinium Proculum, 
tristi mora squalidos tenuit, donec auditi, necessariis 
magis defensionibus quam honestis uterentur. Proditio- 
nem ultro imputabant : « spatium longi ante prælium 
itineris, fatigationem Othonianorum, permixtum vehi- 
culs agmen, ac pleraque fortuita, fraudi suæ » ad- 
signantes, et Vitellius credidit de perfidia, et fidem 
absolvit. Salvius Titianus , Othonis frater, nullum dis- 


Humilibus blanditiis. In Flor.ver- 
nilibus : quod germanissimam. Lis. 
Recepit Pichena bene. MSS. Bad. 
Guelf. juvenilibus : quod e vernili- 
Bus natum esse facile patet ; ande et 
vernilibus feri volebat Rhen. (ut 3, 
32.) Edd. pr. et cett. omnes hunri- 
Bibus , usque ad Pichenam. Enx. Bud. 
a 1. m. juvenibus, «nde 2, m. jave- 
nilibus. Rhen. servavit in textu hu- 

Perlatumqne. Copalam hanc e 
Flor. sddidit Pichena. 

In solatiwum c. Dureau de La- 

malle : in exitium. 


Tum interfecti centuriones promp- 
tissimi. Editio pr. : Tum interfec- 
ais centurionmibus, etc. Unde Gru- 
terus conjicit fuisse interfecti ex 
centurtonibus. Frustra. Non patitur 
vox Othonianorum , i. e. ex Otho- 
nianis. En. În vulg. consentiunt 
Bud. et edit. 

Credidit de perfidia, et fidem ab- 
solvit. I. e. perfidos fuisse in illo dis- 
crimine credidit fingentibus, eaque 
de caussa fidei in Othonem pristinæ 
veniam dedit. Fidem absolyit, sc. 
criminis. Nam tali tempore fides id 
hostem crimen est. Enx. 


A. U. 823, 


208 HISTORIARUM aus 
crimen adiit , pietate et ignavia excusatus. Mario Celso 
copsulatus servatur : sed creditum fama, objectumque 
mox in senatu Cæcilio Simplici , « quod eum honorem 

unia mercari, nec sine exitio Celsi, voluisset : » res-. 
titit Vitellius; deditque postea consulatum Simplici in- 
noxium et inemptum. Trachalum adversus criminantes 

Galeria, uxor Vitellii, protexit. 

LXI. Inter magnorum virorum discrimina ( puden- 
dum dictu ) Mariccus quidam , e plebe Boiorum , inse- 
rere sese fortunæ et provocare arma romana, simula- 
tione numinum ausus est. Jamque « adsertor Galliarum 
et deus » (nomen id sibi indiderat) concitis octo milli- 
bus hominum, proximos Æduorum pagos trahebat ; 
cum gravissima civitas, electa juventute, adjectis a Vi-. 
tellio cohortibus, fanaticam multitudinem disjecit. Cap- 


Sed creditum fama.' Rectumne ? 
anscribendam, deditum fama ? Lres. 
Nonintelligo deditum fuma. An vo- 
luit scribere diditum fama ? Famæ 
conjicit Freinsh. En. 

Galeria. Galerio Trachalo, de quo 
H. r, 90, ut videtur, propinqua. 

Mariccus quidam. Sic scribitur 
nomen in MSS. Flor. Agr. Guelf. 
edd. ante Rhen. Is edidit Marti us. 
En. E Bud. «cil. Sed idem cod. 
mox habet Mariceus, aperte pro 
Mariccus.AÀ pud Grut. quoque p. 879, 
10. legitur mariccæ. Pro Boiorum 
Agr. habet Heduorum, e seq. huc 
inlatum. 

Nomen id sibi indiderat. MSS. 
edd. pr. Put. nam id sibi ind. Pri- 
mus Beroaldus ex ingenio, ut appa- 
ret, edidit nomen : quod omnes dein- 
ceps secuti sunt. Mallem Beroaldus 
correxisset ram id sibi indiderat 
nomen aut nominis : tenerernus jam 


sine dubio. Credo id verbum exci- 
disse. Erx. 

Gravissima civitas. Î. e. potens, 
valida : quo sensu etiam Livius dixit 
34 , 49. ubi v. Duker. et ad Flor. 1, 
3. Aliter paullo graves civitates dixit 
Cicero Verr. 2, 5. et alibi, pro üs, 
quæ propter nobilitatem sunt fide 
digoæ , quarum testimonium audien- 
dum : aliter denique gravem civita- 
tem, Ovid. Am.1, 9, 19, pro hos- 
till. Hujus loci sensus est e græco, 
ubi Bupaïc divites, nobiles, potentes. 
Sic Rapos rie éxeme Diodor. Sic. 4, 
Gr. ubi v. Wesselingius à særv, lau- 
dans etiam, Bapsie méxue, hoc sensa 
e Plutarch. t.2, in Erotico, pag.749. 
Sæpe sic apud Josephum hane vocem 
observavi. Ern. Gravitatem de pru- 
dentiaaccipiunt Bip. qua sibi a fraude 
cavebant Ædui Sic et Dottevillius 
Lamallusque. 

Feris objectus. Ea pœna seditioso= 





A. U. 8s3, 


rtèn LIBER IL. 209 
tus in eo prælio Mariceus, ac mox feris objectus, quia 
non laniabatur , stolidum vulgus invrolabilem credebat, 
donec, spectante Vitellio , interfectus est. 

EXIL Nec ultra in defectores, aut bona cujusquam, 
sævitum : rata fuere eorum , qui acie Othoniana cecide- 
rant, testamenta, aut lex intestatis. Prorsus, si luxu- 
ræ temperaret , avaritiam non timeres. Epularum fœda 
et inexplebilis hbido : ex urbe atque Italia irritamenta 
gulæ gestabantur, strepentibus ab utroque mari itine- 
ribus : exhausti conviviorum apparatibus principes ci- 
vitatum : vastabantur ipsæ civitates : degenerabat a 
labore ac virtute miles , adsuetudine voluptatum et con- 
temptu ducis. Præmisit in urbem edictum, quo voca- 
bulum August differret, Cæsaris non reciperet, cum de 
potestate nihil detraheret. Pulsi Italia mathematici. Cau- 
tum severe, « ne equites romani ludo et arena pollue- 
rentur. » Priores id principes pecunia et sæpius vi perpu- 
lerant : ac pleraque municipta et coloniæ æmulabantur, 
corruptissimum quemque adolescentium pretio inlicere. 


L'XIIL. Sed Vitellius , adventu fratris, et irrepentibus 


ram 1. 38 D. de pæœnis tit. 19. Quo 
modo licuerit adversus feras se mu- 
pire e persussione vulgi, docet Ver- 
tranius ad b. |. Cf. et de Pauw Rech. 
our les Américains ,t. 1, p. 234. 

Nec ultra in d ait b. c. sæv. Hæc 
ut Davanrati, sic D. de Lamalle ad 
Mariccum et ejus fautores, non ad 
Othonianos, ut Dotteville, refert, 
qui male defcctores vocarentur. 

St luxuriæ temperaret. Luxuriæ 
MS. Fior. ed. pr. ( Put. Alc.) quod 
bene recepit Pichena. Ceteri ( Bud. 
Rbhern. } luxuriam. Mox pro inexple- 
Lbilis MSS. Guelf. Harl. inexpiabilis. 
Sic Cicer. Prov. Cons. c. s. expiare 


3. 


suas cupiditates : ubi tamen Grævius 
præfert explere. Atque etiam Phil. 
14 , 4. expiare egestutes quidam ha- 
bent pro explere ; quod rectius. Ita- 
que nec hinc mutem aliqud. Erx. 
Ed. Put. Alc. temperares…. timeres, 
Emeodavit Rhen. e Bud. . 

Irritamenta gulæ. Similia vid, 
Ann. 15, 37. 

Ipsæ civitates. Ipsæ deest in Bud. 
et Put. 

Ludo et arena. Facile intelligitur, 
ludum gladiatorium intelligi et am- 
phitheatrum. Tamen in MS. Guelf. 
man. sec. inepte e ludo fecit luto, 
quod est in ed. pr. Enx-. 


14 


À. U. 823 


HISTORIARUM a. Ce. 
dominationis magistris, superbior et atrocior, occidi 
Dolabellam jussit, quem in coloniam Aquinatem sepo- 
situm ab Othone, retuhimus. Dolabella, audita morte 
Othonis, urbem introierat : id ei Plancius Varus, præ- 
tura functus, ex mtimis Dolabellæ amicis, apud Fla- 
vium Sabinum , præfectum urbis, objecit, «tamquam 
rupta custodia, ducem se victis partibus ostentasset : » 
addidit, « tentatam cohortem , quæ Osuæ ageret : » nec 
ullis tantorum criminum probationibus : in pœniten- 
tiam versus seram , veniam post scelus quærebat. Cunc- 
tantem super tantare Flavium Sabinum 3 Triaria, L. Vi- 
tellii uxor , ultra feminam ferox, terruit, ne « periculo 
principis famam clementiæ affectaret. » Sabinus, suopte 
ingenio mitis, ubi formido incessisset, facilis mutatu, 


210 


Retulimus. H. 1, 88. 

Plancius Varus. Sic scribendum 
esse monuerat Spanhemius de V. et 
Pr. Num. t. 2, p. 593, ex numis 
Græcis. Atque ita esse in Flor. tes- 
tatur. J. Gronovius, iniquus et hic 
Spanhemio, sddens ceterum alium 
pumum e Sponio (Voy.t.3, p. 190.) 
Consentit ed. pr. in qua est Plan- 
tius. MS. Guelf, Plaucius. Edd. Put. 
Ber. Alc. Platius. Rhen. (e Rud.) 
Plautius. Plancius recepit Gron. 
Enx. 

Seram veniam. Sic Flor. edd. pr. 
et ceteræ ante Khen. qui secundam 
e Bud. edidit, quod et Guelf. et alii 
habent. Vellem explicasset, quid es- 
set secunda venia post scelus. Acida- 
lius conjiciebat : veniam secundum 
scelus quærebat. Sed locum tamen 
vitiosum puto : nec intelligo. An 
quæri venia anie scelus potest ? etan 
sero petit, qui post facinus petit ? 
Enx. Præclaram Bip. medelam am- 


babus amplector , restituta inter. 
punctione post probationibus, et 
voce seram præcedenti reddit. 

Terruit.… affectaret. Affectaret 
MSS. Flor. Bud. Agr. (Reg. Lall.) 
edd. pr. Puteol. At Beroaldus affec- 
tare , quod omnes secuti sunt. Ego 
edidi ex ed. pr. ne... affectaret, 
quæ est vera lectio, quam et secu- 
tus est Broterius. Nam afectaret ve- 
rum esse, consensus bonorum lbro- 
rum docet. Id stare sine ne non 
potest. Ncc ut intelligi potest, ut 
vult Rhenanus, per Latinitatem. Ne 
omitti et intelligi, nullis exemplis 
doceri potest. Horat. Carm. 1, 2. 
terruit gentes, grave ne rediret secu- 
lum Pyrrhæ.Enx. Gronovius servat 
vulg. e. p. P. f. cl. affectare. Bud. 
e… affectaret, ubi e profecte per er- 
rorem pro ne. Palmerius in spicil. 
p. 819. putat terruit affectare dici 
ut C. 10. ircubuerat pervertere. Sed 
cf. H. 3, 42. 








A. U. 823. 


À Ce. LIBER II. 211 


et in alieno discrimine sibi pavens, ne adlevasse vide- 
retur , impulit ruentem. 

LXIV. Igitur Vitelhus, metu et odio > quod Petro- 
niam, uxorem ejus, mox Dolabella in matrimon um 
accepisset , Vocatum per epistolas, «vitata Flaminiæ 
viæ celebritate, devertere Interamnium , atque ibi inter- 
fici» jussit. Longum interfectori visum : in itinere ac 
taberna projectum humi jugulavit : magna cum invidia 
novi principatus , cujus hoc primum specimen nosceba- 
tar. Et Triariæ licentiam modestum e proximo exem- 
plum onerabat, Galeria imperatoris uxor, non immixta 
tristibus : et pari probitate mater Vitelliorum , Sextilia, 
antiqui moris. Dixisse quim etiam, ad primas fil sui 
epistolas , ferebatur, « non Germanicum a se, sed Vi- 
tellium genitum. » Nec ullis postea fortunæ inlecebris, 


Impulit ruentem. Sic Cic. pro 
Cluentio 26. præcipitantem impel- 
lanus. 

Devericre Interamnium. Sic scri- 
bendum, non divertere Interamnam, 
ut et vulgo, vel latinitas doceat. Sed 
sic Flor. Agr. (Reg. Lall.) ed. pr. 
Recepit Ryckius devertere : interam- 
nium etiam J. Gron. Hoc et Guelf. 
At ed. pr. intra Annium corrupte. 
Nempe utroque modo urbs appel- 
late. Jtaque MSS. audiendi. intelli- 
gitur Interarna in Umbria, ad viam 
Flaminiam. Enx. Bud. devertere iter 
ariminum. 

Longum interfectori. Hic ordo ver- 
borum in meis libris : et sententia 
liquet. Alii trajiciant, quid nisi libi- 
dine quadam omnia mutandi ? Lis. 
Nempe Rhen. (e Bud.) 1n itinere 
visum etc. Enx. 

Non immilis tristibus. Forte : non 
immixta tristibus. J. non particeps 


ullius crudelis aut acerbi consilñ. 
Grox. Probat Heins. Ep. ad Grær. 
t. 4. Coll. Burm. p. 135. Ducta est 
correctio e MS. Fior. in quo non 
immix. tristibus, ut in ed. pr. non 
inmixtricibus : unde nil aliud com- 
mode extricari potest. Consentitque 
consuetudini Taciti, qui etiam per- 
mixtus consilis, pro particeps, et si- 
milia dixit.Itaque sic in textu scripsi, 
pro immitis, quod e conjectura Pi- 
chenæ in textum venit. MS. Gueif. 
edd. a Puteol. usque ad Pich. minaz : 
pro quo Rkhen. (e Bud.) malebat 
minis. Triariæ licentia fuit, quod se 
immiscuit ceussæ Dolabellæ, et Sa- 
binum impulit terroribus ad perden- 
dum hominem. Modestia ergo Gale- 
riæ , quod tam tristium rerum parti- 
ceps nou fuit, sed potius protexit 
eos , qui in periculo essent , ut supra 
Trachalum. Enx, Agr. non immanis. 
J. Gron. dabat non juncta. 


14. 


A. U. f33. 


212 HISTORIARUM aus 


aut ambitu civitatis, in gaudium evicta, domus suæ 
tantum adversa sensit. 

LXV. Digressum a Lugduno Vitellium M. Cluvius 
Rufus adsçquitur , omissa Hispania ; lætitiam et gratu- 
lationem vultu ferens, animo anxius et petitum se cri- 
minationibus gnarus. Hilarius , Cæsaris libertus , detu- 
lerat, «tamquam , audito Vitellii et Othonis principatu, 
propriam ipse potentiam et possessionem Hispaniarum 
tentasset : eoque diplomatibus nullum principem præs- 
cripsisset. » Interpretabatur quædam ex orationibus 
ejus, contumeliosa in Vitelllum, et pro se ipso popu- 
laria. Auctoritas Cluvii prævaluit, ut puniri ultro li- 
bertum suum Vitellius juberet. Cluvius comitatui prin- 
cipis adjectus, non adempta Hispania , quam rexit ab- 
sens, exemplo L. Arruntii : eum Tiberius Cæsar ob 
metum, Vitellins Cluvium nulla formidine retinebat. 


Non idem Trebellio Maximo honos : profugerat Bri- 


A mbitu Civitatis in gaudium evicta. 
Æ mbitum civitatis vocat effusum gra- 
tulandæ felicitatis, adulandique stu- 
dium. Evinci autem in gaudium est, 
vel invitum redigi et cogi ad Iætan- 
dum ; eoque verbo in primis delecta- 
tur Tacitus. Sic À. 11, 39. evinci ad 
miserationem. 15, 64. blandimentis 
vitæ evicla, sc. ad vivendum. Âtque 
evicta est in Flor. teste Gronovio, 
non evecta, ut Ryckius prodidit, et 
in Guelf. a man. pr. Sic edidit pri- 
mus Rhen. (e Bud. ) idemque exhi- 
bent omnes post editi, præter Pich. 
Ryck. Edd. ante Rhen.omnes evecta, 
et MSS. noanulli apud Pichenam. 
Ævehi gaudio, sive potius efferri gau- 
dio dici posse scio , nou evehi in gau- 
dium. Enx. Cf. et À. 4,5%. 

Interpretabatur quædam. Vereor, 
ae hic etabsorptum sit a præcedente 


verbo , sive que a sequente. Orañio- 
nibus bene Rhen. (ex ingenio) pro 
exhortationibus, quod est in edd. 
ante omnibus, MS. Guelf. (Bud.) 
etc. Popularia pro se aunt, quibus 
se venditaret populo, quæ grata et 
ad commendandum apta apud popeu- 
Jam. Enx. 

Cluvius comitatu etc. Sic MSS. et 
edd. ante Rhen. qui correxit comi- 
tatui; cum etiam dixu pro luxui sit 
in Annal, et alia. Sed videtur MS. 
Bud. sic habuisse, ( omnino sic ha- 
bet) quod et de Flor. testatur J. Gron. 
Mei omnes comitatu. Vetus restituit 
Lipsius. At bene mox Pichena eur 
pro quem, e vestigiis Flor. ed. pr. 
Aruntium : ut facile quivis sentiet. 
Enw. Flor. et Bud. in voce comi- 
tatui sequor. Dein Bud. Ærurium p. 
Cesar. 


À, UÙ. 823. 


à Ca. LIBER IL 213 
tannia, ob iracundiam militum ; missus est in locum 
ejus Vettius Bolanus e præsentibus. 

LXVT. Angebat Vitellium victarum legionum haud- 
quaquam fractus animus : sparsæ per Îtaliam et victo- 
nibus permixtæ, hostilia loquebantur : præcipua quarta- 
decimanorum ferocia , qui «se victos» abnuebant :- 
« quippe Bedriacensi acie, vexillariis tantum pulsis, 
vires legionis non adfuisse. » Remitti eos in Britanniam, 
unde a Nerone exciti erant, placuit; atque interim Ba- 
tavorum cohortes una tendere, ob veterem adversus 
quartadecimanos discordiam. Nec diu, in tantis arma- 
torum odiis, quies fuit. Augustæ Taurinorum, dum 
opificem quemdam Batavus ut fraudatorem insectatur, 
legionarius ut hospitem tuetur, sui cuique commilitones 
adgregati, a conviciis ad cædem transiere : et prælium 
atrox exarsisset, ni duæ prætoriæ cohortes, caussam 
quartadecimanorum secutæ , his fiduciam et metum Ba- 
tavis fecissent : « quos» Vitellius «agmini suo jungi, » 
ut fidos; «legionem, Graïs Alpibus traductam, eo 
flexu itineris ire » jubet, «quo Viennam vitarent : » 
namque et Viennenses timebantur. Nocte, qua proficis- 
cebatur legio, relictis passim ignibus, pars Taurinæ 
coloniæ ambusta : quod damnum, ut pleraque belli 
mala, majoribus aliarum urbium cladibus obliteratum. 


Vectius Bolanus e præsentibus. 
Distingui malim, Bolanus e præsen- 
tibus. Angebat, etc. ut significet, Bo- 
lanum e comitatu principisin Britan- 
niaw missum. Lirs. Sic plane distin- 
guitar inFlor.et ed. pr. præsentes op- 
ponuntur iis, qui sunt in provinciis. 
Vettius porro verascripturanominis, 
nou Fectius. Vid. ad A. 15,3. Er. 
Bud. Betus. Alc. Rhen. Pectius, 


Put. Bectius. De eo v. Agr. 8et 16. 
Vexillarüs. Ex hoc loco Salmas. 
de mil. R. c. 19. probare nititur, 
vexillarios sub impp. fuisse levis ar- 
maturæ milites. Refutatar a Schelio 
ad Hygio. p. 35. 
Atroz arsisset. Non displicet quod 
e MS. Agr. Ryckius profert exar- 
sisset. Enx. Recipio cum Bip. 


Cladibus obliteratum. Est additur 


A. U. 833. 


214 HISTORIARUM À Ge 
Quartadecimani postquam Alpibus degressi sunt, sedi- 


tiosissimus quisque signa Viennam ferebant : consensa 
meliorum compressi ; et legio in Britanniam transvecta. 

LXVII. Proximus Vitellio e prætoriis cohortibus 
metus erat : separati primum, deinde, addito honestæ 
missionis lenimento , arma ad tribunos suos deferebant : 
donec motum a Vespasiano bellum crebresceret : tum , 
resumpta militia, robur Flavianarum partium fuere. 
Prima classicorum legio in Hispaniam missa , ut pace et 
otio mitesceret : undecima ac septima suis hibernis red- 
ditæ : tertiadecimani struere amphitheatra jussi : nam 
Gæcina Cremonæ , Valens Bononiæ, spectaculum gla- 
diatorum edere parabant : numquam ita ad curas intento 


Vitellio, ut voluptatum oblivisceretur. 
LXVIIL Et quidem partes modeste distraxerat : 
apud victores orta seditio, ludicro initio, nisi nu- 


edd. ante Rhen. abest ab MS. ( Bud. 
et) Guelf. Mox degressi verum, € 
Flor. editum a Pichena , pro descen- 
derunt : de quo diximus ad A. 4, 
49. et alibi. Eax. Bud. digressi. 
Separati primum. Sic MSS. Flor. 
Bud. Guelf. edd. Rhen. sqq.omnes. 
At edd. antiquiores separatæ, ut 
gencre conveniret cohortibus. Se- 
parati int. milites prætoriani. Mox 
deferebant : quod e Flor. edidit Pi- 
chena. Sic etiam Guelf. (Bud. ) ed. 
pr. Ceteræ férebant. Illud saue pro- 
prium in hac re verbum. Er. 
Tertiadecimani.… jussi. Sic Flor. 
idemque Rhenanus ex ingenio edi- 
derat. Ceteri scr. et edd. ante Rhen. 
tertiam decimam.….. jussit : quod va- 
riandæ constructionis studioso Ta- 
cito aptius videatur, Mox volupta- 
tum, quod e Flor, edidit Pichena pro 
voluptates, Sic etiam ( Bud.) Guelf. 


ed. pr. Erx. Bud. tertia decima. . .… 
jussit, ubi forsan lineola accusativi 
index omissa , ut passim. 

Apud victores orta seditio. Vix 
tandem emersi me ex bac salebra, 
et vidi errorem. Transpositi enim 
per negligentiam versus sunt , iique 
in hunc ordinem cogendi : Et quidem 
partes modeste distraxerat nisi nu- 
merus cæsorum invidiam bello auxis- 
set. Apud victores orta seditio, ludi- 
cro initio. Discubuerat Vitellius, etc. 
Si tamen locus integer est, de quo 
ambigo. Scripsi distraxerat , non 
distinxerat , ex Vatic. et videtur ad 
sententiam aptius, quia intellegit 
Vitellium satis clementer et modeste 
legiones adversæ partis disparasse, 
et per varias provinciss distraxisse , 
pe coirent. Lis. De verbo distraxe- 
rat consentiunt MSS. Flor. Guelf. 
De transpositione nec libri, nec viri 


À. U. #23. 


à. C. de. LIBER IL 215 


merus cæsorum invidiam bello auxisset. Discubuerat 
Vitellius Ticini, adhibito ad epulas Verginio. Legati 
tribunique , ex moribus imperatorum, severitatem æmu- 
lantur , vel tempestivis conviviis gaudent : perinde miles 
intentus, aut licenter agit. Apud Vitellium omnia in- 
disposita, temulenta , pervigiliis ac Bacchanalibus, quam 
disciplinæ et castris, propiora. Igitur duobus militibus, 
altero legionis quintæ, altero e Gallis auxiliaribus, 
per lasciviam , ad certamen luctandi accensis, postquam 
legionarius prociderat, insultante Gallo, et iis, qui ad 
spectandum convenerant, in studia diductis, erupere le- 


docti, nec res. Sensus est : ludicra 
res fuisset , initio suo, quod a re lu- 
dicra natum : sed numerus per éam 
occasionem cæsorum tantus fuit (duæ 
cohortes fnere ), ut invidia augere- 
tur , quam jam satis gravem bellum 
contraxerat. Zudicro ( Bud.) edd. 
pr. Rhen. seqq. At Puteol. Ber. 
(Alc.) udicrorum. Porro aurisset est 
ru MSS. Flor. Bud. (Reg. Lall.) ed. 
pr. Rhensnus addidit nisi : recte. 
Compendium fuit in libris # aut À. 
ñ’. id absorpsit prima litera in nu- 
merus. Debjinc auxit factum ex auris- 
set. Ryckius numerus auxit restituit. 
Cererum locus est scaber , et fortasse 
pondum persanatus. Enx. Bud, dis- 
tinxerat. Dein idem male nüs nus 
unde bene Rhen. nisi numerus. Bip. 
legunt at apud v. o. sed. ut sit, quod 
respondeat r$ quidem. 

Tempestivis conv. V. Lipsii exc. 
ad À. 14,2. 

Aut licentior. Antea, licehtiosus, 
legebatur : quod sane eligam præ 
isto { licentior ) quod supposuit Rhe- 
panus. Lips. Immo Zicenter debebat 
edere Rhen. quoi erat in ejus MS. 
ut est in Flor. Guelf, ed. pr. edidit- 


que Pichena, Ens. Agit e Flor. edi- 
dit Pichena. Agr. agere. In Bud. et 
edd. vet. deest. Bud. proinde. 

Castris propiora. I. e. similiora, 
eleganter , ut sæpe Livius in primis. 
MSS. Bud. Agr. ed. pr. promptiora, 
quod non spernit Rhenanus ( habet 
tamen propiora.) At clarum est, Ta- 
citum dicere voluisse, eam speciem 
in castris fuisse , ut quis facilius cre- 
deret , Bacchanalia agi, quam mili- 
tarem disciplinam exerceri. En. 

Per lasciviam etcertamen. Verius, 
ad certamen : quod in Flor. (et Bud.) 
item exstat. Lies. Atqui ita præter 
scriptosomnes edd. quas vidi, pr. Pu- 
teol. Ber. Alc.Rhen. Ald. S. Gryph. 
etc. Erroremigitur operarum corri- 
gunt Lipsius et Picheoa, qui in edi- 
tionem secundam Rhenani irrepse- 
rat. ErN.. 

In studia diductis. Sic bene ed. pr. 
Lips. sqq. At Guelf. (Bud.) edd. Pu- 
teol. ceteræque usque ad Lipsinm de- 
ductis. Male. Ante, convenerantmihi 
videtar h.1. languidius esse. În publi- 
cis et indictis spectaculis homines ad 
spectandum conveniunt ; in re tali et 
subita fit concursus hominum. Erx. 


A. CU. 9:13. 


216 HISTORIARUM AC. 
gionarii in perniciem auxiliorum , ac duæ cohortes in- 
terfectæ. Remedium tumultus fuit alius tumultus : pulvis 
procul et arma adspiciebantur : conclamatum repente, 
« XIV legionem, verso itinere, ad prælium ventre : » 
sed erant agminis coactores : agniti dempsere sollicitu- 
dinem. Interim Verginii servus forte obvius, ut « per- 
cussor Vitellu » imsimulatur, et ruebat ad convivium 
miles, « mortem Verginii » exposcens. Ne Vitellius 
quidem , quamquam ad omnes suspiciones pavidus , de 
innocentia ejus dubitavit : ægre tamen cohibiti, qui exr 
tium viri consularis, et quondam ducis sui, flagitabant. 
Nec quemquam sæpius, quem Verginium, omnis sedi- 
tio infestavit : manebat admiratio viri et fama : sed ode- 
rant, ut fastiditi. 

LXIX. Postero die, Vitellius, senatus  legatione ) 
quam 1b1 opperiri jusserat , audita , transgressus 1n cas- 
tra, ultro « pietatem militum » collaudavit : frements- 
bus auxiliis, « tantum impunitatis atque arrogantiæ 
legionariis accessisse. » Cohortes Batavorum , ne quid 
truculentius auderent, in Germaniam remissæ; princi- 
pium interno simul externoque bello parantibus fatis. 
Reddita civitatibus Gallorum auxilia , ingens numerus, 
et prima statim defectione inter inania belli assumptus. 


Viri consularis. Viri non est in 
Bud. nec Agr. Delevit et J. Gron. 
qui nimis propeiterari voceIn nolat. 

Ut fastiditi, Quibus noluerit im- 
perare, oblatoquamvisimperio.Erx. 
Cf.1,52,92,5r. 

Jnier inania lelli. H. e. quæ spe- 
ciem magis terribilem haberent, 
quam vim. Ea species est etiam in 
multitudine copiarum : et hac caussa 
illa auxilia assumpta. Znania sic dici 


Tacito, supra quoque vidimus. Fir- 
matur lectio MSS. Flor. ( Bud. ) 
Guelf. edd. vett. Nam in ed. pr. 
munia vitiose factam ex inania. Frus- 
tra viri docti tentarunt ali (Da- 
nes.) tutia, ut est in MS. Agr. 
cum jam sit prima defectione, quæ 
sunt ipsa initia belli : alii irumania, 
ut Lipsius : alii minas etc. Enx. 
Acid. fluctuat inter munis, mines, 
initia. 


A, U. 63. 


à Gu LIBER IT. 217 
Ceterum , ut largitionibus affectæ jam imperii opes suf- 
ficerent , « amputari legionum auxiliorumque numeros » 
jubet , vetitis supplementis : et promiscuæ missiones of- 
ferebantur : exitiabile id reipublicæ, ingratum militi, 
cui eadem munia inter paucos, periculaque ac labor 
crebrius redibant : et vires luxu corrumpebantur, contra 
veterem disciplinam , et instituta majorum; apud ques 
virtute , quam pecunia, res romana melius stetit. 

LXX. Inde Vitellius Cremonam flexit, et, spectato 
munere Cæcinæ, insistere Bedriacensibus campis, ac 
vestigia recentis victoriæ lustrare oculis concupivit. 
Fœdum atqueatrox spectaculum! Intra quadragesimum 
pugnæ diem lacera corpora, trunci artus, putres virorum 
equorumque formæ , infecta tabo humus, protritis ar- 
boribus ac frugibus dira vastitas : nec minus inhumana 
pars viæ, quam Cremonenses lauro rosisque constrave- 
rant , exstructis altaribus cæsisque victimis, regium in 


Affectæ jam imp. opes. I. e. dimi- 
autæ et fractæ. Ed. pr. tam et mox 
emissiones : quorum illud e jam na- 
tum, hoc e geminatione præcedentis 
finalis. Ceterum MSS. Flor. Agr. 
jam. Ceteri ( Put. Alc. Rhen. ) male 
tamen, quod e tam natum. Ordo est, 
ut opes i, j. affectæ suf. larsitioni- 
bus. Enx. Bad. tam. Idem et ed. Put. 
Ale. Rhen, missiones. 

ÆEzxitiabile id reip. Sic Flor. (Bud.) 
Guelf. ed. pr. Pich. seqq. Exitiale 
edidit Puteol. et cet. ante Pich. et 
id quoque verbum probum. Enx. 

Tatra quadrag. p. diem. Si non 
plane insititia sunt hæc verba, ve- 
reor, ne legendum sit ultra, non 
äntra. Jpsa diuturnitas temporis facit 
intelligi fœditatem spectaculi. Ea 
exprimitur si ultra XL. dies insepulta 
cadavera jacuere ; non, si intra. Pro- 


bat Mullerus (et expressit Babrdt 
in vers. ). Veteres porro libriinter- 
pungunt post diem , non ante éntra. 
Mox ac frug. Flor. ( Agr.) ed. pr. 
alii (Bud. Put. Alc. Rhen. ) atque. 
Enx. 

Infecta tabo hum. Hæc est vera 
lectio. Zn/esta in edd. Gron. opera- 
rum vitio venit : inde me invito in 
nostram primam, Ex. 

Inhumana pars viæ. I. e. insolens 
apparatu et tyrannica specie. Frustra 
Rhen. inamæna conjicit. MS. Agr. 
ed. pr. minus humana. Mox lauru 
MSS. et edd. vett. Rhenanus ( e 
Bud. ) cum sequacibus dedit lauro. 
Ed. pr. laurus rosasque. Enn. Frus- 
tra hic succenset Budensi J. Grou. 
quasi ex eo hausisset inamæna Rhe- 
nanus, quod ex ingenio dedit. 

Exstructis allaribus cæsisque vic- 


A.T. #1. 


218 HISTORIARUM AC 
morem : quæ, læta in præsens, mox perniciem ipsis 
fecere. Aderant Valens et Cæcina, monstrabantque 
pugnæ locos : « Hinc irrupisse legionum agmen, hinc 
equites coortos : inde circumfusas auxiliorum manus. » 
Jam tribuni præfectique , sua quisque facta extollentes ; 
falsa, vera , aut majora vero miscebant. Vulgus quoque 
militum , clamore et gaudio deflectere via, spatia certa- 
minum recognoscere, aggerem armorum, Strues COr- 
porum intueri, mirari. Et erant , quos varia fors rerum, 
lacrimæque et misericordia subiret : at non Vitellius 
flexit oculos, nec tot millia insepultorum civium exhor- 
ruit : Iætus ultro, et tam propinquæ sortis ignarus, 
instaurabat sacrum duis loci. 


timis. Arc istæ et victimæ, Vitellii 
Genio et Victoriæ. Fœda, sed vetus 
adulatio, quam in adventu regum 
«ut principum usurparunt Græci La- 
tinique. Justinus 24, 3, Æ#rsinoe 
prægressa virum, festum diem urbi 
indicit, domos, * templa ceteraque 
omnia exornari jubet : aras ubique 
hostiasque disponi. Sic de Metello 
Pio Valerins 9; 5. Factum et Cæsari 
e Gallia reduci. Hirtius B G.8,5r. 
Et passim deinde priacipibus. In Ca- 
ligula Sueton. c. 13. In Gaïlba idem 
€. 18. Plinius Paneg. de adventu 
Trajani 23. Ut plena altaribus, au- 
gusta vicümis cunctu! ÂAlius pane- 
gpristes ( Mamertinus ) ad Maximia- 
nom c. 6. Totamque hanc urbem 
repentina tua in hostes eruptione sol- 
dicitam, lætitia et exultatione et aris 
flagrantibus et sacrificiis et odoribus, 
accensis Numini tuo, implesti. Lips. 

Irrupisse legionum agmen. Sic e 
For. edidit Pich. Idem erat in Bud. 
ed. pr. At Guelf, edd. cett. erupisse. 
Quod mihi melius videtur ; est enim 


usitatom in hac re verbam , ut supra 
vidimus hoc ipso libro, et convenit 
melius primum ré& hinc, et r& coor- 
tos. Huc irrupisse dici potest, non 
hinc, sed erupisse. Moxbene editam 
a Pichena füulsa vera, e Flor. Bad. 
pro falso vera. Consentit ed. pr. 
Enx. Ernestium in erupisse sequun- 
tur Brot. Lall, Dotteville ; mihi cam 
Bip. alterum placet. Idem Pichena 
sentiebat , Vitellianos irrupisse in 
Othonianos. 

Intuert, mirari. Sic Flor. ( Bud. ) 
ed. pr. quod melius vulgato mira- 
rique. Itaque sic cum J. Gronovio 
edidi. Mox dedi sors ex ed. pr. pro 
Jors. Erx. Sors quoque cod. Agr. 
Sed fors Bud. quod præferunt Bip. 
eo, quod hic de fortuna sit sermo 
mutabili, quum in sorte etiam ratio 
locum inveniat. Sequor, etsi parum 
referre putem. 

Non VF. flexit oculos. E Virgilio 
samptum, Æn. 4, 369. num fletu in- 
gemuit nostro ? num lumina flexit ? 
Paullo post Guelf. quanto sine que : 


À. U. 823. 


à. C7 LIBER IL. 219 
LXXI. Exim Bononiæ a Fabio Valente gladiatorum 
spectaculum editur, advecto ex urbe cultu : quantoque 
magis propinquabat, tanto corruptius iter, immixtis his- 
trionibus et spadonum gregibus et cetero Neronianæ 
aulæ ingenio : namque et Neronem ipsum Vitellius ad- 
muratione celebrabat, sectari cantantem solitus, non 
necessitate , qua honestissimus quisque, sed luxu et sa- 
ginæ mancipatus emptusque. Ut Valenti et Cæcmæ 
vacuos honoris menses aperiret, coartati aliorum consu- 
latus, dissimulatus Marti Macri, tamquam Othonia- 
parum partium ducis : et Valerium Marinum, destina- 
tum a Galba consulem, distulit, nulla offensa, sed 
mitem et injuriam segniter laturum. Pedanius Costa 
omittitur, ingratus principi, ut adversus Neronem ausus, 
et Verginii exstimulator : sed alias protulit caussas : 
actæque insuper Vitellio gratiæ , consuetudine servitii. 
LXXIL Non ultra paucos dies, quamquam acribus 
initiis cœptum , mendacium valuit. Exstiterat quidam, 
« Scribonianum se Camerinum ferens, Neronianorum 
temporum metu in Istria occultatum, quod illic clientelæ 
et agri veterum Crassorum ac nominis favor manebat. » 
Igitur deterrimo quoque in argumentum fabulæ ad- 
sumpto, vulgus credulum et quidam militum , errore 
veri, seu turbarum studio, certatim adgregabantur : 
cum pertractus ad Vitellium interrogatusque, «quisnam 


quæ à manu sec. addita est. Melius 
videtur. Enx. 

Quantoque magis. Refer ad inhu- 
manum iter supra c. 70. ERN. 

Coartati. Sic Rhen. e Bud. Puteol. 
cohartati. Alc. cohortati. De re ipsa 
v. Ryckius. 

Dissimulatus M. Macri. Scriben- 
dum videtur Marti Macri. Nam ita 


eum supra crebro nomivat , qui præ- 
fectus gladiatoribus fuit. Lrrs. Et sic 
edidit Pichena. MSS. et edd. omnes 
Marvci. Enx. Cf. supra c. 23. 
Scribon. se Camer. ferens. Ruper- 
tus ad Reines. ep. 48, p. 432. unum 
esse putat e duobusillis Seribonianis 
fratribus, de quibus H. 4, 4r. 
Interrogatusque. Copula bene ad- 


A-U. fai. 


220 HISTORIARUM À Ga 


mortalium esset, » postquam nulla dictis fides, et a do- 
mino noscebatur , conditione fugitivus, nomine Geta , 
sumptum de eo supplicrum servilem in modum. 
LXXIIL Vix credibile memoratu est , quantum su- 
perbiæ socordiæque Vitellio adoleverit , postquam spe- 
culatores e Syria Judæaque, «adactum in verba ejus 
Orientem , » nuntiavere. Nam, etsi vagis adhuc et in- 
certis auctoribus, erat tamen in ore famaque Vespa- 
sianus , ac plerumque ad nomen ejus Vitellius excita- 
batur. Tum ipse, exercitusque, ut nullo æmulo, sævitia, 
libidme, raptu , in externos mores proruperant. 
LXXIV. At Vespasianus bellum armaque, et procul 
vel juxta sitas vires, circumspectabat. Miles ipsi adeo 
paratus , ut præeuntem sacramentum , et fausta Vitellio 
omnia precantem , per silentium audierint. Muciani ani- 
mus nec Vespasiano alienus, et in Titum pronior. Præ- 
fectus Ægypti, Ti. Alexander, consilia sociaverat. T'er- 
tiam legionem, quod e Syria in MoϾsiam transisset, 
suam numerabat : ceteræ Illyrici legiones secuturæ spe- 
rabantur. Namque omnes exercitus flammaverat arro- 
gantia venientium a Vitellio militum ; quod truces cor- 


dita a Rhenano (e Bad.) consentit facimus : sed non precamur omina, 


Guelf, ed. pr. Mox e Syria MSS. 
edd. ante Rben. omnes. Deletam ab 
ipso (duce Bud.) præpositionem, 
quæ sane abesse posset , si libri con- 
sentirent, restituit Pichena ( eFlor. ). 
Enx. 

Servilem in modum. Sic Ryckius e 
€. Agr. 

Et procul. Copulam a Rhen. duce 
Bud. omissam, restituit Pich. e Flor. 


ut opinor. En. 

ÆAlexander.Muretus,Ursinus, Aci- 
dalius verisimili conjectura putant, 
scriptum a Züucito Ti. Alex. ut ap. 
Suetonium, Vesp. 6. eamque siglam 
prænominisinäicem ob ultimam præ- 
cedentis vocis Syllabam esse omis- 
sam. Cf. mox c. 79. 

Omnes exercitus flammaverat ar- 
rogantia. MS. Bud. omnis exercitus 


Faœusta Vuellio omnia pr.Freinsh. flammaverat ad arrogantiam , ut vo- 


corrigit omuina. Verbum precari me 
impedit, quo minus çatis probem. 
Precando bene ominamur, et omina 


lebat Muretus. Erx. Rhen. non re- 
cepit. Paullo ante Bud. Pnt. Alc. 
Rh. de Syria. 


A. U. 83. 


À Co, LIBER IT. 201 
pore, horridi sermone, ceteros , ut impares, irridebant. 
Sed in tanta mole belli plerumque cunctatio : et Vespa- 
sianus, modo in spem erectus , aliquando adversa repu- 
tabat : « Quis ille dies foret, quo LX ætatis annos et 
duos filios juvenes bello permitteret ? Esse privatis cogi- 
tationibus progressum , et, prout velint, plus minusve 
sumi ex Fortuna : imperium cupientibus nihil medium 
inter summa et præcipitia. » 

LXXV. Versabatur ante oculos Germanici exerci- 
tus robur, notum viro militari : « Suas legiones civili 
bello inexpertas ; Vitellni, victrices : et apud victos 
plus querimoniarum, quam virium : fluxam per dis- 
cordias militum fidem , et periculum ex singulis. Quid 
enim profuturas cohortes alasque, si unus alterque 


Sed inerat a mole belli. In Flor. 
sed iniant a mole :ex quo Pichena, 
sed in tanta mole. Lres. Idemque in 
alio MS. clare reperit. Sic et MS. 
Guelf. sed a manu sec. ed. pr. At 
Puteol. edidit sed inerat a mole belli, 
quod usque ad Pichenam editi præ- 
ferunt : fuitque in Guelf. a maou pr. 
Enx. Bud. sed inerat amor belli, 
unde Rhen. conjiciebat sed inerat 
&mor belli. * Pichenæ assentior. 

Quo L,X ætatis annos et duos filios 
juvenes. Pichena suspicatur legen- 
dom , quo sexagesimo ætatis anno se 
et duos. Vulgatum recte defendit 
Gruterus. ERN. 

Esse privatis cogitationibus re- 
gressum. Sic correxit Lipsius , eam- 
que correctionem recepit Freinsh. 
eum seqq. edd. Bene. Sensus est : 
privati, cum aliquid in rebus pri- 
vatis suscipiunt, possunt progredi 
quod volunt : ubi incipit displicere 
coosilum, regredi possunt, pœui- 
tentiæ locus est. At, qui imperium 


affectant , cum semel cæœperunt age- 
re, non licet subsistere aut regredi. 
Nam, si desinant persequi cœpta, 
pereundum est. Hic sensus ita clare 
desiderat regressum, ut mirer, etiam 
Pichenam ei emendationi oblocutum 
esse. Bene Freinsh. laudat ex À. 4, 
11. nullo ad pænitendum regressu. 
Ceterum MSS. et edd. ante Freinsh. 
omnes progressum. Mox MS. Reg. 
ed. pr. et præcipitia pro vulgato aut 
pr. quod probant Rhen. et Gruterus; 
idque sequendum putavi.Enx. À co- 
dicum lectione nolim recedere, res- 
titui ergo progressum. Pichena bene: 
in bac privatorum principumque 
comparatione nihil de regressu agi- 
tur. Sensus : privatos homines, cum 
cogitationem suscipiunt, eatenus pro- 
gredi posse, quatenus ipsis videatur. 
Quod Bip. addunt, si regressum po- 
nas, scribendum fuisse & cogitat: 
mihi secus videtur ; dandi casus hic 
scite locaretur, Mox Bud. ac præci= 
pitia. 


A. U. $23. 


HISTORIARUM À C. re. 


præsenti facinori paratum ex diverso præmium petat ? 
Sic Stribonianum sub Claudio interfectum : sic percus- 
sorem ejus, Volaginium , e gregario ad summa militiæ 
provectum. Facilius umiversos impelli, quam singulos 
Vilari. » 

LXXVL His pavoribus nutantem , et alii legati ami- 
cique firmabant , et Mucianus , post multos secretosque 
sermones , jam et coram Ita locutus : « Omnes qui mag- 
narum rerum consilia suscipiunt , æstimare debent , an, 
quod inchoatur , reipublicæ utile, ipsis gloriosum , aut 
promptum effectu, aut certe non arduum sit. Simul 
ipse, qui suadet, considerandus est, adjiciatne consilio 
periculum suum : et, si Fortuna cœptis adfuerit , cui 
summum decus adquiratur. Ego te, Vespasiane, ad 
imperium voco, tam Ssalutare reïpublicæ, quam tibi 


222 


Preæsenti facinore. Sic Rhenanus 
€ Bud. edidit, idque omnes secuti 
suut. Sed altera vetus lectio facinort 
non minus bona est, hoc sensu : si 
quis præmium petatab adversa parte, 
quod præsenti facinori semper para- 
tum est. Etiam in altera lectione 
paratum tamen sic intelligendum ; 
quod semper sperare potest talia au- 
sus, quod ei scmper paratum est. 
Prœsens facinus est audax, atrox. 
Enx. Cam Bip. repono facinort. 

Volaginium. Quidam libri Vola- 
ginum, ut Agr. ed. pr. Indictum 
aliis nomen. Vid. J. Gronov. Eux. 
Bud, Folaginium. 


Post multos secretosque sermones 


jam et coram. Multi illi et secreti 
sermones, partim coram habiti, par- 
tim per Titum facti, v. c. 79. extr. 
Multis sermonibus qui ab absentibus 
per Titum facti, opponitur maxime 
coram. Secretis porro sermonibus 


opponitur, quia præsentibus legatis 
et amicis factus, ut patet e c. 78. init. 
Nonigitur erat, quare hic Freinsh. 
bæreret, et aliquid excidisse putaret. 
Ceterum MS. Flor. habet jam et co- 
ronam , unde J. Gron. conjicit et ad 
coronam, Àt corona de tali conven- 
tu nou dicitur. Nam et Cicero di- 
cit de tali conventu sibi coronam 
defüuisse, cum pro Dejotaro diceret, 
quia judicium in cubiculo Cæsaris 
habitum fuerat. Erx. Bud. jam et 
coram. 

Æstimare. MS. Gueif. ( Bud. ) ed. 
pr. crtimare, i. €. existimare, ut 
est in MS. Reg. quod melius puto. 
En. 

ÆAut certe non. Jan MS. Flor. aut 
non certe non a. J. Gron. putat ve- 
rum esse aut non, certe non arduum : 
non ego. Oppositi aut non nulla nec 
elegantia, nec necessitas. Enx. Bad, 
aut certe non arduum, 





À. U. 821. 


A. C. 70. LIBER IT. 223 
magnificum. Juxta deos, in tua mañu positum est. Nec 
speciem adulantis expaveris : a contumelia, quam a 
laude , propius fuerit, post Vitellium eligi. Non ad- 
versus D. Augusti acerrimam mentem , nec adversus 
cautissimam Tiberii senectutem , ne contra Caïi qui- 
dem, aut Claudu, vel Neronis, fundatam longo im- 
perio domum exsurgimus : cessisti etiam Gralbæ ima- 
ginibus : torpere ultra, et polluendam perdendamque 
rempublicam relinquere, sopor et ignavia videretur , 
etiam si tibi, quam inhonesta , tam tuta servitus esset. 
Abiit jam et transvectum est tempus, quo posses videri 
concupisse , confugiendum est ad imperium. An excidit 
trucidatus Corbulo ? splendidior origine, quam nos 
sumus, fateor : sed et Nero, nobilitate natalium, Vitel- 
lium anteibat. Satis clarus est apud timentem , quisquis 


Magnifioum. Juxta deos etc. Sic 
interpungendum , si sensus constare 
debet, ut estin MS. Guelf. edd. Pu- 
teol. Beroaldi etc. Possis suspicari, 
quam salutare reip. quam ubi magni- 
ficum , juxta deos, i.t. m.p. e. Sed 
sententia illud potius desiderat. In 
ejus manu esse, dicit, an velit im- 
perium illud habere. Enx. Bud. pes- 
sime vixrit deos, ubi Rhen. conjec- 
tando operam ludit ; nec melior con- 
jectora Ernest. 

Juzta asos, Cf. c. 78. 

A contumelia et Laude propius 
fuerit. Ed. pr. tam a... fueris. Quod 
est etiam in Guelf. a mm. s. Male. 
Paullo insolentius dictum est, pro 
contuneliæ propius quam laudi fue- 
ri. Mox ne c. C. quidem edidi cum 
Ryck. et Gron. e Flor. pro nec... 
quidem.V. ad 4,35. Enx. Bud.etiam 
ne C. gai q. prius , lam.…. fuerit. 

Abiit jam ettransvectum. Obscura 


est sententia, et ergo acuta, An hoc 
vult, jam senem esse Vespasianum, 
et in hac modesta ætate nihil juve- 
niliter, aut cupide atque ambitiose 
visum iri agere, sed omoia studio et 
amore reipublicæ ? An potius alio 
telo, et proprio periculo excitat ? 
Abiit jam tempus, nec in tua manu 
est, dissimulare aut tegere cupidi- 
nem imperii. Jam innotuit multis 
signis, et, ut salvus sis, confugien- 
dum est ad imperium. Lirs. MS. 
Budensis concepisse : ed. pr. concu- 
piscere. Ceteram prior Lipsii inter- 
pretatio vera est. Non videbere cu- 
piditate aliqua elatas imperium ap= 
petere , ut eo nomine reprehendi 
possis, sed necessitate publica pri= 
vataque coactus. Enx. 

Corbulo. Corbulonem cum uxore 
in moaumento sepalchrali exhiberi 
putant. V, Guattani monument. in 
ed. a. 1788. 


224 HISTORIARUM A. U.B3 


À. C- 70. 
timetur. Et posse ab exercitu principem feri, sibi rpse 
Vitellius documento; nullis stipendiis , nulla militari 
fama, Galbæ odio provectus. Nec Othonem quidem 
ducis arte, aut exercitus vi, sed præpropera ipsius des- 
peratione victum , jam desiderabilem et magnum prin- 
cipem fecit. Cum interim spargit legiones , exarmat co- 
hortes, nova quotidie bello semina ministrat : si quid 
ardoris ac ferociæ miles habuit , popinis et comissatio- 
nibus et principis imitatione, deteritur. Tibi e Judæa 
et Syria et Ægypto novem legiones integræ , nulla acte 
exhaustæ, non discordia corruptæ : sed firmatus usu 
miles , et belli domitor externi : classium , alarum , co- 
hortium robora ; et fidissimi reges ; et tua ante omnes 
experientia. | 

LXX VII Nobis nihil ultra arrogabo, quam ne post 
Valentem acCæcinam numeremur. Ne tamen Mucianum 
socium spreveris, quia æmulum non experiris : me Vi 
tellio antepono, te mihi. Tuæ domui triumphale nomen, 
duo juvenes, capax jam imperti alter, et primis militiæ 
annis apud Germanicos quoque exercitus clarus. Absur- 
dum fuerit, non cedere imperio ei, cujus filium adopta- 
turus essem , si ipse imperarem. Ceterum inter nos non 
idem prosperarum adversarumque rerum ordo erit. Nam, 


Documento est. Sic edd. omnes. victus Otho non est argumentum, 





At est a Flor. (Bud.) et Guelf. abest: 
meliusque abest. Itaque delevi. ErN. 
Rhen. servat. Brotier et D. de La- 
malle rejecerunt. 

Nec Othonem quidem ducis arte, 
aut exercitus vi, sed. Brevitatis et 
sententiarum in arctuin compingen- 
darum studium duriorem hic oratio- 
nem fecit, ut non grammatice strucia 


sit. Insunt duo argumenta ; primum, 


Vitellium esse bonum ducem, aut 
Vitelhianos fortes milites. Alterum : 
fœditas Vitellii facit, at etiam Otho 
magnus et desiderabilis princeps 
fuisse videatur. Ante Rhen. erat vi- 
tiose exercitus sui. Enx. Sic et Bud. 
Scita emendaiio Rhenani. Cod. Agr. 
nec Oth. 4. quod recepere Bip. se- 
quor. Mox Bud. et edd. vett. comes 
sationibus. Idem ante omnis, 


A. U. 953. 
A. C. 70e 


LIBER IL 


225 


si vincimus, honorem, quem dederis , habebo : discrimen 
ac pericula ex æquo patiemur : immo, ut melius est, tu 
hos exercitus rege; mihi bellum et præliorum incerta 
trade. Acriore hodie disciplina victi, quam victores 
agunt : hos ira, odium, ultionis cupiditas ad virtutem 
accendit : 1lli, per fastidium et contumaciam, hebescunt. 
Aperiet et recludet contecta et tumescentia victricium 
partium vulnera bellum ipsum. Nec mihi major in tua 
vigilantia, parsimonia , sapientia, fiducia est, quam in 


Æc pericula ex æquo patiemur. 
Pericula e Flor. edidit Pich. pro pe- 
riculum. Sic et ed. pr. Patiemur. 
Flor. Guelf. (Bud. Agr. Reg. Lall. ) 
edd. pr. Puteol. idque bene restitu- 
tum à J. Gronovio. In Beroaldi ed. 
irrepsit partiemur, dubium, an de 
consilio Beroaldi : inde ad omnes 
edd. propagatam. Pericula non par- 
timur ex æquo, sed subimus. Enx. 
Bud. periculum. Âgr. pericula. Bip. 
rursus reponunt partiemur , nec du. 
bium, licere dicere partiri pericula, 
ut cures apud Liv. 21, 21. Sed obstat 
consensus codicum. 

Hos... illi. Hos ad remotins, 1/4 
ad propius hic refertur. Cf. Sauctii 
Mio. 2, 9. Pro tu hos Bud. male 
€u405. 

Aperiet et recludet. Vix abest, 
_quin ad hæc Demosthenis sit adspec- 
tam : et certe paria sunt , in Olyn- 
thiaca : "Qowsp iv roîc vépaciv am&y, 
Los pabr Sppopivos à vie, oùd'er isauc- 
Saveres rür za Éxaorta radpür. 
éxèr di appéoTapae T1: cuuBÿ, marre 
aviTes , xXY piyla, xèr oTpiupue, 
mâr AO 7: Tor VTapYÔVTEr cad pôr be 
OÙTe nai TOY RAGE , RAÏ TOY TUPAY- 
vor. Loc ur àv ÎEe Torsuaoir, Pari 
à naxà Tois moNNOÏS 6oTir swud'èr 
J'ù éuopos HÔAUOS CUUTNEXE , TAITR 


moines ixd'yaa. Lips. Demosthenes 
prima in Philippum : Oùx imi mis 
sxsivou masvooüusTa ; TTo5 d'à mpocop- 
moëusSa , Bperé is , eùphoss , Tà 
cadpà Tv ineirou Tpayuarer aÙTèc 
à méasuos. GRoN. Tumor eleganter 
et proprie de vulneribus nondum sa- 
natis et mox erupturis dicitur apud 
Ciceronem et alios. Erx, 

Con. et tum. v. p. v. Hunc verbo- 
rum ordinem e Flor. dedit Pich. ha- 
bet et Bud. 

Parsimonia, sapientia. Ambigo 
de voce parcimoniæ. Convenit in 
Vespasianum, scio , quem sordidum 
avarumque omnes faciunt, non s0- 
Jam parcum, Sed, cur inter princi- 
pes et illustres virtutes hanc domes- 
ticam ,privatamque nominet ? ant 
cur in ea fiduciam boni eventus col- 
locet ? Non digna videtur, quæ ad 
imperium adjuvet, ant ad id gradum 
struat : nisi fortasse comparatione 
Vitellii dictum , qui natus ad prodi- 
geodum. Utcumque, liceat dubitare, 
an non reponendum, acrimonia : 
sed , nt dixi, dubitare. Lips. Ut op- 
ponatur insciliæ , sapientia sævitiæ, 
ut apud Cic. pro Marcello c. 3 et 6. 
Nam clementia a magnitudine animi 
ducitur, quæ centies apud Cicero- 
nem sapientia. Parsimoniæ quidem 


1) 


A. U. #23. 


226 HISTORIARUM à Ce 
Vitellii torpore, inscitia, sævitia. Sed et meliorem in 
bello caussam, quam in pace habemus : nam qui deli- 
berant , desciverunt. » 

LXX VIIT. Post Muciani orationem ceteri audentius 
circumsistere , hortari, «responsa vatum et siderum 
motus » referre. Nec erat intactus tali superstitione, ut 
qui mox, rerum dominus, Seleucum quemdam , mathe- 
maticum, rectorem et præscium palam habuerit. Re- 
cursabant animo vetera omina : cupressus arbor in agris 
ejus, conspicua altitudine, repente prociderat; ac pos- 
tera die, eodem vestigio resurgens, procera et latior vi- 
rebat; grande id prosperumque, consensu haruspicum : 
et summa chritudo juvent admodum Vespasiano pro- 


verbum sanum non puto. Nam quod 
Acidalius pro clementia dici putat, 
usus loquendi repugnat. Nimis nota 
de Vespasiani avaritia opinio parsi- 
moniam hic Tacito obtrusit. Erx. 

Qui deliberant, desciverunt. Acute 
et vere dictum. Fidem enim jam fre- 
git, qui deliberat, an servet. Plutar- 
chus exprimere in Galba voluit (ma- 
gni fecit ille vir hunc nostrum , et, 
quamquam ævo compar , multa ver- 
batüm ex hac historia convertit : ) 
ubi Vinnium facit Galbam excitare 
et alloqui c. 4. "Q TaxBa , rive Tpé- 
mor Bouxsteo De; T0 yèp Enreir, Né- 
porvs ai mroToi pévoiuer, àd'n pavorTon 
éori. Vocula negans excidit, et le- 
gendum id oùusrérrer. Verto: OGal- 
ba, quomodo deliberas ? Nam quæ- 
rere, an Neroni fidi maneamus, jam 
non manentium est. Alludit et hoc 
Taciti, in Agricola 15. Jam ipsos, 
guod difficillimum est, deliberare. 
Porro in ejusmodi consiliis, pericu- 
losius esse deprehendi, quam audere. 
Lars. 


Siderum motus. V. ad A. 4, 58 
Enx. Pro audentius Bud. audien- 
tilum. 

Recursabant animo vetera omina. 
Sic Flor. recte , idque editum a Pi- 
chena. Ceteri libri omnes (et Bad.) 
omnia , solita confusione. Mox pro 
latior virebat Trillerus letior vire- 
bat legendum putat Obs. 1 , 8. Juvat 
Sueton. Vesp. 5. viridior resurrexit. 
Sed, quia omnes libri in vulgata 
consentiunt , et latitudo quoque in 
arboribus omen magni imperii et 
maguæ fclicitatis, nihil tentandum 
puto. Idem Sueton. 1. c. de arbore 
in suburbano Flaviorum pertres Ves- 
pasiæ partus singulos ramos edente : 
secundun prævalidum ac prolixum, 
et qui magram féelicitatem porten- 
deret. Quod ibi prodisus id h. ]. est 
Latus. Add. Justin. r , 4. En. Ante 
Pichenam Rhen. jam ex ingenio de- 
dit omina. 

Cupressus. In hoc portento fama 
non sibi constat. Cf. Dio 66, s. et 
Suet. Vesp. 5. 





A. U. 821. 


à Ce. LIBER IL . 227 
missa. Sed primo triumphalia , et consulatus, et judaicæ 
victoriæ decus, implesse fidem ominis videbantur : ut 
hæc adeptus est, portendi sibi imperium credebat. Est 
Judæam inter Syriamque Carmelus, ita vocant montem 
Deumque : nec simulacrum Deo, aut templum situm tra- 
didere majores; aram tantum et reverentiam. Illic sacri- 
ficanti Vespasiano, quum spes occultas versaret animo, 
Basilides sacerdos , inspectis identidem extis, « Quidquid 
est, » mquit « Vespasiane , quod paras, seu domum exs- 
truere, seu prolatare agros, sive ampliare servitia, datur 
übi magna sedes, ingentes termini, multum hominum. » 
Has ambages et statim exceperat fama, et tunc aperie- 
bat; nec quidquam magis'in ore vuli : crebriores apud 
ipsum sermones , quanto sperantibus plura dicuntur. 

; LXXIX. Haud dubia destinatione discessere , Mu- 
cianus Antiochiam , Vespasianus Cæsaream : illa Syriæ, 
hæc Judææ caput est. Initium ferendi ad Vespasianum 


Videbantur. Flor. Agr. Bud. ed. 
pr. videbatur, impersonaliter (judice 
Rhenano }); nam, ut ad decus refe- 
ratur verbum numero potius, quam 
ad præcedentia simul , quod alibi in 
Tacito vidimus, non sinit, ut opinor, 
mox sequens hæc. Enx. 

Carmelus. De hoc monte et aliis 
duabus ejusdem uominis in Palæs- 
tina, non confundendis cum hoc v. 
ad Sueton. Vesp. c. 5. Enx. Cf. et 
Orosius 7, 9. ubi sortiun meminit. 


Nec simulacrum. Parissimum il- 


lud , qued de Herculeo fano ad Gades 
tradit Silius 3, 30, Sed nulla effi- 
ges simulacraque nota deorum ma- 
jestate locum et sacro implevere t- 
more. Lrrs. 

Aram tantum et reverentiam. Sic 
ser. et edd. omnes, præter Ryck. qui 


edidit e MS. Agr. ara et reverentia, 
ut Rhenano et Grotio placuit. Defen- 
ditur vulgatum a Grutero ad 3, Gr. 
sed non similibus satis exemplis , 
item a J . Gronovio. Et potest sane 
pendere a tradidere : aram tantum et 
reverentiam tradidere. Sedillud mal- 
lem, si libri boni faverent. Guelf. a 
manu pr. sed tradidere majores aram 
t.e. r. Quod placeret, si plures libri 
haberent. Nunc correctio librarii vi- 
detur vulgatum non concoquentis. 
Enx. Bene Bip. ex vulg. terplum. 
Sic fecere templum situm, ut À. 2,7. 
aram Druso situm. Addo aram et 
revereniliam ji. €. aram revVerenter 
habitam, cultam. 

Hec Judæcæ caput. Hinc in NN. 
prima , item paullo post metropolis, 
galutatur. Vid. Vaillant in NN, Co!. 

15 


228 


HISTORIARUM 


À. U. 813. 
A. C. 90. 


: mperii Alexandriæ cœptum , festinante Tiberio Alexan- 
dro, qui Kal. Jul. sacramento ejus legiones adepit. Isque 
primus principatus dies in posterum celebratus, quamvis 
judaicus exercitus V Non. Jul. apud ipsum jurasset , eo 
ardore, ut ne Titus quidem filius exspectaretur , Syria 
remeans, et consiliorum inter Mucianum ac patrem 
nuntius : cuncta impetu militum acta ; non parata con- 
cione, non conjunctis legionibus. 


te 2, pe 116. sub Alex. Sev. et p. 199 
sub Decio. Cf. Spanhem. de Præst. 
NN.t.r, p- 595. Diss. 9, c. 4.et Ec- 
khel Doctr. NN. vet. vol. 3, p. 435. 
— Initium ferendi. Vereor, ne Ta- 
citusdederit deférendi imperii ; quod 
est legitimum verbum. Fërre ad ali- 
quem imperium nunquam reperi. Et 
substitui simplicia compositis errore 
librariorum, supra vidimus c. 65. 
Nec valde placet initium cœptum. An 
captum scribendum ? Cœpi quidem 
et cepi et alibi confusa, c- 97. add. 
dicta ad A. 6, 15. Mox in sacra- 
mento MS. Flor. vid. sd c. 55. Enx. 
Bud. sacramento absque in. Sic et 
Put. Alc. Rhen. 

Festinante Tiberio. Contra Jos. 4, 
10, 6. Tib. Alexandruam prius per 
epistolam a Vespasiano jam principe 
salutato esse admonitum scribit. 

Isque primus principatus dies. Dies 
ille natalis imperii decore dictus. 
Spartianus Hadriano 4. Tertio iduum 
earundem natalem imperti statuit ce- 
lebrandum. Lars. 

Quinto nonas Julias. Suetonio 
c. 6. scriptum, quinio idus. Sed eum 
ad exemplar Taciti emendandum vi- 
deri, non vane pronuntiat Torren- 
tius. Lrrs. Itaque fecimus nos. Nam 
Taciti traditio verissima, ut demons- 
trat Pagius : nec in tali re errare po- 
tuit Suetonins. Vid. ibi dicta. Erx. 


£o ardore , ut, ne. Rhenanus (duce 
Bud. ) delevit eo ardore, et initium 
novæ sententiæ fecit in verbis Ut ne 
etc. Sed omnes libri agnoscunt , nec 
commode abesse possunt. Ed. pr. 
aligque hic quoque vitiose nec qui- 
dem. Erx. Bud. ne q. 

Cuncta impetu m. acta. Jos. 4, 36. 
minis militum adactum Vespasianum 
tradit. 

Non parata cognitione. Oui rei bic 
cognitio ? quam vocem Taciti mens 
planissime spernit.Emendo vero, non 
paratu ac concione. Lres. Pichenanon 
parata concione , quod in MS. Agr. 
repertumrecepit Ryckius, quem imi- 
tati sumus , non tam fiducia libri il- 
lius, quam rei necessitate. Nam in 
tali re semper oratio ad milites ba- 
bita, si non impetu et festinanter 
uimis acta, ut docent exempla Galbæ, 
Othonis, Sueton. Gb. 10. supra 1, 
36. aliorumque alibi. Similis cor- 
ruptio apud Sueton. Tit. c. 6. uh 
Titus traditur À. Cæcinam inter- 
fecisse : sane urgente discrimine , 
cum etiam chirographum ejus præ- 
paratæ apud milites concionis depre- 
hendisset. Ubi vulgo conjurationis : 
nos concionis rescripsimus, idque 
imitatus est Oudendorpius. Add. ad 
A. &, 42. Enx. Bud. et edd. ante 
Ryckium cognitione. Bip. dant con- 
sensione. 





A. U. 823. 
A. C. 70. 


LIBER II. 


239 


LXXX. Dum quæritur tempus locusque, quodque 
in re tal difficillimum, prima vox; dum animo spes, 
timor, ratio, casus obversantur ; egressum cubiculo 
Vespasianum pauci milites, solito adsistentes ordine, 
ut lesatum salutaturi, /mperatorem salutavere. Tum 
ceteri adcurrere, Cæsarem et Augustum , et omnia prin- 


cipatus vocabula cumulare : mens a metu ad fortunam 


transierat. In ipso nihil tumidum, adrogans, aut in 
rebus novis novum fuit ; ut primum tantæ vicissitudinis 
obfusam oculis caliginem disjecit, militariter locutus, 


Tempus locusque. J. Gron.delevit 
que eFlor. (nechabet Bud.) I…n Guelf. 
quoque omissum. Sed supra adscrip- 
tum est, eadem , ut videtur, manu. 
Semper sic ista jangunt scriptores, 
etiam noster : unde nil mutavi. Adde 
Ad À.4,10.Enx. Mox Bud. quodque 
int. re difficillimum sine est : bene. 

Solito adsistentes. Sic e Flor. edi- 
dit Pichena. Alii omnes (etiam Bud.) 
adsistunt. UndeRyckius putat verum 
esse : s. adsistunt ordine et legçatum 
salutaturi etc. quod placet. Ed. pr. 
(et Put. ) vitiose salutart. Erx. 

Mens a metu ad fortunam tran- 
sierat. I. e. ad fiduciam, qualis esse 
solet a fortuna, ut sequentia indi- 
cant. Erx. 

In ipso nihil tumidum. Ita decuit 
per se magnum animum, nou attoili 
per fortunam. Claudiani illud pul- 
chrom, et huc aptum de F1. Mallii 
Theod. Cos. v. 245. Frons privatia 
manet : non se meruisse fatetur, Qui 
crevisse putat. Âttamen non leviter 
innovavit Vespasianus, si vera quæ 
Sulpicius Severus scribit lib, 2. Sac. 
Hist Vespasianus, quum Hierosoly- 
mam obsideret, surnit imperium : et, 
ut mos est, diademate capiti impo- 
sito , ab exercilu imperator consalu- 


tatus , Titum filium Cæsarem facit. 
Sed palam illa falsa. Nec mos ejus 
ævi diadema tulit, nec Flavius per 
sofanium usurpavit. Lips. 

Tantæ mulitudinis. Quantæ igi- 
tur ? et quæ inde offusa caligo ? For- 
san : tantæ mutationis. Lib. 3, 49., 
Dum hac totius orbis mutatione for- 
tuna imperü transit. Josephus 4, 
db. Àç. Euviôvres d'ù oire aysubvec 
rai oi CTpatioTes Ra iTapier 
Parsp@s N'a eraBorr iBouastorro. 
Grox. Non minus elegans est con- 
jectura Trilleri Obs. 3, 22. tantæ 
altitudinis, e Livio ioprimis 26, 45. 
cum altitudo caliginem oculis offu- 
disset etc. Ei tamen Gronoviana for- 
te præferenda propterea, quod au- 
tecedentia magis indicare videntur, 
caliginem ei offusam fuisse ex eo, 
quod repente et impetu militari tan- 
ta mutatio facta, ut colligere se et 
verba facere non posset statim. Lec- 
tor eligat. Erx. Gronovii conjectura 
placet Ryckio, Broterio, Lalleman- 
dio. Dotteville dedit vicissitudinis, 
quod facile potuit a librario in mul- 
titudinis verti. Reddi meretur Tacito. 

Militariter locutus. Rectissime. 
Atque ita libri. Significat, oratio- 
nem ejus castrensem horridamque 


À. U. 8213. 


HISTORIARU M À Ce. 


animo regina Berenice partes juvabat , florens ætate 
formaque , et seni quoque Vespasiano magnificentia mu- 
nerum grata. Quidquid provinciarum adluitur mari, 
Asia atque Achala tenus, quantumque introrsus in 
Pontum et Armenios patescit, juravere : sed inermes 
Jegati regebant , nondum additis Cappadociæ legionibus. 
Consilium de summa rerum Beryti habitum : illuc Mu- 
cianus , cum legatis tribunisque , et splendidissimo quo- 
que centurionum ac militum , venit : et e Judaico exer- 
citu lecta decora. Tantum simul peditum equitumque, 
et æmulantium inter se regum paratus, speciem fortunæ 
Principalis effecerant. 

LXXXIL Prima belli cura, agere delectus : revocare 
veteranos : destinantur validæ civitates exercendis ar- 
morum offcinis : apud Antiochenses aurum argentum- 
que signatur : eaque cuncta per idoneos ministros , suis 
quæque locis, festinabantur. Ipse Vespasianus adire, 
hortari , bonos laude , segnes exemplo, incitare sæpius, 
quam coercere ; vitia magis amicorum, quam virtutes 
dissimulans. Multos præfecturis et procurationibus ; ple- 
rosque senatorii ordinis honore percoluit, egregios vi- 
ros, et mox summa adeptos; quibusdam fortuna pro vir- 


252 


Berenice. Soror Agrippæ, Julia 
compellata et Tito amata, nupta 
primum Herodi Chalcidis, dein Po- 
.… Jemoani IT, Ponti et partis Chalcidis 
regibus. 

TIntrorsus in Pontum. Præpositio- 
nem addunt MSS. Flor. ( Bud.) 
Agr. Guelf. edd. pr. Put. Ber. Alc. 
Rheo. pr. Ald. Gryph. In Rhen: se- 
cunda casu omissa, hinc a seqq. edi- 
toribus neglecta, à Ryckio restituta 
est. Enx. 

Nondum additis. Vespasianus ipse 


addidit. Vide Tranquillum cap. 8. in 
Vespas. Lies. 

Revocare veteranos. In quibus- 
dam evocare : et recte. Isti enim sunt 
vere evocati : de quibus in Mülit. 
nostra dial. r, 8. Lars. Mei ommes 
(et Bud.) revocare. Quod non ten- 
tandum. Idem verbum de hac re in 
ioscr. ap. Grut. p. 524, 7. unde val- 
gatam lectionem defendit Fabrettus 
ad Col. Traj. p. 198. Mox MS. Agr. 
a 1. m. jéstinantur. Enx. Bud. festi- 
nabantur. 





A.U. 833, 


au LIBER IL 233 


tutibus fuit. Donativum militi, neque Mucianus prima 
concione , nisi modice, ostenderat; ne Vespasianus qui- 
dem plus civili bello obtulit, quam alii in pace : egregie 
firmus adversus militarem largitionem, eoque exercitu 
meliore. Missi ad Parthum Armeniumque legati; pro- 
visumque, ne, versis ad civile bellum legionibus, terga 
nudarentur. Titum instare Judææ, Vespasianum obti- 
nere claustra Ægypti placuit : suflicere videbantur adver- 
sus Vitellium , pars copiarum , et dux Mucianus, et Ves- 
pasiani nomen, ac nihil arduum fatis. Ad omnes exer- 
citus legatosque scriptæ epistolæ, præceptumque, «ut 
prætorianos, Vitellio infensos, reciperandæ militiæ 
præmio invitarent. » 

LXXXIUI. Mucianus cum expedita manu, socium 
magis imperii, quam ministrum agens, non lento iti- 
nere, ne Cunctari videretur, neque tamen properans, 
gliscere famam ipso spatio sinebat : gnarus, modicas 
vires sibi, et majora credi de absentibus. Sed legio sexta, 
et tredecim vexillariorum millia ingenti agmine seque- 
bantur. Classem e Ponto Byzantium adigi jusserat : am- 
biguus consilü, num, omissa Moœsia, Dyrrhachium 


pedite atque equite, simul longis nagibus versum in 


Donativum militi. Sic bene e Flor. 
dedit Pichena : sic et Guelf. Ante 
edd. omnes (et Rhen.) donativa 
(Bud. donativo). Et mox Rhenanus 
(e Bud.) ne quidem pro nec quidem. 
Enx. 

Modicas vires sibi. Guelf. Har!l. 
edd. Pat. Ber. ( Alc.) addunt esse. 
Non bene. Mox eædem edd. FZIT 
pro XIII. Enx. Utraque emendatio 
debetur Rhenano e Bud. 

Classem e Ponto. Intellige clas- 
sem , quæ Romanis etiam illic ordi- 


naria, ad tuendum Ponti oram. 
Quanta ea fuit ? hauries e solo Ege- 
sippo 2, 9. in oratione {cui pulcbra 
placent, eam legat) Agrippæ, Mæo- 


‘ tia regna Bosporanique omnes ro- 


mano subjiciuntur imperio. Et illud 
ante innavigubile pelagus quadra- 
ginta naves ad pacem exercent. Lrrs. 

Dyrrhachium p. a. e. peteret. Sic 
edd. omnes præter primam, a qua 
abest peteret, quod ctiam auctori- 
tate MS. For. delevere Ryckius et 
J. Gronovius. Claudere voluit Dyr- 


A. U. 823. 


254 HISTORIARUM  #u#* 
Asia- 


Italiam mare clauderet, tuta pone tergum Achaia 
que : quas inermes exponi Vitellio, ni præsidiis firma- 
rentur : atque ipsum Vitellium in incerto fore, quam 
partem Italiæ protegeret, si sibi Brundisium Taren- 
tumque, et Lucaniæ Calabriæque litora infestis classibus 
peterentur. 

LXXXIV. Igitur navium, militum, armorum pa- 
ratu strepere provinciæ. Sed n1hil æque fatigabat , quam 
pecuniarum conquisitio : « eos esse belli civilis nervos, » 
dictitans Mucianus, non jus aut verum in cognitionibus, 
sed solam magnitudinem opum spectabat : passim dela- 
tiones ; et locupletissimus quisque in prædam correpti : 
quæ gravia atque intoleranda , sed netessitate armorum 
. excusata, etiam in pace mansere : ipso Vespasiano , inter 
imitia imperii, ad obtinendas iniquitates haud permde 
obstinante : donec indulgentia fortunæ et pravis magis- 
tris didicit aususque est. Propriis quoque opibus Mucta- 
nus hellum juvit, largus privatim, quod avidius de 


rhachium , et una Græciam omnem, 
præsidiis terrestribus, ne Vitellio 
aditus eo pateret, non petere, ul se- 
quentia docent. Er. Verbum pete- 
ret dcest et in Agr. R@io Lall. Bud. 

Si sibi Brundisium. Sic MSS. om- 
nes et edd. ante Rhenanum ; qui de 
conjectura edidit si simul : quod om- 
nes usque ad Ryckium imitati sunt. 
Si vel unus bonus liber scriptus ad- 
diceret , sequerer et ipse. Sed et ve- 
tus lectio bona, atque etiam elegans 
est. Êr=x. Eamque bene tuetur Ryc- 
kius. 

Ad obtinendas iniquitutes haud 
perinde obstinato. Placet satis Flo- 
rentinam obstinante, Sic enim Plau- 
tus Aolul. 2,2, 89, Id inhiut, ea 
affinitatem hanc obstinavit gratia. 


Cæterum obtinere iniquitatem, ut 
Ciceroni pro Quinctio 23. non ad 
obtinendum mendacium, sed ad ve- 
rum probandum, auctoritatem adju- 
vare. Et Philipp. secunda , 2. con- 
tra injuriam, quam iste interces- 
soris iniquissimi beneficio obtiruat. 
Gros. Obstinant etiam MS. Reg. 
Agr. (Reg. Lall.) et ed. pr. intell. 
se. Recepere Ryckius et 3. Gron. 
quos imitatus sum. Valgg. et MSS. 
Harl. Bodi. et alius obstinato , quoi 
sane usitatius, eamque ob caussam 
servatum Brotetio. £rx.-Et Piche- 
næ. Bud. aut per vim obstinate. 
Largitus privatim, quod avidius 
de rep. sumeret. Pro largitas Flor. 
Agr. (Bud. Reg. Lall. ) Guelf. cdd. 
omues ante Rhenani secundam , lar- 





À. U. 833. 


A. C. "0. LIBER IL. 235 


republica sumeret. Ceteri conferendarum pecuniarum 
exemplum secuti; rarissimus quisque eamdem in recipe- 
rando licentiam habuerunt. 

LXXXV. Accelerata interim Vespasiani cœpta, Il- 
lyrici exercitus studio transgressi in partes. Tertia legio 
exemplum ceteris Moœæsiæ lepionibus præbuit. Octava 
erat ac septima Claudiana , unbutæ favore Othonis, 
quamvis prælio non interfuissent. Adquileiam pro- 
gressæ, proturbatis, qui de Othone nuntiabant, lacéra- 
tisque vexillis normen Vitellii præferentibus, rapta pos- 
tremo pecunia et inter se divisa, hostiliter egerant. Unde 
metus, et ex metu consilium : «posse imputari Vespa- 
siano, quæ apud Vitellium excusanda erant. » Ita tres 


gus : nec scio, unde /argitus ductum 
sit. Vereor, ne sit operarum depra- 
vatio : quam tamen omnes poslea 
secuti sunt. Jtique largus cum J. 
Gronovio restitui. Heinsius putabat 
legendum largus privati : quod pla- 
cet Ryckio.Vir doctus in ed. Gryph. 
(item Murctus) corrigit quo : quod 
mihi magis placet. Privatim est de 
suo : cui bene opponitur e rep. Sed 
illud ipsum, quod de suo dederat, 
nou sumpsit avidius de rep. Immo 
post de pablico ita avide sumpsit, 
ut hac de caussa de suo Jargus fuisse 
videretur, quo posset, cum specie 
aliqua, tanto avidius de rep. su- 
mere. Enx. Mallem etiam quo cum 
Lallem. 

Rarissimus quisque. Male MSS. 
Harl. Bodl. Guelf. edd. Putcol. Ber. 
Alc. carissimus. Enx. Emendavit 
Rher. e Bud. 

Transgressi in partes. Rhenanus 
( duce Bud. ) delevit transgresst. 
Abesse posse credo. Sed, quia om- 
nes scr. et édd. ante habent, reti- 


nendum puto : restituit Pichena. 
Enn. Et jure quidem meritoque. 
Ast Freinsh. volebat studio. Trans- 
gressa in p. tertia etc. Atque sic in 
Cod. Agr. se invenisse testatur Ryc- 
kius et comprobat. 

Tertia lesio. Bud. tertiadecima 
legio. 

Proturbatis, qui de Othione. Id 
est, spretis rejectisque, qui victum 
eum et vixisse dicebant. Quod Sue- 
tonius dixit c. 6. rumori eos non cre- 
didisse : ut solent homines, in spem 
snam proni. Lrrs. Ante jam post 
Aquileiam cum Ryckio et J. Gron. 
auctoribus Flor. Agr. ed. pr. delevi. 
Erx. Bud. et Rhen. habent jam. Sie 
et Put. Alc. 

Vexillis, nomen Piellü præf. 
V. Lips. ad 3, 31. Enx. Ex h. 1. pa- 
tet, jam tum Romanos habuisse 
vexilla textila, quod et Dio firmat 
40, 18. ubi velorum similia esse tra- 
dit. Cf. Cuperi ep. ad Sperling. in 
mutuis n. 42. 
Ita tres M. legiones. Acidalius 


A TC. 8233. 


256 HISTORIARUM aus 


Mosicæ legiones per epistolas adliciebant Pannonicum 
exercitum , aut abnuenti vim parabant. In eo motu Apo- 
nius Saturninus , Moœsiæ rector, pessimum facinus au- 
det , misso centurione ad interficiendum Tertium Julia- 
num, septimæ legionis legatum , ob simultates , quibus 
caussam partium prætendebat. Julianus, comperto dus- 
crimine, et gnaris locorum adscitis, per avia Moesiæ, 
ultra montem Hæmum profugit ; nec deinde civili bello 
interfuit, per varias moras susceptum ad Vespasianum 
iter trahens , et ex nuntiis cunctabundus, aut properans. 

LXXXVI. At in Pannonia XII legio ac VII Gal- 
biana, dolorem iramque Bedriacensis pugnæ retinentes, 
haud cunctanter V'espasiano accessere, vi præcipua Primi 
Antoni. Is legibus nocens et tempore Neronis falsi 
damnatus, inter alia belli mala, senatorium ordinem 
reciperaverat. Præpositus a Galba septimæ legioni, 
scriptitasse Othoni credebatur, ducem se partibus offe- 
rens : a quo neglectus, in nullo Othoniani belli usu 
fuit. Labantibus Vitelli rebus, Vespasianum secutus, 
grande momentum addidit; strenuus manu, sermone 
promptus, serendæ in alios invidiæ artifex, discordiis 


corrigit Jam : quod non necessarium 
puto. Ita est, hoc facto, his de caus- 
sis, ut alibi, pro his dictis, dicitur. 
Mox verba Pannonicum exercitum 
a. a. v. parabant (duce Bud.) de- 
Jevit Rhenanus et sic interpunxit : 
ta tres Mæœsicæ legiones p. ep. al- 
liciebant. Vetus restituit Lipsius. 
Erx. 

In eo motu Aponius. Sic Flor. 
Guelf. (Bud. ) ed. pr. quod restituit 
Pichena, et in margine scripserat 
Lipaius. Mets primus edidit Puteol. 
pisi operirum vitium est, ortum c 


mox præcedentibus. Enx. Secuti 
Alc. Rhen. 

Primi Antonii. Egesippi super hoc 
nobili duce errorem non celo, sive 
errores potius. ]s enim 4, 29. facit 
eum præfectum tertio ordini mili- 
tari : id est, legioni tertiæ. Atqui 
septimæ præpouit eum statim nos- 
ter. Item in Mysia eum collocat : nos- 
ter clare in Pannonia. Quis autem 
præponderare fidem Cornelianam 
uesciat ? Lirs. Cf. de Antonio 14, 4o. 

Reciperaverat. Bene si distinxit 
Pich. probantc Acidalio. 





A. ÜU. 351. 
A. C. no. 


LIBER IL 


237 


et seditionibus potens , raptor, largitor, pace pessimus, 
bello non spernendus. Juncti inde Moesici ac Pannonici 
exercitus, Dalmaticum militem traxere, quamquam 
consularibus legatis nihil turbantibus. Titus Ampius 
Flavianus Pannoniam , Poppæus Silvanus Dalmatiam 
tenebant, divites senes. Sed procurator aderat Corne- 


lius Fuscus, vigens ætate, 


claris natalibus : prima ju- 


venta, quietis cupidine, senatorium ordinem exuerat : 
idem pro Galba dux coloniæ suæ, eaque opera procu- 


Flavianus. Malui quam Fabianus. 
Farnesianum codicem audio et Ta- 
citum ipsum, qui non aliter seq. li- 
bro (c. 4 et 10.) appellat. Lars. Sic 
et Flor. ed. pr. Ex eodem Flor. Pi- 
chena insuper addidit Âmpius, quo- 
modo et 3, 4. vocatur. En. Bud. 
Titus Fabianus. 

Pompeius Sullanus. Immo Silva- 
nus. Îta enim 3, 5o, Sex millia 
Dalmatarum ducebat Pompeius Sil- 
vanus , consularis senex. Lips. Recte 
Slvanus, quod est et in Flor. KReg. 
ed. pr. sed insuper etiam Poppœus 
e Flor. edidit Pichena. Ommes alii 
libri Pompeius, quod verum vi- 
detur Ryckio, quem vide ad 3, 
5o. 1, 77. 4, 47. idque recepit 
Broterius. Erx. Bud. Pompeius Si- 
lianus. 

Sed procurator aderat. Rhenanus 
frustra tentat et. Legati ill nil pro 
Vespasiano, sed procurator. Qui sim- 
pliciter procurator vocatur, utrius- 
que provinciæ procuratorem fuisse 
putat Pichena. Enx. Rhen. ex in- 
genio emendare parabat ; nam Bud. 
habet sed. Sic et Agr. 

Prima juventa quietis cupidine. 
Non sane quieti hominem ingenii 
fuisse , sequentia ostendunt. Itaque 
Grotius volebat legi queæstus cupi. 


dine, collato A. 16, 17, Mela, 
quibus Gallio et Seneca parentibus 
natus , petitione honorum abstinue- 
rat per ambitionem præposteram : ut 
eques romanus consularibus potentia 
æquaretur, simul acquirendæ pecu- 
niæ brevius iter credebat per procu- 
rationes , administrandis principis 
negotiis. Simili de cawssa alii in or- 
dine equestri permansere, ut Atti- 
cus. Sed tamen quietis non tentan- 
dum puto. Nam iste Fuscus nec ne- 
gotiator, nec procurator factus, cum 
senatu abisset , nec petiit : sed in co- 
lonia sua vixit quietus, dum motus 
adversus Neronem ortus est. Bella 
civilia hominem mutavere. Mox 
idemque Guelf. edd. Puteol. Be- 
roald. Alc. Jidem et ancipitia cum 
ed. pr. Enx. Rhen. duce Bud. sustu- 
slit utramque copulam. Bip. r0 qguæs- 
us recipiunt et indubium putent 
exemplo Mellæ, a Grotio prolato. 
Verum codices obstant, et vulga- 
tum stare potest. À prima ætate ad 
provectiorem mutasse mentem Fus- 
cus videtur, postquam aliquamdiu 
in colonia vitam egerat. 

Dux coloniæ suæ. Ryckius ex 
Plut. Galba 6. Coloniam oppidum 
Hispaniæ huc traxit ; sed ibi rectius 
Xylander Cluniam reposuit : Hanc 


A. U. 833, 


240 HISTORIARUM ‘v" 


gata cæde, temperatum ab innoxis. In urbe tamen tre- 
pidatum , præcurrentibus passim militibus. Forum 
maxime petebant , cupidine visendi locum, in quo Galba 
jacuisset. Nec minus sævum spectaculum erant ipsi, 
tergis ferarum et ingentibus telis horrentes, cum tur- 
bam populi per inscitiam parum vitarent, aut, ubi lu- 
brico viæ vel occursu alicujus procidissent , ad jurgium, 
mox ad manus et ferrum transirent. Quin et tribuni 
præfectique cum terrore et armatorum catervis voli- 
tabant. 

LXXXIX. Ipse Vitellus, a ponte Milvio, insigni 
equo, paludatus accinctusque , senatum et populum ante 
se agens, quo minus, ut captam , urbem ingrederetur, 
amicorum consilio deterritus, sumpta prætexta et com- 
posito agmine, incessit. Quatuor legionum aquilæ per 
frontem, totidemque circa e legionibus aliis vexilla, 
mox XII alarum signa , et post peditum ordines , eques : 
dein quatuor et XXX cohortes, ut nomina gentium, 


tum, non hunc in ea culpa , neque e 


scurris illis fuisse , sed filio comitem 
hæsisse. Gros. Hæc contra Reine- 
sium dicia , qui ep. 51. tentabat con- 
viciaretur : existimans patrem a filio 
cæsum. Enx. 

Sœvum spectaculum. For. scæ- 
eum : quod recepit J . Gronovius. 
Mihi id verbum lenius quam pro re 
videtar. Et satis hodie constat, li- 
brarios pronissimos fuisse in hanc 
scripturam, scœvus et scœævire pro 
sœvus et sævire : quod interdum ni- 
mis cupide viri docti arripuerunt, 
nt bene monet Drakenb. ad Liv. 2, 
27. Enx. 

Ipsi. Deest in Bud. Sic et mox ubi. 

Paludatus accinctusque. Sueton. 


tamen tradit sic fecisse cap. 15. Ur- 
bem ad classicum introiit paludatus 
ferroque succinctus inter signa atque 
vexilla, sagulatis comitibus, ac de- 
tectis commilitonum armis. Sed Ta- 
citus audiendus. Ern. Huc facit no- 
mus Vitellii, in quo togatus a Roma 
galeata excipitur, adscripto ADvEs- 
TVS AVGvsTI. Esmdem epigraphen 
alius habet, qui paludatum impers- 
torem et equo vectum sistit. Vide 
Oiselii thes. sel. NN. tab. 90. Uter- 
que ex Taciti hoc loco egregie expli- 
catur, nec opus erat , ut a Grainvil- 
lio in Mem. pour P Hist. des sciences 
et des beaux-arts , a. 1703. posterior 
adversus Tacitum adlegaretur. C£. 
Broterius. 


A. U. 333 


Au. 2 LIBER IL 241 


aut species armorum forent, discretæ. Ante aquilam 
præfecti castrorum tribunique et primi centurionum , 
candida veste : ceteri juxta suam quisque centuriam , 
armis donisque fulgentes : et militum phaleræ torques- 
que splendebant : decora facies , et non Vitellio principe 
dignus exercitus. Sic Capitolium ingressus, atque ibi 
matrem complexus , Augustæ nomine honoravit. 

XC. Postera die, tamquam apud alterius civitatis 
senatum populumque, magnificam orationem de semet- 
ipso prompsit, industriam temperantiamque suam lau- 
dibus adtollens; consciis flagitiorum ipsis, qui aderant.. 
omnique Italia, per quam somno et luxu pudendus i in- 
cesserat. Vulgus tamen, vacuum curis, et sine falsi ve- 
rique discrimine solitas adulationes edoctum, clamore 
et vocibus adstrepebat : abnuentique nomen Æugusti, 
expressere, ut adsumeret ; tam frustra, quam recusa- 
verat. 

XCI. Apud civitatem , cuncta interpretantém , funesti 
ominis Loco acceptum est , quod , maximum pontificatum 
adeptus, Vitellius de cæremontis publicis XV kal. aug. 
edixisset, antiquitus infausto die Cremerensi Alliensique 
cladibus : adeo omnis humanidivinique juris expers, pari 
Lbertorum amicorumque socordia, velut inter temu- 


Ante aquilam. Âccipe , ante suam 
quemque aquilam. Alioqui verius 
aquilas : quatuor nam erant simul. 
Lirs. Ryckius putat aguilas firmari 
MS. Flor. in quo aquila. Sed in illo 
libro sæpe omittitur litera =, omissa 
sc. virgula supra ultimam literam. 
Sic mox c. 92. ad præfectura : quod 
similiter frustra Pichena putat fir- 
mare Lipsii conjecturam. Virgula 
omissa est per negligentian H, 3, 


2. reserata pro reseratam. Enx. 

Decora facies et non Vitellio prin- 
cipe dignus exercitus. Hæc tota clau- 
sula non erat in MS. Bud. Suspica- 
batur Rhen. e margine in contexium 
relatam (servat tamen). Et accipe 
dictum pro sed, ut centies alibi. 
Honoravit, quod Rheu. (e Bud.) 
edidit , etiam Flor. Guelf. et alii, At 
edd. ante Rhen. omnes decoruvit, 


Enx. 
10 


242 


‘ HISTORIARUM 


À. U. 51. 
A. C. vo. 


lentos agebat. Sed comitia consulum cum candidatis ci- 
viliter celebrans, omnem infimæ plebis rumorem, in 


Comitia consulum cum candidatis 
civiliter celebrans. Nusquam jejunius 
et infelicius o #érv Savilius, qui in- 
terpretatur, munera a candidalis con- 
sulatus edita civiliter celebrans. Im- 
mo cum suis candidatis ciseuniens 
et prensans Patres, penes quos tum 
erant comitia. Livius 39, 32, Clau- 
dius consul sine lictoribus cum fra- 
tre toto foro volitando , clamantibus 
adversariis et majore parte senatus, 
merinisse eum debere prius, se con- 
sulem populi rom. quam fratrem P. 
Claudii esse : quin ille , sedens pro 
tribunali, aut arbitrum , aut tacitum 
spectatorem comitiorum se præberet ; 
coercert tamen ab effuso studio ne- 
quiit. Val. Maximus 5, 2, Metellus 
non dubitavit consul pro Q. Calidio 
preturæ candidato supplicare po- 
pulo, quod tribunus pl. legem, quo 
pater ejus in civitatem restitueretur, 
tulerat. Ciecro pro Plancio c. 6. Sé, 
quotiescunque præteritus erit is, qui 
non debuit præteriri, toties oporte- 
bit enm, qui factus erit, condem- 
nari, nihil jam est, quod populo. 
supplicetur ; nihël quod dnibitio, 
nihil quod suffragatio magistra- 
tuum , renuntiatio suffragiorum ex- 
spectetur. Sic enim legeodum. Et 
in eadem c. 10: precibus aliquid at- 
tulimus etiam nos, appellavi popu- 
lum, tribubus submisi me et suppli- 
cavi ; ultro mehercules se mihi etinm 
offerentes, ultro pollicentes rogivi 
Sueton. Aug. 56. Quoties magistra- 
tuum comitüs interesset, tribus cum 
candidatis suis circunibat , supplice- 
batque more solenni. Prorsus sic 

tea civiliores principum agcbant 
inter Patres. Pliaius ep. 3, 20. Ex- 


cesseramus sane manifestis ilis aper- 
isque suffragüs liceniiam concio- 
aum : non tempus loquendÿ , non ta- 
cendi modestia, non denique sedends 
dignitas custodiebatur. Magni undi- 
que dssonique clamores : procurre- 
bantumnes cum suis ca’ didatis: mul- 
ta agmina in medio, multique circuli 
et indecora confusio. Ex his immo- 
dicis studiis homiai prudenti facile 
celligere est, simile quid, licet non 
tam vehemens, etiam severos fecisse. 
Idem Pilinius Paneg. 69. Nec ideo 
segnius juvenes nostros exhortatus 
es, senatum circuntirent, senatui sup- 
plicarent : atque ita a principe spera- 
rent honores, si a senaiu petissent. 
Quo quidem in loco , si quibus opus 
exemplo, adjecisti ,utteimitarentur. 
cap. 71. Quo gaudio exceptum est, 
cum candidatis, ut quemque nomi- 
naveras, osculo occarreres ? devexus 
quidem in planum, et quasi unus ex 
gratulantibus. Et mox : Contigit ergo 
oculis nostris insohita ante facies, 
princeps et candidatus, æqui aun et 
simul stantes : int.ert parem acci- 
pientibus honorem, qui dabat. Deni- 
que : Cum orationi oculos, vocem, 
manim commodares ; ut st alir eadem 
ista mandasses, omnes comitatis nu- 
meros obibas : atque etiam , cum suf- 
fragutores nominæ, honore quo so- 
lent, exciperent , t: quoque inter ex- 
cipientes eras, et ex ore principis 
ille senatorius assensus audiebatur. 
Hoec est , civuliter cum candidans co- 
mitia celebrare. Et sic gratiam quz- 
rebat in senatu. Quod seqaitur, 
delinimentum ad plchbem est, et 
a præcedenti differt toto genere. 
Grox. 





A. U. 833. 


css LIBER IT. 243 
theatro ut spectator , in crco ut fautor , adfectavit : quæ, 
grata sane et popularia, si a virtatibus proficiscerentur, 
memoria vitæ prioris, indecora et vilia accipiebantur. 
Ventitabat in senatum; etiam cum parvis de rebus pa- 
tres consulerentur. Ac forte Priscus Helvidius, prætor 
designatus, coutrd studium ejus censuerat. Commotus 
primo Vitellras, non tamen ultra, quam « tribunos 
plebis im auxilrum spretæ potestatis » advocavit. Mox ; 
mitigantibus amnicis , qui altiorem iracundiam ejus vere- 
bantor ; «mibil niovi accidisse, » respondit, « quod duo 
senatores in republica dissentirent; solitum se ctiain 
Thraseæ contraticete. » Irrisere plerique impudentiant 
æmulationis : akis id ipsum placebat, quod neminem ex 
præpotentibus , sed Thraseam , ad exemplar veræ gloriæ 
lepisset. 

XCIT. Præposuerat prætorianis P. Sabinum, a præ: 
fectura cohortis; Julium Priscum, tum centurionem : 
Priscus Valentis, Sabinus Cæcinæ gratia pollebant. In- 
ter discordes Vitellio nihil auctoritatis : munia imperii 


Thrateæ contrad. Cf. 26, 21. ui 
plura de Thrasea. Mox Ferrettus 
malebat isprudentiam. 

Quod neñtineñ ex præpotentibus. 
Sic e Filor. Pich, pro guod nori. Ne- 
minem etiam ed. pr. MS. Guelf. in 
mafg. sed antiqua manu’, efaso 7à 
norin textu. Enw. Bud. non. 

P. Sabiuan, ac præfecturæ co- 
Rortis. Bene Mercerus, P. Sabinum 
a præfectura cohortis , et Juliam ; id 
est, qui duntaxat cohorti præfue- 
rat, £t docet , alium hunce Sabinum 
a fratre Vespasiani esse. Lirs. Ve- 
rum puto, et bene receptum a Pi- 
chena. Sed Florentinus nïl juvat, ut 
li vadetur. Vid, ad c. 89. Enx. Bud, 


ut vulgo, ad præ fecturam. Flor. ad 
prefectura , orvissa lineola. 

Dum centurio esset. Yn Farnesiano 
non erat vocula esset. Itaque ex fr- 
cili et vero emendavi, tm centurio- 
nem. Significat utrumque ex parvo 
aut modico ad primam dignitatem 
promotum. Lies. Recepit Pichena, 
quod etiam im Flor. centurionem 
scriptum est. Ed. pr. (et Agr. cod.) 
dum centurio est, J. Gronovins dum 
centurionem defendit recipitque, 
Exemplum quidem ex argumento 
Ascoaiano or. pro Mil, alienum est : 
et ob id mense januario nulli dum 
consules nec prætores essent. Enx. 
Bud. dum C. esset, 

16. 


2 


A. U. 833. 


244 HISTORIARUM av. 804 


Cæcina ac Valens obibant : olim anxii odiis , quæ, bello 
et castris male dissimulata, pravitas amicorum, et fe- 
cunda gignendis inimicitiis civitas auxerat, dum ambitu, 
comitatu, et immensis salutantium agminibus conten- 
dunt comparanturque ; variis in hunc aut illum Vitellu 
sndiinationibus. Nec unquam satis fida potentia , ubi 
nimia est. Simul ipsum Vitellium , subitis offensis aut 
intempestivis blanditiis mutabilem, contemnebant me- 
tuebantque. Nec eo segnius invaserant domos, hortos, 
opesque imperii : quum flebilis et egens nobilium turba, 
quos ipsos liberosque patriæ Galba reddiderat, nulla 
principis misericordia juvarentur. Gratum primoribus 
civitatis, etiam plebes approbavit', quod reversis ab exi- 
lio jura libertorum concessisset : quamquam id omni 
modo servilia ingenia corrumpebant, abditis pecuniis 
per occultos aut ambitiosos sinus : et quidam in domum 


Reversis ab cxilio jura libertorum 
concessisset. Interpretor : cum Galba 
exsulesrestituisset , non tamen etiam 
bona. Credo, quia in fiscum illata, 
et pleraque jam per prodigentiam 
Neronis consumpta. Sed nec pars, 
quæ accusatoribus sententiajudicum 
semel donata, temere eripienda vi- 
debatur : itaque egebant. Vitellius 
608 miseratus, huc decurrit, ut lar- 
giretur jura libertorum, dupliciter 
quidem : redderet, inquam , jura li- 
bertorum veterum, daret et eorum, 
qui postea manumissi, non aliter 
quam si ab illo justo domino manu- 
missi fuissent. In speciem igitur in- 
gens hoc donum. Nam operas liberti 
domino debebant, alimenta, si ege- 
ret, denique testemento bonorum 
semissem. Quæ omnia prompta et 
obvia tibi apud JCtos. Hoc vulgo 
etiam appellant, jus patronatus , et 


jus patronorum. Plinius ep. 10. 12. 
(6.) Ejusdem sententiæ versus illos 
Martialis censeo ( princeps JCtorum 
hodie varie eos tamen traxit ) ad 
Trajanum 10, 34, Qui sua restituis 
spoliato jura patrono , Libertis exsul 
non erit ille suis. Nec dissimilis, 
immo major benignitas Augusti in 
Julum Antonii hostis sui filium, de 
quo Dio 51, 15, T& Tone , Ti veu 
"ArToviou hs re Dounovies visi, TOUS 
fev Sipous abroû mer Go ssheu- 
Tartes sas xaTaMwEir AÜTS AT 
roùc vômeuc Îu, Tapaxpiue d'ovres 
éxéxsuos. Lips. 

Quamquam id omni modo. Vocem 
omni modo ex FI. Pichena edidit. 
Est etiam sic in (Bud. et) Gueif. 
Edd. omnes omnino. Erx. 

ÆAmbitiosos sinus. Argui olim de 
mendo, ipse fortasse arguendus. Sen- 
tentiam nunc expedio : Vitellium 


À. Ù. 823. 
A. cc. de 


LIBER IL 


245 


Cæsaris transgressi , atque ipsis dominis potentiores. 

XCIIT. Sed miles, plenis castris , et redundante mul- 
ütudine, in porticibus aut delubris , et urbe tota vagus, 
non principia noscere, non servare vigilias, neque labore 
firmari : per inlecebras urbis et inhonesta dictu, corpus 
otio, animum libidinibus imminuebant. Postremo, ne 
salutis quidem cura, infamibus Vaticani locis magna 
pars tetendit : unde crebræ in vulgus mortes. Et, adja- 
cente Tiberi, Germanorum Gallorumque obnoxia mor- 
bis corpora fluminis aviditas et æstus impatientia labe- 


quidem exsulibus reversis jura red- 
didisse vetera in libertos : sed non 
cum magno fructu; quia pecunias 
suas occultabant per varias artes et 
recessus : ita in alimentis aliisque pa- 
tronos fraudabant , ut modici ipsi et 
inopes. Voci sinus ea vis subest frau- 
dandi , subtrahendi , occulendi. T'aci- 
tus Hist. Jib. sv, c. 14, Tradi se præe- 
Jectis centurionibusque, quos, ubi spo- 
lis expleverint, mutari : exquirique 
novos sinus et varia prædandi vo- 
cabula. Plinius 36, 15. (24.) Unde 
M. Scaurus pater, toties princeps ci- 
vilatis, et Marianis sodalitiis rapina- 
rum provincialium sinus? Sinum vo- 
cat hominem ipsum , in quem rapi- 
næ omnes collatæ velut in sinum. 
Plura exemple buic rei vide, si lu- 
bet , apud Barn. Brissonium in lexi- 
co : et lumen ab eo fænerare, qui 
vere Europæ lumen. Lirs. Ambitio- 
sos sinus Picheua dici putat, quod 
depositæ pecuniæ apud potentiores. 
Enx. Bud. ambitiosissimos. 
Imuninuebant. SicFlor. Agr.(Bud. 
Reg. Lall. ) ed. pr. Ceteri scr. et 
edd. ( etiam Rhen. ) imminuebat. 
Primus recepit Ryckius. Librarios 
turbavit singularis numerus in mi- 
les , ut sæpe. Eax. 


Infamibus Vaticani locis. Ob ae- 
rem parum purum : quod etiam ho- 
die experiuntur. Frontinus cap. 88, 
de À quæd. vult id emendatumin tota 
urbe, suo ævo, idque ablutione aque- 
rum : Ne pereuntes quidem aquæ 
otiosæ sunt. Nam immunditiarum fa- 
cies et impurior spiritus el caussæ 
gravioris cæli, quibus apud veteres 
urbis infamis aer fuit, sunt remotæ. 
Lres. Mox e Flor. (et Agr.) a Ryc- 
kio et J. Gronov. editum adjacente 
Tiberi pro adjacentia. Consentit 
(Reg. Lall. }ed. pr. Vellem, docuis 
sent jacere etadjacere de flumimibus 
dici : quod dum fiat, (nam mihi 
pullus Jocus occurrit ) vulgatum ser- 
vabo. Locus Plinii H. N.6, 19 (21). 
gens adjacens mari plane est alienus. 
Duo epitheta sine copula locum ha- 
bent, si alterum sit participium ut 
h. 1. Enn. Bud. adjacenti. Bip. ad- 
jacente scil. Vaticano campo. Eo 
quod is adjacet Tiberi. Sic salva 
lectio Flor. 

Germanorum Gallorumgue. MS. 
Bud. ed. pr. Gadavorum.Unde Rhen. 
putabat legendum Batavorum (non 
tamen recepit ). Sed contra monet 
Vertranius, Batavorum cohortes do- 
mum remissas fuisse. ERN. Cf. c. 69. 


À. U. 833% 


246 HISTORIARUM tes 


fecit. Insuper confusus , pravitate vel ambitu, ordo 
militiæ. Sedecim prætoriæ, quatuor urbanæ cohortes 
scribebantur, quis singula millia inessent. Plus in eo 
delectu Valens audebat , tamquam ipsum Cæcinam pe- 
riculo exemisset : sane adventu ejus partes convaluerant, 
et sinistrum lenti itineris rumorem prospero prælio 
verterat : omnisque inferioris Crermaniæ miles Valen- 
tem adsectabatur : unde primum creditur Cecmæ fides 
fluitasse. 

XCIV. Ceterum non ita ducibus indulsit Vitellius, 
ut non plus militi liceret : sibi quisque militiam sump- 
sere, quamvis indignus , si ita maluerat , urbanæ militiæ 
adscribebatur : rursus bonis, remanere inter legionarios 
aut alares volentibus, permissum : nec deerant, qui vel- 
lent, fessi morbis, et intemperiem cæli incusantes. Ro- 
bora tamen legionibus alisque subtracta : convulsum 
castrorum decus, XX millibus, e toto exercitu , per- 
mixtis magis quam electis. Concionante Vitellio, postu- 
lantur « ad supplicium Asiaticus et Flavius et Rufinus, 
duces Galliarum , quod pro Vindice bellassent. » Nec 
coercebat ejusmodi voces Vitellius ; super insitam inerti 
animo ignaviam, conscius, sibi instare donativum et 
deesse pecuniam , omnia alia militi largiebatur. Liberti 
principum , « conferre pro numero mancipiorum , » ut 


Super insitam animo ignavian. 
Flor. inserit vocem, insitam morte 
animo. Putarem , insitam forte : etsi 
hoc ad caussam sequentem traho. 
Lrrs. Pichena suspicatur morte na- 
tum ex inerti. Eux. Bip. recepere 
inerte animo. Malim cum Pichena 
inerti. Sic Cic. Ep. ad Fam. 12, 20. 
et alibi passim inertians et ignaviam 
jungit. * In Bud. morte deest. 


Omnia aka militi. Huve quoque 
Jocum liberare inusta nota possu- 
mus. Ait enim hoc : Vitellium, quia 
pecuniam dare militi non poterat, 
impusitatem et licentiam omnis cul- 
pæ dedisse ; ut hac saitem blanditia 
eum retineret. Nec a'iter sane fit in 
paupere militia. Lips. 

Liberti principam. Non mato : et 
scio multos Romæ, eosque prædivi- 


A. U. #23. 


A. C. ro. LIBER IL 247 
tributum, jussi. Îpse, sola perdendi cura, stabula au- 
rigis exstruere : CIrCUmM gladiatorum ferarumque specta- 
culis opplere : tamquam in summa abundantia, pecuniæ 
imludere. | 

.XCV. Quin et natalem Vitellii diem Cæcina ac Va- 
lens , editis tota urbe vicatim gladiatoribus celebravere, 
ingeuti paratu et ante 1lum diem insolito. Lætum fœdis- 
simo cuique, apud bonos invidiæ fuit, quod , exstructis 
in campo Martio aris, infertas Neroui fecisset : cæsæ 
publice victimæ crematæque : facem Augustales subdi- 
dere : quod sacerdotium, ut Romulus Tatio regi , 1ita 
Cæsar Tiberius Juliæ genti , sacravit. Nondum quartus 
a victoria mensis, et libertus Vitellii, Asiaticus, Poly- 
cletos , Patrobios et vetera odiorum nomina æquabat. 
Nemo in illa aula probitate aut industria certavit : unum 
ad potentiam iter, prodigis epulis , et sumptu ganeaque 


tes, prioram principum libertos. Vi- 
deatur tamen et lectio et rapina pro- 
clivior, si libertos patrum substi- 
tuas : aut de iis principes hic capias. 
Lies. Hoc verum. Conferre non erat 
io MS. Budensi. Ed. pr. vitiose con- 
Serri. Enx. Principum intellige prio- 
rum Cæsarumn. 
Cæcina ac Valens. Sic Rhen. e 
Bud. 
Æzxstructis in campo. Scriptor in- 
certus apud Suidam in voce Bsréx- 
Aes hanc rém sic narrat : Kaj rèr ve- 


xpor Toù Népores ie xosA6 Tite nai 


éDars Thor xaransiusror aweoiu- 
vuvs. Lrrs. 

Neroni fecisset. Reposui pro je- 
cisset. Lrrs. Vel jecissent, ut edd. 
Puteol. Ber. ( Alc.) habent. Mox 
facem Fior. ut voluerat Muretus, et 
. vir doctus in ed. Gryph. Ita tollitur 
ambiguitas levis, ne ÆAugustales ad 


Jaces ut adjectivum referatur. Fa- 
cem, intellige, suam quisque , suæ 
quisque aræ. MS. Harl. Arund. sub- 
ditæ. Enx. Bud. Jecisset. Dein faces. 
Contra facem Agr. et Reg. Lall. 
Porro Put. Alc. subditæ. Bud. Agr. 
subdere , Rhen. bene subddere. 

Vetera odiorum nomina æquabat. 
Nempe ut insolentia, rapacitate, 
divitiis etiam, ita invidia et odio. 
Enx. 

Probitate aut ind. Bud. prob. et 
industria. 

Sumptu Caianæ aquæ. De Caiana 
aqua, id est, ut (Lupanus et Ver- 
tranius) volunt, aquæductu illo 
sumptuoso, nugæ magnæ. Nec Fer- 
retti quidem emendatio ad genium 
meurm aut librorum, Caianæ auleæ. 
Nobis suboluit mendum et ejus caus- 
sa, e deductione copulæ : quam red- 


dimus legimusque sumptu saginaque. 





248 


HISTORIARUM 


A. U. 123. 
À. C. no. 


satiare inexplebiles Vitellii libidines. Ipse abunde ratus, 
si præsentibus frueretur, nec in longius consultans, 
novies millies sestertium, paucissimis mensibus , .inter- 
vertisse creditur. Magna et misera civitas, eodem anno 
Othonem Vitelliumque passa, inter Vinios, Fabios, 
Icelos, Asiaticos, varia et pudenda sorte agebat; donec 
successere Mucianus et Marcellus, et magis alii hommes, 


quam ali mores. 


XCVI. Prima Vitellio «tertiæ legionis defectio » 
nuntiatur, missis ab Aponio Saturnino epistolis , ante- 


Saginæ vox apta, quoties de hel- 
luone Vitellio : et Tacito velut de 
industria usurpata. Ut c. 71. luxu et 
saginæ mancipatus emptusque. Îte- 
rum 1, 62. medio die temulentus et 
sagina gravis. Nec aliter Cicero pro 
Flacco 7. Qui mulutudinem illam 
non auctortlate , sed sagina tenebat. 
Hæc apta et bona. Palmerii tamen 
conjectura (in Spicil. ap. Grut. in 
Jamp. t. 4.) non minus recta, sumptu 
ganeaque. Lirs. Hoc recepit pri- 
mus Pichena. Flor. (et Reg. Lall. ) 
gaianeaque ; quod voluit exprimere 
Spirensis in ed. pr. galane aqueæ. 
In Guelf. man. sec. fecit baianæ 
aquæ ; inepte. Enx. Ganeæ voce 
aliquoties utitur noster, ut À. 3, 
52.6 ,4. Glossema habet Agr.sump- 
tu luxuriaque. Maïlberbius ap. Ge- 
vartium in electis 3, 3, legit sumptu 
ganeæ aleæque , quod Gevariio res 
ipsa , non vonjectura, esse videtur. 
‘Novies millies sestertium. Sido- 
nius in Paneg. ad Majorianum, abire 
ab hac samma videtur, ubi vitia sin- 
gulorum principum recensens, de 
isto ait v. 325 ….post quina Vitell] 
Millia famosi ventris donata bara- 
thro. Valde, inquam , abit, si de 
tota ejus sagina et luxu accipis ; quod 


non debes, sed magis de singulari- 
bus epulis, et quod tantum in pau- 
cis aliquot cænis. Xiphilinus quidem 
ex Dione 65, 4. cxiyar ausp&r d'a 
Dourür, éxaror sis Tù d'simror mupi4- 
d'as araxdoes , conscripsit, Quæ sunt 
Jatine quadragies xs; nobis centuas 
millia Philippicoram. Tale et Sue- 
tonius indicat c. 13. cum singulos 
apparatus dominis , sive convivalo- 
ribus, constitisse non minus quadrin- 
gentis Hs. asserit : id est, decies mille 
Philippicis : sed observa sigulos. 
Sidonius igitur in singulis illis muilli- 
bus, dum quina ea numerat , intel- 
ligit millena us. neutro (at cum 
grammaticis dicam ) genere : atque 
ita juste eflicit quinquagies ns. sive 
centum viginti quinque millia Philip- 
picum, prope ad Xiphilinum. Quod 
siineo, pro more et communi ser- 
mone, quina millia dumtaxat capias, 
id est quina us. quantulum sint ? 
centum vigint quinque Philippæi : 
ridiculam. Lies. Vide Pecuniæ Ve- 
teris 3, 6. et 4, 6. Grow. Novies 
millies us. respondent 180,000,000 
Franc. Vid. vol. nost. Cæs. p. 412, 
not. 1 et 2. 

Marcellus Eprius. Cf. À 
EH. 4,6 et 43. 


16, 22 


A. U. 833, 


À Co LIBER IT. 249 
quam is quoque Vespasiani partibus adgregaretur. Sed 
neque Aponius cuncta, ut trepidans re subita, pers- 
cripserat, et amici adulantes mollius interpretabantur : 
«unius legionis eam seditionem , ceteris exercitibus 
constare fidem. » In hunc modum etiam Vitellius apud 
milites disseruit , prætorianos nuper exauctoratos insec- 
tatus, «a quibus falsos rumores dispergi, nec ullum 
civilis belli metum,» adseverabat, suppresso .Vespa- 
siant nomine, et vagis per urbem militibus, qui ser- 
mones populi coercerent : id præcipuum: alimentum 
famæ erat. | 

XCVII. Auxila tamen e Germania Britanniaque et 
Hispaniis excivit , segniter , et necessitatem dissimulans. 
Perinde legati provinciæque cunctabantur : Hordeonius 
Flaccus, suspectis jam Batavis, anxius proprio bello, 
Vettius Bolanus , nunquam satis quieta Britannia ; et 
uterque ambigui. Neque ex Hispaniis properabatur , 
nullo tum ibi consulari : trium Jegionum legati, pares 
jure, et, prosperis Vitellui rebus, certaturi ad obsequium, 
adversam ejus fortunam ex æquo detrectabant. In Africa 
legio cohortesque, delectæ a Clodio Macro , mox a Galba 
dimissæ, rursus jussu Vitellii militiam cepere : simul 
cetera juventus dabat impigre nomina : quippe integrum 
illic ac favorabilem proconsulatum Vitellius, famosum 


Mollius interpretabantur. Sic de 
conjectura edidit Rhenanus, idque 
ommes secuti sunt. Firmatur a solo 
Flor. si Ryckio fides :in cujus MS. 
erat melius , solita confusione, de 
qua supra vidimus. Edd. ante Rhen. 
(et Bud. ) nullius. Enx. 

Militiam cepere. Sic e Flor. rec- 
tissime restituit J. Gronovius. Con- 
sentit Guelf. Omnes antea edd, cœ- 


pere servant, nimis patienter ; cum 
vel sine libris corrigendum esset. 
Omnino sæpe hæc duo verba con- 
funduntur ; inprimisque in ed. pr. 
perpetua prope hæc confusio est. 
Enx. Bud. cepere. Sed is raro utitur 
diphthongo. 

Integrum illic. De Vitellio eadem 
Suetonius in vita ejus cap. 5. At de 
Vespasiano mutat c. 4. et 4/ricam 


AU. &7 


250 HISTORIARUM À Ce 
invisumque Vespasianus egerat : perinde, socii de im- 
perio utriusque conjectabant : sed experimentum contra 
fuit. 

XCVIIL Ac primo Valerius Festus , lesatns , studia 
provincialinm cum fide juvit: mox nutabat , palam epis- 
tolis edictisque Vitellium, occultis nuntiis Vespasianum, 
fovens, et hæc illave defensurus, prout invaluissent. 
Deprehensi cum literis edictisque Vespasiani, per Rhæ- 
tiam et (allias, militum et centurionum quidam, ad 
Vitellium missi, necantur : plures fefellere, fide ami- 
corum, aut suomet astu occultati. Ita Vitelli paratus 
noscebantur, Vespasiani consiliorum pleraque ignota : 
primum socordia Vitelli; deinde Pannonicæ Alpes, 
præsidiis insessæ, nuntios retinebant : mare quoque 


integerrime , inquit , nec sine magna 
dignatione administravit. Qui con- 
cilientur, non video. Lirs. Possis 
forte sic , si integritatem dicas etiam 
fuisse in severitate : cum nihil am- 
bitioni daret, sammum jus in omni- 
bus exigeret, acerbe coerceret im- 
probos : quod et e verbis magna 
dignatione colligas. Vid. viros doc- 
tos ad Sueton. Cæs. 4. Tales qui 
sant, vulgo sunt invisi. Mox bene 
Rhenanus perinde fecit e proinde, 
. Enx. Ex ingenio. 

Prout invaluissent, Non male, 
prout ii valuissent, Temporum enim 
hominem describit, qui, nunc in 
saspenso, inclinaturus erat ad partcs 
valentioris. Multi ejusmodi vulpio- 
nes præsertim per bella civica. Ta- 
kis rex Juliates, À. 12, 13. qui so- 
cretaten Meherdatis palam indue- 
rat , in Gotarzem per occulta et ma- 
sis fida inclinabat. Et depingit in 
uno Claudianus de bello Gild. 250. 
Libravit geminas, eventu judice, vi- 


res, Ad rerum momenta cliens ; se- 
seque daturus Victori. Lies. 

Suomet astu. À Ferretto est, male 
antea, statu, Lirs. Immo sic et Flor. 
Agr. Enx. Bud. statu. |. 

Mare quoque Etesiæ. Intricata 
valde lectio ja scriptis. Vaticanus : 
mare quoque et Blæsi flabra aquilo- 
nis, harum flatu. Nec aliter Farnes. 
At Budensis, mare quoque æ& esi 

flabra Aquilonis verum flatur. Nos 
legimus, mare quoque etesii flabant 
Æquilones. Horum flatu. Plinies 3, 
47, Post biduum üidem Æquilones 
constantius perflant, per dies XL 
quos EÉtesias vocant. Et clarum eerte 
est, Aquilones propitios optabiles- 
que lis, qui ex Italia Orientem ad- 
navigant : qui ex eo Italiam, cen- 
tra. Cæsar B. C. 3, 107, Zpse enim 
necessario ÆEtesiis tenebatur, qui 
Alexandria navigantibus sunt ad- 
versissimi venti. Lirs. Vid. not. seq. 
Erx. Lectionem Budensis male red- 
didit Rhen. [bi scil. non legitur ve- 


A. U. #23. 


A. C. no. LIBER IT. 2b1 


Etesiarum flatu in Orientem navigantibus secundum, 
inde adversum erat. 

XCIX. Tandem, irruptione hostium , atrocibus undi- 
que nuntuüs exterritus, Cæcinam et Valentem expedire 
ad bellum jubet : præmissus Cæcina : Valentem, e gravi 
corporis morbo tum primum adsurgentem, infirmitas 
tardabat. Longe alia proficiscentis ex urbe Germanici 
exercitus species : non vigor corporibus, non ardor ani- 
mis : lentum et rarum agmen , fluxa arma , segnes equi : 
impatiens solis, pulveris, tempestatum : quantumque 


rum, sed aerum, quod nil aliud est 
quam Flor. arum , inserta literula 
corruptum. De Etesiis præter notata 
ad À. 6, 33. vide Manutii Quæs. 
per epist. 2, 6. et Kircherum in 
Mundo subterr. 4, 3. 

Inde adversum erat. Sensum velle, 
inde adversum iter, Freinshemius 
putat. Crederem, si reliqua vulgata 
constarent. Sed nihil certius, quam 
vsoBoxuaie et expungenda in vul- 
gatis essè rà ac flabant h. in MSS. 

flabra Aquilonis (quod Rhenano, 
Mercero, Acidalio, mihi denique, 
omnibus, opinor, alios ignorantibus 
in mentem venit) scribendum, Mare 
quoque Etesiarum flatu : ita ro erat 
necessarium , r# t£er locus nulilus est. 
Gnox. Add. Obs. 4, 2. p. 29. 30. 
Recepta in textum hæc correctio a 
J. F. Gronovio : quæ plane confir- 
matur scriptura MS. Flor. mare quo- 


que ttEsi flabra Aquilonis arum 


quam etiam sunt 5, 741. De notis 
talibus insertis textui adde ad A. 16, 
2. Ante Gronovium in editis erat : 
Mare quoque etesiæ flabant. Ha- 
rum flatu, ut est etiam in Guelf, 
Flabant intelligebant, perflabant. 
Ed. pr. cousentit Vaticano. Enx. 
Emendationis gloria acuto debetur 
Rhenani ingenio , etsi in textum re- 
cipere non sustinuerit. Ceterum ex 
b. 1. probare nititur J. Fr. Gron. 
Obs. 4, 2. p. 30. omnes MS. Taciti 
codices ex eodem fluxisse. Cf. et 
Ern. in præf. 

ÆEzxpedire. Sic.bene Acid.utH. r, 
10 et 88. Recepere et Bip. pro vul- 
gari expediri. Hoc tamen occurrit 
À. 14,10. 

Et fluxa arma. Copulam delevi 
cam Ryckio et Gronovio, quæ ab- 
est a Flor. (Bud.) Guelf. Agr. edd. 
pr. Puteol. Ber. ceterisque veteribus 
ante Lips. quas vidi. Mox edidi per- 


flatu. Nam elarum est, flabra Aqui- fidiam meditato, ut placebat 3. Gro- 


lonis notam marginalem insertam 
esse a Jibrariis, quod est in medio 
verbi etesiarum. Fuit in fine versus 
etesi in principio alterius arwm : in 
margine flabra Aquilonis. Bene au- 
tem monet Ryckius, ffabra Aquilo- 
nis esse e Lucretio 6, 930. quam- 


novio. Nam meditanti est ex ingenio 
Rhenani. MSS. (Bud. etiam) et edd. 
vett. ante Rhenanum ommes medita. 
tio. Enx. Âgr. meditantis, quod bene 
respondet r& inter artes erat. Sic 
visam quoque Bip. Rhenani secunda 
habet et Jluxa. 





A. U. Hz 


252 HISTORIARUM 7% 


hebes ad sustinendum laborem miles, tanto ad dis- 
cordias promptior. Accedebat huc Cæcinæ ambatio 
vetus, torpor recens, nimia fortunæ indulgentia soluti 
in luxum ; seu perfidiam meditantis infringere exerci- 
tas virtutem , inter artes erat. Credidere plerique, Fla- 
vii Sabini consiliis concussam Cæcinæ mentem, minis- 
tro sermonum Rubrio Gallo, « rata apud Vespasia- 
: num fore pacta transitionis : » simul odiorum invidiæque 
erga Fabium Valentem admonebatur , « ut impar apud 
Vitellium, gratiam viresque apud novum principem 
pararet. » 

C. Cæcina complexu Vitelli multo cum honore di- 
gressus, partem equitum ad occupandam Cremonam 
præmisit. Mox vexilla quartæ, decimæ et sextædecimæ 


ÆApud Pit. Sic Picb. e Flor. sic et 
Bud. et edd. vett. at Rhen. Lips. ad 
Fitell, 

Mox vexillari quartædecimæ et 
sextædecimæ. Libri scripti, vextlla 
XIIII et XIII legionum. Sed ve- 
rius.est, XF (sic Savilius) ant, 
quod Mercero (et Brot.) placet, 
quartæ : nam de Britannicis mox se- 
quitur, inter quas hæc X1F fuit. 
Ceterum, semel sciendum est, du- 
plicia vexilla videri illo ævo fuisse. 
Prius, e veteranis, qui stipendiis 
peractis, id est vigesimo militiæ 
anno absoluto, sub vexillis habe- 
bantur, donec premium et emerita 
acciperent : de quibus À. 1, 26. et 
alibi dixi. Alterum, ex electione, 
in necessitate aliqua aut bello : cum 
ipsæ legiones et aquilæ in castris aut 
provinciis relinquebantur, certa ma- 
au decerpta, qui sub vexillo mitte- 
bantur. Hi tales, vexillarii et e tali 
legione, dicuntur : ac nimis quam 
crebrum est in his libris. Testimo- 


niis hæc firmare liceret : alias, aut 
ab alio fiet : nunc satis indicasse. 
Lres. Falso, ut docebimus. Sed MS. 
Flor. vexilla in quatuordecim XIII 
legionum. Sicque et ed. pr. unde J. 
Gron. corrigit vexilla tertiæ, quar- 
Læ decimæ et s. legionum. Tertiam 
latuisse in præpositione ir, et ter- 
minatione in vexillariü, Sed ita ta- 
men non eximitur scrupulus, de 
quartadecima, quæ fuit Othonians. 
MS. Guelf. pro XVI habet XVIL. 
Ex. Bip. e Flor. eruunt hanc : 
vezilla quartæ, decimæ et sextæde- 
cimæ leg. scil. sub in latere putant 
IV, quod notarius interpolando ex- 
presserit per quatuor, et sub XIII 
latere XVI, quod in vulgata extat. 
Bud. habet vexillain XYKI es XVII 
leg. Hanc XVIII legionem non ad- 
miserit Broterius , qui Variana clade 
periisse, neque deinceps memorari 
amplius docet , unde et apud nos- 
trum H.r1,18et55; et 4,24, duo 
el vicesimam reponit. AÂst, pacc viti 


A. U. 83. 


sue LIBER Il. 253 


legionum ; dein quinta et duoetvicesimasecutæ : postremo 
agmine unaetvicesima Rapax et prima Italica incessere, 
cum vexillaris trium Britannicarum legionum et electis 
auxilüis. Profecto Cæcina, scripsit Fabius Valens exer- 
citui, quem ipse ductaverat , « ut in itinere opperiretur; 
sic sibi cum Cæcina convenisse : » qui præsens, eoque 
validior, «immutatum id consilium» finxit, «ut in- 
gruenti bello tota mole occurreretur. Ita accelerare , » 
legiones « Cremonam , » pars « Hostiliam petere » jussæ : 
ipse Ravennam devertit, prætexto classem adloquendi : 
mox Patavii secretum componendæ proditionis quæsi- 
tum. Namque Lucilius Bassus, post præfecturam alæ, 


docti dictum sit, duodevicesima res- 
tituta videtur postea. Saltem apud 
Grat. p. 1096, 6. C. Marius centurio 
les. XVTII a Trajano donis dona- 
tus occurrit , et H. 1, 55, duodevi- 
cesimam omnino admittendam evin- 
cit Pichena. In loco nostro XVI om 
nino præferenda, quippe in vulga- 
ta totidem literis expressa legitur. 
Scrupulum de quartadecima bene 
forsan solvunt Bip. Sed sub in vel 
terminatione rù latere III potius 
arbitrarer, ni c. 96, a Vitellio defe- 
cisse narraretur. Itaque, dum quid 
melins, in Bip. emendatione ad- 
quiesco. D. de Lamalle leg. putat 
guintædecime. 

Et duodevicesima. Vatic. et ipsa 
res poscunt, duocivicesima. Lirs. 
Sic e Flor. rescripsit Pichena. Ed. 
pr. (et cod. Agr.) duodecima et vi- 
cesima, Enx. Bud. duo et vicesima. 

Cum vexillariis trium Britannica- 
rum leg. Sic recte correxit Rhen. 
pro hystris. Ed. pr. Istrium : patet, 
ës temere repetitum. Eux. Bud. cum 
vexilliano hysturium.Britannicæ quæ- 
nan fuerint, videsis infra 3, 22. 


Quem i. ductaverat. Vide de hac 
forma loquendi Cortium ad Sall. 
Jug. 70. En. | 

Ipse Ravennam devertit. Ita in 
MS. Flor. Bud. legitur, quod ve- 
rum est : pou divertit, ut putabat 
Rhenanus, (et habent edd. vet.) 
Recepere Ryckius et J. Gron. Enrx. 

Prætexto. Sic Flor. Bud. unde 
edidit jam Rhenanus. Priores præ- 
teztu, ut est in Guelf. Agr. Mox 
proditionis omnes scr. et edd. Erx. 
Bud. pretesto. Sed x et s sæpe in illo 
alternant. Mox Rhen. volebat id se- 
cretum componendeæ proditioni. Bud. 
ad s. c. proditionis. 

Lucilius Bassus. Frustrasollicitant 
Lbri. Nam Vatjcano est Blesus : 
Farnesiano Blexus ( Bud. Lucius 
Blesus ). At Bassi cognomen firmat 
omnino priscum monumentum,quod 
Aquileiæ, cujus exemplar a Fulvio 
Ursino mihi traditum subjeci. ner. 
CÆSAR. VESPASIANVS. AVG. PONT. 
MAX. TR. POT. II. IMP. VI. P. P. COS. 
LI. DES. [111. VETERANIS. QVI. MILI- 
TAVERVNT. IN. CLASSE. RAVENATE: 
VB. SEX. LVCILIO. BASSO. QYI. SENA, 


A. U. 823. 


254 HISTORIARUM au. 


Ravennati simul ac Misenensi classibus a Vitellio præ- 
positus , quod non statim præfecturam prætorii adeptus 
foret , iniquam iracuudiam flagitiosa perfidia ulcisceba- 
tur : nec sciri potest, traxeritne Cæcmam, an (quod 
evenit mter malos, ut et similes sunt ) eadem illos pra- 
vitas impulerit, 

CI. Scriptores temporum, qui potiente rerum Flavia 
domo , monumenta belli hujusce composuerunt, « curam 
pacis et amorem reipublicæ » corruptas in adulationem 
« caussas , » tradidere. Nobis, super insitam levitatem, 
et, prodito Galba, vilem mox fidem, æmulatione etam 
invidiaque, ne ab aliis apud Vitellium anteiretur, per- 
vertisse ipsum videtur. Cæcina, legiones adsecutus, cen- 





EXT. VICENA. STIPENDIA. AVT. PLVRA. 
MERVERVNT. ET. SVNT. DEDUCTI. IN. 
PANONIAM. QUORVM. NOMINA. SVE- 
SCRIPTA. SVNT. IPSIS. LIBERIS. POSTE- 
RISQUE. EORVM. CIVITATEM. DEDIT. 
ET. CONVBIVM. CVM. VXORIBVS. QVAS. 
TVNC. HABVISSENT. CŸM. EST. CIVI- 
TAS. Îs. DATA. AVT. 81. QUI. CÆLIBES. 
ESSENT. CVM. IÏs. QVAS. POSTEA. 
DVXISSENT. DUMTAXAT. SINGVLI. SINe 
GYLAS. NON. APRIL. CÆSARE. AVG. P. 
DOMITIANO. CN. PEDIO. CASTO. COS. 
ILATORI. VENETÉ. PF. CENTVRIONI. 
AMÆZEIO. DESCRIPTVM. ET. RECOG- 
NITVM. EX. TABVLA. ÆNEA. QUZ. 
YIXA. EST. ROMÆ. IN. CAFITOLIO. AB, 
ARAM. GENTIÉS. IVLIÆ. DEFORAS. PO- 
DIO. SINISTERIORE. TAB. T. PAG. II. 
Loc. xxxxrarr. Lrrs. Extat. ap. Gru- 
ter. p.573 Enx. 

Corruptas in adtdationem caussas 
tradidere. Corruptas Flor. ed. pr. 
quod etiam Rhen. edidit e Budensi 
lectione corruptos. Ceteri corrupit. 
Tlud haud dubie exquisitius est. 
Mox œmulatione etiam Flor. Guelf, 


edd. omnes ante Rhen. qui nescio an 
conusulto omiserit etiam. Pichena 
restituit. Erx. Immo deest in Bud. 

Vilem mox fidem. Reponunt Brp. 
mox v. f. et provocant ad Filor. teste 
scil. Ryokio; ast contrarm docet 
J. Gron. Parum interest. 

Ne a. a. u. V. anteiretar. Sie 
rescripsimus ex ed. pr. pro vulgato 
antetrertur : consentit manus sec. in 
Guelf. et deinde videtur pro 13- 
dentuwr, ubi operæ dedere videretur, 
conformaturæ verbum hoc priori. 
Nempe de solo Cæcina esse sermo- 
nem, patet clare e verbis prodite 
Galba, quæ soli Cæcinæ conve- 
niunt. Vid. Hiet. 1, 53.tum e srquen- 
tibus, æmulatione et invidia ne etc. 
quod respicit dicia c. superiori 
fin. et alibi. Enx. Bud. anteirent.… 
videntur 

Pervertisse ipsum Vitellium. Vox 
Vitellii inepte repetita et incalcata, 
ut solet, ab interprete. Scribo, ea 
ejecla, pervertisse ipsum videntur. 
Lies. Ed. pr. prœvenisse , solenni 





AU. 83. LIBER IL. 255 


A. C. 70. 

turionum militumque animos, obstinatos pro Vitellio, 
variis artibus subruebat : Basso eadem molienti minor 
difficultas erat, lubrica ad mutandam fidem classe, ob 
memoriam recentis pro Othone militiæ. 


confusione. Vid. Drakenb. ad Liv. sustulit. In cod. Agr. ei voci puncta 
24,5. Enx. Bene Lipsius glossema subjecta visuntur. 


LA LA II IE EM AR RE MAARAR ES MR AAA A RAAS AAA e 


C. CORNELII TACITI 
HISTORIARUM 


LIBER TERTIUS. 


BREVIARIUM LIBRE. 


Car. I. Flavianis de ratione belli deliberantibus moram alii, 
— II, festinationem Antonius Primus suadet, — III, et obti- 
net. — 1V. Proxima Corn. Fusci auctoritas. — V. Principes 
Sarmatarum lazygum in commilitium adsciti. Sido et Itali- 
cus Suevorum reges tracti in partes. — V1, VIL Antonio, 
Italiam invadenti, comes est Arrius Varus. Multas urbes 
occupant. — VIII Verona fit belli sedes. Moras frustra aut 
sero nectunt Vespasianus et Mucianus. — 1X. Interim dutes 
mutuis epistolis be}lum gerunt. — X.T. Ampius Flavianus, 
militi suspectus, ab Antonio servatur. — XI. Hic alteram 
quoque seditionem , odio Aponii Saturnini ortam, compri- 
mit. — XII. Lucilius Bassus et — X111, XIV, Cæcina , a 
Vitellio deficientes, a militibus suis conjiciuntur in vincula. 
— XV. Discordes Vitellianos ad Bedriacam adgredi statuit 
Antonius. — XVI. Aviditate navandæ operæ Arrius Varus 
rem in discrimen adducit; — XVII. eam Antonius constan- 
ia et virtute restituit, — XVIII victoria potitur — 
XIX. Vespasiani, ea freti, Cremonam expugnare depos- 
cunt. — XX. Inconsultum eorum ardorem frustra retinet 
Antonius. — XXI. Sed adventantis hostis terror obstructas 
mentes consiliis ducis aperit. — XXII—XXV. Prælium 
atrox, anceps. Antonius egregii ducis munia implet, victo- 
riam aufert — XXVI—XXXIL. Cremona obsessa, capta, 

3, 17 


258 HISTORIARUM 
cremata. — XXXIV. Postea restituta. — XXXV. Victæ 
legiones dispersæ. 

XXXŸI. Vitellius luxa torpet. — XXX VII. In urbem 
revectus Cæcinam condemnat ; ei Rosium Regulam in unum 
diem consulem sufficit — XXXVIII, XXXIX. Junius 
Blæsus fraude L. Vitellii veneno tollitur. — XL, XLI. Fa- 
bius Valens libidine et cunctatione Vitellianorum res sub- 
ruit, et, — XLIT, Flavimis italiam occupantibus, — 
XLIIT , ad Stoechadas delatus , capitur. — XLIV. Hispaniæ, 
Galliæ, Britannia, cuncta ad Vespasiani opes conversa. — 
XLV. Turbat tamen Britanniam Venutius. 1bi varia sorte 
pugnatum. — XLVI. Turbata quoque Germania. Mota et 
Dacorum gens, a Muciano ex Oriente reduce, repressa. — 
XLVII, XLVIIL Anicetus Polemonis libertus, Pontum in- 
festans, capitur. Vespasianus Alexandriam pergit, ut urbem 
fame urgeat. — XLIX. Antonius, post Creronam superbior, 
—L, partem copiaram Veronæ relinquit, partem in Vitellia- 
nos expedit. — LI. Nefarium facinus militis, ob occisum a se 
fratrem præmiuim petentis. — Lil. Festinationem Antonii 
hpud Vedpasianum® criminatur Mucianuis. — LIÏT. Is jactan- 
tius quam ad printipem literas componit, Mucianam insec- 
tatus. Inde graves dacum simultates. 

LI1V. Vitelhius stulta dissimulatione cladis ad Cremonam 
rertiedia rhalorur differt. Notabilis' cohstantia Julii Agrestis. 
— LV. Vitellius, ut e somno excitus, Apenninam obsideri 
jubet; honores largitur; in castra venit. — LVI. Prodigia. 
Præcipuurm spse Vitellius ostentum , ignarus militiæ, impro- 
vidus consilii, Romam'revertit, pérculsus defectione Misenen- 
sis classis. — LVII Pateolani Véspasiano ; Capua Vitellio 
favet. CI. Julianus in partes Vespasiahi transit, qui Tarraci- 
pam occupat. — LVITL. Vitellius fratrem Lucium bello per 
Catnpaniam opponit. Ipse Romæ ex'plebe et servitiis exerci- 
tam cotradit, qui brevi dilabitur. — LIX. Flaviani Apenni- 
‘num transeurit ; ‘ad'eos Cerialis, Vitellii custodius elapsus, 
venit, et inter duces adsumitur.— LX. Pagnæ avidos m.lites 
‘ægre cohibet Antonius, — LXTI. Jam crebra fiant ad Vespa- 
slanum transfugia. Priscus et Alphenus castra deserunt, ad 


LIBER IL 259 


Vitellium regressi. — LXII, LXIL Cæso Valente, despe- 
rabundus miles sub signis vexillisque ad Vespasianum transit, 
Pax et salus offeruntur Vitellio, si se dedat. 

LXIV. Flavius Sabinus, urbis præfectus, frustra incitatur 
ad arma ; — LXV. pacis amans, de pace agit cum Vitellio, 
— LXVI, cedere parato, ni sui reniterentur. — LXVII, 
LX VIIL Hi, pullo amictu palatio degressum, et pro con- 
cione cedere se imperio testantem, eo redire cogunt. — 
LXIX. Interim Sabinus rempublicam susceperat , eique ad- 
erant Romani omnis ordinis, frementibus sermanicis cohor- 
tibus. Modicum prælium, Vespasianis prosperum. Sabinus 
Capitolinm occupat, quod ,— LXX , Corn. Martiale frustra 
ad Vitellium misso, — LXXI, Vitelliani oppugnant, in- 
cendunt. — LXXII. De prioribus Capitolii fatis digressio. 
— LXXUIT. Vitelliani cuncta sanguine, ferro, flammis mis- 
cent. Filavium Sabinum et Atticum consulem capiunt. — 
LXXIV. Domitianus sacricolæ habitu delitescit. Sabinus, 
invito Vitellio, trucidatur. — LXX V. Sabini laudes. Atticus 
servatur. 

LXXVI,LXXVIL Tarracina a L.Vitellio obsessa et.capta. 
Julianus jugulatur. Triariæ immodestia. — LXXYIII. Fla- 
viani, incertum Antonii, an Muciani culpa cunctantes, ob- 
sessi Capitolii fama exciti, — LXXIX, ad urbem prope- 
rant. Ibi equestre præliuh, Ceriali adversum. — LXXX, 
LXXXI. Vitellius legatos et Vestales virgines pro pace aut 
induciis mittit, nec obtinet. — LXX XII. Flaviani tripartito 
agmine urbi propinquant. Varia ibi fortuna pugnatur. — 
LXXXIHI. Fœda lascivientis urbis facies, spectatore populo 
et plausu diversas partes fovente. — LXXXIV. Castra præ- 
toria expugnantur. — LXXX V. Vitellius, e pudenda latebra 
protractus et contumeliis adfectus , ad gemonias propellitur. 
— LXXX VI. Vita Vitellii moresque. Domitianus Cæsar 
consalutatur. 

Gesta uno eodemque anno. 


17. 


HISTORIARUM 


A. U. 8x3. 
A. C. ro. 


260 


I. Maure fato fideque partium Flavianarum duces 
consilia belli tractabant : Petovionem in hiberna tertiz- 
decimæ legionis convenerant : illic agitavere, « place- 
retne obstrui Pannoniæ Alpes, donec a tergo vires uni- 
versæ consurgerent; an ire cominus et certare pro Îtalia 
constantius foret.» Quibus opperiri auxilia et trahere 
bellum videbatur, « Germanicarum legionum vim f:- 
mamque » extollebant, « et advenisse mox cum Vitellio 
Britannici exercitus robora : ipsis nec numerum parem 
pulsarum nuper lesionum ; et , quamquam atrociter lo- 
querentur, minorem esse apud victos animum. Sed, in- 
sessis interim Alpibus, venturum cum copiis Orientis 
Mucianum : superesse Vespasiano mare, classes, studia 
provinciarum, per quas velut alterius belli molem cieret: 
ita salubri mora novas vires adfore, et præsentibus nihil 
periturum. » 

IL. Ad ea Antonius Primus (is acerrimus belli conci- 
tator ) « festimationem ipsis utilem, Vitellio exitiosam, 


COMMENTARIUS. 


Partium Flav. Sic Gron. ex Flor. 
et ed. pr. Rhen. e Bud. Ffas. p. 

Obstrui P. Alpes. Dubitsationem 
e 2, 98, movet Pichena, ubi præsi- 
diis insessæ dicuntur retinuisse nun- 
tios, et quidem a Flavianis; putat- 
que hactenus tantam insessas fuisse, 
ne nuntii transire possent, non ut 
impetum facienti exercitui clausæ 
essent. Recte. Erx. e 

Pires universæ consurgerent. Int. 
ad bellum , quod addit Liv. 33, r9; 
Virgil. Æn. 10, 90, Consurgere in 
arma Europamque A siamque. Sim- 
pliciter etiam Florus 2, 12,3, mulio 


vehementius sub hoc Macedones, 
quam sub patre, consurgunt. \nes® 
videtur vis exquisitior, at in insur- 
gere, velut apud Virgilium 11 , 69/7: 
altior insurgens , et nisam ve 
mentiorem indicare ferientis. Qu 
tumen non est in altero Flori l 
co, huic persimili, ibid. 17: 3; 
Hispanie nunquam animus fuit 
versus nos universæ CORSUTSETe » 
nunquam conferre vires suas Lui. 
Erx. 

Belki concitator. MS. Agr. Maïf° 
Guelf. ed. pr. concionator : 4 
non displicet Ryckio. Conciator ve 





À. U. 833. 


à Ce. LIBER IIL 
disseruit : « plus socordiæ , quam fiduciæ, accessisse vic- 
toribus : neque enim in procinctu et castris habitos : per 
omnia Italie municipia desides, tantum hospitibus me- 
tuendos , quanto ferocius ante se egerint, tanto cupidius 
insolitas voluptates hausisse. Circo quoque ac theatris et 
amϾnitale urbis emollitos, aut valetudinibus fessos : 
sed, addito spatio, rediturum et his robur meditatione 
belh : nec procul Germaniam , unde vires : Britanniam 
freto dirimi : juxta Gallias Hispaniasque; utrimque vi- 
ros, equos, tributa : ipsamque Italiam et opes urbis : 
ac, si inferre arma ultro velint, duas classes, vacuumque 
Ilyricum mare. Quid tum claustra montium profutura ? 
quid tractum in æstatem aliam bellum? unde interim 
pecuniam et commeatus ? Quin potius eo ipso uterentur, 
quod Pannonicæ legiones, deceptæ magis, quam victæ, 
resurgere in ultionem properent : MϾsici exercitus in- 
tegras vires adtulerint. Si numerus militum potius, 
quam legionum, putetur, plus hinc roboris, nihil libi- 
dinum : et profuisse disciplinæ ipsum pudorem. Equites 
vero ne tum quidem victos; sed, quamquam rebus ad- 
versis , disjectam Vitellii aciem. Duæ tunc Pannonicæ ac 
Mosicæ alæ perrupere hostem : nunc XVI alarum con- 


267 


ram est et frequens. Etiam concitor 
Belli Livius et Tacitvs dixere. Con- 
cionator belli an latinitate antiqua 
dici possit, dubito. Mox pro /ero- 
cius MS. Guelf, /ortius. Item Lalle- 
mandus delevit se. Quod placet. 
Enx. Bud. concitator. V. concitor in 
Ind. 

Unde vires. Acdalius legi vult : 
Germaniam , unde Brit. etc. de!eto 
vires. 

IUyricum mare. Kilor. Guelf. a 
man, pr. {llyrici, ut supra 3, 4, 


Campus Martis. H. 2, 55, Lacus 
Curtit. Enx. Contra À. 2,53, Illy- 
rica ora. 1, 9, Oceanum mare. ta 
hic Bud. Zfyricum. 

Si numerus militum etc. Nam plu- 
res legiones habebat Vitellius, sed 
nou ita plenas, ut Flaviani. Enx. 

Pannonicæ ac Mœsicæ alæ.Sche- 
lius ad Hyg. p. 298. intelligit alas 
legionis Pannonicæ et Mæœsicæ : quod 
non necessarium puto. Nec illud 
certum, eas e civibus rom. lectas 


fuisse. Vid. ad À. 4, 73. Erx. 


A. U. 633. 


262 HISTORIARUM À Cr. 
juncta signa pulsu sonituque et: nube ipsa operient ac 
saperfundent oblitos præliorum equites equosque. Nisi 
quis retinet, idem suasor auctorque consilu ero. Vos, 
quibus fortuna in integro est, legiones continete : mihi 
expeditæ cohortes sufficient. Jam reseratam Italiam, im- 
pulsas Vitellii res audietis : juvabit sequi, et vestigis vin- 
centis insistere. » 

LIT. Hæc atque talia, flagrans oculis , truci voce, quo 
latius audiretur, (etenim se centuriones et quidam mr 
litum concilio miscuerant, ) ita effudit , ut cautos quoque 
ac providos permoveret, vulgus et ceteri, «unum virum 
ducemque, » spreta «aliorum segnitia, » laudibus fer- 
rent. Hanc sui famam ea statim concione commuveral, 
qua, recitatis Vespasiani epistolis, non , ut plerique, ir 
certa disseruit , hucilluc tracturus interpretatione, prout 
conduxisset ; aperte descendisse in caussam videbatur : 


Idem suasor auctorque consilitero. militiam , unde Lall. forsan reset” 
I. e, quæ jan suasi, facere aggre- tam militi viam. Cum loco Cic. ci- 
diar. Enx. tato cf. H, 2, 17. Cod. Agr. J4 

Quibus fortuna in integro est. Te. fraciam militiam. 
utpost, c. 4, dicit, qui spemsibiin-  Hæc atque talia, Sic Rben.e Bod. 








ter adversa reliquerunt. Een. 

Jam, reserata militta. Non sper- 
no : aptius tamen fortasse, certe 
clarius, reserata Italia. Atque id 
Taciti sive Antonii concionantis 
mentem propius tangit. Lies. Pi- 
chena reseratam Italiam , quia in 
Fler. reserata militiam pro resera- 
tam (v. H. 2, 89.) quod est in ed. 
pr. Id ( probavit Freinsh. ) recepit 
J. Fr. Gronovius. At J. Gronovius 
vult : reseratam ibi viam : quod ve- 
reor, ut multis placeat. Pichena ve- 
rum vidit. Reserare Italiam etiam 
Cicero dixit Phil. 7, 1. Enx. Bud. 
reseruta militia. Reg. Lall. reserutam 


Huc illuc tracturus interpretabo” 
nem. Acidalius malebat interprés- 
tione. Verissime, Dicta huc iluc tra 
buntur, non interpretatio. | Cicer. 
Acad. 4, 36, hæc disputationibus Juc 
et illuc trahuntur. Et ut idem in Brut. 
41, dixit re obscuram üerpre” 
tando explanare , sic alibi interpré- 
tando huc illuc trahere. Enx. : 

Aperte descendisse. Suspieari à 
cet, sed absorptum esse syilabs fo 
præcedentis verbi, ut aliis locis 
servatum est : sed etiam alibi ex°1° 
pla ejus omissi consulto post 1 
modo et similia. Itaque sint hbris 
nil movcam. ER. 





À. U. #33. 


aus LIBER IL 263 


eoque gratior miitibps erat, culpæ vel glpriæ socius. 
IV. Proxima Cornelui Fusci procuratoris auçtoritas : 
1s quoque, inclementer in Vitelhum invehi solitus, 
nihil spei sibi inter advgrsa reliquerat. Titus Ampius 
Flavianus, natura ac senecta cunctator , suspiciones mi- 
htum irritabat, tamquam adfinitatis cum Vitellio me- 
minisset : idermque, quod, cœptante legiopum motn, 
profugus , dein sponte remeaverat y perfidiæ Jocum quæ- 
sisse credebatur. Nam Flavianum, omissa Pannonia, 
ingressum Italian , et discrimin} exemptnm , rerum no- 
varum cupido legati nomen resumere, et misceri CIVI- 
Hibus armis, impulerat : suadente Cornelio Fusco; non, 
quia industria Flaviani egebat, sed ut consulare nomen 
surgentibus cum maxime partibus honesta specie præ- 


tenderetur. 


Eoque gratior militjbus. Sic edd. 
omnes et scripti ( etiam Bud. Ÿ præ- 
ter Flor. Agr. et ed. pr. in quibus 
gravior. Si additum esset auctor, (ut 
c. 43.) probarem. Simpliciter gra- 
siorem alicui dici, intellecto aucto- 
ns verbo, non credo ; sed gratior 
verum pulo, quod et ‘alibi in tali 
contextu scriptores de ducibus di- 


cuot. Gravior scripsit , qui id melius 


sequentibus , proxima | Corn. Fusci 
auctoritas, convenire putabat, quasi . 
pon et grati gratiosique valeant. 
Gratior et gravior in libris scriptis 
confundi, notus est, quam ut aliis 
exemplis < docere attineat. Erx. Gra- 
vior probat Gruterus. Bip. repo- 
punt auctorque gravior, quia sequi- 
tur proxima C. F, auctoritas, pu- 
tanique, finem vocis videbatur sup- 

rimcodæ vocis auctor occasionem 
dedisse. Equidem in vulgata ad- 

Jesco. 
T. À mpius Flavianus. Verum hoc 


nomen erui e libris, qui aut Tam, 
pius aut Tum pius præferunt, cohæ- 
su scilicet notæ. Ampia gens inter 
Romanos nota. Vulgo Appium hic 
legas, falso : quia non ani du Jex 
rænomen esse potuit. Lies. Sic et 
For. non modo ‘hic, sed et libro 
superiori c. 86. MS. Ar. cunctatior. 
Ÿ. Burm. Suet. Cæs. Go. En. 
Jdemque, quod. ‘MS. Flor. (Bud.) 
ed. pre “idque quod. | Defendit J. Gron. 
ihi non persuadetur, rem dici pos- 
se | perfic diæ locum quæsisse. Homi- 
num hoc est, non rerum. Mox pro 
resumere , Guelf. reassumere , quod 
librarius e sui seculi more scripsit. 
Enx. Rhen. cum Put. Alc. idemque. 
Surgentibus cum maxime. Sic MSS. 
Flor. Agr. (Reg. Lall.) edd. pr. 
Ryck. J. Gron. Ceteri scr. (etiam 
Bud. ) et edd. tum maxime , ut sæpe 
al.bi in nostro. (Cf. 4, 28.: Mox 
honesta specie sane redundant, et 
salvo sensu abesse possent; neque 


264 


HISTORIARUM 


A. Ù. 833. 
A C. re. 


V. Ceterum, ut transmittere in Italiam impune et 
usui foret, scriptum Aponio Saturnino, « cum exercitu 
Mosico celeraret. » Ac, ne mermes provinciæ barbaris 
nationibus exponerentur , principes Sarmatarum Iazy- 
gum, penes quos civitatis regimen, in commilitkim ads- 
citi : « plehem » quoque, «et vim equitum, » qua sola va- 
lent, offerebant : remissum id munus, neinter discordias 
externa molirentur, aut , majoreex diverso mercede, jus 


tamen a Tacito esse negem. En. 

Ut transmitteret. Clausula corrup- 
ta, manca, nec scio, an loco posita. 
Farnesiauus : ut transmitteretur in 
Italiam impunem eo visui foret scrip- 
2.m Aponio, Satium revirescere cre- 
deretur. Nec aliter Vatic. nisi quod, 
usui : et supra Salim adnotat So- 
um. Ficulnum auxiliam : certe mi- 
hi, qui sine libris non enato ex hac 
Jlacuna. Lirs. Vere Lipsius conjecit, 
transpositionem factam , eaque fuit, 
ut alii, Pichena in primis, observa- 
vere, integræ paginæ. Pagina desi- 
ncbat in Satur-proxima incipicbat a 
nino cum , unde factum innocuum in 
quibusda libris. Sed interposita et 
prior descripta est altera, quæ inci- 
piebat revirescere c. 7, desinebat in 
ut L.imici, c. 9. Verum ordinem res- 
tituit Pichena. Ceterum , quia:ea 
transjositio est in omnibus MSS. 
patet, eos omnes ex uno libro fluxis- 
se, quod etiam conjiciebat J. Fr. 
Gronovius Obs. 4, 2, p. 30. Enx. 
Pichenæ in loco restituendo facem 
prætulere Savilius et Mercerus. 

Et usui foret. Sic bene Pichena. 
Vulgo, et eo usui foret. 

Celeraret. Bd celebraret. Vulgo 
celebrare. Agr. celerare. Pichena 
recte celeraret. 

Ac ne. Sic Pich. e Flor. Sic et 
Bud. Vulgo at ne. 


Inermes provinciæ. Deductis sc. 
legionibus versus Jtaliam : unde-pe- 
riculum , ne barbari eam occasionem 
putarent infestandi provincias vici- 
nas. Er. 

Penes quos civitatis regimen. Hrc 
verba insititia suspicatur Gruterus : 
saltem commode abesse poterant, 
redolentque glossatorem. Mox bene 
a Pichena interpunctum post. dsciti. 
Sic jam ed. pr. Enx. Scil. Gruterus 
inusitatum nostro putabat, civitatem 
pro gente integra poni ; sed sicetiam 
civitates Galliaruim habet A. 3, 4o, 
4t. 
Plebem quoque et vim equitum. 
Boxhornius peditem quoque et vim 
egi itum. Hist. 1, 59, Namque mi- 
rum dictu, ut sit om'iès Sarmatarum 
vis velut extra ipsos : nihil ad pedes- 
trem pugnam tam ignavum ; ubi per 
turmas advenere, vix ulla acies ob- 
süterit. Sed plebem ferri potest, quia 
opponitur principibus. Pedites su- 
mebantur e plebe : nobiles equis me- 
rebant : n“nde pedites pro plebe ap. 
Horat. A.P. 113. Enx. 

Remissum id munus etc. Remis- 
sum bene Rhenanus e Bud.) dedit, 
ut est jam in ed. pr. Reliquæ ante 
Rhen. MS. Guelf. Reg. omissum. 
Erx. 

Ne inter discordias externa moli- 
rentur. Sensus : ne adsuefierent , re- 


A. U. 833. 
A. C. ro. 


LIBER III. 


265 


fasque exuerent. Trahuntur in partes Sido atque Italicus, 
Reges Suevorum , quis vetus obsequium erga Romanos, 
et gens fidei commissæ patientior : posita in latus auxilia, 
infesta Rhætia, cui Portius Septiminus procurator erat, 


rum externarum curam agere, #oAu- 
Spaæyuovsir in rebus ad suam civita- 
tem nil pertinentibus, seque immis- 
cere rebus romanis, et partibus al- 
terutris accedere, ubi discordiæ et 
bella civilia nascerentur. Hæc ratio 
ad tniversam rem pertinet, oppido 
prudens illa, et magna cum imperii 
rom. calamitate posteris temporibus 
aut non intellecta, aut neglecta. Se- 
quitur alia, ad caussam præsentem 
proprie pertinens : ne, majore ex 
diversa mercede, jus fasque exue- 
rent. H. e. si vel maxime utile videri 
possit, Sarmatas in parties vocari, 
tamen eam rem periculosam esse. 
Nan verendum, ne barbari desere- 
rent se, fide fracta, si a contraria, 
à. e. Vitelliana parte, major præmii 
spes ostenderetur. Solere enim bar- 
baros venalem fidem habere, ut ex- 
perientia posteri temporis docuit. 
ÆAut, quod Pichena ( e Flor.) edidit, 
est et in (Bud. et) ed. pr. quæ et 
babet everterent, proexuerent. Erx. 
Pro aut vulgo legitur ac. Bud. habet 
exuerent, sic Put. Alc. Rhen. 
Quis. Flor. et Agr. sic; Bud. et 
vuly. qubus. 
€ gens fidei commissæ. Mei co- 
dices commissior, patientior. An fide 
cognitior ? au impar medicina nos- 
tra hnic vulneri? Palmerius legit : 
fidei commissior : patenti ora, op- 
posita in latus auxilia. Nescio, an 
favente: Æsculapio. Lrrs. Commis- 
sior, patientior posita etiam Flor. cd. 
pr. Ünde Pichena conjiciebat f. 
commissæ patiens, opposia, ul ter- 


minatio or nala fit ex op? Commis- 
sior autem J. Gronovius non male 
putat factum e commissique. Nam, 
fidem commissam latine dici posse, 
vix credo. Ceterum vulgatum est 
etiam in Guelf. Erx. Bud. vulgatum 
tenet. Boxhornius delebat commissæ, 
factum , ut putabat, ex superscripto 
r® palientior quam 1stu scil. Sarma- 
tarum. Scheffer in Misc. Obs. vol. 8, 
p. 293, legi vult quum jussorum pa- 
tientior. Bip. dant _fidei commixtione 
i. e. ob fidem socialem patientior. 
Eodem sensu Salincrius commissæ 
exponit per junctæ. Crusius Pro- 
bab. Crit. p. 32, legit, et genti fidæ 
commissa pars interior. 

Infesta Rhætia. Videtur scriben- 
dum : opposita in latus auxilia in- 
Jestæ Rhetiæ. Ut infra : L. Vitel- 
lium fratrem cum sex cohortibus et 
quingentis equilibus ingruent{ per 
Campaniam bello opposuit. Gnrox. 
Hæc bene dicerentur, si modo #e 
opposita certum esset. Nunc MSS. 
Flor. Guelf. edd. omnes ante Rhe- 
nanum posita, qui utrum e codice, 
an ex ingenio, dederit opposita, 
nescio. Silentium ejus facit, ut sus- 
picer, esse ab operis , cum ne copu- 
las quidem ac, et, atque, tacitus 
permutet. Atque hinc in omnes post 
editos venit. Itaque melius duxi po- 
sita restituere ( quod et Bud. habet ). 
Sensus est : In latere collocata sunt 
auxilia, quod infesta erat Rhætia, 
propter procuratorem Vitellianum. 
Quamquam etiam non absurda in- 


terpunctio Guelf. Puteol. Beroaldi 





266 


HISTORIARUM 


À. U. 823. 
A. C. no. 


incorruptæ erga Vitellium fidei. Igitur Sextilius Felix , 
cum ala Auriana et VIII cohortibus ac Noricorum ju- 
ventute, ad occupandam ripam Æni fluminis, quod 
Rhetos Noricosque interfluit, missus : nec, his aut illis 
“prælium tentantibus, fortuna partium alibi transacta. 

VL Antonio, vexillarios e cohortibus et partem equi- 
tum ad invadendam Italiam rapienti, comes fuit Arrius 
Varus, strenuus bello : quam gloriam et dux Corbulo 


auxilia. Infesta Rhætia ; sed illa (e 
Rhen.) melior. Mox cum Ryckio 
(e Flor.) et J. Gronovio edidi Sep - 
timinus , quod et Guelf, et ed. pr. 
habent. Rhenanus induxit Septimius 
(e Bud. Septumius). Septimini in 
inscriptionibus occurrunt. Erx. Pro 
posila Bip. recepere imposita. 

Cum ala Tauriana. lave ? atqui 
ala T'auriana , sive Taurina, adjuncta 
legioni Italicæ in Vitellii partibus 
erat : nec de transfugio aut discessu 
cjus usquamdidicimus.Ut justa caus- 
sa sit, cur Vaticanam et Flor. lec- 
tionem recipiam , ala Auriana. No- 
mina enim fere equitum alis a præ- 
fectis : Taurianæ, Frontonianæ , 
Valeriæ, Silanæ, Aurianæ et hæc 
ipsa Aurjana perseveravit ad labens 
imperium , legasque in notitia im- 
perii sub dispositione ducis Arme- 
niæ : la Auriana, Dascusæ. Lips. 
Consentit Guelf. (Bud.) Agr. ed. 
pr. Put. Ber. Alc. Tauriana primus 
(ex ing. ) edidit Rhenanus, sive po- 
tius Frobenius et ejus operæ. At 
contra bene mox Rhenanus (ex ing.) 
edidit Æni pro Rheni, quod est in 
omnibus MSS. (ct Bud.) etedd. ante 
Rhen. Male nunc illis aut his. Enx. 
Emendavit Pichena e Flor. Alterum 
habet Bud. 

Strenuus bello, quam gloriam. 
Locus , quem fœdatum arbitror non 


vane, Nam scripti mei strenuus bella 
magis quam gloria : et dux Corbulo. 
Divimabam olim, strenuus bello, 
quam glorta : ei dux Corbulo et pros- 
peræ in Armeni: res. Omissa voce, 
addiderant , quam additam cense- 
bam a glossographo sententiæ ful- 
ciendæ. Genus quidem hoc loquendi 
per Tacito crebrum. A. 4, 61, 
Agrippa claris majoribus , quam ve- 
tusuis. À. 1,58, Pacem quam bel- 
lum probabam : et sæpius. Plautus 
ipse non refugit, Rudente 4, 4,50, 
Æo tacent, quia tacita bona est mu- 
lier semper, quam lrquens. lierum 
Menæchmis 5, 1, 26, Quin vidua 
vivam, quam tuos mores perferam. 
Nec quidquam in his mutandum : in- 
telligitur cnim magis, potius : uti 
Græcis crebro ro paæanor. Iterum 
Plautus Rud. 3, 3, 22, Certum est 
moruT, quam hunc pati lenonem in 
me grassari. Livius 7, 8, Muitiplex, 
quam pro numero, damnum est. La- 
berius : Consistes ægre , et, quam 
descendas, decides. Curtius 7, 7, 
Nec me ars mea, quam benivolentia 
perturbat. Noto plaribus, ut illus- 
trem geuus dicendi, quod obscurum 
visum multis et in Tacito durum. 
(Cf. Perizon. ad Sanctii Min. 4,°, 
4.) At de loco hoc ipso nunc qni: 
dem bæreo. Parum aptæ sententiæ 
videtur, strenuus gloria ; nec antithe- 








À. U. 8a3. 


ju. 03 LIBER III. 267 


et prosperæ in Armenia res addiderant. Idem, «secretis 
apud Neronem rumoribus, » ferebatur, « Corbulonis 
virtutes criminatus : » unde, infami gratia primum pi- 
lum adepto, Iæta ad præsens male parta, mox in perni- 
ciem vertere. Sed Primus ac Varus, occupantes Aquileiæ 
proxima quæque, et Opitergii et Altinilætis animis acci- 
piuntur : relictum Altini præsidium adversus’classem 
Ravennatem, nondum defectione ejus audita : inde Pa- 
tavium et Ateste partibus adjunxere : illic cognitum, 
«tris Vitellianas cohortes, et alam, cui Sebonianæ no- 
men, ad Forum Allieni, ponte juncto, consedisse. » 


sis clara. Rodolphus adnotarat in suo 
codice, strenuus bello magis quam 
Bonus. (Ryckius potius ibi esse ait : 
str. b. m. q. honestus. ) Certe valde 
mihi placeat legi, strenuus bello, 
quam bonus : gloriam ei dux Corbulo, 
etc. Et vereor, uti Rodolphus in li- 
bro aliquo repererit, non ausus se- 
qui. Lies. Edidi et dux e Flor. Guelf. 
edd. vett. omnibus, cui et Lipsiani 
MSS. ( ed. Bud.) consentiunt. Ed. 
pr. consentit in h. l. MSS. Lipaii. 
Enx. Lipsius, Pichena, alii et mu- 
tavere in ei. Bip. quam in cui, pro 
quo olim scriptum quoi. Mihi vul- 
gatum, subaudito ei, majorem vim 
habere videtur. 


Rumoribus. Sic Bud. ut 15, 46. 


Vulgo sermonibus, glossema. Se- 
creto rumori noster opponit clarum 
15 , 48. Est et A. 2, 55. occudus ru- 
mor. 
Varus, Bud. Farius, paullo ante 
Varrus. Sic et alii codices variant. 
Occupantes Aquileiæ proxima 
quæque. Budensis codex ct Romana 
ed. occupata Aquileia, in proxima 
quæque. Haud displicet ; possit et 
legi, in proximo guoque. Lars. Ve- 


rum omnino, occupata Aquileia, in 
proxima. Ea urbe in potestatem re- 
dacta, vicini portas eis aperuere. 
Hoc est : acciyiuntur in proxima. 
Sic Virgilius Æn. 4 , 214, et domi- 
num Æneam in regnarecepit. GRON. 
Recepit Ryckius, quem cum J. Gro- 
novio imitati sumus. Quod Lipsius 
et Ryckius dicunt in MS. Bud. eted. 
Rom. (ita primam vocat) esse in 
proxima : falsum est. In ab utroque 
abest , ut a Flor. id absorpsit termi- 
patio præcedentis verbi. Guelf. vul- 
gatum habet. Er. Unde Ern. norit, 
in Bud. sic esse, non video. Rhena- 
nus tacet. Bud. sic : occ. Æ#q. proxi- 
ma quoque. Priscam lectionem cum 
Bip. restituendam censeo. 
Defectione. Cf. H. 2, 100, 101. 
Scribonianæ nomen. Aliquot li- 
bri (in bis Bud. Agr.) Sebonianæ. 
Les. Sic et Flor. et primis syllabis 
ed. pr. In MS. Guelf. cri est a sec. 
manu : quid ante fuerit , assequi ocu- 
lis non Jicuit. Sed spatium inter s et 
b majus est, quam ut una tantum 
litera ibi fuerit. J. Gronovius conji- 
ciebat Senunianæ i. e. e Senonibus 


lectæ. Post Allieni edidit Ryckius 


À. EU. R23 


268 HISTORIARUM À C. -. 


Placuit occasio invadendi incuriosos : nam id quoque 
nuntiabatur : luce prima inermos plerosque oppressere. 
Prædictum, «ut, paucis interfectis, ceteros pavore ad 
mutandam fidem cogerent : » et fuere, qui se statim de- : 
derent : plures, abrupto ponte, instant: hosti viam abstu- 1 
lerunt. | 
VIL. Vulgata victoria, post principia belli secundum 
Flavianos , dyæ legiones, septima Galbiana, tertiadecima 
Gemiua, cum Vedio Aquila, legato, Patavium alacres 
veniunt. Ibi pauci dies ad requiem sumpti : et Minucius 
Justus, præfectus castrorum lepionis septimæ , quia 
adductius, quam civili bello, imperitabat, subtractus 


e MS. Agr. quæ scriptura et in anti- 
quis monimentis occurrit. Conji- 
ciunt esse Ferraram. Erx. Bud. et 
vulg. Alieni : rectius Allieni. Scri- 
Bonianæ primus Puteolanus dedit. 
Præstat in re dubia codices sequi. 
Vid. et Bip. 

Inermos plerosque oppressere. Sic 
Pichena ex Flor. vulgo inermes. Ea 
forma et alibi apud nostrum. Enr. 
Cf. À. 1,6. 

Post principia belli. Abest parti- 
cula post a Budensi : eoque Rhena- 
nus principio belli rescribit, me fa- 
vente. Lrrs. Post abest etiam à Flor. 
(sed ut vestigia illius in scriptura 
verbi principia appareant ) Guelf, 
in quo tamen adscripsit man. sec. At 
est in cod. Agr. ed. pr. sqq. Sed J. 
Gronovius e cod. Flor. eruit per 
principia. Id sane valde arridet et 
mtelligi potest. Vulgatum sensum 
commodum non habet : nec ullo mo- 
do incorruptun credere possum. 
Credo, in margive notatum fuisse : 
Principia belli secundum Flavianos, 
aut saltem principia belli : qualia 


multa esse solent in MSS. Vid. ad 


À. 16, 2, et mox c. 8 extr. c. 20. 
med. Nam illa verba post pr. b. s. F. 
commode abesse posse, immo su- 
pervacua esse, nemo negaverit. Et 
forte, qui adscripsit, in animo ha- 
buit locum Livii 21, 29, ubi, post 
primam pugnam equestremrinter Pœ- 
nos ct Romanos, Livius subjicit : 
Hoc principium simulque omen belli 
etc. Jbidemque c.o, in principio ora- 
tionis Hannonis, in MS. Voss. in 
textum venere verba : Oratio Han- 
nonis , ubi v.J.F. Grou. Apud Cic. 
pro Rosc. A. c. 11, in margine fuit : 
supplicium parricidarum. Id in tex- 
tum venit. Erx. Bip. verba interpo- 
lationis suspecta non male sic expo- 
nunt : cum belli hæc initia Flavianis 
secunda in famam victoriæ auctio- 
rem vulgata essent. Et ita jam inter- 
pretes alïi. 

Duæ legiones. Bud. male date. 
Quod Rhenani ingenium frustra 
exercuit. 

Quia audacius quam. Sperno illad 
audacius : nec protervo militi un- 
quam ea in duce displicuerit, sed ri- 
gor potius et severitas. Îtaque bene 





A. U. 823, 
A. C. 10. 


LIBER III. 


269 


militum iræ, ad Vespasianum missus est, Desiderata 
diu res, interpretatione gloriæ, in majus accipitur, 
postquam « Galbæ imagines, discordia temporum sub- 
versas, in omnibus municipiis recoli » jussit Antonius : 
decorum pro caussa ratus , si placere Galbæ principatus, 
et partes revirescere crederentur. 

VIIL Quæsitum inde, « quæ sedes bello legeretur ? 


Vaticaous adductius : cui verbo ea 
vis. Tacitus A. 14,4, Pluribus ser- 
monibus , modo farmiliaritate juvenili 
Nero, et rursus adductius, quasi se- 
rta consociuret. Idem 12,7, Adduc- 
um quasi et virile servitium : ita 
enim ibi malo cum codice Budensi, 
quam addictum. Suetonius c. 68, 
sensu simili Tiberium incessisse 
scripsit, vultu adducto, plerumque 
tacitum : id est, gravi, serio et se- 
vero. Jta Seneca de Benef. 1, 1. 
frontem adducere in tristitia usur- 
pat : et Capitolinus de Ælio Vero 
c. 10 scribit, fuisse fronte in super- 
cila adducta venerabilem. Caussa 
aperta huic significationi, a gestu. 
Qui enim alacres, comes, fronte 
etiam fere sunt exporrecta, et dif- 
fusa ; qui tristes, severi, eadem con- 
tracta et adducta. Non alia mente 
Propertius subductum vultum pro 
gravi dixit 2, 8, 13, Nunc volo 
subducto gravior procedere vuliu. 
Lrrs. Consentit Flor. unde recepit 
Pichena. Ceteri scr. (etiam Bud.) et 
edd. audacius. Dein quam civili bel- 
Lo, pro quam pro civili bello aut 
quam in civili bello solet. Erx. Pul- 
ti adducto oppouitur difJusus. V. 
Ovid. Met. 14, 272. Ex Ponto 4, 4, 
9- Seneca ep. 106. Cf. Trilleri Obs. 
crit. 3,12. 

Subtractus m. iræ etc. Hic si nihil 
alud vitii est, certe copula et post 


iræ excidit. Erx. Mihi bene abesse 
videtur. : 

Interp. gloriæ in m.Bud. int. glo- 
riæque m. Gron. forsan legendum 
putat int. gloriaque in m. ut invidia 
et æmulatione pro invidia æmula- 
lionis. 

St placeret Galbæ principatus. 
Male diducta sententia et scripta. 
Puto : si, placere Galbæ principa- 
tum et partes, præsumpsissent. Pu- 
tavit, inquit, Antonius e re futu- 
rum, si homines animo præsume- 
rent, Galbæ principatum et opti- 
matum partes Vespasiano placere. 
Lxrs. Placere G. principatus crede- 
rentur Flor. Recte. Placere et prin- 
cipatus etiam Guelf. cdd. Puteol. 
Ber. Alc. ceterum placeret usque ad 
Pichenam. Crederet omnes. Mox re- 
viviscere Guelf. quod etiam Ann. 4, 
12. pro revirescere irrepserat in edd. 
Enx. Bud. si placeret G. pr. et p. 
revirescere credebatur, sed postrema 
duo verba loco alieno, de quo ad 
c. 5. 

Queæsitum inde que. Varie olim 
peccatum in libris : sæpe etiam in 
transpositu foliorum aut trajectu. 
Quod hic factam mihi liquet. Quo- 
modo autem id alii critici non ad- 
vertere ante me ? miram. Nam his- 
toriam saltem lege non ignave : vi- 
debis, immo tanges. En, hic delibe- 
ratur de sede belli in Italia, et Ve- 


A. U. 623 


270 HISTORIARUM «vs 


Verona potior» visa, «patentibus circum campis ad 
pugnam equestrem , » qua prævalebant : simul, « colo- 
miam copiis validam auferre Vitellio, in rem famamque » 
videbatur. Possessa ipso transitu Vicetia : quod per se 
parum (etenim modicæ municipio vires) magni moment 
locum obtinuit, reputantibus, «illic Cæcinam genitum; 
et patriam hostium duci ereptam. » In Verorensibus 
pretium fuit : exemplo opibusque partes juvere. Et in- 
terjectus exercitus per Rhætiam Juliasque Alpes; ac, ne 
pervium illa Germanicis exercrtibus foret, obsepserat : 
quæ ignara Vespasiano, aut vetita : quippe « Aquileiæ 
sisti bellum , exspectarique Mucianum » jubebat, adjicie- 
batque imperio consilium , « quando Ægyptus, claustra 
annonæ , vectigalia opulentissimarum provinciarum ob- 
tinerentur, posse Vitelli exercitum egestate stipendii 


rona eligitur. Atqui nondum in Ïta- 
liam copiæ ullæ transmissæ. Pagina 
demum sequenti narratur, Æntonio 
rapienti partem equitum ad invaden- 
dam Italiam Arrius Varus comes 
Juisse, et Aquileiam et proxima 
quæque occupasse.Veronamne igitur 
vemire potuerunt, a tergo his relic- 
tis ? Sed et tota narratio incompo- 
sita, dissona : cui verum veterem- 
que ordinem dare, haud nostrum : 
in meliorem tamen paullo aptiorem- 
que sic redigi censeam, ut dedi in 
Excursu A. Lips, Omnia nunc in or- 
dinem per Pichenam redacta. Erx. 
Vicentia. Vicétiam appellant Pli- 
ni meliores libri 3, 19. (23.) et 
Strabo 1.5, p.214. Oüxérier. Etiam 
hapis (apud Grut. p. 198.) ivrer 
ATESTINOS ET VEICETINOS PINES. TER- 
xanoso. POsvIT. Lres. Bene. Sic Flor. 
unde edidit Pich. Edd. ante Rhen. 
Vincentia. Enx. Bud. Vicentia. Pol. 


Oùixerre. Strabo 1. c. Ouxéria , unde 
Casaubouus Oùfxiriæ. Cf. et Grut. 
P- 326, 8. 1093, 8. 

Et interceptus. Vatic. et Farnes. 
intertectus exercitus Retiam Julias- 
que. Ego ne hæc quidem integra 
puto au: satis composita. Legam te- 
men : interjectus exercitus Ræticas 
Juliasque Alpes, ne pervium illa 
germanicis exercilibus foret, obsep- 
serat. Lies. Intertectus etiam Flor. 
ed. pr. Ceteri (et Bud.) interceptus : 
item per Rhætiam. At Flor. ed. pr. 
preuiam : in quo clarum est latere 
per Rhætiam, quod bene restituit 
Jac. Gronovius, cum Pichena per 
delevisset, referens ad obsepserut. 
Idem contra libros ac delevit. Enx. 
Agr. interjectus.…… obsedernt. Bip. 
Pichenam sequuntur, et audacter 
conjecturam proponunt, quæ mihi 
minus adridet. J{la est pro illac ut 
A. 2 > 17e 


A. U. 835. 


av. LIBER IIL 27: 


frumentique ad déditionem subigi. » Eadem Mucianus 
crebris epistolis monebat, « incruentam et sine luctu 
victoriarh , » et alta hujascemodi prætexendo ; sed gloriæ 
avidus, atque omnie belli decus sibi retinens, Ceterum ex 
distantibus terrarum spatlis, consilia post res adfere- 
bantor. | 

IX. Igitur repentino incursu Antonius stationes hos- 
um irrañpit, tentatisque levi prælio animis, ex æquo 
discessum. Mox Cæcina inter Hostiliam, vicum Vero- 
nensium , et palades T'artari fluminis , castra permuniit ; 
tutus loco, quum terga flumme, latera objectu paludis, 
teserentur : quod si adfuisset fides, aut opprimi universis 
Vitellianorum viribus duæ legiones , nondum conjuncto 
Mosico exercitu , potuere, atit retro actæ, deserta Îta- 
la ,‘turpem fugam conscivissent. Sed Cæcina , per varias 
moras, prima hostibus prodidit tempora belli, dum, 
quos armis pellere promptum erat, epistolis increpat, 
donec per nuntios pacta perfidiæ firmaret. Interim Apo- 
nius Saturninus cum legione septima Claudiana advenit : 
legioni tribunus Vipstanus Messalla præerat, claris 
majoribus, egresius ipse, et qui solus ad id bellum artes 


Consilia post res afferebantur. In 
MS. Budensi erat post tres menses. 
Quod, clarum rursus est, e margine 
venisse im textum, in quo aliquis 
scripserat tempus , post quod nuntii 
fere ex oriente in illas regiones ve- 
aire possent. V. ad A. 16, 2. et su- 
pra c. 7. Enx. 

Castra permuniit. Yn MS. Oxon. 
excidit castra, Erx. 

Prima hostibus prodidit. Lipsius 
vendidit malebat. Vulgatum verum. 
Commisit Cæcina, ut prima tem- 
pora belli præterirent, nulla re ten- 


tata, quod hostibus utile fuit. Erx. 

Vipsanius Messala. Est iste ipse, 
cui partes sermonis præcipuæ tri- 
buuntur in libello de Caussis cor- 
ruptæ eloquentiæ. Amicum Tacito 
fuisse, ex elogiis his satis constat. 
Lres. Immo Vipstanus legendum, (ut 
voluit Rupertus ep. 48. ) et jam edi- 
derehic,utalibi, Ryckius, J. Gron. 
et sic fuit in Guelf. a prima manu : 
sec. fecit Fipsanus, ut (Bud. et) vett. 
edd. habent, præter primam , in qua 
est FVipsunius, ut in edd. Lipsii sqqe 
Erx. Vide dicta ad A. 14, r. 


A. UT. 823 


272 HISTORIARUM av. 


bonas adtulisset. Has ad copias , nequaquam Vitellianis 
pares (quippe tres adhuc lesiones erant) misit epistolas 
Cæcina, « temeritatem victa arma tractantium «incu- 
sans: simul « virtus Germanici exercitus » laudibus ad- 
tollebatur; Vitellit modica ct vulgari mentione, nulla 
in Vespasianum contumelia : nihil prorsus, quod ant 
corrumperet hostem, aut terreret. Flavianarum partium 
duces, omissa prioris fortunæ defensione, pro Vespa- 
siano magnifice , pro caussa fidenter , de exercitu secuni, 
in Vitelliumut mimici, præsumpsere : facta tribunis cen- 
turionibusque «retinendi, quæ Vitellius indulsisset, » 
spe : atque ipsum Cæcinam non obscure ad transitio- 
nem hortabantur. Recitatæ pro concione epistolæ addi- 
dere fiduciam, quod submisse Cæcina , velut offendere 
Vespasianum timens, ipsorum duces contemptim, tam 
quan insultantes Vitelho, scripsissent. 

X. Adventu deinde duarum legionum, e quibus 
tertiam Dillius Aponianus, octavam Numisius Lu- 


Tractantium. Acid. volebat re- 
tractantium. 

De exitu securi, Manuscripti de 
exercitu. Quod edidi, magis placet. 
Lres. Etiam Flor. (Bud.\ Agr. Guelf. 
et edd. vett. usque ad Lipsium. Unde 
defendit Ryckius, putatque respici 
ad victa arma. Mihiexitu verum vi- 
detur. E xercitu quomodo ortum sit, 
videtur ed. pr. indicare, in qua 
omissa verba securt in V. utinimici, 
sequiturque Mæsico celebrare : ut 
verbum hoc confusioni deberi videa- 
tur, quæ hic o nneslibrosinvasit , ut 
vidimus. Erx. Restituo cum Bip. 
lectionem codicum. Quamvis nuper 
victi, jai erant securi. 

Præsumpsere. Ï. e. ausi sunt opi- 
nari, scribere de Vitellio contume- 


liose ante victoriam, antequam de 
exitu belli constaret, cujus scilicet 
erant securi. Non enim præsumert 
est simpliciter opinari, ut putat Ryc- 
kius, sed habet significationem fidu- 
ciæ, arrogantiæ alieno Lempore, sive 
ante tempus. Sic ap. Quintil. 11,1; 
27. præsumere purtes judicis ef, 
arrogare tibi hoc, ut judices de 
caussa ante, qmaim judices senten- 
tiam dixeriot : item in aliis locis. 
Frustra Freinsh. tentat rescripsere. 
Mox centurinnibusque etiam Gvelf. 
ed. pr. ut Flor. (Agr.) Erx. Bud. 
ed. Put. Alc. facta a trib. Nlod a 
bene sustulit Rhen Paul'o ante if 
Vitellium Pich. e Flor. Vulgo præ- 
positio deest. Bud. ut Pit. male. 
Aponianus. Sic Rhen. Ast codd, 





A. U. 823. 


da LIBER IIL 275 


pus ducebant , ostentare vires, et militari vallo Vero- 
nam circumdare placuit. Forte Galbianæ legioni in ad- 
versa fronte valli opus cesserat , et visi procul sociorum 
equites, vanam formidinem, ut hostes , fecere. Rapiun- 
tur arma, et ut proditionis ira militum in T. Ampium 
Flavianum incubuit, nullo criminis arsumento , sed 
jam pridem invisus , turbine quodam ad exitium pos- 
cebatur : « propinquum Vitelli, proditorem Othonis, 
interceptorem donativi » clamitabant. Nec defensioni 
locus , quamquam supplices manus tenderet, humi ple- 
rumque stratus , lacera veste , pectus atque ora smgultu 
quatiens : id ipsum apud infensos incitamentum erat, 
tamquam nimius pavor conscientiam argueret. Obtur- 
babatur militum vocibus Aponius, cum loqui cœpta- 
ret : fremitu et clamore ceteros adspernantur : uni An- 
tonio apertæ militum aures : namque et facundia ad- 
erat, mulcendique vulgum artes et auctonitas. Ubi 
crudescere seditio, et a conviciis et probris ad tela et 


Flor. Bud. Agr. et edd. vett. #pon- 
tanus 


Æponius. Sic MSS. et edd. vett. 
ante Rhen. omnes : estque Æponius 


Et ut prodüionis ira. Videtur vox 
abesse , legendumque : proditionis 
auctorem , vel, compertum : nisi ta- 
men compendio fuit, et ut prodi- 
tione , ira militum : id est, ut in pro- 
ditione, quasi ea esset. Lips. Jra ut 
proditionis est ira, quasi ob prodi- 
tionem : ut Livio 4, 50. 5, 33, ira 
quæstionis, ira corruplæ uxoris , et 
similia. fra nulitum, ut ira deum. 
Jam militum ira proditionis dictam, 
ut Ciceroni de N. D.2,63, Canum 
adulatio dominorum. Ita videtur sa- 
tis excusari omnium librorum scrip- 
tura. Gnon. Recte. Faernus, Freinsb. 
Acid. malebant, metu proditionis. 
Enx. Bip. proditionis scil. nomine. 


Saturninus, de quo c. 9. Male dele- 
vit Rhenanus (duce Bud.) : male 
Æponianus edidit Pichena, de Dil- 
lio intelligens. Bene restituit Ryc- 
kius. Mox namque MSS. Flor. 
(Bud.) Guelf. edd. pr. Put. Ber. 
Alc. Rhen. pr. etc. restituit J, Gro- 
nov. Enx. 

A dspernantur.Scribendum vide- 
tur adspernabantur. Nam et præce- 
dit hoc tempus, et sequitur. Enx. 

‘Ubi crudescere. Sic scr. et edd. 
omnes præter J. Fr. Gronovii, in 
qua candescere, vitio operarum mox 
ac probris MS. Guelf. edd. ante 
Rhen. omnes. Enx. Rheu. e Bud. et 
probris. 

18 


À. U. 823. 


274 HISTORIARUM 0. 


manus transibant , « injici catenas » Flaviano jubet. 
Sensit ludibrium miles , disjectisque, qui tribunal tue- 
bantur, extrema vis parabatur. Opposuit sinum Anto- 
nius, stricto ferro, « aut militum se manibus, aut suis, 
moriturum » obtestans : ut quemque notum , et aliquo 
militari decore insignem adspexerat , ad ferendam opem 
nomine ciens; mox conversus ad signa, et bellorum 
deos, « hostinm potius exercitibus illum furorem , illam 
discordiam injicerent , » orabat : donec fatisceret seditio, 
et, extremo jam die, sua quisque in tentoria dilaberen- 
tur. Profectus eadem nocte Flavianus, obviis Vespasiani 


literis , discrimini exemptus est. 
XI. Legiones, veluti tabe infectæ, Aponium Satur- 
num, Mosici exercitus legatum, eo atrocius adgre- 


Sensit. Bud. sentit. 

Æliquo militari decore insisnem. 
Vox decore e Flor. edita per Piche- 
nam pro honore. Consentit ( Bud.) 
Guelf. edd. Puteol. Ber. Alc. Rhen. 
sqq. Honore primum Spirensis, (sic 
et Agr.) post nescio quis iterum edi- 
dit, node Lipsius sumpsit. Decus in- 
telligit facinus præclarum et præ- 
mium ob facinus. Enx. 


Bt bellorum deos. Mihi verbum 


bellorum suspectum est, et a glossa 
patum videtur, Satis est deos ora- 
bat : non opus addere bellorum, nec 
sic Latini in tali re genus deorum 
exprimunt : denique, si tamen id at- 
tributum necessariam foret , intelli- 
geretur per se. Enx. 

Sua quisque in tentoria dilaberen- 
tur. Sic e Flor. edidit Pichena, pro 
dilaberetur. Consentit ed. pr. Enx. 
Bud. ut vulgo diluberetur.. 

Profectus eadem nocte Flavianus. 
Frustra Tacitum hic stolidum fingit 
6 isitiuuric Sayilius ( velut literæ 


ex machina, re nondum ad Vespasia- 
num delata, venissent). Non pote- 
rat deterreri miles, quin Flavianum 
proditorem crederet : nec quidquam 
verisimilius , quam fuisse, qui hoc 
nomine illum ad comitatum defer- 
rent. Antonius Primus insontem esse 
non dubitabat. Ab hoc igitur furen- 
tibus ereptus dimissusque, vel eo- 
dem auctore, vel ultro, suscepit iter 
ad principem, ut ei se coram pur- 
garet. Sed homo nature ac senecta 
cunctator, ut describitur c. 4, non 
rapientibus veredis, sd per com- 
modam suum in viam se dedit. Ci- 
üus igitur literæ, tum quibus ac- 
cusabatur, tom quibus excusabatur, 
ad Vespasianum pervenerunt. Et, 
utrisque perpensis, princens eum 
statim absolvit periculoque exemit, 
scriptis et ipse literis, quæ Flaviano 
adhuc profectionem continuante in 
via occurrerunt. GRO. 

Æo atrocius adgred. Acid. ad- 
gred. eo fer. Et sic Bud. 





À. U. 823. 


aus LIBER III _ an8 


diuntur, quod non, ut prius, labore et opere fessæ, sed 
medio diei exarserant ; vulgatis epistolis , quas Saturni- 
aus ad Vitellium scripsisse credebatur. Ut olim virtutis 
modestiæque, tunc procacitatis et petulantiæ , certamen 
erat, ne minus violenter Aponium , quam Flavianum, 
ad supplicium deposcerent. Quippe Mosicæ legiones , 
« adjutam a se Pannonicorum ultionem , » referentes, 
et Pannonici, velut absolverentur aliorum seditione, 
iterare culpam gaudebant. In hortos , in quibus deverte- 
batur $aturninus, pergunt : nec tam Primus et A ponia- 
nus et Messalla, quamquam omni modo nisi, eripuere 
Saturninum, quam obscuritas latebrarum , quibus oc- 
culebatur, vacantium forte balnearum fornacibus abdi- 
tus : mox, omissis lictoribus, Patavium concessit. Di. 
gressu consularium uni Antonio vis ac potestas in utrum- 
que exercitum fuit, cedentibus collegis , et obversis 
militum studiis : nec deerant, qui crederent , utramque 
seditionem fraude Antonii cœptam , ut solus bello frue- 
retur. 

XIL. Ne in Vitelliüi quidem partibus quietæ mentes, 
exitiosiore discordia , non suspicionibus vulgi , sed per- 


ippe Moœsicæ legiones. Sic e 
Filor. edidit Pichena. Consentit 
Gualf. ed. pr. ceteræque ante Rhen. 
qui edidit Moesiei. In ed. pr. est ad 
vitam pro adjutam soleoni bujus li- 
bri aberratione in ea syllaba. Ex. 
Rben. dedit Mwæsici, quia in Bud. 
Moesice ormisso legiones , et mox se- 
quitur Pannonici. 

Primus et Apon. Sic Pich. e Flor. 
Ju Bud. et edd. quibusdam conjunc- 
üo deficit ; Puteol. habet. 

Balnearum fornacibus. MS. Reg. 
Ed. pr. baincorum. MS. Harl. Bod). 


etc. Puteol. Ber. Alc. forricibus, 
ut Muretus volebat. Mox jus èt po- 
testas est in MS. Harl. Bodl. Valga- 
tum melias videtur. Enx. — Bud. 
balnearum fornacibus. Ryckius de 
hypocausto capit, quod et fornax, 
unde fornacator et fornacarius, ]n 
Bud. jus an vis, dubium. 

Obversis militum studiis. Flor. mi- 
ditibus. Forte militaribus Pichena : 
J. Grou. militis. Enx. Obversis in 
Antoaïtum, ut c. 83, milite ad san- 
guinem obverso. Bud. rmalitum. 

Ne... quidem. Bud. Nec... quidem. 


18. 


A. U. 63. 


276 HISTORIARUM a Cu. 

fidia ducum , turbabantur. Lucilius Bassus, classis Ra- 
vennatis præfectus, ambiguos militum animos, quod 
* magna pars Dalmatæ Pannoniique erant, quæ pro- 
vinciæ Vespasiano tenebantur, partibus .ejus adgrega- 
verat. Nox proditioni electa, ut, ceteris ignaris, soli 
in principla defectores coirent. Bassus pudore, seu 
metu , quisnam exitus foret, intra domum opperie- 
batur. Trierarchi magno tumultu Vitellii imagines in- 
vadunt , et, paucis resistentium obtruncatis, ceterum 
vulgus, rerum novarum studio, in Vespasianum incl- 
nabat. Tum progressus Lucilius auctorem se palam præ- 
bet : classis Cornelium Fuscum præfectum sibi destinat, 


Bassus præfectus. Hic quoque mo- 
rosior, quam par est, Savilius, vir 
doctissimus. Non retinuit, quia raro 
hactenus proditoribus creditur, ut 
relinquatur eis facultas nœnitentiæ, 
et nocendi eisdem viribus, quibus 
profuere. Sed et ad securitatem ejus 
pertinuit discedere a classe, in qua 
essent, quibus invitis partes muta- 
verat. Ob quam caussam et præsi- 
diam est additum abeunti : quod 
quorum hominum, quibus nomini- 
bus fuerit, quid intererat sciri ? Nam 
lectos fuisse e præsentibus, quibus 
et ipse, et qui his eum commiserant, 
fiderent , nemo ambigit : Hadriam 
vero, vel quia eum ipse locum ele- 
git, vel quia commodissimus erat e 
vicinis. Menius, nisi cum Vespasiano 
faceret, qui liberto ejus Bassnm 
solvi jubenti paruit ? Vinxit interim, 
quia ei difhidebat, aut diffidere se 
fingebat privato odio. Præerat au- 
tem præsidiariis illius oppidi, nt 
multi aliis aliorum ; neque alia de 
caussa, quam ut illud ab hostium 
impetu tueretur : et tum utique; ne 


quæras, quando? Mandato cujus, 


nisi ducum Flavianorum, qui præsi- 
dium ibi collocandum judicarunt ? 
Quid actum postea de illo, tacuit, 
quia aut nibil in eo singularis exem- 
ph statutum est, aut id Tacitus in 
alium Jlocum reservavit, ac tradere 
in parte historiarum amissa commo- 
dius potuit. Denique, quis hanc 
scrutariam ab historico, et tam gra- 
vi, requirat ? GRon. 

Cornelium Tuscum. Lege Fuscum. 
Ille est, qui superiore libro c. 56. 
nominatur. Sed Cornelius Fusrus 
procurator (Dalmatiæ) aderat vi- 
gens ætate, claris natalibus. Et hac 
in bello civili opera, nisi fallor, bene 
peuitus in Vespasiani domam insi- 
nuavit, et a Domitiano præfectus 
prætorio factus. Periit in Dacis, in- 
felici pugna. Suetonius Domit. c. 6. 
Dio 68, 9. Victor. Juvenalis de ec- 
dem4,111, Et qui vulturtbus serve- 
bat viscera Dacis. Lips. Fuscum ed. 
pr. Mox adcucurrit Fior. edd. pr. Pi- 
chena. 8. Ceteri scr. et edd. accurrit. 
Eux. Bud. adcurrit. Victor male cita- 
tur. Credo, Eutropiain 7, 24. in ani- 
100 habuisse Lipsium. Bud. Tuscuse. 


A, U. 8s3, 


sv LIBER IL 277 


qui propere adcucurrit. Bassus honorata custodia li- 
burnicis navibus . Hadriam pervectus, a præfecto alæ 
Mennio Rufino, præsidium illic agitante, vincitur. Sed 
exsoluta statim vincula, interventu Hormi, Cæsaris 
liberti : is quoque inter duces habebatur. 

XIII. At Cæcina, defectione classis vulgata, primo- 
res centurionum et paucos militum, ceteris per militiæ 
munera dispersis, secretiora castrorum adfectans, in 
pringpia vocat. Ibi « Vespasiani virtutem viresque 
partium » extollit : « transfugisse classem ; in arcto 
commeatum ; adversas Gallias Hispaniasque : nihil in 


Propere. Sic Rhen. e Bud. vulgo 
prope. 

Hadriam pervectus. MSS. Reg. et 
alïus ap. Brotier : item ed. pr. ha- 
bent primo Ætriam non Hadriam. 
Quod non est de nihilo. Nempe est 
bæc urbs Tusciæ cum portu, quæ 
ap. Plinium 3, 16 (20), Ætria scri- 
bitar. Itaque Brotier hanc scrip- 
turam recepit : quod non reprehen- 
dam. Sed, quia tamen est idem 
nomen, quod tantum emollitum 
est paullatim, atque etiam Strabo 
Adriam appellat , reliqui scripturam 
molliorem. Post pervectus e MS. 
Flor. edidit Pichena. Consentiunt 
Guelf. edd. Put. Ber. Alc. ceteræ, 
(Bud. Rhen. ) provectus. Illud ve- 
rum. De caussa totius rei vide Gro- 
novi notam præcedentem. Enrx. 
Bud. Adrian. 

A præf. alæ Mennio R. MS. 
Flor. (Bud. a r.m.) uiuennio, unde 
J. Gronovius conjiciebat Æ. (i. e. 
Manio ) Ennio R. Vid. ad A. 1, 38. 
MSS. Vatic. Agr. ed. pr. Juvenio- 
rum : quod nonnulli (in bis Grat.) 
saspicantur alæ nomen fuisse : nisi 
inverse scriplum pro wv. ut sæpe in 


ed. pr. et aliis, atque hinc illud ju- 
veniorum natum. MSS. quidam ha- 
bent Memmio. Erx. 

Cæsaris liberti. Vespasiani. Cf. 
H. 2, 80. 

Secreta castrorum. Eorefero, quod 
dimisisset plerosque militum , paucis 
istis retentis. Itaque secretum et s0- 
litudo in castris. Alioqui, ai de prin- 
cipiis capias , obstat romanus ritus, 
quia illa pars frequentissima, et ibi 
ambulare et obversari assidue soliti. 
Facit etiam, quod illos reliquos in 
principia vocavit : non loci igitur 
illius secretum affectans, sed castro- 
rum. Flor. (et Bud. ) etiam secreto- 
rum habet : ex quo bene secretum. 
Lres. Sie Pichenæ placet et e Bud. 
Rhenano : sic MS. Agr. unde recepit 
Ryckius. Vulgatum quoque rectum 
est : et potest orum natum esse, ut 
alibi, e terminatione vocis sequen- 
tis. Enx. Bene Pichena et Bip. secre- 
tiora, scil. consilia. Bahrdt recte 
reddit Zagerheimlichkeiten. Sic e 
præced. soli defectores in castra 
coiere. 

Arcem commeatuuni. Bene emen- 
davi jam olim in Antiquis 2, 16. 


278 


HISTORIARUM 


A. U. 891. 
A C. Je. 


urbe fidum : » atque omnia de Vitellio in deterius. Mox 
incipientibus , qui conscii aderant , ceteros , re nova ad- 
tonitos, in verba Vespasiani adigit : simul Vitellii ima- 
gines der reptæ , et missi, qui Antonio nuntiarent. Sed, 

ubi totis castris in fama proditio, recurrens in principia 
miles, præscriptum Vespasiani nomen , projectas Vi- 
tellit effigies adspexit, vastum primo silentium, mox 


cuncta simul erumpunt : 


Præter exempla ejus sermonis, quæ 
tunc addoexi, velim add: novitium a 
Livio 3, 57, qui castellum etiam in 
bac metaphora ponit : Respicerent 
tribunal homines, castellum omnium 
scelerum. Lirs. Immo male. Nam 
classis illa Ravennas arx commea- 
tuum dici non potest, ut bene monet 
J. Gron. ne Misenensis quidem.Tam 
MS. Flor. in arce commeatum, ut 
ed. pr. Guelf. autem, Harl. Oxon. 
edd. Puteol. Ber. Alc. in arcto 
commeutum. laque sic edidi, et ve- 
terem Jectioncm restitui. Secutus 
est Brotier (et Lall. ) Rhenanus 
(e Bud.) male edidit inopia com- 
meatuum et 8eqq. usque ad Lips. 
Enrx. Lipsii conjectura inde, quod 
Vat. et Farn. marcem. Sic et Agr. 
in arcem. 

Imagines derepteæ. Sic edidi, lati- 
nitate postulante, pro dreptæ. Ima- 
gines detraxere de signis, quæ mox 
repositæ. Id autem est deripere, non 
diripere. Imitatus est Brotier. Enx. 

In fama proditio. Ali libri infa- 
mia prodita, (sic Agr. ) nec sperno. 
Ita narrat, ut statim movisse miles 
se videatur. At Egesippus, (quem’ 
suadeo in tota hac historia legas) 4, 
30, noctem iaterponit : et mane de- 
mum surgenies evaginatis gladis in- 
siluisse super Cæcinam facit, Lxrs. 


Firmatur in fama proditio MSS. 


« Huc cecidisse Germanici 


Flor. (Bud.) Guelf. edd. Puteol. 
Beroaid. 3qq. Estque hic modns lo- 
quendi Tacito usitatus ( Cf. H. 2, 
73. Agr. 46), et contextui conve- 
niens. Fama rei exciti milites mtegri 
in principia currunt. Ed. pr. in famua 
prodidit. MS. Mirandulanus rei fa- 
ma didita , quod elegans est, sed in- 
terpolatoris manum sapit. Ceteram 
non negem , aliquam corruptelæ ali- 
cujus suspicionem esse ex e0, quod 
non satis cobærent membra. Nam 
structura orationis desiderat , ut aut 
et sit ante recurrens, aut ablativi 
consequentiæ ab initio. Enx. Gru- 
tero placebat infamia prodita, vel 
didita. 

Præscrnptum Vesp. nomen. V. 
Lips. ad c. 31. Exx. 

Cuncta simul erumpunt. Acidalies 
eleganter conjicit cuncti. Adde c. 14, 
init. Mox pro cecidisse Hemsius ma- 
lebat recidisse , de quo vid. ad A. 3, 
59. Sed illud quoque bonuæ puto, 
estque in libris omnibus. Mox pro 
vinctas ante Rhen. editi habent junc- 
tus, inversis primis literis, nt sæpe. 
Erx. Cuncti probat Brotier. Rip. 
cuncia quarto cRsu positum putant , 
ut apud Cic. ad Att. 16,3, Nein me 
stomachum erumpant. et ap. Terent. 
Eun. 3,6, 2, Jamne erumpere hoc 
licet mihi gaudium ? Mox Brot. quo- 
que mallet recidisse. 





2. U. 833. 


à Ge LIBER III. 279 


exercitus gloriam , ut sine præ&lio , sine vulnere, vinctas 
manus et capta traderent arma ? ( Quas enim ex diverso 
legiones? nempe victas : et abesse unicum Othoniani 
exercitus robur, primanos quartadecimanosque : quos 
tamen , usdem 1llis campis', fuderint straverintque) , ut 
armatorum millia , velut grex venalium, exsuli Antonio 
donum darentur. Octo nimirum legiones unius classis 
accessionem fore : id Basso, id Cæcinæ visum : post- 
quam domos, hortos > °peS principi abstulerint, etiam 
principi auferri militern : integros incruentosque , Fla- 


Germanici exercitus. Sic Rhen. e 
Bud. prius legebatur Germani. 

Othoniani exercitus. MS. Bud. Ger- 
manici, Ed. pr. utramque lectionem 
miscet : Othomanici. V. ad 5, 23. 
Valgatum verum est. Mox tamen üs- 
dem illis campis MSS. et edd. ante 
Rhen, qui dedit (e Bud. ) tum tisdem 
campis illis. Vetus reddidit Ryckius. 
Enx. Rhen. restituit Othoniani. Con- 
jicit antem Jlegendum Britannici. 

Ut tot armatorum millia. Primum 
ÂAcidalius punctum esse vult post 
straverinique. Frustra. Nam et alibi 
Tacitus hac brevitate utitur. Sensus 
est : quos tamen vicerint, at vicisse 
videri hanc tantum ob caussam , ut 
essuh Antonio dono darentur. Porro 
tot abest a MSS. Flor. Bud. Agr. ed. 
pr.undedelevereRyckius et J.Gron. 
At habet MS. Guelf. edd. præter 
primam omnes : et quia seusus vide- 
tar desiderare, servavi. Armatorum 
millia pro permultisdici posse credo 
Ryckio, ut remsediorum millia ap. 
Plinium 28, 10 (42 ): et scio : sed 
hic sensus satis frigidus sit in ora- 
tione , quæ augere rem invidiose co- 
netur, Sic Propertius 1,5, 10, cura- 
‘ rum millia quanta, pro quot. Enx. 

Adstipulor plane Bipontinis, qui 


Quas.... straverinique uncis inclu- 
dunt, quo ut armatorum m. resj;:on- 
deat priori ut. Jam Puteol. post stra- 
verinique punctum habet positum ; 
non ergo Acidalius primus ita. Hic 
deleto seq. ut, post darentur inter- 
rogandi signum locari jubebat. 7ot 
primusintrusit Put. perperam. Mille, 
millia bene infinite ponitur. 

ÆExsuli Antonio. Cur iste ezsul, 
ant quando ? Puto, sub Nerone lege 
Cornelia de Testamentis, falsi dam- 
natum , cum tabulas suhdititias, 
fraude et præmio inductus, obsignas- 
set. Vide À, 14, 4o. Actis a. 815. 
Lrrs. 

Etiam militibus. Cum Ferretto om- 
nino lego, etiam nulites auferre. 
Lrs. Et ego Ferretto subscribo, 
quicquid argutetur Salinerius, Sed 
superest in à dicet aliquid sca- 
bri, quod muto in deditos; ut sit : 
etiam milites auferre, deditos, in- 
tegros, incruentosque, Flavianis quo- 
que partibus viles, quid dicturos etc. 
qui dediti sint nullo discrimine fac- 
to, nullo sanguine ant sudore; et 
ob id etiam aspernabiles ïis, qui- 
bus accesserint ; nec habentes, quod 
respondeant interrogantibus , vel, 
ubi nunc ad Bedriacum victoria ? 


A. U. #23 


280 HISTORIARUM a 
vianis quoque partibus viles, militibus quid dicturos , 
reposcentibus aut prospera , aut adversa ? » 

XIV. Hæc singuli , hæc universi , ut quemque dolor 
impulerat , vociferantes, initio a quinta legione orto , 
repositis Vitelli imaginibus, vincla Cæcinæ injiciunt : 
Fabium Fabullum , quintæ legionis legatum, et Cassium 
Longum, præfectum castrorum , duces deligunt : forte 
oblatos trium liburnicarum milites, ignaros et insontes, 
trucidant : relictis castris, abrupto ponte, Hostiliam 
rursus, inde Cremonam pergunt , ut lesgionibus , primæ 
Italicæ , et unietvicesimæ Rapaci, jungerentur, quas 
Cæcina , ad obtinendam Cremonam, cum parte equitum 
præmiserat. 

XV. Ubi hæc comperta Antonio, discordes animis, 
discretos viribus hostium exercitus adgredi statuit, an- 
tequam ducibus auctoritas, militi obsequium , et junctis 
legionibus fiducia rediret : namque Fabium Valentem, 
profectum ab urbe, acceleraturumque cngnita Cæcmæ 
proditione, conjectabat : et fidus Vitellio Fabius , nec 


vel ri œæSérre, et quas ad inci- 
tas redacti ad tam deforme subsi- 
dium salutis descenderint. Grox. De 
priori idem Vertranio et Grotio vi- 
sum. ÂAliter videtur J. Gronovio, 
qui ista ridenda judicat, et mutat 
lcet in sic et. Videtur sane invertenda 
oratione acumcen quæsisse Tacitus : 
opes principi abstulere : jam prin- 
cipem auferunt militibus. Brotier 
necessarinm putat legere ex Agric. 
MS. etiim militibus principem au- 
Serre ; principi militem integros etc. 
eaque plane Corneliana putat. Pro 
cet Flor. ( Bud.) ed. pr. litem. In 
dicet vitium esse non dubito. Eax. 
Militibus omissum a librario e mar- 
gine in alieoum locum irrepsisse, et 


Flor. item ex voce militem esse resi- 
duum , acute conjectant Bip. quoram 
emendatam lectionem meam facio. 
Reposcentibus,rationem reddere pos- 
tulantibus aut prosperorum aut ad- 
versorum. Sic Liv. 39, 37, rationem 
reposcere. 

Fabium Fabullun. Sic e MS. Flor. 
edidere Ryckius et J. Gronovius: alii 
omnes (etiam Bud.) Fabulum. Deinde 
uni et vicesimæ Flor. Agr. Guelf. 
(nisi quod unite vices. vilio scriptu- 
ræ. (Bud.) ed. pr. Rhen. sqq.Ceteræ 
vett. unævic. Bernecc. Gron. patris 
unaetv. vitiose. Enx. Catullus :3, 
Cœnabis bene, mi Fabulle , apud me. 

Relictis castris. C£. c. 9. 

Anteq. ducibus. Bud. duci. 


A. U. 823. 


À Cr. LIBER III. 281 
militiæ 1gnarus. Simul ingens Germanorum vis per 
Rhætiam timebatur : et Britannia , Galliaque et Hispa- 
nia, auxilia Vitellius acciverat, immensam belli luem, 
ni Antonius ,) id ipsum metuens festinato prælio vic- 
toriam præcepisset. Universo cum exercitu, secundis a 
Verona castris, Bedriacum venit : postero die, legioni- 
bus ad muniendum retentis, auxiliares cohortes in Cre- 
monensem agrum missæ, ut, Specie parandarum co- 
piarum, civili præda miles imbueretur. Ipse, cum qua- : 
tuor millibus equitum, ad octavum a Bedriaco progres- 
sus, quo licentius popularentur : exploratores (ut. mos 
est) longius curabant. 

XVI. Quinta ferme hora diei erat, cum citus eques, 
« adventare hostes, prægredi paucos, motum fremitum- 
que late audiri, » nuntiavit. Dum Antonius, « quidnam 
agendum , » consulat, aviditate navandæ operæ Arrius 
Varus cum promptissimis equitum prorupit, impult- 
que Vitellianos, modica cæde; nam, plurium accursu 
versa fortuna, et acerrimus quisque sequentium fugæ ul- 
timus erat : nec sponte Antonti properatum , et fore, quæ 


Et Britannia. Agr. Ex Br. 


quo licentius pnpularentur est, ut 
Immensam belli luem. Tentant 


non modo per absentiam suam nemo 


luem Rhenanus, Faernus et alii , sine 
necessit te, præsertim cum id omnes 
scr. et edd. præferant : nisi quod 
nonnulli lucem vitiosa scriptura , ut 


Guelf. ed. pr. Budensis plane non 


habet hic substantivum. Lues belli 


est pernicies, malum. V. dicta ad 
À.2,47. Enx. Rhen. volebat vim. 
Faerous, Mur. Acid. sn70lem. H. 1, 
89, longa bello materia. 

Civili præda miles imbueretur.. . e. 
inciperet gustare dulcedinem prædæ, 
quamvis civilis , eaque captus fieret 


bellandi et vincendi cupidior. Mox 


esset, quem vererentur, qui impe- 
dire posset , sed etiam ne hostis po- 
pulantes invaderet. En. 

Prægredi. Bud. progredi. 

Acerrimus q. s. fugæ ultimus erat. 
Ïta vero decet fortes viros. An vero 
ea Jaus huic loco consentiens ? Immo 
dicere voluit acerrimus sequentium 
paullo ante , primus nunc jüugeæ era: 
quæ sententia et alibi occurrit. Mox 
et ante fore abest ed. pr. Erx. Bud. 
habet. * D. de Lamalle legit primus. 
Sic et Bahrdt in versione germanica, 
quod multum adridet. Brotier autem 


A. U. S33. 


282 HISTORIARUM À. C. 20. 


acciderant, rebatur. Hortatus suos, « ut magno animo 
capesserent pugnam , » diductis in latera turmis , vacuum 
medio relinquit iter, quo Varum equitesqne ejus recipe- 
ret : jussæ armari legiones : datum per agros signum, ut, 
qua cuique proximum, omissa præda , prælio occurre- 
rent. Pavidus interim Varus, turbæ suorum miscetur, 
intulitque formidinem : pulsi cum sauciis integri, suo- 
metipsi metu, et angustiis viarum conflictabantur. 
XVII. Nullum, in illa trepidatione, Antonius con- 
stantis ducis, aut fortissimi militis, officium omisit : 
occursare paventibus ; retinere cedentes : ubi plurimus 
labor, unde aliqua spes ; consilio, manu, vace insignis 
hosti, conspicuus suis : eo postremo ardoris provectus 
est, ut vexillarium fugientem hasta transverberaret : mox 
raptum vexillum in hostem vertit : quo pudore haud 
plures, quam centum equites, restitere. Juvit locus, 
arctiore illic via, et fracto interfluentis rivi ponte, qui 


vulgatum ita exponit : plurium Vi- 
tellianorum accursu versa est for- 
tuna ; et acerrimus quisque Flavia- 
norum, qui Vitellianos inscqueban- 
tur, factus est fugæ ultimus, quia 
Vitellianis propior. 

Vacuum medio relinquit üer. Sic 
MSS. Flor. Agr. Guelf. ed. pr. In 
meclio edidit Rhen. ( e Bud.) et sqq. 
usque ad Ryckium. Vacuo medio 
Puteol. Ber. Alc. Omnium lectio- 
num idem sensus, bona latinitas. 
* Sed prima vera : bæ correciorum. 
Adde infra c. 19. Enx. Bud. reli- 
quit. 

Prælio occurrerent. Sic MSS. nisi 
quod Fior. et Agr. (et Bud.) singu- 
larem numerum præferunt : non 
bene. V. paullo ante ad c. 10, extr. 
At edd. omnes præter pr. occurre- 


rent. Occurrere pralio , bene dic- 
tum. Male tentat Acidalius accurre- 
rent. Vid. præter J. Gronovium, 
dicta ad Sueton. Calig. 39. Ex. Oc- 
currere, se sistcre, ut occurrere ad 
vadimonium. Occurrere prælio Liv. 
habet 10, 43. 

Occursare.... retinere. Sic Flor. 
Oxon. Gnelf. edd. Puteol. Beroaldi. 
Occurrere Rhen. (e Bud. ) sqq. us- 
que ad Lipsium, qui edidit occursat, 
retinet, ut est in ed. pr. MS. Agr. 
edd. Lips. seqq. usqne ad J. Grono- 
vium qui occursare, retinere resti- 
tuit. Paullo post edidi transverbera- 
ret : quod omnes edd. ante Lipsium 
dedere : habetque MS. ( Bud. et) 
Agr. Jun Guelf. est transverberasset, 
quod eodem vergit. Lipsins primus 
transverberarit edidit. Enx. 





À. U. Bai. 


À Con LIBER IIL 283 
incerto alveo , et præcipitibus ripis , fugam impediebat : 
ea necessitas , seu fortuna , lapsas jam partes restituit. 
Firmati inter se , densis ordinibus excipiunt Vitellianos 
temere éffusos : atque 1lli consternantur. Antonius in- 
stare perculsis , sternere obvios. Simul ceteri, ut cuique 
ingenium , spoliare, capere, arma equosque abripere : 
et exciti prospero clamore, qui modo pér agros fuga pa- 
labantur, victoriæ se miscebant. 

XVIIL Ad quaïtum a Cremona lapidem fulsere le- 
gnonum signa, Rapacis atque Italicæ, læto inter initia 
equitum suorum prælio , illuc usque provecta. Sed , ubi 
fortuna contra fuit, non laxare ordines, non recipere 
turbatos , non obviam ire, ultroque adgredi hostem , 
tantium per spatium cursu et pugnando fessum. Forte 
victi , haud perinde rebus prosperis ducem desiderave- 
rant , atque in adversis deesse intelligebant. Nutantem 
aciem victor equitatus incursat : et Vipstanus Messalla, 
tribunus, cum Moœsicis auxiliaribus adsequitur, quos 
militiæ legionariis, quamquam raptim ductos, æqua- 


Aique illi consternantur. Haad 
scio, an sit animadversum s% atque 
hic poni exquisia illa sigaificatione 
pro statim : de quo Gellius 10, 29; 
nos ad Livii 26, 36. Grox. MSS. 
Flor. Guelf. s//ic : vitiose , ut cons- 
ternuntur, quod scr. (in his Agr.) 
et edd. quidam habent. Enx. Bud. 
Sfusos pro effusos. Dein illic conster- 
nantur. Aique dicto sensu est apad 
Virg. Georg. 1 , 203. 

Equosque abripere : et exciti ,etc. 
Copalas e MS. Flor. addidit Piche- 
2a. Primam etiam edd. ante Rhen. et 
Guelf. alteram et ed. pr. Ex. In 
Bud. utraque copula deficit. Sic et 
Rhen. 

Forte victi. Rodolphns victuri. 


Mentem video : et tamen subvereor, 
ut parum plena ista, et huic narra- 
tioni quædam desint. Lips. Wicturi 
est in MS. Agricolæ, placetque Aci- 
dalio et Ryckio {* et D. de Lamalle), 
sed ut forte victurt jungatur præce- 
dentibus. Freinshemius malebat for- 
te acti, i. €. temere et sine consilio 
et imperio : quod non displicet. Non- 
dum sane victi erant, sed natabant 
tantum. Îtaque victi verum esse non 
potest. Enx. Bud. forte victi i. e. 
Fortuna, quæ ipsis contra fuit, ut mo- 
do dictam. Campi dominam fortem 
Cic. vocat ra Pis. 2. Sic Bip. Freins- 
hemii conjecturam probat Lall. 
Raptim ductos. An ideo miratur 
æquari, quia raptim et celeriter 


A. U. 23, 


284 HISTORIARUM à Ce 
bant. Ita mixtus eques pedesque rupere legionum agmen: 
et propinqua Cremonensium mœnia, quanto plus spet 
ad effugium, tanto minorem ad resistendum animum, 
dabant. 

XIX. Nec Antonius ultra institit, memor laboris ac 
vulnerum., quibus tam anceps prælii fortuna , quamvis 
prospero fine, equites equosque adflictaverat. Inum- 
brante vespera universum Flaviani exercitus robur ad- 
venit. Utque cumulos super et recentia cæde vestigia 
incessere, quasi debellatum foret, « pergere Cremo- 
nam, et victos in deditionem accipere, aut expugnare,» 


deposcunt. Hæc in medio, pulchra dictu. Illa sibi quis- 


ducti ? non eo facit, nisi si forte 
absque justis , ut in festinatione , ar- 
mis. An verius scribi , raptim dilec- 
tos ? et quod subitarius fuerit hic 
miles, sed sub bono duce mox bo- 
aus. Lus. Nibil huc opus dilectus 
mentione. Cur enim raptim dilecti 
essent ? Et, si nunc demum raptim 
dilecti,uudeiis gloria, ant quomodo 
legionarios æquare dicuntur ? Immo 
Jam raptim in præliam ducti sunt, 
et nibilominus paria legionariis fe- 
cere. Caussa , quod jam exerciti mi- 
litiis. Et quia hic quæritur, non qua 
gloria fuerint , sed quid jam egerint ; 
multi porro libri boni , ut Flor. 
Bud. Oxon. Agr. ed. pr. æquabkant ; 
20n dubitavi cum J. Gronovio edere 
lectionem Fior. et Bud. a quibus glo- 
ria aberat, quod a glossatore param 
acuto natum videtur. Militiæ accipe 
numero plurali. Pichena male rili- 
tibus ex ingenio dedit. Vulgata est et 
in Guelf. edd. Patcol. Beroald. Rhen. 
sqq. usque ad Pichenam. Sed Bro- 
tier ex aliis libris dedit militiæ glo- 
ria….æquabat, atque defendit. Enx. 
…—* Sie D. de Lamalle. — Bud. mi- 


litiæ, Plur. numero accipiendum, 
aullus dubito. Sic Tibullus 1 ,3,82, 
lentas militias dixit Suet. etiam 
Claud. 25. eguestres miltias habet. 
Bernegg. recepit militibus , Freinsb. 
vulgatum probat. Bip. quoque Pi- 
chenam sequuntur, attamen militie 
ad ductos referri posse autumant, 
quasi in militiam. Ernesti verum vi 
dit. Rhenanus militiæ adverbialiter 
dictum credebat pro in militia. 

ÆEques pedesque. Sic Bud. mollivs 
vulgo pedes equesque. Mox Agr.ir- 
rupere. 

Tanto minorem. Omnes edd. vett. 
habent tanto. In ed. Lipsii excidit 
tanto, casa, an quia T'acitus alibi 
omittit hæc comparationis verbs. 
Enx..l'anto deest in Bud. Omisit et 
Rhen. Mox Bud. insiste. 

Anceps præli fortuna. Xta Flor. 
( Bud.) et alii veteres (in his Far- 
nes. ), ut Lipsius testatur, velut ed. 
pr. Alii bell. Etiam supra bæc verba 
coufusa vidimus. Ex. 

Heæc in medio, p. d. Sie inter ua- 
gendum. In medio pro in medium, 
palam. Palam ista dicebant : quippe 





À. U. 833. 


AC: re. LIBER IIT. 285 


que, « posse coloniam plano sitam impetu capi. Idem 
audaciæ per tenebras irrumpentibus, et majorem ra- 
piendi licentiam : quod si lucem opperiaritur, jam 
pacem , jam preces , et, pro labore ac vulneribus, cle- 
mentiam et gloriam , inania , laturos : sed opes Cremo- 
nensium in sinu præfectorum legatorumque fore. Ex- 
pugnatæ urbis prædam ad militem, deditæ ad duces 
pertinere. » Spernuntur centuriones tribunique, ac, ne 
vox cujusquam audiatur, quatiunt arma , rupturi impe- 
rium , n1 ducantur. | 

XX. Tum Antonius, inserens se manipulis , ubi ad- 
spectu et auctoritate silentium fecerat : « non se decus, . 
neque pretium eripere tam bene meritis, » adfirmabat ; 
« sed divisa inter exercitum ducesque munia : militibus : 
cupidinem pugnandi convenire ; duces providendo , con- 
sultando, cunctatione sæpius, quam temeritate, pro- 
desse. Ut pro virili portione, armis ac manu, victoriam 


fortitudinis speciem habebant : sed 
animis agitabant turpia, fœda. Mox 
plano sitam MSS. (Bud. etiam) edd. 
pr. Rhen. sqq. ut supra c. 16, va- 
cuum medio relinquit iter, et infra 
bis c. 38, 48, situs occurrit cum abla- 
tivo sine in : quod hic addunt edd. 
Puteol. Ber. Alc. Deinde sed majo- 
rem frustra corrigunt Rhen. (ex ing.) 
Danesius, Ursinus, ut jam alibi mo- 
aitom. V. ad 5, 3. En. In plano 
occurrit infra 5,23. Mox Bud. oppe- 
riatur. 

Clementiam et gloriam, inania, 
daturos. Sic interpungendus locus : 
at inamia explicent, qualem putent 
clementiæ gloriam. Si quid tentan- 
dam, malim clementiæ et gloriæ ina- 
nia, qui est modus loquendi Tacito 


frequeus, quam clementiæ glorian . 


inanem cum Ursino et Mureto. En. 
Nil mutandum. Hendiadÿs nostro est 
familiaris. : 

Sed opes. Sie et Bud. At Rhen. 
malit et, frustra, 

Deditæ ad duces pertinere. Hoc 
jus militare ferebat. Bene Rhenanus 
comparat locum Livii, unde hæc 
sumpta videantur, e 37, 32, captas, 
non deditas, diripi urbes , et in his 
tamen arbitrium esse imperatoris, 
non militum. Enx. 

Rupturiimperium. Sic Flor.(Bud.) 
Oxon. Guelf. Agr. ed. pr. quod res- 
tituit Ryckius, opportune Jaudans 
locum ex.A. 13, 36, rupto imperio 
congressus cum hoste funditur. Ce- 
teri rapturn. Rapere imperium est 
alteri ereptum sibi vindicare. At illi 
sine imperio ire volebant. Eux. 


286 


juverit , ratione et consilio , 


HISTORIARU M 


À. U. 8a3. 
A. C. 50. 


propriis ducis artibus , pro- 


futurum. Neque enim ambigua esse, quæ occurrant : 
noctem et ignotæ situm urbis, intus hostes et cuncta 
insidiis opportuna : non, si pateant portæ, nisi explo- 
rato, nisi die, intrandum. An oppugnationem inchoa- 
turos, adempto omni prospectu, quis æquus locus, 
quanta altitudo mœnium ? tormentisne et telis, an ope- 
ribus et vineis, adgredienda urbs foret ? » Mox conver- 


Neque enim ambigua etc. Alias 
nox dicitur ambigua, et alia, quæ 
non explorata et periculosa sunt. Hic 
sensus est : quem enim non videre et 
intelligere, quæ immineant pericula 
ausuris oppugnationem. MSS. porro 
Flor. Agr. ed. pr. nocte, quod frus- 
tra defendit Ryckius. Add. ad c. 2, 
extr. Ceterum ante oculos Tacitus 
habuit Livii locum 5, 39, de Gallis 
ad urbem Romam : noctem veriti et 
ignotæ situm urbis etc. quo etiam val- 
gatum noctem firmatur. Erx. 

Non, si pateant. Rodolphi lectio 
valde mihi arridet, nescio an a li- 
bris : non, si pateant portæ, non 
die , nisi explorato intrandum. Lxrs. 
Recepit hanc lectionem Ryckius e 
MS. Agricolæ. Adjuvat ed. pr. in 
qua eadem lectio, sed mutato or- 
dine, nisi explorato , non die. Con- 
tra disputat Gronovius. Breviter ex- 
pediemus. Sensus hujus lectionis est : 
Non est ingredienda urbs, ne paten- 
tibus quidem portis, ne interdiu 
quidem , nisi explorato. Sensus sane 
commodus , et imitationi Jloci Li- 
yiani valde conveniens. Nam ibi 
Galli, non patentibus portis, non 
die, nisi explorato, ingrediantur. 
Atque ita exisLit etian argumentatio 
a minori ad majus. Si ne die qui- 
dem, ne patentibus quidem ports 
ingrediendum : quanto minus noctu, 


non explorato, oppugnanda urbs. 
Vulgatæ lectionis autem hic sensus : 
ne intrauda quidem urbs prius, quam 
lux orta, exploratores missi sint, 
etiam si pateant portæ. Quem sen- 
sum caussæ præsenti et præcedenti- 
bus aptiorem esse puto : ut verba 
nisi explorato , nisi die, respondeant 
verbis noctem et ignotæ situm urbis. 
ÂAtque etiam sequentia referuntur 
buc, ut appareat, cur non, nisi die, 
aliquid tentandwn. Itsque non ausus 
sum Ryckium imitari. Erx. Vulga- 
tam habent Bud. et Reg. Lall. 

An operihus et vineis aggredienda. 
Fœdum glossema in Flor. (et Reg. 
Lall.} codice insertum fait : quod 
ipse librarins forte agnovit, ideoque 
circumscripsit. Fuit antem hujus- 
modi : an operibus et vineis (machi- 
namenti genus ad expugnandos mu- 
ros , in modum turrium factum ) ag- 
gredienda urbs foret. idemque ex- 
pressum in ed. pr. sed sine circum- 
scriptione, et additam his post fac- 
tum. Vid. ad c. 7, init. Mox dolabrus- 
que MSS. Flor. Guelf. edd. ante 
Rhen. Pichena sqq. Qr:e delevit Rhe- 
nanus. Enx. Dace Bud. Habet hic 
et spuria verba, sed Rhen. propria 
manu margioi adlevit : a maryine 
relitum in textum : glossa est. Sen- 
sere et Put. Alc. et omisere. Post 

Sfactum Bud. habet ubi. Dolabræ 


A. U. 823° 


jun LIBER IIL 287 


sus ad singulos, « num secures, dolabrasque et cetera 
expugnandis urbibus, secum adtulissent ? » rogitabat. 
Et, quum abnuerent, « gladiisne, inquit, et pilis per- 
fringere ac subruere muros ullæ manus possunt ? Si 
aggerem struere, si pluteis cratibusve protegi necesse 
fuenit, ut vulgus improvidum, irriti stabimus, altitu- 
dinem turrium, et aliena munimenta mirantes? Quin 
potius mora noctis unius , advectis tormentis machinis- 
que, vim victoriamque nobiscum ferimus ? » Simul 
lixas calonesque, cum recentissimis equitum, Bedria- 
cum mittit, copias , ceteraque usui adlaturos. 

XXI. Id vero ægre tolerante milite, prope seditionem 
ventum , quum progressi equites sub ipsa mœnia, vagos 
ex Cremonensibus corripiunt : quorum indicio noscitur ; 
«sex Vitellianas legiones omnemque exercitum, qui 
Hostiliæ egerat, eo ipso die triginta millia passuum 
emensum, comperta suorum clade, in prælium accingi 
ac jam adfore. » IÎs terror obstructas mentes consilis 
ducis aperuit. Sistere tertiamdecimam legionem , in 


formam exhibet columna Trajana ræ ante Rhen. ceteraque , quæ usui 
0.209. V. D. de Lamalle ,t.5,p.39. forent : quod sane præ illo manum 


ÆExpugnandis urbibus. MS. Agr. 
oppugnandis, frequenti variatione 
libroran : huic loco utrumque ap- 
tum. Igitur librisequendi.Enx. Bud. 
expugnandis. 

Aliena munimenta. Que sant mu- 
nimenta, quæ cum admiratione spec- 
tentur, quia aliena sant ? i. e. hosti- 
lia. Enx. 

Advectis tormentis machinisque 
zim v. MS. Bud. tantum habebat 
tormentisque : Guelf. machinis , sine 
copula : ed. pr. inde pro vim : vi- 
tiose. Ex. 

Ceteraque usui. Sic ed. pr. Rhen. 
{ e Eud.) sqq. At Guelf. edd. cete- 


male sedulam redolet. Enx. 

Quum progressi. Ed. pr. ventum. 
Tumn progressi : : solenni mutatione 
œeù quum in tum : nam illud baud 
dubie h. 1. elegantius. Eadem cam 
Beroald. Alc. e Cremon. Erx. Bud. 
cum... ez Crem. 

Sistere tertiam decimam legionem. 
Hæc est scriptura MSS. Fior. Guelf. 
Agr. edd. ante Rhenanum omnium. 
Quo magis cum J.Gronovio sic eden- 
dam curavi. Moxiteram mentio ter- 
tisdecimæ in vulgatis. Duas tertias- 
decimas fuisse in illa acie, ut placet 
Gronovio, non credo. Cognomine 
altera distingueretur ab altera. Sed 


A. U. 823. 


288 HISTORIARUM AC ce. 


1pso viæ Postumiæ aggere, jubet , cui juncta a lævo sep- 
tima Galbiana , patenti campo stetit, dein septima 
Claudiana, agresti fossa (ita locus erat) præmunita; 
dextro, octava per apertum limitem, mox tertia, densis 
arbustis intersepta : hic aquilarum signorumque ordo : 
milites mixti per tenebras, ut fors tulerat : prætorianum 
vexillum proximum tertianis; cohortes auxiliorum in 
cornibus ; latera ac terga equite ci cumdata : Sido atque 
Itahicus, Suevi, cum delectis popularium, primori in 
acte versabantur. 

XXIL At Vitellianus exercitus , cui adquiescere Cre- 
monæ, et, reciperatis cibo somnoque viribus, confectum 
algore atque inedia hostem, postera die profligare ac 
proruere ratio fuit, indigus rectoris, inops consilii, 


alterutro in loco vitiosa scriptura, 
sive tertiadecima , sive tertia scri- 
batur. Tertiam, quod in Rhenani 
ed. primum expressum , in ceteras 
venit, nec e libro, nec ex ingenio 
Rhenani esse potest, cum nibil in 
notis dixerit, non sane tacite talem 
mutationem inducturus sit. Sed, 
quoniam post tertu.ni commemoran- 
tur, necesse est, alterutro loco ter- 
tiam legionem esse. Brotier secun- 
do loco dedit tertia. Mæsica sc. 
firmante c. 24. Itaque eum secutus 
sum. Erx. Bad. hic tertiam decimam 
et mox tertia decima habet. Ryckius 
et Lail. priori loco tertia. Pichenæ 
opinionem sequitur Er. Sic et Bip. 

Octava per apertum limitem. Xn- 
tell. viæ Postumiæ. Liv. 22, 15, ne 
immunito viæ Appie limite Pœnus 
pervenire in agrum rom. posset, et 
pluribus aliis Jocis Livius, Virgi- 
lius , de via dicunt. Tacitus ipse mox 
c. 25, per limitem viæ sparguntur. 
A pertus limes vie Postuniæ oppo- 


oitur ipsi aggeri viæ. Male Ryckius 
de finibus agrorum accipi valt, quos 
via Postumia ajreruerit : quod ne 
quidem inteliigi potest. Ed. pr. ha- 
bet militem solenni confusione, de 
qua vid. Drakenb. ad Lav. 22, 12. 
Enx. 

Proruere, ratio fuit. Notavi in 
Antiquis 2, 16, videri ioducta voce 
legendum «c proruere fuit, id est, 
licuit. Sed vereor, ut ego quoque in- 
terdum ( cur negem aut purgem com- 
munem criticorum hanc noxam ? ) 
inter sectores, non medicos. Nunc 
sane vocem eam tolero. Lrps. Sen- 
sus : qui postera die profligare hos- 
tem et proruere debeba., si ratio- 
pem, consiljum sequi, prudenter 
agere vellet. Mox snops, quod e 
Flor. pro vacuus Pichena edidit, 
etiam in ed. pr. reperi. At paratis 
jam dispositisque, pro par. jemque 
disp. etiam Guelf. En. Noster eti-m 
À.3,21, dum ex rutio barbaro fuit. 
Non ergo tantum toleranda vox. 


A. U. 823. 


réel LIBER III. 289 
tertia ferme noctis hora, paratis jam dispositisque Fla- 
Vianis impingitur. Ordinem agminis , disjecti per iram 
ac tenebras, adseverare non ausim : quamquam alii tra- 
diderint, « quartam Macedonicam dextro suorum cornu : 
quintam, et quintamdecimam, cum vexillis nonæ se- 
cundæque et vicesimæ britannicarum legionum , mediam 
aciem ; sextadecimands duoetvicesimanosque et prima- 
nos lævum cornu complesse. » Rapaces atque Iialici 
omnibus se manipulis miscuerant. Eques auxiliaque sibi . 
ipsi locum legere. Prælium tota nocte varium , anceps, 
atrox; his, rursus illis, exitiabile. Nïhil animus, aut 
manus , ne oculi quidem provisu juvabant : eadem utra- 
que acie arma : crebris interrogationibus notum pugnæ 
signum : permixta vexilla , ut quisque globus, capta ex 


Mox Bud. inops consilio, ut Cic. in 
Brato no , inops verbis. Dein idem 
par. jamque disp. alterum Pich. e 
Flor. dedit. 

Dextro suorum cornu. Ant. ste- 
tisse , si vera Jlectio. At Faernus 
dextrum legebat: quod placet : nam 
et mox est primanos lævum cornu 
complesse : nisi forte verbum latet 
in suorum; quod sane contra con- 
suetodinem hic ponitur ; nec mermini 
uspiam in tali uarratione addi. Enx. 
Legendum dextrum , admodum ve- 
risimile. 

Cum vexillis. Vexilla pro vexilla- 
ris passim apud nostrum. Cf. Pich. 
ad A. 1, 38.. 

Dunetvicesimanosque. MS. Guelf. 
et vet. cod. Ursin. edd. ante Rhen. 
duodevices. solita confusione. Ed. 
pr. (et cod. Agr. ) duovices. Mox 
eques bene e Flor. et Agr. edidit 
Ryckius. Consentit Guelf. sed sic 
jam olim editom in edd. pr. Put. 
Ber. Rhen. (e Bud.) Ald. Grypb. 


3, 


Correctorum vitio irrepsit equües 
primum in ed. Rhen. sec. Dein rur- 
susque Guelf. edd. Puteol. Ber. Alc. 
rursus consuetudini l'aciticongruens 
magis. his, rursus illis, (sic Rh. e 
Bud. ) pro modo his, modo illis. V. 
ad c. 83, init. Enx. Bud. duoevic. 
Rursus Rhen. e Bud. Prælii istius 
aocturni mentinnem facere Curtium 
10, 9. Rutgersius arbitratur Var. 
Lect. 1, 19. 

Eadem utrague acie. Sic Flor. 
Agr. edd. pr. Ryck. J. Gron. In 
MSS. Bud. Guelf., eademque acie : 
quod et in sec. ed. Rhen: reperi. 
Exciderat utra, quod in MS. Guelf, 
man. sec. adacripsit. Sed addidere 
utraque : hinc lectio vulgatis eadem- 
que utraque, Copulam hic alienam 
esse , sequentia docent. Enx. Quod 
hic de secunda Rhenani dicitur, fal- 
sum est ; vulgatum servat. 

Notum pugnaæ sigrium. I. e. tesse- 
ra, ut supra dictum. Add. Lips, de 
M. R. 4. uit. Enx, 


19 


A. U. Sa. 
A. C. =o. 


290 HISTORIARUM 


hostibus, huc vel illuc raptabat. Urgebatur maxime 
septima legio, nuper a Galba conscripta. Occisi sex 
primorum ordinum centuriones : abrepta quædam signa: 
ipsam aquilam Atilius Verus, primipili centurio, 
multa cum hostium strage, et ad extremum montens, 
servaverat. 

XXII. Sustinuit labantem aciem Antonius, accits 
prætorianis : qui, ubi excepere pugnam, pellunt hos- 
tem, dein pelluntur. Namque Vitelhiani tormenta im 
aggerem viæ contulerant, ut tela vacuo atque aperto 
excuterentur, dispersa primo et arbustis, sine hostrom 
noxa, illisa. Magnitudine eximia quintædecimæ lepionis 
balista ingentibus saxis hostilem aciem proruebat : late- 
que cladem intulissent, n1 duo milites, præclaram f2- 
cinus ausi, arreptis e strage scutis ignorati, vincla ac 
libramenta tormentorum abscidissent : statim confossi 





Primipili centurio. Nam in ejus 
centarionis custodia aquila. Ego de 
Mülit. Rom. 2, 8. Lies. Hoc quoque 
loco wtitur Fabrettus ad Col. Tra). 
€. 7, p. 188, ut probabile reddat, 
primipilares centuriones fuisse eos- 
dem aqalliferos. Erx. Cf.Veget. 2,8. 

Labantem aciem. Sic pro laben- 
tem legendum conjecit Pichena. Id 
habet MS. (Bud.) Agric. Guelf. a 
man, sec. edd. pr. Beroeld. Ale. 
Rhen. pr. sqq. usque ad Rhen. sec. 
JIgitur cum Ryckio Taeito reddidi. 
Labare dicitur exercitss , non labi. 
V. preter Pichenam , J. Fr. Gron. 
et Drak. ad Liv. præf. qui et akis 
locis ad Liviem de his verbis, co- 
ramque in tali oontextu confusione, 
egere, ut aliostacenm. En. Resjrioe 
ad A.2, 26 , ubi labare hostes, Sic et 
H. 1,96. 8, 18, et Germ. 8. 

Uttela vacuo atque aperto. atell. 


in V.ad c. 16, 19. FVacaum atque 
apertum opponit locis arbasto obsi- 
us. Erxx. 

test ? Nam quartadecima legio pre 
Othone steterat , et post Bedrineense 
prelium statim a Vitellio in Britan- 
niam remissa, Sed nec meutio ejus in 
hnc pugsa, immo bello. Reponam 
fdeuter, quantadecime, queæ inter 
Vitellianas paullo ante censa. Lire. 
Recepit Pichens cum seyq. Enx. 
Bad, peccat cam vulgato. 

Intulissent. Scil. milites. Sie hene 
Bip. qui et ante late purctum minus 
locant, Balista « tormentis distisgui- 
tur. Mox Bud. ereptis. 

Eibrementa tormentorem. Atqui 
unies tormenti, aïve balinæ, men- 
tio est. Ergo , tormento tum abscid. 
sat ante balistæ legendmm, et pro- 
ruebant. Lure, Zgnorati conjangen- 





| À. U. 8323. 


à Gr. LIBER III. 291 


sunt, coque intercidere nomina : de facto haud ambigi- 
tur. Neutro inclinaverat fortuna , donec adulta nocte, 
Juna surgens ostenderet acics falleretque. Sed Flavianis 
æquior a tergo : hinc majores equorum virorumque 
umbræ, et falso, ut in corpora, ictu, tela hostium 
citra cadebant : Vitelliant adverso lumine collucentes, 


velut ex occulto jaculantibus, incauti offerebantur. 


XXIV. Igitur Antonius, 


ubi noscere suos noscique 


poterat , alios pudore st probris, multos laude et hor- 


dum cum arreplis e strage sculis. 
Nam bæc fecere , ut non agnosceren- 
tur, ut Vitelliaoi viderentur. Ed. pr. 
vitiose ignoranti et confessi. Erx. 

Neutro inclinaverat fortuna. Sic 
Flor. (Bud.) edd. pr. Rhen. sqq. At 
Guelf. edd. Put. Ber. Alc. neutro 
inclinata fortuna. Ex. 

Falso, utin corpora, ictu. Ita e 
libris’ restituimus. Nec sententiam 
difficile capi e similibus suctorum 
Jocis. Nam hæc fraus, sive error alias 
quoque objectus hosti. Plutarchus 
in Pomp. 32, in pugna Pompeii cum 
Mithridate : ‘Exÿsoar per oi‘ Pœuaics 
xarè v6Tou Tay csxbtiy Sportec. Ile- 
æœsaopivou d'à mepi rèc d'üesie Toù Pa- 
q6ç, ai suiti, Go TàY couter 
SH TpoS Ter æpoïoboas, ToÏr WOAGMIOIS 
imiBaror, où d'uvauivoss ae diboraue 
œund'eir axpsBice LAN, à 61 Aepoiv 
Bla yryoroTer, Touc ve sods &Pérrec 
pérar, oud'eros éPixorro. Florus paul- 
lo aliter narrat , nec rem cepisse vi- 
sus est , de illapsa pugna 3,5, Noc- 
turna ea dimicatio fuit , et luna in 
partilus : quippe quasi commilitans, 
cum a tergo hostibus , a facie Roma- 


ñ 


Jata ab imperitis. Nam certe Orosins 
6,4, etiam et Frontinus 2, 1, 12, 
Romauis in bac pugna lunam fuisse 
a tergo fatentur : et Dio 36, 32, clare 
xarômv. Îtaque emendem in Floro : 
cum'a tergo Romanis, a facie hosti- 
bus se præbuisset, Pontici per erro- 
rem longius cadentes umbras ( vocu- 
lam illam, suas, expungimus ) quasi 
hostium corpora petebuni. Sane ratio 
ipsa ita vult. Nec tam bardum ego 
Florum uaquam censeam, ut hoc 
non ceperit. Lirs. Nempe ante erat 
in corpore, ut habet (Bud.) Gueif. 
Acidaliusstiam malebat acts. Etiam 
de telis missilibus ictus dicitur, sed 
tum, cum jactu teli atiingitur cor- 
pus : quoad mittuntur, jactus dici- 
tur. Clare sic distinguit Livius 30, 


.10, Ex rostratis Pœni vana ple- 


raque , utpote supino jactu, telu in 
superiorem locum mittebant : gruvior 
ac pondere ipso lbratior superne ex. 
pnerarüs ictus erat. Jtaque jectu h. 
1. place. Confundi ista verba noturn 
est. V. Drakenb. ad Liv. 26, 40, ubi 
pariter pro ictus mavult Jactus.Enx. 

Ex occulto jaculantibus nca of- 


nis, se præluisiet, Pontici pererro  ferebantur. Ed. pr. non agnoscit vo- 


rem , longius cadentes umbras suas , 
quasi hostim corpora petebant. Si 
Lamen ea lectio recta, nec interpo- 


cem incauti, et, cum præcesserit ex 
occullo , saus intelligi putat Grute- 
rus. Enx. 


19: 


A. U. 857. 


202 HISTORIARUM à Cu 


tatu, omnes spe promissisque accendens , « cur rursum 
sumpsissent arma ? » Pannonicas legiones interrogabat : 
« illos esse campos, in quibus abolere labem prioris 
ignominiæ , ubi reciperare gloriam possent. » Tum ad 
Moesicos conversus , « principes auctoresque belli » cie- 
bat : « frustra minis et verbis provocatos Vitellianos, si 
manus eorum oculosque non tolerarent. » Hæc, ut 
quosque accesserat : plura ad tertianos, veterum re- 
centiumque admonens : ut « sub M. Antonio Parthos, 
sub Corbulone Armenios, nuper Sarmatas pepulis- 
sent. » Mox , infensius prætorianis : « Vos, inquit, 
nisi vincitis, pagani, quis alius imperator, quæ cas- 
tra alia excipient? Illic signa armaque vestra sunt, et 
mors victis : nam ignominiam consumpsistis. » Undi- 
que clamor : et orientem solem (ïita in Syria mos est ) 


tertiani salutavere. 


Cur rari sumpsissent. Ex historia 
etsententia, cur resumpsissent. Nam 
Pannonici semel victi, arma tamen 
iterum sumpserant. Lies. Ferrettns 
alias : cur rursus sumps. Hoc magis 
placet. Certe rari vitiosum est, 
quicquid nugetur Salinerius. MS. 
Agr. cur nam. Enx. Hoc Ryckio pla- 
cet. Bip. Ferretto accedunt legentes 
rursum. Finalem syllabam abseump- 
sit initialis sequens. Verum puto. 
# Bud. rar:. 

Non tolerent. Scr. tolerarent : nam 
præcedit provocatos et possent. Enx. 
# Bud. tolerent. 

Parthos.… Armenios.…, Sarma- 
tas. V. Dio 49. Supra À. 15, 26. H. 
Z» 79- 

Mox, infensus prætorianis. Puto 
infensius, hoc est verbis asperiori- 
bus. Non enim his magis quam aliis 
infestus eret : sed hos compellabat 


inclementius. Grox. Verissime. Ter- 
tianis plura, his asperiora dixit. Eux. 
Laudant Ryck. Lall. Recipio cum 
Bip. 

Nam ignominiam consunpsistis. 
Assidet acuto huic dicto illed Cur- 
tiaoum 6, 8 : Scit, eos qui misericor- 
diam consumpserunt, amplius spe- 
rare non posse. Lips. Sensus : nam 
ignominiam jam tantam contraxis- 
tis, ut ea non amplius timenda sit, 
nemo in vos uti possit, qui afligere 
velit, scd nihil aliud nisi mors restet. 
Enx. Lux huic loco ex H. a, 44, 
et 67. 

Solem (ita in Syria mosest). Name 
hæc legio e Syria deducta, in qua 
sub Corbulone militaverat. A1 de 
more ipso Herodianus 4, 30, de Par- 
this, qui pagpam inituri orto jam 
sole : ‘Aotacausres d'ù Tèr Shov, in- 
quit, &s os avrois, oi RkpRapes, 


À. U. 833. 
A. C. 0. 


LIBER III. 


203 


XXV. Vagus inde, an consilio ducis subditus ru- 


mor, « advenisse Mucianum; exercitus invicem salu- 


tasse : 


» gradum inferunt, quasi recentibus auxiliis 


aucti; rariore jam Vitellianorum acie, ut quos, nullo 
rectore, SuuS quemque impetus vel pavor contraheret 
diduceretve. Postquam impulsos sensit Antonius , denso 
agmine obturbabat : laxati ordines abrumpuntur : nec 
restitui quivere, impedientibus vehiculis tormentisque. 


meryiory nheyyÿ Bchearrec, imidpe- 
por Toic ‘Pauafcss. Sed observo am- 
plius : non solum Syros aut Orienta- 
tales soli cultum hunc detulisse , sed 
geatium plerasque. Plato de Legib. 
10, p. 887 : ‘AværixaonTés Te Aou 
nai cékbtuc, xai mpôc d'upèc 16vTo, 
Fpocavaicnis Aue nai Tporxuthou 
"EaMver 7e xai BapRépur marrer. 
Jpsis Romanis receptum , in pre- 
cando verti ad orientem. Hyginus de 
Limitibus : Antiqui architecti in oc- 
cidentem templa recte spectare scrip- 
serunt. Postea placuit omnem rel- 
gionem eo convertere , ex qua parte 
cælterra illuminabatur. Xeidorus 15, 
4. templa ita structa ait, ut gui con- 
suleret ac deprecaretur, rectum ad- 
spicerelorientem. Latinus Pacatusin 
Paneg. ad Theodosium c. 3 : Nam 
ut, divinis rebus operanies , in eam 
cæli plagam ora convertimus, a qua 
lucis exordium est. Nec Cbristiani 
abhorruerunt. Tertullianus Apolog. 
c. 16: Ali plane humanius et verisi- 
milius , solem credunt deum nos- 
trum…. Suspicio inde, quod inno- 
tuerit, nos ad orientis regionem pre- 
cart. Sed plerique vestrum , ad fecta- 
tione aliquando ei cælestia adorandi, 
ad solis ortum labia vibratis. Lips. 
— Tertiani salutavere. Legionem 
hanc Gallicam cognominatam scri- 


bit Dio G5, 14; et c. 13, ridiculas 


exercituum salutationes fingit. Mox 
Bud. inferre. 

Vagus inde, consilio. Romanus 
codex vagus inde, an consilio. Quod 
valde amplector. Ambigit videlicet, 
fortuitu natus inter milites is rumor, 
an arte ducis sparsus. Lips. Consen- 
tit MS. Flor. unde recepit Pichena. 
Rom. Cod. int. ed. pr. Erx. An 
deest in Bud. ed. Put. Alc. Rhen. 

Contraheret, diduceretve. Senten- 
tia et &rTideoss sic visa postulare. 
Valgo duceretve. Lars. Bip. posuere 
deduceretve , i. e. averteret, subdu- 
ceret. * Male. 

Postquam pulsos sensit. Nondum 
sane pulsos. Legendum perculsos, 
recte judicat Acidalius. Verbum sen. 
sit indicat, referri hæc ad præceden- 
tia, quæ perculsos desiderant, sicut 
verbum sensit ipsum. Res ita evidens 
est, ut recipere non dubitarim. Si- 
militer ap. Livium 28, 33, perculsi 
pro pulsi e conjectura Rhenani recep- 
tum , contra scriptos : et pluribus 
locis in libris vett. hæc verba con- 
fusa. Supra 2, 14, in simili re : addi. 
tus perculsis terror, invecta in terga 
pugnantium classe. Et sic centies. 


: Mox obturbabat MS. Flor. (Bud. ) 


Reg. Agr. edd. pr. J. Gron. ceteræ 
obturbat. Erx. Rectius Bip. impul- 
sos. Primam syllabam ultima præce- 
dentis vocis litera abstulit, 





A. U. 82% 


294 HISTORIARUM à.v. es 


Per limitem viæ sparguntur, consectandi festinatione, 
victores. Fo notabilior cædes fuit, quia filius patrem 
interfecit : rem nominaque, auctore V rpstano Messalla, 
tradam. Julius Mansuetus, ex Hispania, Rapaci lesiont 
additus , impubem filium domi liquerat : is mox adul- 
tus, inter septimanos a Galba conscriptus, oblatum 
forte patrem et vulnere stratum, dum semianimem scru- 
tatur, agnitus, agnoscensque , et exanguem amplexus, 
voce flebili precabatur « piatos patris manes, neve se 
ut parricidam aversarentur : publicum id facinus; et 
unum militem quotam civilium armorum partem ? » 
simul adtollere corpus, aperire humum , supremo erga 


Impuberem filium. MSS. Flor. 
Harl. (Bud. } Oxov. Guelf. etc. im- 
pubem. Consensus MSS. facit, ut 
cum J. Gronoy io sic ediderim, quem 
v. ad h. ], Pichenam ad 4, 14, inpri- 
mis Drakenk. ad Liv.2, 13, ubi co- 
piose de hac forma agit, etiam hoc 
Joco laudato. Enx. 

Precabatur placatos patris manes. 
Frustra hæsere viri docti in hoc loco, 
eumque variis modistentarunt. Sen- 
sus est : precubatur manes patris, ut 
sibi plucuti essent , neve etc. Porro 
placatos vera lectio, quæ est in Flor. 
Bud. (uelf. edd. Patcol. Beroaldi 
sqq. ante Lipsium, qui edidit pia- 
tos , ex ed. superiori, nescio qua ; 
quod ommes secuti sunt. Pichena 
quidem testis, in MS. se reperisse 
piatos , et id exhibet ed. pr. : verum 
ea lectio nata est e platos, quod etin 
Flor. fuit scriptum ab initio pro 
placatos.Vid. Pich. Latinitas quidem 
non pattur, ut dicamus precuri ma- 
nes vel dens piatos : sed placatos i. e. 
non iratos. Ât piali fiunt manes sa- 
crificiis et aliis, quæ religio sanxit. 
Îtaque non dubitavi placatos pre- 


ferre. Brotier conjicit : v. fl. debs 
pr. ne piatos p.m. quia MSS. qui- 
dam habent, ne piatos. Mox bene 
Pichena edidit aversarentur e Fior. 
pro adversarentur, qued est in cete- 
ris scr. ( Bud. etiam) et ante Piche- 
nam editis : unde firmantur supra 
dicta ad H. 1, 38. En. Adde 2, 51. 
Urde piatos sumpserit Lipsius, non 
indicat. Pichena ad cod. MS. prove- 
ont ; Ryckius ad Agr. et piotos ex- 
pbcat per impiatos, nt apud Nonrum 
4, 363, quo sensu in Virg. 6, 569, 
piaculu sanmntur. Bip. piatos rece- 
pere ; malint tamen impiatos et de- 
precabantur ecil. ealpam. Ryckii ra- 
tionem amplector, explicatio Er- 
pesti non mihi satisfacit; probant 
tamen Brot. et Lail. 

Publicum id facinus etc. Sensus 
est : ne sibi potins imputent hec fa- 
cinus, quam universis civilibus ar- 
mis, universo exercitui, bellam ci- 
vile auso : cujus se minimam partem 
esse, nec totam culpam ferre de- 
bere. Acidalius putabat hæc verba 
esse alieno loco , et post belli exse- 
cratio ponenda. Ens. 


A. U. 823. 


AG LIBER ILIL 295 
parentem officio fungi. Advertere proximi , deinde plu- 
res : hinc per omnem aciem miraculum, et questus, et 
sævissimi belli exsecratio : nec eo sesnius propinquos, 
adfines , fratres trucidatos spoliant : factum esse scelus 
loquuntur faciuntque. 

XXVI. Ut Cremonam venere, novum immensum- 
que opus occurrit. Othoniano bello, Germanicus miles 
moenibus Cremonensium eastra sua, castris vallura cir- 
cumjecerat : eaque muuimenta rursus auxerat : quorum 
adspectu hæsere victores, incertis ducibus, quid jube- 
rent : incipere oppugnationem , fesso per diem noctem- 
que exercitu, arduum , et, nullo juxta subsidio , anceps : 
sin Bedriacum redirent , intolerandus tam longi itimeris 
Labor, et victoria ad irritum revolvebatur : munire cas- 
tra ? id quoque, propinquis hostibus, formidolosum , 
ne dispersos , et opus molientes subita eruptione turba- 
rent :quæ super cuncta, terrebat ipsorum miles, periculi 
quam moræ patientior : quippe ingrata, quæ tuta , ex 
temeritate spes : omnisque cædes, et vulnera, et sanguis, 
aviditate prædæ pensabantur. 


Adfinis. Xa Bud. qui frequenter 
sic accusandi casum effert. 

Trucidatos spoliant. (Sic Bud.) 
Flor. trucidati ; quod J. Gronovius 
factam putat ex trucidant : bene, 
ut opinor : quia sequitur /aciunt 
scelus. Enx. 

Othoniano bello. Cf. 2, 22. 

Fesso p. d. n. exercitu. MS. Agr. 
Jessos exercitus : quod et ipsam rec- 
tum. Sed vulgatum melius et ve- 
rius : etsi Flor. etiam et ed. pr. fes- 
sos, sed mox exercitum. Mox munire 
castra per interrogationem dicta , ad 
wariandam orationuem ; nam alias non 
convenit id quogue, quod est res- 


pondentis. Ex. Bud. féssos p. d. n. 
exercitu. Bip..fessos ad incipere re- 
ferunt, et verba per d. n. exercitum 
in parenthesi ponunt. Mox post mu- 
nire castra interrogandi signum non 
probant. Paullo post Bud. ruprione. 

Ex temerilate spes. Copula et ante 
ex, auctore Flor. recte deleta J.Gro- 
novio. Nam in contrariis copulæ 
pullus, certe non elegans , usus. Con - 
sentit ed. pr. In MS. Guelf. (Bud.) 
edd. Puteol. et seqq. ante Lipsium, 
et temeritate : uhi et vitiose pro ex, 
at aliis locis. Hinc vulgata et ex 
nata, a Lipsio temere recepta ex li- 
bro , quem ad editionem suam ac- 


A. U. 823. 


296 HISTORIARUM à Ge 
XX VII. Huc inclinavit Antonius, « cmgique vallum 


corona » jussit : primo sagittis saxisque eminus certa- 
bant, majore Flavianorum pernicie, in ques tela de- 
super librabantur : mox vallum .portasque legionibus 
attribuit , ut discretus labor fortes ignavosque distin- 
gueret, atque ipsa contentione decoris accenderentur. 
Proxima Bedriacensi viæ tertiani septimanique sump- 
sere : dexteriora valli octava ac septima Claudiana : ter- 
tiadecimanos ad Brixianam portam impetus tulit. Paul- 
lum inde moræ, dum e proximis agris ligones , dola- 
bras, et alii falces, scalasque convectant : tum, elatis 
super capita scutis, densa testudine succedunt. Romanæ 
utrimque artes : pondera saxorum Vitelliani provol- 
vunt ; disjectam fluitantemque testudinem lanceis con- 
tisque scrutantur ; donec, soluta compage scutorum , 
exsangues aut laceros prosternerent multa cum strage. 
XX VII. Incesserat cunctatio, ni duces fesso militi, 
et velut irritas exhortationes abnuenti, Cremonam 
monstrassent. Hormi-ne ad ingenium, ut Messalla tra- 
dit; an potior auctor sit C. Plinius , qui Antonium incu- 
sat, haud facile discreverim : nisi, quod neque Anto- 
nius, neque Hormus, a fama vitaque sua, quamvis 


pessimo flagitio, degeneravere. Non jam sanguis, neque 


commodavit. Enx. Bud. quoque mox 
et prox. agris pro e prozx. a. * Tum 
concitisque male, pro contisque. 

Multa cum strage , incesserat. Id 
est, quia malta strages, timidior et 
cunctantior jam miles. Lirs. Male. 
Distinctio vitiosa in libris edd. ante 
Pichenam fuit, qui e Flor. sic, ut 
nunc est, interpunxit. Consentit ed. 
pr. Enx. Lips. loco cunctatio per- 
peram conjectal tentatio. 


Hormi-ne id ingentum. I. e. inven- 
tum,ut ap Plin. Pan. c. 49, ezqui- 
silaingeniacœnarum.Ubiv.Schwar- 
zius , et ad c. 25. Pro semineces (quod 
in Bud.) MS. Reg. Agr. et ed. pr. 
semianimes. Paullo ante edidi pren- 
sarent e MS. Guelf. ed. pr. pro 
prehens. Enx. Bud. quoque pren- 
sarent. Bip. recte ad ingenium. Mox 
c. Agr. et Reg. Lall. ut Messallæ 
traditum 





A. U. 23. 


à C.. LIBER II. 297 


vulnera morabantur, quin subruerent vallum , quate- 
rentque portas ; innixi humeris , et super iteratam testu- 
dinem scandentes , prensarent hostium tela brachiaque : 
integri cum sauciis, semineces cum exspirantibus , vol- 
vuntur, varia pereuntium forma, et omni imagine mor- 
üUum. 

XXIX. Acerrimum septimæ tertiæque legionum 
certamen : et dux Antonius, cum delectis auxiliaribus, 
eodem incubuerat. Obstinatos inter se cum sustinere 
Vitelliani nequirent, etsuperjacta tela testudinelaberen- 
tur; ipsam postremo balistam in subeuntes propulere : 
quæ, ut ad præsens disjecit obruitque, quos incide- 
rat, ita pinnas ac summa valli ruina sna traxit : simul 
juncta turris ictibus saxorum cessit : qua septimani dum 


ÆEt omni imagine mortium. Poetas 
imitatus, imaginem pro genere dixit 
et exemplo. Enx. Cf. Virg. Æn. 2, 
369. Mox Bud. tertie decime septi- 
meque. 

Superjacta tela. Sic bene Flor. et 
Bud. pro vulg. superjecta. Vide in- 
fra 5, 6. et Sall. Fr. c. 12. Cod. Agr. 
non male superjactala. 

Balistam. Muretus molem , forsan 
e codice. Et cod. Agr. molem valli, 
glossema. 

Disjecit obruitque , quos inciderat. 
Primum de balista non satis com- 
mode obruit dicitur : sed de majori- 
bus molibus, velut A. 4, 62, de 
amphitheatro, quod dicitur operuisse 
homines ruina : valdeque vereor, ne 
Tacitus scripserit obtrivitque, quod 
convenit tali machinæ. Et inane erat 
obruit addere , quod ex inciderat in- 
telligi potest. Vestigia ejus lectionis 
in corruptissima ed. pr. scriptura : 
disjecta breviterque. Atque etiam 
alibi librarii sic permutarunt ista 


verba. Sic ap. Liv. 3, 56, pro ob- 
triisset, in scr. et edd. repertum 
obruisset, ubi v. Drakenb. Certe 
Tacitus, si obruit scripsisset, non 
addidisset , in quos inciderat : nam 
hoc jam est in verbo obruit : sed op- 
pugnatores | subeuntes , aut simile 
quid : ut adeo nullo modo de veri- 
tate correctionis nostræ dubitari 
queat. Porro quos habent Flor. 
( Bud.) Agr. Guelf. edd. omnes, 
pro in quos : ne quis hæreat : nam et 
sic alii dixerunt : quamquam non 
negandum , librarios sæpe in bujus 
verbi constructione præpositionem 
temere omisisse, ubi iis docti viri 
non paruere. Vid. Drakenb. eandem 
ad Liv. 2, 30, ubi hunc locum Ta- 
citi afferre non neglexit ; ut, si liber 
bonus juvaret , libenter quis scrip- 
tum a Tacito statuerem; præsertim 
cum illum modum loquendi alibi in 
Tacito non observarim, et scripto= 
res tantum inferioris ætalis pro ea 
ratioue laudentur. Erx. 


A. U. 823, 


298 HISTORIARUM sv 


nituntur cuneis, tertianus securibus gladiisque portam 
perfregit. Primum 1rrupisse C. Volusrum , tertiæ legio- 
nis militem , inter omnes auctores constat : isin vallam 
egressus, deturbatis qui restiterant, conspicuus manu 
ac voce « capta castra » conclamavit : ceteri, trepidis 
jam Vitellianis, seque e vallo præcipitantibus, perrs- 
pere : completur cæde , quantum inter castra murosque 
vacui fuit. 

XXX. At rursus nova laborum facies : ardua urbis 
moœænia , saxeæ turres, ferrati portarum obices , vibrans 
tela miles, frequens obstrictusque Vitellianis partibus 
Cremonensis populus, magna pars Îtaliæ , stato in eos- 
dem dies mercatu congregata : quod defensoribus auxi- 








Nituntur cuneis. Hoc est cuneatim 
irrumpere. Cf. A. 1,51. H.2, 42. 
5, 16. :8. Mox Bud. concessit : et 
. deiu rupisse. 

Securibus gladisque portam per- 
Jregit. Non spernam ego elegantem 
conjecturem Heinsii , ni fallor, apud 
Ryckium, corrigentis securibus do- 
labrisque. Nam gladioram in portis 
perfringendis nullus usus. Jntelli- 
gendæ autem dolabræ, quales illæ 
apud Curtium 5, 6, quibus vasa 
cœdebant milites, 8, 4, sternerent 
arbores. Erx. 

In vallum egressus. Eodem modo 
usus est verbo egrediendi infra c. 71, 
n quarum tectum egressi. Enx. 

Deturbatis, qui restiterant. Rest:- 
terant edd. vett. ante Rhenanun : 
favet Flor in quo resisterant. Idqne 
restituit Pichena. MS. (Bud.) Guelf. 
edd. Rhen. seqq. resisterent. Iliud 
melius esse totus contextus clamat. 
Enx. 

Capta castra conclamavit. Ver - 
bum conclamare de uno dictum et 


ab aliis, nominatim Virgilio Æn. 9, 
395, Haud temere est visum, con- 
clamat ab agmine Folscens. Valer. 
FI. 3, 259, Conclamat ab aggere 
Tiphys : quamquam etiam im illo 
loco libri quidam asgere : quæ ai 
vera lectio, eum locem Tacitus in 
mente habuisse videri potest. Enx. 
Completur cæde. Quis vero nume- 
rus cæsorum in his præliis? Tacuit 
nester, expressit Egesippus 4, 30, 
Exstincta triginta millia et ducenti 
virt de exercitu Vitellii. Primusque 
( id enim Antonio cognomentum 


‘erat) quatuor millia quingentos de 


Mysiacis militibus amisit. Lies. 

Ac rursus nova lab. facies. Pri- 
mo haud dubie scribendum : at rur- 
sus : quod facile quivis attendens 
et comparans antecedentia , sentiet. 
Reperit et Brot. in MS. et recepit 
a. Deinde respexit ad illad Ænex 
ap. Virgil Æn. 6, 103, Non ulla 
laborum , o virgo, nova mi facies 
etc. ut jam notavit Acidalius. Enx. 
Bud. ac. 





A. U. 823. 


À. C. ro. LIBER III. 299 


lium ob multitüudinem, oppugnantibus incitamentum 
ob prædam, erat. « Rapi ignes » Antonius, « inferri- 
que amoœænissimis extra urbem ædificiis » jubet ; si 
damno rerum suaram Cremonenses ad mutandam fidem 
traherentur : propinqua muris tecta, et altitudinem 
mœnium egressa , fortissimo quoque militum complet : 
ii trabibus , tegulisque, et facibus propugnatores de- 
turbant. 

XXXI. Jam legiones in testudinem glomerabantur, 
et ali tela saxaque incutiebant, cum languescere paulla- 
tim Vitellianorum animi. Ut quis ordine anteibat, ce- 
dere fortunæ : ne, Cremona quoque excisa , nulla ultra 
venia , omnisque ira victoris, non in vulgus inops, sed 
in tribanos centurionesque, ubi pretinm cædis erat, 
reverterelur. Gregarius miles, futuri socors et ignobi- 
litate tutior, perstabat : vagi per vias, in domibus ab- 


JU trabibus etc. Primum, etsi 
bene fero ill, sc. milites, tamen au- 
res meæ potius desiderant hinc vel 
illinc, inde, ex istis ædificiis, mit- 
tunt, quibus deturbent propugna- 
tores. Deinde trabibus haud dubie 
vitiosam : tam trabes quomodo tam 
longe milites jaculentur sine tor- 
mentis ,quæ ibi nulla fuere. Id vidit 
Heiosius , qui apad Ryckium corri- 
gcbat lateribus. Sed, quia tegulæ 
quoque generis lateritii, malim fere 
lapidibus ,ut infra c. 71, saxis tegu- 
lisque e tectis obruunt Vitellianos. 
Probat Mullerus. Erx. Trabibus 
bene habet. Tectorum ipsorum te- 
gulas et trabes de culmine domuum 
dejiciebant in hostes. Sic tormentis 
non erat opus, ut et Bip. monent. 

In testudinem glomerabantur. Sic 
henc e Flor. edidit Pichena pro glo- 
merandur : nain scquitur incutiebant. 


Consentiunt MSS. ( Bud.) Guelf. 
Bodl. Mox languescere idem ex eo- 
dem libro pro languere. ( Bud. lan- 
guere.) Ed. pr. languescerent : quod 
non spernain. Jnfinitivum copula et, 
sive addita temere ante u£, sive in- 
tellecta, peperisse videtur. Sed infi- 
nitivus quoque rectus. Dein cum 
Ryckio et Gronovio deleto et, dedi 
ul quisque o. a. et el rei interpunc- 
tionem accommodavi. Consentiunt 
MS. Agr. ed. pr. nisi quod habent 
quis , pro quisque. Denique reverte- 
retur, pro simplici verteretur, dio- 
tum , quod rescribi volebant Mure- 
tus et Ursious (et Acidal.). Vid. 
ad Sueton. Aug. c. 77. Enx. Flor. 
etiam et Bud. habent ut quis, et 
sic noster passim, ut À.2, 24, 73, 
83; 4, 23, 36, Ergo restitui cum 
Bip. et J. Grou. Dein revertergiur, 
rectius. 


A. U. f:3 
A 


300 HISTORIARUM Ds 
diti, pacem ne tum quidem orabant, cam bellum po- 


suissent. Primores castrorum nomen atque imagines 
Vitellii amoliuntur : catenas Cæcinæ (nam etiam tum 
vinctus erat) exsolvunt, orantque, « ut caussæ suæ de- 
precator adsistat : » adspernantem tumentemque lacry- 
mis fatigant (extremum malorum) tot fortissimi viri, 
-proditoris opem invocantes : mox velamenta et infulas 
pro muris ostentant. Cum Antonius « inhiberi tela » 
jussisset, signa aquilasque extulere : mœstum inermium 
agmen , dejectis in terram oculis, sequebatur. Circum- 
stiterant victores , et primo ingerebant probra, intenta- 


Nomen atque imagines. Nomen 
ejus in signis. Mos enim ille , ut im- 
peratoris sui nomen tum vezillis m- 
scriberent, tum scutis. Quod etiam 
in libera rep. video factitatum. Dio 
de Crasso in Parthos movente 40, 
18, Zupsior dé 75 Tüv psy2he Toic 
icTiois 60m ÔTr, na oininà ya 
para in” aùrod æpes d'hAmas Toù Te 
CTpaTOU nai ToÙ oTpæara yo car 
FoÙ adToxpæTopos iyérrær. Thebaïdis 
scriptor etiam Græcis attribuit, sed 
mentem habens in militia romana : 
-.. Aurea clarum nota nomen du- 
cum vexilla præscriptum ferunt : fa- 
citque literas aureas, quas Dio pu- 
niccas. Huc Suetonii illud pertinet 
Vespas. 6, Nomen ejus vexillis om- 
nibus sine mora inscripserunt. Item 
Prudentii de Constantino, in Symm. 
1, 488, Chiistus purpureum, gem- 
mato textus in auro Signabat laba- 
rum : clypeorum insignia Christus 
scripserat. Qui bene addit de cly- 
peis, sive scutis : nam et illic, ut 
dixi, inscribebant. Quinctilianus pro 
Milite c. 12, Inscriptum in scuto 
C. Marii nomen. Dio 42, 15, Mar- 
cellum ait nomen Pompeii, cum id 


scutis suis milites inscriberent, de- 
lesse : uti scilicet fautorem se Cæsari 
ostenderet. Idem 50, 5, notat, re- 
manos milites Cleopatræ nomen scu- 
{is inscripsisse , quasi imperatoris. 
D. Ambrosins (sive quis alius ille 
scriptor ) ad hunc ritum respexit 
oratione funebri de Valentiniano 
$. 58, Valentinianus habens in se 
ünaginem Christ... Nec injuriam 
putaveris : charactere Domini in 
scribuntur et servuli, et nomine im- 
peratoris signantur milites : nisi ta- 
men ad puncturas et stigmata mili- 
tum hoc refers : quod non sperno. 
Lrrs. De nominibus adde nostrum 
H. 2, 85. 3, 13. Enx. 

Tum vinctus. Bud. tunc vinctus. 

Extrenum malorum etc. Inter- 
puactio hæc debetur Pichenæ , qui 
sic loco succurrit, adjutus MS. Flor. 
Pro tot MS. Guelf. Bud. ed. Rhen. 
et sqq. ante Lipsium ac. Eux. Prio- 
ra verba intercludo cum Bip. et præ 
cedens punctum tollo. Mox Freinsh. 
malebat jussit et : non opus. 

Circumstiterant. MS. Guelf. a ma- 
nu sec. ed. pr. circumsteterant.V. ad 


4, 69 Mox eadem ed. pr. iniende- 


A. U. 823. 


a Cr. _. LIBER III. 501 
bant ictus : mox, ut præberi ora contumeliis , et, posita 
omni ferocia, cuncta victi patiebantur, subit recordatio, 
silos esse, qui nuper Bedriaci victoriæ temperassent. 
Sed, ubi Cæcina, prætexta lictoribusque insignis, di- 
mota turba, consul incessit, exarsere victores : « super- 
biam , sævitiamque » (adeo invisa scelera sunt ) etiam 
«perfidiam, » objectabant. Obstitit Antonius, datisque 
defensoribus, ad Vespasianum dimisit. 

XXXITI. Plebs interim Cremonensium inter armatos 
conflictabatur : nec procul cæde aberant, cum precibus 
ducum mitigatus est miles : et vocatos ad concionem 
Antonius adloquitur, magnifice victores, victos clemen- 
ter : de Cremona in neutrum. Exercitus, præter insitam 


Bant. Enx. Bud. eted. Put. Alc.Rbh. 
circumstiterant. 

Moz, ut præberi ora c. Non est 
verbum, unde pendeat præbert : se- 
quitur enim et patiebantur. Pronum 
foret conjicere præbuere. Sed non 
necessarium, aliquid tentari. Simi- 
liter A. 12, 51, post ubi quati ute- 
rus, et viscera vibrantur, Arbitror, 
esse &raxéxouSor constructions, id- 
que sic resolvendum, velut b. 1. ut 
præberi ora c. et cuncta victos pati 
videbant : in illo 12, 51, ubi quati 
uterum et viscera vibrari sentit. Mox 
Jferocia melius, quam fiducia, quod 
est in MS, Guelf. ed. Puteol. Ber. 
Alc. Enx. Bud. ferocia. Recepit 
Rhen. 

&ubit recordatio. Recordatio est 
in ed. pr. Rhen. sqq. omnibus, et, 
ut e silentio Pichenæ et J. Gron. 
colligere licet , in MS. Flor. In Bud, 
legitur ratio , at in Guelf. unde Rhe- 
naous colligebat miseratio : subit 
aiseratio : illos esse etc. Sic inter- 
pungeudum, ut mox exarsere vic- 


tores : superbiam etc. Nempe con- 
versio tanta rerum misericordiam 
movit, ut alibi. Mihi hoc melius 
placet. In his miseratio orta : in Cæ- 
cina indiguatio. Omninoque melius 
cohærens oratio esset. Erx. Bud. ra- 
tio verius videtur Bipontinis. 

Victoriæ temperassent. Sic in li- 
bris meis omnibus reperi : in nullo 
obtemperassent, ut ex h. 1. laudat 
Ciaccon. ad Cæs. B. G. 1, 33. Apud 
Sallustium autem Cat. 11, in hac 
formula victoriæ temperare cest illa 
confusio. V. Cort. De formula ipsa 
Oudend. ibi laudat Gronov. ad Liv. 
1, 29. ERx. 

Consul incessit. Guelf. et alii in- 
cessisset, male : item mox : objec- 
tant , quod non spernam. Sic ante : 
subit recordatio. Enx. Bud. incessit. 

Plebs. Sic Flor. Bud. Agr. Pi- 
chena aliunde plebes, 

De Cremona in neutrum. Id est, 
in neutram partem aliquid pronuns 
ciavit : neque ad salutem , neque ad 
perniciem. Erx. 


302 


HISTORIARUM 


A. UD. 823, 
A. C. re. 


prædandi cupidinem , vetere odio , ad exoidium Cremo- 
vensium incubuit : juvisse partes Vitellianas, Othonis 
quoque bello, credebantur : mox tertiadecimanos, ad 
exstruendum amphitheatrum relictos , ut sunt procacia 
urbanæ plebis ingenia, petulantibus jurgiis illuserant. 
Auxit invidiam editum illic a Cæcina gladiatorum spec- 
taculum : eademque rursus belli sedes : et præhiti in acie 
Vitelliamis cibi : cæsæ quædam feminæ , studio partinm 
ad prælium progressæ : tempus quoque mercatus , di- 
tem alioqui coloniam, majorum opum specie comple- 
bat. Ceteri duces in obscuro : Antonium fortuna fama- 
que omnium oculis exposuerat : is balneas, abluendo 
cruori, propere petit : excepta vox est, cum teporem in- 


cusaret, « Statim futurum, 


ut incalescerent. » Vernile 


dictum omnem invidiam in eum vertit, tamquam « sig- 
num incendendæ Cremonæ dedisset, » quæ jam fla- 


grabat. 


XXXIII. Quadraginta armatorum millia irrupere, 
calonum lixarumque amplior numerus, et in libidinem 
ac sævitiam corruptior. Non dignitas, non ætas protege- 


ÆEditum üillic a Cæcina etc. Præpo- 
sitio a et mox copula que est in li- 
bris omuibus meis præter ed. Rben. 
et eam secutas ad Pichesiun. Paul- 
lo post majore MS. Bodl. Guelf. 
edd. Puteol. Ber Alc. recepit Br 
tir. Enx. Præpositionem se de- 
levisse Rhen. ait, quia deest in Bud. 
et puotabat subaudiri; verum in 
editione ejus sec. legitur. Contra 
Bud. habet eademque, Rhen. ea- 
dem. Bud. et Rhen. majorum. Bud. 
ad bellum ; Rhen. ad prælüun. Bud. 
a ‘ 

Ts balneas abluendo cruori. Pi- 
chena e Flor. dedit balineas, sed, 


quia sapra c. 11, balrearum editum 
est, hic eandem scripturam servan- 
dam putavi. #b/uendo cruore hæbent 
edd. ante Rhen. omnes. Idque recte 
dicitur, et exquisitius antiquiusque, 
quam cruori, ut jam ad Annales dic- 
um. ]taque id secuius essem , nisi 
libri Fiorentini auctoritas obsiaret, 
cui Guelf. consentit. Mox pro inca- 
lescerent MSS, Oxon. Hari. inardes- 
cerent. Ijlud verum, et meblus, ut 
quivis sentit. Jpse tepida aqua nou 
incalescebat , quam suppeditave- 
rant : minatur, fore, ut illi incales- 
cerent , sed alio modo. Erx. Rhen, 
e Bud. cruori. 











a u.#s3. LIBER IIL. 303 
.C.7. C4 


bat, quo minus stupra cædibus, cædes stupris, misce- 
rentur. Grandævos senes, exacta ætate feminas, viles 
ad prædam , in ludibrium trahebant. Ubi adulta virgo, 
aat quis forma conspicuus, incidisset, vi manibusque 
rapientium divulsus, ipsos postremo direptores in mu- 
tuam perniciem agebat : dum pecuniam, vel gravia auro 
temploram dona, sibi quisque trahunt , majore aliorum 
vi truncabantur. Quidam obvia adspernati, verberibus 
tormentisque dominorum abdita scrutari , defossa eruere. 
Faces in manibus : quas, ubi prædam egesserant, in 
vacuas domos et inania templa per lasciviam jaculaban- 
tur : utque exercitu, vario linguis, moribus, cui cives, 
socii , externi interessent, diversæ cupidines, et aliud 
cuique fas, nec quidquam illicitum. Per quatriduum 


Viles ad prædam. Turnebo ne ac- 
cedarmes rescribenti miles ad preæ- 
dam. Taciti enimvero mens, eos ip- 
#06, qui, sut ætate, autimbecilitate, 
non erant uilius æris, raptos tamen 
per sævitiam et ad illusum. Curtius 
non absimiliter in direptione Perse- 
polis 5, 6, Neque avarüia sokum, 
sed etiamn crudelitas , in cata wrbe 
grassata est : curo argenioque ORUStI, 
vilia captivorun corpora trucida- 
dant. Lips. . 

ÆAut quis forma conspicuus. An 
ant puer forma conspicuus. GRon. 
In tali contextu non videtur neces- 
sarium smbstantivum posi. Genns 
enim et mentio facta virgiuis facit, 
ut sponte intelhigatur pueri nomen. 
Solegne hoc Græcis inprimis. Sic 
apud Homer. il. 4, initio, 4uyaë 
PTimer opponuatur aùros pro é- 
pasir : et sic ceaties. Er. 

Ipsos postremo direptores. Talis 
illa in capta urbe descriptio Quine- 
tiliani 8, 3, Et conata retinerv in- 


Jfantem suum mater, et, sicubi ma 
jus lucrum , pugna inter victores. 
Lrres. 

Majore a. v. truncabuntur. Abs- 
cisis manibus, ut omitterent occu- 
pata : sed , ni failor, huic rei non sa- 
tis convenit majore aliorum vi : 
forte fuit obtruncabantur (ut voluit 
Heins. ) vel trucidabantur. Etam su- 
pra dixit in perniciem actos milites, 
dum de virginibus ant pucris formo- 
sis pugnarent. Ex. 

Vi tormentisque dominorum ab- 
dita scratari. Sic 2, 13, matrem per 
cruciatus interrogant milites, ubi 
filium occaleret. Frustra itaque Ur- 
sinus et Muretus corrigunt domo- 
rum. Enrx. 

Utque exercitu , vario. J. e. atque 
ut ft in exercitu tali etc. Præpositio 
omissa (v. ad c. 19) fecit, ut qui- 
dam erxercitui fecerint, ut est in 
Guelf. edd. Puteol. Ber. Alc, Mox 
melius puto inessent. Enx. Bud. 
Rhen. exercitu. 


304 


HISTORIARUM 


A. U. fa3 
A.C: 70. 


GCremona suffecit. Cum omnia sacra profanaque à in 19ne 
considerent, solum Mephitis templum stetit ante mæ- 
ni, loco, seu numine defensum. 

XXXIV. Hic-exitus Cremonæ, anno CCLXXX VI 
a primordio sui. Condita erat Tib. Sempronio et Corne- 
lio consulibus , ingruente in Îtaliam Hannibale, pro- 
pugnaculum adversus Gallos , trans Padum agentes , et 
si qua alia vis per Alpes rueret. Igitur numero colono- 
rum , opportunitate fluminum , ubere agri, annexu con- 
nubiisque gentium , adolevit floruitque, bellis externis 


In igne considerent. Heinsius ex 
Ovidio corrigebat ignem. Sic etiam 
Virgil. Æn. 2, 624 , unde scil. sump- 
sit suum, ut alia, Ovidius : omne 
mihi visum est considere in ignes 
Ilium. Atqui Tacitus libenter imita- 

ter Virgilium : etiam ap. Virgilium 
MS. Hamburg. in igne vitiose dedit. 
Jtaque valde arridet ista correctio in 
ignem vel in ignes. Enx. Heinsius de 
Virgilio cogitabat; nam apud Ovi- 
diam tale nihil. Zn igne Bip. subau- 
diunt cineribus obruto. Sed Statius 
etiam Theb. 3, 184 , in cinerem con- 
sedit. 

Mephitis. Dea tetri odoris, de qua 
Serv. ad Æn. 7, 84. Enx. 

Hic exilus Cremonæ. Sic edidi ex 
ed. pr. cui consentit MS. Agr. quam- 
quam Cremonæ a man. sec. additum. 
Habuit abest a MS. Flor. Bud. in 
quibus quia est Cremonam, addidere 
habuit, e formula Tacito solenni. 
Cremonam servari, sine habuit , ut 
vult J. Gronovius , intellecto mun- 
sit, duabus de caussis fieri non pla- 
cet : primum, quia ista ellipsis inu- 
sitata, quod et de kubuit dicendum : 
dein, quia verbum manere fere de 
faturis rebus dicitur, et, si de præ- 
teritis dicitar, manserat esse debet, 


non mansit. Accusativi et genitivi 
primæ declinationis sæje in libris 
confusi. Enx. Reg Lall. quoque ha- 
bet Hicex. Cremonæ.Recepere Lall. 
Brot. Bip. Gruterus etiam. 

Tib. Sempronio. Id est, Tiberio. 
Male enim vulgo Tito : ex Livio 21, 
6, et Fastis. Lips. P. abcst ante Cor 
nelio a Flor. (Bud.) Guelf. edd. ante 
Rhen. unde delevi. Sic A. 14.1, C. 
Vipstano, Fonteio coss., ui monet 
J. Gron. Enx. 

Per Alpes rueret. À Beato hoc est 
(e Bud. ); antea irrueret. Legam in- 
grueret. Lirs. Rueret est etiam in 
Flor. ed. pr. quod nequaquam ten- 
tandum. Horat. c. 4, 2, Monte de- 
currens velut amnis.… fervit, im- 
mensusque ruit Pindarus ore. Simi- 
literirruere proruere tentabat Heins. 
À.2,:7. Enx. 

Annezu connubiisque gentium An 
nexu est conjunctione quacunque , 
quales commercia , connubia, conci 
lia communis : cui subjicitur species 
conjanctionis. Pro gentiux Spanhem. 
de V.et P. N.1.2, p.619. malebat 
adjacentium , quod gentium nimis 
vagum et indefnitum videbatur. Ne- 
que aut satisfaciunt dicta Ryckio, 
aut convenit exemplum ab co prols- 


A. U. 8a3. 


à: C. 7 LIBER II. 805 
mtacta; civilibus infelix. Antonius, pudore flagitii, 
crebrescente invidia , edixit, « ne quis Cremonenses cap- 
tivos detineret : » irritamque prædam militibus effece- 
rat consensus Îtaliæ, emptionem talium mancipiorum 
adspernantis. Occidi cæœpere : quod ubi envtuit, a pro- 
pinquis adfinibusque occulte redemptabantur : mox 
rediüt Cremonam reliquus populus : reposita fora tem- 
plaque munificentia municipum : et Vespasianus horta- 


batur. 


XXXV. Ceterum adsidere sepultæ urbis ruinis, 
‘ noxia tabo humus haud diu permisit : ad tertium la- 


tume Liv. 8, 14, ceteris latinis po- 
pulis connubia commerciaque et con- 
cilia inter se ademerunt : nam ibi 
omnia definita. Sed malim tamen in- 
telligere aliarum ; quod verbum a 
Græcis sæpissime, ab imitatoribus 
eorum interdum , omitti, dudum ob- 
servatum est. Bnn. Agr. connexu. 
Rhen. malebat adhæsu. Bip. conji- 
ciunt agri annexi. Ubere agri plane 
ut Virg. Æn. 3, 164, ubere glebeæ. 
Mox Bud. civilibusque. 

Pudore flagitit. Ita mei libri. Bu- 
densis pistore : vulgati pessime post 
rem flagitii. Lres. Etiam Flor. Guelf. 
ed. pr. pudore. Erx. Ex ingenio con- 
jiciebat pudore KRhenanus ; Pichena 
restituit e Flor. Acidalius e post rem 
conjectabat postremi. 

Cremonenses captivos. Cod. Agr. 
et Reg. Lall. Cremonensem capti- 
vum. 

Occidi cœpere. Sic Rhenanus dedit 
e vestigiis MS. Bud. in quo erat ce- 
cidi. At occidi jam editum erat in 
ed. pr. quod est etiam in Flor. Ce- 
teri ante Rhen. cædi, ut est in Guelf. 
Mox redemtabaniur, quod e Flor. 
edidit ( Pichena et) Ryckius, etiam 


est in MSS. Agr. Guelf. In margine 
autem pro var. lect. est redimeban- 
tur. Gaudere Tacitum frequentati- 
vis, supra jam observatum , et lec- 
tio quemque ducet. Erx. Bud, redi- 
mebantur. Sic Put. Alc. Rh. 

Magnificentia municipum. Placet 
magis , quod in Rom. codice est, 
(i. ed. pr.) munificentia. Lips. Sic 
et MS. Reg. idque melius puto : et 
recepissem in contextum, nisi nag- 
nificentia quoqueutcunque ferri pos- 
set : intellecta magnitudine animi, 
quæ in munificentia vel maxime cer- 
nitur, ut mox c. 37. Verba illa per- 
mutantur et A. 12, 3, ubi magnifi- 
centia verum. Recepere Brot. et 
Allem. Ers. Hic e cod. Reg. Sequor 
cum Bip. Bud. magnificentia et prius 
templa quoque. 

Noxia cabo humus. MS. Agr. tabe ; 
quod non displicere videtur Ryckio, 
laudanti A. 3, 69. Mihi quoque pla- 
ceret, si libri plures consentirent. 
Nam non uno sane loco pro tabe da. 
tum tabum a jibrariis ignorantibus, 
etiam tabem sic dici. Vid. ad ]. c. sed 
nec infercienda ubique sine idoneis 


auctoribus tabes. Tabo b. 1. defendit 
20 


A. U.3s3. 


306 HISTORIARUM À Ce 
pidem progressi, vagos paventesque Vitellianos, sua 
quemque apud signa, componunt. Et victæ legiones , 
pe, manente adhuc civili bello, ambigue agerent, per 
Hlyricum dispersæ. In Britanniam inde et Hhispanias 
puntios famamque; in Galliam Julure Calkemam, tri- 
bunum ; in Germaniam Alpinum Montanum, prefec- 
tum cohortis, quod hic Trevir, Calenus Æduns, uterque 
Vitelliani fuerant, ostentui misere. Siæmul transitus Al- 
pium præsidiis occupati : suspecta Germania , tamquam 
in auxilium Vitell accingeretur. 

XXXVEI At Vitellius, profecto Cæcina, quum Fa- 
bium Valentem, paucis post diebus , ad bellum impu- 
hsset , curis luxum obtendebat : non parare arma, non 
adloquio exercitioque mihtem firmare, non in ore vuloi 
agere : sed umbraculis hortorum abditus , ut ignava ani- 





ctiam et illustrat J. Gronov. ad Me- 
lam 3, 8, supra 2, 70, in/fésta tabo 
humus. Enn. Bud. tabo. 

Trevir. Bad. lepide triumvir. 

Ad b. impulisset. Non credo sic 
Tacitum dedisse. Æ#d bellum impel- 
lere est suadere bellum, auctorem 
alicui esse belli : quod ab b. L. alie- 
ous. Princepsimperat ducibus suis, 
quod fieri velit. Expulisset verum 
credo. Invitus homo s0cors et valup- 
tarius exibat, aut moras nectebat. 
Suet. Cal. : : Tiberius Germanicum 
dicitur expulisse ad componendum 
Orientis statum. Cicero extrudere 
sic dixit in ep. 7, 6. Probat Mulle- 
rus. Enx. Bip. contra comparant 
À. 4, 41, ad vitam procul Roma 
impelleret. 

* Curis luxum obt. V. D. de La- 
malle , 1.5, p. 156, ed. 1817. 

Non in ore vulgi. Vera uostra con- 
jectura. Nam in libris omnibus more 


vulgi : quod sane haud couvenit. At 
in ore agere, est Latinis coram et in 
conspectu esse , sese offerre. Sallus- 
Ganum est, et ab eo penu Tacito 
promptum. In oratione Cottæ ad 
Quirites : 4 prima adolescentia, in 
ore vesiro privatus et in magistrati- 
bus egi. Fragmento alio: In ore agens 
gntibus , populo, ciitati. Tacites 
iterum €. 77, Julianus ad L. Vitel- 
lum perductus, verberibus fedatus, 
in ore ejus jugulatur. Diceadi hoc 
genus restituendem Pliaio censeo in 
Paneg. 6y, Sunat in honore hominam 
et in honore famæ nomina, 
ez tenebris oblivionis, indulgenti 
Cæsaris. Et lego : Sunt in ore ho- 
minum et in ore fumæ. Lies. In ore 
etiam Flor. (Bud.) Agr. Enx. Zn 
ore vulgi etiam Cic. Verr. 1, 46. Cf. 
noster ad H. 2, 93. Fragmentum al 
terum Lipsio cit. ductum est e Do- 
aato ad Ter. Adelphos 1, 2, 13. 











A. U. 33. 


Ce LIBER II. 307 
makia, quibns si cibum sugperas, jacent torpentque , 
præ&terita, instantia, futura, pari oblivione dimiserat. 
Atque 1llum, in nemore Aricino desidem et marcen- 
tem, proditio Lucilii Bassi, ac defectio classis Raven- 
natis perculit. Nec multo post de Cæcina adfertur mix- 
tus gaudio dolor : et descivisse, et ab exercitu vinctum : 
plus apud socordem animum lætitia , quam cura valuit : 
multa cum exsultatione in urbem revectus, frequenti 
concione, « pietatem militum » laudibus eumulat. « P. 
Sabinum, prætori præfectum, ob amicitiam Cæcinæ, 
vinciri » jubet, substituto in locum ejus Alpheno Varo. 

XXX VII. Mox senatum, composita in magnificen- 
tiam oratione, adlocutus, exquisitis patrum adulationi- 
bus adtollitur. Initium atrocis in Cæcinam sententiæ a 
L. Vitellio factum : dem ceteri, composita indigna- 
tione, « quod consul rempublicam, dux imperatorem, 
tantis opibus, tot honoribus cumulatus, amicum pro- 
didisset , » velut pro Vitello conquerentes, suum dolo- 


In nemore Aricino. Inter Lanu- cero in ep. 9, 25. atrocissimis per- 


vium et nemus ÂAricinum superesse 

rudera villæ Vitellii arbitratur Cor- 
radinus Lat. vet. t.2, p. 193. 

27 illum. proditio | Luciki 

. perculit. Nuntii non percel- 


ln. sed percutiunt, nt alio loco. 


jam docuimus. laque legendum 
percussit. Perculit esset perdidit : 
quod alienum est. Repente exter- 
ruit, desideratur : quod est percus- 
sit. Cicero quidem ep. 5, 7, veteres 
inimicos , ñnovos amicos, hterts tuis 
perculsos : sed sequitur et de magna 
spe deturbatos jacere : quod huic 
loco dissimile est. Infra c. 56, ad 
omnes nuntios vullu quoque et in- 
cessu trepidus dicitur faisse : hoc est 
percussi, non perculsi. Contra Ci- 


cussus est literis, non perculsus. V. 
et ad 2, 54. Jtaque vix ante dubitavi, 
in tanta evidentia, corrigere. E Bro- 
terio post didici, MS. Reg. habere 
percutit : quod frmat rationem nos- 
tram, et lenior correctio est, quæ et 
sequenti adfertur melius consentit : 
id adeo recepi. Enx. Bip. bene no- 
tant, omnmo homines pavore, metu, 
dolore , nuntiis etc. percelili. Sic ipse 
noster À. 1, 28, 42. Nolim ergo a 
vulg. recedere : restitui percuki : pro 
quo Bud. pertudit. Ern. receperat 
€. 
P. Sabinum prætorü præfectum. 
Vid. Lips. ad 2, 92. Enx. 
Suum dolorem proferebant. H. e. 
quem ex imjuriis Cæcinæ privatim 
20. 


308 


HISTORIARUM 


À. Ü. 33 
A. C. =. 


rem proferebant. Nulla in oratione cujusquam erga Fla- 
vianos duces obtrectatio : « errorem imprudentiamque 
exercituum » culpantes, Vespasiani nomen suspensi et 
vitabundi circumibant. Nec defuit, qui unum consula- 
tus diem (is enim in locum Cæcinæ supererat) magno 
cum irrisu tribuentis accipientisque, eblandiretur : pri. 
die kal. novembris Rosius Regulus init, ejuravitque. 
Adnotabant periti, « nunquam antea, non abrogato 
magistratu, neque lege lata , alum suffectum : » nam 


publiceque ceperant. Eum cum alias 
pressissent, nunc, sub illa specie, 
edebant. Igitur graviter invecti In 
Cæcinam : non Vitellii, sed suis in- 
juriis incensi. Sic Livius 7, 21, curæ 
privatæ in certaminibus publicis 
erumpebant : quod fortasse T'acitus 
imitatus est. Enx. Cf. À. 15, 73. 

Is enim in locum Cæcinæ super- 
erat. Proprie dies ille non supererat 
in locum Cæcinæ, sed e consulatu 
Cæcinæ. Unde pronum suspicari, 
verba in locum Cæcinæ , esse loco 
mota, et post diem ponenda, sive, 
post supererat. Placet Muliero.Vul- 
gatum sic explicandam : is enim 
dies supererat volenti succedere in 
locum Cæc. s. si quis sufliciendus 
Cæcinæ foret. Enx. 

Cum irrisu tribuentis acc. Hoc or- 
dine scr. et edd. ante Rhen. omnes 
exhibent verba : nisi quod Flor. tra- 
dentis habet. Rhenanus acc. tribuen- 
tisque tacite (e Bud.) edidit, quod 
omnes servarunt. Illud autem bene, 
quod eblandiretur dedit , quamquam 
conjectura tantum, pro blundiretur. 
Primam literam absorpsit finalis seù 
que, ut sæpe in hoc et similibus 
verbis. En. Bip. e Flor. tradentis- 
que accipientisque. Sed ista gemina- 
tio conjunctionis vix nostro est in 


usu : tradentis , tribuentis, perinde 
est. Mox Bud. init, ejuranit. 

Rosius. Sic MSS. Flor. Bud. 
Guelf. edd. pr. Puteol., unde resti- 
tui. Primus Beroaldus edidit Ros- 
sius, non e libris scriptis, (nam hos 
libros non e MSS. edidit ) sed casu 
ac vitio operarum, quod ab Alciato 
et Rhenano servatum est temere. 
Rosuü et Rossi occurrunt in anti- 
quis monumentis : sed libri audiendi. 
Illud autem nollem factum a Ryc- 
kio, ute MS. Agr. ederet Roscius, 
quæ scriptura librario debetur, vel 
nomen mious notum in notius con- 
vertente, vel pronunciationem suz 
ætatis sequente, ut in scævyus , scæ- 
vire, et aliis alii pro sœvus, sævire. 
Glaudorpius laudat ille quidem hine 
Roscius Regulus, sed non e libris, 
verum € conjectura, ut in aliis. Vid. 
ad An. 11, 35. Enx. 

Nunquam antea. Vertranius cor- 
rigebat nonnunquam : quod subjecta 
ratio desiderat. An hoc voluit dare 
scriptor Jibri Guelf, in quo est non- 
quam ? sane et alibi ille o pro « 
scripsit, ut in contatio ; sed nusquam 
in hoc verbo, si recte memini. Enx. 
Nil mutandum. Agitur hic de casu, 
qui prorsus extra ordinem fuit. Sie 
et Bip. sentiunt. 








AU. Sa3. 


A. C. so. LIBER III. 309 


consul uno die et ante fuerat Caninius Rebilus, C, Cæ- 
sare dictatore, cum belli civilis præmia festinarentur. 

XXXVIIL Nota per cos dies Junii Blæsi mors et 
famosa fuit : de qua sic accepimus. Gravi corporis 
morbo æger Vitellius. Servilianis hortis, turrim vicino 
sitam collucere, per noctem, crebris luminibus ani- 
madvertit. Sciscitanti caussam, « apud Cæcinam Tus- 
cum epulari multos, præcipuum honore Junium Blæ- 
sum, » nuntiatur : cetera in majus, de « adparatu et 
solutis in lasciviam animis : » nec defuere, qui ipsum 
T'uscum et alios, sed criminosius Blæsum, incusarent, 
« quod, ægro principe, lætos dies ageret. » Ubi aspe- 
ratum Vitellium , et posse Blæsum perverti, satis patuit 
us, qui prmcipum offensas acriter speculantur, datæ 
L. Vitellio delationis partes. Ille infensus Blæso æmu- 
latione prava, quod eum, omni dedecore maculosum , 
egregia fama anteibat, cubiculum imperatoris reserat, 
fiium ejus sinu complexus et genibus accidens : caus- 
sam confusionis quærenti, « non se proprio metu, nec 
sui anxium, sed pro fratre, pro liberis fratris, preces 
lacrymasque adtulisse. Frustra Vespasianum timeri, 


Caninius Rebilus. De hoc v. Dio 
43,46. Occurrit et in numo apud Oc- 
conem. Giceronis in eam irrisio Jegi- 
tur in hujus ad fam. ep. 7, 30. Mox 
pro J'estinarentur Bud. dictarentur, 
ande Rhen. volebat ista darentur. 

Turrim vicino sitam. De hoc ge- 
nere turrium v. dicta ad Sueton. 
Ner. 38, ubi turris Mæœcenatiana. 
Mox MS. Bud. habebat advertit. 
Enx. Probat Muretus. Rhen. vul- 
gatum tenet. 

Ubi asperatum. Sic MS. Guelf. 
( Bud. ) ed. pr. idque restituit bene 


Rhenanus. Pateol. nescio an con- 
sulto, edidit aspernatum ; vitiose : 
quod tamen servatum a Ber. et Alc. 
In iisdem edd. mox male illic pro 
ille { hoc Rhen. e Bud. ). Paullo post 
ioterpunctionem correxi. Nam ma- 
jor erat post reserat, et minor post 
accidens. Atqui ista jungenda cam 
reserat. Post confusio est consterna- 
tio, pavor, qui indicatur irrumpendo 
in cubiculam, et reliquo L. Vitellü 
mimo : eoque sensu et noster alibi et 
ali dixere. En. Bud. efusionts. 
Rhen. vulg. servat. 


510 HISTORIARUM 
quem tot germanicæ legiones, tot provinciæ virtute ac 
fide, tantum denique terrarum ac maris immensis spe- 
tüs, arceat. In urbe ac sinu cavendum hostem, Junios 
Antoniosque avos jactantem , qui se stirpe imperatoria, 
comem ac magaificum militibus , ostentet. Versas 1lluc 
omnium mentes, dum Vitelhus, amicorum inimico- 
rumque neyligens, foveat æmulum, principis kbores e 
convivio prospectantem. Reddendam pro intempestiva 
lætitia mœstam et funebrem noctem , qua sciat et sen- 
tiat, vivere Vitellinm et imperare et, si quid fato acci- 
dat , filium habere. » 

XXXIX. TFrepidanti inter scelus metumque, ne dr 
lata Blæsi mors maturam perniciem , palam ÿassa atro- 
cm invidiam, ferret, placuit veneno grassari. Addidit 
facinoni fidem nobili gaudio, Blæsum visendo : quin & 


A. U. te, 
A.C." 


Junios Antoniosque. Proinde stir- 
pis suæ originem ab Octavia, Au- 
gusti sorore, repetere poterat. 

ÆAmicorum inimicorumque negle- 
gens. Hoc est, anicos et inimicos 
non discernens , ut bene Pichena. 
Deinde orationis forma videtur desi- 
derare foveat : et sic antiquiores 
dixissent. Sed Tacito solenne est, 
TS dum jungere indicativum præsen- 
tis, in oratione etiam oblique, et 
quocumque tempore præcedente.Sic 
tafra c. 70, {ogatun se et unum € se- 
natoribus, dum inter Vespasianum 
ac Vitellium.…. judèicater, et sic plu- 
ribas locis reperies. Denique labores 
principis intell. morbute , quo labo- 
rabat. Enx. Sic jam Rhes. 

Foveat. Hoc sermonis series re- 
quirit. Volgo fovet. Bip. foveree. 

Si quid fato accidat. Non suflicie- 
bat Tacito, ut aliis, at verboso eci- 
licet Ciceroni, Livio, si quid acci- 


dat? Av additum fingit a Vitelle, 
ne ambiguitas offenderet, aut malum 
omen faceret ? Nam etism de morte 
a manu hostili, si quid accidat, dici 
solet. Ita videtur. Enr. 

Maturam pernictem. MS. Guelf. 
edd. Put. Ber. Alc. male portier 
tiam. Ed. pr. post vitiose visa , pro 
Jjussa. Erx. Perniciem Rhen. e Bud. 
dedit. Sic et Flor. et Agr. Dein Bod 

Ale 

Peneno grassnri. Ego hoc ref 
rem , in silentio interpretans, Sucto- 
ni hæe de Vitellio, 4, Nobties v1- 
ros , condiscipulos suos , tantimt RO 
ad societatem imperti omnibes blan- 
ditiis allicefactos, varie genere rer 
dis occidit : etiam urum vent“: 
manu sua porrecto in 4aque 
potione. Priora Delabelimm nou! : 
hæc de veneno, Juniums Blessn. 
Lrrs. 


Nobiti gaudio. Ncscio, 28 notebils 


À. U. 8:33. 


à Gr LIBER IIL 511 
audita est sævissima Vitellii vox, qua « se (ipsa enim 
verba referam ) pavisse oculos, spectata inimici morte, » 
jactavn. Blæso, super claritatem natahum et elegantiam 
morum , fidet obstinatto fuit. Entegris quoque rebus, a 
Cæcina et primoribus partium, jam Vitellium adsper- 
nantibus, ambitus, abnuere perseveravit : sanctus , in- 
turbidus , sullius repentini honoris, adeo non principa- 
tus adpetens, paruwm effagerat, ne dignus crederetar. 

XL. Fabius interim Valens, multo ac moili concu- . 
binarum spadonumque agmine, segnius quam ad bel- 
lam inoedens, « proditam a Lucilio Basso Raveunatem 
classem , » pernicibus nuntiis accepit. Et, si cœptum 
iter properanset nutantem Cæcinam prevenire, aut, 
ante discrimen pugnæ, adsequi legiones potuisset. Nec 

t,qui monerent, « ut cum fidissimis per occultes 
Frames vitata Ravenna, Hostikam Cremonamve per- 


. Lrrs. Sic placebat et Faerno, 
rsino. + Vulgatam certe vitiosum. 
Nam bic ex primen- 
dum erat, quod nohile gaudium non 
dicitar : nec tamen noîabsl: satis pla- 
cet. Cart. 9, 7, extr. poriquens , false 
um, niaiun invédorum 
gaudiumonendit. Notabilis constan- 
ss oecurrit infra c. 56, sed eliter. 
Broterio placet ignobik g. Eax. No- 
Bili, noccibili, manifesto, at aæpud 
Liv. 39, 9, nobile soortum. Sic fere 
idem quod notabili : hoc recepers 
Bip —* D. de Lamelle, notabili, 
Qua ve (ipss enim verba referam) 
yparisss oculos. Sie MSS. Agr. Fier. 
ed. pr. quod secutus sam, ut œelto 
mollins. Ceteri libri (in his Bud.) se 
haltent post parenthesin. Enx. Paul- 
Lo alter ista apud Suet. Vit. 14, 
Sanctus , inturbidus. Ed. pr. fac- 
@u : et sic oorrectum in MS. Guelf. 


quid ante fuerit, non potui assequi. 
Ea verba in MSS. confandi alñ do- 
mere, Vid. Drakenb. ad Liv. 10, 
Possis tawen cnnjicere factis intur- 
Étalus , ut alébi iagenio, mortbus tur- 
étus. Enx. 

Ado non pr. adpetens, ut parum 
effugeret. Pro e NS. Gackf, 
edd. Put. Ber.. Alkc. alyüerü. MS. 
saton Fior. oc habet : appetens. 
Paru effagerut, n. d. c. quod me- 
rite placet J. Gronovio, Corruptela 
ærta est ex co, quod non intellige- 
vent librerii , adeo non eleganter dici 
pro nedum : ut jam ad À. 3, 34, no- 
tavimus. Jun vulgata vix commodus 
conçus. Ân enim princépain uon ap 
petesdo consequimer, et digni prie- 
<ipatu widesmar ? Liaque Fioreati- 
asm interpanctioners rocepi. Enxs. 
Bud. vulg. habat. Agr. effagenit. 
Gronovio secedunt Brot. Lall. Bip. 


512 HISTORIARU M AU. #53. 


A. C. ne. 
geret. » Alus placebat, « accitis ex urbe prætoriis co- 
hortibus valida manu perrumpere. » Ipse, inutili cunc- 
tatione , agendi tempora consultando consumpsit : mox 
utrumque consilium adspernatus, quod inter ancipitia 
deterrimum est, dum media sequitur, nec ausus est 
satis, nec providit. 

XLI. Missis ad Vitellium literis, auxilium postulat. 
Venere tres cohortes cum ala britannica : neque ad fal- 
lendum aptus numerus, neque ad penetrandum. Sed 
Valens ne in tanto quidem discrimine infamia caruit, 
quo minus rapere illicitas voluptates, adulteriisque ac 
stupris polluere hospitum domus, crederetur : aderant 
vis et pecunia et ruentis fortunæ novissima libido. Ad- 
ventu demum peditum equitumque pravitas consili 
patuit, quia nec vadere per hostes tam parva manu po- 
terat, etiam si fidissima foret , nec integram fidem adtu- 
lerant. Pudor tamen et præsentis ducis reverentia mora- 
batur, haud diuturna vincula apud avidos periculorum 
et dedecoris securos. Eo metu, cohortes Ariminum præ- 


Ne in tanto quidem d. Hunc ver- _.Æ#pud avidos periculorum. Sic om- 
borum ordinem, item mox rapere nes libri. Æwidi periculorum sant, 


éllic. v. libri antiquiores scr. et edd. 
Rhenanus ex uno Bud.invertit. Enx. 
Dedit scil. sllic. r. v. 

Ruentis fortunæ novissima libido. 
Videbat , finem adesse explendarum 
libidinum, cum rueret fortuna. Ita- 
que utendum facultate, dum maneat. 
In tali tempore solet etiam incitari 
cupiditas et vis. (Cf. H. 2, 47.) Sic 
bene et Pichena et Ryckius. Post, 
nescio quomodo , mihi magis placet 
tam parva manus. ( Placet et Lalle- 
mando. ) Pro morabatur vitiose ed. 
pr. hortabatur, quod pro var. lect. 
est in marg. MS. Guelf. Ex. — 
* Bud. morabatur. 


qui pericula subire non vereniar, 
bello, præliis etc. ubi spes commodi 
luceat , quales nobis Tacitus milites 
rom. non uno loco describit. At hic 
periculum ostendebatur, id quod h- 
quido patet, si a partibus Vitellii 
manerent, quarum fortana rueret, 
aullum , aut leve, si ad victores 
transirent. Itaque non male puto 
Faerno suspectam fuisse lectionem 
vulgatam, correctamque payidos pe- 
riculorum. Enx. Sic et Lall. (* et D. 
de Lamalle.) Contra Grat. et Bip. 
pro vulg. stant. Cf. c. 26, qui locus 
hunc explicat. | 
Decoris securos. Bono sensu : 12 


À. U. 853. 


à G. LIBER ITIT 313 
mittit, alam « tueri terga» jubet : ipse, paucis, quos 
adversa non mutaverant, comitantibus , flexit in Um- 
briam, atque inde Etruriam : ubi, cognito puÿnæ Cre- 
monensis eventu, non ignavum , et, si provenisset, atrox 
consihum init, ut, adreptis navibus, in quamcunque 
partem Narbonensis provinciæ egressus, Gallias, et 
exercitus, et Germaniæ gentes, novumque bellum cieret. 

XLIL Digresso Valente, trepidos, qui Ariminum 
tenebant, Cornelus Fuscus , admoto exercitu , et missis 
per proxima litorum liburnicis, terra marique circum- 
venit. Occupantur plana Umbriæ, et qua picenus ager 
Adria adluitur : omnisque Italia, inter Vespasianum ac 
Vitellium, Apennini jugis dividebatur. Fabius Valens, 
e smu Pisano, sævitia maris, aut adversante vento, 


Flor. tamen, dedecoris, fortasse et 
meliore. Lrrs. Dedecoris etiam MS. 
(Agr.) Guelf. et alii ap. Broterium, 
ed. pr. ceteræque ante Rhenapum, 
qui decoris (e Bud.) invexit. Bene 
restituit Pichena. Enx. Ita Antonius 
c. 24, igrominiam consumpsistis. 
Mur.et Acid. quoque dedecoris præ- 
ferunt. 

Tpse paucis quos etc. Et habent 
MS. Guelf. ( Bud.) ed. pr. Puteol. 
Post omissam (ab Alc.) restituit 
Rhen. non probante Mureto. Cete- 
rum verum vidisse arbitror, cum 
verba paucis, quos adversa non mu- 
taverant, comitantibus , post ipse 
ponenda judicavit. Sunt hic sane 
alieno loco. Quos enim putemus esse 
eos, qui comitati cohortes sint ? 
Immo ducis comites amici , quos se- 
eum eduxerat urbe Roma. Ab ho- 
ruu plerisque desertus erat. Post in 
ante Etruriam cum Ryckio et J. 
Gron. delevi, additum a Rhenano 
contra libros. Er. Immo e Bud. 


Verba paucis... com. loco mota non 
Muretus vidit, sed Acid. qui, sæpe 
in transponendo nimium audax, bic 
rem acu tetigit, meo arbitratu. Omis- 
sa scil. olim verba e margine, cui 
fuere adlita, in alienam sedem li- 
brarii iocuria intrusit. Bahrdtius de- 
mum verbis cognito..….. event post- 
ponenda putabat. 

Gallias…. et Germaniæ gentes.Vo- 
cem apte inserit Vatic. codex : Gal- 
lias et exercitus et Germ. gentes. 
Nam in Gallia exercitus, VIII le- 
giones. Lips. Habent etiam Flor. 
Guelf. Agr. edd. ante Rhenanum, 
qui (duce Bud.) delevit. Restituit 
Pichena. En. 

Sœvitia maris. Romana editio seg- 
nitia maris : quod auribus meis blan- 
ditur : significatque, nullo, vel ad- 
verso vento, usum. Lirs. Segnitia 
etiam MSS. Flor. Agr. recteque re- 
ceptum est a Pichena. Ceteri libri 
(Bud. quoque ) sævitia. Ea vero est 
in vento adversante : seguitia est, 


A. U. fx 


314 HISTORIARUM à Ca. 
portum Herculis Mona depellitur : haud procul inde 
agebat Marius Maturus, Alpium rmaritimarum procu- 
raior, fidus Vitellio, cujus sacramentum, eunctis cira 
hostilibus, nondum exuerat. Is Valentem comiter a 
cæpturm, « ne Galliam Narbonensem temere ingrederc- 
tur, » monendo terruit : simuk ceteroram fides meta in- 
fracta : namque circumjectas civitates procurator Vak- 
rius Paullinus, strenuus mihtiæ, et Vespasiano ante 
fortunam amicus, in verba ejus adegerat. 

XLHIE. Concitisque omnibes, qui exauctorsti a Vr 
tllio bellnm sponte sumebant , Forojulsnsem cok- 
niam, claustra maris, præsidio tuebatur : eo grarior 
auctor, quod Paullino patria Foram Julii, et honos 
apud prætorianos, quorum quoudam tribunus fuerat. 
Ipsique pagani, favore municipali, et futuræ potentir 


quem stat mare, nimiaque trasquil- 
Jitate non dat favaltatem aavigandi. 
En. Verum malacin navem non de- 
pellit, sed immotam tenet ; ad quod 
Ron aitendere , quorem auribus hlan- 
ditur spmuitie. Restitue proinde sæ- 
witia. Mox Bud. haud adv. veto, 
quod Rhen. se scribere ait , verum 
non scripsit. Pæallo ante Bud. #pen- 
neénis jugis. 

Portum Merculis Monæoi. Hodie 


eaknor. 

Nondum exuerat. Sic Flor. bene, 
mox enim exuit. Bud. et vulgo non. 

Meta intecta. Pichena conset in- 
Jracta : at mihi pro sententia wanc 
videbatur, intentata. Destitit Valenrs 
ab aliis tentandis, metu, ne temere 
æ crederet et ivterciperetur. Quod 
eamdem sententiam e voce intacta 
elicis, haud immuten. Lies. Nempe 
im MS. Flor. est inracta : unde Pi- 


chena suum infwoba elicuit : quel 
Freinsh. oeterique post eum Cut: 
sum, Recte. Sic MS. Oxo. 
Mox itidem bene momque circumjet 
tas pro nam dedere e Flor. et Agr- 
Ryckins et 5. Gronov. Consentit ed. 
pr. que post male cirempeciss CE 
hibet. Verba hæc et alibi cosfus. 
Enx. Bud. intacte. Palmerius dabst 
intsta. Dein Bud. nan. | 

Procurator, Gallis Narbonesss 
precuraterem fuisse suspicatur % 
vikus : in qua Forum Jalü, colon: 
Mox bene a Ryckio editum chaire 
pro clmutraque , e MSS. Fer. Bol. 
Agr. quibus consentit ed. pre Add 
tur enim ifwyarsë. En Fur 
Jedi dictem celonia Pacensis ct ct 
gica. Phn. 3, 4 (5). 3bi oevale A 
gusti. Surabo 4, p. 184. | 

Sponte sumebant. Sponte des in 
Bud. 


ÆEo gravier auctor. Cf, saprac: 3 
et 12. 





À. U. 83 


À €. LIBER IIL 315 
spe, juvare partes admitebantur : quæ ubi paratu firma, 
et aucta rumore, apud varios Vitellianorum animos im- 
crebuere, Fabius Valens cum quatuor seculatoribus, 
et tribus amicts , totidems centurionibus , ad maves regre- 
ditur : Mataro ceterisque remanere, et in verba Vespa- 
siani adigi, volentibus fuit. Ceteram, ut mare tutius Va- 
leati, quam litora, aut urbes ; ita futuri ambieuus, et 
magis , quid vitaret, quam cui fideret, certus, adversa 
tempestate Stoechadas, Massihiensium insulas , adfertur : 


ibi eum missæ a Paullino liburaicæ oppressere. 
XLIV. Capto Valente, cuncta ad victoris opes con- 


Que ubi paratu firma. Paratu li- 
bri omses MS, Bud. et ed. 
pr. in quibus est parta. Rhenanus 
inde conjicit pacta firma, frustra. 
Elegantia perit, si param mutater. 
Respondent enim sibi apte, ut firma 
et aucta, sic paratu et rumore. Mot 
edidi tosidem , quod in MSS. Flor. 
Bud. ed. pr. Ceteri. script et edd. 
ante Rhen. item Ryck. (ex Agr.) 
totidenque. Enx. 

Regrecitur mature : ceterisqne. 
Priora lego : regreditur. Maturo cè- 
2erisque. Intellegit enim Mariam 
Maturum procuratorem Alpium, 
qui , disoessu Valentis velut exsolu- 
tus, transiit in Finvianas partes. 
Posteriora recte olim ( e Bud.) Rhe- 
nanus emendavit, (ut 1, 59; Agr. 
18,) cam vulgo esset, vo/entibus l- 
Berum fuit, insititia voce : ant, ut 
in quibusdar, auctor fuit. Qui scili- 
cet glossographi ignorarunt genus 
dicendi a fonte græco : quod peritum 
illum sagacemque Germanum non 
fagit. Ingenii esim et industriæ lau- 
dem Rhenano libens do : et scio inter 
primores eum suæ geniis. Ât carpsi 


ciis, quæ probet nemo judex e se- 
lectis. ) Nunc sbiit itle fervor : et 
obtendere manum ad magnorum vi- 
rorum culpas possim, quam didu- 
cere et explicare. Revera autem 
quantula bæc sunt , de quibus litiga- 
mus ? literæ, syllabæ , vocalæ. Ri- 
dere mihi isbet, cum virorum gra- 
viomet graudium velitationes, immo 
pugnas video ia his eugis : et metuo, 
ut excitent me ad akeram Satyram. 
Nunc cum Aristophane { Ran. 858) 
satis mihi inckamasse : 
.…. Aocsdopsie Ses d° où spi 
"Ard'pas moimrèt, &cmep up Tomarid'er. 
Lire. Lipsium secutus est ejusque 
correctionera retepit Pichena. Con- 
sntit MS. Agr. oisi quod in fine 
habet volentibus auctor fuit : quod 
pro var. lect. ia margine Guelf. re- 
peri et in ed. pr. sed auctor inser, 
tum est ab iis, qui modum Jloquendi 
son capiebant. Enx. Bud. mature et 
dein adigi volentibus fuit. Sed Pur. 
adigi liberum fuit. Alc. adisi volen- 
tibus liberum fuit. 

Stoechadas.… adfertur. Legiti- 
mom verbum erat defertur : nec ad- 


olim liberius. Non ego, sed ætas: ferri hoc sensu dictum reperi. Bro- 


(etsi revera multa in Rhenani judi- 


her malit fertur. Enx. 


316 HISTORIARUM AU. B5. 


A. C. ». 
versa, initio per Hispaniam a prima Adjutrice legionc 
orto, quæ, memoria Othonis infensa Vitellio, decimam 
quoque ac sextam traxit : nec Galliæ cunctabantur : et 
Britanniam, inclitus erga Vespasianum favor, quod illic 
secundæ legioni a Claudio præpositus et bello clarus 
egerat, non sine motu adjunxit ceterarum, in quibus 
plerique centuriones ac milites a Vitellio provecti, ex- 
pertum jam principem anxii mutabant. 

XLV. Fa discordia, et crebris belli civilis rumori- 
bus , Britanni sustulere animos , auctore Venutio : qui, 
super insitam ferociam et romani nominis odium , pro- 
pris in Cartismanduam reginam stimulis accendebatur. 
Cartismandua Brigantibus imperitabat , pollens nobil- 
tate ; et auxerat potentiam, postquam, capto per dolum 
rege Caractaco, instruxisse triumpbum Claudii Cæsaris 


Tnclitus e. PV. favor. Gruterus id est, aucta est, significatione oc- 
valde probat lectionem ed. pr. indi- culta quadam patiendi. Cato in hoc 
tus, quæ et in MS. Reg. est. In quo ipso verbo ap. Gell. 18, 12, Fodem 
aliter sentio : si insitus esset, ji. e. nomine complures ex agris accesst- 
vetus, constans, præferrem : at non tavere, eo res eorum auxit. Velleios 
inditus, quod commode hic locam sedandi verbum sic usurpat 2, 10!; 
non habet, ut opinor. Eam autem Postquam tempestas sedavit, Ad- 
vocem ia libris substitui alteri incli- herbal taurumimmolat. Plautus Mil. 
tus, et alibi observatum. V. Dra- 2,6, 100, deniendi : Dum hœ const- 
kenb. ad Liv.6, xx, 42. Inclitus fa- Jescunt turbæ aigue iræ léniunt. Et 
vor est iusignis, multis rebus cogni- plures ejusmodi latinæ linguz deli- 
tus. Er. In Bud. dubie inditus, an cias gustare tibi fas apud A. Gd- 
inclitus. lium 1. c. Non dissimile, quod m 

Non sine motu adjunxit cetera- Thucydidæo charactere  observat 
rum. Scil. legionum , ut bene Ferre- Dionysius, p. 133, sæpe Tà aaŸs- 
tus. Frustra Faernus cohortium addi six phuare, dpaorhpia® rà di dpar 
volebat , (et legebat junzit) evet. Thpra, uSurixà esse. Lrrs. Nimis 


cod. nescio quo. Erx. captus erat Lipsius observatione 
Fenusio. Sic codices. Sed. v. A. passiva, ut jam alibi vidimus. Enr. 
12, 40, ubi V'enutio præfertur. Cf. Ruhnken. ad Vell. Pat. 1, 8 


Auxerat potentiam. Fallor, aut jp. 587. 
Tacitus scripsit potentia. Quisenim  JInstruxisse triumphum c. C. De 
alias iste , qui auxit? Ât genusillud hoc loco, qui pugnare videtar cum 
dicendi perelegans, auxit potentia, alio A. 12, 36, vid. ibi dicte. Enx- 





A. U. $a3. 


à Co. LIBER IITL. 317 


videbatur. Inde opes, et rerum secundarum luxus : 
spreto Venutio (is fuit maritus) armigerum ejus, Vel- 
locatum , in matrimonium regnumque accepit. Concussa 
statim flagitio domus : pro marito studia civitatis, pro 
adultero libido reginæ et sævitia. Igitur Venutius accitis 
auxilus, simul ipsorum Brigantum defectione , in extre- 
mum discrimen Cartismanduam adduxit. Tum petita a 
Romanis præsidia ; et cohortes alæque nostræ, variis 
prælis, exemere tamen periculo reginam. Regnum 
Venutio, bellum nobis, relictum. 

XLVI. Turbata per eosdem dies Germania, et so- 
cordia ducum, et seditione legionum : externa vi, per- 
fidia social, prope adflicta romana res. Id-bellum cum 
caussis et eventibus (etenim longius provectum est ) 
mox memorabimus. Mota et Dacorum gens, nunquam 
fida , tunc sine metu, abducto e MϾsia exercitu. Sed 
prima rerum quieti speculabantur : ubi flagrare Italiam 
bello, cuncta invicem hostilia, accepere, expugnatis 
cohortium alarumque hibernis utraque Danubii ripa 
potiebantur : jamque castra lesionum exscindere para- 
bant , ni Mucianus sextam legionem opposuisset , Cre- 
monensis victoriæ gnarus , ac ne externa moles utrimque 
ingrueret, siDacus Germanusque diversi irrupissent. Ad- 
fuit , ut sæpe alias, Fortuna populi romani quæ Mucia- 
num viresque Orientis illuc tulit : et quod Cremonæ in- 
terim transegimus. Fonteius Agrippa ex Asia (pro con- 


Brigantum defectione. Bud. de fec- 
to. Probat Rhen. nec tamen recepit. 

Perfidia sociali. Sine copula MSS. 
Flor. Agr. ed. pr. et sic edidit Ryc- 
kius. Ceteri (Bud. et vulg.) et per- 
fidia. ERw. Mox Bud. pena ( pro 
pæne) adflicta, 


Memorabimus. Vid. H. 4, 12-37 ; 
54-59; et5, 14, ad finem. 

Fonteius Agrippa. Post a Sarma- 
tis cæsus. Jos. B. Jud. 7,4, 3. 

Proconsule. Sic Flor. Agr. ed. pr. 
Ryck. J. Gron. Ceteri (Bud, etiam) 
proconsul. Erx. 


A.U. 833. 


318 HISTORIARUM AC 
sule eam provinciam annuo imperio tenuerat) Moœsiæ 
præpositus est : additis copus e Vitelliano exercitu , 
quem spargi per provinias, et externo bello illigari, 
pars consilli pacisque erat, 

XLVIL Nec cœteræ nationes silebant. Subita per 
Pontum arma barbarum mancipium, regiæ quondam 
classis præfectus , moverat : is fuit Anicetus, Polemonis 
hbertus, præpotens olim, et, postquam resnum in for- 
mam provinciæ verterat, mutationis impatiens. Egitur 
Vitellii nomine, adscitis gentibus, quæ Pontum adco- 
lunt, corrupto in spem rapinarum egentissimo quoque, 
haud temnendæ manus ductor, Trapezuntem, vetusta 
fama civitatem, a Græcis , in extremo Ponticæ oræ con- 
ditam , subitus irrupit. Cæsa ibi cohors, regium auxr- 
lium olim, mox donati civitate romana , signa armaque 
in nostrum modum , desidiam licentiamque Græcorum, 
retinebant. Classi quoque faces intulit, vacuo mari, 


Ægentissimo. Hujus vocis loco la- 
cunam offert Bud. 

Haud temnendæ manus ductor. 
Edd. Put. Ber. Alc. vitiose haud 1e- 
nendæ m. œctor. Enx. Nec melius 
Bud. haud tepende manus ductor. 
Paullo ante idem accitis gentbus. 

Vetusta fama civitatem. 1n Flor. 
velusta mama civitatem. Ormnine 
leg. vetusta fama. Lirs. Idem Freins- 
hemio placebat : Rhenanus malebat 
velustissimam civitatem , sed Pichens 
correxit velustam Asiæ , quod om- 
nes post eum secuti sunt. MS. Bud. 
habet vetusta manum, ed. pr. ma- 
nus. Guelf, vetustam admodum , 
quod edd. ante Pichenam omnes in- 
de a Pateol. obtinet, MS. Agr. ve- 
tustam civitatem. Ego Lipsianam 
correctionem, ut propius acceden- 
tem ad scripturam MS. Flor. prætu- 


lerim cum Freinsh. Enx. Probat et 
Lall. Recipio cum Bip. Sic H. 4, 
83, templum vetere fame. 

Classi quoque etc. MSS. Flor. 
Guelf. edd. ante Rhen. omnes clas- 
sis, quod J. Gros. probet, non as- 
sus tamen restituere : intelligitque 
classem Aniceti, e navibus ibi relic- 
tis conctam. Ât, quorsum chassis fa- 
ces inferat urbi jam captæ, cujus 
combustæ nullum vestigium exstat ? 
Iiaque omnino servandum classi, 
quod inde a Rhen. omnes edidere. 
Intellige naves, ibi in portu sine 
milite relictas a Muciano. Quæ ipsa 
caussa est, quare addat vacuo mari 
eludens. In quo Lipsius malebat i/- 
ludens. Nempe eludere quidem etiam 
pro illudere ponitur, ut ap. Liv., 7, 
13, et alibi, sed cum accusativo. 
Verum vacuo mari absolute capien- 





A. U. 83. 
A. C. ne. 


LIBER IIL 


319 


eludens , quia lectissimas hburnicarum, omnemque 
militem Mucianus Byzantium adegerat. Quin et barbari 
contemptim vagabantur, fabricatis repente navibus, 
(camaras vocant ) arctis lateribus , lata alvo, sine vin- 


dum, non ia dative:: nem mare va- 
cuum erat, eamque ob caussam post 
mart ivterpunxi. Eludere sæpe sim- 
pliciter positur sine regimise, ut 
Cic. de Div. 2, 70, ars conjectoris, 
eludentis ingenio. Estque fere idem, 
quod mox contemptimn vagari, age- 
re que lubet, contemptis aliis, nihil 
metuentem. Vacuum mare est, in 
quo nullæ naves armatæ, que resis 
tant. Enx. Acid. quoque volebat i/- 
ludèns. Bip. in textu posuere vel 
conjiciunt : vacua maris eludens, 
quod in Fior. sit vacue mari, sed 
apud Ryckium vitiose in var. lect. 
its legi videtur pro vacuo. 
Contemptim vagabantur. Sie edidi, 
quod id libris autiquis magis con- 
sentire putavi, quam quod Rhena- 
ous, sive e Bud. MS, sive ex inge- 
mo, dedit contemptius (oemnino e 
Bud.). MS. Guelf, elare contemp- 
am, edd. Put. Ber. Alc. Curt. 9, ”, 
a Dioxippo contemptim militarem 
eludente ferociam. At Flor. con- 
sempti, quod frustra defendit J. 
Gron. edere tamen non ausus. Non 
barbari tem contempti; sed cœpe- 
rent contemmere vim rom. ,i. e.non 
timere. Virgula super litera nitima 
ouriesa est a Librario: namita expres- 
sit librarius cod. Guelf. Ed. pr. 
etiam content : quod verbam cum 
illo sæpe confanditur ia libris anti- 
quis. Similiter infra c. 58, extr. 
Flor. contemti, ed. pr. contenti pro 
contemtim , quod ibi recte, valdeque 
probante Lipsio, inde a Pichena edi- 
tam. Cur ergo non et hic eadem ra- 


tione ipse aliique usi sust? Enx. 

Quas cameras vocant. Nostrasne 
hæc vox ? certe etiam hodie cubilia 
tecta et clausa eameras vocamaos , et 
ab ea similitudine prisci, opinor, has 
paves, Strabo in deseribenda Bospo- 
rana ora (11, p. 495 ) ; ‘Arzäria 
lyoucs Asmrè , oTerà nai sea, ioer 
ardpémous ivre nai sinoos d'ix0- 
meta, Kanevos d° aùrà ei “EAnuves 
zapépas. Ubi a glossula fortase illæ 
voces, oi “Exxysc. Lips. Frustra Lip- 
sius tentat Jocum. Nam Græcis sane 
sic naves tales dicuntur : quippe z«- 
papar vocant tectum curvalum, et 
quicquid tale tectum habet. Simi- 
liter Eustath. ad Dionys. Perieg. 
V. 700, À éxanoUrTe xauapas map” 
*Exase1v. Adde de h. v. Hemsterhus. 
aèv sk&vv ad Aristophan. Plut. p.360. 
De camaris (sic enim melfus scribas, 
quam cameris : sic saltem MS. For. 
Agr. ed. pr.). Add. Casaub. ad 
Strab. 1. c. Schefferus addend. ad de 
R. Nav. 2,2, p. 325. Ceterum quas 
cam Ryckio delevi, auctoribus iis- 
dem libris. Relativum passim intru- 
sam esse ia libris Taciti jam supra, 
cum J. Gronovio, aliquot locis no- 
tavimus. Eax. Bud. camerus. 

Lata alvo, sine vinculo æ. a. f. 
connexa. Latam alvum.… connexam 
MSS. ( Bud.) Agr. Guelf. edd. vett.… 
omnes. Eodem tendit Flor. e quo 
notatum video lata alvom, ut est in 
Oxon. Sed iode efficta est lectio, 
quam Lipsius et Pichena tacite edi- 
dere, cum sequentibus omnibus. Ea 
certe grammatice recta est et expli- 


A. U. 533,° 


320 HISTORIARUM AC 


culo æris aut ferri connexa :-et tumido mari, prout 
fluxus adtollitur, summa navium tabulis augent , donec 
in modum tecti claudantur. Sic inter undas volvuntur, 
pari utrimque prora, et mutabili remigio , quando hinc 
vel illinc adpellere indiscretum et innoxium est. 
XLVIIL Advertit ea res Vespasiani animum, ut 
vexillarios e legionibus , ducemque Virdium Geminum, 
spectatæ militiæ , deligeret. Ille mcompositum et predæe 
cupidine vagum hostem adortus , coegit in naves : effec- 
tisque raptim liburnicis, adsequitur Anicetum in ostio 
fluminis Cohibi, tutum sub Sedochezorum regis auxilio, 
quem pecunia donisque ad societatem perpulerat. Ac 
primo rex minis armisque supplicem tueri : postquam 
merces proditionis aut bellum ostendebatur ; fluxa, ut 
est barbaris, fide , pactus Aniceti exitium , perfugas tra- 


cari potest. Vitiosam esse veterem 
lectionem, dubitari non potest. Si 
lata alvo verum est, vereor, ne ulti- 
mum verbum spurium sit, et a glossa 
ortum : suflicit enim Lata alvus sine 
æris ac ferri vinculo. Sin latam al- 
vum Taciti scriptura est, connexis 
corrigendum puto, ut referatur ad 
navibus : sintque naves connexæ la- 
tam alvum sine vinculo æris ac ferri. 
Forte etian sint, quibus placeat 
contexta ; quod verbum dici solet de 
navibus pæ#roie, quæ non ferro aut 
ære, sed funibus constringuntur : 
de quibus videndus Scheffer. 1. c, 
p. 26. En. 

Pari utr. prora et mutabil: remi- 
gto. Similes naves memorantur in 
German. c. 44 , et supra À. 2, 6, ubi 
additur, utrimque fuisse gubernacu- 
la, ut repente converso remigio hinc 
vel illinc appellcrent, Erx. 

Vespasiani animum. Scribas, ea 
res Vespasianum , voce sequenti in- 


ducta , brevius et verius. Jia loqui- 
tur À. 2, 19, Octo aquile, petere 
silvas et intrare visæ, advertere in- 
peratorem. Lips. Ed. pr. avertit 
Male. Mox MSS. Flor. Agr. ed. pr. 
coegit, quod recepere Ryckius et 
J. Gron. Ceteri libri (Bud. quoque) 
cogit : quod debetar libraris, hoc 
verbum conformare volentibus #- 
quenti adsequitur, Eux. 
Sedochezorum regis. Vatic. Sedo- 
thezorum. Rom. Sedotosorum. Nul- 
lum hunc populum ego nalum scio. 
Lirs. MS. Guelf. Sodecheserum. Co- 
lerus corrigebat locum in ostio Jlu- 
minis Chobi, sub Sedochi Lazorum 
regis aurilio. Fluminis Chobi menuo 
apud Arrianum jo Per. Ponti Eus. 
et Plinium 6, 4, isque fuit in Lao 
rum ditione, ut ex Agathia 1. ÿ; 
p. 95, docuit Ryckius. Enx. Plin. 
Cobum , Arrianus X&Ber dicit. 
Aniceti exitium, Recte. At MS. 


Agr. ezxcidium : Guelf. auxiliun. 





À. U. #23. 


À Cr. LIBER III. 321 
didit , belloque servili finis impositus. Lætum ea victo- 
ria Vespasianum, cunctis super vota fluentibus, Cre- 
monensis præli nuntius in Ægypto adsequitur. Eo pro- 
perantius Alexandriam pergit, ut, fracto Vitellii exer- 
citu , urbem quoque externæ opis indigam fame urgeret. 
Namque et Africam , eodem laterc'sitam , terra mari- 
que invadere parabat, clausis annonæ subsidiis, ino- 
piam ac discordiam hosti facturus. 

XLIX. Dum hac totius orbis mutatione fortuna im- 
peri transit, Primus Antonius nequaquam pari inno- 
centia post Cremonam agebat ; satisfactum bello ratus 
et cetera ex facil, seu felicitas in tali ingenio avaritiam , 
Superbiam , ceteraque occulta mala patefecit :ut captam, 
Italiam persultare; ut suas, leyiones colere ; omnibus 
dictis factisque viam sibi ad potentiam struere : utque 


Paullo post MS. Flor. (Bud.) Agr. 
urbemque, male. Sæpe quoque ita 
corruptum est in libris. Er. Bud. 
exilium. 

Dum hac t. orbis etc. In libris an- 
tiquis hæc cum superioribus conjun- 
guntur : male. Transit dictum est 
pro transigit : de quo supra moni- 
tum, quamquam ibi alia loquendi 
forma. Eleganter alias fortuna trans- 
igere et transigi, ut supra c. b dici- 
tur : et hoc verbum absolute Tacito 
et alibi dictam, supra c. 46. Agric. 
34. Post Cremonam ; est expugnata 
et excisa Cremona. Flor. 3, x, init., 
quis sperarel post Carthaginem aliud 
än Africa bellum ? i. e. Carthagine 
victa et deleta, ut recte in indice 
Freinsh. et sic idem pluribus locis. 
En. In ed. Put. Alc. Rh. Lips. etc. 
a verbis Dum hac nova periodus 
infit. Nescio, quas editiones veteres 
noster intelligat. Nec aliter Bud. 


9. 


Post Cremonam, scilicet deletam. 

Seu felicitas. Sic recte Rhen. e 
Bud. prius legebatur ceu. 

Ut captam , Ttal. Bene Bip. hæc 
jungenda prioribus et aptius inter- 
pungenda dcent, quam Ernestius 
fecerat , desciscens a præcedentibus 
editoribus. 

Viam sibi ad potentiam. Legen- 
dum esse vim sibi, e MSS. docui- 
mus 1 Observ., 14. Gron. Consen- 
tiunt MSS. For. (Bud.) Agr. Guelf. 
edd. pr. Put, ceteræ usque ad Lips. : 
in cujus editionem temere irrepsisse 
viam, aut ex editione igvobiliori, 
unde operæ describerent Tacitum, 
silentium ejus indicat. Sed hinc in 
ceteras venit usque ad Ryckium, qui 
vetus restituit cum J. Gronov. Sen- 
sus est e mente Ryckii, potentiæ ad- 
jicere vim conabatur. Nam struere 
antiquiores pro adjicere dixisse , et 
vim distingui a potentia ab ipso Ta- 

21 


322 


HISTORIARUM 


A. UÙ. #21. 
A. C. . 


licentia militem imbucret, interfectorum centurionum 
ordines legionibus offerebat : eo suffragio turbidissimus 
quisque delecti : nec miles in arbitrio ducum , sed duces 
militari violentia trahebantur : quæ seditiosa, et cor- 


cito À. 13, 19, ubi potentia non sua 
vi nixa. Gronovius autem vim strue- 
re dictum putabat , ut opes struere 
et similia, in quibus est parare. Pace 
magni Gronovii et Ryckii dictum 
sit, nondam mihi iis, quæ dixere, 
persuasum est , ut vim ad potenuam 
struere Tacitum dedisse putem. Nam 
ut de Ryckiana ratione primum di- 
cam, credam struere vim augendi 
habuisse apud veteres, et habere 
posse : sed non propterea potest dici 
struere vim ad potentiam , at licet 
dicere adjicere vim ad potentiam. 
Non, si eandem significationem duo 
verba habent, eodem modo con- 
struuntur cum substantivis, sed pro 
verbi cujusque natura. Quod deinde 
ad Gronovianam rationem attinet, 
sæpe vir eximins in Tacito contentus 
fait, sensam commodum verbis sin- 
gulis adstruxisse, nullam rationem 
habuit totius contextus et rationis 
grammaticæ, idque ei accidisse puto, 
dum exquisitevultlocutumTacitum: 
idemque ei et in Statio subinde ac- 
cidisse judicat Marklandus ad Stat., 
p.19. Nemo negat, vim strucre æque 
bene dici posse, ac struere opes, et 
alia : sed an vim ad potentiam struere 
dicatur, et qui sensus istiuns com- 
plexionis sit, hoc quæritur. Dicit, 
vis et prientia distinguuntear a Ta- 
cito ipso À. 13, 19, j‘ma potentiæ 
non sua ui nixæ. Bene. Sed quo 
seusu? Potentia sua vi nixa nihil 
alind est, quam potentia , quæ non 
pendeat ab: alio, cujus tu ipse sis 
auctor et origo, qualis est in prin- 


cipe. Quid id ad hanc locum ? Longs 
alia ista vis est, quam quæ Anlonio 
petebatur. Etenim Antonius nibil 
aisi potentiam quærebat. Jmperator 
esse et princeps nolebat : non boc à 
in mentem venit, ut e sequentibus 
patet. Itaque ineptum foret dicere, 
vim ad potentiam struere. Quibus de 
caussis credo adhnc aut viam ad po- 
tentiam verurm esse, aut vim ac po- 
tentiam, ut Lipsius conjecit. Pin 
struere , ne in eo hæreas , etiam Pro 
pertius dixit 3, 16, 4. Fram porrot 
vim in libris permutari docet Dre- 
kenb. ad Liv. 32, 9, ubi non de- 
bebat J. Fr. Gronovium audire, et 
vim potius recipere, quam visu. 
Vim facere per castra hene dicitu 
illod quidem, sed non recto itinert 
vim f. p. c. non respexere viri PrÆ- 
stantes verba recto itinere : sed bot 
obiter. Denique vin ac potentin 
conjungi posse, ut alia synonymi 
etiam apud nostrum , dubitatorun 
neminem puto. Enx. Non opus ert 
tanta verboram ambage. Legerdum 
viam > sensere quoque Lall. et Bip. 
Sed vim Brot. « D. de Lamalle. 
Cent. ordines legionibus affereba. 
Est subobscurum , sensus autem in- 
telligi potest e sequentibus. Nonipss 
centuriones creabat, i. e. ordioes 
dabat : sed legionibus permittebat 
electionem centurionum. Enx. 
Quæ seditiosa etc. Ryckius joter- 
punctionem receptam mulavil, D0- 
væqne sententiæ initium fecit in ver- 
his: Mo in pr. vu. sane sic est et in 


ed. pr. sed vulgarem interpunctio- 





A. U. 891. 


av. LIBER IIL 325 


rumpendæ disciplinæ, mox in prædam vertebat, nihil 
adveutantem Mucianum veritus; quod exitiosius erat , 
quam Vespasianum sprevisse. 

L. Ceterum propinqua hieme, et humentibus Pado 
campis, expeditum agmen incedere. Signa aquilæque 
victricium legionum, milites vulneribus aut ætate gra- 
ves, plerique etiam integri, Veronæ relicti : sufficere 
cohortes alæque, et e legionibus lecti, profligato jam 
bello, videbantur. Undecima legio sese adjunxerat, mitio 
cunctata; sed, prosperis rebus, anxia quod defuisset. 
Sex millia Dalmatarum , recens delectus , comitabantur. 
Ducebat Poppæus Silvanus, consularis : vis consilio- 
rum penes Annium Bassum, legionis legatum : is Sil- 
vanum, socordem bello, et dies rerum verbis terentem, 
specie obsequii regebat, ad omniaque, quæ agenda 
forent, quieta cum industria adcrat. Ad has copias, e 
classicis Ravennatibus, legionariam militiam poscenti- 
bus, optimus quisque adsciti : classem Dalmatæ supple- 
vere. Exercitus ducesque ad fanum Fortunæ iter sistunt, 
de samma rerum cunctantes, quod, « motas ex urbe 
prætorias cohortes, » audierant, et teneri præsidiis 
Apenninum rebantur : et ipsos , in regione bello adtrita, 


nem meliorem puto. Sensus: ista non 
modo seditiosa et ad corrumpendam 
disciplinam valentia, sed etiam hinc 
ille occasionem prædandi sumebat. 
Enx. 

Propinqua heme. Agr. propin- 
quante , ut Muretus volebat. 

Dalmatarum. Bud. Sarmatarum. 
Deio cositabantur. 

Poppœus Silvanus. Sic MS. Flor. 
unde Pichena edidit. Ceteri scripti 
(Bud. Agr.) et edd. Pompeius. V. ad 
2,86; x,799. Eux. 


Dies rerum. Dies rebus agendis 
dicatos vel aptos. 

Dalmata supplevere. Bud. D. sup- 
plere. 

Ad fanum Fortunæ. Ea urbs ho- 
die quoque dicitur Fano : mox cunc- 
tantes est deliberentes , de quo jam 
supra dictum. Enx. 

In regione, Male evim omaibus li- 
bris ( Bud. quoque) in {pgione. Lire. 
Sic placebat etiam Faerno. Bene re- 
cepit Pichena. Contra supra À. 12, 
43, regiones in legiones mutandas 

21e 


A. U. #3. 


324 HISTORIARUM av. 


inopia et seditiosæ militum voces terrebant, « clava- 
rium » flagitantium : nec pecuniam aut frumentum 
providerant : et festinatio atque aviditas præpediebant, 
dum, quæ accipi poterant, rapluntur, 

LI. Celeberrimos auctores habeo, tantam victoribus 
adversus fas nefasque irreverentiam fuisse, ut gregarius 
eques, occisum a se, proxima acie, fratrem professus, 
præmium a ducibus petierit. Nec 1llis aut honorare eam 
cædem jus hominum , aut ulcisci ratio belli permitte- 
bat. Distulerant , tamquam majora meritum, quam que 
statim exsolverentur : nec quidquam ultra traditur. Ce- 
terum et prioribus civium bellis par scelus inciderat : 
nam prælio, quo apud Janiculum adversus Cinnam 


conjecimus. Et confunduntur eæ vo- 
ces passim in libris vett. Ern. Mox 
Bud. bello attributa. 

Clavarium. Quod prætextum et 
origmem habuit, quasi ad milita- 
res clavos, de quibus res jam nota. 
Simili forma unguentarium Plinius 
dixit, Ep. 2, 11, Prœterea acceperat 
sestertium decem millia , fœdissimo 
quidem titulo, nomine unguentariü : 
donationem scilicet, a provinciali- 
bus factam in legatum, ad unguenta. 
Sic in Suetonii Vesp., 8, Classiarii 
petunt, constitui aliquid sibi calcea- 
ri nomine. Lrrs. Add. Torr. ad 
Suet. 1. c. Alciati et Vertranii de 
clavario notas bene refellit Jos. Cas- 
talio, Obs. Dec. 2, 5, idemque insi- 
titia putat verba donativi nomen est, 
et a glossatore orta; quod verum 
puto. Quorsum enim illa ætate ad- 
deretur? Enx. Recte : expungenda 
omnino, expunxi. 

Jus hominum. Est jus naturale. 
Ed. pr. solita aberratione vis. Mox 
distulerant MS. For. (Bud.) Guelf. 


ed. pr. ceteræque vett. omnes, ques 
inspexi. Acidalius malebat distule- 
runt, quod in vulgatis esse dicit Ur- 
sinus : nescio quibus. Est tamen ia 
MS. Reg. repertum. Item exsolve- 
rentur Flor. Reg. ed. pr. Pich. sgqq. 
Ceteri (in his Bud. } exsoiverent. 
En. 

Quo apud Jan. Bud. cum ap. Jan. 

Apud Janiculum. Cum Tacito, 
aut Sisenna potius, consentit Livius 
epitoma 979, et alteram militem is 
Pompeii exercitu statuit, alterum 
Cinnæ. At Valerius 5, 5, 4, pro 
Cinna Sertorium substituit, cum 
quo et Orosius sentit 5, 19. Bello 
Actiaco etiam idem evenisse, COmM- 
memorat epigramina vetus : qu 
vulgatum magno Scaligero debe- 
mus : Mæœvius a castris miles melio- 
ribus ausus Hostilem saltu precipi- 
tare ratem, In damnum felixr et, 
victor ut impius esset, Nescius 0C- 
ciso fratre superbus erat. Dum leg 
eruvias, hostiliaque arma revellit, 
Fraternos vultus oraque nota vidé 





À. U. 83. 


A. C. 50. LIBER IIL 325 


pugnatum est, Pompeïanus miles fratrem suum, dein, 
cognito facinore, seipsum interfecit, ut Sisenna memo- 
rat : tanto acrior apud majores, sicut virtutibus gloria, 
ita flagitiis pœnitentia , fuit. Sed hæc aliaque, ex veteri 
memoria petita, quotiens res locusque exempla recti, 
aut solatia mali, poscet, haud absurde memorabimus. 
LIT Antonio, ducibusque partium, « præmitti equi- 
tes, omnemque Umbriam explorari » placuit, si « qua 
Apennini juga clementius adirentur : acciri aquilas sig- 
naque, et quidquid Veronæ militum foret : Padumque 
et mare commeatibus compleri. » Erant inter duces, 
qui necterent moras : quippe nimius jam Antonius , et 
certiora ex Muciano sperabantur : namque Mucianus, 


Ille ferox : quid lenta manus nunc 
denique cessas ? Justius hoste tibi qui 
moriatur adest. Fraternam res nulla 
potest defendere cædem, Mors tua 
sola potest, morte levanda tua est. 
Viximus adversis, jaceamus parti- 
bus isdem. Dixit : et in dubio est, 
utrius ense cadat. Ense meo moriar 
maculato cæde nefanda ? Cui more- 
rts ferrum quo moriare, dabit. Dixit, 
et in fratrem fraterno concidit ense. 
FVictorem et victum condidit una 
manus, Lies. 

Tanto acrior apud majores, etc. 
Sic MSS. Flor. Bud. ed. pr. Unus 
Oxon. tanto ardore. At ed. Puteol. 
(et Alc.) addit gquod ante sicut ; 
quod (duce Bud }) bene delevit Rhe- 
nanus. Idemque e Bud. MS. Jlagitü 
edere voluit, sed operæ non parue- 
runt. Id ai pluribus libris firmare- 
tar, præferrem. Librariüi videntur 
præcedenti substantivo virtutibus 
conformare voluisse. Er. 

Ex veteri memoria petita. Sic scr. 
et edd. Rhenanus ex ingenio ( nequa- 
quan, sed e Bud, j dedit repetita, 


quod omnes secuti sunt ad J. Gronov. 
qui et poscet restituit pro poscent, e 
Flor. Consentiunt Bud. Agr. Guelf. 
Harl. Oxon. Er. De Agr. tacet 
Ryck. 

Et certiora de Muciano. Magis 
placet Flor. scriptio , ex Muciano. 
Ambigebant duces, quid facturi ant 
von facturi, ex sequentibus : Mucia- 
nus adventabat , alter pæne Flavius; 
ergo ab illo certiores omuium fu- 
turi. Lies. Recepit Pichena. Sed sic 
jam ante edd. Put. Ber. Alc. Con- 
sentit MS. Guelf, De edidit Rhen. 
(e Bud.) et sic MS. Agr. Illud baud 
dubie verum. Sensus : spem majo- 
rem præmiorum habebant io Mu- 
ciano, majoris virtutis, dignitatis et 
gratiæ apud Vespasianum viro : et 
volebant potentiæ Antonii, jam ni- 
mis magoæ , modum ponere : quippe 
major futura erat, si et hoc succede 
ret, putabantque, eum potentia sua 
in suum tantum commodum abusu- 
rum. Qualis potentia intelligenda , 
sequentia docent. Add. 4,2, ubi vi- 
debis, quam potentiam petierit Pri- 


A. CU. 853. 


526 HISTORIARUM 4% 


tam celeri victoria anxius, et, ni præsens urbe potire- 
tur, expertem se belli gloriæque ratus, ad Primum et 
Varum media scriptitabat, « instandum cœptis, » aut 
rursus « cunctandi utilitates » edisserens, atque ita 
compositus , ut ex eventu rerum adversa abnueret, vel 
prospera agnosceret. Plotium Griphum , nuper ab Ves- 
pasiano in sénatorium ordinem additum , ac legion! 
præpositum, ceterosque sibi fidos, apertius monuit. 
lique omnes, de festinatione Primi ac Vari sinistre, et 
Muciano voleutia rescripsere. Quibus epistolis Vespa- 
siano missis , effecerat, ut non pro spe Antonii consilia 
factaque ejus æstimarentur. 


LIIL Ægre id pati Antonius, et culpam in Mucu- 


mus, et non frustra parum eï eo 
sperasse duces. Erx. 

Media scriptitabat. Legitima lati- 
_nitas postulat scriptitarat : ut infra 
recte ef/ecerat, Sed, quia in vulgato 
libri (Bud. quoque) consentiunt, 
et mox sequitur monuit et rescrip- 
sere , nihil mutavi. Media sunt am- 
bigua , oihil certi in alterutram par- 
tem definientia. #bnueret et agnos- 
ceret (Bud.) pro quo male ed. pr. 
cognosceret, dictum , pro appareret, 
eum ex eventu de factis et consiliis 
judicaturum , probaturum, si pros- 
pere cecidissent , sin minus, contra 
volantatem suam suscepta dicturum. 
Enx. 

Plotium Gryphum. Ed. pr. Gri- 
Jüum. Eadem mox senatorium, ut 
Flor. (Bud.) Guelf. senatorum Pu- 
teol. et seqq. usque ad Pichenam. 
Enx. Bud. Grifum. Ad eum Sta- 
tius risum Saturnalitium Silv. 4, 9 
scripsit. 

Muciano volentia. Ita libri. Sal- 
lastianum videtur : Pompeius multis 


suspicionibus volentia plebi facturas 
habebatur. Beatus tamen volenti (e 
Bud.) malnit. Lrrs. Quod omnes se- 
cuti sunt usque ad Lipsium. Folen- 
tiu Flor. Guelf. edd. ante Rheo. om 
nes ( Agr. volenti). Utrumque lati- 
pumet Tacito usitatum. Pro rescrp- 
sere ed. pr. rescribere : quod præfe- 
rebat Gruterus; quamqnam ille scri- 
bere laadat. Rhen. edidit ( e Bud.) 
scripsere, ceterique usque ad Piche- 
nam. Enn. Quie For. dedit rescrip- 
sere. De foima dicendi volenti vel 
volentia vide notata ad A. 215, %6, 
et Cort. ad Sall. Jug. 84. 

Factaque ejus. Rbhenanus e Bod. 
MS. profert aut facta ejus. Aut co- 
pulative dicitur sæpe apud nostrum, 
in eoque aliquoties et criticos ad- 
hæsisse vidimus. Paullo ante at 
rursus, pro et rursus dictum, et 
sic alibi passim. Erx. Bud ita : pro 
spe Antonii factaque ejus, omis- 
so consilia. Non potuit ergo nis 
dormitans Rhen. scribere, quæ hie 
retulit. 





A. U. 8S23. 


ave LIBER IL. 327 


num conferre, cujus criminationibus eviluissent peri- 
cula sua : nec sermonibus temperabat, immodicus lin- 
gua , et obsequii insolens : literas ad Vespasianum com- 
posuit, jactantius quam ad principem , nec sine occulta 
in Mucianum insectatione : « se Pannonicas legiones in 
arma egisse : suis stimulis excitos Moœsiæ duces : sua 
constantia perruptas Alpes, occupatam Italiam, inter- 
septa Gérmanorum Rhætorumque auxilin. Quod dis- 
cordes dispersasque Vitellii legiones equestri procella, 
mox peditum vi, per diem noctemque, fudisset , id pul- 
cherrimüm et sui operis. Casum Cremonæ bello impu- 
tandum : majore damno, plurium urbium excidiis, ve- 
teres civium discordias reipublicæ stetisse. Non se nun- 
ts, neque epistolis, sed manu et armis imperatori suo 
militare : : neque officere gloriæ eorum, qui Asiam inte- 
rum composuerint : : illis Moœsiæ pacem, sibi salutem 
securitatemque ltaliæ, cordi fuisse, Suis exhortationibus 
Gallas Hispaniasque, validissimam terrarum partem , 
ad Vespasianum conversas. Sed cecidisse in irritum la- 


Coaluissent pericula sua. Sicomnes 
iude a Puteolano edidere , usque ad 
Ryckiam : idque et MS. Guelf, præ- 
fert. ( Bud, coahasset) Freinshemius 
scutissime correxit éviluissent : id- 
que ia Filor. repertum recepere R yc- 
kius et J. Gron. quos merito secutus 
sun. MS. Agr. ed. pr. habent luis+ 
sent, unde conjicere licet, primas 
syllabes coa deberi correctoribus, 
a vero sensu aberrantibus. Sensus 
est : Mucianum criminando effecisse, 
ut Vespasiaous res, a se fortiter et 
cum magno periculo gestas, non 
perimde æstimaret, ac dignæ essent. 
Coaluissent foret aucta essent , quod 
est alienissimum. Mox lingua Flor. 


(Bud. ) Guelf. Agr. ed. pr. veteres- 
que omnes ante Lipsium quas vidi : 
qui linguæ , nescio unde, edidit. Pi- 
cheos illad reddidit. Utrumque usi - 
tetum Tacito. Sed, quia genitivus 
sequitur, Éngua h. 1. melius. Enx. 
Pericula, intellige exontlata. 

Id pulcherrimum et sri operts. 
Tentor rescribere, id sui oneris. Est 
enim fortius et Antonii animo dig- 
nius : et sic non uno loco et ipse Ta- 
citus et Livius, velut 2, 2, idofi- 
cere, id obsture libertati. Post Cre- 
monensiim MS, A gr. quo tendit ed. 
pr. Cremonensi. Enx. Bud. et vulg. 
Cremonæ. 

Mosiæ pacem. Respice ad ce. 46. 


A. U. 633 


328 HISTORIARUM À © ee 
bores, si præmia periculorum soli adsequantur, qui pe- 
riculis non adfuerint. » Nec fefellere ea Mucianum : 
inde graves simultates : quas Antonius simplicius , 
Mucianus callide , eoque implacabilius nutriebat. 

LIV. At Vitellius, fractis apud Cremonam rebus , 
nuntios cladis occultans, stulta dissimulatione, remedia 
potius malorum , quam mala, diflerebat. Quippe confi- 
tenti consultantique supererant spes viresque : quum € 
contrario læta omnia fingeret , falsis ingravescebat. Mi- 
rum apud ipsum de bello silentium : prohibiti per civita- 
tem sermones : eoque plures, ac, siliceret, vere narraturi; 
quia vetabantur, atrociora vulgaverant. Nec duces hos- 
tium augendæ famæ deerant , captos Vitellii explorato- 
res circumductosque , ut robora victoris exercitus nos- 
cerent, remittendo : quos omnes Vitellius, secreto per- 
cunctatus, interfici jussit. Notabili constantia centurio, 
Julius Agrestis, post multos sermones, quibus Vite- 
lium ad virtutem frustra accendebat, perpulit, ut ad 
vires hostium spectandas, quæque apud Cremonam acta 
forent , ipse mitteretur. Nec exploratione occulta fallere 


Falsis ingravescebat. Si vera lectio 
bæc , intelligendum malum. Sed for- 
tasse legendum ingravescebant, sc. 
mala. Nam et in confitenti sint in- 
telligenda mala. Enx. Bud. ingra- 
vescebat , i. e. premebatur, depri- 
mebatur, ut animum desponderet 
et vires deficerent. Sic Cic. de Sen. 
11, corpora defutigatione ingraves- 
cunt. 

Vera narraturi. Sic edd. omnes 
inde a Puteol. At MSS. Flor. (Bud.) 
Guelf. ed. pr. vere. J. Gronovius 
putat fuisse vera enarraturi. Etiam 
vere narr. pute stare posse, int. 
quæ acciderant : sed vulgatum me- 


* 


lius. Sio c. 56, extr., vera dicturis. 
Pro narruturi MS. Agr. narrere, 
ed. pr. narranti, utrumque vitiose. 
Eux. Bud. narratum. Consensus co- 
dicum jubet, ut vere reponan cam 
Bip. Sic et Puteol. Contra vera Al- 
ciatus habet et Rhen. 

Notabili constantia. Hæc ap. Suet. 
Oth. c. 10, in priori cum Othone 
bello huic accidisse traduntur, ut 
jam notarit Savilius. Post ut, a Rhe- 
nano sublatum, bene restituit Pi- 
chena (e Flor.), quod in omnibns 
meis reperi ante Rhen. En. U1 deest 
in Bud. Subaudiri putat Rhen. Moz 
Bud. male ostenderentur. 





À. U. 9s3. 


à Ce. LIBER IITL. 329 


Antonium tentavit, sed mandata imperatoris sunmque 
animum professus, ut cuncta viseret,. postulat. Missi, 
qui locum prælii, Cremonæ vestigia, captas legiones 
oStenderent. Agrestis ad Vitellium remeavit , abnuen- 
tique, « vera esse, quæ adferret, » atque ultro « cor- 
ruptum » arguenti; « quandoquidem, inquit, magno 
documento opus est, nec alius jam tibi aut vitæ, aut 
mortis meæ usus, dabo, cui credas. » Atque ita digres- 
sus, voluntaria morte dicta firmavit. Quidam « jussu 
Vitelli interfectum ; » de « fide constantiaque » eadem 
tradidere. 

LV. Vitellius, ut e somno excitus, « Julium Pris- 
cum et Alphenum Varum cum XIV prætoriis cohorti- 
bus et omnibus equitum alis obsidere Apenninum » 
jubet. Secuta e classicis legio. Tot millia armatorum, 
lecta equis virisque, si dux alius foret, inferendo quo- 
que bello satis pollebant. Ceteræ cohortes ad tuendam 
urbem L.. Vitellio fratri datæ. Tpse, nihil e solito luxu 
remittens, et diffidentia properus, festinare comitia , 
quibus consules in multos annos destinabat : fœdera 
sociis, Latium externis, dilargiri : his tributa dimittere, 


Quæ adferret. Sic MSS. F1. Agr. 
Guelf. edd. ante Rhen. non referret, 
ut hic (e Bud.) dedit , ceterique ad 
Ryckium usque. Mox est omnes scr. 
et cdd. præter Puteol. Beroald. Alc. 
Ex. Rhen. addidit e Bud. Ad/ferret 
etiam Zall. e Regio suo. 

Secuta e classicis legio. Hæc vera 
lectio (quæ et in Bud.). MS. Agr. 
seculæ classicæ legiones, ut voluit 
Muretus. Quæ corruptela unde orta, 
docet scriptura ed. pr. secutæ clas- 
sicis legio. MS. Guelf. secuta est cl. 
Legio e classicis quo modo nata, 


v. supra c. bo. Et alias quoque a 


classica militia ad pedestrem , ut ho- 
noratiorem, traducti. De classicis : 
dixi satis et distincte ad H. 1, 36. 
Mox si dux alius, quod libri vett. 
scr. et edd. ante Rhen. habent, mol- 
lius est, quam st alius dur. Enn. 
Hoc Rhen. e Bud. De classicis v. ad 
H. 1, 32, 36. 

Latium externis.Tirones monendi, 
ut jus Jatinitatis intelligant , non par- 
tem Jtaliæ, quæ Latium vocata. Enx. 

Tributa dimittere. Sic ommeslibri : 
id non tentandum, docuit exemplis 
Gruterus in suspicion. libris. Sic et 
vetus N.T. interpres dimitte nobis 


A. U. Ss3, 


330 HISTORIARUM Rte 


alios immunitatibus juvare : denique, nulla im posterum 
cura , lacerare imperium. Sed vulgus ad magnitudinem 
beneficiorum aderat : stultissimus quisque pecuniis mer- 
cabatur : apud sapientes cassa habebantur, quæ neque 
dari, neque accipi , salva republica, poterant. Tandem 
flagitante exercitu, qui Mevaniam insederat, magno se- 
natorum agmine, quorum multos ambitione, plures 
formidine trahebat, in castra venit, incertus animi, et 
infidis consiliis obnoxius. 

LVL. Concionanti (prodigiosum dictu ) tantum fœda- 
rum volucrum supervolitavit, ut nube atra diem obten- 
derent. Accessit dirum omen, profugus altaribus tau- 








debita nostra, Et Cicero quoque sæpe 
dimittere pro remitiere dixit, in aliis 
etiam formis loquendi. Mox pro 
cura, ed. pr, curare: male. Lacerare 
imperium eleganter dicuntur, qui 
ejus patrimonium et bona dissipant : 
ut lacerare de dissipatione rei fami- 
liaris et pecuniæ. Cicer. Quint. 15. 
Verr. 3,90, ubi lacerata pecunia, 
cujus pars aversa est. Ern. 

Vulgus ad magu'tudi em benefi- 
ciorum aderat. 1n Flor. est huberat. 
Videtur significare hïab 1 : nam hoc 
verbum aïibi quoque sie corraptum 
‘ nos invenisse meminimus. GRON. 
Haberat videtur esse aberat, ut cd. 
pr. (et Bud.) exhibet : id cum ade- 
rat sæpe io libristoufanditur. Akas 
hiabat aptum h. L. foret. Ern. Hoc 
in textum recepere Bip. et ex H.7r, 
12, firmare nituntur. Sed vix cre- 
dendum , in Flor. ex htabat factam 
esse haberat. Agr. cod. clare aderat, 
scil. prono animo avidoque. 

Qui Mevaniam insederat. Vocula 
qui addita e libris. Lres. Eam sustu- 
lerat Rhen. Est tamen in omnibus 
libris ser. et edd. ante. Enx. In Bud. 


deest. Rhenanus Mev. ins. in paren- 
thesi ponenda putabat. 

Diem obtenderent. Bee ita libri, 
non obtunderent, ut (e Bud. ) visum 
Beato. Quibusdam (ut Agr. ) scrip- 
turn, nube radium obtenderent | ed. 
pr.) vitiose. Lies. Obtenderent etiam 
Flor. Agr. Guelf. edd. ante Rhen. 
item Lips. et seqq. omnes. Simile il- 
lud Silii 10, 228, obtendit pulvere 
lucem : ut omnes ibi codd. babent. 
Sed , nt ibi obtundit legendum cen- 
set N. Heinsius, sic h. 1. Rhenanus 
obtunderent edidit, utrum e cod. 
Bod an ex ingenio, non constat (non 
amplius hoc dubium ) idque secuti 
sunt editores usque ad Lips. Ego f»- 
cile largior obtendere dici pro ve- 
lare : quis enim hoc neget ? Atque 
id docuere exemplis Gron. ad Sencc. 
Œd. 625. Drakenb. ad Silram 1. c. 
Verum hoc non videtur fecisse ut 
hæreret Rhenanus, sed constructio. 
Narñ, etsi obtendere idem, quod oc- 
cultare , significare potest, tamen 
non eodem etism modo construi cum 
substantivis potest. Viri docti sæpe 
ia hoc non salis diligentes sunt. De 





4. tt. 835. 
A. C. vo. 


LIBER III. 


_ 331 


rus, disjecto sacrificii adparatu , longe, nec, ubi feriri 
hostias mos est, confossus. Sed præcipuum ipse Vitel- 
bus ostentum erat, ignarus militiæ , improvidus consi- 
li, « quis ordo agminis , quæ cura explorandi, quantus 
urgendo trahendove bello modus, » alios rogitans, et 
ad omnes nuntios , vultu quoque et incessu trepidus, dein 
temulentus. Postremo tædio castrorum, et, audita de- 
fectione Misenensis classis , Romam revertit , recentissi- 
mum quodque vulnus pavens , sammi discriminis incu- 
riosus. Nam, quum transgredi À penninum, integro exer- 


verbi vi simpliciter quærunt , con- 
structionem non curant. Atqui signi- 
ficationem potest verbam commu- 
nem cum altero habere : neque ta- 
men statim etiam constructionem. 
Vid. ad c. 49. Videndum ergo, an, 
quemadmodum dici potest, atra 
nube occultare diem , vel abscondere, 
sic etiam atra nube obtendere diem 
vel {cem : quod non omnibus istis 
locis , quæ a Drakenborchio aliisque 
prolata sunt, efficitur : sed solis Sta- 
tü et Senecæ locis : pædore fœdo 
squalidam obtentus comam , ut recte 
ibi res ituit Gronovins, cum ante 
esset obtectus : unde patet, semper 
in hac forma hæsisse viros doctos. 
Quare cum in tribus locis similibus 
consentiant MSS. non tentandam 
hanc loquendi formam , etsi durio- 
rem et poetis digniorem, quam pro- 


e s . v, \ 
saicis scriptoribus, puto : ceterum, 


si libri boni faverent, facile obtun- 
derent prælaturus, ut dignius tali 
scriptore et elegantins. Erx. Rec- 
tius obtenderent : ut Virg. Georg. 1, 
248, obtenta densantur nocte tene- 
Bræ. Plura dabit J. Fr. Gron. ad 
Liv. 1, 57. 

Longe, nec ubi feriri. Præivit ad 
emendationem hanc Vatic. qui re- 


fert, longe ne cui fériri. Nam alii 
libri hic mutili. Ominosam vero 
antiquitus, si hostia fugisset, nec 
suo loco, id est ante aram cæsa 
fuisset. Festus : Piacularia « ppella- 
bant, çuæ sacrificantibus tristia por- 
tendebant, cum «ut hostia ab ara 
profugisset, aut percussa mugitum 
dedisset, aut in aliam partem cor- 
poris, quam oporteret , cecidisset. 
Plinius 8, 45 (70), Notatum est vi- 
tulos, ad aras humeris hominis al. 
latos, non fere litare : sicut nec 
claudicante, nec aliena hostia deos 
placari, nec truhente se ab aris. 
Lrrs. Ne cui etiam Flor. ed. pr. MS. 
Bodl. longe quum ubi, Mox eadem 
ed. male conféssus. Ex. Bud. /onge 
ubi, omisso quam, quod in vulg. 
Rhenanus suum codicem sequitur 
et exponit procul ab co loco, ubi. 
Cod. Agr. longe ne cui. Mox Bud. 
consilits. 

Summi discriminis incuriosus. Sum- 
mum discrimen est idem fere, quod 
summa belli, universum bellum : 
periculum, quod imminebat, si bello 
vinceretur. Mox in aperto foret idem 
est, quod in promptu facile. Enx. 
A.2,12.H.5, 15, summaæ rei dis- 
crimen dicitur. 


332 HISTORIARUM A.U.68. 


À. C. 10. 
citus sui robore, et fessos hieme atque inopia hostes 
adgredi , in aperto foret; dum dispergit vires, acerri- 
mum militem , et usque in extrema obstinatum , truci- 
dandum capiendumque tradidit, peritissimis centurio- 
num dissentientibus, et, si consulerentur, vera dictu- 
ris. AÂrcuere eos intimi amicorum Vitellii, ita formatis 
principis auribus , ut aspere, quæ utilia, nec quidquam, 
nisi jucundum et læsurum, acciperet. 

LVII. Sed classem Misenensem (tantum civilibus 
discordiis etiam singulorum audacia valet) Claudius 
Faventinus, centurio, per ignominiam a Galba dimis- 
sus, ad defectionem traxit, fictis Vespasiani epistolis 
pretium proditionis ostentans. Præerat classi Claudius 
Apollinaris, neque fidei constans, neque strenuus m 
perfidia : et Apinius Tiro, prætura functus, ac tum 
forte Minturnis agens, ducem se defectoribus obtulit : 
a quibus municipia coloniæque impulsæ, præcipuo Pu- 
teolanorum in Vespasianum studia , contra Capua Vitek 
lio fida, municipalem æmulationem bellis civilibus 
miscebant. Vitellius Claudium Julianum (is nuper clas- 
sem Misenensem molli imperio rexerat) permulcendis 
militum animis delegit : data in auxilium urbana cohors 
etgladiatores, quibus Julianus præerat. Ut collatautrim- 

ÆArcuere eos. Vere, non arguere. ferendum. Illud præferrem, si hbri 
Lres. Arguere omnes edd. ante Lips. faverent. Er. Prius Bip. aspert : 
et MS. (Bud.) Guelf. Verbaillasæpe bene ut A. 4, 31, acceptum aspert 
io libris confusa sunt. V. Drakenb. ad præsens. 
ad Liv. 6, 25, omninoque literaga  Æpinius Tiro, Sic omnes scr. et 
librariis mediæ ætatis centies obtru- edd. hic et c.:6, nisi quod MS. Agr. 
sa pro c, ut supra de verbis vacare et ed. pr. h. 1. Aponius babent : at 
et vagare notavimus. H. 1,44. Enx. infra ille ÆApinius, hæc Opinius : 

Læsurum acciperet. Faernus lege- unde aberrationem esse patet. Enx. 
bat acciperent, ad aures referens : Bud. male aprimis et mox interfec- 


placebatque Acidalio. Sed acciperet toribus. Dein precipue. 
omues libri: quod ad principem re-  Julianus præerat. Mirum, ni ile 








A.U.858. 


A. C. ro. LIBER ITL. 533 


que castra , haud magna cunctatione Juliano in partes 
Vespasiani transgresso, Tarracimam occupavere, moni- 
bus situque magis , quam ipsorum ingenio tutam. 
LVIII. Quæ ubi Vitellio cognita, parte copiarum 
Narniæ cum præfectis prætori relicta, L. Vitellium 
fratrem, cum sex cohortibus et quingentis equitibus, 
ingruenti per Campaniam bello opposuit. Ipse æger 
animi , studiis militum et clamoribus populi, arma pos- 
centis , refovebatur : dum vulgus ignavum, et nihil 
ultra verba ausurum, falsa specie exercitum et legiones 
adpellat. Hortantibus libertis (nam amicorum ejus 
quanto quis clarior, minus fidus , } « vocari tribus » ju- 
bet. Dantes nomina sacramento adigit : superfluente 
multitndine, curam delectus m consules partitur. Ser- 
vorum numerum et pondus argenti senatoribus indicit. 


ipse Julianus, qui Plinio curasse di- 
citur munus gladiatorium Neronis. 
37, 3. Lres. Post ut MSS. edd. pr. 
Rhen. {e Bud.) seqq. At ceteræ 
ante Rhen. male et. Er. 

Quam ipsorum ingenio. I. e. forti- 
tudine, fide Tarracinensium : quod 
verbumintelligendum enomine Tar- 
racinæ ,ut jam monuit Ryckius. Ejus 
generis exempla supra notala sunt. 
Enx. Cf. c. 64. Negat Tarracinen- 
ses intelligendos Lallemand, potius 
eos ait, quos mox noster dixit in 
partes Vespasiani transgressos. 

Quæ ubi Viellio c. Ubi decst in 
Bud. 

ÆExercitum et legiones. Sic recte e 
Flor. edituma Pichena. Consentit ed. 
pr. Ceteri scr. ( Bud. etiam ) et edd. 
usque ad Pichenam exercitus. Erx. 

Vocari tribus jubet. Est delectus 
in urbe actus, quem tradit Sueton. 
€. 15. Unde confirmatur conjectura 
nostra de loco Sueton. Ner. 44, ubi 


in verbis, tribus urbanas ad sacra- 
mentum citavit, suspectam vocemure 
banas habui. Sic etiam noster A. 14, 
13, obvias tribus haluit, de plebe 
romanæ urbis. Sed , quia tamen pa- 
tet, tribus etiam de plche urbana 
soladici :urbanas, etsi supervacuum, 
tamen ferri posse arbitror. Mox dan- 
tes omnes edd. et scr. præter Bud. 
qui habebat dat : quod factum puto 
e data, quod est in Guelf. Bodl. et 
Oxon. bona et plana sententia, idque 
verum putabat J. Gronovius, a quo 
allatam exemplum ex A. 14, 15, 
pon satis huic loco simile : sed dan- 
tes melius. Vult dicere, ab initio 
promiscue, quicunque darent no- 
mina, sacramento adactos , sine de- 
lectu : post, redundante multitu- 
dine , etiam delectum haberi cœ- 
pisse. Enn. Put. duta. Alc. Rhen. 
dantes. Mox Rhen. e Bud. indicit : 
prius legebatur inducit. Porro Bud. 
pecuniamque. 


À. U. fs3, 


354 HISTORIARUM aus 


Equites romani obtulere operam pecuniasque | etiam 
libertinis idem munus ultro flagitantibus. Ea simulatio 
offici, a metu profecta, verterat in favorem. Et pleri- 
que haud perinde Vitellium, quam casum locumque 
principatus, miserabantur : nec deerat ipse : vultu, voce, 
lacrymis, misericordiam elicere ; largus promissis , et, 
quæ natura trepidantium est , Immodicus, Quin et Cæ- 
sarem se dici voluit, adspernatus antea : sed tunc , su- 
perstitione nominis , et quia in metu, consilia pruden- 
tium et vulgi rumor juxta audiuntur. Ceterum , ut 
omnia inconsulti impetus cœpta, initiis valida, spatio 
languescunt , dilabi paullatim senatores equitesque, 
primo cunctanter, et, ubi ipse non aderat, mox con- 
temptim et sine discrimine ; donec Vitellius pudore irriti 


conatus, quæ non dabantur, remisit. 
LTX. Ut terrorem ltaliæ possessa Mevania , ac velut 


renatum ex integro bellum, 


Æa simulatio officia metu pro- 
Jecta. Sic edd. ones (et c. Bud. ). 
N. Heinsius malebat a metu pro- 
fecta. Mihi dudum legendum visum 
ea simulatio officii a metu profec- 
La : neque aliter res et Jatinitas pa- 
titur. Id-quia et e MS. Bodl. nota- 
tum reperi, recepi. Sensus : Hæc per 
simulationem officü offerebant, prop- 
ter metum , sed tamen inde ortus fa- 
vor in Vitelliam, sive pro favore 
accipiebatur. Erx. Probant emen- 
dationem Brot. Lall. Bip. 

Nec deerat ipse etc. Similis con- 
structio H. 4,1,11, 80. 

Superstitione nominis. Cod. Agr. 
pro sup. nominis. 

Conterriti mæstive. E Flor. ia quo 
estcontempt mestine, Pichena emen- 
dat : contemptim et sine discr. Belle, 
belle. Lips. Ad Flor. prope acce- 


intulerat ; ita haud dubium 


dont MS. Agr. ed. pr.contenti mϾs- 
tive. Nam contenti et contemti : item 
bæc et contemtim confundi vidimus 
ad c. 47. In MS. Guelf. est contriti 
mostive : sed duæ ultimæ syilabz 
sunt à manu sec. et in litura. Enx. 
Bud conterriti mestive. Trilleri com- 
menta v. in ipsius Obs. crit. 14, 2, 
pe 311. — * Dat scil. contente vel 
confertim positoque discrimine ; vel 
con fe ti mistique sine disr.; vel æox 
contemta majestale sine disc. 

Que non dabantur, remisit. Sic 
MSS. Flor. Agr. Guelf. edd. omnes 
ante Rhenanam, qui (e Bud. ) edidit 
omisil, cum seqq. usque ad Piche- 
vam. En. 

Possessa Mevania. Possessa est oc- 
cupata ; ut c. 8, possessa ipso trans- 
itu Vicetia. V.Gron. ad A. 2, 5. Frus- 
tra Muretus tentabat obsessa. Enx, 





A. U. 833. 


à C7. LIBER IIT. 335 


erga Flavianas partes studium tam pavidus Vitellii dis- 
cessus addidit : erectus Samnis , Pelignusque, et Marsi 
æmulatione, quod Campania prævenisset, ut in novo 
obsequio, ad cuncta belli munia acres erant. Sed fœda 
hieme, per transitum Apennini conflictatus exercitus, 
et vix quieto agmine nives eluctantibus, patuit, quan- 
tum discriminis adeundum foret, ni Vitellium retro 
fortuna vertisset : quæ Flavianis ducibus non minus 
sæpe, quam ratio, adfuit. Obvium illic Petilium Ceria- 
lem habuere, agresti cultu et notitia locorum custodias 
Vitellii elapsum. Propinqua adfinitas Ceriali cum Ves- 
pasiano, nec ipse inglorius militiæ : eoque inter duces 
adsumptus est. Flavio quoque Sabino , ac Domitiano pa- 
tuisse effugium, multi tradidere, Et missi ab Antonio 
auntis per varias fallendi artes penetrabant , locum ac 
præsidium monstrantes. Sabinus inhabilem labori et au- 
daciæ valetudinem caussabatur : Domitiano aderat ani- 
mus ; sed custodes a Vitellio additi, quamquam se socios 
fugæ promitterent , tamquam insidiantes timehantur. 
Atque ipse Vitellius, respectu suarum necessitudinum, 
mihil in Domitianum atrox parabat. 


Ereptus Samnis. In Flor. erectus : 
sed illud placet , ereptum nempe Vi- 
tellio, qui possidebat. Aut, si erec- 
tus, capi licet animis erectos ob Vi- 
tellii discessum , et sic defecisse. 
Lres. Erectus recepit Pichena, id- 
que secuti sunt omnes. Consentit ed. 
pr- Recte. Non sermo est de occu- 
patis vi populis, sed de studiis po- 
palorum in partes : de quibus pro- 
prium verbem est erectus. Eux. Bud. 
éreptius. 

Nives eluctantibus. Sic bene e MS. 
Bud. correxit Rhen. vulgatum nive 


se eluctantibus. Originem corrup- 
telæ indicat ed. pr. quæ habet minie 
se luctantibus : monstrose in prima 
voce,quæ fuit nive. Eux. Sic Agr. 17, 
difficult tes eluctatus. Bud. nive se 
luctantibus habet. 

Flavio Sabino. Bud. Flaviano. In- 
fra c.68, Fabius Sahinus, sed c. seq. 
Flavi. Mox Agr. prod dere. 

Custodes a Vitellio addit. Usita- 
tom verbum de custodibus, ut vidi- 
mus supra ad À. 13, 18. Ated pr. 
abditi, solita in his verbis confu- 
sione. Ex. 


À. Ü. 821. 


336 HISTORIARUM an. 


LX. Duces partium ut Carsulas venere, paucos ad 
requiem dies sumunt , donec aquilæ signaque legionum 
adsequerentur : et Jocus ipse castrorum placebat , late 
prospectans : tuto copiarum adgestu : florentissimis 
pone tergum municipüis : simul colloquia cum Vitellia- 
nis, decem millium spatio distantibus, et prodilio spe- 
rabatur. Ægre id pati miles, et victoriam malle, quam 
pacem : ne suas quidem lesiones opperiebantur, ut 
prædæ, quam periculorum socias. Vocatos ad concio- 
nem Antonius docuit : « esse adhuc Vitellio vires, am- 
biguas , si deliberarent; acres, si desperassent. Initia 
bellorum aivilium fortunæ permittenda ; victoriam con- 
siliis et ratione perfici. Jam Misenensem classem , et pul- 
cherrimam Campaniæ oram descivisse : nec plus e toto 
terrarum orbe reliquum Vitellio, quam quod inter 
Tarracmam Narniamque jaceat. Satis gloniæ prælio 
Cremonensi partum , et exitio Cremonæ nimium invi- 
diæ : ne concupiscerent Romam capere potius, quam 
servare : majora illis præmia, et multo maximum de- 
cus, si incolumitatem senatui populoque romano sine 
sanguine quæsissent. 

LXI. His ac talibus mitigati animi. Nec multo post 
legiones venere. Et terrore famaque aucti exercitus Vi- 
tellianæ cohortes nutabant, nullo in bellum adhortante, 
multis ad transitionem, qui suas centurias turmasque 








Pone tergum. Bud. post tergum. 

Ut predeæ, quam p. MS. Agr. 
addit potius : frustra. Id intelligi vo- 
luit Tacitus, ut alibi. Erx. Bip. con- 
jiciunt quomodo per soc. Sed magis , 
potius , noster frequens omittit sub- 
audiendum. V. index. 

Deliberarent... desperassent. Acid. 


malit deliberaret.… desperasset, scil. 
Vitellius. 

Ratione perfici. Vulgati proficisci; 
scripti profici : ex quo nobis perfici 
visum facere. Lirs. Profici etiam ed. 
pr. At Guelf. ( Bud.) cum edd. ce- 
teris usque ad Lips. proficisci. Enx. 

His ac talibus. Sic Bud. Put. Ale. 





A. U. 833. 


A. C. 7o. LIBER TIE 537 
tradere, donum victori, et sibi in posterum gratiam, 
certabant. Per eos cognitum est, « Interamnam proxi- 
mis campis præsidio quadringentorum equitum teneri. » 
Missus extemplo Varus , cum expedita manu, paucos 
repugnantium interfecit : plures, abjectis armis, veniam 
petivere : quidam in castra refugi, cuncta formidine 
implebant , augendo rumoribus virtutem copiasque hos- 
tüum, quo amissi præsidii dedecus lenirent. Nec ulla 
apud Vitellianos flagitii pœna : et præmiis defectorum 
versa fides , ac reliquum perfidiæ certamen : crebra 
transfugia tribunorum centurionumque : nam gregarius 
miles induruerat pro Vitellio : donec Priscus et Alphe- 
nus, desertis castris, ad Vitellium regressi, pudore 
proditionis cunctos exsolverent. 

LXIL. lisdem diebus Fabius Valens Urbini in custo- 
dia interficitur. Caput ejus Vitellianis cohortibus osten- 
tatum , ne quam ultra spem foverent : nam , « pervasisse 


Tradere , donum victor... certa- 
bant. Omnes libri in hac lectione 
consentiunt, præter ed. pr. quæ {ra- 
didere exhibet. Id placet Grutero, 
qui certabant spurium esse putat, 
similia adferens loca. Tradere cer- 
tabant sane idem est. Sed illud tamen 
elegantius : modo libris magis firma- 
retur. Mox extemplo, quod a Rhe- 
nano editum est, habent MSS. Flor. 
( Bud.) Guelf. Agr. ed. pr. Ber. 
ÆEzxemplo vitio operarum venit in 
edd. Puteol. et Alc. Erx. 

Præmüs defectorum vera fides. 
MSS. Flor. (Bud.) Guelf. ed. pr. 
habent verba. Ceteræ edd. cum MS. 
Agr. vera usque ad Bernecc. qui e 
comjectura Freinsh. edidit versa, 
quod fluxit inde in ceteras edd. præ- 
ter Ryckianam, quæ vera restituit ; 


3. 


quod imitati sumus. Idem videbatur 
J. F. Gronovio Obs. 3, 10. Sensus 
est : Nihil jam reliquum erat , quam 
ut certatim deficerent. Caussæ duæ : 
prima, quod apud Vitellianos defec- 
tio impunita erat , a Flavianis autem 
certa præmia ostendebantur. Fera 
fides præmis def. dicetur, ut apud 
Horat. Carm. 3, 16, segetis certa 
fides meæ. Ex quo tamen loco mihi 
suspicio exorta est, Tacitum scrip- 
sisse certa : nam ita appareret , unde 
illa litera 6 in MSS. nata esset. Erx. 
Duabius sane locus. Vera exhibent 
cum Ryckio et J. Fr. Gronovio, 
Brot. et Lall. In Bud. totidem lite- 
ris legitur verba. Mihi cum Bip. po- 
tior videtur conjectura Freinsh. ver. 
sa fides est mutata fides. Mox Acid. 
conjicit acre igitur p. c. 


22 


À. D. 52:1 


338 HISTORIARUM Es 


* in Germanias Valentem, et veteres 1llic novosqne exer- 
citus cierc, » credebant. Visa cæde in desperationem 
versi : et Flavianus exercitus, immane quantum animo 
exitium Valentis, ut finem belli, accæpit. Natus erat 
Valens Anagniæ , equestri familia : procax moribus, 
neque absurdus ingenio, famam urbanitatis per lasci- 
viam petere. Ludicro juvenalium sub Nerone ; velut ex 
necessitate, mox sponte, mimos actitavit, scite magis 
quam probe. Legatus legionis, et fovit Virginium, et 
infamavit. Fonterum Capitonem corruptum, seu quia 
corrumpere nequiverat, interfecit. Galbæ proditor ; Vi 
tellio fidus , et aliorum perfidia ilustratus. | 
LXIIL Abrupta undique spe, Vitellianus miles, 
transiturus in partes , id quoque non sine decore, sed 
sub signis vexillisque im subjectos Narniæ campos des- 
cendere. Flavianus exercitus, ut ad prælium, intentus 
ornatusque, densis circa viam ordinibus, adstiterat. 


Immane quantum animo exitiun 
Valentis. Acidalius tentabat animo 
auctus. Enx. Ut H. 2, 4. Sed animo 
intellige læto , alacri, ni tale quid 
omissum culpa librarii. 

Absurdusingenio.Sic Sell Cat. 26. 

Ludicro juvenalium. Hoc malui, 
quam quod vulgo est juvenum.Lrps. 
Juvenum omnes scr. et edd. ante 
Lipsium. Male nonvulli libri addunt 
in , contra morem lataum io bac 
re. Enx. Non Bud. De juvenalibus 
v. À. 14, 15. 

Font. Capitonem corruptum. In 
proditionem addunt edd. Ber. et 
Alc. (et Rhen.) nescio unde : nam 
a soriptis omnibus (Bud. quoque) 
abest. Additum puto temere:e supe- 
rioribus , ubi aliquoties est in pro- 
ditionem corrumpi. Enx. Pichena 
sustulit. 


Id quogue non sine dedecore. Int. 
fecere , ut in aliis forniulis. Dedecus 
est in eo, quod sub signis, palem, 
velut recte facerent, processere. 
Enx. Dedecore Rhen. e Bud. Sic et 
Agr. Contra Fior. et edd. vett, sine 
decore. Utraque lectio bonum sgn- 
sum fundit. Turpe et militi, arma- 
tum, immo sub signis vexillisque 
sese tradere hosti, nec pro sua parte, 
dam liceat, strenue pugnare. Sic 
Acid. quoque Gronu. Brot. Lall. (et 
D. de Lamalle). Veram, quum hic 
pudore proditionis exsoluti dicantur, 
decus armorum signoranmque is, in 
societatem transeuntibus , 
sum à Flavianis. Îta potior ra: io cod. 
Flor. quem sequor cum Bip. 

Intentus armatusque. Codex Re- 
gius (Budensis) ornatusque : quod 
germanum est. Loquebantur enimits 





A.U. #3. 


A. C. 7o. LIBER IIT. 539 
Accepti in medium Vitelliani : et circumdatos Primus . 
Antonius clementer adloquitur : « pars Narniæ, pars 
Interamnæ subsistere » jussi : relictæ simul e victricibus 
legiones , neque quiescentibus graves, et adversus con- 
tumaciam validæ. Non omisere per eos dies Primus ac 
Varus, crebris nuntiis « salutem et pecuniam et secreta 
Campaniæ » offerre Vitellio, « si, positis armis , seque 
ac liberos suos Vespasiano permisisset. » In eundem mo- 

_dum et Mucianus composuit epistolas : quibns plerum- 
que fidere Vitellius, ac « de numero servorum, elec- 
tione litorum, » loqui. Tanta torpedo invaserat ani- 


etiam in armis : andeet gladiatorum sic centies armatus conjungitur ap. 
ornamenta. Tacitus H.5,22, Pauci, Liviom et alios cum instructus et si- 


ornatimilitariter. Liviuso, Diemg 
ils , qua equis armisque instructi or- 
natique adessent, edicit, Lies. Con- 
eentit Flor. unde recepit Pichena 
cum seqq. Ceterum Joca a Lipsio, 
KRhenano, Pichena allata, non satis 
sunt similia. Nam in iis vel diserta 
separatim armorum mentio, ut or- 
natus significet instructus, non ar- 
matus, vel aliquid additum est aliud, 
velut mmilitariter, cultu. Desiderem 
locum, in quo ornatus simpliciter 
dicatur is, qui gladium, tela in ma- 
nibus habet pugnandi caussa. Vid. 
quæ dixi ad Sueton. Excurs. 27, ubi 
ferramenta pugnantium defendi con- 
tra alterius lectionis patronos : orna- 
menta pugn. cousentiente Oudendor- 
pio. Non credo , dici bene ornatum 
in aciem procedere et similia. Îta- 
que, cum ommes, præter istos duos, 
scr. et edd. veteres habeant arma- 
tusque , id potius edidi. Librarii qui- 
dam et viri docti, capti observatiun- 
cula de verbo ornatus, id alienis 
subinde locis intrusere. Cic. ep. 5, 
13, paratus armatusque contra f. Et 


milibus : ut velut rata dicendi for- 
mula fuerit. Erx. Cum Ernestio fa- 
ciunt Brot. et Lall. Verum a lectione 
codicum-Flor. et Bud. nolim temere 
recedere. ÆArmatusque, quod habet 
cod. Agr. interpretamentum esse, 
recte judicat Ryckius; neque, si Ta- 
citus scripsisset aærmatusque , libra- 
rio unquem venisset in mentem, al- 
terum id substituere. Itaque revoco 
cum Bip. lectionem Flor. Intelli- 
genda omnia armorum signorumque 
decora. Put. quoque ornatusque. 

Secreta Campanie. I. e. \ocam ia 
Campaniæ litoribus, ubi in solitu- 
dine tranquille, remotus a turba ho- 
minum, ævum gere posset : simili 
sensu secessus Campaniæ sæpe apud 
Suetonium dicitur. Mox litora vo- 
cantur et sinus. Ern. Mox Bud. se 
ac lb. 

ÆElectione lictorum. Quorsum lie- 
tores ? Si enim privatum serio indue- 
ret, nibil iis opus. Scribendum om- 
nino lüorum. Secessum videlicet ali- 
quem amœnum et maritimum adtri- 


bui sibi Vitellius volebat, velut ad 
22, 


540 


HISTORIARUM 


8. Ù. EE À 
A. C. 70. 


mum , ut, si principem eum fuisse ceteri non meminis- 


sent , ipse oblivisceretur. 


LXIV. At primores civitatis Flavium Sabinum , præ- 
fectum urbis, secretis sermonibus incitabanÿ, « victo— 
riæ famæque partem capesseret : esse 1lli proprium mi- 
litem cohortium urbanarum : nec defuturas vigilum co- 
hortes, servitia ipsorum, fortunam partium , et omnia 
prona victoribus : ne Antonio Varoque de gloria con- 


otium. Itaque in oratione adversa- 
ria mox amicoram respondetur buic 
parti : Nunc pecuniam et familiam 
et beatos Campaniæ sinus promulr. 
Suetonium ego in hac voce paullo 
gravius et obscurius corruptum res- 
tituo. Tiber. 72, Nec abstinuit con- 
suetudine , quin tunc quoque instans 
in medio triclinio, adstante lictore, 
singulos valere dicentes appellaret. 
Cui enim rei lictor hic in triclinio ? 
aut ex quo ritu ? Beroaldus et priscæ 
editiones, ut stans in medio. Legam 
et rescribam totum locum : auf stans 
in medio triclinio, aut stans in li- 
tore, singulos , etc. sive relegata al- 
tera voce brevius, aut stans in me- 
dio triclinio, aut e litore. Temcre 
enim repetita videtur a librario. Sen- 
tentia autem liquida et pura, Tibe- 
riom Capreis dissimalando morbo 
stantem valedixisse comiter singulis, 
sive in triclinio , sive in ipso litore. 
‘Nam modica ea insula, et amici ple- 
rique diversabantur, ut opinor, in 
opposita Italiæ terra. Lies. Recte 
conjecit Lipsius. Consentit MS. FI. 
Guelf. ed. pr. Bene recepit Pichena. 
Lictorum primus edidit Puteol. Ea 
verba facile confunduntur. Enx. 
Lictorum quoque babet Bud. In Suet. 
loco Ern. ad eum locum 70 instans 
tuetur. Mur. conjiciebat locorum, 


quod non ineptum judicat Acidalius. 


Vigilum cohortes. Quas principe 
Augusto institutas Dio scribit 55, 
26, idque refert in a. U. 759. Idem 
Paullus tradidit libro proprio De of- 
ficio præfecti vigilam, ut vides in 
Pandectis. A ppiano tamen quid fiet, 
qui in triumviratu vigiles repperit, 
et institutos vult , Pompeio in Sici- 
lia victo ? Id esset, triginta pæne 
ante Dionis traditionem annis. Scri- 
bit Civil. 5, 132, Sabinum præfec- 
tum a Cæsare ad turbas et latrocinis 
in urbe atque Italia comprimend : 
Kai 4£ éxeirou (addit) Dasi saye- 
paires Tù orpartiies Tüv vx ToQuaé- 
nor iSoc re nai sid'oç. Aique ex eo 
tempore aiunt mansisse nOCtUTROrum 
vigilum morem et formam. Bene 
aiunt : nam si tu, Appiane, nimis 
erras. Sparteolos hos milites vocare 
interpres Juvenalis videtur sat. 14, 
305, in illud : Dispositis prædives 
hamis. Per translationem, inquit, 
disciplinæ militaris Sparteolorum 
Romæ : quorum cohortes in tute- 
Lam urbis, cum hamis et cum aqua 
vigilias curare consueverunt vi- 
cinis. Corrigendum in fine huÿjas 
scholü, curare consueverunt vici- 
bus : et, quod ad Sparteolos, ipsa 
vox in Fertulliani Apol. c. 39, eo- 
dem sensu. Lars. Ubi pro vicinis in 
loco scholiastæ Havercamp. mavuls 
ViCIN Se 








r 


A. U. 13, 


aus LIBER IIL 34 


eederet. Paucas Vitellio cohortes, et mæstis undique 
nuntiis trepidas : populi mobilem animum : et, si se 
ducem præbuisset , easdem illas adulationes pro Vespa- 
siano fore. Ipsum Vitellium ne prosperis quidem pa- 
rem : adeo ruentibus debilitatum. Gratiam patrati belli 
penes eum , qui urbem occupasset. Id Sabino convenire, 
ut imperium fratri reservaret ; id Vespasiano, ut ceteri 
post Sabmum haberentur. » 

LXV. Haudquaquam erecto animo eas voces accipie- 
bat, invalidus senecta. Erant, qui occultis suspicioni- 
bus incesserent, tamquam « invidia et æmulatione for- 
tunam fratris moraretur. » Namque Flavius Sabinus, 
ætate prior, privatis utriusque rebus, auctoritate pecu- 
niaque Vespasianum anteibat. Et credebatur adfectam 
ejus fidem præjuvisse , domo agrisque pignori acceptis. 


Reservaret. Bud. servaret. 

Invalidus senecta. Vocem Rodol- 
phus addit senecta sensuque : valde 
apposite, modo e libris. Lrrs. MS. 
ÂAgr. œtate sensuque. Ceteri libri 
omnes vulgatum servant. In MS. 
Guelf. in margine adscriptum a manu 
pr. hic aliquid deficit. Nempe hic 
transpositio duarum circiter pagina- 
ram facta antiquitus in MSS. Nam 
m Flor. Agr. ( Bud. Reg. Lall. } 
Guelf. ed. pr. eadem reperitur : for- 
tasse et in alüs MSS. ut supra 3,5. 
Sed restitutio facta est jam a Puteol. 
non Beroaldo, ut putat J. Gronov. 
ad c. 69, et haud dubie e scripto li- 
bro. Qui supra transpositionem non 
animadvertit , is hanc viderit. Erx. 

Suspicionibus incesserent. MS. 
Agr. ed. pr. incederent, etiam Guelf, 
sed a manu sec. ante fait incesse- 
rent : idque placebat Ryckio : male. 
Haod dubie est h. 1. sermo de crimi- 


nationibus , de quibus incessere di- 
citur, non incedere, ut maledictis, 
telis incessere, non incedere : sed hæc 
verba et alibi a librariis confusa sunt. 
Post MS. Bud. habebat fortune : 
quodRhenano placebat.Nec mihidis- 
plicet. Moraretur esset cunctaretur. 
Sed vulgatum quoque bene habet. 
Denique MS. Guelf, male matris pro 
fratris. Enx. Humani quid hic pa- 
titur Ernestius. Andabatarum more 
pugnat. Ryckius ex Agr. laudat in- 
cenderent, non incederent. Atqui 
istud verbi de impulsu bene hic stare 
posset. Bud. incesserent. 

Adfectam ejus fidem præjuvisse. 
L e. pro eo solvisse, quum solvere 
creditoribus non posset. #d/fécta fi 
des eleganter dicitur laborans ex 
inopia pecuniæ, qua creditoribus 
satisfat. Sic ad/fecta res familiaris 
sæpe apud Livium (ut 2, 43) de ee 
dicitur, qui ære alieno laborat, qui, 


342 


HISTORIARUM 


A. U. 823 
À. C. +0. 


Unde, quamquam manente in speciem concordia , of- 
fensarum operta metuebantur. Melior interpretatio : 
« mitem virum abhorrere a sanguine et cædibus : eoque 
crebris cum Vitellio sermonibus de pace, ponendisque 
per conditionem armis, agitare. » Sæpe domi congressi, 
postremo in æde Apollinis, ut fama fuit, pepigere. 
Verba vocesque duos testes habebant, Cluvium Rufum 
et Silium .Italicum. Vultus procul visentibus notaban- 
tur : Vitellii projectus et degener ; Sabinus non insultans 


‘et miseranti propior. 


- LXVI. Quod si tam facile suorum mentes flexisset 
Vitellius, quam ipse cesserat, incruentam urbem Ves- 
pasiani exercitus intrasset. Ceterum , ut quisque Vitelho 
fidus , ita pacem et conditiones abnuebant, « discrimen 


ut Cicero loqui solet, male de re 
domestica est consütutus, pro Sext. 
45 ; cujus res fum. fortunæ male 
constitutæ , pro Rab. Post. 1. Præ- 
Juvisse autem est ante , olim juvisse : 
quam vin præpositio hæc in com- 
positions hac ætate in pluribus, 
quan olim, verbis obtinuit. Ryckius 
autem probat N. Heinsii conjectu- 
ram pres juvisse, propterea, quod 
præjuvare alibi non occurrat , item 
Græv. in Coll. ep. Burm. t. 4, 
p- 173, 174. Quod mibhi displicet. Si 
prædiis cavendum fuit, ea non dee- 
rant Vespasiano ; quibus quippe fra- 
tri cavebat. Ergo pecunia adjutus 
est. Idque indicat pignoris verbum ; 
quod datur, securitatis caussa, ei, 
qui pecuniam pro nobis solvit, aut 
nobis dedit. Obiter observent tiro- 
nes, pignus antiqua latjnitate dici 
etiam de hypothecis, ut hæ de pigno- 
ribus , ut ad Ciceroris epp. ad Div. 
13, 56, monuit Grævius. Erx. Bip. 
legunt parum juvisse, ut A. 12, 63. 


Lips. et Pich. ex prævisa feccre pa- 
rum visa. Favet conjecturæ Suet. 
Vesp. 4, qui omnia prædia fratri 
obligasse Vespasianum et ad mango- 
nicos quæstus necessario descandisse 
refert. Inde scil. offensarum operta, 
de quibus mox. Si tamen præjuvisse 
verum , quod et Bud. habet, repre- 
hensio in eo est, qnod turpi modo, 
domo agrisque pignori acceptis, non 
ut fratrem deceret, euw juverit. 

Offensarum operta. Xta Farnesia- 
nus, proba et solenni Tacito dic- 
tione. Alii ( Bad. etiam et Rheu. ) 
opera. Lirs. Sic et ed. princ. Erx. 

Agitare. Bud. cogitare. 

Duos testes. MS. Oxon. duo, quod 
et ipsum reclum est, et passim € . 
bonis libris assertum. Ern Cluvium 
Rufum. Bud. Cliniun Ruffum. Su- 
pra 1, 8, Clivium habet. Mox Bud. 
proprior. 

Sabinus non insultans. Acidalius 
corrigit Sabini. Sed insultans vultui 
non satis convenit. Vulgatum Tacito 








A. U. 133. 
À. C. ro. 


LIBER IIL 


343 


ac dedecus » ostentantes, « et fidem in libidine victoris. 
Nec tantam Vespasiano superbiam , ut privatum Vitel- 
lium pateretur : ne victos quidem laturos. Ita pericu- 
. Jum ex misericordia. Ipsum sane senem, et prosperis 
adversisque satiatum. Sed quod nomen , quem statum 
filio ejus, Germanico, fore? Nunc pecuniam et fami- 
Jia et beatos Campaniæ sinus promitti : sed, ubi impe- 
rium Vespasianus invaserit, non 1psi,; non amicis ejus, 
non denique exercitibus securitatem, nisi exstincto æmu- 
latu, redituram. Fabium illis Valentem, captivum et 


dignius, ob variatam orationem.Enx. 

Fidem in libidine victoris. An po- 
testate victoris fore, utrum servare 
fidem velit, nec ne : sed victores pro 
libidine magis et capiditate agere, 
quam ex æquo, solere. Ed. pr. äbi- 
dinem : vitiose. En. 

Nec tantum V. superbiam.…. pate- 
retur. Omnes in hac scriptura libri 
consentiant , nisi quod Guelf. male 
tanto exhibet. Sed vix credo veram 
esse. Superbiam interpretantut alti- 
tadinem animi et clementiam : sed 
exemplum verbi hujus ita usurpati 
desidero, inprimis in scriptore pro- 
saico. Neque magis magnitudo animi 
et clementia hio locum babet, quam 
stultitia et dementia. Ceterum ex 
ostentantes &erc xorved intelligendum 
dicebant, docebant. Er. Explicat 
ipse noster, qualis sit hæc superbia, 
mox adiores spiritus vocans. Sic et 
bono sensu Horatius ode 3, 30, 14, 
sume superbiam quæsitam meritts. 
Vitruv. etiam 7,3, metaph. super- 
biam candoris dicit. 

Ne victos quidem. Varia emenda- 
tio, vel crux potius adhibita huic 
loco. Vertranius Iegit, Ne victor 
quidem laturus. Beatus Ne victum 
quidem laturus. Mihi sana lectiv est, 


sana sententia. Si Vespasianus , in- 
quiebant, tam alto animo est, ut 
rectis oculis æmulum quondam im- 
perii possit adspicere : tamen id istæ 
ipsæ victæ partes ferent aunquam : 
qui , miseratione olim principis, ad 
ultionem et res novas accingentur. 
Atque huie sententiæ apte sub- 
nexum, ita pericukum ex misericor- 
dia. Lirs. Vulgatum est etiam in. 
MS. Guelf. edd. omnibus. Quod 
Rhenano placuit, in v. c. se repperis- 
se testabatur Danesins ap. Ursinum. 
Paullo post pro promitti : sed, ed. 
pr. promittis : et, quod genus vitii 
valde frequens in scriptis, eoque 
aliquot locis Tacitum liberavimus. 

Enx. Bud. ne victo q. laturos. Rhen. 

in textu vulg. servat. Cui non pla 
cuerit Lipsii interpretatio, Piche- 
pam audiat, qui intelligit, ipsos Vi- 
tellii milites eam , ne privatus vive- 
ret, occisuros misericordia, ut se- 
quentia ianuant. 

Ærulatu, redituram. Censeo, nos 
apte restituisse : etsi in libris, æmu- 
latore redituram. Budensis aliquid 
juvit, qui æmulatore daturam præ- 
ferebat. Tacitus 13, 46,et, ne æmu. 
latus in urbe ageret, provinciæ Lusi- 
taniæ præficitur. Lars. Videtur pe- 


344 


HISTORIARUM 


À. U. 833% 
A. C. re. 


casibus dubis reservatum, prægravem fuisse : nedum 
Primus ac Fuscus et specimen partium Mucianus, ul- 
lam in Vitellium, nisi occidendi, licentiam habeant. 
Non a Cæsare Pompeium, non ab Augusto Antonium 
incolnmes relictos : nisi forte Vespasianus altiores spi- 
ritus gerat, Vitelli cliens, quum Vitellius collega Clau- 
dio foret. Quin, ut censuram patris, ut tres consulatus, 
ut tot egregiæ domus honores deceret, desperatione sal- 


tius legendum : nisi exstincto æmu- 
latore futuram. Gnox. Lectio Bu- 
densis est etiam Flor. et Agr. nisi 
quod daturum hic habet, ut ed. pr. 
Ceteræ edd. usque ad Lips. æmula- 
tore redituram , quod, cum Ryckio 
credo, sine necessitate aut idonea 
caussa mutatum esse. Erx. Flor. 
propius accedit , habet quippe æmu- 
dlatore dituram. 

Casibus dubiis reservatum. MS. 
Flor. ed. pr. captis diebus. Agr. 
paucis diebus. Vulgatum verum. Ne 
Valenti quidem vitam condonasse , 
quem tamen captum tenuerint in 
potestate , et in quo conservando 
consulere sibi potuerint, si forte res 
aliter, ac vellent, caderent , ut per 
eum a Vitellio veniam consequi pos- 
sent. Erx. Bud. pessime : cassibus 
duobus. Mox Rhen. bene nedum, 
quod prius separatis vocibus scrip- 
tum. 

Vitellücliens, quum V'itellius. Pos- 
trema ea verba, cum Vit. col. CI: 
foret, glossulam sapere videantur, 
ad subsequentia verba, Quin ut cen- 
suram patris., Fero tamen. Lrrs. Ve- 
rum puto. Ceterum altiores spiritus 
gerere b. 1. dicitur majori animo 
esse, et in bonam adeo partem ; quam 
alias in deteriorem dicatur. Est au- 
tem grave et auctum argumentum. 
Non est credibile, Vespasianum, 


qui olim Vitelliæ domus cliens fue- 
rit, jam nobiliori celsiorrque animo 
esse, quam Cæsar et Augustus fue- 
rint, passurumque vivere æmulum, 
cum illi passi non saint. Erx. Ista, 
quæ glossam sapere videntur Lip- 
sio, ad sententiamm necessaria recte 
judicat Acidalius , indicandum erat, 
qua ratione cliens fuerit Vespas. Vi- 
telli. , 

Honores deceret. Recte : et capio. 
In romana tamen editione honores 
degeret : ex qua (si quid mutandum 
est,) fecerim, tegeret. Rodolphus 
enim longius abire a scripto videtur, 
qui reponit negligeret. Lurs. Ego de- 
geret autin libro scr. vitiosum fuisse, 
aut vitiose scripturam expressam in 
ed. pr. puto, quod verba quæ literis 
modo g et c differunt, centies con- 
fasa, ut supra demonstratum. Cete- 
rum fatcor, elegantiorem oratiouem 
fore et fortiorem, si pro deceret, es- 
set negligeret, (e quo degeret facitum 
putabat Acidalius) aut simile quid; 
et tale quid me libenter admissurum, 
si a Jibris l'onis ant pluribus venerit. 
Nam nunc solo MS. Agr. nititur ne- 
gligeret : quod etiam Acidalius de- 
fendit , nec displicet Ryckio. Jac. 
Gronovius, spreto T& negligeret, 
corrigit deleret : quod an placeat 
cuiquam , nescio. Verbum debet esse 
ejusmodi , quod lenitate sua non of- 








À. U. 893. 


ra LIBER III. 345 
tem in audaciam accingeretur : perstare militem, super- 
esse studia populi. Denique nihil atrocius eventurum , 
quam in quod sponte ruant : moriendum victis, morien- 
dum deditis : id solum referre, novissimum spiritum per 
ludibrium et contumelias effundant, an per virtutem. » 

LXVII. Surdæ ad fortia consilia Vitellio aures. Ob- 
ruebatur animus miseratione curaque, ne, pertinacibus 
armis, minus placabilem victorem relinqueret conjugi 
ac liberis. Erat illi et fessa ætate parens; qua tamen, 
paucis ante diebus, opportuna morte excidium domus 
prævenit, nihil principatu filii adsecuta, nisi luctum et 
bonam famam. XV kal. januar. audita defectione legio- 
mis cohortiumque, quæ se Narniæ dediderant, pullo’ 
amictu palatio degreditur, mæsta circum familia. Simul 
ferebatur lecticula parvulus filius, velut in funebrem 


fendat Vitellium : quod in deleret 
non convenit, si vel maxime per 8e 
usitata forma dicendi foret, delere 
consulatus honores etc., sed in ne- 
gligeret. Enx. Falsum est, Agrico- 
lam e cod. suo dedisse negligeret ; 
Ryckius docet, illum conjecturæ suæ 
fandum habere in degeret editionis 
romanæ, unde bariolatus sit negle- 
geret. — * Vomk ad Sedulium 3, 42, 
mallet /fædaret. Trillerus desereret, 
deterreret , demeret, temneret, Obs. 
crit. 3, 10, p. 194 ; vel temeraret. 

Moriendum deditis. Hæc clausula 
non erat in Bud. nec est in Guelf. 
nisi in marg. et a manu sec. Neque 
tamen abesse potest per sequentia. 
Non refert , vincare an dedare : nam 
moriendum est : illud refert, quo- 
modo moriare. Forte autem respexit 
auctor ad factum Augusti ap. Sue- 
ton. c. 15. Erx. 

Opportuna morte, Atque hinc sus- 


picio, de qua Suet. Vit. 14, Suspec- 
lus et in morte matris fuit : quasi 
ægræ præberi cibum prohibuisset, 
vaticinante Catta muliere, cui velut 
oraculo acquiescebat, ia demum fir- 
müer ac diutissime imperaturum , si 
superstes parent exstitisset, etc. 
Enx. 

Palatio degreditur. Sic bene edi- 
dit (e Bud. ) Rhenanus. V. ad A. 4, 
49 ; 23, 14, etc. Et sic h. 1. est et in 
Guelf. Superiores edd. omnes digre- 
ditur. Post pro familia ed. pr. vi- 
tiose , e contractione, fama. Cete- 
rum hic finis est posws transpositæ 
in vett. libris et ed. pr. v. ad c. 65. 
Quæ hic sequuntur usque ad verba 
in Capitolium accivit, ibi c. 65 se- 
quebantur. Enx. 

Simul ferebatur etc. MS. Guelf. 
ed. pr. seu (Bud. ceu), cujus cor- 
ruptelæ caussa in transpositione. 


MS. Bud. deinde parvus. Enx, 


84. UT. 823. 


346 HISTORIARUM AC. ne. 
pompam. Voces populi blandæ et intempestivæ : miles 
minaci silentio. 

LX VIEL Nec quisquam adeo rerum humanaram im- 
memor, quem non commoveret illa facies : romanum 
principem, et generis humani paullo ante dominum, 
relicta fortunæ suæ sede, per populam, per urbem, 
exire de imperio. Nihil tale viderant, nihil audierant : 
repentina vis dictatorem Cæsarem oppresserat; occultæ 
Caium iûsidiæ : nox et ignotum rus fagam Neronis abs- 
conderant : Piso et Galba tanquam in acie cecidere : im 
sua concione Vitellius , inter suos milites, prospectanti- 
Bus etiam feminis, pauca et præsenti mœæstitiæ con- 
gruentia locutus :.« cedere se pacis et reipublicæ caussa : 
retinerent tantum memoriam sui, fratremque et conju- 
gem et innoxiam liberorum ætatem miserarentur : » 
simul filium protendens, modo singulis, modo univer- 
sis commendans, postremo fletu præpediente, adsis- 
tenti consul (Cæcilins Simplex erat) exsolutum a la- 
tere pugionem , velut jus necis vitæque civium , redde- 
bat. Adspernante consule, reclamantibus, qui in con- 
cione adstiterant , ut in æde Concordiæ positurus insig- 
nia imperii, domumque fratris petiturus, discessit. 
Major hic clamor obsistentium penatibus privatis, «in 
palatium » vocantium. Interclusum aliud iter, idque 
solum, quod in sacram viam pergeret, patebat : tum 


In acte cecidere. Rhenanus non 
male corrigebat ceciderant e vesti- 
g'is scripturæ Budensis cecidebant. 
Mox ed. pr. cedere se pacis et reip. 
sine caussa. En. In Bud, erat ceci- 
debat. 

Cæctilius Simplex. In Bod. Simplex 
deest. 

Interclusum aliud iter. Sic Flor. 


Guelf. edd. ante Rhen. qui e Bud. 
edidit alterum. Vetus bene restituit 
Pichena. Sensus est : omnes viæ erant 
interclusæ , quæ alio, quam in pals- 
tium, ferrent. Enx. In Bud. quoque 
2 m. aliud. Mox idem prohiberent. 
Quod in sacram viam pergeret. 

In sacru via MS. ( Bud.) Gulf. 
edd. Put. seqq. omnes ante Lipsium, 





A. U. S23, 


à Ce. LIBER III. 547 
consilii inops, in palatium rediit. Prævenerat rumor, 
« ejurari ab eo imperium : » scripseratque Flavius Sabi- 
aus cohortium tribunis, « ut militem cohiberent. » 

LXIX. Loitur, tanquam omnis respublica in Vespa- 
sian1 sinum cessisset, primores senatus et plerique eques- 
tris ordinis omnisque miles urbanus et vigiles domum 
Flavii Sabini complevere : illuc de studiis vulgi et minis 
germanicarum cohortium adfertur. Longius jam pro- 
gressus erat, quam ut regredi posset : et suo ‘quisque 
metu, ne disjectos, eoque minus validos, Vitelliant 
consectarentur, cunctantem in arma impellebant. Sed , 
quod in ejusmodi rebus accidit , consilium ab omnibus 
datum est, periculum pauci sumpsere. Circa lacum 
Fundani, descendentibus, qui Sabinum comitabantur, 
armatis occurrunt promptissimi Vitellianorum. Modi- 
cum ibi prælium, improviso tumultu, sed prosperum 
Vitellianis fuit. Sabinus, re trepida, quod tutissimum 
e præsentibus, arcem Capitolii insedit milite et quibus- 


qui sacram viam edidit : illud et antiqua, t.2, p. 1084, notatus prop- 


ipsum ferri posset, præsertim si in 
abesset. Pergeret i. s. viam est con- 
tiquaretur via sacre, exiret in viam 
sacram. Possis conjicere vergeret : 
sed in pergeret consentiant libri. Mox 
tribunus male ed. pr. et J. Fr. Gron. 
vitio operarum. Erx. 

Cessisset. Agr. cod. a 1 m. ceci- 
disset. Fior. cecississet, unde Ryck. 
forsan se dedisset. 

Circa lacum Fundani. Ejus men- 
tto in isscr. antiqua ap. Gruter. 
P- 398, prolata ab Ursino, in qua 
V1CVS LACI PVNDANI DICTATORI SVL- 
LÆ aram posuisse memoratur. Ca- 
vendum, ne confundatur cum /acu 
Fundano in agro Fundorum, oppidi 
itahei, ut fecit Cluverius in Italia 


terea ab Holstenio. Enx. 

AÆrcem Capitolii. Sic et alibi Ta- 
citus, ut mox c. 71, 78. Livius et 
Cicero semper distincte arcem et Ca- 
pitolium dicunt, Livius ter 5, 39, 
40 ; nam arx et Capitolium in eodem 
erant monte : unde Dionys. Halic. 
10, 14, p. 640, arcem vocat æpo- 
cèxi T@ Kamirurie, et spatium in- 
ter utrurnque interjectum, auctore 
eodem, loco mox ad c. 71, profe- 
rendo, duoque colles, non arx pars 
Capitolii, aut in Capitolio : ni 
quod mons ille subinde mons Capi- 
tolinus vocatur, cujus sane pars fuit 
arz. V. etiam Ryck. de Capitol. c. 5. 
Er. 

Inscdit mixte milite etc. Insidere 


348 


HISTORIARUM 


A.U. #33 
A. C. 50. 


dam senatorum equitumque : quorum nomina tradere 
haud promptum est, quoniam, victore Vespasiano, 
multi id meritum erga partes simulavere. Subierunt ob- 
sidium etiam feminæ ; inter quas maxime insignis Ve- 
rulana Gratilla, neque liberos , neque propinquos , sed 
bellum secuta. Vitellianus miles custodia socordi clau- 
sos circumdedit; eoque, concubia nocte, SUOS hiberos 
Sabinus et Domitianum, fratris filium , in Capitolium 
accivit; misso per neglecta ad F lavianos duces nuntio, 


est verbum militare, pro occupavit 
cum præsidio , ut inde vim hostilem 
arceret. Supra insessas Alpes et si- 
milia vidimus. Post mixto aberat a 
MS. Bud. nec est in Guelf. nisi a 
manu sec. in margine, nec in ed. 
Puteol. Habent MS. Flor. ed. pr. 
Ber. Alc. Rhenanus verbum id de- 
levit, simulque edidit ex quibusdam 
€ Bud. quod exemplum omnes se- 
cuti sunt, etiam Lipsius : undc con- 
jicere licet, eum in MSS. hanc vo- 
cem non repperisse. Sed Pichena res- 
tituit e Flor. eumque omnes, qui 
post fuere, editores imitati. Miliem 
mixtum putat esse confusum cum 
plebc urbana, feminis, servis : quod 
an vniles mixtus, absolute dictus, 
significare possit, dubito. Mirtus 
miles jatine loquentibus est, miles 
non ejusdem generis, qualis fuisse 
dicitur in exercitu Pompeiano, in 
bello civili, sed collectitius e variüs 
geatibus, variis instructus armis, 
non eidem disciplinæ adsuefactus : 
ut mixtum genus hominum de talibus 
dicitur ap. Livium. Vid. collecta 
Duckero ad 43, 9 : sic mirtum ge- 
nus dicendi, et multa alia dicuntur. 
Ergo, quia plebs et servi non sunt 
milites, horum caussa mixtus miles 


dici non potest. Et post fit mentio 
istius generis homioum , commemo- 
ratis etiam feminis. Fortasais et tam 
talis plebs exclusa, et non nisi fe- 
minæ quædam admissæ , ut ap. Liv. 
5, 4o. Igitur et ipse mixto edendam 
non putavi. Neque tamen in altero 
secatus sum Khen. et Lips. ceteros- 
que, qui edidere ex quibusdam. Nam 
MSS. præter Bud. omnes item edd. 
ante Rhen. habent ec, quod etiam 
sensus desiderat. Ex. 

Verulana Gracilia. MSS. Flor. 
Agr. (Bud.) Guelf. ed. pr. Gratiha. 
Leg. Gratilla e Plin. ep. 3, 11, abi 
etiam Flor. Gratillia. Guelf. etiam 
Vernula : at in margine est Feru 
lana. Erx. Omnino legendum Gra- 
ülla. Vid. et Plin. ep. 5, 1. 

In Capitolium. Hæ duæ voces à 
glossographo fortasse : certe in Ca- 
pitolium eos accitos, sine monite- 
re ullo nimis clarum. Lres. Verum 
est, per se intelligi posse. At multa 
erunt in Tacito delenda ex bac re- 
gula , ut jam pluribus locis mosui- 
mus. Libri quidem omnes hæc verbs 
habent. Ceterum hic est fnis alterres 
phosuc transpositæ in MSS. et ed. 
pr. Enx. 


At Sabinus misso per neglecie 





AC LIBER IIL 349 
qui, « circumsidéri ipsos, et, ni subveniretur, arctas 
res » nuntiaret. Noctem adeo quietam egit, ut degredi 
sine noxa potuerit : quippe miles Vitellii, adversus pe- 
ricula ferox, laboribus et vigiliis parum intentus erat ; 
et hibernus imber, repente fusus , oculos auresque im- 
pediebat. 

LXX. Luce prima Sabiuus, antequam mvicem hos- 
tilia cœptarent, Cornelium Martialem, e primipilari- 
bus, ad Vitellium misit, cum « mandatis et questu, 
quod pacta turbarentur. Simulationem prorsus et ima- 
ginem deponendi imperi fuisse, ad’ decipiendos tot il- 
lustres viros. Cur enim e rostris fratris domum , immi- 
nentem foro, etirritandis hominum oculis, quam Aven- 
tinum et penates uxoris petisset ? Ita privato, et omnem 
principatus speciem vitanti, convenisse. Contra Vitel- 
lium in palatium, in ipsam imperii arcem regressum : 
inde armatum agmen emissum : stratam innocentium 
cædibus celeberrimam urbis partem : ne Capitolio qui- 
dem abstineri. Togatum nempe se, et unum e senatori- 
bus, dum inter Vespasianum ac Vitellium præliis le- 


Qui attente hæc in vulgatis legit, 
hæreat necesse est propter redundans 
nomen Sabini, et mious cohæren- 
tem sententiam. Ei incommodo me- 
delam attulimus deletis verbis at Sa- 
binus, auctoribus MS. Flor. et ed. 
pr. quæ , facta illa transpositione , ad 
explendam utcunque sententiam, ad- 
dita sunt. (Desunt et in Bud. et Reg. 
Lall. Sed Puteol. intrusit ; servarunt 
sequentes editores ad Ernestium us- 
que. ) Deinde punctum fecimus post 
nuntiaret. Nova est sententia a ver- 
bis noctem adeo quietam egit. Noc- 
tem tranquillam , et inquietam etiam 
Lävius dixit, 5, 42, qui locus huic 


similis. Denique degredi scripsimus 
pro digredi sensu postulante : signi- 
ficat enim descendere de arce, quod 
est degredi , ut jam sæpe monuimus 
et correximus. Ryckius defendit e 
c. 98, init., ubi digressus Narnia 
exercitus ; sed ibi discessus simplici- 
ter indicatur, hic descensus ex arce, 
loco superiori, ubi degredi verum 
verbum esse, pluribus jam locis vi- 
dimus. Ceterum et ante ni e MS. 
Flor. addidit Pichena, ubi erat ipso 
sel ni, Ed. pr. ipsi seni. Ante edeba- 
tur ipsos , nisi subv. MS. Guelf. ta- 
men ni habet. Er. Bud. ipsos, ni 


Mox digredi, 


» 


A. U. Ra3, 


350 HISTORIARUM à Ce 

gionum, captivitatibus urbium , deditionibus cohor- 
tium judicatur, jam Hispanüs, Germanisque, et Bri- 
tannia desciscentibus , fratrem Vespasiani mansisse in 
fide, donec ultro ad conditiones vocaretur. Pacem et 
concordiam victis utilia ; victoribus tantum pulchra esse. 
Si conventionis pœniteat, non se, quem perfidia dece- 
perit, ferro peteret, non filium Vespasiani, vix pube- 
rem : quantum, occisis uno sene et uno juvene, profici ? 
iret obviam lepionibus : et de summa rerum illic certa- 
ret : cetera secundum eventum prælit cessura. » Trepi- 
dus ad bæc Vitellius pauca purgandi sui caussa respon- 
dit, culpam «in militem » conferens, « cujus nimio 
ardori imparem esse modestiam suam. » Et monuit 
Martialem, «ut per secretam ædium partem occulte 
abiret, ne à militibus internuntius invisæ pacis interfi- 
ceretur : » ipse neque jubendi neque vetandi potens, 





non jam imperator, sed tantum belli caussa, erat. 


LXXI. Vix dum regresso in Capitolium Martiale, 


Dedttionibus cohortium judicatur. 
Judicare , ut similia verba, dis- 
ceptare , decernere , eleganter de 
re’ bellica, etiam dijudicare, ut 
bene ad h. ]. docuit ‘Boxhornius. 
Env. Cum Bip. sublato puncto, 
ante jam posito, verum loci nexum 
restituo. 

Victis utilia, victoribus tantum 
pulchra esse. Cur non potius : Pa- 
cem et concordiam victis utilem , vic- 
toribus tantum pulchram esse. GRoN. 
Favet aliquantulum MS. Guelf. qui 
habet pulchrum. Ceterum Tacitus 
etiam aliis locis sic locutus est, at 
peutrum plurale junxerit duobus 
substantivis masc. aut fem. generis, 
de more Græcorum. Enx. 

Si conventionis pænüeret. Sic non 


dubitavi reponere pro pœniteat, quia 
hic mera imperfecta et antecedant 
et sequuntur : inter quæ pœnüeat 
stare nullo modo aut a Tacito esse 
potest. Erx. Particula conditionalis 
cum præsente rectius struitur. Sic 
Bud. cum vulg. bene. Imperfecta 
awod'é em futuri rationem habet. 

ÆEt de summa. Copulan e Flor. 
Pichena dedit. Sic et Bud. Hic mox 
nimius ardor, quod stare potest , s 
semicolon addas. 

Ne a nulitibus internuntius. Præ- 
positio non est in ed. pr. Eam se de- 
levisse ait Rhenanus ( deest enim in 
Bud. ) : sed operæ non paruere. Its- 
que et a sequacibus est servata, ex- 
tatque in edd. præter primam omai- 
bus. Est et in Guelf. Enn, 





A. U. 8a1. 


de LIBER IIL 351 


 furens miles aderat, nullo duce : sibi quisque auctor : 
cito agmine forum et imminentia foro templa præter- 
vecti erigunt aciem per adversum collem, usque ad’pri- 
mas capitolinæ arcis fores. Erant antiquitus porticus in 
latere clivi, dextræ subeuntibus : in quarum tectum 
egressi saxis tegulisque Vitellianos obruebant. Neque 
illis manus, nisi gladuis, armatæ : et arcessere tormenta, 
aut missilia tela, longum videbatur : faces in prominen- 
tem porticum jecere : et sequebantur ignem ; ambustas- 
que Capitolii fores penetrassent, ni Sabinus revulsas 
undique statuas, decora majorum , in ipso aditu, vice 
muri, objecisset. Tum diversos Capitolii aditus inva- 


dunt, juxta lucum asyli, et qua Tarpeia rupes centum 


# 


Porticus in latere. Dionysius 4, 
6x, Frons ejus meridieni spectans, 
porticum habet, cum triplici colum- 
narum ordine : in lateribus ordo du- 
plex est. Lrrs. 

Dextra subeuntibus. An, dextre 
subeuntibus ? atque ita, ut disco, 
Flor, Lres. Sic et MS. Guelf. (Bud.) 
edd. pr. Puteol. Ber. Alc. Rhen. pr. 
Aid. Dextra primusdedit Gryphies, 
vitio haud dubie operarum , unde in 
sequentes venisse videlur. Recte igi- 
tur Pichena dextreæ edidit, atque id 
loquendi ratio desiderat. Formulam 
porticus dextræ subeuntibus illustra- 
tam reperies a Gronov. ad verba 
Liv. 1,8, locus, qui nunc septus des- 
cendentibus inter duos lucos est. Enx. 

Vitellianos obruebant. Sic Flor. 
uode edidit Pichena cum seqq. Con- 
sentit ed. pr. At ceteræ vett. inde a 
Puteol. et MS. Guelf. deturbabant. 
Hoc si verum est , intelligi debet de- 
turbare conabantur, tentabant (nam 
non deturbatos esse, sequentia do- 
cent ), quod consuetudo Latinorum 


fert. Sane æqne bene ac promiscue 
in bac re dicuntur derurbare, pro- 
turbare ,ut ap. Liv.5, 47,obruere et 
operire, ut quisque mediocriter in 
historicis latinis versatus scit : sed 
tamen Flor. et ed. pr. auctoritatem 
ceteris libris præferam. À MS. Bud. 
plane aberat verbum : unde fortasse 
licet suspicari, id, quod a Tacito 
esset , excidisse in antiquioribus co- 
dicibus, defectum a librariis varie 
esse suppletum, atque hinc varieta- 
tem librorum natam. Mox idem MS. 
pro jecere habebat jacere. Enx. 
Juxta lucum asyli, Asyli lucus nul- 
lus alibi memoratur. Credo, intel- 
ligi locum, qui inter duos lucos vo- 
cabatur, juxta quem asylum fuit. Ibi 
viam in Capitolium fuisse, patet e 
Livio 1, 8, ubi vid. intt. de lucis is- 
tis, adde Dionys. Hal. 2, 15, p. 88. 
Neapol. ad Ovid. Fast. 3, 430. Mox 
MS. Guelf. edd. pr. Puteol. Tarpei 
rupes : quod sic dictum accipi pos- 
set, ut Martis campus apud noss 
trum, et similia : sed collis ille a 


352 


HISTORIARUM 


A. U. #a3. 
à. C 7e 


gradibus aditur. Improvisa utraque vis; propior atque 
acrior per asylum ingruebat : nec sisti poterant scanden- 
tes per conjunicta ædificia : quæ, ut in multa pace, in 
altum edita, solum Capitolii æquabant. Hic ambigitur, 
ignem tectis oppugnatores injecerint, an obsessi, quæ 
crebrior fama est, quo nitentes ac progressos depelle- 
rent. Inde lapsus ignis im porticus adpositas ædibus : 
mox sustinentes fastigium aquilæ vetere ligno traxerunt 


Tarpeia potius, quam a Tarpeio, 
dictus traditur vulgo. Erx. 

Nec sisii poterant scandentes. MS. 
Guelf. nec sisti poterat. Librarius 
videtur in animo habuisse elegans 
loquendi genus, quo Livius delec- 
tatur, sisti non potest , de quo ad A. 
3, 52 ; sed id hic locum non habet, 
propter verbum scandentes. Add. 
ad 5, 2r. Mox per conjuncta ædifi- 
cia int. Capitolio. Sic Liv. 1, 44, 
neque ædificia mœnibus continua- 
rentur, quæ nunc vulgo eliam con- 
jJungunt. Enx. 

Ignem oppugnatores. Hoc quidem 
ambigi potest : at non quod Philos- 
tratus incuriose scribit 5 , 30, Domi- 
tianum obsedisse Vitellianos in Ca- 
pitolio, atque illos clanculum fu- 
gientes lemplum incendisse. Ille 
dixit, qui perperam multa alia; 
classicus nemo scripsit. Lirs. Locus 
est p. 213, ed. Lips. ; sed nihil tale 
ibi traditur. Verba græca sunt : £vu- 
BoBixes d'à xaTà rivr ‘Pur, Aœur- 
Tierèr per, Tôr vob Oiso re ciaroÙ ai- 
d'a, raparsTay as pôoc Tor Biréx- 
Aov, 0TÈp The pXRC TOU WaTPÔs o- 
Mopniac d” aëTor sépioyobonc ir Tÿ 
Kasiraxy diameDevyires Toûc o- 
Mopzobvras, vor veùr d° iumespar- 
Das. Verba aùror et d'iams@auyires 
ad Domitianum referenda, nou ad 


Vitelliam. Mox pro depellerent, 
quod verum est, MSS. Bud. Guelf. 
depulerint. In MS. Reg. ed. pr. omis 
sa verba an obsessi….. depellerent. 
Enx. 

An obsessietc. Spañhemius, Fal- 
dant aliique huc trahunt namum Vi- 
telli, quo Jupiter Capitol. io tem- 
plo sistitur, putantque eum princi- 
pem hoc typo docuisse, nulla sua 
culpa arsisse id templum , mox a se 
reædifcandum.Verum temporumra- 
io obstat, neque dubium esse po- 
test, quin salvo adhuc Capitolio cu- 
sum sit numisma. Vid. Eckhel Doctr. 
NN. ver. vol. 6, p. 312. Mox Bud. 
male quam quo. 

Sustinentes fastigium aquile.Gre- 
ci etiam ea mente &s76r dicunt. Hesy- 
chius : ‘Aerès ei ôpo@os, nai Td si 
r& yo xumérsov. Pausanias aliquo- 
ties usurpat ; ut 10,19, Ta d'ù sr voie 
aeroîs Soi “Apres nai AnTd sai 
"Awéxawr. Lib. 5, 10, “Tdos pair d'à 
aTè roûro ëc Tèr æerèr &vñnoy siesv oi 
ox Tà mode xai ifsxovTa. Nisi fallor, 
istæ ipsæ aquilæ yuoisedec Polluci 
(1,8; 7, 27) dicuntur. Lies. Pau- 
sanias Corinth. 2, ”, Kai =" eirsx 
iriSaua HosoUTs RATE Toùr meTeÛr, 
paxuera roc &r roëc ræ0is. Eoderm li- 
bro : Ta d'ù iv rois asroie. ‘Hyazaÿ 
2ai Nines spdc voie maparir sirs. Nisi 


À. €. 823. 
A.C. ns. 


LIBER IITL. 


353 


flammam alueruntque. Sic Capitolium , clausis foribus, 
indefensum et indireptum, conflagravit. 

LX XII. Id facmus post conditam urbem luctuosissi- 
mum fœdissimumque reipublicæ populi romani accidit : 
nullo externo hoste, propitiis, si per mores nostros lice- 
ret, deis, sedem Jovis O. M. auspicato a majoribus, 


pignus imperii, conditam, 


quam non Porsena dedita 


urbe , neque Galli capta, temerare potuissent, furore 
principum exscindi! Arserat et ante Capitolium civili 


scripsit aïe #répu£ur. Vide P. Scri- 
verium ad Martialis 10, 19. GRoON. 
Per fastigium intelligant tirones sig- 
num vel signa, in summo tecto ; 
pam sic ctiam fustigium dicitur : ut 
ap. Plio. 35, 12 (46). Add. Salmas. 
ad Spartian. Pesc. 12, et ad Solin. 
p. 853. Enx. 

Traxerunt flammam aluerunique. 
Variant libri m terminatione verbo- 
rum. Quod hic editum est, habet 
MS. Flor. unde proditum a Pichena. 
At MS. ( Bud.) Guelf. edd. ante 
Pich. omnes traxere : ed. pr. MS. 
Agr. etiam aluereque. Er. 

Foœdiss. reip. pop. rom. Hæc est 
vera lectio, quam firmant MSS. 
Flor. Agr. Guelf. edd. pr. Puteol. 
ceteræque ompes, quas vidi ante 
Lipsium : nisi quod habent populo, 
vel populoque, præter Flor. et ed. 
pr. Sed genitivum esse meliorem, 
consuetado loquendi veterum indi- 
cat, apud Livium inprimis obvia, 
velat 22, 10, ubi resp. populi ro- 
mani Quiritiurn ; qua idoneis exem- 
plis declaravit Gronov. Obs. 4, 14. 
Adde Drakenb. ad Liv. l. c. et ad 8, 
9, etc. Enx. Bud. R. P. populo rom. 

Pignus imperü. Int. ut p. i. nisi ro 
ut a terminatione præcedentis verbi 


absorptum est. Enx. Cf. Liv. 1, 55. 


Porsena dedita urbe. Non abit 
longe ab hac indignitate, quod est 
apud Plinium 34, 14 (39) : In .fœ- 
dere, quod expulsis regibus p. r. 
dedit Porsena , nominatim compre- 
hensum invenimus, ne ferro, nisi in 
agrt cullu uterentur. Etiam stilo 
scribere vetitum, vetustissimi aucto- 
res prodiderunt. Sic enim eum locum 
e MS. restituimus. Gron. Ceterum 
hic locus nullo modo refellit Savi- 
lium, quem Ryckius putabat memo- 
ria falsum fuisse, cum diceret, de 
dedita Porsenæ urbe nuspiam alibi 
tradi, usus hoc uno loco. Apparet 
binc, iniquioribus conditionibus fœ- 
dus accepisse Romauos, non dedi- 
tam urbem Porsenæ. Enx. 

Temerare potuissent. Ita Farnesia- 
nus, melius certe, quam tenere, 
quod obtinuit. Pollutio enim ista ad 
locum sacrum refertur. Lirs. Teme- 
rare Flor. Guelf. edd. ante Rhen. 
omnes , idque bene restitutum a Lip- 
sio. Tenere e Budensi a Rhenano edi- 
tam est. Enx. 

Furore principum exscindi. Sic 
MS. Flor. (Bud.) Guelf. a manu pr. 
edd. Puteol. sqq. At in Guelf. man. 
sec. correxit furor et addidit potuit : 
quod e libris ductum est : nam et 
ed. pr. habet potuit. Id esse vitio- 

29 


A. U. 853. 


354 HISTORIARUM ace 
bello, sed fraude privata ; nunc palam obsessum, palam 


incensum : quibus armorum caussis ? quo tantæ cladis 
pretio stetit? pro patria bellavimus ? Voverat Tarqui- 
nius Priscus rex, bello Sabino, jeceratque fundamenta, 
spe magis futuræ magnitudinis , quam quo modicæ ad- 
huc populi romani res sufficerent : mox Servius Tallius, 
sociorum studio ; deinde Tarquinius Superbus , capta 
Suessa Pometia , hostium spoliis exstruxere. Sed gloria 
operis libertati reservata : pulsis regibus, Horatius Pul- 
villus, iterum consul, dedicavit ea magnificentia, quam 
immensæ postea populi romani opes ornarent potius, 
quam augerent. lisdem rursus vestigiis sitam est, post- 
quam , interjecto CCCCX XV annorum spatio, L. Sci- 


sum, arguit potuissent : nam, si fu- 
ror potuit verum esset, deberet esse 
potuere vel potuerant. Librarii non 
assecuti sunt elegantiam infinitivi 
absoluti, quo frequenter satis tai 
modo utitur Livius. En. 

Quo tantæ cladis. Æger mihi lo- 
ous olim visus, nunc in sanitate esse. 
Sententia : ne pro patria quidem 
olim tanta clade pugnatum ; nedum 
pro ambitione privata, aut contra 
patriam. Lips. V. Observ. 3, 17. 
Gronovius, ubi, repudiatis aliorum 
correctionibus et explicationibus, 
proounciat legendum, quid tantæ 
cladis pretio stetit ? h.e., quid fuit, 
qui tantus fructus, tanta spes, quæ 
tanti redimeretur, quæ tanto pretio, 
tanta jactura emeretur. Qui sensus, 
ut opinor, eliam existit e correc- 
tione Rhenani, qui re stetit delevit, 
nescio an consentiente MS. Budensi. 
(omoino, deest.) Sed, si vel maxime 
id verbum a codice abfuit, tamen 
credibile est, id omissum esse a li- 
brario, similia membra efficere vo- 


lente ; quod sæpe Tacito obfuisse 
vidimus, quum ea similitudo sit ab 
ejus ingenio et consuetudine aliena. 
Stetit est in MSS. Filor. Agr. Guelf. 
edd. ante Rhen, omnibus , nec tale, 
ut a librariis additum videatur. Ita- 
que id post Ryck. et J. Gronov. re- 
posuimus. Pichena corrigebat : que 
tanta clades pretio stetit? idem nt 
esset sensus, qui Gronovianæ cor- 
rectionis est. Scd latinitas non fert. 
Ceteram non nego , mihi tamen ali- 
quid duri esse videri etiam in Gro- 
noviana correctione. Dicimus sane 
eleganter res stat magno : sed, an 
etiam dicatur : quid stat pretio hu- 
Jus rei? hoc quæritur : nec id de- 
moostrat Gronovins. Ego noodum 
alibi reperi. Ern. Freiash. Jectio- 
nem Rhenani probat, si post preto 
interrogandi signum ponatur. Id et 
Acidalio placet et mihi propemo- 
dun. Bip. sequontur Gronovium. 

Deinde Targ. Bud. dein et moz 
Isdem , ut solet. 


CCCCX F annorum. Ratio tempe- 


A. U. 63. 
A. C. no. 


LIBER IIL 


355 


pione, G. Norbano coss. flagraverat. Curam victor Sulla 
suscepit , neque tamen dedicavit : hoc solum felicitati 
ejus negatum. Lutatii Catuli nomen, inter tanta Cæ- 
sarum opera , usque ad Vitellium mansit. Ea tunc ædes 


cremabatur. 


LX XIIL Sed plus pavoris obsessis, quam obsessoribus 
intulit; quippe Vitellianus miles, neque astu , neque 
constantia , inter dubia indigebat. Ex diverso trepidi 
milites, dux segnis et veluti captus animi , non lingua, 


rum evincit, scribendum ccccxxv. 
Adi Fastos. Lrrs. In ed. pr. (et cod. 
Bud.) explanate et sine notis qua- 
dringentorum quindecim. Correc- 
tonem, Lipsii recepit Brotier : nec 
est credibile, Tacitum toto decen- 
nio aberrasse, aut chronolngiam ro- 
manam non ita constitutam tum 
fuisse , ut annos sine tali errore de- 
finire liceret. Ex. Ryckius recte 
ostendit, ab a. 247, quo Hor. Pul- 
villus iterum consul , ad 671 , quo L. 
Scipio, C. Norbanus coss. effluxisse 
annos 425, et in margine hunc nu- 
merum emendatum adponit. Probat 
Lallemand, sed viium in textu 
retinet. Pejus Bipontini repetitum 
Ryckii calculam ad a. 415 adplicant. 

Feliciati ejus negatum. Sullæ ip- 
sius dictum hoc est, quo Tacitus 
allusit. Plinius 7, 43 (44 ) : Hoc ta- 
men Rempe felicitati suæ defuisse 
confessus est, quod Capitolium non 
dedicavisset. Lis. Felicis nomen 
adsumpsit Sulla occiso Mario. Cf. 
Vell. 2, 27. 

Lutati Catul nomen. Fallit nos 
ergo, aut falsus ipse Dio 43, 14, 
qui adseverat, inter alios honores 
datam Cæsari, ut nomen ejus Capi- 
tolio inscriberetur, deleto Catuli, 


idque eum recepisse. Quod ex hoc 


loco omnino non potest. LrPs. Dioni 
suffragantem Martialem laudat Ryc- 
kius 5, 10, ubi Catuli Julia templa : 
putatque , nomen Catuli ita erasum, 
et inscriptum Cæsaris nomen, ut ta- 
men Catuli nomen adhuc appareret ; 
cujus rei exempla plura in marmo- 
ribus antiquis reperiantur. Quod 
mibi non satisfacit. Vereor, ne de- 
cretum illud ad effectum non vene- 
rit : atque sic placebat J. Gronovio. 
Verba Taciti nimis clara et diserta 
sunt , deque re tali, quæ obscura esse 
non poterat. Enx. Exemplum tituli 
sic mutati, ut prioris vestigia ma- 
neant , exhibet uterque arcus Sept. 
Severi triumphalis Romæ , de quo 
vid. Suaresius in opere eximio J. J. 
de Rubeis, cui tit., ærcus triumphis 
Augg. insignes. 

Intertanta Cæsarum. Pichena ve- 
lut e Flor. edidit tot. Negat hoc esse 
in eo libro J. Gronovius : et ceteri 
Jibri omnes tante : id itaque ut J. 
Gron. exprimendum curavi. Mox 
idem Fior. trepid milites , ut Guelf. 
(Bud. ) Agr. edd. quod secutus sum 
post J. Gron. Trepidus miles edidit 
Puteol. primus. Enx. Bud. et Agr. 
tanta. Bip. recepere tot. 

Non lingua, n. a. comp. Sic Sail. 
ap. Non. 4, 110. 


23. 


A. DU. 2:73 


356 HISTORIARUM 2.0.4 


non auribus competere : neque alienis consiliis regi , 
neque sua expedire : huc illuc clamoribus hostium cir- 
cumapi : quæ jusserat, vetare ; quæ vetuerat, jubere. 
Mox , quod in perditis rebus accidit, omnes præcipere, 
nemo exsequi : postremo , abjectis armis, fugam et fal- 
lendi artes circumspectabant. Errumpant Vitelliani et 
cuncta sanguine, ferro, flammisque miscent. Pauci mi- 
litarium virorum , inter quos maxime insignes, Cor- 
nelius Martialis, Æmilius Pacensis, Casperius Niger, 
Didius Scæva , pugnam ausi, obtruncantur. Flavium 
Sabinum , inermem neque fugam cœptantem, circum- 
sistunt, et Quinctium Atticum, consulem, umbra ho- 
noris et suamet vanitate monstratum, quod edicta in 
populum, pro Vespasiano magnifica , probrosa adversus 
Vitellium , jecerat. Ceteri per varios casus elapsi : qui- 
dam servili habitu, alii fide clientium contecti , et inter 
sarcinas abditi. Fuere, qui , excepto Vitellianorum 
signo , quo inter se noscebantur, ultro rogitantes res- 
pondentesve , audaciam pro latebra haberent. 

LXXIV. Domitianus, prima irruptione apud ædi- 
tuum occultatus, sollertia liberti, lineo amictu turbæ 


Didius. Bud. Vidius. 

Fugam cœptantem. Pichena con- 
jicit tentantem vel captantem. Illud 
mallem. Sed vulgatum melius et ex- 
quisitius puto. Est verbum frequens 
Tacito pro tentare , ut index docet. 
Mox per umbram honoris et vanita- 
tem intellige usum insignium consu- 
lariom , quæ amovenda in tali peri- 
culo erant. Denique pro edicta je- 
cerat, Acidalins malebat fecerat. Sed 
nemo dixerit edicta in populum fa- 
cere. Ediderat tolerabilins esset, 
quod est verbum propriun. Sed je- 


cerat in populum est sparserat : ne- 
que id verbum tentandum, propter 
rè in populum. Ex. 

Quinctium Attiicum. Bud. Agr. 
Quintium. Edd. veteres male Quin- 
tum. Forte ad eum Martialis epigr. 7, 
3: ; 9, 100. 

Audaciam pro l. h. Bella imitatio 
Sallustiani dicti Catil. 58, amacia 
pro muro habetur. Enx. 

Turbæ sacr'colarum. Ysiacos fuisse 
e Suet. Dom. c. 1 , discimus : ubi v. 
et de numo Domitiani, ad memo- 


riam ejus rei spectante. Atque hine 





A. U. 833, 
A. C. ro. 


LIBER IIL 


357 


sacricolarum immixtus ignoratusque, apud Cornelium 
Primum , paternum clientem, juxta Velabrum, deli- 
tuit : ac potiente rerum patre, disjecto æditui contu- 
bernio , modicum sacellum 30v1 CONSERVATOR:, aram- 
que posuit casusque suos in marmore expressam. Mox, 
imperium adeptus, JOVI CusTont templum ingens, 
seque in sinu dei sacravit. Sabinus et Atticus, onerati 
catenis, et ad Vitellium ducti, nequaquam infesto ser- 
mone vultuque excipiuntur , frementibus , qui jus cæ- 
dis, et præmia navatæ operæ, petebant. Clamore a 


Lneus amictus, quo Isiaci usi, lini- 
geri inde dicti. Erx. Cf. Obrech- 
ti uostratis diss. de numo cit. 4. 
Arg. 1675. 

Immixtus ignarusque. Ita Vatic. 
quod germanum judicavi, non igno- 
ratusque. Novitas quædam in ea 
voce est, quam Sallustio debet ( ex 
Jug. 93): More humanæ cupidinis 
ignara visundi : id valet ignota. Lips. 
Pichena ignoratusque bene restituit 
quod babent MSS. Flor. Agr. Guelf. 
edd. vett. omnes, præter pr. quæ 
consentit MS. Vatic. Ignarus est 
ignotus , quod ab h. 1. alienum. Non 
igootus erat, sed ignorabatur. Ern. 
Bud. ignoratus absque copula, et sic 
Rhen. Sed Reg. Lall., ignarusque. 

Casusque suos in marmore expres- 
sit. MSS. Flor. Agr. ed. pr. casus 
suos in m.expressam, nisi quod ed. 
pr. omittit suos. Eam lectionem re- 
cepere Ryckius et J. Gron. (item 
Brot. Lall. Bip.) Ara casus expressa 
exquisite dicitur, ejusque formulæ 
plura exempla apud veteres, quæ 
congessit Heins. ad Valer. F1. 1, 491, 
firmaus e MS. quo usus est, eandem 
lectionem in loco nostro. Jtaqueimi- 
tatas essem virorum doctissimorum 
exemplum, nisi me retinuissent ver- 


ba in marmore, quæ frigere videntur 
in illa lectione : nisi ea insititia sint, 
quod non putem. Potuere sane in 
ipsa ara casus exprimi, ut ap. Liv. 
28, 46, Hannibal aram posuit cum 
tüulo rerum suarum. Sed nihil impe- 
dit, quo minus in peculiari tabula 
marmorea, in illo sacello posita,, 
esprimerentur casus Domitiani. Lu- 
paous autem capit de opere cælato, 
in quo casus isti expressi. Simile , 
quod Dædalus apud Virgilium in 
valvis templi, Æn. 6, 32, bis cona- 
tus erat Icari casus effinsere in auro; 
quem Jocum in animo habuisse vi- 
deatur Tacitus. Sed arbitror, etiam 
de titulo intelligi posse. Enx. Bud. 
exprezü, soleoni usu duplicis pro 
litera s. Sic F'espezianum dicit. Etsi 
dura locutio videatur, quam Flor. 
præfert, tamen, quum non sit cre- 
dibile librarium eam substituisse 
planiori, recipio et ipse : in mar- 
more refero ad aram, quæ ex mar- 
more. 

Prænia navatæ operæ petebant. 
MSS. Bud. Bodi. Agr. enœatæ , 
quod placebat Danesio, Rhenano, 
recepit Ryckius. De toto hoc genere 
verborum supra dictum ad À. 14, 
14. Sed enavatus mihi durius vide- 


A. U. 833. 


358 HISTORIARUM REA 
proximis orto, sordida pars plebis supplicium Sabini 
exposcit, minas adulationesque miscet. Stantem pro 
gradibus palatii Vitellium, et preces parantem , pervi- 
cere , ut absisteret. Tum confossum collaceratumque, 
et capite truncum, corpus Sabini in Gemonias trahunt. 

LXX V. Hicexitus viri haud sane spernendi. Quinque 
et triginta stipendia in republica fecerat , domi mili- 
tiæque clarus : innocentiam justitiamque ejus non ar- 
gueres : sermonis nimius erat : 1d unum septem anmis, 
quibus Moœæsiam, duodecim , quibus præfecturam urbis 
obtinuit, calumniatus est rumor. In fine vitæ alu seg- 
nem, multi moderatum et civium sanguinis parcum 
credidere. Quod inter omnes constiterit , ante princi- 
patum Vespasiani, decus domus penes Sabinum erat. 
Cædem ejus Iætam fuisse Muciano accepimus. Ferebant 
plerique, « etiam paci consultum, dirempta æmula- 
tione inter duos, quorum alter se fratrem imperatoris, 
alter consortem imperii cogitaret. » Sed Vitelliusconsulis 
supplicium poscenti populo restitit , placatus , ac velut 
vicem reddens, quod interrogantibus, «quis Capitolium 
incendisset , » se reum Atticus obtulerat : eaque confes- 
sione, sive aptum tempori mendacium fuit, invidiam 
crimenque agnovisse, et a partibus Vitellii amolitus, 
videbatur. 

LXXVI. lisdem diebus L. Vitellius , positis apud 


tur, quam ut recipere audeam. Mox 
dedimus absciso capite. V. ad 2, 88. 
Erx. Rhen, probat enavate , nec ta- 
men recepit. Bud. absciso : in Flor. 
rectius deest : squor. Prius Bud. 
proximis sine præpositione. 
Stipendia in republ, fecerat. Verba 
in republica mihi suspectia. Quorsum 
enim et quo exemplo adduntur, præ- 


sertim a brevitatis tanto amatore ? 
nisi forte transpositio facta est à li- 
brarüs, Tacitique manus sic dedit : 
XXXF stipendia fecerat : in rep. 
d. m. clarus. Infra vitiose cdd. ante 
Rhen. direpta, pro diremta. Enx. 
Ex iogenio Rhen. nam Bud. direpta. 
Paullo ante Bud. ali moderatum , 
Rhen. multi. 





À. U. 823, 


PS du LIBER III. 359 


Feroniam castris , excidio Tarracinæ immunebat: clausis 
illic gladiatoribus remigibusque , qui non egredi mœnia, 
neque periculum in aperto audebant. Præerat , ut supra 
memoravimus , Julianus gladiatoribus , Apollinaris 
remigibus : lascivia socordiaque gladiatorum magis, 
quam ducum similes, non vigilias agere, non intuta 
moϾnium firmare , noctu dieque fluxi et amϾna litorum 
personantes , in ministerium luxus dispersis militibus, 
de bello tantum inter convivia loquebantur. Paucos ante 
dies discesserat Apinius Tiro : donisque ac pecuniis 
acerbe per municipia conquirendis , plus invidiæ quam 
virium partibus'addebat. 

LXX VIL Interim ad L. Vitellium servus Verginti 
Capitonis perfugit, pollicitusque, « si præsidium acci- 
peret, vacuam arcem tradi futurum , » multa nocte co- 
hortes expeditas, summis montium jugis , super caput 
hostium sistit : inde miles ad cædem magis, quam ad 
pugnam decurrit: sternunt inermes , aut arma capientes, 
et quosdam somno excitos ; quum tenebris, pavore , so- 
nitu tubarum , clamore hostili turbarentur. Pauci gla- 
diatorum resistentes, neque inulti cecidere : ceteri ad 
naves ruebant , ubi cuncta pari formidine implicaban- 


Ut supra memoravimus. C. 57. 

Dascivia etc. Ante hæc verba 
punctum mious cum Bip. pono et 
sequentia ad loquebantur usque uno 
tractu Jungo. 

AÆApinius Tiro. V. c. 57, unde pa- 
tet, hunc Apinium, deficientibus a 
Vitellio se ducem obtalisse, adeo- 


desideravi. Restituit Ryckius. Mox 
MSS. (Bud. a pr. m.) Flor. Agr. 
Guelf. ed. pr. Virgili, ut H. 4, 3: 
male. Capito est Verginiorum cog- 
nomen. Jtem iidem præter Guelf. 
post, éradi futurum, pro furtim tra- 
diturum. Enx. Optime se habent 
codd. in quibus et Bud. lectio tradi 


que aVespasiani partibusfuisse. Enx. futurum, quam cum Bip. Tacito 


Ad L. Viellium. Prænomen ad- 
dunt Flor. (Bud.) Agr. Guelf. vett. 
omues. Excidit casu in ed. Pichenæ : 
var in ea primuumn inter libros meos 


reddendam puto. Puteolani est ista 
spuria. 
Inermes. Flor. inermos. Mox inul- 


ui Rhen, e Bud. Prius legebatur multi, 


A. U. 8:35, 


560 HISTORIARU M A. C.59- 


tur, permixtis paganis, quos nullo discrimine Vitelliani 
trucidabant. Sex liburnicæ inter primum tumultum 
evasere, in quis præfectus classis Apollinaris ; reliquæ 
in litore captæ; ant nimio ruentium onere pressas mare 
hausit. Julianus ad L. Vitellium perductus, et verbe- 
ribus fœdatus, in ore ejus jugulatur. Fuere, qui uxorem 
L. Vitellii Triariam incesserent, tamquam « gladio 
militari cincta, inter luctum cladesque expugnatæ Tar- 
racinæ , süperbe sæveque egisset. » [pse lauream gestæ 
prospere rei ad fratrem misit, percunctatus, « statim 
regredi se,an pefdomandæ Campauiæ insistere juberet. » 
Quod salutare non modo partibus Vespasiani , sed rel- 
publicæ fuit : nam, si recens victoria miles, et, super 


Reliquas in litore captas. Covar- 
uviæ codex, reliquæ in litore cap- 
Læ : quod verius. Lirs. Sic Flor. 
Guelf. edd. pr. Put. idque recepit 
Pichena. Primus Beroaldus edidit 
Captas , vitio fortasse operarum, 
quod sqq. temere secuti sunt. Errori 
locum dedit sequens mox pressas. 
Ed. pr. in lictore vitiose : et ante tu- 
mulim pro tumultun. Erx. Bud. et 
Rhen. reliquas in L. capias. Dein 
Bud. ut nimio. Idem tumulum. 

In ore ejus. Seueca de Benef. 7, 
19, Sr in ore parentum filios jugulat : 
quod Virg. Georg. 4, 477, Ante ora 
parentum. 

Triariam incesserint. Ed. pr. (et 
Bud. ) incesserant. Haud dubie cor- 
rigendum e perpetua Taciti, alio- 
rumque consuetudine incesserent. 
Sic mox, c. 78, nec defuere, qui An- 
tonium suspicionibus arguerent. Ita- 
que sic correxi. Imitatus est Bro- 
er. Mox MS. Guelf. ed. pr. Put, 
gestæ prospere rei. 1n Beroald. vitio 
operarum editum prosperæ, quod 


secutus Alc. Correxit Rhen. sed in- 
verso ordine (e Bud.) prospere gestæ 
rei, quod tenuere ceteri. Enx. Lall. 
lauream explicat per literas Jaurea- 
tas, victoriæ indices ut apud Pln. 
Paueg. 8, Ællata erat ex Pannonia 
laurea. Cf. Plin. H. N. 15, 3o (39), 
et ibi Harduinus, 

Recens victoria miles. Ali scrip- 
tores addunt præpositionem ab m 
hac forma loquendi. Unde nata vi 
detur correctio in MS. Agr. recent 
victoria miles, quam recepit Ryc- 
kius in contextum : allata etiam hac 
caussa, quod statim sequatur secun- 
dis ferox. Utrumque codem redit, 
qua sensum. Nam miles qui recenti 
virtoria venit, et recens a victoria 
miles, nil differunt. Tum in utroque 
est significatio ferociæ : quæ expri- 
mitur quidem in sequentibus, sed 
aiiis verbis ; neque in eo quicquam 
aut insoliti est, aut vitii. Îtaque, 
illo uno codice fretus, nihil mutem. 
Enx. Flor. Bud. Reg. Lai. et edd. 
vett. habent recens. 





A. U. #23. 


a.U LIBER IIL 361 
+ L- 70. 


Insitam pervicaciam , secundis ferox, Romam conten- 
disset ; haud parva mole certaturh , nec sine exitio urbis, 
foret : quippe L. Vitellio, quamvis infami, inerat in- 
dustria : nec virtutibus, ut boni , sed , quo modo pes- 
simus quisque , vitiis valchat. 

LXX VIIL. Dum bæc m partibus Vitellii geruntur, 
digressus Narnia Vespasiani exercitus, festos Saturni 
dies Ocriculi per otium agitabat. Caussa tam pravæ 
moræ : ut Mucianum opperirentur. Nec defuere, qui 
Antonium suspicionibus arguerent, tamquam « dolo 
cunctantem, post secretas Vitelli epistolas, quibus 
consulatum et nobilem filiam et dotales opes , pretium 
proditionis, offerebat. Ali, ficta hæc et in gratiam 
Muciani composita. » Quidam, « omnium id ducum 
consilium fuisse, ostentare potius urbi bellum , quam 
inferre : quando validissimæ cohortes a Vitellio desci- 
vissent , et, abscisis omnibus præsidiis, cessurus im- 
perio videbatur. Sed cuncta festinatione , deinde ignavia 
Sabini , corrupta : qui sumptis temere armis, munitis- 
Simam Capitoliiarcem , et ne magnis quidem exercitibus 
expugnabilem, adversus tris cohortes tueri nequi- 
visset. » Haud facile quis uni adsignaverit culpam, quæ 


Ocriculi. Sic e MS. Agr. edidit 
Ryckius, secutusque J. Gron. recte. 
Hoc antiquum nomen, mutatum ab 
librariis in Otriculi, quod illa ætate 
sic nomivabater, nt hodie. Variant 
in hoc nomine MSS. ap. Liv. 22, 11, 
ubi recte præfertur Ocriculum. Vid. 
ibi Drakenb. et quos laudat. Eadem 
scriptura apud Cicer. Mil. 24, in 
bonis libris. Græci quidem semper 
"Oxpixoxe. MS. Guelf. h. 1. ariculi, 
sed superscriptum t. Infra rursus 

‘abscisis cum J, Gronov. edidimus e 


MSS. Flor. Guelf. ed. pr. pro ab- 
scissis ( Bud. et abscisis ) : et paullo 
post e Flor. et Agr. nequivisset : 
ceteri (et Bud.) nequisset. Enx. Bud. 
Æriculi. Ptol. 3, 1, habet "Oxpirxe- 
xot. Ap. Grat. p. 422, Ocriculani. 
Ejus urbis rudera complura studio 
et impensis Card. Pallotæ a. 1995 
prodiere in jucem, publicata a Jos. 
Ant. Guattanio in Monum. ant. ine- 
ditis. in-4. in Roma 1784. 
Munitissimam. Bud. invictissi- 
man, . se 


A. U- 53 


362 HISTORIARUM a Gr 


omnium fuit : nam et Mucianus ambiguis epistolis vic- 
tores morabatur , et Antonius præpostero obsequio, vel, 
dum regerit invidiam, crimen meruit: ceterique duces, 
dum peractum bellum putant, finem ejus insiynivere. 
Ne Petilius quidem Cerialis, cum mille equitibus præ- 
missus , ut transversis itineribus per agrum Sabinum Sa- 
laria via urbem introiret, satis maturaverat : donec ob. 
sessi Capitolii fama cunctos simul exciret. 

LXXIX. Antonius per Flaminiam ad Saxa rubra, 
multo jam noctis, serum auxillum venit. Illic « inter- 
fectum Sabinum, conflagrasse Capitolium , tremere ur- 
bem , » mæsta omnia accepit : « plebem quoque et ser- 
vitia pro Vitellio armari, » nuntiabatur. Et Petiho 
Ceriali equestre prælium adversum fuerat : namque 
incautum, et tamquam ad victos ruentem , Vitelliani, 
interjectus equiti pedes, excepere : pugnatum haud 
procul urbe, inter ædificia hortosque et anfractus via- 
rum : quæ gnara Vitellianis , incomperta hostibus , me- 
tum fecerant : neque omnis eques concors, adjunctis 


Dum tegeret invidiam. Ne unus 
ipse omnia velle et facere videretur, 
eoque cunctatus. Sed placet magis 
Pichenæ lectio ex scriptura Florent. 
dum regerit. Nimirum invidiam ipse 
in Muciaoum retorquet : invidiam, 
mquam, ejus culpa et conailio Ca- 
pitolium exustum. Cur enim mora- 
tus est, aut inhibuit ? At in crimine 
tamen Antonius, nec parere in tanta 
necessitate debebat. Lips. Nempe 
Flor. (et Bud.) habet regeret , ut 
Agr. ed. pr. unde Pichena fecit re- 
gerit , quod omnes postea secuti 
sunt. Ante Guelf. postremo vitiose 
pro præpostero : quod tamen in mar- 
giac pro var. lect. notatur. Enx. 
Bip. conjiciunt regereres. 


Dum peractum, Romanus patra- 
tum bellum : probe. Lirs. Si intelli- 


gitur ed. pr. ut alibi, in ea est paru- 
tum , non patratum, sed patratum 
dare operæ fortasse voluere : nam et 
in scriptis ea verba confunduntur : 
quamquam etiam peractum et pars- 
tum confundi solent, ut sæpe nos 
tum criticis. Enx. 

Ad Saza rubra. Locorum, cædi- 
bus istis flagitiisque insigaitoruw, 
situm demonstrant sigillatim Cle- 
ver. tal. ant. a, 3, p.526, et Noris. 
in Annis Syro Maced. p. 59. 

Proculurbe. Hispanus (et Bud.)ur- 
bem, vere. Lies. Paullo ante ed. pr.ir- 
terjectus equis pedes. Mox MS. (Bud. 
et) Guelf. confractus viarum. Ens. 


A. U. 833. 


a. LIBER IIL 563 


quibusdam , qui nuper apud Narniam dediti , fortunam 
partium speculabantur : capitur præfectus alæ, Tullius 
Flavianus : ceteri fœda fuga consternantur , non ultra 
Fidenas secutis victoribus. 

LXXX. Eo successu studia populi aucta : vulgus ur- 
banum arma cepit. Paucis scuta militaria, plures , raptis, 
quod cuique obvium , telis, « signum pugnæ » expos- 
cunt. Agit grates Vitellius, et « ad tuendam urbem 
prorumpere » jubet. Mox, vocato senatu, deliguntur 
legati ad exercitus, ut prætexto rerpublicæ concordiam 
pacemque suaderent : varia legatorum sors fuit. Qui 
Petiio Ceriali occurrerant , extremum discrimen adiere, 
adspernante milite conditiones pacis : vulneratur prætor, 


Tullius Flav. MS. F1. Tulius, Agr. 
Julius. Guelf. T at in litura. At 
idem omnes (et Bud. ) ed. pr. Pu- 
teol. f. fuga consternantur. Conster- 
nuntur errore operarum irrepsisse in 
Beroald. ed. puio, unde ad ed. Ale. 
veait, correctum ab Rhen. Sed ve- 
reor, ut verum sit, j'uga consternart : 
neque uspiam hanc formam depre- 
hendi. Immo consternatio fecit, ut 
fagerent. Itaque legendum puto, in 
Jfœdam fugam consternantur. Liv. 
10, 43, repente in fugam conster- 
nantur, Ceterum et ibi multi scr. et 
edd. consternuntur : male. Mox ar- 
ma cœpit, vitiose, ut alibi, ed. pr. 
Pateol. Enx. Cf. c. 17. 

Raptis, q.c.o. telis. Ed. pr. rapti. 
At Nic. Heinsius malebat, guod cui- 
que obvium teli. Ultima litera in telis 
potuit adhærescere e sequente verbo. 
Sane scio, formæ huic, quod cui- 
que etc. similibusque pluralem nu- 
merum jungi solere apud nostrum : 
sed hanc structuram, raptis, quod 
cuique obvium , telis, similemve nus- 


piam reperi. Jtaque proclivis sim 
ad probandam Heinsii conjecturan, 
aut legendum, ut cuïque obvium : 
sed illud melius. Habuit enim haud 
dubie in animo locum Virgilii Æn. 7, 
507, quod cuigque repertum rimanti 
telum ira fucit. ERN. 

Prætexto reipub Sic MSS. F1. 
Guelf. Bud. edd. Puteol. Rhen, Ald. 
Gryph. Lips. Ceteri libri prætextu. 


.Jilud restituit J. Gron. e Flor. Ante 


ja ed. pr. diriguntir legati : quod si 
e MS. est, redolet ætatem, quascrip- 
tus liber. Nam media ætate dirigere 
dictum pro mittere. Enx. Bud. dels- 
guntur. 

Ceriali occurrerant. Sic bene MS. 
Flor. Agric. ed. pr. Nam et mox, 
qui ad Antonium venerant. Recepit 
jam Ryckius. Vulgo occurrerunt. 
Mox ed. pr. ad extremum etc. MS. 
Guelf. adire, Enn. Bud. male, oc- 
currerent. Sed extr. d. adiere. 

Vulneratur pretor. Haud eliunde 
lucem Plinio, sive Regulo potius, 
dederis apud Plioium ep. 1, 5, 


364 
Arulenus Rusticus : auxit 
legati prætorisque nomen 


HISTORIARUM 


A-U. 553, 
À. C. je. 


invidiam, super violatunr 


, Propria dignatio viri : pa- 


lantur comites : occiditur proximus lictor , dimovere 


turbam ausus : et, ni dato 


a duce præsidio defensi fo- 


rent , sacrum etiam in exteras gentes legatorum jus, 
ante 1psa patriæ moœnia , civilis rabies usque in exitium 
temerasset. Æquioribus animis accepti sunt, qui ad 
Antonium venerant, non quia modestior miles, sed 


duci plus auctoritatis. 
LXXXI, Miscuerat se 
equestris ordinis , studium 


Rustici Aruleni periculum foverat, 
exultaverat morte : adeo ut librum 
recitaret ederetque , in quo Rusti- 
cum insectatur, atque etiam Stoico- 
rum simiam, appellat. Adijicit, Vi- 
telliana cicatrice stigmosum. #gnos- 
cis Reguli eloquentiam. Hoc cicatri- 
cis Vitellianæ convicium est a vul- 
pere , quod nunc accepit. Lrrs. MSS. 
Fior. ( Bud.) Guelf. ed. pr. Æ#rule- 
nius. ERN. 

Occiditur proximus lictor. Proxi- 
mus lictor est, qui proxime ante 
magistratum ingreditur. Livius 24, 
44, Consul animadvertere proxi- 
mum licitorem jussit : ubi v. Dra- 
kenb. Ejus mentio: et ap. Cicer. 
Verr. 5,54, quem locum jam attulit 
Ryckius. Add. Lips. Elect. 1, 23, 
æbi de lictoribus agitur ex instituto. 
Mox MS. Agr. pro ausus habet an- 
nixzus. ErN. Bud. ausus. Sequens et 
deest. 

Sacrum etiam inter exteras gentes 
leg. jus. MSS. Flor. Bud.(Reg. Lall.) 
Agr. ed. pr. in exteras g. h. e.quod 
etiam inviolatum servamus erga ex- 
terarum gentium Jegatos : idque re- 
cepere Ryckius et J. Gron. Ego inter 


legatis Musonius Rufus, 
philosophiæ et placita Stoi- 


servavi, propterea , quod solennis 
in hac re sententia est scriptorum 
romanorum , indignum esse, viola- 
tum a Romanis et in civibus jes, 
quod etiam inter exteros et barbaros 
populos inviolatum sit : quod Ci- 
cero transfert ad poetas {pro Arch. 
8) : sit inter vos sanctum poetæ no- 
men, quod nulla unquam violarnt 
barbaria. Adde, quod frustra adde- 
retur, quod erga exteros etiam ser- 
vamus. Nam id quid habet mirum ? 
quum per se pateat, totum legattonis 
jus externo comparatum, ut patres 
rom. ipsi judicant ape Liv. 6, 17, 
extr. Denique oppositio non satis 
constaret. Clarum autem est, opponi 
inter exteras gentes, et ante ipsa 
patriæ mœnia. In et inter confaudi, 
alibi a nobis, et a multis aliis dudum 
monitum est. Mox usque in exitium, 
intell. legaui : adeo , ut etiam legatus 
imperatwris interficeretur. Enx. À 
codd. non recedendum. Jn exterus 
gentes est ad ext. gentes leg. Ita bene 
procedit oppositio ante ipsa p. m. 
Sic et Bip. 

Musonius Rufus. Respice ad A. 
14, 59. 





A. U. 838. 


Ro LIBER IIL 865 


corum æmulatus : cœptabatque, permixtus manipulis, 
« bona pacis ac belli discrimina » disserens , armatos 
monere. Id plerisque ludibrio , pluribus tædio : nec dee- 
rant, qui propellerent proculcarentque, ni, admonitu 
modestissimi cujusque, et alis minitantibus, omisisset 
intempestivam sapientiam. Obviæ fuere et virgines Ves- 
tales cum epistolis Vitelli, ad Antonium scriptis : 
« eximi supremo certamini unum diem , postulabat : si 
moram interjecissent , facilius omnia conventura. » Vir- 
gines cum honore dimissæ : Vitellio rescriptum , « Sabini 
cæde et mcendio Capitolii dirempta belli commercia. » 
LXXXII Tentavit tamen Antonius, vocatas ad 
concionem legiones mitigare, «ut, castris juxta pontem 
Mulvium positis, postera die urbem ingrederentur. » 
Ratio cunctandi , ne asperatus prælio miles, non po- 
pulo, non senatui , ne templis quidem ac delubris deo- 
rum consuleret. Sed omnem prolationem , ut inimicam 


Disserens, armatos monere. Gru- 
tere hæc verba suspecta sunt, velut 
insititia Rationem subdit, quod e 
sequentibus appareat , motos animos 
militam non fuisse. Nempe habebat 
ülle in libro suo movere ,quod reperi 
in MS. Guelf. et ed. Puteol. ; sed vi- 
tium scripturæ facile deprehendere 
poterat. Ceterum suffciebat sane 
cϾptabat p. m. bona pacis ac belli 
discrimina disserere : qua forma et 
alibi utitur noster : sed non prop- 
terea necessario sic scripsit, aut vul- 
gata non a Tacito sunt. Atque etiam 
acumen videtur Tacitus quæsisse in 
verbis armatos monere : ad eaque 
hand dubie respicit mox, intempes- 
tivam sapientiam appellando. Enx. 
Bud. monere. 

Postulabat. Sic MS: Flor. Agr. 
Guelf. quorum auctoritate id cum 


Ryck. et J. Gron. recepi, pro vul- 
gato postulabant. Putabant librarii, 
ad literas referendum esse : quod 
fieri quidem et ipsum potest; sed 
MSS. sequendi. Add. ad 1,74. Enx. 
Bud. postulabant 

Dirempta belli commercia. Quid 
clarius ? Corrector tamen adventat, 
dirempta bellico commercia. Lres. 
Intelligit Rhenanum ( qui ex inge- 
nio ). Forma loquendi sumpta a Vir- 
gilio, ut aliæ. Æn. 10, 532, Bell 
commercia Turnus Sustulit ista prior, 
jam tum Pallante peremt : i. e. 
spem pacis et compositionis. Locum 
jam notavit Salinerius. Erx. Bud. 
direpla : vitiose. 

Omnem prolationem. Hæc est lec- 
tio MSS. Flor. teste J. Gronovio, 
Bodl. ( Bud. Reg. Lall.) Guelf. ed. 
pr. quam cum eodem Gronovio re- 


A. U. 8334 


366 HISTORIARUM a. 


victoriæ, suspectabant. Simul fulgentia per colles 
vexilla, quamquam imbellis populus sequeretur, spe- 
ciem hostilis exercitus fecerant. Tripartito agmine, pars, 
ut adstiterat , Flaminia via, pars juxta ripam Tiberis 
incessit; tertium agmen per Salariam Collinæ portæ 
propinquabat. Plebs mvectis equitibus fusa : miles Vi- 
tellianus trinis et 1pse præsidus occurrit. Prælia ante . 
urbem multa et varia : sed Flavianis, consilio ducum 
præstantibus, sæpius prospera. Îi tantum conflictati 
sunt, qui in partem sinistram urbis, ad Sallustianos 
hortos , per angusta et lubrica viarum flexerant. Super- 
stantes maceriis hortorum Vitelliani , ad serum usque 
diem , saxis pilisque subeuntes arcebant : donec ab equi- 
tibus , qui porta Collina irruperant, circumvenirentur. 
Concurrere et in campo Martio infestæ acies. Pro Fla- 
vianis fortuna et parta totiens victoria ; Vitelliani des- 
peratione sola ruebant : et, quamquam pulsi, rursus im 
urbe congregabantur. 

LXXXIIL Aderat pugnantibus spectator populns , 
utque in ludicro certamine , hos, rursus illos clamore 





cepi. Estque hoc verbum elegans et 
usitatissimum Ciceroni : quum pro- 
latationis , quod in omnibus ceteris 
cdd. (etiam Rhen.) est ante J. Gron. 
e nuflo alio scriptore antiquo exem- 
plum proferatur. Nam hujus unius 
loci fide nititur ea vox in lexicis om- 
nibus, ctiam nupero Thesauro Ges- 
neriano. Paallo jost edidi plebs e 
Fior. (Bud. ) Agr. Guelf. edd. vett. 
Pichena edidit p{ebes. Illud restituit 
Ryckius sequente exemplum J.Gron. 
Enx. 

Ut adstiterat. Bud. ut adsisteret. 

Trinis præsidiis. Josephus B. J. 4, 
4a (11), vpixi. Est ergo tribus ag- 


minibus, castris. De eo verbo supra 
dictum. Ex. Ad À. 2,6. 

Ti tantum conflctati sunt. Ia dete- 
riorem partem simpliciter confactars 
dicitar pro afäict ri, vexzari, ut su- 
pra monuimas, À. 6, 48. Pro à MS. 
Guelf, hï : ed. pr. (et c. Bud.) ên. 
MS. Agr. nonnunguam conflictati 
sunt. Qui, Enx. 

Ad serunusque diem.laF]. À gr. 
( Bud.) Gueif. edd. omnes ante Lip- 
siumn : qui cdidit diei, sive MSS. se- 
cutus, sive Taciti consuetudinem. 
Vetus statim Pichena restituit. En x. 
… Hos modo, rursus illos. Mado ab- 
est a DIS, Flor. (nisi quod ia mar- 





A. TU. 823. 


A. C. no. LIBER IIL. 367 


et plausu fovebat : quotiens pars altera inclinasset , abdi- 
tos in tabernis, aut, si quam in domum perfugerant , 
« erui jugularique » expostulantes, parte majore prædæ 
potiebantur : nam, milite ad sanguinem et cædes ob- 
verso , spolia in vulgus cedebant. Sæva ac deformis urbe 
tota factes : ahbi prælia et vulnera; alibi balineæ po- 
pinæque: simul cruor et strues corporum : juxta scorta 
et scortis similes : quantum in luxurioso otio libidinum ; 
quicquid in acerbissima captivitate scelerum : prorsus 
ut eandem civitatem et furere crederes et lascivire. Con- 
flixerant ante armati exercitus in urbe, bis L. Sulla, 
semel Cinna victoribus : nec tunc minus crudelitatis : 
nunc inhumana securitas , et ne minimo quidem tem- 
poris voluptates intermissæ : velut festis diebus id quoque 
gaudium accederet , exsultabant , fruebantur ; nulla par- 
tium cura, malis publicis læti. 


give alia manu additum est) et ed. abdïtos noster dixit H. 4, 1. ER. 


pr. Sic supra c. 22, his, rursus illis, 
exitiabile. Atque id, ut exquisitius 
et Tacito aptius, cum J. Gronovio 
secutus sum, et modo delevi. ERx. 
A best etiam a Bud. et Reg. Lall. Sed 
Rhen. servat. 

ÆAbditos in tabernis. Abditos MSS. 
Flor. ( Bud.) Agr. Guelf. edd. pr. 
Puteol. idque bene restituit Lipsius. 
Ceteræ edd. inde a Beroaldina abdiri, 
Mox expostulantes idem MSS. et 
edd. omnes ante Rhen. qui (e Bud.) 
edidit postulantes. {ilud restituit Pi- 
chena, quod hoc sensu subinde oc- 
currit. Âp. Cicer. Rosc. C. 17, oppo- 
naotur expostulare et impetrarse. 
Ærui est protrahi e latebris, in eo- 
que proprie et exquisite dicitur, ut 
mox c. 85. Adde Cicer. ep. 5, 10, 
et Constitution. Adrian. ap. Reines. 
Inscr, p. 505, Scrutari et protrahere 


Milite ad sanguinem et cædes ob- 
verso. MS. Agr. ed. pr. ad cædes et 
sangu. Præterea ed. pr. adverso : 
male. Obversus in aliquid, pro con- 
versus, pluribus locis dictum Livio 
6, 7; 24, etc. Erx. Bud. vulg. tenet. 

Scortis similes. Ita ser. et edd. pr. 
Rhen. etc. Medii, Puteol. Beroald. 
Alc. scortis müles. Non male, nam 
quid scortis similes ? int. adjacebant. 
Enx. Bud. clare et scortis similes : 
recte, intelliguntur pathici. Bip. le- 
gunt in scortis, quod mihi displicet. 

Exultabant, nulla partium cura. 
Voxinterjecta in priscis libris, erul- 
tabant. Fruebantur nulla p. c. quam 
aut meo exemplo ejiciendum est ; aut 
flectendum scribendumque furebant. 
Lres. Hæc nota omissa in ultimis 


_edd. Lipsiinæ reccnsionis, nescio 


quare : quum sentenliam non muta- 


A. T. fa 3 


368 HISTORIARUM nu 


LXXXIV. Plurimum molis in oppugnatione castro- 
rum fuit, quæ acerrimus quisque , ut novissimam spem , 
retinebant. Éointentius victores , præcipuo veterum co- 
hortium studio, cuncta validissimarum urbium excidus 
reperta simul admovent, testudinem, tormenta, agge- 
res , facesque : « quidquid tot præliis laboris ac periculi 
bausissent , opere illo consummari, » clamitantes : « Ur- 
bem senatui ac populo romano, templa dis reddita : 
proprium esse militis decus in castris: 1llam patriam , 
illos penates : ni statim recipiantur, noctem in armis 
agendam. » Contra Vitelliant, quamquam numero fa- 
toque dispares , inquietare victoriam, morari pacem , 
domos arasque cruore fœdare, suprema victis solatia 


rit Lipsias. Itaque nec in Gronovia- 
nis edd. comparet. Sumpsi e tertia 
a. 1585. Ceterum veterem lectionem 
mox restituit Pichena, mutata ta- 
men interpunctione. Sane vox 1Illa 
loco hoc nimis lenis est : quippe 
fruendi significatio jam est in verbis 
ne minimo quidem temports volupta- 
tes intermissæ ; ut magis Lipsiana 
correctio probanda videatur. Omitti 
malebat Acidalius ; quod mihi quo- 
que optimum videtur. Neque est 
prætermittendum , in ed. pr. esse 
gaudium accideret : in MS. Guelf. 
autem sec. manum ex accedere, 
quod ante erat, fecisse accidere. 
Male utrumque. Ceterum interpunc- 
tionem mutavi hactenus, ut verba, 
id quoque saudium accederet, sapiv- 
sos facerem , ut placuit jam Aci- 
dalio. Nam alias ail frigidius verbis 
istis. ER. Lijsii nota extat et in 
ed. 8. Aur. AÏl. 16, 19. Parenthesin 
Ernestinam sustuli , quæ sensum tur- 
bat. Nec video, quid hic hæreant 
ioterpretes; plaaus mihi sensus vi- 


detur. Fruebantur eo gaudio, volup- 
tatibus istis, quasi festorum dierum 
suetæ lætitiæ accederent. Bip. legunt 
accedere : et, Acid. deleri volebat 
fruebantur, et pro accederet legi sua- 
debat excederet. Hillerus Racem. zx, 
12, conjicit ferebantur ; Trilierus 


feriabantur. 


In oppugnatione castrorum. Præ- 
toriana intelligi, vix attinet mouere. 
Mox pro spem exhibent speciex 
Guelf. a manu pr. sed correctum a 
m. 8. edd. Put. Ber. Alc. male et so- 
Jenni confusione. ER. Spem resti- 
tuit Rhen. e Bud. 

Numero fatoque. Ed. pr. (et cod. 
Bud.) /actoque : frequenti in libris 
antiquis confusione. Er«. 

Arasque cruore fœdare. Faernus 
corrigebat fœdatas ( vel fœdus ) : 
Muretus /œdas. Sed non credo, de- 
mos et aras cruore fædas, esse su- 
prema victis solatia. Nam quod ap. 
Virg. Æn. 11, 517. Hecuba aliæque 
mulieres aram et penates amplexæ 
sedent, id faciunt, ut se religione 





A. U. 833. 
À, C. 7e 


LIBER III. 


569 


amplectebantur. Multi semianimes , super turres et pro- 
pugnacula mœnium exspiravere. Convulsis portis, reli- 
quus globus obtulit se victoribus : et cecidere omnes 
contrariis vulneribus, versi in hostem : ea cura etiam 
morientibus decori exitus fuit. 

LXXXV. Vitellius, capta urbe, per aversam palatii 
partem, Aventinum, in domum uxoris, sellula defer- 
tur ; ut, si diem latebra vitavissét, Tarracinam ad cohortes 


adversus vim tueantur, non ut sola- 
tia novissima sint. Cruore fœdant 
domos arasque, mvidiam facere vic- 
toribus, et incestare castra cupien- 
tes. Suprema solatia sunt res cuique 
carissimæ, conjuges, liberi, quos, 
velat morituri, amplectuntur. Pro 
complectebantur MS. Flor. amplec- 
tebantur,quod recepit J. Gron. Ovid. 
Trist. 1, 3,67, dum licet, amplec- 
tar. Contra Liv. 40, 4, sic Theoxena 
moritura : virum comitem mortis 
complezxa : ubi cod. Lond. sec. am- 
plexa. Igitur ob unum libram nil 
mutem. Eadem varietas 4, 11. Ed. 
pr. contemplabantur. Enrx. Bud. 
complectchbantur. Parum interest ; 
repono tamen Flor. lectionem et 
cum Bip. non ad amplexus conjugum 
et liberorum, sed ad ista vindictæ 
facinora , inquietare vict. morari pa- 
cem etc. referendum arbitror am- 
plectebantur. Aique hoc ipsum sic 
quoque Bahrdtio placuisse video. 
Contrarüs vulneribus, versi in 
hostem. Contraria vulnera proprie 
sant, quæ mutua alias dicuntur. 
Liv. 2, 6, de Bruto et Tarquinio : 
contrario ictu per parmam uterque 
transfirus, duabus hærentes hastis, 
moribundi ex equis lapsi sunt. Sed 
verba, versi in hostem, mihi de 
glossa suspecta sunt. Nam quid ex 


3e 


is intelligitur, quod non in verbis, 
contrariis vulneribus cadere, insit ? 
aut in præcedentibus, obtulit se vic- 
toribus ? En. 

Per aversam palati partem. Ro- 
man. portam, quod præfero : aut 
potius, utraque voce spreta, per 
aversa palatii. Sæpe ita noster lo- 
quitur : itemque Velleius 2,63: 4n- 
tonius per aversa Castrorum , prorutn 
vallo, receptus est. Lips. Defendit 
vulgataom Pichena e c. 70, ut per 
secretam ædium partem occulte ab- 
iret, et Vossius ad Vell. 1. c. e Sal- 
lustio, qui ën abditam partem ædium 
secessit Catil. c. 20, etiam Grono- 
vius pater ad Livium, si recte me- 


mini, Ed. pr. habet portam : quod 


‘æque ac partemn probari posset, si 


pluribus libris firmaretur, nam par- 
tem subinde e porta fecere librarii. 
V. Drakenb. ad Liv. 4, 46, et e parte 
contra portam : ibid. ad 24, 47. Post 
MS. Bud. Aventini, quod male pro- 
bat Vortranius. Intellige in : quæ 
solet in partibus urhium omitti. 
Sueton. Tib. 15, e Carinis ac Pom- 
peiana domo Esquilias transmigra- 
vit. V. J. F, Gron. ad Liv. 2, 28. 
Add. ibid. Drakenb: quem hic lo- 
cus Taciti non effugit. Denique pro 
vitavisset ed. pr. corrupte visitassel, 


Enn. Bud. partem. Cf. et H. 2, 51. 


24 


A. U. r2Y 


370 HISTORIARUM à Gr 
fratremque perfugeret. Dein mobilitate ingenii, et que 
natura pavoris est, quum omnia metuenti præsentia 
maxime displicerent , in palatium repreditur, vastum 
desertumque : dilapsis etiam infimis servitiorum, aut 
occursum ejus declinantibus. T'erret solitudo et tacentes 
loci : tentat clausa : inhorrescit vacuis ; fessusque misero 
errore, et pudenda latebra semet occultans , ab Julio 
Placido, tribuno cohortis, protrahitur. Vinetæ pone 
tergum manus : laniata veste, fœdum spectaculum , du- 
eebatur, multis increpantibus, nullo illacrymante : de- 
formitas exitus misericordiam abstulerat. Obvius e ger- 
manicis militibus, Vitellium infesto ictu , per iram , vel 
quo maturius ludibriis eximeret, an tribunum appe- 
tierit, in ineerto fuit : aurem tribuni amputavit, ac sta- 
tim confossus est. Vitellium , infestis mucronibus coac- 
tum, modo erigere os et offerre contumeliis, nunc 
cadentes statuas suas, plerumque rostra, aut Galbæ 
occisi locum contueri; postremo ad Gemonias, ui 
corpus Flavii Sabini jacuerat, propulere. Vox una non 
degeneris änimi excepta, quum tribuno imsultanti, «se 
tamen imperatorem ejus fuisse », respondit. Ac deinde 
ingestis vulneribus concidit : et vulgus eadem pravitate 
insectabatur interfectum , qua foverat viventem. 


Terret solitudo et tacentes lori. 
Virgilias arcanum hunc naturæ n0s- 
træ motum pariter effert, Æn. 2, 
755 , Horror ubique animos atque 
ipsa silentia terrent. Lxrs. 

Pudenda latebra. Suet. c. 16, cel- 
lulam janitoris dicit, religato pro 
foribus cane. Dio 65, 20, cellam ca- 
num vocat. 

Ludibriis eximeret. MS.Guelf.edd. 
ante Rhen. Ludibrio, Is de conjectura 
dedit ludibriis : quod in MS. Bud. 


erat {udibus. Credo ludibriis esse et ia 
Flor.quia nihil notatum diversi a vul- 
gato reperi. Mox in Guelf. incerto a 
D. pr. omisso én : hinc man. sec. cor- 
rexit incertum., Erx. Bud. in incerto. 

Rostra, aut Galb. Aut MSS. Flor. 
Agr. Bud. edd. omnes ante Rhena- 
num. Ïs edidit et tacite, ac forte non 
daja opera : quod omnes secutj ante 
Ryckium. Mox Una vox Guelf. et 
edd. ante Rhen. Enx. Qui duce Bud. 


mutavit. 





A, U. 833. 
A. C. no. 


LIBER III. 


571 


LXXXVI. Patria il Luceria : septimum et quin- 
quagesimum ætatis annum explebat. Consulatum, sa- 
cerdotia, nomen locumque inter primores, nulla sua 
industria , sed cuncta patris claritudine adeptus. Prm- 
cipatum ei detulere, qui ipsum non noverant. Studia 
exercitus , raro cuiquam , bouis artibus quæsita, perinde 
adfuere, quam huic per ignaviam. Inerat tamen sim- 
plicitas ac liberalitas : quæ , nt adsit modus, in exitium 
vertuntur. Amicitias, dum magnitudine munerum, 
non constantia morum, contineri putat, meruit magis, 


Pater ill L. Viellius. Sic edd. 
inde a Putealano omnes, sequente 
nam. Consentit MS. Guelf. At non 
profecto de nihilo est, quod MSS. 
Flor. Bud. Patrem illi Luceriam : 
ed. pr. P. . Lucerium : non sequente 
nam. Ex eo videtur effictum , quod 
ali libri habent, et vulgo editur. 
Rhenaaus conjicit legendum Pater 
ill L. Nucerin, vel Nuceria. Nam 
hæc patria Vitelliorum. Gruterus : 
Patria illi Nuceria. E nam autem 
Pichena faciebat jam. Jac. Gron. 
nihil vidisse Rhenaoum et Gruterum 
præfatus, per ambages nibil dicit, 
nisi Tacitum dicere voluisse, qua- 
Jem pater imp. Vitellii se in honori- 
bus gesserit, idque ample eum hic 
et liquide facere. Quod refellere ni- 
hil attinet, adeo clare consuetudine 
Taciti, et verbis ipsis refellitur. Ego 
Gruterum verum vidisse puto. Nam 
natum est ex ultima præcedentis 
verbi syllaba. Erx. Bip. ingeniose 
magis quam vere : Peracta ille luce 
Jam septimum. Propius vero Grute- 
rus, cui applaudit Lallem. Codices 
Jlaudati levi emendatione sinceram 
Jlectionem exhibent : Patria illi Lu- 
ceria. Scilicet Suetonius c. 1, tem- 
pore samnitici belli, præsidio in 


ÆApuliam misso, quosdam ex Vitel- 
lits subsedisse Nuceriæ refert : ubi 
certe legendum Luceriæ ; hanc enim 
Daunis Apuliæ adsignant Strabo6, 
p. 284, et Plin. 3, 10 (16); contra 
Nuceriam Campaniæ hic c. 5 (9); 
ile 5, p. 249 ; aliamque hic Umbriæ 
p. 227. Utramque bene distinguit 
etiam Livius 9, 2, et 41. Ceterum 
Dio 65, 22, quinquaginta quatuor 
annos vixisse Vitellium tradit. 

Ei detulere. Bud. eidem. Sic Put. 
Alc. ; sed Rhen. ei. 

Non constantia morum. Egregium 
dogma : etsi quis hæc notet? mil- 
lena sunt. Sed in constantia aliquis 
hæreat; et an non melius, conve- 
mientia, aut tale ? Res ita habet, 
consensum et similitudinem morum 
ac virtutum veram amicitiam pa- 
rere : sed nec virtus sine constantia 
est : ergo nec mutemus. Lars. Cete- 
rum verissime Âcidalius corrigit 
contineri. Continere esset conser- 
vare : at id requireret instituit , ten- 
tat, non putat. Cic. Ofc. 2, 24, 
nulla res vehementius remp. conti- 
net, quam fides : pro Marcell. 9, 
vila corpore et spiritu continetur. 
Constantia morum est æquabilitas et 
consensus morum cum placabilitate, 


24. 


372 


HISTORIARUM LIBER NI. 


AU. 4 
A. C. ro. 


quam habuit. Reipublicæ haud dubie intererat, Vitel- 
hum vinci: sed imputare perfidiam non Dossunt ) qui 
Vitellium Vespasiano prodidere, quum a Galba desci- 
vissent. Præcipiti in occasum die, ob pavorem magis- 
tratuum senatorumque, qui dilapsi ex urbe, aut per 
domos clientium semet occultabant, vocari senatus non 
potuit. Domitianum, postquam nihil hostile metueha- 
tur, ad duces partium progressum , et Cæsarem consa- 
lutatum, miles frequens , utque erat in armis, in pa- 


ternos penates deduxit. 


gravitate, ut philosophis constaniia 
tribuitur, qaum omnia placita con- 
sentiunt inter se. En. Bud. conti- 
nere : sed rectius omnino continent, 
quod et Bip. recepere. 

Reip. haud dub. int. Reiïp. est im 
MSS. Flor. Vatic. Guelf. edd. pr. 
Put. éeterisque ante Rhen. Is delevit 
auctore MS. Bud. restituit Lipsius. 
Enx. 

Imputare perfidiam. Quasi Ves- 
pasiani caussa fidem Vitellio fregis- 
sent. Non, inquam, possent adscri- 


bere hoc Vespasiano : et proprie 
verbo, inputare : neque aliud ea vi 
reperies. Lies. Ut ap. Phædrom r, 
22, Noli imputare vanum benef- 
cium mihs. 

Preæcipiti in occasum die. E Va- 
tic. ; oam ali præcipitanti. Lres. 
Nempe Rhen. (e Bad.) cum seque- 
cibus. Præcipiti etiam MSS. Flor. 
Agr. (Reg: Lall.) Guelf. edd. ante 
Rhen.; nisi quod quidam præcipite, 
ut ed. pr. Enn. — * Bud. præcipi- 


tante. 











VOTE A AAA AS MANS RAD LUMAE LAS LAS LAS VOLAILLES VA LEA A LAS LL 


C. CORNELII TACITI 
HISTORIARUM 


LIBER QUARTUS. 


BREVIARIUM LIBRI. 


Car. I. Interfecto Vitellio, milites Flaviani in urbe sæviunt. 
— IT. Domitianus, nomen sedemque Cæsaris nactus, adul- 
teriis filium principis agit. Luc. Vitellius interficitur. — 
HIT. Campania composita, Vespasiano senatus consulatum 
cum Tito filio, præturam Domitiano et consalare imperium, 
decernit. — IV. Muciani, Antonïii, ceterorum honores. Res- 
tituendi Capitolii consilium. Libertati consulit Helvidius 
Priscus, cujus — V, vita et mores, — VI— VIII, et cum 
Eprio Marcello acre jurgium de legatis ad principem mit- 
tendis. — IX. De impensis publicis dissensio. — X. Muso- 
nius Rufus in P. Celerem invehitur. — XI. Mucianus, ur- 
bem ingressus, cuncta in 8e trahit, Calp. Galerianum cædi 
curat, Asiaticum libertum servili supplicio tollit, 

XII. Germanicæ cladis fama. Ejus belli caussa in Batavis. 
— XIII. Duce Claudio Civile. — XIV—X VI. Is Batavos, 
Canninefates, Frisios, excitat ; statim dolo, mox aperta vi, 
Romanos superat. — XVII. Victoriæ hujus fama motæ 
Germaniæ auxilia offerunt Civili, qui et Galliarum societa- 
tem adfectat. — XVIII Hordeonii Flacci segnitia. Vicii 
Romani in Vetera Castra fugiunt. — XIX. Batavorum et 
Canninefatium cohortes , jussu Vitellii in urbem pergentes, 
corruptæ, Civili junguntur, et — XX, Bonnensi prælio 
Romanorum aciem perfringunt. — XXI. Civilis, consilii 


574 HISTORIARUM 


ambiguus , suos in verba Vespasiani adigit, hostilia velans; 
— XXII, XXIII, mox Vetera obsidet, frustra. — XXIV, 
XX V. Hordeonius Flaccus, seditione conflictatus, summam 
rerum Voculæ permittit. — XXVI, XX VII. Huic additus 
Herennius Gallus, re male gesta, verberatur. Nova seditio. 
— XX VIII—XXX. Civilis, immensis auctibus ab universa 
Germania elatus, obsidium Veterum urget, Ubios vexat. 
Varia certamina. 

XXXI. Nuntiato Cremonensi prælio, auxilia Galloram a 
Vitellio desciscunt. Suos quoque Hordeonius in Vespasiani 
verba adigit hæsitantess — XXXII. Ad Civilem missus 
Montanus, ut a bello absistere jubeat , ab ipso tentatur. — 
XXXIII, XXXIV. Cum Vocula confligit Civilis vario 
eventu, non sine utriusque ducis culpa. — XX XV. Vocula 
male utitur victoria. Vetera obsidione liberat.— X XX VI. Ci- 
vilis Geldubam capit. Romani milites Hordeonium necant. 
Vocula per tenebras evadit. — XXXVII Mox a Civile 
superati Voculam deuuo sequuntur, quocum obsidione Ma- 
gontiacum liberant. Treveri, nunc fidi, mox rebelles. 

XXX VIIL. Vespasianus cum Tito consulatum init. Falsi 
pavores in urbe et a L. Pisone. — XXXIX, Domitianus 
prætor. Vis penes Mucianum. Is Primi Antonii potentiam 
infringit. — XL. Restituti Galbæ honores. Bareæ Sorani 
manibus, P. Celere damnato, satisfactum. — XLI. Alii 
quoque delatores castigati. — XLITI. In his Aquilium Regu- 
lum , a Messalla fratre defensum , Montanus percellit. — 
XLII1, XLIV. Idem in Marcellum tentat Helvidius, inter- 
cedente Cæsare, abolendarm priorum temporum memoriam, 
rato. Îtaque in paucos modo sævitum. — XLV. Senenses 
ob pulsatum senatorem puniti. Antonius Flamma lege re- 
petundarum damnatus. — XLVI. Militaris seditio a Mu- 
ciano repressa. — XLVII. Abrogati consulatus, quos Vitel- 
lius dederat. Funus censorium Flavio Sabino dactum. — 
XLVIII-—L. Luc. Pisonis, Africæ proconsulis, cædes. Servi 
ejus egregium mendacium. OEensium Leptitanorumque dis- 
cordiæ compositæ. Fusi Garamantes. — LI. Parthoram 

. auxilia non recipit Vespasianus. — LIl. Hunc iratum Do- 








LIBER IV. 375 


mitiano Titus mitigat. — LIII. Cura restituendi Capitolii in 
L. Vestinum collata. 

LIV. Audita mors Vitellii duplicaverat bellum per Gal- 
lias Germaniasque. Cum incendio Capitolii finis imperio 
adesse creditus. — LV—L VIII. Interfecto Hordeonio, cen- 
spirant cam Civile et Classico Julius Tutor et Julius Sabi- 
nus : nutant reliquæ Galliæ. Romanæ quoque legiones ten- 
tantur, frustra renitente Vocula , quo — LIiX, LX, cæso, 
vinctisque Herennio et Numisio legatis, istas pro imperio 
Galliarum sacramento adigit Civilis, Tutor Agrippinenses, 
Classicus obsessos ad Vetera. — LXI. Civilis, voti com- 
pos, crinem deponit. Tum et major auctoritas Veledæ. — 
LXII. Captarum legionum mæstum silensque agmen. Ala 
Picentina necem Voculæ vindicat. — LXIII—LXV. Colonia 
Agrippinensis, Transrhenanis gentibus invisa, in saummum 
discrimen adducta, cum Civile societatem init, Veledæ 
numen donis placat. — LXVI. Civilis Betasios, Tungros, 
Nervios in fidem accipit. — LXVII. Fusi Lingones a Se- 
quanis. J. Sabinus victus latet. — LXVIIL Mucianus cum 
Donmitiano ad bellum accingitur. — LXIX. Remi Gallias in 
fide Romana conservant, exceptis Treveris atque Lingonibus, 
— LXX. Sed nec iis, nec reliquis civitatibus , nec ipsis duci- 
bus satis consilii ac concordiæ. Tutor ad Bingium victus. 
— LXXI. Petilius Cerialis Magontiacum venit, spes Roma- 
norum erigit, Valentinom ducem magna strage adfectum 
capit. — LXXII. Treveros intrat. Militibus, exitiam urbis 
poscentibus , resistit. Victas legiones in castra recipit. — 
LXXII, LXXIV. Treveros et Lingonas officii admonet. 
— LXX V. Civilis et Classicus ad Cerialem literas mittunt, 
ad quas ille nihil. — LXXVI. Civilis cunctandum, Tutor 
et Classicus statim pugnandum, statuunt. — LXXVII— 
* LXX VIII. Atrox prælium, quo Cerialis, initio victus, mox 
victor castra hostium exscindit. — LXXIX. Agrippinenses 
a Germanis desciscunt. — LXXX. Mucianus Vitellii filium 
interficit. Antonius Primus, ad Vespasianum profectus, non 
pro spe excipitur. — LXXXI. Multis miraculis cælestis in 
Vespasianum favor ostensus. Ipse oculorum tabe notum, 


&. U. 853. 


6 HISTORIARUM se 


alium manu ægrum, sanitati restituit. — LXXXII. Confir- 
mMmatur omine in templo Serapidis, cujus — LXXXIH, 
LXXXIV, origo Sinopensis, templum Alexandriæ magni- 
ficum , nomen. — LXXXV. Valentinus supplicio adfectus. 
— LXXXVI Domitianus, frustra tentato Ceriale, an sibi 
exercitum imperiumque traditurus foret, literarum studium 
et amorem carminum simulat. 


Qt 


Gesta hæc partim eodem anno, partinr 
IMP. VESPASIANO ITERUM, TITO FIL. COSS. 


I. Évrenrecro Vitellio, bellum mapis desierat, quanr 
pax cœperat. Armati per urbem victores implacabili 
odio victos consectabantur : plenæ cædibus viæ, 
cruenta fora templaque, passim trucidatis , ut quemque 
fors obtulerat. Ac mox, augescente licentia, scrutari ac 
protrahere abditos : siquem procerum habuu et juventa 
conspexerant, obtruncare, nullo militum aut populi dis- 
crimine. Quæ sævitia, recentibus odiis , sanguine exple- 
batur, dein verterat in avaritiam : nihil usquam secre- 
tum aut clausum sinebant, « Vitellianos occultari, » 
simulantes. Initium id perfringendaram domuum ; vel, 


COMMENTARIUS. 


Ut quemque fors obtulerat. Fors 
edidimus, ut supra 14, 5, latinitate 
jubente et perpetua bonorum scrip- 
torum consuetudine : et sic placebat 
magno Bentleio ad Horat. S. 1,6, 
54. Vulg. sors. Enx. Sic et Bud. Er- 
nestium sequuntur Brot. et Lall. 

“ Augescente lic.V. D. de Lamalle. 

Procerum habitu et juventa. Duas 
notas Germanici milites habebant, 
proceritatem corporis itemque ju- 
ventam. Nam Germani plerumque 
proceri ; et milites, a flore et robore 


ævi colligebantur. Lars. (Sic c. 14, 


de Batavis : et est plerisque procere 
pueritia. ) Sed male prospexerant 
edebatur ante vulgo : quod sane sic 
non dicitur : et MSS. Flor. Reg. 
( Bud.) Harl. Agr. Oxon. Guelf. ed. 
pr. consentiunt in conspexerant. Id 
itaque cum J. Gronovio edidi. Enx. 

Nullo militum a. populi discrimi- 
ne. Quam milites tantum, Germani 
in primis, viderentar ac dicerentar 
peti, etiam alii togati et ianoxii pro- 
miscue interficiebantur. Enx. 

Verterat in avar. Groslot. quid, 
si vertebat ? 


a U.t3. LIBER 1V. S77 


A. C. 70. 
si resisteretur, caussa cædis , nec deerat egentissimus 
quisque ex plehe : et pessimi servitiorum prodere ultro 
dites dominos : ali ab amicis monstrabantur. Ubique 
lamenta, conclamationes, et forma captæ urbis : adeo ut 
Othoniani Vitellianique militis invidiosa antea petulan- 
tia desideraretur. Duces partium, accendendo civili 
bello acres, temperandæ victoriæ impares : quippe in 
turbas et discordias pessimo cuique plurima vis; pax et 
quies bonis artibus indigent. 

IL. Nomen sedemque Cæsaris Domitianus acceperat : 
nondumad curas intentus, sed stupris et adulteriis filium 


principis agebat. Præfectura prætorii penes Arrium Va- . 


rum : summa potentiæ in Primo Antonio : is pecuniam 
familiamque e principis domo, quasi Cremonensem præ- 
dam, rapere : ceteri modestia, vel ignobilitate, ut in 
bello obscuri, ita præmiorum expertes. Civitas pavida 
et servitio parata, « occupari redeuntem Tarracina 


Fortuna capte urbis. Non displi- 
cet Vertranii divinatio, forma captæ 
urbis. Lrrs. Frustra repugnant Sali- 
nerius et Gruterus, cujus rationem 
ne intelligo quidem. Fortuna captæ 
urbis ante declarata : sequebatur, ut, 
Joctus inde ortus describeretur, quæ 
est species et forma captæ urbis, 
non fortuna. Habuit Tacitus in ani- 
mo locum Livii, velut 1, 29, non 
fuit tumultus ille, nec pavor, qualis 
captarum urblum esse solet. Fortu- 
nam et formam in MSS. sæpe con- 
fandi, supra jam monuimus. Simi- 
Liter À. 15, 63, confusa formido et 
Sfortitudo. Enx. Cf.H. 3,28, 83, et 
Ann. 1, 41. Sic et Ovid. Trist. 1, 
3,26, Hæc facies Trojæ , quum ca- 
peretur, erat. 

Nomen sedemque Cæsaris etc. Qui 


Ld 


attente hæc leget, animadvertet, 


aliquid esse, quod offendat. Con- 
staret oratio, si esset agens, pro 
agebat ; aut sed, quod est post in- 
tentus, ante nondum. Sed libri scr. 
et edd. in vulgato consentiunt. For- 
tasse consulto a Tacito forma ora- 
tionis mutata est. Cf. ad c. 4. Eux. 
Hoc Cæsaris nomine nullum im- 
perium in Domitianum esse col- 
latum , sed jurisdictionem tantum, 
ex c. seq. patet, ubi præturu illi 
et cons. imperium decretum narra- 
tur. Cf. Cuperi præf. ad Lact. de 
Mort. persec. et epist. H. Norisii 
subjuncta. 

Servitio parata, occupari. Rhen. 
( e Bud. ) edidit occupare. Vetus res- 
tituit Lipsius. Sed interpunctio ab 
Rhenano inducta, recte habet, Su- 
periores valde hic turbant., Mox MS. 
Agr. postulabant. Enx. 


—— ST OS D ne mm - 


À. U. 833. 


378 HISTORIARUM ».9. 


L. Vitellium cum cohortibus, exstinguique reliqua 
belli, » postulabat. Præmissi Ariciam equites : agmen 
legionum intra Bovillas stetit : nec cunctatus est Vitel- 
lus, seque et cohortes arbitrio victoris permittere : et 
miles infelicia arma, haud minus ira, quam mietu ab: 
jecit. Longus deditorum ordo, septus armatis, per 
urbem incessit: nemo supplici vultu, sed tristes et 
truces, et adversum plausus ac lasciviam insultantis 
vulgi immobiles : paucos erumpere ausos , circumjecti 
pressere : ceteri in custodiam coriditi. Nihil quisquam 
locutus indignum, et, quamquam inter adversa , salva 
virtutis fama. Dein L. Vitellius interficitur, par vitus 
fratris, in principatu ejus vigilantior ; nec perinde pros- 
peris socius, quam adversis abstractus. 

IT. Lisdem diebus, Lucilius Bassus, cum expedito 
equite, ad componendam Campaniam mittitur : dis- 
cordibus municipiorum animis, magis inter semet, 
quam contumacia adversus principem. Viso milite 
quies : et minoribus coloniis impunitas. Capuæ lego 
tertia hiemandi caussa locatur, et domus illustres ad- 
flictæ ; quum contra Tarracinenses nulla ope juvarentur. 


Ariciam eguites. Liber anus, #r- 
rian. equites : quid ? an Arrii Vari 
turmas intelligit ? Non opinor : et 
magis est, ut vera sit vulgata. Lirs. 
Intelligi opinor ed. pr. in qua est 
Artiani, vitiose pro Arriani. Se- 
quentia satis indicant, hic nofnen 
loci requiri. Erx. Bud. vitiose #ri- 
ciani. 

Circumjecti pressere. Dictum esse 
pro oppressere, interfecere, supra 
A.14, 5, monuimus, et sequentia 
facile arguunt. Itaque Faernus etiam 
corrigebatoppressere. Etiam ap.Cic. 
Verr. 4, 6, in libris confunduntur 


oppressere et pressere. Sed ibi op- 
pressere verius est. Mox idem per 
vitiüs fratri, pro fratris, idque pro- 
babat Ursinus. Enx. Brot. mallet 
oppressere et fratri. Bud. fratris. 
Adversis abstractus. Adversa fra- 
tris fortuna et exitio et ipse adflictus, 
ad perniciemque vocatus est, ut 
Ann. 4, 13, ubi eadem loquendi 
forma. Faernus, non adsecutus, cor- 
rigebat in gemonias tractus | pro- 
bante Ursino , et viro docto in marg. 
Gryph. Enx. Pro in gemonias legi- 
tur in ed. 8. Frf. 1607; et fol. Par. 
1608 , in Germanias, turpi vitio. 





À. U. 633. 


À. G. 7. LIBER IV. B79 
Tanto proclivius est injuriæ, quam beneficio , vicem 
exsolvere : quia gratia oneri , ultio in quæstu, habetur. 
Solatio fuit servus Verginii Capitonis, quem proditorem 
Tarracinensium diximus , patibulo adfixus, in iisdem 
annulis , quos acceptos a Vitellio gestabat. At Romæ 
senatus cuncta principibus solita Vespasiano decernit, 
lætus et spei certus : quippe sumpta per Gallias Hispa- 
niasque civilia arma , motis ad bellum Germanis, mox 
Ilyrico, postquam Ægyptum, Judæam Syriamque et 
omnis provincias exercitusque lustraverant , velut ex- 
piato terrarum orbe, cepisse finem videbantur. Addi- 
dere alacritatem Vespasiani literæ, tamquam manente 
bello scriptæ : ea prima specie forma : ceterum ut prin- 


ÆAcceptos a Vitellio. Rhesanus (du- 
ce Bud.) delevit a : restituit Lipsius. 
Enx. 

Senatus cuncta principibus solita. 
Putant intelligi SC. cujus fragmen- 
tum post alios ad h. 1. edidit Ryc- 
kivus : quod mihi non videtur. ]n eo 
SC. est lex et formula imperii ac 
potestatis, quam imperatores ba- 
buere, quo de alio die actum. V. ad 
€. 6; hic intelligantur honores, qui 
povis principibus decerni soliti. Ii 
qui fuerint, docebit et sententiam 
nostram confirmabit Jocus similis de 
initiis Othonis H. 1, 47, Accurrunt 
patres : decernitur Othoni tribunitia 
potestas , ot nomen Augusti et omnes 
principum honores. Add. 2, 55. In- 
fra Iilyrico, quod edidit Rhen. (e 
Bud.) pro Illyricos, etiam MS. 
Guelf. ed. pr. Enx. Vide dicta ad 
c. 6. 

ÆEa prima specie forma. Sc. lite- 
rarum : bæc erat forma epistolæ pri- 
mum et obiter legenti : sed, si accu- 
ratius considerabatur, reperiebatur 


loqui, ut jam confecto bello, et prin- 
cipatum jam adeptus. Omes libri 
in hac lectione consentiont, præter 
MS. Agr. qui habet Jormidata : quod 
placer Ryckio, non mihi, qui sen- 


sam commodum hojus lectionis nul- 


lum video. Quid enim formidabile 
in eo, si ita scribit, tamquam non- 
dum finito bello, nondum certo; 
uter victor : in quo non poterat non 
modeste scribere, nihil sibi arro- 
gans. Ceterum, etsi non dicam cym 
Ryckio, in vulgata nullum sensum 
esse, querm satis ante declaratum 
puto : tamen eam non admodum 
elegantem credo, et verba illa su- 
pervacua ; quæ, ai abessent, nemd 
desideraret. Neque enim aliud his 
verbis inest, quam quod in antece- 
dentibus est : «st manente bello scrip- 
tæ. Unde mihi suspicio nata est , eà 
verba esse a glossatore, qui præce- 
dentia sic interpretatus sit : prima 
specie eam formam literarum fuisse, 
tamquam adhuc durare bellum cre- 
deret, re vera ut principem, velut 


380 


HISTORIARUM 


A. UÜU. Ea3. 
À. C. nm. 


ceps loquebatur , civilia de se, et reipublicæ egregra : 
nec senatus obsequium deerat. Ipsi « consulatus cum 
Tito filio, prætura Domitiano et consulare imperium » 


decernuntur. 


IV. Miserat et Mucianus epistolas ad senatum , quæ 
materiam sermonibus præbuere: « si privatus esset, cur 
publice loqueretur ? potuisse eadem, paucos post dies, 
loco sententiæ dici» : ipsa quoque insectatio in Vitel- 
lium sera, et sine libertate. Id vero erga rempublicam 


jam parto principatu, scripsisse. 
Tanto facilius recipi glossa poterat, 
quod cum ea melius coire sequentia 
videbantur, quam cum w manente 
bello scriptæe. Enrx. 

Civilia de se, et rep. egregia. Sic 
vett. edd, omnes et MS. Guelf. Sed 
Muretus emendabat, c. d. se, de 
rep. e., quod placebat et Groslotio, 
recepitque Pichena, secutis posteris 
editoribus omnibus. At J. Grono- 
vius putat scripturam Flor. et R. P. 


legendam et reipublicæ : quod non 


spernendam. Enx. Immo unice ve- 
rum. Sic et Bud. et r. p. egresia. 
Recepere Brot. et Lall. 

* Senatus obsequium. Quo prin- 
ceps senatum prosequebatur. Sic D. 
de Lamalle. 

Consulare imperium. Xntelligit po- 
testatem consularem, ut Suetonius 
Joquitur, Domit. c. 1, Cæsar consa- 
lutatus , honorem præturæ urbane, 
cum potestate consulart suscepit etc. 
Lirs. Add. Græv. ad Sueton. 1. c. 
Pagius ad a. C. 69 , qui intelligi pu- 
tant potestatem proconsularem, qua 
posset mitti in provincias quascun- 
que. Dio 54, 10, p. 527, non adver- 
satur, sed tamen latius patuisse os- 
tendit, dicens, imperii cons. fuisse, 
ut posset quis semper et ubique duo- 


decim lictoribus uti, et semper sella 
curuli sedere inter consules. Enr. 
Egregie hunc locumillustrat numes, 
in quo hinc 1Mr. CÆSAR. VESPASIANVS. 
AVG. caput Jaureatum ; illine Tr. Css. 
AVG. F. COS. D. CÆSAR. AVG. F. PR. 
Capita adversa Titi et Domitiani. 
De quo Eckhel Doctr. NN. vet. t.6, 
p. 368. 

Cur publice loqueretur. Idem fere 
est, quod ap. Cic. Ep. 15, 1 etg;et 
Livium 1, 45; 5, 5o, publice scri- 
bere : sed tamen aliquid amplius. 
Nam illud quoque, qui non princi 
pes essent, fecere, de rebus a se ges- 
tisscribentes ad senatum, a quo miss 
essent. Sed Mucianus, non at ms- 
gistratus provinciales solebant, de 
rebus a se gestis scripserat , sed alia 
ad remp. pertinentia literis com- 
plexus erat, quæ pro sententia co- 
ram dicere cuivis senatori licebat , 
scribere ad senatum, no® nisi prin- 
cipes solebant. Ex. 

Sera et sine libertate. Sera, quia 
jam afllicti aut nulli erant : non 
bera, quia sine pericalo mortuis vel 
invalidis insultabatur. Lirs. Sine d- 
bertate capio : sed ea insectatio je 
non indicabat , liberum esse Mucia- 
num, h, e. audere, quærecta essent, 
quæque sentiret, etiam cum periculo 








. A, U. 822. 
A. C. 70°. . 


LIBER IV. 


381 


superbum , erga principem .contumeliosum, quod, «in 
manu sua fuisse imperium donatumque Vespasiano, » 
jactabat. Ceterum invidia in occulto; adulatio in aperto 
erant : multo cum honore verborum « Muciano trium- 
phalia » de bello civili data : sed « in Sarmatas expedi- 
tio » fingébatur. Adduntur « Primo Antonio consula- 
ra , Cornelio Fusco , et Arrio Varo, prætoria insignia. » 
Mox Deos respexere: « restitui » placuit « Capitolium : » 
eaque omnia Valerius Astaticus, consul designatus, cen- 
suit : ceteri vultu manuque : pauci , quibus conspicua 


dicere : quum jam nullum a Vitellio 
periculum esset. Ante Pichena bene 
edidit FVitellium e MS. Flor. cui con- 
sentit ed. pr. Ceteri libri, quos vidi 
ante Pich. Vitellianos. Erx. Sic et 
Bud. 

De bello civili data. MS. Flor. ci- 
vilium, ut et ed. pr. quod corruptum 
videtur Pichenæ. J. Gronovius pu- 
tat corrigi posse civium. Bellum ci- 
vium etiam c. 92, Tacito reddidi- 
mus. Sed mavult : de bello civili non 
data : quod nallo modo probari po- 
test. Nam, sive capias, de bello ci- 
vili non solita dari, quod ita est, 
coque haud dabie respexit Tacitus : 
deerit verbum, ad quod referantur 
triumphalia. Sin sic, ut Gron. hand 
dubie voluit, data triumph. non de 
bello civili, sed de Sarmatis, struc- 
tura verborum est durissima, eta 
more Latinorum abhorrens. Sensus 
est : Re vera de bello civili data sunt, 
sed sub prætextu belli Sarmatici fe- 
liciter gesti, ut sc. sine reprehen- 
sione darentur. Enx. J. Gron. con- 
jectura nititur lectione cod. Flor. in 
quo est civilium. 

In Sarmatas expeditio. Quæ fue- 
rit, non dixit; neque debuit : nam 


apparet, exigaum aliquid fuisse. At- 


que hoc factum opinari licet ipso 
civili isto bello, quum Mucianus 
lentoitinere in Thraciam et Mæsiam 
venit. Lirs. Per Sarmatas intelligi 
Dacos credo cum Colero, Gronovio, 
Ryckio, e 3, 46. Sarmatarum, Ge- 
tarum, Dacorum nomina sæpissime 
confunduntur apud veteres, propter 
viciniam. Fingebatur intelligo præ- 
tendebatur, caussa tribucndorum 
triumphalium ferebatur, Erx. Jun- 
gunturetiam Sarmatæ Dacique c. 54. 

Mozx deos respexere. Sic MSS. 
Flor. Bud. Guelf. et sic primus edi- 
dit Rhenanus cum seqq. omnibus. At 
ed. prima ceteræque ante Rhen. MS. 
Agr. respicere restituique. Ex. De 
Puteol. ed. id non valet. Is dedit : 
respexere. Restitui. 

Ceteri, vultu manuque. Ratio as- 
sentiendi in senatu, voce aut signo : 
signo dupliciter, pedibus aut manu : 
pedum in discessione usus. Manus 
etiam in sessione aut statione, quum 
ea exporrecta significarent talem sen- 
tentiam se approbare. Vopiscus in 
Aurel. 20 : Deinde aliis manus por- 
rigentibus , aliis pedibus in senten- 
tiam euntibus, plerisque verbo con- 
sentientibus conditum est SC. Seneca 
ep. 8: Non videor tibi plus prodesse, 


382 


HISTORIARUM 


À. U. fa, 
A. C. 70. 


dignitss, aut ingenium adulationeexercitum , compositis 
orationibus adsentiebantur. Ubi ad Helvidium Priscum, 
prætorem designatum, ventum, prompsit sententiam, 
ut honorificam in bouum principem , ita falsa aberant'; 
et studuis senatus adtollebatur : isque præcipuus ill dies, 
magnæ offensæ initium, et magnæ gloriæ fuit. 

V. Res poscere videtur , quia iterum in mentionem 
incidimus viri, sæpius memorandi , ut vitam studiaque 
ejus , et quali fortuna sit usus, paucis repetam. Helvi- 
dius Priscus , Tarracinæ municipio, Cluvio patre, qui 


quam si in senatu candidato vocem 
et manum commodarem? Isidorus 
hanc notam ad exercitum quoque 
transfert 1, 25 : Mos est militaris, 
ut, quoties consentat exercitus , quia 
voce non polest, manu promittat. 
Lrrs. 

Prompsit sententiam, falsa. Aut 
mihi mens, aut huic loco aliquid 
defit. Quid enim hic, in quo Helvi- 
dius offenderit ? Sed nec ista ipsa 
sententiola integra : scripseritque 
Tacitus, ut honorificam in bonum 
principem , ia adulationis expertem. 
Certe membrum tale aliquod re- 
quiro. Rodolphus enim non explet, 
qui legit : ut honorif. in bon. princi- 
pen , ila fulsa aberant : qui senten- 
tiam sequentem debilitat et enervat, 
Lips. Lectionem MS. Agr. probant 
Grotius et Freiash. : in textum re- 
cepit Ryckius. Lipsii supplementum 
probari non potest : existerel enim 
Tauroroyiæ : quippe falsa aberant, 
nihil aliud est, quam expers adula- 
tionis erat sententia. Nam falsa sunt 
ficta, simulata, ut sæpe apud alios, 
quæ maxime sunt in adulatione, et 
de adulationibus dicuntur, ut adula- 
tores ipsi f'alsi appellantur A.:1,7; 
3, 3eto. Add. Cort, ad Sall. Cat. 10, 


Ego non dubitavi Ryckii exemplum 
sequi. Corruptelæ caussa, quod non 
putabant librarii, verba falsa abe- 
rant, coire posse cum honortficas 
in bonum principem ; quod et alibi 
turbas dedit. V. ad c. 3. Sed Tacitus 
et alibi hac forma utitur, ut adjecu- 
vum per talem periphrasio expri- 
mat. Nec ignoro, ia ab optimis 
scriptoribus interdum post ut, sic, 
omitti et intelligi. V. intt. ad Liv.34, 
9; sed id in præsenti forma nimo 
plus durum foret. Nam in ownibes, 
quæ vidi, exemplis consequens s- 
mile est antecedenti, geuere verbo- 
rum. Jtaque si, pro flea erent, 
esset adulationis expertem , nihil 
addendum censerem. Ædtollebatur 
MSS. Flor. Agr. ed. pr. quod recte 
recepit Picheua. Alii in his Bud.) 
autollebantur. Erx. Loci nebulas dis- 
pulisse se credit Colerus legendo 
honorificam, ut in b. pr. transpo- 
sita particula. Bip. sic : (Jalsa eb- 
erant) item st. s. att, Equidem non 
video , qui sè item 5% ut respondeat. 
In Ryckii lectione adquiesco. 
Iterum. Cf. H. 2, gr. 
Italiæ sepima, Tarrachæe mu 

nicipio. Locus nec bonus, nec fir- 
mus, de frmissimo viro. Nam li- 





A. U. fai. 
A. C. no. 


LIBER IV. 


383 


ordinem primipili duxisset , ingenium illustre altiori- 
bus studiis juvenis admodum dedit : non ut plerique, 


bris, (etiam Bud.) abest vox sen- 
tima : quam nos tamen inseruimus, 
sententis ntounque fulciendæ, ad- 
monitionibus Vertranii et Ferretti. 
Scimus enim, Jtaliam totam in XI 
regiones divisam ab Augusto : ita- 
que quum regionis hic mentio , sÿxe- 
Ye, aiunt, numerum ejus a Cornelio 
expressam, Sed jure ambigo : pri- 
um , quia non Tacito, non aliis 
historicis usurpatum, ut in oppidi 
mentione regionem Italiæ adjungant. 
Et, ut id in loco ignetiore fiat, quid 
opus in Tarracina, municipio tam 
vicino urbi, tam noto? Denique li- 
bri etiam in illo ipso verbo vacillant. 
Nam Vaticano est, Tarentum muni- 
cipio : Farues. Tarentinæ : priscis 
editionibus, Terentino. Mirum ve- 
re, si Hbri omnes in oppido toties 
jem ante sine errors ullo nominato, 
hie demam offendant. At pro, re- 
gione Italiæ subit opinari, origine 
d'ialica. Non exterum scilicet fuisse, 
ut tuno in senata plarimi , non solum 
mralci. Lirs. Rationes Lipsii contra 
valgatum bene habent. Nec sper- 
nam ejus correctionem, si corrup- 
tela loci nata est a vitiosa scriptura, 
Sed valde vereor, ne quis in margine 
adscripserit regionem ltaliæ, cujus 
esset Tarracinense manicipinm et 
quidem sic, ut Freinshemio placebat 
legendum esse, resione I. Italie : 
nan regioni primæ adscriptum om- 
ne Latium, in quo Tarrecina : idque 
in textum migraverit, et quidem 
aHeno loco : nan esse debebat post 
verba Tarracinæ municipio, e con- 
suetudine aliorum scriptorum. Sed 
arbibus tam notis non solent tale 
quid addere historici elegantiores, 


nec aliud exemplum in Tacito re- 
peri. Probat sententiam nostram 
Bratier. Ceteram ed. pr. habet mox 
Clunio. Eux. Jam Mercerus sensit, 
glosscma esse. Tollo cum Bip. Dein 
Bud. Cluino. 

Tngenium illustre. Cicero Cælium 
appellat adolescentem illustri inge- 
nio, industria, gratia. Valerius M. 
9, 12, 7, de C. Licinio Calvo : i/us- 
tris ingeni orator. Noster À. 5, 8 : 
Pomponius mula morum élegantia 
et ingenio illustri. Nihil aliud de hoc 
quam 6, 47, de Vibio Marso dicit : 
illustris studits erat, Illustre igitur 
ingenium est eloquentiæ specimini- 
bus celebratum.V.inf. hoc lib. c. 42: 
ignotum adhuc ingenium et nullis de- 
Jensionibus expertum. À. 16, 20 : 
neque famosi carminis, quia protu- 
lerit ingenium : i. specimen doctrinæ 
stqueeloquentiæ ediderit. À ppuleius 
in Apolog. post med. de aceusatio- 
mibus nobilium reorum : qui mos 
incipientibus adolescentulis ad il- 
lustrandum ingenii florem apud an- 
tiguos concessus. Nimirem, post- 
quam eloquentia docteque dicendi 
ac scribendi arte inclaruisset, ad 
philosoplriam eum se vult contulisse. 
Gxnox. 

Non ut plerique. Disce juvenies, 
et vide veram finem, quem sapien- 
tiæ studñns proponas. Lips. Ceternm 
alterum ut, quia non est in MSS. 
Flor. Agr. ed. pr. delevit Ryckins, 
addito : et solet subintelligi : quod 
utinam exemplis idoneis probasset. 
Sed falsum est, in tali struetura 
omitti et intelligi posse, nt recte 
monait J. Gronovias, qui hie ali- 
quid vitii latere putet. Mox MS. 


A. U. 233, 


384 HISTORIARUM A Cire. 


ut nomine magnifico segne otium velaret, sed quo fir- 
mior adversus fortuita rempublicam capesseret : doc- 
tores sapientiæ secutus est, qui sola bona , quæ honesta; 
mala tantum , quæ turpia ; potentiam, nobilitatem, ce- 
teraque extra animum , neque bonis, neque malis adnu- 
merant. Quæstorius adhuc , a Pæto Thrasea gener de- 
lectus , e moribus soceri mih1l æque ac libertatem hausit: 
civis, senator, maritus, gener, amicus, cunctis vitæ 
officiis æquabilis, opum contemptor , recti pervicax, 


constans adversus metus. 


VL Erant, quibus adpetentior famæ videretur, 
quando etiam sapientibus cupido gloriæ novissima 


Agr. ceteraque , quæ extra animum. 
Enx. Nec cod. Bud. alteram ut ha- 
bet. Idem ductores sapientum. 
Queæstorius adhuc. Quæstor autem 
fuit sub Nerone et Achaiam admi- 
nistravit : quod scholiastes in Sat. 5, 
36, Juvenalis prodidit. At prætor 
demum sub Vespasiano , diserte ita 
scribente Suetonio cap. 15. Nomina- 
tur tamen Tacito A. 12, 49, Helvi- 
dius Priscus legatus legionis , a. U. 
805, quem , ex more ejus ævi, præ- 
torium legatum fuisse probabile est : 
quis ergo iste ? non noster, quia tunc 
sub Claudio nec quæstor. An pater 
ejus ? non, quia T'acitus hic Cluvium 
illi patrem dat duntaxat prinupila- 
rem. Suspicor avunculum fuisse, et 
ab eo in nomen et familiam adopta- 
tum. Nam unde alioqui Helvidius e 
Cluvio patre? Notandum hoc sane 
est ad viri magni notitiam. Îtem il- 
lud, quod aliam etiam uxorem ante 
habuerit , et ex ea Helvidium junio- 
rem, quem Domitianus interfecit : 
Plinio Ep. 3, 11, et Tacito Agr. 45, 
laudatum item , et patre digaum vi- 


rum. Vide, quæ noto in fine Agri- 
colæ. Lis. 

Gener delectus. Conf. A. 16, 
28, 35. 

Civis, senator. Magoæ landes ; et 
quæ jure nos rapiant in admiratio- 
nem viri, cui Tacitum ipsum perfa- 
miliarem fuisse, mihi liquet. Non 
minora de co elogia sparsim reperias 
in Diss. Epicteti apud Arriacom 1, 
2,4, 1; et Plinius etiam in Episto- 
lis celebrat 7, 19; 9, 13, At tam il- 
lustre sidus (heu, quid speremus ?) 
in tenebris pæne jacebat, absque una 
hac Taciti face. Lrrs. 
| Quando etiam sapientibus. Veris- 
sime : nec mutandum. Omnes ad- 
fectus facilius a sapiente exuuaotur, 
qua bæc cupido : et in magais viris 
( Val. Flacc. 1,56) .….. tu sola ani- 
mum mentemque peruris, Gloria. 
Plato ad hanc mentern aptissime ap. 
Athen. 11, p. 250, Tar xerod'o£iæs, 
we TeMUTAÎOY LITEVE, à LUYd ie- 
xey aroridso das, Et noster in Agr. 
9, Fama, cui sœpe etiam boni in= 
dulgent. Lies, C£ et Simplic. ad 





A. U. 833. 


des LIBER IV. 385 


exuitur. Ruïna soceri in exsilium pulsus, ut Galbæ 
principatu reduit, Marcellum Eprium, delatorem Fhra- 
seæ , accusare adgreditur. Ea ultio, imcertum, major 
an justior, senatum in studia diduxerat : nam, si cade- 
ret Marcellus, agmen reorum sternebatur. Primo mi- 
nax certamen , et egregiis utriusque orationibus testa- 
tum : mox, dubia voluntate Galbæ, multis senatorum 
deprecantibus, omisit Priscus; vartis, ut sunt hominum 
ingenia, sermonibus moderationem laudantium , aut 
constantiam requirentium. Ceterum eo senatus die, 
quo «de imperio Vespasian: » censebant, placuerat 


Epict. c. 48, ubi melius @raod'ofias 
loco d'é£ue. 

Tn exsilium pulsus. À. 16, 33. Mox 
Bud. deduxerat: male. 

Galbæ principatu rediüt. Unde ? 
Apollonia. Jilic enim in exsilio egit : 
quod nos docet scholiastes in San 
Juvenalis 5, 36, Eilvidius Priscus, 
post damnationem soceri Pœti Thra- 
seæ , interdicta sibi Italia, Apollo- 
niam concessit. Lrrs. 

Agmen reorum. Rei omnes litiga- 
tores dicti, accusati et delatores. 
V. Cic. de Orat. 2, 79. Cf. Marc. 
Don. ad b. 1. Taciti. 

Et egregiis utriusque orationibus 
testatum. Nostri libri. Visum Rhe- 
nano (e Bud. ) certatum. Lies. Sane 
testatum vix convenit verbo certa- 
men. Dicitur enim de rebus in animo 
latentibus, ut amore, odio, quum ac- 
tionibus, verbis patefiunt. Itaque 
certatum non displicet, quod inde a 
Rhen. usque ad Lipsium editum est. 
Muretus etiam malebat utrinque pro 
utriusque , probante Pichena. Utram- 
que rectum est. Mox omittere reum, 
supra jam illustravimus. Er». Cod. 
Flor. et Agr. uriusg. orat, : sic et 


do 


edd. ante Rhen. qui e Bud. ordinem 
invertit. | 

Ko senatus die, quo de inperio 
Vespasiani censebant. Hoc factum 
credo alio die et conventu senatus, 
quam de quo supra dixit c. 3. Nullo 
modo intelligi potest, quomodo om- 
Dia, quæ supra commemorata sunt, 
et banc concertationem Helvidii et 
Marcelli, idem dies capere potuerit. 
Ceteram hic sermonem esse arbitror 
de SC. cujus fragmentum superest, 
quodque nos ad calcem volum. seq. 
exprimi ouravimus , cum quibusdam 
animadversionibus. Legatos mitti 
placuit, qui SC. perferrent, ut alias 
quoque factum republ. libera. Enrx. 
Mihi, ut Bipontinis, secus videtun, 
Gesta unius diei huc usque procur- 
rant. Id narrationis series docet. Re- 
giæ legis formula, cujus fragmen- 
tum in basilica Lateranensi servatur, 
prioribus jam principibus concessa 
repetit. Parum ergo ea res tempo- 
ris absumpait. Tum properati aliis 
quoque honores. Sententia Helvidii 
Prisci,ut inter patres concertationi, 
sic narrandis vitæ ejus momentis , 
ansam dedit Cornelio, quibus expo- 

25 


A. U. Sa3. 


386 HISTORIARUM , ;cx 

« mitti ad principem legatos. » Hinc inter Helvidium 
et Éprium acre jurgium. Priscus, « eligi nominatim a 
magistratibus juratis ; » Marcellus « Urnam » postula- 
bat : quæ consulis designati sententia fuerat. 

VIL. Sed Marcelli studium proprius rubor excitabat, 
ne, aliis electis, posthabitus crederetur ; paullatimque 
per altercationem ad continuas et infestas orationes pro- 
vecti sunt, quærente Helvidio, « quid ita Marcellus 
judicium magistratuum pavesceret ? esse illi pecuniam 
et eloquentiam, quis multos anteiret, ni memoria fla- 
gitiorum urgeretur : sorte et urna mores non discerni : 
suffragia et existimationem senatus reperta, ut in cu- 
jusque vitam famamque penetrarent : pertinere ad util- 
tatem reipublicæ , pertinere ad Vespasiani honorem, 
occurrere illi, quos innocentissimos senatus habeat , qui 
honestis sermonibus aures imperatoris imbuant : fuisse 
Vespasiano amicitiam cum ‘Thrasea , Sorano, Sentio: 


sitis redit ad persequendam litem ip- 
sam. Denique, si alio die de lege 
regia esset actum, clarius id indica- 
turum fuisse auctorem puto. 

Posthabitus. Bud. inepte preha- 
bitus. 

Per altercationem. Verbum pro- 
prium de disputationibus adversan- 
tium sibi sevatorum , de quo tirones 
videant dicta in Clav. Cic. Æiterca- 
tionibus opponuntur continuæ ora- 
tiones. Et verbum infestas indicat, 
in altercationibus nihil inimici ne- 
cessario inesse. Enx. 

Urgeretur.. Ita Flor. (Bud.) Guelf. 
edd. Puteol. et seqq. omnes. Lipsius 
tacite edidit urgeret , pro quo statim 
Pichens vetus restituit. Utrumque 
eodem redit. Mox ed. pr. extimatio- 
nem. V. ad À. 15, 21, ubi quæ dixi- 
mous, ex b. 1. confirmantur. Nam et 


hic, quæ nunc existimatio est, mox 
judieium vocatur. Post in cujusque 
MS. Flor. ed. pr. Pich. seqq. Ali 
(et Bud.) unius cujusque.. Porro 
Flor. vita famamque. Guelf. ed. pr. 
Rhen. (e Bud.) seqq. vitam famem- 
que. Put. Ber. Ale. vitam, famam. 
Enx. 

Senecione. Male: fateor fuisse He- 
renninm Senecionem insignem vi- 
rum, sed quem Domitianus accide- 
rit, non Nero. Sequor igitur libros 
scriptos, qui hic, Sentio : etsi virum 
ignoro. Lirs. Sentio Flor. (Bad.) ed. 
pr. MS. Guelf. Agr. Senecio, e qua 
lectione natum videtur Sewecione. 
Mox negatio non, quam se addidisse 
(e Bud. ) ait Rhenanus ante nportsat, 
in ed. Alciati exciderat errore ope- 
rarum. Nam in aliis ante eam edd. 
omnibus est. Enx. Brot. conjectat, 








À. U. 823. 


à G 70. LIBER IV. 587 


quorum accusatores, etiamsi puniri non oporteat, os- 
tentari non debere : hoc senatus judicio velut admoneri 
principem , quos probet, quos reformidet : nullum ma- 
qus boni imperii instrumentum, quam bonos amicos. 
Esse satis Marcello , quod Neronem'in exitium tot inno- 
centium impulerit : frueretur præmiis et impunitate / 
Vespasianum melioribus relinqueret. » 

VIIL. Marcellus, « non suam sententiam impugnari, 
sed consulem designatum censuisse, » dicebat, « se- 
cundum vetera exempla, quæ sortem legationibus po- 
suissent, ne ambitioni aut inimicitiis locus foret : nihil 
evenisse, Cur antiquitus instituta exolescerent : aut prin- 
cipis honor i in cujusquam contumeliam verteretur : suf- 
ficere omnes obsequio : id magis vitandum , ne pervi- 


leg. Seneca, utsuperadditum in cod. 
Vatic. 1958. 
bonos amicos. Esse satis 
Marcello. MSS. Flor. Gueif. Agr. 
edd. ante Rhea. Quam bonos amicos 
esse. Satis Marcello : quam inter- 
punctionem recepit Ryckius. Enx. 
Item Brot. Lall. Contra nostram 
Rhen. e Bud. dedit. Recepere Bip. 
Secundum vetera exempla. Hoc 
virum doctum valde anxium habuit, 
qui negabat de more eo se legisse. 
Ego ita accipio, nou quasi semper 
legati forte olim missi, sed sæpe : et 
in eam rem exempla hæc reperio. 
Cicero ad Att. r, 19, Senatus decre- 
vit, ut legati cum auctoritate mitle- 
rentur. Addit post pauca : Hoc non 
queo præterire, quum de consularibus 
mea prima sors exisset. uñA VOCE 
senatus frequens retinendum me in 
urbe censuit. E quibns, sortitionem 
illio fuisse, clare vides. Dio 59, 
Hpio@uc ver aùrois &AAOUS xANP®, 
aai vèv Kaabdior aipeTèr, imeumbar. 


Plura exempla avide quæsivi : sed, 
ut verum fatear, clamavi Hylam. 
Lies. Ceterum edd, pr. Beroa'd. Ale. 
addunt sed. Contra MS. Guelf. ed. 
Puteol. sed vetera : ut tamen in 
margine MS. sit alia manu secun- 
dum. Sed delevit Rhenanus ( duce 
Bud. ). Si censuisse abesset , proba- 
rem lectienem MS. Guelf. Nunc al- 
terum sed locum non habet. Cete- 
ram oratio est, ut alibi durior : quæ 
molliretur, si esset : sed cons. desig- 
natum : eum censuisse etc. Verum 
non necessarium puto, aliquid mu- 
tari. Enx. Repetito sed subesse vim 
jodicabat Graterus. 

Id magisviandum. Vitandumnon 
érat in MS. Bad. Guelf. Sed is hoc 
est scriptum alia manu ad margi- 
nem : nec id verbum intelligi omis- 
sum potest. Verum escidit, ut alia 


in his aliisque Taciti MSS. Mox quo- 


23, rundam Flor. ed. pr. Rhen. (e Bud.) 


seqq. Reliqui edd. et Guelf. cujus= 
quam, quod e præcedentibus temers 
25. 


A. U. 823, 


388 HISTORIARUM À Cm. 
cacia quorundam irritaretur animus , novo principatu 
_ suspensus, et vultus quoque ac sermones omnium cir- 
cumspectans. Se meminisse temporum, quibus natus 
sit, quam civitatis formam patres avique instituerint : 
ulteriora mirari, præsentia sequi : bonos imperatores 
voto expetere, qualescumque tolerare. Non magis sua 
oratione Thraseam , quam judicio senatus, adflictum : 
sævitiam Neronis per hujusmodi imagines illusisse ; 
nec minus sibi anxiam talem amicitiam , quam aliis exsi- 
lium. Denique constantia, fortitudine, Catonibus et 
Brutis æquaretur Helvidius : se unum esse ex 1llo se- 
natu, qui simul servierit : suadere etiam Prisco, ne su- 
pra principem scanderet : ne Vespasianum, senem 
triumphalem , juvenum liberorum patrem, præceptis 
coerceret. Quomodo pessimis imperatoribus sine fine 
dominationem, ita quamvis egregiis modum libertatis 
placere. » Hæc, magnis utrimque contentionibus jac- 
tata, diversis studiis accipiebantur. Vicit pars, quæ 
sortiri legatos malebat , etiam mediis patrum adniten- 
tibus, retinere morem : et splendidissimus quisque eo- 
dem inclinabat, metu mvidiæ , si ipsi eligerentur. 

IX. Secutum aliud certamen. Prætores ærarii ( nam 





repetitum. Denique pro se meminisse 
Rhenanus (ex ingenio) malebat me- 
minisset. Erx. 

Per hujusmodi imagines illusisse. 
Beneita libri. Hoc enim dicit Eprius: 
non se magis auctorem interficiendi 
claros viros Neroni fuisse, quam se- 
patum universum qui eos damnave- 
rit. Sed Neronem videlicet hoc quasi 
velum prætendisse sceleribus, ut, 
quæ sponte jussurus erat, ea per ac- 
cusatores et senatum exerceret : at 


que ita imagine quadam justitiæ ho- 


minibus vere illaderet. Vulgo est il- 
luxisse. Lies. Nempe in edd. inde a 
Pateol. Nam in ed. pr. estinlusisse, 
ut io MSS. Flor. (Bud.) Guelf. Enr. 

Senem triumphalem. Vid. Suet. 
Vesp. 4. 

Contentionibus jactata. Cod. Agr. 
concertationibus jact. 

Pretores ærarii. De his diotam 
ad À. 1,95. Add. ad 13, 28. Se- 
quentia suspecte esse possunt. Quor- 
sum enim hoc additur ? quum noe 
additam sit À. 1,75, quum res nots 











À. U. 53. 


AC. LIBER IV. 389 
tum a prætoribus tractabatur ærarium ) « publicam 
paupertatem » questi, « modum impensis » postulave- 
rant. Eam curam consul designatus , ob magnitudinem 
oneris et remedii difficultatem ,. principi reservabat. 
Helvidius, « arbitrio senatus agendum, » censuit. Quum 
perrogarent sententias consules, Vulcatius T'ertullinus, 
tribunus plebis , intercessit, « ne quid super tanta re, 
principe absente, statueretur. » Censuerat Helvidius , 
« ut Capitolium publice restitueretur, adjuvaret Vespa- 
sianus. » Eam sententiam modestissimus quisque silen- 
tio, deinde oblivio transmisit : fuere, qui et memi- 
missent. 

X. Tum invectus est Musonius Rufus in « Publium 
Celerem, a quo Baream Soranum falso testimonio cir- 
cumventum, » arguebat. Ea cognitione renovari odia 
accusationum videbantur : sed vilis et nocens reus pro- 
tepi non poterat. Quippe Sorani sancta memoria : Celer 
professus sapientiam, dein testis in Baream, proditor 
corruptorque amici, et cujus se magistrum ferebat. 


esset ex ipsius traditione 13, 28, pitolium, duntaxat adjuvante Ves- 


quæ et ad Trajanum usque duravis- 
set. Pro impensis MS. Guelf. vitiose 
impensius. ERN. 

Perrogarent sententias. Sic ed. pr. 
Rhen. (e Rud.) seqq. Ceteri edd. 
etiam MS. Guelf. prorogarent : male. 
Sueton. Aug. 35, sententias de ma- 
jore negotio, non more atque ordine, 
sed, prout libuisset, perrogabat : ubi 
similiter variatur. Vid. ibi Oudend. 
Enn. 

Fuere, qui et meminissent. Qui et 
apud Vespasianum nempe deferrent : 
quare ? quia hæc sententia digni- 
tatem principis minuebat , senatus 
populique augebat: a quo restitui Ca- 


pasiano, volebat. Lres. 

Protegi non poterat. Cod. Agr. 
entpi n. p. De P. Egnatio Celere v. 
À. 16, 32. 

Proditor corruptorque amiciuæ , 
cujus. Non damno : revera enim phi- 
losophus” magister amicitiæ, uti et 
aliarum virtutum cest. Nec tamen 
vetus conjectura mea mihi eviluit, 
corruptorque amici et Cujus se ma- 
gistrum ferebat. Vix enim est, ut 
Tacitus omiserit , quod valde ad rem 
et ad culpam facit, fuisse hunc Ce- 
lerem Bareæ præceptorem. Juvena- 
lis docet 3, 116, Stoicus occidit Ba- 
ream , delator amicum Discipulum- 


390 


HISTORIARUM 


A. U. Bs1. 
A. C. go. 


Proximus dies caussæ destinatur : nec tam Musonms 
aut Publius, quam Priscus et Marcellus ceterique, mo- 
tis ad ultionem animis , exspectabantur. 

XI. Tali rerum statu, quum discordia inter patres, 
ira apud victos, nulla in victoribus auctoritas , non le- 
ges, non princeps 1n civitate essent , Mucianus, urbem 
ingressus ; cuncta simul in se traxit : fracta Primi An- 
tonii Varique Arrii potentia, male dissimulata in eos 


que senezx. Interpres Juveñalis hanc 
quoque rem aflirmat, in versum 1, 
33, …. magni delator amici. Ali di- 
cunt, philosophum ÆEgnatium Cele- 
rem, Bareæ Sorani magistrum , qui 
ipsum apud Neronem detulit et dam- 
navit : et ipse postea sub Vespa- 
siano , hoc ipsum Musonio Rufo ac- 
cusante, damnatus est. Livs. Recepit 
Lipsii correctionem Pichena, quem 
omnes deinceps secuti sunt. Ed. pr. 
cujus se ingratum ferebat. Ceterum 
etiam dure dicitur corruptor amici, 
et alio, quam latinitas fert, sensu. 
Nam corruptores dicuntur, qui quo- 
cunque modo animum moresque alio- 
rum depravant, ut male sentire et 
agere incipiant ; quod ab h. 1. alie- 
nissimum. Delator potins amici fuit 
Celer. Hoc sensit Heinsius nnvs, 
quem sciam ; qui propterea legen- 
dum censebat correptor : ep. ad 
Græv. t. 4. Coll. Burm. p. 162; 
idque probabat Grævius ib. p. 170. 
Verbum corripere de accusatoribus 
frequens est hoc sensu. — * V. Ann. 
2, 28; 3, 49. — Sed correptor non- 
dum sic reperi. Verbum tamen ip- 
sum usitatum fuit illa ætate, obvium 
aliquoties apud Senecam ( de Ira 2, 
10; 3, 37) est. Enx. Bad. pr. c. 
amicitie ejus se m. f. Sic se dedisse 
notat Rhen.; sed in textu esi vulga- 
tem, quod et Brot. servat, amicitiæ, 


cujus. Contra Lall. et Bip. Lipai 
lectionem recepere. Quin in voce 
correpior verum viderit- Heinsias, 
aullus dubito. Quum enim corripere 
nostro sit accusare (v. index), 
quidoi correptor, accusator ? Itaque 
istam emendationem meam facio. lo 
corruptore saltem sensus hic nulles. 
Si qui hoc minus arrideat, servet, 
hortor, vulgatum. Ibi corruptor ami- 
cüiæ erit ejus violator. 

Motis ad ulionem animis. Cor- 
ruptissimus antea locus, quem res- 
tituimus ab ingenio : quum libris 
(etiam Bud. ) esset, mots adulatio- 
nibus anünis : aut, ut Vatic. motis 
adulationi. Sententia est : Non tam 
minuti illi et plebeii delatores ex- 
spectabantur, aut expetebantur, 
quam, erectis semel cupidine ulcis- 
cendi animis, illi senatorii et illus- 
tres Priscus et Marcellus. Lrps. 

Inter patres. la Mercerus, et rec- 
te; non partes. Senatum nempe in- 
telligit discordem, ut ante ostendit. 
Lrrs. Recepit Pichena. Recte. Et 
clare patres exhibet MS. Guelf. in 
quo alias loco non uno partes pro 
patres reperi : quippe sæpe et fa- 
cile hæc verba confusa sunt. Mox 
idem liber cam MS. Fior. (et Bud.) 
babet princeps, ut inde edidit Pi- 
chena, pro vulg. principes. Enx. 

Varique Arrii potentia. Ita MSS. 


A. U. fa. 


AC. 7e. LIBER IV. 391 


Muciani iracundia, quamvis vultu teperetur. Sed civi- 
tas, rimandis offensis sagax, verterat se transtulerat- 
que. Ille unus ambini, coli: nec deerat ipse : stipatus 
armatis , domos , hortosque permutans, apparatu , in- 
cessu, excubiis, vim principis amplecti, nomen remit- 
tere. Plurimum terroris imtulit cædes Calpurni Gale- 
riani. Is fuit filius C. Pisonis , nihil ausus : sed nomen 
insigne; et decora ipsi juventa, rumore vulgi celebra- 
bantur : erantque in civitate adhuc turbida, et novis 
sermonibus læta, qui principatus inanem ei famam 
circumdarent. Jussu Muciani custodia militari cinctus, 
ne in ipsa urbe conspectior mors foret, ad quadragesi- 
mum ab urbe lapidem, via Appia, fuso per venas san- 
guine, exstinguitur. Julius Priscus, prætoriarum, sub 
Vitellio, cohortium præfectus, se ipse interfecit, pu- 
dore magis , quam necessitate, Alphenus Varus igna- 
viæ infamiæque suæ superfuit. Asiaticus enim (is li- 


Flor. Guelf. edd. Put. Ber. Alc. At 
MS. Bud. ed. pr. A#rique. In ed. 
Rhenani haud dubie casu excidit #r- 
rü : nam exhibet tantum FVarigue : 
quum in lemmate notæ , in qua 
tradit, MS. Bud. tantum habere 
Ariique, sit Varique Arrü. Forte 
Van deleri, et tantum A#rriique edi 
voluit, et operæ aberrarunt. Et ta- 
men id vitium operarum diligenter 
propagatum est, usque ad Pichenam. 
Env. 1n Bud. Varique deest. 

Unus ambiri, coli. De hac fla- 
granti ambitione Muciani locus in- 
certi scriptoris apud Suidam, m 
voce ‘Ayhasur, ait : “Or: Movxsæros 
à ‘Pœuaios Tao Te 0 érarTer 
Uaip martac BSins, nai DySero, si 
nai doTicoûr oùy 07: UBpiossr aërèr, 
&AX OT: peu où psyænas &ybauer. Lars. 
Sunt verba Dionis, ut coguitum est, 


editis Excerptis de vitiis et virtutib. 
a Valesio, ubi reperies p. 702, ut 
observavit Kusterus. Mox MS. F1. 
Agr. ed. pr. amplecti. Vid. ad 3, 84. 
Vulgo, compl. En x. Sic et Bud. 

Ad quadr. ab urbe lap. Xbi villa 
erat et monumentum Calpurniorum, 
ubi hodieque reperiuntur lapides, 
ad gentis ejus libertos spectantes , ut 
bene notat ex Corradini Latio vet. 
t. 2, p.202, Brotier. 

Se ipse interfecit. Ita e MSS. Flor. 
Oxon. bene editum a Ryckio. Idem 
fuit io Guelf. a in. pr. correctum a 
sec. in ipsum. Quo exemplo disci- 
tur, alia loca, ubi hæc pronomina in 
eodem casu, extra oppositionem , 
occurrunt, suspecta merito esse de- 
bere, ut infra c. 70. Enx. Bud, se 
ipsum. 

Asiaticus enim libertus. Ita odidi 


A. EU. 83, 


392 HISTORIARUM À Cu. 
bertus ) malam potentiam servili supplicio expiavit. 
XIL. lisdem diebus crebrescentem cladis germanicæ 
famam , nequaquam mæsta civitas excipiebat : « cæsos 
exercitus, capta legionum hiberna, descivisse Gallias , » 
non ut mala loquebantur. Id bellum quibus caussis or- 
tum , quanto externarum sociarumque gentium motu 
flagraverit , altius expediam. Batavi, donec trans Rhe- 
num agebant, pars Cattorum: seditione domestica 
pulsi, extrema gallicæ oræ , vacua cultoribus, simulque 
insulam, nunc Bataviam occupavere, quam mare Ocea- 


ex ed. princ. Ceteræ ones, ut MS. 
Guelf. (Bud.) Æsiaticus (enim is 
lbertus ) inepte, ut dudum judica- 
vere viri docti. ÆEnim et nam ser- 
Yiunt transitioni, centiesque sic oc- 
currunt ap. Ciceronem et alios. MS. 
Âgr. cliam : quod cum enim con- 
fundi constat. Si esset (etenim is L- 
bertus ) ferri posset. Nam ecenim in 
parenthesibus usitatum Liv. 3, 24, 
at illi (etenim extremum anni jam 
erat ) etc. et sic idem sæpe. Sed 
malui lectionem vetcris libri, quam 
conjecturam , sequi. Forte tamen &- 
berti verbum est spurium et non a 
Tacito, sed e nota marginis, és enim 
libertus, in textum venit. Ens.Boxh. 
interpungi sic jubebat : Æsiaticus 
enim (is libertus) m. p. Sed sic jam 
Puteol. et Alc. et Lipsius in primis 
editionibus , bono sensu. Recepere 
Bip. quos sequor, notantque enim 
pro autem positum, ut apud Cæs. B, 
G.5,7,et B. C. 2, 32. Addo Plauti 
Mostell. 5, 2, 12, Non enim ibis. 
Brot. conjectabat Asiaticus autem. 
Legionum hiberna. Castra addunt 
Rhen. (e Bud.) et seqq. omnes us- 
que ad Pichenam : male, et contra 


MSS. Enx. 


Id bellum. De quoJosephus‘Arer. 
7:4 (23). Mox Bud. quantum. 

Donec trans Rhenum agebant. 
Batti tumdicti, sive Catt promiscue 
nomine , babitarant ad Adranam flu- 
men, ubi hodieque nomimis docu- 
mentum in Battenberg, Battenfeld, 
Battenhausen. Vid. Altingii Not. 
Bat. v. 1, p. 15. Cf. poeta Saxo xd 
a. 978, in Leibnitsii SS. RR. Bransv. 
t.r, p. 128. Tempus migrationis in- 
certum. Diu ante Cæsaris ævum con- 
tigisse videtur ; is enim, ubi de iis 
agit B.G. 4, 10, nil adspergit , unde 
nuperi adventus suspicio. 

Insulam inter vada. Valde tar- 
bant libri. Quidam insulam vocatars 
sitam : aliÿ insulam vacasitam : Bu- 
densis insulam Juvata sitam. Et cer- 
te, inter vada, aut vadosa Joca, 
proprie sita non est hæc nobilis im- 
sala : quippe inter Rhenum Mosam- 
que, alta et profunde plane flumina : 
sed vadorum scilicet voce paullo 
laxius et latius Tacitus usus pro 
aquis. Qnomodo Catullus pro mari 
64, 6, vada salsa cita decurrere 
puppi : Virgilius, Ovidius, aliique. 
Etsi revera vada et brevia multa 
olim (ut opinor ) in illis fuminibus ; 











A. U. 823. 
A. C. 0. 


LIBER IV. 


393 


nus a fronte, Rhenus amnis tergum ac latera circum- 
luit: nec opibus, societate validiorum , adtriti, viros 
tantum armaque imperio ministrant : diu germanicis 
bellis exerciti: mox aucta per Britanniam gloria, trans- 


quum aggeres nondum et certæ ripæ 
coercerent : ideoque late diffunde- 
bantur. An alicui placeat, insulam 
FVahali assitam ? Lres. Vulgata lec- 
tio primum edita est a Puteolano, 
quam et clare exhibet MS. Guelf. ut 
non dubitandum sit, ro inter esse € 
MSS. Ryckius id quomodo intelli- 
gat, apud ipsam vide. MS. Flor. 
juvata sit an. ed. pr. vocata sit an. 
In lectione Florentina quid lateat, 
se propediem daturum promisit J, 
Gronovius : nescio an, autubi, de- 
derit. Colerus corrigebat, insulam 
Batavam, sive Bataviam, ut diserte 
vocant Dio 55, 24, p. 565 ; et Zosi- 
mous 3,6. Enx. Alting L. c. vulga- 
tum explicat ex H.5, 23, ubi super. 
fusus amnis palustrem humilemque 
insulam in fuciem stagni opplesse 
fertur ; quod ante aggeres structos 
frequenter fieri debuit. Id potissi- 
mum de Canninefatum, Frisiabo- 
aum Frisiorumque minorum regione 
valere Ryckius putat, quæ demum 
Wilhelmi R. R. tempore sit Oceani 
incertis exempta altioribus aggeri- 
bus. 1pse Ryckius Coleri conjectu- 
ram probat, sed malit Bataviam. 
Bipontini male negant, où inter 
ullum esse vestigium iu codd. quippe 
quod in Guelf. extat, et ex notis li- 
terarum exsculpunt Batavam a se 
dictam. Mihi videtur legendum nunc 
Bataviam, et sic refingo. In codd. 
olim nunc ita pingebatur nc, unde 
intelligitur, qui ex ñunc bataviam 
ortum juvata sitam et similia mons- 
tra, vel inter vada sitam. Heins. vo- 


lebat in Vahali sitam, quod cod. 


Spinæ habebat vata sitam. Dotte- 
ville præfert Lipsii Fahali assitam, 
quia nomen Bataviæe videatur Tacito 
ignotum fuisse. 

Mare Oceanum. Sic libri edd. om- 
nes (et Bud.). At MS. Reg. et Harl. 
a m. sec. Oceanus, quod recepit Bro- 
tier. Eum imitatus sum , quia in neu- 
tra forma, aut adjective, nuspiam 
occurrit. Mare Oceanus dicitur ut 
Rhenus amnis. En. 

Societate validiorum, adtriti. Sen- 
tentia est : quamquam Romanis s0- 
cii et fœderati Batavi, quæ societas 
apud potentiores plerumque in ser- 
vitutem transit, tamen non ita eis 
factum : libertatem tenuere ; nec tri- 
buta iis imposita, aut servitii alis 
notæ. Vaticanus liber, societateve 
aliorum adstricti, quod minus pla- 
cet. Lrps. Sic etiam ed. pr. Societa- 
teve etiam MS. Agr. Deinde MS. 
Guelf. atteriti, quæ scriptura et aliis 
in libris antiquis observata : de ea- 
que jam ad Annales dictum. De re 
vid. infra c. 17. Erx. Vertranius vo- 
lebat a Romanis. Reg. Lall. nec opi- 
bus romanis societateve valentiorum 
adstricti. Bud. vulg. habet nec op. 
Rom. societate vahdiorum atirit , in 
quo equidem cum Colero rè Roma- 
nis insititium esse puto et expungo, 
sensum enim turbat. Validiores vel 
valentiores esse Romanos, res ipsa 
docet. Suffixum ve cum seq. aliorum 
ex voce validiorum est ortum. Bip. 
locum ita constituunt : nec opertbus 
Romanis societateve alienorum at- 
triti. 

Aucta per Bntanniam gloria. 


À. U. 823. 


594 HISTORIARUM 1.0.8: 


missis illuc cohortibus, quas vetere instituto nobilissimi 
popularium regebant. Erat et domi delectus eques, 
præcipuo nandi studio, arma equosque retinens, Imte- 
gris turmis Rhenum perrumpere. 

XIIL Julius Paullus et Claudius Civilis , regia stirpe , 
multo ceteros anteibant. Paullum Fonteius Capito , falso 
rebellionis crimine, interfecit. Injectæ Civili catenæ , 
missusque ad Neronem et a Galba absolutus , sub Vi- 
tellio rursus discrimen adiit , flagitante supplicium ejus 
exercitu. Inde caussæ irarum , spesque ex malis nostris. 
Sed Civilis ; ultra quam barbaris solitum, ingenio sol- 
lers , et « Sertorium se, » aut « Hannibalem » ferens, 
simili oris dehonestamento , ne ut hosti obviam iretur, 


ÆAucta, quod se addidisse (e Bud.) 
ait Rhenanus, jam ed. pr. exhibet. 
Ceteræ non habent. Exciderat et in 
MS. Guelf. ; sed additum est in mar- 
give, alia, ut videtur, manu. Mox 
MSS. Flor. ( Bud.) Guelf. erant : 
quod mihi tamen b. 1. durum vide- 
tur :nec ausim textui inferre. Post 
MS. Reg. et ed. pr.,præcipuus n. st. 
non recte : ars nandi Jaudatur, aon 
gratia aut digoitas præcipua. Îtem 
durins est perrumpere, pro quo MS. 
Reg. (Bud.) et ed. pr. perrupere. In 
illo int. suetus, doctus, ut vidit Bro- 
Ser. Enx. Ita jam Pich. et Colerus. 
In Bud. bene precipuo. 

Arma equosque retinens. Rom. 
cod. arma quoque retinens, quod 
haud spreverim; uti non tam ipsi 
tranatasse, quam equis tramisisse 
mtelligantur. Certeambiguurm mihi, 
Batay orumne hæc arset opera fuerit, 
ita ut ipsi, nantes, equos armaque 
tenuerint : an potius equi ipsi docti 
sic et facti. E Tacito aut priscisscrip- 
toribus lite hanc haud facile deci- 
das. Noster in Agric. c. 18, virisip- 


sistribuere iterum videtur : (de Ba- 
tavis enim illa capio) lectissimos 
auxiliarium, quibus nota vada, et 
Patrius nandi usus, quo simul seque 
et arma et equos regunt, repente 
imunisit. Xiphilinus in Hadriano, am- 
bigue 69, 9: To iemixèr Tir zaxov- 
mirur BarékBor perà Tüv osxer die- 
ré£avro. Hadrianus de Sorano Bata- 
vo: Hadriano potui qui judice vasta 
profundi æquora Danubii cuncüs 
tranare sub armis. Lars. Bud. arma 
guosque. 

Claudius Civilis. Hist. 1, 59, vo- 
catur Julius Civilis, aliisque ( Plut. 
‘Eper. p. 770. Frontin. Strat. 4, 3, 
14) Græcis et Latinis, ut monet Sevi- 
lius, qui Paullam et Civilem fratres 
fuisse putat. Simile est, quod Felix, 
procurator Judææ, modo 4ntomius, 
modo Claudius dicitur. Mox ad 
edidit Rhen. (e Bud.) Superiores de- 
derant adit, ut est in MS. Guelf 
Eadem varietas sapra, À. 15,5. Enx. 
Mox Bud. {li loco Civili. 

Simili oris dehonestamento. Quum 
item, ut Hannibal , altero oculo cap- 


À. U. 833, 


À Gr. LIBER IV. 805 
si a populo romano palam descivisset, Vespasiani ami- 
citiam studiumque partium prætendit : missis sane ad 
eum Primi Antonü literis, quibus, « avertere accita 
Vitelio auxilia, et, tumultus Germanici specie , reten- 
tare legiones, » jubebatur. Eadem Hordeonius Flaccus 
præsens monuerat , inclinato in Vespasianum animo, et 
reipublicæ cura; cui excidium adventabat , si redinte- 
gratum bellum, et tot armatorum millia Italiam irru- 
pissent. 

XIV. Igitur Civilis, desciscendi certus , occultato 
interim altiore consilio, cetera ex eventu judicaturus, 
novare res hoc modo cœpit. Jussu Vitellii, Batavorum 
Juventus ad delectum vocabatur ; quem , suapte natura 
gravem, onerabant ministri avaritia ac luxu, senes aut 
invalidos conquirendo , quos pretio dimitterent : rursus 


tus esset. Liv. 22, 2. Enx. Cf. et 
Plut. in Sertorio ab initio, et supra, 
À. 2,9. 

Praætendit. Simulat, ad tegenda 
consilia utitor. Intelligendum : con- 
siliis. Ea simulatio unde speciem 
acceperit, statim traditur. Erx. 

Avertere accita auxilia. MSS. 
Flor. Agr. (Bud.) et Guelf. (iu quo 
tamen ultima litera a sec. m. addita ) 
averteret : quod est et in ed. pr. de- 
ficiente mox præpositione, quæ et a 
Flor. (et Bud.) abest. Utrumque re- 
petere voluit Rhenanus, sed operæ 
non paruerunt, ne in secunda quidem 
edit. Unde altera lectio : avertere 
accita a Pi. in omnibus sequentibus 
expressa : quam et veram puto : quia 
et mox retentare. Jgitur non inspecto 
ipso textu Rhenani, sed e notula 
ejus tradit Ryckius, Rhenanum edi- 
disse averteret accita Viteltio. Cete- 
rum præpositionem merito delevi. 


Ulud antem bene Rhenanus, quod 


pro redintegrandum edidit (e Bud.) 
redintegratum : quod est etiam in 
MS. Guelf. ed. pr. Enx. 

Dissidii certus. Libri veteres, des- 
ciscendi certus. Ütrum mavis, rec- 
tam. Lrps, Desciscendi etiam Flor. 
Agr. Guelf. edd. pr. Puteol. Ber. 
ÂAlc. At nec spreverim Jectionem 
MS. Budens. dscidii, unde male, ut 
alibi, factum per operas dissidii, jam 
in prima Rhen. quumin notis diserte 
discidii habeat. Illud (desciscendi ) 
restituit Pichena. Enx. In notis ed. 
sec. male legitur Æssidir. 

Delectum suapte natura gravem. 
Quippe in Jlongam et longinquam 
militiam. Velleius in laodibus Tibe- 
rii c. 130: Quanta cum quiete homi- 


‘num, rem perpelui præcipuique ti- 


morts, supplementum , sine trepida- 

tione , delectus providet ? Lrrs. 
Invalidos conquirendo. MS. Guelf. 

vitiose conguirendos, Mox Flor. 


( Bud. ) ed. pr. impubes, non impu- 


596 


HISTORIARUM 


A. U. SZ 
À. C. 30. 


impubes , sed forma conspicui ( et est plerisque procera 
pueritia ) ad stuprum trahebantur. Hinc invidu : et 
compositæ seditionis auctores perpulere, ut delectum 
abnuerent. Civilis primores gentis et promptissimos 
vulgi, specie epularum, sacrum in nemus vocatos , ubi 
nocte ac lætitia incaluisse videt, a laude gloriaque gen- 
tis orsus, injurias, et raptus , et cetera servitii mala enu- 
merat. « Neque enim societatem , ut olim , sed tamquam 
mancipia haberi : quando legatum , gravi quidem co- 


beres, quod bene, ut alibi, a Pi- 
chena restitutum : de eoque supra 
dictum. Post et ex plerisque itidem 
male MS. Agr. Guelf. sed a manu 
sec. ed. pr. Enn. Bud. et est. Heins. 
volebat ut est pl. 

Compositi seditionis auctores. Ver- 
bum compositi semper suspectum 
habui, quod in MSS. (est etiam in 
Bud. ) et edd. esse videbam : quam- 
quam enim defendi posse videtur lo- 
co Sallustii ap. Carisium, ubi {ani 
etc. prelio compositi, i. e. parati, oc- 
currunt, sicque interpretatur h. 1. 
Gesncrus, tamen durissimnm esse 
nemo neget. Neque vero auctores 
seditionis parantur, sed socii ab auc- 
toribus. Sed suspicionem corruptelæ 
confrmavit ed. princ. quæ habet 
composilæ seditionis auctores, quod, 
at verissimum, recipere non dubi- 
tavi. Sic et in MS. Reg. reperit Bro- 
ter, idque et ipse (et Lall.) recepit. 
Sallust. Jug. 43, rebus paratis com- 
positisque ; ib.111,compositus dolus. 
Liv. 4, 13, composita consilia. Com- 
posita sediuio est præparata clam et 
mstructa. Alias non ignoro, compo- 
sitam seditionem dici etiam, quæ f- 
pita sit, ut ap. Sueton. Cæs. 4, et 
alibi. Atque hæc forte caussa cor- 
ruptelæ, quod bbrarii eo sensu com- 


positam seditionem dici non puta- 
bant : quod non mirandum, quum 
etiam Sigonio componere consilum 
ap. Livium ]. c. dura phrasis visa 
sit. Mox servitia mala, quod se (e 
Bud.) correxisse Rhenanus dicit ser- 
vilii mala,erat vitium operarum m 
ed. Alciati. Nam superiores omnes 
servitü. Enx. 

Sacrum in nemus. Vide deGerm. g. 
Ubinam hoc fuerit, disquirit Alting. 
in Not. G. Inf.t. x, p. 103. 

Quando legatum. Nota interro- 
gandi hæc scripserim : atque inter- 
preter : en, usque eo viles Romanis 
sumus, ut nou legati ant prætores 
saltem nos diripiant : id est, hones- 
tiorum manibus pereamus : sed Îa- 
trunculi aliquot minuti, præfecti et 
centuriones. Lips. Si hæc interroga- 
tive capiantur , sensus e consuetu- 
dine loquendi erit : non venire lege- 
tum, sed præfectos et centurioses 
ad se spoliandos : quod est falsum. 
Igitur veterem revocavi interpunc- 
tionem, quæ ante Lipaum fuit. 
Quando accipio dictum pro quippe, 
quod in oratione obliqua , ut quen- 
do, cum infinitivo dicitur. Ceteram 
non pro certo dicam, locum vikil 
corruptelæ babere. MS. quidem 
Agric. habet : quando legatum . ... 


À. U. 828, 


À Cr LIBER IV. 397 
mitatu et superbo cum imperio, venire ? tradi se præ- 
fectis centurionibusque : quos ubi spolus et sanguine 
expleverint, mutari, exquirique novos sinus et varia 
prædandi vocabula. Instare delectum, quo liberi a 
parentibus , fratres a fratribus, velut supremum divi- 
dantur. Nunquam magis adflictam rem romanam , nec 
alhud in hibernis, quam prædam et senes : adtollerent 
tantum oculos, et inania legionum nomina ne pavesce- 
rent : at sibi robur peditum equitumque : consanguineos 
Germanos : Gallias idem cupientes : ne Romanis qui- 
dem ingratum id bellum, cnjus ambiguam fortunam 


venire parum : idque melins putabat 
Ryckius. In ed. pr. autem est quem- 
dam pro quondam. Etiam quidem 
friget. Enx. — * D. de Lamalle tol- 
lit signum interrogandi , et quando 
exponit per aliquando. — Clarior 
omuino Loci sensus admisso interro- 
gationis signo, ut et Broterio visum 
et Bip. Nec enim continuo legati in 
Batavis adfuisse putandum est: Qui- 
dem erit pro etiamsi. Mox Bnd. cen- 
turionibus sine copula. 

ÆExquirique novos sinus. Sinus sc. 
pecaniæ qui sint, dictum ad H. 2, 
g2. Ed. pr. exequique. Erx. Bene 
Bip. huc afferunt locum Plinii 11, 
24 (28), ubi sinus de aranei reticu- 
lis, quibus qui implicantur , exitum 
non habent, prædæque sunt. 

Ætiollerent tantum oculos etc. Æt- 
tollere eculos dicuntur, qui animunr 
capiunt amoliéndæ a se servitutis, 
qai pati injurias amplius nolunt etc. 
Formula sumpta e Livio 6, 16, etc. 
Inania legionum nomina vocat legio- 
nes infrequentes, invalidasque, quas 
nemo debeat timere : quum alias vel 
nomen legionum romanarum ut olim 
phalangis Macedonicæ terrori esset. 
Enx. 


E6se sibi robur. .. Germanos. Esse 
abest a Flor. Agr. Bud. ; sed ejus loco 
in hoc et, ut ed. pr. Germanos a 
MSS. Bud. Guelf. in quo tamen in 
margine, ab eadem , ut videtur, ma- 
nu additum est. Verba sequentia : 
Gallias idem cupientes exciderunt in 
ed. J. Fr. Gronov. In MS. Vatic. su- 
pra Gallias scriptum Gallos. Enx. 
Teste Ryckio in Flor. 2 m. locoesse, 
quod deest, apposuit at. Bud. habet 
et. Agr. sic : sibi robur, sine copula. 
Male hæc narrant Bip. Sed recte 
recepere at. Sequor. 

Ne Romanis quidem ingratum id 
bellum. Flavianis et melioribus om- 
nium Romanoruw , quos erat credi- 
bile Vespasianum Vitellio prælatu- 
ros, et ideo hos, qui limitem obside- 
bant, tamquam portionem Vitellianæ 
factionis impediri proprio negotio, 
pe creato et subornato a sese impe- 
ratori, sinecessum foret, auxilio ve- 
nire possent, visuros haud invitos. 
Sic et imputaturos profecto Batavos, 
non Vitellianorum duces , ut putavit 
optimus Pichens. GRox. Hæc sunt 
subobscura, nec, ut opinor, vera. 
Sensus est : Romanis gratum facie- 


mus bello movendo, quia putabunt, 


A-U. tht. 


398 HISTORIARUM À Cu 
Vespasiano imputaturos : victoriæ rationem non reddi. » 
XV. Magno cum assensu auditus , barbaro ritu et pa- 
triis exsecrationibus universos adigit. Missi ad Cannine- 
fates, qui consilia sociarent. Ea gens partem insulæ colit, 
origine, lingua , virtute, par Batavis ; numero superan- 
tur. Mox occultis nuntiis perlexit Britannica auxilia, 
Batavorum cohortes, missas in Germaniam, ut supra 
retulimus, ac tum Magontiaci agentes. Erat in Canni- 
nefatibus, stolidæ audaciæ Brinno, claritate natalium 
insigni : pater ejus, multa hostilia ausus, Caianarum 
expeditionum ludibrium impune spreverat. Igitur ipso 
rebellis familiæ nomine placuit, impositusque scuto, 


id in Vespasiani gratiam motum esse. 
Itaque, si male successerit, culpam 
Vespasiani fore judicio Romanorum, 
sibi nil metuendum. Mox adigit bar- 
baro r. et p. exsec. est imitatio for- 
mulæ adigere sacramento. Enx. 

Canninefates. Ursinus ex lapide 
cit. ad À. 4, 23, ubivis vult scribi 
Cannane fas, sed neque lapides neque 
libri in bac scriptura consentiunt. 
Antiqui nominis memoria videtur 
superesse in vico Æennebourg. Cf. 
Bucher. in Belg. Ron. p. 183. Plura 
Ryckius. 

Missasin G. Brot. forsan remissas. 

Ut supra retulimus. Hist. 2, 69. 
Ceterum cohortes Batavorum sunt 
ipsa Britannica auxilia , quod diu in 
Britannia auxiliorum nomine milita- 
verant. Erx. 

Brinno. Vid. notam mox sequen- 
tem. Enx. 

Cai. expeditionum ludibrium. In- 
tclligi planum est puerilem illam 
expeditionem quam describit Suet. 
in Caio 43 seq. Er«. 

Nomine placuit. Sive etiam omine. 
At Brinionem ipsum Brunonem scri- 


bi, verius fortasse sit. Lrrs. Ed. pr. 
(et cod. Bud.) habet komine. Puteo- 
lanus edidit omine , quod omnes se- 
cuti sunt unte Lipsium , in cujus edi- 
tione primum nomine reperi. Vide- 
tur sic habuisse exemplum, quod 
ille primum accommodavit novæ 
editiôni. Id an habuerit hanc lectio- 
nem e MS. consulto positam, ignoro. 
Pichena, qui nomine dicit se præ- 
ferre lectioni omine, non dicit quid 
sit in MS. Flor. nec J. Gron. In eo 
tamen esse nomine, ut in Guelf. Reg. 
et aliis, videtur. Omine reperit Bro- 
tier in MS. Harl. Oxon. et alio, id- 
que prætulit. Nunc vulgatum nec 
mihi displicet : videturque fortius 
nomine, si id est pro caussa, non ut 
illud nomen illi familiæ usitatum, 
proprium ac perpetuum fuerit. MSS. 
Flor. Agr. Brinno ; quibus consen- 
tunt MS. Guelf. ed. pr. in quibes 
Brino ; nisi quod hæc semel Bruso, 
quod favet Lipaii conjecturæ. Nec 
alind est Breno et Brenno, quod 
Puteol. Ber. Alc. habent. Rhenanus 
ioduxit e Bud. Brinio : ipse tamen 
magis inclinat in Brinno. Et tamen 





À. U. 823. 


à Cr. LIBER IV. 509 


more gentis, et sustinentium humeris vibratus, dux 
deligitur ; statimque accitis Frisiüs (transrhenana gens 
est) duarum cohortium hiberna, proxima occupatu, 
Oceano irrumpit. Nec præviderant impetum hostium 
milites : nec, si prævidissent, satis virium ad arcendum 
erat. Capta igitur et direpta castra : dein vagos , et pacis 
modo effusos, lixas negotiatoresque romanos invadunt. 
Simal excidiis castellorum imminebant ; quæ a præfectis 
cohortium incensa sunt , quia defendi nequibant. Signa 
vexillaque, et quod militum, in superiorem insulæ par- 
tem congregantur, duce Aquillio, primipilari; nomen 
magis exercitus , quam robur. Quippe, viribus cohortium 


illud omnes secuti sunt, usque ad 
Ryckium, qui Brinno cum J. Gron. 
edidit. Enx. Homine est pro omine, 
ut medio ævo hortus pro ortus. Quæ 
mox de omine et nomine dicta sunt in 
edit. priore , turbata fuere ; puto me 
verum sensum restituisse. Mox Rhen. 
duce Bud. sustulit verbum placuit. 
— Impositusque scuto, more gentis. 
Mos igitur ille igaotus Romanis, eo 
quidem ævo. Nam postea irrepsit, 
sed non nisi cum Barbaris. Galli, 
Gothi, Franci hunc ia cooptando 
principe ritum habuerunt : et nota- 
vit atque exemplis frmavit P. Pi- 
thœus. Tlum vide Subsecivor. à, 6. 
Sed addo, etiam Græcis levationem 
hanc in scutum usurpatam , inter s0- 
lennia principatus. Zonaras de Hy- 
patio 14, 6, qui seditiose contra Jus- 
tinianum electus : sai ie) acæid'es 
TOY MITRp F0 EpAYTES, &væyopel- 
ous Rasinia. Nicephorus Grego- 
ras°1, 2, de Theodoro Ducæ filio : 
"Arayopetero db rrapor Baosnsè #ap° 
énévrer rür vraxlar dæœavrer, x«Jeo- 
Sie 5 aoæide, zarè ro iv robrosc 


ésixparour oc. Curopalates de off- 


cüs aulæ c. 17:'O réos Bacinede mi 
gxourapiou xa sosie, iæaiparas êc 
üJos. In Excerptis Georgii Pachy- 
meril 2, 4 : Imperatorio clypeo insi- 
det is qui imperio destinatur. Adde 
Zosimum 3,9, in electione Juliani. 
Lres. 

Proximo occupato Oceano. Legam 
proxima occupatu, Oceano irrumpit ; 
bac mente : ut Brinio duarum cohor- 
tium castra, quæ finitima Cannine- 
fatibus, per Oceanum irruperit. Et 
accedit quod in Flor. est prorima 
occupata. Lirs. Recepit Pichena. 
MSS. Agr. ( Bud.) Guelf., proximo 
occupata Oceano. Ed. pr. consentit 
cum Flor. Ceteræ usque ad Pich. 
proximo occupato Oceano. Enx. 
Acid. volebat qua proxima occu- 
patu, et deinde adscitis , pro accitis. 
Dotteville e cod. suo dat uni hiberna 
proximo occupata Oceano. 

Congregantur. Ed. pr. congrega- 
bantur ,non male. Enx. In superio- 
rem insulæ partem. Sic Rhen. e Bud. 
Prius in superiore ins. parte. ‘7 

Viribus cohortium abductis. Bona 
et fida lectio e libris. Frustra Rhen. 


A. U. 831 


400 HISTORIARUM à Ce. 
abductis, Vitellius, e proximis Nerviorum Germano- 
rumque pagis, segnem numerum armis oneraverat. 
XVL. Civilis, dolo grassandum ratus , incusavit ultro 
præfectos , «quod castella deseruissent. Se cum cohorte, 
cui præerat, Canninefatem tumultum compressurum : 
illi sua quisque hiberna repeterent. » Subesse fraudem 
consilio, et dispersas cohortes facilius opprimi, nec 
Brinnonem ducem ejus belli, sed Civilem esse, patuit : 
erumpentibus paullatim indiciüis, quæ Germani, læta 
bello gens, non diu occultaverant. Ubi insidiæ parum 
cessere, ad vim transgressus, Canninefates, Frisios, 
Batavos propriis cuneis componit : directa ex diverso 
acies, haud procul a flumine Rheno, et obversis in 


e Bud. admutilato codice turbat, 
miscet. Vitellius quidem non cohor- 
tes ipsas , aut legiones omnes e Ger- 
mania abduxit : sed illis, manentibus 
nomine et specie, valentissimum 
quemque militem subtraxit, id est, 
vires cohortiam abduxit, ut hic ait. 
Lrrs. Nempe, quia in MS. abfuerat 
quippe viribus, Rhenanus correxit, 
robur, cohortibus abductis, Vitellius 
etc. Eadem verba absunt a MS. 
Guelf., qui insuper babet abductum, 
refertque ad numerum. Ed. pr. qui- 
Bus viribus c. adductis. Puteol. quip- 
pe v. c. adducus , cum seqq. usque 
ad Rhenan. quem ceteri deinde secuti 
sunt usque ad Lips., qui edidit quod 
est in textu. Mox pro prokiæis. ed. 
pr. primis, solenni coufusione. Enx. 

compressurum. Sic bene 
e MS. Bud. edidit Rhen.; sic ante 
ed. pr.; sic MS. Reg. Ceteri ante 
Rhen. dedere oppress., quod est et 
in MS. Guelf. Paullo post MS. Reg. 
ed. pr. ducem esse belli, sed Civilem, 
eis patuil. In vulgata lectioneejus lan- 


guet , in altera eës ; quod si s deeater, 
ducem esse belli prætulerim. Enx. 
Bud. levi errore tumulum habet pro 
tumultum , sed bene compressurum. 

Nec Brinnonem. MS. Agr. ed. pr. 
nec Br. esse ducem bell, sed Civilem 
eis patuit. Mox indicüs, quæ occu 
taverant, pro indiciis conjurationis, 
quam etc. Vid. ad A. 1, 4. Demde = 
MS. Gueilf, verba propriis cuneis in 
margine sunt a manu sec. Enx. Bud. 
male ejus pro eis patuit. 

Directa ex diverso acies. Sic libri 
omoes, nisi quod prince. (et Bud.) 
detecta, vitiose. At Pichena corrige- 
bat acie, quia sequitur obversis na- 
vibas ; quod placet. Mox pro guas 
ed. pr. (et Bud. ) quasi ; et sic vole- 
bat Rhen., sed operæ non paruere. 
Itaque illud in omoibns sqq. est, et 
siwul appulerat, vitio operarum : 
quod tamen usque ad Lipsium ser- 
vatumn. Infra : centurionesque eadem 
vol. in MS. Guelf. sunt in marg. a 
man. sec. Enx. Bud. appulerent. 


Dein nisi eadem uvolentis. 








À Ce LIBER IV. 401 
hostem navibus, quas, incensis castellis, illuc appule- 
rant : nec diu certato, Tungrorum cohors signa ad Civi- 
lem transtulit : perculsique milites improvisa proditione 
a sociis hostibusque cædebantur. Eadem etiam navibus 
perfidia. Pars remigum e Batavis , tamquam imperitia, 
officia nautarum propugnatorumque impediebant : mox 
contra tendere, et puppes hostili ripæ objicere : ad pos- 
tremum gubernatores centurionesque, nisi eadem vo- 
lentes, trucidant, donec universa quatuor et viginti 
navium classis transfugeret , aut caperetur. 

XVIL Clara ea victoria in præsens, in posterum 
usui : armaque et naves, quibus indigebant, adepti, 
magna per Germanias Galliasque fama , libertatis auc- 
tores celebrabantur. Germaniæ statim misere legatos, 
auxilia offerentes. Galliarum societatem Civilis arte 
donisque affectabat, captos cohortium præfectos suas 
in civitates remittendo : cohortibus, abire, an manere 
mallent, data potestate : manentibus honorata militia ; 
digredientibus spolia Romanorum offerebantur. Simul 
secretis sermonibus admonebat « malorum, quæ tot 
annis perpessi, miseram servitutem falso pacem voca- 
rent. Batavos, quamquam tributorum expertes, arma 
contra communes dominos cepisse : prima acie fusum 
victumque Romanum : quid? si Galliæ jugum exuant ? 
quantum in Italia reliquum? provinciarum sanguine 
provincias vinci : ne Vindicis aciem cogitarent : batavo 
equite protritos Æduos Arvernosque : fuisse inter 
Verginii auxilia Belgas : vereque reputantibus, Galliam 
suismet viribus concidisse. Nunc easdem omnium par- 
tes, addito, si quid militaris disciplinæ in castris Ro- 


Vindicis. Hoc nomen deest in Bad. , spatio relicto. 


3. 26 


A. C. 833. 


402 HISTORIARUM aus 


manorum viguerit : esse secum vetcranas Cohortes, 
quibus nuper Othonis legiones procubuermt. Servirent 
Syria, Asiaque , et suetus regibus Oriens : multos adhuc 
in Gallia vivere, ante tributa genitos. Nuper oerte, 
cæso Quinctilio Varo, pulsam e Grermania servituten : 
nec Vitellium principem, sed Cæsarem Augustum 
bello provocatum. Libertatem natura, etiam mutis ani- 
malibus, datam : virtutem propriam hominum bonum. 
Deos fortioribus adesse. Proinde arriperent vacui occu- 
patos, integri fessos : dum alii Vespasianum , ain Vitel- 
lium, foveant, patere locam adversus utramque. » 
XVIIT. Sic in Gallias Germaniasque intentus, si 
destinata provenissent, validissimarum ditissimarum- 
que nationum regno imminebat. At Flaocus Hordeonius 
primos Civilis conatus per dissimulationem aluit. Uhi 
«expugnata castra, deletas cohortes, pulsum Batavo- 
rum insula romanum nomen, » trepidi nuatn afferebant, 
Mummium Lupercam, legatum, (is duarum lepionum 





Mulios adhuc in Gallia. Caute 
vide legas. Si enim de prima ser- 
vitute et stipendio, quod Cæsar im- 
posuit, capis, capieris. Quomodo 
enim vera hæc adserl'o, quum ab eo 
tempore ad hranc diem, anni simt in- 
ter fere CXX ? nec tam vitales, ut 
opinor, tunc nostri Galli. Sed ad 
Augustum ejusque ævum id referri 
. verius erit : qui censum tributumque 
instituit , quod penderent Galli; id- 
que in consulaiu suo septimo. Ad 
quam rationem nihil absurdi, aut 
vani in bac oratione Civilis. Lrrs. 

Mutis animalibus. Acidalrus con- 
jicit brutis. Quasi non muta eadem, 
quæ bruta, et quidem elegantius. 
Vide ad Senecam ep. go. Gnrox. 
Cicer. N. D. 2, 53 : An bestiarum ? 


nihilo probabilius , deos mutarum et 
nihil intelligentium caussa tantum 
laborusse. Sc. mutæ mon imelligeu- 
dum, quæ soni rihil edant, sed quz 
loqui non possint. MS. tamen Guelf. 
muliis, sed ita ut À supra adscriptam 
sit ;item ed. pr. Ea verba in MSS. 
confundi, dudum alii notarunt. Ens. 
Bad. miutis. 

Hominis bonum. MSS. Flor. Bod. 
Agr. ed. pr. hominum : quod cum 
J. Gronovio recepimus. Nam et alia 
sunt in T'acito similiter desinentia 
V. Jac. Gron. ad H. 3,11. Erx. 

Arriperent vacui occupatos. hat. 
in utroque, ais bellis. Arripere 
autem pro vim inferre, bellum , ele- 
ganter. Enx. 


Mummium Lup. MS. Guelf. (Bud.) 





A. U. 823. 


RES LIBER IV. 403 
hibernis præerat) « egredi adversus hostem » jubet. 
Lupercus legionarios e præsentibus, Ubios e proximis, 
Treverorum equites , haud longe agentes, raptim trans- 
misit , addita Batavorum ala , quæ jam pridem corrupta, 
fdem simulabat, ut, proditis im ipsa acie Romanis, 
majore pretio fugeret. Civihis, captarum cohortium 
signis circumdatus, ut suo militi recens gloria ante 
oculos , et hostes memmoria cladis terrerentur, matrema 
suam sororesque, simul omnium conjuges parvosque 
Liberos , consistere a tergo jubet; hortamenta victoriæ, 
vel puisis padorens. Ut virorum cantu , feminarum alu- 
latu , sonuït acies, nequaquam par a iegionibus cohor- 
ti e reddiur clamor. Nudaverat sinistrum cornu 
Batavorum ala transfugiens, statimque in nos versa: 
sed legronarius miles, quamquam rebus trepidis, arma 
ordimesque retinebat. Ubiorum Treverorumque auxilia, 
foda fuga dispersa, totis campis palantur. Illuc incu- 
buere Germani. Et fuit interim effagium lepionibus in 
castra, quibus Feterum nomen est. Præfectns alæ Bata- 


et ali Mmium. Idem videtur dare 


Jungeretur : male. Enx. Quid hoc 
voluisse Spirensis m ed. pr. ubi mu- 


monstri? Vulgatem ego ubivis de- 


nivit : nam aliis locis est Muntus , ut 
c. 22, ubi et Put. sic : (non Bud. qui 
ut) ceteræ edd. Mumius. Vera et an- 
tiqua scriptura Mumamius, quam et 
Ryckius expressit. Fuisse legatum 
legionis, non legatum simpliciter, 
patet e c. 22. Enx. 

Fidem simulabat. Sic rescripsi ne- 
cessærio, propter rationem linguæ 
latiaæ pro vulgato simulat, quod 
hic stare nullo modo potest. Id or- 
tum est e compendiaris scriptura, 
ut sæpe alibi in libris scriptis et edi- 
tis. Res est ita evidens, nt omnes 
probaturos correctionem confidam. 


Paullo post pro fugeret MS. Bud. 


prehendo süxulabat, non simulai. 
Vana ergo querela. 

Ante oculos et hostes. Bip. ex in- 
genio ante oculos esset, hostes. Egre- 
ge, quæritur, an vere ? codices ob- 
stant : nec m vulg. dura ellipsis. Mox 
hortamenta vict. etc. cf. Germ. 7. 

Nequaquam par. Quod valde Ro- 
mani observabant, et velut omen 
habebant eventus. Appianus in Par- 
thicis 27 : Crassus jussit eos clamo- 
rem tollere, rm quo maxime nrilitum 
mæstilia deprehensa est, exilem et 
dissonum clamorem edentium. Con- 
tra, a Burbaris clarus et fortis est 
redditus. Lirs. 

20, 


À. ÜU. 83 


404 HISTORIARUM au. 


vorum , Claudius Labeo, oppidano certamine æmulus 
Civili, ne interfectus invidiam apud populares, vel, si 
retineretur, semina discordiæ præberet, in Frisios 
avehitur. 

XIX. lisdem diebus, Batavorum et Canninefatium 
cohortes, quum jussu Vitellii in urbem pergerent, missus 
a Civile nuntius assequitur. Intumuere statim superbia 
ferociaque, et «pretium itineris, donativum, duplex 
stipendium , augeri equitum numerum » , promissa sane 
a Vitellio, postulabant, non, ut assequerentur, sed 
caussam seditioni. Et Flaccus, multa concedendo, nihil 
aliud effecerat, quam ut acrius exposcerent, quæ scie- 
bant negaturum. Spreto Flacco, inferiorem Germaniam 
petivere, ut Civili jungerentur. Hordeonius, adhibitis 
tribunis centurionibusque , consultavit, « num obse- 
quium abnuentes vi coerceret.» Mox, insita ignavia et 
trepidis ministris, quos ambiguus auxiliorum animus et 
subito delectu suppletæ legiones augebant, statuit, con- 
tinere intra castra militem. Dein pœnitentia, et arguen- 
tibus ipsis , qui suaserant , tamquam secuturus , scripsit 
Herennio Gallo, legionis primæ legato, qui Bonnam 
obtinebat , ut « arceret transitu Batavos :se cum exercitu 


Claudius Labeo. Yo MS. Guelf. est 
in marg. (in Bud. deest ). Mox habet 
oppidanorum ; male. Deinde esset 
invidia MS. Agr. ed. pr. Ryckius 
conjiciebat invidiæ esset ; non male. 
Mox advehitur ed. pr. ceteræque 
ante Rhen. V. ad A. 16, 2. Er. 
Bud. oppidano, i. e. ut inter cives 
ejusdem oppidi ceriamen fieri solet, 
Mox idem invidia, puto, lineola 
omissa. Dein aveh tur. 

Batavorum et Canninef. cohortes, 
Ego auxiliares scriptas ex istis po- 


pulis puto, quod patet e c. 20, init. 
Âliter sentit Schelius ad Hygis. 
p. 87. Enx. 

Nihil aliud effecerat. Bud. nihil 
effecerat. 

Qui Bonnam obtinebat. MS. Gueif. 
q- 2. partem obt. et in marg. insu- 
per additum exercitus post obt. Sed 
partem est in litura : nempe est lectio 
ed. pr. bonam obtinebat partem exer- 
citus. Mox terreret MSS. Flor. (Bud.) 
Guelf. edd. pr. Put. Ber. Alc. idque 
restituit Pichena. Ceteræ inde a 





A. U. 8a3. 


à Cr. LIBER IV. 405 


tergis eorum hæsurum. » Et opprimi poterant, si hinc 
Hordeonius, inde Gallus, motis utrimque copiis, me- 
dios clausissent. Flaccus omisit inceptum , aliisque li- 
teris Gallum monuit , ne terreret abeuntes. Unde suspi- 
cio , sponte legatorum excitari bellum : cunctaque , quæ 
acciderant, aut metuebantur, non inertia militis, neque 
hostium vi, sed fraude ducum evenire. 

XX. Batavi, quum castris Bonnensibus propinquarent, 
præmisere, qui Herennio Gallo mandata cohortium 
exponeret : «nullum sibi bellum adversus Romanos, 
pro quibus totiens bellassent. Longa atque irrita militia 
fessis, patriæ atque otii cupidinem esse. Si nemo obsis- 
teret, innoxium iter fore; sin arma occurrant, ferro 
viam inventuros. » Cunctantem legatum milites perpu- 
lerant, «fortunam prælii experiretur. » Tria millia 
legionariorum et tumultuariæ Belgarum cohortes , simul 
paganorum lixarumque ignava, sed procax ante peri- 
culum manus, omnibus portis erumpunt, ut Batavos 


Rhen, teneret, quod melius videba- 
tur Freinshemio. En. Bud. qui bona 
obtinebat. Dein teneret ap. Rhen. vi- 
tio operarum debetur; ipse enim nihil 
notat. Id perperam retentum a seq. 
Cunctaque, quæ acc. Hæc est 
scriptura MSS. Flor. Agr. Guelf. 
(in quo tamea quæ excidit). edd. 
ante Rhen. omnium, nisi quod in pr. 
que abest. Itaque merito restituit 
J. Gronovius pro vulgato quin cunc- 
14, quod est e conjectura Rhenani, 
ducta e MS. Bud. in quo corrupte 
erat qui cunctaque. Erx. Put. Ber. 
Ale. sane istud quin non habent. 
Fraude ducum evenire. Vocem sus- 
tuli, metuebantur, auctore Vaticano, 
quæ perperam hic inserta, et de prio- 
re linea repetita. Lies. Est vitium 


operarum, quod ex ed. Rhen. ad ce- 
teras propagatum est. Erx. Immo 
hoc vitium est cod. Bud. in quo id 
verbum ita reperitur. Mox idem ma- 
le Bononiensibus, sic et paullo post. 

Mandata exponerent. MS. Flor. 
(Bud.) ed. pr. exponeret, quod pro- 
bat J. Gron. Sic et MS. Reg. Ad rem 
nihilinterest. Recepit tamen Brotier. 
Erx. Bene. 

Lixarumque ignavia. Sic MSS. et 
edd. ante Rhen. qui (ex ivgenio) 
correxit ignava; recte : nec ullo mo- 
do ignavia ferri potest : ut mirum sit 
a Gronoviis id esse repetitum. Mox 
circumdant male MS. Bud. quod ta- 
men probat Rhen. syllaba excidit, 
ut alias. Enx. Varie hic peccat Bud. 
manibus , rumpunt , patebant , etc. 


À. U. 83. 


406 HISTORIARUM à Cr. 


numero impares circumfundant. Ilh, veteres militiæ, 
in cuneos congregantur , densi undique, et frontem 
tergaque ac latus tuti. Sic tenuem aciem nostrorum per- 
fringunt. Cedentibus Belgis , pellitur legio, et vallam 
portasque trepidi petebant. Ib: plurimum cladis : cumu- 
latæ corporibus fossæ : nec cæde tantum et vulneribus, 
sed ruina et suis plerique telis interiere. Victores, co- 
lonia Agrippinensium vitata, mihil cetero in itinere 
hostile ausi, Bonnense prælium excusabant , tamquam 
petita pace, postquam negabatur, sibimetipsi consu- 
luissent. 

XXI. Civilis , adventu veteranarum cohortinm , justi 
jam exercitus ductor, sed consilit ambiguus , et vim ro- 
manam reputans, cunctos , qui aderant, in verba Ves- 
pastani adigit : mittitque legatos ad duas lepiones, quæ 
priore acie pulsæ, in Vetera Castra concesserant, «ut 
idem sacramentum acciperent. » Redditur responsum, 
« neque proditoris, neque hostium se consilns ati. Esse 
sibi Vitellium principem , pro quo fidem et arma usque 
ad supremum spiritum retenturos : proinde perfuga 
Batavus arbitrum rerum romanarum ne ageret, sed 


Il veteres militiæ. Xpsa est Taciti 
phrasis, et egregia restitutio Floren- 
tino codici debetur , atque industriæ 
Pichenæ. Lrrs. Sic et in cod. Vatic. 
ed. pr. Altera lectio veteris militiæ 


les, Vitium, quod im Gronoviis no- 
tatur , ad eos ex ipsa editione Gru- 
teri transiit a. 1607. 

Perfuga Batavus, ete. Edd. Pat. 
Ber. Alc. perfugus ( Bud. bene per- 


memores aliis MSS. et edd. inde a fuga). Videtur Pateol. in cod. pro- 
Puteol. usque ad Lipsii posteriores fuga habuisse, atque inde fecise 


edd. quæ post Pichenæ ed. prodiere. 
Post in cuneis male edd. Pateol. 
seqq. usque ad Pich. In cuneos ve- 
rum est, quod habent Flor. Agr. ed. 
pr. ex qua male in nota Gruteri 
apud Gronovios laudatur in æœnets. 
Enx. Bud. veteris militie inciviles 


congr. unde Rhen. fingebat vi habi- 


perfugus : vam ille voces sæpe in 
MSS. permutantur a librariis, igna- 
ris perfugam pro desertore dici. Vid. 
Drakenb. ad Liv. 22,23. Post ark- 
trium MSS. Flor. (Bud.} Guelf. ed. 
pr. Ceteræ omnes arbitrum. Illud 
præfert J. Gronovius. Recte. Vid. 
ad À. 13, 14. Ceterum utrumque lz- 








A. U. 833. 
A. C. 7. 


LIBER IV. 


407 


meritas sceleris pœnas exspectaret. » Quæ ubi relata Ci- 
vili, incensus ira, universam Batayorum gentem in 
arma rapit. Junguntur Bructeri Tencterique, et excita 
nuntiis Germania ad prædam famamque. 

XXIT. Adversus bas belli concurrentis minas legati 
legionum, Mummius Lupercus, et Numisius Rufus, 
vallum murosque firmabant. Subversa longæ pacis opera, 
haud procul eastris , in modum municipü exstructa, ne 
hostibus usui forent. Sed parum provisum , ut copiæ in 
castra conveherentur : rapi permisere. Ita paucis diebus 


tine dicitur. Mox pro quæ male quip- 
pe ed. Beroald. Alc. Putoesse vilium 
operarem in ed. Ber. Enx. À. 13, 14, 
poster admisit arbitrum. Quidni et 
hic ? Sie et Brot. Lall. Bip. Vide et 
dicta ad 5, 17 ; 16, 11. 

Belli concurrentis. Non est ingru- 
entis simpliciter, ut Ryckius inter- 
pretatur, sed undique ingrueniis, 
propter concursum populorum ad 
Civilem. Sic concursum occupatio- 
num dixit Cicero epist. 7, 33. Enx. 
Recte Bip. monent accusandi casu 
non giguendi accipiendum concur- 
rentis, pro quo propterea usitatius 
poaunt concurrentes. Suificit mo- 
puisse. 

Numnisus Rufus. Mrmuornèr au ap” 
Taua putat Savilius : am solum Lu- 
percam duarum legionum hibernis 
præfüuisse, c. 18, nec Numisium ad 
Vetera fuisse, sed ap. legionem XVI, 
cujus castra ad Novesium. Primum 
argementam infrmum. Nam etsi 
pares legati legionum , tamen ei po- 
tuit a legato Hordeonio summa rei 
tradita esse ; ut ei alter parere coge- 
retur , ut Voculæ c. 24. Dein c. 26, 
XI legio Novesii est, legato Gallo: 
quamquam de legione ambigi potest. 
Vid. ibi not. Enx. 


Longæ pacis opera. Id est, proces- 
tria, et quæ ædificari ante castra 
solent, usibus lixarum aut advena- 
rem. Me vide Milit. Dial. 5, :. 
Lres. 

Sed parum provisum , ut. Itane in 
literæ unius salebra viri docti he- 
srint? Nam, ni, antea legebatur, 
nov, at, velut nos emendavimus. 
Itaque consensu Vertrauius et Rhse- 
uanus corrigunt , sed parvum provi- 
sum, ni copi® ; et provisum interpre- 
tautur commeaium, anponam, (u& 
H. 2, 5.). Ludibria : nostra sententia 
clara. Peccatum, inquit, in eo a du- 
cibus , quod, dum ædificia pro cas 
tris diruuntur, commeatum aliaque 
tolerandæ obsidioni diripi permisere 
potius, quam ut ia castra convehe- 
rent ad usum. Lups. Ed. pr. (et cod. 
Bud.) vi. Ni tamen defendunt Sali- 
uerius et Ryckius, et sic capiunt: 
sed parum consultum castris erat di- 
ruendis procestriis, si non curaretur 
simol, ut inde copiæ in castra con- 
veherentur, alendis per obfdionem 
militibus. Non male. Ei sic MSS. 
plures, unde reccpit Brotier. Mihi 
tamen wi rectins videlur seosu meco, 
propter formam orationis : nam rapi 
permisere. Enx. 


À. U. 823. 


408 HISTORIARUM ice 


per licentiam absumpta sunt , quæ adversus necessitates 
in longum suffecissent. Civilis, medium agmen cum 
robore Batavorum obtinens, utramque Rheni ripam, 
quo truculentior visu foret, Grermanorum catervis com- 
plet , adsultante per campos equite. Simul naves in ad- 
versum amnem agebantur. Hinc veteranarum cohortium 
signa , inde depromptæ silvis lucisve ferarum imagines, 
ut cuique genti inire præhium mos est, mixta belli civi- 
lis externique facie obstupefecerant obsessos : et spem 
oppugnantium augebat amplitudo valli, quod, duabus 
legionibus situm, vix quinque millia armatorum tue- 


Utramque Rheni ripam. Vox 
utramque Budensi abest. Et vero, 
cur utramque ripam milite comple- 
verit, quum hæc in altera gesta ? In- 
dncatur igitur id verbi , aut rescriba- 
tur , utrimque. Id enim veri speciem 
habet, supra infraque castra militem 
locatum, ad obsessorum terrorem. 
Lres. Sed bene defenditur utramque 
a Pichena ; idque habent libri præter 
Bud. omnes. Consulto utramque ri- 
pam implevit milite, ut abundare 
copiis videretur, et tanto plus ads- 
pectus terroris incuteret. Erx. Acid. 
volebat utrimque. Mox Bud. visu. 

Silvis lucisque. Sic libri nostri, non 
jugisque. Enimvero in sacris Germa- 
norum lucis ferina ista signa. T'acitus 
de moribus gentis 7 : Effigiesque, et 
signa quædam detracta lucis in præ- 
lium ferunt. Lies. Ed. pr. lucisve. 
Ceteræ usque ad Lips. jugisque, quod 
et Guelf. (et Bud.) habet. Brotier 
suspectum habet lucisque 1. c. ut e 
Mor. Germ. additum. Proprium in 
hac re est verbum lucis, ut ex illo 
Joco et aliis patet : id adeo deleri non 
potest. Si silvis quis deleri malit : 
frequens est verbo speciei addere 


genus, lucis silvas. Enx. Grut. præ- 
ferebat lucisve. Placet. 

Juxta belli civilis. Puto germasum 
esse. Romanus tamen codex itemque 
Flor. mixrta belli civilis : non item 
male. Lirs. Rom. cod. est ed. pr. 
eamn Jectionem bene recepit Pichena. 
MS. Guelf. edd. Put. Ber. Alk. juste. 
Rhen. seqq. juxta : quod sane eun- 
dem sensum efhiceret, si a libris scr. 
firmaretur. Enx. Est in Bac. et sic 
À. 1, 48, innocentes ac noxis juxta 
cadere. J. Fr. Gronovius Obs. 1, 
17, hoc loco quoque legebat juxts 
reddebatque i£ fonc. Utrum Taciti 
sit, non dixerim. Recentiores edito- 
res in mixta conspirant. 

Quinque millia armatorum Ron. 
Verbum Romanorum agnoscunt om- 
nes MSS. præter Budens et edd. 
ante Rhenanum : a quo dektum res- 
tituit Pichena. Recte Rananorim 
additum dicit Pichena, ut arswatos 
a lixis et id genus hominibus distin- 
guantur, quos ad belli ministeria ad- 
sumptos, mox dicit Tacitus. Enx. 
Quasi vero, si absit Romanorus, 
milites a lixis distingui uequeant. 
Ea vox profecto abundat. Delevi. 











A. U. 833. 


ce LIBER IV. 40g 
bantur. Sed lixarum multitudo, turbata pace illuc con- 
gregata, et bello ministra aderat. 

XXITIE. Pars castrorum , in collem leniter exsurgens; 
pars æquo adibatur : quippe, 1llis hibernis obsideri pre- 
mique Grermanias, Augustus crediderat : neque unquam 
id malorum, ut oppugnatum ultro legiones nostras ve- 
nirent. Inde non loco, neque munimentis labor additus : 
vis et arma satis placebant. Batavi Transrhenanique, 
quo discreta virtus manifestius spectaretur, sibi quæque 
gens consistunt , eminus lacessentes, Post, ubi pleraque 
telorum turribus pinnisque mœnium irrita hærebant, 
et desuper saxis vulnerabantur , clamore atque impetu 
invasere vallum, appositis plerique scalis , ali per testu- 
dmem suorum : scandebantque jam quidam , quum, gla- 


Prius pro situm Rhen. volebat tu. 

Leniter assurgens. MSS. Flor. 
Agr. (Bud.) ed. pr. exsurgens. Eo- 
dem verbo usus est H. 2, 14. Et hic 
potius alterum substitutum a libra- 
riis videtur, quod tritum est usu, 
quam exsurgens illi. Enx. Suus sit 
honor codicibus. Repono exsurgens. 
Sic et Bip. 

Neque unguam id malorum. Cre- 
diderat intell. timuerat : nunquam 
eo rem redituram putarat. Est durus 
loqnendi modus ; sed in quo libri 
omnes consentiunt. Ern. Cur ti- 
muerat ? Potius suo sensu , credide- 
rat, sic coerceri Germanias, neque 
unquam id malorum ortturum etc. 

Non. labor additus. Formula 
Virgiliana (G. 1, 150), mox et fru- 
mentis Labor additus : sed alio sensu : 
b. 1. est , nihil artis aut operæ ad- 
sumptum , ad locum munitiorem 
operibus reddendum, ut major in 
oppugnando labor esset. Erx. 


Quo dscreta virtus etc. Simile 
quid 3, 27. 

Sibi quæque gens consistunt. Du- 
rius dictum pro seorsim, non per- 
mixii inter se. Rhenanus conjiciebat 
simul : quæ verba et alibi confusa 
notarat : si quid mutandum, malim 
soli : sic infra c. 46, separatim as- 
sistere. Mox pro hærebant MSS. 
Vatic. Agr. ed. pr. pendebant , quod 
magis placebat Grutero. Enx. Sibi 
Bip. reddunt secum. Livius dixisset 
pro se quæque ; ut 26, 36. Cf. Hiller. 
Racem. 12. Mox Bud. oppositis ple- 
rique scalis , ut Rhen. notat. In edd, 
Gronov. ea verba deesse dicuntur, 
perperam. Bud. herebant : hujus 
glossa mihi videtur esse pendebant. 
Bip. hoc præferunt. 

Per testudinem suorum. Explico 
in Poliorc. 1 , 5. Lrps. 

Scandebantque jam quidam. Hæc 
interpunctio est a Pichena, auctore 
Flor. ; nam ante conjungebantur hæc 


Poe U. R32. 


410 HISTORIARUM A. 
diis et armorum incussu præcipitati, sudibus et pilis 
obruuntur, præferoces initio, et rebus secandis nimi. 
Sed tum prædæ cupidine adversa quoque tolerabant. 
Machinas etiam , insolitum sibi, ausi : nec ulla ipsis sol- 
lertia : perfugæ captivique docebant struere materas in 
modum pontis; mox subjectis rotis propellere : ut abi 
superstantes, tamquam ex aggere, præliarentur; pars 
intus occulti muros subruerent. Sed excussa balistis saxa 
stravere informe opus : et crates vineasque parantibus 
adactæ tormentis ardentes hastæ : ultroque ipsi oppugne- 
tores ignibus petebantur ; donec , desperata vi, verterent 
consilium ad moras, haud ignari paucorum dieram m- 
esse alimenta, et multum imbellis turbæ. Simul ex inopta 
proditio, et fluxa servitiorum fides, ac fortnita belli spe- 
rabantur. 

XXIV. Flaccus interim, cognito castrorum obsidio, 
et missis per Gallias, qui auxilia concirent, lectos e le- 
gionibus Dillio Voculæ , duodevicesimæ legionis legato, 
tradit , ut quam maximis per ripam itmeribus celeraret. 


Ipse pavidus, invalidus corpore, invisus militibus : neque 


cum antecedentibus et punctum erat 
post vallum. Sed eadem mterpunc- 
tio in ed. pr. Infra ed. pr. nec ul- 
lam sibt ipsis sollertiam , et post du- 
cebant. Erx. Bud. nec ulla ipsis 
sollertia.…. docebant. Prius scande- 
” Ban sinc copula. Mox suprastantes. 

Struere materias. Sic edidit pri- 
mus Rhen. (e Bud.) idemque est in 
Guelf. Ante erat machinas. Materias 
struebant in modum pontis, i.e. e 
trabibus conficiebant machinas al- 
tas , in quibus, ut pontibus, consis- 
terent. Eax. Cf, Veget. 4, 17. 

Sperabantur. Cod. Agr. specta- 
bantur. 


Lectos e legionibus. Præposito 
addita a Pichena (saadente Ma- 
reto ). Duodevicesimæ idem resti- 
tuit, ut ahbi. At duo et vices. edd. 
pr. Rhen. (e Bud.) seqq. usque ad 
Pich.et MSS. Fier. Reg. Oxon. unde 
restituit Brotier. Vid. ad H. x, 55. 
Erx. 

Tpse pavidus torpere. Quædsmn 
editiones, ipse navibus invalidus cor- 
pore. Forte, ipse pavidus , invalidus : 
torpere. Duplex certe vitiom et seg- 
nites huic seni, corporis animique. 
Lrrs. Lectio fpse navibus invalidus 
corpore est et in Flor. Agr. ( Reg. 
Lall, ) ed. pr. nec in alia ed. re- 





A. U. 953. 


A. C- 70. LIBER IV. Â11 


enim ambigue fremebant, « emissas a Magontiaco Bata- 
vorum cohortes, dissimulatos Civilis conatus, adsciri 
in societatem Germanos : non Primi Antonii, neque 
Muctani ope Vespasianum mapgis adolevisse : aperta odia 
armaque palam depelli : fraudem et dolum obscura, 
eoque inevitabilia. Civilem stare contra, struere aciem : 
Hordeonium e cubiculo et lectulo subere, quidquid 
hosti conducat. Tot armatas .fortissimorum virorum 
manus unius senis valetudine regi. Quin potins, inter- 
fecto traditore, fortunam virtutemque suam malo omine 
exsolverent. » His mter se vocibus instinctos flammavere 
insuper allatæ a Vespasiano literæ , quas Flaceus, quia 


peri. Unde Pichena conjiciebat : ipse 
pavidus ,invalidus corpore. Jac. Gro- 
novius navibus saspicatur factum ex 
ignavus, Ceterum Pichenæ correc- 
tionem recepiL. Enx. Bud. ipse na- 
vibus corpore invisus mil. quod ad 
vulg. propius accedit. Sed lectio 
Flor. a Pichena emendata mihi po- 
tior videtur, quam cum Brot. et Lall. 
recipio. Dotteville istam servat to- 
tidem verbis, navibus intelligit se- 
cutum Flaccum in Rheno, verum 
dura nimis hæc ellipsis. Mox Bud. 
Agr. premebant. 

Adaciri in societatem. ÆAdsciri 
MSS. Flor. et edd. ante Rhen. qui, 
nescio an e Bud. prætulit acciri (ita 
Bad. acciri). Vetus Pichena resti- 
tuit. Idem verbum c. 80, de eo dixi- 
aus ad Agric. 19. Enx. 

Aperta odia, armague. Sallus- 
trana imitatio est in Or. 2, ad Cæs. : 
Hostem adversum deprimere, homini 
strenuo haud difficile est : occulta 
pericula neque vitare , neque facere, 
bonis in promptu est. Lars. 

Interfecto traditore. Traditorem 


pro proditore non difere veteres : 
nec buc pertinent traditores Chris- 
tiani, quos Ryckius adfert. N. Hein- 
sius corrigit : interfécto traditove, 
nerape custodiæ, quæ ad imperato- 
rem adduceret. Alii maluvt prodi- 
tore, quod magis placet : nam illud 
durivs, sive custodiæ intelligas, sive 
bostibus. Mox ei c. 25, proditio ex- 
probratur. Tradere et prodere in 
libris permutari aliquot locis notavit 
ad Livium Drakenb. ( V. saltem ad 
3,54. Mox ed. pr. à malo omine. 
Enx. Tradere et noster et Livius eo 
sensu. Quidhni et traditor noster dixe- 
rit? Nec obstat, quod aliis alia sig- 
nificatione accepta vox sit. Brot. et 
Lall. præferunt traditove. — * A pud 
Sedaliurm traditor a proditore dis- 
tinguitur 5, 61. 

Vocibus insistentes. Ali, uocibus 
instinctios. Lis. Hoe verum, bene- 
que receptam a Pichena, auctore 
Flor. Consentit MS. Reg. Agr. ed. 
pr. similiter Tacitus À. 2 46 | Enx. 
Et in Agr. 35. Bud. vocis insis= 
tentes. 


À. U. 13 


412 HISTORIARUM a D.sx 


occultari nequibant , pro concione recitavit : vinctosque, 
qui attulerant, ad Vitellium misit. 

XX V.Sic mitigatis animis, Bonnam , hiberna primæ 
legionis, ventum. Infensior illic miles, culpam cladis 
in Hordeonium vertebat : «ejus jussu directam adversns 
Batavos aciem , tamquam a Magontiaco legiones seque- 
rentur : ejusdem proditione cæsos , nullis supervenien- 
tibus auxiliis. Ignota hæc ceteris exercitibus, neque im- 
peratori suo nuntiari, quum accursu tot provinciarum 
exstingui repens perfidia potuerit. » Hordeonius exem- 
plaria omnium literarum, quibus per Gallias, Britan- 
niamque, et Hispauias auxilia orabat, exercitui recitavit ; 
instituitque pessimum facinus, ut epistolæ aquiliferis 
legionum traderentur; a quis ante militi, quam ducibus, 
legebantur. Tum e seditiosis unum vinciri jubet , magis 
usurpandi juris, quam quia unius culpa foret. Motusque 


Bonna exercitus in coloniam Agrippinensem ; affluenti- 





ÆExemplaria o. l. MSS. Flor. Bud. 
Guelf. exemplares : edd. ommes 
exemplaria. ÆEnn. ÆExemplares , 
Rher. intelligit literas. Sed adjecti- 
vu id primum occurrit apud Ma- 
crob. qui in Somo. Scip. 1, 8, ha- 
bet eremplares virtutes. 

Epistolæ aquiliferis. Cur aquili- 
feris ? quia legendæ nimirum ad sig- 
wa : id est, in principiis. Facit om- 
aino ad hunc morem, quod Spartia- 
pus in Peseennio Nigro, c. 4, refert 
ex epistola M. Antonini imp. Jtaque 
misi literas recitandas ad signa. 
Lars. Si aquiliferi centuriones pri- 
mipilares, ut supra diximus placere 
Fabretto, alia caussa instituti erit. 
Nam per centuriones talia vulgari 
solia. Mox Lipsius volebat legi Le- 
gantur : sine necessitate. Verba pos- 
teriora dicuntur e persona Taciti. 


MS. Agr. duci, Enx. Bud. ducibus. 
Acid. pessimum facinus includit pa- 
renthesi cum exclamatione. 

Magis usurpandi juris.Vaticanum 
jure sequor in elegantissimo generc 
dicendi. Nam vulgati scilicet, cœussa, 
inculcaverant, sine caussa. Prisci 
autem hac brevitate sermonis us 
sæpe. Sallustius Jug. 88 : Quæ post- 
quam gloriosa modo neque bell: pa- 
trandi cognovit. Livius 27, 9 : £a 
prodendi imperi Romani, tradende 
Annibali victoriæ , esse. Plautus 
Rud. 5, 3, 18 : Jusjurandnm rei 
servandæ , non perdundæ , condi- 
tum est. Ulpianus : Si quis evi- 
tands criminis id egit, ut reip. 
caussa abesset. Recte enim ita li- 
ber Flor. Lis. Abest caussa etiam 
ab ed. pr. Erx. Item a Bud. et Reg. 
Lall. 





A. U. 833. 


A. C. 70. LIBER LV. 415 


bus auxiliis Gallorum, qui primo rem romanam enixe 
juvabant : mox, valescentibus Germanis, pleræque civi- 
tates adversum nos armatæ spe libertatis; et, si exuis-. 
sent servitium, cupidine imperitandi. Gliscebat iracun- 
dia legionum, nec terrorem unius militis vincula in- 
diderant : quin idem 1ille arguebat ultro « conscientiam 
ducis : tamquam nuntius inter Civilem Flaccumque 
falso crimine testis veri opprimeretur. » Conscendit 
tribunal Vocula mira constantia, prehensumque mili- 
tem ac vociferantem « duci ad supplicium » jussit : et, 
dum mali pavent, optimus quisque jussis paruere. Exin 
consensu « ducem Voculam » poscentibus, Flaccus 
summam rerum ei permisit. 

XX VI. Sed discordes animos multa efferabant : inopia 
stipendii frumentique; et simul delectum tributaque 
Galliæ adspernantes ; Rhenus incognita illi cælo sicci- 
tate vix navium patiens; arti commeatus : dispositæ per 
omnem ripam stationes , quæ Crermanos vado arcerent : . 
eadémque de caussa minus fragum , et plures, qui con- 
sumerent. Apud imperitos prodigti loco accipiebatur ipsa 
aquarum penuria, tamquam nos amnes quoque et vetera 
imperii munimenta desererent : quod in pace fors, seu 
natura, tunc fatum et ira Dei, vocabatur. Ingressis 
Novesium tertiadecima legio conjungitur. Additus Vo- 


Adversum nos armatæ. MSS. 
F1. Bud. ed. pr. arma, quod recepit 
3. Gron. intelligique vult sumpsere, 
quod additur in MS. Agr. Sane ar- 
mis sæpe armati substituti in libris 
ser. ut pluribus locis ad Livium do- 
cuit Drakenb. (ut ad 22, 37.) Sed 
mihi durior illa ellipsis videtur. Hæ- 
sit fortasse librarius in verbo, quod 
hic sigoificat, arma cepere. Itaque 


non ausus sum imitari Gronovium. 
In ed. pr. excidit nos, ut in MS. 
Agr. Eax. Bip. legunt armari. 

Incognita ill cælo. Il abest a 
MSS. Bud. Guelf. Enx. 

Tunc fatum. Simile huic x, 86. 

Tertiadecima lesio. MS. Agr. ed. 
pr. XVI. Ceteræ edd. vulgatum ha- 
bent. Ejusdem legionis iterum men- 
tio infra c. 62, ibi quoque XVI 


A. Ü. 2. 


414 HISTORIARUM Cu. 
culæ in partem curarum Herennius Gallas, legatus : nec 
ausi ad hostem pergere, loco, cui Geiduba nomen est, 
castra fecere. Ibi struenda acie, muniendo vallandoque, 
et ceteris belli meditamentis militem firmabant. Utque 
præda ad virtutem accenderetur, in proximos Gugerno- 
rum pagos, qui societatem Civilis acceperant, ductas à 
Vecula exercitus. Pars cum Herennio Gallo permansit. 
XX VIL Forte navem, haud procul castris , framento 
gravem , quum per vada hæsisset, Germani in suam ri- 
pam trahebant : non tulit Gallus, misitque subsidio 
cohortem. Auctus etGermanorum numerus ; paullatim- 
que aggregantibus se auxilus , acie certatum. Grermani 
multa cum strage nostrorum navem abripiunt. Victi 
(quod tum in morem verterat) non suam ignavam, 
sed perfidiam legati culpabant. Protractum e tentorio, 
scissa veste, verberato corpore, «quo pretio, quibus 
consciis, prodidisset exercitum, » dicere jubent. Redit 


MS. Flor. sed MS. Agr. ed. pr. 
XIII. Ex quibus patet , ex priori loco 
petitum argumentum Pichenæ pro 
legione XIII adverses Mercerum , 
corrigentem c. 62, XVI nil valere. 
Tlud efficacius , quod 3, 22, legio 
XVI a Vitelkio in Jtaliam abducta 
dicitur. Sed et aliæ ab eo abductæ 
tum , in hoc bello memorantur. En. 
Bud. hic etc. 62, XIII. Fuere autem 
duæ legiones hoc numero, altera, 
quæ Vespasiano accesserat H. 2, 86, 
altera, de qua h. 1. in verba Vespa- 
siani adigetur serius c. 62. 

Loco Gelduba nomen est. Ed. pr. 
habet loco, cui G. n.e., quod cum 
Grutero veram puto. Scio formu- 
Jam illam usitatun Livio : sed, abi 
ea occurrit, semper præcedit &bë, 
aut simile quid : idque ubi est, male 


pronomen inseritur, ut $t subiade 
in libris : quod bic secus est, uhi nil 
præcessit, ad quod verba loco G. n. 
e. referaatur. Noster infra c. 86, 
loco , cui nomen Rhacotis. Ia omnes 
libri. Mox sncenderetur, edd. Pu- 
teol. seqq. usque ad Pich. MS. Guelf. 
incederetur vitiose. Paullo post Fe- 
cula sine præpositione MSS. Fior. 
Bud. edd. pr. Rhen. Gryph. Ceteri 
Jibri addunt. MS. Agr. Focue. 
En. Bud. accedereuur. 

Gugernorum pagos. De scriptara 
nominis vid. ad 5, 16. Eux. 

Auctus et Germ. numerus. Edd. 
Puteol. Ber. Alc. est male : item mox 
arripiunt, quod est etiam in ed. pr. 
Ceteræ inde a Rhen. (e Bud. ) om- 
nes abripiunt, consentiente Guel£, 
Enx. Bud. auctus et, 








A. U. 833. 


a. C. 70. LIBER IV. 415 
in Hordeonium invidia. flfum «auctorem sceleris, » 
hunc « ministrum » vocant ;  donec, exitrum mminitantibus 
exterritus, proditionem et ipse Hordeonio objecit : vinc- 
tusque, adventu demum Voculæ exsolvitur. Is postera 
die auctores seditionis morte affecit. Tanta 1illi exercitui 
diversitas imerat licentiæ patientiæque : haud dubie gre- 
garius mües Vitellio fidus : splendidissimus quisque in 
Vespasianum proni : inde scelerum ac suppliciorum 
vices , et mixtus obsequio furor; ut contineri non pos- 
sent, qui puniri poterant. 

XXVIIH. At Civilem immensis auctibus universa 
Germania extollebat, societate nobilissimis obsidum 
firmata. Ille ,ut cuique proximum , « vastari Ubios Tre- 
verosque, et aliam manum Mosam amnem transire » 
jubet, «ut Menapios, et Morinos, et extrema Galliarum 


#At Civilem immensum. Locum rec- 
te ila purgavimes, quum legeretur, 
Émmensie actibus , vulgo. In Covarr. 
erat auchibus : in Rodolphi codice 
daudibus. Quæ omnes externæ et ad- 
dititiæ voces, pro hbito explen- 
tiemm. At mihi Vaticanus ille bonus 
bene præivit, qui legit, immensis 
universa Germ. Ex quo phrasim fa- 
cile elicui Taoito et Sallustio notam. 
Noster A. 3, 30 : Opumque, quis 
dons illa immensum visuit, primus 
æccumulator. Sallustius 3, Hist. ap. 
Non. 1, 83 : Neque jam sustineri 
poterant, immensum auclo mari et 
vento gliscente. Nec tamen absurde 
etiam scripseris immensum quan- 
tnum. Nam Vaticano certe spatium 
aliquod post eam vocem est, quasi 
aitera defiat. Pichenæ quidem pla- 
cere video , ex Filor. immensis auc- 
tibus : quod interpretatur, anctum 
valde viribus copiisque, a Germa- 


ais. Ut quisque volet : at nimia pro 
re et vero illa Jlocutio sit tnamensis 
auctibus. Übi hæc tam magna? ne 
dicam, immensa. Lies. Pichenæ cor- 
rectionem omnes postea recepere. 
Recte. Actibus edd. omnes ante Lips. 
Actus et auctus , ut ipsa verba agere 
et augere, sæpe in Hibris confumdun- 
tur, v. Drakenb. ad Liv. 4,2; ar, 
61. Bene comparavit Acidalius Vell. 
2, 40, hujus viri fastigium tantis 
auctibus fortuna extulit : ususque eo 
verbo äliquoties Livius , ut 11. cc. 
Erx. In verbis Lips in utraque edi- 
tione Ernesti, immo et utraque Gro- 
noviorum, ultima phrasis turpiter 
truncata hic a me est restituta. Bud. 
immensis artibus, vitiose. Faernus 
legebat auctibus. 

Transire jubet. Faernus, Acida- 
Vus, Freinsh. corrigunt transirt, aut 
et aliam maman. Excusari vulgatum 
utcunque potest, si intelligas duces 


AU. #3, 


416 HISTORIARUM A. D. 35 


quateret. » Actæ utrobique prædæ ; infestius in Ubüs, 
quod gens germanicæ originis, ejurata patria, Roma- 
norum nomen, #grippinenses vocarentur. Cæsæ cohortes 
eorum, in vico Marcoduro, incuriosius agentes, quia 
procul ripa aberant. Nec quievere Ubii, quominus 
prædas e Germania peterent : primo impune, dein cir- 
cumventi sunt; per omne 1d bellum meliore usi fide, 
quam fortuna. Contusis Ubuüs, gravior et successu re- 
rum ferocior Civilis, obsidium legionum urgebat ; in- 
tentiscustodiis, ne quis occultus nuntius venientis auxili 
penetraret : machinas molemque operum Batavis dele- 
gat : Transrhenanos, « prælium » poscentes, « ad scin- 
dendum vallumire, detrusosque redintegrare certamen, » 
jubet ; superante multitudine et facili damno : nec finem 


labori nox attulit. 


populorum. Mox quateret MSS. 
(Flor. Agr. Reg. Lall.) edd. vett. 
ante Rhen. nisi quod princ. vitiose 
quæreret refer. ad manum. Rhena- 
pus correxit (e Bud.) quaterent, 
quod omnes secuti sunt usque ad 
Ryckium. Erx. Lego cum Freinsh. 
et Bip. alian manum. Solet in MS. 
codd. lineola accusativi index omitti. 
Ryckius subaudiebat suos et vulg. 
servat aliù manu. 

Quos genus Germanicæ. E Bu- 
densi et Romano colligas, guod gens 
German. et statim vocarentur. Lrrs. 
Ita placebat et Rhenano aliisque : 
aliis aliter. Mox Lipsius aliique Ro- 
mano : Gruterus per glossam addi- 
tam Romanorum nomen (quod ha- 
bent MSS. Filor. Bud. Agr. (Reg. 
Lall. ed. pr.) idque in textum ve- 
nisse, dein mutatum esse in À. no- 
mine , favente Ryckio. At J. Grono- 
vius (it. Brot. Lall.) illud ipsum 
Romanorum nomen recepit, com- 


parans illud : ñnomen ego Ausonius : 
quem nos, ob auctoritatem libro- 
rum, secuti samus. Jidem libri vo- 
carentur : ceteri inde a Pateol. us- 
que ad Pichenam vocarent. Ens. 
Bud. quos gens. Bip. lectionem Gro- 
noviiet Ernesti servant, sed Roma- 
norum nomen lis est Rom. colonie, 
quasi familia vel clientela , ut À.3, 
30, in nomen adsciscere. 

In vico Marcoduro. Hodie Dären 
ad Ruram. 

Nec finem labori nox attulit. Ed. 
Ven. nec firem quidem labrrs. Vide- 
tur iste codex significare : Ne nox 
quidem finem labori attulit. Gnos. 
Similiter Oxon. Guelf. ne finem qui- 
dem labori. Ed. Venetæ i. e. Puteol. 
consentiunt Ber. Alc. Vulgatum est 
ab ed. pr. Rhen. idque verum , quod 
et MS. (Flor. Agr.) Reg. habet. 
Gronov. tamen correctionem, si li- 
bri magis faverent, probarem. Ens. 


A Nec caput incipere jubet Freinsh. 


A. U. 833. 


À Cox LIBER IV. 417 

XXIX. Congestis circum lignis accensisque, simul 
epulantes , ut quisque vino incaluerat , ad pugnam terme- 
ritate inani ferebantur. Quippe ipsorum tela per tene- 
bras vana : Romani conspicuam Barbarorum aciem , et, 
si quis audacia aut imsignibus effulgens, ad ictum des- 
tinahant. Intellectum id Civil : et, « restincto igne, 
misceri cuncta tenebris et armis » jubet. Tum vero stre- 
pitus dissoni , casus incerti, neque feriendi, neque decli- 
nandi providentia. Unde clamor acciderat , circumagere 
corpora, tendere arcus : nihil prodesse virtus, fors 
cuncta turbare, et ignavorum sæpe telis fortissimi ca- 
dere. Apud Germanos inconsulta ira : romanus miles, 
periculorum gnarus, ferratas sudes, gravia saxa, non 
forte jaciebat. Ubi sonus molientium, aut appositæ 
scalæ hostem in manus dederant, propellere umbone, 
pilo sequi : multos, in moœnia egressos . pugionibus 


Insignibus effulgens. MS. Agr. 
addit armis. Insignia arma non uno 
loco dixit Livius : sed et infra c. 46, 
insignia et arma distinguuntur. În- 
signia de toto ornatu militari ca- 
pienda. H. 1, 38, ut prætorianus aut 
legionarius suis insignibus distingue- 
retur. Mox miscere J. Gronovius : 
qued et ipsum latinam est, sed mis- 
cert melius, quod MSS. (etiam Bud.) 
et edd. veteres habent. Enx. 

Tendere arcus. Mihi suspectum, 
et tibi, si attendes. Quorsum hic 
arcus ? De Germanis sermo est , qui- 
bus haud crebra ea arma : sed nec 
ille sensus ad Taciti sensum. Mihi 
videbatur, tendere «rmis. Et ita s0o- 
let : ubi periculum, eo armis tendi- 
mus. Lies. Acida]lins malebat actus. 
ÆArcus certe verum esse vix potest. 
Nan inteligitur eo, quod respon- 
dut rés unde. Sed arcus tendi vulgo 


3. 


dicitur simpliciter, non aliguo. Tela 
diriguntur in certum locum, non 
arcus , proprie. Îtaque Lipsiana cor- 
rectio valde arridet : nec sufhcit 
pro vulgata lectione, demonstras- 
se, aliquem usum arcus etiam inter 
Germanos fuisse. Mox in ed. pr. 
excidit virtus. Ern. Bud. habet. De 
arcuum usu apud Batavos nullum 
dubium. Tendere arcus, propria et 
apta dictio. Lipsius +& arcus prius 
substituere parabat artus, quod 
Colerus impugnat, cui posteriores 
istius curæ nondum visæ. Lall. pro- 
bat armis, frustra. Recte Ryc- 
kius non magis de Germanis hic, 
quam de Romanis , esse sermonem 
adnotat. 

Periculorum gnarus. Edd. ante 
Rhen.omnes, MS. Guelf. (et Bud. ) 
ignarus, Enx. Rhen. emendavit ex 
ipgenio. 

27 


4 


À. U. 833. 


8 » HISTORIARUM Ne 


fodere. Sic exhausta nocte, novam aciem dies aperuit. 

XXX. Eduxerant Batavi turrim, duplici tabulato, 
quam, prætoriæ portæ (is æquissimus locus) propin- 
quantem, promoti contra validi asseres et Incussæ 
perfregere, multa superstantium pernicie : pugnatum- 
que in perculsos subita et prospera eruptione. Simul a 
legionariis , peritia et arte præstantibus, plura strueban- 
tur. Præcipuum pavorem intulit suspensum et nutans 
machinamentum , quo repente demisso, præter-suorum 
ora singuli pluresve hostium sublime rapti, verso pon- 
dere intra castra effundebantur. Civilis , omissa oppug- 
nandi spe, rursus per otium adsidebat , nuntiis et pro- 
missis fidem legionum convellens. 

XXXL Hæc in Grermania ante Cremonense prælium 
gesta, cujus eventum literæ Primi Anton docuere, 
addito Cæcinæ edicto : et præfectus cohortis e victis, 
Alpinus Montanus, fortunam partium præsens fate- 
batur. Diversi hinc motus animorum. Auxilia e Gallia, 
quis nec amor, nec odium in partes, militia sine affectu, 
hortantibus præfectis , statim a Vitellio desciscunt : vetus 
miles cunctabatur. Sed adigente Hordeonio Flacco, ins- 


Val. ass. et inc. tr. p. Cf. Cæsar 


manus ferrea versus castra torquere- 
B. C. 2, 2. + 


tur, et rapii supra castra penderent, 


Pavorem intulit. Cod. Agr. et 
Reg. Lall. terrorem. Prius Bud. 
ruptione. 

Verso pondere. Machina fuit simi- 
lis Archimedeæ ap. Liv. 24, 34. Sed 
est aliquid obscuritatis in verso pon- 
dere. Nam in sublime rapiebantur 
pondere tollenonis, e quo manus 
ferrea pendcbat, in solum depresso, 
ut naves apud Livium. Sed rap in 
altum deinde dicuntur in castra effusi 
verso pondere : sc. CONVErSiODE qQUuAa- 
dam ponderis et tollenonis ipsius, ui 


atque ita in castra præcipites dareo- 
tur, vel machinæ totius, verso ejus 
cardine. Enx. Cf. Veget. 4, 21, et 
Festus. 

Nuntis et promissis. Copulan 
bene Rhen. inseruit e Bud. 

Cæcinæ edicto. Is enim tum con- 
sul. Videtur cohortatus esse edicto 
alias legiones, ut partes Flavianas 
amplecterentur. Enx. 

Alpinus Montanus.Trevir, de quo 
3, 35. 

Hort. præfecus. Bud. tribunis. 








A. U. 823. 


A.C. 70. LIBER IV. 419 


tantibus tribunis, dixit sacramentum, non vultu, neque 
animo, Satis affirmans ; et, quum cetera jurisjurandi 
verba conciperent, Vespasiani nomen hæsitantes, aut 
levi murmure, et plerumque silentio transmittebant. 
XX XII. Lectæ deinde pro concione epistolæ Antonii 
ad Civilem, suspiciones militum irritavere, tamquam 
ad socium partium scriptæ, et de Germanico exercitu 
hostiliter. Moxadlatis Geldubam in castra nuntiis, eadem 
dicta factaque; et missus cum mandatis Montanus ad 
Civilem, «ut absistcret bello; neve externa armis falsis 
velaret. Si Vespasianum juvare adgressus foret , satis- 
factum cœptis. » Ad ea Civilis primo callide; post , ubi 
videt Montanum præferocem ingenio, paratumque in 
res nOvas , Orsus a questu periculisque, quæ per quinque 
et viginti annos in castris Romanis exhausisset, « Egre- 
glum , » inquit, « pretium laboris recepi, necem fratris, 
et vincula mea, et sævissimas hujus exercitus voces, qui- 
bus ad supplicium petitus, jure gentium pœnas reposco : 


Verba conciperent. Ita, ut præ- 
ibantor verba, pronunciarent. Ver- 
bum proprium in jurejurando. Unde 
conceptis verbis jurare. Eadem for- 
mula mox c. 41. Enx. 

N'eve externa armis falsis velaret. 
Clarius externa arma : hoc sensu , ne 
Civilis ultra tegeret perfidiam et re- 
bellionem : neu, quod revera exter- 
num bellum erat, tegeretet velaret, 
quasi pro Vespasiano sumptum et 
civile. Lres. Nulla est necessitas ita 
corrigendi. Externa sunt hostilia, 
hostilis animus , ut alibi, 4rmis om- 
nes scr. ( Bud. etiam) et edd. ante 
Lipsium. Itaque id post Ryck. et 
J. Gron. restitui. Sensus est, ne spe- 
cie belli pro Vespasiauo gerendi hos- 
tilem adversus Romanos animum te- 


gere conaretur. Enx. Externa noster 
non semel ita sumit. Vid. H. 1, 79; 
3,5; et infra c. 72. 

Pretium laboris cepi. Edd. Puteol. 
Ber. Alc. cœpi vitiose pro cepi, quod 
ceteræ edd. habent inde a Rhen. Sed 
MS. Flor. (et Bud.) recipi, Agr. ed. 
pr. recepi: quod verum esse Jocus 
Virgilii arguit, quem haud dubie in 
animo habuit, Æn. 4,93: Egregiam 
vero laudem et spolia ampla refertis, 
ubi etiam suffciebat fertis : itaque 
recepi iu textum. Ïofra cum Ryc- 
kio edidi præmium effusi etc. pro 
pretium, quod alibi defendi, quia 
illud MSS. Flor. ( Bud.) Agr. ed 
pr. habent, et ne bis eodem ver- 
bo utatur. Sic placebat et J. Gron. 
En«. 


2". 


/ 


A. U. 8:11. 


420 HISTORIARUM Ds 


vos autem, Treveri, ceteræque servientium animæ, quod 
præmium effusi totiens sanguinis exspectatis, nisi ingra- 
tam militiam , immortalia tributa , virgas, secures et do- 
minorum ingenia? En ego præfectus unius cohortis, et 
Canninefates Batavique, exigua Galliarum portio , vana 
illa castrorum spatia excidimus , vel septa ferro fameque 
premimus : denique ausos aut libertas sequetur , aut victi 
idem erimus. » Sic accensum , sed « molliora referre » 
jussum, dimittit. Ille, ut irritus lepationis, rediit , ce- 
tera dissimulans , quæ mox erupere. 

XXXIIT. Civilis, parte copiarum retenta, veteranas 
cohortes, et quod e Germanis maxime promptum, ad- 
versus V'oculam exercitumque ejus mittit; Julio Maximo 
et Claudio Victore, sororis suæ filio, ducibus. Rapiunt 
in transitu hiberna alæ, Asciburgii sita ; adeoque impro- 
visi castra involavere, ut non adloqui, non pandere 
aciem Vocula potuerit. Id solum , ut in tumultu, mo- 
nuit,.« subsignano milite media firmare : » auxilia pas- 


Vos autem , Treveri. Bud. vosque, 
Treveri. 

Molliora referre. Sic MS. Flor. 
unde recepit Pichena cum seqq. 
Consentit ed. pr. At Putcol. Ber. 
dedere moliora , quod eodem redit : 
nam sæpe talis scriptura in vett. li- 
bris. Id mutatum est in meliora in 
ed. Alc. forte ab operis, velut vitio- 
sum : am alias presse Beroaldum se- 
quitur. Inde omnes melioru, quod 
tamen et MS. Reg. (et Agr.) habet. 
Iad h. 1. melius putavi. Vid. ta- 
men ad 1, 69, ubi paullo aliter est. 
Enx. Bud. quoque molliora refirre, 
licet syllabis male distractis. 

Sororis suæ filio. Romanus cod. 
et Rodolphus soruris suæ viro. Lies. 
In ed. Rom. quam Lipsius laudat, 


non est viro, sed sororis suæ victo- 
res, vitiose repetito verbo, quod 
ante erat Claudio victores pro vi 
tore. Mox quæ edd. habeant capiurit 
pro rapiunt, ut tradit Gruterus, nes- 
cio. Meæ omnes (et Bud. cod. ) ra- 
piunt. V. ad 2, 17. Enx. Bud. sor. 
sue filio. Mox Asciburgium hodie 
Asburg. 

Subsignano milite etc. Subsignani 
militis et supra 1,70, mentio a Ta- 
cito injecta. Îs qui sit, parum iater 
eruditos convenit. Adhac nihil me- 
lius vidi, quam quod Salmasio de 
Mil. R. c. 4, p. 40, et Schelio ad 
Hygio. p. 40, placet, subsignanos 
dici, qui sint sub siguis, et armati 
sua signa, sive in acie, sive in ag- 
wjue, sequantur, Nam legiones di 





À. ÜU. 823. 
A. C. so. 


LIBER IV. 


421 


sim circumfusa sunt. Eques prorupit, exceptusque com- 
positis hostium ordinibus, terga in suos vertit : cædes 
inde, non prælium. Et Nerviorum cohortes, metu seu 
perfidia , latera nostrorum nudavere. Sic ad legiones per- 
ventum ; qQuæ , amissis Signis , intra vallum sternebantur ; 
quum repente novo auxilio fortuna pugnæ mutatur. Vas- 
conum lectæ a Galba cohortes, ac tum accitæ, dum cas- 
tris propinquant , audito præliantium clamore, intentos 
hostes a tergo invadunt, latioremque, quam pro numero, 


cuntur sub signis esse Pollioni ap. 
Cic. ep. 10, 33; et duci, ad Att. 16, 
8. Itaque antesignani primi subsig- 
nanorum, postsignani postremi. Sed 
tamen adversatur locus Livi 8, 8, 
ubi dicit : Hoc XX X manipulorum 
agmen antesignanos appellabant ( sic 
enim legendum, non antepilanos), 
quia sub signis ali XF ordines lo- 
cabantur : qui locus est huic nostro 
similis. Unde suspicor subsignanum 
militem b. 1. esse subsidia, quibus 
acies firmatur, h. 1. media, idque 
est verbum proprium de subaidiis. 
Ceterum non negem, subsignanos 
etiam eo modo dici, quo Salmasius 
vult, sicut et formula, sub signis 
esse, duobus modis dicitur. Sed illud 
b. 1. est aptius. Ceterum illud con- 
venit ex h. 1. intelligere, eo nomine 
solos legionarios intelligi. Distin- 
gauntur enim clare ab auxiliis. ]ta- 
que dicuntur discessu Nerviorum, 
(ea erant auxilia, ) Romanorum i. e. 
legionarigrum latera nudata. Sensus 
igitur loci hic : mediam aciem, in 
cujus robore et firmitate res maxime 
verterctur, firmarent milite, non qno-: 
vis, sed legionario, cujus maxima vis: 
b. e. quam plurimum legiouarii mili- 
tis ibi locarent. Ceteruin mœnia pro 


media habent MS. A gr. ed. pr. Ma- 


le. Item uterque liber Latera nostra. 
Enx. Bud. media. Dein latera nos- 
trorum.V. D. de Lamalle, p. 338. 

Terga in suos vertit, Non est ar- 
gutandum in verbis cum Mureto, 
qui in suos deleri volebat, quod ter- 
ga hostibus darentur , non in eos ver- 
terentur, qui fuga petuntur. Fugam 
direxere versus suos. Erx. 

Dum castris propinquant. Bud. 
appropinquant. 

Intentos hostes. Intell. in milites, 
qui in castris. Liv.2, 53 : Pars Ro- 
manos toto impetu intenlos in castra 
adorümtur ; et sic alibi sæpe. Etiam 
scquens forma, latiorem, quam pro 
numero, terrorem faciunt, est e Li- 
vio. Mox Romanis aberat a MS. 
Bud. nec est in Flor. (nec Agr.) 
ed. pr. sed vix commode abfuerit. 
J. Gronovius, hoc sentiens, inter- 
punctionem mutandam putat sic : 
aliis (i. e. Romanis) « Novesio, aliis 
a Mag. u. c. a. credentibus, is error 
addit animum : quod probari non 
potest. In verbis Is error initium 
esse novæ sententiæ, facile sentiat 
quivis. Scriptum fuit olim, Zs error 
Rom. Itaque facile hoc excidere po- 
tuit. ErN. Mox cod. Agr. suscepere. 
Bud. priora sic : clamore intento hos- 
tis (accusandi casu, puta) a t. ins. 


A. U. 821. 


422 __ HISTORIARUM À C. 7. 
terrorem faciunt; aliis a Novesio, aliis a Magontiaco, 
universas copias advenisse credentibus. Is error Romamis 
addit animos; et, dum alienis viribus confidunt , suas 
recepere. Fortissimus quisque e Batavis, quantum pedt- 
tum erat, funduntur ; eques evasit cum signis captivis- 
que , quos prima acie corripuerant. Cæsorum eo die, im 
partibus nostris, major numerus et imbellior ; e Grerma- 
nis ipsa robora. 

XXXIV. Dux uterque, pari culpa meritus adversa, 
prosperis defuere. Nam Civilis, si majoribus copiis in- 
struxisset aciem , circumiri a tam paucis cohortibus ne- 
quisset, castraque perrupta exscidisset. Vocula necadven- 
tum hostium exploravit, eoque simul egressus victusque; 
dein victoriæ parum confisus , tritis frustra diebus, castra 
in hostem movit ; quem si statim impellere, cursumque 
rerum sequi maturasset, solvere obsidium legionum 
eodem impetu potuit. Tentaverat interim Civilis obses- 
sorum animos, tamquam perditæ apud Romanos res, 
et suis victoria provenisset : circumferebantur signa vexil- 
laque ; ostentati etiam captivi : ex quibus unus, egregium 
facimus ausus, clara voce gesta patefecit, confossus illico 
a Germanis : unde major indici fides. Simul vastatione 
incendiisque flagrantium villarum, venire-victorem exer- 
citum, intelligebatur. « In conspectu castrorum constitui 


Circumiri a tam paucis. MS. Reg. 
Agr. ed. pr. circumveniri. Eadem 
ed. nequivisset et erxcidissent, ut 
MS. R. Mox Flor. Agr. ed. pr. 
potuit : idque recepit Ryckius. Pro 
eodem Rhen. (e Bud.) edidit eo, 
quod secuti sunt ceteri, usque ad 
Lips. Erx. Bud. circuiri. ... nequi- 
visset .. .excidisset. Dein vox potuit 
vel potuisset deest in Bud. Jilud ha- 
bet et cod. Reg. Lall. Recepi cum 


Bip. Brot. Lall. Mox Bud. prom- 
visset. 

Con fossus illic. Freinsh. corrige- 
bat illico ; non male, sed tamen sine 
necessitate. Zllic est aurov, ibi, in 
illo ipso loco: adeo ira incensi erant 
hostes, ut ne differre quidem cædem 
possent, et hoc ipso rem suspectio- 
rem facerent. Enx. Illico omnino 
rectius. Sic et Bip. Vocalem finale 
sequeus «a absorpsit, 








A. U. 823, 


À C7. LIBER IV. 423 


signa, fossamque et vallum circumdari, » Vocula jubet; 
« depositis impedimentis sarcinisque, expediti certa- 
rent.» Hinc in ducem clamor pugnam poscentium : et 
minari adsueverant. Ne tempore quidem ad ordinandam 
aciem capto, incompositi fessique prælium sumpsere : 
nam Civilis aderat, non minus vitüs hostium, quam 
virtute suorum, fretus. Varia apud Romanos fortuna, 
et seditiosissimus quisque ignavus : quidam , recentis 
victoriæ memores, retinere locum , ferire hostem , seque 
et proximos hortari; et, redintegrata acie, manus ad 
obsessos tendere, « ne tempori deessent. » IIli, cuncta 
e muris cernentes, omnibus portis prorumpunt. Ac forte 
Civilis lapsu equi prostratus, credita per utrumque exer- 
citum fama, «vulneratum aut interfectum , » immane 
quantum suis pavoris , et hostibus alacritatis, indidit. 
XXXV. Sed Vocula, omissis fugientium tergis, val- 
lum turresque castrorum augebat, tamquam rursus ob- 
sidium immineret; corrupta totiens victoria, non falso 
suspectus bellum malle. Nihil æque exercitus nostros, 
quam egestas copiarum , fatigabat. Impedimenta les1o- 
num cum imbelli turba Novesium missa , ut inde, ter- 


restri itinere, frumentum 


Depositis impedimentis. Ut depos. 
habent edd. inde a Puteol. omnes. 
At ut omittunt MSS. Flor. Bud. 
Agr. ed. pr. ; itaque cum J. Grono- 
vio delevi. Commode enim abesse 
potest. Mox vitio operarum in ed. 
Puteol. asseverant, quod inde in 
edd. Beroald. et Alc. fluxit. Erx. 
Correxit Rhen. e Bud. 

Cuncta e muris cernentes. Hæc 
desunt in Bud. 

Credita. Rhenanus (ex ingenio) 


edita. Ego dedita, vel didita. Lirs, - 


adveherent ; nam flumine 


Crerlita quoque bene habet , nec con- 
tra libros mutandum. Vid. Gron. 
Obs. 3, 10, p. 520. Erx. 

Ut inde terrestri. Præcessit de im. 
pedimentis legionum et imbelli turba : 
an illi igitur frumenta adveherent, 
inter medios ita hostes ? ridiculum. 
Pato defectum aliquem esse, et as- 
teriscum ante hæc verba ponendum 
ut inde terrestri. Vide sequentia, 
agnosces. Lies. Impedimenta, id est 
currus et jumenta. Imbelli turba, 
lixis et calonibus,ut multæ maans 





A. CU. #23 


424 HISTORIARUM aus 


hostes potiebantur. Primum agmen securum incessit , 
nondum satis firmo Civile; qui, ubi «rursus missos 
Novesium frumentatores, datasque in præsidium £o- 
hortes, velut multa pace ingredi accepit, » rarum apud 
signa militem , arma in vehiculis, cunctos licentia vagos, 
compositus invadit ; præmissis , qui pontes et viarum 
angusta insiderent; pugnatum longo agmine, et incerto 
Marte, donec prælium nox dirimeret. Cohortes Geldu- 
bam perrexere, manentibus, ut fuerant , castris, quæ 
relictorum 1llic militum præsidio tenebantur. Non erat 
dubium, quantum in regressis discriminis adeundum 
foret, frumentatoribus onustis perculsisque. Addit exer- 
citui suo Vocula mille delectos e quinta et quintadecima 
legionibus , apud Vetera obsessis , indomitum militem 


citius expedirent negotium frumen- 
tandi. Sed qui medios inter hostes ? 
Primum præsidio cohortium addi- 
tarum, quod hic tacuit , miox nomi- 
naturus. Deinde minus in itinere 


timebant ob recentem victoriam. 


Grox. In imbelli turba sunt et milites 
mious strenui. Respice ad c. 33. 
Qui reversus, missos. Magis placet 
quod e quibusdam libris eruas, qui 
ubi rursus missos. Sententiam certe 
aptius nectit. Lrrs. Sic et MSS. 
Flor. Agr. Guelf. nisi quod urbi 
pro ubt in margine, quæ scriptura et 
in ed. pr. Puteol. dedit qui rursus 
miss. cum seqq. / sic et Bud.) Re- 
versus nuspiam in meis, nisi in ed. 
Lips. reperi, quod nescio unde duc- 
tumn sit. Haud dubie e vitio operarum 
natum est, aut ex cd. ignobili. Enx. 
Onustis pauculisque, Ed. Rom. 
onustis perculsisque. Lies. Decepit 
Lipsium, quisquis ei dixit in illa ed. 
esse perculsis :at est in MS Agr. a 
que non longe abit Flor. ( Bud.) et 


ed. pr. in quibus periculis. Itaque 
bene perculsis receptum a Ryckio et 
J. Gron. Perculsi erant frumentato- 
res e calamitate paullo ante accepta. 
MSS. Guelf. Oxon. vehiculisque. 
Edd. inde a Puteol. usque ad Ryck. 
pauculisque : quod pro correctione 
soù periculis habeo. Enax. Perculsus 
nostro frequens. V. c. 17 et 30. 

Æ quinta et quarta decima. Mer- 
cerus recte judicabat, scrihendum 
quintadecima , et pluribus id de- 
moustrat Freinsh. Nam c. 36, clare 
quintadecimani , consentientibus L- 
bris, et quartadecima legio tum ia 
Britaonia, H. 3, 23, ubi v. Lips. 1n 
MS. Agr. (et Reg. Lall.) et ed. pr. 
quinta et decima : quod recte Ryc- 
kius judicat ei correctioni favere : 
nam nullam aliam ob caussam exci- 
dit verbum, nisi quod librarius ean- 
dem vocem vitiose bis positam pa- 
taret. Itaque non dubitavit sic cor- 
rigere. Enx. Egregie Bud. quanta et 
quintadecima. Rhen. non adtendit. 








A. U. 833. 


À Cr. LIBER IV. 425 


et ducibus infensum. Plures, quam jussum erat , pro- 
fecti, palam in agmine fremebänt, « non se ultra famem, 
insidias legatorum , toleraturos. » At, qui remanserant, 
« desertos se, abducta parte legionum , » querebantur. 
Duplex hinc seditio ; als revocantibus Voculam , aliis 
redire in castra abnuentibus. 

XXX VI. Interim Civilis Vetera circumsedit. Vocula 
Geldubam , atque inde Novesium concessit. Civilis capit 
Geldubam. Mox , haud procul Novesio, equestri prælio 
prospere certavit. Sed miles secundis adversisque perinde 
in exitium ducum accendebatur. Et adventu quintano- 
rum quintadecimanorumque auctæ legiones , donativum 
exposcunt, comperto, pecuniam a Vitellio missam. Nec 
diu cunctatus Hordeonius nomineV'espasiani dedit ; idque 
præcipuum fuit seditionis alimentum. Effusi im luxum et 
epulas, et nocturnos cœtus, veterem in Hordeonium iram 

‘renovant ; necullolegatorumtribunorumveobsistere auso 
(quippe omnem pudorem nox ademerat), protractum e 
cubili interficiunt. Eadem in Voculam parabantur, nisi 
servili habitu, per tenebras , ignoratus evasisset. Ubi, se- 
dato impetu , metus reduit ; centuriones cum epistolis ad 
civitates Galliarum misere, auxilia ac stipendia oraturos. 

XXX VII. Ipsi, ut est vulgus sine rectore præceps, 
pavidum , socors , adventante Civile, raptis temere armis 


Effusi in luxum.….. renovant. MS. 
Agr. ed. pr. effusus in luxum... 
cœtus miles... renovavit. Sic et ce- 
teræ ante Rhen. nisi quod miles 
omittunt. Eux. In cod. Agr. a sec. 
m. additum. Rhen. e Bud. veruin de- 
dit, quod hic legitur. 

ÆAuzxilia ac stipendia. 1. e. milites 
et pecuniam, sc. quæ in stipendiis 
militum consumeretur. Livius 2, 


54, induciæ in annos quadraginta 
petentibus datæ, frumento stipen- 
dioque imperato. Mox pavidum. 
MSS. Flor. ( Bud. ) Guelf. edd. 
Put. Ber. ceteræque usque ad Lips. 
qui edidit pavidus , quod et ed. 
pr. exhibet. Pichena pavidum res- 
tituit. Tacitus nec illud genus refu- 
git, sed libri plures et potiores se- 
quendi. Erx. 





A. U. 623. 


426 HISTORIARUM #1" 


ac statim omissis, in fugam vertuntur. Res adversæ dis- 
cordiam peperere, ils, qui e superiore exercitu erant, 
caussam suam dissociantibus. Vitellii tamen imagines, 
in castris, et per proximas Belgarum civitates, repositæ , 
quum jam Vitellins occidisset. Dein mutati in pœniten- 
tiam primani quaitanique et duodevicesimani, Voculam 
sequuntur ; apud quem resumpto Vespasianisacramento, 
ad liberandum Magontiaci obsidium ducebantur. Dis- 
cesserant obsessores, mixtus ex Cattis, Usipiis, Mat- 
tiacis exercitus, satietate prædæ, nec incruenti. In via 
dispersos et nescios miles noster invaserat. Quin et lort- 
cam vallumque per fines suos Treveri struxere, magnis- 





Vitellins occidisset. Xia MSS. Flor. 
Agr. Guelf. edd. ante Rhen. Pich. 
seqqe At Rhen. e MS. Bud. ( qui 
habet occurrisset ) edidit corruisset, 
quod servatum usque ad Pichenam : 
nec id minus bene dicitur. Er. 

Duodevicesimani. Vide dicta ad 
H. 1, 55, et 4, 24. Bud. hic duo 
et vic. 

A4 liberandum Mag. obsidium. 
Liberandum pro solvendim, anti- 
quius genus dicendi : cui simile Ci- 
cerouis de Off. 1 , 10, quæ promissa 
liberantur jure preætorio , etc. pro 
a quibus, a quorum servandorum 
necessitate liberantur homines jure 
prætorio : alias usitatum urbem ob- 
sidione liberare. Erx. 

Mixtus ex Cuttis etc. Primo MS. 
Bad. ed. pr. et, solenni errore. MS. 
Agr. Caucis : ed. pr. Cautis ( Bud. 
Caitis). Vulgatum verum vicinia po- 
paloram arguit. Deinde societate 
prædæ, pro satietate prædæ, MS. 
Agr. (et Reg. Lall. ) ed. pr.ut re- 
feratur non ad discesserant, sed ad 
mixtus. Societas prædæ sane barba- 
ris istis Caussa se jJungendi et alibi 


traditur. Jtaque blanditur ea lectio 
Ryckio : cui non vero simile videtur 
in illa obsidione prædæ maltuin fac- 
tum. Neque ipse adeo ab illa senten- 
tia abhorreo : scdtamen non ita firma 
ista , ut propterea aliquid mutare 
sustinucrim. Et alioqui societas pas- 
sun in libris vitiose pro satietas da- 
tum est, V. v. c. ad Liv.7, 40. Enx. 
Prius legebatur Mixtus Cattis. Præ- 
positioncm adjecit Rhen. e Bud. in 
quo et pro ex, quod et alibi in hoc 
codice occurrit. Sic c. 16, is habet 
pars remigumn et Batavis. 

Nec incruentati. Ita dispersos et 
nescios. Judicabam deesse quip- 
piam : ounc restituere juvante Ro- 
mano cod. posse videor, nec in- 
cruenti. In via dispersos. Lres. Nem- 
peilla editio habet, ut Flor. (et Bud.) 
nec incruentari via disp. MS. Agr. 
incruenti. Pja. Er. 

Vallumque per fines suos. Trans- 
rhenanos intelligendos ad utramque 
Loganæ ripam, veram Treverorum 
patriam, docet vir eximius Crollins, 
cui potissimum debentur Bipontino- 
rum io Tacitum nostrum cure. 





À. U. 824. 


À. C. 71. LIBER:IV. 427 
que invicem cladibus cum Germanis certabant, donec 
‘egregia erga populum Romanum merita mox rebelles 
foœdarent. 

XXX VIIL Interea Vespasianus iterum ac Titus con- 
sulatum absentes inierunt ; mæsta et multiplici metu 
suspensa civitate, quæ, super instantia mala , falsos pa- 
vores induerat; « descivisse Africam , res novas moliente 
L. Pisone. » Is præerat provinciæ , nequaquam turbidus 
ingenio ; sed, quia naves sævitia hiemis prohibebantur, 
vulgus, alimenta in dies mercari solitum, cui una ex 
republica annonæ cura, clausum litus, retineri com- 
meatus , dum timet , credebat ;augentibus famam Vitel- 
lianis, qui studium partium nondum posuerant; ne 
victoribus quidem ingrato rumore, quorum cupiditates, 
externis quoque bellis inexplebiles, nulla unquam ci- 
vilis victoria satiavit. 

XXXIX. Kal. Januariis im senatu, quem Julius 
Frontinus, prætor urbanus , vocaverat, legatis exerci- 
tibusque ac regibus, à laudes gratesque » decretæ ; et 
T'ertio Juliano prætura, « tamquam transgredientem in 


Is præerat provinciæ. Prœæerat 
non est in Flor. Bud. ed. pr. frustra- 
que tentat explicare Rhenanus ita : 
non turbidus provinciæ, natura in- 
genii sui. Immo excidit vox , ut aliæ 
alibi (et in Bud. non raro). Turbi- 
dus ingenio usitata Tacito phrasis. 
Jac. Gronovius suspicatur fuisse is 
proc. vel pro. provinciæ , i. e. pro- 
consul, atque hinc omissum verbum, 
non adsequente et vitiosum putante 
librario. Non credo. Erx. 

Una ex rep. annonæ cura. Nihil 
mutandum. Tale illud Juveualis de 
populo Romano est 10, 80: .….duas 
tantum res anxius optat, panem et 


circenses. Nam Pana substituunt 
leguntque male. Lips. Cui una exci- 
derant e MS. Bud. iterum tendente 
defendere Rhenano : frustra. Eux. 

Regibus. Sohemo, Antiocho, 
Agrippæ. 

T'ertio Juliano. Tertio MS. Guclf. 
edd. Rhen. seqq., ut infra c. 40, 
quamquam et ibi Ursinus e cod. vet. 
laudat Tito, et 2, 85. Sed MSS. 
Flor. Agr. edd. ante Rhen. Tito. 
Mox tamquam Flor. ed. pr. Pich. 
seqq. Ceteri scr. et edd. quod : illud 
verum. Prætextui ficto aptius est. 
Erx. Bud. uec quod nec tamquam 
babet : male. Idem Tito Juliano. Scd 


À. CU. 524 


428 HISTORIARUM Ne 


partes Vespasiani legionem deseruisset , » ablata, ut 
in Plotium Griphum transferretur. Hormo dignitas 
equestris data. Et mox, ejurante Frontino , Cæsar Domi- 
tianus præturam cepit. Ejus nomen epistolis edictisque 
præponebatur, vis penes Mucianum erat; nisi quod 
pleraque Domitianus, mstigantibus amicis , aut propria 
libidine , audebat. Sed præcipuus Muciano metus e 
Primo Antonio Varoque ÂArrio; quos recentes, cla- 
rosque rerum fama ac militum studiis, etiam populns 
fovebat , quia in neminem ultra aciem sævierant. Et fe- 
rebatur Antonius Scribonianum Crassum, egregiis ma- 
joribus et fraterna imagine fulgentem, ad capessendam 
rempublicam hortatus ; haud defutura consciorum manu, 
ni Scribonianus abnuisset , ne paratis quidem corrumpi 
facilis, ‘adeo metuens incerta. Igitur Mucianus, quia 
propalam opprimi Antonius nequibat, multis in senatu 
laudibus cumulatum , secretis promissis onerat, «cite- 
riorem Hispaniam » ostentans, « discessu Cluvii Ruf 
vacuam ; » simul amicis ejus tribunatus præfecturasque 
largitur. Dein , postquam inanem animum spe et cupi- 


Rhen. Tertio, idque ex ingenio, quia 
c. seq. etiam Bud. sic. In nota Ursini 
legitur Titio pro Tito, forsan per 
vitium operarum. 

Edictisque præponebatur. Præfe- 
rebatur edd. Putcol. Ber. Alc. Pro- 
ponebatur edd. Rhen. (e Bud.) seqq. 
usque ad J. F. Gronovium, qui tacite 
edidit præponebatur, quod servavit 
filins : idque verum est. Firmant, 
prætcr latinitatem, MSS. A gr.Guelf. 
Ursivo. ed. pr. Deinde vis primus 
edidit tacite Lipsius : quum MSS. et 
edd. vett. habeant jus. Sed illud res 
et latinitas probat : supra 2, 39 : 
honor impert: penes Titianum fra- 


trem, vis ac potestas penes Procu- 
lum : et centies vis et jus permutan- 
tur, ut jam alibi diximus. Denique 
erat MSS. Filor. Agr. Guelf. edd 
ante Rhen. Pichena seqq. Enx. De- 
levit Rhen. quia in Bud. deest. lu 
eodem jus, an vis, dubium. 
Jaroque Arrio. Bud. vartoque 
ario. Emendavit Pich. e Flor. 
ÆAntonius Scrib. Fratrem L. Piso- 
nis, quem Galba adoptaverat. Enx. 
Cf,1,15,47,48. Mox Bud. patratis. 
Inanem animum etc. I. e. inanis 
gloriæ et honorum cupiditate cap- 
tum, adcoque facilem deceptu tali- 
bus promissis. Mox ed. pr. vitiose 





À, U. 824. 


AC LIBER IV. 429 


dine impleverat, vires abolet; dimissa in hiberna le- 
gione septima , cujus flagrantissimus in Antonium amor: 
et tertia lego, familiaris Varo Arrio miles, in Syriam 
remissa : pars exercitus in Germanias ducebatur. Sic 
egesto, quidquid turbidum, redit urbi sua forma , leges- 
que, et munia magistratuum. 

XL. Quo die senatum mgressus est Domitianus , « de 
absentia patris fratrisque, ac juventa sua » pauca et mo- 
dica disseruit, decorus habitu; et, ignotis adhuc mori- 
bus, crebra oris confusio pro modestia accipiebatur. 
Referente Cæsare, «de restituendis Galbæ honoribus, » 
censuit Curtius Montanus , « ut Pisonis quoque memoria 
celebraretur.» Patres utrumque jussere ; de Pisone irri- 
tum fuit. Tum sorte ducti, « per quos redderentur bello 
rapta , quique æra lesgum, vetustate delapsa, noscerent 
figerentque, et fastos, adulatione temporum fœdatos, 
exonerarent, modumque publicis impensis faccrent. » 
Redditur Tertio Juliano prætura, postquam cognitus 
est ad Vespasianum confugisse ; Gripho honor mansit. 


adolet. MS. Agr. adimit. Enx. Bud. 
abolet. 

Redit urbi sua f. Ed. pr. redit sua 

Jforma lesibus et munis magistra- 
tuurm. Vulgätum melius est. Non 
forma legibus redit, sed vis. Erx. 
Mox Bud. de essentia. 

ÆEt ignotis adhuc moribus. MS. 
Guelf. ignotus : et in ed. pr. punctum 
post moribus. Vulgatum verum est. 
Enrx. Bud. habet. 

Tum sorte ducti etc. Bud. Tim 
rapta , omissis intermediis. Et banc 
lacunam tueri nititur Rhen. 

Quique æra legum etc. MS. Gueif. 
erant : vitio, quod natum e scrip- 
tura era, ut est in ed. pr. Deinde 


edidi dilapsa, pro delapsa, quod 
nihili est, ex ed. pr. Adde ad Ann. 4, 

43, ubi similiter Tacitum correxi- 
mus. De re v. Sueton. Vesp. 8. Erx. 

Bud. male erat. Mox delapsa, bene. 

Nec huc facit locus Suetonii, in quo 

de conflagratis sermo, ut recle mo-: 
nent Bip. 

Et qui fastos. Sic vulg. Sed Flor. 
et Bud. id gui non habent. Delevit 
jam Pichena. Prius Huet volebat 
refigerentque. 

Fasios adulatione corruptos. Ad- 
scriptis honoribus per adulationem, 
qui non contigerant hominibus : de 
quo et apud Ciceronem Liviumque 
reperiuotur querelæ. Erx. 





À. U. 84. 


430 HISTORIARUM 1" 


Repeti imde cognitionem inter Musonium Rufam et 
P. Celerem placuit, damnatusque Publius et Sorani Ma- 
nibus satisfactum. Insignis publica severitate dies , ne 
privatim quidem laude caruit : justum indicium explesse 
Musonius videbatur; diversa fama Demetrio, cynicam 
sectam professo; quod manifestum reum ambitiosius, 
quam honestius, defendisset. Ipsi Publio neque animus 
in periculis, neque oratio suppeditavit. Signo ultionis in 
accusatores dato, petit a Cæsare Junius Mauricus, « ut 
commentariorum principalium potestatem senatui face- 
ret, per quos nosceret, quem quisque accusandum po- 
poscisset. Consulendum tali super re principem , » res- 


pondit. 


XLI. Senatus, inchoantibus primoribus , jusjuran- 
dum concepit, quo certatim omnes magistratus, ceteri 


Justum judiciumexplesse. Sic edd. 

Enim vero non convenit hoc accu- 
satori, sed judicibus, qui justum ju- 
dicium explesse dici possunt. Igitur 
correxi indicium , quod est accusa- 
toris ut À. 4, 31, ubi accusator in- 
dicio perculisse aliquem dicitur. Sic 
justa indicia, quamquam aliain re, 
sunt H. 1,3. Porroindicium dicitur 
labare. A. 15, 55, etc. Sæpe in ve- 
teribus libris ex indicium factum est 
judicium, præsertim in tali re. Mox 
. diversa fama male abest ed. pr. En. 
Bud. judicium, et sic ali, ut puto, 
codices, nemo enim aliud indicat. 
Ernesti emendationem Bip. recepere 
tacite, et Bahrdt expressit in ver- 
sione. Reliqui vulg. servant. Diversa 
Jfama est in Bud. 

Ipsi Publio neque animus. Vox 
neque addita, auctore Vatic. Lrrs. 
Firmant Flor. Guelf. qui tamen ia 
margine habct, ed. pr. a MS. Bud. 


voces ipsi Publio neque aberant, ut 
mox dato. Erx. 

Junius Mauricus. MSS. Flor. 
(Bud. ) Guelf. Maricus. Agr. ed. 
pr. Martius. Vulgatum defendit Ryc- 
kius e Plin. ep. 4, 22, ubi idem no- 
men. Sed et ap. Plin. 1, 5, codd. 
fluctuant inter Mauricuset Maricus : 
item 3,11, ad quæ loca v. Cortium : 
quem dissensus librorum in hoc Ta- 
citi loco latuit. Mox male princeps 
edd. Puteol. Ber. Alc. Domitianus 
princeps non erat. Enx. Correxit et 
Bud. Rhenanus. 

Inchoantibus primoribus. Inchoa- 
re dicitur exquisitius, ut passim 
apud Livium, pro relationem fucere ; 
quod hic per egressionem relationis 
factam : dicitur etiam apud euudem 
Livium mentionem facere. Iterum 
noster clare sic infra c. 44. Enx. 

Jusjurandum , quo certaum. Est 
juramentum a toto senatu cditum, 


A. U. 824. 


au. LIBER IV. 437 


ut sententiam rogabantur, « Deos testes » advocabant, 
« mihil ope sua factum , quo cujusquam salus læderetur, 
ueque se præmium , aut honorem, ex calamitate civium 
cepisse ; » trepidis, et verba jurisjurandi per varias artes 
mutantibus, quis flagitii conscientia inerat. Probabant 
religionem patres, perjurium arguehant : eaque velut 
censura in Sariolenum Voculam, et Nonium Actianum, 
et Cestium Severum acerrime incubuit , crebris apud 
Neronem delationibus famosos. Sariolenum et recens 
crimen urgebat, quod apud Vitellium molitus eadem 
foret : nec destitit senatus manus intentare Voculæ, 
donec curia excederet. Ad Pactium Africanum trans- 
gressi , eum quoque proturbant; tamquam Neroni Scri- 
bonios fratres, concordia opibusque insignes, ad exitium 


de calumnia quam nemini capitalem eo ordine, quo rogati essent. En. 


intulissent. Sed hic non video, cur 
ita certalim magistratus præstiterit : 
._ neque enim in honorem principis, 

aut adulatio aliqua fuit, immo cunc- 
tanter potius hoc agendum. Sane ea 
vox suspecta est : et sertatim, Aaut 
tale quid malim : quia certum ha- 
beo , ordine quodam magistratus 
omnes id præstitisse, et digniores 
primo. Lurs. Certatim omnes libri 
habent, idque ponitur ad ndican- 
dam alacritatem et studium:: sic cer- 
tamen de studio, H. 1, 32. Mox in 
MS. Bud. erat omnis inens ( vel 
mens, dubium evim) e quo Rhe- 
nanos faciebat iniens : male. Nam 
pec magistratus 1llius anni esse pos- 
sunt, quia hæc non Kal. Jan. acta; 
nec designati in proximum annum, 
qui nondum creati. Si quid hic 
latet, quod a Tacito sit, puto esse 
deinceps, i. e. ex ordine digni- 
tatis ac loci, quod bene convenit 
sequentibus : ceteri, ut s. r., i. €. 


Probabant rel, patres, perj. ar- 
guebant. Recte hoc sic capit Pichena: 
patres hos, de quibus ultimo loco 
dixit, laudasse quidem hactenus, 
quod non jurassent eodem modo, quo 
ceteri, quamquam per ironiam ; ce- 
terum tamen perjuros esse, qui ne 
cetera quidem vere jurassent, et ea 
re conscientiam scelerum prodidisse. 
Erx. Religio hic scrupulum notat, 
ut apud Cic. Catil. 3, 6, ut, quæ 
religion C. Mario cl. viro non fue- 
rat. ea nos religione.… liberaremur. 
Bene hoc expressit Dotteville in ver- 
sione. Contra Bip. religionem intel- 
ligunt de verum jurantibus. 

Sariolenum Voc. Sannolenum MS. 
Agr. ed. pr. quæ tamen mox Sario- 
lenum exhibet. Mox Guelf. ed. pr. 
Novium : edd. Puteol. Ber. Alc. No- 
mium. Een Bud. Sariclenum. ]dem 
Nonium, uode Rhen. restituit. 

Scribonianos fratres. Junctim eos 


iterum nominat À. 13, 48. Ad Scri- 


432 


HISTORIARUM 


A. Ù. 824. 
A. C-s1. 


monstravisset. Africanus neque fateri audebat, neque 
abnuere poterat ; in Vibium Crispum , cujus interroga- 
tionibus fatigabatur, ultro conversus, miscendo quæ 
defendere. nequibat, societate culpæ invidiam decli- 


navit. 


XLIL. Magnam eo die pietatis eloquentiæque famam 
Vipstanus Messala adeptus est, nondum senatoria ætate, 
ausus pro fratre, Aquilio Regulo, deprecari. Regulum 
subversa Crassorum et Orphiti domus in summum odium 
extulerat. Sponte ex SC. accusationem subiisse juvenis 


bonios fratres ea. cura transfertur. 
Nec temere aut jungit , aut concor- 
diam laudat. Audi-Xiphilinum , qui 
uous hæc illustrat, in Nerone 63, 
19 : 'Adsa@oi Ts, inquit, xæi nA 4x5 
Tai Tpémor Tivà ônTes, xes pund'èv ua- 
d'éimore &rsu &ARNN EN TPRÉAUTE , LAN 
œonsp Te yéres, OÙTE nai Tÿ Tpoæs- 
péoss 7ÿ Te oÙciæ, CuumsDuxbTsc. 
Addit deinde: quum utrique Germa- 
niæ præfuissent, vocalos a Nerone 
in GrϾciam ,' ibique incisis sponte 
venis periisse. Scd recte-ne Scribo- 
nianos hic legimus ? non opinor. Ta. 
citi loco dicto Scribonios habes : et 
in Xiphilino Exp:Bœviwr. Lies. Scri- 
bonios plane MSS. Fior. (Bud.) Agr. 
ed. pr. Itaque bene recepere Ryc- 
kius et J. Gronov. Mox quod Rhe- 
naous corrigere se dicit Vibium Cris- 
pum, id et aliæ ante babent edd. ; 
nam in ed. Alc. Crispium manifeste 
est vitium operarum. Ed. pr. Ju- 
bium , inversa, ut sæpe, prima 
syllaba. Er. Bud. male urbium 
scripsum : et paullo ante perturbant. 
Scribonios istos Rrfum et Proculum 
cognominatos fuisse, docet Xiph.l. c. 

Fatigabatur. Sola ed. pr. fatigare- 
tur : quod non spernendum. Mox 
verba iscendo, quæ defendere ne- 


e 
2, 
+ 
e . 
e . 
e 
. 


quibat, sic accipienda sant : dum üs, 
quæ in Vibium Crispumn conferebat, 
admiscet ea, quæ abnuere ipse ac 
defendere non poterat, eaque cum 
Vibio communicat, impunitatem ob- 
tinuit societate alterius. Sic Or.5, 
non patiar, Maternum societate plu- 
rium defendi. Enx. 

Vipstanus Mess. Sic cum Ryckio, 
ut alibi, edidimus. MSS. ct edd. 
inde a Putcol. usque ad Lips. Pipsa- 
nus. Àt ed. pr. (et cod. Bud. ) Fip- 
tanus. Quibus lectionibus compara- 
tis, prorsus confirmatur correctio 
Ryckiana,quamlapides veteres etiam 
desiderant : sed jam supra pluribus 
locis sic correctum est. Ceteræ edd. 
Vipsanius inde a Lipsio. Erx. 

Aquilo Regulo. Est omnino ille 
Regulus, Plinio in Epistolis 1 ,5;2, 
20; 4,2; 6,2, meritissimo flagella- 
tus, ct alibi bipedum nequissimus 
dictus. Observa ergo de Messala di- 
versissimo fratre. Lis. Mox MS. 
Agr. ed. pr. Orfita. MS. Guelf. Or- 

ficiü. Enx. Bud. Orphici. 

Sponte ex SC. Non de nibilo am- 
bigit Rhenanus. Si enim ex SC. sub- 
it, quomodo sponte ? Divinat sponte 
ex se : hand inepte. — Quid si, 
sponte, nec SC. Lies. Ex se plane 


À. Ü. 824. 


av. LIBER IV. 433. 


admodum , nec depellendi periculi, sed in spem poten- 
tiæ videbatur : et Sulpicia Prætextata, Crassi uxor, qua- 
tuorque liberi, si cognosceret senatus , ultores aderant. 
Igitur Messala non caussam , neque reum tueri, sed 
periculis fratris semet opponens, flexerat quosdam. Oc- 
currit truci oratione Curtius Montanus, eo usque pro- 
gressus, ut, «post cædem Galbæ, datam imterfectori 
Pisonis pecuniam a Regulo , appetitumque morsu Piso- 
nis caput,» objectaret. « Hoc certe, » inquit, « Nero 
non coegit, nec dignitatem, aut salutem, illa sævitia 
redemisti. Sane toleremus istorum defensiones, qui per- 


MS. Agr. ; sed ea lectio ræuronoyier 
ineptam, meo sensu, habet. Lip- 
siana ratio melior, probata et Pi- 
chenæ : nec tamen mihi satisfacit. 
Gruterusinsititium putat : quod non 
adeo displicet. Sed non ex eo natum 
hoc iuBrsuæ putem cum Grutero, 
quod aliquis sponte interpretatus 
erat ia libro scripto ex se. Facilius 
xd ex se per sponte glossator expli- 
cuerit , quam hoc per illud : sed po- 
tait aliquis ad explicandum sponte 
adscripsisse, non ex SC. et hinc 
illad tu Bangeæ nasci. Sed hæc incerta 
suat, sine libris. Vitiosum quidem 
esse vulgatum , de eo non ambigitur. 
Post subisse dedimus pro subiisse e 
MSS. Harl. Oxov. ed. Puteol. Erx. 
Pich. conjicit sponte, nec senatu 
consulto. Bip. legunt sponte ante- 
quam ex SC. ex similitudine vocum 
alteram omissam a librario rati. Ad- 
dunt, sæpius datos a senatu patronos 
se excusasse. Id et de acousatoribus 
valet. Innuit ergo hic Tacitus, de- 
cretam sibi SC. accusationem avide 
arripuiss Regulum , quæ est inter- 
pretatio Huetii, vera, ut puto. Ita- 
que vérba ex SC, cancellis, quibus 


8. 


incluserat Eruesti, libero et sanum 
esse locum pronuntio cum Brote- 
rio — * Contra D. de Lamalle tol- 
lit SC. 

Crassi uxor. Vox uxor abest Rom. 
edit. Rectissime. Vix enim aliter 
prisci locuti aut Bcripsere, quam 
Terentia Tullii, Livia Drnsi, etc. 
qaum intelligant uxorem. Lips. 
MSS. quidam (in his Bud.) et ed. 
pr. supplicia', vitiose. At uror et a 
MS.’ Agr! abest. Er. Bud. habet. 
Parum refert. 

Curtius Montanus. Ejus mentio 
apud Juven. Sat. 4, 107. 

Appetitumque morsu. Copulam 
que addidit ex Flor. Pichena : quam 
babet et ed. pr. (non Bud.) Mox 
hoc certe e For. Agr. Ryckius. Con- 
sentit ed. pr. Ceteri libri omnes 
(etiam Bud. ) hæc certe. Erx. 

Aut salutem, illa sævitia. Ex ductu 
scripturæ Vaticanæ restitui: Nam 
ibi, nec dignitatem hausta litem. 
Vulgo, nec dignitatem aut ista lucem. 
Lips. Vaticano consentit ed, pr. et 
MS. Guelf. ; sed a man. sec. Erx. 
Bud. aut ista lucem, sed pro aut ista 
videtur adfuisse hausta. 


28 


454 HISTORIARUM au. 


dere alios, quam periclitari 1 ipsi maluerunt. Te securum 
reliquerat exsul pater, et divisa inter creditores bona, non- 
dum honorum capax ætas ; nihil quod ex te concupisceret 
Nero, nihil quod timeret; libidine sanguinis et hiatu præ- 
miortum ignotum adhuc ingenium, etnullis defensionibus 
expertum, cæde nobili imbuisti; quum ex funere reipu- 
blicæ, raptis consularibus spoliis, septuagies sestertio sa- 
ginatus , et sacerdotio fulgens, innoxios pueros, illustres 
senes, conspicuas feminas eadem ruina prosterneres; quum 
segnitiam Neronis incusares, quod per singulas domos, se- 
que , et delatores fatigaret ; posse universum sSenatum una 
voce subverti. Retinete, patres conscripti, et reservate 
hominem tam expediti consilit, ut omnis ætas instructa 
sit, et quomodo senes nostri Marcellum, Crispam, juve- 
nes Regulum, imitentur. Invenit etiam æmulos infelix ne- 
quitia ; quid si floreat vigeatque? Et quem adhuc quæs- 


torium offendere non audemus, prætorium, et consula- 





Consularibus spoliis. Eo dictum, 
quia consulatum acceperat, præ- 
mium accusationis. Nam ita obtine- 
bat, ut accusanti et damnanti non 
pecuniæ solum merces esset, sed et 
honoris aut magistratus , quem reus 
babuisset. Dio 46, 49, de accusato- 
ribus percussorum Cæsaris , pulchre, 
Xpluare Ts yèp 5x Tas TOÛ ÆACVTOS 
oùaias , nel vèr viudr, À rar æpxir 
gèv émsirou, sl mire pe loyer Ur, ik@u- 
Baror. Tacitus sæpe indicat et cjare, 
initio Jibri 1 : Nec minus præmia 
delatorum invisa, quam scelera : 
quum alii sacerdoua et consulatus, 
ut spolia, adepti, procurationes ali 
et interiorem potenliam , agerent, 
ferrent cuncta. Lies. Immo cousu- 
latum nonudum adeptus erat Regu- 
lus ; quippe mox diserte gaæstorius 
vocatur. Spolis cowularta sunt præe- 


mia, quæ , everso per accusatiosem 
consulari, acceperat. Enx. 

Septuagies sestertio signatus. Vo- 
lebam dignaius : ut in Virgilio 3, 
475, Conjugo Anchisa V'eneris dig- 
nate superbo : et ipso alibi Cicerone. 
Æ4t ounc placet magis Faerni con- 
jectura, saginatus. Lips. Sie et Sea- 
ligero (Ursino, Pichenæ, aliis ) pla- 
sebat. Recepit Berneccerus : scr. 
(etiam Bud.) et edd. ante omnes 
signatus, nisi quod Lipsius in priori 
bus edd. et adhuc in tertia dignatus 
edidit, quod inde in Pichenæ ed. 
fluxit. Postremis edd. Lipsius signe- 
tus reposuit. Enx. Rhen. conjiciebat 
designatus. 

ÆRetinete, p. t., et reservate etc. 
Imitatio bella Ciceronis Verr.a, 31. 
Enx. 


Consularem visurs sumus. Lipesns 





A. U. fi. LIBER IV. 435 


A. C. gr. 
rem visuri sumus? An Neronem extremun dominorum 
putatis ? Idem crediderant, qui Tiberio, qui Caio y SU 
perstites fuerunt; quum interim intestabilior et sævior 
exortus est. Non timemus Vespasianum; ea principis 
ætas, ea moderatio. Sed diutius durant exempla, quam 
mores. Élanguimus, patres conscripti, nec jam ille sena- 
tus sumus , qui, occiso Nerone, delatores et ministros 
more majorum puniendos flagitabat, Optimus est, post 
malum principem , dies primus. » 

XL. Tanto cum assensu senatus auditus est Mon- 
tanus , ut spem caperet Helvidius, posse etiam Marcel- 
lum prosterni. Lgitur a laude Cluvii Rufi orsus ») qui, 
perinde dives et eloquentia clarus, nulli unquam sub 


Nerone periculum facessisset , crimine simul exemplo- 
que Eprium urgebat; ardentibus patrum animis : quod 
ubi sensit Marcellus, velut excedens curia : « Imus, » 


in margine ausuri. Vulgatam bene 
habet , et videre sic eleganter passim 
dicitur pro ferre, tolerare, perpeti. 
Mox ed. pr. exceptus est, pro exor- 
tus. Enx. Bud. exortus. 

Bzempla, quam mores. Inepta 
aut nihili sententia. Rodojphus, 
quam homines. Vis ad verum duci ? 
lege, amores : tum alteram literam 
divide, habes autores : id est, rem 
et septentiam meram. © quam levia 
sæpe turbant ! Lies. Mihi, ati Ryc- 
kio, vulgatum sanum videtur, Ma- 
lorum exemplorum vis, inquit, Jou- 
gius durat, quam virtus bonorum 
principum. Mox MS. Agr. ed. pr. 
elanguemus. Vulgatum melius puto. 
En. Homines in cod. Agr. non 
est nisi a m. sec. prius videtur fuisse 
mores. Bud. mores : et mox elen- 
guimus. 

Periculum facessisset. MS. Har]. 


Agr. ed. pr. fecissee, quam forma 
jam aljis locis apud nostrum vidi- 
mus. À.1, 74; 13, 33. Eux. Bud. 
Jacessisset. 

Marcellus, Hic homo eloquens ma- 
8is, quam sapiens aut bonus, ea vi 
accusatores omnes repressit, aut re- 
jecit ; et simul Vespasiaoum mox 
suum fecit. Quod idem in Vibio 
Crispo. Auctor Dialogi de Caussis 
corr. eloq., c.5, super hac re : Quid 
aliud infestis patribus nuper Eprius 
Marcellus, quam eloquentiam suam 
Opposuit ? quum accincius et minax 
disertam quidem , sed inexercitatam 
ejusmodki certaminum et : udem , Het. 
vidit sapientiam elusit. Jam et de 
gratia apud principem, ibidem de 
ilis duobus, c. 8 : Multos jam an 
nos,... ac donec libuit, principes 
Sort, nunc principes in Cæsaris amni- 
citia, agunt férunique cuncta. Lirs, 

26. 





FL 





Fe 


A. DU. fai. 


436 HISTORIARUM AC 7. 
inquit, «Prisce, et relinquimus tibi senatum tuum ; 
regna, præsente Cæsare. » Sequebatur Vibius Crispus ; 
ambo infensi vultu diverso. Marcellus minacibus ocalis, 
Crispus renidens ; donec accursu amicorum retraheren- 
tur. Quum glisceret certamen, hinc multi bonique, inde 
pauci et validi, pertinacibus odiis tenderent , consump- 
tus per discordiam dies. 

XLIV. Proximo senatu , inchoante Cæsare, « de abo- 
lendo dolore iraque, et priorum temporum necessitati- 
bus, » censuit Muctanus prolixe pro accusatoribus ; simul 
eos, qui cœptam, dein omissam , actionem repeterent, 
monuit sermone molli, et tamquam rogaret. Patres cœp- 
tatam libertatem, postquam obviam itum, omisere. 


Mucianus, ne sperni senatus judicium, et cunctis sub 


Nerone admissis data impunitas videretur, Octavium 
Sagittam, et Antistium Sostanum, senatorii ordinis, 
egressos exsilium, in easdem insulas redegit. Octavius 
Pontiam Postumiam, stupro cognitam, et nuptias suas 
abnuentem, impotens amoris mterfecerat ; Sosianus pra- 
vitate morum multis exitiosus. Ambo gravi senatus con- 
sulto damnati pulsique, quamvis concesso alris reditu , 
‘in eadem pœæna retenti sunt. Nec ideo lenita erga Mucia- 
num invidia : quippe Sosianus ac Sagitta viles, etiam si 


Cœptam libertatem. Prisci libri 
cœptatam : cx quo velim cœptam 
tantum. Lrrs. Cœptatam MSS. Flor. 
(Bud.) Guelf. edd. Puteol. Ber. Alc. 
seq. usque ad Rhenani secundam , in 
qua errore operaram ceptam editum, 
unde in Lipsianas venit et alias. Pi- 
chena vetus reddidit. Sed ed. pr. 
cœptam voluntatem. Ex. ]Ïn nota 
Lipaii iterum grave mendum, utri- 
que Gronovianæ et Ernestinæ edi- 
tioni iuhærens, sustuli. 


Octavium Sagittam. Adjiciunt Sa- 
binum Flor. (Bud.) Guelf. Harl. 
Oxon. Agr. etc. ed. pr. Puteol. 
Ber. Alc. Octavium Sabinum Sa- 
giiam. Supra A. 13, 44, dicitur 
modo Octavius Sagitta. Sed , in 
tanto lLibrorum consensu , adden- 
dum putavi. Enx. Sed is conses- 
sus parum probat, quum constet, 
omnes ex uno Flor. fluxisse. Sic 
et Bip. Intrusum nomen ejecit et 
Lail. 





A. U. 824. 
A. C.s1. 


LIBER IV. 


437 


reverterentur ; aCcusatorum ingenia , et opes, et exercita 
malis artibus potentia timebantur. 
XLV. Reconciliavit paullisper studia patrum habita 


in senatu cosuitio secundum veterem morem. Manlius 


D 


Patruitus, senator, « pulsatum se in colonia Senensi, cœtu 
multitudinis, et jussu magistratuum, » querebatur ; «nec 
finem injuriæ hic stetisse; planctum , et lamenta , et su- 
premorum imaginem, præsenti sibi circumdata, cum 


Mandius Patricius. Vatic. et Rom. 
Patruitus. Fortasse Patruinus : quod 
nomen in Symmachi epistolis plus 
semel leges. Lirs. Patruitus etiam 
Flor. (Bud.) Agr. ed. pr. et simul 
senator. Illud Pichena, hoc J. Gron. 
recepit.Vulgosenatorü ordinis, quod 
e c. 44 natum videtur. Guelf. ordinis 
senatorum. Veteres libri scr. et edd. 
etiam Malius vel Mallius, usitata in 
vett. libris scriptura in hoc nomine. 
Enx. Senator vel ordinis senatorii 
deest in Bud. Idem Manlius, bene. 

Pulsatum se in colonia. Grande 
priscisillis moribus crimen : nam nec 
convicio sevatorem aspergere lice- 
bat impune. Arnobius, 1.4, p. 189 : 
Magistratum in ordinem redigere, se- 
natorem autem convicio prosequi, Suis 
esse decreslis periculosissimum pœ= 
nis. Salvianus, 1. 6 : Zllustrem ac 
præpotentem virum nequaquam ex- 
honorart a quoquam licet ; et si quis- 
quam exhonoraverit , decretis legali- 
Lus reus sistitur, et injuriarum auctor 
jure damnatur. Lirs. Quid intersit 
inter pulsare et verberare, docet 
Ulpianus D. 45, t. 10, 1. 5. 

Colonia Senensi. Seniensi in Va- 
tic. semper. Lrrs. Item FI. Agr. 
Guelf. ubi Senihensi. Ed. pr. Se- 
mensi, vitiose sive pro Senensi, sive 
pro Seniensi. Ceteræ edd. omnes 


ante Lips. Senensi : ut MSS. quatuor 


‘ap. Broterium. A Senis ( Etruriæ 


oppidum est) fieri Senensis et Se- 
niensis, putat Ryckius. Atque etiam 
ipsam urbem Seniam dictam, voluit 
ex inscr, antiqua docere J. Grono- 
vius : quibus et adstipulatur Cella- 
rius in Geogr. ant. 2, 9. Mihi tutius 
visum est, cum Broterio sequi usi- 
tatam scripturam hujus nominis et 
MSS. qui eam retinent, quam qui 
ab ea abeunt : præsertim quum sci- 
rem, quam sæpe et varie nomina 
hominum et locorum in bris scrip- 
tis et edd. vitiata siot ; inprimis in 
libris Plinñi majoris. Erx. Bud. hic 
Seniensi, mox Semensium. Equidem 
Broterio et Ernestio adstipulor. Ut 
enim a Verona non fit Veroniensis, 
sic nec a Sena Seniensis. Dictam au- 
tem Senam coloniam, etiam e Stra- 
bone patet, qui 1. 5, p. 227, Zfvar 
appellat. Male huc trahunt titulum 
a Gronovio citatum et a Fabretto 
p. 712, et Grutero p. 372, 7, pro- 
ductum. Ïs enim ad Seniam Dalma- 
tiæ spectat, teste Appiano, p. 367, 
qui primus dedit. Hanc &eniam non 
esse Taciti vel inde constat, quod 
Plinius 3, 21 (25) non coloniis eam 
adnumerat, quum contra istam He- 
truriæ ib. 5 (8) coloriiam dicat Se- 
nensem. 


438 HISTORIARUM ‘1% 


contumeliis et probris, quæ in senatum universum ja- 
cerentur. » Vocati, qui arguebantur : et, cognita caussa, 
in convictos vindicatum : additumque SC. quo Senen- 
sium plebes modestiæ admoneretur. lisdem diebus An- 
tonius Flamma Cyrenensibus damnatur lege repetun- 
darum, et exsilio ob sævitiam. 

XLVL. Inter quæ militaris seditio prope exarsit. Præ- 
torianam militiam repetebant a Vitellio dimissi, pro 
Vespasiano congregati; et 1llectus in eandem spem , e 
legionibus miles promissa stipendia flagitabat ; ne Vitel- 
liani quidem sine multa cæde pelli poterant ; sed immensa 


Cognita caussa. Yn Freinsh. ed. 2, 
Jussa ; male, idque et in ed. J. Fr. 
Gron. sic servatum. 

In convictos vindicatum. Ymitari 
videtur Sallustium Cat. 9 et aliis 
locis. Sed tamen et Cicero hac forma 
usus est, ut Verr. 5, 50. Enx. 

Cyrenensibus damnatur. Pro a 
Cyren., ut corrigi vo'ebat vir doc- 
tu in marg. Gryph. Dumnare quo 
sensu bic accipiendum, supra dictum 
À. 3, 36. Sed Cyrenensibus primus 
edidit Rhen. (ex ingenio). MSS. et 
edd. ante Rhen. Cyrensibus, vel Ci- 
rensibus. In MS. Agr. supra scrip- 
tom Cretensibus. Nihil in sientio 
aliorum de hoc Flamma scriptorum, 
certi dici potest. Enx. 

Prætorianam miliiam. De hoc 
loco agit Per:zon. de Prætor. diss. 
2,p. 134. Enx. 

Lectus in eandem spem. Sic libri : 
nisi quod ed. pr. dectus eadem spe- 
cie, vitiosæ pro spe : quod eodem 
redit. Scd pro Lectus Muretus male- 
bat erectus : quod placcbat etiam 
Ursino. £recui in spem dicuntur, qui 
sua sponte spem concipiunt. Ât hic 
promissa stipendia flagitant; quod 


indicio est, iis spemn prætorianæ mi- 
litiæ factam. Jtaque malim ulectus 
vel allectus , ab allicere. In spem al- 
licere est usilata bonis scriptoribus 
phrasis. Fraudi fuere verba e {esio- 
nibus, quæ ad participium refere- 
bant librarii, quun ad miles refe- 
renda sint. Miles e lesionibus est le- 
gionarius , ut alibi. Facta erat legio- 
nariis spes prætorianæ militiæ, ut eo 
firmiores essent et constantiores in 
partibus Fiaviauis. Promissa stipen- 
dia sunt stipendia prætoriana, mili- 
tia prætoriana. Erx. Ursinus suly. 
dicit esse electus , quod nuspiam re- 
perio. Znlectus cum Bip. recipio. 
Pelli poterant. \n MS. Flor. se- 
quuntur verba sed immensa pecunie 
Jer- : item in Guelf. in quo est /e- 
runt, et ed. pr. in qua fer : quod 
idem est. In Agr. alia verba addun- 
tur e c. 53; sed post hæc transposi- 
tio in tribus prioribus libris. Se- 
quuntur enime c. 52, ne crüminan- 
tium nuntis, usque ad fiuem c. 53, 
retinenda erat. Puteolanas eo or- 
dine, qui nunc est, edidit. Exx. 
Scil. sic, ut post pe/li poterant sa- 


lim sequatur Jngressus castra etc. 


À. U. 84. 


À Cr. LIBER IV. 439 


pecunia dicebatur, qua tanta vis hommuin retinenda 
erat. Ingressus castra Mucianus, quo rectius stipendia 
smgulorum spectaret, suis cum insignibus armisque vic- 
tores constituit, modicis inter se spatiis discretos. Tum 
Vitelltani, quos apud Bovillas in deditionem acceptos 
memoravimus, ceterique, per urbem eturbi vicina, con- 
quisiti, producuntur prope intecto cerpore. « Eos » Mu- 
cilanus «diduci, et Germanicum Britannicumque mili- 
tem, ac si quialiorumexercituum, separatim adsistere, » 
jubet. Illos primus statim adspectus obstupefecerat ; 
quum ex diverso velut aciem, telis et armis trucem, se- 
met clausos nudosque, et illuvie deformes, adspicerent. 
Ut vero huc illuc distrahi cœpere, metus per omnes, et 
præcipua Germanici militis formido , tamquam ea sepa- 
ratione ad cædem destinarentui ; prensare commanipu- 
larium pectora, cervicibus innecti, suprema oscula pe- 


Ita plane babet Bud. cod. et Puteol. 
editio cum seqq. absque illa trans- 
positione, quam e cod. Flor. notavit 
Pich. (de Guelf. et Agr. dubitare 
licet.) Verba, quæ in cod. Agr. ad- 
duntur, sant ista : sed immensa pe- 
cunia tanta vis hominum retinenda 
erat. Ex quibus collatis cum iis, quæ 
ex cod. Fior. et Guelf. referuntur, 
Bip. , quos lubens sequor, acute non 
minus quam vere Jocum nostrum ita 
refingunt : sed immensa pecunia di- 
cebatur, qua tanta vis hominum re- 
tinenda erat, ubi dicebatur loco roù 
Jer (ebatur). Flor. pro promitteba- 
tur : ut apud Nonium 4, 122. Cete- 
rum verba ista : quo tanta vis homi- 
num retinenda erat, capiti 53, nuila- 
tenus convenire, sensit non nemo 
interpretum. Sic Guerin non videre 
se ait, quid akitudo templo adjecta 
ad tantam vim hominum retinendam 


faciat. In Bud. 1$ ingressus m. sec. 
adjecit post hec. 

Stipendia spectaret.Usitatius dixis- 
set nosceret : ut caussas noscere di- 
cunt, et similia. Mox cum insignibus 
suis v. ad €. 29. Infra pro separatin 
MSS. Flor. Guelf. ed. pr. separati . 
omissa virgula supra litera ultima : 
nam vulgatum veraom bhaud dubie, 
Sic supra 3, 59, contempti pro con- 
temptim vidimusin libris Ern. Bud. 
separatin. Idem et Agr. deduci, 
male. 

Ad cædem destinarentur. Sic edi- 
dit (e Bud. ) Rhen. Ante editi omnes 
et Guelf. destinaretur. Ex. 

Prensare commanipularium. Jia 
lego : non tamen male, prensare 
commantpulares , pectori, cervicibus 
innecti. Lis. Consentit lectioni Lip- 
sianæ Flor. item Guelf. in quo tamen 
prensare est in margine tantum. At 


À. U. fai. 


440 HISTORIARUM A Cr 


tere, «ne desererentur soli, neu, in pari caussa, disparem 
fortunam paterentur;» modo Mucianum, modo absentem 
principem, postremum cælum ac Deos obtestar:; donec 
Mucianus, «cunctos ejusdem sacramenti, ejusdem im- 
peratoris milites» appellans , falso timori obviam 1iret. 
Namque et victor exercitus clamore lacrymas eorum ju- 
vabat : isque finis 1lla die. Paucis post diebus, adloquen- 
tem Domitianum firmati jam excepere : spernunt obla- 
tos agros; « militiam et stipendia » orant : preces erant, 
sed quibus contradici non posset; igilur in prætorium 
accepti. Dein, quibus ætas et justa stipendia , dimissi 
cum honore, alii ob culpam ; sed carptim ac singuli ; quo 
tutissimo remedio consensus multitudinis extenuatur. 
XLVIT. Ceterum, vera-ne pauperie, an uti videretur, 
actum in senatu, « ut sexcenties sestertium a privatis 
mutuum acciperetur : » præpositusque ei curæ Poppæus 
Silvanus ; nec multo post necessitas abiit, sive omissa 
simulatio. Abrogati inde, legem ferente Domitiano, 
consulatus, quos Vitellius dederat : funusque censorium 





Agr. ed. pr. injecta, ed. Puteol. 
Ber. Alc. Ald. injecti : quod placet 
Ryckio (et Grut.). Rhen. Gryph. 
invecti : et ante cum manipularium : 
Aldus cum prehensare manip. p. Pro 
pectora Acidalius malebat derteras. 
Ego vulgatum probo. Prensare di- 
citur pro amplecti, ut ambire pec- 
tora, apud Lucanum 8, 67. Deinde 
innecu cervicibus eleganter, ut Ann. 
12, 47, implicare dextras. En. ln 
Bud. prensare deest , quod more suo 
perperam tuetur Rhen. To innecti 
debetur Lipsio. Mox Agr. postremo. 

Spernunt oblatos agros. Sibi addi- 
dit (e Bud.) Rhenanus : quod bene 
delevit Pichena. Militiam intellige 
inter prætorianos , et stipendia præ- 


torianorum, qui mox prætoriunms vO- 
cantur, ut recte explicat Perizon. L 
c. Ern. Stbi abest a Flor. et aliis, 
nec Put. habet, nec Alc. 

Sexcenties HS, Faciunt 12,000,000 
libr. Franc. Apud Suet. Vesp. 16, le- 
gitur perperam quadringenties { pro 
quadragies) millies, ut viri docti 
bene notarunt. 

Poppœus S. V. ad 2, 86, hic quo- 
que eadem librorum varietas. Curæ 
abest a MS. Agr. ed. pr. Eux. Bud. 
habet cure. Idem Pompeius. 

Legem ferente. Ne tirones errent, 
relatio in senatu facta intclligenda, 
ut alibi monitum. V. A. 11, 23. Vi- 
tiose Guelf. ( Bud. ) ed. pr. abro- 
ganti. Enx. 








au. bu 


‘LIBER IV. 4ÂT 
F Lavio “Sabino ductum ; ; magna documenta instabilis 


fortunæ , summaque et 1ma miscents. 

XLVIIL Sub idem tempus, L. Piso proconsul interfi- 
citur. Ea de cæde quam verissime expediam, si pauca 
supra repctiero, ab initio caussisque talium facinorum 
non absurda. Legio in Africa, auxiliaque tutandis im- 
perii finibus, sub D. Augusto Tiberioque principibus, 
proconsuli parebaht. Mox C. Cæsar, turbidus animi, 
ac M. Silanum, obtmentem Africam, metuens , ablatam 
proconsuli legionem , misso in eam rem legato tradidit ; 
æquatus inter duos beneficiorum numerus, et, mixtis 


Summaque etiam miscentis. Ro- 
dolphus acute summaque et ima mis 
centis. Lirs. Immo MS. Agr. Rece- 
pit Berneccerus. Mox pro consule 
Flor. ed. J. Gronov. Sic fuit et in 
Guelf, ; sed litera ultima erasa est. 
En. 

Si pauca supra petiero. Rhen. (ex 
ingenio) et Muretus emendant re- 
petiero, quo verbo in hac phrasi 
alibi noster usus est. Erx. V. À. 16, 
18. Omnino repetiero rectius. Acid. 
putat prius leg. brevissime vel quam 
potero verissime. 

M. Silanum. Dio 59, 20, hæc in 
rebus Caii mire confundit ac miscet. 
Nec M. Silano proconsule evenisse 
divisionem hanc vult, sed ipso L. 
Pisone. Vide eum : et de hac ipsa 
cæde Plinium ep. 3, 7. Lirs. Adde 
Wesselingium Obs. 1, 17, qui Dio- 
nem bene refellit. Enx. De Silano v. 
ad A. 13,1. 

Beneficiorum numerus. Proprie et 
ex ævi ejus usu accipe beneficia, 
promotiones ad altiores ordines sive 
gradus. Castrense in ea re verbum 
est, Livio sic usurpatum 9, 30 : Ut 
tribuni militum a populo senideni 


crearentur, quæ anlea, perquam 
paucis suffragio populi relictis locis, 
dictatorum et consulum ferme Jue- 
rant beneficia. Ciceroni etiam epis- 
tola ad Rufum quæstorem 5 , 20 : De 
centurionibus tamen et tribunorum 
militum contubernalibus, res est in 
integro ; genus enim horum benefi- 
ciorum definitum lege non erat. Nec 
Valerius alio sensu 4, 9, 5, scripait : 
A d'equestrem ordinem et splendidæ 
militiæ stipendia P. Cælii beneficio 
pervenerat. Item Suetonius Tib. 12, 
clare : FVenit in suspicionem , per 
quosdam beneficit sui centuriones. 
Noster adæque 1 , 25: Primores mi- 
litum, per beneficia Nymphidii ut 
suspectos. Hi tales beneficiarii dicti. 
Cæsar B. C. 1, 75 : Petreius cum 
prætoria cohorte barbarisque equiti- 
bus paucis , beneficiariis suis. Passim 
in lapidibus : 8». cos. et BF. PR. PR., 
id est, beneficiarius consulis, bene- 
ficiarius prætoris, beneficiarius præ- 
fecti prætorio, aut proprætoris. Ve- 
getius restringerc nomen videtur : et 
beneficiart, inquit 2,7, ab eo appel- 
lati, quod beneficio tribunorum pro- 
moverentur. Et ad ejus mentem in 


442 


HISTORIARUM 


À. U.-9:4 
A. C. 1. 


utriusque mandatis , discordia quæsita , auctaque pravo 
certamine. Legatorum vis adolevit diuturnitate officu, 
vel quia minoribus major æmulandi cura ; proconsulum 
splendidissimus quisque securitati magis, quam poten- 


tiæ consulebant. 


XLIX. Sed tum legionem in Africa regebat Valerius 
Festus, sumptuosæ adolescentiæ, neque modica cn- 


lapidibus lego ista. In Piceno (ap. 
Grut. 551, 3) BENErICIARIVS. TRI- 
BVNI. DEINDE. OPTIO. IN. CENTVRIA. 
(Romæ ib. p. 538, 8) consezro. 
MARCIANO. MILITI. CHORT. XL. VRB. 
BENEF. TRIBVN. Abiisse in aliud off- 
ciinomen videtur, ex Tertulliano de 
Fuga c.13: In matricibus beneficta- 
riorum et curiosorum inter taberna- 
rios et lanios et aleones et lenones 
Christiani quoque vectigales conti- 
nentur. Lips. Et Pancirollus ad Notit. 
Dign. Occ. c. 9 , volebat corrigi be- 
neficiariorum : male. Nam hoc pos- 
terioris ætatis verbum. Sed, ut hoc 
obiter addam, duo sunt ap. veteres 
bencficiorum genera, quæ subinde 
confunduntur a doctissimis, ut h. 1. 
ab ipso Lipsio. Alia sunt beneficia, 
quæ ad ærarium deferuntur, ad quæ 
spectat locus ex ep. Cic. ad quæsto- 
rem suum : alia beneficia imperato- 
rum aut aliorum. {n illis nihil est, 
nisi commendatio virtutis et rei bene 
gestæ, quæ deponitur apud ærarium, 
et venit in civium notitiam, unde 
aditus manitur ad honores majores : 
in bis est gradus aut honoris colla- 
tio, ut tribuvatus, præfecturæ, cen- 
turionatus ete. verbo henoratioris et 
utiloris militiæ in quocunque ge- 
nerc : nau et centurionum beneficia 
sunt. Neque vero solum de militia 
dicitur, sed et aliis : velut ap. Plio. 
cp. 10, 48, sunt buleutæ beneficio 


Cæsaris : nam ibi aut addiïti beneficio 
tuo cum Casaub. legendum, aut qu 
sunt beneficio tuo. Ut ad Tactum 
veniamus, æquatus bensfcioram ne- 
merus nihil est aliud, quam nume- 
rum locorum militarium, quæ adsi- 
goarentur arbitrio proconsulis, fuis- 
se inter utrumque ita divisum, at . 
uterque totidem crearet. Erx. 

Pravo certamine legatorum. Dis- 
tinguendum censeo : et mixtis utrius- 
que mandaiis discordia questa, 
auctaque pravo certamine. Legoto- 
rum jus adolevit diuturnitate offci. 
Hoc enim ait : dum imperant iisdem 
uterque suo jure sæpe contraria , dis- 
cordia exorta est, et ea pravo certa- 
mine, dum neuter alteri concedere 
sustimet, aucta. Sed legatoram po- 
testas prævaluit, quia complures per 
aunos eam curam habebant, procon- 
sules quotannis mutabantur, etc. 
Gnox. Ea interpunctio est in MS. 
Agr. ed. pr. In Guelf. (et Bud.) om- 
nia uno tenore sine interpunctione 
scripta. Recepit Ryckius, quemimi- 
tatus sum. Mox pro jus , Guelf. et al 
ap. Broteriam vis, quod non temere 
spreverim.Saltem/us h.]. sic dicitur. 
Enx. Bud. jus, non dubie, ut alibi. 
Bipont. recepere vis. Puto rectius. 

Valerius Festus. Plimias ep. 3,:: 
Nuper L. Piso, pater illus, qui a 
Valerio Festo per summum facinus 
in Africa occisus est. Lies. 





A. Ü. 8aé. 


A Cyr. LIBER IV. 443 


piens , et affinitate Vitellüi anxius. Is crebris sermonibus 
tentaverit-ne Pisonem ad res novas, an tentanti restiterit, 
mcertum ; quoniam secreto eorum nero adfuit, et, oc- 
ciso Pisone, plerique ad gratiam interfectoris inclina- 
vere. Nec ambigitur, provinciam et milite alienato 
erga Vespasianam animo fuisse ; et quidem e Vitellianis, 
urbe profugi, ostentabant Pisoni «nutantes Gallas, 
paratam Grermaniam, pericula rpsius, et in pace suspecta 
tutius bellum. » Inter quæ, Claudius Sagitta, præfectus 
alæ Petrinæ, prospera navigatione prævemit Papirum, 
centurionem, a Muciano missum, adseveravitque « man- 
data interficiendi Pisonis centurioni data : cecidisse Ga- 
lerianum, consobrinum ejus generumque : unam in 
audacia spem salutis : sed duo itinera audendi; seu 
mallet statim arma, seu, petita navibus Gallia, ducem 
se Vitellianis exercitibus ostenderet. » Nihïl ad ea moto 
Pisone, centurio a Muciano missus, ut portum Cartha- 
ginis adtigit, magna voce læta Pisoni omma , tamquam 
principi, contmuare ; obvios , et subitæ rei miraculo ad- 


Neque modica cupiens, sed affi- 
nitate Vitellii anxius. Primam MSS. 
Bud. Guelf. cupido. Deinde Bud. s1 ; 
Agr. ed. pr. et; ceteri scr. et edd. 
sed. Ryckius recepit et. Ambigo, 
utraom præferendum putem. Nihil 
enim in contextu reperio, unde ratid 
cum fidacia aliqua pronuntiandi su- 
mi possit. Jtaque libros plures secu- 
tus sum. Erx. Bene Grut. præfert 
et, quia etiam hoc inter caussas, 
cur citius ad res novas transierit. Sic 
et Bip. 

Alienato erga Vesp. Ed. pr. alie- 
natam. Post in ante pace deletam 
volebant Faernus, Muretus, Gro- 
tius, etc. quam omnes libri exhi- 


bent. Enx. Bip. delent ; sed fer:i po- 


test, judice Acidalio. Servant etiam 
Brot. Lall. 

Prefectus alæ Petrine. ]n No: 
titia imperii sect. 63, prefectus alæ 
Petrianæ legitur in Britannia, per 
lineam valli. Ubi linea valli non 
aliud est, quam tractus ille ad val- 
Jum a Severo aliisque exstructum. 
Lres. De ala Petrina vid. Lips. ad 
À. 11, 4. Er. Mox Bud. omissum, 
vitium e vicinia ortum. 

Cecidisse Galerianum. Cod. Bud. 
cessisse. Unde Rhenanus cæsos esse 
Galer. corrigebat. At cecidisse ite- 
rum sic mox c. 51. ERN. 

A Muciano missus. Præpositio 
deest in Bud. Mox Agr. ostentarel. 

Leta Pisoniomnia...continuare. 


À- U. 8:$. 


444 HISTORIARUM AG a. 


tonitos , ut eadem adstreperent , hortari ; vuleus credu- 
lum , ruere in forum : « præsentiam Pisonis » exposcere. 
Gaudio clamoribusque cuncta miscebant, indiligentia 
veri, et adulandi libidine. Piso, indicio Sagittæ , vel in- 
sita modestia, non in publicum egressus est, neque se 
studiis vulei permisit; centurionemque percunctatus , 
postquam , « quæsitum sibi crimen cædemque , » com- 
perit, «animadverti in eum » jussit, baud perinde spe 
vitæ, quam ira in percussorem, quod idem ex interfec- 
toribus Clodii Macri, cruentas legati sanguine manus 
ad cædem proconsulis retulisset. Anxio deinde edicto 
Carthaginiensibus increpitis, ne solita quidem munia 
usurpabat , clausus intra domum, ne qua motus novi 
caussa , vel forte oriretur. 

L. Sed, ubi Festo consternatio vulgi, centurionis 
supplicium, veraque et falsa, more famæ, in majus 
innotuere, equites in necem Pisomis mittit. Ii raptim 
vecti, obscuro adhuc cœptæ lucis, domum proconsulis 
irrumpunt , destrictis gladuis ; et magna pars Pisonis 
ignari, quod Pœnos auxiliares Maurosque in eam cæ- 
dem delegerat ; haud procul cubiculo, obvium forte ser- 
vum, «quisnam, et ubi esset Piso ? » interrogavere. Ser- 


Vere Acidalius correxit omina. Id- 
que adeo evidens e sequentibus, ut 
eadem adstreperent, ut recipere in 
textam non dubitarim : secutusque 
est nos Brotier (et Lall.). Omina 
lœta Pisoni ut principi continuare 
est, Lætis ominibus eum omnibus lo- 
cis, assidue, prosequi, usurpato prin- 
cipis nomine et quicquid appellari 
principes solent. Groslotius corrige- 
bat conclamare, non assecutus ver- 
bam vulgatum. Læia ompia nuntiare 
poterat homo, non clamore conti- 


nuare. Mox indiligentia vert bene 
correctum a Rhen. Ed. pr. (et 
Bud. ) indiligentia viri. Ceteræ ante 
Rhen. MS. Guelf. indulgentia viri. 
Enx. 

Consternatio vulgi. H. e. concur- 
sus in forum ex insuinctu et fraude 
centurionis, clamore præsentiam Pi- 
sonis exposcentium, omnibus lætis, 
ut principem, prosequentium. Tiro- 
num caussa dictum. Paullo post ed. 
pr. : Pœnos auxiliaresque Mauros. 
Enx. Cf. À. r, 30. 


A. CU. 824. 


Cu * LIBER IV. 445 
vus egregio mendacio, «se Pisonem esse, » respondit ; 
ac statim obtruncatur : nec multo post Piso interficitur : 
namque aderat, qui nosceret, Bebius Massa , e procu- 
ratoribus Africæ, jam tunc optimo cuique exitiosus, et 
in caussas malorum , quæ mox tulimus, sæpius reditu- 
rus. Festus Adrumeto, ub1 speculabundus substiterat, 
ad legionem contendit, præfectumque castrorum , Cetro- 
nium Pisanum, vinciri jussit, proprias ob simultates ; 
sed « Pisonis satellitem » vocabat, militesque, et centu- 
riones quosdam puniit, alios præmiis affecit; neutrum 
ex merito, sed ut oppressisse bellum crederetur. Mox 
OEensium, Leptitanorumque discordias componit , quæ, 


Æ procuratoribus Africæ. Ed. pr. 
procurator Af. Si plures in Africa 
procuratores Cæsaris, vulgatum præ- 
feram. Sed in Africa, proconsulari 
proviacia, plures fuisse, nondum re- 
peri et vix credo. In Britannia qui- 
dem, provincia Cæsaris, uous tan- 
tum fuit, ut patet ex Agric. 15, 
Ann. 14, 39. Nisi forte illo tempore 
præter primarium procuratorem alii 
minores extra ordinem missi fuere, 
qui certam aliquam partem rei fisca- 
lis, sub primario procuratore, cura- 
rent; quod interdum factum docet 
Bynkersh, Obs. 2, 21, extr. et va- 
riis legam, inscriptiooum, locis pa- 
tet. Id si non placet , et illis tempori- 
bus, præsertim in proconsulari pro- 
vincia unus tantum (nam loca, quæ af- 
feruntur, nonattingunt hanc ætatem) 
aut lectio ed. prim. præferetur, aut 
Æfricæ putabitur esse a mala manu. 
Nam potuit esse, Hæbius, e procu- 
ratoribus, pro procurator, non ad- 
dito provinciæ nomine : ut supra vi- 
dimus e trthunis, pro tribunus ; quod 
$ik male ab imperitis librariis subati- 
tutum in libris vett. notavimus : item 


e prinüpilaribus pro primipilaris. H. 
3, 70. Erx. Lall. exponit : unus ex 
lis, qui procuratores Africæ fuerant. 

In caussas malorum . ...rediturus. 
JL. e. qui postea sæpe in caussis ma- 
lorum nostrorum futurus erat, sæpe 
acturus, quæ nos adfligerent. Enrx. 
Cf. Plin. ep. 7, 33. 

Ad legionemtendit. Sequentia per- 
fectum desiderant. Tendit pro per- 
fecto non accipiam , propter ea, quæ 
ad Aan. 3, 24, dixi. Cogitavi olim, 
et hic legendum tetendit. Sed in ed. 
pr. contendit reperi, quod recipere 
non dubitavi. Sic et MS. Reg. Idem 
fecit Brotier. Eadem habet mox pu- 
nit, quod post edidit Rhenanus (e 
Bud.) cum sqq. omnibus : idque est 
et in Flor. cum Puteol. Ber. Alc. 
edidissent punit, quod est et in Guelf. 
Enx. Bud. tendit. Mox Bud. male 
obrepsisse. 

Mox Ophensium. Rodolphus vo- 
Jait ARuspensium : sed a conjecturs. 
Ophensium quidem non alibi mentio 
in hoc tractu : et putamus rectissime 
emendatum iri, Ocensium, statim- 
que, populus Oeensis. Rem tetigi 


446 HISTORIARUM Len 


raptu frugum et pecorum inter agrestes, modicis princi- 
piis, jam per arma atque acies exercebantur. Nam po- 
pulus OŒEensis, multitudine inferior, Garamantas excr- 
verat, gentem indomitam, et inter accolas latrociniis 
fecundam. Unde arctæ Leptitanis res, lateque vastaus 
agris intra mœnia trepidabant ; donec, interventn cohor- 
tium alarumque, fusi Garamantes, et recepta omnis 
præda , nisi quam vagi per inaccessa mapalium ulterio- 
ribus vendiderant. 

LI. At Vespasiano, post Cremonensem pngnam, et 
prosperos undique nuntios, « cecidisse Vitellium , » 
multi cujusque ordinis, pari audacia fortunaque hiher- 
num mare aggressi, nuntiavere. Aderant legati regis 


Te advoco , C. Plini, in meam fidem 
et Taciti lucem. Scribis 5,5, his ipsis 
verbis : 4d Garamantas iter inex- 
plicabile adhuc fuit. Proximo bello, 
quod cum Oeensibus Romani ges- 
sere, initiis Vespasiani imperatoris, 
compendium viæ quatridui deprehen- 
sum est. Quod illud bellum sub initia 
Vespasiani , nisi istud ? Itaque Plinio 
quoque prælucent clare bæc Corne- 
liana. Tempus, situs, nomen, omnia 
conveniunt : et est hoc illud ipsum 
celebre oppidum, unde Pudentilla 
Apuleii, ut ipse Apologia comme- 
morat. Scripsit et orationem, Pro 
statua sibi Oeæ locanda. Lies. MS. 
Agr. Aspensium non Rusp. Ed, pr. 
(et Bud. cod.) Offens. Lipsii correc- 
tionem recepit Ryckius; de qua v. 
quos laudat J. Gron. qui vulgatum 
servat : inprimisque Suritam ad An- 
ton. Ain. p. 62, ed. Wessel. ibique 
etiam Wesselingium : unde patebit, 
sæpe istius urbis nomen corruptum in 
hbris, et restitutum a doctis viris, 


Add. Oudend. ad Sueton. Aug. 4, 


extr. Sed inprimis ex ed. pr. appa- 
ret, vere Suritam conjecisse de ori- 
gine corruptelæ : nrmpe, ex Ocensis 
primer factum Ofensis. Etiam ta- 

ula Peuting. habet Osa. Peierin, 
Recueil de Méd, suppl. 2, p. 48, 49, 
e numo antiquo inprimis verum no- 
men defendit esse Ocea, inde Ocensis. 
Ja numo est Col. Aug. Oce. Ceteram 
Leptis intelligenda magna, in cujes 
vicinia Oea. En. Ptol. 4 , 3, 'Ese. 
In numo Antonini Pii Oea. 

Unde arctæ Leptitanis res. Artæ 
MSS. Flor. ( Bud.) Agr. Guelf. edd. 
ante Rhen. qui edidit arta. Vetus 
restituit Ryckins : et hoc consuetndo 
latine loquentium desidera , ut vidit 
Freinshem. Dubitat J. Fr. Grono- 
vius ad Liv. 10, 6, an recte arcta 
res sollicitetur, laudans duwuss rem 
e Virgilio ; non dubitaturus, si con- 
seosum vett. librorum cognitam ha- 
buisset. Mox MS. Agr. vastis. Vid. 
ad 2, 32. Enx. Bud. uastatis. 

Mare aggressi. Ferretus malebet 
ingressi, quod cuivis in mentem ve- 





A. U. 8s4. 


au. LIBER IV. . 447 


Vologesi, « quadraginta Parthorum equitum millia » 
offerentes. Magnificum lætumque, tantis scciorum auxi- 
lüs ambiri, neque indigere. Gratiæ Vologeso actæ, 
mandatumque, «ut legatos ad senatum mitteret, et pa- 
cem esse sciret. » Vespasianus , in Italiam resque urbis 
intentus, adversam de Domitiano famam accipit ; « tam- 
quam terminos ætatis et concessa filio egrederetur. » 
Igitur validissimam exercitus partem Tito tradit, ad re- 
liqua Judaici belli perpetranda. 

LIT. Titum, antequam digrederetur, multo apud 
patrem sermone orasse dicebatur, «ne criminantium 
nuntiis temere accenderetur; integrumque se ac placa- 
bilem filio præstaret. Non legiones, non classes, perinde 
firma imperii munimenta, quam numerum liberorum. 
Nam amicos, tempore, fortuna, cupidinibus aliquando, 
aut erroribus, imminui , transferri, desinere; suum 
cuique sangumem indiscretum , sed maxime principi- 
bus; quorum prosperis et ali fruantur, adversa ad junc- 
tissimos pertineant ; ne fratribus quidem mansuram con- 
cordiam, ni parens exemplum præbuisset. » Vespasianus, 
haud æque Domitiano mitigatus, quam Titi pietate 
gaudens, « bono esse animo » jubet, « belloque et armis 
rempublicam attollere ; sibi pacem domumque curæ 
fore.» Tum celerrimas navium, frumento onustas, sævo 
adhuc mari committit. Quippe tanto discrimine urbs 


miat. At vulgatum quoque rectum. 
Enx. 

Quadraginta Parthoram. Nec ni- 
mis pro illo rege et militia totius 
gentis equestri. Idem numerus in 
Suetonio c. 6 : Folagesum promi- 
sisse XL millia sagütariorum. Nou 
puguat : nempe equites illi sagitta- 
sii, ut solent, et hippotoxotæ. Qui- 


dam tamen libri in Suetonio XV.M. 
nec audio. Lzrs. 

Suum cuique sanguinem indiscre- 
tum. H. e. liberos cujusque esse ei 
arctissimo vinculo conjuactos, ut 
omnia parenti liberisque communia 
sint. Mox parens pro pater edidi e 
Flor. Bud. Agr. ed. pr. Post atcol- 
leret MS. Guelf. edd. Put. Ber. Alc. 


448 


HISTORIARUM 


A. U. Ga. 
A. C. vx. 


nutabat , ut decem haud amplius dierum frumentuin 
in horreis fuerit , quum a Vespasiano commeatus sub- 


venere. 


LIIL. Curam restituendi Capitolii in L. Vestinum 


male. Erx. Bud. attollere, sed male 
ibi deest jubet. 

A Vesp. commeatus subvenere. 
Tam cusum fuisse a Corinthiis nu- 
munm in honorem Domitiani, in éujus 
postica corona spicea cum epigraphe 
PERM. [MP, GERM. tradit Vaillant in 
NN.Col.t. 1, p. 139. Verum Ger-- 
manici titulus non ante a. U. 836 
Domitiano est inditus, ut bene docet 
Eckhel in Doctr. NN. ver. t. 6, 
p. 397. 

Curam restiuendi Capitolit con- 
Jert. Confert in illum jam dictum. 
Sed adfuit igitur Vespasianns, an 
abfait ? Adfuisse Suetonius fortiter 
dicit c. 8: Ipse restitutionem Capito- 
lit aggressus, ruderibus purgandis 
manus admovit primus, ac suo collo 
quædaim extulit. Simile et in Dionis 
compendio legas 66, 10. At Taciti 
verba et narratio aliorsum eunt , et 
omnia sunt, ut Vespasiano absente. 
Si præsens, cur in alium transfert ? 
cur nec nominatur quidem ? cur ce- 
tera omnia, quæ temporum serie 
narrantur , illo absente gesta? Ego 
pihil nisi pugnam manifestam hic 
video, et libens audiam ( paci amicus 
sum) conciliantem. Lrrs. Quæ vel 
pro Tacito, ut a Savilio ad b. 1. vel 
contra eum ab aliis dicta sunt, aut 
quomodo conciliare cum Suetonio 
aliisque tentarint viri docti, veluti 
Ph. a Turre ap. Burm. ad Suet. T. 
Vesp. 8, non referam. Ju MS. Guelf. 
ante curam rest. C. est spatium va- 
cuum duorum versiculoram , et par 
in fine loci hujus de Capitolio. Porro, 
ut supra diximus ad c.'46, in MSS. 


et ed. pr. sunt verba sed immensa 
pecunia ferunt, eaque paallo ante 
transpositionem , de qua ibi dictam : 
adde dicta ad extrema hujus capitis. 
Quæ mihi suspicionem movere, hoc 
caput aliunde, b. e. ex sequente libro 
huc translatum esse, aut saltem ali- 
quid ante id omissum. Nam clarum 
satis est ex initio statim capitis, cu- 
ram reficiendi Capitolii Vespasiano 
fuisse mandatam. Id autem ubi dic- 
tum est ? Res autem est tanta, ut a 
Tacito præteriri non potuerit. Nam 
quæ c. 9 extr. dicuntur , non saff- 
ciunt , neque facile credam, absente 
Vespasiano de ea re aliquid esse sta- 
tutum. At hoc tempore nondam 
Romæ fuisse, sed circa finem æstatis 
demum, eo venisse, series Lota rerum 
declarat. Vid. c. 81. Joseph. Bell. 
Jud. 7, 4. Pagius quidem non dubi- 
tat, advenisse Romam mense Sep- 
tembri. Sed hæc de conjectura ; quam 
incertam esse facile largiar. Et sunt 
alia de Capitolio instaurato ambi- 
gua etiam in Josepho, de quibus jam 
dicere nil attinet. En. De restitu- 
endo Capitolio jam anno superiori in 
senatu actum. Cf. c. 4 et 9. Quam 
parum concordentscriptores in omni 
hoc restituti Capitolii negotio nar- 
rando, docet etiam Reimarus ad 
Dionem 1. c. 

L. Vestinum equestris ordinis. 
Estne ille , de quo oratione pro Gal- 
lis Claudius Cæsar ? Ex qua co'onis 
(Viennensi) inter paucos equestris 
ordinis ornamentum L. Vestisum 
_familiarissime diligo. Ego puto : id- 
que paullo certius , quam eundem 





À. U. 824, 
| A. C. 71. 


LIBER IV. 


449 


confert , equestris ordinis virum , sed auctoritate fama- 
que inter proceres. Ab eo contracti haruspices monuere, 
«ut reliquiæ prioris delubri in paludes aveherentur ; 
templum isdem vestigiis sisteretur : nolle deos mutari 
veterem formam. » Undecimo Kal. Julias, serena luce 
spatium omne, quod templo dicabatur , evinctum vittis 
coronisque. Ingressi milites , quis fausta nomina , feli- 
cibus ramis : dein virgines Vestales, cum pueris puellis- 


Martiali intelligi 4, 73 : Quum gra- 
vis extremas Vestinus duceret horas ; 
Bt jam per Stygias esset iturus aquas, 
Ulima volventes oravit pensa soro- 
res, Ut traherent parva stemina 
pulla mora.... Tum, largas partitus 
opes , a luce recessit; Seque mort 
post hoc credidit ille senem. Nam 
hic fuerit potius filius ejus, qui vi- 
detur e clausula juvenis obiisse. Lies. 

In paludes aveherentur. Ed. pr. 
adveherentur : male. Vid. ad 16, 2. 
Enx. 

Ingressi milites. Acidalius hæc 
cum antecedentibus conjungenda pu- 
tabat , et sic in ed. pr. reperi. En. 

Quaibus fausta nomina. Non umina, 
ut vulgo.Vaticanasita jubet , et mos 
religionis priscæ : quibus magne 
æ<uræ , ut in his talibus initiis homi- 
aes præessent bono nomine; id est : 
e quorum nominibas captari velut 
augurium aliquod posset prosperita- 
üis et dinturnitatis Talia sunt Sal- 
vius, Longinus, Statorius etc. Maia 
contra, e quibus triste aliquod , in- 
£rmum , breve, ut Curtius, Minu- 
cius, Farius, Hostilius. Cicero de 
diviaat. 1, 45 : Quum imperatur exer- 
citum, censor populum, lustriret, 
donis nominibus, qui hostias duce- 
rent, eligebantur : quod idem in de- 
dectu consules observant, ut primus 


3, 


” 


miles fiat bono nomine. Plinius 28, 
2(5): Publicis lustris etiam nomina 
victimas ducentium prospera eligi- 
mus. Tale vaticinium lenonis illins 
Plautini , in Lucride Persa 4, 4,73: 
Nomen atque omen quantivis est pre- 
ti : .… Mihi quoque Lucridem confido 
Jfore te. Adi et Fesium in Lucus Lu- 
crinus. Lirs. Firmant MSS. Flor. 
Vat. Reg. ed. pr. sed insuper guis. 
Enx. Bud. quibus faustu nomina, ubi 
sec. M. 7 nomina mutare parabat 
io onäna vel omnia. Bip. legunt qui, 
per adpositionem pro quibus, et pro- 
vocant ad verba cit. Plinii. Sed in 
his eo sensu dicendum fuisset ducen- 
tia,non ducentium. Sic et Cicero]. c. 
no» dicit bona nomiua, sed bonis 
nominibus. Falso Ryckium Flor. co- 
dici tribuere qui, testatur J. Gron. 
Felicibus ramis, Id est. e felici ar. 
bore ( Dis grata, interpretatur Ma- 
crobius 2, 16) decerptus. Ammianus 
in religione simili 29, rt : Linteis qui- 
dam indumentis amictus, torulo ca- 
piti circumflexo , verbenas felicis ar. 
boris gestans. Huic usu' maxime lau- 
rus. Livius 40, 39 : Ornnes coronati 
et laureum in manu tenentes 5, ppli- 
caverunt. Suidas : Afranoç, 6 xx&fec 
Tic d'apres, or nariyorres Duvrour Tode 
Sooûc. Lrrs. Locus à Lipsio produe- 
tus non Suidæ est, sed Hesychii. 


20 


450 


HISTORIARUM 


A. U. 526. 
A. C. 55. 


que patrimis matrimisque , aqua , vivis e fontibus am- 
nibusque hausta, perluere. Tum Helvidius Priscus, 
prætor, præeunie Plautio Æliane pontifice , lustrata 


Aqua perluere. Solenni et usitata 
fuatrutéene, publice privatimque re- 
cepta. Tertulliaons de Bapt. c. 5 : 
Ceterum villas, domos , templa , to- 
Lasque wbes aspergine circumlatæ 
aqueæ expiant passim, Huic rei et 
ipifparThpiæ vasa in templis, aqua 
lustrali plena, qua sacerdotes aut 
æditui ietrautes aspergerent, aut 
etiam ipsi ses Sozomenes 6, 6 : 
OQexoës Tirer d'iaBpéyour xactyer à 
Sepeès , vue SanurixG mepsiphasre où 
siosrres. Qvidius Fast. 4, 728 : Uda- 
que rorales lauree misit aquas. In- 
eignem ad hauc ablutionem locum 
abluo, Asconi in Divinationem : 
. 4dii delubra dicunt ea templa, in 
guibus sunt labra corporum abluen- 
dorum mortuorum, ut Dodonæi Jovis 
at Apollinis Delphici, in quorum 
delubris lebetes tripodesque uisuntur. 
Fallor , aut 60 mortuorum , ab inepte 
glossogranho est : nec aliunde delu- 
ben derivari vak, quam ab ista in 
templorum vasis aqua ad deluendusn. 
Lrrs. Ceteram lectio hæc est e cor- 
roctioue Rhenanï. Firmatur tamen 
jnitiom aque rivis MS.Guelf. Ceteri 
Libri trimis vel ariais : qued repeti- 
tione fortuila natam e veceiatrimis. 
Ryckius corrigit e vicinis f. a. e Gic, 
NN. D. 3, 20. Poterat addi Liv. 1, 45, 
extr. Ferri posse vulgatum videtur, 
ui peripbracis aquæ vivæ per maps 
ur ; et videri possant bæc sumptaex 
isscriptione, aut SC. in quibas takia 
reperiri satis oonatat. Sed verissime 
emendavit J. Granovius vists e fen- 
tibus a. præsertim cum sè € sit in 
iisdem libris antiquis. Idque recepi- 
pimus. Voluit et ipse cxprimi ; sed 


operæ non paruerunt. Nihil tritins 
vivo flamine m sacris. Vid. Gron. ad 
b. L In extremo omues ser. et edd 
ante Rhen. pluere, pro quo Ant. Au- 
gustinus mæalcbat perplsere, 

magis placet quam . Etesin 
adspersio illa fuit areæ lustrande 
caussa, de quo perpluere dici potest, 
non perduere. Enx, Puteol. et Ale. 
a quatrinis «& font. Bud. egnartais 


sque e rivis et font. Rhenanum secati 
euat editores, donec scitmm J. Gre- 
novii conjeturam reciperet Ernest, 
quem imitati recentiores. Præpositio 
€ loco rroë et debaur Flor. Haiset et 
Reg. Lail. Augostsoi perpéerre jon- 
gius petitem judicn Srofier, Bud. 
male plieret. 

Plauto Eliano. Sic Vatic. Barbare 
valgo Ekatio. Lire. Cousentit ed. 
pr. etsi habet Chano. Ryckies con- 
Jicit scribesdum Plaune Æliane, 
ut inteligatur T. Plantsus Sivanus 
Ælianus, clarus ilis temperibes vir : 
de quo est nets inscriptio ap. Gre- 
terues p. 453, ctiam a Ryckio ad k. L 
allata et accuratius e Piraness Æasi- 
chità Rome., tab. xt, a Broterio, qui 
et sic edidit, nt Lalemand. idque 
et nos imitati suxmus. ke ea et ponti- 
ficatus tribuitar Plautie. Enx. Bud. 
Plato Sliatio. 

Lustrata bove taurisque. Vera die- 
tio enoretaurikbus. Præn Vate. in 
quo, boswtaurtlibus : rt Covareuviæ, 
qui bovstauribus. Scilicet prisns im 
lastratioaibus, aut piamentie hoc se- 
erifoñ genus adhibebant, solensi 
ritu. Livies8, 10 : Tedo potirs hossem 





A. U. Gr. 


A. C. #8. LIBER IV. 45t 


suovetaurilibus area, et super cespitem redditis extis, 
« Jovena , Junonem, Minervam, præsidesque imperii 
deos » precatus, « uti cœpta prosperarent, sedesque suas, 
pietate bominum inchoatas, divina ope adtollerent ; » 
vittas, quis ligatus lapis, innexique funes erant , conti- 
git. Simul ceteri magistratus, et sacerdotes, et senatns, et 
eques, et magna pars populi, studio lætitiaque conmixi, 
sazum iagens traxere : passimque. injectæ fundamen- 
tis argenii aurique Stipes et metallorum primitiæ, 


pulls fornacibns victæ , sed ut gignuutur, Prædixere 


as non est : si potiatur , Marti suove- 
tanriklus pisculum fieri. Tac. À. 6, 
37 : Sacrificandbus, quum hic more 
Rom. suovetaurilia daret , ille equum 
plaeando srmmi adomasset. Cato RR. 
c. 441 (142) : Cum Divis volentibus, 
quodque bene eveniat, mando tibi, 
Mani, uti tilace suovetaurilia, fun- 
dun, qgrums ,ferremque meaur, quota 
ex par& circumferenda censeas, uli 
cures lustrare. Quæ victimæ in hoc 
aacro, etsi vos indicat, clare etiam 
Varro RR. 2, 1: Populus Romanus 
quum lustratur suovetaurihbus, cir- 
cumaguntuf verres, aries, LAUTUs. 

Et Ex Quinetl 1, 5, 67: Nam suove- 
taurtiia jar persuæsum esl esse ex 
se, ove et tauro. Solitaurika he 
etiem dicta, docebit te F'estus : nee 
abennt a Grecorun vateri sacre, 
quod illi rpsrrèr dicebant, de que 
Enstathius p. 1676, ad Od. À, 130, 
adiique. Lies. Flor. Agr. ed. pr. bove- 
caurihbus. Enx. Bud. bove taurisque. 

Super cecpitem rcdditis extis. Edà. 
Pat. Ber. Alc. secundum : male, ut 
aihi quoque peccatum vidimus. 
Æeddere proprium de estis verbam 
esæ, etiam tirones scire arbitror. 
Ens. Rhen. e Bud. dedit super, Sic 
ut Flor. et Agr. 


Jovemn , Jun. Min. Egregie hæc 


. Blustrat numus Vespasiani , in cujns 


postica templur bexastylon, statuis 
superne et utrinque exornatum, in 
cujus-medio signum Jovis sedemis, 
cui ad dextram adstat Pallas, ad læ- 
vam Juno. Exhibet enm Pedrusi ex 
museo Fernesio et cleganter delinea- 
tum Morelins. In surmis Antocini 
Pi ista numina eodem honoris dis- 
crimive sedentia, in aliis ejusdem 
pro Dis ipsis propriæ singuloram 
aves, itemque in lucerna fictili apud 
Passerium t. 1, p. 29, tres cellæ 
templi Cæpitolisi, simili ordine lo- 
catæ comparent. Plura dabit ex Titi 
et Domitiani numis, itemque ex col- 
latis veterum locis Eckhel in Doctr. 
NN. vett. t. 6, p. 327. 

Quie digatus lapis. Bic Flor. Ali 
et Bud. quibus. 

Nullis fornacibus oictæ. Victæ 
pro coctæ : narn iguis eleganter dici- 
tor vincere, quæ duriora sum, et igni 
diu resistunt. Deinde pro ut g'gnun- 
tur MS. Flor. ed. pr. ut signantnr, 
MS. Agr. et signanter, quod non 


 displicet Ryckio, sed et cum se- 


quentibus conjungatur, sitque di- 
serte. Vulgatum verum puto, etsi 
id redundat. Enx. Bip. præferunt 


20. 


452 HISTORIARUM ns 


haruspices , ne temeraretur Opus saxo aurove, in aliud 
destinato. Altitudo ædibus adjecta : id solum religio 
adnuere ; et prioris templi magnificentiæ defuisse cre- 
ditüm. 

LIV. Audita interim per Gallias Germaniasque mors 
Vitellii duplicaverat bellum. Nam Civilis, omissa dis- 
simulatione, in populum Romanum ruere. ViteHianæ 
legiones vel externum servitium, quam imperatorem 
Vespasianum , malle. Galli sustulerant animos , eandem 


ubique exercituum nostrorum fortunam rati; vulgato 


rumore, «a Sarmatis Dacisque Mosica ac 


Pannonica 


hiberna circumsideri :» paria de Britannia fingebantur. 
Sed nihil æque, quam incendium Capitol, ut finem 


imperio adesse crederent, 


Gallis urbem; 


impulerat. «Captam olima 
sed , integra Jovis sede , mansisse impe- 


rium. Fatali nunc igne signum cælestis iræ datum , et 
possessionem rerum humanarum Transalpinis gentibus 
portendi , » superstitione Vana Druidæ canebant. Inces- 
seratque fama , primores Galliarum , ab Othone adversus 


ut signantur, scil. a natura et insi- 
gnes sunt. Id equidem non capio. 
Valgatum bene habet. — * Bud. si- 
gnuntur. 

Defuisse creditum etc. Non credo 
bæc ad præcedentia referenda : nam 
illa ad altitudinem operis spectant, 
hoc ad spatium et amplitudinem. 
Non satis spatiosam templum esse 
credebatur, in quod tanta sæpe ho- 
minum maltitudo couflueret, ut eam 
capere non posset. Sed its sententia 
non est absoluta, nec credibile, nil 
amplius de ædificatione Capitolii 
dictam. Unde confirmatur suspicio, 
ab initio indicata. Enx. Ernest ser- 
varat hic verba : quo anta vis ho- 


minum retinenda erat. Sel rectins 
ad c. 46 referuntur ; id respice. Paalle 
ante Bud. primoris templi. De magni- 
ficentia ejus fuse Brot. in edit. majore. 
a * Cf. D. de Lamalle, qui post 
adnuere punctis lacunam indicandas 
statuit. 

Vel externum. Vel habent Flor. 
Agr. Guelf. ed. pr. Puteol. Ber. Ale. 
Restituit Pichena. Paullo post cam 
Ryckio et J. Gronov. recepi fines 
imperio, pro ümpert, quod et ed. pr. 
habet. Enx. Bud. vel extremum. 1 
tud vel in Lipsianis omissam. Jmpe- 
rio Flor. Agr., sed Bud. inpers. Nos 
idem versus Pielliun. Dein Agr. 
erupit. 





A. U.fs4. 


À C7. LIBER IV. 455 
Vitellium missos, antequam digrederentur, pepigisse, 
«ne deessent libertati, si populum Romanum continua 
bellorum civilium series , et interna mala fregissent. » 

LV. Ante Flacci Hordeonii cædem, nihil prorupit, 
quo. conjuratio intelligeretur. Interfecto Hordeonio, 
commeavere nuntu inter Civilem Classicumque, præ- 
fectum alæ Treverorum. Classicus nobilitate opibusque 
ante alios : regium illi genus, et pace belloque clara 
origo : ipse e majoribus suis hostis populi Romani quam 
socius , jactabat, Miscuere sese Julius Tutor, et Julius 
Sabinus :‘hic Trevir, hic Lingon. Tutor ripæ Rheni a 


Ænteïibat alios. Brevius et verius. nec mutem. Virgilius Æn. 2, 397 : 
Vatic. et Covarruviæ, ante alios. Sic ....sensit medios delapsus in hostes. 


H. 5, 12: Templum in modum ercis, 
proprüque muri lubore et opere ante 
alios. À. 1, 27: Cn. Lentulus ante 
alios ætate et gloria belli, Lxes. Con- 
sentit Flor, Agr. ed. pr. Itaque bene 
but a Pichena deletum. Er. Bud. 
ante akios; sed sec. m. addidit bat 
in margine. 

Hosts populi Romani, quam s0- 
ctus, jactabat. Sic restitui. Trans- 
marinum et elegans dicendi genus 
est, jactut esse socius : quod plebs 
dixerit, jactat se socium esse, Ho- 
merus Ïl. 13, 54 : ‘Exrep ôe Aube eù- 
A8” âpso Sevios æœkie olves ; et crebro 
Græci, quos sæpe et vulgo imitati 
Latini, sed locis hodie fere corrup- 
tis. Plautus Asinaria 3, 3, 43 : #r- 
genui visinti minæ me modo ad mor- 
tem appulerunt, Quas hodie adoles- 
cens Diabolus ipse daturus dixit. Ja 
enim consensu manuscripti : sicut et 
illo Bacchidibus 1, 2, 47 : Eïa, nunc 
esse ego opinor Hercules, tu autem 
Linus. Apulcium eo exemplo scrip- 
sisse censeam ]. 7 : Summos illi 
promitterent honores habituri mihi : 


Lrs. Consentit ed. pr. Guelf. et edd. 
ceteræ ante Lips. (et cod. Bud.) ss 
se. E mujoribus est, ad exemplum 
majorum suorum. Dicebat, majores 
suos hostes pop. R. fuisse , eoramque 
excmplum se sequi. Nec absurdum, 
ut opinor, foret : és e maj. s. hostis 
p. R. quam socios jactabat : magis 
laudabat et se imitari dicebat eos, 
qui hostes, quam qui socii pop. Rom. 
fuissent. Certe in vulgata e majori- 
bus suis, durius est. En. Conjec- 
tura ista Merceri est, Pichenæ pro- 
bata. Huet malebat a maj. suis. Bip. 
e maj. suis explicant vatus hosiis. ]n 
Bud. a pr. m. erat ipse, unde sec. 
m. is se. 

Hic trevir, hic Lingon. Alterum 
in i/le mutari cupiunt Rhen. et Pich. 
quod non necessarium esse, hodie 
constat. V. Ryck. MS. autem Flor. 
habet Lingonus; Reg. Agr. ed. pr. 
Zängonius. Brotier suspicatur, Ro- 
mauos dixisse Lingonus pro Lingo 


‘vel Zängon, ut habet Martialis 8, 


75, 2. Enx. Bud. ZLinson. Gemina- 
tum pronomen hic oocurrit et ap. 


A. U. $a$. 


454 HISTORIARUM AC n. 
Vitellio præfectus : Sabinus , super insitam vanitatem, 
falsæ stirpis gloria incendebatur ; « proaviam suam 
D. Julio, per Gallias bellanti, corpore atque adultero 
placuisse. » Hi secretis sermonibus animos ceteroram 
scrutari : ubi, quos idoneos rebantur, conscientia obs- 
trinxere, in colonia Agrippinensi in domum privatam 
conveniunt : nam publice civitas talibus inceptis abhor- 
rebat : attamen interfuere quidam Ubioram Tunpro- 
rumque : sed plurima vis penes Treveros ac Lmgonss : 
nec talere moras consultandi : certatim proclamant ; « fn- 
rere discordiis populum Romanum, cæsas leviones, vas- 
tatam Italiam, capi cum maxime urbem, omnes exer- 
citus suis quemque bellis detineri; si Alpes præsidits 
firmentur, coalita libertate, dispecturas Gallias, quem 
virium suarum terminum velint. » 

LVI. Hæc dicta pariter probataque : de reliquiis Vi- 
telliani exercitus dubitavere. Plerique « interficiendos » 
censebant , « turbidos, infidos, sanguine ducum pollu- 
tos. » Vicit ratio parcendi; «ne, sublata spe veniæ, 
pertinaciam accenderent : adliciendos potius in societa- 





Virg. Ecl. 4, 56. Cic. ad Fam. 9, 


16 : itimo supra À. 14,8. Mox Bud. qus 


encedebat. 

Animos c. scrutari. Pichena cor- 
rigebat scrutati, et cuni sequentibus 
conjungebat : eleganter, sed sime li: 
bris et non necessario : mox ed. pr. 
adstrinxere , item Tun m, ut 
Rhenanus edidit. V, ad 3, 14. Enx. 
Bud. scrutari : quod servant Brot. 
Lall. Ast Bip. scrutati. 

Omnes exercitus.….. bellis detiner:. 
Sic edidi ex ed. pr. ex quo ab Pa- 
teol. factum destinert, pro quoRhen. 
(e Bud.) dedit distineri, quod ta- 
men est et in Guelf. Detineri, i. e. 


Ocoupatos eise, verunt est, ex ns, 
sopra ad À: 11,12, diximes. 
Sivgals singali exercitus bella habe- 
bant, non pluribus distinebantur, 
distrahebantur. Ante bene Rhen. (e 
Bod.) cum maxime edidit pro tes 
vel tunc maxime, ut aliæ habent : 
ed. pr. tamen max. Erx. 
Dispecturas Gallias.. MS. Agr. 
altius desp. ed. pt. alias desp. Val- 
gatum verum. (Bud. male disceptas.) 
Mox MSS. Bod. Agr. reliquis. Enx. 
Pertinaciam accenderent. Hoc, ut 
mollius et Taciti stilo congruentius, 
recepi e MSS, Flor. Agr. ed. pr. Vul- 
&°, pertinacia accendereniur : quod 








rt tn LIBER IV. 455 
tem. Legatis tantum legionum interfectis, ceterum vul- 
gus, conscientia scelerum et spe impunitatis, facile 
accessurum. » Ea primi consilii forma : missique per 
Gallias concitores belli. Simulatum ipsis obsequium, 
quo incautiorem Voculam opprimerent. Nec defuere, 
qui Voculæ nuntiarent ; sed vires ad coercendum deerant, 
infrequentibus infidisque legionibus. Inter ambiguos 
milites, et occultos hostes, optimum e præsentibus ratus, 
mutua dissimulationie , et tisdem , quibus petebatur, ar- 
tibus grassari; in coloniam Agrippinensem descendit. 
Illuc Claudius Labeo, quem captum , et extra conven- 
tum amandatum m Frisios, diximus, corraptis custe- 
dibus perfugit : pollicitusque, « si præsidium daretur, 


ferrem tamen, si esset accenderetur.. 
Imitatus est Brotier. Enx. Bud. per- 
tinaciam attenderent , vitiose. 

ÆEa primi consilü forma. Sic edidi 
ex ed. pr. quod verum esse facile 
patet. Kefertur enim ad rationerm, 
quæ vicit. Et ante consultationis 
facta mentio. Alibi quoque hoc Ta- 
cito restituimus. Vulgo concilii. Imi- 
tatus nos est Brotier, qui et in MS. 
Reg. reperit. Eux. Et Lall. In Bud. 
conscilii. 

Infidisque legionibus. Non erat in 
cod. Budensi, sicut nec ablativus 
arübus , paullo post. Abest et a Flor. 
ed. pr. omittique vult J. Gronovius, 
negans de tam subdolis fraudibus 
dici. Frustra. Est imitatio Liviani 
Jloci, jam ad Aon. prolati : Annibal 
sentiebat, se suis artibus peti a Fabio. 
Reperit et in aliis MSS. Brotier et 
recepit. Grassari item est verbum 
Sallustianum et Livianum in tali re. 
Pro optimum MS. Agr. ed. pr. op- 
portunum. Enx. 

Extra conventum. ÂAccipio con- 
ventum socialem : ejectum abiis om- 


nibus, qui arma in Romanos junxis- 
sent. Si tamen pura est lectio; nam 
Kbri quidam commentum habent, 
Flor. cômtum. Nihil melius elicio. 
Lus. Recte se habet vulgata. Vide 
Observ. 3,22. Grox. Non placet fi- 
lio,quod ea vox non est in Flor. MSS. 
Guelf. Oxon. habent extra conti- 
nentem amnem : quo firmatur Box- 
horni conjectura extra continentem 
amandatum. Sed alias hoc dicitur 
tantum de iis, qui e continente in 
insulam maris amandantur. Ed. pr. 
seqq. (et €. Bud.) : commentum 
emendatum. Conventum primus ta- 
cite edidit Rhenanus. Erx. Ryckius 
intelligit conventum juridicum , i. e. 
civitaitem Batavoram. Bip. conji- 
ciunt extra civitatem , ilem extra 
confinitun ,quod in textum recepere. 
Quid, si extra comitium ? hoc proxi- 
mum libris foret. Comitium scil. lo- 
cus, in quo negotia publica tractan- 
tur, ut Romæ olim, immo extra 
Romam. Nepos, Ages. 4 : si privatus 
in comitio esset Spartæ. Meliora ex- 
specto. 


SH 


456 HISTORIARUM ns 


iturum in Batavos, et potiorem civitatis partem Pad socie- 
tatem Romanam retracturum; » accepta peditum equi- 
tumque modica manu, nihil apud Batavos ausus, quos- 
dam Nerviorum Betasiorumque in arma traïit ; et furtim 
magis, quam bello, Canninefates Marsacosque incursa- 
bat. Vocula, Gallorum fraude inlectus, ad hostem 
contendit. 

LVIL Nec procul Veteribus aberat, quum Classicos 
ac Tutor, per speciem explorandi prægressi, cum du 
cibus Germanorum pacta firmavere. Tumque primun 
discreti a legionibus proprio vallo castra sua circum- 
dant, obtestante Vocula , « non adeo turbatam civilibus 





Bethasiorumque. Sic Lips. edidit 
primus. Priores rectius sine A. MS. 
Agr. ed. pr. Becas. Guelf. Bert. 
Env. Bud. Bechasiorum. Sed sine 
adspiratione apud Grut. p. 520, 9. 
Eorum meminit et Plin. 4, 29 (31). 
Eosdem fuisse Betasos cum Adua- 
ticis Cæsaris, et in Brabantia ba- 
buisse sedem, Cluverius vradit , 
Germ. ant. 2, 21. In Not. Imp. me- 
moratur sect. 52, cohors Vetasio- 
rum. In Capit. Caroli Calvi, ia di- 
visione R. Lothar. a. 87ofacta, oc- 
currit Pelsatum, in Ann. Bertin. 
Veosatum, in NN. Carolingorum 
Uviosatum ; id Valesio in Net. Gall. 
videtur esse HFeset vel Hiset ad 
Mosam inter Leodium et Trajectum, 
1bi quærendos Betasios Bipontini au- 
tumant. Valesius ipse in voce Beta- 
sit p. 97, in Beda, vico, quem itin. 
Antonini habet, se invenisse putat ; 
is, hodie Bidhurg, medio ævo sub 
nomine pagi Bedensis notus rat. 
Displicet hoc Danvillio in Not. de 
la Gaule, p. 155, quia Treverorum 
pagus sic nimium fuisset restrictus. 
Potus cum P. Divæo de Antig. 








Gall. Belg. saspicatur, in vico Best 
inter Halen et Leewe ad Jævam fl. 
Getæ in Brabantia superesse memo- 
riam Betasiorum. 

Marsacos. Plin. 4, 15 (29), Mer 
satios s. Marsacios : ed. Parisiens. 
supra laudata Morsacios , vitio ope- 
rarum , ut opinor. Dio quoque 0. 
8, Map reriouc vocat. Eux. No ia 
prorsus se res habet. Dio Mawr- 
clous nominat, pro quibus Hardi- 
aus ad Plinii 1. c. putat leg. Mere 
siove, Leunclavius Xæixous, Reims 
rus Mépoove, Nominis vestigi in 
Marsdiep superesse , docet Aling. 
P- 93. Habitarunt scil. inter Rheuom 
et fossam Drusi, quæ nunc Felaris 
Muretus in loco nostro legebat Mer- 
satiosque. \n Marsacosque conspi 
rant libri. 

Cum ducibus Germanorum. Far- 
nus volebat Treverorum. 

Non adeo turbatam. Similem, et 
€ Romano pectore vocem, emist 
ille Stilico apud Claudianum de bello 
Getico 382 : Non ita Romanum Pati 
violentia nomen Obruit, ut vestros 
nequeut punire tumultus. Lire. 








RER | 


A. U. 8a4. 


au. LIBER IV. 457 


armis rem Romanam, ut Treveris etiam Lingonibusque 
despectui sit. Superesse fidas provincias, victores exer- 
citus, fortunam imperii , et ultôres deos. Sic olim Sacro- 
virum et Æduos, nuper Vindicem Galliasque, singulis 
præliis concidisse. Eadem rursus numina, eadem fata, 
ruptores fæderum exspectarent. Melius D. Julio divoque 
Augusto notos eorum animos. Galbam , et infracta tri- 
buta , hostiles spiritus induisse. Nunc hostes, quia molle 
servitium ; quum spoliati exutique fuerint , amicos fore. » 
Hæc ferociter locutus, postquam perstare in perfidia 
Classicum Tutoremque videt, verso itinere, Novesium 
concedit. Galli duum millium spatio distantibus campis 
consedere. Illuc commeantium centurionum militumque 
emebantur animi : ut (flagitium imcognitum) Romanus 
exercitus in externa verba jurarent, pignusque tanti sce- 
leris nece aut vinculis legatorum daretur. Vocula, 


Eadem rursus numina. Sic edidit 
primus Rhen. (ex ingenio ) idque ab 
omnibus servatum. MSS. Filor. Agr. 
ed. pr. nomina ( Bud. nomine). At 
MS. Guelf. omnia. Edd. Puteol. 
Ber. omina : ex quo in ed. Alciati 
Japsu operaram factum omnia : at- 
que hinc lectionem banc protulisse 
intelligendus est Rhen. cui frustra 
hic obloquitur Ryckius. Omnia mihi 
non adeo displicet : sed Numina præ- 
fero. Eadem Numina, i. e. æque 
irata, et perjurium ultura. Solennis 
dcorum mentio in terrendis fœdifra- 
gis. Et pro Numina scribi nomina 
solere , id quoque supra vidimus. 
Enx. Cf. Ann. 1, 93. De Sacroviro 
v. À. 3, 40, 46. 

Galbam. Ego potius artem orato- 
ris esse censeo, quam prmuonsxèr 
au&praua, ut vult Savilius, ad invi- 
diam faciendam defcetoribus Gallici 


nominis, quod quædam civitates ac- 
cepissent, quasi omnibus datum es- 
set interpretantis, et quasi pro eo, 
quod nonnulli ejusdem gentis populi 
adepti forent, alii quoque gratiam 
deberent. Asconius in Divinat. : Si- 
culis omnibus. E latorie ; quum enim 
a duobus quæstoribus Sicilia regi so- 
leat , uno Lilybætano, altero Syra- 
cusano , ipse vero Lilybætanus ques- 
tor fuerit Sex. Peducæo preætore, 
omnibus tamen se placuisse dixit, 
Grox. Bip. ita locum explicant : 
Treviri et Lingones, a Galba per-. 
culsi et tributa aucta, 1, 53, mox 
ab eo ad Vitellium descivere, 1, 
57, hinc imminuta tributa, mol- 
liusque servitium ; unde hostiles 
spiritas induerint, 4, 55. Neque 
enim benevolentia contineri Treve- 
ros, ipse dicit T'utor, Trevir, infra 
c. 76. 


458 


HISTORIARUM 


À. U. 824. 
A. C. 73° 


quamquam plerique fugam suadebant , audendum ratus, 
vocata concione, in hunc modum disseruit. 

LVII. « Nunquam apud vos verba feci, aut pro 
vobis sollicitior , aut pro me securior. Nam mihi ext- 
tium parari , lhibens audio ; mortemque im tot malis ho- 
nestam , nt finem miseriarum, exspecto, V'estri me pudet 
miseretque , adversus quos non prælium et acies paran- 
tur; id enim fas armorum et jus hostium : bellum cana 
populo Romano vestris se manibus gesturum , Classicus 
sperat ; imperiumque et sacramentum Galliarum osten- 


In tot malis hostium. Haud plane 
damno. Quil si tamen faciamus, 
portum et finem ? Quid si in tot malis 
honestam ? Livs. Teutabam, otium 
et finem miseriarum , x Ohserv. 14. 
Gnox. Melius hoc Lipsiano reme- 
dio, aut Pichenæ , qui hodie tenta- 
bat ; quod sane frigide additum fo- 
ret : sed tamen nec ipsum satis pla- 
cet. Ingeniosius est, quod Trillero 
in mentem venit Obs. crit. 4, 19, 
p. 423, hostium et finem m, ita, ut 
hostium sit ostium , scriptura in libris 
antiquis sæpe obvia, ductusque lo- 
quendi modus e Stoicoram schola, 
qui mortem januam , ostium, voca- 
bant , ut locis Senecæ et Arriani os- 
tenditur. Adde plura e Lipsii Ma- 
nud. ad philos. Stoic. 3, 23. Sed in 
istis locis ant mentio carvcertis et cus- 
todiæ , ut ïn loco Senecæ , aut aliud 
quid præcedit, at in locis Arriani r, 
get 24, propter quod ostii vel jsouæ 
appellatio convenist morti : velut, 
abeundum esse e vite, relinquendas 
miserias, etc. Simpliciter mortem 
appellari ostium ant januam miseria- 
rum , nondum reperi, nec doceri 
posse credo. Immo ostium miseria- 
rum per latinitatem foret aditus ad 
miserias , ut janua leti apud poetas 


et centum alia. Ego cum Acidalio 
delendum puto , et trac male tractuen 
esse e proximo, ubi jus hostiuns. Ce- 
terum est imitatio Sallust. Cat. 51 : 
in luctu atque miseriis mortem ærun- 
narum requiem, NO! CrUCiGÉLM , €33€. 
Brotier (ut Salinerius) vulgatum 
etplicat mala ex hostibus. Sed mais 
Voculæ non modo ab hostibus, etiam 
a suis, erant , ut tota narratio docet. 
Enx. Colerus dabat in tot manikes 
hostium. Bip. extremum , quod , quo- 
modo « librariis potuerit verti in 
hostium, difficile dicta. Potius ko- 
nestam scripserit Facitus, ut À 1, 
70, honestæ mortis usus. Id ergo re- 
cepi. Ann. quoque 15, 25, pro in- 
honesta libii habent is hoste , in- 
hosta. 

Et jus hostium. Flor. Bud. Agr. 
addunt est. 

Imper. et sacr. Galliar. ostentat. 
L. e. jactat Galloram sub dactu et 
auspiciis Romanos militaturos, s2- 
cramentoque Gallis dicturos. Mox 
virtusque aberat a MS. Bud. Ryc- 
kius auten e MS. Agr. edidit adeo 
vos. Sic et MS. Harl. videturque 
efficacius Broterio. Enx. In Bud. 
decst virtus, remancnte que, quod 
pegligentiam librarii prodit. Bud. 





A. U. 824. 


à Co. LIBER IV. 459 


tat, Adeo nos, si fortuna in præsens virtusque deseruit, 
etiam vetera exempla deficiunt ; quotiens Romanæ legio- 
nes perire præoptaverint, ne loco pellerentur : socii sæpe. 
nostri, exscindi urbes suas, seque cum conjugibus ac 
liberis cremari pertulerunt ; neque aliud pretiumexitus, 
quam fides famaque. Tolerant cum maxime inopiam 
obsidiumque apud Vetera legiones , nec terrore aut pro- 
missis demoventur. Nobis, super'arma ; et viros , et egre- 
gla castrorum munimenta , frumentum et commeatus, 
quamvis longo bello pares. Pecunia nuper etiam dona- 
tivo suflecit; quod sive a Vespasiano, sive à. Vitellio, 
datum interpretari mavultis, ab imperatore certe Ro- 
mano accepistis. Tot bellorum victores, apud Geldubam, 
apud Vetera , fuso totiens hoste, si pavetis aciem , indi- 
gnum id quidem : sed est vallam , murique , et trahendi 
artes, donec e proximis provinciis auxilia exercitusque 
concutrant. Sane ego displiceam : sunt alii lesati, tri- 
bani , centurio denique , aut miles. Ne hoc prodigium 
toto terrartin orbe vulgetur , vobis satellitibus, Civilem 


adeo nos. Acidalius interrogatione 
bæc et mox sequentia inspiranda pu- 
tabat. Sicque ad Pichenam usque 
editiones exhibent, 

Tokerant cum maxime. MS. 
Guelf. cu? #unc maxime : quod fac- 
tum e cum maxime, ut est in ed. pr. 
ediditque (e Bud.) Rhenamus. Ce- 
teræ ante Rhen. rnunc maxime, s0- 
leuni in bae voce corruptione. V. ad 
c. 65. In ed. autem pr. est tuferunt 
vitiosé, et conjtnctum cum antece- 
dentibus. Enx. Mox Bud. male apud 
veteres legiones. 

Donativo sufficit. Immo, suffecit. 
Nuper enim dorativum acceperant. 
Supra. L1rs. Recepit recte Pichena. 
Enx, Bud. sufficit. 


Sane ego displiceam. Hic et in se- 
quentibus ante oculos habuit locum 
Livii in ot. P. Scipionis post sedi- 
tionem exercitus in Hispania 28, 27 : 
Denique ego sim, cujus imperii tæ- 
dere exercitum etc. Precum formula 
deïnde ex alio loco sumpta, ut Lip- 
sius morait. Enx. 

Centurio denique aut miles. Centu- 
rioque aut m. MS. Guelf. edd. Rhen. 
(e Bud.) seqq. usque ad Lipsium. 
Enx. Qui lectionem veterem resti- 
tuit, quam et Pateol. et Alc. habent. 

Ne hoc prodigium toto terrarum 
orb. v. Friget toto. Puto Tacitum 
dedisse tantum, non adverbialiter, 
ut Brotier putabat, sed ut ad pro- 
digium referatur : quamquam totum 


4. 6. 824. 


460 HISTORIARUM am 


et Classicum Italiam invasuros. An, Si ad mœnia urbis 
Germani Gallique duxerint, arma patriæ inferetis ? 
Horret animus tanti flagitii imagine. Tutorin’ Trevero 
agentur excubiæ ? Sinum belli Batavus dabit ? Germa- 
norum catervas supplebitis ? quis deinde sceleris exitus ? 
quum Romanæ legiones contra direxerint ; transfugæ e 
transfugis, et proditores e proditoribus, inter recens et 
vetus sacramentum invisi deis errabitis ? Te, Jupiter 
optime maxime, quem per oclingentos viginti annos , 
tot triumphis coluimus; te, Quirine, Romanæ parens 
urbis, precor venerorque , ut, si vobis non fuit cordi, 
me duce hæc castra incorrupta et intemerata servari , at 
certe pollui fœdarique a Tutore et Classico ne sinatis. 
Militibus Romanis aut innocentiam detis, aut maturam 
et sine noxa pœnitentiam. » 

LIX. Varie excepta oratio, inter spem metumque ad 
pudorem. Digressum Voculam, et de supremis agitan- 
tem, liberti servique prohibuere, fœdissimam mortem 
sponte prævenire. Et Classicus, misso Æmilio Longino, 





hoc t. terrarum orbe friget, et glos- 
sam sapit. Inspice Livium, L c. 
Enx. 

Tutori Trevero. MS. Flor. ed. pr. 
Tutorin : quod J. Gronov. vult esse 
Tuiorin vel Tutori ne. Erx. Bud. 
tutor in treviro, sejunctim. Sed vel 
ic conjecturam Grouovii firmat. 


bis non fuit cordi Sp. Postumms 
cum Samnitibus bellum gerere. Taci- 
tus infra 81 : Jd fortasse cordi Duis, 
et divino ministerio principe elec- 
tum. Nec quidquam hic scrupi ant 
nodi. Rhenanus tamen ait in Bu- 
densi, ro cordi, non legi : ex qua 
ille juratus emendat, si vobis non 


Per octingentos viginti annos.Vid. fuit : id est, licuit, inquit, more 


ad 1,1, cujus loci lectio hoc ipso 
loco confirmatur ; sed et hic Guelf. 
ducentos et XX. Enn. Longe alia 
ratio est hujus loci et istius ex H.1, 
3. Respice ibi notata. 

Si vobis non fuit cordi. Imitatum 
clare e Livio 9, 8 : Vos, Du im- 
mortales , precor, quæsoque, si vo- 


Græco. Beve, Beate, Manibus tuis 
sit; oam perjuria bæc literatarum, 
pariter ac amantium , ut spero, venti 
auferunt. Lips. Perperam quoque 
Rhen. aliam omissionem Bud. codi- 
cis tuetur, habet enim servari, & 
Classico ne sinatis, sed patet, ab at 
ad et transiliisse librarium. 











A. U. fs4. 


C7 LIBER IV. 46: 
desertore primæ legionis , cædem ejus maturavit.: He- 
rennium, et Numisium, legatos, vinciri satis visum. 
Dein, sumptis Romani imperii insignibus, in castra 
venit. Nec illi, quamquam ad omne facinus durato, 
verba ultra suppeditavere, quam ut sacramentum reci- 
taret. Juravere, qui aderant', « pro imperio Galliarum. » 
Interfectorem Voculæ altis ordintbus, ceteros, ut quis- 
que.flagitium navaverat, præmiis adtollit. Divisæ inde 
inter Tutorem et Classicum curæ. Tutor valida manu 
circumdatos Agrippinenses , quantumque militum apud 
superiorem Rheni ripam, in eadem.verba adigit , occisis 
Magontiaci tribunis , pulso castrorum præfecto , qui de- 
trectaverant. Classicus corruptissimum quemque e de- 
ditis « pergere ad obsessos » jubet, «veniam ostentantes, 
si præsentia sequerentur : aliter nihil spei, famem, fer- 
rumque, et extrema passuros: » Adjecere, qui missi 
erant, exemplum suum. 

LX. Obsessos hinc fides , inde egestas , inter decus ac 
flagitium distrahebant. Cunctantibus solita insolitaque 
alimenta deerant ; absumptis jumentis , equisque, et cete- 
risanimalibus , quæ profana foœædaque in usum necessitas 


Sumptis Rom. imp. insignibus. Pi- 
chena de aquilis, vexillis etc. capit. 
Non video tamen, quid impediat 
quo miaus et Classicus lictores cum 
fascibus habuerit. Mox alt ordines 
sunt , qui alias primi dicuntur. Pri- 
morum ordinum centurionem fecit. 
Deio flagitiune navare dixit, pro ope- 
ram in flagitio perpetrando navare 
ut5, 25, bellum alicui navare. Sive, 
flagitio perpetrando alicui prodesse, 
opera navare, quæ constet flagitio. 
Nec Cicero hoc genus loquendi re- 
fagit. Nam ep. 9, 2, est navare rem- 


publicam. Quod ad H. 5, 25. Aci- 
dalius laudat e Cicerone (ep. 5, 10): 
navare benevolentiam : id alienum 
est : nam ibi navare simpliciter est 
præstare, ut in operam navare. Enx. 

In eadem verba adigit. Hic olim 
punctum vulgo. Ex admonitione 
Merceri Pichena sustulit, et post 
detrectaverant posuit. lta et MS. 
Guelf. et edd. ante Rhen. omnes, 
præter primam. Male interpunctio 
in ed. Rhen. mutari cœpta. Ed. pn 
(et cod. Bud.) occisi tribuns, vitiose. 
Ens. 


462 HISTORIARUM Nés 


vertit. Virgulta postremo, et stirpes, et internatas saxis 
herbas vellentes , miseriarum patientiæque documentum 
fuere : donec egregiam laudem fine turpi macularent, 
missis ad Civilem legatis, vitam orantes. Neque ante 
preces admissæ, quam m verba Galliarum jurarent. 
Tum, pactus prædam castroram, dat costodes, qui 
pecuniam , calones , sarcinas retentarent, ac qui 1p606 
leves aheuntes prosequerentur. Ad quintam fere lkps- 
dem coorti Germani incautum agmen adgrediuntur. 
Pugnacissimus quisque m vestigio, multi palantes , oc- 
eubuere : ceter1 retro in castra profagiunt ; querente sane 
Civile et increpante Germanos, « tamqnam fdem per 
scelus abrnmperent. » Simulata ea fuerint , an retinere 
sævientes nequiverit, parum aflirmator. Direptis cas- 
tris, faces injiaunt; cunctosque, qui prælio saperfue- 

















rant, mcendium hausit. 


LXI. CGivilis, barbaro voto , post cœpta adversus Ro- 


Ac qui ipsos leves. ]ta editum inde 
a Rbegano e MS. Bud. ot opisor. 
(Minime, sed ex ingenio, vam Bud. 
atqui.) Favent Flor. ed. pr. in quis 
at qui. MS. Gruelf. edd. cetræ ante 
Rhen. aut qui. Pichena edidit atque 
ipsos : male : nam copula quidem de- 
sideratur, sed etiam gai. Non enim 
custodes iidem prosecuti sunt ab- 
euntes, sed aki, ut bene mownit 
Ryckins : qui e suo MS. edidit et 
qui. Ego vetus restitui. Forte fuit 
nique qui, qeam formam Tacitus 
non refagit. Leves mielligit Brotier 
de spoliatis, qui eam ob caussam 
leves essent , ut et alii cepere ; Ryc- 
kius levisarmaturæ milites, qui pro- 
sequerenter. De Romanis melias fo- 
ret inermes ant simile quid, quam 
leves, quod nuspiem in tali contextu 
additur, ad exprimendum pericu- 


Jam. Et nescio, an verbam sit a 
glossa, præsertin quum durivs con- 
currat cum abeuntes : nec, opiner, 
simile exemplum reperietur. 

Cvailis, barbare voto. Patrie et 
solenne Cermanis hoc votum. Taci- 
tus de moribus ejus gentis 31 : lis 
Germanorum populis uourpatum , 
rars et privala cujusque audentis , 
apud Cottos Mm consensum vertit, 
crinem barbamque summitiere , nec, 
nisi hoste cæso, exuere votivum obli- 
gatanque vututi oris habitum. Man- 
sit inferiorc ævo. Et lego aned Dia- 
eonum de Gestis Longob. 3,7 : Sex 
nllia Saxonum, qi bello superfue- 
rant , devoverunt se , neque barbam, 
neque capillos rasuros, nisi se de 
Suevis hostibus ulciscerentur. Pul- 
chre igitar et decore Silins Sermenti 
Gallo hoc aflingit Punic. 4,200 : 


A.U. Sa. 


A.C. ns. LIBER IV. 465 


manos arma, propexum rutilatumque crinem, patrata 
demum Ͼde legionum, deposuit. Et ferebatur, parvulo 
6ko quosdam captivorur , sagittis jaculisque puerilibus 
figendos , obtulisse. Ceterum neque se, neque quem- 
quam Batavun , ie verba Galliarum adegit : fisus Ger- 
roanorum opibus ; et, #1 certandum adversus Gallos de 
possessione rerum. foret , inclitus fama et potior. Mum- 
ms Luperœus, legatus legionis , snter dona missus Ve- 
ledæ. Ea virgo nations Bructeræ late imperitabat ; 
setere apud Germanos more, quo plerasque feminarum 
fatadicas ,et, augescente supersiitione, arbitrantur deas. 
Tuncque Veledæ auctorites adolevit : nam « prosperas 
Germanis res et excidsum legionum » prædixerat. Sed 
Lupercus in itinere interfectns. Pauci centurionum tri- 
basorumque, in Gallia geniti, reservantur , pigaus so- 
cietatis. Cohorünre, alarum, legionum biberna subversa 
cremataque : iis tantum relictis , quæ Magontiaci ac 
Vindonissæ sita sunt. 


Occumbit Sarmens, flivam qui po- 
nere victor Cæsariem crinemque tôln, 
dGradive, vovebat. Quin et Romani 
asurparunt interdum , ut Julius Cæ- 
sar, de quo Suetonius 67 : Diligebat 
“quoque milites usque adeo, ut , au- 
dita clade Tüuriana , barbam capil- 
dumque submiserit , vec nte dempse- 
rit, quam viadicaset. Lus. MS. 
Agr. perplexum. Ed. pr. perpexum : 
vitiose strumque. Enx. Bud. pro- 
pezum. ÆRutèles comas noater Ger- 
manis tribut et de Mor.<. 4 : Gal- 
Liarum tnventum esse rutilandis ca- 
pillis ex sebo «t cinere. Plin. cefert 
a8, 12 (5e ). Quiv et de Rumanis 
matronis simile quid narra Val. 
Max. 2,:,5. 

Muounius Lupercus. V. ad c. 18. 


Mox Velade e MSS. Fior. { Bud.) 
Agr. edidere Ryck. et J. Gronov. 
Sic et ed. pr... sic Græci. V. Ryck. ad 
b. 1. De ea noster et in Germania, 
abis. Lip. ad c. 8. Enx. Bud. Mu- 
mius. Ânte Ryckium legebatur 7el- 
dedæ dnplici elemente. Mox Bud. 
tunc sine cosanctione. À pud Gallos 
Germauosque præcipuo caltu matres 
vel matras fnisse cuites, meoumenta 
Joqeumur. Cf. Spon. Misc. erud. 
ant. 3 > 77» 

Arbürntur Deas. Sic volebat 
corrigi Mureinus. Recte : nec enim 
ulla ratio est, quare conjunctère usus 
sit. Atque ita plane est in ed. pr. 
node sic edidimns. Ceteri #dd. et scr. 
(etimn Bud.) arétéremeur, Enx. 

Vindonissæ sita. V. ad c. 70. 


464 HISTORIARUM ré tns 


LXIL Legio sextadecima cum auxiliis simul dediuis 
a Novesio in coloniam Treverorum transgredi jubetur , 
præfinita die, intra quam castris excederet. Medium 
omne tempus per varias Curas egere ; IgnaviSsiMuS quis- 
‘que, cæsorum apud Vetera exemplo, paventes ; melior 
pars rubore et infamia : « quale illud iter ? quis dux 

viæ ? et omnia in arbitrio eorum , quos vitæ necisque do- 
minos fecissent. » Alii, nulla dedecoriscura , pecuniam , 
aut carissima sibimetipsi circumdare. Quidam expedire 
arma, telisque tamquam in aciem accingi. Hæc medi- 
tantibus, advenit proficiscendi hora , exspectatione tris- 
tior. Quippe intra vallum deformitas haud permde nota- 
bilis : detexit ignominiam campus et dies. Revulsæ 
imperatorum imagines , inhonora signa, fulgentibus 
hinc inde Gallorum vexillis ; silens agmen, et velut 
longæ exsequiæ ; dux Claudius Sanctus, effosso oculo ; 


Legio XIII. V. dicta ad c. 26. 


uncta, non nitidata : quæ opJronit 


Hæc meditantibus. Quis neget a fulgentibus Gallorum vexillis : aut 


Liviano exemplari esse ? qui in dedi- 
tione illa turpi ad Furculas 9, 5: 
Heæc frementibus , inquit, hora fata- 
lisignominiæ advenit,omnia tristiora 
experiundo factura. Lrrs. 

Innezxa signa. Budensis codex in- 
hora signa. Rom. in ora. Divinabam 
elim, inversa signa : quod ignomi- 
niæ fuit, et victos se fatentium. Spar- 
tianus in Severo 7 : In palatium eo- 
dem habitu perrexit, prælatis signis 
quæ prætorianis ademerat, supinis, 
non erectis. Idem usurpatum in do- 
Jore. Tacitus À. 3, 2 : Præcedebant 
éncompta signa, versi fasces. Pedo 
Albinovanus ad Liviam v. 141: Quos 
primum vidi fasces ,in funere vidi ; 
Sed vidi versos indiciumque mali. 
At nunc patem commodius legi in- 


honora signa , id est, squallida, non 


potius retineri illud innera, cum 
explicatione, signa innexa, id est, 
sine nexu et puda faisse. Nam soient 
imagines principum, clypei, etisam 
coronæ et talia innecti. Lies F7 hore 
etiam Fior. Zn ore Agr. Inhonor« 
jam correxit Victorius, loco sapra 
indicato ad 15, 25. Lipsii correctio- 
nem recepit Pichena cam seqq. om- 
pibus. J, Gronovius tamene lectione 
Florentina | otius extricabat vikorse. 
Erx. Alias aliorum conjecturas exhi- 
bet J. Gron. Exemplum rei habes 
À. 1, 24, ubi /egiones nullis insigni- 
bus fulgentes. Bud. revolse. Sic ubi- 
que volgus, uolgatus et similia 

Dux Claudius Sanctus. Ducem vie 
deditis datum intelligi, jam a Pi- 
chena monitum. Is dirus ore dicitur, 


ob defvornutatem ab effosso ocule, 





À Gun LIBER IV. | 465 
dirus ore, mgenio debilior. Duplicatur flagitium , post- 
quam , desertis Bonnensibus castris, altera se lepio mis- 
cuerat : et, vulgata captarum legionum fama, cuncti, 
qui paullo ante Romanorum nomen horrebant , procur- 
rentes ex agris tectisque, et undique effusi, insolito spec- 
taculo nimium fruebantur. Non tulit ala Picentina gau- 
dium insultantis vulgi; sprelisque Sancti promissis aut 
minis , Magontiacum abeunt ; ac forte obvio interfectore 
Voculæ, Longino, conjectis in eum telis, initium exsol- 
vendæ in posterum culpæ fecere. Legiones , nihil mu- 
tato itinere, ante moϾnia Treverorum considunt. 

LXIIL Civilis et Classicus, rebus secundis sublati, 
an coloniam Agrippinensem diripiendam exercitibus 
suis permitterent , dubitavere. Sævitia ingeuii et cupi- 
dine prædæ ad excidium civitatis trahebantur ; obstabat 
ratio belli, et novum imperium inchoantibus utilis cle- 
mentiæ fama. Civilem etiam beneficii memoria flexit, 
quod filium ejus , primo rerum motu , in colonia Agrip- 
pinensi deprehensum , honorate custodierant. Sed Trans- 
rhenanis gentibus invisa civitas, opulentia. auctuque : 
neque alium finem belli rebantur, quam si promiscua 
ea sedes omnibus (rermanis foret, aut, disjecta, Ubios 
quoque dispersisset. 

LXIV. Igitur Tencteri, Rheno discreta gens, missis 
legatis, mandata apud concilium Agrippinensium edi ju- 
bent; quæ ferocissimus e legatis in hunc modum pro- 
tulit : « redisse vos in corpus nomenque Germaniæ, com- 
Atque hinc intelligi debet alterum edd. primis, non comma. Enx. 
debilis ingenio. Nam debiles dicun-  Sævitia ingenii. Sic editum a Pi- 
tur capti aliquo membro. Itaque cheus e lectione Flor. ingenu', que 
nil aliud est, quam si dixsisset, fæ- est et in Vatic. ( Bud.) Guelf. Agr. 
dus ore, ingenio fœdior. Ceterum ed. pr. ceterisque ante Rhen. Inge- 


colon esse debet post oculo, ut in nita primus tacite edidit Rhen, Enx. 
3e 50 


466 HISTORIARUM ‘1% 


munibus deis, et præcipuo deorum, Marti, grates 
agimus ; vobisque gratulamur , quod tandem liberi mter 
liberos eritis. Nam ad hunc diem flumina , ac terras, et 
cælum quodammodo ipsum clauserant Romani, ut col- 
loquia congressusque nostros arcerent; vel, quod con- 
tumeliesius est viris ad arma natis, inermes ac prope 
mudi, sub custode et pretio coiremus. Sed , ut amicitia 
societasque nostra in æternum rata sit, postulamus a 
vobis, muros coloniæ, munimenta servitii, detrahatis : 
( etiam fera animalia , si clausa teneas, virtutis oblivis- 
cuntur : ) Romanos omnes in finibus vestris trucidetis ; 
haud facile libertas et domini miscentur , bona interfec- 
torum in mediam cedant , ne quis occulere quidquam 
aut segregare caussam suam possit. Liceat nobis vobisque 
utramque ripam colere , ut olm majoribus nostris : quo- 
modo lucem diemque omnibus hominibus; ita omnes 





Sed præcipuo deorum. MSS. Flor. 
(Bud.) Agr. ed. pr. et præcipuo : 
unde cum Ryckio recepimus : sed 
ferri non potes! , nisi intelligas, sed 
præcipue præcipuo deorum. Verum 
etiam et hanc vim babere potest , e 
more Taciti, ut supra vidimus, plu- 
ribus locis. Ex. 

Sub custode et pretio. Hoc quo per- 
tineat , patet e responsioue Agripni- 
nensium : Fectigal et onera commer- 
ciorum resolvimus : sint transitus 
incustoditi. Enx. Bud. male inermes 
nec probe nudi. Positi a C. Cæsare 
custodlis , simili sensu, quo hic, me- 
minit Seneca de Ira 2, 33. 

In æternum rata sit. Sic edidimas 
2x ed. pr. cui consentit MS. Agr. et 
Reg. Vulgo (et Bud.) sint. Si ratæ 
esset, nihil mutandum foret : nam 
ejus formæ exempla multa. Altera 
illa excusari quidem potest Græco- 


rum more, qui etiam post femiss- 
Dom unum , neutrum ponunt, intell. 
rip, sed non nisi in suummo con- 
sensu omniun libroram. Mox esdem 
ed. si clausa tenetis :nec hoc male. 
Ceterum sententiæ , de .animalibus 
#eris et de libertate cum servitate 
non consistente , in parenthesi acci- 
piendæ. Nam ista coojuncta sant, 
detrahatis .. .trucidetis ... .bona .… .… 
cedant : quod in vulgata interpuane- 
tione non satis perspicuum est. Enx. 
Bud. teneas. 

Quomodo lucem noctemque. Per- 
spicue rectum, atque ita in Vat c. 
Vulgo, lucem diemque, quasi ea dif- 
ferant. Lres. Male Lipsius. Recte Pi- 
chena, qui veterem lectionem repe- 
sait, quam tuentur MSS. Flor .{ Bad.) 
Agr. edd. inde a Puteol. omnes. Va- 
ticano consentit ed. pr. Latini verbe 


nounulila solent covjungere, quam- 





A. U. 814. 


AC LIBER IV. 467 
terras fortibus viris natura aperuit. Instituta cultumque 
patrium resumite, abruptis voluptatibus, quibus Ro- 
mani plus adversus subjectos, quam armijs, valent ; sin- 
cerus, et Integer, et servitutis oblitus populus, aut ex 
æquo agetis, aut aliis imperitabitis. » 

LXV. Agrippinenses, sumpto consultandi spatio , 
quando neque subire conditiones metus futuri, neque 
palam adspernari conditio præsens, sinebat, in hunc 
modum respondent : « Quæ prima libertatis facultas data 
est, avidius quam cautius, sumpsimus, ut vobis cete- 
risque Germanis, consanguineis nostris, jungeremur. 
Mhuros civitatis, congregantibus se cum maxime Roma- 
norum exgrcitibus, augere nobis, quam diruere, tutius 
est. Si qui ex Italia, aut provinciis, alienigenæ in finibus 
nostris fuerant , eos bellum absumpsit , vel in suas quis- 


vis idem fere significantia, etiam 
qui brevitatem adamarunt, ut mul- 
tis exemplis e Sallustio et Tacito 
doceri potest : sic statim siacerus et 
integer, ahibi instructus armatusque, 
quies et otiun. Ex eo genere lux et 
dies. Erx. Sic et sapra in lucem ac 
diem proferebant ; et c. sq. 65, nova 
et recentia jura. 

ÆAbruptis voluptatibus, quibus.. 
Ambigua lectio. Quam posui, libri 
firmaut, nec ratio impugnat. Vere 
enim inter Romapas artes fuit, ad 
homines in imperio retinendos, mol- 
lirevires eorum, et per delicias amœ- 
nasque valuptates frangere. Tacitus 
in Agricola 21 : Sequens hiems sa- 
luberrimis consiliis absumpta , ut ho- 
mines dispersi ac rudes, eoque bello 
faciles, quieti et otio per voluptates 
assuescerent. Et paullo post : Paul. 
latimque discessum ad delnimenta 
vitiorum, porticus et balnea et con- 
viviorum elegantiam, idque apud im- 


peritos humanitas vocabatur, quum 
pars servitutis esset, Ât veteres ta- 
men cditiones, abruptis vectigalibus : 
quodstabiliri pro: sus responsoUbio- 
rum videtar, ad hanc orationis par- 
tem : vectigal et onera commercio- 
rum resolvèmus. Lirs. Poluptatibus 
etiam MSS. Agr. (Bud.) Guelf. 1a 
ed. pr. (et cod. Reg. Lall.) viuose 
voluntatibus. Celeræ edd. ante Lip- 
sium vectig ‘libus. Enx. Jsta de vec- 
tigali et onenibu: commerciorum non 
huc faciunt, sed ad superiora, ut bene 
Emesti monuit e: Acidalius docet. 
Metus futuri. Metu male MS. 
Guelf. edd. Puteol. Ber. Alc. Post 
tum maxime libri idem. Nam perpe- 
tua in hoc verbo est in libris vett. 
aberratio a librariis orta, qui illud 
cum maxin'e pro RunC, E0 tempore, 
nov concoquehant. Er. Bad. metus 
futurs. Idem cum maxime. Mox vere 
multis modis peccat. Habet cautum. . 
assumsit.… societatis.… vobiscum. 


30. 


A. Ù. 824. 


468 HISTORIARUM 241" 


que sedes refugere. Deductis olim, et nobiscum per con- 
nubium sociatis , quique mox provenere, hæc patria est : 
nec vos adeo iniquos existimamus , ut interfici a nobis 
parentes, fratres, liberos nostros velitis. Vectigal et 
onera commerciorum resolvimus. Sint transitus incusto- 
diti; sed diurni et inermes; donec nova et recentia jura in 
vetustatem consuetudine vertantur. Arbitrum habebi- 
mus Civilem et Veledam, apud quos pacta sancientur. » 
Sic lenitis Tencteris , legati ad Civilem et Veledam 
missi cum donis, cuncta ex voluntate Agrippinensium 
perpetravere. Sed coram adire adloquique Veledam ne- 
tum : arcebantur adspectu , quo venerationis plus 
inesset. Ipsa edita in turre; delectus e propinquis con- 
sulta responsaque , ut interhuntius numinis, portabat. 
LXVI. Civilis, societate Agrippinensium auctus, 
proximas civitates affectare, aut adversantibus bellam 
inferre, statuit : occupatisque Sunicis, et juventute 





ÆEductis olim.Scribe deductis olim: 
colonos veteres intelligit. Lrrs. Sic 
Flor. (Bud.) Agr. Guelf. ed. pr. 
omnes ante Lipsum quas vidi : ut 
nesciam, unde illud eductis sit. Ex 
quacumque ed. laudetur, est in ea 
vitium operaram, quod hanc notam, 
ut alias in hunc auctorem, peperit. 
Qui provenere, sunt nati e nobis. 
Verbam provenire usitatum de prole, 
ut proventus. Enx. 

In vetustatem consuetudine, Ap- 
tius et concinnius visam , quam illud 
tritum, velustatem et consuetudinem. 
Quod autem posui in Farnesiano est. 
Lres. Sic et Flor. Agr. Copula et ab 
ed. pr. abest. Sed tamen est consue- 
tudinem. MS. (Bud. et) Guelf, in 
vetustate et consuetudine. Enx. 

Tpsa edita in turre. Romana edit. 
et Rodolphus : ipsa adyta intrare, 


dilectus e prop. Quam lectionem 
haud temere spernam. Ut de fa- 
tidico numine quopiam loquiter : 
cui rei apta hæc adytoram vox. Vul- 
gata nibilo secius valde probo. Lres. 
Editio Lipsio landata habet edita, 
non adyta. Enx. Bud. edita in turre. 
Lectio altera adyta intrare non est 
ex ingenio Rodolphi, ut Bip. putant, 
sed in MS. ejus, teste Ryckio. Reg. 
Lall. quoque habet adita intrere, 
nec Lallemando displicet, nec Ryc- 
kio. Turris ista videtur ad Lappiam 
fuisse sita. Cf. 5, 2. 

Occupatis Sunicis. Hæc scriptura 
in Flor. , teste J. Gron., Guelf. Hari. 
Oxon. etc. edd. inde a Puteol. Nam 
ed. pr. valde perverse sumas. Habi- 
tasse inter Ubios et Tungros putan- 
tur. Enx. Bud. Sunucis, ut in omni- 
bus MSS. apud Pln. 4, 19 (31) 


A. U. 24. 


A. C. 91. LIBER IV. 469 


eorum per cohortes composita, quo minus ultra perge- 
ret, Claudius Labeo Betasiorum, Tungrorumque, et 
Nerviorum tumultuaria manu restitit ; fretus loco, quia 
pontem Mosæ fluminis anteceperat : pugnabaturque in 
angustiis ambigue, donec Germani transnatantes terga 
Labeonis invasere. Simul Civilis, ausus, an ex com- 
posito, intulit se agmini Tungrorum, et clara voce; 
«non ideo, » inquit, «bellum sumpsimus , ut Batavi et 
Treveri gentibus imperent. Procul hæc a nobis arro- 
gantia : accipite societatem : transgredior ad vos, seu 
me ducem, seu militem, mavultis.» Movebatur ‘vale 
gus, condebantque gladios; quum Campanus ac Juve- 
nalis, ex primoribus Tungrorum , universam ei gentem 
dedidere. Labeo , antequam circumveniretur , profugit. 
Civilis Betasios quoque ac Nervios, in fidem acceptos, 
copiis suis adjunxit ; ingens rerum, perculsis civitatum 
" animis, vel sponte inclinantibus. 


LXVIL. Iuterea Julius Sabinus, projectis fœderis 


De situ v. Cluv. Germ. ant. 2, 19. 
D’ Anville, Not. de la Gaule, p.626. 
Nominis memoria in vico Sinnich, 
Com. Limpurg. V. Buche. Belg. 
Ron. p. 198 et 184. 

Tungrorum. Ita plane Bud. Sed 
supra c. 55 Tugrorum, deficiente scil. 
lineola super u. Contra 2, 14, babet 
Turingorum. Mox Bud. tranantes. 

Seu me ducem. Insidiosa modestia 
dictam : ut a Sallustii Catilina 20: 
Vel imperatore , vel milite, me uti- 
mini. Lies. 

Profugit. In avia Belgaram, c. 70. 
Esse paludes Fiandrorum prope Bru- 
gas, conjicit Bucherius ]. c. 

Ingens rerum. MS. (Bud.) Agr. 
ed. pr. Item MS. Guelf. Sed a man. 
sec. in margine addunt wrullus : 


unde Heinsius ap. Ryckium facit cu- 
mulus e 2, 24, elegantissima correc- 
tione, de qua vix dubitem. Edd. Pu- 
teol. Ber. Alc. vigens rerum. Post 
ed. pr. corrupte perculsit civiates 
animis, ut correxit man. sec. in MS. 
Guelf. quam ante fuisset id, quod edi- 
tur. Enx. Sic A. 1,69: ingens animi 
Jemina. Post Bud. perculsit civitatum 
animis. 

Julius Sabinus. Alius ab isto, qui 
Senecæ patri nominatur Controv. 
27. 8. 9, 4, in quo corrupte legas : 
Et ab Julio et a Sabino. Scio junctim 
fuisse ab Julio Sabino, qui Gallis 
præfuit sub Caio : paterne hujus?. 
Dionem vide 66, 3. Lurs. 

Projectis fœderis Romani. Aut 
oihil, aut nimis, in hoc loco video. 


9 


450 


HISTORIARUM 


A. U. gaf. 
A. C. "1. 


Romani monumentis, Cæsarem se salutari jubet; ms- 
gnamque et inconditam popularium turbam in Sequanos 


Qualeistud est, projicere monumenta 
fœderis? pingue et insulsum. Alior- 
sum emendatione traxerim : prolec- 
tus Romani generis monumentis. Sa- 
bivus, inquit, invitatus et inductus 
stirpis suæ origine, Cæsarem se ap- 
pellat. Quid mirum ? ecce supra 55 
scriptum : Sabinus falsæ stirpis glo- 
ria incendebatur. Proaviam suam 
D. Julio, per Gallias bellanti, cor- 
pore et adulterio placuisse. Possis 
eodem sensu : prolatis R. generis. 
Lrrs. Atqui omnia plena moris, 
quam significat his verbis Tacitus. 
Dionysins Halic. 4, 26, de pactis a 
Ser. Tullio cum Latinis: ve d'à ua 
d'aie xpévor avrode ( roùc réuouc) apa- 
VÉY, CTHANY XATRONEUATEC YAÆAXIY, 
Tpyader ir Taûry rare déÉarra vois 
œuved'pioic zai Tès merTæryobcac Th 
œuvôd'ou æûxuc. Eodem de fœdere, 
quod Gabinis dedit Superbus ib. 4, 
BB: Toûrer ioTi T@v 6puier uvmueier 
ôr ‘Péun xéiueror dv iep@ Aude ITsoiou, 
ôr Pouaios Zaynov naheüoiv, a om 
Evaiva, Bépoy Rosa mepiroroc, où 
cPaysodivros soi var opeiur rôre 
Roëc, ypéppacsr àpyaixois émrye- 
yraupire Tac ryiroubres ϝroic oue- 
xoyias. Cicero pro Balbo, 23 : Cum 
Latinis ominibus fœdus ictum Sp. 
Cassio Postumo Cominio cos. quis 
ignorat ? quod quidem nuper in co- 
lumna ænea meminimus post Rostra 
incisum et proscriptum fuisse. De eo- 
dem Livius 2, 33: nisi fœdus cum 
Latinis columna ænea insculptum 
monumento esset. Apud Arrianum 
de exped. Alex. 2, p. 83, Pharna- 
bazus cavet ab obsessis deditis- 
e: Miruanvaioue xaSenair as mpès 
"AMEard per Pier yenuires orhaur, 


Evupéyouc dÙ sfras Aapeiou. Livins 
rursam 26, 24: Hæc convenerut, 
conscriptaque biennio post Olympie 
ab Ætolis ,in Capitolio ab Romanis, 
uttestala sacratis monumentis essen!, 
sunt posita. Fœdus Smyrnæorun et 
Maguetum in Marmoribus Aroode- 
lianis : Arxypatäreser À sai 
Oonoyiar 87 aTéARE SxiTspe, rès dl 
aratiSiracar, Zuvpraios pair 67 7e 
Tac "Appodiras vhs Zrparonsiôr 
iepG, rai à ue Mayravis aa mp 76 
Maardpe ir TS Tac ‘Apripudts LL 
Aevxo pére i tep® où di iu Meyrarle 
xaToinos Êv Te Tù &yorà zapà gor Bs- 
paèv Toû Asovbeou nœi Très Tér Bassin 
sixéves etc. Polybius in Excerpt 
Vales. lib. 27 (ed. Schweigh. !: 4 
p.385 ): ‘Tæapyobenc yàp PAL 
pôror Piaies, &ARAà œuuoniliia LL 
‘Atohmnalec, ai naSénev sorwtisé 
RAYTOY TOY #rSpéaoic ropabrairer 
d'inaior, ai wep roûrer anne! imp 
zov eur Séxac wap vor Aie Tor Ilan. 
Memnon de Romanis et Heracliessi- 
bus ape Phot. n. 224 , © 28: Kai 
Xæauoï 5 mivanes do vas prono pis rat 
nai éuoies Peper” dy 6 qui wapè Ps 
paies ér TS naTà To Ke TITÉAMN up 
Toû Auée ren , ÿ Jù zasè 7" 
"Hpéxaner xa) aùrk À in r$ roi dx 
isp&. Auctor 1 Maccab. 14: saisati 
YpaŸer à ar EXO yarnuic, zui Sr 
év erhhauc ir Épts Zsor. Josephus co? 
tra Apionem 2, 4: arayrods mar ét” 
ANY, TÈTICT TE Ër ‘AuEerpis: sai 
Tà Pumdpure op Hyovcar, à er 
cap Ô piyes moîg ‘Iovd'aior ieutl: 
Hujusmodi igitur, #r#ass, cipPér 
vel columnis, tabulisve aut far 
quibus fœdus, , quod Romani Lingo” 

nibus dederant, incisam erat, P°° 








A. U. 4. 


A. C. 7x. LIBER IV. AE 


rapit, conterminam civitatem et nobis fidam : nec Se- 
quani detrectavere certamen. Fortuna melioribusadfuit : 
fusi Lingones. Sabinus festinatum temere prælium pari 
formidine deseruit ; utque famam exitii sui faceret, 
villam, in quam perfugerat , cremavit; illic voluntaria 
morte interiisse creditus. Sed , quibus artibus latebrisque 
vitam per noyem mox annos traduxerit, simul amico- 
rum ejus constantiam, et insigne Epponinæ uxoris exem- 
plum, suo loco reddemus. Sequanorum prospera acie 
belli impetus stetit. Resipiscere paullatim civitates, 
fasque et fœdera respicere, principibus Remis ; qui per 
Gallias edixere, «ut missis legatis in commune consul- 


tarent, libertas an pax placeret. » 
LX VHI. At Romæ cuncta in deterius audita Mucia- 
num angebant , ne, quamquam egregii duces (jam enim 


bliceque propositum , eversis et con- 
fractis intellige. Grox. 

Fusi Lingones.Tangithoc bellum, 
quod in Johanne Satisberiense legi- 
tar 5, 7: Muspicis imp. Cæsaris 
Domitiani Germanico bello, quod 
Julias Civilis in Gallia movera, 
Zaingonum opulentissima civitas, quæ 
ad Civilem desciverat, quum adve- 
nientem ab exercitu Cæsaris popula- 
onem timeret, quod præter spem 
énviolata nihil ex rebus suis amiserat, 
ad obsequium redacta, septuaginta 
millia armatorum tradidit ei. Que 
totidem #erhis apud Frontinam 
Strat. 4, 3, 14. Lis. 

Insigne Epponinæ etc. Vere in- 
signe et rarum , plenumque fidei in 
sexu infido. Non est in libris, qui 
exstant. Servavit enim Tacitus in 
ultimum Vespasiani anoom, quum 
et Julius hic Sabinas { qui gloriaba- 
tur a Cæsare genus ducere ) et ista 


ipsa Epponina interfecti. Tota histo- 
ria, dignissima lectu, apud Piutar- 
chum diffuse est in Erotico extremo. 
Aliquid et Dionis compendium in 
Vespasiavo 66, 3. Lars. 

ÆEpponinæ. Àt Plutarchus Empo- 
nam scribit, et id nomen Gallis He- 
roinam signare addit : #r d'ùyvraixe, 
inquit, ravër àpierur hyuévec, dr 
#xe pur 'Eumorèr, in&hour, AA OT 
Jù dr mic spaide æpocayoponer. 
Lars. Pro ‘Euwerèr leg. Xsuorèr, Sal- 
mxsius autumat, quia Semo heroem 
denotat. Xiphil. 1. c. c. 16, Peponi- 
lam vocat. 

Nequaquam egregii. Mercero ac- 
cedo : ne, quamquam egregii duces 
(jam enim Gallum Annium et Peti- 
lium Cerialem delegerat ) sammam 
belli parum tolerarent. Lirs. Recepit 
Mercericorrectionem Pichena. (Pro- 
bat et Acidalius. ) Ante erat in om- 
uibas (etiam Bud.) Mucianum an- 


A.U. 88. 


472 HISTORIARUM à C7 

Gallum Annium et Petilium Cerialem delegerat ) sum- 
mam belli parum tolerarent. Nec relinquenda urbs sime 
rèctore. Et Domitiani indomitæ libidines timebantur ; 
suspectis, uti diximus, Primo Antonio, Varoque Arrio. 
Varus, prætorianis præpositus , vim atque arma retine- 
bat. Eum Mucianus pulsum loco, ne sine solatio ageret, 
annonæ præfecit : utque Domitiani animum, Varo haud 
alienum , deliniret, Arretinum Clementem, domui Ves- 
pasiani per adfinitatem innexum, et gratissimum Domi- 
tiano, prætorianis præposuit, « patrem ejus, sub Caïo 
Cæsare, egregie functum ea cura, » dictitans; « lætum 
militibus idem nomen, atque ipsum, quamquam sena- 
torii ordinis, ad üutraque munia sufficere.» Assumuntur 


gebant. Nequaquam egregiü duces. 
Jam enim.…. tolerare. Nec in MSS. 
aliquid auxilii. Vir doctus in ed. 
Gryph. nec, quamquam.... pote- 
rant , tolerare. Enxn. Similis con- 
structio verboram occurrit H. 2, 23. 

Petilium Cerialem delegerat. Ini- 
mo ex Josepho ‘Axe. 7, 4 (23) pro- 
prie non delegerat ipse, aut Vespa- 
siauus, sed casu et bona sorte Peti- 
jius consul creatus à Vespasiano in 
Britanniam missus erat. Ille vero, 
audita hac rebellione, opportune 
supervenit , et hostes vicit, Notat et 
Dio 66 , 3. Lips. Hanc notam, a 
Gronoviis omissam, ex edit. a. 1627, 
in-fol. Antw. supplere visum. Cete- 
rum Dio Kspsæasor vocat. 

Arretinum Clementem. Sic vocant 
omues scr. et edd. et h. 1. et ap. Sue- 
ton. Domit. 11, recte. Frustra Ursi- 
nus inscriptionem opponit tot libris, 
in qua Æ#rricinus vocetur. Aut vitio- 
sus est ille titulus ap. Grut.4, 6, aut 
ad aliura pertinet, ut visam Ryckio 
ad h. 1. Enx. Bud. #rrecinum. 


Quamquam senatorii ordinis. Sue- 
toniom igitur culpæ quis purgat, 
scribentem Titum primum e senato- 
ris prætorio præfectum ? In Tito6: 
Preæfecturam quoque prætorë sus- 
cepit : nunquam ad id tempus nisi 
ab equite Romano administratan. 
Occalte adsentitur Plinius præf. 
operis : Dum illud patri pariter « 
equestri ordini prestas, præfectns 
prætorio ejus. Tamen noster palam 
affrmat, Clementem hunc Arreti- 
num et præfectum et senatorem 
fuisse. Adde quæ notavi ad A. #, 
4o. Lrrs. Sed vide, quæ pro Sueto- 
pio ibi diximus. Ed. pr. pro quam- 
quam babet tamquam : male : nec 
in eo quicquam pro Suetonio susi- 
li, ut Gruterus sperabat. Enn. Cf. 
omnino Oudend. ad Suet. 1. c. et 
Guther. de Offic. dom. Aug. 2, 4. 

Assumuntur e civitate clarissinms 
quisque. Post brevem quasi digres- 
sionem redit ad rem, de expeditione 
a Muciano suscepta, et commemo- 


rat, quos secum in Galliam sbduxe- 


A. U. #6. 


2.0. 14 LIBER IV. 475 


e civitate clarissimus quisque, et ali per ambitionem. 
Simul Domitianus Mucianusque accingebantur, dispari 
animo; ille spe ac juventa properus, hic moras nectens, 
quis flagrantem retineret, ne ferocia ætatis et pravis 
impulsoribus, si exercitum invasisset, paci belloque 
male consuleret. Legiones victrices, sexta et octava, Vi- 
tellianarum unaetvicesima, e recens conscriptis secunda, 
Penninis Cottianisque Alpibus, pars monte Graio, tra- 
ducuntur; XIV legio e Britannia, sexta ac decima ex 
Hispania accitæ. Igitur venientis exercitus fama , et 
suopte ingenio, ad mitiora inclinantes Galliarum civi- 
tates , in Remos convenere. Treverorum legatio illic op- 
periebatur , acerrimo instinctore belli Tullio Valentino. 
Is, meditata oratione, cuncta , magnis imperiis objectari 
solita, contumeliasque et invidiam in populum Roma- 
num effudit; turbidus miscendis seditionibus, et ple- 
risque gratus vecordi facundia. 

LXIX. At Julius Auspex, e primoribus Remorum, 
«vim Romanam pacisque bona» dissertans, et « sumi 


rit. Mox MS. Guelf. dispersi, at in 
marg. dispari. Enx. 

Si exerc. invasisset. I. e. Si exer- 
citum regere et bellum gerere per 
festinationem cœpisset. Erx. 

Sexta et octava. MSS. Flor. XI 
et VIII. Guelf. edd. Puteol. seqq. 
usque ad Pichenam VI et XVIII. 
MS. Agr. tertia decima octava : ed. 
pr. ZXPVIII. Bene Saviliuscorrexit 
PT et VIIT; recepit Pichena. H. 2, 
83, 85. Enx. Flor. vin XI, VII]. 
Bud. viz XI, VIII. Id autem signi in 
scriptis medii ævi denotat videlicet. 
Forsan in Flor. similis nota. Bip. 
præferunt XI et VIII. Sed in lapi- 
dibus diserte legio VI victrix appel- 
Jatur, et VIII in numis Carausii in- 


victa. Cf. Brot. ad H. 2, 6. Pro XI 
stat, quod 3, 5o victricibus se ad- 
juoxit. | 

Tertia ac prima. Savilius legit : 
sexta ac decima. Nam supra (3,44) 
sic in Hispania collocavit, Tamen et 
tertia ibi fuit, et diuturna : nec aliam 
caussam arbitror , cur Hispani ho- 
dieque legiones suas Tertios appel- 
lent. Lips. Recepit et hoc Pichena. 
MS. quidem Flor. VI ac prima. 
Enx. Bud. Il] ac prima. De legioni- 
bus earumque statione v. Brot. 1. c. 
Sexta ad Cerialem advenit 5, 13. 
Decima 5, 19. Prius libri Coctianis. 
Nomen Tertios in Hispania inde a 
Phil. V non amplius eo sensu usur- 
patur. 


A. CU. 514. 


474 HISTORIARUM ré 

bellum etiam ab ignavis, strenuissimi cujusque periculo 
geri, jamque super caput legiones, » sapientissimum 
quemque reverentia fideque, juniores periculo ac metu, 
continuit : et Valentini animum laudabant, consilium 
Auspicis Sequebantur. Constat , obstitisse Treveris Lin- 
gonibnsque apud Gallias, quod, Vindicis motu , cam 
Verginio steterant. Deterruit plerosque provinciaram 
æmulatio ; « quod bello caput ? unde jus auspiciumque 
peteretur ? quam, si cuncta provenissent, sedem imperio 
legerent ? » Nondum victoria, jam discordia erat : alus 
fœdera, quibusdam opes viresque, aut vetustatem ori- 
ginis, per jurgia jactantibus. Tædio futurorum præ- 





Constat obstitisse. Obstitisse MSS. 
Agr. (Bud. ) Guelf. edd. auteRhen. 
omnes. Rhenanus, non Pichena, ut 
putat Ryckius, primus edidit obste 
tisse ; quod omnes, quos vidi, secuti 
suot præter Lipsium et Ryckium. 
Âliis quidem locis editur obsutit, 
obstitisse. Itaque hæc scriptura et h.I. 
tenenda. Add. ad 3, 31. Enx. Errori 
typographico videtur deberi Rhen. 
obstetisse. 

Unde jus auspiciumque. Jus MSS. 
Flor. Bud. Agr. Guelf. ed. pr. Rhen. 
seqq. Ceteræ ante Rhen. vis, solita 
confusione , de qua sæpe dictum. Ut 
in imperatore summo jus, s. potestas 
et auspicia, et jus potestasque sine 
auspiciis esse potuit sub Cæsaribus, 
sic h. 1. apte hæc duo conjunguntur. 
Quem illum fore Gallorum qui po- 
testatem belli gerendi daret, penes 
quem essent auspicia : verbo, quem 
imperatorem in Gallia fore. Sic ap. 
Liv. 22, 1, junguntur justum impe- 
rlum et auspicium, Enx. 

Per jurgia jactantibus. Sumpai 
lectionem a P. Manutio : qui amice 
mihi in pomeridiano sermone contri- 


buit. Nam vulgo est, perjuriaque 
jactantibus : in MSS. perjuria jac- 
tantibus : quod Manutianam conjec- 
turam firmat. Romano tamen libro 
est , pro jure jactantibus : quod reji- 
cere, iojurium sane sit. Lirs. Si Ro- 
manus liber est ed. pr. a Spirensi 
edita, ut alibi in notis Lipsii et Gre- 
teri, falsus est Lipsins. Nam habet 
perjuria sine copula. (Sic et Bud. ) 
At MS. Agr. pro jure, quocum in 
hoc libro quarto valde alias consen- 
tit hæc editio. Idque ille nixus con- 
sensu ed. Rom. recepit. Quod non 
imiter. Nam pro jure jam intelligi- 
tur in verbo Jactantibus. Jata enim 
jactabaotur, ut sibi maxime impe- 
rium et sedem imperii deberi appare- 
ret. Lazarus Superantius et Saline- 
rius non adeo absurde defendebant 
vulgatum perjuriaque, et interpreta- 
bantur de crebra defectione a Row. 
et rebellione, velnt ea re meritos se 
dixcrint principatum. Vix tamen 
credo perjuri simpliciter in tal 
contextu, ubi non sermo de fœderi- 
bus etc. dici de defectione et re- 
bellione, rebellibus perjuria expro- 





A. U. 8214. 


AC | LIBER IV. 475 
sentia placuere. Scribuntur ad Treveros epistolæ , no- 
mine Galliarum, «ut abstinerent armis, impetrabili 
venia et paratis deprecatoribus , si pœniteret. » Restitit 
idem Valentinus, obstruxitque civitatis suæ aures, haud 
perinde instruendo bello intentus , quam frequens con- 
cionibus. | 

LXX. Igitur non Treveri, neque Lingones, ceteræve 
rebellium civitates, pro magnitudine suscepti discri- 
minis agere. Ne duces quidem in unum consulere. Sed 
Civilis avia Belgarum circumibat ; dum Claudium La- 
beonem capere, aut exturbare nititur. Classicus , segne 
plerumque otium trahens, velut parto imperio frueba- 
tur. Ne Tutor quidem maturavit superiorem Germaniæ 
ripam , et ardua Alpium præsidiis claudere. Atque inte- 
rim unaetvicesima legio Vindonissa, Sextilius Felix cum 
auxiliariis cohortibus, per Rhætiam irrupere. Accessit 
ala singularium, excita olim a Vitellio, deinde in partes 


brari sæpe, scio. Per jurgia autem 
aptissimom huic loco, propter an- 
tecedentia illa, jam discordia erut. 
Enx. Utrum verum, dubius hæreo. 
Ryckiam sequuntur Bipontini, le- 
guntque pro jure. Recentiores ali 
per jurgia servant. Quod siunt, hoc 
jam intelligi ex déscordia, valet etiam 
de jure, quod itidem in jactantibus 
latet. 

Ne Tutor quidem maturavit etc. 
Ex hoc loco collato cum H. 1,61, 
et Bochat Mèm. sur Fhist. anc. de lu 
Suisse, 1.1, p.390. Perreciot, Acad. 
Vesontinæ antehac a secretis, osten- 
dit, Helvetios olim ad superiorem 
Germaniam spectasse. V. Grandi- 
dier , Hist. d’ Alsace , 1. 1, p. 169. 

Præsidüs claudere. Rom. Preæsi- 
diis capere : quod recipio. Lies. Im- 


mo claudere, ut Guelf. ( Bud.) et 


edd. ante Lipaium, quas habui, om- 
nes. Enx. 

Unaetvicesima legio Vindonissa. 
JL. e. ab statione sua quæ Vindo- 
nissæ erat, Helvetiorum oppido : ho- 
die vulgo #indisch, ap. monaste- 
rium Kungsfelden , ubi sepultura 
comitum Habsburgicorum. Nam ibi 
Jegio XXI stabat. Unde inscriptiones 
inistis regionibus repertæ, in quibus 
Leg. XXI occurrit : quas vide in 
Breitingeri Comm. in antiqua mo- 
num. Tigur. 6. 18, ap. Schelhorn. 
in Amoænit. Literar. t. 7, p. 49. 
Enn.Et Loys de Bochat, Mém. de 
da Suisse ,t. 1, p. 390. 

Ala singulartum. Singulares equi- 
tes qui sint nondum satis convenit. 
Mihi placet, esse gradum honora- 
tioris militiæ equestris, qualis fuit 
etiam prætorianorum ; etsi in hono- 


476 


HISTORIARUM 


A. U. 528, 
À. C. LL 


Vespasiani transgressa. Præerat Julius Briganticus , 
sorore Civilis genitus, ut ferme acerrima proximorum 
odia sunt, invisus avunculo infensusque. Tutor , Tre- 
verorum copias , recenti Vangionum , Caracatium, Tri- 
bocorum delectu auctas, veterano pedite atque equite 
firmavit, corruptis spe, aut metu subactis lesionariis ; 
qui primo cohortem , præmissam a Sextilio Felice, in- 


terficiunt; mox ubi duces 


ratiores illis. Olim jam, libera Rep. 
tales gradus : unde equites extraor- 
dinarü, selecti, etc. Hæc genera ab 
Augusto instituta, nova genera ho- 
norum ubivis, quærente ut hoc plu- 
res beneficii sui facere ac sibi obstrin- 
gere posset. Sic post singulares dicti 
clerici, non modo uové£orres, quam- 
quam hi quoque, sed etiam ceteri, 
quod ii perfectionem christianam 
appeterent. V.Glossar. Nomic. Cod. 
Theodos. Erx. Ex Hygini Groma- 
tico, p. 4, docet Fabretti Inscr. 
c. 5, p. 354, fuisse gradum militiæ 
prætoriaaæ proximum, tum munere 
custodiæ, tum prætenturæ vicinia. 
Dicuntur et equites singularü Augg. 
apud Grut. p. 1028, 2. 

Acerrima proximorum odia. Ex- 
sequitur Aristoteles Politic. 7, 7, 
et caussam donat : vide. Sed bre- 
viter, pro nostra re : prpverbio jac- 
tatum ait, Xæasr0}) moquer ad'ex Par" 
mas oise œipa oriphavres, oi dÙ nai 
œipa psooëcs. Lrrs. 

Caracatium. Cluverius Nemetum 
et mox Nemetibus. Sed hæc nimis 
abeunta veterumet vulgatorum ves- 
tigiis. Suspicabar Fangionum, Tuber 
natium, Tribocorum, deinde, Tri- 
Bocis, Vangionibusque et Taberna- 
tibus. Ipsum Cluverium vide Germ. 
Ant. 2, 12. Grox. Non mitior hæc 
correctio, quam Cluveriana. MS, 


exercitusque Romanus pro- 


Flor. Cæracatium. Bud Ceracat. Agr. 
ed. pr. Cæratacium. Lectionem Flo- 
rentinarn probat Ryckius, intelligit- 
que Cæræsos, Cæsaris, B.G. 2, 4.quod 
situi populi istius non convenire,bene 
docet Cellarius Geogr. Ant. t. 1, 
p- 245, nihil ipse definiens, qaod 
optimum factu puto. Rhenanus Rer. 
Germ. 3, p. 326, suspicatur fuisse 
io eo loco, ubi arx Draken/fels fuerit. 
Eam sic fortasse dictam a loco, quasi 
Racatiüum h. e. Caracatium. Mox 
lectu MS ( Bud. ) Guelf. edd. Pateol. 
seqq. omnes ante Pichenam. At in- 
fra , ubi similis varietas c. 77, mibhil 
a Pichena mutatum. Enx. Brot. et 
Lall. recepere. Cæracates. Vales. 
Not. Gall. p. 42. Caracates male in 
sede Tribocorum locat, iisque Ar- 
gentoratum adsignat, quod vallo 
modo admittendum Schæpflines nos- 
tras docet Alsat. ill. 1. 1, p. 62. Ne- 
que audiendus Laguille, m Notièe 
de Panc. Gaule, p.9, qui Saracates 
effingit, Saræ fluminis adcoles.Placet 
hoc Bipontinis, qui potius Sarasæ- 
tes a Saravo dictos autumant. D’ Ær- 
ville in Not. de la Gaule, p. 198, 
nomen vulgatum servat, Caracates- 
que Vangionibus ad latus ponit, ur- 
bemque iis Magontiacom tribuit. 
Hoc et in tabula Galliæ antiquæ ita 
expressit. 

Exercitusque Romani. MS. Flor. 





à Ce LIBER IV. 477 


pinquabant, honesto transfugio rediere; secutis Tribocis, 
Vangionibusque, et Caracatibus. Tutor, Treveris comi- 
tantibus , vitato Magontiaco , Bingium concessit, fidens 
loco , quia pontem Navæ fluminis abru perat, sed incursu 
cohortium, quas Sextilius ducebat, et reperto vado ) 
proditus fususque. Ea clade perculsi Treveri, et plebes , 
omissis armis , per agros palatur : quidam principum , 
ut primi posuisse bellum viderentur, in civitates, quæ 
societatem Romanam non exuerant, perfugerunt. Le- 
giones a Novesio Bonnaque in Treveros, ut supra me- 
moravimus, traductæ, se ipsæ in verba Vespasiani 
adigunt. Hæc Valentino absente gesta : qui, ubi àdven- 
tabat furens, cunctaque rursus in turbas et exitium con- 
versurus, legiones in Mediomatricos, sociam civitatem, 
abscessere. Valentinus ac Tutor in arma Treveros retra- 
hunt ; occisis Herennio ac Numisio, legatis, quo minore 


spe veniæ cresceret vinculum sceleris. 
LXXI. Hic belli status erat , quum Petilius Cerialis 


Roman ; quod Ryckius explicat Ro- 
manus : quippe ista syllaba subinde 
än libris scr. et edd . pr. hac figura ex- 
primitur. Consentiunt Guelf. (Bud.) 
Agr. ed. pr. Ceteræ ante Rhen. per 
compendium Ro. exprimunt. Pri- 
nus Rhenanus edidit Roman: tacite, 
nec scio, an e libro (immo ex inge- 
nio ). Igitur tutius putavi scripturam 
librorum MSS. et edd. vett. sequi. 
Enx. 

ja pontem Naveæ fl. abruperat. 
MS. Fior. (Bud. )ed. Put. Ber. Alc. 
Navas : item MS. Guelf. a m. pr. at 
m. s. fecit naves, ut est in ed. pr. 
MS. Agr. Vis fluminis. Rhenanus 
edidit Navæ. Enx. Ex ingenio. Su- 
rita ad Anton. Itin. p. 253,ex MS. 
cœuobii Carthus. Aulæ Dei quoque 


profert vis fluminis, Navæ cladisque 
Romanæ meminit Ausonius in Mo- 
sella, 

Supra memoravimus. Cap. 62. 

Se ipsas. Omnes libri, quos scio 


‘vidique, habent se ipsas, pro quo 


band dubie rescribendum seipsæ. V. 
ad c. 11. Enx. Bud. se ipsa. 

In Mediom. sociam civitatem. 
Auctores docti novi operis Diplo- 
matici t. 3, p. 172, not. 1 , non im- 
probabile esse dicunt, quod Hadr. 
Valesius Notit. Gall. p. 328, h. L 
civitatem Mediom. non de urbe, sed 
de populo capiendam judicet , prop- 
ter notilias veteres Gall. ap. Bou- 
quetum. Immo res et latinites do- 
cent ita esse, sed autiqua et vera. 
Enx. 


A.U th4. 


478 HISTORIARUM  41# 


Magontiacum venit : ejus adventu erectæ spes. Ipse, pu- 
gnæ avidus , et contemnendis , quam cavendis , hostibus 
melior, ferocia verborum militem incendebat ; ubi pri- 
mum congredi licuisset, nullam prælio moram facturus: 
delectus per Galliam habitos in civitates remittit, ac 
nuntiare jubet , «sufficere imperio legiones : socii ad mu- 
nia pacis redirent, securi , velut confecto bello , qnod 
Romanæ manus excepissent. » Auxit ea res Gallorum 
obsequium :nam , recepta juventute, facilius tributa tole- 
ravere, proniores ad officia, quodspernebantur. At Civilis 
et Classicus, ubi «pulsum Tutorem, cæsos Treveros, 
cuncta hostibus prospera » accepere , trepidi ac properan- 
tes, dum dispersas suorum copias conducunt, crebns 
interim nuntiis Valentinum monuere, «ne summæ rei 
periculum faceret. » Eo rapidius Cerialis, missis in Medio- 
matricos , qui breviore itinere lepiones in hostem verte- 
rent ; contracto, quod erat militum Magontiaci , quan- 
tumque secum transvexerat, tertiis castris Rigodulum 
venit; quem locum magna Treverorum manu Valentinus 
insederat, montbus , aut Mosella amne septum : et addi- 
derat fossas obicesque saxorum : nec deterruere ea muni- 
menta Romanum ducem, quo minus peditem perrumpere 
juberet , equitum aciem in collem erigeret, spreto hoste; 
quem , temere collectum, haud ita loco juvari, ut non 


Erectæ spes. Bud. male erepte. Sic 
mox loci pro socü. 

ÆRigodulum Venit. Vatic. Ridogu- 
lum. Hodie dimidiatum nomen tenet, 
aliquot milliaribus supra confluen- 
‘tes, pagus Rigol dictus. Lies. MS. 
Agr. ed. pr. Rigodolum : mox aut 
Mosella MS. Flor. (Bud.) edd. Rhen. 
seqq. ante Pichenam , et J. Gron. 
i. e, abo loco montibus, alio amne. 


Ceteræ edd. et M. a. MS. Guelf. ac. 
Ilud melius. Reliqua loca arte septa, 
ut patet e sequentibus. Enx. In Di- 
plomat* Dagoberti ap. Zyllesium is 
Def, Abb.S. Maximini occurrit Ze- 
g'odola vallis ; hodie vicus superest 
nomine Reol, V. D’Anville, Not. 
de la Gaule, p. 554. 

Ut non plus suis in v. f. Gros- 
lotius leg. suadebat ut nor plus vis 


À. U. Bat. 


tte LIBER IV. 479 
plus suis in virtute foret. Paullum moræ in ascensu, 
dum missilia hostium prævehuntur ; ut ventum im ma- 
nus, deturbati ruinæ modo præcipitantur. Et pars equi- 
tum , æquioribus jugis circumvecta , nobilissimos Bel- 
garum , in quis ducem Valentinum , cepit. 

LXXII. Cerialis postero die coloniam Treverorum 
ingressus est, avido milite eruendæ civitatis : « hanc 
esse Classici, hanc Tutoris, patriam ; horum scelere 
clausas cæsasque legiones. Quid tantum Cremonam 
meruisse; quam e gremio Îtaliæ raptam, quia unius 
noctis moram victoribus adtulerit? Stare in confinio 
Germaniæ integram sedem, spoliis exercituum et ducum 
cædibus ovantem. Redigeretur præda in fiscum ; ipsis 
sufficere ignes, et rebellis coloniæ ruinas, quibus tot cas- 
trorum excidia pensarentur. » Cerialis , a metu infamiæ, 


in v. f. Vix credo, sic latine dici. 

In ascensu. Ed. pr. Rhen. (e Bud.) 
seqq. omnes. Ceteræ ante Rhen. as- 
sensu , quod etiam est in MS. Guelf. 
Quæ scriptura nata est a proountia- 
tione molliori literæ tertiæ : cujus 
generis, mnulta in libris medio ævo 
scriptis, ut ascissere, pro asciscere 
et alia. Enx. 

Ut ventum in manus. Sic Flor. 
( Bud. ) Agr. ed. pr. Recte. Sic 
Ann. 2, 80, ut venere in manus. 
Cf. c. 76, et sic alii quoque. Liv. 2, 
46, ubi v. Gronov.,quem jam Jau- 
davit Ryckius , qui et sic edidit cum 
J. Gronovio. Ceteri ad. Post detur- 
Bati intell. hostes. Pro modo MS. 
Agr. more. Enx. Bud. modh. 

Eruendeæ civitatis. 1, e. delendæ 
funditus. Sumptum e Virgilio, Æn. 2, 
Grr, 612, totumque ab sedibus urbem 
eruit. Enx. : 

Hanc esse. Bud. Ac esse. 

Bedigeretur præda in fiscum. Sic 


Flor, Bud. Agr. ed. pr. nisi quod 
Flor. redigetur. Edd. Puteol. et ce- 
teræ ante Pichenam redigeret præe- 
dam in f.ut et Guelf. Erx. Bud. vi- 
tiose redgeretur prædam. 

Cerialis metu infamiæ. Vulgat (et 
Bud. ) Cerialis a metu. Mihi vox ali- 
qua excidisse videtur, et alternasse 
caussas, ut solet, Tacitus : Cerials 
emptus an meiu infamiæ : sive, Ce- 
rialis clementia, an metu. Lirs. Præ- 
positio est ih Flor. ( Bud.) Guelf. 
ed. pr. seqq. ante Lipsium omnibus. 
Exemple, quibus eam defendit Sa- 
linerius , sunt aliena. Sed sunt per- 
multa apad Livium idones.Vid. viros 
docios ad 24, 30,26, 1, et qui ad 
Jocum posteriorem a Drakenb. lau- 
dantur. Ja illo Joco defendit bene 
Lipsius adversus eos libros, qui ei 
præpositioni ob substituerunt. Quum 
a pro propter non concoquerent. 
Jtaqu: hic quoque restitui. Enx. Bip. 
Jegunt. Cerialis autem m. inf. 


A.U. 824. 


480 HISTORIARUM AC 

si licentia sævitiaque imbuere militem crederetur, pressit 
iras : et paruere, posito civium bello, ad externa modes- 
tiores. Convertit inde animos accitarum e Mediomatricis 
legionum miserabilis adspectus. Stahant conscientia fla- 
gitü mæstæ , fixis in terram oculis. Nulla inter coeuntes 
exercitus consalutatio : neque solantibus hortantibusve 
responsa dabant, abditi per tentoria, et lucem ipsam vi- 
tantes : nec perinde periculum aut metus, quam pudor 
ac dedecus, obstupefecerat ; attonitis etiam victoribus, 
quis vocem precesque adhibere non ausi, lacrymis ac 
silentio veniam poscebant ; donec Cerialis mulceret ani- 
mos , « fato acta » dictitans, «quæ militum ducumque 
discordia, vel fraude hostium , evenissent. Primum illum 
stipendiorum et sacramenti diem haberent ; priorum f2- 
cinorum neque imperatorem, neque se memiuisse. x 
Tunc recepti in eadem castra, et edictum per manipulos, 
ne quis, in certamine jurgiove, seditionem aut cladem 
commilitoni objectarèt. 


LXXIIIL Mox Treveros 


Posito civium bello. Civium MSS. - 


ac Lingones, ad concionem 


stractura. Ego Muretum sequor. Qui 


Flor. Bud. Agr. ed. pr. quod expri- 
mendum curavi ? quod imitatus est 
Brouer ( et Lall. ). Etiam aliis locis 
sabstantivo pro adjectivo nti Taci- 
tum, ut Campus Martis, vidimus , et 
librarios adjectivum substituisse. 
Enx. Vulgo civili. 

Consalutatio. Bud. male consulta- 
. tio. Mox proinde, ut sæpe alias. Prius 
cod. Agr. mæsti, bene, ut mox abdit. 

Qui vocem precesque. Muretus de- 


temere et alienis locis intrusum non 
uno loco vidimus. Enx. Brot. Lall. 
Dotteville, vulgatam servant, vic- 
toresipsos veniam pro istis petiisse , 
rati. Bip. probabili conjectura legunt 
quis pro quibus, scil. victoribus. Se- 
quor. Bud. qui, 

Fato acta dictitans. Vereor, ne 
Tacitus dederit fato facta : idque est 
perpetuum in ea sententia verbuæw. 
Cic. Phil. 2,1, quonam fato meo 


Jetam it qui: Acidalius corrigit quia. fieri dicam, etc. Post ducumque 


Ryckius occurrit sic, ut interpunc- 
tiouem mutet : obstupefecerat, atto- 
nitis etiam victoribus : qui uv. p. re- 
feratque rè qui ad exercitum vel 
milites. Sed sic quoque durissima 


bene edidit Pichena pro ducuneve. 
Sic et (Bud. et) ed. pr. Item mox 
vitiose edd. ante Rben. i/lorus, præ- 
ter princ. quæ habet lun, ut et 
Guelf, Eax. Et Bud. 





A U. 8a4. 


3.0.4 LIBER IV. 48: 


vocatos, ita alloquitur : « Neque ego unquam facun- 
diam exercui ; et populi Romani virtutem armis affir- 
mavi.Sed , quia apud vos verba plurimum valent, bona- 
que ac mala non sua natura, sed vocibus seditiosorum , 
æstimantur ; statui pauca disserere, quæ, profligato bello, 
utilius sit vobis audisse, quam nobis dixisse. Terram 
vestram, ceterorumque Gallorum, ingressi sunt duces 
imperatoresque Roman, nulla cupidine, sed majoribus 
vestris invocantibus , quos discordiæ usque ad exitium 
fatigabant : et acciti auxilio Germani sociis pariter atque 
hostibus servitutem imposuerant. Quot præliis adversus 
Cimbros Teutonosque, quantis exercituum nostrorum 
laboribus, quoveeventu Germanica bella tractaverimus, 
satis clarum. Nec ideo Rhenum insedimus, ut Italiam 
tueremur ; sed ne quis alius Ariovistus regno Galliarum 
potiretur. An vos cariores Civili Batavisque et Trans- 
rhenanis gentibus creditis, quam majoribus eorum pa- 
tres avique vestri fuerunt ? Eadem semper caussa Ger- 
manis transcendendi in Gallias, libido atque avaritia, 
et mutandæ sedis amor, ut, relictis paludibus et solitu- 
dinibus suis, fecundissimum hoc solum vosque ipsos 
possiderent. Ceterum libertas et speciosa nomina præ- 
texuntur : nec quisquam alienum servitium et domi- 
nationem sibi concupivit, ut non eadem ista vocabula 
usurparet. » 


Neque ego unquam etc. Est imi- 
tatio orationis Livianæ 28, 29. Er«. 

fÆstimantur. Bud. extimantur. 
Cf. notata ad A. 13, 195 15, 21; 
H. 1, 14. 

Satis clarum. MS. Agr. (et Reg. 
Lall.) ed. pr. satis cluret : verbo 
— poetico, quod Tacitus non refuge- 
rit : nec displicet Ryckio. Et sic 

2. 


correxerat quoque manus docta nm 


ed. Gryph. Erx. Bud. clarum. 


Rhenum insedimus. Int. coloniis, 
classibus. Enx. 

Ceterum libertas. Bud. ceterorum. 

Nec quisquam. Vitium operarum, - 
in ed. Alciati ne quisquam pro nec 
quisq. exprimentium , peperit notam 
Rhenano. Enx. 


51 


À. U. 84. 


482 HISTORIARUM au. 


LXXIV. « Regna bellaque per Gallias sæmiper faere, 
donec in nostrum jus concedetetis. Nos, quamquam 
totiens lacessiti, jure victoriæ id solum vobisaddidimus, 
quo pacem tueremur. Nam neque quies gentium sine 
armis, neque arma sine stipendiis , neque stipendia siné 
tributis haberi queunt. Cetera in communi sita sunt. 
Ipsi pleramque legionibus nostris præsidetis ; ipsi bas 
aliasque provincias regitis : nihil separatum, clausumve. 
Et laudatorum principum usus ex æquo, quamvis pro- 
cul agentibus; sævi proximis ingrüunt : quomodo steti- . 
litatem , aat nimios imbres, et cetéra naturæ mala , ita 
laxum, vel avaritism dominantium tolerate. Vitia erunt, 
donec homines ; sed neque hæc continua, et meliorum 
interventu pehsahtur : nisi forte, Tutore et Classico 
fregnantibus, moderatius imperium speratis ; aut #nino- 
ribus, quan nunc, tributis parabüntur exercitus, qui- 
bus Grermani Britannique arceantur. Nam pulsis (quod 
dii prohibeant } Romatis, quid aliud, quam bella om- 


Id solum vobis addidimus Suavius 
hoc addidiinus , quam bonus Fulvius 
putavit (qui ademimns malebat }e 
Significat enim interdum , quæ Me- 
pander vocat iriSeræ xexà, ut sit, 
éd oneris iposuimus , durins in vos 
statuimus : nt Maroni6, go, Teucris 
addita Juno. Vide ad Senecæ Her- 
culem Furentem 1237. Gnox. 

Laudatorum principum. Âcuta 
gnome : quam non abest, quin cal- 
lide abduetam Sallustio credan , in 
oratione Sallæ ad Bocchumug. 102: 
Tibi vero nulla amicitia opportunior 
nostre : primum quod procul absi- 
mus, in quo offensæ minimum , gra - 
tia par, ac si prope adessemus. Lars. 

Quomodo sterilitatem. Pulehrom 
documentum in mala publice et ad 


ea fortiter sustinenda. Seneca præi- 
verät, de Const. sapientis 9 : Omnia 
itaque sic putitar, ut hibéris rigoren, 
et intemperantiam cæli, ut fervores, 
morbosque , et cetera forte acciden- 
tia. At Die Ciceronem ita Joqui fa- 
cit, abi amnestiam suadet, pest cæ- 
dem Cæsaris 44, 32 : ‘Qore và por 
ysyarmpira Taèrae yenéêbe 7$ iv 
Lai LeTaxAUOUOË Tpowor cuuBeBnas- 
pes vouiravres , xb Da sapédere. Pla- 
ne gemina sunt, et aut eb inven- 
tiohe, ant imitatione. Lies. Infra vi- 
tiose edd, Puteol. Beroald. Alc. pa- 
rabantur. Enx. Emendavit Rben. e 
Bud. 

Quid aliud quam bella. Otaculam, 
tujus fidem proavi videtunt : et nos 
videmus, videbimusque, quamdia, 





A. U. 824. 


a. 0.0 LIBER IV. 483 


nium inter $e gentium exsistent ? Octingentorum anno- 
rum fortuna disciplinaque compages hæc coaluit , quæ 
convell, sine exitio convellentium , non potest. Sed 
vobis maximum discrimen , pehes quos aurum et opes, 
præcipuæ bellorum caussæ., Proinde pacem , et urbem , 
quam victi victoresque eodem jure obtinemus, amate, 
colite. Moneant vos utriusque fortunæ documenta, né 
coutamaciam cum pernicie, quam obsequium cum secu- 
ritate, mabitis. » Tali oratione graviora metuentes com: 
posuit , erexitque. 

LXXV. Tenebantur victore exercitu Treveri, quuin 
Civilis et Classicus misere epistolas ad Cerialem, qua- 
rütn hæt sententia fuit : « Vespasianum , quamquam 
hümtios occültaretit, excessisse vita. Urbem atque Ita- 
Ham interno bello consumptam, Muciani ac Domitiani 
vätia et sine viribus nomina, Si Cerialis imperium Gal: 
liarum velit , ipsos finibus civitatam suarum contentos; 
si prælium malit, ne id quidem abnuere. » Ad ea Ce- 


secta in tot domimos, Europa non 
ztdiet unius aurigæ habenas. Plu- 
tarehus igitur vere de Fort. Rom. 
pe 316 : {mperium Romanum velut 
onchoram esse, scripsit, floctuanti 
mændos Et nonne a Crispo suo hoc 
dffatum sampsit noster ? sumpäit. 
Île sic ad Cæsarerh in fine : Qrappe 
si mordo jam aut fato huic imperio 
secus accidat, cui dubium est, quiñ 
per orbem terrarum vastitas , bella, 
cædes oriantur? Lihs. 

Quamquam nuntivs occultarent, 
MSS. Farnes. Agrt. (ét Reg. Lall.) 
rruniti. Édem voluit dare Spirensis; 
qui edidit nutu. Placebatque Lipro 
et Ryckio. Vuigatum verum puto. 
Vault, duces occultare domi suæ nan- 
tios, ne cofloqui cum militibus et 


patefaoere mortem Vespasiani pos- 
seat. Sic ille aoyewssde ap. Theopht. 
in Char. 0, D: xlyas, ds za) wapanh- 
Rés rapà Fois it rois rpéyudos, pv 
Tperôr Tite dv dixit Ka wiunre 
fuÜpar Hnovre ir Maxed'orias , 6 
marre veëra side. Bi runtii probe- 
tur, legendum siimul occu/tarentur. 
Nam quum Ceridlis epistolas ovcul- 
taret, dt 6 sequentibus patet, pro- 
fecto idem in tabellärio fecit. Enn. 
Bud. vulgatum habet. Broc. nuntil 
occultarent. In loco etponendo Pi- 
chenam sequitar Ernesti: éontra Sa- 
linerras ruritios âccipiebat pro ré 
puntiata, et verbuin occultarent se: 
ferebat ad Domitianum et Mucia- 
oum. * ° 
Si... velit….. st prœllum mallet, 


33, 


484 HISTORIARUM 2 Une 


‘rialis Civili et Classico nihil ; eum, qui adtulerat ipsas 
epistolas , ad Domitianum misit. Hostes, divisis copiis , 
advenere undique. Pleriqueculpabant Cerialem , passam 
jungi, quos discretos intercipere licuisset. Romanus 
exercitus castra fossa valloque circumdedit, quis temere 
antea intutis consederat. Apud Germanos diversis sen- 
tentiis certabatur. 

LXXVI. Gvilis, « opperiendas Transrhenanorum 
gentes , quarum terrore fractæ popali Romani vires ob- 
tererentur. Gallos quid aliud , quam prædam victoribus ? 
et tamen , quod roboris sit, Belgas, secum palam, aut 
voto Stare. » Tutor, «cunctatione crescere rem Roma- 
. nam, » affirmabat, « coeuntibus undique exercitibers. 
Transvectam e Britannia legionem ; accitas ex Hispania ; 
adventare ex Italia ; nec subitum militem, sed veterem 
expertumque belli. Nam Germanos, qui ab ipsis spe- 
rentur, non juberi, non regi, sed cuncta ex libidine 





Alterutrum est vitiosum , et aut vel- 
let legendum , aut malit. Posterius 
latinius est ; itaque sic correxi. Erx. 
Recepere emendationem Bip.; sed 
Brot. et Laill, vulgatum servant 
mallet. Sic et Bud. Idem prius Mu- 
ciani ac , ut Flor. vulgo et. 

Qui attulerat ipsas epistolas. Qui- 
vis attentus lector hæreat necesse 
est in ipsas, quod hic certe friget. 
Itaque aut delendum est , aut , quod 
melius est, cum Acidalio scriben- 
dum ipsasque epistolas. En. Probat 
quoque Lall. Recepit Dotteville. 

Quis temere antea intutis consede- 
rat. Valde variant hibri in voce intu- 
tis. MS. Guelf. in tutius. Ed. pr. 
intutus : ed. Puteol. in tutis. Ceteræ 
inde a Beroaïldina intutis. (Sic et 
Bud. ) Etsi parum referre arbitror, 
atrumn in tutis, an intulis legas, quip- 


pe illud signiGcare potest caussam, 
quare castra non munierit, quia im 
tatis locis se consedisse putarat : 
nam et Livio dicuntur castra in tuto 
collocari, et legiones in tutum ducs : 
tamen , quia intuta est usitatum cas- 
trorum ap. Livium epitheton, aique 
ea scriptura in plerisque libris est, 
intutis prætuli. Ne intutus qui 
absurdum. Mox MS. ( Bud.) Guelf. 
ed. J. F. Gron. vitiose obterreren— 
tur : item ed. pr. obterentur. Enx. 

Aut voto stare. MS. Bud. Guelf. 
vastare. Hic tamen alteram lectio- 
nem in margine habet. Mox a Brir. 
edd. Pateol. seqq. ante Pich. item 
MS. ( Bad.) Guelf. Enx. Correxit 
Pich. e Fior. Prius Rhen. conjecta- 
bat aut clam stare. 

Qui ab ipsis sperentur, non jubert. 
MS. Guelf, vitiose seperentur, ed, 





A. U. 824. 


AC. LIBER IV. 485 
agere; pecuniamque, ac dona, quis solis corrumpantur, 
majora apud Romanos, et neminem adeo in arma pro- 
num, ut non idem pretium quietis, quam periculi , 
malit : quod si statim congrediantur , nullas esse Ceriali, 
nisi ex reliquiis Germanici exercitus, legiones, fœderi- 
bus Galliarum obstrictas : idque ipsum, quod incondi- 
tam nuper Valentini manum contra spem suam fuderint, 
alimentum :illis ducique temeritatis. Ausuros rursus 
venturosque in manus, non imperitt adolescentuli, 
verba et conciones, quam ferrum et arma, meditantis, 
sed Civilis et Classici ; quos ubi adspexerint , redituram 
in animos formidinem , fugam, famemque , ac totiens 
captis precariam vitam ; neque Treveros, aut Lingonas 
benevolentia contineri ; resumpturos arma, ubi metus 
abscesserit. » Diremit consiliorum diversitatem , ad- 
probata Tutoris sententia, Classicus; statimque exse- 


quuntur. 


Ber. spernuntur, vitio operarum, 
quod servatum in ed. Alc. notulam 
Rhenani peperit, ( qui sperentur e 
Bud.) Non juberi est, non pati posse 
imperia, non adsuetos imperiis ac- 
cipiendis. Erx. 

In arma pronum. Sic MSS. Flor. 
(Bud. Reg. Lall.) Agr. ed. pr. id- 
que cum Ryckio et J. Gron. recepi, 
quum etiam alibi in Tacito promp- 
tus, quod ceteros scr. et edd. obti- 
pet, üli verbo substitutum videri- 
mus : etsi ceterum etiam promplus 
in arma bene dici puto , de eo, qui 
facile impelli ad arma capienda po- 
test, sed ita, ut animum ferocem 
indicet : quod bic non est. H. 2, 33: 
Otho pronus ad decertandum , non 
promptus : h. e. melius putans de- 


Rhenano est (ex Bud. ) scr. et edd. 
ante Rhen. omnes Germant. Enx. 
Bene c. seq. promptus inter tela, in 
re præsenti scil. 

Non imperiti adolescentuli. Sic 
primus edidit (ex ingenio) Rhena- 
nus, quum ante esset inde a Puteol. 
editum non imperitia militum , sed 
adolesc., tcstatus in nota, se edere 
imperitia adol.; sed operæ in nota 
videntur aberrasse : id tamen in ed. 
sec. et ab omnibus servatum est, qui 
uotas Rhenani recoxere. Ed. pr. ( et 
cod. Bud.) imperitia adolesc. Ultima 
litera nata est e prima sequentis 
verbi, ut alibi : at Guelf. ut ed. 
Puteol. Erx. Imperütum adolescen- 
tulum intelligit Tullium Valenti- 
num, de quo c. 68 seq. Mox Bud. 


eerni prælio. Mox Germanici ab jfamamaque. 


486 HISTORIARUM cr 


LXXVII Media acies Ubiis Lingonibusque data : 
dextro cornu cohortes Batavorum ; sinistro Bructen 
Tencterique : pars montuibus, alii, viam inter Mosel- 
lamque flumen , tam improvisi adsiluere, ut in cubs- 
culo ac lectulo Cerialis (neque enim noctem in castns 
egerat) pugnari simul, vincique suos audierit, increpans 
pavorem nuntiantium , donec universa clades in oculis 
fuit. Perrupta legionum castra , fusi equites : medins 
Mosellæ pons, qui ulteriora coloniæ adnectit , ab hosti- 
bus insessus. Cerialis, turbidis rehus intrepidus, et fu- 
gientes manu retrahens, intecto corpore promptus inter 
tela, felici temeritate, et fortissimi cujusque adcursu, 
reciperatum pontem electa manu firmavit. Mox in castra 
reversus, palantes captarum apud Novesium Bonnamque 
legionum manipulos , et rarum apud signa militem , ac 
prope circumventas aquilas videt. Incensus ira, « non 
Flaccum , » inquit, «non Voculam deseritis. Nulla hic 
proditio; neque aliud excusandum habeo, quam quod 
vos, Gallici fœderis oblitos, redisse in memoriam Ro- 
mani sacramenti, temere credidi. Annumerabor Numi- 


Viam iner Mosellamque flumen. 
Savilium , qui reprehendit Tacitum, 
velut non bene descripserit locum 
pugnæ, refellit Ryckius. Mox im- 
provisa MS. (Flor. Bud. ) Guelf. ed. 
pr. ceteræque ante Rhen. qui tacite 
improvisi ( ex ingenio ) edidit. Forte 
fuit alia. Sed Tacito solenne , post 
pars dicere aliï : idque omnes libri 
babent ; et quidem Flor. ( Bud.) ed. 
pr. bis deincers. Jac. Gronovius pro 
meutro habet. Ex. 

Mosellæ pons. Moeminit ejus, suo 
tempore constructi, Strabo 4, p. 193. 

Lecta manu. MS. Flor. ( Bud.) 
Agr. Guelf. edd. ante Lipsium om- 


nes electa : idque restitui.V. ad c. 70. 
Enx. Ryckius in Flor. esse refert 
delecta, quod recepere Bip. Sed J. 
Gron. electa ibi legi testatur. 
Oblitos prædzrerim. Vocem præ- 
direrim corruptans, aut mperfluere, 
vides. Rodolphus pro es kegisse vi- 
detur oblitos, proximam memorian. 
In Flor. est, temere pro tenere. Que 
leni ductu hæc concinno : obdtes, 
redisse in memoriam KR. s. temere 
credidi. Et collineavi aique attigi 
Lirs. Veniebat sub acumen siili : 
quod vos, Gallici fœderis obltes, 
repetisse memoriam Roman: sacra- 
menti temere credidi. Justinus 35, 2: 





AU. 824. 


re LIBER IV. 487 
sus et Herenniis ; ut omnes legati vestri, aut militum 
manibus, aut hostium , ceciderint. Île, nuntiate Vespa- 
siano, vel, quod propius est, Civili et Classico , relictum 
a vobis in acie ducem : venient legiones, quæ neque me 
inultum , neque vos impunitos , patiantur. » 

LXXVIIL Vera erant, et a tribunis præfectisque 
eadem ingerebantur, Consistunt per cohortes et mani- 
pulos ; neque enim poterat patescere acies, effuso hoste, : 
et impedientibus tentors sarcinisque, quum intra val- 
lum pugnaretur.Tutor, et Classicus, et Civilis, suis quis- 
que locis, pugnam ciebant ; Gallos pro libertate , Batavos 
pro gloria, Germanos ad prædam instigantes. Et cuncta 
pro bostibns erent; donec legio unaetvicesima , paten- 
tiore, quam ceteræ , spatio conglobata, sustinuit ruen- 
tes ; mox impulit, Nec sine ope divina , mutatis repente 


prioris sacramenti roligionem novi 
regis superbiæ præferentes. Sueto- 
nius, Claudio 13 : legionibus, quæ 
sacramentum mutaverant, in pœni- 
tentiam religione conversis. Quum 
memoriam dicit, intelligit reveren- 
tiam. Gnox. MS. Bud. prædixi, 
quod melius respondet verbo cre- 
didi. Sed verbum ipsum suspectum 
est. Pichena et reunere re, R, ni 
aliter. Tenere credidi MSS. Agr. 
Guelf. etc. edd. ante Pichenam om- 
nes, a quo recepta hodie lectio est. 
In ed. pr. veqne temere est, neque 
tenere. Sensus loci non est obscurus: 
at lectio certa non est, Er. Rhen. 
hic criticos in errorem induxit. Bud. 
enin clare habet predixerim. Lipaii 
emendationem probat Brot., recepe- 
re Bip. jure meritoque. Gruterus da- 
bat produxisse. J. Gron. præfiscini. 
Dein Bud. temere didi : ubi temere, 
egregie, sed cauda bujus vocis caput 


sequentis absaulit. Prius excusan- 
dum, Ferrettus ; alias accusandum. 

Ite, nuntiate Vespasiano. Similis 
invidiæ metnm suis militibus jam 
fugientibus Sulla injicit : Siquis vos, 
milites , rogaverit , ubi Sullam im- 
peratorem veshum reliqueritis, res- 
pondete, apud Orchomenum pugnan- 
tem. Atque ille hac increpatione rem 
labestem sustiguit. Plutarchus Sulla 
21,p. 95, et Appianus Mithr. c. 49. 
Lies. Mox Bud. nobis, nos. 

Classious et Civilis. Supplevit 
Rhen. conjunctionem e Bud. 

Legio unaetvicesima. Sic latinitas 
juhet legi. Male in ed. Alciati, quod 
ante erat XXI expressere operæ vi- 
cesima prima ; idque propagatum ad 
omnes ante Picheuam. Unaetvic. 
MS. Agr. Ed. pr. hic valde corrapte 
legio ex prima potentiore etc. Add. 
ad 1, 61. Eux. Bud. XXI poteruiore. 

Nec sine ope divine. Facessant 


488 HISTORIARUM 21% 


animis, terga victores vertere. Ipsi, territos se cohortinm 
adspectu , ferebant, quæ primo impetu disjectæ, sum- 
mis rursus jugis congregabantur ,ac speciem novi auxahii 
fecerant. Sed obstitit vincentibus pravum inter ipsos 
certamen, hoste omisso , spolia consectandi. Cerialis, ut 
incuria prope rem afflixit , ita constantia restituit ; secu- 

tusque fortunam , castra hostium eodem die capit, ex- 
scinditque. 

LXXIX. Nec in longum quies militi data. Orabant 
auxilium Agrippinenses ; offerebantque uxorem ac so- 
rorem Civilis, et filiam Classici, relicta sibi pignora so- 
cietatis. Âtque interim dispersos in domibus Germanos 
trucidaverant. Unde metus et justæ preces invocantium , 
antequam hostes , reparatis viribus, ad spem, vel ad 
ultionem accingerentur. Namque et Civilis 1lluc inten- 
derat, non invalidus, flagrantissima cohortium suarum 
integra ; quæ ex Chaucis Frisiisque composita , Tolbiaci, 
in finibus Agrippinensium , agebat. Sed tristis nuntius 
avertit, « deletam cohortem dolo Agrippinensium ; » 
qui largis epulis vinoque sopitos Germanos, clausis fo- 
ribus , igne injecto, cremavere. Simul Cerialis propero 
agmine subvenit. Circumsteterat Civilem et alius me- 
tus, ne quartadecima legio, adjuncta Britannica classe, 


Lies. Vox manu abest a MS. Guelf, 
Ens. Et Bud. in quo integra et e 
Cauchis. Rhen. subaudit exisiente 


ergo, qui impietatis notam nostro 
inurere sustinent. Cf. et c. 81. 
Rem afflixit. Ita MS. (Bud.) Reg. 


edd. pr. Rhen. seqq. at mediæ, item 
MS. Guelf. res, Erx. 

Integra et e Chaucis. Rom. cod. 
et editiones aliæ (aute Rhen.) in- 
tegra manu, et e Chaucis. Legam, 
integra manente, e Chaucis. Flor. 
porro, integraque ex : si plene, 
facias cum Pichena, integra : que. 


integra. 

Tolbiaci. Farnes. Colbiaci : in Ita. 
Aotonini Zobiac:. Lrrs. MSS. F1. 
Agr. ed. pr. Tolbiaci : at MS. (Bud.) 
Guelf. ed. Puteol. Calbiaci. Ber. Ale. 
Galbiaci, quod est vitium operaram. 
Tolbiaci restituit Rhen. Hodie dici- 
tur Zullich. Enn. Item Zulpick. 


A. U. fs4. 


AG LIBER IV. 489 


afflictaret Batavos, qua Oceano ambiuntur. Sed legio- 
nem terrestri itinere Fabius Priscus, legatus, in Nervios 
Tangrosque duxit : eæque civitates in deditionem ac- 
ceptæ : classem ultro Canninefates aggressi sunt; ma- 
Jorque pars navium depressa , aut capta : et Nerviorum 
multitudinem , sponte commotam , ut pro Romanis bel- 
lum capesseret , iidem Canninefates fudere. Classicus 
quoque adversus equites, Novesium a Ceriale præmis- 
sos, secundum prælium fecit : quæ modica , sed crebra 
damna, famam victoriæ nuper partæ lacerabant. 
LXXX. lisdem diebus, Mucianus Vitelli flium in- 
terfici jubet ; mansuram discordiam obtendens, ni semina 
belli restinxisset : neque Antonium Primum adsciri inter 
comites a Domitiano passus est ; favore militum anxius, 
et superbia viri, æqualium quoque, adco superiorum , 
intolerantis. Profectus ad Vespasianum Antonius, ut 
non pro spe sua excipitur , Ita neque averso imperatoris 
animo. Trahebatur in diver$a; hinc meritis Antonii, 
cujus ductu confectum haud dubie bellum erat; inde 
Muciani epistolis ; simul ceteri, ut infestum tumidum- 
que imsectabantur, adjunctis prioris vitæ criminibus : 


Classem ultro. MS. Agr. vero : 
quod placet Ryckio. Enx. Bud. ul- 
tro. Prius terrestri üinere, et, ut 
videtur, militari via, quæ adhuc sa- 
tis integra. Cf. Brotier. 

Favore militum anxius. la ed. 
Alciati errore operarum temere re- 
petitur est post anxius, quod no- 
tulæ materiam præbuit Rhenano. 
Enx. 

Pro spe sua excipitur. Sic Rhen. e 
Bud. prius erat accipitur. 

Neque averso Imp. animo. Ed. pr. 


(et cod. Bud.) adverso, Mox pro 


vocare MS. Agr. provocare. Vulga- 
tum (quod in Bud.) exquisitius. 
Virg. G. 4,76, magnisque vocant 
clamoribus hostem : ubi Servius in- 
terpretatur provocant.Sic etiam cape 
G. 1,388, Tum cornix plena plu- 
viam vocat improba voce : et noster 
ipse hostem vocare dixit in Germ. 
c. 14. Ed. pr. natare : quæ et in aliis 
libris confusio observataest. V. Dra- . 
kenb. ad Liv. 7,2, et quos ibi lau- 
dat. Enx. , 

Prioris vitæ crim. Cf. À. 14, 40; 
H. 2, 66. 


n 


AU. 56. 


490 HISTORIARUM ren 
neque ipse deerat, arrogantia vocare offensas, nimims 
commemorandis , quæ meruisset. « Alios, ut imbel- 
les, Cæcinam, ut captivum ac deditittum, » incre- 
pat. Unde paullatim levior viliorque haberi, manente 
tamen in speciem amicitia. 

LXXXI. Pereosmenses, quibus Vespasianns Alexan- 
driæ statos æstivis flatibus dies , et certa maris opperie- 
batur, multa miracula evenere, quis cæli favor, et quæ- 
dam in Vespasianum inclinatio Numinum ostenderetur. 
Ex plebe Alexandrina quidam , oculorum tabe notus, 
genna ejus advolvitur , « remedium cæcitatis » exposœens 
gemitu ; monitu Serapidis Dei, quem dedita superstitao- 


Siatos æstivis flatibus dies. Lipsius 
in rosrg. conjicit etesiarum flutihus. 
Acidalius etesiis flatibus. Frastra, 
ut patet e sequentibus; quibus de- 
claratur, nihil aliud expectatum, 
njsi tempus æstivum, quo tuta navi- 
gatio , nec facile tempestas ingruif. 
Jesephus finem hiemis vocat. Et ete- 
siarum flatas advyersi navigantibus 
Alexandria, auctore Cæsare Bell. 
Civ, 3, r07, ut bene notat Savilins. 
Enn. Cf, Veget. 5,9. ( 4, 39.) 

Quis cælesus favor. Celestis e 
conjectura Rhenani editur in omni- 
bus inde a Rhen. Edd. Put. Ber. 
Alc. e cœlis. At MS. Guelf. ed. pr. 
quis cæli favor : quod recipere non 
dubitavi : certe vulgato præferen- 
dum , ut meræ conjecturæ. MS. Bud. 
celis est. Âgr. cælitum : quod pro- 
bari non potest, quia mox Numinum 
sequitur, quod ab illo nil differt. 
Mox e plebe MS. ( Bud. ) Agr. ed. 
pr. Enx. Bip. præforunt quis e cœlis. 

Oculorum tabe notus. Si est ea, 
que Græcis @Sies dicitur, ut pla- 
œt viro docio apud Ryckium (ne 
caussam dissentiendi video ) intelli- 


gitur cæcitas e nimia pupillæ cou- 
tractione, cui coutrarium est aite- 
rum genus e nimia diletatione, sane 
vi contrahendi se : deea phthisi extai 
erudita disputatio Maucharti medici 
Tubingensis, quem tamen bic locus 
Taciti fagit. Erx. ln definitionibes, 
quæ tribuuntur Galeno, £abes s. 
phthisis est pupille inminutio cum 
obscuratione. 

Remedium ezposoens gemitu : me- 
nitu S. Vix credam , Taciti aures te- 
lisse gemitu : monitu ; meas quidem 
offendit. Gemitu aut spurium (suf- 
ficit enim exposcens, ut orantes ap. 
Suetonium c. 7,) aut corruptam 
puto, Ceterum in librie nibil auxilii, 
unde non absurde corrigas , agens- 
tum. Orat remedium cæcitatis s&bi ab 
illo adhiberi, qaod ei iusitam divi- 
aitos esset. Sic Plutarchus m Pyrrh. 
c. 3, tradit, Pyrrkum Jienosos cu- 
rasse dextro pede pressos, existims- 
tumque , in majore ejus pedis angne 
esse Ostar Püvauir, unde illam, cre- 
mato reliquo corpore, illæesum ab 
igni mansisse. Mox Serapidis, qeod 





av. LIBER IV. 49: 


nibus gens ante alios colit; precabaturque principem, 
«nt genas et oculorum orbes dignaretur respergere oris 
ezcremento. » Alius manum æpger, eodem Deo auctore, 
«ut pede ac vestisio Cæsaris calcaretur, » orabat, Ves- 
paslanus primo irridere, adspernari ; atque, illis in- 
Stantibus, modo famam vanitatis metuere, modo obse- 
cratione 1psorum et vocibus adulantium in spem induci: 
postremo existimari a medicis jubet, an talis cæcitas ac 
debilitas ope humana superabiles forent. Medici varie 
disserere; « huic non exesam vim luminis, et reditnram, 
si pellerentur obstantia ; 1l1 elapsos in pravum artus, si 


edidit pro Sarapidis, e Flor. Picheva, 
est in ( Bud. et) omnibus edd. inde 
a Puteol. Solus Lipsius edidit Sars- 
pis , nescio unde. MS. Agr. ed. pr. 
Serapis, et sic correxerat vir doctus 
in margine Gryphii. Mox ed. pr. dicta 
gens superstitionibus , item paullo 
post : respuere oris exscreamento. 
Enx. De Vespasiani miraculis egit 
Brot, in ed. maj. 1. 3, p.529. Simi- 
lium ab Antonino imp. patratorum 
mentio fit in tabella marmorea , quæ 
olim stetisse putatur in templo Æs- 
culapiä insulæ Tiberinæ , quam ex- 
hibet Grut. p.71.Promiscue olim Sa- 
rapis et Serapis dictus. V. ib. p. 22, 

Manu œger. MS. Flor. manum : 
quod recepit J. Gronovius. Consen- 
tit Guelf. Nec indignum Tacito, 
græcismi amatore : unde Gronovium 
imitati sumus, Ceterum dissensus 
Suetonii jam als notatus, de crure 
eadem tradentis, Erx. Bud. corrupte 
magnum. Græcismiexempla y. A.15, 
63; FH. 2,42. Contra Suetoninm cum 
nostro facit Dio 66, 5. 

F xistimari a medicis jubet. Sic ac- 
cipienda et legenda veitus MSS. (io 
kis Bud.) et ed. pr. scriptura exti- 


mari, quam Puteolanus primus con- 
vertit in estimari : unde vulgatos 
ormmes hic æstimart obtinet : male, 
ex lis, quæ ad Ann. 13, 17, de hoc 
verbodiximus. Etenim judicium me- 
dicorem requirit, an eæ res feri pos 
sint : quæ est exisimatio, non æsti- 
matio. Enx. 

Huic Ron exesam vim etc. Aut 
excidit videri ante vim , aut tamen 
intelligendum, ut ratus et similin 
apod nostrum non uno Joco. Ed. pr. 
excessam, et sic correcium in MS. 
Guelf, a man. sec. Mox idem M$. 
parvus a m. pr. sed pravum à sec. 
Integrare ed. pr. et sic landat Rhe- 
panus in note ad b. 1. intelligique 
vult vim sslubrem. Denique patrat, 
quod idem Rhen. placebat , e vesti- 
gis MS. Bud. in quo parati, jam re- 
peri in ed. pr. et sic edidit Lipsins 
et seqq. omnes. Ceteri peracti, Ex. 
Nihil hic excidit. Quæ referuntur, 
pendent a verbo disserere. Bud. exe- 
sam. prayum.… integrare. 

Elupsosinpravum artus, Ita Rhen, 
e Bud. bene. Ap. Pat. est elapso..… 
artus. Ap. Alc. elapso.... artu. Prins 
Bip. sed redüuram. Verum eodem 


492 HISTORIARUM À Cu 
salubris vis adhibeatur , posse integrari. Id fortasse cordi 


Deis, et divino ministerio principem electum : denique 
patrati remedü gloriam penes Cæsarem , irriti ludibrium 
penes miseros, fore. » Isitur Vespasianus, cuncta for- 
tunæ suæ patere ratus, nec quidquam ultra incredibile, 
læto ipse vultu, erecta, quæ adstabat , multitudine , 
jussa exsequitur : statim conversa ad usum manus, ac 
cæco reluxit dies. Utrumque, qui interfuere nunc quo- 
que memorant, postquam nullum mendacio pretium. 


LXXXII. Altior inde Vespasiano cupido adeundi 


sensu quoque et frequens ponitur. 
Cuncta fortunæ suæ patere. In hoc 
quoque loco mihi accidit, ut, quum 
primum legerem, vitium operaram 
putarem, pro parere. Post et in aliis 
hbris patere vidi, et nunc in omni- 
bus esse cognovi. Tamen parere esse 
a Tacito non dubito. Atque ego non 
ignoro , etiam patere dici pro esse in 
potestate alterius, eique subinde male 
substitui parere , ut bene docet Cor- 
tius ad Sallust. Cat. 10. Sed in istis 
locis semper aditus quidam ad ali- 
quan rem intelligi potest, ut in ma- 
ria, fines, rem familiarem alterius, 
oppida etc. quod hic non est. Sed nt 
Fortuna rerum domina dicitur,omnt 
in re dorminari, sic omnia Fortunæ 
parere. Ceterurn illa verba confundi 
centies in libris scr. sæpe a viris doc- 
tis notatum est. In ed. pr. est : cuncta 
fortunæ prime ratus. Enx. Bud, pa- 
tere. 
ÆErecta q.ad. multitudine. Bud.ma- 
le erepta. Pricæus ad Apul. Met. 2, 
p- 125, suadet leg. adrecta, præclare, 
eilibri adsentirent. Interim Cic. quo- 
que erectum pro adtento dicit. Vide 
in Bruto c. 54 , erectos intuentes ju- 
dices. 
Nullum mendacio pretium. Quis 


autem gratuilo mendax sit ?... qua 
sint præmia falsi Nulla,ratam debet 
testis habere fidem, ait Ovidias Tr.3, 
10, 35. Lurs. Ceterum super hac re 
quæ disputentur , non vacat comme- 
morare, nec ratio notarum desiderat. 
Tacitus non videtur alienus fuisse ab 
ea parte, ut fidem facti aguosceret. 
Nam et notum tabe oculorum homi- 
nem illum vocat, ut nulla simulatio 
cæcitatis locum habuisse innuat, et 
actam rem præsente magna hominum 
multitudine , in loco publico , et me- 
moratam suis quoque temporibus a 
testibus oculatis, sublata Flavioram 
gente, ubi nulla adulandi sut men- 
tiendi caussa, Quæ contra hæc mira- 
cula disputantur a quodam Jac. Ser- 
ces in libro de miraculis, quo a 
dæmonibus miracula patrari negat, 
p- 276, non admodum probabilia 
puto , et concionatorie magis, quam 
subtiliter et dialectice disputata ; ve- 
reorque, ut divinis miraculis valde 
consulant, qui in tam diligenter nar- 
ratis rebus nihil nisi fraudes humanzs 
agnoscant. Erx. Rectidra dabit Broe. 
ad h. 1. Mirum certe Ernesti jadiciam 
videri debet. Similes principum frau- 
des, vel eis saltem tributas , collegit 
Lupanus ad b. L. 





A. U. 834. 


ac LIBER IV. 493 


sacram sedem, ut super rebus imperii consuleret. « Ar- 
ceri templo cunctos » jubet : atque ingressus intentusque 
Numini, respexit pone tergum e primoribus Ægyptio- 
rum nomine Basiliden ; quem procul Alexandria plu- 
rium dierum itinere, et ægro corpore detineri haud 
ignorabat. Percunctatur sacerdotes, « num illo die Basi- 
lides templum inisset ? » Percunctatur obvios, «num in 
urbe visus sit? » Denique, missis equitibus, explorat, 
1]lo temporis momento octoginta. millibus passuum ab- 
fuisse. Tunc divinam speciem, et vim responsi ex nomine 
Basilidis interpretatus est. 

LXXXIIL Origo Dei nondum nostris auctoribus ce- 
lebrata; Ægyptiorum antistites sic memorant : Ptole- 
mæo regi, qui Macedonum primus Ægypti opes firma- 
vit, quum Alexandriæ recens conditæ mœnia , templa- 
que, et religiones adderet, oblatum per quietem, decore 
eximio , et majore quam-humana specie juvenem, qui 
moneret, «ut, fidissimis amicorum in Pontum missis, 
effigiem suam acciret; lætum id regno, magnamque et 


Respexit pone terçum. Nempe, 
quum se precibus factis repente con- 
vertisset, ominis captandi caussa. 
Vid. quæ dixi ad Sueton. Vesp. c. 7. 
Enx. 

E primoribus Ægypéorum Basi- 
liden. Firmat hoc valde viri eximii 
conjecturam Lævini Torrentii, in 
Suet. Vesp. Basilides libertus obtu- 
lisse ei visus est. Quomodo libertus, 
si sacerdos ? si, quod hic dicitur , e 
primoribus Ægyptiorum ? Bene igi- 
tur ille magnus amicus noster Basi- 
lides obtulisse , deleta voce Libertus, 
perperam infarcta. Lips. V. quæ ad 
Suetonium diximus pro vulgata Sue- 
tooii, quorum nondum pœnitet. 


Post pro equitibus MS. Agr. ed. pr. 


militibus. Enx. Bud. equitibus. In 
loco Suetonii Ernesti intelligit /iber. 
tum Vespasiani. Contra Cannegieter, 
de mut. Rom. sub Princ. ratione 
p- 70, Deorum quoque fuisse servos 
et libertos dvcet , qui Deos suos do- 
minos salutare sint soliti. 

Ex nomine Basil. exempla ominis 
ex re obviaaccepti corrasit Lupanus. 

Origo Dei ete. Totum hunc locum 
si per partes illustrare libuisset,com- 
parandis alioram scriptorum locis, 
larga fuisset materies. Sed hoc nec 
iostitutum nostram fert, nec valde 
utile putamus. Videant, qui volent, 


Plutarchum de Iside et Osiride , Gy- 


raldam in Hist. Deor. Synt. 6. Voss, 
de Idol, 1, 29, etc. Enx. 





A. U. 928. 


494 HISTORIARUM rt 

inclytam sedem fore , quæ excepisset : » Sinmil visum 
eumdem juvenem in cælum igne plurimo adtolit. P1o- 
lemæus , omine et miraculo excitus, sacerdotibus Ægyp- 
tiorum, quibus mos talia intelligere, nocturnos visus 
aperit. Atque illis, Ponti et externotum partim gnars, 
'imotheum, Atheniensem, e gente Eumolpidaram, 
quern, ut antistitem cærimoniaram , Eleusine exciverat, 
« quænam 1lla superstitio, quod Numen? » interrogat. 
Timotheus, quæsitis, quiin Pontum meassent, cognos- 
cit, urbem illic Sinopen, nec procul templum, vetere 
inter accolas fama, Jovis Ditis; namique et muliebrem 
effigiem adsistere, quam plerique Proserpmam vocent. 
Sed Ptolemæus, nt sunt ingenia regum , pronus ad for- 
midinem, ubi securitas rediit, voluptatum quan rek- 
gionum adpetens , negligere paullatim aliasque ad curas 
animum vertere; dofiec eadem species, ternbthor jam 
et instantior, exitium 1tpsi°regnoque denuntiarét , 
ne jussa patrarentur. Tum lesatos et dona Scydro- 
themidi, regi, (is tunc Sinopensibus imperitabat } ex- 
pediri jubet; præcipitque navigaturis, «ut Pythium 


Quibus mios est. Heïnstus malebat 
dos. Sic Phædrus in prol. Duylet 
hbelli dos est, ubi vid. P. Axenius. 
Cf. et Juretus ad Symm. ep. 1, 83. 
Prius Bud. homine pro omine , so- 
leani more medii ævi, ut hortus pro 
_ortus. 

Antistiêm cærimoniarum Eleusi 
exciverat. TFacium scripsisse puto 
Eleusine. Vide quæ ad Senecas p. 343. 
Gronx. Adjuvant MS. Flor. ed. pr. 
it quis Eleusim. Enx. Bud. quoque 
Éleusim, quod conjecturam Gron. 
firmat. Sic et Reg. Lall. qui bene 
recepit. 

. Queæsitis qui. Ed. Alciat. quæsi- 


Lust, errore operarmm. Edd. Putecl. 
Ber. Aic. Synopen, male. Prime et 
reliquæ Sinopen. Eadem mox ecer- 
rapte veteres inier u. f. J. dicissi- 
mur. Enn. Bad. Synopen. Commode 
apud Fasllant NN, Col.t.2,p.4a2, 
aumus Caracallæ Sinopensis Jov-m 
Ditcin exhibet, in tectisternie ce- 
bantem, capite caiatho ornato. d. 
aquilam , s. hastam. Mox Bad. vetere 
ï. a. f. J. dhtis. 

Scydrothemüli, MS. A gr. Ciarose- 
midi : ed. pr. Ciarcremadi semper. 
MS. Guelf. Mox MSS. Flor., Gueif. 
Agr. edd. ante Rien. prœe:itque, 
quod recepit J. Gronovius. Sod pre 





A.U.S:4. 


ar LIBER IV. 495 
Apollinem adeat. » Illis mare secundum ; sors oraculi 
haud ambigua ; «irent, simulacramque patris sai reve- 
herett , sororis relinquérent. ) 

LXXXIV. Ut Sinopen véneré, munera, preces ; 
mandata regis sui Scydrothemidi adlegant ; qui versus 
animi, modo Numen pavescere, modo minis adver- 
santis populi terreri; sæpe donis promissisque legato- 
ruin flectebatur. Atque interim trienhio exacto, Ptole- 
mæus non studium, non prèces, omittere. Dignitatem 
legatorum, numerum navium, auri pondus angebat. 
Tum minax facies Scydrothemidi offertur, «ne destinata 
Deoultra moraretur. » Cunctantem varia pernicies, mor- 
bique, et manifesta cælestium ira graviorque in dies fati- 
gabat, Advocata concione, «jussa Numinis, suos Pto- 
lemæique visus, ingruentia mala » exponit. Vuleus 
advertari regem , invidere Ægypto , sibi metuere tem- 


plumque circumisidere. Major hint fama tradidit, 


cipit verum , qeia sequitor adeant : 
et sæpe sic turbatum in temporibus 
his vidimus. Post Pyihicum MSS. 
Fior. ( Bud. ) Agr. t ed. pr. Plu- 
cum. Enx. Bud. Scydrothemidi. Idem 
precipitique , quod reete Rhen. rece- 
pit. In aliis verbis Bud. potoat , ha- 
bet verteret, paierenturs 

Qui diversus animi. MSS. Flor. 
( Bud.) Agr. versus : male. In utram- 
que patteri ahimo distrahebatur, 
modo volens accipere conditienes, 
modo nolens. Infra MS. Agr. ed. pr. 
a Deo. Sed præpositio orta est ex 
wltima præcedentis verbi. In ed. pr. 
moratetur excidit. Enx. Bud. Deo. 
Bip. restitacre versus, sequor : em 
autetn tmatatus, s. mutabilis. 

Atversari regem. Recte Mutetus 
aversar corrigi : dam renitendi at- 


que obxistendi significatio locam hic 
noh habet, ut visam Pichenæ, Vul- 
gus audire regis dicta nolebat, quod 
est aversari. V. ad H. 1, r. Ed. pr. et 
MS. Agr. reges, quod placet Ryckio, 
at ad Scydrothemidem et Ptole- 
mæum pertineat. Male : ut e dictis 
patet. Invidebant porro Ægypto pos- 
sessionerh illius Dei sui gloriemque 
et Deco ad se translato ; denique me- 
tuebant, ne sibi perniciosum foret, 
si Deum saumn a se abduci sinerent. 
Enx. Bud. regem. In voce adversars 
fterum ab Ernestio discedo, Probatæ 
latinitatis verbum esse ex Plauto 
patet, qui paregmeno usus in Metc. &, 
3, 43, sic : solo advvrsan tnarn ad- 
porsus sententiam. 

Major hinc fama tr. MS. Golf. 
majorur. Major fama est mirabi- 


496 


HISTORIARUM 


A. U. f2$. 
À. C. =. 


« Deum ipsum appulsaslitori naves sponteconscendisse. » 
Mirum inde dictu, tertio die, tantum maris emensi, 
Alexandriam appelluntur. Templum pro magnitudine 
urbis exstructum loco, cui nomen Rbhacotis : fuerat 1llic 
sacellum , Serapidi atque Isidi antiquitus sacratum. Hæc 
de origine et advectu Dei celeberrima. Nec sum ignarus, 
esse quosdam, qui « Seleucia, urbe Syriæ, accitum, 
regnante Ptolemæo , quem tertia ætas tulit ; » ali « auc- 
torem eundem Ptolemæum, sedem, ex qua transierit, 


Memphim » perhibent , inclytam olim : tveteris Ægypu 


lior, ob rei miraculum majus fide. 
Mox ed. pr. totum maris. Ern. Bud. 
major... lantum. 

Rhacotis. Olim vicus, postea pars 
Alexandriæ , navalious imminens. 
Strabo 17, p.792. Serapeum Alexan- 
drinam describit Amm, Marcell. 22, 
16. Ejus meminit et Dionys. v. 265, 
Era Zsvwmirao Aidç pryæaoso pui- 
AaSpar. 

Serapidi atque Isidi sacrum. Sa- 
vilius tentat Osiridi : quia , tum de- 
mum advectus, Deus non ante sa- 
cellum habere potuerit. Atque etiam 
Bochart Hiervz. 1, 3, 34, erroris 
arguit Tacitum , quem putat natum 
e male intellecto scriptore Græco, 
unde hæc hausta ; verbo reriunTas 
( quo et Clemens Alex. Protrept. 
p. 31, utitur banc rem narrans) 
accepto, cultus est, quum sit coilur. 
Sed Serapidis cultus jam antc apud 
Ægyptios : nunc Serapis Sinopensis 
ejusque simulacrum inde advectum 
colicæpit : ut diserte tradit Plutarch. 
de Isid. et Osirid. p. 35: : Eic 'Ax£ &r- 
J'puar mopio dei T0 map’ Aïyuwrioic 
dvouæ roù IlAoûTeros éxrhoaTo aèr 
Zapérir. Ern. 


Et advectu Dei. MS. Guelf, edd. 


ante Rhen.omnesadsentu. An e MS. 
Bud. illa lectio sit, nescio. (Omnino 
sic est. ) Alioqui verba hæc veko et 
venio,et ducta hinc, passim in scrip- 
tis libris confunduntur. Sed 1amen 
et adventus solenne verbum in hac 
re. Cic. Nat. D. 3, 23. Apollotertius 
Jove tertio natus, quem ex Hyperbo- 
reis Delphos ferunt advenisse. Ovid. 
Fast. 4, 249, de Rhea : unde petita 
venerit : ibid. 1, 239 , at bona poste- 
rilas puppim servavit in œre , hos- 
püis adventum testificata Dei. Unde 
et tales Dii advenæ dicuntur. Noster 
in Germ. c. 2. Germunos indisenas 
crediderin, minimeque aliarum gen- 
lium adventibus et hospitiis mixtos. 
Scd tamen idem c. 9, advectoæ re- 
ligtonem dixit. Quare si notatum re- 
perissem, adventum esse in Florent. 
id restituissem : nuoc suspicor ad- 
vectum ibi esse. Itaque servavi. Ens. 
Brot. et Bip. iterum dedre ad- 
ventu. 

Ptolemæo. Est is, qui Evergeta 
cognomive dicitur. Mox copula et 
vet. e Flor. a Pichena adlita, est 
etiam in Guelf. (et Bud. ) edd. vett. 
Excidit temere in ed. Rhen. secunda, 
unde et a Lipsio neglecta. Eax. 


A. U. 824. 


ACT LIBER IV. 497 


columen. Deum ipsum multi « Æsculapium , quod me- 
deatur ægris corporibus ; » quidam « Osirin , antiquis- 
simum illis gentibus Numen ; » plerique « Jovem , ut 
rerum omnium potentem ; » plurimi « Ditem patrem, 
insignibus, quæ in ipso manifesta,» aut per ambages 
conjectant. 

LXXXV. At Domitianus Mucianusque, antequam 
Alpibus propmquarent, prosperos rerum in Treveris 
gestarum nuntios accepere. Præcipua victoriæ fides, 
dux hostium Valentinus, nequaquam abjecto animo, 
quos spiritus gessisset, vultu ferebat. Auditus ideo tan- 
tum, ut nosceretur Ingenium ejus, damnatusque , inter 
ipsum supplicium, exprobranti cuidam « patriam ejus 
captam, accipere se solatium mortis, » respondit. Sed 
Mucianus, quod diu occultaverat , ut recens exprompsit : 
« quoniam benignitate Deum fractæ vires hostium fo- 
rent, parum decore Domitianum, confecto prope bello, 
alienæ gloriæ interventurum. Si status imperii, aut salus 
Galliarum in discrimine verteretur, debuisse Cæsarem 
in acie stare ; Canninefates, Batavosque minoribus duci- 
bus delegandos. Ipse Lugduni vim fortunamque prin- 
cipatus e proximo ostentaret, nec parvis periculis im- 
mixtus, et majoribus non defuturus. » 

LXXX VI. Intelligebantur artes; sed pars obsequii 
in eo, ne deprehenderentur : ita Lugdunum ventum. 
Unde creditur Domitianus, occultis ad Cerialem nuntiis, 


Osirin, antiquiss. Male in Ern. chenam : unde restitui. Puto dictum 


sec. legitur aut antiquiss. 
V'alentinus, nequaquam. Bip. Fa- 
lentinus. Is nequaquam. 
In discrimine verteretur. In dis- 
crimine MSS. Flor. ( Bud.) Guelf. 
Agr. cdd. pr. Rhen. seqq. anto Pi- 


pro in discrümine versaretur : non 
sic legendum, ut Broter accepit. 
Jac. tamen Gronovius accipit, ut 2, 
28 : Sin victortæ sanitas etc. in Ita- 
lia verteretur. Fdd. Puteol. Ber. 
Alc, Pich. seqq. in discrimen. Ens, 


32 


498 


HISTORIARUM 


AU. #4 
A. C. 51. 


fidem ejus tentavisse, «an præsenti sibi exercitum im- 
periumque traditurus foret:» qua cogitatione bellum 
adversus patrem agitaverit, an opes viresque adversus 
fratrem, in incerto fuit : nam Cerialis salubri tempera- 
mentoelusit, ut vana pueriliter cupientem. Domitianus, 
sperni a senioribus juventam suam cernens modica 
quoque et usurpata antea munia imperü omittebat; sim 
plicitatis ac modestiæ imagine, in altitudinem conditus, 


Qua cogitatione bellum. Sperni- 
mus ut spurcum, cogiture Copa 
tione. Roi. cod. qua contagione : ex 
quo vere emendo, contatione. Con- 
tari, velut conto explorare : et pro- 
prie noster hic usus. Lirs. Conta- 
gione cogitaverif etiam MS. Agr. (et 
Rog. Lall.) quod præferendum pu- 
tac vulgatæ e Flor. lectione Ryckius. 
Utinam dixisset, quis ile melior 
sensus foret, qui ex hac lectione 
existeret. Agicaverit, quod e Flor. 
recepit Pichena, probo, idque ver- 
bum , et alibi Tacitus im tali re usur- 
pat. Scd tamen adhuc in cogitatione 
hæreo : nec cunctatione , aut Gru- 
teri rogitatione satisfacit. Forte scrip- 
sit Tacitus : qua solicitutione. Nam 
solicitari dicuntur, quorum fides ten- 
tatur. En. Bud. cogitatione.….. co- 
gitaverit, Rectius agitaverts. Sed co- 
gitatione probum , ut A.15, 54.Vel- 
leius 1,10, ubi Lipsius quoque ma- 
lebat contations. Gruterus in nostro 
loco volebat rogitutions. Mox Bud. 
virosque. 

Simplicitatis ac modestie. MS. 
Guelf. edd. Puteol. ceteræque ante 
Rbeo. addunt sinul. Enx. Illud si- 
reul nee est in Flor. nec in Bud. Ser- 
vavit tamen Rheu. Paullo ante pro 
senioribus Barthius conjectat sanio- 
ribus, frustra. Dejn Bud. ante ea. 
Sic et Agr. 


In altitudinem. In akitudine MS. 
Agr. ed. pr. In altitwlinem conditus 
interpretantur abdens et occultans 
capiditates suas. Ahitudinem ac dici 
docuimus ad A. 3, 44; sed in adtits- 
dinem se condere aiquid duri ba- 
bet. Mihi Tacitus scripsisse videtur 
in solitudinem conditus, quod et ke- 
nius et contextui aptius est : præ- 
sertim quum faveat mirifice locus 
Quintiliani Inst. Or. 10, 1, 91, qui 
mox a Lipsio profertur (secundum 
Lipsü correctionem , quæ probatur 
et Schelio ad Dial. de Or. e. 9, et 
recepta est a Gesnero), ubi seces- 
sisse dicitur juvenis Domitianus et 
in isto seccssu carmina scripaisse : 
secedere planissime est in sokimdi- 
nem condi : nam, qui secedunt, eb- 
diti agris, domo etc. sæpe dicuatar 
a Suetonio et aliis. Atque hoc ipenm 
est modestiæ , e stilo Taeii, absti- 
nere se a publicis negotiis, et, remo- 
tum a celebritate, vacare stediis 
literarum, aut alii rai, quæ nihil 
conjuncti habeat cum republica. 
Enx. Bip. Lipsio tribuunt lectio- 
nem ix solitudinemæ , quæ debetur 
Ernestio. Recte vero propagnant 
alritudinem eo sensu, quo supra 
A. 3, 44. Solitudo huc non facit, 
quoniam, qui ab imperii curis sece- 
dit, ea propter nou in solitudiness 
abit. 





À. U. Ssé. 
A. C. ns. 


LIBER IV. 


499 


studiumque literarum, et amorem carminum simulans, 
quo velaret animum, et fratris æmulationi subduceretur, 
cujus disparem mitioremque naturam contra interpre- 


tabatur. 


ÆAmorem carminum simulans. Si- 
mulans rantum ? ita. Suetonius 2 : 
simulavit (Domitianus hic iste) mire 
modestiam , in primisque poeticæ 
studium , tam inusitatum antea sibt, 
quam postea spretum et abjectum. 
Ât scriptores ejus ævi campum hunc 
adulatorium egregie exercent , et va- 
tem faciunt supra vates. Omitto poe- 
tas (more mentiri aliquid et extol- 
lere iis fas } eccϾ nostrum seuem Fa- 
bium 1. c. : Hos nominavimus , quia 
Germanicum Augustum (cave aliam 
ab isto inteHigas) ab énstintis stu- 
dits deflexit cura terrarum ; parum- 
que Dis visum est, esse eum maxi- 
mum poetarum. Quid tamen its ipsis 
operibus ejus, in quæ donatus impe- 
rio juvenis successerat (scribo, se- 
cesserat) sublinnius, doctius, onmi- 
bus denique numeris præstantius ? 
Jte, Homere et Virgili, erepta vobis 
a Paride hoc palma. Plinius etiam 


præfatione ad Titum : Quantus in 
poetica es ? o magna fecunritas ani- 
mi ! quemadmodum fratrem quoque 
imitareris, excogitasti. Hæc tlurpia, 
atque utinam tamen timeam , nequis 
hodie apud principes sic peccet ? 
Lrrs. Poetarum Silii, Val. Flacci, 
Martialis loca indicat Dodwell. An- 
pal. Velleii, Ÿ. 14. Mox MS. (Bud.) 
Guelf. subduceret. Enx. 

Contra interpretabatur. Script li- 
bri subtexunt , ñneque vos impunitos 
patiantur, Perperam : quia verba 
sant ex oratione Cerialis supra re- 
petita. Farnesianus adscribit deest 
hic aliquantulum , cui fidem habeo. 
Lars. Verba neque vos i. p. sunt 
etiam in ed. pr. MS. Agr. inter- 
pretabantur, Eux. Bud. interpre- 
tabatur, subjuuctis istis spuriis , 
quæ non sunt in Flor. hic ita : Cor- 
neli Taciti liber XX explicit. Inci- 
pit XXI. 


A. C. 71. 


Boo HISTORIARUM rte 


AUMAUMAAUMUA UMA À ARAARAARAAR SA DEVENUE ARS LS ALLONS EUR LAURE COUT LE/R LARAR 


C. CORNELII TACITI 
HISTORIARUM 


LIBER QUINTUS. 


BREVIARIUM LIBRI. 


Cap. L. Interim Titus cum valido exercitu prope Hieroso]yma 
castra facit. — I1—V. Judaicæ gentis primordia, sacra, in- 
stituta , deque ïiis maligna profanorum judicia. — VI, 
VIL. Descriptio terræ finiumque, balsami , Libani, Jordanis, 
Jacus bitumen egerentis, camporum torridorum, fructuum in 
cinerem vanescentium , Beli amnis, cujus arenæ vitro inser- 
vientes. — VIII. Hierosolyma genti caput. Immensæ opu- 
lentiæ templum. Judæorum sub aliis gentibus, et suis regibus 
fata ; — IX, varia sors sub Romanis. — X—XIIL. Bellum 
sub Gessio Floro procuratore ortum. Titus Judæos , in ur- 
bem compulsos, obsidet. Hierosolymorum munitiones, co- 
piæ, duces. — XIIT. Prodigis ante obsidium. 

XIV. Interea Civilis , reparato per Germaniam exercitu, 
bellum renovat. — XV. Manum conserit cam Ceriale, satis 
prospere. Uterque, ad maturandum summæ rei discrimen 
erectus, — XVI, XVII, aciem instruit, suos adloquitur. 
— XVIIL Fit atrox pugna, qua, proditione cujusdam 
Batavi, Germani vincuntur. — XIX, XX. Civilis, in Ba- 
tavorum insulam transgressus, præsidia Romanorum invadit, 
Verace, Classico, Tutore suffultus — XXI. Ambiguum 
prælium. Subvenit Cerialis fortunamque vertit; — XXII, at 
parum providus ferme opprimitur. — XXII. Civilis nava- 
lem aciem ostentat, sed a Ceriale trans Rhenum pellitur. 
Hic, insulam Batavorum populatus, superfuso amne, no- 





A. U. 824 
A.C.nr. 


LIBER V: 


boi 


vum discrimen adit. — XXIV, XXV. Tum hostium ani- 
mos occultis nuntiis labefactat. — XXVI. Civilis, petito 
colloquio, ad deditionem se pronum profitetur. 


1. Ésvsoex anni principio, 


Cæsar Titus, perdomandæ 


Judææ delectus a patre, et prælatis utriusque rebus mi- 
hitia clarus, majore tum vi famaque agebat , certantibus 
provinciarum et exercituum studiis : atque 1pse, ut su- 
per fortunam crederetur, decorum se promptumque in 


COMMENTARIUS. 


Perdom. Judææ delectus. Ed. pr. 
delegatus. Immo ei potius Judæa 
perdomanda delegata; qua phrasi 
sæpe Suetoniusutitur. Ceterum sæpe 
tentatus sun corrigere relictus. Nam 
profecto verbum delectus non satis 
dignum imperatoris filio, aut aptum 
videtur. Consentit Sueton. Tit. 5, 
qui eum ad perdomandam Judæam 
relictum dicit : quod e nostro sump- 
tum videtur. Et Tacitus c. 10 : simul 
manere apud exercitus Titum ..…. 
utilius videbatur. Enx. 

Privatis utriusque. Probam lec- 
tionem censeam et sententiam , abs- 
que libris sit : qui consensu omnes, 
preliaus utriusque, aut, prelatis. 
Ego, quamquam intentus, nihil eli- 
cio. Lips. Prælatis Flor. Agr. ed. 
pr. Preliatis Bud. Præliantis Guelf. 
ed. Put. Ber. Alc. Privatis est e cor- 
rectione Rhenani, sumpta ex H.3, 
65 : F1. Sabinus ... privatis utriusque 
rebus auctoritate pecuniaque Vespa- 
sianum anteibat. Enn. Lectionen 
codicum vindicant Bip. leguntque 
prælatis, cui simile c. 8, præpotuere : 
suntque prælatæ utriusque res ho- 
nores utrique delati , ut ap. Virgil. 
Æn. 5, 54r : Nec bonus Eurytion 
pralato invidit honori, quem v. 534 


dixerat exsortem, i. e. extra ordi- 
nem delatum. Ut codicibus quoque 
sit prælatus honos, recipio emenda- 
tionem, etsi non negem, conjeclu= 
ram Rhenani multum mihi blandiri, 
Quod antem ante clarus inserendam 
particulam jam judicant Bip. mihi 
non necessarium videtur ; intelligitur 
quippe ex nexu, et præcedenti voci 
subjuncta, auribus ingrata fuerit. 
Ut superior sui jam. Hic quoque 
me locus diu torsit, per singulos api- 
ces et ductus scripturæ veleris eun- 
tem. Sed excldmare tandem cum 
philosopho possum , «pnxæ. Buden- 
sis habuit saperior unam crederetur. 
Vatic. superiori unam. Ex quo, vix 
duabus literis leviter mutantibus , fa- 
cio : ipse ut super fortunam, eleganti 
sententia. Titus, inquit, jam tum 
privatas clarus bello : nunc mulio 
promptior, ut parem, vel superiorem 
se potius fortuua hac imperatoria os- 
tenderet. Rhevanus divinabat : ut 
supertori via ingrederetur. Farnes. 
autem cod. et Rom. abeunt ab hos 
scripto longius , ut superior omnibus 
crederetur. Lirs. Lipsii correctionem 
recepit Pichena, servaruntque se- 
quentes edd. Vaticano MS. consentit 
Flor. Farnesiano MS. Agr. (et Reg. 


bo HISTORIARUM AC nt 


armis ostendebat, comitate et alloquüs officia provo- 
cans; ac plerumque in opere, in agmine, gregario militi 
mixtus, incorrupto ducis honore. Tres eum in Judæa 
legiones, quinta, et decima, et quintadecima, vetus Ves- 
pasiani miles , excepere: addidit e Syria duodecimam, et 
adductos Alexandria duoetvicesimanos tertianosque : 
comitabantur viginti sociæ cohortes, octo equitum alæ; 
simul Agrippa Sohemusque, reges, et auxilia regis An- 
tiochi, validaque, et, solito inter accolas odio , infensa 
Judæis Arabum maous ; multi, quos urbe atque Italia 
sua quemque spes acciverat occupandi principem adhuc 
vacuum. His cum copiis fines hostium ingressus, com- 
posito agmine , cuncta explorans, paratusque decernere, 


haud procul Hierosolymis castra facit. 
IL. Sed, quia famosæ urbis supremum diem tradituri 


Lall.) eamque lectionem præfert 
Ryckius, quæ mihi nimis languida 
videtur. MSS. Guelf. Oxon ut im- 
perso dignus jam crederetur. Mihi et 
hoc et alterum, Ryckio probatum, 
couatus corrigentium corruptuxm lo- 
cum videtur, sed hoc tamen Ryc- 
kiano melius. Lipeii correctio an vera 
sit. non pro certo dicam, præsertim 
qaum a multis impugnari videam : 
dignam quidean Tacito esse credo. 
Nec spernam Trilleri conjecturam, 
Obs. crit. 4, 2, p.312, e vestigiis cod. 
Bud. legentis, superior anèmo. Licet 
£Liam nobis conjectare ? Forte fuit, 
ut suæ par forlunæ cr. quæ certe 
sententia huic loco est aptissima. 
Enx. Vulgatalectio jure suo non dis- 
plicet Pichenæ, Salinerio, Acidalio, 
Grutero ; scd emendatio Lipsii opti- 
mis codicibus magis convenit, nec 
petet, unde vulgata sit ducta. 

Tres eum. Eum MS. Guelf, et 
inde a Rhen. amnes edd. At MS. 


Bud. cum : edd. Put. Ber. Alc. tm : 
ed. pr. tres in Jud. Enx. Rhen. emen- 
davit ex iugenio. 

Addidit e Syria etc. Sic edidi ex 
ed. pr. quæ est vera lectio. Sic est et 
in MS. Reg. Præpositio e est in edd. 
omnibus ante Rhen. Eais MS. Guelf. 
mutala est 10 ef, ut a Rhen.in et, 
ut sensus constaret. Sed tradidit vi- 
tiosum esse patet ex co, quod id ver- 
bum plane alienum est a sequentibus 
adductos Alexandria d.t.quum bhæc 
contra aptlissima siat verbo adddit, 
Enx. Bud. ut vulg. tradidit e Syris. 

Principes adhuc vacuum. Forms 
dicendi a provinciis dncta est, quæ 
vacuæ dicuntur, quum non habent 
rectorem. Îta princeps vacuus est, 
cujus animus nondum inclinat in ali- 
quem , cui in primis credat se, quem 
in primis audiat etc., a quo geuere 
principes plerumque regantur. Est 
ergo bellissime expressa sententia. 


Ex. 








À. U. Rai. 


A. C. 71. LIBER V. 5o3 
sumus, congruens videtur, primordia ejus aperire. « Ju- 
dæos, Creta insula profugos, novissima Libyæ inse- 
disse ,» memorant, « qua tempestate Saturnus, vi Jovis 
pulsus, cesserit regnis ; » (argumentum e nomine petitur ; 
«inclytum in Creta Idam montem , accolas Idæos ; aueto 
in barbarum cognomento, Judæos vocitari;)» quidam, 
« regnante Iside, exundantem per Ægyptum multitu- 
dinem, ducibus Hierosolymo ac Juda, proximas in 
terras exoneratam; » plerique, « Æthiopum prolem, 
quos, rege Cepheo, metus atque odium mutare sedes per- 
pulerit. » Sunt, qui tradant, « Assyrios convenas, m- 


Primordia ejus aperire. Si, quæ 
de rebus Judaicis tradit Tacitus, 
omnia excutere diligentius vellemus, 
plurima dicenda forent. Sed istas 
disputationes non capiunt notæ, in 
quibus maxime spectatur, ut emen- 
data verba sint, et intelligatur sensus 
eorum. Adspergemus tamen subinde 
aliquid , ubi opus videbitur. Illud ab 
doitio mirari libet, qui commiserit 
Tacitus, ut Josephi libres non con- 
suleret, qui illis temporibus non 
obscuri erant Romæ , et e scriptori- 
bus externis potius hanserit, quam 
auctore Judaico Verum hoc quoque 
pro Tacito dicam, nou omnia cum 
pro certis tradere, sed quæ vulgo 
traderentur , in compendium con- 
gesta lectoribus proponere voluisse. 
Late 1otum hunc locum exsecutus 
est Christ. Wormius, in Corruptis 
Antiquitatum Ebr. apud Tacitum 
et Martial. vestigiis, Hafniæ 1693. 
En, Egregie etiam ista illustravit 
Brouer. 

Accolas Idæos....Judæos voci- 
tai. Unde hæc traditio de Creta, 
Judæorum patria, docet Huet, Dem. 


Evang. prop. 4, 9, p.194; putat- 


que, exoticos scriptores Jdæos Cre- 
tenses cum Judæis confudisse. Negat 
hoc Fr. 4d. Lampe, De Cymb,. vet. 
2, get 12. Ât ipse tamen firmat, 
dum Tacitum, similitudine nominis 
deccptum, Judæos ex Creta provec- 
tos affirmare, tradit, quum Jdæos 
deberet. 

Aucto in barbarum cognomento. 
Morem addunt MS. Guelf, edd. Pu- 
teol. Ber. Alc.; male. Barbarorum 
est in MS. Agr. ed. pr. Vulgatum 
tuentur MSS. Flor. Bud. unde edidit 
Rhenanus, et Tacitus ipse A. 6, 42 : 
neque in barbarum corrupta. Additur 
quasi Idreos in MS. Guelf. cdd. 
Put. Ber. ceterisque ante Pich. (Bud. 
quasi Ydeos) post vocitart ; male. 
Ceterum magis de Græca, quam La- 
tina pronuntiatione intelligenda sunt 
Taciti verba. Nam in Græca, e tri- 
syllabo fit quadrisyllabum : augeri 
autem verba dicuntur ab accessione 
novaruin syllabarum, quamquam et 
accessio literæ w intelligi potest. 
Erx. Pichena delevit, quia non in 
Fior. 

Sunt, qui tradant. Tradunt MS. 
Guelf. edd. Puteol. Ber. Alc. ; tra. 





504 


HISTORIARUM 


À. U. fs4. 
A. C. no 


digum agrorum populum, parte Ægypti potitos, mox 
proprias urbes, Hebræasque terras, et propiora Syniæ 
coluisse rura. » Alu, « Judæorum initia , Solymos, 
carminibus Homeri celebratam gentem, conditam ur- 
bem Hierosolyma nomine suo fecisse. » 

LIT. Plurimi auctores consentiunt, « orta per Ægyp- 
tum tabe, quæ corpora fœdaret, regem Bocchorum , 


dant verum cst (dedit Rhen. e Bud.). 
Semper Tacitus conjunctivo in hac 
forma utitur. Sed sæpe sic peccarunt 
Lbrarii, ut non uno loco ad Livium 
notavit Drakeab. Nec mirum : quum 
etiam hodie vulgo hanc elegantiam 
ignorent, fugiantque in scribendo. 
Post ed. pr. indignum (Bud. indi- 
gum). Deinde ac ante mor delevi, 
cum Ryckio et J. Gron. quod addi- 
derat de conjectura Rhen., quia im 
Bud. erat an mox. Abest ac a MSS. 
Flor. Guelf. Oxon. Agr. edd. ante 
Rhen. Ceterum hic in bonum aucto- 
remincidit Tacitus, et hæc verissima 
traditio. Nam e Mesopotainia gentis 
origo, quæ est vreteris regpi Assy- 
riaci pars. ErN. Bud. partem Egypti 
potitos. | 

Coluisse. Clara. Veruw hic, puto, 
vidisse Bip. qui r& clara substituunt 
rura, et eo, quo expressi, modo dis- 
tinguunt. Bud. male propriora. 

Carminibus Homeri. Locus Homeri 
potus (ex I]. #, 184, 204; Od.s, 283): 
sententia tantum valde ambigua in- 
ter natantes scholiastas. Sunt, qui 
designari Lycios aut finitimos quos- 
dam velint : quo Strabo 14, p. 6b7, 
et Eustathius ad I!. #, 184, et Pindari 
interpres ad OI. 13, 129 inclinant. 
Sunt, qui Pisidas : quo Plinius 5, 
27 (24), et Stephanus. Sunt, qui Ju- 
dos : quod noster hic suggerit, et 
Tzetzes Chil. 7, 249. Eusebius etiam 


Pr. Ev. 9, p. 243. Chærili poetæ tes- 
timonio, Hebræos Solymos olim dic- 
tos censet evinci. Nec Q. Calaber 
sane aliter apud Homerum accepit, 
ideoque 2, 120....XZoAUuerisper élpa- 
rèv dixit : sacri epitheto sacram in- 
‘dicans gentem. Lies. 

Conditæ urbi Hierosolymam nomen 
e suo fecisse Sic edidit Rhen. e ves- 
tigiis MS. Bud. in quo conditæ urbi 
Terosolimam nonune suo _fecisse, nt 
in Guelf. Ceteri MSS. et cdd. ante 
Rhen. conditam urbem. Rhewani cor- 
rectionem adjuvat species imitatio- 
nis Virgilianæ G.1, 139: stellis nu- 
meros et nomina fectt : quamquam 
et Livius aliique hac forma utantur: 
quum contra vix doceri possit, urbem 
facere bene dici, Ceterum ommes 
libri consentiunt m Hierosolymam, 
pro quo facile concedo Oudendorpio 
lcgendum Hierosolyma , quo 
et alibi noster utitar (Cf. 2, 4.5, x, 
9, 10, 11). Vid. ipsum ad Sueton. 
Aug.o93, et quæ nos dixinus ad Ann. 
6, 33, de Artazatis. Rursus tamen 
Hierosolymam in quibusdem libris 
infra c. 10. En. 

Orta per Æg. tabe. Vüilpinem 
appellat Justinus 36, 2, ut optime 
restituit optimus et doctissimus Bon- 
garsius. Lips. Hæc nota ab Ernesto 
erat prætcrimissa. 

Regem Occhorim. Ita hbri vett. 
quos sum secutus, non Bocchorim, 


A. U. 824, 
A.C. 71. 


LIBER V. 


adito Hammonis oraculo, 


505 


remedium petentem, pur- 


gare regnum, et id genus hominum , ut invisum Deis, 
alias im terras avehere, jussum. Sic conquisitum col- 
lectumque vulgus, postquam vastis locis relictum sit, 
ceteris per lacrymas torpentibus, Mosen, unum exsu- 
lum, monuisse, ne quam Deorum hominumve opem 
exspectarent , utrinque desert, sed sibi , ut duci cælesti, 


etsi vulgatæ huic scripturæ adsertor 
Justinus venit, Aôyé æœæpæsverix , 
c. 9. Nam ait : Téræpror di Das vo- 
Rod iTar yeyario Ses Bényopir or Ba- 
dixit, coDôr rive rai mavoupyia d'it- 
Piporra. Etiam Orosius 1, 10, qui, 
Jocum hunc totum transcribens, Boc- 
chorim tamen appellat. Sed et Plu- 
tarchus ita nominat, libello æspi d'u- 
œowsiac, p.520. Jtaque jure vacillo. 
Nam Clemens, Strom. 1, p. 320, 
nimis diversus a nobis abit, qui Omo- 
sim hunc vel Amasim appellat. At 
quod ad rem ipsam , falsa est , et re- 
fellunt libri sacri. Tamen sumpsit 
hæc a Lysimacho, uti videre potes 
apud Josephum contra Apionem 1, 
34, ubi item scriptum Bocchoris. 
Lrrs. Ochorim MS. Agr. ed. pr. ut 
Bocchorim Flor. Guelf. edd. Puteol. 
ceteræque ante Lipsium , qui Occho- 
rim recepit : Bocchorim restituit Pi- 
chena. Ceterum hic rex omnium con- 
seosu diu post bellum Frojanum de- 
mum imperavit. V. Perizon. Origg. 
Ægypt. c. 19, p. m. 333. Erx. Bud. 
Bocchorum. 

Avehere jussum, MS. Guelf. a m. 
pr. sic habuit, sed correctum est in 
abire. Ed. pr. abjicere. Ante edd. 
Put. Ber. Alc.etinvisum ; male. Erx. 
Rhen. ut e Bud. 

Postquam vastis locis. Mirum, 
non addere cum, quibus in locis. At 
sane ex Tertalliano legendum videa- 


tur, vasus Arabiæ locis. Is enim 
Apolog. c. 16, narrat Tacitum scrip- 
sisse H. 5 : Judæos Ægypto expedi- 
tos sive extorres in vasiis Arabiæ 
locis aquarum egenos, etc. Orosio 
tamen 1. c. non aliter lectum, quam 
nostri libri præferunt. Lies. Memo- 
riter protulit locum Tertulliavus et 
addidit Arabiæ nomen de suo. Mox 
exsulem ed. pr. movisse pro monuis- 
se Orosii ed. Venet. 1500, in eadem- 
que mox Deorum templorumque ho- 
minumve , ut in Paris. 1510. Erx. In 
Colon. 1526, non est templorumque. 
Eadem habet monuisse. Sic et heic 
Bud. et exulum. Idem Moysen. 

Ceteris per lacrymas torp. Non 
placet satis, per lacr. torpere : non 
solent homines, quum stupent, flere : 
immo stupore excusso, quum ad se 
rediere , solent lacrymare. Sed mol- 
lius explicari potest : Per lacrymas 
est inter lacrymas, et torpere, nul- 
lurm consilium vincendi mali repe- 
rire, quomodo non uno loco dictum 
reperimus. Erx. 

Utrinque deserti. Sic MSS. Flor. 
Agr. (Reg. Lall.) ed. pr. quod bene 


_recepere Ryckius et J. Gron. Ceteri 


ab utrisque , quæ est glossa roù utrin- 
que, quod de personis exquisitius 
dicitur. Ceterum hæc verba in MSS. 
omnibus Orosii ab Havercampo ins- 
pectis abfuere, ut et edd. pr. August. 
Paris. in cujus notula monitum : in 


506 


HISTORIARUM 


AU. 84. 
A. C. =1. 


crederent, primo cujus auxilio præsentes miserias pepu- 
lissent. Adsensere, atque, omnium ignari, fortuitum iter 


nostris vetustis verba ab utrisque de- 
sertinonJleguntur.Erx. Bud.utrisque 
sive præpos. quæ et in Flor. deest. 
—Sed sibimet etc. Tentabam : se sibi- 
met,et, ut duci cælesti, crederent 
primo, cujus auxilio præsentes. Ante 
omnia, inquit, sibimet ipsi quisque 
Hebræorum ; deinde fortunæ, sive 
primo cuique obvio, per quem ut- 
cumque juvarentur, non secus ac 
misso de cælo duci, sese crederent 
ac permitterent. Grox. Unus Gro- 
‘ novius vidit, ut ex ejus correctione 
patet, sibimet non ad Mosen, sed ad 
Judæos referri debere. Si ad Mosen 
pertineret pronomen, deberet esse 
sibi. Nam sibimet est sibi ipse, in 
sing. sibi ipsé in plurali, cujus rei 
inscitia et alibi turbas dedit et tene- 
bras obfudit. Ceterum correctio viri 
excellentis propter inusitatum lo- 
quendi modum se sibi credere , non 
magis satisfacit , quam Schelii, qui 
ad Hygin. p. 137, corrigit adessent 
sibimet : ut duci cælesti crederent, 
primo etc. Nam durum est e sed fa- 
cere adessent, et sibimet ita ad Mosen 
refertur, quod latinitas non patitur. 
In hoc tamen verum vidit Grono- 
vius, quod induci Mosen suadentem 
jadicat , ut primum a semet ipsi auxi- 
lium peterent ac sperarent , et a for- 
tuna sua, h. e. ut post explicatur, 
fortuitum iter ingrederentur perge- 
rentque , qua impetus, quo pedes 
ferrent, etsi omnium reram loco- 
rumque igoari : deinde, si cujus præ- 
sens auxilium cognovissent , ei se 
crederent : cui respondent ea, quæ 
mox de aqua inventa traduntur. Sed 
ad hanc sententiam quomodo accom- 


modanda sint verba, difficile est di- 


cere. An partem Gronovianæ eor- 
rectionis probabimus: sed sibimet. et 
ut duci cælesti crederent , primo c, 
an sic faciemus : sed sibimet, ut d. c. 
crederent, et primo cujus a. sive, ut 
Groslotio placebat, cujus primo aux. 
Nihil enim impedit, quo minus je- 
beat populum se suamque fortunam 
pro cælesti duce habere, q'à nèhil 
opis cælestis expectandum dlixerat, 
humanam opem autem ab eo, qu 
eos primus ab bac diffcultate libe- 
rasset , primus opem tulisset. Forte 
etiam verba ut duci cælesti sunt a 
glossa, male refcrentis sibirret ad 
Mosen : nam , his sublatis, et inter- 
posito et, eo, quo dixi, loco, omnu 
bene procedunt. De reliqua parte 
loci v. not. seq. Ceterum MS. Flor. 
habet et sibimet duce cælesti cr. ut 
et ed. pr. (et Orosii ed. August.) 
quæ interpungunt post primo. Âgr. 
ut sibimet duci cælesti cr. sed m. sc. 
superscripsit et. Ceteri libri mei vul- 
gaturs habent. Orosiiedd. pr. Venet. 
Paris. sed sibimet duci cælesti cr. 
Havercampus putat, credentes in 
Tacito delendum ( quod nec in Oro- 
sio edidit) et porro pro prima sibe- 
met (Mosi) crederent porro, cujas 
aux. recentes m. p.i. e. Ægyptiacss. 
Sed sibimet , ut dixi, ad Moses re- 
ferri non potest. Enn. Quæ hic de 
Havercampo monentur, non Ha se 
habent. Ls re credentes nou delevit, 
sed falso positum ex duplici scrip- 
tura +aÙ præsentes ortum adserit. In 
Bud. ei duci erasis superscripiam. 
Cujus auxilio credentes, etc. Citat 
etiam ita Orosius : ambigo tamen et 
contor , an non vOx, credentes , eji- 
cienda sit. Et jam video abesse in 








AU. fai. 


À. Cu. LIBER V. 5o7 
incipiunt. Sed nihil æque , quam inopia aquæ fatigabat : 
jamque haud procul exitio, totis campis procubuerant ; 
quum grex asmorum agrestium , e pastu, in rupem ne- 
more Opacam , concessit. Secutus Moses, conjectura her- 
bidi soli, largas aquarum venas aperit : id levamen ; et 
continuum sex dierum iter emensi, septimo, pulsis 
cultoribus, ébtinuere terras, in quis urbs et templum 
dicata. » 

IV. Moses, quo sibi in posterum gentem firmaret , 
novos ritus contrariosque ceteris mortalibus indidit. 
Profana illic omnia, quæ apud nos sacra ; rursum con- 
cessa apud illos, quæ nobis incesta. Effigiem animalis, 


Othonis Fris. 1,18, ubi hæc citat. 
Lips. Ab ipso Orosii loco abfuisse re- 
perio in MS. ap. Petr. Danielem.Nec 
est in aliis Orosii MSS. edd. pr. Ve- 
net. Paris. August. recteque omissum 
ab Havercampo. Ern. De Haver- 
campo vide mox monita. Multiplex 
medicina ægroto adhibita. Freinsh. 
volebat cujus consilio. Is. Pontanus 
legit privo cujus auxilio, et credentes 
expungit. Salinerius pepulissent fu- 
turi significatione accipit, ut ap. Virg. 
Æa. 3, 136. Lampugnanus in cod. 
suo pertulissent se reperisse fingit, 
vidente Lipsio. Bipontini locum ita 
concianant : sed sibimet quærentes, 
ut duci cælesti, crederent primo, 
cujus auxilio præsen’es mis. pep. Pu- 
tant quippe, istud quærentes , a li- 
brario omissum, alieno dein loco 
iotrusum, in credentes , esse muta- 
tum. Mihi turbas dedisse enclitica 
pronominis sibi videtur. qua resecla, 
expulsoque spurio credentes omnia 
plaua , sana. Sibi profecto nonnisi ad 
Mosen referri potest. Præsentes mi- 
serias intelligo, quibus mox fuerant 
j'ressi. 


Grex asinorum agrestium. Ed. pr. 
corrupte assiriorum agrestum ; et 
mox conscendit. Erx. 

Id levamen. MS. Guelf. idem le- 
vamen : male. Ceterum post hæc 
verba interpunctio major esse debet, 
ut in edd. Put. Ber. aliisque vett. 
nou comuma, ut ia recentioribus, in- 
telligendumque fuit, quod alibi in 
hac forma narrandi addit. Jncipit 
enim deiode nova sententia. Mox in 
quis MS. Flor. ed. pr. Eadem post 
dedicata sunt. Sed sunt abest a MSS. 
Flor. et Agr. quod elegantius est. 
Jtaque delevi. En. Bud. in quibus.…. 
dicata sunt. Prius male, continuere. 
… Ritus.. indidit. Imposuit , præs- 
cripsit. Sic et alibi de legibus loqui- 
tur. Mox frustra Acidalius pro illico 
volebat illis. Nam illic pro apud 
illos dixit variandæ orationis caussa. 
Sic paullo anteutrinque pro ab utris- 
que , et infra c. 5, luc pro ad illos. 
Er. 

‘Effigiem animalis. Hoc de capite 
asini MmAgno consensu omnes veteres 
tradiderunt : ne tantopere noster 


culpetur , tamquam mendaciorus 


A. Ü. fé. 


5o8 HISTORIARUM AC. 


quomonstrante, errorem sitimque depulerant, penetrah 
sacravere; cæso ariete, velut in contumeliam Hammo- 
nis. Bos quoque immolatur , quem Ægyptai A pin colunt. 
Sue abstinent , memoria cladis, qua ipsos scabies quon- 
dam turpaverat, cui id animal obnoxium. Longam olim 
famem crebris adhuc jejuntis fatentur ; et raptarum fra- 
gum argumentum panis Judaicus , nullo fermento, re- 
tinct. « Septimo die otium placuisse , » ferunt ; « quia is 
finem laborum tulerit ; dein, blandiente inertia , septi- 
mum quoque annum ignaviæ datum. » Alii, «honorem 
eum Saturno haberi; seu principia religionis tradentibus 


plenissimus scriptor. Et sane Strabo, 

Plutarchus, Democritus apud Sui- 
dam mulio majora deliria delirarunt 
contra gentem et libros sacros. Lrps. 
Quid locum fabulæ dederit, quæsi- 
vere Steph. Morinus peculiari dispu- 
tatione (in ejus Diss. octo, 8. Gen. 
1683, p. 157). Bochartus Hierozoic. 
1,2,18.T. Faber Epp. 1,6, et alii. 
In nonnullis edd. recentioribus, ut 
Gronoviorum, irrepsit effigies.Erx. 

Errorem sitimque. Errorem sus- 
pectum est viris doctis, Acidalio et 
aliis , quia asinis indicibus sitim de- 
pulere , non errorem. Trillerum ver- 
bam id tentantem et substituen- 
tem ardorem vel mærorem in Obs. 
crit. 3,10, p. 194, refellit Elsner. 
Sched. Crit., p. 80. Nempe, inventa 
ia desertis Jlocis aqua , quum, paucis 
diebus post, domini terræ cultæ facti 
sint, nihil impedit, quo minus duci- 
bus asinis et ab errore, et ab siti libe- 
rati dicantur. Erx. Est, qui ægro- 
rem xclit , teste Acidalio. 

Cæso ariete etc. De his commen- 
titits ritaum caussis disputavere Bo- 
chartus opere laudato 5, 2,50 , et 
alii. Jlud universe monendum vide- 


tur, hocexemplo patcre,quasineptiss 
proferant , qui rituum aliarumque 
talium rerum, arbitrio sive divmo, 
sive humano sancitarum, caussas in- 
genioreperire conantur potius, quam 
e monumentis genuinis et idoneis 
eruere. Ea ubi desunt, nih1l tentan- 
dum, si delirare nolis. Atqne id Ta- 
citus ipse videtur intellexisse, quum 
addat : hï ritus quoguo modo indacti, 
et tantum partes egisse narranUs 
quid scriptores tradiderint vulgo. 
Enx. Illud de ariete spectat ad id, 
quod frequens pro peccatis popali 
immolatus. 

Qua ipsos scabies. Qua MS. Fior. 
(Bud.) edd. veteres, præter pri- 
mam, omnes ante Lipsium, qua 
vidi. MS. Guelf. a pr. manu habuit 
quam , unde sec. fecit guod , ut est 
in ed. pr. Caussa est in verbis me- 
moria cladis : ea clades qualis fuerit, 
deinde explicatur, quod desiderat 
qua. Itaque restituimus. Clades au- 
tem non intelligcnda de expulsiooc 
ex Ægypto, sd de morbo. Ens. 
Bip. malnnt quia. 

Tradentibus Idæis. MS. Gelf. 
(Bud.) edd. omnes ante Lipsiann 


À. U. 84. 
A C. x. 


LIBER V. 


5og 


Idæis, quos cum Saturno pulsos, et conditores gentis ac- 
cepimus, seu quod e septem sideribus, quis mortales 
reguntur, altissimo orbe et præcipua potentia, stella 
Saturni feratur; ac pleraque cælestium vim suam et 
cursum septimos per numeros conficiant. » 

V. Hi ritus, quoquo modo inducti , antiquitate defen- 
duntur : cetera instituta sinistra fœda pravitate valuere : 
nam pessimus quisque, spretis religionibus patriis, 
tributa et stipes 1lluc gerebant : unde auctæ Judæorum 
res : et, quia apud ipsos fides obstinata , misericordia in 


Judæis : male. Mox MS. Guelf. edd. 
ante Rhen. de septem sid.Enx.Rhen. 
e ex ingenio, nam Bud. de. Ceterum 
cogaito , aunc aucto Planetarum nu- 
mero somaia multa, istis fulta, eva- 
auere. 

- Per numeros conficiant. Vera lec- 
tio, quam e Vaticano prompsi refe- 
rente : per numeros coniciant : ex 
quo ego conficiant. Âliter vulgati. 
De re autem ipsa Dionem vide 37, 
16, et in primis Alex. Clementem 
Strom.6, 16, p. 290. Lres. Coniciant 
etiam ed. pr. MS. Agr. conÿiciant. 
At MS. Flor. (et Bud.) commearent. 
MS. Guelf. edd. ceteræ ante Rhen. 
ac plerisque cælestium vim suam et 
cursum.. commeare. Rhenanus cete- 
rique ante Lipsium dedere : ac ple- 

ue C. VI sua et Cursu commeare. 
Mox MS. Guelf. his quoquo m.Enrx. 
Bud. pleraque. Bip. conjectant locum 
ita effingendum : ac plerisque cæl. 
vim suam recursu sepltimos per nu- 
meros commeare. 

Supes illuc congerebant. Cicero 
pro Flacco 28 : Quum aurum, Judæo- 
rum nomine, quotannis ex Italia , et 
ex omnibus provincits Hierosolymam 
exportari soleret, Flaccus sanxit 
edicto, ne ex Asia exportari liceret, 


Philode Legatione ad Caium, p.1023: 
KaS’ xaovor iriauror ispomopumoi 
GTÉAAONTAS YPU Tr ai ApyUpOT TA 
ror xouilorres ais Tè ispor, rèr à Sporr- 
ivre ix Tor aœapyavr. Et p. 1014 : 
’Hsiotaro (TiBipios) nai yphuare 
Cure ya yérTas amd Tr a TapY ispà, 
xæei méuaæortas sic ‘Ipoéaumae d'à 
sav Tac Jucias araËbrrur. Sed et Jo- 
sephus notat immensam vim auri 
congestam in templum ab omni Asia 
el Europa : Antiq. 14, 12 (7). Nos 
plura in Magnitudine Hebræa. Lis. 
Copiosius hæc tractantem v. Go- 
thofr. ad cod. Theod. 1. 14. de Jud. 
et Zornium de Patr. Jud. auro Cor. 
Ceterum pessimus quisque intelli- 
gendi de proselytis. Pro congerebant 
MS. Guelf. congregabant. MSS.Flor. 
( Bud.) Agr. ed. pr. gereban.. Forte 
fuit ferebant. Enx. 

Et, quia apud ipsos etc. Non satis 
apte cohærere orationem in promptu 
est. Quosdam e suis libris habere ait 
Acidalius atqueut… sic adversus etc. 
Sed , qui sint isti libri, scire perve- 
lim. Mei omnes vulgatum habent. 
Videtur autem nunc sententia hæc 
cum antecedente conjungenda, ut 
altera causa potentiæ : quod adversus 
suos porulares quidem (i. e. apxd 


© % > —————— - 


510 HISTORIARUM A-U. 84. 


A. C.sr. 
promptu , sed adversus omnes alios hostile adm, sepa- 


rati epulis, discreti cubilibus ; projectissima ad hbrdmem 
gens, alienaram concabitu abstinent ; mter se nibil 1h 
citum ; circumcidere genital instituere, ut diversitate 
noscantur. Transgressi in morem eorum idem usurpant ; 
nec quidquam prius imbuantur, quam contemnere Deos, 
exuere patriam, parentes, hberos, fratres, vilia habere : 
augendæ tamen multitudini consulitur. Nam et neeare 
quemquam ex adgnatis, nefas; animasque prælio, aut 
sappliciis peremptorum æternas putant. Hinc generandi 
amor, et moriendi contemptus. Corpora condere, quam 





s os ) fidem constantissime servant , 
et misericordes sant etc. Erx. Recte, 
puto, priscam Puteolani iaterpunc- 
tionem restituere Bip. etiamsi novam 
esse arbitrentur. Ego quoque red- 
did. Sic et Dotteville. 

Alienarum concubitu. I. e. alieni- 
genarum, quod frusira reponere ten- 
tabat N. Hemsius, quum hodie lexica 
doceant, ahenos dici etiam externos, 
pcregrinos, ut adent mores, alienus 
ordis etc. Enx. Bud. alienarum cu- 
bitu. 

ÆExuere pairiam. Rom. cod. exire. 
Lies. Exuere verum est, diciturque 
pro contemnere , negligere, more 
Græco.Enx. 

Necare quemquam ex agnatis. Qui 
otiose legerit, nihil offendet : for- 
tasse is, qui intente. Si enim de cæde 
Capis tantum, quid in eonovi ? Saneet 
Romanis et Barbaris, plerisque ne- 
care consanguineos nefas. Sed alium 
ego hic sensum odoror et scribo : ne- 
care quemquam ex gnatis. Scimus 
Græcis Latinisque in promiscuo usu 
fuisse abjectiones infantum et expo- 
sitiones, immo neces. Id aliter in 
Judæorum moribus, et gentem in- 


primis suboli studuisse, adeo ut nui- 
Husmodi partam necare fas; motat 
ut novam noster. Jtaque, quis de H- 
beris, jure addit hinc generandi 
amor : quoniam matres scilicet cer- 
tæ, prolem toilendam. Sirmile pror- 
sus, quod de Grermanis, de Mori- 
bus 19 : nawrerum liberorum fire 
aul quemquam ex agnatts RECATE ; 
nefas habetur. Nam et ibi scribo, 
gnatis. Lips. Defendunt valgetun 
Salinerius et Acidalius, sed its at 
adgnctos pro natis dictos comten- 
dant. Immo sdgrati sant gentis sus 
homines, quos omnes pro fratribes 
habebant et pro suis. Et hise secu- 
ritas et cupido generantiam, quod 
sciebaut, sacrosanciam esse vitam 
in populo suo : et, si tamen vi aliqua 
perirent , aliam vitam restare. Mox 
animos æœternos MS. Agr. ed. pr. 
quod nou spersendum puto. Erx. 
Nimium argutc Petitus Obs. 2, 4, 
ex a. d. natis; i.e. ex ante diem 
nalis. 

Corpora condere. Trillerus, Obs. 
crit.,L. c., p. 95, emendat condîre : 
frustra, nt docet Elsnerus in Sche- 
diasm. Crit., p. 8r. Mos condiendi 


At. 824, 
A.C."1. 


LIBER V. 


Bt 


cremare, e more Ægyptio ; eademque cura, et de infer- 
nis persuasio : cælestium contra. Ægyptii pleraque ani- 
malia , effigiesque compositas venerantur ; Judæi mente 
sola, unumque Numen intelligunt. «Profanos, qui Deum 
imagines mortalibus matertis, in species hominum effin- 
gant; summumillud etæternum, neque mutabile, neque 
interiturum. » Igitur nulla simulacra urbibus suis, ne- 


latet in verbis eademque cura. Et, 
quum de moribus sepeliendi sermo 
est, cremationi opponitur mos COon- 
dendi , non condiendi. Enx. 


Eademque cura etc. Varie hic lo- 


ous legitur in libris. MS. Agr. : ea- 


demque cura de infernis, et persua- 
sio cælestium contra : quod miror 
placuisse Ryckio. MS. Guelf. : ea- 
demque c. et d. i. et p. cælestium. 
Contra erc. atque sic edd. Put. Ber. 
Ale. Sed ed. pr. habet vulgatum, 
aisi quod male interpungit post cæ- 
Lestium : atque sic edidit (duce Bud.) 
Rhen. correcta insuper interpunc- 
tione. Flor. videtur vulgatum ha- 
bere, quod nibil varietalis notatum 
est neque a Picb. neque a J. Gron. 
ÆEadem cura intelligenda de ratione 
condiendi : similiter Curtius curare 
de poilinctura dixit 10, 10, de 
Alexandri mortui cadavere : Ægyp- 
tii jussi corpus suo more curare. Per- 
saasio Ægyptiorum de infernis qua- 
lis fuerit, docet Diodorus Sic. à, 93, 
p. 58 Per cælestia intelligit Deos : 
quos diversos Ægyptii habebant, 
neque ita, ut Judæi, de Numime di- 
vino sentiebant. En. Eadem cura ; 
cum grano salis accipe. Condiebant 
Ægyptii cadavera intrinsecus : ex - 
triosecus Jodæi. Cf. Casaub. ad Lact. 
7, 12. Huet quoque malebat condire, 
improbante Broterio. Bud. amore 


Ægypüo. 


Judæi mente sola , unumque Nu- 
men intelligunt. Bene et vere hæc 
Tacitus. Ideoque nee stataæ Judæis, 
et ipsum templum sub dio et aper- 
tum. Dico, majus illud et exterius 
templum : nam interius clausum , ut 
mox dicet. Dio 37, 17 : Oùd” àyaxue 
oùd'sy sv Toëc ‘Tepoonuors Ésyor äp- 
paror dé d'à ras àesd'ÿ Oebr rouigovrec 
vas, mepiocôtara arbpérer Spno- 
xsÜOUTI, RAS AÛT® 1867 Ts ui yioTor 
Lai FÉPIXMRAÎCTA TOY, TAÏT R«Ÿ cor 
æxavhe Te xai avépo@Dos àv, 6EsToix- 
car. Sunt hæc verissima, pro Ju- 
dæorum sano sensu : sed quem illi 
dspravarunt , et, quia sub cælo et 
in illud adspicientes precabantur, 
rati sant, cælum ipsum ab ïis ado- 
rari. Juvenalis 14, 97 : Nil præter 
nubes et cæli lumen adorant. Alius 
Satyricus ( Petron. ja Frag. p.683 ) : 
Et cϾli summas advocat auriculas : 
quasi patarent, cælum aures habere, 
idque invocarent. Lips. Eadem de 
Germanis tradit in Germ. c. 9. Enx. 

Nulla simulacra urbibus suis. Ego 
quoque, ut Acidalius, relinquo suis : 
sed ut commode accinere possim, 
scribo : Igiur nulla simulacra urbi- 
bus suis , nedum templis sinunt. Nara 
quicquid congerant hujusmodi , vul- 
gata œsncsxiêer. GRox. Enn. Rece- 
pere Brot. Lall. Bip. Dottes. Cete- 
rum aulla simulacra, scil. Narminis ; 
nan e præccd. efigiens asini pene- 


A. U. Bas. 


Br HISTORIARUM 2.7.1 


dum templis, sinunt. Non regibus hæc adulatio, non 
Gæsaribus honor. Sed, quia sacerdotes eorum tibia tym- 
panisque concinebant, hedera vincichantur, viusque 
aurea templo reperta, « Liberum patrem coli, domito- 
rem Orientis , » quidam arbitrati sunt, nequaquam con- 
gruentibus institutis : quippe Liber festos lætosque ritus 
posuit ; Judæorum mos absurdus sordidusque. 

VI. Terra finesque, qua ad Orientem vergunt , Ara- 
bia terminantur ; a meridie Ægyptus objacet ; ab occasu 
Phœnices et mare; septemtrionem a latcre Syriæ longe 
prospectant. Corpora hominum salubria, et ferentia la- 
borum : rari imbres, uber solum ; fruges nostrum ad 
morem ; præterque eas balsamum et palmæ. Palmetis 
proceritas et decor. Balsamum modica arbor : ut quisque 
ramus intumuit, Si vim ferri adhibeas, pavent venæ ; 


trali sacratam retulit. Cf. c. 9, ubi 
et de regibus. 

Vitisque aurea. Jos. B. Jud.5,5, 
vites aureas in templo fuisse refert, 
unde botri statura humana, Bérpues 
&vdpousxas, dependerent. Et Ant. 15, 
11, narrat, in fronte supra forts tem- 
pli expansam fuisse vitem auream 
cum racemis, ex illa sublime depen- 
dentibus, qui magnitudine et arte 
stuporem incuterent adspicientibus. 
Cf. Duker ad Flor. 3, 5, 30. De Bac- 
chi cultu Hebræis recepto v. Plut. 
Sympos. 4, p.671. 

A latere Syriæ. MS. Guelf. edd. 
ante Rhen. e lat. S. Erx. Rhen. e 
Bud. emendavit. Sic et Flor. 

Exuberant fruges. Mihi vero vox 
ea ipsa exuberare videtur, legamque, 
uber solum : fruges nostrum ad mo- 
rem. Lirs. ErN Bud.eruperant. Sed 
a Flor. et Agr. abest id verbum. 
Rejicieodum etiam Brot. autumat. 
Delco cum Bip. 


Balsamum. Propriam eam arbo- 
rem Jud>æ esse, plerique tradide- 
runt , nec alibi gigui. Justinus 36, 3: 
Opes sentiex vectisalibus opobalsams 
crevere, quod in his tantum regioni- 
bus signitur. Atque ita sane tunc fue- 
rit. Postea, non dubium, stirpem 
eam in Ægyptum transisse, atque 
illic crevisse. Claudianus in Epithal. 
Palladii 121 : Gemmatis alis per totum 
Balsama tectum E ffudere cadis, duro 
quæ saucius unuçue Nillucus pingui 
desudat vulnere cortex. Perseverare 
etiam illic nostro ævo, qui peresri- 
nati sant, afhirimant. Lips. 

Adhibeas . pavent venæ. Sic inter- 
pungenda ista : et im pavendi verbo 
elegans metaphora. Plinius de eadem 
arbore 12, 25 (54): Inciüktur vitro, 
lapide , osseisve culiellis : ferro Lædi 
vitalia odit. Josephus, qui indigena, 
0£ei x1Jw, aut és Aid incidi, 
adserit Ant. 14, 4. Faisus crgo cum 


Theophrasto 9, 6, Dioscorides, qui 


A. U. Ba4. 
A. C. 73e 


LIBER V. 


513 


fragmine lapidis, aut testa aperiuntur ; humor in usu me- 
dentium est. Præcipuum montium Libanum erigit , 
mirum dictu, tantos inter ardores opacum fidumque 
nivibus : idem amnem Jordanem alit funditque : nec 
Jordanes pelago accipitur; sed unum atque alterum 
lacum integer perfluit, tertio retinetur. Lacus immenso 
ambitu , specie maris, sapore corruptior , gravitate odo- 
ris accolis pestifer, neque vento impellitur, neque pisces, 
aut suetas aquis volucres patitur : incertæ undæ super- 


ferreis unguibus secari arborem cre- 
didit r, 18 ; falsus compilator Isido- 
rus, qui 17, 8: percussum ferreis 
ungulis corticem. Pausanias 9, 28, 
nescio quid de balsamo Arabiæ nu- 
gatur et circa eum viperis. Lies. Ed. 
pr. timuit. MS. Bud. non habebat 
si. Enx. 

Libanum erigit. Int. e superioribus 
terra : quod non videns Vertranius, 
locam temere tentavit. Montes ele- 
ganter attolli, erisi, dicuntur. Om- 
nino magna est venustas in descrip- 
tionibus locorum et rerum natura- 
liam, deligere verba ab animalibus 
ducta, qualia hic plura posuit Taci- 
tus Quod deinde e Libano nasci Jor- 
danem dicit, proprie ille quidem ex 
Antilibano oritur, sed et hic a scrip- 
toribus subinde Libanos dicitur. In 
sacris quidem libris uterque mons 
Libanus vocatur. Enrx. 

Unum utque alterum lacum. Ita et 
Egesippus 3, 26 : Duos lacus victor 
egressus, tertio retinetur. At Pausa- 
nias repugnat clare, et quidem ocu- 
Jatus, at ait, testis, 5, 7: "Er dù rÿ yÿ 
æorauôr rive "EBpaiur rai adrèc oÏd'a 
"épd'avor Auray , TiBspshd'a évoualo- 
pévar, d'iod'eiorte , ie dÙ ur Aiperut 
éTépar, xarovuivar Saaaroar 1expàt, 
âc radrar éciorte, xai aerd vüc Mfurac 


3. 


aùTor æranéusror. Sed Tacito nosjure 
fidem habemus, qui in Trachonitidé 
lacum minorem esse scimus, quem 
primo Jordanis ingreditur , cui Sa- 
mochonitis nomen. Lies. 

Incertæ undæ superjecta. Emen- 
datio e libris. Vulgo est, incertum 
unde, quod sententiam etiam aptam 
recipere potest. Vide de tota re Ege- 
sippum 4, 18. Lips. Incertum unde : 
superjacta Guelf. edd. inde a Puteol. 
omnes ante Lips. item ed. Bernecc. 
Nec id absurdum, modo scribatur 
undæ : nam id idem est , quod incerta 
unda vel incertæ undæ, intelligen- 
dumque est. At Agr. (Bud.) incerte 
unde, quod est incertæ undeæ : sed 
tamen super ultima primæ vocis syl- 
laba adscriptum est tum. ed. pr. in- 
certæ undæ. Atque hinc et MS. Vat. 
est lectio a Lipsio inducta, cui et 
Flor. (et Bud.) consentit; unde et 
ipse servavi. Încertæ undæ sunt, quæ 
eam speciem aaturamque habent , ut 
dubium videri possit , aqua sit an s0- 
lam, solida loca : ut recte explicat 
J. F. Gron. ad Senec. Cons. ad Mar- 
ciam c. 10. Sic ambigua natura, am- 
biguus vultus , et alia sæpe apud poe- 
tas. Sed ambiguum esse patest, 
utrum post undæ interpungendum 
sit, necne. Nam utrumvis facias, 


33 


A. U. 236. 


D14 HISTORIARUM AC. 
jacta, ut sohido, ferunt; periti imperitique nandi per- 
inde adtolluntur : certo anni bitumen egerit ; cujus 
legendi usum , ut ceteras artes, experientia docuit : ater 
suapte natura liquor , et sparso aceto concretus , innatat : 
hunc manu captum, quibus ea cura, in summa navis 
trahunt : inde, nullo juvante, influit, oneratque, donec 
abscindas : nec abscindere ære ferrove possis ; fugit cruo- 
rem vestemque infectam sanguine, quo feminæ per 
menses exsolvuntur : sic veteres auctores. Sed gnari loco- 
rum tradunt, undantes bitumine moles pelli, manuque 
trahi ad litus ; mox, ubi vapore terræ, vi solis, inarue- 
rint, securibus cuneisque , ut trabes, aut saxa, discindi. 
VIL. Haud procul inde campi, quos ferunt olim ube- 
res, magnisque urbibus habitatos, fulminum jactu ar- 


commodus sensus et idem. Sed mihi 
magis placet interpungi. Îta in se- 
quentibus est explicatio verborum, 
incertæ undæ, quæ iu nominativo 
accipieudæ. Atque veteres libri om- 
nes, etiam ed. pr. sic interpungunt ; 
qui non sine gravi caussa sunt dese- 
rendi, præsertim quum et totius ora- 
tionis structura hanc interpunctio- 
nem desideret. Series enim hæc est : 
incertæ lacus uodæ sunt. Nam pri- 
mum injecta natant omnia : deinde 
periti natandi et imperiti eodem 
modo feruntar, nihil submergitur. 
Vincula orationis omisit Tacitus. De- 
nique e MSS. Flor. Vatic. ed. pr. 
edidi férunt, ut volebat etiamJ.Gro- 
novius (sic et Bud. et Reg. Lall.). 
Ita variatur constructio et oratio fit 
Taciti consuetudini et elegantiæ ap- 
tior. Atto'/li de natantibus et c. 14. 
Vulgo feruntur. Enx. Lectio vulg. 
inde a Put, omnino bonum senswuu 
offert , eainque res'ituere Bip. Ast a 
Flor. et conspirantibus codicibus re- 


cedere mihi religio est. Neque nugari 
puto, qui incertum undam eo, que 
Gronovius, modo exponuat, quod 
et Pichenæ sic visum. Heinsius e MS. 
Spinæ , quod, quale sil, non indi- 
cat, profert inerti undæ. 1d ipsum 
Grotio et Freinshemio placnerat. 
Heinsins malebat inertes andæ..…., 
Jerunt. Mox Bud. attollunt. —* Crus. 
Prob. Crit., p. 33, legit inertes 
undæ ac sup. ut solide ferunt. 

Periti imp. etc. Id Vespasinam 
esse expertum, docet Jos. B. Jud. 4, 
5 (8). 

Certo anni. lia libri : et phrass 
nota et Tacito frequens : vulgati vo- 
cem addunt, certo anni temrore. 
Lrrs. Tempore abest ab ed. pr. Ens. 
Sed Put. Alc. Rhen. item cod. Bud. 
habent. 

Urbibus habitatns. MS. Orosi 
Periz. edd. Venet August. habitos. 
Enx. Put. Alc. Rhen. habitatos. Sic 
et c. Bud. 

Fulminum jactu. Ex Orosio 1,5, 





A. U. 824. 
À. C. 75. 


LIBER V. 


b15 


sisse; et manere vestigla; terramque ipsam, specie tor- 
ridam , vim frugiferam perdidisse, Nam cuncta sponte 
edita, ant manu sata, sive herbæ tenues, aut flores, ut 


qui hæc expresso etiam Cornelii no- 
mine transcripsit , legas fulminum 
ictu. Lies. At MSS. optimi et vete- 
res edd. Orosii habent Jactu : quod 
et edidit Havercampus. Et füulminum 
Jactus Cicero non uno loco dixit, ut 
docet ad h. 1. Pichena. (Cf. Catil. 3, 
8 ; Divin. 2, 18.) Ceterum fulminum 
edidit primus (e Bud.) Rhen. et sic 
MS. Guelf. Ceteri ante Rhen. füul- 
minis. Fulminum etiam Orosius. 
Enx. Flor. et Bud. jactu. Sic et edd. 
vett. Heinsius volebat tactu, ut A. 13, 
24:14, 12. 

Terramque specie torridam. In 
eodem Orosio terramque ipsam, spe- 
cie solida. Lips. Ipsam etiam Flor. 
unde edidit Pichena, Guelf. ( Bud.) 
Agr. ed. pr. et Orosius. Solidam 
Orosii plerique MSS. edd. vett. Sed 
tamen quidam scr. et edd. etiam 
solida , i. e. integra, ut visu sterili- 
tatem non deprehendas. Certe ver- 
bum, quod r& specie addatur, ali- 
quid boni indicare debet : quam- 
quam specie bona est, tamen vim 
frugiferam non habet. Sed tale non 
est torridam. ]taque hoc verbum 
sanum judicare non possum. Adde 
notam proxime seq. Erx. Bip. ex 
cit. Orosïi loco exsculpunt specie 
solita. Jd mihi non arridet. Non 
credibile est, Tacitum iisdem ver- 
bis tam prope iterum fuisse usurum. 
Porro autem Strabo 16, p.764, eam 
terram se@pédn eodem sensu dicit. 
Specie minus recte capit Ern. No- 
tat hic visu, qui primus ejus signifi- 
catos et nativus. Firmat narrationem 


Sive herba tenus aut flore. Sic edi- 
dit Rhenanus, quum ante legeretur 
edd. pr. Ber. Alc. herbas tenues aut 
flores , quod in MS. Bud. erat tenus. 
Id sane et a pr. manu habuit Guelf. 
habet et Puteol. quod non est te- 
mere. Jtaque Rhenanum bene cor- 
rexisse puto, nec imiter Ryckium, 
qui e MS. Agr. edidit : sive herbæ 
tenues, aut flores, ut solitam in spe- 
ciem adolevere, consentiente tamen 
ed. pr. nisi quod herbas præfert. 
Nam, quorsum addiderit Tacitus 
herbas tenues aut flores, quæ sane 
sunt in rebus sponte natis, aut manu 
satis. Immo vualt dicere, nihil ibiin 
usum hominum nasci : ne ea qui- 
dem, in quibus herba et folia tan- 
tum spectantur, aut flores, habere 
suam utilemque naturam, nedum 
frugifera : hoc est, quum , pro sua 
quodque natura, vel herba tenus, 
vel flore, vel in solitam speciem 
adolevere etc. Ceterum Salmasius 
(ad Solio. p. 430) corrigebat in so- 
lidam speciem , capiebatque de fruc- 
tibus : quod ego non adeo spernam : 
aptum enim contrariis , inania velut 
in cinerem vanescunt. Sed tamen et 
solitam commodum sensum facit. 
Ac suspicari licet, solidam pro tor- 
ridam ap. Orosinm hinc natum. 
Er. Lege solidam in spem. Ovid. 
Met. de herba 15, 203 : Turget, et 
insolida est, et spe delectat agrestes, 
ubi forte legendum : in solido est, 
vel in solida jam spe delectat. Spes 
anni et vota coloni passim apud poe- 
tas. Possis et sive herba tenus aut 


Taciti etiam cit. a Brot. Hasselquist flore, sive, ubi solidam in spicam 


in Voy. dans le Levant, t.2, p. 86. 


adolevere : sed in spem verum est : 


33. 





516 HISTORIARUM ns 


A. C.s1. 


solitam in speciem adolevere, atra et inania velut in «- 
nerem vanescunt. Ego, sicut inclytas quondam urbes 
igne cælesti flagrasse concesserim , ita halitu lacus infici 
terram, corrumpi superfusum spiritum, eoque fœtus 
sesetum et autumni putrescere reor , solo cæloque juxta 
gravi. Et Belus amnis Judaico mari illabitur ; circa 
cujus os collectæ arenæ, admixto nitro, in vitrum exco- 
quuntur , modicum id litus et egerentibus inexhaustum. 


agit de segete : notum illud Helenæ 
ad Paridem in Ovid. Her. 17, 263 : 
et adhuc tua messis in herba est. 
Heixs. Bene hoc de Orosio monet 
Ern. Locus Taciti dubius. Pro lec- 
tione inde a Rhenano recepta facit, 
quod et in Flor legitur flore : nec 
me movet, quod Bip. de particula 
tenus adferunt. Verum idem Flor. 
habet herbus tenues, teste Ryckio, 
ut Ber. et Alc. Rem confcit, meo 
arbitratu , testimonium aliorum, 
cum lectione Agr. concordans. Sane 
Jos. B. Jud. 4, 27, itidem refert : 
fructum plantarum , quum edulibus 
sit similis , in fumum vanescere. Eo- 
dem respicit vox inania apud nos- 
truw. Îtaque cam Bip. Ryckianam 
lectionem reducere non dubitavi. 
Judaicas quondam urbes. Libri 
aliquot inclytas urbes : nec aliter Oro- 
sius. Lips. Sic diserte ed. pr. MS. 
Agr. Favet et Flor. (et Bud.) ha- 
bens indicas : quo motus Pichena 
recepit. Znditus et inclytus confuadi 
supra (ad H. 3, 44) vidimus ; quod 
non longe ab hac lectione differt. 
Er. — * Trillerus, Obs. Crit. 3, 
10, p. 196, legit integras, nec im- 
probat inclytas. 
Tnfici terram. MS. Guelf. inter- 
_fici :in margine autem infirt, man. 
sec. Interficere messes ap. Virgilium 


G. 4, 330, et aimilia non iguoro, ÆEnx 


unde hæc scriptura defendi possit : 
sed vulgatum h. ]. melius puto. In- 
fici terram velut veneno aliquo. Per 
superfusum spirüum , intell. aerem. 
Env. Bud. infici. 

Belus amnis. MS. Guelf. edd. ante 
Rhen. Bellus. Enx. 

Coliectæ arenæ, admixto nitro. 
Non, conjectæ. Farnesianus etisam 
recte : lectæ arenæ. Plinium adi 36, 
26 (65), Strabonem 16, p. 758. Lrrs. 
Lectæ etiam Flor. Agr. ed. pr. Ce- 
teræ edd. ante Lips. omnes con- 
Jectæ. Item omnes ante Rhes. vitre, 
quod ille correxit e Plin. 1. c. Enx. 
Bud. vitiose tecte…. vitro. 

Modicum id litus etc. Plio. L c. 
auctore quinseniorum PassuuM spa- 
tio : Josepho B. J.2, 9 (10) : cen- 
tum cubitorum : unde Bocbartus Hie- 
roz. 2, 5,9, in Plinio bene corrigit 
quinquaginta, ut jam monuit Ryc- 
kius : nam quinqnaginta passus cen- 
tum cubitos efhciunt. Isidorus 16, 
15, quinque millium , manifeste cos- 
fusa totius fluminis mensura ap. Plia. 
1. c. cum mensura litoris arenosi. Sed 
de conjectura induxit Rhenanus. 
MSS. (etiam Bud. ) et edd. vett. 
et, quod centies pro sed apud nos- 
trum occurrit, et frustra passim 
tentatur, ut sæpe monuimus. Itaque 
vetus restituimus. V. ad A. 5, 3 





A. U. Sat. 
À. C. 71. 


LIBER V. 


br 


VIII. Magna pars Judææ vicis dispergitur : habent 
et oppida. Hierosolyma genti caput : illic immensæ opu- 
lentiæ templum, et primis munimentis urbs, dein regia: 
templum intunis clausum : ad fores tantum Judæd adi- 


Genti caput. Edd. ante Rhen. MS. 
Guelf et alii gntis. Nil interest. 
Enx. Bud. gent. 

Primis munimentis urbs. Ex Jose- 
pho et Zonara legam et trinis muni- 
mentis. Nam triplici muro circum- 
datam eam fuisse , uterque is scrip- 
tor te docebit. Josephus Haloseos 6, 
x, Zonaras 6, 19. Lips. Munimentis 
MSS. (etiam Bud.) edd. pr. Put. 
At ed. Ber. vitiose monumentis de- 
dit, quod fideliter expressit ed. Ba- 
sil. Alciati. Primis mun. urbs est, 
urbs et ejus munimenta primum 
adeunti occurrunt : intra urbem est 
Regia, et omnium munitissimum 
templum. Sed vide notam seq. Enx. 
Trinis volebat et Heinsius. 

Urbs de jugis. Jure nato, et me- 
cum libri Farnes. (Flor. Reg. Za/l.), 
urbs deingia templum clausum. Vati- 
can. urbs ob demgia. At Jos. Merce- 
rus legit : primis munimentis urbs, 
dein regia. Feliciter. Tacitus ipse 
juvat, infra c. 11 : Aliaintus mœnia 
regiæ circumjecta. Lrrs. Recepit Pi- 
chena cum seqq. præter Ryckium. 
MS. Guelf. ed. pr. ceteræque ante 
Rben. dein jugts. In ed. Rhen. est de 

jugis divisim, nescio unde, et quo 
consilio, tacite editum; ut vitium 
operarum videatur. Et ea lectio ta- 
men constanter ab omnibus servata. 
Unde apparet, frustre laborare, qui 
(at Marc. Dovatus) reverentia an- 
tiquæ lectionis conantur explicare, 
quomodo Hierosolyma urbs dejugts 
vocentur. Enx. Bud. et pr.m.urbs de 
vigia (s. de jugia). Bip. totum locum 


ita refiogunt : ex pr. m. urbi, dein 
vigilits, ad postremum feminis clau- 
sum. Ïn alia abit Heinsius. Equidem 
ingenue fateor, mihi non liquere. 
À Mercero receptam lectionem sat 
commode reddit Dottevilleinterpres. 

Templum intimis. Quomodo, in- 
timis ? Ablego eam vocem cum non- 
aullis libris et lego : trinis munimen- 
tis *urbs, ob dejugia. Templum clau- 
sum : ad fores tantum Judæo uditus. 
Aut , si retineri placet, scribam ap— 
posite, templum intimum, sive ma- 
gis interius. Duplex enim templum, 
exterius et interius, ut Zonaras 6, 
23, et Josephus Ant.6,9(4),et15, 
14 (11), e B. Jud. 5, 5 , describunt 
appellantque : et exterius patet, sola 
interior domus clausa. Rodolphus 
hæc omvia concinnat (sed ab mge- 
nio, opinor), et primis munimentis 
urbis , alienigenis templum interius 
clausum. Lars. Id temen recepit Ryc- 
kius (“et Heivsius ). Ex pr. m. 
urbis probari possit. Nam profecto 
templam præcipuum urbis muni- 
mentum. V. c. 12. Ïta sensus sit : 
templum illud est primarium urbis 
propagnaculum : proximum est re- 
gia. Urbis vestigia in ed. pr. in qua 
est ursob, quod ex urbis factum vi- 
detur. Deinde punctum esse debet 
post regia. Ât alienigenis insititium 
manifeste. Nam templum interius 
non externis magis, quam Judæis 
non sacerdotibus, clausum. Tem- 
plum hoc loco non ita late samitur, 
ut valgo, sed de interiori æde, vaÿ , 
à clausum ad homines referas et 


b18 


HISTORIARUM 


A. U. &é. 
A. CG "1. 


tus ; limine, præter sacerdotes, arcebantur. Dum Assy- 
rios penes , Medosque, et Persas Oriens fuit, despectis- 
sima parsservientium ; postquam Macedones præpotuere, 
rex Antiochus, demere superstitionem , et mores Græco- 
rum dare adnixus, quo minus teterrimam gentem in 
melius mutaret, Parthorum bello prohibitus est : nam 
ea tempestate Arsaces desciverat. Tum Judæi , Macedo- 


ademptam facultatem adeundi. Ita 
omnibu clausum fuit, ut legere 
possis, cunctis, adeuntibus , aut s1- 
mile quid. Sed refertur clausum ad 
munimenta, ut intimis meveri non 
debeat. Enx. — Æ#d fores tantum 
Judæo aditus. MS. Guelf. non male, 
opiuor, famen : præsertim, si intinis 
ad eam rationem, quam dixi, corri- 
gatur. Ceterum illustratur bic locus 
Lucæ 1, 10, ubi, dum sacerdos in- 
tus sacris operatur, populus preca- 
tar i£e, foris, ad fores. Tranaire 
limen nefas omnibuüs, præter sacer- 
dotes. Ed. pr. vitiose Judææ et lu- 
mine. Mox pro arcebantur legendum 
arcentur, totus contextus clamat. 
Eux. — * Heinsius leg. putabat ad 
f. t. J. a. et imen, penetrali et sa- 
cerdotes arcentur. 

Desp.p. servientium posiquam etc. 
Hæc distinctio est aRhenano, quoad 
comma hodie est ante rex, quum 
olim punctuw esset : qua ante post- 
quam interpungitur, jam est in MSS, 
ed. pr. Enx. Bud. mox adnisus. 

Nam ea tempestate. Errare hic 
Tacitam, convenit : confuse Antio- 
cho Epiphane cum Antiocho, cog- 
nomine ©s$. Nam sub hoc Arsaces 
defecit. In quo valde düigentiam 
tanti scriptoris desideres. Nam sa- 
tis magoum est intervallum inter 
utrumque, quum Theus sit tertius, 
Epiphanes octavus Syriæ rex, et 


pueri in elementis discant , sub quo 
Parthi defecerint, a quo Antiocho 
maxiroe Judæi vexati. Acccdit, qaod 
epochæ Arsacidaram initium ita cla- 
rum et nobile sit, ut nullo modo vel 
mediocris scriptor in hoc potuerit 
etrare. Îtaque credo, verba lc : 
ram ca tempestate Arsaces descive- 
rat, esse additamentum imperiti bo- 
minis, quod e margine in textum 
venerit, ut alia, de quibus aliis b- 
cis vidimus. Parthorum bello sane 
probibitus Antiochus Epiphanes dici 
potest, quo mous Judæos opprime- 
rel : nam, quum maxime premerct 
Judæos , in Parthos belligeratam 
abiit, ibique mortuus est. Id non 
intelligens homo imperitus, credess- 
que, bellum Parthorum esse, quod 
a Parthis illatum sit, hanc stultam 
et imperitam notulam adjecit, que 
ne in puero quidem ferenda. Nec 
conveniunt sequentia. Nam, s Ta- 
citus isla dedisset, putassetque de 
Antiocho @s$ esse accipienda, quæ 
de vexatis Judæis traderentur, an 
dixisset , ab eo tempore Macedonas 
invalidos faisse ? quum post fuerit 
Aotiochus M. At post Epiphanem 
sane invalidi Syri fuere. Itaque verba 
ista uncis inclosi. Quæ si quis Ta- 
cito adserat , feram : ab Tacito qui- 
dem nibil gratiæ ferat. Enx. Bip. 
utcunque vulgatum tuentur, quod 
Antiochus Epiphanes etiam adver- 











A. U. 824, 


AC LIBER V. 519 
nibus invalidis, Parthis nondum adultis (et Romani 
procul erant), sibi ipsi reges imposuere ; qui mobilitate 
vulgi expulsi, resumpta per arma dominatione, fugas 
avium , urbinm eversiones, fratrum, conjugum, pa- 
rentum neces, aliaque solita regibus ausi, superstitionem 
fovebant ; quia honor sacerdotii, firmamentum poten- 
tiæ , adsumebatur. 

IX. Romanorum primus Cn. Pompeius Judæos do- 
muit ; templumque jure victoriæ ingressus est. Inde vul- 
gatum, « nulla intus Deum effigie vacuam sedem , et 
inania arcana. » Muri Hierosolymorum diruti; delu- 
brum mansit. Mox, civili inter nos bello , postquam in 


sus Parthos bellum infeliciter gesse- 
rit, v. Maccab. 2, 9, quodque Ar- 
sacidæ inde ex primo Æ#rsacis no- 
men continuarint. Brot. legi jubet 
ÆArmenorum bello et Artaxias des- 
civerat, de quo Appian. in Syr. 
p. 117 et 131. Sed et huic et illis 
obstat, quod, ea ætate, dici non 
possit , Parthos nondum fuisse adul- 
tos , quod utique ætati Antiochi Dei 
conveuit. Sic ab errore Tacitus im- 
munis præstari non poterit, nec 
quidquam juvat, ista de defectione 
Arsacis verba nncis inclusisse , quos 
proinde sustuli. 

Romani procul erant. Sic MSS. 
Flor. ( Bud.) Agr. ed. pr. quod re- 
cepi. Reliqui libri aberant. Enx. 

Sibi ipsi reges imposuere. Eo Brot. 
refert nummos Simeonis ioscriptos 
À. 3° ET 4 REDBMTIONIS ISRAEL Vel 
z10N, de quibus omnium instar Ec- 
khel Doctr. NN. vet. t. 3, p. 465. 
Sed regium nomen hic non stricte 
capiendum. 

Judæos domuit. Judæos omnes 
ser. (etiam Flor. et Bud.) et edd. 
veteres, quos inspexi. Lipsius tacite 


omisit. Unde Picheua, pro more 
suo , A vulgalisa abesse dicit, resti- 
tuitque. Sane melius abesset. Sed su- 
pra jam monui, nimis multis locis 
ita poni nomina , ut salvo sensu pos- 
sent abesse. Mox nullas effigies MS. 
Guelf. edd. Put. Ber. Alc. Enx. 
Emendavit Rhen. e Bud. 

Mox bello civili interno. Cur hæc 
geminat civile et internum? placet 
immo Romana scriptio , bello civili 
inter nos. Lirs. MS. Agr. civili in- 
ter nos bello : concinnius. Per scrip- 
tionem Rom. Lipsius aut non intel- 
Jigit editionem Rom. i. c. Spirensis, 
aut falso laudat. Nam in meo exem- 
plo est civi/i interno tello, ut in 
Flor. Et tamen Rom. scripturæ no- 
mine alibi hanc ed. laudat. Etiam 
alibi falso Jaudari hunc librum idi- 
mns à Lipsio. Ceteram inter nos 
quidem tolerabilius est quam in- 
terno, sed tamen et ipsum superva- 
cuum et correctoris manum redo- 
lens. Mihi alterutrum civik vel in- 
terno spurium videtur. Enx. Bud. 
male civili interno, omisso bello. 
Prius idem dirupu. 


E20 HISTORIARUM née 


ditionem M. Antonii provinciæ cesserant , rex Partho- 
rum Pacorus Judæa potitus, interfectusque a P. Ven- 
tidio, et Parthi trans Eupbraten redacti ; Judæos C. So- 
sius subegit. Reguum , ab Antonio Herodi datum, victor 
Augustus auxit. Post mortem Herodis, nihil exspectato 
Cæsare, Simo quidam regium nomen invaserat. Is a 
Quinctilio Varo, obtinente Syriam, punitus; et gentem 
coercitam liberi Herodis tripartito rexere. Sub Tiberio 
quies : dein jussi a C. Cæsare, «effigiem ejus in templo 
locare, » arma potius sumpsere; quem motum Cæsaris 
mors diremit. Claudius, defunctis regibus, aut ad mo- 
dicum redactis, Judæam provinciam equitibus Romanis 
aut libertis permisit ; e quibus Antonius Felix, per om- 
nem sævitiam ac libidinem, jus regium servili 1 ingenio 
exercuit, Drusilla, Cleopatræ et Antonu nepte, in ma- 


Provincie cesserant. Utrum pro- 
vincia cesserat, au Oriens cessera. 
Gnox. Proviaciæ verum int. Orten- 
tis, ut Ryckius jubet. Enx. Bud. 
provinciæ. 

Rex Pacorus. Proprie regis flius, 
scil. Orodis. Sed sic solent, ut su- 
pra 2, 25, rex Fpiphanes. Nec ne- 
cesse, quod conjiciebat Bror. F. reg. 
Parth. Pacorus, 

C. Sosius. Sive Sossius. Male quie 
dam libri, Sestius. Lips. Sosius MS. 
Guelf. ed. pr. ceteræque. Erx. De 
Sosio v. Jos. Ant. 14, 16 (28), et 
Dio 49, 22, ad a. 918. Dio Sossium 
vocat. Ap. Murat. Inscr. t. 1, p. 2095, 
item in numis memoratur C. Sosius, 
Bud. G. Sosius. 

Victor Augustus sanxit. Prisci ali- 
quot libri, auxic. Lirs. Idque verum. 
Sanzxit est ab Rhenani ingenio. (Bud. 
aus.) Aurit restituit Pichena. De 
scriptura Simo ad c. 12, de ipso, 
Herodis servo , Jos. A. 17, 11 (10). 


Enx. Idem quoque B. Jud. x, 15 
(20), auctum ab Augusto regnum 
Herodi narrat. 

Tripartito rexere. Archelaus Ju- 
dæam, Herodes Antipas Galilæam, 
Philippus (Herodes) Trachonitidem, 
ut tetrarchæ. 

Dein jussi etc. De quo legend 
Philonis legatio ad Caium, et nos- 
ter 13, 54. Enx. 

Armapotius sumpsere. Contra Jos. 
Ant. 18, 10 (8), et B. Jud.2,9{(10), 
docet, rem intercessione Petroni 
esse compositam et mox Clandiom 
vita functum. 

Ad modicum redactis. Unus tam 
Herodes , Agrippæ M. frater, re- 
goum Chalcidis occupabat. 

ÆAntonius Felix. Antonianumæ po- 
tius dicendum disputat Canneg. de 
Mu. sub imp. nom. rt. p. 54. Is 
autem nepos fait Claudis, qui ex 
Druso Germ. et Antonia min. An- 
tonji flia natus erat, 


À. U. Ssé. 


rites LIBER V. bar 
trimonium accepta ; ut ejusdem Antonü Felix progener, 
Claudius nepos esset. 

X. Duravit tamen patientia Judæis usque ad Gessium 
Florum , procuratorem. Sub eo bellum ortum : et com- 
primere cœptantem Cestium Gallum, Syriæ legatum, 
varia prælia ac sæpius adversa excepere. Qui ubi fato, 
aut tædio occidit, missu Neronis Vespasianus fortuna 
famaque, et egregiis ministris, intra duas æstates, cuncta 
camporum, omnesque, præter Hierosolyma , urbes, vic- 
tore exercitu tenebat. Proximus annus civili bello inten- 
tus, quantum ad Judæos, per otium transit. Pace per 


Comprimere cæptantem. Sic bene 
<ditum a Rhenano. MS. Bud. ed. pr. 
comprimere receptantem ; temere re- 
petita ultima prioris verbi syllaba, 
uode factum reos in aliis MSS. et 
edd. ceteris ante Rhen. Ex. 

Cestium Gallum. Idem Suetonio 
parratur Vespas. 4 : Judæi rebella- 
runt, cæsoque præposito, legatum 
insuper Syriæ consularem, suppetias 
Jerentem , rapta aquila, fugarunt. Iu 
Josepho hæc ipsa, et plane omnia 
vide À. 20,9 (11); B. Jud. 2, 23 
(18). Sed quis tamen præpositus ille 
cæsus ? ita enim Suetonius, nec rem 
tam notabilem vel Josephus, vel 
Tacitus, dixere. Immo ille plane 
contra : Florum, qui tunc præposi- 
tus, evasisse et bellum iis fecisse. An 
cæsoque præsidio ? ila enim Eutro- 
pius , qui sua solet ex Tranquillo des- 
cribere : Exstinctis Romanis præsi- 
dits , legatum quoque Syrie suppetius 
Jerentem, rapta aquila fugarunt. 
Sant ipsa, ut vides, Tranquilli. An 
verius, Gessiumque præpositum ? ut 
hoc dicat, Gessium Forum (id ei 
nomen ) fugatum, ac tum etiam Ces- 
tium Gallum ? interpretes nihil hic 
pro re dicunt : tu serie historiarum, 


lector, arbitrare. Lrrs. Vide dicta a 
me ad Jlocum Suetonii, item quæ 
Dukerus et Oudendorpius. Erx. Lip- 
siinotam, in Gron.editionibus versus 
fine truncatam, integritati suæ res- 
titui. 

Adversa excepere. Cod. Bud. ad- 
versa excipere. Ed. pr. accipere. 
Eax. Rben. correxit ingenio. 

Intra duas œstates. Intra edidit 
(ex ingenio) Rhenanus. Superiores 
edd. MS. Guelf. inter. Mox MSS. 
Bud. Guelf, (Reg. Lall. ) ed. pr. 
Hierosolymam. Vid. supra ad c. 2. 
Enx. Bud. duas æstates sine præpos. 
In notis Rhen. eam quoque submo- 
vendam docet, sed in textu ponit 
intra. 

Proximus annus, bello civili in- 
tentus, quantum ad Judæos per otium 
transüt. Lege proximis annis bello 
civili intentus : nempe, quantum ad 
Judæos per otium transitis : annis 
per otium transitis : plus uno anno 
interquievit. Agric. 6, annum quiete 
et otio transit. Hrins. 

Pace domi parta etc. MS. Guelf. 
( Bud.) edd. ante Rhen. parata; 
male. V. ad À. 16, 2. Ex ingenio 
bene correxit Rhenanus. Mox et aut 


A UÙ. 324. 


Ba HISTORIARUM aus 


Italiam parta, et externæ curæ redicre. Augebat iras, 
quod soli Judæi non cessissent. Simul manere apud 
exercitus Titum, ad omnes principatus novi eventus 
casusve utilius videbatur. Igitur castris, uti diximus, 
ante mœnia Hierosolymorum positis , instructas lepiones 
ostentavit. 

XI. Judæi sub ipsos muros struxere aciem , rebus se- 
cundis longius ausuri , et, si pellerentur, parato perfu- 
gio. Missus in eos eques cum expeditis cohortibus ambi- 
gue certavit. Mox cessere hostes, et sequentibus diebus 
crebra pro portis prælia serebant ; donec assiduis damnis 
intra mœnia pellerentur. Romani ad oppusnandum 
versi : neque enim dignum videbatur , famem hostium 
opperiri; poscebantque pericula , pars virtute, multi fe- 
rocia, et cupidine præmiorum. Ipsi Tito Roma, et opes, 
voluptatesque ante oculos; ac, ni statim Hierosolyma 
conciderent, morari videbantur. Sed urbem , arduam 
situ, opera molesque firmaverant, quis vel plana satis 
munirentur. Nam duos colles, immensum editos, clau- 
debant muri , per artem obliqui, aut introrsus sinuati ; 
ut latera oppugnantium ad ictus patescerent. Extrema 
rupis abrupta; et turres, ubi mons juvisset, in sexa- 
ginta pedes , inter devexa , in centenos vicenosque adtol- 
lebantur ; mira specie, ac procul intuentibus pares. Alia 


tolli et ad sequentia rejici vult Freins- 
hemius, aut mutari in ut. Illud me- 
lius, sed tamen non necessarium. 
Liv. 2,52, urbi cum pace etiam laxior 
annona rediit. Abesse et hic posset 
etiam : sed propterea non vitiosum 
est. Infra edd. ante Pich. MSS. Agr. 
Guelf. tmile. Flor. (Bud.) utilis. Enx. 

Uti diximus. Cap. r. 

Ambigue certavit. Secus Jos. qui 


B. Jad. 5, 2, ferme oppressum Ti- 
tum et legionem decimam castris 
pulsam memorat. 

Nam duos colles. Rectiora his de 
Hierosolymis summa arte mmanits 
docet Josephus. Cf. Polyp. Folard, 
1. 3, p. 319. | 

Per artem obliqui. Rationem dat 
Veget. 4, 2. 

In centenos vicenosque attollebar- 





A. U. 824. 


A. C. 71. LIBER V. 523 
intus mœnia, regiæ circumjecta : conspicuoque fastigio 
turris Æntonia , in honorem M. Anton ab Herode 
appellata. 

XII. Templum in modum arcis, propriique muni, 
labore et opere ante alios : ipsæ porticus , quis templum 
ambiebatur, egregium propugnaculum. Fons perennis 
aquæ , cavati sub terra montes; et piscinæ cisternæque 
servandis imbribus : præviderañt conditores , ex diver- 
sitate morum, crebra bella : inde cuncta quamvis ad- 
versus longum obsidium ; et a Pompeio expugnatis metus 
atque usus pleraque monstravere. Atque, per avaritiam 
Claudianorum temporum empto jure muniendi, struxere 
muros in pace, tamquam ad bellum ; magna colluvie et 
ceterarum urbium clade aucti : nam pervicacissimns 
quisqueilluc perfugerat , eoque scditiostus agebant. Tres 
duces, totidem exercitus. Extrema et latissima mœnium 
Simo, quem et Bargioram vocabant, mediam urbem 
Joannes, templum Eleazarus, firmaverat. Multitudine 


tur. MS. Bud. in centenosque. Guelf. 
Oxo. in centenos quoque. Mox ed. 
pr. circumvecta : et MS. Oxon. 
honore M. Antonü : quæ phrasis 
Tacito et alibi usurpata. Enx. Bud. 
circumjecta ; dein in honore : prius 
in immensum. - 


Labore et opere. MSS. Flor. Agr.. 
Guelf. edd. ante Rhen. omnes opera : 


quod videtur natum ex initiali se- 
quentis verbi. Nam opus proprium 
ia hac re verbum. Mox Flor. ambi- 
batur. Ern. Bud. opere ambiebatur. 
Præviderant conditores. MS. 
Agric. ( Bud. ) ed. pr. Rhen. provi- 
derant : quod servatum usque ad 
Lips. qui vetus tacite restitnit : quod 
h. 1. melius. Enx. 
Metus aique usus. Aique denuo 


sequitur. Lege igitur, metus æque ac 
usus vel, quod malo, metus atque 
usus peræque, vid. Ann. 6,5. Heixs. 

Ceterarum urbium clade. Alii ex- 
terarum. Lies. Velut ed. pr. MS. 
Agr. male : nam intelliguntur urbes 
Judaicæ. Add. ad G. 32. Enx. Bud. 
celerarum. 

Simo. Ita MSS. Flor. ( Bud.) 
Guelf. Oxon. ed. pr. sed hæc tamen 
ut Flor, semel tantum : ali MSS. 
Simon. Enx. 

Joannes, quem et Bargioram vo- 
cabant. Josepho B. Jud.2,23(19), 
4, 7 (9). Simo Gioræ flius vocatur : 
unde cum Ryckio probo Salinerii 
conjecturam, qui transpositum hoc 
incisum putabat , et post Simo po- 
pendum. Dein MS. (etiam Bud. jet 


524 HISTORIARUM ins 


et armis Joannes ac Simo, Eleazarus loco, pollebat. Sed 
prælia , dolus, incendia inter ipsos, et magna vis fru- 
menti ambusta. Mox Joannes , missis per speciem sacri- 
ficandi , qui Eleazarum manumque ejus obtruncarent , 
templo potitur : ita in duas factiones civitas discessit , 
donec, propinquantibus Romanis, bellum externum 
concordiam pareret. 

XIIT. Evenerant prodigia, quæ neque hostiis, neque 
votis piare fas habet gens superstitioni obnoxia, rel- 
gionibus adversa. Visæ per cælum concurrere acies, 
rutilantia arma, et subito nubium igne collucere tem- 
plum. Expassæ repente delubri fores, et audita major 
bumana vox, « Excedere Deos ; » simul ingens motus 
excedentium. Quæ pauci in metum trahebant ; pluribus 
persuasio inerat , antiquis sacerdotum literis continert, 
eo ipso tempore fore, ut valesceret Oriens , profectique 
Judæa rerum potirentur : quæ ambages Vespasianum 
ac Titum prædixerat. Sed vulgus, more humanæ cupr 
dinis, sibi tantam fatorum magnitudinem interpre- 
tati, ne adversis quidem ad vera mutabantur. Muil- 
titudinem obsessorum, omnis ætatis, virile ac mu- 





edd. ante Lips. omnes Barbagioram. 
Pro Eleazarus ed. pr. et Lazarus, 
item Lazarus, Alazarus, ut MS. 
F1. ( Bud.) Erx. Ex suffragio Brot. 
et Lall. quoque reposui suo loco 
verba ista, forsan a glossatore ad- 
jecta. Idem fecere Bip. et uncinis 
inclasere. Colerus putabat, Bar Jo- 
nam dicendum. 

ÆEvenerant prodigia. Plura enarrat 
Jos. B. Jud. 6,12, (5.) 

ÆExpassæ repente delubri fores. 
MS. Flor. expertæ. (Bud. ex parte). 
Agr. ed. pr. apertæ : quod pro glossa 
habet Ryckius. Nec audet J. Grono- 


vius aliquid contra valgatum e Flor. 
moliri. Erx. 

Profectique Judæa rerum poti- 
rentur. V. dicita ad Sueton. Vesp. 
c. 4, sed etiam quæ monuit Oâden- 
dorpius. Mox prædixerat MS. Fior. 
(Bud. ) ed. pr. quod quærit J. Gro- 
nov. cur mutatum sit. Nam profecto 
et ambages in singulari de vaticiniis 
dicitur. Enx. De re ipsa pluribus 
Brot. in ed. majore. Cf. et Jos. B. 
Jod. 6, 12 (5). Æmbages ambigus 
sunt oracula. 

Virile ac muliebre secus. Si: MS. 
Flor. a m. pr. quod recte receptum 





A. U. 824. 


a. 0.14 LIBER Ÿ. 525 


liebre secus, sexcenta millia fuisse accepimus. Arma 
cunctis, qui ferre possent ; et plures, quam pro numero, 
audebant. Obstinatio viris feminisque par ; ac, si trans- 
ferre sedes cogerentur, major vitæ metus, quam mortis. 
Hanc adversus urbem gentemque Cæsar Titus ; quando 
impetus et subita belli locus abnueret | aggeribus vinels- 
que certare statuit. Dividuntur legionibus munia, et 
quies præliorum fuit ; donec cuncta expugnandis urbibus 


reperta apud veteres, aut novis ingeniis , struerentur. 
XIV. At Civilis, post malam in Treveris pugnam, 
reparato per Grermaniam exercitu, apud Vetera castra 


a J. Gron. Add. ad A. 4, 62. Ceteri 
libri (in his Bud. ) virilis ac mulie- 
bris sexus : inde a Pichena virile ac 
mudiebre sexus. 1n ed. pr. sexus ex- 
cidit, ob initium sequentis verbi. 
Enx. De voce secus v. et Charisius 
ap. Putsch. p. 6r. 

Sexcenta millia fuisse accepimus. 
Namerus mihi non certus, et quem 
( a Rhen. ) ex Budensi cod. et Orosio 
substitutum video parum caute, Nam 
ille scribit, sexcenta millia Judæo- 
rum interfecta Cornelius et Suetonius 
referunt. Sed interfecta ait : quum 
noster hic universe, de obsessis : 
qui certe paullo plures. Libri etiam 
instabiles et quidam (ut Pat. Alc. ) 
ducenta millia. Fortasse, dena aut 
undena millir : quod paullo propius 
ad Josephum 6, 17 (9), et Zona- 
ram 6,26, et Jornandem accedat, 
qui omnes undecies centena millia 
periisse obsidione illa clare tradunt : 
periisse, inquam , fame , morbo, 
ferro. Nam Sulpicio Severo fidem 
vix habeo, qui l. 2, numerum pe- 
remptorum ad undecies centena mil. 
lia profert , capta vero centum mil- 


dia ac venundata. Sed perempios 


fortasse largius accepit, et nostro 
illo sensu. Lips. Sexcenta millia clare 
præter Bud. etiam Flor. Agr. ed. 
pr. Reliquæ ante Rhen ducenta : 
quod quomodo natum , patet e MS. 
Guelf, in quo dc'*. Ceterum in nu- 
mero cæsorum discrepare auctores, 
frequentissimum est in omni histo- 
ria. Erx. 

Plures, quam pro numero. Id va- 
let, fuere obsessi sexcenta millia ; 
credas quartam aut circiter partem 
( pro communi ratiocinatione ) arma 
tulisse : at bic aliter fuit, et plures 
impetu atque ardore ceperunt. Qi ? 
infra aut supra legitimam ætatem, 
pueri senesque. Lirs. Paullo post im- 
petus, quod e Flor. inductum a Pi- 
chena, etiam est in Guelf. (et Bud.) 
Ceteri impetum. Enx. 

Major vitæ metus q. m. Cf. Dio. 
66 , G.: 

Post malamin Tr. pugnam.V. 4, 


A pud Vetera castra consedit. Cas- 
tra abest ab edd. Lipsii : in antiquio- 
ribus mcis omnibus reperi : ne quis 
erret, credens Pichenæ, sb editis 
abesse. Eng. 


A. U. 16. 


526 HISTORIARUM  4v% 


consedit ; tutus loco. et ut memoria prosperarum illic 
rerum augescerent barbarorum animi. Secutus est eodem 
Cerialis , duplicatis copiis, adventu secundæ et VI et 
XIV legionum. Cohortesque et alæ, jampridem accitæ, 
post victoriam properaverant. Neuter ducum cunctator. 
Sed arcebat latitudo camporum, suopte ingenio humen- 
tium. Addiderat Civilis obliquam : in Rhenum molem, 
cujus objectu revolutus amnis adjacentibus superfande- 
retur. Fa loci forma, incertis vadis subdola, et nobis ad- 
versa : quippe miles Romanus armis gravis, et nandi 
pavidus ; (rermanos, fluminibus suetos, levitas armorum, 
et proceritas corporum adtollit. 

XV. Igitur, lacessentibus Batavis, ferocissimo cuique 
nostrorum cœptum certamen : deinde orta trepidauo, 
cum præaltis paludibus arma, equi, haurirentur. Ger- 
mani notis vadis persultabant , omissa plerumque fronte, 
latera ac terga circumventientes : neque, ut In pedestri 
acie, cominus certabatur ; sed , tamquam navali pugna, 
vagi inter undas, aut, si quid stabile occurrebat , totis 


Adventu secundæ et XVI. Mer- supra tamen subinde adscripta nota 


cerus acute corrigit et sextæ : quia 

XVI dudum cum Ceriali fuerat , et 
_ sexta ex Hispania demum accesserat. 
Et sic recensentur infra «. 16, quar- 
tadecimani , sexta legio, secundani. 
Add. H. 4 , 68. Adjuvat forte et ordo 
numerorum. XIV“ opinor XVI: 
præposuisset : quod visum et J. Gro- 
novio. Enx. Cf. mox c. 16; ubi istæ 
tres legiones sic junctæ. 

Arma , equi. Ita J. Gron. e Flor. 
edidit. Consentiunt MS. Bud. ed. pr. 
in quis arme qui. Aurirentur , quod 
e Flor. notat J. Gron. sine adspira- 
tione, etiam Guelf. qui frequenter 
hoc verbum et alia sic exhibet : in quo 


adspirationis. En. In Bad. adsnire- 
tio non deficit. Qui arma potuerint 
bauriri, se non videre. profitentur 
Bip. forsan abjecta ab equitibes, nt 
sese facilius expcdirent in paludibos, 

Omissa pl. fronte. Bud. diversa 
pl. fr. Rhen. conjicit dinissa. 

Necu.i. p. a. cominus certabatur. 
MS. Flor. (Reg. Zal!.) ed. pr. ut 
Reg. cominus mirus : unde J. Gron. 
faciebat cominus eminus : quod re- 
cepit Brotier. Ego non imiter. Pe- 
destris acies h. 1. opponitur r7avak ; 
estque adeo terrestris, in qua non 
modo comivus, sed et eminus pugns- 
tur. Enx. Bud. cominus cert. 








A. U. 84. 


à Ca. LIBER V. 527 
illic corporibus nitentes, vulnerati cum integris, periti 
nandi cum ignaris, in mutuam perniciem implicabantur : 
minor tamen, quam pro tumultu, cædes; quia , non 
ausi egredi paludem Germani, in castra rediere. Ejus 
præln eventus utrumque ducem , diversis animi moti- 
bus, ad maturandum summæ rei discrimen erexit. Civi- 
Lis instare fortunæ; Cerialis abolere ignominiam. Ger- 
mani prosperis feroces ; Romanos pudor excitaverat : nox 
apud barbaros cantu aut clamore, nostris per iram et 
minas, acta. 

XVI. Postera luce, Cerialis equite et auxiliariis co- 
hortibus frontem explet ; in secuuda acie legiones locatæ; 
dux sibi delectos retinuerat ad improvisa. Civilis haud 
porrecto agmine, sed cuneis, adstitit. Batavi Gugerni- 
que in dextro ; læva ac propiora fluminis Transrhenani 
tenuere. Exhortatio ducum, non more concionis apud 
universos, sed ut quosque suorum advehebantur. Ce- 
rialis « veterem Romani nominis gloriam, antiquas re- 
centesque victorias; ut perfidum, ignavum, victum 
hostem , in æternum exciderent : ultione magis, quam 
prælio, opus esse. Pauciores nuper cum pluribus cer- 
tasse ; attamen fusos Germanos, quod roboris fuerit. 
Superesse, qui fugam animis, qui vulnera tergo, fe- 
rant. » Proprios inde stimulos legionibus admovebat , 


Ron. pudorexcitaverat.Bud.exer- 
citaverat. Prins idem redire. 

Batavi Gusernigue. Ita edidi,ne Ta- 
citus in ejusdem populi nomine sibi 
non constaret. Nam supra 4. 26, Gu- 
gerni editum, ut apud alios vocantur. 
Vulgo (et in Bud. ) h. 1. est Cugerni : 
ed. pr. Eugenir: infra c. 18.Guelf. Gu- 
gerni : ed. pr. ecugerni. Mox eorum 
pro suorum edd. vett. inde a Puteol. 


usque ad Pich. suorum MSS. Flor. 


( Bud.) Agr. Guelf. ed. pr. Post dedi 
exciderent pro exscinderent, e MSS. 
Flor. ( Bud.) A gr. ed. pr. idque vo- 
Juit edere J. Gronovius, sed operæ 
non paruerunt. MS. Guelf. edd. vett. 
excinderent. Add. ad Agric. 19. Erx. 
Attamen fusos Germanos. Melius 
Flor. ac tamen, ut voluit Muretus : 
edd. pr. male Romanos. Erx. Ac 
tamen recepere Bip. Bud. at tamen. 
Sensus idem. Bud. Germanos. 


A. U. 82£. 


528 HISTORIARUM des 


« domitores Britanniæ quartadecimanos » appellans : 
« principem Galbam sextæ legionis auctoritate factum ; 
1lla primum acie secundanos nova signa, novamque aqui- 
lam dicaturos. » Hinc, prævectus ad Germanicum exer- 
citum, manus tendebat, «ut suam ripam , sua castra, 
sanouine hostium reciperarent. » Alacrior omnium cla- 
mor, quis vel e longa pace præli cupido , vel fessis bello 
pacis amor, præmiaque et quies iu posterum spera- 
bantur. 

XVII Nec Civilis silentem struxit aciem, locum 
pugnæ testem virtütis ciens : « stare Germanos Bata- 
vosque super vestigia gloriæ, cimeres ossaque legionum 
calcantes : quocunque oculos Romanus intenderet , cap- 
tivitatem, clademque, et dira omnia obversari. Ne terre- 
rentur vario Treverici prælii eventu ; suam illic victo- 





Sextæ legionis auctoritate. I. e. 
initio a sexta legione facto Cæsarem 
appellandi, quod exemplum ceteras 
secutas. Mox novam aquilam et nova 
signa tribuit secundanis, quod vetera 
signa in bello civili amiserant. Mox 
pervectus MS. Agr. Enx. Rud. male 
prevectos. Dein recuperarent : præ- 
laque sperabantur. : 

Ælacrior. Cod. Agr. alacer. 

Silentem struxit aciem. H. e. quæ 
pon silentio exciperet hortantis vo- 
ces, sed clamore probarct. Sed, quo- 
piam id post iterum dicitur : ubi sono 
armorum etc. approbata sunt dicta : 
credo legendum esse silens vel silen- 
uo (vel silenter) ut viri doeti vo- 
luere : sed posterius malim. Mox 
omnia MS .Guelf.edd. Beroaldi seqq. 
ante Pichenam, qui omina edidit e 
scriptura Flor. oia, quæ est et in ed. 
Put. Omina plane MS. Agr. ed. pr. 
Scriptura Florentina sane et omnia 


siguificare potest, estque ejus verbi 


usitatum compendium : nec id adeo 
absurdum puto. Dira per se possant 
infausta omina significare. Deinde 
ed. pr. observart. Denique eadem et 
MS. Agr. Treveriani. Guelf. Tre- 
viri, Enx. Bud. silentem , beve, ut 
Flor. et Agr. Mox explicatur locus, 
ubi sono armorum etc. Nil ergo mu- 
tandum. Dein Bud. omia. Parum, 
credo ,refert, omina, an omnia , le- 
gas. Bud. obversart. Treverici. Prius 
pro ciens habet sciens. 

Suam illic victoriam. Vatic. suam 
ülic materiam : quæ lectio involvit 
aliud verbi, quod nondum educo. 
Certe de avaritia aut cupidine, id 
dici verius, quam de victoria. Neque 
enim ea, sed , quod ea per securita- 
tem et insolentiam abusi, cladem 
dedit. Lies. Materiam etiam ed. pr. 
Acidalius corrigit avarttiam, quod 
et in promptu Lipsio faisset, si von 
nimis à vulgata differret. Idem dicere 
voluisse videtur: quod 4, 98 : obsti= 











À. U. £e4. 
A. C. "1. 


LIBER V. 


529 


riam Grermanis obstitisse, dum, omissis telis, præda 
maous impediunt : sed cuncta mox prospera et hosti 
contraria evenisse, Quæ provider! astu ducis oportuerit, 
provisa : campos madentes et 1psis gnaros ; paludes hos- 
tibus noxias. Rhenum et Germaniæ Deos in adspectu : 
quorum numine capesserent pugnam, Conjugum, pa- 


tit vincentibus pravum inter ipsos 
certamen, hoste omisso, spolia con- 
sectandi. Videtur ergo requiri, quod 
respondeat pravo spoliandi certa- 
mini. Tale quid si quis repererit, non 
admodum discrepans a lectione li- 
brorum, audiam. Nunc liceat cre- 
dere, Tacitum captasse acumen, et 
alia sententia uti voluisse, quæ non 
sit nimis ad vivum resecanda, quales 
plures in Tacito. Victoria est abusus 
victoriæ, nimia fiducia e victoria, 
verbo, vitia victorum. Erx. Flor. 
et Bud. victortam. 

Præda manus impediunt. Hoc sine 
dubio vitiosaum. Saltem impediant 
esse debebat, sed vera lectio est im- 
pedirent, e necessaria et perpetua 
ratione latinitatis : Ne terrerentur.… 
obstitisse … dum impedirent. Enx. 

Quæ provider: etc. Sententia nos- 
tro alüsque in tali oratione trila. Li- 
bri fluctuant inter providisse , ut est 
in vulgatis, inde a Rhenano ( idem- 
que habet MS. Guelf.)et prævidisse, 
quod est in edd. Put. Ber. Alc. et 
prævise, ut babet Flor. (et Reg. 
Lall.) ed. pr.denique prævise in MS. 
Bad. et provisa in MS. Agr. Ed. vi- 
deo viros doctos inclinare in provisa, 
ut Rhen. Pichenam : quod est utique 
optimum , et sic aliis sæpe locis re- 
peri. Prœvise autem esse e compen- 
dio scribendi pro prævidisse : nisi 
fait potius provisa esse : in quo ge- 
vere quam sæpe in libris peccatum, 
ad alium locum notavimus. Enx. 


3, 


Rhen. perperam e Bud. profert præ- 
visa ; habet is clare prœvise. Contra 
Flor., teste Pichena, provise. In nota 
Ern. male hæc relata; sed culpa, 
quoad Bud. Rhenani est , apud quem 
forsan error typographi. Bene recen- 
tiores recepere provisa , ut codicibus 
suus honos foret. 

Paludes hostibus noxias. MS. Agr. 
medias ; quod verum videtur Ryckio. 
Consentit ed. pr. et fuere paludes in- 
ter utramque aciem. Sed cur hostibus 
medias vocet, quæ inter utramque 
aciem? Erx. 

Rhenum et Germ.Deos. Huc facere 
putat Tollius ad Ausonii Mosellam 
p. 421, numum Neronis Drusi, in 
quo oumen Rhenus, additque, se vi- 
disse Coloniæ signum Rheni æneum 
cum literis DIVS RHENVS. 

Quorum numine. I. e. auspiciis, 
favore, auxilio sublevati ac freti : ut 
sæpe, apud poetas in primis. Mox 
verba inter majores, si ad vivum re- 
secemus, perinepta sint: nam dies 
præsens quomodo gloriosus esse in- 
ter majores, celebrari , laudari a ma- 
joribus potest ? Sed acnmen quæsivit 
Tacitus in antithetis, glortosiss. in- 
ter majores et ignominios. apud pos- 
teros. Sensus est : illo die aut plus 
gloriæ consecuturos, quam majores 
ipsorum antea conseculi sint, aut 
tantum ignominiæ, ut etiam posteri 
male de ïipsis existimaturi sint. 


MS. Guelf. habet tantam gloriosum. 


Enx. 
54 


530 HISTORIARUM 


rentum, patriæ memores : illum diem aut gloriosissi- 
mum inter majores, aut ignominiosum apud posteros 
fore. » Ubi sono armorum tripudiisque (ita illis mos) 
approbata sunt dicta, saxis, glandibusque, et ceteris mis- 
silibus prælium incipitur : neque ncstro milite paludem 
ingrediente, et Germanis ; ut elicerent , lacessentibus. 
XVII. Absumptis, quæ jaciuntur, et ardescente 
pugna, procursum ab hoste infestius : immensis corpo- 
ribus, et prælongis hastis, fluitantem laibantemque mili- 
tem eminus fodiebant : simul e mole, quam eductam in 
Rhenum retulimus, Bructerorum cuneus tranatavit : 
turbata ibi res : et pellebatur sociarum cohortium acies, 
quum legiones pugnam excipiunt, suppressaque hos- 
tium ferocia, prælium æquatur. Inter quæ perfuga Ba- 
tavus adiit Cerialem , « terga hostium » promittens, «si 
extremo paludis eques mitteretur : solidum illa , et Gu- 
gernos, quibus custodia obvenisset, parum intentos. » 
Duæalæ, cum perfuga missæ, incauto hosti circumfun- 
duntur : quod ubi clamore cognitum , legiones a fronte 
incubuere, pulsique Germani Rhenum fuga petebant. 
Debellatum eo die foret , si Romana classis sequi matu- 


A. U. sa. 
A. C. -1. 


Ut elicerent, lacessentibus. Elice- 
rent bene Rhen. e Bud. sic et Flor. 
Agr. Guelf. ed. pr. Primus Putcol. 
edidit eluderent ; quod Ber. Alc. se- 
cuti. EnN. Probabat hoc Muretus. 
Acidalius nil mutat. Mox Bod. «s- 
sumplis. 

Fluitantem labantemque. Inter- 
punxi, et voce addila explevi locum, 
fide Vaticani. Lirs Nempe labantem, 
quod et in marg. Guelf. et ed. pr. 
reperi. Mox cum J. Gron. edidi tra- 
natavit e MSS. Flor. Agr. eodemque 
redit, quod corrupte in ed. pr. rena- 


tavit : sic et alibi apud nostram exhi- 
betur. Post MSS. Flor. Bud. Agr. 
Guclf. cd. pr. æquatar ; quod recepi 
pro vulgato errequatur : idque legi . 
timuiu in hac re verbam. Erx. Bud. 
fluitantemque, quo patet, vocem 
omissain. Idew transnatas it ….equa- 
lur. 
Retulimus, C. 14. 

Solidum illa. MS. Oxon. sokdam 
ilum, sc. paludum partem. Vulge- 
tum melius et veramn est. MS. Ar. 
solidu illa. Enx, Bud. solidum ile. 

Debelluium 00 die foret. CI. c. 21. 





A. U. 816. 


À Cr. LIBER V. 531 


rasset. Ne eques quidem institit, repente fusis imbribus 
et propinqua nocte. 

XIX. Postera die, quartadecima lego in superiorem 
provinciam Gallo Annio missa : Cerialis exercitum de- 
cima ex Hispania legio supplevit. Civili Chaucorum 
auxilia venere : non tamen ausus oppida Batavorum ar- 
mis tueri, raptis, quæ ferri poterant, ceteris injecto 
igni, in insulam concessit : gnarus, deesse naves eff- 
ciendo ponti , neque exercitum Romanum aliter trans- 
missurum : quin et diruit molem, a Druso Germanico 
factam , Rhenumque , prono alveo in Galliam ruentem, 
disjectis, quæ morabantur, effudit. Sic velut abacto 
amne , tenuis alveus, insulam inter Germanosque, con- 
tinentium terrarum speciem fecerat. Transiere Rhenum 
Tutor quoque, et Classicus, et centum tredecim Treve- 


Ex Hispania. Bud. Spagna, ubi 
sec. m. præposuit Ps. Ab Italo ho- 
mine scriptum codicem dixeris. Spa- 
riam olim et Latinis dictam, ostendi 
ad Vibium seq. p. 398. 

Oppidum Batavorum. Quod oppi- 
dum ? nominare enim certe debuit. 
An Batavodurum scribenduro ? an 
cum Rom. codice legimus, oppida 
Batavorum? Et intelligam tunc ea 
oppida, quæ extra insulam. Nam Ba- 
tavorum veterum sdes non dubie 
supra et extra etiam insulam , in ora 
Gallica. Tacitus clare, supra 4, 12: 
ÆExtrema Gallicæ oræ vacua culto- 
ribus , simulque insulam inter vada 
sitam occupavere. Lirs. Sententias 
Cluverii, qui Bateburgum intellige- 
bat, et Pontani, qui Noviomagum, 
examinat Ryckius ad b. ]. Quia op- 
pida est in MS. Reg. ed. pr. recepi, 
ut Zall. et Brot. (et Bip.) fecere. 
Eux. Bud. vulgatum babet oppidua, 
Agr. et Reg. Lall, oppida. 


Molem a Druso Germanico factam. 
Fuit agger, Rheuo, in ripa Gallica, 
bumiliori , et ia quan Rhenus magno 
impetu rueret, oppositus , ut coer- 
cerct flumen ; et quidemn ea in parte 
Insulæ Batavorum, qua proxime in- 
tratur venientibus a Batavorum op- 
pido. Ejus aggeris auctor Drusus, 
qui opus instituit anno vitæ ultimo, 
h. e. U. C. 545. Id opus continuavit 
Paullinus, auctore T'acito A. 13, 53. 
Adde Altingiam in Notit. Bat, et 
Fris. Ant. t. 1, p 54. Enx.Ipse quo- 
que olim hac de re egi in Jungend. 
mar. fluv.que omnis ævi molimini- 
bus, Arg. 1973. sq. Bud. male diluit. 

Sic vel.t abacto umne. Abacto MS. 
Guelf. (Bud.) edd. inde a Rhen. om- 
nes. MS. Agr. amoto ; ed. pr. ab 
amoto; edd. Pateol. Ber. Alc. ab- 
lato. Enx. 

Et centum tredecim Tr.senatores. 
Vox senatores aberat a MS. Bud. 
nec est in Guelf. Mox in quis Flor. 


54. 


32 


HISTORIABUM 


A. U. Ss$. 
A.C.rs. 


rorum senatores : in quis fuit Alpinus Montanus , quem 
a Primo Antonio missum in Gallias superius memora- 
vimus : comitabatur eum frater D. Alpinus : simul ce- 
teri miseratione ac donis auxilia concibant , inter gentes 


periculorum avidas. 


XX. Tantumque belli superfuit, ut præsidia cohor- 
tium, alarum, legionum , uno die Civilis quadripartito 
invaserit : decimam legionem Arenaci, secundam Bata- 


ed. pr. Ceteri libri ante Pich. ( Bud. 
quoque, ) quibus. Enx. 

Quem a primo Antonio ….memo- 
ravimus, Hæc verba absunt a MS. 
Oxon. Quum 3,35; 4, 31, in Ger- 
maniam missus dicatur, non in Gal- 
lias: J. Gronovius spuria hæc verba 
judicabat. Qui hoc nolent. legendum 
putabunt Germaniam. Mox D. Al- 
pinus ( Alpinius Flor et Bud ) omnes 
libri, præter Agr. in quo Dr.i.e. 
Drusus. Er\. 

Una die Civilis quadripartila in- 
vaserit. Sic scribendum e MS. Agr. 
putavit Ryckius. Quia consentit ed. 
pr. et Civilis post quadrip. etiam a 
Guelf. abest : denique in eodem co- 
dice et edd. ceteris ante Rhen. modi- 
cis villis : id recepi. MSS. Flor. Bud. 
edd.Rhen. sqq. omnes modicis vicis : 
quod contra Ryckium defendit qui- 
dem J. Gronovius, sed nullo alio ar- 
gumento, quamantiquitate MS. Flor. 
quum multis als locis ejus lectioni- 
bus alias prætulerit. Veilem docuis- 
set, quid esset præsidia modicis vicis 
quadripartita, et quæ forma lo- 
quendi : non urgebo id, quod Ryc- 
kius, opyrida fuisse, non modicos 
vicos : quorsum et quo consi-io addi- 
tum putabimus modicis vici, ? Fa- 
teor, una die potuisse intelligi, si 
abesset; sed id tamnen valet ad clarius 
perspicieodum magnitudinem reli- 


quiarum Germanicarum, et ahis qao- 
que locis brevitas temporis eodem 
cossilio additur , nempe rei augendæ 
caussa. Ceteruin ne sic quidem locum 
persanatum puto. Corrigendum io- 
super quadripartito à.vase:it : qu 
modus loquendi frequens Livio V. 
c. 21,7, urbem tripartito adgrediitar. 
Cæs.B. G. 1, 25, signa bipartito in- 
tulerunt : ubi vid. Oudend. Obser- 
vandum autem, librarios in boc et 
similibus verbis va‘de proclives 
fuisse ad terminationem mutandam, 
ut proximo substantivo congruaeret. 
Sic ap. eundem Liv 4, 59, quum es- 
set, tripartito ad devastandos fines 
discessere, librarius Vossiani pr. fe- 
cit tr'partitos , referens ad fines. ls 
loco ante laudato alius addidit loco. 
Ap. Cæsarem I. c. in variantibus € 
pluribus codd. notatum in margine 
habeo bipartita, quod debeter b- 
brario genus ad signa accommo- 
danti. Et sic sæpe turbatum. Que 
miaus dubitavi hauc correctionem 
in textum recipere. Ceterum is MS. 
Guelf. est legionem m. v. quedri- 
partitam invaserint. Ens.Hic iterum 
lectio Bad. male refertur. In eo le- 
gitur modis civilis, ubi dubio pro- 
cul modis ortum ex uno die, tum 
Civilis gregie, ut in Agr. Rhena- 
nus nil hic notavit, sed cx ingenx 


dedit modicis vicis. Porro Bud. que 





À. U. 824. 


AC LIBER V. 533 
voduri, et Grinnes Vadamque, cohortium alarumque 
castra ; ita divisis coplis, ut ipse et Verax, sorore ejus 
genitus, Classicusque, ac Tutor suam quisque manum 
traherent : nec omnia patrandi fiducia ; sed « multa 
ausis aliqua in parte fortunam adfore. Simul Cerialem 
neque satis cautum, et pluribus nuntiis huc illuc cur- 
santem, posse medio intercipi. » Quibus obvenerant 
castra decumanorum , oppugnationem legionis arduam 
rati, egressum militem, et cædendis materiis operatum, 
turbavere, occiso præfecto castrorum, et quinque pri- 
moribus centurionum, paucisque militibus. Ceteri se 
munimentis defendere. Et interim Germanorum manus 
Batavoduri rumpere inchoatum pontem nitebantur. Am- 


biguum prælium nox diremit. 
XXL. Plusdiscriminis apud Grinnes Vadamque : Va- 
dam Civilis, Grinnes Classicus, oppugnabant : nec sisti 


dripartita, Cum Ern. faciunt Brot. 
Lall. Bip. Mox in Bud. Æ#renaque, 
omissis intermediis. Addo, in Bud. 
vocein Civilis post quadripartita non 
Jegi. 

Verax, s. e. genitus. Yn Beroaldi 
ed. est vera : baud dubie operarum 
vitio, quod, ut alia conservavit ed. 
Basil. Alciati. Ferax Rhen. resti- 
tuit, Enx. E Bud. 

P. m. Ceteri se munimentis def. 
MS. Bud. mul. eminentis def. Ed. pr. 
ceteris imminentibusdefendere. Enx. 

Irrumpere inch. pontem niteban- 
tur. Irrumpere pontem nihili esse, 
quivis animadvertat. Jiaque tenta- 
bam abrumpere ; quod in ed. pr. 
aliisque libris antiquis passim reperi 
arrumpere pro abrumpere , ut assu- 
mere pro absumere et similia : sed 
quum e MS. Oxon. rumpere notatum 
a J. Gron. reperissem , id probavi, 


secutusque exemplum est Lalle- 
mand. Sed Brotier notat in MSS. 
Oxon. esse irrumpere. Sed tamrn 
rumpere 8ervavi, quia irrumpere p. 
non dicitur, et sine dubio vitium 
ortum est e finali in verbo præce- 
dente. Exx. Bud irrumpere. 

Nec sistë poterant. Sic omues li- 
bri , quos vidi (item Bud. ). Suspi- 
catus sum olim, legendum esse nec 
sisti poterut , 8C. res, malum : actum 
erat de castris et obsessis : sed nunc 
credo, vulgatum verum esse, et de- 
fendi posse ex H. 3, 71, ubi eadem 
forma : ibi refertur ad scandentes, 
hic ad Civilem et Classicum, qui 
oppuguabant. Mox ceciderat est in 
omnibus libris; sed rem e consuetu- 
dine Taciti æstimanti videtur hoc 
verbum esse a mala manu. Etiam 
supra C. 19, ên quis fuit, languet rè 

fuit; sed est tamen tolerabilius, 


534 HISTORIARUM ns 


poterant, interfecto fortissimo quoque : in quis Brigan- 
ticus, præfectus alæ , ceciderat ; quem fidum Romanis, 
et Civili avunculo infensum diximus. Sed, ubi Cerialis 
cum delecta equitum manu subvenit, versa fortuna, 
præcipites Germani in amnem aguntur. Civilis, dum 
fugientes retentat , agnitus petitusque telis, relicto equo, 
tranatavit : idem Veracis effugium. Tutorem Classicum- 
que appulsæ lintres vexere. Ne tum quidem Romana 
classis pugnæ adfuit, ut jussum erat : sed obstitit for- 
mido, et remiges per alia militiæ munia dispersi. Sane 
Cerialis parum temporis ad exsequenda imperia dabat ; 
subitus consiliis, sed eventu clarus. Aderat fortuna, 
etiam ubi artes defuissent : hinc ipsi exercituique minor 
cura disciplinæ. Et paucos post dies, quamquam peri- 


culum captivitalis evasisset, infamiam non vitavit. 
XXII. Profectus Novesium Bonnamque ad visenda 


castra , quæ hiematuris legionibus erigebantur, navibus 


quam h. |. ceciderat, vec illius ge- 
veris exempla desunt. Nam præcedit 
verbum diversæ signi°cationis : bic 
autem synonymuin. H. 3, 77 : Sex 
liburnicæ in primo tumultu evusere ; 
in quis præfectus classis A pollina- 
ris. Agr. 37: nostrorum trecenti qua- 
draginta cecidere : in quis Auticus, 
præfectus cohortis : et sic sæpe alibi. 
Enx. 

Dizimus. Supra 4, 70. Cf. 2, 22. 

Tranatavit, V. ad c. 18 Ed. pr. 
transnevit. Enn. Brd. trunatavit. 

Idem Germanis ef}ugium. De mi- 
litum fato jam dixit : sequebatur, ut 
de ducum casibus diceret. Trescon- 
parent, quartus, Verax , abesi. Unde 
prona conjectura legrndum esse F'e- 
racis; quod jam in mentew venit J. 
Gronovio. In ed. pr. est idem ger- 
mani transfugi.m. Si Verax eadem 


matre potiua, quam e sorore Civilis 
natus fuisset, germani teneremms. 
Trunsfugium sic dici, ut in serip- 
tura illa, noudum reperi. Er. Bud. 
Germani. Recte Gronovianan con- 
jecturam probant et Bip. anice vera 
est et recipienda. Germani milites 
modo in amnem acti dicuntur. 

Subitus consilüs sedeventu clares. 
Lege et eventu elatus : quod eventui 
pimium fideret, subita consilia tes- 
tabantur. Hist. 4, 63 : rebus secun- 
dis sublati. Elatus inflatnsque. Sic 
Hist. 1, 8. ex emendatione Lipsü, 
Germanici exercitus, quod pericalo- 
sissimum in tantis virtbus, solliciti et 
elati superbia recentisvictortæ :tantis 
successibus. Suet. Nerone 37, ubi al- 
terutram videtur superflaum. Huiss. 

TInfamiam non viavit. Bud. su- 
tavit. 


À. U. #24. 


a Gun. LIBER V. 535 
remeabat : disjecto agmine, incuriosis vigiliis. Animad- 
versum id Germanis ; et insidias composuere : electa 
nox atra nubibus, et prono amne rapti, nullo prohi- 
bente, vallum ineunt. Prima cædes astu adjuta : incisis 
tabernaculorum funibus, suismet tentoriis coopertos 
trucidabant. Aliud agmen turbare classem; injicere vin- 
cla; trahere puppes. Utque ad fallendum silentio, ita, 
cœpta cæde , quo plus terroris adderent , cuncta clamo- 
ribus miscebant. Romani, vulneribus exciti, quærunt 
arma , ruunt per vias, pauci ornatu militari, plerique 
circum brachia torta veste, et strictis mucronibus. Dux 
semisomnus, ac prope intectus, errore hostium servatur. 
Namque prætoriam navem vexillo insignem, illic ducem 
rati, abripiunt. Cerialis alibi noctem egerat, ut plerique 
credidere , ob stuprumClaudiæ sacratæ , mulieris Ubiæ : 
vigiles flagitium suum ducis dedecore excusabant, tam- 


Disjecto agmine. Quum alio loco 
classis, alio castra militum terrestri 
itincre, Cerialem prosequerentur. 
Enx. 

Prono amne rapti. Difficultatem 
movet Pichena ex eo, quod , quem- 
admodum Cerialis adverso amne 
Bonnam profectus est, sic Germani 
quoque ita occurrere regredienti de- 
buerint. Quasi fugati eodem loco 
manserint, ac non per ambages in 
loca superiora venire potuerint, ut 
eum persequi defluentem amne pos- 
sent. Per vallum deinde intelligenda 
castra nocturna prope flumen , ubi 
classis stabat. Erx. 

Suismet corüs. Tentoris MSS. 
Vatic. Agr. (et Reg. Lall. ) Guelf. 
ed. pr. Etiam Flor. non longe ablu- 
dit, in quo torts. ]taque, quum 
puspiam corta pro tentoriis dican- 
tur, ne pelles quidem, nisi in una 


illa formula sub pellibus, tentoris 
edidi pro vulgato cortis. Erx. Bud. 
coriïs. 

Quo plus terroris. Copula er, quam 
auctore MS. Flor. sustulit ante quo 
Pichena, etiam ab ed. pr. abest. Mox 
ornatu militari ex codem Flor. dedit 
Pichena pro ornati müilitariter. Xn 
Flor. est ornati militari : in ed. pr. 
plane ornatu n.ilitari. Sed nec alte- 
ram lectionem spernam, quum etiam 
H. 2, 80, sit loqui militariter. Enx. 
Bud. male et ut quo plus. Dein or- 
nati militariter. 

Dux semisomnus.]Îta cumJ. Gron. 
edidi e Flor. Agr. Guelf. ed. pr. (sic 
et Bud.) Ceteræ semisomnis, quod 
sæpe illi a Jibrariis substituitur. 
Paullo post pro Ubieæ : vigiles MS. 
Guelf. edd. omnes ante Rhen. ubr et 
vigiles. Enx. Sic et Bud. Rhenanus 
scite et tacite Ubiæ dedit. 





536 HISTORIARUM Cr 


quam «jussi silere, ne quietem ejus turbarent : ita, 


intermisso signo et vocibus, 


se quoque in somnum lap- 


sos. » Multa luce revecti hostes, captivis navibus, præ- 
toriam triremem flumine Luppia donum Veledæ traxere. 

X XIII. Civilem cupido incessit navalem aciem osten- 
tandi. Complet, quod biremium, quæque simplici or- 
dine agebantur. Adjecta ingens lintrium vis, tricenos 


Intermisso signo et vocibus. Lege 
vicibus , scil. vigiliarum. Sic HisL. 2, 
29, vices castrorum intermittere sine 


sono tube : apposite omnino. Plura: 


supra notamus ad Hist. 1, 85. Germ. 
26 : Agri pro numero cultorum ab 
universis per vices occupantur, quem 
Jlocum . reponendo per vices, male 
sollicitabant , recte a Gronovio as- 
serlum et a Colero. Heins. 

Prætoriam triremem. MS. Agr. 
(et Reg. Lull.) ed. pr. biremcm. 
( Bud. triremem. ) Post Rhenanus 
flimine Luppia se restituisse ait e 
lectione MS. Bud. flunine impia, 
quod et in Guelf. ed. Put. unde fac- 
tum in ed. Ber. impio. Sed ante jam 
ed. pr. plane Lupia. Pro donum 
porro ed. Puteol. Ber. ( Alc. ) do- 
mum  (Correxit Rhen. e Bud.) In 
ed. pr. nihil est nisi flumine Lupia 
detraxit. Enx. 

Civilem cupidoincessit. Flor. C. c. 
invasi incessi. Unde Pichena corrigit 
C: c. inanis incessit : frustra. Invasit 
fait glossa roÿ incessit : eaque anti- 
quitus in textum venit : aut, quum 
fluctuarent libri inter utramque ver- 
bu, librarius utramque posuit, ut 
et alibi factum in Tacito. V. ad H. a, 
1:3,:13,et centies in aliis. V. Dra- 
kenb. ad Liv. 3, 44, et quos ibi 
Jaudat. Etiam ed. pr. cupido inva- 
sit, cessit. In seqq. biremium, quæ- 
que etc. est clarum testimonium, bi- 


remes, triremes etc. ordmibus rem 
gum censeri. Enx. Veram Fior. lec- 
tionem € Picheua initio notæ resti- 
tui. Bud. habet invasi incessit. Heins. 
e MS. Spinæ dat invusit. 

Complet, quod bir. Bud. et quod 
bir. quod se receyisse ait Rhen. sd 
in textu non legitur. 

Quæque simpl. ord. ageb. Græce 
moneres. Lis. 35, 38. 

Adjecta ingens lntriim vis. Lo- 
cum vitiatum et mutilum correxi et 
auxi e Vatic. qui sic : Armamenta 
liburnicis solite et simul capte lintres 
sagulis versicoloribus haut irdecore 
pro telis juvabantur. Hegesippi verba 
commode adtexam et corrigam 2, 
9, de Rheno: Ztaque jam non copiis 
Germanorum repletur, sed Romano- 
rum lburnis. Vetus lectio, copodis 
Germanorum : quæ recta est, sie 
caupulis : et cape exiguas illas lin- 
tres. Quam vocem Agellio 10, 25. 
etiam restituimus in Elecüs 1, 7. At 
hic insignis locus tunc me fugit. Lirs. 
Locus hic in omnibus libris mire cor- 
ruptus, ut frustra ejus correctio ten- 
tari videatur. MS. Flor. uicenos 
quadragenosque set armamenta &- 
burnicis solita. Omninoque in accu- 
sativis numerorum consentiunt Reg. 
(Bud. ) Guelf. Agr. ed. pr. omnes- 
que ante Lipsium, qui tnicenis qa- 
drasenisque indaxit, utrum e Vat. 
an e superiore aliqua mihi non visa 





À. U. Saé. 
A. C. 51. 


quadragenosque ferentium ; 


LIBER V. 


537 


armamenta liburnicis so- 


lita : et simul aptæ lintres sagulis versicoloribus haud 
indecore pro velis juvabantur. Spatium velut æquoris 
electum , quo Mosæ fluminis os amnem Rhenum Oceano 
adfundit. Caussa instruendæ classis , Super insitam genti 
vanitatem , ut eo terrore commeatus Gallia adventantes 


editione, nescio : sed hoc videtur. 
Itaque accusativi haud dubie te- 
nendi. Post fére s. ferre MSS. Reg. 
Agr. ed. pr. ita tamen, ut in isto 
armamenta : in illo armatos , in hac 
arma sequatur. Liburnicæ solus cod. 
Agr. at solitæ præter ipsum iidem 
libri. Edd. ceteræ ante Rhen. MS. 
Guelf. Lburnicas soli, at Rhen. ä- 
Burnicas olim. Unde sane probabilis 
fit lectio MS. Agr. quam Ryckius 
in textum recepit : tricenos quadra- 
&enosque ferre armatos liburnice 
solitæ. Reliqua scriptura cod. Vati- 
cani et simul etc. itidem est in ed. pr. 
pro telis etiam MSS. Reg. Agr. at 
ceteræ edd. et scr. tantum haud in- 
decore pro velis juvabant, omissis 
præcedentibus in hodie vulgato sex 
vocibus. Sed nihil attinet laborare 
in loco, sine melioribus libris insa- 
nabili. Erx. Bud. tricenos quadrige- 
nosque seu armente taliburnicis soli 
haud etc. in quo nil boni, nisi quod 
accusativos habeat ab initio. In seq. 
lineam totam omissam, clare patet. 
Particula seu in Flor. exprimitur per 
set , in aliis per ere vel ferre. Hinc 
Bip. effingunt ferentium et locum ita 
concinnant , ut ego posui. Recepi 
autem ideo, quod proxime ad Flor. 
accedit , etsi non negem, Ryckia- 
pam lectionem e cod. Agr. commo- 
dum sensum dare, eamque admisit 
Lall. Contra Brot. vulgatum ser- 
Yat : tricenis quadragenisque arma- 
menta lburnicis solita ; intelligit 


quippe cum Huetio, XXX vel XL 
ex illis lintribus armatas fuisse in 
modum liburnicarum. Ita locum 
quoque gallice reddidit Dotteville. 
Porro pro captæ lintres Bip. repo- 
aunt apiæ , quod et mibi videtur 
apüius, ut À. 2, 6. Demum Bud. 
pro velis juvabantur. 

Tricenos quadragenosque se et ar- 
mamenta. Sic MS. cod. Flor. Forte 
triceno quadragenoque quægue re- 
mo, sed et armumenta. Huins. 

Spatium velut æquoris electum. 
ÆElectum MS. Guelf. ed. pr. ceteræ 
ante Rhen. quo alludit etiam Flor. 
lectio ejectum : idque restituit Pich. 
quum a Rhenano inde fuisset cap- 
tum e MS. Bud. in quo cepitum. 
Enx. 

Quo Moseæ fluminis amnem Rhe- 
nus O. a. Probe, nec improbe in li 
bris quibusdam, Mosæ fluminis os 
amnem Rhenum. Res quidem ipsa 
eadem, aliter elata. Lips. Quo Mos. 
MSS. et edd. ante Rhen. qui dedit 
ubi e Bud. in quo ut erat. Illud res- 
tituit Pichena. Lectio a Lipsio lau- 
data est in Flor. Reg. Agr. (et Reg. 
Lall.) ed. pr. et congruit cum alio 
1oco Taciti de Rheni cursu, Ann.2, 
6, unde hanc potius secutus sum, 
ut etiam J. Gron. fecit. Præterea 
ed. pr. (item e Bud. et Reg. Zall.) 
effundit. En. Bud. male, ut mos 
est fluminis amnem etc. non, ut 
Rhen. refert , ut Mosæ. Quod ad os 

fluminis, cf. c. 7, et Liv. 22, 19. 


538 


HISTORIARU M 


A. U. 514. 
A.C. =. 


interciperent. Cerialis miraculo magis, quam metu, 
direxit classem, numero imparem , usu remigum , gu- 
bernatorum arte, navium magnitudine potiorem. His 
flumen secundum ; 1lli vento agebantur. Sic prævecti, 
tentato levium telorum jactu , dirimuntur. Civilis, nihil 
ultra ausus, trans Rhenum concessit. Cerialis , insulam 
Batavorum hostiliter populatus , agros villasque Civilis 
intactos, nota arte ducum , sinebat : quum interim, flexu 
autumni et crebris per hiemem imbribus, superfusus 


Miraculo magis , quam metu. Ma- 
gis, quia mirabatur, Civilem hoc 
audere , quam quod timeret. Nam 
revera Romanis hic peritissimis nihil 
periculi : et nondum Batavi in mari 
aut squis, quales nunc miramur. 
Lis. Bip. exponunt sic : magis ut 
mirabile fecisse videretur hostibus, 
quam eos metuens, conjectantque 
leg. metui. 

Magnitudine potiorem. Hic desinit 
textus hujus libri in ed. pr. Erx. 

His flumen secundum. Edd. ante 
Pich. is flumine secundo. Mox pro- 
vecti edd. ante Rhen. Prævecti est 
prætervecti, nt alibi. Ern. Pich. 
emendayit e Flor. Sed sic et Bud. 7s 
(pro is) flumen secundum, quod 
Rhen. se profitetur recepisse ; sed 
in textu vulg. habet. Dein Bud. 
prævecti, inde Rhen. 

Tentato levium t. i. Levium Flor. 
addit teste Ryckio. Recepere ct Bip. 

Flexzu autumni. Edd. ante Rhen. 
vitiose /ru. Flexus autumni ele- 
ganter posterior ejus pars, vergens 
in hiemem. Unde ducta loquendi 
forma , docui in Clave Cicer. Mox 
Flor. et crebris per hiemem imbri- 
Bus. Enx. Recte flexu autumni Rhe- 
naous, quum /luxu ante legeretur. 
Sic flexo in vesperam die Ann. 1, 


16. Sed pluribus mendis inquinatus 
hic locus : nam cur amais superfusi 
nomen non exprimitur ? deinde car 
imbres pluviales ? quum ant imbres 
aut pluvias satis esset dixisse : deinde 
superfusus amnis, pro redundante 
simpliciter vix satis Latioum vide- 
tur. Ne quid moremur, aat saspeu- 
sum te teneamus, opinor, a Tacito 
relictum « cum interim flexu autumni 
crebræ pluviæ : et Vakhalis ripis su- 
perfusus amnis palustrem humilem- 
que insulam in faciem stagni opple- 
vit. Singula videamus. Vahalis am- 
nis est, qui Batay orum insulam per- 
fluit. Ipse Tacitus Ann. 2, 6 : 7nsula 
Batavorum , in quam convenirent, 
dicta ob faciles appulsus..….. Nam 
Rhenus uno alveo continnus , aut 
modicas insulas circumveniens apud 
principium agri Batavi velut in duos 
amnes dividitur, servatque nomen, 
donec Oceano misceatur : ad Galli- 
cam ripam latior et placidior ad- 
fluens adverso cognomento P'ahalem 
adcolæ dicunt. Ynfra c. 26 : Petito 
colloquio scinditur Nubaliæ fluminis 
pons , in cujus abrupta progressi du- 
ces : ubi Lipsius et ante Lipsium 
Rhenanus Fahalis fluminis pons : an 
navalis Vahuli pons ? De Batavis 
Hist. 4, 12 : Datavi, donec trans 


. * sed ad rem 


A. U. 824. 
À. C. 53 


LIBER V. 


559 


amnis palustrem humilemque insulam in faciem stagni 
opplevit : nec classis, aut commeatus aderant : castraque 
in plano sita, vi fluminis differebantur. 

XXIV. « Potuisse tunc opprimi legiones , et voluisse 


Rhenum agebant, pars Cattorum se- 
ditione domestica pulsi extrema Gal. 
licanæ oræ vacua cultoribus simul 
que insulam inter vada situm oc- 
cupavere, quam mare Oceanum a 
fronte Rhenus amnis tergum ac la- 
tera circumluit : qui et ipse locus est 
vexatissimus : ubi monet Lipsius, in 
nonnullis codicibus legi, issulam 
vocetam sitam, vel vacasilam, vel 
invala sitam. Unde ille, sed dubie, 
ünsulam Vahali assitam. Rhenanus, 
quod in Budensi libro invenisset in- 
pvata sitam , sub vada sitim castigat, 
Grotius ex vocasitam vacantem. Co- 
dex Spivæ insulam Patasitam. Nam 
Pichcnade Florentino suo tacet. Ego 
opinabar, insulam in Vuahali sitam 
occupavere, vel insulam inter vada 
Vahalis sitam : qiod verum est, 
nisi mavis insulam Bataviæ assitam. 
Sed alterum verius, et ita conjece- 
ram, antequam Lipsiana conjectura 
mihi liqueret : in sequentibus malo, 
cui mare Oceanum frontem, Rhenus 
amnis tergum ac latera, circumluit : 
: superfundi ripis, ut 
superfunditur adjacentibus amnis su- 
pra c. 14. Æddiderat Civilis aliquum 
in Rhenum molem, cujus objectu re- 
volutus amnis adjucentibus super- 
Jfunderetur. Ann. 13,55 : potius mare 
superfunderent, adversus terrarum 
ereptores : quo loco vulgatum posse 
ferri, nec ripis opus esse, utcunque 
apparet : sed vera forsan lectio : 
quum interün flexu autumni crebræ 
vis plwiæ , et alveos imbribus super- 
fusus amnis : habet enim Rhenus 


duos alveos, quorum alter Vahalis 


dictus. Vid. Anv. 2,6, sic Epicedio 
Drosi v. 226 : Vix capit adjectas 
alveus altus aquas. Ovid. Met. 8, 
558 : dum tenues capiat suus alveus 
undas. Per oru et alveos fluminum 
Ann. 2, 5. Possis etiam, flexu au- 
tumni, ul crebri pluvia alveo imbrium 
vi superfusus amnis : nisi MAVIS, 
crebræ pluviæ : et alitus imbribus ac 
super/fusus amnis : alitus pro altus 
sæpe apud Valerium Max. Vid. Pi- 
ghius ad 3, 4, 4 : quem super notas 
aluere ripas Horatio 4, 2, 6 : vel 
legendum crebra diluvia et ripis im- 
brium vi superfusus amnis ; Plinius 
epist. 8, 17. Num istic quoque im- 
mite ct turbidum cælum : hic assiduæ 
tempestates et crebra diluvia. Tibe- 
ris alveum excessit, et demissiortbus 
ripis alle superfunditur : vide reli- 
qua : imbrium vis ut Au. 6, 37. 
ÆEuphraten nulla imbriun vi sponte 
et immensum attolli : vis aquarum 
prorumpens Ann. 13, 57. vis flumi- 
nis Ann. 2, 17. Ovidius de Eveno 
fluvio Met. 9, 104, nimbis et hiema- 
libus auctus. Ap. Suet. Aug. 72, le- 
gendum assiduo imbre hiemaret, non 
in urbe, quod præcessit. Hzixs. 
Flexu Khen. e Bud. Sic A. 1, 16, 
_flexo in vesperam die. Cic. pro Cœ- 
lio 3x : In hoc flexu quasi ætatis. 
Mox et Reg. Lall. per hiemem, quod 
rectius Recepere et Bip. Cf. et A. 
4, 25. 

Nec classis aderat, Nempe di- 
missa, quum plans Batavorum Joca 
populandi caussa peteret. Mox de- 
ferebantur MS. Guelf. edd. ante 
Khen. : male. Enx. Ise Bud. correzit. 


A. U. Res 


54o HISTORIARUM #1 


Germanos, sed dolo a se flexos,» imputavit Civilis. 
Neque abhorret vero, quando paucis post diebus dedi- 
tio insecuta est. Nam Cerialis per occultos nuntios « Ba- 
tavis pacem, Civili veniam, » ostentans, Veledam, 
propinquosque monebat, «fortunam belli, tot cladibus 
adversam, opportuno crga populum Romanum merito 
 mutare. Cæsos Treveros, receptos Ubios, ereptam Ba- 
tavis patriam : neque aliud Civilis amicitia paratum, 
quam vulnera , fugas, luctus : exsulem eum et extorrem 
recipientibus oneri : et satis peccavisse, quod totiens 
Rhenum transcenderint : si quid ultra moliantur, inde 
injuriam et culpam , hinc ultionem et Deos fore. » 
XXV. Miscebantur minis promissa : et, concussa 
Transrhenanorum fide , inter Batavos quoque sermones 
orti : « non prorogandam ultra ruinam; nec posse 
una natione totius orbis servitium depelli : quid per- 
fectum cæde et incendus legionum, nisi ut plures 
validioresque accirentur ? Si Vespasiano bellum na- 
vaverint, Vespasianum rerum potiri; sin populum 
Romanum armis provocent, quotam partem generis 
humani Batavos esse? respicerent Rhætos, Noricosque, 
et ceterorum onera sociorum : sibi non tributa, sed 
virtutem et wiros indici : proximum id libertati : et, 


Monebat... mutare. Malim muta- tum pro perfectum : fures pre pla- 


rent : sic mutare fortunam alibi : 
mutare fidem Ano. 4, 47. Herxs. 


Neque aliud..… paratum. Hic pa-. 


ratum edidi e Guelf. pro vulg. per- 
actum, quod hic alienum. Sæpe illa 
verba confusa scimus. Imitatus est 
Brot. Enn. Et Lall. item Bip. Pa- 
ratum habet etiam Bud. quod miror 
a Rhen. neglectum. In aliis contra 


Bud. hic peccat, sic in seq. pro/éc- 


res : vocent pro provocent. 

Et ceterorum o. s. Copulam, ab 
Alciato omissam, e Bud. restituit 
Rhen. 

Virtutes et viros. Rhenanum au- 
diebam corrigentem, juventutem et 
viros : nunc magis cum Flor. legam 
virtutem : id est bellicum ab üis ro- 
bur exigi, non pecuniam aut opes. 


Lues. Sic Flor. Pichensæ Hber : apte 


À. 0.5. LIBER V. B4r 


si dominorum electio sit, honestius principes Roma- 
norum, quam Germanorum feminas tolerari : » hæc 
vulgus. Proceres : « atrociore Civilis rabie semet in 
arma trusos : illum domesticis malis excidium gentis 
opposuisse : tunc infensos Batavis Deos , quum obside- 
rentur legiones, interficerentur legati, bellum uni ne- 
cessarium , ferale ipsis sumeretur. Ventum ad extrema, 
ni resipiscere incipiant, et noxli Capitis pœna pœniten- 
tiam fateantur. » - 

XX VI. Non fefellit Civilem ea inclinatio, et præve- 
nire statuit : super tædium malorum , etiam spe vitæ, 
quæ plerumque magnos animos infringit. Pelito collo- 
quio, scinditur Nabaliæ fluminis pons : in cujus abrupta 


virtutes, unde juventutem Rhenanus, 
alii alia. Opinor sed virtutem, ut 
viris indici : quid per virtutem in- 
telligat, jam supra 4, 12, exposue- 
rat, nec opibus Romanis, societa- 
teve validiorum attriti viros tantum 
armaque imperio ministrant. Sic alia 
scribenda sunt ; nam codes Spinæ, 
societateve aliorum : vulgo societate 
validiorum. De Morib, Germ. 29: 
Omnium harum gentium prœcipui 
Batavi.... Manet honos et societatis 
antiquæ insigne , nam nec tributis 
contemnuntur (lege conteruntur) nec 
publicanus atterit : exempti oneribus 
et collocationibus , et tantum in usum 
præliorum sepositi, velut tela et 
arma. Hzixs. Bud. virtutes, Muretus 
et Acid. ejiciendas putabant duas 
voces virtutem et. Mox Germ. femi- 
nas : intellige Velledam similesque. 
Cf. 4, 6. 

Proceres : atrociore Civilis rabie. 
Legendum , proceres atrociora : Ci- 
ilis rahie semet in arma trusos. 

Nabalie fluminis. Nusquam id 


fluminis in hoc tractu. An oppidum 
eo nomine? Quod Junio Hadriano 
videtur, legitque Navaliæ : et urbem 


® Campos ita indigitat, ad sioum ho- 


die australem, Ptolemæo parum fir- 
miter innixus. Ego ambigo, ne Fa- 
halis corrigendum sit. Pontem qui- 
dem aliquem cœptam a Romanis 
paullo supra legas, sed Batavoduri : 
de quo hæc non vane intelligas, nisi 
quod Batavodurum ad Rhenum fuis- 
se volunt, quos arguat hic Jocus. 
Lrrs. Idem visum ante Rhenano 
( quia in Bud. ffabalie ), Aliis aliter : 
quæ commemorare, quum incerta 
siot omnia, nihil refert. Enn. Yazha- 
lis hic locum habere nequit. Civilis 
in Transrhenanam concesserat ; Ce- 
rialis agebat in Batavis. Cluverius 
G. A. 3, 17, et Alting. t. 1, p. 67, 
intelligunt alveum Rheni, qui vulgo 
fossa Drusi, qua Isala Rheno com- 
mittitur. Pontanus Navam vole- 
bat, sed ea nimis a castris Romanis 
remota. Cellarius nil defoit 2, 
3, 29.