గ్‌ న...
1.
' 11. Wn | 1
. | స? గం CYR ఎ మూ లో.
|... a పం "PRY లూ టో
A . a) ud WE ENE ఓ 2
కే టే సు నక స న స న
|. nn (|
4
కులుగా నిర్ణ యింపంబడినవారు. ఈరాయలవారు క య్నూ లువముండలము నేలుచు
“ అనఫఘతరకందనోలిమ హాపురీని, శాంతు( డగురామమేదినీ కాంతుం డలరు”
అని వసుచర్మితమునం జెప్పంబడినవారు. వీరియాస్థానంబు న కలంకార[పాయుం
జై యుండుటంబట్టి య బట్టునురా “ర రామరాజభూపణుం డని ఖా్టతిం గాం
చినవాం డని యాం[ధకవుల చరితంబున (వాయంబడి యున్నది. దీనిం బట్టి
మూడంగా బట్టుమూ _త్తియు (శీమన్గాధవరాయలవారు నేకకాలపువారని నిర్ధా
రిత మగుటంజేసి యీ చం[దికాపరిణయము వసుచరితమునకు సమకాలిి
మని యర్పడుచున్నది. |
చం(దిక యనునాయికయొక్క_ సరిణయమును ముఖ్యముగ జెప్పుటచే
దీనికి. జం| దికాపరిణయ మనునామం బన్వర్థంబై యమరె. ఈకావ్యరత్నంబు
శృంగారరస (పధానంబై యాజ్రాశ్యాసములతో నమర్చంబడియున్నది. ఇది
యంతట న్రేమభూయిస్టం టై చతున్థాశ్వాసం బెల్ల యవుకాలంకారములతో
రాజిల్లుచు న్యాయనై శేషిక్ర వేదాంత వ్యాక రది తియ్యత(పసిద్ధకల్ప నానల్పం /
బె _గంథని ర్హాతృలోకో త్రరపాండితిని మెండుకొలుపుచున్న ది. ఇందు గ్భతి
పతి (గశ్రీజటసప్రోలుమదన గోపాలమూూ ర్తి క్రథాసొయకుండు నుచంన్రుం డనుమహ్మ.
రాజు ఈ భూపాలాగణి సూర్యవంశీయుండై. విశాలానగరాధీశుం డగువాయడు,
ఈ పుణ్యశ్లోకుండే శ్రీమద్రామాయణ హౌల కాండము నందు ce విశొలస్య నుత్తో
రామ హేమ చమూ మహాబలః | నుచన్ల ఇతి విఖ్యాతో హేమచనా)దన శ్ర
రః”. అని చెప్పబడిన రాజు. కథానాయిక చంద్రిక యనునామె. ఈము
వసంతుం డనుమునివరుని'ళొపవశంబున మనుహ్యుజాతిం బ
ను బేవాంగన. ఈ భాగ్యవతికిం భాంచాలదేశాధీశుం డగుతుణ | శేంద్రుం
దు బనకుండు, శ్యాను యనుభామ జనని. ఇట్టిలోకో త్తర నాయికానాయకుల
__ సంఘటనంబువేం 'బేజరిల్లు నేత త్కావ్యగతక్రథ యందజకు శ్రుతపూర్వంబు గా.
మిం చేసి తత్సంగ్రృహంబు వ్రాయంబడుచున్నయది. ఎట్టులనిన.
మై వైపో మనువుణ్యారణ్యమున సుఖానీనుం డగుసూతునిం గూర్చి కౌ.
నకాదిమహర్జులు ఓ మహానుభావా ! పుడమిలోం బుణ్యక్లోశావతంనుండై ప్రజ
ల నీతిణౌధలు లేనట్లు చక్కగ బాలించిన నృపతి చరితంబు దయామతితోం
దెల్పవే యని ప్రార్ధింప నాసూతుం డీట్లనియె. ధరాతలంబున ' నశేషవిభవ
mm wh (NEE, WE ' ౯ / ' i
గో Uf బి, ల 1 a, (చ స... Ws bY |" / ఇ,
er , ' vn wD on || ౪ | . (| "
ఓ ' ' | 11 ' , గ mem
' ' క 1 [| rrr meen
' ' | Wi , ॥ | . (
టి. లట iy దడాల న. అంప. పట యు OY Yes hr ' | | i
Ey WRI wen p or, hte, Wh a సా క "a | '
క ల్‌ గే ॥| 1 నే ON . "ఈం... an Wi) 1 ళీ | A. ఓ 5 we HOS, sag. WD h Tie |
(| ' TT tT ర DTN Wr Wl WOT (| J '
' 11 ॥ er " rrr Tn a oy (| ॥ ' 2 | "
' mn / . re , , 1
. 1. rau | i
ళ్‌ (| J rT aH a I '
op al wie iy
3
నిల ty Hoy ఈ rr,
నత్కారపూర్వకముగ నాననోపవేకితుండై సుచంద్రుని
ఓభూమిపతి ! నీవ్ర పుడమిని నిరుప'ద్రనముగ శీలుచుండింగా నిన్ని
సాంగోపాంగముగ సనత్క-ర్మానుస్థి షా నములు సేయు తురటమి. ఇపుడు
డను నెక రాశు స రాజు హివువత ర పతగుహాతో జీ0 hy
సేయుచున్నా (డు, వానింగ్రక్కు..నం WET why ల.
ముంజేయ నారాజు తమిస్తే నిపుడే
sete
నాలి ఖీ శ స.
యం
చేతి మార్గమధ్యమున హీముకూటం బన నుకగరవరము సీ
ననుడించి నెచ్చెలిక యిదండ బూని తెడ్దిరిన వరస్‌భ వవ భల
పోయి యొకకోనం గనియ. అందు మణగమయనుండ = వ ఫుట్లముని
గరు వేదిక పై రత్నవీళమందు. గూర్చుండి యంగా శేష
చుండ నెల్ల ల్ల మృగ ౦బులు డల్ల డిల్ల నుక సిం ము]
ల్లీ yn oy Wy న అ తస
| గ. yn ire it cy "oad Gur i A
దాని నీత్రీంచి యా రాజశిఖామణ తన చం రి శ ra సైటు Cp
| oi wr
అంత నా సింగపుమేననుండి వర
వై వాలు: నారాజువాని నాదరముతో శః నె
వ! మె ట్టమరశె మగల నడి యొ నిన వ
తనవృత్రాంతము “మొదల నుండీ 1
సురేర్యదాది చేవబ్బందముచే. బరివేస్టీ తుం
బ్రవ్మాత్వ సంపాదక మ లగువేదమం[తముల ఫి దవ?
జగదీశ్వరా | ధరాతలంబున | వ $e
తంది డను నెకమునినరుండు ట్రవ్యాత్వము రా
యనా డు. కానన నున సంగతి తీ విన్న వించితి ఇ
చిత శేఖ యను చేవాంగనను మురునితోః గక
నిచె. తదనంతరంబ వారలు ననరితేః
భంగ కీియలు. సల్ఫిన నామునిచ।
మైన వచ్చు గాక యని తిను నహ స్త
: డు గన్నులు దెజుచి ( యాపాసమ్య గుం
'చేవత్వ ముడిగి మనుష్య యోనియందు జన ము Meow సమ్‌ 4
౧ వింరక్కలదు ముఖముతో నొ * మునిపాదముల. పె ముడి
యాని లే ద మరపు. పారామూా
hyn, తలు re ప Woy We సం జ్య i
Bair gp mena? Fo (౯
|. ఇ Hr . |. i
1 స్ట | "
Cag సా చ rae
Fr Me, nm wf,
అంచి ఇ
4
నకు స్యామయను రాశియందు. బు తోకయ యుదయిం చె. ఆరాజు సంతసించి
చం(దిక యను నామ ముంచే. ఇట్లుజరిగిన దంతియునలువ చి త్తగించి యయ్యో
నాపనుపునం జనిన చి(తశేఖ కింత కీడు ఘటిల్లెను గదా యని చింతించి యనే
దిన చివ్నా వహనికాయము లొసంగీ సన్ని ధానమున నున్న కుముదుండను నన్నూ నా
మకు పణాభ్యాసమున నై పని చె. తదనుజ్ఞ చె నే నొమెకు గానవిద్య నంలేయు
నేర్పివచ్చుచుం బోవుచుండి యొకనాండు సరస్వతీ చేవి యపూర్వరాగము నాలా
పింపంగా దానిం జం(దిక కభ్యాసింపం జేయ వచ్చుచు నీగిరియం దొక యాజ శ్ర
మపదంబున నెక మునిభామ వసించి యుండగా దత్సంగమాభిలాపీ నై ముని.
వేషమును చాల్సి తద్భృహాము సొచ్చి యావుతో మాటాడుత టిం దత్సీతి వచ్చి
చూచి కుపితుండై ఘోరారణ్యములోం (నూర మగుసింగమురగూ పము చాల్చి
యుందువు గాక యని శపించె. అంత నేను బరిత ప్తాంతర౦గుండ నై యాముని,
పాదములమో(ద (వాలి బతిమాలంగాయ గరుణవచ్చి యెదు సంవత్సరములు
సింహాబేవాము ననుభవించిన వెనుక నిజరూపము ఘటిల్లు నని యానతిచ్చె...
ఆ సుడినము నేటికి ఘటిల్లినది. నేను గిన్నరుండను. అని తెల్సి "వెండియు నిట్టు
లనియె. ఓ మహానుభావా! చిత శేఖావతార యగునాచం( దికయొక్క లావ
గ్య్యాతీశ యము సాకల్యముగ వర్ణించుటకు బ బ్రహ కైనం దరముగాదు. అయిన
నాతో ంచినకొలంది. వర్ణించెద నని తదవయవ నంద ర్యము నభివర్శించి యట్టి
లోకో త్తర స్తీ త్త రత్నము నీకె తగు నని వక్కాణిం చె. అంత నారాజచం[దు
నకుం దచ్చం(దికావనితను గాంచువాంఛ గలిగి యోకిన్నడ వరేణ్యా ! సీవిపుడు
జెల్పిన చం దికోదయ[ క్రమము తల్లావణ్యాతిశ యము వినిన నొమడి యానారిని
జూడ వాంభించుచున్నది. అది యెట్లు సిద్ధించు నని వచింపంగా నాకుముదుం
డు తనవిమానమును స్మరించి యందు నరపతి నధిష్టింపు మని తన్న పభావము
తోం బరులకుం. గాన్సిం పకుండ మణమూ[తమున షణదోదయరాదధానియం
దుం జం(ద్రికాసదనో ద్యానమునకుం దోడ్కొని చని యచటం జెలియలతో.
"గూడి గానము సేయుచున్న చం(దికను జూపించె. అంత నరపాలుండు తేద్లొ
'నామృతము నకం. దృప్పి ముంది తతౌంద ర్యాతిశ యమునకు మిగుల నాశ్చర్యా
'నందములు పొంది యావనిత ననేక భంగుల నభినుతించె. అనంతరంబున
.... *నాకువ మండు" రాజునాజ్ఞర గాని యాయువతిబృందముం జేరంబోయె. అంత
నాకాంత లందు నంతసీంచి సత్కారపూర్వకముగా.౬ గూర్చ్పుండం బెట్టి యింత
"కాలము రా కుండుట కేమి కతం "బని యడుగంగా నతిం డిచే. సమయ మని
. చ ఉత చ్చి .విశాలాదీశుం' డై. నసుచ రదు. డనునరపతి గలడు, ఆ రాజు నిరతి
గ ఏగుణగరిమ్టుండు, అతని చెలిమి చే. నిన్నినా ళ్ళుంటి. “ఇపుడు. తదనుజ్ఞ మెంది
ధ్‌
అిడించి శీకలోపచారంబులు నల్సి చంద్రా సమయకాలిక్ష వీభవంబులు దెల్సు
చుం (బ్రొద్దుగడవుచుండె. అంత ఖాతం బగుటం జం ద్రి, ద్ద తత్పమయోచిత
కృత్యరబులు నిర రించి సు చంద్రుని వరించుటను గాంశ్నీంచుచుండె. అంత
నంతశిపుళనారీమణులవలన. సుచం (ద్రనరపాలునందు. జంద్రికామనంబు గాఢ
లగ్నం బై నట్లు తణదోదయుం డెటింగ్‌ మిగుల: సంతనీంచి స్యాయంననమక్రూ్యూ
త్పవమునకుం జూటింపం జేసె. అంత నిభిలరాజ శిఖామణులు తేమతమవిభవం
బులతో బయలు బేటి వచి రి. నుచం ద్రనరపాలుండును బ్ర హృపష్టాంతరంగుండై
యేకెంచె. తణదోదయుండు' వారల నెల్ల నెదురొ_ని తోడి తెచ్చి వమణివీళము
లవై 6 గూర్చుండం జేసి యారాజులగుణాలిశయము లేర్పజుప జగజ్జనని యగు
పార్వతిని గొని యాడంగా నామె నామోాత్క_రించి, తళ్కాాలోచితగరూపము
దొల్లి యాయారాజులగుణాతిశయంబు చం ద్రికకుం 'దెల్సుట కుపక్రమించి త్‌ో
లుతం బుష్కరద్వీపాధిపతి లోనగుద్వీపాంతర రాజులను బిదస గాడ రాస్ట్రోధి
పతి లోనగుజంబూద్వీప రాజులను జెల్పి యాయా రాజులవై 6 జం(డికొను
తీచేవి నిజరూ పము దాల్చి సు చ ౦ద్రునిపై నను గ్రహించి భున 'నేళ సరీమం[తము
|r
సుచంద్రుండు తనశిబిరంబు చేరె. వచ్చిన రాజు లందజు తద్వి వావామెాపాూాత్సన
దర్శనాభిలావ చే. దముతముకివిరముల నెననీ యుండిరి, తణదోడయుండును ద్వి
జో_త్తముల: రావించి యారా త్రి వివావాముహూ _ర్తమును నిర్ణయించి నగరా.
లంకారాదివై వాహికమంగళములు నిర్వ ర్తించుటకు శిల్ప కారుల శాజ్ఞువిం చె,
అంత నుచం ద్రనశపాలునిం బురో హితులు పుణ్యాంగనలు వెండ్లికొమరుం గా.
పంచి. చంద్రిక నళ్లు, గావించి మంగళస్నానములు సేయించికి, అపుడు సుచం.
ద్రున కిండ్రాదిదిక్వాలకు లుచితభావణములు. చం ద్రికకు శచీబేవి మొద లగు
నార లుచితభూవణము లొనంగ వానిం గై. సేయం జేసిరి, అటుపై నుచం
సుునకుం జనియె... తుణదోద
7
మ
నెసంగ ప గృహంబున నకు. బనిచ నని నూతుంథ్లు
చింఇ. ఇది కావ్యక థాసం గ్రహము,
ఇట్ట స త్కావ్యరత్నంబు జీర్ల రక ల్బంటబై
స్టానప్ర, ప, స్తుత ప ప్రభుపుంగ న్రలై కొల్లాపురమురాజధానిలో |
లాపురాధిపతు అనియు వ్యవహరింపంబడుచున్న ల చ, సుర
లత్మారావు బహాోదురువారు త తద్దె ద్దేశంబులందు? బుస్మక్‌గ:
యీ గృంథంబుదురవగాహం బగుటం జేసీ యుచిత?
సర్వసవ్భాదయ సౌలభ్యముగ ముద్ది, ంపీంచి తమఫప'
లవారియశంబు నెలైడల నుల్లనీ సిల్లర గావించి మిగుల ఇ
ఇట్టి ఘనతర్వకార సక రణ భురీలు లగునీభూపాల్యా గణులక
సకల శేయః పరంపరలు గృపసేయుం గాత,
ఫ్రలక్షీనరసింహా య నవు
చం ది కాపరణయము, స
హ్‌
నుత |
ator ne: న. సన్ను శై wie జ. 3 Meanie, TT
hos
గో గో ఇ లో | Yop. wa ॥ a జు
తా, శ్రీవమ్‌ జధరస్ఫురద్వర : ముర శనైః ముం [1 స నోర న్న 30
పావృ తిక సరనత స ముండి నుమా ఆపాలి! పయత యన
అనీ . జీ
ద్భావ స్ఫూర్తి దనగర్ను (శిమదసగ్‌ ఖీ) భాంవ్యా యాజ్ఞ ్ఫంభి జం
భోవాహంబు సమ స్తలోకముల శాళమోాద( పదం
అయా
అవ తౌరిక, (శీమ డనవద్య వినా స్టవ్‌ శారి దులును , చీము CRETE CEE
షి
మాన (శీజట [పోలు సంస్థా నాధిపతులును, (్రమల్సుర ఫికుల క అక
న్‌
(శీమాధవ రాయ (పభువు ంగ వులు “క్ల
wh, జల స స టి oy న. న
Cro al Can ద
Se
కొవ్వు ర శ శ్రే శ 1. స కే గ.
Wot ' |
సద్యః పగనిర్వ ఇతే యె ద్రాం నాసమ్మితీ వ్రయోావచేశ యు టే |
లంకారి కపచన పొూమాణం౦ంబున 6 గాపంది బతుల[
| స్ట ట్రీ
pa
వ్య పకా శ ళా రా ద్యా
సబల
లేన సే AY SEE తు. 4 స్త్‌
fir,
పాం శ్నవర్ణయేత్‌ ఆనునిెపీథ ణా సిం SET శ్యాష్వుపిన we fm % బెల
న.
ws
|| స్‌
న.
కంచి, ఫఘణ్ట? స్రురువ ఖ్‌
శేయు ౦ డగునుచం [దన న "రేం[దుని చరితంటు నవం నింత మ వర లి ష్‌ జాలు బయల Die By
టీ
శృంగారర సా నేచకం బగు కావ్యరత్న ము ప్‌నిర్న్మి సప ముగ్గ స్ట మం + చ్‌ ట్‌ త్‌ నవిఘ్మ్న్న పరీవ ననూ పప
| అలీ
చారాదిపరిపంథి పత్య్యూసానివవా పశమంబున్న ఇన ఆకీ ర్న మనీ. యా పస్వుని నిచేనో నావీ
fhe iy hy
rf అట్‌. fy
తన్నుఖ”. మను ట వలవ( (దిరూపం బగు మంగళ ములలో శీను లన సో యాల Moe స న్చేపై స్‌! జీన తొచర ws
మాను గగ వోభ్యర్థ శాత, కంబెన యాశీ రాత్ర కో మంగళము లో
నాశరించుచు న్నారు. సమ సలేక (సమో దాధ కర నం
వధం బగు నని యాశయము,.
ఈ పద్యమ ౦0దు మద నగోషా బాన్వా యో అజ్జ షం సి చాంబోవావా దబు ఆని భగవంతు!
యం దంభోవావాత్వ మారో పించఛచినందున యథాస Oo సమే. వర ద్య యము. గలుగుచున్న ది,
ఏలాగనిన్న ౪
tf. వ
టీక (ళీ వమేజ జిఢర రస స్ఫురద ర ము శీ ఐల శీ: రూప య గు! కుకీ ల Ep!
వశ్వేభ వ త్సీకా రుక్తి ణీ కృష్ణ జన్మని! అన్యే: లేన్ల &
లి
2 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
బిందు (బమాణంబు. వమోజధర = పర్యతములవ లెనున్న తంబులగు పాలిండ్లయందు; స్ఫు
రత్‌ =| పకాశించుచున్న ;వర ము=కుంకునుము 66 కాశీ శ్రీ రజన్లాగ్ని శిఖంవర మ్‌” అని యమురము.
ఉరస్సీమక= =వక్షుస్థ స్థలమందు శంపావృ త్తిక్‌ = మెల పుయొక్కయునికివంటి యునికి చేత;
(పకాశింపకా= వెలు ంగుచుండ (గా; సర సత్యము = = రసీకత్వము, మేభుపరమైనపుడు జలవ
త్ర గమ్య *ఆస్వాదనధ్వ నిసు ధామ్చుర సాఖ్య ధాతుస్విస్టోరస 87” అనిరత్న మాల. ఒంది=పొ ౦ది;
సుమనః పాళి పీయఆలత్తీ యస ద్భావనూ రిక్‌ — సుమనః పాళి = దేవసంఘమునకు, చుఘప
ర మైనపుడు జూజిగుములులక్కు. “సుమనా? ప్రవ్పమాలతోో స్ప్సి యాం: జీవబుభేదనాేోయ
ని నా నార్థరత్నృమాల. (పీయ=హీతమగు; ఆతీ త్మీయ=స్వియ మగు; సద్భావ=మంచిస్వభా వముయొ
క్కు స తయొక్క, “ఛావస్స్వ భావేసక్తాయా మ్‌ అని విశ్వము, ; స్కూ ర్లీక=స్ఫురణమును;
తనరు (శీమదనగోపాలావ్వాయ. ఊజ్జ ఎంభిత అంంభోవావాంబు---త నర్సు, = అతిశయింప
జేయునట్టి; డీ = నో భాశాలియగు; మదనగో పొలాన్వాయ=మదనగో పాలుండను నామంబు
గల; జ్జ ంభిత=ఊప్బొంగినయటి ; అభోచాహ౦బు= మేస్గుము). సమ స్తలోకము లకుక్‌ =
ఎల్ల జగ ౦బులకుు ఆమోద పదంబు=సంతేసమి చ్చునదిి.. అయ్యెడుక =అగుంగాత..
మెజపుల.తో గూడి యుజ్ఞ్బృం ఖిత మైనయట్టి సజలజలడం బెట్టు: సర్వలోకంబుల కా
మోదమునుజేయునోో,, యట్లు. రుక్ని తీకుచకుం భ కుంకుమాంకిత వక్ష స్కు_డై యనగా నవాప్త
మనోరథుం డె యుజ్జ ఎంఫితు ఇడేన భ గనంతుండు సమ స్తలోకంబులకో సంత సంబుజేయునని
తాత్పర్యము (స్య్వయంతుహ్థః పరాక౯ాొ తోహయతి”” అనున్యాయమున. భగవంతుండు స్వా ఫీ
ప రుక ణీపరిర' ౦ భతుస్టైంతర గు (డెనపీదప స్వా శ్రిత సచ్వలోకానంద పదుండగులు. సులభ
మని క్రవివ్యాదయము. లాోశ్రో తరత గార ర సభూయివ్టంబగు నీ గంథము నాదిని' శృ:గారర।
సాధి దేవత్రయైన గ్రీకృష్ణమా రి రి సంభోగళ్ళం గారాల ంబనవి భావమ గా6(బళ ౦సింపంబ డి యె
. ఇందు. _వ్యజ్యమానమగు సంభో గళ్ళంగారంబు. మదనగోపాల విషయక కవిరతి య
చెడు. భావమును గూర్చి, యంగమగుట ౦ జేసి రన సవదడల౦కారము ల్లో అజ్జభావం రసో
యత్ర. భావం, (పత్యథవారసమ్‌ | ఛ వేత్సత (తరసవదల ంకార ఊదీరిత$॥” అని తల్ల క్షణంబు.
ఇట్లు కవీస్ట్ర దేవ తావిఫయకరతిథధావంబును ' నను (గావ్యా సమస్తలోక విషయక కవిరతి భావ
మునుగూర్చి, యంగమగుటం 'ేయోలంకారము.. (0 క్లో పేయోల జ్క్ట్బృతిరజ్ఞం బే ద్భావో
భావా నరం ప్రతి”. అని గల్బక్న ఇ ంబు, భావమన (గా జేవతామనిగురువుత్తారేదివిమయకరతి యు,
వ్యభ్యమానని ర్వే దాదీ క్రయ స్రీ స్త్రి. దన్యతమంబును, దీనింగూర్ని కావ్య పకాశమునందు. శో
రతీ శ్లేవాదివిషయా వ్యభిచారీత థాలేతః | భావః(పో క్ర కక” అని చెప్ప లుడినది.
“ఇంక భగవంతుని: మేవముముగరూపించినందున' రూప కాలంకారోము,.”' అదియు 6 బరం
- . పగ్షితమగనను,. _పరంకరితరూపకమన౧గా . రూపకాంతరమునకు. కీాాతువగురూపకంబు ఇటు
భగవంకునియం దంభోవావాత్వరూపణ సుమన8పాళియ నెడు సుమనః పాళీ త్య్యాడి రూ
వా కు వై నది గావున కంపరం. gtr నియ తారోప౭కో పౌయస్సా స్రదారో..
ఈుమరాస్యయుికక్పరంకరక కాక వ్రశకాద్ది ద్ద క ధాళ వత్‌ అనికావ్యదర్న అమందు౪ డలు 3 Pp
1
rey
థి
9 థ మా శా న ము, 3
అము, మణియు నారో పాంతరహేాతు కారోపవిషయ సుమన ఆధిపదములు శ్లిష్టంబులగుటం౦
జేసీ శ్లిష్ణపరంపరిత మనంబడును.కొందలు దీని “నేశ్రదేశవివ ర్లిరూపక భేదమండు. మఠీకొంద
టు _శ్రేహెలంకారమును ఛార్ధక్యమున ౬ జెచ్పి శేవసంకీర్ల రూపక మని వక్కా_ణింతురు. సమన
ఆదిశబ్దములు పర్యాయ పరివృ త్త వ్రీసవాములు గాన నిదిళ భార్థోభ యాల ౦కారమనిదమము. జెప్పుదు
రు. ఐన శ్లిష్టపరంపరితరూపక మనుటయే ముఖ్యము. దీనికి వమోజధరయనుచోటి యుప
ముతో సంసృష్టియు శంపావృ త్రిక అనుచోటి నిదర్శనతో సంకరము నని యెజుంగునది.
వతోజధర స్ఫురద్వరముర స్ఫీమక్‌ అనుచో కేఫమునకుం బలుమా తావ తి
వలన వృ త్త్యను_పాసమను శద్దాలంకారము. “్లో॥వర్థ సామ్యమను పాస శ్వేకవృ త్తిగతో
ద్విధా | సో నేకస్య సకృత్చూూర్వ్య ఏక స్యా ప్యసకృత్సర ౪” అని కావ్య (ప కాశమునందు(
దల్ల క్షణము. .
పద్యాదియందు భూదేవతాకంబగు మగణము (పయు క్షమగుటంజేనీ (గంథక ర్హ)థ్యే
తృవ్యాఖ్యాతృ [కోతలకు శుభఫలంబు చేకూరును. శ్లో మోభూమి న్టీగీగురు శృి)యంవితను
తే” అని తత్సగమాణము. రెండవదగు సగణంబు దుస్ట్రఫల|పదం౦బయ్యును (ల్లో సర్వమూ
లంతుమగణం (పాప్యసనర్వేగ కాళ్ళు భా” అనువ చనమునుబట్టి మగణముతో. జేరటవలన శు
భఫల్మపదంబగును. (శ్లా॥ కృంవిన్నాకూరసంయు క్రి స్ఫౌమ్య స్త్యాజ్యోవి షాన్న వత్‌ | కేవ స్తు
కవయో శృ్యయాక శుచ్యశ్రావణయోరివ” అనుటవలన (శ్రీశబ్దమందు శవర్లము సౌమ్యంబయి
నను (గూరంబగు శేఫముతో జేరినందున దూస్యుంబని తలంపరాదు. ఏలన్క (న్లో దేవతా
వాచకాళ్ళచన్దా యే చభచాదివా చకా; | తేసళ్వేనెవనిచ్చ్యాస్సు ్య రి వీతోగణతోవీవా” అను
టవలన దేవతావాచక్యంబగు (శీశబ్దంబున కట్టి దోవుంబు (పసరింపదు.
సీ. అ|శాంతభుననషాఖ్యాత సద్దో_ తు. డై, కనుపట్టు నేచాన+కన్నతండి
_యలఘుకలాశాలి+ మై సత్స్రభుత్వంబు, తో మించు నేయింతి+తోడయిట్టు
ఏబుధసం(తాణ[ ప+వీణుం డై నిఖిలెక, నుతిం గాంచు నేమానశవతిధవ్రండు
9 అట సర అద శ ఆప అలు
రహి నాత్మసర సధ +ర్మగుణపాళిస్ఫూ ర్తి, నలరించు నెకొమ్మశయనుంగు పట్టి
"తే యరయ స త్యాదికీర్సనీశ4యస్వవృ శ్రి నెనయుంగల్యాణమూ రి దా+ నేవధూటి
యట్టిసిరి రు క్కి ణీరుచి* రాభిధాన, చిరతశై శ్యర్యములు గప సేయుంగాత,
ఈపద్యగీతిలో సిరిరుక్షిణీరుచిరాభిధాన యనుచోట రుక్షిణీదేవియందు లక్షీత్వము నా
లే ఇ రీ బాలీ
రోపవీంచుటంజేసి యర్థద్వయము దో(చుచున్న ది.
టీక. వీచానకన్న తం డీ=ఏ న్రీ)యొక్క_ కన్న తండి, భీమ్వండును, 'సము[దు౬డును; ఆ
(శాంత భువ నవిఖ్యాఠ సద్దో తుయడె- అశాంతే=ఎల్ల ప్రుడున్కు “సత తానారతాాశాంత సంతతా
॥ విరతా నిళహ్‌”” అని యమరము. భువన=ల్థోేకములయందు; విఖ్యాత=[ప్ర సిద్ధమగు;సద్దో త్రు గడే=
“మంచికులముగ లవాఇడే; అని రు శ ణీపర ను గునర్భము, అ(శాంత = నాశములేని; భువనజాజల్య
ఛీ |
4 చం చ్‌ కాపరీిణజయము, సవ్యాఖ్యానము,
మందు; విఖ్యాత= (ప పనీద్ధమగు; సద్దో(తుండై = (ేష్టములైన మెనాకాదిపర్వుతములుగ లలనా
డెయని లతీప పర మెనయర్లము; (జీవనంభువనంవనక్‌”అని యనురము కనుపట్టుక్‌ = చూప
ట్టునో; ఏయింతితోడ ంబుట్టు=ఏసతి యొక్క సోదరు6డు, రుక్మియు, చందుండును; అలఘు
కలా శాలిఐ=అధికములగు విద్యల చేత, కాంతులచేత, నొప్పుచున్న వాడె) సత్స)భుత్వంబు
తోకా = మంచి దొరతనముతోడ, నక్షత్ర రాజత్వముతోడ. * సన్నతలేవిద్యమానేభ్య
ర్హి తే” అనివిశ్వము. మించుకొ=అతిళశయించునో; ఏమానవతిధ వుండు= ఏమాన వతియొక్క_ పతి,
కృష్ణు(డును, నారాయణమూ ర్రియు; విబుధసం[తాణ్యపవీణు (డె=పండితు లయొక్క_, దేవత
లయొక్క,, రక్షణమందుని ప్రుణు (డె; నిఖి లెక నుతి-గాం చుక్‌ = ఎల్ల వారిలోముఖ్యనోానట్లు గా
పొగ డ్లనొందునో, “ఏశేముఖ్యాన్య కేవలా ౪ అని యమరము, ఏకొమయను (గుపట్టి = వస్తి
యొక్క_కూరిమి పుత్తు) డు, (పద్యుమ్ను (డును, మన్మ థుండును; రహీక్‌ =ఆస్త క్షి చేత) ఆక్మసర
సధర్మగు ణపాళిస్ఫూ ర్తిక్‌ -ఆత్మ =తనయొక్శ); సరన = (్రేష్టములగు; ధర్శ్మగుణ = ధర్మగు
అములయొ క్కు; పోళీ=పంకు లయొక్క; సూ ర్షిక్‌ =(పకాశమును ; అత =త నయొక్క; సర
సధర్మ = మధురరసయు క్రమగు ఇెజకువింటియొక్క_, 44 ధర ర్య౭ఫు క్యేయ మే న్యాయే స్వభా
వాచఛచారయోః[కతె | ఉపమాయామపాంసాయా౦వా పే చాప నిషద్యవి*” అనివిశ్ళము. గళ
ప=అ ల్లెను పోపీ పించుచున్న; అళిస్ఫూ ర్తి రిక =తు మైద ల యొక్క... స్ఫురణమును; అలరించుక్‌ =
వి సరింపంజేయు నో; అరయక్‌ = విచారింపంగా; వవథూటి = ఏకొమ; సత్యాదికీ రనీయస్వ
వృత్తికి సత్యా=సత్యభామ,;' ఆది= మొదల గువారిచేత; సతీ= పార్వతీ దేవి; ఆది= మొదలు
గాంగలవారి చేత; కీర నీయ = కొనియాడందగు; స్వవృ త్రికొ=తన డెనసద్య్భృ తిని; ఎన
యుక౯ా=పొందియుందునో, తాక్‌=తాను; కల్యాణమూ రి రి = మంగళ వి గవాముగలదో; సువ
ర్లరూప మొనదో, “చన్చాంం, హిరణ్య యాం wal అని | శుతి, రు క్తి జ్లీరు చి రాఖి ధాన=రుక్షి లి
యను మనోజ్జిమగు నామము గల) అట్టిసి జా పూర్వోక్త కగుణములు గల లశ్మీ దేవి; ఇం
దు సీరియే రుకి తీ నామము గలదను టకు, నవక వత్సీ తా” అనుపూర్య్వోదావ్భుతవచన
ముప్రమాణము.. చిరత రై శ్వర్యములు =అత్యంతచిర కాల స్థాయు లగు నె శ్వుర్యములు, శాశ్వ తెళ్వూ
ర్యములనుట; ని సిరతరయను పాఠము సుకరము. కప పసేయు (గాతక్‌ - దయ సనేయు6(గాత నని
యాశీర్వచనము.
రూప కాలంకాఠ భేదము. ఇందు (శ్రీరుక్షి ణీజేవీ విషయక క విరతియ నెడు ఫావము వ్య
జ్యమానమగుచున్న ది గాన భావధ్యనియగును.
ము, పలుకుందొయ్యలి మోవి తేనియలు శుం+భత్సీ )తిమెం (న గోలి ముం
గలిమోముం బొలయలగ చేర మరలం + గావించి పళ్చాత్తటో
జ్ఞ్వైలవ క్ష క్షంబున నాని తా నధిక హర్షం బూని యిస్టార్గ ము
వ్దలకొన్గాత యొసంగుం గాత శుభధీలాభంబు మూ ెంతయున్‌. 3
ళ్లు
టీక. పలుకుందొయ్యలి మోవి తేనియలు=స సర స్వతియధర మధథువులను; శుంభత్చీ9తి మై౯ =
అధిక మెన పేమ చేత; (కోలి= పొనము జేసీ, పొలయల్క_పేరక్‌ = (ప్రణయమానముయొ క్క.
గ
జా
ళీ
త్తు మూ శూ సము, 5
సారు చేత మంగలిమోముక్‌ = ఎదుటనున్న ముఖమును; నురల ంగావించి=వుర ల్సి; పశ్చార్తే త్ర
టోజ్ఞ లవ క్త క్షషింబునక్‌ = వెనుక వెలయు చున్న మోము చేతే, ఆని=పానము చే సీ తాకా అధిక
హర్షంమి=అధిక సంతోనమును] ఊని=వహీ ౦చి; ఇష్టార్ధముల్‌ = ఇస్ట్రమైనయా లింగ నాద్యర్థము
లను తలకి న్థాత=పొందునట్టి(బహ్హ్మ; మాకుక్‌; శభ వీలాభ ౦బు = మంచిబుద్దియొక లభ
మును; ఎంతయుక = మిక్కిలి; ఒసంగుంగాతక= ఇచ్చుంగాక, ఇచట 6 దలకొన్హాత యను
చోట “పదాంతంబులగు నులుదుల యుత్వంబునకు లోపంబు బహుళంబుగా నగు? నను
చాలవ్యాకర ఇనూ[త్రేముచేC దలకొను నుకారలోప౦ం 'బెనది.
ఈ పద్యమందు వాణీవిధాతల లోకో త్తర సంభోగశ్ళంగారము వ్య కంబగుచున్నది.
ఒశ్లో॥అనుకూలౌ నిషేవేతేయ్మశాన్యోన్యం విలాసినా। స్పర్శ నాలిజ్హనాదీని ససంభోగ ఇతీరిత ౩”
అని తల్ల క్షణము. ఇట్ట శృంగారము విధాతృవిషయకకవిరతినిగూర్చి యంగ ఖావమునొంది
నందున రాిసవదలం౦ంకారనుగును. లఅత్న్వణము (వాయ (బడయె.
వ రమణీయతర పదా+ర్థ్మ ప కాశనిడాన, భాస్వత్ప్రసాదసం+పద వహించి
పటుసార సానంద+ఫఘట కె కణాతుర్య, ఫఘనకృ తాలం కార+4కలన మెజుసి
యనుకూలకాలకం౦ంళఠాకుంఠ కలనాద, వలమాన మంజుల+ధ్వనుల నలరి
యతి వేలకవిజాల*+కామోదనాపాద, కారణర సభావశగరిమ నెనసి
శే, పరమయతి యోగ సంస్థాన $+ పదమనోజ్ఞ
వై భవూన్నతిం దగుసర+స్వతి మదీయ
నూన సాస్థానమందిర +మధ్యవీథి
నిండుకొలువ్రండు గాత నిష్థృండలీల. 4
ఈపద్యము గీతియందు నదీభారతులను బోధించుసరస్యతీళబ్దము క ర్భొపదము గా(జేని
యర్థద్వ యము కల్సింప(బడీయె.
టీక. రమణీయతర ప దార్థ్మప కాళని దాన భాస సల) సాదసంపదక్‌---ర మణీ యతర=అ
త్యంతమనోవార ములగు; ప దార ద్ఞార్థములయు క్క...ము'కాదిదవ్యయులయొక రా; (పకాశ = ప
కాశమున కు;ని దానిది కార ణమగు, “ని దానంత్వాది కారణమ్‌” అనియమరము, భాస్వత్‌ =
బప్పుచున్న 3పసాద=జ్యపసాదమ నెడు కావ్య గుణము యొక్క, (శ్లో! యళ్చి శ్ర ంవ్యాశ్ను తేవ్నో
'ష్కేన్టనమి వాన లః | స(పసొదో మత స్సర్వర ససాధారణస్థీతి 2 అని సాహిత్యరత్నాా
కరము. క్ష ర ల్యముయొ క్క) 6(ససాదస్తు (పసన్నతా”” అని యమరము. “గజ్షారో ధఃప
తనకలుషా ? సృన్లా తీవ్యవసాదకు” అనినెర ర్మ ల్యమ౦దు విక మోర్యశీయమున( “గాలి దాస స్మపయో,
గము. సంపదక్‌ =సమృద్ధిని; వహించి-పొంది; పటు సారసానంద భు టకెక చాతుర్యఘనక్ళ '
తౌలంకాఢకలనక్‌ పటు =సమర్థ మగు; సారస = రసీకసమావామునక్కు సరసశబ్దము
మీ౭ద సమావార్థమందబ్న త్యయ ము బిగ్గురులకు; ఆనండభుటక = ఆనందముగూర్చునటి,
ఏకజముఖ్యమ గు; ఛాతుర్య = చేర్చు చేతు నదీప పర మైనయర్థమందు చేర్సుగల యని, చాతుర్య
*
క్ష క
గి చ ౦, ది కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
శషాంతము బహు వీపీ చేయవలెను. ఘన=అధికమగునట్లు గా, మే భముముల చేత; కృత= చయ
భి దు
బడీన; అలంకార = ఉపమాదులయొక్క, ఒప్పిదములయొక్క్ల,; కలనక్‌ =| పా ప్రి చత; మె
ఆసీ=విల సీలి; అనుకూల కాలకంథఛాకుంఠ కల నాదవలమానమంజుల ధ్వనులక్‌ -అనుకూ ల =అను
క.
కూలములగ్యూకూలానుసృతములగు; కాలకంఠ = కలకంఠీసంఘముయొక్క_, న్రీ'సమూవా
ముయొక్కాయనుట, నెమిళ్ల యొక్క; అకుం క= అడ్డము లేని; కల నాద = అవ్య కమధుర శబ్ద
ములభ ౦%, కల నాదములతోడను; వలమాన=ఒప్పుచున్న, కూడుకొన్న; మంజుల=మ నోజ్ఞె
ములగు; ధ్యనులక= వ్యంశ్యార్థముల చేతను, తరంగ ధ్వనుల చెతను; అలరి=ఒవ్బీ; శ్‌ న్లో
కాంతొాసమితయా యయా సరసతా మాపాద్య కావ్య[శియా”” అని (పతాపరు[దీయమందు 6
ఆాజాట్టీ చ
జెప్పుటవలన( గావ్య ధ్వనులకు 6 గాలకంఠాకుంధ కల నాదవలమానత్వము గలుగుననిభా వము.
అతి వేలక విజాలకామూద నాపాొద కారణరసభావగరిమక_-అతివేల=అధికమగు; కొవిజూల క=
పండితమండలియొక్క_; క=జలమందుం జెడు, వి=పతులయొక్క_, జాలక= 'సమావా ముయొ
క; ఆమోదన=సంతసముయొక్క్ళు_; ఆపాద = సంపాదనమునకు; కారణ = హేతువైన;
స=ళ్చ ౦ గారాదిర సమూపములగు; భావ=ర త్యాదిస్థాయి భఖావములయొక్క, క. విఖావెర
నుఫావెశ్చ సాత్త్వాతై స వ్రఫచారిఖిః |! ఆనీయమాన 'స్సా వ్రదుత్వం స్థాయీ భావే రసస్ట్సం
తో అని స్థాయిభావ మే రసయాపమగునని చెప్పబడినది గాన ర సరూపములగు రత్యాదిస్థా
యిభావములయొక్క_ యని వ్యాఖ్యాతం బయ్యె,కా దేనిళ్ళంగా రాదిరసము ల యొక్క. వ్య జ్య మా .
ననిర్వేదాదిసం బారి భౌవములయొక్క; నదీపరమ గున పుడు, ర సభావ=జల.స త్తయొక్క_, “భా
వస్స ్యభావేసతాయాక్‌” అని విశ్వము. గరిమక్‌ =అతిశయమును; ఎనసీ = పొంది; పరమయతి
యోగ స ంస్థౌనపడమనోజ్ఞ వై భవ్‌ న్నతిక్‌ పర మ=డాత్కృష్టమగు;యతి=పదవి చేద ము యొ
కు ““యతిర్వి చ్భుదసంజ్ఞ క 5 అనివృ త్రరత్నా కరము, యనులయొ క్క_;యోగ=సంబ ంథము
యొక్క_; ధ్యానమునకు; సంస్థాన=సన్ని వేశముగల ఆశ యములగు, పద=పద్య చతుర్ధ భాగ
ములయొక్క, ఆ(శేమస్థానములయొక్క_ 3 మనోజ్ఞ =మనోవారమగు; వై భవోన్నతిక్‌ = విభ
వాతిశయము చేత తగుసరస్వతి = ఒప్పుచున్నవా గ్లేవి ఒకనది; మదీయమాన సాస్టానమంది
రమధ్యవీథిక్‌ _మదీయ=నాసంబంధిధమెన; మానస = హృదయమ నెడు;ఆస్టానమందిర =స
మందిరముయొక్క; మధ్య విథిక=మధ్య(ప్ర దేశమునందు; నిష్భండలీ లక్‌ = అఖండ విలాసము
చేత) నిండుకొలువుండు. గాతకొ=నిండుకొలు వు నొందుంగాత.
ఇందు శబ్దశ ర్తి (పకృళార్ణమందు (పకర ణాదినియం(తిత మైనందున న(్యపకృత నదీ
పర మైనయర్థము వ్యంగ్యమని[పాచీనులు. అర్థద్య్వయము వాచ్య మెకావచ్చు గావున శ్లేపాలం
కారమని కొందటు నవీనులు చెప్పుచున్నారు. మతద్వయమునందు నుపమాలంకారము వ్యం
గ్యము. నముజీయు సరస్వతీ బేవీవిషయక కవిరతిథ్యనితమగుచున్న ది గాన భావధ్వని,
చ, పలుచందనంబు పూని జడళ+భావము నందినవారి మాళిపై
నిలిపి స్వవగ హైక గతి + నిచ్చలు నార్యు మహోగుణోన్నతం
గలయంగం ఇసి ధూ ర్లకశిశఖామణి వె తని గారి యల్లంగా
* నలఘుమృదూ క్రి వేండుశివుం 4 డాయత సాఖ్యము నూకు నిచ్చుతన్‌ . ఏ
®
ఖై
వ్రథమాశ్యానము 7
క్రీక్ష, పలు చ(దనంబు=లఘుతగమును; పూనీ=వహీొం-చి; జడ భావమును=మూర్భతేను; ఒం
దినవారిక్‌ =పొ ందినట్టి వారిని 3 మాళి పె నిలిపి డా నె త్తిమో6ద నెక్కి_౦చుకోొని ; స్వవిగ హైకగ
తిక _-స్వ=తనయొక్క ; విగవా=విరోధముయొక్క_. , వకగతిళ౯ =ముఖ్య పా పీ చేత ; దీని
'కియలయ 6ంగంజేసీ యను[(కియయంద న్వయ ము 5 మవహాగుణోన్నతక =ఈ త్క_ ఫ్రాష్టములగు సౌాళీ
ల్యాదిగు ణముల చే నధికయగు ; ఆర్యక =యోగ్యురాలెననన్ను ; కలయ6గ (జేసీ=క ల(తపొ౦
దునట్లొనరించి; భూ ర్హక శిఖామణి వై లీ=మోసకాండయందు పొదటివా6డ వైతివి ; అనంగా
శివుండు పలుచందనంబుపూని జడ భావము నందినవారి నన6గా చిక్క_నిదిగాకుండి జలరూప
మునందియున్న యుందకపవావహారూపయైన గంగను శిరస్సునందు ధరించీనా 6డనియం,
మహాగుణోన్న తయు నార్యయునగు పార్వతిని తనశరిరమునం 'దేకీ భావము నొందిం-దినవా(
డనియు, ధూ రకమన6గా దుత్తూరకుసుముము, దానిని శిరోభూూపణమున నుంచినాయడనియు,
భావము, వెండియు 6 బలు చడనంబుపూని జడ భొవమునందినవారి లోనగువాని చేత గండ స
నాద్యవయవ శె థిల్యముగలిగి జాడ్యమనెందినముదుసలి దానిని శిర ంబునందునిల్సి యు కేవుగు
ఇములు గల దై "వెలయు నార్యనన (గ బదునాటు వర్షములుగ ల భార్యయం దుడాదీను?
డవై సర్భకాలము( దగవులపాలె ధూరాగేసరుండని యనిపించుకొన్నా6డ వని వ్య జ్య
మాన మగుచున్నది. అని గౌరి అల్లగాక్‌ = అట్టు గారి కోపము వహీంపయగా; అలఘు
మృదూ క్రిక్‌ =అధికమె మృదువైన వాక్కు చేత, హూ 'త్యేక వచనము ; వేండుశివుండు- పార్థిం
చుళంభుండు ; మాకుకా ; ఆయుత సౌఖ్య ము దు అధిక మెనసుఖమును ; ఇచ్చుత ౯ =ఇచ్చు గాంత,
నాయిక యిీర్ష్యూకపాయిత్‌ యయినపుడు నాయకుండు యగోచితముగ మానతౌరత
మ్యము గని పెట్టి యా చరించు న త్యాద్యనునయ(పకారము అలంకారళా_స్తములలో (హీ
తుజస్తుశ మంయాతి యు థాయోగ్య(పకల్చి తె ః| సామ్నా భేదేనదా నేన నత్యుపేమోరసా నై 8||?”
ఇత్యాదిగా 'జెప్పంబడినవి. ఇవట సామోపాయము (పయోగింపబడియె.ఇందు వ్యజ్యమాన
. మగు విపలంభశృంగారము శివవిషయక కవిరతియను భావము ౧హర్ని యంగమగు6 గావున
రస ఎవదలల కారము.
చ. హివుధరణీధరా(గణికి * నెమ్మె చిగుర్చ జనించి స్థాణుసం
గమరతిం బొల్సి ప త్ర త్తృకని కాయవిభోవితె యె గ్రతీష్టవా
క్ష )మకుకముఖ్య సద్ది ఏజవి*రాజిత యయ్యు 'నపర్త నాగ ని
కా ది “౯
స్పమత రహాంచుక ల్పలత + సాం[ దఫలంబులు నూకు నిచ్చుతన్‌ . 6
ఇందు. జార్వతీ దేవియందు( గల్పలతాత్యము నారోవీంచి యర్థ ద్వయం బు చెప్ప
బడుచున్నడి. రి
టీక.హిమధరణీధ రా_గణికిక =హీమ గిరి శేన్టము నకు; ఎ మై=విలా'సము,; చిగుర్పుక్‌ = అం
కురించునట్టు గా;జనించి= పుట్ట, పల్ల వించునట్లు జనించి యని కల్పలతాపర మె మైనయర్థ ము; స్ట్‌
ణుసంగమ్‌రతికీ, ఆాస్టాణు= =శివునియొక ఆశార _స్తంభముయొక్క_, సంగమరతి క ఎసరేగ
_మాఖిలాష చేత ; పాల్యజబప్పి; ప ప ల్తీ)కని కాయవిభూపితయై---ప _ర్తంక=జమకరికా ప త్రము
ను భ
3
ళ్‌
సీ *
చం ద్రి కౌసరిణయము, సవ్యాఖ్యానను.
లయొక్క, ఆకులయొక్కని కాయ = ='ససమూాహము వేత, విభూపిత యె=జ అలంకృత యె, (శుతీస్టవా
క) గాశిమశుక ముఖ్య సద్ద్విజవి రాజిత అయ్యూక్‌ .--శుతి= వె వేదములకు, వీనులకు ఇస్ట = హితమ
గు ప్యాక్ర్కు_ము = వాక్కు_లయొక్క-రీతిగ ల, శుక ముఖ్య = కుకాబార్యు (డు మొదలుగా గల,
చిలుక మొదలుగా (గల, సద్ది జ=మంచివి ఫుల చేత, (శేస్టము లై నపతులచేత; విరాజితయ
య్యు౯ = కమి కలి రాజిల్లుచున్న దయ్యును ; అపర్ష=అపర్షయ ని పార్వతికి నామాంతరము,
ఆకులు లేనిది ; నాంగక =అనంగ్యా నిస్ఫనుతేక్‌ = =సోటి లేనట్టుగా 3 రహించుకల్పలత = ఒప్పు
చుం డెశుకల్పవల్లి 3 సాం|దఫలంబులు=పూర్ణ ముల గులాభ ములను, పండ్లను; మాకుక; ఇచ్చు
తేకా=ఇ ఇచ్చుంగాత.
పార్యతీ దేవి సక లేష్టఫల(పదాయిని యనియు, గిరియందు జనించుట స్టాణుసంగ మరతి 6
బొల్బుటు, ప తృకనికాయభూషి తీయ దు శుకముఖద్విజరా జితయగుట మొదలగుకల్పలతొా
ధర్మ ములుగ అదనియు, అందువలన(గల్బల తౌరూపము గనధ్యవ సీత య య్యెనన్సియు నటుంంగు
నది. ఇందు విరోధాభాసరూపక ములు. శ్లో! “ఆ భాస ల్వే విరోధస్య విరోధాభాస ఇవ్యు తే”
అనియు, *విషయ్య భేద త్యాదూప్య ర ష్టానం విషయస్యయత్‌ రూపకం తత్‌” అనియు
దల్ల క్షణములు. గారీవిషయకకవిరతి వ్యంజితమవుట జేసీ భావధ్వని,
శా లీగారీకు చ హైమకుంభకలిత+వ్షీరంబులం (గోలి త
ద్భాగాస_క్రనిజాననం బపుడు తా + భావించి (సత్యాపత
న్నాగ భాంతిని దూంటంగా జనని తా 4 నవ్యానుర క్రీ కిక నగక్‌
(దాగానందము. జెందునగ్గణపతి౯ 4 (బార్భింతు వాక్సిద్ధికిన్‌ . 7
టీక. (శీగారపచ యో పామకుంభ క లిక క్రీరంబులక =కోభాసంపన్ను రాలెన, గారీ
పార్వతీ దేవియొక్క, కు చైహె మకుంభ=సువర్భ కలశములవ లెనుండు సనములయందు కలిత=
ఒప్పుచున్న, ae వాలను; (కోలి= పానము నేనీ ; తద్భాశోస క్ర కనిజాననం౦ంబు.---
తద్భాగ=ఆ స్తన ప దేశమునందు, ఆస క్తజ =మి క్కి లి సంబంధించినట్టి, (పతిబింబీంచినట్రియను ట్క
నిజాననంబు=తనమ్హమోమును ; అపుడు=ఆసమయమం౦ందు ; తౌకొ=తాను ; భావిం చి.-గూా-చియ
రు; (పత్యాపత న్నాగ(భాంతిక = ఎదిరించివచ్చు చుండు "నేనుంగను భమము చేత ; దూంటం
గాక్‌ =పఫపాడువ(గా; జనని=త ల్లీయగుపార్చతీ దేవి ; తాక ; నవ్యానుర క్లిక్‌ = తత్కాలోదిత
మగు (పేమ వేత ; నగక్‌ =నవ్వంగా ; (దాగానందముక్‌ =ళీ భమ గాసంతనీంచుటను ; చెందు '
నగ్గణపతిక్‌ = పొందునట్టి (పసిద్ధురడైనవినాయకుని ; 5 వాక్‌ నీ ద్ధికికా = వోక్కు.లభించుటకు 5.
(హార్థింతుకాజయాశింకును.
. యా చంచ నాయ కేలుమోడ్చి వినయవంతుండే వర్సించుట (వసీద్ధమైనందునను, .
స్వావధిక్‌ కరష్ష (కారక జ్ఞానానుకూల కర ఫుట సంవలనాదిరూప వ్యాపార మె నమశళ్ళబ్రార్థ "
మేనందునను, € భార తీక వేర్ణయతి ౫” యను చోలగాబ్య (ప కాళశములో (6 జెవ్చినవిధంబుగనిందు
నమస్కారము వ్యంగ్యము గాన నిది నమస్కీ్యయారూపమగు మంగ ళమనియె జుం గునది.నాగ
. (భాంతిని దూట (గాననుచో భాంతిమదలం కారము. గ ణపతివివషయకకవిర తిరూప ఎఫానము. .''
. వ్యజ్యమానమ గు టవలన భావధ్వని. ళా /
పృుథవాశ్య్యాసన ము, 9
సీ, వనరాశిభంగంబు $ గనంజేసె నెవ్వాండు,కరము వేం బర్భతో+త్క_రము చేత
ఘునవలాహాకశో క్రి 4 గలంగించె నెవ్య్వాండురుతము చే వేగవమూళ4రుతము చేత
నరిపురవిస్ఫూ క్తి. + బరిమార్చె నెన్వాంయ, హేతిచే నిజనఖ+ హేతి చేత
తతమహోమి త్ర వశర్లన మూన్సె నెవ్వాండు,వణముచే మధురపీ*కుణము చేత
కే, నవని నవ్వాడు జానకీ, స్వాత్న సూచ
నాంజనాత్మజిజఖ్యాతి + నధిగమిం చె
నతని మామకకృతి చమ+త్క్బ్బృతికి. దలంతు
మహితధిమంతు హానుమంతు * మానవంతు. 8
టీక, వన రాశికా = ఊఉ ద్యానవన'స సమూహమును, అశోకవనమునను ట; సము దము
ఆనియర్థాంతరము. భ్రంగంబు = నాళమును తెరంగమును; జా తేక వచనము; aoe
కరము బేక్‌ =వా సము చేతను; పర్యతో త్క_రము చేతక్‌ = కొండలయొక్కా గుంపు చేతను;
కనక్‌ = పొందునట్లు గా; చేగాకా=ఒనరించెనో అశోకవనమును నా సముచేం గూ ల్చ్బెను.
సము దమును సేతు బంధసమయము నపర్వతనముల చేత తర గలుగల దానినిగాంజే సెనని క్రమము
గనన్వయము. ఇట్లుతేక్కి_నవాక్యములయందును జూడవలయు. “వనంకానననీరయోకః””అని
రత్నమాల, భఘునవలావాకశ' క్లిక్‌ _ మఘనజ=గొప్పలయిన,; వలావాక=పర్వతములయొ క్క యు,
మేఘములయొక్ళ_యు; (౫ మేఘోవలానవా కా” అనిరత్నమాల. శ కిక =సామర్గ ర్ల స్రమును; యి
వ్వా (దుఆ బవ (డు; రుతము వేక్‌ = నసీంపానాదము చేతను ; వేగమారుత ము చేతకా= శే ము వలన
బుట్టిన చండమాయతేము చేతను; క లంగిం చెక్‌ =కల తపటిచెనో;అరి పుర విన్నూ _ రి౯ -అరిప్టురజు
శ(తుపురియగులంక యొక్కయు, 3 తు శరీరములయొక గ_యు; ; “సగహీదేెాహీ.చన?౫ లేపురంపొ
టలిపు త్త) శ? అనిశబ్దస్తోమమహా నిధి. విన్ఫూ రిక్‌ =| పకాశమును; ఎన్వాండు= ఎవ డు హేతి
చేక=అగ్నిజ్వాల చేతను; హేతి రలాయు ధాంశుషు” అనిరత్న మాల. నిజనఖహేతి చేతక్‌ =
తనఖడ్రము వంటినఖము చేతను; జూ త్యేకనచనము. సరిమా'ర్చెకొ=ఖండిం'చనో; తత మహోమి త్తం
వర్గనముతీ తే=వి స్తృతమైనట్టి; మవాల్‌ = అధికమగు; అమి కే = శతువులయొక్ళ..
యు; మి త్ల) = ఆ పులయొక్క._యు; నేర్గ నము = జేదనము, అభివృద్ధిని; “వగ్గనంశేద నేపి
స్యాత్‌ *” అని యీమరము. క్షణము చేకొ=అల్బ కాలము చేతను; మధురవీక్షణము వేతకొ=
(పసన్నమగుచూపు చేతను ; ఉఠాన్సెక౯్‌ = కిలుగంజే"సినో; అవనిక్‌ =భూమియ 0౦దు; ఎన్నా
డు = ఎవడు; జూనకీ స్వాత్మీసూచనాంజ నాత్మ జవిఖ్యాతిక జూన కీ=సీ తా దేవియ చెడు; స్నా
ధనము యొక్క; ఆత్త = దూపముయొక్క_; సూపన = సూచించుటయందు; అంజనాత్రే జ=
అంజనముయొక్క_ కొడుక నెడు, చిన్న అంజనమనుట; విఖ్యాతిక్‌ = (పనీద్ధిని, సీతయ నెడు
నిశేపధనము 6దెలుపుటయందు చిన్న అంజనమను (పసీద్ధినను టి; అంజనాపుతు డను (పనీ
ద్ధిననిభావము; అధిగమిం చెక్‌ =పొం జనో; అతనికొ=అట్టి వానిని; మహితభీమ ౦తుక్‌ =పూజ్య
మగుబుద్ధిగ లవానిని;ి మానవ ౦తుక=జశిమానళాలియగు వానిని వానుమంతుక్‌ = ఆంజెనేయు
ని మామకోకృతి చమత్కృతి కిక=నాగ ంథ ముయొక్క_ మేపునకై; తలంతుకొ= సృరించెదను.,
ల్లి
క
10 దం ద్రి కాపరణయను, సవ్యాఖ్యానము.
ఆమహోను భావు నియను[గహమువలన మత్కతి చమత్కృతి నొందు6గాత నని భావ
ముగాన నిదియాళీరూపమంగళముగా నెజు౦గునది. .
ఈ పద్యమందు వన రాళిభంగం౦ విత్యాదిపూ ర్యవాక్యము లయం౦దు రెండర్భములు (ప
కృతంబు లేకోన (పా-చీన నవీనమతములయందు శ్లేపాలంకార మె కాని యొక యర్థము వాచ్య
ము మజియొకటి వ్యంగ్యమను మత భేదము లేదు. (నానార్థ సంశ్రయన్లేహో వర్గ్యా వర్ణ సభ
యా[శితళల అనిలక్షణము. ఇ6క6ంగరము వేం బర్వతోత్క్ల రము చేత నిత్యాద్యు త్తే రార్థ్యముల
యందు, కరము చే నిత్యాదుల కావృ ల తి ౫లిగినందున యమకాలర౦కారము. + అనర్థృ కా వా ల
న్నార్థా స్సార్ధ కా నర్థ కాశ్చ వా[ఆన రే (కమా ద్వర్హా యదా స్యా ద్యమకం' తదా”
శావ్యదర్న్పణమందు ర దల్భ్లక్షణము. భానధ్యనియుC _బెపద్యములయందుంబ లె తారం.
పూర్వవా క్యార్థ ములకు ను త్రరవా శ్యార్థములకు (గనూన్వయం౦బుక లిమి ౦ గగమాలంకారము.
నీ, సర్వతోముఖ చ ర+త్పారద్విజాలంబ, వావానిరూఢి చే 4+వణిలె నెవ్యః
తిపరాశరము డా+హతిభారతోజ్జ్వల, _ప్మకియావిస్ఫూ ర్తి+బరంౌ నెవ్వం
డభిరూపచ (క చి+ త్లార్భార్థ గారవ, (పతిపాదన[ పొఢిం + (బబలె నెవ్వ
డవిగతఘనర స4వ్యాయతహృదయంగ, మేరామెహాూాన్నతి*+నెసంగె నెవ్వం
తే, డతులితా లై క్యభావనా+$య త్తవాణి
కావిహృతి మించి నెవ్వం డాళ+ఘనుని. (బథమ
కవిని గృమ్మునిం (బథితభా+రవి మయూర
కవిని గాలిదాను నుతింతు. + గాతుకమున. -. 9
ణి
ఈపద్యమందు. గవి నాలీ కి మొదలగు నాడికవులను (బస్తూబేవాది విషయక మైన
యర్థాంత రముగ లు గునట్లు వర్గించుచు గీతిలోో 6 [(గమము వచియి౦ చెను.
టీక. ఎవ్వ ండు=ఏీమవో పురుషుండు; సర్వతోముఖ చర తార ద్విజాల౦బవాచా నిరూఢి
ే౯్‌-సర్వతోముఖజఉదకమునందు; చరత్‌ = సంచరించుచున్న; సార = (కేవ్ట మైన; ద్వి
జ=(కౌంచపతంలు,) ఆలంబ=జఅవలంబముగా (గల; వాచా=నాక్కుయొ క్కు; “కో మాని సాద
(పతి స్టాంళ్వ మగమ శ్యాళ్ళతీ స్పమాః[య త. .)షామిథునా దేక మవథీః కామ మోహిత మ్‌”
ఇ ల్యేకన్లోకరూప్తమగు ఛందోమయవాణియొక్క్యని భావము. నిరాఢిచేక =ప సిద్ధి చేత,
నని వాల్మీకిపర మైన యర్థము. అంతటను ముఖములయందు. జరించుచున్నట్టివై (శేష్టవి
(పులాధారము గాం గలవై యున్న వేదరూపము లై ననాక్కు_ల (ప్రనిద్ధిచేత నని (బహవాపర మైన
(యర్థము. వజ లెక్‌ =ఒ ప్పెనో; ఎవ్వండు=వీమహాను భావు ండు; అతిపరాశరము దావాతి ఛారతో
జ్ఞ్వైల(ప్రకియావినూ ర్హిక్‌ - అతి=అధిక మైన) పరాశర = పరాశరమునియొక్కా); ముదా =
సంత సముయొక్క_; ఆవాతి=అవి చ్చేదముయొక్క_యు, పోనణము యొక్కయు. ననుట; భా
రత = భారతముయొక్కు.; ఉజ్జ్వ్వల=(ప కాశించుచున్న; (ప్యకియా=(పకృష్టకర ణముయొక్క
యు; విన్ఫూ రిక్‌ = అతిశయము చేర్భనని వ్యాసపర మైనయర్థము, అతి=అధిక మెన;. పరజళ
పృథమాశ్యాన ము. li
_తువులగు; ఆశర=రక్కు_సులయొక..; ముత్‌ =సంతో హముయొక్క.; ఆవాతి=భ ౦ంగమందలి;
భా=సామర్భ ప్రిమందు;+“భాః [పభావేచతేజసి”” అని విశ్వము. రత=ఆస కమైన; ఉజ్జ్వల త్‌ = =
(పకాశించుచున్న; పక్రియా = యుగ్ల్దాది(ప(కియలయొక్క; విస్ఫూ _ర్రిక్‌ = అతిశయము
'చేకనని విమ్ణుమూర్హిపర మైనయర్భము. ముదాళశబ్బము వాచాశబ్దమువలె “ న్లో! వస్టిభాగురి
రల్లోప మవాపో రుపసర్లయో 8|ఆపం వెవవాలంతానాం యశావాణాని కొదిఖా” యను వచ
నమును బట్టి యా కారాంతము. పరాక్‌ =బ ప్పెనో, ఎవ్వండువ= ఏమను (డు; అభిరూపచక చి
శ్తార్హార్థ గౌరవ ప్రతి పాదన (ఫౌఢిక్‌ -అభిరూప = విద్యాంసులయొక్క_; “పా పరూపసురూ
పాభిరూపాబుధమనోజ్ఞ యో అని యనురము. చ(క్ర= సమాహముయొక్క్క_; చి _శృజవృాదయ
ములకు; అర్హ = కగినట్టి; అర్థ = అభిధేయముయొక్క_; గౌరవ = గురుత్వము యొక్క;
“ భార వేరర్ణ గాళవమ్‌'” అని _పసీద్ధము. (పతిపాదన=చెప్పుటయొక్క_; (పౌఢిక్‌= నేర్చు
వేత నని భారవికవిపర మెన యర్థము. అభిరూప=మనోజ్జ ములగు; చృక్ర =జక్క_వలయొ క్క;
చిత్తాక్హార్థగ్‌ "ర వ= =చి తములకుయో గ్యమగు సంఘట నయాప | పయోజనాతిక యముయొక 3 పతి
పాదన= దానముయొక “వి శా ణనంవితర ణం స్పర్శనం(పతిపాదనమ్‌”” అనియమరము. పౌ
ఢికొ= నేర్చు చేత నని సూర్య పర మైనయర్థము.ప్రబ లెక =అతిశయి ల్లైనో; ఎవ్వ (డు= ఏమ హాత్తుం
డు అవిగత మనర సవ్యాయత వా దయంగ మేరామహోన్న తిక -అవి=సూర్యు ని; గత=పొా ది
నట్లి,భున=దట్ట మైన ;ర 'స= =ళ్ళంగారాదిర సముల చేత, "కా బేని, అధికర క్తి చేత) న్యాయత=మిక్కి
లియధికమెనట్టియు ఏవృాదయంగమ=మనోవార మెనట్టి; ఇరా=నూర్యశ తకమ నివ సిద్ధముగు గం
థరూప మైనవాక్కుయొక్క_)మ పశోన్న తిక =మిక్కిలి యతిశయము చేత నని మయూరకవిపర
మైనయర్ణ ము. అవిగత=పో వని, కా దేని అపి=పర్వత ములను; “అవయశ్షైల మేహెర్కాల” అని
యమరము. గత=పాంటిన; భున= మేఘములయందు; రస=ఆస క్రి చేత “ రసోగన్గర సేస్వా బే”
అనివిశ్వము. వ్యాయత =అధిక ము; వృ్యాదయ౦గము=మ నో హరమున గు; ఇరా=కేకాధ్వనియొ
కు; మహోోన్న తికొ=మి క్కీ_లియతిశయము చేత నని నెమ్మిపర మైన యర్జి ము. ఎసం 7౯ =అతి
శయించెనో; ఎవ్వండు = వయు తముండు; అతులితా కెక్యభాొవనాయ త్త వాణికావివృతిక్‌ _
అతులిత=నిస్స మానమగు; ఆత్మ=తనతో డి; ఐక్య భావ నా=అ భేదఫావనయందు;ఆయ త్తీ=వళం
వదయెన; వాణీ'కా౭నాగ్గేవియొక 23 విహృతిక=ప్‌హారము చేతనని కాళి దాసకవి పర మైనయ
ర్థము. సరస్వతి కాళిదాసు (డు "నీ-నేయనెననుట ప్రసిద్ధము. అతులిత=నిస్ఫమాన మైన; ఆత్త
క్యభావనాడ బా హ్లైక్యాను సంధానమందు; ఆయ శ్రవాణీశా= ఆయ త్రము ,నెనవేచాంతవాక్య
ములయొక్క_; విహృ తిక్‌ =విహారము చేతనని యాత జ్ఞానిపర మె నయర్భ ము. మిం చెక్‌=అతిశ
యి౦ చెనో;ఆభునులక్‌ =ఆ (శేష్టులను; (పథమకవిని=వాల్మీ కిని, _్రహ్మన నియర్థాంత రము. కృష్ణు
నిక =వ్యా సుని, కృష్ణమూ ర్రీని; “కృన్ల స్యా త్కే_శ వేవ్యా సే” అనివిశ్వము. (ప్రథిత భార వినిఇ
(పసీద్ధ భార విక విని; (పథిత=(ప్రసీ సిద్దమగు; భా= తేజముతో (గాడిన ;రవిని=సూర్యు ని; మయూర
కవిని=మ[యూరిండ ను కవిని; మయూర క నెమ్రియను; విని=పకీ ని; కాలి దాసునికా =కాళిదా
సుండ నుమహోకవిని; క= మనస్సునందు 3 ఆ లి=స మధుండైన; దాసునిక్‌ = ఆత తజ్ఞుని, జితేం డి
యుండగువాత ళ్షునిననుట; కాతుకమునకొ=సంతో షము వేత; నుతింతుకొ = పళంసింతును.
wey,
ko
పం న ము,
చం ది, కాపరిణయము, నవ్యాఖ్యాన
ఇందు. (బకృతవాల్నీ కివ్యా సాదిపర మగునర్భము వాచ్య మనియు, న్యపకృృతబహాది
పద మైనయర్భ ము వ్యంగ్య మనియు 6 గావ్య(పకాళాదిమతము, (పకృళా (పకృ తర్భములు శం
డును వా -చ్యములుగ 6 జెప్పి కేపాలంకారో మని 'చెప్పువారు నవీనులలో 6 గొందటు. ఉపమా
అంకారధ్య్వని.
ఉ. భారత నామకామృత మ+భంగుర సజ్జ పనియు క్రి మించ వి
సారకవిప్క ప,తానముద $ సాంద్రత దాల్పలో నాంధ్రవాజ్యహో
భార ధరాతలంబున నుళదారత౦ దాల్సుర నాధ రాంచితా
కారవిధారులం ఘనుల. గాంతవచచస్థితి కై నుతిం చెదన్‌ , 10
టీక. భారత నామకాన్ఫుతము= భారతమును పేరుగల సుధ; అళ్ళంగుర సద్ధ్వనియు
క్రిక్‌ - అభంగుర = అవిచ్చిన్న మైన; సత్‌ = (శేస్ట మైన; ధ్వని = వ్యంగ్యములయొక ్క-,
గర్జ్దలయొక్కా; యు క్రిక్‌ = సంబంధము చేత; మించక్‌ = అతిశయింపలా,; విస్ఫారకవి'
(వ్రతౌనముద- విస్పార = అధికమగు; కవిిప్రతాన = కవిసమావాముయొక _, జలపతంల
గుంప్రుయొక్కొ..; ముద=వార్ష ము; సాం|డతక=థునత ను; తాల్చక =వహింపలా; ఆంధవాజు
వోధారక=ఆం|ధవాక్క_ నెడు గొప్పథార చేత ; భరాతీలంబునకొ = భూతలమందు; ఉదా
రతక్‌ = గొప్పదనమును దాతృత్వమును; “ ఉదారోదాతృమహతోః”” అని అమరము.
తాల్చుర సాధ రాంచితాకారవిధారులక - తౌ ల్చు=వహి ౦చునట్టి;ర సాధరజ రాజుల చేతృపర్వ
తములయందు; అంచిత=వూజింప బడిన, ఒప్పినట్టి; ఆకార=ఆక్ళృతులను; విధారులక్‌ = మి
క్కి_లిధరి ంచినవారిని, ఇటంగర్తార్థమంద ణృషిత్యయము ;భును లక్‌ = గొప్ప .లెనవారిని, కవిత్రయ
ముననుటు, మేధుముల ననియర్థా తరము. కాంతవచిస్థ్రితికై. = మనోజ్ఞ వాక్సిద్ధి కై నుతించె
దక = పశంసించెదను.
ఈపద్యమందు రూపకాలంకార భేదము “రూపకం పూర్వ సంసిద్ధం శ్లేన ముస్థాప
య్‌ ద్యది | తదా రూపక మేవ స్యా దన్యధా శ్లేష ఇవ్యు తే” అను నలంకారసర్వస్వవ్యా
ఖాకృదు దావత్‌ వచనం బిందు. (బమాణము. నన్నయభట్టు ను ఎఆా(పస్తడయు 6 దిక్కున
సోమయా జియు,, నమృత స్వరూప మె లోకో త్తరధ్వ్యనులతో (గాడి విద్వాంసుల నానందింప (6
జేయు నాంధఫఖారతమును భూతలమం దపూర్వ్యుముగ రచించి రాజప్లూజ్యత నొందినవారు
గాన యట్టి భునులన్నుతి చే నాకవితయు ఘనత గాంచునని వారల నుతింతు ననిభావము..
చ. లలితరసోపబ్బంహణము+లం గనయో దరసజ్ఞవృ త్రిచే
మెలంగి పదార్థకత్రయపోో మేళ న మెంచదు 'కాణరీతిచేం
జెలయగి పృసాద మెన్న(డును 4 జేకొన దంచితదోవరూఢి చే
లసినయటి దుష్మ-విక +విత్వము సంతు 5 ధిరపుంగనుల్‌. 11
గ్‌ ల్‌ | '
ఇందు (గుకవుల కవిత్వస్వరూపము దువ్నకీయగు జలకాకమువిషయ మె యర్థాంత రము
గ (a : షా , |
దో ంచునట్లు చెప్ప (బడుచున్నది.
శా
ళా
0
వ ౧ నవ i3
పృథమాశ్వ్యాస ము.
టీక. అర సజ్జ వృ త్తి చేక =అరసీకుని వృ త్తివంటివృ త్తి చేతను, నాలుక లేనివాని వృత్తి
వంటివృ త్తి చేతననియర్థాంతరము; మెల 6౧; లలితరసోప బృంహణములక్‌ -లలిత=మనో జ్ఞ ము
లగు; ర స=శళ్ళ౦గారాదిరసములయొక్కు మధురాదిర సములయొక్క్కయిని యర్థాంతేరము.
ఉపబ్బృంవాణములక=అతిశయములను; కనంబోదు=తెలియంబోద కుత్సితజఆపక్నీ నాలుక
యు౦డీనను లేనివారి భంగి మధురాదిరసభేదము లనుగానద ని భావము. కాణరీతిచేక =
ధునిరీతి వంటిరీతి చేత, జ్ఞానాంధునిరీతి చేతననుట, 'కాకిరీతి చేతనని యర్థా ౦తేరము. “వాయె
కాకీణో౩కాణకి” వాలాయుధము. చెల(గ= ఒప్పి; పదార్థక (తయవి మేళ నము = వాచ్యల
త్యు వ్యంగ్యార్థ్గ (తీయ ము యొ క్క యోూగమును; ప చార్థ=ప చార్థములకు; క్‌ు [(పకాళకమగు; (త
య= నూర్య చంాన్ని రూప తేజస్త యముయొ క్కు; చేళనము=యోగము నని కాకపరమయిన
యర్థము. ఎంచదు=గణింపదు. జలకాకము నీట యరించుచు స్వభావముగ సూర్యాది తే జో
విశేషము "తెలియదే నిభావము. అంచితదోపరూఢి చే౯ అంచిత =ఒప్పు చున్న, దోపు=అవిమృ
పవి ధేయాంకాది కా వ్యదోషములయొక్క, రూఢి చెక్‌ = స్ఫూ ర్హిచేతను, ఒప్పుచున్న పంక
ముమొదలగు దోవములరూఢి చేతననియ ర్ధాంతర ము. (పసాదము=[పసాదమనెడు కావ్యగు
ణమును వైర్మల్యము ననియర్థాంతర ము. ఎన్న (డును; వేకొనదు=[గహీంపదు, సచణలపటు
లుతజచుగా బురదలో. బొరలుచుండుట స్వాఖావికము. అందులో “న్లో కాకః పత్నీషు
కాలః ఆ అని పక్షులలో నింద్యమగుకాకము ౫ "నెర ర ల్యము నెన్న (డును గన దనుట. వెల
సిన యట్టిదువ్ము_వికవిత్యముక = ఇట్లు వెలయు చున్న కుకవియొక్క._. కావ్యమును దుష్టమైన
జలపక్నీయొక_ జలపక్షీత్వము నని యర్థాంతరము. ధీరపుంగవుల్‌ = పండితా కమల
ఎంతు రె=గణీ ంతురా?
శృంగారాదిరసవి శేషము లతో గూడక వాచ్యలక్యువ్యంగ్యార్భ భేదములతో మెల
గక (పసొదాదిగు ణములు లేక దోవభూయిస్థ మగుకుకవికావ్యమును, మధురాదిర సవిశేమ
ముల నెటు(గక సూ ర్యాదిలోకో త్రరవస్తువుల 6 ఉజలియక బురదలోను డు నీరఘుకాకమును
బలె బంజితు ల౦గీకరింపరని భావము. ఇందుపమాలంకార ధ్వని. |
వ. అని యిష్ట దేవతావందనంబును సుకవిజనాభినందనంబును గుక వినిందనం
బును గావించి యె నెక (-మహాో( పబంధనిబంధనంబున కుద్టోగించి యున్న.
త్పుణ్యరాాతంబున. 12
టీక. వందనం బనుచోట (వది అభివాదన స్తుతోోః”” అనుధాతు వుచు బట్టి చెమంగళ
ములలో యథా'సంభ వముగ నతిస్తుతు ల [గ్రహింప వలయు. పుణ్యరా[తమను చోట (అవా
స్పశె (కదేళ సంఖ్యాత పుణ్యాచ్చశా తేల అనునూ[తము చేత రా(తిశబ్ద మకారాంత మైన
దని తెలియునది. దీనియర్గము'స్పహ్నము, =
థి టు
న్స్‌, పరువంపున నగుంపు+ బలితం పుజిగి పెంపుం,
గని యొ ప్వుపాణియుగ్భ ,ములతోడం
జెలువందున రవింద4$ములయందములు చింద,,
14 చండి, కౌపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
ననువ్రైెందం గలక న్ను +గొనలతోడ
జగడంబు గనునంబు*ముగయంబుజగడంబు,
మేలంభు లాడునెళమ్మేనితో డం
దులకించు బలుమించు * దలంకించునెబిమించు,
గమి మించుహేమాంశళు+కంబుతోడ
"తే. మారుం బలుమాజుం గేరుమైతీరుతోడ
సోము నలయించు నెమోము+ గోముతోడం
బరయగుమాపాలిమదనగోశపాలమూ ర్తి
యంచితస్ఫూ_ర్రి సాయోత్క_+రించి పలికె. మ్‌ 13
టీక, పరువంపుననగు ౦ఫు బలిత ంప్ర్రు జిగి ఇ పెంపుక్‌--పరువంప్రు=నూత నమైన, నన = చిగు
రులయొకె్క_; గుంపు=సమూవాముయొుక్కా) బలితంప్ర= పాచె వె్చన;జిగి= మెటు సలయొక్క.;
పుంప్రక్‌ =అతిశయమును; కని=పొంది; ఒప్పుపాణియుగ్న ములతో డకా= =ఒప్పునట్లి కర ద్భ్యయ
ముల తోడను, విష్ణుమూర్తి చతుర్భుజుండు గనుక యుగము లని బహువచన [పయోగము
చేయంబడినది; చెలువందు నరవిందములయ౦దములు- చెలునందు=సుందరమగు; అరవింద
ముల=తామరలయొక్కా; అంద ములు= సౌందర్యములు; చిందక్‌ = రాలునట్లు; అనువు=వై
ప్రును; ఒందక్‌ కలకన్ను (గొనలతో డక్‌ = పొందగలయట్టి చ శాంతములతో డను; జగ
డంబు=వివాదమును; క్షననంబుము గయంబుజగడ ౦బుకను = పొందునట్లి; అంబుముక్‌ =
మేఘమముయొక్క; అయంబు=శుభ విధిసంబంధ మెన; జగ = అధికమగు; డంబుజ =గ ర్యమును,
మేల ంబులాడు మే నితోడక =పరివానించునట్టి చక్కనిశరీరము తోడను, తులకించు బలు
మించుక్‌ = (పకాళించునట్టి అధిక మైన మెజప్రును ; తల శకించు నెజమించుగమిక్‌ొ = భ్‌
యపజచునట్టి అధికములగు కాంతుల సమాూవాము చేత, మించుహేమాంశుకంబుతోడకా =
అతిశయించుచున్న కన కాంబరముతోడను; మారుక్‌ = కాముని; పలుమాటుక్‌ = మాటి
మాటికిని ; శేయమైతీరుతో డక = పరివాసించునట్టి చక్క_(దనముతోడను 3 సోముక్రొ =
చందుని; అలయించు "నె మ్మామగోముతోడక్‌ = = తిరస్కు రించునట్టి స్తులదర మెన ముఖము
యొక్క పౌకమార్యముతో దను; పరం గుమాపాలిమదన గోపాలమూ. రి = ఒప్పుచున్న మా
భాగ ఛభేయమగుమదనగో పాలస్వామి; అంచితస్ఫూ ర్హిక్‌ = పూజ్యమైన క (పకాశముతో; సా
కూత్క_రిం చి= సత్యకు మై; పలిశెక్‌.
ఇందు ఉపమాలం కార మర్థాల౦కారము, వృ _త్యనుుపా సము శద్దాలంకారము.
చ, అనఘ తటాకముల్‌ వన చయంబులు భూసురకోటిపాలనం
బును వసుగోపనంబు హరి+భూరినికేతనముల్‌ ఘటించి వే, ,
తనయమహూోాదయంబునను + ధన్యత న్లెందిననీకు సత్క_ ఎ్రితిక్‌
- గననికోజుంత యేల యడ గక్కు న గూర్పుము మాకుం (టతిగన్‌, 14
ణ్‌
సాం
ప్ర థవాశ్వాన ము. 15
టీక. అనఘఃపా పములు లేనివా డా! (గంధక ర సంబోధనము. తటాకముల్‌=వెటు
వులను; వనచయంబులు=వనసమూాహొములవు ; భూసుర కోటి పా లనంబును= బాహణ కోటి పాల
నమును;వసుగోపనంబు=ధననిక్నేపమును; వారిభారినిశేతనముల్‌ = అ నేకవిస్వైలయిములను ;
భుటించి=కావించి; 'వే=శీ ఘముగ్యా రేనయమ హోద య ంబునను=పు త్రోత్సవము'చేతను; ధ న్య
తక =కృతార్హతను ; ఒందిననీకుకొ = కాంచిన నీకు; సత్క్బృతికా = (కేప్టమగు[గంథమును ;
థి ం ©
కననికొటింత యేల=చేయనిలోప మేల ? అది=ఆ|గంథము్‌ో (గక్కు_నకా j మాకు (| భీతిగక ;
కూర్పుము.
స్ప్తసంతానములలో నాతీంట్లినగొంది కృతి నిర్గాణము నేయకుంట యేల దానిం గూర్చు
మని తాత్పర్యము. కళ న్లో (బహ(పతిసై 'సన్తానం తటాకో వన మేవచ | కృతి చ్రేనాలయశెవ
నిష్నేప స్స ప్పస న్లతికి” అని స ప్ప్తసంతౌనములు.
తే. వృత్త మే మన్నం(బేతయం + చేము దశర
| to)
థాత్మ జత్వము గని యున్న $ నమితర క్షి
జాల మెప్పించె ధరణి సు 4 చం(దువ్భ త్త
వుతనిచరితంబు వివరింపు 4 మనము చరిత. 5]
టీక. వృత్త మేనున్నక్‌ = (గంథములో వర్ష నీయ చరిత మేమన గా ; “వృతం
'పభ్యే చరి త్మేతిష్కు” అనియమరము. ఏము= మేము, (లేతయం౦ందుక్షా=| తేతాయుగమందు ;
దశర థాత్థజత్వము.-దళర థ=దశర థ-చ్యకవ ర్రియొక్క, ఆత జత్యముడా పక త్యమును,; కని
యున్న క్‌ - రామావతార మె త్తియున్న యవసరంబున ననుట, సుచం[దవృ తము = స్పుచం.
(దుండను రాజు చరి క్ర; అమితర క్రిక్‌ =అధిక మెన రసము చేత ; ధరణికా = భూమిని; చాల
మెప్పిం చెక్‌ =మిక్కిలి సంతో వ, పెస్టైను. అనమ చరిత్‌ =పుణ్య చరి తు(డ వెన మాధవరాయా!
అతనిచరితంబు; వివరింపుము.
ఇచట “విశాల స్యసుతో రామ హేమ చచన్షో మ హోబల 8| సభని) ఇతి విఖ్యాతో హేమ
చస్ట్రాదన నర ౪” అను (శీమ దామాయణ బాల కా జ్ఞస్థక థాసంవాద ౦ బనుసంధేయము.
వ.. అని యంతర్శితుం డయ్యె నంత (బభాతం బగుటయు నేనును గాల్యక్ళ
త్యంబులు నిర్వర్తించి విద్వజ్ఞనంబుల రావించి పుండరీకాతు సాశూత్రార
(పకెౌరంబు వివరించిన వారు నమందానందుై. సత్తుల(పసూతుండన్రు
సద్ద్గుణగరిష్టుండవు నగునీకు నిట్టిమెపాూత్పవంబు లే న్గుద్భుతంబు లవ
__ ధరింపుము,
టీక. అని యంతర్షి తుండ య్యెక్‌ = ఇట్లనియంతర్వాన మునొందినవా డాయెను, ఈ
[కియయందు( బేమదననోపాలమూ ర్రియనునది క్ర్ణ్యృపదము గా ననయి ౦పవల యు. అ
తక =అటునీమ్లట; డుభౌతే ంబుజవేకువ ; అగుటయుక = కాంగా; కాల్యకృ్ళత్యంబులు=కాలాే
చితమలగ్యు స్నానాది క్రియలను ; నిర్వ రిం చి= నెటవేర్చి; విద్యజ్ఞనంబుల క =పండిత జనులను;
రావించి=ర ప్పీంచి, yj పుండరీకాక్ష సామా త్మా_రంబు=వు దనసగోపాల స్వామివారి యొక్క. (వ త్య
మంబగుటను; వివరించినక = తెలుపగా? వారుకొజపండి తులను; అమందానందు లె=ఆ ధిక యళ
16 చం ద్రి, కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
లుండు మొదలగు మహాశయులచేం (బకాశించువంశమందు, (పనూతుండవు = జన్మించిన
వాడవు; సద్దుణగరిప్లు ండవు= (శేస్టముల గు దాన మా త్తంపాండిత్యాదిగు ణముల చేత నుతే్ము
స్ట్రుండ వు; ఆగునీకక్‌-; ఇట్టిమపళోత్సవంబులు= భగ వత్సాకూశ్తైరంబు (గంథకరణోప ప దేశంబు
“ముదల గు నిట్టి య భ్యు ద యంబులు; ఏ మద్భుత ంబులు- ఎంత మాత్రము నాశ్చర్యంబులు గావ
నుట. అవధరిం పుము= ఎ చృరికపడుము.
న్‌, పద్యాహితకర( ప౪భా భాసమానంబు, సురవాహినీభూతి+శోభితంబు
కవిమండలగవఏీని*+కాయాతి గయంబు, జగ బేకపావనాళవారయు క్‌
ముజ్ఞ జ్ఞ ్వలత్సదనీక+ యోాగానలంబంబు, చారుపుష్క_ర పద+సంగతంబు
నున సర్వమంగళా+ కాంతరూ పఖ్యాత, మనుగ కానంత ర+త్నాంచితంబు
తె, చెలం న్టవిమ్టుపదం బ+ శేషభువన
మండ లై కాభీపూర్ణ తా+మహిత మగుచు
నిం దియజ్ఞాన విమయ-తా+కీతవృ త్తి
యగుచు (శుతిని వేద్యగుణ్యాశ4యంబు నగుచు. 17
ఇందు (బెస్త సుత విస్తుప ద వర్ష నము శబ్దశ _క్రీమాల వ్య ౦జనమున న(ప్రస్తుతగ గ నవిషయా
రము దోంచునట్లు వేయ యడుచున్న ది. . |
టీక, పద్దాహిత కరప భాభా సమానంబు-పద్భా౭లక్షీ చేత, ఆహిత =ఉ ౦ప (బడిన్కకర=
నా సములయొక్క) పద్ద్తాహితకర= =చం[దకిరణము ల యొక్క (శ్రఖా=కాంతి చేతు భాసమానం
బువ(పకాశించుచున్నదియు, నురవాహీ నీభూతికో భితంబు. ---సనసురవాహినీ= చేవనదియొక గ్రా?
భూతి =జన్ల మువే, సంపద చే, కోబితంబు=[పకాశి ంచునదియు; కవిమండ లగవీనికాయాతి గే
య ౦బు- క వీనుండ ల =పండిత మండలము యొక్క ) శుక్రమండలను యొక్క గ వీ=ఎవాక్కుుల యొ
క కాంతులయొక్కు, we స్యశ్లేమపకువాగ్య జిదిక్నే త ఖృ ణీభూజ లే” అని యమరము,
నోశబ్దముమి ద ట చృ్యత్యయము బీ ప్పషిత్యయము వచ్చిగ వీయనిరూప మైనది నికాయజ=సవమూ
నాము చేత, అతి గేయ ౦బు=మిక్కి= లి పాడ (దగినది, శ్లొన్యుమైనదని యర్థాంత రము; జగ చేక పొ
వనాచారయు కము, —జగలత్‌ = =భువనమయొక్క._, ఏక = ముఖ్యమయిన పావన= పరిశుద్ధము
జేయు టయను, జిగల్‌ =జగముం౦దు, వ క=ముఖ్యమగు పావన= పవననమూావాము మొక్క,
ఆచార౭నడ వడి తోడ, సంచారయుత్రోడ, యు క్తముజ =కూడినది; ;ఉజ్జ్వ్వలళల్‌ "సద నీకయో గావలం౦
బంబుం-- ఉజ్జ్వల త్‌ =ప కాశించుచున్న, 'సత్‌ = "సత్పురుషుల యొక్ష శ రిక్ట లయొక్ష, , అనీకజసంఘ
ములయొక్ట మో N= ననమునక్కు. సంబంధమునకు, అచలంబంబు=ఆధారమును;. చవారువు వర
పదసంగళ బు. .-చారు=ఒప్పుచున్న, పుష్ట రపదజ=పద ద-చిన్నాములతోడ ను, ఫుష్టరమ నెడి పేరు
తోడను, సంగతంబు = కూడినది; ఘన సర్వమంగళా కాంతరూప ఖ్యాతేము. ఘన గొప్పది
యగు సర్వమంగళ = సకలనుభ ముల చేత ఆ కాంత = మిక్కి లిమునోవార మెన, సర్వ
మంగళాశకాంత = శివునియొక్కు_, రూప=రూపముచేతను, మూ ర్లిపీశేవమని యని యరాం.
తరము, భ్యాతయు= పనీద్ధము; “ ద్యోభూమి చం దయ జ్వానో మూ ర్త యోస్టా |ప్రకీర్ణితోజ
ఇఅనియీశ్వరుని మూ ర్వ స్రష్ట కములో నాకాశము చేరినదని తెలియు నదె అనుగ శానంతళత్నాం
౧ చితంబు = అనుగతేములు నధికములునగు రత్నముల బేత బూజింపయిడినది అనుగతానంత.
లో
వృథమాశ్వాన ము. 17
రత్నాంచితంబు =అనుగత శేవఫణామణిపూబజితంబుఅనుగతు. డగు సూర్యుని చేత ఒప్పునది.
ఆలవిష్ణు పాదంబు = అయినయా నారాయణ-దరణము, ఆయా కాళము. 'అశేవభువన మండె కా
భ్రివూర్ల శాముహీ తము. __అకేష=సమ స్తమెన; భువనమండల=లోక సమాహమందు; ఏకాఖ్ళి
పూర్ణ తౌ డా శేవలపరి పూర్ణత చేత, అర్థాంకరమం దాకాళము విభువు గాన య౦త్కట వ్యాపించి
యుండుట చేత; మహీతము=ఒప్పునది. అగుచుక్‌. ఇం(దియజ్ఞాన విషయతౌ తీతవృ త్తి. ---ఇం
(దియ = ఇం దియముల యొక. అన గా మనో నే తాద్యా నర బా హ్యేన్షియం౦బుల యొక్క
జ్ఞాన=జ్ఞానముయొక్క_; విషయతౌా=విషయ మగుటను; అతీత=అతి[కమించిన; వృ త్తిజవర్త్వన
ము గలది. అగుచుక్‌. (శతిని వేద్య గుణా ళయంబుక్‌ .._(శుతి= వేదముల చేతను, కర్ణముల
చేతను; నివేద్య=బోధింపంద గిన, ఆకాశపత్నమందు తెలియందగిన; గుణ = అనంత కల్యా
ఇంగుణము లకు, శబ్బమునకు; ఆ(శ్రయంబు=ఆ నికీపట్ల్టు, అగుచుక. చెల (గుకొ=ఒప్పును.
ఇందు. (బైస్తుత వి్ణుచరణపర మైనయర్థమందు శబ్బశ కి సంయోగాదులవలన నియమి
త కాయగా నపస్తు తాకా శ విషయా ర్థ స్ఫుర ణము వ్యంజనావృ త్తి చెత (గలుగుచున్న ది. (వ నో,
అ నేకార్థస శబస్ను వాచక లే? నియ ని” తె! సంయోగాబె రవా బ్యారటీక దా౧£ప్న తిరంజన
మి” అని ప ందులపరబకూ ణము. మలు ప్రసరేములు, అధ్రన రులు. వన్తతా వస్త
తములు నుండును, అందు. శేవల(పస్తుతముభైనపుడును గేపలా(పస్తుతములెనపుడు సయర్థ మే
వా-చచ్యము త్రక్కినది శా దనుటకు వినిగనుకము లేనందున నర్గడ్యయము శబ్లశ క్లిగమ్యు "మే య
గును. ఇక నొకయర్గము (పకృతము మజియొకటి య(పకృతీము నగునపుడు (పకర ణాదులవ
లన6 (బస్సు తార్థము బోధితముకా గా న్యపస్తుతమును బోధించును పాయము లేక వ్యంజనా
వృత్తి న్యాశయింప వలెనని భావము. సంయోగాదులు:-6 శ్లో. సంయోగో విపయోగశ్చ
సావాచర్యం విరోధితా! అర్హః (పకరణం లిజ్ఞం శబ్ద స్యాన్యస్య సన్నిధి | సామర్థ్య మౌ చితీ
దేశః కాలో వ్య క్రి స్వ రాదయః | శస్టార్ధ స్యానవ చ్చెటే విశేష స్మృతి “స్వాత్రస్య 3 అనునవి.
ఇట్టు కావ్యపకాశ కా రాదిమతము. (శ్లో, నానార్థ సం క య ఫో హో వర్గ్యా వర్జ్య భయా శిత”
ఆనుచందాలోకళ్లోక వ్యాఖ్యయందు (క్లో, ఉచ్చురద్భూరి కిలా ల శుశుభే వాహినీపతి 87”
అనుచోట భబ్దశ క్తి యర్థద్వయమందుండి యుభయార్థ ములు వా-చ్యము లగు చుండలా నొ
కటి వాచ్యము నొకటి వ్యంగ్య మనుట దగ దని (వాయంబడియొ. ఈమత ద్వ యమును విమర్శిం
చి రసగ౦ంగాధరముల్తో ౪వవం స్థితే నా నార్థ్యస్థలే ఫ్యుపమా యాః (పాకరణికా[పాఠకరణి
కార్భగతాయాః (పతోప త్ర త్‌ దె 2_ వశ్యం వా-చ్యయా వ్యంజన రై యె వాపాకరణికార్థ సావి (ప
తిపరా వలం క్లిష్టకల్పన యే _త్యాశయేన (పాచీనెరుక్త న్నా నార్థవ్య్రాంజకత్వ మపీనదు
వ్యతి” అని వాయంబడినది కావున ధ్వని యని వానినచోం (బాచీనమత మనియు, శ్లేష,
మని (వాసీనచో నవీనముత మనియు జెలియునది. న
చ, వికలిత పంక జాతనవ+వి(భమ మె మి ఘునగోధోతాభిభా . '
_ తకమళ నాథ మై యరుణ+ధామవి భాసిత మై ద్విజోత్తమ
_పకటితవోర్ష యోగభర+భావుక మై మె ధరయందుం బద్భనా .
యకకుల ముద్భవించె నట *నాత త జనుష్పదతుల్య వై ఖరిన్‌. రి
3 లాలీ ఠి
ళ్‌
18 చ ౦ ది, కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
టీ. ధరయందుక = భూమియందు. వికలితపంకజూతనవ విభ్రమ మె----వికలిత=
వికలము చేయబడిన; పంకజూత = ఫాపకదంబముయొక్క, తామర లయొక్క_) నవవి[భ-భు.
మె=నూతనశోభ గల్ల చై, “విభ మో. (భంశే (ఖానా శోభాయామ్‌”” అని విశ్వము. .ఘనగో
ఢి తాభిభూతకమర నా థ మె.---ఘన=గొప్పద గు;గోధితా = భూమిని భరించువాం డగుటు.
చేత, ' కాంతినిభరించువాం డగుటచేత; అభిభూత = తిరస్కరింప(6 బడిన ; కమర నాథ.
యె = ఆదికూర్శముగల. దై, కూ_ర్యకేష్టముగల దై. అరుణధామవి భానీత "మె. అరుణ=
సూర్యతుల్య ముగు 5; ధామ. = (పతాపముచేత, ఎజ్జనికాంతి చేత; విభాసీత మై = (పకా
శించునది యె. ద్విజోత్తమ (పకటీత వార యోగభ రథావుక నె. ద్విబో తము = (బాహా
౯కో త్రములయందు ; [పకటిత = (పకటము.-చేయయిడినదగు, హార్డ = స్నేవాముయొక్క_)
చయూాగ = సంగతియొక్ళ_; భర = అతిశయము చేత; భావుకమె = మంగ ళముగల_టెన
విష్ణుపదపక్షుమందు, ద్విజో తృమ(పకటిత = (బాఖ్యాశో త్రమల చేతల (బకటీతమగు; హోర్దయో
గ ౫ వృాదయసంబంధిధ్యానముయొక్క_; భర = అతిశయము. వేత; భావుక్యయె = భుంగ
భకర మె. యని యర్థము, కాదేని ద్విజో. త్రయం డనలా గరుత్మంతుండు, అతని చేతం (బక
ఉకింపంబడీన, హార్దయోగభర = వృాదయసంబ౦ధముయొక్క అతిశయముగల దె 5 ఫావుక
యె యనియ ర్థము. అటక = ఆవిష్టుపదముననుండి. పద్మ నాయకకులము = పద్మ నాయక:
వంశము. ఆల తృజనువ్పదతుల్య వై ఖరిక్‌ . ఆత తే తనయొక్క.) ; జనువ్పుద =జన్మ స్థాన 1 మగునిమ్లు.
పాదముతో డ; తుల్యవె ఖరికొ =. సమాన మెనరీతి చేత. ఉద్భ ఏిం చె = ఆవిర్భవించెను.
పద్మ నాయకకులము తన కుత్స త్తి హేతు వగు విష్ణు పాదముతో 6 దుల్యగుణ వె మెవర్తించె
నని భావము. ఈపద్యమందు 6 దుల్యపద ముపమావా.చకము గాన విస్ణుపదమునకు 6 బద నాయ
కకుల మునకు సామ్యము. వాచ్య మగుట చే: నుపమాలం కారము. శాధ్యప్రశాళశారాదులి ట్రై రి
యుపమలను శచ్దాలం కారమలలోం చేర్చి యున్నారు. ఏలన ఇందు సాధార ణధర్మ ము
(కో, సకలకలంపుర మేత జాతం సం|పతి సుధాంశు బిమ్భ్సమిని” ఇశ్యాదులయందుంబె శబ్ద
సామ్యరూప వై మెనచ కాని యర్థ సామ్యరూప మైనది కాదు కావున నిది శష్చాలం కారం బన
వలయు. జగ్‌. స్ఫుట మర్థాలంకా రా వేతా వుపమాస సముచ్చయకా కింతు ఆశిత్య శబ్బమాతం
సాధర ర మిహాోవీ సంభ వత 8 అని రయ్మదటుండును వచియించెనని వారి గంథమందు. (నాయ 6
బడినది, ఇవోపీ, ఆన౭€గా శబ్దాలంకార[పకర, ణమందు నని యర్థము. చ్నితమోమా౦సయందు
శబ్దమ్నాత సాధర్మ క్ర ముండిన నర్భ్ధాలం కారము గా వచ్చు నని (వాయ బడినది.
క్ష ఆసంతతిం జాపకలాా, వాసవి సె న్నైందె సింగ+వసుభేం్యదుండు భో
రాసిమెహబూ రాశి మెపహూ, ద్భాసిహు:తా శావలీఢ *పరవంశకుః డై.
టీక. ఆసంత తిక౯ా=ఆపద దృనాయక వంశ.భుందు. చాపక లావా సవి=భాణవిద్యయం దరు
నునితోసమాను( నట్టి: సింగవనుభేరదుయ = = సింగభూసపాలుండు. -ఘారాసిమపనోరాళి
మువళో ద్భా నిహుశౌశా వలీ ఢపరవంశకు (డై. —ఘాణిరాసీఇఆభుయావవా. మగుఖద్దమయొ క్క,
నుసోరాశి= = తేజఃకద:౦బ మనెడు; ; ముహాకోచ్భాస్తి. = - మీక్కాల్మిషకాశించు చున్న హుతెౌశ్ల = ఆ
గ్‌
ఖ్‌
పుథమాశ్యాన ము. 19
గ్ల చే అవ లీఢథ=కాల్ప బడిన, పరవంళకుండె = శ తువంశముల నెడు అధిక ములగు వెదుళ్లు
గలవా డై. చెన్నొ ౦ బెక్‌ =(ప కాశించెను.
ఇందు రూపకాల౦ కారము.
నీ నిజక ట క్మాశిత+ద్విజవోపణమున నె, వ్వనిసార్వభావముత 4 ఘనత .గాంచుం
బరమహాహీన సళ+దృలవిభేదనలీల, రమణ నెవ్వనిన నేం+ద్రత్వ మలరు
గంధాంక కె రవ కాండలుంటాక థా, మమున నెవ్వనియిన+త్వము సెలంగు
జా(గద్ద నాఘన+*సాం(దమదాసహ, శ_క్టి నెవ్వనిమ హేశ్వరత వ్రైసంగు
తే. నతండు నేగ డొందు జయశౌలి + యహిత సాల
క్రీలి యతిదీ కః వ్తీనిర్ణూత 4 మౌళి యమర
వినర సన్ను లేన య కేళి + యసమసుగుణ
విజతభువనాళి ( శీసింగ +వరమాళి. 20
టీక. నిజకట కా శితద్విజపోవణమునక్‌ .-నిజ = స్వకీయ మగు; కటక సురమును,
గండస్థల మును “కటకో స్తీ సీ రాజధానీ,గ౦డః కటో మదో దానమ్‌”* అని రెంటికి నమరము;
గండస్థల పతృమందు క టళేబ్దముమో ద స్వార్ధమందు క(పత్యయ౦ంబువ చ్చినది; ఆ[శత = ఆశ
యించిన; ద్విజ= =(ఛ్రాహ్యణులయొక్కు, కు ష్రైదలయొక్క-; పోవణమునక్‌ =పోపషించుట చేత.
ఎవ్వని సార్వభౌమత= జ=లవని చకవ ర్హిత్య్వము, దిగ జత్వ మని వ్యజ్యమా నార్థాంతర ము. ఘనలే=
గొప్పతనమును. కాంచుక్‌ =పొందునో. పరమవాహీనసద్బలవి భేద నలీలక్‌ .----పర =ళశతువు
లయొక్క_; మహాహీన=మిగుల నధిక మగు; సద్భల=మ ౦చినెన్యములయొక్క_); విభేదనలీలక్‌ =
శేదన్యకియ చేతను; వడ=ఊఆత్కృ్చృష్ట్రముల గు, మ హాహీన=గొప్ప సర్పములయొ క్క; సద్బల=
మంచిబలముయుక్క_; విభేదనలీలక్‌= ఛేదన క్రియచేత నని యర్థాంతరము, ఎవ్వనిన ర0[ద
త్వము=ఎసని రాజత్పము, విషవె ద్యత్వము; “విష.వై ద్యేధ రాధీ శే న రేందఃి”అని శాళ్యతము,
అలరుక్‌ =ఒప్పునో. గంధాంకకెర వ కాండలుంటాకధామమునకొ.--- గంధ =గ రాము, పరిమళ
మని యగ్భాంత రము, “౫ ంధో గంధక ఆమోచే లేశే సంబంధ గర్భ యో 8” అనివిశ్వము: అంక=
చివ్నాముగాం గల; కైరవజవీశునులయొక్క_, కలువలయొక్క..); కా ౦ండ=సమావాము యొకు;
లుంటాక = ఛేదకమగ్య ధామమునకొ=|పతాసము చేత, కాంతి చేత ననియర్థాంతరము. ఎవ్వనియిన
త్యము= ఎవ్వని, పభుత్య్వమునూర్యత్వము. ““ఇనన్మూూ ర్యే(పభౌ'” అనియ మరము: చెలంగుక్‌ =
పకాశించునో. జా(గద్భృ నామన సాం దమచాపవాశ క్రిక్‌. -జా గద్ద నా మన=జా గరూకు లెన
ఘాతుకులయొ క్క_, జూగరూక మెన మ శృగ జముయొ క్క.) అనగా గజూసురునియొక్క “ఘు
నాఘనా ఘాతుకను తేద నినా? అని విశ్యము: సాం్యదమద=మన మైనయవాంకారశును,నున
మైనమదమును; అపవా=పో (గొశైడ; శ కిక = సామర్థ్యము చేత. ఎవ్వనిమశే హెళ్వర త= =ఎవ్వ
నిపభుత్వము, ఈశ్వర త్వము. పొసంగుకా=ఒప్పునో. అతండు. జయ శా లి=జయము చేత నొప్పు
నట్టివాండు. అహితసాలకీలి=శతువు లను [మా6కుల కగ్నిరూపుండు. అతిదీ ప్రినిర్ధాత హూలి=అధి
క[పతౌ పముఇేత ( దిర'సస్కరింప యబడిననూర్యుండుగ లవా'ండు. అనుర విసర సన్ను తనయ కీళీ= దేవ
PY శ్‌
ల్ల్‌గ్ర చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
తా సంఘము వేత గొనియాడ యిడిననీతివిద్యావిపారము గలనా6డు. అసమనుగు ణవిజితభళువ
నాళి=అసమానము అన మంచిగుణముల చేత జయింపంబడినలోకములు గలవాడు. (శ్రీసింగ
పీరమాలి=శీసింగభూపాలుండు. పొగడొందుక =పొగ డగాంచును.
ఇచట సింగభూపాలునందు ద్విజవోపణ, పరబలవిశేదన, కై రవకాండలుంటన, ము
నాఘనమదవార ణముల చే, దిగ్గజవి శేష, విష వైద్య, రవి, ర్యదుల సామ్యము తోచుచున్నది.
కావ్రన నుపమాలంకారధ్వని. గీతిలా* ి శబ్దమునకు బలుమా జావృ త్తి యగుటవలనవృం్తే ఫ్ర
నుుపాసము.
చ. కరు లరినంవృ తాత్మ కటశకంబులు విష్ణుని బద్ధవ్మి గవాం
డురగవిభుండు కూర్మ వరుల 4 డుద్ధత భూభృ “దుదీర్లమూ ర్తి రి భూ
భరము లనాతి కాండగణ+ చారితగ్యాతము లంచ మేదినీ .
తరుణి వరించ సింగవసు*ధావరు న(పతిమానవి(క్రమున్‌. 21
టీక. కరులు =దిగ్ధజములు. అరిసంవృ తాత కట క౦బులు._అరిడాశ తువుల చేతు తు మైద
ల వేత ;ఇ చట శేఫలకారములకు, ళో డలయో రలయో పన శసయోా రోవయో స్త సథా[వద
"న్న్యేషాం కా సాధర్శ్య మల ౦-కారవిదో జనా $**అని సా వర్ష్యము; 'సంవృతే=వ్యా ప పములగు;
ఆత తే=తమయొక పు; క టకంబులు= ప త్తనములుగలవి, గండస్థల ములుగ లవి. ఉరగవిభుంఢు=
ఆదశేషు (డు. విస్ణునిబద్ధ విగ హుండు. —వి షు=వ్యాపకునితో డను, నిబద్ద = =కూర్చ బడిన; విగ
హుండు=విరోధము గలవా౭డు, వారితో డంగార్స (బడిన చేసాము సలవాండు. కూర్మ వరు
డు=ఆదికూర్మ ంబు. ఉద్దత భూభృదుదీర్ణ మా రి. -ాజద్దతే= గర్వించిన; భూభృత్‌ =లాజుల
చేత; ఉదీర్ణ=ఉబ్బిన; మూర్తి = శరీరముగ లది, ఉద్ధతము లగుపర్వ్వతముల చే గొప్పదైన
మూర్తి గ లది.భూధ రములు=కులా-చలములు. అరాతి కాండగణ దారిత గా తములు.---అరాతి=శ
(తువులయొక్క_; కాండ =బాణములయొక్క ; గణ=సమూవాము చేత; దచారిత-గా[తములు= భే
దింప6బడిన శరీరములుగలవి; ఆర=వేగము చేత; అతి=అధికమాన ట్లు-గా 3 కాండగణ=ఉఊదక'స
మూవాము చేత; దారిత గా తములు= బేదింప (బడిన జేవాములు గలవి యని భావము. అంచుక్‌ =
ఇట్లనుచు. మేదినీరమణి=భూ కాంత. అప్రతీమానవి(క్రఘక్‌' = అసమాన మగుపరా(క్రమము
గలవా డగు. సింగవసుథాపరుకా = సీంగభూపాలుని, వరింఇెకొ =వరియిం చెను.
ఇందు, దిక్కు_రి (ప్రభృతులయందు సామర్థ్యహీన త్యాదిదోసము లుండుట౦జేసీ యాస
మానప రా[కము 6 'డగుసీంగభూ పాలుని భూరమణీ వరించె ననంగా సర్వాభూమిని సింగభవా
పాలుం జేలె నని భావము, వేస సముస్థావీత వ్యతి రేకాలంకారము.
సీ అకిపురభేననా+ యల దోర్నంస్ఫూ రి రి ; నత రాజవర్గన+వితత కీర్తి =.
గనదహీనాంగద+కలిత బాహాలీల, ఖండితాహితఘనా+ఘ నవిహేల
సద్దణరతే.ణ+క్షమచరణాస క్రిం బటుచం ద్రకోటీర+భానిప. క్తి. ౭
దత సర్వమంగళాం+చిత గా త్రరుచిపాళి, నచలధరోన్నత ప్త చయ "కేళి
గ
bh
prt
ప్రుథమాశ్వ్యాసన ము
శే, బృకటదుగ్లాధినాయక + భావభూతి
వై రిదర్పక దాంబక +వహ్నీ హేతి
నవని బొగ డొంజె సర్వజ్ఞ 4+ డన సింగ
. 5 వ అ సా.
ధరణిఛృన్నెళి తీవప్ర+తాప వాళి, 22
టీక. అరిఫుర భేద నాయతదో రృలస్ఫూ ర్లిక్‌ .---అరిపుర = శత్రుశరీరమలయొక్క,
(తిపురములయొక్క యని యర్థాంతేరము; ఛేదన = భేదించుటయ ౦దు; ఆయతే=వి ప్రల మెన;
చోర్చులస్ఫూ రిక్‌ =భుజబలాతిశ యము చేతను. నత రాజవర్గనవితత కీ రిక్‌. .-నత=[పణమి
లిన రాజ=నరపతులయొక్క. ; నత రాజ=వంగిన చం (దు నియొక్కచాల చంగదునియొ క యని
యర్థాంత రము;వర్భ ;వర్షన=పో వ ణము చేత; విత త=వి స్తీర్ణమగు; కీ రిక్‌ =యశస్సు చేతను. కనదహీ నాం
గదర్‌ లిక బాహా లీరకా. క నత్‌ =(పకాళించు చున్న; అహీన=అధిక మగు; అంగదజభ్థుజ
కీ రులతో డను, శివునివతముందు ప్రకాశించుచున్న ఆదిశేషు (డను భుజకీ రులతో డ నని య
ర్థము; క లిత్ర= =కూడుకొన్న; చాహాలీల కొ =భుజవిలాసము చేతను. ఖండితాహీ తభునాభనవిహే
అకా, --ఖండిత =ఖండింపంబడిన ఫఅహీత = శత్రువు ల గ;మ నామ న=ఘాతుకుల యొక్కాశ (తు
వైనగజాసురునియొక్క_యని యర్థాంతరము; వి పాలక = విశేనవిలాసము చేతను. సద్దణ
రతమణతమమచర ణా స క్రిక్‌. సద్దణ=సత్చురుషసం భుముయొక్క_; రక్షణ = పోవషణమందు;
క్షుమ=సమర్థ మెన్య చరణ=నడవడియం౦దు; ఆసకి క= (పీతిచేతను, శివునిపతీమందు (శోష
మగు! వముథగణము యొక్క . రతణమునందు సమర్థము అయిన పాదముల తోడి మిక్కిలి సం
బంధముఇేత నని యర్థము. పటుచందకోటీర భానివ క్తి కిక్‌. —పటు= సమర్థమైన; )చం[ద=హ్‌ీ
రణ్మ్యయ మగు; “కల్యాణ మర్దనం భూర్నిగెరికం వసు 'చన్ష్రకం”” అని యమరము: కోటీర=
కరీ టముయుక., కీశాంశుుటిక మెన కరీటముయొక్క_యని యర్థాంతేరము; భౌ=కాంతి
యొక్క; నిష క్లిక్‌ = సంబంధముచేతను. తత సర్వమం౦గ ళాంచిత గా తరుచిపాళీక .-తత=
విస ఇత్‌ మగు; సర్యమంగళ=సము సశుభముల చేత; సర్వమంగ ళా=పా రతి చేత; అంచిత =
ఒప్పునట్టి; గాత్రరుచి = దేవాకాంతులయొక్క; పాళికా = సమావాము చేతను. అచలధరో
న్నృత[పచయికశేళికా, —అచల ధర = చెదరని ధర్మములయొక్క_, 'మేరుధనువుయొక్క_) ఉన్న
తపచయ= =అధిక వృద్ధియందలి; శలి౯= _కీడ చేతను. (పకటదుర్తాధి నాయక భావభూతిక్‌ ,-
పకట=వ్య క్త మగు; దున్రాధి నాయకభావ= దుగ్రాధ్యతత్వముయొక్క_, గారీవల్లభ త్య ముయొ
క్కు భూతిక=సంపద చేతను. వై రిదర్పక దాంబకవహ్నీ హేత్రికొ .=-వె రి= =శ (తు వ్రలయొ
కు; దర్పక=గర్వ్యమును; ద=ఖండిం'వెడు; అంబకవహ్నీ =బాణములనెడు నిష్పుయొక్క_;
హేతికొ=జ్యాల చేతను; శివునిపఠత్నమందు: 'వెరి=ళ (తువైన; దర్బ్చుక=మన్యథుని;. ద=ఖుండిం
చెడు; అంబకవహ్ని పాతిక =నేతాన్నియొక్క జ్వాలచేతను. తీవ పతాపళి = ఊగ్ర
[పతాపము చేత ,నూర్యతుల్యుం డై డెన;సింగ ధర ణిభృన్తాలి=సింగభూపాలా[గణి, అవనిక్‌ =భూా
మియందు. సర్వజ్ఞం డన(6గక్‌ జ ఈళ్వరుం డనలగా, సర్వము డలిసీనవాం డనలగా. పొగ
డ్‌ంచెక =పాగ ద్ర గాంచెను... , *
లల్లి "పరీణయము, నవాగఖాగనము,
pa) చంది కావ శ SENS
నసీం గభూ పాలుండు విద్యావిశారదుం డే ర సొర్లవసుథాక రాద్మిగంథ్యప కోత యె
సర్వజ్ఞ ం డనుబిరుదమును గాంచి యుండ (గా, నిచట గవి యరిప్రురేశోదన, నత రాజవర్ధ;
నాహీసాంగదకలన్న గజానసురఖండ నా, ద్యఖిల జగ దీళ్వర కార్యక ర ణము చే సర్వాంశములం
దును నీశ్వరునిం బోలి సర్వజ్ఞ ౦ డను తేన్నామమును వపహించె నని వరి చెను. ఇందు శ్లిష
౯ ణలు
రూపకాలంకారము.
తె అర్థి సాతృృతసురభి పశ రాళిసురభి
సుగుణవల్లీ (పకాండె కళసురభి కీ రి
లు షై న!
జితసురభి శౌర్యసురభి నా + సింగనృపతి
పరయ దద్వంశ మును గాంచె + సురభిసంజ్ఞ, 23
టీక. అరి రి సాత్కృత సురభి, ఆఅ నాత్క్హ్భృతీ= యా చ కాధీనము శా ౯ జేయ(బడిన; సు
రల్సి=ను వర్ణము గలనా డు, పరాళి సురభి =శ(తువ్రల నెడుతు మైదలకు సం పి మొనవాండు.
సుగుణవల్లీ వీ పకాండై కసుర భి. సుగు ఇ= సద్దు ణముల చెడు; వలీ ర్లీ=లతలయొక్క_; పకాం౦డోకా
గుమురులకు; ఏక౭ముఖ్యు మైన; సురభఖి=వ'సంతుండెనవాండు. 3 _ర్రిజిత సురఖి= =కీ ర చేత జయిం
పంబడినకామ ధేనువు గలవాడు. కౌర్యసురభి=కౌర్యము చేత మనోజ్ఞ _డెనవాండు; నాకజ
అవునట్టు గా సింగన పతి= సింగభూపాలుండు; పర (గక = =జప్ప గా; 'తద్వంశమును= =ఆసేంగ
భూపతివంశమును; నురఖిస సంజ్ఞ క్‌ =సుర ఫిఅను నామమును. కాం చెకా=పొం'దెను.
— ఇట్టి సి సింగభూపాలుం డుదయించుట చే వారివంశము సురభివంళ ననున భీఖ్యను బ్‌
చి నని తాత్సర్యము.
క. ఆరాజదన్గయంబున, ధీరా గణి పెద్దశౌరి 4 దీపా సీ సిమహ
నారావాతధారాహత, సీరాపిత్రగో (తుం డగుచు + వెలీసెకా ధరణిన్‌. 24
టీక, ఆరాజదన్వయంబునక్‌ =ఆ(పశకాశించు చున్నసురఖివంశమందు. ధీరా_గణి=
రస్టివంతులయందు (శ్తేస్థుం డగు: పెద్దశౌర= పెద్దభూపాలుండు. దీపాసీమహస్సా ఎ రౌవాత
భారావాత వీ రాహితనో తుండు. —దీ పజ ప కాళించు చున్న. అసి=ఖడ్డముయొక్క; 'మవా 8=
కాంతియొక్క్టు -తేజన్సు చేత నని యర్థాంతరము, స్యార= అధిక మె, మవాస్సార. అనుపాఢథ
మందు'కేజస్సారభూపమె యనియర్థము, అవాత=అ(పతివాత మగు, 'థారా= అలు (గుచేత; వా
తజ జక ట్రం౭బడఢిన; వీరాహిత= పీరు అనుక తువ్రలయొక్ళు. 3 గో తు. 'డగుచుక =కులము ల నెడు
పర్వతములు గలవా డగుచు, 'ధరణికొ=-భూమియందు. "వెల సెక్‌ =(పకాశిం చెను,
ఇటవర్ట్య్య నియం దిం్యదత్వము. “న్లో శమయ త్యరి తేజో స్నిం ధార యా తత పాణీ
” అనుచోట కృపాణికయందు చుఘత్వమువలె నర్థసిద్ధము. కావున. నేక దేశ వివ రితూ
శకము. క్ట (కతా ఆ ర్థాశ్చ శే యసీ న్నే కదెళవివర్తి రి తత్‌ ” అని కావ్య ప్రకా శయనం
డు దళ్ల తణము . ం
నీ. ఏమాన్యునతిభీమ+భీమ[ పతాపంబు, తాపంబు శాత్రవాతతొిం గూర్చు
నేవీరుఘన సార 4హితకీ 8 రి కాండంబు, కారోడం౦బు నెల్లెడ + నలమి. వొళ్ళు.
ళ్‌ ళ్‌
టి
9 థనూ శాన ము, 23
నేరమ్యు నతీభూారిశభూరినికాయంబు, కాయంబు నర్గుల + కబ్బం జేయు
నేరాజును త్పాహ+ధీరాంతరంగంబు, రంగంబు నీతినో రకికి నెన్న
తే, నతడు ధృతిమంతు డలిదాంతు. + డమలకాంతుం
డశ్వ రెవంతుం డవితమ+హాోదిశాంతు(
డంగ నాత్తాం బురుహభ్ళంగ4దంగజితజ
యంతు, డగు పెద్దవ సువుతీ+ కాంతు. జెసంగు. 25
టీక. ఏమాన్యునతి ఖీమఖీ మ పతా పంబు. .---ఏమాన్యు =వీ మాన నీయు నియొక్క_ ; అతిఫీ
ను=శివునినతి.కమి౦చీన (వ్యోమశేశో భవో ఖీమః” అని యమరము: ఫీను=భ యంకర ముగు;
(పతాపంబు = తేజస్సు. శా్యాతవతతికి౯ = శ్యతుసంఘమునకు.. తాపంబు. =. సంతాపమును,
కూర్చుక్‌ = చేయు నో. వ వీరుభు న సారహి తకీర్ణికాండంబు, ---ఏవీరుఐవ వీరునియొక్కు, ఘన సార=
కర్పూర ముపశిడి, కా దేని కర్చూరమునకు; పాత = హీతమగు, కీ _రికాండ ౦బు=కీ ర్లిసమూవా
ము. కాండంబుక్‌ = =|బహా ండంబును. అలమి=ఆ(కమించి. పాల్చుక్‌ = ఒప్పునో.. ఏరమ్యు
నతిభూరిభూరినికా యంబు.వఏరమ్యు = ఏరమణీయునియొక్క_); అతిభూరి = మిక్కిలిఅధీక
మగుభూరి=సు వర్ణముయొక్క_ (భూరి పాజ్యసువర్ష యో ౪” అని విశస్టము:. ని కాయ ౦బు=సమూ
హాము... అధ్ధులకుక =యా-చకుల కు. కాయ౦బు.----క్ర=చి తేములకు3 అయంబు. = శు భాపవావిధిని
సంతోషము ననుట “అయ శు భావహోోవిధిః ” అనియమరము,. ఆబ్బ ౭జేయు ౯ = అంద
జేయునో. ఏరాజు నుత్చావాధరాంతరంగంబు. =ఏరాజ్రు జు=వీ:రా జుాయొ క్కు_; ఉఆత్సావా= 6 తా
హవంతం బగుఆర్భఆడద్య చ్‌: ధీర= ఇథెర్యవంతమగు;. అంతరంగ ంబుజచి తేమ. నీతిన ర్రకి కిక'=
నీతియ నెడునటికి. ఎన్నక్‌ =పరికింప€గా. రంగంబుజనా ట్యస్థల మో. అతండు. ధృతి:
మ౦ంతుండు=భె ఖై ర్వవంతు ౬డు. ఆతిదాంతు(డు = మిక్కిలి యిం|దియని[గవాము గలవాండు.
అమల కాొంతు(డ్రు=నిర రలు (డును మనోవారుండును, లేక నిర్గ లులయందు మునోవారుండు. అశ్వ
శేవంతు (6డు= -అశ్యముల యెడ రేవంత తుల్యుండు. అవితమహాదిశాంత (డు = : పాలింప౧ంబడిన:
గొప్పదిగంతములుగలవా డు. అంగ నాతాంబురువాభృ ంగదంగజితజయ ౦తు (డు. —-అంగ నాడా
స్రీ) లయొక్క; ఆధరత్తే=మనస్స చెడు; అంబుకువా=కమలమునకు; భృ ంగత్‌ =తుమెదవ.లెనాచ
రించుచున్న ఇట ౯ సర్వ పాతి పదికేభ్యః క్షి బ్యా వ క్తవ్య 87” అని క్ని ప్పృత్య యము. అ.ంగ.=.
దేహము చేత; బిత్ర= జియి ౦ఫుంబడిన; జయంతు (డ్గు=జయ ౦తు.6డు గలవాడు. పెద్దవ సుమతీ.
శాంతు(డు= పెద్ద రాజు. ఎసంగుక్‌ = =అఆలిశయిం౦చును,
ఇందు తాపంబు తౌపంబు లో నగువా నియం ద చేకనర్ల సముదాయము. సౌమ్యమునోొం,
దుటంబటై యమకము. ఏరాజునుత్సావాధీరాంతర ౦0“ ౦బు రంగ ంబుని నీతిన రకికి నెన్న ననువాక్య్క
మందంతేరంగమందు రంగ శ్వారోపము 6 జేయుటం జేసీ రూప కాలంకార భేదము.
క్ల, రాజులలో కీ చాంబుద, రాజులలో నెంచంగా వశ రాజ్లిలు బవావీ .
రాజులచే చానకలా,. రాజుల వేం జెద్దనృపలతీ: 4 రహీ బెద్ద యనన్‌. 26
| న్‌ా
+
&,
Z4 చ ౦ ది కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము
టీక. “పెద్దనృపతి=పెద్దభూ పాలు (డు. రాజులలోక =దొరలలో. (శీదాంబుద రాజుల
లోేకా=కు జేర మేఘ చం[దులలోో. ఎంచంగాక=గణింపయగా. బహువీరాజుల చేక్‌ .-బహు=
సెక్కు_లగు; వీర = వీరులయొ క్కఆజుల చెక్‌ = =జగడ ంబులచేతను. దానకలా రాజుల చేకా.-
నక లా=విత రశావిద్యలయొ క్క; రాజుల చేకొ =పరంపసరల చేతను. రహిక= ఒవ్పీదము చె. పెద్ద
యనక =అధికు( డనునట్లుగా. విరాజిలుక =[పకాళశంచును.
పెద్దరాజు దొరలలో వీరాజుల చేతన్కుకు బేర మేమ చం దులలో దానకలారాజుల వేత
ను బెద్ద యనునట్లు విరాజిలె నని తాత్చర్యము. యథా సంఖ్యాల ౦కారము . “య థా సంఖ్యం
(క మేజా వ(క్రమికాణాం సమన్వయః?” అని తల్లత ణము,
తే. అతనిసతి వల్లభాంబ నా + నలరు గన్న
యిల్లు తనమన్నయిల్లు భా+సిల్ల నగుచు. ‘
గన్నయిల్‌ పల్పం జేయుచు 4+ మన్నయిల్‌ వు
హోపక్షీ ర్హియుక్తము: జేయు+నబ్దపాణి. 27
టీక. అతని సతి=ఆ పెద్దనృ పాలుని భార్య. కన్న యి ల్లు=తే నపుట్టినయిల్లు.త నమన్న యిల్లు =
తనయ త్ర గారిల్లు. భా నీల్లక = (పకాశించుచుండ6గా. కన్నయిల్బల్బ. జేయు చుక =
పుట్టినయింటిని పలుచందనమునొందినదాని (గ చేయుచు, ననగా లఘువైన దానింగాచేయు చు.
మన్నయిల్థవోపకీ ర్తి యు క్తము( జేయునప్బపా.ణిక్‌ -..-మన్నయిల్‌ =అ త్రయింటిని; మహాప
కీ ర్రి=నొప్పయపయశ స్ఫుతో; యు క్షముక్‌ = కూడినదాని గ; చేయునబ్ద పాణికొ=చేయు
చున్న లక్షీ దేవిని. నగుచుక=పరివాసించుచు. వల్లభా ంబ నాక్‌ =వల్ల భాంబ యను పేర; అల
అభీ ౧౧ య ,
భ్‌
సల్ల ఫాంబ ల న్నీ దేవివలెం బుట్లినింటిని లఘువుగాను, ఆ త్రగారియింటిని మహాపకీర్ణిగల
దానిగానుు, జేయక పుట్రినిల్లున త్ర తగారియిల్లును ,దనసడగత్తుల చే భాఫీల్లునట్టు చేసె నని తాత్ప
రకము. లశ్షీ దేవియొక్క_ పు ట్రిని ల్ల గుసము[డము జలరూపము గావున పలుచగానున్నదనియు
మున్నయిల్ల గుపద్మము, మవపకీరియనంగా నొప్పయుదకముతో ౧హడిన బురద్క దానితో
గూడియున్నదనియు భావము. (కీర్తి ర్వళ సీ కర్ష మే”” అనివిశ్య్వము. అప్‌ ప్‌ శబ్దము, (బుక్వూ
రొబ్దూఃప థా మానశ్నే”” అను పాణిని నూ(తము చే టచ్చరిత్యయము చేయగా మహాపయని యకా
రాంత మైన దని తెలియునది.కాదేని “అపాం సయూవా ఆపమ్‌్‌” ఆనయగా నీటిసమావాము
ఆపగా అనుశబ్దంబున ందుంబో లె [గహీంచునది.
క. ఆకాంతేయందు? బెద్ద, మైకాంతుండు గాంచె మల్ల+శౌరిని విలస
" న్మాకాంతరమాశకాంతర, సాకాంతరనూవిశేమ ౪+ సజ్ఞనపోమున్‌. 28
టీక. ఆకాంతయందుక్‌ = ఆవల్ల భాంబయందు. ెద్దక్తుకాంతుండు = ద్దవసుమ
తీనుండు. విలస' న్నా కాంతర మా శాంతర సా కాంత మావి-శేషక్‌-. —-విల క
నాకజఫాపరహితమగు; ఉఅకం పా పేచ దుః ఖచ” అని విశ్వము: అంతర=వ్భాదయమంద లి;
ళు
సపృథమాశ్యాన ము, 25
మాకా౦తరసవిష్టుభ క్తి చేతను; ఆ కాంత =జప్పునట్టి; రమా=సంపదయొక్క_, కాబేని విష్ణు
భై యొక్క మనోజ్ఞ సంపదయొక్క_, అధికమగు విహ్ణుభ క్రియొక్కయనుట ఠత్చంగారాదా
విపే వీర్యే (దవే రాజే” అనియను ట చే ర సళబ్దము రాగమందు6 (బయో గింప (బడినది ఆరాగ
ము భక్షిరూప మగునని భావము: విశేహుకా = అతిశయముగలవానిని. సజ్జనవోముక్‌ = విద్య
తోనకుని. మల్లకౌరిక=మల్లరాయని. కా ౦ చెక=క నెను. యమ'కాలంకారము.
సీ తనకలావిభవంబు + తనకలావిభవంబు, కరణి సుదృగ్జాతి + వజలం 'జేయం
దన దానమహిమంబుశత న దానమహినుంబు, గతిని బృత్యర్థి సం+ఘములంబెం
దన సుమనోవృ త్తి 5 తనసుమనోవృ త్తి లీల సడాసవళ+హేలం గూర్నం [పం
దనమహామిత్రాళీ థీ తనమహోమిశ్రాళి, పగిది నానావనీ$భరణ మూనం
తే, దనరు విషమా ద్రైజిహ్మగ+_స్తబ్బరోవు
మ_త్తమాతంగక ఠినకూ4ర్థ ప్ర సంగ
విరసవసుధావధూభోగ 4+ పరవిపోర
_ఇాలిభుజేళి మల్ల భూళ+పాలమౌళి. 29
టీక, తనక లా విభ వంబు=తనవిద్యలయొక్క_ వైభవంబు. తనకలావిభవంబుకరణికొ =
తన దేవాకాంతులయొ క్కు. విభ వ౦బుభంగి.. సుదృ గ్టాతిక్‌ =విద్భత్స ౦ఘమును, దేవాకాంతి
పరమెనపుడు, స్త్రీసంఘమును. వజల ౧ జేయక=[పకాశింప( జేయు చుండ (గా. తన దానను
పీమంబు=తేనత్యా గ ముయొక్క గొప్ప (దనము. తన దానమహిమంబుగతి ని=తనయొ క్కు. ఛేదన
నుహిమంబువ లె. (పత్యర్థిసంభఘుములక్‌ ._[పత్యర్థి = పతియాచకులయొక్క., వైకులయొక్క;
సంఘములక్‌ =సమూహములను. పెంపక్‌ ఇపోషి౦ప ౧౮౫, సంహరింప లా. తనసుమనోవృ త్తిజ
తనమం చిమనోవృ త్తి. "తనసుమనోవృ త్తిలీలక్‌ =తనపండితవృ తికరణి. సదాసవేలకొ.-
సత్‌ =సత్సురుషులయొ క్క_;ఆసవ=| పాణసంఘము నకుఅసు వులు అనగా బాణములు వానిసం
ఘము ఆసవమనంబడును, సమూ హార్గమందు అణ్బగిత్యే యము; సూలక్‌ొ =ఏవిలాసమును; సదా=
ఎల్ల పుడు; సవ=యజ్ఞ్ఞ ములయందలిహేలకొ = కీడను. కూర్చుక్‌ =ఫుటిల్ల జేయగా. తనమహో
మి_తాళి=త నయొక్ట_ అధికులై నమితులయొక్క_ గుంపు. తనమవోమి। తాలళిపగిదిక-. _తన=తనయొ
క్క; మహత్‌ =అధికు లెన; అమి(త=శ(తువులయొక్క_; ఆళిపగిదిక్‌ =గుంఫురీతి. నానావనీళ
రణము. -_ నా నా=అ "నేక (ప కారమగు;అవనీభ ర ణము జభూభర ణమును)ళ తుపరమెన పుడు,వ నీ=
అర ణ్యములయొక్క_; భరణము. ఊనక్‌ =వహింప6ంగా. విషమ్మాది జిహృన స్తబ్బరోమమ త్తీమా
తంగ క ఠినకూర్య (పసంగవిర సవసుధావధూభోగ పర విహార కాలిభుజ కేళి, _ విషమాది=అ:సవ్యా
ములగుపర్వతముల యొక్కయు, విషమ సంఖ్య అన6గా న వ్రసంఖ్య గలకులాచలములయొక్క
యనుటు; జిహ్వా గ =కాటిల్యమునందిన శేషునియొక్క. యు, జిహ్వయనునది భావ పథానని'ర్లేశము;
వ్యక'న్వ్య భావముగానడ చు శేమునియొక్కు_యనుట జీహః కుటిలవ([కయో 82” అనివిశ్వము: _స్పబ్బ
రోమజ=నికి_న వెqడుకలు గల అనంగా6 గురూవీ మైన ఆదివ రావామయొక్క_యు, వరానా
మునకు రోమములు ని గుడుకొనియు ంఢుట సవాజ మని భావము; మ _ల్తేమాత ౦గ=నుత్తుగొన్న నీచ
4 ఎ
a)
ఫ్ర
26 చ ౦ ది కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానను.
జాతివాం[డయొక్క_యు, మదించినదిగ్గజముల యొక్కయు; క ఠినకూర్మ =క థోర చిత్తు డగు నొ
దికూర మూ ర్లియొక్కు_యు, కూర్చ ములకు దేవాము కఠినముగా నుండును గాన కఠోర జేహుం
డగు హర,మా క్రియొక్క యని ావము; (పసంగ= (పక్ళష్టమగు సంబంధమందు; విరస =
పరాజ్ఞుఖీయాగు; వసుధావధూ=భూకాంతయొక..; భోగ=సుఖవిషయక మైన; పర విహార=ర
తక్ఫప్హ డీడ ల చేత; కాలి=ఒప్ఫుచుం డేడు; భుజ=బాహువులయొ క్కు; "శ్రీలి=విలాసముగల వాం
డగు. మల్ల భూ పా లనూాళి=నుల్ల భూ పాలా గణి, తనరుక్‌ =జఒప్పును.
సాధారణధర్శము సుదృగ్టాతి వజలం జేయుట మొదలగునది. “ళ్లో! సకలకలం పుర
లో, అధ 93 _ ( ,
మేత జాతం సమ్సతి సుధాంశు బిన్చ్ను మివ అనుస్థలమందుబ లె నర్భ కృతము గాక శేషకృత
మె శాబ్దమైనది గాన, ఇందు6 దనకలావిభవం౦బు తనక లావిభవంబుకరణి లో నగువానియం
దుపమాలం కారము శబ్దాల ౦కారమలోే జేర్చందగినది. ఇందుకు (బమాణము కావ్య (పకాశ
‘6 బగ an అ య సళ్ళ
మునందు న్లో స్ఫుట మర్థాలజా ్క్కాం వేతా వుపమా'ససము-చచ్చయౌ కింతు[ఆశిత్య శ బమా(తం
సాధర్శ్య మిహావ్‌ సమృవత8”” అనియున్నది. నానావనీభ రణ మనుచోట శబ్దశ్చేషము. వసు
ఛావధూవైర స్యమును గూర్చి కులాచలాదులయం౦ందు( గలవిషమత్వాదులును దాద్భశ వసు థా
వభూభోగమును గూర్చి సుదృ గ్టాతిని వజల (జేయుట మొదలగునవియు. గార ణములు గాన
ప దార వా క్యార్థ హె హాతుక కావ్యలింగాల ౦కారములును యథా'సంఖ్యము-గా సంభవించును.
“సమర నీయ స్యార్థ స స్య కావ్యలిద్దం సమర్థనమ్‌” ” అని తల్ల క్షణంబు. విషమా దీత్యాదిస్థలముల
థి
శ్రేహళ్టావితవ్యతిశేకము, తనక లావిభవంబు తనకలావిభవంబు మొద లగువానియందు యను
"కాలం కారము వ్య కము.
మ. అరిచ క్రిధ్వజఖండన[పబలభాహాభూలి దుశ్ళాననా
తిరయోన్తూలనపహాండితీమహిమచే థీ దీవ్యన్య పహోభీమనస ౮
గరశాతూహాలవృ శ తి మించి లలనాశకంజాత బాణుండు వు
ర సేం దుండు నిజాసిశ ంబదళి తెోలాభృన్యప పోపక్షుం జె. 30
QQ
కక. లల నాక ంజాతచాణు ౦డు= స్త్రీలకు మదన పాయుం డగు. మల్లర సే సం(దుండు =
మల్లభూపాలుండు, ఇం[దుం డనుట చేత చేజేందవినయక మగునర్థాంతరము తోంచుచున్నది.
నిజాసిశంబదలి లేలా భృన్న హాపతు (డ్‌. =నిజె= స్యక్రీయమ గు; అశిళేంబ= =వ(జాయుధతుల్య ముగు
ఖడ్గము చేశ, ఖిడ్డ మగువ(జాయుధమువేత నని యి౦ం(దపర మైెనయర్థము; ఫదళిత =ఖండింపంబడిన
ఇలాభృత్‌ =రాజులయొక్కు, పర్వతములయొక్క, మహాపకుండె=అధి క మెన సైన్యము గలవాం
డై, పర్యతపర మైనపుడు గొప్ప అక్క_లుగలవాయదై యని యర్థము (“పక్ష స్పృహాయే గరుతి”
అని విశ (ము. అరిచ(కిధ్యజఖండన (పబలబావహాభూతిదుళ్ళా సనాతి రయోన్లూల న పాండితీ ము
“పామ చే౯, -- అరి=ళ (తువులయొక్క_; చ(కి=జర థములయొక్కాయు,; ధ్వజజ కు క్కె_ములయొ
క్కు_యు; ఖండన=తునుముటయందు; (ప్రబల=బలిప్టము లగు; బాహా=భుజముల యొకు; భూ
తీ=సంపదయొ క్కు_యు; దు జ్యా సన=దు రార్షులయొ క్క; అతిరయ = అధిక వేగయుయొక్క_)
ఉన్ఫూలనపా ండితీ=నాళ విషయక మెనపా ండిత్యముయో క్క యు; మహీమ చేక=మహిమ చేతను .
గ.
య
శ
సృథనాశ్యానము, 27
దీవ్యన, హాఫీమ సంగరకొతూనాలవృ త్రిక... దీవ్యత్‌ = (ప్రకాశించుచున్న; మహోభీను =
మిక్కి లిభయంకరమగు; సంగర =యు ద్ధమందు,; కాతూవాలవృ త్తిక్‌ =సంతోపవృ త్తిచేతను.
ఇట మహాఫీను యనుసోట భీమ నేనవిషయార్ధాంతర మగును గాన తత్సర మైన పుడు అరి=శ(తు
వగు; చ కిథ్యజ=సర్బ ధ్యజు(డగు దుర్యోధను నియొక్క_; ఖండ న=తు నుమట యందు; [ప్రబల=
_ప్రబలమనణ; చాహాభూతి= భు జసంపదయొక్కా యు; దుశ్శాసన = దుఇ్శా సను నియొ క్కు_యు;
అతిరయోన్తూల నపాండీతీ = అధికవేగముయొక్క_ నాళము సేయుటయం౦దలి పాండిత్యము
యొక్క_యు; మహిమ చేక౯=మహీమచేశను. దీవ్యల్‌ = ప్రకాశించుచున్న; మవాత్‌ =అధిక
మైన; ఖీమ=ఖీమ సేను ని యొక్క; 'సంగరజయు ద్ధమువంటియు ద్ధయనందు, కౌతూవాలవృ త్తిక్‌ =
కాతుకవృ త్తి చేత. మించెకా=అతీళయి 0చెను.
ఇందు ఫీమేందాదిశబ్దశ _క్తిప్రస్తుశార్థప రముగా సంయోగాదుల చే నియం[తితంబెనను
వ్యంజనావృ త్తి చేత న్యపస్తుతభీమ నేన ఫా కళాస సాద్యర్థములు బోధితము లగుచుండుట చే
(పకృతాప్రకృ తార్థృముల కౌపమ్యుము ధ్వనిత మగును గాన వ్యంగ్యోపమ గాం చెలియవలయు.
మ తౌెంతరమున (ప కృ తా[పకృత గోచర శేసాలం కారము నగును. అసిళశంబ యనుచోట రూపక
ము. “శతకోటి 'స్పృ వరు శ మె దమ్మూ లి రశ ని రయో అని యమరము.
నీ తా నెంతపుణ్యజ+నీను: డై నం దనధ్య, నంబు సూడ మహావ+రంబ కాదె
తా నెంతరా జైనం * దనవసుస్పర్శనా, డంబరం బెంచ జశడంబ కాదె
తా చెంత వారికి దా సెనం దనజీవ, నంబు సం(పా ప్తపం+కంబ కాది
తా నెంతఘనవృ త్తి + దాట్సీ మిన్నందిన, విపుల మాత నయోాగి * విషము కాబె
"లే. యనుచు రారాజు చేరాజు + నబ్దిరాజు
నంబుదంబును నిరసీంచు 4 ననసుదాన
మహిమ నాహీమగిరి సేతు+మహితేక్తీ ర్తి
పాళి సుగుణాళీ మల ఎ భూ+పాలమాళి... 31
తక్‌. ఆహీమగిరి నేతుమహితకీ క్రి పాలి... ఆహిమ గిరి నేతు=ఆ సే తుహిమాచల పర్యంతము; వు
హిత్ర=ఒప్పుచున్న; కీర్తి సౌ లిజయశ స్పమావాముగ లవా (డు. సుగు ణాళి=(కేస్టమయిన గుణముల
సమూవాముగలవా (డు మల్ల భూ పొల నూళీ =ముల్ల భూ పాల(_శేస్టుండు. రారాజుక్‌ =కు చేరని.
రేరాజుకొ=చందుని. అన్ధిరా జూక=క్షీర సమ దమును. అంబుదంబును = మేవుమును. తానెంత
పుణ్య జనీను లృడెనక్‌- = తానెంతపు ణ్యాత్సుల క పీతము(జేయు వా౭డేనను, పుణ్యజను అనగా
యక్షులు నగుదురు గాన యత్రులకు హీతముం చేయువా. 'డెనశు అని యర్థాంతరము. తనధనంబు
=త్రనయొ క్కు. వి త్తీము. చూడక్‌ =విచారింపలా. మహావర ౦బ.-మవాత్‌ =మిక్కీ_ లి; అవరంబ=
నికృష్ట మైన టే; మహాఠ్‌ =అధిక మెన) వర ౦బ=నరమనునిధిరూప మైన బె. కా-చె=కడా, ౪వరళ్చ
నిధయో నన్న *అనిఅమరము. తౌ నెంతరా జైనక=తా నెంతదొర మైనను, తా నెంతచం[దు.
డైనను. తనవసుస్పర్శ నాడ ౦బరంబు, _తన్గవ సుజత న్నదవ్యముయొక్క-_ ; స్పర్శనజ=వితరణముయొ
థె
న
షు
28 చ ౦ ది,కాపరిణయము, న వ్యాఖ్యానము.
కస; ఆడంబర ంబు=అతిశయము; ఎం చక్‌ =విచారి ౦ప (గా; జడంబ కా దె=జాడ్య సం పాదక మె
కదా. చం దునియొక్క_ వసువులు అనలా కీర ణములయొక్క్టా స్పర్శా. తిశయము జడ ౦ బన
"గ జలమయ సైనద్వి చల్ల నిదనుట, కార్య కార ణములకు న్ళదము నవల౦బించి యిట్లు వ్యపడే
శము చేయంబీడయె. 6వ సుర్మయూఖాగ్ని ధరాధిేషు యో క్రేలకే స్యాద్వసువాట కేపి వృద్ధ్యా
వమధాశ్వీనధ నేషుర త్నే””విశ్యపకాళిక. “స్పర్శనో మారుతే ప్రంనీ దానేతు స్పర్శన మృకమ్‌”
ఆని విక్ళ్యము. జొ చనెంతవారికిక =౫ొ నెంతదొడ్డ వారలకు, ఎంతయుదకములకు. దా-కెనక =ఆ
ధార మైనను. తన జీవనంబు=త న బతుకు ఉదకము జీవనం భువనం వనమ్‌” అని యనురము.
సంపా ప్రపంకంబ=సం పా ప్త మగుపాొపముక లది. బు్భుదగలది. కాచి. 4 పజ్క_౦పా పపే-చ
రమే '”” అని విశ్వము. తౌానెంతఘనవృ త్రికొ=తౌను ఎంతమఘన మైనవృ త్రిని, ఎంతమేఘ
వృ లెని. వాల్చి=పహించి. మి న్న ౨దినక్‌ =అతిశియి౦-చచిననుఆ కాళ మందినను. విప్రుల మొతన
యీగి=అధికమగుతనత్యాగము. విషమ=గరళమె జల మె; (జీవనీయం కుళం వివము”” అని
అమరము: కాబె. అను చుకొ=ఇ ట్లనుచు. అనమదానమహిమక్‌ = నిర్దోవ, మగుదా-నాతీశయ
ము చేత; నిరసీంచుకొ= నిరాకరించును.
ఇందు నాలుగు చరణములయిందుం జెప్పి నయర్భ ము వరుసగా గీతీయం దున్న రారాజు ర్‌
రాజు అఫ్థరాజు అంబుదము వీనితోనన్వయించుట చే యథాసంఖ్యాలంకారము. ఉపమానభూత
కు చేరాది త్యాగములయందుదోపోద్భావనము చేనీయం ప మేయమల్ల నృ పాలత్యాగమందు నిర్హో
వత్యయాపవి శేషము చెప్పుట చే శ్రపోళ్ళావిత వ్యతి రేకాలం కారము, య థా సంఖ్యమునకు వ్యతి
కేకమునకును బరస్పర్ననెర పేక్యము వలన సంసృష్టి.
ము, అలమల్ల క్షత భృద్వతంసము స ప+ తోభిఖ్యం జె న్నెంది రాం
జలముల్‌ మాని (పతీపవార్డిరశ నా+జానీయ్యదు లొక్కుమ్మడిం
గలితోద్య చృతకోటి నాధ నబల+ఖ్యాతుల్‌ దిగం (దోచి స్వ
స్థలసౌఖ్యంబులు గోర కందిరి వన+స్థానస్థితిం జి త్రతన్‌. 32
టీ. అలమల్లక్షీతి భృ ద్వతంసము = ఆమల్ల భూపాల్యాగణి పర్వత శేషము అని అర్జాంత
రము తోంచుచున్నది. సపమో భిఖ్య ౯ =పక్షము తోంగసాడినది సపక్షుము, పతృమన 6౫ వికోధ
మును ప త్రరియను (పక్షీ సృహాయే గకుతి విరోభే బలమి త్రయో ౪” అని హలాయుధము ౩ శత్రు
వచెడు చేరిచేకను, పర్వతపరమెనపుడు అక్క_లుగల దను ప్రసీద్ది చేతను. వెన్నొంది=జఒవ్పీ.
రాక్‌ =రాయగా. పశీపవార్థిరశ నాజానీందులు.-పతీప=శ|తువు లగు; వార్టరశళ నాజానీ ౦(ద్రులు=
రాజ శేష్టులు, వార్గిరశ నాజాని యనుచోట ((వార్థిరశ నా జూయా యేషాం తే”అని వి గవాము
_ చేసిన వుడుళజాయాయా నిజ్‌ ”” అముసూ[ త్రము చేత నిజా దేశము : ఇచట నిరదులుఅను పదము చేత
మల్లు దోంయచున్నది. చలముల్‌ = మాత్సర్యములను. మౌని=వదలి. ఒ
యువ టి న క్‌ు mn చచ్చాక! టిసాధనబలఖ్యాతుల్‌ ._కలిత=సంబ ంధీంచి
పుడు నీ అ i 3 శతకొటి=శతకోేటి సంఖ్యాకమయున, ఇంద పర మైన
రము; ధన౭యుద్ధ సాధగములుగల; బల=సై న్యములు గలవారను,
a
శ
పరాకమముగలవారను అని ఇందపర మైనయర్థృ ము; ఖ్యాతుల్‌ =యశస్సులను. దిగం (దోచి=
డిగువయబడ వె చి. స్వస్థల సౌఖ్య ంబులు = తమయునికి పట్టున ందలి సౌఖ్యము లను, స్వ్షన్థంశో
ర్త
ర్డీ
ఖ్యముల నని యిర్శదపర మైనయర్థము. కోరక=ఆశింపక. వనస్థానస్థితిక్‌ = వనస్థ
ను. చిత్రతక్‌ = ఆశ్చర్య మగునటుశా. అందిరి=పొందిరి. ఈ
సపక్ష మెనయొకపర్వతము రాయగా నిదులు వ[జము 6 బడ వైచి స్వర్షమును వదలి వనము
లకు బోవుట చ్మితము. మల్ల భూ పతి యుద్ధమునకు బయలుబేజటి రాయగా శతు రాజు అంద జు
వమనివాసముల౦ గలసర్వవిధ సౌఖ్యములను సమ _సపరివారమును వదలి యడవులపాలె రని
భావము. దీనివలన వర్జ్య (డు లోకో త్తరవీరుం డని వ్యంగ్య ంబు. స్వస్థల సౌఖ్య మనుచోట
నిందపర మైనపుడు “ స్వర్‌ అనుశబ్దములోని "రేఫమునకు (ఖర వహనయోర్వి సర్టనీయః”
అనుసూ[తముచే శేసమునకో విసర్లము వచ్చి “ర్ల శే శరి వా విసర్దలోపో వ కృవ్య 8” అను
వా ర్తికము శ విసర్లమున కు లోపము వచ్చిన డని యెజు౦గునది.
క, ఆమల్ల నృ పతి చెన్నాం,చామానినియందు( గాంశె 4 మల్ల శీ తిపుల్‌
వ్ర్యూమగవీసోమగవీ, రామగవీ శాచ్చకి_ర్హిరాజన్నూ రిన్‌. 33
ట్రీ, ఆమల్లనృపతి= ఆమల్లభూ పాలు (డు. చెన్నా ౦బామానినియందుక్‌ = చెన్నా ౦బీక
యందు. వ్యోమగవీసోమగ వీ రామ గ వీశా చృకీ రిక. వ్యోమ గ వీ = కామగశోనువువ లె; సోమ
గవీ=చం[దకిరణమువ లె; రామ=బలరామునివ లె గోజఐవ(జూయు ధమువలె నని కాని సరస్వతి
వళెనని కాని; ఈళ =ళివునివలె ; అచ్చ=స్వచ్చమగు ; కీరిక్‌=యశ స్సు గలవాండును. రాజ
_ న్ఫూర్హిక= (ప్రకాశించు చున్న శరీరయుగలవా(డున్కు అగు. మల్ల ల కతి పుకొ=మల్ల భూ పాలుని,
శాంచెర=కనెను. వ్యోమగవీసోమ గ వీ యనుచోటుల నోశబ్దముమో 6ద సమాసాంత ట చ్చి
త్యయము వచ్చి జీప్పగ)ి త్వేయము రాలా గవీ యనురూపము 'సిద్ధించినది. గవీశ యనుచోట
(గావు ఈశళ్చ” యను ద్వంద్వ సమా సమ౦దు అనా దేశము వచ్చి గవీశ యని భూప మెనది.
నీ తనయశశ ఇద్యో జీ4వనజాతమునకుం దోోయదపథంబు మధు పిియంబు గాలం
దనకలాదంభ న ర్తకికి వేలాగో[త, పరివృ తాచల చారుశఖురల్లి గాం
దన పతా పవ్యాజ+ డావవహ్నాకిం దార, కాసంతతుల్‌ స్ఫులిం+గములు గా
దనధర్శకై తవ+ధా రాళవల్లికిం గాంచనాచల ముపళశఘ్నంబు గాలం
గె
తే. దననమెహాూాదారతోపధి+వనదతతికి
గాండరుహజాండకోటు లఖండకరక్ర
కాండములు గా బింకోలు4గండబిరుద
కాంతుం డిల నేలె మల లభూ+కాంతుం జెలమి. 34
టీ. తనతోళశ్చద్య జీవనజాతమునకుక్‌.. _తన = తనయొక్క; యళః=కీ రియ నెడు;
ఛద్మ= = నెసముగల; జీవనజాతమున కుకొ=ఫ్రండరీకమునకు (జీవనం భువనం వనమ్‌” అని అమర
న! శ
పచీ చంద్రికాపరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
ము. తోయదపథ ౦బు.-తోయద= మేఘముల యొక్క; పథ ౦బు=మార్షమగు నా కాశము. మధు
(సీయంబు=తు మెద. కా (గక =అగు చుండ గా. తేనకలాదంభ న ర్రకికిక.-తేన=తేనయొక్క
లా=విద్యయ నెడు; దంభ =వ్యాజముగ ల; న ర్రకికిక =నటకి. వేలాగో(తపరివృతౌ చల. వేలా
గోత్ర న లో శ్రాలోకపర్యతము చేత ; పరివృత = పరివేష్టింప (బడిన; అచల=భూమి. చారు
ఖురళి కా ంగక=మనోవార మగుగరిడి యగు చుండగా. తన పతాపవ్యాజదావవహ్నీ కికొ,-
తన్యపతాప = తనయొక్క (పతౌప మనెడు వ్యాజ = కపటముగల ; దావవహ్నాకిక్‌ =
దావానలమునకు. తార కాసంతతుల్‌ = నక, త సమావాములు. స్ఫులింగములు = మిడు6గు
జులు. కాంగకొ = అగు చుండగా. తన ధర్థకెతవధారాళ వల్లికిక ,--తన ధర్మ = తన
యొక్క_ధర్మ్మ మనెడు కెతన = దంభము గలు ధారాళ = రూఢ మైన; వల్లి కిక్‌ =లతకు.
కాంచనాచలము = మేరుపర్వతము. ఉపఫఘ్న్య౦బు= అంతి కాశయము, అన౯గా తీంగవాటు
టకు సమిపమున (6 బాంతినకొయ్యవంటిది cc స్యా దుపష్లూ నికాశయే ౫. అని యమరము.
కాంగక్‌ = అగుచుండంగా. తనమపూీదారతో పధివనదతతికిక._ తన = తనయొక్క;
మహో దార తౌ=ఉత్కృష్ట దాతృత్వమ నెడు;ఉ పధి=నెపముగల ; వనదతతికిక్‌ = మేమసంనుము
నకు. కాండరుహజాండకోటులు.-కాండరుహూ = కనులముందు “కా జ్రోస్త్రీ దజబా ణార్వవర్షా
వపసరవారిషు” అని యమరము: జ=ఫుట్టిన, (బహ్వదేవుని సంబంధు లెన ; అండకోటులు =
(బహ ండకోటులనుట. అఖండకరకకాండములు కాంగకొ = అఖండము లగువర్షోపల ములు
కాగా వర్షోపలస్తు కరకః8 ** అని యనురము, బింకోలుగండ విరుద కా౦తు (డు= బింకో
లుగండ యను బిరుదము చేత మనోహరుండు. మల్ల భూపాలు (డు = మల్ల భూపతి. ఇలక్‌ =
భూమిని. ఎలమికా = సంతోవముతో. వలెకొ = పాలించను.
మల్ల భూపతి కీర్తి బ్రహ్మాండ మావరించిన దనియు, విద్యావిభవము లోేకాలోేకపర్భా
ళ్‌
తమునకు లో నగుస ప్త ద్వీపములు వ్యాపించిన దనియు, ప్రతాపాన్ని మిన్న ౦ది మించు
చున్న దనియు, ధర్మము మేరుపర్వతముదా (క వ్యాపీంచిన దనియు, త్యాగము (బహో ౦డ
కోటుల నతిక్రమించి [పసరించినడదనియు భావము,
ఇం దత్యు క్యల౦కారము న్లో ॥ అత్యు కి రద్భుతాత థ్య కె "ర్యా దార్యా ది వర్ల నమ్‌”
అని లక్షణము. తోయదపథ "వేలాన్యోత పరివృతౌచలా తారకాసంతతి కాంచనాచల
(బహ్మాండములను, మధ్యుపియత్వ ఖురళిత్వ స్ఫులింగ త్యోప మ్నత్వ కరకత్వ రూప
ముగ రూవీంచుట్నచే రూపకాలంకారము. యశశ్ళద్మ కలాదంభ |ప్రతాపన్యాజ ధర
వ్యా ఫ్రీజ ఇర
కెతవ మహూోదారతోపధి యను స్థలముల యందు పైతవార్థకపదముల చే యశ॥పభృతుల
నివ్నావవ్యక్షి యగుట ౦ జేసి శే వాపహ్ను త్యలంకారము. 66 వేతవాపహ్వుతి రకరకా
వ్యాజూ ద్య ర్నిహ్ను లేః పడె”? అని లక్షణము.
ము. అరు ద్‌ మల్లథధ రాధినాయక సము+ ద్యద్భూరిధారాధరం
బరి రాడాశుగభేదశ క్రిం బటుమి* తాలోకమాద( పదో
ఖ్‌
ప్రథమాశ్యాన ము, 31
_తృరలిలావిభవా ప్రి శ్యతువనితా+తాపాస్పదస్ఫూ ర్తి చే
ధరం డార్చుం బరవాహినీవితతి కళ ద్భా)జత్క_బంధాఢ్యతన్‌ . 35
టీ. ఇచట మల్లభూపతిఖడ్దమును వర్షింపలంగా మేఘపర. మైనయర్థా ౦త రము దోంచుచు
న్నది. మల్ల ధ రాధినాయక సముద్యుద్భూరి ధా రాధ ర ౦బు.---మల్ల ధరాధినాయక = మల్లభూ
పాలునియొక్క_; సముద్యత్‌ = పెకి లేచిన; భూరి = సువర్ణమయ మగు ( భూరి (పొజ్య సువ
ర్త యోః * అని విశ్వము: ధారాధరంబు = ఖడ్డము; చేమ మని యర్థా ంతేరము ““థారాధర
సోయధ రే కృపా జే” అని విశ్వము. అరిరాడాళుగ భదళ కిక... అరిరాట్‌ = కతురాజుల
యొక్క; ఆశుగ = చాణములయొక్కా, శతు(శేస్థ మైనవాయు వుయొక్క_) ఇచట వాయువు
చమేఘమునకు శతు వనుట. న్లో, ఉల్లాస్య కాలకరవాలమహామ్మువావాం దేవేన యేనజర
ఠోర్జితగర్జి తేన | నిర్వాపిత సృకలఏవ రణేరిపూణాం థారాజశై _స్త్రోజగతిజ్వలితః (పతాపణ”
అనుదానిలో. బర్థ్యన్యూ (డు దావానలమునకు శతు వను (ప్రమాణము కావ్యదర్చ ణమందు (వా
సినరీతి గం చెలియునది. భేద=భంగ పజచుటయందు; శ క్తిక్‌ = సామర్థ్య బ్రముచేతను. పటుమి
(తాలోక మోద పదో తేర లీలా విభవా పికా.-పటు=సమర్గమగు; మి(తౌలోక = మి(తులయొ
క్కు_ చూపులకు, సూర్య తేజస్సునకు; మోద(పద=సంతోవకరమగు, రూ ర్తీర=లోకో త్రరమెన;
లీలావిభవ = విలా సాతిశయముయొ కొ... ; ఆ పిక్‌ = (పా ప్రీచేత. శతువనితాతా పాస్పద
న్ఫూ ర్షిచేక్‌ .-_శతువనితా = శతు స్త్రీలయొక్క ; తాప = సంతాపమునకు, వేండిమికి;
ఆ'స్పద= ఆధార మగు; న్ఫూ ర్తి చేకా = (పకాళము చేతను. అరు టై = ఆశ్చర్యకర మై. ధ
రకా = భూమియందు. పరమవాహీనీవితతికికొ.. పరవాపొనీ = శ(తునై న్యమలయొక్క_,
గొప్పనదులయొక్క_.; వితతికికా=గుం ఫునకు, ఉ ద్భాజక్క_బంధాథ్యతక్‌ . -ఉ ద్భాాజత్‌ =మి
క్కిలి పకాశించుచున్న్య కబంధ= మొం జేముల చేత, ఉదకముల చేత; ఆఢ్య తక =పూర్ల తను.
తారు =క లిగించును.
మేనుమునకోు స్వ భావముగ వాయు వు చేత, గొట్ల బడుట యు సూర్య తేజన్సున కపకా
శకంబుగ నుండుటయు 6 దాపళాంతిం జేయుటయు.6 గలిగి యుండ ౮౫ దానికి విపరీతము?”
నాశుగ భేదనము, మి_తాలోకమోదపదత్యము, తాపకరణము, నాళ్చర్యకర మని యాళ
యము.
మల్ల భూపతి _ ఖడ్డముచేత శ్యతుల బాణపరంపరల నడచి వారిని సేనలతో? గూడ
వీనుంగుంబెంటలు "గావించి వారివనితలకు సంతాపమును గూర్చి మి(తుల్గకు నేతోత్సవము
గావించె నని భావము. ఇట ఖడ్డమునందు వారిద సామ్యము వ్య జ్య మాన మగును. కొవున
వ్య ౦గ్యోపమ.
నీ, రాజచం(దులు గాని * రాజచం(దులు గారు +
తర. మూన్న నరిదానళ దాన పటివు,
నచ తేశ్వరులు గాని 46 య చ లేశ్వరులు గారు
సరి సేయ ధృతినంగ4సంగరవుల,
వా
3
లో
చంద్రికాపరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
Cre
to
నినకుమారులు గాని *+యినకునూరులు గారు
కదియింప రుచి కాండ4కాండకలన,
గోపాత్త జులు గాని 4+ గోపాత జులు గారు
వాటి బాగనుభావశ+*భావగరిమ,
తే, ననుచు జగ మెన్నం బొగడొందు+ హోరిమండ
లా గఖండితరిపుమండ+*ల[ పపీర
కాండనిర్భిన్న మా రాండ+మండలాంతే
రుండు వేెదమల్ల నాయ కా+ఖండలుండు, 36
టీ. హోారిమండలా[గఖండేతరి పుమండ ల (పవీర కాండనిర్భిన్న మారాండ మండ లా ౦తే
రుండు.- వోరి = మనోవారముగు; మండలా[గ = ఖడ్డము చేత ; ఖ౦డిత = నజణకంబడిన,
రిప్రమండ ల[పవీర కాండ = శతు వీరులగు౦ఫు చేత; నిర్భిన్నవ= భేదింప బడిన) మారాండమండ
లా ౦తరుండు=నూర్యమ ౦డ లమధ్య భాగము గల వాండ గు (శ్లో. ద్వా వివా ప్రరుషౌ లో శే సూర్యు
మండల భేదినా | పర్మివా డోోగయు క్తశ్చ ర ణీ బాభిముఖో వాత౭”అని మనువు. పెదమల్ల
నాయ కాఖండలుండు = పెదమల్లభూపాలేందుండు. జగము = లోకము. అరిదాన దాన పటి
మక్‌. - అరిదాన = పగతురతునుముటయొక్చొ_; దాన=త్యాగ ముయొక్క_; పటిమక్‌= సమ
ర్లతయందు. తర మూన్న్చక = సాటి చేయుటకు. రాజచం[దులు గానిజఇం(దు(డు చందు
డు గాని. రాజచం[దులు గారు = నృప కేస్టులు గారు “రాజా ప్రభా నృకే చన్ద్ర యే
క్ష త్త్రియశ[క్రయో౪ో అని విశ్వము : ఇట నరిఖండనమందు నిందు (డు వితరణమందు చం
(దుండు సము లగుదు రని (కమాన్వయ ము. నాలుగు పాదము లయరదు నిస్తే చూడ వలయు.
ధృతిసంగసంగరములక్‌ = ధైరసంగమునందును, యుద్ధములందును. సరిసేయక్‌ = =బోల్సు
టకు. అవళలేళ్వరులు గాని = మేరుపర్వతము, దండు. గాని. అచ లేశ్య్వరులు = భూమి
పతులు. గారు = సరిగారు. రుచికాండకాండకలనక్‌. - రుచికాండ = కాంతిపర ంపర
యొక్క; కాండ = బొాణములయొక్క,; కలనక్‌ = కూ డికయందు, కదియి ౦పకొ = =పోల్చు
టకు. ఇనకుమారులుగాని = నూర్య'స్క_ందులు గాని. ఇనకుమారులు గారు = రాజప్రతులు
గారు ఉఇనస్ఫూశ్యే ప్రభౌ ”” అని అమరము. వాగనుభావ భావగరిభుక్‌ .-వాగను భావ=
వాక్సామర్గ గమ యొక్క, భా వ=విలాసముయొక 3 గరినుల =అతిశయమునందు. పాొటి=
సమానులు. గోపాత్మ జులుగాని=గీస్పతి మదనుండు గాని. నోపాత్య జులుగారు = భూపాల
కుమారులు గారు. అనుచుక్‌ =ఇ ట్రినుచు. ఎన్నక్‌ = గణింపలా. పొగడొందుకొ = ఘనత
*కక్కు_ను. ఇందు యథాసంఖ్య మలంకారము. 'చానదాన్క సంగసంగ, లో నగువానియందు
ఛేకానుపాసము. మండలా గ ఖండి తేత్యాదియందు బిందు పూరక డకారము పలుమాటు(
గూర్చుట చేత ౯6 వద్ద స్యా ప్యసకృత్చరః ” అను లవణము వే వృ తను పాాసము. రాజ
చంద్రులు మొదలగునవి కెండుమాణులు వచ్చు టంజేసీ యనుకము,
ళ్‌
ళో
వుథతనూశ్వాన మను, 33
ఉ. పూనిక బాలవాపలముం + బొందు నిభ(పకరంబు గుడ్లలో
గూన బిలేశయ్లాధిపుండు + గూర్మము సూడ శిరంబు నిల్ప చే
దానగ్నపాళియుకా నడవ +నై నను నేర దటంచు మేదినీ.
మానిని సేరె నార “పెదశమల్ల మహీను నహీనయావనున్‌. “ 37
త్రీ, ఇభ (పకర ంబు=దిగ్గజసమావాము., వూనికకొ=[పయత్న ము వేత. చాలచాపలము.-
బాల=చాలునియొక్క_, తో (కయొక్క_ యని భావము (శసయో ర్చృవయో స్తథా” అనుట చేత
నిచట బకారవకారముల కఖేద మవలంబింపంబడీనది; చాపలమ = చాంచల్యమును. పొం
దుకా=పొందును. బిలేశయాధి పు (డు=ఆదిశేషుండు. గుడ్డలోంగాన=మిక్కెలి' పసివా 6డనుట,
సర్పము లండజములు కాన గుడ్డబోయహాన శేషుం డగు ననిఖావము. కూర ము = ఆదికూర
ఇ. య లీ బాలీ
ము. చూడకొ జు పరికింప౦ంగా. శిరంబు నిలుప లేదు= మెడలు నిలుపంజూలనంతటి బాల్యము
గల దనుట, కూర్మ ము స్వభావముగా శిరంబు నిల్బ కుండుట (పసిద్ధ వీదము. ఆనగపాళియుక్‌ =
ఆకులా చల సమావామును. నడవనెననునేరదు = నడ చుటకు శరన ంక్ర బాల్యముగలది, పర్వ
తములు నడవ కుండుట స్వభావము. అటంచుక్‌ = అట్లనుచు. మేదినీమానిని = భూరమణి.
య
అహీనయావనుకొ = పూర్ణయావనము గలయట్టి. పెదమల్లమహీనుక్‌ = పెదమల్ల భూపా
లుని. చేరిక = పొందెను. జొర. పెదమల్లభూపాలుం డేల్లధరణి నేలెనని భౌవము.
ఇచట నుపమేయాధిక్యపర్యవ సాయి యగు శ్లేపోత్తావీత వ్యతి చేకాలంకారము.
నా, ఆమల్ల శీతి నాథరత్నక రది+వ్యన్యండల్యా గాంశువు
స్రామస్టేమ రణాగనీమ నరిగోశ(త్రశోణులం దూల్పు ను
దామ(పొఢిమం గేతునుం దునుము ను+ద్యత్సుండరీకంబుల౯ా
భూమి౯ (వాల్పు సురాళి గమన బురా+భూ లేతర్య ష్మకియన్‌ . 38
త్రీ ఆమల్లవీతి నాథ రత్న కరదీవ్యన, ండలా(గాంచమర్దామ గే స్టే... ఆమల్ల శీతి నాథ
రత్న = ఆమల్లభూపాలు. డను రాజరత్నముయొక్క_ 3 కర్‌ డా వా స్రమందు ; 'దీవ్యత్‌ =
(ప్రకాశించు చున్న; మండలాగ = ఖుడ్డమ చెడు ; అంశుమర్ధామ = నూర్య తేజముయొ
క్కు; స్టేమ = స్థీరెంళము. రణాగనీ మక్‌ = యుద్భాగభాగమందు. సురాళి గన్టొ నక
చేవస సంఘము చూచు చుండ గా. ఫుళాభూ తేతర వ, కియా. ఎ సురా వూర్యమందు; భూ
తేతర=పుట్టనట్టి; (ప క్రియక=వ్యాపారము చేతను, మునుపుతనకులేనినడ వడి చేత ననుట. అరి
గోతశేణు లక్‌. —౪ర= చకవాకములయొ క్క; గే త్ర=కులమొ లయొక -(కేణులక్‌ = సంఘము
లను, శతువంశసంభుముల నని యర్థాంతర ము. తూల్చుక్‌ = =తోొల (గించును. ఊద్దాను ప్రొఢి
నుక = ఉత్కృష్ట మైన నేర్చు చేతను. కేతు వుక్‌ =శేతుగ వామును, ధ్వజమును, తునుముకొ =
ఖండించుశు. ఉద్యత్పుండరీకంబులకా = (పకాళించుచున్న తెల్ల దామరలను, గొడుగులను.
భూమికొ=భూమియం౦దు. (వాల్చుక్‌ ఇ పడవై చును. నూర్య తేజిస్సునకు జక్క_వలగుంప్రులు
ల్‌
న్నా
అ అధు
స నా నము,
34 చంది కౌపరిణయము, సవ్యాఖ్యా
దూల్చుట, శేతువును దునుముట్క తెల్ల దానురలను వాల్పుట, స్వ భా వవిరుద్ధము గాన నవూ
ర్వవ్యా పార ము గా వర్ణితం బయ్యె నని భావింప వలయును. మల్ల భూపాలు (శు ఖుడ్డము'చే
శ తుసంఘమును దూల్చి వారిపతౌకలను శ్వేతచ్చ త్రములను భూమిని (వాల్చి జయము గాంచె
నని భావము. ఇందు శ్రీష్టళబ్బనిబంధన కేవలపర ౦పరితరూపకాలంకారము,
"తే. ఆధరాధిపునతులు లిం+గాంబ కొమ్మ
మాంబికయు నలచిన్నలిం € గాంబ వేంక
టాంబ మల్లాంబ నా మించి 4 రాత నాథ
సేవనాయ త్తచి త్తతా+స్టేమ నందు. 39
టీ. ఆధరాధిపుసతులు = ఆ మల్ల భూ పాలుని భార్యలు. లింగాంబ, కొముమాంవికయు,
ap) + న. -
అల చిన్న లింగాంబ, వేంకటాంబ, మలాంబ. నాక్‌ =అనలూా. ఆక నాథ సేసనాయ తచి త్తతా
స్టేమక్‌.-ఆక్క నా థ=తమపీయునియొ క్క, నేవనాయ త్ర=సేవాపరతంత్రమగు; చి తతా=చి త్త
ముగలుగుటయొక్క_; స్టైమక్‌ =స్టీతిచేత.మించిరి=అతి ళయి ంచిరి. అందుక =చారలయం౦దు. దీని
కిం బాశ్చాత్యజడ రాశి యనునగిమపద్యముతో నన్భయంబు.
నీ పాశ్చాత్యజడ రాశి (4|బాపించి నర్మద, యగుచు వ ర్తిలు లేవ + నతకరించి
రాగభూయిష్టాత్మ + రహి సర్వతోముఖ, వర్తన గలస రళ+స్వతిని గం.
బహులపంకోదిత $పదోదయంబు న, మలిన యై తగునర్య్భ+మసుత నాడి
నీచోపసర్పణ+నియతభంగావా ప్రీ, వెలవెల నౌజాహ్నా +*విని హాసించి
తే. సాధుభాపానుగతి. జారు+చరితయు క్రి , నిత్యనిర్మలచి త్తత+నిరుపమాన
కాంతి సం(_కాంతినుప్పొాంగుం శ4గవిజ నాంత,రంగరంగద్దుణాలంబ*లింగమాంబ .
ట్‌. కవిజ నాంతరంగ రంగద్దుణా లంబ. _ కవిజనాంతరంగ = క వివాదయములయం
దు; రంగత్‌ = నాట్యముచేయు చున్న; గుణ = సౌశీల్యాదిగుణ ములు; ఆలంబ = ఆలంబము
గాల. లింగమాంబ = ఖవింగాంబిక. పాశ్చాత్యజడ రాకిక్‌. _ పాశ్చాత్య = పళ్ళ్చిమటేశము
నందుంబుట్టిన (దక్నీణాపళ్చా త్పురస స్తవ” అని పశ్చాచ్చృబ్దముమాజద భవార్థమున త్య
(ప్రత్యయము. జడ ర్లాశిక్‌ = మూర్భ సమావామును. ఆన ౭-గా వేద బాహ్యు లగుట చే జడు లని
చెప్పండుహీనజాతులను. (పాపీంచి=పొంది. నర్మద యగుచుక్‌ =నరోకుల నిచ్చునది యగు
చు. వర్షిలునేవక్‌ = వర్షించు చున్న శేవానదిని. డకార ల కారముల కభేదము గనుక పళ్ళి
మ దేశమం:. దున్నజలరాళి నన లా సము[దమును (పావీంచి నర్మద యను నానుము గలదె వర్తి
ల్లు నట్టినేవ ననిభావము. అతకరించి = తక్కువ గాంజేసి. రాగభూయిష్టాత్మక = అనురాగ
ము చేత భూయిష్ట మగుమనస్సు చేత. రహీకా = ఆస క్రితో. సర్వతోముఖన్ల ర్త నణనానాప
కార మగువ త్తి. కలసరస్వతిని = కలిగినసరస్వతీ నదిని. ర కగుణము చేత భూయిస్ట మగు
ఠః a
9 థ మా శా న ము. శ్‌
ఆత్మ అనగా దేవాము గలిగి సర్వతోోముఖవ ర్తన మనంగా జలరూపముగా నున్కిగ లిగినట్టిసర
స్వతీనది నని భావము, సరస్వతీనదీజలము రక్ష మగుట (ప సిద్ధము. బహులపంకోదిత పదోద యం
బునక్‌ .-బహుల = తీధికమగు; పంక = పాతకములవలన; ఉదిత = కలిగినట్టి; పద్దా=సంప
దయొక్కా; ఉదయమునక్‌ = అభివృద్ధి చేత. మలిన యైతగునర్యమసుతకా = పాపిప్థ యగు
యమునను. బహుల మగుపంక మన6గా బురద అందు జన్మించిన పద్మముల యొక్క. యు
దయమున నొప్పి మలిన యనంగా నల్లని స్వరూపము గలదై తగునర్యమసుత నని భావము.
ఆడి=నిందించి. నీచోపసర్పణనియత భంగావా పిక్‌ ,-నీచోపసర్ప ణ=త్తు[దులన నువ ర్తించు
ట చెత నియత = నియతేమగు; భ౦గ=మ ర్యాదాదినాశముయొక్క_; ఆవాపికా = పొందుట
వేత. వెలవెలనా = చిన్నపోయిన. జూవ్నావిని = గంగను. వాసించి = పరిహాసము
సేసి. నిమ్నప్రదేశోనుఖి యై నియతము లగు తరంగలయొక్క_ పా ప్రీచేత మిగులందెల్ల నాజా
వ్నావిని హసించి యని భావము. గీతియందు వ్యతి రేకేవి శేస ణములకు6 [గమము. సాధుభాషా
నుగతిక.- సాధుభాన = వేదవిద్యగలవారియొక్కా. అనుగతికొ = అనుసర ణము చేతను.
చారుచరితయు క్రిక్‌ = సచ్చరితలయోగము "చేతను, నిత్యనిర్థ్మల చి త్తేతకా = నిరంతరము
నిర్మల మగుచి త్రము గలిగియుండుట చేతను. నిరుపమానకాంతి సం. కాంతిక్‌= అసమాన మగు
కాంతితో. గూడియుండుట చేతను. ఉప్పాంగుక =అతిశయించునూ, లింగమాంబ గంగా
యమునా సరస్వతీ నర్మదానదులతో. దుల్య మగునిర్మలస్వ భావము గల దనితాత్సర్యము.
ఇందు శ్లేపోత్లా వీత వ్యతి కేశాల ౦ కారము.
నీ ఆలింగమాంబికళ4యం దరాతిబల పు భేదనచణు మల్ల +భిదుర పాణి
దార కాత్మభయప్ర+ద ప, భావిస్ఫూ ర్తి, నతిశక్తియుతు 'వేంక+టాద్రిగుహూననిం
జినలింగమూంబయం+దు నవీనపంకజా, తార్షను లింగన్న+పాబ్లవై ర
| ది రాం
"వేంకటాంబికయందు + విపులవవీపాల, నఠుము జినలింగళన ర పసురఖి
చే. బహుళ శార్భరపాట న +పటువిహారి
అ జో ౨ . ;
నంతర స్థాపితాబ్ద నః త్ర్రాంచితాను
భావుం జినమల్ల భూపాల+ పద్మ కీతుని
గాంచెం బెదమల్ల మేదినీళకాంతు. జెలమి. 41]
న్న
టీ. సెదమల్బ మేదినీకాంతు (డు = పెదమల్ల భూపాలుండు. ఆలింగమాంబికయందుక్‌ =
ఆలింగాంబికయందు. అరాతిబల(పళదనచణుకా.-అరాతి=క[తువగు;బల =బలాసురునియొ క్క;
(వ భేదనచణుక్‌ = శదించుట చేత. (బఖ్యాతుని; అరాతి=ళతువులయొక్క_;) బలవ సెన్యముయొ
క్కు; (వభేదన = భేదించుట బె (బఖ్యాతు6 డైన. మల్ల ఫిదురపాణిక = మల్లభూపాలుం
డ నెడునింద్గుని. జార కాతేభ య(పద (ప్ర భావిస్ఫూ _ర్లిక్‌ ,-తౌరకాసురునిమదికి భయ(పదమగు
తేవోతిశయము గలనాని; తౌరకా=నక్ల త్రములయొక్క.. ; ఆత్మ =స్వరూపములక్కు భయ్యప్రద
జ్య
గ్‌
3ెలీ చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
మగుకాంత్యతిశయము గలవాని. అతిళ క్రియుతుక్‌ =అధిక మైనళకి, యను నాయు ధ ముతో 6
గూడినవాని(కుమార స్వామిని), అతి సామర్థ్య్యయు క్షు డయినవానిని. వెంకటా(దిగుహునిక్‌ =
"వేంకటా దినాయకు( డనుస్క_౦దుని. చినలింగ మా౦బయ౦దుక =చినలి రగాం౦ం వికయందు. నవి
నపంకజా తార్దనుక౯ .-నవీన=నూతన మగు;ప ంకజాతఐపద,ము ల ను;అర్దనుక్‌ =పీడించువా నిని, నూ
తన మగుపాపసంఘ నాళకుని ననుట. లింగన్ఫ పాబ్దవై రక్‌ =లింగనృ పాలు ౦ డనుచం[దుని. వం
కేటాంబిక యందుక=వేంకటాంబయందు. విష్టలవనీపాలనతముక్‌ . -విప్రలఐ అధికముల గ్రువనీ=
వనములయొక్కా); పాలన=రత ణమ ందు; విప్రలమగు; వనీప=యా చకులయొ క్క... అలనజఅల౦
కర ణమందు; తముక్‌ =సమస్దని. చినలింగనరపసురభిక=చినలింగభూ పాలు డనువసంతు ని.
బహుళ శార్వరపాటనపటువివాోరిక్‌ .. బహుళ = అధికముగ ; శార్వర = అంధకారము
యొక్క; పాటన = ఖెదించుటయందు, దురాస్దల యొ క్కు_ ఇదననుం౦దు (శార్వరంత్వ్యు
న్షకీమసే శార్యరో ఘాతుశే సతః” అనివిశ్వము: పటువిహారిక్‌ = లెన్సశాం (గీడించు
వాని. అంతర స్టాపితాబ్ద న్యతాంచితాను భావుక్‌ -._ అంతర స్థావీత = వృాదయ నిహితమగు)
ఆబ్బ న్మేతజవిష్ణువుయొక్క్ల_; అంచిత =జప్పునట్టి; ఆను భావుక = (పఖావముగలవానిన్ని పము
దయమం దిదెయర్థము, చీనమల్ల భూ పా లపద్మహితునిక్‌ =చినమల్ల భూ పాలు. డనునూర్వు ని.
కాంచెక్‌ = కనెను. ఈపద్యము నందు శ్రీప్రశబ్ద నిబంధన శేవలపరంపరితరూప కాలం కారము
జ న mn 2
లెడు. వానికి బర స్పరనిర పక్ష తను బట్టి సంసృష్టి.
ఆ. అందును వేంకటా దివిభు 4 డచ్యుత సాయక నాయ కా[గిమ
స్ప౦దని వాతి తారిపుర+సంతతి మై కమలాధిపాంచితా
మందవుహాశ యాంకుం డయి + మాన్యగణావనలోలచి త్తసం
బంధపీతుం డై జగతి + ఛాసీలె నార బుధుల్‌ నుతింపణన్‌. 42
ట్ర అందును=ఆప్ప్ర తులలో. వేంకటా దివిభు(డు=వేంకటా(దిరాజు,ఇ-చట ఒవిభుశ్ళివే
(పభెని త్యే*””అను విశ్వనిముంటు వువలన శివరూ పార్థమ గూడ స్ఫురించుచున్నది. వేంకటా(ది
శ వుంద్రుఅ చ్యుతసాయక నాయ కా గిమస్పందని పాతి శారి పుర సంతతియై. _ అ చ్యుత= చెడ నట్టి
విష్ణుమూ ర్రియ నెడు; సాయక నాయక=బాణ కేస్టమ యొక్క; అ|గిమస్సంద =[పథమచలన
ముచేత; ని పాతిత=నశింప (జేయ 6బడిన;అరి ప్రుర=శ| తుశరీరయమలయొ క్కు, శతు ప్రరులయొక్క_ ,
త్రైపురయు లయొక్కు_, యను ట్కసంతీ తియె=వంశ ముగలవా (దై, పరంపరగలవా?( డె. కమలా
ధిపాంచితామందమహాశయాంకుం డయి.- కభులాధిప = విష్ణువు చేత, మృగ శేస్టము చే
తను; అంచిత =ఒ ప్పెడు; అమం౦ందాజ అధికమగు; మహాోళయః=దొడ్డ హృ దయము యొక్క; నువా.
త్‌ =వూజ్యమగు; శయజ=వా 'సముయొక్క.. “పషఖ్బుళాఖ శ్ళృయః పాణి)” అని అమరము; అం
కుండే = శీవ్నా ముగలవా(డయి, మాన్యగణావనలోలచి త్రసంబంధపరీతు (౫... మాన్యగణ
=ప్రాజ్ఞ సంఘము యొక్క, పూజ్యు లగ్ముపమథులయొక్క) అవన=రత్ష అమన్లిదు; ల్లోలజ=ఆ'సన _.
మీమైన చిక్తంచి క్రమయొక్క; సంబంధజసంబంధమ్ము కేక, పరీశుండై =వ్యా పుంత, అట్టిచి.
ల్‌
క
ప్ర థ మా శా స ము. 37:
తముగలవా[డె యనుట. జగతిక=లోకమం౦దు. బుధుల్‌ నుతింప (గక=పండతులు దేవతలు
స్తుతిచేయయగా. భాసీ లె౯్‌ = (ప్రకాశించను. జొర. అనయా ర్నుదుం డేరీతి. (దిప్రరముల
నచ్యుతు (6 డను సాయ కా గిమస్పందముచే నాశనము జేసీ జగమున భా సీ ల్లైనో యారీతి వేం
కట్యాదివిభుండును సాయకములచే శృత్రుశరీరములను దునిమి జగతిని భాసీలె నని భావము.
ఊపమాలం౦కార ధ్వని.
సీ. పటుపుండరీకసం+కటగృ్భహ్మ శేణికల్‌, పటుపుండరీకసం+కటము లయ్యె
బృథులాచ్చభ ల్లవి*_స్తృత చత్వరమ్భులు,పృ్పథ్దులాచ్చభల్ల వి+_స్తృతము లయ్యె
వితత సాలకదంబ+వృతలస ద్వేశ్య ముల్‌, వితత సాలకదంబ+వృతము లయ్యు
ఘన చ| క్రీఖడ్లినం+గత రాజవీధులు, ఘన చ్మకిఖడ్జిసం+గతము లయ్యె
వ్‌ వేంకటా[దితమా నేతృ+విపులబౌహా, దండకోదండనీర దాళ4 ఖండ చండ
శరపరంపరంబరహంసళ4సముదయంబు, వెజుచి చను నెడందత్పు ర+వితతి నెల్ల.
టీ, పఠవాంససముడయం౦బు.-- పరహంస = శతు శేష్టులయొక్క, (కోపము అగురాజ
వాంసలయొక్క.. సముదయంబు = గుంపు. వేంకటా దితమానేతృ విపులబాహుదండ కోడం
డనీర దాఖండ చండ శరపరంపరక్‌ .- వేంకటా దితుమానేతృ = వేంకట్నాది భూ పొలునియొ
క్కు ; విపుల = విశాలములగుు బాహుదండ = భుజదండములయం దుం డెడు; కోదండ=
ధనువనెడు నీరద = మేథుముయొక్క_ ) అఖండ = అవిచ్చిన్న మగు; చండ = దుస్సృవా
మైన, శరపర ంపరకొ=బా అణపరంపర య నెడుజలపరంపరయందు. వెజచి=ఖభయపడి. చను
చెడక్‌ =పోవుసమయమందు. తత్పుర వితతి చెల్లక = వానిష తనసమావామునందంతటను పటు
పుండరీక సంక ట గృహ శేణెకలు. -పటు=సమర్థ మైన; ప్రండరీక=గొడుగుల చేత; సంకట=స సమర్థ
ములెన ; నృవా[శేణికల్‌ = నృవాపరంపరలు, పటు పుండరీక సంకటములు.- పటు=సమ
రమైన; పు పుండరీక = ఫులుల చేత, సంకెటములు = స౦దడించినవి. అయ్యెక్‌ . పృథులా
చృభల్లవి స్పృత చత్యరములు.- పృథుల = పవీశాలములగు,; అచ్చ=స్వచ్చములగు j భల్ల = బాల
ముల"చెత్క, వి _స్తృత = వ్యాప్తము లైన; చత్వరమ్యులు = అంగణములు. పృథులాచ్చృభల్లవి స్త స్కృ
తములు.-పృథుల= గొప్పలైన; అచ్చభల్ల = ఎలు (గుల చేత; వి స్ఫతేములు. అయ్యెక. వితత
సాలకదం౦బ వృతల సచ్వేశ్యముల్‌ . _వితత = విశాలము లయిన; సాల = కోటలయొక్క_,
“౯ (పాకారో వరణ స్ఫాలః *”” అని అమరము: కదంబ = సమూవాము చేతన వృత = అవరిం
పంబడిన; లసత్‌ = (ప్రకాశించు చున్న; వేళ్ళ ముల్‌ = గృహములు. వితత సాలకదంబవృ
లేములు... వితత = విస్త్పృతములగు; సాల = ఏసెలచేత కదంబ = కడుముల చేత్య వృత
ములు. అయ్యెక. భనచకిఖడ్డి సంగతో రాజవీథులు. -ఘున = గొప్పలగు; ఖిద్దే = ఖా.
యుధములుగల వారితోడను; చక్రి = చకాయుధములుగల వారితోడను; సంగత =కూడు
కొన్న 3 లాజవీథులు = రాజమార్లమయులు. ఘన చ కి ఖడ్దిసంగతములు._ ఘన=మఘనము లైన;
చకి=సర్భములతోడను) ఖడ్డిఎఖసమృగములతోడ న; సంగతములు. అయ్యెక్‌.
"క్కి
45 చు ౦ ది, కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
ఈ పద్యమున పట్వాదిళబ్దములు ప్రునరు క్తము లయిన విశిష్టతను 'భేదమున్న డి గాన దుష్ట
ములు గావు. ఇట్ట్యపయో గములు వసుచరి తాదులందును గలవు. ఇందు యమకవృ చన
f
(పా'సములు శష్దాలం కార ములం. చయాపక్‌ మ ర్థాలం కారము.
ర్‌, అతనితమ్ముండు లింగ వహ్లౌతలపలి వ్రెగడు గనియె + సమదారినృప
వాతమనసోచ్దాతనునో, , చ్భూతరజమై సె )న్యవిజిత+భువనుం డగుచున్‌. 44
టీ, ఆత నితమృుండు = ఆ వేంకట్నాదది భూపాలునిత ముండు. లింగత్మాతలపతి = లింగ
భూపాలుడు. సమదారినృప|వాళే దునోబ్ఞాత భునోద్భూత రజసె సె నన్యవిజతభువనుండు.--
సమద = మచముతో (గూడిన; అరినృప = శతురాజులయొక్క_; (వాత=సంభముయొక్క.;
మనః = మనస్సుల నెడు; అబ్జాత = కమలనులకు; ఘన= మేను పొయమగు; ఉద్భూతర జ: =
అధికపరాగముగల; సైన్య జా సె న్యము చేత; పిజిత = జయింపంబడిన; భువనుండు = లోక
ములు గలవాడు, అగుచుకా. పొగడుగనియెక్‌ =స్సుతిగాంచెను. మేఘుము కోనులముల కో
హాని గలుగ జేయునదిగాన సెన్యపరాగము మనో బ్లాతము లకు ఘన పాయ మనం. బడియె.
మ, పరగో,_ తాభృదనీకముం గదిసి శుం+భతె ఎన్యగన్హానము
త్క_ర ఘో రాకృతి నంటి తచ్చిరములం + గల్పించెం గీలాల ము
ద్ధుర వెనోగత దాశుగ( పతతి కాశదుర్వార మె లింగభూ
వరుఖడ్డ చ సలనారిదంబు సుమనొ్‌+వ ర్యాతిచి. త్మ క్రియన్‌ 45
టీ, లింగ భావరుఖడ్డ చృల వారిద ంబు.- లింగభూవరు = లింగభూపాలునియిక్కా;.
ఖిద్దే = ఖద్దమనెడు; ఛల = నెపముగల; వారిదంబు = మేఘము. సుమనోవర్హ్యాతిచి త్ర కి
యక్‌ ,.— సుమనః = జూజుల చేత, దేవతల చేత; వర్ణ క=పొగడ దగిన, అతిచి త క్రియక్‌ =
అత్యద్భుత వ్యాపారము చేతను. పరగో తా భృదనీకముక్‌ ._ పరగ్మోతాభ్ళత్‌ = (కేస్ట
ములగు పర్యతములయొక్క_, శ్మ్యతురాజులయొక్కా;) అనీకముకొ = సమూవహామును, సేనను.
క దిసి=ఆ(కమించి. శుంభ తె ్సన్యగర్షాసముత్క_రెఘారాకృతికా..__శుంభ ల్‌ = (పకాశించు
చున్న; సైన్య = సై న్యముయొక్క_ ; గర్గా = సీంవానాదము ల నెడుమేఘనాదములయొ
క్క; సముత్కు_ర = సమాసనహాముచేత; ఘోర = భయంకరమగ్యు. ఆకృతిక = ఆకారము
చేశ, త చ్చిరములక్‌. = ఆపర్వత శిఖ్టరములను, ఆరాజులశిర స్సులను, అంటి = చేరి,
ఉద్ధుర వేనోగ తదాశుగ పతతి కాదుర్వార మై. న ఉఊద్ధుర = అతిశయించిన; వేగ = చేగం
బువేత; ఈగ = తీళ్ల మైనట్టి; 5 తదాశుగబ్బప నద్ధవాయువు యొక్క, వారిబాణము లయొక్క.;
(పతేతికా = సయూవామునకు; దుర్వార మై = వారింపనలవిగాని'దై. కీలాలముకొ = ఉదక
మును ర కృమును. “శోణి తేమృనీ కీలాలమ్‌”” అని అమరము. కల్పిం వక్‌ = బే సెను,
' వారిద ముద్దుర వేగ IU మగుమారుతేమునకు దుర్వార మె. వర్షి ంచుట్ట చిత: మనియాళ
యము శ్లిష్టరూపకయ ఖడ్డచ్చృల వారిద మనుచో వైక్ళీనాపహ్ను తి ఇంటికిని 'సంకరము,.
ట్‌
#
క. వ స ॥ 39
ఊఈశథవనూశ్వ్యాన ము
తే, అతనియనుజుండు చిన్నలిం+గావనీళుం
డలరు నై జమసూభానుం $ డభిలశార్య
రాలీ దూల్ల్సీయు నరివధూళ పాళి కాత్మ్య
రమణవిరహూంబు6 జేయ? జి4(త పశ స్థి, 46
—
టీ. అతనియను జుండు = ఆలింగభూపాలునితమ్తుండు. చిన్న లింగావనీశుండు = చిన్న
లింగ భూ పాలు (శు, నె జముహో భానుడు. నెజ = తనసంబంధియెన; మవాః = (పతొప
ను నెడుు భానుడు = సూర్యుండు. అఖిలశార్వరాళీక్‌ . - అఖిల =సమ స్తనుగు; శార్యర=
అంధకార ములయొక్క_; ఆళిక్‌ = గుంపును, సమ సవై రిసంభఘము ననుట. తూల్చియుక్‌ =
నాశము సేనియు, అరివధూపాళి కిక.- అరివధూ = ఆండుజక్కువల యొక్క; పాలికికా =
గుంప్రునక్కు శతువనితలగుంపున కనుట. ఆత్మ రనుణవిరవాంబు= నిజనాథులయొక్క వియో
గమును. చ్మిత[పళ స్టీకొ=ఆశళ్చర్యకర పనీద్ది సిదితో. చేయకొ= చేయు చుండగా. అలరుకొ=
[పకాళించును.
సూర్యుండు తమస్సంఘమును దూల్చియు జక్కవపడ (తులకు (వియవియోగంబు
భుటిల్లంజేయుట చిత్ర మని తాత్పర్యము. చిన్న లింగభూపతి సమ స్తవైరుల సంహరించి వారి
నారులకు విరహము భటిల్లం జేసె నని భావము. విరోధాభాసము. రూపక భేదము.
ని. లాటాంతరమున శకేశలలితవిగవాుగుణ, (శేణి వినూతన+చి[తరచన
వంగమండలికి నేశ4వరకలాశొలి! ప, తాపంబు సూడ రత్న ంపుబరణి
కాశీ రమునకు సక ల్యాణనిధికీ ర్హి వారంబు మహనీయ+వ(జవేటి
యాని చోళమునకునేశ$యమన కీలునియాజ జ్ఞ, యల రారు తెలిము త్తి యంపుజల్లి
తే. యతండు వెగ డొందు జగముల నరినృపాల
మకుటతటకోటికాహీత +మణిక లాప
రాజినీ రాజ తాం ఘినీ+ శేజ శాలి
చాపజితశూలి చినలింగ4భూపమాళి. 47
టీ. లాటాంత రమునకుక=లా ట దేశ మధ్యమ నెడు వస్తా )భ్యంతరమూినకు “ లాటోబే
శేంశుశేవిచ ** అని విశ్వము. ఏలలితవి గ హుగుణ కేణి = ఏమనోవారాంగుని సుగుణముల
గుంపు. వినూతనచ్చితరచన = నూకనచిత్రకర్మయా, ఆళ్ళ్చర్యోకరణ మనుట. వంగమండలి
క్రిక్‌ = వంగ దేశము నెడు కర్పూరకదంబమునకు * వజబ్దః కర్చూరవా రాక దేశ భెదేషు క్రీ ర్తితః””
అని విశ్యము . ఏ, వరకలాళాలి పతా పంబు.-- పర = (శేస్టములగు; కలా = విద్యల చేత,
శాలి=ఒప్ప చూం డేనూవానియొక్క; (పతౌపంబు = (ప్రతాపము. చూడకా = పరికింప౦ూా.
రత్న౦పుబరణి .= రత్ననిర్మిత మగుబర ణిళయో, అనంగాబరణి కర్మ్బూరము చెట్టు చుట్రియుం
©
40 చంది కాపరణయము, స వ్యాఖ్యానము,
డునో ఆవిధమున లింగభూపాలుని (పతౌపంబు వంగదేశము నావరించి యున్న దనుట
(ప్రతాప మెల్లని దని కవిసమయము గనుకరత్నంపుబరణిగా రూసీంప బడినది. కాశ్మీ రమున
కుక్‌ = కాశీ ర చేశమ నెడుకు ంకుమమునకు, ఏకల్యా ణనిధికీ రివార ము=ఏమ౦ గళమూ ర్రయెక్క
యకకి పుంజయు.ముహనీయవ జపేటి= (కేస్థమ గు ప జంపు పె ట్టయో, అనంగా గుంకుమమును బే ప్లై
యేలాగున నావరించియుండునో ఆలాగున లింగభూపాలునికీ ర్తి కాశ్మీర దేశము నావరించి
యున్న దనుట, కీర్తి తెల్లని దని కవిసమయము శాన వ(జపేటికగా రూవీంపంబడినది,
ఆని చోళమునకుక్‌ _ ఆని = కదిసీ; చోళమునకుకొ =చోళ దేశ మ నెడు(స సిద్ద మగుమును6గు
గుడ్డకు. ఏయమన కీలునియాజ్ఞ = వనియంతయొక్క యాజ్ఞ. అలరారు తెలిము త్రియంపు
జల్టీ=(ఫకాకిం- చునట్టి "తెల్ల నియ త్తెముల చేత జేయ బడిన జూల లె ఒప్పునో, అనగా ముసు(
గుగుడ్డకు ము త్తియంపుజాలకువ నారాజు నాజ్ఞ చోళ చేశమున కలంకార మె మై యఖినంద్య ముగా
నున్న దనుట. అతండు = ఆరాజు. అరినృ పాలమకుటత ట కోటి కాహీతమణికలాప రాజి
నీరాజితాంఘీ నీ చేజ శాలి. - అరినృపాల = శ తురాజులయొక్కూ; మకుటతట = కిరీటతట
ములయొక్క3; కోటికా = అ|గభాగములందు; ఆహీత = ఊంప (బడిన; మణీకలాప = మణీ
భూషలయొక్క_; రాజి = బంతి చేత; నీరాజిత = నివాళింపంబడిన; అంఘనీనేజ = పాదప
ద్యముల చే; కాలి = ఒప్ఫుచున్న వాడు. బాపజితళూలి = ధ నుర్విడ్యయ ౦దు జయి ౦ప యబడిన
ర్యదుండు గలవాండు. అంతటిసామర్థ న్రముగలవా(డనుట. జగములక్‌ = లోకములయం౦దూ.
పొగ డొ౦ చక్‌ =ఖ్యాతి గాం చెను. శి ష్రరూపకాల౦కారము.
క, అతనియనుజుండు చినవు, ల్లతరుణనీ రేజశ రుండు 4+ లలి నెప్పె వముజకావూ
న్నతగాయకనుత సాయక, హత నాయకఘటిత సౌర +హరిణేతుణు. డై.
టీ. అతనియను జుండు=ఆచినలింగభూ పాలుని తముండు. చినేముల్లతరుణనీ కేజళ రుండు=
చీనమల్ల భూపాలు. డనునవమన్యథు.ండు. మహాోన్నత గాయక నుత సాయకవాతనాయకమటిత
సౌర వారి జేతముణు రడై.-మహోన్న త గాయక =మి క్కి. లి యెక్కువ గాశబ్దిం చునట్టితు మైదల చెత,
మహోోేన్న తులగుూగాయకుల చేతనని రాజపర మైనయర్థ ము; నుత=కొ నియా డ బడిన; సాయక =
సుమబాణముల చేత, బాణముల చేత ననియర్థాంతరము. వాతే= కొట్టంబడిన; నాయక = శం
గారాలంబనప్రరుషులతో, రాజుల చేతితో ;ఘుటిత=కూర్చ యిడిన; పౌరవారి కేమణుందైఎసుశాం
నగనలుగలవా డె. లలికా=ఊ తా హము చేత. ఒ ప్పెక్‌,, నీచేజళరుని చాణ్యపసరణము యువ
మిథున సంఘటన *సంపాదకము గావున6 జినమల్ల తరుణ నీచేజశరుని సాయకవాత నాయకులు
సురాంగనాసంఘటనము. నొంది రని భావము... ఇందు రూపకాలంకారము .
సీ, ఈధన్యు హత్తి ధాళరాధరం బగు గాని, చో రాజహంసాళి * సోలు శుట్టు
లీన లేశ్వరుకౌర్య 4 మైన లేజమ కాని చో లోకతముములు 4+ దూలు బట్టు
లీరాజుపాణి మం+దారతాఖయ కాని, యెడ సుమన క్నేణు 4 లడరు జుట్టు
లీమహేందూనికి రి? కాముదియగు గాని, యెడ గువలయమోద౪మెసగుజుట్టు
ళో
or a C4
ప్ర థభ నూ శ్వా నము,
కే. లనుచు విబుభులు నుతియింతు + రమరశై ల, కంద రాసం చరశ్హేవ+ కామినీజ
నాభిగీత నవీనచా+హా_ స్పిమల్ల, బిరుదని సందుల జినమల ల్ల *ధరణిచం[దు. 49
టీ. ఈధ న్యు త్రి = =ఈధన్యుని ఖడ్గము. ధారాధరం బగుకొ= మేఘమగును, పదును
గలదగు ననిభావము. కానిచోకొ=అటు గాకున్న యెడ. రాజవాంసాలి. - రాజవారిస= వాంసప
శీవిశేవములయొక్కు.; ఆళి=గుంపు రాజ శేష్టుల సంపు. సోలు శె కుట్రులు= అడలుట యే (ప
కారము, మే ఘోదయ కాలమందు రాజవాంసలు పాజుట కవిసమయని సిద్ధము. ఈన శేళ్వరు జా
ర్యము= ఈరా జు "ర్యము. వన లేజమ=నూర్య సంబంధి పభ యే. కానిచోకాఎళానియెటల. లో
కతమములు=లోకములయం౦ దుండు-చీకటులు, లో కులయజ్ఞూ నములు, అజ్ఞాన (పయు క్త కదోషముల
నన్నింటిని దుష్టని గవాము చే శమింప జేయు టంబట్టి యిటు వచించుట. తూలు కెట్టులుజనశిం
చుట మెట్లు. ఈ రాజుపాణి=ఈ[పభు వుయొ క్క న సము. మం దార శాఖీయె=కల్పవృత మే.
కానియెడక = =కానిచో. సుమన శ్నేణులు =దేవస ంభుములు, విద గత ంఘుములు. అడరు శుట్లు
లు = ఆనందించుట యెట్లు. ఈమే హీందునికీ ర్తి = ఈమహారాజాయొక్క. కీ రి. కాముది
యగుక = వేన్నెల యగును. కానియెడక్‌ =కానిచో. కువలయమోదము = కలువలకు సంతస
ము, భూవలయమునకు సంతసము. ఎస పెట్టులు=తేనరు కుట్టు. అనా చుక్‌ =ఇ ట్లునుచు
విబుధులు= దేవతలు, విద్వాంసులు. అమర శె లక౦ద రాసంచర రేవ కామినీ జనాఖిగీత నవీనవా
వాస్పిమల్ల బిరుదని స్తందుక్‌.-_-అమరశె ల= చేదపర్వ్యతము యొక్క] కంద రా=గువాలయం౦
దు; 5 సంచరడ్‌ = =తిరుగుచున్న ; దేవ కామి నీజన=దే దేవతా సీంసంఘము చేత; అభిగీత' = గానము
చేయంబడిన; నవీనచావా స్తీ మల్ల బిరుద=నూతన మగుచొవా స్టినుల్లు 6 డను బిరుదము చేత; ని
స్తం్యదుక=జాగరూకుని. చినమల్ల ధరణిచం[దుక్‌ =చచినమల్ల నృ పాలు ౬ డను భూలోకం దు
ని. నుతియింతురు=కొనియ్లూడుదురు. ఇందు. బర ౦పరితళ్లి ప్రరూపకాలంకార ము.
ఉ. ఆయనుజుల్‌ భజింప నిమ+లాత్తుండు ముమ్మడిమల్ల మేదినీ
నాయకు డుర్వి నేలెను గ+నత్పదవీఠమసార సారభా
మేయక లిందజాజలవి+మి[ శిత పాదపునర్భవ పభా
వ్యాయత జహ్ను జావిన తి+ వారితవిద్విడ శేపదోషుం డె. 50
టీ, ఆయనుజుల్‌ = ఆతమ్ములు. భజింపకా = సేవించు చుండగా. విమలాత్తు(డు' =
నిర ల'బిక్రమగలి గినట్టి ముమడిమల్ల మేదినీనాయకు(డు = ముమ్త డినుల్లి భూపాలుడు! వీరి
Dee అ. య మ్‌ ee OSes ba nnd ష్‌ మం
తండియు వరు మల్తభూపాలుం డనుపేరిచేతనె ౮ జిల్లుకూంబట్ట మల్ల భకా పాలు
రోలోశో మూండ వతరమువా డగనీన్ఫ పాలుండు. ముమ్హడిమల్ల మేదినీ నాయకు 6 డని చెప్పం
i un క్రోనత్‌ = ప్రశాశించుచున్ను; పదపీఠ
= పాదపీఠమందలి; మసార్‌ = ఇందనీలమణులయొక్క_; సార = (శేష మగు; భా =
కాంతియచెడి; అమేయ = అధిక మైన; కలిందజాజల = కాళీందీజలము చేత; విమి|శ్రితే =
కలిసీనట్టి; పాదపునర్భవ(పభా = పొదనఖకాంతి యోనెడు * ఫునర్భవః కరరుపోో నఖ్లో
6 3
ళ్‌
42 చం ది కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
శ్రీం నఖ కో స్రీయామ్‌” అని యమరము: వ్యాయత = మిక్కిలి విశాల మైన; జహ్ను జూ=
గం గానదియందు; వినతి = నమస్కారము చేత, స్నానము చేత; వారిత = పోంగొట్టయిడీన;
విద్విట్‌ = శ్యతువులయొక్క; అశేష = సమ స్త్రములగు,; దోముండుప పాపములు గలవా 6డు,
“నేర్రములు గలవాడు. ఖు = అయి. ఊర్విక్‌ = భూమిని. ఏ లెను= పాలించెను. ఇచట పాడ
ఫునర్భవ(ప భేత్యాదివి కేవ ణ స్వారస్యము చేత సరు 6 డగుముమ్లు డి మల్ల ల్ల భూపాలునియందు విపు
త్రము ధ్యనించు చున్నది. అల౦కారము రూపకము.
సీ. ఉన్నతకూటసం4పన్నవ_ర్హన మొన
సంత తేరశాధర+నమితి రోసి,
యెల్ల కాలము జిహ్మ*వృ_ర్త తీ వ _ర్హిలునట్టి
శేవునిపొం దహేక్నింప మాని
_ యళివేయమదయు _క్రి+కలిమిం దూయదిగంత
కరిమూ రులను డాయ 4 నరుగు టుడిగి,
యలఘుజడాస_కిశ* దబయె త్త వెజచువు
హోక మఠ స్వామి + నంట వెబుచి,
తే. చెండి భూకాంత యాత తృని+న్సీమభామ
సకలగుణరత్న భావి తా+శావధూటి.
శాశ్రవణకోటి ఖరతరశఖడ్లపాటి :
తవిమతకరోటి మల్ల భూ+ధవకిరీటి.. — 51
టీ. భూకాంత=భూమి యశెడు స్రీ). ఉన్న కకూ టసంపన్న వ ర ర్రనయైన సంక తేరా ధర
'సమితిక్‌. డన్న త=అధికము లగు కూట = కపటముల చేత, శిఖరములచేత స్‌ సంపన్న =
సమృడ్గ వై మైన; వర్తనయైన= =న్ఫత్తి త్తిగులదియైనట్టి; సంత తే రాధర సమితిక = =ఎల్ల ప్పుడు కల్లు మో
యువారియొక్క_గుంప్రును, భూమిని మోయు పర్వతము లగుం పునను ట (ఇరా భూ వాక్సురా
పు స్యాత్‌ ”” అని యమరము.రోనీ=విసుగుపడి. ఎల్ల కాలముక్‌' = = ఎల్ల పుడును. జివావృ త్తి తిక =
కుటిల స్వభావము చేత. వ 'ర్రెలునట్లి శేషుని = వర్పించు చున్న డాసునియొక్కా, సేవ్యుండు "శేష
యనియు సేవకుడు శేషుం డనియు. బనిద్దము : వ[కగమనము చేత వ _ర్లించునట్టియనంతుని
. యొక్క_యనుట. పొందు= =సాంగత్యమును. అపేశ్నీంప మాని=కోరుటను మాని. అిపేయ
మదయం క్టికలిమిక్‌ _-అళి=సురయనెడ్చు పేయ = పానీయము వేత నైన, మదయు క్షి =
మదసంబంభధమయొక్క; కలిమిక్‌ = కల్లుట చేత, తు మైద లేత. వానము చేయందగిన ను
దోదకముయొక్క_. కలిమి చేతననుట “అళిన్సు కా ప్రువ్పలి పళ?” అని విశ్వము. తూంగుదిగోం
_ఈకరిమూ రులను. తూ (గు=తూంగునటి; ట్ర్రదిగ ంత=దిక్కు_లకడలయ ౦దలి,అన (గా నపనీద్ధ మగు
కొకచోటనుండు; కరియా రులను = 'శేఫలశారయల .క భేదమును బట్టి కలియా రులను పాప
మూర్తుల. ననుట, గజమూ రుల నని భావము. డాయ నరుగు టుడిసి = "దగ్గజబోవుటను
వదలి. అలఘుజడాస క్తికొ.- అలభు = అధిక మిగు, జడ = మూర్భుల తోడి; ఆస. క్రికొ=
oa
ప్రథమాశ్వాసము, 43
సంబంధము చేతను, లకారడ కారముల కభదమును బట్టి, అధిక జలాస క్తి చేతను. తలయె
త్ర౯=తలయిత్తుటకు. వెజచు=భ యపడు. మహాకమరఠస్యామిక్‌ .---మవాత్‌ =అధికమగు;
అక =పాపమునకు; మరీ=ఆశ్రయ మగు; స్వామికొ=(పీయుని, తల యె క్రేనిస్వభావము గల
ఆదికూర ర స్వామి ననుట. అంట్‌ = ముట్టుటకు. -వెజచి=భయపడి. ఆతి శృ సన్సీమ్యభామ సకల
సణరత్న భూషి శాకావధూటిశా శ్రవణకోటిక. ఆత త తనయొక్క; నిస్సీమ= =నిర వగికమగు;
భూమ=ఆధిక్యము గల; సకల = సమ "సము లగు; గుణరత్నే =గుణము ల నేడురత్న ముల
చేత; భూషిత=అలంక్ళతము లగు; ఆశావధూటికాజదిగ ంగన లయొక్క_ 3 ; శ్ర వణకోటి౯
=కర్టా[గ భాగములుగ ల నాని. ఖరతర ఖడ్ల పా టిత విమతకరోటిక. ---ఖరతర = మిక్కి_లితీక్ల
మగు; ఖడ్డ: ఆత్షుడ్డ ము చేత ; పొటిత్ర= =-చీల్చంబడిన 3 విమత = శతువులయొక్క. ; కరోటికా =
పుెట్టలుగలవాని (శిరో న్థ్ని తు కరోటి స్సా్యాత్‌ *” అని యమరము. ముల్ల భూధ వకిరీటిక =కిరీటి
తుల్యు డగుమల ల్లభూపాలుని; ఉపమానో త్తీరపదకర్శధారయసమా'సము. చెంది = పొంచెను.:
భూభర అధురీణు అ సకలా చల శేవదిక.రకనుఠ స్వాములు కాపట్య సంప త్రీ కుట్‌ల'స్యభావ సు
'రాషానమ త్త తాజడాసక్తులను బొందుట చే వారినివడలిభూకొంత సకలసుగుణ సంప శి గలము
అ ల్ల భూపతి 'నాశయించె నని భావము. ఇందు శేషోళ్టావితవ్యతి రేకాలంకార ము.
ము. ఘన ఛేరీవర భూరి భాంకృతిజ లే4ఖాసంధి శేఖాలయం
బునకు౯, మల్లనృపకుత వ్లితిపరా+ట్బూగంబు చేంగ౯ ఘనా.
యనముం జేరి మహాబీలాఖ్య దురగ + వ్యావిద్దయుద్ధో చి తా
వని వేం పొందెం దదీయరత్నతతి ప4ర్వ౯ రల్నేగర్భాఖిధన్‌. ఎ ర్‌2
టీ. భన శరీవర భూరి భాంకృతిజశేఖాసంధిక్‌ .--మన = గొప్పలగు ; భరీ = భేరులయొ
క్కు; వర=(కేష్టమల గ ; భూరి=అధికములగు; భాంకృ్ళతి=భాం కౌరములవలన; జ = పుట్ట
నట్టి ; 'శేఖా=-బీలికగీఅయొక్క్ళ; సంధక్‌=రం(ధము చేత. లేఖాలయం౦బునకుక్‌ =స్వర్షమున
కు. మల్లనృృ పతతక్షితిప రాట్బూగ ౦బులు.---మల్ల నృ ప=మల్ల భూపాలుని చేత 3; కత =
ట్రంబడిన ; క్షీతిపరాట్‌ =రాజ్య శేస్టులయొక్క_ 3 పూగంబులు=గుంపులు. ఏంగక్‌. = పోవం
గా, మఘ నాయనముక్‌ =ఆ కాశమును. మహాబిలాఖ్య = ఆధిక వివరము గలదను పే రు మహవహాోవిల
మ 'నెడునామము. చేళకొ = పొంచెను. తురగ చ్యావిద్ధయుద్ధో చితావ ని. _ తురగ= గుల
ముల చేత ; వ్యా విద్ధ=కిొ ట్ర (బడిన; యుద్దో చితావని= యు ధ్ధార్హా మ గుభూమి.' శదీయరత్నతతి
=ఆరాజులకుస సంబంధిం చినరత్నమయలయొక్క_గుంపు. పర్వ =ప్రసరింపయ్యా ; రతషగ ర్భాఫ్ట
ధకొా= =రత్న గర్భ యను నామము చేత. పెంఫొంచెకొ= =వృద్ధి బొందేను.
ఆకాశము మహాబిల మను పేర వొందుటకు భూమి రత్నగర్భ యను పీక. వొందు
టక తీతిప రాట్పూగంబు 'లేంగుట తదచీయరత్న తతి పర్వాట పూతు వులుగా. ను క్పేషతేంపం
బడినవి గాన హేతూ కే) కాలంకారము.
తగ చహాోవి గ్రహ మగుకిరాత శే శ్రేణి, బ్రత్యగ్ర దళితవి+ గ్రహముం జేసె
. “విద్రమో చాపహళవృత్తు తాయవనుల, ఏప్ర చూ దావవవిధులం జేసి.
~ యు
fh.
44 చ ౦ ది కావరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
ఫ్‌ ఘన పద్ధతి క్రమ+గర్హ ణు లగుశాత్ర, వుల ఘన పద్ధతి ౪ మెలంగం జేసె
నిష్టురధర ౫ గ+రిష్టు తలౌనహితుల, నతులనుధర్తాభశయుతులం జేసె
తే. ననుచుం దరవారిపరి దాకి+కారిహ స్ట్రిమ స్తనిస్తులనిర్లళశనా క్షి కకముల
చేసన జట్లుచు జయలశ్ష్యి+ సేర నార, వరమల్లతేమాపాలు + విమలకీలు. 53
టీ. తగక౯ా =ఒప్పునట్లు గా. మహావి[గవా మగుకిరాత శేణిక్‌ = మహావిరోధము గలకిరా
తులగుంప్పును. (ప్రత్యగదళితవి గ వాముక్‌=నూత నము గపో ంగొట్టయడిన విరోధము గల దానిన్సిఖ ౦
డిత దేహాములుగల దాని ననుట (విరోథే కలహే దేహే నిసానే విగవాః”” అని వాలాయూధు 6
డు. చేసెక్‌ =జఒజనరి౦ వెను. విప మో దాపవావృత్తు తౌయవనులక్‌. -విప్రజ=బాహ్మణంల యొక్య_ 5
మోద=స సంత సమునకు ; ఆపవా=నాశకమగు ; వృత్తులౌయవనులక్‌ = =వ్యాప్రారముగ లతుర కల
ను. విపమోదావహవిధులక్‌ =వి(ఫులకు (పమోదావహ ములగువిధులుగలవారిని. విజ =పత్రం లకు)
(ప మోదావవా=సంతో వమును జేసెడు విధులుగలవారిని అనంగా నివాత్నులె. కంక గృ(ధాది
పతులకు సంతసము జేయువారి ననుట; చేసెక్‌= ఒనరించను. ఘనపద్ధతి(కమగర్హ ణు లగనళా
(తవులకా. --మనజ= పెద్రలయొ క్క ; పద్ధతి= మార్గ్లమందు ; (కమ=స ౦చరణము యొక్క ; గర
ణు లగు = నిందకు లగు, సవార్షవికోధు లస ననుట; శాతవులక్‌ = విరోధులను ; ఫ్‌ ఘనపద్ధ
త్రిక = పెద్దలమార్షమందు, గగనమందు. మేల(గక=వ _ర్లించునట్లు. "చేసాక = డఒనరిం చెను.
అన (గాం బరిమార్చి వీర స్వర్షమునకు బంెపినని భావము. 'నిష్టుర ధర గరిష్టు లౌనహితులక . =
నిషఘ్టరధర్శ =క ఠినధర్శ్య ము చేత్క కఠినమ గుధ నుర్విద్య చేత. నరిన్దులౌనహి తులక్‌= (ేహ్హ్‌ లగుకు
గతురను. అతులనుధర్యాభియు తులక. ._అకుల=అ సమానమగు; సుధరాఫియు తు లక్‌" =మం చి
ధర్మములో 'చేవస భత కూడుకొన్న వారిని గా. వేసెక్‌= ఒనరించెన్లు, కఠినథర ముగలవారిని
మ౦చచిధర్మముగలవారినిగా 6 జేసె నని యర్థము. ధనుర్విద్య యందు దత్షులగువీరులను దేవసభ 6
జేరునట్లు వే సెననిఫావము. కెర=ఆశ్చర్యము. ఇట నాశ్చర్యము స్పష్టము. అనుచుకొ. జయ
లత్నీ. తీ.తరవారిపరి దారితారివా స్టీమ స్తనిస్తుల నిర్ణ భన్లా క్రికయులక్‌ . తేర వారి= =ఖడ్డము చేత ; పరి
దారిత=ఖండింప యిడిన ; అరిహా ని స్తే = క తుగజములయొక. 3 మ స్త=శిరస్ఫులవలన; నిస్తు
ల = అసమాన మగునట్టుగా ; నిర్లళ త్‌" = జాబుచున్న ; మౌ క్రికములక్‌ = మత్యమల
చేత 3; శే సీసం జల్లుచుక్‌ = తల యాలు వల్లుచు. విమలళీలుక్‌ = నిర రృలస్వభావముగల. వీర
మల్ల క్షమాపాలుక్‌ = వీరు. శగుమల ల భూపాలుని. చేశెకా = పొంచెను. ఇందు. జరణచతు
స్ట్రయమందును విళోథాభాస మలంకారము, “ఆభాసత్వే విరోధన్య విరోధాభాస ఉచ్య
శే? అని తల్ల కణము.
శా, ఆలోచింప దధ్గీచిడానము మహో+వ్యర్థంబు దోఘాక్రరుం
డా లేఖావళి కిచ్చు సీగి యొకతో+యం బై కలామా[త మె
చాలం దక్కు_వ యొక్క పక్షమున. నెం* చక్‌ మించు. గా శుల్ల భకొ
వాల(గామణిసనాతి సద్దుణతతి౯ + భావించుచో నెంతయున్‌. - _ రశ
+
పుథమాశ్యాన మా. 45
టీ. దదీచిదానము= “దదీచి నౌానవీ రోభూ ద్దయావీర. శిబి ర్న పః|వామ్మోరో యు
ద్ధవీ రోభూత్‌”” అని దానవీరుండుగా. జెప్పంబడిన దధీ చియొక్క._ దానము. ఆలోేచింపక్‌ =వఏ
భారి ంప6గా. మహో వ్యర్థ ౦బు. = మిక్కిలి వ్యర్థ మైనది; మహా వ్యర్థంబు = గొప్ప లె నపర్వతి
ములకొజణకై నదనుట. ““అవయ శెలమేసపార్క్మా.క” అని యమరు.డు. దోషాక రుంశు= చం
(దుండు. ఆ లేఖావళికిక =ఆదేవబ్బందమునకు. ఇచ్చునీగి=ఇ చృెడుత్యాగము.ఒకతో యం బె=జ
లమ్మాత్ర మ్మే. మటీయొక వ స్తువు లే దనుట. కలామా[త్రమె=పదునాఅవ భాగరూపమై. చాలం
దక్కు_వ= మిక్కిలి అల్బమెనది, ఒక్కు_పక్షమున నె=ఒక పతమందె అదియు కృష్ణ పక్షమున నె
కాని యుభయపశక్షమందు గాదనుట. సుభాంశువు' దేవ వర్షము నకు నొకజలరాప మగు పోడ
శతమకలాత్త క మగునమృతమును కృష్ణపతృంబున నే యిచ్చు ననుట. ఎంచక్‌ = చం(దుని
దాతృత్వము వర్మ్యుం డ గుముల్ల ల భూపాలునిదాతృత్వముతో సరియైన బే కాదు. యొక పత్నమం
చైనను సరి యగూనా యని విచారింపంా. మల్ల లభూపాల(గామణిసాతి= మల ల భూ పాలా(గణి
యొక్క_దానము “సాతి ర్లానావసానయో ౪” అని యనురు౭డు. సద్దుణతతిక్‌ = _శేపగుణము ల
యొక్క_ గుంప్రు చేత. . భావించుచోకా=తారతమ్యమయను పర్యాలోచింప6గా. ఎంతయుక్‌ =
మిక్కిలి. మించు గా=అతిశయించును గదా.
(పక్ళృత మల్లభూపాలత్యాగమున కప్రకృతదధిచిదోసాకర త్యాగములు దుల్యములు
గా వనుటవలన పతీ పాలం కార భేదము. “వన్య నాన్యన్యో ప పమాయా అనిన త్రివచశ్చతత్‌ ””
అని లమేణము.
నీ, దిజరాజు వెజుం గంద + వివిధకలాపాలి, పచరించుం దత్తజళపాటు లేక
యలవుహానటు. డెన్న+నతులశృంగారవు ర్త రన జూపు నింతె -లెన+| శాంతి లేక
శతారాళు లీశ్షింషం+ దరుణామృత ర సాభి, హరణంబు గావించు+నరుచి లేక
న చలాధిపునిచెంత+న ధికగహ్వరవిహో, ర| శ్రీల బూను భా*రంబు లేక
'కే. మల ల్ల భూ పాలుముమ్తడి$ మల్ల కౌరి, వ రకాంతామళల్లి పం+శేజజాండ
కాండగర్భాతిభార రసం+_కొంతయయ్యుం, ద త్రధనుకూలఖేలనాశ$య త్తవృ త్తి త్రీ.
టీ. మల్ల భూపాలు ముమడిమల్ల కౌరికీ ర్థికాంతా ముతేల్లి .---మల్ల భూపాలుముమ్లడిమల్ల
కౌరి=మల్ల భాపతి ప్యుతు. డగుముమ్తడిముల్లవీ రాగ ణియొక్క్ల; కీ రికాంతామతల్లి పశ స్త
యగుకీ ర్ల సింగన 4 మతల్లి కామచర్చికా (ప్రకాణ్ల ముద్దతల్ల జౌ (ప్రశ స్తవాచకా న్యయూని ””
అనియమరు డు. పంశేజజాండ కాండగర్భాతి భార సం(క్రాంతయయ్యూక్‌. పం కేజజూండజ
(వ హాండములయొక్క_) కాండ = గుంపుల నెడు గర్భ = నరముల చేతనైన) ఆతిభార =
.ధిక భారము చేత; 'సం|కాంతయయ్యుక = =కూడుకొన్న డయ్యును, అనలా (బహోండ కాండ
రూపదుర్వ వాగర్భఖిన్న' యయ్యు ననుట. త త్రదనుకూల ఖేలనాయ త్రేవృ త్రిక = వారివారి"
కనుకూల' మగు( క్రీడ ధమున కధీనమైనవృ త్తి చేత. ద్విజరాజు = (చావాణోష్టుండు, విద్యాం
సుడనుట. "వజ. గందక = ఆశ్చర్య పడునట్లు. వివిధకలాపాళిక .---వివిధ' = నానా(ప
“ కారములగు; కలా = విద్యలయొక్క.? పాళి౯ = సమూవామును. త త్రజుపాటులేక =తొటు
స
46 చంది కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
పాటు లేక. పచరించుక్‌ =కనంబజచును. ద్యిజరాజా౭చందు(డు. వెం గండదకొ=భ యము చే(
౫ ందునట్లుగా. వివిధక లా పాలీక్‌ =నానా పకారములగుకాంతులగుంపును, త్ర తజ పాటు "లేక
పచరించు ననికీ ర్రిపరమెన యర్థము, అలమవోన టు (డు. —అల=పనీద్దమగు; మహానటు (డు=
దొడ్డ నట్టువు డు, శివ్రు(డు. ఎన్నక్‌= గకించునట్లుగా. అతులశృంగార వ రనక్‌ =అసమానమగు
నాట్యమును, శృంగార నియమమును. ఇం౦తెన (శాంతి లేక=ఇంచ్చుకెన (శమములేక. చూపుక.
““శృజ్షార స్ఫ్సుర తేనా కే రసే దిగ జమణ లే” అని విశ్వము. తా రాళులీక్షింపకా.-తారుఆళులు
= చెలిక త్రెలుతాము. ఈకీ ంపక=చూచుచుండ ౧గ.తరుణామృతర సాఖివార ణంబు.---తరుణ
=నూత నము ల గు;ఆమృత =అమృతమువంటి; ర 'స=మధు రాదిర సము లయొుక్క_); అభివార ణంబు=
(గవాణంబు “ఆభిహో రో2ఖి గవాణమ్‌ అని అమరము. అరు చి లేక=అసవ్యాత "లేక.కావించుక౯ా
=-చేయును. గర్భవతులకు బదార్భములయం దరుచి గలిగి తానెక్కుడు (గహింపమి స్వా భావి
కంటె, 'యుండ6ంగానీమె' యరుచి తేక ర సాఖ్మిగ వాణము గావించు ననుట. 'తౌరాళులు=నక్ష్న
(తేముల సంఘములు. -ఈక్షీంపక్‌ .తరుణామృతరస = నవసుధార సము యొక్క_.అఖిగవాణం
బు గావించు నని కీ రిపర మెన యర్థము, అచలాధి ఫుని చెంతకొ=భూపాలుని సన్నిధి యందు.
అధిక గవ్వార వివోర(శీలక్‌ = అధికము లగుదాంభికవిహారము లయొక్కా.. సంపదలను. భార ంబు
లేక =గర్భ భార ము చేనలసట నొందక. వూనుక=వహీంచును. అచలాధిపుని=హీ మనవంతు నియొ
క్యా. చెంతక్‌. అధిక గహ్వర విహార శ్రీల కొ=అతిశ య మైన గుహావివారముల యొక్క (శీలను.
పూనుక=నహీంచును. ““గవ్వారస్తు గుహాదమ్మ నికుక్టుగవా నేహ్వుపీ”” అని విశ్యము. గర్భవతి
గర్భిణీధర ములకు విరుద్ధము లైనవ్యాపారములు సేసె ననిభావము...
క్రీ _ర్రికాంత విద్వాంసుల చేశ (బశరసింప (బడినదనియు హీమగిరి.గుహోదుల. నాపరించిన
దనీయు చం[దమ౦డలము నా(కమించి. చందునికొన్న మిగుల డేజకిల్లినదనియు నక్ష త్రమ౦డ
లము నతి (కొమించి కై లాసముదా(క. వ్యాపించినడని యు. పంశేజజా రడ కాండ గర్భ. యనుట
చేత (టహాండకోటుల నావరించిన దనియు ఫలితార్థము, ఇందు గీ రికాంతయందు గర్భాఫిభ
రణరూపప్రుష్కు_లకారణ. మున్న ను అరుచ్యల సతాది కార్యములు గలుగనట్టు వర్ణ త్రంబులగు
_టనుబట్టి విశేపోక కృ్యలంకారము. “కా ర్యాజని ర్వి శేపోక్తి సతి పుష్ట లశారాణే” అనిలక్షణము.
క్షీ శ్రికాంత యనుచోట. రూపక ్రంబు. .
శే. ఆధరాధీకునతులు చెళన్నాంబ తిరుమ.
లాంబ 'మల్లాంబిక యనంత+మాంటబిక యన
- నాతశాళీ త్రీ యసద్దుణసూ స్రతనుకవి .
వత్తా _క్థముక్తాకదంబ "ఆ దై? యొవ్పి రందు. . .. | 56
"టీ, ఆధశాధీశసతులు = ఆమల్లభూపాలుని భార్యలు. చెన్నాంబయు, తిరుమలాం
బయు, మల్లాంబయు, అన ౦తమాంబిక యు, అనక. .ఆత తా _త్తీయ. సద్దుణస్యూతసుక వినూ క్తి
ముక్తాకదంబలై.-_ఆకేత=విశాలము లె న; ఆత్మీయ. సద్దుణ =తమ లోకో లేర. గుణముల నెడుగు
-ణముల:ే తృఆఅనగా' సూత ములచేత 3న్యూతే=ాకూ ర్స బృడిన ; సుక వినూ క్రి =సత్కు. వి వాక్కుల పెడు
ఛి
ప్రతమాశ్వాన ము, 47
ముకాకద౦బ_లె=ముత్యముల గొంపులుగల వారై, అనగా గవివాక్కు_ల చే నెల్ల పుడు. గొనియా
డ 6దగుసుగుణములు గలవానై యనుట. ఒప్పీరి. అందుక = ఆసతులయందు. దీనికి ముందు
గా నన్వయము. రూప కాలం కార ము.
. కొం జంచలా త మై + తనుగన్న వారికి, బలుసుళ్లు దెచ్చున+ జ్ఞాత పాణి
దతరజోగుణయు nm దానవద్ది (పముల, నంటుగంధోద[౫ $ యునభూమి
'నెకమరాలయిడియుండి+యు చ్చసీంహాసన, మంది తాంజండిక 4 యెనగారి
గురుడు వ్యా కువ్వ న+తరవిగ్రహముం బూని, నిక్కి. రాజాస్టాని+ కెక్క_వాణిం
శే బరిహసించుచు జనయితృశభవనకీ_ర్టి ర్తి.
న
చాయివ_ర్తన . సా_త్త్విక*ధర్శనియతి
భర్త ఫచి తానుసృతియూజ్య+ పటల సవం
జెలంగు సద్దుణనికురుంబ + చెన్ననూంబ. -. 57
టీ, 'సద్దుణనికురుంబ=సద్దుణసమాహముగలది మొన. చెన్న మాంబ=చెన్నమయను సతి.
తాక =తాను. చంచలాత యె= ఎ చప పలచి త్తయొ. తను (గన్న వారికిక్‌ =తనఫుట్టినింటినారికి. బలు
సుళ్లు = అధికోప[దవములను. 'తెచ్చునప్టైత పాణిక = తెచ్చి పెక్తైడు లత్మీ జీవిని,
తౌాధంజించలాత్మ యె= చలస్వభావముగల దై; స్టిరముగాని దై యనుట- తను 6౫న్నవారికిక్‌ జతను
గన్నటి యు దకమునకు, సము([దమున కనులు. బలుసుళ్లు = అధీకావర్త రములను. తెచ్చునద్దా
త్ర పాణి ననితాత్సర్యము. తతర బోగుణయు కి ౯.-తత = విపులమెన ; రజోగుణ =
రాజసగుణము యొక్క; యు క్రిక్‌ =యోగము చేత. దాన వద్ది గపములను = రాక్షస శేష్టుల
ను. అంటి = ఆశ్రయించి. గంధోడ మైనభూవిక్‌ = గర్వము వెత నధిక యెనభూమి ని-
తతరజోగుణయు క్రిక్‌ = విసృత మగుపరాగగుణముయొక్క_ సంబంధము చెత. దానవద్ద్వి
పములక్‌.- దానవత్‌ = మదయు క్షములగు; . ద్భొిపములక్‌ = గజములను దిగ్గజముల
ననుట, దానవ + ద్విప అనుచోట *అనచి చ.- అచః పరస్య. యరో ద్వేవా నో
న త్వచి* అనుదానిచే దానవద్ది్యిప. అని దకారమునకు ద్విత్వము వచ్చినది... గంధో
దగ యైనభూమిక్‌' = ఘాంణ(గాహ్యు గణవిశేవముచేత అధిక యెనభూమిని; పరాగము
గలిగి దిగ్గజములతోం గూడి గంధవతియె పృథివి యుండుట స్వభావము. ఒకమూల బడి
యుండి=ఒకగొందిని బడి యుండి. ఉఊచ్చసీింహాసనమంది= 'ఉఊన్నతే మగు ర్వాజా సనము నొంది.
తాకా, చండికయైైన గారి౯=తానత్య ంతకోపవతి యగుగారిని. ఒకమూలక్‌ =మాల గానున్న
యీశాన్య దిక్కు. న౦దు. పడియుండి. ఈ చ్చసింహాసనము, -క్టచ్చసింవా= =ఈన్న్టలతే మగు సింవా
మందుు ఆసనము = =ఊపవేశనమును. అంది. చండిక యెన గ "రిక్‌ = =చండియను నామాంతరము గల మై
నగొరిననుట, గురుండు=మామ, వా; (కువ్వక్‌ = =మాటాడం౭గా, నో త్తంా ననుట. అక్షరవి(గ
వాము=న శింపనికలవహొము, పూని=వహించి.' నిక్కి హావగర్వించి. రాజాస్థానికికా= రాజసభ కు.
ఎక్కు_వాణీక్‌ = =పోక్కె_డుసరస్యతిని. గురుండుజబృవాస్పతి. వాకివ్యలా=చెప్పంగా. అతురవి
(గహాయమబూూని=అశారాద్యకు ర స్వరూపేమును డాల్చి. నిక్కి=అతిశ యించి. రాజాస్థానికిక. జా
~
ఇ
ఖై
48 చ ౦ ద్రి,కాపరిణయను, న వ్యాఖ్యానము,
జ=ఇందునియొక్క-; ఆస్థానికేక్‌ =సభకు, ఎక్కు_వాణికొ.. తనంగా నకారాద్యకర రూపిణీ
యగుసరస్యతిబృహస్పతి చేత నిందసభలోే( బూజింప6ంబడినదని యనుట. కాదేని ను పా ధ్యా
యుండు సెప్పలగా రాజసభలలో. బూజిత యగువాణి ననుట. పరివాస్సీంచు చుక =మిక్కిలిహా.
స్యము సేయూచు. జనయితృభ వనకీ ర్రిధాయినర్తనక్‌ .- జనయితృభ వన=జనకగృహమునకు, క్రీర్ణిదా
యి=కీ ర్రిజనక మగు; వ ర్హన=వృ త్తి చేత. దీనికిందను (గన్న వారికి బలు సుళ్ళు దెచ్చునప్టాత పాణిన
ను దానితో ౦(బతిద్వంద్విగా నన్న్వయము. ఇట్లు నాలుగుచర ణము ల యందు 6 జెవ్బీన యర్థ యులకు
నన్వయంబు జెలియపలయు. సాత్తి త్తికధర్త రనియతిక్‌ =సా త్తృిక ధర్మ ములయందు వ రృనముచే
తను. భ రృృచితానుసృతిక్‌ = భర్భృచిత్త తమునను'సరించుట చేత ను. పూజ్యపటల సేవక్‌ = =వూ
జ్యూలసంఘముయొక్క_ సే శేవ చేతను. చెలంగుకొ= ఒప్పును. చెన్న మాంబ ల శీ భూమి గారీ సర
, స్వతులకన్న మిన్న యని వ్యంగ్యము. ఇందు యథాసంఖ్యాలంకారము. శ్రేమసముస్థావితవ్య
తి చేకాలంకారమును గలదు, .
ఛా. ఆవానూనుదనుండు మల్లవసుధా+*ధ్య కుండు దచ్చెన్నమాం
చావామేకుణయందు రామవిభునిక్‌ 4 మల్లావనీవల్ల భుక్‌
శ్రీవాసేతుణ నిన్ను మల్లమయెడం 4 గృష్ణాధిపులా మేదిసీ
రావ్రుం గాంచె నచంచలపిమదసాం+ దా ఏ) మవూధవవోణిపా. నకి
టీ. అచంచల ప్రమద సాందా= స్థిర మైన. సంతోషము చేత సాం[దుండగూవా డా. నూఢ
వమోణీపా=మాధవ రాయా. ఆవామానుదను ౦డు మల్ల వసుధాధ్యతుండు = యువతీజన మనో
వారు డ గునామల్ల ల భూ పాలుండు, త చ్చెన్నమాంబానా మేమణయ దుక =ఆ చెన్నా ంబిక యం
దు. రామవిభునిక =రామభూపాలుని, మల్లావనీవల్ల భక్‌ =మల్ల భూపాలుని. శ్రీవ సేత అ=
=| కీని వాసము “లెనదృష్టులు గలమాధవరాయా. నిన్నుకా. మల్ల మయెడకో =మల్లాంభిక యెడ.
కృష్టాధిపు్‌ =కృష్ణరావును. 'మేదినీరావుక్‌ = మేదినీరావును. కాంస౫ెక=క నెను.
క. అం దగృజుండు యువతీ
కందర్పుండు రామధరణి*కాంతు (డు వలా సెక్‌
మందరబలబంధుర భుజ
మందరధథరమధిత వై రిిమహిపాంబుధి మై. | 59
టీ, అందుకొ=వారలలో. అగ జుండు= జ్యేవ్ణుండును. యువతీకందర్ను(డు= మానినీము
న న్మథుండు నగు. రామధర ణికాంతు (డు=రామభూ పాలుండు. మందరబలబంధురభు జమందర
ధర మథితే వై రిమహి పాంబుధియై. _మందరజబహుళ మగు; బల = సామర్థ్య ముతో డ; బంధుర =ద
ట్రము నైన భుజ=భొహుల నెడు; మందరధరజ= మందర పర్వతము చేతే; మథిత=మధింప యబడీన;
వె రిమహీపడశ త్రు రా జాల నెడు; తంబుధి రైజసము(దముగలవా డై. వెల సెక్‌ =(ఫకాశించెను,
"సీ ధర్మనిర్మథనంబు + దాంజేసి జనకజ్యా, పాతాకృతికీడం + బ్రబలం డేని
| నవరజశో _ప్ప్లరాశబ్యాలతి భారుం ఢయి వనచరవ ర్త్వన 4వజల్వంజేని ౨...
.నతతను గ్రీ వానుశపున్తాత్ను డై దావ, మున నుఖవత్సూను? + దునువుంజేని
శురుగోవిహారా త్త4పరజీవన నిధి మె, .లపుణ్యజన ఛభ_ర్త+ నడంపండేని?
ళ్‌
పుథనూశ్వ్యాన ము. 49
తే. సాటి యన. వచ్చు రాముడు + సాధుసుకృత
శ్రేలి సర్వంసహాభార+ శాలి శ్రాత
నాన్ని సం తాన పాళసా+ధ్వవ న నిత్య
నీలి యగు రామభూపాలళమాళి కెపుడు. + 60
టీ. ఎపుడుకొ =సర్వకా ల మందును. సాధునుకృత కేళి... సాధు=[ కేస్టములగు; సుకృత
=పుణ్యవిషయ మెన; శేలి= కీడ గలవాడును. సర్వంసవోభార శా లి=భూ భ ర ణధురీణు(డును.
(కౌతేజరకుకు (డు. సాగ్ని సంతాన పాళి సాధ్వవననిత్యశీలి._.సాగ్ని =అగ్ను ్య్యపాసనము సేయు
సోమయా జాలయొక్క; సంతాన పాళి=బిడ్డలగుం పుయొక్క_; సాధ్యపన=చక కణం బోషించుట;
నిత్యశీలి= నిరంతర స్వభావముగా( నల వాంయను. అగు రామభూ పా లమా లి కిక్‌ = అయి నట్టిరామ
భూపాలాేససరునకు, రాముండు=(శీ రాముడు. తాక =తాను. ధర్మనిర్శథనంబు= ధర్మమౌార్ల
భంగమును. చేసీ=ఒనరించి. జనకజా పొణౌక్ళతి క్రీడా ._జనక =తం|డివలన; జా= పుట్టినదాని
యొక్క, సహాోోేదరియొక్క_యనుట. పాణొకృతి=వివాహమందలి; |క్రీడకొ= క్రీడ చేత. (పబల 6
డేనిక =వృద్ధి బొంద 6డేని.పాణొకృతియనుచోట నిత్యం వాస్తే పాణా వుపషయమ సే” ఆని
యలుక్సమా'ససము. ధర్మ =ధనువుయొక్క_. నిర థనంబు=భంగంబు. తాం జేసీ. జనకజూ పాణౌ
కృతి=జనక-చ్యక్రవ ర్రికూ6తు రగునీతా పా ణిగవాణమందలి[కీడ చేత (శీరాముండుపబలినా 6డని
భావము. గీతిలోే. జెప్పిన యర్భ ములకు వీనిక్తి( (మము. జూడ వలయు. అవర జక్షీ పరాజ్యాతి
భారుండయి,-అవరజజ=నీచునియందు)క్షీ కృ=ణ ౦పంబడీన్వరా జ్యూతి భారుండ యి=రాజ్య'సంబం
థియెనయధిక భారము గలవా(డె. వనచరవర్తనక =కిరాతకుల వృ త్ర్తిచెళను.వజల (జేనిక.అవ
రజు6డనలగా అనుజు.డైన భరతుడు అతనియం దుంప (బడిన రాజ్య భారము గలవాడే వన
చరు లగుమున్యాదు ల యొక్క. వర్తన చేత (శీ రాముండు వజలినా6 డని భావము. సతతసుగీ
వానుషకాత్తు (డే. సతేత్రే= ల్ల పుడును; సు|గీవా౭మం-చిక ౦థము గ లడాని యందు; అనుపకాత్తు 6
ఊెలనురాగముగలవా. డె. దావమునక్‌ = =అరణ్యమున. మఖవత్సూనుకా._మఖవత్‌ =సోమ
యాజియొక్క_)నూను క్‌ =నుతుని. తునుమ 6 జేనిక=వధింపండేని. సతతముసు గీవ్రునియ ందనుష కా
త్తుండై దావమున మఖవత్సూను6 డన 6గా నిరదసుతు6 డగువాలిని (శీ రాముండు దునిమినవా 6
డని భావము. (వావి ర్లక్షీతి నిశ్శజ్ణో మఖేషు మఖవా నసౌ. త తై9ికో మఖనా నమ్యుత
బవాన$”” ఇత్యాది | ప్రయోగములు మతుబంశే మైన మఖప చృష్టమున కు (బమాణములు. ఈరుగో
విహారా త్రపరజీవననిధి యొ. ఉరు=అధికమగు ; గోజు =ద్భృష్టులయొక్క_; విహార = వ్యా
పారము చేత; ఆత్త = = పొందయుడిన 5 పర = అన్యులయొక్క_; జీవననిధి యె = జీవనాస్పద
_ మగు ధనముయొక్క నిధిగలవా (డై, కన్నుల చె బెదికించి పరద వ్యా ప హర ణము. జేసీన
వాం డనుట. (శీ రాముండు. ఉఊరు= అధికముగు; గోవిహార =బా ణముల యొక్క... విహారము చేత్త;
ఆ త్రజఆ క్ర మింప యబడిన;పర=ఉ తృప మగ్వుజీ వననిధీ =సముదముగలనా డని భావము. ఆల ఫు
ణ్య జన భంర్లక్‌ =జాసుకృతిజన శేఖరుని, రాతసులకుభ ర యగురావణుని ననుట. “యాతుధానః
పుణ్యజన 17” అని అమరము. ఆడ (ప ండ్మేనిక్‌ =తును మండేని. సాటి యన వచ్చుక్‌=సమాను(డన
7
క్‌ం చంది కాసరీణయము, సవాం
ద్ర ; స వ్యాఖ్యానము,
వచ్చును. ఇందు య థాసంఖ్యాలంకారము గ య థాసంఖ్యం (క మేణెవ [కమికాణాం సదు
న్యయఃి” ఆని లక్షణము. మ తీయు వర్గ్యుం డగు రామభూ పాలున కవర్హ్య్యు౦ డగు రామభ (దుం
డౌపమ తి ప స “భయము
పమ్యనిష్పృ తి లేనందున సాటి గా డనీ చెప్పుట చె (పతీపాలంకారము. (వచ్చేక నాన్య
సో్యోపమాయ్యా అనిన్సు త్తివచళ్చ తత్‌ *” అని లక్ష ణము,
మ, శరజాతంబు దృణేకరించి రజనీ+జానిం గలాభంగ మె +
పరవం జేసీ యధఃకరించి యలస+ర్ప స్వామి రామతునూా
వరుకీ ర్తి చ్చట సత్యలోక ము నకు౯ా + వాగేవితోం చెలి ౩
వ్‌ ట టా ॥
కర మేకా సుర ఛేనువాస్య మటుగా( + గావించె మ భ్యేసృతిన్‌. =, 61
టీ. రామక్షమావరుకీరిచ్భట = రామభూపాలునియశశిపర౦పర. శరజాతంబు = ఆల్లు
గడ్డియొక్క_గుంపును. తృణీకరించి = ధిక్కరించి. అల్లు తృణము గాన తృణీకరణము సవా
జము. రజనీజా నికొ=చందుని. కలాభంగ మెపరవక్‌ = శేజబోహీనత గలనా? దె వర్తించు
నట్లు చేసి. చం[దుండు కృష్ణ్టపతుమునందు 3 క లాహీను ల వ ర్రిలుట సవాజము. అల సర్పస్వా
మికా=ఆశేపుని, అధ ఃరించి=నికృష్ణునింగాయజేసీ స, ఆదిశేషుడు అధోలోక ముం దుండుట సవా
జము. వాగ్గేవితోలా = సరస్వతీదేవితో. చెలి కె =స్నే వామున శె, సత్యలోకమునకుక్‌ =| బహా
wD రే, a క
"లోకమునకు, ఏ(గక్‌ = పోవుచుండగా. మ భ్యెసృతిక =మార్షముధ్యమందు 4 పాశే మధ్యే
పష్ట్యావా”” అని యలుక్సమాసము. సురభేనువు = కాముభేనువు. కరమయు=మిక్కి_లి. ఆస్యము
'=ముఖుము. అటు గా౮గావిం చెక=మర ల్బెననుట. చేను వుముఖము నల్లగ నుండును గాన చూప
"లేక మరల్సుట.
a
రానుభూపాలుని కీర్త స్వర్షమర్త ్యపా తాళములు వ్యాపించి సత్యలోకముదాంక 6 (బిసరించిన
దని తౌత్సర్యము. ఇందు రామభూ పాలకీర్ణిక ర్హ క శేషాద్య ధఃకర ణాద్యసంబంధ ముండీనను
తత్భంబంధ వర్గ నమునుబట్టి సంబంధాతిశయో _క్ష్యలంకారము. ( సంబన్ధాతిశయో క్రి స్సా్య్ట
దయోగే యోగకల్చ్పనమ్‌”” అని లక్షణము. అదియు శ్లిష్టశబ్బనిబంధనయగుట చే శేపోళ్టావిత
న్‌, ఆరామునఖ్లు వెల సెక్‌, మ రామారమణు డగుచు శ మల్తాధిపుం డా
సౌరాయతఢికాశుగ, వారాహతవై రిదాన+వద్షి ద్ది పకులుం డై జె... 62
టీ. “ఇదు మల్ల నృపతి (కొ రామునటు అన €గా తనయన్నయట్టు వెల సెనని వెప్పంబడి
న లం స ae య |
యొ. మల్లాధిపు(డుజమల్ల భూూపాలు (డు. ఆసా రాయతధీరాశుగనా రావాత వై రి దాన చద్ది గపకులు
డె.-ఆసార జ వర్ష 'ధారలవ లె; ఆయత = విసొరములలున ; ధరణ శేషము లైన; “ఆశు? "=
"భాగములయొక్కు; వారజుసం ఘముచేత; 'ఆవా తజకొట్ట బజీన; వె వైరిచానవద్ది ద్ది (పకులు! ై=వైరు
అగుశా క సకు రజర ములు, “అనలా రాక్ష కోర్టులు. గణుపాలడై; చై రి = శత్రువుల నెడు; సాన
శ్‌ ఛి
or
వృథమాశ్వ్యాసము. వే
వణ్‌ = మదయు క్రములైన; ద్విపకులు (దై=జగ జములగుంపులుగలవా౧డై యని యస్థాంతరము.
కారామారమణుం డగుచుక్‌ .-క్షై=భూసంబంధినియగు, అనగా భూ పుత్రియగు; రామా=సీత
కనుటు ; రమణుడగుచుక్‌ =వల్ల భు డగుచు, భూకాంతావల్లభు 6 డగుచు నని యర్థాంత
రముభూపాలు( డగుచు నని తాత్పర్యము. ఆరామున ట్లు వెల సెక్‌ = పిద్దుం డగదాశరథివ లె.
(బకాళించిను. పైంజెప్పినతనయన్న యగురామభూపాలునివ లె. (బకాశిం-చెను అని యర్భ
ద్వయముం జూడవలయు. ఇందు శ్లేషసంకీరోపమాలంకారము.
. కురులపట్టునకు నే+యురుక లానిధియాజ్ఞ, దరుణ చంపక గర్భ+ దామకంబు
మధురోపకంఠనీ+మకు నేమహోభాగు, "తతగుణ(ోణి ముశకాలలంతి
కరహాటకటక భా$గమున శేరాజుతీ, (వ్యపతాపం బబ్దశరాగఘటన
మ(దమధ్యమున కమాన్యుక లాపాళి, ౫మునీయమేఖలాశక లక లంబు
"తే. అలవిదేహచేశమున కే+లలితమూార్జి
కీర్తి గరూ ర చర్చికాస్ఫూ్రి యతడు
ఖ-౨
దకాీగంపాంకంరారతుండు
మల్లభూపాలచం దుండు + మహీం జెలంగె. 63
టీ, కురులపట్టునకుక్‌ = కురుదేశ ప్రదేశ మనెడుకుంకేల ప దేశమునకు. ఏయురుకలానిథి
యాజ్ఞ = వయధిక విద్యగల వానియొక్క.. యాజ్ఞ. తరుణచంపకగర్భదామకంబు = తత్కా
లగథిత మగు సం పెగ పువ్వుల సంబంధి యెనశిరోమాల్యమో, అనగా గుంతలములయందు
జంసక నూలిక నాదరముతో వహించిన ట్లా రాజు నాళ కురు బేశ ప్రవారిచే శిరసున వహింప(
బడంచయున్న దనుట. ఆజేము నీరాజే పాలించు చున్నా( డని వ్యంగ్యము. ఇ ట్లన్ని చర ణము
లయందు నూహిఃంస( దగినది. మధురోపక ంఠసీమకుక= మధురాపురియొక్క_ సమీప దేశము
చెడు చునోజ్ఞ మగునుపక ంథసీమకు అనగా కంఠ 'సమోప దేశమునకు. ఏమహో భాగుతతగుణ
(శోణింవీమహాభా గ్యశాలియిక క విప్రుల మెనగుణగణము. ముకాలలంతి= వేలాడుము కాహోర మో,
“లమ్బునం స్యా ల్లల న్లికా* అనిఅమరు (డు.అన (గాక ంఠ|ప దేశమునకు ముకాలలంతి శో భావవా
మెనట్లు మధు రాపరీపరిజర మనకు నారాజుగుణగణ ములంకార మగు నని యనుట. కరవాట
కటుక భాగము నకుక్‌ = కర హాట'దేశ పట్ట ణభాగ మను కరమందున్న హాటక టక భాగము
నకు. 'ఆన(గా సువర్షమయ మెన కంకణముల యొక్క [ప బేశమునకు. ఏరాజుత్మవ్యపతాపంబు=
ఏరాజుయొక్క. యు(గ ప్రతౌపంబు. అబ్బరాగభటన = పద్మ రాగమణిఘటన మో. తాత్పర్యము
నా నీనరీతి నూవ్యాంబు. మ(దమ ధ్యమునకుకా =ముద చేశమధ్య మనెడు మంగళ మగుమభ్య
(పదేశమునకు. ఏమాన్యుకలా పాళీ=ఏమాన నీయు నివిద్యా'సమావాము. కమనీయ మేఖలాకల్‌
i
కలంబు. = మనోజ్ఞ మగునొజ్తాణముయొక్క కలకలథ్వనియో. అలఅవిచేవాబేళమునకుక్‌ =
(సిద్ధ. మనిన వి దేవా దేళ మ నెడు విజశేవ మయినశరీర(పటేశమునకు. ఏలలిత మూ ర్తికీ రి = ఏక
మనీయ ఛరీరుని కీ ర్తి. కర్ఫూర చర్చి కాసా ర్తి ఇకర్పూర లేపనాతిశయరూపచయో.. అతండు=ఆ
వ
న!
52 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
రాజు. రాజచేకోలగండాంకరాజితుండు=రాజచేకోల గండ యనువీరుదము చే _బకాశించు
వాడు. మల్లభూపాలచం[దు(డు = చందునివ లె నాహ్లాదకొం డగుమల్ల భూ పాలుండు.
మహిక్‌ =భూమియందు, చెలంగక=[పకాశళించెను. మల్లభూపతి సణగణము మొడలగునది
భూషావిశేషధూప మయినపు డతడు చందునివలె జగదాహ్లాదకరు. డగుట స్పష్టము.
శీష్రరూప కాలం కారము.
చ. అను పమమల్లి కార్టునయ+శో ంచితు. డై జ నకువూరమల్ల నా
వనిపతి డాయ బూని రిపు*వారము లంత నుపాంత వాహినీ
ఘనతరవారులకా మునిగి + (గక్కు_నం, గాంతురు సారసుందరీ
జనకు చకుంభకూటతట+ సాం[దమ్మగీ మద సార సంగతిన్‌ . . 64
ట్ర్‌, అనుపమముల్లి కార్జున యకోంచితు (డై నకుమారమల్ల నావనిపతిక్‌.. __. అనుపమ
= సాటిలేని 3 మల్లిక = మల్లికాకుసుమములవ లె ; అర్జున = తెల్లనగు; యళః = క్రీ చి చేత;
అనుపమ మగునుల్ని కార్జ్డున = నులి ల్లి కార్జున స్వామి యొక్క. యశ కః = ఖ్యాతి చేత. అంచి
తుండై అనయా శశ లములో నున్న సాంబశివునకు మల్లి ల్ల కాష్టనస్వామి యని చామ ం౦బు గాన
ఈ రాజప్రంగన్రులవంళమున తల్లి ంటిను ౦డీ యామహాను భావుని సేవించుటయు, వారినామం
బుతోం దమలిడ్డల నుభిలుచు టయు 6గలిగియున్న యవి. .దీనెనే పెదమల ల భూపాలుడు, చినమల్ల
భూ పాలు (డు, ముమ్మ డిమల్ల భూపాలుడు, కుమారమల్ల భూపాలు(డ్కు అ అను నామంబుల చే విల
సీల్లుట. మజీయు లింగభూపాలు౦డు లింగాందిక లో నైనవియు నిష్టదేవతా నామంబు లే కాని
వేటు గావు. వెండియు నీరాజశేఖరులకు( గూటస్థుం డగు ననపోతమహా రాజు. శీశె లమునకు
సో పానములు గ ట్రించినట్లు, “య శ్చారుసోపానప భేన చ శే (శ్రీపర్వతం సర్వజ నాజ్బీ ౧ గమ్యము”
ఇదిలోను గా . సింగ భూ పాలపజీతం టె బెనర సార్ల వసు ధాకర మందు వర్తి ంపంబడినది. ఇ ట్లను
పమ మల్లి కాష్ట్రన యశోంచితు 6 డెనకుమార మల్ల , నావనిపతికొ. డాయ బూని=చేరం గడంగి.
రీప్రువారములు = శ్యతుసంఘములు. అంతక = అంతట. ఈ పాంత వాహి నీభున త రవారులక్‌ .=
ఉపాంత = సమీపమున నున్న; వాహినీ = సేనలయొక్క_, సమీపమున నున్న క్ళహ్లానది
యొక్క; ఘనతర వారులక్‌ .-భున = గొప్పలగు; తరచారులక్‌ == ఖడ్డములయందు, ఘన
తరము లై నయుదకములయందు. ముని(గ = క్రుంకి, (గక్కు నక్‌ = వేగముగా. సౌర సుందరీ
జనకుచకుంభ కూ టత ట సాం(దమ్భుగీమద సార్‌ సంగ తిక .—. సౌరసుందరీ = సురాంగనల
యొక్క; జన = సంఘముయొక కుచకుంభ = కుంభములవంటికుచములయొక్క_); కూట =
సమావాముయొక్క; తట = (పదేశములయందలి; సాంద = దట్టమగు; . మృగీమద=క స్తూరి
యొకు; సార = స్టీరా ంశ్రముయొక్క; సంగతికొ = సంబంధమును; కాంతురు = పొందు
రు. (పస్తుతా (పస్తుతముల కుపమానోప మేయభావము వ్యంగ్యము గాన రాజును సమోపింప?
బూనిన శ్యతురాజులు వీరి సేనలఖడ్డముల బే నఅక (బడి సురాంగ నాపరిర ౦భ సౌఖ్యమును మల్లి
కాష్టనస్వామిని జే జేర (బూనినవారు కృష్ణానదియ ౦దు స్నానము సేసీ సురాంగ నో సంగ“సాఖ్లు ఖ్యముం
బొందినట్టు పొందిరనుట. అలంకారము వ్యంగ్యోపమా, '
ళ్‌ ళ
ప్ర థ నూ శా స ము. ర్‌ ప్రై
సీ. శ్రీ నంద దనుచ్చు సా + మైనమే నూనుం జా
యల మచ్చ దనుచు బ+ల్వలపు నెజపు .
దనపదంబున చేర + దనుచు వెలలంయబోవు( '
జేణింగు ముట్ట దనుచు. * జెందు మణుపు.
దలము.6 జూడ దనుచుం* దాం గలంగు నిజాప
ఘనము నంట దనుచుం + గల దొలంగుం
గటక మొల్ల దనుచుం $ ఫఘునదానరతి. బూను.(
గనుదోయిం గప్పు కో + దనుచు రోంజు, ర్‌
'తేశూలిసా రాగ 'మాళఈ త్కాల ఘనము,ము స లిజడధీనుండు గ మా+ళిసుర వార
అంబు శేముండు వారిచం+దంబుం జూచి, గరు మల్లావనీపాలు+క్రీ ర్తికన్య.ర *
టీ. [శీనందదను దు నిత్యాదిసీ స చరణ చతుస్టయమందు. జెప్పీన యర్థములకుగీతి యందు 6
(గమముగా నన్వయంబు. శూ లి=కివుండు, (శ్రీ నంద 'ననుచుక్‌ = దానీ యన €గా సంపత్తు విషము,
మల్లావనీ నాథుకీ ర్తికన్య తనసంపద నొల్ల దనుచు. సా మైన మేనూనుక్‌ = సగ మైనళరీరమును
దాల్చినవా (డు. తనసంపదనె యంగీక రింపనపుడు తన్ను వరించుట మిక్కిలి యసంభావనీయ
మనిచింత తో శీణించినాం డనుట. శివుడు 'తెల్లనివా( _బైనను విషము నల్ల నిది గాన దెల్ల నిస్వ
భావము ౫లకీ ర్తికన్య దానిం జూచి శివుని ద్యజించుననియు, నీశ్ళరుం౦డు స్వఫావము-గా నర్గాం
గుం డనియం6 దెలియ వలయు. సౌరాగము=కల్న్పవృశ్నము. ఛాయలక్‌ =కాంతులను, సడ
లను; మెచ్చ దనుచుక ఇళ్లాఘీంపదనుచు. బల్వలపు నెఅప్రుక = అధికమెన “వూహమును
దాల్చును) బాయలే మెచ్చనిది తను వరించుట దుర్గభమని వలపు చెపు ననుటు.
కల్పనృయము తౌను తెల్ల దెననుదననీడ నల్జనిదెగాన 6 గీ రికన్య మెచ్చ దనియు వలపు అనలగా 6
బరిమళము నెజపుట సవాజమనియు తెలియవలయు. ఆశర త్కాాలఘనము =(ప సిద్ధమైన ళర సే
ఘము, తనపదంబున.6 జేర దనుచు౯ =తనస్థానమున జేర దనుచు. వ ల్వెలంబోవుక్‌ = వైవ
ర్శ్టమును చాలును, "తెల్ల (బోవును. ఘనపద్‌మా కాళము నల్లనిది గాన నచట, గ్‌ ర్రికన్య క్‌
దనియు శరత్మా_లభఘునము "తెల్ల గానుండుట సహా జమనియు( జెలియునది. ముసలి=బల రా
ముండు. చెజంగు ముట్ట దనుచుక్‌ =వస్త్రమును ముట్టదని. మజఫుంజెందుక్‌ = మ త్రేత నొందు.
తన చెజ గు ముట్టనిది కన్ను పరించుట దుర్గ భ మని మజఫు6 జెండె ననుట. బలరాముడు తె
ల్లనివా౬ "నను గట్టుగుడ్డ నల్బ నిది గానం గీరి ముట్టద నియు బల రాము (డు మదిరాపానపరవ
శచిత్తుం డగుట స్వభావ మనియు 6 దెలియ వలయు. ( ఘూర్ష యక్‌ మదిరా స్వాదమద పాటలి
కద్యుతీ | కేవతీవద నో చ్చిష్ట పకిపూతప్రుకే దృశ" ” అని మాథుమందు బలరాముడు వాలా
పానవివశు( డని వర్థింప(బడినయది. జడ ధీను(డు=సముద|ేషు డు. తలము జు డ దను
చుక్‌ =అడుగు భాగమును జూ జూడదనుచు; తొకొ. .కలంగుక=కల6గ బాటును. సము[దతలము
'పంకమయ మగుట చే నల్లగా నుండుననిలయం సమ్బుదము కల (గ(బాటుట సవాజి మనియు
'ెలియునది. ఉగ్రోమాలి = శివునిశిరోలంకార మైన వందుండు. నిజాపఘనముక్ష = తనళరీర
వా
54 చం ద్రైకౌ సరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
మును అబ్దం (పతీ కోవయవోపమ నోథ క శేబరమ్‌” అని యమరుండు. అంట దనుచుకొ =
ముట్ట దనుచు. కల దొలంగుక్‌ =కాంతిహీను6 డగును. చంర్యదునియందు6 గలంకమున్నది గాన
నతనిశ రీరము ముట్ట దనియు కలాహీను( దగుట సవాజ మనియు 6 బెలియవలయు. సురవార
జఅంబుజవి రావత్రము, కటక మెొల్లదనుచుక =తనఫురము నొల్లదనుచు. భునదానరతిక్‌ = అధిక
లె త్యాగరతిని. సూనుకొ. “కటఏవకటకి” అని కటక శబ్దము గండస్థలమును బోధించును గాన
నె రావతము గండస్థల మళినులిన మె యుండుట చే. న్‌ రి దానినొల్ల దనియు దాన మనలా
మదోదకము దానియందు రతింబూనుట స్వభావ మనియు చెలియవలయు. శేషుండు = ఆది.
శేషుడు. కనుదోయిక్‌ = న్మేతయుగ్గ ముచేత. కప్పుకోదనుచుకా = ఆదరింపదనుచు. రో
జాక్‌ = బుసపెట్టును, -శీషునికను దోయి యందు కప్పు అనయా. నల్శదనముక లదనియు
కోదు అనగా అంగీకరిరపదనియు సర్పములకు రోంజుట సహాజిమనియు భావము. శూలి.
యనగా కూలరోగముగల వాండనియు సౌరాగనున౮గా సురాసంబంధియెన వృశమనియం
ఆ శరతా_.లభున మనలా రాక్షసులవలె చాచరించు కాల మేఘమనియు ముసలియన(గా
వృద్ధుండనియు జడథీను 6డనయాజడ మతిగల వారిలో (శేస్టుండనియు ఈ (గమౌాళి యన గా
ను[గులలో (వు (డనియు నురవారణ౦ంబన6గా సురలచే వారింప ంబడినద నియం శేషుండనం.
గా చాను (డ నియు నపార్థమతోంచు ను గాన శివకల్పతీరు శరదంబుదబలభ (ద సముద సుర
గజ శేషుల యొక్క. సంప చాయా పదాదుల నిరాకరణమును గీ _ర్షికన్య చేసాననియు దెలియ
వలయు. వారిచందంబు6జాచి=వారిరీతినిజూ చి. మల్లావనీ నాథుకీ _ర్రికన్య = మల్ల భూ పాలుని
క్రీ రియ నెడు కన్యక. ేరుక్‌ =హసీ౦చును. (కమాలంకారచ్యు. శివాదు లర్జశరీరము ముదల గు
వాని నవలందించుటకోు మల్ల మహీపతి కీర కన్యాకర్త లె కాస్వీ కారము న హేతువును హేతు
వుగా జెప్పుటవలన హూశూ కే ఏక్షగమ్య మగు.
శే, ఆధ రాధిశువిమ్మట థీ నభిలభూమి, భరము నీన్రు ధరించీతి థీ కిరకులేం[ద
కమఠవల ల భకులక. లకరటి సంస్క, దురగనాథులతోడ' బె+న్నుుద్ది వగుచు.
ట్‌, ఆధరాధీశుపిముటక౯ = ఆ కుమార మల్ల భూ పాలునివీదప. కిరికులేం దకమరఠ వల్ప భ.
కుల శె లకరటిసంస దుర గనాథులతో డల = ఆదివరావామూ ర్చి యాదికూర ము స పుకు
లాచలములు దిగ్గజగణంబు ఆదిశేషుండు వీరితోడ. సెన్నుద్ది వగుచుక్‌ = 'పెద్దయాడగుచు,
_ అఖిలభూమిభ రము = సర్వపృృథివీభార మును. నీవు. _ ధరించితి=భరించితివి. ఇందు గుణో
త్యప్పు లగు నాదివ రావాకమఠ నాథకుల శె లదిగ్గజ శేషులతో మాధదరాయలను దుల్యులను గా
జెప్వుటవలన దుల్యయోగికౌలం కార ఛే నము. “ట్లోగణోక్కృష్టై ఎమో కృత్య వచ్‌ న్యా
తుల్యయో గితా” ఆని తల్ల తృణము.
"| నీ బంధురవనకదం+ బములపాలుగం జే స్క ఘనతరపుండరీ,కముల న నెల్ల
. 'శిఖరిశిఖా(కేణి 4 జేరంగం బురికొ ల్పెల గలిత సారంగసం+ఘముల నె నెల్ల
. 'సోరమహాబిల+కోటి నుండలగంజేసెం (బబలప రాశుగ పటలి నెల్ల 6.
. గమలేశ్వరాధీన+ గతి బొసంగంగం జేసె దత వె. జయంతికా+వితతి నెల్లల 5.
శ . దన్ను నవి యెల్ల మజచినం + దాను మజీవ |.
శాత్త కృనృపచిన్నాములు ఉడాంచు 4 నందునందు.
శోథ మా శ్వాస ము. వ్వ
శతు న ్రసకోటి నీధాటిం + జకితవృ త్తి
పరగి చను వేళమూధవ+ధరణిపాల. 67.
టీ. ఇందు మాధవరాయ శతు రాజులయొక్క. నృప చిహ్నాగోపన నుర్భద్వయముతో .
జెప్ప బడినది. మాధవధరణీపాల = మాధవరాయా. క తునృపకోటి = శతు రాజబ్బండము.
నీధాటికా=నీదండయా[తయందు “న్లో. క్యతునే సేనావమన్షాయ సద్య స్సుభటఘోటకే 8 విజన్‌
పో 8 (పవృత్తి ర్యా సా ధా టీతి ని గద్య తే” అని ఛాటీలమేణము. చకితవృ త్రిక =ఫీతప్ప త్రితో.
పర 6గిజపర్టించి. చను వేళకొ=పాటీపో వు నెడ.ఘనతరఫుండరీకము ల నెల్లక్‌ = మిక్కి_లిగొప్ప వెన
శ్వత-చచ్చృత్త్రముల నెల్ల ను, తెల్ల దామరల నెల్ల ననికాని, వ్యాఘముల నెల్ల ననికాని, యర్థాంత
రము. బంధురవనక దంబముల పలు గక్‌ = =ద ల్లు ము లై నయుదక సంభుము ల పా లగునట్లుగా "లేక
యరణ్యముల పా లగునట్టుశా. చేసె౯. " కలితసారంగ సంభుములచెల్ల కొ = న్న
యేను ౬గులగుంపుల నన్నింటిని, తు మైదగుంపుల నన్నింటిని, శిఖరి శిఖా శేణి౯ = పర తా
(ప్రబేళములను, వృష్మూగ (ప్రదేశములను. చేర ౦ంగక=చేరునట్లు. పురికొ ల్పె౯ = చేనె సను న జము
లడమవులు 'చేరునట్లు వానియం దున్న తు మైదలు చెట్టు చేరునట్లు చేసాన నిభావము. (పబలపరాశుగ
పటలి నెల్లక్‌.. “లా యమ్రబలజ= =మిక్కి లి సామర్ల ర్ల స్ట్రముగ ల్యపర = = శేవ్పమలగు; అకు గ=వాణములయొక్క
వాయు వులయొక_ ; ; పటలి చెల్లక సంఘము నెల్ల . షూరమ హోవిల కో టికా = భయంకర
మగుగొప్పబొచేయల గుంపులో, ఘోర మైనమహాబిల యనగా నాకాశముయొక్కయ| గమున
“తారాప థో న్లరిక్షంచ మేఘ ద్వారం మహావిలమ్‌” * అని అమురుండు, ఉండ (జే సెకై=ఊ ండున
ట్లు చేసెను. తత వైజయంతి కావిఠతి నెల్ల కొ. -తేత=వి సృతమగు; వై జయంతికా= కె క్కెముల
యొక, వనమాల ల యొక్క; విళతి నెల్లక = సముదాయము చెల్ల ను. క మలేశ్వరాధీనగ తిక. యు
కమ లేశ్వర = సము[దముయైక్క_“సలిలం కమలం జలమ్‌'”అని అమరు6డు: విష్ణుమార్తియొక్క_
ఆధీన=స్వాధీనత యొక్క, భావ[పధాననిన్దేశము. గతిక =(పా పిచేత. పాసంగంగకా=ఒప్పున
ట్లు. చేసాకా .తన్నుక్‌. అవియెల్లక్‌ =ఆగొడుగులు మొద లగురాజచిహ్నము లన్నియు. మజ
-చినక్‌ =రాజ్యభష్టు లె పోవునపుడు తచ్చివ్నా ములు తన్నుమణచుట స్వభావము గాన మజ
“వినను తాను. మజవక=ముజచిపోక. ఆత త్మన పచివ్నా ములు=తమరాజచిహ్నములు. ఆందునం
దుక =వానివాని కుచితము లగు నాయా స్థల ములయందు. 'డాంచుక్‌ = జడా ౧చి పెట్టును. అనగా
మాధ వరాయల ధాటియందు ఫీతులె యరులు పోవున పుడు తమనృపచిన్నా మలు యదృ్భ -చృ'గా
గొడుగులు నీటిలోను లేక వనములలోను , గజము లడవులలోను వాని నను సరించినతు మైదలు
వృ యఘో[గములలోను బాణములు బొజీయలలోను "పెక్కెములు సమ్ముదముతోను వానియంతకు
నవి పడి పోయినను శ్మతురాజులు బుద్ధి పూర్వక ము7ా 6 ద త్రదుచిత(పదేశము లయం దుంచి పో
యవన 'ట్లున్న'దని యనుట. పుండరీకములు 'వనముల :నుండుటయం. 'సారంగములు 'శొఖిరిశిఖా
(కీణులం జేరటయు ఆకుగములు గగనము. జేరుటయు వైజయంతులు విష్లుమా _ర్టిని జేరుటా
యం నుచిత మని భావము. “పకృతా(పకృతార్థములకు, శ్రీషమూలా భేదారో పము జేయయుడినది.
ఇచట పుండరీక సారం గాశుగ వై జయంతులను మాధవరాయధాటీపలాయికారిమండలి తత్తదు
'చికస్థలములలో. నుంపకపోయినను నుంఖిపోయినట్లు చెప్పుటవలన నుశ్చే కాలం కారము,
శి
శి
"56 చండి కావరీణయము, స వ్యాఖ్యానము,
ద్ర
మణభియు(6 ద ద శ్తదనురూవ స్టానని వేతనము 'కేపషమాలము గాం దోంచుచున్నది గాన సమాలం
కారము. సవం స్యా ద్వర్ణనం యత్ర ద్వయో ర ప్యనురూప దొరా ౯” అని లత్షణము.
చ. అనలమ హీన మె యెసలౌ + నార త్వదుద్ధతశ "ర్యలవ్మీ చే
ధనదుండు వ్రెందె; దా ధర హీ+తస్థితి. దావక దాన వై ఖరిం
గని యచల[వజంబును ము+ఖస్ఫుటవర్ష్య వియు _క్షిం గాంచె నీ
ఘనతరభ్రై ర్యవై భవము గనైని మాధవరాయ చ్వ్నితతన్‌.. 68
టీ. మాధవరాయ. త్వదుద్ద్ధత కె'ర్య లక్కీ చేకా, త్వత్‌ = నీయొక్క; ఊద్ధత = అధిక
మెన, కార్య లకీ చక = (పతాపసంపద చేత. అనలమ = అగ్నియే. హన మె యెొసలాక్‌ =
పీన మె యొస్పెను. జొర=ఆశ్చర్యము. కౌర్యలక్షీ యగ్ని కిని దుస్ఫహా మగుటచే నాశ్చ
ర్యము. తావకదానవై ఖరిక్‌ = నీదానరీతిని, కని=చూచి, ధనదుండు=కు బేరుండు. ధరకు
భూమియందు. తాకొ = తొను, హిత న్టితిక్‌ = హీతవృ తిని, పొంచెకా = పొందెను. (క్లో,
భజతే విదేశ మధికేన జిత స దను[పవేశ మథవా కుళలకిఅను న్యాయము ననుసరించి నీహిత
వృత్తి నపలంబించె ననుట. ఘనతర శౌర్య వై భవము=జత్కృష్ట మగునీ భార్య సంపదను. కన్లొ ని=
"చూచి. అచల[వజంబు = పర్వత సంఘము. ముఖస్సుట వర్షవియు క్తి కి (గాం చెక్‌ =ముఖమం౦ందు
స్ఫుట వర్ష వియోగమును, అనంగా కాంతిహీనతను కాబేని గద్దద ఖభాషణమును. కాంచెకొ=పొం
చెను. చిక్రతక్‌ అనునది యంతటను సమన్యయించును. చిత మెట్లన అనలము అహీనమె
ఆ కారహీన మె నలమై అనగా గడ్డిపోం చె యెసలగెను ధనదుండు ధరహితస్థితిక =ధ కార
రహిత స్థితిని, నదు (కు అనున్థితిని“ నద దాతీతినద ౪” అన౯గా నియ్యనివా(డు అనుపేరు వొం
చెను ఇటనళ బ్లముతో సమాసము, అచల వజంబు: ము ఖస్సు ట వర్ణ వియ్య క్రికొ. ము ఖ=ఆదియం
దున్న.స్ఫుట=స్ఫుటమగు.వర్ణ =అ వర్షముయొక్క_ వియోగమును. చల్యవజ మాయె నని తెలి
యునది. మాధవరాయల క ర్య సంపదకు నగ్ని గ డైిపోంచగా నాయెనన ౯-గా శార్యాగ్ని పభకు
నగ్ని లేజముత్యల్పమై యెస ననియు 'మాధన రాయల త్యాగమునకు విశేషముగ నిచ్చుంవాయె
ధనదు 6డ నిపేరువ్రైందినకు బేరుండు నియ్యనివా నివ లెందోంచె ననియు మాధవరాయల ధైర్య సంప
దకుం గడలకుండి యచల మనిపించుకొన్న పర్వత వజము చలించుడదానివతె నాయ ననియు
భావము. అత్యద్భుత మెన కౌర్యముదానము ధైర్యము గలవా6 డని ఫలితార్థము. అత్యు కి
యర్థాల ౦ కారము. చితము శ బ్దాలం కారము 6 ఆకారగతి'స స్వరవ్య ంజనస్థాననియమ చ్యుత
గుపాదిస్గేదె ర నేకభా చిశమ్‌” అని కావ్యానుకా సనమందు. జి తలక్షణము.
సీ తాం గుంభినీశతం + దగి" ముఖ్యరుచి నెల్లం బరశిలీముఖకోటి+పాలు చేసా
దా ధరాస్రశతం + దనరి వృంగము నెల్ల, ఘనగండ కాండ నంకటముం జేసెం
దా భోగిరాజతం+ దాల్చి పదం బెల్ల, సాం చాహిభీతిజఃర్హరమ్లుం జేసెం
దా భూనమిదార త + ధరియించి పుర మెల్ల ఇబహాుళదుష్కీ_ర్తిదుళర సర ముంజేసె
ళ్లు
ప్రృథనూశ్వానము. . 97
కే, ననుచు గరిరాజి గీరిరాజి * నాహరిపతి.
గిరిపతి నిరాకరించి యి+ద్ధరణికాంత
సెండె నరిభేదవై భవాంచితు నభీతుం
గీర్రినంపన్ను మాధవ+శ్షితిప నిన్ను. + 69
టీ. ఇందు ధరణికాంత దిగ్గజాదుల నిరాకరించి మాధవ రాయలను చేరుటకు శ్రేషభంగి
చే హేతునిరూపణము. జేసీ యర్థ ద్వయము గలుగ జెప్పంబడియె. ఏలాగనిన:-తాక౯్‌=తొను.
వంభ్గినీళతక్‌ =భూమాశ్వరత్వము చేత, తగి. ముఖ్యరు చినెల్ల క = (పథాన కాంతినంతయు, పరళిలీ
ముఖకోటిపాలు చే సెక్‌ =శ తువుల యొక్షభా ణప రంపరల పాలు చేసెను. శ తాను రాజయ్యు (దన రాజ
శక్టినంత యుశ [తు వుల యిధీనము చేసె సె ననియర్థము. .దిగ్గజవర్ష ముకుం భి నీశ తనన గా 6 గరిణీపతిత్వము
చేత ౧దనరినద నియ ముఖ్యరుచి నన6గా ముఖమ౦దుల6 బుట్టైనచవిని, పరశిలీముఖకోటియ న (గా
(కష మగుతు వ్యైదల గుంపు దానియధీనము చేసిన దనియు. భావము. తాక =తాను. ధరాధీళ
తక =భూపతిత్వము చేత, తనరి. శృంగము నెల్లక్‌ = =దొరతనమునంతయు. ఘనగండ కాండ సం
కటముకా.-ఘన=ఘనము లగు; గండకాండ=ఉప[దవపరంపరల చేత; సంకటముక =సమ్సర్ద
మెనడానింగా. చేసెక్‌. అనియర్భ ము. కలా చలవర్లము. ధర=పర్యతములకు.అధీశతక=అధిపతి
త్వము చేత. తనరి. తనశిఖరము చెల్ల ఘనము లయిన (గండకాండన్లూలోప లము ల యొక్క సం
ఘముల చే సంకట మగునట్టు చేసె నని భావము. తౌక్‌ = తాను. భోగి రాజతక్‌ . -భోగి=
రాజులకు; రాజతక = రా జత్వమును, రాజూధీళశ్ళారత్వము ననుట. తాల్చి. పదం బెల్లక్‌ = తన
నివాసస్థానము చెల్ల ను. సాం(దాహి ఖీతిజర్టర ముక... సాం(ద=దట్టమైన; అహి భీతిక'=ళతు
'ఫీతి చేత.జ ర్లరముక్‌ ఆ శిథిలమైన దానిని. బే సెక్‌ అనియర్థము. శేముండు (భో గి రాజతక) సర్పరా
జతను దాల్చిణా(డ నియ తనపదమెన పా తౌ శమంతయు (అహి ఫీతి౯) సర్ప ఫీతి చేత జర్జర
మయినదనియు భావము. తౌక్‌ =తాను. భూమిదార తేక = =భాపతిత్వమును. ధరియించి. పుర
మెల్ల క =పట్టణ మంతయు .బహులదున్నీ _ర్రిదుగ్భరముక్‌ =అధిక మగున ప కీర్తి చేత దుర్భరము గా
జేసె సిన నియర్ణ ము, ,ఆదివరావాస్వామి భూమిదారమ ను చామమునువహీ ౦చి నా ండ నియు తనప్రురం
బు డనశరీరము బహుల మె దుష్ట మగుబురుద చేత వ్యాప్తము చేసీనాండనియు భావము ;వ రా
వాములు బురుదలో. దిరుగుట స్వ భావము.గీతియందు (| గమము'గా నన్న యము.అను చుక్‌ =ఇట్ల
నుచు. ఇద్దరణీ కాంత= ఈభూ'కాంత . కరిరాజిక్‌ =దిగ్గ జసంభుమును. గిరిరాజ్‌క్‌ = కులాచల
సంఘమును. ఆవారిపతిక్‌ ఇప సిద్ధు డగుసర్చురా జెనయాది శేషుని, కిరిపతి క =వరావాధిపతి
యైనయాదివరావామును. నిరాకరించి = తిరస్కరించి. అరి భేద వై భవాం చీతుక్‌ =ళతువిదా
రణసంపద జే నొప్పుచున్ననానిని. అభీతుక =ఛ యరహితుని. కీరిసంపన్ను క =కీర్తిమంతుని.
నిన్నుక., మాధవశ్నీత్రిప=మాధవరాయ. చెందెక్‌. ఇందును [గమము గా నన్వయము తెలియం
దగినది, ఇందు శ్రేపోళ్టాసితవ్యతి రే కాలం కారము యథా సంఖ్యాలంకారమును. ' |
మ. భవదీయో[గ చమూ పరాగపటలాళ భశేణి యాదోనిధా
_ నవిషంబుల్‌ వడిం (చావ జన్యవసుధా+న స్ర్యూరుడోలాధిరూ
రి
ఇ:
వ్‌రి, చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
ఢవిపతుక్నితినాథు నూంచు బలరూ+టన్లే స్టేమ చితంబు. మా
ధవరాయం(ద తదియ కంత్రి నెలికిం + "'దార్చుక్‌ యశ ఃశీరమున్‌. 70
టీ. ఘాధవరాయేం[ద. భవదీయో(గ చమాపరా౫. పటలాభ ిశేణి...-భ వదీయ=
నీకు సంబంధిం చిన; ఊగచమూ=ఉగమగుసేనయొక ్క; పరాగపటల = ధూలీపటలమ నెడు;
అభ కేణి= మేఘపరంపర, యాదో నిథానవిస౦బుల్‌ = 'సముద'సంబ ౦ధి విషములను, జల
ముల ననుట. వడిక=వేగముగా. (తౌవక్‌ = = పానము సేయం౭ంగా. బలరూట స్టేమ= సెన్యసంఘ
సామర్ల ర్ల స్ట్రము. జన్యవసుథానవ్య(ోరుడో లాధిరూఢ విపక్ష టీతి నాథుక్‌'. - జన్ఫవనుధా= =యంద్ధ
భూమి య నెడు ; నవ్య = నూతేనమును; ఉరు=గొప్పదియు నగు; డోలా=ఉ య్యొలను; అధి
దూడ = అధిష్టించు; విపక్నక్నీతి నాథుక్‌ = శుతురాజును. ఊోంచుక్‌ = ఊంచును. త్వదీయ
తి = నీఖద్దము. యశ౩క్షీరముకొ = యశ స్పశెడుపాలను. జెలికిర దార్పుల్‌ = వమ
నము చేయును, బయల్చ్బజుచు ననుట. చ్చిత్రంబు = ఆశ్చర్యము.
విషము (_దావినవారిని పాలు[దాపీ యుయ్యలలో నుంచియూయపగా వారు విషము
తోడిపాలను (గక్కుుట సవాజమె యు౦డ6గా చమూపరాగము విషము (దావుటయు శతు
'రాజు'నూంచుటయం ఖడ్డము పాలను కక్కు_టయు చిత్రం బనిభావము. మాధవ రాయల శీ నా
"పరాగము సముదముదా(క వ్యావీంచి జలము నింకునట్లు చేసినదనియు క త్రువు యంద్ధభూమిని
బడిపోయినా6 డనియు ఖడ్ద్డము మిక్కి_లిఖ్యాతిని భుటింప జేసినదనియు ఫలితార్థము. "అసం
గత్యలం కారము. (6 విరుద్ధం ఫిన్న దేళ క్వం కార్య కశత రోసంగతి 9 | వివర జల ధ రె:
'వీతంయార్చితా ౩ పథికాబ్దనాః ౫” అని చందాలోక లక్షులకు ణంబులు. పరాగ. పటలా([భ '
(కేజి జన్యవనుధాడోలా యక + క్షీ శేశ్యాదుల ందు రూపకము.
fr
నీ. ముకుళితపాణు లై * వికవిక నగువారి
స్వీయాంకసంగతిం + చెంద నీదు,
తల నిల్సికొనC బూని + తహాతహా పడువారి
ననురాగయు క్రి జాశయంగంయ బోవ,
దడుగు వెట్టంగ తేక + వడశు చుంజెడువారి
“స్థిర మహాభారా ప్రి విం4 జేర స్ప జనదు,
. తృ్‌ణన ర భుగు మోము 4+ డెణుచు చుంజెడువారి
ఇద మోజు ముఖ మంటం+ గదియ దింత,
"కే. మనుపదో మహాస్పూనుల. + బెనుపదో న
. వీనకీ ర్తి సంతాన వి+వ్విపుల నార
తావకీనాసిలక్ష్నీ చి+త్రప్రశ సి
వితతగుణసాంద్ర నూధెవ+కి తిమహే హీంద్ర. 7
క 5
ళ్‌
వ్ర థమా శ్వా నమూ. 59
ఈ పడ్యమందు మాధవరాయా సీ లక్షీ ని బు|త్రవతి లగా నధ్యవసించి యర్థ ద్వయ మా గలు
Re జెప్పంబడియె. ఏలా గనిన:- ముకుళిత పాణుైై = మోడ్పు గే గెలులు గలవారై, వికవిక
నగువారిక = కకవికి నయ్యెడువారిని, వీడికిళ్లు మూసీకొని వికవిక నగుట శిశున్వ భావము.
స్వేయా౦కసంగ తిక... స్వీయ = తేనసంబంధియైన; అంక = తొడయొక్క_; ,సంగతికొ =
సంబంధమును. చెంద నీదు= పొందనీదు. అతి బాల్యము గలవారై పిడికిలి పట్టుకొని వికవిక
నగుశిశువుల నె త్తికొని తనతొడమో(ద€ గూర్చుండంజెట్టుకొన దని ఫుుతవతీపర మైన యర్తము.
థి
(పణమనిల్లుచు క'కావికలు పడుచుం డెడు శత్రువులను తనసమిపము నొంద నీదు అనగా నట్టి
వారిదగ్దజుకు. బోయి వారిని సంవారింప దని ఖుడ్డపర మైనయర్భము. తల నిల్చికొన6 బూని= తం
నిల్చుటకు. [బయత్న్నించి. తవాతహపడువారిక్‌ = సంతోషపడు చున్న శిశువులను ; అను
రాగయు క్‌ = (పీతితోడ. జడాయంగంబోవదు = సమోపింపంబోదు. తలనిల్బ 6జాలక
తవాతవా పడుళిభువుల సమిోపమునకు( (భీతితో. బో దని ఫుతవతీపర మెన యర్థము.
యుద్దములో శిరస్సు నిల్బుకొనవలె నని యన6గా జీవింపవలె నని (త్ర హతహపడు) త్వర
పడుశతువులను (డాయంగ౦బో డని యనా నట్టివారిని) సంవారింప దని ఖడ్డపర మైన
యర్థము. అడుగు వెట్టంగ లేక వడంకుచుం డెడువారిక్‌ = నడచునంతవయస్సు లేకనడవం
బోయి వడకు చుం జెడుబాలురను. స్టిరమహా ధా రా పిక్‌ = స్ట్‌ మై గొప్పది యైన సంభాద్యా
థారము యొక్క (పా ప్రిని. వేర్చుంజనదు = చేర్చుటకు. బోవదు. నడవ నేరక లేచిపడు
చున్న శిశువులను స్త సం భాద్యా ధార ములు చేర్చ ంజనదని పుత్ర వతీప ర మైనయర్థము. యంద్ధ కాల
మందు. (బాణ భీతితో నడుగు వెట్టంజూ లక యన6గాంచాటిపో నుజ్రేశించియు భీతితో జూలు
జాలక కంపించువారిని, స్టిరమె యధిక్యమెన (ధారా) అంచుయు క్క. ఆప్తిని జేర్నంగ (జన
ద్కుఆన 6గా. అట్టివారిని "తెగనజుక. దని. ఖడ్డపర మైనయర్థము. కృణగర్భ ముగు మోము చెజచు
చుం డేడువా రిక్‌ = అజ్ఞానముతో గడ్డిపోంచలు నోటిలో 6 బెట్టుకొని తెణజచు చుం డేడుచాలు
రను. ఎద మోజక్‌ = మనస్సు జప్పొాంగ 6గా. ముఖుమంటకా = ముఖము శోధించుట
కనుట. కదియదు=కదిసీ గడ్డిపో(చ దీయ దని పుత్రవతీపర మైన యర్థము. గడ్డి నోట ౧గఆచు
కొనినశతువులను భయము 'అతిశేయిం చునట్లు గా సంవారింప దని ఖడ్డప రార్థ్యము. కర,
వితతగుణసాండ. మౌాధవక్షీతిమహేం[ద. 'ఇవ్విపులక్‌. = = ఈభూమియందు.' తావకీనాసి
అమ్మీ కొ నీఖడ్ల లత. మహస్సూనులక్‌' = (వతాపము పధానము గాం గలకుమారుల నని పుత్ర
వతీప రమైన యర్థము. సూర్యునివంటి.పతాపములను అనిఖడ్డపర మైనయర్థయు “నూనుః
ప్ర (తేనుజే రవా”” అని అమరశేవము. కీరిసంతౌనము = కీరియని స్రీత్వ నిన్లేళమున. గీర్తి
య నెడునాండంబిడ్డలయొక్క_ సంతానము "నని పు తవతీపర మైన యర్థము కల్పవృత్నము
వంభికీ. ర్టి నని ఖడ్ధప రార్థము. చసెనుపదో =. పంపదో. చ్మిత(పశ. స్పి=అతిచి తము, అన ౯గా
తాను పుత్రులను. గనుచుం 'బెంచుచు 'బెజవారిచాలురు.. ముకుళితపా ణు లె. వికవిక నగు చుం
డంట: లోనగు వ్యాపారములు. సేయు. నెడ స్వీయాంకసంగ త్యాదులను జేయ కుంట. యాశ్చర్యం.
బని, స్తీ ఏ పరమైన భావము. ఖడ్ద్డము శరణాగతులను, (బాణతౌణమునకై తహతవాపడువా
రిని, బరు గ్నాత్తి పోవ నుద్దేశించి చి పః లేక వడ6కుచుం డెడువారిని గడ్డిపోంద నోర 'బెట్టుకొన్న
వారిని. సంవారింపదు, తక్కెనళ(తువుల న ద౧దణును ధ్వంసము సే సీస్‌ డని ఖుడ్ల పర మై పున భావము,
»
60 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
మ. ధరణిక్‌ మాధవరాయ తావక బలో+ద్య(ేణుపాళీకృతో
ద్ధుర భావత్క_మ సారాన్ని బుద్ధి పమ మె యె + తోంపంగ నాన్వీవశ్‌
పేరు లవ్యా_స్తము ధూల తద్భలమునం + బాటిల్లు ధూమధ్వజా
కరధీ య{(పమ యంచు నెంచుట లింకం.+ గై కొందుళే యెంతయున్‌. 72
టీ. మాధవరాయ. ధరణీకొ=భూమియందు. శావకబలోద్య దేణు పాళీకృతోద్ధురథా
వత్క_మహోేగ్ని బుద్ధి, తావక =నీ సంబంధి యగ; బల=సై న్యమందు; ఉద్యత్‌ =ఎగయు చు
న్న; రేణు పాలీ=ప రాగపం క్రి చేత కృత= చేయబడిన; ఉద్ధుర =దట్ట మెన; భావళ్థ_ భుహోశ్ని
బుద్ధి=నీ సంబంధియైన పతా పాగ్ని జ్ఞానము, (పమ యె= =యథార్థానుభవమై. తో యపంగకొ=తో 6
చుచుండ (గా. ఆక్సీ కీవపలు=తార్కి.కులు. భూళీ=పరాగము. అవ్యా ప్రము= సాధ్యసమా
ధికర ణాత్యంత" భావ సతియోగి. కచ్ఫలమునక =ఆవైన్యమందు. పాటి బుభూయు ధ్యహాకరధీ.-
పాటిల్లు=జదయించు. భూమధ్యజాకర ధీ=వహ్ని విషయక జ్ఞానము. అ(పమ=అయ థార్గజ్ఞా
నము అనగా (ఖాంతిరూపజ్ఞానము. అంచుక = ఇ ట్టనుచు. పలుకుటలు = వచించుటలు.
ఇకక =ఇ(కమో (దడ. ఎంతయుక్‌ =మిక్కిలి. (గహీ6తు రె=నహీంప రనుట; అతార్మి_కులు
గా నున్నవారలు నీసె సె న్యరజస్సున్న చోట నీపతాపా గ్నె యు ౦డునన్న విషయము అయథార్భ ము
గా లజెలిసికొన్నను దర్శళా స్తిపారీణులు తౌ వక బలోద్య| బేణురూప హేతువు చేత భవత్పతా
పాగ్నిజ్ఞూనము యథా ర్థానుభవ వె ము యుండ గా ధూళి యవ్యా ప్రము (పతౌపాగ్ని జ్ఞానము (భ్‌
మాత్మ్యక ౯ మునుట యంగీక రింప రని తాత్పర్యము. అతిశ యో క్రిసంకీర్ణానుమా నాలం కార భేదము.
నీ, శారదనారద + సాదృశ్యము వహించి, హంసమండలి నంద + మందం జేయు
బుధవర హాస్లోద +బోధకశీ) బూని, భూరిహరిచ్భాయ. + బొలుపు మోజు
సామాదపుండదీ4కాఖండరుచిం గాంచి, సర్వజ్ఞ వతికిలదోళపవము సుటించు
నను పమానఘనార్హు$ నాభిఖ్య న నలరార్తిపాండురాజవిభూతిం 4 బరిఢవిల్లు
"తే. నందనందనపాదార+విందభ క్తి, వాసిత్యాశయ. (కీమాధ+వథితీశ
ల తావక ఖ్యాతి కాంత య తాంత మగుని,జానుకూల్యంబు దె దెల్లమైశయతిశయిల్ల,
టీ.నందనందనపాదారవిందభ క్రివానితాశ్రయ...-నందనందన పా దార వింద= శ్రీకృష్ణ పొ
దపద్మములయొక్క_)భ క్రినాసీత=భ క్షులకనుట; అ్యశయ=ఆ(శయు 6 _డెన. శీమాధవక్నీతీళ =
మాధవభూ పాలుండా. తావకఖ్యాతికాంత=నీకీర కాంత. అతాంత మగునిజానుకూ ల్యంబు. అ
తాంతమగు=అమ్షానమగు, అన ౧గా(పకాశించునదియనుట. నిజానుకూ ల్యంబు=స్వకీయా నుకూ
ల్యము. తెల్ల మెవ్య కమె. అతిశ యిల్ల ౯ =విజ్బ ౦ఫీం చునట్టు గా. శారద నార ద సాదృశ్యము=
నూతనమగుగారదమవార్డి యొక్క£ిసామ్యుమును. * శారద! పీతమ నేనా పత్యగోఖిన వే త్రిష”
= అనివాలాయు ధము.వహ్‌ ౦చి=పొ ౦ది.వాంసమండలిక. -_వాంస=య తులయొక్క_)మ౦డ లిక =
సమూపహామును.వాంస్య పరమవాంసకుటీచక్కబహూూదకు లని యతులలో నాలుగు భేదములు.
నంద ముజఆనందమును. అంద (జేయు క్‌ =పొంద 6 జేయు ను. నారదమవార్షి సాదృళ్యము నొంది
యతుల. కానందమును జేయు ననియర్థ ము. శర త్కాలల'మే ఘమముయొక్క_ సాదృశ్యము వహించి
ళ్‌
పధథమూ శా స ము,
లో
రాయంచలగుంప్రు నంద మందునట్లు చేయు ననిభావము. రాయం-చలు వార్డుక మేఘము,
వెఅచుటయు శారద మేఘమునకు సంతసీంచుటయు 6 గవికుల(ప సిద్ధంబు. బుధవర్మపహ్లాదబా.
ధకనశీ( బూని..-బుధవర(పహ్లాద=బుధ కేస్టుం డగ్యుపహ్లాదునియొక్క_-) బోధక శీ6 బూని=
జ్ఞానసంపదనుబూని, ఇట బో ధశబ్దముమో (ద స్వార్గమందు క పత్యయం౦బు.' భూరివారిచ్చా
యక్‌ .-భూరి = అధికమగు; వారిచ్భాయక్‌ = విష్ణుమా ర్రియొక్క- నీడ చేత, పక్ష పాతము
చేత ననుట. పాలుపుమాజుక్‌ = ఒప్పుమోణు ను. (పహ్ల్హాదునిజ్ఞాన సంపదను వహించి విష్ణు
మూా_రిచ్చాయ నొప్పు ననియర్ణము. బుధ వరు లయొక్క_ (అనలా పండితో త్రములయొక్క)
(ప్రవ్లోాదమును బోధించు శీ. బూని సీంవాముయొక్క_ కాంతి చేత బొలుపుమోణు ననిభావము.
సామోదప్రండరీకాఖండరుచి = సంతసముతోంగూడినపుండరీకు € డనునొకవిమ్ణుభ క్లునియొ
క్యయకఖుండరుచిని గాంచి. సర్వజ్ఞ మతికి6 దోవము ఖభుటించుక అనయా సర్వజ్ఞ పదము
యోగవృ త్తిచే వొస్గుమా రిని బోధించును గాన, విష్ణుమనస్సున కానందము€ గలుగ (జేయు
ననియర్థము. పరినుళముతో (గూడిన తెల్ల దామరల కాంతి నొంది యీళ్వరునియొక్కమన స్ఫున
కానందము మఘటించు ననిఖభావము. శివుండు పుండరీకవీయుం డగుట స్పష్టము. అనుపమాన
మఘనాస్టునాఖిఖ్య నలరారి = అసమానము ఘనము నెనయర్టును నియొక్క_ కాంతిచేత నల రారి.
పాండురాజవిభూతి 6 బరిథవిల్దుక. = పాండు రాజుయొక్క మొశ్వర్యముతో నొవ్పీయు ౦డు
నని యర్థ్యమయు. అర్హ నా ఫీఖ్య నలరారినపుడు ఆతనితం|డి యగు పా ౦డురాజాయొక్క_ విభూతి
త్రో బరిఢవిల్లుట స్పష్టము. అనుపమానము ఘనము నగునట్టుగా (అర్జున మన (గా) శుభ
మైనది యని పేరు వొంది (పాండురాజ) తెల్ల నిచందునియొక్క_ విభూతి తో ౬ బరిఢవిల్లు నని
భావము. ఇట్లు నీవు నందనందనపాదార విందభ క్రివాసితుల కా[శయమై యున్నవాండవు
కాన నీకీ ర్రియు నారద (ప్రహ్లాద పుండరీ కార్టునాధిపర మ భాగనతో _త్రములభంగి నలరి వాం
సాదుల ,కానండ మంద గెజేయుచు నీయానుకూల్యవ ర్త రనతో రాజిల్లు నని యఖిపాయము.
నీకీ ర్ర రి శరత్కాల మేఘాదులతో దులదూగియున్నదని ఫలితార్థము. ఇందు శ్లేషస ంకీర్ణోప
మాలంకారము.
సీ, భూరి పకంపనస్ఫూ క్రి రి గ్రక్కున లేచి, పటుతరరథ చక్ర భంగ మూన్ని
“పరమ. _స్తకోద్దేశ *+పదవికి నగరచాతి, తద్గ ద్వ నాఖ్యామృత భారం గో గోలి
'యతనుసంగరమా పోయంటు వాయు జేసి, య్యాత్తెక చింత నా+యతిందవిల్చి
యచల యోగ స్టేమ + మలవడంగాం దీర్చి, కన్నులనీ రొల్క_ (+గా ఘటించి
తే, సురుచిరాహారముల్‌ మాన్ని + పరమశ్రక్తి
భవదనసిభుజం గి జటిలతా*పడవిహార
_ ..విభవములఈ. గూ ర్చెం బరహంసళవితతి కల్లం . ఇ
_ఎదనర మాధవరాయ స+క్సాంపరాయ. లే
టీ శసత్సాంపరాయ = = న్యాయ యుద్ధముగల. మాధవరాయ = మాధవ (పభుఫుంగ
వుడా. తనరక్‌ = ఒప్పునట్లు. పరమళ క్తి 'భవదనిభుజంగి=పరమశ క్రిస్వయాప మగునీయసి
శో
my
బీజ చంద్రికాప పరీణయము ౪ సవ్యాఖ్య్యనము,
య నెడు కుండలిని. పరవాంస విత తి కల్లళ = శ (తుశేస్టసంభుమున కెల్లను, అని. ఖడ్డపళ
మై నయర్థము, (కోష్టు అగుయతులయొక్క.సంఘమున కెల్ల నని కుండలినీశ క్రిపర మైనయర్థ్‌ మః.
భూరి ప్రక ంపనస్ఫూ | రక .---భూరి = అధికమగు; |[పకంపన= ఎచలనముయొక్క..? స్ఫూర్తి రిక్‌"
= పకాశము వేత. గక్కు_న లేచి=వేగముగ లేచి. పటుతర రథచక్షభంగ మాన్న్చి.పట్లు
తర = : దృఢతరమ్ములెన; రథ= స్య ౦దన ము లయొక కా; చ్యక=క ౦డ్హ యొక్క; భంగ మూన్నిజ
భంగము సేసీ, అని ఖుడ్రపర మైన యర్థము. అధిక మగు[పా గకాయా మ నిబద్దవాయం వుయొ క్క
సూ రిచే (గక్కున లేచి దృథతర దేవాసంబంధి మూలాధారాదీచ్మకమ లయొక్క_ భంగ
మూన్చి యని కక్రిపర మైన యర్థము. పరమ _స్తకోగేశపదవికిక, ___ పర = శ(తువులయొ
క్కు మ సకో చేశప దవికిక్‌ = శిర స్థానమునకు. ఎగలబా శి= ఎక్కి. తద్ద న్స నాఖ్యామృత రస '
ముక్‌.---తత్‌ = ఆశ(శువులయొక్క_; ఘన = అధికమగు; ఆఖ్యా = యళమ చెడు; అమృ
తర సముకొ = సుధారసమును. (క్రోలి=పానముచేనీ, అని ఖడ్డ్దపర మైనయర్భము. ఈ త్య
నై మగుళి ర స్థానమున ఇక్క (పసిద్ధమగు ఘన మను పేరుగలిగిన సవా.సారసుధను (గోలి
యని శ కిపర మెన యర్థము. అతను 'సంగరమా పి యంటుక్‌. అతను. అధికమగు. సం
= యుద్ధ'సంబంధినిధైమైన; మా౭ల క్రీయొక్క_; ఆపి = (పా పీయొక్క._; అంటు: = సం;
రథమును. పాయ6ంగ౦ంజేసి=ఐ లేకుండ (జేసీ. ఆశత్రైకచింత నాయతిక. ఆత, = తనయొక్క,
అన (౫ ఖడ్రముయొ క్క; ఏక = ము క్ల్యు మగు; చింతనా = సృరణముయొక్కు.; ఆయతీక =ఆ
తిశయమును; త్రవిల్సి = కూర్చి అని ఖడ్డపర మెన యర్థము. అధిక మెన సుంగ.ముయొక
రమయొక్క_ ఆ స్తీని లే కుండం జేసి ద్రవ్యము యొక్క. య మగుధ్యా నాతిశయము. మటింప(
జేసి' యని శో _క్తిపర మైన యర్థము'. అచలయోగ స్టేమము. “అచల = ఫర్యతముల యొక్క;
యోగ. = సాంగత్యమందలి; స్టేమము= గ్రైరశ్రియును. అలవడం గాందిర్చి = తగునట్లు గా 6 జేసీ.
కన్నుల నీరొల్క (లా ఘటించి = దుఃఖము చేత గన్ను లనీ రొలుు_నట్టు చేసి యని ఖడ్డపర
మైనయర్థము. చలింపని యోగమందు స్థెర్యమయును తగున ట్రొనరించి యానందము బేతంగన్ను
లనీ రొలుకునట్లు వేసీ యని శ శ్రీపర మైన యర్థము. సురుచిరాహోరములు మాన్ని = మనో.
హర మగ నాహారములు మానునట్లు వెసి అరణ్యవాసము చేత శ్యతురాజులకు. మో గుల కును
ఫలమూలాదులే యాహారంబులు గావున. ఇంట నిచే యర్థము. జటిలతాపద విహోరవిభ వము
లకో .-జటి=జువ్వి చెట్టయొ క్కు. ఒప్టతో జటీ. పర్కటీస్యాత్‌ ” 2 అని అమరుడు. లతా నీవె
లయొక్క్కాస పడ = : స్టానములయందలి; విహార = = ఫివార ణముమమొ క్క) విధవములక్‌. =, సంప
లను. కూ'ర్చెక' అని ఖుడ్డపర మైన యర్థము. జటిఖ తా = జటా ఛారిత్వభు నెడు; పద., =. చి
వ్నాము చేత; విహార విభవముల నని శ క్రిపరమెన యర్థము.
మాధ వరాయలవా రిఖడ్దము (గక్కు_న లేచి శ తురాజుల రథచకొదులను "భంగము
“చేసి వారితలపె కెక్కి, వారియశంబును గొని యనలా వారి నోడించి ఖ్యాతి గాంచి. వారలు
యుద్ధలక్షే చింతపోయి భేనచింత యే ముఖ్యముగాల గలిగి యర ఇ్యముల ఖా లె ధుకఖ్లముతో 6
శ న్నీ, రొలుక గా. మృష్టైన్నావారము. లేక ,వృక్షలతాగుల్యాద్మిప దేశములలో; జేరునట్లు
నా
ల
శా
శజేని ననియు, నది సూడ గా రూ గాఫ్యాసము సేయువారలమూలాధారనిలయ యగుకుండ
లిని యనుళ క్రి (పా ళకాయామనిబద్ధవాయు వు బే (గక్కుూన లేచి మూలాధారాదిచ కభంగ
మొనర్చి శిర స్థానమందు సవా్యసారసుధను (గోలి సర్వసంగపరిత్యాగయ (బహాను సంధాన
ము గలుగ౭జేతము చు నిశ్నలయోగముతో నానందబాహప్పము లొల్క(గా వార -లావోరములు
మాని జటాభారు లై యడవులలో వివారించునట్లు చేన్సీ నభ ౦ నున్న దనియు భావము.
ఇందు శ్లష్టపర ంపరితరూపకాలంకారము.
శే, విబుధశి క్షి తుండచు శాసస్త్ర+విదుండ వభిల
_ కావ్య వేదివి ఘన తార్కి6కవ్యవవ్నాతి
నెజబుగదువు నీ క సాధ్యమే. యింపు మోజు
గతి వినిర్మింపుము మూధవళ+వ్ష్నీతిప యనిరి. వ్‌
టీ. మాధవక్షీతిప. నీవు విబుధళశిక్షీతుండవు, అఖిల కావ్య వేదివి, మనమై తర్క_శా స్త
సంబంధిమైన వ్యవహారము చెటు(గుదువు, నీకు బుండరీకాక్ష నిదేశానుసారముగ 6 గృతి నిర్మిం
చుట య సాధ్యంబు. గాదు గాన నింపుమోఆ6 గృతి నిర్మి౦పు మని బుధజనంబు అముంచానందు
కందళితవృాదయారవిందు శై యని రని పూర్వము వాసినవచనముతో నన్యయము .
వ. అనిన నేను బరమానందకందళితహృదయార విందుండ నై . 76
సస్థ్యంతములు.
ర్‌ భాపాధిప వేపాహిప, భాపూభూవాయి తాత్మ + పటుగుణత తి కికా
దోపూచరదోపౌచర, దోపాచర చ(క్రకలిళ+దోర్చ లభృతికిన్‌. 77
టీ. భాషపాధిప శోషాపీప భాషా భూహాయి తౌత్మపటుగుణతతికిక-.- భాపాధిప = (బస్తా
యొక్కయు ; శకేపాహీ పా = ఆది శేసునియొక్క యు; ఛాపా=వాణిక; భూపాయిత = అలం
కార్‌ (పొయమగు; ఆత్మ = తనయొక్క; పటు కేవ్టముల గ్య గుణ = అనంత కబ్యాణగుణ
ములయొ'క్క._ తతికికా = = సనమాూహముగలవానికి. దోపాచరదోషాచరదోపా చర చ, కక లితదో
రల భృతికికా._దోస=పాపములను; ఆచర =మికి_లీ ఆచరించుచున్న; దోపానర=రక్కం
సులరయయొక్చు_; దోసా = 'భుజములకు ఈ దోర్లోపాచ భుజూ బాహు” అని హలాయుధనిభం
టువు; కరజఖండిం చెడూ చ(క్ర= సుదర్శనము చేత; క్రలిత్ర= ఒవ్వుచున్న 3 దోర్చ ల=బాహు
బలముయొక్క_; భృతి కిక=భ ర ణముగలవానికి. దీని కర్చితముగ నొన-ర్హు నను దానితోనన్వ
యము, ముందు నిట్లు చూడవలయు. ఠి
క కోపాయితపాపాయత, భూపాయిత దను జమధథన+పూజిత మతికికా
. .జభోపాలననోపాలన, గోపాలననివిడ రతికి 4 గోపితకృతికిన్‌. 78
“టీ, “కోపాయిత పాపాయత భూపాయిత దనుజమథన పూజితమతికిలా._కోప= కో
'వము”వేత :; ౧. అయిత్‌ = 'ఫొందంబడేన అయగతా”“అను ధాతువు మోద క్షహాత్య యము;
పాప జ ప్రాత కమ్ముల వేత 5 ఆయత = అధికులగు; భూపాొయిత = రాజలవలె నావరిం
_కుశున్న; దనుజి = =. రాతృసులయొక్కఖ మథన = నాళనము చేత; వూజిత = శ్లాఘ్య మైన
గా
64 చ ౦ ది కాపరిణయమ్ము స వ్యాఖ్యానము,
మతికిక = బుద్ధిగల వానికి. గోపాలన గోపాలనగోపాలననిభిీడ రతి కిక. గోప= రాజులకు,
గొల్ల లకు ఈ గోపాశ్చ గోపాళ్చ సోపా8 ** అని యేకశేవషము; అలన = అలంకారకరమగు;.
గోపాలన = భూపాలనమందు, గోపాలన = గోవుల పాలనమందు; 'నిబిడజదట్టమెన; రతి
కిక. = ఆస శ్లీగలవానికి, గోహితకృతికిక . గో = స్యర్షయునకు; హీత = అనుకూలమగ్సు
కృతికికా =వ్యాపారమునలనానికి (6 స్వశ్తేషు పకువాగ్వ(్రాడిడ్నే కళ్ళు ణీభూంజ ల |. లక్ష్యుద్భ
స్యా స్టీయాంపుంసీ గాః” అని యమరు(డు.
క. క్రమలాసజనక నాభికి, గ మలన్రూహాంధత మస+క మలాంకునకుం
గమలాలయక మలాలయ, కనులాలయకేయనభ్ళృతిక + గాంతా కృతికిన్‌. 79
టీ. కమలా 'సజనక నాఖికిక . _ కమలాసన = (దహకు జనక = ఉత్చాదకమగు;
న్థాఖికిక్‌ = నాభిగ లవానికి. కమలన్తోహాంధతమస కమలాంకునకుక్‌ ._.కకిఆత్మ కు; మలత్‌ =
పొతకమువ టె నాచరించుచున్న; మూపహా = అజ్ఞానమ నెడు, అంధతమ'స = క టికి చీక టికి;
కమలాంకునకుక =మృ గాంకునకు. కమలాలయ కమలాలయ కములాలయశయనభ్ళతికిక్‌ .-
కమల = లక్షీ చేవికి; ఆలయ = స్టానమగు, కమలాలయ = సము[దముయొ క) కనుల =
ఉదకమందు అలయ = వినాశము లేనట్లు; శయన = శోయనముయొక్కు_; భృతికిక్‌ = భర
ణముగలవానికి. కాంతౌక్ళతికిక్‌ = మనోవారాకారముగ లవానికి.
క. శరణాగతపరిరకుణ చరణ ప్రవణాత చి త్తళస ర సీజునకం౯' |.
నరశాహితన రకాహిత, నర'కాహితబాణతతికి + నరసారథికిన్‌. 80
టీ. శరణాగతపరిరమణచరణ్యపవణాత్యచి త్తసరసీజునకుక్‌.. శరణాగత = శర
ణమును బొందినవారియొక్క_); పరిరక్షణ = పాలనముయొక్క_; శారణ = ఆచరణమందు;
(పవణ = అభిముఖమెన; అత్త = తనయొక్క; చిత్త = మానసమనెడు; సరసీ జునకుకొ=
కమలము గలవానికి. నరకాహిత నరకాహీత నరకాహీత బవాణతతికికొ..నరక = నిరయము
నకు; ఆపీొత = శ తువులగు, అనలా. బు£ళ్యాత్తులగు; నరకజనకులకు ; - స్వార్ధమందు కప
త్యయము. అహీత = అహితుండగు; నరక = నరకాసురునకు; అహీత = విరోధులగు, బ్రా
ణతలి కిక = =శ్రాణముల యొ క్క సము దాయము గలవానికి. నరసారథికికా = అర్హునసార థికి.
క్‌ శ్రీవాసజ్ఞట పోలీ ఛావుకప త్త త్తనవిహోర+ పటుకీలు నకుక౯ా
గోవర్థన గోవర్థన, నోవర్త ర నవృష్టిహృతికి థీ నోపాలునకున్‌. . ౦1
టీ. శ్రీ వాసజ్జట (పోలీభావుకపత్నన'విహారపటు శీలునకుకా .---శ్రీ=ల కీ దేవికి వాసత్‌
-= నివాసమువలె వావరించు; జట(పోలీ = జట[పోల చెడు; భొవుక = భ వ్యమగ్వు పత్తన =
పురియందు; విహార = విహారమం౦దు; :పటు = సమర్థ మైన; -శీలునకుక = స్యభావముగల
వానికి, గోవర్గన గోవర్ణన గోవర్గనవృష్టివ్భాతికిక = గోవర్గన=ఆన్రల వృద్ధిభెండింశెడు; గోవ
రన = గోవర్థన పర్వత మయొక్కు గో = భూమికి; “సమా సా న్లవిధె రనిత్యః' అనుట చెత
ఆ
ప, ధ వూ నొం'స ము. ర్‌
(ర్మ ఏ ౦
సమాసాంత[పత్యయము రా దయ్యె; వర్ధన = నాశక మగు; వృష్టి = వక్షముయొక్క, వ్చా
తికిక = వారణము గలనానికి. గోపాలునకుక్‌ = మదనగో పాల స్వామికి.
వ, అర్పితంబుగా నాయొనర్పం బూనిన చం ద్రి కాపరిణయం . బనుమహోప్రబం
ధంబునకుం గథాక్రమం బెట్టి దనిన. 92
6. శీ నిరు నంది నై మిశము + సె న్నగు న నందు 'నిజామలాశ యా
లొనదృ్భృఢావబద్దకమలావరదంతులు శన కాదివా
నీనులు సూతజుం బలికి + లేనృపుం జేల ధరకా నిరీతిగా
నాన్ఫపు చెల్బు మన్న నత6$ డాయత కాతుక పూరి తాత్తుం జ. 83
ట్రీ, నెమిశము = ఇెమిశారణ్యమ. (శీక్‌= కోభావి శేషము చేత. ఇరువొంది = స్టీర
త నొంది. చె న్నగుక్‌ = ప్రకాశించును. అందుకా చు ఆయరణ్యమ౦దు.. నిజూామలాళయా
లానద్భ ఇకా వబధగ్ధ కములావరదంతులు.- నిజ = స్వకీయ మె మె; అవముల = స్వచ్చమైన; ఆశ య=
వాదయ మోడు; ఆలాన = బంధ సంభమందు ఆలానం బన స్తం భే "అని యమ
రుడు: దృథ = స్థిర మానట్లు; అవబద్ధ = కట్ట బడిన; కవులావర = విష్ణుమా రియ నెడు;
దంతులుకాగ జము గలవారలు. కెెనకాదిమానీనులు = శె న కాది ముని రాజులు. సూత జుక్‌
నూతుని. గూర్చి. పలికిరి=వచించిరి. ఏనృపుండు = ఏరాజు. ధరక్‌=భూమిని. నిరీతిగాక =
ఈతిచాధారహిత మగునట్టుగా. ఏలెక్‌ = పాలించెను. ఆన్ఫఫుక్‌ = ఆరాజును. తెల్పు
మన్నక-. అత (డు. ఆయత కౌతుక పూరి తాత్తు 6 దే = విసార మెనకౌతుకము చే నిండినహృ దడ
యము గలవా. డై. పలికెకా అని యు త్రరపద్యస్స క్రియతో నన్వయము. ఇం దళ్లి ష్రపరం
పరిత రూపకము. “క్లో. తత్సరం పరితం శ్లి ప్రే వాచశే శేదభాజి వా” అని కావ్య
[పకాశమందు. దల్ల క్షణము.
ఫి
€
శా. సారాకీణక లాకలాపనిధి యె 4 చ క్రప్రియంభావుక
శ్రీర మ్యూకృతి యె దినేశకులల+టీ మూల మె యిద్దరా
భారం బూనేె సుచంద్రసంజ్ఞ నెక భూ+వాలా గృగణ్య్యండు ద
చ్వారితృంబు వచింతు నంచు బలికె౯ $ జంచద్వచోవై ఖరిన్‌. 84
టీ. ఒకభూ,పాలాగగణ్యుండు=ఒక రాజ శేస్టు ౦డు, సా రాక్షీణకలాక లాపనిధి యె.
..స్తార=కేస్ట్ర మగు) అత్నీణ = తక్కువగాని; కలా = చతుష్ణష్టి విద్యల యొక్క_, పోడశకలల,
“యొక్క యని యర్థాంతరము, కలాప = సమూవామునకు; నిధి యై = నివాస మె. చక్రి
యం భావుక. శీర మ్యాకృతియొ. ---చ్మక = రాష్ట్రము లకు జక్కు_వలక; (వీయంభావుక =
.(వీయమ గ్య శ ౫ ఇ సంపద వేత, కాంతి చేత; రమ్య = రమ్యమగు; ఆకృతి యె= ఆకృతి. గల
వాం,డై. దినేశకలలక్షీ మాల మె.- దినేశ్‌ ౯ = నూర్యూనియమొ క 3 కుల = వంశముయొక్కం;
9
~
ia
రర చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
|]
దినేశ = నూర్యుల యొక్క, ద్వాదశాదిత్యులయొక్క- యనుట కుల = సమూవాముయొక్క;
లక్మీ = సంపదకు, కాంతికి; మాలమె = ఆధార మె. సుచ౦[(ద సంజ్ఞక్‌. = సుచందుం డను
చేరిచేతను, సమో చీన మెనచం[దుం డనుపేరిచేత ననీ యర్థాంతరీ ము. అనంగా6 టబసిద్ధ
చందుండు వీణకలాకలాపనిధియు చకవాకా[పియకారి (శీరమ్యుండు ది నేశమూలక
లక్రీయు నగువా (డు; ఈరాజో అక్షీణకలాకలాపనిధి చక పీయంభావుక [శీరమ్యాకృతి,
ది నేళకులు లత్షీమాలము కావున మంచిచందు. డనుషేరిచేత నని యాళయము. ఇద్దరా.
భారంబు = ఈ భూభారమును. ఊనెశకా = నహించెను. తచ్చారి[తేంబు = ఆ సుచంద్ర
నశేందుని చరితమును.వచింతు నంచుకొ =చెప్పుదు ననుచు. చంచద్వచో వె ఖరిక౯=ప్రశాశించు
చున్న వా (ఖరి చేత, పలికెక్‌ = వాక్రుచ్చెను.
ఇట (బసీద్ధచ ౦ దాధిక్యము సువం[దనశేందునియ౦దు. దోంచు చున్నది గాన యుప
చేయాధిక్యప ర్య వ సాయి క్లేపోళ్టాపితవ్యతి రేకా లంకారము. (న్లో. వ్యతినేకో విశే శ్చ
దుపమా నోప మేయయో ౩ ”” అని తల్ల క్షణము,
నీ వరగుణసన నృణివ్రా వ్రాతసంలబ్టి చే, శ్రితమహీ భృద్వర్వళవితతి చేత
విచరద్గ నొఘన$ ప్ర చయవిన్నూ గచ, ఏమలచ కీ ప చా*రముల చేత.
ఖం UU m= | WU
'బటువేగవన నృహాశభంగ కాండముల చే, సున వాహినీసము4త్య_ రము చేత
సాంద్రనానొవన+ చ కృసంషప్పా ప్తి పా వీచే, న సమరాజీవ నే! త్రాళి చేత
త్తే నలరులచ్చికిం బుట్టిని + ల్లన చనర్భ క, కె లరిపునీలమయ సాల+ సామజేం ద్ర
న మిన యా అ. ga | అన MP, A Cf
కలీతసిత పద్మక చ్చం ద్రశ కామినీక, లాపనుచిరంబు శ్రీని ₹+లాపుఠంబు.85
టీ. , ఈపద్యమందు విశాలాఫుర వినయక మైనయర్గము, సముద్రపర మైనయర్థాం
తరము౦ దోంచుచున్నదది. ఏ లాగనిన:- అనర్హ స్ట కౌ లరిపునీలమయ సాల సామ జేందకలితీసీ
తపద్మ్శక చ్చం[ద కామినీకలాప రుచిరంబు.- అనర్భ స్ట = ఆమూల్యము లగు; శె లరిప్రునీలము
= ఇర్మదనీలవుణిమయమగు; సాల = (పూ కారములయందలిి సామజేందద = గజ శేస్ట
ములయందు; కలిత = ఒప్ఫచున్న్న; సీత = తెల్లనైన) పద్మకత్‌. = విందుజూలక నున (గా
చేను ౧గుల పై నున్న తెల్ల నిచుక్క_ల్కు వానివలె నాచరించు చున్న; చందకామినీ = నక్షుత్ర
ములయొక్క_; కలాప = సంధభుము చేత; రుచిరంబు=మనోవారమగు. (శీవిళాలాపురంబు=
-సంపద్యు క “మెనవిశాలానగరము. వరగుణ'సన ణి వాతసంలబ్సి చెక్‌... వర గుణ = _శేష్ష
ఆం 0 ఆశీ న్‌ హా
శగణములళలుగ ల; సన్మ శీ = పండితో త్తృములయొక్క_; [వాత ='సంఘము . ముయొక ్క...3 సంలబ్ది చ౯ =
“(పొ ప్రీ చేతను, (శేన్టము ల గుగుణమాలు గలనుంచిమణులయొక్ట్య_ సంఘ పాప్తి చేతనని సము దశర
_మైనంపర్థము. “శితమహీభృద్వర్య వితతి చేతా. శిత=ఆ(శ్రయించిన; మహీ భృద్వర్య= రాజ
“శేద్చులయొక ;వితతి చేతక్‌ =గుంఫు చేతు ఆ[ళశయించిన పర్యంతముల గుంఫు చేత గని సముః;దప
L ప్రా ఫు ' వీ ల '
న కంర యు... -విచరద్ధ్య నాఘన పచయవిస్ఫూ ర్తి రి శే౯. _విచరత్‌ = జ=మిక్కిలెచరించు చున్న;
* ణా
మఘనాఖఘ న=మద ఫు హేను(గుల యొక్క; (పచయ=సమూవాముయొక్క_) విన్ఫూ ర్తి చెక్‌ = పకా
శము చేతను, చరించు చున్నవర్షించునట్టి మే ఘముల 'సమావహాముయొక్ష_ విస్ఫూ ర్తి చేత నని
సము(దపరమెన యర్థము. విమలచక్రి ప్రణారముల వేతక..-విమల=నిర్మలముల గు; చ్యక= రథ
యుల యొక్క... (పచారముల చేతక్‌ = సంఛచారముల చేతను నిర్మల మెనవిష్ణుమా ర్రియొక్క-
సంచారమల చేత నని యర్థాంతర ము, పటు వేగవన్మ హాభంగ కాండముల వేక్‌. — పటు=సమ
రు లె, వేగ వక్‌ -చేగ యు క్షములె ; నువాల్‌ = గొప్పలె; అభం౦గ=అ(పతివాతమ్ములె
న; కాండముల చేక = అశ్వముల చేత, అతివేగముగల గొప్పతర6గ ల గుం ఫు చేత నని యర్థాంత
రము; “కాణ్ఞేో స్ప స్తీరిదణ్ణ్లబా ణార్వపన్టావ నరవారిషు”” అనియమరుండు. ఘనవాహీనీ సముత్కర
ము'ేతక్‌.-ఘవ2ఆధిక మైన; వాహినీ= సేనలయొక్ట) సముత్క_రము వేతకా =సము దాయము వే.
త, అధికము లె ననదీసంఘుముల చేత వని యర్థాంతరము. సాం(దనానావన చ(క్రసం పా పీ
చేళా.-సొందణదట్టము లైన; నా నా=ల్ల నేక ప్రకారము లగుభన=ఊ ద్యానవనముల యొక్క ;చ
(క్రజసంభుములయొక్క_)సం (పా పీ చేకొ=లాభము చేతను, సాం[దము లె యేక విధము లైనజ
లావర్శముల (పా ప్రీ చేత ననియర్థాంతేరము. అసమరాజీవ నే ౪ చేతక్‌. _అసమ=అసమాన
లగ; రాజీవ నే[తా= స్త్రీల యొక్క) ఆళి చేతక్‌ =గ ణము వెత ; అసమాన మెన (రాజీవ నేతృ్రమో
నకేవ్టములయొక్క_ గణ ము చేత నని యర్థా౦తర ము, “రాజీవ కృకుల_స్టీమిః” అనియమరుండు.
లచ్చికికొ=లక్మీ దేవికి; ఫుట్టిని ల్ల నక=జన స్థాన మనంగా, సముధ మన్నట్లుగా, అలరుక్‌ =
జప్పును. ఇట సంబంధాతిశయో కి 8 శ్రేపళ ఎ) వొలంకారములు గలుగు,
న్స వరణాబ్ద రాగ ఫా+ వ్యాజ బాలాతవా, నిశ బృంభిత వియద్ధు+సిసలిలము
సౌధవజ చ్చవి+ చృల చం దికానియో, జిత లేఖ శలివేక తలసరము
స్వ స్తికనీలత్వి+పొమిపసునద త్త త్త శేశాన్వనన్వన4త్క తేక న నగము
రథ్యావలభి తార్భ వఃరత్న కో భాకూట, యన సార్పి తామోద+ కార్కరథము
లే భర కేతు పటాంచల+ పవనగళద, నంతకుహన మధుర సాఫ+లాళిఖాద
నాశ యోత తే ధతులకి4 రాభి రామ, గోపుర ము మించు నిల విశా*లాపురంబు,
టీ, వర.ణాబ్ద రాగ భావ్యాజబాలాత వా నిశజృంభిత వియద్ధునీసలిలము. -వర ణ= (పాకా
కనుల రౌన క్క “పాకారో వరణ స్సాలః” అని యమరు(డు అబ్బరాగ ఇపద్భ రాగమణుల
యొక్క; భా = కాంతియనెడుు వ్యాజ = నెపముగలిగిన; బాలాతేప = లేయెండ చేత ;
అనిశజ ఎల్ల ప్పుడు, జృ౦ఖిత=విక సీంపంజేయ బడిన; వియద్దునీ=స్వర్ణ ంగయందలి; 'సలిఅము=
జలముగలది, అనగా లక్షణ శాత సురనదీజలగతప ద ములు బోధితము లగు చున్నవి గాన యె ల్ల
పుడు వికనీ ంప౭జేయ(బడిన వియద్దునీ'స లిలగతపద్య ములు గల డని యాళత యము, ఫాధవ(జిచ్ళవి
చృలచం ది కావియో జిత లేఖ కేళి వేళ్ళ తలసరము.--- సౌధ = మేడలయొక్క-; వజ = వజ
ముల యొక ; భపి=కాంతి య సెడు; ఛల ణవ్యాజమః గల; చం[దికా= వెన్నెల వేత వియోబిత= '
జ్య
త్‌. 4
68 చంది కావరిణయము, సవ్యాఖా స్రనము.
ఎడంలబాటుగలదిగాంజేయ బడిన ; లేఖ = దేవతలయొక్క. ; శేలి వేళ్ళ = క్రీడాగ్భవాముల
యొక్క; తల = (పదేశములయం౦దలి; సరము= సరస్సులుగలది. అన (గా సరోగత చక్రవాక
ములు గల దనిలకుణ చేత నర్భము చేయవలయు. స్య స్టీక నీలత్వి సామిషఘనద త్ర త్ర జేకాస్వన
'స్యనతే్క.. ఎతోకనగము. స్ట స్తీ విక్ష=ఫౌధవిశేషములయొక్కు_ స్య స్రీ సీక్ష స్పర్వతో భద్రి” అని
యమరుండు; నీల = ఇందనీలమణులయొకు.. 3 త్ర్భిపా = కాంతియనెడు ; మివ = “నెపము
గల; భున=మే ము చేత; ద ల్స్‌ = ఇయ్య ంబడిన) శేశాస్వన = చ్జీక్ర యను ధ్వని చేత; స్వనత్‌ =
ధ్వని చేయు చున్న, అనంగా( గేకా భిన్న స్వనము చేయు చున్నయనుట; కృతక న గము=కృ (తి
మపర్వతములు గలది. ఇచటను బూర్వరీతిగం గృతక నగస్థమయ యారములు గల దనిలాత జికా
ర్భము చేయవలయు. ర థ్యావల ఫితౌర్డ రత్న శో భాహట యవ సార్చితామోద శార్యర థమ. లా
ర ఛ్యా=రాజవీథుల యందున్న; వలఖి= చందళాలలయొక్క 3 తార్వ ర్ల సర తేష్ట= గరుడ పచ్చల
యొక్క; శోభా= కాంతియనెడ్యు కూట=కపటముగల; యవస = పచ్చికయందు; అర్చిత=
ఉంప (బడిన; ఆమోదక = సంతసముగల; అర్క_రథము = సూర్యర థ ము గలది అనగా?
బూర్వరీతిగ నూర్యర థాశ్వ ములు గల దని యర్థము. భర్త రశేతుపటాంచలపవన గళదనం౦తకువా
నముఢుర సాఫలాళిఖాద నాశయోతృతదకుల కీరాఖిరామనో పురంబు. భర్మ = స్వర్ణమయ
ములగు ; శేతు=కుక్కెములయొక్క ;పటాంచల=వస్తా్యగ భాగ ముయొక_; పవన = వాయువు
చేత; గళత్‌ =జూజుచున్న; అన ౦త=ఆకాళమ నెడు, అనలా. బూర్యరీతి గా లక్షణమే సా
కాళ స్థనక్షు(క్రము అనెడు అని: యర్థము; కువాన=కాపట్యముగల; మధుర సాఫల= (దాముఫల
ములయొకం ) ; ఆళి=బంతి యొక్క, ఖాదన=భతృణమందు ; ఆశయ = అఖ్మిపాయము చేతే;
ఉత్పతత్‌ = మోది కగయుచున్న ; ; అతుల = సాటి లేని; క్రీశ = చిలుకలచేత ; అఫి
రామ=ఒప్పుచున్న గోపురంబు = పుర ద్వారముగలదియు (నె "నె. విశాలాపురబు. ఇల్‌ =భూా
మియందు. మించుక్‌ =అతిశయి౦చును.
ఇట వియద్దునీసలిల లేఖ కేళి వేళ్ళ తలసర $కృతకనగార్థ ర థానంతము లకు బాలాత పానిళ
విక'సన చం ద్రిశావియోజన ఘనద తే త్‌ శ్రేకాస్వన యవ సార్చితా మోద పటాంచలపవనపత న
ములు సంభవింపమి లక్షణావృ త్తి నాశయించి త్రద్దతీము లగుపద్దాదులు ఇప్పంబడియొ. లతు౯
యనగా కబ్బనృత్తులలో నొక్కా_టి. శబ్దవృ త్త తులు శ లత్మణ వ్యంజిన యని మూడు. వీనిస్వప
రూపములు భేదములు “న్లో, సామ న్లనగరా ణ్యు వై ర్వాకోశ న్లి ని సమన్తతః” ఇది లో నగు
లమ్యుములు (పత శాపము డ్రీయాదులయందు బి స్టరముగ నిర యింపంబడీిన వనియు, నిట (వాయు లు
యనవ'సర మనియు, సంక్షే సింపంబడియె. 'అలంశారములిందు ( శాత వాపహ్ను తీ. సంబంధాతి
శయో క్రిభేదములు.
mr
చ. కలిమినెలంతకై నలువ గాంచిన మేటివిచి త్ర తశ క్టి రా
జిల బర రాజభీక రతం + జె న్నలర౯ా సృజియంచినట్టియు
' జ్ఞ పలజలజంబు నాలం బురి 4 వజ్రమణీవరణం బగడ్తయ' ౯
_ నెలశున నెప్పుంటేంటిసాబనుర్‌ గని * ఏ గగనంబు ) దోంపలోన్‌. “87
శో
పవథమాశ్యాసము. 69
టీ. నలు వ = బహౌ దేవుండు. కాంచిన మేటివిచి త్రశకి రాజిలక్‌ =అభ్య సించియుత్త
హ్స్లమె యాళ్చర్యకర 'ముగుసామర ర్ధ్‌బ్ర్‌ము (పకాశించునట్టు గా. పరరాజభీకరతకొ = శతు రాజ
రికరర శోక _కేవృ ముసేచం|దునక ఫీకరత చేత. చెన్న లరకా = ఒప్పునట్టుగా. కలిమి చెలం
లశ్మీజేవి క . వై సృజియించినట్టి యు జ్ఞ (| లజలజంబు నా (గక = ర చియించిన పకాశమాన
మగ పద్రైమనునట్లు గా, ఫురిక్‌ = పట్టణమునందు. వ్యజమణీవర ణంబు=వ(జమణీర-చితమగుపా
"కారము. అగ డ్వ యనొ-_ల(కునక్‌ = అగ డ్వ యనుకిొలనియందు. “పెగ గనంబు = మో (దియా
"కాళము. కెటి సొబగుంగని=తు మె దయందము నొంది. తోయపణక=తో చుచుండ లా.
ఒప్పుక్‌ = ఒప్పును. ఇం దుత్నేంషాలంకారమ.
ము, పురసాలంబు నిజాఖ్యవెంపు గననో $ భార వ్రవాళా ప్ప పము
నర సీలాళి సమావృత ం౦బు పరిఖా+$నవ్యాల వాలామృ కా
తరసందృశ్యము నె చెలంగు. బొగ డొం+దక్‌ దాని పెంగొమ ల
_ బ్బుర మై రాజపతంగయోగకలనంళ+బుల్‌ శేవగల్‌ గాంచుటన్‌ . 88
టీ. పుర సాలంబు = విశాలాప్రురియొక్క_ కోట. నిజాఖ్య పెంపు గననో = తనెపేరుగల
దానియొక్క, అనలగా సాలవృతృముమయొక్క_ అతిశయము గనుటకో. భూరిప్రవాళా ప్రముక
= అధిక మగు చిగుకుటాకులను బొందినదియు, అనలా సువర్ష్యమును బగడములను బొందిన
దనుట. ( భూరి (పాజ్య సువర్ణయోః 7 అని విశ్వము. వర నీలాళిసమావృతంబు=(శేన్ధము
లయి నీలము లయినతు మైదల చేత 6 జుట్టుకొన ౧బడీనదియు, అన లగా (శేస్టమైన యిం(డ్రనీలమ
ణులగు ంప్రు చేత నావరింపయిడిన దనుట. పరిఖానవ్యాలవాలామృతాంతర సందృశ్యము నె .-
పరిఖా = అగ డ్డ య చెడూ నవ్య = నూతనమగు; ఆల వాల = పాదుయొక్కు.; అమృతాంతర
= జలాంతరమందు; సందృళ్యము నె చె =' కనిపీంచునదియె. దానిపెంగొమలు = చానిపెదళా
ఖలు ఆకోటయొక్క "పెద్దకొమ లనుట. రాజపతంగయోగకలనంబుల్‌ .- రాజపతంగ =
పత్నీ కేస్టములయొక్క_; యోగకలనంబుల్‌ = సంబంధము సేయుటలు, చంద్రసూర్యసం బం
ధము సేయుట లనుట. శేవగల్‌ గాంచుటక =ఎల్ల ఫుడును బొందు చుండుట వేత. అబ్బు
రమె = ఆశ్చర్యకరమై. పొగ డొందకొ = శ్లాభ్యుత నొందునట్లు గా. వెలంగుక్‌ =జప్పును.
క
ఇట. సూర్యు (డు రాతి కాలమందు చం(దుండు పగటియందు నుండ్గమిం జేసి సర్వ కా
లమందు సూర్య చం దసంబంధము గలిగి యుండుట యాశ్చర్యుకర . మనిభావము. రాతి
చంద సంబంధమును. పగలు సూర్య సంబంధమును బొందు నని (గమముగా నన్వయం బెజుంగు
నది. ఇచట. బురసాల మున్నత మగుటకు నిజాఖ్య ఇంఫు: గనుట ఫలము గాక పోయినను
చానిని ఫలముగా సంభావన నేయుటంజేసి ఫలో క్నేరికయగును. అదియు శ్లేహెన్నుపాణిత్రము.
చ: . అనభహర్విపతానయుకి థీ నబ్బ్దకరానికశా ప్రి వ భోగిరా
౯ “”డ్జ్డన పరిలబ్లీ స పవర+ సంతతియక్తి బురం బనారతం
ఖా
ణ్‌
70 చం, ది కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
బును.' దెలిధీవికన్న సిరి + బూని మనం గని రక్తిం చేరి ని
ల్చినకలశాబ్లీ నా విమలళ4జీవన ఖేయము వ్రెల్చు నెంతయ్యున్‌ . 89
టీ. అనమవార్మిపతానయుతిక్‌ .- అనఘ=నిర్షోషము లైన్ల; వారి = అశ్వము ల యొక్క;
(పతాన=సం ఘముయొక్క_) యుతిక్‌=సంబ ౦ధము చేతను, అనఘు లెన విష్ణువుల యొ క్కగుం పుల
సంబంధము చేత మ. అబ్బక రానిక్షరా పీక్‌ డౌ పద్మములవంటి పొణులుగల స్తీ'సంఘము లకూడిక
చేత, లతలయొక._ నికరములను బొందుట చేత. భోగిరాడ్డసపరిల బ్లిక్‌ = భోగ వంతు అగురా
జాల యొక్క... బృందమునొందుట చేతను, ఆగిశేషుల సంభుముయొక.సంలబ్దిచేత ను. వి పవర
సంతతియు క్రిక్‌ = (బాహ్వణో త్తమ సముదాయముతొ ( గూడుట చేత, గరుత్మ ంతులబ్బంద
ముతోంజేరట చేత. ఫురంబుజవిశాలాఫుర ము. అశారత ంబుక్‌ = బల్ల ఫుడును. శెలిదీవికన్న ౯ొ=
శ్వేతద్వీపమునకన్నను. సిరి. బూని=సంపద నొంది. మనక్‌ = వృద్ధి. బొందంగా. .కని=
అవలోకించి. ర_క్లిక=అనుర క్రిచేత.. చేరి౭పొంది. నిల్చినక అ కాబ్టి నాక్‌ = నిల్చియున్న షీ
రాంబురాశియో యనునట్లు. విమల జీవన ఖేయము.---విమల=నిర్మ లమసు; జీవన =జలముగల;
ఖేయము=అగ డృ, 4 కేయంతు పరి ఖాధార స్తంభ సామ్‌” అని యనురు(డు. ఎంతయుక ౬
మిక్కిలి. పొల్చుక = ఒప్పును.
శ్వేతద్వీపమున నొకవారియం, నొకలత్ష్మీయు, నొక శేషుండును, నొకగరుడుండు నుం
డుటయు; నీప్రర మందు. న చేకపారులు, నేక లతలు, నేక శేషులు, న నేకగరుడులుం గలిగి
యు ౦డుట యు (జాచి క్షీ రాంబునిధి శ్వేతద్వీపమునకన్న నీఫురి సిరింబూని మించిన దనియెంచి'
యిచటం జేశనో యనునట్లు విశాలాపురియగ డ్ల డ యొ"ప్పె ననిభావము. ఈ పద్యమందు 6 బుర
ము శ్వేకద్వీపమునకన్న మించినదనియం నగ డ్డ కీ రాంబురాశివ లె న్గున్న దనియు రెండును
వర్ణ గ్థిములేకాన, యుప మేయమగు ఫు ర్తముం దుపమాన మగు 'క్వేతద్వీపమునక న్న నాధిక్యము
శ్లీస్తశబ్దముల చే జైప పటే థేషోశ్థా వితవ్యతి రే కాలం కారము. అగ డ్‌ కలకాస్ట్‌ నా( బల్బు
నని చప్పుటే ను ల్చే్ర్యయాలం కార ంబును గలుగు చున్నది.
మ. అరు దై చూడంబడు౯ మహీ -స్థలి పీశాలాధీశ లో శేట్కృత
' స్ఫురణం బొల్పుపుగోర్వికిం బరి యం+భోరాశి నాం చామర
. త్నరుగాలోకనిమ క్ర క్రి శక్రమణిభా+ధ్వాం తాళియు_క్రిక మనో
. 'వారవస్రాంతర మెప్పుడుక్‌ ముణయ లో+కాలోక సామ్యుంబునన్‌ . 90
జీ, పరిఖ్టజఆగ డ్ల. విశాలాధీళలో* శేట్క్భృతన్ఫుర ణక్‌-. _విశాలాధీ = =విశాలా ఫురీనాయ
కుండనునట్లి; అలో కేట్‌ = లోశేశు (డైన (బహ్మ చేత; కృృతజనిర్శి ౦పంబడిన; స్ఫురణక్‌ = = అతిశయ
ముతో. పాలు పురోర్యికిక = =(ప్రకాశి౦చునట్టి విశాలాపఫుర మనెడుభూమికి. మనోవారవ[పాం
తరము = మనోజ్ఞ మగుమజఖేయొకకోట, అనగా వీల్ల కోట. తా్యమరత్న తుగాలోేక నిష
క్రిక్‌ =పద దరాగమణులయొక్కం తేజ స్పనియెడ్‌ సూ హ్యాతపముయొక్కం. సంబంధము చేతను,
తా
స థమా సొం స ము, 71
wR వ్‌”
శక కమణీభాధ్వాంతాళలియు క్లిక్‌ =ఇ౦(దనీలమణుల కాంతి. యనున౦థ కారపళంప రా “సరజం
ధము చేతను. లోకాలోేక సామ్య ంబునక్‌ '=లోకాలోక మనుపర్వతమయొక్క_ సాటిచెత.
ఎప్పుడుక్‌- = ఎల్లప్పుడును: మెజయక = (పకాశించు చుండంా. అంభోనాశి నాక్‌ =
“సము(ద వెరా అనునట్లు గా. అరుదై = ఆశ్చర్యకర మె. మహిస్థలిక = భూవుండలమం౦ందు.
చోడ యుడు: = అవలోకింపంబడును. ఆ కేక ల౦ంకార భేద ము.
విశాలాపురి యనునుర్వికి నగడ్త సము దమువ లె నున్న దనియు, డానికి వెలికోట, పద్మ
రాగమణిప్రభాళ క్ర మణి ప్రభ లనెడుతేజ సీమిరములతో నెప్పుడు మెజయు టంజేనీ లక
లోక పర్వత మవ లె నున్న దనియు భావము.
వీ. వెలయింప నేర. డుశజ్ఞ పల చంది కాగూఢ్స్‌, రవి సృభాసంసక్షిం + బ్రబలుం గాని
“కనండు కావ్యాశ య+గారవం బగఖేది, యురుక ల్పతరులస్థ + మెనరు గాని
దజియ నోపండు పత.+ధర వరోద్ధతి జేషుండసవములోచనయు క్షిశ+మసలుంగాని
ప్రతిభటింష పం గలంగుం ళీ బ్రాభాకరన్ఫూ క్రి క బ్రారి కౌముది + నలరు గాని
' తే యనుచు. దత్సదినత్వగ+ వాధిపత్వ
కుండలిత్వద్వి జేశత్వ+గుంఫనములు
పరిహాసింతు రళశప్పురి నథిత
సకలసు గ్రంథతతు ల్మగ+జన్మ పతులు, 9l
టీ. అప్పురికొ=ఆవిశాలాపురియందు. అధీతసకలసు[గంథతతులు = అధ్యయనము నే
యంబడినసమ స్త గంథధసమూావాము గలవారై న. అగ జన్మ పతులు = (ఛాహ్గణ్య శేష్టులు. రవి=
సూర్యుండు. (ప భాసంస క్రిక్‌ = (పభ యను[పకర ణముయొక్కా సంబం ధము చేత, కాంతి
చేత ననుట. [(పబలులగాని= ఆతిశయించును గాని, ఉజ్జ్వలచం(దికారూభిక = [చ కాశళించు
చున్న చం(దిక యను[గ౦థముయొక్క యతిశయమును. వెలయింజ నేరండుజ పకా శింప జే
య నెజు6గండు. (పభ యను(పకర ణమా[త మేంకాని చం(దిక య వెడుగ ంథభము చదివినవాడు
కాం డనుటు; 'నూర్యు(డు తేజస్సుతో . గూడియు న్నా. ఉజనియు వెన్నెలను జేయాజూల(
డనియు భావము. అగఖేది = ఇం దుండు- ఉఊరుకల్పతరులబ్టి నానరు గాని = అదిక మగు
'కల్పతరు వనెడు వేదాంత [గంధలాభమువే నొప్పును గాని. కావ్యాశయె?గార'వ ంబుజరఘు
"వంకాదికావ్యాఫి పాయాతిశయమును. కనండం = ఎలుక డు. ఇందుండు క ల్చవృ్భాక్షు
మును బొందినవా6 డనియు' శుశునియొక్య_యాళశయగ రవము గనం డనియు భావము.
శేమ-యడు = ఆదిశేషుడు. అసదలోచనయు క్లిక్‌ = అసమాన మెనలోచన మశుగంథ సం"
బంధము చేత. ముసలుంాని = చరించును గాని. పక్షధర వరోద్ధతిక = పతధర చును
నామముగని తర. గం థ ముయొక్కం అతిళ యోద్ధతిని. తలియ నోప.డు=సమోపి౦ప నోపం
జు, శేమండు పవకృధరవరుండ నంగా గరుడుండు వానిం ద తయ నోపం డనియు అఆసమలోనమ (
ఖా
ల్‌ో
72 చంది, కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,.
డనంగా శివుడు వానితోసంబంధించి యుండు ననియు భావము. శివుండు గేహెహీభూవ,
ణుం డగుట (ప సిద్ధము. అజ్హారి = చందుండు. కౌముదిక్‌ =కౌముది యను వ్యాక ర ణగంథము
"చేత. అలరుంగాని = ఒప్పునుగాని. (పాభాకర న్యూ ర్షికిక్‌. = (పాభాొకర మనుమోమాం సా
(గంథముయొక్క-_ న్యూ రికి. పతిభటింపకా = ఎదురింపను, కలంగుక్‌ =.కలంతపడును.
చం(దుండు వెన్నెలచే నలరు ననియు సూర్య సంబ ధిని యైన(పభికు6 (బతిఘటింప 6 జూల
డనియు భావము. అనుచుక్‌ =ఇ ట్లనుచు. తత్ప్సదినత్వ గవాధిపత్వ కుండలిత్వ ద్వి చేశత్వ గుం
ఫనములు. --లత్‌ = వారిసంబంధియైన; సదినత్వ = పండిత రాజత్యముయొక రే మగు
సూర్యత్వము యొక్క యనుట; గవాధిపత్వజ= వాక్సతి త్వముయొ క్క, స్వర్దాధిపత్యముయొుక-
యనుట; కుండ లిత్య = కుండలవ త్త (మఘయొక్క_, యన6గా సోమయాజిత్వముయొక్క_) సర్ప
త్వముయొక్క యనుట; ద్విజేశత్వ = (బాహణో త్తమత్వముయొక్క_, ద్విజ రాజత్వము యొక్క
యనుట; గుంఫనములు = కూర్చులు. _ పరివాసీంతురు = హాసాస్పదములు గా6 జేయుదురు.
అనయా విశాలాపురియం దున్న విపులు సకలవిద్యల నభ్యసిం చినవార లని భావము.ఊపమాన
భూతసూర్యాదుల కన్న నుప మేయభూత ద్విబో త్రమలయందు గు ణాధిక్యము ఇప్పుటచే
శ్రేపోన్టావిత వ్యతి రేకాలంకారము అతిశయో క్ష్య్య్యలంకారం౦బును.
మ. అతులాత ప్ర తిభానిర _స్తకమలాధ్య మాత, జుల్‌ శ్రాతేచ
క్రతతుల్‌. నిర లథర్శ 'హీతులు నమస్కార ప్రి, యుల్‌ నిత్యసం
భృతవిశ్వంభరు లంచితోదయు లదో+ మైక్రముల్‌ మింతు ba
ర్హిత లేజోయుతిలోక బంధు లన ధాళతి, శ్‌ నాయకుల్‌ దత్పురిన్‌ 92
టీ. ఈ పద్యమునందు రాజపర మైన యర్థము, కూర్యప్‌ మైన యర్ధమను. దోంచు
చున్నది. తత్సురిక =ఆవిశాలాప్రురియందు. ధాతీనాయకులు = రాజులు. అతులాత్శ( పతి భా
నిర _స్రకమలాధ్యకు త్మ జుల్‌ .-అతులజఅసమాన మగు; ఆత త్ధ=త మయొక్క్క_; (పతి ఫాజఐకా౦
తిచేత;. నిర స=తిరస స్కరింపంబడిన;, కమలాధ్యమెత్మ్య జాభ్‌ =మన్న్య థులు గలవారు. సాటి
లేని తమ తేజస్సు చేత నిర సీంపంబడిన (కమలాధ్యక్న యనగా) "సమ దముయొక్క. ఆత్మ
జా దేనచందులు, గలవా రనినూర్యపర మైనయర్గము. తౌతచక్రతతుల్‌ .(తౌతే = రశీం
_పంబడిన; చ(క=రాష్ట్ర 9ములయొక్క 5 తతుల్‌ = సమూహముగలవారు, రత్షీంప (బడిన
చ్నకవాకసమూవాము గలవారని యర్థాంతరము. నిర్మలధర్మ హేతులు. -నిర్మ ల= నిరోవము
లగు ధర్మ హూతులు=ధను వులు ఖడ్డములు గలవారు, సూర్య ండు కర సాత్నీ గావున దత్సర మె
నవుడునిర, లము లైనయా గాదులకో హతు వ్ర _లెన వార నియర్థ ము. . నమస్కార వీయుల్‌=గోన
* మఃకుర్య నీతి. నమస్కాారాః8*”. అనంగా నమస్క._ రించువారు వారి యందు (భీతి కలవార్కునమ
స్కరించువారిని గాపాడుట రాజభర, ముగావుననట్టివారియ ౦దు (| బీతిగలవా. రనుట. సూర్య
పరమైనపుడు లన, నమస్కార (పీయో భాను కి? అనుటంబట్టి నమస్కారశ్రుందు €. (బీతి
గలవా రని యర్థము. నిత్యసంభ్చత విశ్వ ంభ రులు= ఎల్ల ప్పుడు ౯. బోషి షింప (బడిన భూమిగ Yవారు,
a
శు
*
వృథ మాశ్యా నము, 73
ఎల్లపుడు ధరింప (బడిన నారాయణమూ ర్రి గలవా రని సూరసిపరో మైనయర్థము. (6 శ్లో శ
య సృదా సవితృమజ్లలమ ధ్యవ ధ్ర రీ నారాయణః” అది మొద లగువాని వే నారాయణుడు
నూర్యమండలవాసి యగుట పనిద్ధము; పక్షద్వయమం దీయర్భ మే కా వచ్చును. అంచితో
దయులు = ఒప్పుచున్న యక్స్ఫివృద్దిగలవారు, పొంద (బడినయు దయ గిరి గలవా రిని య న్ధాంత
రము. అదోెక[కముల్‌ = అదుష్ట్రము ల ముఖ్యము లైననడవడికలు గలవారు. సంపదా
యముగోలవా రనుట, నూర్యపర మైన పుడు అదోిక కము లనంగా దోషి. మైక్యకములు గాని
వారు రాతి: సంఇభారములేనివా రనుట. డోర్టిత తేవోయుతిక = స్థిర మైన [ప్రతాప పసంబ౦ధథధము
చేత్క స్థిరమైన తేజస్సంబంధము చేత నని 'యర్భాంతరము, లోకబంధు లనక్‌ొ = లోకహీతు
లన౮గా, సూర్యు లన €౫ా, ద్వాద శాదిత్య తాత్పర్య్యముతో బహువచనము. మింతురు=అతి శీయిం
తురు. ఈ పురియందు రాజాలు మన నృథునకన్న సుందరు స్త్‌ రాష్ట్రము ల చేలువా లై యాగాది
(క్రియల నాచరించుచు శర కానత్యతాణము 6 జేయు చు నిర్షోవ మైననడవడికతో ( [(బతౌప
శాలు లై మింతు రని భావము.
మ, అలఘు శ్రి యుతి సద్దణావనవిహా*రారూఢి లేఖ సుతా
చలధర్వాద గతిం ద్రాపితాసమనిధి$బ్బాయాాప్ర, ప్రవ్మామ్యత్సువ్ళా
త్తిలశాస క్తి ననారతంబు. బురి నెం+ లే మించు న ర్యేశమం
డలి స్వానంతగుణ ప్రవృద్ధిగరిమ + న్రాజబ్లు నానా ననన్‌, .. 93
టీ. ఈ పద్యమం ద ర్యేశమండలి శబ్బము చేత వైళ్యో త్రమపర మైన యిర్ణము ౬ జెప్ప
గాం దద్ధటక మగు నీశపదము చే నీశ్వరయాపార్గముగూడ 6 దో(చుచున్నది. ఫురిక్‌ = పిళా
లాఫురియందు. అ న్యేశమ్లండలి = వె శ్యో త్తమ బృందము ఈశ్వరబృండ మని ధ్యనితా
రము అలఘు (శ్రీయు తిక = అధికసంపద్యో గ ము చేతను, . అధికవిష సంబంధముచేత నని
యీశ్వర పర మెన యర్థము “శ్రీ శ్వేమర చనార్హ శోభా సమ్బత్సర ళళాఖిషు! వాణీల తీ లవజ్జే
షువిష్మే*” అని కత్న మాల. 'సద్ద ణావనవిహారారూఢథిక్‌. సద్దణ = సత్చురుషనంభుము
యొక్క; అవనవివారాయాఢికా = ఫాలనక్రీణాతిశ యము చేత (కేస్ట మగు[పమధథగణము
యొక్క. పాలనవిహోరారూఢి చేత నని శివపర మైనయర్థము. లేఖ స్తుతాచల ధ రాదృతిక్‌-,._
లేఖ = దేవతల చేత; స్తుత = కొనియాడ (బడీన; అచల = స్ట మైన; ధర్మ=యా గాదిన తిల)
యలయొక్క_; .ఆద్భతిక్‌ = ఆదరణము చేత; దేవతలచేత నుతింపంబడిన మేరుధను వుయొక్క
యాదర ణము చేత నని శివపర మైనయర్ణము. (పావీతాసమనిధిచ్భాయా ప వావ్యత్సు వా
శతీలకా'స క్రిక్‌. (పొవీత = పొందింప (బడిన; అసమ = _అసమానమెన; నిధి ఇ ధననిధు
లుగలిగి నట్టి; ఛాయా (పవృాప్యత్‌ = తమనీడలయందు సంతనసీంచు చున్న; సువ్భూ త్రి తిలక =
_ మ్మితరత్నములయందు; ఆస క్తిక్‌ = (పీతి చేత. వైశ్యో త్రములు తమమి(తులకు సరిలేని ధనము
లిచ్చి వారు తమనీడయందు సంతసించు చుండ (గా వారలయొడంవీతి గలవారై యున్నా
.రనుట. హొళ్వరోపర మైనపుడు, (పాపీఠత = పొందింపంుడీను అసమ = విసమము_లెన,
తోమి. దైనయనుటు నిధి = మహాపద్ధాదోనిధులయొక్క; ఛాయా = రక్షణము వేత; (భవా
౧౧౦
జి
' ౦ ది కాసరిణం సవా ము.
74 చంద్రిక పరీణయము, స ఖాన
వ్యత్‌ = సంతోషించు చున్న; సువ్భా త్తిలక = కుబేరునియందు; ఆస కిక్‌ = (వీతి చేశ.
అనారతంబుక = ఎల్ల పుడు. స్పానంత గుణ ప్రవృద్ధిగ రిమ౯ .--స్వ=ధ్గనము యొ క్క-_) అన౦త
గుణ = అత్యధిక మైన; [పవృద్ధి = మితి లేని వడ్డియొక్క_; గరిమక్‌ = అతిశయము చేత్క స్వసం
బంధ యెనశేషు డ నెడు న ల్లైతా టియుక్క_వృద్ద గీతి యము ఇతే నని శివపర మైన యర్థము.
శ్రా శా ననక్‌ = (పశంసించునట్టు. రాజిల్లైక = [పకాళిం చెను.
ఆఫురియందు వైశ్యులు మిగుల నై శ్వర్యవంతు లె సత్చురుషులం బోషి. ంచుచు సత్క
ర ముల నాచరించుచు. డమహితులమ ధనవంతులను గాంబేసీ యతిశయ మెన వృద్ధిరూప మెన
జీ వూ
ధనాదాయముతో రాజిల్లు చున్నా రని భావము. ఇచట. (బస్తుతా(ప్ర స్తుతముల కాపమ్య
ముస్యం గ్యము.
చ. పురమణి హోలికో త్తములు 4+ వూన్చినధాన్యపుందిప్ప లర్కలభూ
విరుచిలిఖాళి. బె పయిని $ వే దదభ్యదయాదితం త్ర మా
హారిపద మంతిక స్థలగ* తాంచితదివ్యధునీత రంగశీ
కరనికరంబులం బొదివి4+ గ్రక్కున. జల్వ ఫఘటించు నిచ్చలున్‌ . 94
టీ. పురమణిక౯ = ప్రురగశేస్థమందు; హాలికో త్తములు = ఉ క్రేమళూ దులు. పూన్చిన
ధాన్యపు (దిప్పలు = కుప్ప నేసీన ధాన్యరాసులు. అర్క_భూవిరుచి శిఖాళిలా,- అర్భుభూ = సూ
ర్యు నివలన బుట్టిన; విరుచి = విశేష కాంతియొక్క_; నిఖాళిక = జ్వాలా సమాహుము చేతే.
చెపయిని = మిందమిందను. వేంగ౯ా = తపింపంగా. తదభ్యుదయాది తంతమౌా వారిపద
ము.- తల్‌ = ఆహాలికుల యొక్క; ఆ భ్యుద య = ఉత్ప తికి; ఆదితంత్రేమా = [పథమకారణ
మగుచున్న; హరిపదము = విష్ణాపద మ నెడునాకాళము. (న్లో, తస్య పాదాంబుజా జాతో
వరో విగతకల్మవః *”” ఇత్యాదుల బె కూ(దులు విష్ణుపాదోద్భవు లగుట (పసీద్ధమ. అంతిక
స్థలగ తా ంచితదివ్యధునీ తరంగళీకర నికర ంబులక్‌ .--అంతిక స్థల గ త=సమో పమును బొందిన.
అంచిత = పూజ్యయ గు, దివ్యధునీ = స్వర్హ ంగయొక్క_; తరంగ= అలలయొక ౧]; భీకర =క
ములయొక్కా; నికరంబులక్‌ = సమూహముల చేత. పొదివి = కప్పీ. (గక్కునక్‌ = వేగ
ముగా. చల్వక్‌ = రీ ర్యేమును. నిచ్చలుక్‌ = ఎల్ల వుడుకు. ఫఘటించుక౯ = పొండించును.
ఆప్రురియందు హాోలికులు ధాన్యములను మిక్కిలి పండించు చున్నా రని భావము.
ధాన్య రాసులకు గగనత్‌లసంబంధము లేక పోయినను దత్సంబంధ మున్నట్లు చెప్పుట చే
సంబంధాతిశయో క్ష్యలంకారము. ళం ప 'సంబన్దాతిశ యో క్‌స్సా దయో గే యోగకల్చ్బ
నమ్‌ ** అని తల్ల కణము.
ఖ్‌
“మ, అలితోద్యత్క_దళీకలాపములు మేళఘావా _ప్పపాదాన్నితం
"బులు దంతాంతరశో భిశే భూమవలయం+బుల్‌ ధాతు రేఖాసము
జ్ఞ పల కావళ్ళట కాంతముల్మ దగజ+ వ్రాతంబు లవ్వీటిరు * *
_ భ్యల నిచ్చల్‌ చరియించు జంగ నుకోభ్యః తామ్యంబు సంధించుచున్‌ .. 95
టొ
గా
ప్రథమాశ్వాన ము. 75
టీ. ఈ పద్య మందు గజము లకు 6 బర్వత సామ్యము జెప్పుటచే నర్భడ్వ యము దోచు
చున్నది. మదగ జ నాతంబులు=మద ఫు మేను (గుల గుంపులు. అలితోద్యత్క_దళీ కలాపములు.-
అలిత = అలంకరింప 0బడిన * అలభూప, జే”; ఉద్యత్‌ = లి తేయడిన; కదలీ = ధ్యజముల
యొక్క_; కలాపములు= గుంపులు గలవై, అని గజపరమెన యర్థము. అలంకరింప్ప(బడి యెగు
రుచున్నట్టిజింకలయొక్క_ గుంపులుగల వని పర్వత పర మైనయర్థము. మేఘావా ప్తపా దాన్వితం
బులు -- మేను = మదవిశేవముచేత' “క్లో. దానం కపోలయో శ్ళీధు రక్షో శు్భత్యో స్తు
సాగర ౪ కరారో శీకర శ్శిక్యం సనా మేవానే మదః వృాదయే భుర్భసలిల మేఘ స్తుచర
ణ్మవజే | సంజ్ఞ యాష్ట్ర ముదా హే తె జాయే భదద న్లినామ్‌ ”” అని యమర శేషము పొద.
మందు. బుట్రినమదోదకము "మేను మను పేరు గల దనుటకుC (బనమాణము. అవా ప్త=పాంద 6బ
డిన. పాద=-చర ణము ల చేత: అన్వితంబులు=కూడీన వై, జలదముల చేత గూడుకొన్న _పత్యంత
పర్వతములు గల వని పర్యతపర మైన యర్థము. దంతాంతర శోభిహేమవలయంబుల్‌ .--
దంత = విపాణములయొక్క_;) అంతర = మధ్యభాగమందు; శోభి = పకాళశించు నట్టి;
పేమవలయంబుల్‌ =బంగరుకడియములు గలవై. పొదరిండ్డమధ్యమున (బకాశించుసం పె6గ
తీవలగుమురులు గల వనిపర్వతపర మైన యర్థము. ధాతురేఖాసముజ్ఞ (లతా వత్క_ట కాంత
ముల్‌, - ధాతునేఖా = సీందూర నేఖలసంబ౦ధి యైన, దీనికీ సముజ్జ్వలతయం దన్గయము;
సముజ్ఞ్జ (లతౌవత్తీ. = (పకాశముగల్య కట = గండ స్థలముల చేత; కాంతముల్‌ = మనోజ్ఞము
లె. గైరికాది ధాతు రేఖల చేం(బకాళించు నితంబ(ే దేశము గల వనియర్థాంతేరము. అవ్వీటి
రథ్యలక్‌ = ఆవిశాలాఫురి వీధులయందు. నిచ్చల్‌ = ఎల్ల ఫుడును. జంగ మకుభ్ళ త్సామ్య ౦
= చరించు చున్న పర్వత సామ్యమును. సంధీంచు చుకొ = పొందుచు. చరియించుకొ =
సంచరించును. ఆప్రరియ౦దు గజములు మహోోేన్న తము లె చరించు చున్న పర్వతాకారముగ'
నున్న వని భావము. ఉపమాలంకారము.
చ.ధర హరి శెక్కు_ డన్నమహి+తకమ మూని యహీనకాండభా
స్వరగతి 'నొంచువెంపు గని * వాజికులేశత నొంది యెంతయుక
వహారిహాయనూన హోరి యగు + నట్టితరంబు వహించి సైంధ వూ
త్క_రము సెలంగు విట నిజ+ తార్హ సమాఖ్య యథార్థతం దగన్‌. 96
టీ. ఈ పద్యమందు నళ్వపర మైన యర్థము, గరుడపర మైనయర్థముగూడ దోం
చుచున్నది. వీటక్‌ =విశాలా పురియందు. సెంధవోత్కరము = అశసమూవాము. ధరక్‌
భూమియందు. హరి కెక్కుడన్న మహిత [కమము = నాయువున కన్న నుత్క్భృష్ట్రము లని
డుమంచివేగమును, విష్ణువునకు వావాన మనెడు పూజ్య [క మము నని గరుడ పర యైన యర్థము.
ఊని=వహించి. అహీన కాండ భాసర గతిక. అహీన = అధికమగు; కాండ=చాణములి
యొక్క. భాస్యర=[పకాశించునట్టి; గతికా = గమనమును. నొంచు పెంపుగని = నొప్పించు
గౌరవము 'వొంది? అహీనకా ౦డ=సర్చ _కేస్టముల గుంపులయొక్క_; భాస్యరగతిక్‌ =మంచి
| తెలివిని. నొ'ంచుపెంపు గని యని గరుడొపర మైన యర్థము, వాజికు లేళ తక్‌ =అశ్వ(కేప్టతను
a
76 ౦, ది ,కాపరీణయము, సవ్వాఖా్యనము,
చ (ద్ర కౌపరిణ ? సవ్యాఖ్యా
పకశీ రాజత నని యర్గాంతర ము “వాజినో శ్వేషుపథీ ణ8 7 అని యమరు(డు. ఒంది. ఎంత
యుక్‌ =మిక్కిలి. వారివాయమాన హారి యగునట్టి తర ంబు=నూ ర్యాశ్వము లమానము వారించునట్టి
వేగమును. వహించి. ఇందునియొక్క_ మానమును వారించునట్టి యుత్కైర్థమును వహీంచి యని
గరుడ పర యైనయర్భము. నిజతార్భ ్య సమాఖ్య=తమయొక్క_ తౌర్భ కము లను పేరు తార్ష్మ్య్య
మన 6౫ నశ్వము గరుత్ర ౦తుండును “తురబ్దగరుడౌ తార్ష్యా *” అని యమరు(6డు. యథార్థ
తక్‌ =సార్భకత చేత. తగకాం =జప్ప (గా. చెలంగుక్‌ =(పకాళించును.
ఆపురియందు సూ ర్యాశ్యబాణవా యు వేగ ములక మించిన వేగము గలిగినయు త్తమా
శ్వ్యము లున్న వని భావము. (పకృతాళ్యములకు న్యపకృత గరుడునకు నౌపమ్యము వ్యంగ్యము,
అతిశయో క్ష్యలంకారము.
మ. వరవర క్రమభాసివావాయుతి భాన్యచ్చం[ద్రచ(శకా ప్రి ఏ '
. టరథ కే వహించియుం గడు నఖం+డిభూ+తవిస్ఫూ ర్తి రిచే
నరు డ్రై పొల్చుట నొఖ్కౌ శేరు గిరిక న్యాధీశ చ కాంగవై
ఖరి నుద్యద్వలఫీవిలంచిత మణీ+ ఘంటాళి ఘాణంఘణిన్‌. “97
టీ. ఈ పద్యమందు రథ కేణిని వర్ణి ంపగా యథాసంభవముగ నీశ్వరరథ పరమైన
యర్థాంత రము గూడ దోంచుచున్నది. వీటిరథ శ్రేణి = పురమందలి రథములయొక్క
గుంపు. వర వర్ల క్రమభానీవావాయుతిక్‌ .వర=| శేస్థమగు; వర్ల = రంగు చేతను, జాతి
చేతనని కాని; (కమ = నడుపు చేతను; భాసీ = విల సిల్లునట్టి; వాహజ=అశ్వము లయొక్క_;
యుతిక్‌ =సంబంధమును, (శేస్టము లగున కారాది వర్ణము ల చేతను (కమపదవా-చ్య మగు పాఠ
విశేషము చేతను (భాసీల్లువావాము అన గా వేదరూపాళ్య్వములు వానోయుతి నని యీశ్వరరథ
పర మైన యర్థము. భాస్యచ్చం[డ చకా పీక్‌ = (పకాశించు చున్న బంగరుక ండ్లయొక్కు.
(పా స్తిని “* గైరికం వసు చన్ద)కంి” అని యమరుండు. సూర్యచం దాత క చక్రమలయొక్క.
(పాపి పీ నని యీ శ్యరరథ పరమైన యర్థము, శివునకు (తిపురవార అ కాలమున భూమి రథ
ము వేదములు నావాములు మీరువు ధనువు విష్ణువు సాయకంబు నగుట పు రాణ ప సిద్ధ మెనది.
హీంచియుంకా =ధ రించియం. కడుకొ=మిక్కి_లి. అఖండీభూత విన్ఫూ ర్షి చేకొ .- అఖండీభూ
కంచన విన్ఫూ రి చేక్‌ = పశాశము చేత. అరు దై =ఆళ్చర్యకరమె. పొల్చుట
నొక్కొ = ఒప్పుట్త చేతనో. ఉద్యద్వల ఖీవిల భితమణీమంటాళిఘా ణంఘణిక.-_ ఉద్యత్‌ =
(పకాళించు చున్న; వలభీ = కొణిగల యందు; విలం౦విత = (వేలాడుచుండిన; మణీభుంటా=.
మణిమయ మ ంటలయొక్కు.; ఆళి=పం క్రియొక్కు. (1 ఫఘాణంమ ణిక్‌= ఘణఘణ యను నాదము
చేత. గిరిక న్యాధీళ చకాంగ వై వె ఖరిక్‌, గిరిక న్యాధీశ = పార్వతీప తియొక్క_1చ్యకాంగ వై.
ఖరిక్‌ = ర థముయొక్క_ రీతిని. శేపక్‌=పరిహానించును.
__ అనంలగా వికాలాపురియం దున్న రథములు రుదు నిరథముధ శె వర వర్ల (కమ భాని
నావాణాస్వచ్చం_దచ[కా పీ మొదలుగా. గలవానిబి బొందియు. నఖండీభహాతన్ఫూ రిచేం
Cal
సృథమాశ్యాస 77
బభాల్పుటు చేత నీశ్వరునీ భూమ్యాత క రథ వైఖరి నవఖండాత్స్మీక మనిభుంటల చప్పుడు చేత
గేరుచున్న ట్టున్న దనిభావము. ఇందువ్యతి రే కే త్చేం కు శేపాలంకారములు.
చ. స్థిరసుమనోవితానముల+ చే ననిమేషవిలోలలో చనో
త్త రముల చే ననర్భ మణి*కామయకూట చయంబు చే సిరిం
౫రము పానంగునీటినవ$కాం చనసౌధ పరంపరల్‌ మరు
ద్దిరివరవై ఖరిం బొలుచు 4 దివ్య పథం బధరీకృతంబు గాన్‌. 98
క్‌, ఈ పద్యమ ౦దు సౌధములు మేరుతుల్యముగ నున్న వనుట చే మేరుపర మెన
యర్ధాంతరము గూ డం దోంచుచున్నది. నీరిక్‌ =సంపదచే. కరముజ=మిక్కి.లి. పొసంగువిటి
నవకాం చనసాధపరంపరల్‌ .-పొసంగు=ఒప్పుచున్న); వీటి = పురముయొక్క_); నవ=నూతన
?
ములగు ; కాంచనసౌధ = బంగరుమేడలయుక్క.. ; పరంపరకల్‌ = సమూసాములు. స్ట్‌
నసుమనోవితొనములచేకొ = స్టీర = 'తిరమగు ; సుమనోవితానముల చేక = 'వుప్వుంజప్ప
రొముల చేతను, జేనతాసంభునుల చేత నని యర్ధాంత రము. అని మేషవిలేోలలో-చనోత్క
రముల చేకొ.అనిమేవ = మత్స్యములవలె; విలోల = మిక్కిలి చలించు చున్న;
లోచచా=నేతములుగల స్త్రీలయొక్క_ ; ఉత్కరముల బేక్‌. = సమావాముల చేతను; దేవతా
స్రీర'సంభుము చేత నని యర్భంతరము, అనర్ధృ మణిశాముయకూ ట చయంబు చేక = "వెల లేనట్టి
మణిమయ గృవావిశేపముల చేతను, మణిమయశిఖరముల చేత నని య ర్థాంతరము. “జాటో
స్తీ శిఖరం వాసః కూటో ద్వయోః” అని అమరుడు. దివ్యప థంబు= =అంతరిక్షయ. అధరీ
కృతంబుగాక్‌ = క్రిందు చేయ (బడిన నదికాంగా. మరుద్దిరిపరవైఖరిక్‌ = మీరుపర్వతము
వంటి మే.లెనభ ౦సతో. పొదలుక్‌ =జప్పును.
విశాలాఫురియందు. మేడలు గగనమండలము క్రీం. దగునంత క యున్నతము లై "లె మేరు
పర్వతమున లె (బకాశించె ననిభావము. ఉపమాలంకార భేదము.
మ, అవడీనానిలవాన నాజనితహోళ వ్లాప్టిం బురి౯ భర్మహ
ర ర ్ఫవితా నాశిత యోపి,.దాస్యములం జేశరం బోనవుదిన స్టపగా
బ్లవసద్బ ంభరపాళి కుద్దమునజళ. శాంతిం దొలంచుకా విలా
సేవనీసాలల తాంతగంధలహరీ+సారంబు మ భ్యెసృతిన్‌ . 99
టీ. ఇందు ([బకారాంతరముగ సౌథోన్నత్యము పక్షి ర్లి ప బడుచున్నది. ప్రురిక్‌ =
విశాలా పురియందు. భర్త వార ర, గ్రవితొనా(శితయోపషి దాస్యముల౯, భర్య వార ర $= బంగరు
మేడలయొక్క. ; వితౌన=సంఘములను ; ఆ|శిత=ఆ( శ యి ంచినట్లి 5. యోపిక్‌ = స్రీరీలయొ
క్కు_3 .ఆస్యములక్‌ = ముఖములను. అవడీనానిలవా సనాజనిత హార్షాపిల్‌. .---అవడీన =
(కిందికి. డిగివచ్చిన ; అనిల = వాయువువలననెన ; వాసనా = పరిమళమం౦డలి ; వోర్ష= పీతి
యొక్క ౫ ఆ-పి౯్‌: = (పా పిచేత. చేరక = స్తీయుఖములను జేరుటకు. పోవుదివ్యాప గాబ్బవ
'నద్భంభ ర పాళికిక .-పో వు=పోవున ట్ల, దీనికి బంభర పొళియం' దనయము. దివ్యాప =
78 చంది కావరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
వ్యోమగంగయ ౦దున్న ; అప్ట = కమలములయందు ; వసత్‌ = వసీంచుచున్న ; బంభరపా
భీకికా = తుమెదలగుంపునకు. విలాసవనీసాలల తాంతగంధలవారీసారంబు.---విలాసవనీ =
(క డార్థ మైనయు ద్యానవనము లందలి; సాల=వృతములయొ క్క. “అనోకహః కుట స్పాల౪ో
అని యమరు(డు 3; లశతాంతే=కుసుముముల యొక్క. 3 గంధలవారీ = పరిమళ[పవావాముయొ
క్క; సారంబు = స్టిరాంశము. ఢద్దమనజ శా ంతిక.-ఉద్దమన = ఊర్జ్వమునకుల. బోవు
టవలన; జ=ఫుట్టినట్టి; శాంతీ = శ్రమమును. మధ్యేసృతిక్‌ =మార్ల్షమధ్యమునందు, “పారే
మ్య షస్థ్యా వా” అని యలుక్ళమా'సము. తొలంచుక్‌ =పోంగొట్టును.
విశాలాపురియందు మేడలు స్వర్ణమునకన్న నత్వ్యున్న తము లై యున్న వనియు, స్వర్ణం
-గాసరోజములయం దున్న భంగము లచటియోషి దాస్యముల. జేరంబోవుచుండ లా మార్షమ
ధ్యమందు కలిగిన శమమును విశాలాపురో డద్యానతరుసుమ పరిమళము పోగొట్టు చున్న దను
టవలన ను ధ్యానములును స్వర్జమును మించినయొన్న త్యము గలిగి యాన్నవనియం భావము.
తతిశయ్యోక్లి భేదము.
మ. పురచామోక ర సౌధ చత్వర మణీ+పు(తీముఖాంభోజముల్‌
శ రజా సాలయకుడ్యబింబితము లై *చక్క._౦ గనం దోంచుని
ర్భరద ర్యార్క_క రాభి చర్విత నిశ రాణ్మిర్మి మిత్సా ప్రవా
గ్వర సంయోజిత చందకారణ చయ+ వ్యా _ప్రి౯ విజ్బంభించుచున్‌ . 100
టీ ఫురచామికర సౌధ చత్వరమణీ ఫు(తీముఖాంభోజముల్‌ .-__ఫుర = విశాలాపురమం
దలి; చామోకరసఫౌధ = బంగరుమేడలయొక్క_ ; చత్వర = ముంగిళ్ళభూములయం
దలి; మణీపుతీ = మణిమయము లగుబొమ్మలయొక్క_ ; ముఖాంభోజముల్‌ = ముఖపద్య
ములు. శరజా సాలయకుడ్యబింబిత ము లె._శర జా స=పదాసనుం డగు బహాయొ క్కు; ఆలయ
గృవాముయొక్క_); కుడ్య = గోడలయందుు బింబితము లై =| పతి ఫలితము లె. చక్క_ంగనక్‌ =
చక్కు. గా బరి శ్రీలింపంగా. నిర్భరద ర్భార్కి-క రా భి చర్చిత నిశా రాజ్మిర్మిమిళ్సా ప్తవాగ్వర సంయో
జిత చంద కార ణచయవ్యా పీకా. నిర్భర డా దట్టములగు ; దర్భారు.కర = అమావాస్య
యందలి సూర్యునికీర ణముల చేత; అఫీచర్చిత = భకీంపయుడిన; నిశారాట్‌ = చందునియొ
క్క; నిర్మిమిత్సా = నిర్గాణేచ్చను; ఆ ప్ప= పొందినట్టి; వాగ్వర = (బ్రహ్మ చేత; సంయోజిత =
చేర్చబడిన; చం దకారణచయ = మరల. జం[దుని నిర్మించుటకు సాధనము లెనవానిగుం
పనెడు; వ్యా పిక ఆ పసిద్ది చేత. విజృంభించుచుకొ = అతిశయించుచు. తోంచుకొ = అగ
పడును. చం[డకారణచయ మనున ట్లగపడు ననుట...
విశాలాపురి నున్న మేడలు సత్యలోకమువర కున్న తములుగో నున్న వనియు,నా మేడల
యంగణభూములయ ౦ దున్నమణులతో. జేయ ౧బడినబొమృలముఖములు (బహ దేవునియింటి
సనోడమోి6ద. (బతిఫలించి యుండగా నవి యమా వాస్యలయ ౦దు. సూర్యకి రణముల చె
(మింగంబడిన చం[దులకు మాటుగా నిరించుటకు (బహ కారణసామ్మ గి నొనగూ రి యుంచి
నట్టు దో౭చు చున్న వనియు భావము, ఉ త్చేంముత్యు క్య లంకారసంకరము.
Ca
వృథమాశ్యాస ము. 79
చ, అతులశుభాగమ[కమము 4 స్వా శితభూారిక లన్వనదిజే
నతతులు దెల్ప పీటిముణి*సౌధ ము లాజిరహార రిలత్నీపై .
జతురత నించుసేస గృహశచత్యరపీథిక లొంది జాలకా
లీ
రతిం దగువాన లెల్ల( దొర * రాజిల టు వ్వెడు మొగ్గచాలునన్‌ . 101
టీ. ఈపదగమండంగణ భూములయందు6 జూనలు [క్రీడించు వేళ . జలుకొ ను ముగ
ఖీ ల గ్‌
లు మణి సౌధాజిర లత్షులరమక్క_ వై వాహీ కా కుత లుగా వర్షింప ంబడియొ. వీటిమణి సౌధము
లు = ప త్తనమందలిమణిమయము లెన మేడలు. స్వాశిత భూరికలస్వన ద్వి జేశత
తులు... స్వా(శిత = తము నాశయి౦చిన భూరిక లస్వన = అధికము నై నమధురవా
క్కు_లు గలిగిన 3, ద్ని జేశతతులు = పత్తు ల నెడుబాహణుల యొక్కగుంవులు. అతులశుభా
గమ్మక మము.-- అతులశుభ = సాటి లేనిశుభముహూ ర్తముయొక్క్ల ) ఆగమ్మకమము = (పా పీవి
ధమును. తెల్చక్‌ = తెలుపు చుండ (గ. ఆజిరహర్శ న్రీలిడ్మీ మెక్‌ =అంగణవార్థ్య్య లక్షీ సె. గ్ర
హచత్న ర పీథికలు=గృ్భ హాంగ ణభూముల ను. ఒంది=పొంది.జూల కారతిక = మెంగ్ధలు చల్లుకొ నెడు *
'శీడ చేత, తగుబాన లెల్లక్‌ = ఒప్పునట్టిసీ ) లందు. తొర రాబజిలక్‌ = వేగ నూనట్లుగా.
ఆు వ్పెడు మొగ్గచాలునక్‌ = విసరి వ్రైచు మొగ్గల గుంపు చేత. చతురతక్‌ = చాతుర్య్భమున,
సేసకొ = అక్షతలను; చల్లు = చల్లును , ఉ కేకు భేదము.
మ. తరుణుల్‌ వీటిశిరోగ్భహోళి నిసి ముళకాకంతుకం బాడువోం
రక ౦జంబున జాజి బంతి గడ కే4గం దత్పృతిం జేరు చం
దురు దద్బుద్ది (గహించి గోర్పుంగం దద+*సోకాహలతిం గంటెం గా
ఆహో
కురుమాలి న్యము సత్తులాధి పతి "కె + ట్లాందు౯ మదిం జూడంగన్‌ . 102
టీ. ఇందు. (బకారాంతరముగ సౌధోన్నత్యము వర్శింపంబడియె. వీటిశిరోగృ వా
9౯ = ప త్తనముయొక్క_ మేడ లయందు. తరుణుల్‌ = స్రీరిలు, నిసిక = రాతియందు. ము
కాకంతుకం ఛాడుచోక. = ముత్యములతో 6 గూర్చంబడిన చెం డాడునెడ. బంతి= చెండు.
కరకంజంబునక్‌ = పాణిపద్యమువలన. జూటి. కడ కేక్‌ =దూరమునకు. బోంగా.తత్సృఉక.
=ఆమౌర్ష మును. చేరుచందురుక = పొందునట్టిచందుని. తద్బుద్ధిక్‌ = ఆచెం డను బుద్ధి చెత.
(గహించి = పట్టుకొని. నగోర్పంగాక్‌ = ఎెగవేయంా. తదస్తోకావాతీక్‌ = ఆగ్‌ప్పపా
టువేత. కందెంగాక = కంచెంగాని. జరుమా లిన్య ము = అధిక మెనమాలిన్యము. సతుల
ధిపతికిక = సత్కు.ల(శేస్టుల డగువానికి, నక్షత రాజునకనుట. మదిక్‌ = మనస్సునందు.
చూడ గాకా = భావింపలా. ఎ ట్లొందుక్‌ = ఏరీతిం జెందును. చందునియందు6. గల
కము విశాలాపురీసొధములయం దున్న స్త్రీలు చెం ఉను భాంతితో( బట్టుకొని కొట్టంా
గలిగిన బే కాని మజియొకవిధముగా6 గలిగినది గా దని భావము. ఇచటం జం(దునియందు.
గలంకము (క్రీ డాశాలిక సౌధో పరిచరన్నీరజలోచ నాసోకామ్మాతివలనం గలిగినదే కాని యితే
>
వ
80 చం ది కొసరీణయము, సవా; నను,
9 సు ౧ ఆ నృత సృ
రమువలన 'సంభవింప లే దని యె టొందునను దాని వేం జెప్పుట వలన మంథానభూమిధ శేత్యా
దులయందు.( గువలయానండమున వా సీనరీతిని హేత్ర్యపహ్ను తి భాగింతిమ ంతమును.
సీ. భవ్య తారాకూఢిం + బదనఖంబులు మించ
దొడలు రంభారీతిం + దొడరి యెంచ,
మేనావరస్ఫూ ర్తి ర్తి + మెజుంగంజన్ను లెసంగ
నాసల్‌ తిలో లృమో+న్నతి తిం బానంగ,
హరిణీవిలాసత + నక్షీయుగ ము వ్రెంద
నళికముల్‌ చం[ దక *లాత జెండ
నతనూర్వశిస్స్ఫూ_్తి0నలరి వేణిక లచ్చం
దనులు హేమైకవ+_ర్హ్వనను మెచ్చ
తే, నహహ నిర్ణరనీరజా+ స్యావితాన, హోరి సౌందర్యసంగలె +కె కమాని
_శావయవకాంతిసంప త్తి+నడరినిల్పు, సిరుల నలరుదు రబ్బకం+ధరలు వీట.
గ్‌
టీ, వీటక = విశాలాపురియందు. అబ్బక ంధర లు=శంఖము వంటి కంఠముగల స్త్రీలు
అజ్ఞా శబ్ధకశాజా_చ్‌” అని యమరు6డు. '"పదనఖంయులు= పాద నఖము లు. భ వ్యతా రారూ
ఢి౯ా.. భధ వ్యా =మనోజ్ఞ యగు; తారా = తార యను దేవాంగ నయొక్క_; రూఢిక =|పనీద్ధివం
టి పనీద్ధి చేతను; మనోజ్ఞ ము లగు నక్ష తములయొక్క.. (పసిద్ధి చేత ననుట, మించకొ=అతి
శయిం౦ంప6గా. తొడలు = ఊరులు. రంభారీతికా = రంభ యనునప్సర స్తీ యొక్క రీతిని
అన 6టులయొుక్క రీతిననుట. తొడరి = పూని. ఎంచక్‌, = ఎన్న్యలగా ఆన౭గా పోలుచుం
డగా నని యర్థము. మెటు(గుం జన్నులు = మెటయు, చున్న కుచములు. మేనావరస్ఫూ
ర్తిక, మహా మేనకయ నెడు దిన స్టీ)ీయిక్కు; వర=శేవ్ణమగు; స్ఫూ_ర్టిక్‌ = చకా
శముచేతను, మేనావరుండేన పహీమవంతునియొక్క_ |[పకాశవంటి [ప్రకాశ చేతననుట.
ఎసంగకొ = 'అతిశయింప6గా. నాసల్‌ = నానసీకలు. తిలో త్త మోన్నతిక-.--తిలో త్రేమా=
తిలో త్తమ యనునప్పర స్తీ స )యొక్కు_ ఊర్వశీ మేనకారమ్మా మఘృతాచీచ తిలో త్తమా
సుశేశీ ముష్టఘాో పా ద్యాః కథ్య నేప్పరసోబుడై ౩ అని యమరు(డు;ఉన్న తిల = జొన్న త్యయు
చేతను, తిలకుసుమముయొక్క_. యాన్న త్యముచేత ననుట. పొసంగక్‌ = =ఒప్ప చు ండ (౮౫.
అక్షీయుగ యు = గనీత్రయుగ్యము “ స్తనాదీనాం ద్విత్వేవిశిష్టా జాతిని, పాయేణ?”
అను. వామనసూ[తము వేత నిట న్లీగిలచేత్రము లచనేకము లయినను యుగమని
(పయో గింప (బడినది. _వారిణీవిలాసతకా = హరిణి యను సురాంగనయొక్క_ విలా
సమువంటి విలాససమును, ఇట విలా'సళబ్దము అర ఆద్యజంత మైనందున. విలాసవిశిష్ట్ర
మును ' బోధించును, తద్దర్మము విలాసత అడి విలాసరూషమే యగు ననియాశయ
ము. విలాసమునక్షీ యుగ మను పాఠముసమో చీనముగ€ దోంచు చున్నది? ఆగీకుజింకయొ
క్షవిలానము ననుట. _ పొందక
= పొందగా. “అళికముల్‌ = ఫాలస్థల ములు... చంద
గ్‌
శా నము, 81
కలాత తక =చంద్రకల యనుదచేవాంగనయొక్క రూపమును. చెందకొ =పొంద €6గా. చందు
నికలారూపమును బొంద (గా ననుట. వేణికలు=జడలు. అతనూర్వ శి న్యూ రర్హిక్‌ =ఆధిక మగు
నూర్వశి యనునప్పరస్టీ యొక) (పకాళము చేత. అలరి '= ఒప్పి మన న్యృథునిగ్‌ ప్పఖడ్రముయొ
కన్నూ ర్రిచే నలరారి యనుట, * న్లో, డలయో రలయోశె పన శసయోర్బ్భవయో స్తథా”
యనుట చేత నిచట నూర్వ్యళి యనుచోట శకారసకారముల కభేదము చెప్పబడినది. తను
= శరీరములు. హేమెకవ ర్హనక్‌ ,-- శూమా = హేమ యను దేవాంగ నయొక్క_; ఏకా
ముఖ్య మగు. వర్తనకొ=వృ త్తిని. మెచ్చకొ =శ్లాఘింపంగ్యా సువర్ణమును బోలంగా ననుట.
అవావా = కురా. నిర్జర నీరజా స్యా వితానహారిసా "ందర్వ్య సంగత ైకమానితాపయవ కాంతి
సంప తిక, నిర్జర నీరజా స్యావితాన=చేవాంగ నాకద ంబముయొక్కం 3 హోరి = మనోజ్ఞ మగు;
సౌందర్యా= =సౌందర్యముతో ; సంగత =కూడుకొన్న), ఏకె కమాన్నికావయవ= =ఒకొ_క్క_పూజి
తౌంగముయొక్క...; సంప త్రిక =సంపద చేత. ఆడం=బిప్పి. నిల్చుసిరులక్‌ =స్థిరమగు సంపద
లచే. అలకుదురు = (పకాళింతుగు.
విశాలాఫ్రురియం దున్నస్రీలయవయవము లాకొ_కటి యొక్కొ-కరం భాదిసురాంగ నను
బోలి యుండ6గా వారిసర్వావయవ సౌందర్యామునకు సరి యెనయువతి తె )లోక్యములో
దుర్గభ యని భావము.
మ. అనిశా శేషబుతు ప్ర సేవితపురీం+ద్రారామపం క్తుల్‌ గళ
ద్భృనసూనాభఘ పరాగపూగములం దో+_డ్తక్‌- సేతువుల్‌ దీర్చి క్త
రనికాయాస్యనిక్ప త్త పకషఫలనీ$రంబుల్‌ తగ౯ నించు ను
య్యన పోపింపను నంద నాఖ్య + మనునాకా శ్ర డ 'మెల్ల ప్పుడున్‌ . 104
టీ, అని శాశేపబుతు[ప సేవితప్రరీం_దారామపం కుల్‌. అనిశ = ఎల్లప్పుడును;
అకేనబుతు = వషడృ్ళతునుల చేత, ఇచట “బుత్యక 8’ అను పాణిని సూ[తము చేత నకార
' బుకారములకు సంధి లేదు; పురీం దారామ = విశాలాపురో ద్యానములయొక్క_; పం క్తుల్‌ =
సమూవాములు. గళద్ద ననూనౌఘుపరాగపూగములక్‌ .గళ్లీత్‌ = జూలు చున్న; భఘన=దట
మెన; సూనాఘపరాగ= ఫుప్పొాడులయొక్క_) పూగములక్‌ =సమూవాములచేత. తోడ్తక్‌ =
వెంటనే. చేతువుల్‌ =కట్టలు. తీర్చి= చేసి. కీరనికాయాస్యనికృ త్తపక్వ ఫలనీరంబుల్‌ .---
కీర = చిలుకలయొక్చ_; నికాయ = సమూహముయొక్క_; ఆస్య=ము ఖమ్ధుల చేత; నికృ త్ర=
' భేదింప 6బడినట్లియు; పక్యజప ండినట్టియు ; ఫల=పండ్లయొ క్క; నీర ౦బుల్‌ = ముకర ౦ందముల
ననుట. నంద నాఖ్యక్‌ = =నందన మను పేరిచేక, కువూరు.6 డచు ప సిద్ధి చేత. మను నాకా క్రీడ ము=
వృద్ధి (బొందు స్వర్లోద్యానమును. ఎల్ల ప్పుడుక్‌ =సర్భ కాలమును. పోషి ౦ంపనో=పోషి ంచుటకో
యేమో. ఒయ్యన= మెల్ల గా. తగక = ఒప్పునట్లు గా. నించుకొ = వూరించును.
విశాలా ఫుచియం దున్న యుద్యానములు నందనవనమునకన్న నుపరిభాగము నొంది
. యున్న పనియు, 'నందనవనము పురో ద్యూ నముల కు బిడ్డ యనునట్లు అల్బముగా నున్న దనియు
11 ం
గి
2 చం ది కాపరీణయము, సననాఇఖాననము.
82 దం ది కావరిణయము, నన్యాఖ్యానను.
భావము. ఉపపనకర్తృకపున్ను రజఃకరణక సేతుకృతియు 6, దదధికర ణకపక్వఫలనీరవూర
ఇణమును లేనివే నందనవనపోపణ పక్వాంతువులు గా వర్ణింప బడుటచే నని సిద్ధ వినయ హేతూ ...
Rr ce ఇ తనా” యని
చ్చేంకూలంకారము,. నో, 'సంభావనా స్యా దుశ్వేరేతా వ నృయే.తుఫలాత నా" యని ..;
లతణము. క
సీ జాలక మాలి కా+జాలంబు లెత్తుట, నుదుటుముత్యపుం జేరు + లొనయగు మనుట .
_సరసబంధూకగు+ చ్చము. జూపి క ప్పుట, నలవ్రొద్దు గ్రుంక లా+వలయు ననుట స్‌
దళముగా: గెందమ్మి+దళములు గూర్పుట, నీమీద స ననుర క్షి + నెగడెననుట ...
చికిలినం పెలననల4 సెలిమి చే నిచ్చుట, గుజుతు చం పకల తా+కుంజ మనుటన
శే, తెలుపకయ తెల్సి కడునేర్పు + చేటపడంగ
_ నలళుబొంకుల: జెలంగించి 4 ముభలకనున
పాళీ తమదండ క్రై యాస పడగ వేసి .
విరులు విల్తురు కుసుమలా+వికలు ఏట, 05+
టీ. వీటక్‌ = విళాలాఫురియందు. కుసుమలావికలు=ఫువ్వు ల మెడుస్రీలు. జాలక.
మూలికాజూల౦బులు = మెంగ్తలసరములగుంపులు. ఎత్తుటక- = ఎత్తుట చేత. జదుటుముత్య .
పు వేరులు జగొప్పముత్యప్రుసరులు. ఒసయగు మనుట = ఇమ్మని చెప్పుట. సరసబంధూకగుచ్చ
ముకొ.--సర'స = (ష్ణ మగు; బంధూక=ను౦ శకెనపు వ్ర్యులయొక్క_; గు చ్చముళ = గుత్తిని...
చూపికప్పుటక =చూవీ వమూయుటచేత.. అల (వొద్దు గుంక౯గా వలయు ననుట = ఆ(పొ.
ద్దు (ంకవలయు నని వెప్పుట. దళముగాకొ == డట్ల నూనట్రుగా. కెందమ్మిద శ ములు జు వ.
శామరెౌేకులు. కూర్చుటక = కూర్చుట చేత. నిమాంచకా సె నీచే, అనుర క్తి = అనురాగ.
ము. సెగ డెక్‌ = అతిశయించెను. అనుట=అని చెప్పుట. చికిలిస 0పెంగననల్‌ = వ్‌
నసం పెంగ పువ్వులు. చెల్మి చేక్రా =. సేమచెత. ఇచ్చుటక్‌ = ఇచ్చుట చేత. బచంపకలణొ 2
కుం౦జము =సం ఇంగలతలపాద. గుణితు = సంశేతస్థానము. అనుట = అని చెప్పుట. శబ.
పకయ'కెల్సి = ఇట్లు తమయఖ్యిపాయము వాకు నో జెస్పకయె న్యాపారముతో. చెల్పి..
కడు నేర్చుదేటపడంగక్‌ = మిక్కి. వివా తుర్య్యము వ్యక్త మూనట్టుగా. అలరుబొంకులక్‌ =
"ఒప్పు చున్నయసతో్య క కల చేత. అఖిలకమనపాళికొ = ఎల్ల కాముక కోటిని. వెలంగిం-ది=.
"సంతోష పెట్టి. తృమదండకై = తమపూదండకు, పొందునకు. ఆసపడ (కా = ఆశించునట్లు.
వేస్‌ = ఒనరించి. విరులు = కోసుముములు. విల్లురు = = విక్రయింతురు. .
చ 'అలనగరాధిమాళి నర+ సాగ్రణు "లంచం జరించుచల్ల వీ
వలి తను భృంగకోటి నాలువకా విట నేత యనంగ సాంపుమై
నల్లరెడిపది ద్మినీతతులళయందపుందడావులు సెంది యుబ్బుచుర
|
“i
గులుకుం జిగుర్చుం గన్నె లత+కూన లమేల్వుల పూని చొక్కుచున్‌,. . 206.
(గ్గ
వదు. నెం ల అ ॥ 83
ప్రథవూశ్తానను
ట్రీ. ఈపద్యమందు ముండమారుతీమును విట నాయకుని. గా వరి ంచుటణే నర్భద్వయ
మము గలుగు చున్నది. ,అలనగరాధినాళక్‌ =ఆ పుర వరమ్ముపె. సరసాగణు లెంచక్‌ =
కశిరోమణులు మెచ్చంగా. చరించుచల్ల వీవలి = వీచు చున్న చల్ల నివాయువు. తనుక్‌ =
తన్ను, భృంగ కోటి = తు మైదల గుంపులు, విటులగుంపులు. కొలువక్‌ =” సేవింపలా,
“౯ భృృజ్లో ధూమ్యాటషిద్దయోః మధ్యువతే*” అని విశ్వము. విటనేత యనంగక్‌ = విట
| _కోష్టుం డనునట్లు. సొంపు మైక్‌ = =మనోవారత.చేత. అల శెడి పది నీతి తులయంద పుందావులు. --
_ అలరెడి = ఒప్పు చున్న; పది నీ= పద ద లతలయొక్కు, పడి నిజాతిప్రీ స్తీలయొక్క.; అందపుంద్మాా
. వ్రలు = మనోజ్ఞము లగుపరిమళములు, నివాసస్థానములను. చెంది=పొంది. ఉఆబ్బుచుక్‌ =
ల. ఆతిశయించుచు. కై న్ని లతకూనల మేల్వలపు = క న్నెలవంటి చాల లతలయొక్క హె
“నపరినుళమును, బాలలతలవంటి కన్నెలయందు హ్మౌచె ఎన మోహమును. ఊని = వహీంచి,
చవొక్కు_చుకొ= పరవశ మగుచు. కులుకు=అ౦దమును, చిగుర్చుక =ఆవిర్భవింస (జేయును.
| EM సెసక్‌"ప్పుల నమ+ర్చిన మొల్ల -మొగడవాల్‌ , సరిగరుమూ లపై +జక్క_ం దోంప
వలెవాటు వై చిన + సుళువ్రంజెందిరకావి, వలిపముల్‌ పదపల్ల *వముల జీర
నెలవంక లేఖలు + నెలకొన్న సురుర,ములం జిల్క_ ఖాళులు + తభుకు సూప
'జెలువంబు నెగడం దీ*ర్చిన(క్రొ_త్తకస్తూరి, పటల మేల్తావి 6 మట్టు మోటు
తే. జెక్కుుంగవ ము_త్తియపుటొంట్ల + జిగి నెలుం౫
ల్‌ బలుకుంగ పంపువిజెంబుళవలపు నిగుడ
_ నలరువేడుక వెన్గువెంటం + జెలులు నడవ
వేడ్క. వచియింతు రనిశంబు 4 విటులు వీట. 107
టీ. వీటకా = విశాలాఫురియందు. విటులు=జారులు. సేసకొప్పులక = కొం డెసిగనల
" “యందు. అమర్చిన మొల్ల ముగడచాల్‌ = ఉంపంబడీన కుందకుట టృ లములయొక్క బంతులు.
: . "సరిగరుమాల పై ఇకా = జరీరుమాలమో లద. చక్క్ళు._క్‌ =బాగుగా. తో పకా = తో(చుచుండ
గా వలెవాటువై చిన సుళువుంజెందిరకావివలిపముల్‌.-వ లెవాటు వై చిన=వల్లైవాటుగా
a -వేసికొన్న; సుళువుంజెందిర కావిజ లేంత చెం్యద్రకావి వన్నెగల; వలిపముల్‌ కా వస్త్రములు.
పద పల్ల వయులక్‌ డా పల్ల వములవంటి పాదముల చె వా జీధ్రకా = జీరాడు చుండగా. "నెలవరక్ష
....మలయందు. చిల్క_తౌళులు = తావళము లశెడుహోర విశేషములు. తళుకు సూపక్‌ పకా
ేఖక్‌ = చందవంక “శేకలు.. నెలకొన్న జ్చే్య్రర్రములక్‌ = వ్యావీంచినవిశాల మె మెనవక్న స్సృల
@
౪ శించు చుండంగా. ఇెలువంబు = అందము. నెగడక్‌ = అతిశయించునట్లు. _ తీర్చిన (క్రొ తో
pres కస్తూరిపశ్టైల మేల్యావి = తీర్పంబడిన నూత నకస్తూరిప మైల యొక్క యు త్తీనమెనపరిమ
ia ము, ముట్టి మీహిక్‌ = అతిశయింప 6౪గా. చెక్కుంగ వక =గండ యుగ్మ మందు. ము తీయం
¥ ట్ర జిగ్‌ = ముత్యము లతో ( గూడిన యం టుపో6గు ల యొక్క కాంతి... వెలుంగక్‌ =(ప శా
%
84 చంది కాపంణయమను, సవ్యాఖ్యానము,.
శించు చుండలగా. పలుకు (గ[పంపువీడెంబువలపు = పలుకు కర్పూరముతో ( జేకిన తాం:
బూలములయొ క) వాసన. నిగుడక్‌ = అతిశయించు చుండ గొ. అలరు వేడుకకా =
అతిశయ విలాసము చేత. వెను వెంటక్‌ = వెంబడి గా. చెలులు = స్టీలు. నడవక = నడ.
చు చుండ (గా. అనిశంబుకొ = ఎల్లప్పుడును. వేడ్కక్‌ = వేడుక చేత. చరియింతురు =.
సంచరింతురు.
మ. అకలంకాంబుజపాళికాసుఖిత భ ఏ౫ గాలీతనూ కాంతిదం
భక లంద ప్ర, ప భఛచానుషంగకిఖ జాళమాతాండ వాపాదనో
దకభంగోత్క_రభుర్ష ఇక్రమసము+ద్ద చ లే యోబిందుశ్‌ |
తకరీభూత పతంగ గంగ “సనరుం $ దళా సంత బేశంబునన్‌ . 100
టీ. తత్స్పాంంత దేశంబునకా = ఆవిశాలావురిసమీపమందు. అకలంకాంబుజపాళి
కాసుఖిత భృ ౦గాలీత నూకాంతిదంభ క ళిందప్రభవానుషంగ శిఖిదామా తాండ వాపాదనోదకట్రం
నోత్కరుర్షణ (క్రమసముద్ద చృత్స యో బిందుశీత కరీభూతపతంగ. --అకలంక = స్వచ్ళు
ముల గు, అంబుజ = పద్మముల యొక్క]; పాళికా = గుంపులయందు ; నుఖిత = సంజా
తసుఖములగు ) భంగ = తు మైద ల యొక; ఆభీ = సమాహాముయొక.; తనూకా౦తి=
జీవా కాంతి యనెడు; దంభ = నెపముగలు కళింద్య పభవా = యము నానదియొ క్క; అను.
హంగ = సంబంథము చేత దీని కాపాదన్యకియయం దన్వయము; శిఖిదామా =మయూర సమూ
వామునకు; తాండవాపాదన = తాండవోత్సవసంపాదక నుగు ; ఉదక = జలముయొక్క],
భంగోత్క_ర = అలలగుంపఫులయొ క; నుర్దణ కమ = సంఘుగ్ష న ణ్యక్రమము చేత; సముద్దచ్చళ్‌
ఐమిక్కిలి పె కగయుచున్న; పయోబిందు = ఉదక బిందువుల వేతన ; శీతకరీభూత =
చందునివ లె జల్లనెన; పత౦గ = సూర్యు (డు గల. గంగ = గంగానది. తనరుక్‌ = పకా
శించును. ఈపద్యమందు శిఖిదామా యనుచోట దామకొ శబ్దము. (డా బుభాభ్యా మన్యతర
స్యామ్‌” అనుసూ[తము చేత డాస్ప్రత్యయము వచ్చుటచే నాకా రాంత మైనది. భృంగతేనూ
శాంతి యనెడుయమునాసంగము చేత గంగాతరంగములు మేఘపరం౦ంపరల. బోలి శిఖితాం
డవముః గలుగ జేయు చున్న వనియు, నాతరంగమయులయొక్కొ..తౌకుడునలన జలక ణములు
సూర్యలోక మువజకు చెగసీ సూర్యుని జందునివ లెం జల్ల నగునట్లు చేయు చున్న వనియు
భావము.
మ. విలసత్సారేణి కానుయాయివిబుధ+ద్వీపిన్యన ర్థామృతం
బుల ముక్కాారును బండు శెొలులు పుర భూ చేవపాలీకృతో
జ్ఞ పలనానావిధయజ్ఞ తన్నవ హని*స్పంభు_క్త్‌బర్షి ర్హిర్ముఖా
వళ లెల్లప్హు నమ_ర్త రిభాన మజర+త్వం బూని "మోాదింపయన్‌. 109
టీ. శాలులు = వరి-పెరులు. విలసత్సారణి కానుయాయి విబుధదీ[పిన్య నర్ధ్యృమృతంబు
లక ్శ్ళా-విలసత్సారణికా =
ఫు కా
(పకా శించు కాల్వలను అనుయాయి=అనుసరించివోవు; విబు
థి
శ
పృుథమూాశ్వాాన ము, రం
ధద్వీవీనీ = గంగయొక్కు; అనర్భమృత ంబుల౯- జ అమాల్యము లగునుదకము లనుసుధల
చేశ. ముక్కా_రును ఇ మూండుకార్డును. పండుక్‌ = ఫలించును. ఫురీభూటేవపాళీకృతో
జ్ఞలగాగావిధ యజ్ఞ తన్న వ వావిస్సంభు క్రిక.- పురీ = విశాలాప్ర్రరియండలి ; భూబేవ
పాళీ = (బాస ఇబ్బందము చేత; కత = చేయబడిన; ఉజ్జ్వల = (పకాశించునట్టి; నానా
_ విధ = అనేక (పకారములగు; యజ్ఞ = యజ్ఞములయందు; తన్నవవావిస్సంభు క్లిక్‌ =
ఆశాలిసంబంధి యెననూతనహవిద్య్శోజనమువేత. బరి రఖావళులు=బేవస ౦ఘములు. ' ఎల్ల పుక్‌ =
నిరంతరమును. అమ ర్త ఫావము = మరణము లేకుంటను. అజరత్వం౦బు = ముసలితనము
లేమిని, ఊని = వహించి. “మోదింప(గకొ = సంతసీంచు చుండగా. దీనికి పండు నను
సమాపక కీయ తో నన్నయము. బర్జ్హిరయ్మఖులకు(అన లగా గడ్డి దిను వారికి) నమృ తముతో 6 బండిన
లోకో త్రరశాలిహవిస్సు భుజించు టయు, నమ ర్య త్వాజరత్వములు గలుగు ట యు, లాగ కో
శ్రరానందఘేతు నగు నని యాశయము. గంగానది కాల్వల చేత ముక్కారుపంటలు పండు
చుండ6గా విప్రులు యాగము లెప్పుడు జేయుచు దేవతలను సంతసింపం జేయుదు రని భా
వము. ఇచట బ ర్హారుఖ్లి నిస్థాజర త్యామ ర్హ భావములను గూర్చి సూతువు గానివిబుధద్వ్వివి
న్యనర్థామృత ఫలిత శాలివావిర్శ్ళోజన మును, ఫతువ్రు గా సంభావన చేయుటవలన హేతూ
శక్నేేకాలం కారము. అదియు నమృతేశబ్దగ తరాపకముతో సంకీర్ణ ంబు.
చ. అనువన సారిణీతట యు+గాంబుజబ్బందమరందపూరము
ల్లనిమలు నిండి యానదిజ+లంబులతో. బ్రవహింప( బై పయిక్‌
జనునళిపం_క్తి బూ 'ల్పెసంగు + సాగరనీరము. ద్రావి దప్పిచే
ననిశము మేఘమాలిక త+దంబుకదంబము గోల జేనె నాన్‌. 110
ట్ర్‌, అను వన సారిణీత ట యు గాంబుజబ్బ ందమరందపూర ముల్‌. ఆనువన = వనము
నను సరించిన; సారిణీ = కాల్భలయొక్క..; తటయుగ = ఇరు పక్కు_లయందున్న ; అంబుజ
బృంద=పద ము ల గుం ప్రుయొక 3 వురందపూరముల్‌ = మకర ండ[పవావాములు. గనిమలు
నిండి = కయ్యులు నిండి. ఆనదిజలంబులతోక౯ = ఆగ౦ గాజలములతో. పవహీ౦పకా =
(ప్రవహించు చుండగా. ప్రెపయిక్‌ =మో(ద మింద. చనునళిపం క్తి = పోవుతు వైదలగుం
పు. సాగరనీరము = సముద్రోదకము. అనిశముకొ = ఎల్ల పడును. (తావి = పానముచెేసీ.
దవ్పీచేక౯్‌ = తృప చేత. మేఘమాలిక = మబ్బులగుంపు. తద౦బుకదంపిము = ఆమకరంద
ముతో మెలంగిన గంగాజలమును. (కోలక్‌ = _శౌవుటకు. చేర చాక్‌ = చేరినదా యను
నట్టు, పొల్పెసంగుక్‌ =ఒ ప్పారును. అళిపం శక్తిని మేనుము గా సం భావన చేయుట చే స్వరూపో
శ్చేేకాలంకారము. |
A పున్హుమేల. గాయపువిరిశబో(డులు కాంచనకందుకంబులం
mr: న్నగుచం_దకాంతతట+నీమల వ(జపుబిల్లదోొంతి నే
4)
వ
86 చం ది కాపరిణయము, నవ్యాఖ్యానము,
య న్నెరయంగం జాలినరశ$యంబున మార్చి (గహింతు కింపుతో
నన్నదినిర లోర్మి కల + నందినపూర్ణ సుధాంశుమూ రులన్‌. Lil.
టీ, సన్నము రేలా = =ప్రున్నమ రాతులయందు. కా (ప్రువిరిబో (డులుజకా (ప్రులయాడు
నారు. కాంచనకందుకంబు లకొ=బంగరు చెండ్ల చెత. చెన్న గుచంద కా ంతత టసీములక= ప్రకా “a
శించుచున్న చంద కాంతమణిఖచిత మగుతీర పటే దశ ములయందు. షజపు బిల్ల దొంతిక్‌ డా వము...
లతో గుండ్రముగా 6 జేయ (బడిన బిల్ల లై లయొక్క_దొంతి ననగా నొకదాని పెనొక దానిని వరు...
నగా ంబెట్టిన రాశిని. ఏయక్‌ =ఏయ(6గా. నెరయక్‌ క =ఆవబిల్ల అంతట నెరసీకొనంగా. చాలినర ..
యంబునక్‌ =మిక్కిలి వేగము చేత. అన్నదినిర్థలోర్మి క లనందిన వూర్ల సుధాంశుమూ ర ర్పులక్‌ =.
ఆగ ంగయొక్క_నిర్మ లము లగుతరంగములయందు. 'అతిఫలించినవూర్ల చందుని కనువులనుు
మార్చి=మౌార్చు చేసీ. ఇంపుతోకా =సంత సముతో. (గహింతురుజ =పట్టుకొందురు. ఇచట వజ.
పు బిల్ల లనెడుభాంతితో ( గా౭ప్రువిరిబో౭డులు చంద్రబింబయులను (గహించుట వలన (భాంతి.
మద లం కారము.
. కమనీయకామిసీశగానంబు కమనీయ, కామినీగానంబు + గలిసి ముణయ 1.
-. ఇత్రాంగచ్ర నిోన్వవములు చ క్రాంగ, చక్ష క్రృనిన్వనములు 4 చక్క బెరయ
బహుళహార్యాలి-కా+ర సిక లుబవబళహా, ర్యాళికార సృటిక రై *క్ళ్టంబు నొంద. ॥
సారంగరాజఘో+పంబులు సారంగ, రాజఘోపములు మి త్రత్వ మూన6.
తే. గలితవాహినికాక లక లము నిత్య
కలిత వాహినికాక లక లము జెరయ
నప్పురపుంజెల్మి చే బోలె + నమరతటిని .
శాంత శంచిజీవ నస్థితిం + జచెలంగు నెపుడు. . 12.
టీ. ఇందుగంగాపర మైనయర్థము పురపర మైనయర్థ మును దోంచుచున్న ది. కమనీయ'కా
మినీగానంబు=మనోజ్ఞ స్రీీలగానము. కమనీయకామినీగ”ానంబు = మనోజ జ్ఞై చక్ర వాక న్రీరిశాన .
ము. “కామో స్యాశ్కామశే చ్యకవాశే 'పారావ తే౭.పిచి” అని విశ్వము. కామియొ కు... స్తీ
కామిని యగును. కొలిసి=కూడి. మెజియక్‌ = ప్రకాశింపయగా.చకాంగచ కనిస్య్వనమలు=ర థ
సమూవాముల ధ్వనులు. చ కాంగచ(కనిస్వనములు=వాంససమూహములధ్వనులు. చక్కాక్‌ =.
శక్కా(౫ా. . చెరయక్‌ =కలయ6గా. బహుళ వా ర్యాళి కార్భటికలు.- బహుళ = అధికము లగు.
వార్యాళి కార్భటికలు=అశ్వ స ంఘుముయొ క్క_ేసలు. బహులహ ర్యాళి కార్భటికలు, బహు జు.
అధికము లగు, ల హరీ=అలలయొక్క_;ఆళి కా=సమూవాములయొక్క_ ఆర్భుటికలు = ధ్వనులు. ,
'ఐక్యంబు నొ౦ందకా= అభేదము నవలంబింప౦గా. సారంగరాజ" ఇఫూూహములేే = (జేష్టగజముల..
యొక్క బృంహితములు. సారంగ శాజ ఇాషములుజ జ గండుందుమ్రైడ లరుతముళు. మిగక్రత్వము.
®
వృథ మాశ్వాన 87
,. నువ్భాద్భావమును. ఊనకొ = దహింప(€-గా. కలితవాహీనికాకలకలము = ఒప్పు చున్న సేనల
: కోలాపాలములు. నిత్యక్షలితవాహ్‌ని కాకలక లములు= ఎల్ల పుడు గూడుకొన్న _పవావాకోలావా
| లధ్యనులు. బెరయిక =కూడ (గా. అప్పుర పుం జెల్లి చేంబో లెక=ఆవి శాలాపురియొక్క_ మెతి
" తోలో లె. అమరశటిని = సురనది. చెంతక్‌ =పురసమోపమున. శుచిజీవనస్థితిక్‌- = నిర్మల
మైన. ట్రైదుకుయొక్క_ స్థితి చె చేత, నిర లోదక స్థిత చత ననుట. ఎపుడుక్‌ = సర్వ కాలమందు.
గ ఇెలంగుక్‌ =జప్పును.
ల గంగానది తనయం దున్న కమనీయచ[కవాక స్తీ) గానాదులు విశాలాప్రురియం దున్న
. కమనీయ నారీగానాదులు పర న్నర సామ్యమున మతి నొంద6గా6 దానును (వీతితోం బోలె
. శుచిజీవ నస్థితిని దాల్చి శుచిజీవనస్థితి రైనపురము చెంత వసించిన దనంగా నొండొరులధ
రము ైైక్యము గా నున్న వని భావము.
- ఫురమం౦ దున్న వారలజీవనముయొక)_ నెర ర ల్యమును బట్టి లతణచే పురము శుచిజీవన
"మన నని యొటుంగునది. ప్రర సమో పమందు గం గాస్ట్రితి క క పతువు లగు కామినీగానె క్యాదులు
. సూతువులు గాం జెప్పుట చే హేకూ త్చేంకులంకారము.
| కు ఆరాజధాని కధిపతి, మె రాజిల్లును సుచం[ దుం + డనురాజు మెహ
..జఊారగికీశోరుదరీ, వారవరీవృత్యమాన* వై ర్మివజుం డై. 112
యా
న టీ. ఆరాజధానికిక్‌=ఆనగరమునకు. అధిపతి యె=[పభు వె. సుచందు( డను రాజు=
, 'మచందుం డను నామము గల రాజు.మహో దార గిరీకోరుడరీనార వరీ వృత్యమాన వైరి. వజు (డై
.. మహా దార =మిక్కిలి యభధికము లగు; సిరీశ=పర్వత, కేస్టములయొక్క_;. ఆరుదరీ= గొప్పదరు
లయకు వార=సంఘమఘులయ ౦దు; వరీవృత్యమాన = మిక్కి_లివ సిం చిన టి; వై ర్మివజుం GC
తు సంఘము గలనాండ, రాజిల్లుక్‌ = =(పకాశించును.
నీ తనచారుకీ ర్రినం+తొనవల్ల రికి న, జ్ఞాలముల్‌ సజ్జా ల+లీల నెనయ.
. దననిత్యదా నాంబు+వనజాలయమునకు, బుహ్క_రం బతినీలశపుహ్కు_రము గం
a -. దనఖడ్లపు(త్యభి+ఛాన కాదంబిని, కరిరాజు లరిరాజు + ఖై తలంకం
...... దననవ్యధామసాంళద్రద్యోతమునకు ఖ, ద్యోతుండు ఖద్యోత+రీతియీా నం
శ్రే . దనభుజాభోగి రాడ్య్భోగ+మునకు ధరణి .
చక మెంతయు. జ(క్ర(పశ స్త్రి చరయ
వెలయు నభిరామ సే'ందర్య+విజితమదన ఈ
శ (క సుత-చ ౦(దవిభుండుసు $ చ ౦| దవిభు(డు, / 114
టీం అభికశామ సౌందర్య విజితమద నళ క సుత-చం[దవిభు (డు. అభిరాను= =ఒప్పుచున్న ;
'ర్యాచక్క_ (దనము చేత; విజిత =జియింప యబడిన; మదనఇమన న్యథునియొక పాయు శ క్రసుత్తే
©
88 చ ౦ ది, కాపరిణయను, సత్యాఖ్యానము.
=జయంతు ని మొక్క ్యయు, చం ద=చందు నియొక్క_ యు; విభుండు=వి శేష కాంతిగలవా డైన.
సుచండవిభుడుజసుచం దమహారాజు. తనచారుకీ ర్థిసంతానవల్ల రికి = తనయొక్క మ నోజ్ఞ
మగు కీర్తి య నెడుకల్పవల్లికి. 'సజ్ఞాలకములొ=రిక్కు_ల గు ంస్రులు.. సజ్ఞాల లీలకొ= లెస్స మొగ్గల
యొక్క లీలన్‌ంటిలీలను. ఎన యక్‌ =పొంద గా. తననిత్యదానాంబు వనజాలయమునకుక్‌ =తన '
యొక్కనిరంతర దానోదక మనెడుసము దమునకు. ప్రుహ్ము_ర ంబు=ఆక సము. అతినీల పువ్కు '
రముగక జమక్కిలి నల్లనె నతొమర కాంగా. తనఖడ్షపుత్యభఖిధాన కాదంభినికికా =తన దుర
కత్తి యనెడు మేఘమాలకు. అరిరాజులు=శతురాజులు. అరిరాజు లె = జక్కు_వరాజులె,
తలంకక్‌ =భయపడ లగా. తననవ్య ధామ సాం దద్యోతము నకుక్‌ =తన వతాప ను నెడుదట్టమ గు ॥
నెండకు. ఖదొ నో్యో తుండు=సూర్యు ండు. ఖద్యోతరీతి.బూనక్‌ =మిడు గులు బురుగురీతి ని ఇ వహీం.
పంగా. తనభుజూభోగిరాడో ఖిగ మునకుక =త నయొక్కా_ భుజము నెడునాది శేపునిఫణమునకు. థర
జిచ క్ర ము=భూచక్రము. చ్మకపశస్తీక =చ_కాయు ధఖ్యాతిని. బెరయకల్‌ =పొంద ౮౫. వెల.
_యు౯€ =(ఫకాళించును. ఇచట శ్లేపాను పాణితపరంపరితరూపకము లకు సంసృష్టి యగు.
చ. అలఘుమహంబునం గువల$య[ పియకారినిజోదయంబున
న్లలితవసు చృటావిత ర+ణంబున నిస్తులలకుణంబునం
గలిత చకోరదృజ్నవసు+ఖ[| పదరూ పమునం గడు౯ విరా
జిలు నలరాజు గ్రైకొనంగం + జెల్ల దె ధా(తి సుచం[దనామమున్‌. 115
ఖి
ఖై
టీ. అలఘుమహాంబునక్‌ = అధిక మెన తేజస్సు చేతను, అధిక మెనయుత్సవము చేత
నని భావము. కువలయ[సీయ కారినిజోదయం౦ంబునక్‌ = =నోల ల్ల కల్యులకుం [(వియమును జేయు త
నయావిర్భావము చేతను, భావలయము నక (బియము. జేయు తనయ భివృద్ధి చేత ననుట...
లలిత వసుచ్భటావితర ణమ్మనకా = మనోజ్ఞ మెన కిరణపర ౦ంపరయొక్క_ యీవి చేత, మనోజ్ఞ
నువర ర్ధ చృటా దానము చేత ననుట. నిసులలక్నీణంబున క్రొ = అసమాన మగుక లంకము చేతను, '
సాటిలేని రాజచివ్నాముల చేత ననుట, కలిత చకోరదృబ్న వసుఖ పదడరూపమునకా. _కలిక=
ఒప్పుచున్న ; చకోర = వె న్నెలపులుంగులయొక్క_; దృక్‌ = చూపులకు; నవ = నూతనమా.
నట్టుగా; సుఖ(పద = సుఖము నిచ్చు; భూపమునక్షొ = స్వరూపము చేత. కలిత =జఒప్పుచున్న.
చకోరద్భక్‌. అనంగా స్రీలు. వారి కపూర్వ్యసుఖము. నిచ్చురూపముచేత ననుట. కడుకొ=
మిక్కిలి, విరాజ్వబునలచాజు = (పకాళించునారా జు. సుచం[ దనామముక్‌ = సమో చీనమెన
_ చయ్యదనామమును. భఛాతి౯ = భకామియ ౦దు. క్‌ న6గ6 బెల్ల దె = స్పీకరింపలం క
చా అనలా జందునియం దున్న తేజము, కునలయ[పియ కారి యగునుదయము , వనుచ్చ
“టావితర ణము, సాటి లేని చిహ్నము, చకోరద్భజ్నా యనసుఖ్యపదరూపము. గలిగియుండ లగా
. జందు6 డనునామము నతనికిం జెల్లు నని భానయు.
ఇచట వర్షనీయ రాజునందు సమర్థ నీయ మగుచం్యదనామమును గూర్చి యలఘుమవాం
బున నిత్యాదులను హేతువులు గా సమర్థి ంచినందు శం గావ్యలింగ దము,
al
గ!
ప్రథమా శ్వా స. ము, 89
ని, పుణ్యాజన(పియ+మున మించు నేరాజ్క (ప బలు చేరా జవిశపతుగు క్తి
నై కసహ హూసొత్ష్య+వా ప్తకుం జేరాజు సకలాశ లేరాజు + చక్క_( (బోచు.
. బహావ[జభూపల థీ భాసిల్లు నేరాజు, దనరు నేరాజు సత్క_విహ్గతాతం
బర చేవహరణచా+తురి నొప్పు నరాజు, బలయు. క్రినేరాజు థీ పరిఢ పిల్లు6
el,
. చెలయగ నేరాజు నిచ్చ య+శృంఖ_ల క
లము లొప్పారం డనుభును $ ల క్రిం గొలువ
నహావా యారాజు వనరు దిళవ్య(_పణుత్య
మానితగుణాంశ పరిజితా+మ ర్ల ర్ట రాజు, 116
టీ. ఈపద్యమున సుచందునియం దిందునకన్న విశేషము వర్ణితం బయ్యె. ఏరాజు='
న
_ ఏభూమోశుండు. ఫు ణ్యజన్మపియమునక్‌. = ఫుణ్యాత్తులయందలి[వీతిచేత. మించుకా =
అతిశయిందునో. ఇంధదుండు పుణ్యజన[పియుండు గాల డని వ్యతిరేకము; రాతస
(ప్రేయు (డు కాం డని భావము. ఏ రాజు. అవిపకుగు ప్రికా = శత్రువులు "గాని వారియొక్క
రక్ష ణముచేత, (పబలుక్‌. = అతిశయించునో, ఇందు. డట్టు కాం డని వ్యతి రేకము ;
పర్చ్భతములయొక్క_ అక్క లగోపనము చేత నిరదుండు (పబలువాండు కా డని భావము.
_ ఏీరాజు. నెక సవా సాశ్న్యు వా ప్తకుండు.- నైక = అ నేకములగు; నహ్మ(స = సవా[స
సంఖ్యలు గల; అక్నీ = రథములను. అవా ప్రకుండు = పొందినవాడు, ఇం[దుండు (ఏక "ననా
(సాతట్టివా ప్రకుండు) ఒక వేయి నేత్రములు గలవా డనిభావము, నెక సవా(స యనుచోట 6
_“నుఫ్రుపా” యనునూ సూత్రము చేత సమాసము. ఏరాజు. సకలాశలు=సర్వదిక్కులు. చక్క_క్‌ =
వక్క గా. పోచుక్‌ = పాలించునో. ఇందు. డొకతూర్చుదిక్కునే పాలించువా (డు.
వరాజు. బహువ[జభూపులక్‌- = అధీకహీరమయభూవ ణము ల చేత. భాసిల్లుక = (పకాశిం
' చునో. ఇం్యదుండు బహువ్యజభూపషలు గలవాడు కాండు మ మన్న నొకవ[జాయుధ
- మనెడుభూప చె భాసీలువాం డనిభావము. వీరాజు. సత్కవిహితా తాత్శక్రా= =మంచిపండితులకో
పీఠ మైనస్వ భావము చేత. తనరుక్‌ = ఒప్పునో. ఇందు (డు సత్క_విహితాత చే. దనర (డు,
అన౭6గా (ేమ్హం ఎదేనశుకునకు హితుండు కాం డనుట. వరాజు, పరడేవవారణచాతురికొ =
॥ పర రాజసం హార చా తుర్యము చేతే. ఒప్పుక్‌ . ఇందు(డు పరదేవవారణణచాతురి గలవాండు
-. కాడు; అనయా నుత్కే.. షు లగు దేవతలను సంవారించువా(డు కా డనుట. ఏరాజు. బల
యు క్‌. ఎబల = సామర స ్రముయొక్క_ 3 యుక్తిక = సంబంధము చేత. పరిఢవిల్లుక్‌ =
a అరీశయిల్లునో. ఇందు బలయు క్రిచేతం బరిడవిల్ల (డు అనగా బలాసురునిసంబంధము
వేయం డనుట. వరాజు. నిచ్చ = ఎల్ల పుడును. అశ్ళ 0ఖృలె క లత్తులు = అడ్డము లేనట్లే
ల ముఖ్యసంపదలు. ఒప్పారక్‌ = ఒప్పు చుండగా. తనుక్‌ = తన్ను. మనుల్‌ = గొప్పవారు,
“భు కిక్‌ ఆల పీతీ తేత. కొలువకా = సేవింపంగా. చెలంగుకా = ఒప్పునో. ఇందు. డళ్ళంఖ
. లైకలక్యు లా ప్పార 6 దను ఘను ల్రాలుతం జెల ౧సవా(డు కాడు, అన (గా శృంఖులము
90 . చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
లతోం. దగిలి యున్న మేమములతో నేవింప6 బడువా6 డనిభావము. దివ్య [పణుత్యమానిత
గుణాంశపరిజితామ ర్య రాజు=దేవతల చేత గొనియాడ 6 దగినపూజ్యము లగుగుణలేశముల .''
చేత నోడింపంబడినయి౦ దుండుగలవా (ద డన. ఆరా జా=ఆసుచం దన శేందు (డు. తనరుకొ=
ఒప్పును. ఆవాసా= =ఆశ్చర్య ము. -సుచందుండు మనుష్యమా(తుం డయ్యు సర్వాతిశయగుణ
గరిష్టుం డగునిం్యదుని దనగుణలేశము చేత జయించుట యాశ్చర్య మని యాశ యము. వ్యతి ప
శకెలంకారము.
“ము. పరిసంవర్థిత చం ద నాగకుల రా+ట్ప ద్మా మృతం బై నిరం
తరముం ాల్పుతదుర్యరాధిపనము+ద్యత్కీ. 8వారాళి పం
కరుహాజూండము నిండుటల్‌ నిజ మటుల్‌ 4 గా కున్నవో. బుహ్కరా =
న్తరసీమం గనుపట్టు నే త రణిమళణ్ణ ల్యేక సంచారముల్‌. 117.
ట్రీ. పరిసంవరికే చద నాగకుల రాట్సద్యామృతం జై చై.-పరిసంవర్ధిత= వృద్ధి బొందింపం..
బడిన; చంద్ర = చం[దుండు; నాగకులరాట్‌ =ఐ రావతము ; పద్దా = లశీ 3 అమృతేం 3 బ=
సుధయు6 గలదై, అని సము(దపరార్థము. మిక్కి_ లి ఖండింప (బడిన చందు (డు, ఐరావతము, |.
పద్మములు, అనంగా6 బెల్ల తామరలు, అమృతమును గలదై యని కీ ర్రిపరార్థము.. నిరంతరో :
ముక ఎల్ల పుడును. పొల్పుత దుర్వ రాధిపసముద్యత్కీ శి రి వారాశి= ఒప్పు చున్నయారాజుయొ '
క్క_[పశాశించుకీకి యనెడుసాగరము. పంకరువోజాండము. = పద్మమందు నుదయిం...
చిన బహ్మృ'సంబంధి రై యొనఅండము అనగా (బ్రహ్మా ౦డము,. నిండుటల్‌ొ=ని ౦ డెయు ండుటలు. నిజ
ము = సత్యము. అటుల్‌ గా కున్న చోక్‌ =అట్లు కీర్ణివారాళశి (బహాండము. నిండ కున్న చో. స
. ఫుమ్క- రాంతర సీమక. -పుపష్క్హుర = ఆకాశ దుశెడునీటియొక,. J ఆంతరవీముక్‌ = మధ్య
.యటేశమందు. తర ణిమండ ల్యేకస సంఛారముల్‌ .-తరణిమండలి = “లుగపూవహీిర' ణ్యగ ర్బా ది
నూర్యమండ లి య నెడునావలగుంప్రులయొ క్క. 3 వక = = ముఖ్య మగు ; సంచారములొ=సంచ '
రణములు. చూపట్టు నెక న (బడునా.
.. క్రీర్ణివారాశి (బ్రహ్మాండము నిండనియెడ నాకాశమధ్యమున నావలు సంచరిందుట ..
: భుటింపదు గావునం గీ ర్తివారాశి ([బహాండములు నిండినదే నిజ మని యాశయము: నుచందుని
కీర చర్యచ్రాదులను తిర స్కు_రించి యన౭గా వానికన్న నెక్కు_ డేనశుక్ష గుణమును వహించి
సము ద్రమవ'ె (బిహాండ ములు వ్యావీంచిన దని భావము. ఇచట. ం గీర్రివారాశిక రక (బ్రహ్మం.
_డవ్యాపనమును పుమ్మరాధికరణకత ర ణిమండలీసంచారము ల తో నూహించినందున నుమా.
నాల కారము.
ట్‌
చం అలఘుసమి త్త తలంబున మ+హామహివముంబున. బొల్పునాకు భృ
ea _ త్కు.లమణిదోగీ పతాపకిభంకూట మిభశ్రు నుతివిజనానిలం.
బులం గడు. బర్వినం గరంగుం 4 బోయని కాదె యజాండనీమకుక౯
-వలగొనం జేసె ధాత యని+ వార్యజలాజరణంబు నేర్పునన్‌
ఇ శ
ప్రథమాశ్వ్యాన ము, 91
ట్ర్‌, అలఘుసమి _ల్రిలంబునక్‌ =అతిశయమగుయుద్ధర ౦గ ను నెడుసమిధలపట్టున. మహో
మహిమ ం౦బునక్‌ =అతిశయ మెనమహిమేత. పొల్చునాకుభృత్కు లమణిదోః(వతాప శిఖికూ
టము. -ొల్పుడబప్వు చున్న 3; ఆకుభృాత్కు_ల మణి=ఆరాజ శేఖరు డ నెడుపర్వత | శేషము యొ
శ క్క దో క [పతాపశిఖికూ టము=బాహు[పతాప మ నెడుకారుచిచ్చుగుంపు. ఇభ శుతివీజ నాని
_ లంబులక్‌'.-ఇభ =ఏను (గులయొక్కొ. ; (నుతి=[శో[ తము లెడు; వీజన=విసనక జ్ఞల యొక్క,
_ అనిలంబులక్‌ = వాయువుల చేత. కడుక=మిక్కి_ లి. పర్వినక్‌ =వ్యావీంచినచో. కర్యగుం
_ బో యనికాదె = (దవించునుబో యని కాదా. ధాత = (బవ బేవుండు, అజూ౦డనసీమకుకొ =
(బహ్మోండ (ప దేశ మునకు. అనివార్యజలా వర ణంబు = నివారింపరానిజలముయొ కా ఆచ్చాద
_ నమును అనంగా సముదములను. నేర్చునక్‌ = చాతుర్యము చేత. వలగొనకా = చుట్టుకొను
నట్లు. చేసెిక=ఒనరించెను.
అజాండమునకు జలావరణకరణమును గూర్చి హీతువు గాని సుచంద(పతాపవహ్ని
_దావణమునుహేతు వుగా జెప్పు టవలన హేతూ తే ప్ప) వొలంకారము. (వ్రతాపాదులయందు
+ఖితస్వ ద్యారోపమున రూప కము. "
స్తీ, గురుత రత్వచి సార+గుల్తోత్కరమ్ములు, సరసవిహారమం+దిరము లయ్యె.
ఘనకంద రాముఖో+ద్దతరురీజాలంబు, శేళికాదీర్ణి కా+పాళి యయ్యెం
గటకళో భితతత+ గ్రావహాటంబు లు ద్భా)జదాస్టా నవి+తట్దు లయ్యె
నభినవశత పర్వి+ కావృ తాధిత్యకల్‌ , కలిత్యపసవతల్ప+కులము లయ్యె
శె. సంతతమునాటవిక్షవర+ సముదయంబు లభిమతవయస్యవర్య చోయమ్ములయ్యె
_ మలయ నగవీథ్ధి నమ్మహీ+వలయ నాథ, చరద శ్యాతవ గో తాత+ లేర్యదతతికి,
టీ. అమ్మహీవలయ నాథ చం్యదక్శాత వనో తాత లేయ్యద తతికిక్‌.._..అమృహీపలయ నా
_థచం[డ = ఆరాజచం్యదు డగుసుచం[దునియొక్క_; శాతవనో శాత లేందతతి కిక = శతు
రాజబ్బ ండమునకు. అగవీథికొ= పర్వత పదేళమందు. మలయక్‌ =తిరుగునట్టు గా; కా దేన్సిముల
- యనగ వీథిక =మలయ పర్వత [పాంతమం డనియర్థము. గురుతర త్వచిసార గుల్తోత్క_రమ్ములు _
గురుతర = =మిక్కిలి గొప్పవైన; త్వచిసార గుల్మ = "వేణుగుల లృముల యొక్క]; ఊత్క_ర ములు= సమూ
వాములు. సరసవిహార మందిరములు = కేన్టము లగు శ్రీణానృ్భవాములు, అయ్యొక్‌ . శునకం
'.దరాము ఖోద్దత రురీ జా లంబు జా గొప్పదరీముఖములవలన ( బయలు చేటు చున్న సెలయే బు
“అగుంప్రు. శేళికాదీరి ర్ఫి కాపాళీ= కీడావావీ సమూవాము., అయ్యెక్‌. కటక శోభిత తత్మగావకూ.
2 టంబులు. -కటక = కొండ లనడిమి భాగములయందు ; శోభిత = (పకాళించు చున్న; తతజు
లంత? (గావ = = పా హెణముల యొక్క]; కూటంబులు=గుంప్రులు. ఊద్భాజదాస్థాన విత
స్టలు.-- ఉద్భాంజత్‌ = (పకాళించు చున్న; ఆస్థాన = కొలువుకూటమందలి; వితర్ణులు = వేది
అయ్య౯. అభినవశతపర్వి కావృ తాధిత్యకల్‌ ,_. అఖినవ = నూతన "మగు. తత్ర
*
92 చంద్రికాపరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
పర్వికా= నల్ల గణికచేత. (+ గోలోమో శతపర్వి కా ” అని యమరుండు; అవృత=వ్యా ప్తము
అగు. అధిత్యకల్‌ = పర్య తో పరి ప దేశములు (6 ఉపత్య కాచే రాసన్నా భూమి రూర్గ్వ
నుధిత్య కా *” అని యమరుండు. కలిత (పసవతీల్బ కులములు. -- కలిత = ఒప్పుచున్న; (పస
పతల్ప = పువ్వుల పాన్పు లయొక కులములు = సమూహములు, అయ్యక. సంతత ముక్‌ =
ఎల్లప్పుడును. ఆటవికవర సముదయంబులు = ఆరణ్యకు లేన కిరాతకులగుంపులు. అఫిమతవ
య'స్యవర చయములు = అనుకూల మైన మి[తవరుల సమూహములు. అయ్యక = ఆయెను.
సుచందన శేందుని య్యుగ్మపతాపమువలన ఫీతు లయి యరినృపతు లడవులవా లె రనిభా
వము. ఇందు భూపకములకు సంసృష్టై.
మ. ఇల సజ్ఞాలక భాసమాన మగునా+ పృథ్వీశుకీర్తాాఖ్యని
ర్యలహ్ష్యైం్యదమునం దదీయ నవ ధా+మువ్యాజమా రాండవు
ణ్ఞలరోచుల్‌ (పసరింప నచ్చటం గన + (నాజిల్లు వేధోండమ
జలు లెం లేం (దస కేణుబ్బందసమత + న్పంధించి యెల్ల ప్పుడున్‌ . 120.
టీ. ఇలక్‌ = భూమియందు. సజ్జాలక భా సమాన మగునాపృథీశుకీం “స్రీ ఖ్యోనిర్మల
వాన్శ్యేయదమునక్‌ -.-సత్‌. = (ేస్టములగు, జాలక = గవాకుముల చేత. భాసమాన మగు
నని సౌథపర మైనయర్గము. సత్పురుషుల సంఘము చెత భాసమాన మనలా. గొనియాడ (యబ
డిన దని కాని సజ్జాలకమువలె భాసమాన మనికాని కీరపరమెన యర్శము. 'సజ్జ్ఞాలక మనంగా
నత్మత్రముల గుంపు (శేష్ణ మగు మొగ్గలును; ఆపృథ్వీశు=ఆరాజుయొక్క- ; కీ ర్యాఖ్య= కీ రి యను
నామముగల) నిర్మ ల=స్వచ్చమగు, హాన్మ్యేం [దమునక్‌ =ఉా త్తీమసాధమున౦దు. తదీయ నవ
ధామవ్యా జమారాండమండలరో చుల్‌ = ఆరాజుసంబంధి యమైనప్రళౌపమ నెడు నెపము గల సూర్య
మండల కాంతులు. [ప సరింపక=వ్యావీంప (గా. అచ్చటక కనక్‌ = “ఆ మేడలో. జూడ గా.
వేధోండమండలులు=|బహాండములగుంప్రలు, ఎం'తేకొ=మికి సలి . తస రేణు బృం౦ద'సమతేక .-
(తసనేణు = (త్యణుకములయొక్ళ..; బృంద = సంధుముయొక్క...; సమతక = సామ్యమును,
సంధించి = పొంది. ఎల్ల ప్పుడుక్‌ = సర్భకాలమున్కు (పతాపసూర్య పభ 'దివార్మాతము
లుడివోవనిది గావున నెల్ల ప్పుడు ననుట. రాజిల్లుకా = (ప్రకాశించును. అనంగా నొక మేడ
యందు గవాతృద్వారముగ సూర్యకిర ణములు (పసరింపంూ నాలేజన్సునందు. బరా గాద్దు
లసూత్షైవయ వములు గాన్బిం-చచినయట్లు సుచం(దునికీరి యను మేడలో నారాజు (పతాపవ్యాజ
సూర్య కాంతులు “(పసరింప6గా నచట (బహ ండ కోటులు త్యేణుకములగుంపుల వలె
శాన్నించు నని యాశయము. ఇందులకు న్లో. జాలసూర్యమరీచిస్థం నూక్షుం య దృశ్య తే
రజః తస్య పస్టత మోభాగ। పరమాణు 'న్చ ఉచ్యతే” అని తర్క_పరిభాహయందు 6 జెప్ప
జినది. - ఆపరమాణువు ద్వ్య్శ్యణుకమును చత్తుకిప్రత్యకుగోచరములు గా వనియు (త్యణుకము
మొదలుగ( ద్రైత్యక్షనోచరము లగు ననియు చాయ బడియె.. ఇట్టు చెప్పగా సుచం(దుని
కీర్తి సమ స్త్వబహ్యాండముల నావరిం-చిన దనియు నారాజు(పతాపము సూర్య_పభావ లె దివా
క్నాశమలు వెలుంగు చున్న దనియు భావము, ౧
ఖో
ణా
పృథనమూశ్వ్యాన ము, 93
తిం
ఆశీ
ననిశంబు దర్వీక్ష+రా_ప్హిం జేకొని మహో, పజ్ఞం డై కుండలి+రాజు దనరు
. బరపద్మినిసుసం+పర్క_ంబుం జేసీ దృపుం డయి దిక్క-రిరద్రుండు ప్ర ప్రబలు
బవ్వాబ్దసంగతి: + బడసి యెచ్చటం జరిం, పంగ నోపక కులా ద్‌ ద్రి*భ_ర్త ర్త నిల్చు
ఆత కిరాతత్వ+మత్యుత్సవముం బూన-,వనచ రావృతి. గసూర్మ+ వర్యుం డలరు
తే, గహనముల నొక్క. డై దంన్రీ +కాంతుం డడరు
ననుచు నిరసించి సత్కుులు * నమలరూపు
ననఘగుణు నా త్రయావను + నలఘునంప
దాఢ్యు రాకొమరుని జెంది * యవని యలరు. 121
టీ. కూర్మ వర్యుండు = ఆదికూర ము. ఆత్మకి రాతత్వము=తన బోయత నము. అత్యుత్సవ
ము=అలిసంత'నమును. వూన్సక్‌ =వహింప6జేయయగా.వన చరావృతిక్‌ =అర ణ్యసంచారుల వ్యా
పీేత్ర, అలరు =జఒప్పును. ఆత కుకా, ఇరాతత్వము,. ఉఆదకమందు సంతతస౦వార మత్యు
వావి శీ
శ్రృవము( బూన్స (గా వనచర అన6గా జల చరము ల నమత ్రదులయొక్క._ఆవృతి చెతయంగూ
ర్మవర్యు. డలరునని భావము. “ఇ రాభూవాక్సు రాప్సు స్యాత్‌ * అనియమరుండు. కుండలిరాజు=
శేషుండు. అనిళశంబుకా = ఎల్ల పుడు. దర్వీక రా పిక .-దర్శీ=తెడ్లవంటి; కర=వా సములమొ
క్క; పీక్‌ =పా ప్రిచేత. మహా(ప్రజ్ఞాం డై=మిక్కి_లి (వకృష్ణము లైనమోకాళ్ళు గలవాండె
“గళ్ళ క పగతజానుకః”” అని అమరుడు. “పసంఖ్యాంజాను నోర్డుః అను సూ[తముచే జూ
L
నుశబ్దముె (జ్ఞ? ఆదేశమగు. విశేష ణద్యయము చేత శేషుడు కురూవీ యని తోయచుచు
న్నది, ఎల్ల పుడు సర్ప సాంగ తరము గలవా6 డనియు మహా బుస్థశాలియనియు భావము. తన
రక్‌ =. ఒప్పును. దిక్క_రీందుండు = దిగ్రజరాజు. పరపద్మి నీసుసంపర్క_౦బుకొ=పర' న్నీీసాం
గత్యమును. చేసీ = కావించి. ద్భ ఫ్తు పుండయి = గర్వయె. _పబలుక్‌ = అతిశయిం
చును. దిక్కు_రి గొప్పయా.జేనుంగుతో సంబంధము. చేసీ మత్తుగొని యుండు నని భావ
ము. పద్మియొక్క_ స్తీ) పది, నీ పది యనగా గజము. “ఇభ స్తమ్చేరమః పద్మీ* అని యమ
రుండు. కులా[దిభ ర్త ర = వేలాచల డేన్దము. బహ్వాబ్ల సంగతిక్‌ = అ నేక సంవత్సరముల సం
బ్ఞంధథమును. పడ సీ=పొంది. ఎచ్చటం జరింప(గనోపక౭ఎచటను సంచరింప 6జూలక. నిల్బుక్‌.
మిక్కిలి వృద్ధత్వముగలవా6 డని తోచు చున్నది. కులాదిభ ర్త బహుళ మైన అబ్బము
అనగా మేభుములు వానితో గూడి చరింపంగనోపక అనయా శేఫలౌకారముల కఢేదము
గావ్రన(జలింప నోపక, అచలత్వము చేత నొప్పీ నిల్సియుండు నని భావము. దంప్టి)కాం
= తుండు=వరావాపతి. ఒక్క_ులడెవ వెనుకుముందులేనివా( డె. గవానములకొ= దుకిఖుముల చేత.
అడరుక=అతిశయి ంచును. వరావూము తా నొక్క_టియే యడవులయందు సంచరించు ననుట,
| అను చుకొ=ఇ ట్లనుచు. అవని=భూర మణి. నిరసించి=కూర్మ రాజు మొదలగువారిని నిరాకరించి.
+ సత్కులుకోవు జర్‌ _శ్రేమకులము వాని, కూర్థరాజువ లె నీచదాతివాండు “గానివాని ననుట. ఇట్లు
గీతియందుం జెప్పిన వ్యతి రేక వి శేన ణమునెకు (గమముగా నన్వయము తెలియునది, అనుల
a
చంది,కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
కూఫుకొ=లోకో తర సౌందర్యముగలవాని. ఆ ర్రేయావనుకొ= రూఢ తారుణ్యము గలవాని,
ఆలఘుసంప డాథ్యుక =అధిక మైనపు[తమిత కళ _తాదిసంపద చే. బూర్హుని. రాకొమరునిక్‌ =
రాజప్రుతుం డగుస్తుచందదుని, చెంది=పొంది. అలరుక్‌ =ఒప్పును. సుచందుండు సర్వ్యభూమి
భరణము:ం జేయుచు సర్వగుణసంప త్తిచేత రాజిల్లై ననిభావము. వ్యతి లేక కమాలంకా
ర ములు.
మ. కనుంజాయక్‌ సిరి వాయ కప్పుడు. జెలంళ4గక సమ్ముఖం బంది వా
వని వాగ్భామిని యొప్పం గీ రి శుచిభా*వం బూని సేవింపమే
దీని బాహోాంతర నంగతిం బొదల ధాళ్నతీభ ర్త దాశ్షీణ్యవ
జో , వ జప అద్య ||
_రృనసత్సీీతి వహించి మించు సురవ+ర్య స్తుత్వనితోన్న తిన్‌. 22
టీ. నీరి=లశ్షీ , కనుంజూాయక్‌ =కన్ను లయెదుట ననుట. ఎప్పుడుక్‌ =లల్ల "కాలమును.
పాయక =దదలక. చెలంగక=ఒప్ప (గా. రాజులకు సిరి కనుంజూాయ నన (గా సేత కాంతియం
భుండు నని (ప సిద్దము. పావని=పవి తే యగువా గ్యామిని, వాణీయను స్తీ), సమృ ఖంబు = ఆ ఖిముఖ్య
మును. అంది ఒప్పక =పొంది యొప్పు చుండగా. వాణిసంగత మైనముఖుం బంది యుండు
ననుట. క్రీ ర్జె=కీ రికాంత .శుచిభావ ంబు=శుద్దాంతకకర ణమును, నిర్మల స్వ భావము ననుట. ఫూని=
వహీంచి. సేవింపక్‌ =కొలుదు చుండంగా. మేదిని=భూమి. బాహాంతరసంగతిక =వకుస్థ సల
ముయొక్క.'సంబంధము చేత, భుజమ ధ్య సంబంధము చేత ననుట. భూదేవి భుజము చే ౬ చఛాలింపల
బడులు (పన్‌ద్ధము. పాదలక =జఒప్ప గా. ధ్యాతీభ ర్రణసు చరి దు(డు. దాక్నీణ్యవ ర్త నక్‌ =దక్ష్నీ
ఇనాయక భావ మ నెడువృ త్తి చేత, త్తు లో నేకత దక్షీణఃక” అని లక్షణము. ముగ మోట.
పునడువడి చెత ననుట. సత్పీ%తిక =మంచ్చిపేమమున్సు విద్యత్సీ)తి ననుట. వహీంచి. సురస,
ర్యస్తుత్యనిత్యోన్నతిక్‌ = దేవతో త్రముల వేం గొనియాడందగిన నిత్యవై భ వాతిశయము వేత. .
మించుక్‌ =అరిశయించును. సుచం దన్ఫపతిక టాక్ష[పసర ణమా[తమున లక్షీ గలుగు ననియు, .
నాతండు సర్వవిద్యలు చదివినవా( డనియు, నాత్క ప్టకీ ర్రిశాలి యనియు, సర్వభూమిని
పాలించువా. డనియు భావము.
వ్‌, సక లజగచ్చాన నపాండితీధురంధరుం డగు నారాజ శే ఖరుర డొక్కానాం
డాత్తీయ'సేవాసమాయాత నానాదిశాధినాయక మనోమాహూాత్స లోల్లాన "
సంనాదక విభావిభాసిత చం దమకుటాలంకృతో త్తమాంగుండును ౫ రుణా.
రసపరిపూరితాపాంగుండును నభిలభువసవిజిగీష్మ పస వేముయోజితరసాల =
క రాసనాంతర దృశ్య మా'నకోక నద పలాశాద[ భ విభవమద(భూా వు ధ్‌ వీ విరో:
' చమానశిభిశిఖాంచితవి శేవక్షవి కేషుండును వడచేందునిర్లత చం[ది-కాయిత
_ దరవోసభూముండును మహాభోగమణి గణసమువేతాహీనాంగదళోభిత...'
11 బాహుండును నతనుభూతిభాసమాన బేహుండును న నవధి కైక సద్దు $ a
,యుక్తహోర విభూషితగళుండును శారదఘన (పభాజయకృత్త్వసిళాం -
yf
గ్‌ా
వృథ మా శ్వా సము, 95
శుక సం వేష్టీత నితంబత లుండును హారివిరో చననంతతిర సాధీశ రాజవర మకు
టవాటి కాఘట్టిత సరోజ రాగవమురీచి రాజినీ రాజిత చ రణకుశేశయుండును ధీర
గ ణాలో కామద దాయిశ ఎ్రెంగారాతి న్రయుండును నగు-దు౯ గలితమహో రజిత
కూట స్తంభవారంబులం గమనీయ కాంచ నవితానగు చృ(పభాంకూరం
బులం గలకంఠీకాజన గా నామృ తా సారంబులం గర ముప్పుక లధాతాగా
రారాజదాస్థానభవనరాజంబునం గన త్త రాహీరిపువుణిమయభ( చాసనం
బున సుఖానీనుం డై యహితమసోబలవిధ్వంసనశంననీయ సామర్థ వ్ర్‌ధురీ
ణుుండు గావున నిజపరాభూతి కార ణ దారుణసమిారణసము త్పారణంబు గోరి
_ తనకు విన్నవింపం జేరిన మేఘమండలంబుడంబు న నెక్క_విబుధకుధ రకుచార
త్నంబు వట్టన మేఘడంబరంబు గన కర్వ్యుల్ల రీశంపావల్ల రీభాసురం బై యెపు
ఎ నూప నరి భేదనో దారకర కాండ వముండిత రాజసాహాయ్యంబును నతిదీ పతర
. పకాశాన్విత సదనీక సాంగత్వంబును నధిగమించి విదృంభించుని కాధి బే
వతతో జగడంబు చరింప నోపక పట్టువడినయంబుజా_వ్రబింబంబుతీరున
- నొక్క హారి నీలకుంతలావతంసంబు వూనినయభిరూ సజాతరూ పహంనరూ ప
_భూపకరండంబువలన. జాలుగా వెడలుసా వూణి ధూపధూవుమాలికలు
_ తదంతరసంస్థాయి రమా రమణత నూత లవినిర్యద భి రామ శ్యామధానూళికల
. మోహంబు నివ్వటిల్లం జేయ నిరంకుశ పంక జరాగకంకణ[కేంకారపూర్య్వక్షం
| బుగా "నొక్క రాజకీరవాణీలలామ పేచుధవళవాలవ్యజనంబు లను పమా
న పవమానమృదుయానక్రల నానద్యమా నగగనగంగాతరం గశోలి కా వీథి
నుయ్యల లూంగునవ దాత ప త్ర్త్ర౦ంబులకు సగో|తంబు లై ర వైచితింజి(తింప
/ ఏిశాలవిలో చనశతప, త్త పత విలసనంబును విములభుజామృణాళ సౌంద
ర్యంబును వినిల భ బిస్టునంబును విరంజితకింజల్క_నూం జుల్యంబును
బూని సర సగణ్యలావణ్య నై భవంబున నలరుపద్ది నిపె మోహంబు.
“వూని పొర్వ'కాలికవై రంబు డించి (పియంబు వచింపం జేర తత్క_రకమల
_లాలితం బగుశీ తాంశుమండలంబుదండి నెక్కభుజంగభుజ్మ ౦దయానావు
తల్లి చాల్పినకర్నూరకలాచిక నయనామోదవీచికం జేకూర్చ మహానంది
గోరాజకుమారముఘ్యిలు సెంతలం గొలువ _నపూర్వవిభవంబునం జేనో
(అగం బుండు నవసరంబున, 123
టీ, ఈవచనంబున రాజశేఖరుం డనుక ర్షృృపదము చే నృపకృతచంటద శేఖరపర మెన
కాంతను స్ఫురించు చున్నది. సకలజగ చ్చాసన పాండితీధురంధరు (డు = సర్వ జగత్సా
పౌండిత్యభార మును వహించువా(డు. అగునా రాజజేఖరుండు= =అగునట్టి యా రాజపర మే
ఏ ండు. ఓక్క నాండు దీనికి. ఖేరోతిగం బుండ్లు నవ్ల'సరంబ్లున నను దానితో నన్యయము,
లొ
96 చం ద్రి కావరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
సకలలోక శి మాదక (డగు ప్రనీద్గ చంద కేఖరుం డని యర్ధాంతరము. ఆత్మీ య సేవా సమాయా
నానాదిశాధినాయక మనోమహోత్ప లోేల్లా స ఎసంపాదక వీభావిభానికచందమకుటాలంకృశ్‌
క్రమాంగుండును. — ఆత్మీయ నే నీవాసమాయాత = ,తనసే ;వకొజుకువచ్చిన; నా నాదిళశాధినాం
కం నానాదిష్ట లయందలిరాజాలయొక్క నమునోనువోత్సల = వృాదయకమలముయొక్య
4 అరవిందం మహూత్పలమ్‌ ”” అని యమరుండు. ఉల్లాససంపాదక = వికసనసం పొద
మగు; విభా=విశేవ కాంతి చేత; విభాసీత=మిక్కి_లిభాసించు చున్న; చండమకుట= సువర్ణ
దీటీయు చేత; కళ గరిక ౦ వసు చన్ష్రకం ** అని యమురు(డు. అల౦కృత= ఉలం౦క' రింపయబడి?
ఊ త్రమాంగుండును= కిరస్సు గలవా డని రాజపర మైన యర్థము. సేనాసమా యాతనానాదికా
నాయక = సేనాగ తాప్టది క్చాలకులయొక 3 మనః=మన సృ నెడు; మహత్‌ = =గొప్ప దగు. ఉత
ల =కల్వ్యయొక్కా; ఉల్లాససంపాదక విభావిభాసీత మెన; చండమకుట = చందు ( డ చెడుకి
టముచేత నలంకృతో త్ర మాంగుం డని యీళ్వర పర్వమెనయర్థము. కరు కార సపరిపూరితె
పాంగుండును=దయా తీశ యము చే పూర్లమగుకటాక్నుము గలవాడని ఇంట. నొక్కుయ ర్థ 3
ఇచట రసపదమునకు శృం గా రాద్యన్యతమ నుర్భము గాదు. కరుణా రము కోకస్థాయి!
మె (పకృతాననుగుణము గావునను, రసపరమైనపుడు కరుణపదము స్వం లింగము శా నందు
నని తెలియునది. ఇందలివి సరము మావాసిన కావ్యాలంకారసంగవా విమర్శమున€. చ
యును... అఖిలభు వనవి జిగీషు పస వేషుయో జితర సాలశ రాస స నాంతరద్భృ శ్యమానకో క్షనదః
లాశాద[భ విభమద (భూమధ్య విరోచమాన శిఖిశిఖాంచిత విజేపక వి శేషకుండును. ఒఅ
ఖీల భు వనవిజిగీషు= ఎల్ల జగంబులు చెలువవలె ననుకోరిక గల; (వస వేషు
యోజిత = ఎక్కు వెట్ల (బడిన ; రసాలశరాసన = చెజికువిల్లుయొక').... '
చాతయోః ** అని విశ్వము. అంతర = మధ్యభాగ మందు; దృశ్యమాన= చూడ లుడుచున్న]
కోకనదపలాశ = ఎజ్బతామర "టకుయొక. ఎ అదభ్రను భమడ = అధిక భాంతి నిచ్చెడు ;
(భూమధ్య వికోచమాన = బొమలనడును వెలుంసు చున, శఖిళిమి = కుంకుమ చేత; ‘6: కారీ
రజ న్రాగ్నికిఖమ్‌ ”” అని యమరుండు అంచిత = బృష్టకీ కొన్న; విశేష కవి శేముండున = జ
తిలకవిశేషము గలవాడును. చశ్యరపక మెనఫుడు) శిఖిశిఖా = అగ్ని జ్వాల చేశ; అని
మాత్రేము భేదము తక్కినది సమానము. "వద శేందు నిర్దత చందికాయితదరవోస ఖాన
ను = ముఖ మనెడు చం(దునివలన పక మననం నుండు ముందవహో సము i
ణము గాం గలవా. డని శెంట సమానము. మహోభోగ మణిగ్ణణ సము పేతాక్‌ క్స్‌ సాంగదథో (
చాహుండును.- మేవాత్‌ = అధిక మైన; ఆభోగ = పరిపూర్ణత గల; మణిగణ = మ
ఘములతోడ; సము పేత = కూడుకొన్న; అహీన = నొప్పనై. న్య అంగద == భుజకీపళ
శోభిత = (పకాశించు చున్న; చాహుండును = భుజములు గలవాండును,.
'రాజపర మెన యర్థము. నువాత్‌ = గొప్ప లైన; భోగ పడగ తం
ఉభోగన్తు ఫణకాయయోః ” అని రత్నమాల. మణిగణము చేత. సమేత.
ఆహీన శేషుండను,
ll
అంగదము చే నోభితచాహుం డని యీశళ్వరచర ముక
అతను భూతి భాసమాన దేహ ఎండును.- అతను = అధిక మెన; భూతి = నసంపదబేత ;
ead
ం myn gars) త టో deg
క థధవమూశ్వానను. by
నూన = (పకాశమాన ముగు; వేచ్చూండ్రును మా శగీద' ము సనిబవాందును అని రా లోపని ఖో నుల
'
న స దం న గ Pee rar Ch
ము. మన థునియొక్క_భస్మయు చేత 6 (బకాళించు బేసాము గలవా: డని ూక్లర నర మీన గ
ము. అనవధికె కె క సద్ద్యుతియు క్ర క వారవిభూషి త ౫ ళిండును .--అకవ (8 = మేరాశోని ; వః ఇ ముక్య
మైన; ళీ సద్ద్యుతి = =మంచికాంశితోడ ; యు క కజాకూదు ఫక్‌ న్న శ హారణము కానవళ 1; bare by త్‌ ౫
అలంకృత మగు ; ౫ళుండథును =క ంథముగలవా (డు ని చా బళ్లు ఆంత ను. అననధి= మేర జేన్‌ ;
Fr
శెకస =కీకస'సంబంధిని మైన, కీకనము అలన ౯గా నస్నులు ఈ ప్లీజ్రనం ; నుల్య నుసి నని ఆమ
గ్గ i
రుడు. ద్యుతితోడ యు క్త మగుసోరముచే భూూషితగళుం డని అనా శర జర. షు యగ ము,
గ the J
శివుడు క పాలమాలాధరుండగుట [పసీద్గము. శారద ఘన (వ ఫెజ; మకర ననీ ఆనక చలి వి,
we
త నితంబతలుండును.-శారద ఘన్మప భా=శర నేమ కాంతియొక్కా ; గయ గటు జీన కై ఖల
My .
(ప్రయోజనముగాంగల; నీతా౦శుక =కు భన స స్ట ము'ేశ్ర; నంవేష్ని త్ర= మిట్లులంత్‌ న విత్‌ అబనెలుం
డును=మ ధ్య(ప దేశము గలవాడును అని రాజపరౌరము. తాతను మీధ orb she, FN
ip hho
భీ స్‌ు {6 లో ॥ శస అ న్లో why mG mw he we, | mg wi, wy
దశబ్దముపై తనే స్యద మనుసూూ తము స స్‌ నతి సర యము నభో! న భు IE స్వ qe
తియొక్క_,అన (గా నల్ల నికాంతియొక్క; శా బేని శారద =మూతెన మగు; ఘన మేఘుడు
' లో సీ స" / న. అనో ఫె లీ స ఆ // ' ఖీ 1 ( ( p rr
క్ట పభయుక); “శారద సీత్రమ సేనా సతి Na గ ననా టే (పను ' ఆవి న్‌ యి పత gre HH
గ్రాం సా fn (' J (' *
Wee,
శారదభున సజలజలదముయొక., సా ర్ల En) (వత్యయము. (సః eam we గగ బా లే మి జ్ఞ || | వలి
లీ
జయముగల ; కృ త్తిజగ జచర్శ మనెడు 3 అసీనొంచుక అనికొదు వ్వ టము = న 1 జ్జ లేని fr
శ he Rr:
బతీలుండ ని యిీశ్వరపర నె మైనయర్గము. క్ల క్ట నష్ట్యుతి జయ స్ట gin TET ఆవచిఖ 1 |
టం
అనునూ[తము బే దకారత కార ములకు ? స్నత్నము, webb razed ప పంత =" జనక మత?
టవాటికామటిత సరోజరాగమరీచిరాజినీ రా బత వరణకు తేన యు ౯ సము మూ ౧0, మునులు
న.
i
(1
కుయు; విరో చన=సూర్యునియొక్క_యు ; ; ఫలతెఠిజనంకే ఖువా రవ గ పక ఇంమలన
| .. న. స | #
స్టులయొక p=; వరక శస్థములగు; నుకుట కిరీట ములరఘొక గవ FTE లప చ అయ ag
త్ర కూర ఎంబడిన; ; సరోజ ర =సద్గ ర ములయొన ).. 3 మక్‌ సి దం వనర అం ననా నం" Ws చ
సీరాజిత =హార తి యొ తెంబడిన; నుర ఇరు "షే ద్ధ యు గమన ను జల క్ల సున్న జు ఓటు సా CREAT, WE న. be ge i
ళా 1 గ్గ we . Sr శ శాట్‌, bid ల ఖీ పట అ సం ఆం త in, . as
న్‌ రము న యుర్‌ ము aq వా ౪ రి నాలో ఇ 0 ని Chas క fy * మస గ వ భి య. శ 5) wore Fa) ql ht గ న. జ్య క భః a} wie న i rp
ఏరుణు నియొ క, “ “ఆస్వాద ధ్వని సుధామ్మురో ఇ సాఖ్య ధాతుసీ మోర న సఖ అనిది తమాల,
ాజవర కు చేదనియొక ౮. నుకుట నాటి కేశ్యానిక మునకు నీక ఇరొపరనుందు వరి ము తులము,
గ
రగ ణాలోే కా మోడ దాయి శం గా రాతిశ యంంకుఘు.ం కర న అంప చిరం మయా యు నెక క సి
oa
లోక = చూపులకు; ఆమోదదాయి = సంతనము నిమ్శవతియ వ, జ్‌
hf న్‌
'ముయొక గ) అతిశయు ందునుఐ అతిన బదు రుం బన (ప్పుషు, rT pr wr fy pee
తిశథయము గలనా, డనుటు. శీివ్రునిసర వినఫు! వ్‌ దీర ముగు: పమ ౫ భన సశ కాలీ
గామోద దాయి యగుశృం గార మన(౫ా వాాక్కీ పము గ అవా ఆల దని, య ము, శ జాడ సుం నే
బంటు... ర
జీ 33 కొన, goes శీ
గాకు రస దిగ జమణ్ణ నే అనిపి శు, అగు చుక్‌ rr.) వేటు: nae) గీత tire bs hw న్‌ సాటి a
కా._క లిక బన 'స్టైమహారజత జసు వల్లీవి కళా Mn a న్లో, wt జీత ౫ నీ అని రు
ర్లు డు, కూ ట=గ హవి శేసములయొక శ సంభ నార COE ఇ సభ స మాద ముల "టే శ్ర న?
ని శాజిపరార్థము, కత = ఒప్పుమిన్ను ; మవాత్‌ = అనకము ను ర జతిళటూట 2
98 చం డ్రి కాసరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
స్తంభములవంటీ వెండికి ఖర ములయొక్క_ వారముల చేత నని కివపర మైనయర్థ ము. కమనీయ. :
కాంచన వితానగుచ్చ |ప్రభాంకూరంబులక్‌ .---కమనీయ=మనోజ్ఞ ము లగు; హౌందనవిశానః
బంగరు మేలుకట్టయొక్క. ; గుచ్చ జము కాదిగు చృములయొక్క_; (ప భాంకూర ంబులక= కా ౦త్ఫు లట
ల మొక్కా జోంకుర ముల చేతను, “భ వేదమర్ష ర ఆమర్జోప్యజు,_ రో ఒజూూూర ఏవ చి” అనిద్విరూప
కోశము. కనునీయము అసనం'ె ల లీ చెలయిక్క,. పువ్వు గుర్తుల వ్రభాంకూర మల వేతననిశివవర
మైనయర్థ ము. కలక ంఠికొజన గా నామృతాసారంబులక్‌. జన్‌ ల కం౦ంథికాజన = _స్టీీజనముయొ ..
కు; శానామృతే =గాన మనెడుసుధథయొక్క..; ఆసారంబులక్‌ =ధారాసంపాతముల చేతను డ
“ ధారాసమ్నాత ఆసా” అనియమరు(డు. కలకంఠికాజన= ఆండుంగోయిల గు ంప్రులయొకు; . ''
గానామ్సృ తా సారముల చేత నని శివపర మైనయర్థము. కర మొప్పుకలభ రా గారారాబనా
స్థాన భ వనరాజంబునక్‌ .-క ర మొప్ప = మిక్కిలియొప్పు చున్న; కలథాతా-గార జ అబంగర్తు...
కండ్ల చేత; ఆరాజకత్‌ శ్‌ =[పకాళించు చున్న; ఆస్థాన నభ వన రాజంబునక్‌ =కొలువుకూటపుగ వ...
శేవ్వమన నని రాజపర మైనయర్థ ము, కలథధా హాతాగ=కై లాసపర్వత మనెడు; ఆరారాజత్‌ =...
మిక్కిలి [పకాశించు చున్న ; ఆజ్‌ పూర్వక యజ్ఞు గంత రాజధాతువు పె శత్భపత్యయము.
ఆస్థానభ వన రాజంబున నని శివపర మెనయర్థము “కలధాతం రాప్యహేహ్నో8క”” అని.
యమరు(డు. కన కే రాహిరి పుమణిమయ భ(దాసనంబునక్‌ = (పకాశళించు చున్న గారుతృతమ ..
ణీమయ మైన సింహోసనమం౦దుు, ఇంద్రనీలమణిమయ మెనసీంహాసనమందు అనికాని యర్థము. ః
సుఖానీ నుం జె = నుఖోపవేశము గలవా. డే. అహీతమవో బల విధ్యం ననళం ననీయ. ౫
సామర్థ్య ధురీణుండు గావునక్‌ .__అహిత = శ|తువులయొక్కు_ ; మహాబల = అతిసా...
మర్ధ్య ముయొక్క_) విధ్వంసన = నాశముచేత; శంసనీయ = క్లాఘనీయ మగ; సామ...
ర్థ్యవ సామర్థ్యముయొక్క_] ధురీణుండు కావునక్‌ =భారవాహీ గావున నని యర్థము, అసహిత= ...
శ[తువై న మహాబల =వాయు వ్రయొక్కా_ j విధ్యంసన శంసనీయ సామర్థ్యధురీణు (డు గావున.
నని యర్థాంతర ము. నిజపరాభూతి కారణ చాకుణసమోర ణసముత్సారణంబు గోరి=తనపఠా..
భ వమునకు. గారణ మగువాయు వుయొక్క_ తిరసా్కారమును గోరియని యొక యర మే. తనకు...
విన్న వింప6జేరిన మేధుమండలంబు డంబునకొ దీని కేఫపు సూప నను దానియం దన్వయంచు. i
అర్థము స్పష్టము. ఒక్క_విబుధ కుధరకుచార తంబు పట్టిన మే భుడ ంబరంబు, ---విబుధకుధర. ''
= మేరువ ౦టి; కువావ= సనములుగల వార లలో; రత్న ంబు= శేష్గ యగు విష్‌ పట్టిన మేఖుడ౦....
జరంబు = ధరించిన నల్ల గొడుగు ; శివపర ,మైనప్రుడు, విబుధ = దేవతాసంబంధిని యగు; a
కుధర కుచారత్నేఎబు = స్లీరరత్నంబు పట్టిన మే భుడంబర ౦ బనియర ము. కనక ర్యుల్టరీశం,పా వల్ల
రీభానురం బెం -ాకనకర్వుల్లరీ = బంగరుజాల ర నెడ్రు; శంసాంవల్ల రీ = మెలు ఫుందీవ కేక; .
. థ్రాసురం బె = (ప్రకాశమాన మే EN పీప్ర సూపక్ష = అతిళశయింపలా. “ “పుణ్ణరీకం సీత
. క్త నీలం కచ్చేుడమ్భుర మ్‌1తత్చాం _నలమ్బి సేమాదిన స్రేస్యాజ్ఞిల్లరీ సిరియాకు.” ౨5 అని
...యమర శేషము. అరి భేదనోజారకర కాండ మండిత రాజసాహాయ్యంబును ల అరి= భకర
i . అయొక్కుు దన = విదారణమందు; ఉదార = ఆ త్కృష్ట్రము లైను కర కా ఇడ జు వాస్త
(మ్తాలయం దుండుచాణముల చేత; మండిత = అలంకృ్ళతు లగు; రాజ = భూపతులయొక.
pa
పథ మాశ్వానము, 99
.. హాహోయ్యంబును=ాసహాయమును. అరి = చృకవాకములయొక.; 'జశదన = పాపుటయం౦దు;
ఉదార = ఉత్కృష్టము లగు; .కర = కిరణములయొక్క; కాండ = సమూహము చెత;
మండిత = అలంకృతు. డైన ; రాజ = చందునియొక్క_ ; సాహాయ్యంబును, అని
యర్థాంతర ము. అతిద్మీపతర(ప కాశాన్విత స సదనీక సౌంగత్యంబును.--- అతిదీ(పతర = మి
క్క్లలీ తేజరిల్లునట్టి ; (ప్రకాశ = కాంతితోడ; అన్నిత = కూడుకొన్న; సత్‌ = గొప్పవా
రల అనీక = సమాూహముయొక్క_; సాంగత్యంబును = మతిని, మిక్కిలి తేజరిల్లు
శాంతితో, గూడుకొన్న రిక్కాలగుంపలయొక్కు సాంగత్యము ననియ ర్థాంతిరము. అధిగ మిం
. చి= పొంది. విజృంఖించునిశాధిబేవతతో౯ా = ఉజ్జ్బుంభించు చున్నట్టి రాతర్యెధిష్టాన
చేవతతో. జగడ ంబు=యుద్ధము చరింపక్‌ = చేయు టకు. నీపక =చాలక. పట్టువడనయంబు
జా ప్తచింబంబుతీరునక్‌ = సట్టువడినట్లినూర్యవీ ంబంబురీ తి గా. ఒక్క. వారినీలకోంత లా వతం
_సంబు=ఇం[దనీలమణులవంటి కుమలు గలిగిన స్రీీల లో శేస్ట యగునొక తె యని రాజపర సున
యర్థము, విస్లుసంబంధిని యెనయొక నీలకుంతలావతంసంబు = అనలా లత్తీ బేవి యని కా
ని విష్ణురూవీణి యగు మోహిన్యాత్తిక యగు స్త్రి యిని కాని యాక్యరపర వై మైనయర్థము.
సూనినయభిరూపబాతరూప వాంసరూపధూపకరండ ౦బువలనక్‌ .- పూనిన = వహించినట్టి.
' అఖీరూప = మనోజ్ఞ మగు “(పా ప్రరూప పనురూపాఖిరూపాలుధమనోజ్జ రమా” అని యమ
రుడు! జాతరూప = సువర్ణమయ మెను ోచామోకరం జాతరాపమ్‌” అని యమరు డు:
వా౦ిసరూప=నూర్యరూప మెన, “భాను రంస సృహా సాంశుః అని యమరు డు: భూపకరం
"డంబువలనక్‌ = పొగ వేసికొనుడబ్బివలన. బాలు గాక =బంతి గా. వెడలు సా(మాణీధూప
భూమమాలికలు=జబయలుదేటు చున్న సామాణిధూపసం బంధి మైనధూమ ము యొ క్క బంతులు. తదం
తర సంస్థాయిరమార ముణత నూతేల వినిర్యద భిరామశ్వ్యామధామాళీకల మోవాంబు.-తదంతర =ఆ
నూర్యబింబమ ధ్య భా గమందు; సంస్థాయి =నివ సీంచియు ౦డు; రమారమణజనారాయణునియు
క్క; తనూతల=శరీర (ప దేశమునుండి; వినిర్యల్‌ =బయలుదేటు చున్న; అఫీరామ=మనో వార
“మగు; శ్యామ ధామ= నీల చ్భాయయొక్క_; ఆళికల=భాలులయొ క్క.) మోవాంబు= భాంతిని; ని
.వ్వటీల్సింజేయక్‌ = =కలుగ 6 జేయ (గ)అన6గా నారాజు చెంతనొక నారీరత్నము ఘూపక రండ మును
ధరియించి యుండ6గా నా సీ నిశాధిజేనతనుబోలియున్న దనియు దానిచేత నున్న బంగరు
బరణి ఆ నీ)కి శతు భేదనపటిస్ట ఇాణవాస్తు లగు రాజుల సాహాయ్య ము, మంచి తేజళ్ళాలు లగు
సత్పురుషుల సాహియ్యము గలిసియు ండటంజేసీ దానితో జగడంబు శేయంజూలక పట్టుబడిన
నూర్యబింబమ్మువ లె నున్నదనియు ఆబరణీనుండి వెడలు స్నామాణి పొగయొక్క_ భారాలు సూర్యాబిం
బమధ్యమున నున్న నారాయ ణమూ ర్షితనూ కాంతి శేణులం బోలి యున్న దనియు భావము. శివ
పరో మైన భావము నిస్తే తెలియునది, ఇట్లు చెప్పగా సాంబమూ రిక్‌ సుదందునకు సుచందుని
"వెంత నున్న నారీరత్న మునకు శివుని చెంత నున్న లక్ష్మీకి లేక వారి యను నారికి సానమ్యుము”
దోయచున్నది. ది ట్లన్నివాక్యములయందు సుచం(డశివులకు దత్సరము శై వైనయర్గములకు సా
'మ్యము దోందు నసియెటుంగునది. నిరంకుశ పంక జరాగక ంకణ్యకేంకారవూర్వకంబు నాక్‌, లం
నిక ంపళ = అడ్డము లేని; దీని కి6 (గోంకారమిం దన్వయము,. పంకజరా గకంక ఇవపద్మ వాగమణీ
ణి
100 | చంది,కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
మయము లగుకంక ణములయొక్క_) నేంకారజ్య ంకర ణము; పూర్వుకంబుగాక్‌ = పుర స్ఫర.....
మగునట్టు గా. ఒక గారాజకీర వా ణీలలామ=జఒక స్టీం రత్నము అని రాజపరమైనయర్హృ ము. దాజజ
యమ సంబంధిని యగు, కీర నా శీలలాము= స్తీరిరత్న నుని యీశ్వ్యర పర వై మైనయర్థము. పీచు -
ధవళ వాలవ్యజన ౦బులు = వీ చునట్టి తెల్ల నిసుర టీలు. అనుపమాన పవమానమ దుయాో నకల నాన
ద్యమానగ నగ ంగాతర ౦గ డోలి కా వీథికా._ అనుపమాన = సాటిలేనట్లి; పవమానమృదుయా.
న=మారుత ముయొక ,_మం౦ద గమనము చేత; కల=అవ్య కమధురముగా; నానద్యమాన = ధ్వని,
సేయు చున్న; గగనగంగా = స్వర్షంగ యొక్క; తరంగ=అల లనెడు; డోలికావీథిక్‌ =ఉ /
య్యెలలవరుసయందు. ఈ య్యెల లూ 6గునవ దాత పత్రంబు లకుక =డొ లా విహారము "సేయు చున్న .
వాంసలకు. సనగో్యతంబులు ఐ = బంధువు లె అనలా! దుల్యము లై యనుట. ఇందుకు ..
' కవికల్పలతయందు, (క్లో, బన్గుకారస్సువ్భా ద్వాదీకల్ప 8 (పఖ్యః [పభ స్సమః | దేశీయ
దేశ్యరి ప్వాభ సోద రా ద్యాఇవార్థ కాః | య ఖేన్టుబన్టు ర్యుకా (శీవారోహార [శియస్సువ్చాత్‌
కుక్షవాదీ హంసకల్ప: క్షీ ర పఖ్యోహీమ|పభ 8 | గజ్జాసమోబ్ల దేశీయ శ్నేప. జేళ్య స్సుధారిపు 8|
బిసాభ స్తేయళో రాశి; కైలాసోడరసోదరః” అని (పమాణో దావారణములు చెలియ సల...
యు. వెచితిక =ఆశ్చర్యమును, చ్నితింపక్‌ = రచియింపంగా ననుట. అనంగా సుచందుని,
యొద్ద నొక స్తీ) పద రాగమణిమయకంకణ కేం కారపూర్యకముగా వీచు తెల్లసురటీలు మం
దమారుతమునకు మధురముగ ధ్వని శేయుగంగానదీతరంగము ల నెడునుయ్యెలలం దూంగుచు..
నృ వాంసలవలె నున్న వని భావము. రాజవాంసలముక్కు_లు పాదము లెజ్జిగా నుండుట. .
తక్కి_నశరీరము తెల్ల గా నుండుట (పసీద్ధము గాన -న్రీ)వా సముల నాన్న పద రాగమణుల
కంకణములు ముక్కు_లవలె నున్న వనియు. డెల్ల నిసురటీలు తక్కినశరీరములవలె . నున్న
వనియు నాకంకణధ్యనులు తరంగధ్వనుల. బోలి యున్న వనియు వా స్రములగతాగతనులు
తరంగ చలనములవ లె నున్న పనియు ఫలిశార్థము. .శీవపర మైనపు నిటు తె తెలియునది. విశాల '
విలోచనశ క పత్ర్రప శ్రీవిలసనంబును, - విశొల=వి ప్రలము లగు; విలోచన = నేత్రము ల నెడు; శత
ప త్రప త్రడకమల ప్రేమల యొక్క) విఅసనంబును=నిలాసంబును, విమలభుజామృరఠణాళ సౌంద
ర్యంబును.- విమల=నిర్మలము లగు; భుజూ=బాహువు లనెడు; మృ ణాళ=తానురతూ.ండుయొ
క్క; సౌందర్య౦బును=చక్క_ (దనంబును. వినీల భ మరక సౌప్టవంబును.--వినీల =మిక్కిలి' నల్ల Db
నగు; (భమరక = ముంగురు ల నెడుతు మైదలయొక్క_;) సౌష్టవంబును = అందమును. విర౦ంజిత '
కింజల్క_మా ర జూ ల్యంబును .- =-విరంజితే= మిక్కలి రంజింప జేయు చున్న ;ణిజంతరంజధాతువువై
క ర్త్వర్భమందు విభ కృసోద రాదిశబ్దముల యందువలె నిస్టాాపత్యయము;కింజల్క_=కేసరముల నె.
డుపుప్నా డిబొట్టు యొక్క; మాంజుల్యంబునుజు =మనోజ్ఞ తయు, పుప్ప రేణొచ కిల ల్కు_? 32
అని యమర శేషము. పూనిడవహోంచి. సర సగణ్యలావణ్యవై భవంబునక .=-సర'సజ= మడుంగుల, .
యంద్రుర'స సముతో గాడినవి సర సముల్కుర'స మన నుదకము.ర సీకుల చేత నని యరాంతరము. .
గణ్య= =గణనీయమగు; లావణ్య= = కాంతివి శేషముయొక్క, (ల్లో ముక్తాఫలేషచ్చాయాయా శ సర.
శత్వమివా ర నరా(|పతిభాతి య దజ్లేషులా వణ్యం తదిస బ్య తే” అని లావణ్యల క్షణము దెలియ్లు..
నది. వై భవంబునక్‌ =అతిళయము చేత; అలకుపద్మినిపెక్‌ =బప్పు చున్న తామురతీవసై. ఫది,నీ |
స!
జాతి స్తీె నని ధ్వన్యమా నార్థ్యము. మోహంబు=వలపును. పూని=వహీంచి . పౌర్వకాలికవై
రంబు= మొదల నున్న విరోధమును. డి౦-చి=వదలి, (పియంబు= (సేయవా క్యమును. .వచింపక=
చెప్పుటకు. చే. తత్క_రకమ లలా లితం బగుశీ కాంశోమండ ల ౦బుడం౦డిక్‌., గా తిత్కరకమల =
ఆపది, నీపా ణిపద దము చెత లాలిత్రం బగు=లాలి ౧ప (బడున టి; శీతాంశు= చందునియొక్క; మం
డలంబుదండిక =బిం బమురీతి గా, ఒక్క భుజంగ భుజ ందయా నామతేల్లి=విటులను ఛాలించెడు
నొక సీీరత్నము దాసీ యనుట “భుజద్లోవిటసర్బయోః *” అని విశ్వము. “భుజ పాల నాభ్య
పహారయో ౩” అని పాణిన్యను శాసనము. ఒక గరుడ స్రీరిరత్న మని శివపర మైన యర్థము. తా
ల్చినకర్న్పూరకలాచిక=ధరియించిన కర్ప్చూరముతో € జేయ బడిన కమసడి?. నయనామోద
వీచికకొ.-నయన = "నేత్రములకు ; ఆమోద వీచికకా=సంతోవపరంపరను. వేకూర్చక = చేయ
గ్యాఅనంగా సుచందునిచెంత నొక స్త్‌ తనకన్ను ల నెడుకమలషత్త [త్తముల చేతను, భుజముల ని
డుమృ ణా భముల' చేతను, ముంగురు ల నెడుతు మైదల చేతను పుప్పొాడిబొట్టు ల నెడుకి ంజల్కు_ము ల
చేతను, తామరతీవను బోలి యున్నదనియు, 'ఆశౌమర తీవ య నెకునొక పది నీజాతి సీయం
దుం జం[దు, డనుర క్తులడె "నె చైరముడిగి[వీయము చెప్పుటకు బోయి దానిపాణి పద్ద ముచే లా
లింప (బడు చున్న యట్టు లా స్ర్ర్వపట్టుకొన్న తమ్మపడిగ యున్నదనియు భావము. శివపర యైన
పుడు నిటు లే తెలియునది, మ హోనందినో రాజకుమారము ఖ్యులు -ామహాన ౦ది=అతి సంత సముగలి
గిన; గోరాజ = భూపతులయొక ్క.; కుమార ముఖ్యులు = పు(తవరులు. మవాత్‌ = అధికమగు;
నంది = నందికేశ్వరుండు; గోరాజ = వృషభము; కుమారముఖ్యులు = కుమార స్వామి మొద
లగువారు. చెంతలకొ = సమీ పములయం౦దు. కొలువక్‌ = కొలుచు చుండగా. అపూ పూర్వ
చిభవంబునక్‌ = తోెల్లితనకు లేనివిభ వంబును ముందులోకమ ౦దు లేనివిభ వమున నని యర్గాం
తరము. పేరోలగం బుండునవసరంబునకొ = గొప్పక్రొలువు నేరియున్న సమయమున. దీనిక
శాండిల్యముని యరు చెంచె ననుముందుపద్యమం దున న్న[కీియతో నన్వయము డెలియునదడి,
సీ స్వకటాతోవి శ్రమ స్థానన్నర శ్రేణి, యెడంటోలె వరభూతి + యొడల నుప్పె
స్పాదయసారనవీవి యెడయో లె నలినాతీ, సంభృతి' కంధ రా+స్థలి నెనం౫
మహిత శిప్యోదితా*మ్నా యాళియడంబో ల, నల ఘుజటా కేఖ+తలం్రైలంగ
నాత్మసంరచి తాధ్వ+ రావళియడంబోఅె, స త్త్రాటక స్ఫూ_ర్తి4చక్షు లూసె
కే, ననుచు నెమ్మది నద్భుతం + బడర నఖిల
జనములు నుతింప నరుజెంచె 4 సమ్మదం బు. గ
బూని సుకలానిర పోడు4జాని సుష
మణినికరఖాని ఇాండిల్య4మౌని యపుడు. 124
ట్రీ, సుకలానిరసోడుజా ని = మంచి తేజము చేత దిర స్క_రింపంబడీనచం[దుడు గల
వాండు జాని యృనుచోట జాయాళబ్దము మి 6దంజాయాయానీజ్‌ * అను నూ[తము వేత నిజా
జేళము. సుగుణమణీనికర ఖాని=మంచిగు ణము ల నెడుమణులయొక్క_ నికర మునకు గని మొన
ణ్‌
ఖ
అద అ అర్య
104 చం ది కాసరీణయమను, సవ్యాఖ్యానము,
చ, యతికులచం[ద సత్కుువలళయ[పియ మె మ తగునీదురాకవు
ద్వితతమనస్థ్పృతాపగతి + వేగ యలంప గలంప సంతతో
ద్ధతతర పంక జాతములం + దావకపాొదనిపేవణాసమా .
ప దృతి మనునాశుభాళి గనునే + ధరం దక్కిన రాజచ్యకముల్‌. 128.
ట్‌, యతికులచం[ద = మునికుల చం[దుండ _ వగుశాండిల్యు (డా, చం|దుా యని =
యర్భాంతర యు, సత్కు_వల య(పీయశారినిబజోద యంబునక్‌ .- సత్కు._.వలయ = మంచిభూ .”
వలయమునకు కల్వలకు అని యధాంతేరము [వీయమె = హితమై. తగునీదురాక= ఒప్పు _
చున్న నీరాక. మద్వితత మనస్థృృ తాపగతిక = నాయొక్క. మనస్సునం దున్నవిఫుల మై
నసంతాపమును, వేడి నని యర్థాంతరము. వేగ = వేగముగా. అలంపక్‌ = అల
యింపలా. సంతతోద్ధతతరసంక జాతములక్‌ .._ సంతత = ఎల్ల పుడును ; ఉఆద్ద్ధతతేరణ=కా
త్కృుటతరమగు; పంకజాతము లక =పాపసంఘములను. పద్మ ముల ననియర్థాంతరము . కలం
పక=కల (తేపటుప (గా. తావక పాదనిషేవకా'సమాద్భతిక్‌. తావక నీసంబంధు లగు; పా
ద=చర ణములయొకా, కిగ ణఇములయొక్క యనియ ర్థాంతర ము; నిషేవణ = సేవయందలి; అస.
మ=సాటిలేనిద గు; ఆదృతిక్‌ =అదరమున మను నాకు భాళిక్‌ ._ముకు= వృద్దింబొందెడు; నాశు
భాళిక = నాయొక్క_క ల్యాణపరం౦పరలను, తక్కిన రాజచ్యకముల్‌ = ఇతర: వృ పాలసంభుములు; ...
గైేస్టచకవాకసం భుము లని యర్ధాంతరము. కను చె= పొందు నా , పొందవ ట, ఇచట ((బస్తుత .
ఇాం౦డొల్యవిపయ్యమెనయర్థ ము (జెప ప్ప 6గాంజం్యదకువలయాది నానార్భశబ్దశ శక్రిమాలపవ్యంజన చేత ౬. /
జందాదివిసషయ కా ర్థాంతరము వ్యజ్యమాన మగు గావునం జం|గు (డు రాయగా చేరీతిం గల్వ
లకు6 (బీతియు, తాపము శమించుటయు 6 బద్మములు నిరియుటయు జక్క_వలు సంతస మంద...
కుంటయు నగునో యట్లు ఇాం డిల్యుండు రాగా భావ అ యమునకు (పీతి యు సుచం[(య నిమన
'సృంతౌొపము శమించుటయం సమ సపాపక డంబము తత్చాద సేవనమున నశించుట యం నితర
రాజదుర్గభ మె భుటింశానని భావము. వస్తుకృతో సమాలంకారధ్యని..
చ.కరము మదీయపుణ్యలతి (కక సఫలత్వము. బొంద, బూని యో
సురభిచర్నిత నీ విటకు + సౌంపుగం శేరితి శక్యమే భవ
ద్వరసుమనోహితత్వఘున+ వై ఖరి సన్నుతిం.జేయ నీదయా "
పరిణతి గాదె యుత్క_లికం + బాయక క భవ్యతరుల్‌ సెలంగుటల్‌. 129
.
టీ. ఓీనురభిచర్మిత = మనోజ్ఞ మైననడవడిగలయోమయునీ, వసంతునిచరితము గల.
వాడ యనిధ్వని, కరముజ=మికిగలి,. మదేయపుణ్యలతికక్‌= = నాసుకృతమ నెడులతను. సఫల...
శ్వముక్‌ =ఫలవ త్రే తను, పొందక వూన్చి=ఫలములను బొందింప నుద్యమించి యనుట. ఫలము...
లనంగా లాభములు పండ్లును. నీవు. ఇటకక్‌ =వాయొన్షకు. సౌంఫుగకొ=సంతోషముగా. రి...
తి= చేరినచాండ వై తివి. భ వద్వర సుమనోహితత్వభునవై ఖరి సన్ను తిక. ఎభచత్‌ =నీయుక్క3 వ
ల్‌ రజ్యశకేన్టమగు; గుమనోహితక్వ=విద్యల్సీ) యిక. కుసుమ పీతి యొక్క యని యస్ధాంతరము. . '
ul
ఊతథతనూాశా్యాస ము. 105
నునవై ఖరి=గొప్పరీతియొక్క_. సన్నుతిక్‌=స్తోతమును. చేయక =చేయుటకు. శక్య మె=ళ
. క్యము గా దనుట. నీదయాపరిణతి -గా బె =నీకృ పాపరిణామము గదా. భ వ్యతరుల్‌ =
గుల 6 బెద్దలు, ఒప్పు చున్న వృక్షము లని యర్థాంతేరము. ఉఆత్కలికగ = ఉత్సీవమున్కు మొ
గల ననియర్గాంతేరము, పాయక = తొల౦గక. చెలంగుటల్‌ = ప్రకాశించుటలు,' ఇచట ఘన
వె ఖరి శబ్దమలో ఘనపడమునకు మేఘపర నమైనయర్థాఃంతరము స్ఫురించినను, దానికి. గుసుమ
హీతత్వము లేమి చేతను సుమనళ్ళబ్దము నకు మాలతి 'యర్భ వై "మెనందున (6 దద్ధిత త్వీము మేఘము
నకు సంభ వించినను “క్లో, జాతీకదన్ను శేతక యు రగా నిలనిమ్న గాహలి పీతి అని కవికల్స
లతేయందు నర్ష ర్తువునం దె జాతీవర్ణనము వెప్పీనందునను, సురఖియందు మేఘపరమైనయర్థ
మననుగుణ మని తలంచి [వాయ లేదు. వసంతునకు శాండిల్యునకు నొపమ్యము గమ్యము.
మ, ఘన శాత్సర్యము నాపయిక్‌ నిలిపి వే+డ్క_క్‌. వచ్చి తస స్శత్సు రా
తనభాగ్యంబున (జేసి యోత పసి ర+త్న( శేణులో భూమియో
ధనమా ఛేనునులో కరీం దములొ ర 4థ్య_ వాత మో యిష్ట్రవ
స్తునికాయం బనివార్యభ క్షి భుటియిం+తుం 'దెల్పవే సత్కృపన్‌ . 130
టీ. ఓతప సీ =ఓమునీ. అస సృత్సు రాతన భాగ్యంబునజేసీ= =నాయొక్క_పూర్వ పు భాగ్యము
వలన. నాపయిక్‌ =నాయందు. భునతౌాత్సర్యయు= గొప్పపీతిని, “తత్స శే (పసీతాసకా” అని
యమరుండు; నిలిపీి=ఉ౦చి. వేడుక =సంతసముతో. వచ్చితి=వచ్చినవా ండ వై తివి. రత్న
శేణులో = నవరత్న నిక రములో. భూమియో =వసుంధరయో. ధనమ్హూ= =(ద్రవ్యంబో. చేను
వులో=గోవులో. కరీందములా=గబో త్రమములోే. ర థ్య_వాత మోజు అశ్వ్యములగుంపో. ఇష్ట
వస్తుని కాయ ౦బు=యజ్ఞాడ్గులయందు జేయ౦బుగా నిష్ప మైనవస్తుకదంబము. సత్క_ పక్‌ =మం
చిదయతోడ. తెల్పవే. అనివార్యభ క్రిక్‌ = నివారింపరానిభ క్రితో, అత్యుత్క_టభ క్రితో
ననుట. భుటియింతుకొ=మటియి ౦ంపంజేయుదును.
మ. అని యాభూపతి వల్క_ యోగిమణి చి+ త్తాంకూరితానందు. జై
యినవంకో_త్తమ తావక్రీనక్సప మా + కెల్లప్పుడుక్‌ సేమ ము
ర్వి నితాంత కవహోూమెూన లీ భల వాదృజ్నే త్ర్‌సాంగత్యన
రన నిచ్చల్‌ నమునుమాకు( జేకుజునె దా౪ గ్రద్డుష్టదోహావళుల్‌.. 131
క అని=ఇ ట్లని. ఆభూపతి= =ఆసుచం(దుండు, పల్క_క్‌ = =వచింపరగా, యోగిమణి=
యోగ శేస్టుం డనశాండిల్యుండు. చితాంకూరితానందు 6 డక వాచి త్రమనం దంకోరించినయాన ౦
దము గలవాడై. ఇనవంశో త్తీమ= ఎనూర్యవంశపురాజులలో ను శ్రమం డెనవా ఆడా. తావక్తీన
కృపకా =నీదయతో. మాకుక= నముము బోం౭టిత పసులకు. ఎల్ల ప్పుడుక్‌ = సర్వకాలమందును.'
సేమము =కుశ లము. ఈ ర్విక్‌ =భూమియందు. నితాం-తెకమహోమహోన్న తభ వాదృట్మి త్ర సౌంగ
త్యవ ర్రనకో. _నితోంక ఎ తీవ్రమైన ; “త్రీవైెంకాన్త ననితా నాని” అని యమరు(డు. ఏక=ము
ఖ్యమగు. మహః = (పకాపము చేత ; ' మేహోన్న తజ =మిగుల నధికుం డగు; భవాద్భక్‌ = నిను
14 ం
ఛ్‌
అ
102 చో ట్ర కౌపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
న్‌ు
వాడు. “ఖినిఃంఖానిర వీస్త ఎ తౌ” అని శబ్ద భేద్యప కాళిక. శాండిల్యమా ని= ఎకాండిలుగ్థండ నుమవో
ముని. స్వకటామవిశ్రమస్థానన్నరశేణియెడ ౦బో తెక్‌. _స్య=తనయొక్కు._;క టా ఈ = _శేలోంటి ..
చూపునకు; విశ్రమస్థానత్‌ = ఆవి క్రాంతి స్థానమువలె నాచరించు చున్న, ఇట “ సర్వ పాతిపతి..
శేభ్యః క్విబ్యా' వ కవ్యః ” అను సూ[తముచే నాచారార్థ్యమందు కిస్‌ (పత్యయము.. నర (కేణి న
యెడంబో లె౯=మను వ్య సంఘమందుబ లె. ఒడ లక్‌ = = చేపామందు. వర భూతి= (శేస్టసంపత్తు; శే స
పృ్పభస స్మ మనియర్థాంతర ము. “భూతి రస ని సమ్పది'” అని యమరు(డు. ఒ ప్పెక్‌ =అమ రెను.
వాదయసార సవీథియెడక=వృదయకనుల వీథియ ౦దుబ లె; ; కంధ రాస్థలిక = =కంఠస్థలమ మందు. వ
నలినాకుస సంభృతి.-న లినాక్ష=విష్ణుమూ రి యొక్క, తామర పూసలయొక్క_ యని యర్థాంతర |
ముుసంభృతి=భరణము. ఎసంగాక= అతిశయించె. మహిత శిప్యోడితామ్నా యాళియెడంబో _.
. లె౯.-మహీత=పూజ్య మగు; శిప్యు= శిష్యుల చేత; ఉఊదిత=పలక (బడిన;ఆమ్నా యాళియెడంబో /
లెకొ= వేదసమావామందుబ లె, తలకొ=శిరస్సుయందు. అలఘుజటా రేఖ. -అలఘు=విసారమ ,.
గు5జటా=పద పొఠ వి శేషముయొక_, జడ లయొక్కు_ యని యర్థాంతరము. 'లేఖ=ంసమూవా ము. '
ఇెలంగెక్‌ =ఒప్పెను. ఆక సంర చితాధ్యరావళియెడక్‌ . అత =తన చేత; సంరచిత = చే
యంబడిన; అధ్వరావళి యడ౦బో చకా యజ్ఞ సంభుములయందుబ లె, చతులు= నేత్రములు.
సత్తాాటకన్నూూ ర్తి .-సతౌటక=బుత్సి జాల యొక్క; నూ ర్టీ=[ ప్రకాశమును, స సత్త మనగా
యజ్ఞము. దానియందు జరించువారు సత్తాంటకులు, ళ్‌ స్వ స త్త్రమాచ్చాద నే యజ్ఞో "అని యమ ప
కుందు; సత్‌ =సత్చురుషులయొక్క_; (తజ =రఈ్నణముందు; అట=జసంతతగతిగ ల; "కం =చి త్రముయొ
కు న్యూ ర్హి=పకాళ మని యర్థాంతరము. ఊచెక=వహించెను. అంత $కరణవృత్తి యగు
సత్సురువరక్నణవ్యా పారము చతులందు( దోంచు చున్నదనుట. చతు లనుచోట స ప్తమ్య
ర్భమందు( (బథమ వచ్చినది. అనుచుక్‌ =ఇ ట్రనుచు. చనెమ్తదిక- డా మంచిమనసు్సృయందు. అ.
: ద్భుతంబు=అశ్చర్యము. అడరక =జఒప్పు చుండగా. అభీలజనములుక్‌ = ఎల్ల మను జాలును, ...
నుతింపక్‌ =పొగడు చుండ (గా. సమ్మదంబుక౯= సంతోషమును. పూ ని=వహించి. అరుజెం
చెక్‌ =పచ్చెను.
అనగా సుచం[ దన రేందుండు పేరోలగ౦ బుండునవసర ౦బున శాండి ల్యమునివరుం ల్‌
డు తనకటాక్షపా(తు లగువారలకు "సంపదలు గలుగ (జేయుచు ఇరీరమందు భస్మ ము దాల్చి
వృాదయమందు నారాయణుని ధ్యానించు చు. గంఠమందు( దానురపూసలమాలిక దాల్చి
శిష్యులకు 6 జెస్పెడువేదమందుబలె. దలమి(ద జటలు దాల్చి యజ్ఞ ముల నుందు బుత్విక్కు_ "
లం౦బో తె సత్చురుములను రత్నీంపప లె ననుహృదయా ఫీ పాయము 'కన్ను లయందుం (బకాళిం -
పంచేయం చు వచ్చె ననిఖావము. ఉపమాలం కార బే భేదము,
ము. మునిరా జి ట్లరుచేర ద్వాస్థ్రితజనా+మూల్యో క్రి క్రి వైచిత్రి మే ow
“లని తోడ్లో నెదునలేంగి భ క్రి వినతుల్‌ + గావించి తో జెచ్చి నూ
. తనచామిాకర రకీతి నుంచి యలగో+ | తాకామినీకాముకుం వ. we
డను వ్రైందక్‌ ఘటియించె నాదమికిం దా + నాతిథ్య మప్పట్టునన్‌ , 125...
[a
ప్రథమాశ్వాసము. _* 103
ట్ర్‌, అలగే తౌకామి నీకా ముకుండు=ఆ పృథివీప తీ యగుసుచందు(డు. ఇట్లు=పెంకెవ్చీ,
నవిధముగ. మునిరాజు=ళాండల్యుండు. అరుచేరక్‌ = =విచ్చేయయా. ద్వాస్థ తజ నామాల క్తి
చెచి(తిక్‌. -ద్యాన్థీ త జన=ద్వార పౌలకులయొక్క; (6 స్తీ్వచ్చా రాగం, ** అని యమరుండు.
అమూల్య కినై చితీక=లేకో _త్తీర వారె చితి చేత. మేల్కుని=జాగరూకుండె. తోడోకా
_=వెంటచే. ఎదునె6ంగి=ఎదురుగంబోయి. భక్షికొా=భ క్తి చేత. వినతుల = (పణానుములు
కావించి= వేసీ, తో జెచ్చింతోడుకొనితెచ్చి.. నూతనఇామిో కర పీఠిక. . _నూతీన=[కొ తద గు,
చామోకర పీఠిక =బంగరుపీటయందు. ఉంచి= =కూర్చుండ బెట్టి. అనువొందకొ = =త గునట్టు గా,
ఆదమికిక్‌ =ఆమునిక. తాకా, అప్పట్టునక్‌ = ఆసమయమం౦ందు. ఆతిథ్యముల్‌ = అతీథిసణా
రములు. నుటియిం వెక్‌ = చేసాను,
శ, విమలాసనమున. బతి యతి, కమలాసనలసదనుజ్ఞి 45 వసించి మహో
నుమనోర సాగు హూ ద్య, త్బుమనోరససూ క్తి క పనితో ని ని ట్రనియెన్‌ ,
టీ. పతీ= =భూపతి యెనసుచం, దుకు. యతికమలాసనల సదనుజ్జికక్‌ = యతి పుంగవుం
న్న దైన శాంజీల్యు నియొక్క_ (ప కాశించు చున్న యాజ్ఞ చేత, అకు జ్ఞాళబ్దముమోంద క[ప్పత్యయము.
ఇత్వమువచ్చి యనుజ్ఞి కయొనది. వ సీంచి=క్సూర్చుండి. మవాసుమనోర సారువళోడ్య క్సుమునోరస
_నూక్షిక్‌.-మవాత్‌ =అధిక మెన. దీనికి సుమనోరసమం దన్గయము. సుమనోర సారువా=అమ
' రతరువువలన, ర ద్యత్‌ = ఉదయించుచున్న. సుమనోరసజ= వూ ౧చేనియవంటి. సూ క్షిక్‌ ఇవా
క్కు చేత; అన 6౫ గ ల్బ్పతరుకుసుమమకర ౦ద మొలుకు చున్న వాక్కు. చేత ననుట. తప
తో౯ = మునితోడ. ఇ ట్లనియెకొ= చెప్పం బోవురీతిగ ౬ బలికెను.
శా, మానీ సేమమె మోకు మంగళము యుశహ్మణబ్చ్బా త్వ) రాట్బాళికిం
నానాసూన నవ పసూనములు సింళదళా మించునే యాశమా
గానీకంబు లనంత రాయకలనకొ 4 యజ్ఞాళు వీజేటునే
లీ నెప్పారునె మామెహాటజము నిశ శ్వేలానురానీతికన్‌. 127
: టీ. మానీ =ఓళాండిల్యమునీ. మికుకా=మికు, నేమ మె=కుళలమా. యుప వృచ్చాత్తిరా
_ట్బాళికి౯= మో శిప్యశేష్థుల గుంప్రునకు. మంగళ మె= =క ల్యా ణమా. ఆ|శమాగా నీకంబాలు= ఆశ
.మృదుమసమావాములు. నా నాసూనన వ్యపసూనములు .- నానా=అ నేక పశారములగు; సూన =
.కుసుమములు; నవజ=నూళ నముల గు, . (శ్రనూనములు=ఫలములు. చిందక్ష =వ్యావీంపంగా. (ప
“నూనం పువ్నఫలయో 87+ అని వెజయంతి, మించు నె=జఅతిళయించునా. యిజ్ఞాళులు= యజ్ఞము
'అయొక్క_ సమూహములు. అనంత రాయక లనక్‌ =నిర్విమ్ను ముగా. ఈ డేటు నే=సిద్ధించు చున్న
. వా. _మోమహూటజము = =మాయొకగ పూజ్యమగుపర్గ శాల. నిశ్వేలాసురానీతికక్‌. = అడ్డము
లేని రాక్ష సులయ్యీతి బాధ లే కుండ గ. (కల= =సంపద చేత. ఒప్పారునె = ఒప్పు చున్న దా.
తీని. కిట్లనియె ననుపూర్వపద్య స్థ్మకియయ్వం దన్వయము.
ఖ్ర
106 చ ది కాసరిణయము, న వ్యాఖ్యానము.
బోటి ; మిత్ర = చెలికానితోడ ; సాంగత్యప ర్తనక్‌ = సంబంధవృ త్తిచేత; తేజస్సు చేత
"మిగుల నధికు( డగుసూర్యుని సాంగ త్యవృ శ్రి తిచేత నని యర్ధాంతర ధ్వని. నిచ్చల్‌ = ఎల ప ల్ల ప్ప
డును. మనుమాక్నకా = వృద్ధి బొందునట్టిమూకు. వా్యగద్దుష్టదో పావళుల్‌ = జూగరూకు లె న
దు క్తార్టులవలన నుప్మదవపర ౦పరలు, రాశ్రులపంక్ష క లని ధ్వన్యమా నార్భము. వేకుణు నెజలఖిం
చున) అనగా దీన లేజళ్ళాలి య గునూమయ్య ని సాంగత్యము వలన రోతులయుప[దవ మెట్లు
లభింపదో య ట్రుగ[పతాపశొలి వగునీసాంగ త్యమున మాకు దు గ్రైర్దులయు పడ పములు ఘు
టింప వని భావము. (ప్రస్తుతాప్రసుతో పమాధ్యని,
చే, అనిశము సమ_స్పలోకర+శై క దీకు, నలరుసీకృ ప సక లేష్థ్ర + ముంది మించు
మూాకుంగోరిక్రయొక్సి ౦త+మాతమొనం, గల దెభ నదవ లోక నాళ కాంతదక్క.
టీ, అనిశముకొ=ఎల్ల పుడును. సమ సలోకరశ్నెకదీక్షక్‌ = సర్భలోకరత్న ణవిషయ
మెనముఖ్యదీక్ష చేత. అలరునీకృపక్‌ =ఒప్వునట్టి నీదయ చెత. సక లేస్ట్రము = ఎల్ల యిస్ట్రములను,
జా ల్యేకవచనము. అంది=పొంది. మించుమాకుక్‌ = అతిశయించునట్టిమాకు. ఒక్కి_ంలేమ్మాత
మైనక్‌ = ఈపషత్తైనను. కోరికజ అఖిలావ. భవదవలోక నాకా౦తృదక్క్స_క్‌ = నినుటాడపటి
ననునిచ్చదక్క. కల దె=కలదా. సమ _స్పలోకర మొదీషముండ వగునీదయతో సక లేస్టముల నం
దినమాకు నీదర్శనాఖిలాపతీక్క వేట్‌ొక్కు_యభిలాష లే దని భావము.
మ. సకలారాతివి దారణంబు సుమన స్తాాణంబుం గావించి ధా
ర్మికులం దెక్కుడ వై జగత్పియత ఛా(తీకాంత నీ వైెప్ప మా
నికులేమ్టులతో నిరీతి మసుముల్‌ $ నిగ్నిం చుచుల్‌ మేము వే
డుక వ ర్తిల్లుదు మా( శ్ర మాళి నురకోటుల్‌ నిచ్చ హర్షి ంపంగన్‌. 133
త్రీ. ధాతకాంత=సుచందు(డా. నీవు. సకలారాతివిదారణంబుకా = సమ సశ తుని
బర్హ్హణమును. సుమనస్వాాణంబుక్‌ =విడ్య జ్ఞనరత్షణంబును. కావించిజ చేని. ధారి కులందుక్‌
=విలుశాండలోపల, ఫుణ్యశీలుర లోపల. "క్కు డ వై =అధికు(డ వై . జగత్నిగియతే క్‌ జోక్‌
పీతి చేత. ఒప్పక్‌ =ఒప్పు చుండ (గా, మేముకొ= మేమును. మానికుల శేస్థుల తోక్‌ =మునివరుల
తో. నిరీతిక= ఈతిబాధ లేనట్టుగా. మఘుముల్‌ =[కతువులను. నిగ్టించు చుక = నెజి వేర్చుచు.
సుర కో టుల్‌ = బేవసం ఘములు. నిచ్చ = ఎల్ల ప్పుడు ను. హర్షింపం౫క్‌ = సంతసీంప (6౫.
వేడుకకొ=సంత సముతో. ఆశమాళికొ=ఆశమస మానామందు. వ ర్తిల్లుదుము=పనింతు ము.
నీవు శ తునిబర్హ్య ణము జేసి విలు కారడలోను, విద్వజ్ఞనర క్షణంబు6 జేసి పుణ్యశీలురలోను,..
. గ్రేఘ్రండ వయి వర్షింపంగా మేమును మునిశేస్థులతో 6 గూడి యజ్ఞములు సేయుచు సుర
కోటులు సంతసింపంగా నాశ్రమములందు వేడుకతో వ_క్తిల్లుదు మని భావము.
మ, జపముల్‌ సాగంగ వేదపాఠములు ని*వ్వ్రత్య్యూహతక్‌ మించయాం
. దపముల్‌ పూర్ణత నొంద జన్నములు .ని+త్యంబుం _బకాళింపంగా
ళా
శ
పృథవమూా శ్వా నము. 107
ఉష కళ్‌ లి డో == అన అహ జ అనీ
నృప యుష్మన బానుం జలంగుదువము ని* ర్వలపసూన(పసూ
నపటల్యంచిత సాలజాలయుత సళ నాన్యా శవా స్థానికన్‌ . 134
రీ య
ట్రీ, జపముల్‌ =మ౦[తజపములు. సానగంయగకొ=కొన సాగ6గా. వేదపాఠములుజ వేదముల
యొక్క పాఠ ములు. నిహ్పషీత్యూ వాత కా =నిర్విన్నుతతో. మింపల6నగాక్‌ = అతిశయింప గా.
త పముల్‌ =తపస్సులు. పూర్ణత =పరివూర్ల భావమును. ఒందక్‌ =పాంద 6 గా. జన్న ములు=యజ్ఞ
ములు. నిత్యంబుక్‌ = ఎల్ల ప్పుడును. (ప కాళింప (గాక = లేజరిల గా. నృప=ఓసు చందు డా.
య on
యుపషన్మ హిమక్‌ = మామపహిమ చేత. ని ర్వెల్మప సూనపసూనపటల్య ౦చిత సాలజూ అయుత
ఇ సె = గదే రుద “శ og pw = స : ౮ wpm
సన్యా న్యా (శ మాస్థానికక్‌ నిర్వేల=అనర్జ్హళ మగు [పసూన = పువ్నములయొక్క..యు ; (ప
సూన=ఫలములయొ క్కొ_యు ; “పసూనం ఫుస్పుఫలయో?”” అని విశ్వము. పటలీ= సంఘము
చేత. అంచిత =ఒప్పునట్లి. సాలజూలట = వృషసంనుముతో. యుత = కూడుకొన్న ట్రై. సత్‌ =
సత్పురుషుల చేత ; మాన్య = మాననీయ మగు; ఆ్మశమ= ఆశమ మనెడు; ఆస్టానికక సభ
- 4
యందు; చెల ౦ంగుదుము=[ ప కాశింతుము.
చ. భవదవలంబనంబున నపాయము గానక యిన్ని నాళ్లు మా
నవకులచం[( ద సౌఖ్యక ల*నం దన రారితి మట్లినూాకు న
త్పవనవినాశకంబు మునిశజాలమనకి| పముడాపహాోరకం
బవు నొక కార్య మళ్చె నిపు + డాదృతిచే నది చి త్తగింప వే. 135
టీ. భ వదవలంబనంబు నకొ =నీయా[ శయమున. అసొయము "గానక = చున్గతి గనక, ఇన్ని
5 . Soy యం జప త CART ర ' మా a
నాళ్లుక = ఇన్ని దినములున్ను మానవకులచం(చద=సు చందు6డా,. సాఖ్యక లనక్‌ == సౌఖ్య పా పీ
చేత. తనరారితిమి=ఒప్పితిమి. అట్టిమాకుక్‌ = ఆరీతిగ నున్న మాకు. సత్సవనవి నాశకంబు=
(కేష్థ మగుయజ్ఞ ముల నశింప 6 జేయునదియు; మునిజాలమ నః, పమదాప హార క౦బు=ము నిజను ల
యొక ్క..మన'స్ఫృంతో సవి నాశక మును ; అవునెక కార్యము=అ గునట్ట యొక కార్యము. ఇస్రుడు
= ఈశిసమయమున. అ బెక్‌ =భుటించకు. అది = ఆకార్యాము. ఆదృతి చేకా = ఆదరము వేత.
చిత్త సింప వేజమన'స్క_రింప్రుమా.
వ. అని వెండియు నయ్యతీం[దుం డాసుచం(దమహీశ చందునితో ని ట్లనియి.
టీ. అని. వెండీయుకొ=ామటియును. అయ్యతీం(దు ండు = ఆకా ండల్యుండు. ఆసు చం
(దమహీశ చం(దునితోకా=ఆసు చం దుం డనురాజచందునితో. ఇ కీనిరెమెక్‌ = వక్ష్యుమాణ
,,ద్రకారంబునం బలికెను. క
నీ ఘన నై రిమకుటము+ కాజయ శీకపి, లావాచనాపాది+లలితశరుండు
భుజబల వ్యాఖ్యాతృ* భూభ ఖద్భి దాన్యాను, పీింబవ 'త్పా (ర త్న పీఠ తటుండు
రణభేరొకాభొంక+రణ పరి పావిత, వారిదం స్రీ లోకేశ 4+పురవరుండు
(పతిదినాభ్యదిత కా+ర్భ ్యజ్ఞాపిత పతి,మాన్య తా కామరీ+ మహిత గృవాుండు
108 చంద్రి,కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
తే. (పబలు నాత్మ చమూ పతి పస్థితీత,ణేహిక హీకా ప్రీపున గీపున +రీపదున్న
మన్నుఖసు మెరుకంద రా+ మూవ సన్మృహోసురుండు తమి సాఖి +థాసురుండు.137
టీ, ఘన వై రిమకుట ము కాజయ[క్రీకపీలావా చ నాపాదిలలిత శరుండు. -ఘన = గొప్పలగు;
వె రిమకుట =ళ తుకిరీటముల యొక్క; ము కా=ముత్య్యముల చేత; జయ (కీ=జయలకీ కీ; కవిలావా
చన=వివావామందలి స్య స్టీవాచనిక కర విశేషమును; ఆపాది = సంపాదించుచున్న; లలితే
కరుండు=లలిత ము .లైనబా ఆణములు గలవాడు; పంచచాణుం డని ధ్వనించును. . భుజబల వ్యాఖ్యా
తృ భూభృద్భి దాస్యాను వింబవ త్భ్వారత్నపీఠతటుండు.- _భుజబల= బాహువి[కమమునకు; వ్యా
ఖ్యాతృ = వ్యాఖ్యాని ౦ చెడు; దీని కాస్యాను బింబమున ౦ దన్యయము. భూభృద్భిత్‌ = ఇందుని
యొక్క; ఆస్వ్యానుబింబవత్‌ =ము ఖ్యపతి బింబములు గలిగిన; స్వారత్న పీఠ= చింతౌమణీపీఠము
యొక్క; స్వర్‌ రత్నయని యుండగా సంధివళంబున ( బూర లేఫమునకు లోపంబును దత్చూ
ర్వాకారమునకు దీర్భ ంబును గలిగె; తటు(డు=దరిగలవా(డు. అనంగా నత (డు గూర్చుం
డుచింతామణిపీ రమున నమస్కరించు నిందునిముఖము [పతివింబింపంలగా నతనిబాహుబలము
దానివలన వ్యాఖ్యాత ౦బు గా నున్న దనుట. రణఖేరికా ఫాంకరణ పరిపాపీత వారిద ంప్టీ9లో
శేశ పుర వరుండు.-ర ణ భేరి కా భాంకర ణ=యుద్ధ భేరీ ధ్వని చేత; పరి పాపీత =పాందింప (బడిన;
హారి=సీంవాములు; దంప్టిఫ=పందులుగ లి గిన; లోేశేశ=రాజులయొక్క..; ఫురవరుండు=పుర వర
ములు గలవాడు అనంగా వాని భేరీధ్వ నివలన రాజులు భయపడి పురములను వదలి బోంగా నా
ప్రరములయందు సీంవాములు వరావాములు చేరిన వనుట. (పతిదినాభ్యుదిత కార్భ్యజ్ఞావీత
(పతిమాన్య త కామరీమహిత గృహు (డు. -(పతిదిన=దిన దినమందు ; అభ్యుదిత = పుట్టిన; కా
ర్శ బ్రైకఖళత్వము చేత ;జ్ఞావిత= ఎతీ ంగింప (బడిన (పతిమాన్య తౌక=భ వమానముగ ల; పతిమాన్య
తాళ బ్రాంతబహు వీహీ మింద కప్ప్రత్య యము. అమరీ= దేవ తాస్తీ ల చేత; మహీిత=పొగ డండిన;
గృహుండుజగృృవాములు గలవాడు అనగా రాతసునితో చెందీకరింపయిడే తి మని యవమా
నముచేత దినదినము కృళించు చున్న దేవాంగనలతనియి ౦ట నున్నా రనిభావము. ఆత్రచ
మూ పతి ప్రస్థితీక్ష బేహి కా ప్తీప్రనశిపునరీవదున్న మన్తుఖసు మేరుకంద రా మ్యావసన హోసురుండు.-
| ఆత్మ =త నయొక్క్ల) చమూ: సేనలయొక్క్ళు.; (పతి ప్రనీత =మర లిపోవుటయొక్క_; ఈక్ష ణ=చూ
చుటయందు; ఈహి కా ప్రిజఇచ్చాపా ప్రీ పి చేత; పునః ఫున 8=మాటిమాటికి; ఈపుదున్నమత్‌ =ఇం
చుక యున్నతమగు చున్న ముఖ= మోములు గ ల)సు మేరుక ౦ందరామ్మెవస న్మహోసురుండు=మేరుపర్య
తగుహి భూములయం దున్నయుత్థృ్టు లై లెనసురలుగలవా (డు. అనగా దేవతలు వానిదాడికీ
వెజచి మేరుగువాలయందు డాలి తమ్ము వెదకి దునుమవచ్చిన తమి[సాసురుని సెనికులు మరలి.
పోవు చుండ (గా సారెసారెకు నిక్కి చూచుచు న్నా రనిభావము. తమి (సాథి ధాసురుండు=తమి '
(సుం డని పేర్కొనంబడురక్క_సుండు. (పబలుక =అతిశయించును,
చ. అనుపమ భేను కాహీతత + నంది చరించుముని[వజంబులం." క్‌
జెనుపుం గడుక్‌ మహో హాసవకృ+వీటభ వాళులం దూల. జేయు జ
పవుథమాశా్యాన ము. 109
య్యనం గలంచుక్‌ బహూదక చ+యం౦బుల _వాల్పు ధరి తి శ్యామలం
జనవర దానవద్ది పపము + సాం(దమదస్ఫురణంబు హెచ్చంగన్‌. 138
టీ. ఈపద్యమందు రాక్షసపర మైనయర్థము గజపర మైనయర్భము గలుగును. జనవర
సంచం[దు(డా. దానవద్ది ్యృపము=ద్విపమువంటిదానవుండుమదిం౦-చచిన గ జము. సాం డమదస్సుర
ణంబు..-సొం[ద=ద ట్రమగు; మద=గర్భముయొక్చ., మదముయొక్క_, స్ఫుర ణంబు=(ప కాళ
ఘు, హెచ్చంగక్‌ =అతిశయింప లగా. అనుపమ ధేను కాహీత తక్‌. -అనుపమ=అసమాన మగు;
ధేను కా=గోవుల కు అహితతకొ=ళ (తు భావమును, ఆంజేనుంగులకు హీతభావము నని గజప
ర మైనయర్థము. “ కరిణీ భేనుకా వళాీ” అని యమరు(డు. అంది=పొంది. చరించుక =తీరు
గును. మునివ్రజంబులక్‌ =మునులగుంప్రులను. అగిసీయమా (కుల గుంపులను. సెనుఫుక్‌ =నాశ
ము౭జేయును. మహాసవకృ పీటభ వాళులక్‌ .-మవాత్‌ =అధిక మెన; సవ=యజ్ఞి ములయొక్క-.
కృపీటభవాళులక=అగ్ని సమావాములను. మవాత్‌ =అధికమగు; ఆసవ = మకరందముగల,
కృపీటభ వ=తామరలయొక్క_. ఆళలక్‌=గుంఫులను. కడుకొ=మికి)-లి. తూల6 జేయుకొ జ
చలింప6ం జేయును. బహూదకచయంబులక్‌ =ఎబహూదకు ల నెడుస న్న్యాసులయొక్క గుంపులను .
హంస పరమవాంస కుటీచక బహూదకు లని సన్న వ్ర్‌సులలో నాలుగు భేదములు గలవు. అధి
కము లై నజలసంఘముల నని యర్థ్ధాంతరము. చయ్యనక్‌ =శీఘముగ. కలంచుక్‌ =కల తేపటి
చును. ధర్మితిక =భూమియందు, శ్యామలక్‌ =యౌ వనమధ్యస్థ లగు స్త్రీలను. (వాల్చుక్‌ =(వా
లునట్లు చేయును అనగా శ్రేమపజిచును. (పేంకణము మొదలగువృక్షవి"కేవములను. భూమిని
(|వాల్బు.నని గజపర మైనయర్గము.
సీ. హరిహయాస్యాతత+స్ఫురణ దూలం చార్జి
శుచిధానుమహీమేంబు6 శ జూటు వుచ్చి, .
చటులమహాకాల పటిమంబు దిగరదోచి,
నానాశరచ్చటాళ[కీ నడంచి,
కమలవర[ పభౌ*భఘుంబు మాయంగం జేసి
ఘనమరుత్సుర సాల*గరిమ ముంచి,
(పచురసోమూవ లేశపం బెల్లం గరంగించి
_పంవాస్యశ క్రి బో+4పడ నొనర్చి,
శే, యిట్టు లాపూర్వ బేవవం+ శేశ్వరుండు
విశ్వ హరిదిశ విజయా కి * వెలయు నాత్మ .
చండదోర్షండమండల+మండల్యాగ అ
జనితసత్కీ__ర్టిదీ ప్తి పశణారమూ ర్తి. . 139
టీ" ఈపద్యేమందు తమి(సాసుదునిదీప్తికీ ర్హలపర మైనయర్థద్వయము - గలుగును.
హరివాయా స్యాత కస్సు ర ణక .-వారివాయ = ఇందునియొక్క.. ;. అస్య = ముఖముయొ
©
ఇ:
6
110 చంది కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
క్యు; ఆతతస్సురణక్‌ =విప్రల మెన కాంతిని. తూల ?౭గం. జేసీ యని[పతాపపర మైన యర్థము.
వారిహయ = విష్ణువావాన మైనగరుడునియొక్క_ 5 ఆస్య = ముఖముయొక్క_ ; ఆతతీస్సుర
ణక = అతిశయ పకాళశమును, తూలంగజేస్కీ అనలా గరుత్యంతునిము ఖకాంతి తెల్ల 6
గా నుండును గాన దానిం దూలంగంజేసీ యని కీర్తిపర మైన యర్థము. ఇట్లు వాక్యాం
. తరముల నూవ్యాంబు. శుచిధామమహీమంబుక్‌.శుచి = అగ్నియొక్క 3; (శు చిరవ్చీ
త్తీమ్‌”* అని యమరుండు. ధామ = లేజముయొక్క_; మహిమంబుకా = మహిమను.
చూజవుచ్చి = కొల్ల వెట్టి యిని (ప్రతాపపర మైన యర్థము. శుచిధామ = చందునియొక్కు_ము
హీూమంబు జూణివ్రుచ్చి యని కీ ర్హిపర మైనయర్థ ము. చటులమహాకాలపటిమంబుక్‌ =
చటుల మై అధిక మెనయమునిమహీమమును దిగందోచి యని (పతాపపర మైనయర్హము. చ
టులమైన మహాకాల యనగా శివునియొక్కమహిమంబు దిగలదోచి యని కీర్హిపర మైనయర్థ
ము. నాగర మట క్‌ -శాశాలగేక ప్రకార ములగ; ఆశర=నిర్భతియొకు ; ఛటా=
పరం౦ప రారూప మైన; |శ్రీకొ=సంపదను. అడంచి౭అడ(గంజేసీ యని (పతాప పర మైన యర్థము.
అశేకపకారము. లగుళరము లనంూ జల్లులు వానిభటలయొక్క_(క్రీ నడంచి యనికీ ర్రిపర
మైన యర్భము. కమలవరపభెభుంబుక్‌ ,-కమల వర=జలాధిపతి యగువరుణునియొక్క_; (పభౌ
ఘంబుక్‌ = కాంతిప్రంజమును; మాయ (గ c జేసీ=నశించునట్లు చేసీ, అని (ప్రతాపపర మైనయర్థ
ము. కమల=పద్మ ములయొక్క్లా, తెల్ల దామరలయొక్క_ యనుట; వర్మ పభ = (శేషస్టకాంతియొ
క్కు. ఓళుంబుక=సంధుముము, మాయం? జేసీ యనికీర్ణిపర మైనయర్థము భునమురుత్సురసాల
గరిమక్‌.-భఘన=౭అధికమగు; మరుత్‌ =వాయువుయొక్క_ ; ఫుర = నగరముయొక్కు, సాల=
కోటయొక్క_; గరిమక్‌ = అతిళయమును;ముం-చచి=మునుంగం జేసీ అని (సతాపపర మైన యర
ము. ఘనమగు; మరుత్పురజ=స్వర్ష సంబంధి మొన) సాల= వృక్ష్నయుయొక)_, క ల్చవృచముయొక్య.
యనుట. గరిమను ముంచి యని కీ ర్రపర మైనయర్థము. (వచురసోమావ లేపం బెల్ల క =(పచు
రమగు కు బేరునియొక్కగర్వము నంతయు .క ర (గించి=క ర (గ౭జేసీ యని (పతాపపర మైనయర్గ
థి
ముపచుర మగుకర్పూరముయొక్క.దర్పమునుగర (గించి యని కీ ర్రిపర మైనయర్ణ ము. (సోమః
కుబేశే కర్నూ శే” అని రత్నమాల. పంచా స్యశ క్తిక్‌ = =శివుని సామర్థ స్రమును. పోప డక్‌ =పోవు
నట్టు. ఒనర్చి= చే సియని [పతాప పరమైనయర్థము. సింవాళ కిని పోపడనొానర్చియని. కీరిపర మైన
యర్థము, (సీ ంపోో మృ గేన్ష 8 పంఖ్యాస్యః” అని యమరు (డు. ఇట్లు=ఈ,పకారముగ. ఆ
పూర్వ దేవవం శేశ్వరుండు = ఆరాతసకు లేళ్వరు. డైనతమి(సాసురుండు. విళ్వవారిదీశ విజయా
పిక .-విశ్చ=సమ సమగు; వారిదీశ=ఇం[ దాదిదిక్పాలకుల యొక్క. ; విజయా పిక్‌ =విజయము
యొక్క_లా భము చేత. ఆత్మచ ౦డ దోర్టండమ ండల మండలా గజనిక . సత్కీర్షిదీ పి పణార
చూ ర్రి. ఆత్మజ జత నయొక్క_; చండ= =డ(గ మగు; దోర్ష్దండమండ ల= భుజద౦ండ మండలమందు య
న్న్న ముండలా(గజఖడ్డమవ లన; జనిత = పుట్టినట్లి; సతీ ర్త = ఊఉ త్తమయశ స్ఫ్సుయొక్క్యయం;
దీప్తి ప్రతాప పముయొక్కు_యు; (పచార=వ్యా పి పిక; మూర్తింశరీర పాయు 6 డె. వెలయు౯ ఇప్ర
కాశించును.. .ఇంల్బధాద్యస్టదిక్సాలకుల నడంచుప్రతాపమును గరుత క నృఖహిమాంక ప్రభృతు
ల; తేజము. నొంచుకీ ర్రియు6 గలవా. దే తేజరిల్లు నేని భావము.
లౌ
తప్రథమాశ్వాన ము. క
మ. నవసం[ గావుధ రాహృతంబు లగునా*నా లేఖనాగాన్వయే
భవితానమ్సుల సాధ్య రా_డథములం + (బాంచత్తురంగాన్యర
'శ్నవిమాన౦బుల నెప్పం జేసి హిమగోళ_కాభ్యద్దరీరాజధా '
_న్యవతంసంబున మించు నాత. డను లేం దాసీకళోటీయుతిన్‌. 140
టీ. నవసం[గానుధ రావ్ఫూ తంబులు.-నప=నూతనమ గు; సంగా మధ రా= =యంద్ధభూమి
యందు; ఆవ్భాత౦బులు= =తీసీకొని రా (బడినవి. అగు నానాలేఖనా గాన్వయేభ వితానములక్‌. లా
అగు= అగునట్టి; నా నా=అ నేక్యపకారము లెన; లేఖ నాగ=విరావత ముయొక్క_; అన్వయేభ =
వంకీ య గజము లయొక వితొనమ్థులక్‌ =సమూవాములను, ఐరావతమ్ముల ననుట, సాధ్యరా
(డథములక్‌. _ సాధ్యరాట్‌ = సా భ్య్యెశ్చరునియొక్క; రథములక్‌ =స్యందనముల ను. (పాంచ
తురంగాస్య రత్న విమాన ౦బులక్‌ .._పాంచత్‌ =ఒప్పుచున్న; తురంగాస్యరత్న = కింపురుష
రాజుయొక్క; విమానంబులక్‌ =పుప్పుకములనుకా దేని కింప్రరుషులర త్న మయవిమానము లనని
యర్థము. ఒప్ప (జేసీ =ఒప్ఫన ట్టి కరొనరించి. హిమగో తాభృద్దరీ రాజధాన్యవతే ంసంబునక్‌, -పహ్‌ా
మని గో శాభృద్దరీ=హిమవత్స ర్వతగు వా య చెడు రాజధాన్యవతంసంబునక్‌. = ప్రురవరమందు.
అసుశేందానీక కోటీయుతిక.. అసునేందానీక = రాక్ష సేం దసమావాముయొ క్క; కో టీ=
అచేకముల యొక్క 3యు తిక =సంబంధము చెత; అత (డు=ఆతమి[సానురుండు. మించుకొ =అతి
శయి౦చును..
చ, అలదను జేశరుండు మృగ+యాపరమానసుం జె నితాచరా
6
వళులు భజింప మౌనికుల+వ ర్యమ ెహాూటజరాజిం జేరి చా
బలిమిని దాపసేం[దతతిం + బట్టి వధించు. దదూర్శి తాధ్యర .
" జలనము లార్సః జేయు నని+వారితశోణిత వారిధారలన్‌.. 141
టీ. అలదను చేశ్యరుండం=ఆతమి[ సా సురుండు.మృగయా పరమానసు (డై= వేట యం దాస
కృ మెనచి త్తీముగలవాం డై. నిశా చరావళులు=రాక్షసుల గుంపులు, భబింపకా=కొలుచు చు
డగా. మానికులవర్యమ పాల్‌ టజరాబిక్‌= ముని_కేస్టులయా[(కమ సమావామును. దే ర=పొంది.
శాకా=తౌను. బలిమిని=బలా త్కా.రము చేత. తాప సేం్యదులక్‌ = మునీం[దులను. పట్టి ఐధిం
చుక్‌ =పట్టుకొని హింసించును. తిదూర్చి తా ధ్యర జ్వల నములు =ఆము నీశ్య్వరులయొ క్క యుత ఫై
న్టయజ్ఞై సంబంధియస్ను లను. “ఆరక =ఆర్బుటకు. అనివారిత శోణిత ధారలక్‌ = ఆటంకము లేని
రక్ష మచేడునుదకధారలను. చేయుక =కలిగించును. ఇ
శే, ధీరచ(క్రంబుల నడంచు + సారసవన
_ హనననస్ఫృతిం బొల్బుభూరిదో+పానువృ త్తి
.. నెనసి చెల నేయనాజానళ వేం దుం డవని
. నవియ కావె తమ్మిసని+ర్వా సజగతులు. . 142
టీ... "ఇందుం దమి(సాసురపర మై మైనయర్థ ము నంధకారపర. మైన యర్థము. గలుగును.
'అచానవేంద్రుండు ౨ 'ఆరాక్షసు(డు.' “ఫేరవ(కమలక = విద్వన్మండలములను.. ధీరము
ల్సి
థి
112 చం డ్రి కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
లయినజక్య_వల నని యర్థాంతరము. అడంచుకొ = అడ(గ(జేయును. సారసవనవాననసృ
తిక .- సౌర = శేష్థము లగు; 'సవన=యజ జ్ఞ ముల యొక్క; వహననసృతిక్‌ = పీ ంసామాగ్టమ దు.
పొల్చుక్‌ = ఒజప్పును. సారస =పద్యమలయొక్కు; వన=వనములయొక్కృా_. వానన సృతి (6 బొల్చు
ననియర్థాంతేర ము, భూరిదోషానువృ త్రిక = అ నేకపాతకములయొక్క యనుసర ణమును.
అధికముగ రా(తులను గూడుట నని యర్థాంత రము. ఎనసి=పొాంది. వెల రేగు = =విజృ ౦ఫిం
చును. అవనిక్‌ = భూమియందు. తమి సనిర్వాస్యజగ తులు. .-తమి[స=తమి్మసు6 డనురక్క_సుని
యొక, చీక టియొక్కు_ యనియ ర్థాంతరము; నిర్వా నీడగ తులు=స్వా భావిక వ్యాపారములు, అ
వియ కా వె=అట్టివె కావా, అనగా చీకటి యీరీతి చక్రవాకముల నడచి తామర తోటలను
భ ంగపజచి రాతి ననుసరించి యు౦డునో యట్లు కమి స్రాసురు (డును విద్వన్మ ండలి నడచి
గ్రేస్టయజ్జ ములనుభ ంగపజిచి మిక్కిలి పౌపమార్లము ననుసరించి యున్నాడని భావము. గన్న సు
తతమి[సునకున (ప్రస్తు తాంధ కారమునకు నాపమ్యము గమ్యము. 6తమిసం తిమిరం తమ ౪” అని
యమకరు(ద్రు.
చ. ధరణిపచం(ద తద్దనుజ+ చొష్ట్రమునక్‌ సకలర్షి నాయకా
._ ధ్య్వరములకుక౯ మహోజపితృ4 వారజపంబులకు౯- (వత్నివతో
త్కురములకుం దపసిసము+*దాయత పంబులకుక సుశేం(దదు
_స్పరతరవిఘ ముల్‌ వైడవమ + సా7 జుమో బహుకాల మంతయున్‌ .. 143
టీ. ధరణిపచంద్ర=రాజచందు (డా. తద్దనుజదౌష్ట మునక = ఆతమి[ సాసురునిదుష్ట
. డి శు డి
త్వము చేత. సకలర్షి నాయ కాధ్యరము లకుక =ఎల్ల మునీందులయొ క గాజన్న ములకు. మ హా జపితృ
వారజపంబులకుక్‌ .-మవాత్‌ =అధికమగు; జపిత్ళవార=జపము( జేయు వారిగుంప్రుయొక్క;
జపం౦బులకుక =జపములకు. (వతి వతోత్క_రములకుక్‌ = (బస్గాచారులయొక్క. నియమ జాతీ
ములకు. తప స్విసముదాయత పంబులకుక =తాపసు లగుంప్రుయొ క్కాత పములకు. సు శేం[దదు సర
తరవిఘ్ను ములు = జేవేం్యదునకు దు సరము లగు ననంగా నారింప రానివిఘ్నములు. ఎంత
యుంక్ష్‌=మిక్కిలి. బహు కాలము=దీర్ధ కాలము గ. పొడమ సాగ జుమిో=ఉదయింపసా గిం
జామా,
చ. అనుపమ తె క్ష్షషసంచితగ4వాళి సురారి హరింతు మెన మూ
౬ ౯9 a.
యన ఘమహాతపవోర్జిత మ+హంబు వయం బగు నంచు. దన్యతిం
గనము గవాళి నయ్యనుర+4 కాంతు హారింపుము భూప మొన నీ
యనఘ మహోతపోర్టి తమ+హం బలఘుత్వము నెందు గావ్రనన్‌, 144
ట్‌. అనుపమ తె త్మ సంచిత గ వాళికొ.. అనుపమ =నిరుపమాన మగు; లెళ్ట్యుజు ఊగత
చేత; సంచిత = సంపాదింప (బడిన; గవాళిక్‌ = వాక్పెర ంపరల వేత. సూపరూపము లగు
నాక్యురంపరల చేత ననుట. సురారిక = =రక్కు_.సుని. లసారింతుమా = సంవారింతుము. ఐన్‌ =
. అట్లయినయెడ, మాయన భమ హోతపోర్థితమవాంబు. = “మౌ=మాయొక్క ; అనమఘ=నిర్లోవ, మైన;
పుథతనూశ్వాన ము. 113
మహాత ప $=అధిక నుగుత పము చేత ;అర్జిత= సం పొదింపయిడిన; మహం౦బు= తేజస్సు. వ్యయం బగ్గు
నంచుక్‌ =నష్ట్ర మగు ననుచు. తన్మతిక్‌ =అట్టిబుద్దిని. కనము=చూడము. అన6గా వానిసంబోర
ముచేయుటక యత్నింప మనుట. గవాళిక్‌ =బాణపరంపర చేత. అయ్య సుర కా౦తుక్‌ =ఆయ
సుర నాథుని. వారింప్రము= సంహరింపుము. భూప = సుచందుండా. ఏనక్ష్‌ = అ క్రైన యెడ;
నీయన మమ హాత పోర్షిత మహంబు . _ నీ= నీయొక్క, అను =జఒ చ్చెము లేని; మహత్‌ =అధిక మెన.
ఆతప=ఎండవ లె; డోర్టిత = ఊోర్టిత మైన; మవాంబు=[షతాపము. అలఘుత్వముక =ఆధిక్యమును.
ఒందు గావునక =షాం౦దును గాబట్టి వానిని సంహారింపు మని నెనుక కన్వయము. యమ
కాలంకార భేదము.
మ, అభిలాస్కె )కవిధాన శాలివి సప+'త్నాధీశ మూయాతమి
(స్రఖరాంశుండన్ర జన్యభూవిహృతి+ సారజ్జుండ ఏీవాట న
ర్భఖలధభంననదకు యాదనుజు సంళగామోార్వి బాణోద్భవ
చ్చిఖిం గూల్పం దగు దివె పూనుము మనశ్సైమంబు. దద్వ్య్భృ త్తికిన్‌ . 145
ట్రీ సర్వఖల ధ్వంసనదత=సక ల దుష్ట సంహారమునందు దక్వూండ వగుసుచం(దు (డా.
అభిలాస్తై)క విధానశాలివి._ అఖిలా స్తజసకలవిధాస్త్రములయొక్క_; వీక=ముఖ్య మగు; విధాన
శాలివి = విధి చెనొప్పువాండ వు. సపత్నాధీశమాయాతమి స ఖ రాంశుండ వు.-సపత్నా ధీళ =
శతు శేష్టుండగు; మాయాతమి స=మాయాలి యగుతమ్మిసాసురుం డను చీక టికి, కాదేని శతు
్రోస్థునిమాయయను చీక టిక ని యర్భము. ఖరాంశుండ వు=సూర్యుండ వు. జన్యభూవి వృతి సారజ్ఞాం
డవు.-- జన్యభూ =యుద్ధణూమి యందలి; విహృృతి సార జ్ఞుండవు=విహోర సార ము దెలీసినవా (డవు,
ఈ వాటక్‌=నీ వగుట వలన. సం గామోర్విక్‌ =యుద్ధభూమి యందు. బాణోద్భ వచ్చిఖిక్‌ =బా
ణములవలన (బుట్టునగ్ని చేత. ఆదను జుకొ=ఆరాశక్షు నుని. ఈనె. కూల్ప్సం దగుదువు = కూల (6
జేయ 'సమద్ధండవు. తద్వ్భ్భ త్తికిక =ఆయసుర సంహారవృ తికి, మన స్స్రేమ బుక్‌ = మనసె స్థైర్య
వ్‌
మును. పూనుము=వహీ ౦ఫుము.
క. అని పల్క_క్‌' నృపతి డయాథుని సిల్మ_౦ బలుకువాలు+దొరలం గడు. బొ
యనియల్కం దూల్పుపలా, దుని6 జుల్క.౦ జేసి నియమి+ల్లో ని ట్రనియెన్‌.
టీ, అని పల్కు. =ఇట్లు కాండిల్యు (డు పల్కు. ౯౫౩ నృపతి = సుచం[దుండు. దయా
ధుని=డయానది. చిల్క_కొ=చిందునట్లుగా, దీని కిట్టనియెక్‌ అను(క్రియతో నన్వయము. పల్లు
కువాలుదొరలక = శాపసరూపవాక్కు_ లాయుధములుగా గల పభువులను. అనగా ముని శే
ష్టులను, కడ్డుక్‌ = =మికి_లి. పొయనియల్క_క్‌ =వీడనికోపము వేత. తూల్చుసలాదునిక్‌" ='సంవా
రించు క్రహ్యాదుని. చుల్క_ంజేసి = అమున్లగా నెంచి. నియమిత క్‌ = మునితోడ. ఇట్లని
మొక = =వత్యుమాణ[పకారముగ 6 బలి కను,
15
bh)
ఫ్ర
114 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
చ, పుడమినృవాలు రబ్బురము( + బూన బలంబులతోడ నీదువెం
బడి నరుదెంచి ర్మాతిచర+బంధునిం గూల్చెద నంత యేల యి
_ య్యుడ నలదానవుం డనలో € నెంత భవతృ్కృప వాండు నా కసా
ధ్యుంజె హరి గాచి యున్న హరు రణమేదిని శేయసడెంచినన్‌. 147
టీ. పుడ మిక్‌ =భూమియందు. నృ పాొలురు=రాజాలు. అబ్బుర ముక్‌- = ఆశ్చర్యమును.
వూనకొ=వహీ ంస గా. బలంబులతో డక్‌ =సెన్యములతో డ. నీచు వెంబడిక్‌ = నీవెంట. అరు
దెంచి=వచ్చి. రాతి చరబంధునికొ =రాకసబంధు వగు నాతేమి[సుని. ఇయ్యెడక్‌ = ఇప్పుడు,
కూ ల్చెదక =నంవారి ంచెదను. అంత యేల=అంత చెప్ప నేల. అల దానవ్రం డన6గ చనెంత=ఆరా
కృసుం డనలా నెంత. భ వత పక్‌ = మోదయచే. వారి కాచి యున్న క =విష్టువు రక్షీం
చియున్నను. వారుతోకా=శివునితోడ. రణ మేదినికిక్‌ = యుద్ధభూమికి. ఏంగుదెంచినక్‌ =
వచ్చినను. నాకు. నా (డు=ఆ రాక్ష సుండు, అసాధ్యు 6 డె=అ సాధ్యు6 దెనవా6డా.
మ. దనుభూభారవిము క్రి గోతలము సెం+ద౯ గోతలా ప్పి సుప
ర్వనికాయం బెనయళ౯ సుపర్టయుతి శ +శ(త్సద్వోి తా నంబులుం
దనరం బాయనిసది(తానముల నా+నామౌని గహంబు శె
చ్చ నవాస్తోవళిం గూల్తుం దత్చురరిపు+ స్వామిక రణాస్యంబునన్‌. 148
టీ. నోతలము = భూతలము. దనుభూఖారవిముక్షిక ._దనుభూ = రాక్ష సునియొక్క_;
భారవిము క్లిక్‌ = భార మోక్షమును; చెండకొ=పొంద గా. సుపర్వని కాయ ౦బు= =దేవ'సంభఘము.
గోతలా పిక = స్యర్షతల(పా ప్తి వీని, ఎనయక్‌ =పొండ గా. సుపర్యయు తిక = మంచిపర్భము
యొక యోగము చేశ్ర, శశ్వత్సద్వితొనంబులుక్‌ = 'సంతతములె (ేస్టము లగంయజ్ఞ ములు,
65 బృత్తాన్లో యజ్ఞ విస్తార లోభేహు ”” అని. విశ్వము. తనరారక = =ఒప్పం గా, పాయని సద్ని
తాౌనంబులక్‌ = ఎడయని ని విద్యత్క_ దంబంబులతోడ. నానామానిగేవా౦బులు= అ నేకమునిగ్భ
వాములు. ఎచ్చక=మించ లా. నవా స్రావ లీక్‌ =నూత నమా లగున స్లములగుంపు చేక. తచ్చు
రరిపు స్వామిక = ఆదేవారి రా జగురక్కాసుని. రణాస్యంబునక్‌ = యంద్ధముఖమందు. మూ
లుకొ=సంవారింతును. తాత్పర్యము స్పష్టము.
ఏకా వళీకార ణమాలాల ౦కృతులు. న్లో. గృహేీతము క్షరీ త్యార్గ కేణి శేశావళీ మతా
గుమ్మ ః కార ణమాలా న్యా ద్యథా డక) న్షకార హః. అని లక్షణములు.
"తే. యమికులమహేం[ద యిది కార్య + మనుచు నొక్క
_ శ్లిమ్యం బనిచిన వచ్చి యా+శీవిపో ప
వమూశుగాళి సురారాతి + నవనిం గూలి.
. “చెదను మీ రింతపనికి ఏి+ చ్చెయః దగునె ల్‌ 149
౩
(ప్ర భ మా వ్యాన ము, 115
టీ, యమికులమహేం[ద = మునికుల రాజ వైనశాండిల్యు డా. ఇది కార్య మను
చుక్‌ =ఇది కర్తవ్యం బని. ఒక్కశిమ్యనిం బనిచినకొ ఒక యం తేవాసిని బనిచినను. వచ్చి=
ననంతనవలుకు వచ్చి. అశివిపోపమాశుగాళికా._ ఆశీ విష=ాసర్పము లకు. ఉఊ.పమ=తు ల్యము లగ;
ఆకుగ=బాణములయొక్క_; ఆళిక్‌=పం క్తీచేత, సురారాతికొ= బేవవిరోధి యగురక్క_సుని.
అవనిక్‌ = భూమియందు. కూలిచెదను = పడవైతును. మారు = మహర్షి (శేష్థులరైనమోరు.
ఇంత పననికిక్‌ =ఇట్రిస్వల్బ కార్యమునకు. విచ్చేయక్‌ =వచ్చుట. తగు నే=త గినట్టిదా.
చ. అని విభుం డమ్మునిళు వినతయంబున6 బూజన మూన్ని భక్లిచే
ననిచి నిజా సప్తమం త్రిజన*తె కవచోగతి సమ్మదం బెదం
దనరలో నాత తృదివ్యప్పుత+నానిక రంబుల రా ఘటించి తా
నెన ప వ జయ పయాణనియ+ తె హీక్ర మాన సఏథి నంతటన్‌, 150 '
టీ. అని=ఈ[పకారము వచించి. విభుండు=ను చందు డు. అమ్మ నీకలా = ఆశాండి
ల్యుని. వినయంబునక్‌ =అడ (కువతోడ. పూజనము = అర్చనము. ఊన్బి = చేసి భ
చేకా=భ క్రిచేత. అనిచి=పంవీ. నిజా పమం(తిజనతేకవచోగతికా.-నిజ= తన ఆ ప్ర=హ్‌
తులయొక్క_యు; మంతిజనతా=మంతిసమాహము యొక్కయు; ఏక=ముఖ్య మగు; వచోగ
తిక =వా గీతి చేత. సమ్మదంబు=సంత'సము. ఎదక్‌ =పహృాదయమున. తనర (గక =జప్పంా,
bow
ఆత్త్యదివ్యపృృత నానికరంబులక్‌ = తనదివ్య సెనల గుంపులను. రా ఘటించి = వచ్చునట్లు చే సీ.
కాక్‌. జయ(ప్రయాణ నియ్మతెహికక్‌ ,-జయ[పయాణ = విజయయా[తయందు; నియతెహి
కకొ=నియకౌభిలాషను, ఈహాశబ్దము"పె క(ప్పత్యేయము. మానస వీథిక=మనోవిథిని. అంత
టక్‌ =ఎ లైడల. ఎన పెక =వ్యాపింపంజేసెను. జయ[పయాణమునకు నిశ్చితచిత్తుం శాయొ
ననుట.
మ. గళదర్క_౦బు. బనీపతత్కు_జము రిం+ఖద్దో(త్రగో(తంబుం జా
చలదుర్భీవలయంబు ఫక్క_దఖిలా+ శాకంబు భిద్యన్నభ
స్థల మేఘాఘము _భశ్యదృతము రణ+త్ప దాస నాండంబు నై
యల ర౦ దన్నహిపాలజై (తగమబం+భారావ మప్పట్టునన్‌ , 151
ఎ ఆలీ యి , ౬
..... టీ. అప్పట్టునక్‌=ఆసమయమందు. తన్మహిపాలజై (త్ర గమబంభోరావము.- తన్మహి
పాల=౭ఆసుచం దునియొక్క; జె కై (శ=జయార్థమైన; గనముక్మాప పస్థాననూచకమగు ((పస్థానంగబు
నంగమ8”* అని యమరు(డు. బం భా=భేరియొక్క, (“మ్మా జే ర్యామ్‌”? అని అమర శేపీము: ఆరా
వము=ధ్వని, గళదర్క.ం౦బుక=పడుచున్న సూర్యు (డు గలదియు. పనీపత తు. జముకొ' మిక
హలుచు న్న వృక్షమలు గలదియు, పనీ పతేచ్భబ్దము యజ్ఞు గ ౦తము. “నీగ్ణంచుసంసు” అను
సూ త్రముే న భ్యాసమునకు నీ గాగమము., రింఖద్దో[త్రగో(త్రంబుక=ఎ గిరిపడు చున్న గిరిసంఘము
గలదియు. బా చలదుర్వీవలయంబు౯ = ఫిక్కీ లిచలించు చున్న భూ వలయము గలదియు. ఫక
my
©
116 కాసరిణయము, సవా నము.
చంది, స నె సఖా
దఖిలాశాకం౦బుక్ష = పగులు చున్న సకలదిక్కు.లు గలదియు, ఆశాశచ్దాంతబహుఫీహీమో (ద
కప్పగిత్న్టయ ము. “ ఆపోన్యతర స్వామి” అని వికల్పము చేత (హాస్వృములేదు. ఫిద్యన్న భ
స్థల మేఘహాభఘముక్‌ జచీలు చున్న గగనగత మేభుములగుంపుగలదియు. |భ శ్యదృక్షముక్‌ =పుడ
మిని (వాలుచున్నరిక్క_లు గలదియు, (భంకశు అధవరీపతచే యనుట చేత (భంళశుధాతు వధః
పత నార్థకంబు, రణత్సదాసనాండ ంబుక్‌ =| మో6గు చున్న [బహ్మాండ బు గలదియు. ఐ. అ
ల రక్‌ =ఒ ప్పెను. అత్యు క్త్యలంకారము.
నీ. సిత కాండ జాతనం+గతి విరాజిల్లుటం, జ| కాంగ మగుటకు + నసందియంబె
చారుసూనవితాన+4సంయు క్రి వెలయుట,స్యందనం బగుటకు + సందియం బె
వర వై జయంతి కా*పరిషకి మెప్పుటం, జ్మకి దా నగుటకు + సందియం బె
సుక రయుగాది కాం+గక లబ్ది దనరుట, స(దభం బగుటకు + సందియం బె
తే, హరిభయంకరభూరిధాశమాప్లీ మనుట
జగతి నిది 'తార్హ్య మగుటకు 4+ సందయం బె
యనంగం బొగ డొందురత్నశ+తాంగ మప్పు
డధిపుకనుసన్న. దెచ్చె నియంత యొకండు. 152
ఇందు రథము వర్శింప (బడు చున్నది, ఎటనిన: -సీత కాండ జూత సంగ తిక, _సీత= తెల్ల
నగు, కాండ =గుజము లయొక్కు; బాత=గంప్రయొక్క; సంగతికొ= సంబంధము చేత; విరా జిల్లు
టకా = పశాశించుట చేత. సిత= తెల్లనగు; కాండజాత=తొమరలయొక్క_; సంగతిచేత విరా
జిల్లుట నని యర్థాంతేరము. చకాంగము = రథము, వాంసము అని “య ర్థాంతేరము. అగుట
కుక. సందియంబె = సంబేనాయబు. జే దనుట. చారుసూనవితౌనసంయు _క్రీకొ,- చారు జమ
నోజ్ఞ ము లగు; నూనవితానవ=పువ్వుల చప్పరములయొక్క_; సంయు క్లిక్‌ = సంబంధము చేత.
వెలయుటకా = (పకాళించుట చేత. మనోజ్ఞ కుసుమ సంభుయోగము వేత ' వెలయుట నని
యర్థాంతర ము. స్యందనం బగుటకుక్‌" = రథ మగుటకు, నెమ్రిచె ట్రగుట కని యర్థాం
తరము. సందియంబె.. వరవైజయంతికాపరిప క్రిక్‌ = శ్రేష్టము లగుపకౌకలయొక్క_సం
బంధము చేత నొప్పుట బే, (శ్రేస్ట మగువనమాలికయొక్కా సంబంధముచేత నెప్పుట చే
'నని యిర్థాంతరము. , చ(కీ దా నగుటకు సందియంబె = రథ మగుటకు సందియమా, విష్ణు
వగుటకు సందియమా యని యర్థంతర ము. సుకరయుగాదికాంగకలబ్దిక. = సుకర=అనూ
కూల మగు ;యుగ=కా.డ్‌ ; ఆదిళ=ముడలుగా గల; అంగక = =అంగయు లయొక్క; లద్ధీ్‌ =
లాభము చేత. సమి-వీన మైనవా సద్వయము మొద లగునంగములతో (౬ గూడుట చేత నని
యర్థాంతరము. 'స్మదథ ౦బుజమంఛి తేరు మంచిశరీరము అని య ర్థాంతరము. ర నో బేహేస స్య
న్షచేచి? అని రత్నమాల. అగుటకుకొ సందియం బె. వారిభయంకర భూరిభామా పిక్‌ ,._వారి=
సూర్యునకు ; ) భ యంకరజభయమును జేయు; భూరి ధ్లామ= బంగరు తేజయుయొక్క. ; ఆపికొ=
(ప్రాప్తి స్త చేత 'సర్పముల కు భ యంకర్ణ మైన ; భూరి=అధిక మన్కు (భూరి పాజ్య నువర్ల యో”
a
tm,
ఇ
వృథమాశ్వానము, 117
అని విశ్వము; ధామ= తేజము యొక్క_ ; ఆ ప్రి చేత ననియర్థాంతరము. మనుటక్‌ =వృద్ధి( బొం
దుట చేత. జగతిక=ల్లోకమందు ; ఇది= ఈర థము. తార రసము అనలా నశ్వములు గలది
తార్హ్మ స్టిశప్పము పె నర్శఆద్యుచ్చ )త్యయము. గరుత్మంతు ( ఉని యర్జాంతర ము. (తురజ్ఞగరుడౌ
తారా” ఆని యమరు(డు. అగుటకుకొ సందియంబె. అన(గకొ = ఇ ట్రని. పాగ డొందు
రత్నశతాంగము = పొగ డను గాంచురత్న ఖచిత మగురథము ; అప్పుడు = ఆజయ భేరీ ని నా
దావ'సనరమున. అధిపుకనుసన్నక్‌ =రాజు శేత్రసంజ్ఞ చేత. నియంత యొక (డు=ఒకసూతుండు.
'తెచ్చెక తీ సీకొనివచ్చెను.
ఈ పద్యమునందు రథము విషయఖదము చే నానారూపముగ లోకము చేత నుల్లేఖిం
పంబడుటం జేసి యుశ్లేఖాలంకార భేదము. (క్లో, ఏకేన బహుధోల్లే ఖే ప్యసౌ విషయ భేదత ౪
అని తల్ల క్షణము. లోకుల చేత ననియు ల్లేఖక రృబహుత్వము వివక్నేత మగు నేని (నో, బహు
శే ర్బాహుథో శ్రేఖా దేక స్యో ల్లేఖ ఇవ్యు తే” అని యు శ్లేఖాలంకార భేద ముగును.
చ. తొడవులు మేటిమేనిజిగి+తో నిగుడం గుడివంకం ౫౦పు రా
పీడియము దోంప బంధునృప+బృ్బృందము లందబు నివ్యటిల్ల నెం
బడి చెడ యీక రాం దళుకుఠబంగరుంజేల యొుకింత జీరలా
వెడలె హజార మానృపతి + విపయుగంబును దృష్టి నాంగుచున్‌ . 153
టీ. ఆనృపతి=ఆసు చందు (డు. తొడవులు=భూవణములు, మేటి మేనిజిగితో ౯ =
_కేష్ణమగుడేవాకాంతితోడ. నిగుడక్‌ =వ్యావీంప గా, కుడివంకక్‌ =కుడిపక్క_ను. కెంపు రాపి
డియము=పద్మ రాగమణిమయ మగుచాకు. తో (పక్‌ = అగపడుచుండ (గా. బంధునృపబ్బ ౦ద
ములు=బంధునృ పాలు ర సము దాయములు. అందటుక్‌ =లల్ల రును. నివ్యటల్ల ౯ =అతిశయించున
ట్లు గా. వెంబడికొ=వెంట. ఎడ యీకజ=వీక్క_టిల్లునట్టు గా. రాక్‌ =రాంా.తళుకుబంగరుంజే ల=
(ప కాళి ంచుకనక చేలము. ఒకింత బీర గాక=ఇంచుక' జీరాడ (గా. విప్రయుగంబును=[ఖాహా ఇ
యుగ్మ మును. దృష్టిక్‌= =చూఫు చే. ఆంగుచుక్‌ = అడ్డగించుచు. అన6గా దృ ష్టినోచరము గా
(బాహ్మాణ యుగ మును జేయుచు నని భావము. ల్లో. కన్యా గ్‌" శృేరిశ జ్ఞం దధిఫలకుసు మం
పావకం దీప ప్యమానం యానం వా విపయుగ్ళం వాయగజపృవభ ౦ ఫార్గవమృద్వయంచ
అని మొదలుగా జ్యోతిష శాస్త్రీ యశ కు నాధ్యాయమందు (బాహణయుగ్య వ్‌ర్గనము (పని
లకు మంగళకర మని చెప్ప (బడినది. వాజారము=కొలువుకూట్రము. వెడ లెక = =బయలుజదే కును.
చ. కొలు విపు డబ్బై నంచు బలు+కోర్కు. మహీళులు నిల్చి కొల్వుమొ
క్కు_లు ఘటియించి ర ప్పతిక +కుంఠక లధ్వని వ్మేతు లంగరా
ట్కు_లె(డు పరా కితం డతండు 4 కోసలనేత పా కితండు శే
''రలుడు పరా కతండు కురు+రాజు పరా కని యుగ్గడింపంగన్‌. 154
118 చంద్రి, ఏ -కాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము,
టీ. మహీశులు=రాజులు. కొలు విపు డబ్బే నంచు =ఇ పుడు సుచందుని సేవ ఘటించె
ననుచు. నిల్సి=నిలుచుకొని. అప్పతికిక =ఆరాజునకు. వేతులు= వేత దారులు, అనగా బెక్తే
పువారు. వ్యేతశబ్బముమా దమత్స్వర్థీ యని ప్రత్యయము. అకుంఠక లథ్యని౯ = నిరర్లళ మధుర శబ్ద
ముతో, ఇత ండు= మొక్కు_చున్న యీ[పభువు. అంగ రాటు్కూలు 6డ్తుజు అంగ చేశాధీశ్వర వం
శ్యు (డు. పరాకు=తత్పరుండవు గమ్ము. అతండు=పణమిల్లు చున్న యాతండు. కోసల నేత=జకోస
లాధీశు(డు. పరాకు. ఇత ండు=నమస్క_రించు చున్న యీభూమిపతీ. శేరలు దు= కేరల చేశాధి
శుండు.ప రాకు. అత౦డు=నతి నొనరు నానరపతి. కురురా జు=కురు బేశాధిశళుండు, ప రాకు=హెచ్చ
రికపడుము. అని యుగ్షడింప(గక౯ = =అని తప్పించు చుండ గా. బలుకొ యూ = కొల్వు_మొక్కు.
లు కొలువుపణామములు. భటియించిరి= =చేని
మ. నృపరత్నంబు వినీత సూతతిల కా+నీత[పియస్య్రందనం
బపు డిం వెచ్చ నెక్కి. యొప్పె మఘవా+శ్నాద్రిం గనం బొల్పుపూ
ర్స పయోజారి యనక బుధావళి నవాశనందంబు వేం జూడ న
('భపదం శ దాయ-చచు వాహినీశర మహో + భం గార్భటుల్‌ పాచ్చంగన్‌ . 155
ట్రీ, నృ పర త్న ంబు=నృప _శేష్ణుం డగుసుచందు డు. వినీత సూతతి ల కా నీత పీయ'స్యం
దనంబు.-- వినీత =వినయవంతు 6 దైన, సూత తీలక=ణ తేమ సారథి చెత) ఆనీత=తీసీకొని రా య
డిన; (పీయ'స్యంద నంబు=(పీయ మగురథము; ఇం పెచ్చంగకా = (పీతి హెచ్చలా. ఎక్కి =
అధిరోహించి. అపుడు=ఆసమయమున. కనక =చూడ6గా. మఘవాశ్శాదిక =ఉజాదయగిరియం
దు. పొల్పుసూర్ణ పయోజా రి=ఒ ప్పునట్లిపూర్జ చందు డు. అనక = అనునట్లు గా, దీని కొ ప్పె
నను[కియతో నన్వయము. బుధావళి=పండికే మండలి, చేవసంభు మానియర్థా ౦తరము, నవానం
దంబు వేక్‌ =త త్కాలోల్లసితానందము చేత. చూడక =అవలోకింప(గా. అభ పదంబు = గగ
నతలమును.ఆ(గుచుక =అడ్లగించు చు, వాహీ నీశ్వరమహాభంగార్భటుల్‌. .-వాహి నీశ్వర =శే వేసా
ధిపతుల యొక్క; ముహత్‌=అధికము.లెన; అభ౦గజ = అవిచ్చిన్న ము లె "అన; ఆర్మటుల్‌ = =శేబ్ద యులు;
అని రాజపర మైెనయర్హ ము. వాహ నీళ (ర =షము దముయొక్శ; మహాభంగ = = సెద్దతేర (“లయ
థి వీ _ |
కు ఆర్భటుల్‌ = శబ్దము లని-చందప పర మైనయర్థ్యము. హెచ్చయక్‌ = అకిశయింపంశా,
ఒెప్పిలఐప్రకాశించెను.
అనలా సుచందన్ఫపతి ర థారూఢుం డే బుధ్గులు. మోదముతో 6 ద న్నవలోకించు
చుండ గా సేనా గాయ కార్భటులు హెచ్చు చుండగా నుదయగిరి నధిరోహించి దేవతలు
ప్రీతితో ద న్న వలోకించు చుండగా సము[దతరంగధ్వను లెచ్చు చుండ గా మించుపూర్ణ
"చందునిభలెం (బకాశించె నని భావము. రూపకాలంకార భేదము. ““తదూపక మభేదోయ
ఉపమానోప మేయయో ౪” అని కా వ్యప్రకాశమందు దల్ల క్షణము.
వ. ఇట్టు లాలోకమి(త్రుం డహీన. భూర్మిప్యగహ్యపకాండ ః పేరిసూ సూష్యూతంబును
నఖిలసన్న్య లో (పకరవర్ష్మ నీయ పభాభాసమానై కచ(కసము వేతంబును నాకు
9
సథ మాశ్వాసము, 119
గమాన్లారి(కమణచణవేగవదసమావ దాతతురంగసం యోజితంబును నవుర
విను తాభిరామూధామారుణ సార థిప్మ్‌ భాజితంబును నై రాజిల్లుశ తాంగరాజం
' చఛారోహీంచి యాతీ తియభ_క్లిభావ సంస క్తచి త్రంబున సడరు చ[కకాంత
చ(క్రంబులంగటాక్షించుచుననివార్యరనవి కేషవిలనిత పది, వీనందోవాంబుల
కామోాదం౦బు( గూర్చుసాంపునం బెం పొందుచు నఖండ రాజమండల తేజో
గారవంబు నిజలేజోమహీవముంబున సంపాదించుచు నశ్షీణదస్యువీవణసమ్వద
విమ పశామ్ముదకర కాండ చండి మంబునం జూపట్టుచు నఖర్వశార్యరమాపహ+
త్యనిర్వ్యాపణోల్లాసంబున వెడలె నయ్మెడ, 156
టీ. ఇట్టులు= ఈ(సకారముగ. ఆభోేకమితుండు=ఆలోకహీ తుం డగుసుచందు (డు.
“ఖద్యో తోలోక బాన్ట వః' అనుట చేత సూర్య 6 డ నున ర్థాంతరము స్ఫురించును. అహీనభూరి
(ప్యగవా(ప కాండపరిస్యూతంబును._ అహీన = అధిక ములెన) భూరి=సువర్ల మయము లైన; (పగ
=పగ్గములయొక్క_) (పకాండ=సమూనాము చేత ; పరిస్యూత ౦బును=కట్రంబడినదియు నని
సుచందరథపర మైనయర్థము. సర్బ్టశేస్టము లశెడునధికము లైనపగ్టమలసమూవాము బే,
గట్టంబడిన దని సూర్యర థపర యైనయర్థ ము. అఖిల సన్మణ్మిపకర వర్ష నీయ్యప భాభాసమా నెక
చక'సము పేతంబును. - అఖిల=సమస్తముల గు; సన్యణీ=(_శేస్ట మణులయొక్క_, సత్పు రుష కేష్టులయొ
కయ నియ ర్థాంతే రము. ప్రకర=గుంపు చేత; వర్ణ నీయ=కొ నియా డ (దగిన; (ప భా=కాంతుల చేత;
భాసమాన=(పకాశమానముల గు; ఏక=ముఖ్యముల గు ; చ్యక=కండ్రతోడను ; సముపేతంబును=
యు క్తంబును. భౌసమాన మెనయొకకంటితోడ సముపేతంబు ననియరాంతరము. ఆశుగమా
థి
ర్లాతికమణచణ వేగ వనగసామావ దాత తురంగ సంయో జిత ంబును.-ఆశు = బాణము యొక),
వాయువుయొక్క-; మార్ష=సరణియొక్క; అతి క్రమణ౭అతి క మించుట"ేత; చణ = ప్రసీద్దము
లైన; వేగవత్‌ =వేగవంతము లగు; అవదాతతురంగ= = తెల్ల గుత్తా లతోడను; సూర్యరథపర మై
నపుడు (పచ్చ గుత్తా లతోడ ననియర్భము. “అవదాత సి కేవీ శేవడ్జ”, అని విశ్న్శము.
న. కూడినది గా( జేయ 6బడినదియు. అమర విను తౌళ్ళి రామ ధామారుణసార థివి
(భాజితంబును. - అమర వినుతే= జేవతల చేం గొనియాడ (బడిన ; అభిరామ = మనోహరమగు;
ధామ=(పతాప పము వేత; అరుణ=సూర్య తుల్యు (6 డగు; సారథే=సూతు ని చేత ; వి భాజితం బని
సుచందరథప పర మైనయర్భము. అమర వినుత మె యభి రామమెన తేజము గబ్ర్ణయనూరు( డను సా
రథిచేత వి భాజితం బనిసూర్యర థపర మైనయర్భము. ఐ. విరాజిల్లుళ తౌాంగ రాజ ంబు=పూర్యో
కృగుణవిళిష్టమె భాస్‌ల్లును తమరథంబు. ఆరోహీంచి = "ఎకి. ఆత్మీయభ క్తి భావనంస క
చి త్తంబునక్‌-. -ఆతీ య=తనసంబంధిరెమైన; భ క్రిభావ=భ క్రి య నెడుభావముచేత, స్యవిషయ
కమైనభ _క్రిభావముచేత ననుట. రసగ ౦గాధ రాద్యలంకాం (గంథములయందు భ శ్రీకి రన
తము ( జెప్పినవ్గారిమతఖండ నావసరంబున, (న్లో, రతిశ్తే వాదివిషయావ్యభి చారీత థాజ్జో
తః | భావః(పో క్ర కళే అనుటచేత, భ క్ష్‌ని) జేవాదివిషయకర తి భావములో. జేర్చినందున,
నిట భ కిభాన యని వచింపంబడియె. చుజీయు. ఆతీయభ్ళ క్రిభావ యనుచోట “ట్లో, జక్టా
120 చ ౦ ద్రి, కాసరణయము, సవ్యాఖ్యానము.
"కాత్లోరునాలోనఖకిర ణల స క్కే_ స రాలీక రాలఖ్మపత్య (గాల క్ష కా భాాపసర కిసలయో మజ్దుమల్లో
ర భృజ్ఞః! భ రుర్న రాను కారే జయతి నిజతేను స్వచ్చలా వ ణ్య వాపీసంభూతా మ్యోజకో భాం
ఖిదధ దభిినవోదళ్ల * పాదోభవా న్యాః *” అను దానియందు భ వానీగత నిజత్వపతీతి కావలనీ
యు ౦డ6గా దండ పొదగత నిజత్య(పతీతి యగుటను బట్టి విరుద్దమతి కారిత్వయాప కావ్య దోసము
(పసరించునని కావ్య పకాశమందు జెప్పి నరీతిగ సుచర్యదగ తాతీ యత్వే ప్రతీతి కావలసియుం
డ (జ క్ర కాంకగతాతీ యత్వపతీతి యగుటవలన బెం జెప్పినదోపము (ప్రసరించు నని తో
చు6గాని “నతాగ సాన్బుం శివం (బహ నాళ 8 కురుతే” అనుచోట జగన్ని రావికా ంచాత (ప్ర
తీతివ లెంబధానభూతళ కియాక ర్త ్రనిరూవీతాతీ యత్న పతీతి నవలంది ౦ చినందున న ట్రిదోషంబు
(పసరింప దని యెజుంగునది, సంస కృ=సంబంధించిన; చి త్తంబునక్‌ =మౌాన సము చేత; అడరు
చ|క్షకా ంత చక్ర ంబుల కొ =ఒప్పునట్టి రాష్ట ధిపతులయొక),.. 'సంధుములను; చ్యక=చ(కవాకప
ఢి
శుంలయొక. ; కాంఠ=మనోజ్ఞ ములగ; చక ంబులక్‌ =సంఘముల నని యరాంతరము. కటా
ప నీ సంచోవాంబులకుక్‌ ..అని
శీంచుచుక్‌ =అవభోకించు చు. అనివార్యర సవి కేషవిల సీతపది,
వార్య=అడ్ల గింప రాని; రసవిశేస=ఆసక్టి విశేషము చేతుఅధిక మెన మకర ందముచేత నని యర్థాం
తరము.విల సిత=(ప కాశించునట్టై; పదినీ=పది నీజాూతి స్త్రీలయొక్క_, తామర శీ వెలయొక యని
యర్థాంతరము.సంవోవాంబులకుక్‌ =గుంప్రులకు. ఆమోద ంబుకొ =నసంత సమును; పరిముళ మును.
అనియరాంతరము. కూర్చసొ ౦ ఫునక్‌ =ఘటింప (జేయు సౌందర్యామువలన. పెం పొందుచుక్‌ =
థి
అతిశయి ంచుచు. అఖండరాజమండ ల తేజో గౌర వంబు.- అఖండ = అవిచ్చిన్న మగు; రాజమం
డల =న్ఫపసంఘముయొక్క_, పూర్ణ చం దమండ లముయొక్క_; తేజో గౌర వంబు=( పతా పాతిశ
యము; కాంత్యతిశ యము. నిజ తేబోమహిమంబునక్‌ =తనపతాపమఫి మము చేత, కాంత్యతిశ
యము చేత. సంపాదించుచుకొ=కలుగ (జేయు చు. అక్షీ ఇడ స్యువీత ణసమ్మద వితేపకాతు[ద
కరకాండ భండిమంబు నక .- అన్నీ ణ=తక్కుు వ గాని;దీనికి సమృదమం దన్యయము. దస్ఫ్యు=శ (తు
వులయొక్కా దొంగలయొక్క్క ; విత్‌ ణ= చూపు లయొక్ళ.. ; సమ్మన=సంతే సమునకు; విశేపకజ
నాళకము లగు పగలు చోరులకు సందర్భము ఘటింపదు గాన దొంగల సంతసమునకు సూర్య
తేజము నాశక మనుట. అకు[ద=అధికము 'లెన 3 కర=వా స్తమందలి ; కాండ = బాణముల
యొక్క ; కర కాండ =కిరణ సంఘములయొక్క_ యని సూర్యపర మైనయర్థ ము. చండిమంబు.
నక =ఉజగత వలన చూపట్టు చుక్‌ = అగపడుచు. అఖర్వశార్వరమాహాత్త శని ర్వాపణోల్లాసం
ఛి నం ' చ్చే య
బున .- అఖర్యు=అధి కమగు ; శార్య్యర=ళ తువు లగురక్శ_సుల యొక్క, చీక్షటియొక్ట_ యని
సూర్యపర మైన యర్భ ము. మావాత్మేల్య =గొప్పదన ము యొక్క; నిర్నాప ణ=|(పళమనమందు,; ఉల్లా
ఎసంబునక్‌ = సంతోషము చేత; ప కాశము చేత. వెడ లెక=బయలుదే కొను. అయ్యెడక్‌ =ఆసమ
యమున. ఇచట సూర్యునకు సుచందునకు నాపమ్యుము గమ్యుము “గావున నుపమాలం౦కారధ్య్వని,
f
చ, హరిభయకృ( దయాస్వితము + లై యభిరూపకలాపజాతభో
_స్వరత వహించి చూడం దగు*వాజివరంబుల నెక్కి. రాజే
పుథనూశ్వాస ము. 121
ఖరతనయాఘ మే మహి+కాంతునివెంబడి దివ్యశ క్రి కితో
నరు దగుతొారకాత త్మదర + దాత తృసమాఖ్య బుధుల్‌ నుతింపంగన్‌ . 157
టీ, ఈ పద్యభుందు సుచంయ్యదపర మైనయర్భము సమారస్వామిపర 'మైనయర్థ్యము6 గలు
గును. వారిభ యక [దయాన్వితములు ఐ,- హరి = వాయువునకు; సర్బముల కని య
ర్థాంతరము. భయకృత్‌ =వెజిపు ఫుట్టించెడు ; రయజ=వేగముతోడ ; అన్వితములై= కూడుకొ
న్నవె. అఆఫిభాపకలాపజాతభాస్వ్యర తక్‌ .-అభిరూప=నునోజ్ఞ ము లగు; కలాప=భూవణముల
యొక్క, మనోజ్ఞ ముగుపీంఛముయొక్క... యని యర్థాంతరము. “కలాపోభూప తేబర్హే”” అని
యమరు.డు. వహించిణధ రించి; చూడక =కనుటకు. తగువాజివరంబులక =ఒప్పుచున్న యశ్వ
రత్నములను, కుమార స్వామిపర మైనపుడు పక్షీ శేషస్టముల ననియర్థము చెముల నని భావము.
ఎక్కి_.= అధిరోహించి. రాజశేఖర తనయామము =రాజ[ కేస్టులకుమార 0ఘము, చంద శేఖరునికు
మారులైన సఖుఖుల యొక్క_ గుంపు అని ధ్యన్యమాన నమగునర్భము. దివ్యళ క్తి కితోకా=అమానువ సా
మర్త ర సమత, దివ్య మగుళక్షి యనునాయు ధముతో నని 'స్క_ందపర మైనయర్గము. అరు దగుతార
శాత, దర దాత తృసమాఖ్యక .-అరుద గు=ఆశ్చర్యకర మైన; తార శాక, = నక తజేవాములను ; ;
దర-శంఖమును; డ=ఖండిం చెడు; ఆత సమాఖ్యక్‌ = =తనకీ ర్రిని. శారక=తార కానురునియొక్క;
ఆత్మ=చి త్రమునకు ; డరద=భ యము నిచ్చెడు ; ఆత సమాఖ్యక =తనేరిని. బుధుల్‌ = పెద్దలు;
దేవతలు అని స్క_౦దపర మైనయర్హ ము. నుతింప (గకొ=కొనియాడంగా. ముహి కాంతు నివెంబ
థి
డిక్‌ =సుచందనరపతి “వెంబడి. ఏలక=చనుచెంచెను,
అనగా 'సర్బములకు భయంకర మగు వేగమును వహించి మునోవారవింఛము దాల్చిన
నుయారము నెక్కి శిక్త్యాయుధముతో గూడి తారకాసురాత భయంకర మగుతన జేరిని
దేవతలు నుతించు చుండగా సృందుండు "వెడ లినట్లు శాజకుమారులు వాయుభయంకర
మయినవేగము గలిగి మనోవారభూపషణములు దాల్చి భా సీల్లునశరత్న ముల నెక్కి యమానుష,
మైనబలిమితో గూడి నక్షత్రశంఖ కాంతులను దిరస్క_రించుతమకీ_ రిని బెద్దలు కొనియాడు
చుండగా సుచందునివెంట 6 జనుచెంచి రని భావము. (పస్తుతాప పస్తుతోప పమాధ్వని యని తె
లియునది.
చ. తనుపులకాలిమేలు పయి $ దార్చినబంగరుజూలుచాలు చ
క్క_నికటిసీమలం దనరు+7 గై రిక రేఖలడాలు సాలంగ
మైన ముద పమూన్న భదక రి*కోటులు వెల్వడె రాజువెంటం జ
య్యనం బదమేఫఘగాళితతు + లందుకజాలకయు క్షి. బూనలోన్‌. 158
గో
టీ. భ[దకరికోటులు=భ(దగజసమూవాములు. తనుప్రుల కాలి మేలు, _తను= శరీర మంద
లి పులకజ్ఞరోమాం చములయొక్క_; ఆలిజపం క్రియొక్క. ; మేలు = అతిశయము. పయికొ=ళరీ
రనముందు. తార్చినబంగరు జూలుణాలుజ్ఞణ ౦ చినట్టి బంగరు జూలుయొక్క చాలు. చక్కా_నికటి
సీనులకొ=అంద మెనకటి[ప దేశములయందు. తనరు రిక రేఖల డాలు=ఒప్పు చున్న ధాతు
16
%
122 చంది కాసరిఇయమను, నన్యాఖ్యానము.
"రేఖల కాంతి, క న్లొనక=చూడ (గా. చాలక్‌ =మిక్కిలి. ముదముజ'నంత సమును, ఊన్నక్‌ =
జేయం౭ంా, చయ్యనక్‌, = వేగముగా. పద మేథ గాళి= పద=పొదముణయం౦దున్న ; 'మేభు=
మేభు మనుపీరుగల మదోదకమును; గ=పొందినట్టి; ఆళి=తుమైదలయొక్క. తతులు=గుం
సులు. అందుకజాలక యు క్లిక్‌ =నిగళ 'సమాహముయొక్క కూడికను. వపూనలక్‌ =వహింప(
గా, రాజావెంటకొ=సుచం దుని వెంబడి. "వల్వ డెక=బయలుదేఅిను.
ము, అమరం దత ఎ తి "నేలసనీలమయ-చ + కాంగంబు లిం['దావరో
ధము. దప్పించుక ధా(తిం జేరినసము+ద్యత్పుష్క_లావ_ర్తము
ఖ్యమహా మేఘకులంబులో యనగ జ+క్కం గాండభారావితే .
షములుం భూరి మణీశ రాసనవిభాశజాతంబులుం జూడలూన్‌. 159
ట్ర్‌ తత్స్భతిక్‌ = ఆసు చం[దుండు పోవుడారిని, ఏంగనీలచమయచ(కాంగంబులు.--
ఏంగస = పోవుచున్న; నీలమయ = ఇం[దనీలమణిమయములగు ; చ కాంగంబులు = రథ
ములు. ఇం| దావరోధముక్‌ = =ఇ్షందుని యడ్డగింతను. తప్పించు క=వదిలించుకొని. ధాతిక్‌ =
భూమిని. చేరిన సముద్యత్సువ్మ్కు_లావ ర్త ముఖ్య నుహా మేభుకులంబులో యన6గకొ.చేరిన=
పాందిన; సముద్యత్‌ ఇప కాళించు చున్న; స్రహ్కు_లావ _రృముఖ్య= ప్రుహ్కలావ రము మొద
అగు, మువామేభు = గొప్ప "మే మఘములయొక్కా,; కులం౦బులో యన6గక్‌ = గుంపులో యను
నట్టుగా దీని కమరెక్‌ అను కియతో నన్భయము. చక్క_కొ = బాగుగా. కాండధారా విశే
పములక =గుక్రాల యొక్క గతి విశేషములను. ““ఆస్కు_ందితం థారితకం నేచితం వర్తీతం
వ్రతం గతయోనూః పజాధారాః”అని యమరుండు, జలధార ల విశేషములను. భూరిమణీళ
రాసనవిభా జాతంబులక్‌ ---భూరిమణీ=అధికమణులుగల ; శ రాసన జధనువులయొక్క_, ఇంద
ధనువులయొక్కా యని యర్థాంతర ము. విభా=వికేప,కాంతు లయొక్క_; జూతంబులక్‌ =సం౦ను
ములను. చూడ గాక =జఅవలోేకింపంగా. అము కొ =జప్పెను. ఉ ల్చేేకూలం కారము.
చ. అనఫఘవిసారపాళియుతి 4 నంచితశు[ భశ రా క్రి వి ( బుండరీ
కనిచయలప్టి నాగవరశ*కాండ నిష కిం గనం బొనంగువా
హీని యలయంశుమత్కు.లమ+హీ:శ్వరు వెంబడి నె బొచ్చె న
(భనది ఛగీర థానుసృతి థీ భవ్యరయస్థితి నేయచాడ్పునన్‌. 160
టీ, ఈప పద్యమున సుచందునివెంటం జనుసేన భగీరథుని వెంట జనుగంగవలళె
నున్న దని వర్లించుటంకేనీ నేనాఖాగీర భులపర మైనయర్థ ద్వయము గలుగు చున్నది. ఆన
ఖువిసార పాళియుతికా. “--అనఘ=జఒ చ్చెము లేని; విసారడపసరణముగల; పాళి = టెక్కు.
ములయొక్కు; యుతిక=సంబంధ ము చేత నని సెనాపరమైనయర్థము. అనభము లై నమత్స్య్య
భిశేషములయొక్క.. గుంప్రయొక్క. యోగముచేత నని గంగాపర మె నయర్థమ, “విసారళ్ళ
కులార్భకకి” అని యనురుండు. .అంచితక్క భశరా ప్రి ఫికా, గాాఅంచిత=ఒప్ప చున్న; శుభ = నిర
లము. లెనట్టి ;శ రా =చాణముల యొ క్కుయం జలమలయొక్క_యుం; ఆపి ప్రికా=పా వీ చేతన్యుపుండ
‘a
వృథమాశ్యాసనము, 123
రీకనిచయలన్థీక = శ్వేత చ్చ త్త )ములయొక్క.. గుంపులలా భము చేతను, తెల్ల తామరల సంఘము
యొక్క_లబ్టి చేతను. నాగ వరకాండనిష, క్రీక్‌ =-నాగ= గజములయొ క్కు.యు; వర కాండ= గోపా
శ్వములయొక్కయు; నిష క్రిక్‌ =సంబంధము చేతను. ““కాల్రోస్తీ స్త్ర దణ్ణబా ణా ర్భవనావసర వారి
పషు”” అని యమరు.డు. నాగవర=సర ఏ(ేస్టమలయొక్క_) కాండ = సమూవాముయొక్క_; నిస
కిక =సంబంధము చేత నని గంగాపర్యమెనయర్థము. కనకొ =చూచుటకు. పొసంగువాపొ ని=ఒ
ప్వుచున్న సే సెన, నది యనియర్థాంతేర ముతో (చు. అలయంశుమతు,_లమహీశ (రు వె౦బడిక =ఆ
సూర్యవంకీ యు ( డగుసుచందుని వెంబడి. .అ(భనది= =ఆకాళగంగ. భగీర థాను 'సృతి=భగీరథుని
యను సరి ంచినదై.భ వ్యర యస్థితిక =అధిక వేగవృ త్తి చేత, ఏంగువాడ్పునక్‌ = పోవురీతిగా. ఏం
గ జొ చ్చెక్‌ =పోవనారంభఖించెను. సురనదికి సేనకు నుపమానోపమేయభావమున నుపమాలం
కారము. సుచం దునకు భ గిరథునకు బింబ పతి వింబభా వాదు లూ వ్యాంబులు. రాజు వెంబడి సేన
వెడలు చుండలా భగీరథచక్రవ ర్లీవెంబడి స్వర్ణంగ పోవు చున్నరీతిగా నున్న దనిభానము,
చ. కలితమృదంగతుంగరవ$గర్షనట త్రీ దశీతను[ ప్రభో
జ ఏల చపలాళియంబుధర4+వ_ర్హమునం దగ నాధనేందుపె,
23 జాం న్‌
శీ
నల రెడుమూనసంబున ముళపహాళ రజాతవినాశ మురగ్గరం
డెలుపు (పసూనవృష్టి జగ+తీధరశతువు నించె నయ్యెడన్‌. 161
టీ. కలితమృుదంగతుర ౦గరవగర్హ. _కలిత=ఒప్పుచున్న 3 మృదంగ=మృదంగముయొ
క్క తుర౦గర వ=అధీక మగుధ్వని య నెడు; గర్భ్గ=మేనుభ్యనియు., నటు త్రిదశీతను (ప్రభో
జ్ఞ లచపలాళి.---నటత్త్‌ =నర్హనము( జేయు చున్న; (తిద శీ=ఐ దేవా ంగనలయొక్క_; తను ప
భాజ= దేవా కాంతి య నెథు; ఆజ్జ్వ్రల=(పకాశించు చున్న; చపలా= మెటు పులయొక్కా, ఆళి
పం క్రీ. అంబుధరవర్శ మునక = ఆకాశమందు. తగక్‌ = ఒప్ప (గా, ఆధ శేం[దుసె౯=ఆ
సుచందునిమో(ద. ఆపర్వతము చె ననియర్థాం౦తేరము ధ్యనించును. అల నిడు మానసంబునక =
ఒప్పు చున్న మునస్సువేత. అతనిశుం (వీతిచేత ననుట. మానస మనుసరోనరమునం దని
యర్థాంతరధ్వని. ఉర్వరక్‌ =భూమియ ౦దు.మహాళర జూతనినాళశము.---మవాత్‌ =ఈ త్కృష్ట్రు
లేన; ఆళరజ= రాత సులయొ క్క; జాత='సంఘముయొక్క_); వినాశము = కయమును. మవా
త్‌ =ఉత్క్భృన్నము లైన; శరజాత=కమలములయొక్క_ వినాళమని యస్ధాంతరధ్య్వని. "తెలుపు
(పనూనవృష్టి= తెలియజేయు పుస్పువృష్టి యను వర్షము. అయ్యెడక్‌ =ఆ సుచం(ద్యపస్థానస
మయమందు. జగతీధరశ తువు.---జగతీ ధ ర= భూధరములకు; శతువు=రిపు వైనయిం|దుం
డు, నించెక =ప్రూరించెను. పర్యతములయందు మేధుము “జలము సర్జించురీతి నిం[దుండు
సుచంద్రుసె (టీతితో బుస్బములను వర్షించి నని భావము. "
చ. అలయజర్థాపగళా రవికు+లాధిపుపార్ళ ్యగవాహాపాశ్వని
_ స్తులగతితై లభూళివిత+తుల్‌ ఛిరళోదయ గాంగ ఫఘుటింపం ద
M
4
124 చం డి కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
దృలవిచరద్ద జేశక రశపాళినిజామిత శీకరాంబువుం
డలిని రసోదయస్థితిం 'బెోనంగణగ నెంతయు దార్చెం జ్మికతన్‌. 162
టీ. అలయజరాపగక= ఆవిశాలాపురి చెంత నున్నగంగను. రవికులాధిపుపార్భ్యగ
వాహ పాశ్వుని స్తులగతి జె అధూళివితతుల్‌ . -రవికులాధిపు = సుచందునియొక్క; పొర్మ్య=
(పక్కు_లను; గ=పొ ందినట్టి; వావాప=రాతులయొక్కు_యు; అశ = గుణ్ణుమ లయొక్క_యు;
నిస్తులగతి= =అఆ'సమాన మైనగమనమువలన, ;జ=పుట్రినట్రి; వల=ఇలా సంబంధి యగు ఇల యన 6౫
భూమి “గొ రిలా కుమ్మిన తమా” అని యనురు6డు. ధూలళి=పరా గములయొ క్కు; వితతుల్‌ =
గుంపులు. విరణోదయ గాంగక్‌ కొంచె మైనయావి ర్భావము గలదాని లగగ్యా తక్కువగా ననుట.
మఘటింపక్‌ = చేయ (గా. తద్బలవిచరద్ద జేశకర పాళి..__తత్‌ జఆసు చందు నియొక్క. 3 బల=
సెన్యమందు; విచరత్‌ =సంచరించుచున్న; గ బేళ=గజ(శేష్టములయొక్క_; కర=తుండముల.
యొక్క; పాళి=పం క్రి. నిజావితశీక రాంబుమం డలికొ ,.-నిజ=స్యకీయము అగు 3 అమితీ=
అధికము లగు; శీకర=అంబుకణములయొక్క_; మురిడలిక్‌ =సమావాము చేత. రసోదయ
స్టితిక రస =ఈద క మయొక్కొ_; ఊదయ=౭ఆవిర్భావముయొక్క; స్టీ స్టితిక్‌ స్థితి చేత. పెనం
గగ = =కూడున ట్లు. చిత్రత౯ = ఆశ్చర్యము చేత. తౌ ర్చెక = =ేసెను. ఆశ్చర్యకర ము గురీతి
గాం జేసె ననుట. ఇచట విరళోదయ గాంగ భుటింప ననుచోట విగత మెనరేఫము గలల
కారముయొక్కు యుడయము గలదాని౮గా నని యర్థము వలన అజరాపగ యనుచోట రేఫ
ము బోయి దానిస్థానమందు లకార ముదయించలోే అజరాపగ అజలాపగ యగుననియు
అంబుమండలి నిర సోడ యిల అనుచోట అంబుమండలి నిరసోదయస్టీతి అని పదవిభాగము
చేసి నిర్‌=గతమెన; అ=ఆకారముగల; స=సకారముయొక్క_; ఉదయస్థితి చేత నని యర్భము
చేయుటవలన అజరాపగళ బములో అకారము పోయి డానిస్టానమ దు కార ముదయిం
పలా అజరాపగ సజలాపగ అగుననియు చితత నెటు ౦సనది.
ఈపద్యమందు “క్లో రాజం తృ పాప్యకూపారా స్త్వత్పంతాపాగ్నిశోషితా | పున
స ందరినారీ శాం చావ్నపూరేణ పూరితాః॥ అను వోకముందుబలె నతు కలంకారము.
చ. అతులిత వై జయంతయుతి + నంచిత సాగర జాతదంతిసం
గతి ఘన చ[కిసంభృతి న+ఖండిత వై భవదేవనాయకా
యతి దన ర్థారునానృపబ+లాళి యెనంగె ధర్మితి జంగమ
స్థితి జరియించు లేఖ పురి చెల్వునం జాపి కింపు నింపుచున్‌. 163
నే
టీ, ఇందు సేనాపర మైనయర్థ మా అమరావతీ పర మైనయర్థము గలుగు చున్న వి.
ఆతులిక వెజతంతయుతి€్‌. __ అతీలిత= సాటిలేనట్టి; వె జయంత = "టశక్కైెములయొక్క;
యుతికా=సంబంధము "చేత, నని సేనాపర మైనయర్భము. అకులిక మైనయిం(దనగరుయొ క్క
యుతిేత నని యమరావతీ పరమయినయర్థ ము. (స్యా త్చాాసాదో వై జయ నఖి”అని యమ
రండు. అంచిత సాగరజాతదంతి'సంగతికా, చ అంచిక్‌= ఒప్పుచున్న; సాగరిజాత= =దీవ్రులయం
Ca
త్రథనూశ్యాస ము. 125
| దుంబుట్టిన; దంతిసంగతిక్ష్‌ ఇగ జసంబంధము చేత; అంచితమయిన సాగర జాతదంతి యనగా
పనై రావతము, డానిసంబృంధథము చేత నని యర్థాంతర ము, ఘనచ కి సంభ్బతిక్‌ = ఘనములెనర
- థములయొక్కం భరణము చేత, ఘను ౯ డై నవిష్ణువు యొక్క భరణము చేత నని యరాంతరము.
అఖండిత వై భ వదేవనాయ కాయతికొ .._అఖ౦డిత వె వైభ వ=అవి చ్చిన్న వై భ వముంజేత,; చేవ=
| (వకాశించు చున్న, 'దివు కీ డావ్యవహార ద్యుతిస్తుతి మోద మదస్వప్న కా నిగతిమ అని
: యను శాసనము నాయక=రాజాలయొక్క.; ఆయతికొ = : సమృద్ధి చేత, అఖండిత వై భవము
గల సుర శేస్థుల యొక్క. సమృద్ధి చేత నని యర్థాంతరము. తేనరారునానృపబలాళి=ఒప్ప్వు చు
3 న్న్న యాసను చర్చదుని పే నాకదంబము. ధరితిక =భూమియందు, జంగ మస్థికి౯- = జంగమవృ
' త్రిచేత. చరియి ంచులేఖప్రురి చెల్యు నక్‌ =సం చరించు చున్న యమరో నగ రియుందమున. చూప.
భో క్‌ = అవలోోకించుజగమునకు. ఇంపు నింపుచుక్‌ =సుఖము (జేయుచు. ఎసంగకొ =అతిశయిం
చైను, శేవభి త్తికా ఛేదాధ్యవ సాయము చేత వై జయంతి కాదిరూ పము గా నధ్యవ సానముచేయ 6
= బడిన వై జయంత[పసాదము మొదలగువాని చే సేనాకదంబము సురనగరము గా నగపడు
' చున్న దని తాత్పర్యము. ఉపమాల౦కార భేదము,
6. ఆతతిం గాన రాజిలె మశ+*హాో[ పతలికూలభి దానిడానవి
ద్యోతిత కాండ మండిత చ +మూదధి శేఖరమధ్యవీథి ము
క్రాతివి భాసీతం బగుశ + తాంగవ నేణ్యమువై 6 దదుర్వరా
నేత సితాంతరీపమున + సీటు వహించి న విమ్టుపోలికన్‌ , 164
i టీ. తదుర్వరా నేత=ఆభూపతియెనసు చందు(డు. ఆత టీక=ఆసముయనమందు. మహో.
" పతిళకూల ఖి దాని డానవిద్యోతిత కాండనుండిత చమూదధి శేఖర మ ధ్య వీథిక. _మవా[పతికూల=
. మిగలవిరోధులయొక్క-, గొప్పలెనయె దుకుదరులయొక్క_ యని యర్థాంతరమ్యుఖి దా = భేదన
“ముందు; నిదాన=ఆదికారణమైన; విద్యోతీత = (పకా శించునట్టి; కాండ =బాణచు ల చేత, జల
"ముల చేత నని యర్థాంతర ము; మండిత = రా జిల్లునట్టి; చమూ= సేన య నెడు; ఉదధి = సమ్ముద
' మయొక్కా_ 5 శేఖర శి శిరస్సుయొక్క_)మ ధ్యవీథిక =మ ధ్య(ప దేశ మునందు. ముకా తివి ఖా సీతం
అసకశాంగ వ ేజ్యముడై పక్‌ .-ముక్తా= ముత్యముల చేత; ము క్ర క్షణము కు లగువారిచేకేనని యర్థాం
. శరము; అతివిభా సితంబు=మి గుల ప్ర కాశ మానము. అగుళ తాంగ వ శేణ్యము మె సెకొ= అ ననట్టియుక్త
“మర థ ముమో (ద. కానక = చూడం గా. సితాంతరీపమునక్‌ =శ్వే తద్బీ పమందు. నీటు వహించినవిష్ణు
"పోలిక కొ= అందము శొల్చినట్టివిష్టుమా రి. సాద్భశ్యమున. రాజిలెక్‌ = (పకాళిం చెను. అన.
'నుచందనృవతి సే నామ ధ్యమున ముత్య పుసరుల తో రాజిల్లుర థము నధిష్టి౦చి సము ద
ధ్యమున ము కృలతో రాజిల్లుశ్వేతద్వీపములో నున్న విష్ణుతూ_ర్టివలె వెలసె నని భావము.
య . అపుడు సదనీక్షోమధ్యగుం శ డగుచు నలధ
ను రార ముణవకాళీ నేత్రప పళ+ర్యంబు. గూర్చె
| విమలనష్మతళోక సం+వృతి వ
రినట్టినుధాసూతి? చెలువుం బూని... . 156
126 చం ద్రి కౌసరిణయము, సవ్యాఖ్యానను.
టీ. అపుడు=ఆసమయమందు. ధరారమణమహాళి= రాజేఖరుం 'డగుసుచందుండు. 1
డ నీకమధ్యగుం డగుచుళ =పండితమండ లీమధ్యమున నున్నవాండగాచు. వినులనకు[తలోక
సంవృతిక్‌ =నిర్మ లము అగువక్షు[తేయుల గుంప్ర్రుయొక్క. పరివేష్టనము చేత, భరి|త్రిక్‌ = భూవి
నిం చేరినట్టిగుధానూతి చెలువుక్‌ =పొందినట్టి చం్యదునియంద మును. పూని = వహించి. చేతః
ర్వంబుక్‌ =నేతోత్సవమును. కూ ర్చెక్‌ = ఎటిల్ల (జేసెను. అన€లగా జయమునకు వెడలున ఫుడ
సుచందడు(డు నీతి విజ్యా స్రవిద్యావే త్త తలతోం బరి వేసి స్టితులడె నత[తకదంబముతో యురి వే
తు డెనచందునివ లె6 (బకాశంచె నని తాత్పర్యము.
క. జననాధుం డిట్లు సేనా, జనసంవృతు. డగుచు నరిగె + సమ్మిళదళలినీ
నినదవనీసునదధుసీ, కనదవనీధథ రవ రాళి+కం గనుంగొనుచుక , 16
టీ. ఇట్లు=ఈ ప్రకారముగా. జననాథుండు = సుచం(దుండు. సేనాజన సంవృతు( డ?
చుకొ =సేనల గుంపులతో ( గూడినవాండగుచు. సమ్మిళ దళినీనినద వ నీసునదధు నీక నదపనీధర
చాళికకా. -'సమ్మిళత్‌ = =మిక్కిలి కూడుచున్న $అళి నీనినదజ =ఆండుందు న్యెద్‌ లధ్వా క
లయొక్క్ల; సు= సమీ చీనము లైన; నద =ప్రురుప, (పవావాముల యొక్క] ధునీ= స్త్రీరిపనా మ
లయొక్కొ_; కనత్‌ =ఒప్పుచున్న; అవనీధర౭పర్యత మలయొక..;ఆలళిక౯ =గుంపును. కనుల
నుచుక్‌ =అవలోకించుచు. అరిగక=పోయెను. స్ట్‌
చ. అలపతి గాంచెం జెంత .ఘన" హెమవగుహాగృహవాసికిన్నరీ
కంల మణివల్ల కీస మను $కళూలమనోహరగీత్యుపాంగదు
జ్ఞ పలసుర సాలజాలసుమ+వల్ల రి కావిచరనిి ఫీందని
ర లరవభగ్న పాంథజన $మాాసక వాటము * శంమకూాటథమున్‌. 16
టీ, అలపణి= =ఆసుచం[దు(డు. చెంతక =సమిపమున,. ఘనహెమ గుహా నృవావా॥
న్నరీకుల మణీ వల్ల కీ సమనుకూ ల మనోవారగీత్యు పాంగ దుజ్జ్యల సుర సాలజూల సుమ వల్ల 83
పవిచరన్ని భింద నిర్ణ అరవ భగ్న పాంథజనమానకవాటముక్‌ .-ఘన=గొప్పలగు; పై హెమ=స
రమ యము లగు; సహో గువాల శనెడు గృహ= గృవాము లయ ౦దు;వా సీ= =వనించియుండు; కి
రీకుల=కిన్నర స్త్రీల గుంపుయొక్కా ;ముణివల్ల కీ= మణులవీణల యొక్క ; సమనుకూ ల-మిక్కి. లః
నుకూలమగు; మనోవార= మనోజ్ఞ మెన; గీతి= గానము నకు; ఉ పొంగల్‌ =సుతియ గు చున్న ;ఉజ్జ
ల లవ్యపశాళించుచున్న, సీనికిమళింద నిర లర వమ౦దన్వయము ;సుర సా-ల= కల్చ్పతరువుల యేక
.. జూల=గుంపుయొక్క_; సుమ= ఫున్నుల యొక్క. ; వల్ల రికౌ= =తీంగలఅయందుు విచర త్‌ =సంచ
.. చుచున్న; మిళిందజతు మైదలయ్‌ుక్క_; నిర్మల = ఎస్వచ్చమగు] రవ=ధ్వని చేత; భ గ్న= (క్ట
స అ జేయలుడిన; పాంథజన=పథికసంసుముయొక్క.; మానకవాటముక్‌ = దానము నెకుర్వార
ఎ గలదానిని శే సచుకూ టముక =హేమకూట మను పర్వతమును. ా౦చెక = చూచెను.
చ కనుంగాని తన నృహీ భృదు హాకంఠ మునక నిజ రాజధానిపొ = a
లు న. నుమనోనిశాయపరిభూమిత. మె కలకంఠికామణీ
' శా , . hn , Corre
జనయుత యె క నత్క- నక+ సాలసమన్వితమొ పొసంగుచ
' క్క_నివని వేడ్క. వేలను డ్లి$గకా ఫఘటియిం చె జనేం[దుం డయ్యెడన్‌ . 168
టీ. కనుంగొని=హేవమకూటమును బూచి, జనేందు(డుజను చందు (డు. తన హీభృదు
విశాలా ప్రరీవిధమున. సువ
వికాయ వరిభూపి త న. ాసుమునో ని కాయ=జా బీగు ము ధుల చేత నని వనీపర మెన యర ము,
| a 5 ౬ @
'డీతమం డలి చేత నని రాజధానీ పర మెన యర్థము, పరిభూషి త రైమె= అలంకృత రె;క ల కం్య
; బీజన యుత వ.---క లకంఠి కా=ఆండుంగోయి లలయెక్క_యని పనీ
క్క యిని యర్ధాంతరము, జన=సంఘముతోడ, యుతయె=కూ
శ చా
ంశ్రమునక =ఆపర్వ త సమిపమున, నిజరాజ ధానిపొల్పునకొ=తన
పరమెనయ ము నీల
ర ణా యై
లసమన్విత ఐ...కనత్‌ (పకాళించుచున్న; కనకసాల=సం పె ల చెటతోడ నని వనీపర
నయర్గము బంగరుకోటలతోడ నని రాజధానీపర మైనయర్థము; సమన్వితయై = వాడుకొ
రా : an
ద వా సంగు చక్క_నివనిక్‌ =ఒప్పు చున్న మం-చివనము ౦
వ్‌
క ఘటియిం ఇెక్‌ =డిగునట్లు చేసెను.
దు. వేలము= సేనను. అయ్యెడక.
మ. తను భానిర్టితమార మారరిపుకాం+తాచి తసంసార సా
__ _రనిర సాఘక్రవార వారణభిదా*రాజద్భలో దార జా
రనివేశాయితసూర సూర సీతభా*రమ్యాక్షి విస్తార తా
రనిభఖ్యాతివిసార సారనభవ+| పస్తు త్యనితో స్యదయీ-.
టీ. తను ఫొనిర్జితవ్లూర =దేవాకాంతి చేత గలువ(బడిన మదనుండు గలవాడా! మార
రిపు కాంతా-చి త్తసంసార..__మారరిపు=శివునకు శాంతా = (పియ యగు పార్వ తియొక్క,
చి త్త=వ్భాదయమందు, సంసార చరించు చున్నవా6డా | విష్ణువు పార్వతికి 6 బుతుండు
“గావున నతేనియం దా మెక్రు వాత్సల్య మున్నదనుట. (బహ్మవె వ ర్తగ కోశఖండమందు విహ్ల్హువు
గ జేశరూపము గా. బార్వ్యతికిం బుతుండేనట్లున్న ది. సారనిరసాభుకవార=బలము చేత నిరసీం
ఎ౨పయిడినపా ప సంఘము గలవా లడ్యా అను శబ్దముమి (ద కప్ప )త్యయము. వార ణఖిదా రాజద్భ
.లోదార....-వార ణ=కువలయ్యా పీడయుయొక). ; భిదాజభేదనమందు; రాజత్‌ = (పకాళించు
చున్న; బల= సామర్థ్యము చేత; ర దార =ఉత్కృష్టుండె నవా డా! దారనివేశాయితసూర.--
దార=ల క్షీ దేవికి; ని వేశాయిళ =నృవాము గానాచరించుచున్న ; నూర =మంచివమృస్ధ ఏలముగల
"వా (డా! నూరొనీత భారమ్యాక్షీవిసార = సూర్య చం [దుల చెడూ రమ్యము లె న నేతముల విసార
'మగలవా౭డా! తొరనిభ ఖ్యాతి విసార=నక్ష[త్రముల త్రో సమాన మెనఖ్యాతీ (ప్రసారము గల*
వాయదా! సార సభ వ(పస్తుత్యనితో్యదయా.సారసభ న=బహ్లా చేత; పస్తుత్య=కొ నియా డ దగ
న ని తో్యోదయా =నిరంత రాభ్యుద యము గలవా (డా! ఈసంబోధనములకు ముందు రెండుపద్య
(ములలోేనిసరేబో ధశీములకు నిది (ప్రథమా శ్వాసము అను గద్యముతో నన్వయము. ఇందు ము క్ర
స్‌ు ధగ స్త్రమను శవాల ౦కారము,
టు!
128 చ ౦ద్రి,కాసరిణయము;. స వ్యాఖ్యానము.
క, కరణాగతశుభకరణా, కరణాలీ తాత్యవివిధ4 కార్యా చ రగా
చరణానతాసుహరణ్యా హర ణాయితేసత్స స్రమంత *+కాభొభరణా, 170
లీ. కరణాగతకుభ కర కా=ళర ణమును బొందినవారికి శుభముల జేయునట్టివాండా!
కర ణాతీశాత్మవివిధ కా ర్యాచర ణా.-కర ణాతీత = ఇంద్రియాతీతములై న; అత్మ =స్వీయము
లైన; వివిధ కార్య= అేక్కపకారము లగు సృష్ట్యాదికా ర్యము ల ను; ఆవర ణా = ఆచరించునట్లి
వా౭డా! వరణానతాసువార ణా.-చరణానత = పాదములయ ౦దున[ములుగానివారియొక్క_,
ఆన౭గా దు ర్థార్టులయొక్క యనుట 5 అసు=[పాణములను ; వార ణా=సహారించువా€లడా ; వార
_ ణాయితసక్స ముంత కాభాభ రణా.-వార కాయి తే =ఆర ణము గా (జేయయబడిన; సత్స్య్యమంత
! క్ష= శేష మైన స్యమంత కమణెయొక్క్క_) ఆభా=కాం౦తి; ఆభర ఇకా =ధాష ణముగ యలవాండా!.
ఇందును బెయలం కార మేయగును. ముందుపద్యమ దు నిదేయలంకారము.
పృథ్వి. ధరాధరమ చర్చి క ధర ధ రారిముఖ్యోదయ
దరాపహమహ _త్తరా+దర దరస్వనో త్పెకితా
శర ప్రక రనిష్పత+ చృర శర ప్రభూ తాలయా : .
వరాంకక లన ప్రభా+వర వరప్ర దాను గ్ర హో. 171
టీ. ధరాధర మచర్చికాధర=(పళ స్తపర్వతమగుమందరమునుధ రిం చినవా 6 డా!ధ రారి
ముఖ్యోద యద్ద రాపవామ వా త్త రాదర, -ధ రారిము ఖ్య=ఇం(దు య మొదలగువారికి; ఊదయర్‌ =
పుట్టుచున్న; దర=భ యముయొక్క ; అపవహా=పో (గొట్టుటయందు ; మవా త్తీర=అధికమగు క్‌
ఆదరజ, ఫీతిగలవాండా! దరస్వనో త్చేకితాశర (పకరనిన్పత చృర.-దర స్వన=సాంచజన్యధ్వ
నిచేశ ; ఉశ్చేకిత=సంజాతో ల్సేకముగల వియు;ఆశ ర= రాతమసులయొక్క_; (పకర=సమూహా
““చుంద్యు నివ్పతత్‌ =పడుచున్నపియునగు; శర =చవాణములుగలవా6డా! శర్యపభూతాలయా వ
రొంకకలన(పభావర.-ళ ర=జ దక మందు; పభూత=పు ట్టినట్టిపద్మమ్మ; ఆలయాజగ్భృ్హహము గా ౬
గల లవ్మీయొక్క; వర=కుంకుమ ముయొక్క_; అంక =చివ్నా ములయొక్క_]; కలన=సంబంధము.'
చేత నెన / (ప భా= కాంతి వేత; వరఇశేష్ణుడగువా౭డా! వర(పదాను[ గ హా౭వరములనిచ్చెడు
నను[గవహముగలవాండా! ఈకృ్ళతి పతి సంబో ధనములకు నిడి (పథ మాశ్యాసమ్లును దానితో నన్న
గద్యము. ఇది శ్రీ మదనగోపాల ప్ర, సాదసమాసాదితోభయభాపా కళాకళ త్ర:
.. శేచర్చగోత్రపవిత్ర సురభిమల్లతమాపాలసత్పుత్ర, కవిజనవిధేయ మాధవ.
రాయ ప్రణితం బైన చం ద్రికాపరిణయం బను మహో (పృబంధంబునందు.;
ఎ. ద్రథమాశ్వాసము. ుం. .
గద్యము. ఇది. శీసర తీరమణక గణా సమాసాది తసర్వపౌభాన్య భాగ్యనగర మహారాజ్యసంకలిత
ల శ్రీజట్మపోలుసంజ్థానపాజ్యసకల సామా జ్య శ్రీ శేచర్ల గోత్ర సవిత కవిజనగేయ ర
న. డవేంకట జగన్నాథరాయ సత్పు త్ల) సక్సంపదాయ |శ్రీసురభివేంక ట
.... లత్మేణరాయ పరిపోవ్య సరసవైదువ్య తదాస్థానత లమండిత శేష
'.. సదాశివపండిత విరచిత శర దాగమ సమాఖ్యవ్యాఖ్యయందు ౬
a
(బ థ:మా శా నరు మ్మ.
+ ' (శ్రీ యేనమ$*
శీ లవ్మీనరసింహాయన మః,
చం ది కాఫరిణయము, సవ్వాఖ నము.
న్‌ా
Im TT TY 3 Pm
ద్వితీ యా శ్వా సము,
క. అపహారీశసుతావీచీ, విహార ణరణదంఘికటక కళనిశ్వాసి స్‌పత
ద్రివాయాళుపాణిపద్య ; స్పృహాయాళుమ దాళిజాలళ[కీగోపాలా. 1
ట్రీ. అవారీశనుకావీ చీ వివారణ రణదంఘీగికటక విళ్యాస్టీపతద్దివాయాళ్సుపౌణిపద్గ
స్పృవాయాళు మ దాళిజాల.-అవారీశ సుతౌజయము.వానదియొక్క_; వీ చీ=తర (గల యందు వివా
రణ క్రీడ చేత; |రణత్‌= మాయు చున్న; అంఘి9క టక్రఇవాంసకములయందు, “వాంసక్షఃపా
డకటకః ** అని యమరుండు. విశ్వాసి= =విళ్వ సీంచు నట్టి; పతఖ్‌ = వాంస పక్షీని “ పత్రత్ప త్త
రథాణజూ 3” అని యమరు(డు, (గవాయాళు= (గహీ ంపనిచ్చనల) పాణిపద్మ = = కరక్షనల
మందు; "స్పవాయాగు=వాంఛగ ల; మదాళిజూల = మదించిన స్క మ్యైదలగుంప్రగల వా( డైన.
(శీనోపాలా = (శ్రీమదన గోపా అ స్వామి ! అని ని కృతిపతిసంబో ధనము. దీనికి జి శ్రగించ్ప
మనును త్రరప ద్యస్థ క్రియతో నన్న్వయము.
యేమ నాసీదియందు గీడించు చున్న కృష్ణ మూ ర్తి రియొక్కు. పాదకటకధ్వనియందు
వూఠస్తషలు.కు లను భాంతి చేత హూంసలు నమోఫమునకుం బోలా. డ్రీకృష్ణుండు వానిం బట్టు
తలంపుతో ' కఠకమలంభు సా.6ప లగా. నా కేలుంద మి యం౦దు. వా, సవకమల.భాంతి చే దు మెద
లగుంప్రు : చుట్టుకొన్న దని తాత్పర్యము. భాంతిమదలంశారము.. “ళ్ళ. భారి న్దిమా నన్య సం
వి.త్తిర న్యన్మిక సామ్యదర్శ నాల్‌ * అని కావ్యదర్పణమందు( దల్ల క్షణము.
శే, చి త్తగంపునము శౌనకా+ద్యు త్తమర్షి
5 సమితి కి ట్లను రోవుహ+ర్ష ణతనూజుం
'ఢ్లిట్లు వేలంబు డిగం దార్చి + నృపతి హేమ
| పటకుటి వసించి యుంజె సంళ భను మెలర్చ. . 2
"టీ. చిత్తగింపుమ= అవధరింపుము. శన కాద్యు త్ర త్తమర్షి సమితికి కొ=కొనకు(డు మొదలు
గాల గలమవార్షి స సంఘమునకు. ఇట్లు = వక్ష స్రమాణ ప్ర శారమున. రోమవార్షణ త నూజు ండు=
'సూతు (డు. అసుకా= వచించును. ఇట్లు = ఈప కారము. వేలంబు= ఉపవనమును. డిగకొ=ది
గుటకు. తార్శిజఒనర్లించి, నృపతి = సుచం్యద్రుండు.. ఫహేమపటకుటిక = = బరిగరుగు డజారమఘము
నందు. సం(భమము = సంతసము. ఎలర్భకా= =అత్రిశయ్సింప (గ. వసీంచి యం జెక్‌ = నివసీంచి
యుండెను. |
a
“17
లి న అడ అల
130 ద ౦ ది కాసరిణయము ; సవ్యాఖ్యానము.
చ. అలతతి( దద్దిరీందతటి + కాంచన కాం చనమాలకీ లతా
వలయలతాంతకాంతతర $4వాసన వాసన వానిలాళిక ల్‌
మలయ విభుండు వేడ్క_( దన4మానస మాన సముజ్జ్వలాత్తు నె
చ్చెలిం గని పల్కు- స్వప్ట్రుసుమ+జీననజీవనభఖేదనో క్రికన్‌. 3
టీ. అలతతీక=ఆసమయనుందు., తద్దిరీం దతటికాం చనకాంచన మాలతీల కావల యల
తాంత కాంతతేర వాసనవాసనవానిలాళికల్‌. _తద్దిరీం ద=ఆహేమకూ ట ముయొక్క.; తటి కాజ
దరులకు; అంచన = అలంకార మగు;కాంచన= సం పెంగలయొక్క_; మాలతీల తా=జా జి తీవల
యొక్కు.5వలయ = గుముకులయందలి; లతాంత = కుసుమములయొక్ళ_; కాంతతరజ=మిక్కిల్‌
మనోజ్ఞము లగు; వాసన=సుగ౦ధములకు; వాస=నివాసము లగు; నవానిలాళీక ల్‌ =నూతన వాయు
సమావాములు. తనమానసము=తనమనస్సును. ఆనక్‌ = స్పృశించునట్లు. మలయక్‌ = వీచు
చుండ 6౫. విభుండు=సు చందుండు. వేడ్క_క=సంతోవము చేత. స సముజ్జ్వలాత్తుక్‌ =మిక్కి_లి
(పకాళించుదేవాముగల్క కాదేని బుద్ధిగల. నెచ్చెలి = పీయసఖుని, కని=చూచి. స్వక్త్రసు
మజీవన జీవనజేదనో క్రి కీకకొ, _స్వర్షగ సుమ= కల్పతరు కుసుమములయొక్కా_; జీవన=మకరం
దముయొక్క_)జీవనజబదుకనకు, "భేదన= భేద క మగ; ఉఊ ప కికకొ=వాక్యమును. సల్కు_క్‌ =
వచించును. యమకొల౦కారము,
ఉ. ఈయగరాజమాళి మన + మిచ్చట నుండుట తా నెజీంగ యా
ఫ్రీ త్రీ యసమ్ముగవై భవగళటలిం దిలకింపగ ర మృటంచు "వూ
దొయతి. బల్వం బం చెం బవ+ నాంకురపాళికం జూతమే వయ
_ స్యా యచలేందుదివ్యమహి+మాతిశయంబు [పియంబు పొంగలన్‌. 4
టీ. ఈ యగరాజమాళి=పర్వత(శేప్ప మగునీహీమకూటము. మనము. ఇచ్చటక్‌=
ఈ(పచేశమందు. ఊండుట=ఊండుటను. తా నెటీంగి=ఐతాందెలిసీకొని. ఆతీ తె యసమ్మగ వై భ
వగతిక్‌ =తనదుసమ(గ మెన వైభవరీతిని. తిలకింప(గకొ=చూచుటకు. రమృటంచుక్‌ =రావ
లయు నంచు. పవనాంకుర పాళికకా = మందమారుతపర౦పరను. మోదాయతికొ=సంతో షా
తిశయము చేత. పీలువక=వపీలు చు టకు. పం చెక్‌ =పం పెను, వయస్యా = సఖుండా.. (వీయం
బుజపేమము. వొంగ భగకాఐమీంపంయా, అచళేందు దివ్యమహిమాతిశయంబు, -అచ లేరదు=
-హీమకూ టముయొక్క_; దివ్య = లోనో తేర మగు, మహిమాతిళశయం౦బు = మహీ మోన్న తిని.
దూత మే=చూతమా.
పేమకూట వనమందున్న మైనుచర్చదునిపె సూమకూటమున నుండి మందమారుతపర౦పర
(ప్రసరింపంగాం దనవిభవాతిశ యము గాంచుట కుతే పూనుకూ లు ము సుచం, (దునిం బిల్వ మందనూ
రుతము నంపినదా యన్న ట్ల ట్లుం డె నని భావము. ఇందు గమ్యా క్పేషెక్ష.
చ. అని జననేత తతి ్రఎయస+ఖా[గణికేల్‌ కయిదండం బూని-చ =
క్క-ని తెలిమిన్న మెట్టికలు + గట్టిన తోవ నగేయద మెక్కెం భా
™
ద్వితీయాశ్వాసము. 131
వనమరుదు చ్చలత్కి సల+ వారమృషావ్యజనాళిం బార ఏసీ
మ నలరుమల్లి కాయువతిశ4మండలి యింపు గ వీవ నత్తజిన్‌ . వ్‌
టీ. అని=ఇ ట్రని. జన చేత=సు చందు (డు. పార్ళ సీమక్‌ = ఇరుపక్క_లను. అలరు
మల్లికాయు వతీమండ లి=ఒప్పు చున్నమల్లికాలత ల నెడు స్త్రీలగుంవు. పావనమరు దుచ్చలత్కి_
సలవారమృసావ్యజ నాళీక ._- పావన=పవి[తమగు; మరుత్‌ =వాయువు చేత; ఊచ్చలత్‌ =మి
క్కె_లి కదలు చున్న; కిసల=పల్ల వములయొక్క, “ కిసాలయం కిసలయం కిసాలం కిసలం
కిసమ్‌*” అని ద్విరూపకోళము. వార=సమూవా మనెడు; మృషా వ్యజన=కృ [తిమ తాళవృంత
ములయొక్క_ ; ““కసలవారమిషవ్యజ నాళిక?” అను పాఠమందు, కిసలవార మనెడు నెపముగ
ల సురటీలగుంఫు చేత ననియర్థము. ఇంపుగక్‌ = సొంపుగ. వీవక = వీచు చుండగా. అ త్తే
టీకా =ఆసమయమ ౦దు. దీయసఖా గణి కేల్‌ జ ప్రీయపయస్యుని వా _స్రమును, కయిదండక్‌ =వాొ
'స్తాల౦బముగ. పూని=(గహీంచి. చక్కని తెలిమిన్న మెట్టికలు గట్టిన తో వకొ=సుందర మగు
వ్యజమణుల సోపానములుగట్టిన దారి చే. న గేం ద్రమ=హేనుకూటము ను. ఎ_కై ౯ =అధిష్టీంచెను.
సుచం[దుండు సౌమకూటము నధిష్టించుత టి నుభయపార్శ్య్యములయందు మ౦దమా
రుతము వేం బల్ల వములు చలించు చుండ గా మల్లి కాలత ల నెడుకా౦తలు సురటీల చే పీచు
చున్నయ ట్లుండే నని భావము. గమ్య తేక.
క. అలరారువేడ్క_ దద్దిరి, కులరాడై (భవము గాంచు+కుత లేశ్వరుతో
నలరా చెలి యిట్లను మధు, జలరాశితరంగనినదశ$జయయుత ఫణితిన్‌. ర
టీ, అలరారు చేడ్క_క = ఒప్పు చున్న సంతోషముతోడ. _ తద్దిరికలరాడై (భన
ముకొ= =ఆపర్వత రా జైన హేమకూటముయొక్క_ వైభవమును. కాంచుకుత లేశ్వరుతో కొ =
అవలకించురాజుతోడ. అలరాచెలి = ఆరాజసఖు డు. మధుజల రాశితరంగ నినద జయ
యుత ఫణితికా.. మధుజలరాశి = పూంబేనియ సము డముయొక్క. 3 తరంగ = అలల
యొక్క; నినద=ధ్య నియొక్క_; జయజ= గెలుపుతో డ; యుత=కూడుకొన్న ; ఫణితికా = వాక్కు.
చేత, ఇ ట్లనుక్‌ = =వతృ్యమాణరీతి గా ౬ బలికెను. ద్వ కరీ (పా సక ందము.,
నీ కరిరాజధీపూర + పరి రాజితోదార, హరి రాజిహృత సార+శ రదపాళి
నగబారివరజాత (మృగచాతురీభీత, మ్బ గచాలనోద్భూత += పృథభులధూూళీ
సకలాజరీగూహ+ నక లావిలీనాహ, పికలాపినీవ్ర్యూహ+ బిలగ్భహాళి
లలితా పగోరి త+ర లితానికాళ్టాత, గలితాననజసాతి*విలన నాళి
"లే, మహీప కనుగొను తనుజు+ర హిమజనన ం
యులు
_ భరితఫఘున గరవవన చ ర+తురగవదన
_ కులజలదమాళి యిమ్మహ++కుధరమాళి, . . 7
—
త్రి
132 చం, ది కొపరీణయనూ, సవ్యాఖ్యానము.
టీ. కరిరాజథపూర పరి రాజితో దార వారిరాజిస్ఫాతే సార శరద పాళికో . -=కొరి రాజ=
గజ ్రోష్టము ల చెడు; ఫధీవూర = బుద్ధి రాశి చేశ; పరిరాజిత = మిగుల (పకాశించు చున్న ;
ఈ దారవహారి రాజ్‌= ఉత్క్బృూస్టమగుసింహపం కి చేత్ర; హృత =వారింప (బడిన; సార=శేష్టమగు;
కా దేని వృత సౌర =హరింప(బజీనసొరముగల; శరద= మేఘములయొక్కా; పాొళీకొ=గుంప్ర .
గలదియు. నగ చారివరజాత మృగచాతురీఖీత మృగచాలనోద్భూత పృథులధూళిక.-నగ
చారివర=వనచర' శేష్ణులయొక్క_; జాళే=గుంపుయొక్క_; మృగ = వేంటయొక్క.5 గోమృగా
వళౌకురజ్ణ్‌చ కరినత్ష త్రఖేదయోః | యాచ్చాయా ంమృ గ యాయాంచమృ గః ” అని విశ్వము.
చాతురీ=చాతుర్యోమువల న; ఖీత్ర= భయపడి నట్టి; మృగ = లేడులయొక్కా); చాలన = సంచర
ఆఘ చేత; ఉద్భూత ='యుదయించిన పృథుల=అధిక మగు; ధూళికొ = పరాగముగలది
యు; సకలాజరీగూహనక లావిలీనావావికలావీనీవ్యూవాబిలగృ్భహాళిక్‌..సకల = సమస్త
చుగు; అజరీ '= దివ్యస్తీ అలయొక్క_; 'సాూహనకలా = దాగిలిమూత లసనెడునాటలయందు;
విలీన= డా 6గినట్టి; ఆవావికలా పీనీజుసర్పస్తీ అయొక్క; అహి శబ్దము కై (త్ర స్తే స్యేద వు” అని అణ్‌
(వత్యయము వచ్చి ఆహా యని మనది. 'వ్యూహజసంఘముగల; విలగృహజ= గుపాలయొక్క.,
'ఆళ౯ = పం క్షిగలిసినట్టిదియు లలితాపగోరి తరలితాసీతాబ్దాత ౫ లితాస చజసాతివిలస
నాళికా “లలిత =మనోజ్జ ముల గు; ఆపణగా=నదులయొక్క; ఊర్షి =తీర ౮ల వలన;త ర లితజచలిం
వ (చేయ (బడిన; ఆసిత=నల్ల నై న; అస్టాత=క మలము లపల న; గలిత=జా టీనట్లి; ఆసవ=మకరం౦ం
దమునలన, జ=ఫుట్టినట్టి; 'సాత్రివిలసన= = అత్యంత (పకాళశముగల; అళీక్‌ = తు మైదలు గలిగి
నదియు. తనుజనుర్చ హీమజనన జనకకలరవకులర వధ్వ నిత నురఖిభ రిత భనరవవన వర తురగవ
దనకులజల దచ్యాళికా. ఉక నుజికు 8=దేవా మెత్తుటయొక్కు... “కా దేనిమనసీజునియొక్క. “జను
ర్ధననజన్నాని ** అని యమరు(డు. మహిమజనన= ఉత్కర్షో త్స శ్రీకి; జనక=సం పాదకమ్ములెన;
ళ్‌ లరవ = కోకిలల యొక్క; కుల= ఇ=గుం పుయొక్కా; రేవ= ధ్యనుల'వేళ; ధ్వనిత=సంజూతేధ్వని
'యగు;సుర ఖి=వసంతము చేత; భరితే= =నిండిన ట్టి, దీనికి చూళియం దన్వయము. ఘనరనస =
'గొప్పధ్యనులుగల; వనచర= కిరాతకులు; తుర గవద న= =కిన్న రులు; జలదకుల= మే భు సంఘములు
నుగల; చూళీక్‌ = అగ భాగముగ లదియు నెన;నున తర యనుపాఠమున 'భరిత మై ఘనతరమెన వ
'సృష్టుందు. జరించుచున్నకిన్నర న) లి గలది నియర్థము. జలద చూ యుల న లగా 'ఘనకచలు. ఇమ్మపో
కుధరమాళికొ = ఈగొప్పపర్వత రాజాను. మహిప=సుచందుండా!కనుంొ ను= అవలోకళింపుము.
మ, జన నా ఖేశ్వర కంక రత్నకట కాం చ థీ త్చన్మమాళ్యా ప్త ప్తమై
యని శాత్యా( శిత? రాజసింహని చయం *బె సంవృతానేకవా
హిని యై చందనగంధ వాసితము నో యీశె శ లవర్యంబు దొ
దన ౨౯ స ప్ట నెందువూ[తనె భవ తృారూప్యముం గాంచె నాన్‌. రి
ట్రీ, జన నా థేశ్వర జసు చందు డా! ఈశెల వర్య ంబు= ఈపర్వత శ్రేస్థ్రము. శా౯. నీవి
టనొందుమాత్రనె = నీ విచట జేరినంతమా[తమున నె. భవ త్సారూప్యముక్‌. = 'నీసాటిని,
కాంచె నాక =పొంటెనా యనునట్లు, రక్నక టకం నత్స్యర్షమాణ్యా పసు. -రళ్న =రత్నమ
'యము లగు కటకజచరులను; అంచక్‌ ఎఓప, వ చున్న; స్వర్థ్యజసం పంగ 'లనెడు; మాళిజ
గ
శ
ద్వి తీయాశ్యానము, 133
అళోకము లనెడు “మాళిః క జ్కేళలి చూతయో౪” అని విశ్వము. రత్నకటక=రత్న ఫుంగడి
యములను; అ ంచక్స్యర్థృ మాళీ=ఒప్పుచున్న బంగరుకిరీట మును; ఆ ప్ర మై=పొందినదియై. అని
శాత్వ్యా(శిత రాజనీంవానిచయం బె. -ఆనిశథ = ఎల ల పుడును; అత్యాశిత = మిక్కిలీయా శో
యించినట్ల; రాజసీంవా= పెద్దసీంగము అనెడు నృప ేస్టులయక,; “స్యురు త్తరప జేవ్యా భు
పు జ్ఞవర్దభ కుష్టి. రా; నింవా శార్హూల నాశాచ్యాఎప్రంని (శేస్టార్థనోచ రాః " అని యమరుఃడు.
నిచయంబే=:సమావాము గలదె. సంవృతా నేకవాహినియె. “సంపృత=చుట్టుకొనంబడిన; అనే
కజఅ నేకము ల గ్యువాహీనియె=నదు ల నెడు'సే సేనలుగల దె. చందనగంధవా సితయ'నె =చందన
వృక్షము ల నెడు గ్రీగంధముయొక_పరిమళము చేత 'వాసితమెనదై.తన 5౯ =ఓ పెను శంకె=
చూచితివా ?
చ. అనుపమభాతుధూళియుతి 4 నంచితకుంజనివక్తి నెప్పునీ
ఘనసిత రత్న గండత టిం + (గా లెడుపొన్న నృపాల కాన్పు తె
'ల్హని తొలుగారు నెక్కి నయి+లాధరవై రియె చుస్తు కానిచో .
సునరుచె చేవవల్లభ తశయు౯. నుమనోభరణంబు 'దానికిన్‌, ౦
ట్‌, నృ పాల=సుచం[దు (జా; కా ను = చూడుము అను పమధాతుధూలియు తిలా, -అను
పమ = సాటిలేని; ధాతు = జేగు ుయొక్క_, ధూళి=ప ప రాగముయొక్క_; యుతిక్‌ =సంబంధ
ముచేతను. అంచితకుంజనిప, క్రిక్‌ ...అంచిత= =ఓప్పుచున్న; కుంజజపొదలయొక్క్య దంత
ములయొక్క_; నివ క్రిక్‌ =సంబంధము చేతను. ఒప్పు నీభునసీత రత్న గండతటిక = ఒప్పు
చున్నయీభున మగు వ్యజమణిమయ మెన స్థూలోపల (పసదేశమందు.. (కౌ లెడుపొన్న =ఒప్పు
నట్లిపొన్న వృకుము. తెల్ల నితొలు గౌరు నెక్కిన యిలాధర వై రి .యెచుమ్మ= తెల్ల గా నుండు
నెశానతము నెక్కిన పర్వతవై రి యగునిందుం జెచుమా, శానిచోక = =అటుగానియెడ.
'జేససల్ల భత యంకొ=దేనవల్లభ మగుటయు, శేసరో దేవవల్ల భః అని యమరు(డు,
బునుసో భ ర ణంబుక =ప్రవృభ రణమునుు దేవతా తాపోసణమును. వన్‌ లవ నమ
నకు. ఒనరునె = ఘటిల్లునా ? అనంగా సుర రాజు గానిచో బేవనల్ల భతయుం సుమనోభరణం
బును భటిల్లవు గావున సురరాజే యనుట.
వ[జను ణీమయ మయి భాతుభూళివిరాజితం బగుగండోపల నె. రావతే.మును .బోలియు
న్నదనియు, చాని కైనున్న ఫుష్పించిన వున్యాగము దేవేందునిం బోలి .యున్న. దనియు
భాొపము. రూపకాలం కార భేదము. ం
నీ. బహూునీలతటుల. గళ+న్పట్టుసూ ర్యాకృతుల్‌ ౧ .
పొందమ్ము లని (తెంపం+* బూని పూని, i .
ననవ(జకటక మండలి: దోంచునై జమూ
రుల బరేభమనీహం 4 (గుమ్మి (కుమ్మి,
శురువింద మయపాొద+*సరణ్‌ం (జా లెడునున
134 చంద్రికాపరిణయము, స వ్యాఖ్యానము.
ముల వశాొమతిం గల * నలమి యలమి,
గారుడ[ గావశృ్ళం+గములం బొల్పుసురాధ్వ
తటినిం బెన్నది యంచు + దజిసి తజిస్సి,
"తే, యలఘువీథ ఛభయోపబ్బం+హకదురంత
బృంహ తార్భటి దిక్కోటటి థీ (ఏలంజేయు
సమదచై ఖరి నీయ(ది + సంచరించు... ne
వనగజ[ శేణి కనుగాంకై + మనుజవర్య. . 10
టీ. మనుజవర్య=సు చందుండా ! ఈయ దిక్‌ = ఈపర్వతమందు. సమద నై ఖరీక్‌ =
మదయు క్షమైనరీతితో డ. సంచరించువనగజ శేణి = తిరుగుచున్న యర ణ్యగజసమూవాము.
బహునీల తటులకొ.-బహు = అధికములగు; నీల = నీలమణిమయములగు; తేటులక =
చఅంలయందు. కన్పట్టుసూర్యాకృతుల్‌ =(పతి ఫలించినట్టి సూర్య బింబములు. పొందమ్ము లని=
బంగరు పద్మము లనికొని, (తెంపక్‌ =తెంచు టకు. పూని పూని= [ప్రయత్నించి (పయత్నించి.
నవవ(జక టకమండలిక్‌.,- నవ=నూతనమగు; వ(జ=వ[జమణిమయ మగు; కటక = నితంబ
(పదేశములయొక్క_; మండలిక్‌ = సమావామందు. తో (చునైజమూ రులక = (ప్రతిఫలిం
చుతమశరీరములను. పశేభనునీవక్‌ =ఇతర గజము ల నెడుబుద్ధి చేత, (కుమ్మి - (కుమ్మి = కొమ్ముల
తోం బొడిచి పొడిచి. కురువిదమయపాదసరణిక్‌ = పద్మరాగమణిమయ మగు (పత్యంత
పర్వతమార్షమందు. (కా లెడు మఘనమ్యలక =జఒ ప్పారు చున్నమబ్బులను. వశామతిక =ఆం డేను.
గులను బుద్ధిచేత. కీలక =తు ండ ములచేత. అలమి యలమి=ఆ[ కమించి యా[కమించి. గారుడ
[(గావశృ్ళంగములక, = గారుత్మతమ ణిమయ మగు శిఖరములయందు. ._పొల్బుసురాధ్వతటి
నికొ=(తిబింబించినయా కాశగ ౦గను; న్నది యంచుక = పెద్దనది యనుచు. తీసీ తటీసీ=
సమీపించి సమోపేంచి. అలఘువీథిక్‌ = అధిక మగువనవీథియందు. భయోపబృంవాకదు
రంత బృంహి తార్భటిక.- భ య=ఫీతికి; ఊఆపబ్బంహాక=వర్గక మగు; దురంత = పారములే
ని బృంహీ త=స్వ కీయ ధ్వనులయొక ్క_3 ఆర్భటిక్‌ =అతిళయము చేత. దికో_ టకా =దిక్సమా
వామును. వీలకొ=చీలునట్టు గా. చేయుకొ= చేయును. కనుయగెంటెు=చూచితివా.
ఈహేమకూటము నానావిధమణికూటముతో విరాజిల్లు చున్నదనియు నిందు6
'భేక్కుముదపుకేనుంగులగుంపు లున్న వనియు ఖావము. (ఛథాంతిమదలంకారము.
చ. కలితమణీశ రాసున+ కాండభృతి౯ వరవాజిసంగతిం
బొలుచుసు వర్ణ కూట మరిశభాపవిదారణ జూడ గాంచనా
= చలవిజయ (పయాణపరి+సన్న హనాత్మతం బూనుటల్‌ కడుం
"జెలిపె మరుద్గతిధ్వన దు+దీర్ద గుహాచయ భేరికాధ్వనుల్‌ Tl
టీ. కలితమణీశ రాసభున కాండ భృతి కొ. _ కలిత మణీ కరాసఘనకాండ ౨ ఒప్పుచున్న
యిందథనువును, ేమసమూహను నెడుకలితము ఫైనరత్న ఖచీత శరాసనముల యొక్కయు
a
శి
ద్వితీ యా స్వా స ము. 135
ఘనము _లెనచాణములయొక్ష క్ష_యు;భృతికా= ధారణము 'చేత,వర వాజిసంగతికొ = = శేష్థము లగు
పతం లెడు కేస్టమ లన గుజ్జిము ల యొక్క సాంగత్యము చేత, వాల్చుసువర్షకూటము=
నట్టి శే హామకూరుము. అకిభూపవిదారణక= శ తురాజభేదనమను. చ
నాచల విజయ పయాణపకి సన్నవానాత్శ తకొ.-కాంచచాచల
ఒప్పు
చూడక =కనుటకు. కాంచ
= మేరుపర్వత మునకు; విజయ=
జయముకోొబికెన; (పయాణ౭పయనముయొక్క.; పరి సన్న వాన=స న్నా నామందు; ఆత్మ తక =చ్చి
క్రము గలుగుటును. పూనుటల్‌=వహీంచుటలను. మరుద్దతి ధ్వనదు దీర్జ సహాచయశేరిశాధ్వ
గుల్‌. మరుద్ర్ద తి=వాయు వుయొక్క గమనము చేత; ధ్వనత్‌ =ధ్వని సేయు చున్న; ఉ దీర్ణ=
ఉఠ్క_ట మగు;గువోచయజ=గువాల గుంపు లనెడు; భేరికా=భే భరులయొ క్క )ధ్వనుల్‌ = =శబ్దములు-
కడుక్‌ =మిక్కి_లి. తెలి సెక = =ఎలింగిం చెను,
వాతా ఖిఘాతమున గుహాచయము [మోంగు చుండగా మణీశ రాసమన కా౦డభృతివ
రవాజిసంగతులణే నొప్పుచున్న హేమకూటము శతు భేదనమునతై మేరుసర్వతమునకు
బయనము ( చేయుచు (టైయా ఇ భేరీ నాదము సేయు చున్నట్లున్న దని భావము. గమ్యోత్నే రక్ష.
వ. మనుకులరాజచం(ద కనుశవమూ (పతిబింబిత పర్ష జాలన
(యనఖరయు క్షి. దోయచునల+మా క్షిక శృంగనృసింహమూ | రి వం
ఫొనె నధిత్య నాపభవి+తొ న్న తవి(దుమవల్లికల్‌ పలా
_ శనజఠరంబు సర్పి ఇెలుశచం బయి నెత్తునవాం[తవాళి గన్‌, 2
జీ మనుకల రాజచం(ద= సుచం[దుండా! (తీబింబికేపర్ల జా లన మున ఖరయు | క్రిక్‌ .. యా
(పతి బిం బిక= వతి ఫలించినట్టి; పర్గ జూ ల=అకులగు ౦ప చెడు ; నమ = వంగినట్టి; నఖర = గోళ్ళ
యొక్కయు క్రి కొ=స బంధము వేత, తో (చునలమా కికశ్ళంగ నృసీంహమూ ర్తి= తోంచునట్టి
యామౌా క్రికశ్ళంగ మ నెడునృనీంనాస్వామి. అధిత్య కాసభవితోన్నత విిదుమవల్లికల్‌ .-
పర్వతోర్థ ఏవ దేశమందు “ఉపత్య కా దేరాస న్నా భూమిరూర్ధ్వమధిత్య కా”
అని యమరు6డు. (పభ విత= సంజాత పభ వములయిన, ఉన్నత= విశాలము అయిన)విదుము
వల్లికల్‌ = పగడ ఫుందీవలు. పలాశనజధథఠర ం౦బూక్‌ = రాక్షనునివ్భాదయమును. సెలుచE౯- =
ఆగ వాము చేత. చీర్చి=బడ్దలు జేసి. పయిక్‌ =మో €దికి. ఎత్తునవా౦(త పాళిగ క = ఎత్తున ట్రినూత
నము లగు పేంగులగుం పగుచుండ6గా. పెం పొనశెక=ఒ ప్పెను,. కనుమా = చూడుమో.
అధిత్యకా =
ఈహేమకూటమందు ముకామయ మగునొకశ్ళంగము నృ నింహుని బోలి, దాని
యందు పతిఫలించిన పల్ల పములు నఖముల( బోలియుండాంగా నధిత్యక లయం దుదయించిన
పగడ పుం దీవలు హీరణ్యక శిఫుజరరము . సీర్చిపెకె త్తినపేంగులా యనునట్లు విలసీళ్లె నవి
భావము. |
| ఫీ. వదనాంబుజమరీచి 4 వారంబు తొలుదోొ_ల్ల,నృత్ష నాయక మాన +రీతి నెంప(
గలితవీయోపాత+కలనంబు లంతంతం బుండరీకమదై క*భూతి మాన్న
టి
136 చ ౦ ద్రి-కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
సరశోళయుగవిభా+శసారంబుమునుమున షక్‌ దళి కామహిమం బు.+గడకుం బెర్పం
గబరికాబంధృవ్నై*ఖరి మించి వ్రవేగం బరమఘనాథన+స్ఫురణం దూల్ప
శే, నలి -కాంతొరమృగని కాశయముల నడంస
నిరతమృాగయానువ ర్త రనాశ4పరత నరత.
గాంచి యిచ్చటితటులం జ+రించు చెంచు .
చంచరికాలకలం జూడు + జనన రేణ్య.. ఎ కేతి
టీ, జనవ శేణ్య=సు సుదం[దుండా ! ఇచ్చటితటులక్‌ = =ఈ హేమకూటపు సానువులయం
దు.వద నాంబుజమరీ చివార ౦బు.-వద నాంబుజ= ముఖకమలముయొక మరీచి = కాంతుల
యొక్క; వారంబు=సమూహము... తొలుదొ లక =తో లనే, బుత్‌ నాయక మానరీతికొ.-బు
తృనాయక =భ ల్లూక | కేష్ణముయొ కో... చం(దునియొక్క.. యని. యర్థాంతర ము. మానరీతిక్ష =అ
హంకారభ ౦గిని. నొంపక్‌ =ఆడంపలా. కలిత పిక పాతకలన ౦బులు=జప్పుచున్న దృశ్చాత.
ముల వ్యాఫ్తులు. అంతంతళ=ముందుగ నే, ఫుండరీకమ దై కభూతిళ-. -ఫుండరీక = శార్టూలముల
యొక్క, తెల్ల దామరలయొక్క_ యని యర్థాంతర ము. .నుడ= =గర్భముయొక్క. ఏక = ఎముఖ్యమగు;
భూతిక = సంపదను. 'మాన్నక్‌ = పోంగొట్ర ౮. సర సోరుయు.గ వి భా సారంబు.. -సర స = (శేస్ట
మగు; ఊరు=తొడ లయొక్క.; యు గ=క్షవయొక్క_ ; విభాసారంబు ='కాంత్రి సారము, మును
మున్న =ముందుముండు గనే. కదళికాముహిభుంబుళ- కదలి కా = లేళ్ళ యొక్క; “క దళీకంద
లీ.చీనశ్చమూరు పీయశకావపీ” అని యమరుండు. మహిమంటుక్‌ =అతిశయమును, అన(టులయొ
క్కు_ 'భుహిమ నని యర్థాంతర్షము. కడకుందేర్పకొ =దూరీక రంపం గా. కబరికా బంధ వైఖరి. —
కబరికాబంధ=శేశబం ధమలయిొక్క ; వై ఖరి= =రీతి. “వ చీేగకొ =అతి. వేగముగా. పరమమ నానున
స్వుఠణకొ --పరమ=శేస్టమగు; మనాఘన=మద ఫు కేను (గుల యొక్క; వర్ష కాబ్బము లయొ క్క
యని యర్థాంతరము. న్ఫురణకొఇ ప్రకాశమును. .తరూల్పక్‌ = =తోొల శింపయ అలరి=సంత సీంచి.
శాంశారన్ఫుగని కా యములక్‌ = అరణ్యమృ గ'సంఘములను.. అడ6పక౯=అడంచుటకు. నిరత
మృగయానున ర్త ర నాపరతకొ.--=నిరత=జ = ఎల్ల పుడు; మృగయానువర్త రానా = చేట ననుసరించుట
యందు ; పసరతేక్‌ =ఆస శ్లిచత. నరతకొ=నరత్వమును. కాంచి=పొంది. చరించు చెంచు వంచ
రీకోఖకోలక=సం చరించు చున్న చెంచు. స్తీీలను. చూడు=అవలోకింపుము.. అజ్ఞ భామనే
యం బలిజకులజూ ఛావభూ భఫాగాభేయమ్‌”” అనునట్లు చెంచుశబ్ద ప్రయోగము. |
ఈ పర్వ్యశమందు. జకించు. చెంచువనితలు తమముఖకాంతి - భ ల్లూకమానమును దృ
క్మా_ంతి శార్దూల గర్వమును తోడలు. 'లేళ్ళమదమును కొప్పులు ముదపుకేను6గులదర్పుమును
తమసంక ల్పమునకు. మునుము చే త్‌ ల (గ జేయయగా సంత నించి నిర తమృగ యాపరత్వము బే
నరజన్మ మె త్తినవాశేకాని వా స్తవముగ మనువ్యు స్త్రీలు కా రనిఖావము,
ఏ షురీక్చవీటసర 4౯30 దసరా ఎమ స సూచీ వమా '
ళ్‌
ద్వి తీయాశ్యాసము; . 187
పకలనమై వజిక్‌ దుమికి € పె వెకొని. సర్పి తదంతరస్థర
త్న కులము లంచు నాత్మ 6 గొని థీ దారున వెల్వడెం గాన్సు 'మోనృపా. 14
టీ ఓ నృపా ఓనుచందుండా! భవ్యమా క్ష క్రికమయకూట సీ మక్‌. _భవ్య= మనో మైన;
మౌ క్ట మయ=ము క్రామయ మగు; కూట సీ మక్‌ = =శిఖర ప్ర దేశమందు. తగు కేసరి = ఒప ప్పునట్టి సీం
హ్‌ము. నికటర్వురీకృవీట సర జిక. -నికట=సమిోపమందున్న; రురీ= సెల యేటియొక్క; కృపీ
టసరణిక=జల(పచేశమందు. తనరూపము=తీన| పతిబిం బమును. చూచి= = అవలోకించి. తా౯,
'్రతినింవాబుదిక = (పతిస్పర్ధి యగు గుమటియొకనీంవా మనుబుద్ధి చేత. కోప కలన మై= కోపావిష్ట
మె డిక్‌ ='వేగముగా,. దుమీకిజఆజలములో' దుమికి. పెకొని= కటిని. సీర్చ= బద్దలు జేసి,
తదంతర స్థరత్న కులములు = =ఆజలమధ్యమున నుండురత్న జాలములు. అంచుక్‌, ఆత తక =వ్భా
దయనుందు. కొ నిఇఅనుకొని. "దారునక్‌ = వేగముగా, వెల్వ డెక్‌ :=బయల్ప డెను; కాన్ఫుము=
అవలోకి ంప్రము, .
2. ఈ హేమకూటమయొక్క. మౌ క్తికమయ. మగునొ కళ్ళంగమందు దగుసీంహము
చెంతనున్న,. సెలయేటి ప్రవావామున+ టైతిఫలించినతనరూపము ను. జాచి ((పతిసీ సంవా మని
కోపించి దుమికి సీర్చి. యిది. ద్రతిసీంవాము. కాదు జలా ంకేరయున నున్నరత్న చయ. మనుకొని
'వేగముగ వల్వ జె నని. భావము.
చ, అలఘుపరాగే పావమువస4+నాంచల 'మించుక జాం దేంటివరా..
పుల మరు గల్బునీసాబగు*పాంక్రము గనైని మోహతాపనం..
' కలనత నోమహీరమణ + కంటివె యిావన లక్ష్మీ 'వేండియూ
ర్పులుశ వెడలించెం జంపక పుం+బువ్వుల మాలోనగోడ్సుచాలునన్‌, 15
ట్రీ, ఓ మహీరమణ=ఓీ సుచం[దు డా! ఈ. వనలత్షీ = ఈవనసంపద య నెడు నొక న నీ
అలఘుపరాగశే సమవసనా౦.చలము. వా అలఘు=విశాలమగు ; 5 పరాగ =పుప్పాడ్లి య 'నెడు ;
"హీమవసన=స్యర్థ వస్త్రముయొక్క_;అ ౦-దచలము=అ్మగము. ఇంచుక=కొంచెము.' జాఆక్‌ =జీ
రాడంగా. 'తేంటిఛచూఫు లక్‌ = తు మెద ల నెడు చూపుల చేత. మరుగెల్బునీసాబగు పొంకముక్‌ =
కాముని నోడించునీ పొంద ర్యమయొక్క. పొందికను. కన్హొని=అవలోకించి. మోహశతాపసం
కలన తళ. - మోహ =నల ఫువలననై న;తాప =సంతాపమయొక్క; సంకలనత ౯ = సంబంధము వేత,
“సంకలయతీతి సంకలనఃి” క్ర క్ష్రర్ణముందునంచ్యాదిల్యు ట్స త్య యము. చంపకు (బువ్రులమాంి
నశాడ్ను చాలునక=సం పెంగివువ్వుల. సంబంధి యెనమా శినగ్గాడ్ను లయొక్కు_ గుంప్రు చేత. "వేండి
యూరు లువేడ లిం చెకొ=ఉస్ఫ మ గనిశ్వాసములను. విడిచెను. కంటివె=చూచితీవా?'
ఇట సుచందునందు వనలకవ్షీకి 6 దదీయ సౌందర్యవి శేషాద్య వలోకనమహీమ చే. (బథ
మానురాగోదయ మెనట్లు వ్య క క మగుచున్న ది గావున నఖిలావ హేతుకవిప్రలంభ శృంగారము
వ్యజ్యమాన మగును. "వి పలంభ మనగ. వియోగకాలాపచ్చిన్న రతియొ. .నాయకొసాయకులకు
వైయధికర ణ్యము వియోగ మని కొంద అభిపాయఫడినాఠు కాని య ్షైనచో కళ్లో, ఏకస్మ్‌ కశ
18
138 ౦ ది కాసరీణయమను, సవా నము,
. చ డ్రగ్‌ పరీణయను, స థ్‌ ఖ్యా
యనే పరాజ్తుఖతయావీతో తృరం శామ్యతో ర న్యోన్యస్యన్భాదిసి తేప ప్యనునయే సంరక్షతోశ్లొ
రవము” ఇశ్యాదికావ్యమలయం దేకశయ్యావి(పల రంభ ము ఇప్పంబడినది యనంగత మగును
గావున వియు కండ నె నవాండ నను బుద్ధి యె వియోగ మని సిద్ధాంతము. ఇట్టి విపలంభము
నకు సుచందు? డాల ంబనవిభ్రావంబును, త్రదీయ సంద కారదు బద్దీపనవి భావ ంబులును, వే(డి
యూర్చు లనుభావంబులును, ఆఅథీప ప్యమా ణరోమాంచా(కు పాశాదులు సా త్ర్వికములును తాద్భ
చింతా చైన్యాదులు వ్యభిచారులును పరిపూర్ణ ము లగకారణనార్యసనా క్‌ లు ండుట ంబట్టి
లోకో త్రేరవిభ వ౦బు ఘటించినయగి. విభాబానుభావారిస్వరాసమ ముందు వివరింప (బడు.
చ, అతులఫణీశరమ్యకట + కాన్విత మై నిజమూర్ధథాగసం
భ్‌ త మలినా న్టపుష్క._రర+రీతిలక ౦ బయి కౌలిశానుమం
జిత్‌ మయి చేవసేవ్య మయి 4 చె 'న్నగునీకుధ రాధిరాజ మో
శీతివర చం[ద శై కొనుటచితమె ఛాతి గిరీశ నామమున్‌ . 16
టీ, ఓ కీతివర చం్భద= రాజచందుండ వగునోసు చంద్రుడా ! అతులఫణీశరమ్యకట
శాన్విత మై.- అతులజఅసమానము లగు; ఫణీశ=సర్ప(కేష్టముల ఇ; ర మ్య=మనోజ్ఞ ములగు;
కటక=చరులతోడ; అనిత మె= =కూడుకొన్న దె, సాటిలేనిఫణీశు డ నెడురమ్య మయినక డీ
యముల చే గూడిన డె య నియర్థాంతేరము. నిజమార్గ భాగ సంభృతేమలి నాన్య ఫుష్మ_రర్చురీ
తిలకం బయి.--నిజ=తనదెనన మూర్చఖాగ = శిరో భాగమందు;. సంభ్ళత=భ రింప (బడిన;
మలినాన్య=నిర్శలమగు; సుమ్మర జజలము గల; ర్వురీతిల కంబయి= (శేవ్భమగు సెలయేళ్లు గల
దయి. మలినాన్య యగు ప్రుహ్క_రర్వురీ అనగా వ్యోనుగంగ గల దయి యనియర్థాంతరోము,
శాలి కానుషంజిత మయి .శాలికాజ మేఘమాల చేత, పార్వతీ దేవి చేత నని యర్గాంతరము.
అనుషంజితే మయి=సంస క్త క మయి. జేవసే .వ్యమయి= దేవతలకు విహరిం చుస్థల మయి. ఇం
శాదిభజనీయ మయి. చె వ న్న గునీకుధ రాధి రాజయ= ఒప్పు చున్న యీపర్వర(శేస్టమ. ధా
(తి౯ =భూమ్మియందు. 'రీళ నామము క =గిరిశేవ్ణ మనుేరిన్సి శివనామము నని యర్థాంతే
రము. కైకొనుట=స్వీకరించుట. చి(శ్రమె=ఆశ్చర్యకరమా | శరీశునం దున్న గుణగణమ్మతో
విరాజితం బగునీపర్వత మునకు గీరీశ మనునామ ముండుట యాశ్చర్యక రము గా దనుటం.
సీ 'అలరు(దీవియలంబొ+ యక మిం చుక్టొంచేంటి జోటిమ్రోతలొయారి+పాటగాంగ
_ స్థలకంజినీకంజ+ములగాడ్పు దారిం బై (, _బప్వుపుప్పొడిపచ్చ+పావడలుగం
స్‌నకత సంగా గ్రసం+గతపారడుకాండదా, నీకముల్‌ నవపుండ+రీకములుగ...
- నతిచలచ్భదయు కి క,నలరురంభా స్తంభ, జాలంబు జయపతా+కాలళి గాల
శ్రే భోగవతికావతంసముల్‌. + పుణ్యతరులు
ం దౌజశార్డూలనంవుముల్‌ + (సంకవీథై ne
-.గొలువరజేరోలగం బున్న+ చెలువుం బ్తూనె . re
నీధ రాభ్యద్యరునిం గంక + భూధశేం(ద: /
ద్వి తీయా శ్వాసము. . 139
ట్రీ. భూధ రేం[ద=ఓరాజేం[దు(డా. _అలరుందీవియలక్‌=ఫువ్వులతో 6 గూడినలత ల
ను. పాయక = వదలక, మించు(కొం బేంటివోటి (మోతలు... మించు= అతిశయి ౦చునట్టి;
(కొం బేంటివోటి=కో డెతు మైదల జంటయొక్క_; మో 6తలు=రుంకార ములు, ఒయా రి పాట గా
గక = నారీమణులయొక్క పాట యగు చుండ (గా. స్థలకంజినీ కంజము ల గాడ్సు దారిక్‌. యూ
స్ట్‌క ౦బినీ= =మెట్టదామరతీవల యొక్క; కంజముల= =కమల మలయొక్క్ల_; గాడ్పుదారిక్‌ = నా
యు ప్రసర ణమార్ష ము చేత. ఎ ంబర్వుపుప్పాడి=పెకెగయు ఫుస్ప చేణును. పచ్చపావడలుగక్‌ =
సపుపం చెలు కాంగా. కనకళ్ళం గాగ సంగత పాండుకాండ చానీకముల్‌ .- కనకజసువర్ల
మయము లగు; శృంగ శిఖర ములయొక్క; అ(గజ=కొనలయ ౦దు; సంగత= =కూడియు న్న; పాం
డుజ= తెల్ల నగు; కాండద = చమేఘములయొక్కా; అనీక ముల్‌ =గుంప్రులు.' ప్రండరీకములుగక్‌ ౫
శ్వేత చ్చ త్రములు కాయగా. అతి చల చృదయు క్రిక్‌. అతి చలత్‌ =మిక్కి_లిక దులు చున్న 3ఛద=
వర్ష ములయొక్క_; యు క్రిక్‌ =సంబంధము చేత, అలరురంభా సంభ జాల ంబులు=ఒప్వ చున్న
యనంటి 'స్తంభములయొక్క_ గుంపులు. జయపతాకాళీ కాంగక= విజయధ్వజముల గుంపులు
కాయగా. భోగవతి కావతం'సముల్‌ = వేశ్యారత్నములు, నాగకన్య కా శేష్యములు. పుణ్యతరులు=
మిక్కిలి ఫుణ్యశీలు నై నవారు, మనోజ్ఞము ల గువృతుములు.. “ఫు ణ్యమనో జ్ఞ 2-ఖ హితం తథా
సుకృఠథధర్శ యోః అని విశ్వము. రాజశార్జూల సంఘుముల్‌ =రాజ(శేస్టుల గుంపులు, వ్యాఘ
(_శేష్టముల గుంపులు. (పొంతేవీథిక్‌ =సమోప (ప దేశమందు. కొలువక్‌ = సేవించు చుండ (గ.
శ్వరోలగం బున్న వెలువుక్‌ = =కొలువుకూ టమ ౦ దున్నయందమును. ఫూ నెక్‌ = వహీం చెను. ఈధ
రాభృద్వరునిక= =ఈపర్వళ్య శేస్థ్రమును. ఈరాజ శేస్థము నని .భ్వనిశార్థము. కంటు= అవలోే
కించితినా?
కొంచే(టిజోటి(మోతలు నారీమణీ గాన ంబులుగాను,. మెట్టదానురల ను౦డి వెడలు గాడ్సు
నం చెలుర్యపుప్బొడి పసప్రుపంచగాను, శిఖరాగ్రమందు వెలయు తెల్ల నుబ్బు శ్యేతచ్చ త్రయ
గాను కదులు చున్నయాకులు . గల యనంటులు జయపతాకములుగాను శోభిల్లు చుండ గా
నాగ క న్య కా శేష్టము లెడు వేశ్యారత్న ౦బులు మనోజ్ఞ ము లగువృక్నము ల నెడుపుణ్యవం
తులు (శేస్ట్రము లగుపులు ల సెడు రాజ శేష్టులు వెంతలం “నాలచుచుండంగా పేరోలగం బున్న
రాజరత్నృమువలె నీధ రాధర (శేవ్భము కేజరిల్లు చున్న దని తాత్పర్యము.
వ. 'వెండియు నీహేమకూటంబు హేమకూట[పభాకూట - సంధ్యా రాగోదయ
నై వై ఖరీపరిఫుల్ల బ్రమానగిరి మల్లి కావల్లి కా పసూనాంబుజాత (వవాహసంవర్ధి
తం బగుట నాత త నిదానాభిధానంబునం సిద్ధిం 'బొందున తిముంజులహీం
జాల పుంజవలయం౦బునడుమం జెలు వూనుపారిజాతమహీజూుతల తానికాయ
కాయమానంబుల[కింద నండంబు లగుకురువిందవేదికా బృందంబుల పె
- నిండువేడుక నెమ్మనంబుల మెండుకొన నెచ్చెలిపిండు పసిండిదండియలు వూని
నుతి మాట నతికలితకల నాద కాకలీస్వర విలసనంబున విషమాంబక విరుదగీత.
“(వనాతేంబులు సాడు తెణుిగంటిక లువకంటిదంటల . న విన తానసంతాననమానం
140 చ ౦, ది కాసరిణయము,.నన్యాఖ్యానము,
-బులఆ' జొక్కి. సంజాతపులక(పరోహం౦బులం బొలుచుచెలువున నుదార
; కోరకవారంబులం జూపట్టునీరం్య ధ(వియాళ్ళు పతానంబులవలన 'నీరం[ధ
ల. ప్రియాళు వతాననికుంజోవాంబుల నెక్క_యెడనై న.నినభయంబు గానక
'" సుఖం. బుండి యాఖండలశిలాగండోపలఫలక్యప తిఫలి ళాధిత్య కాస్థలరమ
మాణగరుడమాణవక మూ కులం గని వెణ దొరయ నచ్చటం. జొర(బాజు'
చిలువదొరల ఫణాతల మణికుల భాస్వద్ధ ఫణిపూరంబులకు | నిలువనోపక వెడలి.
__ పల తెంచుకటికివీక టికిన్న రాంబుజము ఖక దంబ కవిరచితనూతనదోహదధూ
_మంబులయోజం. బెజరిల్ల సద్భస్సముత్సద్యమాన ఫలమిళీత శాఖాక లితంబు
అగు ఛాడిమిాకులంబుల. | దిలకించి యచ్చటి కా(శయింపం జనుద మని నిజ
(పియజనంబుల( విలుచురాచిలుకచిలుక లఅకొలంకులక లికి పలుకులువినియలరు'
: కర్ణి కారనారం౦బులవలనం గర్జ కార నార్మప వాళ(శేణు లబ్దరాగ తోరణమా
- లఅికలును నిస్తులగో ' స్తవీఏిలంబమానఫ్లల్ల ల్పగుచ్చంబు'ల చ మా _క్రికవితానం
_ బులును నమలకకుత లపల నానట్యమా నమ త్తాళిపాళికలభిరూ పథూూప భూమ
నూలికలునుంగాలో నమరువముందార వపను ౦దిరంజునసం ఇుగలీవజాలువా'
5 గాలునులను య్యెలలూలససాధ్యమిథ్యామధ్యాజనంబుల - చరణపయోజసం
. , యోజనంబులకు లత్యుంబు లై తదీయస్ప. రృనవినిర్ణ తాను రాగకందళంబుల
యండంబునం జివురించునళో కా నోకహంబులవలన నళో కానోకహకుసుమ,
_.. విసరవర్షి గ తమరంధధా రాళ ధారాగారవంబున. బైనులోయం బడిన ధగధగ
. నిపగడంపుం నోనల- భుగ భుగవలచుక పురంపుటనంటుల చప్పరంబుల్మక్రిందం,
జెప్పరానివేడుక ముప్పురిగొన విచ్చలవిడి డాంగిలిము మ్రుచ్చులాడునెడ నెడయని
..వడి'యడర. నుదంచిత చం చరీక మాలిక లనుల్లసితవల్ల వంబులను త్తుంగనిస్తు
.. అ_స్తజకంబుల నుజ్జ్యఅత్మ_ళికాకులంబుల నుల్ల సిల్లుతరుణ (వతతికలం గల
కుడుంగర౦గంబులలో దమ్ము చెలియ కుండ. డాగియున్న యన్నలమిన్న
. అపిషీంపం.. జరించుసిద్దరాజతేనూజానమాజంబుల .నిగాతవిలోచనాపాతం
బిల్ల నప్తూర్వవిలాసంబు. గాంచుతిలకన గతిలకంభబులవలనం దిలక నగతి లక
" , శరుసువమగళన, నృకరందసంపర్క_ంబున౦. బద. నై నము. త్తియంపుదొనల నిండిన
ను సంకుభుధపంక ౧బునం. బొంక్ష్రఠబుగా మృదుమృదుత్వగభీన వదళంబుల. నలి
మ. నభ్యవునిం, గొలువం జనినతవుతదుర మణునిశై. సం బేశంబులు లిఖిచచి... చెలు
అ నందిన వరచత ర పంచశర్నీషపంచితరవాణకశి ఖికిఖాంచల చంచలితమా
క్ల వరబున నడలి: బడలి. చెలువ ములపుకలావదొ ర రాయరసుగు లర బణుచి నక
ద్వితీయా శ్వా సము. 141
౨ తాపంబు.నన విఠినీరు నించియు శకెంజివ్రురులం గప్పియు. జల్ల ల్లపుప్పొడులు
_ సల్లియు, నలకుజ్ఞొంపంబులం' బొడివియు. శీతలోపవారంబులు సేయుతతి NN
స్‌ యవయస్యాలలామం బులకుం దోడునీడ లె చూడం దగువాసంతికాజాలిం
బులలసవాతపోత్య పణారంబు లం గాయలింపన వారితసుమనోవికాసంబునం
జొలుపుగాంచుకురువకలతావలయంబులవలగ' గురువక లతావలయవల'వ ప
ల వాధ రామండలమధ్యస్థల సంద ర్భసీయపురంద ర శిలాశిఖరన ందనం౦దన సం
_భృతరంజిత వేణుదం౦ండాయమానమానితక టక వాలవాయజ. సూ[తానుబిం
_ఒబంబు;: లహూరూపంబులు. గా నెటింగి యుప్పొంగి చెంగున. నెగని చరణం
బులం..(దొక్కి- పట్టి చంచూపుటంబుల. సించి జక్కుల నడిచి యేమియుం
దర కున్న పిస స్యయంబు మనం౦బు. చరయ. విఫల(పయత్నంబు లై. "౮. పుడమి
దాలుశాంతారమయూర దారకంబులం జొచ్చి కకాకిక "కేళి సల్పుగరుడ
_.సరోజముఖీనికరంబుల దరస్మి తవిలాసంబున సమధిక పథిక చెతస్తాప పసంవర్లక
పీనవామోాద పరంపరల? జెన్ను విశాజుపున్నాగ పూగంబులవలన
బున్నాగ. పూగ. మధుసాలరసాల ముఖ్య. దివతర్భంతరంబున మంజు
లకంజరాగ భి త్రిభాగ మరీచిపుంజంబు భాస్టదాతప (ప్రాబల్య
. ఖంజనంబ్లును శాతకుంభకుంభ విభాడంబరంబు- సంథ్యాష్ట్ర రాగారంభంబును
. వలభిన్మ ణివలభిరుచిరరుచిపూరంబు నిబిడతిమిర వివర్ణనం బును ముకోల్లోలవి
ఛాసారంబు.. దార కానిసర్ణంబును. భూరి _నస్తంభసర్మగథితపీ రదర్నణద్యుతిజా
. తంబు ని స్త చం(ద్రైకాకల్పనంబునుం. గావింప నల్నీణతణదై కవిలననం
బునం బొలుచుశేళికాహర, గ్టంబున. మిక్కిలి. పిక్క_టిల్లు మక్కువ జక్కె.
: రవిల్తుజగడంబుల మగలం నోక్కించి యాతీ ప్రీ యపుంభావభావనాసంభూత శ
| - మంబుదూలః జెంగటివనుల సం చరించునాగక న్యా వతంసంబుల యాగాథఢని
శా (నసమిరంబుల తోరం బగుసిరి నెప్పారుసిందువారంబులవలన సిందు
“వారాదినగవార శిలాత్సలంబు లనురులు- దాల్సియు. నె. త్రము. లిమ్మ లిముగాల (బవ
హించునె సెలయుజుల పె. వలలు. 'సేర్చియు స్వబాలి దిజాతుల శాల్రిలుచుపులుం
. గులదీములుగట్టియు: జగురుణగండెలమర్చియు విచిత్రతరవన పత్రి త్తి గోత్రంబు
లం బట్టుకొనుతలంపున మెం డై నపొదల నుండ యెప్పట ప్పటికి వ్‌ వానిం' గానం
“ దమకించి చెంచెత లెత్తు నెమ్మెగంబుత మ్మినాయలవ సంత సమయ సము దితసౌ
ఛాగ్యమ్మునం బొదలుచాం చీయధా(ప్రీరపాంబులవలన, జూం వేయధ రారుహూ
.... కుసుమగళిత " పరాగ రాశిమధుర సనదీపులిన దేళంబు న గపురంపుటనంటులే
తూరు జజుచి. మరక్షత్తమక్షర శ్రేతనాహితమూ_ర్తి రి, నిలిపి. త చేకపూజాతాత్చ,
142 చ ౦, ది కొసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
ర్యంబున నున్న సద్దుణో_త్రములకు విరు లొసంగునంతరంగంబున6 (బవ
దావనంబు సొచ్చి (పమథ మధురోన్టీతల్ల జంబులు చేల, నూది నిక్కి. విట
పాంత రాభివేష్టితమలి కాససూనంబులం గి గోయునెడం దత్క_రనంయోగంబు
వలన నిజేస్థఫలలాభంబు చేకూ రెనోయన రవ్యుఫలంబులం జెంపొందుమా
_ కందంబులవలన మాకందవాన నాభివానీత పవమాన స్థవమాన నీలాశోక రజ
స్తోమంబు (సవర్లోో షక మనిర్ష చృద్భూమవ _రృనంబునం బర్వ నవముందానంద
కందళితచి తార విందంబులతోముందుముందుగంబజ తెం చుపురంద రాదిబ్బం
చారకవర్షంబుల తనూ[శమంబు దిరలం జేయులీతలత ర తాపసా[శవమనానా
విధ వసుభారుహానినపహాంబుల చంతలం దదీయశాఖ్యా పససవముఖవినిషస్ట్య్యూత
మధుపాళీకం (బసపితంబు లగువిశారద విటపిపటలంబులవలనను వలనుమిగి
_ లిమేరుకుధరంబునుంబో లె శ కపురాతిభాసురంబును హిమవన్న గంబునుం
బోలె గోభృత్మా_రు కాన్విత 'కాళికాతికోలితంబును మందరధరంబునుం
బోలె వ్యాళాధిరాజపరిసేక వేప్టీతంబును బుశ్యమూ కా దియుం బోలె వారిజాతి
" కలితంబును మాల్యవద్గో(తంబునుంబో లె రామసంచార నంగతంబునునీలా
= చలంబునుంబో కెపురు హో _తృమభూవితంబునుగంధనమూదన[గావంబునుంబో
"ల మహావ రాహాపాళికాలింగితంబును సమా మోద సంక లిత శ్యామామహీతం
బయ్యును ససమామోదసంక్షలిత శ్యానూమహితం చై జె ఏీనఘ నార్భటివిఘూ
_ ర్హితమహాబిలం బయ్యును నవీ నభ నార్భటివి ఘూర్టి తనుహాబిలం బై మరాళి
: శ ్రికకటకస్థువనకాతం బయ్యును నమరాళి కాశితక టకస్థలవనజాతం
శా బై సదృమరాజసారంగసంతానసంకలితం బయ్యును నసదృమరాజసా
రంగసంతానసంకలితం ఖై కాలాహితసుమనోనగ భాసమానం బయ్యును
_నకాలాహితసు సుమనోన గహాసమాన సంబై యొప్ప చున్నయది విలోకింపుము.
టీ, వెండీియుకొ=మతీయును. ఈ హేమకాట ౦బు=ఈెహీ హీముకూటపర్వతము. 'దీసిక్లీ
వచచాంతమం దున్న యొప్ఫుచున్నదను | క్రీయతో నన్వయము. హేమకూట(పభాకూటసం
ధ్యారాగోదయనై ఖరీపరి ఫల్థ్యమాన గరిమల్లీకావల్లి కాపనూనాంబుజూత (వనా హసంవర్థితంబగు
టక్‌ ..-హేమకూ ట=కనక శిఖర మలయొక్క.; (పభాకాట=కాంతి పుంజమ చెడు; సంధ్యా
+ రాగజసాయం౦ంకాలసూచక మగు నారుణ్యముయొక్క_ యనుట. వై ఖరీ=రీతి చేత; పరిఫుల్మ్య
మాన=వికనించు చున్న; గిరిమల్లి కా=కు టజవృతమముల యొక్క 5 వల్లికా = లతల యొక్క; (ప
సూనజపువ్నము లఅయొ క్క; అంబుజాత = నుక రందసమాహాము యొక్క; (ప్రవావా = వజద
చేశ సంవక్థితం బగుటకొ = _వృద్ధిం బొందింప యబుడినదైనేతువు చేత. ఆ_త్సనిదానాభిధా
నభటునకొ: ఆక =తమకు; నిదాన=ఆదికార ణముయొక్క; అభీధానంబునకొ జేరి చేత. (ప్ర
ద్వితీయా శ్యా.నము. ౧. 143
సిద్దింబొందునతి మం జులహింజుల పుంజవలయ ౦బునడుమకా, యు (పసీద్ధింబోందు= ఖా ఖ్యాతి(గాంచు.
నట్టి; అతిమంజాల= =మికి_లిమనో హార ములగు;$ హింజాలజనీరుగ్నె రుల యొక్క; 'అంబుజూత
ముపలనవృద్దిం బొందినది గావున, నీరుగ న్నెరులనిపేరు బొందినవనుట.. చో-నిచుళోహిం౦ జుళో
హి బా”. అనియమరుండు. ఫు ౦ంజివలయంబునడునుక్‌ జవలయాకార .మగుగుం పు లనడుమను.
నదెలువూను పారిజా తమహీజాత ల తొనికాయ కాయమానం౦బుల క్రిందకొ చెలువూను=సౌం
దర్యమొ౦దు; పారిజాత= పారిజాత మ నెడు; మహీ జాతజవ్యతము లయొక్క_;. లతౌనికాయ=
తీవలగుం పుయొక్క; కాయమానంబుల.[కిందక జప ందిళ్ల (కింద, అందంబు లగుకురువింద వేది
"కాబ్బందంబు లెక =, = అంద ౦బులగు=సుందర ములైన; కురువి రద వేదికా=పద రాగమణుల తో
గట్టినతిన్న లయొక్క-;బృ౦దంబుల సెక = సమాహముల మింద .నిండు వేడుక =పరి వూర్ణకుతూ వా
లము. నెమనంబులక=మ౦చిమన స్పులయందు: మెండుకిొనక=అతిశథయింప (గాం "నెచ్చెలివీం
డు=[వీయ సఖీసమూవాము.. పసిండిదండియలు జబ ంగరువీ ఇలు. పూని=వహీంచి. సుతిమోటక్షొ=
(నుతినిఅతి శయి౦పంజేయ (గా. ' (శుతి యన ౯గా స్వరార ంభ కావయవవిజశేవము; “నో. పథము
(శ్రవణా చ్చబ్టహ్యాంయ తే (వా స్వమాతకః సాాశుతిస్స ంపరిళ్లే యా స్వరావయవల షణాాఅ
ని శుతిలతుణము ._అతికలిఠతక లనాద కాకలీ స్వరవిలసనంబునక్‌.. _ అతికలిత=మిక్కి లి కలయు
చున్న )క ల నాద=అవ్య క్షమధురధ్వ్యనిగ ల;కాక లీస్వర=మధు ర మె అస్ఫుట మేన- స్వరము యొ
క్కు; వీలసనంబునకొ=ఉ సేవను వేత, విషమాంబకబిరుదగీత బాత ౦బులు .=- విషమా౦బక=
పంచబాణునియొక్కు); బిరుద= సామర్థ గ్రచిహ్నాములయొ క్క; గితజ గానము లయొక్క_; (వాతం
బులుజసమూవాములు; . పాడు తెటగం౦టికలువక ంటిదంటలనవీనతాన సంతానమౌనంబులక్‌ -...
పొడు=పా దెడు; తెజగంటి= దేవ తో స'ంబంధినుల గు$కలు వక ౦టిద రట ల. = =. దిట్టతనముగల స్త్రి
లయొక్క_; నవీన=అపూర్వమగు; తాన=తానకారముతో యా డెడుపాటలయొక్క_; సంతానమా
నంబులక్‌ =.సమూవాగొరవముల చేత. చొక్కి=ఐసుఖపరవళ మె. 'సంజాతపుల కపరోవాంబు
లళొ.='స ంజా తేజ పుట్టినట్టి;వులక=రోమా ౦చములయొక్క_ (పరోవాంబులక్‌ -=అంకురము లేత.
పొలు చు ఇెలువు నక =ఒప్పుచంద౦బున. "ఉదార కోర కవారంబులక్‌ .-ఈ దార =గొప్పలయిన;
కోరకజకలికల యొక్క) వారంబులకొ=సమూవాముల చేత: భూపట్టు నీరంధపియాళు [ప్రతానం
బులవల నక “ఎచూపట్టు=క న యబడుచున్న )నీరర్యధ= =దట్ల ట్ర మైన వియాళుజ (పంక ఆయ లయిక్క?
(పశానంబులవలనక =సమావాములవలన. . ఈపంచమ్యంత మునకు, మురదు, శాంగలపరదమ్యంత
ములకు.“ వలనుమిగిలి ” అను[కియతో నన్వయము: " 'నీరం ధ్ర ప్రీయాళు : ప్ర క్రాననికుంజగేవాం
బులక్‌, = 'నీరం[ధ=దట్టమగు; (వీయాళుజ( శే కీంక ణఅముల యొక 4-3“ [పతౌన "= ఫవపహోహాముయొ
కు; నికుంజగోవాంబులకొ= పొదరింజణ్రయందు.! బక యెడగానకొ= ఓ కసమయమం దైనను,
ఇనభ యంబుంకొ =సూర్యభ యమును. | కానక=చూాడక, సుఖ రబుండి=స సుఖముతో డద వియించి.
=. ఆఖండలళిలాగండోప పలఫలక్మపతిఫలితాధిత్య కాస్థలరమమా ణగరుడమా ణీవక మూర్త రులకొ; మయ
అఖండ లశిలా.. = ఇందనీలమణులయొక్క_;. 'గండోప పలఫలక ' = పలక లవం౦టి ' జ్థాళోపలముల
యందు (పతిసలిత= ప్ర తీ వింబికము' లైన; ఇదిమాణపకమూ రులకు. వఏశేమణము. అఆధిత్యకా స్థల=
భర్య జ్ఞ పప దేశముల౦దు; రచుమాణజ క్రీడించు చున్న; గరుడ నరుడపతసళ యొక్యమ మాణ
L44 చం డ్రి కావరిణయము, నున్యాఖ్యానము,
వళ =వీడ్డలయొక్క.) 'మూర్తులక్‌ =శరీరములను. 'కని=యాచి. జెజదొరయక్‌ = భయమొడవ ౬
గా అన స ట౯ొ=అనికంజగో వామల యందు. జొర శవాలు విలువదొర లఫ ణాత లమ ణికుల భా'స్య
డ్ల ద్భృణివూర ంబంలకుక్‌ ...బెరుచాఅుంజచ్‌"చ్చుచున్న; చిలు వదొర అ=. ఫణి ఛేళ్ళ ముల యొకు]
ఫరకారల=ప డడ గ ల యందున్న ;మణికుల జమణు ల సమూవాము యొ క్కు; ఫా స్వళ్‌ ఇప్రశాశించు చు
న్న3:ఘృలణీ: = శాంకతులయొక్కుు కాడేని-భుణిసమూ వాము నెడు సూర్యుననియొక్క_ కిరణముల
యొక్కు....యసి. ' యర్థము. :'వూర.౦బులకుక్‌ =పనాహాములకు. నిలువక ఓపక = ఉండ ౭జాలకః
వెడలి=బయలుచేతీ. పజ తెంచుకటికి చీకటి=పోవునట్టి గాథా ౭ధ-కారము.. శిన్న రాంబుజముఖుక 2
ద'ంజకవిరువితనూళన. చేనాదధూమంబు.లయోజక. కన్న రాంబుజము ఖీ=కి న్నర స్తీరిఅయొ
కూ 'కదంబక=సమూవాము చేత; విర చిత= చేయ (బడి న$నూత న=నవీనమగం; దేవాద=అన +
ణా. శరుగుల్మ లతాదుల కకాలమందు ఫు ప్పఫలాదినిమి త మె. చేయు | క్రియావి"శేషము. ఆట్లి కీ
యావిశేనము లెబ్బియన, .చాడిిమికి. పొగ, అశోక మనకు. స్రీరీపాద తాడనయ్స్కు పొగడకు
రఖసీధువ్రుగోరంట కాలింగనముబొట్టుగునకు వీత,ణముమోమిడికి కర స్పర్శము, సంపెయోకు
ముఖరా గమఘ్యు. కొండగోంగునకు. 'సల్లాపమ్ము వావిలికిటోర్చు, పూరటికి పాట, సురపొన్న కోన వ్యు?
ఇత్యాదిగా. జెనీయందసినయది.: ఆదోవాదరూప మెనాధూమంబుల=పొగ ల యొ క్క. యోజిక్‌ ఆ
గతిచేత్ర. తేజరిల లక ఇకా శింపంగా. సద్య స్స ముత్సద్య మాన ఫలమిళిత శాఖాక లిత ౦బు అగుడాడీ
మోికులంబుల ౯. = సద్యస్పము త్పద్యమాన=తే కాలోత్సద్య మా నముల గు; 5 ఫుల ఫలముల చేత
మిళిత =కూడుకున్న ట్ర; శాఖా౭కిొచ్చులణేత; కలిత ంబంల.గు = ఓప్పుచున మట్టి? దాడిమూకులంబం
ఖ కొాజదాడిమిచ్భుతు.ము లగుఠపు లను.. తిలకిం-చిజఅవలోకించి.. అచ టి కైకా ఆ దేశమునకుం
ఆ శయింపక్‌ ఇక శయింయ టకు, 'చనుదమని=పో వుదమని. నిజపీయజనంబు లక్‌ =ఠ యు పీయా
అను. వీలు చ రాచిలుక -చిలుక లకొలుకుల కలికిపలుకులుంలవి లుయు=భ హో నము జేయుచున వగ
చిలుకుచిలుకలకొలుకుల= శేన్ధ'నె నశు"కా ౦ంగనబయొక్క_;క లికీజఅం ద మైన గపలురకోలు=మాలే ఆను;
ఏిని=ఆ కర్ణి చి, అలరుక. రికా రనార ంబులవలనక =విక సీం చుకొండగో ౯గులసమూనాము ఐ వలన
నుకంది. ర కారవార ప్రవాళ (శేణులు, ఆకర్షి “కార చాన ఇకొండగో ంగసగుం పులయొక్ష్య సవా శే పల్లవ
ములయొ క్కు; శేణులుజప పరంతరలు, అస్టకాన తోరణమాలిక్షలును=పద్ద రాగమణిమయ : మగుతో గ
ర అములగుంప్రులును... ని స్తులగో -స్పనీవిలంబమాన పుల్ల గుచ్భంబులు.-. నిఘ్తుల=అస సమాన ములగ
గో, ఎన్రనీల (బా కు యొ క్కు విల ౦బమౌాన ఇ(వేలాడు చున్నట్టి; 5 ఫ్రల్లజాదికసీం చినట్లి; గుచ్చుంబులున
గుత్తులు, అచ్చుమా. క్రీక:వితానుంబులును.- అచ్చు= స్వచ్చమగు; మూ కిక ణు ముత్యము ల యొ కక్క;
వితానంబులును =. మేలుక్యట్లును.. అమలక కుత్త న సల నానట్యమానమత్తాళిపాళికలు. = అభుల
జాస్టచ్చును గు; ;కకుత్తే ర్భ సల= తేన దేశమందు; వానట్యమాన=వివరించుచున్నట్టి ) ము శృజమదీక,
చిన. అలి=శు మ్యైదలయొక్కుపాళికలు =సుంపులు.. అభిరూపధూపధూముమూలికలును.--అ ఫితూ
ప=మవన్లోవార .మగ;, ధథూపజధూపపంబంధి:. యైన ధూమజపాగ యొక్క: మూలికలను సమూ
వాఘ్యులును. కాంగక్‌ =ఆగు.. చుండ శా. అమరుమం దార,వీరున్న ,ందిరంబునక్‌ అమరుల బప్పు
చన్ను. నుంగార వీరుత్‌జకబ్బ్పల కే బయొక్క;. మందిర ంబునకొఆగృ్భవానుందు. సంపెంగ తీవజాలు
. తారలు నులకాణ స సంగగతీవల్ల కాడు. బంగరు గొలున లయందు.ఊ య్యెఖలూ.6గు 'ాధ్యమి థ్యా
ణ్‌
ద్వి తీయా శ్వాస ము, 145
పధ్యాజనంబుల నర ణపయోజసంయో జన ౦బుల కుక్‌. ఈ య్యెలలూయగు=డో లావిహారము సే
ముచున్న; సాధ్య=సాధ్యుల యొక్క ;మి థ్యామ ధ్యా=త నుమధ్య లై నయ౦గనలయొక్క_; జనం
ములజసమూవా ము లయొక్క,; చరణపయో జ=పాదపద్శముల యొక్క; 'సంయోజనంబులకుక =
సంబంధములకు; లకు ంబు ,క=నిషయంబు లె లె, తదీయస్పర్శన వినిర్ణ తాను రాగ కందళ ౦బుల
యుందంబునక.---తేదీయస్పర్శన = ఆసాధ్య స్త్రీ) పాదపయోజస్పర్భ చేశ; వినిర్ణత = వెడలి
వచ్చిన; అను రాగజ=( పీతి యొక్క; కంద ళంబులయందంబునక్‌ = అంక్షరములభ ౦1... చివురిం
మునశో -కానోకవాంబుల వలనను = చిగురించు చున్న య శోకవృక్షముల వలనను, - అశోక
మునకు నబలాపొదతాడనము పోనాద నుని తెలపంబడియ. ఆకోశా నోకవా కుసుమ
వి'సర వర్షిత మరంద ఛారాళధారా గౌర వంబునకొ.-_అకశోకానోకవా కుసుమవిసర = అశోక
వృష ప్రసుమస సమూవాము చేత; వర్షితీ= జనర్జి ంప6బడి నట్టి; మర ంద=ప్రూదేనియయొ క; భారా
ఇళ =అధికనుగు; ధా రా=జథార లయొక; గౌరవంబునక్‌ఎఅతిశయము వేత, సెనులోయ బడిన
ధగధగని పగడ౦ప్రుంగోనలక్‌ = పెదకొండ చీలికయందు(6 బడినధగ ధగ మనిమెజయు పగ
డములయొక్క_ కోనలయందు. భుగభుగవలచు కపురంపుటనంటి చప్పరంబుల (కిందక్ష్‌ .==
భుగభుగపల చుజభ్గుగభు గ మనిపరిమళించు;క పురంపుట నంటిజక ర్బూర పుటర 6టి వెట్టయొ క్క;
చప్పరంబుల (కింద =పందిళ్ళక్రిందను. చెప్పరాని వేడుక=చెప్పనలవిగాని 'నంతసము. ము
ప్పిరిగొనక్‌ =మిక్కి-లి వృద్దింబొంద (గా. విచ్చల విడి=జయ 'థేచ్చముగ . డాంగిలి (ముచ్చుల్లాడు
చనెడకొ=డాణిలిముచ్చు లనిపేరుగల యాటలాడు నపుడు. ఎడయనివడి=సందు లేని వేగము,
ఆఅడరకొ=ఒప్ప (గా. ఇఆదంచిత చంచరీక మాలిక లక=మిక్కి_లి యొప్ఫ్పు చున్న భృంగషం కుల
చేతను. ఉల్లనీత పల్లవంబులకొ=[ప్రశాశించుచున్న చిగురుటాకుల చేతను. _ఉత్తుంగనిస్తుల
'సబకంబులక్‌ . = ఉత్తుంగ=ఉన్నతమగు,; నిస్తుల= =సాటిలేని; స్రబకంబులక్‌.. = గుచ్భముల
. మేతను; ఉఊజ్జ్వలత్కు-లి కాకులంబులక్‌ = (పకాశించు, చున్న మొగ్గలగు పు చేతను, - ఉ్వాల్లసిల్లు
తరుణ(పతతులక=[పకాశించు చున్న "లేంళళలత అయందు. కలకుడుం గర ంగంబుల లోక్‌ = =టండి,
నట్టి లతాగృవాముల యొక్క మధ్య [ప బేశములయందు.' తమ్ముక . "తెలియ కుండక్‌ . డాయ
యున్న యన్ను లమిన్న లక్‌ =డాంగియున్నట్టి యు లేమ స్ట్రిలను. ఫీకీంపక్‌ = =అవలోకించుట
క, చరించు సీద్ధ రాజ కనూజా సమా జంబుల నికాత విలో చనాపాతంబులక్‌ దరి ంచు='స 0౦2వ
రించు చున్న; సిద్ధ రాజరనూజా= సిద్ధక న్యక లయొక3 సమాజంబుల=సంఘముల యొక్క;నిశా
త=రతీళ్ల ములగు ; ; ' వలోచన=దృష్టులయొక్కం ; ; ఆపూతం౦బులక్‌' = (ప్రసర ణము చేత. అ
" పూర్వవిలాసంబుక్‌ = =లోక్రో తేర విలాసమును; కాంచుతిలకనగతిలకంబులవలనళ€ = కాంచు
నట్టి గ్రేస్టము లగుతిలకవృక మల వలనను. తిలక వృమము అనం గా బొట్టుగుచెట్లు, వీనికి
దోవాదము వీక్షణ మని తెలుపంబడియె. తిలకనగతిలక కుసుమ నళన్న కరంద సంపష్న
“ర్మృ౦బునక్‌.-తి లకనగతిలకకుసుమ = (శేస్టము అ గుబొట్టుగుల యొక్క. పువ్వులవలన?
| గళత్‌ ఆజా అుచున్నట్టి; మకరంద = పూందేనియయొక్కు ) సంపరసాంబువలనక్‌ = సంబం
.ధమునలన. పద-నెనము _త్రియంపు దొనలక=ఆర్హర మైన ముత్య పుదొనలయ దు. నిండిన'సంకు
“మదష [0కంబునక్‌ నిండిన ట్ల జవ్వాజిబురద “చేశ. పొంకంబు7గాక్‌ = =సుందరమగునట్లు శా, “మృ
.. 19
146 చ ౦, ది కాసరిణయము, స వ్యాఖ్యానము,
దుమృ దుక గ భినవద ళ ంబులక్‌ .---మృదు= మె త్రెనగు; మృదుత్వక్‌ =భూర్ధన్భృ క్ష ము యొక్క;
((భూస్చేచర్మిమృదుత్వసా” అని అమరుండు. అభినవ=నూతే నమగు; దళ్వంబులక్‌ =ప త్రోములయ 6
దు; నలినభ వునికొ=[బవాను. కొలువకొ = సేవింపను. చనినతముళీేమ రమణుని కె = పోయినట్లి
తమతమ ప్రియుని కొలకు, సంటదేశంబులు=సన్వీయన్ఫత్తాంతములు. లిఖించి=వాసీ. జెలులక్‌ ౬
సకియలను. అంచి=పంపీ, పంచశరపంచశరీ[పపంచితరనాణ శిఖి శిఖాం చల-చం-చలిత మాన
సంబునకొ. పం చశ ర =మన్మ ఘని యొక 3; పంవశరీ=శరసంచకము చేత (పంచానాం
శరాణాం సమాహార అని న్నిగువుచేసీ జీప్పత్యము చేయంగా పంచశరీ అనియైనది.
(పపంచితే=వి సరింప౭ జేయంుడిన; రనాణ=వియోగ మనెడు, కిఖి=ఆగ్నియొక్చు3 శిఖా =
జ్వాల అయొక అంచల=అ(గ ముల చేత; నంచలిత్ర=మిక్క లి వులించ జేయ. బడిన3మానసంల
బునక్‌ =మనస్సు వేత. అడ లి=దుఃఖించి; బడలి=అల సీ. పెలునము= అందమును. ఎల ప్రుకలు
నల దొరరాయరంగులకొ.---ఎలఫు= చేయు చున్న కలువల థ'రరాొ ౫ చందకా ౦తే ముణుల
యొక్క; ఆరంగులక్‌ =తీ న్నె లమా6ద, సజచిని కలువెటకు జముకాణంబుల సయిక్‌ =పజచి
నట్టి కలువ కు లనెడు జముకా ణములను నా _సరణవి శేసములయందు. పొరలుగంధర్వ చా
గ ంధికగంధిర త్నంబుల సంతాసంబు,--ఫారలు=సరివ రనము నేయుచున్న; గంధర్వ =
నంధర్వ్యులయొక్క_; కాగంధిక గంధిరత్న ంబుల= స్రీ ౨రత్నములయొక్క 3 ఖగ ంధిక మన(€౫ా
మంచిపరిమళముగల యొకవిధ మైన కలువ, దాని గ౦ంధముసంటిగ ౦0ధము గలవారలు సౌగం
ధికగంథ్టులు, వారలలో (శేష్థలు సౌగంధిక గంధిర త్నములు. (సౌగ న్లికంతు కహ్లారమ్‌ రత్నం
స్వజాతి శే స్వేఒ ప అని యమరు(డు. సంవాపంబు=సంశాపము. చనకొ =చనుటకు. విరినీరు
“నించియుక్‌ జబువ్వ్పజలమును బూరించియు. ఇ ౦జివురు లక = ఎజ్టని చిగుగుటాకుల చెత. కష్చీ
లకు. తోడునీడ లెజాసహాయము ల. చూడక =అవలోకించుటకు. తగువాసంతి కా జూతంబు
=బప్ప్వుచున్న బండిగురువెందలతలగుంపు. అలసనాతపోత(పచార౦బునక్‌ , అలసనాతే
జోతజమ ౦దమారుత ముయొక్క_; [స చారో ౦బుసలనక =సంచార మువలన. కొ లగిలింసకొణణఆగి ౫
నముసేయంగా. అనవారితనుమనోవిశాసంబునక్‌ = అడ్డగింప (బడని కరునుమువి కా 'నమువజున,
జాలుపుగాంచుకురువ క లతొవల యంబులవలనకొ=అంద మగుగోరంట తీపలవలయముల వలన
న్కు “ఆలిజ్ఞనేన కురనో వారికో క్ష ణా నా మామోదగార వ భఛృతో భువి సర్వా ఏవ” అనుట
వలన వారిశేక ణాలింగన మే కరపకామోదయేాతు వైనను వాసంతికాజూతంబునందే ty
;లింగమహిమ చే స్రీ జాత శ్వారోపమున విచ్చి త్తివిశేషము నపేతీంచి యిట్లు కవి వచించ.
ఇట్లు మతీకొన్ని దోవాదము లిందు నచింపంబడిన యవి. కరముసకలతావలయ వల్లన
"పల్ల వాధరా మండలమధ్య స్థలసందర్శనీయ పురందర శిలాశిఖర నందనందన సంభృత ర ంజిత
- జేశఖదం'డాయమాన మౌనితకటక నాలనాయజ సూ[తౌను బింబంబులు.--- కుయువ కలతాదల
'యజగోరంటులతేల ' గుంస నెడు ఫ్‌ పల్ల వసల్ల నాధ రామండలజయాద వాంగ నల గుంపుయొ కసం)
ద్వి తీయా శ్వా సము, 147
మధ్యస్థల=మధ్యభాగ మందు; సందర్శ నీయ = చూడ సొంపయి నట్టి; ఫురందరశిలా శిఖర =ఇ౦(ద
నీలమణి మయ శిఖర మ నెడు; నందనందన = =కృష్ణుని చేత) సంభ్భృత=భరింపంబడిన; రంజిత=(ప
కాశించు నట్ట $5 కేణుద ౦డాయమాన= "వేజణుదండమువ లె నాచరించు చున్న; మానిత జపా
జొ తమగు; కోటక=నిత ౦బ|ఫ దేశ మందలి 5 చవాలనాయజ సూ[త=నూ_త కార మగువెదూ
ర్యముయొక్క్కా “(వైడూర్యం నాలవాయజముి* అని యమరు(డు. అనువింబంబులు=|పతిబింబ
ములను. అహిరూపంబులు గాక జ=సర్బములుగా. ఎటింగ= తెలిసికొని. ఉప్పాంగి=విజృంఖించి.
చెంగున నెగసీ=చెంగున మైకి లేచి చెంగనునది ధ్వన్యనుకరణ శబ్దము. చరణంబులక'
తోొక్కి_పట్లి= పాదముల చేత, ద్రొక్కిపటి. చంచూపుటంబులక= ముక్కులయొక యగ
భాగముల చేత. చించి = (బద్దలు చేసి. టిక్కు.లక్‌ = పఠ్షముల చేత, అడిచి=కొట్టి. ఏమి
యుంకొ తేర కున్న కొ=వఏమియు కేటపడకుండ ౮. విస యంబు=ఆశ్చర్యము. మనంబు=మన
స్సును. "బరయకొ్‌ = పొందలగా, విఫల్య(ప్రయత్న౦బులుఐ = నిష్బ ల_పయత్నృములుగల
వై, పడ మిక =భూమియందు. [వాలుకాంతార నుయూర దారకంబులక్‌ =పడ్తుచుండిన వన
మయూర ములబిడ్డల ను. చొచ్చిజ చేరి. కి-కాం కీక కేలిక = ఇట్టిధ్వనివి శేషయుతో ( గూడిన కీడను,.
నల్పుగరుడ సరోజముఖీనిక్షర ంబుల దరస్మి తవిలా'సంబునక్‌. —సల్బు= చేయు నట్టి;గరుడ'స సతో
జముఖీ=గరువ స్తీ్రీలయొక్క_)నికరంబుల = గ్గుంపులయొక్క)దరసి త విలాసంబునక్‌ =మందవోస
విలాసము చేత, సమధికసధిక చేత సాపసంవర్ధ ర్ధక్యపసవా మోదపరంషర లక్‌. .---సమధిక=మిక్కి_లి
యధిక హానట్లుగా;పథిక = _పాంధులయొక ప." చేతే సాప=మునస్సంతాపమునకు; సంవర్ధక = =మికి్కృాలి
వరక మగునట్టి; (ససవ= పుష్పముల యొక్క); ఆ ఆమోద=పరిమళముయొక్క_); పరంపర లక్‌ =సమూ
వేముల టేత. చెన్ను మోటు పున్నాగ పూగ౦ంబులవలనక =(పకాశించు పొన్నలగుంఫులవల
నను. ఫున్నాగపూగ మధుసాల ర సాలముఖ్య దివ్యతర్వంఠతరం౦బునక్‌ . “ాపున్నాగ=పొన్న
లు; స్తూగజవో క లు మధు=ఇప్పలు; సాలజవీ పెలు; ర సాల=తీయమావులు; ముఖ్య = ఆ మొదలు
గాల; దివ్య=లోకో శ్ర శరములగు; తరుజవృక్షములయొక్క.; అంతరంబునక్‌ = మధ్య భాగ
మున; మంజులకంజరాగ భి త్రిభాగమలరీ చిపు ంజంబు. ామం౦జాల= మనోజ్ఞ మగు;క ంజరాగ=
పద్మ రాగమణుల యొక్క ; భి త్రిభాగ=గోడలయొక్క. (ప్రదేశ సంబంధుల గు; మరీచిడకాంతు
అయొకళ్ళ; ప్రుంజంబు=గుంపు; ఫఖాస్వదాతప _పాబల్య ఖ0౦జనంబును.--- భాస్వ దాత ప=నసూ
ర్యాతపముయొక గ్రాపాబ ల్యజ అతిశయ ముయొక3 ఖ౦జనంబునుజనిలుకడను. “ఖజి గతివైక్ష
జ్యే అని యనుశాసనంబు. ఖండనంబు నను పా ఠము'స్పష్టార్థ క ము. పద దరాగళత్తి కాంతిపుంజ
ము వృద్ధాతేపమును బోలియున్నదనుటు. శాతకుంథ ఏరే విభాడ ంబర రబు. కాత కుంభ్గ
కుంభ =క్ర నక కలశముల యొక్క; ని విభా=విశేవ కాంతియొకా; ఆడంబర ౦బు =విజృంభ ణము.
సంధ్యా రాగార ంభ ంబును=సంధ్యా కాలిక రాగము యొక్క. (పాదుర్భావముసు. వలభిన ణి
వలభిరుచిర రుచిపూర ౦బు.---వలఖిన్య ణి = ఇందనీలవముణులయొక-; వల భి= వంద్రశాలలయొ
క్కు; రుచిర =మనోవార మగు; గుచి=-కొ ంతులయొక్క.; పూర ంబు=గుంపు. నిబిడ తిమిర వివ
ర్లనంబునుదిట్టమైన్‌ చీకటికి ఛేదనమును, ముకోల్లోలవి భాసారంబు.--- ముక్తా ము త్తియ
. చులయొక సా ; ఉల్లోల=మిక్కిలి తరల మైన; విఖా=విశేసకాంతియొక్య; సౌరం౦బు= =స్థి రాం
ఇ
148 చ ంద్రి, కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
శయ, (ము కాఫ లేపు చ్చాయాయా _సరళత్వమివా నరా” అని ముత్యములయందు తీరలత్వము
లావణ్యల క్ష ఇమున రసార్హవ సుథాకరములో. జెప్పలయడినది అది పూర్వము వాయ బడి యె.
తార కాని 'సర్ద్లంబు న్గు= నక్షత స్వ భావమును. భూరి సంభ సంగ గాత పీరదర్పుణ ద్యుతిజాతం
బు.+-గూరి స్తంభజసువర్ష స్తంభముల యందు; సం్యగథిత =క ట్ర బడిన) కీఆరదర్పు ణజఐవ్మజద
రణము లయొక్కు.; ద్యుతిజూతంబు= కాంతి ప్రంజము. ని_సం|ద చంది కా కల్చ్పునంబును.---
ని సం(ద=జాూగయాక మైన అన (6గా తేజరిల్లునట్లి; చంది కా=వెన్నెలయొక్క; కొల్పనంబును=
ఉత్పాదనమును. శకావింపక=చేయ (గా. అక్షీణకుణచై కవిలసనంబునక్‌ .-అతీ ఇ౭అధిక
మగు; క్షణదా౭రాతీయొక్కు; ఏక=ముఖ్యనుగు; విలసనంబునక్‌ =[పకాశము చేత. పొలుచు
శేళిశావార గంబునక్‌ =ఒప్పుచున్న(కీడాసాధమునందు. మిక్కిలి = అతీశయముగునట్లుగా,
వీక్క_.టిబ్లుమక్కు_వక్‌.పీక్క_టిల్లు=వృద్ధిబాందు నట్టి; మక్కువక్‌ = పేను చేత. చక్కె_రవిల్లు
జగడ ౦బు లక్‌ =మదనకదనములయ౦దు. మగలక=భ ర్తలను. చొక్కించి = సుఖపర వశులను
వేసి, ఆత్మీయ ప్రుంభావ భావ నాసంభూత శ్రమ ంబు.-ఆతీ య=తమసంబంధిమైన) ఫుంఫావజ
ఫురు షాయి తముయొక్క_; సం ఖావనా=ని స్పాదనము సల న; స ౦భూత = పుట్టి నట్ట; శ్రమంబు=కేద ము.
తూలకొ =తొంలగుటకు. చెంగటివనులకొ=సమోి పములంద లిననములయందు,. సంచరించు నాగ
కన్యావత ౦సంబులయా గాథ ని శ్ళా్వాస సమిోరంబులక్‌ . --'సంచరించు=వి వారించు చున్న్రృనాగక
నా్య్యావతంసంబుల=( కేస్టలగు నాగ క న్యక లయొ క్క; ఆగాఢ=మిక్కి_లిదట్టమగు; నిశ్శ్వాససమిర
ణంబులక=నిక్ళ్వాసవాయువుల చేత. తోరం బగుసిరిక =అధికమెనపుష్పఫల'సంపద చేత. ఒ
ప్పారుసీందు వార ంబుల సలనక్‌ = ఒప్పుచున్న వావిలి చెట్టవ పలనను. సీందునారాదినగ నారశిలా
తలంబులక్‌. -సీందువా రాదినగవారజవావిళ్లుమొద లగు చెట్టెసమావహాములుగ ల; శిలాజపా పాణ
ములయొ క గ్‌ తలంబులక=(ప్రచేశములయందు. ఉరులు=మృగ' బంధనములు. తాల్బియుక్‌ =
ధరించియు. నె క్రమ్మలక్‌ పర్వతము లమా 6దిసమ(ప్ర దేశము లయందు. ఇముగాక్‌ =ఇంపు గా.
(ప్రవహి ంచునెలయేజుల పైక్‌ =ప్రవహి ంచుచున్న సెలయేటులమో (ద .వలలు=బంధ నరజ్జునవుల ను.
చేర్చియుక్‌ = =ఉంచియును, స్వజాతిద్విజా తులక్‌ =తమజాతిపత్రులను. రా౭విల్పుపులు(గులకొ=
శేర (విలు చు చున్న పఠుల యందు. దీములక్‌ =పతులులో నగువానిం బట్టుట్టకె "జెంప(బడీనపళత్యు
లు లోనగువానిని. కట్టిజబంధించి. జిగురుయం డెలు=జిగురుతో ౧హాడినపేనిన దారపు ౦ డెలను:
అమర్చియు౯ =సిద్ధము చేసియు. విచ్శితతర వనపత త్రిగోతంబులక్‌ = నానావర్షములుగలవన
పకల గుంపులను. పట్టుకొనుతలంపునక్‌ = గోహీంచునుద్దేశమున. మెం టైనపొదలక్‌ =గొప్పవైన
పొదల యందు, ఉండి=న నీంచి. అప్పటప్పటికి = పతి క్ష ణమందు. వానికొ=ఆ యం రులు మొదలు
భా లగలవానిని. కానకొ=చూచుటకు.తమకి ౦చి= =త్వర పడి. చెంచెతలు=ె చెంచుల స్త్రీలు. ఎత్తు "నెమ్ము
సౌంబుల తమ్మిచాయలక్‌ = ఎత్తునట్టి. సుందర మెన ముఖపద్మ ములయొక్క_ కాంతులచేత. ససంకే
సమయ ఏ సముదిత సౌభాగ్యమ్యనక... _వసంకసమయ=వ సంత కాలమందు, సముదిత=ఉదయిం
“విన సౌ భాగ్యమ్యునక్‌ = =విభ వాతిశథ యము చేత, పొదలుచాం పేయధా(త్రీరువాంబుల పలనక్‌ =
ఎ బష్పుచున్న. సంపెంగచెట్లవలనను. చాం చేయ ధా [తీరునాకుసుమగ లిత పరాగ రాశిమధురస
నదీవులిన దేళమ్తునక బాం శ పేయధా(త్రీరువా = సం"పే (గ ఇెట్ల్టయొక్క 3 కుసుమ = పువ్వుల
శ
ద్వితీయా శా పన 149
వలన; గ లితే =జూటీనట్టి; పరాగ రాశి=పుప్బ్పాడీసమాహమ నెడు ; మధుర సనదీప్రలిన=మకరంద
నదీసై కతముయొక్క_. దేశమ్మువక్‌=(ప దేశమునందు. కపురంపుటనంటులేయాకుజకర్సూర పుట
నంటిలేంతయాకును. సజిచి. మరకతమకరకేత నాహితమూ రిక్‌. =మరకతమణిమయమగుశివ
మూర్తిని. నిలిపిజస్టాసించి. త దేకవూజూ తాత్పర్యంబునక్‌ .-క్రత్‌= ఆసాంబమూ ర్తియొక్క- ;
ఏక =ముఖ్యు మగు ; సూజూ =పూజయంగలి ; తౌత్సర్యంబునక్‌ = ఆస క్తి చేత. ఉన్న సద్దణో త్ర
ములకుక = యండున ట్ల (పమథ _శేష్టులకు. విరు లాసంగునంతర ౦0౫ ౦బునక్‌ =పువ్వుల నిచ్చుమన
స్సు చేత. [ప్రమ దాననంబు=ఠా ద్యానపన మును. చొచ్చి=(ప వేళించి. (పమథమధురోష్టీతల్ల జం
బులు=[పశ నమైెన ప్రమ థాంగనలు. కేలక్‌ =వా సముల చేత. ఊంది=ఊనుకొని. నిక్కి_=మో 9ది
కిసాం%. విట పాంతరాఖీ వేస్టితి మల్లి కా ప్రసూనంబులక్‌ _.-విటపాంతర = శాఖాంతరముల
యందు; అభి వేసి తే=చుట్టుకొనియు ండునట్టి ; మల్లి కా = మల్లి కాలతలయొక్కా ; (పసూనం
బులక=ఫుహ్బములను. కోయు నెడక్‌ొ =కో యు సమయమున. తత్కరసంయోగంబుపలనక్‌ =
ఆ(పమథస్త్రీ కరిసంపర్క_మువలన. ని జేస్ట ఫలలా భ ౦ంబు=తేమకి స్థ మైన ఫలములయొక్క_లా భ ము.
చేకూ రెనో యన్‌ = ఘటి న్లైనోయనునట్లు. రమ్యుఫలంబుల౯ = మనోవారము లగుపండ్ల చే
తను, లాభముల చేతను. “పెంపొందుమాక ండంబులవలనకొ = సృద్ధిబొందుమా వ్రులవలఐను.
మాక'ంద వా'స నాభివాసితేపవమానష్ట వమాననీలా శోక రజసోమం౦బు.---మాకంద = రసాలఫుస్ప
ములయొక్క_ 3; వాసనా=పరినముళము వెత; ఆఖివా సీత౭వలచునట్టి ; పవమాన = వాయువు
వేత; స్ట వమాన= తేలియాడుచున్న 5 నీలాశోకరజః = నల్బ నియశోకకుసుమముల పరాగము
మొక్క 3 సోమంబు=సమూ వాము. (పవర్ణ్యోపక్రమనిర్హ చృద్ధూమ వ ర్హనంబునక్‌.|ప్రవర్ణ స్ట్‌
అగ్నిస్టోమా ద్యంగ విశేష హోమముయొక._. ; ఊప్యకమ=(పారంభమందు ; నిర్దచ్భల్‌ = వెడలి
వచ్చు చున్న; భూమ=బాగయొక... ; వర్త్వనంబునక =వ్ఫ త్తివంటినృ త్రిచెత. పర్భక =వ్యావీం
పలగా. అమందానందకండళిత చిళొరవింద ంబులతో ౯. అమ౦ దానంద = అధికానందము
మేత; కండలిత=అంగురించినట్లి ; చిశార విందంబులతోకొ=చి త్రము ల నెడునరవిందము ల తోడ.
ముందుముందు గ కొ=తోొలుతో ల్ల, పణ తెంచు పుర ౦ద రాదిబ్బృందార క సర్గ ంబులతే నూ శమ ౦బు.-
సజతెంచు=పరుగ త్రిపచ్చునట్లి ; ఫురంద రాదిబ్బందారక వర్ల ం౦బులజఇందుండు మొదలగు దేవతల
బృందము లయొక్కా ; తనూ శమ౦బు=దేహ[ళమము. తెరలక్‌ =పోవునట్లు. చేయు శీతలతర తాప
సాశ్రమ నానావిధవసుధారుహూ నివవాంబుల చెంతలక్‌... చేయు = చేయునట్టి ; శీతలతర=
మిక్కి_లిచల్ల నె "సెన్‌; తాపసా[శమ=ము న్యా_శమములయందలి 5 నానావిధవసుధారుహూ=అసనే
“క్షవిధములయిన వృతషమయులయొక 3 నిపవాంబుల చెంతల క =సమూవాముల 'సమిప[ప దేశముల
యందు, తదీయ శాఖా(పసవము ఖనిష్ట్య్యూత మధు పొ భీకక్‌, -- ఖ్రదీయ = వానిసంబంధిను లగు b
శాఖా = కొన లనెడుస్త్రీలయొక్క_ యని శాఖాశబ్దగతస్త్రీలింగమునం జెప్పవలయు. స్త్రీమఖు
నిష్ణ్యూతగ ండూ సము సకుళమునకు దోవాదముగా జెప్ప బడియుం డెంగదా. (పసవముఖు =
.. పున్నము ల నెడుముఖముల వలన] నిష్ట్యూత్‌ = ఉమియంబడిన; మధు = మకర ందముయొక్క_;
: 'పొళిక్షకొ =సమానాము చేత. (పసవితే ంబులు= పుష్ప ంచియున్న యవి. అగువిశారదవిట పీపట
ఇంబులవలనను = అగునట్టి పాగడమా6కుల సమూవాములపలనను. *ీ విశారదో మధ్యగన్థో
తా
౮
150 చ ౦ ది కోపరిణయను, నవ్యాఖ్యానము,
వకుళస్సచశేసర*” అనిరత్న మాల. వలనుమిగిలి=ఒన్పీ. మేరుకుధర౦బును౦బో తెక్‌ =
మేరుపర్వత మువ లె. శ (క పురాతి భాసుర ంబును=ఇంద పురము చే భానసీల్దునది. శకజ=మద్ది చెట్ల
చేతను; పుర=నగ్టీలపు(జెట్ల చేతసు; అతి భాసురంబు=మిక్కి-లి పకా శించునదియని భావము.
“వ క్రో మహేంద్ర హేమా (దాక ట జే౭_దనభూరుహే ” అనియు, “వురంపురిశరీ రేచ గ్యూలే
కధిత ౩ప్రురః”” అనియు విశ్వము. హీమవన్న గంబునుంబో లెక =పహీమ వత్పర్వుతంబువ లె. "శో
భృత్మా_రుకాన్నిత కాలి కాతి కో ఖితంబును. _ నోభ్ళత్కార్వుక =శివునితోడ ను,తి ఫురవధ కా
లమున శివునకు మేరువు ధనువగుట (పసిద్ధము. అన్వితయెన, కాలి కా=పార్వతి చేత నతిశ్లో
ఖెతంబును. గోభృత్యారుక=ఇందధనువుతోడ; అన్వితీ=కూడుకొన్న; కాలి కా= మేథ
పం క్రి చేత;అతి శోభిత ంబును=మికి్కి.లి పకాశమానమును. మందరధర౦బునుంబో లెక=నుంద
రపర్యతమువ లె. వ్యాళాధి రాజపరి వేష్టితంబును. వ్యాళాధి రాజ=వా సుకిచేతను, దుష్ట గజే
ప్ఫము చేతను; పరి వేప్టితంబు=చుట్టు కొ నయబడినదియు. బుశ్యమూ కా (దియుం బో లెక =బుళ్య
మూక పర్యతమువ లె. వారిజాతిక లితంబును=క'పీసంభుము తో (గాడినదియు, సీంవాసంభుముత్రో(
గహూడేనదియు .మాల్యవద్ద (త్ర ంబురు బో లెక ఆమాల్యపత్సర్వతము వలె. రామసంచార సంగతం
బును..- రామ=రామభ (దునియొక్క పశువి శేషముయొక్కా “రామః పశువి శేపేస్యాత్‌ * అని
విశ్వము. సంచార=సంచర ణము చేత, సంగత ంబును=కూడుకొన్న దియు. నీలా చలంబునుంబో
లెక = నీలా(దివలె. ఫురుపో తమభూషితంబును = సర్వేశ్వరుని చేత, మంచిపొన్న ల చేత
భూషింపంబడినదియు. గంధమాదన (గావంబునుంబో తక్‌ = గందమాదన పర్వతమున లె.
“ గావాణొ శైలపొపాణొ *” అని యమరుండు. మవావరాపవా పాళికాలింగితంబును,-_
విష్ణుమూ ర్రియొక్క_ చిహ్నాముతోం గూడుకిన్న నియు. “ ముహావరాహో గోవిన్ల సుప్రీ
ణః కన కాబ్దదీ”? అని విమ్ణసహ(సనామము. మనాత్‌ = =గొప్ప్టలెన; పరావాపాళీ=పందుల
గుంపుతో ; అఆలింగితంబును = కూడుకొన్న దియు. సమామోద సంకలిత ఖ్యామామహి తంబు
అయ్యుక.- సమ=అనురూప మైన; ఆమోద=సంతసముతో; 'సంకలిత= =కూడుకొన్న; శ్యా
మా=యావనమధ్యస్థలగుస్తీ ల వేత; మపొతంబు= =ఒప్ఫుచున్న ది. అయ్యును. అసమామోద సంక లి
కేశాగ్థమామహీతేంబు ఐ._అసమా మోద=సరిలేనిపరిమళ ముతోడ; సంకలిత= =కూడుకొన్న ;ళ్యా
= పేంకణపుందీవల చేత; “శ్యామా తుమహి ళాహ్నయా”” అని యమరు(డు. మహితంబువి,
విరోధాభాసాల ౦ంకారము. వీన భు నార్భటివిఘూర్జీ తమవోదనిలం ,బయ్యును, -వీన=ప త్న శేస్ట్రము
లయొక్కు; మునక =గొప్పలె నః ఆర్భటీి=ధ్యనుల చేత; విఘూరి ర్లి త=వ్యాప్త పమైన; మహావిలంబుజ=
గొప్పగువాలుగలద్కి అయ్యును.. నవీన ధు నార్భటివిఘార్షి తమహోబిల ౦ బె,-నవీన= (కొ త్తలగు;
భఘన= మేఘములయొక్క_; ఆర్భట్లుల చే విఘూర్థి త మైన మహాబిలంబు = = ఆకాళముగలచెఅని
విరోధపరివోరము. మ రాళి కా(శితకటకస్థలవనజాతంబు అయ్యను, -మరాళికా = పెంటియం
'చలనవేత; ఆ(శిత=ఆ[శయింప (బడిన ; 5 కటక స్థల=పర్వతనిత౦బ(ప దేశము అందలి 5; వనజూతం
బును=జలవూరంబు గలదయ్యును. అమరాళీ కా శితక టక స్థలవనజాతంబు ఐ, = అమరాళికాజు .
_ చేపపరంపరల చేతృత్మశితము లె కటక స్థలముల యం దురిడునర ణ్యసమావామలుగం దై.స సద్భృమ్‌.
ఈాజిసారంగ స సంతాన సంకులికంబ య్యును.- సదృక్నరాజ=;
ళ్‌
మంచి. భల్లూక ముఖ్యమలయొ క;
~
ద్వి పీయా శా సము, . 151
సారంగ= లేళ్ల యొక్క; సంతౌన='సంతతుల చేత; సంకులిత ౦బు = వ్యాకుల ముగ జేయ (బడినద
యును. అసద్భృక్ష రాజసారంగసంతా సంకులీత ౦ బె. అసద్భృత=సరిలేని; రాజసార ౦గజ=( శే
ప్థగజములయొక్చ, సంతానములచేత సంకులితం బె. కాలాహిత సుమనోనగ .భాసమానం బ
యం్యను.-- కాలాహిత=యమశ (తువై న; సుమనః=జ దేవునియొక్క, శివునియొక్క యనుట, .నగజ
పర్వత మగు కైలా సముభంగి; ఫాసమానంబు అయ్యూ నుజప'కాశ మానమయ్యును. అకా లాపీ
త సుమ నోనగ భాసమానమె= అకాలమందుదయించిన పువ్వులుగలవృతముల చేత భాసమానం
బై. ఒప్పుచున్నయది= ప కాశించుచున్న యది. .విలోకింపుము= చూడుము.
రు
చ. అని లలితో కి క్రి న్మాపియవ+యస్యశిఖామణిచి త్త తసీవుం బౌ
యనిలలితో. దద[దిమహి+మాతిశయం బెజిగింప నప్పు డా
మనుకులరాజమాళి విల4మండలిచాక్క.. పుందీ వెయింటిమేల్‌
మనుకుల రాజకాంతతట+మార్లములం గనుగొంచు నేయగుచున్‌. 19
టీ. అని=ఇట్టని. లలితో క్రిక=మనోజ్ఞ మెనవాక్కు_ చేత. ఆ పీయవయ స్య కిఖామణి=
'ఆవీయసఖరత్న ౦ బై నకుముదుండు. చి త్రేసీమకొ =వృదయసీమను. పౌయనిలలితో క=వద
లని(వీతితోడ. తద(దిమహీ మాతిశయంబు = ఆహేనుకూటముయొక్క_. మహీమాతిశయమును.
ఎటి (న ంపక్‌ = తెలుప (గా. అప్పుడు=ఆసను యమున. ఆమనుకుల రాజవహౌళి = మనువ ౦ళపురాజు
అలో (కేష్టుం డగనాసుచందు(డు. బిలమండలి చొక్క_ఫుందీ వెయింటి మేలను నుకుత రాజ
కాంతత టమార్హములక్‌.- బిలమండ లి=గువహా చయముయొ క్క..; చొక్క_పు= శేష్ణమగు;తీవెయింటి
=లతౌగ్భ్ళవాములయొక.; "మేల్‌ = అతిశయము చేత; మను=వ ర్రించునట్టి ; కుల=కులీనము లెన;
రాజకా ౦త=చం[దకాంతమణులయొక్క ; తట=[ప దేశములయొక్క. 3 మార్లమయులక = (తోవ
లను. కనుంగొంచుకొ=చూచు చు. ఏంగుచుక=ఫోవుచు. దీనికి ముందుపద్యమ౦ దున్న కోన?
గనియెక్‌ అను్యుకియతో నన్వయము.
సువ దందుండు చూచుచు నేంగుచున్న గుహామార్షములు చంద కాంతమణిఖ-చితము లె
యిర్ముపక్కల లతాగృ్భవాముల చే నావరింప౦ంబడిన వనిభావము.
సీ, క్రశ్చైండ వెడందకాం+కం గజంగి (పనహీంచు, జవ్యాదిడిగ్దియ+చాలలోయం
బడుచుం జొక్టపురగొ" _త్త+ పటికంపుంజజి పజ్జ, బా గన కెంపురా+ పణుకువాలుం
. _ పొదరుబొన్నల రాలు+పుప్పాడియినుము పై ( ,బగిలియొవ్పెడువేరు॥ పన సపంటి
-."నీటికాల్వలం (బోచి + పాటించు జేజేల, (మాశుతీవలంజుట్టి, థీ రాల నలరు
శే .చాకపందిల్మికింద ని+దంపు వేడ్క . >
- దవిలి కోలాట మాడుగం+ధర్వసతుల
a చారుసౌవర్లకటకసిం+ జానినాద .
.. కశులఘుమఘుమాయమాన మకోనం గనియె... 2౦
52 చ ౦ ది కొసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
టీ, క క్రుండ వెడందకా( వక, -క ట్రైండ =అఫ్‌క మైనయెండ యొక్క; నెడ 6ద =విాల
మగు; కాంకకొ=వేండివేత. కజి0సి=[దవించి. (సవహీంచుజవాదిడిగ్లి య. (ససహీంచు=
(పవహించునట్టి ; జవ్వాది=సంకుమద ము యొక్క 3 డీగియ = నడబొవి. చాలక్‌ = మిక్కిలి,
లోయక్‌ = కొండనడిమి చీలికయందు. పడుచుకా = సడినట్టనగుచు. నొక్కను గొ కపటి
' కంపుచలీపజ్జకొ .-చొక్కాఫు=రా తేమమైన ; పటిక ంపు=స్ఫ టక ములయొకి).. 3 చజి=ుతటము
యొక్క; పజ్జకా =సమాపమున. బాన కెంపురాపణుకువాలు. రాకా గనఅండు మైన కంపు
రా=పద్మ రాగమణులయొక్కా 5 పణుకు = సందులంనభి; వాలు = దీర్గ మైనం. సొవరుంటొ
న్నలక్‌ = పొద లెన పున్నాగ ములవలన, రాలుస్రుషా డయిసునుపకొ = ఫడు చుండినష్ట
ప్పొడియనునిసుక మె. పగిలి=(బద్దలె. ఒ ప్పెడువేేసనసపంటినీదకా ల్వలలొ.- ఒ ప్పెడు= ప్ర
కాశి౦చునట్లి ; చేరుపనస=వేరుపనసలయొక..; పంటి=ఫల సంబంధి మగు; ss కాల్వులక్‌ జ
జల్మపవావాములవెలన, (పోచి=పోషించి. పాటించు జీ జీల, మాయు గుల కొ జా ఆ“ కంచు చున్న క
ల్పవృక్షుములతీవలను.చుట్టి రా (గక =పరి వేసి ౦చిరాంగా. అలముదాకి సందని కందక ఎబస్పుచు
న్న[దాకతపందిలియొక్కా_[ కిందను. నిద్దంపు వేడక = స్నేనాయు క సున వేడుక ను. తేవిలి=
పొంది, కోలాటము; కీడావి శేషమును. అడుగ ంధర్వసతులచాకుసో వర్గ ౫ ఓ సంజ నిసాదకు
లఘుమఘుమా చమానము. -ఆడు=అడుచున్న ; గంధర్వ సతుల ఆగ ఇట్టి ర్నన్మీలయొక్కా) పూరు
సుందరమగు,; సౌ వర్ణకటకజబ౦గరుకడియము లయొక్కా; శింజూజ చిన్న ౫ఎటలయొుక్క; నినా
దకుల=ధ్వ నిసమూవాము చేత; ఘుమఘుమాయమానము= ఘుమ ఘుమ యన ధస్టనిగు లయిక్రీగ్య కౌ
కొనక =అగునట్రిపర్వ్యతమ ౦దలిరవాస్య(స దేశమును. కనియెక్‌ ఆయ? నము,
ఎండశా శే కఅ(గ(పవహించునట్టిజవ్వా జి చే సీర్పడీనడిగ్లి మి, పటిక ఫ్ర జతేదగ్ద
అనున్న కెంపురాల పణుకుఅయందు పొద లై పెరి; యున్నవ'న్న శెట్టకుండి రాలింప్పుఫ్పాడి
యిసుకమి ందనున్న వేరుసనసపండ్ల ర సముల కాల్వలను, సీశమీ చి క లప్ప క ఫుందీవలను ఆద
రించును. అట్టికల్పవృతపుదీవలను చుట్టుకొని వృద్ధి భాందున్ల గాక సు లదన్టి్టకింద గంధ
ర్వ సీలు కోలాట మాడునట్టి కోనను చూడ నని భావము,
లయ గాహి.
వమూనితనవీనకిస+లానురతి కాన ఘపి+కీనిచయగానముల+చే నళినిశాని
కానుగతమానస చ లీనిరుపమానరుతి4*చే నళికులీనవన+ కానికర నానా
భాషన ములచే శనిలళయానమునం ఖై నిగుడు +సూనతతి 'వేనియల+సోననొదచే నిం
పెనయలకోన గనిియానృప్పతి దా నెనసె*4మానసతటీనివిశ +$మానముడమంతన్‌.
టీ. మానితనవీనకి సలా నురతి కానవుపీ కీని దయ గానము ల చేకొ.=మూనిత = (ేస్ట్రమగు; నవీ
నజనూత్రన మైన; కిసల = పల్టవములయందు; “ోకిసాలం కిసలం శిసమ” అనిద్విమూప కోశము,
_అనురతిక=జఅనుర క్తి గలి గినట్టి) అన ఘ=జ' చ్చెము లేనట్టిపి కీని చయజకో కిలస్త్రీ లగుంఫ్రుయొక్క;
“గానముల బేక్‌ = గేతముల చేతను. నలినికారీ'కాన్స? రమాన పచరీనిగుపమనరు తి కేక. వళిని
. శా=పద దృలతలయొక్క_; అనీక='స ౦ఫఘుము అను; అను గత=అను సరించినట్లి; కూన స చరీజవహ ంభస్త్రీ ల
al
Fan
న్‌ తీ యా శ్వా ర ము, 153
ణీ
యొక్క: నిపమా నిజ సాటి లేన టై; ఇతి చెకొ౭ధ్యని చేతను. అళికులీ: ననన నిన ర నానాభ్యా
న. 4h,
నముల చేర .-కలిఅగు స్తదలయొ] par కునీనవని నిగా జకుల స్రీ సుల యొక గైడు ప్ల స న అయొసే సా
యనుట. నికి రణం మూూముయ్ముక్త గావ సొసాాణ టు వ (ప్రకార ములగ; ధ్యాన ముల చేల = నాద
ముల చేతను. అంబాని మునక వాత [బాగము చేర. వృ బొజమూ 6ద అ; నినిడుసూన త తి చే?
(9 సం
యలసోన' టలు టీ క్‌ నిను తులు సో ట్ట చున ఇ శిత సుజన తటి వేనియలసోనజప wre Math ల సని నియటలటవా న
ఎ. ఖో
i | ఖో గో జ " ప క. or (న a | | a w . |
డక క ht Mn సజ య్య జ స్‌ో fa షు భి య she ME జస మెను టా Su నమా, క నిజం
' ee Whe శ్‌
కన్ఫపతి = అసు న గుంతు. మా: స తటినిని మాన ముదము.-మాన సత టీజన్నా ద య్య దేశ ముకు;
గివిశమాన = ఘవేకింను నున్న వ మొుదము=ఆనంనుము, అంతక ౫ అంచటయు. శాక... ఎన
న. ఫ్‌ భరోసా
నే వు అక్క. నని త4వీయచి బత
ముహివు మంతయు, గాంనుమి + నును గీత
తభుకుర్య గ లాం మునుల ఉదాన డిస
మూత హతో Ek నుయ్యి * యంగ నుచు, 22
wih,
rT hh, wh py. Wit | | re Wo | ae i జట |
న్‌ ముకు చేషణము న ల్‌ సు కు. కయ్‌ టు 5 ఈ ప కారమున. అనోేపకొ్‌ అ ఈసోన
/ rm
| a, hth షీ న. i గ «gy . ళ్‌ CE rn (0% ఖ్‌ క్‌ Wl ॥ (/ [| |
ఎన నీజుప “రర, గక ఇచ తయుహీంనుయు = ఆనంకు సంబంధించి: చిత మువయమకోమణు. ఎంత
| ఓ Moonee
యుకొ మిక్‌. ాాంగుమల అసోం న్ను ను, త లుకు లలా CRArw why అదిక, af,
jo జ న.
కుజ ప శాన్‌ సయ. Wn SS Ie Nebr త్రనసదు గంనములయొక్స. వెలమల దానికో = నో ఫ్రా
నమాగ్గో రువరా రన. శ జ కూతురో కాగ షా నీతోడు... ఓ ఎమ్మ్యూన గా త్‌ గె,
me uh of
SWNT eH moe Cr, ఆ yh ట్‌ వ 2 ప జేశ మందు. గినికు తీరగ శ: న. త్‌ో సమ్మ య హు
. ఖీ
ars జే"
WY My" ey hy omy, శ hy an yO, bd 4 J a Waa wt య.
చ, ఫనడు పుల. తకం అచు లో నలు. కెంవుడూలయు లే
Te
BNNs FONE + వన DUO ట్కు నోటి Er
r
గను తెలిపి సన్నగ నయున * స చ్చపుబంగరు వేర దంనునం
ళ్‌
"hat
sy git Pra గ్‌ టా ఇట! mn వ. sh a er ఖ్‌ ్‌ | ఖో
MKC NII సక. మిక ఉను ము: Sh ముప్పు వోంపంగన్‌ , 24
Ty . Yo |. mw ఆ , po” | re, శా wt ‘gt టా i a ul ra uk న. ణం! ' ( woe అ
bs శ కనీ లీ RY Ee Teh ళీ voy భ్‌ { సీసీ జ టి a వ్య! భ్‌ Fh శు ఖ్‌ 71 ల ఖో TO తే ళ్‌ మ్‌ వ 2 శా
.. స , /
fo రన a: వ. సల we pre hy i “| వంట TT 1 yp MY “mw mw సరి i iw Te Ee Te
ఈ! " 7
Dw te. We ws వటం Td NT Gs అనులు, అనియు ని గా DD re ON బం. ఆటోస్‌ 2
ఖీ p
ha Ww; మున TT van, 3 we Eg లం me WY ET THT hort
atl
‘ya af | ll wh, phn Ms ag, . we ఖీ జో జ | 7 స పాల 1. పష
Har చే WE eat, ms ee, కే Mew ల. We శ గె wm th టను వాసా? to (OE బల
Whee:
.
మణులయుక పు. ఫలం టూల్‌ అల చిక అహా లే యః ఎడుపటలున లచాలు, సలుల స గు నీకు
న్న లేవరు నుల మంటు లి ముల పాక ము న్న లేవిమున్న ౯ వ. కూట లె క సున తోష
CEN ఖ్‌ గ
యుగుః గరుకు, ANE buy న జన్య సు DON ము తే ర చందు? కొ, ఆన చన = యే
జీ hr
వము బల We వంకన మక స) కరర E" అ మల మెం వేర యందు. క నూషట్టున్‌ "
fa ణీ ట్‌ ట్‌.
154 భభ 0 ద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
క_విక సవ ణిమండ పము=కన యడునట్టీ మయొక(ప్రశాశమానమణిమయ మ గుమ ౦దిరము. అసం.
ఆసమయమందు. తోంయపంగకొఐ అగపడుచుండంగా. దీనికివసీంచె నన్గును శ్రరపద్యస్థ క్రియతో :
నన్వయము. ఇం దుదాతాల ౦కారము. “ఉదాత క్ర మృ శ్చరితం శ్లాఘ్యం వాన్యోపలక్ష అక్‌”.
అని తల్లక్న్షణము,
చ, కనుగొని యానృపాలరతి+ కాంతుండు విస్మయ ముంతరంబులో
సనయలగ నె నోవయన్య మన +మిచ్చట ని ల్లమె కొంత(ప్రొ ద్దటం
చనువుగ మందయానమున + నమ్మణిమండపమాళి చేరి యం .
దొనరల రత్నవీఠి ముద 4 మొప్ప న నసించె వసించునంతటన్‌.. 24.
టీ. పనుంగొని=చూచి. ఆన్ఫ పాలరతి కాంతు (డు=ఆసుచం[దు (డు. విస స్యయము= ఆశ్చర్య
ము. అంతర ంబులోకొ౭హృదయమందు,. ఎనయంగక్‌ = =వృద్ధింబొండ6గా. ఒనయస్య= = మీసఖు.
శా. మనము. ఇచ్చటక్‌ -. కొంత పొద్దు=కొ ౦కే సేపు. నిల మె=నసింతమా. అటంచుక=అని ,
చెప్పుచు. అనువుగక=అనుకూలముగా. ముందయానము నక =తిన్న నిగమనము వేత, అమణి..'
మండ పమౌాళిక= ఆమ ణిమయమండప _కేస్ట్రమును. చేరి=పొండి. అందుక =ఆమంటపమందు..
ఒనర (గక్‌ =ఇంప్రుగను, రత్నపీ8క=రత్నమయ మెన ఫీ(టయ ౦దు. మదముజఒప్పక్‌ =సంతస -
మొస్ప6ంగా. వసీంచెక=కూర్చుం డెను, వసించునంతటక్‌ = =కూర్చుండినంత లే. దీనికి ముందు.
పద్యముతో నన్యయము.
నీ, ఒకమణిపు[ తిక 4 రమొయ్య్యారమున. చేరి
క పురంపువలపుబ్య్కోగా తానంగ,
నుక సాలభంజిక 4 యుదిరిపువ్వుల కంపు.
శావడ నేరు వే+ర్పడంగ వీచె,
నొక్రవసు[ పతిము యిం + పూన్సు తెల్ల నితావిం
బొదివిం చెడుకలాచి * పూని నిలిచె,
_నెకవొకాటపుబొవు మ్మ + యొయ్య నెయ్యన న పొన న్న
విరివాలు గూర్చిన సురటి విస రె,
తే, నిటులు పాంఛచాలికామణి*పటల మూడి
గము లుచితరీతి దార్చ నాశయమర నేళి
మండష(శీ నుతించుచు 4 మనుజభ ర్త
దండం జెలి గొల్వ సుఖలీల + నుండె నంత. 25
ట్రీ, ఒకమణి పు తికడఒకమణిమయ (పతిమ. ఒయ్యార యు నకొ=విలాసము న, చేరిణాసమి
భయునకు. వచ్చి. కపుర ంప్రవలప్ప్రుబాగాలు. - - కప్రురంప్రువల ప్రు= =క రర్పూరపరిమళముగ ల; బాగాలు=..
వక్కపొడి తో జేరినవి డెమలు, ఒనంగక్‌ =ఇచ్చెను. ఒక సాల భంజిక = "ఒకబొమ్ల. ఉదిరిఫు
వ్వులకెం వుంచావడక = =బంగరుపు వ్యులుగల చెం గావివస్త్ర స్తముేత. నేర్చు వర్ప్చుడంగను=భాతు..
ద్వి సీ హా శా సము, 155
మేర్పడునట్లు. విచెక్‌ =పిసరిను. ఒక వసు[పతిమ = ఒకొబంగరుబొమ్త. ఇం సూన్సు తెల్ల ని
(బోద విం చెడుకి లాచి. - ఇంపూన్చుజ అందమగు; తెల్ల ని= నధ్రమననట్రి; తావింబొదివించెడు =
ుళమును బొందిరచునట్ట; కలా చి= తన్తపడిగమును. పూని=_గహించి. నిలిచెకొ. ఒకచొ
ఎప్పుబొహ్త= =జక స్వచ్చ మైనపతిమ. ఒయ్య నొయ్యన = తీన్నతిన్నగః పాన్న విరిచాలు =
్న పువ్వుల గుంపు. కూర్చిన సురట్‌క్‌ =పొదివినన్య జన ము చేత. విసశ౯ =వీచెను. ఇటులు
నేప కారము. పాంచాలికామణిపటలము = పౌంఛాలికా(శేస్థముల గుంపు. ఊడిగములు=
చారములు. ఉచితరీతిక్‌ =యో గ్య మెనరీతి చేత. తౌర్పకా జవేయుచుండ ౮౫. అమర కే
ండప(శీక్‌ .- అనుర= దేవత లయొక్క_; కేళినుండప=విలాసమ౦దిరముయొక్క_; |కీకొ=సం
కు. నుతీంచుచుక్‌ =కొ నియాడుచు, మనుజభ ర్ల=సుచందు (డు. దండకొ=సమీపమునం
ఇలి=సఖుశు. కొలువక్‌ = సేవించు చుండ (గ. సుఖలీలక్‌,= సుఖము చేత -నెన విలా సము
|
1
. ఉ౦'డెక్‌=వ సీంవెను. అంతక్‌ =ఆసమయమందు. దీనికి వ్యవహితో త్తర పద్యుమునం దు
చోజక్కాసింగంబు వడిం బూదనుండి వెడలె” అనుదానితో నన్భయము,
కరు లిల (వాల శంబరని* కాయము దూల. దరశులోకము
(ల్వెజం బరు వంద మత్తకద+ళ చయముల్‌ బెగ డొంద గండకో
త్క_రములు (సుక్క. బుతుసము+ డాయము నెవ్యగం జిక్క_ం గీశము
ల్హరుతతి నీ సూకరకుళలంబులు డాంగ మహాద్భుతంబు గాన్‌, 26
టీ, కరులు= ఏను €గులు, ఇలక్‌ =భూమియం౦దు. [వాలక్‌ =పడుచుండ (గ, ళంబరని కా
ము.=శే ౦బర=వారిణవి శేషములయొక్కా “రజ్కు-శమ్బరరోహి సౌః” అనిఅమురుండు. నిశా
ము=సమూాహము. తూలకొ=తొోల6ంగు చుండ 6గ.. తరకులోకముల్‌ = సీవంగుల గుంపులు.
ర కుస్సుమృ గాదనః'” అని అమరుండు. వెజిక్‌ =ఫీతి చేత, పరువందక =పా అుచుండంగ,
శ్రకదళీచయముల్‌ = =మదించినయిణ్హు ల గుంపులు. ““కదలీకన్షళీ చీనళ్చమూరు [వీయ కానవీ "అని
మురు (డు. బగ డొందకొ=-భయపడ గ. గండకోత్క_ర ములు=ఖడ్షమృగ సమూహములు, సు
క్‌ =వెనుదీయ (గ. బుక సముదాయము= ఎలుంగుల గుం ప్ర “బుక చృభల్ల భల్లూ కాః” అని
మరు (డు. నేన్వగ 6 జిక్క_క్‌ =మిక్కిలివి చారము చే6 బట్టునడ 6౫. కీశముల్‌ =వానరములు,
వానర 8కీథశోవనా కా 8 అని అమరుండు. తరుతతికొ =వృ క్ష'సమాహమందు, ఈగ క్‌ =తూ
(౫. నూకరకులంబులు =అ డ విపందులగుం పులు, డా ౫గకొ=దాగుచుండ ల. మహాద్భుతంబు
కొ=అతీవింతగ, ఈపద్యమున కుత్తరపడద్యస్థ క్రియతో నన్వయమని ఎజుంగునది.
. అభిలజంతునిఖాద* నారూఢి మెం బోలె -
నతివివృతం టై న+యాన్య నుమర,
_ సాశేభములం జీర్ప+నట్టిసిబ్చితిం బోఆె
నతి గన షనఖర సం+తతి చెలుంగ,
న్యం నానోరు గాంచురతిం బోలె
న వై నెగయునాల+దండ మొునర్క
156 చంది కాసరిణయము, స వ్యాఖ్యానము,
నిసుడుకోసపాంకుర+నికరం బగుటయూో అ
సిత కేస రముల కంళ4జగ్‌ చిగుర్చ,
eh
. వ(క్రదంష్థ్రలు శతకోటి+వాదు గెలువ
వ నర్తులపుంగన్నుంగన ఫానుంవాసిల. గ్ర
౯
టీ. అఖిలజంతునిఖాద నారోాఢథి మెంబో లె౯ా, -అభఖిల=సమ సమైన; జంతు= పాల్టేయుల
యొక్క; నిఖాదన=భ త ణఇముయొక్క, ఆరూఢి మై బో లెక్‌=అలవాటు చేతబ శె. అతి తీకీవివృ
తంబు= అతివిశాలయు. వినయాస్యము=ఐినట్లీ ముఖము. అమరకొ=ఒప్పుచుండ (గ. ఆశే(్థ ము
లకొ=దిగ్గ జములను. చీర్చనట్లి సీ బ్బితి టో లె = బద్దలు సేయనట్లి సిగ చేతబ లె. నతీ= వంగుకీను.
'నుక్క_సింగంబు వడిం బొద+*నుండి పెడ అ.
కన్న నఖర సంతతి = =ఫొాంగిన గోళ్ల స సమూహము, 'వెలుంగ క్‌ =(పకాశింపంగ. “స్వమృగహింసావివార
ము.- స్వమృగ=స్వజాతి మృగములయొక్క ; హింసా= నధయ నెడ్చువిహారము= క్రీడను. కాంచు
రతింబో లెక =పొందుటయం దాస క్రీ చేతబలె, తల పెక =కిరము నందు. ఎగ యం= = వేరియంన్న
వాలదండము=ద ౦డముతో సమానమగునాల ము.ఒనరక్‌ =ఒప్పు చుండ ల౫.నిగుడుకోపాంకుర ని.
కరంబగుటంబో లెక్‌.నిగుడుజవ్యావీంచు చున్న; కో పొంకుర =కోపముయొ క్క... అంకుర = "వెయ
లకలయొక్క_)నికర ౦బు=సమూవాము. అగుట6బో లెకఅగుటచేతంబకె సీతెకేీసరములకా. -_
సీత= తెల్లనగు) శేసరములక్‌ = మెడమాందిపండ్రుకలయందు. శెంజిగి=ర కకాంతి. చిగుర్చుక్‌
=ఈదయించు చుండగ, వకదంస్థ్రీలు=కుటిల ముగుకో ఒలు. శతకిోటిబాదు, శతకోటుజు
వజాయు థముయొక్క._ .నాదుజవాద నును. గెలువకొ=గలు చుచుండ 6గ అన6ంగకోజలు వ్యజా
యుధతుల్యముగ నున్న పను. వ గులప్పుంగన్ను 6౧గవజ=గుం(డమగుకనుదోయి. భాను వాసీక్‌ జు
సూ ర్యాథిక్య్యము ను. శేరకొ=పరివాసీంచు చుండ (గ. మటఘుటార్భటి=ఘుటఘుట ధ్వని. మున
కోటిపటిటుక్‌ = మే భుబ్బ ౦దము యొక్క... సామర్థ మును. తెగడక్‌=తిర స్కరింపంగా. ఒక్కా
సింగ ంబుజఒక సీంవాము. నడికొ=-వేగమువేత. పౌదనుండి. వెడ లెక =బయలు దేఅను. సమ _స్తు
మృగములను బెదరించుచు విశాలముఖము వ౦గినగో జులు శిరస్సుయందు 'జేర్చయిడీనవాలము
ఎజ్జని కేస రాగములు వజాయంధతుల్యము లగుకోజులును సూర్యవింబమును. దిర స్కరిం-చు:
కను (గభదయు 6 గలనొకసింగము పొదనుండి వెల్వ డెనని భావము.
క. వెలలి జిఘృమైోగొరవ, కల్లనక్లంఘింప నృపతి + గన్లుని నిజని
నులచం(దహాసనధభారం, దల (దెవ్వంగ నేసె నద్భు+తంబుగ నంతన్‌. 28
టీ. పెలలి=పెడలి. జము ను గా రనకలనక్‌ .జిమృ మ=్యగనా జీచ్చయందలి 3 రా
రప=ఆద రముయొక్క, కలనక్‌ =| పా పి వే.లంఘింపక్‌ ఆల ౦ఘునము "చేయగా, నృ హతి=సు వ 0
(చుడు, కన్టొనిజచూాచి, నిజనిస్తుల చంద హాసధార కొ ,౬-నిజ=స్వ కీయనుగు;ని స్తలం అసమాన
ద్వి తీయా శ్వా స ము. | 157
మగు; చరిదహాస=కి తీయొక్క; ఢథారకొ=అంచు చేత. తలకొ= శిరమును. (తవ్వ (౫ కొ= తెగు
నటుల. ఏసెకొ= వై చెను; అద్భుత ం౦ంబుగ క = ఆశ్చర్యము గ. అంతకొఐ= =అంతలోే. దీనికు తరప
చద్యముతో నన్యయము. న్‌
వు. శతి నా థం ప్రశి తాసిసంహతిభవా+సృగా్వా స్త్‌ _ప్తతత్సింహరా
జతనూదిధితిసంధ్యలో వెడలుభాఃస్వన్తూర్తి నా నెక్క_మా
నిత తేజ _స్పతి దోంచె నంత నచట + స్వీతింప నయ్యి౯ రమా
పతి నాపూరుషరూప మొక్క_టి జగత 0 స్తుత్యదీవ్యద్ద్యుతిన్‌ . 29
టీ. శీతినాభేం[ద శితా సీసంవాతి భవాసృశ్వా్యప్త పతత్సింవా రాజతనూ దీధితి సంధ్య
లోక౯ొ...-కీతి నాకే థేర్యద=సుచం(దునియొక్క_; శిత = తీత మగు; అ సీఐ =ఖుడ్డము యొ క్క; సంవాతి=
(పహవారమువలన; భవజఫుట్టినఅసృక్‌ =ర కము చేతు వ్యాప్త ప్త=పొంద ంబడిన న;తత్సి ౦హ రాజ=ఆ
మృుగరాజుయొక్క.; తనూదీధితి= = దేవా కాంతియ నెడు; సంధ్యలోక్‌ = సంధ్యాకాలమందు. "వె
డలు భాస్వన్తూర్తి రినాక్‌ =జఆదయించు భాను (డోయన. ఒక మానిత లేజ _స్తతీ= =ఒ'కానొ కపూజ్య
ముగు తేజుస్సమాహాము. తో చకా = కనిపించెను. అంతక=అంతలోే. అచటక్‌ = ఆ తేజః
సుంజమందు. జగత్ప ఏ స్తుత్యదీవ్యద్ద్యుతిక్‌ = లోకముల చే స్తుతింపంద గిన ట్రి(పకా శించుచున్న
కాంతి చేతను. ఒక్కపూరువరూపము=ఒ కానొ కష్టరుపాకృతి. రమాపతి నాక్‌ =నారాయణు (
డోయన. వీక్రీంసకా = చూచు టకు. అయ్యక =ఆయెను.
_ సు దందునిఖడ్డము చే ఖండింపంబడిన యాసీింవామయొక్క_ ర క్షసిక్ష మగుశరీర కాంతి
యనెడు సంధ్యయం దుదయిం చిన తేజకి 8 ఫుంజమ నెను సూర్యబింబమందు. తద్దత నారాయణమూ
త్తి నా నొకప్రురుషెక్ళతి చూప క్రైనని భావము.
చ. అది గని యాూనృనాలుండు మనో ంబురుహుంబున విస్త యాంకురం
_జొదవంగ నుండ. గిన్నరత + నూనుచుం వత్సురుపావతేంస మా
యుదధిగ భీరు. జేరి విన+యోన్నతి భానుకులాయ శ(తువ
రష్టదమనపణ్ణి తొయ భవళతేచ ను నమో యని (మొడక్కె (మొక్కి నన్‌. 30
టీ. ఆన్ఫ పాలు (డు=ఆనుచందు (డు. అది గని=ఆప్రరువరూపమును జూచి.మనోంబురు
వాంబునక్‌ =-చి త్రకమలమందు, విస్మయా ౦కుర ౦బు =ఆశ్చర్యము. ఒదదవ౭గకొ=క' లుగు నటుల.
_ఉండక్‌ ఉండ (గ. తత్పురుపావతంసము=ఆఫురువశేస్టుండు. కిన్నర త నూను చుక్‌ =కిన్నర
త్వము ధరించుచు. ఆయుదధిగ ఫీరుక్‌ = ఆ సమ్ముదగం ఖీరు( డగుసుచంటద్రుని.” "చేం=సమిీపీం
చి వినయోన్న తిక =వినయాతి ళయము చే. భౌనుకోలాయ= =భానుకులీను(డ వై నట్టి. శత్రువర్య
..చమనపజ్జితాయ=పగతుర 6 బరిమార్బ్చుటయందు పండితుండ వైన. భవతే= నీకొలుకు. నమకః=నమ
f సారము. అస్తు=అగుం గాక. అని (మొక్కెక్‌ = =ఇట్లు (పణమి లైను. 'యౌకిినక్‌=ప్రణమి
+. ల్ల లగా? 'పీనికు శ్రరపద్యమతో సన్నయము.
శే _ఆదరంబునం గెంగేల 4 నతని నె శ్రీ
158 చం (ద్ర, కౌపరిణయను, స వ్యాఖ్యానము.
తత్క_థా(గవణై కము4దాయుతాత్మ
నప్పుముుపమాళిం గాంచి యి + బ్రనుచుం బలికి,
టీ. ధరణీభ రృ=భూపతి యగుసుచందు (డు. ఆదరంబునకొ =(ఫీతీతోడ. అకనిక=
ఆకముదుని. ' కెంగేలక్‌' = ఎజ్జ నెనవా _స్రముచే. ఎత్తి = లేవందీనీ. దండక = సమీప
మందు. కూర్చుండక్‌ = ఎటప వేశించునట్లు. శావించి= బేసి. తత్క_ థా శవ టైకముదాయుత'
తక .-తత్క_ థా=ఆకుముదుని క థయొక్క_; [శవణ=వినుటయందు; ఏక=ముఖ్యమగు; ము.
దాఎసంతసము చేత; యుత=కూడినట్టి; ఆకృక్‌ =మనస్సు చేత. అప్పురుషమాలిక్‌ = ఆప్రరున
గోష్టుని. కాంచి=అవలోకించి. ఇ ట్రనుచుం బలి కక = వక్షుష్ణమాణ(ప్రకారమున వచించెను.
చ, అకలుపషరూ పకోభివి మ+హోమతిశాలివి కిన్నరత్వబో 1.
ధకశుభపాళి విట్టివిబు+ధ స్తుతవృ త్తి. జెలంగునీకు ని a
త్వకటుత రేభ వై రిరమ+ ణాకృతి యేగతిం జెండా నెట్లు త. ui
ద్వికృతి యడంగెం దెల్పం గద+వే విన వేడుక వుక్సై 'నియ్యెడన్‌. ౨32
ట్రీ. అకలుషరాపకోభివి. —_అకలుస= ఒ చ్చెము లేని; రూపక స్వరూపము చేత; కోళివి=
(పకాశించునట్టివా డవు. మహామతి శాలివి=గొప్పమతితో డ నొప్పునట్టివాండ వు.కిన్నరత్వ. బో
ధకశుభ పాళీవి. -కిన్నరత్య్టబో ధక = =కిన్న రత్వమునకు జ్ఞా జూపకములగు; శుభ పాళివి౭శుభ చిన్నా
ములు గలవాడవు. *పాళిః కేతు ర్గ ప్రబో లిజ్బమ్‌”” అని యమరుండు. ఇట్టివిబుధ స్తుతవృ త్తి త్తికా
=ఇవ్విధ మగుపండిత స్తవనీయమగు కాదేని చేవ _స్లవనీయ మగువృ త్రి తిచేత. చెల ంగనీకుక" =
ఒప్పునట్టి నీ కు. నిత్యకటుత శేభ వై రిరమ ణాక్ళతి. .-నిత్యకటుతర= =ఎల్ల పుడు( గఠినతర మగ ఇ
భ వై రిరమణ=గజరిప్కుకేష్ట మైన సీంగముయొక్క.; ఆకృతి=ఆకార ము. ఏగతికా చెంబెకొజఛ్‌
విధముగ నమలెను. ఎట్లు తద్వికృతియడ ౦౯ =వరీతి నాసింవా భావము నశిం చెను. తెల్పు
గదవే=తెల్పవే. ఇయ్యెడ౯ = ఇచట. వినక = అకర్థించుటకు, వేడుక = కుతూ నాలము.
పు న్రైక్‌ = జఠకూాదయించెను.. i
ఇట్టిలోకో శ త్రరగుణగ ణళాలి వగునీకు సించాత్వము నలు గుట యెట్లు మరల నది పా
ట యెట్లు విశదీకరింప్పు మని భావము.
క్ర, అనుజన పతివాక్యము మది, కనివారిత మోద మొసంగ థీ నాఘనుండు పునకి
'పునరవనతి ఘటియించుచు(, దనకథ వివరించే నిట్లు+దారమృదూ క, క న్‌. 3
టీ. అనుజనప తివాక్యము = = కృ(పకారం బగుసుచం[ దవచనం౦బు, మదికిక =చి త్రయ
కు. అనివారిత మోదము=అఆపరిమితౌనందమును. ఒసంగక్‌ = ఫఘటింప జేయగా. అభునుండు
ఆదివ్యపురుషుండు. ప్రనకి ప్రనరవనతీ=పలుమా లు నమ స్కారములను. మటియించుచుక .=
2 యుచు. ఇట్లు= వక్యుమాణ|ప కారమున, ఉదారన్బుదూ కక =అతిశయమార్టవముతోం . గ్గ | 5
- ణన పలువచే. తనక థ =తననృత్తైంతము. నివరింెక్‌ =విళదీక రిం చెను. os
వ
ది తీ యా శ్వా న ము. 159
. కలిమితొయ్యలి దాల్చు +బలు సామిపొక్కి_ట, మనుతమ్మి యేవేల్పు.+ గనినతల్లి
. మినుకుంజా ల్లుద చెల్పు+మిన్న లో. గాంచుజో సులజుకి యేచేర్చు+కలికపీదు
చిలుకుముద్దులపీణా+$ చెలియ గాం దగుచాన, బొమ్మరిం డ్రై వేల్చు+నెమైగంబు
ఫీ శేడుజగముల+ వారల, బుట్టించు, ఫీభువ యేచేల్పు +పారుప శె
క మట్టి పెను వేల్పు హరిహుయ + హవ్యవాహ
_పహారిజ హరిరిపు హరిణాంక 4గురు పరిబృఢ
హారిణహాయ హయముఖరాజ + హరులు గొలున
ప+ిళిం జేరోలగం బుండుశనవసరమున, 34
ట్రీ, కలిమితొయ్యలి జాల్చు బలుసామిపొక్కిిటక్‌ . క లిమితో్‌ య్య లి దాల్పు= లన్నీ ధ
సండగ; బలుసామి=గొప్ప దేవునియొక్క, విష్ణువుయొక్క్యయను ట్య పాక్కిటక్‌ =నాభియందు.
ఏనుతమ్మి =ఉండునట్ర తామర . ఏ-వేల్పుంగనినతలి =ఏదేవుని గ న్నతలియో. ఏ చేల్పుకలికివీ (ఢు=
) దేవునియంద మెనపురము. మినుకుంజా ల్లుద =ఉపనిష్య(దూపమగు వేదాంతము. తెల్సు మిన్న =
కెలియ 6 చేయునట్టి యు కక ష్టుని. లోక్‌ =అంతర ంగనుందు. కాంచుబోగుల మెంకి= అవలోకిం
ఏ యోగులయొక్క_ గృవామో, అనగా సత్యలోక మందు బర (బహ్మను ధ్యానించు యోగు
ఏ వన్సీంచియు ౦దురని భావము, ఏవేల్పు చెమొగంబులు= ఏదేవుని మంచిమొగములు. -చిలుకుము
ఏలపీ ఆ చెలియ= =అతిశయమె సుందర మైన వీణెయొక్క. సకియ. కా( డగుచాన బొమరిండ్లు. -
కాం దగుచాన=అగుట కర్ష్హ మొన సరస్వతీరూప రై యెన న్టీరీయిక్క.; బొమ్లరిండ్లు =చాలికలు
కొమ్మల నుంచి క్రీడించు చిన్న నృవాములో. ఏ-వేల్పు పారుప ల్తెము = ఏజేవునియధికారము.
ఈ చేడంజగములవార లక్‌ = పదునాలుగు . లోకములయం దున్నవారిని.. పుట్టిం చుతీవవ =
కల్లించునట్టిపని. అట్టిపెను వే వేల్పు = అట్టి పెద్ద దేవుండు, అనలా (బహ్మ దేవుండు. హాగిపాయ
నావ్యనానా వారిజ వారిరి పు హారి ణాంక గురుపరిబృథ వారిణవాయ 'వాయముఖరాజ వారు
లు. వారి వాయ= ఇం|దుండు; వాన్య బావా=అశ్ని దేవుండు; _వారిజ= సూర్య సుతుండైనయముం
డు; వారిరిపుజరాక్షసుం డగుట చే విష్ణుశ తు నగునిర్భతి; హరిణాంకగురు = చందజనకుం.
డ/ససముద్రునకు; పరిబ్బఢ = అధిపుం డగువరుణు ండు “పచేతా వరుణ పాకీ యాదసాంపతి
రప్పతి అని యమరు౦ండు. వానిణవాయ=లేడివావానము గాం గలవాయువు. వాయముఖరాజ=
కిన్నరాధిపతి య గుకు చేరుండు. హరులు=శి వుండును. కొలునకో = సేవించు చుండ ౮౫ా.వోలిక్‌ = ఆస
ల 'కిచేత. చేరోలగంబుండు నవస రమునక్‌ =కొలువు కూటమున నుండుతేణీ. “దీనికు క్లరపద్యస్థ
మైన 'యిట్లనుక్‌ అను దానితో నన్వయము. ఇ
కొలువున నిల్చి భ_క్తి విధి గాల్చుమహామనునర్ద "దేవతా
"శులములలో నజతర్ర మొన+గూర్చు మహామను వర్ష "దేవతా
స వక్‌ లొకకొన్ని పర్విన న+వజ్వలనొూజ్ఞై సలకీలికాప్లు పుతిం :
గళవళ మందం గాంచి యల+కంపిభవుండు (ప్రియో ని ట్లనున్‌, 35
160 చంద్రి కాపరీిఇణయము, నవ్యాఖ్యానము,
టీ, కొలువునక్‌ = =కొలువుకూ టమందు., నిల్పి ౫ కృవిథక్‌. జో నిధానము నేత్ర,
కొల్చుమ పశమనువర్ణ దేవతాకల ములలో. -కొల్బు= గే సేవించుచున్న; మవహామనుజ =నుహామం్మశ
ముజయొక్క_) 5 వర్ష= =వీజములయొక్కా_; దేవతా=తే దధిస్థాన జీనితలయొకి 3 రుబములలోకొ జస
మూవాములలో. 'అజత్వము = (టవ్వాత్వము. బన గూర్చమహామను వర్గ జస తొపళులు. -ఓఒనగూ
ర్చు= చేయు చున్న; మహామను = మహామరతములయొక్క-; సర్గ జీద తవానలులు ౫ వర్గాధిస్థాన
దేవతా సంభములు. ఒక కొన్ని పర్వినక్‌ = ఒకానాెక కొన్ని చుళ్ళు కలగా, నవజ్వల
నోజ్జల కీలి కాఫ్థుతి౯. =నవ=నూతే నమగు; బృ అనాలి యో ei ergy = (నకాశించుచు.
న్న; కీలికాజమంటలయొక్క_; అఫ్హుతిక =లఆలఫ్లుతికి? క భక్‌ నుండక =క్లలంతినొంగ (గా. అల
క ౦జభ వుండు=ఆ(బహ్మ దేవుండు. కాంచి= నాచిగపీియో క్లి౯జ్మరయవ న సము చేత,ఇ ట్టనుక్‌=
సక్యుమా ణ,పకారమున( బలిిను, పారిజాతార ణ్యమందు తం బొపందిందువనగంతుం డను
విఫునితపోగ్ని జ్వాలల చేం గంది మవోమను వర్గ జీవణలు నలుపమ నలశొోనల నిలకింది యళత
డు వక్య్యుమాణ(ప్రకారముగ వచించె నని భాసము,
చ, కటకట సర్వలోక శంభ కాంత భొనంగుచు నిచ్చ ముంచు బిరా
కిటుల భజింప రానియవి*హీనపిప త్రిక సె నెట్లు తే
త్పటివు హరింతు, దెల్పు. డన ౪4 పద్మ జునిక్‌. మనున ర్‌ దేవతా
పటలము (మొక్కి. యి ట్లునియె థీ ఛొయని న వ్‌న్యము 'మూముంజెందంగన్‌ .
ట్‌. సర్వలోక శుభ కాంయల.-సర్వవసము మగు; భోం అభ నన ములకు; “లోక స్వళ్టు
వ నేజసే” అని యమరు(డు. శుభ కా ంకేలుజమంగ శ్ల[సగ మగుకోరిక లకు. జఒనంగు చుక్‌ =
ఇచ్చు చు. నిచ్చజ ఎల్డ పుడును. మించుమోకుక =అతికేయించు చున్న మోకు, నటుల = తటీతిని,
భ జంప రానిప్‌= సేవింపనలవ్‌ వి గాని. ౧. అవిపొనవిన క = =అధిక మగు బాసర, న్‌
డు=విన్న వింపుండ. అనక =అన (గ. మనుసర్థ శివ నొపటల యఘు, మనుజమ ర; pues
వర్గ= బీజము లయొ క్క) దేవశా=త దధిస్టాన చేవతలయొక',. ; వ సటలము జ సమానా ము, పద్మ
_జానిళ =నలువను. _మొక్కి.=నమ సరించి. పాయని లేనని “జక డనిదీనత్చి ము. "ఫు యు (కం
దంగకొ=ముఖమును జేరి యుండ 6. ఇట్లుజవ త్యుమా ణప కరమున. అనియక అవయం మోకు,
శ్రా ఆరమ్యాగమనూార్గ గద్విజశే రణ్యం థీ Gl యిుటం భెడిజ్లా
"ఇ *రణస్టంబు సెలంగు నయ్యటవి (బహ్మత్వ.. జబ రాం Ne ము
ర్య్వారాత్మ్య (దఢిమా _ప్రిమ' "మక డపవ్యా+ పూర వగ దగ మెల
ఆలా «|
జ జై రాజిల్లుతే పస్వి యొక్క-ండు నసం+ తాభిఖ్య నిం న ంము మిన్‌, 37
టీ. ఇల = పుదమియంగు. న సో క స ఆ కనవా
రక్షకమయినదై. ద. ఆరమ్య, ఆగమ, య యని విధాయ, వ్పరుపీరుల (౫8 నపనల ఇనయర్థాంతరవ
దం తీ'యూ ఫ్య న ము. 161.
లీ
పోయు దున్ను", పాక బాగో దై ఇత ంబు= పారిజాత వనము. చెలంగుకొ=ఓప్యను, అయ్యనిక్‌ =ఆ
పారిజాత ణ్‌ hat నం 3 సా నై yom oC NV Bm రై హాత్యి ౦బు లాం దలంచి.దురా స "రా త్రి RC:
మా పీ పీక. అదు సగ ఇదు ర్న నా రమన్యుఆతి దణ మ౭=మనో జార్డ్‌ స్రముయొక_) ఆ సిల్‌ = పొ పి
న మాము క సా సార య్యా దయం్న తుం. bk -మాముక జ నాషు సర బంధిం చిననుం (త ముయొక గా జప
వ్యాపారి =” ఇం నార పొగను దు; పారంగితుం (కా పారయు నొ ందిననా యడ, వసంతాఖిఖ్య
బండాందునుని ఆసన వుల ద య నామము సె నొప్పిననాం డగుచు, తస సన్ని యొ క....ఢు = తప
నుక కము, నక కరము,
లో Wun, a why, న్‌ sayy అల్లు ty ఫో,
ఇ. Kw ల తి సిటు ౪ At
హత గొ సక ని పనరగో ర్ట ఇట)... టెం
జం లతను.
gre
. న శీ న way ల నా
వన సక న ఆర నీ ప, ల. చుం శ WILE, టె ముంది నిశ్చలాంత గ్‌
| Wem yh "wy wes pos
Ca స hander OE ౯
శ! ॥.
m A ఈ వ $a Ca శ 1 |
జ భం tw ట్కు ఖీ sn ht fp స! ba rp $ సంలు మొ నతి 9న
a జి tae Tore ఎ
ow ఖే మాలి ల EE” UN
ను వటిట అద మ ముకి అదా? సంప జూడు మి తటేన్‌. చ
ఓ! ల. అలలా పీ!
by Man . oy , టు స్‌ # ॥ భ్‌ ఖు!” oy యూ ah 4 ళ్‌
స్‌ PE టం తుం భయము. GOD ౧యిువ౨ను యొక వ స్వావ్రును. ఫనడు = దూడ (దు. ఓకొ
ay జ వ్‌ Cs + సో ణే న. ఖు mn స tts త్‌ో షే men mk ఖు” స్‌ we
వ శం సరము నానమయుగు. విని (శు=ఆక ర్లి ౦ప6డు. (ాహ్లణే త్‌
0 bh ae pry
మునినా క్య్ట గ fr OR: గ నున్నని ఖం ఫునక్‌ ఇఆఆన౦ దముతో. ఓక మూఠతుక్‌ జ=జిరి' వాక్య
( Wyre.
oh. Sey Lyn TM, శీ Es ఎపీ తుల ఈరీతి నిం గాయని, గవాము చె పితు (6
Mm, we ట్‌. నట
కం మునివంవం సం. గొన గటా యాగం. ఆానిక్నా లజ వలి సన్ని అంతరంబు = మనస్సును,
నం.
ow
జపము టి మీ. ts సై వో PIE mt ఏవ చేశ. మించుకొ = అతిశయిందుకు.
TNE HT ఎ క ఎ nds (స పీ గ గ అననడ సుడి. ఇటులు= ఇ టు. అయ్యె౯ = జా
= న లక సస చనన పై DHE .-అక్ళు పికెల్‌ అసంకుష్టిన జేయు; ఇస=
+ ణి క.
న. . Frm యనం WN డక =ఒకంయుపాయముచే. ఇ త్ర న్‌ా = ఈసమయ
ముందు. అడి. 4% ష్‌ wm ర్మ బి వటం. గాం యముము వధ తో చిం భ్రుము.
శం అధ అలన సలవుళహాయనణతి యంతికుం జొ చ్చెనాొర న
|. pr | ' ల . | ar nas! mine ty
BE WATER నం శయన | సయం డిడి వ". యట్లు ప్రై
న ముగి న లం ఎప నతు నం. INO వాన నం-మెు చింతతో
, | oe ge సు ky 14
ననన Bh సల సని దాగి విరించిగాటంచి యి ట్లనున్‌,. 39
14
ha, ఆపక 11 న. fag ఛరెళ్చు గ సునన్‌ జాయ ము ండుజనలువ, అలమహాయతి =ఆవ స ౦ంతు6డు. ఎం
నకు పాసా Ul కాజీ మనకి జ | జేకిం నను. రు ెరణఆహోంను స్థూనవినుతాజ భావగ తిక =సత్చురుషు
. % '
. ల ణు శ చ ల న ల! శె
అవేం కొనియాడ అక అమాత్య నతని. నకస్తాగక్‌ అసరిగ .ఒం 'జడీవా 6 డెజపొంద 6 గలవా (డె,
ఖు fi బో
dT I BST వాంతి ర*,యిముజజఓ కొసోక నూతినివిఘ మైమున ను. పనంగ లక్ష్‌ అపి ల
చు «
fp oe
| +
“యునటుల ట్రే క = క అజేయుడు వ కుచు. చింతత”క ఆలో. ననతో.తనర ౫౯ =అతిశ
ఖ్‌ i
“hai, a a బీ / ఖలీ న 7 | గ్ర x ఢా
స్‌ [గ్ర Hy తీసు. క్ల తస్మా We Hy సస స Sh ny స్య లు మత సమయ సుధను, అగ డ్‌ రిజఇం[( ( 4 విరించి
tT MT on
' 2 w జ అ క 1
hoe yr Ee ఉం = వశషమాణ్యు ప కా గమున, అనుకొ=ఫర్‌ కను,
ు. జీ వ. నీ
. wi
162 ద ౦ ది కౌసరిణయము, స వ్యాఖ్యానము,
చ. యతి యన నెంత తన ,నుజఃవై కసమాధి యనంగ నెంత తే
దత మన నెంత యియ్యెడ ము+దంబున విఘ్నము డారు రిమ్మరు
త్పతు లఖి లేశ యిట్రిసుర+ తామర సేకుణ లుండ లోకసం
తతినుతశ క్తి మించు రతి*+నాయకు. డుండ విచార మేటికిన్‌ , 40
టీ. అఖి లేశ =_్రుహ్హ్హదేవు డా. యతి యనక =పసంతు6 డన (గ. ఎంత్ర=యొంతి మాత్రము,
సాధారణ డనుట. తన్మనుజపైక సమాధి యనంగ కొ.-_తథ్‌ =అవసంతునియొక ),; మనుజపష=
నుంతజసముయొక్క_ ; ఏక =ముఖ్యనుగు 5 సమాధి యనంగక్‌ = చితీవృత్తి నిగోధ మనల.
ఎంతే =ఎంతేమా( తేము. సులభ ముగ 6 జలింపంజేయందగినదని భావము. తెడ్య గత మనక ్జవానిని
యమ మన(గ. ఎంత=ఎంతమా తము. ఇమృమత్సతులు= ఈ దేవాంగనలు. ఇయ్యొుడ క = ఈసమ
యమనుందు. ముద ంబునకొ =సంతో నము చేత. ఇభఘ్ను ము=అంతరాయమును, ఇ గురు= చేయు
దురు. ఇట్టిసుర తామర నేక్షణలు=ఇట్టి దేనాంగ నలు, ఉండక ౦డ్డ గ్గ. జోన్‌ సంతతినుత
శ క్రిక్‌ .-లోక౭జను లయొక్క_; సంతతి=సమూవాము చేత; నుత=కొనియాడ దిన; క్లే కల్‌ =
సామర్థ్యము చేత. మించుర తి నాయకుండు= అతిశయించు మన్మథుడు. శ ౦డకొ=ఉండంగ,..
విచారము=సంత. ఏటికిక=ఎందుకు. మవోయోగుల ధృశి *లంచు జేవాంగనలు మన థుయు
నుండ విచార మేటి కని భావము.
కీ ఏలే బంటు గా + నీమేనకాకాంత, యచల గాధికుమూరు+నంత వాని
నేంచ చే సొబగుచే + నీధాన్యమాలిని, వింత గా శాండిల్యు+ నంత నాని
నెమెషోం గలయ బే4 యీయుర్వశీనామ, హోళిమె జాబాల+యంత వాని
చనయవే వరునతో 4 సీవేల్పు చెలిచాలు, లలమండకర్ణ జ+నంత వాని
తే. నిట్టిసురసుందరుబు గల్ల + నింత పనికి మున ములో, జాలం జంత నీ * నెనసె 'దేల
ఏరిలో నక్ష వెలంది న+ మ్యారుంగూర్చి, పంచుమిా కార్యమిపు జె ఫళ+లించుంగాని..
టీ, ఈ మేనకాకాంత=మేనకయనునీసు చాంగన. అనిల శాధకుమూ రుని ఆలీ వానిక్‌ =దలి౦ం
పనివిశ్వామి[తునంత టివానిని. బంటు గాక =దాసుని( గా,వల సెఐపరి(౧హీంప దా యని కాకువు,
ఈధాన్యమాలి ని=ధాన్యనూలి యను పేరుగల యూసు రాంగన, శాండిల్యున ంతివా నిక్‌=శా ండీల్య |
మహామునియ౦తవానిని,. సొబగు వేక్‌ =సౌందర్యము చేత. వింతాగాకొా = చ్యితముగా, ఏంచదేజ.
(శమపసెట్టదా యని శాకువు. ఈ యుర్వశీనామ = ఊర్నళి యను పేను గలయిీినురాంగన,
జాబాలి యంత వానిక్‌ =జా బాలి యను పేరుగల మహార్షియంగ వానిని, వోళిమెక్‌ =ఆస క్లి"కోత,
-ఎయెతో క్‌ =పేమతో. కలయ టే=ెపెన దొ యనికాకుభు. ఈ వేల్పు డల చా బలులు జఈ సురా
“చనాాసమూవాములు, అలమ౦ండకర్ణ జనంతనానక్‌ = ముండ కర జాం డకెపేకుగ లమహాముని,
ఇయయంఠ్రవానిని.. వరుసలతో క = గ్రమముగ. ఎనయవే = ఫపొందవా యని కాకువు, ఇట్టి సుర.
, సుందరులు =ఇటు వంటి సామర్థ ము గలసురాంగ నలు, కల్లక్‌ = ఉండ 6౫. ఇం౦తిపనికిక్‌ అష.
ఎన్నల్బ కార్యమునకు. మనములోక్‌ = మనసునంద్ను చాలక్‌ =మిక్షిలి.. చింతళ్‌ = చింతను...
_ఈన్స=నీవు, ఎనసెదేళల = ఫార్ణిద నేల. వీరిభోక్‌ = ఈసురాంగనలలో, ఒక. వెలంధిక్‌ =.
wa ఈ యు శై స ముం 43
mx eh , ల we న.
శ మ ret పావన సుచి ౨ రూరి ఇబ టర సంచయము ౫ పంపుము. ఇష జ
జక ళాంసను. అ స్తూరుక్‌ మున్న pon Ey చక్ర షు ఇం మం మే పంపుము. ఇప్పుడ
why
' ws 3 / శ న | గ్‌ pyar er fp ype 4 న gh
ఈష ఆమం శౌ, న్‌. కా ee em బల eT లెఖ త చును. మహాముసులను; ram iton t
స
౩ | Him, oe a | rie a, we ॥ గ న ఉట భం wh. a
శీయు సంతి సాస్‌ gi NOW Nr మా roe సొంటి పల పని ణ్‌. నషం ము,
"ఫే
వ, అన సు నమిలి men చటక + యన రయాూామునరాబుమాటు చ
ws ot wm) yf wr) (| టి ఖ ళ్ళ గ సే గ ఓ '
తు Oa | ఖే a9 శే సట రష య న. సళ్ళ Wu 4 నాకినా వసా ణ్‌ ఖు mu pa ఓ వరం ప!
Yh .
+ “fs
బని కది a వన DITO ఇటు. వళి, HIN ఎ =.
Wy
ట్వ సనిటుం అంచి నయ, ఇగ EUAN ఏలె. గొంబనిడ్‌. 42
Whee
HB అవక జ HTH సట్‌ (గ, ఈ 4 మ్‌ eye జేట జరు ౫ అమల సారి మున షు
సమత్విమును. అం ఎం యా సున వమా ఓ ఇం ల నయాగా సరల నిమారీం. సయున్షినక్‌ = మ్‌
oe ‘ ah wr nw » n hy త్ను p Wo 4 .
ముగ, (ముతిపగ్న పవ క ౪ వాన్‌ Mets మొన దు. వామ సనం DHE మ
॥ | లే LT (Pn 4 సస...
ఖా
| | ॥ a ఖీ | ల టి టు why # క! ష్య శ
స్‌ ఇటో న. లిన mE పమ సిని భయాని, Er: CE ఫలి ఇంట గగ
సంతి నమమ సాయన, 0) |. $ “ ఖ్‌ ట్ల ih కీ ,] a whet 4% Te HE ws క గ rey. a uh
; | ఆస లల స సల wp ' My [ ' / య్‌ రః సశ షట ఖై
మనయు పాయి... కాగ a ముంచి TN Bo యన అటు సం వటంని మసి ఎటు అ వపలు మ,
కుం
. (| | క్‌ / వ. ప ngs Han, i న bh ఇటీ ma. pret
$ంతుడో =మోూాగ నిం స ET Uw టకు, ఆఅనలుక్‌ పాయం దీప్తిని, పంసోబపరిపీ. అ =
fra,
WE hh.
వక్‌
అటునిస్తుట = “వేలు ప . i అక్షి set ch AN amos, 5G
దీని కు త్రిగస స్ట జ ముతో | యు మట,
సీ వైెలనోల న్‌ నో శ పకన " "Ry AY
తులతి మళ్ళీ he Sram ens ముస
డల ము ల నీ అనె సశ నలి Op మగ్‌ శ.
లీ జీల
న.
ge
కే
హక
టై
తూ x
gs =e
4 ళా
వ
శ
క్‌
శే
శః
అజ
"
: సలునికు ప్రాహ
జ్ర?
re ys ih వ
i hh, rn mn
జీ, వాం చం" NER నిక క్‌ eH ORE GON, mig so tot
ఖీ
.
అపసంతు( జతి ప నీచు! ! య. జముకుల అటే “ye లం ఆషా పీ జ es i ను, pre oe
రల" యీమె మ = fe ey చ ఆం భన్‌ WOH ద సుత నమొ | he Bh ఈ
wl ీక్కింప్యనల వా + న్‌ ఫ్‌ Was, Werte గే గో NE min ta లో sy గ్ల ఫ్‌ వఖ Rh,
a
bk
గ్ల mre EY
అమరం అభంముగు |, తమక = శాపం
Ww py We ఎం
Ears # శ 1 (a ' ళ్‌! #
wie . ఖీ ¥ shh ణే | " జ్జ “ స నీ * గ్‌. shy జ Ry"
ft hy rr:
గౌ య జ న్ను శద" అక అనల YD అము ry
‘ re a ఇ” వ చుస.
164 చం ద్చికి పరిణయము, స వ్యాఖ్యా
“౦ఛభ =ర ౦భ యను నాదేవాంగన. ధీరకుంజర ము=పండీత శేషం డగువ'నంతు డు,
న్నది, అలరంభ =ర ంఛభ యను నాదెవాంగన. ఇరకుంజర ము=జ _శఫ్ర
చనిి_నక= ఎదిరించిన. మన6 జూల ననుచు=[బదుక 6 జాల సని. తలయ లత అ గయ్యుక్‌ యశ్‌
రము ఎ తలేనని యర ము. అనంటిగంఫీరగజము ఎదిరించిన మనంజాల దను న గ్థాంతిరిము స్సు
న థి ॥ ల , oe
రించు చున్నది. తౌర=తౌర యనుసురాంగన. వాంసునిగొడ వక్‌ =పరనుహుంసుం ఉగువసంయేన
యొక్క_నిరోధ మునందు.పోయినక్‌ =(పన రించినయె డ.మువాంబు=' తేజము. అడ ఆసన నుచుక్‌ =
అలీ .
నిన ర్లీంచు ననుచు. తెలివి వాయ(6గకొ= పజ వీడినటుల. పొ ల్చెక =అగప డను. రిక ).. (పొద్దు
ఇెదరంచినవోం జే డెజ ముడుగు నని తెలివిపాయునటుల యగ డేనని యర్థాంతర ము దోంచుచు
న్నది. అలమాధ వి=మాధవి యనునట్టియా దేవాంగ న. ఫఘునులగోసృృ తిక = "పెద్దలయొక ] ఎ-వా క్యమున
కు. నిల్వల గలనె యను చుకా=తాళ. గలనా చదు. శ్యామలలక = లో. ఈ 6౫౯ జచో,
చ్చెను.మా ధ వి=జలతావి శేషము. ఘనుల గోసృతిక౯ = మే ఘమములయొక్క_జలధార కు. నిలుపగలనా
యని. శ్యామలలోేక =లతలయ దు. ధరి,తిక=భూమియందు. ఈక =| సవేశంఘ నని య
స్థ ౧తరముదో (చు చున్నది. ఇట్టులు= ఈరీతి. అని మేష కా.0తిలు= దేవాంగ నలు. ఆహీనభ 0౫
పెత్తి తక. _అహీన=అధికనుగు;భంగబృ త్రీ లీక్‌ = =భ ౦గన రనను. సంధీం చి= =పొంది. చలియి ౦పక్‌
= చలింప6గ. చచి త్రమందుక=మనసునందు.చి త్రి లెఖ య న్వేల్పు చలువ=చీత్ర రేఖ యను దేవాంగ
న.వేజకీ యుగ. ఎజి ి=గు ర్రించి.నలుసకుక్‌ =| బహకు. జొవోరు గావించి=నమస్క_60చి. నిలి.
చలొ=నిలు వ (బడెను. అపుడు=ఆ సమయమందు. ఈపదమున కు త్తరపద్య స్థ క్రియతో నన్వయము.
| గ థా,
నలువవస౦తు6 డనుమవార్షి యొక్క తపోవిఘ్నుమున క్రై పంపుటకు. జంకళాదెసు 5౩6
ననల నవలోకింప వారు తపోవిన్ను మొనరింప(జాూల మని బలింపలొ 6 జ్‌ 'రేఖ్టు యనుసు రాం
గిన నారిచండోంబు గు లెజింగి నలువకు నమస్కరించి నిలిచ నని భవము,
చ. నిలిచి యవార్యయావనపి+నిర్మలసుందర భానసత్క_₹".
కులజని తే కదర్చమును + గూడిన చడియ గాన ముందు దా.
డెలియక ధాత కిట్లను సతీమణి చేవ భ నృనోహితం
బలర నెన రు నన్ను దయ + సంపుము నిర్లరు పల్ల మెచ్చలన్‌. 44
టీ. నిలిచి=నిలుచుండి. అవార్యయకావన వినిర్ణ లసుందర భావ'సత్క._ళొకుల జని తేక
వర్చమును. “---అవార్య=వారించుట కశక్యమెన ; ; యౌవన=శారణ్యముయొక్క_, వినిర్మ ల౫అ
త్యమలనుగు; సుందర భావ= సౌ ందర్యముయొక్క_) సత్క_ళా=శేష్టమగు విద్యల యొక ..3 కుల
=సమూవాము చేత; జనిత = పుట్టి ౦ప (బడిన; ఏక=ముఖ్యమ యి నట్టి; దర్చమును = మదమును.
డిన చేడియ గాన=పొ౦దియున్న వనిత గాన. తాకొజతాను. ముందు తెలియక=ముందురా బో.
వుడాని నెజు (గక. సతీమణీ=చిత్ర రేఖ, ధాతకుకొ= బ్రహ్మకు. ఇట్టనుక్‌=వమ్యమాణ (పకారమున6
బలికెను. దేవ= =స్వామా. భ వన్న నోహీిత౦బు.-_-భవళ్‌ =మాయొక్క మనో హీత ంబుజమనసునకు
హితమగుపనిని. అలర (గక ఎసంతోషించునటుల. ఒన రుక్‌ "= చేయుదును. నన్ను దయక్‌=
నన్ను దయతో. అంప్రుము= అంపుము, నిర్భరు లెల్ల మెచ్చ గకొ= దేవత "లెల్ల ల్ల మెచ్చుకొనంగ.
ఈపద ము తేద పద్యముతో నవ యించుక
౨ న
A
స్వాతీ య శ్వాస ము, [౧న
// (1 స్య? we Wa అల్లో ry we ౪ ప ఖో వీ ల్ల కళ { was | జ.
న ముందు. గుహా 17 టిం ఛీ న గ ఇత “తి జోను పంటు రంత జ!
. స్నా
fy eal Se ఉష, ఓ ఖు స్టీలు షేము
NCD ధా నంతా యల తెంపు నై ఛి నిత, గె య.
oe శ క f
CIN wa 1” జ జ. ఇ క. సి WN a "మ on ళ్‌ ( ల్‌ , a న ein
స్ఫురతెకి లాన వీటాసినటం + సొర గ్రా ఖు యముని నిక్కి. వాల టర
గ
టీ ' శౌ Wet |. బక్‌ | | లు జై
సుర నిజ వ. గు షీ ఏషంళపహోనసోవ్‌ న చద సేసి ha నెన్‌, In
mem “ta, tas
శీ శ వ న్య (6 స్ట్‌ మా నా * . ns Ch 1 BE జుట్‌ రుం { fe pn ru గ్‌ 4 జు . 1 ఖీ న సః | న్‌ gy ల్‌ a rE) గే పల శీ య ఖీ
. ¢ LSI న. Cry ఓలి wi
" Wom gh rs ప. ॥ టీ
ఖు గ న గో కా (. oman ఖో ా ti Pon x ay soa, ay angler | ' '
యొక్‌]. సమ (గగ క కారపు ల స్‌ సము BWW MONE mT యాక్‌ MEN nth |
. x nm
రి౫తీక్‌ జక ముగ నముకము చెతి ంధ్యూతి నొంకుస మిన బక ుల ల సుసులతీకంతవం తున ఇమా
ళు జీ wr" ay 9 , a || ట్ల he Gon
ఎంచి... భవత సాసక sy BE NED RTE యం సనం sO 5 5 హౌం దం
ఖో
చేశ; Wy Jyh SAINI క్రి లావాని రన్షలయొున సవ frets వశీ లల #0,
స్తీ
గజ్జ అటో ళు wk “ A | స్థ ఖో సళ
ళ్‌ స యంగ కా న ne ఇ. నర సును. ఆక క. Sr Ce కీసి DU సుర
స శ! ఫ్‌ EO pw ముది సు పట సగ mE: మ ee: కష్ణ ష్‌ sn Cre | సఖ * సళ్ళ గో స్‌ ర. వ Mt Ag rs i oO ren
,. శ th pi
st (| హీ 4 చ ళీ , 11 శ ఫ్‌ ,
గ ఏలిఐ పాలించు. ఇచ AV RE aq Th, AOE స “yy ford WET Whe,
కో! గగ &
స]
£
శ we oe 1 నా న. ఖీ జ wwe,
న న. వాసు సంగ వ్‌ + we pe fi fd ఖే షాని న స
«oh
సయ 1 వత మః సాం త సంపు నగ Vy
‘be |
ఖమ. వాన్‌ . ww. , wh, సో న్‌ జ
తొలు జలు Me WAN TS HT
జ iy
ఛై పంతం స ౯ నష) 4 క. ల్‌ ఖీ ఫాల ళీ ఖ్‌ / న. yy శ్‌
ఓ ha
తస్య | ఖే స pw a “om Wy
గాను నొ కల DAY Mee se న.
oh ౯ గ్‌
కః మాం rar oF సఖ ఇ we సం
ఫై న! న. య గ hd @ my he: id hot ys
( సవ he Ney FT] hw. క. i ah (| శీ Cr "
CO Toh Ry ర శ ntl TI Ms | _
రయం టీ ay సను. సతీ In MI Ay
జరీ
శ
॥, Cn he ! " en 4 ee ఫా . ve /
సాది EW re. ర త గ సు ముస ar
rn
me i Fm Wap ee న. శ
NS MIE ను తలం వశ గిం ను సము
నాతి చా పేమ సేశయం న ree
ఇ FN) ht ww {oy న్య సస స్త.
Hiroe de భగ
గ టు Py # | స్‌, (| శ Ew ger gs శీ |
i సతీ Md inl శం) ్‌ న జ. జి ల. ఖీ తమ్మ స yey) శ “4 fy
1 hee
ri
f న. ™ | nn .
ఖ్‌ తప అక్‌ warm, ల! ్న rere aI stp సక్‌ పాం Wh hon Re ల mE
red ఖు
సజ ప్రజ fat, సం తస has | న్య" తీ మిట్‌ 2 జ్ఞా ద్ర యో స Mh ww పోవ ము సేయు స 343 Ree
శని, జూట్‌ జహిక్కి fe A ళు సత్యా చ్‌ = mh న్‌ CA యవ చ్య్యును ॥ నొ లుపల్కు (డదువ్రులు ౫ జే
bon
పాదములకు, ప nr PCF, od తక ఇస్‌ పాలు ముదుతి ములను, పర్తి పుటల
hb uw fs న % Te జే ఖే Wt NE న. . Rem“ oy sy. భఖ మ టీ సీ ఫో చోటి ప. ( a లీ ఖ్‌ నా మ వ.
tin ఖా! ప్‌ ! yp i ల నని క్‌ 1 a wh ఖు ౫ 3 te స్‌ i /. ఖ్‌ వా. / అ ay, ల్‌
J WLAN శీ! న wp శ న 1, జ" గ్య sh hh a wily ట్ల ష్‌ (a ue భు. eth "df Et ఓ wey “hy a WY us Wp ae - Kk నం.
ఖీ (1 స ఉం జస ఖః | టం యం Pree ఖీ గ జ్‌
క జసురి విపిన ముక చింత ంరులమ. గలపవ మ అ (పవ వీశింస చేయని దు గ్రీకు యతి గేప్‌ వేత్త
జుం
క్‌ మున్‌ పసు reg లను Bh వభ గ స్‌ కలు పూ ఫో bw మ, ము మ
or |
ww
సలు సే we x % ఖం! య. 1 ఖీ
క Bh gy weeny wy hy hah hy HW re wth, mh © pie ao wl Wo ry
he శ శి జం కటు మే hgh ల a ty జ్జ వ hr fr tte Wr వ pm , గ. ని! Fy sty Ha wt Ww ళా tf ౪ ఒన్స్‌ ' Ve శ
స. గి
+ నో య. | అ...
ళ్‌, బు లో ఆతు షమ సట aE ఇ
. bas
166 దంద్రి కేసరిణయుము, సవ్యాఖ' స్రనము,
ఘటీంప6జేయవ చ్చును. ఒంటిదిముగుటక్‌ = జతి లేకనం సకింసుటిమె, మార్పా షో యె టే. ఇంపొనకు .
సఖులకొ=ఆనండము చే నొప్పుచున్న కాంతిలను. కూరకి అసి, వివారం నం తజ సక్‌" =కీడించు
(కామమును. వే వేజకి భుము? . కూ పచ్చుక్‌' = మఘటంపపచ్చును. ఊటి , సాటర్‌ జ బుద్ధి
చాతుర్యము చే. వమిసేయం౦గ రాదు=ఏమిచయంనగూడదు, *గె క. శీ యును చ్చ్చుః సభానమ్ము "
ఇవ్వేళక = ఈసమయమందు. ననుక్‌ ఇనఘ్ను. పంపు =n రుమ్‌. తష మళ జన లుసా, మిస్థి
ఇాతుర్యము చెతి జలపానాగిమునిధర్మి ములను బోంగొటో పస౦ంటు: న్స పిట "సమము ధరింప +
చేయవచ్చు నుని ని నలువనుగుటించి చితి, చీము యము ముస బారిన స ing మిష్న సం సో వన్న స. (NG Ht
ఖో x జాట్లు ee లో we wl మ్య ఉం hey oh Ma \ ఫ్‌ py శల్య" ట్‌
- తొలక్రరిచూపు లిం ను సంగమము టే Wt స దరద
న.
చలయుగ మి ఘనళసం్యభ మతే సటేయింప నూ ౯ న్నెనని , 47
టీ. తొలకరిచూవులు = (పథమానిలోకనములు.. ఇంతి స రుఘ పము. అ అనంద
ము నిచ్చువూమ విశేసము CE చు పయి ౫ర్వక్‌ RE TT నావ్‌ “పట. కింధ్ధరో
a జ అక లనిస్వనం౦బు = క0ఠమ౦దువయించినరిపముు అనల. రితీకూడితి మనిభావము,
ఉడుక వాల్‌ రొదరయై= చర్త నృవాద్య సమూ నాముయుక ధ్చనియ్య, ఆ సశ్లమును శీయు నర కృశార్య
ముయొక్క ధ్వనికాస మయి. వినక =పినుట కు. వేద్య! నతో వముము, గార్బకొ=శే
యుచుండ (గ. పూ విలు? ల నేల్చురాసిసయు = మన్న ఇ వేశ మును. నేసి మా కీ మ్రషము ౫. నళ నిక్షిక్రొజ
ససంతు6 డను సేరుగలమునికి, PIE లు పం వీసీ, ముళ్లు చా ౧౬ యు స న లస bre మన్‌ ఎ ఐ
నాయొక్క] కువాచలజపర్యతముల వంటి సాన ములయుకి స యాన ఆం phoma గంగ bE =
నాట్యస్థలమందు. మన సంభ మత్‌క్‌ =అఫ॥ తర చేత కు, “we శ) మాక జ పః సర్ది అని
విశ్వము. నటియి౦పక్‌ = నాట్యము 6 తీయువటుల. ఊ RE జ “ప యుం
జమిడికి ధ్వనిని నవి సోంకంబేసీ పసంతు? కు మన థా బేళము. దసర నాకు వయుగ మను
రంగ వీథలో నటియింప6జేయుదు నని ఫావము, 0
కటాక్షములు సల్ల పనుట క విపమయమసు గొన re అమె [2 యు మ పేని wh
నీ. వలజేనిమనములో? మొలపీంచు. కొంజూోప్పు వ. రంబ +దూల్ప నేని?
దలంపుల నెప్వేళ + తలలుక యూరించి, "కనలు మేల . శోళక్కి.0ప నే గ్గ
గలు నలమి “వెళ కాట పుంసాం మి, స అయనని... రాసు, 4 గ్లుపి నేన
దులకించుమోహంపు+వబం జిక్కి... నెను వంటల గోయకో తీరుంన 4 జీయ చేని!
శే, బలుకునాల్టైర ని వ్వేల్చు+ పడతు తెల్ల
ఏనుతి శయంగ £ ఏటునిం గా*వింపి కని
నజరకులమున( బుట్టతి *నంచు నిచ్చు | +
i
పలుకగా సిగ్గు నా, . య+ల్దాతిబ్న షం ళ్‌
నిం తీ యూ శ్వా సము, [67
లీ, అస్జానిజవ్య అహా జేనుంణా. నల నిల =చుక్మ సుని.మన ములోక్‌ =మననున౦దు.
మొలవీ౦చు కొంజూ పుందూ ఫ్రులక్‌ - మొల పిందుజఉ దయింప జేయు |కొంబా పుయా పులక
=[కొ త్ర చూవు అకు వాణముల వేత, ర్య యు=ధ ఎతిని. తూల్చ నేనిక = చతింప ౯జేయనియెడల
ను. ఎవ్నేళ౯ా = ఎప్పుడును. తీల6(ఫ్రులకొ = కోరికలను. తేలక = నెదచెగకుండునటుల.
ఊోరించి=పుట్రించి. కెరలుమేలు,..ళ లలా = అతిశయి౦చువిద్యల వేత. చొక్కి_౦పీనికొ=
పరవశత నొందింపనియెడలఘ. *ొఏటకొ = కౌంిటియందు. అలమి=ఆకమి౦చి. చొకా
టపుంగూటమిక్‌ = (శేస్టమగు సంగ మమందు. కిలయంగ౫కొ=కాగుటకో. చేరా సక్‌ గొప్ప
యాశను. కొలుస నేనిక జ పంప నిదిమిడ లగ, తులకించుషోపహంపువలక్‌..తులకించు =
ఒప్పు చున్న; మూహంఫువలకొ జ మూజామనుజూలమందు. చిక్కి జపట్టువడి. వినుపెంటకొ ౫
వెంబడీనంబడి. పాయక = వెడంచాయన. తంగంగకొో = తిరుగునటుల. సేయ నేనిక అ
ఒజనర్పునియెడలను. ఫలుకునా రక్‌ = మునిరాజగువసంతుని. ఇ వ్వేల్పుసడ (తు టె లక్‌
ఈసురాంగ న బెట్ట. సిరుత కీయ కో ఇ వ్‌ (సస స్సతి చేయు చుండ (౧౫. విటునింగావింప నేనికొ జ
జారుని నొనర్చానిగిమెడలకు. ఆఅబగుకులయునకొ= పేవనా సంశ మందు. వ్లటితి నంచుక్‌ =ణిన్ని ౧
చితినను చు, నిమ్మల అల్ల సుతు కు, పలుక గాల్‌ = సచించుటకు, సీస గా దే=ల్భా కాౌదొ,
నీనలునా “వేను bp శా పులచే కామమును బుట్టించి థై శా ర్యుయుగు గొలంగించియు
మజేయు కౌంగిబించి సురొతేతుం దాచు Ex బుజం వియు మోనా మనుజూలమువం దగులుగొ ని
నానెంటం దికుగంగ జేయు ను శామనార్షి ని నిటు నిం గావింపనెతి నే) చేవశానంకనుందు(
బుట్లీతి నని చెష్ఫుకొగుట నాను అ మని భాను,
చ. అన దెజగంటికొన్ను సు + కాపి ౩ మనక పమదంబు గటాగ
న్వనగుహూసూతి “మూదనణళ న ఖరి ని కీను నోనె నెలంత డి
వ్యనికరనగ్గ స సనిభ0ిమక4 గా పనిమాహితసర్వలోక నై న
న
లన! రెడునీకు థా మూక శ తెప్ప న్వు అధార్‌ బట నూన్ను టబ "షే. 49
ట్‌, అ;౯ =పూగో్నో క పకారమున(ం శిత చేసు పలుక (గా, చెజగ టకమ పలుకు వ
క్‌ టై సు re
వొంగ న యగుచి [త గేఖునాక్ష్ళమయు. టగ్‌ నున సమగ బు. ఆక జకనయొక స) మనిః=మున
ఎ
స్ఫుయొక 5 (ప్రమద ంయు జపత మును, కూర్పుక = చేయ (గ, అవ్వ నగుహనూతిజఅనలున. ఆద
ర ణవై ఖరికఅమణ్నా నీతి జే, ఇట్టుకా వశ్యుమాణ స కార మున, అకుకొ్‌ ఐవఛిం: చెను. శీ సిలంతే ఆ
చో 'రేఖా.దివ్యనిక ఇ నగ్గి a) VE లా సనికూఫీ క నా సలోకవు. నా గివస్టజ న్న ర్ల మందు బుట్టిన
దేనాదుల యొక hei a సట AES ఇ భారి వాల్లు యని భ్ధ వా వగ ముందు య క్పత్యోయ నుని ఎఅు౧గువని
నిక్ల ర జనన మూహాన్వు బే hry వర్గ fs eh త సిం $12 సీమకు భాజభా)నుక విద్యల సా ఆవని.
సీం గ్ర =" చూమీంంప ౮జీ వ. సుర ల జీ న జు సుతు నులోకములుగ అ... తన రగ నీకు" కక 4
అతిశయించు నీక, ధా|తి౯ాజపడపేయందు. ఒకి వొధనుక్‌ 2౪ ఒక మునిని, లాడ నూన్నుట్‌ జ వశ
ముగునటులు చేయం ట, అ ప ఇట్లే ఎ్రరివ్టమ్యా అశ్చేర్యము కశాదనుట, సమ స్రవళశ్యావద్యల చే
గోకముల నెల్ల మూసీ ప జీంరుం సీరం బుధ మి నొక తాపనుని మంహింపంశకీయు టరుదా యని
168 దం ద్రి కాసరి౭యము , సవ్యాఖ్యానము.
ఉ. వొక్క-పునీటునం గలల+సొంపున చారువిలాస వె ఖరిం
జక్క_.దనంబునం సరసచాతురి నీసురయానతంబులో
నెక్కు_వ దోన వాట చెలి + యిచ్చ ఘటించితిం గాక దీని కీ
తక్కినవారిచే నగునె 4 తొర్పంగ నీద్భశ కార్య మెంతయున్‌ , 50
ట్రీ, చొక్ష_ప్రునీటునక్‌ =| శేష్ణమగుమురి పెము చేత, కళలసొంపునక్‌ =విద్యలయొక్ష కా
చుర్యము చేతను. ఛారువిలా 'స్నవై ఖరిక..చాపిజఐ సుందర మగుువిలా స=బహో సాదులయొ క వె ఖి
రిక్‌ =రీతి చేతను. చక్క_ందనంబునక్‌ = సౌందర్యము చేతను. సరసచాతుగికా. -సరస౭మన్ఫ్యో
ముగు; చాతురి౯ = =చాతుర్యు ము వెత ను. ఈసుర యానసత ంబుభో౯్‌ = ఈ జేవశాస్త్రీ సము-నాములో,
ఎక్కుు.వ చాన వౌటక్‌ = ఎక్కు." వైనదానవుగాన. వెలి=చ్చ్మీత దేఖ్లూ,. ఇన్చక = ఇన్ఫృ చేత,
దీనికిక = ఈ కార్యమునకు. ఛఘటణించితి (గాక -=నియోగించితి ని. ఈతకిిననారి చేకా =నీకం కై
నితరులెనఫీరి చేత. ఈద్భశ కార్యయు=ఇ టు వంటి. 'ప్పపని. ఎంత యుక్‌ =మిక్కిని. తార్చం
గకొ=చేయుటకు. అగు నెజసాధ్యసడునా. కాదని కాకువు.
స్మర శాస్త్రమునందు (పొవీణ్యము గల దాన వగుట చే సౌండ ర్యమందు నెక్కు వైనదాన
వెన
వగుట చే నీ నీచేం దక్క. నితరుల చే నీపని కా దని సమ్మతి చే నియోగించితి నని భవము.
నీ ననబోండి యతులఘ+నస్ఫూ ర్తి దూలింపం, జూలచే నీసీలళవాలకాంతి
లీలం దమిోశౌవ+తలేపంబు విదళింపం జాలచే సనీయాస్య+జలజదీ పి
వనజానన యహీన+ముని. పొడి. గలయగింసం జాలబే నీరోమశ+*పాళి కాంతి
ముదిత నతాపస+ ముజ్బృంభణము. చెంప జాలచే సపథో+జ్ఞ్వలనఖాళి
రె య చలవతోజపరమహాం+శాఘనుహిను
నడంపం జూలపే నీమంద*యానలీల
యగుట దల్లమ్మీ జాలు వందు+నకిసీకు
సడంతి యుకమాాః నిట మోహ సజ. మ ఇంత. 51
టీ. అనబో (ఢీ చిత చేఖా. నీ నీల నా ల"కాంతి వీడక)... టనెన “RD Teg “seuss
నే ఇక "మార్టే అని విశ్వునఘ ౧టువు. యమతులఘన సూరి వ ఎ వాయచులజ=ము ఘలయొ న స ;భఘస =
అధిక మైన; స్ఫూ రి = సామర్థ్యము ను. తూలింస (జూల ద్‌ చలింప బే(ఫయయ'న ము యు కాడా యని
కాకువు. అతుల=సరి లేని. ఘన= మే నుముయొక్ళ.; స్ఫూ ర్లిక్‌=కాంటిని. 'కూలింపలాలచే.
యశునర్థాంతరమును దోంచు చున్నది. లీలకొ=విలాసము చే. నీయా స్యజలజదీ ప్రీ = జలజము
వంటీనీయా స్యముయొక కాంతీ “*ఉాపమితం వ్యా(ఘాదిఖి స్సామా న్యా [పయో గే” యను
సూ(తమువలన సమాసము. దమిశావ లేపంబు=ముని[ శేష్టు నియొక గ రర్దముము. ద రో...
వలే పోచ వస్ట్రంభ 5” యని యము (కు. విదళింప (జూల దే=పో (గొ ట్రంజాలద్భా యని కాకుప్పు.
తమిశ యనువిభాగమందు, (దుక పక్ళోతి కమమ 6గిపరుసయులకు సరళము లగు. ఆదేశ.
'సరళములకగు ముం దున్న్మదుత్తంయునక్రు, బిందుసంచ్లేషములు పిఫావనగ,2* అము సూత్రము.
ద్వి తీ యా శ్వా స ము. 169
లచే దకారమును ఖిందునవుకు వచ్చినవి. తీమోశ=నిశాపతి యగు చం దునియొక్కొ_. “రజనీ
యామి నీతమిియని యమరు(డు. అనలేసంబు = గర్భమును, నీయాస్య జలజదీ పి లీల చే
విదళలింపంజాలదా యను నర్థము దోంచుచున్నది. వనజానన = చిత లేఖా. నీరోమపాళి
కా ంతి=నీనూ 6 గారుయొక్క_ కాంతి. అహీనముని పొడికా. _ అహీన=అధికమగు;ముని పొఢికా=
మునులయొక,_ (పాగ ల్భ్య్యమును. కల6[0ప6జూలబే=కల౦ంతపటుప6ంజాలదా. నీదోమ పాళి
శాంతి = కీనూ౭గారుకా రని. అహీన=యాది శేషునియొ క్క, ముని(పౌఢికొ = నూనము[దను,
బిగువుననుట. కేలయగింపంజాూాలచే యను నర్థాంతర ము స్పురించు చున్నది. ముదిత =చి త్ర రేఖా. నీప
5ోజ్ల ఏల నఖాళి =నీ సాదములయందు (సశకాశించునఖసం క్తి, సత్తాపసముజ్జ్బు ౦భ ణము.-'సత్‌ =
(కోష్ణమగు, తాప'ససజమునులయొ కి); ముత్‌ =సంత 'సముయొక్కా, జృంభ ణమును=అతిశయము
ను. . "'పెంప6జూాల దే=సఖుండింపంజేయంజూాలనొాా ఖండించుననుట. నీఖనపం క్షి. స త్తాపసముజ్జృం
భణము.---'సల్‌ =న కలే ములయొక్క_) తప సముజ్జంభ ణము = తాపాతి రేకమును; పెంప(
జాల చే=అతిశయింప6ల జేయ 6జూలచా యను న స్థాంత రము స్ఫురిం చు చున్నది. అచలవమోజ =
పర్వతిములవ ౧15 సనములుగల చిత్ర రేఖా. నీముందయానలీల = నీమందగమన( క్రియ. “* లీలా
విలాసస్యకియయో? *” అని అమరుండు. పరమహంసౌముమహిమక్‌ ...సరమనాం స=స న్నా్యాను
లయొక్క; రీ భుజ సమూ వాముయొక్కా; మహిమ = సామర ర స్థ్రయును. అడ ంప (జూల దె=అడ 6
ఏ 0పంజూాలదా. నీమంనయానగీల. సరమనాంఫౌనునుహినులా. “పరమ=ఉఅత్క్చష్టములగు;
హంస=రాజనాంసలయొక_; ఓమ = బృండముయొక్క_; నముహీమక్‌ = = సామర్డ శ బ్రమును అడం
సంజాలపొ యను నస్థాంతర ము దోంచుచున్నది. అగుటకొ= =ఈ[పకారము కావుటవలన,
తల్ల జీ చెలువందున నీ కుకొ=ఆక్లీ సీలవాల కాంత్యాదినంపద చే చే నొప్పు చున్న ట్రినీకు, పడ (థి=
చిత రేఖా. ఒకనూనికొ =ఒకమునిని. ఇలక్‌' =భూమియందు. మోపాసటజుచు పెంత ?
చిత సఖా! సీకుఘులు ముఖము నూ 6గారు నఖములు నీమందయానము బే ల మునుల ధృతి దూ
లు చుండ ౮౫ బుడమి నొకమునిని మోహపజచుట నీ కోకించిత్క_ర మని భావము.
చ. అలపిరివింటిదంట ముద * మారం నీవెనునెంట రా ధరా
సలి వడిం జేరి యూమునియు దారత పకి కము మెల్ల మాన్ని యు
BONA న చ్చునకుం జెటుశనా మొన గసూ రు వహింప నీసురా
ఖలు రిన్ఞతిం బవలుశపంజులు జం ౨(దిక పొనడకా రహిన్‌ , 52
టీ, వెలు వాం= చిత చేఖా. అలవిరినింటిదంట=దిట్టత నము గల యామన్నభుండు. ముద
మార (గ౯ =జసంత'సము నిండ6గా. నీనెకువెంట రాక్‌ =నీవెంబడీ రా. ధరానలికొ = భూ
. (వ దేశమును. వడీకొ=వేగయున. చేరి=ఫొాంది. యామునియు దారతపః[కమ నెల్లి కా= =ఆవ'సం
'తునియొక... యొకు). వైన తప 'మెల్ల ను. మాన్ని= =పోంగొట్టి.. ఉజ్జ్వలగతిక్‌ = పకాశించుగమన,
ము చేత. వచ్చునీకుకావ చ్చు ని 9 నీకు. నురాబలలు= ఈ దేవాంగనలు. శిరోనతిక్‌=త్‌లవ 2
వును. వహీ ౦పక్‌ =పొందునటుల,. పవలుపంజులు=పగలుదివిటీల ను. "చెందిక పా నడకొ=కుసు
ముంపువస్త్రమును, రహిక్‌ = పీతితో. ఒనగూ క్లుకొ=ఇత్తును,
. ఇల వసంచుని తపోభంగ 'మొనర్లించిని చ్చునీ నీకు నితరసురాంగనలకు లజ్జ గలుగునటుల
నీకు పవలుపంజులు వస్త్రములు బహుమతిగా నిత్తు నని భావము,
170 చ ౦ ది కాపరిణయము, సన్యాఖ్యానము,
య
న
"తే. అని యనేకవిధంబుల + నాదరంబు, దొలంక రం భాదినిర్హరీ+కులము లాత్ర
త్రో
గలకచేం గుంద నప్పల్టు+కలికిముగండు, చెలిమి నొచి(త నేఖతో +బలుకు నపుడు,
టీ. అని=ఈ (పకారము వచించి. అ నేక విధంబులకొ=నా నా'విధరీతుల చేశ. ఆదరం
బు=మన్నన. తొల 6కక్‌=అతిశయింప (గ. ర ౦ భానెనిర్హిగేకుల ములు=ధంభ ఇంగ లగు దేవాంగ
నల గుంపులు. ఆత్మక్‌=చి త్రమందు. కల శ చేకొ=కల త చేత. సపుందకె = చింతింపయల, అప్ప
ల్కు-కలికి మగ ండువ బహ. “వెలిమిక్‌ = నెయ్యముతో. ఆచి చేఖనో. పలుకు పష్ట్రముజమౌటలా
డుచుండ్డల౫ం
న్స్‌ నన సేసకొప్పు నెందినయొంటివార వందు శానిగుమూల సిం శ నెలుంగ
రతి శకాయగిలింత. దో4రపుంజిక్కు. గన్న మొ, గ్గలసరుల్‌ ఫే 4 చెలువ) మాజి
నెలనంక రేఖల $ నిలిచి సె (జైన రుక్ష పుర ఖ్రుగ ంద పుః గ శ బుసులుంకొ నంగ
గ లికినగోణమ్ము పై ( +గ ట్రైన Ch త్ర స నయగిపకునంగ యం మూగ ముజంయ
"లే. చిలుకకోయిలమూంకలు + పేరి నడవం
౫లునజేం డామనియు. బౌిర్భ నోముల రహీీం౧ప
శారికలు నైజజయనిద్య 4+ చయము' జదువ
'వేడ్మ_6 జనుదెంచె నపుడు పూ+వింటివోదు. 54
ట్‌. నన సేసకొ ప్పుక ఇపున్సయు క మగుకొం డెసీనగ ను, ఒంగవదమె ౧ చ "రో చెయనకా
వియమా ల =ఫొందినట్టి యొంటిమడత గల వెం గా వితే లగుడ్డా, విం వ చిలే మయఖిన ౫, వెలుం
గక = కాశింపంగ. రతికాంగిలింతక్‌ =ర శ్యాలింగ నము “సేత, నోర న్స చకుగా న్న మొగ్గల
'సరుల్‌ =మిక్కి లిపెన (గన మొగ్గలతో (గూర్చినహోర ములు, ఇ రదక = విాశాిలమగు వక్కేము
నందు. చెలువుమిజుక్‌ =ఆఅండము చే నతిశయింప6గ/. సెలవ౧క చేళి లక్‌ ఐన ఖత్మోత ములందు.
నిలిచి=త గులుకొని. పెం జెదరుకస్వరస్తుగంన ఖృందాన = మోడి శినయు మున్న క రమ్యూరగ౦ి
లూ bs
ర్క కీ య
ధముయొక్కపరిమళము. బుగులుకోన కొని సీకొన ౫. కలిసి ము వాదా జసుమదుర మగు
by
కా సెదట్టిపెన. కట్టన (కొ తేగేద (గ అపవంకి=క ట్రవజ నూతన మగుెకీత వీ మ వెద్దునారు.
అందముగ కొ జసుందరముగ. మెటయకొ=సకాశం౧చు చుండ గ. చిలుక కోదయుబమా లక లుజకుక
కక శేనలు. చేరి నడవకొ = సమిపించి నడచు చుం. కల్లును పండు నబాామునియుకొ =
చందుండును వసంతు (డును. పార్మ్ళషములక్‌ ఇరు సక అయిందు. రపహీంపకొ= ఒప్పుచు౦
డంగ. శారికలు జూ గోరువంకపతులు. నె జజణయ విద్య చయముకొ = త్రననంబంథ మగుదికు
on
దులను. చదువకొ = పఠింప(గ. చవేద్చ.క్‌ సంత సరుకే. పూవింటివోదు = మళ్ళ గుండు,
ఖు అణా?
అరుఇజం చెక్‌ =౫ వచ్చెను.
మ.వల రా జ ట్లరుదేర యానలున ది*వ్య(దత్నే సింహాసన
స్థలి నెయ్యకా డిగి చేర నచ్చి నతి నుండం బాణిచే నిళ్చియ
రి లితోం గాంయగిటం గూర్చి యంత రత్రినాశరీభ రో నగదదు
జ్ఞ్షలవీరిక్‌ వసియించెం జెంగటనె ని+ల్వం దద్భృల్యవాతముల్‌ , 55
శ
స త్తె అనా సన వనము, 171
నా తు అ కం worm స ra — are
టం సలత"ః ను qi th. ఈ సు జనర చేపకారమున, అరుదేరకొ=రా లా. ఆన
| ah (|
సుప [సపొ గోము. SY Tn Do న న ఆంటి pr శ్‌ నస
యస అలా: మ్స ఖ్‌ న. న. ల ్‌ చై .-వీవ్వల్‌ జూ సకాశించుచున ; రత్న బం
హస నస్థలిక్‌ అరయ మంచు 4 చవ మును దత, ఉయ్యల జాకీ ముగ. జోగిజాదిగి, చేర వచ్చి=
జో లౌ అల R సో ఖ్‌ ay జ సే he హమ, ననన. గ్‌ అల్లో * 4౫ Cree 1 oa
సమిాపమునమి వచ్చి. ని ఎగా జనమస రంపం. పాణీ చె స B= నా సముతో బేవం దప్పి,
జంట
అర్మిలితో క ఇ సమన ౨ “గట ార్యుణ క (గిల్‌ ంచి. అంతలొ = అటుపమ్షుట. రోతీసాదీభ ఇ
గ్రోకొ=ముప భునిత్‌, వంవిము,. ఇలు అటు ౮
వమన లి. . అవ క్‌ మహాన్‌ రగ క కరనుగు + “రమందు. త్ర సలా తముటి
mend *
we hrm
వ "
శ నూ SRNR. బట జ సనల . . లు .
తతి అమ సై నియుక రుం; బల ౫ ఫేన అయొకై he గన లీ = 'సమూవాములు. పెంగట చె
జడల ణన. భో n ఇ ం జ జా భ్‌ జ అక్ష «t So we ang మో , శ '
నిల్యE్‌ Conn గ శం? MEIN wt (త) న. 1 WS ళీ ER We mi 5. 4 ఫై a వా hye nw చి ఫలే | > .
Te
వలువ మవ సం ౧ em ము 1 న బి
వ మ? గూ యమన కాయిలింి రత్నమయసీంహాసన మున 6
ఖ్శ
హాసముంండ యెటుకా జ వల టాపు
mM wi Mee (| గ ip సస్య
బీ hs
చను డనుర కం దో చములనాపుని మోక, యు రహీం సంటి
Caren
చ, నవిన మ "3 CEE Ra) 4 DT “ట్టు పంచి యని Ne
wr (| న. స | య. ॥
న్ననిముభు” క యయా. చి oe య ని సనుగొన్న సోవున్‌!
ఖో " wal ks RE] | ma ' ny I CN ' a 41 ౯ లీ న్‌
మని (మానసి స రశమాష టం గాంచినోదార ని యె డన్‌ ౧ ద్ర
/ | * గే
న, ఘన మి? టకా స్‌ క్‌ అక్‌ మునుమిన యము గలము స్త పత. ఉని షయెలక పొది తు కొ దు
? |
రూండినయా వాని. తలకించి= సూచి, అన్నికంచినుయ=ఆ (బహి దేవుండు, అమర క
కోయల అం. రాసి మునమురబలగా.. సు దొాననకొ = నాలునుముఖముల చేత. ఈ చతు?
మాని నా నాం సమూ పశ? fy es: Ma స గ అనిసమా నము, ఓకి టి పైక
న.
గి
లీ భ్‌ ఖ్‌ . టో ఖో శ. MW జీ భో ల కి A te, 1 i my puma g Vp oy ,
0 my ఖీ నో ob i శన pw / వీ జ sien Wet 1 Pyne hb ' or aN గ jp జు ja sa fs వ్‌ * ఖే tht గేల E one స్స ఖే bp గ * గ ట్రే
“mk |] స wh we టీ! os
ళల గ్‌ స్‌ు LTE frre) ఇ క ag ఇ. శ" mgt న | 1
నయ శి వ... గె స నల్‌ ర. యూద (స. బాను రొ ఇ సామన సున 6దు. రమా
శో మా ట్ల 1 ns
పతికొ జట సుమూ కని కాంచిన వారక wey Asa నబ అభ
౬ ని ETI EE Men rR ఇయ్యుడి6 అష ఖ్రుడు. (పపాానపుం
4 Me al 1 టి | | Hee 1 శ
గతి= పమ నస మున్‌ ట్ల నమ్మను రం దించిన,
am జ, hg?
4
WwW Ww అ yy జ వ. . వ. న. న , న్‌
చ, సరసతి రాస వు * మ న. NO DDE ని వప పిల ఈ
wee నో
య! wn లో | న్‌ | i wr, స! ఖ్‌ ఖ్‌ నం! ' ఖు గ. py జ" వసో gH ణః
స్ఫువతి ఫరా స వి మునుల + బూని తెరి మేటి సె సుమా
ల
rrr
కరస స్‌పు ౫ గార్ల ox ఖనన నును be హై. నల్‌ సున్తి
.
అ న. ” | wen wy hy A జట ల o ww.
Nam సువ నె DHA + స i న వు జ్‌ xy న బ్బుటల్‌ ॥ ద్‌
ఖే hyo, wma
| 2 WE Fa ren ఇతో జ నీ ॥ః w arn
గ సరి వతి గన Dy మటు అక రి న పిర్రలని కాలి bp స్‌ ముగు. ఆఅగనుంసాట డేని,
he ot
స ఘులుడా ౨౫ అక స పక తో Ee కూరా ప స్టే శ
౪ స Wn నో rs es yy ES ళు ఖీ చ హార్త్త హోలి మె య నో ¢ 4) wi త్ర న చున్న నె
Wn ih లీ కొల hn MR rT సకాల WM శ సతో
సంర Cs Meh Te) ఢి ఖీ | భట” he x wh శ జ్‌ పకి జే టె స్ట ము జ జల లి సై కఫీ fa శ్‌ 4 “అని చ్చాన A] నుయిన జీవన
ముగలీకిన, మక్కలి సొన" సము hush; Farry ఇ ఈ నాట పవత తు సేద నారీ
శ!
యని తోంచ ముదుకు తవ ముకత ఇ ,ఫళొానిచునుని x5? గానో గెనుముళొ= మీటనింటిని.
" ks qe kb
| 1 ‘Mt gong కం we ట్‌ ౪ 1 ' (| జజ మై ఇ (1 న. ] ఖీ
పూనిజ్యగహి ౧ చి. షస HA gy రు [గె పాంచియనిఖాసము. తలంపంగకొ = ఆలోచింప (గ.
మేటి ౩ చ్రజఅసముడనై. సుమార సఖ జససంతుకు సటుం వ్రనమన్యఖుండా, నీవు రాజ్ఞ
శీ
Whe won
17 చం డి కాపరీణయము, న నాగఖాగనము.
2 న్‌ా 5 నలా స్యఖె గ్య
ల (గయా జెజనీవు సర్యోత రము గ నుండుట వలవంగదా. సమ సజగజకుల్‌ = బిల జగములలో
నుండుజనులు. పరస్పరపరివె మతీగతులు. పరస్పర = అన్నో న్యము; పరివై మహీగ తులు= [1
(పణయకల హాదులవలన నెనమనస్తాపములను. పాసీ=నదలి. |వీయ( ప్రమదా పిక = సంతో
హపమువే. ఉబ్బుటల్‌ = విజృంభించుటలు.
చెజుకువిల్లు పూ6దూ 6పులును తు మెద నారియు 6 బూని నివు విజ్చింఫించు చుండ
గదా సమ _స్పజనులు వెముతులయబా ని విబ్బంభింతు రని భావము,
నీ, మునిభామకైయిం[దు+ బెనులగోడి గా లన దల దూట్సీ నించిన +దిట్టతనము
నెక్క_ కాత్యాయని 4 నొందంగ సెగక ంటి పౌరుషం బర చేసి *(పబలు నేర్పు
హాం నాఖ్యం దగ్నుకైర *వారిపితృ[ పసూ సూప్పి సంపర్భ గతిం గూర్చిశయొప్పుచలము
గురుపతి ్న గలయసత్రులశేతేయగు వాని, సతేతేంబు(గుందించు$ చతురన్న త్తి త్రి
నే. నఖిలభువనాభిన నవ్యమ+హోద్భుతె ఫు, క కల్ప నానర్గథళస్ఫూ_ రం + గాంచి వెలయ
మాద్భశుల కిన నలవియె 4+ మంజకంజ, బభౌణజిత లోక జూల శంళబరవిఫాల.
లి తు
థీ ముని భామ కె=అహాల్య శి. ఇందుక్‌ =దేవేందుని. పెను (గోడ గాకా = కుక్కు టీము
గా.లసల్‌ ఇప కాశించుచున్న. ధృతి=గ్రైర్యమును. తూల్చిమిం చిన=పో (గొట్టి అతిశయించిన,
దిట్టత నముకొ=సౌమర్గ క్రియను, ఇచట పెను(గోడిగాల ననుచోట సపెప్ట కోడిగపుంజేస్తల చేత
నని యర్థాంతేరము దో(చుచున్న ది. ఒక్క కాశ్యాయనికొ =ఒక్కు_తి రమైన పార్యతిని. “ఉమ
కాత్యాయని” యని అమరుండు. ఒండంగక్‌ =పొందు టకు, సె గకంటిపౌరు వంబు= ఈశ్వర శరీ
రమును. అర చేసీ=సగము చే సీ. పబలు నేర్ప్చుక =అతిశయి ం-చిన నెపుణ్యయును. ఈచర ణనుందు;
నొక్కు. కాత్యాయనిక=సగ మేండ్లు గలముదిమి ముదితను. కాశ్యా యన్యర్గనృద్ధాబ 7” అని.
యమరు (డు. సెగ కంటి పౌరుషము ను= సెగ కంటీయుక్ష_*రీర ధర్మము నర్భయును దోంచుచున్న డి,
వాంసాఖ్యుల = సూర్యా నామము చేత. శీ గు=ఒస్టుచున్న. కై రవారి=ఆదిత్యు నిక. పితృపసూ
విసంపర్క_గతిక్‌ .వీత్ళ పసూజసాయం౦ సంధ్యయొక్క, “సాయిం సం ఛ్యావీతృ [వసూః”
అని అమరుడు, విసంపర్క_గతిక్‌ = విశేషసంబంధమును; శూర్చి=కలుగ (జేసీ. ఒప్పుచల..
ముక్‌ =జవ్బీద మగుమాత్సర్యమును. వాంసాఖ్య (ద గుజపరనువాంస యను(ససిద్ధినొందు. (కర
వారి.వీత్ఫేప్రసూవిసంపర్కొ_గతికొ =తం|డివలన ంబుట్టినవానియొక్క_తో 6 బుట్టు స్త్రీల యొక్క.
యని భావము. విసంపర్క_గతిక్‌ ఆవిశేపుసంబ ంధమును గూర్చి యనునర్భము దోంచుచున్నది..
గురుపత్ని గలయక్‌ = బృహస్పతి భార్యయగు తారను గలయుటకు. సతు. లనేతయగువా.
నికొ=రిక్క_ లె డగునెల కు. , 'సతేతే ంబుకొ = ఎల్లపుడును. కుందించుచతుర వృ ్రి= క్షీణింపల.
, జేయుచాతుర్యమును. గురుపత్నిక్‌ కలయక్‌ = పాధ్యాయ భార్యను గలయు టకు, మంచికు
లమువారిలో. బెద్దను సతతంబు6 గుందించు ననునర్గము ధ్వనించుచున్నది. అఖిలభువనాఖి,
నవ్య మహాద్భుత ఘుకల్ప నానర్టి భస్ఫూ రీ రీల్‌. అభిలభువ న='సమ స్తలోకము లకు అఖినవ్య=
మిక్కిలి నూతనమగు; ' మహాద్భుత భు = అశత్యాశ్ళర్యసంభుముయొక_; కల్పన=క ల్చించుటు.
డ్‌ యందు; అనర్జళ = నిర (కుశ మగు స్ఫూ రిక =పొమర్థ మును. కాంచి=పొం౦ది, "వెలయక్‌ =
ద్వి తీయా శ్వా నము, 173
(పకాళింప టా. మాద్భశులకు=మా బో 6టివారికి. ఎన్నక్‌ =గణించుటకు. మం౦జాుక ంజిబాణ
జఉతలోకజూల=ఐమనోవాన' మగుపద్మ బాణముల చేజయి౦పంబడినలోక 'సమానాము గలవా6జడా.
శంబర వి ఫొల=క౦బరాంతేకుణా. అలసియెొ=వళమా.
ఇందకనసూర్య చం దుల ధృతి. దూల్చి కామ పరతం. తుల జేసీన నీసానుర వము నెన్న
మూాబో 6టినారి కలవి గా దని తాత్పర్యము.
గో నో న ల ము లో గ డొ
చ. కను గలనిల్లు వూని క మళ4గాటపుసం౦ం పంగ మొగ్గముల్క చాల్‌
కార. ఉద | ళా చాట
గొని కలనాదై నములు థీ గాల వఏవలి తెరి నెక్కి. నీ
ననికి రమాకుమారక భుశజాంచితశ కం గడంగ డాంగంటే
అలల జో లో ల శ జా త a గు
ఘనకరవీరసూనదరి. + గాలవిరోధి భయావిలాత్తుం డై. 59
టీ. రమాకుమారక= మన్మథుండా. నీవు. కనుగలవిల్టుపూని = చెజికునీంగిణె గహించి.
కడు గాటపుస౦ పెరగ మొగ్గ ముల్కి. చాలు. --కడు గాటపు=మి క్కి. లి అధిక మెన; 'సం పె6గ మొగ్గ=
"చంపక కోర కములనెను; మువీ చ్చాలు=బాణబ్భృ ందమును. కొని = (గహించి. కల నాది న్య
ములు=కో విల అనుసై నికులు, కొల్ఫ(గకొ=సేవింపయగ. పీపలి తేరి నెక్కి =మంద మారుత మె
డురథము నెక్కి. . సుజాంచిత? గ్రీక్‌ = =భుజబలయు చేత. అనికిక్‌= =యుద్ధ మునకు, కదంగక్ష ౫
(పయత్నింప6గా, కా లవిరోద్ధి=శంక నుండు. ఛయావిలాత్తులడైజఛ యము చేం గలంత గొన్న
మనసు గల వా6 బే" ఫఘవనవకర విరసూనదరిక్‌ ..---ఘన = అధికనుగు; కరవీరసూనజగ న్నెరుకు
సుమ మిడు; దరికొజగునా యందు, జాగ 6 డజదా6గ౧౦జా యనికాకువు.
క, అని వినుతిపూర్వకంబుగ, మనసిజునిం బలికి యపుడుశమణియు నతనితోక౯ా
య |
తన కార్య మల్లం "దేటగ, వనజాననుం డిట్లు నలుకు + నరమృదుఫణితిన్‌ . 60
£, అని ఈ పకారము,. వినుతిపూర్వ్యకముగ క =స్తుతిపూర్వుక ముగ . మననీబానిక్‌ =
వలరాదాయు. పలికి=వచించి. అఫుకు=ఆసమయమందు. నుటజీయుకొ=ఇంకను. అతని తోక౯ా=
ఆమన భునితో. తన కార్య మెల్ల క్‌ =తన కార్యమంత యు. లతేటగళా=వెల్ల డిన. ననజూసను(
దుజనలువ, ఇట్లు =నషమ్యమాణ(స కారమున. నరమృదుఫణితిక = శేస్టమ గుమృదువాక్యమును,
వలుకుకొ పని ఇెచు,
శా. పించే మన న్శథ మత్ప్రఘత్వమున కు+రి్భం బుట్టువిఘ్నా వళిక
గెంటం దార్చును మామకాత హీతభంశ*గిక్‌ మించు నీ న్రండుటల్‌
రార
కంటం గానక (_బహ్మభావమున కా4కాంవీంచ్చి యొక్క_౦డు సెక్‌
గొం కే యాముని విచ్చినాయ డిటం దప ప$+కుల్యాధ్వసంవారితన్‌. 61
టీ. మన్మథ=మన్మథుండా. నుత్పిభుత్వయమనకుక్‌ = నాదొర తనమునకు. ఊర్విక్‌ =భూ
మియ౦దు. మేని స్నూ ఏలిక =ణినయి ర చునరిక కాయములను. గెంటందార్భుచుఆ చలింప 6జే
యుదచు. మానుకాస్మెహితి భంగిక్‌ ము నాళకీరముకొజకు హిత మెనవిధము చే. మించునీవుం
డుటల్‌ జ అతిశయించు నీవునికిని, కంటం గానక = చూడక, (బహ భా వనమునకుజ[బహ్మత్వ
174 చండి కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
మునకు. ఆకాంక్షేంచి = ఆసపడీ,. ఒక్కాండు సెకగొంకు యాముని= ఒక దుష్టతపస్వి. తపః
కుల్యాధ్య'సంచారిత ౯ .-తప 8కుల్య్యా = త్ప మళుక్ళ[తీమనదియొక్క... అధ్వసంచారితక్‌ =
సూద్దసంచారము చెత. ఇటక =ఇచ్చటికి, తచ్చి నాయడు, వింశ =వింటిచా.
అన(గా పుడమి నాబహ్మత్విమునకు( బుట్రినట్జ యంతరాయములను బో గొట్టి నీయుని
కిదెలియక నొకజడ దారి (బహాత్యమును నోరి తపం బొనరించు చున్నా6 డనిభావము.
చ. ముని యజభావ మంద తపశ4ముల్‌ గడు చేసినం చేయు. గాక పా
వన నునురాజజాతజహ+వై ఖరి మించిన మించు గాక ని
త్యనియమవృ త్తి. దాలిచినం + దాలుచుం గాక విణార మేల నో
మనసిజ నాకు నీవు బలు+మక్కు వతన్ముండ నై చెలంగంగన్‌. రి
టీ. ఓమన సీజ=మన్యథు.డా, ముని=వసంతుండు. అజ భావ నుందక = బహ్యత్వము నొం
దుటకు, తపముల్‌ =తీపంబులు.కడుక౯ =మిక్కి_బి. చేసిన౯ =ఒనరించినను. చేయు గాక=ఒనరిం
చుంగాక. పావనమ ను రాజజాతజపవైఖరి. - వాపన=పవి[తమగు; మనురాజజాత=ను ౦[తరాజ
'నమూవాము యొక్క_ుజప వై ఖరిక్‌ =జపరీతి చేత. మించినక్‌ =అతిశయి ౦చినను. మి ౦చుంగాకజఅ
తిశయించును గాక. “నిత్యనియనువృ తిక= ఎల్ల పుడు నియమవృ త్తిని.తాలిచినం దాలుచుంగాక=
థరియించిన ధరియించును గాక. నాకో నీవు. బలుమక్కు_వ తముండ వై చవెలంగ 6౧౧౯ మిక్కిలి
(ెపసేమగల తము (డవై యుండ౦గా, విచార మేల = చింతయెం౦దుక్కు చింత పని లేదని భాపము,
నలువ విష్ణుమూ ర్తి నాఫీకమలమందు జని ంచినవా( డగుట చే మన్మథున కన్న యని భావము,
చ, హరి సకలాధిపత్యము సుళనూశుగ మూ కొనగూ ర్చె మున్ను త్ర
త్పేరిభ వ కార్యసంహృాలియుం థీ దత్పరిపాలనముక ఘటంపంగా
నిరతము6గర్త ఏ వగుట 4 నేర్పు న నీ ఏలం చేరి తను నీ
శ్వర తప మెల్ల దూల్పందగు థీ వరము హామహీమంబు తెంచన్‌. 63
టీ, వారి=విస్థుమా ర్హి. మున్ను=పూర్యమందు, సుమాశుగ=మనథు డా. సకలా ధిపత్య
ము=సమ స్తభువనాధిపత్యము. మా కొనగూర్చిక్‌ =మాకు కలుగజేసెను. తత్ప్సరిభ సకార్యసం
వాతియుకొ. తత్‌ =ఆయాధిపత్యముయొక్చ ; పరి భ పకా ర్య=తిర స్కాార కార్యముయొ
కృ. 'సంవ్భాతియుక ఇపతికియయును, కత్సరి పొల నముకొ = ఆయా ధిప త్య పరి సొ లనమును,
ఘటింప (గ-౯ =ఘటీంపంజేయు టకు. నిర తముకొ=ఎల్ల పుడును. కో _రవీవగుట చేకొ=క గ్లవు నీ
వగుటవలనీ; చేర్సనక్‌ =జాణత నముచేత. నీవు ఇల 6జేరి= =నీవుపుడమిని (బవేశించి. సారమ
హోమహి నుంబు లెంచంగక్‌ ఇృపరాకమాతిశయము లెంచ6గ. తన్ఫునీశ్వరతేప సుల్ల (దూల్బ(
దగుక్‌ = ఆమునీశ్య్వరునియొక్క_ తపస్సునకు భ ం౦ంగము(జేయనల యును.
చ, అనఘ కలాకలాపిని య+నల్పవిలాసీని చిత్ర లేఖ పే
రను దగునివధూనిక ర4రత్నము నీవెనువెంట రాంగ వే
చని ధరం చేరి యానియమి+ చం్యదుతసం జెడలించి వానీం దూ
ల్స నిజశ క్రి నతదబలా+పరిచారకు. జేయు మంగజా, 64
ద్వితీ యా శ్వాస ము, 175
టీ. అంగజా=నున థులడా, అనఘకలాకలాపిని, ---అనఘ=అమోఘమ్ములెన; క్షలా=
మన్మథ విద్య లే; కలానీని=భూ షణము గా కలిగినట్లియు. అనల్బవిలాసీని.---అనల్బ = అధిక
మగ్యువిలా నీని=బిలాసములు గలిగినట్టియు. చిత్ర శేఖపేర ను=చిత్ర రేఖ యను పేరిచేత. తేగు=
ఒప్పుచున్న టై. ఈవధూనికరరత్నము = ఈ నారీకులరత్న ము. నీవెను వెంటకో = నీవెంబడి.
రాంగక=వచ్చుచుండ ౫. చే చని= =శీ నరము గ వెళ్ళి. ధర 6జేరి=ఫుడ మినొంది. ఆనియమి చం
(దుకపంబు=ఆవసంతునిత పమును. ఎడలించి=తోల౦గించి. వానిందూల్పక్‌ =ఆమునిని దూవలిం
చుటకై. నిజశ క్తిక=స్న సానుర్గ ము చేత. వతదబలాపరిచారకుక్‌ .-ఏతదబలా=ఈచి[త
శేఖకు. పరిచార కుక = వేవకునిలా. చేయుము=ఒనర్సుము.
చ, అలిక్షవిలోచనో(గత ప + మంతయు ము న్నడంగించినట్టిస
బలము చలంబు దివ్యశ ర+ పాండితి 'నేంును జూపి మానిని
చెలువ కధీను. జేయు మింకం 4 జెప్పెడి "దేమి రతీశ సర్వముం
జెలిసిననీకు దీనం దగ నిల్పుము 4 మద్భున నాధిపత్యమున్‌ . 65.
టీ. రతీశ=మన్న్యఫుండా.మున్ను =పూర్వమందు. అలికవిలోచనో గ్రతప మంతయుక =
శంకరనితీళ్ణతపమంఠయు. అడంగిం చినట్టినీబలము=పో ంబెట్టినట్టి నీ ; సామర్ల ర్భ స్ట్రము. దివ్యళర పాం
డితి= =ఎఅమోమ మగు బా ణవి ద్యా పాండిత్యము. "నేండును = షపుకును, చూవీ = కనిపీంప జేసీ,
మౌనిక్‌=మునిని. ఇ చ్వెలుసకు= ఈసు రాంగనకు, అధీనుక్‌ = స్వాధీనుని (గ. వేయుము= ఒనరీం
చుము. సర్వముం చెలి సిన నీక='సర్వజ్ఞా 6 (౫ వగునీకు. ఇంకక =ఈమి6ద. చెప్పెడి దేమి=వెప్ప
వలసీన బేమియున్నది. * క కినుర్చి తాత భారాణతాం వకృవ్య మువశిష్య శే 0 యను న్యా
యమువలన నీకుం జెలుపున చేమియును లే దనిఖావము. దీనక్‌ =దీనివలన. మద్భ్నువనాధిపత్య =
ముక = నాలో కా ధిపత్యమును. తగ క =అయు క్తృముగ, నిలుఫప్రము=ఉ ౦పుము.
ఉ. నా విని నల్వం జూచి రతి*నాయకుండి రను వాగదీశ యి
టీవు వచింపంగాం దగ వె + యీఘన కార్యభరంబు నాది గా
"జే విబుధుల్‌ నుతింప జగ+ితీస్థలిం జేరి మునీం(దు "దేవరా
_ జీవదళాఖీతో నెనయం 4 జే పెద నూనుము వంత నెమ్మదిన్‌. 66
టీ. చా విని= ఈ్యపకారము నచింపంగావిని.రతి నాయకో డు=నున నృథుండు. నల్వ 6 జూాచి=
(బహ్మనుజూ చచి. ఇట్టనుక్‌ = =వక్ష్యుమాణ(పకారమున( బలికను.వాగధీశ=నలువా. ఇట్టు=పూర్యో
కృపకారమున. .ఈవ్ర=నీవు. వ చింప (గాదగవె= =వచించుటఆఈ చితమా. ఈఫున కార్యభ ర ౦బు=
ఈగొప్ప కార్య ఫారము. నాది శా బే=నాదికాదా యని కాకును. విబుధుల్‌ నుతింపక్‌ =బేవ
తలు స్తుతి "చేయ ౯గ. - జగ తీస్థలింజే జేరి=ప్రుడమి సొచ్చి. మునీందుక=వసంతుని. దేవ రాజీవడల్లాతీ _
తో౯=చేనాంగనతో. ఎనయ జే సెదకొ=కలయునటుల చేసెదను. నెమదిక =మనసునందు.
వంశ=దుక్లిఖము. మానుము=వదలుము.
చ, అళితతిపోటులసాంత లెగళయం _బెనుమూనవులు డిగ్గి చిల్నరౌ
తులు నడవక మహాబలము + దో డ్లన చుట్టికొనం దపన్విని
176 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానను.
శ్పలధృతి సాలమండలము + చయ్యాన లగ్గలు వట్టి పట్టి యీ ో
_నెలతయురోజదుగ్షతటి + నిత్పదం దత్పటువృన్మ '“కంవిభున్‌. 67
టీ. అశితత్రిపోటు (గూతలు=తు మైదగుంపులకూర వాక్యములు. ఎగయకా=అతిశయిం
చు దుండగ.చిల్కు_లౌతులు=శుక ము లనురొతులు. పెనుమావులు= పెద చూత వృక్షము లనుగుట్తి
ములను. డిస్తి=దిగి. నడ వక్‌ = నడచు చుండ (గ. మహాబలము=వీవలి యనుసెన్యము. తో ద్రన=
వంటే. చుట్టికొనక =ఆవరింపంగ, తపన్వినిశ్చలధృతి సాలదుండ లము తప స్వి=ముని
యొక; నిశ్నల= చలింపని; ధృతి = శ్రైర్యమను ; సొలనుండలము = పాకార మండలము,
“ పాకారో వరణ సాల” ఆని అమరుడు. చయ్యనక్‌ = =ళీఘు9ముగ. లగ్లలువట్లిప ట్రి=
(పాంక్మిపాంకి. ఈ నెలంతయు రోజదుర్ద తటి = ఈచి క్ర శేఖయొక పర్వత తుల్య ముగు స్త
నము ల నెడుకోటయందు. త త్పటువ్యాన్న ీ-విభుకా.--తే త్‌ =ఆమునియొక్క_; పటు వృాన్మహీ
విభుకా=వ్భాదడయ మనుభూపతిని. నిల్పెదక=బంధింతును.
చ. అన మరు బల్ము.నం [బవుద + మండి విరించి సువర్హ చేలముల్‌
ఘునమణిభూహణంబు లలాకంతునకుక౯ా సుర కాంతకుం (దయం
శనయ నెసంగి యంతరజశనీశ వసంత నమిోర తమలో .
చనవరముఖ్యమారబల+ సంతతి నొధృతి సేసి యి ట్లనున్‌. | 6
టీ, అనక =ఈ[ప'కారము పలుక (౫. మరుపల్కునక్‌ = = సున న థ వాక్యము చేత. విం
-చి=నలువ. (పమడమంది=సంతే సించి. సువర్ణ చేలముట్‌ =కనకాంబరములను. భునమణీభూ
ఇంబులు .---ఘన= అధికమ గు; మణిభూషణంబులు = = మణిమయా భ రణములు. అలకంతః
కక =మన్న భునికి. సుర శాంతీకును = = చేవాంగనకును. పియంబు= =| పేమము. ఎనయక్‌ = =పీ
దునటుల. ఒసంగి=ఇచ్చి. అంతక = =అటువీమట. రజనీశ వసంత సమోర తానలోచనక
ముఖ్యమార బలసంతతిక్‌. “ర జనీశ =చందు (డు; వ వసంతే=ఆమని; సమిర=వాయు వు; ఇ
లో చన=పికము; వర=| _కేవృమగు; ముఖ్య=ఆదిగాగల; మారబల సంతతి =మన నభ సైన్య సుం
మును. ఆధ్యతి శీవ్‌=ఆద రించి. ఇటుక వక్యుమా ణప కారము, అనుక =పలి కెను, య
అన(గా మునితపోభంగ మొనరింప సమకట్లి యున్న మన్న భునకును చేవాంగనః
కనకాంబరములు మణీధూసణములును బజహునుతి గా నొసంగి మన్య థ్‌ సహాయు లగు-చ
వసంతాదులను శపీయో కుల నాదరించె నని భావము.
స్రీ "తెబివ నవ్వుల ఇూ+గి*ధృతిం గలంపక మున్న
నెజయు వెన్నెలలు ప్రై మె నింప వన్న,
నెలత కేలను మౌని 4 కళ లంటకయ మున్న
చిగురాకు నెమ్యెనం ¢ జేర్చ వన్న,
rr సకిపై పెటు యతిః బొక్క. స జక ,- వీవకమున్న
a .(ప్రబలుచల్ల లందనానల ౪4 Au మృవన్న,
ద్వి త్రి యా శ్వా సము, rr
॥ “వాలిపాట యమివీను + లలరం బొడకమున్న.
కలనాదభంగికల్‌ 4 తెలుప వన్న
. యమోకుముదమిత్ర యోచె(త + యోసమోర
యోపికాధీశ మానేరు * లొనరం౭ జూపి
పడంతి కాజడ దారి లోయశబణప రన్న
మన్ననోభీష్టకార్యంబు + మనుప రన్న. ==. =.
ట్రీ, తెజవ=చ్మత రేఖ. నవ్వులక్‌ = =మందహాసముల చేతను. యోగిధ్భతిక్‌ = ఎ మ్సునియొ
రై ర్యమును. కలంపక మున్న =కల (తేపబిపకము ౦దె. "నెజయు వెన్నెలలు జా వ్యానించు
వ౦దికలను. పైనింప వన్న = పపంగప్పుమా, నెలంత=చ్చిత నేఖ. శేలక్‌ =వా సముచేక. నూని
'శలు=ా =వసంతునియొక్క. కళాస్థానములను. అంటకయమున్న = స్పృశింపక మును పే. స్త్రీపు
వులకునొ కొక్క. దినమందు సాక్కాక బ్రైాయ 0౦గమున 6 గళయు ండుట కళాజాస్ర్మప సిద్ధము.
గురాకు నెమ్మైనళ = చిగురుటాకు యొక్క య(గమును. చేర్పనన్న =కూర్చుమా. సక్షి= వతశే
ఏం పెంటక=వెంటకొంగ్లవేతను) అన గముసుంగుకొంగు చేతను. యతీక=మునిని.-ద కు_క్‌ =
ఏరవశీపడునటులు. చక్క_కొ=అశుకూలముగ. వీవకమున్న = విసర కమును పే. (పబలు-చీల్ల ంద
నానక్‌ =అధిక మగుచల్ల (దనము చేత, (కమ్మవన్న =పైకొనుమా. చెలి = చిత శేఖ. పాటకొఐ.
పాటను. 'యమిపీనులుజమునికర్ష ములు. అలరక=సంతోషించునటులు. పాడకమున్న =పాడ
కమును పే ప కలనాదభ ంగికల్‌,, .---కల =అవ్య క్రమధురమగు; నాద= =ధ్వ్యనులయొక్క_; 'భ ౦ -
కల్‌ =రీతులను. తేలుపవన్న = తెలియ(జేయుమా. ఓకుముదమి త్రగి=ఓచందుడా. ఓవ్యైత=
ఒవసంతుం జా. కీ సమిర=ఓమ౦దమారుతమా,. ఓపీకాధీశ=ఓకోకిలరాజా. చందాదులకుపూ
చరణము లందు రమముగా నన్వయమని యెణుంగునది. మో నేర్చులుజమి జా ఇతనములన్ను,
పెనర క్‌ =జప్పునటులు. చూపి, పడ(తి కక్‌ = =చీ త్ర రేఖకు. ఆజడ దారికొ = ఆమునిని. లో6ంబణపర
న్న్న = =వశపటుప్ర(డీ, నున నృనో ఫీష్ట్ర కా ర్యంబు= =నానునమున కిష్ట ముగుపనిని, మనుపరన్న =నిద్ధిం
చునట్లు చేయు (డీ.
చ, అని నిజమిత త్రీవర్యనిచ ళయంబుల సీగతిం బల్క్‌ యమ్మరు
గం ద్వనధర వేణి నమణ విధాత రహీం దన కొప్పగించి పం
- చిన విరివింటిజోదు పికళ+ సేనలతో సురవారిజాత్నీతో
| యన మగువేడ్క_ న్రెంగం దద+గారము వెల్యడి వచ్చె నంతటన్‌ , 67
టీ, విధాత= (బహ్హ'దేవు (డు, అని= =ఈ[పకారముగ, నిజమిత క్ర వర్యని చయ ంబులకొ.-.- =
నిజ ద ఎ న్వకీయులగ మిత త్రవర్య = మిత త్ర శేష్ణులయుక్కి; నిచయంబులక్‌ = నమావాములను ..
సూర్చి. ఈ గతిక =ఈరీతి ని.పల్కి =వచించి, అమ్మకుద్వనధర వేణి కామణి౯ = మేముతుల్యమగు
'వేణిగలయాసురాంగ నారత్నమును, రహీక=(పీతితో. తనకొప్ప సిం చిజత నయధీనము చే సీ. పంచి
నక = ష్పంపలగ్న విరివింటివోదు =మన్నథుడు.పీక సేనలతోక్‌ =కోకిలబలములతో. సురవారిజూ
మీతోకా=బేవా ంగనతో. ఘన దుగువేడ_పా ంగకా= అధిక మగుసంతస ముబుక(గ, తదగార.
. ఎ =ఆవిరిం చిన ందిరమునుండి. వెల్వడిజబయలు టేజే, వచ్చె = వచ్చెను. ఆ -అంకటక్‌ = అటుసిమ్షట,.
178 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
నీ చిలుకత రృడిఠరాతు+ వేతితియ్యనివింట, గాఢకృపీటజ+ కాండ మెగసె
నుడురాజు పజఅతఅతెంచు+నెడం బుండరీకంబు, విక లత్వమున నిరా+వీథిర దెల్లె.
కరువలి కడ్డ మె + వెటిం గూన్సె నలఘన, పద్య నవ్యాత్మ భీళ్వపదమహాహి .
యామిని శాల జళయ్యన విగత చృదం, బుగం జూడంబడె నష్ణ్రపురువ కాళి |
తే. నిరరవధూటికానామ న్నేత నీవు |
జడినొని పరిస వత్వంబు 4 సరగం దోంచె
ని ట్లశకునంబు తేపున 4 నెన్ని యున్న .
వాని జూడక యధికగ*ర్భంబుతోడ. 68.
టీ. చిలుకత కత్రడికాతుచేతి తియ్యనివింటక్‌ . --చిలుక త ల్తేడిరౌతు=మన నథునియొక్క-;..
చేతీతియ్యనివింటక్‌' = వా సమునందుండు నికుధనువునకుండి. గాథకృపీటజకాండము
'గాఢ=అధికమగు) కృ పీ.టజకాండము = అగ్నిసంభుము. ఎగ సెక్‌ = పెకి వచ్చెను. కృపీట.
మనల నుదకము, దానియందుంబుట్టి నది కృవీటజము. “కృపీటయోనిక్ట వ్రలనళి” అనియశ్నికి
జలమందు( బుట్టుటకు (పమాణము. పయినించియున్న వల రాజుయొక్క. కార్షుకమునను౦డి..
యుల్యా. పాత మవశకునమని భావము. ఇచట మన థునివింటి వలన కృపీటజ కాండ మనంగ
జలజసబొణ మెగసె నని శబ్దశ కిస్వఫావము చే సవాజార్థము దోంచుచున్నది. ఉడురాజు=
జందు (డు. షటి'తెంచునెడక్‌ =త్వర చేవ చ్చుచున్న సమయమందు. నికలత్యమునక్‌ = వి చ్చేదము'
"చేత, ఫ్రండరీకముజ = క్వేతచ్భ్యతము. ఇ రావీథిక = భూ[పదేశమందు. ఇరా భూవాక్సు రాష్ట్ర.
స్యాత్‌”? అని అమగు (డు. కె ల్లక=ప డెను. చందు(శు వచ్చు చుండగ గొడుగు విజేగి భూ,
మి వపెంబడుట చే నశ కునమసిఖభావము. చందోదయమందు పుండరీక. మన 6౫ నర మర లలు.
ఇళ వీథి ననగ జలనుధ్యమందు 6 (దెన్లైనని 'సవాజూర్థము దో౭చు చున్నది. కరువలికిక =
మారుత మునకు. అడ్డ మె=అడ్డ మె నదె. నవ్యాత్మ ఫ్రీ పదమ వోహి. నవ్య = నూత నమగు; ఆక=
_ మనస్సునకు ; ఫీపద = భయమునిచ్చు 3; మహాహి == గొప్పసర్చము, అలభున పద్యక్‌ =
ఆ గొప్పమారమునందు. 'వెజంహా నెక్‌ =నిశ్చేష్టతకలిగించెను. మార్షమధ్యమందు పొనుడ్డమె..
_నచో నశకోనమనిభావము. . అలభునపద్యక్‌ =ఆయా కా శమార్దమందు. అవ్యాత్మ ఫీ పదమహాహి.-
అవి=నూర్యుని యొక్క; (అవయశే ల మేపార్కాః” అని యవారు (డు; ఆత =శరీరమునకు;
'ఫీ పద=భ య(పదమణు మహాపాజ=నొప్ప సర్ప నుగు రాహువు. "విజంగూ నన్నె ననిస్వ భావార్థము
_ శబ్దశ క్రిచేం దోంయుచున్నది. ఆమనిరా గక =వసంతుండు రాంగ, అప్హు=ఆసమయమందు,.
విగత చ్శదంబుగకా వస్త్రహీన ముగ. ఒపురువ కాళి= ఫురువబ్బ ందము. చయ్య నక =కీభిముగ.
చూడ లు డెలాజఅవలోకింపయు డేను.వసంతు (డుబయలు దేటున పుడుదిగ ంబర మెనపురువ బృ ౦ద.
ఎనక యుటయతశకనను సి భవము. వస సంతు (డు రా౭గా, ప్రరువకాళిజప్పు న్నా గవృక్నయులగుంపు. :
పున్నా గె పురుషః 7*అని. “అమరుడు, విగ త చ్భుడంబుగల్‌ = రాలినయాకోలు గలజ్‌. భద
సస శ్రిక్స టవర్ణయో 3 ఆని విశ్వము. చూడంబడె. 'ననుస్వ్రభావార్థ ము దోంచుచున్న ది. నీర్ణరావ
pa శా వామ ్యోక్షనీమక్‌... నిర్జర వధూటికా=చ్చిక శేఖయొక్క; అవామ న్వేకసినుక్‌ = ఆకుడి.
ద్వి తీ యా శ్వా స ము. 179
కొంటిప ట్రున జడి గొని=అతిథయించి. పరిప్ల వత్వంబు=చా ౦ చల్యము. సరగకొ = వేగముగ. తోం
థెకా=కనివి ౦ చెను. స్త్రీలకు దకీణ నేతస్పంద మశకున మని ఖభావము. చిత నేఖయొక్క_ వామ:
చేత నీ మనన గా సురదరమగు సేత నులయొక్క. (ప దేశమందు, పరిప్ట్రవత్ఫము దో౭చెననుట సవా
జార్భము. ఇట్లు=ఈ(ప కారము. అశకునంబులు=దుశ్ళకునములు. . ఏ ప్రనక్‌ =ఆతిశ యము చేత,
ఎన్నియుంన్న క. వాని(జూడక=ఆ యశకునములను సరకు సేయక. అధికగ ర్యంబుతో డక్‌ =
ఎక్కుడు కావరముతో. కంజళరుండు ధ్యాతికొదొరసె నని మింది కన్వయము.
మునితపోభ ౦గ మొనరించుటకు అశకునములు దోంచినను సరకుసేయక దర్చముతో
బోవుచు నని ఖావము.
మ, అలన త్యాధ్య్వము డిన్నీ యప్పు: తప. 'మొ+య్యక. దాంటి దీవ్యజ్ఞన
స్థల మావిమ్మ ట నొంది యంతట మహ ౪స్టానంబు; మం బొంది వే
ల్పులరావి డట వెడ్క_ డగ్గతి భువ+ర్లోశేం ద్ర మవ్వేళం జే
రి లలిం గంజశరుండు చా దొరసె సె ధాళ( త్రిక మేరుమార్తంబునన్‌. 69
ట్ర్‌, క ంజశ రుండు=మన్య థు(డు. అలస త్యా ధ్యము=ఆ'సత్యలో క మార్చి ము నుండి.డిగి =దిగ్గి.
అప్త=ఆ'సనుయమందు. తపముకొ =తబపోభోేకమును. ఒయ్యక్‌ తిన్న గ. . దా6టి = అతి(క
మించి. దీ వ్యజ్జనస్థలము= ప్రకాశించు జనర్లోకమును, ఆపిమ్సటక =అటుపి, మట. ఒంది= పొంది,
అంత టకొ=అటు పిమ్మట, మవాస్థానంబునుక్‌ = మువార్లోకమును. ఒంది= ఎపొంది. అటకొ=అటు
వీమ్మలీ . వేల్చుల రావీడుజఇంద పట్టణమును. వేడ్యకా=సంతోషముతో, డగ్గలీ=సమోవీంచి,
అ చ్వేళకా=ఆసమయమందు. భువర్లో కేంద్రము = భువర్ణోక(శేస్థమును, చేరి=ుసమోవీంచి,
లలిక్‌ = (క్రమముగ. తొక్‌ =తాను. ధా(తిక్‌ = పుడమిని. మేరుమార్లంబునకా =. మేరు.
పర్వత మార్ద ము చేత. దొర సెకొ=[పవేశిం చెను. .
అనలా మన్నథుండు సత్యలోక తపోలోక జనర్గోక మవార్లోక స్వక్షోళ ఛు వల్లోకము
లను (గమముగ దాంటి భూలోకమును "మేరుమార్షము బే ( (బ వేశిం చె నని. భావము.
చ. ధర నిటు లొంది యంత సము+డారగిరీనపురీరురీద నూ =.
. ర్యరముల నెల్లం గన్వైనుచుం + గాముండు వింధ్యము. జే. నందుం బ.
ద ద ,రిపునుతోర్మి: జాం బుకణ+మండ లపుప్వీ తనీ పనిత్య భా
నేర ముగుపారేజాతవన+ వర్యము గన్నుల కింపు. గూర్చంగన్‌ . 70
టీ. శామండు=మన్మథుండు. ధరకొ=భూమిని, ఇటు లాందీ= ఈప్రకారము పొంది,
ళల =అటువీమట. సము దార గిరీన ఫ్రురీయురీదవోత్క_రముల కొ. _--సముదార =. ఉత్కృష్ట
ములగ? నరీన=పర్వత (శేస్టమలయొక్కం; పురీ=నగ రముల యొక్క, రురీ=నదు అయొక్క,దవప్మ
పీనములయొక్క_) ఉతర ములక్ష్‌ = =సమూహములను. ఎల్ల క్‌ =సర్వమును. కన్‌ నుచుక్‌-= చూచు
చు. వింధ్యముక€్‌ =వింధ్యా దిని, చేరెక్‌ =సమిపీం చెను. అందు=ఆవింధ్యపర్వతమందు. పద్ద
కప్టుషుతోరి జాంఘకణమండల ఫుష్పిత్ననీపనిత్య భాస్వరము. పది పునుతా౭చందునక
న రగునర దరయొక .. ; ఊరి జా ౦బుకణనుం డ లత్తర (గలవలన 6. 'బుట్టినతు పుడలసంపుళ
BC చ పరీణయ సవా నము.
180 చంద్రికాపరిణయము, నవ్యాఖ్యా ము.
చేతుపుష్పిత నీపనిత్యభాస్వరము = పూచినకడిమి[మా(కుల బే నెల్లపుడును (బకాశమానము,
అగు పారిజాత వనవర్యము= అగునట్టి పారిజాతవనకేస్టము.కన్ను లకుక = నేత్రములకు. ఇంపు
గూర్ప్చుంగక్ష = ఆనందము కలుగ జేయుచుండ6గ; పెపద్యముతో నన్వయము,
మవృభుండు వింధ్యము6జే లెను, అచ్చట గొప్పగొప్పపర్వతములను పర్యాతములం దున్న
నదులను జూచుచు నర్షదతర (గలవలన( బుట్రనతుంపురుల శ జెన్నుమోజు మంకెనమా(
కుల చేల (బకాశించుపారిజాతవనము తన కన్నులకు వేడుక6 జేయుచుండ (నని భావము.
చ. గురుజవశ క్రి వచ్చి యొక 4కోయిలవేగరి తద్వసంతభూ
సురతిలకా(శ్రమం బిదియ + చు మని తెల్పంగం గంతు. డందు ని
ర్హరసతితో నిజా ప్రవరజాలముతో వసియిం చె. ద్శత్పసూ
నర సకులార్ల ఏవూరుతము+నక్‌ స్వతనూ శమ మల్ల పౌయంగన్‌ . 71
ట్ర్‌, కంతు (డుజమన్నథుండు. గురుజవళ క్రిక్‌. -గురుజఅధికమగు; జపళ క్తిక= వేగ సా
మర్‌ న్రయు చేతను. ఒక కోయిల వేగరి = కోయిల యనునొకచేగులవా౭దడు. వచ్చి = సమో
కించి. తద్వసంతభూసురతిల కా(శ్రమంబు = అవసంతు.(6 డనుపేరు గల బాహణ (ేస్టుని
యొక్క... యా(శ్రమంబు, ఇదియచుమ్మని = ఇదే చూడుమని. తెల్ప6౫౯ = తెలియ (జేయ (గ,
అందుకొ=ఆవనమందు. నిర్జరస త్రితోకా = దేవాంగనతో. నిజూ ప్రవరజాలముతోక్‌ నిజ=
తనసంబంధియ గు;ఆ ప్రవర = యే వైనయిష్టులయొక్క 3 జాలము తోక్‌ = సమూవాముతో.తత్స నూన
రసకులార్ల )మారుతమునక్‌ .-తేల్‌ =ఆవనముయొక్క_;[పసూనర స=పుస్పుర సముయొక్కా; కుల=
సయూనాముచేఆర్డ ౧ =తడుప (బడిన; మారుతమునక్‌ =వాయువు వేత. స్వతన్యూశమ మెల్ల (బా
యంగకొ = =మార్గగమునమువ అనె నతన శరీ రాయా సముతొలంనట్లు. వసియిం చెక్‌ =నిదసీ౦ చెను,
పసంతు( డనుమునియొక్కయా[ శ మవన మిదియయని కోయిల వెప్పల నా ప్పవర్ణ మతో
మన నృధుండందు నిలిచె నని భావము,
చ, చెలు వగు మైత్రి. గోయిలవ శీజీరుల( దుమ్మెదక మగట్టుముూూ.
కల నొరువంక రాదొరల $ గాటపుంజిల్కలకాల్బరీంబులక్‌
నలినకలంబవీరబల? నాథుండు వై తుండు తద్గ దృలోచితా
జ్ఞ (లలతి కాకుటిపటలిం + జక్కగం బాఖెము డించె. నయ్యెడన్‌, 72
ట్‌, నలినకల ౦బవీరబ ల నాథుండు=మన్మ భు డనువీరుని యొక్క “సేనాధిపతి యగునట్టి,
మై్యతుండుఐవసంతుండు, వెలు వగుమై తిక =జప్పు చున్న స్ప్రే వామ చేతను. కోయిల వజీరు
లక=కోయిల లనుళూరులను. తూమైదకమృ గట్టుమా6కలక్‌ =తు మైద లనుకమృగట్టులయొక్క
శనలను. గొరువ ౦కరాదొరలక్‌ = శాంశా(శ్రేస్టమ లనుదొరలను. గాటపుజిచిల్బం కాల్బలం
బులకొ=ద్భథము.లెన చిల్కా లనుకాల్బలములను. తద్బ లోచితోజ్ఞ (లలతికాకుటీపట లిక. య
తద్బల = ఆ సేనలకు; ఉ-చిత=అనుకూల మగు; ఉజ్వైల=_పకాశించు ; ; లతి కా=తీనలయొక్క_;
కటీజ గు డి సెలయొక్కు; పటలికొ='సమావాొనుందు. భ్రైనంగా లకౌగ్ళవాములయందు, చక్కా.
నక = బాగుగ. అయ్యెడక్‌=ఆ సమయమందు. పా ళము=దండును. డింఇకొ = దించెను,
ద్వి తీయా శా స ము. 181
అన లొ మన్మథునికి సేనాధిపతి యగువసంతుండు కోయిలలుమొద లగుసేనాబ్బంద
ముల ననుకూల మగుల తౌ గృవాముల విడియించె ననిభావము.
సీ. చిగిరించునెజ కెంపు+చివురాకుగమి కట్టు, నట్టికాసుంభాంబ+ రాళి. బోలం
జాలం దోంచిననూత్న +జాలక[ శేణి మేల్‌ హురుమంజిము త్తెపుళనరులం బోల
నళు లెక్టనర దోంచు? తెలిపూలచాలు కై ,ళశ్యము లం జెర్చినగర్భ4+కములంబోల
నలరుగుత్తులనిండ +నలరుపుప్పాడి గుబ్బ, కవల_పై నలందుగం+ద వడిం బోల
తే, సరసళ్ళంగార వై ఖరి + ధరణి బొదలు
లతిక లయ్యెడ ఏశ్లీంచు+కుతుక మొనల
చె _త కాంతాగమనదిష్ట+ సముచితజ్ఞ 8
లీపర భాజదు త్తృవూ+లీల నొంది. 73
టీ. చివురించు నెజకెంపు చివురాకుగమి,--- చిగిరించు = పల్లవించు చున్న.
'నెజ కెంపు = మిక్కిలి యెజ్హినెన. చివురాకుగమి = చిగురుటాకుగుంపు. కట్టునట్టి
కాసుంభాంబరాళిక్‌ =థరియి ౦చి యున్న కుసుంబా నస్త్రము అసమూవామును. పోలక్ష =పోలి
యుండ 6౫. ఛభాలక్‌ = మిక్కి_లి. తోంచీన నూత్నజాలక శేణి = ఉఅదయించియు
న్న (కొ త్త మొగ్గలచాలు. మేల్‌ హురుమంజి ముత్తెపుసరులక్‌ .-- మేల్‌ =(శేస్టమ గ) హురు
మంజిము_ల్రెపుసరులక = హురునుంజి దేశను ౦దుC బుట్టిన ము _తెములహారములను. పోలక్‌ =
పోలి యుండ (గ ననియర్భ ము. అళు లెక్కు_క్‌ = భృంగము లధిప్టింప 6౫. అర దోంచు
తెలిపూల ఛాలు = సగము గనిపీంచు తెల్లపూవలబంతి. కె శ్యమలక్‌ = శకేళసమావాము లందు.
“తద్భనే కైశికం కైశ్యమి” అని యమరుండు. చేర్చిన గర్భకములక్‌ = ఉంచిన
భాశపలిసరములను. బోలకొ=పోరియు ౦డ ల. *ో కేశము భ్యేతు గర్భకమ్‌ో అని యమరు6డు.
అలరుగుత్తులక=పూగుత్తులయందు. నిండక =పూర్జముగ. అలరుపుప్పా డి=ఓప్పు చున్న పువ్వు
పరాగము. గుబ్బకవల సెక్‌ = స్తన ప దేశము లమో౦ద.అల (దుగ ందవొడక్‌ =పూ సీనబు కాను.
పొోలకొ =పోలియుండ లగ. సర సళ్ళం గార వై ఖరిక్‌....సరస=మనోజ్ఞ మగు; శృంగారజ'సౌంద
ర్య ముయొక్క్ల] వై ఖరి౯' =రీతి చేశ. ధరణిక=సపుడమియందు.పొదలులతికలు=వృద్ధి(బొందు
చున్న తీవలు. చత్రకాంతాగమనదిస్ట సము చితౌజ్జ రీ పరి(భాజదు త్రమాలీలకొ.- చత
కాంత = వసంతు. డను పీయు నియొక్కా; [ఆగ మనదిష్ట్ర =ఆ గమన వేళక్కు అన (బియు 6
డు వచ్చుసమయమున కనుట. సము చిత=అనుకూల మగు; జొొజ్జ (లీ= ప కాశము చేత; పరిభా
జత్‌ = వెలుగు చున్న. ఉఊ త్తమాలీలక్‌ =వరవర్ణి నీవిలాసమున్ను. ఒంది=పొంది. అయ్యెడక్‌ =ఆ
సమయమందు. వీవ్నీంచుకుతుకము = చూచు వేడుకను. ఒస౮౫౯్‌=ఇ వచ్చెను.
చిగురుటాకులు కుసుంబావస్త్రములను, మొగ్గలు హురునుంజిముత్య ఫు 'సరుల ను, తు మెద
లుముసరుటచే సగముగన(బడు తెలిపూలచాలు కొప్పున ధరియించుసరములను, పుప్పొడిచేం
గప్పంబడినవూగుత్తులు గందవొడియల ౦దిన పాలిండ్లను బోలియం౦డ, లతలు వనంతు.6 డను
వియునియొ క. యాగ మనసమయము న కుచితశ్చం గార వైఖరిని ధరియించి యు త్తమ స్త్రీల
శ పరీణయము, నవా ము.
182 చం ది కాపరీణ ము,న స్రఖ్యానము
లీలను బొంది యుం జె నని వెప్పుట చే లతలయందు వాసకసజ్ఞాత్యము దో(చుచున్నది. పీయు
డు రాగల డ నిసురత సామ ।గీసన్నా వాము జేసీ తనువు నలంక రించుకొ నునది వాసకసజ
జ
యని చానిలక ణము.
ఉ. డాసె సువూళి. దుమెదమి+టారి దమిం జిన్ర రాని కోయిలల్‌
యా ర సాలకేసరసళమూపహనుగంధము ది కటంబులం
సె మెకంబు నెక్కు_దొర $ మున్నును ై పె కొనుకాశ చే ధృతిం
సి వియోగి యాగివన+ పాళిక్ర నామని యా[క్రమిం పలోన్‌, 74
ట్రీ, క | సుమాళిక్‌ =పూ బంతిని. డాసెక్‌ొ ='సమోవీం చెను. కోయి
లలొ=కోవెలలు. తమిక్‌ =ఆస క్తి త్రో, చివురుజచిగురాకును. ఆని=భశ్నీ౦చి. (మోసెక్‌ =ధ్వనిం
జేసెను. మెక ౦బునెక్కు_దొర =వాయువు. రసాలశేనరసమూవా సుగంధము, “-ర సాల =తియ్య
మావుల పూలయొక్ట; 5 కేసర= =పాన్న పూలయొక్క_ ;సమయాూవా=గు ౦ పుయొ.క్కు_;సుగంధము=సరిమళ
మును. ది క టంబులక్‌ =దిక్స) దేశ ముల యందు .పూసెక= లేపనము చేసెను, వియోగి=వియు కుం
డు, మున్ను నుజముందుము ౦ందుగ; మెకొనుకాంక వేక్‌. ఆ పెకొను= =మో టు చున్న; కా కవే
వే(డిమి చేత. ధృతికా=ఛైర్యమును.. పాసెక్‌=వద లెను. యో గివనపాళి కక్‌ =మునితపోవనమును,
ఆమని = వసంతు (డు. ఆ(క్రమింప6ంగక్‌ = ఆ(కమించుచురిడ ౫.
అన6(గా వసంతకొలము రాయగానే. తుమ్మెదలు కుసుముములను జేశి ననియు కోయిలలు
గరా సెననీయు. ర సాలకేసర పున్న మల సుగంధము గలవాయున్ర విసర ననియు విరహులు
ధైర్యము వీడి రనియు భావము.
చ, మునివన మంతయుం దన చ+మూపతి య తటే న్మాకమింప మిం
చినబలదర్పగారవము+చే విషమాశుగవీర శేఖరుం
డని కిదె. చుమ్ము. వేశ యని *యా _పమతిం బకమం(తి డెల్పం జ .
య్యాన వెడలె! రసాలవిశిశఖాసము.. సూనళశ రాలి. బూనుచున్‌ ,. 75
టీ. మునివనము=వ'సంతమునియొ క్క. తపోవనము. అంతయుకొ = సర్వమును. తనన
మూపతి=తన సేనాధిపతి యగునామని.. అ-తటీక=ఆసమయమ౦దు. ఆ(కమింపకొ = ఆవరిం
పం, పికమం(త్రి= =కోకిల మను సచివుడు, ఆ: _ప్రమతిక =హితబుద్ధి చేత. అనికిక్‌ =యుంద్ద మునకు.
ఇదేచుమ్యు= ఇదెచ్యూనుము. వేళయని= సమయమని. 'తెల్చక్‌ = తెలియ. జేయగ, విషమాశుగ వీర శే
ఖరుండు=మన్న థవీరా శేసరుండు, మించినపజల దర్ప గౌరవము చేకా. ---మి౦ఏీన= అతిశయి ౦చి
న; బల=సారమేయొక | దర్ప=గ్గర్యముయొక్క..; గౌరవము చేకా= =గురుత్వము చేత, రసాల.
విశిఖాసము=ర సాలబా ణా సనమును.. 'సూనళ రాళిక=పూ(దూప్రల 'సమూవామును. పూనుచుకొ =
ధరించుచు. చయ్యనక్‌ =శీ(ఘముగ, వెడ లెక =బయలుదేెటను;
ఆనం౭ంగాం దన చమూపతి' యగువసంతు (డు మునితపోవనము న్యాకమించిన పిట పీక.
మనుమం త్రి యుద్ధమునకు నిది సమయ మని “తెలుప ౦౫ నున నృథు౭డు- బాణబా ణా సనమలంగొనివె
డలెనని' ఫావము
గా
ద్యితీయాశ్య్వానము. 183
ze
అరిరాజచి త్తఫ+కరకరకాండ( ప, చండివము మనురాజళమం౦ండలంబు
(కొందళంబుల:౬-జాలం 4 గూర్చుక హారివితా,నములతో జై (తి సేశనావిభుండు
కన్నుల నెజమంట:4గక్కు చుంగలరుతుల్‌ , బెరయ నానావన+4( పియబలంబు
కనకరజో రేఖ + గనుపట్టువరగంధ, పటిమ రాజిలుమహా+ బలకులం.బు
తే. తొలువొలుతం దీవవిస్ఫూ క్రిం + దొడరి నడవం
జిలుక మేల్పక్సి. పె పె నెక్కి * యలరువింటి
దంట యహకానిC గదిసె దు గ్లాంతె శౌరి .
కాళీ యా తెకబిరుదపదములు చదువ. 76
జే డి
టీ, అరిరాజ చిత ఫీకరకర కాండ (ప-నండనుక్‌ ...-అరి రాజ=ళ(తు రాజులయొక ౧.
చి త్త=మనసునకు. క్సీకర = భయంకరమగు. కర=వాస్త మందున్న ;3కా ండ =బాణము లయొక్కి. ;
(పచండిమ౯ =(పాబల్యము చేత, మను రాజమండ లంబు=వ రించుక్న త్రి)యబ్బందము. ఇచట
అరిరాజచి త్రఫీకర=శేస్థముల గుజక్క_ వల యొక్క్కా_చి త్తీమునకు భయంకరవమగు, కరకాండ =
కిరణసమూవాముయొ క్క, (పచండిమ చే వర్షించు, రాజము ండలము=చం దమంషలమని స్వఖా
'వార్థము దోందుచున్న ది. డ్రొండళంబులక్‌ = (కొత్త సేనలను. చాలక్‌ = మిక్కిలి. కూర్చుక
=జతపటుచుకొని. వారివితానములతోకొ = గుజ్జపు గుం ఫులతో, కె తై సేనావిభుండు =
జయశీలుం డగు సే నాధిపతి.ఇ చట (క ండళ ంబులక్‌ =చిన్రురాకులను,గూర్పుకోొని. వారివిశానము
లతోకొజు =శు క బృందములతో. చెత సీ చావిభుండు= సేనాధపతియగువ సంతు 6 డని స్వఖానార్థము
దోంచు చున్నది.క న్ను లక్‌ =కన్నుల చేత. నెజమంటక్‌ = అధికమగు జ్వాలను. (కక్కు. చుక్‌
విధుచుచు. కొలరుతుల్‌ = కలిగినవి రాలాపములు, 'బెరయక"=వ్యావీంపంగ. నా నావన[నీ
యబలంబు=అ నేకవిధము లగువెంచుమూ.6క. ఇచట కన్నులక్‌ =కోన్ను ల చేత, ఎఠిముం౦ం
టకొ=నుంటివంటియెటు ఫును. కక్కు_చుక్‌ =విడు చుచు. కలరుతుల్‌ ఇవ్వ కమధురమగుధ్య
నులు. చెరయక్‌ =వ్యాపీంప(గ. నానావన[పీయబ లంబు=అ నేకవిధము లగుకోకిలములగుం వ్యు
లనిస్వ భావార్థము దోంచుచున్న ది.కనకరదో రేఖకొ=బంగ రుపొడీ రేఖ చేతను. కనుసట్టుసరగం
ధపటిమక్‌ .-కనుపట్టు= చూపట్టు చున్న;వర =శేవ్యమగు;గ ంధ పటిమక్‌ =గ ర్వాతిశయము చేత)
“గన్ఫోగన్గక ఆమో దే లేకే సంబన్టగ ర్యయో 8” అని విశ్వము. రాజిలుమ హాబలకులంబు.. రాజీలు =
[పశాళించు మవాత్‌ =అధికమగు;బల = నేన ల యొక్క్క_) కుల ౦బు=గుంపు. కనక రజో నేఖక్‌ =సం
ెంగపఫున్సములయొక్క పరాగ శేణి చేత. క నుపట్టు=చూపట్టుచున్న; వరజకేష్టమగు; గంధ =
పరిమళము ల యొక్క; పటిమక్‌ =పటిమ చేత; రాజిలుజ్యప కా శించు;మహోాబలకుల ౦బు =వాయు
సంభ్లు మనిస్వభావార్థము దో6చుచున్నది. తొలుదొలుతక్‌ =ముందుముందుగ, త్మీవవిస్ఫూ రికా
అధిక మగువిజ్బృ ం౦భ ణేయుతో. తోడరి=వూని. నడవక ్ఞ=నడచుచుండ గ. అలరువింటిదంట=
నురు డు. దుర్హాంత ఇారికాళీ = నివారించుట కశక్యమగుగోరువంక సుమూవాము. ఆశే కచిరుడ
పద్యములు. ఆత్స తనయొక్క; వక=ముఖ్యమ గు; బిరుద పద్యములు=జయ చిన్నా ములు గల
పద్యములను. చదువకొ=చదువుచుండ (౫. చిలుకప క్కె_రౌె చెక్కి.=శుక వావానము నెక్కి,
అమ్మానిక్‌ = అఆమునిని, కది సెక్‌ొజసమోివించెను. ఇ
s |]
184 దడ ౦ ది కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
అనగా చందు (డు శే నాదిపతి యగువసంతు(డు కోయిలలు ముందమారుతేము అ నేక
సేనలతో ముందు ముందు నడ చుచుండ ౫ మన్మథుండు శకము నెక్కి. సామర్థ్య చివ్నాములు
గలపద్యముల గోకుజంకలు చదువ వసంతమునిమిో దికి (6 బోయెనని తొత్పర్యము.
చ, అపుడు రణోత్సుకుం డగుసి+ తాంబుజ సాయకుకంటిసన్న 6 గ్‌
ఇజటలి చల గాడు, తొవ4ళరాయండు కోయిలపొయి చె (చుం డ్‌
చ్చపుం జెలిజెక్క-పుల్లు లని + సల్పంగం జాలుదు నన నేనె యం
కష చాను, ద; టిరి సత౦ర . 77
చ పరిమి"తా(గహస్సురణ ఖీ నమ్లునిం జుట్టరి సత్వరంబు గన్‌
టీ, అపుడు=ఆసమయమందు. రణోత్సుకుం డగుసి తాంబుజ సాయకుకంటి సన్న ౯.-
రణోత్సుకుం డగునసీతాంబుజసాయకు= =యుద్ధమందు సంతసము గల పద్మ బాణ డగుమన్మ సు
నియొక్క్ల; కంటిసన్నక ఆకనుసంజ్ఞ చేత, కీరపట లి=శుక బృ ందము. చల్ల గాడ్చు=మ ందమారు
తము.తోొవ రాయ 6ణు=కలువలదొర, అనంగ చం[దుండు.కోయి లపౌంజు= కోకిల బలము. వతు
జు=వ సంతు (డు, అచ్చపు (జెలి "అక్క_ పుల్లులు=వా ౦సలు., అనిక్‌ =యంద్ధ మును. చల్చ (గక
యుటకు. చాలుదుక=చాలుదును. నేనె నేనె యం చుక = నేనొక్కడ నే యనుచు. అపరిమితౌ
(గ హస్సు రణకా.-అపరిమితే=మితి లేని, అనంగ నధికమగుననుట. ఆగ వా=కోపము యొక్క)
స్పురణక =అవి ర్బావముచేతను. అమునికొ =ఆవసంత ర్తి ని.సత(రంబుగకొ =వేగముగ. చుట్లిరి.
[1 న పాల్‌ ర్న ౬
అనంగారణోత్పుకుం డగు నాపంచళరు(డు కనుసైగ ( జేయంగను కసమూహాదులు నేనొ
కండ సే ర ణము సలు ఫ్రుటకు సమస్థండ నని యహమవామిక్ష చే మునిని జాల్టుముటి రనిభౌనము,
న్‌, శ త్యివత్కెరకుంత+ చటులభధారా రేఖ
న మినేత నాటిం చెం జలువమిన్న
తొళుతెళు క్క_న వేగ + జలళిపించి మావి[కొం
దళపుంగ త్తిని మౌని * నణికె సురభి
కడు. జం చరీకసం*+ఘము (మోయ ఘనజాల
కొంబుల యతి మొ తే ౪+ గడుసుగాడ్సు
కటునజో గ్నీక్‌ గాలి 4 (గమ్మ వుం జెందొవవమందు
తిత్తుల మునిం గె ప్పెశ హత్తి తియంచ
- యిట్టు లాదిట్ట లందు 4 జుట్టుముట్టి, గట్టితన ముట్టిపడ నురు+మాంతికవ చ
ధారి జడ దాం నొప్పించి * ఛై ఛై ర్యరీల, నడం 'పలేకున్మి గనిమరుండ పుడుగడంగి.
ట్రీ, చలువమిన్న = చందుండు. (త్య వత్కు_ర కుంతే చటుల ధారా శేఖ. శె క్యవ
త్‌ =చల్లంద నముగ ల;కరజకీరణముల నెడు; కుంత= ఈం అలయొక్కా, చటుల=చలించుచున్న;
ధా రా ేఖక్‌"=వాదర చేతను. కమి నేతకొ=మునిపతిని. నాటించెకా= గు "న్నైను. సురభి =
సంగుండు. తెళుతళుక.నక్‌ =తళతళ మనునటుల.* వేగ=శీ ఘముగ, జలిసించి = ఆడించి.
ఘౌావికొందళపుంగ త్రిక =మౌావిచిగురా "కనుక త్తి చేత. మానికొ = మునిని, నజ కక =ఖండేం
ద్వితీయా శ్వాన ము, 18
చను. గడుసు గాడ్పు.=గడుసు=క కిన మైన్య గాశ్ను =వాయు వు, ఘన జాలక ౦బులక్‌ =గొప్ప ము
ల నెడులోనా ముద్దర సంభుముల చేత. యతిల్‌ =మునిని. కడుకా =మిక్లి_లి. చం చరీక'సంభనులు .-
చంచరీక=భ్ళం౦గములయొక.. 3 “సంఘములు = సమాహాములు. (మోయక్‌ = ధ్వని నిచేయ
చుండ (గ. మొత్తెక =కొకైను. అంచ=నాంస. కటురబోగ్నిక కాలి గ మృక్‌.— కటు
క్లమగు రజ$=ప రాగమ నెడు; అగ్నిక ణాళి=మిడు (గుటుల గుంపు. డమ్మర్‌ = వపెకొనంగ. చె
దొవమందుతిత్తులక్‌ = ఎజ్జుగ లువ ల నెడుమాగ క్మదవ్య విశేషము లభ స్త్రీ కల చేత. మునికొ = మొ
షీని. వాతి =చేరీ. కెప్పెక్‌ =క "ప్పెను, ఇట్టులు= ఈ(పకారము. అఆదిట్టలందఅుక్‌ = ఆ గ్రైర్య
ముగలచందాదు లెల్ల . చుట్టుముట్టి =పరి వేష్టిం చి. గట్టతనము = సామర్థ్య యు. ఉట్టిపడక =అతి
శయింప;గ. ఆరుకు ంతీకవచభారికొ. _ఉఈకు=అధికమగు మా ంతి=శమ మ నెడు;కపనజఐబొందల
మును; థారిక=ధరించిన. జడ దారికొ=మునిని. నొస్పిం-చి=ఖాధం చి. భర్యలీలక్‌ = సై ర్యము
యొక్క విలాసము. అడ6స తేకున్ని_= అనంగ చేయ కుండుట మ.కని= చూచి, అఫ్పుడు=లఆొసమ
యమందు. మరుండు=నున్మథుండు. కడ (=| సయత్ని ంచి.దీని కుత్తరపద్యస్ల స్ట క్రియతోనన్వయమ.!
చందు (శు కరము లనుకుంతముల చేతను వసంతుడు చూత పల్ల వ మనుత రనార చేతను
మలయానిలము మొగ్గ లనునినుపగుదియల చేతను అంచ చెందొవ లనుమందుతిక్తుల చేతను
బాధించియు శు మనుకన నమయుము ధరించినళమి నేత గార్య ము నత(6పబే కుండుటంజూాా చు
పద్మముకుళ "స్త్రముల ను మమండు మునిపె నించెనని భావము.
చ. న... ణం * జక్కెెర సిల్చుండు "నేజి భోరున
మునిపతిమింద నూకి క్రణు + ముట్టక (మోయుగొనంబు తుంటవిం
ఓ నమెనర', గూర్చి చం(ద్రబుతు+ నా సులు గన్సెని యార మేలు ము
లన. బరి' కేజి తాబ్దముకు*ళా స్త్ర ఏ పరంపో వించ నుద్ధతిన్‌ . 79
ట్రీ, చక్‌) గారవిల్లుండుజనూరుండు. చననినవా[ గవాస్సుర అకా దు విడనినూతన(కోధము
మొక) 1. న్ఫురణము బేతను. బే జికా =గ్య్పునుగుళుక మును. బోకునక్‌ య బోరనుధ్యనిగ లుగు
'టులు. మునిసతీమోంచకొ జ బుషిమోందశు. నూకి = (తోలి. కడుకొ= మిక్క_లి. ముట్టక =
ఎట్టకయే, స్పృశింపకయే యనుట. | మోయు నొనంబుజఐ మొర యు చున్న య ఖై తాటిని.
ంటవనింటక్‌ = చెజకువింటియందు. ఒనరకొ=అనుకూలము గ. కూర్చిజజత పఅ చి. చరి దబు
నాథులు= చం దు డును వసంతు డును, కన్తొనిజరూచి. జర =ఆశ్చర్యము. మేలు మేల.
౯ = మేలుమే అని|పళంనీంప (గ. పరి లేజి శతాబ్దము కుళాస్త స్త్ర సరంపరకొ .సరి తేజిత = చికిలి
ట్రయ్బడిన; అబ్బముకుణొ స్థ=తామర మొగ్గ నుంవులయక్క) పరంసరకొా = గురష్టను, ఉద
కొ = వేగము వేత. నించెక్‌ = కప్పెను.
అన(౮గా మన్న థభుంయ తనగుజ్జమును మునిమో 6దికివిడచి తనంతట నె మొరయు చున్న
'శెత్రాటిని (అనయా తు ముద శారు ద ననుట వెజుకువింట నిక్సి_డి చం దాదులు పొగ
మగ పద దృబాణములు మున్నిపై నించి ని భావము, గ
24
186 దం, ది, కౌసరీణయము, న వ్యాఖ్యానము.
ల టో ధట 1 న. న చ. జం x ఎ క నజ మ! వ "ది
దం మనన జిన జసూనగా *ముండలి యూజడ దారి సామిసె
జ విడి. దాకున త్తటిం దళ4దియపరాగము చిందుటల్ల్‌ _స్తవా
స్పడ మయి శ్వైల్చె తద్విశిఖ4జాలసమాహతిభి న్నమౌానిరా
జన్భఢర మేశ భ కక నశ చస్ఫుటచూర్ష్మ మనీష దార్పుచున్‌ . 80
కక్‌ మద దిన ససూనశరమండలి. మదన = మన్నభునియొ క్క. 5 విస పసూనళర =
వాదు కూ ప్రులయొక్ళు. 3 మండలి = సమూహము. ఆజడదారిసామి పేనెద౯ ..---ఆజడ దారి
సామి=ఆముని రాజుయొక్క) సేరెదకొ=విళాలమగు జెమను. వడిక్‌ =వేగముగ. తాంకు
వితిక = వో (కునప్పుడు. తదీయపరాగము = ఆకామరపూదూ(ప్రపుబ్బాడ్‌. చిందు
టల =రాలుటలు. తొద్విశిఖిజా ల సమా వాతిభిన్న మూనిరాజద్భుథ ర మేశభ క్రికవ-చస్సుట చూర్ణ
మ శీవక్‌ .-.-కత్‌ =ఆమవ్మ భునియొక్కా 3; వికిఖజా ల=బొ ణసమాహముయొక 3 'సమానాతి=
కొటుట చెత; ఫైన్న = బడ్దలయిన; మానిరాజ=బుపి రా జాయొ క్క; దృథ=గాథమయిన; ర
అ
డు
మేశభ క్రి=విస్టుభ క్ష యనెడు ; కవచ=బొందళముయొక్క_ ; స్ఫుట=వ్య క్రమగు 3; చూర్ణ=
రాం శ్నో
డయు5) ; మనీవక్‌ =బుద్దిని. నార్బుచుక్‌ = చేయుచు. సవాస్పదమయి =స్తుతికర్లమ
చే అరి న్‌ా లొ
యు, ఫా లెక =ఓ పప్పును.
మన _ఫుని పద వాణసమూహము మునీశ్యరునిజోము దాంకె నాసవయమం దాపద
మే — ర ఆలీ ల్లీ
వాణప రాగము చిందుటలు మన థచాణముల చే వేదింపంబడిన విష్టుభ వయ నెడు కవచము
ర ro 9)
యొక. వెడియను[భమ కెలిగించె ననిఖాపము,
చ. వజవశ క్లి్‌చేం బలుకు*వాల్లార వే రెదం దాడి తకాకునం
బరిహృతకుట్మలాత్త మగు+మారుని తామర మొగ్గముల్క్‌ ని
బ్బృరముగం బర్వం ద్యదసము + భాసితె తన్ననిభై ర్యజీవనో
త్కగనులు వీల్సి వెగ్లలము+4గాంగం గడు౯ా వెడలించుపోలికన్‌. Bl
ట్ర్‌, వరజవశ క్తి చేకొ._వరజ= శేష్ణమగు; జవ=వేగ మీయొక్క; శ క్రి చేలా = సామర్థ్య
0 థి
ముచేత. పలుకు వాల్టూర పేరెదక,__ఫలుకువాబార =ముని రాజుయొక్క; చృేరదక్‌ = విప్రుల
మగువక్షమును. తా కి=తేగి లి. తౌశునక్‌ ఇతాంకుట చేత, పరివృాతకుట లాత ము. -ప రిన్బాత=
వ
శ్రీ, షొ pa జా ను న " భ్‌
పోంగొట్టుంబడీన, కట్ట లాత్మే ముజకోర కావస్థగలది. అగుమారునిత మర మొగ్గముల్లి_ =అయినట్టిను
_నృఘని పద కర కణాణము. నిబ్బరమగకొ = అధికము గ. త్మ దసముజదానిముకర ందము.పర్యకొ=
వ్యాపింపంగ. తన్లుని డైర్యజీవనోత్క_రములు .---తన్నుని=యా జడ దారియొక్క_ 3
ర్‌ ర్య గన ర్య
ను నెడు; జీవనజ=జ్క దకముయొక్కు.; ఉప ర
కే
ములు=సమూవాములను. పీల్చి=పానము చేసీ, వల
ముగాంగక్‌ =మిక్కుటము కా 6౫. కడుక్రొ=మెక్సి_లి. వెడలిం చుపోలికకో =మెకి వెళ్ళం (గక్కు
జా ర యల
నట్లు. ఫాస్‌ లెక= పకాళంచెను,
ద్య తీయా శా సము, 187
అవ6 గా నతివేసముగ తామర మొగ్గతూపు జడ దారియెద దాంకి కోరక భావము ఫిడి మక
ర౦దము కాజంగా నదియాముని భై ర్య నునునుదకమును(దాని యధికముగుట చే 'వెడల౦(గ క్కు
క్ష యటం 1 ,
రీతిభాసీ లె నని భావము,
చ. అచలనమాధియోాగగలి 4 నందినయమ్లుని చెంద దయ్యె న
వ్య చ లనరెఖ యప్పు డస+మాశుగకాండము పర్వినం గరం
బచలసనూధియోగగతి + నందినయమ్ముని నెట్లు సందు న
వచ లన రెఖ యెంత యస+*మాళుగ కాండము పర్వినక్‌ మహిన్‌ . 82
టీ. అప్పుడు=ఆసమయమ౦దు. కరంబు=మిక్కిలి. అసమాశుగ కాండము. -అ సమాళు
గ=మన్మఘనియొక్క_ ; కాండము = ఛాణము. జూ త్యేక వచనము గా నిద్మిప్రయోగింప 6బడినది.
పర్వినక్‌ =న్యావీంచినను. అచల సమాధియో గ గతిక... అచల =చలింపని;నమాధ=చి తేవృ తి
నిరోధమువలననెన; యోగగతిక = ధ్యానగతీని, అ ందిన=పొందినట్ల. అము నిక =ఆజడ దా
రిని. నవ్య చలన వేఖ=నూత న మగుచాంచల్యపరంపర. చెంద దయ్యెక్‌ =పాందద య్య. అచలసు
మాధియాగ తిక .-అచలసమ=పర్యత సమానమగు; అధియోగ = ధ్యాన ముయొక్క) గతిక
రితి ని. అందిన=పొందినట్టి. అమ్మనిక = ఆతపసిని. ఎంత =ఎంత కాలము. అసమ=సాటిలేనిద గు;
ఆశుగ కాండము= వాయు బృందము. పర్వినక్‌ = వ్యావీంచినను . వముపాక్‌ = భూమియందు,
నవ్య చలనచేఖ=నూతీ న మగు చాంచల్యపరంపర. ఎట్లు=ఏరీతి. చెందుక=ఫా౦దును?
అనగా లోకముం౦ందు వాయు 'సంసఘుము పర్వతమును జలింప (జేయనట్లు బలింపని'సమా థి
యాగమం౦ దున్న యాజడా దారిని మన్శథునిబాణ పు ౦జము చలింప (జేయ జూల డయ్యు నని
భావము.
మ. తెిసకంజాతకశరింబు లిట్లు ముని చంళద్రన్బత తేజంబువే
వనవీథి౯్‌ వికలత్వ మొందం ౫ని దు౪ర్య్వారావలేప[కిమం
రం
బున నాకంతు(డు కేలుదోయి. గొని నే+ర్పుల్‌ మోజు బూముగ్ని నే
జను దద్భతుము గుప్పు నం బొడిచె నో*జం జై (తుం కానా సనన్‌. 83
టీ. తనకం౦జాూతశరంబులు= తన'సంబంథు లగుపద్ధ బాణములు. మ్ల నిచందస్ఫీత చే
జంబు వేక్‌ .-ము నిచం[ద=ముని చం దునియొక్క_ ; స్ఫిత=అధక ముగు j తేజంబు చేకొ=కా9
తీచేత. ఇట్టు=ఈ(పకారము. పనవీథిక =అడ వియందు. పొక ల త్వము=నిరర్థిక త్వేము ను. ఒం
దక =పొంవంగ. ఇచట ముని యనెడుచం(దునికాంతిచే, వననీథిక్‌ =జఉదకిమందు, కమలం
ములు పిక లత్వము నన(6౫గా ముకుళనమును పొంజె ననునర్భము స్ఫురించుచున్నది. కె ని= నూూ-ది.
దుర్భా రావ భ్లేప క్రభంబునక్‌.._దుర్వార = నివారించుట కోశక్య మున; అవ లేప=గర్వము
యొక్క (కము౦బునక్‌ =రీతి చేత. ఆకంతండు=ఆమన్న్మ ఘుండు. ఫూ "మొగ్గ సచను మ పూ "వ్యు
ల్‌ was ళు స వా by oar om ఇ సళ్ల మ్మ లం wn
యనుతోనురమును. కేలుదోయిక్‌ = రండు సతుల చేకిొనిజజనీ, న్‌మ్బుల్‌ చా కురు ములు,
' బూ "కాప గ సు నము,
188 సంద్రిక పరిణయము, సవ్యాఖ్యా
మో ఆక్‌ '=అతిశయింప6గ. తద్భక్షీయు=ఆమునిటోొమ్హును. గుష్పునక్‌ =శీ| మముగ. చతుండు=
వసంతుండు. జౌ నా ననక్‌ =పొగడంగ. ఓజక్‌ = ఉత్చావాముతో. పొడి నెక గు వెను.
అన6గా మన భుతు తనపద బాణములు నరములు కాంగానే యమాఘ మగుపూ మొ
క!
థి
స్రయనుతోమరముతో మునిం బొడివె నని భావము.
..
చ. దళ మగుదోన మెచ్చం దనళత తృిడి నోరగం బోనం జేసి ని
స్తులపథికాసృృగ కృ మను+సాంపున రోహిత దీ _విజాతముల్‌
గలయలో మించునూత న పలాశ సుమం బనుబౌగుదార చే.
జలమున నయ్యతి౯ నజకె$ సారస సాయక్షపిరుం. డంతటగ్‌. 84
ట్ర్‌, అంత టకా =అటుపీమట .సారససాయక వీరు (శుజమన థ వీరుండు. ద శ ము=అధికము.
అగుకోసము=అయినట్టికోపము. ఎచ్చకొ=అతీశయింప(గ. తనత త్రేడిక =తనకు వాహనమగు
చిలుకను. ఓీరగకొ=[ పక్కకు. పోవక్‌ = పోవునటులు. ెసీ=ఒనర్చి. నిస్తులపథికాసృగ
కృము.--నిస్తులజనిస్సమాన మగు; పథిక=విరహులయొక్ష ఏ; అస్ఫక్‌ =రకృముచే; అక్రము=
పఫపూయంబడినది. అనుసొం౦పున = అనువిధ౦బున; పథికులర క్షము చే సూ య(౭బడిన దా
యన్న ట్ల్టనుట. రోహితదీ ప్పిజాతముల్‌ ._రోహిత=ఎజ్జనెన; దీపి = కాంతుల యొక్క ;
జూతముల్‌ =ప్ర్రంజములు. కలయ6గ క్‌ =న్యాపింపంగా. మించునూతనపలాశసుముంబను'బ్రాగు
దార వేక్‌. మించు.-అతిశయి౦చు ; నూతనపలాళ సుమ ౦బను=కొ తచమోదుకపూవను ; బాగు
చార చేక=చూర క తీచేత, చలమునక్‌ = =మౌత్సర్యము చేత. అయ్య లతీక౯=ఆము నిని. నజ కెక్‌ =
ఖండిం చెను.
అనంగా మన్మథుండు (ోధ మతిశయింపంగ తనవావానముసొకప్రళ్ట కుందోలి పథికుల
ర కృముచేందడిసినవోయన నెజ్టనగుమోదుగుసుము మను చారకతి చే మునిని నటీశెనని
భావము.
చ. మునిపతి కేమిటక్‌ జుజుకు 4 ముట్టకయుండినం గాంచి తేజి చ
య్యన దేగి య యప్పు నై నై కనిశి¢తాయుధజాతము పూని మిక్కిలం
గనుంగొనలకా రుపానలశి*ఖాళలి పర్వ మరుండు చం[దచం
దనపవమానముఖ్యవృతి. 4 దా నడ చక్‌ యతిమోంది కద్ధతిన్‌ . 85
టీ. మునిపతీకికొ =జడ దారి సామికీ. ఏమిటక్‌= -వీయస్రయు చేతను చుటుకుముట్టక =
వేండితాంకక. ఉండినక్‌ ఉండగ. కాంఛి=చూచి. శేజి= నెజ్జమునుండి. చయ్యనక్‌ = కిన
_ ముగ.డిగి=దిగి, అప్పు= ఆసమయమందు. నె వై కనికితాయు ధజాతము.. -నెక= =అ నేకములెన్యనిళిత=
తీక్టయు లెనట్టి; ఆయు ధ= =కుం తాద్యాయు ధములయొక్క_ ; జూతము= సమూహమును. ఫూని=
హించి, మిక్కి లక్‌ఐ అతిశయి ౦చునట్లు. కను (గొనలక్‌ = స్నేతౌంతములయందు. రుషానల
శిఖాతేతి. ._కుహేనల=కోషాగ్ని యొక్క) శిఖా=జ్వాలలయుక్ట. ఫతటి= 'సమూవాము. పర్వక్‌ =వ్యా
సించుచుండ, గ, నురుండు=మన్మభథుండు. చంద చంద నపవమానముఖ్య వృతిక్‌,_ చంద్ర = చం
ద్వి తీ యా శ్వా నము. 189
(దుండు; చందనపవమాన=మల యా నిలము; ముఖ్య=ఆదిగా (గలవా రియొక్కా) సృతిక=మేళన
ము చేతను. తాకా =మన్మధథు డు. ఉఊస్ధతిక =గర్వము చేత. యతిమో 6దికిక = మునిమోలదికి.
నడవకొ=నడివెను,
క. నడచి యళఘంటికాధ్వని, యడరం బరాగాన్ని కణచళయంబులు వెడలం
గడు నమరురాగనుమ మను, బెడిదం బగుశ క్షి వై చ + ఛీకరలీలన్‌. 86
టీ. నడ చి=గమనించి. ఆళి నుంటి కాద్యని.--అలి=తు మైదలను ఏ; మంటి కా=దిబుగం
టలయొ క్కు; ధ్వని= నాదము. అడరక్‌ = అతిశయింప(గ. పరాగాగ్ని కణచయ ౦బులు..-
పరాగజపుప్పాడి య నెడు; అగ్ని క ణ=స్స్ఫులింగముల యొక్క; చయ ంబులుక సమూహములు.
వెడలక=బయలు దేటు చుండ (గ. కడునమరురాగసుమము ._కడుకొఅమికి కి లిఅమరు= ఒన్పీయు
న్న; రాగ సుమము=బంధూక ప్రుస్సము. అనుబెడిదం బగుళ కక్‌ =అనెడుగొప్ప శ కీని, ఫీకర
లీలక=భ యంకర మగు[కియ చేతను. “లీలావిలాస| కియరోః 5” అనియమకరు(డు. వై చెకఆ
వేసెను.
అనలా భృంగధ్వని య నెడుచిలుఘుంట లధ్య్వ ని చేతను పుప్పొడి యనునగ్ని కణ
ముల చేతను న్‌ హు మం శెనపుప్పు మనుళ క్రిని వై చె ననిభావము.
ఉ, దాన నసెకింతయుకొ విధృతిం + దాల్పనియాదమి నేత జూచి త్ర
, త్పూనశరుండు బీరమున + శూరత యుట్టిపడంగ నయ్యెడ౯
మానితపారిజాతసుమ$నకికలి కాగద 'కేల నె_్రి య
మానిని మోందె దివ్యకుసుశమహుతతుల్‌ మరుదాళి నింపంగన్‌. 87
టీ. దానకొ=శ క్రీ యను నాయుధము చేత. ఒకింత యంక్‌ = కొంచెమైన. విధ్భతికా=
అ ఖ్రైర్యమును. తాల్చ్బని=ధరింపనట్టి. యాదమి నేతకొ=ఆమునిరాజును. చూచి = అనలోకించి,
తిత్య్సూనళశరుండు= ఆ మన్మథుడు. బీరమునక్‌ =ప రా[కమము వేత. కూరత= =కౌర్యము. ఉట్టిప
డ౦గకొ= -అతిశయి పం. అయ్యడక్‌ =ఆసమయమందు. మానితపారిజూతసుమన; కలికా
గద. -మానిత్‌=(కేస్టమగు; పారిజాతసుమనః = . పారిజాత ఫువ్చుముయొక్కా) కలికాజ = మొగ్గ
యనెడు; గద=గ దాయుధమును. కేలనెత్తి = హ సముతో చె తీ. మరుదాళి= దేవసంఘము.
దివ్యకుసును పత తుల్‌. _ దివ్య = స్యర్ణమందున్న 5 కుసుమ = పుష్పము యొక్క ; (పతతుల్‌ =
'సమూవాములను. నింప6గక్‌ జ=నిండంచుచుండ ౧; అమ్మని ని=ఆజడ దారిని. మూ దె
కొప్తును. ఇ
ఆముని శ క్తి యను నాయుధమునకును. థైర్యము వెడకయు ండుట ౦జి మరు (డూ
శౌర్యముతో పారిజాత కోరక నునుగదతో నతని మోందె ననిభావము.
6, అందుల కీంతయుం జలన థీ వుందని పెంపున కబ్బురం శుదం '
జెంది (పసూనకోశత టి. 4 జెల్వగస గేదంగి భేకుంజిక్కుటా
490 చు ౦, ది, కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
రంది యనూనరోవగతి + నమ్మునిం (గుమ్మె మరుండు శాంక రా
మందమనోధ్భతికు పణ మాన్యభుజాబల రేఖ హెచ్చంగన్‌. 88
టీ. అందులకుక =ఆగదాయు ధ|పహారమునకు. ఇంత యుకొ=కొ ౦ చెమైనను. చలనమం
దని=చలింపని. పెంప్రునకుక=మవా త్తే (మునకు. అబ్బుర ౦బు=ఆళ్చర్యుమును . ఎదక =హృదయ
మం౦దు. చెందడి=పొాంది. (పసూనకోశతటిక్‌.-పసూన=స్రహ్సమ చెడు) కోళ=ఒఅయొక్క_;
తటిక=(ప దేశమందు. ఇల్వగు గద గ అకుంజిక్ట టారు.- చెల్పగు= అందమెన, చేద 62 అకు=
శేతకీదళ మ చెడు 3; చిక్కటారు=చూరక తిని. అంది=పొండి. అనూనరోపగతిక్‌ .-అనూన=
తక్కువకాని; రోను కోధముయొక్క_; గతికాణ[పా ప్రీ చెత. అమ్మునిక్‌ =ఆబుషిని. మరుం
డు=మన్మథుండు. ఇాంక రామంద మనోధృతితపణమాన్య భుజా బల రేఖ. _ళాంక ర =ళంకరునికి
సంబంధించిన; అమంద= అధికమగునట్టి;మునోధృతి =మన స్థెర్యముయొక ,_; కప ణ=పోంగొ ట్టు
(ann
ట చేత; మాన్య =పాగడ (దగిన;భుజాబల=భు జబలముయొక 3 రెఖ=విలా సము; హెచ్చ (గక=
అతిశయించు చుండగ; (కుమెక=పొడి చెను.
అ నేక విధ మగునస్త్ర ములకు చలన మందకయున్నమునిళ కికి మనమున నబ్బుర మంది
యామకుండు వెత కి శేతకీదళ మనుకటారు గొని మునిని పాడివె నని భావము.
చ. నరసబలంబు గొల్వ సుమ సాయకుం డంతటం బోక మాని డా
సి రమణ మొగ్గ యకాగుదియం + చేకొని ము త్తి (పవాళ నున్మహో .
పరశునవ్రం బూని వే యడిచి + చౌ గగుమం కెనవంకిం బట్టి స
స్యా క 2 వా గ” అ న జు
అరములఈ (గుమ్మి యాని హిమ+ధాముండు గన్లైని మెచ్చ | య్యెడన్‌ .69
నవ
టీ. సుమ సాయకుండు=మ నృధు(డు. సరసబలంబు.--సరస = (శేస్ట్యమగు; బల ంబు=
"సేన, కొల్వక్‌ = సేవింప (గ. అంతట :బోక=అంతటితోనిలుపక.. వానిక్‌ =మునిని. డాసీ=
సమీపించి. రమణక్‌ = ఆస క్ర చేత. మొగ్గయక్‌ గుదియక్‌ = కోరకమనుగదను. ేకొని=
(గహించి. మొ త్రి=కొట్ల. (ప్రనాళమన్న్మ హాపరశువుక్‌ = చిగురనునట్రిగొప్ప గం డగొడ్డంటని.
పూని = (హించి. వే=వేగముగ. అడిచి=కొపై. చాగగుమంశెనవంకిక =| శేస్ట మగుబంధూ
కకునుమ మనెడుబాంకును. పట్టి = పట్టుకొని. పలరములక్‌ = అనేక [పకారముల చే.
అయ్యెడక ౯ ఆసమయమందు. హిమభాముండు = చందుండు. కన్లొని = చూచి.
మెచ్చక్‌ = 'మెచ్చుకొనునట్లు. కోమి=పొడిచి. ఆశర్చెక్‌ = అజశేను.
మరుండు పలువిధము లగే నాయు ధములను (పయోగించినను మునిచలి ంపకుండుటజూచి
'మునిని సమీపించి మొగ్రయనుగుదియతో మొ త్తి చిగురా కనుపరశువుతో గొట్టి మంకెన
యనుభబాంకున (6 బొడిచెనని భావము.
తే. ఇట్టు అమ్మారు. డమ్ముని* నెనసి యనిభు '
టించు నవ్వేళ నిది వేళ 6 యంచు: దలంచి,
*
ద్వితీ యాశ్యానము, 191
చిత శేఖావధూటి వి*చి(తరీతి
థమి కనతిదూరమున నఖ్రిశిజనము గొలున. 90
నే
ట్రీ, ఇట్టులు= కప కారము. అమారుండు=ఆమదను (డు. అము నికొ=ఆబుషి ని. ఎన్టీ =
కలసీ. అనికొ ఆయంద్ధము ను. నుటించువవ్వేళలా = చేయు నట్టియా సమయమందు ఏ ఇది వేళ
యంచుక్‌ =ఇదిస మమ మనుచు. తల (చి=స రించి. చిత్ర కేఖావధూటి =చి[త రేఖ యను దేవాం
గన. విచ్మిక్రరీతిక = ఆశ్చర్య మగు విధము వే. శమికిక్‌ొ మునికి. అనతిదూరమునక్‌' =సమోస
మందు. సఖీజనము= చెలిక తేలు, కొలువక్‌ =సేవింప(౧గా. తిలకాలి.
విలకించునను నుత్తర
పద్యములోను ౦డు కియతో నన్వయము.
వీ, తిలకాళిం దిలకించుం * జెలి వెండ్రితజింగాంచు, తెజంగు త పస్వికి+ దెలుపుక రణి
నోంగు చెంగట. బల్టుం+ గోమలి (వియనులు, పలుకుటల్‌ ద పసికిం+ చెలుపుక రణి
నూనిసె పె గరముంచుశ మగువ క శాస్థాన, మలముటల్‌ మౌనికిం+ 'జలుపుకరణిం
(గోవిం నాతిట దార్పుం+గుము చాక్షిపరిరంభ,కలనంబుయొగికి+ జెలుపుక రణి
శే. నిట్టు లప్పారికాంక్షి కళహీనమదన, తం్యత్రవిజ్ఞానగరిమను + దరుణి దెలుప
వల్శి దోహద చర్య దై +వాజ నపుడు,హోళి దళుకొ త్తం దద్వనీ? కేళి సలిపై.91
టీ. చెలి=చి త శేఖ. పెండ్జిత తక =వినావనాసమయమం౦దు. కాంచు తెజంగుక=చూచు
నట్టిరీతి ని. తపస్వికిక =జడ దారికి. తెలు పుకరణిక్‌ = తెలియంజేయురీతిగ తిల కాళిక్‌_.తిల క=
పొట్టుగు చెట్టయొక్క్ల]; ఆళికొ=బంతిని. తిలకి ంచుకొ= చూ చెను. కోమలి=చచి త శేఖ, (సీయములు
పలుకుటల్‌ .-(వీయో కుల (బలుకురీతిని. త ప సికిక =మునికి. తెలు పుకరణికా = తెలియ జేయు రీతి గ,
గోగు చెంగ టక .-నోంగుజుక ర్లి కారముయొక్ట; చెంగటక్‌ =సమిపమందు. పల్టుక్‌ =పలి శె
ను. మగువజబేవాం౦గన. కళాస్థానము=శామకాస్త స్త్ర పనీద్ధమగుక భాస్థానమును. అలముటల్‌ =
ఆ[కమించుటలను, స్ప శించుటిల ననుట. మానికి =తప సీకి. తెలుపు కరణికా = తెలియ (చేయు
రీతిగ. మావిపెక =చూాతవృతముమో (ద. కరము=వా స్తమును. ఉంచుక్‌ =ఉ౦చెను. కుముదా
శ్షీ=ఐ-చచ్చిత నేఖ. పరిరంభ కలనంబు.- పరిరంభ=కౌ(గి లింత యొక్క; కలనంబు = చేయుటను.
యోగికి =మునికి, తెలుప్రుకరణ్గిక = తెలియ (జేయురితిగ.[ కోవికొ=కురవకమును. కెౌం౧టక్‌ఐ=
భుజూంతర మందు. తార్బ్చుక్‌ = చేర్చెను. ఇట్టులు = ఈపకారముగ, అప్పారికాంక్స్షీ కీక =
ఆయతికి. అహీనమద నత ౦ తో విజ్ఞానగ రినును. అహీన=అధిక మగు, మదనత [త = కామళా
ముయొ క్క ; నిజ్ఞాన= తెలివియొక స ;గరిమను= =అతీశయమునుుు తరుణి=వనిత. 'తెలుపక్‌ = జెలి
యంజేయు టకు. వల్లిదోవాద చర్య.-- వల్లి =తీనలయొక్క_; దోహద చర్య=దోవాద ము లయొకా
చర్య. చై ఐజకా=అతిశయింప 6౫. తద్యనీ శేళికా = ఆవనవిహారమును. సలి పక్‌ =జఒనరిం చెను.
క ta
ఇందు దోవాద మన6గా. దరుగుల్మల తాదుల కకాలమున ఫలపఫుస్పాధాయక కియా
విశేషము. 6 ' తరుగుల, లతాదీనామకా లే శులస్రహ్నయో? | ఆధా నాయ కియాయా న్యా త్సదో
వాద ఇతీర్య తే *” అని తల్ల క్షణంబు, ( ఆలిజ్బనాఖ్కుర వక శృన్చు కోముఖదర్శ నాత్‌. |
192 చ ౦ ది కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
చాతోయోషిత్యర స్పర్శా తిలకోదృ(క్పసారణాత్‌ | ఆకర్ష నాత్క-ర్లి కా ర_స్త్యశోకః
పాద తాడ వాత” ఇత్యాదిగా వోవాదవి శేషములు ఇెలియవల యు.
వీ, దమి దీన నె నం జః తము బయల్‌ పజుచునో
నూ అనే
యని సంచరించు నళ భ్యర్ష పదవి
ముని దీనన న నూళ+తనరక్షి చాల్చునో
వ నల
యని పాడు. ేనియల్‌+ చినుకుపాట
శబ దీననె న ని+శ్చలభావ ముడుపునో
టా
యని వొదల్‌ దూబు ల*కతొళి గదల
యతి దీననై న ధ్రై+ర్యముం పాయం జేయునో
షా ప్తి
యని పల్కు. సఖుల నె*య్యారి పలుకు
తె, నియమి దా దీననై నం గ+న్విప్పు నెక్కొ
యని మసలు దండ రాసా ప్పి$ నాళియు
నైన నానాతిచి( త చ ర్యానిరూఢిం
దాపససమాధి వైఖరి + దజుంగ దయ్యె. . 92
డి
టీ, దమి=ముని వర్యు (డు. దీన నెనకొ=దీనిచేత నె నను. చి త్రము=మనసును. బయల్పజచు
నోయని= తెలియ (బఅచునా యని. అ భ్యర్ల పదవిక్‌ =సమిపస్థానమందు. సంచరించుక్‌ =తీరు
గును. ముని=జడ దారి. దీననెనక్‌ =దీని చేత నెన. నూతనర క్రిక్‌=నూతన మగునను రాగమును. తౌ
ల్ఫునోయని=పహించు నాయని. 'తేనియల్సినుకుపా టకొ=మక రందమును గురియుగీతమును. పా
డుక్‌ =పాడును. శమి=జడదడారి. దీననెనక్‌ = దీని చేతనెన.. నిశ్చల భావము = నిశ్చలత్వ
మును. ఉడుపునో యని=విడుచునా యని. జాదల్‌=ఐకుంజములను. లతాళిగదలకొ=తీవలగుం
ప్రకదలునటులు. తూటుకొ=ఈ (గును. యతి=ముని రా జు, దీననైనక్‌ =దీని చేత నె న. ధెర్యము=
ధృతిని. పాయంజేయునో యని=విడుచు నాయని. సఖులక్‌ = ఇెలిక తెలతో. ఒయ్యారి పలు
కు=విలాసో కిని, పలుకుల =వచించును. నియమి=జడదారి. తాక =శాను, దీననెనక్‌ =దీనిచే.
తనెన, కన్నప్ప నొకొ)_యని=కనులు చెజచునా యని. దండక = సమిపమందు. ఆశి
యు క్రిక్‌ = సకియలతోడి కూడిక చేతను. రాసాప్తికొ.-రాస = కోలాటముయొక్క_ 3
ఆ పీక =| పొ పి చేత. మసలుక్‌ = వివారించును. ఐనకొ = అయినను. ఆనాతి-చ్మిత చర్యాని
రూఢిక్‌ ...ఆనాతి=ఆ దేనాంగనయొక్క_ 5 చితచర్యా = విచిత కార్యములయొక్క_ ; నిరూ
ఢెక్‌ =అతిళయము చేత. తాపస సమాధి వై ఖరిజయు నిమన స్థైర్య మ యొక రీతి .త టు (గద య్యెక్‌=
తక్కు_వపడద య్యెను.
చిత్ర శేఖ ముని హృదయమును టెలుఫప్రునా యని సమీ పదుందు సరచరిం చినను. అనురా
గమును వూనునా యని రమణీయమగు గానము జేసీనను చలించు నాయని లతీలుగ దల 6 బొదలు
ద్వి ఫీ యా శ్వ్యానము. 102
దూటినను థైర్యామును విడుచు నా యనిసఖులతో 6(వియో కులు వలికినను కనుల నెన విపు నా
యనిసకియల (గాడి కోలాట మాడినను కొంచెమైన మునియొక్కు.సనూధథి తక్కు_వగాలేదని
భావము, |
ఉ. ఆయతిలోక వాళిహృద+యంబు బయల్పడ కున్మి. గాంచి యా
తోయజనేత యాళితతి+తో మునిసన్నిధిం జేరి జాళువా
కాయలవీకా ౫ కొని తగల శుతిం గూరి యొయార మెచంగా
నామెడ నేర్పు వించ గమళపాదిక పుంఖణ మూన్ని "వేడుకన్‌ . 93
ట్రీ, ఆయతి లోక వాళి పృద యం౦బు = ఆముని రాజుయొక్క-చి త్రము. బయల్బడక =
వెల్వడక. ఉన్కి=ఉండుటను. కాంచి=చూచ్చి; ఆనోయజనే త=చిత రేఖ. ఆళితతి తోకా
సకియలగుంపుతో. మునిసన్ని ధిక్‌ = యతిసమిోపమును. చేరి = పొంది. జాళువాకాయల
వీ సాక =బంగరు కాయలు గలవీహౌను. క కొనిజగహీంచి. తేగక్‌ = ఒప్పునటులు. (శుతిక్‌=
స్వరముల కారంభకమెన సుతిని, “ స్యరాశ్ళుతి భ్యస్సంజూ తాలి” అని సంగీతరత్నా క
రము. ఒయారముజ=విలా సము. ఎచ్చం౭గాక =అతిశయింప (లగా. అయడకొ=ఆ సమయమందు.
"నేర్చుఐనైఫుణ్యము. మిం చక్‌ =అతిశ యించునటులు. వేడుక కొ =సంతోషము చేత. గముపొదిక
పుంఖణము.,-గ = గాంథారము, మ=మధ్య మము; ప =పంచమము; ఆదిక = మొదలుగాగల
స్వరములయొక్క_; పుంఖణము = మార్భృనను. స్వరారోహావరోహ్యకమము ననుట. గమపా
ద్యక్షరములు గాంధా రాదిస్వర వాచకములనుట సంగీత ళా న మందు సంకీతింప౭బడినడి.
ఊన్ని= చేసీ, దీనికి వీణవాయిం వెనని యు త్తే రపద్యస్థకి యతో నన్నయ మని తెలియవలయును.
అనంగా నామునివర్యునియొక్కయాశయము. చెలియ (క చిత శేఖ సకియలతో గూడి
యామునిసన్నిధింజేరి బంగరుకాయలు గలనుంచివీణను దీసీకొని సుతి చేసీ గమపాది స్వరముల
వాయిం౦చె. ననితాత్సర్యము.
సీ ఘనమార్షవిభవంబు 4+ వనిత వేణినెగాదు, (శుతిపర్వరాగనం+తతి నెనం7
సమతాళవిస్ఫూ రి + సతిగుబ్బల నెగాదు, నవ్యగీత్న పతా4నముల నెనసెం
గలహంస వై ఖరి* చెలిగతులనె గాదు, సర స్మ పబంధపుం+జమున . దో
బల్లవంబులవెంపు*+ పడతి శకేలనెగాదు, సౌగపై నపదపాళి + స్థాంపు పూనె
శే. ననుచు వన చేవ తాజనం+ బభినుతింప,ర క్రివిధమున్లు దేశీయ+ రాగగతియుం
. జ[తతరమం[దరాగజళ[ కీలు వెలయ, నింతిముని చెంతవీకెవా+యించెనంత.,
ట్ర్‌, భునమార్ల విభ వంగు. ఘనమార్ల =ఆ కాళ ముయొక్క_;విభవంబుజ నె ల్యము, లేదా.
భున= మేనుమయొక్తృ; మాద్ద =క స్పురియొక్కొ_; విభవంబు = నైల్యము. వనిత వేణి నెగాదు.-
వనిత=చిిత రేఖయొ క్కు. ; చేణినెకాదు ఇఇ జడయం౦ దేకాదు. (శతి పర్వురాగసంతతి౯ .(శుతి
ఫర్యాజ బెవులకింపగు; రాగజభెర వి తోడి మొదలగురూగ మలయొక్క ; సంతతికొ=సమూపహ
| బీర
194 చంద్రి కాపరీణయనుు, సవ్యాఖ్యానము.
ముందు. ఎసంగెకొ=ఒప్పెను, ఫఘనమార్షవిభ వంబు.... నున మార్చ=గొప్ప దై నసంగీత భేదముయొ
క్క; విభపంబు=అతి శేయము, రాగసంతతి నెసంగాన నియర్భమయు. మార్ట్‌ ము జేశి యనిసంగీతము
శాందడువిధ ములు. మ హేశునియొద్దనుండి (బ్రహాదుల వేందేయుడి భరతాదుల చే (బకటింప
బడినగి మార్షము. దేశ జ్లేశమునందు భిన్న భిన్న ముగా (బచారముగలగిె చేశియని తెలియు
నది. సమతౌళవిస్ఫూ ర్రి.-సమ = సమానమగు ; తాళ = తాళఫలములయొక్ష; విస్ఫ్ఫూర్డి =
అతిశయము. సతిగుబ్బలనెగాదు = చిత శేఖయొక్స స్తనములం దేగాదు. నవ్యగీత (ప ణానము
లక్‌ .-నస్య=నూత నమగు ; గీత= గానముయొక్ట; (ప్రతొనములక్‌ = ప్రుంజములను. ఎన సేక్‌ =
ఫాంను. సమకౌళవిస్ప్ఫూ ర్రి=సమగతిగలచంచత్పుటాది ౪ ళములయొక్ట విస్ఫూ ర్తి, గీత పతౌన
ముల నెన నెననియర్థము. కల హంసవై ఖరి.-కల వాంస=రాయం చలయొక్ట ; వై ఖరి=గతివి శేనము.
వెలిగ తుల నెగాదు=చిత శే నడకలయ౦ందేకాదు.సర స్వపబంధ పుంజమునక్‌ ,“చతుర్శిన్టాతుఫి
ష్షడ్భీ క్చాక్షర్యస్తాత్చయు జ్య తే | తస్యాత్పబన్ట 1క వతం అని సంగీత చూడానుణియందు
(a
న్నది. సరసమగును కలక్షణ (పబంధమునందు తోంచెకొ = కాన్పించెను. గ్లో! చ్యక
వాక ౭[కౌభ్బు సవాస్వ్న రాఫఖోధ్వనికుండిని ఆర్యా గాధాద్విపద గాకలవాంనశ్చతో టక జి” యని
ను [5 చ ఛి! ఫ్‌
సంగీతర త్నా కరమందున్న గి, అన 6గ, కలవాంసప్ప తముయొక్శ_ వె ఖరిపబంధమున త్‌.
సౌంపు= అందమును.వూ నెక్‌ =పొందెను. పల్ల వంబుల పెంపు =గీతముల ౦ద లి మొదటిపాదములయ
తిశయము, ధువాదులంబొం దెన నియర్గము, అనుచుక్‌ =ఈ|ప కారమువచించు చు, వన దేవతొజనం
బు=వన దేవతలు. అభికుతింపక్‌ =కొనియాడ (గ. రో_క్రివిథయును=ర క్రియిక్ట_రీతిని. దేశీయ రాగ
గతీయు=దేకీయ రాగముయొక్కారీతి యును; చితతరమ౦[దరాగజ[కీలు.-చితతర = విచి శ్ర
మగు; మంద=హృదయ స్వరములవలనను, రాగ =శుస్రస్వరముల వనను; జజప్రట్టిన; శ్రీలు=ర చ
నలు. వెలయక్‌ =[ప కాళింప(గ. ఇంతి=చిత శేఖ. ముని చెంత కొ =మునిసమి పముందు. ఫి కోక్‌" =
వీణను. వాయిం చెకొ=పలికించను.
డ్‌ చెన్న గుజాళు వాయొళ వ్ర + చిన్నరి కెంపులమెట్లు నీలపు
న్వన్నియ నుప్పకాయలు న4వం బగువ[ జపుక ర్వ పచ్చలం
బన్ని నయట్టి మేరువును 4 చాగగుతం తులు మించ నొప్పుమే
ల్క్‌న్నర చెంతం జేరి మొక+కిన్న రకంఠి యొసంగ నయ్యెడన్‌ . కర్‌
టో
w
టీ. చెన్న గుజాళువాయు ళవు = (పకాళించు చున్న బంగరుదండము. చిన్నని కెం
పుల మెట్టు = చక్క_నగు కెంపుల సరికట్లు. నీలపున్వన్నియక్‌ = నల్లనిచాయ చేత. ఒప్పుకా
యలు=ఒప్పు చున్న కాయలు. నవంబగువ(జప్రుక (=నూతన మగువ జములయొ క్క కకుభము,
పచ్చలకొ=గ కుడ పచ్చల చేత. పన్ని నయిట్టి=ర చించ్లినట్టి. మేరువును =శిఖరమును. బాగ గుతం
(తులు=| శేష్ణమగుక ౦ తులు. మిం చక =అతిశయి ౦ప (గ. ఒప్పు మేలి. న్న ర క = [పకాశించు
ద్వి స్రీ యా శా నము. 195
చున్న ట్రిోప్ట వీణా భేదమును. ఒకకిన్న రక ంఠి=ఒకముది త. చెంత (జేరి=చి(త రేఖుసమోపము ను
లో గ
బొంది. ఒసంగక్‌ =ఇయ్యంగ. అయ్యెడక =అఆసమయమందు. దీనికు త్తరపద్యమున పల్కం చె
3
నను (క్రియతో నన్వయము.
మ. సరసత్వంబున. గల నూని యల యో+ పామాళి చక్క_౯ 65
మృరిగా మారి యటంచు రప్పనిమగా+మామ్తారి యంచు న్విభా
స్వర నానానవర క్రిం దానతతి మింళచ౯ా గాళ వాయించి ని
బృరపు౯ వెడుకం జేయుసంతువిధముల్‌ + పల్కి_౦ చె నప్పట్టునక్‌. 96
ట్రీ, అలయో సానాళీ=ఆచి[కశేఖ. శేలకొ=వా సముచేత. సర'నత్వంబునక్‌ = రనీకత
తో. ఊని=గహించి. చక్క_కా = సొంపుగ. రిరిమరిగా మారియటించుకొ రిప్ననమ-గా మా
న మః ఎ
మ్లారియంచుక్‌ = ఈ|ప కారమను చు. విభాస్యర నానానవర క్రిక్‌ ._విభాస్యరణ=పకాశించు
చున్న; నానాజఅ నేక విధములగు; నవర క్రికొ=నూకనమగు సొంపు చేత. తౌనతతీమించకొ =
తౌనయనుశొబ్బజాల మతిళశయింప (గ. గాళకా=గాొళ రాగమును. వాయిం చి=పలికించి. నిబ్బర
పుకొవేడుక (జేయు పంతువిధముల్‌ొ = మిక్కిలి వినోదమును చేయు నట్టి (శేస్టమగురీ తులను.
పల్కిం చెక్‌ = వాయించెను. అప్పట్టునకొ=దీ నికి పే పద్యములో నున్న 'సల్పె ననుకియతో
అనంగ చ్వ్నితశేఖ కముదాక్షీ యొసంగిన కిన్నర దీన్సీకా సరిగమాదిస్వర ములను
వాయించి గౌళ యనురాగమును తానతతిననంగ తౌనయను శబ్బములతో నచేకరీతులను
నాయించె నని భావము.
మ. బళిశే మెసీరితీరు నిల్క_డలు సేశభా సయ్య చే వేరణీ
కలనం బార పదాళికాభినయ వై +ఖర్యంబు మజ్జ్ఞారె కో
పులవై చితి యాహూ వినిర్యలక రాం+భోజాతవిన్యాస మం
చలివేణుల్‌ వినుతింప నల్సె నటనం 4 బాకొమ్మ తత్పన్నిధి౯. 97
ట్ర, మెనీరుతీరు= బేవా కాంతి యొ క_రీతి. బళి చే! నిల్క. డలు=ైర్యములు, 'సేవాను!
ఈ పద్యమందు “బలి రేసేచాసు మొదల గుళబ్దములు, (శం సార్థకము లనియెజుంగునది. “పేర
సకలన ంబు= భాండము పె జేయునృత్యము. అయ్యే ! పదాళి కాఫినయ వె ఖర్యంబు.--ప దా
' కాజ గానో పయో గి పదప్పుంజము లయొకు_; అభినయవై ఖర్యఎబు=ప దా ర్థాభినయరీతి. శారా!
గోపు ల వెచితి =నాట్యసంబంథు లగుతీర్చులయొ క్క. విచిి తత. మజ్జా శె! వినిగ్మ లకరాంభోజూ
'విన్యాసము.--వినిర్థ ల= స్వ చృమ గ; క రాంభోజూత=కరకమ లములయొక్కా) విన్యాసము జా
కంచుట. అహో౭బలళి! అంచుకొ=ఈ|ప కారమువచించుచు. అళివేణుల్‌ =స్రీలు. వినుతింపకా
:స్తుతించేయం్‌, ఆకొమ=ఆచి త శేఖ, తత్సన్ని ధిక=ఆమునిసమో పమందు,. నటనంబు= నా
అలల్లో
ఎ్యమును. స ల్నెక్‌ = వేసెను.
ళు
196 చండ్రి కాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
అంగనలు నుతియించుచుండం౫౬ జిత రేఖ మునిసన్నిధి నఫీనయించి నాట్యము,
జె ్స్పెవని తాత్పర్యము.
క, ఈలిల నన్నివిద్యలు, వేలుపుతొవకంటి చూపి $ విపులనమాధి
(శీలాభగారవంబున, శై లాభం చెమల కున్నశ4శమిం గాంచి రహికా. 98
టీ, ఈలీలక్‌ = ఈరీతిగ. అన్ని విద్యలుక్‌ = ఎల్లవిద్యల ను. చేలు పుతొవకంటి=చి త లేఖ.
చూవీజ పదర్శించి. విప్రుల సమాధి. శీలాభ గారవంబునక్‌ .-విపుల=విశాలనుగుు సమాథి=చి త్ర
వృత్తి నిరోధ ముయొక్చ.; (శీ=సంపదయొక్క_; లాభ=|పొ ప్రివలననెన; గొరవంబునక్‌ =గురు
త్వము చేత. శెలాభక్‌=పర్వతముకై వడి, తెమలకున్నశమిక = చలింపకున్న మునిని. ర
పీకా= ఫీతితో. కాంచి= చూచి.
చ. అనుపమకాంచిర మ్యతట+హాటక కింకిణికారుణంరుణ
ధ్వని చెల శే నానియమి+దండకుం జేరి యొయార మచ్చ న
వ్వనిత తపోధ నేయ్యదపద+ వారిజయుగ్మ ము కేల నంటి యొ
య్వాన౭ దలం జేర్చి నూత్న మధు+ రామృతపూరసమా క్కి నిట్టను౯,. 99
ట్‌. అనుపమ కా ౦చిరమ్యతటవాోట కళకి ంకిణి కా రుణంర్వు ణధ్వని. -అను పమ= అసమౌన
మగు) కాంచి=ఒడ్డాణములయొక్క_; రమ్య=నునోవారమగు; తట=[పదేశమందలి ; వోటక
కింకిణి కా=బ ంగనుచిటుగంటల యొక్క; యుణంధయుణధ (ని= రుణరయుణయ ను శబ్దము. చెల ౯
గక =అతిశయింప(గ. అనియమిదండకుక =ఆముని సమో పమునకు చేరి, ఒయార ము=నిలా "సము.
ఎచ్చక్‌ =ఆతిశయి ౦ప6గ. అప్యనిత = ఆచి (త్ర శేఖ. తపోధ నేం[ద పదవారిజయుగ ము...
తపో ధ నంద = జడదారి సామియొక్క.; పదవారిజయుగ్ళము = పొదకముల ద్యంద్యమును...
శేలకొ=హ సముచేకి ; అంటి=స్ప కించి. ఒయ్యనకొ=తిన్న గా. తలక్‌ =శిర మునను. “బే ర్చి=
కడియించి. నూక మభురామృతేపూర సమో క్షిక్‌ --నూత్న =నూతీనమ గు ; మధుర =తి య్యని ;
అమ్మృుక=సుధయొక్క_; పూరఇప్రవావాముతోడ; సమ = సద్భృళమగు; ఊ కిక్‌ =ఐవాక్యమును..
ఇట్రు=ఈపకారముగ అనుక =పలి శెను.
నీ తెబిగంటిదొరలకు + దీజు వేనివిరాళి, మొనపుచక్క్రందనానం: € దనరుజాన
కులుకంచి_త్తరువుబా+ మ్మలకుజీవమునించల గలపాటవగ నేర్చి యలరుడాన
నంభాదిక నిలింప+ రామలం దలవంపం, చేయు నాట్య మెటింగి + సెలంగుదాన
హరిగిరి శాదిదవ్యసభాళి బిరుదు లెనై షన జేకొని నిచ్చ+ యడరు దాన
నే పలుకుతొయ్యలి ప్‌ వంచు 4+ నలువ మెచ్చ
నఅఘుసాహిత్యవి ద్యా_్టీ*$ వెలయుదాన
చి త్రశేఖాసమాఖ్య రా+జిల్లుడాన ee
శ్‌
నిన్ను సేవింప వచ్చికి+నియమిచం[క్ర. 1౦.
ద్వితీయా శ్వ్యానము.. 197
టీ. తెజగంటివొరలకుక = దేవశేష్ణులకు. తీఅలేని విరాళికొ = ఎడదెగని మోహ
మును. మొన ఫు చక్క_ందనానక్‌ = కలుగ జేయు సౌందర్యము చేత. తనరుదానకొ = ఒప్పు
చున్న దానను. కులుకచీ తీరువుబొమ్తులకుక్‌ =చి త్తరువునంద్యువా సీనచక్క_విబొమలకు. జీ వము=
(పాణమును. నించంగల పాటవ గక్‌ =నిండం జేయు టయందు సానుర ర ముగ అగానముయొ క.
సోంపును, నేర్చి = అభ్యసించి. అలపదానకొ=[పకాశించు దానను. రం ఖాదికనిలింపరామ
లక్‌ .- ర ౦భౌదిక రంభ మొదలుగాగల; నిలింప రామలక్‌ =దేవాంగనలను. తలవంపకొ=
శ్రిరయువంచునటులు. చేయు నాట్యము = చేయు నట్లి నాట్యమును. ఎెటింగి = తెలిసీ, ఇల౭గు
దానక = (పకాళించుదానను. వారిగిరిశాదిదివ్య'స భాళిక్‌ ._వారి= =కస్లు (డు గిరిశ=ాశ ౦ంకరు(
డు; ఆది మొదలు గా గల వారియొక్క; దివ్య=మనో వార మగు ;సభాళీక్‌ = నభలసమూవామ ౦దు;
బిరుదులు=జయ చిస్నాములను. ఎనె చైనక్‌ = ఎన్ని టి నెనను. చేకొని గహించి. నిచ్చ = ఎల్ల
వుడు. అడరుదానక్‌ =జఒప్పు చున్న దానను. నలున=[బహా దేవుండు. ఈవు=నీవు, పలుకొతొయ్య.
లిని=సర స్వతివి. అంచుకొ = అనుచు. మెచ్చళ౯ = మెచ్చునటులు. అలఘు సాహిత్య విద్యా
పిక్‌. అలఘు=అధిక ముగు; సాహి త్యెవి ద్యా= నాట కాలం కా రాది సాహిత్య విద్యల యొక్క;
ఆ పికొ= పా పీ చేత; "వెలయు దానక్‌ =ఒప్ప చున్న దానను. చిత రేఖా సమాఖ్య కొ=చిత'రేఖు
యను నామము చేత. రాజిల్లు దానక =[పకాశళించుదానను. నిన్ను సేవింపక్‌ =నిన్ను 6గొలు చు
టకు, నియనిచంద=వసంతు(డా! వచ్చితిక్‌.
నియమిచం చా! దేవో త్తీములకును మోవామును జేయు నందము చేతను అ చేతనము లగు
బొమ్మ లకును _పాణ మిచ్చునంతటి గానము చేతను ర ంభొది దేవాంగనలకో నలవి గానినాట్యము
చేతను తనరుచు,అ నేక శివ కేశ వాద్యు త్ర తముల సభ లందు విరుదముల (గొని మించుచు నలువ సర
స్వతివినీ వె యని మెచ్చునట్టి సాహిత్యవిద్య చే నొ స్పృచుండు దాన, | చిత శేఖ యను పేరుగల
దాన చేనిన్ను సేవింపవ చ్చితి ననిఫా వము.
క. అనునెడ నమ్మునికులమణి, కనుంగవ నర విప్పి * కాంతం ౫మైని యంతళ్‌
బునరన వధిక సమాధిక, లన నత్వులు మోడ్చి నిశ్చ+లత చే నుండక, 101
టీ, అను నెడక్‌ =అనిపలు కునపుడు. అమ్మునికలమ ణీ= ఆబుపి,కేస్టుండు. కను 6(గవకొ =
కనుదోయిని. అర విప్పీజఐ సగము దెజ చి. కాంతజా =చి(త లేఖను .కన్లొని= చూచి. అంతక =అటు
వీమ్మట;పునః అనపధిక'సమాధీక లనక్‌"._ ప్రునః=మరల;అనవదధిక = అంతము లేని;సమాధి=చి త్తవృ
తినిరోధముయొక్క_; కలనక=( పా పి చేత. అతులు = నేత్రములను. మోడ్చీ = ముకుళించి.
నిశ్చలత బేక్‌ =అచంచలత చేత, ఉండక = ఉండగ. ౨
ఉ. కాంచి తపస్విచిత్తగతి + గాంచంగ వేళ యయా 5ె మాము కా
భ్యంచిత శాంబరీమహీమశ+క య్యతి లోంబడు నంచు నెంచి త
_ త్కారిచనగ్యాతి యాళిజన4తొయుతి మిక్కిలి ఇంతండేరి నే
(తొంచలనీమ నవ్వు వ్రైలోయన్‌ మునిం బృల్కె_ ననా క్రి కిచాతురికా. 102
198 చం ద్రిశాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
టీ. తత్కాంచనగా(తి=ఆచ్చిత నేఖ. కాంచి=చూచి. తపస్వీచి త్తనతికా= మునిహృద
స్టీతిని, = కాంద(6గ లేక= తెలియ(జూలక. అయా రె= ఆశ్చర్యము! మామకా భ్యంచితే ౪ ౦బరీమహీను
కుక్‌._మానుక= =నాసం౦బంధియగు; అభ్య ంచిత= =| శేష్థమ గునట్టి;శాంబరీమహి మకుక్‌ = =మాయా
సామర్థ న్ట్రమునకు. అయ్యాతి=ఆముని. లోంబడుకొ. అంచుక్‌ = వశపడుననుచు. ఎంచి=త
అంచి. ఆళిజనకా యుతిక్‌ =సఖీజనముతోడికూడిక “చేతను, మిక్కిలి చెంత 6 జేంజ ఆత్యంత పమోప
మును బొంది. నేతాంచలనీమక్‌ = నేతాంతములప దేశమునందు. నవ్వు=స్మితము.పొలయక్‌ =
వ్యాపీంప6గ. మునిక్‌ = వస సంతునిగూర్ని. 'నవో క్లిచోతురిక్‌.-నవ = నూతనమగు; ఊ క్రీ=
అలో
వాక్యముల౦ద లి; చాతురిక = నేర్పువత. పఠ్కెకా.
సీ, జవరాలినునుగుబ్బ+ చన్నులం జేరుట, వసుధాథ రస్థలి+వసతి గా
నతివరత్యంత్మ శ 4మాంబులం దోంగుట, నవమురాసగావగాళపానము గాల
'తెజవకెమ్మోవ్మికొం+ చెనియ ల్లోలుట, నిరుపమామృతపాన+నరణి గాయ
కొమ్మతో రతికూజిశతేమ్ములు నెడునుట, సర సా౫మూాం తొలి చదువ్రు గాలం
జే, దలంప బద్యాంబ కాభిఖ్య+దై నతంబు
మనలక దయారసంబున 4+ నెసంయగ సు మ్మ
ఖండితొనందగరిమ నిశక్క_లన మనుము
వట్టియీ ఖేదకనివృ త్తి + గట్టి మాని. 103
టీ, మాని=వసంతు.డా ! జవ రాలినును గుబ్బ చన్నుల (జేరుట= నీీలయొ క్క నునుఫుగు
బ్బ-చస్ను లనుబొందుట. ఫసుధాధరస్థ లీవసతి = పర్వత(పదేశమందునివాసము. కాం
గక =అగునటులు. అతి వరత్యంతశమాంబులక్‌. . - అతినజ వ నితయొక్క.; రత్వ్యంత = =సుర తొంత
మువలననె న; (శమాంబులక్‌ = (శో మాదకముల యందు. తోంగుట = మునుగుట. అమరా
భగావగాహానము.- అమరాప'గా = గంగానదియందు; అవగాహనము = స్నానము. కా
గక ౫ అగునటులు. "తెజప క మోపి కొం దేనియల్‌ . ఎ తెజవ = వనిత యొక్క; కమా
వి=అరుణాధరోష్టముయొ క్క; కొందేనియలు=నూతనమధుర సములను. [కోలుట=పానము
చేయుట. నిరుపమామృత పానసర ణికాంగకొా. -_నిరుపమ=సాటి లేని అమృతే=సుధయొక్కా;.
పొనసరణి=పానరీతి; కా గక =అగునటులు. కొముతోకొ=కాంతత్‌ . రతిహా జితమృలు=మ
ణీతములు. నొడువుట=పలుకుట. సర సాగమాంతాళిచదువు.- సర స=శేస్టమగు; ఆగమాంతే=
వేదాంతములయొక్కా); ఆళి=బ్బ రదము యొక్క; చదువు=చదువుట. కాంగక్‌ =అగునటులు,.
“తలంపక్‌ = భావింప6ంగ. ప ద్ధాంబకాశేఖ్య చైవతంబు.- పద్ధాంబకు డను పేరుగల; దైవతం
= దేవత; అనంగ దామరతూపఫులుగల మన న్యథు( డనుట. మసలక-తడవు సేయక.
దయార సంబునక్‌ =క్ళ పార 'సము చేత. అఖండితానందగ రిమక్‌ = అఖం'డానం దాతిశయమును.
సంగుక్‌ =ఇచ్చును, సుము= సత్యము. _వట్టి=నీర సమగు. ఈ ఖేదకనివృ తి తిక దుఃఖకర మగు
ఈనినృ శి త్రీమార్లమును. కెట్ట= బంధించీ, ఇక్క_లనకొ= =-ఈరీతి గ, మనుము = నర్హింపుము,
ద్యితీయా శ్వా నము. 199
అనల సీరికచంబుల నెనయు ట పర్వ్యతనివానమనియు సుర తౌాంత[శ మవారిమునుంగుట
గంగాస్నానమనియు నధరరసాస్వాద మమృతరసాస్వాద మనియు స్త్రీలతో రతికూజిత
ములు నుడువుట. వేదాంతవిద్య ల చదు చనియు 6 దలంచి మన్మ థుని ధ్యానింతు వేన్కిమునిచం దా!
నీకు నత (డు అఖండానందము నొసంగు, శేవల నీర సమగు నీనివృ త్రిమార్లమును వదలు మనిఫావము,
సీ పరమ కాశ్యాకృతిం + (బబలచే నియమిశ, సోమమండల దాస్య+రోమవల్లి
యనవద్యవుధురాత్త +నలర దేముని కాంత, జలరు హేతు ణమధు+ స్రావి మోవి
పురుషో _త్తమస్టేమంబొసంగ దెయతిచం(ద్ర, య చలక్రల్య్చోరోజళయలఘునాఖి
(శీరంగ-వై ఖరిం + జలంగచే దమివర్య, కనక జాతీయాంగి + కన్నుదోయి
"లే. యగుట నిత్వపప్మితరూ+4+వా వి నడరు
కలికితోం గూడి యుండిన6 4 గాక కలె
యతనుసుఖ రాశి యిట్టిమ+హాఘ దాయి
ఘో రకాంతారవుహి నున్న $ ధీరముఖ్య. 104
టీ. నియమిశ=ఓ ముని రొజా! సోమమండల దాస్యతోమవల్లి = చం డమండలమువ-శె
నాచరి ంచుచున్న మోముగ లదానియొక్క_ నూంగారు.పరదు కా శ్యాకృతిక్‌ '..పర మ= ఉత్కృష్ట
మగు; కాశి=వా రాణసీయొక్క.; ఆకృతికా=స్వరూపము చేత. (పబల దే= అతిళశయింపదా య
నికాకువు. పరమక =ఉఆత్క్బృష్టమగు, ఇచట స్వార్థ మందుక (పత్య యము; అ సీ=ఖడ్డముయొక్క_ )ఆ
కృతీ =స్వరూపము ₹త.(పబలదాయని స్వ భావార్థము. శ్లేవయందు శసల కథేదము నవలం
బించుట యా లం కారిక సమ్మతము. మునికాంతే=మునినా థా!జలరుహేక్న ణమధు | సావిమోని,--
జలరహేత్‌ ణ=వన జా క్షీ యొక్క_.మధు(సావిజమకర ౦దమును(సవించు; మోని=ఓస్థ్రము. అన
స్‌ ఫాం రకర ఆఅ కాచు . pon వ (1
వద్యమధు రాత క్‌ ._అనవద్య = నిర్హష్తమగు, మధు రాత్మేక్‌ =మధుర యనుడివ్య తే తముయొ
క యాకారముచెత. అలరబటె = (పకాళింపదా యని కాకువ్ర; మధు రాత కా... ము
ధుగ = తియ్యని; ఆకృక్‌ = స్వరూపము చేత. అలర దెయని'స్వ భావార్థ ము. యతి చం[ద్ర=
ఓమునిచందు (డా. అచలకల్య్పోరోజయలఘునాఖి = ఇ౦చుకకొదపశాపర్యతము లగుచున్న
_సనములుగ ల దానియొక్క. పొక్కిలి. ఇచట *ఈపషద సమాప్తాకల్బవ్‌”” అని కల్చ్మప్పళ్య
యము. పురుపో త్తమ స్టేమక్‌-. పురుపో త్రము=ప్రుకుపో త్తమ మేత ముయొక్క_) స్టేనక్‌ =మహీను
జేతను. పొసంగ బెజఐఓప్పదాయని కాకువు. పొక్కిలి. పురుపో క్రమ స్టేమక్‌..._ పురుషో తమ=
పు న్నా గపుష్పముయొక్క_. స్టేమక్‌ = మహిమవంటినుహిమ చేత, "పొసంగ దాయనిస్వ భావార్థము.
దమి వర్య=యతి, కేస్టుండా! కనకజూా తీయా ంగికన్ను దోయి.--కనకజా తీయ=సు వర్ణ ప కారయుగ
ల;అంగి=దేవాముగల దానియొక్క; ఇ చట (ప కారవచ నేజాతీయర్‌ ” అని జాతీయ పత్యయము,;
కన్ను దోయి=న్నే శీ యు గృము. (శ్రీరంగ వెఖరిక్‌ .- శ్రీరంగ = [శీరంగమను శ్నేతముయొక్కు;
వెఖురిక=రీతి చేత. చెలంగ దే= (పకాళింపణా యనికాకువు. కన్నుదోయి. (శీరంగవె ఖరిక్‌ . _
శీజసీరికి; రంగ =వివోర స్థానముయొక్కా; వె ఖరిక '=రీతి లే, చెలలగ చా యని స్వభావార్థము.
200 చంద్రి కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
అగుటక = ఈపకారముగ వనిశాపయసములు పుణ్య మే(_తాకృతిని బొందుట చేత. నిత్యపవిత
రూపా పిక .-నిత్య=నిర తరము; పవ్శిత=నిర్శ లమగు; రూపాస్వరా పముయొక గ; ఆ పీక్‌
[పొ పీ చేత, అడకుకలికితో క౯=జప్పుచున్న కాంతతో. కూడియు ండిన గాక=కలనీయుండినం
గాని. అతనుసుఖరాళ్‌. - అతీను=ఆధికమగు; సుఖరా శి=ఆనండరా శి. మన్మథ సుఖరాళియని
స్వభావార్థము. ఇటి మహా దాయి ఘోర కాంతారమహిక .-ఇట్టి= ఈ(ప కారము; మవాత్‌ =
ఆ కు |
అధికమగు; అఘు=పాపమును; “ అందు? ఖీచపాాపీచి” అని విశ ము; దాయి=ఇచ్చుచు
న్న్న 5 ఘూర = భయంకగమగు; కాంతారమహిక్‌ = అరణ్యభూమియం౦దు, ఇల్లి గోప్ప
దుఃఖము నిచ్చునజ్‌ భయంకరమయిన యడవి నేలయందు అని స్వభావార్థము. ఉన్నక్‌.
ధీర ముఖ్యా = పండితో శ్రమండా. కల బె=ఉ౦డునా?
అనంగ రోమవల్లి పరమకా క్యాకృతిని మోవిమధురాత్శతను పొక్కిలి ఫురుపో త్తమ
'కేత్రగకిమను కనుదోయి (శ్రీరంగ వైఖరిని బొందియుండుట చే సర్వదా పవి[తరూపమును
ఫాందినక లీకితోడ గూడియుండిన నతీనుసుఖము మట్టిల్లును గాని యఘు్ముపదనుగు నీయడవి
నుండినచో నెట్లు భటిల్లునని భావము.
గ స్టా చ సనాగసలీ.
మ. జరురామైక గుణా నువర్షన మొ కాం చ్చ్చెస్తనా! స్థ
పరివాసంబొ నతీవరాంఘి) భజనాళ(పాశ _స్హర్టవెరా _సౌదృళో
గృ_్రసేవాగతియో (వియారుణక రా+త్యాలోకనంబో మదిం
గర మూహింపలో నిట్టినిత ప మనం+గా నేమి మౌానిళ్వరా. 105
టీ. ఉరురామెక గుణానువర్ణన మొ. - ఉరు=అధిక మైన; రామ=దాళర థియొ క్క; ఏక =
ముఖ్యామెన);గు ణ=క ల్యా ణగుణముల యొక్క; ఆనుపర్ణ న మొజస్తుతించుటయో.. రామా=సు౦దరి
యొక్క; ఏక=ముఖ్యమగు; గుణ=సౌంద ర్యాదిగు ణములయొ క్క ;ఆ నువర్ష న మొ=వర్థి ౦ చుటయోొ
యని స్వ భావార్థ ము దో౭చుచున్న ది. కాంతోె ఎ_స్రనాగస్థలీపరినా సంబొ.- కాంత = రమణీ:
యమెన; ఆ చె స్రన=గొప్పవైన; “6 సాయం చిరం పాస్తా (పగేవ్యయే భ్యష్ట్యుట్యులౌతు:
ట్వ” యని అవ్య యముమూ (ద ట్యుట్యుల్బ త్య యతు-డా గమములు వచ్చినవి; అగస్థలీ =
పర్వత ప దేశములయ దు; పరివాసంబొ = వాసమొ; కాంతొ=వనితయొ క్క; ఆః =
ఉన్నత మైన; ననాగ=పర్యతములవంటికు చములయొక్క_; స్థలీ= ప దేశమందు; కురివా'స ౦బోొ
యనిస్వ భావార్భ్యమఘు దోంచుచున్నది. సతీవరాంఘీీభ జనా పాళ స్త క'మో.-సతీవర-శ ంకరుని
యొక్క; అంఘీ)= పాదముల యెక్క; భ జనాజ= సేవయొక్క_; (పాశస్ట్యమో=[ పశ సతయో;
సతీవరా = ఊ త్రమస్త్రీ లయొకర్డ; అంఘిగిభజచా = చరణసేవయొక్క; (పాఠ స్తరమోడా
గళ సతయో యనిస్వభావార్థము, దోంచుచున్నది. సౌద్భకోత్క_ర సేవాగతియో... ఫౌద్భశఆ
విద్వాంసుల సమావాముయొక్క_); నేవా=భ జనయొక్క; గతీయో='పా పియొ. సౌద్భశోత్శ_ర=.
శ్రీనంబంధిబ్బృ ౧దముయొక్క_ 3 శేవాగతియొ యని'స్వ ఖావార్థముదో౯చుచున్న ది. [పియారుణక
కాత్యాలోకనంబో,_ (సీయ=(పియమగు; అరుణక్షర =నూర్యకిర ణము ల యొక్క; అశ్యాలోకు.
నంబో=నిరంతర మెన చూచుట యో. (నీయాజ=[పీయు రాలియొక్క్ళా అరుణ= ఎజ్జ నెన; కరవాజు..
దిషతీయా శ్వాస ము, 20]
స్రమలయొక్క_ ; అత్యాలోకనంబో యని స్వభావార్థము. మౌనీశ్య రాజ జడ దారిసామీో !
మదికొ = మనసునందు. కరయు= మిక్కిలి. ఊహింపంగకా = ఊవా చేయంగ. ఇట్టి=ఈవిధ
మగు ; నీతపమనం గా నేమి = నీతపమనలా నేమి? ఏవిధ మెనదనుట.
(శీరామళివాదు లయొక్క_గుణకీర్షనమా నీవు చేయు తప ముని భావము. నారీగు ణకీర్త
నమా నీవు చేయుతప మనిస్వభావాభి ప్రాయము.
మ, ఇెలిబక్కుల్‌ గని కొమ్మవాట విని యో+విన్యెళి నెమ్యోముతా
న్రలమే లాని నెలంతమే + నలమి పూ+వుంబోండి స వెచ్యావిచే ఖై
నెలా ల్ల్యోలి సమేత రాతసుఖ మెం+లేం గాంచంగా లేక మి
క్కిలి యాశత్రాధిగ తే తె కహృత్సుఖనివ+ క్రిక్‌ మౌని కాంశీంతు చే. 106
టీ, మాని౭ముని పర్యా! లి బుక్కు_ల్‌ = వనితొవిలాసములను. కని = చూచి. కొమ
పాటక = స్తీగానమును, విని = ఆకర్షించి. యోషిన్లాలి నె 'మ్రాముతానుల మేలు. _మోపినాలి=
ప్రీరత్నముయొక్క; ఇ మ్యోము=నుంద ర ముఖము యొక్క; తావుల = పరిమళములయొక్క_ ;
చేలు=సారమును. ఆని= ఆ(ఘాణించి. చెలంత మేను = కాంతాళరీరమును. అలమి = కౌొలగి
లించి. వూవుంబో (డి ఇమ్యోవి లే నెల చాలు= న్రీయొక్కయధర రస సఫుంజమును. _కోలిజు =పూనము
"చేసీ, సమేఠ రాక్షసుఖయు= పం"చేం దియముల యొక్క... అనల జకుక్ళోి త్ర జిహ్వా ఘూ ణత్వగిం
(దియములయొక్క_ యనుట, సుఖమును. ఎం తేకొ=మిక్కి_లి. కాంచ గా లేక=పొందలేక. మిక్కి
ఖి=ఆఅతిశయముగ. ఆకతాధిగ తెకవా త్ఫుఖనిస క్రి కిక ,- ఆత్త =పరమాతీ తృవలన; అధిగత్ర= =ఫొంద (6
బడినట్రియు; ఏక్ష=ముఖ్య నుయినట్లి యు; వ్యార్సుఖనివ, కిక = ఎ వ్యాదయసుఖసంబంధమును;
“కాంథ్నీంతు నేజకోరుదురా యని కాకువు.
అనంగా బుద్ధిమంతులు స్రీ స్రీ విలాసదర్శనతదీయ గానశవణతన్తుఖసుగంధామాణతదధర
ఫొనత దాలింగనజనిక మగుపం చేందియసుఖమును సోరక్ట శేవలపర మాత్మ వలన6 బొంద (బడిన
సాక్సుఖము గయా (వమ కోరరనిభావము,
సీ సునుసౌకుమార్యా ప్రి వి 4 నమరునీనెమ్మేను, ఘన పంచళి ఖకీలం + గంద కున్నె
నెలపుల్లు చంపూని+యణరునీకనుదోమి, సూర్యద రృనస్త క్షి 4 (నుక్క-_యబడదె
తమ్మియందమ్యూని+తనరునినెమ్మోము, శంచిభసితచ్చాయ థీ స్మా సెడయటబె
తళుకు కెంజిగు రాకు+సొలపూనునీయం[ఘి, సూచిపై మెట్టిన + సొంపుసెడ దె
తే, యకటకట నీవ్రైకిం తై న+$యంతరంగ,మున+ దలం పవుగానినద్భోగ యోగ్య
. భావమునమించునీయట్టి+ భ వ్యమ్వూర్తి, కీద్భశ మహాతపోన్దాని+ నెనయందగునె. '
టీ, స్తుము సౌకుమా ర్యా ౨ పికొ.-సుమ= ఫుష్పుములయొక్క_) సౌకుమార్య=సుకు మార త్వేగ్టన్ము
మొక్క_;ఆ పీక్‌ _ా ప్రి పి చేత, అనురు నీనెమేను=ఒప్పు చున్న నీసుంద ర శరీరము, ఘనప 0౦చళిఖ్లి
'అక్‌,ఎఘన= గాఢమగు; పంచళిఖి ఇ పంఛాగ్ను లయ్మొక్కు.; కీలక ఇ జ్వాల చేత. కందకు
202. చం ద్రి, కొపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
న్ని =పరికవింపకుండు నా. చెల పులు పెంపూని, _ నెలఫుల్లుఐ చకోర ములయొక్క_; పెంపుజసౌం
దర్యామును; ఉోని = పొంది. అలరునీకనుదోయి = (పకాళించునీకను (గవ, నూర్యద ర్భానస
క్రిక్‌ .-సూర్య = నూర్యునియొక్క.; దర్శన = చూచుటయొక్క_; 'స క్రికా = సంబంధము
చేతను. (సుక్క(బడదె=త వీంప దా? తమ్మియ౦దమ్యు..తమ్మి = కమలముయొక్క.; అందమ్త=
సౌందర్యమును. ఊని=పొంది. తనరు=ఒప్పు చున్న నీ నెమోయజ=నీచక్క_ నిమఖము. శుచిభ సీత
చాయక్‌ .-శుచి=కుభమగు;భ సిత=భ స యొక్క_.;ఛా యక్‌ = కాంతి చేత, శుచిభ = తెల్ల నికిర
కాములుగల చందు నియొక్క.. ; సీతచ్చాయక౯ = తెల్ల నికాంతి చేత నన (గాచంగరిక చేత.సాగసు=
అందమును. ఎడ య దె=విడు వ దా. తళుకు కెంజిగు రాకోసొలపూ ను నీయం ఘి. -తళుకు= పకాళించు
చున్న; కెంజిగు రాకు= ఎజ్జ ని చి గురుటాకుయొ క్క; సోలపఫు=మృదుత్వమును; ఊోను= =పొందినట్టి;
నీయంఘి?) = నీపాదము. సూచ్చిపెక = సూదిమో6ద. మెట్టినక=త్రొక్క. (గ. సొంప్రు=అం౦దడ
ము. చెడచి? అకటకట = అయ్యోకష్టము. నీవు, ఒకిం తే నక = కొంచెమెన. అంత
రం౦ంగమునక=వునస్సునందు. తేలంపవ్ర గాని = స స్మరింవు గాని. సద్భోగయోగ్య భావమునక్‌. ల
సత్‌ = కేస్టమగు; భో గ=సుఖము నకు; యోగ్య భావమునకా =యో గ్యత్వము చేత. మించునీయట్టి
భవ్యమూ ర్లికిక్‌, “-మించుజ ప కాశించుచున్న; నీయట్టి=నీవంటి ; ; భవ్యమూ రికిక్‌ = మంగళ
మూ రికి. ఈద్భృశమపహాతపో గ్ధాని౯ .-ఈద్భశ= ఇటువంటి ; మహాతపః = అధికతపమువలన
నెను గ్లానిక్‌ =దుఃఖమును. ఎనయ (దగు నె=పొందందగు నా?
అనగా లోకో త్రరమృదులసుందరావయవములు గలనీకు "ఘోర తపం బోనరింప ను
చితము గాదని భావము.
మ, అసమజ్య్వాలశిఖాళి (వేగిన నిరాశహారంబు. ₹ కొన్న ఫ్‌
తసరిద్వారులం గైసంకియున్న భుజగీ+తం[దిపరిధ్యంసిసా
_హాసవృ త్తం గయికొన్న నీ కతను కళ4ల్యానంద మెట్లబ్బు భ
వ్యసి తాంభోరుహూలో చ నాంఘ్రియుగ సేశవం దక్క యోగీశ(రా. 108
ట్‌. యోగీళ్వ రాజు జడ దారిసామో! అసమజ్యాలకిఖాళికా, -అసమ = సరిలేని; జ్యాలజ
మంటలయొక్క_; శిఖా= అగ మలయొక్క.; ఆళికొ=పం డీ చేత. (వే గనకొ=పరికపీంచినను.
నిరాహార ౦ంబు=భోజనా భావమును. శేగొన్నక్‌ = [గహించిశను, ఉపవాస ముండీన ననుట.
శీతనరి ద్వారులక్‌. -శీత్ర= చల్ల నగు, సరిద్వారులక్‌ = ఏటినీళ్ళయందు. (కుంకినక్‌ =ము ని 6గినను.
భుజగీత ందీపరిధ్వంనిసావా సవ్ఫ త్రిక. -భుజగీ = మూలా ధారస్థకుండ లి నీళక్తి యొక్క; తం|దీ=
నిదను;పరిధ్వ౦సి=వో (గొ ప్టైడ; సావా'స సన్ఫ త్తి తీక = కెసవపనినీ, శక ్న్నక్‌ =(గహించినను.
. మవహాయోగ సాధ్య మగుమాలాధారస్థకుండలి నీళక్టిని మేలుకొలు ప్రనంతటి తెగవనుస్వీకరించిన
ననుట. ళో, భు జజ్షా కార రూకీ ఒక మూలాధారం a న _క్రీశకుణ్ణలి నీనామభి సతన్ను
నిభాశుభా | మూలకన్షం భణాగేణదస్ట్రాకమలకన్షవత్‌ | మశేనపుచ్ళంకంగ్భ వ్యా బ్రవ్హార
న్లింనమా శ్రిశా![పద్హాసన?త స స్వస్థ్రోగుదమాకు ఇ్బ్య్య సాధక ః . వాయు మూర్చ ర్ల గ తింకర్వ్యక కు
మృ కావిష్టమానసః నాయానా త వాదక్ని స్స్వాధిష్టానగతో జ్వల | జ్వలికానూరపవనా
ద్వి ఫీ యా శ్వాసము... 203
సూశైరున్ని దితోహి రాట్‌! ర్యద(గన్థిం తతోభిశ్వా విష్ణు(గన్ధిం భినత్త్యతః | [బవ గన్థించ
సత్‌ వం కమలానిభన ల్లీ తిపట్‌ | సవసకమ లేశ కిళ్ళి వేన సహామాద శే సాభావస్థాపరా నై
యానై వనిర్యృతి కార ణక్షా ” అని వామశేశ్వర మపహాతం[తమున నున్నది. ఛవ్యసితాం
భోరువా. లోచ నాంఘీియంగ నేవందక్కక.- భన్య = మంగళమూ రియగు; వీతాంభో
రువాలోచన= తెల్ల దామర లఐింటికన్నులు గల విహ్హు మూ _ర్రియొక్క_ 3 అంఘీ సేవందక్క_క్‌ =
పాద సేవచేందప్ప ; ఇచట సితాంభోరువాలోే చనా = పదాత్షీయొక్క_ ; అంఘిగ సేవం
దక్కక =పాద సేవ చెందప్పనను స్వభావార్థము స్ఫురించు చున్నది. నీకు. అతనుక ల్యానరిద
ము. - అత ను=అధికనుగు; కల్యా నందము=ళుభ (పద ముగునానందము, అనంగ జన నృమృత్యు
జ రావర్డిత మగునానంద మనుట. ఇచట నతనుకల్యానందము = మన్మథ యుద్గస సంబంధియగు
నానందనును స్వ భావార్థ స్ఫురించుచున్నది. అతను=నున్మథునియొక 3 కలి=యుద్ధము.
కలిశబమునకు యుద్దమర్గమనుట స్పష్టము. ఎట్లు అబ్బుక్‌?
యి చు థి ఠు ౧౧
అనగా బంచాగ్ని జ్వాలల చేం గందినను పస్తుండినను చల్లని నీట 6 (గుంకినను మహా
యాగ సామర న్‌ ప్రమా బొంది మూలాధార స్థకుండ లినీళక్షిని మేలు కొలివీనను విమ్ణమూ ర్తి సేవంద క్క
అనలగా శరీరఫోన క మగుకర్శల ఇన్నింటిని జేసినను (బహ్మజ్ఞానము లేక యత నుక ల్యా
నంద మబ్బ దని భావము. స్రీ పవనము చేత చే మన్మథ సుఖముకలుగునని స్వభొవాఖి ప్రాయము.
సీ, మాతంగయుత దావ+మహికన్న గాం చెమే, వరవి(పవృత కేళ+వనధరి(తి
ఘన పంకమయ శై వ+లినికన స నల్ప మే, యమలహంసాంచితాఃచాకరంబు
3 శై_లాటగృవాదగ* చ్చటకన్నం దక్కు. వే, సద్వి తానోద్యోతః పౌధపాళి
యనిశ మిరాశ నం+బునకన్న నింద్య మే, పుణ్యసు ఎద్భృక క్ర్రాతే *భోజన౦బు
తే. కాన నీకాన నీవృ త్తిగరిమ మెల్ల
మాని నే మానిత( పీతిశ$మహీమం గొల్వ
మాని యిమ్మానిలింపస+ద్య ౦బు జేరు
చాన మోదానపాయత ౪ * దాల్తు విపుడు, 109
జ్ర, మాని=వసంతు జో! వర పీ ప్రసృత శేళివనధ రితి. వర శేస్థులగు; విప=[ భావా
జల వేత; వృత =ఆవరింప (బడిన; శేలివన౭జద్యాన వనము యొ క హా ధరి|తీణగూూమి. మాతంగ
ముతదావనుపి కన్న క్‌, -మాతంగజ చం డాలుర తో ;యు త=కూడికొన్న ; దావమహీ కన్న =
నభూమికన్న. కొం చె మె=తక్కుువయా? యని కాకువు. ఇచేట్కవర = (కేన్టమగు; వి=పత్తు
చేత (పవృత = ఆవరింప (బడిన; "శ్రేళలివనధరి(తి = ఈ ద్యానపన భూమి. మాతంగయుత= "
వాతంగజగజము లతో కూడుకొన్న; దావమహికన్నక్‌ =ఆరణ్యభూమికన్న, తక్కువయా?
రుని స్వభా భార్థమ్సు దోంచుచున్నది. అమలపహా౦ సాంచితాస్టాకరంబు. అమల నిర్జోపు లగు
గంసజపరము వాంసల చేత; అంచిత,= (ఫకాశించుచున్న; అబ్జాకరంబు = తౌమరోకొ లను.
పన ంకదుయ శె వలినికన్న ౯ += ఘున=అధికను గు; వేంకనుయ= పా పమయ మెన,; ఆ నలినిక
204 చం ద్రి కాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
న్నక్‌ =నదికన్న; “_ళెవలినీతటినీ వోదినీధు నీ” యని అమరుండు. అల్ప మె=కొంచెమా యని
కాకువు. ఇచట స్వచ్చమ్ములెనవాంసలతోం గూడియున్నకొలను. ఘనపంకమయ = అధిక
మగుబురదతో. .జేరియున్న, నదికన్న 'స్యల్పమా యనిస్వ థావార్థము దోంచుచున్నది. సద్వి
కానోద్యోత సౌధ పౌళి._'సత్‌ =సత్చురుషులయొక్క_;వి తౌన=సమూవాము చేత ;ఊద్యోత = ప కా
శముగల; సౌధపాళి = మేడలయొక్కా గుంపు, శేలాబగృవాదగ చృటకన్నక్‌.-కైలా
ట=కిరాతులకు; “కిరాత సీంహూశలా కా” అని రత్నమాల, గృవాత్‌ =ఇల్లువ లె నాచరించు;
అగచ్చటకన్నక్‌ =కొండలగు౦పఫు కన్న. తక్కు వే=తక్కు.వయా యనికాకువు. ఇచట, 'సద్వి
తానోద్యోత సాధ పాళి. శేస్థ మగుమేలుకట్లచే [పకాళముగల మేడ లగుంఫు. కెలాటగ్భవా
దగ చృటకన్నక.- శలాట = సీంవాములక్రు, గృవాత్‌ = ఇల్లువ లె నాచరించుు పర్వతసం
ఘముకన్న తక్కు_వయా యను స్వ ఫావార్థముదో (చుచున్న ది. ప్రణ్యసుద్భ క్క త్‌ భోజనంబు.
ఫుణ్య=పవి(త్ర మైన; సుదృక్‌ =ఐవిద్వాంసుల చేత; కృత = చేయబడిన; భోజనంబు = ఆహో
రము. అనిశమిరాశనంబున కన్నినిండ్య మె. -అనిళము= ల్ల పుడును; ఇరా = సురయొక్కు,;
“ఇ రాభూవాక్చురామ్చుషు”” అ నివై జయ ం౦తి;అశనంబునకన్న క్‌ =భో జనమునకన్న . నింద్య మె=
నింద్యమాయని కాకువు. పుణ్యసుదృక్కృతభోజనంబు. పుణ్య = మనోవార లైను సుదృక్‌ =
స్త్రీల చేత; కృత= చేయబడిన; భోజనంబు=ఆహారము. ((పుణ్యంమనో జై 2. భిహితం తథాసు
కృతధర్మయో 87” అని విశ్వము. అనిళమిరాశనంబునకన్న క్‌ -- అనిశ మ= ఎల్లపుడు; ఇ్షరాశ్ల
నంబునకన్న క =జల భత ణమునకం కొ, నింద్య మే=నింద్యమా ? యని స్పభా వార్థముదోంచు చు
న్నది. కానక్‌ =కాంబట్టి. ఈకానక్‌ =ఈయడ వియందు. నీవృ త్రీగరశిమము= నీయొక్క వ్యా పా
రాతిశయమును. ఎల్ల కొ=సర్వమును, మానిజవిజీ చి. నేక = నేను. మానిత పీతిమహీమక్‌ = = మ్మేలెన
(పేమయొక్క్ల ్వరిమి వేత. కొల్వక్‌ =సేవించుచుండ గ. ఇమ్లొనిలింపసద్న ంబు=అనుకూల
మగు స్వర్షమును. చేళ=పొందుము. దానకొ=దాని చేత. ఇ పుడు=ఈ'స సమయమందు. "మో దాన
పయత .-మోద=సంతోవషముయొక్కా, అన పాయతక =అపాయ రాహీత్యమును. తౌల్తు
వు=ధరింతువు.
మాతంగ సంకులనముగు వనభూమికన్నను పంక భూూయప్ట మగు నదికన్నను కిరాతకులకు
నివాస మగుపర్వత సమూవామునకన్నను ఎల్ల పుడు జేయు సురా పొనమునకన్న ను విప్ర
అతో. గూడి యున్న యు ద్యానవనము పరమవాంసలతో. గోడియున్న కొలను సత్పురుషుల
ఇ
రోయగాడి యున్న మేడలు పవితులగువి ద్వాంసుల చే నిర్మింప(ంబడినభోజనమును హీను
'లయినవి గావు గనుక నాతోడ స _స్వర్ణముం జేరి సంతోషాతి శయమును బొందు మునిభావము.
పీనుయగులు మొదల గువానితో €సాడినయడవి మొదల గువానికన్న ను, మంచిపతులు మొదల
_సవానిలోం గూడిన యుద్యానవనము మొదలగునవి మిక్కిలియు త్రమముల్పు కావ్రన్క నీవు
నాతో గాడ స్వర్గము బేరి సుఖింప్రమని స్యభావాభి ప్రాయము.
చ, పలునుజు వట్టిపల్టు లికణేబల్ల_ eX నేల,యలీం[ద త్వత్పము
.జ్ఞలతరరూ పయావనరుచావరవి(భమక్ల పమోహ నై
బలుతమి'నిన్ను జేరి ధృతిం $ బానీననకా రతిం బొక్క. జేయు ము
త్క-లికల నీ కథీనగతిం 3 డాల్చితి సూనశరుండు సాఠ్షిగక్‌. 110
_. టీ. యత్రీ్యద్ర=మునికేస్టుండా! పలుమజుక్‌ = మాటిమాటికి. వట్రిపల్కులు = వ్యర్థపు
మాటలను. ఇ(కకొ = ఈమీ6ద. పల్క_6గకొ=పలుకుట చే. వీలజ=ఏమి[పయో జనము ?ిత్వత్సము
శ్వ్రైలతరరాూపయొ వనరుచా వర విభ మక్షృ ప్తమోవాక్‌ .-త్వత్‌ =నీయుక్కొ.; సముజ్జ్వలతరజమి
కి_లి ప్రకాశించుచున్న; రూసపజ=ఆకృతి చేతను; యావన=తౌరుణ్యము చేతను; రుబా= కాంతి
చేతను; ఇచట వాలంతలక్షణటా పత్యయమువచ్చిరుచా యని ఆకారాంతరూపము; నరొ= శే
స్ట మగు; విభమ=వస్త స్త్రభూప ణా దులవలనంబుట్టిన కాంతి "చేతను; క్త ప=కలిగి ంప బడిన; మో
నాక్‌ =మోవాముగల దానను. ఐ=అయి; బలుతేమిక్‌ = అత్యాస క్రి చేత, నినువ్ను( జేరి=నిన్ను
సమిపీంచి. ధృతి యాసీననక్‌ =థ్రై ర్యమువిడిచిననన్ను .రతిక్‌=సురతము చేత. చొాక్కు_కొ=ప
రవశయగునటులు. చేయుము=ఒనర్బ్చుము. నూనశరుండు సాక్షీగక్‌ =మన్యథుండుసావ్షీయగు
నట్లు. ఉర్క_లికలకొ=టాత్క ౦ంఠల చేక. నీకుకొ. అధీనగతిక్‌ = స్వాధీనవిధిని. తౌల్సితిక =
భరించితిని.
చ, అని మునిరాజునిశ్చలత + నాత్ర త వచోర్థ చ యోరరీకృతిక'
మనమున నిశ్చయించి యల+మ_త్తమతంగజయాన యేమి వ
చ్చిన నిక వచ్చు గాక యని + చిక్కనిఖ్రై రము పూని యేలు న
న్నను పమర_క్తి క్స్‌ నంచు దమిళ+హా_స్తముం బట్టి క్‌ళం 'దెముల్చినక్‌. చే
టీ.ఆలమ క్రమతంగజయానామదపుకేను లయొక్క గమనమువంటి గమనముగలయాచి
(5 రేఖ.అని= ఈ పకారముగంబలికి. మునిరా జునిళ్చలతక్‌ = ము నీళ్యరునియొ క్క నిశ్చటత్వము
చేత. ఆక్క వచోర్థ చయో రరీకృతిక- .-ఆక్క వచః=తన వాక్కు_లయొక్క_) అర్థ చయ =అర్థ సమానా
మయొక్క; ఈరరీకృతిక=అంగీ కారమును, “ఊరీక్ళత మురరీకృత బుజ్జీకృతమ్‌” అని య
నురుండు.మనమునక్‌ ఎనన స్ఫ్సునందు. నిశ్చయి౦ చీ= నిర్ణయించుకొని. ఏమివచ్చినక్‌ =వీ మియాప
దవచ్చినను. ఇ6కక్‌ = ఈమో (ద. వచ్చు౯గాక . అని = ఈ[పకారముగందల౧చి; చిక్క
ని ధెర్యము=గాఢమగుధృతి ని. వూని=[గహించి. నన్నుక్‌ ;అనుపబుర క్రిక్‌ = అసమాన వుగున
నురాగము వేత. | ఏలు=పొలింప్రుము. అంచుక్‌. - ఈ[పకారముపలుకుచు. దమివా స్రముంబట్రిజ
మునికరముం బట్టుకొని. కళజొఐ కళోస్థానమును, తెనుల్చినక =చలింపం జేయ౯గ, ఠా శ్రరపద్య
సశీయతోనన్యయము. . ౪
సళ్తిల్ల.
| . అనంగ జిత రేఖ శోను జెప్పిన వాక్యముల కాయతినర్యుండంగీకరిం ెనని యాతనీ నిశ్చ
లత్వమున భ్రమించి దృథఢముగ నీమి6ద నే మైనను గా నిమ్మని మునికర ము ( బట్టి కళాస్థానము
ను జలింపం జేసె నని భావము,
3 ఆతజి నాయలివర్యుం,డాత తమ్ము? చెబచె లోచ *నాబ్దములు మనో.
భూత (పలి ఘోేజ్ఞ (లన, నృీతజ్వాలద్విలోలః జిహ్వాం చలు జై. జ. 112
205 చం ద్ర కోపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
టీ. ఆయతివర్యుండు=ఆవసంతు (డు. ఆతజణిక =ఆసమయమందు. లోచనాబ్దములు=
కను (చామరలను. ఆతతముగక్‌ =విళాలముగ. మనోభూత పతి ఘోజ్జ ౪ లనస్ఫీ త జ్వాలద్విలోల
జిహ్వా ౦చలు (డె. -మ నోభూత ఇమనము న౦దుంబుట్టిన; (పతిఘాజకో సమ నెడు; పతిఘారుట్టు9
ధాస్ర్రియామ్‌”” అనియమరు(డు. ఉత్‌ =అధికమగు; జ్వలన= అ గ్నియొ క్క; స్ఫీత=అధికమగు;
జ్వాలళ్‌ =మ౦టవ లె నా చరించు నభ్రియు; విలోల = చలించుచున్న టై; జిహ్వాం-దలు ఇడే=
నాలుక చివరగలనా( Gz తెజు చెక్‌ = విప్పెను.
అంత ముని, మనసునం దుదయించుకోపాన్ని జ్వాలయోయనునటు లుండునాలుక కల
వో6జె కనులు విప్ప నని భావము...
మ
వ. ఇవ్విధంబున నవ్యాచంయమిసార్యభాముండు తత్సదినీవ్భాత్సద్య సాధ్య
సాపాదన చమత్కా_రిదినాంత సంధ్యాయమాన కోపర సశోణిమధురంధరం
బు లగున్మేతపుష్కరంబులు విప్పి చెప్ప రానియాగ్రహభంగిం జెంగట ను
న్నయక్కురంగలో చ నామణిం గనుంగొని తోశం (దొక్కిన వెనుజిలువచె
లువున దీర్భం బగునిట్టూర్పు సడలించుచు నో నిలింపచాంపేయగంధి య
గంధ మహాంధక జిత్సరి పంథి మదాంధ కార సంబంధంబున. గన్ను గానక
మానక నిగుడుమన స్థెర్యంబున దవంబులు చేరి వనంబుల, దినంబులు గడు
మ
పుచు నమలయమలవ్మీ సాంగత్యంబున నున్న నన్నునూరకయెొ వెచ్చుపెరు.
గు తెచ్చు కోలునలపునం బచ్చవిల్తుకయ్యంబునకు నెయ్యం బుంపు మని మదీ
యక రంబు( బట్టం జెల్లునే యైన నది యేమి సేయం జను నియ్యెడ నీ వేలుపు
దొయ్యలితనంబు దూలి యియ్యవని మనుజవనిత నై పుట్టి సుదోపాక రస
మాఖ్యం దగునెక్క_యిరాపుం జెట్ట వట్టియుండెదు గాక యని శవీయిం
చె నపుడు. 113
ట్రీ, ఇవ్విధంబునక =ఈ ప కౌరముగ. అవ్వాచంయమి సార్యభొముండు = ముని చక
వర్తి యగునావసంతు (డు. తక్ప్చదినీహృత్సద, సాధ్వసా పౌ డన చమత్యారిదినాంత సంధ్యా
యమానకోపర సకోణిమధుర ంధరంబులు. తత్పద్మి నీ=ఆపది, నీజాతిస్త్రీ యుక్క.3వ్భా త్పద, =వ్భా
దయకమల మునకు; సాధ్య్వసాపాదన=భ యా పొదకమ గు); చమక్కా_రి=వి చితమగు;దినాంత సం
ధ్యాయమాన=సాయంసంధ్యవలెనున్న ; కోపరస=క్రోధర సయుయొక్క_; కోణీము = ఆరణ్య
ముయొక్క_; ధురంధర ంబులు= భార వాహులు. అగునట్టి నేత్ర ప్రపష్కు_రంబులు = నిన వేతకమల
ములను; విప్పి = తెజిచి చెప్పరానియాగవాభ ంగికొ.- చెప్ప రాని= వచించుట కలవిగాని;
ఆ(గవా=కేపముయొక్క.; భ ౦గ౯ =రీతి చేత, చెంగటక్‌ =సమిపమందు. ఉన్న యక్కు_ర ౦
నలోచనామణిక్‌ =ఉండియున్న స్ర్రీరత్న మగుచిత్రశేఖను. కనుంగొని= చూచి. తోంక(దొక్కి
"నేను చిలువ వెలువునక్‌ =తో 6కదొక్షిన పెదసర్నము వైవడి, దీర్భంబుజనిడుద. అగుని
ద్వి తీ యా శ్వాస ము... 207
టూర్చుళ్‌ =అగునట్టినిశ్వానమురు. సడ లించుచుకా=విడుచుచు. ఓనిలింప చాంపేయగంధ్రి=చంప
కపువృముయొక్ట పరిమళ మువంటిపరిమళ మగలయో దేవాంగ నా అగంధమవేంధ క జిల్సేరపండి
మదాంధకారసంబంధ ౦బునకొ.- అగ౦ంధజ అధికమగు; మహాంధకజిత్‌ అశంకరునికి;ప రిపంథి=
శ తువగుమున భునియొక్క_; మద=గ ర్వమ నెడు; అంధ కార=చీ క టియొక్ష_; సంబంధ ంబునక్‌=
సంయోగము చేత, కన్ను గానక=కన్ను చెలియక.మానక=నద లక. నిగుడుమన స్టైర్య ౦బునక్‌ =
కలుగునట్టి మనో దార ర్ల గ్రముచెత. దవంబులు=అర ణ్యములను, చేరి= =(పవేళించి. శ సనంబులకాూ
తపోవనముల యందు దినంబులు=వాసరముల ను. గడువు చుక్‌ =జరుపుచు. అమలయమ లతీ సాం
గత్యంబునక్‌. అమల =స్వచ్చ్శమగు; యమ =ని యమముయొ కుల శీ =నంపదయొక టు పాంగ
త్యంబునక్‌ =సంబంధము చేత. ఉన్ననన్నుక =ఉండియంన్ననన్ను. ఊరకయి=నిపష్కూార ఇ
ముగ. "పెచ్చు పెరుంగు తెచ్చుకోలువలస్రునక్‌ .- పెచ్చు పెరు గుజఅతిశయించు; తెచ్చుకోలు
వలపునక్‌ = ఆరోవీత కామము చేతను. పచ్చవిలుకయ్యంబునకుక్‌ = మన్మథ యుద్గమునకు..
అన(౮ా సురతమునకు ననుట. నెయ్యంబు= పేమను. ఊంచుమని. మదీయకరంబుక =నాహ
_స్తమును. పట్టక్‌ =పట్టుకొనుటకు. చెల్లు చే=తగు నా? ఐినకొ=అటు లెనను. అది = ఆకరమును
బట్టుకొనుట. ఏమి సేయ ౦ంజనుక=ఏమి చే యబోవ్రను? ఇయ్యెడక = ఈ సమయమందు. నీవే
ల్బు 6దొయ్య లితనంబు=నీ దేవాంగ నాత్వము. తూలి=తీొల (గ. ఇయ్య వనిక= ఈప్రుడమియందు.
మనుజననితవు = నునుహ్యాంగనవు, బి. పుట్టి=జనించి, సుదో సాకర సమాఖ్యక్‌ = సుదో
పోకరుం డనునన్వర్థ నామము చేత, తగునొక్కయి రాఫుక = ఒప్పునట్టియొక మద్య పాయిని.
ఇెట్టవట్టిజవివావామొడి. ఉం 'డెదు గాక=ఉ ౦డుమా. అని=ఈ(సకారము.ళవీయిం చెక్‌ =కాప
మిచ్చెను,
అనంగ నామునిసార్యభౌము (డు కోపముచే చెబ్బనగుకన్నులు బెజచి చిత రేఖను
జూచి తోశదొక్కిన పా ముభంగి నిశ్వాసంబు విడుచుచు నోబేవాంగనా నీవు మదనమదాం
ధ కారము చేంగన్ను గానక దనంబుల 6జేరితపంబొన రించున్న నన్ను నకార ణముగ సురొతేమున్నకె
నామి౯ద( సేనముంచుమని కొరంబు (గ్రహించుట యు క్తముగాదని పలికి యాసమయమందు
నీజేవాంగ నాత్యము తొలంగి మనుజూంగనయొ పఫుట్టిసుదో పాకరు6 డను పేరుగ లయి రాఫు బెండ్లి
యాడు మని శవీయించె నని భావము.
సీ. తన[కొందళములమ+న్నన చెట్లపాలుగాం, జనియెసూన(శీలః నెనసి మధువు
తనతరోగరిము మెంత యుభూళిపాలుగా, నరిగ వడంకుచు 4 నసదుగాడ్పు
_ తనమహస్ఫూర్తి ర్రితొళ లనె యగ్నిపాలుగాం, బజిచెవెల్వెలం 7 చాత4 పద్య వె రి
తనప్యాతవృ త్తి తో డృనె మింటిపాలుగా, నడలౌగొమ్మలం వి కాద్యభగాళి
తే, తనపురారాతిభీకరో+ద(గవ్నిగ
కు భూతిపాలుగా + నతనుం జే
.. ఇాపశతజాతములు వన+స్థలిని నైచి .
.యమ్మహామౌని కోపా క్తి (| నడరునపుడు. . ., 1...
208 చంద్రి కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
టీ.. అమ్మహామాని=ఆవసంతు (డు. కో పా ప్రీకొఆకోపపా ప్టిచేత. అడరునపుడుజఅతిశ
యించయన పుడు. మధువ్రు=వస ంతు(డు. తన | క్రొందళ ంబులనున్న న=త నయొక ్క.. నూతనమగు సేనల
యొక్క_మన్నన. భైట్ల పాలు గాక్‌ = చెట్లపాలుకాంగ.సూన్మశ్రీలక ,-సుజమిక్కి-లీ ; ఊన=కోదుప
పడిన;[కీలక్‌ =సంపదలను. ఎన సి=పాంది. చనిరుొక=పోయెను.మునికీ (కోధము పచ్చి యతి
యించునపుడు వసంతు(డు తనదండువెట్టపాలు కాంగా సంపదలవీడిపబో యెనని తాత్పర్యము.
ఇచట వసంతు(6దు (కొందళము లనలగ6 జిగురాకులు ఇట్లపాలుకా (గా ననగా వృక్షముల
యందు చేర గానే సూన్మశ్రీలను అనయగా[పసూన సంపదలను పాందిచనియెనని స్వభావార్థము,
వసంతుడు రాగానె (మాంకు లంకురించుటయును ఫుష్పించుటయును 'సవాజ మని ఫావము,
అసదు గాడ్పుజమలయానిలము. తనతరోగరిమము = తేనబలిమియొక్కు_యతిశయము. ఎంత
యుక్‌ =మి క్కీ_లి. ధభూళిపాలు గాక =దుమ్తుపాలు గాంగ. సపడంకుచుకొ=ఎనణ౮ంకుచు. అరి గక=
పో యెను.ములయానిలము తన సామర్థ నము దుముపాలై పోంగా భయపడి వణ(కుచుంబోయెనని
తాత్పర్యము. అసదు గాడ్పు=మంద మారుతము. తనతరోగరిమ ము =తనయొక్కం_ వేగాధిక్యము,
ధూళి పాలు గాక =దుములోంగ లయ 6గ. వడంకుచుకొ= చలించు చు;అరిగ నని స్వభావార్థము.
అన 6గమారుత మునకుధూళితో గ లయుటయు చలించుటయును సహజమని ఖావము.ప దృవై ర=
చందుండు, తనమవాన్ఫూ ర్రింతన్యపతాపన్ఫూ రి. తో ల నె=మొదట నె. అగ్ని పాలుగాక్‌ =
అగ్ని పాలు కాగ, వె ల్వెలలబాజీ = వివర్ణముగలవాళడే, కాంతిహీను డె యనుట. పజ
చెకొ=పాలీపోమెను. చందుండు తన పతాప మగ్ని పాలు కాంగా నే కాంతిహీను డె పొటీ
పోయె ననుట.చందు (డు; తన్నపతాపన్నూ ర్రి=తనకలాస్ఫూ ర్తి, తొ ల నె=మొదటనే. అన్ని
పాలుకాక్‌ అన్నిపో తుండు మొదట చందునిపథమకలను పానము చేయు ననుట (పసీ
ద్దు ఇందు, “పథమాంవీబ తేవహ్నీ ౪” అను వచనము [పమాణము. “వెల్వల ౧బౌటీ= వెల వెల
నె పజచుట సహజమనిభావము. వీకాద్య భగాళి=వీకము మొడలగుపతులగుంపు. తనపా
య
(తవృ త్రి=తమయొక్క_తగినవా ర నెడివృత్తి. తో డ్త నె=వెంటనె. మింటి పాలు గాక =మింటి
పాలెపోంగ. కొములక్‌ =స్ర్రీలయందు. అడ గక =దా6ంచుకొ నెను. కోయి అ మొదలగు పత్తు
లగుపు తవసంబంధి యగు యుద్ధాదులకు త గినవా (డనువృ తి మింటి పాలు కాగ వెంటనె
భయపడి స్త్రీలయందు దాంచుకొనెనని భావము. ఇచ్చట కోయిలలు మెదలగునవి, తనపా[తవృ
త్రితనయొక్క_ పాత్రము అనలా అక్కల సంబం౦ంధియైన వ్యాపారము ఎగయుటయనుట,
మింటిపాలుగాక్‌, కొమలక=నృతు శాఖల దు. అడక, కోయిలలు మొదగునవి యెగ నీ
కొమ్మల (జేరుట. 'సవాజమనిభానము, అతను ండు=మన్మథుండు. తనఫురా రాతి ఖీకరోదగవ్వ్నిగ
వాస్ఫుర ణ.-తన=తనస౦బంధిందగు) పురా రాతి=ళ౦కరునికి; ఫీకరజభయంకర మగునట్లియు ;
- ఉద(గజ అధెకమగు; విగవా=విరోధముయొక్క_; స్ఫురణ=స్సురించుట. భూతిపాలుకా
కాకజభ సృపాలుకాంగానె,. చాపళరజాతేములు=విల్లమ ల 'సమూవాములను. వనస్థలి౯ =
వనమందు. వై చి=రువ్వి. ఏ౫౯్‌=పోయెను. అనలగమన్మథుడు శంకరునికిని శీకర మగుతన
మాత్సర్య స్ఫురణము భూతిపాలు కాంగానె అడవిలో ధనస్సును బాణములను పాట వైచి
పోయె నని భావము. నున్మథుని విశవాస్ఫురణ. మనంగా. శరీరస్ఫురణము భూతిపాలు.
ద్వితీయా శ్వాస ము, . 209
శాంగానెయన 6౫ భనీ భూతము కాంగా నె, వనస్థలిక్‌ = జరూదకమం౦ందు, అరవిందాదులను
వెచి పోయె నని స్వభావార్థము, మన్మథునిశరీరము హర న్నేతాన్ని చే భస్మ మగుట యు
నతనిబాణము లగునరవిందాదు లుదకవుం దుండుటయు సవాజ మని భావము.
క. ఈరీతి మునీశ్వరవా, స్ఫూరీతిభయా ర్హచం(దకునుమా స్త్ర వికీ
కీరితిరోహితత గని, నారీతిలకంబు నెజపు+న౯ా వుదిం గల్‌, క్రేన్‌
టీ. ఈరీతిక=ఈ[పకారముగ, మునీశ్వర వా గ్ఫ్బూరీతిభయా ర్రచర్మిద కుసుమాస్త్రపికీకీ
రీతిరోహీతత్ర౯. ము నీళశ్వరజజడ దారి సామియొ క్క; వాక్‌ =ళాపరూపవ చనమ నెడి; భూరి=అ
ధికముగు; ఈతి=పీడ వలననెన; భయజ= వెజఫు చేత; ఆ ర్హ=పీడితులగుు చం[ద=-చందునియొ
క్కు; కుసుమాస్త్ర౭మున్న ధుని యొక్క; పీకీ=ఆండుకోయిల ల యొక్క, కీరీ=ఆడుశు కము లయొక్కు_క
తిరోహితత౯ జతి రోహితత్వమును;అన (గ డాలి యుండుటను. కని=చూచి. నాదీతిలకంబు=
చిత కేఖ వెజప్రునక=భయము వేత. మదిక=చి త్తమందు; కలగక =కల తపడ ౦౫. దీనికి
ను త్తరపద్యములో నుండు పల్కు నను(కియతో నన్వయము,
మునీశ్వర శాపమునకు చందమన థపికకీరయలు భయము చే తిరోధానమును బొందు
టను జూచి చిత్ర రేఖ భయపడి మనమునందు కలంత నొంటబె నని భావము.
ఈ. అయ్యతివర్యు జేరి వినయంబున నంఘుల (వాలి పల్కు నో
యయ్య భవత్ప్రభావగతి + నాత్మ నెటుంగక (పాజ్యగర్వసా
హాయ్యమున౯ ఘటించితి మ+హాగము నై న దయాత్త 6 (బోవవే
యియ్యెడ నీకు నే నన + నెంత త్వదు_క్రి మరల్చి నెమ్షదిన్‌ . 116
టీ, అయ్యతివర్యుక =ఆమునిశేష్టుని. చేరి=సమిపించి. వినయ ౦బునకొ=అడంకువవే
త, ఆంగ్రులక్‌ = ఉపాదములయందు. (వాలి= ఒరగి, పల్కుక=పలి కను. ఓయ య్యా=ఓమునినా
థా! ! భ వత్చి భావగతిక్‌, =భ వత్‌ = =మోయొక్క.; (ప భొవగతిక్‌ = =సామర్థ్య విధమును. ఆత కా=
చి క్రమందుు; ఎటు ౦గ క= = తెలియక పాజ్యగర్వ సాహో య్యము నక. _ - పా జ్య=అధికమ గు; గర్వ=
అవాంకారముయొక్క; సావోయ్యమునక్‌ =తోచ్చాటు చేత. మహాగముక్‌ =గొప్పయప రాధము
ను. చేసితిక=ఒనరించితిని. ఐనకొ=అయినను. ఇయ్య డక = ఈసనుయమంద్ధు. నీకుకా. నేన
నంగక్‌, ఎంత=ఎంతటి దానను? త్వదు క్రి కొ జనీవాక్యమును . నెమదిక=ని ండుచి తము వేత,
మరల్చి=(తిప్పీ. దయాత క్రొ= దయతో €గూడినమనము చేత. [పోవ వే=రక్షీంపుమూ.
చ. కటకట నిర్ణరీత( ముడు*గక౯ా ధర వు _ర్యవధూటికాత్త నే
న. నెటులు జనింతు నె నైన మజిః 'యెగతి దుష్టసమాఖ్యం ₹ బూని స
|. త్పటలవినిందనీయగతి + దాల్సినవాని వరించి యో ర్త నా
. వటముగ నీదుమాట ముని+వర్య మరల్చి చయాత్మం 'బోవవే. 117
౨. “క్షీ
210 చ్‌ ౦ ద్రికాసరిణయను, సవ్యాఖ్యానము.
టీ. నిజళారీత్వము= దేవాంగ నాత్వము. ఉడుగక్‌ =పోన ల. మర్యవధూటికాత్త కాజ
మను ప్యాంగ నారూపము చేత. ఎటులు=ఏప కార ము.జనింతుక్‌ =ఫుట్టుదును ?ఐనక్‌ =మ ర్యజన్న
మె త్తినను. మజియే గతిక =మజీయేరీతి గ. దుష్ట స మాఖ్యకొ =దుస్ట్ర నామమును. పూని=గహించి.
సత్సటలవిని ంద నీయ గతిక , _-సత్పటల =సతృమూవహామునకు; వినింద నీయ=మిక్కి_లిగ ర్హితమగు;
గతిక =రీతిని, తాల్చినవానిక్‌ =ధ రిం చినవానిని, వరించి=కో ర. ఏగతికొ=ఏరీతిగ, ఓర్వుల్‌ =సహిం
తును? కటకట=అతికష్ట ము.మునివర్య=ముని(శేష్టు(డా ! | ఆవటముగక=ఆ పొయముగ. నీదు
మాటక్‌ =నీశాపరూపవాక్య మును. మరల్చి=(తిప్పీ. దయాత్ర కొ = దయతోంగూడిన చిత్తము
చెత, (పోవ వే=రశ్షీ౦ంపుమా,
అనగ మునినాథా ' నీశాపమున నా దేవత (ము వీడినను సహింతును గాని దుష్ట సమా
ఖ్యను బూనినమద్యపాయిని వివాహా మాడి యెటు లో రును? యు శి చే నీశాపో కిని మర
” జాలీ ఆటీ అవి
ల్ని నన్ను౯ (బోవు మని భావము.
చ, అనువనికా(పిీయో క్రీం గరుళణాయత నాయిత మాన సాబ్బు(డై
మునికులముఖ్యుం డి డను న*మాఘము మద్వచనంబు లైన నే
ర్పున నిశ దాని క న్యగతిం ఖీ బూన్తు( బయోజదళాశీ యంచు బా
వననిపుణత్గరూఢి దయి4వాణి యతీశుండు పల్కు_ వెండియున్‌. 118
టీ, అనువనితావీయో క్రిక్‌ =ఈ(పకారముపలుకుచున్న చిత్ర శేఖ పీయవచనముల చే
త్ర, కరుణాయతే నాయితే మాన సాబ్బుండుఐ. _క రుకాయత నాయిత= కరుణాగ్భవామువలె నాచ
రించుచున్న; మాన సాబ్బులడె=చి త్ర కమలముగ అవా. డె. మునికులముఖ్యు 6డు=మునికేష్టండు.
ఇట్టు=వతమ్యుమాణపకారముగ. అనుక =పలికెను. పయోజదళాక్షీ= =చ్విత రేఖా ! మద్వ-చన౦
బులు=నామాటలు, అమోస్థుము= రి తవోవునవికావు. ఐినక=అయినను. చనేర్భునక్‌=నె ప్రుణ్యము
చేత. ఇశకొ=ఈమీో (ద. డానికిక = ఆశాపవాక్యమునకు. అన్యగతిక = అర్థాంతేరమయును,
వూ నుకొ= చేయుదును. అంచుకొ=అను చు. పావననిపుణత్వరూఢి. = పావన = =పరిళుద్ధమ గు,
నిపుణత్వ=నై ప్రణ్యముయొక్క_; రూడఢ్డిజ[ పనీద్ధి, దయివాజకొ = అతిశయించునటులు" వెండీ
యుకొ=మణియును. పలుు.క్‌.
చ. సరసిజగంధి వింటివె సు+ చంద్భసమాఖ్య రహించుభూపతిం
బరిణయ మందు మంచు నల+భవ్యవచ సృతి కర్భ మాట ను
ర్భర ఘనరాజవంశమున+ రా జిలి జిమ్హువిరోధి భేదనా
దరు నినవంశ మాళిమణిం $ దని వరించి చెలంగె చెంతయున్‌. 119
టీ. సరసిజగంధి=పద దృముయొక్న గంధము వంటిగంధము గలచ్నిత శేఖా! వింటి వెఐవింటి
వా? అలభవ్యవచ సతికిక్‌ = =సుదోపాక ర సమాఖ్యంద్లగు నొకయి రాఫున చెడి వచనజాతమునకు,
స్వదం(దసమాఖ్యర హీంచుభూ ప తింబర్గిణయమందుమంచుక్‌ =నుచం[దు (డను చ నొప్పుచు
న్న రాజును వినావాము చేసీ కను మని. అర్థము బెట్‌ =అర్థము కావుటవలన, ఎటులన గ,
దోసాళబ్దమునకు రాతి యర్థము దానింజేయు వాండు దోపాకరుండు అనగ జం(దు( డనుట.
నుళబ్దప్రా ర్వకదోసాక రశప్లేమనకు సుచందు6 డర్భము ఈసమాఖ్య చే నొప్పు ఇరాప్రుం డన
ఇరాంపాొతీతిqఇరాపః అని భూళ్చు( డర్భము, ఇరాభూవాక్సు రా ఫు స్యా త్తనియమరుండు. ఈ
రీతి సుచం[ దు. డర్థ మగుటవలన నని శె తాత్పర్యము. ఉర్వరక్‌ =భూమియందు. భనరాజ
వంశమునక్‌ =గొప్ప రాజవంశ మందు. రాజిలి = జప్పీనదానవై. జిష్టువిరోధి భేద నాదరుక్‌ . -
జిస్టువిరోధి = ఇందళతువుల గురాక్షసులయొక్క_; భేదన = (బద్దలు చేయు టయందు; ఆద
రకా = ఆదరముగలవానిని. ఇన వంశమౌొళీనుణిక్‌ =సూర్యవంళ శిరోరత్న మగు సుచం(దుని;
వరించి=కోరి. తన్వి=చ్చిత లేఖా ! ఎతయుక౯ =మిక్కిలి. చెలం గదు=ఒ ప్పెదవు.
తే, అభిలభూమిధురాభర+ ణాఢ్యు నాధ, రాభుజునిం జెట్టవట్టి దుః ర్వారవిభవ
నంగతి శతస సహస్రవళత్చరము ధరణి, నలరి యంత భవదూఎపోవుంటె దనిన.
టీ, అభిలభూమిధు రాభ ర ణాఢ్యుక్‌ . . అఖిల=సమ సమ గు;భూమిధు రా=భూ భారము
యొక్క; భరణ=భరించుట చేత; ఆఢ్యుక్‌ =అధికుండగు. ఆధరాభుజుక్‌ = ఆసుచం(దుని,
ఇెట్టవట్టి=వివావాము 6 జేసికొని,దుర్వార విభ వసంగతిక్‌ .. దుర్భర =అనివార్యమ గు; విభ వజ
సంపదయొక్క.; సంగతిక్‌=సంబంధము చేత, శతసవా[సవత్సరము = నూటు వేల స౦వత్సర.
ములు;ధరణిక =భూమియందు. అలరి=జఒప్పీ. అంతక =అటువీమట. భవ దూపముజనీ దేవాంగ
నాస్వరూపమును. అందెదు=పొంద(గలవు. ఆనినకొ=అన(గా. దీని కుత్తర పద్యస్థ క్రియతో
నన్భయము.
అనంగ సార్భభౌముం డగుసుచం[దునిం బెండ్లయె అక్ష వత్సరములు ఫుడమియం౦
దుండి యామో (ద నీస్యరూపము బొంద గల వని భావము.
చ, విని పోమదహువాహాపరి? వేష్టితమాన స చితి) శేఖ యం
త నలమునీశుపాదనలి'+ నంబులకుం బిణమిల్లి యాభఘనుం
డనుప హితాళిపాళలియుతి 4 నాస్థలి నల్లన6 బ్రాసీ యాత్మ "కాం
చనమయ శేళికానిలయనంస్థలిం జేశ రయంబు మంచన్‌. 121
టీ, ప్రమద (పవావాపరివేష్టిత మా నస.-| ప్రమద (పవావా=సంతో మను. [పవావాము చే
త్యపరివేష్టీ త=చుట్ట బడిన; మౌన స=చి త్తముగల.చిత రేఖ=చ్చితొరేఖయను దేనాంగన. విని=ము
నివచనమునువిన్న దె. అంతక్‌ =అటువీమ్సుట. అలమునీళశు పాదనళినంబుల కుక్‌ =ఆవసంతలముని
“ఎపాదపద్మ ములకు, (పణమి ల్లీ= వ=నమస్కరి ౦ చి. ఆమను ౦డు=ఆవసంతము ని, అనుపక=పంప(గ.హీ
' శాళిపాలియలి. _హిత=అనుకూలలగు; ఆళి=సకియలయొక్క ; పాళి=పం క్రితోడి;యుతి కొ
ఎకూడి క చేతను. అస్థలిక్‌ =ఆపారిజాశార ణ్య(ప్రదేళమను. అల్లనకొ=తీన్న గ. పాసి = నదలీ,
కయంలు = వేగము, మి౦చ౦గక=అతిశయిరిపంగాం జత కాంచనకుయిశే? శానిలయసం
స.
య
212 చ ౦ ది, కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,.
లికా._ఆత, =తనయొక్క; కాంచనమయ=సువర్షమయనుగు; శేళీకా నిలయ= కేళి గృవాముయొ
క్కు సంస్థలిక =ప్రదేశ మును. చేరక =పెం చెను.
ఫూర్యో కవాక్యములను విన్న దై చిత శేఖ వసంతునమస్క._కంచి సంతసమున సకియలం
గూడి స్వకీయ కాంచనమయగ్భవామును జేరె నని భావము.
ఉ. ఆలలితాంగి యొక్క_భవి+ కాహమునక్‌' త.ణదోదయాఖ్యపాం
చాలవసుంధరాపతికి + శ్యామ యనం బొగ డొందుసుందరీ
మాలియెడక్‌ జనించె నలమానవభ ర్హయు భూరిహర్ష భూ
హపాకలితాత్సుండై యుని వెం + జందిక యన్నుభనామ మింతికిన్‌ . 122
టీ. ఆలలితాంగి=ఆచి త్ర రేఖ, ఒక్కు_భ వికావామునక్‌ =బ క శుభ దినమందు .కే ణదోదయా
ఖ్య పా ౦ చాలవసుంధ రావ తికిక =వీ ణదోద యు 6 డను పేరుగల పా ంచాలభూపతికి. శ్యామయ
- నక్‌ =ళ్యానుయన (గ. పొగడొ ౦దుసుంద రీమాళి యెడక్‌ = ప సిద్ధినిబాందు కా ౦తార త్నమునందు.
జనించెక=జని ౦ చెను. 'అలమానవభ ర్రయు ను=ఆవీ ణదోదయ రాజును. భారి హర్ష భూ పాక
లి తాత్తులడె.--భూరి=అధీకమ గ; నాద్ద='సంత సము చేత; భూపా = ఆభరణముల చేత; 'కలిత=
పాంద బడిన; ఆత్తులడై=మనమును దేవామును గలవాడె. ఇంతికిక- =కూ (తునకు, చందికయక్‌
శుభ నాముము= చం|దిక యనుకుభ నామ యమును, కూనిచెక్‌ =రూ౦ చెను.
చిత్రశేఖ పుడమి నొకశుభ దినమందు క్షణదోదయభూపతి కాంత యగుశ్యాను యను
చేరు గల నారీరత్నబు ందుజన్మింప (గా తషణదోదయు (డు ఆకన్యకు చం దికయ నునామ మునిచె
నని భావము.
లలామంబు నొ.
(లూ
ము, తనకార్యంబున కీళతిం జని యమ ర రి
వనమౌాన్యు క్రి నిజాదివర్ష రహిత +త్వం బూని భా(కిం జనిం.
చిన వారక విని చింత నొంది మదిం ద+ త్పేవాంబుతో దివ్యచి
హ్ననికాయంబులు గల్లం జేసె నవలా + కజ్టాసనుం డెంతయున్‌. 123
టీ, అబ్దాొసనుండు=నలువ. తన కార్యంబునకుకా = మునితపో భ ౦గరూప'స్వ కార్యము
నకు. ఈగతిక్‌ =ఈరీతి గా. చనిపోయి. అమ ర్హ్యస్త్రీ లలా మంబు=దేవా ంగనయగు చిత రేఖ.
పౌావనమౌొన్యు క్రీక్‌ =పవి_తమగుముని శాపో క్రి చేత. నిజాదివర్ల రహితత్వంబు._ నిజ = అను
ర్హ స్తీ శబ్రమయొక్క; అదివర్షభ్ఞాపథమవర్షమగు' నకారము మొక్క; రహీతత్వంబు= రాహీ
త్యమును. ఊని=పూని. అనంగమ ర్య స్తీ్వీత్యమును బొందియనుట. ధా(తిక్‌ =భూమియందు.
జనించీనవా రక్‌ = జిని ంచెనను జన్నశుతిని. విని. చింతకొ=విచార మును. ఒ౦ది= పొంది. మదిక్‌ =
హృదయమందు. తశ్చే ఇష హంబుతోకా. (తత్‌ =ఆచ్చిత రేఖయందలి; స్నేహంబుతోకా= (పేమ
చేత, దివ్య చిన్నా నికాయ ౦బులు=దివ్యమ గు భాగ్యచిహ్న ముల యొక్క సమూవాములను. నవ
లాకుక చం! దికకు, బంతయు ౯ = =మిక్కిలి, క్లక్‌ =కలుగునటుల్సు. బేసిక్‌ =జఒనరించెను..
ద్వితీయా శ్వా నము. 218
అనగ బారిజా తార ణ్యమునందు (బవత్వమునకై తపం బొనరించువసంతమునితపో
భ౦గమునకుం దాను బంపిన చిత రేఖకు నామునిశాపసమువలన మర ర్ష్యస్తీ తము రాంగానే నలు
వ చింతించి యా కాంతకు నమోఘ భాగ్య చిహ్నములు గలుగ. జేసె నని భావము.
ఉ. ఆసరసీరుహోశ్నీ క ఖిశలాద్భుత దాయివిపంచి కాకలా
భాస మొనర్భం జెంతం దగుళ+నట్టిననుం గముదాఖ్యిం గాంచి ప
ద్దాసను( డంపం బూర్వసమ+యామితమై శ్రి ధర్మ తిం జేరి యు
ద్భాసితత దహన్యగతిం + దనికి నేర్సి త్రి స్‌ ర్పు వంపునన్‌ . 124
టీ. అసరసీరుహోత్నీకికా =ఆచం|దికకు, అభిలాద్యుకచాయివివం చిశాకలా ఖ్యాసము...
అభిల='సమ _స్టజనులకు; అద్భుత =ఆళ్చర్య్యము ను) దాయి=ఇచ్చునట్టి; విపంచికాొకలా=వీ కొ
విద్యయొక్క.; అ భ్యాసము= నేర్పుటను. ఒనర్చ్పకొ= చేయు టకు. కము దాఖ్యుక=కుముదు(డ ను
సేకుగల. చెంత 6దగునట్టిన నుక =సమీపమునందున్న నన్ను . కాం-చి= చూచి. ప ద్తాసను (డు=
నలువ. అంపక్‌ =పంప6గా. పూర్వ సమయామితి మె త్తి, -పూర్భసమయ= ఫూర్వాకాలమం
న . న iy _వ లీ ను గ ల
దున్న ట్రియు; అమిత =అధికమ గు నట్టి; మై తికా= స్నేవాము చతను. ధరి తిక=భూమిని. చె రి=
పొంది. ఉద్భానితతదవాస్య గతిక. _ ఊద్భాసిత = (పకాశించుచున్న; తత్‌ = ఆవీ ణా విద్య
యొక్క; రవాస్య=నిగూఢమగు; గతిక =రీతిని. తన్వికిక =చందికకు. నేర్చు పెంపునక్‌
చెపు ణ్యాతిశయము చెత. నేర్పితిక =అభ్య సింపం జేసితి ని.
అన6గ నలువ చెంత నున్నకుమదు. డనుపేరు గలనన్ను 6 జూచి పుడమికి. బోయి
చందికకు వీణావిద్యార వాస్యమును చెలుప్ర మనంగా నేను బూర్వస్నేవాంబున భూమిం జేరి
తద్విద్యార వాస్యము నా మెక నేర్పితి నని భావము.
తే, అంత నెక నాండుశార దా కశకాంతవలన
ఏింత రాగంబులొక ర్‌ "న్ని? వినిముదమున
వానినన్నింటినా రాజ$ఃవర్యనుతకు
దెలివెదనటంచుబుడ మి కేశ తెంచునపుడు. 125
ట్రీ. అంతక =అటుపిమట,ఒకనాడు=ఒక దినమందు. శార దా కాంతవల నకొ=సర స్వతీ
చేవివలన. వింతరాగ ంబులు=విచె తే మగు రాగములను. ఒక కొన్ని .విని. ముదమునక=సంత'సము
చేశ, వానినన్ని ౦టికొ=ఆ రా గములనన్ని టిని. ఆరాజవర్యసుత కుక=ఆచం।దికకు. "తెలి పెదను=
తెలియ(జేసెదను. అటంచుకొ=ఆపకారమనుచు. పుడమికిక=భ్యూలోకమునకు. ఏతెంచున
ప వష సోష సక తతండు. °
. కనుదోయి కింపూన్స్ను+4క లీకికుంకుమ బొట్లు, దార్చిన నెమ్మోము.+దమ్మి దాని .*
నీటుగా దీర్చి న* కాటుక శేఖ చే, ను స్పారువిమలాక్షి+యుగముచాని' .
నునుపు తౌతొడలని+గ్గున వింతవగ దోంచు, నవ్యచీరావా ఎద థీ నమ్ముడానిః
బసపుచాల్బూె చే చెం ఖ బచ్చ దామరశ పంప్పు దలణీంచుపాణీపా+దమ్ము దాని
214 ళు ౦ ది కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
తే, జలదనికటస్థలిరహించు+ చపల వా లె
బర్హ దళ శాలపాంతం జూ+పట్టుదాని
నుక్కముని కాంత నీయ దిశ+చక్కిం గాంచి
చాల వైచిత్రి నెమ్మది + సందడింప. 126
బో
టీ. కనుదోయికిక్‌ =కను (గవకు. ఇ ౦పూన్నుళ లికికుంకమ బొట్టు. ఇంపు = నాంపును;
ఊన్చు= చేయు చున్న; కలికి=సుందరమగు; కుంకుమబొట్టు = కాశీరతిలకము. తౌర్చిన
నె మ్యోముతమ్లి దానిక. తార్చిన=దిద్దిన) నెమ్లోముతమి దానిక = సుందరమగముఖకమలముగల_
డానిని. నీటు గాక =ళ్ళంగారమగ, తీర్చిన కాటుక రేఖ బేక్‌ =దిద్దిన కాటు కేక చేత, ఒప్పా
రు విమలాత యుగము దానిక... ఒ ప్పారుజ ప్రకాశించుచున్న ; విమలజ=నిర్థలమగు; అక్షీయుగ
ముదానిక్‌ =కనుదోయిగల దానిని. నునుపులౌతొ డల నిగ్గునక=నును ఫులగుతొడ ల యొక్క కాం
తి చేత. వింతవగ =ఆశ్చర్యకరమగువిలా సము. తోంచునవ్య చీ రాచ్భాద నమ్ము దానిక, - తోం
చు=కనివీంచు చున్న ; నవ్య = సూతనమగు; చ రాచ్భ్చాదనము దానిక = నారకో (కగల దానిని.
పసప్రచాల్నూ (త చేకొ =పసప్ప సమృద్ధిగా వూయుట చేత. పచ్చ దామర పెంవుజపసప్రుతామర
వూలయొక్చ అరిశయమును. తలంకించుపాణో పాదమృుదానిక్‌...తల శకించు=చలి ంపంజేయు;
పాణి పాదమ్మ దానిక ఆనా _స్రమలుపాదములుగల దానిని. పొణ్య ంగములగు ట చే నేక వద్భావము.
జలదనికటస్థలిక్‌ = మేఘ'సమోప ప్ర దేశమందు. రహించు చపలవో అెకొ = ఒప్పు చున్న మెఅఫు
తీలగవలె. పర్షదళ శాల పొంత కొ, _పర్ణదళకాలజమోదు కాకులతో . గట్ల (బడిన పర్షశాలయొ
క్టపాంతక్‌ =సమిపమందు; చూపట్టు దానిక =కనుపట్టుదానిని. ఒక్కముని కా ంతేకొ=ఒక
మునిపత్ని ని, ఈయ (ది చక్కి_౯ =ఈపర్యత స్థానమందు. చూూచి=కని. చాలక్‌ =మిక్కీ-లి. వై చి
(తి=ఆళ్చర్యము; నెమ్తుదిక =మనమునంద, 'సందడింపకొ=అతిళయింపంల.
చ. కళ గలమోము 'కెంపునీరి + గాంచినపల్చెర తేనె లొల్కుప
ల్కులు బిగు వై నచన్నుంగవ + కుందన పుంజిగి నేలుముద్దు జ
క్క్క_ల గలయీ చెలిం (బియపుణారి, వగ న్ననవి ల్లుపోరునకా
గలయక యున్నచో. దలంపం 6 గల్లు నెకో నవసౌఖ్యమం చొగి౯ా, 127
ట్‌ కలగ క మోము= కాంతి గలమఖము. 'కెంపుసీ రిక = ఎజ్జని కాంతిని. కాంచినప ల్లైరఐ
పొందినట్టిమోవి. లేనెలాల్కుపల్కులు = మకరందమును జిల్కుమాటలు. బిగువైనచన్ను
గ వ=బిగుతుగల పాలిండ్లును కుందనపుంజిగిక =అపరంజికాంతిని, ఏలుముద్దుచెక్కు_లు = పరి
(గ్రహించిన ముద్దు చెంపలును. క లయోచెలిక్‌ =కలు గునట్టి యామునిపత్ని ని. (పీయపుకూర్రి కా
=(నీయమగు చెలిమి చేతను. వగకొ=విలాసము చేతను. ననవిల్తుపోరునక్‌ = సురతమునందు,
కలయకయున్న చోక్‌ =కూడ కయు౦డినయె డ. నవ స్టాఖ్యము=నూత నమగు హీఖ్యము. తలప
గల్దునొ కో=తలప ంగల్డు నా?కలుగవని భావము, అంచుక్‌ =అనితల (చుచు. ఒగిక =(కమము గా,
న ళు
=.
ద్వితీ యాశ్యాస ము, 215
ఉ, తొపసరాటు,_మారసవమళ తొ కలితాకృతి నాత త విద్య మా
యాపటిమకా భరించి తదు+ దార నవ చృద శాలం చేరి యు
ద్దీవితభ క్రిం దను నిపితృ(పముఖానవరతమిోాశ రా
జీపద పద్మము ల్వినతి+ చేయుచు నంతటం దత్క_థాగలిన్‌. 126
టీ. తాపసరాట్కమార సమతా కలితాకృతికా, _తాపసరాట్కమార =ముని(శేస్టుని
కుమారునియొక్క_; సమతౌ=సమత్వముతో; కలిత = కూడుకొన్న; ఆకృతికా = ఆకారమును.
ఆత్మవిద్యక=స్వ భావవిద్య చేశ నై న, మాయాపటినుకొ = మాయాపటుత్వము చేత. భరించి=
వహించి. నామాయ చేత మునిఫుత్తాంకృతినిబొంది యనిఖావము.తదు దారనవ చృదళాలకొ్‌. _
తత్‌ =అముని పుత్తు) నియొక్క_; ఉదార =ఉత్కృష్టమగు;నవ=నూతేన మైన; ఛదళాలక్‌ =పర్లశా
లను. చేరి=సమోవించి. ఊద్దీవితభ _క్తికా = అధికమగుభ క్తి చేత. తన్ఫునిసీత్స (పముఖానపరత్ష
మౌళీ రాజీపదపద్మములు. - తేన్ఫుని = ఆమునియొక్క3 పితృ్ళ=తండి; [పముఖ= మొదలుగా.
గల; అనవర కీమోశ=ెపెద్దమును లయొక్ళు; రాజీ=పం క్తి యొక్క... పదపదృములు= పా ద కమల
ములను. వినతి చేయు చుక్‌ =నమస్క_రించుచు. అంతటక్‌ =అటుమో యద. తత్క_. థా గతిక, _
తత్‌ =ఆమునులయొక్క_; క థాగతికా = కల్పి తవృతాంతముయొక్క_ రీతి'చే, దీవి కు శ్రరపద్య
మునం దున్న [కియతో నన్వయము.
తే. పొద్దు గడపుచు నుండ మ+ళ్ప్చూర్వకర్శ
గారవమున నముని+శకాంతు. డచటి
paar pete
కుటిపడటు కన్నూడశనట్లు లపుడు
6 దుం౧ం 6
వేగమున వ చ్చెం దత్సభ 4 వెజుంగుపడలో, 129
ట్రీ, (పొద్దుగడ పుచునుండకా = పూర్వోక్త కథచేం (బొద్దుం బుచ్చుచునుండ (గ,
మత్చూూర్వుకర్శ గౌరవమ్మునక్‌-. -మత్‌ = నాయొక్క పూర్వక ర్మ =పూర్వజన్య దువ్కు_ర యొక్క;
గౌరవంబునక్‌ = ఆధిక్యము చేత. అమ్హ్లునికాం తు (డు=ఆము ని నాథుండు. అచటికి౯ =అపర్ణ
_ శాలకు, ఉట్టిపడ్డట్టు=ని ప్కాారణముగ వీిపడినట్లు. కన్నూ డినట్టులు= చే(తము లూ డిన విధముగ.
ఆపుడు = ఆసమయముందు. వేగమునక్‌ = =కీ నుముగ. తత్స భ= =ఆ'సభ , _ వ్యజంగుపడంగక్‌ =
ఆశ్చర్య పడునటులు. వచ్చాక.
2)
6. వచ్చిన నమ్మునీశం( గని + వారక గుండియ (వీల నంత చే
నచ్చటం దెచ్చుకోలు ధృతి + నయ్యతితోో శపనో క్రిజాలకం
బెచ్చరోం బెద్ద వొద్దు కల4హించితి న నప్పు పరన రోగ ఘూ
.. జాచ్చరిశాత్సత న్పభ యాహూ యని .యబ్బుర మూని నిల్యంగన్‌ 130
216 చ ౦ ది కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
ట్ర్‌, వచ్చినక్‌ =రాంగానె. అము నీశుక్‌ =ఆ మునినాథుని. కని=చూచి. నారక=నిలువ
క్ల, గు ండియ=హృద యము. దీలకొ=చీల (గ. అంతక =ఆమిో(ద. ఏను= నేను. అచ్చటక్‌ =
ఆస్థలమందు. తెచ్చుకోలుధృతిక= తె చ్చుకొన్న మైర్యము చేత. అయ్యతితోక్‌ =ఆమునితో డడ,
శపనో క్తి జాలక ౦బు, క పనో క్లిజతిట్టులయుక్క_;జా లక ంబు=సమూ వాము. ఎెచ్చంగక్‌ =అతిశ
యింప6గ. పెద్ద పగ్దు=దీర్భ్ణ కాలము .సభ =సభ య ౦దుండినజనులు. పర స్పరో(గెఘాపోచ్చలి
తాక్తతకా . -పరస్పర =మాయన్యోన్యుల యొక్క_)ఉగ=తీక్ల మగు; -ఘోాప=ధ్వ నిచేక ; ఉచ్చు
లిత్ర=చలించిన; అక్కతక్‌ =మనముగలవారలగుట చేత. అహీయ ని= అహో యనుచు. అబ్బు
రము=ఆళ్చర్యమును. ఊని=ప్రూని, నిల్బగక = నిలు చుండ 6”. అహ్హ =ఆ సమయమందు.
కలహి౦-ితి నిజజగడ మాడితి ని.
క, ఆయతిపతి యాయెడ మ, న్యాయాగతి నెల్లం దెలిసి + న న్హాంచి మనో
భూయః పరికందళితమ, హీయః[ పతిఘారసా పి * నిట్లని పలిశెన్‌. 131
టీ. ఆయతిపతి=అమునిరాజు. ఆయెడక్‌=ఆసమయమందు. మన్వాయాగతికొ.-మత్‌
నాయొక్క, మాయా గతిక =కపటరీతిని. ఎల్లక్‌ =సర్వమును. తెలిసి.న నాంచి=నన్ను (జాచి,
1 ' sy OC
మనో భూయఃపరికందళిత మహీయ ఇ(పతిఘార సా పిక్‌. .మనః=మనమునందు; భూయ 8=అధిక
ముగా; పరికందళిత = అంకురిం చినట్లియు ; మహీయ ౩=అధీకమగు; (పతిఘార స కో ధర సము
యొక్క; ఆ పీకొ= పా ప్రిచేత. ఇట్లని. పలిశెక్‌.
ఆముని నాథుండు నాకపటము నంతయు నెటింగినవా.(డె కోపము నొంది వమ్యేమా
ణపకారముగ 6 బలికెనని భావము. .
శా,టరీ కిన్నర యిట్లు పాపమతి.వై 4 యుద్భ్భ త్తి మానీశ్వ రా
కారం బూని మందగనై కరతికాం+కాయు_క్లిచే మాజి యా
రా రాం జెల్లునె యిప్పు నీవ్ర పవిధా*రారూపశాపో క్షి దు
ర్యారేభాహితమూ ర్తివై పొడవ రా*వైళంజె యియ్య(దివై న్‌. 132
టీ, ఓరీకిన్న ర=ఓరికిన్నరుండా! ఇట్లు=ఈ[పకారము! పాపమతి వై = పాపబుద్ధిగల
వా(డవై. ఉద్వ్భృ త్తిక్‌ =దుస్టవృ త్రిచేత. మానీశ్యరాకారంబు=ముని వేషమును. పూని=గ
హించి. మదంగనై కరతి కాంచూయు క్రి చేకొ.మదంగ నా=నా భార్యయొ క్క; ఏీక=ముఖ్య
మగు; రతి=సురతమునందలి? కాంషూ=కోరికతోడి;?,యు క్రి చేక=కూడిక చే. మో తీ=అతి క
మించి. శాంజెల్లునె=రాందగునా? జౌ రా=ఆశ్చర్యము.. ఇస్టు= ఈసమయమందు. నీవు. పవిధా
రారూపశాపో క్రిక్‌ ,._పవింవ జాయు ధముయొక్క_); ధారారూప=వాద? వంటిదగ్యుళాపో క్రిక=
శాపవచనము చేత. దుర్భాశేభాహీతమూ ర్లివి వ=దుర్వార =నివారిం చుట కళక్యమగు; ఇ భాహీిత
మూ ర్తివై =సింవాశరీరముగలవాండవై.
వెళ ంబ=పభుముగ, ఇయ్య (ది పెక = ఈపర్యలతేము
మింద, పొడమ రా=జన్మింపుమౌా.
గ!
ద్వి పీ యా శ్వాస ము, . 217
చ, అని ముని శాప మిచ్చిన ఛ4యం౦బు మనంబున నిండి యుండ న
య్య నఘునిపాదషద ముల + నయ్యెడం జయ్యన (వాలి భ_క్తీచే
కొని యిటు లంటి నో నియమిళకుంజర మిరు మహాగసుండ నై.
నను నను. (బోవ రయ్య కరు*కాసదనం బగుమవూనసంబునక్‌. 133
టీ. ముని=జడదారి. అని=ఈగపకారముగ్య, శాపమిచ్చినక్‌ = కాపమియ్య (గా. భ
యంబు=వెజిప్రు. మనంబునక్‌ =మన స్పునందు. నిండయుండక౯=పరి పూర్ణమయి యుండ (గా. అ
య్యానఘుని పొదపద్యములక్‌ = పాపరహీతుండగు నాముని పాదకనులములయం౦దు. అయ్యె
డకొ=అసమయవమందు. చయ్యనక్‌ =శీఘముగ. [వాలి=ఒర గ. భకి కొ. చేకొని = స్వీకరించి,
ఇటులు=వక్యుమాణ[ప్రకారముగ . అంటిక్‌ =వ చిం చితిని, నియమికుంజర=ముని శేష్టు ణా! మీరు.
ముహాగసుండను= నేకు గొప్పయపరాధము గలవాండను, ఐనను=అటు లెనను. ననుక్‌. కరుకకొా
సదనంబు=దయానిల యము. అగుమొన స ౦బునక్‌ = అగునట్టిషృాద యము చేత. (పోవుండు అయ్య: '
రక్షీంపు (డీ,
వు, ననజంతూత్క_రహింసనో, గతరదు+ర్యా శ్రసార సంలబ్లీ మే
దిని. గన్పట్టుమతంగజారివరమూ+ ర్తిం బూని వర్తింప నో
రునె యయ్య్యో మునివర్య యిప్పు నవకా+రుణ్యంబు నాపై ఫఘటిం
చి ననుం (బోవవె పాపవే మదుపల+ఖ్యీభూత శాపో క్రికన్‌. 134
టీ, వనజంతూత్క_ర హి ంసనో తర దు ర్వా్యాపార సంలష్టీక్‌.- వనజంతు=అడవిమృగ
ములయొక్క ; ఉఅత్కర=సమూహాముయొక్క్ల; వీంసన='ససంవారించుటయందు ; ఉ[గతర=
అతి శీక్షమగు;దు ర్వా వీ పార=దుస్ట్రవృ త్తియొక్క;సంలబ్టీక =| పా ప్తి చేత. మేది నిక=భూమియ ౦
దు, కన్సట్టుముత ంగ జా రివర మా ర్లిక్‌-.--కన్సట్టు=చూపట్టు చున్న; మతంగ జారివర=నింవా శేస్ట
ముయొక్క_;మూ ర్రిక్‌ =శరీర మును .వూనిజ[ గహీంచి.వ ర్తింపకొ ఎఉఊండుటకు.ఓ ర్తునె=సహింతు
నా? అయ్యో=అకటా! మునివర్యు=ము ని ేష్టు (డా! ఇస్ట్ర= ఈసమయమందు. నవకారుణ్యంబు=
నూతనము గుదయనో. చామెక= నాయందు. భుటించి=ఊంచి.ననుకొ. (ప్రోవచవె. నుదుపల మ్మ్యీ
భూత శాపో క్రికక్‌.-మత్‌ దు చేను; ఉపల శ్ర్యీభూత = ల తమ్యము గాంగ లదియయిన; ఇఛాపో
క్రికక్‌ =శాపపచనమును. పాసవే=తీొల (గంప్ర్రమా. స
"కే, అన దయామయమాననుం 4+ డగుట మౌని
మామకీనో క్రి నిజ మైన 4 మయుకు లేంద్ర
వర్ష పంచక్రము హరీంద్ర+భావ మూని
యంత నీరూప మందెద + వనుచు ననిచె. 135
టీ, అనక్‌=ఈ్యపకారము (పార్థిరపంగా. దయామయమానను ండు౭కృ పామయమగు
_హ్యాధదయముగలవా (డు. అగుట€౯ ఇ కావుట వలన.మౌని=జడ దారి, మానుకీనో క్రి = నామాట,
క 28
216 చంద్రి కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
నిజము=సత్యమెనది. వనక =ఆయినను. మయుకులేం(ద =కిన్న ర( శేహ్హండా ! “తురజ్ఞవద
నోమయు ౩’ అని అమరుడు. ఐర్షపంచక ము=వఐ దేండ్లు. వారీం[ దభావము = సింవాత్వమును. టో
ని=పొంది. అంతకొ=ఆమీో (ద, వీరూపము = నీయొక) వూర్వరయావమును . అంటబెదవు= పొంద (గల
వు. అనుచుకొ=అని పలుకుచు. అని చక =సం పెను.
చ, అనిచిన నేను నన్మునికఃలాగ్రణికిం బణమిల్లి మన్ననో.
మనసి హజశాంబకీసం చాన, యెంతకుం దెచ్చె నంచు. బా
నివెనుచింతతోం గలల 4+ నాంతర మే నటు వాసీ యోవినూా
నమశమండపో శమము, దారున జేరి నసించి యున్నెడ౯. 136
టీ. అనిచినక్‌-=పంపంగ. నేను. అమ్మునికులాగణికిక =ఆముని (శేష్ణునికి. ప్రణమిల్లీ=నమ
సారించి. మన నోమనసీజళా ౦బరీకుల చమత)_ృతి._మత్‌ =నాయొక్చ_; మనః=మనస్సునం
దలి; మనసిజ=జమన్మథునియొక్క_; కాంబరీకుల=మాయా బృందము యొక్క) చమత్కృతి = చమ
తరము. ఎంతేకుక' తెచ్చెక =ఎంతపని(జేసెననుట. అంచుక =ఈ[పకారమనుచు. "పా
యని పెను చింతతోకా =విడువని గొప్పచింతతో. ఆంతరము=అంతరంగము. కలలగకొ=కలంయ
పడగ. ఏను= నేను. అటు పౌ సీ=ఆస్థలమును విడిచి. ఈ వినూతనమణిమ ండపము = ఈ [కొ త్ర తర
వలచవికను. దారునక =శీ భఘముగ, చేరి=సమివీంచి. వసీంచియు న్నె డక్‌ =హాద్చుండియు
న్న సమయమందు.
సీ, కురువిందరుచి నాజిం + గుదియించురద రాజి
వ[క తాళాత తా+వళిత మయ్యె
నెలపుల్లుకవడంబు + గలంయన్మేతయుగంబు
వృ_్త తాహరితతా*య త్ర మయ్యె
నంబుదావళినీలి + నడంయకిరోజాలి
| ఖర్వతాశళోణ తాక లిత మయ్యె
నలరుతానురగోము 4 నలయించునెమ్మోము
వివృత తావిపుల ఆ భివృత నుయ్యె
తే, నహహా యని పక్యేదభిలవా+హోస్యవిత తి
విస్త యం బూన బుధవర్ణ ర్ల ప్రీపిమలరూష
గారవంబున మిం చువము+ద్దా[ త మపుడు .
భమకంశీర వాక్ళతి+ స్టేమ గనియె. . : 137
ళ్‌ ఖో
టీ. కుర విందరు చిక =పద దరాగమణికాంతి సో ఆజ = యుద్గఃనుందు.. కోదియిం చురద
రాజి = కుంగంజేయుచున్న దంత పంళకి, పద్మ రాగములను దిర'స సు రేంచు దంత ప 0 కి యని
ద్వి తీ యా శ్వా న ము, 2109
ఫావము.వక తొళాతే తావళితము. -వక తా=కుటిలత్వము చేత ను; ఇాత్రతా = తీక్త త్వము చేతను;
వళితము=చుట్టం బడినది. అయ్యెక్‌ =ఆయెను. నెలఫుల్టుకవడ ౦బు.- నెల పుల్చుక ప= చకోర మిథున
ముయొక్కు ; డంబు=గిర (మును, కలంచునేేతయు గ ంబు=క ల (తపజచుక నుదోయి. వృత్తే
అావారితతాయ ల్తోము.----వృ త్తతా=వ రులత్వమునకు; 'వారితతా=వారితత్వ మునకు, పీతత్వమున
కనుట; ఆయ త్రమ= స్వాధినము. అయ్యక =ఆయెను. అంబుదావళి నీలికొ .-అంబు దావళి=
మేనుపం క్రియొక్క; నీలిక్‌ =నల్లందనమును;అడ (చు శిరోజాలి=అడ (గ[దొక్కు_కురుల గుంపు.
ఖర్భతాశోణతాక లితీము. ఖర తా=కు టు చందనము చేతను; కోణ'తౌ = ర క్షత్యము చేతను;
ఆక లితము=పొంద (బడినది. అయ్యెక్‌ =ఆయెను. అలరుతామర గోముక్‌ “--అలరు=(పకాళిం
చుచున్న; తామర = =కమ లముయొక్క; గోముక్‌ =సౌసుమార్యమును, అందముననుట. అలయి౦
చు నె మ్ళోము=శనుపజచుచున్న చక్క_నిముఖము, అనంగ తిరస్కరించుచున్న ముఖమనుట.
విన్ఫత తౌ విపులతాఫిపృత్రము. “వివృత కౌ= తెబిచుకొనియు ౦డుట చేత ను ;విశృులతా= వె. వై శాల్యము
చేతను అభీివృతము=ఆ వరింప (బడినది. అయ్యక =ఆయెను. అహావాయని = ఆశ్చర్యమాశ్చ
ర్యమని. పశ్యద ఖిలనా హాస స్యవితతి. -పశ్యత్‌ =చూచుచున్నట్లయు; అఖిల= సను స్తమైన; వాహా
స్యవితతి=కిన్న ర బృందము. విస్త యంబు= అద్భుతమును. ఊానక్‌ =పొంద 6౫. బుధ వర్ల్య విమల
రూప గౌరవంబునకొ._బుధ=దేవతల చేత; వర్ణ్య=పాగడ (దగిన, విమల=స్వచ్చమగు; రూప
= సౌందర్యముయొక్కా_; గొరవంబునక్‌ =అతిశయము చేత. మించునుద్దాత్ర మ= అతిశయించు
నాళరీరము. అపుడు=ఆసమయమందు. భిమకంఠీరవాకృతి శే సెేమక్‌ . - ఖీమ= భయంకర మగు;క ౦
కీరవ= సీంవాముయొక్క; ఆకృతి = ఆకారమయొక్క_] 'స్థేదు౯ా= స్థెర్యయును. కనియెక్‌ =
ఫాం చెను. న
అన (గ పద్య రాగములవంటి నా దంతములు కుటీలము లె పదనుగలవై నవి. చకోరముల
వంటి నాకనుదోయి గుం డమె వారితవర్శ మయ్యెను. మేఘమువంటి నాకురులు గు అువనివై
యెజ్జనివైనవి. కమలముల వంటి నామము తెజివంబడినటె విశాలమయ్యొను. ఇట్లు నాళరీరము
కిన్నురబ్బ౦దము చూచుచుండ (గ భయంకర మగుసీంహాకృతిని బొంబె నని భావము.
వ. ఇట్టు లతుల నాగవిదళనవ్యా పార నవీనశతవమఖకరవాలాయమాన ఖరనఖ
రంబులును నశ్షీణమృగతుతజకటాజ్యధా రా సముజ్ఞ ల జ్ఞఠ రజ్వలన సము
న్నతే జాషలాయమాన రస నాకిసలయంబును నవుందతుంద కారామందిర
బరదీకృతే స్వభృత సారంగకులీన సారంగవిమాచనలాలసావిలసనో త్తమాం
గరాజసదనవదన ద్వా ర్మాశిత చంద్ర లేఖాయమ్హానవ। క్రదంపాయుగంబును
నా న యహరితానుబోధక భాస్వద్విరో చన మండలాయమాన ని స్తులలోచన
ద్వ్యయంబును నలయ(ప భావ్రారరీకృ తాకిలజంతునిక్సంత నతం తన్యమౌాన
చాత్తుర్య ప ఫేకృతకీనశహాశాయన నదీర్ధవాలంబుమేనతిఘనమునా ఘన
ర్యనమున్తూలనశీలనిబిరీసని శాస మారుత సచాగ కారణమహాబిలాయమాన
220 చం ద్రి కాసరీణయము, నవ్యాఖ్యానము.
నాసారం[భంబును గలసింహాకారంబు నివ్వటిల్ల నుల్లంబు జల్లు మన మ
దా_ప్తజనంబులు చెంతల నిలువ "లేక యె ల్లైడలకుం జన సక లజగ ద్వారపా
రా వారగిళనపాన సమర్థాక్షు[దమధోద న్యా పరిముభితమానసంబు పథ్నీకరించి
యనేక కాంతారజంతుసంతానంబుల మక్కు_చు. దదీయానృక్పూరంబు[ నో
లీ సాక్కు_చు దుష్ట్రవ_ర్తనంబున నింత కాలం బచ్చటం దిరిగి తిరిగి భవత్క_
ర ాతిథా రామాహోత్మ ఫ్రంబునం బూర్వరూపంబు గంటి నీవలన మంటి ని
న్ను నేమని నన్నుతింతు నని యత్తురంగవదనుండు 'వెండియుం. (బణామం
బులు గావించి యవ్విభుండు నయభాషణంబుల నుపలాలింప నానందించె.
నప్పుడు. 138
ట్రీ, ఇట్టులు= ఈపకారము. అతుల నాగవీద ళ నవ్యా పారనపీనశతమఖి కరవాలాయ
మొనఖరనఖర ౦బులునుక్‌ .._ అతుల=నిసృ్పమానమ గు; నాగ=గజములు అను; అతులన=సాటిలే
నిఅగ=కొ ండలయొక్క_ ;విదళ న వ్యాపార=[బద్రలు చేయు ను ద్యోగ మున ౦దు;నవీన =నూత నమగు,
శతమఖ=ఇం[దునియొక్క;కరవాలాయమాన=వ(జూయు ధమువ లెనా చరించుచున్న ; ఖర =తీక్ష.
ములగ్కునఖర ంబులు నుక =నోళ్ళు ను. అమీణమృగ తీత జక టాజ్య ధారా సముజ్జ్వలజ్జఠ ర జ్వలనస
మున్న త జ్వాలాయమానర స నాకిసలయంబునుక్‌.-అశ్నీ ణ=ఎడ తెగని;మృ గ క్ష తజ= మెకముల
నెత్తురను; కట=అధికమగు; ఆజ్య ధా రా=న్ఫుత ధార చేశ; సముజ్జ (లత్‌ =మండుచున్న; జఠర
జ్యలన=జర రాగ్ని యొక్క; సమున్న త=నిడుదయగు; జ్వాలాయమా న=మ౦టవ లె నా చరించు;
రసనాకీిసలయంబునుక్‌ = లేయాకువలెనున్న నాలుకయును. అముందతుంద కారా మందిర
బ౦దీకృత స్వభృత సారంగ కులీనసారంగ విమోచనలాల సొవిల సనో త్రమాంగ రాజసదనవదన
ద్వారాశిత చం దడరేఖాయమానవ కదంసష్టాాయు గంబును క్‌ . _-అమ౦ద =అధికమ గు, తుంద=
కడుప చెడు; కారామందిర=కారాగ్భవామునందు; బందీ కృత =చెర వేయబడిన సభ క=త
న చేపోషింపంబడిన; సొరంగ =మృ గ ముయొక్క_; కులీన=కులమందు (బుట్టి న; సార ౦గ=కురం
గములయొక్క_ 3 విషమోచన=విడిపవించు టయ ౦దు; లాల సాజఆస క్రియొక గా విల సన=విలా సము
చేత;ఉ_త్తమాంగ=ళిరమ నెడు; రాజసదన=రా జగ్భ హాముయొక్కా; వదన=ముఖమ నెడు; ద్వార=
వాకి టిన్సిఆ్మశిత =ఆ[శయి చిన; చంద రేఖాయమాన=చంద రేఖవ లెనాచరించుచున్న ట్లీయు;వ
(క=కుటిలమగు;దంప్రైాయు గ ంబును=కో జజంటయును. ఆతి యవారితానుబోధక' భాస్వద్విరో
చనమండలాయనూన నిస్తుల బో చనద్యయంబునుక్‌.-ఆతీ య=తనసంబంధియ గు;వారి తా=సీం
హత్వమునకు; అను బో ధకజసూ చకమ గు; భాస్వత్‌ =(పకాశించు చున్న; విరో చన=అశ్ని యొ
క్ర్‌_; మండలాయమాన=కుప్పవ లెనున్న; ని స్తులజ సాటిలేని; లోచనద్భయంబునుక్‌=క నుంగవ
యును ఇచట్క వారితా=విష్ణుత్యమునకు, సూదకమగు, (ప్రకాశించుచున్న, విరో చనమండలా
యమాన=నూర్యచం[దమండలములవ లెనాచరించఛు కను (గవ యని య ర్థాఠత రాయు" దోంచుచు' .
న్నది. “వహ్మ్నాంద్వర్కా-విరో చ నాః” యనిర త్ను మూల, అలయ ప్ర భానోరరీకృ తాఖిల జంతునిక్ళం
ద్వితీయాశ్యానస ము. 221
తనతంత న్యమానచా తు ర్యప్ఫృ స్టేకృత కీ నాశ పౌశాయమానదీర్ధ బాల ౦బునుక్‌. -అల యజ నాళము
లేని; (పభౌవ=౭మహీము చేత; ఊరరీక్ళత = అంగీకరింప (బడిన; “ఊళరీకృతమురరీకృతమబ్లీకృత””
మనియమరుడు;అఖి ల=సమ సమమైన; జంతు పాణుల యొక్క; నికృంతవ=వేదనమ౦దు;త ౦
తన్యమాన =మిక్కి లీ వృద్ధి బొందుచున్న ; ఛా తుర్య= నేర్పు చేత; పృ ప్పేకృత=పృష్ట భాగమందుం
సంపడిన;కీ నాశ=య మునియొక్కా; పాళా యమాన=పా కాయు ధము వ లెనా చరించు చున్న;. దీర్భ
వాలంబునుక్‌ =పొడ వై నతో కయును. అతి నునభు నాఘన స్టైర్యసమున్తూల నకీలని బరీ సనిశ్వా
సమారుత్యపచార కార ణమహాబిలా యమాననా సారం[ధంబునుక్‌.-_ అతిఫ్టున=మి క్కిలి యధిక
మైన; ఘనాఘనజ=మ త్త గజముఅను వర్షాకాల మేఘముయొక్క_; స్థైర్య =దార్థ న్రమయొక్క.: స
మున్ఫూలన=డ త్పాటనము; కీల =స్వభావము గాలల్యనిబిరీ స=ద ట్టమ గు3ని శ్వాస మారుత =నిట్టూర్చు
వాయు వుయొక్క_)_పచార =సంచారమునకు; కా ర ణ=హీ తుభూతమ గు; మహాబిలాయమాన=ఆ
కాశమువ లెనాచరించు చున్న; మేఘ ద్వార ంమహావిల”” మని యమరుండు; నాసారం(ధంబు
నుక =నాసీకారం ధమును. కలసింహాకారంబు = కలిగిన సీంహాక్ళతి, నివ్యటీల్ల ౯ =ఒప్పు
చుండగ. ఊల్ల ౦బు = మనము. జల్లుమనక్‌ =తల్ల డిల్ల6గాననుట . మదా ప్తజనంబులు=నామి
త్తుంలు, చెంతలక = సమిపములందు; నిలువలేక = నిలుచుండ లేక; ఎ లైడలకుక్‌ = అంతట,
చనక్‌ = పోంా. సకలజగద్యారపా రావారగిళన పాన సమ ర్థాతు దతుథోద న్యాపరితుఖితమాన
సంబు.--'సక ల=సమ స్తమగు; జగ ద్వార =లోక సమూవా ముయొక్క పా రావార=జసము[దముల
యొక్క, గిళన=తినుట యందు; పాన = (తాగ టయందు; సమర్థ = శక్తిగల; అకు దతుధో
ద న్యా=అధికమగు నా6కలినీరువట్టుల చేత; పరితుభిత = క్షోభ పడిన ; మానసంబు= వాదయ
మును; పల్నీకరించి=అంగీకరిం చి. అ నేక కాంతారజంతు సంతానంబులక్‌ =అ న౦తముల గునడవి
మెకంబులగుంపులను. మెక్కు_చుక=భుజించుచు. తదీయా'సృక్ళూర ంబుకొ. _త దీయ=మృ?
సంబంధియగు; అసృక్పారంబుక్‌ =ర క్ష[పనాహమును. (కోలి=పానముండేసీ, చొక్కు చుక్‌ =
పరవళతనొందుచు. దుష్టవ ర్రనంబునక్‌ = శెడువృ త్తి చేత. ఇంతకాలంబు. ఇచ్చటక్‌ =
ఈపర్వతమందు. తిరిగితిరిగి = [కుమరి కుమ్మరి. భవత్క_ర హేతి ధా రామాహాత్య్యంబునక్‌-._
భవత్‌ =మిోయొక్క_; కర హేతి=నా స్త్రమందున్న ఖడ్డముయొ క్క; ధారా=వాదరయొక్ళ_; మా
హాత్మ ౦బునక్‌ =మహీమ చేత. పూర్వరూపంబు = పూర్వమ ౦దున్న కిన్న రరూపంబును. కం
“టిక్‌ =పొందితిని. నీవలనక్‌ ,.మర్గటికా = జీవించితి. నిన్ను నిను. వమనిసన్ను తింతుక్ష్‌=
వీమనికొనియాడుదును? అని= కళ్ళిపకార ముగంబలీకి, అత్తుర ంగవదనుండు=ఆకిన్న రుండు. వెం
డియుకొ=మటీయు. [పణామంబులు=వందనంబులను. కావించి=ే నీ. అవ్వి ండు=ఆసు చం
(దుండు. -నయభావషణంబులక్‌ =అను నయో కుల చేత. ఊపలాల్లి ంపకొ = ఊజడింప౦6గ. ఆనం
దిం చెక్‌ =ఎసంతసీం చెను. అప్పడు=ఆసమయమందు.
అన(గ వ(జాయుధతుల్య ములగుతీళ్ల్మ నఖములు ను అధిక మగు మెకంబులర క్త మను
ఘృత థార చేత బైకెగయుపజఠ రాగ్నిమంటవ లె నున్న నాలుకయు, అధిక మగుకడుప ెడు
కా రాగ్భ్ళ వామందు "బంధింప 6బజీవ స్వప్లోషితమృ గసంబంధిమృగ ౦బులను విడిపీంచుట క
"యక్క_జ (బూని శిరమను రాజస్థానము నకు ద్వారమయ్యినముఖమునం గాచియున్న చం(దనేఖ
/
222 చంది కాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
వ లెనుండుకో జలును , నిషులకుప్పలవ లె నున్న కను (గవయు, సర్వ పాణుల 'సంవారించు
కాలదండమువలి నున్ననాలదండమున్సు “కాలమేఘంబుల(6 దూలించుగాథ మారుత మునకు(
దానం బగుచాకసమువ లె ను త్తగజంబుల( బాజందోలు నిట్టూర్పు ల కు (జో యున్న నాసా.
రోం ధములునుగల్లి సింహాక్ళతి€ బూని నిలువర జెంగటనున్న సంగడికాం[డు విడిచి పరువి
డుటయు, నంత నాకు మున్నీ టినీళ్ల నల ఇ, ంగోలునంతటి నీరువట్టును "నెల్ల జగంబుల ( దినునంతే
టీయా (కలియును బొడమ్క నీయడవిలో నుండు మెక౦బుల నెల్ల మెక్కు_చు నింత కాలం విచ్చ.
ట విచ్చలవిడి (గుమ్మరుచుండి నీఖడ్ష మహిమ ౦బున నాతొంటిలూపంబు గంటి నని సుచందు,
నితో గుముదుండు విన్న వించె నని భావము.
"తే. వరకలానాం[దు6 డై నయా4+4వసుమతీశ
చందు నలగోనికాయ( పళదారమహీమ
కుముదు. డతిముంజులామాద+ సమితి నలక
పుహ్క_ర చ రాళి BE * బొందుచుండ. 139
టీ. వరకలాసాం(దుండు.---వర = (్రేష్టమగు; కలా = విద్యల చేత, కాంతుల చేశ;
సాం[దుండు = నిండీనవా (దు. మిన వనట్టి; ఆ ఆవసుమతీశ చందు నలనగో ని కాయ పా
రమహిమక్‌.--- ఆవసుమతీళశ చందు = భూపతి కేస్టుండగు నాసుచందునియొక్క;.
అలగోనికాయ్యపచారమహిమక = అఆవాక్యసమూహముయొక్క_ ప్రస క్టి సామర్థ్యము
రాజను పేరుగల చందు = నిశాపతియొక్కు; అలగోనికొయ =
చేత; ఆవసుమతీళ
ఆకిర ణఫుంజముయొక్క_), |[పచారమహి ను చేతనని యర్థాంత రము దోంచుచున్నది. కుము
దుండు = కుముదుండను పేరుగల కిన్నరుండు, కలుప. అతిమంజులామోద సమితిక .--.
అతి=ఆధికమగు; మంజుల = మనోజ్ఞ మగు; ఆమోద = సంత సముయొక్క_; పరిమళ
ముయొక్క_; సమితిక=సమావాము చే. ఫుష్కుర చ రాళి=దేవబ్బందము; పుహ్కుర = కమల
ములను; చర=వొందిన; అళి=భృంగము., వై చితిక్‌ = వ=విచ్చితతను. పొందుచుండక్‌ .అల రె౯=.
సంత సీించెను.
ర.
అనంగ విద్యలచే పరిపూర్ణం డగుసు చం్చదునియొక్క వచనకదంబము చే. గుముదుం..
ల గ గి |
డనుకిన్నరుండు దేవతలు చూచి వైచ్వితిని పొందుచుండ (గ సంతసీంచె నని భావము. కాంతు.
లచే. పరిపూర్హుర్‌ డ గుచందునియెక్క కిరణపుంజము చేత కలువ నునోజ్ఞ మగు పరిమళము.
తో భృంగములు సంతోషించ్లునట్టు. వికసించి (ప్రకాశించెనని యర్థాంతర మునకోభావము..
* మ, కలితారాతివిరామ రామరుచిసం+గ్మ పస్తు సర ద్భామ భా
మలవక్ర్రా హాతసోమ సోమనుతశుం+ భద్భూరిసం గామ (గా
మలస ద్వేణున కామ కామకలిసం+పల్లాలస శ్యామ వ్యా, క్యా
చులరోచిశ్చయవామ వాన్గునతనూ+మాన్య[తిలోక్షీకమా. . 140.
అలో
ట్రీ, కలికారాతి విరామ... కలిత= చేయ (బడిన; ఆరాతి=శ(తువులయొక్కు_; విరామ=
నాకముగలవా డా! రాయరు రసం గహర దాము... రామానునా వారము; మచి = కాంతి
యొక్క; సంగజ =సంబంధము చేత; (పన్ఫురతి త్‌ =, పకాశ శందు చున్న; భామ=సూర్యు (డుగలవా 6
డా! “భామః [కోభే రనాదీప్తా” అని విశ్వము. సూర్య దింబమందుండు నారాయణమూర్తి
తనకాంతిపుంజముల చే నాసూర్యు నిం |బకాశళశింప( జేయు నాయడని భావము. భామలవక్తాం
హత సోమ. - భా= కాంతి చెత) అమల =స్వ చ్చమ గు; వక్త్ర =ముఖ ము చేత హత కొట్ట (బడిన;
సోమ=చం్యదుండుగ లవా( డా! మనోజ్ఞ ముఖకాంతిచే తీర స్క_రింప (బడిన చందు డుగలవా(
డని భావము. ఫోమునుతళుంభద్భూరి' సం గామ. .-సోమ=శంకరుని చేత; నుత = (పశ ంనింప(
బడినట్రేయు; శుంభ త్‌ = (ప్రకాశించు చున్న ట్టి; భూరిసం గామ=అధిక మెనయుద్ధముగల వా (డా;
_గూాములసడ్వేణుసకామ.-(గామ=స్సర సందోవాము చేత; లసత్‌ = పకాళించుచున్న; "వేణు =
మురళియందు; సకామజకోరిక తో (గూడినవా(డా! కామకలిసంపల్లాలసళ్యామ.- కా మక లి=
మన్మథ యుద్ధ ముయొ క్క; సంపత్‌ =సంపదయందు; లాలస=ఆస క్రిగల; శ్యామ= కాంతీలుగల
వా(డా! శ్యామలరో-చచిళ్చయవామ. - శ్యామలరో చి 8=నల్ల నికాంతులయొక్క_; చయ = సమూ
వాము చేత; వామ=మనోవారు (డెనవాండా! వామనతీనూమాన్య (తిలోకీ కమా.---వామనత నూజ
తివికమా కృతి చేత; మాన్య = పూజ్య మైన; (తిలోకీ క మా = ముల్లోక ములయందు 6 బాద
న్యాసము గల వా 6డా !
క సత్యాహితాంతరంగా, స త్యాశ యపుండ రీక$ చంచద్భ ఖంగా
సత్యాత్శ కగుణసంగా, సత్యా లయ యోగి యోగ సంతత రంగా, 141
ట్రీ, సత్యాహీతాంతేరంగా, -సళత్య్యా = సత్య భామయందు; ( నామెక దేశే నామ(గ్గవా
లి? మను న్యాయమున లన సత్యభామానా మెక దేశమగు సత్యాశబ్ద మునకు సత్య భామ యనియ
ర్థమనియెుంగునది; ఆహాక= ఉంప (బడిన;అంతీర ౦గా=నునస్సుగ ల వా 6డా!స సత్య భాముయందు
ఆస]క్సిగలవాండనిభావము. సత్యాశయ పుండరీక చం చద్భృంగా. _సతీ = పార్వతీబేవియొక్క_]
ఆశ యపుం కరీక=వృత్క._ మల మందు; చం చత్‌ =చలించు చున్న; భృంగా=భృంగరూపమెనవా(
డా! పార తి తనవత్సుండరీకయునందు నెల్ల పుడు నారాయణమూ ర్రీని ధ్యానించుచున్నదని
భావము. సత్యాత్మకగుణసం గా, -సత్యాత్మక = సత్యరూపనుగు,; గుణ=శే ర్యాదిగుణములయొ
క్కు3సంగా= ంబంధ ముగ లవొ (డా!స త్యాల యయో గియోగ సంత తరంగా. -నత్య= సత్య లే
కే; ఆలయ:=నివాసముగా6గల); యోగి =మునులయొక్క_;)యో గ =ధ్యాన మె సంతత = = లల్ల ప్ర ఫు
డును; రంగ = నాట్యస్థానము గాంగలవా6డా | సత్యలాేకమ ౦దు వసించి తపం పొనరించు
మునుల ధ్యానమునందు చెడ ౧బాయకుండువాండని ఖభావము.*
క కరివరాంగబహులభంగశక రణసంగత(గహో on
-.. చరరథాంగ హరిశ తాంగ+జనక రంగద్యదిజూం
“తరసు సూమంగఖాబ్దభృంగ 4 తతపతంగమందిరా .
స . పరభుజంగరివు లంగ (పబఫిరంగభూవణా. 42
సి
224. చంద్రికౌసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
గద్యము. ఇది (శీమదన గోపాల (పసాద సమాసాదితో భయభాహాకవిగ
కలాకళ్ళత రేచర్ల గో[తపవిత సురభిమల్ల తుమాప్మాల సత్సు త్త కవి!
జనవిధేయ మాధవరాయ (పణీతం బై న చందికాపరయ
మనుమహో[ పబంధంబునందు
ద్వితీయాశ్వాసము.
టి. కరివరాంగబహుళభంగ కరణ సంగత[గ హాచరర థాంగ,_కరివర = గ జేందు
యొక్క; బహుళ =అ-నేక[పకారములుగ; భ ంగకరణ = నాశము సేయుటయందు; సంగత్ర
ఆస కృమెన; (గహః= మొసలియొ క్కు; ఆచర=సంవహాోరకమగు; రథాంగ= =చ్యకాయు ధముగ'
నా౭డా! గజేందునిం బట్టుకొన్న మొసలిని సంవారించిన చ్యకాయుధముగలవాండని భా
ము. వారిశతాంగజనక.-హరి=మారుతము; (యమాని లేన్ల చన్దార్క. విష్ణు సింహాంళువ
జిషు! శుకాహిపిక భే కేపువారి 8) అనియమరుండు;క తౌంగ = =ర థముగాంగలమన నృథునకు) జనక,
తం(డిమయైనవాండా ! రంగద(దిజాంతర నుమంగళొబ్బ భృంగ. గంగత్‌ = శలించుచున్న.
అ(దజా=పార్వతీ దేవి యొక 6-3 అంతర =వ్భాదయమను; సుమంగ ళ=మంగ ళపదమగు; అప:
కమలమునకు; భృాంగజ జ=భ్చంగ రూపుండయినవా (జడా! పార్వతీ జేవి యొల్ల పుడును వృాదయకవ
అమ౦ందు నారాయణనుూ రిని నిలుపుకొని ఛ్యానించుచున్న దిగాన తద్ధ్భృయకముల మునకు భృ,
గ(పాయుడె యున్న వా? డనిభావము. తేతపతంగమంది రా.-తత= =విశాలమ గ; పతంగజనూ
ర్యు౭డే “పతంగాపక్నీసూ సూర్యా చ” అని అమరుండుము౦దిరాజు =గ్భ నాము గాలలవాండా!. నూ
-ర్యమండ లమందు సర్వదా నివసీంచువా( డని తాత్పర్యము. ఇందుకో “షయ స్సదా. సః
తృమణ్లలమధ్యవ క్షీ నారాయణః” అనువ చనము (ప్రమాణము. పరభుజంగ రిప్టుతురంగ..
పర= =డాత్య స్తుండగు; భుజంగరిప్రు=గరుడుం జె; తురంగ= జ=గుజ్జముగా (గలవా ఆడా! (ప్రబలర,
గభూపషణా. -(ప్రబల=ఉ తృ్భృస్ట్ర మగు; రంగజుశ్రీరంగ విమానము నకు; భూవ.ణా౭భూనణ| పా
యు (జెనవా జా! పు
ఈవా “మిజు సూర్యగ ణము లేడు గాంత్‌ మెనను | త్భాహవృత్త మనంగ గతుల
జాంగుచుండు* నని యు త్సౌవానృత్త లక్ష ణము అప్పక వీయమున( జెప్ప (బడినది,
గద్యము. ఇది (శీసర తీరమణక రుణా సమాసాదిత సర్వ సౌ భాగ్య భాగ్యనగర మవారాజ్య సంకలిత
(శ్రీజట్యపో లు సంస్థాన పాజ్యసకల సామా జ్య (శీ రేచర్ల గోత్ర పవిత్ర కవిజనగేయ ...
శ్రీవేంకట జగన్నాథ రాయ సత్చు త్త సక్సం[పదాయ (శీసుర ఖివేంకట ల
ఇ లత్మణ రాయ పరిపోవ్యు 'సర'సవె వైదువ్యు త దాస్థానతల మండిత EE
. సదాశివపండిత విరచిత శరదాగమ సమాఖ్యవ్యాఖ్యయందు
ద్వి తీయాశ్యా సము సంపూర్ణము, | ౭ 7 న
2 ee]
శ అలసి
(శియెనమః,
ర్త శీ నరసింహాయన మః.
క. విలసత్క_మలాపదయుగ, అలేతానుపనూనదివ్యంలాతాలకిరే
జ జ్ఞ (లత రకాస్తుభ మణిపి, చ్చిలరుచివమ్షోవిశాల థీ శ్రీనోపాలా. 1.
టీ, విలస త్క_నములా సదయు ౫ లలితాను పమాన డివ్య లామా అత్తైజ్జ్వలతర కౌసుభ
మణి విచ్చిల రుచి వలో విశాల. ర్యావిలసల్‌ ఇపకాశించుచున్న, కమలాపదయుగజల'క్షీ
పాదయు గ ళభమయొక్క, లలిత= =మనోజ్ఞ ము, . అనుపమాన= సాటిలేనిదియు నగు ది్యలాము= |
లోకో త్రరమగు లత్తుకయొక్క_, లత = =-చిహ్నము చేత, ఉజ్జ్వలతర = మిక్కిలి పకాశమాన
మగు, కౌస్తుభ =మణివి శేషము చేత, పిచ్చిల=దట్టమైన, రుచి=కాంతిగల, వక్షః=ఎద చేత,
విశాలజగొప్పవాండవగు, అనంగా, విశాలవక్ష స స్థలము గల; (శీగోపాలా = (శీమదనగోపాల
స్వామి ! అని కృతిపతి సంభో ధనము, దీనికి జి త్తీగింపు మనును శీర పద్యమందలి [క్రియతో
నన్వయంబు.
గీచి త్తగింపుము శాన కా+ద్యు త్త త్తమర్షి
సమితి కి టను రోనుహా$ర రణతనూజం
డప్పు డామోద మూని మయ మోధిపతి వు
పీం[ద్రుం దిలకించి వెండియు 4 నిట్టు, లనియె. 2
టీ, చి క్రగింప్రుము. రోమవార్ష ణతనూజు ండు= అనూతుండు; కన శాద్యు త్త త్తమర్షి 'సమితికీకొ =
కౌౌనకు ండు లోనగ (్రోన్థ ము ని సంఘమునకు; ఇట్టు=వక్య మా ణ పకారము; అనుకొ=వ-చించును.
అప్పుడు= ఆసమయమనుందు; యక్షూధిపతి= యక్షుశేస్లుం డగుకుముదుండు,. ఆమోదము =
సంతస సమును;_పమోదామోద సమ్మ దాః“ అనియమరు ండ్యుఊనిజవహించి; మహీం[ దుక =సుబం
(దుని; తిల కించి=వీవీంచి; వెండియుకొ=నుణీయు; ఇట్టులుూవక్ష్యుమాణ ప్రశారముగ; అని
యొక =పలి కెను.
చ, ఇరం గలపది ది నీతతుల+యింపును సొంపు నడంచు మంపునం,
. గరము? బొసంగు చం ద్రికయ$ఖండవిలా సము సను ్న తింపయగా
226 చం ది కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానను.
దరమె తదియదీధితివి+ తానము గనమెనుమా(తేం చెంపు దు
ప్క_రగతి మించుభూరసమ+ కాండగ న్రాదితతా పమండలి౯. 3
టీ. ఇట. (బస్తుత చందికాఖ్య నాయి కాపర మైనయర్థము ను బోత్స వ్వైపర మే మెనయ
ర్ధ్వమును గలుగుచున్నది.---ఇరక్ష్‌ = భూమియందు, జలమం౦ దని వెన్నెలపర నె నమైనయర్భము;
‘ ఇరాభూవాక్సురాపు నస్యాక్‌ ”” అని యమరుండు; కలపది నీతతులయి౦ప్రును= చకలి గినట్టెప
ది నీజాతి స్త్రీలయొక్క_యాన౦దమును, తశొమరతీవల యొక స౧-యాన 9దము ననిష్యోత్స్నాపర మైన
యర్థము; సొంపును=సాందర్యము ను; అడంచుమంప్రునక=అడ (న ంచువముదము చే; కరముక=
మిక్కిలి; సంగు చందికయఖండవిలా సము=జప్పు చున్న చం|దిక యొక )_ యవిచ్చిన్న మెన
విలాసము, వెనె న్నెలయొక్క_ యఖండ నిలాసమని యర్థా ౦తేర ము; సమ్నతింపం గాక్‌ = =క్రోొ నియా
డంగా; తర యె=శక్యమా ? తదీయదీధితివితాన ము= ఆచం, దిక కయొక్క_ యు వెన్నెలయొక్క
యు కాంతి ప్రంజము; కన్లొనుమా[తక్‌=అ వలోకించునంత నే; దుష్కు రగతిక= =అశక్యమగు
రీతి చే; మిం చు భూర్య'సమ కాండ గవోదిత తాపమండలిక్‌.---మించు = అతిశయించునట్టి,
భూరి=అధిక ములయిన, అసమ కాండ= =విషమ సా యకొరృడేన మరునియొక ్క, సప్తాశ్వు (డైన
సూర్యు నియొక్కయని యర్థాంతరమ్ము “ శాజ్డో స్త్రీ దజ్ద్ఞలాణార్వ ” అని తుమరుండు, గో=
చాణముల చేతను, కిరణముల చేతనని యర్థాంత రము, “స్వన్హైహ పశునాగ్వ( జ దిజ్నే[త ఘృణి
' భూజలే లక్యుదృష్యా స్థ్టీయాం పుంసిగాః” అని యమరుండు. “సో+ఉదితి” అనుచోట
నోళబ్దము మో 6ది యో కాధమునక అవజా దేశమువచ్చి “౫వోదితి” అనియయ్యె ఉదిత=డద
యించిన్క తౌపనుండ గికొ= సంతాపాతిశయమును, వేండియొక్క_ యతిశయమునని వెన్నెలప
ర మైనయర్భము; పెంపుకు =పోపీంచును, నశింప 6బేయునని యసన్ధాంతర ము.
అనయా జందికొఖ్య నాయిక భూమియందు. గలపద్మి నీజూతి స్రీలలో ను త్తమురాలని
యు, ఆమె దేహకాంతి యవలోకించినంత నే స సృకోద్దీప పనమగునని యం దాత్సర్యము, వెన్నె
ల జలమం దున్న తామరతీవలయింప్రుసొంప్రుల నడంచు ననియు, ఆతపబాధ శమింప౭జేయు
ననియు, నర్ధాంతరమందు 6 దాత్సర్యము. "ప్రసృకాష్రకృాళ్టముం కాపమ్యము గమ్యుము.
నెలంతచన్లవ దారి 4 నెజీకొప్పు కటియొప్పు
భఘనచ్రనంగతి థీ నని నడంచుం.
గొమ్మ కన్ను లరాణ 4 నెమ్మోము మెడ నేము |
కలిశొబ్బనహిమంబుం + 4 దల జేయు
'సకినులదొడలరీతి + చికురాళి నఖపాళి
సుక లభోర్జి తజయ+స్ఫూ _ర్హి నలరు.
జెలివలగ్నాభ ప+ల్కులతీరునూలార్ను We
హరిమదాపహవృ త్తి + నతిశ్ళయల్లు
త తీయా శ్యా నము, 227
తే. నహహ తె తె )లోక్యవర్ల నీ4యాజరాంగ
నావతారవిలాసా ప్తి 4 నడరుకతన
వముహిప పాంచాల రాట్సుతా+మంజులాంగ |
కాంతి చ్మితకర స్టేమం 4 గాంచు టరుజె. 4
టీ, నేలంత చన్లవదారి.-. నెల [తే౭చం[దికయొక్కు_, చనవ = సనయుగ ముయొక్కా,
౧ ౧ ఆరి జీ
దారి=పద్దతి; 'నెటీకొప్పు =అండ మైన కేశ బంధము; కటియుప్ప=విటు౦దులయందడము; ఆఅనిక =
జగడమందు; ఘనచకవె ఖరిక్‌ =ఘనము లై న జక్క_నలఅయొక్క రీతిని మేఘసంభముయొక.
రీతిని; శున=గొప్పవియెన, చడక=బండికండ్లయొక్క, వై ఖరిక్‌ =రీతిని; అడంచుక్‌ =అడ గ
జేయును. అనాం జందిక యొక్క చన్చవ దారిభనము లెనజక్క_వలరీతిన్సి కొప్పు మేఘ
సంభఘరీతిని, వీయుందులు గొప్పలగు బండికండ్రయొ క్క_రీతి ని, జయించు నని య థా'సంఖ్య
ముగా నన్నయము. కొ మకన్ను ల రాణ=చం[దికయొక్క_ నేత్రములయొప్పదము; నెమ్మోము=
అందమగుముఖుము; మెడగోము=క ౦ఠ సౌకుమార్యము; కలి తాబ్బమహీమంబుక .---కలితే =
ఒప్పుచున్న, అబ్బ=కమల ము యొక్క. శ చంటదునియొక్కా, కంఖము యొక, మహిమంబుక్‌ =
మపొామను; తలంగక్‌=తో లంగునట్టు గా చేయుక. ఆమెకన్నులు. కమలములయొ క ,_ యం
మోము చం(దునియొక్సయు, మెడశంఖుముయొక్క_ యు, మపీమను దలంగ 6 జేయుననుట.
సకిను ందడ లరీతి= చం[దిక యొ క్కు... నునుపగు తోడలవె ఖరి; చికురాళి=కుంతలపం క్షి; నత్తి
పాళి=నఖము లయొక్క_పం క్రీ; సుక ల భోర్షితజయస్ఫూ ర్హిక్‌.-సు= లెస్సయైన, కలభజకరబ
హీ ర్భాగముయొక్క_, తు మవైదలయొక్క_, “కలభః కరపాన్శ్వే స్యా ద్భృ సమరే కరిళా
బే” అని విశ్వము, సుకల =మంచిపకాశముగల్క భ =నతే, త్రమలయొక్క., “నక్షతమృతుం
భంతారా” అని యమరుండ్కు ఊర్జిత= అతిశయించిన), జయ=జయముయొక్క_, స్ఫూర్తి రిక్‌ =
(పకాళశమువేత; అలరుకొ=ఒప్పును. ఆ మెతొడలు కర బహి ర్భాగముయొక్క_ యు, కేశములు
తు మైదలయొక్క_ యు, గోళ్ళునకు[త్రములయొ క్క. యు, గెలుప్రుచేత నమరుచున్న నని తౌత్స
ర్యయ. వెలివలగ్నాభ = చిందిక మధ్య (ప దేశ మయొక్క_ కాంతి; 'పల్కులతీరు = వచ
నభ ౦గి; నూంగారుజు సమాస లీ; వారిమ దాపనావృ త్రీ. వారిజనీంవా మయొక్క చిలుకయొ
క్క సర్పముయొక్క_, మదాపవావృ త్తిక =గ ర్యమునడ ౦చువ ర్వృనము చేత; అతిశయి లుక్‌ =
మించును.ఆమెనడుము సింవామును, పలుకు చిలుకను, నూగారు సర్బ్చమును, బోలిన దనుట.
అహమవా= =ఆశ్చర్యము! మహిప=సుచం[దుండా ! పాంచాల రాట్సుతామంజులాంగ కా ౦తి=
చం దికయొ క్క. మనోజ్ఞ మగు దేవా కాంతి; _తెంలోక్యవర్ష నీయాజరాంగ నావశార. విలాసా
పిక కలోక్య=లోక త్రయము చేత, వర్ల నీయ=కిొ నియాజ (దగిన, ' అజరాంగ నావతార
విలాస=దేనాంగ నావ తారముయొక్కా విలాసముయొక్క, అ ప్తిక =పొందిక చేత; 'అడరు
కత్రనక్‌ = =2ఒప్పుటనలన; చిత్రకర స్టేమక్‌ = = అశ్చర్యమనితిని; కాంచుఠు= పొందుట అరు దే=
ఆశ్చర్యమా 1 :
అనయా చం(దిక మూడులో క ముబ చేత వర్ల నీయ మైనవిలా 'సమును .బొొండినది గావున
“నా సుకు ఘనచ( కాదీజయము గ _స్థనయంగ్య శే పాళ్ళక 'ట్రిస్థలాదులు మూంటేసీ యవయవ
228 చ ౦ ది కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
ములు గలిగియు ండుట యాశ్చర్యము గాదని తాత్పర్య ము.ఇట మంజులా౦గకాంతియనుచోట
“కోశ వకా ని రాఖ్యాతా మన థా ప్యాయిత్‌ జ్ఞ్వలా | సా శోభా రూపభోశార్యై ర్య
తా్యదజ్ఞవిభూవణమ్‌” అని కాంతిలతీణమును, మెడగోము అనుచోట “య త్స ర్మాసహ
తాజ్జేషు కోమల స్యాపివస్తునః | త తౌకుమార్యమ్‌'' అని సౌకుమార్య లవణమును డెలియ
వలయు,
చ. సమరహి తాత మై యతను+ సాయకశ క్రి భరించునాను'ే
హవెజుంగుమేనితోం గడు ఘనాళి సహాయము. గన్న చంచతొ
ఘుము పగ లోందిన న్విగత+కాంతిక మా ననం దద్విహీనతా
(క్రమమున మించుచంపకము 4+ గాంచునె సొంపు విరోధ మూూానినకా. ర్‌
టీ, సమర హి తౌతమై= యుద్ధమునకు పీతీమయిన 'స్వరూపముకల దై, సమరహిఠ=సమ
మెనదాని చే రహిత మెన్స అనగా సాటి ేని, ఆత త మెఐస్వరాపముగల_దె యని యగ్జాంత రము;
అతను సాయక శ క్లిక్‌ =అధికములగు చాణములయొక్క._శ క్రీని, మర్తునితూప ెడ్రుళ క్రిని అని
య ర్థాంతర ము; “రమ్యం వార తలం నవాస్సునయ నా సజ్జద్ద్విశేఫా. లతా శోకప్రోనీ ల న్మీలన్నవ
మల్లి కాసురభయో వాతా సృచన్షారః త'పూ91య ద్యేతాని జయ 'న్లివాన్స న పరితశ్శస్తా ణ్యమో
ఘాని మే*అని మరునికి వనితయు సాయకముగా( జెప్ప (బడినది; భరించునా సుదేవామె
టు(గుమేనితో క=ధరించునట్టి యాచం(దిక యొక్క (పకాశించునంగముతో డ, దీనికి. బగ
లాాందిన నను దానితో నన్వయము; కడుక్‌ మిక్కిలి) ఘనాలళిక్‌ ,-మన = గొప్పవారల
యొక్క, మేఘములమయొక్కయని యర్థాంత రము, అగకాచసము వము న సహాయముతో
డునుగా; కన్న చంచలౌ ఘము= పాందినవిద్యుత్సమావాము; పగలాందినక్‌ =వై రములనోంది
నచో, డివసము నొందినచో నని యర్థాంతరము; విగతకాంతిక మాక్‌ అనక్‌ = =కాంతిహీన
మగు ననా; తద్విహీన తౌ క్రమమున మించుచంపకము.తత్‌ = ఆభ నాళ చేత, అన6గా
గొప్పడైన తుమైద చేతనని యర్థము, విహీనతాకమమునక్‌ = రాహీ హీ త్య ముయొక ్క_ రీతి చేత,
మించు పధపకము= =గర్వించు సం పెలతీవ; విరోధము ఊనినక్‌ =పగనొందినచో; సౌంపుక్‌ =
అందమును; కాంచు నెజ వహీ *౦చునా ?
భా
అన6గా సమరనన్నద్ధమై య నేక బాణసంప త్తితో. గూడుకొన్న యా మెదేవాముతో
మ నాళిసాహాయ్యము నోందిన మె బు పే పగలాందినచో గేలువ నపుడు అట్టి ఘచాళీ సాహో
య్యము లేనిచంపకము విరోధ మూనినయెడ గెలువ (జూలదని చెప్పవల నీనదిలేదనుట, ఆమే
జేవాము సొటి. లేని దనియు మద నమహోోద్దీపకమ నియం మెటు ఫు దీవయు సంపెంగ పువ్వును
సాటి యనుట సంభావింప(డగదనియు' భావము. ఇందు. జం(దికయొక్కా దేవా యప్టివర్షి ప.
బడియె. ఇట్లు చెప్పుటవలన లోకో త్తరలావణ్యాతిశయము చందికా దేవామందు( జెప్పంబ.
జినది; “ముక్తాఫలేషు చాయాయా సరళత్వ మ్లివాన్తరా | (పతి భాతి యదశ్లేషు లావణ్యం
. భ్రదిహోచ్య కే”అని లావణ్యల కణము దెలియనలళలయు ;
te
ళ్ళ తీయా శ్వాన ము. 229
మ, జగతీ నాయక కన్య పాదనఖముల్‌ + సజ్జాలకతాణమా
_ న్యగతిం జేకొని _లోకవర్త ర్ల సవిధుశాం శాకారనంప త్రి తి మిం
చలో ముత్యంబులు కుక కికాతటిం దపశశ్చర్య నిగజృంభించి పౌ.
చ్చగు తాదూప్యము. బొంద గానియెడ ము+క్ర్తాభిఖ్య యె ట్లళ్ళెడి౯. 6
టీ. జగతీనాయక= =సుచంద్రుండా ! కన్య పాదనఖముల్‌ = చంది కా పొదనఖములు;
సజ్ఞాలకశ్రాణమాన్యగ తిక. —ాసజ్ఞాలక్ర = =సత్పురుషుల సమావాము యొక్క, శేస్థము లైన మొగ ల
యొక్కయని యర్థాంతరమ్బు తాణ=ర క్షణము చేత ,మాన్య=పూజ్యమగు, )గ తిక" ఇస్థితి ని చేకొని
జ గహీంచి; లోక వర్జ్య విధు కాంతా కార సంప త్తిక్‌ లేక వర ర్ల లోకము చే గొనియాడ(
దగిన, విధు=విప్లుమూ ర్రియొక్క_, కాంత=మనోవారమ యూన, ఆకార=ఆకృతియొక్క, సం
ప త్రికొ=సంపద చేత విధు కా౦తౌ= =నక్ష (త ములయొక్క, ఆకారసంప త్తి౯ా = ఆకృతిస ంపడ్తు
వేతనని యర్థాంతరము; “విధుర్వి షై చక్లమసి” అని యమరు (డు మించంగకొ=అతిశయిం
పర్యా ముత ంబులు=మా క్రి కికయలు న కీకాతటికా=శు _కీకోయను నొకనదియొక్క_యొడ్డున,
ముత్యపుచిప్ప లదరినని యర్థాంతరము; తపళ్చర్యక =తపముజేయుట'వేత; విజృ ంభిం-చి=
అతిశయించి; హిచ్చగుతాదూవ్యముకొ=జత్క్భుప్లమగు త(ద్రూూపతను, తన్న ఖరాసతననుట;
పొందెక్‌'. కానియెడక్‌ =అటు గానిచో, ము కాఖఫీఖ్య = మోకము నుబొందినవ ను పేరు ము తెము
అను పేరు, ముక్త యని ముత్యములకు నామాంతరము; ఎ ట్ల బ్బెడిక్‌ =ఏవిధముగ లభించును?
_ అనంగా ముత్యములు శు క్రికానదీతీరమున. దపము. జేనీ చం(దికా నఖసారాప్య
ము కిని గాంచినవి గావున నే ము 'కాఖ్య నెందినవి, కానిచో నెండొ€ జూల వనుట. చంది కా
పొదనఖములు మొగ్గలను నక్ష(తే ములను బోలియంన్న వని భావము. ఇట నఖములు వర్ణితం
బుల య్య. చిత్ర శేఖావతారయాప యగుటం జేసి చం దిక జేవతాత్త గావున ““మాననా
మాళితో. వర్ణ్యా దేవా శృరణతః పునః. అను కవికుల నియమము ననుసరించి నఖాదిగా
వర్ణి ంచుట యని తెలియ వలయు.
చ, అనిశ విభాసితాత తృమృదు+ తా రుణ తాజిత పల ల్ల వాభయె
తనరు వెలందిపాదరుచి. * దమ్ము లిరం గమలా ప్ర పున గో కమం
బున గని మించ గాదె సిర ఖీ పూని కరముల జక్క నెత్రు లో
చనములు గంతు శేళివిధిశజక్ల క్లమచారణదంభధీనత్తి౯... . ్లో
టీ అనిళ విభానీతాత మృదుతౌరుణ ఇ తాజితపల్లవాభ యె. -అనిళ= =ఎల్ల పుడును, విభా
నిర ప్రకాశించు దున్న, ఆ _త్త్‌జు జత నసంబం౦ధియగు, 'అనగాపొద'సంబంధియగు, - మృదు
శౌ=మార్గపము చేతను, అధుణతా= =ఎెజ్జందనము చేతన జిత = జయింపంబడీన) పల ల్ల వా భ యె=
చిసకుటాకుకాంతి నలై, అనలగా బల్ల శమునందు '(మదిమోరుణ్యములు.. సర్వుకాలనుందు
గుండునని గావ కావున బాదరుచి చే నది యోజింగసంబడిన దనుట;' ఇట్లు చెప్పుట చే,
230 చంది కాపరణయము, సవ్యాఖ్యానము.
జం(దికాపాదములయందు మౌర్షవాతిశ యము గదితం బయ్యె, (స్ప ఖప్టం య, తౌద్ర మస్పృృ
ష్ట్ర మివ స్యా కా న్యార్గవం హీ తల్‌ 7 అని తల్ల క్షణంబు. ఆరుణో కిన ద్వితీ యయాావన ము
గదిత మగు. “స్తనౌ వీనా తను ర ర్శధ్యః పాణతొౌ పాదే చర క్రిమా! ఊరూ కరికరాకారా
వద్దం దకకదసలక! నితిమ్మో విఫులో నాఖి ర్షఖీరా జభునం ఘనమ్‌! వ్యకా రోమావళీ
సె) గ మజ్జికే లలితా కజీ! ద్వితీయే యావే” అని రసార్డ్మ వసుధాకరమందు6 దల్ల
'తణం 'బెబుంగునది. తనరు వెలందిపాదరుచిక్‌ =|పకాశించునట్టి చం|ద్రికయొక్క- పాద కాం
తిని;తమ్హులు =తో యబుట్టువులు, పద్మములని యర్భాంతరము; ఇరక్‌ = =భూమి యందు, ఉదక మందు;
కమలాస్త్రగో(కమంబునక్‌ = విష్ణుమూ ర్తి రి వచన క్రమము చేత, _వర(్యపదానము చేశననుట్క
సూర్యకి ర ణసంచారము చేత నని యర్థాంతరము; కని= పొంది; మించక కాదె = మించుట
చేత ల చా! సిరి=లశ్నీ; కరమ్యులక్‌ = హు స్తములయందు; "ప్రాని= వహించి; లో చనములు=
"న్మేత్రములను; కంతుశేళివిధిజ కమచార ణదంభధీగతిక. _--కంతుకేళివిధి = అనంగ క్రీడా
విధానమువలన, జ=పుట్టినట్లి, క్షమ౭|శ మముయొక్క, దారణ=పో (గొట్ల్టుకొ నుటయొక్క,
చంభ ధీ = వ్యాజ పుబుద్ధియొ క్క; గతిక = _పా ప్రి చేత; చక్కు_క = భాగుగ్యా ఒత్తుక్‌ =
అనలా నెల్ల ఫుడు రాజిల్లుతనమార్డ వారుణ్యముల చే 6 బల్లవ కాంతి నోడిం చిన చంది
కాపాదరుచిని తములు అనంగా లశ్షీ సహోదర ము లగుకౌమరసమయులు విస్ణుమా ర్హివరము చే
త (గహించెనని వీరి సంతసీంచుచు6 గంతు శేళిపరి శమాపనో దసవ్యాజమున6 గన్ను లాత్తు
కొనుచున్న దనుట. చం(దికాపొదములు పల ల్ల వములక న్న మార్లవారుణ్య ములు నగల వనియు,
పద్మ ములు నూర్యుకిర ణ్యపచారము బే నట్టివాని కాంతిని బొ౦దిన వనియు భానము. లత్షీ దేవి
పద వాస్త యగుట, “నిత్యంసాపద్మ వాస్తా మమవ సకుగ్భ' హేసర్వ్యమాబ్దళ్యయుకా” ' యిని
(్రకిద్ధము. ఇట్లు సీరిపద్యవా స్తయగుటకు, పద్మములు చందికాపాద (మదిమారుణ్యము లను
బొందుట హతువుగాపన్న ను, హేతువు గా౭జెప్పుటవలన సేతూ (కే వాలంకారము,
ఆ(మదిమారు ణ్యములకు భ గవత్స సాదె క లభ్యత చెప్పుట లోకో తరత్వా నితరసాధ్యత్వాది
(పతీత్యర్థమని తెలియునది.
చ. చెలంది మెజుంగసపిక్క_ లయ వేలమరీచిక ధాటి ఫెల్ళడళా
జలమున_నంచొం గాహళిక + సాం(దరుతి్‌ బయ లూన్స శాలి లో
గలసినభీలీ వాహినుల+ కాండముతో పహారిమండలంబుతో .
వల నగుపాందు. గాంచియును 4 వ(పము 'వెల్వడ కుండు నంతయు౯. 8
టీ. వెల(దిమెటుంగు పిక్కల య'వేలమరీచిక._'వెల (ది=చం|దికయొక, మెటుం
గుపీక్కు.ల=|పకాశించుచున్న జంఘలయొక్క, .అవేలమరీచిక =అధిక మగు కాంతి; ధాటిక్‌
=తై [తయా(త్రనుగూర్చి; చలము నక = మాత్సర్యము చేత; 'వెల్వ'డెక్‌ హబయలుదే టను. అం.
చుక; కాహళిక=బూరుగ; సాం(ధ్రరుతిక =దట్టమగుధ్వని ని; బయలూన్నక్‌ = వెల్ల డి సేయ
తృ ప్రీ యా శ్వా నము. 231
LIE శా లి=వరిపొట్ల యనుట; లోకొ=అంతరంగమందు; కలిసీన ఫీతిక =కూడుకొన్న భ యము
చేత; నా నాహీ నుల కాండముతోకొ= సేనల యొక్క_గుంపుతో, నదుల జలముతోను, “*కాండో
స్తీదణబా ణార్వ వర్రావసరవారిషు క అని అమరుడు; హారి మండలంబుతోక = అశ్వ సమూనా
ముతో భుకవర్ణంబుతోను ; వలనగుపొ౦దుక్‌ = అనుకూలమెన సంబంధమును; కాంచియు
ను = పొందియును; వృప్రము=కోటను, వరిమడిని ఎంతయుకొ = మిక్కిలి; వల్వడకుం
డుక్‌ =బయిలు దేజకుండును. చితతక్‌ అనుపాఠమన వాహినులకాండముతోను వారిమం
డలముతోను వలన గుపాందు( గాంచియు. వెల్వడకుండుట చిత్ర భుని తెలియునది.
చండిక వీక్కల కాంతి జైత్రయాత్ర వెడల (గ ౧ గావాళికశె పెద్ద పెట్టునరొద నేయు టను
శాలి విని తాను నాహినీకాండకు తోను హారిమండలంబుతో నుం సూడి న దయ్యు వ(పము
వెల్వడ కుంచె ననుట. ఆమె వీక్ళు_లు బూరగలకన్నను వరిపొట్టలకన్నను మిన్నగా
నున్న వనిభావము. వాహీనుల కాండము వారిమండలము వ(పమునుచోటుల శ్లి ప్రరూపకము
పీక్క_లను కావాళములు వరిపొట్టలు బోేనగువానితోడ బ్‌బ్బట కవిసమయ సీద్ధము.
ఉ. రాజవ రాత త్మజాత పరి*రంభసుఖం బొనగూర్లు న్‌ నాకుభ్ళ
(చాజకువోరుశాండములు + రంభలు గావున నెక్రొ_ నిచ్చలుకా
రాజిలుర. క్రి సారసవ+న[పవివర్గనవృ త్తి తిల బూనుం బో
రాజతహ_స్తిహ _స్తనిక4రంబులు "తత్పి “యుభావ వ మూనంగాక్‌.. ౦)
ట్రీ, రాజవరాక, జూత పరిరంభ సుఖంబు. ---రాజవ రాల్మ్‌ జాతే = రాజకుమారునకు, నల
కూూబరునక'ని యర్థాంకరము, పరిర ంభ సుఖుంబు= =ఆలింగన ఫౌఖ్యమును; ఒన గూర్చు నాకు భృ
(దాజకుచోరు కా ౦డములు. - ఒనగూర్పు= కలుగం జేయునటి, ఆకుభ్ళదాజకు చా =పర్వత శేస్ట
ములవ లె నున్న తముల గుకుచములుగ ల యా చం(దిక యొక్క_, ఊోరు కాండములు= సంభ ములనం
టియూరువులుు *నారీపీన పయోధరోరు యుగళం స్వ ్నేపీ నా లిజబ్రత మాతుః కేవల
మేవ యావనవన చ్చెదే కుఠారా వయమ్‌” ఇత్యాదికా వ్యవహారముల వలనను, కామళా స్తా
ద్యుకాలింగన (వ భెదాంతర్షతివల నను, ఊ ర్వాలింగనము (పసీద్ద మని తెలియవలయు. రంభలు
గావున నొకొొ_=రంభ యను దేవాంగన లగుటవలననో, ఫూజయందు బహువ చనము, అనంటు
లగుటనో; నిచ్చలుక్‌ =సర్వ కాలమందును; రాజితహ స్తీవా సములు = (పకాశి ంచుచున్న ట్లి
యేను (గుతొండనులూ; తేత్పింయ భావము=ఆర ంభాత్మ కయ లైన యూరువులకు మిత్ర భావమును;
ఊన (గక =పొందునట్లు; రాజిలురకి కౌ=[ప్రశాశించుచున్నయను రాగము చేత; సార సవన
ప్రవివర్ణనవ్భ త్తిక._ సారస వన=తామర తో (టలయొక్క, (వవివర్ణనవృ త్రిక = ఛేదించుట
యొక వ్యాపారమును; సారో స=సరస్సంబ ౦ధియగు, వన=జలము చేత, ప్రవివర్ణనవృ త్తి తిక =వృద్ధి
బొందుటయొక్కా వ్యాపారమును; సార = శేషమలయిన, సవన = యాగములయొక, కా) (పవి
వర్ధన =వృద్ధి బొందించుట యొక్క, వృ త్రిక ఎవ్యాపారమను; సార స=ర సీకసంబంధియయిన,
సన=సమూవాముయొక్క_, (పవివర్ధన=వృద్ధింబొందించుటయొక్క_, అన గా? సంతో వపజచు ట
232 చ ౦, ది కాసరిణయము,.స వ్యాఖ్యానము.
యొక్క_,వృ తిక =వ్యాపారమును; ఇవి (క్రమము గాల గరికర కదలీ జేవాంగ నా చం దికోరూ
పరములయిన యర ములు; పూ నెక్‌ =ఐవపొంచెను- పో=నిశృయము.
థి
చందికోరువులు రాజవ రాళ జాతు డగువరునకు( బరిరంభ సుఖము నియ్య ద గి నవి
కావున రాజనరాత్మీ జూతు6 డగు న లకూ బరునకు ( బరిరంభసుఖ మిచ్చురంభ అయ్యె ననియు
అట్లు రంభాభావయు పొంది తమకు (అనలా రం భాశబ్దమునకు అన6టులును అర్థము "కావు
న నట్టియనంటు లకు) శత్రువు లయిన కరికరంబులను సార సవన పవివర్ణ నవృ త్తి. బూనుట చే
మి శ్రగ్గిమలగునట్టు చేసీకొనినవి యని తాత్పర్యము. ఏను (గుతోండములు కమలననమును “భేదిం
చుటయు అనంటులు సరోజలము చే వృద్ధి(భెందుట యు. బేవాంగనాసంగ సౌఖ్యమున శై
యాగములు వేయంబడుటయు 6 (బసిద్ధము. ఆ మెయూరువులు అనంటులను ఏను 6గుతొ ౦డ
ములను పోలిన వని భావము. “ఊరూ కరికరా కారా వబ్దం వ్య కాబ్దసన్లిక మ్‌” అన్న చొప్పు
న ద్వితీ యయౌొవన మిందు జెప్ప (బడియె,
చ. సతిజఘన[పభాగరిము + సై కతముల్‌ పరిశుద్ధతీర్థవా
నిత దగి శారదాదరణ+ చే నిసుమంత హించి మించ న న
మతిం గన నో పకే యవని + నూటికిం గప్పికొను న్పమిరసం
తతిగతినిశ్సు న కాసనవ+న| పస కాఘ పరాగ శాటిక౯. . 10
టీ, నెకతముల్‌ =ఇసుకదీములు; పరిశుద్ధ తీర్ణవా నితక౯. -పరిశుద్ధ=నిర అభగు, తీర్ధ = జ
పుణ్యశ్నేత్రమందలి, -జఆదకమందలి, “తీర్థం కాస్తా "9 ధ్వరతే తో పాయో పాధ్యాయమ' శం
హు! అవతారర్షి జు స్టైమ్భః స్త్రీరజస్సు చ "బు శుతమ అనివిశ్వము, వాసితక =నివాసము చేశ,
వసీంచువాండు వాస్‌ వానిధర్శ్యము వాసీత అది వాసరూసంబ యగును; తగి= =ఒవ్పీ; శారదా
దరణచేక=సర స్యతీ ప్రసాదము చేత, శర త్మా_లసంబంధియైన యాదరము చేత, శరత్కాల
మునే సెకత (పకాశము గావున నిట్లు వచింప ౯బడియె; సతిజభున(పభౌ గరిమకా = చం దిక
కటిప్రురో భాగము లయొక్క. కో భాతిశయమును; ఇనుమ ౦తక్‌ = =కొం చెముగాను,ఇసుక నంతయు
నని వా స్తవార్థము; (గహీంచి= పొంది; మించక్‌ =అరీశథయి ౦ంప౯-గా; అవని= =భామి; సమ్మతిక్‌ =
అంగీకారము చేత; కనక =చూచుటకు ఓపశే=సహింపకయీ; సమిర సంతతిగతి నివ స్టా
ననవనపనవౌభఘ పరాగ కాటికక్‌ సమీర సంత్రతి= జవాయుసంఘముయొక్క_, ' గతీ= గమనము
చేత, నిళ్చ్యుత్త= =జా టీనట్టి, ఇది' పరాగవి శేవణము, అసన=బంధూక వృక్షమలయొక్క, వన=
వనములయొ క్క, (పసవౌళు=ప్రున్చ రాశిసంబంధియగ, పరాగ=రజమ నెడు, శాటికక౯= కాషా
యవన త్రఘుననుట; మాటికిక=సా రెకు; 5 కప్పికొనుక =ఆచ్చాదించుకొ నును. |
అనంశా, చం|దికాజభున సౌందర్యము నించుక గ్రహించి మించిన సె కతంబుల
సౌభాగ్యయు చూచి 'స సి హింపంజాలక భూమి సన్న స్టీసీం చెనని భావము. |
చ స్థిరత పనీయసారననదీ వి ప్రిమృషాత పన్గాళప౦బు భా.
- స్వరకటివార, వీనాభిమిహకజాలక వీథికం బర్వినం దదం
తృతీయా శ్వా న ము. 233
తరమున నక్రీలక్యుగలి + దాబ్బినసూ కత రాణు నొ జుమొ
కరికులరాజయాననును6గాను మనంబున. జింత యూాన్సంగక్‌, 11
టీ, కరికలరాజయాననును గొను ,--కరికుల రా జయా న=గజరాజగమనయగు చందిక యొ
క్కు నును గ"ను=ను ను పెనమధ్య భాగము; మనంబునక్‌ =నునస్ఫునందు; చింతఊోన్నంగక=
ధ్యానింప (గా) స్థిరతపనీయ సార సన దీప్తిమృ హో తపనాతపంబు. _స్టిరంఅచంచలమగు, తపనీ
య=బంగరుయొక_, “త పనీయ ంశాతకుమ్మమ్‌” అనియ మరుండు,సారసనాజఒ-డా ణముయొక్క_,
“సీ కట్యా మేఖలా కాషీ స ప్పకీ రళనా తథా | క్షీ జే సారసనమ్‌ అని యమరు(డు, దీ పీ=
కాంతీయ నెడు మృపా=వ్యాజముగ ల, తీపనాపతీపంబు=సూర్యాతపంబు; భాస్వరకటివార్మ ్య
నాఖిమిషజాలక వీథికల్‌ .- భాస్యర=[పకాశించుచున్న, కటి=కటి స బేశమ నెడు, హర్ష స్ట్ర=
మేడయొక్క_, నాఖిమివజాలక=పొాక్కిలియ నెడు నెసముగలగవా షముయొక్క_, ఏీథికక్‌ =
(ప దేశమందు; పర్వినక్‌ =(పసరింప రగా తదంతరమునకొ = అనూ ర్యాతపమధ్యమున] ఆశల
క్యుగతిక౯= చతురిం(దియ విన యస్టీ తి ని; ఇాల్చినసూక్షృత రాణువు=ధరించిన అతిసూవ్ష మగు
అణువు; జె యజుసో=అగునుసుమో.
“జాల సూర్యా మరీచి ౦ సూక్ష్మం యె దృశ్యతే రజః తస్య వస్టత మో భాగ పరమా
స
@
ణు స్స ఉచ్య త” అని వెప్పినరీతి గాం (బత్యక్ష విషయ మగుక్రసశకేణుత్యము మధ్యమం
దధ్యవసీత మైనది. “కాను సూక్షృతరాణు వాకా కటివర క” అనుచోటుల రూపకాలం
కారము. (దీ సిమృ పాతప నాతీపంబు; నాభిమిషజాలకి” యను చోటుల కెతవాపహ్నుు
లం 0
తియు, కరికలరాజయాన యనుచోట నుపమాలంకార౦బు నగుళు.
మ. అళివేణీమణినాభి తుం౫ఘనపుఃప్పాభంగకోభాగ౫తిం
జెలు వందం దదమూల్యసద్దుణగణశ|శీం గానంగా లేమి నో
జలజా తాక రపాళి చుట్టుకొను నిశ చ్చల్‌ దుర్యశొవల్లి కా
en
వళి సస్పృశ్యనిరంత రావిశద శె + వాలాళిదంభంబు నక. [2
ట్రీ, అళి వేణీ ' మణీ నాభి=చం(ది కయొక్క. పొక్కిలి; తుంగ నున పుసప్పాభ ౦గవో భాగ
తీలొ.-తుంగజన్నతే మైన, ఘనవపుస్ప=జలముయొక)_, అభ ౦గ=తరలగలులేని శోభా =
శాంతియొక్కు, గతికొ=రీతి చేత, “మేఘపున్నంఘునరసమ్‌”* అని యమరండు; తుంగ =
పొన్న యొక్క, ఘనజ=గొప్పదగు, పృహ్స= పువ్ర్యుయొ క్క, ఆభంగ =భ ంగములేని, ఆన ౧గాంగొ
ఆంత లేని, కోథా౫తిచేతనని వా _స్తవార్థము; చెలువండకా =సుందర మగు చుండ 6౮౮; జలజాతా
కర పాలీ=పద్ధాకరములెన కొల (క లయొక్క_పం౦ క్రి; తదమూాల్యసద్దుణగ ణ[ళీకా. తత్‌ = ఆనా
ఫేసంబంధిమైన, అమూల్య= వెలలేని సద్దుణగణ = (కేన్షగుణసం ఘము యొక్క. మొలనూలు
లోన గువానియొక్క_, [శీక్‌ =సంపదను; కానంగాలేమినో=ఫొ ౦దలేకుండుట వలననో; నిచ్చల్‌ =
బల్ల ప్పుడు, అస్ప ఖేన్టినిర ౦త రావిశద ఆ నాలాళిదంభంబునక్‌ , -అస్ప ఫళ్టి=స్ప ఎైశ్‌ంప 6గూ
ee 30
234 చం ది కొపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము,
డనట్టియు, నిరంతర=ఎల్ల ప్పుడు అవిళశద=నల్ల గాను ండునట్టి, “విశద శ్యేతపాణ రాజో అని
యమరు(డు శెవాల = నాచుందినలయొక్క, ఆలళి=గుంపనెడు, డంభంబునకా = నెప
లి
ముచేత్వ దుర్యశోవల్లికావళిక్‌ = అయళో లతౌాసంన్గుమును ; 'చుట్టుకొనుక్‌ = కన్ఫీ
కొనును.
అనంగా నా మెపొక్కిలి ఘనపుస్పాభంగనోలాగతిని బొందంగా సభంగ కో థాగతి
యైనజల జా తాకర పాళి తదమూల్యసద్దుణ శీ నొందంజూలక యోడి దుర్యశోవల్లిని దాల్చిన దని
భావము. వర్ణ్య్యము చెత నోడింపయిడీన దెట్టు చెప్పందగిన దని సంప్రదాయము. ఇందులప
(లజ్జా కోపా య కో నాశరోషాకన్రాస్యకృన్ల తాః | రాగ పాల్ణు ర తాళస్త్రీవిషయుమ్బాతపాో
జపాః। రాజ్యప్రసాదహాంైకద న్లభ క్తినిషేవణమ్‌ | దుఃఖన్నేహాభిచా శేర్ణ్యా సవానోద్దీ 9వ
కాదయ;! వనే కన విజిత మైతే పరాభ వసముద్భవాః! భావా నావ్యా యథా చిత్యమ్‌” అని
యు, (“ముఖుజితం కమల౦ మూ ర్తమి వాయకో భృజ్ఞావళన్యా జేన ధల” అనియు, కవికల్బ
చ. తలంకక ఈహావనాంబునిధిం *+ దానము. జేసీ కటీవితర్ది జెం
ది లలితవి( పసేవితుండు + నీరజబౌణుండు పాంథభేదనో
జ్ఞ ఏలనులి నాభికుండమున( + జయ్యన ాూవమ మొనర్చం బర్వుత్యా
మలతరధూమ లేఖ యన 4+ మానిని యారు పొసంగు నింపునకా. 18
టీ. లలితవిప్రసేవితు (డు. _లలిత=సరళు లెన, విప = (చాహాణుల చేత, సేవితుందు=
ర J (క గ్‌ హీ 3 .
కొలువయుడినవాడగు; లలిత =సుంద రమ్ములెన, వి=శు కాదిపకుల చేత్క(ప నేవితుండగననివా స
వార్థము;నీరజబాణుండు=మరు డు; పా ౦థ భేద నోజ్జ్వ్యలమతిక౯. _ పాంథ =చఛచాటసారులయొక్క,
భేదన=వి దారణమందు, ఉజ్జ్వలజ=(ప కాశించునట్టి, మతి౯ =బుద్ధి చేత; యౌొవనాంబునిధిక్‌ =
(పాయ౦ంబ నెడుమున్నీటియందు; తలం౦కక= భయంపడక; తానముక్‌ = స్నానమును; 'చేసీ=
ఒనరించి; కటీవితర్షిక =కటిపదేశ మనెడు వేదికను; చెంది=పొంది. నాఖికండ ము నకొ = ఫొ
కలియ నెడు కుండమునందు, కుండ మనగా హోమమునేక విధిచాపహ్పన+ (దవ్వ (బడిన
గుంట; చయ్యనక్‌ = వేగముగ;, హోమము; ఒనర్పుక్‌ = వేయగా; పర్వుశ్యామల తరధూమ
లేఖ, ఎపర్వుజవ్యావీం చెడు క్యామలతర=మికిి_లినల్ల నగు,, ఫఘూమ లేఖ=భూమ మాలిక; అన్‌ =
అనునట్లు; మానినియారు=చం[ దికయొ క్కు ఏమ రాజి; ఇం పునక్‌ =అండము చే; పొసంగుకొ=
ఒజప్పును. “
ట్‌
చందికయారు మరుండు పథికులవధి౦ప నిచ్చించి యకొవనాంబునిధియ ౦దు స్నా నము6జేనీ
విప సేవితుండయి. కటీవిళ రియ ందు నాభికుండ మున వేల్నినధూమమాలి క యో యన్న ట్లున్న
దని భావము. ఊ(క్వే కూల ం కారము. “యావ నాంబ్బునిధి నాభికుండి” 'అనుచోట రూపక...
ములకు ను క్పేషకు నంగాంగిఫావము 'ే సంకరము. i :
తృతియాశ్య్వాన ము. 235
మ. నవరోమావళియస్టి క గముపయి + (నాజిల్లి చందోయి "తా
నవి మెకి దాత త నస క్ర
ని మెప్పించి తధాత్యత న్మన నసూ+యక్‌ (గీన యళ ప్తువె
ఛభవముం చేకొని నెండె ము ౦ స్పృరుణబిం+బస్ఫూ ర్తి గమ్యాపి వే
ర్‌ సిరాజిల్రం దమన సృపత్నగ తీ సెం? చే దాల్సీ యయ్యింతికికా, 14
టీ, అయ్యి ంతికిక్‌ = ఆచందికకు; చందోయి = సనయుగ గృ్ము; నవరోమావళియప్టి కా
[(గముపయిక్‌. .-నవజనూతనమగు, రోమా వళి=ఆరనెడు, యప్టీ "కా = ఆసనవికేషమయొక్క,
యస్టి కా సనము యోగ ప్రసిద్ధము, అ(గముపయిక్‌ = అగ భాగముమో ౬దక; _ రాజిల్లిజపకాళిం
చి అనంగా తాద్భకశాసనారూఢ మెతపము దాల్చి యనుట; తాకొ; అవిక =సూర్యుని; మె
ప్పించి=సంతుస్తుని: జేసి; త దాత త్థళ్ళక్‌ = ఆయవిస్వరూపము చేత ను, పర్వత; స్వరూపము చేననుట;
““అవయ శ్ళెల మేహెర్కా? "” అని యమరుండు; మనక్‌ = = సృద్ధిబొంద(గా)[గీవ=కంధరము; అనూ
యక్‌ = ఈర్ష్య చేత; అభ్జాప్పువెభ వముక్‌ =సూర్యనియెక్క_ు విభవముసు; అబ్ద=శ ంఖమునకు,
ఆ ప్ర= చెలియ నెడు, వైభ వముక్‌ =విభ వమును, “అద్జౌశ జ్ఞశ శా జా. చి” అని యమరు(యడు;
ఇటచకారమున పద్మార్గకతయు, సూర్యుండు పద ద చాంధవ్రం డగుటయు, 'తెల్లము. చ్రేక్రా
నెక క గహీంచెను. కె మోవి= ఎజ్జనగునట్లియధరము; మున్ను =తీలుత; అరుణబింబ స్ఫ్ఫూ
రిక్‌ = =సూర్యబింబ ప కాళమును, అరుణ మైన దొండ పండుయొ క (పకాళమును,; ఒం బెక్‌ =
పొందెను. వేణి=జడ; తమస్సపత్న గతికా.--తముః = రాహునకు; “తమస్సు రాహు ౫” అని
అమరుండు,సపత్న =శ|తువ చెడు, ౫తిక్‌ =రీతిని అంభధకారశ తు వై న సూర్యు నిరీతి ని; బం తేక
=మికి,. లి; తాల్చి=వహి ౦చి; విరాజి ల్లైక్‌ = (పకాళిం చెను.
ఆచం[దికయొక్క_కు చములు పర్యతోన్నతములనియు కంథము కంఖతుల్యం బనియు
అధరము బింబసదృశ మనియు, వేణి రాహును బోలి యున్న దనియు భావము. (ంబన్లు శా
ర స్ఫువ్ఫా ద్వొదీ కల్పః |ప్రఖ్యః[పభ స్సమః 5! దేశీయ దేళ్యరి ప్వాభ సోడ రాజ్యా ఇవార్ధకా ల”
అనుట శ ఆ ప్రసపత్న శబ్దములు తౌల్యమును (బకిపాదిం చును,
*
సీ సకియురోజముల సా+టిక్ష గహ్వారము: బూని.
కుధరపాళిక కలంళ4గుండువడి యె.
గలికిగుబ్బల పెంపు. 4 గనం జాలం దమీు6 గాంచి
కోకముల్‌ రాజుచే * గుందువడిళయెం -
జెలికుచంబుల( బోల 4 నెళవ్రన సరీ జూచి
కనకకోలంబముల్‌ 4 గట్టువడియె
. సెలంత చందోయితోం 4 దులందప్తూంగ రతిం బూని
= భృంగారుతతి వేగ +యెత్తువడియె 3,
236 చంద్రి కాపరిణయము, న వ్యాఖ్యానము.
తే. దజియు గ్మోతమ్ములకును గోశ(త్రమ్ము లరుల
క్షరులు శాయమ్ములకుం గాళయములు భద
ఫఘటకములకు సదాభ (ద+ఫఘటకములు జ
5 వధూకులమణిపయోశధరము లెన్న. 18
టీ. కధర పాళిక=పర్వత సమూహము; సకియురోజముల సాటికికొ = చంద్రిక పొలి ంద
సామ్యమునకుుగ వ్యారముక =దంభ మును, గువాను ;ప్రూని=వపహి ౦ చ్వికల 6గుండునడీ యెకొ=కల ।
తప జెను. పర్వతము గువాలుగలిగి కలంగుండుపడుట 'సవాజము. కోకముల్‌ = చదకవాక
ముల్ఫుకలికిగుబ్బలపెంపుకా=చందిక గుబ్బల యతిశయమును; కనక =ఫాందుటకు; చాలక్‌ =
మిక్కిలి; తమిక్‌ =ఆస క్తిని, రాతిని; (“రజనీయామినీతమిో”” ఆని యమరుండు; కాంచి=
పొంది; రాజుచేక=[పభువుచేత్స, చందునిచేతు కుందుపడియెక్‌ = దుఃఖమునుభిందెను,
“రాక యలు రాతి చందుని చే: గుందుపడుట సహజము. కనక కోలంబముల్‌ = బంగరఠ
కిన్నెర కాయలు, చెలికుచంబులక్‌ =చందదికా సనములను; పోలకొ =పోలుటకు; ఒళవునక్‌ =
లోలోపల, వీణాదండనుందు నరికొ=సాటిని; చూచి=అ అనలోకించ్కికట్టు వడి యెక్‌ = సీస్తన (
జాలించుకొ నెను, బంధమునుబొం బెను. కోలంబకము లాళీవున.( గ ట్టుపడుట సవాజము,
భృ ంగారుతతి, -భ్భంగారుజబంగరుగి ంఢ్డయొక్కు, “భృజ్ఞాహరికనకాలు కా” అని యమరు
డ్కుతేతి=గుంప్ప; చెల శేచన్దోయితో కొ= చం(దికచన్ను 6 గవతోడ; తులందూ(౧౫కొఐసాటి,
బొందుటకు; రతి = (ప్రతిని; పూని=పహించి; వేగం శీఘ9ము గా; ఎతువడియెక్ష = =డ స్పెను,
కూ ంచయి డెను) బ౦గరుగి ండ్డు తూంచంబడుటసవాజము. వధూకులముణి పయోధరములు =
స్త్రీరత్నంబను చందికయొక్క_ పాలిండ్లు; ఎెన్నకొ=ఎంచ (గా; తటియుగోేత్రమల కక్‌"
'సమివీంచుచున్న పర్వతములకు; నో(తములు=పూజనీయ ములు, ఓ న తప్పంభావనీయేి ౫ 33
అని విశ్వము; అరులకుక =చ[కవాకములక్కు అరులు =శశ్రువులు. కాయమ్యుల కుక్‌" =వీ కె కాయ
ములకు కోలంబకములకనుట; కాయములు=కటు[(దవ్యముల వేం జేసీన యొౌషధముల్కు సపొం
పరానివనుట. భ[దఘటకములకుక = సె జెవ్సీ నభృంగారువులకు; “భదకుమ్మ ఃవూర్షకు మ్మో
భృ జబారులోఅని యమరుండు; సధాభ (దఘటకములు= వెల్ల పుడు. శేయమునుఘటిల్ల (జేయు నవి,
కా దేని అభ(ద అని విభాగము ఎల్ల పుడు అనముంగళమును జేయున వనుట, సదాపదము
“సుఫ్టుపా”* అని సమసీంచినది. బళ రె=ఆళ్చర్యము
గోత్రముల కు గో[ తము లరుల కరు లి త్యాదిగా6 ద తతృమానరూపత నొందుట యొక
షీ వాలి ' ధు
ర్య మనిభావము. ఆమె స్తనములు పర్యతములవలె నున్నత భుయినవనియు, .జక్క._వలవ లె
జతగూడి యున్న ననియు, వీణాకాయములవ లె( బంక ములుగానున్న వనియు,. భృ ంగా
రువులవ లె మెజు6గు గలిగి యున్న వనియు భావము. ఇందు జందోయి వర్ణితం బయ్యె,
కో
మ. భువి. గళ్చిత్సదపూర్వకంబుగ నుధ్గీ$పునజంటు త న్సల్క' నొ
త్త వెళం చేకొని దేవద_ త్తఘు మిళిం+ద ద్వెణికంఠాత్మ సాం
ళా ఆ యో శా స ము. 237
పు వెలుంగం జనియించి మించి బి సత్వూ గాంచితంబై (పసి
ద్ధవ రాభిఖ్య నెసంగి భూరిగుణర+త్న (పా ప్తి సంధించుటక్‌, 16
" టీ, దేవద శ్రము=అస్ట్రనశ ౦ఖము, అజ్ఞాతకులగో (త్రం బగునొక వ్య క్తివిశేసము; భువిక =
భూమియందు; సుధిపు ంజంబు=విద్వన ౦ండ లము; తన్‌ =తన్ను ; కశ్చిత్సద పూర్వక ంబయుగ కాజ
“కక్చిదేవద త్ర$* అను వ్యవహార ము చే కళ్చిత్సదము ముం దగునట్లుగా;పల్కు_క=వచింప
గూ, అట్లు వ్యవవారించుట శా స్త్ర్రములయందు. _ైనీద్గంబు; ఆత క్‌ = మనస్సునందు;
"వెతక =దుకిఖియును; చేకొని=పొంది; మిళీంద ద్వేణికంఠాత కొ .మిళీ ంద ద్వేణి=తు మైదలన లె
నాచరించు వేణి గల చం(దిక యొక్క, మిళిందత్‌ అనుచోట ఆచా రార్భమున క్విప్‌ సత్యే య
ము క ౦ఠాత్యక్‌ =కంఠరూాపము చెత;సాంవువెలుంగక్‌ =కోభయతిశ యిం చు నట్టు గా; జనియిం
చి=డఊదయించి; సకత్సూ గాంచితంబువి. - సత్సూ గ=విద్వత్సంమము చేత, అంచిత ౦-బె=పూజితం
బి, పోశ భంగి నొప్పుచున్న ద; (పసిద్దవ రా భీఖ్యక్‌ = ప సిద్ధ మై (కేష్థ మెనపేరి చేత, (నిద్ధ=
(ప సీద్ధమ గు, వరజకుంకుమము యొక్క, అ ఖిఖ్యక్షా= కాంతి చేత,(వరంచాహ్తీక పీత చ్చే అభిఖ్యానా
మకోభయోకి” అని యమరు(డు; ఎసంగి=ఒన్నీ; భూరిగుణరత్న పా పీ._భూరి=అధిక మెన,
గుణరత్న =రత్నములవంటి గుణములయొక్కా (పొ పీ=పొండిక, భూరిగుణ=గొప్పసూ[తము
గల, శాచేని బం౦గరున్నూతముగల, రత్న(పా _పీ=మణుల పొందిక; సంధించుటకా=కలుగుట
వలన; మించెక=అతిశయిం చెను. బళీ=ఆశ్వ్చర్యము !
దేవద క్రమ పండితమ ండలిచే కళ్చిత్స్పదవూర్వకము గా వ్యపవారింప౭బడుచు న్నా ననీ
వెత నొంది చంది కాకంఠఘాపము గా జనించి సుగుణర త్న ముల నుబొందిసత్చూగాంచితం బె
పసిద్ధనామమును దాల్చి విరాజి-లై ననుట, అనంగా అష్టనళశంఖావతార రూగముగా నామె
(ంఠము వెలయుచున్న దని భావము. పూర్వ మంత సామాన్యస్థితిలో నుండిన దేవద త్రము
గంఠరూపత6 దాల్చి తద్విపరీతముగ లోకో తర స్థితి చే. జెలంగుట యాశ్చర్యము,
న, వనితభుజా పసూ నసర+వల్లువిలాసము. జెందం నోర్కి.. గై
కని ననజాకరాళి బిస4కోటి గళద్యయసాంబునీమ ని.
ల్సి నయన పద్మ ముల్‌ దెజుచి 4+ సేయు. దరణ్యవలోకనం బహాం
_ బున నిశ వాని మాడ్చి పెను+పుం దదుదంచితచింతనాగలికా. 17
ం ట్ర్‌, విసకోటి=తామరతూయగుంపు; వనితభుజా(పసూనసర వల్లువిలా'సము కొ... వని
=చం (ధిక మొక్కు, భుజా(పసూనసర =ఫు స్ప హారములన లెను ండుబాహువుల యొక్క, వల్టు=
ఏనోజ్ఞ మైన, విలాసముకొ=లీలను; చెందక =పొందుటకు, కోర్కి_కొ=వాంఛను; కెకొనిజా
సంది వనజూక రాళిక్షా=పద్యాకరమలయొక్క సమానామందు; గ భద్యుయ సాంబుసీమక్‌._
శద్వయ స=కం౦ంఠ్మ పమాణ మెన, (ప్రమా తోద యనచ్‌ ”” ఇత్యాదిసూ(తము చే( (బమాణార్థ
ందు. గళ శబ్బ్దముపె ద పయన చ్‌ (పత్యయము, అంబు నీమర్టి = జల[ప దేశమందు; నిలి 5 నయన
238 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
పద్మముల్‌ =నయనరూపములై న పద్మము లను) తెజిచి=విప్పికిొని; అహంబునక్‌ =పగటీయందు;
Cen
తర ణ్యవలోక నంబు=సూ ర్యావలోక నముకు 3 చేయుక్‌ =ఒనరించును. నిశక్‌ = రె తీయందు;
వానిక్‌ =ఆనయనపద్మ ములను; మోడ్ని=మూనీకొ ని; తదుద౦చిత చింతనాగతికొ.-తత్‌ = ఆ
సూర్యని సం బంధియైన , ఉదంచిత=అధికమగు, చింత నా=ధ్యానముయొక్క) గతిక = రీతిని;
"పెను ప్రక =వృద్ద్ధింబొందిం చును.
తపంబొనరించు వారిలో6 గొందటు జలమధ్యమున 6 గంఠమువణకునిల్చి సూర్యా
వలోకన మేసేయు చు సూర్యం డస్టమింప6గా నాతని నే ధ్యానించు చు6 గన్నులు మోడ్చికొని
శేయిగడీపీ మటల సూర్యోదయ మున ౬ దన్నిరీక్షణము సలుపుట (ప్రసిద్ధము. అట్లు విసకోటి
చంద్రికా భుజావిలాససిద్ధికై కొల కునందు సూర్యావలోక నము సేయు చు6 దపోవిశేవము నాచ
రించుచున్న ట్టు త్చేక్షీంపంబడినది. అన6గా6 జందికాభుజాలతలు మృణాళములను మించి
. రంగి
అ 1 క అ జ శ అ ఇ 33
యున్న వనిఫలితార్భయ (ప్రా యోబ్లం త్వత్పదే నైక్యం (పా స్తం తోయే తపస్యతి” అను
చోటవ లె ను త్పేమూలంకారము.
లో
. ఎంత సదుణలది * నెనసి మించిన నైన
౧ య (on
మణులరం(థము లె నమకు ననంగ. '
నంత వారికి బుట్టి 4 యెమ్మె గాంచిన నైన
సుధ పెంపుం బలుచగాం€4 జూచు ననంగ
నెంత బల్మోనం గూడి * యింపుం జెందిన నైన.
జిగురాకు నగవిథి. + జేర్చు ననంగ
నెంత రసోదయం + బెచ్చం బొల్సిన న న
యె
జెబికు నిష్ఫలముగా6 * జేయు నన.
కే. ననిశ మామోద మొక్కి_౦త * గనక వాయు
దీత్రిం జాంచల్యము వహించి + ర త్త విరిసి
r
సొంపు చెడ వాడుబంథూక +సుమ చయంబు
తెజవకేమ్యావితో విరో+ధింపం గలదె... 18
ట్రీ, ఎంత సద్దుణ లబ్దీక =ఎంత సుగు ణలాభమును, మంచినూత్రములయొక్క_లాభ మును;
ఎన సీ=పొాంది; మిం౦చిననెనల్‌ =అతిశయించినప్పటికిని; మణులర౦[థమువ లె=మ ణులయొక
దోపుముల నే, బెజ్జముల నేయనియ ర్థాంతరము; నెమకుక్‌ = వెద కును ;అనంగ క =ఇట్లనుచుండం గా
ఎంత వారికిక్‌ =ఎంతదొడ్డవారికి ఎంతజలమునకును; పుట్టి=జన్మిం చి; ఎ మై=ఐఅందము; కా ంచిననె
నకొ=పాందినప్పటికి ని; సుధ పెంపుక్‌ =అమృకముయొక ్క_ యతీ శయము ను;పలుచ-గా క్‌ =తీక్కు_.
వశాను సుధ 'చిక్కనిది కాకుండుట 'స్వభావము చూచుక్‌ అనంగక్‌ =అవలోకించునన గాన
వెంత బలానక్‌= ఎంత యధిక మెన సేనను, సూయ గ మును; కూడి; ఇంపు =యోగ్యత ను; చెందిన
నె నక =పొందినప్ప టికి ని; చిగురాకుక =కిసలయమును; నగక్‌ వీథిక చేర్చుననంగక్‌ =లో క్ర
మునవ్వునట్లు గా వీథికిందెచ్చుననంగా; నగవీథిక్‌ =వృక్షపం క్తిని ఇేర్చునన6గనని యర్థాంతే
రము ఎంతరసోద యంబు= ఎంత వీ ర్యాతిశయము, పౌనకముయొక్కాయుదయము; ఎచ్చక్‌ =
అతిశయి ౦ చునట్రుగా;పొల్సిననెనక=ఒవ్బీనప్ప టికిని; చెజకుక =ఇమువును; నిన్ఫలముగాక్‌ =
లాభములేనిదాని గా, పండ్లులేనిదాని గానని యర్థా తర ము; చేయునన(గ కొ=ఒనరించునన(
గా అనిశ ముజలల్ల పుడు; ఆమోదముజ=సంత సము, పరిమళము; ఒక్కింతగ నక =కొ ౦ చెమెనం
గానక; వాయురీతికొ._వాయు= వాత రోగకు యొక్క, 'తెమైరలయొక్క_, రీతికా=రీతి చేత;
బాం చలము వహీ ౦-చి= చంచలత్వము నొంది; రి త్తవిరిసి=వృ థా గర్భము చెత 6 జెడి, ఫలము లేకవిక
నించి; సొంపు చెడ =అందమాబు నట్టు; వాడుబంధూక సుమ చయంబు=మ్లానమా దా సన పువ్వుల
గుంపు; “తెజివకె మ్యూవితో౯ా = దం్యదికయొక్కయరుణాధర ముతోడ; విరోధింపంగలడె=బో
రయగల్లునా?
అనగా నంత౦త యు త్క_ సము లగుమణి సు ధాపల్ల వేత వు లే యోడినపు డిట్లు సామా
న్యమ గుబంధూక ము వితోధింప6ంజూలదనుట. చంగదిక మోవి బంధూక పుష్పపల్ల ప మణులకన్న
మార్షవారుణ్యములుగలిగి యితంసుధలకన్న తీయ నెనదని ఫలితార్థ ము,
మ. హరిమధ్యానఫఘదంత కోరక సమ? త్వారూఢి పుణ్యాకర
స్ఫురణల్‌ గాంచినహీరనంతతి కలం ౪ బొల్పొందుంగా కబ్బునే
పరమాభంబున€ బొల్పు మా కని వనిం + బల్తాజు ఖేదించు బం
భరనాదంబున మొల్ల మొగ్గలు గళ4న ధ్ష్ట( శుపూరంబుగ౯. 19
టి, మొల్ల మొర్షలు=ఐకుందకుట్ల అ ములు; నారిమ ధ్యానఘద ౦తకోరక నమత్వారూ ఢి.
వారిమ ధ్యా=చం[ దికయొక్క, అనభు=ఒ చ్చెము లేని, . దంత కోరకజక లికలపంటిదంతములయొ
క్కు సమత్వారూఢి = సామ్య (పా పి మీ; ఇలక్‌ =భూమియ ౦ద్ఫు3 ప్రణ్యాకరస్సురణల్‌ . ల జా
ఫు ణ్య=సుకృతములకు ఆకర=ఆధారములెన, స్ఫురణల్‌ ఇప కాళ ములను ఫుణ్య=మనొ వా
రములగ్కు ఆకరజు =గనులయందు, ంస్ప్యుర ఆములను; శాంచినహీర సంతతి కిక్‌ = =ఫొందిన వ్యజిస సం
భుమునకు; పొల్పూందుంగాక-ఒప్ఫను గాక, పరమాఘంబునక్‌.-- పరమ = అధికమగు,
అభఘంబునకొ= పాపము చేత; పర=ేస్టమయిన, మాఘంబునక్‌ జమా భుమా సమునందు;పొల్పు
మాకుక =ఉదయించినమాకు; అబ్బు నే=అమురునా ? అని=ఇటును చు; గళ నృధ్య(శుపూరం:
బుగక్‌.గళత్‌ =జాటు చున్నట్లి మధు=పూదేనియయ నెడ్రు అ(శుపూరంబుగక్‌ =కన్నీటి
(పవావాముగలదియగునట్లు గా; బంభ రనాదంబునక్‌ =తు మైదల నాదము చేత; పల్గాజుక =
సారెకు; ఖేదించుకొ=దుఃఖించును.
_ అనంగాం జం(ద్రికయొక్కం దంత కో రకములకు కరములు సాఠియగును గాని మొల్ల
మొగ్గలు శ తాము కానుని దుఃఖించెననుట. ఇట “దుఃఖ శ్న హాభిచా శేర్యానవానోద్దీగని కాద
240 చండి ద్రికాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
యః” అను సూర్యో దావాత ప్రమాణమును బట్ట “ముఖజిత శృక్షః కీయూపబిన్లువ్యా జే నా
(కూణి ముఖతి- _ముఖజితం కమలం [భమరారావైై రా[కన్లతి అని కవికల్పలతలో6 జెప్పిన
చొప్పన. * ఖేదించుబంభ ర నాదంబున మొల్ల మొగ్గలు గళన నృధ్వ(కుపూరంబుగక్‌ ” ” అని
పరాజయచివ్నాము వర్థితంబర్యె. ఉ క్పేరేశాల ంశారధేదము.
ఉ. మానినిమేటితావి గల+మాటలతేట (గ్రహీంపం గోరి నా
నానగ రాజిత పవ చ+నది్భజరాజుల( జేరి యీప్పితం
బూనమి వాక్సతపదప+ యారుహాయానక వారి (గోల నా
శా నెటశెంపు సౌాంవెసల + నాననసీవులం గీరరాజికిక. రం
టీ. మానినిమేటితావి *లమాటల తేటళ౯ా. __మానిని=చం(దికయొక్క, మేటితావిగల=
మంచిపరిమళముగ లయట్రి, మాటల=పలుకుల యొక్క, తేటక్‌ =సారముసు; (గహీంపక్‌=
సీ(కరి ంచుటకు; కోరి=ఇచ్చించి; నానానగ రాజిత పవ చన ద్విజరాజులక్‌ ,---నా నానగర=
అ నేకరాజధానులయ౦దు, అజిత = గెలు వంబడ నట్టి, ఓడనినానై నట్టియనుట, (పవ చన= (ప్రక
ష్పవాక్కులు గలవా నైన, దృిజ రజా లక జ ధ్రావ్యణ (శేస్థులను;నా నానగ2అ నేక విధమ లెనవృక్ష
ములయందు, రాజిత =ఒప్ఫ చున్న, (వవభనజ్నపకృష్ణృమై మనపలుకులుగ ల, ద్విజ రాజులక్‌ =పత్మీ
పం క్రులను; చేరిజఆశ్రయించి ఈవ్మీత ంబు=ఇష్టైర్భయు; . ఊనమిక్‌ =పొందన౦దున; వాక్సతీ
పదపయోరువాయానకనారిక్‌ . -వాక్సతీ= వా గ్లేవియొక్క_, పదపయోరుహూ=పాదపద్మ సంబం
ధియగు యావకవారిక్‌ =లత్తుక నీరును, వాగ పేక్షగ లవారు వా గేవి నా శయించుట సహజము;
(కోలక్‌ = పానము నేయ (గా; కీర రాజికికా =చిలుకలగుంప్రునకు; ఆననసీమ లక్‌ =ముఖ[ ప దేశ
ములయందు; చెట కెంపు= అధిక మైన మొజ్జ దనము, సాంపెసం౫గక =(పకాశించెను. EN
నౌక్‌ =య థార్భము.
చం(దికపలుకులు చిలుకలపలుకులకన్న ముద్దుగా నున్న వని భావము.
చ. కలికికపోలయుగ్గ రుచి కాంచనదర్పణ కాంతిసంతతుల్‌
కలయంగం జేర (చేమమున. $ శాంగిటం గూర్చి నిజోజ్ఞ (లాంక నం
స్థలి నిడి కర ర్ల పూరవిలశసత్సిత రత్న మరీచిపాళికా. ,
చృలమనం బాలు వూసి వరు+స న్వరప త్రిక డోల నూంచెడుక్‌... 21
టీ. కలికిక పోల యూ౮గ్ళరుచి. --కలికి=చం(దికయొక్క, కపోలయంగ్న =గండస్థలయు
గృముయొక్క, రుచి= శాంతి? ఇది కర్త; కాంచనదర్పణ కాంతిసంతతుల్‌. __శారభనద
ర్పణ=బంగరుటద్దమ యొక్క, కాంతిస ంతతుల్‌= కాంతుల నెడు శిశువులు; కలయంగకొ=కల
యు టకు; చేరకా=సమోపీంప 6గా; Wu కేవుమున్‌ = =పీతి చేత; కౌంగిటక్‌ కూ ర్చి=ఆలిం గనము(
చేసికొని; నిజోజ్ఞ్వలాంక సంస్థ లిక, ానిజ=స్వీయమగు ఉ ఉజ్జ [ల =ప్రకాశించునట్టి అంకసం
స్థరి౯ాంతొడమా (దను నమూ పభూమియందను ట; ఇడి= హామండలెట్టి; కర్ణపూర విఅత్సికరక్ళే
తృ తీ యా శా సము, -: 241
మరీచిపాళికాచృలమునక్‌ .-కర్ల పూర =క మలయ దు, విలసత్‌ ఇపకాశించుచున్న, నీతర
త్న=వ(జమణులయొక్క, మరీచిపాళి కాజకాంతిపరంపరయ చెడు ఛలమునకొ=నెపము
చేత; పాలు=క్మీరములను; పోనీ వరుసక్‌=(కమముగా; వరప త్తింక డోలకా- ేష్టములగు
నుకరికాప తమల నెడు ను య్యొలయందు; ఊ వెడుక౯్‌
' శపోలరుచి దర్పణకాంతు ల నెడుళశిశువులను చేమమనం ఇగాయలించి తొడ వెలసా
ర్చుండం బెట్టికొని పాలుపోసీ యుయ్యెల నూంచెనని దర్పణకాంతులయందు శిశువృ త్రమును
కపోలరుచియందు మాతృవృ త్తమును వర్గీ ంచుటవలన దర్పణకాంతికన్న 6 గపోల కాంతి
యతిశయించి యున్న దనిభావము.జననులు బిడ్డలు చేర రా నిట్లు చేయుట లోక ప సిద్ధము.
చ. వనముల? జేరి పుణ్యతమ+ వాసన. గాంచి వులీమ సాళిమై
శ్రి నడచి మాధవాదృతి సి4ది నృరియించి సమత్వ "మెంచుకాం
చనకళికావళి న్నిజరుళచాబలవె ఖరి రి _త్తివుచ్చనో
తనుతరమధ్యనాస తీలశడాన మొనర్చు. జుమో యజ(స్రము౯. 22
టీ, వనములకొ = =అర ణ్యమలయందు; చేర్ర= వసించి; ప్రణ్యతీమవా'సనక్‌, ప్రణ
తమ=పవి క్రేకమమైన, నాసనక్‌ = - అపూర్వమును;ము నోహర మెన ప రినుళమును;కా౦ చి=పొంది;
మలీముసాళిమైత్తి)౯. -మలీముస=నులినులయొ క హై ఆళి=పం క్రీయొక్క, మలీమ సఅళి= =నల్ల
నై నతు మైదలయొక్క, మెత్రీక్‌ =సఖ్యమును, అడ (చి= పోగొట్టి; మాధ వాద్భతికొ = విష్ణువు
నందలి యాస క్రిచెత, వసంతాను గహము చేతను; సీరిక్ష = సంపదను, "కాంతిని; భ రియిం-చి=
ధరించి; సమత్వము=తన సామ్య మును; ఎంచుకాంచన కళి కాపళిక్‌ =కోరున ట్రిం సెంగమొ
గలయొక. పరంపరను; తనుతరమధ్య చాస=సూక్షునుధ్యయగు నాచందికయొక్చ_చానీక;
నిజరుచాబల వె ఖరిక్‌ .-నిజరుచా=తన కా ంతియొక్కా, బల=అతి శయముయొ క, వె ఖరిక్‌ =
రితి చేత; 8 శ్రవుచ్చనో= =వ్యర్థము సేయు ట కో ; తిల దానము= =నూల దానమును; అజ సముక్‌ = ఎల్ల
వుడును; ఒనర్పు(జామో = చేయునునుమి. తిలకుసుమ ఖండనము. జేయు నని వా _స్తవార్థము.
ఇంత యనర్హ మెనవస్తువు నాతో సాటిని నోడట దురితమనం చేసీ యెకాంబోలునని
తత్పాపనిరసనమున మై తిలదానము సేయునట్లున్న దనుట. తిల దానమువల న నరిష్ట నిర సనము
కోలుగుననుట “తిలా ఃపాపహరానిత్య ”మి త్యాదులవలన 6 జీేటపడును. చంనైకయొక్కనాసిక
తిలకు సుమమును సం పెగ మొగ్దను మించి విరాజిల్లు చున్న దని ఫలితార్థము.
సీ, తారకావరదీ వీందనరారం$ గానెకా, గనియ సలిర్ధత + గలువగుంపు
. ఘనరోహితహి తాత్త 4 ననువ్రెందం గానె కా నెను నగో[తత + నేణికాళి
(ప్రద్యుమ్న బోధివ$ ర్త నం దాల్చం గానె కాగాంచె సపతుత 4+ ఖంజనములు
నమలిన శీ నన(4హము మించంగానె కా, పడసె న మిత్ర తం + బంకజమ్ము
| జ అనుచు హృదీథి( దల6ప శ్వా + మాళిమై శ్రి త్రి
. నిరతచకితన్వభావ తా +సరణినతను _.
81
242 చం ద్రి, కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
వాజిభావా ప్ల బక్ష్యుస థీ మూజలస్థ
నిందుముఖికన్నుదోయి తా+ నెందు టరుదె. ౨: 23
టీ. తారకావరదీ పిక... తారశావర = చందునియొక్క_; దీ పీకొ=(ప కాశము'వేత;
'తారకా=నల్ల గుడ్డ యొకక, వర=కేష్థమగు, దీప్తిక =దీ పి చేత; తనరారయగానెకా=౭ఒప్ప(
శానేకదా! కలువగుంపు=కువల యసమూవా ము; సతీర్ణత=ఒకగురు వు గలిగియుండుటను, జల
ముల (గూడివ రించుటను; కనియెక్‌ =పొండెను. ఆమెకన్నులకు6 గలువగుంపు సహో ధ్యా
యిత్వము నొందెనన(గా సామ్యము వహించెననుట. “సతీర్థ్యా సే స్ప గ్యకగురవఃి” అని యమ
రుడు. ఘనరోీహితహి తాత ౯ .-ఫఘన=గొప్పవగు, రోహ్‌ీ త్ర =ఇద్దులకు, హిత=్మపీయమయిన,
ఆక్ష్మక్‌=స్వరూపము చేత, మత్స్య్యమువ లె పీతమయినస్వరూపము చేత; అనువొంద (౫ నెకా=
ఒప్పంగానేకదా ! ఏణికాళి=ఆండుజింకల గుంపు; సగేత్రతక్‌ =జ్ఞాతిత్వ్యము చేత) ఎని
చేను. ఆమెశేక్రమ లకు ఏణికాళి చాంధవ్యమును బొందిన దన6గా సమానమయ్యొ ననుట,
“నోకర్షపృ వ తెణర్భ ్యరోహి తాః, రోహి తో మద్దుర ౯” అని యమరుండు. (పద్యుమ్నబోధివర్త.
నక్‌ .--(ప=[పకృష్టమెను ద్యుమ్ను=ధనమును, “ద్యుమ్న మర్ష ర విభవావవీ”” అని యమ.
రుడు బోధి=తెలిపెడు వర్తనక్‌=వృ తిని; (పద్యుమ్న బోధిన రనళ్‌ =మరుని మేల్కా_లి.
"పడు నడవడిని; తాల్ప గా నెకా=వహీంప౦గా నేకదా! ఖంజనములు=కా టుకపత్రులు; సప
క్షతక=మి త్రత్యమును; అక్కలతో (ాడియుండుటను ; కాం ఇెక్‌ =పొంటెను.కాటుక వీట్ట.
లామె కన్నులకు సపక్షభావమును బొండె ననంగా సాదృశ్యము. బొందెనని భావము. నిక్నే.
పగ ర్భమయినభూమిమో దనే కాటుకవీట్రలు జత గూడునని(ప సిద్ధము. అమలిన(శీక్‌ = నిర లమెన
"కాంతి చేత, నిర్ణ లయగు లక్షీ దేవి చేత; అన్వహము= ఎల ల్ల పుడు, (పతిపగటియందును; మించరా
నెశా=అతిశథయింప (గాశేకచా ! పంకజమ్లులు=పద ములు; సమి త్రతకా = సమానమి, క్రతను,
నూర్యునిగాడియు ండుటను ; పడ సెక=భాంచదెను. ఆమెచేతములకో పద్మములు సమిత్తము .
లయ ననలూ సమానము అయనని భానము. అనుచుకొ=ఇటనుచు; వృద్వీథిక్‌:=ఆంక
రంగ (ప దేశమందు; తల (పక్‌; ఇ౦దుముఖికన్నుదోయి=-చం (దికయొక్కా న్మేతయుగ్న మః.
శ్యామాళి మైత్రి. .-శ్యామా=రా కులయొక్కు, ఆళి= నం ప్రయొక, శ్యామజనల్ల నగు, అ=
తు మైదలయొక్క, మెత్తి =స సఖ్యమును; శ్యామా =ఆయౌవనన్లు ధ్యస్థల గు, ఆళి= =చెలులయొక్క,
చెర్రీని; నిరత చకికస్వ భా బశాస రణికొ.-నిరత= ఎల్ల పుడు, చకితస స్వభావతా= భయసంభను
(పథాన మెన శ్యభావముగలు గుట యొక్క, సరణికా= =మార్దమును ; అతనునాజిభౌవా పిక్‌.
అతనువాజిభావ =అధికమగు_ పక్షీత్వముయొక్కా,. మదనబాణ భావనముయొక్కం, “వాజీనో ..
"శ్వేషుపథీ అ ౩౫ అని అమరుడు, ఆ పీకొ=ఫా ందికను; పక్ష సమాజలబ్దిక్‌, -పత్మ=కింజిల్క
_ మలయొక్క "అప్పలయొక్కా, సమాజ= గుంపుయొక్క, లద్ధికా= పా వి పిని. “పత్షాత్షీలో..
మ్ని కిష్ణాల్కే అని అమరుండు; తాకా; ఒందుట=ఫాందుట; అకుదె=తళ్చర్యమా?
అనగా కలువలు సతీర్థము అగుటచే శ్యామాళిమెత్తి)ని, ఏణి కాళీ సపత్షత దాల్చుట'చే '
నిరత ఛకికస్వ భావమును, ఖంబనమబ, సపక్ష్షములగుట చే అతను వాజిభావమును. పం౦క్షజయులు
తృతియాశ్యాన ము. 243
సమి క్రమల గుట చే పత్మ సమాజలబ్దిని చందికాన్మేతము లాందుట యరుదు గా దనుట.
ఆమె ఏ ఛే త్రములు కలువంను జింకలను కాటుక పిట్టలను తామటళటలను . బోలియున్న వని
భావము. బంధుశ సర స్సువ్చూ దా దీశ్యాదివూరో క్ర పమాణ మిందు గమనింపవలయు.
చ, నరవరకాపదొత కత + నాతి తపాంతరమాభ మించలా
హరిహయభాపముల్‌ బలె న4యారె బాము ల్లనుపట్టు నాపయి
న్పరససువర్ల సూన సర+ చం చలతోం జెలువందుకె శకం
ర్‌ం షా |
థర మిల గాలకంఠకులఃదర్శవిభేదనశ క్రి నెప్పంగక్‌. 24
టీ. నాతీ=చందిక 3 నరవర కౌపదాత కతక్‌.-నరవర=రాజాలక్కు తౌప = సంతాప
మును, ద=ఇచ్చెడు అతృతక=స్వ భావముగలుగుట చేత, మనున్యశేస్థులకుతాపమును బో
గొ పైడు స్వభావము గలుగుటచేత్య తపాంతరమాభకా. _తపాంతరమా = వర్ద్ణాసంపదయొ
కృ, ఆభక= కాంతివంటి కాంతి చేత ;మించగాకా_ =అతిశయింపంగాబొమల్‌ =కనుబొమలు;
హరిహాయ చా పముల్‌ బ లెక =ఇ ౦(దధనువులవ శె; కనుపట్టుక్‌ =అగ పడును .ఆపయిక్‌ =ఆమెని;
సరస ససువర్డ సూనసరచ ౦ చలతోన్‌, _సరసజ్యశేస్టమలగు, సువర్ణ సూనజసం పెంగ పువ్వులయొ
క సర= =హారము అను, చంచల తోకా మెజపుతో; ఇెలువొందు శకెళ్యక ౦ధరము=ఒప్పున
ట్ర్‌శేశస సమావాను నసెశుమేభుము; ఇలకొ=భూమియందు; కాలకంఠకులదర్పవి భేదనళ క్తి కిక,
కాలకంధరకుల=నీఅక౦ఠమఘల గు నెమిళ్లే సమావాముయొక్కో, వాంససంబంధిసమూవాముయొ
క్క, గోకలకళ్దః కల ధ్యా నేవాం శేపారావ తేవిశే” అనివిశ్వము శ్లీష్టయూపకము దర్పజగర్వ
ముయొక్కా, భేదనళ క్త్‌క్‌ = 'ేదిం చు సామర్థ్య నము చెత; ఒద్నంగకా = (పకాశింప6గాా కనుప
ట్రుల్‌ అను వెనుకటి డ్రియతోనన్వయము. అయా రె=ఆశ్చర్యము!
అనయా చందికవర్గాసంపద'ను బోలి యుండగా నా మెకనుబొమలు ఇం[దధనువు
లనుబోలిన వనియు, శేశసమూవా మ చెడు మేఘము సం పెగపూదండ యను మెజు? ఫుతోం గూ
జిన్నదై. "నిమి ర్లనువా౦సలను బాబజిందోలుశ క్రి కలిగి యుండె ననియు భావము. ఇందు బొ
ములు వర్షి ౦ప(బడియె.
మ. వరబౌల్యాహ వుడంగ యావననిశా+వక్ర్రృంబునం గంజజి
త్క_ర దం తాంళుకళొ ణకాంత్యుదయ రా+గ కీలు హాసానచా _
తరుచుల్‌ గన్నడం (బాచిం బోల నలికశస్టానంబు ,దృక్సం(దికొ
_ శ్యురువార్థం బొన/గూర్పు సామ్యుదిత చం దోత్క-ర్ష ముక బూనుచుకొ,25
| ట్రీ, వర చాల్యావా మడంగళొ. _వర=(శేస్టమగు, బాల్య=శై శవము ెడు, అవాంబుజ
పగలు; అడంగక్‌ ఇళమింపంగా) యోొవననిశావక్ర క్రైంబునకొ =తౌరుణ్య మ నెడుపదోషసమయ
మందు). “| పదోపోరజనీము ఖమ్‌”” అని తిమురు.ండు; దం తాంశుక కోణ కాంత్యుదయరాగ శ్రీ
ము, (ఎదంతాంకుక = అధ రముయొక్క, కొ ఇకా ంథి=ఐఅడణ్యప కాశను నెడ్కు ఉదయరాగ (క్షీ
244 చం ద్‌ కానరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
లు=కదయ కాలిక రాగనంపదలు; హోసావదాతరుచుల్‌.- హాస=చి బు నగనవుయొక్క_, అవ దాత
=శుుభములగ్కు తుచుల్‌ =కాంతులు; కన్నడ కొ =అగపడుచుండ (గా; కంజజిత్క_ర=చం। దిక;
(పా చిక్‌ =తూము ను ఫోలక్‌ొ=పోలు చుండ గా; అళిక స్థానంబు=ఫాలస్థలము, ఇదిక రు సా
మ్యుదితచంవోత్క_ర్ద్థముక్‌. - సామ్యుదితే= అర్లోదితమగు, దం [ద చందునియొక్క, ఉత్కంర్జ
ముక = =ఉత్కర్షమువంటే యుతక్క_ర్ణము ను) పూనుచు క్‌ = వహించుచు; దృక్చందికాళ్యు
వార్షంబు.--ద్భృక్‌ =కన్నుల నెడు, చందికాళి = వెన్నెలవీట్టలయొక్క, ఉరు=జఅధికమగు,
వార్షంబు=స౦ంత సమును; ఒనగూర్చుక్‌ = చెయును.
అనంగా బాల్య మనుదివసముయొక్క_ యవసానమై తారుణ్య నును నిశయొక్క-_ పాదు
ర్భావ మగునపుడుఅధ రారుణ్యమును హాసావదాతరు చులునుగన్నడ 6 గా6 జం(దిక పూర్వదిళను
జోలి యుండుననియు, ఫాలస్థల మర్జోదితచందుని బో లియు ండుననియు, నేత్రములు
శఉకోరముల6 బోలుననియు భాదము. ఇట నలక స్థలము వరి తం బయ్యె.
మ. భునముక్తామయకుండ లద్యుతులం దత్మా_ంతా| కుతు ల్పాటిగా.
వని నవ్వక్‌ సరి దామె యంచు నతితీ వాళగ్ని చ సత ప్త పే
లనికాయంబులు ముట్టి శమ్మ_లులు ని+ల్వ నే (లుచింగాంచియం
గన లేగింతురు సారెవేర రహి ని+క్కం _పత్య గారమ్మనకా, 26
ట్‌. తత్కాంతాశుతుల్‌ =అచందికయొ క్క... కర్గమయులు;భునముకానుయకుండ లద్యుతు
లక్‌ ..--ఘన=గొప్పలగు, ముకామయకుండల= మా క్రికవికారములగు కమ్తులయొక్క, ద్యు
తులకొ=కాంతుల చేత; సొటిగావని=శష్ము_లులుమాకు 'సరిగావని ; నవ్యక్‌ ఇ వానీంప(గా;
శష్కు_లులు= చక్కిలములు; సరితా మెయంచుక =తా మెసాటియను చు; ఆతితీ వాన్ని చృటా
తే పృతెలని కాయంబులు, - అతిత్మీవ=మిక్కిలిదుస్స వామగు, అగ్ని చృటా=అగ్నిపర౦పర చేశ,
త ప్ర=శాలీనట్టి, తీ లని కాయ ౦బులు= తెలసమావాములను ; ము ట్ర= స్పృశించి; మే[లుచిక్‌=
నుంచి కాంతిని, మంచిస్వాదువును; కాంచి=పొంది; నిల్వక్‌ ; అంగనలు=కాంతలు ; సొశె
పరక =సారెయను నెపమున; ; రహీి= పీతి; నిక్కక = అతిశయి౦ప6గా; (పత్య గారమ్మనళ్‌ =
(పతి గృవామునను; ఏగింతురు = ఊశళేగింతుకు. బాసచేసీ ₹లీచినవారి నూశేగించుట
(ప్రసిద్ధము. ee
చందికాకర్ణ ములు శష్ములులను: బోలి యున్న వని తౌత్సర్యము,
చ, తరుణి మొగంబె తౌ నని ను + ఛానిధి వమ్టుపదమ్ము ముట్టి దు
ప్క_రకరజాత పాండిమ ఏ4 గర్హి తు, యశుచు గృశీంపల బ బి
కరుహూము తన్ముఖో పమము * గా నని తా హూరిపొద మంటి యిం
దిర దనుం జేరం గీ ర్తిం గని + దీపితజీవన మయ్యె నెతయు౯, 27
టీ. సుధానిధి= =-చందుండు, తోను; తరుణియొగం'బె= =చందికయొక్కముఖమె ; j అని=ఇ
ట్లు, వఛిం చి) విష్ణుపదమృక్‌ = నార్యాయవాచరణమును; ముట్టి =న్స ఎ్రశించి, అనగా సేనామ్ల్‌.
తృ తీ యా శ్వా న ము. 245
ముఖ మె కాని. వేటు గా నని భగవంతుని చరణము ముట్టి బాస వేసీ యనుట్క, సుధానిధి
యాక సమును ముట్టి యు న్నా 6 డని సహజార్థ్యము; ;దుమ్యుర కరజూత పాంజిముక్‌ .--దుహ్క
రజ ఎఅచికీత్స్యమెన, కర=వా స్తముల యందు సూత పుట్టినటి, పొండీముక్‌*= పా౦ండురోగము
చేత, దుర్గభమయిన కిరణముల యందలి ధావళ్యము చేత నని'స స్వభావార్థము; విగర్హి తు. డై=
నిందితు డె, వి=చక్రవాకపక్నీ చెత గర్జితులడె యని స్వ భావార్గము; అశుచి =మాలిన్యము
చేశ, కృష్ణపక్షమందు; కృళింపక్‌ = వ్నీణింపంగా; కృష్ణపక్షమందుం జందుండు -శ్షీణు
డగుట (ప సిద్ధము; పంకరువామ్లు = కమలము; తన్ముఖోపమము. -తల్‌ = ఆచం దికయొక్కు,
ముఖ= మోముతో, ఉ పమము = పోలికకల దానను; కానని; తొక్‌ = కమలము; వారి
పొదమంటి = నారాయ ణచరణము ము ట్రి, సూరోస్టకిర ణము స్పృశించి ఇందిరజనరిపద;
లక్షీ చేవ; తనుకా; చేరకొ=పొంద (గ; కమలము లన్మీకి ఇ చాసస్థాన మనుట (ప్రసిద్ధము; కీ ర
అయశమును). బురదను; *ీ: కీర్రిర్య శనీకర్ష మే”” అని. విశ్వము; pr పొంది" ఎంలయుక్‌ ప
మిక్కిలి; దీవీత జీవన ము=మంచి[బ తుకుగలది,| పకాశింపం జేయంబడిన జలముగలదె; 'అయ్యెక =
ఆయొను.
_ ఇట న్యాయమార్తము నవలంబించి సత్యమునం దున్నవాండు మీగుల సంపద గులపాం జె
కీ ర్తిముంతు (డే ముంచిజీవనము గలవా(డగు ననియు, అన్యాయము నవలంబీంచి బాసలు లోనగు
నవి బేయువా(డు పాపరోగములు గలిగి గర్షితులడై కేయించు ననియు వస్తుకృతవస్సు ధ్వని
యగును. చం్యదుండు పద్మము ఈ రెండును చం(దికొవదనమునకు సాటి గా వని ఫలిశార్ణము,
సీ, శుభక్షలాపా ప్తి మిం+చుమయూరి ఘనపోష, వ్య
. కోటిలో. దొలుదొ _ల్తం + గొమరు గాంచె
.. నఖిలశిరోధార్య + యైనయుదీచ్వసం
తతి స్వవాలాఖ్యాన*గతి రహూం వె
అ అ 7 రి
నతనుగుణస్ఫూ ర్తి $ నలరుహిందోళ ఘు
మనివారితాళితా*న్యా_ప్లి నెనసె
, (re ఇ)
వరరసోన్నతి నెప్ప+వర్టుకాంభోదజా
తము సుమనోహిత+త్వమున వెలా
శ్రే నై నభాన్వత్సహాయత + స్వాంతసీమ
నించు శంతయు. గోరక 4+ మించుతమము:
తరుణి శై శ్యంబుతో విరో+భంబు గాంచి
చీత్రము ముహానిశిదయ+ శ్రీల మనుట 28
టీ, కుభ కలాపా పీక్‌ శుభ పరంభి పిరా(_పా పిచేత, శుభమెనవీంధముయొక్క (పొ కే
చేశ మీంచునుయారి=అతిశయిం చుచుయూర స్త్రీ భునపోవ్య కో టిలోక్‌ , --భునపోస్యు=' అథి
246 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
కమగునట్లు గా. బోషింపందగినవా రియొక్క, మేఘముల చేతం బొపషింప6దగినవారియొక్క,
కోటిలోేకా =సమూహములో; తొలుదొ లక్‌ = మొట్ట మొద ట; కొమరుక్‌ = మునోనారతను;
కాంచెక =ఫొ౦ చెను. అనా నళ్యాణపరంపరతో, గరూడినమయూరి తరుణికై శ్యమునకు
ఘనపో మహ్య కోటిలో. జేరిన దని భావము, మయూరి కలాపముతో.6 గూడియుండుట
యు మేభఘములపోప్యుకోటిలో. జేరి యుండుటయు స్వభావము, అఖిలశిరో ధార్య=అన(
గా నందణకును బహుమానము చేయందగినద్కి ఎల్లరకును శిరమున ముడువందగినది; ఏన
యుదీచ్య సంతతి=అయినట్టి కురువేరుగుం పు; స్వవాలాఖ్యానగతి౯- .-'స్వ=తనయొక్క, వాలజ
శినున చెడు, ఆఖ్యాన గతిక =అభిధానరీతి వేత, తనదు వాల మసెడుపేరు వొందుటచేత; రహీం
నాకొ=ఒ ప్పెను.వాలం హీచేర బర్జిష్టో దీచ్యశేశాంబు నగామచి అని యమర శేషము.అతను
గుణస్సూ రిక్‌. -అత నుగు ణ=దొడ్డగు ణము లయొక్కం, స్ఫూ ర్షిక్‌ =పకాళము చేత,మరునియ లై
(తౌడ నెడు (పశాశము చెత; అలరుహి ందోళొ భుము=[పకాశించు తు మైదలగుంఫు, “హీందో
కారాగముభుపౌ” అనియుత్సలము; అని వారితాళితావ్యా సిక". =అని వారిత=నివారింప (బడని,
ఆళితౌా=సఖిత్యముయొక్ట) వ్యా ప్తిక=వా ప్తిన్వి అనివారిత మెన, అళి తా=మథుప భానముయొక్ట,
వ్యాప్తిని; ఎన సెక్‌ =పొందెను. భృ ంగపం కై అతనుగుణస్ఫూ ర్రినలరుట చేత జందికాకైళ్య
మునకు సఖీత్వమును గాంచిన దనుట్క భృంగపం క్తి మన్మథగుణస్ఫూ ర్తి నలరుటయు అలి
యను పేరిచే మహిత మగుటయు . ద్రసీద్ధము. వరరసోన్నతికా= _కేప్పమగు నాస క్ష్యతిశయ
ము వేత, వర మెనజలాధిక్యము చేత; ఒప్పువర్షు కాంభోదజాతము=బప్పుచున్నట్టి వర్ణించు మేఘ
ము లసమూవపాము, సుమనోహిత త్వమునక =మికిి_లిమనమునకుహితే ను సట చే, జాజికిహీతను
గుట చేత; వెలసెకొ=[పకాశించెను. ఆమెకే కె శ్యమునకు భ క్ష్యతిశయము నలవర్షక మే మము
శ్యముయొక్క_ మనసునకు ఫవీతమగుట చే. వెలసె ననుట. వస్థక మేఘము జభోన్న తి'ే
నొప్పుటుయు, జూజికి హీత మగు యుంబెల్ల ము. ఏనక=వీనిస్థితి యెల్ల నిక్తైననుు . భాస
తృ హియత=మం చిసహాయ'సమావాముు సూర్యుని సౌహాయ్యము; స్వాంత సీనముకొ=హృదయ
(పదేశమ౦ందు; ఇంచుకంతయంక = కొంచె మైనను; కోరక; మించు తనుము=అతిళయించు
నంధ కారము; తరుణీ కె శ్యంబు తో కొ= =చం(దిక క శేశసమూవాముతోడ, ఫవిరోధంబు గాం చి=పగ
బూని; మహో నిశోదయ (శీలము.-మవాత్‌ = అధికమైన) అనిళ = సార్వకాలికమైన,
ఉఅదయ[శ్రీలము = కదయ లక్షీగలదాొనను; మహాత్‌ =అధిక మైన, నిశా=రా[తియందల్సి ఉద
య శ్రీల యు=ఆవిర్భావల ఖ్నీ గల దానను, “లత్షీ వాక్‌ లక్ష ఇక్ళీ ల 8** అని చామలింగానుకాసనము;
అనుటజ అని చెప్పుట) చ్యత్రము= ఆశ్చర్యము.
అట్లు శకుభకలాపావా పి " అఖిల శికోభార్యయగుట, అతను గుణస్ఫూ రి, వరరసోన్న
"తీ వీనిచే నొప్పుచున్న మయూర్యుదీ ద్యహిందోళ పర్టుకాబ్బములు, చందిక కైశ్యమునకు వరు
సగ ఫఘునపోమ్యు కో టిలోం జేరు టయు వాలా ఖ్యాన గతి 'దాల్పుటయు ఆళిత్వమును గాంచుట
యు సుమనోహీితమగుటయు, సహజమ్ములెనను, ముంచీసహాయ మించుశెన లేక మీంచునంధ
' కారము తృత్కె.శ్యమువ లె 'మహానికోదయీల మకుట చిత మని భావము.. అంధకారము
ల పూర్యసాహాయ్యమ లేనిదగుట వ లనినిశ య ందుమా (త్ర ముదయ శీ గలదాన ననభచ్బునుగానీ,
తృతీయా శ్యాన ము, : 247
అని కోదయ[కీయన6గా 6 బగటియందును జాదయ శ్రీ గలదాన ననుకొనుట. చి త్రమనియు
తెలియవలయు. చంది కా కె ళ్యము మయూ ర్య దిచ్య భృంగ సంఘువట్డు శాబ్బ కభుయల మించియు
న్నదని ఫలితార్థము. '
ఇ సల
వు. అలరుంగల్వలనీటు మంచుజిగియొయ్యారంబునుం దమ్మిమొ =
గ్గలచెల్వంబును గెంవు దానురలచా+ శ్యాటంవుటందంబు రి
క్క-లడాల్‌ పెంపును మించ ని చ్చెలువు శే+ఖం బొల్బునా శ్యామ ని
- ర్యలర క్రిం గన రాట్సు తెవణచకో+రంబుల్‌ ముదం బూనవే. 29
ట్‌. ఇటు చం|ది"కా వయవములను నలుక చాంతము వరి ౦చి యీపద్యమున వానిమొ
త్రము యథా సంభ వము గ వర్ణితం బయ్యె. ఏలా గనిన. అలకుంగల్వలనీటు= =ఒప్పు చున్న కువ
లయము లళ్ళంగారవి శేషము, "కల్వ లనంగా నకు నిశ్చృయింపంబుడిన. కన్నులు; మంచుజిగి
యొయ్యారంబును క=హి మదీధితి యొక్క సౌందర్య గర్వము, అన6గా నట్లు నిశ్చిత ముగు మోము;
తమ్మి మొగ్గ ల చెల్పంబు కు= పద ద ముకుళములయందమును, అనగా? జందోయి యనుట; ;కెంపుదా
మరలచొక్కాటంప్రటంద౦బు= =ర కొోత్సల ములయొక్క_ చొక్క నుగునందము ;అనంశాంటై వి
ధముగ వా స్తములని భావము; రిక్క-ల డాల్‌ పెంప్రుకజనత త్రశాంత్యే తికయమును, గోరు లను
టు మిరిచకొ=అతి శయింపయగా; ఇ చ్చెలువు రేఖక = సె సె (జెప్పిన సౌందర్యరీతి చేత; పొల్చునా
శ్యామక్‌ = ఒప్పు చున్న యా యౌవనమధ్యస్థయగు చందికను, రాతి నని యర్థాంతరము తోం
చు చున్నది; తత్ప్సక్నునుందు( గల్వలనీటు మంచుజిగి లోనగువానికి శ క్యార్థ మే సమన్వయి౦చు
నని తెలియవనలయు; నిర్భలర క్రి కొ =మ ంచియను రాగము చేత; కనక్‌ = చూడంగా, రాట్సుతే
క్షణ చకోరంబుల్‌._ శాట్సుత రాచకొమరులయొక్క, ఈకుణ చకోర ంబుల్‌ొ= దృష్టులశెడు
వెన్న లవిట్టలు; ముదంబు=సంతో సమును, ఊన వే= వళి హీంఫవా?
అనయా గల్వల నీటు మంచుజిగియొయ్యార అబు తమ్మి మొగ్గ ల చెల్వంబు కెంఫు
- 3 ౧
చామురలయం౦ందంబు రికగ_ల డాల్‌ పెంపు వీనితో బొల్బు రాతిని గనినంత నే చకోరముల
సంతసము. గలిగినట్లు గల్వలను బోలు కన్నులును చందుని బోలుమోమును తమి మొగ్గల.
వోటు దో ుయ కఆంఫప్ర దామరల( బోలుకరములును రిక్కు_లను బ్‌ బోలుగోళ్ళును నలి విరా
జిల్లు యౌవనము ధ్యస్థ యగు నా మెను జూాచినమా (త్ర నె రాకొమరుల నే తములకు సంతసము
గలుగు నని భావము. ”
ఎ“ ఇట (వాపీ కాపీ స్ఫురతి గగనేత త్సరం సూత్షప పద్యా సోపానాళీ ' మధిగ
తవతీ శాజ్బానీ మైెన్రోనీలీ | అర్లో శెలౌ సుకృతిసుగమా చందనచ్చన్న దేశా త్రత్ర*
_త్యానాం సులభ మమృతం సన్నిధానా 'త్సుథాంశోః॥ ఇత్యాదులయందువలె సాధ్యవసాన
లక్షణ చేత కువలయాది శబ్దములకు నయ నాదిరూపార్థము చపష్పుకొనవలయును.. "సాధ్యవసా
"నలక్షణ యనగా "లక్షణలో నొక భేదము. లతణ యనల౫ా శబ్దవృత్తులలో నొక్క_టి,
వాచకము లశ్షకము: వ్యంజకము. అని. శబ్దము ము త్తెజంగులు, అందు సాక్షా తృంశేతితా. ర్థయు
248 చం ద్రి కౌపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
ను జెప్టునది వాచకము, ల మ్యార్థమును జెప్పునది లతకము, వ్యం గ్యార్థమును జెప్పున ది న్యం
శకము. సంకేత మనంగా. బదహదార్థసంబంధ వి శేనము, అది యే శ క్రియనంబరసచు రూఢి
యోగము యోగరూఢీ యని క్రవిధ్య "మొందును. శాస్త్రకృ త్క-ల్పితా వయవార్థ నెర పేక్య
ముచే విశిస్టార్గ బోధకమగు గనాదిశబ్దముల ౦దలి వ్యాపారము రూఢి యనియు, ఇాస్త్రక్ళ
త్కృ_ల్పి తౌ “వయవార్థ మాత న సహకారము చే నర్ధమును జెప్పు పా-చకాది శబ్బగతే వ్యాపా
రము యోగము అనియు చెవిధ వె మెన యనయవార్డ సవాకారము చేత విశిష్టార్ణయును జెప్పుపంక
జూది శబ్దగత వ్యా 'పార ము యోగరూఢి యనియు.6 చెలియవ లెను. ఇ (క స్వశక్య సంబంధము
లత్సణనాంబరగు, ఉగంగాయా.ంఘాోోవ ౪ అ నుచోట గంగాపదళ క్యము .(ప్రవావాము, దానితో
సంయోగ సంబంధము ఘోవమయునకు లేనందునవా క్యార్యానుపప త్తి త్రిపరివారమునకె గంగాపదము
నకు తీరమర్గమనుట కీలక్షణ యంగీకృతం బయ్యె. ఇది (పయోజనవతి నిరూఢ అని రెండు
విధములు. 'కాంచెము (ప్రయో జనము నుద్దేశించి యా[శయించునది (ప్రయోజనవతి, గంగా
యాం ఖఘూవమ టె ఇత్యాది స్థ స్థలములయందు గంగా గత శెత్య పా వనత్వాది (పతీతి [పయో
జనము నే పేక్షీ ౦చి యా(శ్రయంపం బడినందున( (బయో జనపతి, (కర్మ ణి కుశల” ఇత్యాది
స్థలములలో య గుళలాది పదములకు ““కుళ్తాకడొలునాలీతి కుళలః”) ఇతి ) వ్యుత్పత్తి సిద్దా వయ
వార్థ సంబంధ నెర పేతక్యముగ : చతురుండు బోధితుం డగుచున్నా(డు గావున నిరూఢ లక్ష
ఇ యగును. ఈలక్షణ గాలి యని శుద్ధ యని [పకారాంతరమున ద్వివిధ యగును. సాదృశ్య
సంబంధ మూలక లక్షణ గాణి, యగును, తదితర సంబంధ మూలక యగునది శుద్ధయ
. ఈశుద్ద జవాత్సా వక్ఫ్‌ యని యజవాశ్సా ప్వర్థ యని రెండు విధములు. స్వార్థమను పరి
వారించి శీవల లక్యార్యయు నె చెప్పునది జవాత్సా వర్ణ “గంగాయాం ఘోష” “అనుచోట
శ క్యార్ధమైన _పవావామునకు శాబ్బబోధలో భావము లేనందున. నది జవాత్సా్యర్థ యగును,
“కున్నా! _పవిశ ని, 33 ఇత్యాదిస్థ సల ములయందు శ క్యార్థమగు కుంతములకు 6 (బవేశ క్రియయం
దన్వయ ముండుటంబట్టి అజవా కృ్యార్ట యెనది. ఇక్‌ సారోప యనియు సాధ్యవసానిక
యని యు లక్షణ [ప కౌరాంతర మున 'ద్యివిధభయె యొప్ప్ప, సారోప యన 6గా నారోపముతోో (
గరాడినది, ఆరోపము ఆహార్యనిశ్చయము . గా ర్వాహీ కః, అగ్ని రా రాణవకః నీంహో మాణవ
క౭””ఇత్యాది స్థలములయందు సాదృశ్యము చేతను, “ఆయుర నృత మ్‌” ఇత్యాదులయందు. గార్య
“కార ఇది సలీబంధముల చేతను వాహికాదులయందు నా శ్వాచ్యాతోపమున సారోపయనియు
వివయిమా తమ్ము నిలిచి విషయము దానిచే ల తమ్యము గాయం దగి యున్న చోట అనలా, “అ
యంగొఃక, అయనుగ్నిక,5 అయంసింవాః” ఇత్యాదిస్థలములయందు సాధ్యవ సానిక యనియు.
చలియవలయు, ఇట్టత్యంతా భేదముగ 6 'జెప్పుటకో అదియే యిది యని యతిశయో క్తి "ఫలము.
కాఖ్రననె +విషయ. స్యాను పొద నాత్‌ విషయ్యుప నిబధ్య లే! య్మతసా: తిశయో క్రి స్ప్యాత్‌
కవిపాఢో_కిసమతా” అని యాలం కారికులు దీని నతిశయో క్ష్యలంకార భేదముగా గణించిన
వారు.. ఇక వ్యంజి నాది భేదములు అధికముగా నుండుట చే విస్తర భీతిని విరమి౦చితి,
Ga ..అవామేతు. ణప్మభ మస్ఫురణమా 4+ యాత న్వియొయ్య్యార మా
యావామామణిచారుద్‌ _పిశీయనూ థీ యాకొమ్మనాంద రమా.
తృతీయా శ్వాస ము, 249
యావ కాలక సత్క_ళావిభవమా థి యా లేముబిబ్బోక మా
భావంబందు నుతింప నల్వ వశమా 4 పద్దా ' ప్రవంశో త్రమా. 30
టీ. పద్దా ప్పవంకో శ్ర తమా=స సూర్యువ౦శ ము రాజలలో ను త్త్‌ము6 డ వగుసుచం[దుండా!
ఆవా మేకుణవిభ మస్ఫురణమా=ఆచందిక యొక గా విలాస స్ఫ్ఫుర ణమా! “విభమ _సరయా
కాలే భూహెస్టానవిపర్యయిః ౮ ఇత్యు కలకుణవి భమము ఇచట సంభ వింపమివలన విభమ
శబ్దమునకు విలా సార్థము (గహీ ంచిన చే లని తలంచెద. ఇట్లు “ఇ సై ప్యనాదరో మానా
దర్వా ద్చిబ్య్చోక ఈంతఈః” అను లక్షణము చే లత్నీత మైన భచిబ్యోకము మాత్రము గాక ముందు
బిభ్యోక పదయ శృంగార చేష్టాసామాన్య పరముగా నే చెప్ఫకొొనవలయు నని తోంచుచు
న్నది. ఆతన్వియొయ్యార మా= ఆచండిక సౌందర్యగర్వమా ! ఆవామామణి చారుదీ పిచ
యమా= న్లీంర్రత్న మగు నాచందికా సంబంధియగు మనోజ్ఞ కాంతి పుంజమా! “కాంతి రేవ
వయో భేద దేశ కాలగు శాదిభిక! ఉద్దీపితా తివిస్తారం యాతాచే ద్లీపీ రుచ్యతే॥”” అని వీపి
లక్షణము. కాంతి లక్షణము వెనుక [వాయం బడియె. ఆ కొమ సౌందర్య మా=ఆకొము సం
బంధి యగు సౌందర్యమా! ఆవ[కాలక సత్క_ళా విభవమా = కుటిలాలక యగు నాచం ది
కయొక్క_ (శేన్గ విద్యా విభవంబా? ఆలేమ బిబ్యోకమా=ఆచిన్న దానియొక్క_ శృంగార
చేస్టయా! భావంబందుకొ=మననునందైనసు$ నుతింపక్‌ = కొనియాడుటకు; నల్యవళ మాజా
(బహతరమా +
అన(౫ా (బహావై న సాకల్యముగ నామె గుణగణము తెలిసీ మనసున౦ం టె న( గొనియాడ
వశముగాదని తౌత్సర్యము. లోకోత్తర సౌందర్యవతి యని ధ్వని.
చ. అలఘుమనోభ వ్రైదయక+ రాంగయుతిం దగునామిళిందకుం
తల నలమిీనన్నేత నల+తామరసానన నాపికారవ్రూ
జ్ఞ ఏలవర మంజులాబ్దగళ4+ సంగత నాబీసబావా నా్మాపవా
ళలలితపాద నా చెలి. ద*లంప(౫ నీకె తగు న్నృపాలకా. 31
టీ, నృపాల కాజసుచందు (జా! అలఘుమనోభవోదయక రాంగయుతికొ.-అలమఘు=
అధికముగునట్లు మనో భవోద యకరజ కా మోదయకరమగు, అంగ = అవయవములతోడి, యుతి ౯
=కూడిక చేత; త గు=ఒప్టునట్టి; ఆమిళిందకుంతలక్‌ =ఆతు మెదల6 బో లుముంగురులు గల యామె
ను; అలమోన నే[తక'=ఆమిలంబోలు కన్నులుగల యా మెను; అల తామరపా ననక్‌ =ఆ తమి
నిబోలు మోముగల యా మెను; ఆపి కార వోజ్ఞ ల వరమంజు లాబ్బగళసంగతక్‌ .-ఆసీకారవో
జ్ఞ (ల=ఆకోయిలపలుకుల బోలు పలుకుల చే (బకాశించునదియు, వగ మంజులాబ్దగ ళ సంగ
తక =, కేన్టమగు శంఖమును బోలునదియు నగు, కంఠముతో. గూడినయా మెను)ఆబిస బా హక
=ఆతొమరతూం౦డ్ల నుబోలు బాహువులు గలయా మెను; ఆ(పవాళ లలిత పాదక్‌ =ఆచిగురుటా
కలవ లె మునోజ్ఞ ములగు పాదములు గలయా మెను; ఆశెలిక=ఆ స్త్రీని ; తలంప (గక =స్మరిం
పంగా; నీ ఇత గుకా =నీకశేయం కము.
8% శ
yy! స న గరి ఐన .
తుం వంది, కాపరణయను, స్‌ పె ము
ఇటం జెపి పీన మిళిందములు మోనములు తమ్తలు వీక్రములు శంల్లుములు తౌమురతూడులు
చిగురుటాకులు ఇవి యెల్ల స్మర సామ[గులలోం చే! యుద్దీపన విభావములుగా.. జెప్ప,
బడినవి కావున వానిని బోలునవయపములు గలిగిన చం(దిక మనోభవో దయకరాంగ యు
తిచేతం దగు నని భావము.
ఉద్దీపన విభావము లన గావి భావవికేషములు, విభావమనునదిరసోత్చాదనకార ణంబు,
ఇట రస శబ్దము ర సస్థాయి యగు రతి హాస (కోధాదుల పరము గాని యద్వితీయానం దాత్మ్‌ క్ర
మయిన రసము పరము గాదు. అట్లయిన (బహానందరూపమయి నిత్యమగు దాని కుత్చ త్రి లయ
ములు చెప్పవలసివచ్చును. కారణ మన గా గార్య నియతి పూర్చువ రి రి, ఇట్లా యుత్స్భాదన
కారణంబు రెండు విధములు, ఆలంబనము, ఉద్దీప నముఅని ,రత్యాదుల శద్ది యాల౦బనమో అన?
గా విషయ మో యది యాలంబన విభావము. ఎట్లన, దుష్యంతుని రతికి శకుంతల యాలంబనము
గనుక నాతని రతి కామె యాలంబన విఫావము. ఇట్లామె రతి కాయన యాలంబన విభా
దమగును. రత్యాదుల 6 బోషించునవి యుద్దీపన విభావములు. మలయానిల చం(దోదయా
దులు రతిని బోషించునవి గాన నుద్దీపన విభౌవంబులనం బర(గు. ఇదె యెల్లను, “విభావః
కథ్యతే తత్ర రసోత్నాదన కారణమ్‌ | ఆలమ్బనో ద్దీపనాత్లా సబ్వేధా పరికీర్రితః | ఆలమృ
నన్నాయి కా స్సు గర్బ కీ ణా ద్యా శ్చ నాయకా; L ఆలమ్మన గుణ శె ఎన తశ్చేష్టా తీడలం
కృతి? | తటస్థ శ్చేతి విజ్జై య శ్చతుర్ణో ద్రీవన్నక్షనుః | ఆలమ్మన సతో రూప యావనాది
రుదావాతః 1 త చ్చేష్టో యా వనోద్ఫూత హావభాచాదికా మతా | నూప్రరాజ్ఞద హోరాది తద
లంకరణ మ్లతమ్‌ | మలయానిల చందాద్యా స్త స్తటస్థాః పరికీర్ణి తాః ॥ ఇత్యాది శా ప్ర ధ్రమాణ
ముల వలనందెలియందగు. బో కమున (6 గారణసులనీ కార్యములని స సవా కొరులని "చెప్ప ( బడు
నవి యె కావ్య నాట్యములయందు విఫా వాది శబ్దము లతో వ్యవవారింపC బడు. “శారా
న్యథ కార్యాణి సవాకారీణి యాని వె వి 1రత్యాదేః స స్టాయినో లోకే తాని చే న్నాట్యక్రావ్య
యూ: |! న భెచా అను భావాళ్చ కథ్య శే వ్యభిచారిణణ అను కావ్య పశాకమ వలన
నీవిషయము వ్య క్షం బగును.
చ, సరసతరో క్రి నమ్ముని సు+ చం దసమాఖ్య రహించుభూపతిం
బరిణయ ముందు ౩ మంచు సకిం + బల్కెం ద దాఖ్య రహించుమేదినీ
శ్వర మణి వీచె కాన నలసారనలోచన ని న్వరించు న
స్పరనముయతీశ్తువా కృతి య+పార్థతం గ్లైకొనునే మహీస్ధలిన్‌ . 32
టీ, అమృని=పూర్వమంద్దు ద్వితీయాశ్వాసమున. జెప్పంబడిన వసంతుం డను ముని;
సరసతరో క్రి కిక్‌ =మిక్కి_లి' ర సవంత మైన నాకు) సా చేత; సుచం[డ సమాఖ్య రహించు భూప.
పకా. _సుచందస 'మాఖ్యక్‌ = సుచందు(డ డను జేరి చేత్ర, రహి ంచుభూప తిక = ఒప్పుచున్న
రాజును 3 పరిణయ మందుము = వివావా మాడుము. అంచుకొ = ఇటకుచు ; సక్తిక్‌ =
చిత రేఖను గూర్చి పలి కెలా = వచించెను. తేద్దాఖ్యళ౯ = సుచం దూడను నాఖ్య చెత;
రహించు మేది నీశ్యర మణీవి = ఒప్పునట్టి రాజ శేష్ణుండవు; ఈవె = నీవ; కానకొ = అప వ.
. | y ,
తృ తీ యా శ్వా నము. 251
తువువలన; అల సావన లోచన= పద్మ నయన యగు నాచం,దిక; నికా= నిను; వరించుకా=
కోరును. మహీస్థలిక్‌ = =భూతేలమందు 3; అప్పరమ యతీశు నా క్రతి = ఆమునికేస్టుని వాక్య
సమూహము; అ హార్ధతక్‌ =అయ థార్భతను; క కొను నె=పొందునా? పొందదనుట.
దానంజేసీ నీ వవళ్యము గాం దత్పరిణయమున కె యత్నింప వలయు న్మీపయత్నము
ఫలమగు నని భావము.
మ. అని యిట్లా త్మ కథ్యాపవృ త్తి కలవా+హో న్యుం పపా్థాతు
రన రాజిల్ల వినిర్థ్మలో _క్లిచయధా+రం జం(ది కాసుందరీ
జననై క్మ[కవు మంతయుం చెలుప నిశష్ట్రందై. క 'తానాత్త్య చే
విని యాశ్చర్యసమ్మగతం బెనిచెం బృంథిభ ర్వ చి త్రంబునన్‌. 33
టీ. అని ఇట్లు; అలవా హాస్యుండు=కుముదుండను పేరుగల యా కిన్న రుండు; ఆత్త కథా
(పవృ త్తి తికికా, (రతీ = =తేనయొక్క క థా (పవృ త్తి తికికొ = =కథయొక్క_(ప్రస క్రీ కక, ఉఊపోద్ధ్యత వ kL]
న= =ఊపోగ్ధూత స్థిత రా జిల్ల క =(పకాళించు నట్టు )వినిర్హ లో క్రి చయ భధారకొ = =మికి లి నిర ల
నుగు నాష్టార చేత; చం[దికా సుందరీ జననై క కమము= =చందికయొక్క_ యుత్స త్రి తియ
కు ముఖ్య క్రమమును; అంతయు క్‌ =సర్వంబును ; తెలుపక్‌; నివ్భండే కతౌ ణా త్త వేక్‌,
నిర్భ ండ = =అఖండమగు, ఏక తౌన= ఏకా[గతగల, ఆత్మ చేకొ =చి తము చేత; విని= ఆకక్లి ంచి ;
చి తేంబునక్‌ = =మనస్సునందు; ఆళ్చర్యసమ [గతక = . ఆశ్చర్య పరిపూ రని; ఉెనిచెలా =వృద్ధిం
బొందిం "చెను.
ఆనంగా లోకో త్తీర సౌందర్య శాలిని యగు చందికయొక్స_ గుణ గణములు వినలా
న త్యాశ్చర్యము దాశేంచినదని భావము.
శా.పాంచాలీశుభవి(భమ।| శవణసం$+ ప బేఖనో మాన న్యథా
భ్యం చచ్చాంబరి'కా సనున్నతి నె పూర్వా దృష్టనంభాతినో
9 అధ్య 9౨
మిం చెం దన్మవావాలహృత్పదవి ని+ ర్మెయస్థితిం బూనుత
త్పంచాస్యో పమమధ్య భబూకులమణే+ భవ్యాను రాగాళికల్‌ , 34
టీ, త్ర నృహిపాల వృాత్సదవిక్‌ = _ఆసుచందునియొక్క_ మనో మార్షమందు; పాం
వాలీ వధ వి[భమ శ్రవణ సంప దేఖనో... _ పొంచాలీ = చం(దికయొక్క వరి = (శేష్ణమగు,
విభమ= ఏీలాసముల యొక గ్రాం (శవణజవినికి యొక్క, సంప దేఖ్లనోజసంప త్పరంపరో చేతనో;
మాన న థో భ్యం చ చ్చాంబరికా సమున్నతినొ. -మాన భే మన న్శథ సంబంధినీ' యన, ఆభ్యం
చకైఒప్పుచున్న , శాంబరికా = మాయయొక్కు_, సమున్న తి నొ=అతీశయమునసో, వూర్వా
దృష్టు సంభూతినో=జన్థాంతరీయా దృష్టసంప త్తి చేతనో; నిర్మేయ స్టీతిక=అమేయమవృ త్రిని;
పూను కత్పం చాస్యోపము మధ్యమా కులమళీ భవ్యా నురాగాళికల్‌. =పూను = వహీంచునట్టి,
కక్సంచాసో్యోపమ మధ్యమా కులమణీ = సించాముయొక. మధ్యమును బోలు మధ్యము గల
ఇ.
అలంక చం డి కాపరీణయము, న నము.
252 చ చ్చి పరణ ; సవ్యాఖ్యా
శ్రలయందు (స్ట యగు చందిక యందలి, భవ్యా నురా గాళికల్‌ =శుభోదర్శ_౦బు లగునను
రాగముల గుంపులు ; మిం చెక్‌ =అతిశయం చెను,
అనయా సుచం దునకు (6 జం్మదెకావిషయ మై యన రాగోదయ మెన దని శౌత్సర్య
ము. “్యయ ల్చే్వేమ సంగచూత్పూర్వ౦ దర్శన [శవణో దృవమ్‌ ! పూర్చానురాగ స్పజ్లే య
శ్రవణం తద్దుణశుతి:[(పత్య కు చిత్ర స్వప్వాట్‌ దర్శనం దర్శన మృత మ్‌” * అనుట వలన
దర్శనంబునం బోలె గుణ్యశ వణంబునను రాగోదయమగు. ఇట్లు వాంసముఖుమున నలగుణశవ
ణఇమువలన దమయంతి కనురాగోదయము వెస్పంబడినది.
ఇట ననురాగ మన 6౫౯౪అ౦కుర పల్లవ కలి "కా (పసూన ఫల భోగ భాగియం [కమళ ||
(పేమామాన 8|పణయ స్సేపహోో రానో ను రాగళ్చ అని చహ్ప బడిన రతియొక్క సస్థావస్థా
రూపము గాదు. మజీయేమన్న రతిమాత్రమో లేక రతి ప్రథమావస్థ యగు పేమ మో గ
వీంపవలయు. ఇది సంగమ పూర్వ కాలమందు సుఘటము. “య త్తే "ను సంగమా తూ
ర్వి” మనునదియు నీపక్షమున సూపపాదము. ఇయ్యది “నిసన్తైణా ఫియో లేన సంసశ్టేణా ఫి
మానత; | ఊపమా ధ్యాత్మ వై విషయైః”” అనుటవలన నిసర్ల మునకు గలుగును. ఇట్లు (“ఆలం
వివాదేన యథా (శ్రుతం త్వయా తేథావిధ స్వావ దశేషమస్తునః | మమా (తభావైకరసం స
తం మనో నకామవృత్తి ర్భచనీయ మోక్ష తే” అను కుమారసంభవ నుందు ఠరూపాది దృష్ట
కారణ నిర పేక్ష్యమె జన్యాంతేర నాస నారాప మెన రతి శివునియందు. చార్వతికి నిసర్జ ముగ (
జెప్పబ(డినది,
మర్మ థ మాయ శాస్తో క్త క రతిజనక సామ్మగిలో స్వతంత్ర కారణము గా జాపట్టదు,
కోనీ కార్యమ్యాత్రమును గూర్చి దెవాదృ ష్టాదులకుం గార ణత చెప్పుకొన్నట్లు రతిమాత్రమును
గూర్చి మన థునకుC గారణత కవిసమయ సిద్దము గా 6 చెప్పుకొన వలయు. సాహిత్య దర్శ్భణ
మందు “ మార్వీ లోలమ్బ మాలా ధను రథ విళిఖాః కొసునూ ; పువ్వు కేతో ర్భిన్న ౦స్యా
దస్యబాణా ర్యువజన వృాదయం స్ట్రేీకటాశ్నేణ తద్నత్‌ | ఇత్యాద్యు న్నే య మన్య త)-_వి
సమయ గతం సత్శ_వీనాం (పబ నై అని యిది కవిసమయ మని చెప్పం బడినది... ఇట్లు
“అవీ యది విశిఖా శృరాసనం వా కుసుమ మయం ససురాసురం౦ తథావీ! మమ జగదఖిలం
వరోరు నాజ్ఞా మిద మతిలజ బ్బ గ్ర ధృతి ముహూర్త మేతి”? ఇత్యాదిగా (బబో ధ చం, ద్రోద
యకమార స౦భవాది నకి (ప్రజంధములవలన నూహీంప వలయు.
(పస్తుత పఫద్యమున6 జం[దికా గణకుతి మన్శథమాయా జనాంతర వాస నాత్మేక ము
లగు (తివిధ కార ణములలో దేని చేతనో సుచం(దునకు జం(దికయందు (చేమోదయమ
యినదని వచించుటవలన, సుచందునియందు. బె కారణ([తయమునకును సంభవము కల
కవియాశ యము సూచిత మవుచున్నది.
ఇట 6 బూర్వానురాగ రూపమగు వీ(పలంభ శృంగారము న్య క్త కంటు. “స స విపలమ్మో
వీజ్టే య స్ప చతుర్ధ నిగద్య తే! పూర్వాను రాగ మాన్లౌ చ (వాస కరుణావితి”” అని సీంగభూ
లీయమున దతృ్రమాణంబు,
వ్‌
తృ తీ యాశ్వ్యాన ము. 252
విపలంభము శృంగారములో నొక భేదము శృంగార మొక రసము రసము, శ్లో
“విభావె రనుభావై శ్చ సాత్త్విక ర్వ ్రఖచారి ఖః | ఆనీయమాన స్పా దుత్వం సై 'సాందా
భావో రస స స్పతళిఅశుటే విభావా నుభావ సా త్తికభొవ వ్యభిచారి భావముల బే న నిర్భ
శానందచూపత నొొడింప౭బడిన స్థాయి ఛాచ౦ బే, స్థాయి భావ మనంగా సజాతీయ విజాతీ
యె రతిరస్కుత మూర్షిమాక్‌ , యావ(దసం వర్తమాన స్స స్థాయీ అవణాకర 8” అనుట
చే సజాతీయ భావముల చేత గాని విజాతీయ భావముల చేత 6 గాని తిరోధథానయు నొందక
లవణాకరము దనలోం జేరిన మంచినీటిని కూరరూపము సనొందించునట్లు తనలో జేరు భావ
ముల నన్నింటిని తనరూపము నొందించు భావము. అది రతి వాసము శోకము [కోధను ఈ
శ్రావాము భయము జుగుప్స విస్తయము శమము అని నవ విధము, “రతి ర్హాసశ్చ శోక శ్చ
(కోధోత్సాహా భయంత థా | జుగుప్పా విళ్శ యశమాః స్థాయి భావా నవ (క మాత్‌ ””ఆని తత్ప
మాణంబు. ఇ6క విభావమునయగా రసోశ్చాదన కారణము , అయ్యిది ఆల ౦బనము ఉద్దీవ నమని
"'రెండువిధములు. అందు శృంగారమునకు ఆలంబనము నాయి కౌ నాయకులు. ఉద్దీపన ము, ఆలం
బనగుణముత చ్చేస్ట తదలంకృృతి తటస్థ మని నాలుగు విధములు గలది. ఏతత్ప )౨మాణ వచన
ములుః'అలఘు మనోభవో దయకరాంగ యుతిక్‌ అను పద్య ంపు టీకలో (వాయంబడియొ.
అనుఫొవము లన6గా నాయికా నాయకుల హృద్దళేముల యిన ర త్యాదులను జెల్పు భూవిత్నేప
కటాతాది కములు, €ధాన మనోగతం సామ త్స హేతుం వ్యష్థుయ ని యే తే నుభావా
ఇతి, పోకా భభూవిక్నేప సీ శాడయళి” అని తత్సమాణము. ఇంక సా త్రికములు శారీర భావ
ములు భావము లన6౫ రసానుకూల వికా రాత్త్మ కము లనియు శేవల మనోవికార రూప
ములనియు మత భేదము చే6 జెప ప్పయబడిన వికార "విశేషములు, అవి శారీరములనియు మానస
ములనియు విభ జింప (బడినవి. అందు శారీరములు సా త్రికము లనియు, మానసములు వ్యభి
చారు లనియు నెన్నం బడుచున్నవి. సౌ _త్ర్యికముల్కు స్తంభము (ప్రళయము రోమా౦-చము
స్వేదము వై వై వర్ణ ్యము కంపము అ(శువు వై స్వర్యము అని యెనిమిది. *_స్తమృ (ప్రళయ.
రోమాఖ్బూః శ్వేదొ వై వర్జ్య వేపథూ! అశు వై స్వర్య మిత్యహై సా చత్ర్వీకాః పరికీ ర్లితాలి”
అని శ(త్పమాణము. వ్యభిచారి భాపములన (గా విశేషముగ రసాభిముఖము లె 'సర్వ్యరసము
లయందు( జరించుచుండు భావములు. వ్య భీ ఇత్యుపస ర్రౌ దా విశేసా భియుఖత్వరమోా | విే
షా దాభిముఖ్యేన చరనో వ్యభిచారిణః॥ అని చెప్పం బడినవి. అవి ముష్పదిమూండు- ల్లో
నిర్వేద గ్లాని శజ్వ్యా-భ్యా స్రథా నూయా మద (శ్రమాః! ఆలస్యం చెవ దైన్యం చ చిన్తామో
వాః స్మృతి ర్భ్భతి॥ | (వీడా చపలతా హర్ష ఆవేగే జడతా తథా! గర్భో విషాద జౌత్సుక్య
న్ని(దా పస్తార ఏవచ! సుప (మృబోథో 'పర్షశ్చా ప్యవహిళ్ళే మథో (గతా! మతి ర్యా ధి
సృథోచ్తాద. స్తథా మరణ మేవచ | శాస శే సవ వితేర్క_శ్న విజ్హే యా వ్యభిచారిణః | [తయ
స్త్రీంశ దమో భావా స్సృమాఖ్యాతా స్తు నామతః” అను భరత వచన నిచయము తత్సమాణ*
ము ఇట్టి విఫావాది కారణ సామ(గ చే నిర్భ రానంద చదూపత నొందింపం బడిన స్థాయి యే
రసమయి శృంగారయు హాస్యము కరుణము రౌడము వీరము భ యానకము వీభత్నము అద్భు
రము. శాంత్రము అని నవవిధ మైనది, అందు శృంగారము సంభోగమని యు వి|పల ంభ మనియు
శి
254 చంద్రికాపరిణయము ॥ సవ్యాఖ్యానము.
రెండు తెగ ల్రై యున్నది. సంభోగ శృంగార మన ౯౫ సంయోగ కాలా వచ్చిన్న రతియ.
సంయోగము బహిరిం[దియ సంబంధ రూప మనియు ముదిత పం చే([దియ సంబంభాభావ
రూప విపలంభ ఫెన్న స్పరూప మనియు సంయు కుండను ఇత్యాకారక మతిరూప మనియు
నిరితమెనది. అది పరస్పరావలోక నాలింగనచుంబనాది నానా రూపమె సంక్షీ ప్రము సంకీ
రము సంపన్నము సమృద్ధ మని నాలుగు భేదములు గలదిగాం జెప్పిరి “దర్శన స్పర్శ నాదీ
నా మానుకూల్య నిషేవణక్షా |! ఘట తే యత్ర యూనో స్స సంభోనో యం చతుర్విధ 8 సంఖథ్నీ
ప్త స్పంకీర్ణ స్పంపన్నతర స్పమృద్ధిమా నితి తే! పూర్యాను రాగ మాన (పవాస కరుణా నుసం
భ్‌ వా$ కమశః”” అని తత్ప మా ణము. ఇంక వి(వపలంభము. వియోగ కాలా వ చ్చిన్న రతి,వి
యోగము దంపతులకు వె యధికరణ్య రూపము గాదు, ఏక శయ్య యందును నీర్హ్యాది సద్భా
వమందు విిపల౦ంభమును గవులు వర్ణించుటను బట్టి పెవిధమున ముదిత పం బేం[దియ “'సంబంధా
భావ. రూపమువియు కుండ నెతి ఇత్యా కారక బుద్ధిరూపము గాని యగును, అది పూర్యాను రాగ
మౌన విరవా (పవాస శాప భేదమున( బంచవిధమని కావ్య(ప కాళ కారాదిమతము ఫూ ర్యా
నురాగ మనగా తరుణీతథుణులకు సంగమవూర కాలమందు దర్శనళవణాదుల వేం గలుగు
నిత శేతర _పేమం'బె.(“య కల్పే ము సంగమాత్పూర్యం దర్శన (శ్రవణో దృవమ్‌! అసౌ పూర్యా
నురాగాఖ్యో విపలమ్మ ఇతీరితః” అని పూర్వము [వాసీన [పమాణము6 జూడవలయు.
తే, కలితనూనసకై రవం + బలర6 జం[ది
కావిలానంబు వినిన భూః కాంతవమాలి
కపుడు నేతచకోరంబు 4+ లమిత మోద :
మొదవం దిలకింప లాలసం 4+ బుదిత మయ్యె. టైర్‌
టీ. కలిత మానస కై ర వంబుజఒప్వుచున్న నునస్సనెడు కలువ; అలరకొ=సంత నీంచు
నట్టు) చం(ది"కా విలాసంబు=చం[దికయొక్క... విలాసమున్నుు "వె న్నె లయొక్క విలాసమునని
యర్థాంత రము, వినిన భూ కాంత మాళీకిక =ఆకర్లి ంచిన రాజ శేఖరునకు; నేత చకోరంబు
బు=కన్ను ల నెడు వెన్నెల పులు(గులు; అమిత పదము అధిక మగు నానందము; ఒదవక్‌=
పొందునట్లు; తిలకింపక్‌ =చందికను వీకతీంచుటకు; లాలసంబు=ఆస క క్షగతిశయము లాలసో
లాల సాపీ పీసా ద్యాచ్నా తృ సాతి రేక యో 8 | జిెత్ఫుక్వేచి”. ఇని విశ్వము; ఉదితమయ్యుక్‌ =
ఆవిర్భవించెను. వ. గుముదములు ముద మందుటయు, చకోరములు ' పీతి గాంచు
యు (ప్రసిద్ధ
అనగా మానస మలరో? నా మెవిలాసము విన్న నృపతి టికీ చేతోత్సవ మగునట్లు గా
నా మెనుజూడ వాంఛ గలిగె ననిభావము.
ఇందు. చతుః పీతి యను ననంగ దళ వచింప౭బడీనది. ఆదశలు “చతశ(పీతి రనస్స
జ్ఞ స్పంకలా్పో థపజాగరః | అరతి. సృంజ్యర 8 కార్మ నిం లజ్జాత్యానో భ్ల ఖా మృతిః!ద.
శావస్థా భవ సే తే వ్మిపల మే ఫిలాష జే” అని: చెప ప్ప (బడినది, చక్రుః[పీతి యన౭గాఃద.
Pu
తృ తీ యా స్యా స ము. 255
చేకాలోకనరతి. ఈయనంగ దశలంగూర్చి (అభిలాన చింతనా నుస , ఖతి గుణసంకీ ర నో
ద్వేశాః *” అనియు, “చతుః పీతి: (పథమం చినా సజ సతోథ సంకల్పః | ని(డా"జేద
_సనుతా వివయనివృ త్తి స్రుపా నాశం” అనియు నావాప్ర కార నామ్మకమ భేదములు [గంథ
ములయందు( జూవట్టు దున్న వి. తన్నిరూపణంబు వి స్తరఖీతి చే ను పేక్నీ తంబయ్యె. మావా
సిన కావ్యాలంకార సంగవా విమర్శ మున 6 డలియు,
క. ఈకరణి మదిం ద్యదజ్క ని కరముఖిం గాంచువాంఛ + నిక్క_ం ధరణీ
'లోకరనూ సుతుండు మధు, (శీకరవాక్పటిమ యత్‌ శేఖరుం బలికె౯ా. 36
టీ. ధరణీ లోక రమా సుతుండు=భూలో క మన్మథుండ గు నాసుచందుండు, ఈక
రణిక =ఈరీతిగ; మదికొ = చిత్తమందు; త (డజనీకర ముఖిక్‌ = =ఆచం ద ముఖి యగు చంది
కను; కాంచువాంశు= చూడవలెననుని చ్చ; నిక. =అతిశయింప(6గా; యత్న ేఖరుకొ=కుము
దుని గూర్చి; మధు (శీకరవాక్పటిముక =మకరంద సంపద వంటిసంపదను జేయునట్టి వాక్సా
ఢి చేత, మధురవచనము చేతననుట; పలి కెలా =వచిం చెను.
ఉ, ధీరవశేణ్య నీ వీ విపుడు + దెల్పి ననిరల చం! దికోదయో
దారసుధారనంబు మది $ క (పమితే( పమదంబు నించి యెం
తె రచియించె నవ్వనజః+ న్మేతం గనుంగొన నూత్న లాలసా
ప్రూరము గాన( జూనం గనం € బోవుద మౌాస్పద 'మానహిల్ల లక్‌. . 37
ట్రీ. ధీర వ రేణ్య=పండితో త్త త్రము (డ వగు నోకుముదుడా! నీవు ఇపుడు; తెల్పిన
నిర రృలచ౦(దికోదయో . చార సుభా రసంబు — తెల్పిన=బోధిం చినట్టి, నిర నృల=స్వచ్చమ గు,
చందికాజ చంద్రిక యొక్క, ష్‌ దయకు =ఆవిర్భావమనెడు, ఆ గార =అధికమగు, సుధార సంబు=
అమృతరసము; అన(గా వెన్నెలయొక్క. యావిర్భాన మన్ఫుత మయమయి సుఖకరమయి
నట్టు చం్యది కో దయ (క్రమము సుఖకరమెైనదనుట; మదికిక్‌ =మనస్సునకు; అపమిత (పమదం
బు=అమిత మైన సంతసమును; నించి=పూరిం-చి; అవ్వనజ న్నేతక =ఆచం(దిక ను; కోనుంగో
నక = =ఎచూచుటకు; నూత్న లాల సాపూర ము.- (నూత్న =ఆపూర (మగు, లాల సా= =ఈ త్క_టవాం
భయొక్కం, పూరము=(పవావామును; ఎం తేకొ=మిక్క_లి; ర-దియిం చెక్‌ =ఒన న శ్బెను. కానకొఐ:
మతువువలన; ఆస్పదము ఆవహిల ల్షంగక్‌ =ఫని ఘటిల్లునట్లు; చాన్‌ ఇఆ సుందరిని; కనకొజ
చూచుటకు; పోవుదము = చనుదము.
చ. అన గుముదుండు వల్క్ము_ వసు+ధాధిప నీళు భరూప శేఖికల్‌
_ గనుగొనుమ్యత నామహిప4కన్య యెద న్నినుం జే చా వరిం
మ నిది నిజంజు కంజముఖిం$ జూడంగ రమ్ము మద(భయాన మో
-వనువ్లుగ నెక్కి యంచు నత. డయ్యుడ దానిందలంచె. నంతలోక౯. 28
256 చ ౦ ది కాపరీణయము, న వ్యాఖ్యానము.
ఖీ, అనకొ=సుచందు( డిట్లు వచింప (గా, కుముదుందు=కుముదు€ డను యతు(ండు,
పల్కు. వసుధాధిప=సుచందుండా! నీ శుభ రూప లేఖికల్‌ =నీ మంగళ కరములగురూపము
ను రేఖలను అనంగా సాము[దికో కములగు పద్దాది లేఖలననుట; థూపమునకు “అజ్షాన్య భూ
షితా "న్యేవ (పతే ప్యాద్యె రిభూవణాః। యేన భూషితవ ద్భాన్సి త దూప మితి కథ్య కే॥'
అని లక్షణంబు$ కను. గొనుమా(త్రక్‌ =చూచినమా తమున "నే ఆమహీపకన్య=ఆ రాజ కుమా
ర; ఎదక=వాదయమందుు; నినుక్ర్‌; చేర్చి=ఊంచి; తాక =తా నే, వరించుకొ=కోరును. ఇది
నిజంబు=ఈమాట నిక్కము. మద(భయానము=నావిమానమును; (వొ న్య మయానంవిమానో
స్తా అని అమరుడు; అనువుగక్‌ =ఆనుకూలముగ; ఎక్కి; క౦జముఖిక్‌ =ప పద ముఖి యగు
చర్మదికను; చూడ (గకొ=చూచుటళకు; రము. అంచుక్‌ =ఇట్లను చు; అత ండు=ఆకుముదు (డు;
దానికొ=ఆ విమానమును; తలం చెక్‌ =స్క రించెను. అంతలాోక్‌ = సృరించినంత లో. దీనిక్లీ
నిల్నెనను ను త్తీర పద్యస్థ [కియతో నన్వ్నయము.
చ. బలు వగువిన్మయంబున నృ+పాలుండు గ నైనం జెంత నిల్చి ని
రృలధన రాజపుహ్పక సమానము సద్భలభీతసు[ పభా
గిలితది నేశథ మానము. వి+కీలిత చారు మణీవితానకో
జ్ఞ కలరుచిరోచమాన మల+వావా ముఖేం్యద్రవిమాన నుయ్యెడ౯. 39
“టీ. అయ్యెడక్‌ =ఆసమయమందు; నిర్మల ధనరాజ ఫుస్పక సమానము=(పళ స్తమెన
కుబేర పుష్పకముతోడ సడ్భశమయినట్టియు; 'సవ్వల భీత ను[పభా గలిత దినేశ మానము.-
సత్‌ = = శేష్టములయిన, నలభి= చూరుప ్రులను, ఇతే=పొందిన ట్ల సు[పభా=మంచి కాంత చేత, గిలి
తేజ మింగ (బడిన, దిశేశమానము=నూర్యు ని యవాంకారముగల యట్టియు; వికీలిత చారుమణీవి
తాన కోజ్జ(లరుచి రో చమానము, -వి కీలిత=క ట్లంబడిన, చారుమణీవితా నక =రమ్యమగిమణి సమూ
వాము వేత, ఉజ్జ (ల=[ పకాశించుచున్న, రుచి=కాంతి చేత్క రోచమానముజ[ పకాళమానమయి
నట్టి; అల వావాముఖేం[ద విమానము=ఆయ శ్నే శ రునివ్యోమ యా నము; నృపాలు(డు = నుచం
[(దుండు;ు బలువగు విస్మయ ౦బునక్‌ =అధి కాశ్చర్యముతోడ; కన్లొనక్‌ =చూడ గా; చెంతక్‌ =
నమిపమున; ని'ల్పెక్‌.
చ. నిలిచినయవ్విమాన మవళ+నీపతి చం[ దుండు మిత్ర్రయు క్రుండై
యలధన దా[ భయానము ధ$రాత్మభవాపతి వల నెక్కి ని
స్తులరయసంగతిం జనియె + దో డం దదర్వముఖాన్వయాధిరా
ట్క-లీతమహోత్మ భావగలిం ఖీ గన్నడకుండ౦ బరాళి క్ర తజిక్‌. 40
టీ. అవనీపతి చందుండు=ఆరాజ చర్మిదుండు; మిత్తయు క్రుండెజశలికానితోం గూ.
డిన వాండయి; నిలిచిఐ యవ్చిమానము=ఎదుట న్గున్న యావిమానమోను; అలధనదా (భ.
యానము=ఆకు చేరు ని పుష్పక మును; ధరాత్మ భవాపతి వో లెకొజ శీరాము (డునో లె; ఎక్కి
తృ పీ యా న్యా న ము, 257
అధిష్టీం చి; నిసులరయ సంగతిక౯ా = సాటి లేని వేగము చేతుతదర్వ ముఖాన(యాధిరాట్క_లిత
మహాత్మ ఫావగతిక -...తదర్వయమఖాన్వయాధి రాట్‌ =ఆకుముదు ని చేత, కలిత= చేయబడిన," మ
హాత్మ భావ=మావోత్త వ్రముయొక్కా, గతిక= పా ప్రీ చేత పరాళికిక్‌ =ఇతర జన 'సమూహా
మునకు; అ శ్రేలీక్‌ = ఆసమయమున; కన్పడకుండకొ = అగపడనట్లు; తో డ్లకా = వెంటే;
చఛనియెక్‌ =పోయొ ను.
అనయా (శ్రీరాముడు రావణ నధానంతరమున సుగీవాది మి త్ర యు కులడె కుబేర
ప్రహకమ నెక్కి నటు సుచందుండు మి_త్తఫయు కుండే కుముద విమానము నెక్కి యాకు
ముదుని|ప భావము చే నితకలకు 6 గనయబడనినా౭డై చనియె ననిభావము.
ము, వనితొదర్శన దోహ దాతిశయధా4వ తా ఏంతరంగా(గవ
_ర్తనకన్న న్మునుమున్న యేగుమయుస+(మాజ్యో వ్రమయానంబునక్‌
జన నాఖేం దుండు వేడ్కలో+ జనియె పోషమోలవ్యుతం బూన డా
వనికాయంబులు పట్రణంబులు నదీశవారంబు లందంబుగకా', 41
ట్రీ, జననాథేందు(డు=సుచందు(డు; వనితా దర్శన దోవాదాతిశయధావ తాం
తరంగా గ వర్తనకన్నక్‌ .---వని తాదర్శన= చంది కాదర్శ నమందలి, దోవాదా తిశయ=అస
క్ష రితిక యము చేత, ధావత్‌ =పరుగెత్తుచున్న, స్వాంతరంగ=తన మనస్సుయొక్క, అగవర్త
నకన్న క్‌ =ముందునికి కన్న ను; మునుమున్న =ము౦దుముందుగ సే వీణమయు సమా డో
మయా న౦బునక =పోవునట్టి కుముదుని విమానము వలన; దావ నికాయం౦ంబులు=అడవులగుం
పులు; పట్టణంబులు=న గరములు; నదీవార ౦బులు=నదీఫుంజములు ను; అంద ౦బుగకొ=సుందరి
మగునట్టు; వీత లమ్యీతకొ=ద్భ స్యిషయతను; వూనక్‌ =వపి౦ప గా; "వేడ్శతోక౯ా =సంత
సముతోడ; చనియెకొ=పోయెను.
చ. చని చని త త్తరోమహీమం $ జయ్యన నాక్షుణదోదయవత మే
కనగర వుప్పు డబ్బుర మెళసంగ6 గనుంగొని యంత. జం(దికా
వనజముఖివిలానవన $ వాటిక, ద_త్తిలకా[మకుందచం
దనసుమవాని తానిలవి*తాన మెదుర్కొనం జేర యచ్చటక., , 42
టీ, త్ర తరోమహీమకా=విమాన వే గాతిశయము చేత ; స నొచని=పోయిపోయి; ఆతణదో
దయ శ్న మేశనగ ర ము=పూర్యము చెవ్పీనకమణదోద యం 6 జను రాజుయొక్క నగరమును, అప్పు *
డు; అబ్బుర ము=ఆళ్ళ్చర్య్యము, ఎసంగక్‌ =అతిశయి ంచునట్లు; క ను౦గొని= చూచి; అంతక.
అంతట; చందికావన జముఖీ విలాసవనవాటికక =చందికయొక్క_విలాసవనమును; త తిలకా
, న!
చందనములు వీని కుసుముముల చే? బరిమళించు వా యు వులగుంప్రు; ఎదురొ.నక =ఆభిముఖము
తతి
258 దం డ్రి కెసరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
గరా ల్యాపూజనీయులు విచ్చేయునపుడు వారల శెదురుగ€ బోవుట 'సముచితమని వాయు
వారాజున కెదురుగ€ బోయిన ట్లున్న దనుట; చేరి; అచ్చటక =ఆవనమందు. దీనికిం గాం
చెననుముంగ లిపద్యము ందలి క్రియతో నన్వయము.. న
చ. హరిముఖ నేత సూప వసు+ధాధిపచం[దుండు గాంచె ముంగలక్‌
హరినిభ మధ్యమక హారిక రాద్భత శంఖ సమానక ౦ధ రక
_ హరిజయశాలివాణి హరిశదంశుక వై రశ రాసస్ము భున్రకా
_హరిణసపత్న నేత్ర హరి+ణాంకముఖికా వారినీలకుంతల౯, 43
టీ, వారిముఖనేత= తురగవదన। శేస్టుండ గుముకుదు (డు; చూపక; వసుధాధిపచం
(దుండు; వారినిభమధ్యమక్‌ = నింప 'స సమానమ ధ్యను; వారిక రాదృత శ ౦0ఖసమానకంధ ర =
విష్ణ్టుక రాద్భృత మైన శ౦ఖమునుబోలు కంథముగలదచాని ని; వారిజయశాలివా ణిక = చిలుకల జయిం
చుట చే. (బుకాశించుపలుకోలు గల దానిని; వారిదంశుక వె వె రశ రాససు(భువుక్‌. -వారిద ౦ంశుక =
దిగంబరుండ గుశివునకు వె రిఎశ తువగుమురునియొక్క ' లేడా శివుండు శ తువుగాంగలమరుని
యొక్క, శ రాస=వింటినిబోలు, స్కుభువుక =మంచచిబొమలుగ ల దానిని; వారిణసపత్న నేతక్‌=
వ్‌ ణఇములకు 6 బగల గు నేత్రములు గల దానిని; వారి ణా ౦కముఖీక్‌ = చందముఖిని; హరినీలకుంత
లక ఇంద నీలముణుల 6 బోలునల కలు గలదానిని, అట్టి చం[దికననుట; ముంగలక=ఎదుట;
"కాంచెకా= చూచెను. “యమా నిలేంద్ర చందార్క_విష్ణుసించోంళువా జిషు, శుకాహికపీఖేశేషు
వారికి” అను చామలింగాను శాసనము చే వారిపదమున కిట తురంగ సింనావిష్ణుళుకేందరూపా
ర్ధములు' "తెలియందగినవి.
క్స్‌ . శానచాతురి కద్భుఃతము. దాల్పువోలిక
వరమణిపుుతికల్‌ 4 నరము లూ6ప
ఘనగానసుధ( (గోలి + తని వ్రెంది బయ లూన్సు
గతి తిలాతతి జలెళ+ఘుమ్ముం గురియ
యతిలయ[శుతులపి _స్తృతిత_త్త( మూనిన
బాయ నాళులు విని+శ్చలత. దాల్ప్బ.
_జబలుర క్తి"లో నిండి పట్టంజూలక వెలు
వడుదారి వల్లికల్‌ + కను జిగుర్ప
“తే. హారివసువీకికాసీన4యె విపంచి
గలసీ గానము సే సయుభూ కాంత పు త్రి తె 6
"గనకనిభగా! త్రి గాంచి య+యి్యినకులుండ: ధి
: వాల నాశ్చర్యజల రాశి + చేల నపుడు, _ - బీ
తృతీయాస్వాన ము. 259
టీ. శానచాతురికిక._తాన=త న్న కారము తో యాడెడు పాటల యొక్క, చాతురికిక =
చేర్బునక్కు అద్భుతము =ఆశ్చర్య మును; తాల్పుపోలి కక =వహీంచురీతి; వరమణిపుతికల్‌ =
(శేస్టములగునుణిమయ (పతి మలు; శిరములు=త ల లను;ఊోంపక్‌ =చలింప జేయ లగాామునగానసు
ధక్‌ =అధికనుగు గానామృత మును; కోలి= పానముచేసీ ఏత నివొంది=త్ళ ప్తిపౌంద్రిబయలూన్ను
గతికొ =బయల్పజచురీతి; శిలాతతి=పా పాణనంఘము; జలౌ ఘమ్మక్‌ =నీటి. పవావామును; కురి
యక్‌ =వర్షి పగ; యతిలయ(శుతులవి స సృతిత త్తు. ---యతి=య తులయొ కా 9 లయః=
లయమ నేడీతాళ[ పా ణమయొక్క శుతులడన్వ రారంథ కావ యవవిశేవములయొక్కంవి స్ప సృ
త్రీ= విసారముయొ క్క, ఇట తా శ్ర పొణములు, (“కాలోమార్దక(కియాజ్షాని గ్రహా పనోజాతి 9 కళా
లయః। యతి5[పస్తారకశ్చెవతాళ్ళపాణాదళస్క ఎతాకే అనునవి [శుతియనంగా, “పథమ
శృ్యవ ణా చ్చబ్బక్యూంయ లే(వాస్వమ్యాతకః | సాశుతి స్సంపరిజ్టేయా'స్వ రానయవల క్ష ఇ ణా” అని
చొప్ప (బడినది, దానివి సృృతి “చతుళ్చతుళ్చతు శే న హడ్డమధ్య మ పఇ్బమాః | ద్వేద్వేనిసాడ
గాన్టారా్యతి స్తీీరిషభ భవతా? ఇత్యాదిగా జెప్పంబడినది; త _త్త్వము =స్వరూపమును; ఊనిన చా
యక్‌ =వహీం౦చినమాడిి._; ఆళులు= = చెలియలు;వినిశ్చలత కొ కానెళ్చల్యమును; తౌల్పక్‌; బలుర క
=అధిశాను రాగము;లోకా= అంతర గ ముందు; నిండి; పట్టకొ బాలక= ఆ (౫ లేక; వెలు వడుదారిక =
బయల్చడురీతి గా; వల్లికల=లతలు; కడుక్‌ =మిక్కిలి; చిగుర్పక్‌ =చివురింపం గా వోరినను
వీ కా సీనయె, ఎహారి= మనోజ మగు, వను పీఠికాజబంగరు వీ(ంటయం౦దు, ఆసీనయె= =కూర్చుండిన్నదై;
విపంచిక్‌ = వీణను; కల సీ= చేరి; గానము సేయు భూ కాంతపు త్రీ౯= పాడు చుం డెడు రాజఫు
డిని కనకనిభ గా తిక =బంగరుతో, కా దేని సంపెంగ పువ్వుతో సాటియ గుళరీరము గల
దానిని, అట్టిచం దికను; అయ్యి నకులుండగు=ఆసుచం(దు(డు; కాంచి=అవలోకించి; చాలక్‌;
ఆళ్చర్యజల రాశిక =విస్త యమ నెదు సము దమునందు; అ పుడు=జఆదర్శ్భనకుణనుందు; 'తేలెకా,
“అపూర్వుదర్శ నా చ్చి త్తవిసారో విస యోనుత క" అనుటవలన లోకో శ్రర సౌందర్య
జాలిని యగునాసుదతిని జూడ రాజునకు విస్త యోదయం బాయె ననుట.
చ, తెజలక కన్వం జేరి తద+ధీనతం బొల్చి యినావలోక మ
త్తతి నలర ని నిళద్ధరిర4థంబయి మున్నె మనో భ మెంతయుక్‌
మెణజయంగ నంతకీన్న మును + మించ (శ మోదకవృ చి(త్రతకా
దొజియంగగ మున్నె 'మేత్రమునం $ దోరముగాం బుల కాఖ్యస సము ఎల్‌, 45
టీ, తెజలకఉబయలువెడలక; కన్యళ్‌ =చందికను, కన్యారాళినని యర్థాంతరయు;
చేరి=పోంది; ఇనావలోేకము.-ఇన= రాజుయొక్క, అవలోకము=చూఫు, సూర్య ప కాళనుని
యర్ధాంతరము; అనగా ధర్మ భర్తు రల కభేద(గవాణము చే నూర్యు(జే యనుట, సూర్యుడు
క న్యారాశళినీ జేర గా నని ఫలితార్థ ము; (ఇన న్ఫూ శే్టే పభ?” అని యమరు (డు; అ _రతీటిలా=
ఆ సమయమున; అలరక్షా=ఓప్పుంగా, మనో (భ్రముజు జభున'స్ఫ "ఏిడునాక సము, మిళద్ధరిర థంబు అ
యి.-మిళ జ్‌ =సంబంధించీనట్టి, హరిరథంచేయి= చిలుకర థముగాCగలభమర (డు గ లై, ఇంద
ర థమస మేఘమగలదై యని యర్థాంతరము; ఎంతయుంకో = మీకి్మిలి; 'మెజయక్‌ =(ప్రకాళిం
260 చంద్రి కాసరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
ము న్నే =అంతకుమును షే ; [శమోదకనృష్టి= స్వేదోద క వర్షము,
అంతకన్నమును = అంతకు
పలా మెజఫులు మెజయ (గా)
చిత్రతకా = ఆశ్చర్యము చేత; వొజయ6గక్షొ = పొందడ గా;
పూర్వ మె; శే శమునక్‌ = =శరీరమం౦దు, సస్యో చిశభూూ ప్ర దేశమందు, తోరము గాడ్‌ = అధి
కముగా; ప్రల కాఖ్య సస్యముల్‌ =పులకల నెడుస స్యములు మించెక్‌ = =ఆతిశయి ౦ చెను,
ఆన గా సుచం దునిదృష్టి కన్యను చేరి తజలక యుండగా అన 6(గాదర్శనానందము
ననుభ్రవించుచుండ౭+గా మనంబున6 గందర్చోదయనయినద నియు మేనెల్ల న్వేదోద్దమ మాయె
ననియు 6 బులకల్ననలా ెననియు భావము. కన్యా రాశిని సూర్యు (డు చేరయా వర్ష ర్పు నగు
టంజేసీ వృష్టి గలుగుట లోక ప్ర సిద్ధము. సూర్యు (డు కన్యారాశీని జేరుట, తదనంతరము ను
యు కమైయాకాశము మజణజయుట్క తదనంతరము వర్షము, తదనంతరము "క్షేత్రమున సస్యో
దయ మని [కమ ముండ (గా "చు ఘుముతో. జేరి యాకసము మెజయు టకు మున్ను వర్షమును
దానికియన్ను తే[తమున సస్యములు గలుగుటయు చిత్రమని తాత్పర్యము. ఇచట సస్యమునకు
వర్షమునర్షము నకుమబ్బుతోో (గూడినమిన్ను మెజయు టకార ణముగానున్నను ఆకసము మె అయు
టకుమున్ను వృష్టి గలి ననియు నంత్రకుమున్ను సస్యముదయిం చెననియు కార్యకార ణభా
వమునకు వె వై పరీత్యమును బట్టి ఆత్యంతాతిశయో క్ష క్షష్ణలంకారము. “అత్య ంకౌతిశ యో శక్రిస్స్యా
త్పార్వాపర్యవ్యతి క్ర మె॥ అని తల్లక్షణము, అవిదిక కమములుగా వతికీ(ఘ కాలములో నుద
యించినవని ఫలికార్ణము.
4 పాంచాలీకుభ వి భమస్సురణ ”’ యనుపద్యమునందే భవ్యానురా గాళికల్‌ అనుట
శేశ రాగోదయమెనదని యేర్చడినను రాగము [ఆస కి క్రిరాపమనియు కామ ముత్క_టాస క్రి
రూపమని యు సిద్ధాంతము గాన గుణశ వణమున సామా న్యాసక్తిగ లి గి సామా ద్రర్శనమున నుత్ర_
టూస క్తి కి గలిగిన దేని తకెలియునది, €: ఛ్యాయతో విషయా న్ఫుంస స్పష్ట సేషూపజాయతే | |
సజ్టా కృంజాయ లే కొముః[॥[/* అను గీతావచనమునందు ను ద ద్భాస్యుత ద్వా్యాఖ్యలయందును
రతి శానుములస్వరూపము మె సెవిధముగ నున్నది. ఈవిషయము పి సరముగ ( గా వ్యాల౦కార
సం[గవామునణవ నితేయం 6 బతియం””నను పద్యము టీకలో మాచే 'వాయధుడనది. ఇట సుకం
(దునకు స్వేదము పులకలు అను సా త్రి పక భావోదయము చెప్పంబడినది. సా త్రికము లన( గా
నను భానవిశేషములు. అను ఫావములన(గా (అను భౌవయ న్ఫి అనువ్యుత్ప ర్తి తిచే జూతరత్యా
ద్యనుమాపక ములు. (భావ మనోగతం సామాత్స హీళోం వ్యస్థ్రాయ న్ని నీయే | తేను భానా ఇతి
(పోకా (భూవమేపస్యి? శాదయఃో అని తల్లకు ఇక ్రోయరు క కిరు, సంభాదు లీట్టియను
భ్రావములలో 6 జేరినను దానికి సా శ్రీ పకములని నామవ “నట స సశ్త్వమ్యాత్రమునం గలు
గుటం చేసీ. ఇందులకు. [(బమౌణము. (సర్వేసీ స్తే వప | ఎ ద్యావా యద్యవీ సాతి “త్తి కా8!
తథా ప్యమాహాం సే తే క మూలత్యౌో తా త్రివ్ణకపథాో + అను భొవాళ్చ కథ్యే భావ'సం
సూచనా దమి! వీవం -దె (విధ్య సులేసాం కథితంభౌవకోవిదైః 1” అని సింగ భూ పాలీ
యము, సత్త మనంగా ఆ న్యేషాం సుఖదుఃఖాది భా వేసు కృత భావనక్‌ | ఆనుకూ లేన
యచ్చి త్తం భానకా నాం (ప్రవర్తతే! సత్త గంత దితి విక్లేయం డా సృత్త్య్యాద్భవానిమాక్‌
తృ తీ యా శాన ము. 261
సాత్తికా ఇతి జూన ని భరతా ద్యా మహర్షయః | తె _స్త్వమృ స్వేద రోమాఇ్బుస్వర ఖేదా శ్చ బే
పధుః | వై నర్ష్య్య మ।శుపశళయా విత్యష్టై పరికీ ర్రితాః॥[7” అనుటలోనగునది యా్యగంథము
న నే నిరూపీింప బడినది. ఇట వా స్టాతిశయమున స్వేదదోమా౦చములు. ““నిదాఘవార్ష వ్యాయా
మ్మళమ[కోధభయాదిఖిః | సేద సృంజాయ తే” అనియు “రోమాలో విస సృ్యయోత్సావావా
రొదైకః” అనియు నందునకుం (బమాణము. ఇట (శ మోదకళబ్దము స్వేదోదకమందు గూఢ
నుని కవివృాదయము గా ( గొన. దగియున్న ది.
చ. తరుణిమెజుంగుటారుగడ + దారున నెక్కి. నృపాలుచూపుదొ
మరి రమణీయపహారగుణ+* మండలినసందున. దారుచుం బయో
ఫరసృతి లాగు వైచి వడిం 4 దార్కొ_ని సన్ముఖరాజుం 'జేరం బం
కరుహూశ రుండు శార్యభిధ + కాహళి (మాయం జేసె న_త్తటీక్‌, 46
టీ, నృపాలుచూ పుదొమ్లురి = రాజుద్భష్టియ నెడు దొమ్తరి; తరుణి మెటు ౦ గుటారుగ
డక=చం[దికయొ క సెఅయు చున్న యార నెడుగడను; దారునక =ఎవేగముగ) ఎకి). = అధి
ప్టీంచి; రమణీయ హారగుణమండలి 'సందునక్‌.- రమణీయ = మనోజ్ఞ మగు, హార =ముత్యంపు
పేరుల చెడు, గు ణ=(_తా ళభ్ళృయొక్క, మండలి=సమావాము యొ క్క , సందున =మధ్య భాగము
ననుండునవ కాశమున; తారుచుకొ =చేతుచు; పయో ధర సృతికా = _నననీమయ నెడుగ గనమం
దు; లాగు వై చి=జలాగు వేసి; వడిక =వేగముగా; తౌర్కొ_ ని=కదిసీ; సమ్యుఖ రాజుక్‌ =చందుని
వంటిమోను నిడు నెదుటనున్న రాజును; చేరకొ=చేర గ; పంకరహశరుండు=మరుండు; శా
ర్యభిధ కావాళిక = =గొోరువంకయను పేరుగల బూరుగును; అ త్తజేక్‌ = =ఆలా గువై చుసమయము న;
(మోయ(గక్‌ =ధ్వనించునట్లు ; చేఢాకా=ఒనరి ౦న.
లోకమున దొమరి గడ పాంతి దానినెక్కి (తౌళ్ళనుండి జూణటి పెపెన లాగు చీ
అట్లీ రా రం షా
యధిపతి యెదుట నిలుచుటయు, నత్తలేం దదీయు.డు కావాళి (మోయ6గ6౬ జేయుట
యు (బనీద్ధంబు,. అట్లు ఆనర పాలు చూఫు తొలుత నాసుందరిరోమ రా జి పెం (బనరించి
పయోధరములను జేరి యా మెహోమున శెదుట నిలిచి యుం డె ననియు, నప్పుడు గోరువంక
కూయ సాగిన దనియు, మన్నథుండు (మోయంగం జేసె ననుటచె నాకూంత రాజునకు
మిక్కిలి కా మోద్దీపకముగనుం జె ననియు భావము.
చ. అవనిపక న్యనాభిజలళ4జాక రసన్ని ధి రోమవల్లి కా
నవతీరయన్టి కాపదము+నం (బియయోగము వాని శీసతీ
భవమహినూ వి సెద్దర సళ పాళిక6 బొందియుం బొంద వయ్యెం ద °
_ త్ప్సృవిమలకంధ రాధ చర +త౯ నృపు'న్నే త్రము లద్భుతస్థితి౯. 47
ట్ర్‌. నృఫు నేత్రములు =సుచ ౦దునిచూఫులు; 'అవనిపకన్య నాఫిజల జూకర సన్ని ధిక్‌ .=
అవనిషకన్యజరాబకుమారియగు నం దికయొక్క, నాల్ళుంపొక్కిలియ చెడు జలజాకరజసర
2062 చంద్రి, కాసరిణయము, న వ్యాఖ్యానము.
స్సుయొక్క, సన్ని ధక్‌ = తీరమునందు; రోమపల్లికానవతర యప్వి కా పదమునక్‌. -రోమ
వల్లీ కా=నూ(గార నెను నవతర = అత్యపూ ర్భమైన, యప్రీ కాపదమునక్‌ డా యఫ్‌ కా సనమ
నెడుయో గా సనవిశేషముందు; [వీయయోగము = | పీతియుతమగుసంగతియ చెడు (వీయధ్యాన
మును; ఫూని=వహీంచి) (శీసతీభ వమహీమా పిక్‌. (శీ సతీభవ=(కీ ఫు తుండగుమరుని యొక్క,
(శ్రీమంతు లగు పార్వతీపర మేళశ్వరులయొక్క_, మహీమా పీక =మాహాత ్య(పా ప్రీ చేత సీద్ధర స
పరను;పాలికక్‌. ._సిద్దర స=సీద్ధ మెనళ్ళం గారర సముయొక్క_,దివ్యర సముయొక్క, పాళికక =
పరంపరను; పొ౦దియు ౯ ;కత్సవిమలకంధ రాధ్యచరతక ,-తత్‌ =ఆకన్యయొక్క, పవిమల=
నిర్మలమగు,కంధ రాధ్వ=క ంఠమార్లమంగు, చరతక్‌ =సంచరణమును, “అధ్వనిచర తీత్యధ్వచ
రః” అను విగవామందు* చ రేష్ట్ర 87” అని క ర్భర్భ్ణమందు టచ్చరిత్యయ ము దానిపై భానార్థమం
దుతల్‌ ప్రత్యయము రాయగా చరించువానిధర్థము చరణ మేయగును, (పసీద్ధమె నిర్థ లమయిన
మేఘమార్ష మగుగగనమునందు సంచారమును అని యర్యాంతేరము; అద్భుత స్థితి౯ =ఆశ్చ
ర్యవ ర్లన చే పూనవయ్యక్‌ =వహి ంపవయ్యెను,
పుణ్య తీర్థ సన్ని ధిని యప్ట్రీ కాసనముపె యోగనిస్థాగరిస్లుండే పార్వతీపర మేశ్వరాను
(గవామున సద్ధర సమును బొందినవా (డు గగ నమౌార్షసం చర ణమును బొందుట్మపసీద్ధము, అట్టు
పొందకుండుట చిత్రముగ నున్నదని తాత్పర్యము. సుచం[డనర పాలునిచూపు లాకన్య
యారునందు6 జేరి యందు. (బీతి గలిగి సరా వేశము చే శృంగార రససిద్ధి నన౭౯గా నానం
దాతిశయమునొంది కం౦కముపెం బాజక సుఖపారవశ్యమున నచట నే నిలిచియు౦ డెనని
ఫలితారము.
థ్‌
మ. _స్తనమేరుస్థలవృ త్తి నుబ్బు వళికా+స్వర్దీ (పినీభంగకు =.
క్షనం జొక్కుం గను మధ్య నాక విహృతి౯ + ర మ్యూరురంభోపగా .
హనలబ్దీం జెలంగ న్నృవేతుణము లా+హో చిత్ర మేణీవిలో
చనయా స్యేందుసు ధ్రై క సేవ నని మే+పత్వంబు సంధిల్లుట౯. 48
ట్రీ నృ పేక్నణములు = ఆ రాజదృష్టులు; వణీవిలోచన యా 'స్యేందుస్తుధైెక సేవక్‌.
వ జీవిలో వన= చందికయొక్క_ ఆ స్యేందు=ముఖ చం దునియొక్కం, సుధా= అమృతము యొక్క,
ఏక సేవక్‌ = ముఖ్య సేవ చేత; అని మేషత్వంబు = ప్పపాటుళేమి, బేవత్వము; సంధిల్లు
టక్‌ =సంభ వించుట వేత; స్తన మేరుస్థలవృ త్రిక, స్తన=కుచముల నెడు, మేరుస్థల = మేరుప
ర్యత [ప దేశమునునృ తిక =ఉనికొచేత; ఉబ్బుక్‌ =వృద్ధింబొందును. వళీకాస్యర్దీ కపినీభ ంగకుర్ణ
నక్‌ .-వళీ కా=వల్మితయమ చెడు, స్వర్టీ ్వపినీభ ంగ =వ్యోమగ౦ గాతరంగములయందు,కుర్లనక్‌ =
[క్రీడ చేత, “'కీడా ఖేలా చకుర్ణనమ్‌”” అని అమరుండు; చొక్కు_క =సుఖుపరవళ మగును. మధ్య
నాక వివృాతి౯, _మధ్య నాక=కౌన నెడునాకసమునందు, “నాకస్స ప్రనాంతరితయో ౩” అని
విశ్వము వివృాతిక్‌ =విహారమును; కనుక =పొం౦దుతు, స్వర్ష విహారము నొందు ననుట దేవత్వ
పతృమున కఠ్యంతానుగుణం చైనను స్తనములు మేరువుతోడను వళులు గంగాతర ంగము లతో :
తృతీయాశ్య్వాన ము. 263
డను ఊరువు లనంటులతోడను సౌటియగనట్లు కౌనాకనముతోడ నే సాటియగు౯గాని స్వర్ష
ముతోడ. గా దని యిట్లు వ్యాఖ్యాత ంబయ్యె. ర మో్యరురంభా పగూ వానల్టక్‌ .-రమ్యు=ము
నోజ్ఞ ములగ్కు ఊరు ఎతొడ లెడు, రంభా=దిన్య స్త్రీయొక్క_, ఉపగూచాన = కౌగిలింత
యొక్క, లద్దీక్‌ పాపి ప్తి చేత; చెల (గక =ఒప్పును. ఆవోచి[తము = అత్యాళ్చర్యమనుట.
అనలా _ునీద్ధచం దమండలస్థనుధను (గోలి దేవత్వమును గాంచినవారు మేరుస్థలనా
స స్వర్ట్విపినీతర ంగవివార వ్యోమమార్ల సంచార రభాలింగ నాదుల నొందినట్లు నృ చేత, ణములు
చందికాముఖచం[ద సుభథార 'సపొనమున నట్టి విభ వమును గాంచుట యాశ్యర్యతమం౦ంబనుట.
ఆకన్యయొక్క లోకో త్రరమభఖాద్య వయ పము లయందు. (బసరించి అప్పపాటు లేనిన్భప్రుచూ
పులు నిరతిళయానందము నొంచె నని భావము.
తే. ఉజ్జ లత రాను రాగసం + ధ్యోదయంబు
దగ మహో స్తంభ భావంబు $ దాబ్పినట్టి
పతిమనంబున నీరజాం € బకుండు దో
సపుడు హరిరథసంలబ్ధి + ననుసరించి. 49
టీ. ఉజ్జ్యలత రానురాగ సంధ్యోదయ ౦బు.జజ్ఞ లతర=మిక్కిలి (ప కాశించునట్లి,
అనంగా నుత్కటమయినట్టి, అను రాగజ పీతి వి శేషము నెడు, సంధ్యా = సంధ్యాకాలముయొ
క్కు, ఊదయంబు=[ పాదు ర్భావరము; తీగకొ=ఒప్పంగా; మహా స్తంభభావంబు,-_-మవాత్‌ =
అధిక మైన, స్తంభ భౌవంబు=చేష్తార హీ తుని భావమును గృహాభారదారు వి శేసు భావమును;
తాల్చినట్టిపతి మనంబునక =వహీం చినట్టినృ ఫునిచి త్తమున; అపుడు=ఆనిర్ని మేవదర్భనసమయ
నుందు; నీరజా ౦బకు౧డు= పద్మ శాణుం డగుమరుం డనుపద్మ నయనుం డగునారాయణుండు;
నారిర థ సంలబ్టిక్‌ = మ ందమారుతము నెడు తేరయొక్క సంలప్టియను సింహ దేహ(పా పీని; ఆను
సరిం-చి=పొంది, తో (చెలొ=అగప డెను.
సూర్యము పహీరణ్యకశిపువధశై సంధ్యాకాలమున _సంభమధ్యమున నారాయణుడు
నృసింవారూపము దాల్చి తోచినట్టు నృఫునిమనం బుత్క.ట రాగంబయి స్తంభ భావంబు
దాల్చి యుండ నందు మ ౦దమారుతము నధిష్టించి శాము (శు దోంవె ననుట. ఆరాజాన
కనురాగో(బేకమయి మనము స్తంభ మనెడుసాత్తి గకభావము దాల్చిన దనియు నప్పుడు
మరుండు మందమారుతారూఢుండయి. సాషుత్కరించిన యట్లు తోంచెనన్రియు భావము.
“ స్థంభ స్స్య్యానిష్కి )యాజ్జత్వమ్‌ ” అనుటచే స్తంభము శరీరధర్మ మె గాందగియున్న ను,
రాగాది జన్యమానస _స్తంభములేక శారీరము గలుగదనియు “సత్త (జన్య త్వే సతిగతినికోధ
స్తంభ అను లమ ణానుగత మైన రాగ సంభ వనముయిన మనోన్యా పార నిరోధ మును బట్టి యి
ట స్తంభ పద్మప్రయోగమని తెలియునది. కామోదయరాగేోదయములు వనుక జెప్ప ౧బడినవె
మైన నిందు. దదుత్క_టదశ గాం దెలియ. దగును.
చ నిరపమపద్ది, నీకులమ + ణీపరిదర్శశశ క్రి నైశ్సలీ
గరిమ భజించి సమృదవి+ కాసమునం గనుపట్లుకుంభినీ
264 చం దికాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
శ్వరతిలకంబు నుద్దతి ని+శాతప పలాశనుమాంకుశంబు చే
గర నునమాస్త్రయంత నణజిశికం జనియిం చె శిరశ్చలనస్థితుల్‌ . 50
టీ. నిరుపమపది, నీకల మణీ పరిదర్శనశ క్రిక్‌. నిరుపమ=సాౌటి లేనట్టి పద్మి నీకుల మ ణీ=
పది నీజూతి స్ట్రీళయందు (శేవ్టయ గు చందికయొ క్క; పరిదర్శనళ క్రిక్‌ = దర్శన నామర్థ్‌ వ్ట్‌ము
చేత, సాటిలేనిగ జ స్తీ రత్న ముయొక్క. దర్శన సామర్థ్యము చేత నని యస్థాంతరము; పది
యొక్క_ స్రీ) పద్మిని “ ఇభ సమ్చేరమఃపద్మీ *” అని యమరుండు; నెళ్చలీగరిమక్‌ = ఎనిశ్చల
భావయుయుక_యాధిక్ళమయును; భజం చి=ఫాంది; సమ్షదవి కా సమునకొ = సంతోహితిశయము
చేశ, అధికమయిన మదవికాసమువేతనని నజపరమైన యర్థము; కనుపట్టు కుంఖినీశ్వర తిల
కంబుక = చూపట్టు రాజ శేస్టుని, చూఃపట్టుగజ (గ్రేస్టమునని యర్థాంకరను; “గారిలాకుమ్మినీ
క్షమా” అనుట చే కుమ్మి నీశబ్దయు భూమియందును, కుమ్మిన 9 స్తీగికుమ్బినీ, అను. వ్యుత్పత్తి తి చే
గజ స్తీరీయందును ద_ర్జించుళు; ఉద్ధతిక్‌ = =దర్పము చేత; నిశాతపలాశ సుమాంకుశంబు వేకొ.-
నిశాత =తీత్ళమగు, పలాశ సుమః=కీంళుకకును మమ నేడు అంకుశంబు చక = అంకుశ మను నాయు
ధము చేత; అసమా సయంత=మదనుండనుమావటినా(డు; నజకక్‌ =నణక గా; శిరళ్చలన
స్టీతుల్‌ = మెప్పున శిరశికంపము సేయు టలు, చు అకునతలవిదుర్చుటలు అని గజప తీ ముననర్థము,
జనియించెకొ=ఉదయిం చెను.
చందికాడర్శనానందా తిశయము చే నెళ్పల్యము వహించి మన థచాణహాతుడ
' "| రా ళీ రు
మెప్పున నారాజు శిర ౩క ంసము చేయం౭గా నది యా.6జేనుంగు నందాస కమయి మదవిలాసము
జే గదలకుండినగజమును' నియంతయం౦కుశము చే 6 బొడువ(గా నాగజము చుణుకున6 దల
విదిర్చినట్లుండెనని భావము.
చ. అలలెడిశ్యామ కెంజిగురు+టాకులం జేరినం గోరకంబులక్‌
మలయుచు నున్నం జారునుమ+మాలిక లొందిన మంజుమంజరీ
స్థలములవొందు గన్న మధు+సంతతిం గూడిన బాయ వయ్యెడం
చెలంసటనో ద్వ శేఫగతిః చే మహిపాలకుక రమ్య నే తముల్‌ . ర్‌!
టీ, మహి పాలకుర మ్య న్మేతముల్‌ =సుచం(దుని మనోజ జ్ఞ నేత్రములు, అనగా దృష్టులు;
ద్వి రేఫగ తిక = భృంగరీతి చేత, నేఫద్వయ,పా ప్రి చేత; ఇల(సటనో=ఒప్పుటచేతనో; రమ్య
చేత్రపడమందు ఆద్యంత మలయ ందు కెండురేఫయు లున్నవి గావున నవి ద్వి రేఫగతి 6 జెలంగు
"ననుట్కు ద్విరేఫశబ్లము చే లథీతలత ణాచృ త్రివలన (భమరపద బో ధ్యము లగు భృంగములు
బోధితము లగు నని శా స్తేన రణి; అల రెడిశ్యామ శెంజి గురుటాకులక్‌' . .—-అలశెడి=పకాశిం
చుచున్న, శ్యామ=ల తయొక ్క_, కెంజిగురుటాకు అక్‌ =ర క్షపల్లి పములను, ,ఈపద్యమున నుపమా
నము లెనపల్లవాదులు చెప్ప గా సాధ్య వసానలక్షక చే నుపమేయము ల గువాస్పాడులు బోధ్య
ములు గావున, శ్యామ శం జిగకటాకుఖకా అనంశా6 జంది కావా స్తముల చేతనని (గావ్యూము;
265
(
తృ త్రి యా శ్వాసము
ఇట్టంతట + చెలియవలయు ; జేరినకొ=పొందినను; కోరక ంబుల.క = మొగ్గల యంచు, వానిచే
లక్ష్య ౦బు అగుగోరల య౦ద నుట; మల యు చుక్‌ ఆన్న కొఆతీరగుచున్న ను -బ్రాకుసుమునమూ.
లికలు=మునోవార ములయినవూలద౦డ లను, అనల౫ా నామె చోహ హువుల ను;ఒందినళ్‌ =చేరినను;
మంజుమంజరీస్థలముల పి”ందు. -మ౦జు=మనోజ్ఞ ములగు, మ ౦జరీ= =పువ్వుగుక్తు అయొక్కంపానిణే
లమ్యంబులగు. 'సనములయొక్క_, స్థలయుల= = (ప దేశయమలయొక గీ పొండుజాసంపర్కొ-యునుః;
కన్న.క్‌ =కాంచినను; మధుసంత తికొ=మకర ౦దపరాంపరను, కూడినక్‌ =చేరినన్సు 'ఆగెంెపిడ
బినిజేరినననుట; పాయవయ్యొుక =వీడ వయ్యెను;
అనగా ద్వినేఫములు ల తావిశేషముయొక్క_చచివురుల ను, కోరకములను, సుమములను,
పువ్వుగుత్తులనుు మకర ౦దమును గూడియున్నను బాయకుండునట్లు, ద్వి శేఫగతి.జెల ౦గు నృపా
లు నేత్రములు, చిగురుటాకోలను బోలు వా_స్టములను, కోరక ంబుల (బోలు గోరులను, సుమమా
లికల( బోలుబాహునులను, ఫువ్వుగుత్తులం బోలు సనములను, పూ౭దేనియను బోలునధర రస
మును గూడియు వీడకున్న వని భావము. అతిశయో క్షషలంకార భేదము. ోవిషవయస్యా
నుపాదానా ద్విస, య్యుపనిబధ్యతే | విజ్రేయాతిశయో క్రి స్పా కవ్విపాఢో క కి సమ్ముతాగ
అని తల్ల తణంబు పూర్వము జలుపంబడియ.
"తె. ఇట్లు త చ్చం[దికాయ త్త + దృక్పకోరుం
జె ర సాధిశ పద్ధాకు+మూారుం డపుడు
(పముదము నవాద్భుతంబును *బల్లవింప .
నాత్మ నాయింతి నిట్లని + యభినుతించె. . 52
ట్రీ, ఇట్టు=ఈ(పకారముగ; రసాధీ శప దాకుచూరు (డుజభూపతియ నెడు మదనుండు;
తచ్చం(గికాయ త్తధృ క్చకోరుం డెంఆచందికాపరతం[తేములగు న్యేతములను చకోరములుగ ల
వాల్యడై అపుడు; (పనుదము=సంతేసము; నవా ద్భుతంబును=లో కో త్రీ రాశ్చర్యమును, పల్గవి౦
పక్‌ జ=బివురింపలా, :ఆత్త్మక =మనస్సునందు;. ఆయింతిక్‌ = ఆచం దికను; ఇొట్లుంవక్యుమాణ
(ప్రకారముగా, అభినతించెక్‌ ఐక్లాఘించెన..
నీ" కాబోలు నీహే హీమ్నాతి (క్రొత్త తగ సౌనం దీరినవలేనిశవారు పీతి .
-కాంబోలు నీకంబు+కంకి పాల్క_డలిజి, డడంగం బాపుక త్తాంయ నేఖ.
.కాభోలు నీతమ్మి 4కంటి చిరద్యుతుల్‌, మించ బొల్బినతళ్ళు. +మించుందీవ
" శాంబోలు నీసీల) వళ్ళే మన నృథకిల్చి, ? చాగుగాం 'దీర్చిన+ పసిండిబొన్ము
త యార యో చెల చెలువ మాయారె యీోాపఫా
_ లంతి యొయ్య్యూర వముహూవా యీా+యింతిమిన్న
సొంపు మజ్జా, శె యీాచాన 4+ సాగసుపెంఫు
భళిక. యోోలేమం బొగడ వా+క్చతివశంబె, లీక
| 84
266 చంద్రి కానరీణయము, సవ్యాఖ్యానను.
టీ. ఈహేనుగాతి=ఈకన కాంగ) [కొ త్తగక్‌ొ =నూతనముగ; సానళ్‌ =సానయందు,
సోన యనగా మణులు లోనగువాని6 జక్క. బఅచుసాధ నవి శేషము; తీరినవల శేనిచారుహీ
తి. తీరిన క్కు_(బడి నృవల ని=మరుని స ంబంధియగ్కు చారు=ను నోజ్జ మైన, హేతి =ఖిడ్డము)
కా రబోలు=కొ దగును, ఈకంబుకంఠి=ళ ౦ఖమునుబోలుకంఠముగల యీసుందరి; పాల్కాడ
లిజిడ్డడంగక్‌.-పాల్క_డ లి=క్షీరాంబునిధియొ క్క, జిడ్డడ ౧4౯ =జిక్టులణంనిపోలా, చూపట్టు
కీతాంశు రేఖ=అగ పడుదం[ ద రేఖ; "కా ంబోలుక =కాందగును. ఈతమ్మిక ంటి= ఈపద ద్యనయన,;
ఛిరద్యుతు =స్టీరమయిన కాంతులు మి ంచకొ =అతిళ యి ంచునట్టు; పూల్చొనతళ్కుమిం చుందీవ=
ఉదయిం చినట్టి “పకాశమానమయిన మెజిపు(దీన; కా (బోలుక్‌ =కాందగును. ఈనీలకెశ్య=
ఈనీలకుంత ల) మన్మథ శిల్చి=మన్నధు డను శిల్చ కారుడు; బాగుగక =చక్క (గా; తీర్చినప
సి ండిబొమ=దిద్దినబం గ రుబొమ; "కా 6బోలుక = కాందగును. జెెరజ=ఆశ్చర్యము ! ఈచెల్యె
లువము= = ఈ శ్రీరిహాంద్యము 1 అయా రె= =అద్భుతము ! ఈపాలంకియొయ్య్యర ము = ఈ స్రీ సాం
దర్యగర్వము] అహాహజ=చచి. తము ! ! ఈయింతిమిన్న గొంత ఈ యు త్తమ సీ9ిర మ్యుత; మజ్జా రె=
విస్తయకరము! .ఈచానసొగసుపెంప్రు = ఈ స్త్రీ సాందర్యము యొక్క యతిశయము;. పళిెఐ
వింత! ఈ లేనముక = ఈ స్తన పొగడక్‌ =నుతించు టకు; చాక్సతివళం బె=బహ్యతరమా?
అనంగా6 జతుర్నుఖు (డై చతు ర్వేది తెలిసీన యట్టి బహుశ కన నిట్రిలో కో శ్రర నాయికను
వర్ణింప నలవి గా దను టి. ఆమెస్మర హీత్రినిశళి రేఖను మించు దీవను పని (డేబొమ ను బోలిన
దని ఫలితము,
మ అతిశోణం బతికోనములం బతివి ఇ లాత్మ్య ౦ బతిశ్ల కం
| బతినిన్నుం బతిమేచకం బతిదృథఢం 4 "సత్యంతపారిప్లవం
: _బతివ(క్రం బతిదీర్ట మార బళి యీ+యంభోజప శ్రైవీ, య
ప్రకిమానావయన ప్రతానము మనఃపద్య న్విచారింపయగకా. అ 54
a టీ, _ఈయంభోజపక్తా0క్షియ్యపతిమా నావయవ ప్రతానరు.- ఈయంభోజపళ్తారిక్షి=
ఈకమలపత్తాక్షియొక్క, అప్రతిమాన= సాటిలేని అవయవ[పతానము=అవయవ సంఘము;
మన ఃపద్యక = =చీ త్రీవీథిని; విచారింప(గక =ఆలోచంప 6౫; అతి శోణంబు=మిక్కి_ లియెజ్డ నైన
దియం;.. 'ఆతికోమలంబు= =మిక్కిలిమృదులనుయి నదీయు ; అతివిశాలాత త్మంబు=అఆతివిష్టులస్యరూ
'పంబును; అతిక్లష్ల్‌ క ంబు=మిక్కి.. లి కృశమయి నదియు; అతినిమ్నుంబుజ మిక్కి లి లోంతుగనున్న
దీయు; అతి మే! దక ంబు= మిక్కి. లినల ల్ల నెనదియు; అతిదృ ఢ ౦బు=మిక్కిాలి స్థూల మయినదియు;
అత్యంత పారిప్ల వంబు=మిక్కెలిదపల మయిన ఏయు; ఆతివ(కంబు = మిక్కి_లికుటిల మెనదియు;
= అతిదీర్భ ము= =మికి_లిపొడ వై నదియం; జౌరబలి=అత్యాళ్చర్యము ! |
అనలా నొకయువతియవయవ సమాహము పరస్పర విరుద్ధము గ ోణత్వ యేచకత్వ .
కృశత్వవిళాలత్వాదిధర్య ముల నొస్పియుండుట యాశ్చర్య మని యాశయను. ఆయింతి.
'యజకా లతిఫోణం బనియు, పాదంబు 'లతికిఢేనులంబు లనియు, 'కటిస్టల నుతినిశాలం
'బనియు, మధ్య భాగం౦ బతిళ్లత్ల ఘ్లనియు, నాభి యతినిమ్నం 'జనియు, నూంగా రశ
తృతీయా శ్వాసము, 267
చేచకం. బనియు, చన్దోయి యతిదృథం బనియు, కన్షోయి యత్యంతపారిప్టవం' బని
యు, ముంగురు లతివకంబు అనియు, జడ యతిదీర్భ ౦ బనియు భావము. ఇట జం(దికా
గత సౌ ౦ద ర్యాతిశ యము "వర్ణితం బయ్యె. “అజ్ఞ పత్యజ్దకా నాం య సన్ని 'జేకో ' యశో
చితక! నుళ్లి స్ట్రసంధిబన స్యా త్రత్సొన్షర్యు మితీర్య త” అని తల్ల కణము... 'ఇట్లు 'దీర్టామం
శరదిన్దుకా నివదనం జాచా్ర౮ా వతా సంనయో 'సృంక్షీ పం నిబిడోన్న త స్తన ముర పా
శ్వ పమృమే ఇవ 1 మధ్యః పాణిమితో నితమ్బి జభునం పాదా" వరాళాబ్దుళీ. వన్లో
నర్పయితు ర్యజైవ మనస శ్లిప్టం తథాస్యా వపుః॥ ఇత్యాదిగా ' రోస్థౌంకరి ములయందు
సౌందర్య వర్లనము "తెలింపఏవలయు.
స్‌. అలరారు నేము రశమ్యాళిపాళి నెలంత
కులుకు వన్నె బులతోం + జెలిమిం గాంచి.
చరియించు నేమొ బల్‌ + మరుమార్ల ఇ(శేణ
పడతెదృ(గుచి కర్థి భావ మూని.
జాలు నెందు నేము మం+జులకుచంబులు పక్ష
బింబోవ్టిచనుదోయి థ పేరు మోసి
మన జేయు నేము యింశపున ధా|త్రీ ఇలికటి
తిటవి స్పృతికి దాదిశతనముం దాల్సీ
తే, యతిశయిలు నేమొ పద్మంబు + లనుదినంబు
ఛామపాదద్యయ(పభా+ (ప్రాష్తిను్ని
మహిమ గను నేము సదగంశ +మణ్‌ చయంబు i
కలికపదనఖజననశేశఖరత నొంది... = 55
ట్రీ, రమ్యా ఖపాలళి = =రమ్య మైనతు మెదల గుంపు; నెల ౦తకులుకు పెన్నెలులతోక్‌= చ చం
(దెకయొక్క యంద మెన పెద్దవెండ్రుకలతోడ; చెలిమికో=సఖ్యమును; కాంచి= పొంది; అ
ల రాద ేము=(పకాశించు చే మొ! అనగా రమ్యమెన యాళిపాళి యన" 'సభీసముదయము
గావ్రనం జిలిమిం గాంచుట దానికి నైజంబగు నని హృదయము. బల లృరుమార్షణశేణీ=అధిక
ములై నమదనబొణములగుంఫు; పడంతిదృ(గుచికికా= =దీనిదృ కాంతికి). అర్థి భావము= యా చ
కత్వమును; ఊని=వపహి ౦ చి; చరియించు నే మొజసం చరించు చే మొ. మదకూవు లీప పడ 6తిదృ
(గ చికి యాచకవృత్తి త్రి దాల్చిన టున్న దన, దృగుచియం దాధిక్యంబు ' వార్ల ణమలీయ౦దు
నర్య్యోనత యు ౯ దో (చు, ' చోనం జేసీ పడంతిద్భగుచి మరుతూపుల కన్న మిన్నగా నున్న డని
ఫతితము. మార్గణ(శేణి యనగా యాభకులగుంపుగావున నది 'యరి ర్థి భావము. చొల్నుట్‌ స్వభా
వము. “మౌర్షణౌ యా చకార్థి నా” అని యసురుండు. మంజాలకుచరిబులుజపోనోజ్జ. ములగు గజ
కప అడ్డు; పళ ింభోర్టీ చను 'దోయి శరుజపండినదొండపండు నంటి “వదవిగలదీని. చన్జోయినా
268 చం ద్రి "కూపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
మమ్మును; మోనీ=వపీంచి; చెలువందునేమొ = సొంఫుగాంచు నేమొ. దీనిచన్ష్లోయి. లకుచ
ములను, మించిన. దని. భావము. మంజులకు చళబ్దములో కుచళబ్దము చేరి యున్న డి గావున మం
జలకు చములు కుచముల పేరు మో సీయుంట సవాజము, ధ్యాతి=భూని;ఇంపునక్‌ =ఇ చ్చ చేత;
చఖికటితటవి సృతికిక్‌ = దీనిజభునవిస్తార మునకు దాదితీనముక = పెంపుడు తేల్లి యగుట
న తాల్చి=వహి ంచి; మన (జేయు నే మొ=వృద్ధి (భొందిం చు సీమ. దీనిజఘనము భూ+మియొక్క
వైశాల్యము హుటి వై శాల్యమున. రాజిల్లు నని భావము. “ధాత్రీ స్యా దుపమాశౌవి”” అనుకో
శమన ఢథ్యాతీశబ్ద ముపమాతను బోధించు. గావున నుపమాత చదాదితనము దాల్బుట స్య భావ
మ. పద దృంబులు =తమ్ములు; అనుదిన ంబుజ[పతిదినము ను; భామపాదద్య్వయ (ప ఖా పా పేకొ=
ఈనుందరిపాదయుగ గకాంతి_పా ప్రి చేత; ఒన్నీ; ఆతిశయిలు నేమొ = అతిశయించు నేమొ.
దీనిపాదయుగ, (పభ ః పద్మపభను మిం-చిన దని భావము. “పదక మేవ మా యేషాం తాని
పద్దాని” అనుట చేత, పాదల క్షీవంటిలవ్షీగల వే పద్మములు, గావున నవి పాదద్వయ(పఖా
(పాప్తి నలరుట యరిది గాదు. భామపదము సూర్యునిబోధించు. గావున సూర్యకిరణ
ప్రభా_్రా పి చేత బద్మము లతిశయించుట సవాజ మనియు దోచు. ఇప్పటిమున, భౌమ=
సూర్యునియొక్క_, పాదద్యయ=కిర ణద్వయముయొక్క_యే, అనంగా రెండుకిరణములు. (ప్రస
రించినను పద ద్మములు విక సిల్లీ రాజిల్లు నని యాశయము గాం దోంచుచున్నది. సద్వంశమణిచ
యంబు = మ-చిచెదుదలందు. బుట్టి నముత్యముల గుం పు; క లికిపద నఖజనన శేఖర తక్‌. __
కలికిపదనఖ = ఈసుందరి పొదనఖములవలన, జనన = జన వలనచనైన్క శేఖర తక్‌ =
రశోవతను; ఒంది; మహీమక్‌ = పూజ్యతను; కనుదేము = కాంచునేమొ. అనలా
చం్మదిక పాదనఖములు ముత్యములను మించిన వనుట., సద్వంశమణిచయం బన ౯గ౫ా
మంచికులముగలనుణులగుంవు పదనఖజనన అనయా బోదనఖుజనకము ,లెనపొదములకో
భాషణభావమును దాల్చు ననుట. జనన శబ్దము క ర్ర్రర్థ ల్యు ట్ర్రత్యయా తము, నఖములు కర
రువాము అయినట్లు పదరువాములు గా వచ్చును. “పద న్యాస కీడారణీతమణిమంజీరర
శనమ్‌” ఇత్యాదికవివ్యవహారముల వలన మణులు పదములకు భూవణము అనుట స్పష్టము.
ఇందును లోకో _త్తర సాందర్యశాలిని యని వ్యక్తం బగుచున్న ది.
మ.. వలజారత్స్య ము దోంచు నెన్నడు మణు+త్వస్థై నేము గాంచం గటి
స్థ: వం చేని మమా. త్త మంద జడ దో డ్రం దీర తం బూన ని
చ్చలు శుల్భంబ్రులు (వాస్యతం గన, రతీ+శ(ట్రమ్యలీలాళ్ళతో
స్ట్టలమాయాపరిన్నూణ వై భవ సమచ్చ్భాయ న్వి రాజిల్ల x క 56
టీ, నెన్న డుము=అ.ంద వె మిన కోను; అణుత్వ స్టేమక్‌ .- అణుత్వంఅణుపరికూణభావతు
యొక్కనూక్షేతయొక్కు.యనుట, స్టేమక్‌ జస్టీతిని; కోంచకొ=పొందలగా; కటిస్థలము=కటి |
(్రజేశము;, ఎం తేక మిక్కిలి) మవ ర్త్వముజమవాత్పరిమా అభా వమన, వై శాల్యముననుట;
ఆందకా; జడజవేణి; తో డక = వెంటన; దీర్ధ తడొ=దీర స్ప పరిమాణ భౌవమును; ఫూనక్‌; నిచ్చ
.లుజ.బల్ల పుడు గుల్ల 6బులు ఇపిక్సటు). (నా సళళ ఎవ్రాస్వపరికూణథావమును) కనక్‌ ;వలజా
తృ తీ. యా శా నము. 269
రత్న ముజస్త్రీ రత్న మగుచందిక, “చారున్తీ భూశ్చవలజా” అనిర త్న మాల) ర తీశ|బవ్వాలీలా కృ
తోజ్జ రలమాయా పరిమాణనవై. భ వసనుచ్చాయక్‌, -ారతీళ[బహ్మ= =అనంగు (డు విధాత చేత, లీలా
క్చత=విలాననిరి ర తమగ్క,జ జ్ఞ (ల= (పకాళించుచున్నట్టి, మాయా పరిమా ణఇ=మాయా మయములగు
నణుదీర్థాదిపరిమాణముల యొక్క, వైభపజ సమృద్ధ్థియొక్క_, సమచ్చాయిక్‌ = తుల్యబ్బాయ చేత;
విరాజిల్ల (గకొ=[ప్ర కాశించునట్లు; తో (చుక్‌ =అగ పడును.
అనంగా ననంగు6 డను విధాత నూయావిలాసము"ే వేత అణుమహాద్దీర్ష ర్పృ(వాస్వభేదము బే శా
ప్ర్రనీద్ధమైనపరిమా దతుష్ర యము నుజం దికారూపయుగ 'సృజియి ౦చినట్లు తోయ చున్నదనుట,
చ. హరిణథరాస్య మూావిపస+లా కిసలాక్షృతి. బొల్పు నంఘులా
యరుణతరో స్టిసబ్బవగ+లా. మృగలాలస మూన్సుకన్నులా
వారినిభవాణి మేనిసట+లా నిటలాక ర వాలకమ్భులా
యరిభిదురోజ నెన్న వస$మా యనభమాశంగమానభేదికిల౯, కౌ
ట్రీ, హారిణధ కాస్య మోవిపసలా, _వారిణధ రాస్య=చం[దవదనయొక్క, మోవి=ఆధర
ముయొక్క, పసలా=సారములా ! కిసలాకృతికొ=పల్ల వాకారము చేత; పౌలు నం[ఘులాజ=జ
ఫ్వుచున్న పాదములా ! అరుణతరోస్టీ గుబ్బ వగలా= ఈబింబోస్టి యొక్క చన్దోయి విలాస సములా |!
మృగలాల సమూన్ఫ్నుక న్ను లా. -మృగ౭లేండియొక్క_, లాలససముజ (వీత్యతిశయమును, ఊన్బుక
న్నులా=క లిగించు. నే త్రయలా! వారినిభ వాణి'మేనిసటలా,--వొరినిభఛవాణీ ఇలు కపలుకులు గల దీనీ
యొక్క, మేని=శరీరముయొక్క, సటలా=నడకలా.! నిటలాకరవాలక ము రా, -నిటల =నొస
లు) ఆకర=జఆ[శయము గా (గల, అన గాఫాలమందువేలాడునట్టి వాలకమ్ములా = శేశములా!
ముంగురులాయనుట ; అరిభిదుకోజకొ=చకవాక భేదక ముల గుకుచములుగలదీనిని; = ఎన్న'కొ =
కొనియాడుటకు; అనమాశుగ మూన భేదికిక్‌ = ఫాలాక్షునకెనను); పసమా=ళక్యమా?
ఇట్టిలోకో త్త సౌందర్య కాలినియ గుదీనిం నెన్న బంపచక్ట నంతవానికిని తరము గాదనుట,
నీ, కలికిచీంకటిపిండు థ గలికి( బిల్చుకచాళి
వాలుగ లసజాలు థ వాలుణగనులు =
బింబము నకుం (బతి+బిరబంబు, "కెమ్మోవి .
యీ పూను శే శేని యేపు మోము : .
ఇంచుమెలిమి నల+యించు మేల్చలుకులు a స!
కంబులకన్నం .బొం+కంబు గళము
జక్క.వక్‌వ నేం చుం థ్రీ జక్క వలుందగుబ్బ
లలీవధూకులము నాళలలిత మారు
ఎ వాపులసిరి సారె+ వాపు. అసన్నాఖి .. nn
a మెటుంగురంభల రూప $ మెలుయు దొడల్టు.
270 చంది కాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
తే, తమ్ము లన మంజుల శ్రీయు*తమ్లు లడుగు
లుడుపురాణాస్య కాంతుల ఛీ నుడుపు గోరు
లవని నీకొమ్మలావణ్య 4+ లవనిరూఢి °
యమరసుందరులం దైన +*నమరం గలదె. 58
టీ, కొచాళీ=శేళపం క్రీ; కలికి చీ (కటిపిండుక=అందమ గున ంధ కార పుంజమును; కని
కికొ=జగడమునకు; వీల్చుక్‌ =ఆహ్మానము సేయంను. వాలు6గ నులు=నిడుద కన్నులు;$వాలుగల'స
జాలు.-వాలు గల =మత్సు శ్రములయొ క్క, సజూలు=కి కూారూపములు, దీనికన్నులు నుత్స గ్రములకు
శికూరూపము లనుటచే మత్స్యములకన్న (గన్నులు సుంచరములని భావము. కెమోవిజకెం పెన
"పెదవి; వింబంబునకుక =దొండ పండునకు; (పతిబింబంబు=(పతిరూపము. “మోము=ముఖము;
ఏపుజగర్వమును; ఊనురే లేనియేఫు = వహించుచం దదునియొక్క_బాధ్య బాధించునదను
ట. మేల్పలుకులు= కేస్టములగుమూ టలు; ఇంచు మేలిమిక్‌ = చెజకుయొక్కొ_యతీశయమును;
అలయించుకొ=అలయు నట్లు సేయంను, గళ ముజకంఠము ఎక ౦బులకన్న క్‌ =ళంఖములకన్నను,;
పొంకంబు=నుందర చె మెనది, వలు6ద గుబ్బలు=స్ఫ =సూలములగు _సనములు; చక్కంక్‌ =బాగుగ జక్క.
వకవక్‌ =చకవాకమిథునమును,; పంచుకొ=ాధించును. ఆరు=నూ గారు; అలివధూకులము
నాకొ=ఆండుతు మైదల గుంపనం గా: లలితముజఒప్పునట్టిది. లసన్నాఫి=[పశకాశించు పొక్కిలి;
వాప్రులసీరిక =నడ బావుల యొక్కసంపదను; సొరెక=మాటిమాటికి; పా పుకా=తొలగంజేయు
ను తొడ లు=టఊోరువులు; మెటు (గుర ంభలరూపము = ప్రకాశించుచున్న యనంటు లయొక్క.యాప
మును; ఎటు గుక = తెలియంను. ఆడుగులు= పాద ములు తముల నక =పద దృములన (గా; మంజు
ల (శ్రీయుత ములు=మనోజ్ఞ మైన కాంతితోంగూడినవి. నోరులుడనఖములు; జొడు పురా ణాస్య శాం
తులక్‌.- ఎ కడుజరిక్కుల యొక్క ఫురాణజఐమునుపటివై న్యృఆస్య కాంతులక్‌ = ముఖరుచులను;
ఊడుప్రుక్‌ = =డడుగ జేయును. అవనిక్‌ =భూమియందు; ఈకిెమ్లలావణ్యల వనిరూఢి= ఈసీ యె
క్క_లావణ్య లేశయమ యొక్క. ఆధిక్యము; అమర సుందరుల ౦ దెనక్‌ =బేవలోక కామినులయందై
నను; అమర (౫ ల దె=అఆబ్బ యగ అదా?
అనయా నిట్టిలావణ్య లేశ ము సురసుందరుల వైన నమర దనుట, లావణ్య మనంగా జే
వాకాంతిబిశేషము. ఆ మెకచములు చీ(కటిని, కన్నులు మత్స గ్రములను, మోవిబింబమును,
ఇత్యాదిగా భోలియున్న వని ఫలితము. ఇది పంచపాదిసీ సము.
చ, అని పతి సన్నుతించు హృద+యంబున విన, య ముంచు నేయగా.
యనుపమశ క్రి దర్పకున థీ కబ్బె నటంచు వచించు నవిరిం.
చనుశుభ సర్లకోవిదత + సారెకు నెంచు నిమేహరాహితిం
గనుంగవ వూన వెండియును 4 గాంచు. వెలందిం దదేకతాన తక. 50.
టీ, ఆని=బఇట్ల్టని; పతి=సుచం దుండు; : 'సన్నుతించు ౯ కొ నియాడ్రును. వృాదయమ్లు ..
నజ=చి _శ్రమందు 3 విస యము= ఆశ్నర్యనును] ఈ ంచుకొ. దర ఎకోన ధక =నుళునక్కు అనుపమ...
తృ త్ర యూ శా నము, 271
శ క్రిజ సాటిలేని పొమర్థ నము). నేండుగా=ఇపుడుగటా!. అబ్బెక్‌ =అను లెను. అటంచుక్‌;
భచించుక = పలుకును. అవ్విరించిను శుభ సర్ద కోవిదతక్రా = ఆ(బవాయొక్క_ శుభ నిరాణ
పొండితిని; సారెకుకొ=మాటిమాటికి; ఎంచుకొ= ౫ణీంచును. కను6గ వ= =శేత్రయుగ, యు; నిమే
నరాహీతిక ="అప్ప పాటు లేమిని; పూనకొ=వహీ పలా, వెండియుకొ=నుటీయును; తదేక
తానతకొ = =తదేకా(గతతో; “వక తానోనన్యవృ త్తి తిః” అని యమనుండు; వెలందిక్‌ = చం్చదై
కను; కాంచుకొ =అసలోకించును..
చ, అవుడు మహీం(దుతోడ నల + యకువిభుండు వధూటిం గంటివే
తపనకులేంద నాపలుకు $ తథ్యత గాంచె. గదా తదా పి నే
నిపు డట శేగి కొమ్మకు ద్వ బేకమతిం బొడమింతు నంచు న
న్నృృపతియనుజ్ఞ c ఇ రొనుచు $ హృద్యవిమానము డిగ్గి య త్రజీ౯ 60
టీ. ఆపుడు: అలయక్ష విభుండు=ఆకుముదు(డు; మహీం(దుతోడకా = నుచందుని
తోడ; తపనకు లేరద=సూర్యవంతో త్త రము6జా! వధూటికొఎ =-చం(దికను; కంటివే=చూశితి
విగదా ! నాపలుకు=నామాట; త దా ప్రిక =అట్లు నేంజెప్పీన స్త్రీయు పలబ్ది చేత; తథ్యత కాం
చెగదా౭యథార్థత నొందెంగచా ! "నేక ఇపుడు అటకుకొ = ఆఛందికయుండుచోటికి;
ఏ్‌గి; కొ మకుకా=చం దికకు; త్వ దేక మతిక=నీయందలి పీతిననుట; ఫొడమింతుక్‌ = ఊధయిం
ప6జేయుదును. అంచుకొ; అన్న ఎ్రిపతియనుజ్జై జ్ఞ కఅఆరాజునాజ్ఞాన్యు కై కొనుచుకొ = స్వీకరిం
చుచు వాద్యవిమానము = మనోజ జ్ఞ పున్సకమునుండి; డగ; అ తేతీక=ఆనమయముందు. దీనికీ
“వనధరంజేరి”” యనును త్తీరప పద్య కియతో నన్యయ ౦బు
చ, వనధరం జేరి చారుతరుశ+ వారము చయ్యన దాటి పూర్ణవ
_. _ర్తన నవలాలం జేరం జన. ౪ దామరసానన లెల్ల వచ్చెం గా
ఘనగురుం. డంచు న్యబమున. + గాంచంగం గాంచనవీకి డిగ్గి యా .
జనవరకన్య యాళిజన+సంవృతిం చా నెదు శేగి భక క్రితో౯.. “ol
టీ, వనధరకొఐ = ద్యాన పన స్థలమును; చే; చారుతరువారము = మునోజ జ్ఞవృక్షసం
మును; చయ్యనక్‌ = =శ్టీ ఘముగా; బాట; వూర్వవ ర్తనక్‌ =ఫూర్వరీతి గా. నవలాలక్‌=డువిద
_ లను; చేర జనక్‌ =చేరంబో.గా; తానుర సాననలు ఎల్ల ర = ద్రీలందటు; ఘన గురుండు= మన పెద్ద
యు పాధ్యాయు౦డు; వచ్చెంగా= వచ్చెనుగదా! అంచుకొ; అ(బమునక్‌ = =ఆశ్చర్యయుతో;
కాంచయగకొ౭చూడంగా; ఆజన వరక న్య =ఆ చంద్రిక; కాంచన వీఠిడిగ్టి = బంగరు పీటను ండిదిగి; _
_ఆళిజనస సంవృతీక='సభీ సమద యపరి వృతి చేత, తాక; ఎదురేగి= =ఎదురొని; భక్తి కితో౯ా.
దీని కానతి సేయ ననుముందు క్రియతో నన్వయము.
చ న. రును చథార శేఖ నెగిం* నోవులి యానతి సేయ నాదయా :
' కరమలి పెండ్లికూంతురవు + గమ్మని దీవన లిచ్చి స్ప తద్వధూ
272 చం ద్రి, కాొవరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
_ శ్కరకృతపూజనావిధులు + గై కొని తద్వనిళానమర్పితాం
బరచరరాజరత్త ్న చయ భాసురపీఠి వసించె నయ్యెడక్‌.. న. శ
జీ సరుకోచభార రేఖల గొప్పలగు స్త సనమలయొక్క_భారాతిశయము తోడ, + ఒగికొజు
[(కమము.౫౭) కో మలి=భం(దిక్యు. ఆనతీకొ=[పణామమును; వేయక; 'ఆదయాకరమతి =కరు కా.
కరమగు మదిగలయాకుముదు (డు; పెంద్లకూ6తుర వుక ము 'అంచుక్‌ = సెండ్లికమారితేవుగ మ్ర
నుచు; దీవనలుఇ చ్చి=ఆశీ ర్వదించి, తద్వధూత్క_ రకృళతపూజ నావిధులు కై క కొ ని౭ఆవనితౌకదం
బము చే (జేయ(బడిన పూజావిధానము లను స్వీకరించి) తద్వనితాసమర్ని తాంబరచర రాజర
త్న చయ భాసుర పీఠిక =ఆవనిత్రల చే' సమర్ప్చింపంబడీిన యిం(ద నీలమణి చయ ఖాసుర మెన పీఠ
మున; అంబర చర రాజర త్నములనంగా సుర రాజేన యిం[దుని'సంబంధిర త్నములు, ఇందనీ
లమణులనిఫలితము;. వనీ ౦-చెక్‌ = =కూర్చుం జడను. అయ్యడకా. దీని క (గిమపద్యస్థ, నుగువసీం
చెనను క్రియతో నన్వయము.
శే, . మనుజపతికన్య సఖులతో + మణిమయాస
నమున వసియించె నప్పు డా+కొమిరె మిన్న
నెచ్చెలి చకోరి యన మించు+నెలంత యోర్తు
కుముదుం దిలకించి యిట్లనుం + గుతుక ఫణితి. ' 063
త్‌. భునుజపతిజన్యంచం ద్రిక; సఖుల తోకా ఛెలియలతోడ; మణిమ యా సనమయునకొ =
రత్న పీఠకయందు; వసీయించెకొ. అపుడు అక్‌ మిరెమిన్న నె చ్చెలి=చం(దిక యొక్క 'నకియ)
చకోరియనమిం౦చు నెల (తయో రజచకోరియనం బర (గునొక' స్త్రీ ;కుయదుకొ =కుముదుని;తిలకి ౦ చి=
చూచి; కఠుకఫణీతి౯ =సంతసమతో (హూ డినచాక _చేక ఇట్లనుకొ = = వమ్యమాణరీతిగా
బలుకును.
చ, హరినమధామ 6 యుప్ప మృదరుః ణాంఘ్ఫులు గమైన నిప్ప మద్దృగం _ .
_బురహము లెంతయుం చెడని, మోదము. జేకొన దూర మయ్యె 6 దు
ల _స్తరహృదయాంధకారసము+ద్యగత లెల్లం వృద్ధి. గాంచె వి |
గఫరడభిలాన చక్రములు ళీ. ప్రొల్పడలా న్ని చిడ్యపదోషముల్‌.. రీ
ల
|
" Es “ఇందుం గుముద పరమయినయర్థము ' సూర్యపరమయినయర్థము గలుగచున్నది.
వారిసమధామ=సూర్య తుల్యమగు'లేజము గలవా ండా 1 యువ నృదరుణార్యఘులు= మాయొక్క_ళో
ణచరణములు, ) పౌటలములగుకిర ణమలనియర్థాంతి రము; కన్దొనకొ= =అవలోకింఫ(గా ఇష్టము
ద్దషృగంబురుపవాములు = =నా నే త్రయ లనెడునంబురుహాములు ; ఎ లశ్ర యం క్ర = =మి క్రీ, లి చెడ నీమోద
ముక =నశింపని సంత మును)... ేకానె౯=పార్చటెను.. దు, సర వ్య్ళాదయాంధకారసముదగ్ర
'తలు,-దు స్తరజ త రింపనఅవిగాన్సి, ? వాఫధంయాంభ శా.రసముదగతలు=వ్భాధంయభందుందెడు నజ్ఞా.
కృతీయాశ్వాన ము, 273
నమమను చీంకటులయాధిక్యములు;' ఎల్ల క; దూరమ య్యొుక =తొ్‌లం గౌను; విస్ఫ్సురదఖిలాషచ
(కములు=ఇపకాళించుచున్న కోర్కులగుం౦పుల నెడు చక్రవాకములు; (పవృద్ధి గాం చెక్‌ =వృ
ద్ధి బొం దెను. నిబిడ పదోన ముల్‌ =నిబిడమ్ములెన దురితము లను ర జ నీముఖము లు, ఫొల్పడC
గేకనశళిం చెను.
సూర్యని శోణకిర ణదర్శునమున నంబురునాములు సంతనీంచుటయు చీంకటులు దూర
నుగుటయు చకవాకములు వృద్ధినొందుటయు (పదోషములు శమించుటయు నెట్లో అట్లు
తమ చరణదర్శనమున నాకు నయగానందము అజ్ఞాన నాశము నాంభాసము దయా ఫివృద్ది
దోవశా౦తి యు € గలి గెననుట.
చ. అనుదినముం (బియంబును ద*యానుహీమంబును మించ నత్తు రీ
జననరపు త్రి కామణికిం * జక్క. విపంచిక్ష నేర్ప సనేంటికికా
జనియె సుమూ య నేకదివళశసంబులు మో 8ట రాక నేడు నిం
దుని దెలికలలో యన ని+నుకొ గన. గోరు నుదీయనే[ తనుల్‌. 65
ట్రీ. అనుదినముక్‌ = పతిదినమును; (పీయంబును=| పేమమును; దయామహిమంబును=
కరుణాలి రేకమును; మించక్‌ ; ఈజనవరఫు త్రి కా మ ణికిక = ఈ రాజఫుత్తికయగు చందికకుచ
క్క_క్‌ =బాగుగ్యువిపంచికక్‌ =వీ ణను) నేర్చక్‌ =అభ్యసింఫం జేయు టకు;వత్తురు. నేంటికిక =ఇ ప్ప
టికి; మోరిటకొరాక=మోరిచి ోటికగుదేరక; అ చేకదివసంబులు=బహుదినములు; చనియెకా=
కడ నెను. సేండుకొ = =౨షప్పుడుగూ డ,; ఇందునిక=చందుముని; కనా; తెలికలలోయనక్‌ =
తెల్లకలువలవలె;, మదీయ నే తముల్‌ =నాకన్నులు; నినుుక; కనక్‌ =అనవలోకించుటకు; వో
రుక్‌ =ఇచ్చీంచును, అన గా నిప్పుడు నీవువచ్చుటకముందు గూ డ నిన్ను 6దలంచుచుంటి ననుట.
చ, మునుపటియట్ల యిచ్చటికి + మోదముతో నరుచేరకున్ని_ కో
జన పరివర్ష సదివ్యగుణ+జాలక కారణ మేమి యొపురం
జనసితి రేవిశేషగతు ౪ లింపుగం గాంచితి శేనృపాలుతో
నను వగుమై త్తి సల్పితిరి + యంతయు దెల్పంగ దే దయామతి౯. రర
టీ, ఓజనపరివర్ష్యదివ్యగుణజూల క =జనుల చే పర్లి ంపంచగినలోకో త్తరగుణగ ణముగలనా 6
ణా! మునుపటీయట్ల=సపూరమువ లె నె; ఇచ్చటికికా; మోదముతోకొ =సంత సముతో డ; అరు
చేరకున్కి కిక =రాకుండుటకు; కారణము ఏమి =హేతు వేమి? వపురంబెనసీతిరి = ఏనగరము.
బెందితిరి? వవిశేషగతులు; ఇంపుగక్‌ =సొంఫుగను) కాం చితి [= అవ లాోకిం చితి 8; ఏన పాలు
తోకా =వీరాజుతోడ; అను వగు మ్రైర్తికొ=అనుకూలమగు చేలిమిని; సల్పితిరిజచేనితిరి? అంత
యుక్‌ ;దయామతిక =క రు ణా బుద్దితోడ; 'తెల్చ్పంగ దే.
క్ల, అన వని తావాక్యసుధా, జనితామాదవృత మాన సపయోరుహుం డై
యను వార యతువిభుం డి, ట్రను వారణయానం గని మళ+పహోమధురో కిలా.
| | చ్‌
వెస్‌
274 జం ద్రి, కాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
టీ... అనకొ=చకోేరియిటీనంగా; ననితానాక్య సుధాజనితా మోద వృత మానసప యో.రు
హు (డె. ---వని తావాక్య సు ధా=చకో రిపలు కుల ను నమృతము చేత, జనిత =పుట్టినట్టి ఆమోడడా
సంత నము చేత, వృత= =కూడినట్టి, మాన సపయోరుహు (డే= = చిత్తాంభోజము గల వాల, అను
వారక్‌ =అనుకూలమగునటు గా; యక్ష విభు (డు= కముదు (డు; వారణయానకాకని=ఆ స్పీరినిజా
చి; దుహోమధుర శ్రీల మిక్కి తియ్యనిమాట చేత; ఇట్లు అనుక =వక్షషుమాణ[ప కారముగ 6
బల్కు_ను
మ. కలం దత్యుత్కటధాటికాతురగరిం ఖాజాతభూమో దక
జ్ఞలచిహో _ప్పమహాకి పదీ పహృత త+క్షధ్యాంత శే పలాకుభ్ళ
ద్భిల 'గేవా[పతిమాయి' కామిత సమి+ చ్భెరీకులధ్వానమం
డలనిర్విల్ణారిపుశీతీం[దు(డు సు చం+[దత్తూపచర్మదుం డిల౯. 68
ట్రీ. ఇలకొ=భూమియందు; అత్యుత్కట ధాటికాతుర గరి ంఖా జాత భూమ్‌ దకజ్జల
చిహ్నా ప్త్రమహః(దీపవ్భాత _ తీక్ష ధ్వాంత వేలాకుభృద్చిల చేహ్యపతిమాయి తామితసమి ద్ఫేరీ
కులధ్యానమండల నిర్విణ్ణరి పుీ కీం| దు (డు. _అత్వ్యుత)_ ట=మిక్కిలియధికమగు ధాటి కాజ
జై త్రయా(క్రయందలి, తురగ=అశ్యములయొక్క_, రింఖాజాత=గి ట్ల ల వలన (బుట్టిన, భూమోద=
భూపరాగమ నెడు, క జ్ఞల = మసీయొక్క, చీహ్నా ప్త =చిన్నా మునుభొ౦దిన, మహ!॥ిపదిప ప=
(పతాపమ నేడుదీపము చేత, వాత =వారింప 6బడీన, తీక్ష ధ్యాంత = గా ఢాంధ కారముగ ల, వేలా
కుభృద్చిల =లో కాలోక పర్వత గుహల నెను గేహ=గ్భహములకు, (పతిమాయితే = బొమ్మలు
-గాంజేయయిడీను ఇదె రిఫుక్షీతీందులకువి శేష ణము, అమిత్‌ = కొలది లేనట్టి, సమి చ్మేరీకలధ్యా
న=యుద్ధ భేమల గుంపుల ధ్యనులయొక్క_ , మండల=సమూవాము చేత, నర్పస్ణ్రజనిశ్వేవషునాం
దిన రిపు క్షీ తం దు డు=ళ తు రాజాలుగ లవా (డు; సుచందక్న్షుపచందుండు = సుచందుండ ను
రాజచం(దు (డు; కలడు.
అనగా సుచందునిశ తువులు లోకాభోక పరత గువాలు నిబిడ ధ్యా ంత సం౦తేతిసమాన్ఫ
తంబు లని యచట దాంగి యున్నవా రనియు, ఆవిలగ్భృవాములు సేనాసరాగ మనెడును
ఓ
కీ చివ్నాము గలసుచం[దపతాపదీపము చేత నంధ శారశూన్యము లె య్ముద్దభేనీ నాదవ్యా ప్త
ములు కాయగా వారలు మన కిచట _నెన శేమమఘు తేక పోయె. గదా యని నిక్విణ్ఞుతె బొమ్హల
వలె చేహ్టైరహితు లై యున్నారనియు భావము. సూర్యు లేజము (ప్రసరింప నిలో కాలోకపర్వ
తగువాలవజకు 'సుచందుని ప్రతాపము (సః 'సరించినదనియు సర్వశతువులుం బలాయిత్సులే
పర్వతగువాల నా[శయించినా రనియు ఫలితార్థము.
"మ. సరసీజాతహీ తాన్వ యెశ్య్వరుయశ్‌ +జాతంబు చకా ప్తమై
హరిశో భాంచితమై భృ తాబ్జనికరం+ బై రాజిలం దత్తు లే
తరభా వ్రూదిత పంక మంకవిధిచేత న న్మేనునం గప్పినక్‌ +
సురకుత్కీ లవర్య పదక్షీణము( బూ+నురె జం[దు6 డ! _శాంతముక్‌ : . రం:
/ a
తీ, వైనుకపదమున సుచం[దుని(పతౌ పాతిశయమును జెప్పి యిట నా రాజూుయ కో
తిళథయమును జెప్పుచున్నాడు.-'సర నీ జాతేహి తాన న్నయేశ్యరుయ కోజూతంబు = నూర్వ్యావ ంశ్యు ల
యందు! కేష్టుం డగును చర్శదునియొక్క కీ ర్రివుంజయు; చకా స్ప స్త మెడా రాస్ట్రపొ బాత మై, చ(క వా
క[వీియ్యమె యనియర్థాంతరము; వా౭కోభాం చిత మె=సింవా తే జము చేతనెప్పుచున దె, సూర్య
దీప్తి ప్రీచేతబకాశించు చున్న దై యనియ స్థాంతిర ము; భతౌబ్దనికరం బై = =పోపి ంప (బడిన శ ంఖుము
లుగల దై, పద్మములు గల్వదెయనియ ర్థా ంతేరయు; రాజిలకొ=[పశా?ింపంగా; తత్తు లేతర భఛావోది
తపంకము. -తేత్తు లేత ర భా వ=ఆయశ స్ఫుయొక_ సామా భావము చేత, ఊదిత =ఉ దయిం చినట్టీ,
పంకము= పాపము; అంక విధి చేతక్‌ =కల ంకయా పము గానళుట్క; మేనునక్‌ =శరీరమందు;కప్పీ
నక =వ్యాపింప (గా; చం(దు(డు= =లీ శొంశువు; అ(కా ంతముక్‌ = బెల్ల పుడును; నురకుత్కీ_ లవర
(పదిక్షీణముక్‌ .-నురకుత్క్హీలవర = = మేరుపర్వత ముయొక్క_, (పదతీ ణముక్‌ = = పదక్నీణమును;
ప్రూనుకొ=వహీ ౦చును.
అన6 గా. జం[దునికాంతి చిక వా కా[వీయము సూర్య తేజము చే వి రాజిల్హ నదియు 6
బంకజియుల నుబోషి ంపనిడియు, సుచం్యదునియకోజూళ మట్టుకాక చ్యక్యవీయము సూర్య తే
బోరా జత౦ంబు అబ్బవోపక 6ంబునై విరాజిల్లుటం' జేసి, 'సం(దునకొ. దద్యళశో రాశి సామ్య ము లేమి
వేం గల౦కరూపము గా 6 చాపము శదీరమున వ్యానీంచినందున నతండు తతా త్చాపనివృ త్రికె మే
రపదవ్షీ ణము( (బత్యహము.( జేయుచున్నా డ్‌ని భావము. సుచందయశ ము రాష్ట్రహిళ వై ES
సంపహశంఖ సమానధావళ్యము గలిగి తేజరిల్లు చున్న దని ఫలితార్థము.
మ. పర వాహిన్యధినాథజీవ నహృతిం థీ చాటల్లుతద్యూపని
_ రృరధామస్థితి తిన న్మనో(ప్రథనగోళ[ కాధూళి తదష్భ్భ త్తిమైం
గర మొప్ప న్యలయా దః జేరు దదరి+త్షైపాళినై జొంగముల్‌
వరకీరాళి పిఠ(వజం బను చర+త్విం బూసంగాం “ చేయలకా, 70
టీ. ప్రకారాంతర ముగ యబకౌాపము నే చెప్పుచు న్నా ంయ.పం వాహిన్యధి నాథ జీపనవ్భా
తీకొ,పర చాహీన్యధి నాథజశ తు సేనా నాయకలయొక్క, జీవన=| పాణములమొక్క,. న్భా
తీకొ=హార ణము చేత; పాటిల్లుతద్భూ పనిర్భర ధామ స్థితి=ఒ ప్వునట్టియా రాజుయొక్క యధికమై
న్యప్రతాపస్థితి, ఇదిక రః తన నృహా పథననో 'తాధూళి, తత్‌ = =ఆరాజాసనుంబంధియ గు, మవాఠ్‌ై
అధిక మైన, (సథ నగో_తాధూళి=యుద్ధభూప రాగము; తద్వృ్భృ తి మెక =ఆపర ఎ హిన్యధినాథ
జీవనవ్చాతియ నెడువృ తీ చేత; అనంగా పరమెనసము[దముయొక్క_. నీరింకించుట చేత్రనను ట్క;
కరము=మనికిి_లి; ఒప్పక్‌ తదరిక్షైపాళలిజఆయనళశ (తురాజు ల్హగుంపు,; నెజాంగముల్‌ =తమళరీ
రములు; నర కీరాళి.-వర= శేష్థమగు, కీరాళి= చిలుకల గుంప్రు; సేక్యవజంబు=కోకిలలగుంపుు
అనుచరత్వ ౦బు= =ససహాచరత సు; ఊన6లగాంజేయ (౧౫కొజ =వహి ౦ప౦ జేయు చుండ గా; వలయా.
(దిక్‌ =లో కాలోకపర్వత మును; చేరక = =పొందును.
నుచం|దుని పితొపము శతుసే సనాజాయకుల(పాౌణసనార ణము, జేసీ లోకా లోక మునక
జ్యోపించిన దనియు, తదీయయుద్ధ భూప రాగము సముదద్ధమునీ రింకించిన దనియు ,తదరిరాజు ల
276 చం ద్రి కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
శరీరములు పలుకులచేతను తలవెం[డుకల చేతను శుకవీకాళిననుసరించినవనియు భావము.
వాని శరీరములు కీలు గొంతులుపడి తలవెం[డుక లూ చిపోయి పక్షీ శరీరములవలె నుం'జేనని
ఫలితారము.
"3 .
చ, సరనకలాంచితాస్యుం డయి 4 చారువిలో చనపద్దుఃడై కేం
కరహితగా(తుడై జగతి 4 గన్నడునానృపమాళితో జనుల్‌
హారిముఖుని౯ సుమాంబకుం గ+ళంకసమన్విత గా తుం బోలు శే
నిరపమసౌందరీవిధికి * నిచ్చలు సాటి య టంచు నెమ్మదిక. 5]
ట్‌, ఇటసుచం[దు సౌందర్యము చెప్ప (బడు. సర సకలాం చితాన్యుండ యి.-సరస స= వ్య
ములగు కలా=కాంతులచేత, అంచిత =జఒజప్పుచున్న, ఆస్యు 6డ యి=ముఖము గలవా (డై; (శేషప్ప
ములగువిద్యల చే నంచితనుగుముకఖ్షిముగలవా(డయి యనియ ర్థాంతర ము; చారువిలోచనపద్దు(
'డెజమనోవార మెనపద్మ ములవంటి నేత్రములు లవా(డయి మనోహరము లైన న్మేతములందు
పద్మ యన 6గ౫ా లతే గలవా (డైయని యర్థాంత రము; కళ ౦కరహిత గా తు ౧డె=క లంకళూన్య
మెనశరీరముగలవాండయి; ఒ చ్చెను లేనిశరీరముగలవా (డెయని యర్థాంతరము, జగతిక అలో
కముందు; కన్చడు నానృపమాళి తోక =చూపట్టు చున్న యా రాజ శేఖరుతో డ; జనుల్‌ =లోకు
లు; వారిముఖునిక=నల కూబరుని, గుజ్ఞ పు మోరగలవాని నని కాని కోంతి మోర గలచాని నని
“గాని ధ్వని; సుమా ౦బకుక్‌"=మకరుని; వూగ౦టివాని నని ధ్వని; కల౧క సమన్విత గాతుక=చం
(దుని ఒచ్చెములతోలహాడినశరీరము గలవానిననిధ్బని; నిరపమసౌందరీవిధికిక = సాటిలేని
సౌందర్యవి ధానమున కు; నిదృలు = ఎల్ల పుడు; సాటియట ౦చుక్‌ =సరియను చు; 'నెమదిక్‌ =చి
త్రమందు; పోలు రే=సరిపో ల్పరనుట.
అనగా నట్టిముఖము లోచనములు గ్యాతముగల నుచందునితో డ గుజ్జపుమూకి పువ్వు
పడిన కన్నులు ఒచ్వెములుగ లగా(తము గలనలకూబరసుమాయుధ దం|దులు సాటి యని
జనులుపోల్న రని కౌత్సర్యము. సుచం[దునియ౭దు నిరుపమాన సౌందర్యము వ్యంగ్యము,
చ. అవనిపచం[ దరూపవిభళ4వాతిశ య(శ వశేయమాన మా
పహావీతతి యూను భోగిమను+ జామరక న్యల నిచ్చ నేంచుం బం
చవికిఖుం డాళుగ్మ తితయిం 9 జక్క_గ శెషశ రద్యయంబు గాం
తు. వెలయ డాయ ముంగల నఖండఫలంబు వహించు నన్మతిక, 72
గ!
టీ. అవనిపచం దరూపవిభవాతిశయ[శవశోయమాన మోవావితతి, _ అవనిపచంద=సు
చంగద్రునియొక్క, రూపవిభ వ=రూపస౦ంపదయొక్క, రూపలక్షణము[వాయ ౦బడి యె, అతిళ
య=ఆధిక్యము యొక్క, (శ వణజవినుట చేత, ఉఊయమా నజ = నేయంబడుచున్న, వృద్ధింబొందిం
ప 0బడుచున్నయనుట, “ఊఈఖ్‌ తన్తుస సన్గానే, అన్ను దానిపై. కానచ్‌ ప్రత్యము చేయటా ఊఊ
యమాన యని మయొనదె, 'మోనావితత్రిణ వరాహాతిశయమును; ఊనుభోగిమను జా మర కన్యలక్‌ జ
శ్‌ t
తృతీయాశ్వానము. 277
ప్రీ ంయునట్టి నాగకన్యలను మనుజకన్యలను దేవకన్యలను, స్యర్లమ ర్వపాతొళము ల నులోక
ర 0 సీడి _౧ఖ్రీ
(యు దు ందుండుకన్యక ల ననుట) ని చ్చక్‌ =ఎల్ల పుడు; పం చవిశిఖు డు=మరుండ్తు; ఆశుగ (తీత
యెకా= అర నిందనవమల్లి క్షా నీలోత్సలము ల నెడుబాణతేీయము చేత్ర, చక్కు_గక=బాగుగ; ఏ6
చుకా- =బా ధించును. శేవశరద్వయంబుకొ = తక్కిన చూతాశోక కుసుమము లేకు బాణద్వయ
మున్నా; యు౦గలక్ష్‌ = ఈచం(దికకు ఆరాజునకు.€ బర నృ రానలోకన ముబ్బునఫు డనుట; అఖిం
డస లట ౦౧౫౫ =అవిచ్చిన్న లాభము, చూతా శ్లోకములు ఫలించు గావున నఖండ మెనపండ నని
ర్తి య
యర్ధాం త రము తోంచుచున్నది; వహీంచునన తీకొ=పొందుననుతల ౦పఫు చేత; కాంత వలయకా
=కోతి__యాతిశయించునటు; డాంచుక = ముటుంగుపఅజచును.
కళసూంగ్ర స్పక్రో మహాధ న్వీ ద్వయ మేకం కరో త్య సా అనుట బే మన్యథశర్మపయోగ
మునకు ౬ దురుణీతరుణసంఘటన మే ముఖ్యఫలం౦ంబు గాన =నట్రి ఫలము స్వర్తమ ర్య పా తౌాళలాోోక్ర
శ్రీయ ౧దు 6 గాక చందిక యందే కలుగు నని కొముండు చంది కాసుచం| దసమావేశ సమయ
మున _బితీకీంచుచున్నా డని భాను. ఇందువలన దేవాంగ నాది పార్థ నీయ సౌందర్యము
గలవా ౭క ననియు, వారలకునుదుగ్గ భు. డనియు, దానం చేసీ చందిక చే నవళ్యముగ నోర.
దగీనమా 6జడనియు, ఫలిత మగుచున్నది.
శ్రే దనుకలాన్హహుగుతశోత,)_ *రా
ఇఅక్టైన కలానఫుగుణోత్క_4 బి యైన
ం3యావుహీకాంతుతో మె త్రి *$యడరుకతన
నిన్ని దినములు తదో్యోగ 4 మెనసీ యుంటి
నెడయు నేం గొమ్మ హృద్వీథి. + బొడమ కున్కి... 73
తక్‌ _ ఇట్టిసకలా నమ గుణోత్క_ ౦"బ్లియై నయామహీ కాంతుతోకొ = ఈ్యపకారముగ స
కలనిస్తుక్టు గన అముల కాకరుం డైనయాసుచందుం ఉను రాజాతోడ ; మెత్తి) = సఖ్యము ;
ఈ ర A 0 (
టగరుజ ఈ నక =అతిశయించుహేతువున; ఇన్ని దినములు; తద్యోగ మెనసీ = ఆతనిసంబంధము
నొంది; ఈాంటికా. కొమ్మ = చకోరీ! వృాద్వీథిక్‌= అంతరంగ ప దేశమందు; పొడమకున్కి కొ=
రో(పకు ండుట చేత; నేలా; ఎడయకొ=ఆరాజు నెడణలాయను.
ఇకక సకలగుణములు గల సుచం[దునితో గాడ యారాజు నెడ బోయ (బాలక
యుంéకన ని భావము.
ఉ. ఈన్సువక న్యం జూచురతి 4 నిప్పుడు తజ్జన రాడనుజ్ఞ వేం
నో అత 9
బాను రయా శ్రి వచ్చితి నఃపూర్వవిలానినియె రపాంచునీ
నూనినిం గాంచ ని త్రటి న+ముందముదావళీ చెందే నాత్మ కం
జానన యంచు నామయుకుశల్మాగణి వెండియుం బల్కు_. నాచెలిలా. 74
కిక. -ఈనృపకన్యక్‌ =ఈరాజపుర్రీ ని॥ చూచురతిక్‌ =చూడవ లెననువాంఛ వేత; ఇప్పు
0; రజన అలా =ఆరాజు నానతి చేత; పూని=ఐ; పయత్స పడి; రాయా పీకొఐ వేగ, ఇ
శు రజ్ఞాన ఆ డనుష్ఞ చెక్‌ =ఆం జునానతి చత; పూని=వ్యయల్నపడి; రయా పిక = వేగ పా
278 చం ద్రికాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
పిచేత; వచ్చితి. అపూర్చ విలాసినియె=లోకో త్ర త్తర విలాసముగల-టై ; రహీ ౦చునీమానిని కొ
ఒప్పు చున్నంయా చంద్రిక ను; కాంచకొ చూడగా; ఇ త్తీటీక్‌=ఈసమయమును కంజానన = కీ
_పద్మముఖి ! ఆత్మ=చి శృము; అమందము దావళిక్‌ = అధికమససంతో వ పరంపరను; చెందెక్‌
_పొంచెను. అంచుకొ; ఆమయుకులా[గణి=ఆయ వేశ్వరుండు, (తురంగవదనోమయు ౫”
అని యనురు(డు; అ'చెలికాజఅచకో రినిగూర్ని; "వండియుక్‌ : పల్కు_క =వచించును.
చ. అభీక చ నెమ్మదిం దలంప శ నప్పతిశే తగు నీవెలంది యీ
జలరుహనే లకే తగు రళసారమణేం[దుండు గాన నామనో
జలలితమూ_ర్హి యాూలలనం € జక్క వరించినం గాక మామదిం
దళమయి మించ నేర్చునె యు+ దారకుతూహలవార్డిఏీచికల్‌, 75
టీ. అళికచ=తు మైద లంబోలు వెం్యడుకలుగలచళోరీ! నెమదిల =మంచిమనస్సు చేత; త
లంపకొ=విచారింప గా; ఈ వెలండి= ఇ౦|దిక;అప్పతి కే=ఆసను చం దున కె;తగుక్‌ =ఒప్పును. ర సా
రమణేందు(డు౭ఆరాజేందు(డు; ఈజలరుహ చే త్ర కే= ఈక మలా కీ క్రేతగుక్‌ =ఒప్బును ,'కానకా
=ఆకార ణముచేత; ఆమనోజలలితమూ ర్తిఆమన థసుండరతనువుళలరాడా; ఈల లనక్‌ =ఈ
చిన్న దానిని; చక్క_క్‌ ;నరించినక్‌ కాక =పరించిన౦ గాని; మామదికా =మా నునస్ఫునందు;ఊదారకు
తూవాలవార్లివీచికల్‌ .-ఉదార=అధికమగు, కుతూ హల=సంత సమ చెడు, వార్టి=సము[దము
యొక్క, వీ-చికల్‌ =తరంగలు; దళమయి=దట్టమయి; మించకా నేర్చునె=అతిశయింప "నేర్చు
న్యా చేర్యవనుట.
Ew ది జ్‌! బ్‌ gt |
మ. కనుగల్వు ల్వికసిల్ల మోదము పెసం+4గకొ దజ్జనాధిశ చం
(దుని వీక్షించిన గాని మూమకహృదు+ద్భ్భూతస్ప హో లేఖ యి
మైనయం జాలదు చాన యవ్విభుని మో $ కీలోపలం గాంచలగ .
ల్లు నన నూమలి కిన్న రేశ్వరునిం బ*ల్కు_ న్లోర్కి- బై నాణింగ౯, 76
టీ, కనుగల్వల్‌ =కన్ను లనెడుకలువలు; వికసిల్లక్‌ = వింకసీంచునట్టును; మోదము=
సంతసము; పొసంగక్‌ =కలుగునట్లును; తజ్జనాధీశ చం దుకో=ఆరాజచందుని ; ఫీకీం చినగా
ని=చూూచిన ౦గాని; మానుక హృదుద్భూత స్పృవాో రేఖ=నామనం౦బున నుదయి౦చినవా౦ భాతిళ
యము;ఇ మైనయక చాలదు=ఆనుకూల్యము (బొంద (జాలదు. చాన=ఓ చ కోరీ! అవ్వి భునికొ =ఆరా
జాను ;మోకుక్‌ 3 ఈ లోపలక్‌ =౫ఇంత లో శే; కాంచంగల్లుక = చూచుటసంభ వించును. అనక
= ఇట్టువచింప (గా; కోమలి= చకోరి; కోర్కిదైవాజ లక్‌ = కోరిక అతిశయింప గా; కిన్న రేశ్వ
రునిక్‌ =కుముదుని గూర్చి; పల్కు_క్‌ =వచించును.
మ. హరివంశొ్‌'_త్తముసద్దుణాళి విని నిత్యం బేము వర్ణింప స
| త్వర బుద్ధిం గనం జాన గుం బతి నా+త్మ్యం గాంచ నూకుందదం
తర మెల్ల ప్పుడు మించు గాన నలగోశ[ తాభ ర్త నే మిప్పు డే
కరణిం గాంతుము గాంచుదారి( గప నిశక్క_౦ దెల్పవే నాన్రడుకా, 77
గె
టీ. వారివంకో నేము సద్దుణాళికా = = స్తూర్యవంశమునందు కేము (డగు నారాజుయొ
క్కు (గోస్థసణయులగుం పున; విని= ఆకర్షి ౦చి; నిత్య ంబు= ఎల ల్ల పుడు; వము; వర్ణ ౦ప6గాక్ష =అఆ
రాజు గుణములనుగొనియాడ (గా; చాన చంద్రిక; సత్వర బుద్దిక్‌ =త్స రతో ౧హడినమతి తో;
సతిక=రాజున్కు భ ర ననియు చోంచు; కనకొ = అవలోకించుటకు; ఆ ఆక్‌ = మనమున;
కోరుకొ=వాంచించును. మాకుకొ; కాంచకొ = చూచుటకు; తదంతర ము=ఆమన స్సు; అంతర
క ఉల లి, జ ఆలో శ ఫ్‌ భాధా (ల న య ఇ జ ఆ .
శబ్దార్థ ములు చెప్పున పుడు కపి రససరమ భ్యేంత ర తనిచ అనియమరు(డు ల లల్ల ప్పుడు;
మించుకొ=అతిశయి ౦చును. కానక = ఆ హేతువువలన,; అలగో[ తభ గ్రను=ఆరాజాను వీము;
ఇప్పుడు=ఈ సమయమున; ఏకరణిక్‌ = ఏరీతి; కాంతుము= చూతుము. కా౦ చు దారి౯్‌ = అవలోకీం
చుతోవను; కృపనిక్క_క = కరుణయతిళయిల్లునట్టు; తెల్బ వే=అనతీ వే. నావుడుక్‌ =ఇట్ల
నంగా, దీనికిము ందుపద్యము శో నన్నయము, *
మ. వనితా యావిభు. గాంచునాంఛ వుదిం జె*ల(ం బూనినం గాంచె
జనికాస కి నృపాలు మామకకర+చ్బాయ న న్మనోవీథి నూ
త్నని తాం తాద్భుత మబ్బ నంచు మహివముం $ . దత్సద్దుణ(శేణికా :
ఖని లత _భాక్పతమయ నంతయు. జనం + గావింప న నప్పట్టున౯్‌, 78
టీ. వనిశా=-చకోరి! ఆవిభు౯ = ఆరాజును; కాంచువాంఛ ఇ నాడ వ టెననుకోగక ;
మదిక్‌ =మనస్సునందు; చెల్వంబుఊనినక్‌'= సక్క గా గుదిరినయెడ, కన గ
మున ౦దు| నూత్న నిణా ంతాద్ఫు తే ము= అపూర్వ మైన మిక్సి - లియా శృర్య ము; అస్బక్‌ = అమ
నట్టు; మామకకరచ్చాయక౯ ='నా చేతివాయను; జనితా సక్తిక్‌ = కలిగిన వీతతోడ) నృపా
బుక్‌ =రాజును; కాంచ వే= చూడుమా. అంచుక్‌ = ఇట్టను చు; తత్సద్దుణ శేణి కాఖని=ఆ (శే
గు కాక్రరు (డ గుకుముదు (డు; మహిమక్‌ = (ప్రభావము చేతి; తాకొ; (పాక్ళ_తమాయను
అంతయుక్‌=ఇతరబనులకుం గాన్నింప6 గూడ దని మున్ను చేసీనమాయ నంతయు; ననకొ =
వొలంగునట్లు ; కావింపకొ = చేయగా; అప్పట్టునక్‌ = ఆపదేశమున. దీనికి ముందు
నయము.
ఏ, జళుకుచూపులవానిం 4 బలునూాటు బలుమారు
_ సొంపు నిందించుమే 4 ల్పొబగు వాని స
నుణజుపు మించిన వాని * నెణమించునెణమించు
మెలపుం గందించు నెళమ్మేనివాని . న
._ పొగసు మిీజిననానిం $ బగడంబుపగడంబు
శయం గుదించుమేల్‌ తళుకు వాని.
280 డంద్రి కాపరీణయను, సవ్యాఖ్యానము.
గళుకు హెచ్చినవాని 4 గపురంపుకపురంపు
వలపు జిందించున 4 వ్వైలయువాని.
"లే. గళ చమెలకువాని మంజులో+జ్ఞ్వలమువానిం
'జెలువు గలవాని నుయ్యూర 4 మలరువాని
న(భయానసమాసీను 4 నాశీతీశుం
జూచి వెజలగంది నిలిచి రా*సుదతు లపుడు. 79
ట్ర్‌, "బెళుకు చూపుల వానిక్‌ =[పకాశించుచున్నద్భ ప్లులుగల వానిని; పలుమాటు=స్రాె
క; జలుమారుసొంప్రు.-బలు=అధిక మెన, మారు=మర్శథునియొక |) నొంఫు = సౌందర్యమును;
నిందించు మేల్ళూబ గువానిక్‌ = నిందించునట్టి మే లె న చక్క దనముగలవానిని; ఒజిపుమించిన
వానికా=యోగ్యత చే నతిశయించినవానిని; నెబిమించు నెజమించు మెలప్రుక్‌ .- నెజ=అధిక్ష
ముగ, మోంచు=[పకాశించుచున్న, చసిఅమి ౦చు= నిండు "మె ట పుయొక 5-3 మెలపుక్‌ =జాగరూ
కతను; కందించు నె మ్లేనివానిక్‌ = [శమపజచువందనుగు శరీరముగలవానిని; సొోగసుమిణినవా
నిక=అందము చేత 'సత్రిశయిల్లువా నిని;పగ డంబు పగడంబుతలంపుక.- పగ డంబు= (పవాళము
యొక్క, పగజవిరోధ ముయొక్క_, డంబు= అతిశయముయొక., తేల ప్రల =చింతను, అన(
గా సంకల్పమును; కుందించు మేల్‌ తళుకువానిక్‌ .కుండించు=దుకఖపెట్టుచున్న, మేల్‌ =అధీ
కనెన, తళుకువానిక =| పకాళముగలవానిని; కళుకుహెచ్చిననానిక్‌ = కాంతి చే నతీశయి౦చి
నవానిని;క ప్రురంపుక పుర ంస్రవల ప్రక .-క =సుఖమునకు, పుర ౦ ప్రస్థాన మెన్కక పుర ౦పువల ఫుక్‌ =
కర్పూర సంబంధి పరిచుళ మును; చిందించునవ్నొ ల యు వానిక్‌ = చెదర (గొట్టుచున్న మందహాస
మువ్యాపించువా నిని; కళ మెలకువానికొ = కళా సకాశముగలవానిని; మ ంజులోజ్జ్వలమువా
నికొ=మనోవార మెన శృం గారముగ లవానిని; “ఉజ్జ ్యలోధీర శృం గారవిశ బేషు విలా సిని” ఆని
విశ్వము; చలువుగ లవానిక = అంద కాని; జఒయ్యారమలరువానికా=విలా'స మొప్పువానిని; అభ
యానసమాసీ నుక =విమా నాయాఢుని; ఆక్షీతీశుళ =ఆసుచం్యదుని; చూచి; వెజింగంది = ఆళ్ళ
ర్యమంది; ఆసుదతులు=ఆస్త్రీలు; నిలిచిరి. అపుడు=ఆసమయమున, దీనికు త్తరపద్య (క్రియతో
స
థి
నన్యయము..
ఖో
చ. పులకలు మేన నిక్క_ నల+పుంబస మాననపవీధ్ధిం జిక్క దృ
కలి నని మేపవిస్ఫురణ + దక్క (బమాదను చిందు (దొక్క. ని
థి
రృలమణివీఠి డిగ్గి యొక+మానినినే ల్హయిలాగు వూని యా
యలికులవేణి రాజకుసు౪మాశుగుం గాంచె నెకింత సిబ్బితిన్‌. ' 80.
టీ. మేనక =శరీరమందు; పులకలు = గగురుపొటులు; నిక్యా_కగ = అతిశయింపంా,
నసవీథిక్‌ = అంతర ౦గమంద్రువలపుంబసజ మోవా సమృద్ధి; చిక్కక =చేర గా; దృ్భక్ళలిక= .
తృతీయా శ్యా స ము. 281
చూఫ్రనందు; అని 'మేవవిస్సు ర ణ= ప్ప పాటు లేమియొక స్ఫూ రి; దక్కక =లభింపం గా,
[ప్రమోద ము=సంత సము, చిందు దొక్క_క౯ =నటింప గా ఆ యలికుల వేణి=నీల వేణియగునాచ ౦ (ది
క్ట ఒకమానినిశేల్క_యిలాగు=ఒక' సీ)యొక్కు_ హస్తావలంబమును; ఊని=వహించి్వి నిర్యలమ
ణిపీ రిక = స్వచ్చమగుమణిమయ వీభమునను ౦డీ, డిగ్గిజదిగి) రాజకుసుమాళుగుక = రాజమన్న
ధుండగు సుచందుని; ఒకింత సిబ్బితిక=కొం చెములజ్ఞ చేత; కాం చెక=అవలోకి ౦ చెను.
ఇచటం జం(దికకు లోకో తరవస్తుదర్శనమున విస్తయము, దానంజేసి మేవంబులకలు,
తదనంతర మాతనియందు రత్యుదయము తదనంతరము మనోరథ లాభ ము వేత హార్షము, దానం
జేసి ని మేసుశూన్యదర్శనము, [పథమదర్శనమున లజ్జోదయము వెప్పంబడియె. శ్లో “లాేకో
తరప దా రానా మపూర్వా లోకనాదిఖిః | విస్తార శ్చేతసోయస్సు విస య స్పనిగద్య తే |
dD థి ఆంది —0 ఢీ
(క్రియా స్పతౌక్నీవిసార సాధూ క్షి ప్రల కాదయ$ఃి” అని విస్త యలకుణ తతా_ర్యాకారణములు,
క్ల. “రోమాలో విస్త యో త్సావా వార్షాబె న్‌ స్త్యతవి కియా ;| రో మోద్ద మోమఖోల్లాసగా్యాతసం
స్పర్శనాదయ 8” అనిరోమాంచలక్ష ణత త్కా_ర్య కారణములు, ట్లో “యూనోర న్యోన్య విషయా
స్థాయి నీచ్చారతిర్భ చేత్‌ | నిసన్హ ణాఖియో గనసంసన్టే ణా భిమానతః। ఉపమా ధ్యాత, క విషయెేో
షాస్యాత్త త్రవి(క్రియా 8| కటాక్ష పాత భూ క్షేప పియవా గాదయోనుతాః” అనిరతిల క్ష ణతక్లా
ర్యకారణములుు శ్లో “మనోరథస్యలా భేన సిద్ద్యాయో న్య స్యవస్తునః | (వీయసంగమ దేవాది
జ | 1 అగ ర్న అస 9
(పసాదా దేళశ్చుకల్చితః | మనః_ప సొదోవార్థ స్సా శీ రత న్నేత న్యఫుల్లతా |; (వీయభావణమనూ
శేషః పులకా నాం(పరోవా ఇక్‌” అనివార్థలక్షణ తత్కార్య కార ణములు, తెలియవలయు.
నేత స్య ఫుల్ల తా అకుట చేత నిర్ని మేవభావమునువివశ్నీ త మే. అట్లు “నివాతపద్మ స్టీమి తేన
చక్షు పాన్ఫపస్య కా ౦త ౦వీబతస్సుతొనమ్‌ | మపళోద భేఃపూర ఇవేస్తుదర్శ నాద్దుభుః (ప్రమోద
ప్రబభూవచాత ని” ఇత్యాదులయందు నిర్ని మేనతం జూడవలయు. వ్ల “అకార్యకర ణా
నాకు! జ వ. గాం వ్‌ మ్‌ 7 కా] ర్ల
వజ్జాస్తుతినూకనసంగ మె; (పతీకార (కియా ద్యెశ్చ (వీ డాత్వనతిధృష్ట్రతా | త్మ చె హ్టైని
సూడో శ్రి రాధోముఖ్యలిచి ననే | అనిరమోబహీః క్యాపిచూ రా దేవావగుంఠనమ్‌ | నఖా
నాంక్ళ ననంభూమి లేఖనం చైవమాదయః” అని లజ్ఞాలక్షణ తతా_ర్యకారణములు తెలియ
వలయు. ఇట్లు చెప్పినవీనిలో రతియను నదిస్టాయి భావము, అద్భిన్లో “నియత౦వి కా సవి స్పృతివి
తభ శ్నేపసంజ్ఞి తాధ ర్వాః | చత్వారోజాయ నేసపదివిభావాదిసంగ మేమనసః | కథితోవికా
_ సమాలశృృృజ్లారోవి స్తకోపధిర్వీర్ణః | మ భోపధిస్తురా దో బీభత్స క్షే పమాలకః పూకె ఏః |
హాస్యాశ్చర్యభ యానకదయావికా సొదిమాల కా: కమళఃి” అనుటవలనవిఖావాదినంగముము
నమన సునందు (గలు గు వికాసరూవధర ము, డానికిస్టాయిత్వము సజాతీయ విజాతీయానఖ్ళి భావ్య
మెయావదానం దానుభ వము నిలిచియుండుట బట్టి కలిగినది, తల్ల తృ ణంబు వెనుక (వాయంబ
డియె, విస యంబు స్వతంత్రముగ' నద్భుతర సమును గూర్చి సాయియెనను నిటదానికి సాయి
ల థ 2 థి
క్వమగలుగదు. దానిక ను భ వపర్య ౦ తావస్థాయి త్వము లేక కిం దిత్కాలా వస్థాయిత్వ ముండుటం
ce a జా?
పెట్టీ దానియందు “విరు రైర విర్మశైర స భౌవైర్విచ్చిద్య తేన య!। ఆత్మ భావన్న యత్య న్యాకా
' నా రం జ వ్‌ | Ctx ed
_ఇశ్యౌదిస్థాయిల క్షీ ణము సమన్వయి ంపదు౧మెతేదున్న, రత్యాడయః స్థాయి భావాస్స్యు ర్భూ
,యిష్టవిభావజాః | నాయర్‌ భావైదత్సశ్నా స్రఏవన్యభిచారిణః॥ అను సంగీతరత్నాకరమయువల
no 36 ‘|
h
ad
282 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
నన్కు “ ఫావోవావీరసోవాప్క వవృ త్తిర్వ్భృ త్తినేవనా | సశ్వేషాంసమవేతా నాంయాపం యస్య
భవేద్నహు ! సమ న్ల్వవ్యోర సస్థాయీ శే పాస్సంచారిణోమ తాః॥ అనుభరతే వచనమువలనను,
దానికి రతినిగూర్సి సంచారిత్వ మేభుటిలు నని తెలియవలయు. ఇంక రోమా౦ం-చమనునది సా
త్రీ ఏకభానము, అదియనుభావవి శేష మె, మనోగత భావమును బయల్పజిచుభొవము లనుభావ
ములు వానిలక్షణములు భేదములు వెనుక[వాయంబడియొ. నార్షము లజ్ఞయు సంచారులు ఇవి
ల oan తాన షరి ల 1 ర అం న ' ర్‌
రతినిబుష్టీపజచునవ్సి “ఉన జ్ఞనోనిమజ్జ నః స్టాయిన్యమ్బుని ధావివ ఊరి వద్వర్థయ న్య
నంయా నిత దూపతాంచ లే” ఇత్యాదులు తత్పంమాణంబులు. ఇటు సాతి (కస్య భిచారుల చే
జాలి యం వాలి ద '
నుపచితమగు స్థాయి రసరూపతనొందునని ముందు తెల్లమగును.
చ. జన పతియాస్య చంద్రు. గనం + జాలం జెలంగువధూటికావలో
కనకుహనా చకోరములు + (గక్కున (వీళ తమశ్చయంబు పొ
ట్పీన (భమియింప దాని సడ+లించె మరుండు విచితశ కి నూ...
తనశ రజాతనిర్భమదు+దారశి ఖోదయరాగనై ఖరి౯, 8!
FS
ట్ర్‌, జనవతియాస్యచందుకొ= రాజుముఖను నెడుచందునీ; 'కనకొ=చూచుటకు; చా
లకొ=మిక్కీ_లి; చెల ంగువభూటీ కావలోకనకునానాచకోరములు = ఒప్పుచున్న చండిక చూపు
లను నెపముగల వెన్నెల పులుగులు; (గకు్కూూనక్‌ = వేగము గా, (విళతమళశ్చయ ంబు=లజ్జయను |
నంధ కార పుగుంప్ప; పొల్సినక=ఆదయించుట చేత; (థమియింపక్‌=కల(తనొండ గా; ను.
రుండుంమన్యథుండు; విచ్శితళ కిక =అద్భుత సామర్థ్యము చేశ; నూతనళరజాత నిర్యమదుడా
రశిఖోదయ రాగ వై ఖరిక.-నూతన= క్రొ త్రదగు, శర జాత=బాణసంను ము చేత, నిర్వమత్‌ =వె.
డలచున్న, ఉదార =అధికమైను శిఖా=జ్యాల లెడు, ఉదయరాగ=ఉదయ కాలారుణ్యము.
యొక్క, వెఖరిక్‌ =రీతి చేత; దానిక =ఆలజ్ఞాంధ కారయుకు; సడలిం చెళ్‌ =పో (గొ"ట్టైను.
అనగా నామె రాజును జూచునపుడు లజ్జ (పతిబంధకముగా నుదయించియు రా.
గాతిశయమునం దొలంగిన దనియు నందువలన సంవూర్ల నయ నాన ౦దము నుటిల్రిన దనియు
వ్యజ్యమాన మగుచున్న ది. కామము రాగాతిశయరూప మేకాన వేటొండుపదారము గాదు,
ఇచ్చారూపమురతి యనియునుత్క. శుచ్చారూపము కామమ ని యు (నసొయం౦బడి యె. "రమ్య వస్త
దర్శనమున దానియందు. (బీతిగలిి యిది మదిష్టసాధనమంసేనని దానియందుత్క_ట (పీతి గలు
గుట యను భ వసిద్ధము. చం।దికకు సుచందునిజూడ (గ నె లోకో తీరవస్తుదర్శన (ప్రయు కవి
స్మయముగలిగ వెనుక రతిగలిగి తదనంతర౦బ కామముదయి౦చినది ని చెప్పంబడీయె. సుచం.
(దునకు నిశ్లే రత్యనంతరము కామము వెనుక చెప్ప (బడినది. రతి సంభోశేచ్చాత్య క మను మ
శీతమును గూర్చియు రతి కామము ల పౌ ర్వాపర్యమును గూర్చియు కావ్యాల ౦కారసం(గవావిను
రృునము చూడవలయ్‌.
శే, చెలి. దజియ మ్పైనరపాల+సితదృగాల్లి . £
దారి నాగారిమాపుచూశల్లవిలి నడి
lan)
> భి Ch
టబు!
తృతీయాశ్యాన ము, 283
నపుడు గగనభథునీ( పవా+హాంబు సొచ్చి
. వేగ యెదు లెక్కుమోనాఘః+విధి వహించి. 82
టీ. చెలిక=చందికను; తీతీయకొ = సమివీంచుటకు; వచ్చునర పాల సీతదృ గాళి దా
రికొ=న చ్చు చున్న రాజు తెల్లని దూప్రుచాలుయొక్క_[తోనను; ఆనారి చూప్రుచాల్‌ =ఆచం(దిక
యొక్క_ దృక్చరంపర;ః తవిలి=నసంబంధించి; అపుడు; గగనధునీ పవాహంబు డా వ్యోమగంగా
(పవానామును; చొచ్చి= వ వేశించి; వేగ౭త్యరగా; ఎదురెక్కుమినానువిధికా = ఎదురున
డచుచున్ననూనుల గుంపు. పకారమును,; సహీ౦ చి=పా ంది; నడి చెక్‌ =పో దును.
ఆరాజు ఛా ప్రులు తెల్లగ గంగాపవాహముంబో తె జందిక యందు. [(బసరించిన వని
యు, ఆపవావరూప మగుచూఫపుచాలునందు నెదు రెక్ళుమోనులంబో లెం జందికాదృక్ప
ర్‌ సభ జ మె B= న . స ల్లి రజ న “ay |
భంపర నృప నడ చె ననియు దానంచేశి యనొ్య్యన్యదర్శ నానంద పరిపూ ర్తి నటి శై నని
యు6 దెలియవలయం.
ఇట నాయికా నాయ కా న్యోన్య దర్శ నానందాను భవము చేనిత రెతరాను రాగము (పవ్య
కంబగుచున్న ది. దానంజేనీ పూ రాను ౦ గాఖ్యవి(పలంభళ్ళంగార మిందు సకలసామ[గులుగ
లుగుట చే (బూర్లము గా స్ఫురించుచున్నది. ఏలాగనిన, అన్యో న్యావలోేక నమన నిత రేతర విన
యక మైన ఫీతి వ్య కను గుచున్న దిగ దా! “యూనో ర న్యోవ్యవిన యా స్థాయినీచ్బారతి ర్భ వేత్‌ 7”
అనుటవలన నదిరతియన (బడుచున్నది. దానికిరువురును ఆల౦బనవి భాపములు, “ఆలమ్బన
న్నాయి కా స్స్యుర్దతీ కా ద్యాళ్చనాయ కాః”” అని వెనుక(వాయంబడియె. నాయిక స్వీయాప
రక్రీయా సామా న్యా బేద ము చే (దివిధయని యు, నందున్వీయి, ముగ్ధామ ధ్యా స గాల్భా భేదము
వే [దివిధయనియు, నందు మధ్యా [పగ ల్భలు, ధీ రాధీరాధీ రాధీ రాభేదము చే (బ త్యేకము
గం (దివిధలె జ్యే స్టాకనిష్టా భేదమున 6 (బ ల్యేకముగ నాలు తేగలనియు, పరకీయ పరో-ూా క
న్య కా భేదము చే ద్వివిధయనియు, సామాన్యయొక తెయనియం, నిట్టుప దార్యులె ననాయి కలు
(ప త్యకముగ స్వాధీనపతి కావా స క సజ్జ్ఞావి హో త్కాఖి సారికా విపలస్దా ఖండితౌకలహాంత
రి తా పోషికపతి కా భేదము చేత నెన్ని ని భేదములు గల వారె యు త్రమమధ్యమా ధమ భేదములతోం
(బ్రత్యెకముగ ( (దివిధ తై మున్నూ ట యెనుబది నాలుగు భేదము లతో రాజిల్లుదుర నియం, (కే
స్వీయా[తయోదళవిధా ద్వివిధాతుపరాజనా | వశ కివంపోడశ ధాతాళ్చావస్థాఖిరస్టభిః |
(ప త్యేకమప్ట ధాతాసాము త్తమాది(ప బేదత॥. | క /విధ్య మేవంచ చతురకీతి[తీశతంభ చేత్‌ 7౫
అనుటవలన నెటుంగునడి. అట్లు నాయకులు పతి ఉపపతి, చై శకుండు, అని ముగ్గుర నియ, అందు
బతి, దక్షీణుండు అనుకూలుండు ధృష్టుండు శప(డుఅని నాలు గు భేదములు గలవా ండనియు "
సింగభాపాలీయమున ల శృజ్డ్‌ రా పేక్షయా లేషాం తై 9 విధ్యం కథ్యలెబుకైః | పతిశ్నోసపతి
శ్వావవై ₹క శ్చేతి భేడత; | పతిస్తువీధి నాపాణ్యి గావాకః క థ్య తేబు శ్లో; | చతు ర్థాసోపిళథితో
వృ క్యాకావ్యవి చక తై | అనుకూల శృఠో ధృష్ట్రోద కీ ణ శే తిభేదత 87” ఇత్యాదులవలనం జెలి
యునది, పట్టు చంది కను చం్యదరూపాలంబనవి భానన్సాలు నాను రా గావలోకనాద్యను భావ
చ పరిణయము, నవాాఖాంనము.
284 చం దికాస ; సఖా ము
ములు, పూర(ోకస్వేదాదిసా త్రికములు, వార్దలజ్ఞాదిస౦ చారులు 6(యొవనంరూపలా వ జ్యే
1 33 జ
సాన్షర్యమఖిరూప పతా | మార్దవం సౌకుమార్యం “శశ్యాలమృునగకాగుణాః అని చెప్ప (బడిన
యాలంబనగుణములు, భా వహావెహీలా విభ మకిలికించి త మాట్టాయి తేకుట్టమి తాదిగా జెప్ప యబ
డిననానిలో య థాసంభ వముగ (ద చ్చేస్ట్రలు, నూపురా ౦గదజహో రాదితడలంకరణములు, ఉపవన
మంద మారుతకోకిలాలాప్యభ మరరు౦ కా రాదిత టస్థములు ను నీ నాలుగు తెగ లెనయుద్దీపన విభా
చములు చేరియుండుటవలన (బరిపూర్ణ సామ(గీసం ఘటన మెనందున రతిరూపస్టాయి భావమునకు
ఉట జ్‌ గ కా! దా, (4
సరూపతగలుగుచున్న ది. శ్లో “ఏ లేచస్టాయిన స్పై వ్వైర్వి భావై ర్వ్య ఖిచారిఖిః | సాత్వికై
రను భౌవెశ్చనటాఫినయయో గత:ః। సాతుత్కారమి వాన్మీతెః _పాపితాస్సా (దుగూసతామ్‌ |
సామాజికా నామ్షనసీ (పయా న్దిర సరూ పతామ్‌” ఇత్యాదులు తత్సమాణంబులు. ఇటనటాఖి
. నయపదము కావ్యమునకుపలతృకము, “ర త్యా దేఃస్థాయినో లో కేతాని చేన్నాట్య కావ్య
మమో$! విఖావా అనుభా వాశ్చక థ్య నే స్యఫిచారి ణః వ్య కృస్సృలిర్వి భావాద్యెః స్థాయీ భావో
ర సస్సృృతః | అనుకావ్య(పకాళాదులవలన నయ్యది “మై జుంగునది, విభావైరను భావైళ్చ
అజాశ్ఞీ
సాత్వికైర్వ్యఖిచారిఖిః 1 నీతాసదస్యర స్యత్వంర తిశ్ళృజ్ఞార ఉచ్యతే” అనుట వలననిది
కృంగారర స సము, అందును, “అయు కృయో _సరుణయోర్య్యోను రాగ పర స్పరమ్‌! అఫీష్టాలిజ్ఞ
నాదీ నామనవా పౌ (పకృష్యు "లే! సవివల మ్మోవిజే యః” అనుటవలన విపలంభ మునియు,
అందును, “య తే ము సంగమాత్స్పూర్య ందర్భన (శ వణోద్భవమ్‌” అనియుపకమించి “సోయం
పూ ర్వానురాగాఖోోవి[ పల మృఇతీరిత 8” అనుటవలన 6 బూర్వాను రాగాఖ్య విపలంభ మని
యు6దెలియునది. విపలంభము పూర్వాను రాగమానపవా సాదిభేదములుగలదని వెనుక(వా
య౦ంబడియము.
చ. నిజబలరూఢి దోప దటి $ నివ్యటి ల౯ బళీ యంచు. డాం జతు
ర్భుజుండయి పంచ సనాయరుండు 4 భూరిధృతిక తణదోదయాధిపా
త జబొమవింటిదోయి నన$మానవిలోచనమాలికాసితాం
బుజవిశిఖాళి నించె నల+భూపతి వేలెద గాడి వాజలకొ. 83
టీ, పంచసాయకు డు=మరు (డు; నిజబలరూ ఢీ= =తన సామర్థ్యాతిళయము; తోంయక్‌=కన(
బడునట్టు; తటి=సమయము; నివ్వటి లెక = నుటి లైను. బళి= జార! అంచుక్‌ = ఇటనుకొని;
తాక ; ; చతుర్భు జుండు అయి = నాలుగు చేతులుగలవాండ యి) ఉఊప్బొంగినవా ౧డయి యనుట;
భూరిధృతికా: ఎక్కు డైనథై ఖై ర్యము చేత; క్షణదోదయాధి పొత్త జబొమ, వింటీదోయికొ.- కణ
దోదయాధి పాత జ=చం(దికయైక్క_, బొమవింటిదోయిక్‌ = బొమ ల చెడు ధనుర్యుగ్మ ము ేత ;
భూపతి పేరెడ=రాజుయొ క్క. విళాలవక్షమును; కాడిపాణ (గక = =కూలీ ఫా జునట్లు;అసమానవి
“లోచనమాలి కా సీతౌంబుజ విశిఖాళికా, అసమాన = సాటి లేనట్టి, విలోచననమాలికా= =చందికా.
దృక్పర౦పర య నెడు, అసితౌంబుజ విశిఖాళిక =నీలోత్పలరూపమెనవాణపరంపరను అర్ర
విన నుళోకంచ చూత ం'చ నవమల్లికా। నీలోత్సలంచ పక్టైాతే పజ: గ్రవాణన్య సాయకాః.
అనియమరు(డు; నించెక=పూరిం చెను,
Wh pre లో
చం(ద్రికాదృక్పురంపర మన్మథుని చె( [(బయోాగింపంబడిన నీలోత్పల బాణపర౦పరను
బోలి యుండే ననియు నామెబొమలు సంచశరళశరాసనముల6 బోలి యుండే ననియు,
; గాం గ - 3 అ oa బర మ
భావము. ఆరాజున కా నమెచూపులు కరము మన థోద్దీపనకరము నని ఫలితార్హము.
చ. అలవిభుం గాంచుం గాంచి యెద + నప్పతిరూపము నుంచు నుంచి ని
శ్చలవుతి నెంచు నెంచి మది + జాజనికోర్కుల ముంచు ముంచి యూ
ర్పులు కడు నించు నించి వలఃపుల్‌ మన నాత్మ (భమించు మించుంబో.
డి లసదనంగ సాయక త+టివిలుళత్పటు శాంబరీగతి౯. 84
టీ, మించుంబో.డీ = మెటు పువంటి దేహముగ ల చం|దిక; లసనడనంగసాయక తటీవిలుఠ
త్ప్సటుశాంబరీగతికొ.- లసత్‌= ప్రకాశించుచున్న, అనంగసాయక = స్మృరశరములయొక్క_,
తటీ=అ(గ భాగములయందు, విలుఠత్‌ =పారలుచున్న, పటు = సమర్థమైన, శాంబరీగతిక =
మాయారీతి చేత; అలవిభుక=ఆరాజున కాంచుకొ=చూచును. కాంచి=చూ చ్చి; ఎదకొ=వ్ఫా
దయమందు ; అప్పతిరూపముక్‌ =ఆ రాజురూపమును, గాంచుకొ=నిలిపికొనును. ఉంచి; నిశ్చ
లమతిక్‌ స్థిర చిత్తము చేత; ఎ౦చుక్‌ = పశ ంసించును. ఎంచి మదిక్‌ = చిత్తమును; జూఅని
కోర్కులక్‌ =వీడనినమునోర థములలో; ముంచుక=మును (గ జేయును. ముంచి; కేడుక్‌ =మి
క్కీ_లి; ఊోర్చ్నులు=ని శ్వాసములను;నించుక =నిండ (జేయును. నించి; వలప్రల్‌ =అను రాగ ములు;
ఆత్ష్మక్‌ =చి ల్తీముందు; మనక =పుట్ట6గా; (భమించుక = భాంతినొ౦దును.
ఇట్‌ 6 జతుః(పీతి మనస్ఫంగ గుణనుతి చింత నోచ్రాదము లనుననంగదశలు యథా'సం
ఛవముగ గదితంబు లయ్యె. ఊర్పులు సృరదశాను భావములు గా నెటుంగ వలయు.
అటు వ్‌ wD 5 ర వ
క, ఈలీల నృపతిదర్శన, కెలళీభవవిస, యాను+క్రీలితమతియి
నాళీకనయన యా లల, నాళీకమలా స్తు డనుచు + నతనిం బొగడె౯ా, 85
టీ. నాళీకనయన=కమల శే త్రయగుచం దిక; ఈలీలక్‌ =ఈ ప్ర కారము; నృపతిదర్శ
న శేళలీభవవిస్యయానుకీలితమతి ఐ,__ నృ పతి= రాజుయొక్క, దర్శన కేళీి=దర్శనవిలాసమున, భవ=
ఫుట్టినట్టి, విస్తయ= ఆశ్చర్యము చేత, అను కీలిత =బంధింపంబడిన , మతిమయై=మన స్ఫుగల దై; ఆత
నిక=ఆరాజును; ఆ=ఇదియాశ్చర్య ము (దెలు పను. లల నాళీక మలాస్తు (డు అ యు వతీనమూవా
మునకు కందర్వు(డు. అనుచుకా పొగ జెక్‌ = నుతించెను. నుతి పకారం౦్శ బ(గిను పద్యాది
గా జెప్ప(బడు చున్న ది.
ప్రీ ఒర అద. అదం ఓట
స. తనవిధుత్వ మాన్యశమున నెప్ప ఘనలవ్షి
. యొనరం దోంచినపూరు+పో త్తముండు
తసత మోగత్సి కై శ్య4మునం దో౭ప సద్దణ '
(_తాణంబునకుం జేరు4రాజమాళి
286 చ ద్ర కౌపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
తనయంగమహిమ నే+*తముల రాజిలం గళా
వ్యాప్తి క్‌ జూపట్టుప+జాధి నేత
తనకోణరుచి మోవి. + దగ జగమ్ముల్మ మొక్కు.
లంది చెల్వ్యూనులో+ కై కబంధు.
"తె, డటి యీదిట పతి యంచు 4+ నబపాణి
రి రు జై
యవనిభృ న్నాయకకువూరి + హంసయాన
పడి నీముణి మూనస$ పదవి మెచ్చ
ట్రీ
సన్నుతింపం దరంబె భుజంగ పతికి, 86
టీ. తనవి: సత్వము = తనవిస్ణుత్వము చందత్వమని. యర్థాంతర ముతో ంచుచున్నని
““విధుర్విస్టైాచం,దమసీ*”” అనియమరుండు; ఆస్యమునక్‌ =ముఖము న, ఒప్పక్‌ 3 ఘన లవ్మీ =ఘన
యెన శ్రీ చేవి; రాజ్యలక్ష్మీ యని యర్థాంతరముతో (చు; ఒనరక్‌ =ఒప్ప6గాాతోంచినపూరువో క్రమం.
డం కో ంచినట్లి వారాయణుండు, నర (కెస్టుండనియర్థాంత ర ము) తనత మోగతి=తనత మోగుణ
(సా ్త్ర-చీకటితీర నియర్థాంతరముతోంచు; 3 శ్యమునక = కేశసమాహమ ందుతోంపక్‌ _సర్దణ
(తౌణంబునకుక్‌ =_కేస్టమగు పమథగణరత్ష ణమునకు, సత్పురువ సంరక్ష ణమున కనియర్థాం
తరము; చేరురాజమాళి=భూమి ంజేరిన మవో దేవుండు, రాజ శేష్టు ండని యర్థాంతరోము; తనయం
గమహి మ=తనము ఖాద్య వయ వ బా హు ళ్యము, అంగములపూజ్యతయ ని య ర్ధాంతరముతోంచు;
సేతములకొ= =కన్నూ లయందు; రాజిలక్‌ = పకా శింపంగా, కళాన్యా పీక్‌ = =విద్యావ్యా పి పివేశ్ర
తేదోవ్యా పీ పీ చేతనని యర్థాంతరము; చూపట్టు[పజాధి నేత = అగపడు చున్న (బహ దేవుండు,
నరపతియని యస్థాం ంతరము; తనశోణరుచి=తనర' కృకాంతి; మోవిక్‌ =పెదవియందు; తగక్‌=.
ఒప్ప 6గా; జగములక్‌ =లోకములందు; (మొక్కులు = ప ణామములను; సూర్యపతృమున నమ.
సార వీయో భానుః, అనుట చేతను, రాజపకత్షమున శర ణాగతి చేతను, అని తెలియునది;
అ ం౦ది= =పాంది; చెల్య్యూవు లో కె కబంధథు (డు= అందమందిన సూర్యుడు, భువనహీతు౭డని యస్థాం
తరము; అట్ట యీదిట్ట=పూరిోో క కగుణశాలియగు నీదిట్టత నముగ అవా6డు; పతి=సపనిమిటి, భూ
పతీ యనితో6చును. అంచుకొ= ఇటను చుఅబ్జిఫాణి=పద, వా స్రయగులవ్షీ జే దేవి 3 సద్యములవంటి
సూ_స్తములు గలస్త్రీ యని యర్థాంతరముతో (చును; అవని భ్భౌ న్యా యకకునారి =సర్యతే రాజనుక
యగు గారి] రాజప్ప శ్రీ) యని యర్ధ్యాంతర ముతో (చును; వాంసయాన= వాం'సపావానయగుళర
సతీ; అంచల (బోలు నడలుగలక్ష లికియని యర్థాంతరముతో౭చు; పది నీమణి=పద లతయనుశా
రీమణీి; “పది, నీవల్లభోవారి 8?” అనుట చేసూర్యు ని ప్రీయపది, నియని ఇప్పంబడియె/ పడి నీజాత్రి
స్త్రీ యని యస్థాంత్‌రమదోంచు; మాన 'సపదవికా = మనోవీథియందు; మెచ్చక్‌ =(ప్రళంనింప
గాా భుజంగపతి కిక = శేషునికి ని; సన్నుతింవక€్‌ =కొనియాడుటకో; తర మె=వళమా?
అన గాలత్ష్‌ గౌరీసరస్వతీ పది నీమణు లే గైంజెస్పిన్నకమముగ "విష్తుమూ ర్రియనియు, .
శీవుండనియు, (బవ్హజేవుండ నియ సూర్యు ండనియాు ఒగొనియాడుచుండ గా నిట్టియు త్తమని(..
f - ,." i
తృతీయాశ్యాన ము, 287
గోనియాడుటకు శేమునకె న నందరము గా దనుట. లకీ విష్ణువును, గారిశివుని, సరస్వతి బహ్మన్కుపద్మా
నిసూరయ్యు ని ఒబతియని కొనియాడుట సవాజమని తెలియు నది. ఆరాజు మాము చం(దునింబో లినద ని
యు, శేశములుచీ(కటిని'బోలినవనియు, నేత్రములువిశాలములనియు, మోనియరుణ మెనదని
యు, దానంేసీ పద్యముల బోలు శేలుగ ల దానికి రాజపు[తియగు దానిక నంచనడల దానికి
జ ఇ డ్డి (| నాలాటి క జ భా వార ల అనం య
పద్మి నీజూ తిల్పరత్న మునకు బతి-గా(6గొర్డ6ద గీననాడనియు,భా వపర్యవసానమగుచు న్నది. ఇం
దువలన నబ్లపాణితంరాజపు[ వీతృవాంసగమ నాత్న పది నీమణి తాందిగుణ విశిషయగుతనకునిటి
జ వీ యట టి ప యీ య్‌ య
లోకో త్తరగుణగరిష్టుండ గు సుసందుండు పటి గావరింప6ందగినవా డని ఖవితిమగుచున్న గి.
శి షరూపకము.
౧6)
ము, గళపూగచ్చవి యజ్ఞ “కాండ పరిస*ర్లం బూన్న: గన్నుల గన
నలరూపంబులు చంప వేనగవు చంది (సణుల న సన్నని
రల మామావి మభూత్క_నగంబు ఘటియిం+ప ని ంచునీభ ర్న గ్‌
దలంపం జెల్లుని సాటి యా ననుచుం వ4(ద్రమ్య్యూంగ సౌభాన్యమున్‌ . 87
ట్రీ. గళపూగచ్చని = ప్రూగ మువంటిగ భీము యొక). కాంతి; అ్ఞాకాండ పరినర్జ ంబు, =
అష్టకా౦డ = పద్ద వాణుండగునునునియొప్క, శంఖిననవావహాము యొక గాం సరినస్టైంబుజ సిని
ఊన్నకా= సపింపలా 3 కన్నులో “కనక = స్యేతములుచూన ; నలసాసం౧బులు=నలచ కి పర
యొక్క స్వమాపములను, కమల ఘా సముల మ్య; పెంపక అపోపషీింపంగా ) లేనగవు=చిటునగ వు;
చంద శేణులక్‌' =-చం[దులయొక్థ౧గుంఫులక్కు ఇన్చూరముయొక. గుంపుల కు; నున్నక్‌ =
/౯ “ జ లంటే జ అ స. . నన డుం
వృద్దింబొందింప6 గా) నిగ లము=నిర్రోసము; ప మూవింఆయున పెదవి; మఘుయుంరంసాజసనోాం
మ.
fe
మించునీభ | తత్‌ అదును రి నిట
ఆంటీ we /
చం దవసంతులయొ క), రమ్య =మనో స్థ ములగు్కుు అంగ జు ఇఅళనీరములయొగక స స నట్ట ఆస్ట ముల్‌ ౫
సాండర్యములు; సాకీవీయాన ను చుకొ్ఞనరయగునణుచు; తలంసకొ “వెలు సెజన రింఫ ఈగ దళ!
భి or)
సుదందునియెమొ కో "సార్‌ మావయయ నందే యి సేకిన రవలాదులకు సా జీయుం ము సగం గా
చ్‌ ws wd aes గ 2 అ చ్‌ శత న్లో! లో
నట్టిసుచిదు నితో వారు సాటి యాను రణుట చల డని యఖ పాయ ము.
గ. are
ఈరాజు గళము శంఖమును, కన్నులు పద్యములను, బేనన వు కి మ్య్చూరముము, భోని
యున్న వనియు, పెదవి తేనియలు ఘటయించు చున్న దన(లగా నంత వసుంర మునియుం
ఫలితము. శంఖాదులకు గ ళాద్యుపమిత్యనిన టి తిపత్‌ (6 (బతీస్ళా ఫచము శి వూ దో నొ వీ గ్రరు,
ప్ర /
చ్‌, ఫఘనఖర తామిళే దిషమ+ కాండ నమ్ము న్న త సరి జూతతొ
పనికర. మంతయుం దడకుం * చాయం నసీసదదీశుపాద సే -
వన గతి యేతనీయఘన+వ_రృనర గాంచక యున్నచవోం గరం
'జనయ'ె నాదుశ్యామతన + మంతయు నుర్వి నిర ర్గక తగముక్‌, 8s
ఇ
288 ద ౦ ద్రికాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
టీ. ఇందు. జం(దికావర మైనయర్గము ర్యాతిపర మైనయర్థము గలుగును. ఏలాగ
నిన. భనఖరశతా మి ళ ది వమ కాండ'సమున్న త హేతిజా తీతాపనిక రము. -ఘన = అధికమగ్కు
ఖర తా=తీక్ల త్వముతో, మిళత్‌ =కూడుకొన్న , విషమ కాండ=ప౦ంచబాణునియొక్క; సూర్యు
నియొక్కు_యని రా, ,తిపరమైనయర్థము, సమున న్న తే=మికిి_.లి యతిశయించిన, హేతీ= ఖడ్డ ము
వలన, జాత=పుట్టినట్టి తాప=సంతాపముయొక్క_, షూత్రి=కిరణములయొక్య్థ_, జాత=సంను,
మువఅన్ననెన, తాప=వే(డియొక్క_యనిరా(తీపర మైనయర్థ ము, నికరము=సమూవాము; అంతే
యుకొ=ఎల్లను; తడకుం;చాయంగక్‌ = కడకుంబోవ(గా ఈసదధీశు పాద సేవన. ఈ'సదర్రీ
శు=ఈమంచిరాజుయొక్క_, పాద = అగుగులయొక్కు, నక్ష తేశుండగుచందుని కిరణముల
యొక్క_యని రాతి పర్వమైనయర్థ ము, 'సేవన= సేవించుట; గతి= =శర ణము. ఏతదీయమనవ ర
నక .- ఈరాజుయొక్క_యున్న శవృత్తిని, చందుని యొక ్క_పూర్ల భావమీనని యర్థాంత రము;
కాంచక యున్న చోక= దూడకుండినయెడ; నాదు శ్యామతనము= నాయొక్క యకావనవతీత్య
ము, రాతిత్వము అని యర్భ్యాంతర ము; ఎ౦తయుక్‌ =మిక్కిలి; ఊ రిక =భూ*మియందు; నిర
దక త్వముక్‌ =వ్యర్ణతను; కరంబు ఎనయ దె=మిక్కిలి పొందదా?
అనగా సూర్యకిర ణజనిత తాపము సనుటకు చం(దకిరణ నేవన మె రాతి కెట్టు శరణం.
బో అట్టుకాక యున్న రాతి యెట్లు వ్యర్థ మో అట్లు స్మరశరజనిత సంతాపము సనుటకు
నాకు నీరాజుపాద సేవన మె శరణంబు అట్లు కానిచో నాదుశారుణ్య నముంత యాం వ్యర్థంబ
యగు నని భావము. (పకృతా (పకృతముల' కౌపమ్యము గమ్యము.
చ. అని యని వార్యదోహదస+మన్విత మాన సవల్లిమె వినూ
తన చ పలాతనూకులమ+తల్లి దలంచుచునుండు నంత లో
వనిత యొక ర్జు చేరి చెలు+వా నిను రమ్మనె నివ్లు వశియక్‌
విన జనయ్యితి యన్న గురుని న్వినయంబున. గాంచెం గాంచినకా. 89
శ్‌, వినూత న చపలాతనూకులమ తల్లి = నూతన మైన మెజపువంటి శరీర య గలవారి గుంఫ్రున
సేయగ చం, 25 అనివార్యదోహూద సమ న్నిశేమాన స వల్లి ఐ,_ అనివార్య = న నివారింపనలవిగా...
) దోవాద=ఆస క్తితో, దోవాదకియతోనని వల్లీ స్లీ పద స్వార స్యము చే నర్ధాంతరము దోంచును]
సన. =కూడుకొన్న ట్రి, మాన స=మనస్స నెడు, పల్లి మై= =లత గల టె, అని= మె కారముగ్య
తలం చుక్‌ ఇతలపోయు చు; ఉఢఉండునంత లోకొ =ఇ కాన్న ంతలోోే; వనితేఒక య్ర= =ఒక స్తీ ఫచేరి=
వచ్చి; వచెలువా=సకియా ! జనయి(త్రి= =తేల్తీ ; ఇష్ట్ర= ఈసమయమున ; వీణియక్‌ = విణాహాద్యము
ను; వినక =వినుటకు; ని నిన్ను క్‌) రమ నెక్‌. అన్నక= =ఇట్లనలగా ; గురునిక్‌ = =గనీరు.వై నకుము
"దుని; వినయ౦బునకొజ వినయముతో డ; కాం ఇక =చూచెను. కాంఛచినకొ=మా డంగా.దీనికి
ముందుపద్యముతో నన్యయము.
చ. కిన్నరకంఠి యీనృపతి+కి నృతి వయ్యెద్ధు నాదు మాట -యా
సన్నళుభంబు పొ మృనుచు( + జక్క_గ నంచినం దద్దురూ క్రిచేం
f
తృతీయాశ్వాసము, 285
గన్నియ యేగె మాత సము*ఖంబును గాంతలు వెంట రాగ ను
ద్యన్నవహీరపాదక్షట+ కార్భటి యంచల బుజ్జగింపంగక్‌. 90
టీ. కిన్న రకంఠిడాకి న్నెరవంటికంఠముగలదానా ! ఈనృ పతికిక = ఈరా జానకు సతి
విఅయ్యెదు= ఫార్యవు కాంగల వు. నాదుమా ట= నావాక్యము; ఆసన్న శుభ ౦బు = సమిోవీంచిన
కల్యాణముగ లది పాము. అను చుక్‌ =ఇట్టనుచు; చక్కు_గక=బాగుగను; అంచినక్‌ = పంప(
గొ; తద్దురూ క్షి చేల =ఆ గురువా క్యము చేత; కన్నియ=చం(దిక్య కా.ంతలు =స్రీలు; “వంటరా.
గకొజవెంబడిరా (గా; ఉద్యన్న వహీరపాదకట కార్భటి. _ఉద్యత్‌ = ఉదయించుచున్న, ఇది
యార్భటికి విశేషణము, నవజ క్రొ త్రవగ్కు పీర=వ్యజమయముల గు పాదకటక=కాలియం దెల
యొక్క, ఆర్భటి=ధ్వ ని; అంచలక్‌ =హా౦'సలను; బుజ్జగింప౦గక =లాలన సేయ గా; మాత సము
ఖంబును=త ల్లి సన్ని ధింగూార్చి; ఏగక్‌ =పోయెను. 4
మ, అలయోసామణి యిట్టు లేగ రవివం+ శాదిళు. డుద్భా ఏంతపహా
త్రలయోగంబున నెందు జెంబదె లతి కాత న్వంగి ఏశ్లి ంచుటల్‌
గలయో మారశ రాళి నేకరణి వేశగ న్వచ్చు నివ్వేళ నా
నలయోవీత్సమం గాంచ కే ననుచు, జిం+ తా రేఖ సంధించుచు౯. 91
టీ. అలయోసామణి =ఆన్త్రీ రత్నము; ఇట్టులు=ఈ(ప కారము; ఏగక్‌=పో (౫; రవివం
శాధీశు ౧డు=సుచం[దుండు; ఉఊ ద్భాలంతన్భా త్తలయో గంబునక్‌ . _ ఊఉ ద్భా)ంత = (బమిసీనటైై,
హృ త్రల=వ్భాదయ। ప బేళశముతోడి, యోగ ౦బువక్‌ =స౦బ౦ధమున; లతి కాతన్వంగి=ల తొసుకు
మార దేవాయగుచందిక; ఎందుకొ చెందెక౯=ఎటంబోయెొను? వీకించుటల్‌ = చూచుటలు;
కలయో=స్యప్న మో. ఇ వ్వేళక్‌= ఈసమ యమున; ఆ నలయోపీ, త్ఫమకా= దమయంతీతుల్యయ
గునాచం(దికను; కాంచక= చూడక; ఏక = నేను; నూరళరాళిక =స్యరశరమలగుంపు చేత్య ఏక
రణికొ=సరీతి; వేంగక్‌ వచ్చుక్‌ =తవీంపవచ్చును? అనుచుక్‌ =ఇటనుచు; ఛచింతాశేఖ సంధిం.
చుచుక్‌ =చింతాపరంపరను చేయుచు. దీనికు త్తరపద్యమం దన్వయము.
స్రీ శారి పూంబొదం జేరి * చక్క. బల్కినడారి
నారి వర్క నటంచు + సాశి దలంచు 2
రామ చంపక థా మ+ రాజి ప ర్వెడుసీమ
భామ నిల్చి నటంచుం 4 (చేమం గాంచు
నంచ యింపు రహింప $ నడుగు వెట్టదనయం చ.
గాంచనాంగి చరించె* నంచు జూచు
బాలకోకిల చాట + నోలి (మోూసెడుమూల
బాల వాడెడు నంచు6€ జాల మెచ్చు
షి
290 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
శే. లలితపవనాన మాన నా*లయవనస్థ
_లాబ్బలసమాన సౌమన+ సాను మోద
మలము నసమానమానస + మతుల[ పమద
మానం సుచం(ద్రమాన వా+ధ్వక్షు. డలరు, 92
టీ. శారి౭సోకువంక; పూంబొదక్‌ =ఫువ్వులపొదను; చేరి౭పొ ండి చక్క_క్‌ =భాగుగ్గ;
పల్కిన దారిక్‌=పల్కిన(తోవను; నారి = చంద్రిక; పఠల్కెక అటంచుక్‌ = పల్కెననుచు;
సారె=మాటిమాటికి; తలంచుక =ఎంచును. రామచంపకభధామ రాజి. - రామ = ఒప్పుచున్న,
చంపక౭సంపెంగలయొక్చ._, ధామరాజి=కాంతిపర ౦పర, ప ర్వెడునీమక్‌ =(పసరించు(ప దేశ
మునందు; భామ=చందిక; ని లెక అట చుక్‌ =నిలిచియున్న దనుచు; _పేమక్‌ =(వీతితోడ,
కా ంచుకొ= చూీచును. అంచ=వాంస; ఇంప్రురహీంపక్‌ =సొంపగునట్టు గా; అడుగు వెట్టినయం
చక్‌ =అడగు వెట్టిన చెంతను; కాంచనాంగి౭చందిక; చరించెనంచుక్‌ = సంచరించననుచు;
చూ చుకొ=అవలోకించును. చాల కోకిల=చిన్ని కోయిల; చాలక్‌ =మిక్కిలి; ఒలిక్‌ =వరుస
గా; (మోసెడుమూలక్‌ =కూయు వంక; | బాల=చందిక; పా డెక్‌ అటంచుకొ= గానము చేసెన ..
నుచు; బాలక; మెచ్చుకొ=శ్లాఘీంచును. లలితపవమానము = మనోవారమయినమందమారు =
తము; ఆనక్‌ =స్పృృళింప (గా, ఆలయవనస్థలాప్టల సమాన హసామన సాను మోదము.---ఆలయవ'
'న=సదనో ద్యానమందుం డేడు, స్థలాష్ట= మెట్టదామర మొదల గు, అసమాన ప కాళించుచున్న,
సౌమనస=పున్న సమూహము యొక్క, అను మోద ము=పరిమళ ము; అలమక్‌ ఇకమ్ముట చేత; అస
మానమానసము = సాటిలేనిమనస్సు; అతుల[పమదము = నిరుపమానమనుగునంతసమును; ఆనం ..
గక = పొందగా; సుచం| దమానవాధ్యతు (శు = సుచందనరపాలు (డు; అలరుక్‌ = పకా
శించును.
చందదికాయ తచితుండె త దేకధ్యానము సేయు నారాజునకు ెంజెప్పినళారి పల్కుులో. "
నగునవియెల్ల 6 జం[దికా వ్యాపా రములుగ 6 దోచినవని తాత్సర్యము.
చ. అలినిక్రరంబు కీలుజడ + యందపుగాందలిరాకవ మోవి ని
_స్తలతరమంజరుల్‌ మెజుంగుం + జన్నులు 'మొగ్గలవాల్‌ పడాంబుజ
స్థలనఖప్తాళి గా నన+ధ్యాతి, గనంబడుతీవ లెల్ల నా ః
చెలిసొబ గాన్ఫపాలు మాది 4. జేర్చి [ఛమింపలం జేసె నయ్యెడక్‌. 93
ళా
ట్ర్‌, అయ్యె డక=ఆసమయమ ందు;అలినికర ౦బు=తు మైదల గుంవ్రుకీలు జడ =జాజవిడీచిన -
జడయును; అందపు6 గెంద లి రాక్ర= అందమగు చెజ్బ ని చిగు రాకు; మోవి=అ ధ ర ంబును ; ని సలతర
మంజరుల్‌ =వటువుల గు పువ్వుల గుత్తులు మెజు (గు (జన్నులుడ[ ప కాళశించు చున్న కుచములును; id
మొడ్డ లచాల్‌ = మొగ్దలగుంప్రుప దాంబు జస్థలనఖపా లి= పాదపద్మముల యందు ండుగోరుల చాలును; +
కాగక్‌ =అగుచుండంగా; ననధ్యాత్రిక్‌ =ఉ ద్యాన వనభూమియ ౦దు;3క నక పడుతీవలుఎెల్లక్‌ =
తృ తీ యా శ్వా నము, 29]
కనంబడుచుం డెడులత లెల్ల; అ చెలిసాబగ=ఆ చం[దికయందమును; ఆన్ఫ పొలుమదిక్‌ = ఆరా
జామనమునందు; చేర్చి; (థమింప(గజేయుకొ=[భమునొందునటు నేయు ను.
అనగా? దై ౯బెప్ప్‌న చొప్పున నొప్పులత లెల్ల జం దికావయవముల. నాబగుశాన్నించి
యారాజునంగన దళలలోనియు న్థాదావస్థ నొందునటు చేయుననుట. “సర్వావస్తాసు సర్వ
, నా స్థ
త్రతననస్క_తీయా సదా | అకేసీ కా త దితి (ఛానన్సి రునాదో విరహోద్భ వ ౭” ఇటు కల
ద (జేరి యను (కిందిపద్య మున ౦దును దెలియ వలయు.
స. కమృపుప్పొడిగాడ్పు + (గమ్మ నెప్పగుబండి
గురి వెందవిరెగు త్రి*కొమరుం జూచి
యలరు సంవెంగతీవ *$ యలమ నింపుగం చోంచు
కలికి కొవల్లి యః చెలువుం జూచి
మగ తేంటి వేడ్క. మిం+చ ముద్దుగొనిన చ
క్క-ని మెట్ట దామర+క ళుకు, జూచి
సొలపుచ క్కె.రతిండి+పులుంగు నెక్కెడిబింవి
కాపక్వఫలముపొంళ+కంబు. జూచి
కే, తరుణిచనుదోయి కెంపుగందన్సెడిం బూసీ
చెలువనెమ్మేను కాంగనటం 4 చేర్చి కొమ్మ
మోము ముద్దిడి పూబోణి మోవి. (గోలి.
చెలం బపు డబ్బు నో యంచు * దలచు నృపతి, 94
టీ. నృపతి=సుచం [దు (డు; క మపుప్బొడి గాడ్బు=కమ్తనిపుప్బాడి సంబంధియగువాయు
" వుక్‌ మక్‌ =(పసరింప (గాఒప్పగుబండి గరి వెందవిరిగు త్తికొమురుక్‌ =ఒప్పిదము గుబండిగురివెంద
పూగు త్రియొక్క. సౌందర్యమును. చూ-చి=వీక్షీ ంచి. అలమున౦పెంగవీవ = [(పకాశించుచంపక్ష
1 లత; అలమక్‌ =ఆ( కమింపంగా, ఇంపుగక్‌ = ఇంపగునట్టు; తొ ంచుక లికి కొమల్లి య చెలు
...వుక=తో (చుచున్న యందమగునూత నమల్లి క యందమును; చూచి; మగ తే౬టి=గండుతు మైద,
వేడ్కుల్‌ = ఉత్సవము; మించంగకొ = అతిళయించునట్లు; + ముద్దుకొనిన చక్కని మెట్ట దా
..మరకళుకుక్‌ = ముద్దుకి నినట్లీ యందమగు మెట్ట దామరయొక్క_ చక్క_(దనమును; చూచ్చ్యి.
:,సొలపుచ క్కెరతి ౦డీఫులు (గు= పరపళమయినశుకపక్షీ; నొ క్కె_డిబింబికాపక్ళఫలముపొంకం
. బుక=కొబుకచున్న పండినదొండపండుపొంకమును, చూచి; తరుణి చనుదోయి=చం। ది కాకుచ
(యుగ్మ మును; శింప్రుగ రెదవోడి ౧బూసి = ఎెజ్టఫిగ ందషొడి చేంబూనీ; చెలువ నెమేను=సుందరియం
.శళ్ళశరీరమును; కాంట ౬ బేరి కా ఆెలింగనముం జేసికొని; కొకు సూను =ఆ ఎ్రయుఖము ను; ముద్ది డిఐ
fonts
292 చంద్రి, కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
చుంబనము వేసీ; వూంబోణిమోవిక్‌ =ఆనారియధరమును; (కోలీ= పానము (జేసీ; చెల(గుట=
(పకాశించుట; ఎపుడబ్బునో=ఎఫుడ మరునో, అంచుక్‌; తలంచుక్‌ స్త రిం౦చును.
అనయా ,బండిగురివెంద విరిగు త్తి చన్షోయిగను దానిపె6 (గమ్ము పుప్పొడి కంప్రుగంద
వొడిగను సంపెంగ చే జుట్టయిడిన మల్లియ పురుషాలింగిత తన్వంగిగాను, మగ శేటి వే
జాంబిత మెన మెట్టదామర “స్టరువచుంబిత స్రీ ముఖముగను, శుకతుండ ఖండితమగు విం
బఫలము దంతమత మైన స్త్రి యధరముగాను దో౭చి యా రాజా చందికా స సన యుగ్లాలిం
గనాధరచుంబ నాదు లెపుడబ్బునోయని స్మ సరించెననుట. ఇట ననుస్మృతియను ననంగదశ
ఇప్ప (బడియె. ముహురుహుర్ని శ్వనీ తెర నోరథవిచిననెః1 (ప పద్వేష స్వ్వన్య కార్యా
ణామను సృృతిరుదావృ తా * అని నాట్య శా స్త్రమందు 6 దల్ల క్షణము.
సీ. ఎంతమ్మ్యాధవదయాః సంతాన సంసిద్ధిం బొలిచెనో యిచ్చటి+తిలక వాళి
యెంతపుణ్యద్విజా+ధీశ సం సేవన, వజ 'లెనో యిచ్చటి+చిజుతమావి
యెంతమహాస వూ+ద్ధృతిగ తాత్యసుమా ప్రి మనియెనో యిచ్చటి+కనక రాజ
యుంతస చాలిచి $ శ్రేష్టదానస్ఫూ క్ర రి, వెలసెనో యిచ్చటి+కలిక్కిక్‌ వి
తే, ఇలికటానైకధార చేం 4 చెలం నెలంత
పాణిలాలనమున మించ. 4+ బడంతిమాము
గని యలర నాతిపరిరంభ+గరిముం. బొక్క
ననుచు నృపమౌళి కడు6 € జింత6౬ జెనుచు మదిని. 95
ట్‌. ఇచ్చటితిలక పాళి=ఈవ నినున్న బొట్టు గులగుం ఫు; ఎంతమాధవదయా సంతౌనస౦
సిద్దిక్‌ = ఎంత విష్ణువుయొక్క- కరుణా సముదయసం సిద్ధి చేత, ఎంత వసంతదయా సముదయ సంసీ
ద్ధి చేతనని స్వభావార్థము; పొ సాలిఇెనో= ఉదయించెనో, ఇచ్చటి చిఖుతమావి = ఇటనున్న
చిన్న చూతము; ఎంల్‌పుణ్యద్విజా ధీశ సంచేవనక= =ఎంత ఇ ప్రణ్యవంతు లెన విప శేష్టుల సేవే
ఎంతమ నోజ జ్ఞ ములగుపది _కేన్చముల యొక్క సే నీవ చేతననివా _స్రవార్థము; (కర పుణ్యమనోజే ఖిపీ
తథాగుకృత ధర, యోః”7*ఆని విశ్వము; వణలెనో=ఒప్పెనో. ఇచ్చటికనక రాజి= ర్య
మందలి సంపెంగ చాలు; ఎంత మహా సవోద్ధ ఎతిగ శాత, సుమా పిక, -ఎంతమహా సవ=ఎంక
గొప్పయజ్ఞ ముఫియొక్క_) ఉద్ధ ఫతి=ఐపోప ణము చేత, గత=పొ౦ద (బడిన; ఆత్మ =తనయొక్క,
సు=లెస్పయయిను మౌజసంప్మదయొక్క_, ఆ పిక్‌ = (పా పిచేత; మవాత్‌ = అధికమయిన,
ఆసవ=పున్వు బేనియ యొక్క, ఉద్ద ఎ్రతి=భ రణమునుుగత=పొందిన, ఆత్మ=తనయొక్క_, సుమా
స్తీకొ =కుసుమముల (పా ప్రిచేతనని వా స్పవాభిపాయము; ఇచ్చటి కలికి కోవి=ఇందున్న యం
దనుగుగోరంట,; ఎంతస దాళిచి త్తేష్టదానన్ఫ్యూ ర్హిక్‌ .-ఎంతస దాళి = ఎంత సత్పురుషులగుంఫు
యొక్క చీ త్ర=చి త్రములకు, ఇష్ట చాన= ఇష్టముల బ్లునవస్తు వుల ప దానముయొక్క_)న్ఫూ ర్తిక్‌ 2
. విస్ఫుర ణము చేత సదా=ఎల్ల పుడు, అళి= కుషైదలయుక ,-,ఇటనచా శబ్దము లిశబ్దయుతో “ను నుచు
f న
పాగోఅనిసమసి౦ చినద్కిచి తములకు, ఇష్ట దాన స్ఫూ ర్రిచేతననివా స్త్రవాశయము; వెల సెనో=(ప కా
శించనో. చెలికటా వేర ధా చేకా=చం(దికయొక్కా (కేగంటిచూపులపరంపర చేత, చెల (గల్‌ =
ఒప్పుటకును ; పాణీలాలనమునక్‌ =వా స్తము బెలాలి ంచుటవలన;మించక=అతిశయించు టకును;
పడ (తిమోముక్‌ =చం దిక ముఖమును; కని=చూచి; ఆలరకొ =సంతసీంచుటకునుు నాతిపరి
రంభ గరిమక=చందికయొకు. యాలింగ నాతిశ యము చేత;చొక్క_క =సుఖపర వశ తనొందు
టకును; అనుచుక్‌ =ఇట్లువ-చిం చుచు ;నృ పమాళి=రాజ(కేష్టుండు;మదిని=చి త్తీమ౦దు; కడుకు
మిక్కిలి; చింతక౯ా; "పెనుచుక్‌ =వృద్ధి బొందించుకొను ను.
అన6గా.6 దిలకపాళి చిఖుతమావి కనకరాజి కలికి కోవి అంత లోకో త్తరనాయి
కాకటాక్ష[పసార కరలాలన ముఖదర్శన పరిరంభములవే నలరుట దుర్ధ టము గావున
నవి యెంతో మాధ వదయా సం సిద్ధి ద్వి జాతి నేవనాదులు పొంది యుండ వె ననుట.
బొట్టుగులకు ప్రీకటాకు వీక్నణంబు, మావులకు ty కరలాలనంబు స్మం పంగలకు ty
ముఖదర్శనంబు, నోరంటలకు స్పీ9ిపరిర ంభ ౦బ్బు, దోవాదంబులు గావున6 గటాతషవీవమణా
దులచవే నవి సంత సీంచుటస స్వభావ సిద్ధ సిదం బని కవివృాదయంబుగతరుగుల్మ లతౌదీనా నుకా లే
ఫలఫున్నయో:ః ! ఆధానాయ [కియాయా స్యా త్స దోవాద ఇతీర్య తే” ఆలిజ్ఞనా త్కు_ర
వక శ్చృమ్పకో ముఖదర్శనాత్‌ | చూతో యోషిత్కరస్పర్శా త్తిలకో దృక్పిసార ణాత్‌ |
ఆకర్షనా తరి కార స్వళోకః పాదతాడ నాత్‌ |దాడిమి ధూమసందోహా త్చింయా భున్దాన
సంపదః ఇత్యాదిగాదోహద లక్ష ణతద్వి శేషంబులుకొన్ని ద్వితీయాళాసంబున[ వాయ౦ంబడియొ..
మ. నవలా యేగినదారిం గాంచు మదిం దళ న్నాళీకపక్రేతణా
నవలావణ్య వి శేహ మంచు వలవం+తం జాల. జంతించు రా
జవలారాతి త చేశ మాహాలహారీ సంన క్తి త్తంబునక్‌
గువలా స్త్రాతిని శాత సాయక శిఖా+కుంఠీభ వ జ్రైర్యుండై . 96
డ్‌. .
టీ. రాజవలా రాతి=రా జేం్యదుండు; “శసయోర్బవయో స్తథా” అనుట చేత బవలకు
U బి
భేదంబు లేమి క వివ్యవహోర సిద్ద ముని వెనుక (వాయంబడియె; త బీక-షూవాల వారీసంస క్త
చి తేంబునక్‌. తల్‌ =ఆ చం(దికయందు, వ్రీక్ర= =ముఖ్యుమగు, మోవాలహరీ=మోహప్రవావాము
తో, సంస క్ర=కూడుకొన్నట్టి, చిత్తంబునక్‌ =మనస్సు చేత; కువలా స్వాతి నిశాత సాయక శిఖా
కంకీభ వర్ధార్యు (ద. -కువలా -స్ర=మరునియొక్కొ, అశినిశాత=మికిి_లి తీక్ష ముల గుసాయక=
వ
బాణముల చేత, కుంఠీభ వత్‌ =తగ్గుచున్న, శ ర్యులడె= భె ఖే ర్యముగ్లలవాండ యి; నవలాయ గిన
చారిక్‌ = చందికపోయిన్మతో వను; కాంచుక్‌ =చూచును. మదిక్‌ =చి త్తమందు; తన్నా
భీకప శ్రేరేక్షణా నవలావణ్యవికేవము.---ల న్నా లీక ప శేష జా=ఆకమలనయనయగు భంది
“౫ కయొక్స, నవ=నూతనమగు, లావణ్యవి శేషము = విలకేణలావణ్యనమును, లావణ్యల కణము
. (వాయంబడీ యొ; ఎరంాచుక్‌ = పశంసించ్చును. వలవంతక్‌ = మన్మథ వ్యథ చేత; చాలక
మ న్‌ు స
(|
294 చంద్రి, కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
చ. నరవిభుం డిట్లు తత్సతియ*నర్షళమోహగతిం (భమింపం గి
వ్‌ ౧
న్నరపతి యప్పు చేశ మహి*నాయక యాగతి వంత నాత్మ నుం
తురె నిను. (చేమం జూ-చినవళథూూముణి నింతకు మున్నె యేంచెం ద
త్సరశ రకోటి త్వద్దత స+మ(గ మనోరథగా ఘటించుచు౯ . 97
టీ, నరవిభు డుజసుచం[దు (డు; ఇట్లు=ఈ([పకారముగ ;తత్స తి యనర్షళ మోనాగతి క్‌ =
ఆచం[ది కావివయక మైన యనివార్యమగుమో వారీతి చేత; (భమింపకొ=చి త్ర భ మనొ౦ద6
గొ కిన్న ర పతి=కుముదు (డు; అప్పు; ేర=ఆ రాజుసమోపమునొ౦ది; మహినాయక=సుచం
(దుంజా ! ఈగతిక౯ = ఈతీకుగ; వంత కొ=సంతాపమునందు; ఆత కొ=చి తేమను; ఊంతురె=.
ఉంచుదురా? నినుకా; (_పేమక్‌ =ఆస శ్రిచేత్క కూచినవధూముణి లొ = =అవలోకిం-చిన నీ న్ర్రరత్న
మును; ఇంతకుక్‌ము న్నె = ఇంతకు (బూ! ర్వ మె; తల్చేరశర కో టి= ఆమరుమార్ష ణపర ౦పర; త్వ
దత సమ్మగమనోర థ=నీయందు (గ లిగినస సమ |గాఖిలావగలది; కాక్‌ ౫ అగునట్టు; ఘటించు
చుక= చేయుచు; ఏ(చెక్‌ =బాధించెను. ః
సృరుడు మున్నే చందికను నీసంగ మము నఖిలషించుదాని గా నొనరించుటం జేసీ
తనంత నే కార్యసిద్ధి యగు 6 గాన దానికై నీవు చింతింప6 బని లే దని తొత్పర్యము.
క. నసీలాలఫ్‌ వరియిం చెద, వేలా వలవంత మేది+నిశ్వర యన నా
'కాలాబ్దవిమతకులజన, పాల్యాగణి కూటధృతివి+భాస్వన్యృతిత ౯. 98
ట్‌. మేదినీశ్యర=సుచం[దు౯డా ! నీలాల కకొ=చందిక ను; వరియి ౦ చెదవు=పిండియా
య
డెదవనుట. వలవంత=మాన్మభ వ్యథ; ఏలా=ఎందుకు ? అనక =కుముదు (డిట్లువ చింప గా;కా
లాప్టవిమతకులజన పాలా గ ణి... కాలాబ్దవిమక=నీలోత్సల విరోధియ గునూర్యునియొ క్క, కుల
=వంశమ ౦దు (బుట్టిన, జన పాల=రాజాలయందు, ఆగణి= శేష్ణుండగు సుచందుండు కూట.
ధృతివిభాస్వన్నతితో౯ =నిశ్చల ధైర్యము ననొప్పు చున్న మది చేత. దీనికి ను త్తరపద్యస్థ వుగుపని
జె నను[కియతో నన్నయము.
గీ. గగనయానో _త్తమస్యద+గతి ధరి(క్రీ _
అజం
నగర కాననకుధర సం+తతులం గనుచు:
జని తనబలంబు నెనసి యా+మ్హా విభుండు
కూర్మి c గనుపట్ల నంత నా+కుముదుం బనిచె, 99
“త. అక్షూవిభుండు= ఆరాజు; గగనయానో త్తమస్యద గతికొ._గగనయా నో త్తమ=టి
ల త్తమవీమానముయొక్క_, స్యద=వేగముయు క్క... “రయస్స్యద 8’ ఆని యమరుండుు, 'గతిక్‌=
రీరు చేత; ధరి|తిక=భూమియందు; నగర కాననకుధర'సంతతులకా = స్రరారణ్యపర్యతముల.
ఎ యొక్ళుగుంపులను; కనుచుక్‌ ఇచూచుచు; చని; తనబలంబుక్‌ =తనసె న్యమును; ఎనసీజ చేరి.
rn ఫి క . య.
తృ తీ యా శ్వాస ము, 295
కూరి = ేమము; కను పట్టక కనబడునట్లు; అంతక; ఆకుముదుక్‌ = పె (జెప్పిన కుముదుని;
సనిచెర=పం"పెను,
చ. మును మునితోండ. బలి. నయ+మూల్యనిజో క్రిం దలంచి యారసా
జన పతిమాళి సత్వరత 4 సంగరభూమి. దమి[ సదాన వేం
(దుని వధియింతు నంచు లలిత దపసయర థాధిరూఢుం డై
చనియె రణానక్మ పక ర+సాం(దరుతుల్‌ దెస లెల్లం (గమ, 100
టీ. మును=పూర్యమున; మునితోడక=ళాండిల్యునితోడ; పల్కి_నయమూల్య నిజో
కిక్‌ =వచిం చినట్టి యనర్ధృమగుతనమాటను; తలంచి=స్మరించ్కి . ఆర సాజన పతిమాళి=ఆ రాజ
మౌళియ గుసుచం[దుండు; సత్వర తక్‌ =వేగము చేత; సంగర భూమిక =యుద్ధభూమి య ౦దు;
తమి స దాన వేందునిక =తమి సాసురుని, వధియింతుకఅ ంచుకొ=సంహారింతునంచు; లలి
తోక్‌ =(వీతితోడ) తపనీయర థా ధిరూఢు ండు=కనకర థ మునధిష్టీంచినవా (డు;ఐ; రణానక(ప
కర'సాం(దరుతుల్‌ ,-_ర ణానకపకర=రణ ఖీరీని చయముయొ క, “ఆనక కపటహోస్తీ స్యాత్‌ ౫”
అని యమరుండు, సాంద=దట్రములగు, రుతుల్‌ =ధ్వనులు; చెసలుఎల్ల క =దిక్కు లన ంతయు ;
(కమ్గుంగక=ఆవరింప (గా) చనియెక్‌ =పోయెను,
నీ, అతులరింఖోద్భ వళశ్షితిధూళి నానాళ
' రాధ్రీథ మహిమ. బో+ నాడుహయము
లతిశాతదంత[ ప+హాతిం గర్భురా చల
స్థితి నెల్ల మూయించు+ద్విర దచయము
లఘు కేతనమారు+ తాళ వుహాసురో
_త్తమమండలిం డెరల్పు+విమలర థము
లాత, భాసుర సమా+ఖ్యాశ క్రి యామినీ
చరభయంబు ఘటించు+ నద్భ కుందు
తే, లపుడు వేవేలు గొలువ న4య్యవనిభ రృ
. యిటులు కల్యాణమయరథం + జెక్కి_ వేగ
'శశిరగిరి. జేర నరిగె నళ+శ్రీణదనుజ
| దళన చణదివ్య సాధనో దాని యగుచు, 101”
టీ, అతులరింభోద్భ వఖీతిధూళిక్‌. _ అతుల= సాటి లేని రింఖా=ఖురముల చేత, ఉద్భ.
స=ఊదయి ౦చిన, శతీమయోళి కొ =భూపరాగచు చేత నానాశరాధీశమహీమక్‌,.-- నా నా=అ నే.
కపశారములగు, శరాధీశ=సము [దము లయొక్క_, మహీనుక=అతిశయమును,ఆచేక(పకారు.
296 చం ద్ర కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానను.
లగు ఆశరాధీకు లన6గా రక్కు_సులయొక్క.ను హీనుము ననియ ర్థాంతర ధ్వని; ““కవ్యాదో[స
పఆకరఠర98ీ* అని యనురుండు; పోనాడుపాయములు. =పో (గొ శ్రుడునశ్వములు,; అతిఇాతదం౦
త(పవాతి౯్‌ =మిక్కీలి తీక్షయలగు దంతముల్యపహారము చేత; కర్చురాచలస్థితిక = మేరుపర్వ
తస్టితిని, రాక్షసులయొక గాస్టీరమయిన్టితి నని యర్థాంతరము, ;గాజేయం భర కర్ళు.రమ్‌ రా
(తించరోరా(తిచర ౩కర్భురః” అనియమరు (డు; ఐల్లక్‌; మాయించుద్విర ద చయములు=మా ఫు
. చున్నగ జయమల గుంపులు; అలఘుకశేతనమారుతాలిక్‌, - అలఘు=అ ధికమగు, కేతన=ధ్వజముల.
యొక్క), మారుతాళిక=వాతజాతము చేత; మహాసురో త్తమమ౦డలిక్‌ .-మవాత్‌ =అధికమగు,
సురో తమమ౦ండలిక =సూర్యపుంజము ను ద్వాదళాదిత్యులపట లినను ట్ర, “సురో త మోధామ
నిధిః పది నీవల్ల భోవా రి” అనియమరు (డు, గొప్పయసురో త్రము మండలినని య ర్థాంతరము
తో ంచుచున్నద్దె; తెరల్చువిమలర థ ములు=పో గొట్టు చున్న విమల మైన ట్లర థములు; ఆత భా
సురసమాఖ్యాళ క్రిక్‌ .-ఆక =తమయొక్క_, భౌసుర= ప్రకాశ మాన మగు, సమాభ్యా=య శ మయొ
కొప, శ క్రిక= సామర్థ్యము చేత; యామినీ చరభ యం౦బు.-యామినీచర = చందు నియొక్క్ల,
రాక్షసులయొక్కయ నియర్థాంతరము, భయంబు=ఫీతీని; సుటించుసద్భ కే ౦ద్రులు= చేయు (శే
స్టభ టనాయకులు; అపుడు=ఆసమయమున; జేవేలు= అనేక సవా (సములు; క్రొలువక=సేవిం
పంగా; అయ్యవనిభ ర=ఆరాజు) ఇటులు= ఈ ప కారము గా, కల్యాణమయర థ ౦బు = బంగరు
తేరును; మంగళమయమయినర థము ననియ ర్థాంత రము, క ల్యాణమర్దున ంభూరి”” యనియను
రుండుం; ఎక్కి =అధిష్టీంచి; అన్నీ ణదనుజదళన చణ దివ్యసాధనో ద్యాస. .-అత్నీ ణ=తక్కువ,గానట్టి
ఇది సాధ నశబ్బమునకువి కేప, ణము, దనుజద శనచణ=రాకుససంహార సమర్థమ గు, దివ్య=లో కే
_తరమయిన, సాధన= శ రాడిసామ।గి చేత, ఉద్భాసీ= (పకాశించువాండు? అగుచుకొ; వేగ=వేగ
ముగా; శిశిగ గరిక =పొమవత్సర్షతమును; చేశకొ =ఫాంచెను.
అనగా ఖురధూళి చే సముదమహిమ నపవారించువాయములును దంత పహారయల
వేం గాంచనాచలము రూపుమాపు గ జములును గోతనవాతేము చే సూర్యమండలిని ధెరల్చురథము
లును నిజతేజములచే( జం(దునిభయ పెట్టు భట్ట శేస్టులును కొలుచుచుండ స్వర్ణమయరథంబు
నెక్కి సుచందుడు రాక్ష ససంహార సాధనసవాసంబుతో శిశింగిరి చేరె ననుట.
శా, భాస్వన్మండలమధ్యగుం డగురమాళభామావిభుం డో యనళా
వస్వభ్యంచిత చ(క్రపాదమున నందం బంది భూభర్త మై
న ప
ఫ్ర స్వాముల్‌ భజియింప దై త్యకట శేంళ ద ద్వారభూభృద్దరీ
భాస్వన్నార్గము సొచ్చె నంత ఘనబం+భాషఘోపముల్‌ పెచ్చంగక్‌. 102.
టే. భూభ ర్హ=సు చందుండు,; భాస్వనృండ ల మధ్య గుందు=నూర్యమండ లను ధ్యవ క్రి;
అగురమాభామావిభుండు ఓఅనక్‌ =అయినట్టి నారాయణుండో యన (గా; వస్వభ్యంచిత చక్ర
పౌదమునక్‌ .-.నసుం=సువర్ష్యము వేత అభ్యంచిత =పూజ్యమ గు, చ్యకహేదమునక=చ్మకములు.
పాదములు గాంగ౧లరథధమున౦ందు; అందంబుఆంది=సొంప్రుగాంచి; సెన్య స్వాముల్‌ = సేనానా,
f జ ME
యకులు,; భజీయింపకొజశేవించు చుండగా; ఘనబంభాఘూనముల్‌ = గొప్పలగు భేరులయొ
. కరా నాదములు,; హెచ్చంగక = అతిశియింపంగా, అంతక = ఆసమయమందు; చెత్యకట కేం
(ద ద్వార భూభృద్దరీ భాస్వన్తార్లము . = దెత్య=తమి(సాసురుని యొక్క, కట కేం ద= నగర|ేన్ష
ముయొక్క_, ద్యార=ద్యారను ందలి, భూభృత్‌ =పర్యతము యొక్క, దరీ=గుపహూయ నెడుు భా
స్వల్‌ =(పకాశించు చున్న, మాత్స ముకొ=మార్షమును; చొ చ్చెకొ=(ప వేశిం చెను,
మ. పతి గాంచెలా నవగోపుశేశ మకుటాళబ్ద చ్వేష్యుదంశు చ స్స్‌ టా
మతిక్ళ క్కే_తనభ్ధాతదీ[ పము మహా+మ్మహంసకజ్జానదా
యతవ[పంబు సమ్మగ సాలవలయా+ గాంతస్థి తాన్యా చలా
కృతివుత్పొధ సముత్క_రంబు దను జ+(ఏమళ్చురం బయ్యడ౯. 103
టీ. అయ్యెడక=ఆసమయమ ందునవగోేఫ్ర రేశమకుటాబ్ద ద్వేష్యు దంఠుచృటామతి కృ త్కే
తనధథాతదీ పము, -నవ=నూతనమ గు, ఇదియ ౦కు చ్చటకు విశేషణము, గోపు లేశ=ఫురద్వారమ నె
డుశివునియొక్క._. (“పుర ద్యారంతు గోవురమ్‌”” అనియమరు(డుు మకుట=శిఖరముల నెడుకిరీ ట
ముల ందలి,అబ్బ ద్వేపి=చందునియొక్క_, ఉత్‌ =ఊర్ట్యముఖములెన, అంకు=కిర ణము లయొ క్క,
_ఛటాజపరంపరయెడు, మతి =జ్ఞావమును, కృత్‌ =చేయున్న, అనగా వారమకుటతట కీ
తాంళుకిర ఇప్రంజమును బోలుచున్న యనుట, శేతన=ధథ్యజము లేత, థధాతదీప్రము=శు భమ
యినడియు (పకాశించునదియునగు; మహాజ్యువాంసక జ్ఞాన దాయత వ్యపంబు, - మహాత్‌ =అధిక
మయిన, కావాంసక=భూ దేవిస ంబంధియగు పాదకటకను చెడు ((వాంసక ఃపాదకటక 2” అని
యమరుండు, స్టైన=జ్ఞానమును, ద=ఇచ్చుచున్న, ఆయత=విశాలమయిన, వ పంబు=కోటగల
దియు; సమగసాలవలయా గాంతస్థి తా న్యా చలా కృతిమత్సాధ సముత ర ౦బు.= సమగ = సం
పూర్ణ మయిన, సాలవలయాగ=లా కాలోకపర్వతమువంట్యి పా శారమయొుక్క, అంతే స్థిత= లో
” పలనున్న వియు, అన్యా చల = ఇతరపర్వతము అయొక్క, ఆకృతిమత్‌=ఆ-కారము వంటియా కా
'_ రముగలవియునగు, సాధ= మేడ లయొక్క., సముత్క_ర ౦బు=గుంప్రులుగలదియునగు; దనుజ, క్షీ
ni మత్సురంబు=రాతసునిపకాశించు చున్ననగరము ను;పతి=సు చం దు(డు; కాం చెక్‌ =చూ చెను.
చ. కనుగొని యానతియ్య -మహి? కాంతు ననుజ్ఞ బలంబు లెల్లం ద
. ద్ధనవరణంబు చుట్టి పర+ఖాతతిం బూడ్వగం నోట (దవ్వ (గ,
_ కూన బలుమేరున్రల్‌ నిలుప + భఘోరతరోగతి సంభిమించెం ద
తనము నురారిపాళి కనివార్యరణక)మ ముగ్గడింపలక. 104
©
: టీ. కను గొని=చూచి;ఆ నతి య్యక = అనుజ్ఞ యొ సంగయా మహీ కాంతుననుజ్ఞ క =రా
న జూనాజ్ల జ్ఞ చేత; బల ంబులు ఎల్ల కొ=సె సై న్యము "లెల్ల ను3 తద నృనవర ణంబుచుట్లి=ఆగొప్ప కోటనావరిం
చి పరిఖాతతికా = అగ డలగుంపును; వూడ్యలకో = _మృత్చాహె కాదుల చేనించుటకును;
' కోటదవ్వకొ= పా కారమును (తవ్వుటకును; (గక్కుగక్‌' =వేగముగా; బలు మేరువుల్‌ =
38
298 చం ద్రి కాపరీణయను, స వ్యాఖ్యానము,
అధీకముల గుసారువ లను; నిలుపకొ=జజంచుటకును; తత్స ప్రనము=ఆధ్య్వ ని; సు ఠాపాలళీకిక్‌ ఇ
రకనసులగుంఫు నకు, అనివార్యర ణ|క్రమము=నివారి ంపరానియుద్ధ కమమును; ఉఊగ్గడింప(
గక=బయల్బటు చునట్లు; యూరతరోగతిక =అధిక మయిన వేగముతీరున, కాదేని బలము
తీరున; సంభ మిం చెక=వేగిర పడెను. ఆరా జ సైన్యమగ డయబూడ్చుట కొట(దవ్యుటలోనగు
కార్యములకు వేగమున సంభమించెననుట,
వ. అంత నర్దురంత కోలాహ లార్థ ర్ల విజ్ఞాపక చారవార వాచా జాయనూన.
పితిఘా 'సముద్దాముం డగునోతమిని తమిసాాచర సార్వభాముం డనూ
నకువలయభయంకర కోపాటో పకోణిమధురీణ వదనాంబురుహబంధుబింబ
వినిర్ణతకిర ణాంకూర మాలి కాయమౌానని స్త్వజ్ధ తౌమశ్యశుజాలుండును నధ ..
రాధరఫల[ గాససమాసక్షోపరిద్విజోపరిగ తా గహ తదితేరద్విజార బ్ఞక లహస _
ముదిత నినాదవముతికృ(దదనా(గాఘాతే సంజాత కిటకిటార వబధిరీకృత పర్యం
తవ ర్తికుండును నరిరాజహంస మడా పహారిక్ర రథ రద ధగధగాయమాననూత .'
న రావకీ | పమాకరకనకకరవాలికా తారళీముకుళీకృత సభాజనలోచనా
బ్లుండును నతం౦[దసుచం[ దరాజచం[ద(పతాపవితెపహ్ర్య త పరంపశరా(ప '
కారసమున్న మదంతరంగకరండా ఖండరోపపార డాల్బణేవి దార్భమాణచీల
, . బంధనశేమువీ దాయక సాంపరాయికలాలసా[ కము సమేధనూనాపఘనఘ
నత్వఫల త్తను(తాణుండును నలఘుబలాహిత కాండాసనూనవిలాస విశముపణ '
' దిచూదవ వికట భుకుటికుండును నభిల్న పపంచ పం చ తాక రణచణవిలయ కాల .
మహాకాలసరూ పరూపుండును నగుచు నేడుగదామడాశయపూ ర్తి గావిం
" శె బంచజనమాంసంబని తలంచుచు మణిముయాననంబు డిగ్గన డిగనుజికి
నిజావాసంబు వెడలి ఏనీత సారథివ రానీతశ తాంగరాజం ెక్కి_ కిక్కిఆిసీ -
రక్క_సిదొరలు, వెను వెంటం గొలువ నభంగురమతంగజతురంగమ చత్రాం
పదాతి సముదయంబులతో నాహవ్రూత్సాహంబున వెడలె నయ్యెడ,..
టీ. అంత్రక=అటుతర వాత; తద్దురంతకోలా వాలార్భ విజ్ఞాపక చారవార వాచాజూయ .-
మాన(ప్రతిఘాసముద్దాము౦డు. .తద్దురంత కోలావాల=ఆయ పా ర మగుక లకలధ్వ నికి, అర్ధఎప
ఒయోజినభూ కముయి న యుద్ధమ యొక్క, జూపక= =నివేదకులగు చార = వేగుల వారియొక్క, ..
వార =సంఘముయొక్క_, వాచా=వచనముల చే, జూయమాన=జనించుచున్న, (పతిఘా=రోస, ''
ము వేత సముద్దాము ండు=అధిక (డు; అగు; ఆతమి(సతమి్యసాచర సార్వభౌముండు = ఆతమి
(సుండను సే పీడన లర జనీచర చక్రవర్థి, “తమి[సాతొమసీ రాతి ౪” అని "యమరు 6దు; అనూనకు .'-
వలయభ యంకర కోపాటోప శోణిమధురీణ వదనా ంబురువా బంధు బింబవినిర్లత కర ణా ౦కూర |
తృతీయా శ్వాన ము. 299
మాలికాయమానని స్తజ్ఞ తౌ మళ్ళ శుజాలుండును.. అనూన= అధికమయిన, కువలయ=భూనలయ
మ నెడుకల్వకు, భ యంకర=భ య(సదమొన, కో పాటోప = కో పాతిశయము చేత, శోణిమధు
రీణ=ర క్రిమభారవావాకమ్లగు, మిక్కిలి యొజ్జనయిన యనుట్క వదన=ముఖమ నెడు, అంబురు.
వాబంధుబింబ=సూర్య్య వింబమువలన, వినిర్ష త= వెడలివచ్చుచున్న, కిర కాంకూర మాలి కాయమా
న=బాలకిర ణపరంపరవ లెనా చరించుచున్న, దానింబోలుచున్న యనుట్కని స్పబ్ధ=ని గుడుకొన్న,
తౌ(మ=ఎజ్జనయిన, కే శుజాూలు ండుశూ=మో సములగుంప్రుగలవా (డును; అధ రాధరఫల[గాస
సమౌాసక్షోప రిద్విబో పరిగతా గహాతదితర ద్విజారజ్ధక లవా సముదిత ని నాదమతిక్ళ (దద నాగా
ఘాతసంజాతేకిటకిటార వ బధిరీకృత పర్యంతేవ ర్షికుండును.._అధ రాధర=। కీందిపెదవియ చెడు,
ఫలజ=పండుయొక్క_,( గాస=భ కణమందు, సమాస క్రజవా ంఛగల, ఊపరిద్విజ=పెపం౦డ్ర నెడుపతు
లయొక్క., ఉపరి=మి (దను, గత =పొందినట్టి, ఆ[గవా=కోపముగల, తదితరద్విజ=వానికన్న
నితరములగు దిగునప౦డ్ల నెడు పతుల చేత, అరబ్ద=ఆర ౦భింప (బడిన, కలవా=కల వాము చేత,
సముదిత=ఉదయిం చిన, నినాద =ధ్వ నియ చెడు, మతి=బుద్ధిని, కృత్‌ = చేయు చున్న, రదనా
_(గాఘమాత=దం తాగ భుట్టనము చేత, 'నంజాత=ఉదయించిన, కిటకిటారవ=కిటకిట యను ధ్వని
చేత, బధిరీక్ళ త =బధిరులు గా జీయబడిన, పర్యంత వ ర్థికండును=పార్ళ (వ ర్రిజనముగలనా(
డును; అరిరాజవాంసమ దాప హారకరశర దధ గధ గాయ మాననూత నె రావతీ (పమాకరకనకకర
నాలి కా తార భీయుకుళీ కృత సభాజనలోచ నాబ్దుండును . అరి రాజజశ(తురాజులనెడు, హంస
వాంసలయొక్క_, నముదాపవా౭దర్భమునుడిగి ౦ చెడు, క రళరద=హ సమ నెడు మేభుమునందు,
ధగధ గాయమానఇ ప్రకాశించు చున్న, నూతనె రావతీ = తొలకరి మెజప చెడు, ““ఐ రావత్యః
తణ(పఫా;”” యానియమరు (డు, (ప్రమాకర=య థార్థజ్జూనకర మయిన, కనకకర వాలికా=బంగరు
చూరక త్రియొక, తౌరగీ=చాంచల్యము వేత, ము కుళీకృత =ముకుళములుగా ( జేయ (బడిన
సభౌజనలోచ నాస్టుండును = సభ యందున్న జనులయొక్కా "నేతకమలములు గలనాండును;
అతందనుచం ద రాజచం[ద్మ్యపతాపలీతిసూలే (తపరంపరా,పకారసమున్నమదం౦ంతర ంగకరోంగా
ఖండరోన పార దౌాల్బణీవిదార్యమాణ-చీల బంధన శేమువీ దాయక సాంపరాయికలాల సాశమ
సమేధమానాపథున మనత్వఫల రేను తౌణుండుశు. -అతం(ద=జా గరూక మైన, సుచందరా
బలం ద=నుచందనర పాలా గ ణియొక |, ప్రతాప=ప్రశాపమగాడు,వీతివళో త్రపర ంపరా| ప్రకా
ర=అగ్ని పరంపర లరీతి చేత, సయుళ్న మత్‌ =మిక్కిలియైకగయం చున్న, అంతేరంగకరండ=చి త్ర
మ నెడుమూసయందడలి, అఖండ = అవిచ్చిన్న మగు, రోస పారదజ=[కోధమ నెడు పాదరసముయొ
క, జెొల్బణీ=ఆ దేకము చేత, విదార్యమాణ= బద్దలు చేయ బడిన, చీలబంధన జు మూస్నపె
॥ మట్టితో చేనినగట్టనయ 'నెడు, శేముషీ =మతియొక్క, దాయక=ఇచ్చునదియొన దీనికి తను తౌణ
ముతో నన్వయము సౌంప రాయి కజసమరమందలి, లాల స్మాకమహతృ్భస్ట్రాతిశయము చేత, సమేధ
మాన=వృద్ధి (బొందు చున్న, అపమఘన=అంగముయొక్క, “అబ్దింశరీరోప ఘనోపవయప:ః”* అని
యమరు(డు, ఘనత్వజ=గొప్పతన ము చేత, ఫలత్‌ =పగులుచున్న, “ఫలవిశర కో?” అని యను
శాసనము తను[తాణుండును=కవ చము గలవాడును; అలఘుబలాహీ త కాండాసమానవిలాస
విక పణదీయాదక్ష వికట్యొభుకు టికుండును, - ఇల ఘు=అధికము గు, బలాహీత కొాండాస = ఇంద
_ధనుస్సుయొక్క, మానవిలాస=గర్వవిల సనముయొక్క_, వికపణదీతో = నాళనదీత్రయలదు
. శ .
Ta ఎం షఉకాసట ( వ వాం నము.
300 సం ద్రికౌసరిణయము, సవ్యాఖ్యా
దవతః= సమర్థ్యమగు, (భుకుటికుండు ను = (భూభ ౦గముగ ల వాండును) అఖిల స సపంవపం౦చతాక్ర్య
౧వణవిలయేకాలమ హీకాల సరూపమూఫుండును , -అ ఖిల్యపపం చ=నమ న లోక ములయొక్క,
పంచసొకర ణ=నాశకరణనుందు, చణ=సమర్భమయిన, విలయ కాల మ వాకా లజ పలయశాఖ
రుదునితో, సమాధ సమానమగు, నూఫుండును=ఐమూపముగలవాడును; అగుచుక్‌. నేదు,
గ దా=ఇ పుడుగ చా | పసంచజనమాం౦సంబు=నునుష్యు మాంసము; “స్యుషఫునూ రస సంచజనాఖో
అనియమకరు (డు, మదాశయసూ ర్షిక్‌ =ఇనాయిస్ట్రపూ రిని; కావిం సళ నేళను. అని తీలంచు
చుక్‌ =ఇట్లు చింతించుచు; మణీ మయా సన ంబు=మణీమయ నునె. స్‌ంహాననమునుండి) డీగ్షనకా= '
తటాలున 5 డిగ నుటీకి= వేగము గాదిగియనుట; నెజూ నా'సంబువనిజన్భువాము నుండీ) "వెడ లి=బయ
లు చేటే; వినీత సారథివ రానీతశశాంగ రాజం ౦బు = వినయవంతు (డన సార, శేషు ని చేంచేండిన
రథ, శేస్టమును; ఎక్కి_=అధిష్టి ంచి; రకస పీవొవలు= రాశీ సొాంపతులు; వెను వంటక
కి_లి వెంబడి గా; (కిక్కా జి వీ= ఎడము లేన టుబలిసి; గొలువకొ వ సేనించుచుండ గా;అభంగురవు
తంగజతురంగముచకాంగ స దాతి'సముద నయంబులతో క .అ( స సతినాత ముటగుక రితి రగ రథ
పదాతీచయములతోడ ; ఆహా వోత్నవంబునకొ యుగమున సి లి వేడుక సల; వడ బెక్‌ బయలు
hy
చేను. అయ్యెడక=ఆ సమయమునందు.
అన రగా నాతే మ(సాసురుండు సూర్య గిం బమున మంత వెదలొని గరి ణములుంబో లె శన |
ముఖమున నుండి వెడలి నిగుడుకొన్న మాసు ములుగ అనా యమునకు చ తాయ ఖసినొ రన బధిరీ
కృత పరినార జనుండును నిజక రాగ జలద నాన ట్యమాన పిద్యుప్ల నొ ధుమా నక రనావి కాధాళధళ్య..
ముకుళీకృత 'స భ్య జనలో చ నాస్టుండును సుచం ద పతా సాక SOM Bp పారదో,దేకవి...
దార్యమాణమనః క కర ండశీలబ ుంధథ నాదులతే యుగాల అట సా స “మేష Mew A UE సుని త్రి ఇద్యహన
తను తౌ ఇ ండును ఇం ద్రధనుర్శ దో పవాభ్రుకుటీ వి రొఎటమానువడును చుక లటోక లయ కారి క్రై
ల్వాం౦తే కౌలరుద సద్భ కవి పుుండును అగును మణిమంయా నని మున నుండీ డర్టీ రథాడూ..
ఢుండె యనేకరాతమస నాయకసరివృతుర్నడ రథగజతురి గాడి న ణసామ్మసితో బయలుడే..
"ట్ర ననుట. న
న న్‌ a ఖై నం ప ఖు య జ Man జల" టో
వము.క5 రిమీం కానము లాగ ₹శ బలవహుంశాకాన దబు (సగ న్‌
న.
త, ను. న అ ot టు!
స్థిర దాం'కారము ల; యక్ష ఏవఏిలసశ*త్క.. 5౨ దం న men లాడ స
న్వరతం ద్విద్భయ సాగ నోర చటుల+ధ్యానంబు నొ జీ ఘూ
వర సేనాజన మాయితేం బగుచు (| +వాజాల్‌ నతోతా రహాతిలొ. | 106...
ఖు హు
టీ. కరఫుంకారములు=గ గిములఘ మ నుధ్య మలు; ఆశ రశబలహుం కార ంబులు=రాతీసే.
శ్వుకుని సేనలహుం కా ర ములు;అర్వ్యసి౫ స్టీర "దంల "రార ములుజ ఆశ్ర బం ము సమొకి స్క. స్ట్‌ మై Ey
“మహర పములును అక్నీచ[క విలసతే 1) కార ములుజరి గున మూ వాము అలమొక 1 ఫు ద్రకాకహ
నేం కారములు; కూడీజఐ పుల (గ; సత్వరరకా జబ్టేగమ న సత; స న్పెద్నరో యసాగరోక ర్వ నటులధ్యా
గ్భా శీ అరా శాన సన ము. 301
శ్రియామ్‌”” అనునట్లు స్వద్చాయయను (ప్రయోగము, టి స్తే జారి = తరంగ ములయొక్కాా చటుల=
ఛంచల మైన, ధ్యానంబు నాక్‌ =ధ్య్వనియోయమనట్లు ; శే కా పెంచరా, భూవర సే నాజన
ము=సుచం(దుని సేనాని బవ ము అయి తే 0౦బగుచుక్‌ = సీజ్ఞమ గుచు; రణోత్నా వాతక్‌ = యు
ద్ధోత్సానాము గలుగుట చేత; నా సెక్‌ =ఓ ప్పెను, +
మ. అరుణాధోందితిన క స్పష్ట యనుషమూా4లా న్యానిల శ్వైణి భా
న్వర శేళ్వగనిలగ్ని గృ్మఫము జివా+జాతామిళారావముల్‌
పరిదృశో నిల నిజాజయంబు వివరింశపక్‌ వాని. జింతింస కా
సురవంశేనిత సంగరోక్ళి ననస్సెళ్‌ + చూరత్వ మొప్పారంగక్‌. 107
ట్ర్‌, అరుణా ఫో ఎత ర క్స్‌ స్య ౫ అః ఇని మీభఘయునలని నుగాయించిన ర క్స్‌ సర్దంబును ;
నుకూలా న్యానిల( ణి. అఖటాలాన్నం, పతి హాలమయిన y అనిలశేణీ= నాత్ర స సయావామును 3
భాస్వర కేత్వు౫ నిల న్ను NUP ము. mF సరో జ [స కాశ మాన మన్కు కేత్ర [గజ ధ్యజా(గ మందు,
విలగ్న =సంబ రిం, నలి పటు నగ ముం మ; శినాూబ్రూగొమితొరాసముత్‌..శనసనాజాలే = జం
బుకసమూనాయు య క |, ఆమి నె ఇ నముల్‌ = అపకమితధ్వనులుకు) సరిద్భునో స లగావ= కనబడు
చున్న కొణవియు); “లా గా స్వా: న్ని తే జ్వాలా?” అని యముడు 3 నిజాజయంబుజత్‌ నప
ఖా.
రాజయమును) వి వినక లస కొ మ స్యుటీకో జ. mC Ney rs వాసల కీర న సృ స్త్యాదుల ను; వంతి పక పి
వారింపక, ఆ నురపం భీత .ంఆముధ అర కిస ౧స౦ధి రి న వంశ కులమునకు ఈశిత = (స
భువైనతీమి సు (డు; గారి త్వే ముఖ రము) బహ్పర గక =చిప్పురుండ కంాాసంగరోర్వికఐ
రణభూమిని; ఎన జక జపం కోను,
G, చాన సనాయకొజ్ట స ను సనం es డా చర సైన్య కోటులుక్‌
మూనననాయకా సస4ాంంాన ముహాదన్ననై స సక్‌ టులుక్‌-
నినరదోప చంికవు ౫ + గ్యన్‌ “బరిట సమర్త "కీర బో
మానిక వార మధును + బూటకం ౫ ముస k 'నేర్పునళా. 108
జీ దానవ నాయి న. క గో రదు నియా? వశ; సమదశిణదానర సె సె న్యకోటు
2 స
లుక్‌ నమన ౫ (న్మ్యయుం శమన he Th పలుక. ఎసైన్యకోటులుకొ= నై సీ న్య
సంభుములును; మోన సె బు; యక క్‌ గ సుం! (నునా వలన వ అసమానమ హోజన సెన్యకోటు
లుక్‌ అత సమాన సాటే లేవీ కక మహర్‌ జ శేషు లిన, జనఎనరుఖయొక్క , సేన్యకోటులుక్‌ ౫
వైన్యసమూనాములును; వూనివ కశమ అరసి కుక్లొ ౨ పహిం చిననో పొతీశ యము చేత; అవూర్వ్యక్న
లంబ సమిక శీళికొ, _.అపూర పో తిరమగు, కలం బసమోకి=బొ ణయంద్ధమ నెడు, కేళిల=
క్రీడను, గకలంబమార్ల ౧% 58, ప్రమా ఇ ంసాంపరాయిక్షవి” అని యమరు (డు; వైమానిక నార
ముజదేవతాబ్భృంద ము; అభి మునక ఆకాశ మునమండి; మాటికి = సారిక | కనిన ౫
'అనలోకింప( గా) చేర్బునక్‌ అచాతుర్యుము చేత; సల్పెకొ= చేసను,
"a
|
302 చం ద్రి కౌసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
చ. అపుడు మాహూగృవర్శన భ+టాగుణిం బోరె భటాగయాయి హా
స్పిపకవ రేణ్యుతో రణము + జేకొనె హ_స్తిపకేళ్వరుండు సా
దిపటలిం జయ్యనం గదిసె$ ధీరత సాదిచయంబు డోర్చలె
కపటిమ చే. బరస్పరజి+ఘాంస మనంబుల నంకురింపయ౯. 109.
టీ. అపుడు=ఆసమయమున; మహో (గవ రృనక్‌ =అత్యు[గవృ త్తి చేత; భటూగణికా=
భట శేస్థునితో; భటా[గయాయి= భ టేస్టు (డు; పో ర౯ =పెనలను. వా న్రీపక వ రేణ్యు
తోక=మావటులయందు (శకేస్టుండగునానితోడ; వా స్తీపకేశ్వరండు=మావటులంయయం౦దు &
ష్టుండు, రణముక్‌ =యుద్ధమును; వేకానక్‌ = చేసెను, సాదిపటలి౯ =అ శ్వ్యారోవాకులయొ
క్కు_ సమూవామును; చయ్యనక్‌ =వేగ ముగ; ధీర తకా=ధై ర్యము చేత, సాదిచయ ౦బు=అళ్యా
రోహుల'సమావాము; కదిసెక్‌ =తా6కెను. దోర్చలెకపటిమచేక్‌ = చాహుబలాధిక్యము చేత;
పరస్పర జిఘా౦స=అన్యోన్యవాన నేచ్చ; మనంబులకొ = చి త్రములయందుు; అంకురి ం౦బ(గ౯ొ=
ఉదయింపంగ. ఇది పె పోశెనిత్యాది (క్రియల యన్నిటితో నన్వయి౦ చును.
రజా
మ. (దుఘణంబుల్‌ పరంగించి కుంతముల చే. + దూలించి కోదండము
_కృఘనాస్ర్రాళులం గుమ్మి ళూలతతి వే4గ౯' గుమ్మి దుర్యారపా
రిఘథారాగతి. జీరి సంగరధరిశతిక౯ా మించం దద్వ్‌ర సే
న ఘనాధ్యంబు పగుల్స( దత్తుముల సళన్నాదంబు చితుంబుగకా, 110
ట్రీ, (దుఘణంబుల్‌ =ముద్దరములను; పర (గించి పయోగించి; కుంతముల బేక్‌ =బ్ళే
ములచేత; తూలించి=తూల (జేసి; కోదండము క మ నాస్తాంళులక్‌ -. _ కోదండ=ధనున్సులనుం
డ్కె ముక్తృ=విడువంబడిన ఘనాస్త్ర =గొప్ప బాణముల యొక్క, ఆళులకొ= సమావాను ల వేత ;
(కమ్మి=క ప్పీ; సూలతతిక =బా(కుల గుం ఫు చేత; వేగకా=త్యర గా, (కుమి=(గుచ్చి; దుర్వార
పారిఘధా రాగ తిక ,.-దుర్భార=వారి ంపశక్యముగాని, పారిఘ = పరిఘసమూవాముయొక్క,
ధారాగతిక=అంచుల తీరు చేత; చీరి = (బద్దలు వేసి, తద్వీర సేన = ఆమనువ్యదానవ విరుల యొ
కు సై న్యంబు ; చిత౦బుగక౯ా = ఆశ్చర్యము గా ; తత్తుమలసన్నాదంబు = ఆర ్ఞ౯సంకొల
ధ్వని; ఘనాధ్యంబు = ఆకాశమును ; పగుల్పక్‌ =భిదింపయగా ధరితిక = భూమియం
దు; మిం చెక్‌ ఎఅతిశయిం వెను.
మ. నరనాథేందిభటుల్‌ సురోకిభటులుకా 4 స్వస్వాభిధాశౌార్యముల్‌
వరుసం 'దెల్పుచు. బోరి రుగిరణఖే4లాపాండితి౯్‌ నిర్ణరో
" త్కృరముల్‌ న్ర్యూమవితర్ణి జేరి యని ఖ*డ్లా ఖడ్లిలీలల్‌ ధరా .
శరియుజ్ఞ ౦ భణముల్‌ గ దాగదివిలా*నంబుల్‌ మది౯ మచ్చం౯. 111 5
. టీ, నీర్ణరోత్కర ములో = దేసతౌనీంఘుములు; వ్యోమవీత ర్దీకొ జిగగనమనేడు. వేదిక |
మ; చరి=పొంది; అనిక్‌ =యుద్ధమంద లీ; ఖర్లో ఖడ్డి లీలల్‌ = భద్దముల చేంజేయు యంద్ల క్రియ.
| | ఠీ. | ఖః ma
తృతీయాశ్వాన ము. 303
లను; శ రాశరియుజ్ఞృంభ ణముల్‌ =చాణ ము చే( జేయు యుద్ధవిజ్బృ ంభ ఇములను ; గ దాగదివి
లా సంబుల్‌ =గదలతో (జేయు యంద్ధవిలసనములను; మదిక్‌ =చి త్తమందు; మెచ్చింగక్‌ జప
శంనీంప(గా;శి [గర ణ ఇలా పొండితిక.-ఉగ=భయంక రమగు, రణ=యంద్ధము నెడు, కేలా ఆ
డ్రీడయొుక్క, పాండితిక = పాండిత్యము చేత; నర నాసేందభ టుల్‌ జరాజభ టులును ; సురా
రిభటులుక్‌ = రాత సభటులును; స్వ స్వా ఖి ధాశౌర్యముల్‌ =తమతమ కేళ్ళను బ రా(కమముబను;
వరుసక్‌ ఇకమము'గా; తేల్పుచుక= తెలియజేయు చు; పోరిరి=యుద్ధము (జేసిరి.
శా.ఆలో నాదిన నాథవంశవుణి చళ+గ్రాంగో త్తృమౌొస్టానిం ట్రై
త్యాలీఢస్థితిం బొల్సి కుండ లిత'బా+ ణాసోజ్ఞ లత్సాణిమై
' చాలక్‌ శింజినికానినాదమున నా+వానీథ మే ల్కాంచ ని
ర్వేలాస్త్ర, ప్రకరంబు నించె ననసుహృః+న్వ రానుహవృద్వ్య్భృ త్రి చేలా, 112
టీ. ఆలోకొ=అంతలో; ఆ దిన నాథవంశమ ణీ=ఆ సూర్య వంశ శేషుండగు సుదర్యదు,
స చకాంగో త్రమాస్తానిక=ఉ తమరథమను నాసానమందు; (సత్యా తీథ సితీలొ =సానవి"శేస
0G ఆండ్‌ థి > గ ఖై
తీ చేఠుఅనంలగా నెడమ కాలుము ౧దుకు (జా ంపినిల్చియను ట్క “స్యా త్స త్యాలీఫ మాలీథధ మత్యా
'స్థానపంచకమ్‌” అని యమరండు; సాల్చి=బఒవ్పీ;కుండ లితబా ణా స్తో్టు [ల త్చాణిమొ. కుండ
'త=కుండలా కారముగం జేయ బడిన, బాణాస=ధను స్సు వేత, యా స్రలట్‌ = (పకాశించుచు
షం పాణియై=ఐవా సకముగలవాే; చాలక్‌ =మీక్కి బి; శింజినికాని వాద మువకొ ఐ= అ, ఛాటి
డు ల Jaman షొ గా ml
గని చేత ఆశావీని=దిక్స 9) దేశము; మేలా.౦ చకా = మే లా). న (గా అనగ తగంతము స
శింబూనినాదోము వ్యాపింప (గా ననుటు; నిర్వేలాస్త్ర పక రంబుజ అ ధిక ములను బోొణముల గుం
ను; అసువ్భాద్వీ రాసువ్భాద్య త్తి చేకా=ళ, తువీరుల యొక్క (పాణములవారించు వృ త్తిచే
' నించెక=వూరించెను.
. పర బర్హు శ్రద్ధతో దూల్చీ 'తార్భ గ్రహారణ* పాఢికా విజృంభించి ని
ర్న రథ ; గాడి కాం న హూ గో
స కలా ధర గాడి పాడా నంగోర భృన్మహోజివ్లాగో
త్క_రముల్‌ లిద్విహృతి ప్ర కారభయకేభానన ఇనోజివాగో
త్క్లరముక్‌ నిందయొనర్పం దత్సురము వే4౫ం జేరుచందంబునల. 113
టీ, అలనో తాభ్ళన్న వోజిహూసోత్కర ముల్‌ .-అలగో (తా భృత్‌ = ఆ సుచంగదునియొ
- మహాల్‌ =గొప్పలయిన; అజిహగ=భాణములయొ క), “అజిహగఖగాశు గా ఆని య
దు ఉర్కరముల్‌ =సమూనాములు) సర్బ్చసమూవాములని యరాంతిరము ధ్ననించుచున్న
gr the శో
కత్చషమందు జిహగఅని పద చ్చేదము* పర బహుళ్యాద్ధతిక్‌ ,.. పర =శ(తువువన బర్టిల
ష్టులయొ క, “బర్డి ర రే కేకివిం న” అనివిళ్యము, డజగ్లతిక=దర్భ్పయును, ఊతం సము
మయూరముల యొక్క యుద్గతి నని యర్ధా త రము) తూల్చి ఇ ఈడీకించి; తార్జసవార 8
కా. -శార్ష్య=అశ్వములయొక్క_, వారణ=సంవారముయొక్క_, (ఆాభిక జ్య పావీణ్యము
1
304 చంద్రి కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
వేత; గరుత త్స ౦ హార పావీణ్యము చేత నని యర్భాంతర ఘు; “తురంగ గరుడా తాక్ట్యా'” అని
యమరు (దు, విజృంఖించి=అతిశయించి శ్‌ తద్వివృాత్మిప కార భయ రేభఖావన్మహాజివాగోత్క_ర
ముకొ.-తత్‌ =ఆ బర్హి తొర్హ్యముల యొక్క, వివ్భాతి(పకార = వివాగ భ ౦౧ చేత, భయ శేఖాన
శ్‌ =భయపరంపరగల, నువాత్‌ =గొప్పలగు, బివాగ=సర్పము లయొ క్క, ఊత్క_గముక్‌ = స
మూవామును; నిందయొనర్చకొ=నింద చేయు టక్కు తత్పురము = సర్పపురమగు పాతౌళమును;
వేగకా=కీ ఘము గా; చేరచందంబునక్‌ =పొందురీతిగా; నిర్భరళ క్లిక్‌ = అధిక సామర్గ స్టమువే
త; ధర౯్‌ భూమిని; కాండి=నాటి) పాక = పరుగే లేను,
అనగా సుచం[దుని బాణముల నెడు 'సర్పోములు శ్యతువుల నెడుమయూర ముల (దూల్సి
వారియశ్వము ల చెడుగరుతే ంతు లసంవారించి చేగాతిశయమున భూమి నిదూణి పోవుచుండగా
నది మయూరగరుడులకు వెజచి పాతాళము సోచ్చినసర్పములను నింగింపం భాకాళముంజేర (
బోవుచున్నట్లుండెననుట.
చ. అమితనృపాలసాయకచ4యంబు నిశాట చమూతనుతిరూ
టము వడిం దాశీ ప్రై కెగయూటల్‌ వినుతింపంగ నయ్యె నారయు
_త్రమనవకాముక చ్చట ము+దంబున వచ్చె నటంచు నిర్ణర
పృమదల ెల్లం జక్క చెలు+పం జనుపెంపు వహించి యయ్యెడ౯. 114
టీ, ఉమితనృ పాలసాయక-చయం౦బు.---ఆమిత = మితి లేనట్టి, నృ పొల=సుచందుని
యొక్క, సాయక=బాణము లయొక్క, చయంబు=సముదాయము; నిశాట చమూతను తరూ
'టము.---నిళాట చమూ= రాక్షస సేనయొక్క_, తను([తరూటము=కవచసమూవామును; వడిక్‌
=వేగముగా; తాశి=తగిలి; పె కెగ యు టల్‌ =మింది కెగురుట లు; అయ్యెడక్‌ =ఆసమయమందు;
నిర్భర పమదల కెల్ల ౯=ర ంభాదిదేవా ౦గనల కెల్ల ను; ఊ_త్తీమనవ కాముక చ్చృట=శేష్థమగు (క్రొ శ్ర
-కాముకుల గుం పు;ముదం౦బునక్‌ =సంతోవముతో,; వ చ్చెక్‌ అట ంచుకొ=పచ్చెనను చు; చక్టక్‌ఐ
శ్రాగ గా, "తెలుపక్‌ = తెలియజేయు టకు; చను పెంపు=వపోవునతిశయమును; సహీం చి=పొ౦ది;
నుతింపంగనయ్యెక్‌ =ళ్లాఘీంప నాయెను. జెర=ఆశ్చర్యము !
అనగా రాకన మెనికకవచములను దాంశి పె శెగయుసువం దబాణపర౦పర (కొ
_త్తీనాయక వర్షంబు వచ్చుచున్న దని చేవాంగనలకు(6 చెలుపుటకు సురలోకము పోవుచున్న
చందంబున నుం డేనని ఫానము. ఆరాజు బాణముల చేర క్క_సు లెల్ల నీలిగి బేవత్య్వమునొందుదు
రని ఫలిత్రము, శ
"చ. ఘనగజదర్పభేదన మ+ఖండసురారిపుర పొభంజనం
బు నలఘుధ ర్మఖండనముం ౪ బూనిచి వేలుపు అంచ నుగ)వ
a _ర్హనం దనరారునమ్మనుజ$ రాజక లంబమ్లు చిత్స)వై ఖరి౯్‌ . :
.... దనివె నజాత్శబాంతర ము+ దారతర ప్రమదోర్మి నయ్యని౯. 15
తృ తీ యా శ్వా నము, 205
3
ట్ర్‌. డ గవ ర్ల్వనక్‌ జ =తీత్ష్య న్యా పౌర ము చేత, శివుని ర్రణచేకనని రా ంతిరమకు; తేనరొ
రునమ్మనుజ రాజక లవబము.---లి న రాఖజఒ స్ట చున్న, అన్హుకూ శిరాజణపాసు గ ఇ[దునియొకి]., క
లంబ ముజనోణము[ సున్న నాను వ. స్ట్‌, వమన సప చె ౫ నము అకు ము యు స. సమునామును? గిజా
సురునిదర్చు 2 'ఖదన మునిని bl ౧౦త్ర్రరిమఘు; అఖండు సున! య. వ్‌ ఏదని మ, చుండ ని
చ్చిన మం సురారి ఫప్తురణ రిమ్మ స గొ [తి ముటంయు షి శరన సుం సు ములయొ క్‌ సయ నియ స్ట్‌
శరము, (పథ ౧? WHR COM జనాల వము సు ఆల ఘును రై సులసనము క అరికను ఎస నీండ్లు శ్వ మము
| he బ్య భళి . / "| maw pe WwW Te, jul ae Ths ers oh wp eget ల
టీళ్కు యమునిబంసము చరం తీ ని: aor Bh, Pe Ca np న th స టబ గొపనిన్న
క | “i ba bp
వలే 1 స షం * నేఖ ప ఫో న. జ్య త త | os we pe yout
ద్య జూన ని గే సము, my నీ ఫీ జనల ఆ! wl గ / వేటా, Hm వల TOT TT wp Se చపా కే క గో, గ
a న గ the |
(1 4 w ak స స po సో" fr య ౧ న. | aw She, en tog న. జ .
అయ్యనిక్‌ ఆయు మున ము. ఆబాల ముత ల పరర కని ముక కం కంక వన్‌ పజూ
ha కృష wr | a FE
ww శో oy wk" ™ /| 1 (న. sh న ఎట అట! గ. ఆ నం లు ఆ భం a new, Ws 1 ue ha .
పతిఫు || CREO పాద యమున స సున వంచ ల టం రుని ౨. టల RPS
i bp : Cal rs) wh Mind
స్తన వం నం ఆ టి NE జ అట ఖం న ఆ పట నక ల టా me
సంతో భన నేత? చనన సరన sed NP, TR TT To పము టి గె
hae me oy" " శ్‌"
“i
why pe Fr mkt pn | లలు mie tn ty ల న్డ్‌ వ. అ ॥ 3
సంగా కుం గ్‌ En సళ భి ( బాం సు దం పంటి లం సై సం స నని FAIA
45
శా జ | టి 41 ణా. ॥ wy iy యథ “ళ్లు ' ఫు
సార [| తచితమున కావా ముర తస. స ps eR న వలయు. ము ారశ
A fn శ
a Hen,’ wy వ ( MN CO hy he, | / is) స డై ’ ల స్‌ గ. ల ఏ
కీర భ్‌ బన లును Bran గ్గ సాము యదు mot గాసించు యు” hr గి తా. ఇళ ఫ్యా నన సా హా ae
4 '
నసారదు.ది సమయమున 'కొోవించముర న షు సీనీ ట్‌ ము
జంట
ఉ ఆది సగుణ 'చ్యుతిక్‌ సవన శయన పాలు న నజిహగాలి స్నో
య (౫ ట్‌ ట్‌ Os: a 0 wy ఖ్‌
నే Dey? న గ ద నను Wh im స్య Ce wien co mot
th, kh
Er వనన కా బళీ యసుర ౪ నిశ్చకులంబు త బేకయు శీంచ
wn
చ్చీ) వయివాఖ నుకొ... యజళన మ. వావ పదంబు: వటిట, 116
టీ, ఆనక ఐత లుతగు ణచ్యుతిక్‌ అఆ గ (తాటేనబవ జా అంటుకు అడి గుణ చ్యుతిక్ష్‌ = మొద
టిదైన నగు ధగా సట య కాను ముగెమొక పా మ్యుతిన ననియు ౧౦కి ము కారము గుణనుని వ్యాశార ఇ
hy స్తీ!
యు |
ప్రవ ముస క్ర “సేన మసన చీ సాంటున పరా Wa ఎవ ర ఆ TE రన పద్‌, ఈలి హ్‌ భి జం ము లో
«1 fi
వాద సి స్థల ర్ట మ్య po Gr "భా mm శి యనుటుం వీపీ భక వ సట i యని ముర” IE hh; తీ స్తే
దినిలోవ కొ జిన ౯2 భా మి యందు మజ టన ము Dd CHET మ CI CE . ప ళాతంచుదు
న్న్కనమ్మి తీసుక పరక జక, తుబుర ంహరి క క ROE” ట్ల sng న మ్‌, తపి బి కటట లీల అని
సు గ్‌.
విధానము జేసీ త్ర తి సోజనిణోకొ =| సనీ ద నయ న భి రుం ద్రుుఆఅసాజ్న లన en రాస! పచ ల
4 ,
అనుజ జ్నలనసమి Fe జా ఆనా యు వుల యొ కం, సరం పరి కొ అ పకన్సీ న యు కు; | “+ గం పానము
సి శ జే హు wm { ఘు న్య "గ (1 ఖీ rf సీ ట్‌ Wo ట్లో! థా జ fh a కొ ఛూ స్‌ చె tm J Bek రోటా పో న. నేన్స యు ల gy CEI
a CNT att జ ఖ్‌ | bay pono Pn wr ఖు . ab po ren ॥
| రాష చ వూరు oe, ఆఈటిర న WHE జ “వరి న్న నొ సడ Ma i ey YS NR gH జ Hen Ems స
రోమ (కేకు Moy Th జ్‌ యు bE wen సన్‌ అలాణములయ
3 ఖ్‌ జ wg శే
క జ wi ణు i క్‌ న. జనం బంధ
వావ్‌
గ మశేక; ఖ్‌. త్త అ గరిక నా ననీ న్‌ iy eth dp be ui bh) fy క్ట iy rr స్‌ 1 న్‌ లి స్ట నంగ. wy "జ fy 1 జ roe a Fol షో ny ఖే న... సేం
. విషము చేత్రవ, నియనావతరము; నాం నొక ప్పి నేప జ!
. 5 క dog 1!
$9 శీ
306 చంద్రికాపరిణయము, నవ్యాఖ్యానము,
అవగా, అజిహగములుఅన6గా బాణములు ఆదిగుణచ్యుతి నిబొంది జొహృూగ ములు అనం
ల
గా నర్పములె, యసురులను బొందలగా నాయసురులు వాని సంబంధము చే నాజిహ్మగ ములయొ
క (శ్రీని (వివమును) బొందినవార లె అన ౮౫ా వానిసంపదయయిన ఆది గుణచ్యుతి నిబొంది
సురలె స్యర్ణయఘ( జెందిరనుట. అసురులు సుచందునిభాణములచే వాతు'లె "స(ర్షముం జేరిరని
= 60౧ ee 00
రము,
యు .
. రవ ర్యాళుగకృ తతదనుజసె +న్యం బపు చూపె దు
రం (౧ ర యె | అ
అల "రెరౌరి a
_స్తరరుంరూనిలధూత దావగతి (భ+శ్య త్కాంంచ న న్యందనో
త్క_రమై నశ్యద నేక వాజివరజా+తంబె పతనాళియె
య ర —శ రా
పరిశీర్యద్ధ నకుంభ్యనీకముయి భూ+భాగంబు డాం గప్పు చుక. 117
లితా
న
టీ. అప = ఆసమయమందు,; నరవ ర్యాశుగ కృ త్తీతద్దను జసెన్యంబు. -నర వ ర్యాశుగ
(మ్‌ అణాల qa
=సుచందునిబాణము ల చేత, కృ త=ఛెదింపయబడీన, తద్దనుజసెన్య ంబు జా ఆతమి [సుని నెన్య
ము; రుంఠూనిలధూత దావగతి౯ =రుంరూ వాతము వేంగంవీతమగునర ణ్యమురీతి గ; (భశ్య
శ్రాంచనస్య ౦దనోళ్ళ ర మె. -(భళ్యత్‌ =పడుచున్న, కాంచన స్య ౦దన=బ౦గరు తేరుల యొక్క,
6 త్కర మై=గుంపుగల జె; (భశ్యత్‌ =పడుచున్న, కాంచనజ=సం పెం0గలయొక్కా, సంద న=
తినాసపువెట్తులయొక్క. , ఉత్క_ర మై=సమూవాముగల చెయని దావపర మెనయరము; నళ్యద
ఈ ు మా 0 యా థి ఓ
నేకవాజివరజాతంబె=నళించు చున్న య నేకతురగ శేస్టముల గుంపులు గల టె 3 అనేకపక్షి( శే
స్థ్రముల గుంఫులుగ లదెయనియర్థాంతర ము; పతనాళియై=పడుచున్న కిరీటము గల దె; కూలుచున్న
యశోకములుగల దైయని యర్థాంత రము, “మాలిక ౦ ేళి చదూతయో౩” అనివిశ్వాము; పరిశీర్య
ద్ధృనకుంభ్యనీకమయి .-పరిశీర్యత్‌ =-చీలు చున్న , ఘన=గొప్పలగు, కుంభి= ఏను (గు లయొక్కా,
అనీకముయి=సంభఘముగలదయి, కుంఫి=క లిగొట్లు ఇెట్టయొక్క, యనీకముగలడయి యని దావ
పర మైనయర్థము; భూ భాగంబు=భూ[ప దేశమును; తాకా; కప్పు చుక =ఆవరించుచు; చూప
“పెక =అగప డెను,
లు
అన (౫ నసుర సై న్యంబు రు౦రూూనిలధూత మైనయర ణ్యము చందంబున (భళ్య త్కాం
చనస్య ందనాడిక మె చూప పె ననుట.
రా వ
ళ్‌
మ. బలుపాదంబులు కూర ముల్‌ మెబులస దోప న్మించునేజల్‌ జలా
వులునుం దెల్ల నిచాయపట్టుగొడుగుల్‌ 4 (పోద్దూతడిండీరకం
బులు చిక్కు ల్వడు కేశ్‌ పాశ నికరం+బుల్‌ నొంచులుం గాలుల ద
త్పలభుగ్థ్శ్నాతజర క్రనిరృరిణి గళన్పశ్చైక్‌. శరోత్క_గ్ర త౯. 118
టీ, బలు పాద ౦బులు= అధికము ల గునం[ఘులు ; కూర ముల్‌ = తాం బేళ్ళును; మెటు (గు
దోయపకొ=ప్రకాళముతో (చున ట్టుగా; మిం చు నేజల్మ్‌ =అతిళశయిం చు నాయు ధ వి శేవయులు ;జలా
'హులునుక్‌ =నీటిపాములును; తెల నిచాయపటునా
| య ఈం
డుగుల్‌ = తెల్ల నిరంగుగలపట్టుగొడుగులు;
ఖీ ౯ . క్ష
తృ తీ యా శ్వా న ము. 307
ప్రోద్ధూతడండి ర కంబులు=మి కలి కంవీత్రములయిన నురుగులు ను; చిక్కు. ల్యడు కేశ పాళ నికేరం
బుల్‌ = చికు_సడిన'వెం[డుక ల గుం పులు; నాంచులుక్‌ =శై వాలములును; కొంగ కొ ఇఅగు చుండ (
గ్యాతత్పలభున్లా_తజర కృనిర్చ్రరిణి=ఆ రా మ్‌ సులళ శరీర ముల నుండి పుట్ట నర కృ నద్సిశరోత్కంగ్ష తక్‌ =
బాణోత్క_ర్షను చేత; కన్న స్ట్రైక్‌ =చూప మేను.
అనంగా వొణపర౦ంసర ణా వేం (దుంప6బడేన రాతనళదీరములను ౦టి వెడలిన న నెత్తురు మేన్ల
లో6 బడినరాతుస పాదములు కూర్థ ములు గాను సులు జల ఫణులుగా ను శ్వేత చ్చృత్రములు
సీనములు గాను కేన పాత ములు బే నాలములు గాను వోంచెననుట.
ఏ భూరిదె త్వకసాలఃపూర్త ర కము పేరి
స్క భూ ద ని! ల న్‌ క్కి హ్‌
కాళీ రపంకంబు * కలయ: బూన్‌
రథములజాళువా+ నావిజే కంల సుర్‌
పసిడిబొట్టులు ఫాల+పవవిం జర్ర
bh
tu
5 ల ఎ అటే ౯ | |
మమా (దెళ్ళి యున షం శమృుంర స్త్ర ముల సరి
కులుకుకుళ్ళాయి ఇం ఈ నుల దనిట్సి
ర
యనృగంబిని కథ జాం ౧టరంబుల పేద
బలు చం(ద "కావిదు4 ప్పటులు గో స్స
నే యలఘుపలభ మ్యభోజ్యను * బారగీంచీ
మహీతెచ[క్రప పదాస్థాస* నుండ పమునం
జక్క6 గొలు విచ్చే నఫు శవ + నిక్కు సేద.
దటుల జతాళవంశ్యవా+జన్వన స్ట ఏమితి, LLY
శనీ అ ఫుకు ఆసమయమం౦ందు; నటుల పళాళవంశ్య రాజన్య సమితి.వటులఃు వం వట
మగు, 'బేతాళవంశ్య= బేతాళ వంశ మున ందు (బున భూతముల నెడ్సు రాజన్య సమితిజరాజుసభ;
లట!
సులతేల ఫు షోల యందు, పూర్ణ =నిండీన ట్ల, రక్తము సేరిజర కిమను నామముగల, కాశ రసంకం
అ4టే! జలజ
భూణిత్యక పాలపూర్లర పము పేర కాస్టరవ పంక ము. భూరి అధిక మ గు, చత్యక? పూల = ధ్ర
బుజకుం కుమసప ంక మును; కలయిక "=అంతటన; వూనసీజలేసనము (6 “కేస్‌; రథముల జానా రారా
క్‌. సనిండిటొట్టులుబంగ మువోట్టుల ను; ఫాలమునక్‌ = నుదుట; నీకది ఈ ను హీ కొ
=భూమి యందు; (తేళ్ళియున్న్న రొమ్యశర సిముల సే? కులుకు కళా గాయి. కేళ్ళియున్న =
పడియున్న, రమ్య = మనోజ్ఞ ములయిన్క శిరస్త్రముల ేరజత అతొచు ప్రులను కేరుగ ల, కులుకు *
ఫళ్ళాయి=అందమయినటో మి తాకా నొను; తలకొ్‌ జఅశిరమునందు; తవిల్బిజటఉంచి; అస
(బుక కృథ్వజూంబర ౯ ముల "షేది టలు నంద కావిదుప్పటులు. ఆఅ సృక్‌ రక వ్‌ మ నెడ్యు ఆఅరభుఇ
దక మునందు, గీ స్‌ కృజలేడుప 6బడీన, థధ్నజాసిబర 6బుఅ "ఓరి=ధ్వజపట ము లను" ఫరునల్కు బలు వెం
దకావిదుపష్పటులు=" పెద్ద చంగావివస్త్రములను; క షషజఆణ్ణా నెంచి; అల్నము పల భ క్యుఫోజ్యము
308 చంద్రికాపరిణయము, న వ్యాఖ్యానము.
లు=అధికముల గుమా ంసముల నెడుభ త్య భో జ్యములను;ఆర గ ంచి=భక్షీంచి; మహిత చక్రప డాస్థా
నమండ పమునక .-మహి త =పూజ్యమగు; చ్యకపద=ర థమ నెడు, ఆస్థాన మండ పమునక్‌ =సభా
మండపమం౦ందు; చక్క_క్‌ = బాగుగా; ఎదక్‌ =వృాదయమం౦ంద్యు నిక్కు వేడ్కృక౯=అతిశ
యించును తావాము చేత; క్రొట్టువి చెక్‌ =కొలువు చేసెను.
అనగా నపుడు భూతము లనెడురాజులగుంపు రక్కు-సులత ల ఫు అలలో నిండిన నెతు
ర నెడుగందను పూసికొని తేరుల రావిెళకు ల నెడుబంగరుబొట్టులు వెట్టుకొని ధరంబడియున్న
తలతొడుపు అ నెడుకుళ్ళొయీలు తల. దవిల్బికొని నెత్తురుతో ( దడిసీన శేతనపటము లెడు
చం(దకావిదుప్పటులు గవ్వీకొని మాంస మ నెడుభ మ్యభో జ్యము లారగించి తేరు ల నెడుకిొలు
వుకూటమున 6 గూర్చుం డె ననుట,
వ. అప్పు డప్పాలసుదించముంక లదండం బఖండదోక్షండమండిత శౌర్య చండి
మంబున నమ్మ హీమండ లేశ్వరుం జుట్టుముట్టి యుట్టిపడుకట్టల్క_ నట్టిట్టు చె
మలక పరిఘ పట్టినముద్దర గ దాభిందినాలతో మర శ్రరాలాదినా నావిధాయుధ
యూథంబులం గప్పి మరుత్కు_లాభినుత్య సమిత్కు_త ల చమత్కారోత్క
ర్భంబు సూపుచు విజృంభించినం దిలకించి మనోంచల(పపంచిత (పతీఘారస
(పకాండుండె యామనుజ నాయక మా రాండుండు వలయితచాపనల్లి కా
తల్ల జంబున నిశితభల్ల ౦బులు గూర్చి నేర్పు “వలయం బజిపి కరంబులు
వీరంబులు పదంబులు రదంబులు నురంబులు దరంబులు వేటుపటుప శా
కుండం దునియలు చేయుచు నరిభయంకర[ పచురతర సెహాూవిభవంబు
నం దన చటుల సాయక చాతుర్యంబు సూపున్‌డ నెక్కొ_క్క..యెడ నుదారతీ
(వాశుగధార్మాపజారంబున ను ద్వేలకీలాలపూరంబులు బోరున౦ గురియ
ముకాహారంబులు సారెకుం బుడమి. (_చెళ్ళీ విగతకరకంబులె నిజఫఘునా
ఫఘననామంబు నిజం బగుటకుం బోలె ననం తాస్టానంబున (ఛమించుదం
'తావళసంతానంబులును నెొక్కౌె-క్కయిక్క_ మిక్కు_టం బగుణాంచల్యం
బున ధరాపరాగపూగసంవళితంతై రూపజి నానాజిహ్యగసంవాతి [క్రమం
"బునకుం దల్లడిల్లుచు నాత క హర్యభిధానంబు సార్థకంబు గావించుటకుం
ఖో ఆ మూలలకుం జేరు పోయని చయంబులును “సుక్కొక్క. వంక విశం
కటశింజినీటంకార జఅదగ ర్థాసమూర్హనంబున నాంతరంబు (వీల విముక్త
కాండజాతంబు లె వాహినీనుధ్యంబున గతివి శేష మొక్కి.౦త మెటుంగక
చ కాంగ భావంబు సత్యం బగుటకుం బోలె సడలుస్యందన సందోహంబు FE
లును నెక్కొ_క్క.. చెంత సుచం(దసాం( దధామసోమంబు గనుంగొనం
చాయక. నెమ్మనంబుల సాధ్వసం బుప్పొంగి పొంగ మహాబలాతివియోగం
“ | సుక్కుచు మిక్కిలి రయంబునం బొదలు దూజం దలంచుచు జిం...
/ . ri
i
wy
తృతీయా శ్యా న ము. 309
దువందై పఅచుచు సచ।|క్రనామంబు సిద్దంబుం జేయనుం బోలె బలి
యించుసేనాజనంబులును నెక్కొ_క్క_మూల యాతుధాన తను(_కాణవితొ
నాయసచూర్ష పరరిపర శోణర్యురపూరంబున , - చభాతంబై యేపు
నూ బుండరీక న మాఖ్యాక లితెంబు లగుటంబోలె బహూుకి లీముఖస మా
(కాంతంబుతై. విదళితత్వంబు నహాంచు తెలి పట్టుగొడుగులును నొక్కా క్కి.
పొంత నవ(క్రచ[క్రఘాతంబుల విశకలితో త్తమూంగంబులై భాస్వచ్చం
(దరథాళ్యాదనం బంబరంబునం గాపవించుచు గేతువిఖ్యాతిం బొగతొందు
టం బోలె నిశాటకాంకానువంగత్యంబు డింసనిబీరుదప తాకానిక్రరంబు
లును సుక్కొ.క్క చాయా బరులతోం గలహాంబులు మాని యనమాంబ
కలగ్నపహృదయులై ద్విజపతువాతంబు చేకొని తాము సాదు లగుటం బోలె
నై శృల్యంబునం దోంచునాహారోహాకులును సుక్కొ_క్క_ దిక్కున హరిదంశు
లే స్తవనీయసరవర( పక్నే(డ న తొడనంబుల విగత వాణంబులి రాజరా జుల్లన
wna ఇ షం ంం
ద్విస్మ్యయంబున ఏశ్నీంప సూతజాత తాగతిం బరలసటం బోతె భరణం
బడినయంతృకులంబులును నుక్కొక్క_.(శేనలం బుణ్యజనానంగీకృతంబు లై
రె
యంతయు సౌగుణ్యంబు సంపాదింపక నిశ్శరయోగంబు బెంసి ధన్యాహ్య
యంబు లగుటం బోలె జెంపు గననికోదండంబులును 'నుక్కొ_క్క_నీముల
ఘన కొండాసాగమహిమంబున వితష్మతంబులై యలఘుఫలని కాయసాంగ
త్యంబు గానక సొంపు పడ 'బాణాత్స్మింబున. బరయగటం బోతె ధరాపదవి
(వాలిననారా చ జాలంబుః లును బొలుఫొంద నత్యద్యు స్బతంబై "బేవ దానవా
యాధనధ రాస్ట్రలంబుసం౦డి ంటుసు దిన్లుక రాసిఖండితికి చు రు సం చ(_కాంగ సంగతం
{
బె రామ రానణయుద్ధ దెశంబువంబున చటులహరిపటలనట నాఘటితం బై
వారపురాసువ సమరా స్థాసంబువోలిక్ష న సంతకి లంట విజృంభణగుంభితంబై
రంమూర ఆతా! రకొస్క_ందసతేలంబు చందంబున నభద్య శక్టిసంయుతం'బై కాం
వపాండవనం[ గామాంగణంబు చెలున్రునం జ|క్రీకేతనవి దారణ చణభీనుగ దా
(కియాసము 'పేతంఖై యమ్మహో సంగరరంగంబు" వినుతి కక్కె._ నయ్యవస
రంబున. 120"
ట్‌ అఫ్తుడుజ ఆసమయిమందు; అప్పో బనసుషిండీమాూ క లడండ ంబు = ఆక వ్యాద సేవల
మెక్కగుంపు; అఖండదోర్డ ౧డ మండిత శౌర్య చండినుంబునకా. ~అల్లుందుజ =అపిచ్చిన్నమగ్కు
రోర్టండ =ఛాహునందామల చన మండితే= అలంక తేమయిన, శౌర్య చండిమంబునక్‌ = ఖా
410 చండి కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
ర్యాతిశ యము చేత; అమహీమ ౦డ లేశ్వరుక్‌ =ఆభూమండ లేశ్వరుండ గు సుచందుని; చుట్టు
ముట్టి=చుట్టుకొ ని; ఉ ట్లిపడుకట్లల)-_క్‌ = మిక్కిలి యధిక మెన కో ధముచేతననుట్క అట్టి
ట్టు దిమలక=అటులిటుపోక ; పరిఘ పట్టిసముద్దరగదాభిందివాలతో మర ళూలాడి నానావిఇా
యు ధయూథంబుల క్‌. ఇ్థుపకట్ల గుదియ మొదలుబ ళ్ళేమ వటికో(గ లయాయు ధములు “మొ
దలగునానావిధాయు ధసమావాముల చేత; కప్పి; మరుతు_లాఫినుత్య'సమితు,_త ల చమత్కా
రోత ర్షంబు, —మరుత్సు._ల= చేవతాబృ ౦దము చేత, ఆభినుత్య=[పళ ౦సనీ యమగు, 'సమి త్కు_
తేలక =యుద్ధభూమి యొక్క, చమతా |. రోత్క_ర్థ ంబు = చాతు ర్యాతిశ యమును; చూపుచుక్‌ =
కనంబజచుడు; విజృంఖించినక = = వెల లేంగ లగా; తిలకిం-చి= చూచి; మనోంచల (పపంచిత ప్రతి
రసపకాండుం డె.---మనో౦-చల=చి త్ర ప దేశమందు, (పపంచిత=వి స్పరిల్ల € జేయయబడిన,
పతిఘారస్రకాయందై పళ స్తరౌదరసముగ లవా (డై; అమనుజ నాయ క మారాం డుండుజ
ఆరాజనూర్యు (డు; వలయిత చాపవల్లి కాతల్ల జంబునక్‌ = కుండలీకృతమగ్య పళ సధనుర్గత
యందు; నిశిత భ ల్ల ంబులు=తీక్ట్య ము లైన బాణములను) కూర్చి=తోొడిగి; "నేర్చు వెల యకొ=బాతు
ర్యమువిల సీల్ల (గా, పణవీ=న్యాపింప (జేసీ; కరంబులు=హా స్తములు; విరంబులు=తలలు; పదం
బులు=పాదములు; రద౦ంబులు=దంతములుు ఊర ంబులు=ఎడలు ఉదర ంబులు=జఠరములు;
వేఖుపబు పరాకుండక = వేటు గా (దెలియరాకుండునట్లు;తు నియలు చేయు చుక =ఖండములు చే
యుచు; అరిభయం౦కర శ్ర్రచురతరసహోోేవిభ వంబునక్‌ — అరి = శ తువులకు, చక్ర
వాకములక' ని యర్భాంతరము, భయంకర = భయ పదమగు, (పచురతర = అధికతరమగు,
సవాః = బలముయొక్క, (తర సృహూాోబలళ "ర్యాణి”” అని యమరు(డుు విభవంబు
నక = సమృద్ధి చేత; తనవచటుల సాయ క చాతుర్య ం౦బు = తనయొక్క... వేగవంతనుగువాణ
ముల నేర్పును; చూపు నెడకా = చూపుసమయమం౦ందు; ఒకొ్క్క_కగ_యొుడక = ఒక్కొ
క్కు_చోట; ఉదారతీ[వాకుగ ధారా[పచార౦బునక్‌ , జ దార = గొప్పలగు, తీ వాళు
= దృథ సాయకములయొక్కు, చండ మారుతముయొక్క య ని యర్థాంతేర ము, ధారా=ఠఅం
చుయొక్క, జలధారలయొక్క, (పచార ౦బునక్‌ =సమృద్ది చేత; ఉఊ చేల కీలాలపూరంబులు=
అధికములగుర క్ష(పవావాములు, డఊడక[పవావాములని యర్భాంత రము; బోరునక్‌ కురియక్‌=
మికి_లికురియ లగా; ముకాహారంబులు = ముత్యపు సరములు ; సా రెకు౯=మాటిమాటికి ; ఫు.
డమిక్‌ =భూమి యందు _తెళ్ళక్‌ = (వాలంగా; విగతకరకంబులై = పోయినతొ౦ండములుగ
లవై, రాలినవడ గండ్లు గలవైయని యర్థాంతరము ; నిజఘనాఘననామంబు = తమమదగజ
నామము, వర్డు కాబ్ద్బ నామము, నిజంబగుటకుక్‌ బో లెక =య థార్థమగుటకువ లె ; అనంతౌస్థా
న ౦బునక్‌.. _అనంతా= డభూమి యొ క్క, స్థానంబునక్‌ = (వచేశమందు; అనంత అస్థానంచు
నకొ = ఆశకాశ(పదేశమం౦దని ఘుర్జాంతరమ; భమించుడంతావళ సంజె తానంబులునో=సం చ
నించుచున్న యేను ంగులగుంపులు ను. అనగా వర్షించు మేఘములు వండమారుతము వే 6 బో /.
రున జలపూరము వర్షించి వర్షోపలవిహీనములయి గగనమందు సం; నరించునట్లు ఘనాఘన ...
_ నామసామ్యమున మదపుళేను లును సచందునితీ వబాణముల చే రక్తము వర్షించిము...
.. త్యములు పుడమి. (దెళ్ళలా. దొండములు "లేనివై యుద్ధ భూమిని జీించుచుంె ay
ననుట. వీను(గుల గుంపు లూకమూఖ ఖండితతుండములయి "యుండ నని ఫలిశార్భతు. ...
f
తృతీయాశ్యాన ము, | 311
ఒకొ-క్కుయిక కుక్‌ దై ఒకొక్క (ప దేశమునందు; మిక్కుటంబగు ఇవా ౦చల్యము
నకొ = అధికముగుచపలత నేత్ర న్‌ థ్‌ రాపఠాగ సంవలితంబయి = భూప రాగవ్యా ప్ప
మయి; రూపణి = రూపుచెడి ; నాశాజివాగ 'సంవాతిక్రమంబునకుకొ.- నానా =
అశేకపకార్రమలగు, అజిహగసంహాతి = బాణసమూావ్యాముయొక్క_ , నానా(పకా
రమగు సర్పసమావాముయొక్క_.యని యర్థాంతర ము శ (కమంబునకుక = ” సంచరణమునరకు]
తల్ల డిల్లుచుక్‌ = పరితపీంచుచు; ఆత వార్యభి ధానంబు = తమయశ్వనామము , వాయువ
చెడు పేరు ; సార్ధక ంబు గావించుటకుంబో లెక = య థార్భముసేయుటకువ లె ; మూలల
కుక. = మటు(గులకు, విదిగ్భాగములకు; వేరువాయ నిచయం౦బులును = చేతుచున్న గుజ్జము
లగుంప్ర్రలును. అనంగా నళ్వసమూవాము అనేకవిధము లైన బాణ పవారముల చేత తల్లడిల్లి
మాలల(బడి యుండగా నది తమకు. గలహర్యఫిధానయు అన(౮గా వాయువు లను
నామము సార్ధక ముం జేయుటకు సర్చాసంఛారమువలన తల్ల డిల్లి వాయవ్యమూాలల కొదెంగె
నట్లు ౦ డెనని భావము. బాకాసూతమున కళ్యములు తల్ల డిల్లి పరాగవ్యా ప్తమ్ములె యొక
మాల బడీ యుండే నని ఫలితార్థము .ఒక్కొా క్కొ_వంకక్‌ = ఒకొ్క్కాక్క_[ పటేశమునందు;
విళశంకట కింబినీటం కార జలద గర్హా సమూర్ష నంబునక్‌ .-విశంకట=విపఫ్రలమగు, శింజినీటం కా
రజఅ ల్లై తాటిధినియ నెడు, నరా= మేఘునాదముయొక్క, సమూర్హనంబునక్‌. = అతిశయము
వేత; ఆంతరంబు[వీలక్‌ = హ్యాదయము (వయ్యలు కాంగా; విమ కశాండ జాతంబు.లె =
విడువ (బడిన గుజ్జముల సమూహముగలవై, విము క = విడువంబడిన, కాండ జాతంబ్బులె =
జలసమూపహముగల వె, నీటినివదలిన వై యనుట; వాహీ నీమ ధ్యంబునక్‌ = వేనామధ్యంబున,
నదీమ ధ్యముననని యర్థాంతేర ము ; గతివిశేషము = గమనవి శేషము; ఒక్కి ౦తయెజుంగక =
కొంచెముయినగానక; చకాంగ భావంబు = రథ భావము, వాంసభావమని య ర్థా తరము;
సత్యంబ గుటకుంబో తెక్రా = య థార్థమగుటకువ లె; సడలుస్య౦దన 'సందోవాంబులును = శిథిల
మగు రథ సమూహములును; అనగా వాంసలు మేభధ్య్వనిని విని భయపడి జలసమిపమును
వదలి నదీమధ్యసంచారము కొొంచెమయిన లేక యం౦డుట స్వభావము గాన చ కాంగనామ
సామ్యమున స్యందనంబులును వానివలె శింజినీనాదమునకు వెజచి విముకాళ్వము లె సేనామ
ధ్యచంచారము మాని పడి యున్న టు తోంచుచున్నవనుట. ఒకొక్క చెంతక్‌ =ఒకొ_
క్ర (పదేశమునందు; సుచం[దసాం(ద ధామన్తోముంబు = సుచం[దునియొ క్క సాం(ద మైన
(పతాపసమూహమును మంచిచందునియొక్క_ తేజఃప్రంజమునని యర్థాంతరము; కనుంగొ
నక =చూడటా; పాయకజఎడయక; నెమ్మనంబులక్‌ =నిండువునన్ఫుల యందు; సాధ్వసం
బు=భయము; ఉప్పా ంగిపొ౦గ కొ=డాబుకివెలిప పర్వ గా; మహాబలాతివి యాగంబునక్‌.. న
_మవాత్‌ = అధికనుయిన, బల = బలముగలవారియొక్క_, అతివియోగంబునక్‌ = మిక్కి_లియె
డంయాటు చేత; మహాల్‌ = ఆఅధికనుయిన, అబలా = ప్రీయుక్కు అతివియాగంబుననని యా
గంత రము; (సుక్కుుచుక = కుందుచు; మిక్కిలి = ఆధికమయిన; రయంబునకొ = వేగము
వేత; పొడలు = నికుంజములను తూబజుక్‌ = చొచ్చుటకు,; తలంచుచుకొ ; చిందువంటె =
న. చెదరినవై; పజ చు చుక్‌ =పరుగత్తు చు; స్వ చక నామంబు= =తేన సైన్య నామము; తనః చక్రవాక
a - కళ >)
గ నామమని యర్థ్ధాంతరము, “చ కం చయే జలావ ్టే రథాక్లే రాస్ట్ర్రసై న్యయో $అని రత్న
312 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
మాల; సిద్ధంబు (జేయను ౦బో లెక్‌ కా నివ్పన్న ము సేయు టకువ లె; చలియించు చే నాజన౦బు
లును = కదలుచున్న సేనాజనములును, అన౮గా చ్యకవాకములు చం్రదదధామనోమము
చూచి భయపడ (పీయావియోగమును గాంచి (సుక్కుుచు అతివేగమున పొదలు మాణుచు
ఛెదరినవగుచు ' నొప్పుట +*స్వభావముగాన చక నామసౌమ్యమున సేనాజనసముదయం
బును సుచందరాజ[పతాపము గని భయపడి సేనానాయక వియోగమును గాంచి (సుక్కు
చు మిక్కిలి వేగంబున పొడలు దూజం బాబుచు చెదరెననుట, సుచంద[ప్రతౌపమునకు
వెజచి సేనాజనులు పటాపంచలై చీకాకుపడి రని తాత్పర్యము. ఒకొ_క్క_యూలక్‌ =
ఒకొ్క్కాక్క(ప దేశమునందు ; యాతుధానతను :[తాణవితానాయస చూర్షపర పర.
యాతుధాన = రాక్షసులయొక్క._, తను(తాణవితాన = కవచసముదాయ సంబ౦ధియ
గు ఆయస చూర్ణ పరంపర = ఇనుపపొడిగుంపు ; ఛోణితయుర పూర ౦బునక్‌. _- శోణితర్వు
ర = నెళ్తురుకేర్లయొక్క , పూర ంబునక్‌ = వజదయందు ; శాదభూత౦బె = బురదరూప
మె; పంకోస్త్రీశాదకర్షమా”” అని యమరు6డు; ఏపునూపక్‌ = అతిశయింపలూా ; ప్రుండరీ
క సమాఖ్యా కలితంబుల'సటం బోలెక్‌ = శ్వేత చ్చ త్రము లయినందునంబ తె సీతాంభోజము
లయినందునంబ లెనని యా ంతరము;బహుశి లీముఖ సమా కాంతంబు లై=అ నేక బాణముల చేత(
జుట్ట ంబడిన వై, శు మెదల చేత జుట్ట బడిన వై యని యర్థాంశర ము; విదళిత త్వంబు=ప గులుప(
బడుటను; వికసించుటను, వహించు తెలిపట్టుగొడుగులును= ఫొందినట్టి శ్వేత చ్చ త్రములును;
అనగా శ్వేతచ్చ భ్రమలు పుండరీక నామము గలవి గాన తెల్ల దామరలు నదీ[పవావాపంక
మునందు అళికులమిళితము-లె వికసించి యుండునట్లు శోణిత నదీఫూరమునందు యాతు ధానత
ను (తౌణచూర్భ మను బురడయందు చౌణ'సమాకాంతంబులె పగిలి పడి యున్న 'వనుట.
శోణితము నదీ|ప్రవావామగ౭ చాజుచున్న దనియు అందు రాక్ష్షసకవచచూర్షము పంకము
-గానున్న దనియు అందు బాణగణసంకీర్ణము లె పలిగి.పడి. యున్న తెల్ల గొడుగులు నీతాం
భోజములను బోలి యున్న వనియుభావము. ఒకొ_క్కు_పొంతక్‌ = ఒక్కొక్క (ప్రదేశ
మునందు; అవకచ్యకఘాతంబులక౯ = అ కుటిలమగు చక నామకాయుధములతౌ (కుల
చేత, సుదర్శన (పహారముల జేతనని యర్థాంతర ము; విశకలితో తమాంగంబులై = తునియ
లుచేయంబడిన కొనలుకలవె, (తుంపంపడిన శిరములుగల వై యని యర్థాంతేరము; భాస్వచ్చం
(దర థా చ్చాదన ౦బు.- భాస్వచ్చం,దర థ=(పకాళించుచున్న బంగరు తేరుల యొక్క, సూర్య
చందశరీరములయొక్కా, ఆ చ్చాదనంబు= ఆవరణము ను;అ ౦బర ంబునక్‌ =వస్త్రము చేత, ఆకా
శమందు; కామించుచుక్‌ = చేయుచు; కేతువిఖ్యాతిక్‌ = పతాక యను పేరును, . కేతు(గహ
మను పేరునని యర్థాంతరము; పాగడొందుటంబో లెక జప సిద్ధిని బొందుట చేవ లె; నిశాటకా౦
e
'తానువంగంబు.-నిశాటకాంత = రకోనాథులయొక్క_, అనువంగంబు = అనుసరణ
"మను రాక్ష సస్త్రీయను సరణమును; డింపనిబిరదపతాకానికరంబులు = వదలని బికదయు క్ష
ములమున కుక్కె.ములగుంప్రులును. అన6గా పతాకలు శేతుశబ్దసామ్యమున, శేతుగవాము -
“| కము బే నబక (బడినతేల గలిగి యంబనగమున నూర్య్రచందశరీరాణ్బాదనమును గావించుచు .
“సస్ర్రీయను సర ణమును వహి ంచునట్లు,చకాయు ధముల శేతం (ద్రుంపంబడినకొనలు గలవై.
గనే రథముల నాచ్చాదెం చుచు నిశావర నాథుల ననుసరించుచునొకమూల6 బడి యుం .....
౧ క.
తృ పీ యా శా నము, 313
డెనని భానము, ఒకొక్క. చా'యక్‌ = 'ఒక్కొ_క్కపదేశమునందు; పరులతోక=శ|తువు
లతో, ఇతరజనులతోనని యర్థాంతరము; కలవాంబుమాని=జీగడ మువదలి; అసమాంబకలగ్న
వాదయు లై=సరి లేని యములు నాటిన అొమృలుగలవారె, విషమలో-చను (డైన శివ్రనియందు
లగ్న మయినవ్భాదయముగ ల వా రైద్విజపకు పాతంబు=కంక గృ ధాగిదులయొక్కె_ కైకాల పా
టును, (బావాణులయందలి ప్రీతిని; చేకొని=సీ (క రించి; కాము; సాదులగుటకొబో అక =ళా
తులగుట చేత వ లె, సజ్జనులౌట చేత్రవ లె, నే శ్చల్యంబునక్‌ =నిశ్చలత చేతుతోంచువాహారోవా
కులును = తోంచుచున్న అశ్యారోవాకులును +) అనయగా సాధుజనులు పరులతో కలవాము
మాని సౌంబమూర్షియందు లగ్నన్భావయు లై (భాహ్యణపమపాతము దాల్చి ధ్యానయో గమున
నెళ్చల్యమును ,భ జించునట్టు త న్నామసామ్యంబున అ శ్చ్వారోవాకులును పరులతో కలహం
బు మాని అసమాంబకముల చే లగ్నవ్భాడయు లె గృ(ధాదిద్యిజప క్ష పొతము దాల్చి (పాణ
వియోగ మగుటవలన నెళ్చిల్యమును వహీరచి యొకమూల6 బడి యుండి రని భావము.
ఒకొ_క్కుదిక్కు_నక్‌ = ఒకొక్క. (ప దేశమునందు; వారిదంశుక సవనీయ నర వర్మప మే
డనతాడనంబులకొ.. వారిదంశుక = దిగంబరులడెన శివునిచేత, సవనీయ = కొనియాడం
దగిన నరవర(ప క్య్వేడన | తాొాడనంబులకొ = సుచం్మదుని బాణతాడనముల చేత, వారి '
దంశథుక = పీతాంబరు (డైన కృష్ణుని చేత, స్రవనీయమయిన, నర =అస్హునునియొక్క, పరప
శ్వేదన తాడనంబులకొ = (శేస్టములగు బాణతాడనముల చేత 3 విగత పాణంబు లై =
గతెౌసువులె; రాజరాజు = కుబేరుడు దుర్యోధను (డని యస్థాంతరము,. జల్ల 'సద్వి
స్మయంబునక్‌ = (పకాళించు నాశ్చర్యముతోడ; ఈక్షీంపకొ = చూచుచుండలా; నూ.
తజాతతాగతికా = సూతీజాతిపా ప్రి చేత, సూ తు లవల్ల 6 బుట్టుటయన (6౫ కర్ణ త్యము
యొక్క (సౌ _పీచేక; పరంగుటంబో లెకంఒప్పుచుండు టచేకవ లె; ధరణికా = భకామియం
దు; పడినయంతృకులంబులును = పడియున్న సారథి సముదయంబులును ; డ్రీకృష్ణుని చే(గాని
యాడ. దగీనకిరీటిబాణతాడనముల వే విగత పాణుం'డె దుర్యోధనుని వే సవిస్త యం౦బుగ
నీకీ ంపంబడు కధ్దనిచంద౦బున యంతృృకులంబు సుచం(దుని బాణతాడనములచే విగత
_పొణంబి కుబేరుని చే 'సవిస్తయంబుగ నీక్షీ ంపంబడుచు యుద్ధ భూామి నొకమాల( బడి యుం
డెనని సూతే జాతే త్వ సామ్యమున వర్షింపంబడెియె. ఒకొ_క్క_ కేవకైఒకొ. క్క. _పదేశళ ము
నందు; పుణ్యజ నానంగీక్ళ తంబులె=రక్క సుల చేత 6 బర్మిగ హీంప ంబడనివియై; "పెద్దల చేత.
: బర్కిగహీ ంప(బడ నివియె యనియర్థాంతరము; ఎంతయు క=మి క్కి_లి; సౌగుణ్యంబు=ను ంచి
య లైేగలుగుటను, మంచిగుణములుగలుగుటను; సం పాదింపక్ర=ఆర్టింపక్య నిళ్ళరయోగంబుజగు
ణ సాంగత్య ములేమి చే బాణయోగా భావమును, జలసంగత్యభావమును; 'బెర సీ=పొంది;ధ న్యా
వ్యాయంబులగుట ౦బో అక్‌ =విల్ల చెడు పేరుగల పగుట చేతవ లె, నిర్జల చేశ ములని పేరుగాంచుట
_ ఇచేతవలె; “ధ న్వాజాంగలదే శే స్యాద్ధన్వచా పే” అని విశ్వము; పెంపుక్‌ =వృద్ధిని; కననికోదం
. డంబులును = పొంద నిధనుస్సులును ), అన(6గా నిర్జల దేశ ములు సజ్జనుల చే ననంగీకృతఇబు లై
ముంచ్చివచేశము లనుట లేక జలహీనములె "పెంపు గననియట్లు ధన్వనాము సామ్యము చే విం
"డును పుణ్యజను లెనరాకునులచే విడువ ౮బడి అల్లెకౌట్‌ సంబంధము లేనందున శరసంబంధ
... ముగానక యొకమూలం బడి యున్న వని భావము; ధనువులు తమ్ము బట్టు కొను నాయకుల చే
40 శి
314 చంద్రి కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
తను ఆ న్యైతాళ్ళ చేతను శరముల చేతను వియు క్తములె విశకలితములు గా6 బడి యున్న వని.
పరమార్థము. ఒక్కొక్కాసీమక్‌ = ఒకొ, క్క చేశ మునందు; ఘనకాండాసారమహిమం౦
బునక్‌ గొప్ప బాణవృష్టీమహిను చేశ; మఘనజ మేఘ సంబంధియైన, కాండ = =ఈ దకముయొక్క,
ఆసారజ=వర్షధార అయొక గ, , మహిమ౦బునక్‌ = అతిశయము చేత; ఏత్రప్యతంబు లె=పోయిన ఆ
కలుగ లవై, ర"లినయాకులు గ ల్నవెెఅలఘు ఫలని కాయ సాంగ త్యంబు. . = అలఘు=అధిక మయిన,
ఫలని కాయ=ము లుకులగు పుయొక్క-, పండ్ల గుంప్రుయొక్క_ “ఫల ౦హేతుర సన్దేస్యాత్సల కేము
షిలాభయో?ః జూతీఫలేవీ కర్కోలేసస్ను బాణా గయారపిోఅని విశ్శము; కానక =పొ౦దక;
ఫై + గ్రా స్య స టీ
సొంపు ఇెడి=అందమాటే; బా తాత్తే ౦బునక్‌ =శరస స్వరూపము చెత త్కగోర ంట వృకస్వరూపము చేత,
పర (గుటంబో లెక =ఒప్పుట చేతవ లె ధరాపదవికా = భూతలమందు; వాలిననారాచంబు
లును=పడినవాణములును; అనగా గోరంటలు వర్దాకాలంబున జలధార ల బే విగతప(త్రము లె
ఫలములను బొందక సొంపుచెడి భూత లమందు [వ్యాలుట (ప సీద్ధంబు గావున నట్లు బాణశబ్ద
సామ్య మున రాక్షస నారాచంబులు సుచంగద బాణవర్ష మహిమ చేత పత్తహ్రీనములయి వీడిన
ములుకులుగల వై సొంఫు చెడి ధరాతలమున (వాలి యున్న వనుట. పొలుపాందక =ఇట్లు
మమూలమూలకు ౧బడినగజతులర గాదు లాప్పుచుండ గా, అత్యద్భుత ౦ బె=మిక్కి_ లిఆశళ్చర్యాక ర ౦
బయి; దేవ దానవాయోధనధ రాస్థలంబునండ ౦బునక్‌ = దేవా సురయుద్ధభూ మియందమున; జిహ్హ
కరాసీఖండితకర్చుర చ_కాంగసంగతం టై. --జిమ్షు=ఇం్యదు నియొక్క, జయ శీలుం డేన సుచం(దు
నియొక్కయని యర్థాంతరము, కర=వా స్తమండలి, అసి=ఖడ్డము చేత, ఖండిత =నటిక (బడిన,
కర్ఫురచ|కా ంగజబీంగరుర థముల తోడను రాక్ష నసంభము లయొక్కు_శరీరయులతో డను సం
గతం బెంకూడుకొన్న దై; రామ రావణయంద్ధ దేశ ంబుడ ంబునక్‌ = రామరావణులయొక్క_ యుద్ధ
(పదేశమువలె; చటులవారిపటలరటనాభటిత ంబయి= చంచలము లగున శ్య్వసమూవాములధ్యను
లతో ంగూడిన దె; వానర సేనయొక్కయార్భటులతో (గూడిన చ్రైవార పురాసుర సమరాస్థానంబు
పోలికక =ఈశ్వరతిఫు రాసుర యుద్ధభూమి వ లె; అనంత క లంబవిజృంభ ణగుంఫఖితం బె.- అనం
తేక ల౦బజవిస్ణురూపమ గుచా ణముయొ క్క బ హుబా ణములయొక్క_,విజృంభ ఇ గుంఖితం 2 = అతి
శయముతో (గూడుకొన్న దయి;కునూర తౌర కా స్కంద నత ల౦బు చందంబునక్‌ =కుమార తార కా
సురుల యొక్క_యుద్ధభూమిరీతి గా; అభేద్యశ క్షియుతం బె = భేదింపనలవి గానిళ క్య్యాయు ధము
తో లహూడినటై , సోమర ర్ల ్భముతో గూడిన దై) కాధవసాందవసం గామ్యాగ ణంబు చెలు వునక్‌
కౌరవ పాండవులయొకగ_ర ణర ంగముభ 0౫; చ(కికేతనవిదారణచణ ఫీమగదా[ కియా సము
_తంబె.- - చ(కికేతన=సర్పకేత ను. డగుదురో్యోధనునియొక్క_, విదారణ=ఖెదనమ౦దుు చణ=స
మర్భమైన, భీమగదా[కియా=ఖీమ సేనుని గదావిహారముతోడ, సము పేతం బె=కూడినటా; చ,కి
శేకన=ర థ పతొాకలయొక్క, ని దార ణచణ=విదారణసమర్థము లగు, ఫీమ=భ యంకరములె న,
, a + రా
గ దాక్రియా=గ డావివార ముతో, సము పేత ౦'జై; అమృహాసంగ ర ౦ంబు=ఆమహాయుడ్గము ; విను
తేక) (క్‌ =వాని కెక్కెను. అయ్యావసరంబునక=ఆసమయమున; దీని కు శ్రరపద్యముతోడ
సంబంధము.
చ. చకితనిశాటమై పతిత సాదిజనంబయి, న్ను సు పయంతృజా ం
ద్‌
ia = లకమయి భిన్న కుంజరకు+లంబయి లూనరథంబు నై తద
| f
త తీయా శ్వా నము, 315
ర్కకులనృపాలశ క్రి నిల + (వాలినయాత్మబలంబు. గాంచి పా
యక మనురోవ రేఖ మెడ + నంది తమి(సనురారి య త్తజి౯, 12]
ట్రీ, చకితనికాట మై=భ యపడుచున్న రాక సులుగల టె; పతిత సాదిజనంబయి=పడినయ
శ్యారోనాకులగుంపుగల దై; సు పయంతృ జాల కమయి =నిది చిన సార థులగుంపుగల టె; ఖిన్న
కుంజరకులంబయి= బద్దలు చేయబడిన గజ సంఘములుగల టె; లూనర థ ౦బునె=ఛిన్న ము లెనర థ
ములుగల దై; తదర్క_కులనృ పాలళ క్రిక్‌ =ఆరాజు సామర్థ్యము చేత; ఇలక =భూమియందు;
(వాలినయాతే బలంబుక=పడినతననై న్యమును; కాంచి= చూచి; పాయక =వీడ క; మునురోష చే
ఖ=వృద్ధి(బిొందుచున్న్నకోధపరంపరను; ఎడక =మనస్సున౦దు; అంది=పొంది; తమి(ససురా
రి=తమి సాసురు (శు అ త్రటిక=ఆసమయమందు. దీనికు త్తర పద్యముతో నన్యయము.
మహ్మోసగ్ధ ర. వర కోదండ. పకాండో+జ్ఞ ఏలగుణనినద *| వాత సాహాోయ్య వద్దు
_స్పరకంఠ క్రోధ నృత్య+*త్క_హకహరవముల్‌ + తన్న పానీకినీభీ
కరలిల౯ా దోంపం (బోలట్టోశ+త్క_టరుడరుణి లే+ మూవిధిం ద త్రీ యామా
చరుం డత్నీం(దంబు భూమిో+శ రథమునెదుటం+జక్క_6 బో నిచ్చియంత౯,
టీ, వర కోడండ (పకాండొ జ్ఞ్వలగుణనినదవాత సావోయ్యవద్దు స్ప సర కంఠ (కో ధఢనృత్య
త్యృవాకవార వముల్‌ .- -వరజ శేవ్భమగు, కోదండ[పకాండ= (పశ సచాపమందు, _ఉజ్జ్వ్వల=
(ప్రకాశించుచున్న, గు =అ లై తాటియొక్క, నినదవాతే= థ్వని'స ంనుముయొ క్కు, సాహాయ్య
నత్‌ =సాహాయ్యయు క్తమగు, దు స్తరక ంథ=గ వానమయిన క ంఠమందు (క్రో ధనృత్యత్‌ = (కో
ధము'ఖే నాట్యము (జేయు చున్న, కవాకవారవముల్‌ =కవాకవాయనుధ్వనులు; తన్నృపానీకి
నీఫీకరలీలక=ఆరాజసె న్యమునకుభ యం క రయ రీతి చేతో పక్‌ =తో ంచుచుండ గ పోల్టీో
త్కటరుడరుణి కే వా విధిల్‌. -(పోళ్టే= =డదయించిను ఉత్కటజ=అధికమయిన ఈట్‌ =రోషము
_చేశ్ర అరుణిత= జ్జ గాంజేయ ంబడిన, ఈ మువిధిక్‌ = దృ గీతి చేత; త త్రియామా చరుండు=ఆతే మి
(సాసురుండు; అత్నీందంబుజరథ (శేన్టమును; భూమోళర థము ఇెదుటిక్‌ = సుచందునిరథము
దు; పోనిచ్చి=సోవునట్లు చే సీ; అంతకొ. ఇందుకు ముందటి పద్యముతోనన్వ యము, క _సతన
(ాగల్వికంచాష్ట్రవిరతులు మహ్మసగ్గరం జెప్పనొప్పుల్‌ ” అని నుహ్మసగ్టర లవణము.
క. నలయితవాపజ్యాసం, స్థలి రోప(తితయి. గూర్చి $ జనపతియెద చే
ర్పలవడ నాటించి మహీ, వలయాధిపుం గాంచి .యసుర+వరుయిట్ల నియి౯
/ టీ, వలయితచాప జ్యా సంస్థలిక్‌ .=వలయిత = వలయా కారముగంజేయరబడిన్స చాప
. ధనుస్సుయొక్కు, జ్యాసంస్థలిక=అ ల్లైతాటియందు; రోప(తితయిక =బాణ్యతయమును?కూర్చి
... జసంధీంచి; జనపశియెదక్‌ = సుచందుని వత స్థలనుందు; నేర్నలవడక్‌ = నేర్పుమోజునట్టు;
నాటించి; మహీవలయాధిపుక్‌ =నుచం[ దని; కాంచి=చూచి; అసురవరుండు = తమినుండు,
..._ఇట్లనియెక్‌ =వక్యమాణరీతి గాయ బలికెను,
316 చంద్రి, కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,.
మ. మతి నెక్కి_ంత విచార మూన కురుసం+ పద్దర్య రేఖ న్శహో
దితిజాధిశ విరోధ మంది యిటు "లే+ తేర న్యం బుంతు జే
రతి ధా(తి౯ మనం గల్లిన౯ జనుము మళ దాజద్భుజాదండమం
డితకోదండవినిర్వమద్విశిఖముల్‌ + నిం గాండ విప్పట్టునక్‌.. 124
టీ. మతిక=బుద్దియందు; ఒక్కి_౦తే = అల్పమయినను; విచారము = ఆలోేచనమును;
ఊనక=వపహీంపక; ఉమసం పద్దర్య'రేఖకా=అధిక మగు నెక్యర్యమద పర ంపర చేత; మహాదితిజా
ధీశవిరో ధ ము=గొప్పరాత్న స పభువై ననాతోవై రమును; అంది=పొంది; ఇటు లే లేరక=ఇట్లు
వచ్చుటకు; మనంబుంతు రె=మనస్సు నుంచుదురా ? థా(తిక=భూమి యందు; మనక్‌ = బతు
కుటకు; రతి=కోరిక; కలిగినకొ=కలిగినయెడల; చశుము=పొమ . మ(దాజద్భుజాదండమండిత
కోదండ వినిర్వమద్వి కిఖముల్‌ .మత్‌ =నాయొక్కు, రాజద్భుజాద౦డ=[పకాశించుచున్న భా
హుడండముల చెత, మండిత=అలంకృత మెన, కోదండ=ధనువువలన, వినిర్యమత్‌ = వెడలు
చున్న, విశిఖముల్‌ = బాణములు; నిక్‌ = నిను; ఇప్పట్టునక్‌ =ఈసమయ మున, కాండ వు=
బాధింపవు,.
వు, మునివాక్యంబున మోసపోయితివి తశ4న్తూలంబు గాం జుమ్ము సీ
కెనాల్‌ గాలము మృదృక్లేహ గను వాం + డెవ్వాం డిలకొ మించెం బొ
ఇచ్చెను నీపినుల లేదొ భూమివర యాశజి పా ప్తబేవేశ కం
స : క
త నసంలోలమ దాశ యాన్యవిధికృ+ కాత్రు _కృమిత్రా, _క్టీకల్‌. 15
క్రీ, మునివాక్యంబునక్‌ = శాండిల్యమునివ చనము బే) మో సపోయితి వి=వ ంచితు (డవై
తివి, తన్తూలంబు గాంజుము = అతనిమూల ము గాసుమా, నీకుకాా; "కాలము=నాళకాలము;ఎన సెక్‌
=మఘటి లైను. మ(డ ణేవాగల నా (డు= నాతో యంద్ధము ( జేయని చృగ అనా డు; ఎెన్వాండు=ఎవ(
డు; ఇలక్‌ =భూమియందు; మించెక=అతిశయిం వెను? భూమిసర=ఓ మహీపతీ ! ఆజ
(పా ప్తటే వేశకృంతనసంలోలమదాశయాన్యవిధి కృద్ణాత్రు క్షమితోం క్రికల్‌ .-ఆబ్మిపాప్త =
యుద్ధ మునుబొందిన, దేవేశ =ఇందునియొక్క_, కృంతన=సంహారమందు, సంలోల = మిక్కిలి
ఆస క్తుండ నగుుమత్‌ =నాయొక్క్ల, ఆశయ=అఖ్మి పాయమునకు, అన్యవిధికృత్‌ =మజీయొకప
కారము (జేయు చున్న ధాతు క్షణ బ్రహ్మదేవుని చే (బలుక యడిన, మిత్తో9 క్షికల్‌ = సాంత్వవా
దములు; నీవీనులక్‌ =నీ శో తయులను, చొ” చ్చెనొ లేదొ=[ ప వేశించెనో లేదో.
_ అనలా నొకపుడు బేవేందుండు యుద్ధమునకు వచ్చియు౦డ (గా నతనిసంవహారీంప
నుద్యమి౦-విన చేను (బహ బతిమాల గా జంపక వదలినవాండ, ఈవృతౌంతము నీవెవి ..
శ కినదో లేనోఅనుట. ఇట్లు వఎెప్పుటం జేసి సర్గ్వాతిశాయిసామగ్థ భ్ట్‌ము గలవాడని గర్వ .
"నిత మగును. ([
క్త లలనాళిగీతక +ల్యాణగీతిక్ర గాద
చెవి యాన ఘునసీింవారవము గాని
సరస కేళ చంద్ర,+ శాలికావళి గాదు.
విహరింప సంగ్రామ+వీథి గాని
బంధురక ర్పూర4గంధ చర్చిక గాదు
మే నూన మొనముల్కి_+సోన గాని
సేవాపరా_ప్లధా+ త్రీ వరాభుము గాదు
తిలకింప దను జెంద్రశ+ బలము గాని
లే, గురుహితజనావృతవిహారళ+ఖురళి గాదు
శరగరిమం జోప శా త్ర నాం+తరము గాని
తరము గా దిట్లు రణ వమూనం 4+ దరణికులజ
తజీమి వధియింతు నీవేళం + దలయగి చనుము. 126
టీ, తరణీకలజ=సు చం దుండా! చెవియానక్‌ = కో(తము పొనము చేయుటకు, సుఖా
కర్ణ నమునకనుట; నునసీంవారవము గాని=గొప్ప సీంవా నాదము గాని;లల నాలిగీత కల్యా ణగీతిక._
లల నాళీగీత= స్రీ బృం దము శే గానమా చేయ (బడిన, కల్యా గీతి క=శుభ గీతము కాదు. వివా రింపకా
=(కీడించుటకు స ౦(గామవీథిగాని=ర ణరంగము గాని; సరస శకేళీచం[డ కాలికావలి._.సరస=( కే
వృమగు, శేళీచం దశాలి కా=[కీడాసౌధ విశేవ మల యొక్క, ఆవళి=ప౦ క్రికాదు, మేనూనక్‌ =
శరరమాను టకు; మొనముల్కి. సోన గాని=తీమ్లా (ముల గుబా ణము ల చృష్టి గానిబంధుర కర్పూరగం
ధ చర్చిక గాదు. -బంధుర=దట్రమగు, కర్నూరగంధ=కర్నూ ర గంధ ము యొక్క, చర్చిక గాదుజలే
పనముగాదు, తిలకింపకా=వీశ్షించుటకో; దను జేం[దబలము గాని=రాష్ష వేశ్యరమెన్యము గాని;
సేవాపరా ప్రధా తీవరౌభుము గాదు. _ సేవాపరా ప్త=కొలువునకై వచ్చిన, ధథా(తీవర = రాజుల
యొక్క) ఓమము గాదు=సంఘముగాదు. శరగరిమకొ=బ్రాణగరి మే; చోపకొ=తటుముట
క్‌ శాత్రవాంతరముగాని=శతుమధ్యము గాని; గురుపీ త జ నావృతవిహారఖురళి గాదు... గురు=
| ఆధికులగు, పొతజన=మి త్తజనుల చేత, ఆవృతే=వ్యా ప్రమయిన, _వివోరఖురలళిగాదు = డీడార్థ
మయినగరిడిశాదు. ఇట్లు= ఈ[పకారముగా) రణమూనక్‌ొ = యుగ్గము సేయు టకు; “తరము
ం "గాదు =శ క్యము గాదు. ఈ వేళక౯ = ఈమణమందు; తటీమి వధియింతుక =బలాత్క_రించి పరిమా
రును, తేల (గి=యుద్ధమున నుండితొల (8; చనుము=ఫొమ్ము.
| త్వరిత గలి. అని యసురకులరమణు. $ డరుణతరవీతా ?
జనితరుడన లకణవి+సర మరిమునోఖీ
సు... జనకమయి పొదల శిత+శరచయుమువేం ద
.... ద్వనజహితజననపతిం + ద్వరితగతిం గప్పెక్‌.. 127.
318 చం ద్రికొసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
ట్రీ, అని= ఈప కారముగాయ లికి; అసురకులర మణు (శు=తేమి[సాసురు (డు; అకుణత ర
వీ కాజనితరుశనల కణవిసరము.---అరుణతర వీమా=మిక్కి_లిర కృములగు చూపుల చేత, జనిత=
ఫుట్టింప యుడిన, కుడ నల=రోపూానలముయొక్క, కణవిసరమయు=లేశముల గుంపు; అరిమనోఫీజన
కమయి = శ[తువ్భాదయములకు ఫీతిజనకమయి; పొదలక్‌ = ఒప్పా; శితశరచయము వే
తక =తీక్ష బాణపరంపర చేత; తద్వనజహితజననపతిక్‌ = ఆసూర్యవంశజులడెన భూపతిని,
“సంతతిర్షో| త్రజననకులాని”' అని యమకరు(డు; త్వరితగతిక్‌ = శీ ఘగతి చేత, క ెప్పెక్‌ =ఆవ
రిం చెను.
| ఆరాజు పై (గఅకుటములగుం పులు గురిపించె నని తాత్పర్యము. ఇందు వృ త్తనామంబ
| అ ఆ జో ము ఈ న ce +
యిన త్వరిత గతిశబ్బము (పకృ తార్థృపరముగ నిమిడించుట "ఏ నితమ్బ గుర్వీ తరుణీ దృగ్యు
గ విపులా చ సా ఇ త్యాదిస్టల ములయందువ లె ముదాలంకారము. (“సూ చ్యార్ధనూచనం ము
(దా (పకృతార్హపరై ః పటెళ అని తల్ల క్షణంబు. త్వరితగతివృ త్తలక్షణము. “అదనదనున
థి మం రా న్‌ =]
వారినుతు + అమరధరబాలా | శదళమనందనరుంగవి + జనులువ చియింవకొ 1 పదునొకటగు
నెడ యతి + పదిలమునంజేరకొ | గదియునగణములయిదు * గగముతుదనొందకొ. అని
యప్పకవియమున 6 జేప్పంబడియె, త్వరితగ తికి పొలాళశదళమని నామాంతరమనియంచె వచిం
పయి సోను,
చ. తెజిలనిశ కీ నప్పొలసు+దిండికొలంబుల మేటి యిట్లు ల
ప్రతి విశిఖాళిం గప్ప వనుళ+ధాపతి దట్టపుమం చుపిండు బల్‌
కటక జిమించులం దునుమూకంజహీతుం డన వాండితూపులక్‌.
మజులంగం జేసి యాదనుజళనాథ్ధు గుజించి మృదూ క్రి నిట్లను౯, 128
ట్‌. అప్పాల సుదిండికొలంబుల మేటి=ఆ రావ సకలా ధిపతి; తెజలనిళ క్రిక్‌ =తొలంగని
సామర్థ్యము చేత; ఇట్టులు=ఈ(పకారముగ; అ త్తటేకా=అప్పుడు; విశిఖా లికొ=బాణపరంపర
చే; కప్పక =ఆవరింప6గా; వసుధాపతి=సుచం( దు6ండు; దట్టపుమ ౦చుపిండుక్‌ = నివిడహిమక
దంబమును; బల్‌ కజుకటీమించులక్‌ొ = అధిక మైకఠినములెన తేజ స్సుల చేత; తునుముకంజహీ
తుండనక్‌ =ఖండించుసూర్యు ండోయనునట్లు; వా (డీతూప్రులక్‌ =క అకు బాణముల చేత; మనుజుల 6
గ 6 బేసి=మజల్యునట్లొనరిం చి; ఆదనుజనాధుకొ గుణించి = ఆరాతు నేశ్వ రుని గూర్చి; మృదూ
కిక=మృదుల మెనవాక్కు చేత; ఇట్లనుక్‌ =వక్యుమాణప్ర కారముగ (బలుకును.
హూం ర లా య
చ. అలఘురణోర్విం జేరి యసు+రాధిప యీగతి వట్టిపల్కు_ఇాల్‌
పలుకుట పరధర్మ మె నభస్సలి నిర్జరు తెల్లం జూడ నీ
థి
చలము బలంబు శ,స కులఃబాతురిం జూపునము చూచి 'యంతటల౯ొ
ఎ. అ్రలయకృశాను హెతినమ4బాణపరం పరం గూల్తు (గక్కునక్‌. 129.
. / Ws
(
తృ పీ యా సా న ము. 319
టీ. ఆనసుఠరాధిప= రా తముసాధిపతీ! అలఘురణోర్విక్‌ = అధీకనుయిన యుద్ధభూమిని;
వేరి=పౌంది; ఈగతిక = ఈతిరున) వట్టిపల్కుచాల్‌ =వ్యర్థ వాక్సరంపరను; పలుకుట = చెప్పు
టు; వీరధర్మ మె=వీరుల పాడియా? నభ స్పలిక్‌జఇఆకాళ మునందు; నిర్ణరు లెల్లక్‌ = దేవత లెల్లను;
చాడ కొ=అవలోకింప గా, నీచలముక = నీమాత్సర్యమును; బలంబుక్‌ =సామర్గ గ్టమును]1ళ స్త)
కులబాతురిక్‌ .-శ స్తకుల=బా ఇ పుంజమునంద లి, చాతురిక్‌ = నేర్పును; చదూప్రము=కన ౧బజఫుము.
చూఛి=అవలోకించి; అంత టకొ=అటు తరువాత; (పలయకృ ళాను హేతి సమబాణపరంపరక్‌ =
(పళయానలజ్యాలాతు ల్యమగు చాణసంభఘము చేత; (గక్కునక్‌ = వేగముగా; కూల్తుక్‌ =
చంపుదును.
మే ఈయెడం దమిస్ర, నీదర్ప+ మెల్ల. గూల్చీ
యరిభయదలీలగ దనరుదీ+వ్యత్సు చం ద్ర,
శ ల్యవత్కర కాండముల్‌ 4 చక్క. గాంచి
(తిదశ బృందంబు లానంద+ శేఖ జెందు. 130
టీ, తమి (స=తేమిసాసురు (డా! అంధ కారమాయనియర్ధాంతర ము దోంచుచున్న ది.
ఈయె డకొ=ఇప్రును; నీదర్చు మెల్లక్‌ =నీయ వాంకారమంతయు; కూల్చి=పడ వె చి; అరిభయ
దలీలకొ=శ తులకు భయ(పదమగుతీరున; జక్క_వలకుభ య ప్రడమగు తీరున నని యర్థా ౦తరము
_ దోంచుచున్నది; తనరుదీవ్యత్సు చంద శై త్యవత్కర కాండముల్‌ .-తనరు=ఒప్పుచున్న, దీవ్య
త్‌ జప కాశించుచున్న, సుచంద=సుచందునియొక్క, శెత్యవత్‌ =వాండిగల, తీళ్ల వా-చకమ
_ యినళిత శబ్రముమో (ద శ త్యీశ బైనుయినది, కర కాండముల్‌ =వా సమందుండినఛాణము లను ; సు
చం ద=మంచిశీతౌ ంశువ్రయొక ్క_; శేత్యవత్‌ =చలువగల్క కరకాండముర్‌=కీర ణజాలములను;
చక్కు_క్‌ =బాగుణగ్యా కాం-చి=చూ చి; (తిదశ బృ ందంబులు= దేవ సంఘములు; ఆనంద చేఖకొ =
_ఆనందపర౦ంపరను; చెందుక=పొందును.
ఇచటం (బస్తుత్యాప స్తుతముల కౌపమ్యుము గమ్యము గాన నంధకారదర్ప మడంచి
చక్రవాక భయంకరము లగుచు చందకిర ణములు దేవతాబృందము నానందింప దేయు నట్లు
నాతీళ్ల బాణపరంపర నీదర్ప మడంచి శ్యతుభయంకరమె దేవతౌబృందము నానందింపం
జేయు నని భావము.
“చ. యతుల వధించి తత్క్భతస వాళి హరించి భరితి ధార ర సనం
గతిం దగునీవ్ర నాయెదురు + కట్టున నిల్సితిగా నిశాట త
త్కృతికి ఫలంబు నీ వెనయ + ని కృతీ దార్చెద మద్భుజోగ్ర ధ
_ న్వరపణభోగివాంతవిమ వహ్ని నమానకలంటధారచేక 131-
టీ. నిశాట=పీరాత సు 6డ! యతులక=మునులను; వధించి=హి ంనీంచి; తత్క_తస
.వాళికా= =వారి చే నా చరిొంప (బడిన యజ్ఞ సంనుములను; వారించి= చెజపి; ధరి(తికొ =భూమి యం
దు ధాష్ట్రక్యానంగతిక్‌ - ధాష్ట్రజ్యా=గడుసు (దనముయొక్కు, సంగతికొ=సంబంధము చేత;
ఖీ
320 చం ద్ర కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
రగనీవంబప్పు చున్న గవ, నాయొదునుకట్టుననిల్పితి గాంనాసన్యఖిముననిలిచెతినికదా: తత్తు
యమందు; ముద్భుజో| గ ధన్వ తణ భోగి వా 6తే విష వహ్ని సమానకల్తంబ ధార టేక్‌. “-మద్భుజజ
నాబాహువులయ దున్న, ఉరభన్వరదం భా - =కో డెనాగు ౯బామువంటి భయంకరమగు
టన
యా “ధార పేక ఎబ్రాణపరంపరపేత, శాశ్చెదకా=శే సెదను.
మాలిని. అని మనుజకు లేంద్రుం + డయ్యెడ౯ భూరిబాణా
సన మెనసీ శరాళి౯ + జాల దై త్యేంద్రు నెం చెక్‌
ఘనము నగమ్ముపై నిశష్ట్రండవాన్ధార చే నా
ఘనగుణరుతి గర్జాళగారవం బూని మించక్‌. 122
తీ, అన=ఇట్లువచిం చిమ నక లేర్యదుండుజనపతి కున సణరుతిఎగొప్ప జ్యానిట్టోవమ,
గ రాగారవంబు= మేఘధ్వనియొక్క_ ఆలిశయమును; ఊని=వపొం౦చి; మించకొ=అతిళయిం
జా
పలగా; భునము=మేభము; నగము సెక్‌ =వృక్నమయు సె; నిష్టండ లీలక్‌ = అఖండ (క్రియ చేత; వా
నార చేనాక్‌ =వారిధార చేతనన్న ట్లు; అయ్యెడ క=ఆ సమయమున; భూరి బా ణాసనము = గొ
ప్ప వింటిని; ఎనసి=పాం౦ది; శ రాళిక =చాణపర౦పర చేత; చాలక్‌ =మిక్కిలి; "జె త్యేం్యదుక్‌=
రా
రావసాధిపతిని; నొం చెక్‌ =నొవ్పీం చెను.
““మనసీజగురు నెంతుక్‌. మాలినీవృ త్రేమందుకొ ననమయయగ ణంబుల్‌ నందవ్నిశ్రాంకి
గూడక్‌ అని. మాలినీవృ త్త తలవ ణము.
చ, జన పతి వై చినట్టిశిత*సాయకముల్‌ నిజనాయక చటక
దునియంగ. జేస్‌ జె దై త్యపతింతోడన యహ్యులు కొన్నీ గూర్చి వై
చినం గడు జూర్డ తక గగనసీమను గప్వల నాత్తవ
రన నెనయించెం జూచునజరప ప్రకరంబులు కీల చాపలా. 133
టీ. దైత్యపతి = తమిసుండు ; వ చినట్టికకసాయక ముల్‌ = రాజు (ప్రయోగించిన
తీళ్ల బాణములను; నిజసాయకచ్చటక్‌ = =తనపాణపరంపర చేత; తునియయగక౯ వేన్సీ= తునియు
నట్లు వేసి తోడ నే=వెంట నే అమ్ములు కొన్ని గూర్చి = కొన్ని బాణములను సంధించి వె చినక్‌ =
(ప్రయోగింప (గా) జనపతి= రాజు; ఆత్మ వ రనక్‌ = =తేనబాణవ్యా పార ము చేత; చూచునజర (ప్ర
కర౦బులు= =అవలోకించు చేవ సంఘములు కేక్‌ = =వా సములచేత, పాపల క్‌ =తొల౭గ (జేయు .
నట్లు; కడుకొజూర్ల తక్‌ =మిగూ్ల చూర్ష ర త్వము చేత; గగనసీమను=ఆకాశ(పదేశమును; కస్ప(
గళ్‌ =అచ్చాదించునట్లు; ఎనయిం చెల=పొందిం చెను.
* అనగా సుచందు(డు తననిశితసాయకములను చె డై క్యేందు(డు తునియలు చేసీ కొన్ని
. బాణములు [(పయోగింప లగా వానిని నిజసాయకముల చే చ చూర్ణ యె గ గనవ్సీవు వ్యాపించునట్లు
“న బేసెననియు. అందు రణావలోకమునకై యే తెంచిన జేవస సంఘములు ఆయాణకాము తేన
౧... కడ్డము గాడా వా _నముల చే దొలంగించుకొనిరనియు భావము.
ఖ్‌
చ, అలపతివై చుబాణముల + నాదనుశేశుండు వాండు వై చున
ముల హారిఖేది తున్నుచు నళపూర్వరణం బొనరించి రయ్యుడ౯
దంశక విల్హునక్రా వి తానము గూర్పుటు వాని వై చుటల్‌
'దెలియంగ న్లోప కంతయు వుఃతి౯ా సురసంతతి సన్నుతింపలకా, 184
ట్‌, అలపతివై చు బొణములక = ఆరాజు పయోగించుతూపులను ; ఆదను జేశు (డు =
ఆతమిసాసురు (డు; వాండువై చునములక =ఆదను జు (డు (పయో గిం చు బాణములను గ్‌ వారి బ్దే
ది=సుచం[దు6ండు, కుముదు6( డనువా(డు శాపవళమున సింహారూపము నొంది యుండ6గా
వానిసీంవాశరీరమును బేదించినవా6డు గావున వారిశేది యనం బడియె; తున్తుచుక్‌ = ఖుండిం
దుచు; అయ్యెడక్‌ =తసమయమున్య; తల (కక=భయపడకో; విల్లునకా = ధనువునందు; విగ
వితానముజ =బాణసంభుమును ఖగన్ఫూ ర్యెషు పవ్షీషు* అని రత్నమాల; కూర్చుట=సంధింద
టను; వానివై చుటల్‌ =వానిం(బయోగించుటలను; సురసంతతి=బేవసంధుము ; ఎంత యుక్‌ =
మిక్కిలి; "తెలియనోపకజ తెలియ (6జూలక,; మతిక్‌ =చి త్తమందు ; సన్ను తింప (గకొ=కొనియా
జయం; అపూర్వర ణంబు=లోే కో త్రరయుద్దమును; ఒనరించిరి=ాసల్సిరి.
_(పహరణకలితము. అభినవధృతి లో + నడరంగం బలభు
గ్విభోం డరిబలముల్‌ 4+ వెడలి నడవగా
స్వభటనిక ర మెంశ* చయం జటులగదక్‌
(పభుకులవుణివై . + బజ వెను వడిగకా. 125
టీ. అభినవ ధృతి=నూత నధోర్యము; లోక్‌ =మనస్సునందు; అడరళక్‌ = ఒప్పుచుండ.
గా పలభుస్విభు ండు= రాక్ష సేశ్వరు (డు; అరిబలముల్‌ = =శతుసై న్యములు ;; న్‌ '్రైడలినడవంగ క్‌ ౬
ర ణమును ౦డీ ఫీతులె పొజు (గా; స్వభ టనికరము=తనసే సైన్యము, ఎంచంక్‌ ఎపశంసింపంగా,
వటుఅగదకొ =చంచలమెనగ దాయు ధమును; (పభుకులనుణి పెక్‌ =రా జేం్యదునిపై; వడిగ కొడు
వేగముగా; పజ పెను పయోగి౦ం చెను,
(పనిగొను నెపుడుక్‌ + [బవారణకలితక౯ా | ననభనవలు మం4దగజ విరమముకొ”* అని
(పవారణకలితవృ త్త లక్షణము.
a
పంచవామగరమను. సురారిరాజు మోంద వె చ+ళూరవార్ష మార్షద౯ా
స్థిరధ్వని పభావగిర్ల +దిక్సుదక్‌ మహాగదక్‌
ధ రావరా గయాయి ఖడ్డ4ధారం (ద్రుంచె నుర్వరా _
ధరోరుకూట ము(గవ(జ+ధార నిం(దుడో యనక, 136
ట్రీ, సురారి రా జు= రాక్ష సే సేశ్వరుండు). మి6దక్‌ =మోందికి; వైచుళూరవార్షమార్దదక =
పయోగంచునదియు, , హూడలవార్షమార్లము [ఖండించునడియ్యు ;స్థిరథ్వని ప్ర భావదీర్ల దిక్సోదకొ ఇ
స 41
32% చం డ్రీకాసరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
సీర మగుధ్వని మహిమ చేత _ుద్దలు నీయ (బడిన ది క్షటములు గలదియు నగు ; మహాగదక్‌ =
సొప్పదగుగ దాయు ధమును; థధరావరా[గయాయి= రాజేందు(డు; ఆర్య రాధరోరుకా టము=
పర్యత సమూహమును; ఉగవజథారక్‌ = =ఈ (గ మెనవజముయొ క్క అంచు చేత; ఇందు6డో
యనక్‌ =సు రేశ్వరుండోయను నట్టు) ఖడ్ల ధార ౯ = ఖడ్దముయొక్క_ అంచు చేత; [తుం చెక=ఖ
డించెను.
“జర(జజంబులుక్‌ గముం బౌ 4 సంగ తొమ్మిదింటి.ె! విరామ మొందియని పంచమర
లక్షణము,
మ. గద యీలీల నృపాసిధార ధరం [దుం+గం ద్మీవరోషం బెదళా
గదురం జానవమాయవే నసురలో+క స్వామి యవ్వేళ వై
రిదరాపాది మహాసురా స్త్రము ధరిశతీభ రవై వైచెస
త్సదవి౯ జూ చునురాళి "కన్నులకు నిశ(దాము(ద చేకూడంగక్‌. 137
టీ, ఈలీలకా= ఈతీరున; నృపాసీధార క్‌ =రాజుఖడ్డముయొ క్క... యంచు వేత; గదజ
తనగదాయుధము; (తుంగక్‌=తునియలు కాగా; తీ వరోవష౦బు=గాఢ్యళోధము; ఎదకొ =
సహాదయనుందు; కదురక =కలుగ గా; అనుర లోక స్వామి= రాత, సేశ్ళరు (డు ; దాననమాయ
చేకా=రాక్షసమాయచేత; అ వ్వేళక్‌ =అపుడు; వై రిద రాపాదిమహాసురాస్త్రము =|,ళ్యతుభయ
(పదమగు గొప్పయాసురాస్త్రమును; సత్సదవిక్‌ =నతు తపదవియగు నాకాశమందు; మూచుసు
రాళికన్ను లకుక = అవలోకించు దేవబృందముయొక్క "నేత్రములకు, ని దాము ద=ముకోకీ
ఛావమనుట ; చేకూడ (౯ = కలుగునట్లు ; ధరి తీభ రసెల్‌ = రాజుమోద్యు వై చెకొ= (ప
యోగించెను.
శీఖరిణి. ఖరాస్నా స్త ౦బుల్‌ ఘూళ+కముఖశ రముల్‌ * కాక వదన
Wy)
స్ఫుర ద్చాణంబుల్‌ త$+న్సెదివికొని రాశభూరి పరిఘ
తుర పాని శేణిక*గురియుచ వటం $ గూల నజరుల్‌
తగ్గిరక౯ా దద్దె తయాళస్త్రము నడ వెం దళత్సైన్య మలర్‌. 138
ట్ర్‌, ఖరాస్యా స్త్ర ంబుల్‌ =ఖరము ఖచా ణములు; ఘూకముఖశర ముల్‌ =ఘూకము ఖములు
Xలిగినబాణములు; కాకవదనా స్ఫురద్చాణంబుల్‌ =కాకముఖములచేం (ప్రకాశించుచున్న బా
_ణములు; తక్‌ =తన్ను, ఆసురాస్త్రముననుట; పొదివికొని రాకొ=కవ్పీకొనిరాంగా; భూరిపరిభు
తంర్యపాసి_శేణిక్‌ =అధికములెన పరిఘులయొక్కయు. చురకత్తులయొక్క_యం ఖద్దములయొ
కాయం గుంపులను; కురియుచు౯ =వర్షించుచు; అజరుల్‌ = దేవతలు; వెజక=భయము చేత;
కూల్‌ = దిగులు పడునట్లు గా, త్వరకొ= వేగము చేశ; తృత్సెన్యము =వానిమై న్యము ; అలరక =
సంతోషింపయగా; కద్జతేయాస్ర స్ర్రుము=ఆయా సురా స్తు; నడ వక్‌ =నెడ లెను.
చ
గ్‌.
ద్విజ్మ శే ష్టుల్‌ మెచ్చన్యమనసభ వల్‌ విశ్ళవిరతి (పజాతౌహోదం బె శిఖరిణియనా ఛా
(sn
సురమగుకోఅని శిఖరిణీనృ తేలక్షణము. ఇట నప్పకవి యొక చోటే న్మిశమము6 జెస్పినను
ఈకవి విశ్రమద్యయము 6, బొందుసటు చెను.
మందా( కాంత. ఉర్వీశ స్వామి సఘునమతితో +నుగకీలాళి వెపై.
న 9 PUNO
బర్వళా రాం జూచి వెజిగు మది౯*హౌయ కచ్చకా దదీయా
ఖర్వప్రస్ఫూ_ర్తి నడంచుతమిం+ గాంచి దోళ్ళ కిము గాం
అపరా
శ ళు జ Sa arn we TY ue అర హం స a లు. అనారు parma య.
ధర్వాస్త్ర౦ బప్హు నువాపతి సంళతానముల్‌ మెచ్చ నె చక్‌, 139
ట్ర్‌, ఉఊర్వీశ స్వామి =సుచం(దు (డు; నునమతి తోకా=గొప్ప బుద్ధితో; ఉగ కీలాళి = భ
యంకర మగు నగ్నిజ్యాలా పరంపర; పైపెలబర్వక్‌ రాక =మో (దికియబసరిం దుటకురా గా చా
చి; వెజంగు= అళ్చర్యముుమదకా నాయ కచ్చక్‌ =మను స్సులో విడునక యధికముకాంగా) తదియా
ఖర్వపస్ఫూ రిక్‌ =నానియతిశ య స్య్ఫ్యూ రినిఅడ ౧చుతమింగా౦చి=శమి స జేయు కోక. (బూ
ని; దోళ్ళ క్ర మెకొ=బాహుశో క్ష పతి) అప్తు=తసమయ మున) మహి సతినంతాసముల్‌ =రా జబ్బ ౦
దములు; మచ బక్‌ జ పశంసించఛున టు గా “గాంధి ర్య్నాస్తంబు= గాంథభి రా స్తే మును; న్‌ గక
[పయోాగిం"చెను, “మం దా కాంత న్పిరిక విగ తుల భ్న తా గాగణంబుల్‌ పొంసకో*ో అని మం
దాకాంతా వృ త్తలమీణము నస్పకప-దిప్పు.
జంగ ప యాతము, / శాంచు చ తక నవ్‌ + రాండదంబులకొ స్ట్‌
wr షు ఖీ స్నా
న. “oy క ఇ ల we
Eu: చు * నా తవణంబుతే్‌
తిరుక్చాళని నించి + ఛా ప్రినభంబు
స్వరోచిం బ్రకాశింప + తన యకొ సం
| య
శతం దానవా స్త్ర యశ+న్ఫ EL హారిం సక, 140
టీ, ఖరాంశుచ్చ్భటకొ=సూర్యసరంపరను; వహ్నో కొండ ంబులకొ =అశ్ని పర ంసరను;
శీతరు కాళి నిక = చం దపరంపరను; మించి=అతిశయి ౦ చి; ధా తీనభ ంబులొ=భూమ్యు క కిశ్న
ములు, స్వరో -చచికా=తన కాంతి చేత; (సకాశళింపకొ=వీ లసీల్ల ౫; యినా య "కొ సీంబుజ రాజు
బాణము; ఇర క =భూ+ూమయ ందు ) దానవా స్తీయవృ త్రిక ణః రామీస చా ణసంబంధివ్యాపార
మును; వారించకొజశమింప 6జీ సను.
“భుజంగ పయా జాఖ్యము ల్నాళ్థుయాలకొ గజ వాత వి (శాంతిగా జెప్పనొప్పుకో
ఆనిభుజంగ్యపయాతసృృ త్తలతణము,
శే. ఇట్లు తనయ స్త్ర సామస్థ్య్య + మెల్లం దూల
నాడు కణచుచు హుమ్మని థీ యూ[గృహమున .
మాసములు నిక్క. నపుడు తమో చరుంగు
శక్తినృపు వై చె నిజమం త్రఃశ _క్లీగరిమ, 141
324 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
ట్ర్‌, తమో చరుండదు= రాకను (డు; ఇట్లు=ఈ[ప కార ముగాతనయ స్థ ససామర ర్భ స్ట మెల్ల జా
తనయాసురా _స్ర/సామర్థ ్యమంత యు, తూలక్‌ = తొలంగీపోనంలా; జెడుక అచుచుకాఐ
“పెదవికజు చుచు; హుమనీ= =పహు౦ంకారము చేసీ 3 ఆగ వామునక్‌ =కో పము చేత ; మో 'సములు =
క్రతువులు; నిక్క_క్‌ =నిగుడంగా; అపుడు=ఆసమయమువ; తనమం(తశ క్రిగరిమక=తనమం(త్ర
సామర్థ్యాతిశ యము చేత; శక్థిక =శక్యాయు ధమును3 నృఫుక్‌ =గాజునుగూర్చి 3 వె చెక్‌,
పృథ్వి. కనత్క_ నక ఘంటి కాశక లఘుణత్క్బృతి ప్ర ప్ప క్రియక్‌
జనాధిప మహాచమూ౪[శ వణభదనం బూన్చూ చు౯
ఫఘనపహ్రతిమధూమసం4ఘముల. జీంటు ల్నీంచుచుక్‌
ఘనస్యదనిరూఢివేం + గదలి శక్తి యే లేరంగా౯. 142
టీ. కనత్క-_నక థు ంటి కాకలభయుణత ®్ఫతి [ప క్రియక.-కనత్‌ = (ప్రకాశించుచున్న,
కనక్ష ఘంటి కౌజబంగరుగ జ్ఞైెలయొక్క, కల=అవ్య క కమధురమగు, ఘు ణత్కృ తి=త(దూప మైన
ధ్వనివి శేవముయొక్క_, (ప[కియక్‌ జవ్యా పారము చేత ; జనాధిప పమహాచమూ[ శ వణ భేదనం
బు.-జనాధిపమ వాచమూ= రాజుగొప్ప సేనయొక్క_, (శవణభేదనంబు = ఇెవులభేదించుటను ;
ఊన్నుచుక్‌ = వేయుచు; ఘన(పతిమధూమ'సంఘములక్‌ .-ఘనపతిము = మేభఘుమునకుసాటి
యగు థూమసంధభఘముల కొ=పొగగుంపుల చేత; చీళటుల్‌ =అంధకారములను; నించుచుకొ=
పూరించుచు; మన స్యదనిరూఢి చేక = =అధికమగు వేగన్ఫూ రి ర చేత ; కదలి=వెడలి ; క్లోక్టి=శ క్యా
యుధము; ఏ జేరంగాక్‌ = రాగా. దీని కో తరపద్యముతో నన్వయము.
పృ థ్వీవృ త్తలత ణమునుగూర్చి, జసల్‌ జసయవంబు లుప్టకర సంఖ్యవి శాంతులుక్‌ |
బొసంగిక విపుంగవుల్‌ పలుకభూమిలోంబ్బథ్వి నా!న సంశ యమగుం గ లిందతనయామనో వల్ల భా ||
అని యప్పకవి పం డెండవయక్న్ష రము యతిగా6 జెప్పీనను మహాకవులు పెక; గ్రార్యడు తొమ్మిద
వర్షము విశ మముగా న్యవవారించుచున్నా 6.
క, మనుజపతి డాని గనుగొని
యని గుండలితాకుగానుం 4 డె శరపం కిం
ల
దునియలుగాం బడ వ కొ ౧
QQ
మనమున వెల్పులు నిజై కశనుహిమను బొగడ, 143
టీ, మునుజపతి=రాజుదాానిక్‌ =ఆశ కిని; కను గొని=అవలోకిం-చీ అనికొ = జయుద్ధమం
దు; కుండలితాశుగాసుండె, -కుండలితజవలయా కార ముగా(జేయ (బడిన, ఆశుగాను (డై = ను
వుగలవాండై , ఆశు శాసశబ్దము శ రాసాదిశబ్బములవ లె ధ నుర్వాచక్రమగునని జెలియవలయు;
జేల్పులు = దేవతలు; మనమునకొజచి శ్రమునందు; నిజె చై కమపామక్‌ ఆత నముఖ్య సామర్థ్యమును;
పొగడక్‌ = శ్రాఘ్‌ంప లగా, శరపం 5౯ =బొణపరనిపర చెత, తునియలు-గాకొ =; అశకలమలు oy
5 పడవై వెక్‌ =పడ౦ంగొ పేను,
[a
we
చ. తనవరశ క్రి యిట్లు వసు+ధా పతిమార్షణభారం ద్రెళ్ళ నా
' దనుజవిభుండు కత్తుబల$ చారణకీలము స్వా గ నిర్లళ
త్సునిశితలిక్రీల వాకశశూలము చయ్యనం. బూని దీనిచే
మనుము నృపాల యంచు బర4మ ప్రతి ఘోద్ధతి వ్రైయ నెత్తంలా. 144
ట్ర, అదను జవిభుండు=ఆతమిసు) డు; ఇట్లు = ఈచొప్పున; తనవరళ క్రిక్‌ =తన శేష
మగుళ క్యాయుధ ము;వసు ధాపతిమార్ద ణధారక్‌ జరా జు బాణముల యొక్ట అంచు చేత; (తెళ్ళక =
పడా; శ్యతుబల దార ణళీల ము =శ్యతు వై న్యసంవారణస్య భావము గల దియు | సాగ నిర్షళ
త్ఫునిశిత కీలికీలము. స్వ = తనయొక్క, అగ = అగభాగమువలన, నిర్ణళత్‌ =వెడ లివచ్చు
చున్న, సునిశిత=మిక్కి లితీక్ష ముల గ, కీలి కీల ము=అగ్ని జ్వాలలుకలదియు నగు; ఒక్క_ళూల
ము=జకళూలాయు థమును; చయ్యనక్‌ = వేగముగా; ఫూని=వహీ౦చి; దీని చేకా= ఈయాయు
ధముచేత; నృపాల=ఓరాజూ ! మనుము=(బతుకుము, విరుద్ధలతణ చే చావుమని యర్థము.
అంచుక్‌=ఇట్లనుచు; పరమ (పతెఘా ఘాద్ధతి క= =అత్యంత కోప సము వేత; (చేయక్‌ = ఏయుటకు;
ఎత్తంగకొ = మోందికె త్తంా. దీనికి మందు పద్యముతోననయము.
చ, జనవిభుం డంతలో. గరము + చాతురి హెచ్చం ధన్వ మూని చే
గనియతి నర్గచంద్ర విశి*ఖద్వయి పావకమంత్ర త్ర, శేఖతోం
దనరయ సర్పి వై వచి ధరం * డార్కొనం = సెం దదియదోర్యుగం
బను పమశళూ ల కాం చ నశ $-రాసనముల్‌ తొలుదొ ల డిందలక్‌. 145
ట్ర్‌, జననిభుండు=సు చం దుడు; అంతలోకE్‌ = వాండుళూల మె త్రివేయు నంతలో; కర
ము=మిగుల; చాతురి= నేర్చు; హాచ్చంగకొజమించ లగా; థ న్యము=ధ నుస్సును; వూ ని=వపాాం
చి; వేగనియతిక్‌ = వేగనియమము చేత; అర్గచందవిశిఖద్యయిక్‌ = అర్థ చంద బాణద్వయ
మును; పావకమం( త శేఖతోక్‌= =ఆగ్నేయనుం(త్రఫుంజము చేత; తనర గక =జప్పునట్లు గా;
మారి = =మటి౦ చి; వై చి=ప్రయోగించిి అనుపముకూలకాంచనళ రాసనముల్‌ = సాటిలేనిశూల
మును కాంచదనథనువును; తొలుదొ లక్‌ = మొదటనె; డిందంగకొ = పడ గా; తదీయదోర్యు
గంబు=వానిబాహుయు గృమయును; ధరకొ తార్థానక బే సేక=భూమయందు (బడునట్టు చేసెను.
ఉ. అంత ననంతరోపనిఖ + యాంతరవీథికం జిందు ద్రోోక్‌ [6 గా
లాంతకతుల్యమూ ర్తి రి యలశయాశ రనంతతిచక్రవ శ్ర దు
నాంతరయంబుతో మణిశ4తాంగము డిగ్గన ద్‌ వ్యా త్త తవ
'క్రాంతర మూని మ్రింగెద ర+ సాధిపు నం చరుజెంచె నుద్ధతిన్‌ . 146
“
టీ, అంతకొ= =అటుతరువాత;కాలాంతకతుల్యమూా = వలయ శెంమృత్యువుతోనమూ
నమైనచేవామగల, అలయాళశర'సంతతిచ్యకవ రిఐఆరావషసకులాధిప పతియగుతమిసు96౦డు; ఆం
తరవీథికక్‌ జవ్భాదయ[ప దేశనుందు; అనంతరోస శి ఖి=అధిక మయి న(కో ధాన్ని; చిందు[దొ'
న
క
326 చం ది, కాపంణయము, నవ్యాఖ్యానము.
క్కు_కొ = ఉప్పాంగలా; దుక్తాంతరయంబుతో కొ=నినారింప రాని వేగముతో; మణిశతాంగ
ము=మణిమయము గుర థము నుండి; డిగ్గనడి గ్లి=తటాలునది గీ; వ్యా త్తవక్తా)౦తరము. -వ్యా త్ర=
-తెజవంబడిన, వక్తా౧ంతరము=ముఖమ ధ్య మును; టోని = వహించి ఉద్ధతిక = దర్పముచేత;
రసాధిఫుకా = రాజును; (మింగెదనంచుక్‌ =కబళి ౦ చెదననుచు; చను బెంచెక్‌ =వన చ్చెను.
= వ. 9 ట్ల, తినూన పతిపక్షహర్యతు వర్యంబు వక్రించి మపహావీతి ధరాసన్న లో
శవలగం గుప్పిం+ చుపంచాననంబు -తెజింగున( దచ్చక్రా కాంగం౦ం బభంగురా
మర్ష సాంగత్యంబున డిగ్గ నుజుకి గోశత్రాధిపవిచి త్రప్టట్టి రాజ పరిత్రుటిత
బాహార్ల్షళశయుగళుండై నిస్తంద్రనునేంద్ర శతకోటిశితకోటి పాటితపతుద్వ
యం బగు నంజనాచలంబు చందంబునం జూపట్టుచు న శేపారిబలవిలోచ
నోత్స వవిమోచనంబు గావించు మేచకప్రభాధట్టంబున గెట్టన మట్టు.
మీటు కటికిచీకటిం బుట్టించుచుం బొడకట్టు నుద్దండతనూదండంబు శింశు
మూర చక్ర, ఏథి రాయం బెకుంగం జేయుచు నిష్థురదీర్ణ నిశాసభూమనిష్టాల
పీరదనికాయంబులకు శంఖార వౌాట్భే వుం కారవారంబుల విశంకటగర్జనా
విశేషంబులు నెగడించుచు గ్రీష్మదినమధ్యందినమూ_ర్రండమండలం బొడి.
యం గమకించువిధుంతుద గృహంబుదారి నునీ లితవదనకోటరుండై మహి
పమా_రృండుంగుజించి యనం తాధ్వంబునక్‌ బరువ్రూన్సుచు నతిభయంక రా
కారంబునక్‌ బణ లేర నప్పు డప్పాలసుదిండిమన్నీ నిం గన్నారంజూచి ధీరో
దాత్సుం డగునాసుచం ద్ర రాజేం ద్ర్రుంకు నిజకి కోదండంబున సమం త్రకంబుగ
నారాయణ్వాస్త్రంబు నాన్చి ప్ర ప యోగించిన నయ్య స్త లిఖావతసంయును నతి
చేలశుచిజాలసమనతంబు గావున బుహ్క_ర స్థానసంస్థాయినానానిమేషసం
తానభంగంబు చేకూర్చుచు న నేకదివ్య కాండనర్ష చ మత్కా.. థన ప్రకార
భాసమానం౦ంబుగావ్రన భువన జాత విలాస సము;త్వారణంబు సంఘటించుచయున
మలకమలా_ప్తదై వత ప భావిభాషితంబు గావున నాత్మ మి త్రచశ్రానందస౦
ధాయక తేజోవై ఖరిక్‌ చ చేజరిల్లుచు నమితరయంబున నే నభ్రమార్షంబు చేపట్టి.
యెదురుగం బజతెంచు నాడై తేయనాయకుశిరంబు. ద్రుంచి నయ్యవస
_ రంబున, . - 147.
టీ. ఇట్లు=ఈతీరున; అప్రతీమాన ప్రతిపక్ష వార్యక్షంబుజసాటిలేనిశ |త్రు _శేస్టు (డు;ోకా '
. ర్యువ,ఃశేసరీవారిః. సింవాళార్టూల నా గాద్యాః” “అని యమరుంషు; వీతీంచి= చూచి; మవోతీ ..
. తీధరాసన్నతీగణినలనక్‌ = గొప్పపర్వత సమిపభూమిను డి; కున్చీంచుప ంశానన0బు శె
తృతీయా శ్యాన ము. 327
అంగునకొ = దుముకు చున్న సీంవాము వలె తచ్చ(కాంగంబు=ఆర థ మునుండి; ఆభ ౦గురా
రుర్ష సొంగత్యంబునక్‌ ...అభం౦గుర=అ[పతినాతమ గు, అమర్ష= చెత ః[పజ్వల నము చేత; “అమ
గ్గ స్సాపరా ధేహ చేతః (పభఖ్యలనంనుతమ్‌* అని అమర్ష లక్ష ణము, సాంగత్య ంబునక=సంబం
ధమువేత) డిగ్షనుటికి= వేగము గడిని; గో తాధిపవిచ్శితతర పత్తిరాజపరి తుటిత చాపహార్షళ
యు గళుండె.-నో, తాధిప=రా జుయొక్కా, విచ్చి తతర= ఆశ్చర్యకర ములగ్భు పత్రి రాజ=జ త్తమ
సాయకముల వేత్త పరిితుటిత= భేదింప (బడిన, బాహార్ష ళ యు గళుం డె = అర్షళముల (బోలుభు
' జాద్వయము గలనా; ని సం దసురేం[ద శతకోటి శితనోటి పొటిత పక్ష ద్యయంబు.-ని సం
... ద్ర=జూాగరూకుండైన్స సురేంద=జేవేందునియొక్సు_, శతకోటి=వజాయు ధముయొక్క_, శిత
కోటి=తీక్లాగము చేత పాటితజ=నటకంబడీన, పక్షీ ద్వయ ౦బు=గ రుద్యుగ ముగ లిగినట్టిది; అగు
నంజనాచల ౦బు చంద ౦బునకొ=అయిననీలా వలమున లె; మూపట్టుచుక్‌ =అగపడు చు; అ
శేసారిబల విలోచనోత్సవవి మో చనంబు. _ అ శేష=సమ స్తములగ్య అరి=శ(తువుల యొక్క, తమి
(యుండుగావునజక్క_నలయొక్కయ నియర్థాంతర ముస్సు రించున్కు బలజసె న్యముయొ క్క, విలో
చనోత్స వ=నయ నాన ందముయొక')., వి మో చనంబు=బో (గొట్టుటను; కావించు మే చక పథా
ధట్లంబునక్‌,.-శావించు= చేయు చున్న, మేచక ప భా=నీల కాంతులయొక్క్కా, ధట్టంబునక్‌ =
గంప చేత; నెట్ట్లనక=అనివార్యమయుగ్యా; మట్టుమోజు కటికి చీ (క టీకా=అతిశయి ంచు గా థాంధ
కారమును; పుట్లించుచుకొ =కలుగ (జేయుచు; పాడకట్టునున్దండ కనూదండంబు, _ పొడ క ట్టు=
చూపట్టు చున్న, ఉద్దండ తనూదండ ంబు=ఉ తృ టశరీర కాండము; శింశుమారో చక విఫక్‌=సూ
ర్య్వాదిగ వానంబార చక ముయొక్ల్ష [ప చేశ మును 3రాయకొ =ఒరయు నట్లు; పెరుగ జేయు చుక
వృద్ధియబొ ంద జేయుచు? ని ఘర దీర, నిశ్వాసభామనిపా_లనీర దని కాయంబులకుకొ .-ని స్టార =
కఠిన మై, దీర్భజపొడ వై నుని కా స=ఊర్ను సంబంధియ గు, భూమజ పొగ య నెడు, నిపా_ల నీరద
=అ కాల మేసఘములయొ క్కు నికొయంబులకుకొ=గుంస్రులకు; ళ6ంఖారవోగ్గ సుం కారనారంబు
లక శంఖ నాదమున నైనహుం కార ముల గుంవుల చేత;వి శంక ట గర్భ నావి శేషంబులు =విశాల మగు
గర్జనావిశేషములను) నెగిడందు చుకొ=పుట్టిం చు చు; (గీష్మదినమధ్యం౦దినమా రండమండ లంబు=
(గ్రీష్మ దినమందలి మధ్యావ్నా కాలిక సూర్యమండ లమును;ఒడియక్‌ొ తమ కించువిభుంతుది గనాం
బుదారికో=పట్టు ట కుత్ళర పను రాహు గ వాము భ oN; ఆనీ లితనదనకోటకుండే= తేఅవ (బడీన
తన “80
మిగల భయ(పదమగునాకృతి తోడ; పజ లేరకొ=రా6గా; అప్పుడు=౫సమంయేమున; అప్పా
_రిసుదిండిమన్నీ నిక =ఆరాత సేశ్వరుని; కన్నా రక్‌ చూచి=బ్యాసగనవలోకి ంచి; ధీరో దాత్తుం
డుఆగు నాసుచంద రా జేందుండు=ధిర( శేస్థుండగు నారాజ శేస్థుండు;నిజ కో దండ మనక్‌ =తన
. ధనువునందు;సమం(త్రకంబు గాక =మం(త్రయు కము గా, నారాయ ణాస్త్రంబుక్‌ =నా రాయ ణా
ఢిదైపత మైనయస్త్రవిశ్లేవమును; కూర్చి=సంధించి; (ప్రయోగించినకొ' = విడువలూ) అయ్యస్త్ర
శీఖావత౦'సంబును=ఆయు త్తమాస్త్ర ంబును; “కతి వేలశుచిజా ల సమన్నిత ంబు=ఆధికమ గునగ్ని సం
“శతులతీో (హాడినది; అధిక ములుశుద్గములునగు వలలతో(గాడినదిఅని యర్థాంతరముతో (చు;
స
328 చం ద్రి కాసరీణయము, నన్యాఖ్యానము.
'కావునకొ=అయిన హేతు వువలన; పున్కు_రస్థానసంస్థాయి నా నాని మేషసంతానభ ౦గ౦బు. పు
స్కు_ర స్థాన సంస్థాయి౭గగ నస్థలమ ౦దునిలి-చిన, నా నా=అ నేక ప్రకారముల గు, అని మేషసంతా
_ నజసుర సంభఘుముయొక్క_, జల[పదేశములనున్న మత్స్య సంధభుముయొ క్క. యనియర్థా ంతరము,
భంగంబు=పతనమును; చేకూర్చుచుకొ = చేయుచు; అ నేక దివ్య కా ండ'సర్గ చమత్కారి ఘన
(ప్రకార భాసమానంబు. -అనేక=అనేకములగు, దివ్య=లో కో త్రరము లెన, కాండ=బాణముల
యొక్క_, ఊదకములయొక్క, సర్ద=సృషప్టైయందు, చమత్క్మా_రి= నేర్చు గలిగిన, నున ప్ర కార=
అధిక పకారముళేత, మేఘప కారము చేత, భాసమానంబు = (పకాళశమానము; కావునక్‌=
అయినాహీతున్ర వలన; భు వనజాత విలాససముత్సారణ౦బును .---భువన జూత=లో క సంతతి యొ
కళ జలజూతముయొఖ్క_, విలా స=సంతసముయొ క్క, సము తార ణంబును = మోచనమును;
ఘుటిం చుచుకొ= చేయుచు; అమలకమలా ప దెవత (ప భావభూషిత ౦బు....- అమల=స్వ చృమగు,
కమలా _ప్పదెవతజవిష్ణువుయొక్క_, సూర్యునియొక్కయనియర్థా ౦త రము, (ప భావభూషితంబు=
సామక్థ్యము చెనల౦కృతే మైనది, (వభాజకాంతి చేత, అవభూషితంబు = అలంకృత మెనది;
కావునక్‌ =అయినహేతువుపలన; ఆత మి(తచకానందసంథాయక లేజో వై ఖరిక్‌ ,--- ఆత్మ =
తనయొక్క , మిత చక =సువ్నాత్సంభుమునకు మి[తములగుచ[కవాకములకు, ఆనందస ంధా
యక=ఆనందముంజేయం, తేజో వెఖరిక = తేబో విశేషము చేతు తేజరిల్లు చుక్‌ = ప కాశించుచు;
అమితరయ౦బునక్‌ =ఆమిత వేగము చేత; అ(భ మార్షంబు=అఆ కాళ మార్లమును; ేపట్టి= అవలం
బిం-ది; ఎదురుగకొ = అఫిముఖము "గా; పజ తెంచు నాదె తేయ నాయకుశిరంబుక = ఏతెంచు
చున్నయాదనుజనాయ కుశిరమును; (తుం చెక్‌ =ఖండిం చెను. అయ్య వసర ౦బునక్‌ =ఆసమయ
ముందు; దీనికిముందు పద్యమందు౦డు[కియలతో నన్వయము.
సీ, గంధర్వపతులు చొళక్కపుపాట వాడిరి, వాడిరి తద్భవ్య+వార్హ ర మయులు
కులరాజమం[ తిము+ఖ్యులు సం(భమించిరి, మించిరి సాభ్యు ల4*మేయసుఖిత
నర నాథసిద్ధు లం+దటు కొొనియాడీరి, యాడిరి బృం దార కాబ్దముఖులు
పిదివదిపుల రా+డృటులు మన్నించిర్కి నించిరి విరిసోన + నిఖిల లేఖ
తే, లాత్త సామంతన్భ పు ల(బ+* మంది రిప
సిద్ధి మును లాశమంబులు 4+ చెంది రససుర *
కువలయాతక్న్షులు మిక్కిలి * గుంది రభయ
భూతి జూనపదుల్‌ మది( + బొంది రపుడు. 148
టీ, గంధర్వ్యసతులు=గంధర్యస్త్రీ లు; చొక్కాపుపాట పొడిరి= మంచిపాటను గానము
చేసిరి, మయులు=య ములు; తద్భవ్యవా ర్త రకొజ = ఆమంగళక రమగువృత్తాంతమును;వాడిరి=పస్తా
వించుకొనిరి. కులరాజమం(తిముఖ్యులు =కులమువారు రాజులు మంతివరులు; 'సం(భమించిరి=
సంతోషించిరి. సాధ్యులు=దేవవిశేపులు; అమేయగుభీత౯ =అపరిమిత సౌఖ్యము చేత; మిం.
చీరి = అతిళయించిగి, అందబుక; నర నాథన్‌ ద్ధులక్‌. = = రాజుయొక్క కార్య సిద్ధులను, +.
i
తృతీయాశ్వాసము, 329
కొ నియా డిరిజ పశ 6సించిరి. 'బృం దార కాస్టముఖులు= దేవతాస్త్రీలు; ఆడిరి= నాట్యము 6బేసీరి;
(పదవ దిపులక్‌ =పలాయమానుల గుళ తువుల ను; రాడ్భటులు= రా జభృ త్యులుమన్నిి ంచిరి=
గార వించిరి. నిఖిల లేఖులు =సర్వ దేవతేలు; విరినోనక్‌ =పుస్పువర్షము ను; ని౦-చిరి=పూరి౦ చిరి.
ఆకే కొ మనమున; సామంతనృ్ఫ పులు = ఇరుపారుగుభూపులు; అ్యబమందిరి = ఆశ్చర్యమం౦దిరి.
మునులు = బుషులు; ఇష్ట సీద్ధిక్‌ = మనోరథలాభముచేత; ఆ(శ్రమంబులు = నిజనివాసములను;
చెందిరి=పొం౦దిరి. అసురకు వలయా తలు = రాక్ష సస్తీలు) మిక్కిలికు ౦దిరి= అధికముగదుఃఖించిరి,
జానపదుల్‌ =[పజలు; అభ యభూలిక =అభయసంసడను; మతిక్‌ = బుద్ధియందు; ఫషాందిరిజు
లఖించిరి. అపుడు=దీనికియ ౦దు పద్యము తోనన్వయము.
ఇది యమకాలంకారబిశేవము. * అ న్టైసత్యర్థ భిన్నా నాం వర్ణానాం సాపునః (క్రియా!
యమక ౦ పాదతద్భాగ వృ త్తి త ద్యాత్య సకతామ్‌' అని కావ్య,సకాశమున యమకలతణము.
“యు ద్లేతు నర్మ బలచారరజాంసీ తూర్యనిస్సాణనాదళర మణ్జలర కనద్యః | ఛిన్నాతపల
రథ చామర కేతు కుమ్మిము కాసురీవృ త భ టా స్ఫుర పుష్పవృష్టి 8” అనుటం బట్టి యథో-చితము
x నిట్లు ప్రస వృష్ట్యంత ము పర్లి తంబయ్యె.
మ. హరిదీశాదిసురా ళలితోం _బమథవ+ర్య( శేణితో సర్వని
రర యోగీశ్వరకోటితా రయిత గోళ(తంజేరి గారీమనో
పహారు6 డాభూపతి గారవించి మహి లో కాత్యద్భు తాపాదిబం
ధుర నానావిధపారితోవీకములక + దోడో నెనంగకా గృపకా. 149
టీ, గారీనునోవారుండు=ళివుండు; వారిదిశాదిసు రాళితో౯ా= దిక్చాలాదిదేవ బృందము
తోడ; (పమథవర్యశేణితోక = (పముథ శేష్టులగుంపుతోడ; సర్వ నిర్భర యోగీశ్వర కోటి
తోకా =నమ స్తదేవమునిసంభుము తోడ; రొయితకొ=వేగము చేత; గో(త్రక=భూమిని; చేరి=
పొంది; ఆభూపతిక్‌ =ఆరాజాను; గారవించి = గౌరవము చేసీ; మహిలో కాత్యద్భుతా పాది
బంధుర నానావిధ పారితోషికములక్‌ =భూలోకములో మిక్కిలియాశ్చర్యకరములెన యేక
విధములగు పరితో షార్ష దవ్యములను; కృపక్‌ =దయ వెత; శతోడోకొ= వంట సే; ఒ'నన౦లగక్‌ =
P లాలి
ఇచ్చెను.
శివుండు చేవబ్బందముతోను (పమథవర్లముతోను మునిగణముతోనుం బుడమికిC
బోయి యారాజునకు లోకో త్తరపారితోషికముల నిచ్చె ననుట.
చ. దనుజకులేం దై న్యవర+ దారుణసాయకపాళి నుర్విం (దె
ళ్ళినమహిపాలసై న్యపట౪+లి౯ వమునంచేసె శచీవిభుండు పా
వనక రుణాసుధానిక ర*నర్గ పరంపరకన్న మున్న ప
ర్విననిజశ _క్లికల్పితన+వీనసుధార సవృస్టిధార చేల. 150
టీ. శచీవిభుండు=ఇందుండు; దనుజకు లేంద సెన్యవర దారుణసాయక పాలిక. _దను
జకులేంద వె న్య=రాత సేం్టదునిమై న్యమయొక్క_, వరజ(శేస్ట్రమగు, దారుణ=భ య 0కరమగు,
42 గ
తవం చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
a
పొయక పాళికొ=చాణభర ౦పర చేత; ఊర్వి క =భూమియందుు (తెళ్ళినముహి పాల సెన్యపట
లిక్‌ =పడ్ర్తిన నట్లిరాణాసెనికులసమూవామును; పావనకరుణా సుధానికర వర్ద సరంపరకన్నళ్‌ .=
పాపన= ఫ తమగు, కరుళకాజక్సృస ౫ చేశినాన్కసు ధానిక రజసుధా న మూవాముయొక)_, వర్షపరం
పరకన్నక =వృష్టిపరంపరకన్న ను, మున్న =ప్రూ మే పర్పి ననిజక శ్లీక ల్పితనకీభచు ధార స
వృష్టి ధార వేక్‌ .-పర్విన=న్యాపించినదియు, నిజశ క్రికల్సిత = తన సామగ్ధ్యము చేకల్చింప(
బడీనదియు, నవీన =నూతనమునగు సుధార 'స= అమృత ర సముయొక)_, వృషిధార చెక్‌ =వర్ద ధా
న చేత; నున. జేసకా = బతికిం చెను.
మ. దివిజాలభ్యతమి(సదై త్వవిజయాశ _ప్లిక్‌ సేవితుం డ్రై నయా
యవసీనాధవ శేణ్యుం జేరి వినయా4య తాక గాభేయగా
లవ శాండిల్యవ సిష్ట ముఖ్వమునిజా+4లం బేక నాబాగ తిక
నవకల్యాణక రాదిదివ్యవర సం+ తానంబు లూ నెక్‌ రహిాక. 151.
ట్రీ, దివిజాల భ్యతమి (స వైత్యవిజయా పీక్‌ .-దివిజాల భ్య= దేవత లకుంబొండవ ల విగాని,
తమి పడైత్య విజ మ=తేమి సా సురుని విజయము యొక) , ఆ పికా=| పా షి చేతి; శేవితుండెనయా..
ra wl (mu) అనాలి రె
యపనీ వాథ వ రేణ్యుక్‌ = నేవింపంబడినయా రాజ శేష్టుని; చేరి=ఐపొంది;ి వినయాయస్తాత్మిక్‌ =.
విన వ వళశంవద మెనచి తముతోడ; గా శ్లేయ గాలవ ళాండిల్యవ సిస్ట ముఖ్యమునిజాలంబుఐవిశ్చా.
ద pe య
మి తులకు గాలవుఃకు శాండెల్యు౯డు వసిష్టుండు వొంవల గును విపుంజము; ఏకవాచాగ తిక = ఏక
వాక్యుయుగ; నవక ల్వాణక రాదిదివ్య వర 'సంతానంబులు = అపూర్న క *గ్యాణము( జేయు వట్టి వరయ
మొదలగునర ములయె క్క..సమావాములను; రహికొ= పీతి చేత; ఊన్నెకొ=వహీ ంపంజేెను.
విశ్వామి తుడు లోనగు మునివర్యు లారాజున కళ్యుదయ పరంపరాభివృద్దిగా నాళీ
ర్వదించి రమటు,
చ. జనవిభుం డిట్లు దైత్యబల+జాతదయంబు వహించి "దేవతా.
జనములచే బహూకృతిని * జాల భరించి కడుం దలంచె నె
మనమున. జం(దికాయువతి+మంజకటావీస మేధి వేందిరా
సనయవమహాజయం బెపుడు + దారునెకో యని కోర్కె మించంగకా. 152
ట్‌, ఇట్టు= ఈ(పకారముగ; జనవిభు 6డు=సు చందుండు; రై త్యబలజాతీజయంబు=రా..
క్షసనె న్యముయొక్క_ గలు వును; వహీంచి=ఫొంది; చేవతాజనముల చేకొ =బేవతాసంభుములచే .'
త; బహూకృతిని=సత్క్యాార మున; చాలక్‌ =మిక్కి_లి; ఛరిం చి=వహీ ౦చి; నెమునంబునక్‌ =మం ,
, చిమనస్సునందు; చరదికాయువతిమంజు కటాకు'స మేధ తేందిరాతనయజయంబు. _ ఛభం(దికా .
యువతి=చం దికయొక్శ, మంజా=మనోోజ్ఞ ' ములగ కటాక్షృవ= నే న తాంతద్భష్టుల చేత, సమే 1
ధితీ=పృదధివా ౧దింప (బడిన, ఇంది రాతనయ ఇజమన న్యభునియొక్క_, మహోజయంబు = గొప్నజయ -.
ము; ఎపుకుదారునా నో = ఎెప్పుకుకలుగునో; అని ఇ ఈ(పకారముగా; కోరి మించ6 గాక =
అభిలావయతిశయింపంగా; కడుక్‌ జమిక్కిలి; తల౦ వెకొ=ఛింతిం వెను, స
థీ
లలి కియా శ్వాస 331
ఆనారితొ నెపుడు? ఫోగంతునోయని కోముచుం డెననుట. ఇట౬ బింతయను ననంగడ
శ గాం చెలియునది,
హ్‌, ఈలీల సపుడు తళ్చాం, బాలీ'మాహో త్రిచి త్తృ4నారసు (జ భూ
చం
సాలా(గణిసకలాజర, జాలానువుతిక్‌ (బమోద+సంతతి మెజుయక్‌ 1£3
తా
టీ. అపుడు=ఆస మయమున; ఈలీలక్‌ = ఈ [పకారముగ భూ పాలా నణి=సు-నంయదుండు;
తవ్చాంచా లీమోవో చే చి త సారసను (6 (చే=అిదందెక యంద లి"పూ హాము వేంబొందంయిడి ఉనహృృూద యా
అలల
రవిండముగల నా (ద; నక లాజలరజూలానుమణగెకొ సము స్తచేవతా బృ ందముయొక..సముతితోడ;
జాకీ ఊళ
(ప్రమోద నంతే తీ=నా రా తీశే యము; మెజుయక ౫వ కాశీంచుచుండ గా; దినికిచనియెనను వ్యప
ఆ ye ల, వ ర
హితో త్రరపద్యస కి మయం దక్టయము
పద్య గయ మేక (కొయతో నన యించుటం జేసి య. కరు ఇ భ్యాంయు గా మిత వో రల
ల భట.
టీ
(తిభిఖ్ళో కల శేపుక మ” అను ను కే అక ణము చేలక్షీతంబగువిశేన కస సరగ యీాసద్య( తీయి కమ
MU
gr
స లము + ససరుంణి DO) యస voy కథ లం
య. అనఫు త స్తినకుంభ ల భుసబా+ల బం లె 3 మూం రొ దిఓ.
తనిష_ కిక నవపజ ద భాలసితివళి క్ష వృ స్ఫూ ర్తి రాజిల్లుస
దిని రూఢా నుఖ్ల యౌ సృహృృత్పరణి భూ+మిస్వాని. re నెక్కి. "aru ps
bet ఇతో
చనబంభార భటుల్‌ తెమి(సవిజయ+*ణా బయ్‌ (బబోథింపంగకొ. 154
ట్రీ, భూము "సొ jm =సుచం[ దు డు అనసఘూాో్ల ఎ స్థనకుంభ ల క్‌ నములు ఇ పులిని,
ణ్‌ చే నమక లినొప్ప కై శ, కుంభ ఐకు 0 న్థలయుయుక గ జ పన ఎగా మట్ట లస, సువకురి
భక లశముల పంటికు చముల యొక), లక్‌ జపా ప 'వతనసయ రొంతిరథ న్‌ రాలా
tp
3 ఏన = గొహ్యదియెన, నాలవఫ ము అవా పక జపా సనన గొప్పతల
పీక. నున! షు my నొ ల శాస్త i మ lym అవా i Wy లే "50
అటో జల ws శ శ
న్‌ on గై uw wt gy Se న. hah 0 a
వెండుక ల|'పొ ఏ 'చేతిననియరాంతరము; హూరాథ దంతోనివ SE ఆమ టసమానా క See పంటి
wht tp
eos 9
ఏంబ ంధము చత ;ననఫగు! భాలసీతేవక్రై స్ట రేక్‌, నస=నూతినములగు సడి అసి ర్లు పృకొటుల
ae య fast
మొక్క బాజకాంతుల పి, మోూతనమెనకనుల కాంత 'చెతకనియ సొంతిర ము అసత క కొ శు
శీ En tay
మచున్న, పక కస్సు bE జాము: ఖ్యప కాము నేత్ర; CREE ఖ్‌ పటి నీక బప కొాంంచుది ఎన్న సమూ ఈ
పంగను, పద, నీజాశీస్త్రీనని సీయగ్దాంతెరము; మా థ్రానుళం యా ఖ్యవ్భాత్సరణకా న Ts
న ళ్‌;
మైన టుపంటి, అనుశ యణ జ్వేసము చేత," తి త వత ననుట, ఆవును 6 గాను న్‌ ఎ ఛా మి కేషము,
. ల wag టం మలో. po అ స wt Pa వా? త
'ఢ్య=సమృద్ధనుయిన, వాత? ణికొ =వ్బాత్న్య దేశమాత తాక; బిక్కుంజఅధిష్థ్రించి; కాం
ఏనబం భార భ టుల్‌ =స్న రమయ సరు లయొ॥8 గాని వాదములు; తిమిిసవిజయి చాయ క్ర లేమి
భి ‘hoes
సాసుర జయ ప కాశ మును; (పబోధంప 6౫ కొ=బోధంచుచుండం గా, దినిక చనరకు భనును ల"
పద్యమందలి (క్రియతో నన్వయము,
అన; గొ పడనీ చంనళో అత అమ్ములతో 6 గూడ యుండుటుం వసి వ్రత ఎది ఆ పయ
wong
మయిన యరతతోడ వాని శకం చనియ ఇన భొపము,
మం
శ
గె
332 చం ద్ర కొసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
చ. అలఘుర్వురీత రంగవిభ+వాతిశయంబు కనద్వనీల తా
వలిమహీమల్‌ సరోలలిత+ వారిజ వై ఖరియుక్‌ నగోజ్ఞ (ల
జ్ఞలదమహంబు తనృహిపళ+ చం. దసు తాంగవిభావిలాసముల్‌
జెలుపంగ గాంచుచుక జనియెం + (దివ్మరు నెవదితోడ ఏటికి. 155
టీ, అలఘుయురీత రంగ విభ వాతిశ యంబు.-అలఘు =అధికమగు, యురీ = సెలయేళ్ళయొ
క్కు, తరంగ=అలలయొక్క_, విభ వాతిశయంబు = సంపత్సమృద్ది; కనద్వనీల తావలి మహీ
మల్‌ .=కనత్‌ ఇప్రశాశించు చున్న, వనీ=వనములయందున్న, లతా=తీ వలయొక్క, ఆవలి=పం
కలయొక్క_, మహీమల్‌ = అతిశయనములు; సరోలలిత వారిజ వైెఖరియుక్‌ . సర ః=సర
స్ఫులయం౦దలి, లలిత =ఒప్పు చున్న, వారిజ = పద్యములయొ క, వె ఖరీయుక్‌ = భ ంగియు;
నగోజ్జ్వ్వలజ్ఞలదమవాంబు = పర్వతములయందు[పకాశించుచున్న మేథుములవిలా సము; తన
పహీపచండసుతకౌంగవిభావిలాసము. తన హీపచండదనుతా = ఆచం(దికయొక్క అంగవిభా
విలా సముల్‌ =అంగ కాంతి విశేషములను; తెలుపక్‌=స రింప (జేయు చుండ (గా; కాంచుచుక్‌ =
చూచుచు; త్రిమరు నెమదితో డక్‌ =మిక్కిలి చలిందుచున్న నిండుమనన్సుతోడ,; వీటికి =
శీ జీ
నిజరాజగథానికి; చనియక=పోయెను.
అనయా తరంగల తాపద్మ జలడములు చందికయొక్కు_ వళులను బాహువులను కన్నులను
కొప్పును సృరింప(జేయుచుండ (గా జూ చుచుం. బోడె నని భావము.
చ. తనపుర మంతం జేరి వసుఃధాపతి భోటవరాటలాటము
ఖ్యనిభిల బెశ భూపతుల + నంచి నిజాంచితహైమమందిరం
బెనసి యనీహ మించ దిన+కృత్యము లూన్ని విలాసహర్మ్మ న్‌మౌ
ల్టీ నలరుశ య్య నప్పు పవళళించె నృపాలను తె కమూాహతక్‌, 156
Gs ౦
టీ. అంతకొ=అటుెని; వనుధాపతి=సుచందు(డు;తే నప్రరము=తేనప త్రనమును, చేరి=
పొంది భోటనరాటలాట ముఖ్యనిఖిల దేశ భూపతులక్‌ =భోటపరాటలాటాదినిఖిల దేశ ప్రభువు
లను; అంచి=పంపీ; నిజా ంచిత హైమమం౦దిర౦బు.---నిజజస్వకీయమ గు, అంచిత =పూజ్యమ
యిన, హైమమ ౦దిర ౦బు = స్వర భ వనమును; ఎననీ=ఫొండికఅనీవా=అర తీయనుమాన్న థ్రావ స్థ
మించక్‌' =అతిశయింప (గా; దినకృత్యములు=అవ క్యా చర ణీయముల గుస ౦ ధ్యాదికార్యములను;
ఊన్ని=చేనీ; విలాసవార్యమాళిక్‌ = |కీడాసౌధ శేష్ణమందు; అలరుశయ్యక్‌ = ఫువ్వుల
పణ ప్రునందు; నృపాల సుతెక మోవాత క్‌ జ చందికయందు ముఖ్యమయిన పీతిగలవాండగుట
చేశ; పవళించెకొ=శయని ౦ వెను,
- ఆశ్వాసాంత పద్యములు,
ము (ప మాతితగభీరతావిజితపా+రావార' ఎరావారనం
యత నొనాశ రకర్ణ కోటరపృప.+ త్కా సార “'కాసారజూం .
4,
చిత నే తాజన తామనోహరమహో+శృం గార శృంగారసం
భృతవా క్లెకవిహో రలాలసమనో+బ్బం' దార బృం దార తా, 157
ర్త ఇ
టీ. (పతిమాతీతగ ఫీర తొవిజిత పారావార.- (పతిమాతీత = సాటి లేనట్టి, గఫీర తౌ
గాంఫీర్యము చేత, (గాం ఖీర్యుమవికార స్స్యాత్‌ సత్య విభ కార జే అని తల్లక్షణముు
విజిత= గలువ(బడిన, పా రావార=సము(దముగలవా6డా! రావారసంయత నానాళరకర్ణకో
టరపృ షత్కా_ సార .- రావ=ధ్వని చెత, అర=శీఘిముగ్యా 'సంయత =నిరోధింప (బడిన, నా నా
శరజ=నా నారాతృసులయొక్క, కర్ణకోటరజకర్ణ ర ంధ్భములుగ ల, పృషత్కాాసార = బాణపవర్ష
ముకలవాండా! కాసారజూ౦-చిత నే తాజన తౌమనోవార మహాళ్ళ ౦ గార.-కా సారజాంచిత నే
(తాజనతా=సర నీజిముల వ లెనొప్పుచున్న "న్మేతములుగల స్త్రీలసంఘములకు, మనోహర=మనో
అగా స జాం (1 ఇలా | జో సన
జ్ఞమగ్కు మవాత్‌ =అధిక మెన, శృ౦గార=అలంకారముగలవా6డా! శృ ౦ గార సం భృతమానా
విహోరలాలసమనో బృ౦ దార. -ళ్ళ ంగార=శ్ళంగార ర సము చేత, సంభృాత=మిగుల (బోషింప (6
చా
బడిన మార్గ=మార్లమందలి, వక=ముఖ్యమగు, విహార కీడయ ౦దు,లాలస=ఆస-క్తి గల, మన8=
మనస్సుగల్క, బృందార = బేవుండా ! శృంగార ర సాధిస్టైన దైవమాయనుట; బృందారతొ=
బృందా దేనియందు రతుండగువా (డా! ఈకృతిపతి సంబోధనములకు ను త్రరపద్యములందలి
తత్సంబోధనములకు ఇది యను నాళ్వాసాంతిమగద్యముతో నన్వయము
క. రణభీమ భీమనుతవా, రణనవిజయై కాభి రామ 4 రామాత్యకకా
రణధామ ధావనిధికై, రణ రాజ ద్భామ భామ+రహితాచరణా. 158
టీ. రణ ఖీమ=యుద్ధఫీము (డైనవాండా ! ఫీనునుతవార ణ నిజయె"కాభిరామా. భి
మ= శివుని చెత, నుత= కొనియాడ బడిన, నార ణవిజయ = కువలయా వీడవును గజముమయొక్కా
విజయము వేత, ఏక= =ముఖ్యమ గునట్లుగా, అఫిరామ=[ఒ ప్పెడువా౭డా! రామాత్మక కార ణధా
మ.--రామా=స్ర్రీల యొక్క, ఆత్య=మనస్సులయొక్క_, కజసుఖమునకు, కారణ=హేతువగు,
భఛామ=దేవాముగ లవా6డా ! (ధామ దేహేగ్ళహేవీ చి” అని విశ్వము; ధామనిధికైర ఇరా౪
కె రణ=కిరణసంఘముభ గి, రాజత్‌ =[పకాశించుచు
న్న భామ=దీ ప్రిసంపదగలవా ౫ ! భామరహీతాచర ణా=క్రోధర పొతమగు నాచరణము
లవాడా ! ఈ రెండు పద్యములందును ము కపదగ స్తనును శబ్దాలంకారము.
ద్భామ. - ధామనిధి= సూర్యు ని యొక్క,
కవిరాజవిరాజితము. నరకవిభేదన నారజఖాదన 4+ నారదవాదన కేళి దరీ
యరిగణశాదన వారుణపాద న4యాంచితవాదన భూరిదరీ
చరరిపుమూద న రాశ్వవిచోదన 4 సారఫలార్టన వార్టహారీ క
పరనిజపాదన'తావన రాదనళ భాజితకుంద నశేశ హారీ, 159
టీ, నరకవిభేదన=నర' కాసురునకు ఇఖేదకు (డెనవా ఆడా ! నార జఖాదన=అగ్నిభమకుం
వైడనవాండా ! నారదవాదన కేళి = నారదునియొక్క. నీణావాద్యముందు6 (గ్రీడగలవాండా !
3
ఖీ
334 చండ్రి కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానను.
దరీ=శ ంవ్రుముగ లవాడా! అరిగణశాదనవారుణపాద = అరిగణ మ నెడుపంకమునకు సూతే
సూర్యరాప్రు(డ వై నవా6డా! నయా ౦చితవాదనవ=నీతియు కృమైన వభనముగలవాండా ! భూ
రిదరీ వర రిఫ్రమాద.- భూరి = అధిక ములగ్యు' దరీ = గువాలయందు, చర = సంచరించు చున్న,
రి ఫు=ళ( తువులయుక్క_, మా=స్‌రి ని, ద=ఖండించినవా (జా! నరాశ్యవిచోదన=అరు నాళ్చ ముల
ను దోలువా౭డా! సారఫలార్టనవార్డ వారీ. -సారజ(శేన్టమగు, ఫల=మోమోదిఫలముయొ క్క
ఆర్షన=సం పాదనమ వెడు, వార్డి= ఎక మలములకు, హరీ = సూర్యరూపుండ వై నవా ౯డా ! పరనిజ
పెదనళావన=(శేస్టములగు శన పాదములయందు నతు ,లినవారిని రక్షీంచువా(డా! రాదనఖఫా
జితకుంద ... రాద న=ద౦త సంబంధియైన, భా=కాంతి చేత, జిత = జయింపంబడిను కుందఐ= మొ
ల్హలుగలవా(డా | న రేశ=పుకుపో త్తము6డా! వారీ=మదననో పొలస్వామో!
గద్య. ఇది శ్రి మదన గోపాల పిసాదసమా సాదితో భయ భాపాక విత్య
6 ఖ్‌ రద్దం అ న ర క యా షాలు 1
కశాకళత్క) ౩ చెర్లగ తృపవిత్సు సురభిమల్లత.మూ పాలసత్పుత్ర, క విజనవిభేయ
మాధవరాయ పాణితం బైన చం[దికాపరిణయం బనువహా పబంధంబునం
దు దృతీయాశ్య్వాసము.
గద్యము. ఇది (శీసతీరమణ కరుణా సమా సాదిత్‌ సర్వసాభాగ్య, భాగ్యవగరమహారాజ్యసం .
కలిత (శ్రీజటవాలుసంస్థాన (పాజ్యసకల నామాజ్య, (శీలి చెర గో(తపవి త, కవిజన +
గయ (శీవేంకటజగ న్నా థ రాయ సత్సుత్క, సత్సంపడాయ (శీసుర ఖివేంక టలక్షుణ స
రాయ, పరిపోమ్య, సర సవై దువ్య తే దాస్థానతేలమండిత శేవసదాశవపండిత విర చిత
శరదాగమ సమాఖ్య వ్యాఖ్యయందు
తృతీయాశ్వాసము సంపూర్ణము.
శొమైనమః,
లశ్మీనరసింహాయనమః.
క. కమలాకుచకలశతట్స్‌ విమలాంచిత మృగమ డాభి+విలసన్ను దా,
కమలాముతికృల్లాంఛన, విమలాలసరిపువిభేద*విధ గోపాలా. క్షే
టీ. కములాకుచక లశతటీ వినులాంచిత మృగమదాఖి విలసన్నుదా కమలామతి కృ
_ క్లాంభన.-క మలాజ=లశ్మీ దేవియొక్క_, కుచక లశతిటీ=కలశములవంటి కుచములతటమందల్సి
నినుల=నిర్థల మె, అంచిత =జఒజప్పృ చున్న డియెన, మృగ నుద=క స్తూరియొక్క_, అభివిల సను దా
(పకాళశమానము[దయొక్క_, కమలా=సంప త్తి య చెడు మతి=బుద్ధిని కృత్‌ = చేయుచున్న,
లా౦భన=(శ్రీపత్సముగ లవాడా ! విమలాలసరివు విబేదవిధ.-విమలజ వి శేషపాపముగల్క ఆ
లస=ధర్మ యునందలసు లెన్క రిపు = శ తువులయొక్క్రూ విభద=భదనము, విధ =రీతి గాంగలవా.
జా! గోపొాలా= శీమదనగో పాలస్నా మో ! ఈకృతిపతిసంబోధనమునకు చి తగింప్రు మనును
ఈ "డ్డ ౩ 50 ,
శ్రర పద్యస్థ క్రియతో నన్య యము
తే, చి త్తగింపుము శానకాళ4ద్యు త్తమార్షి
సమితి కిట్లను రొముహ+ర్ష ణత నూజుం
డంత రంగద్వధూ మోహ 4 మన్నృపాలు.
డంతరంగస్తలంబున + నతిశయిల. 2
థి యా
టీ. చిత్తగింప్రయు=ఆకర్ణి ంప్రుయు. కొనకాద్యు శమర్షి 'సమితీకిక =కౌనకుడు మొదల
సీ _శేష్టమయుని సంభఘుము నకు; రోీమహర్ష ణ తనూజుండు = సూతు (డు; ఇట్టనుక్‌ = వక్న్వ్యుమాణ
-ప్రకారముగ 6 బలుకును. అంతక =అటుతరువాత; రంగద్పధూమోహము.-రంగత్‌ = ఒప్పు
| చున్న, వధూ=చం[దికయందలి, మో వాము=అభఖిలావము,; అ్థంతరంగ స్థలంబునక్‌ = మనస్సు
నందు; అతిశయిల్లక్‌ =మించ6౫; అన్నృృపాలుండు=ఆరాజు. దీనికి అనుచు. దలపోయు
చుండు ననును తేర పద్య స్థ క్రియ తో నన్నయము. ౪
ఈపద్యమందు యమ కాలంకారము. ఇట్లీయా శ్వాసమం దంతటను యమనుకాలంకా
_రంబు (పధానంంబుగ నగును “స్వ రవ్యజ్ఞై న సముదాయ పౌనరు క్ష్య్యం యమకమ్‌” అని
_శాక్సా్యాయననూ తము.
336 చం ద్రికౌపరీణయము, సన్యాఖ్యానము.
సీ, నరియించు అన్న (డో + వరవమునోమాదంబు
నలువార రాజక 4న్యాలలామ
విహరించు కన్నండో + గృహవన్య నాలిమి
న్నలు వారక భజింపం € గలికిం గూడి
నలకొల్పు అన్నండో + నిశిత పాణిరుహాంక
నలు నవారజా క్రేం ద్రయాశనాకుచములను
చేలించు బన్స(డో + హోలి గంజెముటసో
నలు వాణు నెలత గం+దర్ప కేళిం
చే, జెలువ నురుపోరు వెనుక సౌ+మ్ముల. నలర్చి
చెలు వమరుర క్రి ల్లి కి నెన్నండో + కలిసియుండు
టనుచుం దలపోయు చుండుం దా నాత్తచంది, |
కాభిటాపానుగుంభిత+ స్వాంతు. డగుచు. [
ట్ర్‌, రాజకన్యాలలామక్‌ =చందికను; వరమనో మోదంబు= శేష్టమగు మనస్ఫంతోస
ము; నలువారకొ=ఒప్ప (గా; వరియించు శెన్న (డో = వివావామాడు టున్న (డో. గృవాన
న్యక =సదనో ద్యానమందు; నాతిమిన్న లుజస్క్రీరత్న ములు; వారకజ=ఎడ ఇగక; భజింపక్‌ =
కొలుచుచుండ (గా; కలికిక్‌కూడి=చం | దికనుకూడి; విహరించు మొన్న ౧డో=(క్రీడించు కొన్న'
డో; వార కోందయా నాకు చము లక్‌ = గజేందగమనయగు చం|దిక యొక్క. స సనములయందు;
నిశిత పాణిరుహాంకనలు.-నిశిత =తీళ్ల యులగ్ఫు పాణిరుహూ=గోళ్ళయొక్క_, అంకనలు=చివ్నాము
లను; "నెలకొల్పు మున్న (డో= చేయు మన్న డో; చెల(తకొ = చందికన్వు కందర్ప శేళికా=
అనంగ కీడయందు; వాళికా= పీతి చేత; (కొంజెమట సోనలు=నూతన స్వే దాసారములుు పా
అక్‌ =|(పవహీంపంలగా; ఇట సంధివశమున పకారమునకు వకారము వచ్చినది. అలఘు రేఫ
మైనను యమకమునకు భాధ లేదు. తేలించు పెన్న ౧డో=తృ పిపొందించు కొన్నండో. చెలు
వక్‌ =చందికను;మరుపోరువెనుక క =సుర తానంత ర మందు; సొమ్మలక్‌ =ఆభ ర ణముల చేతను;
అలర్చి=సంతోషింపం జేసి చెలువమరుర క్షిక్‌ =ఒప్పిదమగు[వ్రీతి చేత; కలిసియుండుట=కూ
డియుండుట్క ఎన్నండో=ఏనాండో. అనుచుక్‌ =ఇట్టను చు; భూవిభుండు=సు చం దభూపతీ;
ఆత్త చందికాఖిలా షాను గుంభిత స్వాంతు (డు. -అ ల్తే=పొంద (బడిన, చంది కాభిలావ= చంది
కానిషయ్మమెన యనురాగము చేత, అను గుంభిత=కూర్చ (బడిన, స్వాంతు (డు = చి త్రమగల
వాడు; అగుచుక్‌; తాక; తలపోయు చుండుక=చింతించుచుండును.
శ్‌
ఇచట? జంత యనుననంగద కా విశేషము గదితం బయ్యె, క్లో (“కే నోపాయేన సంసీ
డ్ర్యేత్క-డా ₹ తేన సమాగమః | దూతీము ఖేన కింఛాాచ్య మిత్యాద్యూనాస్తు చిన్తనమ్‌” అని
తల్ల క్షుణంబు, ఇట *కదా వారాణస్వ్యా నుమరతటినీరోధ సీ వసక్‌! వసాన॥ కవీ నం కిని
f
చతుస్ధాశ్వాన ము, 337
నిదధానోళ్టలిపుట మ్‌” అనుచోట శాంతమునకువ లె శృం-7గారరసమునకు ఎన్నండో అను
పదముల చే సూచిత మగుచిం తాఖ్యవ్యభిచారి భావ మంగ నుగటంజేశి (పేయోలంకారను
గును. ఇదియే ఛావాలంక్షార మన (బడు.
చ. లలి మదిం జాల మించ నవళలా నవలాలితక్రంతుకల్యనా
విలగతిం బ్రోవ కొున్కి_ దగళవే తగ వేమరు కాంగిలింత చే౯
గలయక మన్నం దాళం గలనా కలనాద యటంచు. బల్కు భూ
తలపతి మారశార పవి*+తాపవితానము మేనం గూరలగకా, 4
టీ, మదిక్‌ =చి తనముందు; లలి=[పేమము; చాలకొ=మిక్కిలి; మించకొ=అతిశళయిం
పలా; నవలా=ఓతరుణీ ! నవలా లిత కంతు కల్య నావిలగతికా. _ నవ =సూతే నమెన లాలిత =
ఆదరింపంబడిన కంతుకలి=సురతమందలిి అనావిలగతికొ = అకలువస్థితి చేత ; (పోవకు
న్కి=రవ్మీంపకుండుటు తగ వే=తగవా? తేగవుగాదనుట. తేగక౯=ఒప్పునట్టుగా; చేమరుక్‌ =
సారెకు; కౌశిలింత చేకా=ఆలింగనము చే; కలయకయున్నక్‌ = కూడ కయున్నయెడ; కల
నాద=ఆన్య కొస్యర ముగలదానా ! | తాళ 6గల నా=పీర్వ గలనా? అటం౦చుకొ=అట్టను చు; భూ
తలపతి=సుచందు(డు; మారశారపవితాపవితానము. (మార=మనథునియొక్క_," కారపవి=వ
[జమువంటి శర సంఘము చేత్యనెన, తాపవితౌనము= తాపపరంపగ; మేనక =శరీరమందు; కూ
ర గE౯ = ఘటిల్ల (గా పల్కు_క్‌ =వచించును,
నీ, అహిరోమలతికపొం + దందినం గాని నెం
పంగ రాదు మలయాగమారుతములం
గనకాంగికాంగిలి * మొననసినం గాని వెం'
పంగ రాదు వుధుపభా*మారుతముల
ఘునవేణిం గూడి మిం+చినం గాని రూపుదూ
ల్పంగ రాదు శశ భృన్నళ+వపకరముల
వనజారివదన6 బేశరినం గాని సిరు లడం
పంగ రాదు వనసంభ+వ్శో పకరముల
తే, ననుచు రాజీవనే(తమా+*హంబు భాల
ననుచు రాజీవసాయ కా4నల్ప భయము
మలయ గాహితచింత మై. 4Xలయగం జి త్త
మల యగాహీతనిభుండు తా*పా ప్రి నడల. ర్‌
టీ. అహిరోమలతికపాందు=సర్ప తుల్య మగురోమలతికగల చందికయొక్కసాంగ -
త్యమును; అ౦దిన(గాని=పొందిననే గాని; మలయా గ మారుతము ల క =ఎమలయా చలసంబంధులగు
గాడ్సులను; నొంప౭గరాదు= నొప్పించుట కలవిగాదు. అనలా చండిక సర్నతుల్యమయిన
43 గ
న.
33 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
తోమానళి గలది గావున త్రత్సాంగత్యమున వాయువును గెలున వచ్చు ననుట. కనకాం
షి కాంసిలి=సంపెంగగనుబోలు నంగములుగలదానియొక్క_ యాలింగనమును; ఎనసీనంగాని=
పొందినలాని; మధుపఖామారుతములక =ఆండుతు మైద లయొక్క.. రొదలను;పెంప 6గరాదు=
నశింపంజేయు టకలవిగాదు. చందికచంపకా౦గి గావున చానికాం%ట (జేరినచో తేంట్లనడ(
ప వచ్చుననుట. ఘన వేణిక్‌ =ఫఘనమును బోలు జడగల దానిని; కూడిజపొంది; మిం-దినయగొని=
అతిశయించిన నేకాని ; కళశభృన్న వ(ప్రకరములక =చం[దుని నూతన (పకృష్ట్రకిర ణములను ;
గూప్రు దూల్చంగరాదు = రూపుమాపనలవిగాదు. చందిక జలదమువంటి వేణి గలది గావున
దాని సాంగత్యమున( జందకిరణముల( గప్ప వచ్చు ననుట. వనజారివదనక్‌ = చందునిం
బోలుమోముగలదానిని; చేరిన కాని = పొందిననేకాని; వనసంభవపకరములక్‌ = కను
లములయొక్క_ సమావాములయందు; విరుల డంప(గ రాదు = కాంతులనడ 6౧చుటకలవిగాదు.
చందిక చందునివంటిమోము గలది గావున దానింజేరి కమలములసీరుల నడంప వచ్చు
ననుట. అనుచుక్‌ =ఇట్లు వచించుచు; రాజీవ న్నేత'మావాంబు = చందికయందలి యనురాగ
ము; చాలక్‌ =మిక్కి_లి; ననుచు రాజీవసాయకా నల్బభ యము.-నను చు=వృద్ధి(గాందుచు
న్న, రాజీవసాయ క=మరునివలననెన, అనల్బభ యము=అధిక మెన భీతి మలయక్‌ =డా(టేకిం
పలా; గాహీత చింత మెల =ఫొండ (బడిన చింత చేత; చి త్రము=వృాద యము; కలంగకొ =కల..
త పాత్రగా: అలయ గాహితనిభు ౧డు=ఇం(దతుల్యు (డైన యాసు-వం దుండు; తాపా సిక్‌ =
సంతాష్మపొ పీ చేత; అడ లక =తపీంప6గా. దీనికి? దన ర్చెక్‌ అను ను త్రరపద్యస్థ క్రియతో
నన్యయము.
చ. నరపతిధై ర్యభంగము దనశ్చె నవీనరతీశధాటిం నై
కరభసలీల చందననళ+గచ్యుతమారుతపాళి చాం(దదు
ప్కరభ సలీలకోకిలని+ కాయశుక (వజశారికాసము
త్క-రభసలీలసద్ధ ్వనివిశధానము ల త్తజిం జ్మితవ_ర్తన౯ా. గ్ర
టీ, అ త్తజీక్‌=ఆసమయమున, చ్మితవర్హనక =ఆశ్చర్యకరమగు రీతి చేత; నవీనరతీక.
ధఛాటిక=నూతన మెన మరునిజె [తయా[త యందు; కె కరభ సలీల.-కై క=కేకిసంబంధియగు, ॥
శ్రేక్రిశబ్బము మో (ద సంబంఛార్థమం దణ ౧త్యయము, రభ సలీలజనార్ష క్రియ; “ర భ సోవేగవార్థ .
ఈయూ; | లీలావిలాస[కియయోో అనివిశ్వము; చందననగచ్యుత మారుత పాళి, _ చందననగ= ఇ.
మల యపర్వతమునను౦డి, చ్యుత=జాటిన, వెడలినయను ట, మారుత పాళి = తెమ్మెర ల గుంపు; .
చాందదుస్కు_రభ =చందుని, సంబంధియగు ననివార్యమెన కాంతి; నలీల కోకిల నికాయశుక ..
- వజశారికాసముత్కర భసలీల సద్ధ్వనివిధానములు.- సలీల = విలాసముతో6 గూడినవగు, .
కోకిల నికా యవ=పీక 'సముద యముయొ క్కు_యు, శుక చజ=చిలుకల గుంప్ర్రయొక్క.యు , శారి
కాసముత్క_ర=గోరువ౦కల సమావాముయొక్క._యు, భ సలీ=తు మైద లయొక్క_యు, అసత్‌ =.
ఒప్పుచున్న, ధ్వనివి ధానములు=ధ్వ నియొనర్చుటలు) నర పతి రైర్యభ౦గ ము= ఆరాజు రైర్యసుడున
టను; తన ర్చెక్‌= చేసెను, స్‌
దతురాశాానము... ఏ89
చతు స్థ శాంసము,
రాజున కుదయించిన " చంది కావిషయక మెనయను రాగము మలయానిల-చ౦[ది "కా
కోకిలాలా పొది సహకారి కారణ సమవధానమున మిగుల నుద్దిపితమ య్యె ననుట. . త
టస్థా శ్చన్లి) కాధారా గృవా చన్షాోంద యా వవీ' | కోకిలాలాప మా కన్ష మన్హమారుత వషట్సదాః |
లతౌముణప భూగేవాదీర్థి కా జలదారవాః | ప్రాసాదగర్భసంగీక కీడాడి సరిదాదయ 8॥
అని తటస్థోదీపన విభాదములు 'గదితంబు అయ్యె. (ఊద్దీపనవిభావాస్తు ర సముద్దిపయ చని
యే” అని యుద్దీపనవి భావలక్షణము. 4 విభావః కథ్యతే తత్త) రసోత్సాదన కారణమ్‌ *
అని వి భావలతృణములోనగునవి వెనుక సవి సరముగ (వాయంబడ యె.
వ్‌ అదు ఆద ని నాఆ అర అకార లా ఆన
సీ, ఘనసింహగతికి (సు+క్క_నిదిట్ట వాంసవి
కణదారక(వాత+గతికి బెదరు
దనుజాస్త కలి కో+ర్చిన మేటి పూర్ణిమా
క్షణచార మణశే దాతి4జూతి కడలుం
గలిరవాళికి. గలం+గని దంట కిసలభ
వణదారనిస్వన+ చృటకుం చరలు(
దామి(సనశ స్త్రి గుం శదనిసామి విరహిహా
త ఇణదారయుతమూార+శ వి మెదుంగు
త్స wy
శే, నభిలలేఖావగీర్ల న వాజి రాజి
'తాజరారిధనుర్ము కృశ వాజిరాజి
దోడ మయి నాట- నలలగనిళదొర యనలగు
రూత్క_రము గా(తసీవాయం + దొరయ నలల. 7
టీ. మనసింవాగతికిక =నున మైన సీంగముగమనమునక్కు సు)క్క_నిదిట్ట=వెనుదీయనిై
రకము గలవా6ండుువాంసవీక్షణ దారక|వాతగతి కిక ...సాంస=హాంసల యొక్క_, పీ మీణదార క =దృ
ప్రీ ఛేదకమగు,(వాత=సంఘముల యొక్క, గతికిక్‌ =గమనమునకు) బెదరుక్‌ = వెజ చును. దను జా
గ్రేకీలికిక= రా తసవాణవహ్ని కఓర్చిన మేటి=సహీం చిన యధి వుండు;పూర్ణి మాక ణదారమణ హే
తిజాతికిక . -పూర్ణి మాక్షణదారమణ=ప్రున్న మ చందునియొక్క_, హేతి జాతికిక = కాంతి పుంజ
మునకు; అడలుక=భయపడును. కలిరవాళికీక్‌ =రణ'సంబంధియగు ధ్వనిపర ౦పరకు, కలం
గనిదంట =కల(తే పాజనిదిట్రత్‌ నము గ వా డు; కిసలభక్షణదార సిస్వన చృటకుక- . -కి నల భ క్షణ
దార=ఆండుకోయిలలయొక్క_, ని స్వన చ్చటకుక=నాదపర౦పరకు; తెరలుక్‌ =చలిం చును. తా
మిసళస్రీక్‌ =తమి(సాసుర సంబంధియ గు చురక త్రిక, కుందని సామి=ఐదుఃఖింపనిభూపతి; విర హీ
నృాత్మ ణ దారయు తమారశ స్ట్రీక. -విరహిహృత్‌ = విరవావంతులవ్భాదయముయొక్క. తేణజ
ఊత్సవములను, ద=ఖండిం చెడు, అర=వేగముతో, యుత=కూడియున్న, మారశస్తిక్‌ =మన్మ్య
థునిశస్తి చేత; ఒదు(గుకొ=తోొల (నను, అఖిల లేఖా పగీర్ణ నవాబి ఠా జితా జరారిథనురు కనా
©
340 చం ద్రి కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
జి రాజి, -అభిలలేఖ=సమ స్త సదేవతలచేత,. అవగీర్ల్ణ=పొగడ (బడిన, నవ=నూతన'మైెన్స ఆజీ=
యుద్ధమందు, శాబిత= విల సిల్లునట్టే) అజరా రీ= “రాక్షసుల యొక్క, ధనుః=ధనుస్సుల చేత,
ము స్‌ =విడున (బడీన, వాజిరాబి= _శర పరంపర; తో డక్‌ =వెంట నె మయికొ= శరీరమందు;
నాటక =నాటర గా; నలంగనిదొర=జ[శమపడనిరాజు ; అనలగురూత్కు_ర ము =వాయు సంఘము,
అగ్ని వాయువువలన( బుట్టినట్లు శ్రుతి పసీడ్ద నీదమగుటవలన నాయం. వనలగురు వని చెప్ప!
బడియె; గా(శ్రనీమయందుక్‌. = శరీర(ప దేశమందు ఏ; ఒరయక=ఒర సీకొన (గా; నలంగుక్‌=
[శమపడును.
చ. నిరతము (వాయు నాహారిణ+నేతతలంబు నవామలాలస
స్ఫురణ విభుండు దృగ్యుగళ+ముం గరముం గురులుకా మొగంబునుక్‌
వెర దొరయింప నాహరిణ+ నే తతలంబున వావులాలస
తృరసిజమేందిరాత నయ శాంబరి కాకృత మోహ నేఖ నాక్‌. ర
జో
టీ. విభుండుజసుచందు (డు; ఆహారిణనేతతలంబునళ్‌ =మిగులశు[భ మయినవస్తతల
మందు; నవామలాలసస్ఫుర ణడొ .-నవ=సూత నమయిన్క, అనుల = స్వ చ్చమయిన, అలసస్సుర
౯౯ =ఆలస్యస్ఫూ ర్తి చేత, నిర తము=ఎల్ల ప్పుడు; ఆహరిణ నే తతలంబు=ఆ-చం[దికయొక్క స్వ
రూపమును “ తల ౦ స్వరూపాధరయో ౪” అని విశ్ళము; దృగ్యుగళముక =కన్ను (గవయు,;కర -
ముక =హ స్తమును;కురులుక్‌ ='వెండుకలును; మొగంబునుక్‌ =ముఖమును ; వెరదొరయింపకొ=
. విరవాదుఃఖము పుట్టింపలగా; వామలాలసత్సర సీజమంది రాత నయ శాం బరి కాక్ళత మోవా రేఖ.
నాక్‌ ..వామ=(పతికూల మైన;లాలసత్‌ =మిగుల 6((బకాశించుచున్న, 'నర సీ జమ ౦దిరాతనయడజ -,
_ శ్రీఫుత్తుండై నమమునియొక్క_, కాంబరికా = మాయేత, కృత = ేయండిను మోనాశేఖ.
సాక్‌ =వమోవాపరంపరయన(6గా; నిరతము= బల్ల ప్పుడు; (వాయుంక్‌ =లిఖించును.
_అనంగా లాల మే పార్ధము (సియు రాలిన్మివాయంగాల దదంగములు, కన్నులు కలు
వలనుబోలినవి కరములు చిగురులను బోలినవి కురులు తుమైదలను బోలినవి ముఖము పద, ఇ
మునుబోలినది యగుటంచే సీ , మదనమాయా(ప్రాతికూల్యము చేత భ యా వవాములయ్యె ననుట
చ. ఎనసినరాగ సంపద న+ రేశిత తా హిత చం దికావధూ
తనురుచిం గాంచి మోహభృతిం + జాల్చిన నాయెడనుండి క్రీరభూ
రినినదభం౦గి. గుందు బళి+ గ సిత తాహీత చం[దికావధూ
తనిజధృతి౯ భమించు మదిం + దార్కొనుచింతం గలంగు నెంతయున్‌. 9.
ఎ టీ, న రేశిత=రాజూ; ఎనస్సీ సిన రాగ సంపదక్‌ =ఫొందినరాగాతిశ యము'చేశ; శాకాంశాను,. నే
పీత చర్యదికానధూతను రు చిక్‌ =హీత మెనచం [దికావధువుయొక్క_తనురుచిని 3 కాంచి=చూచి;
మావాభృతిక్‌ =మోవాపరిపోవణమును ; తాల్చిననాయెడ నుండి=ఐవహిం౦చచినప్పటినుండి; కీర...
భూరినినద భ ౦గిక. శీర జశుకములయొక్క, భూరిజఅధికమయిన్క నీనదభ ౦౧౯ =ధ్వని[ప్రశా
చతుస్ధాశ్వాన ము. 341
రము వేత; కుందుకొ = దుఃఖించును. బళినే = ఆశ్చర్యము. సిత తౌహీతచందికావభూత నిజ
ధృతిక్‌.-సీతతౌ = శ[భత్వము చెత, హిత = మనోజ్ఞ మైన, చండికా=వన్నెలచేత, అవ
ధూత=పో టగొట్టంబడిన, నిజధృతిక్‌ =స్వ థై ర్యము చేత; (భమించుక్‌ =తిరుగును. మతిక్‌ =చి త్ర
మును; తౌర_ను చింతకా'=పొందున ట్ల చింత చేత; ఎంతయు కొ =మిక్కి_లీ; కలంగుక్‌ =
కల (తే పడును. |
అన౭గా సుచం|దు (డు చం(దికయందలి యనురాగము దాల్చిన నాటను ౦డీ శుక థ్య
నులు మొదలగువానికిం గుందుచుండు ననుట,
సీ తనువేల తావకోశదార స్తనవసుధా, ధరపాళి. శాగింటం + దార్చకున్న
(శుతు లేల భవదుదంళచిత గాననవసుధా,ద్వీపికోరి , రుతముల్‌+ వినక యున్న
౫నుదోయి మెల నిశగా_తాంచ నవసుధ్యాలంధ ల్యవిభవముల్‌ +గాంచ కున్న
ఘాీణ మేల త్వదాస్య+ రా కార్టునవనుధా, మకసుగంధ(కెణి * మరగ కున్న
తే, రనన యిది యేల నీయోష్థ+రమ్య మధుర
సోత్రరము వెడ్డ_ (గోలక + యున్న మధుర
వాణి యని పల్కు_6 బతి యాత్త్య 4 వజుల మధుర
మాధిపనుత్‌ త్ధతాపజా+ తాసమధుర, 10
టి. పతి=భూపతినయ గుసుచం దు (డ్కుమధుర వాణి=తీయనిపలుకులుగల దానా! తౌవ క్రో
దార_స్తనపను ధాధరపాళిక . _.తొనకజనీసంబంధి యగు, ఉ చార= ఉఆత్క్భృషప్టములగు సనపస్పు
ధాధరజ=గిరుల వంటి సనముల యొక్క, పాళికా_పదేశమును;ు కౌంగిటకొ= భుజూంతరమందు;
తార్చకున్న ౯ = చేయకున్న యెడ; తను వేల =శరీర మేల ? భ వదుద ౦చితశానన వసుధాద్వీవీఠో
ర్రికుతముల్‌ =నవామృత నదీతరంగ ధ్వనులను బోలిన నీయుదం చిత గాన ములను ;భ వ చృబ్బముసర్వ
నానుముగాన గ సర్యనామ్నో వృ త్రిమా లేపు ౦వ ద్భావ ౩7” అని పుంవద్భావము, ద్వీపీకయను
నోట ద్వీపశబ్దమధపె ఠకొప్రత్యయము ఇకాదేళము; వినకయున్న ౯ =ఆకర్లి ంపనియెడల;
శ్రుతులేల=[కో[తము లేల ? నీగాతాంచనవసుధాలం ధల్య విభవముల్‌ =సువర్ధ ప కాళ విభ
సములవంటి నీగా(త్రముయొక... యొన్చీదముల ను; కా౦చకున్నక్‌ = అపలోకింపకున్న యెడల;
కనుదోయియేల = "న్యేత్రయుగ్గ మెందుకు? త్వదాస్య రా కార్టునవసుధామకసుగంధ శేణికా. _
త్య దాస్య రా కార్దునవసుధామక దా రాక యంద లిశు భ కిరణములకా శయమగు చం(దుని (బోలు
నీముఖముయొ క్క సుగంధ శేణికా = పరివుళపరంపరను ; మర గకున్న కొ =పరి చయము చే
యకున్న యెడ; (భూణమేల = నాసీకయేల? నీయోస్టరమ్యమధురగ సోత్క_రము=మ్షుధుర
సముయొక్క_ రాశిని బోలునీయధరమును ; వేడ్క_ల్‌ = సంతోవము చేత; (కోలకయు
న్నక =పానము6౬ జేయకున్న యెడల; రాశనయిదియేల = ఈనాలుకయేల? మధురమాధిపసు
లోర్ధతాప జా తౌసమధుర .-మధు ర నూధిపసుత జవ సంత మద నులఐల న, ఉత్‌ =ఫుట్టిను తాపజూ
%
342 చంద్రి, కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
తజ సంతాపఫుంజముయొక్కా, అసనుధుర= సాటి లేని భారము; అత్మకా=చీ త్రమందు; వజ
లక్‌ =జప్ప (గా; అనిపలుకుక =_పెంబెప్పిన విభముగవచించును.
చ. అలయవిరాజమానకు చ + నాయవనీపతి చి త్తవీథిలో -
నలయవిరాజమానరతి + నంది దలంపగ నెందు మేనునం
బులక లుహంబునకా మధువు * బోలె. బరిస్సుట పద్మ సీమ నం
బు లకలువంబు లెప్పుడును 4 బొల్పుగ నుబ్బు విలోచనంబులక్‌. ll
టీ. ఆయవనీపతి=ఆసుచందు (డు ; చి త్తవీథిలోక్‌ = వృాదయ దేశమందు ; అలయ
వి రాజమానర తిక్‌.-అలయ=నాశరహీత మె, విరాజమాన=ఒప్పు చున్న, రతిక్‌ = ఆస క్రీని ;
అంది=పా౦ది; అల యవి రాజమానకు చక్‌ =పర్భాతములన లెనొప్పుచున్న కు చములుగ లయాచం (ది
కను; తలంపంగక =స్మరింప (గా, మేనునక్‌ = దేవామ౦దు; ప్రులకలురోమాంచములు; ఒం
దుక =కలుగును.విలోచనంబులక్‌ = నే త్రమలయందు; ఊవంబునక్‌ =ఈ షఃకాలమందు; పరి
స్ఫు టపద్మ సీమక్‌ =విక చకమలస్థలియ ౦దు;నుధువు(బో లెక=మక రందమువ లె; అక లుష౦బులు
ఐనిర్మలములగు, అంబులు=అకువులు; ఎప్పుడుక్‌ = ఎల్ల పుడు;పాల్పు గక =ఒప్ఫు గా; ఊబ్బుక్‌ఐ
అతిశయించును.
ఆరాజు చం దికను అను రాగము చేత స్కరింపలగా చేపహానుందు( బులకలు లోచనము
లర ద[శువులు గలిగె ననుట,
మ. వరపాంశాలకుమారి కాతిలక భ4+వ్యధ్యాన సంప ల్తిచే
నరుదారక్‌ భరియిం చె హృత్పరణిలో + నశ్చా ప్రములాఖాయతి౯
హరిసం భేది తదీర్దసనో కనియె మే + నశ్శ్యామలాభాయతి౯-
సరసీజాస్తుండు మున్నె చేకొన నదా+నత్శా ్రమలాభాయతికా. 12
టీ, వరపాంచాలకుమారికాతీలక భ వ్య ధ్యానసంప త్రిచేకా._వర = (శేష్ణమగు పాం
బా లకుమారికాతిలక=చం[దికయొక్క_, భవ్యధ్యానసంప త్తిచేక్‌ = మనోజ్ఞ మగుధ్యాననమృ .
ద్ధిచేత; హారిస ౦ భేది=సుచం | దు6డు; వృాత్సరణీలోక్‌-=చి కేవీశీయందు ; అశ్ళా కమలా భా
యతిక్‌.-అళ్ళా మ=అతరుణియొక్క._, లాభ = (పా పీయ నెడు, ఆయతిక౯ = ఊఉ త్రర కాల
మును; అరుదారక్‌ =ఆశ్చర్యముకలు గునట్లు; భ రియిం చెక్‌ =భ రించెను. తదీర్ష్యనో.--తల్‌ =
ఆవ్యాదయమం౦డలి, ఈర్ష ్రనో=అనూయ చేతనో; సరసీజాస్త్రుడు=మనభు(డు; ను న్నె =ఆం
తకుపూర్వు మె; అదానశ్శా్యామలా ఫాయతిక . _. అ దాన=అన్లూనమగు, నూతనమగుననుట, శ్యా
మ=,కేంక ణప్రుపువ్వును, శ్యామాళబ్దముమో (ద వి కారార్థమ౦దణ్‌ (పత్యియము వచ్చి శ్యామ
అని అయినది. * పువ్పమూలేషుబహుళం” అని బళుళగవాణము చేత (పత్యయమునకు
1 లేదు... లజగహించెడు ఆభాజఅతి సామర్ధ్యమందలి “ భాప్రభావేచతేజనీ ”
శక్యము యతిక్‌=నియమమును; చేకొనక్‌ = (గహీంప(గా మేను = సుచందునిజే '.
చతు శైాశ్వానము.. 343
శ
వాము; అళ్ళా గ్రమలాఫాయతిక్‌ -. - అ ళ్యామల =ళుభ మయిన, ఆభా = కాంతియొక్కు ఆయ
తిక = సాం౦గ త్యమును; కనియెక =పొ౦బెను,
అనగా సుచం(ద్లునిచి త్తమ అశ్యామలాభాయతిని ధరింపలా తదీర్ష్య చేనత ని మేను
ను అశ్యామలా ఫఖాయతిని బొందిన దనియు మరు. డంతకన్న మున్నె యశ్యామలాభాయ
తిని బొందెననియు భావము.
చ. అలనరపాలచం(దుహృద+యాంబురుహం బితర( పనృ త్తిచేం
జెలంగగక యుండ నూన్ని చెలి. + జే్చెం గడుకొ సితపత రాజమం
డలమధుపాళిశా(భ చ ర+ నాథమరుత్సిత పశు రాజమం
డలమధుపాళికల్‌ గొలువ + నవ్యభవ్రాన్నతిం గంతు. డయ్యెడక్‌. 13
టీ, అయ్యెడక్‌ =ఆ సమయమందు; కంతు(డు = స్మరుండు; సీతపతరాజమండ లమధు
పాళి కా భ చర నాథమరుత్సితపతు రాజము ండలముధు పాళికల్‌.- సీతపమరాజమండల = శుక్ల
పక్షమ౦దలిచందమండలము, మధు=వసంతము పాళి కా=గుంపులెన అభిచర నాథ =పవ్నీ
(కేస్టములుు, శుక పీక శారికాదులనుట, మరుత్‌ = మలయమారుతము, సీతఫక్నరాజమండ ల=
_రాజవాంసలగుంప్రు మధుపాళికల్‌ = తు మైదల బారులు; నవ్యభవోన్న తిక = (కొ తపుట్టువు
యొుక్క_యతిశయము చేత; కొొలునకొ= నసేవించుచుండ గా ; అఆలనర పొలచం[ దుహృదయాం
బురువాంబు = ఆసుచం[దునియొక్క_వాదయకమలము ; ఇతర్మపవృ త్తి చేక్‌ =విషయా౦తర
వ్యాపారము వేత; ఇెలగకయుండకొ = ఒప్పకయంండునట్లు ; ఊన్చి=చేసి; చెలికా=చంది
కను; కడుక్‌ =మిక్కిలి; చే ర్చె౯=ఆవృాదయాంబురుహూమందుం చెను.
అనంగా మలయానిలచం[ద కుకవీక భ9మర యుంకారాదుల చే ఆరాజుచిత్తము
వినయాంతరవ్యాపార ముడిగి చందిక యండె నిలిచి యుండె ననుట. ఈకార్యము స్మరసా
మర్గ ్యలభ్య మనుట కవిసముయ పరి పొటీ సిద్ధము. ఇం 'దరతి యను స్క రావస్థపరివూ ర్తి గదితం
బఠ్యె. ఆరతి యనగా వినషనయాంతేర పరిత్యాగ వూర్యకతదేకా య త్తచిత్తత యని
(వాయయి డేను,
తే, పతిహృదయ మిట్లు నిజకౌర్యశపటిమ నంబు
' నామకచం జేర్చి యెనయించె + నలి మనం బు
రద్విష.దై రి నితశర4[పథిమ నంబు
జహితకులు.పె ( దదేణలోశ చనమనంబు. 14
ఉల
' ట్రీ, పురద్విస్నదె పరి = _స్థరుండు; నిజశౌర్యపటిముక =తనయొ క్క కార్య పటిమచేత;
ఇట్టు=ఈ| పకారము, పతలివృద యము=సు చం దుని మనస్స్ఫును;. అంబు నానుక చ =కురు జేర
“వంటి -వెం(డుకలుగల చంటదిక ను; అంబు చామ మనగా కురువేరనుటకు “ఊదీఛ్య కేశాంబు
“వామచి” అని వెనుక (వాయంబటడె. చేర్చి=పొందించి; శితశర(పథిమక్‌ = తీక్ల యు లైన
ణ్సి
344. చం ద్రిశౌపరీణయను, సవ్యాఖ్యానము.
ఫీ
భాణములయొక్క.. అతిశయముచేత; తదేణలోచనమన ౦0బు=ఆ-చందిక మనస్సును ; అంబుజ
హీతకులుపెక్‌ =సూర్యవంళ్యు ౧దెన సుచం[దుని పె; నలిక్‌ =మిక్కిలి; మనక్‌ ఇవ ర్లించునట్లు;
ఎనయించెక =పొ ౦దిం చెను.
చ, అలవిరివింటిదంట తది+లాధిపమోహము నమ్మనంబున౯
గలవలమాన భేదిమణి+3 శికం గెందలిరాకుముల్కు_లక్‌
గలవల నూన నూన్సె నలు*కకా నవసంగరము[ ద నిల్సీ మం
గలవలమానమిోనతిల+కధ్వజళ్‌ భిమరు[దథంబున౯. 15
ట్రీ, అలవిరివింటిదంట =దిట్టత నముగల యాకుసును సాయకు ౦డు; తదిలాధిపమోనాము=
అసుచందునియందలియ మ రాగము; "సెమ్తునంబ్ధునక్‌- = మంచిమనస్సునందు; కలవలమౌన భేది
మణిక శికకా. (కల=క లిగినట్రి, వలమాన ఛేదిమణి= ఇంద నీలమణులవంటి, శై క రిక్రకొ= =కొప్పుగ ల
చందికను; ముంగలవలమాన మోనతిలక ధ్యజకో భిమరుదథంబునక్‌, మంగ ల=శు భావవామె
న, వలమానజ'బెళ (కుచున్న, మినతిలక=మత్స ్య్య(కేప్టమనెడు ధ్వజ=పతాక చేత, కోభి =
ప్రకాశించుచున్న, మరు[దథ ౦బునక =మందమారుత మ నెడు రథముమాంద ; నవసంగరము
(దక్‌ =నూతనమైన యుద్ధ సి స్థితి చేత; నిల్చి= ఉండి; అల్క_క=కోపము చేత; కెందలి రాకుము
ల్కులక్‌= ఎక్తని పల్ల వమ చెడు బాణముల చేత; కలవలను=ఆకులతను; ఆనక్‌ = పొందునట్లు;
ఊన్చెకాఐేసెను..
సుచందుని.పై మోవాము దాల్చినచం(దికకు నవపల్ల వాద్యు ద్దీపకదర్శనమువలన నా
వూ య యలు
కలత గలిగ ననుట.
మ. జననాథస స్మరచింత నాపరవశ + స్వాంతంబునం బొల్బుకో
కన దామోదరయంబు చే గమిచి పొంళగం జేసెం దాపంబు జ
కన డామోదరసూను ఘోట పటలీ+ గాఢధ్వని_కేణి యా
కన దామోదర సా ప్తభృంగకులరుం+కారంబు లప్పట్టునక్‌, 16
టీ, అప్పట్టునక్‌ =ఆ సమయమందు; దామోదర సూను ఘోటపట లీగాఢ ధ్వని, కేణి,-
దామోదరసూను=మరునిక్కి ఘోట = ఆశ్వములగుచిలుకలయొక్క_, పటలీ = గుంప్రయొక్క,
గాఢధ్వని_శేణీ= గాఢ మెనధ్యనిపర ౦పర$ ఆక నదామోదరసా ప్రభృంగకులరుంకారంబులు. =
ఆకనత్‌ =మిగులంగబకాశించుచున్న ఆమోదరస=సంతోవషర సమును, ఆ ప=పొ ందిన్స భం
గకుల=తు మెదల గుంపుయొక్క, రుంకారంబులు=[ మోతలు; జన నాథ స్మర చింత నాపర వళ
_స్వాంతేంబునక్‌ .-జననా థ స్మర=మరునింబోలుసు చం దునియొక్క, చింతే నా=ఐ ధ్యానమునకు,
పరవక=ఆయ త్స మెను స్వాంతం౦ంబునకొ=మనస్సు చేత ; పొల్చుకోకన దామోదక =జప్పుచున్న
ఛం(దికను) కోకనదము లనలగా ర కోత్సలములు వానియామోదమువంటియా మోదము గలది
కోకనదామోద; రయంబు వేకా=వేగము చేత; కమి -చి=చుట్టుకిని 3 తాపంబుక్‌ = సంతాప
చక్కనక=బాగుగను; పొంగంజేసె సక=టప్పాంసనట్టు చే సెను. |
గౌ
శుకకూబిత [భమరరుం కా రాదుల శే జందికసంతాపము మిక్కిలి యుప్పాంగననుటు.
సీ వినం గొంకు ళుకపిక+ధ్వని మనోభన మాన
రాగకాతనుబలాశరభటి యనుచు
నంట భీతిలుం బల్ల * వాళి హృద్భవమాన
నీయధామశిఖాని4 కాయ మనుచు
సనయ నోడు విలానశ4*వన వాటి భివమాన
హరభూరిదుర్ల చ+యం బ టంచుః
గన (సుక్కు_ నవకోర+క చ లాభ వమాన
'కారికందర్బ్పాసి+ధార యనుచు
కే, నిటులు వలవంతం గుందు నాళ4నృపతిరూ ప
ఫఘనవిభవ మాన రానియు+త్క_లిక, గాంచి.
నట్టితజి నుండి త. ణఅదోదళ4యావనీశ్వ
రాత్ర భన మాననంబు 'తా+వార్చీం నగలలో. 17
టీ. క్షణదోదయా వనీశళ్వరాత భవ.-క ణదోదయ రాజిపు త్రిగికయగుదం దిక;ఆన్ఫపతి
రూప ఘననిభ వమ=ఆసుచం దు నియొక్క_ సౌంద ర్యాతిశయమును; అనరా నియు త్క_.లిక క =పట్ట 6
జాల నిసంత సము చేత; కాంచిన ట్రితచేను ండి= చూచినిసనుయమునను ౦డీ; మానసంబు=చి త్రము;
తాపార్చిక=సంతాప జాల చేశ; కల (గర్‌ = కల౦తపాజు(గా ; శుకవి వికథ్యునిక్‌ =-చిలుకల
యొక్కయు కోయి లలయొ క్క యు పలుకును; మనోభ వమానరాగ కాతనుబలారభ టి.._మనో
భవ=మనస్సునందు బుట్రైన్న మాన రాగ క=గ ర్వ మాత్స ర్యములు గల, అతను బల=మన్మథ సైన్య
ముయొక్క, ఆరభటియం౦చుక్ష = ధ్వనియనుచు; వినక =వినుటకు ; కొంకుకొ=కొతుకును.
పల్ల వాళిక = చిగుకుటాకుల గుంపుకు ; వ్యాద్భవమాననీయ ధామ శిఖానికా యమనుచుక్‌ ,_వా
_ దృవ=మమనియొక్క_, 'మాననీయ=పూజనీయమ గు, ధానుజ పతాపముయొక్కా, శిఖాజజ్వూలల
యొక్క, నికొయనును చుకొ=గుంపను చు; అంటకొ=ముట్టు టకు; భీతిలుక= వెజ చును. (పతా
ప మెజ్టని దనుట కవి సుయ నీద్ధ్‌ ము. సలా సవనవాటికొ = ఉద్యానవనవీథిని; భవమానవార
భూరిదుక్ష చయ ౦బు అటంచుక. -భవపమానవార = కామునియొక్క, భూరి=అధికమగు, దుర్గ
వయంబటం౦చుక్‌ = =ద్యుర్తములయొక్క_నిచయమనుచు ; వనయకొ = పొందుటకు; ఓడుకొ =,
శేనుదీయును. నవకోరక చృటాభకొ = ధక మగ్గం గుంప్రుల యొక్క కాంతిని; వమానకారి
. దంక ర్చానిధార. -వమౌనకారి=అవనూన ము చే సిడు, అవశచ్దాకారమిటలోవీంచినది, కంభ
ర్ప=మరునియొ క్క, అసీధార = =ఖడ్దమయొక్క_ అంచు; అనుచుకొ; కనకొజచూచుటక్క (సు.
కుక్‌ =భ యపడ్తును. ఇటులుజ ఈ ప్రకారముగ ; వలవంతకొ = మున శ క్యథ చేత కుందుకా=
. దు కికంచును, ౧
ఎ ఇట సంకొఫాతికోయము బే సకధ్వని మొదల గువాని యందరతి. వ్యజ్యరూనభుగును,
తీ సె
346 చం ది కావరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
చ. ఉదుటున మోహానాదికమ4+ూూ(గతరా స్త్ర నిరూఢ దత్తమి
(సదనుజఖేదిపై నెడయం + జాలనికోరిక నాననీనతో
యదకచ కొందం జేయ నభళ+వారి శ యమ్ములం గంకణానళుల్‌
వదలెం దొలంకెం బో నయన+ వారిశ యమ్ములంగంక ణావళొల్‌. 18
టీ. అభవారి౭మరు(డు ; ఆనవీనతో యదకచకుక్‌ = నవజలద మునుబోలు వెం[డుక లు
గలయా చందికకు;'ఊ దు టునక్‌ =జ "ద్దత్యము చేత; మో హనాదికమసశో గత రా స్త్రనిరాఢిక్‌...
మూవానాదిక =ఎమోహనము మొదలుగాగల, ముహూో[గతర=మిగులభ యంక రములగు, అ స్త్ర=
బాణములయొక్కు, నిరూఢిక=(పసిద్ధి చేత; త త్రమి(సదనుజభేదిపెకా = తమి సాసుర విరోధి
యగునాసు దందునిమో౬ద; ఎడ య (జా అని కోరికజ=తోొల (గనివాంఛను; ఒ౦ద 6జేయక్‌ =పొం
ద6జేయ 6౫; శ్రయమ్తుల ౯ =హ _స్రములయందు, కంక ణావళుల్‌ =వలయములగు౦ పులు ; వద
లె౯ొ = జా అను. నయనవారిశయమ్ములక్‌ =వారిజముల ను బోలుకన్ను లయందు 3 కంకళొావళ్‌ు
ల్‌ =జలబిందువులగుంపులు ; తొలంకంబో=చిందెనుబో.
కార్మ్యము చేత గరక౦0కణములు చె న్యము చేనయ నాశువులు చం(దికకు జూెటన
నుట. కార్భ్యమనునది యనంగదశావిశేనము. దైన్యము తత్సంచారియగును. అకువుడై
న్యాను భావరూప మగుసా త్తి గక భానయు. విరహోత్క_ర్జము దీనియందు గదితం బయ.
చ. శనుదొవదోయి ని ర్నిమిప+గొరవ మంద నబ్బురంబుతో
నను పమరక్షితోం బ్రియమ+హాఫలకాలసమానరూ పముక౯ా
గనుంగొను సెప్పు డెప్ప డల4 కామిని యాతతి యెల్ల నెన్నంగా
ననువుగం బొల్బెం బూనియ మహ ఫలకాలసమానరూపముక్‌, 19
టీ. అలకామిని = ఆచందిక; (పీయమహాఫల కాల సమానరూపముక్‌ .-|ప్రీయ = (పి
యు (డగుసుచందునియొక ్క_,మహోఫల క=గొప్పపలకయందు, ఆల సమాన=మిగులగబకాశించు
చున్న, రూపముక్ష్‌ = స్యరాపమును,; అబ్బురంబుతో౯ = ఆశ్చర్యముతోను; అనుపమర శ్‌
తోకా = సాటి లేనియను రాగముతోను; కనుదొవదోయి = =కలువల €బోలుకన్షోయి; నిర్ని మేన
_గౌరవముజ జి ప్పపాటు లేమియొక్కయాధిక్య మును; అంద (గక =పొందునట్లు గా) ఎప్పు జెప్పు
డు=ఏయేసమయమందు ; కనుయగొనుల్‌ = చూచునో ; అ త్తటేయైల్ల క=ఆసమయమ౦తయు |
ఎన్న (గాక =పరికింప లగా; మహాఫల కాలసమానరూపముకొ.-మవాత్‌ = గొప్పదిరయెన, ఫల
కాల= పీయ సమాగమ కాలమునకు, నమానరూపముక్‌ =తు ల్యరూపమును; పూనియజపొాందియే,
అనువుగక్‌ = అనుకూలముగా; పా ల్పెల=ఒప్పెను.
ఆచ౦[దిక కాలే పార్థము పలకయందు (వాయ (బడినతన | పీయు నిరాపము నెప్ప
“జెప్పు డను రాగతిశయమున నవలోకించునో ఆపుడు (పత్యతీపియసంగమువలె నా మెకు
న ఫా నల్లి. నని భావము.
సీ కన నింపుం గూర్చు చ+క్క_నిమోమువలిమిన్న
మస సార ముద్దు ౫ +కొనంగం దిన్చరు
గ్‌
7 చతుర్ధాశ్యాన ము. దర
శీల వే లనుచుం గళపోలలవలి మిన్న
శయ పునర్భవ పాళి? 4+ “రము మోటు?
గలికి చనుబలి*కవ యాన వలిమిన
ద ల
వాస్తక్తిం బాంషింట్టీ శ నందం జూచు .
లలి తాధరోష్థ ప+ల్ల వసుధావలి మిన్న
లము సమ్మ దముస_ గ్రొాశలంగ, నలగ.
శే. 'జేలంగి యాశీరకరకళా, జేర్ళఫాల
ఫలక రమణీయ మోహసం+భఖాంత: యగుచు.
ఫలక రమణీయరూ పంబు $ పొఢి వ్రాసి
యంబురుహ బాణ కేళికా+ శా క్రి వో నపుడు. 20
టీ. అపుడు=ఆసమయమున ; ఆశీతకరకలా జేతృ ఫాలఫలక = చండకలను గలి చెడు
కుదుకుగలయా చంద్రిక; రమణీయ మోవా సం (ఖాంతీగి= మనోజ్ఞమగు మో హము చేత సంభ మిం
చినది; అగుచుకొ; ఫలకరమణీయరూప౦బు.-ఫలక=పలకయందు, రమణీయజ నునోజ్ఞ మగు,
రాపంబు=|వీయస్థరాసమును; (ఫౌఢిక్‌ = నేర్చు చేత ; వాసీ=లిఖించి ; 'అంబురువాణాణ
శేలికాశా పీక. అంబురువాబాణ=మన థునియొక్క_, కేళికావ్యకీడయందలి, ఆశా పీకొ=
ఆళాపా పీ చెత; చెలంగి=ఒవ్బీ; కనన్‌ = చూచుటకు ; ఇంపుకొ=సొంప్రును ; కూర్చు చక్కని
మామువలిమిన్నక్‌ = భటిల్ల ౯జేయునంద మెనముఖచం(దుని ; మనసారకొ = ముచ్చటదీరున
ట్రుగా; ముద్దు గై కొన (౯ = ముద్దుపెట్టుకొనుటకు; తివురుక్‌. = (పయత్నించుకు. ఏలవేలను
చుక్‌ =ఎందుకుర క్షీ ంపవనుచు; కపోలలవలిక్‌ = తమల పాకువంటి వెక్కి లిని ; మిన్న క య=
ఊరకయీ; పునర్భ వ పాళిక్‌ =నఖ రాజి చేత్స కర ము=మికిి...బి; మోటుకొ జగ్గీ లు ను. క లికిచస్షు బ్బ
భిళవ..-క లికి=అందమయిన, చ న్లు బ్బ లిజపరతేయుల 6బోలు _స్తనములయొక్క్ల, కప=యు గ్మ ము;
ఆనల్‌. = ఒరయునట్లు; బలిమిక్‌ = బలాత్కారము చేత; నవాస క్రిక్‌ = అపూర్వాను రాగ
ముచేత; కాంటటకొ = భుజూంతరమం౦దు 3; అందంజూచుకొ = పొంద6ంజూచును. లలితా
ధరోస్టపల్ల వసు ధావలి. -ల లిత=మనోజ్ఞ మయిన, అధరోస్టపల్ల వ = పల్ల వమును బోలున ధరో
స్టముయొక్క, సుధా వలి= అమ్యతపరి ంపర ను ; మిన్న ల యు స సమ దమునక్‌ .-మిన్న లము=ఆకా
సమన ౦టునట్టి, అధిక మెనట్లియనుట, 'సమ్మదమునక్‌ =సంత సము చేత; (కోలంగకొ = పానము,
జేయుటకు; తల (చుక =తలం౦చును,.
|]
పూర్వ్యపద్యో క మైన సాక త్సంగనువచ్భాసన మిందు "వివరింప బడియె.
చ, చలనము బొంద సాగెం జెలీ* స్వాంతే మరాళమరాళనృ త్తి త్రికి౯ా
విలయకృశాను హేతితులః నీయ నిశాతనిశాత పాళీకి౯ా
ఫలనిభ వాయుకీర్ణ మధు+పాద పధాగ పరాగపాళికిక =.
_ లలితరసాలసంగతక +లస్వనవీననవీనగీతికిక్‌, 21
ణి
348 చంద్ర, కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
టీ, వెలిస్వాంతము = చందికయొక్క_మనన్సు; అరాళమరాళవృ త్రికికా = కుటిలమె
నవాంసవ ర్హనమునక్కు విలయ “కృశానుహేతితుల నీయ నిశాతనిళాత పాళికిక,_ విలయ కృ
శాను=[ పళయ కాలాగ్ని యొక్క, హెతి=జ్య్వాలలతోడ, తులనీయ=పోల్ప (దగిన, నిశాత =తీత్ష
మెను, నిశాతప=వెన్నె లలయొక్క., ఆలళికికొ=సమూవాము నకు; ఫలనిభ వాయు కీర్ణ మధు పాద
పరాగపరాగ పాళికికా. ఫల నిభ=బాణ ప్రుములుకోలకు సరియైన వాయు =దక్షి ణమారుతము చే,
కీర్ణ = చెదరినట్టి, మభుపాదప=ఇప్ప చెట్టయొక్క రాగ=చాడీమములయొక్క, పరా గ=ఫుప్పొా
డులయొక్క, పాళికికొ=గుంప్రువక్కు లలితరసాలసంగతకల స్వనవీనన వీన గీతిక కొ.
లలిత=మనోజ్ఞ ముల గు, రొసొల =తీయమావులయందు, సంగత = సంబంధిం చినట్టి, కల'స్యన=.
అవ్య క్ర మధుర భథ్యనులుగల కోకిలములు మొదలుగాగల, వీన=పత్నీ శేష్ణముల యొకు, నవీ
న=నూతనమగు, గీతికికొ =గానమునకు; చలనము (బొందక్‌ =చాంచల్యముఫొందు టకు; సాగర్‌ =
ఆరంభించెను.
ఇట నుద్వేగ మనుస్తరదశళ గదితం బగును. మానసః కంప ఉద్వేగః కథిత స్మ
స్త్వమ్భ చినా శువై వర్ష దీనత్వా
జాలి
వ్మికియాః | చిత్త సంశాపనిళ్వాసా ద్వేష; శయ్యా సనాదిషు |
దయ ఈరితాల” అని తల్ల క్షణ త త్కాార్యంబులు తెలియవలయు.
మ. జనరాట్క_న్య స్వసంగతి నృనుముహా+ చ కాంగనాళీక్రలో
చన సొందుక౯్‌ నిజజీవబంధుర తిరాఃట్స(కాంగనాళీక యో
జనముకా నిర్శ్మలభాన్వదా_ప్తమతిమచ్చ(శాంగనాళీకన. .
ద్ధనసంసర్ల్గము నెొంద లేదు గ సుచం+ దవ్య క్ర లోభంబున౯, 22
టీ. జన రాట్క_న్య=రాజపు త్తి)యగు చం దిక; స్వసంగతిక్‌ .= తనసాంగత్యము చేత,
తనమంచినడక చేతననితో (చును; మనుమహాచ కాంగనాళీ కలోచనఫొందుకొ. మను =
(టైతుకుచున్న, మవాత్‌ = అధికమెన, చ్యకాంగ =వారిసలయొక్క_, నాళీక లో చన=పద, నయ
నల యొక్క, హంసస్ర్రీలయొక్కం యనుట వాందుక =సాంగత్య మును; నిజజీవబ౦ధురతి రాట్‌
చకాంగ నాళీకయోజనము కొ... నిజ = తనయొక్క, జీవబంధు=[పొణవాయు వులకు6 జు
ట్రమగు, పాణ స్నేహీతుండగుననితోంచును, రతి రాట్బ[కాంగవ=రతిపతిరథమగు మందమా
రుతునియొక్క, నాలీకజసత్య మైన, యోజనము కొ=సంబంధమేను; నిర్భలభాస్య దా ప్రమతి మ
చ్చ(కా ౦గ నాళీక నమునసంసర్గముక్‌.-నిర్శలజనిర లుల దైన, భాస్వత్‌ =నూర్యునిక్కి ఆ ప్రజపొం
దిన, మతిమల్‌ =బుద్ధిగలిగిన, నిర్శల మె, భాస్వత్‌ =ఒప్పుచున్న, ఆ_ప్తమతిమత్‌ =హితబుద్ధిగ ల,
చెరకాంగనా = ఆ(డుజక్కవలయొక్క, కనత్‌ =ఒప్పుచున్న, ఘనసంసర్లముక్‌ =గొప్పసంబం
. ధ్గమును,; సుచందవ్య కృలోభంబునక్‌ =సుచందునియందు వ్య కమెన ఆస క్తి చేత మంచి బం
గారమందు వ్య కమెన యాస చేతననియర్థాంతరముతో చు; ఒ౦ద లేదుగ=పొందదుగచా!
స్రులను వదలునట్లు, చర్మ దిక' సుచరి దునిమో (ది యను రాగము చే,
చ్‌,
చతు రె శా నము, 349
సీ కొమిరె యాయీళుకూ+టమి గోరుం బో యాత్మ
క్షరవాలగిభి హేతి 6 గంతుం జేంచ
నువిద యాఘనునిపొం 4 దూహించుం బో చె (తి
క్రరనాలపనసూచి + గాడి పాణి
దెటవ యాకనకమూ+ ర్తి. దలంచు. బో నుధు
కరవాలక చ లెల్ల + గలంగంజేయ
మగువ యాభోగిపై 46 మన ముంచుం బో సుదు
హ్క_రవాలపవనంబు * గాసి వెట్ట
తే, నినుని వినుతించు. బో మది. + గనలి నారి
క నలినారిమరీచిసం+ఘాత మలము
నారమణ్‌ నిత్య మిటులు హృ+త్చారసంబు
సారసంబుద్ధ తాపసం+స క్రి నెనయు. 23
టీ. కంతుండు=మరుండు; ఆ_త్తకరవాల శిఖి హేతిక-.....ఆత్మ =తనయొక్క_, కరనాల=
ఖడ్డమ నెడు, శిభఖీ=అగ్ని యొక్క, తిక =జ్యూల చేత; ఏంచక్‌ =ఛాధింపలా; కొమిలె=చం
[దిక; ఆయీశుకూటమిక౯ =ఆ సుచందునియొక్క_ సంగమమును; కోరుంబో = కాంశ్నీంచును
బో, (పసీద్ధుండగు శివునియొక్క_ సాంగత్యమును గోరునని యర్థాంతర ము దో6చును.
_ శివుడు సరవారుండు గావున నతని సాంగ త్యమున సరణాధ శమించు నని యతని సంగతిని
గోరు ననుట. చె(తికరవాల పనసూ చి. చైతికరవన = మ్యైతమాసమందు[ బుట్టినధ్వనిగ ల
కోయిల లయొక్క, ఆలపన=ధ్యనియ నెడు సూచి=సూది; గాండి పొ అకొ=తూటీపొట (గా; ఈ
నిద=చం(దిక; ఆఘనునిపాందుక్‌ =ఆసు చందుని సంగమును; మేఘముయొక్క_ సంగమునని
యర్థాంతరముతో చును; ఊహి ౦చుంబో =ఆలోచించునుబో, అన 6౫ మేఘకొలనుందు విక
_ములుధ్వని సేయ వని కవిసమయము కావున నామన సాంగత్యము వేత వీకరుతివలన నెన
బాధను శమింప6 జేయ వచ్చు నని ఘనునిపొం దూహపీంచె ననుట. సుచందుని పొందువల
నం దద్నాథోపశనుము సవాజము. మధుకరవాలకచలు. -మధుకర=తు మైద లయొకొ_, వాలక
శలు=వాలమనంగా కుతువేరు, చానింబోలు వెండుకలుగలవారు నాలక్చలు, స్రీలు ఆ (డు
తుమ్మెద లనుట, “నాలర్యహీ బేర బర్హిప్టో దీచ్య కేశాంబు నామచి” అని అమరశేవషము; ఎ
ర్ల =అన్ని యం; కలంగ: బేయకొ =కల (తపడునట్టు చేయ6గా,; "తె వ=చం(దైక్య ఆకనకవమూూా
రిక =ఆ బంగకువంటి దేహము గలరాజును, . సంపె(6గనని యరొంకరమయు దోచుకు; తలంచు(
భోజన రించునుబ్కోఅన (గా సంపెంగ తు మైెదలకు విరోధి గావున త త్భాహాయ్యమున6 దుమ్మై
దలబాధ శమించు నని దానిం దలంచు ననుట, సుచం[దసావోయ్యమున 6 దు మైదల చ్యాధయొ
క్క యుపశమము సవాజము. సుదుష్క్లర వాలపపన ౦బు= =మిక్కిలి యని వార్యమయిన లేంత
గాడ్చు) (శ సయోర్బ్చవయో స్తథా” అనూట చె నిట వకారబకారంబుల కభేదము వెప్పబండి
పెట్టక =చాధ సపెట్ట్రంగా? మగువ=దం(దిక్య ఆభోగిపెకా=ఆ రాజువెన్కి ఆనర్బయు
*
గి
450 చం డ్రి కానరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
మైనని యర్ధాంతరము దోంచును; మనముంచు ౧బో=మన స్పునునీలు ఫునుబో; అనలగా సర్పము
లు పవనవిరోధులు గావున6 . దత్సాహాయ్యమున మందమారుతబాధను శమింప6 జేయవ
చ్చు నని భోగిపె మనముంచు ననుట, సుచం(దసంగమువలన త్తద్చాధోపశమము సవాజము.
నలి నారిమరీ చి సంఘాతము=చం(ద తేబోని కాయము; ఆలము్‌ = అ[కమింప6గ్యా నారిక=చం
(దక; మదిక్‌ = చిత్తనుందు; కనని=తవీ౦చి; ఇనునిక్‌ = సుచం(ద్ర రాజును, సూరయ్య ననియర్థాం
తరముదో(చును; నినుతించు బో= =(పళంసనీ౦ చుంబో. ఆన 6౫ చంద తేజో నికాయము సూర్య
(పకాశమువలన శమించును గావున చందికా బాధోవ న్‌ మమునకై సూర్యుని నుతిం చెనను
ట. సుచం్యదునివలన దద్భ్చాధొపళ మము సవాజము, ఆరమణి=ఆ చం, దిక; నిత్యముక్‌ = బెల్ల
ఫుడు;వ్చూ తారస ంబు సారనంబుద్ద కౌ పనంస కక్‌. ర చరా నంలూమన ంంలయయొకం
సార= చేగబాటీన, సంబుద్ధజన్సు టమైన, తాప=సంతాపముయొక్క_, సంస క్రిక్‌ = నంబంధ
మును; ఇట్లు=ఈపకారముగా; ఎనయుకొ=పొందును.
చ. సతతము తీవ హేతిధర+సారసమానవరాజసూనుసం
జతవిరెపాూూ[గతాపతతి+చేం జలియించు నిజాంతరంగకం
జతలము తన్నుఫందుజిత* సారస మూనవ రాజసూనుసం
గతముగ నూన్న్చి కూర్చె నవి+ఖండితసమృదవార్టి పిచిక్ర౯. 24
ట్‌, తన్ను ఖేందు జితసార స=ము ఖచం| దునిచేగలువ (బడిన తమ్మిగలయా చం దిక; సతత
ము= ఎల్లపుడు; త్మ వహేతిధరసారపమానవరాజ సూను సంజిత విరహో (గతాపతతి వేక్‌.
త్మీవ= గాఢ మెను హేతిధర=అగ్ని భ ౦గిని, సౌర=అధికమెన, 'సమాన=గ ర్యమతోో (గూడిన,
పరక, శేస్ట మైన, అజసూశు=మరుని చేత, ((అజోవాకావారేకా మే” అని విశ్వము, సంజిత=
కూర్చు (ఎడిన; విరహ గ తాపతతి చెక్‌ =విరవాసంబంధియె యు (గ మెన సంతౌపపరంపర
చేశ; కాదేని, హేతిధరసార =ఆగ్ని బలముతో, సమజతుల్యముగు, అనవర=కొదపగాని అజ
సూను =మరుని బేతనని యర్థము; చలియించు నిజాంతరంగ కంజతలము= కంవీంచుచున్న తన.
మున & పద్మ త లమును; అఖండిత 'సమ్మద వార్జివీచికక్‌ =అ విచ్చిన్నమగు సంతోవ సము ద
తరంగములను, సము[దతరంగములవ లె నవిచ్చిన్న ముగ నుదయించుసంతసము ననుట); జూ
'ల్యేకవచనము; ఊన్చి=వహింపంజే నీ మానవ రా జసూనుసంగళనుగ కొ = రాజప్రత్తు)ండ గుసుచం
(దునితో ౬ గూడినదానిం గా; కూ ర్చెక=భటిల్ల (జేసెను.
అన ౭గా( జ౦|దిక కామాగ్ని సంత ప్త మగుతనమనంబు నుచందుని"పె నిలిపి (పమోద
వార్టిలో మును (గ జేసె ననుట్‌.
చ. -సలిననమాననాధృతిఘు4నత్వ నుడంె రుపార్చి నెమ్హది౯
మలయసమిార ణాభికును* మ వజబోధిత భృంగ శింజినీక
నలినస మాన నాలసుమ+ నశ్శరమండలిం +గౌార్పి నుంచుచుకా :
ములయసమిర ణాఖ్యరథ+మధ్యగం డై ననవిల్తుం డుద్ధతిక్‌.. . 25 క
వః
f
చతుర్ధాశ్వాన ము. 351
టీ. ననవిల్తుండు=పుష్పధ న్య; ఉద్దతిక్‌ =దర్చము "చేత; మలయ సమీర ణాఖ్యరథమ
ధ్యగుందై =నులయనూరుతమ ను సరిటి తేరి నడునునుం౦డీనవా౭డౌ; సమి*ర ణాళికుసును (వజబో
ధిత భృంగశింజినిక్‌ .-'సమ్ఫిర ణా లి=జమమవపుచా లుయొక్కా, కుసుమ వజ = స్రహ్పప్రుగుంపుల
జేతు బోధిత= మేల్యా-ల్ప 6బడీన, భృంగ=తు మైదల నెడు, శింజినిక్‌ = అ లై[తాటియిందు;
నలిక్‌ =మికి్శ_లి; అసమాననాళ నుమనళ్శరమండలిక = సాటి లేనికాండలు గల పువ్వుటమ్లుల
యొక్క_గుంపును; కూర్చి=నంధించి; నొంచుచుక్‌ =నొవ్వందేయం చు; రుషార్చి = రోపజ్య్యూ
ల నెమదిక్‌ =నిండుమ నమున౦దు, మలయక్‌ =న్యావీంప6గా,. నలిన సమాన నాధృతి భునత్య
ముానలిన సమాన నా=తమ్మి నిబోలు మోముగల చందికయొక్క._, ధృతి = గ్ర ర్యయమయుక్క్ల,
ఘునత్వ ము =అధిక్యము ను; అడం వెకొ=అడ (గజేసెను.
అఆన(గా మలయమారుత భమరయుంకారాదుల చే. జండికకు సంతాప మెక్కు_డై
యానుచందన శేం[దుని పొందు తేక నిలువ జూల నను నభెర్య ముదిత నుయ్యె ననుట.
శే. అంత వలవేనికి సహాయళ$ముగుచు హితపఫ,లాభి కాంశీ శుక త్రిదఃశాళినురఖి
జగతి గనుపళై నవసూన+శాలీనురభి, లామ్రతీల కై క సంగమా+ శాలినురభి.
టీ, అంతక =తదనంతరమునందు ; హితఫలాఖికాంక్షిశుకతిద శాళిసురఖి._హి తజ వీ
యములై న్య ఫల = పండ్ల నెడులాభములను, అఖికాంక్షి=కోరుదున్న, శుక తిదళ=-చచిలుకల
శెడుదేవతలయొక్క_) ఆళి=గు ంపునకు, నురఖి= కామ భేనువై నది అనగా బేవతలకు6 గామ
"భీనువు కోరినలాభ ము లిచ్చునట్లు శక్యవజమునకు. గోరినపండ్లను పసంతమిచ్చుననుట నవ
సూనళాలిసుర ఖిలా మతిలకైక 'సంగమాశాలి.... నవ=మాతనము లె న, సుమ=కుసునుముల చేత,
శాలి= ఒప్పృ చున్న, సురఫిల=పరిమళించు చున్న, ఆమ=మావులయొక్క, తిలక =బోట్టుగుల
యొక్క, ఏక=ముఖ్యమ గు, సంగ మ=సంపర్క మందు, ఆశ=అఆస క్రిగలిగిన, అళి=తు మైదలు
గలడియునగు; నుర ఖి=ఐవసంతము; వలెటనికికొ=కామునికి; సహాయనుగు చుక =తోడగుచు;
జగతిక=భూమియందు; కనుప టెక్‌ = అగప డెను.
ఆనంగా వసంతోదయ మాయె ననుట, ఇటనుండి వసంతవర్లన మారంఖింప6 బడు
చున్నది.
సీ సుమునోగసమచూతశసుమనోగణపరీత, నుమనోగణిత సార శోభి తాళి
_ శలనాదసంతానకల నాదసమనూన, కల నాదలితమాన+ బలవి యోగి
॥ లతికాంతరిత రాగ+లతి కాంత స పరాగ, లతికాంత పర్టియోగ4+లత్మ్యు కాళి
క్రమలాలయా సోక+కమలాలయద నేక, క మలాలనసిత సాక +కలితకోకి
రే, జాలకవితానకవితాన+పాళిభూత
చారుహరిజాత హరిజాత+ తోరణోల్ల
. సడష్భ్రత తికా(వతతికా వ్ర *జత్‌యాతి
. భాసురము పొల్సె వాసనంత*వాసరంబు, 265
352 ద రడి కాసరిణయము స వ్యాఖ్యానము.
టీ, నుమనోగసమ చూతనుమనో గణపరీత నుమనోగణిత సారనోభితా లి. -నుమనోగ=క
ల్పవృక్షయుతోడ, సమ=తుల్యమగు, చూతీ=మావులయొక్క_, సుమనో గణ=కుసుముకద ౦బము
చేత్ర, పరీత= =వ్యా ప్త సమైన, ఇదిఆళివిశేవ ణము, నుమన౩ః=వమంచివున నస్సులయందలి, “అగణీత=
*
కమెన, సార=సానుర రము చే తృ శోభిత = (పకాళించుచున్న, అళి = తుమ్మెదలు గలది.
అనయా రసాలకుసు మమల నాశయించినవి మనస్సులయం దగణితసామర ర్స్‌ సము గలవి
యగు తు మైదలు గల దనుట్క ఇది వాసంతవాసరమునకు విె "శేష ణము, ముంద నిళ్లు దెలియ
వలయు. కలనాదసంకానకలనాద సమనూనకలనాదలితమానబ లవియో గి, -కలనాదసంతానవ
కోయిల గుంపుయొక్క్ల, కలజ అవ్య కమధురమెన, నాద = ధ్యనియొక్క_, సమనూనజమిగుల
నధిక మైన కల నొ=ఆకలనము చేత, అనంగావినికీ చేత, వలిత = పో ంగొట్టంబడీన, సూనబలజ
కోప సామర్థ్యముగ ల; వియోగ = ఏరహులుగలది. అనగా కోకిలాలాపసమాకలనము చేత
విరహీజనమానబలము పోయిన డనుట. లతి కాంతరితరాగ లతి కాంత సప రాగ లతి కా ంతపరి
మయోగల వ్య కా ళి..లతి కాంతరిత జతీవల చేత కప్ప (బడిన, రాగ = దాడిమలయొక్క, లతీకా=
కొమ లయొక్కు, అంత =మనోజ్ఞ మగు సపరాగ = పుప్పాడితో (గాడిన, లతికాంత్ర=ఫువ్వుల
యొక్క, పరియోగ=సంపర్క-ము చేత, లక్ష్య=చూడందగిను కణఉదకములయుక్క_, అళి=
(శేణులుగలది. అనగా వసంతవాసరమున జల[వా చాదులు ; పుప్పొాడితోంగూడి (వాలిన దాడి
మోకునుమముల చే జూడ సొంస్రుగా నుండుననుట. కమలాలయా సోకకమలాలయద నేక కము
లాల సీత పాకకలితకోకి...కమలాల య౭పదాకరముల యొక్ట అనోకజ అధికముల గ ఇదికముల
విశేషణము, కమలాఇలక్షీ దేవికి ఆలయత్‌ =గృవామువలె నాచరించుచున్న , అ నేక=అసంఖ్యా
కమ్ములెన, కమలజపద్య ములయందు, ఆల సిత=మిగుల (బకా శించుచున్న, పాక =పిల్ల లతోడ,
((పోతఈపాకోర్భకోడిన్సుల అని యమరుండు, కలిత =కూడుకొనిన, కో కీ= =అ ండుజక్క_వలుకలది,
ఈసమా'ససముమోంద సమౌాసాంతవిధి యనిత్యం బగుటం జేసి 4 నద్యు ఎతశ్చ అనిక
ప్పత్యయము లేదు కొలంకులయందు వన౦ంతవాసరమున చ్యకవాక స్తీలుబిడ్డలతో నివసించి
రాజిల్లుచుందు రనుట. జాలకవితాన కవితానపాళిభూత చారు వారిజాతవారిజాతతోర
ణోల్ల్ణ సద్వ్శతతికా (వతతికా[వజక్ష యాతిభానురను.-జూలకవితాన =మొగ్గలగుంప చెడు,
వీతౌన = మేలుకట్లు చేతను, పా లిభూత = చారులు గానున్న, బారు= మనోజ్ఞ ము న, వారిజూత
వారిజాత=మన నృథునికివాహనమ్ములె న చీలుకల గుంప చెడు, త్ల రణ=తోరణము చేతను , కాల్ల స
తజ ప్రకాశించుచున్న, (వతీతి= తీవ లయొక్కా, 'కా[వతతికా= ఈపల్ల తలయొక్కా. , పక్కుకా
మృలయొక్కయనుట 6 ఈపద ర్థైచ ఆను సూత్రము చేత కుళబ్బమునకు కా దేశము, (వజ=సం,
ఘము ల నెడు, క యవ=గ్భృహముల చేత, (“ని వేళః శరణంక్షయక”” అని యనురు(డుు అతి భా
నురము=మిగుల (6 (బకాశమౌాన మెనది. అన6౫గ౫ా వసంతవాసరమున ల తౌ గృహములు మొగ్గ
గుంపు లెడు మేలుకట్ల చేతను చిలుకలచారుల నెడుతోరణముల చేతను విల సీలుచుండు
ల్‌ య
ననుట) వాసంతవాసర ౦బు=పసంత దినము; పొ ల్చెక్‌ = పకాళి చెను,
సీ కిసలార్చి ఆఈనంద+రసలాభక్రవికాళి, కొమునం బబలా _పకామనంబు
__ నగుమభావిధాన్యాన్య4సమభావయుత రాగ, పర్హకం బాపత+క్సర్ల! కంబు.
టొ
చతుర్ధాశ్వ్యాన ను. డవ
నవపారిజాత ప ప్ర+సవపాలిపుప్రాళి, దారకంబు వియోాగిశదారకంబు
కురవామిత పరాగురువాననాకీర్ల, పుష్కరం బుద్ది ప్త్రళపుష్మ్లరంబు
కే, సార మాకందఫలలగ+క్కీ_రమాని,
పీక్షణంబు తర ద్యామి+నీతుణంబు
వుంజులా వేకకుసువువ $ద్భంజులాది 0
కా కా
కామము వ్రుల్సె + నిల వేలి, కాగనుంబు.
టీ కిసలార్చి తానందర సలాభ కపీకాళి కామనంబు.=కి సల=చిగురుల చేత, అర్పిత =ఉ౦పం
బడిన ఆనందర స=[పమోదర సమ నెడ్కు లాభకజఆదాయముగలిగిను పికాలికా = కోక్షిలపం
రకులయుక)౧_, మునంబు=మన 'స్ఫ్సుగ లదికఅబలా స్ప సకానున ంబు=నీ. ల చేతం బూందంబడిన కాముకో
అవి URE య
లుగలది, “కనునః కాదమునోఖికః* అని యమరు6డు, వసంత్రము రాయగా నే స్త్రీ లు త్య క్షమత్స
రలై కాముకు లెన తమ[వీయు లతో? గలియుదు రనుట; సుమ ఫా విధాన్యోన్య సమభావయు
" కరాగపర్లకంబు. _సుమభా విధా౭కుసుము కాంతి ప కారము చేత, అన్యోన్యసమభావ=పరస్పర
కుల్యతతోడ, యుత=కూడిను రాగజదాడిములును పర్ణ కంబు=మోదుగులునుగలదిి ఆపత
త్సర్గ కంబు = రాలు చున్న కారాకులుగ లది; నవ పారి జాత (పసవ పాళి పుహ్హాళిదారక రబె.=
నవ=నూతనములగు, పారిజూత=పాొరిజూ తములయొక్కా, |పసవ పాళి= పువ్వులగుము ల చేత, పు
ష్టజపోషింప బడిన అళి దారకంబు=తుమ్రైద ల వీల్ల లు గలది వియో గి దొారకం౦ంబుజవీర హీ జన ఖే
దకంబయినది కురువామితప రాగ గురు వాసనా కీర్ణ పుస్కు_ర ౦బు. కురువ=గోరంట ల యొక
అమిత=అధిక మెన; పరాగజఫపుప్పొాడులయొక్క, గురుజ అధిక మెన , వాస నా=పరిమళముల చే
త్ర ఆకీర్ష =న్యా పంపండి న, ప్రహ్క_రంబు= ఆకాళముగలది; ఉద్దీ. సప్రుప్కు_ రంబు= ప కాళించు
చున్న తౌమరలుగలది; సారమాకందఫల ల గత్క రమాని నీక్ష ణ౦బు. = సార జపము లెన్క
మాక ంద= =తి య్యమానవ్రులయొక్క_, ఫ ప్రల= =పడ్డయందు, అగ క్‌ =లగ్నములగు చున్న ,కీర మానినీ=
ఆండు చిలుకలయొక్క ఈవయణంబు=దృస్షులుగ అది; తర ద్యామి సీకి అ౦బు.-తరత్‌ = తగుచు
CU) (a)
న్న యామినీ=రా తియొక్క_, కణ ంబు=క్షణములు గలది రాతి తగివోవుచున్న దనుట; నుం
బాలా నేక కుసును వ ద్వంజులాది శాగమము. మంజుల =మ నోజ్ఞి ముగు అ నేక=అ చేకము లగు, కు
సుమవత్‌ =ప్రున్సములుగలిగిన, వంజుల=అనోకవృతీము, ఆదిక = మొదలుగాంగల్క అగమ
ము=నృక్షములుగలదియునగు; శె తికాగమంబు= శ తమాసమురాక, ౪ స్యాచ్చెలేవై తికో
రా ర లా ర్ల మ ఈం
మధుః”” అని అమరుడు; పాల్చెక్‌ = (పకాశిం చెను. >
చ, వరపురుబో త్రమా_క్తి నని*+వారితపై ంధవరత్సయు శక్తీ ని +
ర్భరవసుకూట లబ్ది, దనళరారి నభోట్టిం జరించు నుజ్ఞ్వల
త్రరణి యనంగహారిన ఖ4+ధామసథంబును బాంజె నయ్యెడక్‌
ధరణి యనంగ హారియమానాధదిశానిలజాలధార చేలా, 29
ఉఫ్‌ ఇ.
ఏర్‌ 4 చం ద్రి కాసరిణయను, స వ్యాఖ్యానము,
టీ. వరపుకుపో త్రమా ప్తిక్‌. =వర=|శేస్థమగు, పురుపోత్తమ = నారాయణమూ ర్రియొ
కు, పురుష శేష్టులయొక్క_యని యర్థాంతర ము, ఆ పికొ=[ పొ పి చేత; అనివారిత సైంధవ
రత్నయు క్రిక్‌. అనివారిత=అడ్డసింపంబడనిి వైంధవరత్న =అశ్వ్య *ేస్టముల యొక్క సము
(దసంబంధుల గుమ ణులమొ క్క యని యిన్ధా౦ తరము, యు కేక =క డీళ చేత ; 5 నిర్భరవసుకూ
if
టలబ్దిక .-నిర్భర=మి కీసి. లిఅధికముటైన, వసుక రణములయొక్క, ధభ నములయొ క్క. అని అర్థాం
తరము కూటజ= రా శియొక్కా, లబ్టిక్‌ =| పా ప్రి చేశుచరించును బై పల ర్త తేర ణి= =సంచకించు చున్న
[వకాళమాను (డగు సూర్యుడు; అనంగ హోరి సఖధావముపథ ంబును.- అన ౦గహారి సఖ=కివ్రనిె
లికాండెనకు బేరునియొక్కు, ధామ=నివాస స్థానము యొక్క, అలకా పురియొ క్కు_యనుట్క,పథ ౦
బును=మార్లమును; హారియమ నాథ దిశానిలజూల ధార చేకా.-హోరి = మనోజ్ఞ మగు, యమ
నాథ=యము 6డునాథుండుగాంగల, దిశా=దిక్కునందల్సి అనిల జూలధార వేకొ = చాతజాల
పరంపర చేత; తరణియన౦గకొ=పఓడ యట్లు; పొందెకా=పొందేను
అన గా నారాయణమూ ర్రి చేతను ఊ_క్రమాశ్ళముల చేతను అమూల్యకేర ణ సంఘము బే
తను దన రారుసూర్యుండు మలయానిలముతోడ నాకాశమునందు దక్నీ ణదిక్కు నుండి యు శ్తర.
దిక్కు 6 జేశెననియు నట్లు చేరుట యు త్తమపుకుషుల చే నధిప్టీత మె యమూల్యర త్న ముల చేతను
ధనముల చేతను ఒప్పియున్న యోడ సముడమందు అనిల జూల పరంసర చేత దక్షీ ణదిక్కు
నుండి యు త్తరదిక్కు6 జేరి నయట్లు న్న దనియు భావము. వసంత ర్రువునందు సూర్యు ౦డు
._దత్నిణదిక్కునుండి యు త్తరపుడికళ్కు6 జేరుట (పసిద్దము.
చ. 'వమొంనచిగు రాకు మోవిపన 4+ ముక మగతు వెద చూపుకోపు సెం
పున గలికాకుచోజ్జ (లత+పొందున నావనలక్ష్మీ పొల్చిన౯ా
గని యతను( పతా పపరిశక కల్పిత మావహానిరూడ్డి మె. చలం
గనియతను! పతాపగతిం 4 ₹ కొనె భానుడు మందవ రన్‌, 30
ట్రీ, భాను (డు= సూర్యు (డు మక =తనయుదుటు; ఆవనల క్షీ =ఆవనసంపద, స్త్రీలింగ స్వా
ర'స్యమున నొకస్తీ యని తో౭చును; మొన-చిగు రాకుమావిపసకా.-్హమొనచిగురాకు= చినవరయం౦
దలి చిసరటాకెడు, మోవి౭అధరముయొక్క్న, పసకొ =ఆందము చేత ను 3మగతుమైద చూపు
కో ఫుపెంపునక్‌ ..మగ తు మెద =పుకుపభృంగము నెడు, చూపఫు=ద్భృప్టియొక్కు కో పు=అంద
ముయొక్కు, సెంపునక=అతిశయము చేతను) కలికాకుచోజ్ఞః (లత ఫా ందునక్‌ొ..కలికా=ము
గలనెడుు కుచ సనమలయొక్కు, ఈ జ్వలకపాందునక = (పకాళశసంబంధముచేతను; పొల్చి.
నకొ=ఒప్పంగా; క స నిజచూాచ్చి; అతను పతా
లల
సపరికల్సి ఎల మోహనిరూఢి మెక, - అల ను[పతకౌప=
భుదనప రా కమము చేత, పరిక ల్పితే=నిరి కి ంపయిడిన, మూవాని! రూఢి మెక్‌ =మోహాతిళశ యను చేత;
ంగనియతేను[పతౌపగతికొ,..తలంగని= =తొల (గిపో నట్టి, అతను = అధికదుయిన, .[పతాపజ
'య నెడు సంతాప పమయొక్క, గతిక =పా పి పిసి మందవ _ర్హనక్‌ =మెల్ల నిగతి చేత, తెలివి
రిరీతి చేతనని యర్థాంతరముతో (చు; కైకొ నెక్‌ = ఎస్టీ క రింెను,
ణీ లి
తురాశ్వానము ఢ55్‌
చతుర్థాశ్వాసము
అనంగా చిగురామఘవంటిచూవి తు మైదల వంటిచూఫ్రలు కలికలవంట్‌ కుచములు గల
యొకస్త్రీ కనబడ లగా నుందు లె నవారు మదనపరికల్పిత మోహాతిళయము వేత సంతాపము .
నొం౦ందునట్లు వనలక్రీ . వసంత సమయ సము దిత సల్ల'న కలికాభనురాడి సంపద చే మెల గ
చో
సూర్యు ండు చుందవ ర్లనచేత వి మిగుల వె౭డీమిని దాల్ఫె ననుట, వసంత త పాతుర్భావము రకా
గా సూ] మ్య ని గతి మంద మె వేండిమి యతిశయి లై నని భావము. సమాసో కృష్టలంకారము.
చ్లా
“విశేష ణా నాంసా మ్యేన య్మత్మపస్తుతవ ర్తి రినాష్‌్‌ | అ(పస్తుతస స్యగమ్యత్వం సాస సమాసో క్తిరు
చ్య తే అని తల్ల క్షణము.
చ. నిరుపమ శేళికావనుల 4+ నీటుగ నాముని తోంచునంతలో
విరహీ నృుదుహువాళ పద + ఏవలితావి లతాపరాగముల్‌
-వరవిండిం చేయం జై త్త త్తపద౪వవలితావిలతా ఫరాగముల్‌
గరము వహించి దూజె రతి౪కాంతునిం దూణ వుదికొ స్మ రా,స్త్ర ముల్‌. dl
టీ, నిరుపమ కేళి కాఐనులకొ, _నిరుపమజనిస్సమానము లౌ న, .కేలికావనులక్‌ =విహోరవ
నములయందు; నీటుగకొ = అందముగా; ఆముని=వస౦తము ; తోంచునంతలోేకొ= ఉదయించి
నక్షణమం ద విరహీమృదు [సవాళపద. -_విరహీ =విగోగూ గము నల, ఘృుదు[ ప్రవాళ పదజన్బుదువు
లె (ప్రవాళముల నుబోలిన పాదములుగ ల స్తీ వీవలి శావి=వాయం సార భ్యము;ల తొప రాగముల్‌ =
లత్‌ల సంబంధు లెన పుప్పాడులు; వెరవి (డిక్‌ =జీవనోపాయము లేని దాని గా; చేయకొ= వేయ 6
గా; చి త్రీపదవీవలితా విలతాపరాగ ముల్‌ . -చి త్త సడవీ=మనోమార్లమందు, వలితజ సంచరిం
చచున్న, ఆవిల=కలుపష ము లెన్క తాపరాగముల్‌ =సంజ్వరాను రాగములు; క రముజ=మిక్కిలి; వ
హీ ంచి=పొంది; మదిక్‌ =చి తమందుు స రాస్త్రముల్‌ =మదనబాణములు; తూబకొ= నాట ౭గా;
రతికాంతునిక్‌ =నున న భుని; దూ అక ఐనిందించెను.
అనగా ససంతోదయమయినతోడ నె విరహిణికి వాయు సౌరభ్యాము వలనను లతాప
రాగములవలనను మిక్కిలి బాధ కలిగి ననియు దానంజేనసీ చి తమందు సంతా పాను రాగములు
మిక్కు_టము లె స్మర స్త్ర ములు మది నాటినట్టు తోంచిన దనియు నందువలన (6 దత యో జ
కుం _డెన నురుని నూపిం చె ననియు భావము. వసంతోద యమున విరహీిణులకు సంతాప జేక
, మైన దని పరమార్థము. oe
మ. ధరం బాంధుల్‌ జెగ డొందం ద్రొమ్మరియె భోద మహీభ్ళన్ష నషా
సర సాలానవనత త్యశృంఖలిత చం+ చస్తారు కే తఛభంబు కే
సర సాలానవప త్త్రముల్‌ తులుముచుక్‌ 4 జై తోొాహజాగుద్విలా ur
సరసాలానవధిప)సూనరజముల్‌ 4+ సారెకా బయికా రువ్వుచుకా. + 22
శ
టీ, ధరకొజభూమియండు; పాగిధుల్‌=పథికులు ; 'బెగడొందకొ= =భయపడునట్లు గా,
శ ద్రగ్రీమహీభృన ఎ పొసర సొలానవ సత్యళ్ళ ంఖలిత చంచన్రారు తేభ బు. గాభ ద శీజకుభల క్షీ
k
356 చం ద్రికౌసరీణయమూ, సవ్యాఖ్యానము.
తో లహాడినుభ[దజాతితోంగహాడిన్కఇది యి భ విశేషణము, మహీభ్ళత్‌ =మలయపర్వతమ నెడు
మృమా= నెపముగల్క సరసాలాన=మ ౦ చిక ట్టుక ంబముయొక్క, ఐసలి=స్థానము నుండి, అశం
ఖులిత=విడ చి పెట్రండిన, చం చత్‌ =(పకాశించుచున్న 3 దమారుతే=నా యు వ నెడు, ఇభ౦బు=గజ
ము ;కేసర సాలానవప త్త్విముల్‌ .=శేసర=పొన్న లయు, సాలజవీ పెలయు, అనవప త్రగిములొ=
కా శాకులను ; తులుముచుక్‌ = రాల్చుచు; చై తొహజా గద్విలాసర సాలానవధి(పసూనర జము
ట్‌, (చె శావాజవ స సంత దినము లయందు, జా(గత్‌ = ని సర్మదములె న విలాస=జుప్పీద ముగల;
రసాల=తి య్యమావులయొక్క., అనవధి= మేర లేని, [(పసూనరజముల్‌ = పుష్పుపరాగములు,
సానకొ=మాటిమాటికి;పయిక్‌ =మో (దను; రువ్వుచుక్‌ = వెద చల్లుచుఖ్యతిమ్మ రి యకొ=చ 680 చెను.
ఆఅన(6గా నొకగజము కట్టుక ంబము నుండి విడువ ౧బడినదియె (మాకులయొక్కయాకులు
రాల్వుచు పరాగములు నవ్వుచు తెరవకులు బగ డొందునట్లు (దిమరు చందంబున, ముందమా
రుత ము మలయపర్యాతమునుండి వడలి కాళాకులు రాల్చుచు ఫుప్పాడులు సారెకు రువ్రషుచు
విరహీజనులు ఇగడొందు నట్టు ద్రైమరియె ననుట. రూపక కెతవాపహ్ను తులు,
చ. వన చరపాళకానినదళవారము మించయంగం గాననంబులకా
వన చరపాళికా 4౩ _ప్రకుహళనాశ బరా(గణి ] నిల్పి యాశుగా
లి నలము సాలనంతతి చ+లించుచు నంత కుచిచ్చ డావళుల్‌
చననిభయా పి నై చె నన + జాణె ననంత శుచిచ్చదావళుల్‌. 33
టీ. పనచర పాళికానినదవారము.-వనచర పాళికా = కోకిలసంభుమ నెడుకిరాతకుల
గుం పుయొక్క్ట, నినద వార ము=ధ్య్వనిసమావాము; మించంగకా = అతిశయించుచుండ గా;
కాననంబులక్‌ = =అగణ్యముల ౦దు 5 వన చర పాళీ కా _పకువానాశబరా గణి, = వనపర పాళి క =
మోన కేతనునియొక్క “ జీవనంభువనంననమ్స, పాళిఃకేతు9”” అనియమరు(డ్కు ఆ ప్ప=శెలి
యగువసం౦ంతుండ నెను కువానా=నెపముగల, శబరా [గణి = కీరాత పతి; నిల్చె; ఆకుగాళికా=
వాయు వుల నెడుబొణములయొక్కచాలు చేత ; అలమక =ఈకమింపయంగా; సాలసంతతి =వృ క్ష
నికాయమ్ము తకవరుల గుంపని ధ్వని తార్థము ; ;) చలించుచుక = కదలుచు; భయముచేతవడ(
కుచు; అంతక = =త ర్వాత, వవిచ్భవాషకలా - శభ మైనవ స్త స్రములపషం కులను 3 చననిభ యా
పేక్‌ =సోనిభయ పా పి పె చక్ర ; చ చెక్‌ ౫ విడి చెను; అనక్‌ = =అనున ట్లు; అన౦తకొ= వాభూమీ
యందు ; శుచిః చృదావళుల్‌=కారాకల గంపలు; జా మొక =(వాలెను.
అన6గా నడవిలో నొకతబ రాణి తనపరివారకి శాతకు "లెల్ల (జుట్టి ధ్వనులు సేయు
చుండ (గా బాణము లేయ న ర్తి తేకుములు మిగుల భీతిచేత శు [భము లగుతనువ త్రములు
విన్నీయిచ్చినయట్లు కోయిలలు రొద సేయుచుండ గా వసంతము కానలయందు వ్యాపించి
నుందమారుతమును వీప౭జేయ౭గా (మాకులపండుటాకులు భూమిని రాలె నని తాత్పర్యము,
సె. మధుయంత విటపిసా+మజకటమ్ముల (వాయనలరుగ గై రిక రేఖిశకాళు లనల
వారివి దారితప త్త యగునగఢేణ్లివై, నడరుగ్గా రిక రేఖి4కాళు లనం
నళిధూమక౦ందళిశయలవం గన్సడుదవాం,గణవిరో చ నమయూూ+ఖముల నంగ
మున్యమింగి వెగమై న4వనతమన్గతి( గర్భ, భునవిరోచనమయూ+ఖములనంగ
కే, నహహ యవ్వేళ ప ప_త్త్రతోంయధితటస్థ
లకనదతిరోహిత[| పవా+ళము అనంగ
నమె నతిరోహిత| పవాళళముల నంగ
ఒ_ కనకకరవాలికా[పమాశకరము లగుచు. 34
టీ. నుధుయం౦త్‌ = వసంతమ నెడుమావటివాండు ; విటవీసామజకటమ్లులక్‌= [మా యో
లనెడు చేను గులయొక.. గండ స్థల ములయందు; (వాయక్‌ = లిఖింపంగా; అలరు గ రిక లేఖి
కాళులు=ఒప్వచున్న నీందూర లేఖాపం క్రో కులు; అన(గకొ=అనునట్టు గా;దీనికి పనాళము లమ 'రె
నను దానితో నన్వ్నయము; వారివిడారితప త్త9.-వారి = వాయువ నెడునిందుని చేత, విదారిత=
ఖండింపంుడిన్న ప త్త) = ఆకలనెడుపతృములుగలది ; అగునగ్యేణిపెక్‌ = అగునట్టివృ
షీముల నెడు కొండలయొక్క_చాలున ; అడరు గరిక శేఖి కాళులు = ఒప్పు చున్న జేగుటు రేఖల
యొక్క_ఛాళ్ళు; అనంగక=అనునట్లు గా; అళిధూనుకం౦దళి = తు మెదల నెడుభూమాంకురము;
అలమక్ష = ఆకమి౦ప6గా, కన్నడుదవాంగ ణవిరోచనమయూఖములు , -కన్పడు ఐ చూపట్టు
చున్న, దవాంగణ=వ నాంతరమ చెడు, విరో-చన=అగ్ని యొక్క, మయూఖములు =జ్వాలలు ;
అనంగ క్‌ ఇ అనునట్లు గా; మును=తీొలుత; (మింగి=కబలళించి; వెగకునక్‌ =నెక్కుంసముకాయగ్యా
వనతమ_స్తతి = వనముల నెడురాహుల గుంపు 5 కక్కువఘననిరోచనమయూఖములు = నమనము
శేయు నూర్యకిరణములు; అన(గక=అనునట్లుగా; ప పశ్త్రృతోయధిత టస్థలకన దతిరోహితపవా
₹ములు,-ప క్రుతోయధి=ఆపల నెడుసము దయయొక తటస్థల= దరీయందు, కనత్‌ =ఒప్పు
చున్న, అతికోహీ త=మిగుల నెట్ట నెన, (పవాళములు = పవడములు; అన ౦గక =అనునట్టుగా,
అశిరోహీత[పవాళములు = తిరోహితములు గాని యన6గాస్ఫు టముగాబయ ల్పడిన పల్ల వములు;
అనంగ క నక కరవాలి కా పమాకరములు, =-అనంగ = మదనునియొక్క కనకకరవాలికా=బం
(కృ పొణముయొక్క [పమా=యథార్థ జ్ఞానమునకు, కరములు= చేయు నవి;అ గు చుకొ=అయిన
ఏయి; అ వ్వేళకొ=అపుడు; అమ రెక్‌=బఒసప్పెను. అవావాజచి త్రము.
'నవపల్ల వములు సైంజెస్సిన చొప్పున విల సీ ల్లె నని తాత్పర్యము.
ద కలిక లరంగదుజ్జ్వ లత. శీ గన్పడెం గానననీవు ము_త్తెముల్‌
కలి కలరంగ నెంచి నిజఃగారిమచే నడంగించి చంద్రమః
క్షలికల రంగమె నవసు4గంధ పరంపర కెల్లం జాల ను _
త్క_లికలరం గనారతము. * గాంచిన చూపజమాడ్కి. కుంచుచుకొ. 45
టీ, క లిక లరంగదుక్డ పలక. _కలికల డా కోరకములయొకర, రంగతొ=ఒప్పుచున్న,
క్టలతజ ప్రకాశము ; శాననసీమక్‌ జ అరణ్య దెళమందు ; ము_త్తెముల్‌ =మా క్రికములు;
”
858 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
కలికిక=కలహమునకు; అలరొంగకొ=ఒప్ప గా; నొంచి = నొప్పించి; నిజగౌరిమ చేకొ=తన
పాండీమ చేత; చం[దమఃకలికలక్‌ =శశికలలను) అడ (10చి=అడ యగ జేన్‌ శనవసుగంధపరం
పర కెల్లక .-నవ=నూతీనమగు, సుగంధ = పరిముళముయొక్క., పరంపర కెల్ల ౯ =సముదయ
మునక ంత యం ;* రంగ మె౭ఆ శ యామె; అనారతముక్ష = ఎల్ల పడును 5 కాం-ినచూపఅ చూ
డ్కి_కీక=అవలోకిం చిన చూ చు వారియొక్క_దృష్టికి; బాలక = మిక్కిలి; ఉత్క_లికలరంగు=
వేడుకలయొప్పీడమున్వు ఉఊంచుచుకొ= చేయుచు; కన్స జెక్‌ =అగప డేను.
ఆన౦గాల గలికలు కాననవీవములందుం దమపాండిను చే ముత్యములను శకీకలలను
మించుచు నపూర్యపరిమళమును దాల్పుచు చూచువారల చూడ్మీ_ కింపు నించుచు6 గాన్సిం
మాననుటు,
చ. విరిగమి వైల్పె సర్భవనవిథులం డారకదీధితిచి దా
పరమహిమానినారణము ౪ సాంథ వధూజన దృష్టిమాలికా
పరమహి మాని తాళకుల+భవ్యవిహోర నివాస ముజ్జ (ల
తృరమహీమానికాజయజభాసుర మ | తికకీర్ణి య త్తటి౯. | 86
టీ. అ త్తజేళ=అపుడు ; సర్వవనవీధ్ధులక్‌= ఎల్ల యడవులపట్టుల౦దు; తారకదీధితిచ్చి
దాపరమహేీమానివార ణము. _తారకదీధితి = నకతకాంతులయొకృ, చ్చిదా=ఛేదనమందు,
పర = ఆస కమెన్స మహిమ = సామర్థ్యము చేత, అనివారణము = అడ్డు లేనిదియు; పాంట
వభూజనద్భష్టీ మాలి కాపరమహీ.- పాంథ వధూజన = దియా? స్తీీంయొక్కం, దృష్టీ మాలి -కా=
చూప్రుచాళులక్కు సరమహిః = శ తుభూమిఘాపముయినదడియుం; మానితాళికుల భ వ్య విహార నివా
సము. మాని తే = శేస్థములగు, అళికుల = తునెదగుంప్రులకు, భ వ్య విహార నివా సముఆనునోట్జ
మగువిహార స్థానరూపమైెనదియు; ఊళ్ట పల త్సరమహీమాని కాజయజభాసురణె (త్రిక కీరి, ఎ టా
జ్ఞ్యలతొప్రకాశించుచున్న, పరమ=డాత్క్భృష్ట మగు, హీమాని"కా = మంచుగమియొక్క, .
ఈ ఫం మానీషిమసంహాతి ౪” ఆఅనీయనుము (డు జయా గేలుప్రువలన్క, జ= పుట్టిన ట్ర్‌, భాసుర=[ప కొ
శించుచున్న, తిక కీర్పివసంతునియొక్క_కీర్రిదూప మయి నదియు నగు; విరిగమి= ఫువ్వులగుంపు;
ఖా లెక =(పకాళిం చెను.
లా
సర్వవనస్థలులయందు నక్షత కాంతి నడంచునంత(పకాశముగలై విరహి స్రీీల చూపు
లకు శత్రు పౌయం బగుచు మంచును జయించి పొందిన నౌ త్రు నికీ రియో యనునట్లు విరిగమి
బోలె ననుట. పసంతమందు హీనుము నివృత్త మగుట _పసిద్ధంబ.
“సీ ఫలియించిం దిలకముల్‌ + భస లేతమణముల
సుర సాలతాసము4+త్క_రము గాంచం
జివురించె నునుంబొన్న + నవసూన సంతతి
దస స?
౧గసాలవల్లరుల్‌ 4 నరస నవ్వ
గ
చతున్థాశ్యాన ను. 359
నన జూచె బొగడచాల్‌ + నవముధు చ టు నిం[డ
సురసాలలిత శాఖ + కరము నుమియం
గునుమించె లే గోవి + కొమరు వీవలి విభా
సురసాలవల్లి కల్‌ * సొరిది నలవు
నీతవసుర సాలభారుమూళరుతముఖా ప్ప
వరులు మె చ్చంగ మధు వలశ4ర+.కయ మున్నె
యలరి సురనాలవె ఖరిం + జెలున్స గాంచె
యా ఎ
నపు డగ్మేణి యిట్లు దో+హదనిరూడ్డి. 37
టీ. తిలకముల్‌ =బొట్టుగులు; నుర సొల తాసముత్క_ర ము. -నుర సాలతా=సర్ప్చాక్షీతీవ
లయొక్క, సముత్కరము=సమావాము; భ స లేక ఇములకా = తే (టీ చూపుల చేత; కాం చక్‌ =
చూడగా; సలియి ౦ చెక=పం డేను, నునుపొన్న =నుందరమన గు పొన్న వృక్షము; నుర సొలవ
ల్లరుల్‌ =లెసె సె్స్రెనమావిపువ్వుగుత్తు లు) నవనూనసంతేతికొజా[క్రొ త్తవువ్వులగమి చేత; సరసకొ =
. సమోపమునందు; నవ్వక =నవ్వ (గా; చివురిం చెక్‌ =పల్ల విం చెను, పొగడచాల్‌ =పొగడ (మాం
-- కులవాలు; ఇం|దసుర సాల లిత శాఖ.-- ఇందసుర సొ=నావిలియొక్క.ల లిత=మనోజ్ఞ మగు, సాలు
_ కిొమ్మనవమధుచ్చటకా, _నవ=నూతేన మైన,మధు=పుస్పాసవముయొక్క, ఛటక్‌ =పరంపర ను;
కరముకొ = =మిక్కిలి యం; ఉమియక =ఉమియ గాాననంజూ పక =కుసుమి ౦ చె చెననుట. లేం గోవి=
_ శేంతకురవకము; కొమరునీ పలిక్‌..-కొ మకు= అంద మెన్క వీవలికొ=నాయు వు చేత; వి భాసుర సాల
వల్లి కల్‌. -విఫాసుర=ప కాళించుచున్న, సాలవల్లికల్‌ =యే పె మా6కులతీ వలు, అన 6గా లేంత
కొమ్మలుసొరిదిక్‌ = వరుస గా అలమక -కౌంగిలిం చుట చేకునుమి ౦ చెక్‌ = ఫుష్పిం చెను. మధున్ర=
వసంత ము; సీత వనుర సాల చారుమా రుత ముఖా ప్పవరులు. = సీత వను=శు ఫాం) ంశువై నచందు (డు,
- రసాల=తీయ్యమావులు, బూరునూరుత జమ నోజ క్ట మైనవాయువు మా ఖు= నెండ్భలెన్క, ఆ ప్రవరులు=
కూరిమి చెలులు 3 మెచ్చంగక్‌ = (పశం౦సీంచునట్టుగా ; అలర్బక యము "న్నె = వికసింప
జేయకముంటె అగ(శేణి=[మా (కుల చాలు; ఇట్లు = సె(జెప్పినవిధముగ; దోవాదనియాఢికా =
నోవాదము యొక ,_ యతిశయము వేత; అలరి=[పకాశింబ్కి అ ఫుడు=ఆసమయమందు; నురసాల
“వై ఖరిక =కల్పవృ క్ష ముల తీరున; వచెలువుగాం చెక్‌ =అ౦ందమునొంచెను.
అన 6గా తిలకములకు స్తే ఏ నిరీక్ష ణము పొన్న లకు స్త్‌ ఏలన వ్వ పొగడలకు కామినీము
ఖశీధువు కురవకముల కబలాజనాలింగనము దోవాదము గావున ఈదోవాదముల చే వసంత
'దయమునకు మున్నె ప్రహ్పఫలాదిభరితము లై వేల్పునూ శోలభంగి ఇఇెలువుగాంచె ననుట. ఇట
నాలుగు చరణములయం౦దు సుర సాలతాగుర సాలనల్ల రీందనుర సాసాలవల్లి కలయందు వ్ప్‌ం
(7 'శీంగములమహిము బే _స్రిత్వారోపము 6 జేసి తదీయభసళేక్షుణాదుల చే దోవాదని ర్యావాము.
60 న ము.
360 చం ద్రి, కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యాన
చ. తలికులు దోంచెం గోకిలవిళతానము వేడుకం గాంచ సూనముల్‌
వ్రైలిచె మిళింద ముబ్బి కడుంళ బూన నవాంగము నూరుతాంకురం
బొలికెం బరాగముల్‌ వని ల+తోత్క_ర మాకులపాటున ౦ందగ౯
దొలుదొలుతకొ వియోగిసుద+తుల్‌ కర మాకులపాటు నందలకా. ౩8
టీ. పనికొ=పనమునందు; కోకిలవితానముజకోకిలలగుం ఫు; వేడుకక్‌ొ = సంతసమును;
కాంచక=పొాంప గా; తలిరు లు=పల్ల వములు; తోంబెక్‌ = డదయించెను. మిళీందము=భ్ళం
గము; కడుక్‌ =మిక్కిలి; ఆన్ఫి=కాప్పాంగి; నవాంగము =క్రొ త్త తశరీరమయును; పూనక్‌ =వహీం
పలా; అనగా సంతో షాతికయమున నుష్చాంగ (కొ త్హదేవామును తాల్చినట్టుండ 6 గానను ట ;
సూనములు=ఫువన్నుములు బేంలిచెక =కాదయించెను., లతోత్క_రము= =లతలగుంపు; ఆకులపా
టునకొ=కారాకులు రాలుట చేతను; తగకొ = ఒప్పునట్టు; పరాగముల్‌ =ఫుప్పాడులను; మారు
తాంకుకము = నుందమారుతము; ఒలికక్‌ =చచ్జెను. తొలుదొ లక్‌ =తో లే, వియోగినుద
తుల్‌ =విరహి స్త్రీలు) కరము=మిక్కల్సి ఆకులపాటుక = వ్యాకుల త్యమును; అందడ(గకొ =
తాంద గా, ఇది యన్ని(క్రియలతోను నన్వయి౦చును.
అన6గా వృకషలతాదులు తొలుత 6 గారాకులు రాలంగా జిగిరించి కుసుమించి పుప్పొ
డులు రె లెననుట.
మ. అలరెక౯ా జై త్ళో ఏజలాధి నేత మదసాశరంగాళి స దా్రజిమం
డలి రాగంబున మించుకొందళములక్‌ $ రమ్యాత్య c జేకూర్చంగాం 8
గలనా దారితమినమారుతయుతిక +గంజూస్తు డుద్యత్పహాః
దారితమిోన ప z
కలనా రితవిానదృక్పురుప జాశగ ద్ఞెర్యుండ్రై యయ్యెడక్‌. 39
న్‌
ట్రీ, అయ్యడక =అపుడు; ఎెగేబలాధి గేత=వసంతు (డ నెడుపడ వాలు; మదసారంగా
లిక, మద సారంగజ =మదించినతు మైద ల నెడు మదపుకేను (గులయొక్కు, ఆళికా = పం క్‌ి;
సద్వాజిమండ లిక =| శ్రేష్టము లగు పతుల నెడు మంచిగుజ్జము లగుంఫును; రాగంబునకొ జర క్ష్‌మ,
యనెడు (కోధము చేత ;మిం చు క్రొందళములకొ=ఆతిశయి ంచు చిగు రాకుల నెడు | క్రొ _క్లనెన్యము
లను; రమ్యాత్త క =మ౦చిమనస్సు చేత, చేకూర్చు గాకా = భటిల్ల (జేయంగా; కంజాసను౭డు=
మరుండు; కలనాదారితమోనమారుతయుతికా. క అనాద=కోయిలలయొ క్కు.యు, అం=జక్క
పలయొక్క_యు, తమిన=చరదునియొక్క్ళాయం, మారుత= =మలయవాతీముయొక్కయు, యు
తిక జపా పీ చేక్ర; ఉద్యత్సవాః కల నాదారితమి నద్భక్పుడువజా గ దైవ్యి డు వి. -ఉద్యత్‌ =
పుట్టుచున్న, సవాః= బలముయొక్క “సవళోబలకౌ ర్యా ణిస్థామ కవ బా” అని యనురు(డు.
కలనా= పా ప్రీ పి చేశత్ర, దారిక= చీల్చంబడిన, మోనద్భ కొ=న్సీ సృులయొక్కొ_యు, ప్రరువష=ప్రురుషుల |
మయొక్క్యయు, జూ(గల్‌ = ని _సం|దమై మెన్క థ్రైత్యండే డా ధీరత్వముగలవా (డ్య; అలశెలొ= |
ఒప్పెను.'
అన(గా మరుండు తనసేనాధిపతియగు వసంతుండు సాఠరంగవాజిరాబిని (కొంద ళ,
లను గూర్పంగా దాను మలయానిలచం| దాదులతో.6 గూడి స్త్రీ ఫురుషులధీర త్వము న
గించెననుట,
మ, కలక్రంఠీకుల పంచ మస్వరగ్భహః+ త్మా_౦ తారవారంబు ల౯ా
_ దలిరా కాకమ లేశ్వ రాత్త్మ జమహ+_స్త్వంబు౯ా సుమచ్చాయకం
దలి రాకాకమ లేశ్వ రాత జమహ4_స్త్యంబు౯్‌ గడుం బూని క
టీ. అప్పట్టునక్‌ =ఆసమయమం౦ందు, కలక ౦ఠీకుల పంచమ స్వరగృహత్కాంతార వార
బులక్‌ . -కలకంగీకుల=కోో కిలస్రీ లగు ంపులయొక్కా, పంచమ స్వర =తజ్ఞాతినియతమగు పంచి;
రాగమునకు, గృవాల్‌ =న్భహమువ లెనాచరించు చున్న, ఆశయమెనయనుట్క కాంతారఇ
రంబులక్‌ =అర ణ్యసముదయము లందు, తలి రాకు= చిగురుటాకు ఆకమ లేళ్వ రాత్మ జమవా స్వ
మక్‌ ...ఆకమ లేశ్వరాత్మ జ=ఆలక్షీ పతియై నవి ష్ణునితనూజుండ గుమున థునియొక మవాస్త్వ్వ
బుక్‌ =(పతాప భావమును; సుమచ్చాయ గందలి. - సుమ=కు నుమములయొ క్క, షాయజ కొంత
లయొక్క, ఇట “ఛాయా బాహు ల్యే” అనుసూ[ తము వేత ఛాయా శబ్దమునకు నఫుంసకత్వము
క౦దలి= మొలక; రా కాకమ లేశ్వ రాత్మ జమవా స (౦బుక్‌ =పూ ణిజామా చం(ద[ప కాళ భానవ
సు కమ లేళ్వరుండన లా జలాధిపతియగు సము[దుండు తదాత్త జుండు శం దుండు; “నలిల
మల ంజలమ్‌ పూచ్ణేరాకానిశాక రే?” అనియమరు (డు; కడుక్‌ =మిక్కిలి,; పూని = వహీంచి
న్ను లకుక్‌ =చూపులకు;ఉ బేల భ యంబు=అధి క మెన వెటపును;కూర్చక్‌ =భుటిల్ల (జేయగా
పాంథుల్‌ = తెరువరులు; ముటి=మిగులను; కుందిరి=ధుఃఖ్లించిరి.
అడవులయందు. గోకిలాలా పములు నవపల్ల వములు కునుమసోమకాంతియు 6 చాంథ
'కు దుస్ఫవాములె [పీయావియోగదుఃఖము నతిశయి౦పం జేసె ననుట.
ఏ, అలవనంతంబున రహింం + దిలక భాస
మానహిందోళగీతని+ స్వాన మహీవము
దీ ప్ర్యుదయ కాల గాయికాశతిలకగీయ
మానహిందోళగీతని* సాన మహిమ. 41
టీ, అలవసంత ౦బునక్‌=ఆవసంతబుళువునందు; తిలక భాసమానహిందోళగీతని స్వా
మ. -తిల క=బొట్టుగులయ దు, భాసమాన=(పకాళిం చు చున్న హీందోళ= తేటులయొ క్కు,
ని స్వానము= పాటల ధ్వని; అహీమదీశ్ర ్యదయకాల గాయి కాతిలక్ష గీయమానపొ ందోళగీతని
గ నమహీమ౯.- అహిమదీ_పి=సూర్యు నియొక్క_, నదయకాల=జద రాంచుసమ యమ ంద్బూ
యికాతిలక౭మంచి పా ట శేర్చినస్రీ ల చేత, గీయమాన= గానము వేయ ౧బడుచున్న హిందోళం
గవి శేషముయొక్క_, “పాన్షోళౌ రాగ వధు పౌ?” అనివిశ్యము, గీత=గానము ల సంబ౦ధియగు,
గ్యాన=ఆలా పముయొ క్క_, మహి మక =అతిశయము చేత; రహీం చెక్‌ =ఒెస్పెను.
An
3ర2 చంద్రికావరీణయము, సబ్యాఖ్యానము,
ఈపద్యమున నిస్వానపదము ప్రనరు క మెనను దోషంబు కాదు. ఇందులకు “యమ
కాది వ్వదుష్ట్రం స్యాన్ని వాతౌార్థ న్నిరర్థ్యక మ్‌ |. నదుష్ట్రః పునరు కశ్చ వి శేషావ గూ యది!
అని సాహిత్య చింతామణి చూడవలయు.
చ. నెలవున రాగసంపద వళనీరము బారువికారవంబునక్‌
దెలిసి వసంతు రాక సుమ+నీరమెహాూర్షి కం చాన మూన్చి పూ
ని లలితసుచ్చ దాళీ నళి+నీరమణీయసరంబు లూని మేల్‌
నెలవునం బొల్బెం గుంజభవ+నీర మమూణళుకీసఖివృతిక. 42
ట్రీ, వనీరమ=వనలడ్నీ; చారుపి కార వంబునక్‌ .-చారు = మనోజ్ఞ మగు, వీకారవంబు
నక =కోకి లస్వనము వల న; వసంతు రాక =వసంతుండను [నీయు నియొక్క_రాక ను; తెలిసి= తె
లిసికొని; నెల వునక =పరిచయము నేత; రాగసంపదకొ=ర క్రిమయ నెడుననురాగముయొక్క స
మృద్ధి చేత; సుమనీరమపళోర్మి కక్‌-.--సుమనీర = పువ్పరసమయొక్చ, మవశోర్శికకొ=నది
యందు; తౌనమూన్న్చి = స్నానముంటజేసి; లలిత్రసుచ్చృదాళిక . _ లలిత =మనోజ్ఞ ముల గు, సు
చృదజమంచియా కుల నెడువస్త్రముల యొ క్క, ఆళి పం క్షిని; పూని=నహీించి; అళినీ రమణీయ
సర౦బులు. _ అళి నీ=ఆ (డుతు మైదల చెడు, రమణీయ=మనోజ్ఞ ముల గు, సరంబులుజ= పేరులు; ఊ
ని=వహీంచి; కు ంజభ వనీర మమాణశు కీ సఖీ వృ తికా.-కుంజభ ననీ=పొదరింథ్ల యందు, రమమా.
ఇణ=వివారించు చున్న, కుకీ=ఆ (డు చిలుకల నేడు, సఖీ=చెలియల యొక్క, వృతిక్‌ =న్యా పీ చేత;
మేల్‌ నెల వునక్‌ =ముంచివా సస్థానమునందుు పా ల్చెక్‌=|(పకాశిం చెను.
ఇచట వనలక్షీ య నెడు స్తీ) పికారవములచే వసంతుండను '(ప్రీయు నిరాక తెలిసికొని
స్నానము! జేసీ కభ వస్త్రములను రమణీయము లగువోరము లను చాల్సి సఖీజనముతోం
గూడి శేళీగృవామున విలసీలె నని చెప్పుట వేత వనలక్ష్మీ యందు వాసకసజ్ఞాధర ము వ్య కం
( we జి
బగుచున్నది *ళవీయా గమన వేళాయా౦ మణ్ణయ, నీ మహుర్తుహుః | *శేభీళ్ళ నాం తా తొనం
ఆంటి అలు త్త జే
సా స్యా ద్యాసకసజ్జికా” అనివాసక సజ్జా లక్షణము.
నీ, రమ్యపున్నా గోర్వః రాజాతిపౌరభా
రూఢివై నలమ మా+రుతమునిగుడ
రసం బల్ల వరుచిభా*రాజాతిసారభా .
గారితవంజులాశగములు దోంపం
ల ద్రైబలుసర్మ భ్రమ మెచ్చ + రాజాతినారభా
వలీనివాసి శుకాఘళములు నంటింప
రాజల్సి కాబ్దక *రాజాతి సౌరఛా
బో
నేహూర్సి తొరావనియతి వెజయ
జ్‌
ఖీ
చ, సరససమిరపోతములు 4 చక్క. జరింపలోం బొచ్చె నప్ఫ్ర సుం
ఏతు రాజ్ఞా స వము, 63
న్‌ ఇ సము 3
E} నధ్వగులు గుంది రథిక తా*సార్చి పజవం
గాననంబుల నపుజు చ+క్క-నిప్రియాళి
కాననంబుల6 గాంచు మోహంబు లాత్త
కాన నంబుల మారు డు+ద్టతి నటింప. 43
టీ. రమ్యస్రున్నా గోర్వురాజూతి ఇ సార భాయాథి. -రమ్య=మునోజ్ఞ ములగ ఫున్నాగో.
ర్యరాజ=పొన్న నృ ములయొ క్క, ణ రగాజమన లగాభూరువాంబు, (ఉర్వ్యురాసర్వ'సస్యా
జ్యా” అనియనమకుండ్రు అతిసార భ=అనసీకపరివుళ ముయొక) గా ఆలూఢి= అతిశయము; మెక్‌ జ
మ్‌ 6దికి; అలమక్‌ =కవియినట్లు, మారుతీము=సమిరము; నిగుడకొ = వీవంగా?; రసకొణ
భూమియందు; పల్ల పరు చిధారాజూతి సౌర భౌ గారితవంజులాగ ములు. -పల్ల సజచిగురులయొ క్క,
రుచిధారా=కాంతిపర 6ంపర లయొక్క్క, జూతి=సామాన్యమ చెడు, సౌర =సూర్య నంబ ంధిరమైన,
భా=కాంతీక్‌ అ గారిత=గ్భృసామువ లెనాచరించుచున్న, వంజులాగ ములు=వకుళ వృత ములు;
రో (పకొ= దుపట్టా; (ప్రబలు సం భమము=అధిక మెనసంతో షము; ఎచ్చక = అతిళశయిదీ
సంగా; రాజాతి పౌర భొవళినివానికుకౌ ములు. - రాజ రేలపూలయొక్క, అతి సౌరభ = అతి
పరిముళముయొక్క_, ఆవళ=పం క్రయిందు, నివా సీ=నినసీంచు చున్న, శుకొనుములు = చిలుకల
_ సంఫులు; నటింపకొజు నాట్యము గే సియంగా; రాజత్సీ కాష్టక రాజా తి. =రాజతీ =[పకాశళశించు చు
న్న; పీకాస్టక రా=ఆండుక్‌ యిలలయొక్క_, జాతీ = కులము; సౌర ఖా నేహూర్చి తారావనియ
తక. సౌర భా సేసా=వ సంత కాలము చేత్ర, అర్చిత=అర్చింపండీను ఆరాననియతిక =ధ్వనిని
యమము చేత; మెణయకొ = జప కా30పద గా, అధ్య గులు=పాంధులు; అపుడు=ఆసమయమున;
శ wom (| | ee +0 eg wos Ca
అధికతా పార్చి= ఎక్‌ క్కుుడుసం తాప జ్యూలుప అవక =వ్యా పీంప6 ౫; కాననంబులక్‌ =అర ణ్యము
ల యందు; ఎక్కుుడు చక్కా నిిపియాలి కాననంబుల గాంచు మోహ ౦బులు,-చక్కాని=జి ౦0దమె
ప ౯ యూ
న సయాలళి కానన ంబుల కొ ఇ | నయా సవమాహములముఖముల ను ; కాంచుమూవా ౦బులు= నాడ వ
లెనను నఫీలాపలు ఆత కుక్‌ =మదికి; ఆనక ౫ నాటా, మారుండ్తు = మన్మథుడు; అంబు
లకొ=బభాణముల చే; ఉద్ధతికొజడర్న ము'వేశ; నటింసక్‌ =నటింపంగా కుందిరి=దు! ఖించిరి.
అనరగా స న్నాగః పుష్బర బములతో ( గాడనమందమాకరుతము ర కృపల్ల వనములతోం గూ
డినవకుళ వృక్షములు నటించు చున్న శు శొఘుములు కో కి అస్త్రీ నినాదములు పొంధులకుం గామో
(చేక జనకము లాదికు ననుట.
th
దరనకుభాగకిసరల*తానుమనోరనవీచి. చేలు చుకా
దరుణన మేరుకీన రః అశతొనుమనోన రజంబు టాగ్లు యాకో
దరముగ నాగ శేసరల+ తాసువమునోరమగంధ నూను నుల, 44
8ర4 చ ంద్రికాపరిణయను, స వ్యాఖ్యానము.
ట్ర్‌, నర ససమోరపోతములు. = సర స=(శేస్టము లైన, 'సమీరబోతములు=మందమూరుతము
లు; సుందరవకుళాగ శేసరల తౌసుమునోరసవీచికా.-సుందరణసుందర ము లెన, వకుళాగ=పాగ
డవృక్షయలయొక్క_యు, శేసర౭పొన్న లయొక్క_యు, లతౌ౭కొమ్మలయండలి సుమనః=ఫు
ప్పములయొక్క, రస=మకరందముయొక్కా, వీచికా=తర ంగములందు; ఇదిజా తేక వచనము;
"తేలుచుక్‌ = తేలాడుచు; తరుణన మేరు కేసరలతాసుమనోనర జంబులు. -తరు ణ=నూత నము లెన్కన
మేరు=నుర పొన్న లయొక్కు, కేసర=కింజల్కమలయొ క్క, లతా=బండిగురి వెందల యొక్క
“ల తాగోవిందినీగుందా*” అనియమరు(డు, సుమ = పువ్వులయొక్క_, నోన=అధిక మెన,ఇ-చట
నైక ధేత్యాదులయ౦దువ లెనశబ్లముతో ఊనళబ్దము నకుళణసుప్సుపా”” అ నిసమాసము, ర జంబులు =
పుప్పాడులను; లాగుచు౯=ఆక ర్థించుచ్చుతరము గక్‌ = క్రమముగ ;నాగ కేసరల తాసుమనోరమ
గంధము.=నాగశేసరలతౌ౭నాగశేసరప్రతీవలయొక్కు, సుమనోరమ=మిక్కి_ లిమనోజ్ఞ మైన,
గంధము=పరిమళ మును; ఆనుచుక్‌ =పొనము (జేయుచు; అప్పు=ఆసముయనుందు; చక్కొ_కొ=
బాగుగా; చరింప (గ జొచ్చెక్‌ =సంచరి౦పసాగెను. ల
ఇట బాలపవనములు వకుళాదిప్రున్ననీరమునం చేలుచు సురపొన్నలు ' మొదల గువాని
ఫుప్పాడిలాగుచు నాగ కేసరాదిగంధము నానుచు( జరింప సాగి నని బాలవృ త్రము సమిర
సోతముల ౦దు వర్ణితం బయ్యె.
నీ, శ్యామోదయము కొంచిశయము చేయ నేతెంచి
శ్వా మోదయమును హె+చ్చంగం దనర్భా
సుమనోవిలాసంబు 4 చూజివుచ్చలం చేరి
సుమనోవిలాసంబు + లమరం జేసె,
దుంగకదంబౌాభ 4 దూల్పంగం బొడకట్టి
తుంగకదం బాభ 4 పొంగం దార్చె
పామజాలక రూఢి 6 నపహరింపం బొల్లి
మఘామజాలకరూఢి 6 యడర నూన్సె
చే, శుచి పలాశాళిహృతి. గూర్న *నచల వెలసి
శంచిపలా శాళివర్థక *స్ఫూ రిం బొదలె
నహాహ కమ లేశ్వరాత్య జా4తె కమై త్రి
కతన జై'శ్రురెడు సమ్మదా *కలన నొంది. 45
టీ, శ్యా మోదయము=రా(తియొక్కయావిర్సావమును; కొంచీయము = అల్బమును గా;
'బేంయక్‌ = చేయు టకు, ఏ తెంచి=వచ్చి;శ్యామోదయము ను
లి
=పేంక ణవృత ము లవృద్ధిని; హెచ్చం
"=అధికనుగునట్లుగా; తనర్చెక='చేగాను,
నునునోవిలా'సంబు = జాబజులయొక్కవిలా'స
య :
మను; చూఅవు చృంగక్‌ =కొల్ల పెట్టుటకు; చేరి=పొంది ; సుమనోవిలా సంబులు=ఫువ్వులయొ
వ్పీదములను;అమర క్‌ =అమరునట్టు; ఇబ చధారొ=ఒనరించెను. తుంగకదంబాభ. -తుంగ=టాన్న
శ్రముల గ, కదడంబ=కడుముల యొక, ఆభ =కాంతిన్వితూల్చ (గ౯ = తూల్చుటకు) పొడ కట్టి=
ఆవిర్భవించి; తుంగకదంచాభ. -తుంగ = పొన్నలయొక్క, ¢ పున్నా శే పురువస్తుజ్ఞఃి”
అనియవమరు(డు, కదంబ=గుంపులయొ క్కు, ఆభ=కాంతిని ; పాంగక్‌ =అతిశయించునట్లు;
శార్చెక్‌ = చేసాను. మూమజాలకరూఢథి్‌ = హీమసంబంధుల గువిందువులయొ క్కారూభిని;
అపవారింపంగక=అపవారించులటకు ; పొల్చి=డాదయించి; పహామజాలకరూఢి=చంపక సంబం
ధులగు మొగ్గ్దలరూడిని; అడర కొ=ఒప్పునట్లు; ఊన్నెక్‌ = చేసెను. శుచిపలాశాళివాతికొ .=
శుచిపలాశ= కా రాకులయొక్క, ఆళి ఆ పరంపరలయొక్క, హృతిక=వొర ణమును; కూర్చ
గక=చేయుటకు; అఇలక్‌ = భూమియందు ; వెలసీ= ప్రకాశించి శుచిపలా శాళివర్గనన్ఫూ
ర్లీకొ.-శుచిపలాశ నిదర్శ లములగుమోదు గులయొక్చ.., ఆభి=పం క్రియొక్క్ల, వర్భ నఐవృద్ధింబొం
ించుటయ ౦దలి న్ఫూ ర్లిక్‌ ఇప కాశము చేత; పొద లెక్‌. = ఒప్పెను. అవావా=ఆళ్చర్యము!
కమలేశ్వ రాత్మ జూ తేక మె త్రికతనక్‌ ...కమ లేశ్వర = లక్ష్మీ కాంతుండై నవిష్ణువ్రుయొక్క_, ఆత్మ
బాథ్‌ = ఫ్యుతుండగుమరు నియొక్క_, వఏీకమె త్తింికత నక =ముఖ్య న్నే హమును బట్టి; చెతుండు=
ససంతుండు; సమ దాక లనక్‌ =సంతో వసంబంధమును; ఒందడి = పొంది. యెంజిన్సీనవిధముగ (6
జేసె నని [కింది కన్వయము.
వసంతము శ్యామోదయము కొంచెము సేయుటకు, సుమనోవికాస౦బు చూ+ర ఫుచ్చు
టక్కు తుంగకదంచాభ దూల్చుటకు, హపౌమజాలకరూడఢి నపవారించుటకు, శుచిపలా ఖాళి
నాతి గూర్చుటకు, ధరణిం జేరియం, తద్విరుద్ధము లైనశ్యామోదయంబు హెచ్చు
వేయుట, సునునోవిలా'సంబు అమర: జేయుట భోనగు కార్యము లానరించుటపలన,
“న్లో! అన్య తక్క ర్లు (మ్పవృ శ్రేస్య త ద్విరుద్దకృతి శ్చ సా! గో తో ద్రారపవృత్తోని నోతో
ళ్ళ మ్చ్పురా కర || ఇత్యాదులయందధువ లె; శేపోల్ళవితా సం? త్యిలంకారము. ఇట్లు శ్యా
మోదయ సునునోవిలాసతుంగకదంబాొభొ ోమజాల కరూఢి శుచిపలా శాళులకు విరోధము
సేయ సమకట్టనవ సంతుండు తద్విపరీతన_ర్తనమునంజెల 6గుట చి తము. ఇట్టి దుర్నయమందు.
ద్రవ ౦చినవ సంతు (డు (శీనారాయణనూను ండ గుమోన కేతను ని సాంగత్యమహి ను చే నదిమాని
నాండనుటపలన “ సాహాప్యమవి కార్య స్య కార కోన సమం విదుః?” అను సమాలంకార
భేదమును గలుగును. వసంతవాసరమందు రాతి తక్కువ యగుటయు, అతలు వృద్ధి 6
బొందుటయు, జూజులు విల సీల్ల కుండుటయు పువ్వులు సమృద్ధము ల గుటయం కదం౦ంబములు
ఫపుష్పింపకుంటయం పొన్నలు (సకాళించుటయు మంచుపిండు ముడుంగుటయు, సంపలలు
(పబబుటయు, పండుటాకులు రాలుటయు, మోదుగులు మోదించుటయు కొన్నిలోక (పన్నీ
ద్ధంబుల్సు కొన్ని క విసమయ నిద్ధంబులు. దీనిం గూర్చి క వికల్చ్బ్పలతేయందు “ అఆసతోపీ నిబ
నేనా నిబశేనసతో పిచ! నియ మేన చ జాత్యాదేః కవీనాం సమయ స్టీథా | అసతోపి నిబ
సోయా స్‌ రత్నాని య[తక్మతాదొా వాంసా సృ్వల్పజలాళరే | జలే ఖాద్యన్నభో
న్యా మమ్మోజాద్య న్న దీవ్వవీ | తిమిరన్య ఈ థామష్టిగావ్యాత్వం నూచిభేద్య తా 1
గ
366 . చండికాపరీణయము, న వ్యాఖ్యానము,
చ్‌
అబ్బలి గావ్యూతా కు వ్యూ పవా హ్యత్వ ౦ విధుత్విన,5 శుక్షత్వం కరి వో సాదా కాక్ట్యం
చాకీర్యఘాదిహు ! [పతౌపే రక్షతోన్ల కే రొ క్తత్వం (కోధ రాగయో; | విభావర్యాం ఫీన్న
తయా వర్తనం చ్యకవాకయోః | జ్యోత్స్నా పానం చకోరాణా ఇృతుష్కఖ్చు పయోని ధేః॥
సతో ప్యనిబన్ట్‌ యథా - వసనే మాలతీఫ్రుప్ప మృలఫుప్పే చ చన్షనే | అకోశే చ ఫలం
జ్యోత్సాషఛ్యాచ్తే కృష్ణాన్యపతయోః | కామిద శేషు కున్రానా జు_ట్ర లేసు చ ర ్కక్తతామ్‌।
హారితత్వ న్లివా నీలోత్సలా నా ఇ వికాసీతమ్‌ | వర్లయే న్న సద స్యేత న్నియమా థ [పకా
శ్యతే ॥ భూర్జత్వ స్పిమవ ల్యేవ మలయే్యేవ చన్లనమ్‌ 1 ర క్షత్వం ర_కృబన్ధూక బిమ్బా
'వెర్భాజవివస్వ త మ్‌ | తథా వస్త ఏవా న్యపుష్టానా జ్కాలకూజితేమ్‌ | వర్దాస్వేవ మయూరా
ణాం రుత న్నృత్యష్బు వర్షయేత్‌ | నియమస్య విశేపోథ పునః కళ్ళి త్స కాశ్య తే॥ ఇత్యా
దిగా జెప్ప బడినది. వసంతాదులను గూర్చియు నండె యిట్లున్న ది, “సురభౌ దోలాకో
కిల మారుత సూర్య గతి శరుదలో ద్బే దాః ! జూతీతర పున్నచయా(మమళ్లుర్మీ భ మర రుజొ్క్కా రాః |
(షే పాటల మల్లీ తాపసర ౩పథికళోపవాతో ష్టాః। సక్తుఃప్రపౌ చతృష్టామృ గ తృ స్టా మాదిఫల పా
కా౭8। వర్షాసు ఘనశిఖిసదనసమాగమా 8 పజ్క_కన్సలోబ్బేదా | జూ తీకదమ్చ కేత క రుబ్హూనిలని
మ్నగా వాల్యిపీతిః! శరదీ నుర విపటుత్య జ్ఞలాచ్చతా గ _న్యవాంసవృవదర్చాః1స ప్ప్తచ్భభస్సీ
తాభ్రంధాన్యంశిఖిపక్షమద పొౌతాః।హీమ నే దినలఘుతా శీతయవ సమృ మరువక పొమాని!శిశి"రే
కరీవధూమమా ౭కున్హా మ్చు జ దాహహి మ జలోత్క_ ర్థాః॥ ఇత్యాది గా నున్నది. ఇందు వసంతమున
సూర్యగతిమాంద్యమున రాతికొంచెవుగుటయు, జూజులు విక సీల్ల కుండుటయు, కదం
బములు వర్ష రువునందే చెప్పందగినవను ట చే నవి లేకుండుటయు జాతీతరసరకుసుమములని
ఇప్పుట చే జంప కాదిపుస్స సమృద్ధి తరుదలో బ్బేదము చెప్పుట వేం. గారాకులురాలుటయు
లోనగునని తెలియవలయు.
చ. అలమధు వేళ. ద్మీనవిరశ4హాగ్నిశిఖా పరిత ప్తగ్యాతి యా
నలిన విరోధివంశజన +నాయకపు త్రి దలంక సాగా న
త్యలఘుసువర్ష కాన నవిళహార్య సమాశుగకాండభార కుకా
హాలహలధారిదర్ప పరి+హార్య సమాశుగశకాండధారకుకా. 46
టీ. అలనుధు "వేళలా = ఆవసంతసమయమందు ; త్మీవవిర హాన్ని శిఖాపరిత ప్తగా త్రి.
తీవ= గాఢమైన, విరహాగ్ని = వియోగమ నెడు వహ్ని యొక్క, శిఖా = జాగలల చేత, పరి
తే ప్త=మిక్కి_లితే వీంప (జేయ బడిన, గా(తీ = చేవాము గలది; జెనలినవిరోఢీవంళజన నాయక
పుత్రీ అగగట్టచంద వంశ రాజప్ప త్ర్రికయగుచందిక; అత్యలఘు సువర్ణ కా నన వివో ర్య'సమాశుగ
కాండ ధారకుక .-అక్యలము= మిగులనథిక మెను సువర్ణ కానన = సంపంగతోంటటలయందు,
శుహారి=సంచరించుచున్న ,అసమాశుగకాండ .= సాటిలేనిమందమారుత సందోవాములయొ క్కు,
ధథారగక= పరంపరకు? వాలహాల ధారిదర్చ పరిహార్య సమాళుగ కాండ ధారకుకొ.-నాలనాల
ధథారి=రు[దునియొక్క..“* వోలావాల ంహలవాలంహలహాలంహలాహలం” అని ద్విధా ప కోశము,
దర్చపరిహోరి=గర్వమును బరిహరిం చిన మన్శథు ని యొక్క అసమజ=సాటిలేన్తి ఆశుగ=బాణముల
యొక్క, కౌండ=సంభుముయొక్క, ధారకుకొ=అంచునకు; తలంక సాగక =వడ (క సొగెను 4
1 స 367
చతుర్థాశ్వాసము,
శే. చాల యీలీల మదనరోశపాలిక లక
రాలనర్తన వే మనఃపాలిం గలంక
జెంది కుందంగం దొన్నే(త+జిత చకోరి
చేరి. యిట్లను నూక్తిరా+ జిత చకోరి, 47
టీ. బాల=చందిక ; ఈలీల౯్‌ = ఈతీరున ; మదనరోపాలికలకరాలవ గ్రన చేక్‌.-
మదన=మన్మథునియొక్క_ రోపాలికల = శరపరంపలయొక్క, “ ప్ట్టికోపఇషుర్హ ప్రయో?
అని యమరు(డ్కు కరాలవ ర్తన చేక=తీక్షవ ర్వన చేత; మనః పాలికొ=వాదయనీమయం౦దు;
కలక (జెంది=కల(తే పొటీ; కుందంగక=దు౩భింపంగ్యా; తన్నే త్రజిత చకోరి౯్‌ = "సత్రము
ల చేగెలువంబడీన యాండుచకోరములుగ లయాచం(దికను 3 సూక్తి రాజిత సూక్తుల చేత (పకా
శించుచున్న; చకోరి=చ కోరియ నెడ్ముపియ సఖి; చేరి=పాంగి; ఇట్టనుక్‌ = వక్ష్యుమాణ[ప'కా
రముగ ౭బలి కను.
చ, తలలెద వేల $రవని+ తాజనన్ఫ త్తి కి. దేంటి రానెలం
తల కెద వేల మోబునిజఃగై ర్యము పాయంగం గుండె చేల కో
యిలనవలాలసారరుతి 4 కింతి మనోజుండు సంఘటించుం బో
యిల నవలాలసా[ప్రచయ + మోయెడ ద నృజియింప సత్కృపక్‌. 468
టీ. ఇంతి=పీచం(దికా ! కీరవ ని తాజనవృ త్రికికొ =శుకాంగ నాజనవర్షనమునకు 3 తేంటి
గొనెలంత లకుకొ =ముధుప రాజ స్త్రీలకు; తల౯కెద వేల = భయప జెద వేల? కోయిలనవటాలట
గారరుతి కక .-కో కిల స్త్రీల యొక్క శేవ్హధ్వనికి ; ఎదకొ=న్భాదయనుందు ; వేలమోటునిజడ్రై
స్టము=మితిమో జీన నీథరత్యము) పాయంగకొ = తొల(గంగా; కుందెబేల = దుఃఖించెద వేల?
లక భూమియందు; మనోజు 6డు=ఐనున్న ఖు ండు,; ఈయ డక్‌ =ఇ పుడు లేక్‌ =తన్ను; భ జిం
కొజనేవింప (గా; సతు పక=మం చిదయ చేత; నవలాల సా| వ చయము. న వ=నూతే న మెన,
"ల సాజ వేడుక యొక), (పచయము=డ త్తరో త్స రాబ్సివృద్ది ని;సంభటీంచు(బో=కూర్చును బో.
అన6౫గా మకండు తన్ను 6 బూజించిననారికి ఉ తీరో త రాభివృద్దిని భుటిల్ల (జకేయంను
జ అంజి అజ్‌ ర్య pe
నాన కుంద6 బని లేదని తాత్పర్యము.
|
ఓ, కాన నము నటదు కి *కలనమున గ
వన న. =
రమ్ము నలినానశుగునిం గొల్వ $ రమ్య శేళి
కాననమ్మున కోవీలకంజన యన
రమ్ము నలి నాళుగతి యిపు + [పబల ననుచు. 49
టీ. కానక =ఆహేతువున; నమ్హు=బీశ్వ్యసింపుము.నలి నాశుగునిక=మన్న భుని;కర మ్లు=
కలి ; నటద్భ క్లీకలనమునక్‌ = (ప్రకాశించుచున్న భ క్రియు క్తి చేత ; కొల్వక్‌ = సేవించు
%
368 చంద్రి కావరీిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
టకు; రమ్య కేళి కాననమ్శునకుక్‌ =మ నోజ్జె మగు[కీడావనమునకు ; ఓనీలకంజనయనజ ఓ నీలోత్స
లాశీ ! నలికొ=మిక్కి-లి; ఆశుగతి=శ్మీఘగమనము ; (పబలక్‌ = అతిశయింపలా; ఇప్ప
డు=-ఈసమయయున; రమ్ము. అనుచుకొ=ఇటనుచు. దీనికీ ను త్తరషద్యముతో నన్వయము,.
మ. చెలి శే లందిన నూజు పల్క_క మన+శ్చిం తాకులస్ఫూ _ర్తిం ద
త_లకంఠీర వనంబు. జేర నరిె7౯్‌ + దత్సద్మినీమాళి స
త్కలకంఠకీరవజాలకంబులు కడుక్‌ + గాటంబు లై యుజ్జ్వల
త్క_లకంక్రీరవ కామినీనినదరే+ఖం బ'ల్వెజుక్‌ గూర్ప్చంగక్‌ 50
టీ, ఇలి=సఖియగు చకోరి; కేల ందినక్‌ = చేయి ంబట్టంగా; మాజఅుంపల్క్కాక= బదులుమూ
టాడక; మనశ్చింతాకులన్న్యూ రిక్‌ ..మనశ్చింతా=మనోగత మైన వీయవిపయక ధ్యానము చేత
నెను ఆకులన్ఫూ ర్షిక్‌ =వ్యాకులత్వ ప కాశ ము చేత; తత్క_లకంఠీరక్‌ .-తత్‌ =ఆ, కలకంఠీ=
చకోరియొక్కా, ఇరక్‌ =వాక్యము చేత; తత్పది నీమాళి=ఆపది నీజాతిస్త్రీ రతమగుచందిక; స
త్కు_లక ౦కీర వజాలకరిబులు. సత్‌ ఇకేష్టములై న, కలకంఠీ=కోకిలస్రీలయొక్క్ల, రవజాలకం
బులు=ధ్యనిక దంబములు; క డుక=మిక్కి_లి; గాటంబులై =దృథఢమ్ములె; ఉజ్జ్వలత్క_లకం౦శీర
వకామినీనినద శేఖక్‌ .-ఊజ్ఞలత్‌ =(ప కాశించు చున్న, కల=కాం౦తిగలు కంఠీరప=సింవాముల
యొక్క, కామినీ=స్ర్రీలయొక్క_, _నినద శేఖక్‌ =ధ్వనిరీతిని; బ ల్వెఅక్‌=గొప్పభ యమును;
కూర్చ (గక =ఘటిల్ల జేయు చుండ (గ; వనంబు=డద్యానవనమును ; వేరగకొ = పొందుట
క; అరి గక =పోయెొను.
ఆచం(దిక తసనెచ్చెలి యగుచకోరివాక్యనునకు మాటు మాటాడక దానిచే యూంత
గాల గొని యుద్యానమునకు వెడలుచుళడంగా కోకిల స్ర్రీస్యరములు సీంవానాదముల భ ౦గిని
భయము గలుగంజేసె ననుట. ఆవి యా మెకు మిగుల రాగోద్దీపకమ లాయె నని ఫలితము.
“లీ
శా, భ్రాజద్భ_క్తి నెదుర్కొనంగ వనగోశప స్త్రీ
చరేజాస్యానికరంబు తక౯ా గొలువ: వేశరె౯ా గేభికారామ నూ
రాజీవాంబక శింజినీనికరగ+రల్‌ వాంసి నేర న హః
జ డా
జనం బా ప్పనీ
రాజీ వాంబకశింజినీవిరులి. బ+ర్వక్‌ వేడి నిట్టూర్పు లుకా, 51
టీ. ఆరాజీవాంబక = కమలనయనయగునాచం|దిక; వనగేపన్రీ జనంబు; వనగోప=
ఉద్యానవన పాలికలగు, స్త్రీ జనేంబు=స్ర్రీలు; (భాజద్భ కిక =ఒప్పు దున్న భ క్రిచేతు ఎదుర్కొ_
నంగక్‌ =ఎదురుగ రాయగా; ఆ ప్తనీరేజా స్యానికర ౦బు._ఆ ప్త=హీతలయిన, నీరేజా స్యానికరం
బు=స్త్రీ లక దంబము తేకొ=తన్ను; కొలువక్‌ =సేవింసగ్యాశిం జినీనికర గర్గల్‌ .-శింజినీ=అ ంచె
లయొక్క, నికర =గుంపుయొక్క గర్జల్‌ =ధ్యునులను; వాంసి=వాంసస్త్రీ; గర్భ =అభ్య సిం
పంగా మవహారాజీవాంబకళశింజినీవిరుతికొ... మపొత్‌ = అధిక మెన, రాజీవారబక = మరుని
, వా
- యొక్క, శింబినీ=అ ల్లైయొక్క, తు మెదల చఛారుయొకయను ట, నిరుతిక్‌ =ర్యుం కారము.
శ్‌
చతుర్ధాశ్వాన ను. 369
చేత; లో నీసూపుర జ్యయో ౪” అ అనిరత్న మాల; వేండి నిట్టూర్పులుక్‌ = = ఉన్ల మెనదీర్హ ర నిశ్వాస
ములును; పర్య్వక=వ్యావీరపంగా; "కేళి కా రామము జ కీడో ద్యానయను; కేశా _ఫాంచెను.
అన(౫ా నాచర్మదొక పన పోల్‌కలు భక్తి క్రిత్రో నెదుక్కొూం నంగా సఖీవర్షము కొలుచుచుం
డగా వాంసపలుకులం బోలునం దెల చప్పుడుతో (గాడి తుమ్మెద లరయుంకారముల చేల గుంది
వే(డినిట్టూర్చులు విడుచుచు( గేళికావనముం జేరె ననుట,
క, కువలా స్త్ర రుజాగలిం బూక్కు_ వలాహాకక చకు వనిక*కొను రయ్యెడ( ద
త్కువరాంబకాళి సుధ తేంకువ లార్బుశుభో క్షి కిం దెల్పె+గూరిమి పొదల౯.
ట్ర్‌, అయ్యెడక్‌ = = ఆసమయమందు,; కుపలాస్ప ప్ర్రరుజూగ తిక = మదనజ్వ్యర,(పాప్రి వి చేత;
. పొక్కువలావాక క చకుక్‌ =తవీంచుచున్న చందికకుు వలావాక మన6గా మేఘము. దాని(
బోలుకచములు గలది వలావాకకచ; తతు్కృవలా౦బకాలళి.-తత్‌ =ఆ,. కువలా ౦బ కా ళి=స్త్రీ స
మాహము; సుధ తే(కువలు. -సుధ=అమృ తముయొ క. ) లేంకువలు= ధ్రైర్యముల ను; ఆర్బుశుభో
క్రిక్‌ =శమి౦పంజేయుశుభ మెవ వాక్యము చేత; వనికకొమరు=ఈ ద్యానముయొక్కాయ ౦దము ను;
కా _ర్తి=(పేనుము, పొదలడ్‌ = =వృద్ధిపాందునట్లు గా; తెల్ఫెక్‌ = తెలిపెను.
కామజ్వరము చే (వేంగుచున్న చం, దికతో నాన్తీలు సుధకన్న మధురమైన పలుకు
లతో నుద్యానవన సౌందర్యము జెల్సి రనుట. +
నీ చాలాంబుజత మాల+మాలాభినవజాల
జాలామృత" ల్లోల+షట్పదాఘ
“'రాగాదిపర మాగళమూాగాంతనసుపరాగ
రాగావరణభాొగ* రాళ పవన
శ్రలీగృహాన్యాలి+మాలిస్థితపి కాలి
కాలీనరవలోలి+ కాధ్యిగాత,
రాజీవశ ర వాజి వాజీననిళతాజి
తాజీజనక రాజి "తామ్ర ఫలిక
కే. ధ వ్యబుతు కాంత కాంత తా+త్స ర్య సృష్ట
- ఫఘనవిషమమువాణహాణసం+ఘాతకలిత
తిలక మధుగంధ గంధ సం*చులుకి తాళ ల
కనదచిరధామధామ యు+వ్వనిక గంక. Fr "53
ట్ర్‌. బోలా ంబుజతమాలమాలా భిన హా జాలజాలామృతోల్లోల నట్సదౌమ .- బాల=తరు
ములై న, అంబుజ=పద్మ ములయొక్క_యు, తమాలమాలా = కానుగపం కులయొక్క_యు,
47 1
2720. చం ద్రి, కాఫరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
అభినవ=నూత నములగ్యు, జూల జూల: మొగ్గ లగుంపు యొక్క, అమృుతజ=పూ6 బేనియ యందు, ఊల్లో
లజమిక్కిలిఆస కమ్ములెను మట్పద=భృ౦గములయొక్క_, ఓమ=సమావాము గలది; రాశాది
పరమాగమా గాంతసుపరాగ రాశాభరణభాగ రాళ పవన. - రా గాది దాడిమివృతక్షము మొదలు.
గాల, పరమ=శేష్ణయు లెన, అగమ=వృతృములయొక్క_ అగాంత = ప్రవ్పములయొక్క్తూ
సుపరాగ=మంచి పుప్బాడియుక్క_, రాగణర క్రిమయెక్కు_, ఆవరణ=ఆభఛ్బాదనమునుు భాక్‌ =
పొందిన, అరాళీ=కుటిలయులగు, పపన=వాయు వులుగ లది; శేలీగ్ళవాన్మాలిమా లిస్టితవీ కా లి కా
లీనర వలోలి తాధ్య గాత. - శేలీగ్ళ్చవాత్‌ = విహార గృవాయులగుచున్న, మౌలి=అ కోక వృ తేముల
యొక్క, మౌోలి=అ| గములయందు, స్టీత= =ఈర౦డిన, వీకాలికా=కోేకిలపం కల యొక్క, అలీన
=స్ఫు ట మెర, రవ=ధ్వని చేత, లోలిత = చలింప చేయ (బడిన, అధ్వగ = పాంధథులయొక్కు,
ఆత =మనములుగ లది; రాజీవశరవాజి వాజీననిర తాజితా జీజనక రాజితామఫలిక.-రాజీవశ రజ
మన ధునిక్సి వాజి=అళ్వ్యము లై ను వాజీన=పక్షీ శేన్టములయొక్క_, చిలుకలయొక్కయనుట్స
నిరతా జిత=ఎల్ల పుడునోటు వడని, ఆజీ=క లవాములక్కు జనక=హేతువైన, రాజిత =జప్పు చున్న,
ఆ్మమఫలిక =మావిప ండ్డు” అది; భ వ్యబుతు కాంత కా ౦త తాత్పర్యసృష్ట ఘనవిషమ చాణబా ఆసనం
ఘాతక లితతి అ కమధుగ ౦ధ గంధ సం చు ళీకితాళ._భ వ్య౭మనునోజ్ఞ మైన, బుతు కాంత =వసంతు
నిచేత, కాంఠకాత్సర్య౭=ముంచియాస క్రి చేత, సృష్ట్ర=సృజింపంబడిను ఘన = అధికములై న,
వివమబా ణఛాణ=ఫపుస్పుములయొక్క్క_, సంఘాత=సము దాయముతో, కలిత = కూడుకొన్న,
తిలక =బొట్టుగులయొక్క.) మధు=నుకర ందముయొక) గ? గంధ =పరిభుళముయొక్క., గంధ = లే.
వము చేత, ““గన్టోగన్థక ఆమో దే లే శేసంబన్టగ ర్వయో ౪” అని విశ్వము, సంచులుకిత=పుడి సిలిం
ప6ంబడిను ఆశ= దవా దగ లదియన సూనర్యునిక =ఈయు ద్యానమును; కనద చిం ధామధామ.-
కనత్‌ = =ఓప్పుచున అచిర్భథో మ ధామ= కో
వాలా
నాం దంతాలను దాన క్షము లగుతు మైదలుగ లదియు,
దోడిమి మొదలగు కల ప్రప్ప నేణువుల చేత వ్యా ప్తముల గు తెమైరలు గలదియు) చాటసా
రులచి త్రములను జలింపంజేయు నకోకవృషవాసి కోకిలధ్యనులు ౫ గలదియు, ఎల్ల పుడు చిలు
కలకు జగడము గలుగంజేయు మౌ విపండ్లు గలదియు, వసంతోదయమున నుడయించిన బో
ట్టుగులపు వ్వులవాననా లేశము చే( బుడినీలింప(బడిన దికళ్కులుగలదియునగునీవనిని జూడు
మనుట. /
.H
న్ని ంటికాంతిగలదానా! కం కము=యాచితివా?
|
చ. తలిరుమెజుంగుబాయ శుకశదారరవన _స్లనితంబు లెచ్చ ని
స్తులతిలకా ఖ్‌ ముల్‌ గురియం + బొ చ్చెం బయోజదళాథ్నీ, గాడ్పుచాల్‌
= గలయ మరందదంభమున థీ గాటపువర్ష ము గంశె నాంద్రము
త్కే_ల యమరం దదంభమున+ 3. యళివాతకకోటి పర్వగో౯. 54
ట్రీ పయోజదశాక్షి జపద,ప పత్ర్రములంబోలుకన్నులుగలదానా!నిస్తులతిలకా (భ ముల్‌ొ=
ఫాటి లేనితి అకన్భ క్ష ముల నెడుమబ్బులు; తలిరు మెటుంగుచాయ = చిగురుల నెడ్డు మెజఫు డాలు;
¢
చతు రె ఖా స ము. 371
శుక దార రవస్తనితంబులు.-శుక దారరవ=ఆండుచిలుకల రవములనెడు, స్తనితంబులు=ఈ జుము
లు; ఎచ్చుక్‌ =మించ(గా; గాడ్బుచాల్‌ =వాయు పరంపర; కలయక =కూడ గా; సాం[దము
త్క_ల =దట్ట మైనసంతోనకల; అమరక్‌ =జఒప్పంగా; తదంభమునకై = ఆనుకర ౦ందమ నెడుజల
మున కై; అళిచాఠక కో టి= =తుమైదలనుచాతకముల గుంపు; పర్య్భగక =వ్యాపీింప6గా; మరం.
దదంభ మునకొ= =మకర ౦దవ్యాజము చేత; గాట పువర్షము = గాఢ మైనవర్షమును కురియకా
చొచ్చాక=కురియసా గను. కంచు. రూపకవై తవాపహ్నుతులు.
చ. హితమహిలాలలామ వరిశయింపల నిప్పు నిర _స్తహీరభా
తతిక్షరదీ పికాళివని+ తాళుభగీతి సువర్ష జాలసం :
తతిక రదీపికాళీ వని * దార్కొన నామని రా దుంగసౌ
ధతలము లెక్కె.6 గమైన ము*దంబున( జిల్క_లరాణివాసముల్‌. ర్‌
ట్‌, నిర స్తహీర భాతతికరదీ. _నిర "స్త=తిరస్క_రింప (బడిన, హీర భాతతీక=వ(జశాం
' తిపరంపరకలిగిను రదీ=దంతములుగలదానా ! ఇదిచం(దికాసంబోధ నము; వీకాళివని తాశుభ
గీతిక .-పీక= కోకిలలయొక్క యు, అలి= =తు_మైదలయొక్క_యు, వనితాజస్తీ ల చెడు స్తీరీలయొక్ష,
శుభ గీతికా మంగళ మైనపాటత్రోను; సువర్ణ జా లసంతతికర దీపికా లిక,-నువర్ల జూలసం సెల
మొగ్దలయొక్క_, సంతతి = సమాహమ'నెడ్చు కరదీపీకా=కర ములయంద లిదీప పముల యొక్క,
అళిక్‌=పం క్రితోను; వని=వనమ నెడు స్తీ) తార్కొనక్‌=సమిపీంప (గా; ఆమని=పసంతము,
హితమహిలాలలామక .-హిత=ఇన్ట మైన, మహిలాల లామక్‌ ఇకేంక ణమ నెడుస్త్రీర త్న మును;
'వరియింప(6గక్‌=వరియించుటకు; రా (గక = =వచ్చుచుండ 7; ఇప్పు= ఈసమయమందు; చిలు
కలరాణివాసముల్‌ = =శు కాంగనల నెడు రాజస్త్రీలు; ముదంబునక్‌ =సంత సము చేత ; తుంగ సౌధత
లములు=పొన్నలయు మోర టసమావాములయు (ప దేశముల నెడు ఉన్నత సాధ్యప దేశములను,
ఎక్కక =అధిష్టించెను.
అనయా వీకాళివనితల పొటలతోడను సంపెంగ మొద్టి ల నేడుకర దీవీక లతోను పని
యెదుర్కొన మహోత్స వము గా ససంతుం డనునొక వరుండు _పేంకణమనెడు నీ స్క్రైర త్నమును
_వరించుటకె వచ్చినయట్టున్న దనియు వానిం గాంచ ముదమున శుకాంగనలు తుంగసౌ
_ధము లెక్కన యట్టున్న దనియు భావము.
చ. నలువుగ మొగ్గగుబ్బ లెద * నాట గాలిటం జేర్చి నేర్పుతో
మలయధ రాధ రానిలకుశళమూరవిటుండు లతొ ప పసూనకో
మలయధరాధ రాసవము + మాటికి నానుచు మక మూాదముల్‌
=. మలయ ధ రాధ రాగ్రణికు+ మూరిక చూ పటు నిల్వం చేయవే. ర్‌ గ్ర
~~
ట్‌, ధరాధ ర్యాగ ణికమారిక= రాజ ప్ర తికయగుచందికా! మలయధరాధశా నిలకమార
విటుండు. “ఆమలయధరాధ ర=మలయపర్వ్యతముయొక్క, అనిలకుమార= మం౦దమారుతమ నెడు,
“విట ండుజజారుండు; నలువ్రగ క ఐజఒప్బీదము "గా; 'వెం్టు గుబ్బలు వ మొగ్బలనెడు స్తనములు;
372 చం, ద్రికాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
బదక్‌ =వృదయమందు; నాట €గకొ=తా కునట్లు; , కా(గిటక్‌ =భుజాంతీరమందు; నేర్చు
తోకా = ఛాతుర్యము చేత; తార్చి=కదియించి; లతా[పసూనకోమలయధ రాధ రాసవము,_
లతౌ=జలతీయ 'నెడు, (ప సూనకోమల=స్త్రీ యొక్క, అధ రాధ ర=అ ధరోస్థ స్థానీయ మైన, ఆసవము=
' మద్యమును; మాటి కికా = సారెకు ఆనుచుకొ= పానము చేయు చు; 'మోదముల్‌ =సంత సములు;
మల యక్‌ ఇవ్యాపీంప (గ; చొ క్కె_క =సుఖపరవశు (డ య్యెను, చూపు=దృష్టైని;ి అటుని
ల్వక్‌ = ఆవై పునిల్బునట్లు, చేయవే=చేయుమా,
మలయమారుత ము సేయువిటచరితంబు నాలోకింప్రు మనుట.
శా, స్ఫీ తా ళ్యావృతిభూర్య యోవలయల+వ్మీం బూని పొంథాంగనా
జా తొసృక్సరివీ, కరీతి నరుణ+చ్చాయల్‌ మనం బొల్పు నీ
PE 0)
శాత పాససమూవాజాలకుల మె+* చ్చక్‌ జేసెంబో చి త్రభూ .
సత్ర ప్రాససమూహా జాలజవిభా+ సం జేతృవ స్తై క ౦దుకొ. 57
టీ. జూలజవిభఖాసం జేతృవ కందు కౌ.-జూలజ = జలజసంబంధనియగు, విభా = కాం
తిని, సంజేతృ=జయించిను వ కందు కా౭చందునినంటి మోముగలడానా! స్ప తాళ్యావృతి
భూర్యయోవలయలక్షీక్‌.-స్ఫీత =అధికమైన, అళి=తు మ్రైదలయొక్క_, ఆవృతి = ఆవరణము
చెడు భూరి=అధిక మెన, అయోవల య=ఇనుముతోడుప్రు యొక్క, లక్షీ = =సంపదను; పూని=
వహించి పాంథాంగ నాజూతా సృక్సరిషి క్షరీతికొ._పాంథాంగ నా = విరహి స్తీ) లయొక గా
జాత=సమూహముయొక్క_; అసృక్‌ =ర కము చేత, పరిషి క్లరీతిక్‌ =తడుపంబడిన దాని రీతి
వేత; అనమణచ్చాయల్‌ =ర కృ కాంతులు; మనకా =కలుగ (గా; 'పొల్ఫునీశాత పాస "నమూవా
జూలకులము.-పొల్సు = ఆదయించిన్ల_దకకాజేంష్నాస = ఈరెమెజ్డగ న్నెరుల 'సంబంధియెన,
సమూహజ=గుంప్రుగయొక్క., జూలకుళ అప్రూ (దేనియయం గాచి తెభూశాత (పాససమూవాక్‌,
చి త్త భూ=మన్మ భునియొక్కం, కాత వ్య జ్ర వాం చే యుధవిశేషముల నెడు, సమూవాక్‌ =
మంచివితరొ._ మును; ఎచ్చం జే? నుం? గళ్ల బ్నునట్లు చేణనుగదా!
అన 6౫ నెజ్జగ న్నేరు మొగ్గ అకు తుముదలు చుట్టుకొనియు౦డ6గా నవీ యిను పతొడ్తు
ఫుతోలళాడి పాంథ స్తీరీ ఈ కసి క్ష మేన భన నృథుని కీళ్ల | పాసాయు ధములను బోలియుం డె
ననుట. ,
చ. వలదొర మెచ్చలా ఘనసు+వ ర్గ పలాశక వాస నాగతీ౯
గలసి రజన్స్ఫులింగములు + (గక్కుచు ఏవలి వేగ చేరి రా
నలిని ఛభయాన.: దాత నసిశయాడెేడు డు నెమ్మది పూని కంటిచే
"నలి నిభయాన దా రెనసి + నవ్వ లతల్‌ తెలిప పూలణాలు చెళ్‌. 55
శ
జీ. 'వీవలిజవాయువ; వలదొర = =మరు (డు; మెచ్చంగాక్‌ఐ= శ్లాఘింప లగా భునసువర్ల
(కనాసవాగతిక్‌. -ఘనజఅధిక మైన, సువర్ణ = చంపక్షము లయొక్కయా, పలాశశజమో.
చతు కై శా సము, 373
రునలయొక్కుయు, వాసనాగతికొ=సొరభ పా పిచేత; భన = మేధుముయొక్కు, సువర్ణ =
మంచిర ంగువంటిర ంగుగల్క పలాళజరక్క_సులయొక్క, వాసశాగతికొ జసం సార పా పీచే
రనని యర్థాంతేరము; శెంటికి న భే దాధ్యవసాయము చేత, వాసనాపా పీయనెడు వాసనా
(పా పిచేతనని యర్థము; కలి సి=కూడి; రజస్సు లింగములుఆప రాగముల సెడు, మిణు గలు
లను; (కక్కుచుక్‌ =వమనము (జేయుచు; వేగ=కీ ఘముగా; చెరిరాకొ =సమి పమునకురా గా;
అలిని=ఆ(డుతు మైద; ఫీరువనితోంచుచుస్నది; లతలొ=తీవలుు తౌరు=తాము; ఎనసీ=కూడు
కొని; నలిక్‌ జమిగులను; తెలిపూల చాలు బేక్‌ = తెల్ల నిపూబంతి చేత; నవ్యక=వా సీంప (గా,
అనీయా 'జెడు "నెమదిక్‌ =క దలుచున్న నిండుమనస్సును; పూనింవహీంచి; భయానకొ=భయ
మువేత; తాక =దాలగౌను. ఇభయానజ=ఓగజగమనా ! కంటివే=చూచితివా.
ఆనంగాొ వీవలి పలాశ చ౦పకవాసచావనానీతే మె ర జస్స నెడుమిణు (గుటులను (గక్కుుచు
వచ్చుచున్న దనియు, దానివలన నా(డుతుమైద వెజచి డాంగిన దనియు, పూచినలతలు
ను, అల రెం గొల్వయి కీరభూపతి రసా+లాస్థాన దేశంబునక్‌
లలితోం చాజినిసొంపు మించ నళిబా*లానూత్నలానై కకలీ
ఎల లితోచారవీకాళిగీత విహృతుల్‌ 4 రాజిల్లం గన్వుంటివే
గ. లలితోచ్తారనగ్శ పసూనర సజా+4ల చ్వేపిదంతాంళుకా. ర
టీ. లలితోడారనగ (పసూనర స జాల ద్వేపిదంతాంశు కా,-లలిత = = మనోజ్ఞమైన, ఉ
దార=అధిక ముగు నగ= వృక్షముల యొక్క, (వసూనరస=పూంచేనియయొ క్క, జాల=రాళికి,
గ్వేషి=పగయెన, దంతౌంశు కా = సపుడవిగలదానా! అనయా దేనియ లాలుకుమోవి
గలదా నాయనుట్య కీరభూపతి=చిలుకయను రాజు; రసౌాలాస్థాన దేశ ంబునక్‌ = =తియ్యమావియను
కొలువుకూ ట పు (పదేశమందు; కాల్వయి=కూర్చుండియను టి; లలితోక్‌ = పీతితోడ,; 'తౌలంని
సౌంపజకుడి వోనిసాంఫు; మించ =ఇఅతీిశయింపంా,; అలిబాలారత్న లాసె స్యెకలీలలు. = అలి
శాళార త్న = భంగచాలి కారత్న ములయుక్కు, లా 'స్య=లా స్యమ ౦దలి, ఏక = =ముఖ్యమయి స,
కీంలు=వి హా నములు; ఇతో చార వి వాలిగీకవివ్భాతుల్‌ ఇత పొంద బడిన, ఊఉ దార= అధిక మైన,
సీశా కాళి=పీ క'సమావాముయొక్క., గీత=గానముయొక్క_, వివృాతులొవిహారములు; రాజిల్ల క్‌
సకాశింపంగా? అల రెక్‌ = ఒప్పను. కన్లొ ౦టి వే=చూచితీవా ?
"అనయా రసాలమందున్న క్షీరము సభానమందిరనుందు 6 "ూర్చుండిన భూపతి ని బోలి
యున్న దనియు తు వైదలయాటలును సోయిలల పొాటలును వనితల లాస్య గానంబులన లె
స౦డిన- వనియు భావము. ee ™ nn
న. అభినిక రాందుకా క్రి ప్పి గిసలావళి రాంకవపర్ష అబి ను
ప్రలనుమ పద్ద యు క్రి , నుధు+సాలిర సాస్టులి నెప్పి ౩(తభూ.
374 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానను,
తలవరకుంజరాజితవిశధానము గై కొన గాంచు" నీలకుం
తల వరకుంజరాజి వెణు 4 దార్చుచుం బచాంథధజనాతివీధికి౯. 60
టి నీలఅకుంతల=ఓనీ ల వేణీ ! వర కుంజరాజి.-వర= (శేస్టమగు, కు ంజ=పొదరిండ్ల యొ
_ క్కు, రొబి=వొలు; అళినికరాందుకా పిక్‌ ,-అళినికర = తుమెదెల గుంపుల నెడ్కు అందుక =
నిగళములయొక్క_) ఆ ప్లికొ=[ పా ప్రి బేత; కిసలావళిరాంకన వ _స్ఫలబద్దిక్‌.- కిసలావళి=చి
గుటాకుల గుంప చెడు రాంక వవ _స్ర్ర=మృ గరోమ'సంబంధిధెమెన వ స్రముయొక్క_, లస్ధిక =
_పౌ ప్తి చేత; ఉజ్జ్వ్వలసుమపద్మయు క్రిక్‌ .-ఊజ్ఞ గల=ప్రశాశించుచున్న, సుమ=పువ్ర్యుల నె
డ్కు పద్మ=బిందువులయొక్క_, యం క్లిక్‌ =సంబంధము చేత; “పద కంబిన్గుజాలకం ” అని
యమరుండ్తు; మధు సాతిర సాపుతిక,-మధు=మకరందమ నెడు, సాతిర సడదానోదక మందు,
నట. ఆస్తుతిక్‌ =మునుక చేతను; ఒప్పీ;పా ౦థ జ నాకీ వీధికి కొ= పా ంథుల యొక్క దృక్ప దేశమునకు,
" వెణజ= వెజఫును; తార్చుచుక్‌ చేత భూతలవరకుం జరాజితవిధానముక .- తే = వ'ససం
తు 6డ నెడు భూతల వర=భూపతియొక్క_, కుంజరజఏను (గలయొక్క_, అజిత=ఓటుపడని,
'విధానముక్‌ =విధిని; ౩ కొనెక=స్వీకరించెను. 'కాంచు=ను -డుము.
అనంగా నికంజములు తు మెద లనునిగళములతోను చిగురాకు ల నిడురాంకపముల
తోను పువ్వు ల నెడునిబ్బెవు బొట్టులతో ను ఫూంబేనియ య నెడునముదోదకముతోను విలసిల్లి
పాంధుల చూపులకు వెజుఫు గల్పించుచు. వనంతు డను రాజుయొక్క గజములచ్చాలువ లె రాజి
లై ననుట.
మ. సరనం గాంచ "వె రూ పదర్శనవిధాశజా తా త్మ తవ వై చిత్యవ
త్పురసారంగము లొంజెం జెంత విగళ+త్చూ నాసవ( పోజ్జ్వల
త్పురసారంగము లధ్యగాంతరసరణక్షో భావహూద్య్ట్భ త్తి భా
సురసారంగము లంగజాన లశిఖా*స్తో కాన్యధూవూకృతుల్‌ 61
wut
ట్రీ, రూపదర్శానవి ధాజాతాత్మ వై చిత్య్రవత్సుర ._రూప=సౌ ందర్యము యొక్క, దర్శ
నవిధా=ధర్శనప్రకారముసలన, జూతే=పుట్టిన, ఆత్మ =చి-త్తములయొక్క_, వై చిత్యేవత్‌ =
ఆశ్చర్యముగలిగిన, సుర =దేవతలుగ ల దానా ! సర'సకొ= సమీ పమందు; అధ్యగాంతరసరః
తోభావహోద్భ్భ త్తి భాసుర సొర ంగమేలు. _అధ్యగ౭పాంథులయొక_, ఆంతర=వ్యృాదయ
ముల నెడ్చు సరః=కొలయలకు” మోభావసా=మోభ కరమైన, ఉత్‌ =అధికమెన, వృ శ్రీ౭వ్యాపా
రము చేత, భానుర = (పశకాశించుచున్న, సౌరంగములు = గజములును; అంగజానిలళిఖా
సో కాన్యధభూమా కృతుల్‌.-అంగజానిల = మదనాగ్నియొక్క._, శిఖా = జ్యలలయొక్క
నోకాన్య = అధిక మైన ధూమ = పొగలయొక్క అఆకృతుల్‌ = ఆకారములు గలిగిన
వియునగు; సార ంగములు=తు మైదలు; ఛచైెంతక=సమోపమునందు; విగళత్సూ నాసవపోజ్వల
త్ఫుర సారంగములు. -విగళత్‌ =జా అుచున్న, , సూనాసవజమకర ందము చేత, |పోజ్జలల్‌ =
చతు ఠా స్యా స ము, 375
య్‌
మిక్కిలి (ప్రకాశించుచున్న; సుర సా=సర్నా శీ తీగలయొక్క, ర ౦గములు=స్థానముల ను, ఒం
చెక=పా ందెను. కౌంచవె= చూడుమా.
అన6గా సరా ఏత్నీతీవలందు, బూ దేనియ జాజుచుండ (గానందు 6 దుమ్రైదలు వసీంచిన
వనియు నవి పొంథమనంబు లనెడు కొలంకులను క్షోభ సెట్టుటయం జేనుంగులు గాను కామా
గ్నికిఖలధూమంబులుగాను నున్న వనియు భావము.
క, అని వారణయానావుణి, కనివారణ బాణి చెలిపి + యవ్వనిసిరి యొ.
య్య న సారసగంధివితతి, యన నారసుమ। పతాన+హరణోత్పుకతకొా, 62
టీ. అని=ఉ క్ష్యపకారము చేత; వార ణయాచానుణికికొ=చందికకు అనివారణవా
ణీ =అడ్డము లేని భణితి చేత; అవ్పనిసీరిక్‌ =ఆవనసంపదను; తెలిపీ=బోధించి; ఒయ్యనక్‌ = _
తిన్నగా; సారసగంధివితతి = పద్మగంధులై న స్త్రీలసంఘము; అనసారసుమ[పతానవార ణో
త్ఫుక తక ...అనసార = అసారము గాని అనగా (శేస్థ మెను. సుమ(పతౌన=పుచ్పసంఘము
యొక్క వారణ=కోయుటయందు, ఉత్సుకతక్‌ =కత్సుక్యము చేత. దీనికిముందున్న రగడ
తో ననియము.
వృషభగతి రగడ.
చెలువ చెలువపుమొగ్గచా లొని + చేరు చేరుగం నూరు విచ్చట
నలిని నలినిభకుంతలామణి + నన్నునన్నులు వేడ ముచ్చట
తీలకతిలకకులంయబు గన్హున 4 దివ్యది వ్యాగములవోలిక
నలరు నలకుల నెనయు రోలంళబాళి ఖాళి చిగుర్చ బాలిక
యింతి యింతిటం జేరం దగడె సుఠమేర మేరయె వకుళ పాళిని
కాంత కాంతవశరము లల్ల వె 4 కాంత కాంతమె చాల హోళిని
నారి నారికెడంబుచాయల + నవ్య నవ్వలివాన్న పూచెను
కోరక్రోరసిజ రతి నది నేం4 గోర నోరంట లజ్జ నాంచెను .
_. రాగరాగపరాగ మిచ్చ నరంగురంగున బొల్బె నెక్క_నె
రాల రాగతం బట్టుకొనం గల+రవమురవములు డెరల దక్క_వె,
.. పొదలుపొదలును దజిని నెలంతలు * బొగడ బొగడలమింద మాటికి
-.. మదిర మది రహీ మించ నుమిసిన + మధురమధురస 'మెనపుం బోటికి
” కొమ్మ కొమ్మల గోసి విరులు చకోరి కోరినలతలు. దూజుచు
' నము నిమదితగమి వేండిన + నీక నీకనకాళిం దాబుచు -
a నాన నాసవ మాన నీలలనాళి నాళిక పిలుచు. బెంపున
.. వాసవాసమదీ ప్రి గల నన + వనిత వని తగ గోల సొంపునం
376 చ ౦ ది, కాపరిణయను, స వ్యాఖ్యానము.
లి గేలి యొనర్వ నలకం? శేలి శేలిడి యూంచుహోవఖి
సాలసాలపనశుకపిక మధు+*పాలి పాలిటి కూ_ర్శికావళ
"రావు రామవినీలవంజుల+ రాజి రాొజైలు నం[ఘ్టి చేర్చ వె
శ్యామ శ్యామలకోరకమ్ములను+ సరస సర సముదయము గూర్చె
యక్క. యక్క_నకమున మనె నీ4$ీయాన యానవకళిక యి త్తణీ
నిక్క. నిక్కము (దుంచి యొనంగుదు + నివు నీవు లొసంగ బెత్తం
(పమద [(పమదతంలోల నంటంగ + రమ రమ్మమరంగం జూతము
కొమర కొమరె సగంచు నననుమాకులముకులముల భృంగజాతము
“అప యప్పల్లవక దంబక * మాయు మూ గురుజవము నెగడంగ
బే
నిప్ప నిష్పద్యాననా(వజ 4 మించుమించు పలుకుల బొగడ
నలమ నరిమదేరాశీ గొరవిఫ+లాలి లాలితమెన డాయుచు
కలికి కలికి. గడం” సారసళకాండకాండ చయంబు [(మోయుచు
'వేండు వేడుక నిత్తు నీ కి+వ్వేళ వే లతికాంతవారము
దాడి దాడిమగమికిం జేరలోం + దగునె దగునెడ కరిగెం గీరము
తరుణి తరుణికం జేరు నెచ్చెలి + దరము దరనున నూర్పు వీవలి
పరువ6 బరువముం బొంజె వావిలి * బౌల బాల చ్చదసుమూవళి
యావ యీవరకిసలసంతతి + కేవ కేవలరయత. జేరకు
మావి మావిభు సూను సేనకుళమహిమ మహి మనుశుంకి దూజకు
లతిక లతిక మనీయ పక్వఫ+లమ్ము లమ్మును మున్నె పాచ్చంగ
రతిని రతినిభ పాటంయచాడలగళరా ధరాధరకుచలు మెచ్చంగ
యలసీ యలసితప(త మెనసె ఘనా తనా త్తు హీతము చేకొన
నలికి నలి కెరలంగ వల దిభ*యాన యానగమాళి. బై కొన
నెలమి నెలమి న్నలము నెమ్మొగ + మెత్త మెత్తనికుసుముజాలము.
లలినిలలిని నడం చె. గనుమోా + యతివ యతివరకనకనాలము
నలం2ె నల వెలి నతులకీరపి+ కాళి కాళిధ్యను లబలువగ
వలయు వలయుతి. జ్మితగతి దై డొ *వాటునారుహబాణుం గొలువలో. 63
టీ. ెలున=కీకొమయని సంబోధ నము, ఇెలుపప్పుమొగ్ద చాల్‌ =అంద మెన మొగ్గలచాలు
ను కొని=తీసీ కొని. జేదై =రమ్యు. ఇచ్చటకొ=శఈప దేశమందు; చేరుగకా = సరముగాను;
కూ ర్రవు=గధింతువు. నలనిక= ఇమిక్కి ల్స్‌ అలి నిభకుంత లామణి=స్రీరత్న మా; అన్నులు= స్తీ).
+ చతుర్ధాశ్వాన ము. 377
లు; వేడక ప్రార్థి ౦ప6గా, ముచ్చటక్‌ =అందము చేత; నన్నుక =నను, వేయ అనీ వనుక
కన్వయము. చాలిక=ఓ చిన్న దానా! తిలకతిలకకుల౦బు = తిలక శేన్టములగు౦ పు; కనుంగొ
నక యాడ గా; దివ్యదివాస్యగ ములవోలికకా. -దివ్య=సు ందరము లెన, దివ్యాగము ల=కల్పవృ
క్షృములయొుక్క, పోలికక =సామ్యము చేత; అలరుక=ఒప్యూను, రోలంచాళి=భ్భ్ళంగపం క్షి;
అలరులక =పువ్వులను, బాళీ=అస క్తి; చిగుర్చక = చీగిరించునట్లు; ఎనయుకొ = వొందును
ఇంతి=ఓ నారి! ఇంత=ఇంచుక; ఇటకొ=ఇచట; చేర(డగణి = వేరంలసడ దా ? వకుళ
పాళికొ = వకుళపున్నముల చాలునందు; సుమేర = ఫుష్పరసమునకు; 4 ఇరాభూవాక్సు
శాప్సు స్యాత్‌ ”” అని యమరకండు; మేరయె = అసధికలదా ? కాంత కాంతవళరములు...
శాంతే = మనోజ్ఞ ములేన్క, కాంతేవ = సర సంబంధులైన, (క ంతుశబ్దముమో (ద అణ్బ
క్యయము వచ్చి కాంత వ అనియైనది, శరయభజభాణములు. 6 అన6గా పువ్రులనుట్క అల్ల వె=
ఆవిగో. కా ంత=డఓీ చెలి ! చాలహాళిని=మిగులసతిచేత) కాంత్‌ మె=మాతమా. నారి= చెలి
నారికె డంబుచాయలక్‌ = కుంకాయవెట్ట్లవె పులను; నవ్వక =నవ్య(గా; అన్యలిపొ
న్న=అటు వె ప్రననున్న పున్నా గాము; పూ చెనుజప్పప్నిం"ెను. కోరకోర సిజ=క లిక లనంటిచన్నుు
లుగలదానా |! అనిసంబుద్ధి; రతిక =అ'స కి కశత) శీకొ= నేరు; కోరకొ =పాంఛింప -గా;అది=
ఆ స్రీ; గోర ౭టలుడకుర నకముల ను; నా చెను=అ పవారించెను. అజై=ఆళ్చర్యము! రాగరాగ
పరాగము=రాగసథధాన నున జూూకిమోూ పునర జము, అరంగుగంగునకొ = వేదియొప్పున; ఖా
లెక =ఒెప్పెను, ఇచ్చక్‌ ఆయ గే చ్చ గా ఎక్క వె=అధిస్ట్రీ ంపుమా! రాంగ క్‌ అవచ్చు చుండ గా;
శాగతకొ =అనురాగముగలుగు ట చేత; పట్టుకొనక్‌ =సట్టుకొ నంగా; కలరవము=కోకిలము; రవ
ములు తెరల దుజకూ తలుడుగదు. అక్కా వె స్తీరినిసూర్చియను నయవ చనము; పొదలుఫొదలు
ను=వ్‌ ప్రుమోణీన నికు ంజము లను; తటిసి= సమో పి0 చి; నెలంతెలు=స్త్రీలు; ఇ ఫపాగడకా = మెచ్చులగా,;
పొగడ లమో (దొ =పాగ డవృమేముల పై; మాటికి కొ = సారెకు ; మదిర క్‌ =మద్యమును; మదిక్‌ =
నాదయమందు;రహీ = (నీతి) మించంగక౯కొ =అతిశయి౦ప6గా; ఈమిసీనక్‌= నిస్టీపనము సేయ ౮౫;
పోటికి కొ =బదులుగానను ట; మభుర మధుర సముజ తీయనిమక రందరసమును; ఎనఫ్పుక=ఫొం
దిం చును. అన6౦గా 6 బొగడలమో౧ద _సీీలుమద్య ఘు నుమియం గానవిపోటికి మధుర సము నిచ్చు
ననుట. వానికి స్పీీముఖశీధువు దోవాదము గావున స్త్రీలు మద్యము. నుమియయ గానే యవి
ఫుష్పించి స్తూ (దేనియ భాలి కె నని భావము. కొన్తు= ఓస్తీ! కొమలక = శాఖలయందు,; విరులుజు
ఫువ్వులనుుకో సి; చకోరిజచందిక చెలి; కోరిన పొదలు =మననువచ్చిననికుంజములను; శూతు
చుకొ=చొర బాటుచు; ఇమ కొ='నెలవును; ఇముదితగమి= ఈ స్రీగీసంఘుము; వేండినకొ2| పౌ
రి ంచినను; ఈక ౯ =ఒజసంగక యు ;3ఈక నకాళిక=ఈసం పెగభాలునందు;తౌజు చుక =దాంచు
స అఫకాంఆశ చేత, ఆసవముజమద్య ము ను; ఆనకొ=పానము చేయు టకు; ఈలల నాళి= ఈ స్తీ
లగుంప్రు ఆళికలొ=చెలిని; పెంపునక్‌ =అతిశ యము చెత; పీలుచుకొ =అహ్వినము (జేయు ను?
వాసవాసమదీ పీ. -వాసవ= ర త్నేసంబంధియగు ((వసూర త్నే ధ నేవసు” అనియమరు(డు, - అ
సమ=సాటి లేని, దీ ప్లి= "కాంతి; కలననక్‌ = “కలిగినట్టి చిగురు చే"; వనితే= ఓలలనా! వని=వనము;
గశోయుసొంప్రునక్‌ = గోంగు వెట్టుయొక్క- " అందము వేత; తగ్గక = ఒ ప్పెను. శేలికొా కీడ
యందు; ేలియొనర్పక్‌ = = సవ్వులాడిన ౦దునకు; అలక ంకీలికా =ఆయశకోకమందు; ేలిడిజవా స్త
378 చంద్రిశాపరీణయను, నవ్యాఖ్య్యానను.
మునూని;ఊ దుహానళి=టఊోంచునట్టి యు ప ద్రవము; సాలసాల పన కుకవీక మధు పాలి పాలిటి కీ, _
సాల సాలపన=అల సాలాపముల తో యాడిన, శుక =చిలుక లయొ క్కు, పీకజకోయిలలయొక్క,
మధుప=తు మైద లయొక్క_,ఆలిపాలిటీకిక౯ =పం క్తి పాలిటిక్షి; ఊర్షికావళి=వడూర్వులభాలు,
రాను = ఓనారీ! 'రామవినీలవంజులరాబజికొ.-రామ = ఒప్పు చున్న; వినీల వంజుల = నీలా
శోకములయొక్క.., రాజిక్‌ = పం క్తియందు; రాజిలునంఘీక్‌ = ఒప్పుచున్న చరణమును;
చేర్చ వె=నిలుప వె, శ్యామ=ఓ చెలీ! శ్యామలకోర కమ్తులను = (పేంకణము లఅయొక మొద్టల
చేత; సరససరసముదయము= (శేష్టహారములయొక్క_ సమూనామును; కూర్చువె. అక్క=ఓ
తల్లీ! అక్క_నకమునక =అసంపెెగయం౦దు; ఆనవకళీక=ఆ|క్రొ త్త మొగ్గ 3ఇ తేటీక్‌ = ఇప్పుడు;
మ నెక్‌ =వర్డి ల్లైను. నిక్క_క్‌ =నిక్కు_నట్లు; బి త్తరి= చెలీ! నీవు; నీవ్రలు=మూలధనములను; ఒసం
గక ఈయలూ, (తుంచి= కోనీ; ఒస6ంగుదుక =ఇత్తును. నిక్కము=నిశ్చయము. (పమద=
కీ స్రీ)! (పముదతకా=సంతో వముగలుగుట చేత; కేలక్‌ అంట (౫కొ=చేతస్స ఎ ంచుటకు;ఆర
మ్లు= వేగము; అమర౦గక్‌= అమరునట్లు; రమ్ము, చూలేము=అవలొకింతేము. కొమ రె=సంబుడ్ధి;
నవనుమకులముకులములక్‌ .-నవ=నూతనము లై న్య సుమకుల =ఫుప్పుకులము లయ౦దు, ముకులము
లక=మొగ్గ లయ ౦దు); భృ ౦గజాతము=జఅళికుల ముకొమ రె స 6౧౦ చుక్‌ =అందమునతిశయింప (జే
యును. అప్ప=ఓవనితా! అప్పల్ల వకదంబకము=ఆచివురుజ్‌ొ ంపమునుు ఇప్పక్‌ =ఇప్ప చెట్టునం
దు; గురుజవము=అధిక మగువేగము; నెగడ ౯ = వృద్ధి యొందంగా; ఇప్పదాననా(వజము=
ఈ సీ స్త్రాసంభుము; ఇంచుక =చెజకును ; మించుపలుకులక్‌ = = అతిశయించువాక్కుల వేత;పొగడ.
గక జ=కొనియాడ (గా; ఆం౭గుమా=నిలుప్రుమా! అనియన్వయము. కొొరవిఫలాలి= కొరవి చెట్ల పం
జ్లుు లాలితముఐినక్‌ = ఒప్పీదము కాయగా; అలమదిరా క్షీ =ఆస్రీ; ; డాయుచుకొ = సమిపించు
చు; అలవుకః =అ(కమి౦ంప లా, కలికి =ఓీపడ తీ! సారసకాండకాండచయం౦బు..- సౌరస'కా ౦డ్డ=
జ కాండ=అశ్యములగు చిలుకలయొక్క, చయంబు=గుంప్ప్ర; (మోయు చుక =
చేయుంచు; కలికిక =జగడమునకు;ు కడంగెలా. వీండు= =| పార్థింపుము. వేడుక కొ =సంతస
మున; నీకుకా; ఈవేళక=ఇపుడు; వే= =శీ ఘుముగా; లతి కాంత వరము =కుసుమములగు ంపును;
ఇత్తుక =ఒ'ససంగుదును. దొడి=ఉప[దవము; దొడిమగమికి కొ=దాడిమిస ందోవామునకు; చేర
నందగదు = పొందంగందగదు. కీరము = శకము; ఏగునిడకులొ = ఈ చిత మెన(ప దేశ
మునకు; ఆరిగికొ = చనెను. తరుణి = పడుచా! నె చ్చెలిజపియ సఖి; కర్త, తరుణీ క కొ=
వీన్నుగోరంటను; దరముదరమునక్‌ = కొంచెమభ యము చేత; చవేరుకా. ఊర్చువీవ లిక్‌ =ని
శ్యాసమారుతము చేత; వావిలి = వానీరము; బాలచ్చదసుమాపళి = లేతయాకులయొక్చు._.యు
ఫువ్చములయొక్కయుగుంపు; పరువకళ్‌ = వ్యాపింప (గా పరువము = (పాయమును;
పొం ౯. చాలజఅనిసంబోధనము. ఈవజనీవే) ఈవరకిసలనంతతిక్తిక్రొ = = ఈ శేవ్వము
అగు చిగుగుటాకుల గురిఫునకు; ఏవ=రో (త. కేవలరయతక్‌ =అధికవేగము చేత; బేరక= ఇ=పొంద
కు. మావిజఆ్మ మము; మౌొవిభునూను జీనకుకొ. -మావిభునూను= నున నృథునియొక్క_, సేనకుక్‌ =
నేనయగుకుకాదులకుు మహిముకొ = ఉత్కర్ష చేత; మహీజా=భూమియ ౦దు; మను శుంకి=
(బతుకుచోటు. తూజకుజచొర యుడకు: చార ణాతినచోబాధగలుసననుట. అతికలు=తీ వలు;
అతికచు నీయపక్యఫులములు=మిగుల మనో జ్ఞైములుఫ ౦ఢినవియు నగు పండ్లను, మున్నె =పూర్వ
తో
, చతురానొస ము, 379
థ ఏ
మే హెచ్చంగక్‌ = వమించ లగా," అమ్మక్‌ = ఇసి కయించును,; ఇచ్చుననుట, రతినిభ = =రొతీ దేవితో
దుల్యయగుదా నా! రతిక=ఆన చేత, ధథరాధరకుచలు= =ఢఈన్నతకుచలగు స్తీ)లు మెచ్చంగళ
పొటు పాడ్‌ (౫౯ = =పాట పాడుటకు; రాజరము, ము, అల సీతప త్రము =ఆవాం'స ము “హాంసొన్తుశ్వే
తగరుత + అనియమకరు (దు; అలి=తు మదు కెరలంగకొ = నేల గా; మ నాత్మ కొ=చేభమ
నెడుబుద్ధి చేత; అలసీ=బడలి; ఆత్మ కుక=మనమునకు; హితము= =ఇష్ట మును, చేకొనకా= హొం
చుటకు అలి కక = వెట వెను. ఇభయాన= =టీగజనమనా ! ఆనగమాలీకొ= =ఆవృక్ష(శేష్ణమును;
పె కొనకపలదు= కూడదు. ఎలమి౯్‌ = సంతసము చేత; నెలమిన్ను అ అమన మొగము = ఛందుని
యుత్క_ర్షము నా కమించునట్టియంద మైన మోమును; లీ తక్‌ మె _క్రనికుసుమజాలములు=మృ దు
. వ్వులైనకునుమ పుంజములు; అలినిలలి నికొ= =ఆండుతు మైద యొక్క వేడుకను )అడంఇక. అతివర
కనక సాలముక్‌ మిక్కిలి శేస్థ మగు స సంపెంగ వృత మును) ఓ యతివ=ఓనారీ! క్రనుము=యాడు
ము. ఆనియన్వయము. అల ఇలిక్‌=ఆచం(దికను; అతులకీరవీకాలికాళి ధ్వనులబలువగ ,---
అతుల =అధికములగు, కీర=చిలు క లయొకో.యు) వీక= కోయిలలయె క్క_యం; ఆళి కా=సంఘ
ముయొక్క., అళి= =తు మైదల మొక. వ ధ్యనుల=శబ్ద మ లయొక్క్ల, బలువగజ అ అధిక మైనయం ౦ద
మ్యుఅలచెక్‌ = శమపటి చను, బలయు తికొ=బలము తోడ; చితగతీక్‌ = అశ్చర్యవ ర్త రన చేత;
దైనాటువారువాబొణుకొ = ఒప్పుపద్మ బాణుని; కొలునంగకొ్‌ = సేవింపంగా; వలయుకొ.
చ, అని వనశేళికల్‌ సలివి 4 యమ్మహిళాతిల కాళిరాగపు
ష్ట్య్యనువలి తాత్మ్య వాల వెలయ న ,హిళాతిలకాళి రాగవు
రీ
ప్పనికర మప్పు 7 గ కొనియెం + బద్యకరా _పసుతాపహారిశో
ఛభనగతి, బూని మించ నలపద్య కరా వనుతార్తుకేవాే.. 64
ట్ర అన=తూపకారమున) వనశేళిక లాను విహారమలు. సలివీ= వే సీ అమహిశాతిల
అమ్మవి
కాళి=ఆ సీ స్ర్రర త్నముల చాలు; రాగ పుష్ట నువ లిళాత్మ “ారాగపఫుప్టైజఅను రా గపూ ర్రితో, అను
వలిత=కూడుకొన్న, ఆత్మ ఇచి త్రము; బాలక =మీికి_లి; వెలయక్‌ = ఇప కాళింప ల్యాపద్మ కరా
ప్రసుతాపహారి కోభనళతికా, పద్మ క రాజపద్మ ములను బోలు కరములుగల చం[దిక జే ఆ అ ప్త
పొందయిడిన, సుతాప= అధిక సంశాపమును, హరి ఇవారిం చదు) కోధనగతికొ=మంగళగతి ని;
వూని=దహీంచి మించకొ=అతీళ య్లైంపం 7%; అలపద్య కరా ప్రసుతార్హ సవా వేక్‌... అలప
దకరాజ=అ లక్షీ దేవికి ఆ ప్రసుత=కూర్రి రిపుత్తుంండగు నున్న సునియొక' ర అర్హ ణ=పూజయందు,
ఈవా చేల వెంధ బేత నుహిలాతిల కాళి రాగ ప్రహ్పనికర ము. మహిళా = (ేంకణముల
యొక్క, తిల కా లి=బొట్రుగుచాలు యొక్క, రాగ=దాడీములయొక్క_, పువ్చనికరము= పూల
సమాూవామును ; అప్హుజఆ సమయమ౦దు; కె శై ౯ నెకాఐస్వీకరిం చెను,
ఆ స్త్రీనకరము వనవివో రాన ౦త రము పం దికాసంతొపళాంతి ని గోరి సృరొపూజనమున కో"
“యను రాగముతో. (భేంకణతిల కా దిప్రన్నచయాపచయమును జేసె ననుట,
నీ తలిరాకు [దుంపశే + కలక్రంళసమవాయ
స్‌ దర్పంబు దజుంగనీ 4 తరుణులార
380. చం ద్రికాసరిణయము, నన్యాఖ్యానపు.
నిరిదుమ్ము దూల్చ శే + విస్ఫుటాసమవాయ
పియాభ జెజులనీ * నెలందచులార
యలరులు దునువులే + యళి విలాసమ వాయం
గలశచే [బమయనీ + చెలువలార
ఫలకాళి నోయనే + చిలుకవాల్‌ సవువాయ
గతిం జాల నడలని + యతివలార
"త, యని మనోం బుజవీథిం బాళశయని మదా ప్రీ
మారబల రాజ్య వష్టంభ *మారక[ప
బార మూనుచు నపు ఊనీశచారలీల
రామ లందజు వెడలి రా+రామపీదవి. 65
టీ. తరుణులార ! కలకం౦ంఠ 'సనువాయదర్చ౦బు.---కలక౦0ఠసమవాయ = కోయిలల
గీంంవ్రుయొకో క, దర్శ ంబు=గర్భ్యాము; తబుగనీ=ఉడుగ నీ. తలిరాకుకొ =చిగురాకును; తుఏంప
'శేజకోయ చే. కోయిలలు కిసలభ క్ష ణములు గాన నది దు?౦చిన నానిదర్ప ముడుగు ననుట.
“వెలందులార 1 విస్సుటాసమవాయవీయా భ .---విస్సుట = మిగుల వ్య కృమైన, అసమజ= సాటి
లేని వాయవీయ=నాయు సంబంధియ గు, వాయుశ బ్దముమిో (ద వ (పత్యయము, ఆభ = కొ తీ;
తేజలనీ=తీొల (గనీ; విరిదుమ్హ=ప్రస్సర జము; తూల్చశే=రాల్బశె. విరిదుముచేతం గూడిన
పయువునకు మొదటి విస్ఫుటా'సమ కా ౦తి తొలగు ననుట. చెలువలార ! అళివిలాసమ.-
అలి=తు మెడ; విలాసమ =తనయొక్కవిలా స మె; పాయక =పోంగా; కలక చేర =కలంత చేత;
(బ్రమయనీ=(భ మనొందనీ. అలరులు=పువ్వులు; తునుమ శే=జకోయ రె. అళి పుష్పలిహాము గావున
నవి కోసీనచో దాని విలాస ముడుగు ననుట. అతివలార! చిలుక చాల్‌ =చిల్ధుక ల'బారు; సమ
వాయగ తిక =నిత్య'సంబంధ పా ప్తి చేత; బభాలకొ=మిక్కి_లి; అడలనీ = దుఃఖింపనీ. ఫలకా
లిక =పండ్లచాలును; కోయ రే=భేదింపరే, చిలుకలు ఫలములను భశీంచునవి గావున వాని?
గోసినయెడ నవి దుఖించు ననుట. అని=ఇటని; మనోంబుజవీథిక్‌ = వాత్సద్య! (ప్రదేశమును; .
పాయని మదా పికొ=ఎడయని దర్ప సీ చేత మారబలరాజ్య వస్టంభ మార క (పబాగము.-
మార=మసన్మభునియొక్కు బల=సెన్యములగు కుకపీకాదులయొక్క, రాజి = పం క్రియొక్కు,
అవష్ట్రంభ =గ ర్యమునకు, మార క్ర =స౦హారక మైన, [(పచారము =వ్యా పార మును; ఉఊోనుచుక్‌ =
వహించు చు; అనీచారలీల౯ .అనీచ=అధిక' మైన, అరలీలకొ=వేగ కియ చేత; రామలంద
౧యు=స్ర్రీలంద అ; ఆరామపదవిక =ఊ ద్యాన ప దేశమందు; "వెడలిరి= పెం జెప్పినపనులు చేయు టకు
బయలుటేటిరి,
క. వరననశేళీభవదుు _స్తరఘనదూళీతనూత1+తశంమ ముడీపె౯ా /
సరళలతాసరళలతా, విరళల తాంతా ప్రపవన+విసరము లంతక్‌ొ, 66.
లో
సట త్తు నాల గ స ల | 3 Mr
దతుర్థాశ్వాసము 38]
టీ. అంతకొ = అటుపిమ్మట; సరళలతా సరళలతావిరళలతాంతొ ప్త ప్రవనవిసరము
లు, సర ళ=బేవ శారుపృత్షముల యొక, ల తొ=కొొమలయొక సరళ =బుడాు వ్ర లెన్స లతో
బండిగురి వెంద లీవలయొ క్క, అవిరళ =సాందమ్ములెన, లతాంత=కునుమములను, ఆ. ప=పొంది.
నట్టి, పవనవిసరములు = నాయువులగుంపులు; వరవన కేలీథ వదు స్తర భునచూళీతనూతత [శమ
ము.వరో= శేస్ట్ర మైన, వన కేభీ=వన విహారము చేత్క భ వజఊదయించిన, దు సర=తీరింప రాని,
ఈరెండుశమమునకు విశేసణముల్పు మఘనన్యూంల= మేభుమునుబోలుక చములు గల స్తీలయొక్క,
తనూ = శరీరములయందు, త్రతే = విస్తృత మెన్స [శమము = ఆయాసమును ; ఉడి'పెక్‌ =
పోంగొలును.
వ
ఉ. ఆరవమణీలలామనివ+హంబు గనుంగొనెం జెంత నున్న మ
త్సారము దార సాభియుతి+జాలప దార్భక దోలదూరి కా
సారము దార సావరణ+ సారసకోభితతీర మొక్క_కా
సార ముదార సారసని+ శా పవృతాసిత ఫేన తారము౯ 67
టీ, ఆరమణీల లామని ఏహంబు=ఆసన్మ్రీ సమావాము; జంత కొ=సమిపమందు ; ఉన్న మ
త్యారముదార సాఖియుతజాల పదార్శకదోల దూరి కా సారము.---ఉన్నమత్‌ =. పెరు (గు
చున్న, సార= శేష మైన, ముదార స=సంతోవర సముతో, అభియుత=కూడుకొన్న, జాలప
దార్భక=వాంసపోతము లకు, దోలతీ =టు య్యలలగుచున్న, ఊరి కా=తే రంగ లయొక్క_, ఆసారో
ము = పరంపరలు గలది; దార సావరణసారస కోఖీతతీరము.దార = పింటిపిట్టల చేత,
సాొవర ణ=ఆవర ణయుతో గూడిన, సౌర స=బెగ్టరుల చేత, శోభితజ[పకాశింప జేయ (౧బడీన,
తీరము=ఒడ్డుగలదియు ;ఉ దార సార సని శాప వృతా సీత ఫేన తొరముక్‌. - ఉదార = అధికములగు,
సార 'స=కమలముల నెడ్రు నిశాప=చరదున్సి వృత=ఆవరించిన్క అసిత ెసేన=మిగుల తెల్ల నగును
రు(గలనెడు తౌరముక్‌ =రిక్కాలుగ లదియునగు; ఒక్క_కా సారము =జఒకసరస్స్ఫును; కనుం
గజిక = దూూా చెను.
వ, కనుంగొని యభంగపదాంగదని స్వ్యానభంగిం దాము వచ్చు తేజం గెటీంగ
యుప్పాంగుచుం దటక టక కానన బేవతాజనంబులు దార్చి నవిడి(దిపిండులవ
డువునం గమనీయకళి కాము కావళికావితానంబులం గ్మ్య్మసమిరసమాగ
మగళత్క_౦శేళి పాళికా పసవధూలళి కారింఛోళికారాంకవా స్తరణవితానంబు
ఖం గనకక య్యామార్ల భాసమాన పరి పకఫలాఫొరామర ంభాపూగంబులం గ
నత్పుగంధమరందర సగంధ -తె లబంధుర బంభుజీవకొ“రక దీపక ళికాపూగం బు
లం గనుపట్టుచు ర ౦గుమోజుకూలరంగరంగత్త్సుడుంగంబు లంతరంగం
బునకు వేడుక రంగలింప మ గాళమందయా నాధవళవర్ణ పరిపూరితంబై యొ
ప్పువిగాటు(పతీర శోభనభవనంబునని స్తులస్థలప _దవివావావీఠికాసిమంగూర్సు
3ర్రిబై వం ద్రికౌపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
న్న జెగ్గురుపెండ్లికొడుకునకు సుంకులు చల్ల ఘన వేణికాసమాజంబు విఠరంజి
తకింజల్క_క లమపుంజసంజిత దర విక సిత శొణకంజోదూఖలం బునక్‌ దంచుము
నలంబులసొంపున. దదంతరంబునంబతనోత్పనంబుసలుపుమ_త్తమధుపమా
లికలు లో చనానులాసంబు వాలం బొందింపం గాసారక ఖిందనందినీ(హద
(పచేశంబు చయ్యనం జొరంబాజి కాలకమలల తా కాళియ కాకోవర పర్యం
కంబు మెట్టి తన్మృణాలభోగంబు వలజెక్క_ శేలి నందునం బొందుపడ నిం
దీవరపలాశ ఫణాముఖంబులమ రందవిష పరంపరలు వెడల న్ని జకృహ్ణమూ రి
భావంబు నార్థకంబై వంర్తిల్ల నర్తనంబు సలుపుక లహంసకులావతం౦సంబు
లు _పశంసనీయంబు లై చూ పట్టం జందనా చలపవమానకం౦దళీసముద్గతలో
పీతారవిందర జో వజనమావృతగగనభాగకల్సిత సంధ్యాసమయముకుళిత ౪
పుండరీకాంతరనంవనదమందహిందోలరుంకారంబు లుపాంగంబులుగా న
ఖిలజగజ్జయ సముజ్జృంభితశ ౦బ రారిబిరదగద్య పద్య జిగా సాక లితమానసజలా
ధిచేవతాజనంబులు పూనినపంసీండి కాయల దండియలదండి. దిర్యక్పసారి
లె కె కనాళశ శై కకోక రాజంబులు హర్టోత్క_ర్దంబు పచరింప మి(త్రమండ
లసంయోజితమెహూత్చ్సవంబు నవంబుగా నొంది యా త్త| ప్రియకామినీయు
కంబై సారసచారులోచ నాశుభగానంబు లనూనంఖజై దనరం గుశేశయనిజ
నివేశ నూతన పవేశమంగళ మంగీకరింప నెయ్య నెయ్య న నరు దెంచురథాం
_ గవంశరత్నంబున కెత్త హాల్లకినీపల్ల వాధ రామతల్లికలు పూనిన జాళువా
కద లారతిప శ్లెరంబులసొంపున హారిత్స రాగహారిద్రాచూ ర్రసంవ్యా _ప్తత్మత్ప
సవరసపూరాంతరదృశ గ్రమానమానిత శేస రభ శ్రా రామంబు లగుహల్లక సో
మంబులుల్లాసంబు పల్లవింపం జేయ నిజాంత రంగ ఖేదక రనిరర్ణళఘనాఖునై క
(వకారం ెల్లకాలంబు నెనయ కుండం గోరి _కమలశాండభవమణంబు. స
లుపుచు! గములాసనాధీన నాన సంబునం గరంబు స్వకీయహంసతర్పంబు
(పసిద్ధిం బొందం దపంబు సలుపు పొలుపున నస్తోకళోకన చా శ్ర మమధ్యంబు
న నుదాత్తతత్ప త్తువితొషా్యూ(తకీలంబులు చుట్టు వలగొన నఖండానందం
=~ బున నక్ష యుగ, బర మోడ్చి యచలితన్ఫురణంబు వహించి రహీంచురా
యంచలు హృదయాంచలంబున కంచి తాద్భుతంబు మించం గావింప నిజ
బిలో చన సౌందర్య్భసమాలోకనజనిత్యతప్తాభరంబు న ముడింగి యున్నకుము
దంబులం గాంచి యుబ్బునం దద్విలాస దిదృమోగరిమంబు పశ్షీకరించియకు
ద టై శా సము శిర్ది3
(దస్భదంబున నెగసి, తేద్విభవంబునకు వెజచి మరలం దాజుతీరున నుద్య
రృనాపవర్తనంబులం బరంగు బేడిసమిల మిట్టిపాటు లతికాతుకంబు వుట్టింప
నతిసమిపసం చర చ్చిత భాను హేతిజాతంబులంబరితాప పంబుమెంది మందప
వనసందోహోందోళితన ఏ నేందీవరబ్బంద మధుబిందుచేచనంబు గోరివారిజా
తాంతరంబున లీనం బై నయంభోధర పథంబున రోధో చేశ వలయిత మనోజ్ఞ
మాలతీమాధవీ మహిలావమల్లీ కా ముఖ్యవల్లి కా కీర్ల నీరం(ధ పలాశ పాండిత్యం
బునం(బద్యోత నద్యోత పభావంబుపాయంగను పట్టు తార కావారంబుల ము
రున్రున నరవిందమందిరాళిందనివాసనీసానందమిళిందసుందరీనుందరా పఘనఘ
న(ప్రభాకాంతజలంబులపయింబొడక ట్టుపాండురడిండీరఖండ మండ లంబులు
సంబరంబులు పొడలింప నమరియు నక్కొ_లంకు మహి తాబ్బ కామినీజాలపరి
(ఛాజితంబు గావున నలిమిథునమోనకుళీరమకరాదిసంయుతంజై మంజుల
హర్యన్వి తార్యమలసద్విహారభాసురంబు గావునం గమనీయకాదంబసువునో
వికసనవిరాజితంచై మనోజ్ఞ హంసకులాధిరాజరామాభిరామ ప్ర స్థానవిశేషం
బు గావున నకుంఠత రతరోవిజ్బంభమాణనానాప్లవగవీరా రాజ తో_లాహ
లలీలాచులుకిత దిశాంతంబై యొప్పమిోాటి చెప్ప రానిమోదంబు మువ్నిరిగొ
నంజేయ నప్పడంతు లప్ప ద్ధాలయజలవిసోరదోహదంబునం జిలువుపు త్తడి
వలువలు సడల్పి పావడలు దాల్చి శృంగ౧బులు గైకొని యొయ్య నెయ్య
నెయ్యార ౦బు మించ డిన్షి య పుడు. రర,
టీ. కనుంగొని.-దీనికి డిగ్టియను వచశాంత (కియతోనన్వయము; అభంగప "
దాంగదని స్వానభ ౦గకొ .--అభంగ = కొట్టుపాటు లేని, పదాంగద = కాలఠలియంచెల
యొక్క; నిస్వానభ ౦గక=ధ్యనిరీతి చేత; తాము, ; వచ్చు తెజంగుకా=వచ్చు విధమును ; ఎతీం
N= తెలిసీకొని; దీనికి కానన దేవ తాజనంబులు కర్తలు; ఉప్పొంగు చుక్‌ =విజ్బంభించుచుు తట
క టక కానన దేవతౌజనంబులు.తట=తీరమ నెడు కటక=రాజధానియందల్కి కానన దేవతా
జనంబులు = వనదేవతాజనములు ; తార్చినవిడి (దివీండుల పద౭వునక్‌-..- తా ర్చినజఒనరించినట్లి,.
విడింది = ని వేళ స్థానయులయొక ., వీండులవడున్రునక్‌ = సమూహముల భంగిని ; కమనీయ
కభికా మక్తావలికా వితానంబులక.---కమనీయ. = మనోజ్ఞ ముల గు, కళికాజ = మొంగ్దల్గనెడు,
ముక్తావళి కా=ముత్యపుచాలుల యొక్క, వితానంబులక్‌ = మేలు క ట్ల చేతను, కమనమోరోస సమా
గమ గళత్క_ంశేళిపాళి కా (పసవధూళిక్సారింఛోళి కా రాంకవా స్తరణవితౌనంబులక్‌ క.
(ముజఇంపెన, సమిర=వాయువుయొక్క, సమాగమజచక్కనిరాక చేత, గళత్‌ =జాఅుచున్న)
కం కేళి పాళి కా=అకోకవృతయమల సం కులయొక], (ప సవ=వువ్వులయొక్ము., ధూళి కారింఛో
ఖు
ళా ఆర్ష అన గ
384 . చంద్రికాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
భిశా=పరాగపటలమనెడుు రాంకవా 'సరణ=రత్న క౦ంబళము లయొక్కు వితానంబులకొ జస
మూవాముల చేతను;కనక క మ్యూమార్ష భాసమాన పరిపక్యఫలా ఫి రామ ర ౦ఫావూగ౦ంబులక్‌ , =
కనక క మ్య=సం పెంగ చాల నెడు బంగరుహాగ ర్ట పకోష్టములయొ కా, మార్లణమార్ల మలయం
దు భాసమాన=[ ప్రకాశించుచున్న, పరిపక్య్ళఫల=మా (గనపంగ్ల చేత, అభిరామ=ఒప్పుచున్న,
రంభాపూగంబులక్‌ =అర 6టిపో6క (మాశులచేత; కనత్సుగంధమర ౦దరస గంధ_తెలబం
ధురబంధు జీవకోరకదీపకలికా పూగంబులక్‌ .---కనత్‌ =(పళాశించు చున్న, సుగంధజపరిమ
భగ ంధముగలిగిను మర౦ందర సజముకర౦దర సమ నెడు, గంధ తెల=గందపునూశె చేత్క బంధుర=
దట్టములెన్క బంధుుజీవకోర క దీపకలి కా = దాసన మొగ్గ ల నెడు కలికలవంటి దీపముల యొక్క;
వగ ౦బులకొ=సమూహముల చేతను; కనుపట్టుచుక్‌ .-చూపట్టుచు ; రంగుమోజుకూలరంగ
ర౦గత్కు_డుంగంబులు.---ర ౦గుమో టు=అతిశయి ంచుచున్న, కూలరంగ=తీర [ప్ర దేశమందు,
రంగత్‌ =ఒప్పుచున్న, కుడుంగంబులు =పొ దరిండ్లు; అంతర ౦గంబునకుక=చి త్తమునకు, "వేడు
కక్‌ =ఉత్సవమును; రంగలింపక్‌ =కలయ మెదపంగాననుట; మరాళ మందయా నాధ వళ వర్గ
పరిపూరితంబె.-మ శాళమందయా నా = వాంసస్త్రీల చెడు స్త్రీ పీ లయొక్కా, ధవళ వర్ష= కభ శాం
తియ నెడు ధవళమను గీత ముల వర్ల ముల చేత, పరిపూరితంబై =నిండిన దియె; ఒప్పుమోజు(పతీర
శోభన భననంబునక్‌.---ఒప్పుమో జు = ఒప్పీదము చేత మించు నట్టి, (పతీర శోభన భ వనంబు
నక =తీర న నెడుకల్యాణగృ్భ నామందు3నిస్తులస్థ అపద్మ వివావాసీకి క* సీమక్‌ .-నిస్తుల =సాటి లేని,
స్టలపద్మ= మెట్టదామర య నెడు, వివాహపీ 8 కా= పెండ్లి పీ(టయొక్క., సీనుక=[పదేశమందు;
థి
కూర్చున్న 'బెస్టరు పెండ్లి కొడుకునకుక=కూర్చుండిన బెగ్గురుప క్షీయను సపెండ్లికొొడుకునక్కసుంకులుడా
వివావాకాలమందు వధూవరుల పె చల్లెడువడ్డు; చల్లక్‌-=చల్లుట కు; ఘన వేణికా సమాజంబు.-
ఘన వేణి కా= =గొప్ప కాల్వల నెడుసీ స్తిలయొక్చ్కు, సమాజంబు=సంభుము; విర ంజితేకింజల్క..క లను
పుంజసంజితదర వికసీ తకో ణకంచోదూ ఖల ౦బునకొ.ఏర ౦జితే = మిక్కి. లి పకాశించుచున్న,
| కింజిల్య_= కేసరముల నెడు, కమలఫుంజజ=పడ్డ రాశి చేత, సంజిత=కూడుకొన్న, దరవికసీత=
ఫ్‌ కొం చెమువిరిసిన, శో ణకంజ= రకోత్సలమ నెడు, ఉదూఖల౦ంబునకొ=జోలున౦దు; దంచుముస
లంబు సౌం ప్రునక = =దం ఇెడిరో (క శ్ళయందంబున; తదంతరంబునక్‌ = =ఆకమలమధ్యమున; పత
నోత్పతన౦బుక్‌ =పడుటయె గయుటలను; సలుప్రుమ తమధుపమాలికలు= వేయు చున్న మదించిన
తు మైద బారులు; లోచనాను లా సంబు=నయ నానండమును ; ఛాలక్‌ = మిక్కిలి; పొ౦దింపక్‌=
కూర్చు (గా) కా సారకళిందనందినీ వాద! పజేశంబు. - కా సార =సరస్సుఅ చెడు కళిందనందినీ
జయము నానదియొక్క.. (వాద్య పచేశంబు=అ గాధజల [ప దేశమును; చయ్యనళ్‌ =కీ ఘముగా;
చొరంభాజి=చొచ్చి; కాలకమేలల తా కాళియ కాకోదరపర్యంకం౦బు._ కా ల కమల=నీలోత్చల
సంబంధియగు, లతా=తీవయ చెడు, కాళియకా కోదర=కాళియు (డను సర్పముయొక్క ప
ర్యంక్షంబు=చుట్టను; మెట్టి= తొక్కి; తన్నృణాలభోగంబు. -తత్‌ = ఆకాలకమలసంబం౦ధియ
గు మృణాల=తూండ నెడు భోగ ౦ంబు=సర్వ్పళరీర మును; (భోగ స్సుఖేస్త్యైదిభృతావహేశ్చఫ
_ ఇకాయయోః” అనియమరుండు; పల అక్క కేలిసందునక్‌ =కుడిపత మ నెడు వాస్తమధ్యమం
దు పొందుపడలొ =అమరునట్లు; ఇందీవరపలాశఫ ణాముఖంబులకొ._ఇ ందీవర పలా శీ = నీలాగే.
త్సలదళముల నెడుుఫణాముఖంబులక్ష ఆప డగ లయొక్క యగ భాగ ములభలన; మరందవిషపరం
చతు గ్గ శ్వా స ము, 385
పరలు=మ క రందమ నెడువిషము యొక్క. ధారలు ఎడ లక=బయలు చేటు నట్లు ;నిజక్ళన్ణ మూ రిఖా
య డాని
వంబుజత్రననల్ల ని దేవాము క లుగు టయ చెడు కీకృవ్నత్యము; సార్లకం బె=ఆర్ల్‌ వంత మె వ రిలక్‌ =
యగ ta ఢా షా థి (wn ఆవి లలి
వర్ని ంచునట్లు; నర్తనంబుక =జనాట్యము ను, సలుపు క లనాంసకులావతంసంబులు= వేయు చున్న
భార్త రాష్ట్రిశేస్ట్రంబులను ట; (పశంసనీయంబులై =శ్లాఘీ ంపందగినవియె; తయూపటక్‌" = ఆగ
పడ గా చందనాచలపవమానకంద భీనముద్దతలోహితార విందరజో[వజసమావృత గగనభాగ
కల్పిత సంధ్యా సమయ ముకుళిత ఫు ండరీకాంత ర సంవ'సదమందహిందోల ర్లు ంకాొరంబులు. =-చం
ద నాచలపవమాన=మలయమారుత ముయొక్కా, కందళీ=మోసుల చేత, సముద్దత = మోొ6దికీవెడ
లిన లోహితారవిందరబో(వజ = ఎజ్జదామరల ఫుప్పాడులగు ౦ఫు చేత, సమావృత=వ్యా ప్త
మైన, గగన భాగజఆ కాళ ప దేశము చేత, కల్పిత=కల్పింపంబడిన్క సంధ్యాసమయ = సాయం
కాలము చేత, ముకుళిత = మూదు నొందిన, ఫుండరీక్ష= తెల్లందామ ర ల యొక్క, అంతర=మధ్య
(పదేశమందుు, సంవసత్‌ =వసీ౦ చిన, ౨మంద=అధికము ల గు, పీ ందోళ = తు మెదల యొక్క,
రుంకార౦బులు=| మో (తేలు, ఉపాంగంబులుకాక్‌ = సుతులుకాంగా; అఖిల జగ జ్లియ'నము
జ్ఞృంభితీశ ంబ రారిబికుద గ ద్యప ద్యజి గా సాక లితమానస జలాధి దేవ తౌజనంబులు. -అఖిలజగత్‌"
=ఎల్ల లోకములయొక్కు, జయజ= గెలుఫు చేత, సముజ్జ్ఫంఫితే=మి గుల నుప్బా ౦గిన, శ౦బ రారిజ
మరునియొక్కు_, బిరద=జయ చిహ్నా ముల తో (గూడిన, గద్య పద్య=గద్య ము లయొక్క_యుపద్య
ములయొక్క_ యు, జిగా సా=గాశేచ్ళతోడ, ఆకలిత = మిగుల సంబంధించిన, మానస = చిత్త
ములుగల, జలాధిదేవతాజనంబులు = జలాధిస్టాన దేవతలు; పూనినపనీ డి కాయలద ండియల దం
డికా, -వూనిన=వహించినట్లి, పసీండీ కాయల =బంగరుకాయలుగల, దండియలదండికొ=వీణా
దండ ములవిధముగా;తిర్యక్ప9 సారి తె కై క నాళ కై కెకకోక రాజంబులు.-తి ర్యక్న 3) సౌరిత =అడ్డ
ముగ (జూ (పంబడీన, ఏకె కనాళకజజఒకొక తౌమరతూ (డుగల, ఏ_కెక కోక రాజంబులు = ఓకొక
చక్రవాక ఢశోవ్భంబు; వార్దోత్కర్ష ంబు = సంతసంబునతిశయమును; పచరింపక్‌ =చేయంగా;
అనా మలయమారుతాంకురముల చే శెబ్బ దామురలప్రుప్పొడులు గగనభాగము నిండిసంధ్యాకా
లమును దోంపించుచున్న వనియు, అపుడు సంధ్యాసమయభాంతి"చే ( చెల్ల (దామర లలోం జేరి
నతు మెదలు రొద సేయుచున్న వనియు, ఆరొద లుజక్క_వ లాకొ_క్క._టి యుకొ..క్కు..
మృకఠాళమును బూని మదనబిరుద గద్యపద్యములు గానము సేయుతలంపున జలాధి దేవతలు
వూనినపనీండిదండియల ౭ బోలి యుండ (గా దగ్దేవతా గానంబులకు సుతులుగా నుండె
ననియు భావము, మి(త్రమ ౦డల సంయో జితమహోో త్సవ ౦బు..--మి_తమండల =నూర్యమండల-.
మనెడు సువ్ఫాన్మండలము చేత, సంయో ౫త=కూర్చు (బడిన, మహాోత్స వంబు= ఎక్కు దైన వేడు
కృ నవంబుగాక్‌ = అపూర్వ ను గునట్లు; ఒంది=పొంది; ఆకృ(పియశకామినీయు క్రంబె... ఆత్మజ
శనయొక్క_, (వీయకామినీ=(వీయ స్రీ)తోడ, యు క్షం బె=కూడుకొన్న దై ,ఇదిరథాంగవంశర
క్నంబునకువి కేప ణము; సార సచారులో చ నాశుభ గానంబు.- సారనచారులో చ నా=ఆండు బెస్టరు |
లయొక్కు_,శు భ గానంబు=మంగ భ మెనపాట;అనూనం బె౭అధిక మె;తనరక్‌ =ఒప్పు చుండగా;
కుశేశయనిజనివేశనూతన [ప్ర వేశమ ంగళము. కుశేళయ౭శతపతమనెడు, నిజిని వేశ=తనగ్భనా
మందు, నూతన పవేశ = నవీన్యప వేళముయొక్క_,. మంగళము = శుభమును; ఆంగ్‌కరిలవక్ష =
షొందుటకు; ఒయ్యనొ య్యనక =తిన్న తిన్న గా; అరుదెంచుర థాంగ వంశ రత్న ంబునకుక్‌,_
. 49
386 చంద్రి శాసరీణయము, నవ్యాఖ్యానము,
అరుజెంచు=పచ్చుచున్న, ర థాంగ వంశ రత్న ంబునకుక్‌ =చక్రవాకకులశేస్థ మనకు; ల శత్రీక్‌ =
ఆర తెత్తుటకు; హల్ల కినీపల్ల వాధరామతేల్లికలు. వాల్ల ల, కీనీ= చెంగల్వ లతే ల నిడు పల ౧ వాధ రామ
తల్లి కలు= (వళ స్తాంగ నలువూనినజాళువాక దలారతిప శ్ళెరంబుల సౌంపునక్‌.. -పూనిన= =పహీా ౦-చి
నట్టి జాళువా జస్వర్థమయములగు, కదలారతిప ల్ఫెరంబుల = ఒక విధ మెనయారత టల యొక్క,
దినాహాదిళుభ సమయములయందు వధూవరాదులు (పవేశించు నెడ వారి దాజలాదులతోం గూ
డినతట్టలతో నెళ్తు నారతికి కదలారతి యని (పసిద్ధి సొంఫునక్‌ = = అందము చేత ;హరిత్సరాగ
వారిదాచూర్డ సంవ్యా పతత్ప్రసవర స సఫూరాంతర దృశ్యమాన మానిత కేసర భ కాఖిరామంబు
లు.- వారిత్సరాగ=పచ్చని పుప్పాడియ నెడు, వారి దా-చూర్థ్య = పసపుపొడి చేత, సంవ్యా ప్రజ
పొంద బడిన, తత్స)సవర సపూర= ఆ చెంగల్వ లపూ(దేనియ వజదయొక్క_, _ అంతర=మధ్య్ట
భాగముందు, దృశ్యమాన=చూడ (బడుచున్న, మానితేఇేస్థములగు, శకేసర=కి ంజల్క_యు ల
చెడు, భ కృ=ఓదనము చేత, అభిరామంబులు=ఒప్పుచున్న వ; అగువాల్ల కనోమ ౦బులు= అగునట్టి
ఇంగల్ఫలగుంపులు;' ఉల్లాస ౦బు=సంత సము ను; పల్పవింపక జేయక నా చిగిరింప జేయ (శా;
అనయా చక్ర వాక శేష్టము నిజకామినీస మేత ౦ బె సూర్య్యోద యపరిక ల్పితం బగుమహోత్సవం
బున కు కేశ యమును (బ వేశించు చుండ గా నూతనగ్బ హా (ప వేశమును మిత్రమండ లకృత ను
పశోత్సపం 'బేనసీ చేయుచున్నయ ట్లుండెననియు, అపు డాండుటబెబ్టనమలు ధ్ననిసేయుచుం
డంగా స్త్రీలు పాట పాడుచున్న ట్లుండె ననియు, చెంగల్వతీవలు పచ్చనిప రాగముతో 6
గూడిమకరందభరితము లె శేసరయు క్తంబు లగుశెంగల్వలతో 1 గూడి యుండ (గా నూతన
గృవా(ప వేళ మొనరిం చుర థాంగదంప తులకు మంగళ స్త్రీలు గదలారి తెత్తుటకు బంగరుపళ్ళేర
ములు పూని వానిలో బసప్రునీరు అన్నపు మెతుకులు వేసికొని యెదురుగ నిల్చినయట్లుండే
ననియు భానము., నిజా ౦త రంగ ఖేదకర నిరర్షళవమనానునెకప కార ంబులు.-నిజూ౦తరంగ =తన
చిత్తమునక్కు ఖేదకరజదుఃఖకర మైన, నిరర్ణళ=ఆటంకములేని, ఘనామఘనజమ త్తీగ జనుల నెడు
ఘాతుకులయొక్క, (పకారంబులు=రీతులు; లల్ల కొలంబుకొ = కలకాలము; ఎనయకుండక =
జాందకుండ గా; కోరి=వాంఛించి; కములకాండభక ణంబు. - కమలకా౦డ=విసమ నెడునుద
కపూరముయొక్క_, భత ణంబు=ఆహార మును; సలుపుచుక్‌ = చేయు చు; కమలా సనాధీనమాన
సంబునక్‌ .-కమలాసన=పదాసనమ నెడుబహకు, అధీన=వశ ౦వడ మెన, మానసంబునక్‌ =ము,
నగుచేత; కరంబు=మిక్కి.లి; స్వకీయ హంసత్వంబు = తనయం ఉత నను నెడు యతిత్యము;
.పనీద్ధిక్‌ పొందక =ఖ్యాతి గాంచునట్లు; తపంబులు సల్చుపోల్పునక్ష్‌ = =త పస్ఫులాచరించువిధము
న తస్తోకకోకనదా(శ్ర మమధ్యంబి నళ. _అసోక=అధిక మెన, కోక నడ = ర కోోత్పలమనెడు
ఆ(శమ=ఆ (శమము యొక్క మధ్యంబునక్‌ =మధ్య భాగమందు; ఉదా త్తీతత్స ్రేవీతివళో త్ర
కీలంబులు.- ఈ దొ త్రే= =యత్క నష్టము లగు, తత్స త్త్రం=ఆకోకనదదళముల నెడు, ఏీతిపోతకీలం. .
_బులు=అగ్ని జ్వాలలు; చుట్టువలగొనక్‌ = చుట్టుకొనం గా) అఖ౦డానంద౦బునక్‌ =అవిచ్చిన్న్నా
నందము చేత; అక్షీయుగంబు = చేతయుగ్యము; అరమోడ్చి = సగము మూసీకొని; అచ...
లితస్సుర ణంబు=క దలకుండుటను; వహీంచి=పొంది; రహీంచురాయం౦చలు = వ ర్లించుచున్న...
రాజవాఠినల్యువృాదయా ౦ చలంబునకుక =మ నో బేశము నకు ; అంచి తాద్భుత ంబు=ఒప్పు చున్నయా...
శ్నర్యమును;మి౦చక=మిం చునట్లు; కావింపక్‌ = చేయంా; అనగా నాకొలంకున ందు రాయ
చతు రాఖాం నము. .. _ 387
థ ఏ”
చలు రక్తొత్సలమధ్యమున6 'బద్మముల పెం గూర్చుండి కమల కాండ భత్ష ణము సల్పుచు6
గన్ను లర మోడ్చికొ ని కదలకుండ లగా మేఘము ల నెడుదుష్టులవల న ( దమకుణ గలకాల
' మపాయము రాకుండుట కె కోకనద మను నా_శమమధ్య మున జలభతణము సేయుచు
(టహ్మను గూర్చి తపం బాచకించుచు నానందమున. గన్నులర మోడ్చి కదలకుండ6 దమవారఠి
సత్వముం (బసీద్ధినొందించుచున్న టుండె ననియు, ర కోత్చలదళములు చుట్రు చుట్రి యురి
డగా నవి యగ్నిశిఖలను బోలి యావాం'సలు పంచాగ్ని మధ్యమున గూర్చుండినట్లు
తోంవీంచుచుం దె ననియు భావము. నిజవిలో-చన సౌందర్య సమాలోక నజనిత త్ర పాభరంబు
నక్‌ొ.-నిజ = స్వకీయమ గు, ఈనిజపదము చందదికాసఖీసముదాయపరము, విలోచన = నయన
ములయొక్క, సౌంద ర్య=జఅందము యొక్క, సమాలోక న=సందర్శనము చేత, జనిత్ర=ఉఊదయిం
చిన, (త పాభ రంబునక్‌ =లజ్ఞాతిళయము చేత ; ముడింగియున్న కుముదంబులకా = ముకులించి.
యంన్నకలువలను; కా౦చి=చూచి; ఉఊబ్బునక్‌ = సంతోషము చేత ; తద్విలా సదిద్భ కు గరి
నమంబు..కేద్విలాస = ఆ స్త్రీనాయనవిలా సముయొక్క_, దిదృకూ = దర్శ చేచ్చయొక్క_, గరి
మంబు=అతిశయమును ) _ పత్నీకరిం చి=స్వీకరించి 3 అనంగా నయనసౌందర్యము మూడవ లె
నని వాంభఛాతిశయము నొందియనుట ; అత్య ద స్యదంబునక్‌=అతి వేగము చేత; “రయస్స్య
దః" అనియమరుండు. ఎగ సి=పెకెగిరి; తద్విభ వంబునకుక్‌ =ఆస్తీనయనవి భవమునకుు వెజ-చి=
భ యపడి;మ అలక; కౌజు తీరునక్‌ =మ టు (గుపడుతీరున; ఊద్వ రనాపవ ర్రనంబులకొ =ఎగ యు
టముణలుటల చేత; పరంగు బేడిసమో అమిట్టిపౌటులు=ఒ స్ప చున్న మత్స్య వి శేవములయొక_ యె
గిరిపడుటలు;అతీ కౌతుక ంబు=మి క్కి లిసంతోవమును; పుట్టింపకొ= చేయగా; అనంగా చాకిల
కునం గలువలు ముకుళించి మత్స్యము. లెగిరిపడుచుండంగా ఆ సీగీనయన సౌందర్యమును
జూచి నీగుచేత . గలువలు ముడి గిన ట్లుండె ననియు మత్స న్రయు లాకముదములను జూచి
శామును దన్నయన సౌందర్యము గాంచం జెంగున నెగిరి తన్న యన సౌండర్యమున కు వెజ-చి
మజల6 దాబుచున్న ట్లుండే ననియు భావము; అతిసమోపసంచరచ్చిత్ర భాను హేతి జాతం
బులకొ.-అతి సమోపసంచరత్‌ =మిక్కిలిసమోప దేశమునందు చరించుచున్న, చితభొను=సూ
ర్వునియొ క్కు హేతిజాతేంబులకొ=కిరణస మాహముల వలన, పరితాపంబుకొ = మిక్కి_లితొప
మును ;ఒంది=పొంది;మ ౦ంద పవన'స ందోవహో ందోళితనవీ శేండీవరబృ ౦దమధు బిందు సే చనంబుకా...
మంద పవనసందోహా=మందమారుతములగుంపు వేత, ఆ౦దోళిత= చలింప (జేయ(బడిన, నవీ చేందీ
వరబ్బంద=నూత్రన నీలోత్పల బృ ౦దముయొక్కాా మధువిందు సేచనంబుకొ = మకరంద బిందువుల
చేతనెన తడుపుటను; కోరి=నాంఛ్రించివారిజూతొంతర ౦బునకొ = క మలమధ్యమందు,; లీనం
వనయంభో ధరపథంబునక్‌ =దా(౧యు న్న యా కాళ మందు; రోఫో దేశ వలయితమనోజ్ఞ మా
లతీమాధ వీమహిలామల్లి కా ముఖ్య వల్లి కా కీళ్ల నీరం ధపలాశ పాండత్యంబునక్‌. _ఈోట్రో చ=
తీర్మప దేశమందు, వలయిత=చుట్టుకొన్న, నునోజ్ఞ = మంజులమ్ములెన్న మాలతీ=జాబి మా+
ధవీ=బ ౦డీగురివెంద, మహిల్లా= పేంకణము, మల్లీ కా=మ శ్రై, ముఖ్య = మొదలుగా(గలోొనాని'
యొక్క, పల్లి కా=లతల చేత కీర్ణ =వ్యా ప్తములై న, నీరంధ=ని బిడము లెన్క పలాశ = మూదు
గలయొక్క_, పాండిత్యంబునక్‌=అతి శ యము చేత; (పద్యోతన ద్యోత్మప భావంబు, పదో
న్‌; ఫీ
తీనజసూర్యు నియొక్క,చోో తజ [ప "కాశ ముయొక సాం (సఖాపంబు=నుహిను; పొయిక్‌ పో (గా,
388 చంద్రి, కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,.
కనుపటుతార కావార౦బులమురువునక్‌ ,=కనుపట్టు = అగపడునట్టి, శారకావారంబుల =
ర “
నక్ష తనము దాయముల యొక్క_)మురువునళ్‌ =సౌంద ర్యము చేత; దీనికిపాడకట్టు నను (క్రియతో
ఆరవిందముంది రాళింగనివా సీ సానందమిళింద సుందరీనుందరాపమన ఘన(ప భా
నన్యయము ;
._అరవిందమ౦దిర=కమలము ల నెడుగృ హములయొక్క_, అళింద =
(కాంతజలంబులపయిక్‌
చత్వరములయందు, నివాసీ=వ సీంచియున్న , సానంద=సంత సముతో (గాడిన మిళిందసు౦
దరీ = ఆడుతు మైదలయొక్క, సుందరాపమన = చక్కని బేవాములయొక్క, మనపఖా =
అధిక కాంతి చేత, ఆ కాంత=వ్యా ప్తమెన, జలంబులపయిక్‌ =ఈదకములమో (ద; పొడకట్టు
పాండుర డిండీరఖండముండలంబులు. -పాడక ట్రు= అగ పడుచున్న; పాండురజ= తెల్ల నెను డిం
డీరఖండ=జెఫేనఖండములయొక్క_, నుండ లంబులుజ సముదాయములు; సంబరం౦బు లు=సంతో
వములను; పొదలింపక=వృద్ధి చేయగా; అనగా నాకొల ఒకునందుజలము తుమైదల దేవాకాం
తినేత తట(దుమచ్భాయా వృత మై నల్లన యం౦డ 6గా నందుండు “ఫీనఖండంబులు, సూర్యుం
డుచెంత నుండుటంజేసీ కలిగినతా పాతిశయము చేత “నాక సము నీలోత్చలమర ౦దవిందు సేకను
నుగోరి కాసారమును జేరి తట[దుముసందోవాము చెత సూర్య పకాళము నెంతయు నొంద
కుండ (గా నందు6 జూపట్టు రిక్కలగుం ఫుచంద౦ంబున నుండె నని భావము, అమరియుక =
ఒప్పియు; అక్కొాలంకు = ఆకాసారము; మహి తౌబ్బ కామినీ జా లపరి(భాజిత౦బు .-మహీలే=
ఒప్పుచున్న్య, అఆబ్దకామినీ = చందునిఖార్యఅగు నత్మత్రములయొక్క_, జాల=సం భుము బెక,
పరి ఫాబజితంబు = (పకాశించుచున్నది; కావునక్‌ = ఆహేతువుపలన; అళిమిథునమిో నకు శీర
మకరాదిసంయుతం బె.- అళి=ఐవృశ్చిక ము మిథున=మిథునము, మిన=మినము, కోలీర=కట
కము, మకర=ముకరము ఆది= మొదలగు రాసులతో, సంయుతం బె=కూడీన దై; అనంగా మహీ
తము లైన అబ్దములన 6 గా కమలములు, కామినియన గా ఆ (శుజక్కునలు,పీనినంఘములతోడ 6
గాడి యళిమిథునములు మత్స్య్యములు ఎండ కాయలు మొసళ్ళు లోనగువానితోం గూడి యున్న
దని వా _స్తవార్థము; మంజులవార్యన్వి తార్యమల సద్విహా రఖాసురంబు. -మ ౦ జాల=మనోజ్ఞా మగు,
వారి=సీంహరాశితో, అన్విత=కూడుకొన్న, అర్యమ=సూర్యునియొక్క_, అసద్విహారజ[ పకా
శించువిహర ణము చెత, ఫాసురంబు=[ ప్రకాశించునది; కావునక =అగుటవలన; కమనీయకా
దంబసునునోవిక సనవిరాజితం బై .-కమనీయ=మనోజ్జ మగు, కాదంబ = కదం౦ంబవృ్చుత్షసంబం౦ధి
యన, సుమనః= ఫువ్వులయొక్కు వికసన = విరియు టచేత, విరాజిత ౦ బె = (పకాళమాన మై;
అన 6గాసరస్సు, ముంజు=మనోవారములగు, లవారీ=[ పవాహమును, అన్విత=పాందినట్రి, అరి=
జక్కొవలయొక్క_, అమల=నిర్మల మైన సద్విహారముల చేత గూడి, కమనీయము లైన కా
దంబ='బెగుకులయొక్క, సు=లెసై సన, మనః = మనస్సుయొక్కు_, వికసనము చేత వి రాజితమని
వా_స్తవార్థము ; మనోజ్ఞ నాంనకు లాధి రాజ రామాభి రామ ప్రస్థానవిశేనంబు._నునోజ్ఞ = మనో
వార మైన, హంసకులాధి రాజ=నూర్య కుల స్వామియైన, రామ = రామునియొక్క అభి రావు
వాడ్య మెన, (పస్థానవిశష౦బు=యా (తౌవిశేవము ; కావునక్‌ =కా యిట్టి) అకుంఠతరతరో
విజృ ంఛ మాణ నానాష్టవగ వీ రారాజతో_లావాల లీలా చులుకితదిశా త ౦ బె..అకుంఠతరజ మి
గుల అడ్డము లేన్సిత ర $= వేగము చేత ;విజృ ౦ మా ణబవిబృంభిం చుచున్న, నానా=అ -నేకప్రకారు
ప్ల వగవీరజ=వానర నీరులయొక్క, ఆరాజత్‌ జమిగులనొప్పుచున్న ,కోలావాల = కలకల
చతు వొ శ్వా స ము, 389
ధ్యనియొక్క_, లీలాజవిలా సము చేత, చులుకిత=పుడ సీలింప (బడిన, దిశా ంత౦బె=దిగ ౦ంతములు
గలదె; అన(గానాకొలను, మనోజ్ఞ మెన, వాంసకులాధి రాజరామా= రాజహంస సల చేత
అఖభిరాముఐజప్పుచున్న, (పస్థానంబు=(ప్రకృష్ణస్థాన వి శేషము, కావున అకుంఠత ర తరోవిజ్బృ ంభ
మాణములెన, స్లప= శెప్పులయొక్క న సోజకా రీతుల వేత, “గోర త్రద్ధితలుకి*” అనిట చ్‌ (పత్య
యము ఇీప్పు వచ్చిన పైని సప్లవగవీ యనురూపము సిద్ధ మగుచున్న ది, రారాజత్‌ = మిక్కిలి
యొష్వుచున్న, కోలావాలములయొక్కంలీల చేత, చులుకిత దిశాంత ములుగలదనివా _స్రవార్థ్‌ము ; ;
ఒప్వుమో టీ=అతిశయించచి; చెప్ప రానిమోద ౦బు= చెప్పనలవి గానిసంతోసము; ముప్పీరిగొనకొ=
మూడుమడు (గుల గునట్లు; చే యక=ఒనరి౦ప(గా;అప్పడ ంతులు=ఆ సీలు; ఆప్పదాలయజలవి
హార దోవాద౦బునక. .-అప్పదాల య=ఆకిెలనియందు, జలవి హార =జల క్రీడయ ౦దలిదోవాదం
బునకొ=నాంఛ చేత; “ అథదోవాదక్సా, ఇచ్చా కాజ్ఞా” అనియమరు (డు; జిలు 6గుఫు త్రేడివలు
వలు=సూత్షములైనక న కాంబర ములను; సడల్చి=విడి చి; పావ డలు=పరి కిణీలను; తాల్చి=ధ రించి;
శృంగ ంబులు=కొమ్లులను శ్‌ శెకొని=స్వీకరించి ;ఒయ్య నొయ్యనక్‌ =తిన్న తిన్న గా ; ఒయ్యా
రంబు=విలాసంబు మించకొ=అతిశయింప (గా, డిగి=కొలనియ ౦దు6(బవేశించి; అ పుడు=ఆ స
మయమున. దీనిక త్రరపద్యమం దున్నయిీంది రను క్రియతో నన్వయమ్ము.
ఉ. తములం జేరి నోదరశశ4తనులం ౫ కొని తావి భృంగవో
మ మ టా
తమ్ముల కుంచి యౌానతయు+తమ్ముల వుత్తమ రాళ రాజజా
సళ చి ఖో టో న్‌
తమ్ముల మిం చిత చరి+తమ్ముల (దిరి కొమ్మ లెల్ల( బ్‌
| ణా DP
_త్తమ్ధుల వారిదెవతలు + తమ్ము లలికొ వినుతింప నయ్యెడ౯. 69
టీ. అయ్యిడర్‌ =ఆ సమయమందు; కొమ్మ లెల్ల క = స్టీ)లందడటు ; తమ్ములక్‌ = పద్మముల
న్కు చేర; పండి; రోదరళతేములకొ=చ క నాకశతములను; క కొని=స్వీక రి ౦ చి తావిక్‌ =పరి
మళమును; భృంగ పోతేములకుక్‌ =తు మెద బిడ్డలకు ; ఉం-ది =నిలిపి; యౌవతయు తేములక్‌-._
యాపత జయునతిసమానాముతో, యుతమ్ములక్‌ =కూడి యు ండినట్టి; మ_త్తమరాళరాజజాతము
లక", మ శేజమదిం చిన, మరాళ రాజ= రాజవాంసకేష్టములయొక్క, జూతములక్‌ =సమానా
ములభ; మించు=అతీశయించి వారిదేవతలు=జలాధి దేవతలు; చి _త్రములక్‌ =మనస్సు లయందు;
కమ్ముక్‌ 3 లలిక' = సీతి చేత; ఏనుతింపకొజు =శ్ఞాఘంపంగా 3 చిత్ర చరితములక=ఆశ్చర్యకర మెన
ర్యాపారయుల చేత; ఈందిరి=జల | కీడ సల్పిరి.
ఆన(గా సా స్రీ ఏలు కొలను (పవే?ంచి తము జలాధిబేపతలు కొనియాడునటు పెంబె
అంటీ ఇగ a
స్పినవిధముగ నీంది రనుట. >
మ, తరుణాంభోరువావీఠి0 బొల్లి సుమనో+దంతుల్‌ నవాంభఃపరం |
పర వై నేం గడుం జల్ల సారసము పేమ గోలునకా బట్టీ క్ట |
సృరసంవసుగా(తికాతినమళ్తాశస్కూ ౯ గర మొక్కక
ర్చురసంహోరిసు గా(తికాతిలక మింళపుల్‌ గూర్చొెం ద నమన, 70
390 చంద్రి కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యూనము.
భ్‌ వ - . ఖా ; ow | ఛి జన న
టీ, ఒక్కకర్చుర సంహారి నుగ తికాతీలకయమ= ఒక సిరత్నేము కర్చుర మనయ్యా
సువర్ణము దానిని సంహరించెడు అనంగా తిరస్కరించడుగ్యాతము గలవా ని9లు వారల
ర
£3
లో తీలకరూపయెన దనుట; తరుణాంభోరువాపీఠికొ = నవాంబుజమును పీఠమంటు ; పొంల్సి=
రా
ఒప్పి; సుమనోద 6తుల్‌ = సీ ల నెడుదివ్య గ జములు ; ననాంభ ౩పరంపరక్‌ = నూతన 'మెనజలప
రంపరను; పెపక్షొ్‌ =మిాందమోందను ; కడుక =మిక్కిలి ; చల్లక్‌ జచల్లు చుండ (౫ ; సారస
రురు ౧౧
ముక =పద మును; _పేముక =(పేమ చెత; శేలునక్‌ =నా సము చేతి ; పటి=ధరించి; కర్ఫురసం
జజ లా అ న
హారిను గాతి కాతి సమతా స్ఫూ రిక .- క ర్చుర'సంహారి=రాక్ష సాంతకు ఒడోనవిన్లు మూ రియొక్కు,
అజ రె 3 అజ్‌
సుగ్యాతి కా= భార్యమైన ల త్మ్‌ దేవియొక్క_, అతి సమ తా= అత్యంత సామ్యుముయొక్క్క_, స్ఫ్టూ ర్షిక్‌
=|(పకాళము చేత; తన్షన్హొనక్‌ =తేన్ను (జూడ గా కరమ్ము=మిక్కిలి; ఇంపుల్‌ గూ రకా =అనం
దములను జే సెను.
అనంగా జలవిహారసమయమున నొక సీ)రత్నము తమ్మిపెం గూర్పుండి. శేలం గనుల
మును దాల్స్పియుండ గా ఇతర స్రీ9లు దాన్నిపె జలపర ంపరొణు చల్లు చుండి రనియం చొనిం
జూడంగాం బద్యహ సమె పదాసనయొ దేవదంతులచే జలాఖి షేకము పొందు లవ్షీ జేవిని బ్రో
—Oద ఆట్టే రా.
లి యు౦ జెననియు ఫావము, పూర్ణ్జోపమాల ౦కారము.
చ. అలరుమృణాళవల్లరి న్వీయంవరసూనన రాభ (వేలంగా
నలనికటంబు. జేరంగ జనకా రతిం గైకొని నొక్క పుష్పళో
వ
"మల దమయంతి కావనిత+మాడ్కి. మరాళనృపుల్‌ స్వచి త్తినీ
మల. దమయంతికావనిం (గశముంబున నొందిన సంభథొామింపంగాకొ, 7]
టీ, ఒక్క_ప్రుస్స కోమల = పుష్పములన లెకో మల మెన గా తము” లఒక న్నీ9 5 మృణాల
పల్ల రి=వల్లి వంటితామరతూ డు; 'సయంవరసూనసరాభక్‌ = స్పయింవ రార్భ మైన ఫుహ్సమా
లికవ లె; (వేల (గాక జ వేలాడ (గా ; మరాళన్ఫ ఫుల్‌ = రాజవాంసల నెడురా జులు; స్వచి త్రి
సీమలకొజతమమన్వ (ప దేశములయందు; తేమయంతి కావనిక్‌-=తమసమోి పప చేశముకు; [కమం
బునక్‌ =వరుసగా; ఒందినకొ=పాంద(6గా 4 సం భమింప6గక్‌ =నంత సమునొంద 6గా, వేర
పొాటునొంద (గా; దమయంతి కావనితమాడ్కి_ ౯ =దమయంతీన ఆ ; నలనికటంబు=వదొ నికట
మ నెడునలరాజుసమి పమును ; వేరగ౯ా చనకొ= చేర (బోవుటకు; రతిక= పతిని; క క్ర నెలా=
స్వీకరించెను, చేశెననుట. ' -
bal
, అనరా నొక ప్రీమృణాలవల్లరి శేతం బుచ్చుకొని పద్మమును [౧హించుటకు(
బో వుచుండ (గా దమయంతి నలునీ వరించుటకు బుష్పహారము తీసికొని పోవుచున్న ట్లుండే :
FY cm
ననియు నపుడు మధ్యమార్షమున నున్నమరాళములు ఆ నీ) తమ చెంతకు వచ్చె నని సంభ్ర
ఏంచుట నలేతర రాజులు దమయంతి దముయంతికసునకో వచ్చె
నని సంభ మించిన టం డె |
' భావము. రూపక'సంకీరోపనూల ౦'కారము, .
వతురాశొం న ము.
సు శ్‌ రన ము 391
సీ, రతిం బట్టుకొనం బేర 4 రాజీవరామాని, కరము సద్దుణజూల+కలిత యొకతె
రొ వ్రాల్చె నన దాతశ* రాజీవ రాజిత, రజను పాననవిహా*రయుత యొక తే
యడలిం చె వడిం బుష్మ-+ రాజీవనాజహం, నముల శంపాలోక+స క్రయొక తె
స్రొఢి నెంచె గాంగ రాశ్రీనరామాద, పకిను స క్రాంతి సంళభరిత యొక తే
శే ననజగృహానీథి నిట్టు లావ _ర్షనాభి, కాజసంబులు నముచిత+గతి నెసంగ
వారిదేవత లపుడు తె*ద్య_ ఎనాభి, దర్శనస్ఫూ ర్తి నవ్యహా4ర్షంబు గాంచ,
ట్‌, సస్టుణజూలక తటే (ేస్షనుణన ంతతినోంగూడిన ట్ర ఓక బెజ =ఒక్షస్త్రీ, నుంచిస సూత్ర
ములు గలవలనోం గూడినయొక స్కీ యని శోంచు చున్నది; రాజీవరామానికరము = మత్స్య
ఫ్రీ సి గగణయుళు “రా శ్రీనళ్శకుల సీమ? అనీయమరుంను; రళికొ ౫ (వీతి వేత; పట్టుకొనక్‌ =
స్వేకడించుటపు; వంక =నమాప మునకుంచోయె మా, మం చిసూతి ములనో, గూడినవల గలది
గావున నుత్స్యేముల య బక్టకొన( పోవుట తగు నని భవము, _ పాననవిహారయుత = మంచి
(పచారి ముసో హాడ్‌ జ; ఓక Hh సీర; పస ననసంబంధిపచారముతో. గూడినయొక స్తీ)
యని తో౭నుచున్న న రి హీకొ జ సతీ "దేశి; ఉస దాతి రాబివ రాజిత రాజము. - అవదాతరాబీవ=
తెల్ల దొనురల .ఇఖు౧దు, రంజీ త్రి ఐఓన్ను చున్న,ర ణము జప రాగ మును; వా ల్బెక =శూప్పెన్సుప సన
సంబంధి: సచారముతో( గూడీనడ గావున రాజీవ రాజితిరజమును [(వాల్చుట తగు నని భావ
ము. ళరపోాకో క్ట స క్ష మ్‌ ఫ్తులవ అకకడ ఫ్రంలతో 6 గూడిన టి; ఒకె తె=ఒక స్త్రీ, తటిణం
రిగోం గూూశినయొక సీ స్త్ర ఎ ని నోంద్రుదున న్న ; పుష్ట రాబఖీవ రాజవాంసములక్‌ ,-_ పుష్క...
రజపవ్మ ములు, 'ఆజీవజలేవిన గాంగ ల, రాముల కొ జవాంసవతువల నువ డీక్‌ జ వేగము వేళ;
అడ లిం పక్‌ అఫ్‌ య సే పున; త్ర తా ౧తతో, గూడ నషి గాన్సున ప్రవ. రాగీవము లగువాం
సల నడవిందుట తగు నని భావము. తటిత్స్ర కాశ ముగట సర్టాసమయనుం౦దు (6 గొలంకులు
నిండీ ప పడ్డ తులకు గీకు గలుగుం గాని నళ్చును వొంసలు ఎడలి పోవు నని కవి సమయము;
సక ఆ సంభ రిత = మంచికాంతి చేతనింపయిడీనది నిండినమంచిళాంతిగల దనుట ;
LY Baty స నత తముల కాంతితో. గూూచినయొక Ly యనితో (చు చున్నగి; రథాంగ రాణీ
వ రప కోకను mf FON pe జీజ గో కే (న. పగ కి చయ్‌క సై పద ణః LS మున ఆజూద సక్‌
ముక =సంతో మనతిశ యము కు; (సొకల౯ా= నేర్చు చిత నొంచక్‌ =నొన్న( జేసెను; నత [త కాం
తిభరిత కావున ర థాంగ రాజీ సరిగోవపటేను నొందుట తగు ననీ భావము, నమ్మతపకా
శముగల రాళ కాలమందు రణాంసదంపతు బెడంబాస్‌ శోధించు నని కవి సమయము. ఇటు
లు= ఈ ప కారము; సపవజగ్భ పాస్‌ థై అ కమలాక రమైన కా సార ముయొక్క నీమయందు;
ఆవ గ నాఫికాజనంబులు = సీ జానయులు; ఆవ ర్రనాభికలన గా నీటిసుడీనిబోలు పొక్కి_లిగల
కీలు; అఫ్పుడుజఆసను శుయుందు; వారి దేవతలు =జలాధిష్టాన దేవతలు) తద ర్ల నాభిద ర్మనస్మూ
కాలదు అల అస రసి. తరెమొకి hry అభిడ ర్శనస్న్మూ రిక్‌. జ నా మటయందు;నవ్య హోడ్డంబు=
నూత్రన ఏ! ఉని కాందికా ఐన” దం గాము చితగ తిక కె6బెప్పీనవిధమున నుచిత్యపకారము
నేక ఎసం సక =ఒ "ప్పిన. సణ్గుణజూలకణి వేశ్యా సాఫి పాయని శేవ్యయుల చే బరిక రాంకు
రాలంకార ము,
392 చంద్రి కాపరీణయము, న వ్యాఖ్యానము.
చ. స్మరమదదంతి నా నెకమ+ సారసముల్ల సీత ప్ర వేణి త
త్సరమున నత్తజిం బవన సారనముల్ల లదూరి జాతముల్‌
సరగున. జొచ్చి పాదముల 4+ సారసముల్‌ గర మిం చె. మెట్టు చుక
సరసకలారవాకలన + సారసముల్లహరి౯ హరించుచుక్‌ 73
ట్ర్‌, అ త్తజీ౯=ఆసమయమందు; ఒక మసార సముల్ల సీత ప వేణి=నీలము లభ 016 (బకా
శించుచున్న జడ గలయొక నీ); తత్సరమునక =ఆకొల శునందు; పవనసారసముల్లలదూ రి
జాతముల్‌ ...పవన సార=వా యు సామర్థ్య ము చేత, ము ల్లలత్‌ =చలించుచున్న , ఊరి జాతము
ల్‌ =తరంగతతులసు; సర గునక్‌ జ వేగము చేత; చొచ్చి=[పవేశించి; పొదములకొ= చర ణముల
చేత; సార సముల్‌=పదృ యులను; మెట్టుచుక = తొక్కుచు;ు సరసకలార వాక లనక్‌.-'సరస
= ేస్ట్రమెన; కల=అవ్య క్షమధురమెన్య గజపక్న్షమున కర=తో ౦డముయొక్క_యని యర్థము,
ఆరవ = ధ్యనియుక్క_, ఆకలనక్‌ = సంబంధము చేత; సొర సముల్ల వారికొ.- సారస = బె
గురులయొక్కు, ముత్‌ =సంతోషముయొక్క., లహరిక =పరంపరను; వారించుచుకా =పోంగొ
ట్టుచు;ు సృ్థరమదదంతి నాక్‌ =నురునిమదఫు కును (గోయనునట్లు; కరము=మిక్కి.లీ$ ఇంచెకొ=
ఇంపాయెను.
అనంగా నొకనీలవేణి యాకొలంకునందు వీవలివేగమునం జలించుచున్న తరంగలం జొచ్చి
కనులములను బాడముల మెట్టుచు సరసకలస్వనముల చేత బెగ్గరులసంతసమును వారించుచు
మరునిమద ఫు కు ను(గో యనునట్లు ఫాసీలై నని భావము. గ జము సరస్సులు సొచ్చి కమలములు
'మెట్టుచు బెస్టరులు లోన గుజల పక్తంలమోదము హరించుట సుప సీద్ధము. ఉ లేం మూలంకారము,
చ, అను పమరాజహంసభర+ణాదరణాత్మ తం దత్సరోవరం
బున నలరాజహాంససనుతబభోటులు మించిరి పూర్వవై రముల్‌
సన భృతరాజహంసత నెసంగుదివాకుణచాధి దేవు లొ
నని వనరాజహంసగమానాళి మనంబున సన్ను తింపంగక్‌. 74
ట్రీ, అలర" జవాంసనుత బో టులు=రాజ శేస్ణు (డ గుక్షణదోదయు ని పుత్రి కయగు చంది
కయొక్క_ చెలులు 3 తత్సరోవర౦బునక్‌ = ఆసరస్సునందుని అనుపమరాజవాంస భరణాద
ర ణార్మేతక్‌ ...అనుపమ= సాటిలేని, రాజవాంస=ప క్షీ వి శేన మలయొక్క, “రాజవాం సొస్తు తే చ
ఇ్బుచర హైర్లోహి తెస్పితా 8” అనియమరు(డు, చందసూర్యు ల యొక్కు_య నియర్థాంతరముతోందు
న్యూ వారణ=భరించుటయందు, ఆదరణ=ఆస క్రిగల, ఆత్మతక్‌=-చి త్రమగలుగుట చేత పూర్వ
చైరముల్‌ = మొదటి ద్వేషములు; చనక్‌ =పో (గా;భ్ళత రాజవాంసత కొ= భరింపయుడిన చంద
నూర్యులు గ లుగు ట చేత; ఎస గుది వాక్షణ దాధి దేవులు =ఒప్పుచున్న దిన రా(త్యధి దేనత లు. జొకా=
నిశ్సృయము, అని=ఇటని;ి వనరాజహంసగమనాళి = వనమందలినీ లబాలుుు వనపాలి కానుండ
ey
లీయనుట, మన౦బులక్‌ =మనస్సులయందు; సన్ను తింప౦ంగ ౯ ఆ కొనియాడ (గా; మించిరి=
TE 1 mT
చతుర్థాశ్వ్యానము, 393
ఫి
అన6గా6 జందికాసఖీజనము 'సరోవరమున రాజవాంసభ ర ణాదరణముతో . జెల (గు
చుండ (గా, దివారా(త్యధి దేవతలు తమ మొదటివైెరము మాని సూర్య చంద్రులను బట్టుకొని
యుండినట్టు వనపాలికలమనంబులకు6 దోం ఛినదనుట. శి ష్టరూప కోళ్ల వీతో త్చేేమోలం
శారము.
సీ వాసంతి యన ఘాళిశవరర సంబున. గప్పి
వాసంతి యన సము+జ్ఞ్వలతం బొౌల్సె
సారంగి యనపాయశ+జలజాంబుతతి నాని
సారంగి యన(జాల + సం భమించె
నలి లేఖ యన సార చ కాళీ నలయించి
నద్దిలేఖ యన సంభ 4చ్య్చాయ. దోంచె
చ కాంగి యనవద్య+చారూ ర్రికల నూయి
చ కాంగి యన హృద్య చర్య మస లె
శే, మాతకళిక యనర్భ్యర+జోవృతి(గని
చూతక ళిక యనం గడు * జూడ నొప్పె
పహాదిణి యన రాళకమలె కళ పరిచితి. గని
హరిణి యన నవ్వనాస్థాని థీ నప్పు డల 75
టీ, వాసంతి=వాసంతియను పేరుగల వెలి; 'అనఘాళిక =అనభుయెన చెలిని ఒచ్చెము
లేనితు మైదను, శ్లిష్టరూపకము; వరర సంబునక్‌ జ శేస్టమ గు (పీతి చేత, (శేన్టమ గు ఫు వ్పరసము
చేశ; కప్పి; వాసంతియనక=బండి గురి వెందలతయన(గా వాసంతియను నామముగలదన (౮౫;
సయుజ్ఞ పల తేక=[ ప కాళము చేత; పొ ల్చెక్‌ =ఒ ప్పెను. మాధవీలత వలెననభఘాళిని రసమున(
గప్పుటం జేసి వాసంతీనామము దాని కమరిన దనుట. సార౦గి=సారంగియనుపడు చు; అన
పాయజలజా౦బుతతిక్‌ ._ అనపాయ=చ్యుతి లేనట్టి జలజూ౦బు=పూందేనియయొక్క_, తతిక్‌ =
రాశిని; ఆని=పొనము చే సీ; సార ౧గియన౯ =ఆ (డుతు మైదయన (గా, సౌారంగియను నామము గ
లదనయగా; చాలక్‌ = మిగులను; సంభ మిం చెక్‌ = =సంత నసీం చెను, భృంగివలె బూ ౭దేనియ
నానుటం జేసీ సారంగి యను నామము దాని కొ ప్పె ననుట. శశి లేఖ=ళ శిలేఖ యను ేరిటియ బ
ల; అనసారచ కాళిక. ఎఅనసార = (శేస్టములయిన, చ(క్రాళిక =ఛకవాకముల చాలును;
అలయి ౦-చి= ఆల (తే పెట్టి; వళి లేఖయనక్‌ = చం(ద రేఖయన 6గా, శి లేఖఘయను నామము గలద
నగా; శభ చ్భాయక్‌ = =మ౦చికాంతి చేత; తోంచెకఐ =పా లెను. చం|దలేఖవ టె జక్కవల
చాలు నలయించుటం జేసి శశిలేఖ యను పేరు దాని కబ్బెి ననుట. చ్యకాం౦ంగి=చ కాంగియను
పేరట బోటి; అనవద్యచారూరి కలక .- అనవద్య= అదూ ప్యు ము లగు, చారు=మనో వారము లైన,
ఊర్లిక లక =తరంగ ములయందు,; ac; చ(కాంగియనక=వాంస స్తీ్రీయనంగా, చకా ంగి
50
394 చం ద్ర కాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
యను నామము గలదన (గా; హృద్య చర్యళ =నునోజ్ఞ మెన వృతి చేత; మసలెక్‌ =ఓ ప్పెను,
వాంస స్త్రీవ లె దరంగములయందు నూ6గుటం జేసీ చ_కాంగి యనునామము- డాని కొప్పె.
ననుట. చూతక ళికజచూతకళికయను సీ ; అనర్ధృర జోవృతిక౯... -అనర్భ = అమూల్య మైన
రజోవృతిక్‌ =వరాగవ్యా ప్రీని; కని=పొంది చూతకళికయనక్‌ =మావి మొగ్గయనంలగా, చూ
తకళికయను నామముగలదన గా; కడుక్‌ జఐమిక్కిలి; చూడక చూచుటకు; ఒప్పెక్‌ =అమరి
ను. చూతకళికవలె రజోవృతిని గనుటంజేసి చూతకళిక యనునామము దాని కొదవె
ననుట. వారిణి=వారిణీయను పేరుగ లవనిత; అన రాళ కమ లెకపరి చితికొ,_ అన రాళ=బుజువు
లైను కమల=పద్మములయొక్క_, వీకపరిచితి!్‌ =. ముఖ్యపరి దయమును, బుజువ్లులైనజింకల
యొక్క_ముఖ్య పరి చయము ననియర్థాంతర ము )కని=పాంది; హరిణీయనక్‌ =న్బుగ స్తీ్రీయనగా,
వారిణియను నామము గలదన 6౮౫; అవ్వనా స్థా నిక =ఆ సరో జలమను ఆస్థానమందు; అ పుడు=ఆ స
మయమం౦ందు; అల రెక్‌=జఒసప్పెను. అనగా మృగ న్తీవ లెం గమలపరిచయము(6 గనుటంజేసీ
వారిణి యను నామము దాని కెస ననుట, శ్లి ప్రరూపకము.
అన (గా జల(కీడనై కొలను సొచ్చినవాసంతి సారంగి శకి లేఖ చకాంగి చూత కలిక్ర్ష'
వారిణీ యను నామములు గల స్రీలు టె బెప్పినచర్యల నోనరించి రని ఫానము. రాజూస్థాని
కలయందు దాసీవర్షమునకు వాసం త్యాదినామము లుండుట (పసీద్ధము.
క. నలి నాకరజితకిసలల్‌, నలినాకర కేళి యిటు లొ+నర్చి జలార్ర్రాం
గలతాళులు హీమవృతకుం, దలతాభం దోంప నపుడు+దటీసిరి తటముక్‌,
ట్‌, అపుడు= ఆసమయమున;కర బితకిసలల్‌ =కరముల చే గెలువ (బడిన పల్ల వములుగల
యా స్రీలు; నలికొ= =మి కీ”... లి; నలి నాకర శేలి=జల (కీడను; ఇటులు= పెవిధముగ; ఒనర్చి=ే నీ;
జలాన్దా 9౦ంగలతాళులు. -జలారక్ష్ర్రు=జలము చేత (దడుపంబడిన, అంగలకతౌ=తనులతలయొక్చు_,
ఆళులు=పం కులు; హీమవృతకుందలతా భక =మంచు చే నావరింప (బడిన మొల్ల తీవల కాంతివం
టికాంతి చేత; తొ ంపక్‌ ఇప కాళింప (త టముకొ? =తీరమును; తణినీరి=సమోవీంచిరి.
అనగా నా ్తీ9లు జల (కీడసలివీ యొడ్డు 6 జేరి జలార్హా ంగ లతలు గలవారై మంచు
వే నావరింపంబడినకుందలతలభ ౦గ్గ నొ ప్పి రనుట. కుందలతలకు స్పీ్రతనువులకు నుపమానో
పమేయభావము, హీమమునకు జలమునకు బింబ, పతిబి ంబభోవము.
చ. లలనలు వాఃప్లు తాంశుకము4ల౯ సడలించి తగం భరించి మేల్‌
చలువల నె వె కజాతినుమ+జాలసరంబులు వేణి దాల్సీ ని
- చ్చలు వల నె వై క నంబడుల+స_సృణిమాలిక లూని పూసి మె
చలువల నె నైక మత్యగతిం 4 జాలిన తావ్రల నొప్పు గంధముల్‌ . 77
ట్ర్‌, లలనలు=స్త్క్రీలు; వాఃప్ఫ్రతౌంశుకము లక చీజల ము చే (దడుప బడీ న వస స్త్రములను , సడ .
డ్‌చి; మేల్‌-చలువలన్‌=నుంచివస్త స్ర్రములను; భరించి=ధరించి ; వెకజాత్‌సుమజాల సరం.
చతుర్ధాశ్యాన ను. 395
బులు. =నె నెకజాలీ= నానాజాతులుగల, సుమజాల=పుసన్పుసంఘుములయొక్కా, 'సరంబులు జహార
ములను; నేణిక= =జడయందు)తాల్చి= ధరించి; నిచ్చలుక్‌ =ఎల్ల పుడు; వలనె=అనుకూల మై;
కనంబడుల సన్మ ణిమాలికలు. _కనంబడు=అగప పడుచున్న, లసత్‌=ప్రశాశించుచున్న,' మణి
మాలికలు= దుణీ మయహారవపే లను, ఊని=వహీించి; మెచలువలకొ = దేహామలయొక్కా చల్ల 6
దనములతో; ఏకమత్య గతిక =ఐకమ త్యముయొక్క_ పొందిక చేతను; చాలినకావులక్‌ =సమృద్ధ
ములెనపరిమళము ల చేతను; జ్యకీడలాడిన వారి దేహాము లంతటి చల్ల (దనముత్రోను అధికభుయినే
పరిమళముతోను ననుట; ఒప్పుగంధములొ=ఒప్పు చున్న గంధములను; 3 పూసీ= లేపనము శే నీ.
దీనికి గందంబు వెట్టిరను పద్యముతోన్వయము.
ముందు నాలుగుపద్య ములకు నందె అన్నయము. ఆటు పద్యములకో నిట నేక క్రి
యాన్యయము గదితం బయ్యె. దీనింకి గుళక మని కవిసంశేతము. ద్వాభ్యాం యుగ మితి
(పో క్షం (తిఖి వక ర్వి శేవకమ్‌! కలాపకం చతుర్శి స్యా త్రదూర్థ్య్రం కుళకం స స తకు”
అని తల్ల కణము.
క, అరతీపావనచాతురి నా, వితిపాలకపు శ్రి తీ క యిశ సేసి యలవనిక్షా
రతినాయక బేవార్చన, రతి నాయక లపుడు పూని 4 రమో్యత్క_.లిక౯. 78
టీ. అతిపావనచాతురికొ = మిగుల [బళ _నమగు నేము చేత; ఆక్షీతి పాలక పుత్రి కేడొ=
రాజప్ప తీకయగు నాచందికను; కయి సేసీ=అలంకోరించి5 అలవనికొ = ఆయు ద్యానమ౦దు;
రతి నాయక బేనార్చునర తిక =స్క ర బేవవూజాస క్ర్‌చేశ్ర; ఆయకలు=ఆనీ స్ర్రైలు; అపుడుజ=ఆసమయ
మున్యర మోతే | గాలీక క =రమ్య మెైనయుత్కంఠ కు ;ప్రూని= వహీంచి, ఇదిముందుకన న్నయించుఖు,
సీ మాకందములు మహీశనూ కందములు కొన్ని
యిం్యపెన ఫలముల 4+ నిచ్చుచోట
సురసాఘము లుదారళ4నుర సాఘములు కొన్ని
యురుమకరందంబు * గురయుచోట
సుమనంబు లభిరామ+సుమునంబు లొక కొన్ని
(కొన్ననల్‌ చాలం జే+కూర్చుచోట
రాగంబులు గళిత్పళరాగంబు లొక కొన్ని
పుప్పాడి ధూపముల్‌ + పూన్సుచోట >
కే. నెట్టను యశోకకిసలము 4 లృట్టుమిాటీ
యుట్ణివడం గాయు లేయెండం 4 బుట్టి యెలసి "
నట్టి వెలువున. జు జూపట్టు+ మెట్టదమ్మి.
. ప్రీవెగమి తమ్మియారతుల్‌ 4 పేర్చువోట, 79
396 చ ౦ ది, కాపరిణయను, సవ్యాఖ్యానము.
టీ. మహిమాకుక =భూల తీ కీ; అందములు =అందమ్ములెన; కొన్ని మాక థదములు = కొ
న్ని తియ్య మావులు; యింపెనఫలములక =ఇస్ట్ర మెనపండ్లను; ఇచ్చుచోటక్‌= ఒసంగుస్థలమున;
ఉదార సుర సౌమములు = అధికమె _కేష్ణ మైన మకరందసమూావాముగల; కొన్ని సుర సౌమము
కురియు చోటక =వర్షించుచోట; అఫిరామసుమనంబులు=ఒ ప్వు చున్న పువ్వులు గలిగిన; ఒక కొ
రుచో టక్‌ =మటిల్ల జేయుచోట; గళ్షత్సరాగంబులు=జాబు చున్న పుప్పొడులుగల; ఒక కొ
య
న్ని రాగంబులు=కొన్ని దాడిమో వృత ములు, పుప్పాడిధూపముల్‌ జ=ఫుపష్పరజమ నెడు థభూపము అ
ను పూన్చుచోటక్‌ =వహించుచోటను; నెట్టన= అని వార్యము గ; అశోకకిసలముల్‌ = అథోక
పల్ల వనములు; మట్టుమా చీ=మ ర్యాదనతి క్షమించి; ఉట్లిపడక్‌ = అతిళశయిరిపలా ; -కాయు లే
యెండక్‌=కాయుచున్న తరుణాతపము చేత; ఫుట్టి=ఉదయించి 5 బెల నినట్రి చెలువునక్‌ =ఉద
యించిన టియందము చేత; చూపట్టు మెటదమితీవెగమి=అగపడుచున్న సలపది నీలత లసముడా
లు రు రు రాశీ థి డీ
యము; తమ్రియారతులక్‌ =పద ములను నారతులను; తీర్చుచోటక్‌ =చక్క_(బజచు చోట,
చాలీ ఆశీ 9
దీనికి దిగువ కన్వయము.
చ. అలఘుమరందవర్ష మహి+నూతిశయమ్థున స_ప్పలాద్యమం
దలతల మంచుపొన్నగమి 4+ దార్కొనుపందిరి[కింద వేదికం
దలతల మంచు మించుసుమ+నవ్యర జంబు ల దార్చి "తారలం
దలతల మంచు నెప్పెడుక*నత్క_లికాతతి ముగ్గు వెట్టుచుకా, 80
ట్రీ. ఆలఘుమర౦ద వర్ద మహి మాతిళయమ్మునక్‌-._ అలఘు = అధిక మైనృమరంద వర్ష=మక
రందవర్షముయొక్క_,మహిమాతి శ యమృునక్‌ =సామర్థ్యాతిశ యమున;స_ప్తలాద్యమందల తలకు
విరజా జి మొదలగునుత క ప్లలతేలను “స ప్రలానవమాలికాి” అనియనురు 6డు; మంచుపొన్న
గమి=పోషించుచున్న పొన్న లగుంపును; తార_నుపందిరి కందక =సమిో పించిన పంది రియొక్క.
దిగువను; "వేదికళ =తి న్నె పెని; తలతలమ౦చుక్‌ =తళుకుత ళుక్కు_మను చు; మించుసుమనవ్యర
జంబులక్‌ = అతిశయించు చున్న నూతన ఫువ్నరజముల ను; తార్చి=ఉ ౦చి; తౌరలక్‌ =నత(తము
లన్వుత లత లమ౦చుక్‌ =తో ల౦గుతొల (గుమనుచుు; ఒ ప్పెడు- కనత్క_లి కాతతిక=ఒప్పుచున్న
(పకాశించు మొగ్గలగుంపు చేత; (ముగ్ద వెట్టుచుక = రంగవల్లీ యుంచుచు. దీనికి ముందు
కన్వయము.
అనంగా విరజాజిచొదల గుతీవలతో. జుట్టలడినపాన్న వెట్టునొద్దం బందిరిక్రింద.
“నొక తిన్నెమిందం బుష్పాడిచల్లి నకమ్మతములవ లెం బకాశించుమొగ్లలతో (ముగ్గు పెట్టియని
తాత్పర్యము.
ఉ. జవ్వను లెల్ల సమ్మదము 4+ చాల రహింసలో నందు వెన్నెలం
జవ్వకుం బిల్చుపాండుపటిం + జిక్కానిక స్గురినీట రాణితో
చతున్థాశ్వాన ము. : 397
.నవ్వలరాజు నాళుగళ4రాసనయు కుని (వాసి నేర్పుతో
నవ్యల రాజు నాళుగసు+మాక రముఖ్యుల నిల్సి య త్తజిక్‌. 81
ట్ర్‌, జవ్యను లెల్బకె= స్తీ లంద ఆం; సమ్మదము=సంతోవము; చాలక్‌= మిగులను; ర
హీంప(గక్‌ =ఒప్ప (గా; అందుక =ఆ వేదికయందు; వెన్నెలక్‌ =బ్యోత్స షాను; చివ్వకుక్‌ =
కలవామునకు; పీల్చు పా ౦డుప టిక్‌ =క ల్బునట్టి తెల్ల ని వస మందు; చిక్క_నికస్సరినీటక్‌ =
చిక్క నెనక స్తూరీజలము చేత; రాణితోకా=ర తీ దేవితో డ; అవ్వల రాజుక్‌ =ఆమన ధుని; ఆశు
గళ రాసనయు కనిక =బాణధనువులతో (గూడినవానిని; (వాసీ=లిఖించి ేర్పుతోక్‌=భాతు
ర్యము చేత; అవ్వలక =త ర్వాతను; రాజుక=చం|దుని;ఆశుగ సుమాక రముఖ్యు లక్‌ =మందమా
రతవసంతాదులను; అ త్తటీక్‌ =ఆసమయ మందు; నిల్చి=స్థాపించి. చ పద్యము తో నన్వయము,
రా
నీ గందంబు వెట్టి రు*త్క_టనీలశ రజాత
శరజాతహృతహార+ స్వాంతధ్భ తికి
విరిచాలు నించిరి 4 పరియోజిత న యాన్య
తన యాన్య మిత మోహ౪+ ధాతృ మతిః
ధూప మర్పించి రశ4ద్భుతసంపదబలాప |
దబలా పహృతవిష్ణుళదర్పగతికి
దీప మె్తిరి నై జ+ తేజోలహరిభావ
హరిఫావయు క్షఘు+ సోధి పతికి
శే. తళియ వట్టిరి నిత్యస+ త్కా౦తమధుప
'కాంతవమధు పవనాడ్యా ప్త కాండవృతికి
వినతి సల్పిరి శృంగార+జనికి రతిప
తేనవూ భవతే యంచు € దెజవ లపుడు. 82
టీ. ఉత్క_టనీలశర జాతశళర జాత వాతవార స్వాంత ధృతికి౯, -ఉత్క_ట=అధిక మె
న, నీలశర జూత=నీలోత్సలములనెడు శర=చాణములయొక్క_, జాత=సంభుము చేత, వాత=
వారింప (బడిన, వార స్వాంత ధృతికిక =రుదునిమనో ధైర్యము గలవానికి; గందంబు వెట్టిరి=చం
దనమునర్చి ంచిరి. పరియో జితనయా న్యతనయాన్యమిత మోవాధాతృ మతికి ౯ .-పరియో జిత =కూ
ర్చ6బడిను నయా న్య = నీతి విరుద్ధ మైన, ఇది మోహమునకు విశేష ణముతనయా=కూ 6తునందల్కి న్య
మిత =అత్యధిక మెన, మోవా=మోహముగ ల, ధాతృమతికిక = బహ్మబుద్ధిగలవా నికి; విరిచా లు=ఫు
' స్పపం౦ం కిని; నించిరి=నిండించిరి. అద్భుత సంపద బలాపద బలాపహాత విష్ణుదర్స గతి కిక .-ఆద్భు
. త=ఆళ్చర్యకరమగు సంపద బలా=ల క్మీయణెడుు పద=పదముగల్క ేరుగలయనుట్కబల=సామ
ర్థృము చేత, అపవ్భృాత=వారింపంబడిన, విస్థుదర్పగ తికి క =వి ప్థుమార్హియొ క్క. గర్వగతికల
398 చం ద్రికొసరిణయమ్ము సవ్యాఖ్యానము,.
వానికి; ధూపమర్పించిరి = భూపమును సమర్పించిరి.. చెజ లేబోలవారి భావ హరిభావయు క క్ర
మ సాధిపతికిక్‌, నె జ తేబోలవారిభావ=స్వ్యపతాప _ప్రవావాస త్ర సత చేత, వారిభావ= అశ్వత్వ
ముతోడ, యు క్ష=కూడీన, మ(సాధిపతికిక =సూర్యు(డుగ లవానికి; ఛాయా దేవి సూర్యుని వేండి
కిల దాళ లేక రథమునుండి డి యశ్వరూపయై పాటి పోవుచుండ (గా సూర్యుడు కామా
రుండయి తాను నశ్వరాపము దాల్చి వెంబడి పరు గె తినని పు రాణప్రసిద్ధంబు. దీపము తీరి=
హార తే తీరి. నిత్య సత్కాంతమధుప కాంత మధుపవనాద్యా ప్త కాండవృతికి౯.._ నిత్య=శా
శ్వతమెన, సత్కా_౦త ఇచం[దుండు, మభుప కాంత =అళి(శేష్టములు, మధు=వ సంతు డు పవన=
వాయువు ఆది= మొదలు గా (గల, ఆప్త కాండ=సువాద్దణము యొక్క, నృతికికా = వ్యా ప్తిగల
వానికి; తళియ=భోజన పా[త్రమును; పట్టిరి=ఆంచిరి, శం గార జని కిక్‌ =ళ్ళంగారర సమువలన
బుట్టుకగలవానికి; అపుడు=ఆసమయమున; తెజివలు= స్తీ లు; రతిప తే=రతీశుండా; భవ తే=
నీకొటికు; నమః=నమస్క్మా_రము; అంచుకి =ఇట్టనుచు; వినతిసల్పిరి =నమస్క_రించిరి,
క. కములా[పియసుత కరుణా, కమలాధిప కలితకారు రు*కత్కు_సుమ కన
త్క_మలాశుగ యని భ' క్లిక్‌ | గమలాత్న్షులు పొగడి రిట్లు $ కలరవఫణిలిక్‌ .83
టీ, కమలా(పీయసుత జా లక్షీ కి బియకుమారు(డ | కరుణాకమలాధిప = దయాసము
[దుండ! కలిత కారు రు క త్కు సుమ= ధరింపంబజినధనువగు చున్న పుహవ్పముగలవాండా ! | కనత్క
మలాకుగ =ఒ కలనా లలనా లా! అని=ఇట ని; ME భ క్రిక=
రముగ 3 సాగడిరి= సో కము"చేనిర
చ. కరము మహాబలావళులు + గాథతలోవివర్యనో.
త్క_రము మహాబలావృతవి+ ఖండహిశాళులు గొల్వ మించు చుక
సిరి గలసామికీం బొడమి $ చెన ్నగసనీకు సుమంబులు లూన్సుటల్‌
స్థిరక్షృప మాధవస్య తుల+నీదళ మంచు నహింపు మంగజా, 84
టీ. అంగజా=మరుండా | కరము=మిక్కిలి ; మహాబలావళులు=పూ జ్యము లె న వాయు
పరంపర ల నెడుగొప్ప సేనావళులు ; గాఢతరోవిచరద్ధరీశ్వరోతశ్క_ రము. గార = ద్భ్సెథ మెన, -
తర్శ=వేగము చేత, విచరత్‌ =సంచరించు చున్న; వారేశ్వరోత్కరము = శుక(కేస్థముల సంప
నెడున శ్వ శేషము లఅగుంపు ; మహోబలావృతే విఖ౦డ పీ తావళులు.-మహాబలా = అధికలయిన
స్రీల చేత, ఆవృత=కూడుకొన్న,“విఖండ = అఖండములెను పీత= =బఇస్ట్రములై న అళులు=
రు చ్యెదల నెడుమవాసామర్థ్య యతో హడుకొ న్న యఖంచా ఇ ప్తసంభములు; కొల్వక్‌ = సేవిం
చుచుండ (గా; మించుచుకొ= =అతిశయించుచు; సీరిగ ల సౌమికికొ= =విష్ణుమూ రికి, సంపదగల
"జునకు 5 ఫొడమి=ఉఊదయించి ; చెన్న గునీకుక్‌ = =ఒప్పుచున్న నీకు 5; నుముం౦బులు = కుసుమ
ఏ; ఊోన్సుటల్‌ = =ఈకంచుటలు; స్థిర కృప=శాశ్వతకరుణగలవా ౦డా |! ! | మాధవస్యతుల సీదళ
“కమాధభవునకు తులసీష శ్త మని; వహీంప్రుముజతౌల్సుము,
అనగా దొడ్డవానికడుఫున( బుట్టి నొప స్పస్థితిలో నుండి వెలయం నీ కిది మేము సేయు
నుపఛారము కొంచెమెనది యెనకా దయాభుతితో డ (గ్రహింపు మనుట,
చ. కలరన మూన్సు ,నల్ల పజ 4 కప్పుక రా వెనువెంట రాజమం
డలి నడ లేరం జె జె (త్రబల+ నాథుని గూడి, నిలింపజాలకం
బలరుచు సన్నుతింప విషశమూంబకమానసకోభిరాగతా
పహళహాళి. గూర్చి తౌర విహ్యమాంబక మానసమాజవై ఖరిక్‌ . 85
టీ, విషమాంబకజ=పంచచాణు(డా! కలరవము = అవ్య క్షమధుర స్వనమును,; ఊోన్సు
నల్ల పజ. ఊన్బుజ చేయునట్టి, నల్లపజ=కోయిలలమూ 6కయనుట ; కప్పుకరాక్‌ = ఆవరించి
కొని రా ఆగ; వెను వెంటకొ=వెంబడినగ ; రాజమండ లిజ=చం దమండలమ నెడున్సపమ ౦డ లము:
నడ నేరక =నడ చిరాంలా; శ తబల నాథునిక్‌ = వసంతు(డగెడదుపడవాలును ; కూడి= బేరి;
నిలింపజా లకంబు=దేవబృ్బృందము, అలరుచుక్‌ = సంతసించుచు; సన్ను తింపక్‌ = కొనియాడు
చుండ గా; వివమాంబకమాన'సకోభి రాగతావా ళివాళికొ. - విషమా౦ బక జ విషమలోచను౭డే న
శివ నియొక్కు_, మూనస=చి త్తమందుు కోభి=కోభించునట్లి, రాగతా = అనురాగముగలుగుట
శయొక్చు, హళవాళిక్‌ =సమ్మన్దమును, ఇదియనుకర ణవచనము; మానసనూజవై ఖరిక్‌ =గర్వ
సమూవాభ౦గి చేత; కూర్చితి=మటిల్ల (జేసీతివి, జెర=ఆశ్చర్యము !
అట్లు (పసీద్ధుం డగుమ హేశ్వరునకు6 గూడ రాగము గట్టించితివి గావున నీళ్ల క్రి య
మేయనునుట.
చ, దళమయి చి త్తవీథి సము+దారరుపారస మెచ్చ నీ వయో
యలహరిదంబరాసహనళ మె తగు గేదంగి జేకువంకిచా
యల హరిదంబరావనుల + నన్నిటిం గప్పుక పర్వులేరిమూ
యల హరిదంబరాత జ మృశ+గాతుల నుంపం దలంపు గాంతు చే. 86
ట్రీ, హరిదంబరాత్త్య జ = పీ తాంబరుండ గువిస్ణువుయొక్క_పుతు (డా! దళమయి =దట్ట
మయి; చి త్తవీథి౯ =మనో దేశమర్గదు; సము దారరుషార సము=మిక్కి_ లియధికమగుశౌ [డర నము;
ఎచ్చక్‌.=అతిశయింప గా వీవు; అలవారిదంబ రాసవానముని= ఆదిగంబరు (డగు శివునకుసహీ ౦
పరాని టై, శివవిరోధియైయనుట; తగు గేద (౫ సుకువంకిచాయ లక్‌ త గుజ ఒప్పునట్టి, గేద యెటట
కువంకి=పచ్చని కేత క కు అ నెడుక త్తియొక్క, చాయలక్‌ = కాంతుల నెడుచాయల చేత; వారి
దంబరావనులక్ష్‌ =దిగా కాళభూములను; అన్ని టీక =లల్లను ; కష్పుక =ఆవరించికొని ; పర్వు
శేకమాయలకొ=వ్యాపి౦ంచునా యురూపరథముయొక్క మాయల చేత; మృ గాతలక్‌ = స్త్రీలను)
నొంపక్‌ తల౦ఫపుక్‌ =నొప్పించుటకు వాంఛను; కాంతు శే=భా ందుదురా ? అయో=జఖేదము !
అనయా, మన్మ థా ! నీవు రుదునుంతటివాని జయించుట కుపయోగించినసాధనము ల
శే సీలళకు బాధింప6 దలంచుట యు కము గా దని తాత్పర్యము.
400 చం ది కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
క. కలి కాకులకరకుచ క్కత్క_లి కాకుల మిమ్ము రాగ+కలం గీరమణీ
కలగీరమణీ యోన్నత్కి కలగీరమణీలలామ + కలంగు ననంగా. 87
టీ. కలికాకులకరకుచకుకొ. క లికా=మొగ్గలను ,ఆకులకర=వ్యాకుల ములు గా౯జేయంన
ట్రి,కు చకుకొ = స్తనయులుగల చం దిక కు; ఉత్క_లికాకులము= సమద సంఘమును; రా గకలక్‌ =అను
రాగకల చేత; ఇమ=ఒనంగుము. అనం గా=మరుండా! కీరమణీకలగీర మణీయోన్న తి. -కీరమణీ=
నక రోన్థముయు క్కు, కల=అవ్య క్షమధురమగు,గీ=వాక్కు_లయొ క్క_,ర మయణీయ=మనోజ్ఞ మ
గ్క ఉన్నతి = అతిశయమువంటి యతిశయము; కలగీర మణీలలా మ=కలిగినట్రి సరస్వతియను
ను త్రేమ స్త్రీ)వ ంటిదగుచం।దిక; కలగుక౯ =కల(తనొందును.
చ, అని వనజాతబాణు( గొనిళయాడి వధూవుణు లాదరంబుతో
ననలసమానతీ(వవిర +హాఖ్యమహాజ్వర నేఖ మించ మే
న నలసమానసం బెన యు నాతికిం గంతున కూన్చినట్టి (కొ
న్నన లసమానహోర్షక లశనంబులు డార్చ (గహించి రందబుక్‌ 88
టీ. ఆని= ఈప్రకారమగక అందబుక్‌=ఎల్లరును; వనజాతబాణుక్‌ =మన్మథుని ; కొ ని
యాడి= =స్సుతించి; వధూమణులుః= స్రీరత్నములు; ఆదర ంబుతో కొ= పీ తితోడ; అనల సమాన
తీ్మీవవిర "హాఖ్యమ వాజ్వర శేఖ. ఎఆఅనల సమాన=అగ్నితోసాటియగు త్రీ వ=గాఢ మెన,విరహాఖ్య=
విరవామను పేరుగల, మహాజ్వర=గొప్పజ్వర ముయొక్క_, రేఖ=పరి ౦ంపర; మేనక = =శరీర ముందు;
మించక్‌ = అతిశయింప గా; అలసమానసంబు=బడలినమనుస్స్ఫును; ఎనయు నాతి కిక =పొం
దునట్రి చందికళు; కంతునకుక =మన్శథునకు; ఊన్చినట్టి కొన్న నలు = వహీంప జేసీనట్టి క్రొత్త
ఫున్సములను; అసమానహార్షకలనంబులు.-అసమాన=సాటిీ లేని, హోర్ష కల నంబులుజస్నే వాసం
బంధములను ; తార్పక=కలిగించుటకు; [గహించిరి=తీసికొనిరి.
చ. చెలువ మెసంగినట్టియల+చి తభ వార్సితసూనపాళికల్‌
బలుమరునారసా లనుచు * బాయనినె వ్వెణ యాత్మ మించంగక్‌
బలువముబు ' నార సాధిపకుశమూరిక వింత లె దాల్సకుండుటల్‌
నలి నవి మారయుక్సి గని*న౯ా సుమన స్తతి యంటం బ్మెతమే. 89
టీ. చెలువమ=ఆందము; ఎసంగినట్టి యల చి తృభవార్చితనూన పాళికల్‌ .._ ఎసంగినట్టి =
అతిశయి ౦ చినట్రి, అలచి త్రభన = ఆమన థునికొ జక్కు ఆర్బిత = సమర్పింపంబడిను సూనపాలి
కల్‌ =కుసుముపరంపరలు; బకుమరు'నార సాలు.-బలు=ఆధిక మగు మరు = మన్నథునియొక్క,
నార సాలు=నారాచములు; అను చుక్‌ =ఇటను చు; పాయని నె వ్యెట=తో లంగ నియధిక భయము;
ఆకకొ=చి త్రనుందు; మించ౭గకొ =అతీశయింపంగల పలుమ బుక్‌ =మాటిమా టికి ; ఆర సాధిప .
కుమూరిక=ఆ రాజఫు(తికయగు చందిక 5 నలికొ=మిక్కి_లి ; ఆవితాల్బకుండుటల్‌ =ఆనూన పాళి ip
చతుర్థాశ్వాసము, 401
కలనుధరింపకుండుటలు; వింత లె=ఆశ్చర్యమా ? వింతలు గావనుట. మారయా క్రిక్‌ =హింసక
సాంగత్యమును, మరునితోయాడియుండుటను; కనినకొ=ఫాందినమో ద; సుమన స్తతి=పండి తుల
మండ లికునునుగ ణము; అంటక్‌ =స ఏ ఎ్ర్రశించుటకు; పాత మే= యోగ్యమా?యో గ్యమశాదను ట.
అనలా మరుని[(ప్రసాదమగుఫు వులు చం(దిక కుబలిప్ట మగు మన్మ థిబాణములు గా
దోంచుట వే వానినిదా ల్పకుండుటయర ది గాదనుట. నుమనన్సుల గువారు "మార క సాంగత్యము
నొ౦దినచో ముట్టుటకును బాతులుగార నియర్థాంతర న్యాసము.
చ. నలినక రాలలామక మళనస్థ భయం బు తలంగం జేసి చే
నలి నకరాలసత్సియ మనం జలజాస్తు|పసాద ముంచి చొ
న లినక రాలఘు[కవముము+నక్‌ దొవతీవియ నా సరాశుగా
వలులం దలంకుకొమ్మ గొని + వచ్చిరి కేలినిశాంతనీవుకుక. 90
టీ నలినక రాల లామకమనస్థభ యంబు. =నలినక రాలలామక = పద్మ కరలగు స్త్రీలయ ందు
(ేనురాలైె నచం(దికయొ క్క, మనర్గ భయంబు=మునోగత మెన భీతి; తలంగకా చేని =తొోొలంగు
నట్టు చేసీ, వేనలిక్‌ =కొప్పునందు ; అకరాల సత్పియమునక్‌ = =అకుటిల మై(శేస్ట మైన పీతి చేత;
జల జాస్తు(ప సాదము=మన్మ థ(పసాదమును; ఉఊంచి=నిలివి; చానలు= స్త్రీలు ; ఇనకరాలఘు
(కమ౦బునక . .-ఇనకర =సూర్యకిర ణములయొక గా అలఘు[కమం౦ంబునక్‌ ౫ అధిక[పనర ణము
చేశ; తొదతీవియనాక్‌ = =కువలయల తయనునట్లు; స్య స రాశుగావలులకొ=మదనబాణపరంసర్లల
చేత; తలంకుకొముక =భ యపడుచున్న చం(దికను; ీలినిశాంఠ సీ నుకుకొ = =కేలీగ్ళవా[ప దేశము
నకు; కొనివచ్చిరి= తెచ్చిరి.
అనంగా శా స్రీలు చంద్రిక నూజడించి యామెమనోగత ఖీతిని దొలంగం శేని (పీతి
తోడ స స్మర [పసాదము నామెతుటుమునం దుటిమి తీ వనూర్యకిరణ(ప పసరణమునకుం గలువతీ
వియవో లె స్మరాస్ట్రయులకు ఫీతిల్లు నాచం(ద్రికను గేళికాభ వనమునకు. దోడి తెచ్చి రనుట.
శే, వాస వూపలక చ శేలివాస మెనసీ
యంత విరిశయ్య మయి జేర్చి + యంతరమున
నరతి రాజిల్ల 6 గటువ ర్లశన రతికామ
నుం జెడయ కుబ్బ విరహో_్తి+ నుండె నపుడు. 91
టీ. వాసవోపలక చజఇం(దనీలమణుల (బోలు కురులుగోల చం|దిక ; శేళివాసము = "కేళీ
గృహమును; ఎననీ = పొంది; అ౦తక్‌ = అటువీమ్తట ; విరిశయ్యక్‌- = పుస్సతే ల్పను ౦ద్ఫు;
మయికొ=దేవామును; ేర్చి=ఊంచి; అంతరమునకొ=చి త్తమందు; అరతి = విషయనివృ త్రి త్‌
య నెడుస్మ రావస్థ) రాజిల్ల కొ=ఒప్పుచుండ గా రతి కానునుండు= స రుండు; కటువర్తనక్‌ =
తీక్ష వృ తిని; ఎడయక=ఎడయబాయకో; ఉబ్బక్‌ =విజృ ంభించు చుండ (గా ; విరవో పికొ=విర
క ౪.౨ అటి
వా దుఃఖపా పి చేత; అపుడు; ఉం డెక్‌.
51
402 చం ది కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
ఆచందిక కేళిగృవాము చేరి విరిపాన్ఫు పెం బవ్యళించి ఆరతియను న్మరావస్థశే
గుందుచుం డె ననుట.
చ, జవగతి మి[తు. దన్జిపతిశనన్ని ధి జేర నేగెన తృజీక్‌
రవరవ సంతతత్వగతీ + రాజిల నూరుండు మారుతాలిక్టీ
ర వర వసంతముఖ్యబల* రాజియుతి౯ దగి రిత్త యాకలా
రవరవ సంతతంబుం (బదరమ్ముల నేంచంగ గాంచ నోపమి౯. 92
టీ, మారుండు = మన నృథుండు; రవరవ = ఆగనాము; సంతతత్వ గతిక = సాతత్య
వర్వనచేత; రాజిలక్‌ "== ఒప్పంగా, మొరుతాళి కీర వరవ సంతముఖ్యబలరా జియు తిక. ఎ
మారు తాళి =మందమారుత పరంపర యొక్కయు, కీరవర = శుక శేస్టములయొక్క యు, వసంత
ముఖ్య=వసంతు ండు మొదలు గా 6గల, బల రాజి= సెన్య సంభుముయొక్క యు, యుతిక్‌ = సంబంధ
'ము చేత; తగి= =ఒవ్బీ; రి త్త= =వ్యర్థము గా, ఆకలారవరవకొ =ఆకోకిలవాణియగు చం; (దికను; సం
తతంబుకొ= ఎల్ల ఫుడును, (పదరమ్శులక్‌ =సాయకముల చే; ఏంచంగక్‌=బాధించు చుండ గా;
కాంచకొ ఓపమికొ= దూడ (జూలమి చేత; అ త్రీటీకొ= = అఫ్రుడు,; మిత్రుడు = సూర్యుడు "నే న్నే
హీతు(డనియు తోంచును; జవగతికొ = జవముతో లహాడిన గ మనము వేత; అబ్ధిపతి సన్ని ధి౯ =
సము(దసన్నిధిని; చేరంగక్‌ ఏ ₹౯= చేరుట కుపోయొను.
అనంగ నాచందికను మదనుం డాగవాముచే మందమారుతకీర వసంతాదులతో.
జేరివృ ధాబాధీంచుచుండ 6గా. జాడ (జాలక నూర్యుండు పళశ్చిమాంబురాళి చెంత క్ర ననుట,
మిత్రు (డు స్వమిత్రునిహిం'సం జూడంజూలక తొలంి పోవుట సవాజ మని మిత్ర శబ్దమును బట్టి
యుర్థంక రను ధ్యునించు చున్నది. సూర్యు ( డ స్తంగతు( డాయ నని ఫలిశార్థము. హు
తే 9 కాలంకారము.
తే, అమితనిజధామగరిమ పాయ వనజాత
హతుడు గాలె కగతిం దూల + నిల యనినత
నంద నభివృద్ధి చేం బొల్పు + యవనజాత .
బలముతో యన నీడచాల్‌ 4 (ప్రబల నపుడు, 93
జీ, వనజా రహీ తుడు జీనూర్యు(డు; అమిత నిజభానుగరివు. .-అమితీ=అధిక మెన్క నిజ
'థామ=తనచీ పియ నెడు (పతొపముయొక్కా గరిను= = అతిశయము, కాలెకగతిక = =సం ధ్యా కా
అపొ సి య చెడు దైవగతి చేత; తూలక=పడిపో గా, ఇల =భూమి; అనినతక్‌ =నూర్యు 6 |
డను రాజా లేనిదగుటన్య; 'అందక్షొ = ఉవొంద (6౫; అభివృద్ధి చక్‌ = అభ్యుదయము చేత ; పొల్చు త
యదవనజాతబలములోయనక్‌ = =జఒప్పునట్టి యవనులశుం పులోయనునట్లు; నీడబాల్‌= ఇాయాజ +
$5 అపుడు=ఆసమయమున,; (పబ లెక్‌=అతిశయిం చెను,
చతు ర్థాశ్యాన ము. 403
అనలగా మిగుల (బతాపశాలి యెన యొకభూపతి కాలగతివలనం గడచి పోగా
(ప్రవృద్దులె యనమలు న్యాపించునట్లు మిగుల దేజళ్ళాలి యగు సూర్యుండు సంధ్యాసమయం.
(పొ ప్రిచేత . దూల 6౫గా మిగు అన్ఫద్ధి6 బొంది ఫభాయాకదంబము [ప్రబటె ననుట. స్వరూ
ఫోత్సె)తు. ' ,
చ, ఉరుతిమి రేభభేదన చ శయో[గకనత్క ర జాత శాలి యా
హారి యనివారి తా _న్తకుధ + రాధిపశ్చంగము, జేరి య తజిక్‌
హరి యని వారి తాత్త్మతిను థీ హోర్యను బింబము గాంచి రాగనై
ఖరి వడీ గుప్పునం దుముకు+౩ వడిం (గుంకెం బయోనిధిస్థలి౯. 94:
టీ. ఉరుతిమి రభ ఖేదన చో గ కనత్కరజాత శాలి. ఉరు=గొప్ప జన, తిమిరేభ =
అంధ శారమ నెడు "సనుంగుయొక్కా, 'సేదన=భేదించుట యందు, న ణ= నేర్చరియైన, ర్‌ గ
ఉగమగునట్లు గా కోనత =ఒప్పుచున్న, కరజాత=కీరణసంభుమ చెడు గోరుల వేత, “ఫునర్భ
వః కిరోరునాకి” అని యమమండు, శాలి=బస్పుచున్న వాండు; జిొనారి=అగునటి సూర్యు (డ "నె
డు నీంహాము; అని నారితా స్ప కుథ రాధిపశ్చ ౦౫ శుక .-అఆనినారితే=నివారీింపరాని, అ _సకుథ
రాధిప=జఅ సమ నెడు పర్వత రాజుయొక్క శృం౦ంగముక్‌ = శ్‌ఖరొమును; చేరి = ఫొంది; అత్త
లీక్‌ =ఐఆసమయమం౦ందు; నార తాత్మైతను హార్యనువింబము.--వా$=ఉదకమునుు ఇతే = ఫాందిన
ట్టి ఆత్మితను=తినశరీర ముయొక + వోరి=మనోనసారమ గ అనుబింబము =| పతిబింబమును; కాం
చి=దూచి; వారియని=( పతి సీంవామని) రాగ వి ఖురిక=ర కమయ నెడు (కోధముయొక్కాభ ంగి
వేళు వడీిజొ= వేగము గా; గుస్పునకొ దుముకు కై వడిక్‌ అగుప్పునదుముకున ట్ల్రుపయో నిధిస్థలిక =
సముద(ప దేశమందు; (కుం శక్‌ ముని (గను.
అన(౫గా గ జఫదన సమర్ణము 'టెననఖరము లతో రాజిల్లు నొక సింవాము అచలశిఖరమం
ఖ్‌
టం
దుండీ నీటిలో, (బతి ఫలించిన తనయ ం౦గమును [(పతిసింవాము గా నెంచి కోపము చేత గుష్పూన
దుమికినట్టు తిమిర వి దారణవణము. లగుకిర ణముల తో. గూడినసూమ్యండు చరమ్మాది నుండీ
రకిమతో 6 గూడి పయోగస్ధిని (సంకె ననుట. రూసకోపమాలం'కార సంకరము.
స. భాస్వద్ధరిక మా+ పరిగతాంబుధితటో
జ లర క్షకవనీర4జము లీనంగ
నభ్ళబింబితి చర *మాగ పద్దాక రా క
స సరోహితనీర+జము లనంగ న
వనజిని కర్క_వ+_ర్తన 'వెల్ప నెగసి బ
లండ్‌ వచ్చు చ్మకవా+లము లనంగ -
రవిన(క్రపదము( జే*ర శ్యామం బూన్చును
_శ్రమదీపచ( క్రవా+లము లనంగ
404 చం ద్రి కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
తే. తమి నినుంయుచేర వరకలా*పము లనంగ
వీవు వారుణి దాల్ప రా*జిలుతదీయ
విమలమణి కావిభాకలా4 పము లన౦గ .
నవాహా నవసాంధ్య రాగము + లపుశు పొలిచె, 95
టీ. అపుడు=నూర్యు(డు (గుంకినసమయమందు; నవ సాంధ్య రాగ ములు=నూత నముల గు
సంధ్యా కాలీ కారుణ్యములు; భాస్వద్ధరి క మో పరిగతాంబుధితటోజ్జ్వ్యల ర_క్రకవనీరజములు. =
భాస్వత్‌ =నూర్యు నియొక్క_, వారి=గుజ్జములయొక్క_, [కమ=పాదవిత్నేపము చేత, ఆ పరిగత=
మిన్నందినట్టి, ఇది ర జమునకువి కశేషణము, అంబుధితటోజ్జ్వ్యల = సము[దతీరమున వెలయం,
ర క్రకజ=మం కెనలయొక్క, వనీ=వనము ల యొక్క, రజములు=ప రాగములు; అనంగకొ=అనున
ట్లుగా; అభ 9బించిత చరమాగపద్యాక రా స్థానరోహిత నీర జములు. - అభ )=ఆకసమందు, బింబి
త=(పతిబవింబించిన, ఇది నీరజములకువి శేష ణము, చరమాగ = అస్తాదియందలి, పద్దాక ర=కిొల
నియందు, ఆస్థాన=న్టితిగల, రోహీత్ర నీర జములు= ఎబ్బదామరలు; అనంగ = అనునట్టుగ్యావన
జినికికొ =తామర తీవకు; అర్క_వ రక్‌ =సూర్యునినృ తౌంతమును; 'తెల్బక్‌ = తెలియ (వేయు ట
కు; ఎగ సీ=పైకెగసి; బల్వడీిక్‌ =అతి వేగము చే; వచ్చు చకవాలములు = వచ్చునట్లి జక్కవల
గుంపులు; రేఫలకారముల కభేదమువే వాల మనుచో వార మని భావింప(బడియె; అనం'
గక =అనునట్టు గా; రవి=సూర్యు6ండు; నకపదముకా=సము[దమును; వేరంగకొ=పొందంా,
శ్యామ=రాతియ నెడుస్త్రీ ; పూన్నును త్ర మదీప చక్ర వాలములు. -పూన్ను=ఊంచు నట్టి, ఆత్త
మ=(శేష్ణము లైన, దీప=దీపమ లయొక్కా, చ్మ్యకవాలములు=మ౦డ లములు; అనంగక్ష =అనున
ట్లు గా? తమిక్‌ =ఆస క్తి చేత, ఇను 6డు=సూర్యుండ నునాయకుండు; చేరక = పొందగా; వర
కలాపములు =కేస్థ్యమెనభూవణములను; వారుణి = (ప్రతీచి; స్ర్రీత్వని నేళము చేత నొకస్తీయని
తోంచచున్నది; అంగసీమక=దేవా(ప్ర దేశమందు; తాల్పకొ=ధ రింపంగా; రాబిలుతదీయవిమ
లమణి కా విభాకలాపములు. - రాజిలు= ప్రకాశించు చున్న, తదీయ=ఆభూప ణ సంబంధియ గ
విమల =స్వచ్చములేన, మణీ కా=మణుల యొక్క, విభా=కాంతులయొక్క., కలాపములు = “స
నూవాములు 3 అనంగక=అనునట్టుశ్యా; పొలి చెక్‌ =|పకాళిం చెను, అహవా=అద్భుతము !
అన(గా సాంధ్యరాగములు సూర్యాళ్య్వగతివలన గగనతల మంటిన సము[దతీరజ్రమం
కెనవనము లందలిపుప్పాడుల ట్లున్న వనియం 6 జరమా[దియందలికొల (కోలం దుండి గగనతల
మందు (బతిఫలించిన యొజ్జదామర ల టున్న వనియు సూర్యుం డ _సమించె నని పది నికి 6
జెప్ప గగనతలమున శెగసి వచ్చుచున్న చ(కవాకమల గుంఫులవలె నున్న వనియు నూ
ర్యుం డస్తమింప6గా ర్యాతియనుస్ర్రీ యమర్శ్చిన 'దీపమండలిని బోలి యున్న వనియు సూర్యు
జే క
డనుభ ర్హను జేర ఇబతీచియనుస్త్రీ దాల్బినభూపష, ణముల 'మణికాంతుల భంగ నొవ్నీన వనియు
. జే wx ©,
భావము. ఊ ఎ స కాలంకారముల సంసృష్టి.
చవ, ఘనకమలోదయం చెడయం 4 గాలగతి నన మందుచు (నథాోం
“నల గవాధినేత ననయగాం గడు దత్సతి యాత్ర జంత పొం
చతుర్థాశ్వాసము, 405
గ నలగ వారి కన్నువం + (గమ్మం దనూస్థలి తాపభోగి చేం
గనలలో వాడుచు న్నెమకెం$ గాంతునిం గాననవముండలంబునకొ. 96
స
టీ. ఇందు జక్కవపరమెన యర్థము నలచక్రవ ర్టిపర మైన యర్థము గలుగుచున్న వి.
నునకమలోదయంబు. భున=ఆధిక మెన, కమల=పద్ధ ములయొక్క_, లత్రీయొక్క_యని య
ర్థాంతరము; ఉదయంబు=ఆవిర్భావము; కాలగతిక్‌ =సంధ్యావళము చేత, కాల = కలిసంభవ
మైన, గతిక =ద శావిశేవము చేత; ఎడయక్‌ =పాయ6గా; వనము = ఉదకమును, అడవిని;
అందుచుకొ=పొందుచు; ర థాంగనల గవాధి చేత=చ కవాకము నెడు నలరాజు; చనలాక్‌ =
పోగా కడుక్‌ =మిక్కిిలి; తత్సతి=దానిపెంట్కి దమయంతియని యిర్ధాంతర ము; ఆత్త్మక =
చీ రృమందు,; చింత= ఆ ధ్యానము; పాంగక్‌జమీంచలగా; నల 6గ౯ =నల6తపాందలాా,; వారిజ
అవల కన్ను 6౧గవక్‌ = =నే్యత్రయుగ్గ మందు; (కమ్మక్‌ =సెకుబుక (గా; తనూస్థలి= = దేవా ప టేళ
తాపభో గీ చేలా = జ=సర్బమువ౦టిసం తాపము చేత; కనలంగక్‌ = మండుచుకడ గా; వాడు
వగంటమగుడు కాననమ౦డ ల ౦బునక్‌ = అర ణ్యప దేశమునందు; కాంతుకొ=వీయు
ని నెమ కెక్‌ =వెదశెను. నలార్గమందు పన్ఫూస్థలి తాపభోని చేకా సంతాపకర మగుసర్బముచేత!
కనల (గక=మండయగా; వాడుచుక్‌ =మ్లాను 6 డగుచుునలగవాధి వేత సనంగ నని యోజింపవ
లెను. కానిచో దమయ౦ంతియందు.( దాపభోేగిచేం గనలుట సంభవింపక యసంగత మగును.
ఉ. మక్కువసార సాకరస+మాజము చేరుచుం బట్టంబూనుం బో
జక్క_వనాతి మానితని+జ( పతివింబము గాంచి భ రయం
చక్క_ట పీల్చుంబో పతి వ+నావళి కుంజచయంబు దూటు'చుకా
జక్క-_వ నాతిమానితత+ సమ్మదసంపద, లెల్ల నత్తజిక్‌, 97
టీ. జక్క_వనాతి = చక్రవాకస్త్రీ$ మక్కువక్‌ = ((పేమచేత; సారసాకరసమాజము=
ద్ధాకర సమూవాము; చేతుచుకొ = పొందుచు చక్కకొ = బాగుగా; వనాతిమానిత్ర
0జ[పతివింబయు.- వన = జలమందు, అతిమానిత = మికి) గ్రాలియొప్పు చున్న, నిజ[పతివింబ
మ=తేన [పతి బింబమును; కౌ ౦-చి= మాచి; భర యంచుక్‌ = =తేన వీయు (డనుచు; పట్టక =పట్టుకొ
ఏటకు; పూను బో = =యత్నించుజుమో: అక్క_ట = ఖేదము! వనావళికొ= =అర ణ్యపం క్తి క్రియం
ఘః కుంజచయ రిబు=పొద రిండ్ల గు ంప్రును తూ టు చుక్‌ =చొచ్చుచు; తత'సమ్మదసంపద లెల్ల క,
$త్తజవి సృృతములగు, సమద సంపద తేల ్ల క్‌ =సంతో ససమృద్ధులన్ని ంటిని; అ త్రతీకా= =ఆ ప్ర
కీ) మాని= =త్య జించి; పతికా=| వీయుని; వీల్పుంబో=ఆహ్యానము చేయును జుమా,
ళా
*
నూర్యాస్తానంతరమున( జక్రొవాకస్త్రీ కాసారముల ఇెంతకు. బోయి తన (పతివింబము
ఏ జూచి భర్త యను తలంఫ్రునం బట్ట బూను ననియు అరణ్య పదేశమలయందు పొదలు '
హూబుచు సంతోమమును మాని పతిని చిల్చుచుండుననియు భావము,
406 చం ద్రి, కాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
సీ. చ్మకభయాపాది*+సమయఘ నాననా
లిసుతనూవ్య_కృమా+లిన్య మనల
పరినటచ్చివకటి+భోష్టభునాఘనా
తక దానవాజినాం+కుక మనంగ
ద్యుమణిరథాంగవాత్యుర్ణ ఘనానునా
శ్యమయా స్తగిరినితం4బరజ మనంగ
ని శ్నేషబంధకీనిక రఘనాఫఘనా
శ రతీశనృష్టశాం+బరిక యనలోం
. (బక టదివ సాత్యయాఖ్యన+భస్య కాల
కలిత సాం దఘనాఘనాఃకళిక్రయ నంగ
నార యతినీలదీ ప్తిజా*లానుపూ ర్తి
నమరె నవ్వెళ నిక్వేలఃతిమిర రాశి. _. 98
ట్‌, చక్రభయా పొది సమయ మనా నాలినుత నూవ్య క్తమాలిన్యము. _.ద( క=చకవాక
మ నెడురాష్ట్ర ఏమునకుభ యా పౌది=భ యసం పాదక మైన, సమయ=సం ధ్యాకాలమ నెడు, ఘనా
మఘ నాళి=ఘాతుకపం క్రియొక్కు, సుతనూ= దేహములయందు, వ్య క్త = బయలుపడిన, మాలిన్య
ము=మలినత; అన(గకొ=అనునట్లు; పరినట చ్చివకటీభ 9ప్ట ఘనామనాత్మ క దాన వాజినాం౦శు
కమనంగక ._పరినటత్‌ =మిక్కి_లి నటించు చున్న ,శివ= ఈళ్వరునియొక్క_, కటీ= కటి్యిప దేళము
వలను భ9స్ట=జూటీన, ఘనా నాత్మక దానవ=గ జా సురునియొక్క, అజిన=చర్ధ్శమనెడు, అం.
కుకమనంగక=వస్త్రమన (౫, శివుడు (పదోవ సమయమున (6 దాండవము 'సల్ఫు లు (ప సిద్ధము)
ద్యుమణిర థాంగవాత్యుశ్ణ భునాఘనాళ్ళ మయా సగిరినితంబర జమనంగ క .-_ద్యుమణిర థాం
=సూర్యర థ చ్యకముల వేతనెనువాతి=కొట్టుట చేత, ఉర్జీ=పుట్టిన, ఇదిరజమునకు విశేషణము,
అతినునాఘ నాళ మయ=మి గులభునము'లై న పాపహాణ([పచురమగు, అ స్పగిరినిత ంబ= అసాచలక
టకముయొక్క, రజమన౦గక్‌ =పరాగమనునట్లు; నిశ్నేషబంైధ కీనికర ఘనా నాళర తీశసృ
ష్‌ శా ౦బరికయన 6౫. -ని శృవబంధకీ=అ శేష జారిణుల యొక్క, నికర = సంభుముమయొక్క్య,
ఘన=అధిక మెన, అమ = పాపముయొక్కా, నాళ = నాళముకొఅక్స్‌ రతీశ సృష్ట =భు నృథుని వేసృ
జింపంబడిన్వ్న శాంబరికయనంగకొాల మాయయనునట్టు; (పకట దివసాత్యయాఖ్య నభ స్య కాల క
లిత్రసాం[ద ను నామ నాకలిక._.[_పకట=వ్య క్షమెన, దివ సాత్యయా ఖ్య =దివసొవ సానమను "పేరు
గల, నభ స్య కాల=భా్యాదపదసమయమందు, వర్ష రుసముయమందనుటు, కలిత = ఒప్వుచున్న,
సొం(ద=దట్టములగు, మఘ నామ న=వర్జ్టుకాబముల యొక్క, కలిక్ష అన6గక్‌ =కాంతి యనునట్లు; .
““మనాఘనో ఘాతుకమ త్తద నినో; నిరన్గరే దానవవడ్డుకాబ్బయో౩”” అని విశ్వము, అవ్వే.. స్‌
౯ =ఆ సమయమందు, ని ర్వెలతిమిర రా శి= అడ్డము లేని చీకటిగుంపు; అతినీలదీ ప్రి జాలాను..
చతు శ్‌ శ్వాస ను, . 407
వూ ర్రిక=మిక్కి-లి నల్లనగుకాంతి జాలమయొక్క. పరిపూర్తి చేత ; అమరెకా=ఒప్పెను. జ”
ర =ఆశ్చర్యము !
అనంగా నప్పుడు వీంకటులగుంపు చ(కములకు భ యముగలిగి ంచునట్టి నంధ్యాకా ల
మ నేడు ఘూతుకసమూవాముయొక్క_ బేనానై ల్యమోయనునట్టును, శివుడు ([పదోష సమయము
న దాండ వము సేయ (గా జా టీనయతీ నిగజచరో' త్తరీయ వూ యను నట్లును, సూర్యరథ చక్రం
బుల తాంకుడు చే నసా(దిశిలలు పొడియె నేంగినధూలి ఫపుంజమో యనునట్లును, జారిణుల పాప
ము పాయుట కై మన్మథుడు కల్పించిన మాయయోయనునట్లును సాయంకాల మ"నెడున
రాకాలమందు దోంచు మేనుపం క్రియోయనునట్టును, వెల సెనని తాత్పర్యము.
చ. ఇను. డతిదూరేశమున 4 కేగం దదాగమనంబుం గోరి పా
వనజలతాళితొంగపరి+వారిత పంక నికాయయె తమిక్‌
వనజలతాళి గప్పుంగలు4వక్‌. మధుసూదని నొవహించి స
ద్వనజలతాళిగాాతి కథ + వల్క_గ మోడజ్ళెం బయోజహా_స్తముల్‌. 99
టీ. వనజల తాళి=తామరతీవలగుంపుు స్త్రీత్వ నిశేశమున నొకన్త్రీ యని తోంచుచున్న
ద్వి ఇను(డు=నూర్యుండ నెడుభ ర్ల; అతిమూర బేళమునకుక్‌ =మిగుల దూర దేశమునకు; ఏగజొ=
పోయా; త దాగమునంబుక్‌ =ఆయినునిరాకను; కోరి=ఎఇచచ్చిం చి) పావనజలతాళితౌంగ పరివారి
తపంకనికాయయె. పొవన=పవి(త్రనుగ్కు జల=జలము చేత, తా లిత=అన (గాడలలక భేదము నుబ
టి తాడిత మెన, ఇది పంకవిశేవ ణము, అంగపరివారితే = శరీరమునకు బరివారమువ లె నావ
రించుచున్న, పంక నికాయయె=కర్షమ చయము నెడు పాపసంభుముకల దై; తమిక =రాతియం
దు, ఆస క్తి వేత, శ్లి ష్రరూపకము; కప్పు(గలువక్‌ =నల్ల గలువయ ౦దు; మధునూదనిక్‌ =లక్షీ.బేవి
ని; ఆవహిం చి=ఆవావానము చేస్సి; సద్వనజల తాళి గాతి.--'సత్‌ =(శేస్ట మైన, వనజలతౌ= వన
నుందు (బుట్టిన లత లయందలి, అళీ గా_తి=తు మైదయను గాయకురాలు; కథపల్కకా = కథంబె
పంగా; పయోజవా స్లముల్‌ =క మలముల నెడు వా సములను; పయో జములదంటి వా_సములనని
(పోషిత పతి కాపర మైనయర్ణము; మో డెల్‌ =ముకుళి౦ం వెను.
అనగా. (బోషితభ ర్హృక దేళాంతేరమునను ౦డు తనభ _గ్ధరాకను గోరిఫుణ్య తీర్థ స్నా
నము బే గతకల్మ షయె యాస శ్రీ'బేత నొకపద్మమందు లన్షీ బేవి నావహిం-ది పూజించి "యొక
ప్రుణ్యాంగన కథ చెప్పుచుండ గా గలు మోాడ్సియు డు నట్లు తామరతీవ సూర్యు డస
మింప6౫గా నిర లజలము చే. గర్జమచయము పోగొట్టికొనిన దె రాతియందునల్ల గలువయందు
(శీ నావహిొంచ-ి తు మైదలు పాడుచుండ (గా పద్మములు మో డ్చెననుట. సూర్యు. డ _నమించి
నపీదప 6 నమలములు ముకుళించె ననియు కలువలు సిరి యొప్పార రాజిల్లె ననియం వాని చెం
త్‌ దు మెదలు (మోయుచుం డె ననియు ఫలి తార్థము. ॥
ఫీ, నటదీశమాళి ది+జ్నారులు చల్లుమం
.._ గళనసితాకుత్రజాలకంబు లన
408 చంద్రి కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
నచలావ పతన వే+ళాభ్రలగ్నతమఃక
దంబాపగాజాలళ4కంబు లన
వనరాళి రవి మాధళ4వత. దోంప నంబరా
గమునం బొల్పినజాల4కంబు లన
దజి రా శుభము వేల్పు* తేజవచాల్‌ గన నాక
ఘ నకుడ్యకృత జాల4కంబు అనంగ
తే. గురుసర క్నేణిరాజీవ4కులము నడంచి
యంబరస్థలి నాజు దిశస్టాఖ్య మెని
థ్‌ టె "లి టా
కతతి పజచిన వరజాలశకంబు లన
బొక్క మగుమింటం గనుపళై + రిక్క_ లపుడు. 100
టీ, నటదీశమాళికా.-నటలత్‌ =నటించుచున్న , ఈళ = ఈశ్వరు నియొక_,మౌాళిక= శిర
స్ఫునందు;దిజ్నారులు=దిగ ౦గనలు; చల్లుమంగళ్ల వితాక్షత్ర జాలక ౦బులన (గక... చల్లుజచల్లున
ట్రుమంగ శ =శుభ క రములెన, సీతా వ్ష తజ తెల్ల నియక్షతలయొ క్క జాలక ౦బులు అన ౧గకొ=సంఘ్టు
ములనునట్లు గా;అచలావపతన వేళా భ లగ్న తమఃక దంచాపగాజూ లక ౦బులు.-అచలా=భూమి
యందు, అవపతన వేళా=పడుట యొక్క సమయమందు, అభ )=ఆ కాళమందు,ల గ్న =సంబంధిం
చిన తమః కద౦బాపగా=తిమిర సంభుమ చెడు నదియొక్క_, జాలకంబులు=విందువులు; అనం
గక్‌ =అనునట్టు గా, వనరాళిక =సము[దనును నరణ్యక ద౦బమ౦దు; ర వి=నూర్యు (శు మాధవ.
తక్‌ =విస్తుత్వమ నెడు వసంత భావము చే, సంధ్యయందు సూర్యుండు విష్ణురూపు. డనుట యా
గమ్మపసిద్ధము, తోంవక్‌ =తోంపలా;అంబరాగమునక్‌ =అంతరిక ను చెడు వృక్షమందు; ఫా
ల్పినజాలకములన (గకొ=ఈదయి ౦ చిన మొగ్గలనునట్లుగా; తటి= సంధ్యా సమయము; రాడ్‌ =
రాయగా; వేల్పు తెజవచాల్‌ =దేవతాస్త్రసంభుము; శుభ ము=రా ౧బోవుశుభ మును; కనకొ=చూచు
టకు; నాకఘన కుడ్య కృతజాలకంబులు అన 6గక్‌ .-'నాక=అంతరికును నెడు, మఘ నకుడ్య =
గొప్పగోడయందు, కృత== చేయ (బడిన, జాలకంబులన( గక =గవాతులన గా; గురుసర "శే
ణీక =గొప్పలగు కాసారముల సంఘమందు;, రాజీవకులముకొ = పద్మ సమూవామను మత్స
ములగుంప్రును; అడ(చి=అడ ణశించి; అంబర స్థలికి =ఆ కాశ [ప దేశమందు; ఆజక్‌ = తడియా
అుటకు; దిస్టైఖ్య మైనికతతి=క్షాల మను పేరుగల మత్స బ్రఘాతుకులయొక్క_గుం పు ; మీానళ
బ్రముపోోపక్షీమత్స థీమృ గాన్హ్హ న్లి” అను సూ[తము చే థఠక్చ ౧త్య్యయము;పజిచినవర జూలకంబు
“లుకాప అ చినట్టి (కొ త్తవలలు; అన (గ౯ =అనునట్లు గా, అపుడు=ఆసమయమందు,; చోెక్క_నుగు
మింటక=నిరలమగు నాకాశమందు; రిక్కు_లు=నక్షు[త్రములు; కనుపశ్లైక్‌ == చూప పెను,
అనయా నపుడు నక్ష త్రమలుదయించినవై ,*సం ధ్యా కాలమున నాట్యము. చేయుచుండు '-:
శివునిశిరమున దిగంగనలు చల్లిన తెల్ల నియ కుక లనునట్టును, అంధకార మనెఢునది యాకన....
తొ
చతు కై స్యా స భు, 4౧9
మునుండి డిగువంబడునపుడు గగనలగ్నము లగువిందువు లనునట్లును వనరాశియందు సూ
డ్యుం డనువసంతుండు తోంపంగా గగన నునువృక్నమందుం బుట్టిన మొగ్గ లనునట్లును జేవాం
గనలు సంధ్యాసమయము రాగా గలిగెకు శుభమును గన్దొనుటకు గగన మనుకు డ్య మందు 6
జేయ బడినగవాశక్షము లనునట్లునుు సంధ్యాకాల మనెడు మిోనఫఘాతు కతతి స స్సులయందు
రాజీవముల నెడు నుఠ్ళ శ్రీముల (బట్టి గగనమం దాటి వేసినవల యన్నట్టును భానీ నని
భావము.
మ. శరజ బ్వేవీ. నిశావధూటి వరణే+ చృ౯ రాంగ మున్నున్నె బల్‌
త్వరం గాలోపధికారు లూనునవ చం ద్రజ్యోతిరాళీలన
త్పరివర్ష న్రిస్వకవర్ష నిర్లి హత చం*(దజ్యోతి రాలిలస
ద్దరిమం బెంపయి దోచే _బౌచి నవదా+తత్వి ట్కు_లం బయ్యెడకా. 101
టీ. శరజటే సిక మలనిరోధియగుచందు(డు ; నిశావధూటివర ణోచ్భలొ = =రా[తియ
నెడు స్తా స్తీని వరించుకో రి; రాంగక్‌ =వచ్చుచుండ గా, మును న్ని = ముందుముంజే బల్‌
త్వరక = =ఆతి వేగము చేత; కాలోపధీ కారులు = =కాలమ నడు నెపముగలశిల్పులు; ఊనునవ చం(ద
జ్యోతి రా లీల సత్సరివర్ణ్యస్వక వర్ల నిర్ణి వాత చం దజ్యోతి రాళీల సద్ద రిమక.._. ఊను= వహి౦చునట్టి,
నవజ=నూతనము లై న చందబో్యోతిః = కర్నూర వీపము లయొక,.. క ఘన సారశ్చస్ట సంజ్ఞ ౮07
అని యమరు (డు ౪ ఆలీజపం కలవ, లసత్‌ = (ప్రకాశించుచున్న, పరివర్ణ కి = వర్తి ర్హింప6ందగిన,
స్వక=స్వకీయమెన, వర్ణ = కాంతి చేశ, నిర్ణిహూత్‌ = అఖండీత మైన , చం(దప్యోతి రాలీ= పగలు
వత్తులపం కులయొక్క, "లసర్‌=ఒప్పు దున్న, గ రమక్‌ =అతిశ యము చేత ; శ్‌ అవదాతత్విట్క_
లంబు = శుభ కాంతిప్రుంజము; అయ్యెడక = అపుడు; (పాచిక = తూర్పున; పెంపయికా
అధిక మె; తో (చెల౯ొ=అగప డెను.
దులు
అనగా చిందు. డనునా నుకుండం నిశ యను స్తీంని వరింప వచ్చుచుండ (గా ముం
దుముందే శిల్ప కారులు పట్టి నపగలు వత్తులవ లె దూర్చున( టబెల్లనికాంతిప్రుంజముం. దోశె
ననుట. తూర్పున జందకిరణప్రుంజ్ఞము గనివీంచె నని ఫలి తార్థము.
న్స్‌ గగనచాలుం డూర్జ్వశ+గతరశ్మి దివియం బై
జక్క జేర్చుపసిండి?చ్మక్ర మనగ.
'చాంథభీక రలిల( 4 (బబలుని శాభూత
నతి గొన్నయాలాత$+చ [క్ష మన౫
చీకటిపొలదిండి*+మూంక గూల్పంగం గాల
. శౌరి చే నెత్తిన+చ్యక్ర మనంగ
ర్‌
410 చం డ్రి కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
నినుండు వ్రైయిన దారిం + గనం బూర్వగిరిశిఖా
: స్థల మెక్కి నిల్చిన$ చక్ర. మనంగ ర
శే “(స చి శెలిచాయ యనుమంచు 4 (పబల భాస్య ..
దంళుకవిహీన( గానం దా+నందు కో రం
జాల కూన్చిననవకీలి+ చక మనంగ mr
నపుడు దొలికెంపుతో సార+సారి న్రెలిచె. 102
ట్ర్‌, నగనబాలు౦డు=ఆకసమను చిన్న వా (డు 3 డో రేప గతేరశ్లి క్‌ు _ ఊర్ధ్వ నకం ఉపరి
గతమగు, రశి క =కిరణమను (తాట్‌ని, తివియక్షొ = =ఆికర్షి ంచుటకు; పెక = =డప పరిభాగమందు;
చక్కక్‌ =చాగు గా చేవ్నపనిండి చ క్రమ అనం = చేర్చవట్టి బంగరు చ క్రమనునట్లుగా;పాంధ
ఫీకరలీలక్‌ =పథికులకుభ యంకర నుగు| క్రియ "చేత ; (పబలునిశాభూతసతి=[ప్రబలుచున్న రాతి
య నెడుపీశాంచాంగన ; కొన్నయాలాత చక్రము అనంగక్‌ .-కొన్న =కొనినట్టి, ఆలాత్ర=కొ అవి
'సంబంధియైన, చక్రమన(గక్‌ = =(భమ ణమనునట్లు గా, చీంకటిపొల దిండిమా(కకొ= =అంధశార
మ నెడురాకీసుల గుంపును ; కూల్న గక = కూల్చుటకు. ; కాలకౌరి = కా లమ నెడువిస్తువు;
చేల౯ా=హ స్పమయు చేత; ఎ త్రీనచ క్రయ ఆనయగకొ= పె పె శె త్రినచకాయు ధమనునట్లు గా ఇనుండు=
సూయ్యండు; పోయినదారిక్‌ = =పోయిన తెరువుకు; కనక్‌ొ = చూచుటకు ; పూ ర్వగిరి శి ఖాస్థలము=
ఉదయ పర్వతా[గ ప్రదేశమును ; ఎక్కి_= అధిష్టించి ; నిల్చినచ క్రోమన6గకొ = నిలిచియుశీ డిన
చ్యకవాకమనునట్లుగా ; (సా చిం _ాక్టిక్క శెదు వ్ర స్టీం; శతెలిచాయయనుమం౦ చు= =శభ్ర కాసత
నెడుహీమమ్ము ప్ర బలక్‌ = "అతిశయింప గా; భా స్వదంకక నిహీన. = భాస్ప దంశుక=నూర్యకీరణ
ములనెక్యుప కాశించు చున్న వస్త సము చేత ,విహీన=హీను రాల్యుకానక్‌= =అగుట చేత; తాను; అందు
కుకొ=ఆహీమమునకు; ఓర్వంజాలక= సహింప జాలక, ఊన్నిననవకీలి చక్రమున (గక = చేనీ నట్టి
నూతన మెనహు తౌళన సమావామను నట్లు గా; ఆ పుడు=ఆసమయమందు; సార సారి= దం|దు(దు;
తొలి కెంచ్పతోకా=తొలు క టియాయణ్యమ శో జ; పొలి చెక=ఊడయించెను.
అన గాం జం(దభింబము, గగన మను బాలు, డుపరిగ తమెన కిరణమను (తాటి నాక
రి ర్షి ంపంజేర్చిననువర్ల చక్రమును బోలియు నిశ యనువీశావాంగని పా 0౦థులు భితిల్లునట్లు (తిప్పు
చున్న కొజవి నిబోలియు గాలమ నెడువిష్తుమూ రి చీంకటి యను రాక్ష సులగుంపుకు సంపా
రింప6బెకె త్తీనచ కాయుధమును బోలియు..' సూర్య (డు పోయనదారి గన నుదయ గిరిశి ఖరము
"నెక్కినద(కవాకమును బోలియు తెలిచాయ య నెడుముంచు. (పబలంగా థాస్వదంశుక విహీన
యగు (పార్టి గంగన దాని కోర్యంజాలక సెట్టినమంటను బోలియు _పాథమిక మైనయరుణ
శాంతితో, గూడి యుదయించె ననుట. చం|దోద య మాయె నని ఫలిశార్గము. శో [పథమ
మరుణచ్చ్భాయ స్తాన త్రతః కనక్యపభ సదను విరహే తా తౌమ్య క్రన్వీకపొల కలద్యుతి; | ఉద
యతి తతో ధ్వాంత ధ్య ంసక్ష మః క్షణ చాముఖే గర స బినినీక ంద “కద చవిక? వక
' ఇత్యాదిక నివ్యచహారము ల చే నుదయ కాలమందు జందున శారుణ్యముండునని దెలి యభలయు, x
a
చతుర్ధాశ్వ్యానయు. 411
చ. ఒనరంగ రాజ వయ్యు నిర + నుంచితి తముల సాధుచక్ర మో
దన హృదయంబు నంది తని + డార్కొ_న దు స్తరచింత నాధునిం
నహృదయంబు నందితని+ తాంతబుధాత్మ కలాకంం డాసుధా
జని కడు వెల్లంబాజె నను+చాడ్పునం ౫ ఛాండిమ మెపె ప్పె నయ్యెడ౯. 103
టీ. నంచితనిళ'౦తబు ధాత్త కలాకు డు. -నందిత='సంతోవ? పెట్ట యుడిన్క నితాంత=గాటథ
మైన బుధాతే = =దేవతలచి క్రముగల )క లాకు (డు=కళలుగలవా6డు, 'సంతోమపె పెట్టి (బడినవిద్య
చ్చి_శత్తేములు గ లవిద్యలు గలవా, డనియర్థాంతరము స్ఫురించును ; 5; సుధాజని= =చం[దు (డు; లిన
ర గక =ఒప్బ్పనట్లు; రాజవ య్యుక = 'కభువవయ్యు, రాజనామముకలవా 6డ వయ్యునని
య ర్థాంలేర ము, ఇరక౯=జలనుందు; తములక్‌ =సోదరులను, పద్మ ములను ; ఊంచితి = ఆడం
చితివి; సాధుచ్మక మోదన హృద యంబును. _ _ సాధు వక్ర=సత్సురుషుల సం ఘముయొక్క, మంచి,
చక వాకములయొక్కా మోదన=సంత సము, వ్యా త్‌ =హారిం చెడు, అయం౦ంబును= కు భావవా
విధిని: అండితి=పొందితివి ; అని = అనితల (చి; 'ఇరటంజం[ద్రుండు తనకుందాన సంబోధించి
కొని పలి కనని (గహింపవలయును. తనవాదయంబు = తనచి త్రము; క్మదుస్త సరచింత నాధు
నిక = తరింప రానిచింతయ నెడునదిని; ఆర్కొనకొ = (పవేశంపంగా; కడుక్‌ = మిక్కిలి;
వెల్లా అనను వాడ్సునక్‌ = వె వర ర్ల స్ట్‌ మొం డెననురీతి చేత; అయ్యెడక్‌ =అపుడు; పాండిమక్‌ =
క భత్వము వేత; ఓ ప్పెక్‌ = =ఒ "ఫె ప్పెను.
ఒకపాస్టాం డే డెనవా(డు తౌను రా = జయ్యుకు దనసహోేదరులను సక్పువవ సంఘమా
దమును వారించి వెనుక నాచింత చే సంతావితసృాదయు డె వెలవెలంబొటునట్లు కళానిధి
యెనచం(దు (డు తాను రాజిళబ్దమును బొండియు 6 డముల నొంచుటను సాధు శ చక్ర మోద
యును వారించుటను దలంచి. 'వింతాశాంకులై వెల వెలా కనా యను నట్లు పొండిమ
నొందే ననుట. చందు దుదయిం చి ధావళ్య ము నొంచె ననియు పద్మ ములు ముకుళించె నని
యు జకోనాకములకు సంతోవము దొంగ ననియు ఫలిశార్థము. "ఆశే )ఇాలంకారము.
ను. మునుము౯ చంద్ర ఘటికా భరించి యమృత$మ్మల్‌ నించె వేళా వపా
వన శాలాశి. తిరోహ హి తాన్యహిత భావన మరు త్త (ద్దిశా
వనశాలాక్షి తిరోహి తాంశుసుర భి+ వ్యా పారముల్‌ దూల నూ
తన సంధ్యాత పశక్టి డప్పి గొను జ్యో+ తా పాయిపాంఛాళికి౯్‌. 104
టీ. వేలాపపావనశాలాక్షీ.వేలా = సమయమ నెడు, (పపౌ =, చలిపందిరియొక్క,
అవన=రశ్నీం చెడు, కాలా&ీ=మోనశేకత్క, “రోహి తోబద్దురశ్ళాలోరా జీ వళ్ళకుల స్ట సిమి 1” ఆని
యమరు(డు; తిరోహీ తాన్యహీత భావ, శ్రీ కా, =తిరోహి హీ తౌన్య= అతిరోహీ హిత మెన, ) అన౮గాభ్రత్య
తమెన, హీతఫావ = ఆ పత్వముయొక్క_, (శ్రీక్‌ = సంపద చేత; మరుత్వద్దిశా వనశోలాత్నీ
తిక -.--మరుత్వద్ది శా=తూర్చుదిక్క నెడు, పనళాల్యాక్షితిక=అటవీగ్భప్యప దేశమందు ; రోహి
శాంశునుర ఖివ్యాపారముల్‌ . -రోహి తాంశు =స్తూర్యుండ నేడు, సురభి = చసంతముయొళ్ళ,
థ
సీ, నులినాన్యశి ఖహరి+న్నలినాంచి తానీ జ
౧ ఘనసారహారయోోగము భజించీ
. 412 చం, ది కాపరీణయము, నవ్యాఖ్యానము,
లో
వ్యాపారముల్‌ =[కీయలు) తూల క్షొ=నళింప గా; నూతనసం ధ్యాతపళ క్తికొ.-నూతీన= (కొత్త
దైన, సంధ్యా=సంధ్యా కాలమ నెడు, తపజ[గ్లీష్క ర్తయొక్క_, శ్ర క్రికొ= సామర్థ ము చేత; డప్పి
గొను జ్యో త్సా పొయిపాంథా ళికిక=తృప్థనాొందుచకోగయ లనెడుబాట సారుల గుంపునకు;
మునుముకొ =ము౦దుముందుగ నె; చందఘటికా=చం(దుండ వెడుఘటమును; భరించి=పోషించి;
అమృతమ్హుల్‌ =ఎసుధయ నెడుజలము లను; నించికొ=పూరించెను,
అనగా వేళ యనెడుపపాపాలీక సూర్యు (డను వసంత ముడిగి పోలా సంధ్యయను
(గ్రీష్మ రువున తూర్పుది క్క నెడువనశాలా_ప దేశమందు తృష్ణ నొందినచకోరము అనుపాంథుల
కొఆరకు ముందుగ నే చందు డనుఘటమం దమృత మనుజలమును నించి యుంచె ననుట.
అనగా (పాగ్లింగ నచకోరములశకె నించి యుంచినయమృతనమటము వలె (జందు(డు రాజి
లెనని భావము,
మ, తనశెలా వెన్నెల దిష్టవిన్లుకృప సళ ద్చాలోదయాస
తనయానొబల మెల్ల. హల శశిశస్థాలి న వనజా“
తనయాశొబల మెల్ల మెల్ల నె ముదోత 0 "హెంగలి న్చెట్టం జా
ల్‌
ల నవీనోదయ రాగ క్రీలధ ర కలం బొంగుదుగ్గాళీ సాక్‌. 105
ట్ర్‌, మనోజ్ఞాదితీతనయా శాబల. మనోజ జ్ఞ =వృాద్యమైన, అదికీతనయ = ఇం|దునియొ :
క్క, ఆకాజదిక్క.నెడు, అబల=స్త్రీ; దిష్టవిష్ణుక్సపకా=కాలమ నె డు వీష్ణుమూ ర్రియొక్కదయ
చేత; సద్బాలోదయా'స కృమై.-సద్భాలజ చుక్కల చెడు గక శిశువుల యొక్క, ఈదడయ=ఆవి
ర్భావమందు, ఆస కృమె=ఆ'స రక్రీకలదై; తనయాశాబలము = తనకోరికయొక్క_సామర్థ ఖ్‌ము;
ఎల్ల క్‌ =అ.౦తయు, చేకుజుక్‌ = =సీద్ధింప (గా) శ శిస్థాలి౯= =చంద్రుండనుపా త్రయ ందు; మెల మెల్ల
నెజతిన్న తిన్న గా;మదాత, క్రా=సంతోవ చి వి త్తము చేత; పొంగలిక్‌ పెట్టక; నపీనోదయరాగకీ
లధరకీలక.- నీన=నూత న మెన, ఉదయరాగ=చందోదయకశకాలి కారుణ్యమనెడు కీలథర=
అగ్ని యొక్క, కీలకా=జ్వాలచేశ; చాలక్‌ =మిక్కి_లీ; పొంగుదు శ్ఞాళి నాక్‌ = డర పాంగుత్నీర
పరంపరయనునట్లు గా; వెన్నలజచం దక; తన రికొ=ఒ పె ప్పును.
అనంగా పూర్వది క్క 'నెడుస్త్రీ కాల మ చెడువిపువుయొ క్కు ప సొదము చే సత్సంతాన
మునుగోరిచుక్క ల నెడుశిశువులు గలి? తనయిష్ట్రము ఫలించె నని చందు( డనుపా[తయం
దు పొంగలి పెట్టంగా నుదయరాగ ము నెడ్డు నన్నిజ్వాల చే పొఆగి వెలిం బర వినక్షీరప్రూరమున లె
చె'న్నేలవిలనిల్లె ననుట. రూపకంసకీర్ణో తే ఏమాలంకారము.
ఘనసారసనహీర+* కాంతి చెగడి
సుకరాశ రాశాసితక రాన నోరోజ
Fa
LLMs se న
చతు ఫా శ్వొ నము. 413.
వర వాయుకకుబంబు*ధరవాలి కావ
ఘన సారతిలక సఖ్యము వహించి
యతి కాంత కివదిశా*లతి కాతనూ వేణి
నునసారసుమపాళి + గొయణిలించి
తే, మేదినీచేశ పాటలా+ మాదినీభ్ళ
శాతిఘనసార సావతం+సాభం బెంచి
యపుడు పొడసూ వెం బధికభ4యపి)దసువు
హాది నెంద్రాతపంబు చం+ద్రాతపంబు. 106
టీ, మలి గాన్యశి ఖివారిన్నలి నాం చితా క్షీ జమనసార సనహీర కాంతి కొ. మలి నాన్య =
నిర్శలమగు, ఇది హీర కాంతికి విశేషణము, శిఖిహరిత్‌ = అగ్ని దిక్కు. నెడు, నలినాంచితౌక్నీ=
స్మీయొుక్క_, జిభున=కట్యిప దేశమందలి, సారసన=మొలనూలియొక్క, హీర = జముల రెమొ
క్కు కాంతికొ=[ పభ చేత; నెగ డి=వృద్ధింబొంది, సుక రాశరాశా సీతకరాననేో రోజున
సారహారయో గముక్‌ ,- సుక ర =మ౦ చచి పకాశముగల, ఇదిహార మునకు విశేషణము, ఆశ రాశా=
క్ర
Ka)
నిర్భతిదిశయ చెడు, సీతకరాన నాజస్ర్రీయొక్క, ఉరోజమన = తాళ పుచిప్పలవంటి స్తనముల
యందలి (“కా ౦స్యంతాలాదికంఘనమ్‌”” అని యమరుండుండు సార = బలిష్టముల గు,
హార=ముక్యం పు పేరుల యొక్క ఆహారోముకావలీ అని నామలింగాను శాసనక్సు యోగ
ము=సంబ౦ధమును; భజించి=పొంది; పరవాయుకకు బ౦బుధర వాలి కావ క్రషీభున సార తిలక
'సఖ్యము.-వరజ=(కేస్టమగు, వాయు కకుప్‌ =వాయుంవుదిక్క_ నెడు, ఆంబుధరవాలికా=మేను
మునుబోలు కచములుగల స్ర్రీయొక్క_, వక్త్ర=ముఖమందలి, భునసారతిలక=కర్నూర తిలకము
తోడి, సఖ్యము= మె త్తీ)ని; వహీంచి=తాల్సి; అతి కాంత శివదిశాలతి కాతనూవేణి ఘన సారసు
మపాళి...అతి కాంత =మిగుల మనోజ్ఞ మైన శివదిశా= ఈళా నదిక్క_ నెడు, లతికాత నూ=స్త్రీయొ
క్కు వేణీమన = మేభుమునుబోలుజడ యందలి, సారజ=కేస్ట్రములగు, నుమపాళి = కుసుమస
మూవామును; కౌంగిలించిజఆలింగనము6 జేసీ; మేదినీ దేశ పాటలామోదినీ భృతాతిఘనపసార
సావళంసాభ క్‌". మేదినీ దేశ =భూస్థలి యెడు, పాట లామోదినీజన్తీ చేత, భృత=భ రింపంబ
డిన, అతిమన=మిగులనధికమగు సారసావపత౦స = కుముదరూప మైనకర్ణాభరణముయొక్క, .
ఆభక=కాంతిని; సుంచి= వృద్ధినొందించి; పథిక భయ పదసుముహాది చేం|దాతపంబు. పథి క
= తెరువరులకు, విరహులకనుట, భయ[పద= = ఫీతిని చ్చెడు సుమవాత్‌ = ఆత్యధికమ గు, దివం
_దాఠపంబు=నూర్యాతపరూపమైన; చందాతపంబు=వె నెల; అపుడు=ఆ సను యమున; పా
డనూ చెక్‌ =ఫా ల్చేను.
అగ్నిదిగంగ చాజఘన సారసనహీర కాంతి చేంయోపింప యిడి నిర్భతిది గంగచా_స్తనతట
మందలి ముకాహాోరముతో ంగలసీ వాయవ్యదిన్వనిత యొక్క ముఖుమందలి కర్ప్చూరతిలకము
తో మె శ్రినొంది యీ శాన్యది ళా కా ంతేతు జుమునం దుజీమినట్టి ఫుష్పుములను గాగటంజేర్చి
భూమయ నడు సి చేత భరింపంబడిన సౌరోసావత౦సములం బోషిం.ది. వీరహులకో మవోత
శ
414 చం దృీకాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
పమువలె భయముగలిగించుచు వెన్నెల సీలసీ లైనని భావము. వెన్నల సర్వదిక్కు_లు వ్యాపీ6
చి విలసీనై నని ఫలితము.
వ. వెండియు నాపండు నెన్నెల దండం - బఖండ కాండ జారి మండల మూ
యామౌా"క్రికమయ భ(చాసన సమానీన నీలాంకలంకావరా హాత పట్టాభి
శ్చచనావర నవయ మహర్షి ఇ రాజాభిపి_క్త ప్ర గంగాదిపుణ్య తరంగిణీ విశద
జల(పవాహంబుల వోలికం ''బవహీంచుచు, నస్తాచల సంగ'తాహీ మాంశు
కిరణకూటతృణాంకుర 'నికరంబుల. నన్నింటి మేసి దర్పించి రథాంగజనంబు
లకు నై కల్యంబు చేకూర్చి నముజు జ ఫ్రంభమాణ సత్స భావా స్మిం జెల
రేగు నిశానై చికిం బట్టి చేకోరవత్సంబులు గుడువం జేంపు' తారాధ వ్రూధస్థ
లపరిదృశ మాననవాం ం శుక్ర స్తనంబుల ధరి(తీసా| త్రి దిష్టనోపాలకుండు పిదికిన
నపీనపయాఃసరంపరలదారిం జూపట్టుచు, దినాంత పర్యంతం బొక్క పొద్దుం
డి యతికాంత కాసారసోపానోపాంత ధచ్చ కాంత సంతానమరీచికా పేబ్‌క్రా
వతీవిచికాజాతంబులం జొచ్చి యెడలి వికసితారుణశరజవీఠి వసించి కమ
లాహితధ్యాన కలితాంతరంగంబున నున్న చకోరసువానినీ జనంబుల క
(నతఘ్నంబు లగువిశ దా పూపంబులు సమకూర్పం దత్పిియశ్యానూ
(పకాండంబు పూర్వదిశావ చాత శ భాచ్చాదనంబు పై ( జం్యదఘరట్టంబు వె
ట్రై యొయ్య నెయ్యనం దారాసుభ చోపటలంబులు నై. నెచి విసరంబసరించు
తదీయపి ఫు ధట్టంబుల చందంబునం బెంపొందుచు, నెట్టుకొని గట్టుగములత
టంబులం బొడకల్బు నెలచట్టులం గరంగి నుట్టుమిజిం గురియు సెన్నీటి
బలురొద యభంగతరంగని సాదంబును ముందుముందు? మందగతిం వో
తెంచుచందనాచల పవనకందళిం దరళితంబు తై నిండార విరిసినబొం
డుమల్లియవీరులపిండులు పాండురడిండీరఖండ మండలంబులును మది దురు
ముడమున( దవముతమసుదతులం గవగూడి యెదుర్కొ ను శేపులుంస కొలము
'లెదురెక్కు_ సమానవతీకమినవితానంబులునుం గాగ ననూన పథికమా
నిని మానసాల మూలసమున్యూలనంబు చేయం బరంగి దినాంతవిల
య కాలమున వేలాతిగం బై నపా ల వెల్లిపొడవునం బొడసూపుచుం గోకనద
పరాగమహాూూదయరాగ వి విలసనంబునం గోరకితనీరజ తారకాసము న్మేపం
బునం గోమలశ్యామలేతర కుముదవలయ సుధాక్ర రభామ విశేషంబు
" నం ,గొమ రొంది త(ద్రజసీసమయ భాసమాన పయోధరపథంబున కన్న
మున్ను మున్న కన్నులకు వెగలం బె దొలంకుకొలంకుగమిం బాసి సన్న ంపు
వెన్న లమిన్న వోరళానిలకా' నివానంబుల ఊాంగం బోవుచుం ద
ర పంఫ్రుల్యమాన మల్లి కావల్లి కా నుతల్లికా.(ప్రసవధవళ. ద్యుతి(ప్ర
టా
చతుస్థాశ్వాన.ము.. 418.
శోండంబులు నిండి 'రేయెండ మెండుకొనం జేయ..చాంగ వచ్చిన చోట్‌
దలవరు లున్న తెజం గొయ్యనం గని ఖేదించు రోదరతలోదరీ వారముల
నయనమ్ముల జూల్లుగా జాతు ననావిలజల మాలిక “లతో మేలంబు లాడుచుం
దళతళమను .నెలచలుపగిన్నెలయెడలం గలయ నీంచిన యతిబంధురసా
గంధిక . సుగంధధురంధ రగంధో త్తమారసంబు దవముతమర మణుల కెమ్మోవి
పండు లుపదంశ మ్లులుగా నోదారం (గోలి తదీయ మూపహాత, త, కల్పితమా
నస విభోమంబుస? దక్పాత్రల నర చెణబుమించు నిగనిగల వ మజఅలకొ సలి
లంబు లూర మదిర నించినా రని 7 కొని యచటం (బతిఫలించు. పచల్లెర
వాసనకు నిడిన శకెందలీరుటా కని దివిచియు విలోచనమూాలికలు వానితా
వికిం జేరు తుమ్మెద లని గదిమియు ముదంబున. (బియుల క్రందీయం బో
వుమందగామినీష్ఫృందమ్మ్నుల హసారవింద సందీవితహీరకటక నో భాధట్లంబు
లం జెట్టవట్టుచు, ననూనపాన శాలా చత్వరంబుల విమలాసవంబు లాలస
మెచ్చం (చావి నిక్మితహర్శ్మ స్య రాజంబులం జేరం బోన్రనెడం జం[దికాసో
. లాపానలీలాగతి న౦బీరంబునర్‌ జరించుచు. దత్స్పమర్శి త్ర వుదఘూష్మె తంబు
లగు చకోర కోరక్రకు వానిచయంబుల కటాతు తారళ్యంబులు నెజమించుై.
కోక నదకోటర కోటిలీన మధుకర రుం కారంబులు గర్లనంబులై నిగుడం
బొడసూపువెనె న్న్‌ల జడ వానగాం దలంచి యాదలల. బయ్యాదలు, గప్పి నె
చ్చెలిశేలు కై కె లాగు బూని బుడిబుడి రయం బడర నడ పడంలిమి
_న్నల యున న్నత న్వనాంతర విలంబమాన ముక్రాహార గారరు తం బునరు
కం బగుచు వెగ్గలమై నెమ్మది గమ్ము సిగ్గు -వనుక్రకుం దివియ న నగ్గలిక మ
రుండు వై చుమొగ్గములికిగములు ముంగలీకి నూకం గరంబు మదంబున
మూగి యాడు వలదొర పట్టంవు శేనుంగురంగున¢ జూ పట్టుచు నెచ్చెలుల కు
శలత్వంబున మందవుండక్‌లనంబునం గేళికామందిరంబులు చేరి యధిపుం
డు కరంబు పట్టి శయ్య నుంచి ము త్రియంపుేే వేరు లంటుజేరం జన్ను లు
'ముట్టుచు మురి= సంపు ' నెమ్లోమున మడుపు ' నందిచ్చు దారి, 7హ్వానవి
నుక్కు_.చు దమి "రేంచి -బంధభురబరిధవి శ్రేవ సంబంధంబున ననవిల్తుక
య్యంబునం జొక్కి.ంచి చొక్క_౦పుగళల లుక్కుున "అజింగ మిక్కిలి
గలయ (గక్కున. వెక్క_సంజై తనువ్రనం చెమటలు ,(గిక్కిటీసిన మద
నమాయావిలసనంబునం బొడమిన (పోడతనంబున నెంతేగమ్మంబ్లు గ
మ్మ నని పతులకుం చెలియకుండం బలుకుచుం. జేలచెజంగున ెనిసరికొను
న వాఢానికరంబుల ధవళాంజిరాంచల విఫాతరంగంబులంబొంగి పొరలు
- .యందొలుతటికలయికల మన మేలరం గలసిన చెలువరతనంబుల( దలంవునం
ళ్‌
416 చం ది కాసరిణయమ్ము, సవ్యాఖ్యానము.
' దలంచుచు నలమరౌని. వరాళిం గొని నెలవ్రైడుపు "వెనుక నలరువాళ్టూరక
లికి. జచెలనేగకొ దమినేతెంచినపతు లపుడు తమయడ౦. బొడముమముత ని
దుర గదియమిం గెంజిగిం గదురుకొను కనుతుదలును, దనుతలమ్మునం దొల(
కుగురు విఠవాజ్యరభరంబున విరిపాన్పునం బొరలం జక్కువడు మణిసరం
బులును మరుని యిరువా.డిె ౨ దువు చేశెదం జుబుకు చుజుక్కున నాట!
దాళక' నెజుపు నిక ట్రార్పులునుం బరయువతితిలక సంపర్క. పకారంబు తో
రంబుగా నెజింగింప నలివి యవలి మొగంజై శయనించి మాటిమాటికి
బోటిక్ర “తెలపలుకుల నిజ[పేమాతిశ యజనిత 'వియోగవేదనా కార్యంబులు
గాం దెలిసి యినుమడికూటముల నలమి రతిబడలిక వాయం గరం బురం
బులం జల్లులాడు పుప్వుంబోండుల శయకు జేశయ సమాశ్నీ ప్తఘన సారక్రో
దంబులం బతీకరించుచు, నలరుమట్లి యవిరిసరులు దుజిమి యమలమౌ _క్షిక
దామంబులు దాల్సి కపురంపుబొట్టులు దీర్చి కమనీయమలయజ కర్షమం
బలంది కలికి తెలిచలువ లూని వెన్నెలం దలవరులు గనకుండ సంకేత నికే
తనంబులకు. బోవన్చతోవం బొంచి కమల కలికాసం లగ్నమధుపనినా
దవలయ ఘీంకారసంకలిత మృణాళయస్టికరం బూని యడ్డమ్ము పజ
తెంచువా రెవ్వ రెవ్వరనం దలంగు మనంబున ఘట్టకుటిక్రం ' బభాతం
బగు డారియమ్యె నని మాటు వలుక నేరక మూలమూలల నె
దుగుచుం. దలంకునెడం గిలకిలనవ్వుచు. దమైజుంగం జేయ నొక్కి౦త'
చిగిరించు సలుక నభిసారికా జనంబులు (పియులపె రువ్వు మవ్యంపు
విరిగుత్తులం జివ్యకుం ,బిలుచుచు, వన్నె గలవెన్నెలబయిట నెన్న రాని వేడుక
పంటలు వన్ని సుహృన్ని కరంబులతోం జెనే ్నైర్పున జూదంబు లాడు
న్నకతంబునం సాంతదీడ వగుట6 బటుతరమహానటవమున _స్తటనానట
జషమవాచిన టల సముత్క.టశంబర పతిభటకవీటజకోరళ శరపటల
ధారాదోధూయమాన మాసనంబుతో విచ్చలవిడిం బెచ్చువెరుంగు
'తొపంబున వెచ్చ నూర్చుచు నెమ్మదిం (గచ్చుకొని సె గచ్చు మోహంబున
నెచ్చెలిచేతికి న చ్చంపుగుణు తిచ్చి వే మచ్చికల వల్లభుం దోడ్కొని రన్ముంచు
నంచి యంచితబహిరంగణ[( పచేశంబుల నిలిచి పతిరాక కెదురుచూచునది
"యును నెయ్యంపుంబొదలతూంగటుయ్యెలవై నెయ్యారంబునం గూర్చుండి
' [(డియుండు పసీండిదండియం బూని నుతి మోట విభునిచెంత వసీయించి
చిన్నికిన్నెరం బూని పంచశర బేవతావిజయ పపంచసమంచితంబు . లగు
గాతనగీతంబులు పలికించి చెలులం జొక్కి౦చునదియును నడుగు లొర '
చతు ధ్‌ శా న ము. 417
యం గొనసాగ నల్లి న జడరకుం జుట్టిన మొల్ల విరితావి యెల్లైడలకుం బరవ మం
జల చరణకంజసం జతకంజరాగ మంజీరశ వారవంటులు కర్త గ్లాని మాన్న
నెజు దొబిపినవఖదెొర పరువంపు లా గై_దువు తెజంగున నిండార దువ్వలువ
: గప్పి కాంతునిశాంతంబునకు. బోటులవెంటం జనున దియును దనమనం
బలరంగలసి కళలం చేలించి మేలుంచి యేలిన నాయకునియెడ నెడయని
(పీయమ్మున( దజిసి విరిసరులు దుజిమి చలువ వెదచల్లుకలపం, బలంది యం
తంతం బొఢడము మోహమ్ముల నలమి శకెమ్మోవి నెక్కి. పునారతులకు వేడుక
శేంచి పై కొనునదియును. నె నై వెలయు వెలయువిదలగలిత చందన చ ర్చాపాలి
కలం గన న త్తరదరహాోసవిభారింన్రోళిక లం గర్హావతంనీత కై రవప, త్ర మంజరికా
విభాళికలం గబరిశాభి వేష్టితల తాంతమాలికలం గలసి మలలసము వుహోోే
తృలమండల(తాతైకవిహోరవిలాసాంచితం బయ్యును మెహాోాత్పలవముండల
వారగా వైక వలానాంచితంబై యనవుకాండ చండ[ పతాపనాశ కనిజచోదయం
బయ్యును ననమకాండ చండపతాపసంవృద్ధికరనిజోదయం చై. దివ్య చక
చి త్తానందసంధాయకం బయ్యును దివ్య చక చే త్తానందభేదకం రాజిల్లుచు
(దుహిణాండకరండంబు నకు "నండి జలవోననంబు దారిం (కాళించె న
య్యవసరంబున. .. న 107
టీ. వెండియుకా ౬ ముజీయు; ఆపండువెన్ని లదండ ౦బు = ఆ నిండువెన్నెల
మొక్క. పరంపర ; అఖండ కాంచజారిమండలమాయామా కిక మయభ(దాసనసమహానీన
నీలాంకల ౦కావరాహిత పట్టాఖిపేచనా వర సమ యమవార్తి ర్లి రాజాభిషి క్షగంగాది పుణ్యతరంగిణ్లీ
'విశదజల (పవావాంబుల పోలిక కొ. అఖండ = అవిచ్చిన్నమగు, కాండజారిమండల= చం[దమం
డలమ చెడు, మాయా = నెపముగల, మౌక్తిక నయభ దాసన=ముకావికొరమ గు నీ ంహాసనమం
దు సమాసీనజ =కూర్చు౦డిస్క నీలా ౦క = =నల ల్లి నిక లంక మ నెడు, లకావరాహీత = " రావణా ౦త్రకుం
| డగు రామభ (దునియొక్క, పట్టాష్లిశే వే చనావరసమయ జా పట్టాభి షే చక ముఖ్య సమయమందు,
కువార్షి రాజ=బుషి[ శేష్టుల చేత, అభిషి క = అభిషేకము చేయబడిన, గ ంశాదిపు ణ్యతరం
4టీ= =జావ్నా వి మొదల గుపవి త్రనదుల యొక్క, విశడజల౭కో భ్రమగుజిలమయొ క్క, (పవావాం
అలపోలికకొ=వఅద.ల భంగిని; _్రైవహీంచుచుకొ=పాటు చు; అనలా జం[దు. డనుమా క్రి
'శసీంచశిసనముందు( గళంక మనెడు, క్రీరామమూ రి గరార్చుండి యుండగా దత్పట్టాభిషేక
'మపూగోతృ్సృవసమ యమున మవాస్టలు తెచ్చి యభిషేకము6 జేయు గంగాదిప్రుణ్యనదీజల ఫవా
'వముభ ౦గ నాపండు వెన్నె అపీండు శ్లాజి ల్రైనని భావము. అసాచలసన ౦గతాహి మాంశుకిర ణకూ
ఉక్ళ ణాంకుర నికరంబులక్‌. .-అ స్తాచల=చరమా దిని, సంగత=సంబంధించినట్టి అహీమాం
శకిరణఆనూర్యకిథ ణముల నెడు.కాట=కపటముగల, రృ ణాంకుర=లేయనువులయొకట్ట,. నిక
1. ర్‌ి
418 చం ద్రి కాసరీణయము, న వ్యాఖ్యానము.
రంబులకొజగుం ప్రులను; అన్ని ంటీ౯్‌; మేనీ=భ తీంచి; దర్చించిజగర్వించి ; రథాంగజనం
బులకుకొ=ద[కవాకము లను పజలక; వె కల్యంబు చేకూర్చి = వికలత్వముఘటిల్ల జే సి; సము
జ్ఞ్రంభ మా ణసత్ప్ర భానా ప్రీ ప్రి =మించినమంచిసామర్థ న్రముయొక్కు.[పౌ పి చేత, సత్‌ =రిక్కు-
లయొ క్కు, (పభెాజ= కా ౦తియొక అవా ప్రి పిళ్లా = పాపి పి చేత; 'వెల రేంగుని శానె చికిక =
విజృంభించు రాత్రియ నెడు నుంచియావును; “ఉ త్రమాగోసునైచికీ” అనియమరుండు; పట్టి=
బంధించి; చకోరవత్సంబులు = చెన్నె లపులుంగుల వెడుదూడ లు; కుడువక = చీకుటకు ; కే
తారాధవోధస్థలపరిదృశ్య మాననవాంకుక స్త సనంబులకొ.- చే (ప్రా పాలు దవించుచున్న, తౌరా
ధవోధస్థలపరిదృశ్యమాన=చం[దు ండ చెడు పొదుంగునందు.( జూడ (బడుచున్న, ననాంశుక స స్త
నంబుల జొ రీ తకిరణముల నెడు చన్నులను డి; ధరితీపాతి౯ = భూమియ నెడు
పా్యతమునందు 3 దిష్టగోపాలకు౦ డు = కాలమనెడు నావుల కాపరి; పీదికినన వీన
పయః. పరంపరలదారికొ. = పిండిన(క్రొ త్త శీరపరంపరలతీరున ; చూపట్టుచుక్‌ =
అగపడుచు ; అనం గాలమనెడుగోపాలకుండు రాతి యెడుగోవు చరమాచలమందు
నూర్యకిర ణము ల నెడుకసవు మేనీ దర్చించి చకవాక ముల నెడు (ప్రజకు వ్యాకులత గలుగ
జేయు చుండగా డాని. బట్టి తెచ్చి చకోరము లనెడుదూడలు | తాగుటకు ఇందమండలమ
నుపొదుంగునందుకిరణము లనెడుచన్నుల నుండి పిదికిన శ్నీరపూరమును బోలి వెన్నెల
యున్న దని భావము. ది నాంత పర్యంత ౦బు =స ౦ ధ్యాకాలమువణకు ; ఒకు ( పొద్దు డి=ఊ పవ
నీంచి; అఆతిశాంతకాసారసోపానోపాంఠశశళికాంతసంతానమరీ చి కా వీచి కా వతీవిచికాజూతం
బులక్‌,-అతికాంత= =మిగులమనోజ్ఞ మగు శా సారస్రోపానోపాం౦త= కొల (కుయొక్క_నోపాన
సమీపనుండలి, శశి కాంత సంతౌన= దం దకా ంతమణులగుంపు యొక్క, మరీ చికా="కా౦తియ
చెడు, వీచికావతీ=నదియొక్క_, వీచికాజాతంబులక్‌ = తరంగసమూవాములమ ; చొచ్చిజు
(పవేశించి; అనంగా నానదియందు స్నానము బేసి వీయునుట ; ఎడలి=బయలుచేటి ; వికసీతారుణ
శరజసీఠికొ = =విక సీంచినయెజ్జగ లు వయ నెడుపీ విరమందు; వనించి=ఈ ండీ; కమలాహిత ధ్యాన కలీ
తాంతరంగంబునక్‌ .-కమలాహిత=చందు (డ నెడుకమలకుహి తు ౬డైెన విష్ణు వుయొక్క ధ్యాన=
చింతతోడ, కలిత =హడుకొన్నట్టి,అంత ర ంగంబునక=చి త్రము చేత; ఊన్న చకోరసువా నీ నీజ '
నంబులకుకొ=ఊండినట్టి ఇ క్రవాక స్త్రీలకు; య(వతేఘ్ను ంబులు=(వతీదూ వకములుకానివి; అగువి
శ దాపూపంబులు=అగునట్టి తెల్ల నియఫూపము లను సమకూర్చక్‌ = చేకూర్చుటకు; తత్పి్యంయశ్యా
మాప కాండ ౦బు=ఆ చకోరనువాసీనులకుహీ త లైనరా(తుల నెడు స్ట్రీలకదంబము 5 పూర్వదిశావ
దాత శో భాచ్భాదన ౦బు వెళ = తూర్పుదిక్క నెడు తెల్ల నివ ్రముమో6ద, చందభరట్ల ంబు=చం
[దుండనుతిరుగలిని ; సెట్టి= =ఉంచి ; ఒయ్యనొయ్యనక్‌ =తీన్న తిన్నగా; తా రాసుభ [చొ
పటలంబులు= నర త్రముల 'నెడుగేమడివి త తుల గుంపులను; వె చి=వేనసీ; విసరకొ=తీప్ప(గా; (పన
రంచుకదీ య ిష్టధట్టంబుల చంద ంబునక్‌ = ప్రసరించు చున్న వానిని ండిసిండులద '౦డీని 5 "పంపొం
దుచు౯ =వృద్ధింబొందుచు ; అనలా. జకోర స్తీ (పదోషమువజకు నుపవాస ముండినూ ర్యా
స్తానంతరము కొల (కులసోపానముల నున్న చందకాంతమణిమరీచి య నెడునదియందు స్నాన
ఇుచేసీ యొజ్దగలువ యను నాసనముపె పె గూర్పుండయుండ గా నా మెయుపవాస[వతమున
చునకెల్లని యవూపములు సే సయ 3 రా(త్రియ వెడుతదీయ(ప్రయ స్త్రీజన ౦2౦ తూర్ప నెడు తెల్లని ..
.
వస్త్రము పెం జందు6 డ సెడుతిరుగలి నుంచి రిక్క ల నెడుగుమడి విత్తులు వోసి విసరం
గాల (బసరించువానివీండివీండును బోలి వెన్నెల యుల్ల సీ్లె ననుట. నెట్టుకొని=[తోనీ
కొని; గట్టుగములతటంబులకా = పర్వత సంఘము అదరులందు, పొడకట్టు నెలచట్టులక్‌ =
చూపట్టుచున్న చం[ద కాంతములవలన; కర ం౦గీ = (దవించి; మట్టుమోజుక్‌ , = నితిమోజున
ట్టుగా కురియు పెన్నీటిబలురొద = కురియు చున్న గొప్పజల ముయొక్క_బ లిస్టమగుధ్వని ; అ
భంగతరంగని నాద౦బును = అధిక మెనతరంగధ్యనియు; ముందుముందుగకొ = తొలుదొలు
తనె; మందగతికొ = తిన్న నిగమనము చేత; తో ౧తెంచు చందనా చదలపవనకందళికా = కనలబ
డునములయమారుతాంకురమువలన; తరళితంబు లె=చలింప6ంజేయంబడిన వై ;ని ౦ంజారవిరినినబొండు .
మలి యనిరులవిండులు. -నిండారవిరిసిన = చాగుగవికసీించిన, బొండుమల్లి యవిరుల = బొండు
మ ల్లెపూలయొ క్క, వీండులు =గు౦ఫులు; పాండురోడి ండీరఖండను ండలంబులును = తెల్ల నిశ ఖనఖిం
డములగుంప్రలును; మదికొ = =-చచి త్రమందు; కదురుముదమునక్‌ =కలు గునట్టిస సంతసము చేత; తమ
తమసుదతుల క్‌ =తమతమవీయు రాండ్లను; కవకూడి=జత గాంగలిసీ) ఎదుర్కో ను నేష్రులు.ంగుకొ
= ఎదురుగ (బోవు చకోర సంఘము ; ఎదురెక్కు సమాన వతీక్రమినవితానంబులునుకొ =
ఎదు రెక్కు_చున్న వియు మానవతులతో.౧హాడినవియునగు మినములగుంపులును; కాంగకొజు
అగుచుండ6(గా ; అనూనపథిక మాని నీమాన సాలమూలసమున్తూలనంబు. -అనూన = అధిక
మగు పథికమానినీ = పథక స్పీీలయొక్కు, మాన = కర్య్యయ'ెడు, సాల = వృత
లముయొక్క._, మూల సమున్నూ లన ంబు . మూలో చ్చేదమును ; వేయక = ఒనరించు
టకు 3 పర య=ఒప్పి, దినాంతవిలయకాలంబునకొ = సాయం౦కాలమ చెడు (ప్రళయకాల
మన్య వేలాతిగంబెన పాలవెల్లిపాడవునక్‌ = వేలమిణీన త్నీరసము[దముభం[ని; పొడనూ
పుచుక =ఎఅగపడుచు; అనగా నావెన్నెల (పళ యకాలమం౦ందు వేల మోటే సాలసమున్తూల
నము గావించుచు మించుఖీ రాంబురాశిని బోలి సంధ్యాకాలమున మౌనినీభూనసమున్తూల నము
గావించుచు మించిన దనియు, దానియందు వెన్నెలవలన6 బర్వత౦బులనుండి నర పడు
చం(దకాంతజల[పవావాము రొదలు తరంగ ధ్వనులుగా నుండె ననియు మలయమారుతాం
కరమున నిండార వికసించిన బొండుమళల్లియలపీ ండులు నురుంగుతునియలను బోలియుం డె
ననియు, సంతసమున€ దమతమ[వీయు రాండ్లతో. గూడి యెదురెక్కుచకోరములు జత
గూడి యెదునిక్కుమోల6 బోలియు౦ యె ననియు భావము. కోకనదపరాగమపశళోదయ రాన
విల సన ంబువకా,-కోకనదపరాగ=ర కోత్సలసంబంధియగు ఫుప్పాడియ నెడు మవాత్‌ =అధిక
మైన, ఆదయ రాగ=ఉదయ శా లి కారుణ్యము యొక్క. , విలసనంబునక్‌ = పకాశము చేత; కో
రకిత నీర జతార కాసము-న్నేవ ంబునకా. -కోరికత =ముకుళి తములగ్కు_ నీరజ=ప _ద్రములనెడ్కు తో
రకాజనక తము ల యొక, సముేవంబునకొ= ప కాశము చేత; కోోనులశ్యామ లే తేరకుము
దవలయసుధాకర ధామవి శేవంబునక్‌ . _-కోమల = జ=మృదుల మె, శ్యామ లేతర = శుభ మగు, కము
దవల య=క లల గుంప చెడు సుధాకర చం! దునియొక్క_,ధామవి శేవంబునక్‌ = = కాంతి విశేష
ముటేత; కొొమరొొంది=అండముగాం చిత దజనీసమయ భాసమానపయోధర పథంబున కన్న కొ=
అరా(తికాలమున విలసిల్లు నాకసమునకొన్నను; మున్నుమున్న =ముందుముందుగ నె;కన్ను ల
కొ; వెగ్గలబె=మిక్కు_ట మై, తొలంకు క్రొలంకుగమిళొ ఇ చెల గుట్ట కాసారసంభుమునా;
*
420 చంద్రి, కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
పా నీ=వదలిసన్న ౦ప్రు వన్నె లమిన్న=లే(త రేయెండమిన్న 3 చర రానిలతానివాసంబులక్‌ =
చొర ౧బాజనలవిగాని ల తొగ్భవాములయ ౦దు; దాంగకొ=దాంగుటకు; పోవుచుకొ=ఏగుచు;
తదంతరపంఫుల్య్యమాన మల్లి కా వల్లి కామత ల్లి కా (ప్రసవధ వళద్యుత్మిప కాండ ౦బులు.-- తదం
తర = ఆలతాగృహాంతరమున, _ పం పల్ల ప్ప సమాన = మిగుల వికసీలేన, మల్లికా వల్లి కామ
తల్లి కా=[పశ సమల్రి కాలతలయొక్చొ_) [పసవ=ఫువ్వులయొక్క_, ధవళద్యుతి=ళ[భ కాంతుల
యొక్క,[పకాండంబులు=గుంపులు; నిండి; శే యెండ మెండుకొనక్‌ =చం| దాత పముమిక్కు_ట
మగునట్లు; చేయక్‌'=ఒనరి ౦ప లాదాంగళ్‌ వచ్చినచో టక -=దాంచుకొనవచ్చిన స్థలము న;త్రల
- వరులు=తలారివాం (డ్డ, ఉన్న తెజింగు=ఊన్న రీతిని; ఒయ్యనక =తీన్న గా; కనిజచూచి; ఖేదిం
చుకోదరతలోదరీవారమ్థు ల నయనమ్హలక్‌ =దుఃఖించు చున్న చక్రవాక స్రీ)లగుంప్రుల "స్మేతము
లందు; జూలు గాక్‌=| పవావాముగా; జూబున'నావిలజల మాలికలతో కొ=జా అంచున్న ట్లియు
నకలువ మెనట్టి జలపరంపరలతోడ; మేలంబులు=పరిహాసములను ; ఆడుచుక =సలుపుచు; అ
నంగా జ(కవాకస్త్రీలకు కొల(కులు రకోత్పలపరాగ మనెడు సంధ్యారాగము చేతను పద్మము
కుళము ల నెడురిక్క_లచేతను తెల్ల గల్వపూల గమి య 'నెడుసు ధాంశు ధామ సోమ.ంబుతోను
వెలనీ యట్లు దయరాగనక్ష(త్ర చంద్ర కాంతులతో. గూడినయాకసమునకన్న మున్న గన్ను
లకు వెగ్గలంబులు గాగ్యా వానిం బాస్‌ సన్న వెన్నెల చొరరానిల తానికుంజములకు నవి దాం
గం బోయిన ననియు, నందును మల్లీ కాకుసుమధ వళద్యుతులు నిండి వెన్నెల మెండుకొన్న
ట్లు సేయంగా దాంగంబోయినచోట తలవరు లున్న ట్లిటను సుఖము లేకపోయెయగదా యని
'ఖేదించుచున్న వనియు నట్టిచక్రవాక స్తీీలనిరలనయ నాంబువులతో మవేలము లాడుచు వె
న్నెల చెలంగినదనియు భావము. తళతళమను నెల చలుపగి న్నెలయెడ లక= ప్రకాశించుచున్న
చంద కాంతపుగి న్నెలయందు; కలయక =అంతటను; నించినయతి బంధుర సౌగంధిక సుగంధ
ధుర ంధరగంధో త్తమారసంబు. _ "నించిన = పూరించినట్టి, అతిబంధుర = మిగుల డట్టమగు,
సౌగంధికనుగంధ = కల్పారయముల మంచిగంధముయొక్క_, ధుర.ధర = భాొరమువహీం చిన
తద్దంధముగలవి యనుట, గంధో _తీమారసంబు=మ ద్యముయొక్క_ రసమును ; తమతమరమ
ణల మ్రైవిపండులు=తేమతమ(ప్రీియుల యధరముల నేడు ఫలములను; ఆ పదం౦శములు గాక
=నంచుకొను భోజనసాధక 'విశేషములుగా. గాననుట; నాదారకొ = తనివి తీరనట్లనుట;
డ్రోలి=పానముజేనీ ;తదీయమా హాత్ర త సిక ల్పితేమానసవి[భ నుంబునకా. _కదీయమా హత త క=ఆమ
ద్య సంబంధియగు (పభావము వేత, కల్పిత= చేయబడిన, మానసజమన సంబ ంధియగు, + విభమం
బునక= భాంతి చేత; తత్పా[కలక్‌ =ఆ చంద కాంతప్రుగిన్నెల ౦దు; సర గకా= వేగముగా; నెల
మించునిగ నిగలక్‌ =మిగులనతిశయి ౦చు (పకాశము చేత ; 3 మరలక్‌, సలిలంబులు=జల౦బులు,
ఊరక =ఊర (గా; మదిధకొ= =మద్యమును 5 నించినారని=పూరించి నార ని, కకొనిజ' స్వీకరిం
చ్చి అచటలా =ఆనీటియందు; (పతిఫలించుప వ్రీరక్‌ = (ప్రతి బించిం చినయ ధరమును; వాసన
కుక్‌ =పషరిమళమునకు) ఇడిన 'కెందలిరుటాక నిజడు ంచిక ర క్షపల్ల వమని; తివిచియుక= జాలాన్ని.
యు; విలోచనమాలికలునయనప ంక్పోలు; వానితౌవికిక్‌ = వానిపరిమళమునకు; చేరుతు మైద
అని= బేరుచున్న తు మైదలనిి గదిమియుక్‌ = భ తనముచేసీయు; ముదంబునక్షా = మెద
'మతోడ;. గసీయులకుక- = భర్తలకు, అందీయక్ష్‌-. = అందిచ్చుటక; పోవు భుందగావమిి
నీ బృంద ౦బుల వాసారవిందసందీవీత హీరక టక కో భాధట్లంబులకొ.-పో వు = పోవుచున్న,
మందగామి నీబృందంబుల= స్తీ గి సంభఘంబులయొక్క_, వాస్తారవింద = కరకనులములయందు,
సందీపీతే=మిగుల యబకాళింప (జేయ (బడిన్కహీరకట క=వ([జమయము లగు కడియములయొక్క_,
కో భాధట్టంబులక్‌ =కాంతిపుంబములను; ఇెట్టపట్టుచుక్‌ =హప్తావలంబము సేయం ను; అనంగా
నపుడు స్వీ స్త్రీలు చం[డ కాంత మణి పాత్రలలో మద్యముపో సీ కిని వల్ల భాధరములుపద ంశములుగా
నాదారరిగోలి తదనుగుణగుణ సాంగత్యము న విల సీల్లుచు వన్నె ల కాపా త్రలయం దూరుచున్న
నీరు చూచిమద్య మని భ మించి మజలం దత్చానమున కై వానించెకొనియందు 6 (బతిఫలించిన
తమయధరములను పల్ల వము అనియు నేత్రములను తుమ్మెద లనియు నెంచి వానిని దివియుచు
నామద్యమును తమ[వీయు లక ందీయహ స్తములె త్తి యుండగా నావా స్త్రములయందున్న వజమ
ణిమయముల గు వలయముల కాంతి సంతతిని వెన్నెల వాసావల౦బము గా జేయంనట్లు విలసీ లె
ననుట, స్మజక టక కాంతి వెన్నెలకాంతితో ధావళ్య సామ్యుమున 6 దచెలియరాకుండ.6 గలిసీ
న దని ఫలితము. అనూనపానళాలా చత్వర౦బులక్‌ =. - అనూన=అధికమగు, పానళాలా ఇ
(పపలయొక్క, చత్వరం౦బులక =ముంగిటిభూములయందు; విమలాసవ౦బు= =(పళ సమైనమ
ద్యమును; లాలస మె చ్చక్‌ =వాం౦ఛావి కేవ మతిశయి౦ప 6గా, (లౌవి= = పానము జేసీ; ; నిర్మితవా
ర్య. బ్రరొజంబులక్‌ =నిర్మింప ంబడిన _పాసాదములను; చేరక = చేరుటకు; పోవు నెడకా=పో
వునపుడు; చందికాహాలా పానలీలా గతిక = వన్నె లయను మద్యముయొక్క_. పానముననెన వి
లాసగమనము చేత; అంబరంబునకొ=ఆకాశనుందు; చరించుచుక్‌ =తిరుగుచు; తత్సమర్పిత
నుదఘూ ,్థీతంబులు. ---శల్సమర్పిత=ఆమద్యము చేత ౬ జేయ (బడిన, మద=దర్చము చేత ఘూర్షి
తంబులువ(తిప్పంబడినవి, అగుచకోర కోరక కుచానిచలయంబుల కటాత్న తారళ్యంబులు. య
అ గు=అగునట్టి, చకోరకోరకకుభా=చకోర సీ స్ర్రీలయొ క్క, నిచయంబుల=గు ౦ఫులయొక్క క
టాతు= = కేగంటిమాపులయొక్క, తారళ్యంబులు= చారిచల్యములు; చెజమిం చు లె= అధికముల
గు మెజపులె ;: కోకనదకోటర కోటిలీన నుధుకర రంకారంబులు.--కోకనదకిో టరకోటి=
బజ్జి : గనల్బలతొజ్ఞ గుంప్రులయం౦దుు లీన= =దాంగియున్న, మధుకర = భృంగములయొక్క,
రం కారంభులు= నాడములు; గర్భనంబులైె= ఈటుము లై; నిగుడక్‌ = ఇజస్పల 3; పొడనూఫువె
న్నెల౯ =ఫాల్చునట్రి చం దికను; జడివాన గాకొ = జడివానయని; తలంచి = ఎంచి; జెదల
అక్‌ =తలలమోద; పయ్యెదలక = పెంట వస్త్రములను ; కప్పి=ఆచ్చాదించ్చి "న చ్చృలికేలు = సక్సి
యలవా_స్ట్రములను; కె లాగుకొ=లెల ౦బనమును గా) పూని=వహించి ; బుడిబుడిరయం౦బు=అఆతి
త్వరతోంగూడిన వేగము; బుడిబుడియనునడి నడకలో6గల యను క రణశబ్దము; అడరక్‌ = జ
శు 6గ్యానడ చు పడ (తీమిన్నలయున్నత స్ట స్టనాంతీరవిలంబమాన. ముకాపోర గౌరరు కృతిక, వ.
నడచు=గమన ము సేయు చున్న, పడ 6తి మిన్న ల=స్టీ రత్న మూలయొక్క_) ఉన్నత స్తనా ౦తేర=
మిట్రలగు సనములమధ్య భాగమందు, విలంబమాన=వేలాడుచున్న, ము కాహార= ముత్యం షు
ఇపేరులయొక క గారరు కృతిక = =కుభ ) కాంతి ఫుంజము వేత; పునరు క్త కంబు '= ఇనుముడీయెనది;
ఆగుచుక్‌; అనంగానఫవు. డు త్తమస్తీ లు పొనశాలలచెంత. ఫిమలాసవమును (గోలి. మేడలు
జేర బోవుచుండంగా వెన్నెల యనుమద్యము (దావి గగనమఘందు. జరించు చకోర స్త్రీ అకటా
తతార ళ్యములు 'పెంఅఫులు గాను ఎజ్జగ ల్యలలోదాంగిన త్తు మైదల్యమోంత లు టుములుగాను
422 చంద్రి కావరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
వెన్నెల జడివానగాను వారలకు దోచి తలలపై. బయ్యెదలు గప్పికొని చెలియల కెలా
గుంబూని వడిగ బుడిబుడిం బోవుచున్నా రనియు వారలయున్న తీ సనాంతేరములను
న్న ముత్యంఫు పేరుల తెల్ల నికాంతి సంతతితో వెన్నెల రెట్టించి వెలింగెననియు భావము. వెస్దల
మై=అధిక మై) సెమ్మదిక =నిండుమనస్సునందుు రమునీగ్లు= [క మైడులజ్జ; వెనుకకుక తివియక్‌ =
వెనుక కాకర్షింపంగా, అగ్ధలికక్‌ =కౌర్యము చేత; మరుండు= కాముడు ; వెచు మొ్యుములికిగ
ములు=[పయోగిం చు మొగ్గ ల నెడు బాణములగుంపులు; ముంగలికిక్‌ = ముందునకు; నూకక =
గ్రోయంయగా; కరంబు=మిక్కిలి; మదంబునక్‌=మదము చేత; తూ (గయాడువల దొరపట్టంపు
చేనుంగురంగునక్‌ =తూ (గుచున్న మదనుని పట్టపు మేను ౧గుతీరున; చూపట్టుచుకొ= అగపడు
చు; ఇదినవోథా నికర ౦బులకు విశేషణము; "నె చ్చెలులకుళశలత్వంబునక్‌ =| వీయసఖీజనుల స్స
ర్పు చేత; మందమ౦దకలన౦బునక్‌ = మెల్ల మెల్ల ని డ్రియలతో; శేళికశామందిర ౦బులు = క్రీడా
మందిరంబులను; చేరి=ఫొాంది; అధి పు డు=[పీయు (డు కర ౦బుపట్టి= వాస్తమునుబట్టికొని; శో
య్యక్‌ =పాన్సునందు; ఉఊఉంచి=డఊండం(వేసీ; ము త్తియ౦ ఫు పేరులు=మో క్రికహారములను; అంటు
చ్పేరకొ=ము ట్టునెపమున; చన్నులు= స్తనముల ను ముట్టుచుక్‌ = స్పృృశించుచు; మురిపెంఫు
నెమ్మోయునక = కులుకు మోమునందు,; మడుపుక్‌ = వి డెమునా; అందిచ్చుదారిక = అంది
చ్చుతీరన; కెమ్మోవిక్‌ = 'కెంపెన పెదవిని ; నొక్కుచుకొ=కొలుకుచు; తమిలేంచి = నానో
(దేకముగలిగించి బంధురబంధవిశేష సంబంధం౦బునకొ = దట్టమైన బంధ ఫేదముల సంబం
ధముచేత; ననవిల్లు కయ్యంబునక్‌ =సుర తమందు; చ్‌ "క్కి చి=సుఖ పార పళ్యమునొందించి)
చొక్కంపు కళ లయిక్క_లు=మంచికలా స్థానములను; ఎఅీంగి=ఐ తెలిసి; మిక్కిలి = అధికముగ;
కలయక =కూడ6గాా (గక్కు_నక= వేగముగా; వెక్కు_సంబె =వెగ కుత నువునక్‌ =శరీరమందు;
3మటలు= స్వేదములు; (కిక్కిటేసినక్‌ =నిబిడ మకా (గ; మదనమాయా విలసనంబునక్‌ =మన్న
థ మాయా[ప కాళము చేత; పొడమిన (పోడతనంబునకొ=ఊదయించిన (పౌఢత్వము చేత;
ఎంతే గమ్హంబు= ఎంత. స్వేదము; (క మైక్‌ =కలి గెను) అని; పతులకుకొ = (వీయు లక్షు; "తెలియ
కుండక్‌ =బయల్బడకు ండునట్టు; పలుకుచుక= వచించుచు; చేలచెఅంగునకొ =పసాం చలము చే
త; విసరికొను నవోఖథానికరంబుల ధవళాం బరాంచలవిఖభాతరంగంబులక్‌ .-విసరికోను =వి సరి
కొనుచున్న, నవోథానికర ంబుల=నవోఢల గు౦ఫుల యొక్క, ధవళ్గ=శుభములగ్కు అంబరజ
వస్త్రములయొక్కు, అంచల=అగములయొక్కు_, విభాతరంగ ౦బులక్‌ = “కా౦ంతిపరంపగల చేత;
పొంగిజఉప్బాంగిపారలుచు౯ =వెలిపర్యు చు;అ న లగా నఫుడు నవోథలు తేముళేమ[పియుం ల యొ
ద్రకుం బోవుసమయమున లజ్జా వశమున 'వెనుదీయంచు కామమున ముందు కడుగు పెట్టు చుండ 6
గా వలదొరపట్టంపుశేనుంగు చందంబున నుండి రనియం నెచ్చెలులు తమ నేర్చున6 దిన్నతి
న్నాం గేళిగ్భృువామునకు 6 గొనిపోంగా నటకుం బోయి (వీయులు తమ నేర్చున నొనరించు
మావ్యాభ్యంతరరతుల వేం జొక్కె కలాస్థానము లెటీంగి పతులు మిగులం గలయ మిక్కు_
టంజి తనువునిండార స్వేదంబుపొడమ నెంత చెమట మెనని తిన్న గయులుకోచు వసం
“లముచే విసరికొనుచుండి రనియు వారి శుభాంశుక[పభాజాలంబులతోో బండు వెన్నెలలు
* పొరలి నట్టుం డె ననియు భానము. ,నవోఢీలు ముగ్గావాంతర భేదములో, జేరిన నాయి
ర్ట రసమ ౦జరి యందు .““త( తాజ్బు_రితయావ నా ముడ్జా సొ చ ద్వివిధా జ్ఞుళయాన :
నా అజ్ఞాతయౌవనా చేతి సెవ్యకమళో లజ్ఞాభయపరాధీనరతి ర్నవోథా సెవ సప
యా విసస్టనవో థా?” అని [వాయంబడినది. “ఆడా రతం చావ్యా మినా (పయోజ్యం తతా
నీ చాలిజ్ఞనపూర మనవి” అని రతిరవాన్య క (పకారమున నిటం దొలుత నాలింగ గాధ
రచుంబ నాది బాన్యారట యు వెనుకనురత రూపాభ్యంతరతియు వర్ణ ౦ప(బడినది, స్తనసం
స్పర్శనో క్తి చే నాలింగన మే చెప్ప (బడిన దని యెటుంగ వలయు. “అబ్బు సే పదగుల్బ జాను
జమ నే నాభ చ వక్షస్థ్సలే క్ర శే కణకపోలద నవస నే నేతాల శే మూర్జ ని | శుక్లాశుక్ల విభా
నతో మృగద్భశా మజ్జ వ్యనజ్ఞన్టీతీ రార్భ్యథో గమౌేన వామవదనాః పక్షద్యయె లక్షయే
క” ఆని క భాన్థానములు రతిరహస్యమున నె చెప్పంబడినయవి. తొలుతటి కలయికలకొ=
(పథమసమాగమములయందు ; మనమలగకొ=మనస్సు సంత సించునట్లు ; కలసీన వెలువరత
నంబుల కొ =కూడినసీరత్న ములకు; తేల (ప్రునక్‌ =ఆంతర ంగమందు; తలంచుచుక్‌ =స్య రించు
చు; ఆలమరానివి రాళికా=ఆ కమి ఎసరాని విరసామును; కొని; నెలపొడుపు వెనుక క్‌ =చం(దోద
యానంతర మున; అలమనాట్లూర క బికికొ=గతి కీ; ఇల లే ంగ౯=విజృంభించుటకు; తమికొ=ఆ'ప
శ్లీచేశ; ఏతెంచినపతులు = వచ్చినట్లి వీయులు అపుడు; తమయెడకొ = తమయందలి;
పాడముమమరేకొ=ాఈాదయించిన యను రాగము చేత; నిదుర గదియమికొ=నిద రాక పోవుటచే
ర; ఇంజిగి కొ =అరుణ కాంతి చేత్ర; కదురుకొశళుకనుతుదలును=అతిశయించు చున్న చే శాంతము
లును; తీనుతీలమునకొ=శరీర ప డీశమున; తోల కుగుతు విర వాజ్యరభ ర ౦బునక్‌ =నిండిన యధి
కమైన వియోగ జ్బరాతిశ యము చేత; నికిపాన్నునక్‌ =ఫున్సశ య్య పె పొరలకొ=పరివ ర్లన
ముసేయంగా; చిక్కు_ వడుమణి సర౦బులును=చిక్కువడివ మణిహారములును; మరునియిరువా
డక దువ్ర=మన్గ థునియొక్కాయిరు[ పక్కాలపదునుగల యాయుధ ము; పేరెదకొ=విళాల వక్షయు
నందు; చుణుకుచుజ్లుక్కు నక =ఇట్టిధ్బనిగ లుగు వ ట్లు గా, నాటక్‌ =(గుచ్చుకొన ౮, తాళ క్రణు
ఓర్వంజూల క; "నెల ఫు నిట్టూర్చులు నుక =వ్యావీంపంజేయం నిశ్వాసములును; పరయు పతితి లక సంప
ర్మపకారంబు=ఇతేర న్లీీసాంగత్యభంగినితోర ౦బు గాకొ=అధీకము గా; ఎజింగింపక్‌ = తెలు
ప(౫ా)ాఅ లివి=కోవీంచి; ఆవలి మొగ ౦ బె= పెడ మొగ మైైళయని ంచి=పరుండి; మాటిమాటికి౯"=
పా రెసా రెకుబోటిక తెలపలుకులల్‌ = ఖెలిక శెలమాటల చేత ; నిజ పేమాతిశయజనిత వియోగ వే
దనాకార్య్యంబులుగా క .- నిజ = తో మయందవి, _సేమాతిశయ = అనురాగాతిశయము చేళ,
జనితజ పుకైనట్ల్‌, వియోగవేదనా = విరహ వేదనయొక్క, కార్యంబులుగాక=కార్యములని ;
శేలికీ= తెలిసీ కా ని; ఇకుమడిళూట్రములక్‌ =ద్విగుణిత సురత ముల చేత ; అలమి = ఆ[కమించి;
రతిబడలిక జర తివలన నై న్యశమము; పాయకొ=పోవుటకు ; కరంబు=మిక్కి_లీ; ఉరంబులకొ జ
టోమ్ములమో (ద; చల్లులాడుఫు వ్రు టోంయలశయకు కేశ య సమాక్నీ పమనసారతమోదంబాల౯. -
చెల్లులాడు = చల్లుచున్న, పువ్వు (బో 6డుల = స్ర్రీలయొక్కు, శయకు కేశ య=పద్య మును బోలు
హస్తము చేత, ?” పంచశాఖశ్ళయ:ః పాణిః అనియమకుండు సమాక్షి స్త = వెదచల్ల డిన,
ఘనసార =కరర్పూరముయొక్క_, క్షోదంబులక్‌ =చ్రూర్లములను 3 పత్నీక రించుచుకా =ఆత్తీ యము
గాంజేసీకొనుచు; అనగా నప్పుడు పురుషులు సృరార్తులె నిదా భొవనున "నెజ్టనికన్నులు, విరవా
జ్యరభర మునవిరిశ య్య వెంబొరలుటచేం భిక్కు_వడినమణిహారములు సృరవరాయు ధావాతి చేత
స్టూర్పులుగ ల వారై, శ్రీల షపెంతకుం బోంగా వారు చూచి పరయు వతిసాంగ త్యము వేసీ వచ్చి
424 చం ద్రి కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము..
నా రని యలిగి యవ్వలిమొగముగలవారె శయనించి యుండి . మాటిమాటికి బోటిక తెలు
చెప్పుట చేత స్వవిషయ కాను రాగమున నె యటున్నారని నిళృయించి యినునుడికూ టముల
నలమి రత్మ్‌శమాపనోదనమున ౩ ' వారిటోమ్ములమింద చల్లుకర్న్చూర మార్భ ముతో బండువెన్నెల
“ దండము మెలగి, విరాజి ల్లి నని భావము, అలరుమల్లి యవిరిసరులు .-అలరు= (ప కాశించునట్టిం
నులి యవిరిసకులు=మ ల్లెపూలదండలు; తుటిమి = కొప్పులలో (దుటిమికొని; అమలనూ క్రికదా
మంబులు=నిర ర, లము లెనముత్య ం ఫు పేరులను; తౌ ల్పి=ధరించి;క పురంపుబొట్టులు=కర్నూరొతి లక
ములను; తీర్చిజదిద్ది? కమనీ యమల య జక గనుంబు=మనోజ్ఞ మగు క్రీగంధమును; అలంది=న్రూ నీకొ
ని; ;కలికి తెలి చలువలు= అంద మైనశు భవ స్త్ర స్రమలను;ఊోని=వహీంచి; వెన్నెలక్‌ =చందికయందుు
'తలవరులు=తలారులు ; కనకుండక్‌ = తము చూడ కుండ 5; నంశేతనికేతనంబులకుక=సనంకే
త స్థానముల కు; పోవు తోవకా=పోను దారిని 5; వొంచి = కని పెట్టి ; కమలకళి కాసంలగ్న మధు
పని నాదవలయమఘేం కార సంకలిత మృణాలయక్టి.--- కమలకళికా = పద్మముకుళమునం
దు, సంలగ్న =సంబంధించినట్టి, మధుప=తు మైదలయొక్క_, నినాద=ధ్వను ల నెడు, వలయ
ఘీంకార = కడియములయొక్క_ఘీమనుశబములతో డ, సంకలిత = కూడుకొన్న, .మృ ణా
భయప్లి =తామర తూ (జడ నెడుదండ మును; కరంబు = మిక్కిలి) ఊని = వహించి; అడ్డంబు
పజ తెంచువార=అడ్డమ న వచ్చుచున్న వారు ; ఎన్వ రెవ్వరు ;' అనక =అనంగా ; తలంకుమనం
బునక్‌ =చలించుచున్న మనస్సునందు ; ఘట్రకుటికా (ప భాత ౦ంబుఅగుదారి=సుంకరకట్రయందు 6
(బొతఃకాలమాయెననురీతి ; అనలా నొకసరకు( దెచ్చువర్త రకుండు సుంక రకట్ట దప్పించు
కొని పో వలయు నని రాతి పోవుచుండ గా సుంకరకట్ర దగ అకు 6 బోవువబ"కే తెల్లవా.
జీన దని తదర్భము; అయ్యెక అని; మాటుపలకక్‌ చేరక = “బదులుమాట ఇెప్పయాలక, మూల
మూలక =(ప్రలీమాలయందు;. ఒదుంగుచుకొ= =చోొచ్చుచు ; తలంకునెడ కొ =భయ పడుసముయ
మున; కిలకిలనవ్వుచుక్‌- = కిల కిలయనునట్లు నవ్వుచు; తమైెటుంగ ౧జేయక్‌ = =తమ్ము తెలుపగా,
ఒక్కి_౦తచిగిరించునలుకక్‌ = కొంచెము ంకోరించు కోపము వేత ; ; అభి సారి కా జనరబులు = జ్యో
తా షఖిసారికలు ; (సియు లెక =త మవల్ల భులె సెని ; ; రువ్వుమ వ్వంఫువిరిగుత్తు లకొ=వి సరివై చు
మనోవారములయినపూగుత్తుల ను, చివ్నకుక్‌ = =జగడమునకో ; వీలుచుచుక =ఆహోగనము "సేయు
చు; అన(గా నఫు డభిసారికలు జ్యో త్సా్నానురూపము లైనతెల్ల ల్ల నిమల్లి కామా ల్యమా కిక దామ
కర్న్చూర తీలక చందన చర్చికాదులు పూని తలవరుల కగపడం గూడ దని పోన్రచుం
డగా (వీయులు వారు పోవుదారిం గాచి కమలముకుళమున వసీంచిన తు వైదల నాద
ము ' ల నెడుకడియముల చప్పుడుతో 6 గూడిన మృ ణాళయప్టి నింబూని యడ్లముగా వచ్చు
వా శెవ్యరని "'యడిగి: వాశేమియు 6 జెప్పంజూలక మూలమూల నొదుగుచు భయపడు
నడం గిలకిల' నవ్వ (౮౫ నా న్హోలక్రం గొంచెము కోప నుంకురించి మవ్వంఫువిరి గుత్తు
లు వారిసెె చె రువ్వినా, రనియు నాగుత్తుల 6 బండు వెన్నెల చివగకు బిలిచిన దన.
దత్తుల్యమై యొస్పె ననియు భావము. "మద వానలసంతేప్తా యాభిసారయతి ప్రియమ్‌ |
వొగ్ఫిత్సీష కమన్విన్‌ యానయో గ్యాంబర విభూనణా | స్వయం వాభిసరే ద్యాతు సాభమే
నిసారికా। కాన్తాభిస రో స్వీయా లజ్ఞా నాశాదిళ జబ్బా! వ్యా(భఘుహుజా_రసంగత్ర సమృగ
లోచనా. | నీలాదిర కృవసనర చిజ్ఞాగావగుణ్ణనా | స్వాచ్లే విలీనావయవా నిశ్శబ్బపద
చతురాశాాస ము. జ
థ్‌ శ్వాసని ము న్‌
చారిణీ ! సున్నీ గ్ధేకసఖీమా.తయుకా యాతి సముత్సు కాఅని యఖిసారకాసామ-; 1 "కేన
లక్షణములు తెలియవలయు , స న్నెగలవెన్నె లక్‌ = పకాళశమానమగువెన్నె లయందు ; బయ
టక =నిరావర ణ చేశమున; ఎన్న రాని వేడుక పన్ని దంబులు=అ గణితము లగు వేడుక పంజెములను;
పన్ని =చేనీ; సుస్ఫాన్ని కర ంబులతోకా = మితమండలములతోడ ; పెన్నేర్బునకొ=మిగుల
చాతుర్యము చెత; జూద ౦బులు=ద్య్యూతేముల ను; ఆడు చున్న కత౦బునక = ఆడు చుండినహేతు
నుచేత; కొంతదడవగుటకొ = కొొంచెమువిలంబముగుట చేత; పటుతరమహానటనున సట నా
నట స్టైర్యవి పాట నాటోప సముత్క టశంబర (పతిభ టక్ళపీ టజకోరక శరవటల ధారా
దోధూయమానమానసంబుతోకొ.-పటుతర = సమర్థుండగు, మహానట =శివునియొక్క_, మన
సట = పహృూత్చ'౨) దేశమందు, నానటత్‌ = మిక్కలి నటించుచున్న, డై ర్య=ధిర త్వము
యొక్క, విపాటనాటోప = భేద నాతీశయము చేత, సముత్కట = మిగుల విజృంభించి
నట్టి శంబర్యపతిభ ట=ళంబరాసుర వై రియగుమ కు నియొక్క_, కృపీటజకోరకళర = పదక లిక
ల నెడుబాణములయొక్క, పటల = సమూపహముయొక్క, ఛారా=అంచుల చేత, దోధూయ
మాన=మిగుల (గంపిం చునట్టి, మానసంబుతోక=చి త్తముతోడ,విచ్చలవిడి౯ ఇయ బ్లేచ్చము గా;
"పెచ్చు పెరుంగుతాపంబునక్‌ =మి క్కి లి పెరు 6గునట్టిసంతాపము చేత, వెచ్చక్‌ =వేండిగా;ఊర్చు
చుక =ఊ్యులువుచ్చుచుు నెమృదిక్‌=మ౦చిమనమున ౦దు; (క చ్చుకొని=దట్టమయి; హెచ్చు
'వూవాంబునక్‌ =ఆతిశయించువలపుచేత; నెచ్చెలి చేతికిక= పీయసభీనా సమునకు ; అచ్చం
ప్రుగుణుతు=మంచియాననాలు; ఇచ్చి; మచ్చిక లక్‌ = (చేమల చేత ; వల్ల భుక్‌ =(వీయు ని;
తోడ నిరముఅ ంచుకా = తోడితెమ్తునుచు, అంచి=పంపి 5 ఆఅంచితబహీగ ౦౫ ణ(పచేశం
బులక్‌ =ఒప్పు చున్న ముంగి లిభూములయందు 5; నిలిచి=జండి; పతిరాకకుక్‌ =[వీయు నిరాక కు;
ఎదురుచూచునదియు ను =నిరీక్షీంచు చున్నదియు శ, ఇది వెలయు విదలకువి శేష ణము; "షెయ6ం0
ఫుంబొదల తూంగుటుయ్యల పె౯ = మనోవారములగునికుంజములయంద లి తూంగు చున్న
డో లిక; ఒయ్యారంబునక =ళ్ళం గార ౫ ర్వము చేత; కూర్చుండి ; వీయుండు=వల్ల భు (డు;
పసిండిడండి యక =బంగరువీ శాదండమును; వూని=వహీి౦చి ; సుతిమో టక్‌ =నుతి చేయ గా;
విభుని చెంతక్‌ = వీయు నొద్ద;వనీ యించి=ఉ ఒడి; చిన్ని కి న్నెర క పూని=చిన్ని వీణియను చేకొని;
పంచళర దేవతావిజ య సపంచసనుంచిత ంబులు.-పంచ కర దేవతా= బన ౦గునియొక్కా విజయ =
శెలుప్రుయొక, (సపంచజవిస్తార్లము చేత, నసదుంచికంబులు=ఒప్పు చున్న వి; ఆన6గా శృంగార
రస పతిపాదక ములగున వి; అగునూతనగీత ౧బులు= అయినట్టి (కొ _ల్సీపాటలన్యుపలికించి=కిన్నెర
లోయబలికిం చి; చెలులక్‌ =సకియలన్యు చొ "క్క ౦ చునదియు ను=సుఖపార వశ్యమునొందిం చున ట్లిది
యుఘ,; అడుగులు=జనయొక్క కాళ్ళు; ఒర యక్‌ =ఒరసీకొనునట్టు; కొనసాగక'=తుదియుట్టు
నట్లు; అల్లి నజడకుల =అల్లి నట్టి వేణి 8; చుట్టిన మొల్ల విరి శొావి = పరి వేష్టించిన మొల్ల పూలపరిమ శ
ము; ఎ ట్లెడ లకుక్‌ = అంతట శు ; పరవక =(పసరింపంగా 5; మంజాల చర ణక౦జసంబిత కంజరేగ
మంజీర శంజార వంబులు .-మ ౦జుల=మనోజ్ఞ ముల గ, చర ణక ౦0జ=పాదపద్మములందు, సంజ
_త్ర=సంబంధింప జేయ (బడన, ప్‌ 0జి రాగజ్నపద్మ రాగ మణులయొక్క, మంజీర=అం జలయొక్కా
శింజూర వంబులు=గ జ్లైల చప్పుడులు శ్‌ కర్గగ్గానిక- యు డోగ్రయములవార్థా భావమును) మాన్నక్‌ =
ర్‌4
426 చం ద్రి, కాసరీణయనుు, స వ్యాఖ్యానము.
వోంగొట్ట లా, కర్త సుఖసం పొద క౦బులు కాంగాననుటు; ఒజదొజుపీనవల దొర పరువ౦వు కై దువు
తెబింగునకొ.-ఒఅదిొఅవీన=కోశమునందుచో (వీవు వలదొర=మకరని యొ క్క, పరువంపు జత రుణ
మైన, క దువు తెఅంగునక్‌ =ఆయు ధ మురీతి చేత, నిండారకొ = నిండునట్ల్టు; దువ్వలువక్‌ =
దుష్పడమును; కప్పి=కప్పీకొని; కాంతునిళాంతంబునకుక్‌ = (పీయుని గృ హమునకు; బోటుల
వంటక = చఇలీయలవెంట్క; చనునదియుక్‌ =ఐపోవునదియును; తనమనంబు = తనచి త్రము;
అలరకొ=సంతసీంచునట్లు ; కలసీ=కూడి ; కళలక్‌ =కామళా స్త్ర్యపసీద్ధానంగ కళలయందు ;
తేలించి=సుఖ పెట్టియ నుట; మేలుంచచి=శుభ ముకల్లించి 3 ఏలిన నాయకుని యెడ క్‌ =పోషి౦చిన
(వియునిమో ద; ఎడ యని_సియమ్యునక్‌ =తొల(గని పీతి చేత; తలీసి=సమిోవీంచి ; విరిసరులుజ
ఫుష్పహారముల్పు తుజేమి=చెరివి చలువక్‌ = శెత్యమును, వెదచల్లుకలపంబు = వ్యాపింప.
జేయునట్టి గందమును ; అల (ది=వూనీ ; అంతంతక=అంతకంతకు ; పొడ ముషసూవాములక్‌ =
ఉదయించునను రాగము లతోడ ; ; అలమి=ఆ(క్ర మించి ; కమ్మోవిక =బజ్జని పెదివిని ; నొక్కి_=
కాటికి; ప్రనారతులకుక్‌ = ద్వితీయసురతములకో ; సన ర తులుఅనుచో టసంస్క_ ఎత సంధివళ
మునవినర్ష లోపము ఫు నళ్ళ బ్టాంతి మా కారమునకుదీర్భ ముగ లి గి నది; వేడుక = ఉత్సాహమును; లే6
చి=అతికయింప౦6జేనీ ; చె కొనునదియును = (వీయు నిక కి గమునదియును; ఐవెలయు
వెలయువిదల గలితచందనచర్వ్నాపాళీకలక్‌ = అయివెలయు వెలయాం(డ యొ వ్పీదముగు చం
దనచర్చికల గుంపులతోను ; కన త్తరదరహాసవిభారింఛోళికలకా = ఒప్పుచున్న మందహా
సములకాంతిపుంజములతోను ; కర్ణావతంనీత కైరవపత్సమంజరి కావి భాళికలక్‌ = కర్ణ భూప
అములుగా (జేయ ౧బడినకలువ కుల తేజఃపరంపరలతోను ; కబరికా వేష్టితల తాంతమాలిక
లక్‌ = కొప్పునంజుట్టినపూలసరము లతో ను; కలసీ = కూడి; మెల౭గుచుక్‌ = ఒప్పుచు;
అనంగా నపుడు వెలయాం[డలో నొకతి తన వీయు(డు చెన్నె ల.బెట మిత్రమండలితో జూ
దము లాడుచు.6 దడన్ర సేయంగా |మదనశరములచే చాధితయె నెచ్చెలి చేతి కచ్చంపునానవా
లిచ్చి పియుని. దోడ్‌ తె మని యంచి ముంగిట గూర్చుండి పతిరాక శకెదురుచూూచునదియు
నొక పొదదింటిలో. దూ (గుటు య్యెల పెం గూర్చిండి (వీయు (డు ప సీండిద౦ండియ6 బూని
నుతి మిటంగా సంభోగసమయ సము చితము లైన [కొత్తపాటలు పాడీ చెలుల6 బొొక్కి_౦చు
నదియు నొకళతె జూజ విడిచిన జడ నల్లిన మొల్ల లవాసన నలుదెసలు (మృగాల బద్మ శాగముణీ
మయము లగు కాలియ౦చెల6 బౌందుపటీ చిన గ జైల చప్పుడుల ( గర్తానంద ము లగుదుండ ౫౫
నిండార దువ్వలువ గప్పి చెలియలం గూడి (ప్రియని శేతనమునకు. బోవునదియు నొకతెత
న్ను వివిధరతములతో సంతసింప6 జేసిననాయకు నొద్దం _బీతితోం జేరి పూదండలు కొప్పు
న6 దుబీమి మిగుల జలువ యెవక లపంబు( బూసి యంతంత కుదయించు రాగమున మటల
రతమునై పెకొను నదియునె యుండ గా వారలు ఫూసీకొన్న గంధపరంపరలతోను వారి
మందహాస కాంతి స సంతతితోను కర్తాభ ర ణములు గా నుంచికొన్న తెలికలునెటేకుల తేజః ప్రుంజ
ముతోను కొప్పుల నొప్పుగ నుంచికొన్న శోసుమముల దీధితివితానముతోను కలసీ మెలసి యా
"వెన్నెల చెన్నాశె నని భావము. ఇందు వన్నె గలవెన్నెల యళు తొలుతటివాక్యమున విర
పో త్కంఠిత యు రెండ వదానియందు నాలుగ వదొనియందును స్వాధీనపతి క యు మూడవ
ఢానియం దభిసారికయు నగును. “అనాగస్లీ [పియత మే ఛిరయ త్యుత్సు కాతుయా। విరహ
చతు నాశ్వొా న. ము. 427
తృ_౦8తా భావవేదిఖి సృముదావ్భాతా| ఆసన్నాయ త్తరనుణా వ్యా ష్టాస్వాథధీనవల్ల ఖా” అని
విరపనోత్క_08 తా స్వాధీనపతి కల లక్షణములు. అభిసారికాలక ణము (వాయ 6బడిీనచె యెన
వేళ్యాభి సారిక ను గూర్చి వి శేసము4 వేళ్యాఖిసారికా త్వేతి వా హై వెళిక నాయక మ్‌! ఆవిర్భూత
స్మీతముఖ మదఘూర్లి తలోచనా | అనుల్శిప్తాఖిలాజ్జీద విచితాభర అాన్వితా- | న్నే హాజుు_రి
తరోమాజూస్సు టీభూత మనోభవా | సం చేస్తి తా పరిజనై ర్మోగేపకర ణాన్నితైః | రశనారా
వమాధుర్యదీపీతానబ్దవె భవా 1 చరణామ్బుజసంలగ్న మష్టంనుకీ ర ముజ్బుంళా”” అని రసార్ల
వనుధాకరమున (వాయయంబడినది. మహాోత్పలనుండలఆా ఫై కవిహారవిలాసాంచితంబు అయ్యు
ను.-మవాత్‌ = అధికమగు, ఉత్పల మండ ల =కల్వలగు ౦ఫు యొక్క, (తౌణ = ర క్షణమందు,
ఏక=ముఖ్యమయిన, విహార విలాస=వివారణ[ప కాళము చేత, అంచిత ంబయ్యును=ఒ ప్ప చున్న
దైనను ; మహోత్పలమండలా మోదవార తై కవిలాసాంచితంబు ఏ.ను హకోత్సల=అర విందము
లయొక్క., * అరవిన్షమృహోత్పలమ్‌”” అనియమరుండ్రు మండల=సంభుముయొక్కు_, ఆమో
దజసంత సముయొక్క_, హర ణ=వారించుట యొక్క, ఏకవిలా సాంచితం_బె=ముఖ్యవిలా సము చేత
_నొప్పుచున్న దై, ర్మాతి కలువలువిక సిల్లుట యు బద్మములు ముడుగుట యు ( (బ సిద్ధము. అస
మకాండ చండ ప్రతాప నాశ కనిజోదయంబుఅయ్యును.- అసమ కౌండ=నూర్యు నియొక్క, చం
డ[పతాప=లీ( వమగువేండికి, నాశ క=ధ్యంసముచేయునగియగు, నిజోదయంబు=తనయు దయ
ముగలది అయ్యూను; అసమ కాండ చండ పతౌపసంవృద్ధిక ర నిజోదయం బె. -అసమకా౦డ =
మరునియొక్క, చండ పతాప=ణ గ పతాపముయొక్క, 'సంవృద్ధికర=రక్షుకమగుు నిజోద
యం బె=తనయావి ర్భాపముగల బై; వెన్నెల యుదయించునపుడు నూర్యాతాప ముడిగి మదన
తొౌపము మించు ననుట; దివ్య చక చితానంద సంధాయకంబు అయ్యును. -దివ్య చ్యక-=సుర నిక
రమయొక్క_, ఆనంద సంధాయకంబు = సంతోషజనకనుయ్యును; దివ్యచక చిత్తానంద
భేద క ౦'బెజసుంద రములెన చ[క్రవాకముల చితానందమునకు భ్రేదక మై; సురలు సుధ (గోలు
వారు గాన వెన్నెల వారి కానందజనక మగుటయు చ్యకవాక మోద నాశక మగుటయు డె
ఖ్ల ము; రాజిల్లుచుక్‌ జశెంజెప్పీనవిధమున విలసీల్లు చు; (దుహిణాండ కరండ ంబునకుక్‌ =(బ
దోండమ చెడు బరణిక్కి వెండిజల పోసనంబుదారిక్‌ = వెండి నీరుయొ క్క పెపూంతవలె;) (పకా
శం చెక్‌ =విలసీ'ల్లెను, అయ్య వసర ౦బునక ఇదిముందు కన్వయి౦ చును.
|]
మ. అలపాంచాలకువూరి యేపటి సువర్లాంచ త్స రాగాభికికా
నెలవై రా నలకాండధామగతి కెం+తేం వోంచి వెళ్లేంచ వె
న్నెల వై రొనల కాండధామనయన్‌ + న్మేషస్ఫురేత్కో కిలా
బల (మోయక౯ా వెజు నూని ముక సితరుచి౯ * బల్కు_౯ విరోధో కుల,
ట్రీ, అల పాంచొలకుమారీ = ఆచం దిక; సువర్షాంచత్చ రాగాలీకిక,-సువర్ణ=చంపక
పున్సుములయొక్క అంచత్‌ =జప్పు చున్ని, పరాగాళీకిక = ప్రప్పాడిచాలునకు; ఏపలీ=డ స్ఫీ;
చెన్నె లజద్యోోత్స్న ; ఎ ౦ తెక్‌ జ మిక్కిలి) తోంచి జ వాల్చి; నల కాండ ధానుగతికికొ,ఎనల
428 చం ద్రి, కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
బాలి 6డగు మరునియొక్క, ఛామ=(పతాపముయొక్కా, గతీకిక్‌ =వ్యా పిక్తి ఇ
అలలే
లపై జస్థాని 5 పెల్డు=మిక్కి_లి; ఏ చక్‌ =బాధించుటకు; రాక =రా (గా; వై రానలకాండధానున
యనో న్తేషస్సు రతో_ కిలాబల--- వై ర =విరోధమ నెడు, అనలకాండ=అగ్ని ఫుంజమునక్కు ధా
Pe CT) జజ wr » hr w
మ=ఆ(శయమగుచున్న, నయనో సృష= నేతవిక సనముశుత్ర, స్సురె a జ పశకాశించుచున్న, రో
కిలాబల=కిోకిలస్త్రీ, కోయి అలకు( గన్ను లెజ్జగ నుంయట (పనిస్ణము; [సూయక్‌ = కూయ(
గా; వెజక=భయమును; ఊని=వహీి౦చి; ముక =తొలుత; సీతకుచికొ = చవ్యదునిగూర్ని;
విరోధో కలక =విరోధనాక్కులను; పల్కుక =వచించును.
అనె
అన6గా నట్టునెన్నెల గాయుచు. జర్మిదికను మిక్కిలి 'భాధంప ననియు ౯ సోకిలార
నము మిక్కి_లి దుస్సపహామైన దనియు దానివలన జర్నదిక చందాదులను దూషింప6 దొడం
చే ననియు భావము.
చ. కమలక యార్వ హేతితతి + గాథన వూదయరాగకీలి వేం
'దెములక రాహువ క్ర సము+దీగ్ణ విషాన్ని నడంగ కున్నను
త్క_మలక రాళి కాధికశీశ4ఖావాటి, దూలక పొల్సి తెకే. టా
శ
కమలక రాళికాధిగత+ కాలువీ నేవున వచ్చు జాబిలీ. 109
ట్‌. జాబిలీ=ఓ నందు డా ! జౌర్వ హేతితతి కొ 2బడ'గాగ్ని ద్యారా ఎమూ వాము వే
త; కమలకజకం౦దక; గాథననోడయ రాగ కీలి చేక గాథ కట్ట మనిట్ట సవజనూతన మెన, ఉ
దయ రాగ=ఆఊదయ కా లి కాసణ్యమ నెను, కీలి చేలా =అగ్ని చేత; “శేములక క వలింపక, రా
హు వక్ర్రసయుదీర్ణ విషోగ్ని కొ. - రాహు వ క్రై =రాహుముఖుమ ందో లి, సుదీర్గ = అత్యుత్క ట మైన,
విషాగ్నిక్‌ =విషమ చెడు వహ్ని చేత; అడ ంగక జిన శింపక్‌ ; ఉన్న మతి మలక రాలి శాద్ధిక
శిఖావాతికొ.- ఉన్న మతీ =సుకెగయు చున్న, ఇది యగ్నికి పళేవణము కమలకరజ లేడివా
సమునందు(గల శివునియొక్క అళికజసఫాలస
1
సలమండలి, అధిక =అఫక మగు, శఖా=జ్య్యాలయొ
క్క, హతీక్‌ =కొట్టుట చేత; తూలకజపడిపోవక; పాల్చితిజఉ డోయించితిని, అక్కాటా=ఖేద
ము! కమలక రాళికాధిగ త 'కాలుషికొ.-కమలక రాజర్రీలయొక్కం, ఆళి కాజ శేణి చేర, అధిగఠ=
పొంద (బడిన, కాలుషికొ పాపమును; ఏమనవచ్చుకొ =ఏమని వెప సచ్చును.
న | స | (గ » wy Wn kh | ( గ
అనగా బడ బా గు వ్రాయ గాగ గ హువ క్ష )విషాగ్ని వాట్ర్‌ ఫాల నే తాన్ని శిఖ
లేత జంద్రుంయ నశింపక యుదయించుట స్త్రీలు బేసినపాపము చేతనే గాని చేటు
గా దనుటు.
శా. స్వచ్చా యొ వనితాళిం దూల్చుటలు కన్య చ్చ(క్రమోడచ్చిచా
స్వ చ్చందోహు యమానధామపహాత చం+చత్రావకోజోఖల
తు Sa నార పము, 429
We లుం టి ల ar, టు | km ఇ శ wis కో క. శ J] 4 జ్‌ a :
చ్చ ౧ వో నో are i be ah wh a “gy RA, 4 ఫ్‌ ల న్‌. న గ a IN a ఘీ భా
+ జ
. ॥ we , పే ww లీ (1 నాయని
ప ఇందోహా చమ TW శ, టి లీ we, త్‌ో న 4 చ స లక్‌ సక నా శ హృత ఎలక్‌ న
న్నీ న్‌
ల్‌ లప
గ
జీ, డవ నట వ. చ్చి సాల ళన ' ఫి Cares ఆ గమ క. =పిస్వ్య చున్న, వజ చన సాక"
ళు
hy
4 సీం టట ohne "స్థ ల గ. (| pn జ
ములయొక ౫ సములు మున్‌ తిరి ము లి లచుమన్నన్క 'మూదజ'నంతో న
ముయొక స? సైదా పవనము: ము, క నె “i జస సలి సను సు ఊానాజుతి ల ౦ఫ్టుగు లవాడా! ఇది
y క
దంబమును; తా
ఖీ జ
ge
ఛందసంబీ Gri sn నెం మాక్‌ అనన కోడళ్ల చేశ; పనన ళ జో అనలా
ఫి! ri
బృటలుజకూలః “ begs భీ eu; ఈత paw wh తా అకక పటి న. wy THO gn & త్‌ో మో, ఖల స స్వ భృందోనాయమాన
ను, మో wl వో జ శక ly టి జ స్నా గ నో ey wr | సః లి శా పున శ Es ఖో శు జ NN fh a gaye జి భి గ్‌ ఖో ENE ( భోం చల్‌ =ఓ ప nA చు
న్న శాస 2 Ry t,t శ ny వేపు? wm క లధన ముగ లనానియొక్క,
Viele"
స
ఖో
(1 |” ॥ న. (|... సో జల బో wie wig ja | గ. స hg ogee # 1 hig / ¥ అల్లో టల hagas
వగా సూ స న గాని మ వం ప్రముక సయని గాని భొసము, ఈపడము గ
స్నా
ర సునను ముమశా . నః సం పార నిస TE నిర గ్గ స్ట లగ ఇత్యాదిగా 'వెళుక (వాయ
(ఫి hy,
Bot . i if
బడిన (ప (వ్రమౌణము చల గాన ననీ మ ము [వం రంత వన తలియనలయు, ఛందః పాయముయొ
క వాయ టేగ ముంటిలక్‌ స, మనా తకు దము ny Sw; ఎంమకులాణ oN seb; యుప్స
య్‌ ig obi" wy gin
దవా ఇం Syne WY srt mee ము toy ల ఇ సీటుకు, ందయాందు బహు
వచనము, భద నల షస వఘందు, ౯ ఫష్టంంము i స ఆర్మయుజపూద ముల "శ, 1. త్‌ జఒప్పు
/ నం ' OE క [1 న ఖీ ( ' న్‌ ॥ an
చున్న, భంటోనా యనా క్‌ స్ధానం త CED టే షా; ఎంచుటుటభాాజు భంగ పటు చుటలో;
| ళీ (“ * జ rn Ha wre గా. ¥ గ. ho
నీచ ల్‌ ణో 1 పుర; స Ms వా, క యనియు యం తల్బుమాజచింతి ప్రమా,
gia far i ie వాకిలి మెం ang Ee పోక నిగా షో గాలి ( దన్ని
Her (a
ra Mn క a . బ్‌ "i od |
న శివ్చు జ్లేదషియు Fw చే మః =. ఇ సతో ముల లోట k [౩ ఫట న
లల బొధిందుదునాా వం ష్‌ క యం కిము నానన గౌతు” సము. వుడు దకయాగధ్యం
సమునం జర ధుని 6 బాన నుత (గిన్ని వలు బవ ఆనీర్టము.
hie A 1 / ae: it 4
క్ర అనుర కి వచ భు చళ్లు పంష్షవా గుస వలా ట్ర
On
భిత్రళ్లం ము గలి జాతం ల్‌ు తుల్‌! 1
మాతంగసఖ్య మే bees గ గన్ననలాల
లీ
శ jo చు వా టి
చ ష్‌ mh aes Wao DE ఇ
జ
సారూఫీం ౫54 8 4 ఇఒపారకిరిచి
eye A
en 4 గ.
జ్‌లుమూ LE Me చల ఇ
పరమలింగా పి ళు తొనవటొల
శంఖ ఖై క “
gy Re అభ ఆ అ gw WE ను mp #1
సద్దీ We సమరము WS Tie యొ “i
1... wil LT
ఖీ | | క శః
శే మలినత రక్‌ కిజాతెంబు ఈ బిఇ లి
tipo (|
,.. (పోది గను నిన్ను డి Blow a
430 చంద్రి,కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
పతి కడుపు మండకుండునే 4+ బాడ బాగ్నీ
రూఢ కీలా పరంపర 4 రోహి తాంక. 111
ట్రీ, రోహీతాంక = చం[దు6డా ; దివా వారుునవలాక్‌ = ఆమానుపషు (డగును పా
U శ్రీణార్య
ఛ్యాయుని స్త్రీని, బృవాస్పతిపత్నినని వా స్తవార్థము; లలితకంతుశేళికాగతిక్‌..లలిత =
మనోజ్ఞ మయిన, కంతుశేళికా = కామ, క్రీడయొక్క_, గతిక జపా ప్రీ చేత; అనుర క్తిపొద
లక్‌= అనురాగ మొప్పునట్లు; తెమల్చి=చలింప (జేసీ; మాతంగ సఖ్య ము= చండాల సాంగ త్యము
గజసాంగత్యమని వా స్పవార్థము; ఏమటక=పొరపడక; కన్న వలాలక్‌ =పొండినబలముల ను;
తుమ్మెద అననుట; తుమ్మెదలు కామసె న్యములోం జేరిన వగుట(పసిద్ధము; ఏలుమారుని ఇెల్మిక్‌ =
పోషించు ఘాతుకునియొక్క_ సఖ్యమును, మరు నియొక్క సఖ్యము నని వా స్తవార్గము; ఎడయక్‌ ="
ఎడలటెాయను; మాని=వడలి; వ(కవిపవర తేజంబు, -చక=రాష్ట్ర్రియమ లయ 6దలి, వి(పవర=
(బొహ్మణ శేష్థులయొక్కచకవాకములనెడు పక్షీ శేష్ణమలయొ క్క యని వా_స్తవార్థము, శే
జంబు= తేజస్సును; బెల్ల్‌ =అంతేను; నవలాలసారూడిక్‌.నవ=నూత నముయిన, లాలసౌ
రూఢిక=జి త్ఫు క్యాతిశయము చేత; కరశ క్రిక్‌ =నా స్తసామర్గ ర్ల కము చేతే, కిరణ సామర్థ్యము
చేతనని వా స్తవార్థము) అపనారిం చి=పో ంగొట్టి; పరమలిం-గా పే, =పరమను= =ఉత్క్భృష్టవ మెన,
లింగా పీక్‌ =లింగ ధారణము చేతననుట; ఉత్కృష్టమయినచివ్నామును బొందుట 'ేతనని
వా _స్టవార్థము; చూపట్టుతౌనవలాలసద్దీ పీక్‌, = చూపట్టు=ఆగపడుచున్న, తాౌనవ=తను:సంబం౦
థియెన, లాల సత్‌ =మిగులం(బకాశించుచున్న, దీ పిక =కాంతి చేత; పావండ సరణిక్‌=పా
షండుని దారిని; తాల్చి=వహి౦చి; మలినతరకీర్ణిజాతంబులు, -మలినతర కీర్తి=అపకీ రలయొ క్క,
జూతంబులు=సమావాము లను, నల్ల గలువలననివా _స్తవార్భ్‌ ము కీర్షిర్యశ సీ కర్ణ మే” అని విశ్వ
ము ఇలక్‌ = = భూమియం౦దు; అలర్ని=విక నింపంజేని; (పోదిగనునిన్ను కొ = వృద్ధిబొందు
చున్న నిన్ను; తిలకింపక్‌ = వీతీంపలగా; రోహితాంకపతికడుపు = సము[దునియుదరము;
బాడబాగ్ని రూఢకీలాపరంపరకా = బడబాగ్ని యొక్క యధికమెన జ్యూలాసంతతి చేత;
ముండకుండుచే = ఎరియకుండునా ?
అనంగా రోగాతిశేయము చేత గురుపత్నీ గమనము చేసీ మాతంగ సఖ్యము గన్న సెన్యము
చేలునాతుకని బెలివై లింగధారణము చేసి పావండుండవై లోక మెల్ల నపకీర్తి నెఆవీననిన్ను(
జూచి నీతం[డి యగుసము[డునకు బడబాగ్ని జ్వాలల చేత గథడుప్రునుండు ననుట.చం[దు (డు
బృహస్పతి భార్యను పొందుట, గజముల (బోందుతు మెదల చేలుమారుని చెలి యగుట్క త్రనదేవా
కాంతి చేత చ(క్రవాకమోద మపవారించుట, కళ ంకమును దాల్చుట, నల్ల గలువల విక సింప(
'జేయ్యట, 'సముద్రోదరము బడబౌనలముగలిగియు ంశుట, 'స్య ఖావము,
ము. అలర౦ గాోమవీమోహా ని కఏీహృతుల్‌ 4 (పాంచన్నల[కీగతుల్‌
దలంగళ్‌ రొ జిలునీమహాభ్యుదయ మా+త్మ ౦ జూడంగా విస్ఫుర
చతు శౌ శా న.ము. 431
త్క_లికాలాభ మనంగ జెందునె సుదృ$గార్రితంబు బాల న్నవా
త్క_లికాలాభ మనంగళ తునిటలో4ళగజ్యాలితుల్యద్యుతీ. 112
టీ, అనంగళ (తు నిటలో(గజ్వాలి తుల్యద్యుతీ... అనంగళ | తు=ళివునియొక్క నిటల=ఫా
లమందున్న, ఈ(గ జ్వాలిభయంకరమయినఅశగ్ని తోడను, తుల్యద్యుతీ=సమానమయిన కాం
తిగలవాండా! ఇది చందసంబోధనము;' కామవిమోవానై క వివా తుల్‌. కాను=మన థుని
యుక్క_,నిమాహన=౭మోహీం౦ప 6 జే సెడు, వీక=ముఖ్యము లగు, వివృాతుల్‌ =ఐవిహోరములు; 'కామ=
మిక్కిలి; వి౭పక్నీయొక్కు, మోవహాన=భ మింప (జే సెడు, ఏక వివ్భాతుల్‌ =ముఖ్యవివారములు
అని అర్జాంతరముతో ౧చును; | అలరక్‌ =ఒప్ప (గా; (పా ౦చన్నల(శీగతుల్‌ .__పాం-చత్‌ =ఒప్ప
చున్న, నల=పద్మములయొక్క_, నలరాజాయొక్క_యని యర్థాంత రము, (శీగ తుల్‌ =కాంతిగ
తులు, సంపద్ద తులు; తల(గకొ=తొలణశిసో (గ; రాజిలు నీమహోభ్యుద యము. .- రాజిలు= పకా
శించు చున్న, నీమవోభ్యుదయ ము=నీగొప్ప యావిర్శావము, సమృద్ధి; ఆత్మే క్‌ = చి త్తీమందు;
చూడ (గాక =భఖావింప౦గా; విస్ఫురత్క లికాలాభక్‌-. _విన్ఫురత్‌' =ప్రశాశించుచున్న , కలి
-కాలజ=కలియుగముయొక్క, కలిపురుషునియొక్మ్య_ యనుట, ఆభ క =ళకాంతి చేత; మనంగకొజు
వృద్ధిపాందం గా, సుద్భృ((గ్వాత్‌ ంబు= సి సీ గణము, పండితమ ౧డలమని యర్భాంతరము; బా లక్‌ =
మిక్కిలి; నవోత్క_లి కాలాభము. ఎన వ=నూతనమ గు, ఉ త్య_లి కా=వేడుకలయొక్క_, లాభ
ముజ(పా పిని; చెందు నె=ఐపొాందునా?
అన6గా కలిపుుషుండు పక్షీయొ క్కొ_వ్యామోవావిహారము ల చే నలచ[కవ ర్రిసిరులు తొ
లంగ జేసీ విరాజిలుచుండ గా సజ్జనులు సంతసింపనటు నీవు మరునిభామకవిహార ము లలరు
_ య ణు య
చుండ గా బద్మముల సీరులు తొల (గుచుండ గా రాజిల్లుటకు వ్రీలు నంతసింప రనుట.
వీ కల సూపీ తొలుదొ ల్ల + గాంచితో మేవనా
హలసమా నార్చిశ్చ4యస్ఫురణము
వెనువెంట జనుచుం జళయ్యన లాగితో నదో
హాలసనూన్యహయోత్క_+టాంళువముహిమ
జడల నడుమనుండి + పడసీతో కందర్ప
పహాలసమాతతనిట+లాగ్నిశ శ్రి
ననుజుండ ననుచు బొ*లందితో ఘనహలా
హాలసమాభఛీలకీ *4లాలిరూ ఢి
తే,నకట చల్లనిరాజ వీ + వట్టినీకుం ఇ
బూనగా నేదారి నీనర్వ+భువనజాత
| సుఖదవతేజంబు సన నిట్లు + శుంభజార్వ
.. పుంజనిభధావము మవధూతళ4భువన జాత, 113
432 చం ద్రికౌసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
టి, అవభాతభువనజూత = తిరస్కు_రింప(బడిన లేేకసమూవాము గలవా.డా!
తిరస్కరి ంపయణుడిన జల జాతములు గలవా (డా యని వా _స్తవార్థ్యము 3 తొలుదొ లక్‌ =
మొట్ట మొదట కలసూవీ = విద్య మెజయించి, కల నిచ్చి అని వా_స్తవార్థము; “పథ
మాంపిబ తేవహ్నీ 8” అని యాగమప సీద్దము; మేవవాహాల సమో నార్చిశ్చయస్ఫు ర ణము.-
మేవవావా=ఆస్ని యొక్క, లఅసమాన=(పకాళించుచున్న, అర్చిశ్చయ= లేజస్స ౦ భుమురమొ
క్కు) న్ఫురణమయు=న్ఫూ రిని; కాంచితో=పొందితివో. వెను వెంటకా= వెంట వెంటనె; చను
చుక=పోనుచు; సదోహలసమాన్యవాయో త్కటా౦శుమహి మక్‌ .-సదోనాల = ఉత్సావాము
తో గాడిన, సమాన్యవాయ=సపాశ్యు (డయిననూర్యు నియొక |_, ఉత్క_ట=అధిక మలయిన,
_అంశు=కిరణములయొక్క , మహిమక్‌ =అతిశథయమును; చయ్యనక =శీ_ఘముగా, లాగిగో=
ఆకర్షించితివో; జడ లనడునుక =జటామధ్య భాగమందు; ఉ ౦డి=ఐవనీం చి; క ం0దర్చవాలసమా
తతనిటలాస్నిళక్షిక్‌ ...కందర్చవాల =ళివుని యొక్క ) రేఫలకారా భేదము పట్టి హాల శబ్దము బే వార
శబ్దము. గాహ్యము సమాతతే మిగులనధికమయిన్క, నిటలాగ్నిశక్రిక = ఫాలాన్ని సామర్థ్య
మును; పడనీతో = ఫొందితివో; అనుజుండననుచుకొ = తమ్మండనను చు; ఘనవాలావాలస
మా భీల కీలాలిరూఢిక్‌ొ.-భున=అధికమయిన, వాలావాల=కాలకూటముయొక్కా, సమాఖీల=
మిగులభ యంకరమగు, క్రీలాలి = జూగలాసమావాముయొక., రూఢిక్‌ =అతిశయమునందు;
పాలందితో = భాగముందితివో. ఈ వుజ నీవు; చల్ల ని రాజవు=చల్ల నిదో రవు, చల్ల నిచం[దు6డవు.
అట్టినీకక్‌ = అట్టివాండ వై న నీకు; ఈ సర్వ భువన జాతే సుఖద తేజంబు. - ఈసర్వ= ఈసమ స్తమెన,
భువనజాత=లోక సమూహము నక్కు సుఖద=సుఖముని వ్చెడు, తేజంబు=కాంతి; చనక్‌ =పో6
గా ఇట్టు=ఈ[(పకారముగ) శుంభదౌర్వ పుంజనిభ ధామము .-శుంభత్‌ =(పకాశించు చున్న,
జ ర్వ పుంజ = బడచాగ్ని కదంబముతోడ, నిభ =సదృళమయిన, ధామము= లేజన్సు; సీదా
రిక్‌ =వరీతి పొసంెక=జఒప్పెసు.
అనగా చల్లనిరాజ వగునీకు బడబాగ్ని ప్రుంజసమాన మగు నిట్టి తేజస్సుుఆగ్నికిం దొలు
తకలంజూవీ ఆతని లేజళ్చయము గాంచుటనా? నూర్యునివెంట. బోవుచు నాతనియుత్కట.
"తేవోమపామను లాగుట నా? శివునిజటామ ధ్యమున ను౦డి తన్నిటలాగ్ని శకి బడయుటనా?
కాలకూటమున కనుజన్నుండ వి దానియాీలకీలారూఢి పాలందుటనా ? వీనిలో దేనివలన
గలిగి ననుట. ఇట: జం(ద తేజః ప్ర ంజమునందు అ గ్నా బ్రద్యన్యతమ స ౦బంధిత్వ ప్రశ్న వ్యాజ
ము చే త త్తాదాల్మే కదృఢికర ణముపల నను బూర్య్వావన్ధకన్న నుత. రాపకర్షములు చెప్పమినల
నను “చం దజ్యో త్భా విశద పులి నే సైక లేనీ నర య్యాః”” ఇత్యాదులయందువ లె నను భయ
తాదాత్త ్యయూపకము “వినయ్య భేద తా, దూపష్వరజణఖునఠలి విషయసం యత్‌ ! రూపకం
ధిక్యన్యూనశ్యాడభయో కఫ అని మన ల హో “తగా
క. ఈలీలం జందు నని ల, స్మీలలనాతనయుం బలికెం* గినుక మధుపరా
జాలక శరభవజాలక, జాలకశ రభవదురంత+సంతాపికమొ. 1141
చతు శా శ్యాసము, 438
టీ.” ఈలీలకాజఈఫకారముగ; చందుకొఆచందునిగార్చి; 'అనిజపలికి; మధుపరా
బాలక, నుధుప రాజ=తు మైదలమిన్న ల నుబోలు అలక =ముం గురులుగలచం|దిక ; శరభ వజూ
లకజాలకళరభవ దురంత్రసంతాపికమయై...శరభ వ = కమలములయొక్క_, జాలక=మొగ్గల
యొక్క, జూలక = సమూహములు, శర=బాణములు గాంగల మన థునివలన్క' భద = పుట్టిన,
దురంత=అపారమయిన, 'నంతాపిక మొ = సంతొపముకల దై; లశీలల నాతనయు కొ = లశ్షీ
కుమారుడగు మన్మథునిగూ ర్చి; కిను కళ =కోపము చేత; పల్‌ శెకా=వచించెను.
చ. కలుగునె నీకు సద్వశ మళఖండరుపూగతి నిస్వనద్దుణో
జ్ఞ ఏలవిశిఖాసము క్ర క్షశిత4సాయక ధార. గృవీటజాంబకా
వలిం గర మేంచం ద్వదృలని+ వారక సార కృవీటజాంబ"కా
తులితభుజాసఊహాోవుపివముం $ దూబ్చీన. గార్ర కృవీటజాంబకా., 115
ట్రీ. కృపీటజూ ౦బ కా=ఓపద బచాణుర్యడైన ముండా; త్వద్బలనివారక సారకృవీటజాం
బకాతులితళభుజూ సహూోమహిమకొ, .-త్వద్భల=నీ సామర్ల ర్‌ స్ట్రమునకు, నివారక= వారిం చునదిధమె
న్య సార శేష మైన, కృపీటజా ౦బక=వహీ "స్యతుండె జీన శివునియొక్క, అతులిత = =సాటిలేని,
భుజూసహఃజబాహుబలము యొక్క, (సనో బలశౌ రాణి” అని యమరు(డు, నుహీినుకొ=
అతిశ యమును; తూల్చినక కా క=తూల 6జేసీన చేకాని; అఖండరుషాగతిక =అవిచ్చిన్న కోవ
పా పీ నేత్ర; నిస్వనద్దుణోజ్జ ల విశిఖాసము క్ష శిత సాయక ధారక్‌.-నిస్వనత్‌ = (మోయు
. చున్న, గుణ=అ ల్ల తాటి చేత, ఉజ్జ్వల (పకాశించుచున్న, విశిఖాస = ధనుస్సు చేత,
ము క=విడువ(బడిన, శిత సాయక=తీళ్ణుము లెనబాణ అఇములయొక్కృ, ధార కొ =అంచు వేత, గ్రఫీ
న!
9
అలలే
టజా౦బకావలీక్‌, _కృపీట జజజలజము లవంటి, అ౦ంబకాజ "నే నే త్రములుగల వారియొక గ్రాం నీ ర్స
యొకు యనుట, ఆనసలీకొ=సమూవామునుు కర మేంచకొ =మిగులవాధింప (గా; | సీకుక్రా; ఇ సద్య
కము =మం చిఖ్యాతి; కలు గు "సె=జునిం చునా?
నిన్నుదహించిన శివుని జయించిన నే నీక యశస్సుకలుగును గాని యట్టుగాక్క వీ Yo
బాధ సే సెయు చున్న: చోల గలుగద్గని భావము,
సీ, తరుణతురంగాయి+త శుకాండ జూతము
ల్పంజర కారలోం + బడక యున్న
సతతి నారాచిత+సిత కాండ జూత మాల్‌
కడు నిశొాతత్వంబు. ౪ గాందియున్న "
మది ఘనభయ ఖ + మధుకాండ జాతము
బ్రలితప( త్రిబలంబు + గలం కున్నం
వీధీ
434 చండ్రి కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
జక్క_ంబే ఆ నప్పహపత్కాండజాతముల్‌
పొదలుచాంచలి మూల + నెదులో కున్న
శే, సారకాంతాలసాయకా+సన మఖండ ."
'తాగతి భజించి యున్న నీ+ధ్యాతి నవమ
సార కాంతాలకాపాళి$ ఘోరతొవ బా
క్రీనధాటికి (బతుకునే + సూనచాణ, 116
జీ. సూనబొణ = ఓకుసువమాయం ధు (డా; తరుణతుర౦ గాయితశు కాండ జబాతముల్‌. _
తరుణ=నూతనములయిస, తురంగాయిత=అశ్వములవలె నాచరించుచున్న, శుకాండజాతము
ల్‌ =నుకములనుపక్షులు; పంజఠరకశారలోక్‌ొ = పంజరమ నెడుకారాగృపహములో; పడకయు
న్నక =పడినవికాకుండినయెడ ; దీనికి గీతియ ౦ దున్న(బతుకునే యను[కియతో నన్వయ ము,
ముందుచరణములయందు నికే తెలియవలయు ; సతత నా రాచితనీత కాండజాత ముల్‌ .'సతత=
ఎల్ల పుడు, నారాచితీ=బాణములుగా (జేయ (బడిన, సీకే= తెల్లనయిన, కా ండ జూతముల్‌ =జలజము
ల్కు అన€గా బుండరీకములు; కడుకొ=మి క్కి_లి;నిళాత త్వంబుకా =తీక్ష త్వమును, రాతియొక్కా
స్వరాపమునని వా స్తవార్థము; కాంచియున్నక =పొందియున్న యెడ; మధు కాండజాతముల్ల లి
ప్యతిబలంబు.-మధు కాండ=వ సంత సమయమందు, జాత=ఉజదయిం చిన ముల్‌ =సంతసము
చేత్క లలిత = ఒప్పుచున్న పతి = పక్షుంలనెడు, అనంగా కోయిలల నెడు, బలంబు=నె
న్యము; మదిక్‌ = మనస్సునందు; ఘనభయశేఖకొ = ' అధిక ఫీతిపరంపర చేత్క "మేఘము
వలననెన భీతిపరంపర చేతనని వాస్తవార్థ్యము, కలంగకున్నక = కలంతపడకున్న యెడ;
తేన. పృషత్కాండజాతముల్‌ = రథనుబునవాయు సమా పాములు; శక్కు_క్‌ = బాగుగా,
పొదలుచాం చలికా= ఒప్పుచున్న చాంచల్యము చేత; మాలకొ=గొందినిి విదిక్కు.నందని వాస్త
వార్థ ము, ఒదు6గకున్నక్‌ = =దాంగ కున్న యెడ; సార కాంతౌల సాయ కా సనము.-_ - సార=(శేష్ట
మైన) కా ౦తాల=చెజక నెడు, రేఫల"కార ంబులక భేదమును బట్టి కాంతారథబ్రము (గహింపవల
యు సాయ కా సనము=ధనుస్సు; అఖండ తౌగతి కొ = అభంగత్యమును, ఖండములు కాకుం
డుటను; భజించియున్న కై పొందియున్న యెడ; ఈధా తిక = ఈభూమియందు; నవమసా
రకాంశాలకాపాళీ,.-నవజ(క్రొ త్హవెన మసార= =నీలమణుల భ ౦గ, కాంత= =ఒప్పుచున్న, అల
కా౭ముంగురులుగలవా రియొక్క_, అనయా స్త్రీలయొక్కాయనుట, ఆభి=పం కి క్షి ఘోరతావకీ
నధాటికి౯ా._ "ఘోర=భ యంకర మెన, తావకీనధాటికికొ=నీ దాడికి] (బతుకు నే= =జీవించు నా?
అన 6గా నీయశ్వము లైనచిలుకలు పంజరము లను కారాగ్ళ వామందు( బడక యుండి
నీబాణము కొన తెల్ల దామరలు నిశాతత్వముగాంచి యుండి కోయిలలనుసై సైన్యములు చి తమందు
నునభయమును బెందకుండ్రి నీరథ మైనము ంచమారుత్ర "మొకమూల నాదుం౫ కుండి నీ చెటకువిల్లు
తునియలు -కాకుండినచో లోకమునందు న్స్‌ జనము" (బతుక దనుట. చిలుకలు పంజర బంధ
ము నుబొందుటయు 6 జెల్లదానురలు ర్యాతితత్వము నెజుంగకుండుట యు (గోయిలలు మేఘము...
దతు రా శ్వా నము. 435
| శ్వా స ,ము. 43
లవలన ఫీతిల్లుటయు వాయువు 'చంచలమై వాయవ్యమాలయం దొది[్‌ యుండుటయు
నితువు ఖండములగుటయు (టసిద్ధము.
క. మదనానావికక లగతి, మదనాహత నాద శేఖ + మనల నిటులు వ
మృదనా యంచంగ నీయెడ,ముదనావిలవినుతి నలరి 4 మన్సవె మదనా.117
టీ, మదనా = నున్నథు6డా ! మదనా నాపీకకలగతి మద నాహత నాద రేఖ.
మదజ=నుద(పధానములగు నా నాపీక= అనెకవిధములెన కోకిలములయొక్క_, కలగతిముత్‌ =
అవ్య క్షనుధుర(పకారముగల్క అనావాత=అపతివాతమగు), నాద రేఖ= ధ్వనిపరంపర ; మస
లక్ష్‌ = =ఓిప్పంగా; ఇటులు=ఈ[సకారముగ్య, మముక్‌ ఏంచక్‌ = =మమ్తుభాధించు టకు; అదనాజ
సముయమా ? కాదనికాకువు, ఈయెడకా = ఇప్పడు; మద నావిలవినుతికొ.-నుత్‌ =
యొక్క, అనావిల = అకలుపమగు, వినుతికొ=సో తము చేత; అలరి=సంతసీంచి; మన్న వె=.
రశ్నీంప్రుమా.
సీ, పరమరుత్సరమారి* పరమారిధ రొ
కర్తయొ వెలయు శభ ర్త ర యుండ.
బరిణతాసుర రాజ4నుర రాజపాళిమె
శీలి తగుతమ్మి శచూలి యుండ
సముచారళమనాత, +శ మనాత త భారియై
హోరియె మించు సార యుండ
దళిత గబలమాన+ బలమానవాదియై
మాదియై మనుశై ల+భేది యుండ
తే. నకటక్రట సత్కదంబవై +రా క్రిం బల్లి
జెలంగుణె చె (తికతోం జెల్లి + నలరు కెల్ల
ధరణి నార్యాళిమథనవళ ర్వ రనకు; గాదె
వారి నవ్వారిం గానే + వారిజా దస. 118
టీ, పరమరుత్స రమా రిప రమారిధ ర్ర ర్రయె.-పర= =శ(తువులగు, మరుత్సరజ= జేవవిరోధుల గ
రక్కు_సులను మారి=స ౦వారిం చెడు, పరమ-=(శేన్టమగు, అరి=చకముయొక్కా ధ రృయెజధా,
రకులడె; క రృయైజజగత్క రృ రొ, వెలయు క్రీభ ర రజ =ఓప్పుచున్న నా రాయణుండు, ఈం౦ండ కొ
ఈ ౦డ గా; పరిణతౌసుర రాజ నుర రాజపాళియొ. = పరిణత్రజ జమీగులనము లేన, అసుర= =ర క్క
సులు శాజజయథలు, సుర ఈాజజదేవ శేర్ణులు, పీరియొ క్క, పాళిమై=పరంపరగల వా౭ద త్త
లియై= జసద్వ్య్భ ల్తీముగలవా డ్రై తగుకమీ దూలి=త గునట్టి బవ ఉ డక్‌ = =టండ( 7) సమ దార
శా
436 చం ది కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము;
శమ నాత్మ శమనాత. త భారియె.-సము దార =మిక్కిలియధిక మగు, శమన=యనము నియొక్క_,. ఆ
కృజగ్రార్యమునక, “అత్తా చేహామనో బవ స్వభావధృతిబుద్ధిషు ” అని విశ్వము, శమన= నాశ,
కమగు, ఆత క=బుద్ధి ని, భారియై=భ రించుచున్న వాండే ; హోరి రమైె= మనోవారు(డే; మించుద
తూరి=అతీశయిం చుకివుంయు; ఉండక =డఊండ౯గా; దళితో ౫ బలమాన బల మానవాదియె, ఎ
దళిత=నజకంబడీిన్క ఉ(గ= =త్తీక్ష మగు, బలమాన = సామర్గ ర్ల స్థ్రమయు గర్భముగల్క బలమానవాది=
బలాసురు(డుగలవా డే; మోదియెంసంతో వమగలవా ద; మను శే శెలభేది = = ఒప్పుచున్న యిం
[దుండు; ఉండక =ఉండ (గా; సత్క_దంబవై రా పిక్‌ ,- సత్క_ద ంబ=మం౦చి కడుముల నెడు
సత్చ్పురువగ ణములయొక్క, వై రా పీక్‌ =విరోధ పొ స్రీ చేత; పొల్చి=ఉదయించి; చెల౭గు
చెత్రీకతోకా=ఒప్పచున్న వసంతు (డ వెడుచి త్తరువ్మువా యు వానితో) చెలీ కొ =సఖ్యముతోడ ;
అలరు పెల్ల క =ఒప్పుటంతయు; ధరణిక్‌ = భూమియందు; నార్యాళలీమ థనవ ర్రనకుకొ.=
నార్యాళి ఆర్యాళశియనియు విభాగము, ఆర్యాళి = ఆర్యుల 'సమాహము యొక్క, నార్యా.
భీ=. స్రీ సమూవాముయొక్క_,మథ నవ ర్హన కుక్‌ = =మథీంచువృ త్తికి;: కా దె=క-దా! వారి.నెవ్వారి.
గానవే = వారినెవరిని జూడవా ?అకటకట = ఖేదము !
అనగా నసురసం హారి యగువి ష్టుమా ర్రియు సురాసురాది సేవితు డగు (బహ్మయు. కమ.
లాంతరకు6 డగురుుదుండును బలవెరి యగునిందుండు, నుండగ వారితో. జెలిమి.( గాం-చ
క సత్క_దంబవై రి యగు మైతికునితో 6 జెలిమి గాంచుట భూమియందు నా ర్యాళిమథన శే
కదా యనుట సత్కు_లసంపన్ను డుగాని చి తరువు. పనివానితో 6 జెలిమి గాంచుట ఆర్యాళి
మథ నమునకేయని ధ్వని, + వసంతమందు౯ గదంబములు నిలసల్ల మి వెనుక. ' డ్రాయం౦బడియె.
వ. అని యానారి శంబరారిం దూజీ యమారున కక్కు జె
నిట్లనియె. 119
ట్ర్‌, అని=ఇట్లని; ఆనారి=ఆ చం దిక; శంబరారికొ=మన నృయునీ$. దూలీ = దూషీంచి; ఆ
మ్యారునకు =ఆనునథునకు; ఎక్కుడెజఐవా హన మె, షెంజేససమారునికా = =: మీ6దికివచ్చువా.
యువునుగూర్చి; ఇట్టనియెక్‌ = =వత్యుమాణ ప్రకారము? బలికెను.
ఆ. మలయః చెంత నీవ్ర + మహీ నెన్సపటుతరుల్‌ ”
సారె వడంక నెంత *భీరు లన
నలయప రాల. వల ద+నిల విజ్భంభితకోణ
. నలపఠాగవలదళ+నలకణాళి, “Io
_ టీ. అనిల=మారుతమా! నీవు ఇంత క=సమిపముందు; మల యజ్‌ =తిరుగు చుండ ల్యూ ...
ముహీక=భూమి యందు; ఒప్పుపటుతర్లుల్‌ = ఒప్పుయన్న పటువు లైన వృశ్నయ లెడు. మిక్కిలి...
* సమద్ధలు3 సారెక్‌=మా టిమాటికి;వడ (కక ఇకంపీంప గా భీరులు=సీ స్రీ అ నెడుభయపడువారుూ. 3.
ఈ
అన(౧కొ=అన(గా;. ఎంత కా ఎంతటివారు? విజ్బృంభిత వోణనలప రాగ వలదనలక ణాళీకా. —
విజృంగిత = విక సీంచినట్టి, కోణనల = ఎజ్జగలువ లయొక్క పరాగ=పుప్పాడియనెడు, వలన్‌ =.
తిరగుచున్న ,. అనలక ణాళిక్‌ =స్సులింగపరంపరల మేత, నలంపక్‌ = నలంతపాందించుటకు;.
రా6(గక్‌వలదు= రా ంగూడదు,
అనగా నీవ సమీపమున సంవరించుట వేర సమర్ధ లైనవాశే వడ (కునపుడు మాబోల.
టిఖీరవు లెంతటివారు? కావున గోకనదపరాగ మనెడు “సన్ని కణాలితో నలత పాందించు.
టకు రాయగాడ దనుట. ఇట దైన మనుసంచారి భావము వ్యజ్యమాన మగుచున్న డి, “స సత్తు
త్యా గాద నాద్ధత్యం దెన్యంకార్పణ్య సంభవమ్‌”” అని తల్ల క్షణము,
నీ, గురుక లకంఠికా* పరిర_ క్లిమాధవా
కయము ' రాజిలుట_ గాంళచంగ. లేదొ
విపయోగుల నెంచఈవిధ మాను మాధవా
పత్యహృదీతి చూ+పట్ట లేదొ
యనవద్యవసుహారి 4 యగుచు శత్యామాధ వా
త, రహించుటల్‌ బాలం * దలంప లేదొ
యఖలభృంగాంతర$ వ్యా పృతినాధవా
ద్భతీ నిచ్చ వెలనేలస + కుజుల లేదొ.
తే, కటకటా యట్టివారితోం + గరము' నంటు
గని మలిన పంకజాతవాళనన చిగుర్చ
ధర సుద్భక్సాలి దూలింపం$ దగ'వె పవన
కడు. ననఘవృ త్తి. దగుస దాళగతికి నీకు, . 121
టీ: పవన=కీమారుతు (డా ! మాధవా శయము = వసంతునివృాదయము; గురుకల కంకి
“కాపరిర క్రిల్‌.- -గరుకల క ంకికా౭గుపపత్ని యందలి, పరిర కిక్‌ =అస క్స్‌చేత; అధికములగు
కోకిల 'స్ట్ర్వీలయందలి. యనురాగము చేత ననివా స్తవార్థ ము; రాజిలుట=(ప్రకాళించుట; కాంచంగ
'లేదొ= =చూడ లేదో;విప్రయోగులక=బాహ్హణతాపసుల న్చ విరహిజనులనని వా _స్రవార్థము; నొం
చువిధము=అడంచుత్రీరును; . ఊనువూ ధవాపత్యే వా దీతి', _ఊను=వహీంచునటీ ట్లీ,కమాధవా పత్య
ఆ కామ నియొక్కం, వృాదితి=వృాదయ[పకారము;. చూపషట్ట లేదొ= అణపడశేదా. .శక్యాచూధవా
తృ శ్యామాధవ౭చందు నియొక్క, అత్మ =బుద్ధి శరీరచునియర్థాం తరము; అనవద్య వ సుషారి. లా
అనవద్య నిర్దన్హ మైన, వసు=సు వర్ణ మును, ,హారి= వారించునద్చి అనే వద్యము లెన కిరణముల చేత ము
నోవోశ మైనద ని శరీరప ర మెనయర్భము;అసుచుక్‌ చాలక =మిక్కి_లిరహి ంచుటల్‌=జప్పట
లు; ఈల ంపలేదొ=స రించ లేదొ, అఖిల భృం శాంత రొవ్యాపృతి= ఆభిలము లెన తుమ్మదల నా
438 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
దయవ్యా పారము; మాధవాదృతిక్‌.-నూధవ౭భద్య సంబంధిధైమైన, ఆద్భతికొ =ఆడ రముచేత;
పువ్చరస సంబంధియెన యాదరము చేత ననివా _న్గవార్థము; “మధుమ ద్యే పున్నర సే” అనియ
మరు(డు; నిచ్చ= ఎల్ల పుడు; చెల రేగుట=విజృ ంభించుట; ఎటు (గ లేదొ. కటకటా=కష్టము !
ఇట్టివారితో క = ఈవిధ మెన వసంతాదులతో; అంటుగని= సంపర్శాముగాంచి;మలినప క జా
తనాసన=మలిన మెన పాప క దంబముయొక్క_ సంసా్కా_రము నీలోత్పలముల పరిమళ మనివా చస
వార్థము; చిగుర్పక్‌ =పల్బ వింపంగా; ధరకొ= భూమియ ౦దు; నుద్భ-క్నాళికొ=ప ండితేసం భుము
ను, స్త్‌ ఏక దంబమునని యర్థ" ంతరయ; తూ లింపక్‌ =తూల (జేయ (గా; కడుననఘనృ త్రిక =
మిక్కి.లిఫాపరహితవృ త్రిటేత, మిక్కిలి నిర్మలనృ్ఫ త్తి చేత, వాయువు నిర్శలమగుట స్వభా
వము; త గుసదాగతిక౯ =ఒప్పునట్లి సజ్ఞనగతియగు ఒప్పునట్టి సదాగమనముగలవానికి, వాయు
వెల్ల పుడు చరించునది యగుట (ప్రసిద్ధము; నీకుక్‌ తగ వెజయు క్షమా ?
అనలా. బాపరహీతు (డ వగునీకు గుథుదారగమనునము సేయు వసంతు (శు (బహ్మవాత్య
ఖేయునురుండు స్వర్ణ స్తే చేయి యగుచందుండు నుద్యపాయి యగభృంగమ వీరితో సవానా
సము మంచిదికా దనుట. “బహవాత్యా సురాపానం సేయం గుర్వుబ్దనాగమ 9” అని వె
ప్పంబడిన మహాపాతకములు గలవారితో సాంగత్యము చేనీననీక్కు “తత్స ంయోగీచప ఇ్బమః”
అని మహాపొతకులలో 6 జేరిక గలుగు గాన దత్సహవా'ససము మాని సుద్భ క్వాళీని రవ్నీ౦ఫు
మని వాదయము.
శే, అంతరమున నటించుపే+రాన మోజుం
దోడ్య భజియింతు మూకు సం*తోన మో ర
సారె. బయిం (గమి యిష్పృ డే4చకు సమోర
రీ
తాంకురాభాొంగ మింపుం పెళయంగ సమీర. 122
టీ. సమిర =మారుతుండా ! అంతరమునక్‌ = ఆత్మయందు ; నటించుపేఠాస=టి
ప్పొంగుచున్న 'పెద్దయా శ; మిటజకొజమించంగా; తో డక్‌ =వెంటనె; భ జియింతుక =కొల్లు
ను. సంతోస మోర=సంత సమిమ్మరా ! సారెకొ = మాటికి; పయిక=మా?౭6దను ; డమిజఆ క
మీంచి; సమీర ణొంకురా భాంగము.- సమీర ణాంకుర= మరువపుమొల కయొక్క, ఆభ =కెం
తినంటికా ౦తి గల, అ ౦ంగము= శరీరము; ఇంప్రుక్‌ పాయ 6గక్‌ = సాంఫువిడునట్లు; ఇప్పుడు; వీ (చ
కుజబాధింపకుము.
అనగా నామనోర థ సిద్ధికా గా నే నిను భ జియిం చెద నిపుడు బాధింప కనుట,
క, అని యాజల జేకుణ యిట్టనిలాదులం జాల దూటణి 46 యపుడు కినలజీ
"వనగోవిభుసూను మధుప, వనగోవిభసూను మధుప+వారము లేంచకా.123
టీ. అని=ఇటనీ 4 ఆజల జేక్షణజఆచందీక 3; ఇట్లు=ఈ[ప కారము? ; అనిలాదులకొ=
మలయపవ నాదులను; చాల కొ=మిక్కి_ల్రి దూలతీఐదూషీంచి; అపుడు కిసలజీవననగోవిభునూనూ..:
చతు గాశ్యా నము, 439
మధుపనన గోవిభునూనుముధుపవారములు.= కినలజీవన=కోయి అలు, గోవిభు నూనుజభూభ ర్హ
యగు విష్ణువుకొడుకైనమరుండుు మధు=వసంతు (డు పవన=మలయానిలము గోవిభునూను=స
ముద పుత్రుడెనచందు డు, మధుప వారములు= తుమైదలగుంఫులు; ఏ (చకొ=బాధింప గా; దీనికి
సంతాప ర (బాటులో నగు, క్రియల తో నన్వయము,
. వకులాగననః పల్ల +వకులాలిం జొరలొటుం
గబికుకి దువులసే * నుజుకుపగిది
యా ర
సుమనొజ్ఞ బాం చేయ+సుమనోరజముం దూూణతు
ఘోరాగ్ని మండలి + జేరుపనిది
మధుపాదపానూ న *€వుధుపాళిం దిలకించు
ఘనవిమోవక నూనం * గాంచుపగిది
లతికానిక గగొరశ*లతికాంతత తి మున్లు
మించు పెన్న ది( (బక "వీళనించుపగిదిం
తే. దో దం బలుమాటు బలుమారు+దోర్చలమున
నాత్మ నలనంత నలవంత 4 మగుచు నిగుడం
బటులకలనాదక అనాద+ళపటలి కలికి
బడలి యారావము యారామళపదఏి నెనసి, 124
ణీ, అ రామజ ఆచం గక; తో డక =వెంట నే) పసలుమాటు సారో క్ట; బలుమాకోదోర్నల
మునకొై=అధీకముగుమదనానిభుజబలము చేత ; ఆక కా=వృాదడయవమందు; వలన ౧ఫే ఐన ఖము;
సలవంకముఅనస చుక బల వంతమగుచు, ఇటవబలక భేదము ; నిగుడకొ = అతిశయి౦సంగా ;
వటులకలనాదక ల సారోపటలికిలొ. చటుల ౫ చంచలములగు కలనాద = కోయిలలయొ క్కు,
కల=ఆవ్య కసమధుర మగు, వాదపట లికిక్‌ =ధ్యనిపరంపర కు, ఆఅ” కిఎఛయపడి ; బడబిఐఅలసీ;
ఆకామసగవిక్‌ = నెనున్న కేక్‌ను ందిరమునుండీ యం ద్యానవనవీథిని; ఎనని=ోరి 3 వకులాగ
నవపల్లువకులాలి౯.వకులాగజ=షాగడ చెట్టయొక్క_, నవజనూతనమగు, సల్ల వకుల= చిగురుణొం
పయుల యొక్క; ఆళిక =సం కక్రిని; కజకు తై దువుల పెళ్‌ =తీళ్ల ముల గుళ్యస్తముల పెని; ఉలుకు
ససిదికొ అడ 2 కినుతీరున; చొర లాలుకొ అ (వజేశించుకు. సచుసోజ్ఞః బాం చేయనుమునోర ౭
ముక. -సు=మికి_, మనోజ్ఞ =మనోహరమగు చాం కయప నా? శేసరముల యొక (| సుమ
నోర జయులు=ప్రుసాకులను ; 5; ఖూరాస్నిమండలిక = భయ ం5ర మెననిష్పులకుస్పను); కే జన,
పకిదికొ=చొ చ్చు విధమున; శూలుకొ =[సవేశించును. మధు పాడ పానూనమధు పా! మధ!
_పాదప=ఇప్ప వెట్లయొక., అనూన=అధికమగు మధు = మకర ౧దముయొక్క., పాళిళొ =
సమావాముభు ఘనవిమోద కము= అధిక మైనవిమజలమును ; ఆనక్‌ =పానరు నేయు టకు ; కాం
చుపగిదిక్‌ =చూచువట్టు; తిలకిం చుక =వీతీంచును. లతికానికర గొరలత కాంతత తిలా. ఉలి
440 చంద్రి కాపరీణయను, నవ్యాఖ్యానము,
-కానికరజబండీ గురి వెందతీవెగుంపులయొక్క గౌార=శు[భములగ్కు లతికాంతతతికొజకునుక్సు
నివవామ౦దు; మిం చు పెన్నదిక్‌ =అతిశయి ంచ పెద్దయేటిని స్‌ (ప వేళించుపగిదెకా=(పవేశించు
రీతిని ; మున్లుక=మున్క_ వేయు ను.
ఆనంగా నాచందిక యట్లు విరహానలసంత ప్తయై మనోర థ సీద్ధి గామివే సంతాప
మంతంతకు మిక్కుటము కాయగా దాళ6 జాలక తనశళరీరమందు విసువు ఫుట్టి పాణత్యాగ
మునక యాయుధ(పాయముగం దోంచువకుళపల్ల వాళి. (బవేళించుటయు, నిప్వులకుష్ప గా
దోంచునాగ కేసరములపుప్పొడితిప్పలు చేరుటయు, విషజలముగ 6 దోంయనిప్పపూ ంబేనియ
నానం జూచుటయు6 బెన్నదిగా. దోంచుబండిగురి వెందలపూజ్‌ొ ంపముల మున్లుటయు నొన
నించె నని భావము. అఫు డామె కవన్నియు. (_పాణాపాయము సేయం గల్లు నన్నంత
స్సవాము లైన వని ఫలితార్థము. అవస్థాదళశకములోని మరణావస్థ యిందు గదితంబయ్యె,
తల్ల షమణతత్కా ర్యము లిట్టు. “తె స్పై కృతెః (పతీకారె ర్యది న స్యా తృమాగమః |
మరణ మరణోద్యోగ:ః కామా న్నే స్తత వ్యికియాః | లీలాశుక చకో రాదిన్యాస స్స్‌గ్టసఖీ
కరే! కలకణకలాలాపశుతి రృ న్షానిలా[శయః [ బ్యోత్సా (ప వేశమాకన్సముబ్ఞరీ వీక్షణాద
యః” అని తెలియవలయు.
చ. లలన నసమిోరధథార పవొదళలకొా బొదలక్‌ వడిం దూటు శారికా
కులములు (మాయం జాలం గలం4గుం గలంగండువడక్‌ మనంబు గో
ర్కుు లెడయ హోయటంచుం బలు+కుం బలుకుందపు మొగ్గచిల్కుట
మృలు మరుం జేయః బూను6 దరళశముం దరముం జెలి చెంత. చేరిన౯.
టీ. లలన=చం(దిక ; సమిరధార=మలయమారుతపర౦పర ; పొదలకొ=ఏపుమీజ(
గా; పొదలక =నికుంజములను; వడిక్‌ = వేగముగా; తూ అంకొ=చొచ్చును. శారికారులములుజ
గేరువంకలగుంప్రులు; [మోయక్‌ =కూయ (గా) మనంబు=మనస్సు; కలగుండువడక్‌ =ఆకులతే
ఫాంది గా; చాలక్‌ =మిక్కి_లి 3 కల క్‌ =కలత (బొందును. కోర్కులు=మనోర థములు ;
ఎడ యక==బఎడ (బాయ గా; హాఅట ంచుక్పలుకుక్‌ = హోయనివచించును. బలుకుంద ఫు మొగ్గ
చిల్కు_టములు.-బలు=అధికముల గు, కుంద పు మొగ్గ = మొల్ల మొగ్గ ల చెడు, చిల్కుట ములు =
అలు (గుతో గాడిన బాణములను ;మరు ండు=మన్మథుండు; ఏయక =ఏయ (గా; చెలి =సఖి; చెంతకా
చేకనకొ = సమోవీంచినను; తరముకొ=వేగరపాటును ; దరముకొ=భ యమును ; పూనుక్‌ =
పొందును. ౧
న. ఇట్లు పంచ బాణబాణపం చక| పపంచితవిరహనంతా పంబునం (ఛమించు. న
ల్ల ద్‌ చి - వ్‌
మ్రించుంబోం ౦ దో_డ్తెచ్చి మచ్చిక (గచ్చుకొన నెచ్చెల'-చెలువపిండు లచ్చం
పుంజలువ వెదచల్లు మొల్ల విరిసజ్ఞ నుంచి (పియక థానులాపంబులం (బొద్దు
గడపునవనరంబున, . తపం
చతుర్థాశ్వాసము. 441
టి, ఇట్లు = ఈ[పకారముగ ; పంచబాణబాణపంచక పపంచితవిరవాసంతాపంబు
నక .-పంచబచాణబాణపం చక =కాముశ ర పంచకము వేత, (పపం౦చితే= వి సరిల్ల ౬ జేయంబడిన,
విరవాసంతాపంబునక్‌ =వియో గ వేదన చేత, (భమి౦ చునమ్లించుంబో డిక్‌ = భమనొందునాచం
(దికను; తో డెచ్చి=తీ సికోని వచ్చి; మచ్చిక గచ్చుకొనక్‌ = పేమమోఅంనట్టుగా 3 నెచ్చెలివె
లువ వీండులుజ(పీయ సఖ వర్షములు, అ-చ్చంపు (జలువక్‌ =ముంచి చల్ల దనమును; వెద చల్లు మొల్ల వి
రిసజ్జ కొ=వ్యావీ ౦ప(జేయు మొల్ల పూల పాన్సునందు ; ఉంచి; పీయక థానులాపంబులక్‌ =ఇష్ట్ర
కథలు వెప్పుట చేత; (పొద్దుగడ పునవ సర౦బునక్‌ ఇపొద్దుపు చ్చునపుడు, దినికిము ౦దు పద్యము
తోనన్యయము,
చ, కనికర మింత లే కసమళకాండుండు శ్యామ నలంప వేడ్క_6 జ
క్కృ_నిక్రర వాతిధారం గలంశగకా ఫఘటియింపంగ. బాడి గాదు మా
కని కర మాతం దత్సరత * నందుచు. జయ్యన న నప్పులో
కనికరతాపహోరి యుడు కాంతుండు వారిధినేతం జేరంగ౯. 127
ట్‌, అసమ కాండుండు=మురు (డను సూర్య (డు ; శ్యామక్‌ = చందికయను రాతిని; కని
కరముజ ఉదయ; ఇ౦త లేక = ఇంచుక నలేక; వేడ్క._క=సంతీ సము చేత; అలంపక్‌ = (శమపెట్ర.
గాః చక్క నికర హేతి ధార కొ =మం చికిర ణమల నెడుఖడ్డ ధార చేత; కలగక =కల (తంయబాటు
నట్టు; ఘుటియింపంగక్‌ = చేయు టక్కు మాకుక; పాజి గాదు=ధర్మము గాదు. అ ని=ఇట్లుతల చి;
కరము=మి క్కిలి; ఆత్మ క =చిత తేమందు; తత్పరతక =ఆస శ్రీని; అందుచుక=ఫొాందుచు ;
అప్ప ; లోకనికరతాప ప వారి=లోక ము లసమూవామునకు తొపము శమింపంజేయునట్టి; ఉడుకాం
తుండు = చందుండు; వారిధి నేతకా = సము[ద రా జును; వరక =పాందుటకు; చయ్యనక్‌ ద
వీ భుముగాా వ గ౯=పోయెను.
సూర్యుండు రాతిని బాధించినట్టు వరుడు చం్మదికను బాధించుచుండ గా మనమును
బాధించుట ధర్మము గా దని చందుండు లోకతాపమును బో ౧గొట్టువాండు గాన దయ
దలంచి పశ్చిమసము(దము జేరం బోయె నని భావము. చందు. డ సమించె నని ఫలితము.
గమోోత్సే 9క్షాలంకారము.
క, ఆరామ కపుడు శుభవా,గ్ధారాగతిం జెలివె నెక్క+తరుణి వరకళా
వారనిశాంత మితన్స నలు, వార నిశాంతమితిరహిత+హోరివిభవము౯,
* 5
టీ. అప్పుడు;అరానుకుకొ=ఆచందికకు; వరకళావారనిశాంతము,-వరజ=(కేస్టమలగు, ..
కళా=విద్య లయొక్క_,వార= సంఘమునకు, నిశాంతముజ= నెలవగు; ఒక్క-ఠతరుణి=ఒక ్త్రీఇతవు=
కూరిమి; నలువారక్ఞ=ఒస్పశా; నిశాంతమితిరహిత హారివిభవముక . ని శాంత=|పాతఃళకాతఅము
56
f
442 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
యొక్క, మితి రహీఠజ= అమితమగు, హారివిభ వముక =మనొ హర మెన సమ్భద్ధిని; కుభ్రవాగా రా
గతీకొ2ముంచిమాట లవరుద చేత, తలిపకొ,.
ఇట నుండి సూర్యోదయసనసమయవర్ణ న మారంభింప(బడు చున్నది,
చ, వెలసె. బచాయుథార్భటులు + వింటివె యోాయధరానులి ప్పసా
విలసిత పుష్క_రారి పృథి+వ్‌పతి పాంథ పరాళి గెల్పి తా
విలసితపుష్క_రాధిపన+పీన పు నేశము. వేరంగాం జనకా
దొలుత నుషోభటధ్వనిత+దు _స్తర కావాళి కాధ్య్వనుల్‌ బలక్‌ొ, 129
టీ. ఓయధ రానులి ప్రనావిలనీత = ఆధరమందుంబూయంబడిన యకలుషమగు చ క్కెర
గలయోచందికా |! చక్కైెరవంటి పెదవిగలదానాయనుట. పువష్కరారిపృథివిపతి = చందు
డ నెడు రాజు; పాంథప రాళిక్‌ =విరహుల నెడుశ[తువులప ంక్రీని; గెల్పి=జయి ౦చి ; తౌకొ=
విల సీత ప్రవ్క. రాధిపనవీనప్రు రేళముక .=విలసిత = (పకాళించుచున్న, పుష్క రాధిప=సము[ద
మనెడు, నవీన = నూతీనమగు, ఫులేళశముక్‌ = నగర ేస్టమును ; చేర గాక =పొందుటకు,
చనక్‌ =పోవుచుండ గా; తొలుతకొ = మొదల ; ఆ మోభటధ్వనితదు స్తర కావాళి కాధ్వనుల్‌
బలెక్‌.-ఉపోభ ట=[ప భాతమ నెడుభ టుని చేత, ధ్వనిత= మోంగింపంబడిను దు సర =అధిక
మెన, కావాళికాధ్యనుల్‌ బలెక్‌ =బూరగలధ్వనులవలె; పదాయు ధార్భటులు= ఇకక టధ్వ
నులు; వెల సెక్‌ = =విల సీ ల్లెను, వింటి వె.
అన(గా నొకరాజు శతువులను గెలిచి నూతనపుర్యప వేశముం జేయుచుండ గా
భటులు సేయం కావాళీధ్యనులు వెలయుభంగి( జందుండు పాంథులం నగుందించి పశళ్చిమాంబు
రాశి జేరం బోవుచుండ గా గుక్కుట ధ్వనులు వెలసె ననుట. భూపకాల౦కొరము.
మ. న్ఫురదాజాండనుటి న్ని శాత పపయాస్సుల్‌ వేర? బూర్యావనీ
ధరగోపాలతనూజవాాళి గని దోశ డ్రం జం[దవుండంబు వా
పి రహిం దద్దధిఖండ మూనె నన నె4ప్పెం గంటివే ప్యాశా
ధర గోపాలతనూజ వాసవహరి+త్ప దావిలాసాబ్దమై. 130
గ్రాం.
ట్ర్‌, స్పుర దాజా ండభ టికొ, -స్ఫురత్‌ =(పకాళించుచున్న, ఆజాండ=| బహాండ నునె
యి య” (బవ్మ్యా
డు, ఘటిక =మటమందు;' నిశాతపపయస్సుల్‌ =వెన్నెలయనువ్నీరనులు ; జ్వేరకొ=మనీభ విం
ఇంగా; పూర్వావ నీధరగోపాల తనూజమా లి=తూర్పు కొండ య నెడు (శీ కృష్ణుండు; కని=చూ
చి; తో డ్రకా=వెంట నే; చం దమండంబు డా చం దుండ నుమి 6ంగడను; “మండ ౦దధిభ వమ
స్తు అని యమరుండు; పావీ=కా జేసీ, రహీకొణఆస క్రిచేత; తద్దధిఖండము=ఆ పెరుంగు
గ
ను; ఊచెననల=వహీంచెనన్న ట్లు; (పార్టిశాధర= =పూర్వదిక్సీము క ర్రి 9; వాసనసవారిత్స
‘a
చతుర్ధాశ్యా న నుం. 443
స : = ్‌ | ననా నాం 3 నా
ద్భ్యావిలా సాబ్టమై.-వాసవవారిక్సద్యా=పాచిల తీ కి, విలా సాబ్ద మై=లీల రవిందమె; ఒవ్పెక్‌ =
(పకాశిం చెను. గోపా ల తనూజ=రాజ పుత్రి వగు వం దికా |! కంటివే=మ్రూఛితివా?
అనగా (బంహాండ మ నెడు ఫఘటమం౦దు వెన్నెలయను పాలు “పేరి చందుండు దానిపపె
శ యా
మోంయగడనలెనుండ గా నుదయ పర్వత మనెడు (శ్రీకృష్ణుండు చందు (డను నామోయగడను మింగి
=] వ ద ళన జో
చెత యబుచ్చుకొన్న యాెపిరిన పెరు6గుగడ్డ ను బోలియు పూర్వదిక్క_ నెడు లవ్మీకి విలా సార్భ
మైన పద్మమును బోలియు. (బార్టిశావని విలసిలైనని భావము. తూర్పున సూర్యోదయ సం
బంధియెన కెలిచాయలతో చెనని ఫలితార్థము, రూవక సంకీర్ల స్వరూపో త్చేంకూలంకారము.
మ. ఘనమి త్ర్రైకవస్ముపతానముల రా+గ [శీ గొనం గజ్జలా
భ నభువాతము చేర గహకుము దా4_ప్షగావధామద్యుధా
మనదీపాళికం దాన మంద శుచితం $ 'బాటిళ్లై నాం బాండిమల్‌
మన దీపాళి కదా నమందగుణసీ*+మా మించె నీశ్నింపవే. 131
టీ. అమందగుణనీమా = అధికము లైన గుణములకు మేరయెనదానా! దీపాళిక =
దీపముల చాలు; భునమి త్త కవస్సు పతానములక్‌ ._ఘన=(కేస్టములగు, మి త్ర)='సఖునియొక్క,
సూర్యునియొ క్క_) ఏక =ము ఖ్యమగు, వసు[పతానములక్‌ =ధ నము లగు౦ఫుల ను, కిరణముల గుంపుల
ను; రాగ శ్రీక్‌ =లోభ నమృద్ధి చేత, కోణ కాంతి చేత ;కొనక్‌ =వారింప గాకజ్జలా భక్‌ =కాటుక
కాంతి చేత; అమ వాతము=పాపసంనుము; చేర క=పొంద (గా; గేవాకుము దా ప్ప (గావధామద్యు
ఛామనదీపాళికక్‌.. - గేవాణగృ హసంబంధులగ్కు కుముదా ప్మగావ= చంద కొ ంతమణులయొ
క[-, ధామజ=కాంతియ చెడు, ద్యుధామ నదీ=స్వర్లంగ యొక్క, పాళికక్‌ = [పదేశమందుు;
“పాళి స్ర్య్యశ్య్రబ్కప జయః” అని యమరుండు ; తానము=అవగావానమును; అందక =
పొంద (గా)శు చితక =శుద్దత చేత; పొటి ల్లెనాక్‌ =ఒప్పెననునట్లు; పాండిమల్‌ = తెల్ల (దనములు;
మనక్‌ =సర్లీల్ల (గా తాక; మించెకొ=అతిశయిం చెను. ఈకీ ంసవే= చూడుమా.
అన(౫గా సూర్యు డనుమితునికిరణమ లను ధనములను వారించి నందున మషీరూప
ము గాం దత్చాపము గలుగ(గా గృవాచం[ద కాంతధామసోమ మనుగం గాపవాసహములో దీ
పౌవళీ స్నానము చేయంగా గతేకల్యవయె వర్షించి నట్టు “తెల్ల నికాంతులతో రాజిశైనని
భావము. (పభాతమున దీపములు కాంతిహీనము లయ నని ఫలితము. స్వర్ణ గెయాదులు చేసి
నవారు గంగాస్నానము చేయగా దత్సాపమోచన మగుట_పసీద్ధము. సూర్యుండు దనకాంతి.
ని రాతి యగ్నియం దుంచి పోవు నని యాగము నీద్ధము, “రుచిధామ్ని భర్తరి భృళం విమ
లా£ పరలోక మభ్యుపగ లె వివిశుః | జ్వలనం త్వివః కథమి వేతరధా సులభో న్యజన్నని స్థ
ఏవ పతిః” అని మాఘ కావ్యమున వర్ణింప (బడినది. -
మ. తను మధ్యా గను రోదసిం గముచుజ్యో+ తా ఎనల్లికల్‌ కల్యవా
తనికాయాహాతి. దూలం _దెళ్ళం దొలుతం 4 దార(పసూన( వజం
Oe .
444 చందద్రి, కాపరిణయను, సవ్యాఖ్యానము.
బనవ ద్యామృత పూరపూరెతన వ్రూ౪ దార పసూన(వజం
బన డిండదెకా శకి ప శ్రీ మండలరవంళ€బుల్‌ (గమ్మె నల్టక్కు_లక్‌-, 132
ళో
టీ. తను మధ్యా=ఓచందికా ! రోద సిక =ద్యావాభూము లయందుుక ము చుజబ్యోత్సా్న
వల్లీకల్‌ = (కమినట్రివెన్నె లయనుతీవలు ఫ్‌ క ల్యవాతనికాయా వాతిక-. _కల్య డా (వ థాతేమ
నెడు వాత=వాయువులయొక్కా నికాయజ=సంసఘుముయొ క్క, ఆనాతిక =కొట్టుట చెత; తూ
లక్‌ = నేలయడ (గ; తొలుతక్‌ = మొదల నే; తార్యపసూన వజంబు=నక్ష తము ల నెడు పువ్వు
అ గుంపులు; _తె శ్ళేక్‌ = (వాలెను. శ శి=చం[ దు6డు; అనవ గ్యామృతపూర పూరిత నవోదార
(పసూన్యవజంబు,_ అనవద్య=, కేస్టమగు, అమృత=సుధ యొక్క, ఫూరజ[పవావాము "వేత, పూరి
త=నింప(బడినట్టి, నవ=నూతన'మె, ఊదార= = ఉత్కృష్ట మైన, (పసూన| వజంబు=ఫలములగు౦
ప్ర (6 పసూన౦ప్ర్రవృఫలయో ౩” అని నామలింగా ను శాసనము; అనక అనునట్టుగా;డం
చెక్‌ =ప డెను.
అనయగా వెన్నెల యనులతీలు [పభాత మునువాతము చే6 దూలగా రికా లను పువ్వు
లు చందు. డనుప౦ండ్డ గుంపు (వాలి పోయె నని భావము. అఫుడు వెశె న్నెలయు రిక్కాలును
చం|దు(డును పోయ నని ఫలితము.
మ. అలవె౯్‌వేగురుంజుక్క వేరియతి దీ4వ్య త్చాండుభాభూతి మై మె.
జలువారంగ. దరోర్జితస్థితి వియ+త్సీమం జనం గంటివే
చెలుబా రంగదరోరి తస్టితిది నా+న్యీ మైక సంధ్యాంశుకూ
టలసచ్చాటిక తన నృనుస్ఫురణ 'వెంళటక్‌ బర జి తంబుగక. 133
"తీ, చలు వా౭ఓచందికా ! ! ఆల సెక్‌ వేగురు( దాక. పేరియతి = ఆ పెద్ద వేగు6 జక్క
య నెడు సన్యా సి; దీవ్యత్చాండు భాభూతి = =(పకాళశించుచున్న తెల్ల నికాంతియ నెడ్డు భస్త్యము,,
మైక=దేవామందు; వెలునారంగకా = ఒప్పా; కఠోర్జితస్థితి౯. _ త ర$౬ వేగము చేత అర్జి
త =ఆక్టింప (బడిన, స్థితిక్‌ =స శ్ర త్ర చేత; వియత్సీమక్‌ =గగ నన దేశ మ౦దు; చనక్‌ =పో (గా; కన
నుస్ఫుర ణక =ఆయన మం త్రసామర్గ ము చెత; రంగదరోర్దిత స్థితి దినాస్య్‌ మైక సంధ్యాంశ
కూటలస చ్భాటిక. _ర౦గత్‌ = =ఒప్పుచున్న, అర= -వజలసలయొక్కా, అందలయుక్కయనట,
ఊర్జితస్తి తి = అధికస్టితిగల, ఇదిశాటికయం దన్వయి౦చును, దినాస్యీయ = [(పభాతసంబం
ధియగే, ఏక= =ముఖ్యమ గు, సంధ్యాంశు = సంధ్యా కాంతుల నెడు కూట = నెపముగల,
లసత్‌ = ఒప్పుచున్న, శాటిక = కా షోయవస్త్ర ము; చితంబుగకొ = ఆశ్చర్యమగునట్టు;
పర్వెక్‌, = వ్యావిం చెను.
అనంగా వేగురుంజుక్క_య నేడుయతి. "తెల్ల నికౌంతి య నెడుభస్ము పూసీకొని వేగముగల.
టగ్‌ గా నాయనమం (త పామర్భ శ్ట్రమున( దదీయకాటివశె ఇెజ్దనిశాంతి ఫుంజము (పసరింె నని
చతుర్ధాశ్యా సము. 445
భావము. సూర్యోదయమునకు ముందువేగు(జుక్కు పోయినవెనుక నెటుని కాంతి (పసరిం చెనని
లు
ఫలితము.
ను, ననుచు మోదము కోకవి( పతతి చం ద్రద్యోత రాజీవలో
కన మెల్లక్‌ జన జోడు గూడి నిలువం 4 గంసొమ్ము 'రాజీవలో
కనికా లేషేణ నాళభూమివర సం+ఘాతంబు రాజీవలో
కన మౌొకుళ్యము జాణ మే లుక నియెక్‌ + గా సార్యశ య్యాస్థలి లిక, 134
టీ. రాజీవలోకని కా చేవ ణ.- రాజీవలోక = మత్స్యగ ణమును, నికార=తిర స్క_రిం
చు, ఈక్షణజమ్రూపులుగల దానా | కోక పి పతతి=చ(కవాకములను (బెాహ్యణులగుం ఫు; చంద
ద్యోతరాజీవలోక నము .- చం దదో్యోత= వె న్నె లయొక్క, రాజీ=పం క్రియొక్కు, వలోక నము=
దర్శనము, ఎల్లక = అంతయు; చనకొ=పోంయగా; బోడుగూడి = జతగూడి; నిలువక ఐ=నిలిచి
యుండ (గా; నాళభూమివర సంఘాత ౦బు=విసములను రాజులగు౦పు ; రాజీవలోక నమాకుళ్ల్వ్య
ము=పద్మ ముల నెడు లో-చనములయొక్క_ నిమోలనము; జాజక్‌ =పోలటా; కాసారశయ్యా
స్థలిక్‌ = ఎకొలశనెడుపాన్సువై "సెనిి'మేలుకనియెక్‌ = మేల్కా ౦చెను, క౦గొమ్ము= =చమూడుము. మోద
సేజసంతసమును; ననుచుజ్‌ = వృద్ధి బొందించును.
అన6గా విప్రులు జతగూడ యెదుట నిలిచి యుండ ౧ రాజబృందము పాను పై
నిద లేచి కన్నులు దెజచినట్లు కొలంకులయందు, జ|కవాకములు జతగూడి యెదుట నుండ.
శా విసములు పద్మములను వికసీంప6 జేసె ననుట. అపుడు పద్మములు వికసీ ల్రై ననియు వానియొ
దుట6 జకవాకమిథునము లుం డే ననియు భావము. “కన్యా గౌ శేరి ష్టం దధి ఫలకు
సుమం పాపక౦ దీప్యమానం యానంవా విపయుగ్మ మ్‌” అనుటచేత వ్మిపయుగ్మ దర్శనము
మంగళ మని రాజుల ట్లొనరించుట (ప్రసిద్ధము.
మ. అమలాంగీమణి కాంచు వేళ యనునై +జాప్తాళి మేల్‌ నేర్చునం
గమలాగారము6 దా రయాత్శ నలరం+గావింపం గా నచ్చటం
గమలాగార ముడారనరోబు మది బొం+గం౦ గొల్వు గూర్చుండే ను
త్రమభ్ళృంగీమిషగాయికావితే తి గీ4తవాోతముల్‌ వాడక, 135
శా
టీ. అమలాంగీమణి = ఓ దం దికా ! కమలా గార=పదాలయయగు ల శీ దేవి; వేళ యను
'నెజా పాళి. వేళ యను=ప్ర భాత సమయమును, (నెజిఆ =స్వీయమగు ఆప్పాళి= సభీవర్షము; సేల్‌.
చే్బనకొ = మంచిచాతుర్యము చేత; కమలా గారముకొ= =పద్మ మను గృవామును; తౌక్‌ ;"రయా
త్ర కొ=వేగీరపడు చి త్రము చేత; అలర" =ఒప్పునట్లు; కావింపంగాకొ=చేయ గా; అచ్చటకొ=
అచ్చోట; డ్‌ త్రమభృంగీమివ గాయి కావతతి= (ేష్ట్రమగు నాయడు తు మైదల నెడు చెపముగల
గానము చేయు సీ స్త్రీల గుఠిపు; గీత వాతముల్‌ = అ నేకములగు పాట లను; పాడంగక్‌ =పాదుచుం
446 చం ది కాౌసిణయము, సవ్యాఖ్యానను,
లో
డ లా; ముదార'సంబు=సంతోవరసము; మదిక్‌=మనమున౦దు; బొ ంగకొ= ఆప్పాం౧గ గా ;
కొల్ఫుగూర్చుం డేక=కొెలువియుం డేను,
అనయా (బభౌత వేళ యనెడు చెలియ కమల మనెడుగ్భువూిము నొప్పునట్లొనరింప(
గా నందు లత్మీదేవి కొలువై యుండె ననియు నచట నాండుతు మైదలు (మోయుచుండంగా.
గాయక స్రీలు గానము సేయున ట్లుండ ననియు భావము. కమలములు వికసీంపCగానె యం
దు సీరి యొష్పారు ననుట తెల్పము.
చ. హరినిలయంబు తూర్పు జెస+మై మనుటక్‌ సమయాథ్యమాళి వ్‌
స్ఫురితత దంతిక చ్చతర + పూర్వబలాహకకూట భూరిగో
పురమున. బై శ్యేగు ప్తనమ+పూర్వబలాహకకూటభూరినగో
వరమిషరీతి నిల్పె నని+ః వార్యమణీక లశంబుం గాంచి తే. 136
ట్రీ, వే శీగు పసమపూర్య బలావాకకూట=కొప్పు చే ర&ీంప (బడిన (కొత్తేమబ్బుగ
మిగలదా నా '! మబ్బుకన్నమిన్నయగు నీలిమ గల కొప్పుగలదాయనుట; వారినిలయ౦బు=ఖఇం
(దునివా సస్థాన్నమెనపుర ము; తూర్పు దెసయై=తూర్పుదిక్కై; మనుటక =వర్డిల్లుట చేత ; సమ
యాథ్యమాలి=_పాతఃకాలమ నెడు (పథాన శేష్టు(డు; స్సు రితతదంతి కో చ్చృతరపూర్వ్య బలా
వాకకూట భూరినోపురమునక్‌ -. స్సు రిత= ప కాశించుచున్న, తద ౦తిక=జఆనగరసమి పమునం
దలి, ఉచ్చతర =మిగులగొప్పదియొన, వూర్వ్యబలా వాక =పూర్వుపర్వతముయొక్క, కూటకు శిక్ష
రమనెడు, భూరి=స్వర్శమయమన గు గోపురమునక్‌ = ఊరివాకి టీయందు; పుర ద్వారం తుగోపు
రమ్‌” అనియమరు డు; భూరిగో వరమిపరీతి౯. _భూరి= అధికమ గు, గోవర=సూర్యు (డ చెడు,
మివరీతికొ=వ్యాజ[ ప కారయు చేత ; అనివార్యమణీ కలశ ౦బుక్‌ .- అనివార్య=నివారింపనల వి
గాని అధిక మైనయనుట్క మణీకలశంబుక=మణిమయనుగుకలశమును ; ని ల్పెక=ఊంచెను.
కాంచి లే=చ్రూచితిచా ?
అనయా సూర్యు ౧ డుదయించె ననియు నత (6 డుదయగిరిశిఖరముననుండినవా(జె తూ
రయ్పన నున్న యిందపురిద్యారమ్ముపె. (బాతః కాల మ నెడుపధానుని చే నిలుప ౧బడినమణికలశ
మును బోలి యుండే ననియు భావము,
తే, అనుచు జెలి విన్న వింప, న4య్యంబుజావ్ని '
చారుసువుళశ య్య డిగ్గి త +త్సమయకృత్య
+ మెల్లం గావించి గురు భజిఃయించి రవికు
లో త్రము వరియించుతజి. గోరుళచుండె నంత. 137
టీ. అనుచుక =ఇటనుచు ; చెలిజసల్లి ; విన్న వి ంపకా =విజ్ఞా వీంప (గా ; అయ్య బు
జావీ=ఆచం(దిక; వారుసుముశ య్య క =మనోవారనుగు కునునుత ల్బమును; డి) తత్సమయ
al
చతు రాశా సము. 447
కృత్య ము=ఆ్మి పాత 8 కాలోచితమగు కార్యమును ఎల్లక=అంతయు; కావించి= చేసీ) గురుకొ
భజియిర-చి=గురు సేవ చేసీ, అంతక =అటుత ర్వాత; 'రవికులో త్తంసుక్‌ =సూర్యవ ౦శీయు (డ
గునుచందుని; వరియించుత టీక =పెండ్లియాడుసమ యమును; కోరుచుకా ఉం డెకా=అది యె
_ఇుడు భుటిల్లునో యని (పార్జించుచుం డె ననుట.
ఆ శ్యానాంత పద్యములు.
మ, సత తానందితనంద నంద నవనీ+సంచార జా గత్ప్రియో
ద్ధత కౌతూహలక ౦ద కందసుపష మో? డారాంగ సాతోొత్కి_9యా
రతినందన్ను చికుంద కుందరదనా+ర త్నాంఘిలామోంకగుం
థితవత_స్త్విడవుంద వముందరధ రా $ భృద్ఫూరిభా రాంచి తా. 138
టీ, సత తౌనందిత నందజ ఎల్లపుడు సంతసీంపంజేయ (బడిన నందు ండుగలవాజ్షా! నంద
నవనీసం చార జా(గత్చింయోద్ధత కాతూ హలకంద, -నందనవనీసంచార =నందనవన సంచారము
బేత్రజా్యగత్‌ =ని సంద మెన్క,(పీయా=సత్యభామయొక్క.., ఉద్ధత=మిక్కు.టమగు, కౌతూవాల=
- సంతసమునకు, కంద=కార ణమగువా6ండాయనుట; కందసువమోదారాంగ సౌకాతి_ యా
రతినందన్లు చికు ంద. -కంద= మే భుమయొ క్క, సుషమా=పర మకళోభవంటి కోభ చేత, ఊదా.
రజ=ఉాత్కృష్టమగు, అంగ=శళరీరముయొక్క_, సామాతి_.)యా=(ప్రత్యకుకర ణమందల్సి రతి=
ఆ'స క్తి చేత, నందత్‌ =సంతనసీంచు చున్న, ముచికుంద=ము దికుందు(డను భక్తండుగలవాండ !
కుందరదనార తాన్ని ౦ఘి9 లా మ ౦క గుంఫిత వకు స్రీ ప్రడమంద._కుందరదనారత్న=స్రీరత్ను
మగు లన్నీ జేవియొక్క_, అంఘి%లామౌంక=జపాదయా వకచివ్నాముల "చేత; గుంభిత=కూర్చ 6
బడిన , వతః=ఉరముయొక్కా, త్విట్‌ = కాంతి చేత, అమ౦ద=అధికుండయినవా (డా ! మంద
రథరా భృద్భూరిఫా రాంచితా = మందరాచలముయొ క్క యధికమగు భారము చేత నొస్పెడి
వాడా! ఈకృతిపతి సంబోధనములకు ను త్రరపద్యములం౦దలి తత్సంబోధనములకు నాశ్యా
సాంఠ గద్యముతో నన్వయము. ముక్తపద (గ సమను శబ్దాలంకారము.
ఖో
క. చకి)ిపుిహరణ రకు, శ్నక్ళపహరణవిహోర + సారంగద్వి
నే ౨పువథన జనా, వకి)ిపుమథనతశ ౦భు+వర్షితవిభవా. 139
ట్‌, చక్యపవారణ = చకమేయాయుధముగాంగలవా(ండా |! రమళ్చ్మక(పహరణ
వవోర=రాతస సమూహముయొక్క సంహోర మే విహారము గాంగలవా6డా! సార ంగద్విక్ణ[క(ప
మ థన.-సారంగద్విట్‌ =గజద్యేషియగు, న క=ము సలిక్తి (పమథ న=సంవా రయగువాండా !
జ్ఞూ నావ(కప్రమభథనత శ ంభువర్లి తే విభ వా, -జ్ఞూనజ్ఞానము చేక, అవక=సరళులగు, (పమథు=
(ఈ మథుల చేత, నత=నమ స్క.రింప (బడిన, ళంభుజళివుని చేత, వర్ణిత =వర్షి ౦ప (బడిన, విభవాజ
వె భవముగలవా డా ! శివుడు విష్ణువల్ల భు శు శాన దడిభ వమును గొని యాడు ననుట.
గ
448 చం ద్రి కాసరిణయను, సవ్యాఖ్యానము.
ఉత్సాహ, వారణపభూతదంత+ వై రిదోర్విసారణా
సారణాంకమానిరాజః చక్రతోపష కారణా
కారణ ప్ర భాతి ఘార+క ౦సమల్ల మూరణా
మారణడద్దను ప్ర భూత +మండలీనివారణా. 140
ట్ర్‌, వారణ(పభూతదంత వె రిదోర్విసార కకొ, వార అణ=కువలయా పీ డముయొక్క, [ప
భూత=గొప్పలగు దంత=దంతములకు వెరి=శ తువులగు, దోర్విసార ణా = భుజ(ప సారణము
గలనా౭డా! సార ణాంకమవా నిరాజచ[కతోన కార ణా. సార=(శేస్టమగు, ణఇజజ్ఞాన మె అ౦క=
చివ్నాముగగ౮గల, మౌని రాజచ(కజముని రాజమండ లియొక్క_, తోవ=సంతో షమునకు, కార
ణా = హేతు వై నవా(డా! “*ణంసరోజద శేజ్ఞా న్యేతిషుని స్టలవస్తుని” అని రత్నమాల; కార
ణప ఫాతిఘాగిర క ంసమల్లమార ణా. -_ కారణ=కర ణసంబంధియగు, (వ ఖా=కాంతి చెత్త అతి ఘే
.ర=మిగులభయంకరు 6డగ్కు కంసమల్ల =చాణూరునక్కు మార కా =సంహ ర్రయెననా డా! మారణ
ద్దను (ప్రభూతమండలీనివార ణా.మా=ల క్షీ చేత, రణత =ధ్యనించుచున్న, సంప త్సమృద్దులైన
యనుట, దను[పభూత=దనుజులయొక్క మండ లీ=గుంపునకు, నివార కకొ=నివార కు లతా! పాద
సంధియమకవి శేషము.
గద్యము. ఇది శ్రీ మదన గోపాల ప్ర సాదస మాసాది తోభయ భాపాకవిత్వ క్రభా
కళత్ర న చెర్ల గోత్రపవి(త నురభిమల్లమేమూపాలసత్పుుత కవిజనవిభేయ
మాధవరాయ | పృణీతం టై నచందడ్రైి కాపరిణయం బనుమహాప్ర బంధంబు
నందు. జతుర్థా శ్వాసము.
పా అన,
ఫా అకు శ
శి
గద్యము. ఇది గ్రీసతీర మ ణకరుణా సమా సాదితసర్వ సౌభాగ్య భాగ్యనగర మహా రాజ్యసంకలిత
శ్రజట(పోలు సంస్థాన పాజ్య సకలసామాజ్య (శ లే చెర్ల సో తపవ్నిత కవిజన గయ (శీ
వేంక టజగన్నా థ రాయ సత్చు త్తం సత్సం[ప దాయ (శ్రీనురఖి వేంక టలక్ష ణ రాయ
పరిపోమ్య సర సవైదున్యు త దాస్థానత లమండిత శేవసదాశివపండిత విర
చిత శర దాగవు సమాఖ్య వ్యాఖ్యయ ౦దు( జతు ర్ధాఖ్వా సము.
(శియేనమ:.
(శ్రీలమ్షీనర నీ ంహాయనమః.
౦ ది కాపరిణయము, సవ్యాఖాంనము
సంచన్మూ శా సము,
“-సాచ్చా ఇద
క, సుభగంభానసుక ఘన కా, సఖ సాధ్యవనస హకృత్వ+దుర్ణమ చకా
అలాల కీ:
సారి తక్‌ భు | "nw లి శః
(పభవానురసర్యంకవ, విభనమ్మన్య పతాహావృత గోపాలా, శ
టీ, సుభ గం ఖావుక ఘనకెొస్తు భ్‌. సుభ గంఫావుక = మనోజ మగు, ఫఘనకొస్తుభ = రూ
త). వ్లమగుకొ స్తుభమణిగలవా6డా | సాఖ్నవన సనాకృ్ళత్వదుగ్షమ చకా. - సాధుజసత్చురు
షులగుఘు న్యాదులయొక్క_, అసన=రతణమం౦చు, సహకృత్చ =సహాయనుగు, దుర్షమ చకాజు
దుర్తాంతమ గు చ్యకము గలనా (డా! వభనాసుర సర్వంకవవిభవమ్షన్య (పతాపవృత.-(పభ వ=
మస్థలగు, అసుర=రాకునులకు, సర్నం౦క పజ వాశకమగు, విభ నమ్మ న్య=వి భ పము ను గాందన్న్యు
దల జెడీ [వతాప=ప ర|కమము "చేశ, వృత = కూడుకొన్న చాండా |! గోపాలాజ[కీమదన
. గోపాలస్వామి! ఈ కృతిపతి సంబోధ నమున కు్తిరపద్య స్థ మ గు చి శ్రగింపుమను[కియతో
జే, చి త్తగింపుము శనకా*ద్యు తృమక్షి, సమితి కిట్లను రోవుహఃర్షణతనూజుం
డువిద త్యదాజచం డై క +వివరిపొవి,ధా న పాణింధ మాత, చే4దనరునపుడు.2
జీ. చి త్తగింప్తము= అనధ రింపుము. శౌనకాద్యు ర్రీమర్షినమితికిక్‌ =శనకుండు మొదలు
గాలగలమనార్షి సంఘమునకు; ఇట్టు=ావకుర్ణమాణప కార ముగా, రోమనార్ష ణతనూజు ండు=సూ
తుడు; అనుక =వచించెను. ఉవిద=చంటదిక ) త్యదాజచం దె )కవివరిపావిధాన పా ణింధమా
త్మ చేకా.-కదాజచం ద=ఆసు చాయ్యదునియొక్క ఏక=ముఖ్యమగు, వివరిషా=వరియించుని చ్చ
యొక్క) విధాన=[ప కారమునక్కి పాణింధమ=జ్ఞాపక మగు, ““ ఉఊ్యగమ్బ శ్యేరమ్మద పాణింధ
మాళ్చ”” దీననీయూపమగు, ఆత చేకా=మానస ము "చేత; తనరున పుడు=ఒప్పు సమయమందు. దీని
కుత్తర పద్యస్థ స్ప క్రియతో నన్వయము.
మ. సుత తారుణ్యశుభోదయక్టితి తద* సోకాశయాలంబి తే
పాత్రము న్చోటుల చె నటేంని తదమూ $ త్యేహ్టైర్ధసంనిద్ధికై
చతురత్వంబున, దత్చ్వయంనరవిధిన్‌ * జూటింపం బంచెల్‌ భట
(పతతి న్వే తణదోద యెశ్వరుం దతిళపన్లా తిలిప్తాత్యుండై 3
చ్‌
450 చం ద్రి కాసీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
ట్ర్‌, క్షణదోదయేశ్వరుండు = క ణదోదయ రాజు ; అతి పహ్హాత్తిలిప్తాత్సు ( డై=ఐఅత్యానంద
ము చే బూయంబడినచి తేమ గలవాడై సుత శారుణ్యశుభోదయన్థితి౯.-సుతే = కొమా రె
యగు చంద్రిక యొక క, తారుణ్య=యా వనముయొక్క_, శుభోదయ = శుభమగు నావిర్భావము
యొక్క, స్థీతిక సత్తను ; తదసోకాశయాలంబి తేహీత ముక. _తత్‌ =ఆచం,దికయొక్క,
అసోక = =అధికమను, ఆశయ=అభిపాయమందు, “ అభ్యిపాయశ్ళన్న ఆశయ! అని అమ
రుండు ఆల ౦దితే = =లగ్న మగు, ఈహితముకొ = కోరికను 3 బోటుల చేక్‌ = న్రీల చేత; ఎతీం
గి= తెలిసీ త దమూ ల్యే ప్రైర్థ నం సిద్ధికె . .-తత్‌ =ఆచందిక యొక్క, అమాల్య= వెలలేని, ఇహ్టైర్ధ =
మనోర థముయొక్క_, సంసిద్ధికై = _పాప్తికొజకు ; ఇతురత్వ్యంబునక్‌ = చాతుర్యము చేత /
= స్వయంవర ముయొక్క_,
తత్స యంపర విధిక్‌. తత్‌ = ఆచం|దికయొకు, స౧యం౦వర =
విధికా=విధానమును చాటింపక్‌ = చాటించుట కై; భట పతతిక .- -భటM= బంట్లయొక్క్ల,
(పతతిక=సమూసమును; వే=కీ ఘముగ); పంచెక్‌ = ఆజ్ఞాపీం చెను.
క్షణదోదయరాజు తనకొమా శె యగుచందికయొక్క. యిప్రార్థమును ఆ పెయౌవనా
చలి సీకొని సయ ౦వరమున క యత్నించి చాటింప భటులం
గ
విర్నావమును, స్త్రీలవలన(
బంచెనని భానము,
మ. ధరణీనాథభట చ ఇటొముఖరిత్‌ +ద్య చ్చందికై కస్వయం
నరక శ్లేజ''డిండిమాదిక మహా+నాదిత్రనాదంబు దు
స్తరమె య త్తతిం బొల్బె నద్భుతగతి + నృప్తార్డ్మ పేమధ్యభూ
వరకోటీపుట భేద నాఘవిశిఖా+వల్లు, పఘాణంబుల౯. 4
ట్రీ, ధరణీ నాథ భ ట చృటాము ఖరితో ద్యచ్చం। దిశైక స్వయంవర క ర్లేజప డిండిమాదిక మ
హావాది శ్ర నాదంబు.-ధర జీనాథ = శణదోద యునియొక్క., ఛటచ్చటా = బంట్లగుంపు చే,
ముఖరిత=మోయి౦ప (బడినట్లియు, ఉద్యత్‌ = (పశకాశించుచున్న టియు, చందికా౭చం[దిక
"యొక్క, వక = ముఖ్య మెనట్టి, స్వయ ౦వర = స్వయంవరోత్స వమునకు, కర్చేజప = నూచక''
మగు ఇచట గో స్తమ్బకర్షయోర మిజపో 8 అనియ_చ్చత్యయము, “త త్చురు చే షేకృతి బహుళ”
మని విభ క్లిలోపము లేదు, డిండిమాదిక=డిండిమము మొదలు గాంగ ల, మహావాది[త = అధిక
మగు నాతోద్య ముయొక్క) “వాది తాతోద్య నామక” మని యమరకుండు, నాదంబు=ధ్వని; '
స పార్ల పీమధ్యభూవర కోటీపుట భేదనాభవిశిఖావల్లు పభఘూణంబుల కొ .-సపార్ట వీజస ప్తసము
[దములయొక్క, సప్తానా మర్షవానాం సమాహార? అను విగవామునందు “ అకారాంతో
శ్రరపవొ ద్వెగంు సియా మిస్ట్ర 8* అను వొ ర్రికమువలన త్రీక్వము, టిడ్జా ణఇ త్యాదిస్తూత మువలన
స్రీపత్యయము వ చ్చినదనియె అంగునది, మధ్య=మధ్య భాగమునందున్న , భూవర = రాజుల
యొక, కోటీ =సమూవాముయొ క్క పుట భేదన = పట్టణములయొక్క_, శీను సంఘము యొ
కవి శిఖా౭రాజమార్లములందలి, వల్దు=సుందరమగు, (పఘాణంబులక్‌ =అళిందములయందు;
అద్భుతగతి౯=అ త్యాళ్చర్యమగురితి చేత; దు స్తరను = అధిక మైనదై ; అ తజిక్‌ =ఆసనుయ
మందు; పా ల్బెక =జఒ ప్పెను.
స౦ంచవమూశ్వోన ము. 451
కణదోదయరాజభ టుల చే _(మోయింప(బడినస్వయంవరసూచక మ గుడిండిమార వము
స ప్రసముదమ ధ్యముననుంశు భూపతుల(పఘాణంబులందు నొ ప్పెననిఖావము. రాజధానుల
య౦దంతటన డిండిముములు (మోయి౦చిరని ము ఖా్యశ యము.
మ. శ్రవణ భ్యత్సవపోహయిత్ను సముదం?+ చద్భూరి భేరీసము
వభాంకారము లప్పు మేల్క_న నదళ+భిపావుపేణా గం +
ద్భృ భా ప్లు గ్రాన ద+భ్యప్రావృ బకక్టాంబు ద
రవభంగి న్నుమకాండకోదయసమః+ గ త్వంబు బాలం దలం
ప విచిత్రం బొకొ చి త్తవీథి నవనసీ$పశేణికిం జేరుటల్‌. 5
లాలి లీ
టీ, (శవ ణాభ్యుత్సవపోవయిత్ను సముద ౦చద్భూ రి భేరీసముద్భృవభా ౦కారములు . = శవ
ణ౭వీనులక్కు అభ్యు త్సప=ఆనందమును, పోసయిత్ను =పోషి ంచు, సముదంచత్‌ = మిక్కిలి
యొష్వుచున్న, భూరి=విశాలవుగు, ఛ్లరీ=దుందుభులవలన, సముద్భవ= పుట్టిన, భాంకారములు=
భాం కార ధ్వనులు; ఆప్ప్ర=ఆసమయమందు; చుల్క_నక్‌ = మేలుకొొన గా; అద భీ _పావృచే
° న orm 3 న్‌ా
ణ్యాంబుదార వభ ంగిక అద(భ =అధికమగు,|పావృ పేణ్య=వర్షాకాలమందు (బుట్టిన, “పా
వృసవణ్యః”” అని ఏణ్య ప్రత్యయము అంబుద= మేభుములయొక్క_, ఆరవ=ధ్యను లయొక్కు,
భ ౦గికొ=రీతి చేత ; సుమకాండ కోదయసమ్మ గత్వంబు. -సుమ కాండ క = ఫున్న్సుసంభుముయొ
క్క; ఊదయ=లఅవి ర్భావము యొక్క, సమ్యగత్వంబు = పరిపూర్షత; నవనీపేణికిక్‌..నవ=
నూతనమ గు, నీప=కడిమి వెట్టయొక్క_, (శేణికిక =పం క్రికి; చేరుటల్‌ = పొందుటలు; చిత
వీథిక =హృదయమందు; చాలక్‌ =మిక్కిలి తలంపక్‌ =ఆలోచింప (గ; విచి తంబొకొ=ఐవిచి.త
మా? యనికాకువు. ఇచట అవనీప(కేణికిక... అవనీప= రాజులయొక్క_, శేణికిక౯ =సమూవాము
నకు; సుమకా౦డకోదయ సమ(గత్వ౦బు, -నుమ కాండ క=పూ యదా ఫులుగల వల ఆజ నియొక్క_,
ఉదయ=లఅవి ర్భావముయొక్క_, సమ్యగత్వంబు=పరిపూర్ణ త; చేరుటలు చిత్రము కాద నిస్వభా
వారము.
థి
అన (గా వర్షాకాలిక మే నుగర్జిత శ్రవణము కాంగానే కడుములకు( గునుముములు గలి
నట్టు స్వయం వరోత్సవసూచకమగు భేరీని నాదము వెవిసోశ గా నే భూపతులకు నున్మ థా వేళ
ము గలిగె నని భావము,
చ, కమలశ రుండు ప్రాప్తకటో'కాముఖ వై ఖరి నితుచాపవ
ర్యము గొని గూర్చుబంభరగుఃణారవ మెంతయు నాత్మ నాద్వితీ
యమయి మెసంగ దేశ వసు+ధాధి పము ఖక్జిపురీఆలామబ్బం
దములం జెలంగెం దత్సటవహాశనవ్యగభీరనినాద మత్తజిక్‌.. ర
శ
ట్ర్‌, తత్స్పటహనవ్యగ ఫీఠనినాదము.-త క్‌=ఆస్వయం వరోత్సవసంబంధియగు, షటవా=
వాద్య విశేవషము యొ క్క_,నవ్య=నూతీ నమగు, గఫీరజగంఫీరమగు,ని నాదము జధ్వని;అ త్రిక =
ఆసమయమందు; కమలశరుండు=మదను య; (పా ప్రక టకాముఖువై ఖరిక్‌ .- పొ ప్ర=పొంద
బడిన కట కాముఖ=నడిమి (వేళ్ల సందున బొటనవేలు చొవ్నీంచి యజచేతి చాయ (న్రాల్ని
n
452 చం ద్రికౌపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
యుం౦గరపు వేలిని చిటికెన వేలిని నించుకంత వంచి పొడవుగా "పట్టి నవా సవిశేసముయొక్ట,
వెఖరిక్‌ = =రీతి చేత; ఇతుచాపపర్య్యము = ఇబకువింటిని; కొని = (గ్రహించి; కూర్చుబంభ రగు
కాకర వము = జతప అచుతు మెద య లై కౌట్‌ి మోయ; ఎంత యు౯ =మిక్కి_లి; ఆత కృనాద్వితీయ
ముఅయి = తన చేత రండ వై; “ఆత త నశ్చపూర ణే” అని తృతీయకులుక్కు... లేదు; బెనం
గకొ=అతిశయింప(గ3 వసుధాధిపముఖ్య పురీ లలామబృందములకా .-వసుధాధిప = రాజుల
యొక్క, ముఖ్య స్రగీల లామ = రాజధాన్న్మీ శెష్టము ల యొక్క, బృందములక్‌ = సమూవాముల
యందు; చెలం గక =ఒ ప్పెను.,
మ. మునుతాత స్తత లోక వాగమృత సం+భూతిం గడుం జం(దికా
వనితామోహముం గాంచి మన్యథశర+జ్వాలావళిం గుందువీ
శన రాధీశ పరకోటికిం ద్యర యిడణె + న్నా పంత పియం భావు కా
తనుతద్ధ్ధోహము తత్స గాయంనరముం జెం+దం బోవ నష్నటునక్‌. 7
6
టీ. మును=పూర్యమందు; తాత స్తతలోకవాగ మృతే సంభూతికొ,.శాతే సత=అక్క
డక్కడ నుండివచ్చిన, ఇచట “తతఅగతఃి” అని అణ్‌ పత్యయము “అన్యయా నాం భ్రమా
(తే టిలోపఃిియని టిలోపము వచ్చినది, భోక=జను లయొక |) నా గమృత=అమృ తమువంటి
వదనమువలన, సంభూతిక=పుట్టుక గల; కడుక్‌ =అధికమగు ; చందికావనితౌమోవాము.-
చందికావనితాజచ౦(దికయను పేరుగల ప్రీయందలి,మోవాముక్‌ =వల ఫును ;కాంచి=పఫ్రాంది;
మన న భశరజ్వ్యాలావళిక్‌ . - మన్న థళర =మరుతూ ఫులయొక్క_ , జ్వ్యాూలా=మంటలయొక్క ఆవ
భిక౯ా=బంతి చే; కుందువిశ్వన రాధీశ్వర కోటికికా. _కుందు = పరితపించ్చు వశ్వనరా ధీశ్వర
(పపంచమునందు౦డు రా జులయొక్క_, కోటికక్‌ = సమూసహామునకు, స్యాంత ప్రియంథాన శాక
నుతద్ధాపము. - = స్వాంత= =హృృదయములకు, వీయంభావుక= పీయమగు, అతను = అధికనుగు,
శద్ధనమ = =ఆస్వయ ం౦వర సూచక మగు చేరీ నాదము; తత్స సియంవరముక్‌ = ఆ చం[దికా సాయం
వరమును; చెందక పోవక్‌ = శేరంబోవుటకు; అప్పట్టునక్‌ = =ఆసమయమందు; త్వర= =వేగిర
అనగా నచ్చటచ్చటనుండి వచ్చుచున్న జనుల వలన కణదోదయరోజకుమా రీ కోయ
గుచ ౦ దిక యొక్క చక్క..(డనమువిని వలపుచెందియు౦డిన రాజు లా చంది కా స్వయ ౦వరోత్చవ
నూచకమగు ఖేరీనినాదమును విని సంతసించి యాస్వయంవరోత్స వమునకు బోవనుద్యమించి
రని భావము.
వు, వరభంభాకులనీస్వన్న పతతీ స4వార్టమావతంస స్వయం
వరభద్రోన్నతి మెయ్యెడ గ్లైలిస నో+ వై. ళంబె య వ్వేళ న.
వ్యరలి(శీగతి నేగం గాం దొడలా విశశ్వారాట్కు-లం జొర యు
ర్యర నేమంచు నుతింప వచ్చు జలజా+ స్త్ర స్పీతమాయావిధి౯, "8
సంచమాశ్వ్యానము, . 453
టీ. వరభం భాకలనిన్వన।పతతిక్‌.-వర = (శేప్టముగు భంభొకుల=భ ౦భయనుధ్వని
'సమావాముగల్క నిస్వన=ధ్యనులయొక్క_, (పతేతికొ=సమావాము చేత; ;అవ్వామాపతంసస్వయం
వర భ[దోన్నతి. - అ వ్యామావత ౦స= నారీ కేస్థ యగునాచం దికయొక్ష, స్వయంవర భద=స్వ '
య ౦పరమం౦గ ళముయొక్కా, ఉన్న తి=అతిశయ ము, ఎయ్యెడక్‌' ఎవీసమయ మందు; "తెలిసెనో;
వై ళం బె=శీ ఘముగ )అ వ్వేళక =ఆసమయమందు;న వ్యరతి శ్రీ గతిక ._నవ్య =ఎనూతనమగుర తీ=
అనురాగముయొక్క్ల, (శీఐసంపద యొక్క, అనంగ ననురాగాతిశ యముయొక్కా యనుట
గతిక = పా పీ చేత; విశ్వారా ట్క లంబు=నర పతినమూవాము; “విశ్వస్య వసురాటో 8““అను
_సూ(తమువలన, విశ్యశబ్బమునకు దీర్భమని తెలియునది; వీగ గాక =పోవుటకు ; లోడ ౫౯ =
(ప్రయత్నించెను. కర=ఆళ్చర్యము! జలజా స్త్రస్ఫీతమాయావిధిక్‌. జలజా స్త్ర = మన్మథుని.
యొక్క, సీతే =జఅధికమగు, మాయావిధికొ=మాయా విధానమును; ఊర్వరక్‌ =ఫుడమియందు;
ఏనుంచుక్‌ =ఏమను చు; నుతింపవ చ్చుక =కొనియాడవచ్చును?
అనంగ స్వయంవరోత్స వనూ-చకమగు భేరీనినాదము వినినతోడ నే నరపతిసంఘకు
చం దికయం దన రాగము6 బూని యాయుత్సవమునకు 6 బోవ నుప్యక మించిరి. నన్మథునిమా
యేమని కొనియాడవచ్చునని భావము.
చ, నెలత వరించు ద మి మిదియె + నిక్క మటంచు. దలంచి వేడుక
న్లలసి పయాజబాణ్ణణజయ 4 కారణరూ పనహాయత నోరా
జలుసకలాంతరీ పనృప+శేఖరు లెల్ల బయాతుకాముత
వెలలిరి దంతిచ(క్ర పద+పితి ప డాతిసమూహసంవృతిక్‌. 9
టి. నెల(తేంచందిక 5 తమ్ముకా ; వరించుకొ = కోరును. ఇదియెనిక్క_ము = ఇదియే.
నికో యము. అట౦చుక =ఆ పకారమను చు; తలంచి=ఎంచి; వేడుకక=సంతసము చేత; కల
సీఐ పెనంగి ; పయోజబాణజయ కార ణరూప సహాయతేక్‌, _పయో జాణ జయ=మన నృథ జయము
నకు, కారణ=హేతువగు, రూప=సౌందర్యముయొ క్క, సహాయతకొ = సహాయత్వము కోత;
విరా జిలు సకలాంతరీపనృప శేఖరు లె లేల్లక్‌ .-విరాజిలు=[ప కాళించుచున్న, సక ల=సమ మగు,
అంతరీపన్ఫ ప శేఖరులు=ద్వీ పౌంత ౮ ధిపతు లగు రాజ శేస్టులు) ఎల్ల క్‌ =అందలును ; (పయా
తుకాములె = =పోని చృగ లవారయి; “తుంకామనునసోరవీ””, యనుదానివలన తుమున్న కార
మునకు లోపమని యెటుంగునది; దంతి ద్యకపద వీతిప దాతిసంవృతిక్‌ ...దంతి = ఏను (గుఅలయొ
క్క చ్మకపద=రథములయొక్క, వీతి =గుజ్జముల యొక, ప దాతి=కాల్బలములయొక్క_;
సంవృతిక =కూడిక చెతను; వెల లిరి= బైలు దేటిరి, "
అనంగ నీచందద్రిక మమేవరీరిచు భనీ సమీ సంతీసముతో మన్షథునీ నీఠ సీంచునందమ
గల సకలద్వీపాధిపతు ల గురోజులు సేనలతోం గూడి వెడలీ రని భావము:
454 చం ద్రికౌపరీణయము, నవ్యాఖ్యానను.
మ. సకి యెవాగని వరించిన న్నిజని తా స వ్యాజవాతంధయా
<<
వీక్షిం దజ్జవస మోర పానమును హోశభీ నే యూతొవు)ికం
జకర న్లెకొని వత్తు మంచుం దలం పె చ్చలా గొంద జుర్వీశపు
య
త్ర్రకు లే తెంచిగి లేఖవర్ల షత నా*వాతంబు సేవింపంగ౯. 10
టీ. కొందలుర్వీశపు త్ర)ికులు=కొంత మ ౦ది రాజకుమారులు: సకి= చందిక, ఎవ్యానికొ=
ఎవనిని; వరిం చినకొ=కోరినను; నిజశితా స్తవ్యాజనాత ంధ యా ళికికా .-నిజ = తమసంబంధులగు,
శిత=రీక్ష్వ్యములయిన, అ స్త=బాణములను, ) వ్యాజ =కసటముగల, వాతంధ య=సర్భము లయొక్ట,
ఆళికి౯్‌ =సమూహ రామునకు; తజ్జవసమిర పానమును.-కేశ్‌ =వారలయొక్క_, జీవసమోర= పాణ
వాయువుయొక్క పానమును=[ తా యట ను; హాళిక్‌ =ఆస కి చే; చేర్చి=కూర్చి; ఆతా[మకంజ
కరక్‌ = ఎజ్టదామరవంటివా స్తముగల యాచందికను; క కొని=తీసీకొని; వత్తుముంచుక్‌ =వత్తు
మని ; తలంఫు=కోరిక; ఎచ్చుక =అతిళశయింప (6౫; లేఖనిర్ల్‌ పృత నానాతంబు. - లేఖ= దేపత
ఖే వర్ష ్య=పాగడ (దగిన, పృతే చా= సేనయొక్క, “పృతనానీకినీవమా:”” అని యమరు(
డు; (వాతంబు=సమూవాము; సేవింప 6౧గకొఐకోలువ (గ; ఏ తెంచిరిజవచ్చిరి.
అన6గ 6 గొండటు రాజపుత్తు)లు చండిక యెొవని పరించిననునాని (పా ణనాయువులను
మాబొణము లను సర్బములకు( [(దాగించియనయలా వానిని షింంసీంచి యయినను నాచందిక ను
వీసికొని వత్తు నుని స్వయ౦వరోత్సవమునకు న సేక సేనలతో. గూడి యుతెంచి రని భావము.
చ.సాగను చెలంగ నప్పు శత4కశో మణభూపణభూవీ, తాంగు
యగణితహ స్పిరాజవృతి + నంచితభదృగజాధిరూథు లై
ద్విగుణితహర్ష యు క్షి నరు? దెంచిరి కొందు దేశ వల్ల భుల్‌
నగకుచ నన్యదియంగం దళ+నర్పదు మదుమ యంచు నెంచుచు౯. 11
శా
ట్రీ, కొందజు దేశ వలభుల్‌ =కొంద టు దేశాధిపతులు; సొగసు=అందము ; చెలంగకొ=
(పకాశింపయా; అప్ప= ఆసమయమందు; శతవోమణిభూవణ భూషితౌంగులుని...శతేశ;= ఆ
చేక్ష పకారములగు, , మణీభూవణ=రత్న భూమణముల చేత, భూషిత =అల౦కరింపంబడిను అం
గులె= =శరీరయలుగలవానే ; అగణితవా స్పిరాజవృతికా. అగణిత లెక్క_ పెట్టుట కలవి గాని,
పా -స్పీరాజజగజ[శేస్టమలయొక [0 సృతికా = = ఆప్బతి చేత 5; అంచిత భ(దగజాధియాథు లె. = అి౦
చిక=ఒప్పుచున్న,భ (ద=భ దజాతిగల, గ జజ ఏను 6గులను, అధిరూఢథు లై = ఎక్కినవా_రె; ద్విగు
ణితవార్షయు క్రిక్‌ .-ద్విగుణితజ రెట్టింపలుడిన, హార జఅనందముయొక్క_, యు క్రిక౯=సంబంధము
చేత్ర; నకు చకొజగుబ్బలుల వంటి పాలింద్దుగల చందికను; మ[దమ.-మతీ జనాయొక్క_, రమ
సంపద; అన్యదీయంగక్‌ జఇతీర సంబ ంధినియెన దానిని (గ; తనర్బదుజ చేయదు. అంచుక్‌ =అని;
బంచుచుక జతల(చుచు ; అరు దెంచిరిఐవచ్చిిరి,
పంచమాశ్వాసము, 455
అన 6€గ౦ గొందటు దేశాధిపతులు బహువిధభూన ణాలంకృ్ళతులై అ నేకగజము లతో?
గూడి ఛభదగజముల నెక్కి సంతసము తో చందికను మావిభవంబు మతియొకనిని గోర నియ్య
దని యెంచుచు వచ్చి రని భావము.
మ. మజియుక్‌ వచ్చిరి "దేశ నాయకులు భాశమామంగళస్ఫూ రి న
CJ
త్తజీ వీశ్రీంప సు నేంద)ినీలరథసం+ తానంబంపై నెక్కి. శీ
మెజయ న్యారిధ రాళివై ౧ దగుధ రా+మిత్వ్తుల్‌ బలె న్వేడుకల్‌
దొణయ నృంగరపారదృశ్వబలనం+దో హంబుతోం జయ్యన౯-. 12
టీ. చేశ వాయకులు= దేశాధెప తులు; సు రేయ్యదనీలరథ సంతానంబుపెక్‌ .-సురేం ద నీల=
ఇం[దనీలమణి మయ మగు, ర థ= స్యందనము లయొక్క్ళ_, సంతానంబుపెక్‌ =సమాహముమో ద; ఎ
క్రి_=అధిష్టీంచి ; (శ్రీ=సంపద; మెజుయక్‌ = పకొశళింప(గ; వారిధ రాళి సెక్‌ .-వారిధర=మే
మములయొక్క_, అళి సెక్‌ =బంతిమో (ద; తగుధ రామితుల్‌ బ లె = ఒప్పుచున్న పర్వత శతు
వులగు నిందుల వలెనె; వేడుకల్‌ =సంతోవములు; దొజయక్‌ =కలుగంగ; సంగరపారదృళ్వబ
లసందోవా౦బుతో౯ ._ సంగర=యు ద్ధముయొక్క_, పారదృ శ్వ= అంతమును గ న్న వారియొక్క,
అన? రణపండితులయొక్క్యయనుట, బలజ సేనల యొక్క, సందోవాం౦బుతోకొ =నమూవాము
తోడ; చయ్యనక =కీ మంముగ ; అ తేటీక్‌ = ఆసమయమందు; భామామంగ ళన్న్ఫూ రిక్‌, -
భామా = చందిక యొక్క, మంగ ళ= స్వయంవర రూపమగు మంగళముయొక్క్ల, సూ రిక్‌ =
అతిశయమును ; వీక్షింపకొ = చూచుటకు మజీయుక౯ =ఇంకను; వచ్చిరి.
అనగ( మజియం౦ గొండటు నరపతులు ఇం(దనీలమణి మయ ములగురథముల నెక్కి
మేభపం క్తిపె "నెక్కిన యిందులవ లెం (బకాళించుచు. జదికాస్యయ ౦వరోత్స వమును జా
చుటకై సేనలతో. గూడి వచ్చిరని భావము.
చ. మొన సిన యెక్కు చక్క_(దన *+ముకా నజనీటును మించ మోదపూ
ర్తి నపుడు వచ్చు రాజసుత +బృందము గమైన నయ్యె మూరు నె
క్కంనిం గని యుబ్బు లచ్చిపయి+ గాటపుటీను భజించి ఛాతి నూ
తనవనజా స్త్రకోటుల ను దారమహాత్మ తే సృజించె నాక్‌. 13
టీ. ధ్యాతి=భూమి; మారుక్‌ =మన నృథుని; ఒక్క నికొ=ఒకనిని ; కని=[పసవించి ; ఆ
బల చ్చిపయిక్‌ =సంత సీం చుల శ్నీ దేవి. పె; స శాటప్రటీనుకా. =గాట ప్రుజగాథమగు, ఈసుక్‌ =
కనూయను; భ జించి=పొంది; నూతేనవనజాస్త్ర కోటులక్‌ = =అ ఖినవమన్న థకోటులను ; ఉదార
ఏహాత త బేక్‌... ఆఅ దార=ఉత్కృష్టమగు మహా క, త చే౯ా=మహిమ చేత; సృజిం చెనాక =
సృప్టీ చే సెనోయనునటుల్సు మొననీన యెక్క చక్కందనముక్‌ . = మొనసీన=కలిగిన ఎక్కు
వక్ష 6దనముక్ష్‌ = ఆధిక మగునంద యును; చెబునీటు ను=ని ండినమురి పెమును; మించక్‌ =అతిశయి.
456 చంది కాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
పల; ;మోదపూ ర్తి రిక. = మోద =సంతో షముయొక్క_, పూ -క్రికొ=పరిపూర్ణ తవేతః, అప్రుడు= ఆస
మయమందు; వచ్చురాజసుత బృందము =ఏతెం చు రాకొ నురుల గుంపు ; కన్గొనక్‌ ఇచూచుటకు;
అయ్యెక =అయెను,
భి
కలిమిజవరా లాకపూవిలుకొనిని గని విజ్ఞవింగ గా బుడమి యాలచ్చిపై యీసున
చెన్నిక లేని కొ త్రపూవిలుకాండను గనెనో యనునటులు చక్క_ (దనమున మించు సెక్కు.
శాకొనురు లేతెంచి రని భానము, ఇందు నుట్చే Yకాలంకారము.
ము. జగతీమార్షము లెల్ల నిండి యిసుము $ ల్ప్సృల్లక్‌ ధరం వేర న
ట్టుగ నేతెంచిరి రాజపు త్రీ కులు నీ4$టుల్‌ మణి నప్పట్టునక్‌
జగదంధంకరణాఢ్యశు స నివిధుత౪ మ్లోధూలి మేఘాళీ కిల
మిగుల న్లర్ణలం గూర్చు మర్జ భజధిం+ధిమ్యార్భటి పేటికల్‌ . 14
ట్రీ. బగ తీహర్షములు ఐభామార్లములు; ఎల్లక =అంతయు, నిండి=కష్పుకొని; ఇసుముల్‌=
ఇసుక లు: చల్లక = వెద చల్ల 6; ధరక్‌ =భూమిని; చేర నట్టుగ క =పొంద నట్టు గా; రాజప్ప క్రకులు$
శాకొమరులు ; నీటుల్‌ మోజక్‌=మురి పెములతిశయింప (గ; అప్పట్టునక్‌ = ఆసమయమ౦ందు;
జగదంధంకర ణాగ్వ సె న్యవిధు త మోధూళి మె భూళి కిక. జగత్‌ =లోక మునకు, అంధ ంకర
ణ=ఆం౦ధ్యమును జేసెడి, ఆఢ్య=సంపన్నమగు సైన్య = సేన చ్చే విధుత=ఎగుర గొట్ట యిడిన,
మోధూళీ= భూప రాగమ సెడు, మేఘాభి కిక = చమేఘపం కిక్‌; మిగుల =నికి..బి; ముర్తళ జధిం
ధమ్యార్భటీ శేటికల్‌ .-మర్ద ళ జ= =మ ద్దైలవలనంబుట్టిన, ధింధిమ్యార్భటీ = ధింధిమియను ధ్వను
నులయొక్క, ేటికలొ=బృ ందములు; గర్భలక్‌ = అ గర్జాధ్యను లను, కూర్చొ ఆజతపటుప(గ;
ఏశతెంచిరి=వచ్చిరి.
అనగ రాకొమరులు భూమార్లము లెల్ల నిసుక చల్లి నను (గండ యడ నియటులునిండుకోని
వారల సైన్యపరాగ మను మేఘాళికీ మైల ధ్వనులు గగ్జా రొావము లగుచుండ గా నసేతెంచి
రని భావము.
చ. వనిత సయంవరోత్సవము + వాసిగం గమైన వచ్చు భూమికాం
తనికర మప్పు దోంభెం )గరి+ నాయకపాళుల్నప్రి నిజైక టే
శేవ్టనియతి మాని చలందన + మంది మహోూదయ శే లకోటులకా
౯? ap యా
దినముఖ వేళ. జూడం బడు+దిధితి రాజసమూహానై ఖరి౯. 15
. టీ. వనిత న్వ్నయంవరోత్సవము=చం[గికాస్టయం వరోత్సవమును;) వాసిగకొ=బాగు.
గ కన్ష్‌ నక్‌ = చూచుటకు; వచ్చుభూమి కాంతనిక రము = వచ్చుచున్న రాజ బృందము; అస్టుజ..
ఆసమ యమంచ సు; కరి నాయక పొళుల మెల్‌ =గజబ్యందయులమో (ద; నిజక తెక నియతికొ,ం-.
రు య్‌
నిజ=జతీమసం బంధియగ్క వీ క=ముఖ్య మగ కెళ్ళ = లీక భానముయొక్క, నియతిక్‌ = నియమ...
+ చందనా క్యా నము 457
మును; మొని=విడీ చి; చల్ల (దనము “తస్వ భావమును, అంది=పొంది; మపళోద యె అకోటు.
లక్‌ అకాదయనగిరి శిఖిరములందు; ద ములు వేళ కొ =ణ ద డయ కాలనుం౦దు; చూడ (బడు దీధితి రాజ
సమానా వె వె ఖరికా దండలు న(బడుచున్న దీధితి రాజ సమూనా=నూర్య సమూావాము
యొక్క, వై ఖరికొ=రీతి చేత; తోంజకొ =కానివీంచెను.
అనంగా నాక వికిస్ప య ౦ంవరోత్సమునకు “నేను 6గు లె నెక్కి యే తెంచుపుడ మి టేకు
అపుడు తక్ష భావముమాని చిభ్ర దనంబవలంవిం-చి వొఠథుపుకొండకొనల' యె జూపట్టుదెన ముఖి
సూర్య వింపంబుల పగిది గాన్నించి రని ఫోవము. గజబ్బందముల నధిష్టీం'చి యున్న రాజ
బృంద ములను ఆనయగరి శిఖరాన తై ఫాను మూ ములను WIE) క్పేరకి ంచు టే సస్తూూ న్‌ EN ఉం
కారము,
మ, నెట్‌ నంకాంచితమూ రు లందటు క కలాన్ని కరో చిమ్లు లం
అలా కనే
దజు సతా పల నేదు అందు దనక శ్యామాఖి రోమాత్తు లం
ళ్‌
దజు గానం బడు తెంచురాసపుతులు నే సల (వతి చేకూర్చి ద
త్రెటి వానా నన ప శ్వ వా పగి వేశత్రం పో చుచం[ద 'స్థితిక్‌.. 16
టీ, సజ తేంచ్రు రానుతులు = సచ్చుచున్న రాకొమమలు; అందటు = బిల గును; చె
జీకొ = (కముము7ా ; అంకాం చిత నూ రులు. అంక = రాజచివ్నా మలచేత , అంచిత =
ఒప్పుచున్న , మా గులుకా =శరీర ముగలవా వారు) మూ రః కా రిన్యకాయయో;”** అని యమర (దు;
అంకాంచితమూ ర్రలు,.__అంక్ష = కిలంక్రము' చ్రేశ్ర, అంచిత = ఒప్పుచున్న, మా యులు జ
3 జేవాములుగల నా రనిచందపర మైనయర్ణ ము ; అందటు = ఎల్లరును ; కలానీఇ శక కరోచి
1 గ పనలు, కలా నీ క్ర జూ విద్యా సమూవాము"చేశ్ర, వ్‌క = ముక్ల్యిము గా రోచిసన్లులు = (పకాశళించు
వారు; కొలానీకై క కరో చి చిస్టులు.---క లా నీక= పోడ డ శకలా సముదాయ ము చేత, వీక=ముఖ్యగముగా
. రోచిష్టులు జ (పకాశి “యునారు 5 అందట ౫ ఎలి రును శ సతా ఎలనదక్షులు. సత్‌ = 'సల్బు
కుపులబయొక స్క, పొలన ౫ సరీ పొలనమందు, దత్షులు = సమర్ధులు 5 సత్చాలనదకత్షులు,..
నత్‌ = నక్న్‌ [త్ర యుల యొక, పాలన ౫ సగీపాొల అలనమందు,ు దత్లులు == సమగ్గుల ని శోం[డసర
#
హక య టి యఘు? ఆఅందజటు ౫ ఖలు Mwy తగ జొ కా ఓష్వునట్ర్యి 3 బ్గా ర్ట మాస్ట్‌ రామ. తులు. క్యా నా ము
ము గ్త్ లు.
- స్త్రీలకు, అగ రాము = మనో మగ, ఆః గులు జ దేవాముటుగ లవాము; శ్యామాఖి 0" 'మౌూట్ళులు, అం
జ్యామూా = రె తుల యిం యు అఫి రామ ఇ (పకాళిం౦; చుచున్న , ఆత్తులు ను శరీరము ౫ ల
/ రనిచం ద పది మైనయన్థి ము; కానక, = కావుటవలన ; అ తటి జ అప్పుడు ) విశ్చరూప
“Ka వేతకొ = సమ స్తమాపములభాందుట శే; (చు ౨ చంద సితి౯ తయ = కనిపించు
“చున్న చంద స్థితిక = చం్మచదునియొక_ స త్తేచ చత ; జౌనాసేన = (వళంసిం ద చునహులు;
| గోతదీతి = చతులపీతిని శేవార్చిరి = ఒనరించిరి.
. me me న్వ య ౧ంపరోత పయునకు జల అంచు శానుతు లెల్లరు బహురూపములను
దాల్చిన నందుని గిన. జూ ప ౬ రం "నేశాన నందము సొన నర్భిధని భావము.
5్రి.
458 చంద్రికాపరిణయము, న వ్యాఖ్యానము,
చ, వనజశరు న న్హసించుపరు+వంపువిలాసము లేనివాండు నూ
తనవరరత్న భూషణవి+తానము దాల్పనివా( డుచారపా
వనబలయు కి రాజిలని*వా( డొక (డై న నయాశ దోంపండ
యె నపుడు పన్నిదంబున క లేశసుతావళిలో నం గ న్లైనక్‌-. 17
టీ. ఇలేశసుకావళిభోనక=రాొసుతులగుంప్రునశుమ; అపుడు=ఆ సమయమందు; వనజ
శరుక్‌ =నున భుని;వా సీంచుపరువంప్రువిలా సము. -వాసీం చు=నవ్ర్యుచున్న, పరువం పు=నూతే నము
గ్య విలాసము కందము; లేనివాండు= లేనట్టి వాయు; నూత నపర రత్న భూషణ వితొనము,-నూ
తన=నఫీనమగు, వర=(_కేస్టమగు, రత్న భూవణ=మణి మయభూ సణముల యొక్క, వితొనముజ=
'సమూపహాము; తౌల్పనినా(డు=ధరింపనివా శు; ఊఉ దార పాపనబలయు క్రిక్‌ .-ఆచార=తఈ త్మ
స్ట్రమగు, పొవన=వా యు దేవు నిసంబంధియగు, బల=స త్తముయొక్కా, యు క్రిక్‌ =యోగము
చేత; రాజిలనివాండు=పకాశింపనివాండు వా వాయు వుతో సమమైన బలము లేనివాండ ని భావము;
పం బెమున కైన; కన్లొ నక = చూచుటకు; ఒకండేనక్‌ =జఒక్కాండైనను;
(1
పన్ని డంబునకుక్‌
తో (పండ య్యెకొ=కన (బడ౭డాయెొను.
అన ల నాస్వయంవరోత్సవమున నకు సే తెంచి యున్న రాసుతులలో నిక _డెనను మన్శ
భునినిరసీంచునందము లేనివాండును మణిభూవణములను ధరింపనివాండును మారుతునకు
సమ మెనబలబలము లేనివాడును బందేయునకెన లేండని భావము.
చ. కరజహీతాన్వయెం ద్రుండు సు+చం(దభరాధిపచందు డప్పు త
_తృరుణిస్వాయం౦వరోత్పనవి+ధానము దా విని త న్వరించు. బ్రో
_హరిమణివేణి యంచు ముద + మూంతరవీభికం గందళింపం గి
న్నరవిభుం డాత్త్మ్మ సఖ్యకల4న న్వెను పాయక కొల్వ వె తగకా. 18
ట్రీ, శర జహి తాన్వయేం[దు (డు, -శర జహితా నయ =సూర్య్య వంశ మునకు, ఇందుండు=
అధిపతియగు; సుదం్భదధ రాధిపచం,దుండు=సుచంద్రుండను పే పగల ఆ” జదం( దు డు; అఫ్టుజ
ఆసమయమందు; త త్తరుణి స్వయంవకోత్సవ ఏ ధానము,---త త్తరుణి = = ఆ చండిక యొక్క,
సృయంవకోత్సవ = న్వయందరో తృవముయొక్క_, విధానము = (పశారమును 3; తాజా
సుచందుండు; విని=ఆకర్షించి; తకొ=తన్ను; వారిమణి వేణి = ఇండ నీలమణి వంటి జిడ్డగల
చర్చదిక; వరించుక్‌ పో=నిజముగ కోరును. అంచుకొ=ఈ (పకారముతలంచుచు ; ముదము=
వంత సము? ఆంతరవీథికక =చి త్ర|పదేశ మునందు; కంద ళింపక్‌ జ=అంకురింప లగా; కిన్నరవిభు (6
డు=కిన్న ర(శేస్టు (డ గుకుముదు (డు; ఆత్మ సఖ్యక లనక్‌ ...--ఆత్మే =తేనయొ కా, సఖ్య =సఖిత్య
ముయొక్క_, కలనక్‌ = (పాపి పిచదేత; వే = శీఘము స్‌ “విను పాయక = వెంబడించియనుట;
కొల్వక్‌ = స్టేవింప6 గా; తగకొ జు =ఒప్ఫనట్లు. వీని కు _తరపద్యస స్థ క్రియతో నన్గ్యంము.
సంచమాశ్వ్యానము 459
మ. ద్విరదాధీశ్వరు నెక్కి. పౌరవసుగాళ4| తీరత్న వారంబు [కొ
విరి సేసక్‌ బయి నింప వి పతతి ద్రీ*4వింప న్నవానేక పాం
డురపట్టాత పవారణావృతముఖుం + డుకొ జారుభూపావిఫా _
స్వరగ్యాతుండును నై పురి న్వెడలి ఈవ న్వచ్చె నప్పట్ల్టునక, 19
రా
ట్ర్‌, ద్విర దాధిశ్వరుక =గజశేస్ట్రమును, ఎక్కి అధిప్టిం చి; పౌరనసుగాతీరత్న వారం
మజ ఫుర్రీరత్న బృందము; [కొవ్విరిసేసక్‌=(కొ త్తపుస్పములను నత్షతలను; పయికొ=శరీర
యముమో ద; నింపక్ఞ=నిండింపలా; వి_పతతి=_బాహ్యణులగుం ఫు; దీవింపక్‌ =ఆశీర్యదింప (గా;
నవా నేక పా౦డుర పట్టాతపవారణా వృతముఖు౦డుక్‌ ....నవ=నూతన ముల గు ఆ నేక=అనేక
ములగ, పొండుర=శు భములె న, పట్టాతపవార ణ=పట్టుగొడుగుల చేత, ఆవృత=ఆవర౦ప (బడిన,
ముఖుండుక్‌ =ముఖముగలవా డును; చారుభూహావి భాస్వర గాతుండునుక్‌.=చారు=ము నో
ద్టేమగు, భూసా=ఆభ ర ణముల చె విభాస్యర=[పకాశించు, గాతుండునుల్‌ = శరీరముగల
నాండును; ఐ=అయినవాంణడై) ఫురిక్‌=తన రాజధానినుండి వెడలి = బి లుదేటీ; అప్పట్టునక
అసమయమందు; శేవక=ఒప్పీదముగను; వచ్చెకొ=వచ్చెను.
అన6గ సుచం్యదుండు పుర కాంతలు పుస్పాతతలు చల్లుచుండంగ విప్రులు దీవించు
చుండగ భూవణభూపషితాంగులడె యేనుంగు నెక్కి. పురము వెడలె నని భావము,
ఛ. అసురవిదారి కాంచనశ 4 తాంగరథాంగపరి[భమి|[ పకా
రసముదితారవంబు లిభ+ రాట్పటలీఘన బృంహితంబు లం
ల్లసితేమహా చమూక లక +లంబు జగ _త్తితయంబు గప్ప సం
తసమున నర్వ'చదేశజననాథులు గన్లున వచ్చె న త్తతీ౯. 20
టీ. అసురనిదారి = సుచందు(డు కాంచనశతౌంగర థాంగ పర్మిభ మి (పకారసముది”
శౌరవంబులు.== కాంచనశ తౌంగ = సునర్లమయరభము ల యొక్క, రథాంగ = చక్రముల
యొక్క, పరి(భమి=భమణములయొక్క_, (పశార=రీతి చేత, సముదితజఫుట్టిన ఆరోవ ౦బులు=
గనులు; ఇభరాట్పటలిభన బృంహితంబులు.---ఇభ రాట్స టలీ=గజబ్బందము ల యొక్కా,ఘన
అధిక ములగు, బృంహీ తంబులు=గ ర్లాధ్వ నులు, “బ్బంహిళఠ ంకరిగర్జితి” మనియమరు(డు; ఉల్ల సీత
సహా చమూక లక ల౦బు,=ఆల్ల సీతే= ప్రకాశించుచున్న, మహాచమా=మ హా సేనలయొక్క్కా, కేల
(ల౦ంబుజుకోలా వాలధ (ని; జగ త్రైతయంబుఐముల్లోోక ములను, కస్పజా=వ్యాపింప (గ; సంతసము
గకొాజసంతోవము చేత; సర్వటేశజన నాథులు=సమ సదేశప్రులాజులు; కన్లొనక=చూచుచుం.
డగ; అ త్రటీక=ఆసమయమందు; వ చ్చెళ్‌ =వచ్చెను.
అనంగ సుదందుథడు రథ నేమిధ్వనులు కీరిగ ర్టీత ములు సేనాక లకలంబును ముల్లోోక
నులు వ్యాపించు చుండ (గొ నరపతు 'లెల్లరు చూాచుచుండ స్యయంవరోత్సవమునకు వచ్చె
గని భవము,
460 _ చంద్రి, కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
చ. ఘనకమలేశ్వ రాత జవి+క స్ఫరదీ_క్తివిలా నహోరిపా
వనరుచిజాలలబ్లీ దయి$* వాజుచు. దోంచినయట్టిలోకబం
ధు నతని. విస,యంబునం గ4నుంగొని రణ్యెడ నప్పు చక్క బ
దిని తదధీినగాం దమమ+తిం దల పుంచిరి రాజు లందటుక్‌. 21
టీ. ఘనక మలేశ్వ రాత జవిళ స్వరదీ పి పివిలా సహారిపావనరుచిజూల లబ్టిక్‌. _---ఫఘనజఅధి
కమగు )కమ లేశ్య రాత జ=నున న్మథునియొక వికస్వర= =విక సించుచున్న్న, ది బ్ర దీ పి=కా ంతీయొక్క్స,
విలా స=విలాసమును, హోరి= =వారించుచున్న, పా వన=పరిశుద్ధములగు, రుచి=కాంతులయొక్క,
జాల= ఫుంజములయొక్క, లస్టీక్‌ ఇవా ప్తి చేత; కెచాజుచుక్‌=ప్రకాశించుచు; ఇచట, ఘన
ముస కనములేశ్వరాత జ=చందునియొక్క, వికస్వరమగు, దీ పియొక్క_విలాసమున్కు హోరి=
పహారించు, పొవనరుచులయొక్క, జాలజ=పుంజములయొక్క్ల లబ్ధి చేత) _దెనాజుచుక = పశా
కించుచు నని సూర్యపర మైనయర్థము, సూర్యుండు తనకాంతులచే చం(దునిరుచుల (గ
హించుటయును నిచ్చుటయును (పసీద్ధము; తోంచినయట్టి లోక బంధుక్‌=క నివీంచు చున్న ట్టి
లోక(సీయు (డగు, నర్యుననితోంయ చున్న ది; అతనిక్‌ =ఆనుచందుని; ఎయ్యెడకొ =ఏసమ
యమందు; రాజుల ౦ందటుక్‌=నర పతు లెల్ల రు;విస్తయంబునక్‌ = =వి౦త చేత ;కన్తొనిరిజచూచిరో;
అన్ఫ్ర=ఆసమయమ ౦ద్ఫు; దక్కక =బుజువుగ; పది నిక = చందికను; పద్ద లత నని తోంచుచు
చ్న దితదధీనగాక=ఆసుచం ద్రుని స్వాధీనయైనదాని నిగ; తమమతిక్‌ = లమబుద్ధియ దు; లం
పు=అభి సొయమును; ఉం చిరి=ఊనిచిరి.
ఖు
స్వయంవరోత్స వమునందు 6 జేరి యున్న రాజు లందటబును మన థాతి శాయి సోందర్య
ము గల యాసుచం[దునికి చందిక సూర్యునికి పద లతయునుబో వె చాయ త యనచానిలొ(
దలంచి రని భావము.
లోట
మ. అతులంచె బై యనవద్యమై కువలయోా।దార(పమాద(పచా
త్త త్ర సంధించి కరంబు రాజిలు సుచం4*(ద పౌజ్య తేజో (వజం
బతివేలం బగుచుకా వెలుంగంగ ననం+తాస్థాని నాతు[తనం
తతి చూపళ్టై సముజ్షిత న్వక మహో +ఛామళిచే నయ్యెడళ. 22
ట్రీ, అతులంబే = అధిక మెన దై) అనవద్య మె = నిరుష్ప మైన జ; కుపలయో చార [ప
'మోద(ప్రదాలత్మీతక -.-కువలయ = భూవలయమునకు ఉదార = ఉత ఎస్ట్రమగు, (పమోదజ
- సంతసమున్వు (పద = ఇచ్చుచున్న, ఆత్తితక = స్వభావము గలవాండగుటన్సు సర్వదొ
_ భూమండ లమును 'సంతేసింప( జేయు స్వ భావము గలవా6 డగుటననుట; కువలయ ఇ
'కలువలక్కు (ప్రమోద (పదమగు స్వఫావముగ అవా డగుటనని చందపర మైనయర్థ్‌
ము సంధించి=పొంది; కరంబు = మిక్కిలి; రాజిలు సుచంద(పాజ్య 'తేవో వజింబు.-
_అశాజిలు జు (పకాశించు, 'సుచంద ఇ సునం దమహా రాజుయొక్క, (_ప్రాజ్య = అధిక
పంచమాశ్వాసము, 401
నగ్కు తేజో[వజంబు=కాంతి పుంజము; అతివేల ంబగుచుకొ = అధిక మెనద గుచు; (ఆతి"వేల
భృ శాత్యర్థ” అని యనురు(డుు వెలుంగ (గలొ=పకాళశింపంగ; అనంతాస్థానిక్‌. ఎ అన౦త్ర =
అధికమగు, ఆస్థానిక్‌ = ఆస్థానమందు; నాక త్ర'సంతేతి= =రాజబ్బందము; అనంత =ఆక సమ "నె
డు ఆస్థానిక=సభ యందు; నాకుత సంతతి= =రిక్క_ల'సంబంధియగు గుంపు అని చం|దపర నె మిన
యర్థము; సము జ్ల్సలే స సక మహాధామాళి చేకా, -సముజ్ష్యిత= =విడువ (బడిన, స్వక=తమసంబంధభి.
యగు మవాల్‌ = అధికమగు, ధఛామ=కా౦తులయొక్క_, ఆళి వేక్‌ =ప్రంజము చేత; అయ్యడక్‌'
=అసము యమ౦దు; చూప కుక్‌ =కనిపీం వెను.
అనంగం జందుని కాంతి ఫుంజము సన్నిధిం జేబోహీన మగురిక్కు_ల గుంపుపగిది సుచం
దుని తేజము సన్నిధిని నితర రాజబృందము గనుపశ్లైనని భావము.
శే ఇట్టు లపు డేగుజించిన + యట్టిసకల్త
మనుజకాంతులం బాంచాలఃజనవిభుండు
రహి నెదుక్కొని యభినవ్య $రత్నమయమ
"హాబూన్న తని వేశ పాళుల * నునిచె నంత, 23
టీ. ఇట్టులుజఈ ప్రకారము; అపుడు=ఆసమయమందు; వీగుటెంచిన యట్టిసక లమను
కకాంతులకొ=వ చ్చిన సమ సనరపతులను; పాం చా ల జనవిభుండు=త ణదోదయ రాజు ;ర హీకా=
ప్రీతితో; ఎదుర్కొ_ని=ఎదురుగా నేగి) అభినవ్యర తృమయమవోన్న తని వేశపాళులకొ.--
అఖినన్య=నూతనమగు; రత్నమయ=మణిమయమగు, మహాోిన్న త ఇమి క్కి లియెత్తు గానున్న,
నివేశ పా ళులకొ=విడుదుల పం కలయ ందు; ఉనిచకొ=ఉఊ ౦ చెను.
అనంగ బాంచాలభూపతియగు క్షణదోదయు డు స్వయంవరోత్సవమునశై నేగుదం
యా
చుజనపతు ల నెదురొ_ని సమ్మానించి మణుల చే రచియించిన యత్యున్నతములగు నివేశస్థాగ్గ
మలయందు దించినని భావము.
న, అవనిత వెయ్యదు "అల 6 (బమ+ చాతిశయంబునం దత్పి గయంనరో
అన, ను
త్పనదిన వేళ దిన్యమణి+జాతవినిర్మిత మంచ మండలి౯-
. (బవిమలచి తృపద్దులయి + బాగుగం బేరి వసించి రంగనా
నివహము చామరుల్‌ వలయఃనిక్యణనంబులు మించ నీవ. 24.
టీ. అవనిత కందు లెల్ల ౯=౦ాజాలంద బుఖపమదొతిశయ ౦బునక్‌ = సంతో షాతిశ యము
వేత త్స యం వరోత్స వదిన వేళక ..-తత్‌ =ఆ చం దికయుక్ట స్వయ ౦వరోత్సవజనస్వయంవరో
క్సపము మొక్క, గిన వేళ కొ =దిపసమున ౦దు;ది వ్యమ ణీజాతనినిరి తమ ౦చమండ లిక. _ దివ్యమణి=
శేష్టమణులయొక్క_, జాత =సమూనాము చే, వినిర్హితజరచియి 0పంబడిను నుంచ=మ౦చములయొ
462 చంది, కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
కక మండ లికొ=సమావామ ౦ద్ఫు (ప్రవిమలచి త్ర పద్దులయి.- -'(పవిమల=మిక్కి-లిస్వచృమగు,
|
చి శక్రీపద్దులయి=చీ ర్ల త కమలములుగలవారై ; బాగుగక్‌ = రమణీ యముగ; చేరి=సమోవీంచి; అంగ
ఇణనీవహాము=స్త్రీ సమావాము, వలయనిక్వణనంబులు, .-పలయ = కంక ణములయొక్క్ల, నిక్య ౭
నంబులు=ధ్యునులు; మించకొ =మీ టునటులు; చామరుల్‌ = వింజోమరలను; వీవంగకొ=వి'న
రచుండ యగ; వసీంచిరి=కూర్చుండిరి.
అనంగ స్వయంవరోత్సవమునకు చే తెంచి యున్న రాజు లందటు మణిమయ మంచా
సనముల పె నువిదలు కంక ణధ్వ్యనులు వెల రేగ వీచో పులు వీచుచుండ ల విమల చిత్తులయి
నివసించి రని భావము,
మ. అలవేళళా హారిపు శ్ర, హారకమహాుం౪ డై ని స్తులాహీనహో
రలతాశోభితమూ ర్రియై తగును చర్చ దమయ్శోత లం్యదుండు ని
రృల పాండుద్యుతిమన్మణీమయమహో+మంచా[(గభ్మ దాసన
స్థం దాం చేరి వసించె రూప్యగిరిం గాళత్యాయన్యధిశుం డనకా. 25
టీ. అల వేళకొ =ఆసమయమందు;వారిపు త్రహారక మహుండుఐ._ వారి పుత్ర =జయంతు
ని హార క=వారించిన, మహుండె= లేజస్సుగలవా డై, వారి పు త్ర=మన భుని, లేదా యముని,
హార కజవారించిన, మ హుం డై= తేజస్సుకల వారై యని శివపర మైనయర్భము; నిను లాహీన హోర
లతా కోభితమూ ర్లీఐి.-నిస్తుల=సరిలేని, అహీన=|శేష్థమగు, హోర ల తా=లతలవంటి వోరము ల చే
శ్రోభిత= పకాళించు చున్న ,మూ రియె=శరీరము గలవా డెెనిసులమగు, అహీనహోర ల తాజశేషుం
డ నెడివోరలత చేత, కోభితమగుమూ ర్రిగలవా6 డని శివపర మైనయర్థ ము; త గుసుచం (దాత లేం
(చుండు. -తగు=జఒప్పు చున్న, సు చందత్షుత లేం దుండు=సుచం(దమహారా జు ; నిర ల పాండు
ద్యుతిమన్న జీమయమ వామంచా(గభదాసనస్థలిక -. -నిర్మ లజస్వచ్చమగు, పాండు ద్యుతిమల్‌ =
తెల్ల నికాంతిగల, మణీమయ= =రత్నమయమ స, మహామ ౦చా[గజగొప్ప పర్యంకా[ గమ నెడు,భ
(దాసనస్థలికొ=సీంహోసనస్థలమందు; తొక=సుచం దుడు; చేరి=సమిపీంచి; రూ ప్య గిరిక =
క లాసపర్వతముందు; శాశ్యాయన్యథీశు ందుఅనకొ = శంకరుండాయనునట్లు; వసీం చెక్‌ =కూ
క్చుం డెను.
తెల్ల నిమణులతో రచియించి యున్నమంచము పె గూర్చు ండీయున్న యాసుచం[దుర
డు వెండికొండ స చెం గూర్చుండి యున్న ముక్క_ంటిపగిది విలనీ ల్లె నని భావము, ఇచట సుచం'
(దుని శివునిలా - నుత్చేక్షించుటిబే ను త్చేంక్షూలంకారము.
మ. ఘనముకామణికాసనంబున సిరిం 4 గన్పట్టునాదై త్వభే
దను. డాళార నుతింప నయ్యె ఖరరు+ నెం య్‌ క్ల స్రంబు చేత న్విక్‌
_రృనబింబమ్మున నుండుట న్పడలి కీతచ్చాయలింబంబు చే
రిన వారాశిను తామనోవారుని దా$రిం బూని యప్పట్టునక్‌, 26
సంచమాశ్య్వాన ము, 463
టీ, భునముక్వామణి కాసనంబునక్‌ . _మున=గొప్పలగు, ము'కామణీ కా= యు ల్తెము,లయొ
క్క) అసనంబునక్‌ =నీంహాసనముందు; సిరిక=కాంతి చేకన్స ట్లు నా దైత్య భేదను ండు= కా స్పించు
నాసుచందు (డు; ఖరరు క్రైక్ట్యంబు చేతక్‌ =తీక్ల కిర ణములవేండిమి చేత విక ర్హన బింబ ౦బ)నక్‌ =
సూర్యభింబమందు; ఊండుటక్‌=ఉనికి ని; సడలి=వదలి; కీతణ్బాయబింబంబ్బు= చల్ల ని కాంతి
గలచందబింబమును చేరిన వారాశిసుతామ నోవారుని దారిక్‌ .-చేరిన=పొ ందిన, వారాళి సుతౌ=
లన్నీ దేవికి, మనోవారుని దారికొ=భ ర్వయగు విష్థుమా_ర్జియొక్క_రీతిని ; పూని=వహించి 3 అప్ప
ట్రునక్‌ =ఆసమయమ౦దు; నుతింపన య్యొక్‌ =స్సుతించుట కాస్పదుండాయెననుట. జెెకార=
ఆశ్చర్యమాశ్చర్య ము |
అనంగ ముకామయభ(దాసనంబున6 గూడి యున్న సుచందుండు,మిక్కిలి “వీడి గల
. సూర్యు బింబముమ విడిచి చల్ల ని చం[దబింబంబు.( జేరిన విష్ణుమా ర్రియో యని పొగడ6బ టె నని
భావము, నారాయణమూర్తి సూర్యవింబమం దుండుట (పనిద్ధము.
నీ, సురగణ్యలావణ్య+గ రివ రాజులకు. బాం
చాలినిరాశ పా+చ్చంగం జేయ
మణిమం చబింబితాళ*త ణా య తనుం గొల్వం
దజియుమన్న ధుబుద్ధి * దనర. జేయ
వీర భూహణవిభా*వారంబు వెన్నెల
వలగొన్న శేజేని. + దలంపం జేయ
వందికంఠధ్వను + తై ్వభవ(శీ నభి
మెనసీ చూచుసురాళి 4 కెటుక చేయ
తే. క్ర ంకణ| శేంకృతు ల్పర స్రీ బంక జాస్య
లలరువింజామరలు పీవ + యక్ష నేత
పార్శ మున. గొల్వ బుధ పాళీ $ _పస్తుతింప
మంచతటి నాసుచం[దుండు + మించె నపుడు. 27
టీ, సుర గణ్యలావ ణ్య గరిమ. -సుర=దేవత ల చే, గణ్య =పొ గడంద గిన లా వణ్యజ= అం
దముయొక్క_, గరిను=అతిశ యము; రాజులకుక్‌ =ఇతర రాజులకు; పాంచాలీనిరాశక్‌ జచంది
కయందు ఆశయుక్కయ ఖాపమును !; హాచ్చంగంజేయక్‌ =మించునటులు చేరరు చుండ.
గ్య మణిమంచవబించితాత్య చాయ, -మణి మం చ౭మణిమ యమగు మంచమునందు, బింబిత=[ప్రతి
ఫలించిన ఆత్మ చ్భాయ=తననీడ ; తనుంగొల్వక్‌ =తన్ను సేవించుటకు;తటియు మన్మథఎబుద్ధిక్‌ =స
మోవించియున్నమన్శథు(డనుబుద్ధిని; తననీడ మన్మథునిభ౦గి నున్న దనుట్క; తనరక్‌ =ఒప్పు
నటులు) చేయక్‌ = ఒనరించు చుండగ ; హీరభూవణవిభావారంబు.= :వ్యజాల సా
రొ
464. చంద్రికాపరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
మల యొక్క కాంతిప్రంజము ; వెన్నెలవల గొన్న శే "శ్చీనికా = వెన్నెల చేం జుట్ట,
బడిన చంద్రుని ; తలంపక్‌ = స్పకించు నటులు ; చేయక = చవేయంగా ; వందిక.
ఠధ్వ:కలు,-. వంది = పొగడుచుం డెడి వారియొక్క, “ వన్దినఃస్తుతి పాఠ కాః$” అనియమ
రుండు, కంఠధ్యనులు=గళ ధ్వనులు; వె భవ్యశీక = విభ నముయొక్ళు_యతిశ(యమును ; అభ
మెనసీ:=మిన్న౦ది; చూచుసురాళికికా = చూచుచున్న దేవత లబ్బందమునకు; ఎటుక చేయకొ=
తెలియ (జేయు చుండ (గా 3 కంకణ కేంకృతులు = కడియములయొక్క_ | కేకాంర ధ్వనులు;
పర్వక =వ్యావీంచునటు లు; పంకజాస్యలు= స్త్రీలు; అలరువింజామరలు=(ప కాశించుచున్న చామ
రములనని; వీవక్‌ =విసరుచుండ (గ; యత్న నేత = కుముదు(డ నుకిన్నరుండు,; పొర్ళ (మనకా =
(పక్కుసు; కొల్వక్‌ = సేవించుచు ౦డ 6గా; బుధ పాళి=విద్వద్నృృ ౦దము 5 (ప స్తుతింపకొ=పాగ
డుచుండ.౯గాా మంచదతటిక౯ =మంచప దేశమునందు; ఆసుచం[| దుండు=ఆసుచం దమవాో రాజు ;
అ పుడు=ఆసముయమం౦దు; మీంవెక్‌ జఅతిశయిం చెను.
అనంగ తన సౌందర్యాతిశయ ము ఇతర రాజులకు; చం(దికమో ది యాశనుపో(గొట్టుచు
న్న దనియు మణిమయపీఠమునందు (పతిబింబించినతననీడ మరుం డనుజ్ఞానమును కలుగ
జేయుచు;క్న దనియు మగ రాల సాముల కాంతులు వె న్నెలవ లగొన్న కలువలదొరయో యను
బుద్ధిని. శశీయంచున్న దనియు స్తుతి పాఠ కులకంఠ ధ్వనులు తనవైభవమును మిన్ను వేరి
చూచువేలర్ప్చల కెటుక చేయు చున్నవనియు, ఇరుపక్కల ధ్రీలు వీచోఫులు విసరుచుండ
వారికరక రక ణధ్వనులు వ్యావీంచుచున్న వనియు, కుముదుండు కొలుచుచుండంగ బుధులు
నుతింప6ంగ నట్రి సుచందు(డు మంచముమో౭ద (బకాశించె ననియు తాప్పర్యము.
క. నరనాయకకులముంఛచాం,తరముల వలిగాడ్పు మస లె * దపనతనయమం
దిర కేలీవనపాళీ, సురసాళీవాస నాభి+శోభితగతియె. 28
ల టీ, నర వాయకకులముంచాంతరములకొ., -నరనాయకకుల = నరపతి'సంభఘములయ
క్క, మం చాంతరములక్‌ = మంచము లయొక్క_మధ్యములందు ; వలిగాడ్సు = చల్ల నిమం
దమారుతముఏ; తపనతనయమందిర శేళీవన పాలీసుర సాళలీవాసనాఖి కోభితగతిఐ,_తపనతనయ=
యమునియొ.క్క, మందిర =జగ్భ వాముయొక్క_, "శ్రేభీవన=[కీడావనముల యొ క్క, పాళీ=పం కుల
యందున్న, సురసాలీ=స ర్బా కీ పృువ్న ఫుంజములయొక్కా, వాస నాజప రిమళము చే అభి కోభిత=
(ప్రకాశించు, గతియై=గతి గల ; మస తెకొ=విసరెను. ౧
వ. అంత ననంతకాంచనమంచా[ గసమంచితసీింహోస న సమానీన నూనవనా
. యకసేవానమాగామిత త్త ల్సేనాధిపసంఘ పరస్పర సంఘర్షణ సము _త్తిష్టచ్చి
రత్నర 'త్నాంగదపరాగపూగ తామ్రపట్ట పటా _న్తరణ విభాజితంబును,నంతరీప
కాంత శిరోవిభాసితానంత చర నాధమణిమయమకుటతట నరీన్ఫత్యమానవినీల
కాంతి ప,రోహకుహనాధూపధూమపూ రితంబును, శంబ రాశ్షీ కదంబకక్షరాం
సంచమాశ్వానము, 465
బుజసనముద్దచ్చదరుణాంబర శుభఖాడం బరకం కేళికుసువు గుళు చ్చరింఛోళికావి
తానవభూపితంబునునై యొష్పమాజు గగ నాష్టానంబునం బాకారి పావక
పద్మా ప్తసుత పలాశ పయోధీశ పవమానపొల స్త పార్వతీ పతి పరివృతుండై తదు
త్పవంబు ఏక్షింప నిండువేళోలగం బుంజె, గాలవ శాండిల్య కౌళిక్రవసిస్ట ప్ర
ముఖమహర్దులు హర్టోత్క_ర్భ ౦బున+ జాొడందొడంగిరి. గరుడకిన్న రగంధర్వ
సిద్ధ సాధ్య ముఖ్యు లంతంతం గాంచి సంత నీల్లీ రి, అపుడు రాజస భాస్థలం 2
పరిమితమే త్రధరసాహాూని నాదవాచాలంజై. అభినవభూవుణ మరీచికావి
హోరవాటం2ై యతులితంజై. యతిశయిల్లం గనుంగొని యాతుణదోద
యత, మాధ్యతుండు నెమ్మ నంబున సస్వయంవరము నకు వచ్చిన ధరాధిపతు
లయన్వయగుణాదికంబులు వేర్కొని కుమారి కెతింగింపం నెన్వరు చాలు
దు రఖిలజగజ్ఞన ని గిరిరాజతనుజ గాక యని తలంచి యప్పుడు. 29
ట్ర్‌, అంతేక=అటువీమట; అనంత కాం చనమంబా(గ'సమంచిత నీ ంవఃసన'సమా నీనమా
నవ నాయక సేవాసమా గామిత త్త లే నాధిపసంవ్లు పరస్పర సంభుర్షణసము త్రిన్ట చ్చిరత్న
రత్నా ంగడపరాగపూగ తౌ మపట్లపటా స్లరణ వి భాజితంబును.. అనంత = అధికమగు,
కా౦చనజ=సుపర్ణము యొక్క, మంచా(గ = మంచాగములందు, సమంచిత =ఒప్పుచున్న, నీంవో
సన=భదాసనములందు, సమానీ న=కూర్బ్పుండియు ండు, మానవనాయ క=నర పతులయొక్కు,
సేనాజకొలున్రన్నై, సమా గామి=వ చ్చుచున్న, త తే కేనాధిప = ఆయాదళభవాయు లయొక్కూ,
సంఘ =గుంప్రయొక్క, పరస్పర సంభుర్జ ణ=ఒండొరులయొక్కు యొరయికలవలనుసము త్తిస్టత్‌ =
అయీ
మింది కెగయు చున్న, చిరత్న =స్రురాతేనమగు, రొణ్నాంగదజరత్న మయిను గు భు జకీ రులయొ
క పరాగపూగవ=ర జ: ఫ్రుంజమ చెడు, త్యామ= ఎెజ్టనగ్కు పట్టపట = పట్టువ స్థ్రముయొక్క_, ఆ
సరణ = పజచుట చే, వి ఫాజితింబును = (పకాశంచుచున్న డియును; అ౦ంతరీప కాంతశిరో
వి భాస కానంత చర నాథమణిమయనుకుటత టనరీనృత్య మానవి నీల కాంతి పరోవాకుహనా. ఘూప
భూమపూరితింబును, - అంతరీప కాంత =ద్వీ పాధపతులయొక్క, శిర 8=ను సకములందు, విభా
సీకే=[ ప కాశంచుు అనంత -చర్గూథమణీనుయ = ఇండ నీలమణి మయములగు, మకుటజకిరీట
ములయొక, నరీనృత్యళూన = మిక్కిలి నాట్యము జేయు చున్న, వినీల = మిక్కి లినల్ల ని,
ని
కాంతి= లేజయములయొక్క, (పరోవా=అంకురను నెడు, కువా నా=కపటముగల, ధూప=ధూపము
యొక్క ధూప మన 6గావాసనకె వేయు నగరున్రమొదలగు పరిమళ వస్తువుల యొక్క
పొగ, ధూమ=పాగ చేత్ర, పూరితంబును=నింప (బడివగియునా ;శ బరాశ్నీకదంబకక్రా ంబుజున
ముద్దచ్భదరు ణా ంబర శుభాడం బ రకం కేలికసుముగు లు చృరి 0ఛోేలి'కా వి శాన భూషి తంబున్ను...శంపి
రాశీ కదంబక=మృ గాడీ సమా హముయొ క్క, కొరా౦బుజ=ెకేలు దానుర లవలన, సముద్దచ్చత్‌ =
మాది కెగయం చున్న, అరు కాంశుక= ఎత్తైని కొ ౦తియ నెడు, శుభాడంబర = మంగళ పడమగు
|. Ww" ఉల an Ks ra ఖే గా వ్యాళ
విజ్బంభ ణముగల,క ౨ కేళికుసుము= అశోక ఫువ్చ ములయ క ఢా గుళుచ్చజగు త్తులయొ క్క,రింఛ భి
వ్‌
466 చ ౦ డ్రి కాసరీణయను, న న్యాఖ్యానము,
'కాజసమావాము లెడు, వితాన= మేలుకట్ల చేత, విభూపి తంబును = అలంకరింప 6బడినది యు ను;
వ=వన దై; ఒప్పుమోజుగ గనాస్టానంబునక్‌ . -ఒప్పు= అందము చేద, మో బు=అతిళశయించ్చు
గగ నాస్థానంబునక్‌ = ఆకాశమనుసభయందు ; పాకారి = ఇం[దుండు) పొవకపద్థా ప్రసుత్ర
పలాశపయోధీశపవమానపౌల స్త శ్ర పార్వతీపతిపరివృ తుండుఐ.- అన్నీ యమనిర్భతి వరుణ వా
యు కుబేరశ ంకరుల చే. గూడుకొన్న వాడే ; తదుత్సవంబు = ఆస్వయ౦వరోత్సవ మును ;
వీకీంపక=చూచుటకో; నిండు పేరోల గ ౦బు=గొప్పకోలువుదీరి; ఊండెకొ=ఊం డెను, గాలవ
శాండెల్యకౌాశికవ సీస్థ (పముఖమ వార్డులు = గాలవుండు కాండిల్యు (డు కాధికుడు వసీ
ష్యండు మొదలుగాగల మహామునులు ; హర్దాత్క_ర్షంబునక = సంతో పాతిశయ
ముచేత ; చూడక్‌ = వీత్నీంచుటకు ; తొడంగర = (పయత్నించిరి. గరుడ కిన్న రగం
ధర్వ సిద్ధ సాధ్య ము ఖ్యులు = గరుడులు కిన్నరులు గంధర్వులు సిద్దులు సాథ్యులు మొదలు
గాయగలవారుు అంతంతక గాంచి = అచ్చటచ్చట(జూాచి ; *సంతే సిల్లి రి = ఆనందించిరి,
ఆప్రడు=ఆసమయ ౦దు; రాజసభ్రాస్థ్రలంబు= రాజసభ యొక్క (ప దేశము ; అపరిమిత వేత భర సా
వోని నాదవావాలంబు._అపరిమిత=మితి లేని, వేతధర = బెత్తపఫువారియొక్క, సాహోని,
నాద= హెచ్చరికమాటల యొ క్క_ ధ్యనులచేత, వాచాలంబు = ముఖరితంబు ; వి=అయినదై ;
అభినవభూూవ ణమరీచికా విహారవాటంబై.-అభినవ=నూతనమగు, భూషణ = ఆభరణముల
యొక్కమరీచికా=కాంతులయొక్క_,వివోర=( క్రీడ రమొక్ట, వాటంబె = [ప బేళ మె; అద్భుత ౦ బె =
ఆక్చర్యకరమెనచై; అతులికంబై =దీటు లేనిదై, అతిశయిల్ల క =విజృంభింపయగా; కనుంగొని=
మాచి; ఆక్షణదేదయకు మా ధ్యశతు౦డు= ఆత ణదోదయ రాజు 5 నెమనంబునక్‌ =తనమ నసున౦
చు; ఈ స్వయంవరమునకుక్‌ =ఈస్వయ౦ంవరోత్సవ మునకు; వ చ్చి నధ రాధిపతులయన్వయ గు ణాది
కంబులు=చేరియున్న రాజులవంగ డ ములు గొనంబులుమొదలగువాని ని; పెరొ_ని=నామములు
(గ్రహించి; కుమారికిక=చం(దికకు ; ఎటింగింపకా= తెలుపుటకు, అఖిల జగజ్జనని=సమ స్తలోక
మౌతయగు; గిరి రాజత నుజగాక=పార్వతీ దేవితప్ప; ఎవ్వరు చాలుదురు= ఎవ్వరు సమర్థ లగుదుఠు!
అని తలంచి=ఈ(పకారముస్త రించి; అప్పుడు= ఆసమయమందు,
మ, పరిపూతాత్మసమన్వితుం డగుచుం ద+త్ప్చాంచాలధా[తీతలే
శషరచం[దుండు కరాబ్దము ల్గ్‌గిచి క 4శ్వద్భ _క్రివై పుల్య మాం
. §
తరవీథిం దళుకొ త్త నిల్చి విన యా+త్త్య నృన్నుతించె నహీ
ధరనమ్రాట్సుతనిరలామృతధునీ$ధారాళధారో కృుల౯. 30
టీ, తత్చాంచాలధ్యా తీత లేళ (రచందుండు=ఆక్ష అదోడయమహారా జు ; పరిపూ తాత్మ
సమన్వితుండగుచుక-._పరిపూత = పరిశుద్దమగు, ఆత్మ=మనస్సు చేత, సమన్వితుండు=కూడు
కొన్న వాండు, అగుచుక్‌ =అయినవాడై; క రాష్టముల్మా గి చి= కేలు దామర లుమోడ్చి;క ళ్ళ్టద్భకి,
వై పు్యము.-ళశ్వ త్‌ = (పకాళించుచున్న, భ క్రి క్రియొక్కు, వె పుల్యము=ఆతిశ యము;
అంతర నీథిక=వా దయవీథియందు; తళుకొ త్తక=మిక్కి.లి పకాశింపంగ ; నిల్చి=నిలు చుకిెని;
ప్‌ ౦చమా శ్యాన ము. 467
నినయాత్మక్‌ = వినయముతో (గూడుకొన్న మనము వేత ; నిర లామృ తధు నీథారాళ థాడో కు
లక.-నిర్థల=స్వచ్చమగ్కు అమృత=సుధయొక్క, ధునీ = (పవావాముయొక్క థారాళ=
ఆడము లేని, ధఛారా=ఆసార ముల చంటి, & కులక్‌ = వాక్యము ల చేత మహీధర స మాటు తక్‌ =
హీమవంతునికూ (తుర గు పార్వతీ జేవిని; సన్ను తించెక్‌ =పొగడెను.
అనంగా మణదోదయ రాజు భ క్షిచేం గరంబులు మోడ్చి జగచ్వాత యగుశాషార్వతీ .
డేవి నమ్ఫుకధారాసమంబు లగును కులచే నుతియించె నని భావము.
దండకము. జయ జయ జగతీనాయిోే, భ_క్షలో కేష్టసంధాయికే, నిత్వవి
న్గుత్రి కోణాష్ట్రకోణాదికోణావళీవిస్ఫుర చ్చక్ష నసింహాసనోద్ద్యోతమానాతి, కే,
సరమ న్రాతి, కే, ఫద్వటానోక బూాబూపా _నృసమావసద్ప్డోధముద్రాన్వితాళా
మ్చరస్వాన్త నిద్రాళుపబఖ్బాళుగో _నీలనాకార కాపాజ్జ సంచారభజ్లీసముద్భూత
స గ్ధాదికార్య త్రయీ సక్తవె ధాజ్జ భాణ్ణ ప కాత, దయాత్రాత యోగి
'ప,కాళ్తే, విసలాజ్క- రేఖావృ తాన్టారిబి మా పమాసమ్మిళత్కు జలీ భూత
హీరోపలవోోత కోదణ్ణదణ్తో తృమాద్వాన్న శ్రైత్యప్ర కారోజ్ఞ ఏల. -ద్లోని
కాయో పభుక్షోగుధూూనూ)తు దర్పచ లథ్వా నికే వార్చి కా వ్య్భూదభిత్కా
నికే రొచమానాత్మ భా మిత)ీకారాహితీ యు క్ష చిత్రుళ్తియా .సంచర
నృధ్వష్టమ్భ విధ్వంననో దార లక్షీ శనిదా)పహో ర్యధ్భుత కీడనాశాలి మా
యాఘన హికుమాభ్యజ్చి తే సత్కు_లాళని రాకుజ్చా తే మత్తద నీను ౫
న్లామృదజ్ఞవ)జభా(న డై త్వేన్ష్ల) సేనావళీ సింహ నాడాఖ్య -గా నాభిరజ్ఞ న్య
హోజన్యరజ్జస్థలి నృత్యదు గ్యాసివల్లీ నటీప్రోపితా . పృత్న పుష్పాజ్ఞలీభూత్ర
శుమ్భూదిక (క్రవ్యభుజ్వాలికా నిర్ల ళనా క్రికశేణికే, పుణ్భమరిో ్యత్క_ రారో
హ్య సౌభాగ్య సౌధార్చితో దార కారుణ్యని(కేణిశే, శివగృహిణి. నికౌపమ్య
లీలానికోజ్ఞ ఫమృమాణేన్టుజాయా పరివ్య_క్షజా[గత్కు_)ధాజ్యూ_ర . శజ్కాస
నూపాొది లామోరసోల్తిజ్లీ తాంఘు గజ్జ దివ్యన్నఖ (వాత. విభాజ: లే, జేవతా
పూజకే, నిత్యసత్కా__న్త సంసేవ్య పాదామ్బుజాతాధరీ భూతపడ్ధాకరోద
ఖ్చితామ్మోజ _పెన్య[క్రియావాచి శిజ్టార వ్రూ ద్భాసిమజ్జీ ర భూపాను వళ్లే
కనజ్ఞాక్టిక (శీజతోద్యనృనోభూనివ శ్రే, మహాయావ నాళీక మల్లాధిళూ వేళ్ళి
కౌాస్తమ్భ సంవిత్స)దా!తూరుకాక్లే సరోశరాజసౌభాగ్య జిన్నా భికుళ్తే
వలగ్న స్థలీకార్భ వ్ర జిజ్ఞానుపు ప్పేషుబద్ధస్ఫు రన్ముష్టి కాబన్టన పోళ్ళగమికా ర నాఖభీగు
సోన్తస్తటధ్యా_న్తరేఖామనీపా _పదశ్యామరోనూళిక్కే సారళ్ళజ్ష్ఞారవారా
468 చం ద్రికౌవరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
శిభజ్ల(పమాకృద్వలీపాళికే, చారుతారుణ్యమాయావహాకుమ్మి కుమ్ఫద్వ
యీద్యాపర ద్యారవమ్షో భవే, పాణిభాతాతపాథోఛభవే, నంత తాన _కృసర్వ
జ జ్ఞదృస్దాత పాత్మకియాజాయమానాత్మే లావణ్యకూ లజ్యు_పాబుద్భుద! కేణికా
రూపము కావళీభాసమాచే, శుభామోది -క్రాల్సీ రక స్తూరికాపజ్క. చర్చా పరి
ద్యోతమానే, మనోజ్ఞాన్యపద్యాహి తార్చాపరా చె మ్యూజబిణ( పతిఖ్ధాపితామూ
ల్యశజ్జీభవత్క-న రె, పాణిత (పాణ బన్గూభ వద్భన్య నాగ్నన్లు ఆ, సలలిత ఖగ
చ( కాజ కాబ్తద్వ బావి అాద్కా_న్విత పన్ఫురత్పక్వబిమ్మ పతీ కాశ రమోోష్ట
బిమ్చే, నవాదర్శసద్దర్వనిర్వాపణోద్యు క్తగణ్జద్వయాం చన్మరీచీక ద మ్చే, స్వక క్రీ
సమజ్కూ-రిత (తాసయోగాటపీ లీన కున్చా పరి వ్యక్త నవ్యానుకవ్చూ రసో
హోక రా(శా_న ఏటీరనవ్యా_ప్ప దనాళికాదై పతవా ద్యుజ్ఞ(ల ద్దాడిమోవబీజ
జాతే, సునాసాజితామూల్యసావర్ద జాలే, లసత్క_జ్ఞలాజ్కో పధి(తోటి
కాయుక్షర మ్యాస్య లావణ్య కేళీవనీవీథి కా సం చ రజ్థజ్ఞాకీటాయమానోల్ల సల్లో
చస (భూలకాయుగ్గ సం(వాపితానజ్ఞణు "పత్రిపూమా చ నె, భవ్య కాకీ ర
భూచ్మితకాకార ఫాలాన్తర (భాజమానానిలా స్తేకు. ణే వక్త్ర "లేజ! జకిపరి కణ
పూర్ణ తుపానాథ కాన్ని నితుశే, సంత తొాభ్యుర్మ సనమావన డ్వేశెకారాహునం
దర్శనోదిగ్న చేతస్క మూడామణీభూత నీతాంశు కేఖా గళక్పాణ్లుర స్వే
దవాథః పృషన్మాలికా వూహ దానర్ధ్హ స్ట ముకాలల_స్తీలతాలంకృ శే,
రత్న తాటజ్క-యుగ్గాని తే, కాలకజ్ఞాన్తరజ్ఞ (పమోద(పదా(ప్రత్న చా
మ్నేయదామాఖ్య సౌ దామినీవల్లి కా యు _క్రవేణీపయో దాభిరా మే,న తాగారి
రామే సతత మగజే త్వమే వాతృ్యనూళతా శివే తాం భజే "దేవ చేవి త్వ
యా రశ్నీ తోహం విశాలాశ్నీ తుభ్యం మనోభ కివి త్తం దదా వ్యుమ్మి
శ్రీ నాశయామి త్యదన్య్యాం, మహాకాళి దాస్యం తన (పాప యాన్ఞావ
తంసే, త్వదీయ పదాబ్దద్వయే సంవన తస్య దీయాశ యో, గారి రతాద్య
నూం, దేవి తుభ్యం నమో, యోగిమృగ్యోజ్జ్వలచ్చితృళాయై నమో గోధి
భాఃకృ త్తరాతీట్కలామొ నమో శేవగీ ర్యాణనితో్య్వోత్పవామై నమో నిత్య
" పూతామితపాభవామయై నమోాహస్త స్తసం బద్ధసీ లేశ యామె నమో దేవతారూ
పశయ్యాశయాయమొ నమ సే సభభూతపద్యాలయామై న నమ స్తే స్వభక్రాళి
చిత్రాలయామై నమ _స్తే మృగాధీశవాపాూ త్తమామై నమ స్తే పయో
అణాల
టా ప్రశయా క్త త్త్రమామొ. నమః “కా న్నిమతే వే. నీ నవక = "కా నృమ్మత్య్యె నమ
అజా
ప౦ంచమాశ్యో న, ము. 469
సృర్వస్సూతై స నమ ' స్పామ్యభ్యూతై స నమ శృర్శదామై నమ శైల
జాయ్‌ నమన కామదాయె నమరి కాళీ కాయె నమ సే నను స్తే నమః, 31
>
టీ, అణశేదానీం కవి; (వకృతోపయో॥ తేన సకల పురుహెర్థ సం పా దినీందేవీం (ప్రసా
తీ, -జియజయ జగ తీ త్యాది నా జయజయ నిరతిశయేనోత్క న్టైణన ర్రస్వఅ(శ్ర నిత్య విష్ఫృయోరితి
ద్విర్భావః" జగతీనాయికే జగతః (పపంచస స్య నాయిశే ఈశ్వరో భక్షలోశేష్ట సంధాయి శే,
భ క్షలోకస్యభ కృజనస్య, ఇష్టస్యపురుహెర్థ ఇతుస్ట్ర యస్య, సంధాయిశేసంపాదయి తి శని
శ్యబిన్లు (తికోళణాస్ట్రకో ణాది కో శావళీవిస్సుర చ్చ(క సీంవాసనో ద్ద్యోతమానాతి శేంని త్యం
వినాళరహితం చ[క్రవిశేనణ మేతత్‌. బిక్టు స్ఫుథాలిన్దు స్తత్సరిత క్రికోణ నదభితోఒన్ట
కోణ మేతదాదీనాం కోణా సత్త బ్లేవశాధిస్టాననే రేఖాః తేషా మావళ్యా స్ఫుర త్ప౦కాళమా
నం చక్రం శ్రీచక్రం తదేవ సింహాసనం కత్రోద్ద్యోతమాన ఆతా స్వరూపం య స్యా సా
తథోకా.శ్రీచక్రలక్షణంతు (బిళ్ల |త్రికోణవసుకోణ దశారయుగ, ఇ మన్వ[ళ నాగదళ సంయుత
హోడశారమ్‌ 1! సృ త్తతి భూపురయంతం పరిత శృతుగ్దా శ్రీరచ క్ర మేత దుదితం పర బేవతా
యాః ఇతిసర్వమన్హాత్మిశే - సర్వము నా? ణ్యేన అత్తా స్వరూపం యస్యా స్పా తథోకా-
అథ దేవ్యా మాహోత త్మ స్ట మభివర్గ్శ యతి స దిత్యాది'నా.- ద్య టానోకవరో ఫా న సీమావసద్యో
ధము(దాన్వితా శామ్బరస్వా న్ల నిదాళు పఖ్బ్బాశుగోనీ ల నాశారకాపాజ్జ సంచారభ బీ
సముద్భూత సన్హాదికార్యత్రయీస క్షవె ధాణ్జభాణ్ఞ ప్రకాకే - సతో వటానోకవాస్య ఈ
పొ_న్లసీమాయాం సమిపభూమా వసకొ యోబోధము[దయా అన్విత సంగత ఆశామ్మ
రో దక్షీణామూ ర్రి _సన్య వటతరుమూలవసతి మైనము(దా చా గమ్మపసీద్ధా - వటివీటవీ న
మోపే బోధముదాం దధాన ఇతి - తస్య స్వానే వాదయే ని,దాళో రొజూ(గతః
నిదా లేరాళు చ్‌”? పఖవ్బాశుగ స్య కామస్య - ఉ నీల నాయా 8 విక సనస్య- కార కస్య -
అపాజ్జస్య కటాకుస్య సుచారోవలనం తస్య భజ్జీ (పకారః తయా సంభూళాని
జాతాని సర్హాదీని సృష్టిస్థితి పళయా స్తా న్యేవ కార్యాణి తేషాం (త్రయీ (తితయం తయా.,
సక్త స్సంగతః వి భేరిమానిచె వె ధాని తశ స్యేదమిత్యణ్‌ తానిచ తా న్యణ్లాని తాని భాళ్లా నీవ
శేషం (పకా స్పంఘాతో యస్యా స్పా తథోక్లా=ో దయా తా రయోగ్నపకా శ్రే. దయ
యా (తాతా రక్షితా యోగ ప కా ళా స్సంయమి(శేస్టా యస్యా సా తథోకా ct (పకాణ్ణి
ముద్ధృతల్ల జూ" ఇత్యుమర ౪ వినీలాజ్బు., రేఖా వృతా బిమ్మాపమా సమ్మిళతుు_ లీభూ త
హీరోపల(పోత కోదణ్ణదగో త్త మోద్యా న శెత్య(పకారో జ్వైలద్దోని కాయోపభు కో (గ
ధూమా క్ష దర్ప చృల ధ్వాని కే-విశిష్టా నీలా అర్లీ ఖచిత నీలము ణయో య'స్య సతథో క్షః రో
దణ్జోత్త మవిశేవణ మేతత్‌ ఆజ్మ_స్య కలజ్కస్య శేఖయా వృత మాకా న మస్టారిబిమ్మం చ
క్రీము లల ౦ తేనోపమా సామ్యం తయా సంమిళకొసంగత; కుర్ణలీభూత శృ కీ భూతో హీ పలెళి
(పోత సూ వ్‌! కోదల్లో నేమ సే నోద్యా నై ర్నిర్షమి తే శ్రైత్యస్య నిశిత త్వస్య ఆనక భ్‌త్ర
లక్వ'సస్య (పకా శేణవిధయా ఉస్జ్వలనోానోని కాయా శృర'ససంఘా అన్య[త కీర ణనిచయా
స్త రుపభు క్షం భతీతం వినాశితమిత్యర్థ ః ఉగస్య ధ్యూమాత్నన్యర క్షసో దర్పచ్ళలం ధ్వాన్లం
౯.
470 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానను.
యస్యా సా కేథోక్తా-“ వారి రి కామ్మోదజితా. గ్లి నిశే _ వర్ష తితివార్డుకః అభ నత సద స్టాభూ
వృ పేత్యాదినా ఈక ఖ్‌ (పత్యయః తం అమ్మోదం మం జయతీతి జిత్‌. తాద్భశీ "కాంతి
ర్యస్యాస్సాళక గ్రా దేవ్యాః కప్ప వర్ల త్య మాగనుపసీద్దమ్‌ తభా-చ ననామ్చురువాలోచనా
దలికహాయ్న వశ్వాషలాం (తియమ్బుక కుటుమ్బి నీం(తి ఫర సున్షరీ మాశ్రయే “రో చమానాత్మ
భూమిత్రతారా హితీయు క్ష చిత్ర క్రియా సంచరన్మధ్వవష్టమృవి ధ్వం:సనో దార లత్నీశనిచా
పహార్య ద్భుత।కీడనాశాలి మాయాఘన (ప్రక్రమాభ్యఇ్షితే - రో చమానః (పకాశమాన ఆత్మ
భువో (టహణో మి(తతా మెతీ తస్యా రాహీతీ రాహిత్యం తయాయుక్తా సంగతా చిత్ర
(కియా అద్భుత చేహ్టై తాడనపీ డనాదిః తయా సంచరక యో మధుర్హానవ _సస్య ఆవష్ట్ర మ్మో
గర్వం తస్య "విధ్వంస ఊదారా లత్మేశన్మిదాయా అపవోరిణీ నివారికా అద్భుత క్రీడ నా
తయా శాలక ఇతి తచ్చాలినీ యా మాయా తస్యా భన్నప్రక్రమ స్తే నాభ్యణ్చితో సత్కలా
లీనిరాకుజ్లో తే. -సతీ నాం కలానాం సౌరాదికలానా మాళీ ప పః తయాని రాకుష్లో తే అన
ల్చే--ము తద నీను) గ రామృదబ్ద[ వజధ్యాన డై జి క్యేన్ష్రసేనావళి సింవా నాదాఖ్యు గా నాభి రజ్జు రజ
— 520 బన
హో హాజన్య రజ్జస్థలీ నృత్యదు[ గాసీవల్లీ నటీ_పాపిత్యాపత్న ఫు స్పాళ్టులీ భూత శుమ్మాదిక క్రో వ్యభు
జూళి కా నిర్లళ నా కిక ణి కే మతః మదవిశిస్ట్రాః దో ద న్తీన్షా)ః గజేస్థాసే సేషాం గర్జా
బృంహిశాని తా ఏవ ముద జ్ఞ వజధ్వానా మర్టలసంఘాతనినదా ౫ త్యేన్రాం శాం రత వరా
కొం యా సేనావలీ వాపొనీపరంపరా త స్యా స్సింహనాదాః వేడ నా నితదాఖ్యాని గాచనాని
ఒకీశ్చఅభిరజ్ఞల్‌ శోభమానంమహాత్‌ అధికం జన్యం యుద్ధం తస్యరబజ్ఞఃస్థానంసఏవరజ్జ్‌ో నాట్య
శాలా తస సలీ అక! తీమభూమి 8 జూనపడేతొ సనాజీవ్‌ త|త నృత్వ నీ ఊ|గా యా అనీ
సైన నటీ నక క సాకిశాల పన్నా ప్రసా . ్టై లిక న వ
ఏవ ఆది శ్యషాంతే కుమా ది కా సా వీర కః యే [కవ్యభుజో రాక్షసా _స్టేపాం మాళి కాస్తా
భ్యో నిళ నీ మా క్రికగేణీః యస్యాస్సా తథోకా- * అయ్యకు క్యోక్క. రాఠోవ్యాసౌళాగ్య
పౌధార్నితోదార కారుణ్యని(శేణి కే;ప్రుణ్యాః పవి(తా మ రోత రా మానుషనివహో జే రా
_రోహ్యా ఆరోఢుం శ శక్యా సౌభాగ్య మేవ సౌధ సత అర్చితా ఉదారం గమ్మారం కారు
ణ్యం కరుణాత దేవ నిశేణి'కా అధిరోహణీ యస్యా సా తథోక్తాోశివగ్భృహిణి శివభా ర్య.
నిజో పమ్యలీలా నికోజ్ఞ ఖమ జోను జాయాపరివ్య క్త జాగ త్కు ధాజ్టూర శజ్హాసమాపాదిలా
కూర సోల్లిజ్షతాం మఘ ్యబ్లి దీవ్యన్నఖ[వాత విభా జి లే. భవత్యా నఖాదిక ఛానా? నా మవ
యనానాం లోకాతిశాయి సౌన్టర్యం వర్ష యతి ని జేత్యాదినా-ని జం స్వీయ మాపమ్యుం తస్య
లీలా క్రియా తయా అనిశం సంతత ము జ్జ ఫమ్బుమా ణా ఇన్లు జా యా సార కా సాఫీ; పరివ్యక కొం
స్ఫుటం యథా జా(త్‌ ని (సంద శో యః సధాకాకో రోపషపరోవా స్సృఇతి శజ్క్కా
నూపాదయతీతి తథో కః లాకూరసో యావక[డవ సే స నోల్లిక్షితంచి హీ తమ సి రబ్బమి
"వ అస్ధృృ్యప్టం తత్ర దీవ్య న నః (పకాళమానాశళ్ళ్చ యే నఖా చేసాం (వా తేన సమా హన
విభారజకే॥ దేవతా పూజి తె" నిత్య సత్యా. న సం నేవ్యపాదామ్ను జాశా ధరీభూత పద్దాకరో
దక్ష్చోతామోజ ఎహొన్యకియా వా చికజూరవొ ద్యాస మక్టీ ర భూషా నుషటజే. నిత్యం య థాత థా
సళ్ళా స్ఫజ్ఞన శేఖ రై 8 చే కోతి .న గమ్య తే సేవ్యే భ జనీయే పాదా. వమ్మ్భుజే ఇన ఫొ
దం న్‌ వాం న్యాస ము, . 471
'దొమ్బుకే కౌభ్యా మధరీభూతాని తిర'స్కుశౌని వద్దాకరోదఖ్చితా మ్యూజాని తేషాం
న్య[కియాం వకీతి తద్వాచీ సచాసౌ శిష్టారవో ధ్వనివిశేషః భూూపణానాంతు. శిక్టోత మి
త్యమర: లేన ఉద్భానీతౌ యౌ మళ్టారౌ నూఫుకా తా వేవ భూషే భూవ ణే తాభ్యా మను
జ టో, " + గ సి వో య ( జే న్‌
సజ్జ స్సంబన్టో యస్యా స్పా తథోకా కనజ్ఞాక్ట్‌ క (శీ జితో ద్యవ నో భూనివజే-కన నీ
(పకాశమానా' జాగ్టీ కాజజ్జామా త్య స్థితా యా (శ్రీ తయా జితా ఉద్యనా యామ
నోభువో మదనస్య నిష తూణీకౌ యస్యా స్పా తథో కా మహాయావ నాళీకమల్లాధిభూ
శేశికా సమృసంవిత్సంద్యాతూరుకా క్లే మవాత్‌ పూర్ణం యొవన మేవ అళకమల్లాధిభూ
రి థ్యామల్స నాయక (అధిభూ ర్నాయ కో నే తేత్యమర 8 తస్య కలి కా సమృ: (కీడార్థదా
. రువిశేవః స ఇతి సంవిద; జ్ఞానస్య [పదాతాశా టోరుకా జ్ఞా యస్యా సా తథోకా_సకో
ద గాలీ జ - లో (న జా”
రాజసౌ భాగ్య జిన్నా ఖికు కై సరో రాజస్య కాసార(శేస్టస్య రాజావాస్సఖిభ్యస్ట్ర జితి టచ్‌
(పత్యయః తస్య సౌభాగ్యం నుభ,గతగం తేజ్ఞయ త్రీత్రి తజ్జిత్‌ నాఫి8 కుణ మివ నాభికు
య్‌
స చ నీ జాం ౫ అన్‌. అక సద ఇ
ణం యస్యా స్ఫా తథోకా- వలగ్న స్థల గ జిజ్జైసుపు ష్పేషు బద్దస్సురను ప్రకా బన్గన (ప్రో
క గమ్బిర నొఫీగుహా న సట ధ్యా న నేఖామనీ షా (పద శ్యామరోమాలి శే | వలగ్న స్టల్యా
స వ ఎం థి
మధ్య దేశ స్య య కర రిం సూత్మ్యుత్వ్యం త జిజాను వ తుమిచ్చు ర్థానాతే స్సన సాదు
జలు క్ష్‌
జప సవ . అప జ్‌ నీ నద ఫ్‌ అం గ a చమట
చవ్చ్రయ; "లేన పుప్పషుణా సృరెణ బద్దం (గథధితం యత్‌ స్ఫుర న్హ్యా ముల కాయా బన్గన ౦
నివీడనం తేన (పోళ్టా య ద్యశము కేన (పసృతా ఇదం; ేఖావిశేషణం గమ్మ్బోరాయా అగా
ధాయా నాఖిగువోయా అన్న సట స్తస్య గర్భ ప దేశ స్య యా ధ్యా ననేఖా తిమిరరాజి
స్సేతి మనీషా థ్నిస్త త్సరిదా శ్యామా మేచకా రోమాళికా యస్ఫ్యా స్పా కథోకా-
“సారశళ్ళజ్షారవా రాళిభ బ్మపమాకృద్వఏపాలిశే-సార శ్శేంన్ట శృృజ్రార ళ్ళ వెజ్‌ రరన
ఏవ వారా? గుదధి స్తస్య భజ్జా స్పరజ్ణొ ఇతి (పమాం బుద్ధిం కరోతీతి తత్కృత్‌ తా
దృశీ వళీ పాళికా యస్యా స్వా తథ కా-చారుతారుణ్యమాయా మ హాకుమ్మికు మృద్వయీద్వా
పరద్వార వవ భ వే॥ బారు ఉఊజ్జ్బ్వలం య త్తారుణ్యం యావనం తదేవ మాయా నువోకుమ్మో
భదగజ సత్కు మృద్వయీ శిర౭కూటద్యయం సేతి ద్వాపర సం దేవా స్తస్య ద్వారే నిర్హ
మనమౌాగ్షౌ కార ణే ఇతి యావత్‌ తాదృకౌ వమభవా యస్యాస్సా తధోకా*పాణిభా తాత
పాథోభవే_పాణ్యో ర్హస్తయో ర్భా కాని స్తయా (త్రాతాని రకీతాని పాథోభ వాని
పదాని యస్యాస్సా తథ “కా-సృంతతాస క్త సర్వజ్ఞ దృగాత పాత కియా జాయమౌానాత్మేలా వ
ణ్యకూలజ్కు పా బుద్బుదకేణికారూపముక్తావల భాసమా నే-సంతతం నిర నర మాస కస్య
రళేస్య సర్వజ్ఞ స్య శివస్య ద్భృశాం యజ్ఞాతేం సంఘాత సస్య పాత కియయా పతేనకర్శ ణా
జాయమానా సముత్పద్యమానా (శేణికా విశేషణ మేతల్‌ " ఆత్మన సృ్వస్య యి ల్లాపణ్యం
సెన్షర్యం త దేవ కూలజ్కా పా తటినీ తస్యా బుద్భు దా నాం _కేణికా త(దూపా యా .ముకా
పళ తయా భాసమా నేశుభామోది కా_శ్రీర కస్తూరి "కా పజ్క_ చర్చాప రిద్యో తమా నే॥ శుభో
మబ్బళ ఆమోదః పరిమళ 8 సోస్యా స్తీతితథోక్తా కా క్రీరంకుజ్కుమంకస్తూరకా మృగమద స్త
యోః పబ్బః యః కరమ స్తస్య చర్చా అనులేపనం తేన పకిద్యోత మా"సో_మనోజ్ఞా స్య ప ద్యాహి
శార్చాపరామ్బాజుబాణ।పతిష్థానీతా మూల్యశ ప్రీ భ వత్క-స్ధరే | మనోజ్ఞం సున్షర మాస్య
f
472 చం ద్రి కాపరీణయను, స వ్యాఖ్యానము.
మాననం తబేవ పద్ధాహిత శ్చన్ష)ః విష్ణురితిచ వ్యజ్యతే త స్యార్చా పూజనం కృత పర ఆస
2 జ rN nn
రక్తః అమ్మోబవాణా మదన నైన (పతిష్టావీతః అమూల్య 8 గ శృబ్ధః . రన సంప
" గ్లో En ర "తా చ
ద్యమానః శరభ వక్‌ అభూతత ద్భా వేచ్చిః డా చేతి రః తాదృశీ కన్టరా. శిరోధి
ర్య స్యా స్సా తథోశకా ఎ “పాణిత పా ణబన్టూభ వద్భవ్యవాగ్యన్లు రే | పాణీత'స్య కిల్లశ
ర్కరాయాః .* మత్స ్యండీ పొణిత ంఖండ ఇత్యమర ౪ | (పాణబంధుః అతిసువాత్‌ త లే
న సంపద్యమానయా భ వ్యయా మనోజ్ఞ యా వాబా బంధు రే- “సలలిక ఖగచ్య కాంగ
కాండద్విజూ విత,తాంకాన్విత్మపస్ఫురత్ప క్యబింబ ప తీకాశ ర మ్య్యూస్ట్రబిం బే! 'సలలిత స్పవిలా
సః ఖగ స్తార్డ ర స్సఏవ చ్యకాంనో రథోయన్య స విష్ణు రిత్యర్థః స కాణో బాణో య
జ్య సీ గ్గ వం ల
'న్యేతి బహు(వీపీ 8. శివ ఇత్యర్థః సవవ ద్విజ శుక స్తేన ఆవిత తాని సమనా ద్విద్ధాని
అజ్క్కాని చిహ్నాని తె రన్వితః (పన్ఫురక్‌ పక్వబిమ్బో బిమ్బఫలంతేన [పతీకాశో నిభ:
ల జ ఛ్‌
ర మ్యోస్థబివ్య్చూ యస్యా సా తథ క్తా- అథవా సలలిళః ఖగ వాయు రృలయానిల ఇత్యర్థః
ససీవ చకాజ్లో రథో యస్య స ముదన స్తస్య కాకా అశ్వా ఛ్ళుకా సేచ లేద్విజాళ్ళతె
రా విక్ష తాని అజ్క్కాని తే రన్వితః (పస్ఫురక్‌. పక బిన్చు సస్య శుక ముఖావిద్ధపక్వబిమృఫల
స్యేతి భావః ప్రతీకా కోర మ్యోన్టబిమ్చో యస్యా స్పా తథోక్తాటోనవాదర్శ సద్దర్వ నిర్యాపణో
ద్యు క్షగణ్ణద్యయా జ్ఞాన రీ చీక ద మే -నవాదర్శ స్య నూత నదర్చ ఇ స్య యాోూదర్చ సస్య సద్దర్వ్య స్య
ని ర్వాప జే నాశ నే ఉద్యు క్షం సన్నద్ధంగణ్జద్వయం తేన అజ్బుత్‌ మరీ చీక దమ్బం య స్యా స్పా
తనో కా! స్వక శీసమజూూరిత _తాసయో గాటవీలీనకునైోపరివ్య క నవ్యాను కమ్నార సోహా
కర్మాశా న్న ఏటీర సవ్యా ప్పదనాళి కాక త వాద్యుజ్జ్వలద్దాడీ మో వీజజా లే॥ స్వక్యశియాన్వీ
య కాన్యా సమజూూూరితో జాతో య స్త్రాసః' భయం తస్య యూ గా త్సంబన్దాత్‌. అటవ్యాం
లీనాని కుందాని మాఘ్యాని తేషా ముపరి వ్య క్తశ పరిస్ఫుటో నవ్యో నూతనః అనుకమ్పారసో
దయారస స్స ఇత్వ్యూహోం బుద్దిం కరోతతి తత్కరః అకా నవీటీరసః నిర నరతామా
టీ $ థి ' యాలి ఎంది జల
రస నేన వ్యాపా ఆకానా దనాళికా తస్యా అదై (తం వదరీతి తద్వాది య దుజ్యల
అవి అ రా Ca
తృ) కాశమానం దాడిన్యూ వీజజూలం య స్యా సా తఫోశాంసునాసాజితామాల్య సౌవర్ణ
wy. bx
" జాలే-సునాసయా జితా న్యమాల్యా న్యనగ్ధ్వణి సౌవర్ణానిచమ్పకసంబన్టీని: జూలాని ముకు ఫొన్సి
యస్యా స్ఫా తథోక్తా॥ *లసత్క_జ్ఞలాం కోపధి_తొటికాయు క్ష రమ్యాస్యలా వణ్య కేళీ వనీవీ
థైకా నసంచరత్సంజరీటా యమా నోల్ల సల్లో చ నే-లసతః క జ్ఞలస్య అంక ౩చివ్నాం స ఇత్యుపధిః
ఛద్మ యస్యా స్పా (తోటికా చంచూ స్తయా యుక్వా ఖంజరీటవిశేనణ మేతత్‌ రమ్యస్య
ఆస్యస్య లావణ్యం సౌందర్యం త చేవ కేళీవనం (పమదవనం తస్య వీథకా అత సంచరం
తౌ ఖంజరీటా వివా చర నీ క ర్రరిక్యజ్‌ ఖష్టరీటాయ మానే ఉల్ల సల్హోచ నే యస్యా "స్స
తథోకాయ్యభూల తాయుగ్గ సంపాపీతానంగ చాపత్విపామోచనే॥ భు9వా ల తేవ భూలకే
తయో ర్జప్రంద్వేన (పావీతవ్య అనంగ స్య చాప! ధను స్తస్య తిష కా నిక వాలంతలత్న్షణటా
బంతోయం త . | Sg స nm
ంత యం స్యా మోచనం నివృత్తి ర్యస్యా స్పా తథ కా. భవ్య కాీరభూచ్చితకా కార
ఫాలాంతరభాజమా నానిలా సేక్స కో భవ్యం మనోజ్ఞ ంకాీరభూచిత్రకంకుంకుమతిలకం తస్య
ఆకారో ఆకృతి ర్య స్య తత్‌ ఈక ణవిశేషణ మేతత్‌ ఫాలాంత చే (భాజమానం (పకాళమా
నం అనిలా వేతణం అగ్నినయనం౦ యస్యా స్ఫా తథోకా_ “నక్ష లేజఃపరిల్నీ ఇపూర్ణత పౌనాథ
స౦చమాశాాస నూ. 473
కాంతిక్షతో - వక్ర తేజసా ' పరిశీ ణా పూర్ణత పానాథ స్య పూర్ణచన్లిస్య కాంతిః
త స్యా౭తణో యస్యా స్పా తణోకా క సంత్రతా భ్యర్ల సీమావ సద్వేణి కా రాహుసం
దర్శనోద్చిన్న చేత 'స్క_ చూడా ముణీభూతశీ శాం రేఖాగళ త్పాణ్డు ర శ్వేదయాద 8 పృసన్నా
లికా మోసాగానస్టృ సము క్రాలలం శీలకౌలంక్ళ తే॥ సంతత మనారత మభ్యర్థ్మ సీమాయాం
వసకొా వేణి వైఐ రాహు; తస్య సందర్భ నన జద్నిగ్న ౦ శ్టీత్రం చేతః య స్వా సా ఊర 8|ప
ళృతి క కక్‌ తాొద్భశ చేశేస్క_ క్లూ డానులీభూత శీతా ంశుః తస్య రేఖా శకలంతే స్యా
న్లీ ప్రసర న్నీ పాండుర న్వేదయాడ? పృవతాం మాలికా పంక్తి స్టేతి మూవాందదాతీతి
కస ూద్పకానన్లు నయా ము కొలల ౦తిక యా లతయీవసీనుంతాంతర లంబమానహార
య స్ట్యా అలంకృతే *. -రత్నతాటం కయుశ్నాన్విశే- రత్నతా టంక యోరయ్యు గం "తేనాన్వి శ్రే
కాలకే కా నరజ్ఞ [(పమోద్యప దా(పత్న చా మ్చేయదామాఖ్య సౌదామినీవల్లి కాయు క్షవేణీ
పయోదాఖిరామే |! కాలకణ్ణస్య శివన్య అ నరంగం వృాదయం తస్య (పమాద(పదా సం
తోనదాయినీ అపత్నా నూతనా చాంపేయదా మేతి చంపకమాలి శేతి ఆఖ్యా (ప పసిద్ధి 8 య'స్యా
స్స్ఫాతాదృశీ సౌదామినీ నల్లికా తటిల్లతా తయా యుక్తా వేణీ నైవ యాద కాలా
ముద సే నాఖిరా మే ["నవొ గారిరా మేనకా అగారిరామా శచీ యాం సా త థోశా- ఆత్మ
నాకా ఆత్మనో నును మానా జన జననీ దేవస్య శివస్య దేవీ పత్నీోతుభ్యం భవతెగ్రోభ క్తి ర్భజ
నం త్రజేవ + ధనం భుభ్య మిత్య_త కళ్ళ సో జ్యాదినా నంప్రదాన సంప యా చతుర్దీసిక్వల్‌ భన
త్యాో అన్యాం చేసపొం తరం అన్యా ాదితిపంచమో. దాస్యం కింక రత్వంో _పౌపయ గమయ
మా మితి శేషః 1 తుభ్యం భ వలె * ' నమః నమ స్య నీతి చతుర్భీ- యోగిమృగో, జ్ఞ ్టలచ్చి
కు_లాయె-యోగీఫీః సంయ మి; మ్బ గ్యా అ"న్వేవణీయా ఉజ్ఞ్వ్యల న్తీ చిత్కలా సంవిత్సం
కాత; త్మ దూ పాయె -” గోధి భాఃక్ళ శత్రరాతీట్కు_లాయై।గో ధ్‌ ర్లలాతుం! లలాట మలికంగొధిత్య
మరః తస్య భాసా తేజసా కృతా ఖండిళా రాత్రీశః చన్చ్రస్య కలా శకలంయయా సా |
"నిత్యవూతొమిత పొభవాయె- నిత్యం సూతం అమితం అవేలం (పా భ వం సామర్థ్య సం య స్యా
స్సాలోనా స్తసంబద్దనీశేశయా యొ-నా సే పాణొ సంబద్ధంసం లగ్నం నీ రేశయం కమలం యస్యా
స్సా-* చేవళారూపశయా్యాశ యా యొ "వీవతొ: (బహాదయో ముంచతొం పాపా ఇత్యాగమ (పనీ
ద్ధి" పయోజా స్టశ గూ ల్రేమాయె | పయోజాస్తశ్యతు శివ _నస్యో తేమా వరవర్ణినీ తై గౌ
న్లిమత్య్యై కలావ,లే థ్‌" కా _న్లమ్మతె గ్ర కా న్తామనోజ్ఞా మతి రృుద్ధిర్య స్యా స్వా ్నర్భసూతే ర
సర్వస్య (ప్రపంచస్య స్తూల జననై ఫ-“ సౌమ్యుభూ_త్యైె సౌమ్యా అకరాళొ భూతి సంపత్‌
యస్యా స్ట స సై శ్‌ శర్మ దాయయె సుఖదాయె.* చశేలజాయె అగజాతాయై,
(4 విద్యాంను లెల్ల క వాకార౦బెకానీసకారంబెకా నీనకారంబెకానీ వచింపం దగు
నందు గానిందు గా దేని నాదింద కారంబులుల్సి ౦-చియామోా (ద నెల్ల ంద కారంబు లే మెండుగా ని
చృకున్న చ్చునందా కిరి ౦-చి గుర్యు౦తముం జే సినన్న౦డక ౦బం(డ్రు 29 అనియపక వీ యమునందు
దండకలవ ణము.
సీ జెొదలం దళుదళు 4 క్కనురిక్క జేనితోం
గూర్చి మై 6 (గమ్ముక+మెనలతోడ
60
f
474 చం ద్రి కౌసరిణయము, సవ్యాఖ్యానమను.
నెమ్మోముతమ్మివై + నిగుడులే తేనవ్య్వుతో
నుదుటిమాపున నెప్ప+నుదుటితోడ
పాలీండ్ల నెర యుము+త్యాలస రాలతో c ల
బూలదండ. దనర్చుః కేలితోడ
నడుగుల జీరుపు? తృడివలి పెమ్యుతో (
చావి (గమ్మెడు 'మేని+తీవతోడ
కే. నలరి నలిగట్టుపట్టి త+న్లులిచి వేల్పు
టింతితలమిన్న చేతేర 4 నెల్లవారు
గాంచి య్య బన్ము మదిం జూాల*4 నుంచ: బుడమి
సామిముంగల నపుడు సా+శ్రైత్క్మ_రం వె. 32
టీ. జొదలకొ=శిరమునందు; తళుతళుక్కను = తళతళయని పకాళశించు; రిక్క టిని
తోకా =లేటనితోడ, కూరి =కరుణ; మెక్‌ (కమ్యుకన్తొనలతోడళ్‌ = సెకొనునట్లి కటాక్షయుల
తో; నెమోముతే మి సెక =సుందరమగు ముఖపద్మ మునందు; నిగుడు లేనవ్వుతో ౯ = వ్యావీంచు
చిటునగవుతోడ; నుదుటి చూపునక్‌ =లలాటలోచనము చేత; ఒప్పును దుటితోడకా = [పకాళిం
చునొసటితోడ; పాలిండ్లక=కు చయల ను;ఒర యుము త్యాల స రాలతో కొ. ఒరయు=రాయు
చున్న, ముత్యాలసరాలతోకా =ముకాహారముల తో, వూలదండక్‌ =పూసరము చే; నరు
లితోడక=[పకా శించుకరము చేత; అడుగులక్‌. = పాదములయందు; జీరుపు త్తడివలిపె
తోకా=జీ రాడు బంగరుముడుగు వస్త్రముతో ;తావి క మెడు మేనితీవతోడక = ఒవలర్రకాసనట్లిం
వ లెనున్న శరీరముతో; అలరి=నంత నించి; వలిగట్టుపట్టి=పి మవంతునకు కూంతుర గు పార్వతీ
చవి; తన్లొలి చిజతన్ను సేవించి; చేల్చుటింతి తల మిన్న లు=(శేస్టలగు దేవాంగనలు; ఏ తేరకొ=
వచ్చుచుండంగ; బిల్ల వారు=సమ న్లజనులు; కాంచి=నూచి ; అ(బమృుక్‌ = అద్భుతమును, ను
దిక్‌ =ఇమనమునందు,; చాలక్‌ =మిక్కి_లి;ఉం చక్‌ =ఉ ౦చుచుండ 6గా;ఫుడమి సామిము ౦గలక్‌ొ =
త ణఇదోదయరాజు నెదుట; అ పుడు=ఆసమయమ౦దు; సాతూత్క_రించెక=[ పత్యక్షమాయెను.
అన(గా శిరమునందు. _బకాశించు చందుండును దయార సము నొలుకుకను తుదలును
చిజబునగవును ఫాలలో చనమును 'చను గభవనొరయు ముత్యపు సరులును పూసరము చే నొప్పుశే
ల్లమ్మియంను బంగరువస్త్రమును పరిమళించునంగ లతికయు నొప్పార నెలరు వింత నొంది
- చూచుచుండ గట్టురాపట్టి పుడమియొడ య నియెదుట ( (బత్యవ. మాయె నని భావము.
ఉ. ఇట్టు లపారతత్పరత + హెచ్చ నా సెగకంటివేల్పు ర
పట్టపు చేవి తద్ధర ణి+ వాలకుముంగల. దోంప వేడుక
స౦ంచమాశ్వాన ము, 475
ర్‌
_ లె గయ న్మహాశ్వరులు 4 మంచతలంబుల నిల్చి భ క్రింజే
లలాటవ్‌థి. గర పంకరుహాంజలు లుంచి రందజుక్‌, 33
ఇట్టులు=ఈ(ప కారము; తక్పరత=ఆస క్షి; హెచ్చలకొ= అతిశయింప; ఆసె
గకంటి వేల్పు రాపట్ట పు బేవి=వీతి పర్‌ తు డు న్మేత్రము-గా (గల దేవ బేవునికి 6 బట్ట పు రాణీయ గు
పార్వతి; తద్ధరణిపాలకుము౦గలక =ఆ పుడ మిసామియెదు ట; తోంపక్‌ =కనుపట్రంగా, "వేడు
కల్‌ =వినోదములు; మ బ్టిగయక్‌ =మితిమాజ (గా; మహీళ్వరులు = రాజులు; మం-చతలం౦ంబు
లక్‌ =మం౦చ్యప్ర దేళయములయందు; నిల్చి=నిలుచుకొని; భ క్లిక్‌ =భ క్తిని; చేపట్టి=గహించి; లలా
టవీథిక=నొసటిపట్టున; అందబుకొ=ఎల్లరును; కరపంకరుహాంజలులు=కేలుదామర మోడ్చుల
ను ఉాంచిరి=ఐడూనిచిరి,
అన గా నాతషణదోదయు నియెదుట. బార్వతి (పత్య క్షము కాంగానే రాజు లందు
భుంచములపె నిలుచుండి భ కిచ గలు మోడి రని భావము,
శా, ఆవేళళా క్షణదోదయవి,తితలా+ధ్య తుండు తత్పాదరా
జీవద్భంద్భము మౌళి జేర్చి వినయ (శీం జం(దికం దన్యహో
'దేవ్యవేయసీ కప్పగింప నటం దో+ డ్రెస్పించె వేగ నయ
ళా
స్యావారంబుల నాత్యలో చ నకృత+ వ్యాపారము ల్పంపంగక్‌, 34
టీ, అవేళక్‌=ఆసమయమందు;క ణదోద యథ్నీతిత లా ధ్యతు ండు=:క ణదోదయ రాజా ;త
త్పాదరాజీవద్వంద్య్భము. త ర్‌ =ఆపార్వతీ దేవియొక్క_, పాదరాజీవ ద్వంద్యము=పదపద్య
యుగమును; మౌలిక =శిరమునందు; చేర్చి=కదియించి; వినయ్మశ్రీక్‌ = వినయసంపదతో;
చందికక=చందికను;తన హో దేవ_పేయసికిక్‌ = శంకరునికిC (బియు రాలగువా పార్వతీ దేవికి;
అప్పగింపక్‌ =జఒప్ప గంచుట కె; అట౯ =అటువిమ్లట; వయ స్యావార౦బులక్‌ = చెలిక తెల గేం
పులను; ఆత లోచన కృతవ్యా పారముల్‌ .---అత్మ =తనయొక్క_, లో చన= న్మేత్రముల చేత, కృ
తజ చేయ యుడిన వ్యాపారముల్‌ =పనులు; పంపంక్‌ =ఆజ్ఞాపీంపంగ) వేగక్‌ ఇలీ మ9ము గతో
"'డెప్పిం చెక్‌ ఐతోడ్కొచని రప్పీం "చెను.
లి
అనం” క్షణదోదయ రాజు (పత్యక్ష మయిన నా పార్వతీదేవికి నమస్కరించి వినయం
బున6 జం(దిక నప్పసించుట కై కంటిసై గ చేంటెలులంబనిచి చందికను ఖీలిపీం చెనని భావము.
సీ, నానావనీపాళి నవ్య రాగోత్సవ
సంధాయకామూాల్య +. (తవేళ '
రతిసర్లవిలసనోశదిత చాతురీకవీ
రజసూతికల్సిత+రత్నపు[(తి
వ
476 చంది, కాసరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
య దిక న్యాబ్ధీము+ఖ్యవిథావినిర్యాత
పాంచాలభూపాల+ భాగ్య లన్నీ
దివ్యాళిపరి వార దెవ తాజనమధ్య ॥
షో వాం ” ష్‌
తలరొచను నక ౦4దర్భవిద్య
తే, తనువిభాద్విగుణీభూత 6ధాగధగ్య
సంగతా నర్ధృమణిపరిఃప్కా-రయు క
తన్మహారాజపు త్తి)క + భరణినాయ
ద్‌ సాగ సెచ్చ నానాని + క పుడు నచ్చె.
శ్‌
cn
టీ, నానావనీపాళి నవ్య రాగోత్సవ 'సంభధాయ కామూల్య ౫ |. “పెళ్ల నా సా=అ నేక
ములగు, అవనీ పా ళి= రాజబ్బంద మునకు నవ్య=నూతీననుగు, గ ఇ అనురాగ చమునెడ్తు ఆ
తృ వజప౦ండుగ ను, సంధాయక=ఘుటిల్డ చేయు, అమూల్య= ఎట తిని చనా గగ సప గ
Cer
గుననుతు, మె త వేళ= =వ'ససంత కాలము; ఇ చట నానా=ఆఅ చ పగ ఫొయు చు Ne, స స్‌ు కా సాని ము లబ్య్వ్‌
క, యను నర్గాంతరము దో(చుచున్నది; ర తిసద్ద బలనకోగడిత చామున్‌ గ నీర సూరికి వ్పిత్తర్ర
త్న పుత్రి.-రటే= =మన్యథుని భార్యయగు రతీచేవియొక్క్సాు. సర్ష= వృష్టి పై న విఖుసనజ ప్రకా
ఛము చేత, ఉదక =ఫుట్టిన, బాతురీక = ఎధాతుర్యము సబ్బు ఇచట నద్య్యునున సతి కసత్యయ ము
య
నక వీతి నిచే శేధము చే వాంస్వము బేదు, నీరజసూ టి = నలున + చె, న ౧. యు రిస రమ, శన ట్ర
Ca
త్న పు(తి= =రత్న పుబొమ్మ; అదిక నా శ్రస్టనుఖ్యవిధా నిరా ఇగో సాంాల ఖు w పొల గ్యటక్ని an
ఆ(దిక న్యా= =పార్వశతీదేవియ నె నె అన్దీయుఖ్య = పా పొ కున్‌ ద పయొప్శా.. క JIU “ry py ముషల వ
వ్‌ని ర్యాత జ 'వెల్వడిన, న, పొంచాల భూపాల = ఈ ణదోడ యం నిముక ey YN న్‌ లశ నా సువ
లన్నీ; చందిక పార్వ్యత్యను(గ వాము వలన నీక ణదొడ యయ ద్రం నోము జ ( ంచు నింప goes
m అట్లు ల ON (గ 0 wh ఆ wat
సమ్‌ దమును ండివెడలినదని _ చెప్ప ుడినడి; డిన్యాళిపరితారి నానిన జన నుధ్‌ కలన సమాన కి ౦
sa
దర్చవిద్య. .-దివ్య=సుంద రుల గు, ఆభి=సఖుల సెడ్డు సపరివార కోస సగ అంగ చేవ శాజనముల
యొక్క ) మధ్యత ల=మధ్యు(ప దేశ మ ందు, రోమా ను CE "కొ ఢం దున న్నక ద గ సిదర మే
క ధవిద్య; తనువిభాద్వి గుణీ భూత థా? భగ్య సంగ , శానర్ధ్య యణి పకిష్యూరయు కోటను
విభా=బేహా కాంతి చేత, ద్విగుణ కీ గాత = శెట్రింపు గాయ జీయయుదేన భాగ గ్గ గ్య ఆ ధన ఫేగయశ
(పకాశముతో, సంగ త=కూడుక్‌ "న్న, అనర్థ్బ జూ అవమాల్యముగు, మనో=మ[ుఅమమొ కా , పరిష్టా
ర=అలంకారములతో, యు కృజ=కూడుకొన్నదగ్యుత న్న హారాజ ప్ప తవ జమ అవోౌగ య రె జుకూంతు
రగ్గనాచం(దిక; ధర ణినాయకాజ్ణక = తషణదోదయునిప ౧ ంఫ్రున5 సాగ స్రుణఅరిడ ము; ఎచ్చుక్‌ =
అతిశయిరిప (గ; అస్థానికికాజఆస్థానమనకు; అపుడు=ఆఅ సమయమందు పచ్చక” = వచ్చెను.
అనరగా రాజు లనుబనపాళీకీ చామునిప సె, రొతిసి జీవి బూణరనయు సోండిననలువ వంగ
తే
ల్నీత యగమణిప్పుతికవల్కె గః ట్టురాపట్టు యను పొలమున్నీ వలన వడశినట్టి త్న ణదోదయ
శ నలో
సం చమూ శ్వా న ము. 477
సుక్ఫతీలత్మైవ లె, అం౫ చేనవల నడుమననంగ విన్య న శె చలికి శేలనథుమం (బకాళించుచు,
కన దేనా కాంతి చె CE ట్రంపయిడయిన్న కాంతిగల మణిభూపణంయబులచే నొ పు నాచం(దిక
రాజానాజ్జ్ర చే చ నాస్టాన మునకు వచ్చె నని భొసము
ఉ. వచ్చుసువర్ష గారి జనళ4నర్యకుమవూరి విలోచనంబులం
(గచ్చుక పట్ట య చ్చటిధ+ రాపతీసూనుని కాయ మయెడ
సె చ్చి నులించ నిశ్చలత + మునుల గన్నుల సమృదా( శువు
జూలీ
లృచ్చిక లాత్త నాదలం జ+లాచలఫానము నివ్వటిల్ల క, 36
టీ. వ చ్చుసున న గారి. అనుగు నష సు న న్న్న ) నువర గారికొ=ఫసిండివని గల శ నువు
శ న ఇ క్‌ి వ
# జ గో WE - స గ అ శి merry fat శ amp * అస ఎ ny గ ॥ టై య గ ళీ
వర్య సమూ ఏడ సుం గ్‌ “కమ, ఉసి ఇ న యా రాస టి సూ రు సకొయయుడా అఆ 'ససలమ దు న్న్న దార్‌ యుల
గ్గ
గుంపు; We nD nM E ఆపి న్న ల స్‌ (6 చుక సు సకన్‌ = జ మ్య బ్రసట్టుకొని; 'మేనులలొ = చేవాము
లందు; నిశ్చల స జాతు ES ము గ న్న్న బద అర నంటయం దు సు మ దా శవుల్‌ = ఆన అడ పమ న
ములు; cua అకా సున్న సుల యము మ చ్చ లు='మషూనాములు; కౌొదలబకొ శిరమున ందు ఫలా
ఛల భొసి సుం శూ రగు ల త మును; నివు "కల్ల (గక =ఆఅతశేయింపయంగ; నుచ్చ్చ=ా" సా చ్చుకొని; అయ్య
డరొఆతగమయమందు; నుతీం"దక అ ఫా యుం "నెను,
బి
నః ul Ey ౨:మలిసు యయా 6 Ui "మ్మ్‌ (+ చుసిన పరు
నిశ yon దుర" * సెగను పటు
" er
జాయువాబొమ్మ యూ 4 జామున వ”బొమ్మకు
మీనం జ ల a తావి + మెటా.” కట్టు
నుంషు ౨రనల్లి యూ థీ మంచానెనలట్లిక
మనన యూనంబు పెంశవొందు "టట్టు
జం నాక న్‌ పుణుల్‌ ఖీ గలుగ కుట్టు
శే,.తొర యోనారి నకం భంగి
దళ యీూవానసొంద' వష్టోవి విలపనం౦ *
లహాహా యిీబోటిబబ్బోక +ఉపహావగరిము
నునుచు కొందజు వర్ణించి + రనుపమోా క, 87
గ
ఇచట ప!
క్‌ pe పే ae పసన సో టం a [మ్‌ | | | (0 ॥ | భి
ba Me వీవమయో = (కొం ఈ మజ ప్ర వయా ? కొమించురీపకుకొ = కోతీ
bp ee శయ /1 wal memory ఇక
సీజుశుత్‌ కు) నిష్బెలాంసి ద్యుతి, నిశ్చల జ చలింపన్సి అలగి ౫ శనీరముయొక గ్రాం ద్యుతి మ
tr
478 చంద్రి, కాపరీణయము, నవ్యాఖ్యానము.
కాంతి; నెగడు కుట్టు = పెంపాందు కెట్లు ? కనుక మెజిప్రతీవ కా దని భావము, జాళువా
బొమృయో = బంగరుబొొమవ్మ యా ? జాళువాబొమ్హకుక్‌ = బంగ రుబొమృకు ; మేనకా = బే
వామునందు ; చల్లనికౌవి = చల్లనివానన్య మెలంగుట = కలసీయుండుట ; ఎట్లు=ఏరీతి ?
మందార వల్లియో=పారిజాతలతయో; మందార వల్లికిక = పారిజాతీలతకు 3; మందయానంబు=
తిన్న నినడక; పెంపొందుట=వృద్ధిబొందుట ; ఎట్టు=ఏవిధము ? మరుంజెక్కుదంతియో._
మరుండు=మన్మ ధు డు, ఎక్కుదంతి యో=ఎక్కు_నట్టి గజ మో) మరు6 డెక్కుద ంతికిక =మన థు 6
డెక్కుగజమునకు; పలువాక్య నై ప్రుణుల్‌ = నానావిధములగువచనము లందలిజూ ణత నములు;
కలుగు కొట్టులు= చేకూ ఆు కొట్టు ? ఈనారి ఛారుళ్ళ ౦గార భ౦గ= ఈ చం దికయొక్కమనోహర
నుగునలంకారపురీతి; జె”ర= ఆశ్చర్యము ఈ చానసాందర్య విల సన౦బులు. = ఈచాన=ఈచం
[దికయొక్క సౌందర్య=చక్కందనముయొక్క_, విలసనంబులు=[ప కాశములు;)బలి ర=బళా! ఈ
బోటిబిబ్బో క హా వగరిమము. - ఈబోటి=ఈ-చం (దికయొక్క_ , బిబ్బోక= స్తీ లకునిష్టవస్తువులయం
దుంగ లి గడు ననాదరము, వాస=కటాక్షభూ విశే పాదుల చేనంగనలు బెలుపుమ నోవికారము,
గరిమము= పె రెంటియొక్క_యతలిశయము; అవావా= ఆశ్చర్యము! అనుచుక్‌ =ఈపకారమువ
చించుచు; కొంద అం=కొందబు రాసుతులు; అనుపమో క్రిక్‌ =నిస్పనమానమ గును క్షి చేత; పర్ష్మిం
చిరి=నుతించిరి. ఇచ్చే ప్యనాదరో గర్వా నానా ద్బిబ్బోక ఉచ్యతే! భావ ఈపత్స)కాళో
య స్స హావ ఇతి కథ్యతే” “అని బిబో కహావలక్షణములు.
అనగా గొందటు రాకొమరులు చందికను జూచి మెజపుందీవయా యని సంశయించి
మె అఫుందీవకు6 జలింపనిదేవాకాంతు లెక్క_డి వనియు కాబేని బంగరుబొమృయో యని దానికి
శరీరమందు జల్ల నివలపు లెట్లుదయించు ననియు లేదా మందారాలతయాయని యాతీవకు ను
ల్హనినడ క లెట్లు చేకూటు ననియు నుదను నిగజమాయని యా గజమునకో పలువిధ ములగుపలుకో
లెట్లు సమకూడు ననియు నిట్లు నుతించిరని ధావము.
ం ఈపద్యమునందు సందేవిల ౦కారము. “స్యా త్స ఎతిథాన్తి సందేమో స్తదజొ్క్య్భాలం
క్ట 3 -
ఎకి డ్రయమ్‌ అని దాని లత ణము.
చ. పలుచనివారికిం బొడమి $ భాసుర పుణ్యజనాహ్లి తాత్తునిం
గలసి చెలంగ నెప్ప దని 4 కల్సి వెలంది దలంచి ధ్య్మాతిని
య్యలఘునకు న్లనించె సము+దంచితపుణ్యజనా స్తు ప్లు నెక్క_రా °
జు లలి వరింపల గోరి యని + సొంపుగ నెంచిరి కొంద జాత్మ్య లక్‌, 38
ళ్‌
టీ. కల్మీ వెలం౦ది= =లశ్నీ దేవి, పలు చనివారికిక=తక్కు.వవారికి; పొడమి= పుట్ల; భాను
వుణ్యబీనాహిశాత్తునికా..- - భాసుర=[ప కాళశించు, పుణ్టజన=సాధుజనమునకు, అహీత=అ|వీయ
మగు, ఆత్తునిక్‌ =మనసుగలవాని ని; ఇచటపలుచనిఖారి కనంగ పలుచనినీటి క్షనియు పుణ్య
జ సాహితౌత్తుని నన6గ్కా వుణ్యజన= రాశీ సులకు, “యాతు ధానఃపు ణ్య జన ౪7” అనియమరు(డ్సు
సం చనూ శ్వా స, ము, 479
అహీతమగుమనస్సు గ ల విష్ణుమూర్తి ననియు స్వ భా వార్థము; కలసి=ెపనయ; చెలంగక = చెల.
గుట్క; ఒప్పదు=తగదు. అనితీలంచి = ఈప కారమునిళ్చయించుకొని ; ఛథాతికా = భూమి
యందు ; ఇయ్యలఘునకుక్‌ = ఈగొప్పకులమందు (బుట్రినభ నునికి 3 సముదంచితపుణ్యజనా
స్రుక్‌ = మికి)_లియొప్పు చున్న సాధు జనహితు ండ గు, మిక్కి.లియొప్పు చువ్న పుణ్యజను 6డనయా
యత (డెనకుముదు నకు హీతు(డగుఅనితో (చుచున్నది ; జఒక్క_రాజుక్‌ = ఒక రాజును;
లలిక=ఆ'స క్షి చేత; వరింప(గోరి=వరియి ంస(దల చి; జనించెకొ = ఫు ప్రెను. అని=ఈ( పకా
రము; కోొందబజు=జ=కొ ంత మందిరాజులు; ఆత్మేలక =వునములయందు; సొంవుగక్‌ =సంతోవము
చేత; ఎంచిరి=కొ నియా డిరి.
అనగా కొందజు రాజులు ఈచం(దికను చూచి లవ్మీ తేక్కు_న యగుకులమువారికి (6
బుట్టి ఫుణ్య జనవిరోధి యగనానిని జెట్టవట్టి యుండుట కన్న బుడమితో సాధుజనహితు(
డగునొకయొడయని వినావామాడి యుండుట మంచి దని దలంచి ఈమఘనునికి జనించె నని
నుతించి రని భవము. కుముదు6 డనుయత్రునకు హీతు6 డెనసుచందుని వరింప6 గోరి పు
రం ఉం
నని ధ్వని,
5 nm శ ణా ల
ను అఖలవర్ణిత చర్య థీ యగు నార్య. గర్క తొ
కృతికి రాతికి బుట్ట + నెనపిన నడి
యనమకళొాజూలళవనతికి రతి క్షనం
గవిలాససంలబ్ది 4 గజుపు రట్టు
ఘనరసోదయయు క 6 దనరునుర్వరం బంక
సంకులంగాం డార్చ. * జూలు మాట
సుమనోవ నాఢ్యవృః+ త్తి వుహేం[దవనిత స్వ
న్ఫీీయు _క్తగా. ఫఘటిం+చినకొజంత
త సమ్కు లోద్భవ వరవిలా+నయుత ననఘ
వూనిత। లీవిరాజిత + సనెలంత.
గోరి నిర్మి ౦చి వారిం-చి*కొనియ నలువ
“యనుచు నెంచి కొంద జిం+పెనయు వేడ్క. 39
టీ, నలువ=[బహా దేవుండు; అఖిలవర్సి రిల చర్య. ._. అఖిల= ఎల్ల వారి చేత, పర్ణి త్ర=నుతి౦ప6
బడీన, చర్య=చర్నిత్ర గలది; అగు నార్య€౯ =అగునట్టి పార్వతి దేవిని, వూజ్యురాలను అన నర్థము
స్ఫురించు చున్నది; ; కర)_ళాకృతికిక్‌. = క రినమగు సాకార ముగ ల ; రాతికిక=చట్లునకు;
కర కాకృతికిరాతికికజకశి నాకారము గ లనొకకి రాత స్రీ న కని యర్థము స్ఫురించుచున్నది ;
పుట్టక = జని ంచునటులు; ఎనపీనసడికొ = పొందించినట్టియసకీ is అసనుకలాజూలవసన
తికీలా._ ఆసను-నిస్పమానములగు, కలా= కాంతులయొక్క జాల=సమూనాములయొక్క వస
fr
480 చం ద్రిశౌాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
తికిక=నినాస మైన; రతికికా=ర తీ దేవికి; సాటిలేనివిద్యలకు నివాసమయిన యు విదకనునర్గ ము
దోంచుచున్నది; అనంగవిలాససంలపఫ్ట్‌క. -అనంగ=మన న భునియొక్క-, విలాస=లీలయొక ,.,
సంలబ్బిక్‌ = =|పొ పి పీని; ;కజిప్రురట్టుక = అభ్యనింప (జేయు నిందను; అనంగ విలాసం అంగములు లేని
విలాసయులయొక )- యనియర్భ మదో౬చు చున్న ది; ఘనరసోదయయు క్రిక్‌. -ఫఘున=అధీికమగు,
రస= ఎశ్చంగారముయొక్క_, ఊదయ= ఆవిర్భావముయొ క్క, యు క్రికొడసంబంధము వేత, నునర
స=జలమయొక్క_, “మేథ పువ్పంభునరసి” మనియమరుండు, "ఉదయ =ఆవి ర్భావముయొ క్క,
యం క్రిక్‌ = సంబంధము చేత ననిస్వ ఫావార్థము, ; తనరునుర్వరక్‌ = ఒప్పుచున్న భూమిని, ఒక
కాంత నని యర్థము దోంచుచున్నది ; పంకసంకుల (గాకా.-పంక = పాపము వేత, సంకు
లయగా = వ్యాకులయయిన దాని నిగా, ఇచట్క,పంక= బురద చేతననిస్వ భావార్థ ము;తౌర్పరజాలు
మాటక్‌ = చేయ ంజాలునట్రియప కీ ర్షిని ; సుమనో వ నాఢ్యవృ త్రిక, ._సుమనోచన= న ౦దనవనము
చేత, లేదా, చేవసంరతీణము చేత, ఆఢ్య = సంపన్న మొన, వృ_త్రిక్‌ = న్యాపారముకల;
సం(దవనితక్‌=శ చీటేవిని ; ఇచట, సుమనో వన=విద్వత్స౦ర కత ణనుందు, సంపన్న మెన
వృ త్తిగల, మహేం[దవనితక్‌ =పర మెశ్వర్యముగ ల పురుషు ని కాంతనను నర్థము దో6ంచుచున్నది;
స్వశ్శీయు క్షంగాక్‌.-సు=అధికమగు, అశీ= అలవ్షీతో, యు కంగాక్‌ =కూడినదానిని శ్యాస్వ
(శ్శీ=స్వర్ష సంపదతో, కూడిన దానిని గాననిస్వ భావార్థ ము; మఘటించినకొజంతకొ = ేసీనకొణం.
తను ; గీతియందు( (గమము గానన్య య ము తెలియవలయుు ; సత్కుులోద్భవక్‌. = (ేవ్టకుల
మందు బుట్టినదియు ; వరవిలాసయు తకొ=|శేష్టమగువిలాసములు గ అదియు; అనభక్‌ =పాప
రహితయు; మానిత శీవిరాజితక = పూజ్యమ గుసంపద చేత పకాళించునదియునగు ఏ; ఈనెలం
తక = ఈచం(దికను; నిర్శించి=చెనీ; వారించికొని యక్‌ =పో (గొట్ల్టుకొ నెను.
అనగా లోకో త్రరఠయగు నార్యను కఠిన మగు చట్టునకు 6 బుట్టునటులు చేసినయప
కీరిని రతీదేవి కనంగ విలాసముకల్లించినరట్టును ఉర్వరను పంకమలిన యెనదానినిగా౬ జేసిన
యపవాదమును శచీదేవిని సంపద లేనిదానినింగా6 జేసిన కొజంతను, నలువ చందికను
రతు్కృు_ల్మపసూతే త్య్యౌాదిగుణములుగ ల దాని నిగా 6 జేసి వారించికొొనియె నని భావము,
క. అని యీగతి నృపతతి తి య్యనిపలుకులు వెలయం బొగడు+ న య్యెడ నాళీ
జనములు చెంతలం గొలువలంగనక లతాగా. త్మిజనకుం * గదిసెముదమునక.
టీ, అని ఈగతిక=ఈరీతిగ; నృపతతి= రా జబ్బందము ; తియ్యని పలుకులు=మధు రవాగు
మాటలు; వెలయక్‌ =(పకాళించుదట్లు; పొగడునయ్యెడకా =నుతించుసమయమందు; ఆళీజన
ములు జ=జసకియలు ; చెంతలక్‌ =ఇరు[పక్కలయందు ; కొలువంగకా = సేవింపంగ ; కనకలతా
-గాతి=బంగరుత్రీవవం టి మేనుగల చం దిక; ముదమునకొ = సంతసము చేత; జనకుకొ=తండీని 3
కదిసెకొ= నెను.
ఇట్లు రాజులు నుతింప౦గ చెలులు చెంతల సేవించుచు రాలా. జం[దిక జనకుని.
జేరి నని భావము,
స౦చమాశ్యాన ము. 481
మ. తపణేతల్ల జ మిట్లు తన్నపతిచం+తం జేరి యవ్వేళ భ్‌
"కి రహింపం దదనుజ్ఞ ( గంతురిపుపం+ కేజాకి కి న్యైక్కె ని
ర్భృర విమోగతి నూర్గకాండపరిసళర్షం బూని యుక్వీశదు
_ప్కరనూనంబు హరించునుంతు. గని చక్క_కా బాపు మకొపోలికళా,
ట్‌, తరుణీతల్ల జము=వనితలయందు (బళ స్తయగు చందిక;మతల్లి కామచర్చికా[పకాం
డముద్దతల్ల జౌ (పళ సవాచకాన్యమూని” అనియమరు(డు; ఇట్టు=ఈ(పకారము తన్న పతి
జెంతక=ఆక్షణదేదయ రాజు చెంగటను ; చేరి=ఫాంది; అవ్వే ళక=ఆసమయమందు 5 భ కిర
హింపక్‌ =భ _క్రియతిళశయింపలా, తదనుజ్ఞ క =ఆరాజు నాజ్ఞ చేత్యకంతురిపుపంశేజాత్నీకిక్‌._
కంతురిపు= ఈశ్వ రునియొక్క, పంశేజాతీ కిల =కాంతయగు పార్వ తీ దేవికి; నిర్భర పీ కూ గతిక _
నిర్భర =పరిపూర్ణ మగు, పీకూ=కటాక్షములయొ క్క. , గతిక =| పచారము చేత; మారకాణపరి
యె
సర్షంబు--మూర =మన్నథుల యొక్క, కాండ =సమూవాము లయొక్క_, పరిసర్షంబు= సృష్టిని, యో
న్చి= చేసీ, నున్మ థసమూహము ల యొక్క. సృష్టినని భావము; ఉ ర్వీశదువ్కురమానంబు. - ఊరు
అధికుండిన, ఈళ =ళ౦కరునియొ క్క, దుష్క్లర =అ నివార్యమయి న, నూన౦బు = మానమును,
ఊర్వీళ=రాజులయొక్క_, దుమ్కర మగుమానంబుననిస్వభావార్థ ము; హరించును ంతుకొ =అప
వారించునట్టియప రాధమును; కనిజ చూచి చక్ళ_కొ=చక్క._ గ; పొప్ర్రమకొ పోలిక కొ=బో (గొ
ట్టుమన్నరీతిగ, (మొక్కెక్‌ =నమస్క రిం చెను.
అన౮౫ా6 జం|దిక క్షణదోద యు నియాజ్ఞి చం బార్వతీదేవిని స్యకటాకు[పచారము ల
వలన బెక్కు_ండ మన థుల సృజించి ఉర్వీశ మానమును వారించునట్టి యప రాధమును
బోంగొట్టుమనియో యన్నట్లు నమస్క_రిం ఇెనని భావము,
తే, నతి యొనర్చిన చెలువ క4న్న గతనూజ
యపు డభీషారసంపిదిఅర స టంచు
రు యు టు — 0
హోళి దీవించి కౌగిట * నలమి కనక
మంగళాతతపాళికల్‌ + వాళి, దాశ్చె. 42
* టీ. నతి=నమస్కారమును; ఒనర్ఫిన చెలునకుక = బే నీనచందికకు; అన్న గతనూజ = ఆ
పార్వతీ దేవి; అపుడు=ఆసమయమందు,; అ ఫీష్టార్భ సం సిద్ధిః. ఆ ఫీన్ట=కోర (బడిన అర్థ జ (ప
యో జనముయొ క్క. “అర్థ ఖి భే యేశె వస్తు (పయోజననివృ త్తిషు”* అని యమరుండు, సంసిద్ధిః=
_పా్రి; అ స్తు=అగులాక అట౦ చుక్‌ =అని; హాళిక్‌ =(వీతితో,; దీవి ౦-చచి=ఆకీర్వదించి; శాం
గీటుకొ=కౌ (గిలియందు అలమి=ఆ(కనించి కనకమంగళాతుత పాళలికల=కనక వర్గ ముల గు
మంగళ (పదము లెనయతుతలయొ క్క సతూవాములను; మౌళిక =శిర మునందు; తాశ్చెకా=
ఈ ౦ చెను.
61
/
482 చంది, కాసరిణయము, సన్యాఖ్యానము.
వ. అంతం జతురంతయానంబున నాకాంతాశిరోమణి నుండ నియోగించి యం
చిత మనోంచలనిరాకుంచిత సమదసమాజయై యాగిరిరాజతనూజ నఖజ
నంబులు వెనువెంట నడువ నెచ్చెలి చెలు నూని తత్వార్శ (౦బున నడచుచు
రాజనభముఖంబు. జేరి యభంగమేరుశ్ళంగంబులం దోంచాసింగంపుం
గొదవుల తెజుంగున6 గాంచ నమం చ నికాయంబులం జూ సట్టుసకలాంతరీపా
నంతాకాంతలతాంత నాయక సంతొనంబులం జూపి (కవుంబున నొక్కా
క్కనిటెళాదికంబులు దేటపడం జాతుర్యంబున నిట్లనియె. 43
టీ, చతురంత యానంబునక్‌ =ఎనమ౦[డుమోయు వావానవిశేనమున౦దు ఆకా౦ం తాళిఠో
మణిక్‌=నారీచూ డామణియ గు నా దందికను, ఉండక = ఆ౦ండుటకు; నియో గించి= ఆజ్ఞాపించి)
అంచిత మనోంచల నిరాకుంచిత_పమద సమాజయె. _ అంచిత=[ పకాశించుచున్న,; మనోంచలజు
మనోవీథియందు, నిరాకుంచిత =వికనీం చిన, [పమదజసంత సములమయొక్క్న_, సమాజమై = సమూ
వాముగలదియె ;అగి రిరాజత నూజ=గ ట్లు రాపట్టియగు యా పార్వతీ దేవి;సఖీజనంబులు =సకి యలు;
వెను వెంటనడువక్‌ = వెంబడినడుచుచుండ (౫; నెచ్చలి చలువుజోని=[సీయ నఖివిధమువహించి;
తణత్చార్భ (ంబునక్‌ ఆఆచందిక పక్కను; నడచుచుకొ; రాజసభముఖంబుంజేరి = రాజనభ
యొక్క_ పూర్యభాగమును జేరి; అభంగమేరు శృంగంబులకొ.- అభంగ = అ(పళిహతము
లగు మేరుశ్ళంగంబులక్‌ = సుమేరు శిఖరములయందు; తో (చుసీంగంప్రు గొదమల తెఅంగు
క న=కాన్నించు సీంగపువిల్ల లపశిది; కాంచనమంచనికాయంబులకొ = బంగరు నుంచముల
గుం ఫ్రులమీ* 6ద; చూపట్టుసకలాంతరీ పానంతాకాంతల శాంతసాయక సంతానంబులకొ..
చూపట్టు=కనివీంచుచున్న, సకల = ఎల్ల, అంతరీసానంతా కాంతల తాంత సాయక=మన
4
నంటిద్వీపాధిపతులయొక్క_, సం తౌనంబులక్‌ =సమాహముల ను; చూపీ=(పదర్శించి; [కమం
యట
బువక్‌=వరుస గా; జకొ్క్కాక్కని జేశాదకంబులు = ఒకొక). రాజుయొక్క చేశము మొద
గె s
లగువానిని; తేటపడక్‌ = తెల్ల మగునటులు; చాతుర్వంబునక్‌ =జూణతీ నము చేత్ర; ఇట్టు=వక్ష్యు
మాణపకారముగా; అనియెక =వ -చించెను.
మ. కనుంగొంజే విరిగల్వకంటి మహిత +త్మంకాసముద్భూతి నీ
. జననాథా(గణి ను్జ్వలాం[ఘిసరనీ+జాతద్య్వ్యయ వ్యా పనూ 9
తన సామంతన్భసచ్చటామకుటము 4 కాకాంతిసూనోత్క_రు
న్వినుతామ ర రినికాయు( బుప్క_ర మహాద్వి పావనీపాలకు౯ా, 44
టీ. విరిగల్వ్యకంటిజవిరి నీనకలునఫూల వంటి కన్నులుగల చం(దికా, ఆజ్జలాంఘీనరనీ
జాత దయ వ్యా పనూతనసామంత నృ పచ్చటామ కూటు ముక్తా కా ంతీ సూనోత్క_రుకొ.-ఊజ్జ
, అని న ర్జు
లజ=[పకాశించు, అంఘనరరీజాత=పొదకమలములయొక్కు, ద్యయ౭=కనను, వ్యాప్త = ఆవ
rt
సం౦సమూ శం న ము. 485
రించిన, సూతేన=నవీనమగు, సామంతినృప=ఇరుగు పొరుగు రాజుల యొక. +, భాస మ్యాపూము
యొక్క, నుకుట=కిరీటముల ౦దున్న ,ము కాకా౦తీ=ము త్య పకా ంతు ల నెడు సూనాప్రవ్నమయుల
యొక్ట, ఊళ్క_రుక = సమా వాము గ లిగినవా డును; విను తౌమ ర ర్లోకినికాయుక్‌.వినుతే=పొగ డీ
న్య అమ ర్య= చేవతలయొక్కా, నికాయుక = సమూహమునలవా6డును; పుమ్ము రను హాద్వి
పొవనీపాలకుక్‌ = పుష్క గార ద్విపాధిసతియునగు ; ఈజన నాథా గణీక = ఈ రాజ్య శేషుని,
మహీతోత (-0ఠా సముద్భూతిక్‌ .-మహా త=అధక మగు, ఉత్క_౦ ఠా=ీ “సక్వేన్ది)య సుఖాస్యా
దోయ[తా స్తీత్య ఖిమన్య తే తతా ప్ర) పీచా ౦ ససంకల్చా ముత్క_.క్ఞాం కనయో విదుః” ఇత్యు
ఉ క్రలతృణమగు నుత్కం థఠతయొక్కా, సముద్నూతీకా = అతిశయము చేత; కనుగొంటే జ
చూచితివా?
]
అన (౫ నామ ౦త "చమ కుటముఅట 6 దున్న ముత్యముల కాంతు అనెడు కుసుము మబ్బండ
ము నేం గ ప్పంబడనపాదక్ర కమలములు గలము షరి దీ పాధిపత్రి యగునీ రా జరత్నమును సైట్‌ ట్రై
నాయ ని భావము,
మ. పరరాజ్న సబల ఒభానహావః 34 పొడ! గ్‌
నర నాథో త్రమదోః 1 పతాపకుహానా+ నాళికమితుంవు దొ
ధర నిర్హి ంచ్చ్లుం జుమా యమన్వస మిళింళద ద్వెవీధమిల్ల త్ర
ర్పరమా రాతివధూసకజ్ఞ జ్ఞలద్భగ + బ్రా తాంబుధారాగతి౯-. 45
స్టీం బొల్పు! ని
టీ. పరరాజ (పబలప ఖభాసహార ణ (పౌఢస్థితిక-. పర రాజ= శతురాజులయొక్భా_
ఉత్క్బృహ్షుండగు చందునయొక్కా, _పేబల= గఅధికమను (ప భౌవణ పనా పముయొక్కా, వార
ఇ=వాొరించుటయందు, (పొ గ స్రితిక్‌ ఇ=సమర సీతిచె; పా "ల్పునీనర నా ఛా (గణిదో; (పఠతాప
Gp
కుహానా నాక మి్మిభుండు. _పొల్చి=ఒప్పు శ ఈనర నాథా(గణి= ఈ రాజ ోష్టు x సనియొక్క్ల,
దోః(పతాప=భు జసం ంబంధియగు _పశొపమ నెడు, కరువానా నాళిక్ర కము[తుండు= కపటమున లసూ
ర్యుండు; తాకాజతాన్సు మిళించ స్వషిభమిల్ల =భృంగములకు శ్యతువగు కొస్పుగల చంకా |
తత్సరమారాతి వధూసక జ్ఞల ద ద ప్ల గ ంబు ధారాగతిల తల్‌ =(పసిద్ధులగు, పరమజ=థఠాత తు
ష్టులగు, అరాతీజాశ తువులయొక్కా), వ ఘూజసీ స్త్ర యొక్క , సకజ్జల =కాటుకళోంహాడియున్న,
దృగబ్దాత= చే న్‌ తెకమల ములఅయొక గ్రాం అంబు ధారాజు ఇ=డాదక ధారయుక్క, గ (తక పా ప్‌ చెత్రు
ధరక్‌ గామియందు, యమస్వ సకొ = యమునానవిని; నిరి ంచుక్‌ =స్ఫజీంచును. చుమివ
అనల. పువృ్కరద్నీ పాధిపతి యగునీనరపతియొక్కు (సతాప మనెడు సూర్యుడు
క తురాజః పతౌపమును హరించి యుదామనీతిని షొ ౦డి శత్రువని నితలయొ క్క క జ్జల సపాలము
టా ey
గు చేతజలములచేం బుడమి యమునానదిని నిర ౦చు నని భావము. +
ము, అతులాంభోళరువావీఠిం బొల్పెసంగ స+త్వే నాని క్‌ వి యిలా
పతితో (సహ బెండ ముక్కు. ఘటియిం+పం జీర నీ కళూన్సు( భో
mar mr
484 చం ద్రికౌసరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
యత? జాతే తృష్టఫలంబు లంతకయ ము+న్న బత యా తోవ నూ
ర తశాఖావళి సాంచి వాని వటధాళ| తీజాత “ మర్పింపంగక్‌, 46
జ
త్‌. అచ్జాకీ=చంద్రికా ! అతులాం౦భోరువా పీఠిక. అ తుల=అసమానమగు, అంభో
రువాసీ8క౯ =కమలాసనమందు ; పొల్పెసయు సత్యస్వామికిక .-_పా ల్పెస (గు=మికి లి యొప్పు
చున్న, సత్వస్వామికిక = సత్యలే కాధిపతీయగు నలువకు, ఈవు = నీవు; ఇయి్యిలాపతితో
డక్‌ = ఈభూపతితోడ; రహిక= పీతితో; పెండ్లి _మెక్కు. =వివాహాదీళూంతవముందు.( వేయున
మస్కా-రమును; భుటీయింపకా= చేయు టక్కు చేరక=సమోవీంపయ; నీకుక; అత ండు=ఆన
లువ ; ఆ శ్రేష్ట ఫలంబులు. -ఆత్మ = తనకు, ఇష్ట = అనుకూల మెన్క ఫలంబులు=ఫలములను ; ఊ
న్చు(బోజఇచ్చును. ఆ(తో వక్‌=ఆబవ్వాదేవాలయమార్ల మందు, అంతకయమున్ను = నలువఫు
లము లియ్యక మును ప్రే వటథా(తీజాత ము=వటవృకుము; ఈపుహ్క_రద్వీపమందు నలు వస్థానము
(తోవయందు ఫలంబు లాాసంగుమలీ చెట్టు ండుట (పనిద్ద మి. డోక్టిత కా ఖావలిక-..ఊ
ర్రిత=దృథఢమగు, శాఖాజ్యక్‌'ములయొక్క_, ఆవళికా=పం క్తిని ; చాచి=చా గించి ; వానిక్‌ =ఆ
ఫలములను; అర్చింప6గక్‌=ఇచ్చుచుండంగ. దీనికాన్సు ననుక్రియతో ( టెక నయము,
అనగ నీప్రమృ_రద్వీపాధిపతి ని నీవు పెండ్లి చేసికొని యాద్వీపమందున్న నలు వకు,
బెండ్లి మొక్కిడ నేగుత టి 'నా([తోవ నున్న మట్ట చెట్టు నీవు కోరిన ఫలంబుల నలువకన్న ము
న్నొసంగు నని భావము.
చ. నరసతవాగమంబున ని+ కొక రసోదర దాస్య యామషపీ
శ్వరుం గవగూడి నీన్ర విల+సజ్జలఖేల నెనర్పం జేరంగా
నర సరసీభవద్విమల+ వారిప యోనిధివీచు లారతుల్‌
కరము ఫఘటించు. గా క రుణ+కంజక రమ్ముల నాభి పాడక, 47
=. టీ, సరసతపొగమంబునక్‌. సర స= =మనోజ్ఞ మగు,త పాగము౦ బునకొ=గీప కాలమందు;
నిదాథుఉషహ్టోపగమ ఉస్ట్ర ఊహైగమ స్తపః7” అనీయమరుయ; నిశాక ర నోదర దాస్య =-చందుని
క సోదరునిన లెనున్న ముఖము గల దానా | ! చంటదునివ లెనున్న ముఖముగలదని తాత్పర్యము;
ఇచట సోదరోశబ్దము ఇవార్గకము, “దేశీయ దేశ్యరి ప్వాభ సోద రాద్యా ఇవార్థ కా ౩7” అని కవి
కల్పలతయందున్న ది; ఈ మహీశ్వ్యరుకొ =ఈ ప్రహ్క_ర ద్వీ పాధిపతి ని; కవగూడ = జతగూడి;
నీవు; విల సజ్జల కృలక్‌ - -విలసత్‌ ఇప్రశాశించుచున్న, జల ఖేలక్‌ =జలకీడ ను; ఒజనర్పుకాఖీి చె
యుటకుు చేర గాక=సమిోవింపయగ; వరసరసీ భ భవద్విమలవారిపయో నిధివీచులు.-వరజ (శే
స్టమగు, సరనీభవణ్‌ = =కొలనగుచున్న, విమలజ= స్వచ్భమగు, వారి= ల దకముగ ల, పయోనిధి=
“ సము దముయొక్క వీచులు2తర (గలు; ఇచట నీ స్త్రి త్వనిశ్రేశము చేత స్రీ స్త్ర అనియర్గము దోంచుచు
న్నది; అరణకంజకరమ్యులకొ. “- అరుణక ౦జ=ఐఎజ్జదామరల చెడు, కర ంబులకొ=వా _సముల చేత;
ఆళి=అళిబృందమను చెలి; పొడ కొ = =పొటపూడు చుండ (గ; ఆరతుల్‌ొ=అఆర తులను; కరంబుణ
మీ కలి నుటించు(గాక=నుటిల్ల (జేయును గాక,
స౦ంచమాశ్యాన ము. 485
అనల నీవు (గీవ్వ కాలమందు నీఫుష్కరద్వీ పాధిపతిని గూడి స్వాదు సము[దమందు.
జలక్రీడ సేయ౦జనంగా తర యలు కందామర లనువా 'సంబుల నే? దు_మ్మెదతే ౦డము పాటంయబా
డ౭గా నారతు లీచ్చునని భావము,
శే. అని తెలిపి హైమవతి యాల+తాంగిచి త్ర
సారసము తజ్జ్ఞనాథీశే 4 చం్యద్రర క్తి
నలర లే కున్కి_ తెలిసీయు 4 నవ్షలం జనం
జేసె శిబి కాధురంధర4| కేశి నపుడు. ఉరి.
టీ. ఆలతాం చి తసొరసము = తీవవంటి మేనుగలయా చందిక చి త్తకమలము; లజ్జ
నాధీశ చందర క్రిక్‌, -తజ్ఞ నాధీళ చంద = ఆరాజచం(దునియొక్క_, ర క్రిక్‌ = అనురాగము
చేత ; అలరలేకున్కిక్‌ = వికసీంపకయుంటను ; తెలినియుక్‌ =గు ర్తించియు; హైమవతి =
పార్వతీదేవి; అని=వూరో్య క(పకారముగ్య తెలివీ=ఫు హ్క_రద్వీ పాధిపతి గుణంబుల దెలియ
జేసీ కిబికాధుర ంధర (శేణికొ =పల్ల కి మోయు చున్న వారి గుంపును) అవ్యల (జనక్‌ =ఆవల (బో
_ వునటులు; అపుడు=జఆసమయమందు; చేసెకొ=ఒనరించెను.
అనంగా పార్వతీదేవి ఫుష్కరద్వీ పాధిపతి యగుతజ్ఞ్జనాధీశచం[దునను రాగము వే చం
(దికచి తే సారసము వికనీంపకుండుటచేత నాందోళికను మోయువారిని ముందు చన నియో
గించె నని భావము. చందునివలన సారిసము ముకిళించును గాని వికసించుట లోకమం ద(ప
సిద్ధ మని సూ-చించుటకు( జం|దసారసపదంబుల నిటం గవి (పయోగిం చెను,
వ. చెంత నెక్క_మహీకాంతునిం జూపి యక్క_ంతువిరోధికాంత యాశకుంత
రాజయాన కిట్లనియె. ' 49
టీ, ఆశ కుంత రాజయానకుక్‌ =వాంసలవంటినడకలు గలయాచం|దిక్షకు ; అక్కా_ంగువి
రోధి కా౦ంత=ఆపార్చ్యశీదేవి 3 చెంతకొ=సమిపమందు. ; ఒక్క_మహీకాంతుకొ=ఒకరాజును;
గూాపీ=క న(బలటు చి; ఇట్లు=వత్యు మాణ| ప కారము; అనియెక్‌ =పలి కను.
ము, జలజాత చృద బేశ్య నేత్ర కనుమిో + శాకాంతరీవేశు ను
భో
జ్జ (లధామాఘవృతాశు నీఘను బుధ+ స్వామి_వజ స్తుత్యయె
యలరు స్టీనిసుక్తీ ర్రిశీతకిర ణా+ స్యామాళి వేధోండపం
కులు మేల్మేలిమి గుండ్రవేరుగతి కళన్లో నెప్ప నెల్లప్పుడు౯. 50
wy
ట్ర జల జాత చ్చద జేశ్యచే(త్ర=తామర "అకులవంటి న్మేతములుగల దానా ! ఇచట నీవ.
దసమా పీయందు దేళ్య(పత్య యము; "ఉజ్జ పలధామాభవృతౌాశుక్‌. = ఉజ్ఞ పల=[ పకా శించుచు
న్న, థామజ తేజన్ఫుయొక్క, ఓమఘ=సమూావాముచేే వృత =ఆవరింప (బడిన, ఆశుక్‌=దిక్కు
486 చం ది కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
గ
లుగల; శాకాంతీరిపేశుక్‌ = శాకద్వీపాధిపతియగు;) చనుకుకొ "= ఈగొప్పవానిని; కన్య
మీ = చూడుమా. వీనిసుకీ ర్రికీతకిర ణా స్యామాళి=వీనీక్‌ ర బ్రంగ న; వేఫోంచసం స్పలు=హ్లాండ్ష
ణా
pend ఆంటి
సవమూవా ములు మేలే లిమి గుండ్ల పేముగతిక= అతి శే 'స్టమగుగుండ్ల నందుని నం ఎల ఏ ప్పుడుకొ =
ఎల్ల కాలము, కన్లోనొప్పక్‌ = చూచుటకు నొపష్పుచుంష ల; బుథ స్వామీ (సె! సత్య మై = దే
నతౌశేస్టులయొక నంభము చేత. గొనియాడ (దగికదియె; అలగు€ =పెప్పును.
ఈళాకద్వీపాధిపతి క్రీర్షికాంతకు (బహాంచవములు గుంద్లవోర మున లె నొప్పునని శాత్స
రాము, అత్యు క్ష్యోలంకారము. అత్యు క్రి క్రి ర ద్భుళాత థ్య ఫ్‌ రొన దా." బ్రదేవర్థ్య: పము అని త్‌ల్ల
కణము.
| వి స అత =. క. “Oe >
మె. ధర నేతన్మహిపాల చం. దకృత ని+త్యస్పర్శన ఎభోకిపనగం
పర ల(పత్స మహోంబురాశి౫తిం వోం+పం గౌన్లు నిచ్చల్‌
~h స
తర సీథి నడ బౌగ్నిక్రీలతతి యందం బూని భ' గావన్‌
భరము న క్రి కరీతిం దాట్స యుదముసం4 ఇ "సం సులుం ము HE", వ్‌
ట్‌, ధరక=భూమియంద్యువ్‌ తన్న హీ పొల.చం (సకృతనిత్యస్ప ర్న సాాంన 1పరంపరొలు._
వతన న్మహిపాలచ౦(ద= ఈ రాజచందుని ౫ చైత్ర, క్ళతే= చేయం చడీ నిత్యజ్బర్శ నాంభ జనిత దొ
నోదకములయొక్కు, పర౦పరలుజ':వమూనవాములు,; ళన షమునాంయు 0 కకక ఇ నొ సమున్నీ
టి భ్‌ 0గ; తోందకొ=తో.ంచుచుండ లా; కొ మ =చం(దికా | నిల్‌ a ౨ సు వ్‌ తద ంతర
వీథిక =ఆసముదమధ్యమందు; భ ర్థావనీధర ముక = మేరు పర (తము ను ఏ MEAT న్న కీల కత్రి
1
లగుం౦ప్పులును; నూ క్రికరితికా = ముత్యములగరూక్సతీని; తాల్చె = ఉరి; బుక్‌ =పడద్దును.
యుంచంబుజాబడచానల జ్యూలా సమూహమురీతిని; ఆజ్‌ నిణపాౌం యా యు సుద న సంధు. జార క")
యందు చూడుము క
అన (6౫ నీళా కాంతరీ పాధపతి యొక్క చానొదకములు నూతన 1 సృ గావ మును ౯ భాసిల్లు
చుండ నా సము(ధమధ్యమునంబడీన మేరు సర్వ తము బడ 'చౌగ్న గాను నశ త పుంశములు
ముత్యములు గాను జూపట్టు నని ఖావము. ఈరాజు దొాసోద కము సుమి గ ప్పృరొని ముస్ని ౦టీన
దని ముఖ్యా శే యము. ం
నీ, పవనాహతో రి కా+సవనాదయుతపయో
రృవనాథఖేలనా సా+రమ్యగతులు
కల జాబ్టిసంకో భి+బిల శాయిపర్యంక్ర
తల శాయిపురువనం+ద ర్భననులు
సర నాత్యహితనుమో+త్కర సార ఫలడ ళా
కర సాలవల్లి 'కా4 పరపివ్భాతులు
వం వమా శా నము. 487
a Le we
చా “DN RANT "Es సన Yee Te TEs
OR)
a భా
హ్‌ జ న. షి /
న్న నమూ era rt సరై చయలు
చే. తానకి ప్రా గతము? తెగ I Tired
శ స లో ఫై | స్థ
Hy Ha డమూాం స గా. ay OR స “a mm చే 4 జ స న క్షు
మపి oh సు మ "జ. నుని Fi ws win న / 4 మోస వాధి
క
wey si, mw Wy nw ళ్ళ ॥. న a ye అలో wt
“కాంచి పంగ Wy a rah & గ న వ్‌ 2
టు. వాకమాండద లలన ,స్బావంార మాన పరమాణముగల నడుముగలడానా ! పారమాం
a CY
దల్యశ్య మునుగు పస వలా ప యు ఫర నాన వనంగా 4 జాలసూర' స్టమరీచిస్ల 0 నూత్ష్మ౦ం య
: ఫ్‌
SIE WER AY షం PN HIN స స ఈ స్య తే” * అని దాని లత్ష ణము, Pp నాక్ష్న్ష
గ ఖీ is tt '
యుధం ర శ జాన “బర నముయమొ క" గా- పసలిమ మగుఖందము పరి
ఓ జ . (0)
మొడు సస నిని వం యం ఫి Mh, nem సలి '§* ౦ళానకలన క్‌. తావక =నీసంబ ౦ధియగు, ప్ర
మట "
అపు fT సుం లం ముం మొక రహా స ఫొ |
రాణ ఫు గ న జొ వ. ములు మక్‌ స్య పారణ న స౦చిత స్ట పుణ్యములయొక్క_ యనుట,
॥1 EN
WOM వర nT mY ha ey SE wg ఇటో ™ Fst 9 సీక్రుడొ పస నావాతో ర్తి కొనవనాద
యతిప యోగ ఏ నాసి జీల వా” న్యుగి ఈ లుఆపన్‌ "వాయువు చేత, ఆనాక=కొట్టంటడిస, యి
TBE OT, Tr, వాదు: జగ సని నితోడ, యుతఆకూడుకొన్న , పయోర్ష్మవ
నాధ జిపాల క ద శంక, తాల టా బన్‌ మోది ములమయొక సా? రమ్య గులుజను నో ముగు రీతులు,
కల! కాసెపు న. irom టప భం! Tor a YM రిగర్భున ములు కి 5 ల కాగి = పాలకి జలి
యంను, స nA mh ES ye Wr i) కల యుల షే సు డగ సెట్టు, పర స్టంక లే ల=ఐమం-చ
మువందు, ఎ యయా పుల్‌ లచ మమ. WITT సు నియొ క ) hrm, సంద ర్శునములుజ్యాఫులు j
వర సాగి న... సట hae a eT సళ్లని సాల పల్లే Ca పవీప్‌వ్య్చాచులు ,_ సర సనక రందము
తోం కన, BD bere పీతలను wr (= ర=వూదండ ములకు, సార ఫల=| శే
పృపలరు లగు, అల్ల గుటక అక గొల నకిపట్లును, పాల =స్భుతములయందు, ని కాజ =తీనల౦
దు, పనిని Dry మ్‌ వర్‌ ae, శీ ge, mh మాన్య న౫ వన్‌వగ మాసి వారి! కన్న ౮ మానినీ
భుణీసః 1 dee TI a న... స టి hss hye yl సీస న్‌ "స స్టమసంనమ యొక్కు,
గం. Wr # , 1 iy
మార జా త్‌ క... చరి త వోని నన్‌ మువాణగ్‌( ఫు! అ స్తీ వత్త. ముల యొక bs
ty 4. | జ న య
పరిచి యాల "నీ 1 న yn 9 = ఘీ? 1 న జుం రజను దున సు ందు; మపీాాత్ర చును ద్ద
OR
WE wr ET యను లంట. Went, Fr WoT AMRF" = Ey సనా yg చేశ వ ఈమాన వాధథ్గి
॥ ay eet
కాంత్రస్టుంం Ahr ms జ yer ఇ పొఫవతియిగు. నీరాజపుంగ వ్రునయొక%_ కొంథధమును ;
ర ట్లు ముదు బకత సుతు.
అవలం Ss తని విం దితి తేలి పాలక డద బియందవి కతి (కీ డలును అచట శయ
4 గో *
| న a Way my w: we, al MW; గ” శాట్టుట్ల 1 య ॥
నించియు గను పీకి గక క క ర్ముని మొలను. ఫులప్పుమ్పుదకొాదుల'చే. నిండీయుండు వనంబుల
a
Som myn sm Thm my టీ అ, జ్‌ మ 1 కిద ల
విహార ముగు, బా పం HAT, WES యల న్న వొములును నిడు మటిల్లు నని
ఫావరు,
488 చం ద్రి, కాసరీణయము, స వ్యాఖ్యానము.
మ. అని యాశాంకరి వల్క. ముంగలికి వేశగారూఢిచే నేగున
వ్వన జా న్యామణి దృష్తి తన స ృ్రసతిని* ర్యాంఛావిధిం Bos జ
యన. దద్యానధురీణు లంద తొక గో*|తాధీశునిం జేర్చ
య్యనఘుం జూపి యపర్ల యిట్లనియె మత ్వండినమాినో క్ర పలకా. 53
క]
టీ. అని= ఈ[పకార ము;ఆకా౦కరి=ఆ పార్వతీ దేవి; పల్కు క్‌ =పలుక గారు ౦గలికికా
ముందుకు; వేగారూఢి చేలా = వేగిరపాటుయొక్క_ నిరూఢి చేత; ఏగునవ్వనజా స్యామణిదృ
ఫ్రి.---వ గు=పోవుచున్న; అవ్వనజా స్యామణి=ఆ-చం(దిక యొక్క, దృష్టి= చూపు) తన్న పతి
నిర్వాంభావిధిక =ఆరాజున ౦దు వాంఛ లేమియొక్క_రీతి ని; తెల్పక్‌ = తెలియ జేయ (గా; చయ్య
నక =శీ భుముగ; తద్యానధురీణులు=ఆవాహనమునుమోచువారు; అందటు = ఎల్ల రు; ఒజకగో
(తాధీశునికొ=ఒకభూపతి ని; చేరక =పొందంగా; అయ్యలఘుక్‌ =ఆఘనుని; చూపీ=[ప్రదర్శిం
చి; అపర్ల= పార్వతీ దేవి; మత్స విండీసమానో కులక్‌-.---మత్స ఫ్‌ ండీ=శర్క_ర కు, సమాన=తు
.ల్యమగు, ఈ కులక్‌- = వాక్యముల చేత; ఇట్టు=వక్ష్యుమాణ[ప కారము; అనియెక్‌ =పలికను.
శా. పాంచాలాత్శజ గాంచు వీని దధిరూ+పమా పట పావృత
(శాంచద్విపథ రాధురంధరుని నీ రాజన్యుదానాంబు ల
ర్పించుక్‌ వాశ్చరపాళి కెంతయు మహశ+ర్థిక్‌ వానివై నీసుతో
మించ౯ బోలె నమూల్యలావణి తదు+న్మేహంబు గూల్పుక్‌ గడుకొ. వ్‌4
టీ. పాంచాలాత్మజ=చందికా ! డదధిరూపక్షాపట పావృత[కౌంచద్వీపధరాధు రంధరు
నిక ...--దధిరూపక్షాపట= పెరు ంగమున్నీ టిచ్చే (పావృత =ఆవరింప (బడిన, (క్రౌంచద్వీప= (కౌం
చద్వీపముయొక్క_, ధరాధురంధరునిక =భూభ రయగు; వీనిక=ఈరాజును; కాంచు = చూ
డుము. ఈ రాజన్యుదా నా ౦బులు= ఈభూపతి యొక్క దానోదకములు; వాశ్చర పొళికిక=జల
చర్యశేణికి; ఎంత యుక్‌ =మిక్కిాలి; మవార్టిక్‌ = అధికమగువృద్ధిని; అర్బించుక్‌ = ఇచ్చును.
వాని వెక్‌ =ఆజల చర శేణిపయి; ఈసుతోక్‌ = ఈర్ష్యతో ; మించంబో లెకా = అతిశయించు
టకువ లె నె; అమాల్యలావణీ= అధికమగు సౌందర్యము, ఇదిక ర; తదునేషంబు = ఆవాళ్ళర
_? ర ఈ
"పాళియొక్క_ యభివృద్ధిని, కడుక్‌ '=మిక్కిలి; కూల్చుక్‌ =పోంగొట్టును. అనంగ నీపద్యమందు
"నారాజా దొనోదకళులు' వాళ్చర పాళి క శివృద్ధి నొనరించినను వానికి దత్ఫాందర్యాము మి
క్రీ_లి యభివృద్ధిని బోంగొట్టుట: మఘటిల్లదు గాన వాళ్ళర పాళికన గ, నాళ్చర =మత్స్య్యము,
పాళి=చివ్నాముగా యల, “ఫాళిస స్త్ర ఫ్రశ్యబ్యాప జహి అని యమరుండు అనంగ మోనుకి
డము-గల మన్మథున, కచేషమును' బోంగొట్టు ననుట.
.. ఈథక్రాంచ ద్వీపాధిపతియొక్క_ దానోదకము జల బరమల కభివృద్ధి జేయు ననియు
తతా ండర్యము మన్థథుని నిరసించు ననియు నశ పాయము,.
చ, వరహరిజాత్యఖండరుచి$ వారము నెంచి ,మహోబ్దమండలి
గ్థరణి నడంగం (దొక్కి వని+తామణి యీావిభసద్యకోవి భాం
సంచనూశ్యాన 489
కురహారు( డొప్పుం గుండలిత+కుండలినేత . పదాంగవంబు నై
థరదపథంబు దంత్యసుర4చరమునై చెలువార నెప్పుడు్‌. రర్‌-
శీ రా
టీ. వనితామణి=చం(దికా ! ఈ విభు సద్యకోవి భాంకుర వారు (డు. - ఈవిభు=ఈ (కొంచ
ద్వీపాధిపతియొక్కా, సత్‌ ఇశేవ్థమగు యళః=యళముయొక్క, విభా= కాంతియొక్క, అం
కుర = ములక నెడు, హరు డు=ఈళ (రు (డు; కుండలితకుండ లి చేత.-కుండలిత=చుట్టుకిొన్న,
కుండ లినేత=శేషుండు ; పదాం౦గదంబు నె =పాదమునకున ందియ యైనవా౯డై్య; శరదపథ ౦బుజ
మిన్ను; దంత్యసుర చర్చ చర ముచె. .—దంత్యసుర= గజాసురుని యొక్క, చర్మ ము చే= =చర్ష మైన దై;
ఇలు వారకజపకాశింపం) ఎస్పుడుక్ష్‌ = జా లిల్ల పుడు; వరవారి జాత్యఖండరుచిబారయుక. వ
రజ కేస్టుండగు, హరిజ=మన్మ ధునియొక్క్ల, అఖండ = =అఖండ మెన, రుచివారమును=కా౦తిపుం
జమును;నొంచి=నొోవ్పీ౦చి; వారిజూతి=సీంవాజాతియొక్క, అఖండరుచి వారము నొంచి యనున
ర్గము దోంచుచున్నది; మహాబ్బమండలిక్‌-.....మవాత్‌ =ఆధికమగు, అబ్బమండ లిక్‌ = చం దమండ
లమును, తెల్ల దామరగుంపుననియు 6 దో(చుచున్నది; ధరణికొ=భూమియం౦ందు; అడం౦గ.
(దోొక్కి=అడ 6గునటులు దొక్కి; ఒప్పుక్‌ =(పకాశించును.
అనంగా న్మీకౌంచిద్వీ పాధిపతియశోంకురము, ఆదిశేషుడు పాదకటకముగాను ఆకా..
తము గజచర్శ్మము గాను జెలంగ6గాా వారిజూతిరుచిని జయించి అబ్బమండ లము (దొక్కి శివుని.
పలె6 (పకాశించు నని ఫావము. శివు(డు దమాధ్యర థ్వంసమునందు( జం(దుని (తొక్కినా డ
నుట ఫు రాణ్యప సిద్ధము. ఇత నియశ స్సు (బహాండ మంతయు వ్యాపించిన దని ము ఖ్యాశయు .
వు, సరనీజో పమగంధి నంతతము (శాం+చద్వీపసంవాసీ థం
కరపూజాగతి మించినా నలరు నిక్క_౦ వబీనృఫాలుండు శం
క రభావమ్థున సద్దణావృతియు రోగ ద్య యు న్విద్విహ.
త్పురసం భేదనవ్య తి త్యు నృమగుణ+స్ఫూర్హి . న్విద్బంభింపలోక్‌. 56,
టీ. సరస జబోపమగంధి=పద్మ గంధమునంటి. గంధము గల చం(దికా.! ఈన్భ పాలు౦
దు= ఈ భూపతి; సంతతము=లల్ల పుడు ; (కౌంచద్వీపసంవాసీ శంకరపూజూగ తిక. ఒశ్రాంచ
ద్వీపసంవాసీ= =(కౌంచద్వీపమందు నివసించునట్టి, శథ౦ంకరజళితికంఠరునియొక్క, ఫపూజా=అర్భ్యు
నయుక్కొ_, గతిక = (పాపి పి చేత; శంకర భావ్తునక = శివత్వము చేత, సుఖకరస్వరూప.
ము జేతనని నరపతి పరమగునర్థము ; మించెనాక్‌" = అతియించెనోయననుట్లు ; సద్ద ణా
వృతియుక౯.- సత్‌ = సత్చురుషులయొక్క, గణ.= బృందముయొక్క_, అవృతియుక్‌ =
కూడీకయును, [పమథగణము లయొక్క_ కూడికయునని శిసపరమయిన , యర్థము; రంగద్భూతి
యుక... రంగత్‌ =|పకా శించుచున్న, భూతియుక = ఐశ్వర్యమును, (ప్రకాశించుచున్న
భూతియం ననగ భ స్తము నని శివపరమగునర్భము ; “భూతి ర్భన్మనిసంపది” యని యమురు(
డు; విద్వివత్సు ర సంభేదన వృ త్రియుక్‌.-వీద్సినల్‌ =శతువులయొక్క, ఫురజళరీరములయొ
క్కు సంభ్లేదనవృ త్తియుక=[ బద్దలు చేయునట్టి వ్యాపారమును,; విద్యివల్‌ =ళ(తువుల గుచు
62
490 చం ద్రి, కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
న్న్రవఫుర = (తిఫురములయొక్క_, సం భేదనవృ త్తియునని వపర యైన యర్థము; సమగు
ణన్ఫూ రిక్‌ .-సమ=సమౌనమ గు, .'గుణ=గుణముయొక్క_, న్ఫ్చూూరర్తిక = అతిశయము వేత;
విజృంభింపంగక్ఞపకాళింప6గ; అఅరుక్‌ = (పకాశంచును. నిక్క౦బు= సత్యము.
అనగ (క్రాంచవ్వీపాధిపతి యగు నీన్ఫపాలు(డు శివప్రూజనముపహివమువలన శివ భావమునొొండి
సద్ద ణానృతియు భూతియు విద్వివత్పుర సం భద న వృత్తియు( బొందెనో యనునట్లు (పకా
శించునని భావము,
చ. అవిరళరత్న కూటుముల థీ హోరిమహాసుమునోవి తాన వై
భవముల బొల్పు| కాంచగీరి 4 బంధురనూతన బంధుజీవ బి “0
ధవరదనాంశుకామణి య+నారత మింపగుం గాక సీకుం (బో
త్పవకర శేళికాకనక + సౌధవిధానముం దాల్సి యెంతయు౯. 57
టీ. అవిరళరత్నకూటములక్‌ , - అవిరళ=సందులేని,;రత్న =రత్నమయములగు, కూట
ములక్‌ = శిఖరముల చేత; వోరిమహాసుమనోవితాన వె భవములకా. హోరి = మనోవార మగు,
మహత్‌ =అధికమగు, సుమనోవితాన=పూగుంపులయొక)%_, వై భవములక్‌ = విభ వముల చేత;
పొల్చు[కౌంచగిరి=ఐజప్పు చున్న కౌం చపర్యతేము; బంథురనూతనబంభు జీవబాంధవరదనాం
శుకామణి.---బ౦ధుర=ద ట్రమగు, నూత న=నవీనమగు బంధుజీవ=జపాకునునుమునకు, శాంధ
వ=సమానమ గు, బాంధవసగో తజ్ఞూతి బం ధ్వాదిశ బ్ఞము లు ఇవార్థకము అని చెప్ప బడియున్న ది
రద నాంశు కా=దం౦త చృదముగ ల కాంతలలోే, నుణి = రత్న తుల్యవగునోశం[ది"కా! నీ క్యకొ=నీ
క (పోత్సవకర కేళి కా కనక సౌధ విధానము. | పోత్స వక ర= వేడుక న ను జేయునట్టి, శ్లీల్ధీా జ
విలా సార్భమగు, కనక సౌధ=బంగరు మేడయొక్క_, విధానముఐరీతిని; తాల్చి = ధరించి ఎంత
యుకా మిక్కిలి; అనారతము= =ఎల్ల పుడు; ఇంపగు గాక =ఆనందకరమగుంగాకి'.
అన లగ నీకౌంచద్వీ పమునం దుండు కొం చపర్వతము రత్ననుయకూటముల చే నునో
వార పుస్సక దంబముల చే నొప్పిన్నదె నీకు గీడాసౌధమురీతిని ధరించి (పశాళించు నని
భావము.
న. ఆని యయ్యిందుధరనుందరి యెజింగింప నన్న పపురందరునిమై నక్కుంద
రదన జెందంబు. వొందుపడ కుని తెలిసి యానధర్యు అమందరయంబీున
వేజొక్కమహీశకందర్పు. జేరం జన నందు నతనిం జూపి యాగో[తధరపు
- శ్రీ తనే చకశతష(త్రసగో(తనేత కిట్లనియె. 58
టీ. అని=ఈ ప్రకారముగా అయ్యిందుధరనుందరి = పర మేశ్వరునకుపత్ని యగు పౌ
_ర్వతీ దేవి ఎెణీంగింపక= తెలియ జేయ (౮; అన్న వ పురందరునినెక్రా =ఆ రాజేందునిమి(ద;
_ అక్క్యుందరదన జందంబు= = మొల్ల లవంటి పలుభరునగల యా చం దిక యొక్క చీ త్రము; సాం
టొ
స౦ంచమాశ్యాన ము. 491
దుపడకున్కి_=పొందకయుండుటను; తెలిసి = తెలిసీక్రొని; యానధుక్యలు = పల్ల కిని మోయుంవా
రు; అమందర యంబునక్‌ =అతి వేగము చేత; వేలొకమహీళశకందర్పుక్‌ = మతీయొక రాజమన్మ
యని; చేరంజనకొ=ానమిపమనునకు యో గొ; అందు=ఆస్థలమ౦దు, అతనింజూవీజు ఎఆరాజునుఖా
న్‌ ఆగోతధర పుతి=హీ'ము వంతునకుక్రొమా సైయగు పార్వతీ బేవి; తస్తేదక శత్తపత్ర సగోత నే
(తేకుక= =నల్ల దానురలవంటి్‌ ] -నేత్రములునల యా చందికతో, ఇట్లనియెక=వ ్యమాణ పకా
రముగ6 బలి కను.
చ. నెలంత కుశాంతరీపధ రశ4ణశీరమణీం[దుండు నీండు వీనియా
దలపయి నుంచు మోన్ర కర +తామర సార్డి తమా క్రికాళి ని
య్యాలఘుండు మారనీరవిశింఖావువిలోడితచి త్త తె _భేర్యుండై
దలంచు6 జమిో నిరంతరను ఈ త్యత్కు_ చదుర్లము లా[శయింపంగకొ, 59
హ్‌, నెలతే=చం ది కా! నింయజఈరాజు; కుళాంతరీ పధరణీరమణీర్యదుండు=కుశ ద్వీప
భూపసుండు; వినియాడలపయికొ=నీని శిరముమింద; ఈవు=నీవ్రు; కర తొమర సార్టిత మూ క్తి కా
భికొ,.-కరతామర స=కేలు దామర చే, ఆర్జిత=గహీంప (బడిన, నూ క్తి కాళిక = ముత్యము లచే
రును; ఊంచుము=ణనుచుము. ఇయ్యలఘు(డు= =ఈభఘను(శు; మార ఫీర విశ ఖ"ఘవిలోడితచి త్ర
తయ్యుందే--మారవీరజమ _నృఫ వీరునియొక గా విశిభొామ=బొణబృ్బృందము చేత, విలోడిత=కలయం
బడిన చి త్రజనాదయముయొ క). శెయ్యు( దడ థెర్యముగ లవాల్ళడే ; ; నిర ంతేరము= బల్ల పుడు;
త్వ్యత్కుచదుర్ద ములు.-త్వల్‌ = ఎనీయొక గా కుచదుర్దములు = పాలిండ్ల నెడు కొండలను; అశ
యింప6ంగకొ జ =వేరుటకు; తల చుకొ= సృరించును. చుమో=సత్యము !
అన ౭6౫ చండికా! ఫీడు కుశ ద్వీపమునకో రాజు, వీనిశిరమునందు నీశేలనుుడు నూ క్స్‌
హారమునుంచుము ఈ రాజు ఎల్ల పుడు మన్మ థ బాణముల చే6 గుంది నీకోచము లను పర్వతముల
న్యాశేయింపగోరుచు న్నా డు నిజమని భావము.
చ. నిరుపమవ్నిశవ స్తనయః+ని[ గవాకృ[(ద్దవిణాఢ్యుండై మహో
అలలో రెం
హరిబలసంయుతుండయి బు+ధార్చిత రామసమాఖ్య నొప్పు నీ
నరకులసార్వభాముని మనం బలర న్వరియింస మేదినీ
వరనుత నీకు నెంచ నని+వార్యకశొదయ మబ్బు ట(బమే. "60
జ
టీ. నిరుపమ విశ్రవ_స్తనయని (గ వాకృద్ద)వి జాఢధ్యుండుఐ. -_ నిరుపమ =సాటి లేని, విశ
వ _సనయ౭కుబేరునియొక్క_, నిగనా=నిరిసనమును, కృత్‌= చేయుచున్న, |దవిణ=ధనము వే
త్ర, ఆధఢ్యు( డే= ధనికులడెననా (డై; నిగుపము=సాటి లేని, విశవ_స్తనయజ=రావ ణా సురునియొ క్క,
నిగవామును జేయు , _దవిణ=బలరు ేత్క(గదవిణంకాంచ నేవి శే (దవిణంచప రా[క మే” యని
విశ్వము; అఢ్య్యూ (డైనవాండన్ని (శీ రావపర్వమైనయర్థ ము; మహావారిబల సంయు తుండయి,.-మ
బాత్‌ =అధికమగు, వారిబల=సింవాబలముతో, సంయు తుండ యి = కూడుకొన్నవా ండయి,; వా
గ్‌
492 చ ౦ ది కాఫరిణయము, స వ్యాఖ్యానము.
రిబల=వానర నెన్యముతో, ననిరామపర మెనయర్గము; బుధార్చిత రానుసమాఖ్యక్‌ . బుధజవి
ద్యాంసుల చేత, అర్చిత=మన్ని ంప6ంబడిన, రామ = మనోజ్ఞ మగు, సమాఖ్యుక్‌ = కీ రిచేత్క బు
భజ దేవతల వేత, అర్చిత=పూ జింప (బడిన, రామసమాఖ్యక = రామయను నామము చేత. నని
రాముపర మైనయర్భ ము; ఒప్పు నీనర కులసార్వ్య భె "మునిక్‌ =| పకాశళించు నీనరకుల చ(క్రవ రిని,
(శ్రీరాముని; మన౦బు=మాన'ససము; అలరకొ=సంతోషించునటులు; వరియింపక్‌ = కోర 6గా;
మేదినీవరసుత .- మేదినీవర=భూభ రయగు కణదోదయునికిి సుత=కూ ంతురవగుచందికా !
భూప త్రియగుసీ తౌ బేవియనునర్థము దోంచుచున్నది; నీకు ఎంచక్‌ =విభారింపంగా; అనివా
ర్య కుశోదయము. -అనివార్య=నివారించుట కశక్యమగు కుళ=కుళద్వీపముయొక్క_, ఉద
యము=ఉన్న తి; అబ్బుట= =లఫ్‌ంచుట; అ(బ మే=ఆళ్చర్యమా ? కాదనుట, అనివార్యమగు,
కళ =కుశుండనుపుత్రునియొక్క_) ఉదయము అబ్బుట చిత్రమగాదని తోచుచున్నది.
_ అనలా కు బేరునికన్న నెక్కువ ధనము గలవాండును సీంవాబలు(డును పండిత శ్లాభ్యు
మయినకీ రి గలవాంయడ నగునీకుళ ద్వీపాధిపతిని వరియింతువేని నీకు కుశ ద్వీప మబ్బు నని
భావము. రావణుని. బర్మాకమముచే న్మిగహి౦చినవాండును వానర సె న్యముగలవాండును రాను
నామముగలవా(డు నగుదాశరథిని వరించిన సీతాదేవికి గుశుం డనుపుత్రుండు గలిగె నని
యర్థాంతరపక్షమున భావము.
మ, బలజూటీమణిదీ_ప్తిదీపకులసం+భారా ప్తయా జన్యవం
గళగేహాంగణవిధథి వండు గుణటం+కారాఖ్యమం[(తధ్వనుల్‌
ఇలలో న్భాహసలవ్ష్మీ. గూడి కరనా+ళీక్రంబుల న్లూర్చుం జో
నలి మై నాకబలిక్‌ ద్విషత్కరిశిరో+నర్థ్రోరుము క్తాతతిక, 61
టీ. వీయ=కుశద్వీపాధిపతి; బలజూటీమణి దీప్పిదీపకుల సంభారా ప్త యాజన్యమ గ
_శీవోంగ ణవీథిక్‌ .- బల=సేనలయొక్క,
డు దీప=దీవియలయొక్క్ల, క ల=సమూవామ చెడు, సంభార=ప దార్థసంచయము చేత, అ ప=
పొందంబడినది, జ”=అగునట్టి, జన్య =యంద్ధమ నెడ్కు మంగ గేవా=కల్యా ణగ్భ వాముయొక్కం,
జూటీమణి=ళిరోమణులయొక్క్క దీ పీ=కాంతులె
అంగ ణవీథిక్‌ =ముంగిటిభూమియందు; గుణట ంకారాఖ్య మంతధ్యనుల్‌ .-గణ=అ లై తౌటి
ay)
యొక్క, టంకార= =ట ౦కారధ్వనియ చెడు ఆఖ్య= పసిద్ధిగల, మం(తథ్యనుల్‌ =మ[త్రముల
రొదలుు చెల (గకొ=ఒప్పుచుండ (గ; సావాసలక్షీక్‌ = శవయ నెడులక్షీని ; కూడి=పొంది,
వివావామయియనుట; నలిమెకొజయోగ్యయ+ా; 2 ద్వినత్క.రి కిక నర్థేరు ము కాత తీకా ద్వి
' వత్క_రి=ళ [తుగ జములయొక్క-, 'శిరః=శిరములయందుండు, అనర్భృ = అమూల్యముల గు, ఠా
రుజగొప్పల గు, ముకా=ముత్యములయొక్క_, తతికొ =సమావాము వేత; నాకబలికొ=వివావోం
* గభూతమగు నాకబలియను కృత్యమును; కర నాళీకంబులక్‌ = కరకమలముఅ చేత, కరమందుం
డు బొణముల వేత ననిగాని యర్థము; కూర్చుక్‌ = =ఒనరి౦చును. పో=సత్యము.
అనంగ సీకుళద్వీ ఫాధిపతి యగు రాజు సెనకులయొక్క. శితోమణీ కాంతు ' ల సేడుదీప
“ముల శేనలంకరింప యడియున్న యుద్ధభూమి య నెడు మంగళ గృవామందు అనంగా' నివానా
స౦ంచమాశ్యాన ము. 493
: గృహమందు అై_తాటిిమోంత యనెడు మం[తములు వెలయు చుండ లగ సావాసలన్నీ ౦
'బెండ్లయై శత్రుగజంబుల శిరములయం దుండు ముత్యములే నాకబలిం జేయునని భావము.
ర్చిర పాం పత్యభి వేస్టితోర్యర ధ రా+భృ బ్భేదిసం_తాతని
ర్టరపుర్యు త్తమలీల నిత్వసుఖవి+, భాజద్బుధ( కేణికా
పరిషక్షిక్‌. హిత దాయిరాజమణిసంళపా ప్హిం గురంగోకుణా. 62
_ మ. వరభోగాన్వితు; డీన్ఫపాలకు(డు (పో+వక నిచ్చలు న్మించుస
టీ. కురంగేక్ష ణా=చందికా ! వరభో గాన్వితుండు.-వర =(శేన్టమగు భోగ= గృహ
ముశయ్య ఆభరణము వస్త్రము స్త్రీ పుష్పము గంధము తౌంబూలమను అను నీయెనిమిదిభోగములతో,
అన్నితు ండు=కూడినవా (శు ఈనృ పాల కుడు=కుళ ద్వీపాధిపతీయగు నీరాజు; (సోవక్‌ =రత్నీం
పంగా సర్పిర పాంపత్య భి వేష్టితోర్వర. _సర్చిర పౌంపతి=సర్పిస్పము దము చేత, అఖి వేసి త=
చుట్టయణడిన, ఆర్వర=పుడ మి; ధ రాభ్ళ చేది సంతా త నిర్జర ప్రర్యు త్తమ లీలక్‌-.._ధ రాభృ బ్భేది=
ఇందునిచేత్క సం తాత =రక్షీంపయిడిన, నిర్జర ఫురీ=అమ రావ తియొక్కు, ఉ త్రమలీలక్‌ = శే
పస్పమగు విలాసము చేత; నిత్యసుఖవి(భాజద్బుధశేణి కాపరివ క్లిక్‌ .-_నిత్య=ళాళ్వతమగు, సుఖ
=సుఖము వేత, వి భాజత్‌ ఇ ప్రకాశించుచున్న, బుధ=విద్యాంనులయొక్క_3 దేవతలయొక్క,
(ేణికా=పం క్రియొక్క_, పరివ_క్లిక=సంబ ంధము చేత [హిత దాయి రాజమ ణీ సంపా పిక్‌.
' హీతదాయి= హితమునొసంగు, రాజమణి= రాజు శేస్టులయొక _, సంపా ప్తీకొ=| పా పి చేత;
_హీతమగు దానినిచ్చు చింతామణియొక్క సంపా పి చేత మించుక-జ్మపకాళించును.
అనంగ నీకుశద్వీ పాధిపతి చేం బోషింపండువుడమి యమ రావతివలెం (బకాశళించుచున్న
దని భావము. .
క, అని తెలుప మనం బచ్చట, మొనయమి శిబి కాధ రాళి 4+ ముదిత నెక మహీ
ఛుని చెంత. చేర్చ వివయి, ల్లును నావిభుం జూపి చెలువ 4 క మృాతజిదు _క్రిక్‌, 63
ట్రీ, అని= ఈ|ప కారము; తెలుపకొ= తెలియజేయ ; మనంబు = డెందము; అచ్చ
టక్‌ =అరాజునందు; మొనయమిక్‌ =పూనకుండుట వలన; శిచికాధ రాళి= పల్ల కినిమోయు వారి
గుంపు; ముదితల్‌ =-చం(దికనుష ఒకమహీశుని వెంత౯ =ఒక భూపాలుని సమి పమును ; చేర్పుక్‌ =
పొదింప లభ; శివ= పార్వతీ దేవి; చెలుపకుక్‌ =చం(దికకు;ఆవి భుక్‌ = ఆరా జును ; చూవీ=ప దర్శిం
"బ్రా అమృత జిదు క్రిక్‌ = సుధనుజయించిన వచనము చేత ఇట్లు = వక్షుమాణ[పకారముగ;
అనుక =పలి కెను.
ఫా, టపద్దానన గాంచు మోన్ఫపతి ర+ మో్యోత్క౦ళమై శాల్మలీ. ౨౨,
ద్వీప తొణచణుం డితం డితనివి+ద్విట్కా.౦తకు త్ప్రత్న శే
ఛీవిచ్చందక వై ఖరి న్వలయ కై +లీయోరుకూటంబు లా .
భీవాళీగతి భిల్ల రాడ్యువతిమా?ళి (శేణి ఫొల్పుకా గడుల =... 4
494 చం ద్రీకౌసరీణయము, నవ్యాఖ్యానము.
టీ. ఓ పదానన=ఓ చం (దికొ ! ఈన్ఫ పతిక్‌ొ =ఈరాజాను; ర మ్యోత్కంఠ మైక్‌ జను
నోవారమగు సంతసము చేత; కాంచుము= చూడుము. ఇత ౦డు= ఈ రాజు; శాల్యలిద్వీపతాణచ
ణుండు=శాల లీద్వీ పమును శాూలించువా(డు; ఇతని విద్విట్కా-ంతకుక = ఇతని శతు కాంతకు)
వలయ శే లీయోరుకూటంబులు.-పల యశే లీయ =చ్మక్ర వాళ సర్వత" సంబంధులగు, ఉరు=అధి
కములగు, కూటంబులు =శిఖర ములు; ఉత్పంత్న కేలీసిచ్చందక వె ఖరి౯ -ఈత్‌ =ఉన్నత్నమెన,
(పత్న =పురాతనమ గు, శేలీపిచ్చందక= క్రీణాగృవాముయొక్క, వై ఖరిక=రీతిని భిల్ల రాడ్యు
వతి మాళిశేణీ=ఎటుకు దొరలయొక.. స్ర్రీసమావాము; ఆలీ పొళీగతికొ= సకియల గు ంపురీతీని;
కడుక=మికి-లి; పొల్సుక=ఒప్బును.
అనంగ నీశాల్మ లీద్వీపాధిపతి యొక్క శ తుస్త్రీలకు మేడలు లోకాొలోేక పర్యత శిఖ
రము లనియు వారికి 'సకియలు ఎటుకోస్త్రీ అనియును భావము.
మ. కలుమున్నీ రను పెస్కైలంకునడువు ౪ స్లన్పట్టి వం చేలు శా
ల్మలికాద్వీపము (శీయుతిం దనరుం గొ౪మా తమ్మి నా మధ్యసం
స్ధల జ్యోతిర్ల తి కాఖ్య కేసరవృతో +ద్యత్క_ర్లి కాస్ఫూ రి శా
©)
Mn 0)
జిల (దోణాది తద్యగగాభ) మళిరా+జిస్టెమం జూ పట్టక, 65
టీ. కొమ్మా=చందికా ! ఏంేలుశాల్మలి కాద్విపషము=ఈరాజు పాలించు శాల్మలిద్వీపము;
కలుమున్నీ రను పెనొ_ల ంకునడుమక .-కలుమున్నీ ర ను=సురాసము[ దమ నెడు, పెన్కొాలంకున
డుమక = పెద్దమడు 6గునడుమ,; కన్సట్టి =క నిపించి; (దోణా (ది=(దోణపర్వతము ; మధ్యనంస్థలి
బ్యోతిర్ల తి కాఖ్య కేసరవృ తోద్యత్కలర్షి కాస్ఫూ రిక .-మధ్య సం స్థలి=మ ధ్య ప్ర దేశమందలి,
బ్యోతిర్ల తి కా=జ్యోతిర్ల తల నెడు, ఆఖ్య = పేరుగల, శేసర=కింజల్క_యుల చేత్ర, వృతీ=ఆ వరిం
పంబడిన్క ఉద్యత్‌ =(పకాళించుచున్న, కర్లి కాజ తొామరదుద్దుయొక్క_, స్ఫూ రిక్‌ =అతిశయ
౭ముబేత; రాజిలకొ=[పకాశింప 6౫) తదగగాభ ము = దాని'సె నున్న మబ్బు; అళి రాజి స్టేమక్‌ =
భృంగసమూహా కృతి చేత; చూపట్ట6గక =కనివీంప ౮౫; తమి నాక్‌ '=కమలమోయను నటులు ;
శ్రీయుతిక్‌ = కాంతితో (౧సాడుట చేతను, లక్షీ తోంగూడుట చేతననియు దోంయచున్నది;.
తనరుక్‌ జ(పకాళించును.
ళు
అనంగ సురాసముద మ నెడుగొప్పకొలనునడుమ. గాన్చిం మనీ కాల లి ద్వీపము
నడును జ్యోతిర్లతిక లనుకేసరములతో ంజేరియున్న (దోణా(ఏ తామరదుద్దువ లెనుండల
నాపర్వతముమో6ద నున్న “మేఘము భృంగరాజివ లె నుండ (గ గొస్పమడుగునందు భృాంగరా
+ జితోంజేరి యున్నకమలమువ లె నాద్వీపము (ప్రకాశించునని భావము. సము[దమధ్యగతద్వీప
మును" (వాదమధ్యగతకమలము గా నుత్చేఎక్షించుట చే ను క్పే)జాలంకారము.
మ, తరుణీ వీనియళోవ దాతశుక ము+ద్యచ్చ క్షి మిన్నెంది బం
ధుర తారాకులగో స్పనీఫలములం + దోడ్తో భుజింప న్విభా
* wre won కల
ప౦చమూ శా స ము, 495
వరి త ద్థెన్యముం జెంద చెతదతిదీ+వ్యజ్హై తచ్చేరీర నా
త్కర ఫక్క-ద్ద్రుహణాండక ర్పర గళ ద్చాహ్యాంబుబిందు చృటక్‌.. 66
టీ. తరుణీజచందికా ! వీనియ ళో వ దాతశుక మ=ఈశాల లిద్వీపాధిపతీయొక్క యశ
సృృనెడు తెల్ల నికుక ము; ఉద్య చ్చ డక ౌమోంది కెగయుచున్న క క కి చేత; మిన్న ౦ది=ఆకాశము
నుపొంది; బంధురశా రాకులనో స్త నీఫలములక్‌ొ.-బంధుర=ఎడ ము లేని, శౌరాకోల = =రిక్కొ_లగుం
పెడు, గో సనీఫలములకా దా ఘు ఫలములను; తోడోకా ఉఇవెంటనె; భుజింపకొ= తినగా;
| దివా! తిం MN "జ, త హోదీళ షే భ్‌ జే టి
విఫాసరి= రాతి; ఏత దతి దివ్య క్ట శ్ర భరికవోత్క_ర సక్కద్దుహికాండకర్పర గళ ద్వ్బాహ్మ్యాంబు
లిందుచ్చటక్‌ .-ఏతత = ఈకశాల లిద్విపా ధిపతి యొక్క, అతిదీస్యత్‌ = మిక్కి_ లి పకాశించుచు
న్న జె తఫేరీ=జయేరియుక., రొవోత్సు_ రో=శేబ్దబృందము చెత, ఫక్క_ల్‌ =పగిలిన, దుహీ
ణాండ సహో ఎడము యొక్క, కర్పరొ=ప్పుట్లవలననుండి, గళత్‌ =జూబుచున్న్య బాహ్యాం౦బు=
గ్రహాండ మునకు. నెలుపటనుండు జలముయొక్ళ_, చిందు = బిందువులయొక్చ_, భటక్‌=
సమూవాము చేశ; త గ్గాన్యము.లే త్‌ =అనక్షుక్రయులయొక్కు, _సాన్యముడకూన్యతను; చెం
మ
దదు=పాొ దయ,
అనంగ నీశాల లిద్నీ పాధిపతియొక్క_ యశ మనెడు తెల్ల నిచిలుక మిన్నొ ౦ది నత్మత
ములను (దామెఫలమయులగు తినినను ర్యాతి వీని జయ 'ేరీనినాడము లనలన (బహో ండకర్సరము
పగిలి (సవించు జల విందు'నందోవాము చే రిక..లఅదయొక్క. లేమిని జెంద దని భావము. యశ
మును శుకముకుగా రిక్కి_.లను (గాతెఫలములనుగా జలబిందువులను రిక. లనుగొ వర్డ్‌ ంచుట
వే రూపశాలంశారము.
ఉ, ఈనను భేశుం గూడి వారి+ణేవణ నీవ ముదంబు నిక్క వే
లాననవాటికావివృతు 4లం జరియించుచు మించు వేళ నీ +
మె వలనొన సం[శ మన +మాజము దూలం బొలు. గాక జో
ట్‌ a న
టానన రాఖి వాక ణకు+లస్థగి తానిలవోత జాతముల్‌. 67
టీ. వారి సోకు ణ=కురంగ ముయొక్కా కనుల వంటి కనులుగలయోచం(ది"కా ! ఈవను
బల డు ఈ ళాల్మ బిడ్‌ స్పై పాధపతిని; కూడి=కలసీ కొని; నీవు ; ముదంబు=సంత సము; నిక గాక జు
ఆతిశయింప (౫; వేలా వనవాటి కావిన్భాతులక్‌ .-వేలా= చెలియలిక ట్రయొక్కా, సవజఅడవి
యొక్క, వాటీకా=పం క్షులయందు వివృాతులక్‌ =విహారముల చేత; చరియించుచుక్‌ =[కుమ్మరు
చుమి చు వేన్‌ ౯ క్‌ =జతిశయి ౦ చు సమయమందు; నీ మెక్‌ =నీశరీరమందు; వల గొన్న సం్యశమసమా
జము.--వలనొన్న = చుట్టుకొన్న) సంశేమజ=[శ మలయొక్క, సమాజము=సమూవాము; తూల
నక = పోవునటులు హోలా వన రాళివాఃక ణకుల స్థగి తొ నిలఅపోతజాతముల్‌ ..-హాలావన రాళి=
సురానము[దముయుక్క, వాక ణ=ఉదకకణము లయొక్క, కులజసమూవాము చేత, స్థగిలేఐ
ళ్‌
496 చంద్రికాపరిణయము, స వ్యాఖ్యానము.
కప్ప (బడిన, అనిల పోత =మందమారుతము ల యొ క్కు, జూతముల్‌ జసమూవాములు: పోల్చు.
గాక =జప్పు (గాక.
ఓచం[దదికా! నీవు శాల లృలిద్వీపాధిప తిని గూడి చేలావనవిహారమును చేయుచుండు
త్రటి నీశరీర[శనును కలుమున్నీటి నీటితుంపర అతో (గూడిన తెమ్మెరలు తొలంగంజేయునని
భావము,
వ. అని యప్పంచాస్య పంచాన్యమధ్య యొజింగించిన నాకాంచనాంగినే తాం
చలం బతనివై ( (బవ_ర్తింప దయ్యె నది యొజింగి వేజొక్క మహీశపుంగ
వుం జేర నియోగించి యారాజేం(దుం జూపి యన్నెలత కన్నెలతాల్పు వే
ల్పు పట్టపుబేవి యి ట్లనియె. 68
టీ. అని=ఈ(పకారముగ ౧బలిక్సిఅప్పంచా స్యపంచాస్యమధ్య. -_ పంచా స్య=ఈశ్వరునికి,
పంఛాస్యమధ్య=సీంవా మువంటినడుము గల యన6గా శివకాంతయగు నాపార్వతీబేవి ఎతిం
గించినక = తెలియ ౧జేయ(లగా; ఆకాంచనాంగ చేతాంచలంబు=ఆచందిక యొ క్కు.కటాక్షము ;
అతని "పెక =ఆశాల ల్యలిద్యి పా ధిపతిమో ద; (పవ ర్థింపదయ్యెక్‌ = (పనరింపదాయెను. అదియె.
తంగ =అది దెలిసి; వేటొక్క్ళమహీశపుంగవుకా2 =మటీయొక రాజు కేస్టుని 3 చేరక =సమివీంచు
నటులు; నియో గించి=ఆజ్ఞా వించి; ఆరా జేం[దు (జూపి; అన్నెల తకుకా= =ఆచందికకు;అన్నె ల
జపే పట్టపుదేవి= =చం[దునిధరించిన యీశ్వ్యరునకు( బట్టపు దేవియగు పార్వతీ దేవి;
ట్లుజవ క్ష్య్యమాణ(పకారము, అనియెక=పలికను.
మ. అరిజన్యాంబుధిసంభవజ్జ్ఞయరమా+హాసాంకురక్కీ_ ర్తి నీ
శరజాసో)ోపమమూ ర్తి. గాంచు చెలి ప్ల శత దీపభాభ ర్భ
_ప్తరసాభృద్ధరణీయమై పొదలు గోతం దాల్చు నీమేటి ఛా
౯ స్వరదోర్యషీ భుజాంగదా[ గఖచి తాం చ చ్చ్యకనిలోపధికా. 69
ట్‌. ఇలి= =చందికా ! అరిజన్యాంబుధిసంభ వజ్జయరమా వహోసాంకుర త్కీ_ ర్రిక్‌ ... అరి=
కత్రువులయొక్క, జన్య= =యుద్ధమ చెడు, అంబుధి=సము[దమందు సంభవత్‌ = జని ని ంచిన్క
జయరమా=జయ లక్షీ యొక్క, "సంకర ల్‌ = =చిటునగవువ లెనాచరించు, క్రీ ర్తిక్‌ = "యశము
గలప్లకృద్వీపభూభ రక్‌ =ప్లవద్వీపర్గా జై న; ఈజలజాసోఫపముమూ రిక్‌ =మన నృథునికినమానమగ
దేవామగలపీనిని; కాంచు=చ్చూడుము. ఈయేటి= ఈమనుడు;స ఫర సాభృద్ధరణీయయై. సప్త
రసొభ్ళత్‌ =స పకులా చల మల చేత, ధరణీయయే= =ధ రింప దగి నదియె; “పాదలు నో త్రకా =
ద్ధిలొందుచున్న భూమిని; భాస్వరదోర్యప్టి భుజా ౦గ దా గఖచి తాంచ చృ(కనీలోపధిక. -భౌాస్ట్య
= పకాశించుచున్న, దోర్యష్టి = భుజదండములయొక్క_, భుజాంగద = శకేయారములయొ.
అ|గ=చివరయందు, ఖ-చచిత= చెక్కు (బడిన, అ'ంచత్‌ =(పకాశించుచున్న, శకనీలజ
'ముయొక్క_, ఊపధిక్‌ =కపటము వేత; తాల్ఫుకొ=ధరి ంచును.
ప౦చవమూశ్యాన ము. 497
అనంగ నీప్ణవద్వీ పాధిపతి స ప్తకలాచలములు మోయుచున్న భూమిని తన బాహు,
ఫురియందలి ఇెక్కియున్న యం[దనీలమణి యనువ్యాజము వే ధరించి యున్నా (డనిభావము,
భూమి నలిని దనుటకు విష్ణుమార్హి వక్షమనందు ధరియించియున్న కస్తురిని లక్ష్మీ జేవిసమిప
మందు భూదేవిని (వీతితో నుంశెనా యనునట్సులు నును చరి[ త్రయం దు తృే్రిష్షింప బడీ
యున్నది,
మ. అనిశంబు ను న్పెధ వర్ల రృ ప్రక ల్పతరుద+వ్య ద్వాననాలబ్ధిం చే
కొని యదె జై (శపచ్‌ం గరంబు మను సీ+వ్‌ ణీస్థలాధీశవ
ర్యునికీ ర్నిపకరంబు మించ సకి యోళాహూపూర్యపతానలం
బనత | నాజిలు నట్టి ధ్యాంత పరథా+మం బెచ్చునే మెచ్చటరా, 70
టీ. అనిశంబుకొ = బెల్ల పుడు; బుధ వర్ష ్యకల్పతరుదీవ్య ద్వా సనాలస్ధిక , -బుధ=దేవత
ల చేత, వర్ష్య్య=వర్షి ంపందగిన, క ల్చతరు=కల్పపృవతములయొక్క_, దీవ్యత్‌ =(పకాశించుచు
న్న, వాస నా=వలఫుయొక్క్క_, లబ్టిక్‌ =|పా ప్రీ పిని; చేక్రొ ని= =(గహీంచి; అ చై షతరుచిE = అద్వితీయ
కాంతి చేత కర ంబు=మిక్కి_లి; మనునీటి'ణీస్థలాధీళవర్యనికీ ర్రిపకరంబు., -మను=వృద్ధిబొందు
చున్న, ఈతోణీస స్థలాధీశ వర్యునికీ రి పక రంబు=స్లత్న ద్వీపాధిపతియగు నీరాజశేష్టునియిక్క
కీ _ర్లివుంజము ; మీంచకొ=అతిళయింపంశా; న్స హో స క్రీ= =ఓవో చం ది"కా ! వూర్వపమావలం
బనళక =ఆపనీస్థాంత ము ఆశ యముగాంగలుగుట చేర ; వూర్వపత్ష,=శుక్ష పక్షము, అవల౦బన
తక్‌ =ఆ[శయము గా. గలుగుట చేత నని స్వభావార్థము; రాజిలునట్టి ఛ్య్వాంతపర ధామం
బు. రాజిలునట్ట=(పకాళిం చునట్టి, ధ్య్వాంఠపర=వం[ దునియొక్క, ఛామంబు= తేజము; బచ్చు
టక్‌ =వీప దేశ మందన; ఎచ్చునే = అతిశయించునా? ఇచట, అనిశంబుక్షొ = ఎల్ల పుడు;
బుధ =విద్యాంసుల చేత, వర్ణ న్రైపొగడ(దగీన, కల్పతరు=కల్పతరువను వేదాంత గంభముయొ
) దీవ్యత్‌ =(పకాశించుచున్న , వాసనా =అనుభూళత సృతియొక్క, లద్దిక౯= పా ప్తి ని; చే
కిెనిడ[గపీంచి; అదె ృతరుచిక్‌ = (బ్రహ త్తే క్యమందలియాస క్తి చేత; నును=అతిశయించ్చుు
కీ ర్మిపకరంబు, ఫుల్లి ంగస్యారస్యము వలన నొకష్పురుషు డని తోచుచున్నది; మించకొ=
అతిశయింప (గ; పూర్వప మా వలంబనతక్‌ . _ వూర్వప క్ష=అప సిద్దాంతము, అవల ౦బనత కొ=
ఆశయము గాంగలుగుట చేత ను రాజిలునట్టి భ్య్వా౦త పర ధామ ం౦బు.-రాజిలునట్లి=|పకాళిం
చునట్టి, ధ్వాంత పర ధామంబు=గధ్య:అ న్తేయస్యనధ్యా క నః” అన౭గాధ్యళ శబ్ద మ౦తమందు.
గల మాధ్వశ బ్దనుర్ధ ము, తద్యాచ్యులు=దై గతులు; అటి ద ద్వెతులయొక్క, పర థామంబు=ము ఖ్య
మగునీద్దాంతము; ఎచ్చు నే? ఎచ్చదని భావము. ధ్వాంత అజ్బునముయొక్క, ధామం బెచ్చునె
యనియు చెప్పబడును,
అనంగ నోచం[దికా! ప్లతద్వీపాధిపతియొక్క కీ ర్రిఫురజము కల్పతీరుకాంతితో
చేకీభవించిన కాంతి గలదై మించ6గ శుక్ల్షపక్షమం దుండుచం్నదుని తేజము హెచ్చునా?
హెచ్చ్నదని భావము.
63 '
ళ్‌
498 చం ద్రి 'కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
అచె వశీ నీర్ధాంత పరు లగువిద్వా౦ను ల వే( (బళంసింప (6 సడీనకల్పతరువను వేదాంత
(గంథధముయొక్క_ మన నాదులచే నుదయి౦చిన వాసనను చేకొని (బహి త్తి క్యానుసంధానము
వవిజ్బంఖిం చు విదాాంసు( డతిశయి౦ప గ పూర్వపక్ష్షమత ము నవల౦భించియు న్న నూధ్వసీ
ద్ధాంతము హెచ్చ దని ధ్వని,
చ, నరససితో పమాధర ర4నాలపయోనిధిరాజ వేష్టిత
ర్వర కధినేత నీపతి నవారితవై భవశాలి నీమహీ
వరు నవలాల నాతిలక్ర +వల్లీక చయ్యనం బల్లవింప స
త్వరగతిం. గాంచవే నయన+ వారిరుహాంతమునం (బీయంబునక్‌, 71
రససితోపమాధర.- సరస = మనోజ్జమగు, సీత = చక్కెరతో, ఉపమా
పోల్సి_గల, అధర = ఓపష్టమగలచందికా ! ర సాలపయో నిధి రాజ వేపి తో రర కుక. _రసా
లపయోనిధిరాజ = ఇతు సము దరాజు చేతను, వేస్ట్రిత=వల గొన (బడిన, ఉఆర్వరకుక = ఇ్రుడ
మికి; అధి నేతక౯=ఒడయుని; ఈపతికాొ=రారాజును; అవారిత వె వె థ వశాలిక-. _ ఆవారిత= అనివా
ర్యమగు వై భవ= విభవముచేత, ' శాలిక్రా= =(పకాశించు చున్న వాని; ఈమహీ వాళ్వరుక్‌ = ఈసక్షు
ద్వీపాధిపతిని; నవలాల సాతిలకవ ల్లిక._నవ=నూతనమయిన లాలసా= వేడుక య నెడు, తిలకవ
ల్లి క =బొట్టుగుతీవ) చయ్యనక్‌ = కీ ఘుముగ, పల్ల వింపక్‌ =చిగిరించునటులు; నయనవారిరువోం
తమునక్‌ =క మలము వంటి చే త్రమయొక్క. అంతమువేతను, (వీయంబునక్‌ = పేమతో; సత్వ
రగతిక =అతిశీమముగ; కాంచవే=గూడుమా.
ఓచందికా! ఇత్తుసము దము జే జుట్టణబడయున్నట్లి పుడమి కధిపతి యగునీరాజును
వేడుకయను తిలకలత పల్ల వించునటు లఅతిజేగముగా నతాంతమచే నవలోకింపు మని
భావము స్తీదృష్టి చే బొట్టుగు చిగిరించునని కవిసమయము.
ళ్‌
వ, అని యిట్టు లాగట్టుదొర పట్టి ఏవరించిన నారా చ పట్టి యాదిటపె వరా
గ్య్యంబు దెలుపు చిన్ని నవ్వ నవ్వ నవ్యనిత దరహాస చ చం|దిక తదీయసం తాప
కారణంజై (పవ ర్తి రిల నంత యానావలంబకకదంబకంబు జంబూర్వపభూ
పాలలోకంబు. జేర్చ నన్న గాధిరాజకుమారి యోనారి నేశెడుదీవియ రాజు
లు వీరు వీరిలో నొరు రాజకుమారునివై ( జూపు నిలుపు మమ క్కు హోత్సునిగు
ణ౦బులు వర్తి ౦చెద నని యానతిచ్చిన ' నాకాంత యఖల చేశ నాయక గుణ
"(శ్రవణ కాతూహలపూర్యమాణ సాంతమె శాలీనతాభరంబున నూరకుం
డె నది మెతీంగి సర్వమంగళ యక్కు_రంర్గగ నేత కందణుం గెలుపునదిమె
వారిలో నెక్ర్క_'రాజుం జూపి యి ట్లనియె. 72
స౦చమాశ్యాన ము. 499
టీ. అని ఇట్టులు= ఈ పకారము? ; ఆగట్టుదొరపట్టి = హీమవంతునకు ఫ్యుతికయగు
పార్వతీ దేవి; వివరించినక్‌ = వక్కా_ణింప; ఆరాచపట్టి=ఆరాజపు త్రీ; ఆదిట్టపెక౯= =ఆప్ప
తీద్వీపాధిపతిమా ద; వై రాగ్య౦బుజ= అను రా గా భావమును; తెలుఫుచిన్నినవ్వుక్‌ = తెలియ జేయు
చిటునగవు; నవ్వుక్‌ = నస్వంగా, అవ్వనితదర హాసచ ౦దదిక, “- అవ్వనిత= ఆచం ధికయొక్క,దర
హాసచం(దిక= దిలునగవువెన్నె ల; తదీయసంతౌప కార ణం బె. =-తేదీయ= ఆప్పకు ద్వీపాధిపతి
సంబంధియగు, సంతౌప=పరి తౌపమునకు; కారణం బడే హీకువై; ప్రవ ర్తి ర్తి ల్లె౯ = (ప్రవ ర్తి రించెను,
ct
అంతక = అటుమా౭6ద; యానావల౦బక కదంబకంబు = = పల ల్ల క మోయువారియొక్క_గుంప్ర;
జంబూద్వీప భూ పాలలోక౦ంబుకొ = = నే రేడ్సుదివియయందు ౦డు పుడమి దొరలగుంఫును ; చే
రక్‌ =బిందింప(గ; అన్న గాధిరాజకుమారి = హీనువంతునకు పృతికయగు నప్పార్యతీజేవి;
సీ నారి= =ఓచందికా ! వీరు చేరెడు దీవియరాజాలు=వీరు జంబూద్విపంబునను౦డు రాజులు;వి6
లోక్‌ = ఈ రాజులలో; ఒక్క. రాకుమారుని మె సెక = =ఒక రాజపు తునిమో ద, చూపు=దృష్టిని; ని
లుప్రముజఈ ౦చుము, అమవోత్తుని గుణంబులు=ఆమవోను భావుని శౌ "ర్యాదిగు ణము లను; వర్షి౦
వదక = నుతించెద. అని = ఈ[పకారము,; ఆనతిచ్చినక్‌ = సెలవియ్య (గా; ఆకాంళ =
ఆచం దిక; అఖిల దేశ నాయక గుణశవణకౌతూవాల పూర్యమా ఆ స్వాంత యొ, _ అఖిల బేళ
నాయక = సమ సదేశాధిపతులయొక్క్ల, గుణ=ళక్‌ "ర్యాది గుణముల యొక్క, (శవణ=వినుట
యందు కాతూపహాల=సంతసము చేత; పూర్యమా ణ=నింప బడిన) స్వాంత యె= చి _త్తేమగల దై;
శాలీనతౌ భ రంబునకా =లడజ్జ్డా గౌర వముచెత, ఊరకుండెకా=వ మనకయుం౦ డెను. అదియెణి ౦౫ =
అదిదెలి సీకొ ని; సర్వమంగళ = పార్వతీ దేవి; అక్కు_ర లగ నే త్రకుకా=ఆ-చందికకు, అందణజం జె
లు ప్రునదియె = ఎల్ల రను దెలియంజేయునదియె 5 నారిలోక్‌ =ఆరాజులలో ; ఒక్క_రాజుకా';
ఒకభూభ రృను; చూవీఇపడర్శించి ఇట్టు=వక్యుమాణ( ప కారము; అనియమెకొ=పలి కైన,
చ. పొలంతుక గౌడ చేశ నఠపుంగనుం డీతండు వీని. గాంచు మి
య్యలఘుండు నిత్యసద్దుణ చ+యస్ఫ్సురణకా శుభకీ రిపు తికా
వలి నటియింపం జేయు గడు 4 వాాగమణాండము 'లెల్లల గంచుకుం
డలగతిం బాయ కూని (భమ+ణ[కమణంబులు చక్క. జేకొనకా, 73
టీ, పొల6తుకజచందికా : | ఈరఠ(డు = ఈరాజు ; గౌడ దేళనర ప్రుంగవుండు= గౌడ
దేశొధిప తి; వీనికొ = ఈరాజాను; కాంచుము=.చూడుము. ఇయ్య ల ఘుండు= =-ఈఘను (డు; నిత్య
సద్దుణచయస్సుర ణక. -నిత్య = ఎల్ల పుడు, సద్దుణ = చాన దాక్షీ ణ్యాది గు ణములయొక్క, (తా
యొకు, యని యర్థాంతరము, చయ= =సమాహముయొక స్ఫుర ణక =| పకాశముచేతను,
చలనము వేత నని యర్థాంతరము; శుభ కీ రిపు త్రి కావలి. శుభ =సుందరములె లైను కీ ర్రిపు(తి
క్రొ = క్రీ రియ నెడు బొమృలయొక్క_, ఆవలి = పం క్తిని కడుక్‌ =మిక్కిిలి; వా్యాగమణాండ
ములు=(బ్రహ్మ౦డముల ను, ఎల్ల ౯ొ=అ న్నిటిని; కంచుకుండ లగతిక్‌= కంచుకుండలరీతిగా? పాం
యకజనిడువక; ఊని=(గహించిి అనంగ నాట్యోపయో గి ఘటము లపగిగి (అంహాండములను
500 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
(గహీంచి యని భావము; (భమణ[కముణంబులు.-(భమణ = తిరుగుట వలన నైన, (కమణం
బులు=పాదవిన్యాసములను; చక్కక్‌ = చక్కగా చేకొనక్‌ = (గహీంచునటుల్సు నటి
యింప6ంజేయుక్‌ = నాట్యము నొనరింప(ంజేయును.
అనగా నీగొడ దేశాధిపతి (బహాండ ములు కంచుకుండలుగా (గహీ౦చి తనమం చిగుణ
ములను (తాళ్ల యొక్క చలనము చేత తనకీరులను బొమలను (భ్రమణ (కమణంబులు సే
యు నటులు నటింప జేయునని భావము. లోకములోనాట్యమందు (పవిణత గల వారు
కుండలయం౦దు నాట్య మునరించుట (ప్రసిద్ధము. ఈరాజుకీర్షి సమ _స(బహాండములను వ్యా
వించిన దని వ్యంగ్యము. ఈపద్యమందు రూప కాలంకారము.
మ, సమిదుద్ద్యోదిత హె తిఛృద్ద ళనవి+ సార ప్రభావా_క్తిమై
శమం బెంపొంది యుద్మగజిమ్టుయుతి ని+చ్చల్‌ బల్‌ మొన ల్పూపు శం
బమువై ధాటికి. జయ్యన నెడల స మ్యాభ_ర్హభామాగ్ని క్ర
ర్యమబింబోపధి నారతిచ్చు నవారశజ్ఞావాస యా[తోవలక్‌. 74
తీ. సమిదుద్దోతిత హేతి భృద్దళన విస్ఫార[పభానా ప్రీ మైక్‌. సమిత్‌ = యుద్ధము 6
దు; ఉద్ద్యోతిత=[ పకా కించుచున్న ట్టి; హేతిభృత్‌ =ఖడ్డ థారులయొ క్కు డళ్గనఇ బద్దలు వేయు
ట చేత; విస్ఫార=అధిక మగు; (పభావ=మహి నుయొక్క_; ఆ _ప్రీమెక్‌ =పొ ప్రి చేతను;సమిల్‌ =
. nae ఎదీ ర్‌ మ, ణి a
ఇంధనముల చేత్క ఉద్ధ్యోతిత=జ్వలించునట్లి, హాతిభ్భృత్‌ =అగ్నియొక్క_; దళన=తిరస్మా_ర
ము చేత;వి స్నా ర= అధికమగ్వు ప భాము యొక్కా(పా _పీ చేత నని య గ్భాంతరము;క్షమక్‌ =భూమి
యందు; "పెంపొంది=వృద్ధి బాందిిఊద (గ జిస్తుయంతీక.._.ఉద గ =తత్కృుష్టు (డగు) జిన్లుయు
తికొ=ఇం(ద సంగతి చేతను; జయశీలునియొక్క_. సంబంధము చెతనని య స్థాంతరము;నిచ్చల్‌ =
నిల్వ పుడు; పల్తూనల్‌ =నూరంచులను; అ నేకసెన్యములను; చాపుశ ంబము "పెక =క న (బటి చు వ
(జాయుధథముమో 6దికి; ధాటికిక = జె తయా తకు; చయ్యనక =శీఘ9ము గ) చెడలకొ =సపయలు
జేజలగా? ఈహాభ ర్రధామాగ్ని కిక = ఈ గొడదేశప్రురాజుయొక్చ్క, (పతాపాగ్నికి ; అవా
రాష్టావాస=దినలత్మ్ర; ఆ[తోవలక్‌ =ఆమార్షముల యందు; అర్య్యమవీంబో పధికా = సూర్య విం
వ్యాజము చెత; ఆరతికొ =నీరాజనమును; ఇచ్చుక్‌ = చేయును,
ఈగాడ దేశాధిపత్మిపతాప్తాన్ని పుడమి ళూరనిబర్హ ణము చే వృద్ధి నొంది; జయశీలుని
గూడి అనేకసేనలను జూపు వ్య జాయుధముమో (దికి యుద్ధమునకు "వెడలలా, దినలవ్షీ మౌన
చ్గుందు (పతాపాన్నికి సూర్యబింబ మనునెప మిడి యారతిచ్చుచున్న దని 'భొవము. సూర్యు
బింబము (పతాపాన్నికి నీరాజనదీపము న్నటు లున్న దని పద్యమందు వ్యంగ్యము.
కనజగ్భపహాంబుల న్విడిచి 4+ వారిధిరాజకూనూారి యామహీ
యనపద సీముముల 4+ సంతతము న్వసీయింపం బొడు ౫
—4 ద
పంచమాశ్వాసము, 50
కొనినతదాలయాళి నుమఃకోముల బలొరొద నివ్వటిల్ల గా
ననిశము మొత్తు లాడు మలి? నాత్మకబంభర దంభభూతముల్‌ . 75
టీ. సుమకో మల =కుసుమమున లె మృదువైనదానా ! వారిధి రాజకుమారి = లశ్నీ దేవి;
పనజగ్భవాంబులక్‌ =పదృ గృవాములను ; విడిచి=వదలి; ఈనుహీశ నయన పద్మనీమలక్‌ = ఈ
దొరకనుదామరల కొనలయ౦దు; సంతేతేముక్‌ =లల్ల పుడు; పసీయింపక్‌ =నివసింపలా, పా
డుగెకొనిన తే దాలయాళి కొ = పాడుపడిన యాలత్షి గృవాములయందు; బల్‌ రొద= అధికమగు
కోలాహలధ్యని; నివ్వటిల్ల ౧౫౯ =అతిశయింప గ; అనిశము=ఎల్ల పుడు; మలినాత్మ్‌ కబంభ
రదంభ భూతముల్‌ .-నులినాత్మే కజనల్లనిదేవాముగ ల్క పాపభూయిస్ట్రమగు మనముగలయను
నర్థము వోంచుచున్నద్కి బంబర చంభ =తు మైదలను కపటముగల, భూతముల్‌ = పిళాచము
లు మొత్తులాడుక =కొట్లాడును.
కీచందికా ! లత్మీ దేవి తననృవాములను విడిచి యీరాజు నపాంగములయందు వనీ
యింపంగ నా మెగ్బనాములు పాడుపడి వానియందు ఘోర థ్యనులను జేయు చు నల్ల నిళరీర
ములు గల నునెద లనుపిశానము టెల్లప్పుడుసు గొట్టాడుచుండు నని భావము. రాజుల న్నేతాం
| wr య య
తములయందు కలిమ నెలంఛ యునికియు కమలములు ల శ్రీ నివాసము అనుటయు నందు భృాం
నము లుండుటయు 6 (బస్‌స్టము.
జే, అనిన (వస్రతాన్థముసకు వేళ దాంత మనంగ
వనిత స్వాంతం బలజనెర్యదు * నెనయ కున్కి_
"వేకొళని ఎ పంతం జేర్చి యళ న్వెలంది క(ది
తనయ యారాజుల సూొపి యిశట్లునియె నపుడు. 76
జీ. అనినకొ = ఈపకారము చెప్ప 6గా; చై శౌర్థమునకుక్‌= =జీవాళే పరమాత్మ అకు
నయము లదు wn నగరమునకు "నేగాంతేమున (౯ అ అదడ్వతౌర్థ్‌ (పతిపాదకము లగునుపనే
htm
శీ
1
ఆనేల
వషములమన టు; సనితి స్యూంతం౦ం బు ఇ చందికా చి త్తు 5 అలజౌేందుకా = ఆనర నాథుని;
జః fy న జ వట
చనయకుస్కుకా = పొందకుండుట చెత ; వేటొొకనిచెంతళా = మభియొకరాజు సమిాపమును;
'చేక్సి జప ‘Bo; అ సెల (గికకా ను ఆచందిక కు; అ(దితీనయ జు పార్వరీ దేవి; అరాజుక్‌ ౫
ఆమ్మగురొనగ రొపతిని; ఇ-పీ = (పదర్శించి; ఇట్లు = వత్యమాణ్యపకారము; అనియెక్‌ =
yy జ ల జ 3 ల
పలికిను. అపుడు=ఆ సమయమందు. దీని కు తర పద్యస్థ క్రియతో నన్వయము
అనయా ౫ ఇతారము అడి కౌర్థ ప్రతి పాదకములగు ను పనిషత్తులయందు ఏరీతి సమ
న్వితము కావో ఆరీతి, జం(దికాచి త్త మ రాజునందు లగ్నము కొ దని భావము. ౧
చ. రతి దళుకొ త్తం గాంచు మధ్గుఖరానగరి పరిపాలన (కియో
ర్జితేమతి నీమహీపతి వి+* శేషకలవణశోభి తాన్య సం
502 చంది, కాసరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
భృతత పనీయమేఖలిక + నీనరపాలకుఖడ్లపు[తీ న
ద్భుత గతిం గాంచి శ్మతుతతి 4 పూను నని న్నవమోహా మాత్శలక్‌. 77
టీ. రతి=అనురాగము; తళుకొ త్రకొ=[పకాశించునట్టు; మభురానగరీపరిఫా లన కియో
ర్లితమతికొ._మభురానగరీ=మభురాపట్ట్లణముయొక్క_, పరిపొలన(క్రీయా = పాలన వ్యా పార
మందు, ఊర్ణిత నుతిక=దృఢ మగుబుద్ధిగల; ఈమహీపతిక్‌ = ఈరాజాను; కాంచు=.చయూడుము.
వి శేషకలచుణ కోభితాస్యక్‌ . _విశేవ క=విలత ణమగు, అక్ష ణ=గుటి చేత, శోభిత =|(పకాశిం
చుచున్న, ఆస్యక్‌ =ముఖముగల; విశేవక = తిలకమువేతను, లక్షణ = శుభ చివ్నాముల బే
తను ప్రకాశించుచున్న, ముఖముగలయని యర్హాంత ర ము; సంభృత తపనీయ మేఖలి
కక్‌ .-స౦భ్చత=భరింప (బడిన, తపనీయ=బంగరు యొక్క, మేఖలికకొ = ఖడ్డబ ౦ ధముగల,
ఒడ్రాణముగల, కళే ష్రలా ఖడ్తబస్దే స్యా త్మా_ఇకో శేల నికమృయో ౪” అని విశ్వము ;-ఈనర పా
లకు ఖడ్డపు తిల .- ఈనర పాలకు=ఈనర పతియొక్క. ;ఖడ్డపుతీక=చూరక త్రినిలేదా; ఖడ్డమ
నుసుతేను; అనిక్‌ =యుద్ధమందు; శ్యతుతతి=శతుబ్బృందము; అద్భుత గతి౯ =ఆశ్చర్యూరీతి చేత;
కాంచి=చూచి; ఆత లక=మనములందు; నవ మోహము. నవ=నూత న మైన, మూవాము=వూా
రను, ఆను రాగమును; పూనుక£ =పాందును.
అనంగా యుద్ధమం దీమభురాప్రుర నరపతి ఖడ్డప్రు_తిని జూచి శ తుబ్బృ౦దము మోవా
మును బొందు నని తౌత్సర్యము,
నీ మథు రాపురీమణి+మహనీయసౌవర్ష
హర ిసందోహావి*హారములకు
ననవద్యబ్బం౦ దావ+ నాం తాంతలతి కాంత
లతి కాంత హరణఖే+లాగతులకు
+ కలిత సారసమి(త్రశకన్య కాకల్లోల
మాలి కాపాలి కా+ కేలికలకు
చారుగోవర్గ నా + చలకందరామంది
రాఫీనిగూహాన 4 వ్యాపృతులకుం ల
తే. దరుణచ పలాయమానకై. +తేకదళొ ప్ప * లా
కబరికాబంధ యాశకాంత్‌ 4+ గల” చేని
నీధ రాధీశకులమాళి 4+ నెనయం జేయు
మృలఘు లజ్ఞావలద్దృప్రి*విలసనంబు, 78
టీ. తరుణచపలాయమానకె తకదళొ ప కబరికాబంధ._తరుణదపలాయమాన = [కొ
నుమెజఫ్టవ లె నాచరించుచున్న ; టైతీకదళ= దం) టకు వేత; ఆ పజపాందంబడిన; క.
weal?
స౦చమాశ్య్వాన ము. 503
బరికాబంధ=కిొప్పుగల చందికా ! మధురా ఫురీమణి మహనీయ సౌ వర్ల వార్థ 'సందో వావిహో
రములకుక్‌ ._..-మథురాఫ్రరీ=మథు రాన గరము యొక్క); మణీ=మణుల తో (సా డిన,ము హనీయ=
శా మ్యములగు, సౌవర్ణ =సువర్డ వి కారములగు, హర ర శ్రా మేడ లయొక్క, 'సందోవా = సమూవా
మున౦దలి; విోరములకుకా = క్రీడలకు; అనవద్య బృందావనాంతౌ ౦తేలతి కాంత లతి కాం
రహా రణ ఖేలాగ తులకుక్‌ .__అనవద్య = నిర్ణుప్రములగు, బృందా వ నాంత =బ్బందా వనమధ్యమం
దున్న; లతికా=తీవలయొక్కా.; అంత=మునోవహారములగు; లతికాంత= పుష్పములయొక్క_వా
రణ=కోయుటయ ౦ ెన; కేలాగతులకుక్‌ = (కీడాగతులకు; కలితసారసమి[త కన్య కాక
ల్లోలమాలికా పాలికాకేలికలకుక.. కలిత=ఒప్పుచున్న; సారసమిత కన్యకా =యము నానది
యొక్క; క ల్లోోల=తీర౦ంగ లయొక్క_మాలి కా=పం కలయొక్క, పాలి కా=పరంపరలయందు;
“పాళీస్త ్రీఢ్రోజరాప కిము “అని అమరుండు; కే లిక లకుక =విహార ము లక్కుజల | క్రీడ ల కనులు;
ఛారు గోవర్గ నాచల కందరామందికాళినిగణావాన వ్యాపృతు లకుక్‌ .-చారు=సుందరములగు;
గోవర్గ నాచలడ గోవర్గ నపర్యత ము యొ క్క_ కంద రామ ందిర = గృ హములవంటి గవాలయొక్క.;
ఆళి=పజ్బు_లయందు, నిగా వానవ్యాపృతు లకుకొ=డా (గిలిమా(తలను వ్యా పారములకో; ఆకాం
మీ=కో రిక ;కలి ౧ నేనిక = ఫు మై చేని; ఈథ రాధిశకుల మాలిక =ఈళాజును; అలఘు అజ్ఞా వలద్దృ్టి
విలసనంబు. _ అలఘు=అధికమగు, లజ్ఞా=నీగ్గు చేత, వలత్‌ =చలించుచున్న, దృస్టి= చూప్రులయొ
కు, విలసనంబు=విలా సమును; ఎనయంబేయుముజ= కలయునటులు చేయుము.
అనంగ మధురాపుర సౌవర్ష సౌధమలయందు 6 గలుగు క్రీడలను బృందావన పువ్నవారణ
ములను యము నానదీజల| క్రీడలను. గోవర్ణన పర్వతే గువాలయ ౦దు డాణిలిమా౭తలను క్రీడలను
కోరుదువేని నీరాజమాళియందు 6 గటాక్షముల నెజపు మని తౌత్సర్యము.
చ. కువలయసం[_భమ్మ పదత+కు న్నెలవై పరచ్శకదర్ప వె
భవహరణాఢ్యవ_ర్తనకుం + బాదయి యీవిభుదోర్మహంబు గో
(త వెలయ దత్తులావిరహి+ తాజనితోరుమలీమనత్వ మో ఇ
యువతి వస్యదమేశతను+భోపధిం బర్వు దినేంద్రు మేనునక్‌ 79
ట్ర్‌, ఓయువతి=కీ చం| దిశా | ఈవిభుదోర్శవాంబు= ఈ రాజుభుజ[పతాపము; కువలయ
సం[భమ[పదతకుక. ఎకుపలయజ=కలువలకు భూవలయమునకు, సంభమ([పదతకుక్‌ = సంత
సమునిచ్చుటకు తొటు పాటునిచ్చుటకు నెలవై =నివా సస్థాన మె; పరచకదర్పనవై భవవార
ణా ఢ్య్యవ రృనకుక .-పరజ=శేష్ట ములగు, చక్ర= ఎబక్కవలయొక్‌ సకాఎదర్ప వై భవ=గ ర్వాతిశయము
యొక్క, హూరణ=పోంొట్టుటయందు, ఆఢ్య=పూర్ష్మమగు, వర్తనకుక =వ్యా పారమునకు ; 5; పూ
దయి=ళూనికి పట్టయి; గో త్రకా=భూమియం౦దుు; 'వెలయక =[పకాశళింప6గా ; తత్తులా విర హీ తా
జనితో రుమలీమ సత్వ ము. -త త్తులా=త త్సామ్యము యొక _, విరహీతా =రాహీత్యము చేత, 'జనిత=
పుట్టింప(బడిన, ఉఊరు=అధికమగు, మలీమాసత్యము=మాలిన్యము _నెల్యమనుట ; వస్మదమేశ
తనుభోపధిక .-వసత్‌ = నివసీంచియున్న, రమేశ = నారాయణమూ ర్హియొక్కుు, తీనుభా=
504. చంది, కానరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
దేవాకాంతీయ నెడుు ఉపధీక్‌" = వ్యాజము చెత ; దినేందుమేనునక్ష్‌ = సూర్యశరీర మందు శ్ర
పర్వుక్‌ =వ్యావించును.
అనంగ నీరాజుపతాపసము కువలయసంభమ(పదమును పరచ్యకదర్పము నడ (గించు
నదియు నగుట చే, గువలయ సంతోవమును బోంగొట్టువాండును బర చ్మకదర్నమునునతిశయిం
ప6ంజేయువాండునగు సూర్యు డు ఏత దాజ్మపతాప సామ్యుముపొందమి నుదయించునై ల్య
మున్కుతనశరీర మందుండు నారాయ ణమూ ర్తియొక్క_ళరీర కా ౦తి యనెడు నెపము చే ధరించు
నని తాత్పర్యము. వాస్తవికమగు సూర్యశరీర గత నా రాయ ణమూ ర్తి దేవా కా ంతిన్కిపచ్చాదించి
జ్‌ జే ద ము ( అస w=] జ
సామ్యాభావ(పయు క్ర్తలోపమువలన జన్మించ్చునెల్యమును శా జెప్పుట చల్గైతవాపవా వా
అలంకారము.
కే. అని యెజింగంప నపుడు పళమ్లైోంచలములు
(వాల్ఫ నిబికాధరు _ల్తద్వి+రక్తి నెజింగి
వేళొక నృపాలు. జేర్చ నా4వెలంది కగజ
యమ్మహేళునిం జూపి యి+ట్లనుచుం బలి కె. 80
ట్‌, అని=ఈ[పకారము, ఎటీంగింపక్‌ = తెలియ (జేయ6గా; అషహ్పుడు=అఆసమయమందు,;
పక్మైూంచలములు.--పక్ష= అప్పల యొక్క, అంచలములు=అ(గములు (నాల్చక్షా = వంపంగా;
శిబికాధరులు = పల్ల కినిమోయువారు ; తద్విర క్లికా.తల్‌ =ఆరాజునందు విర కిక =విరాగ
మును; ఎటీ(గ= తెలిసికొని ; వేజోకనృ పాలుక్‌ = వేటొకరాజును ; ేర్చుక్‌=పాందింపలా ;
ఆవెల(దికిక=ఆచందికకు; అగజ=పార్వతీ దేవి) అముహీశునిక =ఆ రా జాను; చూవీ=| ప్రదర్శించి;
ఇట్టు=వక్యుమాణపకారముగ; అనుచుక్‌.. పలిశెక్‌ =వచిం చెను.
మై. వలజాలోకలలావు గన్గైన వె యీాళవారాణనీరాజు ను
జ్ఞ ఏల తేజోదిన రాజు నిప్పతీ భుజా+వష్ట్రంభ రేఖ ని ప్రవ
దృలకోటి నృథియించి నిల్పె విజయ _స్తంభంబు లాశాగజా
వలికి న్నిచ్చలు కట్టు గంబములశె*వ మోప డిగ్వీథులకా. 81
టీ, వల జాలోకల లామ=సుం దరులగు స్త్రీలమండలములో, కేష్టురాలా! “వలజావక్టుదొర్ళ
నాో+యనియమరుండు; ఉజ్జ్వల తేబోదిన రాజు “ఎ రూజ్జ్వల=(పకాళించుచున్న , తేజః = తేజము
నందు, దినరాజుక్‌ =సూర్యునితో' సమానుండ గు) ఈవార ణసీ రాజుక్‌ = ఈ కాళీ రాజును, క్ల
._ నవె=చ్చూడుమా ! ఇప్పతీ=ఈ కాశీ రాజు ; ఇదికర్తృపదము ; భుజూవష్ట్రంభ నేఖకా.-భుజూవ
గంభ=భుజగ ర్యమయొక్క, “ దర్వోవ లేపోషఒవస్టంభ 8” అనియమరుండు ; రేఖకొ=శేణి;
ల కోటికా ._ ద్వివద్భల = శతు సేనలయొక్క. , కోటికా,= సమూహమును ; ముఢి
౦వారించి; విజయ _స్రంభ ంబులు=జయ స్తంభములను ; దిగ్వీథులక్‌ =దిక్న)) దేశము అ
స౦చనూశ్యాన ను, 505
యందు; ఆశాగజానలికిక = దిగ్గజయులసమావామునకు; ని నిచ్చలు= =ఎల్ల పుడు ; కట్టు ( ౦బముల
శేవక=కట్లివేయుక ౦ంబములయొక్క-రీతి చే ; తోంపకా = కనివీంచునటులు; ని శ్చెకొఎనిలుపం
శె
అనగ నోవం(దికా | యీ కాకీ రాజును కను (గొనుము, ఈరాజు తనభుజవీర్య ము చేత
పగతుర6 బరిమార్చి దిక్కు.లయం౦దు ది జములకు( గట్టుక ంబములపగిది నున్న విజయ స స్తంభ
ముల నిలిచె నని భావము,
మ. వరదానంబు ననల్పసౌకరియు శ 4శ్వదొో్చోగ సంప త్తి తి న్రీ
ne 2)
బ్బరపుంఛచాటపుమేల్సి యాపతియడం + భాసిల్ల నశాంత ము
రర తాం వేరి పయోాజలో చన కరి* స్వామిం గిరిస్వామి న నొ
హరిరాజుక గిరిరాజు నెంచక (పమోశ*దావా స్రీ మించు న్లడుక్‌-. 82
టీ. వరదానంబుక్‌. -వర=శేవ్షముగు దానంబుకొ=వితర ణమును, మదోదకమును ;
అనల్ప సౌకరియుక్‌. “- అనల్ప =అధికమగు, సౌకరియుక =సుకరత్వ మును, సూక రత్వము న్యుళళ్వ
ద్భోగసంప త్తి. -శశ్వత్‌ = = బెల్ల పుడు భోగసంప త్తి=ఉపభోగసంపద్య పడగలయొక్కా_సం
పద ; నిబ్బర వుంగూటపుమేలి = అధికమగుబాణములయొక్చ_ మేలిమి శిఖరము లయొక్క...
జీలిమీ; ఈపతియెడక్‌ = ఈరాజునొద్ద; భాసీల్లకొ = (పకాళింపంగా; అ శాంతము =
ఎల పుడు; ఈ ర్యర=ప్రడమి ; శాడొ=తాను 3 చేరిజఫొంది ; పయోజలోచన=చందికా ! సం
బుద్ధి; కరిస్వామిక =గజరాదాను; కిరిస్వామిక్‌ =ఆదివ రావామును, అవారిరా జుక్‌ =ఆయా దిశే
సుని; షఏిరా జక =కులాయలమును ; ఎం-సకజ లెక్క పెట్టక; (పమోదావా పిక్‌ యు సంతోవపా
ప్పి చేత; కడు౯ =మిక్కి_లి; మించుక్‌ =అతిశయి ౦చును,
అనగా భూదేవి, కరి కిరిబారిగిరి స్వాములయం దుండు దాన సౌకర్య భోగకూటములు
ఈరాజునందుం (బకాశింపయ౫) వారిని గణింపక యీభూపతిని జేరె నని తాత్సర్యశు.
ఇచట, కరస్వామి రిస్వామి వారిరాజు గిరిరాజు అని కార్య పయోగము చే, కరిస్య్వామి
పభ్ళతులయందు అ అపకర్షము దో౭చుచున్నా దె,
ము, అవనీనాయక పద్మ సాయకుని దిశ వ్యూనంద కాం తార న
సఖ న్యవిహారాన్వితు వీని వీయురముం జెందం జూడవే దృష్ట లే
హ్యావలగ్నామణి నీకు గాంగజలఖే*లాభేోగముల్‌ వా స్తిదా
నవవిబ్వేవిప దాబ్ద సేవన విధా+నం బబ్బు న శాంతము. 83
జ్య
టీ. అవనీనాయక పడ _ సాయకోనిక్‌ .=-అవనీనాయక=రాజాలయందుు పద సాయకునికొజ
మన న్మథునివ ంటివాని;గివ్యానంద కాంతార వన్య విహారాన్వితుకొ . -దివ్యవ= (ప్రశస్త సమగు్క ఆనంద కా౦
తొర=ఆనంద వనమందలి, వన్య విహార =వనవివారములతో డ, అన్ఫితుక =కూడినట్టి వీని౯ా=ఈ
64
506 చ ంద్రి, కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
రాజును; నీయు రము=నీవక్షమును; చెందకొ=పొందునటులు, ఆలింగనము చేసీ కొనునటులనుట్క;
§ ఆ టై శా య న
దృష్ట్య లేవ్యావలగ్నామణి!= దృష్టి కగోచర మెనమధ్యభాగముగల చ్రలయందు త్రము రాలవగు
చందికా ! చూడవే= చూడుమా. నీకుక; గాంగజల ఖేలాభోగముల్‌ =జావ్నా వీజల। క్రీడ లయొ
జ్‌ అధి ఆ యబ (1 ద న ॥ నూ
కా పరిపూర్షతలును; హా స్లిదానవవి ద్వేషిపదాసప్టై సేవన విధానంబు. -వా సి దానపవి ద్వేషి. = విశ్వే
శ్వరునియొ క్క, పచాబ్బజ పా దకమలములయొక్క్క, సేవన=పరిచర్యయొక్కా, విధానంబు=విభాన
మును; అగ్రాంతముక్‌ =ఎల్లప్రుడు; అబ్బుక్‌ =చేకూటును.
అనంగ నోచందికౌ! యీరాజాును వరించితి వేని గంగానదీజల విహారములు గలుగుటయొ
గాక (శీవి శ్వేళశ్వర స్వామి పొదక మలముల సేపయు నెల్ల ఫుడు.6 జేకూబు నని భావము .
క, అని తెలుప వినియు నలజ్కవ్వని వననటు లుండ యాన +నహులొక్క_ నృపా
లునిం జేర్చ గౌరి యావిభు, వన బావ్షీకిం జూపి యిటులు 4 పల్లై౯ా వేడ్హ కా. 84
టీ, అని=ఈ[పకారము ; తెలుపక్‌ = తెలియజేయగా; వినియుక్‌ =ఆకర్ణి 6-చియు )
అల జవ్యని=ఆచం।దిక ; విననటులుండ కొ =విన నిదానివ తలతెనుండజో గా ; యానవహొులు = పల్లకిని
చోయువారు ; ఒక్కనపాలునిక =ఒక రాజాను; చేర్సకా = "చెర్పంగ ; గారి=పార్ళ్యతీ దేవి ;
ఆవిభుక =ఆరా జును; వనజావ్షీకిక్‌ =చం[దికకు, చూవీ=(పదర్శిం చి; ఇటులు=ఈ[ప కారము;
"వేడ్క_క=సంత సము చేత; పల్కెక్‌.
సా,క్ర ర్తాశేశ్వరుం డితం డీమ్మనుజలో+క స్వామి వీశ్సీంపువూ
కన్తాంతాయత నేత్ర పీనిజయజా+(గద్భర్మభంభాకులో
దీర ధ్వానము దిక్చ్రఖి త్రిపరిభి+ త్తి స్ఫూర్తి జేపట్టంగాం
దూర్షం బుర్వరం (_దెళ్లు వైరిన్సృపసం+దోహంబు చి తంబుగ౯. 85
౧. టి. కర్గాంతాయత నేత్ర = కుత్యంతమువజకు విశాలములగు శే త్రమలుగల చర్మ దికా !
ఈత(దు= ఈ రా జు; కర్షాకేశ్వరు ండు=కర్షాట భూపతి, ఇమ్హనుజలోోక స్వామిక =-ఈన ర పతిని;
వీక్షీం పుమా౭చూడుమా. వీనిజయ జా గద్భత్య భ ౦ భాకులోదీర్ల ధ్వానము. - వీని= ఈ రా జు యొ క్క,
జయ=౭జయము చేత, జూ(గత్‌ = మేల్క_నిన, భర్య = సువర్ణ మయమ గు భంభాకుల = జయ బ్దేరీ
బృందముయొక్కా_, ఉఊదీర్ధ=ఎఉత్క_టమ గు, సనము = నాదము;ది క్పఖి త్తిపరిఖి త్తిస్ఫ్టూ _ర్షికాం
దిక్పభి త్తి=దిగ్భిత్తుల యొక్క, పరిఖి _త్తి= భేదనముయొక్క_, స్ఫూ ర్లిక్‌ =ఆతిశయ మును; చేపట్ట ం
గార్‌ = (గహింప(6గా, వైరిన్సప సందోవాంబు.-శ (తు రాజబ్బందము ; చిత్రంబుగకా=విచి త్ర
ముగ ;తూర్భ ౦బు=శీ భుమగ; ఉర్వరక్‌=భూమియందు; ( తెళ్ళుక్‌ =పడును.
చందికా! కర్గాటభూమి కధిశేత యగునీరాజును వీక్నీంప్రయు, వీని జయేరీనినా
ఇగ్భృత్తులను "భేదింప లూ నే యతనిశ తువ్పులు భూమ్మిపెంబడుదురని భావము. ఈ పద్య
'తిశయో కి భేదము,
అలాల
ప౦ంచమాశ్యొాస ము, 507
మ. బలభిన్నీలస ెహాాదరచ్చికుర యీ+పట్టాభివి. క్తేర్యదు హా
లలి వర్ణింప దరంబె యిప్పతి తను*చ్బాయాగ తిలా మన్మథుం
గలనం గెట్బ తదంకమండలము. జ+కళాం గ కొనెం గానిచోః
దలంప న్వీనికిం జెల్ల నేర్పు నె సము+ద్యన్న (క్ర కేతు చృటల్‌. 86
ట్రీ. బలఖిన్నీ అసహాోేదర చ్చికుర=ఇం|ది నీలము లకు సమానము లగు కురులు గలచందికా!
అ ర జ్‌ ల any జ జ ఠి అ
=ను తియించుటక్కుత ర౦బె=శక్యమా? ఇప్పతి=ఈరాజు; తను చాయా గతిక = దేవా కాంతి రీతి
చేత; కలనకొ = యుద్ధమ ౦దు, మన్నథుక్‌ = మరుని ; గెల్పి=జయించి ; తదంకమండల
ముక .-తశ్‌ =ఆమన్మభునియొక్క_, అంక =చిన్నా ములయొక్క, మండలముక్‌ =సమావామును 3
చక్క్ళు_క =చక్క్ళు_గ; ౨ కొ నెక్‌ = గహీం వెను, కానిచోకా= అట్టు (గహింపనియెడల ; తలి
పక '=విచారింప 6౫; వీని కికా= ఈ రాజునకు; సముద్యన్న (క శేతుచ్చటల్‌ . -సముద్యత్‌ =మో 6
దికిలేచిన, నక కేతు = మకరధ్వజములయొక్క_, ఛటల్‌ = సమావాములు; చెల్ల నేర్చు నె=
చెల్లు నా |
అనం నారాజు తనసొబగుచే మరునిం బోరున గెలిచి వాని మకరధ్యజముల (గహిం
చెను. అట్లు గానిచో వీనికి మకరధ్యజముబు చెలునా యని భావము.
mn cn
చ. ఇనకులనుత్య రాజపర + మేశ్వరలత.ణ శాలి యివ్విభుం
డనిశము చ(క్ర్షహార్హ్షదమఃహోవనుదాన మొనర్ప నేర్చువాం
య నెనయుచం[దు6 డౌ జుము రళ4నావలయాతపనారణంబు త
ద్ధృన జవజ[శ మాంబుకణికల్‌ సుము ము _త్తెపుకుచ్చు "లంచలకొ, 87.
టీ. ఇనవలనుత్యరాజ పరమేశ ర శాలి. - ఇనకుల =ఐన్ఫ ప సమానాము వేత, నుత్య=కోని
యాడందగిను రాజపర మేశ్వర= రాజరాజులయొక్క, లత్షణ=సులతీణముల చేత, అనలా భా
న్య-చివ్నూముల చేతననుట, శాలి=[పకాశించుచాన్న; ఇవ్విభుండు= ఈ రాజు; అనిశము= ఎల్ల
స్పుడు; చక్ర హోర్థద మవహోవసుదానము.- చ్యక=జక్కవలకు రాష్ట్ర్ర్యమునకు హార్లద= సేపుము
నిచు,మహావసనుదానము=గొప్పకీరణములయొక్క..,ధనముయొక'్క_, యి చ్చుటను;ఒనర్బక్‌ = బే
యిలా; "నేర్చువాంధక్‌ =అభ్య సిం చు కోరిక చేత; ఎనయు చందుండు=పొందిన చందు జే;
ర సానలయా తపనారణంబు=భూ చ క్రచ్చి(త్రము; కౌెకా=అగును. చుము='సత్యము, ము తెసుకు
చచ్చులు ణా మా కిక గుచ్చముల్సు ఎ౦ంచ(ంగ క =వివారింప6గ; తద్దనజవజశ్రమాంబు కణికల్‌. _
తత్‌ =ఆచందునియొక్క_, ఘన=అధికమగు, జవజ=వేగము వలనంబుట్టిన, [శమాంబుక ణి కల్‌ =
(శ మోదక బిందువులు, చెమటబిందువులనుట. చుము=సత్య ము.
ఈరాజన్యునిభూచ (కా కార మ గుగొడుగు గొడుగు గాదు, మజియే మనలగా చకమునకు
వసుదాన మియ్య నేర్చిన యీపతి చెంగట్క |జక్క-వలకు వసుడానము మియ్య సేరని వాండ గు
*
ఇ
థ్‌
508 చం ద్రి, కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
ట చే చక్రమునకు వసుదాన మియ్య నేర్చికొను వాంఛతో. జేరినచం(దుంజే; ఈముత్య పు గుత్తు
లు అతివేగముతో ౬ జేరినచందుని చెమటబిందువు లె యని భావము. ఈ పద్యమందు అభేద
దూపకాలంకారము,
మ. వరసావ్యంబు ఘుటిల్లై నంచు నృపతు 4 ల్వర్హింప రాజూధిరా
జు రవిద్యోతనరూప తేజు నితని + న్పోమాన్య యు ద్యాహమై
నిరతం బొప్పుము, సర్వభూపహరిణీ+ నే తాశిరోరత్నది
వ్యరుచుల్‌ త్యత్సదవీథి యావకర సాః న్వా దేశముం బూనంగ౯. 88
టీ, వరసామ్యంబు=వరుని యనురూపత్క అనురూపుండయిన వరుండనుట; నుటి ల్లైనం
చుక్‌ = చేహ ననుచు; నృపతుల్‌ =రా జులు, వర్ణింప =నుతియింపలగా; రాజాధి రా జుకెజు
రాజులకురాజయినట్టి;ర విద్యోతన రూప లేజుక్‌ .-ర విద్యోతనరూప =నూర్య కా ంతితుల్య మగు,
తేజుకా= కాంతిగల; ఇతనిక్‌ =ఈక రాటభూ పతిని; నోమాస్య .-సోమ=చందునివంటి, ఆస్య=
ముఖము గలచంది"కా ! ఉడ్యాహ మై= పెండ్లి చే సికొని; నిరతీంబు=ఎల్ల పుడు, సర్వభూవపవారిణీ
్మతాశిరోరత్న దిన్యరుచుల్‌ .- సర్వ్యభూపవారిణీ నే ఆ =సమ సరాజాంగనలయొక., శిరోర
త్నృ=౭చూడామణులయొక్క, డివ్య=మనోవార ములగ్కురుచుల్‌='కాంతులు; త్వత్సదవీణిక్‌ =నీ
పాద పదేశనుందు; యావకర సా న్వా దేశముకా, _.యా వకరస=లా కూరసమునకు, అన్యా దేశ
ముక్‌ =పౌనరు క్ష మును; “కించి తౌర్వ్యాం విధాతు ముపా త్ర స్య కార్యా న్లగ విధానాయ
పునరుపా దాన మన్వాదేశఃణ” అని వై యాకరణసంశకేతము, ఒక కార్యమును విధించినదాని
"నే మరల గా ర్యాంతరమును విధించుట కె (గ్రహించుట అ న్వా దెళప దార్థము గాన పౌనరు క
ము ఫలితార్థము; పూన (గక =వహీంపయగా; ఒప్పుము= ప కాళి ంస్రము.
చంద్రికా! నీవిత నిం బెండ్లి యె యొప్ప 6€గా సమ సరాజాంగనల చూడామణి మరీచుల
చే నలంకృతంబు లగునీ పాదములకు లాక్షూరసము ప్రునరు కృ్యపొయమె యుండు నని భావము.
వ. అని తెలిపి యూయుర్వీశుపై మనంబు పర్వ కునికి నాళ ర్న పేయని సుప
ర్వరాజగ ర్యాపవ్శావై భవధూరవాుం డగు నొక్క రాజకులోద్వహాుం జేర
నియోగించి యాప న్వేందువదన కతనిం జూపి యటనియె. 89
nn
జ
టీ, అని తెలివీ = ఈ[పకార్రము తెలియ జేసీ; ఆయుర్వీశుపె£్‌ = ఆరాజుమో(ద;
షా
మనంబు=చి త్రము; పర్వకునికిక =పా'సంగకుండుట చే; ఆళ ర్వ(_పేయనీ=ఆపార్వతీ దేవి ; నుపర్య
రాజ గ ర్వాపవావై భవ ధూర్వహుండు. _సుపర్వరాజ=ఇం[ దునియొక్క, గర్భ=అవాంకార
“న్కు అషవా=పోంొట్టునట్టి, వై భ వజవిభ వము యొక్క_,భూర్యహుండు=భారమును వహీం చీ
“డు; అగు నొక్క రా జకులోద్వ హుక్‌ = అయినట్టి యొకరాజ్య శే నుని; చేరక౯ా =షోాం
అ
మి నియో ౧౦చచి=ఆజ్ఞా పి ంచి; ఆప ర్వేందువదనకుక్‌ =ఆ-చ ౦ దికకు; అత నీంజూపీ=ఐఆరా
ఇట్లనియెక్‌ =వవ్యమాణ్యపశారముగం బలికెను,
స౦చమాశ్యాన మా, 509
ను. వనితా కనెను కాశ రా జితండు దె *వాబు న హీక్‌ రాజరా
an అల సొ ళ్‌ | కను
జన నాశ్వేశ్వరమతి సద్దువిణధు+ర్యత్వంబు నాత్తాం్యఘిసే
దగర. అపాం ఇ
నన తాత్పర్యయుఖ _ప్తపుణ్యజనశ +శ్వత్సంపదాపాద కాం .
చనధీవృ _త్తియు నార్వభామనిభ్య తా+ శాగు ప్రియుం బూను చు౯. 90
టీ. వనిశాజ=చందికా! ఇత(డు=ఈభూపతి; కాశ రా జు=కాళ బేశాధిపతి;మహీక్‌' = భా
మియందు;రాజ రాజనకా ఆకు చేరకుండనంగ, రాజ్యకేస్టుండను 2 వాజుక్‌ జఅతిళయించును. ఆ ల్యే
శ్వర మైతిక్‌ =పార్వతీపతియొక్క, సత్సురుష శేస్టుల యొక్క,మిత్రత్యమును; సద్ద్రవిణధుర్య
త్వంబుక్‌ .సతీ =్యకేస్ట్రమగు, (దవిణ=ధనముయొక్క_, బలముయొక్క ధుర్యత్వం బును=ధురీ
ణత్య్భ్ధమును) ఆత్గాంఘి? సేవన తాత్సర్యయుతా ప్రపుణ్యజన థత్వ్య తృంపదాపాద "కాంచనధీ
స =తనయొక్క_, అంఘిలనేవన=ఫాద నేవనమందు, తాత్పర్య=తత్పరత్వము
చేక, యుత =కూడుకొన్న, ఆ ప్రణఇష్టులగు, పుణ్యజన= పుణ్య పురుషులకును యతుులకున.
శళ్నత్‌ =ఎల్ల "కాలము, సంపదా పాదక = ఐశళ్యర్యము నిచ్చునట్టి, అంచన=[పకాశళించు చున్న
ట్ర్‌, ధీన్ఫ త్తీయుక్‌ =చి త్తన్భ త్తిని; సార్వభౌమని భృ తాళాగు ప్రియుక్‌ .-సార్భభౌమజ=చక వ
ర్లిక్వము చేతి, నిభృత=పోపి,౦ప 6బడిన్స ఆళాజఐదిక్కు లయొక్క, గు పీక్‌ =పాలనమును; సో
ర్య్థభ "మజ=సార్వుభొమమను దిగ్గజము చేత, నిభ్భత=భ రింప (బడిన,ఆశా=ఉ త్తరదిక్కు యొక్క,
గు పీయుక=పాలనమును; పూనుచుక్‌ జ గహించు చు; దైవాటుక్‌ =(పకాశించును,
ఆఅసంగ నీరాజు కు చేమునిపగిది నా ర్యేశ్వర మెటతి సద్ద్శివిణధు ర్యత్వమును పుణ్యజన'సం
పదాపాడకత్యమును సార్వాభొమని భృ తాకా గు పిని పొంది (పశాళించు నని భావము.
నీ ఫరుపడి నీరాగ+గుంభిత స్వాంతంబు.
గని యొప్పుం జ[కప+తు[ పతాన
మతివేల మధుపాళి*కా ఫ్టిచ నెవ్వేళ ఇ
నలరారుం చొరిజూా* తాగమాళి
చొడబవర నశ! పొడి! పచారంబు
ర్ధన+పొఢిపచా
భాసిల 6 గడుం బొంగు. + బాలకడలి
at
గనద్యసుహాోరియై + సంలబదోహాను
ర యు
నృత్‌ం బొల్సు వాసనే 4 యిీశ్వరుండు
శే తత్సమాన క్రిం బంకనం+తతిం గరంబు J
ను విరశ|శ్రీ వహించు గై +రవచయంబు లి.
ననభుమై మించు. నీమేట+యశముతోడ
సాటి యగు" నెట్లు సారస+జ్ఞాతినయన, . ౭.
oy,
510 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
టీ, సార సజ్ఞాతినయన=క మలములవంటి నేత్రములు గల-చందికా! చ్యకపత్ష([పతానము=
వాంసల గుంప్ప్ర; సపది నీ రాగగుంభితస్వాంతంబుకా. _గుకుపది నీ=సరుభార్య య౦దు,రా?=
అనురాగము చేత, గుంఫిత=పూరితమగు, స్వాంత ౦బుక = చి త్తమును; కని=పొంది; ఒప్పుక
ఒప్పును. గురు = అధికమగు, పద్మినీ=పద్మలతయందు రాగ = అన్సేరాగము చేత, ననిస్వ భా
వార్లము. పారిజాతొగమాళి = కల్పవృతము; అతి వేలమధు పాళి కా పి చే ._ అతివేల= అధిక
మస, మధు పాళి కా= మద్య పాయు లబ్బ ందమయొక్క_, ఆ ప్రీ చేకా=పా ప్రీ చేత, ఎవ్వేళక్‌ జ
ఎల్ల కాలము; అల రారుక్షా=ఐ(పకాళించును. మధుపాళీ కా=భృ౦గపం క్రియొక్కు_, (పా పీ వేత
నని స్వ భావార్థము, పాలకడలి = శీర సము దము ; బాడ బవర్గన పౌథి పచారంబు. _బాడబ=
(_్రాహ్మణులయొక్క,వర్ణన= ఛేదనమందు, (పౌథ= నేస్ప యొక్క, పచారంబు=[పచారము; భా
సీల్లక=(పకాళింపంగ, కడ్రుక =మిక్కి లి; వొంగుక=కజబుకును. బాడబ=బడ బాగ్ని యొక్క
వన = వృద్ధినిబొందించుటయందుు (పౌఢి (ప్రచార మని స్వభావార్థము. వాస తేయాశ్వరుం
డదు=చం[దుండు; * వసతి ర్వాస లేయీ చళ్యామా రాతిళ్చకథ్య తే” అనివాలాయుధు (డు ;
సద్వధ వారియె= సత్పురుషుల (దవ్యమును వారించినవా (డై ; సం౦లబ్ఞదో పాను సృతిక్‌ ._ సంలబ్ధ=
పొంద (బడిన, దోవ= పాపము లయొక్కొ, అనుస్ఫృతిక౯ =అవముసర ణము జేత; పాల్చుక్‌ =ఒప్పును.
సద్యసుహారియై=ిక్కు_లకా ౦తివారించినవా౭డే; సంలబ్ధదో పాను సృతి౯ = పొంద (బడినరా త్రీ
యొక్క అనుసరణము చేత నని స్వభావార్థము. వేరవచేయం౦బు.-కైరవ = తెల్ల గలునల
యొక్క, చయంబు = గుంపు; తత్సమాస క్రిక్‌ .తేత్‌ =ఆదోహాకరునియొక్క సమాస క్రిక్‌
సంబంధము చేతను ; పంక సంత తిక = పాపబ్బ ందము "చేత ; కర ంబును=మిక్కి_లి; విరళశీక్‌ =
పీరళ కాంతిని; వహీంచుకొ = పొందును. తత్సమాస క్లిక్‌ =చం[ ద సంబంధమును; పంకసం
తతిక = బురుదగుంప్రను; విరళశీక్షా = రా[తియందుకాంతి నని స్వభావార్థము ; అనఘ
మై = పాపరహీతమై; మించునీ మేటియశముతోడకా._మించు = (పకాళించు ఈ మేటి
యశముతోడ ౯ = ఈభనునియొక్క_కీరితో డను; సాటి=సమానము; ఎట్టు=వరీతి 3 అగుకొజ
అ్లనను! కాదనుట.
అనంగ నోచందికా గురుపది నియం దనురాగము గలి? రాగవ రన చే నుండువాంసవి
తతి మధుపాయు లబ్బ౦దము చే సావరింపంబడి మించు వేల్పుల్యమా6కు, బాడబవర్గన ప్రచారం
బున మించు పాలకడలి సద్వసువులను వారించి దోపాకరుగికగు చందుండు దోషాకరసం
బంధము చేతను పంకసంబంధము చేతను 'స్వల్చ కాంతిని బొందియు న్న వ రవచయము, నిష్త్రష్ట్ర
మై పాపరహీతమై యెల్ల పుడును మించునీఘనునికీర్రికి సాటి కా వని భావము.
చ. వలదొర మిజురూపు దయి+వోజలో 'రాజిలు నిర్ణ రాధిపో
పలనిభసీలవర్లు మహీ+*పాలక కేఖరు ఏ్‌నిం బెండ్లియై
నెలతుక్ర యోమహాత్తు నెద + నిచ్వలుబాయకో యుండు మంజసొ
చలకేటభాసమాన నవ+ చంపక వల్లి తెబింగు వూనుచుకః ' రి?
నో
సం చనూ శ్వా సము, 511
ట్రీ, వలదొరమిజురూఫు..-వలదొర కొ =మన నృథుని, మీ అ= =అతిశయిం-చిన, రూ ప్రక.
చక్క. (దనము 3 దయివాజు(గ౯్జజ అతిళయింప౦గా ; రాజిలునిర్ణ రాధిపోపల నిభ నీల వర్టుక్‌-. వ
రాజిలు = (పకాశించు చున్న, నిర్ణ రాధిపోపల = ఇందనీలమణులకు, నిభ = సమానమగు) నీల
వర్గుక=నల్ల ని కాంతిగల; మహి పాల తేఖకుక్‌-=రాజశేష్టండగు; వీనికొ = ఈర్తాజును; చెండి
యె = వివావాము చేసికొని; నెలంతుక = చంద్రికా! అంజనాచలత ట భాసమాననవ చంపకవల్లి
కెజంగు. = అండనాదలజ నీలా(ద్రియొ క్క, తట=(ప దేశ ముందు భాసమాన= ప కాశించు, నవజ
నూత నమ గు, చంపకవల్లి = సం ెంగతీవయొక్క, తెటి (గు= రీతిని; పూను చుక్‌ =ఫాందుచు;
ఈమవోత్తు నెదక్‌=రాజువత సలమందు; నిచ్చలుక్‌ = ఎల్ల కాలము పాయక=పీడక; ఉండుము.
ఇందనీల వర్ణముగలిగి మన నృథుని 6 దిరస్కరించు రూఫు గలయీరాజును బెండ్లి చే నికా
వీని యురమునందు, అంజ నాచలముమో (దనున్న చంపక్షవల్సి తెణంగునం (బకాశింపు మని
భావము ఊపమాలంకారము.
శే, అనల నమ్మాట వినియును 4 నలర కుని
తెలిసి మజీయొక్క_. భూపాల+తిలకు. చేర?
దార్చి శర్వాణి రాజనంశదనను బలికెం
తద్దుణ కేణి యమృత జి+దృవ్య వాణి, 93
టీ. శర్వాణి= పార్వతీ దేవి; అన[గక్‌ = ఈప కారముపలు కంగ;అమ్రాటక్‌ =ఆవ చనము
ను;వినియు ను =ఆకర్షి ౦-చియు; అలరకున్కి = సంత సింపకుండుటను ; తెలి సీ=ఎ అంగి; మజియొక్కా
భూపాలతిలకుక =మలియొకరాజ(కేస్టుని చేరక =పొౌందునటులు; తార్చి=చేసీ; రాజనందన
నుక్‌ జ=చం[దికనుగుటేం చి; అమృత జిద్భవ్యవాణిక =సుధను తీరస్క_రించువ చనము వేత; తద్దుణ
(శేణింఆరాజుగుణములప౦ కిని; పలికె౯=వచించెను.
ను. అనవద్య ద్యుతి నంగభూమిం పతి నో*యశ్లాతీ, వీక్షింపు మొ
య్యన నేతన ష ఫపభాటికాన వకథా+ వ్యాఖ్యాతృభేరీకుల షష
సన సం_దాపత నాథవ। డిపుపురీశ$జాతంబు కాంతొరత
న్యం జితం బగు గాదె గో[త్ర కవనీశనావుంబు చేకూబజుటల్‌. 94
టీ. ఓయచ్లాక్షీ=ఓీచం[దికా! అనవద్యద్యుతి౯ ._ అనవద్య =నిధ్భప్టమగు, ద్యుతికా =
జ దట
కాంతిగల అంగభూమిపతిక్‌ =అ ంగ దేశాధిపతి ని; ఒయ్యనకొ=తిన్న గ; వీతీం పుయ=చూడు
ము, ఏతన్న ప ధాటి కా నవక థా వ్యాఖ్యా తృ భేరీకుల న్యన'సం(చదావిత నాథ వ దిపుష్టరీజాత ౦
బు, ఏతన్న ఫ ప= ఈ అంగ పతియొ క్క, ధాటికా=బై[తయా[తయొక్క, నవజ=నూత నమ గ
కథాజ(పబంధమును, వ్యాఖ్యా తృ = వ్యాఖ్యా నము చేయు చున్న, భేరీకుల = రణశేరీబృందము
జ
గ
512 చం ద్రి, “కాపరీణయము, న న్యాఖ్యానను,.
పురీజాతంబుజశ తుప్రురబ్బందము; కా ఆతారతక =అరణ్యత్వము వెత; మనక్‌. = వృద్ధింబొం
ద6గా; గో తకుక =ఫురభూమికి; అవనీనామ ౦బు=అడవికానిదను పేరు ఆవనియనిభూమికి
నామాంతరము చేకూజుటల్‌ =సమకూజుటలు; చితంబగు6 గా ఇె=చ్మితంబగునుగదా |
అన(గ నంగభూపాలునిర ణభేరీని నాదము ను విని శ తురాజులు పా టీపోవుటసలన (దత్సు
రోబృందము వనమయి పోయినను భూమికి యవని యని ేరుండుట చిత్రం బని తాత్పర్య
ము అనంగ శత్రు పురములు అర ణ్యపాయములయిన వని ముఖ్యాశయము.
సీ. అ(భంబు రాయుపు+ణ్యజ నాలయంబులం
గమలించి తగుకీలి + నమరుళూలి
సరస చ[కము లాత్య+ నాధ్వసం బంద వి
పష శేణుల నమెనంగు*జలధ రంబు
కడు సదాళుల మోద+గరిముం బంప నెసంగు
నతనుశ స్త్రము లూను4నమరతరున్ర
ఘన బుధద్యుమ్నుంబు 4 గొని యజ్ఞ హిత భావ
మలర ధ్యాతి రహంచుళ4బలినురారి
కే, లలి గురు కేతము వారించి + చెలలసరాజు
నితరరామలరసగతి 4+ నెనయునుదధి
యింతి మదిలో ననాతతాళ4యిత వహించు
నివ్విభుని సాటి గా నీగి ౪ నెన్న దరమె, 95
౬ టీ. అ(భంబు రాయుపుణ్యజ నాలయంబులక్‌. అభ ంబురాయు=మి న్నారయు, పుణ్య
జన=పు ణ్యాత్తులయొ క్క. ఆలయంబులక్‌ =గ్భ హములను,; కమలించి = కాల్చి; తగుకీలికొ=
ఒప్పుచున్న వహ్ని చేత; అమరుళూలి=ఒప్పు చున్న శంకరుడు; ఫుణ్యజవ = రాతసులయొక్క...
(తీఫురాసురులయొక్కయనుట; ఆలయం౦బులక్‌ = (తిప్రరముల ను; కాల్చింయన్ని నే తముగల
వా 6డనిస్వభావార్థ ము; సరసచ(్య కములు = రసీకబ్బందములు; ఆత్మక =నున మున౦దు; సాధ్య
'నంబు=ళభ యమును; ఆందక్‌=పొ ందునటులు; వివ శేణుఅక్‌ = గరళపం కలను గ్‌ ఒసరీచేజల
ధరంబు=ఇచ్చు చున్న మేఘము; (్రేస్టము లగుహూ౦సలు మనమున భయ మొొందునటులు జల
ఢారల నొసంగు నని స్వభావార్థము ; కడుక్‌ = మిక్కిలి సదాళులమోద గరినుక్‌..-సణ్‌ =
'సత్సురుషులయొక్క..,ఆళుల=ప ౦ కులయొ క్క మోద=స ౦త సముయొక్క, గ రిమకొ =ఆతిశ యము
నూ; పెంపక =ఖండి ంచుటకు; నెసంగునత నుశ సములు. - ఎసంగు=విబృ ంభించుచున్న, అతనుశ స్ట
ములుంఅధక ములగుళస్తము ల ను; ఊనునమరతరువు =పొందినట్టి వేల్పుల[మా ౦కు, కొడుక =మిక్కిల్సి
సదా=ల్ల పుడు, అళుల=తు మెదలయొక్క_, సంతో షాతిశయమును, పెంపక్‌ వృద్ధి యొందించుట
వ౦ంచమాశ్యాన ము. 513
కు ఎస ౦గు=ఒప్పుచున్న, అత్ర మల్ల ఛ్రములు=విసలను, బొందునని స్వ భావార్థ ముుభనబుధ ద్యు
మ్నుంబు.-- ఘన న=అధికమగు; బుధ= =విదా్టంసులయొక ) ద్యుమ్న ౦బు= అర్థమును 3 కొనిజ[గ
హీంచి;అజ్ఞ హిత భావము. - అజ్జి =మాథుల కు, హిత=అనుకూలనుగు, భొవము= అభి పొయము
అరక్‌ = ఒప్పునట్లు ; భాతిక=భూమియందు; రహించు. బలినురారి=ఒప్పుచున్న బలిచ్య కవ
_ర్హి; బేవతలయొక్క_ (దవ్యము గొని జన్నమునకు పీత మగుభావ మలర నొప్పుచున్న వాండని
స్వ భావార్శము; అలికొ=ఆస క్రి చేత) గురువే తము=ఆచార్యు నిభూయిని, వారించి=అపవారిం-ది;
చెల (గురాజాఇ ప్రకాశించుచున్న 'చందు(డుబ్బ వాస్పతి భార్యను వారిం-చియొప్బ్పీననా (డని సభా
న. ఇతర రొామలక్‌ ఊపరి త్రైలను; రొసగ తిలా = అమరా౫నచీతి చేశ; ఎనయునుదధి= =ఫొందు
యొక్క, 3౯ =ప్రాపిని, వ గ క. ; | నుదిలోక్ష =
మనమునందు ; అనాతతాయితకా = ఆతశాయు అనలా “అగ్నిదో గరడ శ్చెవ శస్త్ర
యు యో
పాణి ర్ల నాపవా?" ఇ త్యాదివ వచనమ ౦దు6 జెప్ప (బడీననామ; నివు కానివా(డ నాతతాయి విని
ధర్మ నమనాతితాయితీ ఈధర్ష్మమును ; నహించునివ్చిభునిసాటి గాక =వహీంచు చున్న యీ
రాజునకు సమానము గా; ఈగిక =విళ ర ణమ ందు; ఎన్న దర మె= లెక్కా (బెట్ట్లందరమా?కాదనుట,
అనగా త్యాగ శీలుండై యనాతీ తాయియగునీ రాజుతో నీగియందుసజ్జన గృవాములను
గాల్బినళి వుండును, సర నబ్బందమునకువిషంబిశన జల ధకండును, అతనుళ స్రములూనిన పారి
జూతతరువును, సరడస్యముశువారిం-చినబలియు, గురు క్నే(తేమునప వారించిన చందు (డును, ప
ర స్త్రీల (బొం'దననీన సమ్ముదుండును ఆతతాయులగుటచే సాటి శా రని భావము.
ము. పరనత్య| పియభావ భావుక ల స+ద్వ ర్లాంచితశీద్విజో
త్క_రనంరకీణదక్నీ ణాశీయుని లోళ4క్ర స్వామి నిమ్మేటి నం
బురుహమ్మ నము ఖీ మ చ ర్చిక జగం+బుల్‌ మే లనం బెండ్షియై
సరనీజాసను. బల్కువాన యన ని+చ్చల్‌ మించు ముత్క_ంఠతోకా. ౮ర
ట్‌. పర సత్యప్రియ భావ భావుకలసద్వర్షాంచిత (శీద్విజబోత్కూర సంరత్షణ దశ్నీణాళ
యూునిక్‌..పర=(శేప్టమగు,. సత్య=నిజమందు, (వీయ=[ పీతిగల భొవ=భావము చేత, భావు
కజభ స్యమగు, లసత్‌ ఇప కాగంచుచున్న, వర్ష =యళము చేత, అంచిత=ఒప్పచున్న, (శీ =
నరపెదయు ను, ద్విజ=(బాహుణుల యొక్క, ఉత్క =సమూవాముయొక 2, సంరక్షణ=పాలిం
చయుటయందు, దకీ ణాశయునిక్‌ =ఊదారమగు నాళశయమును గలవానిని; (్రేస్టమగు సత్యలో
శచుందు (వీయ భావ భావుక ములై, సత్‌ పర్ణ శుక్ల పర్ణము చేత, అంచిత = ఒప్పుచున్న, శ్రీః
జకాంతితో(గూడిను ద్నిజోత్స ర=వాంసబృ్బందముయొక్కా, సంరత్షణమందు, దతణాళ
యు 6 డనినలువసర మైనయర్థ ముదో(చు చున్న గి;లోేక స్వామిక =నర పతిని, నలువను; “పీ
ర౭ఖగ రర, శ్నలోశే4” అని యమరుఃడు, ఇ మ్మేటిక్‌ = ఈఘనుని; ఆంబురువా మృన్యముఖమ
వర్చిక=(అమ్మ్బురు హమా తనం మన్యత ఇతి అమ్బురు హ హూం మన్య ంముఖంయ స్యా స్వా. ఆంబుఠు
65
గొ
514 చ ది, కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
వామన్యముఖీ) తన్ను కమలమువ లెందల (చు ముఖము గలస్త్రీ లలో (పళ స్తవగుచం[దికా! జగం
బులుజలోక ములు; మేలనకొ్‌ = పేలనంగా ; సర వీ జూనసనుక్‌ పల్కు చానయనక్‌ జనలువను సర
స్వతియనునటులు; సెండ్లియె= వివావామాడీ; ని నిచ్చల్‌ = లల ల పుడు; ఉత్కంఠతో =సంతోవ
ముతో; మించుము=ఆతిశయి ౦చుము. -
నలువను సరస్వతి పెండ్లియై నిచ్చలు మించుపగిది నీవీలోకస్యామిని వివావామె
యుత్కంఠతో నుండు మని భావము.
వ. అని యెతింగింప సనంగీ కార భంగి నయ్య్యంగనయంత రంగం బెసంగిన నా -చెం
త నొక్క నరపుంగన్చుం జూపి సారంగభారి సారంగయాన తరంగ వళీమణిం
గుణించి యిట్లనియె. న్‌
టీ, అని=ఈ[పకారముగ; ఎలీంగింపక్‌ = తెలియజేయ ; అనంగీకారభంగి క =
ఒప్పీకొనమియొక్క_ రీతి చేత; అయ్య ంగనయంతేర౦గ ౦బు= అచందికచి త్రము; ఎ'సంగినకొ=
ఒప్ప గా; ఆచంతక=ఆఅసమోపనుందు; ఒక్కునరప్రంగన్రుక =ఒక నర పతిని; చూూవీఇ పద ర్భిం
చి; సారంగభారి సారంగయాన. - సారంగధారి=శ ౦ంకరునియొక్కా, సారంగయాన=పత్న్న
యగు పార్వతీ టేవి ; తరంగవళీముణింగుటించి = తరంగలవ౦ంటి వళులుగల చం(దికనుగూర్చి;
ఇట్లు=వ క్షమా ణప కారముగ, అవియెక =పలిశెను,
చ, ఇనకులమాలి ేరళమళహీపతి యీాతండు గాంచు (వీతితో
మనంగ నపారిజాతమహి+నముంబున రాజిలు నివ్విభుం డుర్వరక
మను ననపారిజాతమహిొ4మంబున( గుందర దాలలావు పా
వనసుమనోహృదిష్థఫల ౪ నారవితీరి రి కలాచమత్క్శృతిక, 98
ల ట్ర్‌, కుందర దాలలామ=చందదికా ! ఈల .డు= ఈ రా జు; ఇనకులనూలళి = రాజనూ ళియ గు;
శేరళమహీపతి= కేరళ దేశమునకు నధిపతి. (పీతితోకొ =(పేమతో ; కాంచు=చూాడుము. అ
పారిజూతే మహీనుంబునక్‌ .. అపారిజాత=పారిజూ తౌ భావము యొక గ ముహిమంబునకొ = సామ
ర్ల ము చేత;అపగతే మైన శ(తుసంభుముయొక.. మహీమ చేశ నని స్పభానార్థము; మన 6గక్‌ =
వ్‌ ర్తి ంచుటచే; రాజిలునివ్విభు 6 దుజపకాశించునట్టియీ రా జు; పావనసుమనో వ్యాదిష్ట భల చా
రవితీర్ణి కలాచమత్కుతికొ, -పావన=పరిశుద్ధులెన నుమన 8=వి ద్నాంసులయొక్కా, హా లొ=
మన మునకు, ఇప్ట=[ పీయములై న, ఫరీ=లాభములయొక నాగర =సమూావాముయ క క్క_,వితీర్థి = గ్ల
చ్చుటయ నెడు కలా= =విద్యయొక్కా_, చమత రాలి = చమత్కారము చేత ; చేవతలయొక్కు
మునమునకు నిష్టమగు ఫలములనొసంగుటయ ను విద్యయొక్క_ చమత్కృతి చేతనని వేల్చు[మా
కుపర మగనర్థమ తో. చెడి; ఆర్వ్యరక్‌ = భూమియందు; అనసపారిజూత మహినుంబునక్షొ;
అనపారిజూతే = అ పారిజాత భావా భావముధయొక “పారిజాతముయొక్క్శయనుట, నమహిమం
బునక౯ఐమహివమ వేత; మకుకొ=వ రించును.
అలాని
సం చమూశ్వ్యాన ము. 515
ఈరాజు అపారిజూతు6 డయినను దానశొండతచే అనపారిజూతమహిమం౦బున (6 (బ
కాళొంచుచు ఎన్నా డనిభావము,
మ. అనిశం వీభునుక్షి రి భధామయుగళం 4 బన్యోోన్యవై రా_క్టినో.
యన నం దొక్క_టి (బోన వేజొకటి వళ్ళజారూఢిం గూల్చుక్‌ ఏరో
చను వేజొక్క_టి యుంచ నందొకటి మిం*చం జేయు హంసోన్నతి౯
మును మున్నుక్క_టి నెంప -వెజొకటి మన్సుం గొమ్మ చ్మితంబుగక్‌. 99
టీ. కొమ్తు=చందికా! అనిశంబుజ ఎల్ల పుడు; ఈభును కీ రిధామయుగళంబు.- ఈఘ
నునియొక్కు_, కీ రిప కాపములజంట!; అన్యోన్య వై రా పీనోయనక్‌ "=పర స్పర వై రము చేతనో
యనునటులు; అందుక =కీ ర్తి పతాపమలలో; ఒక్కొ_టి=ఒకశకీ ర్రిగాని (పతావము గాని; (పో
నకొజపాలింపం ; వేటొకటి; స్మ్జజారూఢిక=వజాయు ధమయుక్క_రూఢి చెత; కూల్చుక్‌ =
చంపును. విరోవనుక్‌ =నూర్యుని ; వేటీొక్కు_టి = వానిలోనొకట గు పతాపము; ఏలవక్ష =
చాధింప6గా ; అంవొకటి = దానిలోనొకటగుకీ రి; విరో చనునిమిం౦-చంజేయును ఐ= ఇచటవితో
చనము౭డన లగ చందు (డని యర్థమును గ్రహించి వితోధపరిహారము నెజబుంగ వలయు ;
“ చందాగ్న శ్ర రెహావికోచనా; లీల అని విశ్వము; హం౦ంసోన్నతిక.- వాంస = సూర్యునియొ
కు, న్నతక = అతిశయమును ; మునుమున్ను = ముట్ట మొదట్‌ ; ఒక్కొ_టి = చానిలో
నొకటియగు (పతొపము; నొంపక్‌ =నొవ్వంజేయ (గా ; వేజోకటి = భుటియుక టియగు క్రీ ర్రి;
వాంసోన్న తిక =సూర్యోన్న తిని;చిత్రంబు గ ౯ =ఆశ్చర్యము గా;మన్సుక =వాషించును. ఇచట
ంసశబ్దముసక్కు రాజవాంస యర్థము గాన రొజవాంసల యున్న తిని, కీర పోషించు నని
పరిహారము,
|
అల మీ!
స్కరిఎదు సనియు భావము, శి
నీ po a _ త ॥ ఖో నో / శస (
అనం tors ది చంగదుని పాంసలను పోషించు ననియు (పతౌపము సూర్యుని ( దిఠ
చ. సలలిత చ[కనంభరణ+స క్షమహోశ యు 'జేవనర్జితో
a జై పలద వయు. బూరుఖో త్తేము నిశా చర సాధసకృత్సమాఖ్యు ని
య్యలఘునిం జెట్టవట్టి వారి + నంబుధిరాజతనూజ వ్రూాలె ని.
ఇఒ చ్చ లురముం చాయ కింపున నె*సంగుము వాసవసీలకుంతిలా. 100
ట్‌. సాసపనీల కుంతేలా=ఇంద నీలమణులవంటి కురులు గలచం[ దికా | సలలిత చకసం
భరణ స కృమహాశయుక్‌. సలలిత =మనోజ్ఞ్జ మగు, చక=దండుయొక్కు, సంభ ర ణ=భరిం
చుటయందు, క=ఆ'స క్షగల, మహాశయుకాజఅధిక మగు నఖి పాయముగల; సలలితమగు;
REE సంభ ర ణమందు, స క్షమగు, మహల వ్‌ =గొప్పయగు, శయుక్‌=వా
స్తముగలనా 6 డని విష్థుపర మైనయర్గము; దేవవరి ర్లి తోజ్జ ప్రలదయుక్‌" =దేవతల'చేం గొనియా
జ 6ఎడీన కృపగల; ప్రూయుపో త్త తముక్‌ = పురుష శేస్టుని, విష్ణుమూర్తిని; నిశా ఇర సాధ్య సకృృత్న
516 చ ౦ ది కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
మాఖ్యునిక ,-నిళాచర=రక్క_ సుల కు, సాధ్య సకృత్‌ =భయము గలుగ జేయు, సమాఖ్యు నిక =
(వస్‌ద్దిగ ల, నానుముగ్లల; ఇయ్యాలఘునిక = ఈనునుని, ఇెట్టవట్టి=వివావామౌాడి; హరిక్‌ =విష్లు
వును; అంబుధి రాజతనూజవో లెక్‌ =కలిమి నెల ౦త వ లెని చృలు= ఎల్ల పుడు, ఉరము ంచాయక =
_ ఎదవదలక; ఇంప్రునక్‌ =సుఖము చేత; ఎస౦గుము=జప్పుము. '
అనంగ నోచం(దికా ! కరివేల్చు నురము6 బాయ కెప్పుడు నివసీంచియుండు లచ్చి నె
లంతవోశె నీ పీరాజును బెండ్రియై వీనియురము 6 బాయక సుఖముగ నుండుమని భావము.
ఉ. నా విని కొమ్మ యఖ్నీవల+నంబునం దన్నపచం(దనిస్స హా
(శీ వెలయింప ముంగలికి + జేర ఘటించె వయస్య యో.ర్తు దో
డో నరయానధుర్యతతి+తో వివరించుచు నప్పు డొక్క_ పృ
థ్వీవిభుం జూపి గారి సుద+తిం బలుకుం _బవీయవాక్య నై పుణక్‌, 101
టీ, నాక్‌ =అన (గా; విని=ఆక ర్లిం చి) కీొమక=చందిక; అక&ీవలనంబునక్‌ = న్న్మేత చల
నము చేత తన్న ఎ్రపచందని స్ప ఎ్రనా(శ్రీక్‌.-తన్న ఫప చంద=ఆరాజచం(దునియందు, “నిస్స్ఫృ
వా(శీక=నెరాశ్యర చనను; వెలయి ౦పక్‌ =(ప కా శింపందజేయగా;ముంగలికిక్‌ =పురో భాగమున
క్ర; చేరక =పొ౦దునటులు వయ స్యయో ర్తు=ఒక ఇెలిక ను టించెక = చేసను. తోడోకా =వెం
ట-నేవరయానధుర్యతతితో౯._ వర = (కేస్టములగు, యానధుర్య=పల్ల కీనిమోయునా రి యొ
క్కు_,తతితోక=సమోవాము తో ;విపరించు చుక్‌ =విళ దపజచు చు;అప్పుడు=ఆసమయమ౦దు;ఒ
కు పృథ్వీ విభుల్‌ =ఒకరాజును;చూవీ=[ప దర్శించి గారి= పార్వతీ బేవి;సుద తిక = చం దికతో,
(సీయవాక్యా నెపుణిక్‌-.-(పియ వా క్య=,పియములగుపలుకులయొ క్క, నెప్రుణిక్‌ =జూ ణత నము చే
త; పలుకుక =వ చిం చెను.
క, నాళీకనయన పార్థివ, మాళీమణి. గాంచు దహళశ+మహీవిభు రతిరా
" శ్మైలీనూత్నకళాసా శీలీమన్యను జలా + శేఖరు వీని౯. 102
టీ. నాలీకనయన=చందికా ! పార్థివమాఅముణీక = రాజనూ లిరత్న మును; దవాళమహి
విభుక్‌=దవాళభూపాలుండను; రతిరా కే. లీనూత్న _ కళాఘౌశ్లీ రీమన నుజలోక శేఖరుక్‌ ,_
రతిరా క్కేేలీజమన్న థ(కీడ అలయొక్క, నూత్న క శా=నూత నవిద్యయు ను, సౌశీలీమ త్‌ =స్బరి
(తవత్తయు (గల, మనుజలోక శేఖ్లరుక =మను న్యలోక మునందు (కేస్టుండగు) వీనికొ =ఈరా
బాను; కాం౦ంచు=- చూడుము.
చ. నెలత గభీరపుష్క_రధూఃనీపరీగాహనముతల్‌ సురాగముం
డలఫల భతుణంబులు ఈ నత్పుమనోమహిలాని కేతన
స్థలపరివాసముల్‌ సమతలం ౪ దాల్చు భయాభయయు. క్రిం బొల్పుని
య్యలఘునిశ_తుకోటి కచ+లావళి లేఖపురుల్‌ విచి(తతకా. 103
స౦చనూశ్యాన ము. 517
టీ. నెలంత=చంర్నదికా ! భయాభయయు క్షిక్‌.-భ య=భ యముయొక్క_, అభయ --
భయా ఫాపముయొక్కా, యు క్లిక్‌ =సంబ౦ంధము చేత; పొల్సునియ్యలముని శతుకోటికి౯. _
పాల్ను=ఒప్టుచున్న, ఇయ్యలఘు నిశ (తు కోటికిక =ఈరాజు శ|తుబ్బృం౦దమునకు; అచలావళి
లేఖ పురుల్‌.-అచలా వళి=పర్వ్యత బృ ౦దమును, లేఖపురుల్‌ =అమరావతియునుు విచితతక్‌ =
చమత్కృతి చేత; గఫీర పుష్కు_రధు నీపకిగావానముల్‌ . -గఫీర=గం ఖీరమగు, పుష్కర ధునీ=
మి న్నేటియందు, పరిగావానముల్‌ =స్నానములను ; పుష్కర =కమలములుగల, ధునీ=నదు
లయ౦దుు పరిగానానములనని రెండవయర్భ ము; సురాగమండల ఫలభ తృణములు.-నురాగ=వే
ల్బు[మాకులయొక్క, మండ లజ=గుం పుయొక్క_, ఫల=పండ్దయొక్క_, భ తణములు=తినుటల ను,
సు రాగ=ఈ6త చెట్లయొ క్క, మండల=గుంపుయొక్క_, ఫలభక్షణములనని 'రెండవయర్థ ము; కన
క్సుమనోమహి కాని శేతనస్థల పరివార ముల్‌ .--కనత్‌ =(పకాశించుచున్న, సుమనోమహిళా=బే
నాంగనలయొక్క_, నికేత న=గ్భ హములయొక్కా, స్థల=[ప దేళములందు, పరివాసముల్‌ =నివా
సములను;సుమన౩=శ్రుస్ప్సములుగల, మహిళా=, పేంక ణపువృకుము లయొక్క.యని యర్థాంతేర
ము సమతీక్‌ =నమత్వము చెత; తొాల్చుక్‌ . ధరించును.
అనగ నీరానానకు భయపడినశ[తువులు వనవాసము( జేసీ రనియు భయసడనిశ(తు
వులు యుద్దమందునివాతు లై స్వర్దనివాసము జేసి రనియు భావము.
నీ, దరిసీంచు-చో నెల్లం + దాటించు చాప మి
యవనీం(దుచూపు చం దాతపంబొ
ఎనసినచో నెల్ల + మనుపు నామోద మో
రారాజుచి త్తంబు + సారసంబొ
నారనినచో నెల్ల + దొరపు ేవత్వ మిా
యరిభేదిమాట నళ వ్యామృతంబా ఇ
యుంచిన-షో నెల్ల + నించు నిష్టంబు లీ
దీరుసిపాణి మంశదారలతయొ
*
శే, యనుచు సనత్క_విలోకొంబు + లభినుతింప
"నలరు నీదహాళోర్వ రా+ధ్యవరత్న
మతివ నీభాగభేయంబు+కతన నిటకు
వచ్చె వరియింపు మితని భా*వము చిగుర్చ. 104
ఇ
టీ. దరినీం చుచోలొ=చూచినచోట; ఎల్ల క్‌ =అంత ట;తాపము=సంతాపమును; తౌటీం
దుకొ=పో (గొట్టును; ఈయవనీం దుచూపు= ఈ రా జు. చూపు;చం దాతపంబొ=వెన్నె లయో, .ఎన
కీనచో ౯ =ఫోందినచోట; ఎల్టక్‌ = అంత ట్యఆమోదము=సంతే సమున్యు పరమళమని తోంచయచు
జ్‌
518 చ ౦ద్రి, కాసిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
న్నది;మను ఫుక్‌ = వృద్ధి బొందించును. .ఈరారాజుచిత్త తంబు=తఈ రాజరాజమనము; సార 'సంబోజ
తమియో. నెరసిన చోకొ = వ్యాపీంచినచోట; ఎల్ల ౯ =అంతట్క; దేవత్వ ము = రాజత్వమును, వేల్పు
తనమును;దొర ఫుక్‌= =కలుగ (జేయును. ఈయరి బేదిమాట= ఈరాజామాట; నన్యామృత ౦బొ=నూ
తనమగు సుధయు. ఉంచినచోక =ఉనిచినచోట; ఎల్లక్‌ =అంతట; ఇప్టంబులు= కోరిక లను;
నించుకొ =పూరించును. ఈధీరుపాణి=ఈరా జావా స్తముఃమందార లతయొ=కల్పలతయొ. అను
చుక్‌ =ఇట్లువచించుచు; 'సత్క_విలోకంబులు=విద్భద్భ ందములు; అఖనుతీంవక్‌ =పొగడ (గ,
అలరుకొ=ఒప్పును. ఈదహళోర్యరాధ్యక్కరత్నము = ఈదహళభూపతి; అతివ = చంది
కా! నీభాగ ధేయంబుకత్రనక్‌ =నీ భాగ్యంబుకతన; ఇటకుక్‌ ఇఇచ్చటేకి; వచ్చెక = ఐచ్చెను.
ఇతనిక=ఈరాజాను; భాపము=చి త్రము; చిగుర్చుక =పల్ల వింప (గా, వరియి ౦పుముజకోరుము.
ఈరాజు చూచె నాయెనా సమ _స్రతౌపములను బో (గొట్టును గాన నితనిదుపు "వెన్న్నె
లయేమో, ఇతనిచి త్రము కలిసె నేని ఆమోదము నిచ్చునుగానం గమలమో యేమో ఇత నిమాట
నెర సినచో దేవత్వ మిచ్చును గాన అమృత మేమో ఇతని చె యుంచినచో "నెల్ల కోరికల
నిచ్చులాన కల్పలతయో యే మొ, యీరీతి సమ _సవిద్యజ్ఞనులు నితని నుతింతురు గాన నీరాజు
ను వరియింపు మని భావము. సందేహాల ౦కారము.
వ్‌, అనిన నయ్యుప్పులకుప్ప యప్పతియెడం జి జి త్తం బొప్పి౦ పకున్కి "పెలిిసి యూ
వాయ నెక్క_నృపతిం జూపి నెసలిచూపువేల్పు జవరా లాచివురాకుంబోండి
కిట్లనియె. 105
టీ. అనినక=ఈ(పకారముపలుక గా; అయ్యొప్పు ల కుప్ప=అందము లకు కుప్పయగు నా
చం దిక; అప్పతియెడక=ఆరాజా నెడ్య చి త్తంబొప్పింపకున్కి_=మన సియ్యకుండుటను; తేలి సీ=
జై
తెలిసికొని; ఆచాయక ఆప దేశమందు; ఒక్క_నృపతింజూపి=మ బీయొక రాజును జూ ప; నొస
రచూపు వేల్పు జవరాలు=ఫాలలో-చనునకు భార్యయగు పార్వతీ దేవి; ఆచివురాకుం బోండి
కిక=ఆ చందికకుు ఇట్టనియెక్‌ =ఈ|ప కారము పలికెను.
చ. కనుగొను బోటి భోటనర+*కాంత శిఖామణి ధామధిక లౌ
తనుఘృణి వీండు జన్యవసు+ధాస్థలి నింజిని కా ర్జిపొందు దా
ర్చిన నరి తద్భ్యృతిం గన్గుం బశరిను స్ఫుట కాండనికాయముల్‌ నిగి లా
డ్చిన నవి తద్వధూటి నిగిశడించుం గనుంగవ నద్భుతంబుగక 106
-టీ. బోటి=చందికా ! భోటనర కాంత శిఖామణిక్‌ =భోటదేళ రాజళిఖామణిని; ధా
మధిక్కృ తౌతను మృణికొ. _ ధామ= తేజస్సు చేత, ధిక్కృత=తిరస్క రింపయిడీను అతనుభృు
ణికాజసవాస్ఫకిరణుని 3 కనుంగొనుజన్రూడుము.. విండుఐఈరాజు; జన్య వసుధాస్థ్ర లిక =యుద్ధ
భూమియందు; శింజనికిక్‌ =అ లై తౌటికి; ఆరి పొందు దార్శి నజ = ధనుప్యో.టి సంబంధము
స౦చమాశ్యాస ము. 519
ను జేయగా; అరి=శ(తువు; తదృృృతికా=అయా ర్రీభరణమును, వీడాభర ణముననుట్కకనుక్‌ =
పొందును. పరిస్ఫుటకాండని కాయముల్‌.-పరిన్సుట = వ్య క్తమగు; కాండ = బాణముల
యొక్క, నికాయముల్‌ =సమాహములను; నిగిడ్చినక్‌ = ఎక్కు వెట్టం గా, త్వధూటి = అఆశతు
కాంత; కనుంగవర్‌ = కనుదోయి మందు; అద్భుతంబుగ క్‌ = ఆశ్చర్యముగ్య అవి=ఆ కాం
డనిశకాయములను, నీళ్ల సమూహ ములననుట, చాన్సు మలనని భావము, నిగిడించుకొ=నించును.
అనంగ నీరాజు యుద్ధభూమియందు వింటికొప్పున నశ్లతాటిని కేర్పతటి శ తుబ్బం
దము దుఃఖమును బొందు ననియు అ ల్ల్నైతాటియందు బాణంబుల నిగిడ్చిన వారికాంతలు కను.
గవనీరుంతు రనియుఖావము. ఈపద్యమ ౧దు శతు పాణవియోగ కారణం బగుశరసంధాన
మును తతా-ర్యయాప మగుక తు కాంకౌనయన బాన్సముల నొక్కు_వుడి హేతు కార్యముల
వర్ణించుటచేనక్రమాతిశయో రీ యను నలంకారము, “అ[కమాతిశయో క్తి సా తృహ త్వే
హేతు కార్యయో ౪” “ని దానిలతణము.
చ. ఉరగనున్నకవృ త్తి నచలో_త్తమునత్సథరోధకోన్న తి
స్ఫురణం గిరీయ్యదు పంక రతః బుద్ధి థులీశుజడ( పచారముకా
కరిపతిదుర్శద(క్రమను + గన్లుని రోసి ధరిత్రి తద్దుణే
తరగుణ శాలి నివ్వభునిం + దన్వి వరించి చెలంగు నిచ్చలు౯, 107
టీ. ఉరగముసకవృ త్రిక =శేసునికుటిలస్ఫ భావమును ; , శేషుడు సర్పము గానం
గుటిలగతి సహజ మని భావము; అచలో త్రముసత్సథరోధ కోన్నతిస్ఫ్సురణక్‌ .-అచళో త్త
ము =కులాదలముయొక్ష్క్కా, సత్ప థ రోధక=సత్సురుసుల మార్ల మునకు నిరోధకమగు, ఉన్నతి
స్పురణక = ౬ 'న్నత్యస్ఫురణమును; కులాచలమునకు సత్పథ=ఆకాశమునకు రోధకమగు
నున్నతిస్సుర ణము సహజమని భావము, కిరీందుపంకర తేబుద్దిక్‌ .-కిరీం దు = ఆదివ రాహామ్ము
యొక్క పంక =పూపనుందు, రతే=ఆస క్రిగల, బుద్ధిక్‌ =మతిని న పంక =బురదయందురతమగు
బుద్ధి కిరీరదునకు సనాజు మని భాపము; థంలీశుజల (ప్రచార ముక్‌ = అదికూర్యిముయొ క్క మూ
స్థలచో ంగూడిన్నప చార ముగు, ఇచట డలలకు భేదంబు లేమి అదికూర్థము నకు జలమందు (వచా
రము సవాజ మని స్ప ఖావార్థము,కి రిపతిదుర్తదకమముక్‌. -క రిపతి=గ జపతి యొక్క, దురద
(కమ్లుముక్‌ =ద్వూర్న[కొమమును, గజపతికి దుర్శద(కమమన6౫), మదోదకము కూడియు౦డుట
సహాజ ముని భానము; కన్లొని= చూచి, రో సీ=విసీషి; ధరితిజభూమి; తద్దు జేళర గుణళాలిక్ష్‌. _
తత్‌ =అయుర గాదులయుక్కా, గు కోతేర =గుణములకన్న భిన్న మయిన, గుణ=ను౦చిగు ణముల
జ్ర ఇాలిడొ= పకాశించుచున్న; ఇవ్విభునిక్‌ = ఈరాజును; తేన్సిజచందికా ! వరించి=కిోోరి;
నచ బుక్‌ = ఎల్ల కాలము; చెలం గు= ఒప్పుము. ౧
eT a
డీ చంక కా! యుర గా చల కిరిఢుగీకులల దుర్దుణము లకు బుడమి రోసీ యీూనుగుణశళా లి
సి జేర నని భావము.
520 చం ద్ర కావరిణయను, సవ్యాఖ్యానము.
ఉ. బ్రన్నరనాథచం(దు వరిశయించి ముదంబున నేగసుదెంచునిం
గను, లపండు వె యలరం € గమైెని నీపయి నించు6 గాక యె
య ర ట్‌
తన్నగరీవధూవమణివిః తానము సౌధచయంబు లెక్క యు
ద్యన్న వమా క్తి కాఠుతసు*+మావళి కాక లి కాకులంబులF౯్‌. 108
టీ, ఇన్నర నాథ చం దుక=ఈరాజచం[దుని;వరియి ౦ చి=కోరీ;మదంబునక్‌ ='సంతీనము
చేత; ఏగుదెంచునిక=వచ్చు చున్ననిన్ను; కన్నులపండువె కన్ను లపండు గ; అలరక =
(పశకాశింప6గ; కన్తొనిజచూాచ్చి నీపయిక్‌ =నీమీ (ద; ఏతన్న గరీవధూమ ణి వితానము=ఈ తని
పురమునందలి స్ట్రీరత్న సమావాము; సౌధ చయంబు లెక్కి_= మే డలనెనెక్కి_; ఉద్యన్న వమా కి
కాక్న్షుత సుమౌవళి కాకలి కాకులంబులక.ఉఊద్యత్‌ =ఎ త్ర (పడిన, నవ=నూతనవుయిన్మ మొ
క్రికాక్షుత=ముకాకు తలయొక్క_, సుమావళి కా=పున్పబృందముయొక్క_, క లికా= మొగ్గ లొ
క)-, కులంబులకొ=సమూవాములను; నించు6గాక=నిండిందు (గాక.
ట్రా
క. అనల తూషీ ంస్థితి భజించె 4+ నంబుజాన్నీ
తన నో మోహదుర్విధ+త్వంబు దెలిసి
యప్పు డాచెంత వేళలొక్క_ * యధిపుం జూపి
యింతి కమేనకాపు త్రి + యిట్టు లనియె. 109
టీ. అనంగకొ=ఈ|(పకారముపలుక గ; తూస్ట్‌ంస్థితిక్‌ =ఊోరకుండుట ను; అంబుజా
క్షీ=ఐచం(దిక్య భ జించెక=పొందేెను. తనృనో మోనాదుర్విధత్వంబు. _తత్‌ =ఆ చ ౦(దికయొక్క_,
మునః=మనమునందు, మోవా జ మోనాముయొక్క దుర్విధత్వంబు = దారిద్యమును; తెలి సీ=
తెలిసికొని; అప్పుడుజఆసముయమందు; ఆవెంతక్‌ =ఆసమిపమందు; వేజొక్క్యయధిపుకొ=
ముటీయొక రాజును; చూపి; ఇంతికిక =చం(దికకు; అ వేనకా ఫ్ఫుతి= =ఆ పార్వతీ దేవి; ఇట్టులు=
వక్ష్యమా ణప కారము, అనియెకొ =పలి కను.
మ. తులకింపం [బముదంబు కనైనుము సిం+ధుస్వామి నీదంటం బ
తు లనే(తాొమణి పాం౦ండుకాండ యుత శుం$ భ ద్యాహినీమ[ద ణా
స్థల కాళి (నిపుకోటి చేరి కడు మిం+చ నివ్యరామోప బే ళ్‌
శలసద్వ్భ్భృ త్తి ఘటించు ఏనియసియ (జ్ఞ ధ్యంని నిక్క_౦బుగ౯, 110.
ళ్‌
ట్‌. పక్షుల శేకౌమణి=చందికా.! (పమదంబు=సంతసము; తులకింపకొ = [పకా
శింప6౫ాా సీంధుస్వామిక్‌=సీంధు దేశాధిపతియగు ; ఈదంటకా = ఈదిట్రత నముగలవానిని;
కన్తొనుము=చూడుము. వీని యనీయజ జ ధ్వంసీ= =ఈ రా జుయొక్క_ఖద్దమ ను శంకరుండు; పాండు
కాండయుత శంభ ద్వాహీ నీమ ద ఆస్థం శాశిక, —పాం౦డు= తెలనగు, కాండ =గుటములతో,
ఇ a 69
సంచమాశ్వానము, 521
యుతీ=కూడుకొన్న, కుంభ తీ"=[ ప్రకాశించుచున్న, నాహీ నీనుల్‌ ఐన సేనగల్క రొణసల=యు
ద్ధభూమియ నెడు, కాళిక =వారాణసీని;ి ఇచట పాండు= = తెల్లనగు, కాండ =జలము చేత,
త =కూడుకొన్న , శుంభత్‌ = (ప్రకాశించుచున్న, వాహినీముత్‌ =గంగగల, యని కాశీపర
మయనయర్థము దోంచుచున్నది; రిప్రుకో టి= =ళ్యతుసంఘము; చేరి=పాంది; భజియింపకొ=
సేవింపలా; దిన్య రా మోప దేశలసద్భ్య త్రి త్రిక. దివ్య రామా= దేవాంగ నల మొక్క, ఉప వేశ =
సమిప[పదేళశమునందు, లసత్‌ = =(పకాళించుచున్న, వృ త్తిక =వర్తనను, ఉనికిననుట; ఇచట
దివ్య=అమోఘమయిన, రాను= రామ తారకముయొక్క, లేడా పర(బస్గాము యొక్క, ఉపదే
కఫము వేత నని దో చుచున్నది,; మటించుకొ = ఘటిల్ల జేయు సు.
అనయా నోచందికా!. ఈ సీంధు దేశాధిపతియొక్క_ యసీ యను శంకరుండు రణసల
థి
నును వారాణనీయందుం జేరి యున్నశ(తులకు దివ్య రామోప దేశమును జేయు నని భావము.
పర ౦పరితరూప కాలం కారము,
చ, అలఘుశ రౌఘవృ త్తిమహీ+ మా భిహత( పతికూలు సంతతా
తులితగభీరభావభరి+తు న్పువమునోజనమోదకారిని
రృలమణిదాత నియ్యవని+ రాజకులాజర రాజు నాత్మ నో
సెలంతుక సింధురా జనుచు నిచ్చ నుతింప జెల్ల కుందు నే. శే!
టీ. అలభఘు శ రౌ ఘవృ తీమహిమాభి వాత[పతికూలుకొ.---అలఘు = అధికమయిన్క శరా
ఘ=మా ణసంఘముయొక్క_, వృశీత్తి=వ రనమువలన్ననెను మహిమ=సానుర్ల ర్భ ము చేత, అభివాత=
కొట్ర బడిన, (పతికూలుక్‌ =శ(తువులుగల; ఇచట, శకాభు=జల ప్రవానామయొ క్కు, మహి
వాష్‌ హూతమగు, (పతికూలుక=ఎదురుదరిగలయను సము దపర నముయినయర్థను దోంచుచు
న్నది; సంతతాతులితగభీర భావభరితుకొ. సంతత =ఎల్ల పుడు, ఆతులిత=నిస్ఫమానమగు,
గఫీర=గం ఫీరనుగు, భావ=ఆఖి పాయము బే, భరితుక్‌ =ప రిపూర్జుండగు; సంతతము అతులి
కనుగు, గభీర ఫావ=లోంతు చేఅని సముదపేర మైనయర్థము; సుమ నోజన మోద కారి నిర్మలమణి
దాతక్‌ ..సుమనోజన =విద్యాంసులకు, మాద కార=సంలేసమును చేయు) నిర రృల=స్వచ్చుముగు,
మణీ=మణులయొక్ళ_, దాతేకొ= =వదాన్యు(డగు, దేవతలకు సంతసమును జేయుచిం తౌమణేని
ఇచ్చి ననా డని సముదపర మైనయర్థము; రాజకులాజర రాజుక =రాజకులేం(దుని; 2
య్య వనిక = ఈభూమియందు; ఆత్త కొ=మునమునందు; ఓనెల (తుక=చం(దికా ! సీంధు రాజ
సచుక్‌ =నీంధు దేశ పు రాజని సమ్ముదుండనితో (చుచున్నది; నిచ్చకొ=ఎల్ల పుడు; నుతింప 6
గక =కొనియాడుటకు; చెల్ల కుండు నే=చెల్లకుండునా ? అనికాకువు.
ఈస్‌ ౦ధురా జు బాణముల చే? (బతికూలులను వధించువా డనియు గంభీర భావమును
ఫపీ ౦-చినవా 6 డనియు విద్వత్స ౦ఘమునకు పెక్కు.నుణుల నిచ్చినవా౯ డనియు గాన నిత(
థు వరణీయు ౦డని భావము.
66
లా
522 చంది కాషరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
oo
చ. సకి రతివేళ నీవు గళ4+సంయుతనిస్వన బృంహి తార్భటుల్‌
. కరముయి మోజం గంతుక్రరి*రాజనిరూఢి విశ్చంఖలై కవృ
త్తికం దగ నీమహీ హీంతలప+లిచ్చలయంత ఘుటించుం గాక తా
వకకు చకుంభ వీథి నని+ వార్యనఖాంకుశ ఘాత జాత ముల్‌. 112
టీ, సకి=చం|ద్రికా! రతివేళకొ=సురతసమయమందు; గళసం యుతనిస్వ న బృ హీ తార్భు
టుల్‌ .-గ ళ=కంఠరమరదు, సంయుత =కూడుకొన్న, నిస్వన=రతికూజితముల నెడే, బృంహి తా
ర్భటుల్‌ = గజధ్యనులు; కరమయి = అధికమయి; మోణిక్‌ = మించల; నివు; కంతుకరి
రాజనీయాఢికొ=మరు నేను (గుపగిది; విశ్చంఖలెకవృ త్రికక్‌ .--విశ్చంఖల =ని గళములు లేనట్టి
ఏక=ముభఖ్యుమగు వృ త్తికక్‌ = న్యాపారము వేత; తగక్‌ = ఒప్ప ంగా, ఈమహ్‌-కలపతి చ్యల
యంత.- ఈమహీత లపతి= ఈభూపతి యను, ఛల=కపటముగల, య౦త=మాసటి నాండు; తాన
కకువకుంభవీథికొ, _తొవక=:నీసంబంధియ గు, కుచకుంభ =కుచముల చెడు కుంభ ములయొక్క_;
వీథధ౯ = పదేశమ౦ందు; అనినా ర్యనఖాంకుళ ఘాతజాతముల్‌ .-- అని వార్యజనినా రించుటు క్‌
కరమ గ నఖ=గోళ్ళ నెడు, అంకుళజఅంకుళ ము లయొక ్క, ఘాక=పోట్టయొక్చు_, జూతముల్‌ =
సమూవాములను; భటించుం౮గాక=జచేయు. గాత.
చందికా' నీవు రతివేళ నళసంయు తము లగురతికూ జితము లను బృ ౦హితములు విప్పు
లము గాజేయు చు విశృంఖల మదనగజరాజమువ లె నుండ6గా నపుడు ఈమ సాపతి యను
మావటివాండు నీకుచము లనుకుంభ స్థలముల యం౦దు గోళ్ళను నంకుశముల చే ఘూాతేయుల ( b=
యునని భావము.
తే. అనిన నెమ్యోము మరలిచె + వనజవదన
'యది కనుంగొని గిరిజ య+ప్పదవిం గుకురు
వరుని. జేవాయం జూవీ యశ+వ్వనిత కిట్టు
లనియె మహతీరవామి[ తే*4నినదక లన, 113
టీ... అననక్‌ =ఈ్యప కారముపలుక (గ; నెమ్లోము =సుందరమ గు ముఖమును; వనజస
న=చం(దికృమరలి చెక్‌ జతి ప్పెను, అదిక ను ౦గొని=అది చూచి; గిరి జ=ఐ పార్య్య తి ; అప్పడ్డనిక్‌ =
ఆదారియందు; కుకురువరునికొ=కుకురుదేశాధిపతి ని; చేబాయకొ=చయిజూడ చే; చూూవీ=[ పద
ర్భించి; అవ్వనితకుక =ఆచందికకు; మవాతీర వామి (తే నినదకల నక .-మహాతీ= నారద వీణయొ
= క్కు, రవ=స్యనమునక్కు అమి|త్ర=విరోధియగు, నినద=ధ్వనియొక్క_,' కలనక =| పా పిచేత;
ఇట్టులు=వక్ష శ్రమాణపకార ముగ; అనియెక్‌ =పలికెను.
చందిక యానరపతిమోంద మనంబు పొందకున్కి. మోము (దిప్పంగానె గౌరీదేవి యా
చటం గుకురుదేశ రాజుంభావీ వీణారవమునకు సమాన మగువచనమున 6 బలికౌ నని భావము,
Ca
పస౦పమూసనాం వ ము, 523
చలి కుకురుతుమూరనుణ? చేఖరుం డీతయ్ల వీని గాంచు మో
జలజశ రోపవమూనునెజు+ చక్క ందనంబు జగంబు అంచ ని
చ్చలు నెవం గుంధ6 జేయు. దొనళసామి వనావళిం బోలు నావమనిక౯ా
దలంచు. దృణంబుగా నలజ+న్నపభుం దా నెగయిట్టు వానవికొ, 114
టీ. చెలి=ఐచందికా! ఈత డు;కుకురుక్షమారమణ శేఖరు (డు = కుకోరు రాజ కేస్టుండు. ప్‌
నిక్‌ =ఈరాజునుు కాంచుము= చూడుము. ఈజలజశరోపమాను నెల చక్కాందనంబు= ఈము
న్స: థతుల్యుందుగు రాజుయొక్క నిండు సౌంద ర్యముజగంబు లెంచక్‌ =లోకములు నుతియిం౦ంప 6
శా లొవసానిక్‌ = కలుసల రాయిని; నిచ్చలు = ఎల్ల పుడు; ఎదకొ = వాదయమం౦దు;
కుంద జేయుక్‌ = కడు ౩ఖి౦చునటులు చేయును, తేగునటులు చేయునని స్వభావార్థము, కృష్ణపక్ష
మందు జందుయకు తగ్గుట సనాజ మని భౌవము. ఆమనిక్‌ = =నసంతుని; సనావలికా=పనసం
శ్రీనిగూర్చి; తోలుకొ =ప౦ప్పును, మిక్కిలి చక్కొ._(దనము గలవసంతుని నఢ్రవికం జాతీపోవు
నటులు చేయునని ఫొను, సిసంతుతు పనావళీయం దుండుట 'సవాజనుని భావము. నలజి
న్యపభుక=నలచ కిస రి రిని; తృణంబుగాక్‌ = వగడ్డపోంచ గా; తల (చుక్క, నలుని తిరస్క_రించు
ననుట) నల శస్టమునకు తృణ నుర్భము "గాన కృణయు శాం దలంచుట సహజ మని భావము;
నాసవిక్‌ =బజయ౦ంతుని; ఎగ ౧ంబట్రుక్‌ా=ఎగ (జిమును, తిరస్క్టరించుననుట, ఆకాశగనున మత
నికీ వవాజము,
జ, సససవ నుహోత్ర త్ర న్భునన 1 న్మవినాశన సుతు వెనయీ
నర పతిక్ష రీ వ వము గనం ఏం“ బతికూలత చే. జరింప ని
ర్రరతరుసా? "లు తనళవాయ పొనంగునె చుట్టమె క డుకొ
ఖరదనుజారికిం బగయ * గా దొకొ కోట్టినకోంక యెంచయంకా. 115
టీ. సర సమహాలే నక. సర సఇశేవ్భృమగు, మహాతే తకొ= (ప్రభావము చేతను; భువన
జన బిసా? నయూతుదై న. -భువనజన్ల, జల జములయొ క్క, బినాళన= నశింపంజేయు టయందుు
శ
హేశు నైన న=కారణ మెన; ఈనర సతికే రి చవము= ఈ రాజుయొక్క ని ర్రియనుదై వము ఇచట ట,భువ
మ్స
నున నర ము; హనద em Re బరింపక్రా_ జాన రిం
జా కో
పంగ; అనల కీ 8 వము (పతికూలము కాంగానే యన్ముట్ట నిర్ణరతరుపాళికికా = కల్ప
, లి జే
శకుబ్బుందమునకు; తినచాయ = తననీడ; కడుక్‌ = మిక్కిలి) చుట్టమై = బంధు వై; స్‌
పా విబృంభ మును; సొ సంగు ని="చేయు నాయని కాకువ్ర, క్రీ ఢి (పతికూలము కాలాన్ని
కల్పతరుపాళికి తననీడ యేప్రుం జేయకయుండె ననుట, చెట్టు కెల్లనివై నను నీడ నల్ల నిదిగాన
వనుశూలము గాకపోయెనని భొవము; లోకమందు ₹ దె వము (పతికూల యు కాయగా నే చుట్ట
కును (వతికూలించునని భావము; ఖర దకూజా రికికా=బల రామునికి ఎంచ(ంగకొజ ఎవివారింప య
శట్టనకో (క=కట్టు వస్త్రము; పగయ గాదొకొ=ళ తువెగాదాయని కాకువ్రు బలరామునికి కట్టున
న!
524 చం ద్రికౌపరీణయము, నవ్యాఖ్యానము.
శ్రయు నల్లని దని భావము. ఏతత్కీ_ ర్హిడెవము (పతికూలించుట చే( గట్టువస్త్రముగూడ బల
రామునకు (బతికూలిం చెనను ట,
క. అని పాంచాలశ్షీలతివర, తనయామణి క(దిరాజళతనయ తెలుపగా
నెనయింప దయ్యె నపుడా, ఘనుపై6 గలకంఠి చిత్త*+గత రాగంబుక్‌ ,116
టీ. అని=పూరోో క్ష్యపకారము; పొంచాలకీతివర తనయామణికిక్‌ = శత ణదోదయ
రాజప్రుతికయగు చందికకు; అ|దిరాజత నయ=పార్యతీ దేవి; తెలుపయగాక = తెలియజేయ
గ్యాఅప్రుడుజఆస మయమందుుఆ నును పెక =ఆ రాజుమో 6ద3కలక ౦ఠి=చందిక; చి త్తగత రాగం
బుక్‌ =నునోగత మైన యను రాగమయును; ఎనయింపదయ్యెక్‌ =పొందింపదాయెను.
వ. ఇంత నయ్యనంతజూటనీలకుంతల యక్కా_ంత కిట్లు సకల బేశ కాంత సంతా
నంబులం (గమ[కమంబునం దెలుపుచుం జని చని యారా జసభ మధ్యం
బున నక్ష తనిక రాంత రద్యోతమాన రాకాసుధాక్రరుండునుంబో లె నమూల్య
లతుణలవ్నీత గా తుండును ననుపమానకలాపాలి కాస మన్వితుండును జకోర
లోచ నానందసంధాయక లెజస్పాం[దుండును నగుచుం జూపట్టును చంద
మనుజేందుం జూపి తదీయచి త్తంబు తదాయ తం బగుట దెలిసి యాక్ష
నక గారి కాగారి యిట్లనియె. 117
ట్రీ, అంతక =అటువీమ్మట; అయ్యనంతజూటనీలకుంతల = వ్యోమ శేశుని కా ంత్రయగు
పార్వతీ దేవి అ క్కా౦త కుక =ఆ చందికకు;ఇట్టు=పూర్యో కప కారము;సకలచేశ కాంత సంతా
నంబులక్‌ ,-సకల దేశ కాంత=సమ స్తటేశాధిపతులయొక్క_, సంతానంబులక్‌ = సమూవాము
లను; (కమ[కమ౦బునక =వరుసగా; తెలుప్రచుక=తెలియ౭జేయంచు ; చనిచని=అరి గి యరిగ;
యూరాజసభమ ధ్యంబునక్‌ =ఆరాజసభ నడుమ; నక్ష తనిక రాంతరదో్యే తమానరాకాసుధాకరుండు
నుంబో లెక .-నత (తనికర =రిక్కాగుం పుయొక్క_, అంతర=మధ్య [ప దేశమందు, దో్యోత మానజ
'వెలుంగుచున్న, రాకాసుధాకరుండును ౦బో లెక, = పున్నమచందురునివ తె; అమూల్య లక్షణ
లక్న్షీతగాతుండునుక్‌ .-అమూల్య = వెల లేని లక్షణ = శుభ చివ్నాములతో, లతీత=కూడు
కొన్న, గా(తుండునుక్‌ొ=శరీరముగలవా (డును ; అమూల్య మెను లక్షణ=కలంకము వేత, నని.
చందపర మగునర్థము ; అనుపమానకలా పాలికాసమన్వితు ండును._అనుపమాన = సాల్‌లేని, స
కలా=విద్యలయొక్క_, పాలికా = పం క్తితో, సమన్వితుండునుక్‌ = కూడినవా (డును ; అనుప డ
మానమగు, కలా పొలి కా = కాంతిపం క్రలతో, సమన్వితు ండనిచం(దపర మైనయర్భ ము; చకోర
“లోచనానందస ంధాయక తేజసాం దుండునుకొ. చకోర లాే చనా= స్త్రీలకు, ఆనందసం ధాయ కణ
సంతసమును భుటిల్లం జేయు, తేజః = తేజస్సుల చేత, సాందు౦డునుక్‌ = నిండినవా డును ;
చకోర=వెన్నెల ఫులుంగలయొక్క, లో చనము లక ఆన౦దస ౦0 ధాయకముగు, - తేజముతోల
గాడినవా? డనిచం[దపర మైన యర్థము; అగుచుకా సు ఈ(పశారమయినవా (డె; చూపట్టు
శ
పంచమాశ్వాసము. వ్‌లైవ్‌
సుచందమను జేందుక్‌ =కనివీంచుసుదందరా జును; మూవీ; తదీయ చి త్రంబు=చం|దికసంబంధి |
యొనమనము; తదాయ త్రంబు=సుచం(దునధీనము 3 అగుటక్‌,; తెలిసీ=ఎటీ(గ ; ఆకనక గారి
కిల =బంగరువ లెగౌర వర్ణముగలయా చంద్రికకు ; గారి= పార్వతీ దేవి ; ఇట్టుఐవక్ష్యమాణ(ప కా
రము; అనియెక =పలికెను.
మ. లలనా కన్లునుమో రవి(పభు నిశా*ఃలారాజధానీ( పభు
న్లలిమై నీపతి యొప్పుం గాక యెద (హలం ద్వత్మ_ రాంభోరుహూ
కుతో
స్థలి రాజిల్లు| పసూనదామకము చం+చ దై పజయంతీభృతిం
జెలున్రం బూనురమావిభుం డన సురళకేణుల్‌ (పమోదింపం౯. 118
టీ, లలనా=వందికా ! ఈరవిపభుక్‌ = ఈసూర్య కాంతిగల; విశాలారాజధానీ
(పభుక్‌ =విశాలాపఫురపతిని; కన్హొనుము=చ్రూడుము. లలిక=( పేమ చెత ; ఈపతి=ఈరాజు 3
త్వత్క_ రాంభోరువాస్థలి రా జిల్లు పనూనదానుకము.- త్వత్క_రా ంభోరువాద్ధలిక్‌ = నీకరకమల
(పదేశమందు, రాజిల్లు=[ప్రకాశించ్చు (పసూన దామకము=పూద ౦డ; ఎదక్‌ =వ క్షస్థలమందు;
(వేలక్‌ =(వేలాడలా ; చంచ ద్వైజయంతీభృతిక్‌ .-చంచత్‌ ఇ ప్రకాశించుచున్న, వై జయంత్రీ=
వనమాలయొక్క_, భృతిక్‌ = భరణము చేత ; చెలువుక్‌ =అందమును ; పూనురమావిభుండ
నక్‌ =పఫాందినట్టి నారాయణమూ ర్లియనునట్లు ; సుర కేణుల్‌ =దేవసంనుములు 3 (పమోదింప 6
గక్షొ=సంతోషింప(గా; ఒప్పు గాక=పకాశించు గాక,
చంగదికా! వనమాల చే విష్ణువు పకా శించునట్టు నీచేతిపూదండనువక్షమున ధరించి యీ
విశాలాపురాధిపతి |పకాశించు( గాక యని భావము.
చ. నలంతుక యానుచం[ దధర + ణీపతి శొతశ ర చ్చటం బలా
దృలగళర క మర వము + దత్క_రికుంభ వుహోమణు ల్సుమాం 3
జలిగం ద'దాతప[తములు 4 చక్క_నియా ర్హులుగా. దనర్పుచు౯ా
బలి రణచండి హాన్నె ముని + పాళి నుతింపం దమి(స దానవ్ర౯. 119
టీ, నెల తుకజచందికౌ ! ఈనుచం దధ రణీపతి= ఈసుచం దభూపాలు 6డు; శాతశర
"'కెటకా.-శాక=రీక్ల మైన, శరచ్భటక్‌ = బాణపుంజమ చేత ; పలాద్బలగళర క్షయ.-పలా
దృల=రాకు సబలముయొక్క-, గళర క్షము = కంఠనోణితము ; అర్థ గ్రమగ క =వూజార్హ్య మైన
వ సువుగా; తత్క_రికుంభ మహామణుల్‌ .--తత్‌ =ఆదానవులయొక్క, కరికుంభ =గజకు ంభముల
యందున్న, మహామణుల్‌ =అధికముల గుమణులు; సుమాంజలీగజ్‌ = కుసుమాంజలిగ్గ; త దాతప.
(కములు =వారిగొడుగులు; చక్క_నియార్తులుగాక్‌ =సు ందరములగు నార తులు గా;తనర్చుచుక =
నేయుచు; రణ చండికి కొ =ర ణదుర్హకు; తమి[సదానవుక్‌ =త మిసాసురుని;ము ని పాళినుతింపక్‌ ఆ
ముని సంభుములుకొనియాడ (గ; బలికొ బలిగా; ఊ న్చెక్‌ = చేసెను,
లా
జి
ళా
526 చ ౦ ద్రి కాపరిణయము,న న్యాఖ్యానము.
అన 6€౫గ౫ా నోచందికా ! ఈసుచం[ దు6డు రాకసులయొక్శ కంఠర కము నర్హ స
ముగాను వారి గజకుంభములనుండి వెడలిన ము _తెములను కుసుమాంజలి గాను వారి గొడుగులను
హారతులుగను జేయుచు అర్థ కము మొదలగువూజా(దవ్యములను జతపటీచి రణదుర్లను ఫూ
జించి తమి(సాసురుని బలియి చ్చెనని భావము.
వు. అని నేతద్విభుసాయ కాభీిహతి మిశన్నంటం బయిం బరి థ్ధ
తునృపాళీనుకుటీవలక మణిపం+ కుల్‌ (దెళ్ళుటల్‌ పొల్చు వ
రన సేయం జెలి నిర్భరానక రవళ భశ వీన్మ ాూడుస్టితి౯్‌
ఘన లేఖోత్కరవర్షి తా భతరురం+గతో్క రక వ్యాషృతి౯. 120
టీ. అనిక్‌ =యుద్ధమందు ; ఏతద్విభు సాయ కా ఖినాతిక్‌. - ఏతద్విభు= ఈసుచందుని
యొక్క, సాయక=బాొణముల యొక్క, అభివాతిక=కొట్టుట చేత; మిన్న ౦టక౯=ఆకాళశమం
టునటులు; పయిక్‌ =టోర్ధ్వ భాగమందు; పర్వి=వ్యాసించి; శ తున్ఫ పాళి మకుటీవలక్షమణీపం
కుల్‌ .- -శ|తునృప=శ (తు రాజు లయొక్క_, ఆభీ=పం క్లులయొక్క్క్ల, ముకుటి = కిరీటమ ౦దున్న
వలవమణి=రవలయొక గాం పం క్షుల్‌= శేణులు; ( తెప్టటల్‌ = పడుటలు వర్ష్మన సేయక్‌“=నుతి
యింప6గా; ఇలి=చందదికా ! ఘన లేఖోత్క_ర వర్షి త్యాభ తరురంగ తో_రకన్యాసృతిక్‌ ._
ఘవ=గొప్పవారై న లేఖ=దేవతలయొక్క_, ఉత్కుర=సమూవాము చేత, వర్షిత =నక్షింపంబేయ ం
బడిన, అభభతరుజకల్చ్పచృవమముయొక్కర ౦గత్‌ =[పకాశించుచున్న,కో రక మొద్ద లయొక్క,
వ్యాపృతిక్‌ = మేళనము చేతే; నిర్భరానకరవ(భ శ్యన్మ హాడుస్థితిక్‌- , నిర్భర = పరిసూర్శమగు,
_అఆనక=పటవాముయొక్క_, రవ=ధ్వని చేత, [ఛళ్యత్‌ = బాటు చున్న, మ పే డు=గొ వృనత్న(త
ములయొక్క, స్థితి =భంగ చే; పొల్చుక్‌ =ఒప్పును.
ఈసుచం[దునియొక్క బాణవాతి చే శతుమకుటత టమటితముణులు మిన్నంటి యం
తట వ్యాపించి దేవతలు వర్షించుకల్పతరుక లికలతో గూడి పుడమి (నాలుచు ర ణేరీరప
మునకు గూలురిక్కలగుంపులవలె నొప్పి యుండే నని భావము.
చ. జలజదళావ్సీ యాపళతి సు చం[దసనమాహ్యాయ మెట్లు పూనెనో
తెలియంగ రాదు ధా(తిం బర+దేవవమునక పమడాపహాోరి ని
శ్చలకర'కాండుండై. భువన+జాతన వూత్సవ దాయకోద యో అ
జ్ఞ ఏలుండయి సద్భ్బుథా ప్రుడయి + సంతతము౯ నలువారుచుండం౫౯. 121
టీ. జలజదళాక్షి=చందికా ! ధాతికా=భూమియందు; పర బేనమనః[పసమదాపవారి.-
పర= ఉత్కబ్బృష్టమగు, దేవ=దేవతలయొక్క_, మన$,పముద = మనస్సంతోషమును, అపహోరి=
వారించువా (డును, పర దేవ = శ తురొజాలయొక్క., మనఃపమదాపహారియ స్వభానార్హ ము;
| క్ష క
నిశ్చల కర కాండులడె -=నిశ్చోల= చలింపని, కర =క్షిదో ణఅములయొక్క, కండు ౧దజెజనవమూవాము
/ మ
గలవా6డై, నిశ్చలనుగ్య కరమందున్న, కాండు (డై = బాణములు ౫ లవా౭డి యని సభా
శి
సంచ మనూ వ్యాన ము, 527
నర్థము; భువన జాతే ననోత్సన దాయ కోదయోజ్ఞ(లు (డయి.-భువనజాత = కమలములక్కు నద=
నూళనమగు, ఉత్స పడవని కా సమాపోత్స వమును, దాయక =ఇ చ్చు చున్న, ఉద య =ఆవి ర్భావము
వేత, జాగా పలుండయి=[పకాళించుచున్న వా డెళభువన జూత=లో కబ్బందమునకు, నవమ గునుత్స
వమును) దాయక =ఇ చ్చు చున్న, ఉద య=అఖివృద్ది చేశ, ఊజ్జ్వలుండయి యని స్వ భానార్భ ము;
సద్బుథా స్ప (డయి.- సత్‌ =రిక్క_ లక్కు బుధ =బుధ్ధునికి, ఆప్తుండయి =ఇష్ట్రండయినవా డై; బుథు
నకు పసీద్ధచందు (డువికోధి యనుట బృ వాజ్ఞాశకమందు . (బ సిద్ధము, న్లో! మిలే సౌరిసితా
“nn 2 న ఇ క న్నీ (న్‌ా
బుధన్య వామగు శృ తు సృమా శాస రే॥ అని తత్చంమా ణము 5 నత =(కేస్టులయిన, బుధ
విద్యాంసులకు, ఆ పుండయిననా6పని స్ప భా వార్థ ము, సంతతముకొొ=లఎల పుడును; నలువారుచుం
+ అంట co తై (ap)
డ గక =జప్పుచుండ ౪; ఈపతి=శతారాజు; సుచంద సమాన్వాయము=సు చం దు(డ ను పేరును;
wd f ష్‌ (1 ల అను ar a ' ,
ఎ ట్టుసొం డోన్‌ జా ఎరెతి భాం సనో; తెలియ యంగ రాదు= తెలియదు.
అనంగ నీనరపతి పర చేవుల సంతసము గూ ల్బియు నిశ్చలకర కాండుండయ్యు భువన
జూతోత్చవ [పదు 6డయ్యు సద్భు ధా ప్లుండ య్యు(బు డమి సుచం[ దుం డనునామ మెట్లు పొం
. ఓ లి టి ౧౧
జనో సెలియ దని ఖావము.
ఉ. మూనిని యీోసన్ఫపాలక ర +మూసనుతునుందరతాలవంబు చా
మూనుగ నంది చం[దుం డసళమానమహస్థితి మిన్ను ముట్టంగా
నానన శేతాకో మధు న+హాంకృతిచే సుమనోవిరోధము౯ా
బూని ఘనుల్‌ గరంపం గరళము న్వని రూపబుం బెంపు వాయలణగకొ. 122
టీ, మానిని=చం(దికా! ఈనృ పాలకరమాసుతు సుందరతాల వంబుక్‌ ...ఈనృ పాలక
రమానుతు= ఈ 0 జమవ్మ ఘునియొ క), సుందర కౌ=సౌందర్య్భము యొక్క, లవంబుక్‌ = లేశ ము
నూ నం దుంయు=హిమాంనుయు తాక =తౌను; మానుగక్‌ =మనోజ్ఞి ముగ ; అందిజఫాంది; అ
సమాననునాసితీ్రొ .-ఆసమాన=నిస్సమానమగు, మవాస్థితిక్‌ = తేజస్సు యొక్క. ్గితిచేత్కమిన్ను
"|
ముట్ట ( గాళ్‌ =పిబ్లవీలలాాా ఆకాశముముట్టంగా నని స్వభావార్థము; మధు వు=వ'సంత్నుండు,
అసంకృతి చేలా =అహాంకారము వేత; జొననక =జప్పుకొ న క; ఏలా కో= ఎందుకో; సుమనోవి.
రోధము=విద్వన్నిరోధము ను; నూని=ఖాంది; ఆమని జాశీవిరోధియనుట సనాజమని భౌవ
ము; వసంతమునందు జూ తీళ్పుస్పములు లేవనుట కవిసమయము;, ఘునుల్‌ =పెద్దలు, మేఘము
ల 5 కిచ యుజమికి..?; కరంపకొజఅవాంకారమును పోంగొట్టలా; పన్షా కాలమందు సుభ
ములుదయింపంగా సే వసంతేకాలను పోన్రనని భొవము; వనిక్‌=వనమందు; పెంప్రవాయ(
నజొాంఅతిశయము విడదునటులుు రూపటుర్‌ =నశించును.
సె, వలోకమి[ తుధా+ళమాలోక మరి రాజ
సమ్మోదనర్గన +చ్భాయ వెలయు
'నేరాజు న మ్యేని+తో రంపుసిని పది
నుల మానగతి నెల్ల డలంగం జేయు
526 చంద్రి కాపరీణయను, న వ్యాఖ్యానము,
నేసద్దు ణాంభోథ్ధిః భాసుర దాన వై
ఖరి బుధావళి మెహూ+త్క్మ_0ళ6 గూర్చు
నేధరోద్ధారువి+ శై పవణీయసమాఖ్య
భువన మాలిన్యంబం + పొడ వడంచు
తే, నమ్మ హాభావుం డీతం డోశయబ్దప త్ర
బాంధవన్నేత సకలభూ+భరణశాలి
వ్‌నిపై పీవునం బిప్పు $ డూనం చేసి
యతనుసా(మాజ్యసంలబ్ది 4+ నతిశయిలుము. R23
టి. వలోేకమితుధామాలోకము - ఏలోకమి (తు=జగని(తుండగునే సుచందునియొ
క్కు, ధామాలోకమయు=[పతాపముయొక్క_దీ ప్రి ప్‌; అరిరా జస మోదవర్గనచ్చాయక్‌ .-అరి రాజ=
శ తురాజులయొక్ళ., సంమోద=సంతసము యొక్క, వర్గన= =వేదనముయొక్కా, ఛభాయక్‌ =
దీత్రి చేత; వెలయుక =(పకాళించునో. లోేకమి తు=నూర్యు నియొక్క, ఛామాలోకము= తేజః
(ప్రకాళము; అరి రాజస మోద=జక్క_వల సంత సమ యొక్క, నర్ధన= అభివృ ద్ధియిక్క_, ఛాయ చే
త్కవెలయు ననునర్భము దోంయచున్న ది; ఏరాజు నెమేనితోరంప్రునిరి- ఏరాజా=ఏసుచందునియొ
క్కు, నెమేని=సుందరమగు శరీరమయొక్క, తోరంపు = అధికమగు; సిరి= కాంతి ;పదినుల
మానగతికొ =పది,నీజాతిస్త్రీలయొక్క_ యభిమానగతిని; ఎల్ల క్‌ =సర్వము; తలంగ ంజేయుక్‌=
పోంగొట్టునో) చందునియొక్క_తోరంపు సీర పద్శలత యొక్క గ ర్వాతిశ యమును పోంగొట్టు
ననునర్థ ము దోంచు చున్నది. ఏసద్దుణాంబోధి భాసురదానవై ఖరి.-ఏ'సద్దుణాం బోధి=మంచిగు
ఇములకు సము[దుండ గం యేసుచం[దునియొక్క, భాసుర=[పకాశళశించుచున్న, దాన= త్యాగము
యొక్క_; వై ఖరి=రీతి; బుధావళిమపోత్క_ం ఠకొ =విద్భద్భ ందముయొక్క_ సంతోషమును;
కూర్చుక్‌ ఐకలుగ (జేయునో, భాయు కృమెఅసుర=రక్క.సీ లయొక్క,దాన=ఖ౦డ నముయొ క్ట,
వెఖరి? దేవతలయొక్క, ఆవళికి, మహోత్క_ం౦ఠను గూర్చునని గాని (ప్రథమార్భ ము; సద్దుణ=మం
చిగుణముగల, ఆంభోేధి=నము [దునియొక్క_; భా=కాంతియు కమగు, సుర దాన=అమృత
దానముయొక్క, వె ఖరి, దేవబ్బందమునక్కు మవోత్క_ం౦ఠను గూర్చు నను నర్థము స్ఫురించు
చున్నది; / ధరా న్థాయానీ రాజాయొక్క-,వికృేవణీయ సమాఖ్య, . -విశ్వ్య=లోక మునకు, వీవణీయ=
కోర (దగిన, సమాఖ్య జ కీ రి; భువన మా లిన్యంబు. —భువన=లోకముల యొక్క, మాల్రిన్య ంబు=
పాపమును వైల్యమును; పొడవడం౦చుక =రూపుమాప్రనో; ఓధరోద్ధారు=ఏయాదికూర మురెకో'
క్కు, విశే శై (వణీయ సమాఖ్య, భువనమా లిన్య ంబు= =జలమాలిన్యమును పొడవడంచుననున ర్థమదో ం
చుచున్నది. అ మహాభావు ండు=అట్టిగొప్పమ నస్సుగలవా (డు; ఈత యజ ఈసుచందుంయే; షయ
ప్లప్యత బాంధ వ న్నే (త=తామరప(తము లకుచుట్టమగ చే తములుగల దా నా! కవములదళములకు స
మానములగు నే త్రములుగల దా నాయని తాత్పర్య ముసగో (త బాంధవజ్ఞాతి శబ్దములు ఇవార్థకము
లని యిదివజిలో (నాయ బడి యున్న ది; సకలభూభరణశాలి. _సకల=సమ స సమగుభూభరణ=
భూమినిభరింబంచుట చేత, ఇాలి= =|పకాశించునా(డు. పీనిశెలా =ఈరా జునందు; నీమనంబుజ
వ. ాద్య్టతోకే
స౦ంచమాశ్యాన ము. 529
నీనునమును; ఇప్పుడు= ఈత టి; ఊనంజేసి=పొందునటులు చేసి; అతను స్యామాజ్యసం లబిక,..
అతను=అధికను గు, సామా జ్య=స్మమాట్టుతనముయొక్క, సంలస్టిక్‌ =పాప్తి చేత; అతిశయిలు
ము=అత్యుత్క_ర్ష ము గానుండుము; అత నుజమన్యభుని యొక్క, స్మామాజ్య సం లబ్టి చేత, నతిశయి
ల్లునును నర్థము దో దుచున్న ది.
ఏరాజుయొక్క పతాపము,. శతు రాజులయొక్క సంతిసమును గూల్చుచున్నదో,
వీ రాజుయొక్క సౌందర్యాతిశయమే పది నీజూతీ నీ ఛ్రలయొక్క_ మానమును తోలలంజేయునో
ఏరాజా యొక), దానవై ఖరి పండితులకు 'సుత్యంల్‌ం జేయునో వ్‌ ఏ రాజ్ఞుకీ ర్తి జగ న్థాలిన్యమును
పోనాడునో అట్టి పసిస్టిని భొందినవా(కు నిండే గాన వీని వరియంచి యతేను సామాజ్య సుఖ
ము నొందుము అని ఫానము
తే, సకలనుత్యక శాశాలి 4 సౌరవంశ
వాళి నిమేటి వరియింపు + మామకో క్రి
నిమనఃపద్శ్య మామాదనిభృతి మిజు
బింబవిమతోస్థి యింక విశలంబ మేల. 124
ట్రీ, సక లనుత్యకలా కాలిక -._'సకల=సమ సజనుల చేత,ను త్య =కొ నియా డ(దగిన,కలా=
విద్యల చేత, కాలిక =(పకాళించువాండగు;ు సౌరవంశమాళిక్‌ = సూర వంశ శేస్థు డగు;
ఇమ్మేటిక్‌ = = -ఈయధికుని; మూమకో కిక =నావ చనము చేత; నీమనఃపద్మ ముజ=నీమనోంబుజము;
ఆమోదని భృతికి = సంత 'సమువహి ంచుట చే; మోటజిక్‌ = అతిశయించునటులు; వరియి౦
పుము= కోరుము, వింబవిమతోస్టి=దొండపం౦ డునకు విరోధియగు మోవిగల దానా! ఇంకకొ=
మింద; విలంబమేల=తడ వేల?
వ, అని యాలోకజనని యానతిచ్చిన నాచందిక తత్పుచం్యద్రరాజ చం[దస
ద్గుణగణ్యశవణ సంజాయనమానకాతూహలయును, దన్మహిపవర్య సౌంచ
ర్యలహరీ పరివ_ర్తమానలో చనమిానయును, దల్లోక రమణాలోక సమజ్ఞం.
భమాణస్తాత్విక భావ సంభావితయును, దజ్ఞ నెం్యదసమిోపస్థితి (పకార పం.
ఫుల్ల నమానలజ్జ్ఞాంకురయును, దన్మనోనాయక సంవరణసము జ్వేగవలమాన
"మాననయుసు నై, యమ్మహో చేవిముఖంబు గన్లుని తదనుజ్ఞాగారవంబున,
టీ. అని=పూర్నో క[పకారముగ; ఆలోకజన ని=జగ నాతయగు నాపార్వతీ దేవి; ఆన
తిచ్చినక = సెలవియ్యగా) ఆచం దిక ; తత్సుచం దరాజచం[ద సద్దుణగణ శ్రవణ సంజాయమా
నకౌాతూహలయును.-తత్స్బుచం[ద రాజచం(ద = రాజే హు పుండ గు నాసుచందునియొక్క,
సద్దుణగణ-సుగుణబృ౦దముయొక్క, (శ వణ=విను టవలన, సంజాయమౌాన=ఫుట్టిన, కాతూవా
లయునుక్‌=సంతసముగభలదియును. తన న్మహిపవర్య సౌంద ర్యలవారీ పరివ _ర్హృమాన లోచనమోన
67
న.
520 చంద్రి కాపరీణయము, నవ్యాఖ్యానము.
యు ను.-తన్యహిపవర్య=ఆసు దందునియొక్క, సౌందర్యలనారీ జా చక్కాందనమను. (పవానా
మందు, పరివ రమాన = తిరుగుచున్న, లోచనమోనయును = కన్నులను చేంపలు ౫గలదియును;
తీల్లోకర మ కాలభోక సము జ్ఞ ంభమాణ సాత్త్విక భావ సం భావితయును.--తల్లాో క రమ ణ=ఆ
య Po
సుచందునియొక గ, ఆలోేక=దర్భనము చేత, సముజ్జ ౦భ మాణ=కఈ ప్పొంగుచున > సాత్తి ష్ష్‌
భాన=సా త్రీ ్టక భావముల బేత్క సా త్రీ (క ఖావములనంగా నాయికౌనాయకులయె క్క... పరస్ప
లి అటి '
రదర్శన స్పర్శనాదులచే నుదయించు సంభాదుల్కు అవి, ళో తే స్తమ్బ స్వేదరోమా బ్రాస్స ర
భేద శ్చ వేపథ్టుః | వై వర్ష స మ(శుపళయా వి త్య షా పరికీ ర్రితాః”” అని శింగ భూపాలీయ
మునందు6 జెప్పంబడియున్న వి, సంభావితయును = సంభఖావింపంబడినదియును; తజ్జ నేంద
సమోపస్థితి పకారపం ఫుల్ల న్రమానలజ్ఞాంకురాయు ను... తజ్జ నేం్యద = ఆనుచం దునియొక్కా,
సమో పస్టీతి=సమి పమునందు ండుటయొక్క_, (ప్రకార = రీతి చేత్క సంఫ్తుల్ల్యమాన= విక నీంచిన,
అజ్ఞాం౦కుర యును = సీర్టయొక్క "మొంలకగలిగినదియు ము; తనృ్ననో నాయక సంవర ణ సముద్వేగ
వలమానమానసయునుక్‌ .-తన్మనో నాయక=ఆసుచందునియుక్కా, 'సంనరణ=వరియించుట
పలననయిన, సము ద్వెగ =అవ్యవస్థిత చి త్తత చేత, వలనూన=క దలు మున్న, మానసయునుక్షొ జ చి
త్రయుగలదియును; ఐ=అయినదియె; అమ్హవో దేవిముఖంబు=ఆ పార్వతీ దేవిముఖము ను క నొ నిజ
చూచి తదనుజ్ఞా గౌరవ ౦బునక=ఆపార్యతీ బేవియొక్క. ఆజా గౌరవము చేత; దీని కు తేరప
గాచి; జ్జ వ 7 క్ట ; ల్సి
ద్యముతో నన్వయము.
చ. కనకవిమాన మప్పు డిగి + కనున సర్వన ౦ దలోకము
ల్మనమున వేడ్క నిండం గయిఃలా నెసలం గిరి రాజకన్య యా
ఘననిభ వేణి తన్మహత కాంచ నమం చక్ర మెక్కి నిల్సె నా
మనుజకులేం[దుకంఠమున 4 మంజులమంగళపుప్పు దామముక. 126
టీ. కనకవిమానము=సు వర్ల విమానమును ౦డీ; అప్తు=ఆసమయమందు డిగి=దిగి; సర్వన
'రేం్యదలోకముల్‌ =సమ సరాజులు; కన్తొనక్‌ చూడగా; మనమునకొ = హృడయముందు;
వేడ్క_=సంత సము; నిండక =నిండం గా, గెరి రాజకన్య = పార్చతీబేవి; కయిలాగొనం౫కొ=క
దండ నొ'స6గలగా; ఆఘనని భ వేణి=ఆచం,దిక; తన హీత కాంచనమం చకము._.త త్‌ =ఆనువం
_్రునియొక్క,మహీత=పూబికమగు, కాంచనమ చక ము=ను నర్గమం చయును; ఎకి,_=ఆరోహించి;
ఆమనుజకు లేం దుకంఠమనకా =ఆసుచం[ దునికంఠవమందు; మరజుఅ మంగ గ పప్ప ణగామమయుకొ.
మంజాల=మనో్టోమగు, మంగభ=కుభ[పదమగు, పువ్వు పాముముక్‌ొ =వ్లూన ౦కు; ని బ్పె ర్‌ాజు
ఉంచెను, గ
అన తనవిమానము దిగి రాజు లెల్లరు చూచు చుండ (౧౫ నునయ్యదుమ ౧ నము సెక్సి
యత నికంఠనుందు మంగళ పద మగుపూలడండ నుంష నని భావు.
ఆ, అవనజాతీ యాతణి. నజాంగన4యానతిం దత్పుచం(దథా
(విభుని న్వరించి యల+శె న్నలు ఖైమి యనంగ సమ్మద
అ
పసం చనా శాస ము, 531
Ho , ౯ న. , ఇన ' ఒం
(శ నిలయంగం జ'త్తిముల + జమ్హవిరో చన సూర్య సంతతి
టు. ర్‌ం
రావరు లెల్ల సన్మిటి. ౫శ*రంబు మనంబున సంతసీల (గక. 127
లలి ౮౧
గ ॥ శ ల , a టె . ల . లా "
త, ఆసన జూ మవాంచం డికి 3 అత క్‌ =ఆసమయమందు; అజాంగనయానతికొ,._..అ
జజ ంక నిక్క అంగ నజ కాంతయిగు పార్షశ చేవియొక్కోఅ జా విష్ణువార చ్చాగాః” అని యమ
గం £3
రుంను, అనతిక్‌ ఆఅ ఎతెను; తత్చుచంం ధా ఎవభునికా = ఆసుచం[ దభూపతిని; నలుక =
నలవుహారాజాను; భమీయనంగాక్‌ = సమయ ం౦తియన్న ట్లు; సరించి = సమద, శీవెలఆయం
షం (౧ అబీ (
గక .--- సమ్మదజ=సంతసముయొక్క్క, [సీ=ఐఅతిశ యము, వెలయంగక్‌ = పకాశింపంగ్యా శుత
are
ములక = మనములందు; జిహ్షువిరో చన సూర్య సంత తీరావరు లెల కొ..బిషు = జయశీలురగు,
i య ta
విరోచన=చం దునయొ క, సూర్య=అదిత్యు ని యొక్క 'సంతతి=కులముగ ల్కఇరావరు లెల్లక్‌ =
రాజులంద టు; నమతికొ=ఆంగీ కారము చేశ; ,కిరంబుజమి క్కిలి; మనంబున = మనసునందు;
జలజ "
సంతి నీల ఇకొడాసంత షీింప6గా; ఆల రక =జఒ పప్పను,
ae)
ఆంది కో పార్వతి దేవియాజ వలన నలుని చదముయం౦ంతి వదించినటులు నచందుని వరి
|
యిం సూర్య చం దనంగే ప్రుంాజు లెల్ల సంత సీంప(గా సలి నని భావము.
జ. నించిరి వేలుపుల్‌ (ప్రియము + నిక్కలం (గొవ్యిరిసోన చక్క దీ
వించిరి త పసాధిపు లవేలమృదంగరవాళి మించ నం
న ఆనె మ bam న్‌ గ: న ఇం! " c oo
ధించిరి నాట్వనృ త్ల నుర+నీరజన్మేతలు చి త్తవీధి మా
ం a we nf, లో ఫి త సో ఏ త కో >
దంచిరి సర్వ దెశ జగశ*ోరమణుల్‌ నిరసూయ మెచ్చంగక్‌, 128
బం
కు"; పవి ౦సర=యశిన్న పం చిర, సుర నీరజ నేత్ర లు=ను రాంగ నలు; అవేలమృద ంగరవాళి
మిం గక. అనేబ= మే" లేని, మృదంగ=ముర జములయొక్కా, ర వ=ధ్యనులయొక్క్కా ఆళి=
నమానాము; మిం నకొ౫అతిశయింపయగా; నాట్యసృ బక్‌ =నాట్యముయొక్క_వ్యాపారమును;
“వ ంధిం-చిక= చె సిరి. సర్వ చేశ టి తీరమణుల్‌ =సమ సదేశాధిపతులు; నిరసూయము = అసూయ
త ' oat ళం wy శ + | జ గ శ a (a - అ శల ల్ని ధి
చయుకస్టయ ప "సము, యను yc గరకాజఆఅతిశేయింసలగా; మోగించి సంతి సిం-సీరి.
స్స 4 వా
కుల న్‌ oy (| 5 RN Was] uw Pe by 4 లే పోటీ ఫల వీ, \ టో కలల్లో న
౫, చనువున్వా నుణ న చస ట్ర సుమన శ+*దామంబు నతు. స్ట్‌
hy (4 R NR tig we:
౫నుషట్లం బొలిచె స్ట నేం దకులభూ+'కాం పశుం డప్పట్టునక్‌
Pa ఇం ద
ఘన తారావభికాధముం డయిన రా+ కాయూమినకాముకుం
డస ఛశ్యామానయనోత్సలోత్సవకరో+* దార పభాసంభ్ళృతి౯. 129
ఓ తుమ ధ్యామణి వై నినట్టి సుమనో దొమంబు.-తనుమ ధ్యాన ణీ=చం (దక, వై చినట్లి
వేసీనట
జ వేసీ క
Ea
శ నుమసో దామ 6బు=ఫ్రూదంద) సకుస్ణలీక=ఎసయ దు, కనుపట్టక్‌ ము కోసప చు
ర్‌వైబ్లి చంద్ర కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
చుండ గా; ది నేరదకులభూకాం తేశుడుజనుచందు (డు; అప్పట్టునక్‌ = అసమయమందు;
ఘన తౌ రావళి కాధరుండు. -నున=గొప్ప లెన, తారావళి కా=నత్యతపం కలను ధరుండు ధరి
యించినవా (డు; అయిన రాకాయామి నీ కా ముకుండు. _ అయి న=అయిన టి, రాకాయామినీ కా
ముకు౦డు= పూర్ణ చందు 6డు; అనక =ఆనునటులు; శ్యామానయనోత్పొలోత్స వ కరోదార(పభా
'సంభృతిక .-శ్యామ౭చందిక యొక్క_, రా [తియొక్క_, నయనోత్సల=కలువలవంటికన్ను లక్కు
కన్నులయినకలువలకని ర్యాతిపర మైనయర్థము ఉత్సవకర=ఆనందకరమగు, ఉదార=ఊ
త్కృష్ట్రమగు, (ప భా=కాంతియొక్క, సంభృతిక =భ రణము చేతను; పాలి చెక=ఓప్పెను.
చం దిక యు ంచినపూడండ వక్షస్థల ముందు ( (బకాళించుచుండ గా సుచందుండు రి
క్క_లగుంపుతో ౧హాడీన పూర్ణ చల(దునివలె (పకాశించె నని తాత్పర్యము. ఉత్పేకూలం
కారము,
మ. విక సచ్చం(దకలాపయు క్షయయి ఈవి న్షేనవయోపామణి
_పకరంబు ల్లొలువంగ జేరి యలగోళ|తాభృత్క_లాధీశక్ర
చుట అష అద అస
న్యక తన్న వ్రు వరింపం దత్కుసుమమాలా ప్రి న్విరాజిల్ల సూ
ర్యకులో _త్తంసము సద్గణోత్సవము లాళ4ర న్షత్నీణామూ _ర్తినాక్‌, 130
ట్రీ, విక సచ్చం,దక లాపయు క్షయయి.-వికసత్‌ ఇప్రకాశించున్న, చందకలాప=ను
వర్ణ భూవణము లతో యు క్రయయి =కూడుకొన్న ద; చందు(డను, కలాప=భూషణముతో,
నని పార్వతీచేవిపర మెన యర్థము; కీవితో౯ =వె భఐముత్రో; దేవయో పామణి(పకరంబుల్‌. _
దేవయో పామ ణి=రాజస్ర్రీలయొక్క, (పకరంబుల్‌ =సమావాములు, దివ్యస్తీ సంఘము అని యీ
శ్వరిపర మైన యర్థ ము;కొలువంగక్‌ = సేవింప గా; చేరి=సమోవీంచి; అలగో(కాభ్భత్క_లాధీళ్ల
కన్యక.-గోతాభృత్క_లాధీశళ=రాజచం[దు డగు క ణదోద యంనియొ క్క, కన్యక=చర౦ది
క ఆ(పసిద్ధహిమవంతునికూ (తురగు పార్వతీ దేవి; వరియింపక=కోర 6౫); తత్కుుసుముమా
లా పిక ...తత్కుసుమమాలా=ఆపూదండయొక్కా, ఆ ఫేక్‌ =్యపా ప్రీ చేత; సూర్యకులో తంస
ము=సుచం(దు (డు; సద్దశొ త్సవములు. - సద్దణ =విద్వత్స ంఘమునకు, (పమథగణమునకు, ఉత్స
వములు= వేడుక ; ఆరక =అతిశయింప౦గా; దకీ జామా రినాక్‌ =శివావతారవిశేవమోయన;
విరాజిల్లెక=[పకాశళించెకు,
గ
చందు(శు భూవషణముగా గల పార్వతీ జేవి చే దివ్యస్తీలు సేవించుచుండ (గా వరియిం
పయబుడినదక్నీ కామూ ర్రియో యనునట్టులీచందిక చే వరియింప 6బడిననుచం[దు (డు (పకాళంా "
ననిభావము. ఈపద్య మందు ను తే) కూ లంకారము,
చ. మగువ దవిల్స్పినట్టిసుమ+ మాలిక తావికి. జేరు తేటిదం
టగమిరొద త న
గమెర్‌ సలం బొగడ న్మలినాత త మున్ను మన్న థా
నుగుణత నేంయ మంతువు ఈనుంగొన ఇష్టసుమార్చణంబుచేం
దగ మము (బోవవే యనుచుం + దత్పతికై వివరించుపోలిక్రలా, 131
పంచమాశ్యాసము, 533
టీ, మగువడవిల్సినట్లి సుమమాలిక తౌవికిక._ మగువ = చందిక, తవిల్చినట్టి=తగిలిం
చినట్టి, సుమమాలిక =పూదండయొక్క_, తౌవికిక =పరిమళమునకు; చేరు తేంటిదంట గ మిరొ
దల్‌ .- చేరజసమిోపిం చిన, తే (టిద ంట=తు సెదద ౦ టలయొక్క_, గమి=జసమూవాము యొక్కరొ
దల్‌ =ధ్యనులు3 పొగడక్‌ "=పాగడ లా; మలి నాత్శతక్‌ =కుటిల చి త్రము వెత, నల్ల ని బేవాకాం
తిచేత నని స్వభావార్థము) మున్ను =పూర్వమందు;మన్మ థానుగుణతక్‌ ._ వన్య థ =మదనునికి,
అను=అనుసరించిన్స గుణతకా = అల్లెతాడగుట చేత మన థున కనుకూలములగుట బేతనని
స్వభావార్థము; ఏ(చుమంతువుక్‌ = (శ మ పెట్టినయప రాధమును; కనుంగొనక = చూడక,
గణింపకయనుటు ఇష్టసుమార్చ ఇ ంబుచేక ,_ఇస్ట = అనుకూలనుగు సు=లెస్సయగు, మా=
సంపదయొక్క_, అర్బ్పణంబుచేక్‌ = సమర్పణము చేత; ఇష్టమగు (దవ్యమును కానుకగా.
నిచ్చుట చేత నని తాత్పర్యము; ఆనుకూలకు సుమార్చుణము చేత నని స్వభావార్థము; తేగక =
తగునటులు; మముక్‌ =మమ్ము; (బోవవేయనుచుక్‌ = కాపాడవేయనుచు; తత్పతికె=జయాసు
చందునకై; వివరిం చుపోవికకొా = చెప్పుచున్న దానివలె నె; చెలం గక. = (పకాశళించెను
చం[దిక సుచం(దునికంఠమందు వై చినపూదండ తావికింజేరియున్న తు మైదలగుంపుల
రొదలు ఫూర్యము సుచం(దునివిర వాకాలమందు మలి నాత్శత చేనన6గ6 గుటిలచి త్రము చేత
మన్మ థానుగుణత చే బాధించినయప రాధమును కానుకగా సుమార్చణము చేసీ మన్నింపు మని
యానరపలిం _బార్భించునటులొ ప్పె నని భావము.
చ, నరపతిదేవాదీ క్తి సుమన స్పరవల్లరి శోణభాధురం
భర యయి చూడ రాజిలె కదం దను చేల దలంచుచం[దికా
తరుణికటావ భాస్వదమృఃత చృట పర్వంగ నిలు లేక దు
ప్క_రవమదనా స్త పావక శిశఖాలత 'వెల్వడుదారి. బూను చుక్‌, 132
ట్రీ, నర పతి దేహదీ పిక, _నరపతి=సుచ ం|దునియొక్క., జేవాదీ పికొ=శరీర కాంతి చే
త్ర; సుమనస్సర వల్ల రి=తీవవంటిపూదండ; కోణభాధుర ంధరయయి .- కోణభా= ఎజ్జని కాంతి
యొక్క, భుర ౭ంధథరయయి=భారమును ని వాంచినదియై చూడక =చూడ గా; ఎదక =వాడ
యమందు; తనుకొ=తన్ను; ఏలిక =పోపీంపను; తలంచు చందికాతరుణి కటాక్నభాస్వద
మృతే చృట. .-తలంచుచందికాతరుణి = తలంచినట్టి చం దిక యొక్క, కటాతృ=అ పాంగముల
“నెడు భాస్వల్‌ =(పకాళిం చుచున్న, అమృత చృట= =జల ఫ్రుంజము; పర్భంగక్‌ = పసరింపయగా;
నిల్వ లేక = =టాండ లేక; దుహ్కు_రనుద నాస్త్ర పావక శిఖాలతే.-దుస్క_ర=అసాధ్యముగ్కు మదనజ
మరునియొక్కు._, అ స్త్రపావక=బా ణాగ్ని యొక్క, శిఖాలత = తీవవంటిజ్య్వ్యాల ; వెల్వడుదారిక్‌ _=
వెళ్ళిపచ్చినరీతిని; పూనుచుక్‌ =ఊోనుచు; రాజి లెక=[పకాళించెను. +
అనయా చందిక సుచందుని వక్షస్థలనుం దుంచిన సుమనస్సర పల్ల రి సుచంద్రుని దేవా
కాంతి చే నెజ్బనయి చానింబోషించుట ౩ “సంక కటొాతృము లను జలఫ్ర౦ంజములు పర్వంగా
తా
\
534 చంద్రిక సరిణయము, న ఫ్రఖ్యూ
సుచం(దునివ్భాదయమం దుండు మదనాన్నియొక్కా జ్వాల నిలున లేక వెలువడనదో
యనునటులు [పకాళించె నని భావము. సుదం్యదవ ష స్ధల గత సుమమౌాలికను చ ౦(దికాకటాత్ను
జల సేకముచే బహీిర్షతీమగుమద నాగ్ని శిజాలతను గా ను త్పేక్షంచుట బే వస్తూ త్చే* కాలం
ఖై
“కాబ్రరు,
చ. జనవర సార్వభామునెద $ సామ్యునుబింటితమై నెలంత యుం
చినసువముదామకంబు గనం జేర్చె ముదంబు తదంతరంబునం
దెనసి కలం చునట్టికుసు+ మేవుశ రాళులం బట్టి 'తెత్తుం జ
య్యన నింక నిల్వ జేయుదు నఃటంచు వడిం బొర బాజలుకై వడి. 133
టీ. జనవరసార్వభౌము నెదక్‌ =సుచ౦దుని వక్షేస్థ లమందు, సామ్యనుబింబిత మెఐ ఆ
ర్ధ ముప్రతి ఫలించిన దై); నెలంతయుంచిన సుమదామకంబు = చందికయు౦-దిన పూదండ;
కనక = మ్రడంలగా; తదంతరం౦ంబునందుక్‌ = ఆసు నం దుని యెదలోపల; ౨ఎనసీ = పొంది;
కలంచునటి కుసుమీపుశరాళులకొ = కలంతప పజణచుచున్న మరుబాొణపం ములను; పట్ట తెళ్తుక =
పట్టుకొని తేగలను. చయ్యనక్‌ = శీ మఘముగా; ఇ6కక = ఈమి (ద; నిల్య౭ జేరసుదునుడానిలు
చునటులు చేయుదును. అటుఅంచుకొ = ఈరీతి బలుకుచు; వడికొ= వేగముతో; -వొరంబాటు
కైవడిక్‌ =చొరయిడురీతిగ; ముదంబు = సంతసమును; చేర్చె౯= చేసెను.
అనగ నుచందునివక్షస్థలనుందు చందిక వై చినపూసరము సగము (పతిఫలించినదై
యత నిహృదయమునందు కలంచు మన్మథ బాణంబుల దీసికొని చయ్యన రా౭6గల ననివ్నా
దయనుందుం బజబొర౦బడురీతిగ డ్రుకాశళించె నని భావము.
చ. పుడమిమగండు దాలిచిన$పువ్వులదండ తదంగ కాంతి వేం
గదు గనక [పసూనసర+గారవ మూనల( దుమ్మెద ల్బయం
బడరలో జాబు సాగ న చ+లాధిపక న్య వరించి సీళునికొ
గడిమికిం జేర కింక నని + కంతునకు న్వివరింప నో యనక. 134.
3
ట్ర్‌, పుడమిమగ ండు=భూభ గయ గుసుచందు(డు;, తాలిచిన పువ్యలడండ=ధరించి
నపూద ండ;త దంగ కాంతి చే =అసు చందు ని దేవాకాంతి "చేత ;కదుక =మి క్కి_లి; కనక పసూన
సరగారవము.-కనకప్రసూన=సం పెం పూవులయొక్క_, సర=దందయొక గ గొరనముకేసొప్ప
తనమును, అన ద త్భామ్యము ననుట; ఊన (గక పొంద లగా; తు మైదలు= భ్చాంగములు భ
యంబు = ఫీతి; అడరలకొ = అతిశయింసలాా, అచలాధిపకన్య = జ చం|దిక; పార్వతీ
'జీవియని తోచుచున్నది; ఈశునికా = సుచందునిి శంకరుని నని తోంచుచున్నడి; వరిం
వక్‌ = కోరెను. కడమికికొ = పరా కమమునకు; చేరకు=పోవల ను, ఇంకక = ఈమిీ6౭ద్య;
అని=ఈ[పకారము; కంతునకుక్‌'=మన నృథునకు; బెవరింపనోయనక్‌ = తెలియ 6కవేయుటకో
యనునట్లు; జా జ సా ౫కా=వీ డెను,
వ౦0చవూ శ్వా స ము. వ్‌35
సువందుండు ధరించినవూదండ యతని దేవాకాంతి చే సంపెంగ పూలదండ యని భయ
పడీ, తుమైెదలు జూటుచుండ గా నవి సుచం(దుని6 జంటదిక వరియిం చెం గాన నీవు సుచం్యదు
నిం కొడువం బోంబనిబేదన్సి మదనునకుంజెప్పుట కై వోవ్రుచున్నటుం డె నని భానము,. ఈపద
శ్రీ
సుం దువే ప) అలంకారము.
మ. ఫఘనపం కేరుహూరాగహారరుచి వి ₹+ఖావ్యా _ప్తమై యింతి వై
చినయా కొవ్విరిదండ భ_ర్తయెద బా+ ల్చె౯ దన న్పగాత్నీవినూ
తన రాగేందిర చేర యద్ధరణ నేత నాగటం దార్చి నర
తనె కమో నగుతిద్భుజాననుల తా+ద్వం దై (క బంధం బనకొ, 135
క, నున పంకరునా రాగ హోరమాచి గేఖావ్యా ప మై. ఘున= =అధిక మెన, పంశకేరువారాగ=
పద్మ రాగ ములయొక్ష గ, హారి = సరముయొక్కాాా రుచి= కాంతియొక్క_, “రేఖా = ( శేణీ చేత,
న్యా సమె= పొండలుడేన డా; ఇంట ని చై చినయా కొవ్విరిదండ = చం(దికవై చినయావూదండో;
భ గోరెయెదకొ = సుచందునివక్షమందుు త్ర న్య గాల్నే వినూతన ర ోందిర. తన , ఎగాకీ=
అనం దిక యొక, నినూతన =మికి,_లినూత్రనమ గు, రా గేందిరజఅను రాగ లత&ీ ; చేరి=పొాంది,
oo)
అగ్ధర ణి చేత ౯ = అసుచందునిి కొంగిటక్‌ొ = కౌణిలియందు; తార్చినంత నె = తార్చినమా
లీ |
(త్రము చెత నే కన్లోనగు తద్చుజూనసుల తాద్వం ద వ్యాక బంధ౦బనక్‌ . - కన్లోనగు = క నివ్‌ం చుచు
DAY తత్‌ = ఆరాగేంగిర యొక), భుజూపనులతా = బంగరుదీవలన (టి భుజములయొక్క_,
ద్వంద్వ =జంటయొప | గా షక్ష=ముఖ్యమెన) బంధ ౦సనల్‌ = బంధ మోయనున టులు; పా లెక =
[పశాళిం నస.
సుచందునిక 0ందమునందు. జంగదిక వై చనహోరము, పద్మ రాగమణి సరనుల కాంతి జే
షొ సమ న నం్యదునివ క మునందు, నాచంటదిక రాగలక్షీ నర న్ను చం: దునింగా గంగి లింపల 6 గా
on
క వచ్చు నారా “కే ంనెర బాహులతౌయంగ మా యనం (కాశించె న నని ఫాపము. ఊఈసపూసరమును
సునర్యదుని(. గలు ఖించిన రాాసందిర భుజా ద్వ (ంద్యమునా ను సె సం మిందుట చే వస్తూ శే ప)
౪౦ంకాదొ చ్చు,
చ, అబనిరిడంకచాయ కర శ మయ్యెడ. బర దన న అన లప
రొలతెలచాయ గాంచంగ వి*ః రాజల దయ్యె. హొఅంప నా విని
స ర్యలమహారాట్సు= జాం చితక +రస్థితి మించు చు జేరువారి మేల్‌
చెలునముపవంగటకొ భరణం $ పల్లరచే వేనులననె న్న్న 'పాచ్చున. 136
గ్‌ t
ఖ్‌, ఆఅఆలవిరిగాండ చాయ = ఆస్తూద ౦డకాంతి; న్‌ ల అయ్యెడ౯ =ఆసమ
తుమందు; : పర్టింగక ౫ వ్యాపింప; తన్న ఎపాలహారలతేలచాయ. -_ న్న పాల = ఆసు.
యం
క క సోరలతేల బాయ = టతేఅనంటి వోరమలయొక) ఇంత; కాంచంగగక్‌ ౬
కాడలను విరా య్య = (పశకాశింపదాయెకు. తలంపక = విచారింపంగా; చెక్‌ =
ర్‌ పర చంద్రికాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానమా.
యు క్ర మేయగును, (పకాశింపక యుండుట యు కమెయనుట. వీలయనలా; వినిర్శల మహీ
రాట్సుతాంచితకరస్థితిక్‌ .-వినిర్శ ల=స్వ చ్చమ గు, మహిరాట్సులె = చం(దికయొక్క్క అం
చిత = ఒప్పుచున్న, కర = హ_స్రమందు, స్థీతిక = వాసము చిత; మించుచుక్‌ = అతిశయి౦
చుచు; చేరువారి మే ల్చెలువము చంగ టక. చేకువారి = పొందినవారియొ క్కు_, మేల్‌ =
(ేషస్టమగు, చెలువము = కాంతియొక్క, చెంగటక్‌ = సమీ పమందు; ధరణికా = ఫుడమి
యందు; చిల్లర పేకులవన్నె = స్యల్పహార ములయుక్క._ కాంతి; హెచ్చునే = అతిశయిం
చునా ? గొప్పపేరులచెంగట, చిల్ల లసేరుల = చిల్లర నానముములయొక-, వన్నె = కాంతి;
హెచ్చునా యని తోచుచున్నది.
4
చందిక సుచందునియం దుం చిన పూదండ కాంతి ముందర్క నితరములగుసర ముల
కాంతి (పకాశింపదు. అట్లు (పశకాశింపకుండుట యు క్ర మని ద్వితీయవాక్యము చే సమ
ర్ధించుచు న్న్న (డు. ఎటులన గా చందికక రమం దునికిచే మించుకాంతి గలవారి యొద్ద
చిల్ల ర పేరుల కా౦తి యతిశయించునా? అతిశయింప దనుట, సామాన్యము చే విశేవ. సమర్థన
రూపమగు నర్థాంతర న్యాసాలం కారము.
మ. హరిమధ్యార్పిత సూన దాముండయి గోళ, తాధీశ్వరుం డ త్తటిక్‌
జిరకా లేహితకాంతు. యంతయును దం + జేరం (బమోదా(శుసం
భరితాశ్షిద్వయితో గళద్విరహతా? ష్మశీకచి త్తంబుతొ
నురులోమూం చపినద్ధవి గహముతోో + నెప్పూనెం జి త్రంబుగ౯, 137
టీ. నో తాధీశ్వరుండు = సుచందుండు; హరిమ ధ్యార్చిత సూనదాము ౧డయి.-వారిమ
ధ్యా = సింవామధ్యముగల చందిక చేత, అర్పిత = ఉంచయడిను సూనదాము(డయి = ఫూ
దండగలవా.డై; అ కేటిక=ఆసమయముందు; చిరకాలే హిత కొ ంకష్నయంత యును. -చిర కా
ల = బహుకాలమునుండి, ఈహిత = కోరయడిన్క, కాంక్నియంతేయును = కోరికంతయును॥
తక =తన్నుు; చేఠకా=పాంద గా; (పమోదా[శుసంభరి తాకీద్భయితోకా = ఆనందచా
స్పముల చేనిండియున్న కనుదోయితో;గళద్విరవాసంతాప (శీకచి తంబుతోకా._గళల్‌ =జా
టీనట్టి, విరవాతాప=విర హాన్ని తాపముయొ క్క, గ్రీక=అతిశయముగల, చి త్తంబుతోకా=వ్భాద
యముతోడ,; ఉరలోమాం దవీనద్ధ విగ వాముతోక ._ ఉరు=అధిక మెన్కులోమా ౧చజ=గ గుర్చాటు
చేత, పీనద్ధ=క ప్ప (బడిన, విగ వాముతో ౯ =ళరీరముతో ; చిత్రంబు గ క్‌ = ఆశళ్చర్యముగ; ఒప్తనూ
"నెక =జఒవ్పీదమును పాంబెను.
వ, అయ్యడ నయ్యగ రాజకుమారి యాస _ప్తసము. దవుధ్య రాజలోక వర్ష నాస
వ
మయోరరీకృతమానుపాకారంబు దూగంబు కావించి యుదంచిత చంచ
రీకకులాకర్ద ణప కారభావసంమిళిత పరివుళవిళిత పారిజాతకుసువువూలి కా
“సం వేష్టిత వేణీకలాపయును జూడావలంటబేత చూడా రత్నా యమానతారావర
సము, రడ7
యును భుజా చతుష్టయసంభృత పాశాంకుశ రసాల శ రాసన పనవరోపయును
నిజచరణసరసిజ భజనాపరాయణ సకలభువనజనోప బహిర్నిర్షతాను రాగ
మోాహాదగారాంగరాగ యును ఆతోోప ఘనఘన (పభాలింగిత దివమణిభూ
హణపూగయును 3. సుజల (లనమయ నయన కలితఫాలభాగయును నగు
య జగదద్భుత కే తెదోనిలసనంబున' నమ్మహారాశేం[ దుముంగల నిలిచి మంగ
ళకరంబు లగుననేక వరంబు లొసంగి వెండియును బావకవిబుధవముహొన్న.
త్యతం[తం బగు నుక్కమం తంబు డెలుపం దలంచి యానృపతి కిట్లనియె.
టీ. అయ్యెడ కొ =ఆసమయమందు; అయ్యగ రాజకుమారి =ఆపార్య తీ దేవి; ఆస ప్తసము
దవుధ్య రాజలో క పర్ణ నాసమయోరరీకృత మానుసా కార ౧బు. -ఆసుప్తసమ(దమధ్య = స ప
సమద మ ధ్యమందున్న , రాజలోక=నృపతులయొక్క_, వర్షనాసమయ = స్తుతిసమయమందు,
ఉరరీకృత = అంగికరింప లుడిన, మానుషోకారంబు=మనుష్యాక్ళతిని దూరంబుగావించి=సడ
ల్సి; ఊదంచిత దంచరీక కులాకర్ష ణ (పకారభాొవసంమిళితివరిమళ మిళిత పారిజాతకు సుమమా
లికా సం వేష్టిత వేణీకలాపయును, -ఉఊద౦చిత=ఒప్పు చున్న, చంచరీక కుల=తు వెద గుంపుల
యొక్క) ఆకర్షణ పకార= ఆకర్షి ంచురీతి గల దానియొక్క, భాన=ధర ము చేత, సమ్మిళితజ
కూడుకొన్న, పరినుళ=వలపుచేత, మిళిత=కూడుకొన్న, పారిజాతకుసనుము=పారిజాత పుష్పము
లయొక్కొ..౨ మాలికా=దండ చేత, సంవేస్టిత=చుట్టయిడిన వేణీక లాపయునుక్‌ = వేణీభూవ
ఇమ గ అదియును; చూడావలంబిత చూడారత్నాయమాన తారావరయును.--చూూడావలం
నిత=కొొప్ఫ నాశ్రయించిన, చూడారత్నాయమాన = చూగామణివలె నాచరించుచున్న, తౌ
రావర యు నుం చం యే గలడియును; భుజా చతుష్టయ సంభృక పాశాంకుళ రసాలళశా
సన (పసవరోప పయును.-భుజా చతుష్టయజ=నలుభుజముల చేత, సంభృతజ=భ రింపంబడిను పొ
క= పాశాయుధమును, అంకుళ = అంకుళ మును రసాలళరా సన = చెజకువిల్లును, _పసవరోప
యం ను =ఫుస్పవొణములు గలదియును; నిజచరణసరనిజభజనా పరాయణ నకలభువనజ
కోపబహిర్నిర్ష తానురాగ మూహదగొ రాంగరాగయు ను .-నిజ=స్వ కీయ మ గు, చరణ సర సిజః
పాద కమలములయొక్క_, భజనా= సేనయంద్కు పరాయణ=ఆస కులగ్కు సకల భువన=సమ స్త
కోకములయందుండు జన=జనులయొక ౧, ఉపబహీి 9=వాహా్యోపక ౦ ఠ మందు, నిర్ల త='వెడ
లిన అను రాగ =_ేమయొక్క్ల, మూవాద= (ఛాంతినిచ్చుచున్న, గ "ర= ఎజ్తనెన్మ అంగరాగ
యును = అను లేపనము గలదియు ను; ఆతోపఘనఘన (ప భౌలింగిత దిన్యమ ణిభూన ణ పూగ.
యం ను. ఆత్మ =తనయొక్క, ఈ పఘున= =కరీరయయుక ఘన ప భౌా= = అధిక కాంతి వేత, ఆలింగితేజు
కాయలింపబడిన, దివ్య = (ేస్టమగు, మణిభూపణ = రత్న మయభూ వణములయొక్కు,
ప్రూగయునుకొ =సమూవాముగ లదియు ను; సముజ్జ (లజ లననుయ నయనకలిత పాల .భాగయు
కు, నముడ్జా నలల్‌ = ప్రకాశించుచున్న, జల నమయ జ అగ్నిమయమగు, నయన = "నేత
ము చేత, కలిక= =ఒప్ఫుచున్న, ఫాల భాగయునుక్‌ = ఫాలస్థల ముగ లదియు ను; ఆగు చుకొ=
అయిన బె; జగద ద్భుత తేజోవిల సనంబునక్‌ . జగత్‌ = లోకములకు, అద్భుత= ఆశ్చర్యకర ము
68 '
నే
శా
5్‌3రి దం ద్రి కాపరీణయను, స వ్యాఖ్యానము.
న్కు తేజః= తేజన్ఫుయొక్కు, ఇల సనంబునకొ =| ప'కాశ ము "వేత; ఆమవారాజేం[దుముంగలకొ
జఆొను నందునియెదుట,; నిలి చి=నిలుచుండి; మంగళ కరంబులు=శుభ కరములు; అగున సేకవర౦
బులు=అగునట్టై సెక్కు_వరములను; ఒసంగి=షచ్చి; వెండియు ను=మజేయును; పావకవిబుధ
మహశాన్నత్యతంత్రంబు,. పౌ వకజపవిత్రమగ్చ్కు విబుధ=దేవతలయొక్క-, మహొన్న త్యజ
మిక్కిలి యతిశ యమునకు, తంత ంబు=ముఖ్య కార ఆము, అగునొక్య్కమం్యత్రంబు= అయినట్టి
మయొకమ౦[తమును; 'తెలుపక =ళఉ పటచేశించుటకు; తల 6చి=సమకట్ల; ఆన్ఫపతికెక్‌ =ఆసు-చం
[దునకు; ఇట్లు=వత్యుమాణపకారముగ; అనియక =పలి కెను,
మ. నిరవద్యంబయి నిహ్క_లంక మవహామై 4 ని ర్వాపి తాఘాఘమై
రై | యా
వారమాయాలవ కాంచి కాత మయి నిఃత్యం బె మహేం(దాదిని
చ్‌ స స ముర వ ప అ)8త)కొ
రర సవ్వంబయి యిసష్త్టదంబయి యజ స ముక ,-మం(తేం లక
అరిసంభేదన మించు జుషంం భువ న ఆస్థఖ్యాసముజ్ఞ్యృంభియై. 139
ట్రీ, నిర వద్యంబ యి =నిక్టుస్త మె; నివు. లంకమహమె=పాపరహీతమగు తేజముగల ౫;
ని ర్వావీ తాఘా ను మె=పోగొట్ట బడిన పాపబృ్బృందముగ లబ; హారమాయాలవ కా ౧చిశాద్మ మయి
వార=గగనము చేత, మూయాజ=ళ క్షి చేత, లనక= అంకుశము వేత, వీజ్ఞతయము చేతేననుట; ఆం
చిత=జప్పుచున్న , ఆత్మేమయి= స్వరూపము గలదిమొ, నిత్యం ల=అవ్య య మె న; మహేం డొ
దినిర్భర సేవ్యంబయి=ఇ౦(దుండు మొదలుగా (గల బేవతల చే శేవింపందగనదియొ; అజ్మసమ్ము=బె
మెం ree
ఈ థి ల టు > ఆర అమ్మి దన్న 6 మ = See fa యు i ww ;
ల్ల పుడు; ఇస్టదం౦బయి=క్‌ రలయుడిన దానినిచ్చునదిర్రై; భువ చేశ్యాఖ్యా సము లె౦థియె.-భువ నే
శ్యాఖ్యా=భువ నేశ్వరియను పేరు చెత సముజ్బ ంభుయై=అతీశయి ౦-చినదియై; ఒక ఫ_మం౦ త్ర బు
ఒక మంత్రము; ఆరిసం భేదన=సుచ౦[దు6డా ! ఇలక౯ =భూమియందు; మించుకొ=అతిశయిం
చును. చుమ్గు=సత్యము,
ఉ. అవ్మహనీయమం(తము రశ సాధిప నీ కిపు డిత్తు దాని క
కొము త(దీహితము లతొనశగూరూం బఠించినమూ।; తం దత
మ్లు త్వ ను సె ఠించినమి (తం దత్చ కా
రమ్ములు సద్గురు పవర+రమ్యన చోగతిచే 'సెజింగ. ని
త్యమ్యు జపింపుమిోా దినక + రాభ్యుదయావ సరము లక౯ా మదిక్‌, 140
ట్రే, ర సాధిప=నుచందు6చజా ! అమృవానీయమం[తము ము పూజ్యమ ౫నవామం[త్రమును;
నీకుకొ ఇపుడు= ఈసమ యమందు; ఇతుకొ=ఒ'సంగుదును. దానిక్‌ =అమం(తమును; శె జ్ఞా
గొ / శ్‌ న్‌
మ్లుఐ(గహింపుము. త్వదీహితములు.-త్వత్‌ =నీయొక్క_, ఈహితిమ్సులు= ఇష్టార్థములను; పఠిం
చినమాతక్‌ = చదివిన మాత మున నే; జఒనగహర్చుక కలుగ (జేయును. తత్చ్స9కారములు. తత్‌
ణీ
=ఆమంత్‌ రాజమయొక్క_, (పకారమ్ములు=రీతులు, సన్దురుపవగర మ్యవచోగతిలొ. _సద్దుకు
(ప్రవర ఇసద్దురు శేష్టు నియొ క్క_, రమ్య=మనోవారమగు, వచోగతికొ=నా గీతి జే; ఎలీంగ=
సంచమాశ్య్వాస నూ, 539
తెలినికా ని మదిక్‌ =మశమునందు; దినక రా భ్యుద యా వసర మ్ల లక్‌ =సూకో్య్‌దయసమయ ము
శో టో
లయం౦ందు; నిత్యము = సతినగినమందు; జవీంబ్రుఘో=జిపము చేయు మా.
ఛే నుసజేశించుమంత్ర మును 'స ద్దుకువుల వలన తద్భిధిని జక్కు_గ లజలి సీక్షొన్సి నూక్యోద
దయాసనముయములంినుం [బతషినమును జక్క లగ జపీంప్ప్ర నుని భావము,
3
చ. అని భువ నేశి యామనుకుః లాభ రణము న కున్న మత్కప
న్ననుతిలకి ౦బు నిచ్చి నృప ప4మాళి లలి ఫఘటియించు మొక్కు గై
కొని యలచం దికాపనిక తశ గూడి హరి పమదాది లేభిక
లను భజియింసపంగా నెనసెం ౪ దత్పురరాజము నంతసంబున౯. 141
టీ. అని=కప కారముపలికి; భువచేశిజభువ చేశ (రి; ఆమను కులా భ రణము నకక్‌' =
వి పస్నతిమనుకులా భ రోణనుగు నాను చం[దునిక్షి; 5 ; ఉన్న మత్కపకా.--ఉన్న మల్‌ = అతిళ్ల
యుదచిన ఫర సుక్‌ జున్‌ మయ పేతు మగుతిలకి ౦బుకొ =మ (త శేష్టమును; ఇచ్చి; న పనూుళీ; నుఏం
దుడు; లకక = సమసత; ఫఘ టీ్యి ౦చు మొక్కు కొ= చేయు నట్టినమ సా రమును; కె క్రొని=
(గ్రహించి; అలచంసకావనితెకొ=తచం నికర తాడి=కలినీకొని; హ హరి(పమదాది లేఖికల్‌ =
లబ్షీబేవి మొదలుగాగల చేవాంగనలు; తేశుకొ= =తేశన్నుు భ జియింప( గాక్‌ =నేవింప లా, తత్చు
గర రాజము=ఆఫప ట్రణ శేస్ట్రమును) నంత సంబునకొ=రకుతూపాలముచేత; ఎన సెక =ఫొందెను.
చ. అపుడు నిజాశ లాలసిక + యంతయుం జేకుజు నాసు చం దభూ
పతి నిజా . స్పబంధు నృప మి! తోజనంబులు శేరి రా సువ
ర్ల పటసారాన మెచ్చ థిబి4రస్లలిం జేర నెలంత తెల న
చ్చృపు5తే నాలఏమార తులు * చక్క. నుసంగల నాత్మ నుబ్బు చుక. 142
బ్బ |
ట్ర. సునం్యనభహాపతి=ను దర్మ దు (డు అపుడు=ఆసమయమందు; నిజాకేలాలసీక, ౫
విజజత నదయొక్చు, య ,= మనము నందుండు, లాల సీక = అధి కే చ్చ; అంతయుకొ =సర్వము, చేకు
అక స ముసాూార 6; నిజా సబంభున్భపమి లే జనంబులు, = నిజ=తనసంబంధులగు ఆ ప్త
ఇష్టులగు; బంధుఐ మెంది ధ్‌ వులు; వృపజ రొ జుల్సు మి[తుజనంబులు జ స్నేహితులు; జేరిఎసమా
వించి; ఈాక జరా (గా, సువర్ణ పటవా రావము = సువర్గ వుయమగు పటహముయొక్క_ ధ్వని;
ఎచ్చాకొ = ఉఅతిశేయి ౦ప లొ, చెలంతో బెల్ల క =పనిత లెల్ల; అచ్చపురత నాలయార తులు=స్వచ్చా
మగురత్నృములప గతులను; చక్ళుక్‌
మునందు; ఉబ్బుచుక = తబురకుచు; కదిరస్థలిక్‌- = పటమండప ప[ప దేశమును, చేశలొ =
బొండు. | "
జ వకు లగా జస సంగ 6౫౯ =ఇయ్య (గా; ఆత్త కొ=మున
ము, సకలాంభానిధిమధ్య దేశ నసుభే+శ వ్రాత నువ్వేళం జం
చిక యాూమెటి వరించుటల్‌ గరము నిశర్ధి దుపు మోదోర్షి డా
540 చం ద్ర కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
యకతకొ మిరిచ. దదీయశో భన దిద్భృశమైయ త్తచి 'త్తంబుల౯ా
4. ॥ వా. a= ఇ వక్ష ౯
స్వక రాజచ్చిబి రాళిం జేరి నిలివ౯ సె న్యేశ్వరు ల్లాలంకా, 143
యా
టీ. సకలాంభోనిధిమధ్య టేకవసు కేశ వాతము, -సకల=సమాస్తమగు, అం భోనిధి=సము
[దములయొక్క, మ న్య దేశ =మధ్య ప దేశమందున్న, వసు భశ వాతము= రాజుల 'సమావాము 3
అవ్వేళక్‌ =ఆసమయమందు: చందిక్య ఆ మేటిక్‌ =ఆసుచందుని) వరించుటల్‌ =కోరుటలు;
గా నాం నం అల్లో లారీ Pan _ = జ యు ఆలో
కరము=మిక్కలి, నిర్లి ద(పమోద్‌ రద యక తక్‌, నిర్లి (ద మేలుకొన్న, (ప్రమోద = సంత
సముయొక్కా డోర్మి దాయకతేక్‌ =తరంగములనిచ్చుట చేత; మించక్‌ = అతిళయింపంా;
తదీయ శోభ నదిదృక్షూయ త్తచి త్తంబులక్‌. -తదీయ= దం(దికాసుచం[దుల సంబంధియగు, శోభ
న=శుభ కరమగు వైహాహీికాదులవు, దిదృకూ = చూచుటయందు, ఆయ ల్త = అధీనమగు,
చి తంబులకొ=వాడయముల చేత; స్వక రాజచ్చిబి రాళీ కా. స్వక=తమసంబంధియ గ రాజు
త్‌ ఇపకాశించుచున్న, శ్‌బిరొ=పటమండ పములయొక్కా, ఆళిక్షా జపం కిని; చేరి=పొంది; సె
ర
న్యేశ్వరుల్‌=సే నాధిపతులు; కొల్బ6గక్‌ = నేవించుచుండ (గా; నిలిచెక=వసీంచెను,
మ. జననాశం(దు సుచం[దుం జం దిక వరి౦ళప న్నేండుగా మత్క "తా
తనుపుణ్యంబు ఫలించె నంచు ముద మూ+త్మ సాంచి పాంచాలభూ
వనితావల్ల ఛభమాళి వేగ మహి దే+వ కేణి రావించి శో
భనలగ్నం బలర్మాతివేళ ఘుటియిం+పం జేసె నప్పట్టునక్‌, . 144
ట్ర్‌. పాంచాల భూ వని తావల్ల భ మాలళి= పాంచాలభూపతి శే సన్లు డగు నాక ణదోదయు(
డు; జన నా కౌల్ళదుక్‌ = రాజ కేస్టుంయగ్రుసుచం్యదుకా=సుచందుని, చం(దిక ;వరింపకొ=కోర(
గా; నేయ గా=ఈదినముగ దామత్క్భ తాతనుపుణ్యంబు, _మల్‌=నా చేత, కృత = చేయ (బడిన,
ఆతను =అధిక మయిన, పుణ్యంబు=సు కృతము; ఫలించెనంచుక =పం డెననుచు; ముదము=సంత
సగును; ఆత్మక్‌ =మనమునందుు కాౌంచి=పాొ ది; వేగ౭కీ ఘముగ; మహి దేవ శేణిక = భా
హాణబ్బ ౦ద మును; రావించి=రప్చీ ంచి శోభ నలగ్నంబుజళుభ లగ్న మును; అలరా (తి వేళక౯ఐ
ఆర్యాలియం దొ అప్పట్టునక్‌ =ఆ సమయమందు; భుటియి ంపక్‌ = ఏర్పజచునట్లు; చే సెక =
ఒనరిం వెను. -
మ. తనుభానారద నార డాదివినుతో+ ద్రామాహవ( పకియా
ఘన తాళారద శార దాపకృతజా$(గదో సవత ఎవో
పన భాసారద సారదానవభిదా4 ప్రా ౦చద్యశొనిర్ది తా
తనుస త్చారద వార దాత్త్య చరిత+ధ్వ స్తాఖిలాఘోదయా. 145
టీ. తనుభానారద=దేవాకాంతి చేశ మేభుమువీంటివాయడా ! నారదా దివిను తోదామా
Sr జో య
హానప్మకియా ఘన తౌొళారద,= నార దాది=నారదుండు మొదలుగా6ంగలవారిచేత్క వినుతజకొని
ప౦ంచమాశ్య్వాస ము. 541
యాడ (బడిన, ఉన్దామ=మిక్కిలిగొప్పయగు, ఆహావ=యుద్ధయ యొక్క, (ప[క్రియా=ప్రసంగ
మందు, ఘన తొ =ఆధిక్యము చేత, శార ద=నూతనమెనవా6డా ! “శారద? పీత్రమనే నాపత్య
ర ఫినవే (తిషు”” అని రత్నమాల; పరులతో రణము సలుప్రుత చే నిత (డు అపూర్చముగ
వగపడునట్టివా( డని తాత్పర్యము; శార దాపకృ్ళతజా(గద్దోపవత్స[(పగోపన భాసారద.-_ శారదా
పజనలువ చేత, కృత= చేయ యుడిన, జా(గత్‌ =ని స్తర్రదమగు, గోప = గొల్ల లయొక్కా, వత్స
దూడలయొక్క, [పగోపన=దాంచుటయొక్క, భా= సామర్థ్య ముయొ క్క, సార= సారమును,
ద=ఖిండించినవా6 డా! గోవులను నగోపులనుదాంచుటకుయబూనిన (బహ్మకు భంగ ముక ల్రించినవా 6
డనిభావము. సార దానవభిదా_పాంచద్యళో నిర్షికాతను సత్సారద.-సార=బలిష్టులగుు దాన
వ=రక్క_సులయొక్క_, ఖిదా=భేదనమ౦దు, (పాంచల్‌ =ఒప్పుచున్న, యశ$ః=కీర్తి చేత, నికి
త=జయింపంబడిను అతను=అధిక మెన, సల్‌ =కేష్యమైను పారద=పాదరసముగలవాండా !
ఇతనియశము పాదరసముకన్న మిగుల. దెల్లనె యున్న దని భావము. పార దాత, చరితధ్వ
సాఖభిలాఘో దయా. _ పార ద=తరి ౦పంజేయు నట్టి, ఆత్మ్‌= తనయొక్క, చరిత=చరిత చేతృధ్వ స్త
పోంగొట్టంబడీను అఖిల=సమ స్తమెన, అ ఘ=పాపములయుక్క, ఉదయా=ఆవి ర్భావము గలవా (
డా! ఇతనిచర్మిత్రలు స్మరించినమాతన పాపముల నశింప6 జేయు నని భావము.
క. శరధీనశ రధిసఘున భా,స్వర థివిషయా నిబద్ధ*శ రస్ర్‌ స్వరధీ
శరమావలంబ శంబర, పరమూాకరకరణభరణ+ పరమూాభరణా. 146
టీ, శరధీనశరధిఘన భౌ స్వరధీవిషయా.-శరధీన=సము[ దుం డె శరధి = తూణీరము
గాగ లశ ంకరునియొక్క_, భున=అధికమను, భాస్యర=[పకాళశించుచున్న, ధీ=బుద్ధికి, విష
యా=లక్య మెనఐ*డా ! అనంగా శివునకు. శగేళవుండు పత్నీభూతుండు గాన ఎల్లపుడు ళం
కరునిచి తేనుందు మెలంగుచున్నవా( డనిఖావము.*ఏకాపీ శక్షిఃపర మేశ్వరస్య హ్యుపాధి భే
దా దభవ చ్చతున్ధా,భో భవానీ సమశేచ దున్దా కో పేచ కాళీత్వవ నేచవిష్షుః” అను |శ్రీభా
గదత్రము (పమాణము. శరధినశర ధి=శ ౦కరుంజే, ఘన భాస్యరధీ విషయా =అధిక మె (పకాశించు
చున్న బుద్దికి విషయముగా గలవా 6డా! నిబద్ధళ ర ధీ.-నిబద్ధ=కట్టి బడీ నళ రథధి= సము దమోగ ల
వాం ణా; రామావతారమందు బంధింప6బడినసము[దముగలవా(డని భావముస్యర ధీశరమావలం
బ.-స్వర ధీశ =ఇం|దునియొక్క_, రమాజ సంపదకు, అవల ౦బ=జఆథార మెనవా6డ! శంబరపరమొ
కరకరణభరణ,-శంబరపర=మరునియొక్కు_, మాసంపదకు, అనగా సాండర్యమునకనుట, ఆ
కర్గ=స్థానమ గు, కర్ణణజటబేవానుము “కరణం సాధకతను 'కేత గా తేన్దియేవ్వపి” అని య
మరు(డు భరణ=వహీంచినవా (డ! అనగా నురునికితుఖ్య మగు చక్ళాందనము గల బేవాము
గలవా6 డని భావము; పరమాభర ణా=తఉత్కృ్బిష్ట మైన యా భరణములుగలవా౦డా !
పంచచామరము. ధరాధ రా ధ రారిమాళి+ధామధామసత్ప దా
_ పరాపరా పరాగపూతభావు భఛామహాూాజ్వుల
చృరాశ రాశ రాజ స్ర్రళసార సారభేదనా
దరాదరా దరాన్వితొఫఘ+ తార తార కాస్తుభా. 147
శో
గూ
542 చంది కాపరిణయను, న వ్యాఖ్యానము.
టీ. ధ రాధ రా=భూమినిధరియి౦-చినవా6డా ! ధ రారిమాళి ధామ ధామసత్ప దా. =థ రొ
రి=ఇర్మదునియొక్క, మాళి=కిరీటముయొక్క_, ధామ=శకాంతికి, ఛామ=న్థానమగు, 'సత్స దా=
మంచిచరణములుగలవా6డా ! పరాపరా=అవి ద్యావ్యతిరి క్షుండగువా డా ! పరాగవూత ఖా
మ.-పరాగ౭చరణశకేణువు చేత, పూత=పవితయగు, భామ=౭అవాల్యగలవా(ణా! భామ
హోజ్జ ల చృరాశ రాళ రాజడస్త సార, .భా=కాంతి చేత, మహో జలత్‌ =మిగుల వెలు (గుచు
జ = ళ్‌ . డై
న్న శర=బాణములుగల్క, ఆశర=రక్క_సులను, ఆళ=భ కీ ంచునట్టి, రాజత్‌ =[పకాశించుచు
న్న అస్త సారజఅస్త్రబలముగలవా6డా ! సార భ్లేదచా.-సాల=సాలవృక్షములన్కు ఇచటరల
లకు శేదములేదని తెలియవలయును, భేద నా= బేదిం-చినవా (డా ! ద రాద రా=పా౦చజన్యమను
శంఖమునందు ఆదరముగలవా6డా ! దరాన్వితొఘుతార .-ద రాన్విత =ఛయముపొందినవారిని,
శార=తరింపంబేయువా.6డా ! తొరకాస్తుభా=ఊ త్తమమయిన కాస్తుభముగలవా (డా !
ళో
క జర్మజజంబులుం గముం బొసంగి తొమిదింటి ఇ |
జే ర
విరామ మొంది సత్క-_వు ల్స+వి స్తరంబు సేయ6గాం!
బరాత్సరుండు మాధవుండు + పంచవామరంబునకా |
[బరూఢ గుంభ నంబులందు( + బాడ నొప్పు ధా(తిలోకా ”’”
అని యప్పకవీయమునందు6 బంచచామరలక్షృ ణము.
గద్యము. ఇది (శీమదన గోపాల పసాదసమాసాదితోభయభాపాకవిత్వ
త శేచర గో[తప స న
కళాకళ[త శేచెర్లగో[తపవి(త సురభిమల్ల తుమాపాలనత్సు త్త
కవిజనవిధేయ మాధవరాయ (పణీతం జై న
చం(దికాపరిణయంబునందు
బం చమూాశ్యాసము,
i]
గద్యము. ఇది |క్రీసతీరమణకరు ణాసమా సాదికసర్వ సౌభాగ్య భాగ్యనగర మహారాజ్యసంకలిత
(శీజట్మపోలు సంస్థాన పాజ్య సకల సా్యమాజ్య (కీ లే చెర్ల-గ్యోతపవి(త క విజనగేయ
(క్రీవేంకట జగన్నాథ రాయ సత్సు త్తి సత్సంపదాయ |క్రీసుర భి వేంకట
లతృణరాయ పరిపోవ్య సరసవై దుస్య త దాస్టా నతలమండిత శేష
నదాళివప౦ండిత ' విరచిత ళరదాగమ సమాఖ్యవ్యా ఖ్యయ౦దు(
బ౦చమాళ్వాసము,
క్‌, శ్రీమజ్ఞట[పోలుపురీ, భాము సుభాధామతిగ గ ంభానున్నూర్డ
త్కోోమలనయనద్య్యయ యు, దామగుణాఖీల శ్రీమాడనగోపాలా, “1
ట్రీ, శ్రీమజ్జట[పోలు ప్రురీధామ. (శ్రీమత్‌. = సంపద్యు కమగు, జట్కపోలు పురీ=జటే
(పోలనునగరము, ధామా=నివాసముగా (గలవా డా ! సుధాధామతిగ ధామ స్ఫూర్జతో్క_మ
లనయనద్వయ. -సుధాధామ=ణచం[దు డును, తి గ్గ ధామ=సూర్యు 6డున్యు స్పూూర్జత్‌ ఇ ప్రకాశించు
చున్న, కోమల=సుందర మెన, నయనడ్యయ=కనుదోయి గాయగలవాండా | ఉద్దామ గుణా
ల.----6 దామ=,పాఢ మై మెను గుణ=కెర్యాదిగుణముల చే, ఆ ఖీల=భ య ౦కరుండెనవా6డా !
(శీముదనగోపాలా = లత్నీయు కుండగు స మదనగోపాల స్వామీ ! ఈపద్యమున కు శ్రర పద్యస్థ
క్రియతో నన్వ యము.
తే, చి త్రగింపుము శన కా+ద్యు త్తమర్షి
సమితి కిట్లను రోమహ+ర్ష ణతనూజుం
డలనృపతి రేయి శుభలగ్న + మనువ్రుపజిచి
పురము గయిసేయ శిల్పిక+త్కరము. బనుప, ౧2
టీ, చి త్తగింప్రము=అవధరింపుము. శౌనకాద్యు తేమర్షి సమితికిక = శౌనకుడు మొద
లుగాయగల (గ్రేష్టమునిసం ఘమునకు; రోమవార్థ ఇతనూ జు (డు=నూతు (డు; ఇట్ల్టు=వత్యుమా ణప
అారముగా; అనుకొ=పలి కెను;"అలనృపతి=ఆక్షణదోదయు (డు, రేయి=రా(తియందు; శుభ ల
న్న ము=శుభముహూ రృమును; అను వుపథీచి=అనుకూ లింపంజే సి ప్రరము=నగరమును; కయిసే
యక్‌ జఅల౦కరించుటకు; శిల్పి కోత్కరముక్‌ = శిల్చీ సమూహమును, పనుపక్‌ =ఆెజ్ఞాపింప (గా.
ఉ త్తతర పద్యముతో ననగాయము.
అనయా క్షణదోదయు డారాతియందు శుభ లగ్నము నిర్ధ యించి పుర నులంకరింప
శిల్పుల కాజ్ఞా సించెనని తాత్పర్యము. ి
న్స్‌ చం(దవితానముల్‌ 9 చక్కగా. దార్చి రా
స్టానాజిరముల సా*ధ[వజముల
లో
Ol
544 చం దిశౌపరిణయను, సవ్యాఖ్యానను.
రామాకృతి. శేణిం థ్రీ (బబలం జ తించిరి
కురు(జుల నవమణి+కుడ్యుతటుల
హరిణకేతుచయంబు + వరుస. బొందించిరి .
సాలా[గముల గృహ స్తంభతతులం
దోడో నమేరు లద్భుతముగా నిల్సిరి
రాజవిధికల ద్యా+ర పతతుల(
el.
ఏలసిత చ ఎదగుచ సమం+డలముం బూన్సి
రంగడులC దోరణ( నగ్గ + తాంతరముల
నప్పురంబున సకల చే శొధిరాజ
"శేఖరులు మెచ న వ్వేళ + నిలి, వరులు, 3
ఎ
టీ. అప్పురంబునక్‌ = ఆప్రురమందు; సకల దేళాధిరాజశేఖరులు = సమ సజేశప్ర
రాజులు; మెచ్చక్‌ = మెచ్చునటులు; అవ్వేళ౯ = ఆసమయమందు; శిల్చీవరులు = చి తరు
[(వాయువారు. చంద్రవితానముల్‌ .-చం| ద౭కర్ళూర ముయొక్క్ళ, వితానముల్‌ = సమావాము
లను; చందజబంగరుయొ క్క, వితానముల్‌ = మేలుకట్లను; వరుసక = కమముగా; ఆస్థా నాజి
రములక=రాజసభ లయొుక్క చశక్ళరముల యందును; సాధ(వజములక్‌ = మేడ లగుంపులయం
దును; చక్క_6గార్‌ =సుందరము శా; తార్చిరి = పొందించిరి. రామాకృతి శేణక్‌._ భామా
కృతి= వీ స్త్రపతిమలయొక్కై, (కేణిక్‌ = బంతిని, రామాక్ళతి=[ శీ రామ పతిమల యొక్క ( శేణీని;
కురుంజులక్‌ =దూలములమిోంది గుజ్ణాలయందున్యా నవమణికుడ్య తటులక్‌ =నూతనమగ రత్నాల
గోడలయందును; (పబలక్‌ =అతీశయించునటుల్యుచి తిం బిరి=[నా సిరి. పహూరిణశేతు చయ 0౦బు.-
చంద సమూహమును, తెల లని కుక్కె_ములను; వరుసకొ = (కమముగా; సాలా గములక =
స్తాల=(పాకారములయొక్క, అ(గములక్‌ = అగ భొగములయందును ; గ్భవా స్త సంభతీతు
లక్‌. గృ వా= సదనములయొక్క_, సంభ తతులక్‌ =క ౦బములగుం ప్రలయ ౦దును; పొందించి
రి. తోడ్తో౯=వెంటనె; న మేరులు=సురపొన్న లను; తో డోన, మేరువులుఅనియు విభాగము,
మేరులు, చేరులు = శిఖరమణులను; వరుసకా = (క్రమముగ; రాజవీథికలక్‌ = రాజమార్షముల
య౦దును; ద్వార్మపతతులక జ ద్వారములయొక సమావాముఅయందును; అద్భుతము
“గాక =వి౦తగ్యా; నిల్సిరి=ఊంచిరి. విల సితే చృద గు చృములు. విల సీత = ప్రకాశించుచున్న,
ఛద౭వస్ర్రమలయొక్క, గుచ్చ=గుత్తులయొక్క_, మండలము=సమూవా మును, ఛడ =పర్ణ ముల
యొక్క, గు చృముల యొక్క, మండలమును; వరుసక =| కమముగా, అంగడులక్‌ = మళిగ
అయందు; తోరణ సగ్గతాంతరములక్‌. --తోరణ = బహి ర్ష్ద్వారముయొక్క ) (సగ్గలౌ= =త్రీవల
వంటిదండ్‌ లయొక్కా, అంతరములక =మధ్య [ప దేశముల యందు; పూన్చిరి=ఉాంచిరి.
అన (౧ నాస్థానా జీరయల యందు రంగవల్లి రూపముగా కర్పూర చూర్ణ మును సొ
ధములయందు బంగ రుమేలుకట్లను ఉంచి రనియు కురుంజులయందు. గుడ్యములయందు
ud
సుస్టాశ్వాస ము, = కష్‌
స్రీ (పతిములను దోకర థి ప్రతిమలను (క్రమముగ [వాసీరనియు కోటగేడలంయందునో కంబము
లరప ౦దును చం దబింబయు లను తెల్లని 'పెశ్ళైాములను (కమముగ నుంచి రనియు రాజవీథు
భయ ౦దు సురపొన్నలను ద్వారములయం౦దు మేకువులను నుంచిర నియు మళిగలయందు వస్త్ర
ములను తోరణములయందు పర్ణ గుచ్చములను కట్టిరనియు జూప జల్ల మెచ్చునట్లు ఆలం
కరిం-చిరనియు భావము.
మ. అలఘుస్వర్శ సుచేలకా ప్తి ఘనము+క్తాళలీసమాస క్రి ను
జ పల పదోద్ద ఎలి వై జయంత్యభియుతి౯ా + సంధించి యప్పట్టునక్‌ .
బలునేర్సు లన శిల్పిరాజి ఘటియిం+పం బొళ్చె నెం తేం గురుం
జులవా లచ్యుతరూప వై భవమునక్‌ $ సౌంపాంది తద్విథులకా. 4
ట్రీ, అప్పట్టునక్‌ =ఆ కాలమునందు; తద్వీధులక్‌ = ఆనగర వీథులయందు; కురుంజుల
ఛాలు=గుజ్జుల బంతి; శిల్చి రా జి=చి తేరువు వాయు వారియొక్క శేణి; అలఘు స్వర్గ సు"చేల కా
పీక్రొ.-అలఘు=ఆధికములగ్కు సృర్గ=బంగరుయొక్క, సు వేలక=సమి చీనమగు వలి పెముల
అంటీ
యొక్క ఆ పికొ=సా పీ చెత; వితాంబరముయొక్కయని విస్థుపర మైనయర్భమా; ఘనము కా
సమాస కికా.---ఘన=గొప్పవయిన, ముకా=ముత్యములయొక్క_, ఆ౪ = (శేణియొక్కు స
మాస కిక్‌ =సంబంధము చేతను; గొప్పవారలగు ము కులయొక్క సమూవాముయొక్క, సమాస
ఎలి . ఆవి
కిక్‌ =సంబంధ ము చేత ను; ఉజ్జ్వల పద్తోద్ధ్భృతిక౯ .-- ఉజ్జ్వల పద్మా = శృంగార లక్షీ యొక్క,
ఉద్ధృతిక్‌ =ధార ణము చేతను ప సిద్ధ శ్రీ దేవిధార ణము చేతనని విష్ణుపర మైనయర్భము;వై జయం
శ్యభియుతి౯.- వై జయంతీ= మె క్కె_ములయొక్కు, అభియుతిక్‌ = సంబంధము చేతను వెజ
a చ
యం౦తీ=వనమాలయొకు_, యభియుతిచేతనని విష్ణుపర మైనయర్థము) సంధి౭చింకలిగించి;
ఫలునేర్పుల్‌ =పలువిధ మెన జూ ణతేనములు; మనక్‌ =అతిశయిల్లునట్టు; భుటియింపక్‌ =నిర్హి౦
న. ‘
పా అచయ్యతయూాపనె భ వమునక్‌,-అచ్యుత = చాళశములేని రూప = కుక్లాదిరాపముల
యే Qe i
యొక్క, వై భవము నక్‌ =అతెశయిము శే క; అ చ్యుక భా ప౭విస్థుమా ర్రిస్వరూపముయొక్క_య
యరాంత రము; సౌొంఫొంది= చెలు పమునుబొ౦ది; ఎం తేకొ=మిక్కి.లి; పొ ల్చెక్‌ =(పకాళిం చెను.
థి.
అనగా నీకురు(జులచాలు స్వర్ణ సు చేల కాదులే నచ్యుతునిరూప వైభవము నంది
ఏలనీ ల్లైనని భావము.
క, సరసనుధాప్లుతంబు: లగు చక్క నిగోడల శిల్పి రాజి భౌ
స్వరక నక(దన (పతతి *(వాసినచితపుబొమ్మ _లొసప్పె. ద
త్పరిణయరీతిం గాంచ వడిం + బొటులం జేరి వధూటికాసము |
త్క_రశుభగీతిం జొక్కి- సుర+ళకాంతలు నై కలి నిల్చిరో యన౯. - 5
ట్రీ, శిల్సి రొజి=శి ల్ప కార నమూహము; సర ససుధాఫ్లుత ంబులు--సర స = (ోక్టమైన, సు
ధాజసున్నము చేత్క ఆవ్ఫుతంబ1లు =తడుప యిడినవి; అగుచక్క_నిగోడ లక్‌ = అయినట్టి సుందర'
69.
న్‌.
546 చంద్రి, కాసరీణయను, సవ్యాఖ్యానను.
ములగు కడ డ్యములయందు; భాస్వరకనకదవ్యపతతిక్‌. _ భాస్వర=(పశాశించుచున్న, కనక
(దవప=బంగరునీరుయొక్క, (పతతిక౯ా = సమూహము చే 3 (వా సీనచ్చి తే ఫ్రబొమ్మలు = లిఖియిర
చిన విచ్మిత్రములగు బొమ్లలు; తత్సరిణయరీతిక-, -తత్‌ = ఆచం దికాసుచం దులయొక్చు_, పరి
ణయరీతిక = వివావాభంగిని; కాంచకొ=చూచు టక్కు వడిక్‌ =వేగము చేత; పాటులక్‌ = శమ
ముల చే; చేరి=వచ్చి; నధూటి కా సముత్క_ర శుభ గీతి .=వధూటి కా = స్త్రీలయొక్కు, సము
త్క_ర=సమాహాముయొక ్క-_, శుభ గీతికొ=మంగ ళకరమగు గానము చేతు చొకిి_=పర వళ
తనొందిి సుర కాంతలు= బేవాంగనలు; నె శ్చలిక్‌ =నిశ్చలత్వము చేత; నిల్చిరోయనక్‌ =నిలు
చుండిరోయనునటులు; 'ఒప్పెక్‌ =(పకాళిం చెను.
అన6గా సున్నము. బూసీ యున్న గోడలయందు( జి త్తరువు (వాయువారు బంగరునీ
టితో (వాసినబొమలు, ఆవివా హమహోత్శ్నవంబు ను జూచుట యతివేగముతో. జేరటచే
(శమనొంది గానము నేం చొక్క నిలిచియున్న దేవాంగనలాో యనునటులు (పకాళించచె నని
భావము. చి శ్తరువునం దుండుబొమల సురకాంతలనుగా ను ల్చేక్షీంచుటచే ను త్నే) కాలం
"కారము.
మ. తళుకుం బంగరుకుచ్చుడాలు నవనసం+ధ్య న్నీ లగుచ్చ( వభా
వళి యిర్ష౯ సుమదావముదీధితి యుడు4(వాతంబుల న్వ(జకుం
భలసబ్బాయ సీతాంశుదీ ప్రి నిగిడిం*ప నిల్చి రు బ్లార్పుమే
రులు థా(తిం గన నద్భుతంచె త ణ దాళరూడ్సి న్విజృంభించుటల. 6
టీ శి ల్చీకులు =శిల్పులు; తాళ్ళు మేరులు. _ తార్సు=క దియి ంచున టి, మేకులు =ద్వారముల
మిందనుండుక లళములు ; ధాతిక = భూమియందు; కనక్‌ = చూడ౦గా ; తళుకుంబంగరు
కుచ్చుడాలు = (పకాశించు చున్న బంగరుగుత్తుల కాంతి ; నవసంధ్యక్‌ . ,=నవ=నూ తనమగు,
సంధ్యక్‌ = సం౦ంజకు 5; నీలగు; న్న స భానళి, నీలు ఇందనీలముణులయొక్క, గచ చృ= సబకముల
యొక, (పభావళి= కాంతి ణి; ఇర్గ్‌౯ = చీ(కటులను; సుమ దామదీఢితిజవూ సర ములయొగ్భ_
కాంతి ఉడు[పాతీ ంబులకొ=రిక్కు_లగుప్రులను ; వ, (జకుంభలస సచ్చాయ.-వ(జకుంభ= ఇర వలకుం
జడలయొక, లసచ్చాయ = [పకాశించు కాంతి; సితా౦శునీ పికొ=చం[ద కాంతిని, వెన్నెల
ననుట; నిషిడింపకొ = విజృంభింప (జేయగా ; క్నణదారూడికా, రక ణ౭ఢఈ త్సృవములను, ద
ఇచ్చునట్టి, ఆరూఢి౯=రూఢీ 'చేత్త రాత్రియొక్క_ రూడి చేత నని దోంచుచున్నది, వీజ్బం
భించుటల్‌ =జఅతిశయించుటలు; అద్భుత ం బెం ఆశ్చర్యమా ? శాడనుట.
* అనలా. బంగవగుచ చృయులయొక్క_ ఎజ్జని కాంతి సంధ్యా కాలమును జేయలా ఇంద
నీలమణికాంతి తిమిర కదంబమును జేయుచుండ గా వూదండలకాంతి నక్షత పుంజములను
'జ్రీయు చుండగా వజకుంభ కాంతి వెన్నెలను. జేయుచుండ గా నీశిల్చులు రచియించిన
అక్షతలు తణదారూఢడి చే విజృంభించుట చిత్రము గా దని తాథ్చర్యము,
సష్టాశ్య్వాన ము, వ్‌శ
చ. కువలయ రాజ చ(కముల+కుం బెనువేడుక సంఘటించుకాం
తివితతి మించ శిల్సికులు 4 దీర్చిననూత న చంద్రసూర్యకో
టి నెలిం ధూష్మక్రై తవప 4టస్టతమ _స్పతి గాంచి యోర్వ మం
చవనికిం జేరు ఇ నె కవపు*రా _త్తతమిోశ ది నేశులో యనక, . 7
ట్రీ, కువరాలయజచక్రయులకకొ,.-కువలయ = భూదలయమందుండు, రాజచ క్రమ ల
కుక్‌ =న్ఫపసంఘములకు; కుపలయ=కలువలకో, రాజ=ఒప్పచున్న, చృకయులకుక్‌ = చక్షవా
కములక; "పెను వేడుక క్‌ =మిక్కిలిసంత సమును ; సంభుటించు కొ ంతీవితై తక. =సంఘటేంచు=
ఘటిల్ల (జేయునట్టి, కాంతివితతికా జ కాంతి పుంజము చేత; మించక్‌ = =అతీశేయించునట్లు; శిల్పి
కులు=శిల్ప కారులు; తీర్చిననూత న చంద సూర్య కో టి._ -తీర్చిన= రెడు నూతేన=నవీన మైన చంద
సూర్య = చంద నూర్యులయొక్క, కో టి=సవనావాము 3 భూప కై వపటవ్పక మ స్తతిక. భూప జు
అగరుధూపమ నేడు, చేశ వజవ్యా జముగ ల, పటిన్ట = అధిక మం తిను సత్‌ = చీ టేగుం
పును ; కాంచి=చూాచి ; ఓర్పమంచుకొ=సహింపమనుచు ; అవనికకొ=భూమిక్‌ ; చెగునెక వ
పురా త్తతమిళది చేశులోయనక్‌ .- చేరు=సమోవించిన, నెక వప్పుః=అ నేక శరీరములను, ఇచట
నశబ్దముతోసమాసము అని తెలియవలెను, ఆ త్త్ర=పొందిన తీమాళది శేశులళోయనక్‌ = =నూర్య
చందులోయనున ట్టు; వెలిం 'గెకా = పకాశించెను,
శిల్ప కారులు చీ త్రరువందువానీన చం దనూర్యులు, ఈపురమ౦దు అగరుధూవ మ చెడి
“గాఖథాంథ కారమును చూచి 'సహింపక పుడమి జేరునటి (ప్ర సిద్ధదం ద సూర్యులో యనునట్లు
(పకాళించి రని భావము, చితగత చందనూర్యబింబములను (ప సిద్ద చం దసూర్యుల నగా న
_క్పేతీ ంచుట చే ను త్చేంక్షూలంకారము,
చ. ధరణిజనంబు మెచ్చంగ ము*దంబున శిల్రికులంబు చ్మితవై
ఖరిం గయిసేయ నప్త్పల రె. * గన్టున నంచిత వై జయంతమై
పరిభృతచి_త రఖయయి + భవ్యమహాసుమనోవి తాన భా
స్వరయయి దృశ్యరంభయయి 4 చక్క నప్పురి వేల్పువీ డన౯. 8
"ట్ర్‌, ధరణిక=భూమియం౦ందు; జన౦బుజలోకము 5 మెచ్చంగక్‌ = పొగడునటులు 3
ముద ౦బు నక్‌ =సంత సము చేత 5; శిల్సికులంబు=శిల్వ్ప కారబ్బ ౦దము ; గ్‌ చిత వై ఖరిక్‌ వి చి తరీతి
గా; కయి సేయకొ=ఐఆఅొలంకరింపటగా ; అప్పు కఆసమయమం౦దు 3 అష్వురి=ఆప క్రేనము ; ; అంచిత
వెజయంతయె... అంచిత = ఒప్పుచున్న, వై "వై జయంతయొ = ఇందుని మేడ గల ై దె; ధ్యజయలు
గలదై యనిన్వ భా వార్భమ; పరిభృళచ్చిత రేఖయయి = భ రింపంబడినచితీ లేఖయను దేవాంగన
గలదిరెమె విచితనుగు గీఅలు, గలదియై యని స్ప భావార్థ ము భ వ్యమహాసుమనోవి తాన భా స్వా
'యయి.-భ న్య=మనోజ్ఞ మగు, మవాళ్‌ ఇ అధికముగ సుమనోవితాన = చేవస౦ఘము వేత
548 చంద్రికాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
శ్‌ ( |
భాస్యరయయి=[పకాళించినదియె 3; నుమునోవితాన = ప్రస సమావాము చేతగాని, లేదా
విద్యద్నందము చేత (గాని, యనిస్వ్యభావార్థము 3 దృశ్యర ంభయయి, దృశ్య = కనబడు
చున్న, రంభ యయి=ర ంభయళకు బేవాంగనగలదియొ, అన 6టులుగ లదియై యనిస్వ భా వార్థ ము;
వక్క_ంగక్‌ =బాగు గా; వేల్పు వీడ నక =స్వర్షమోయనునటులు; అలారెకొఇప్రకాశించెను.
శిల్చు అలంకరింప (గా నీప్రరము వై జయంత చిత్ర రేఖాదులతో , గూడియున్నందున
నమరావతి యనునట్లు (పకాశించె నని భావము.
మ. | పసవ( నక్పరివీతయి పరికన+త్నా టీరకాల్మీ రగం
ధ సముల్లి వపమెధరాధ్యయయి నూత స్వర చేలా ప్తె
వెసలగొం దన న్నగరీలలొమ యపు 4 కప్పు ల్మ వీలు ద న్గాంచుమా
త నముశ్ఞా తేనుసం భ్రమన్ఫు రణ నో, తాలోకము ల్ల బంప్‌. 9
ట్‌. (పసవసక్ప్చరివీతయె.[పసవ సక్‌ =ప్రుహ్ప మూలికల చేత్క పరివీతయై= చుట్ల(బడినడి
యె; పరికనత్సాటీర కాకీ రగంధసముల్లి పపయోధ రాధ్వయయి. _పరికనత్‌ = (పకాశించు
చున్న, పాటీర=చంద నముయొక్క_, కాళీ రజకుంకుమముయొక్క.., గం ధ=పరిమళము చేత్క
నముల్లి _ప్రజపూయ (బడిన, పయోధ రాధ్యయయి = ఆకాశముగ లదియె, _సనమౌర్షముగలదియై
యనియర్థాంత ర ము;నూత్న స్వర్ణ చేలా ప్ప పరై.--నూత్న =నవీన మెన,స్వర్ష చేల=బ౦గ రువస్తము న్కు
ఆ పయై=కూడినదియై; తన్న గరీల లాము=ఆప్రుర వరము, ఇందు స్త్రీత్వనినేశము చేత నెక స్త్రీయని
దో చుచున్నది; అపుడు=ఆసమయమందు; ఒప్పుల్మీ అక్‌ =ఒప్పీదములుమోజున టులు,త నాం చు
మ్మాతేక్‌ = తన్ను 6జూచినంత మాత్రమున నె) సముల్థాతనుసం భ మస్సుర ణక. -సముల్భే జఊద
యించిన, అతేను=అధిక మైన, సం(భ్రమ= =సంతోవమీయొక్శ; స్ఫుర ణక్‌ =ఆవి ర్భావము వేళ
అతను = మన్మథునియొక్క; సంభమ = వేగముయొక్క_ు స్ఫురణ చేతననిదో(చు చున్నది;
సో తాలోకముల్‌ = భూమియందలిజనులు; తోంపంగకా = తోంచుచుండ0ంగా; పొసగక
ఒప్పెను,
అనగా నాగరీలలాము హాోరములచే, జుట్రంబడీన దనీయు పాటీర కాకీ రాదిపరిను శ
[ద్రవ్యము ల యొకు. గంధముచే బూయ (బడినగగ నమాగ్లము గల దనియు. దన్ను6 జూ
చినమా(త్ర మున అధిక సం భమమును జేయు చున్న దనియు భావము, పాటీరాదుల చేయబూయ
బడిన _సనమార్లముగలది యనియు మన్మ థ'సంభ మమును జేయు చున్న దనియు స్టీగిపర
దునయర ముందు భావము.
ee ౨ ఢా .
చ. తొడింబడి దిక్స్రతీరములం + దూల్పుచు న(దిబిలాంతరంబులకొ
- సుడిగొనుచుకా ధరి[తీంగల+చోటుల ముంచుచు నభ పద్ధతీం
దొడరి తరంగితం బగుచు4దుస్తరవ _రృనమై 'మెలంగె య
" ప్పుడు పురి భదనాద్యకుల భూరిర వామును. చిత ఖరీక్‌, శం
సస్థాశ్వాసము, 549
టీ, అప్పుడుజఆసముయమందు ; పురికొ = నగరమందు; భ (దవాద్యకులభూరిరవా
ఘము.--భ దవాద్య =మ౦గ ళవాద్యములయొక్కా, కుల = సమూహముయొక్శ_, భూరి=అధిక
మైన, రవ"ఘము=ధ్వనిపవాహము; తొడింబడీ= =తొటుబడి; దిక్పర్సితీరములక్‌ = ది క్ర కటుయు
లను; తూల్నుచుక్‌ = తూల జేయుచు ; అ(దిగుహాంతరంబులకొ = పర్వత గుహామధ్య ప్ర దేశ
ములయందు; నుడిగొను చుక్‌ = =తీరుగుడువడు చు; ధరి[తింగలచోటులక్‌ొ = =భూమి యందు గల
(ప దేశములను; ముంచుచుక్‌ = మునుంగంజేయుచు; అ(భ పద్ధతిక్‌ = ఆ కాళమార్షమునందు,
శోడరి=పూని; తరంగితంబగుచుకొ = సంజాతతరంగ ములుగలై; దు_స్తరవ ర్తనమై = దాంట
నలవి గానివ్యా పారముగలదయ్యి చిత్రవె ఖరిక్‌=విచ్చితరీతిగా; "మెల ర-౫కొ=వ ర్రించెను.
అనగా భద్రవాద్యధ్వ్యనులయొక్క 'సమావాములు దికటములను ేదించుచు.
బర్వత గుహామధ్య[ప బేళములయందు నుడివడుచు పుడమి నెలల గప్పుకొని మిన్నంటీ (పకా
శీంచె ననీ వాద్యధ్వను ల పర మెనభావము. దిగ ంతేముల వణుకు వ్యాపి చి పర్వతగువాలను
జలముల చే నించుచు నావర్తములను [గహీంచుచు భూ(పబేశముల నించుచు తరంగములు
గలదె జల[పవావామొప్పు నని (పవాహపర మైన న భావము. (పకృ తాళ్ళ తార్థముల కౌపమ్మ ి
ము గమ్యము.
మ, అనఘంభబై సుమనో ని కాయసము దా+ రా మోద సంవర్థకం
బునునై కోధితనై కరాగయుతమై $ (పోద్యత్సువ ర్లాథ్యమై
నునమధ్యభ్యుదయంబు దెల్పు గరిజా+కల్యాణ మప్పట్టునళ్‌
వినతాంగినిక్రరంబు వాడెం గలకం+రీక ౦ఠ నాదోపమళ౯. ll
టీ. అనభం'బై ఇ శ్రావ్య మె; రమ్యమై యని ఆమనిపర మైనయర్థము; సుమనోోని కాయ
సముదారామోద సంవర్థక ంబునునె .-సుమనోని కాయ=విద్యద్భ ఎ్రైందముయొక్కు, సముదారజ=
ఊర్క్భృప్పమగు, ఆమోద =సంత సమునక్‌, సంవర్థక ౦బును నై = వృద్ధికర మెన దై; సుమనోని
కాయజపుస్ప సంఘము యొక్క, సముదారమగు ఆమోద=పరిమళమునకు, సంవర్థకంబును-నై
యని యామని పర మైనయర్థము; శోభిత నెకరాగయుత మె. _వోభిత=పకాశింపం జేయ (బడిన,
నె క=అ నేకములగు ఇచటనశబ్దముతోసమాస మని యెజుంగునది, రాగ= ఖే రవితో డి మొద
లై నరాగములతో, యుత మె=కూడినదయి; నైకములైను రాగ=పల్ల వాద్యారణ్యములతో,
యుత మె యని యామని పర మైనయర్థ ము; (పోద్యత్సువ ర్లాఢ్య మె. ఇత య.
చున, , సువర్ష=(శేస్టముల గు తానవర్ల చాక వర్లాదుల చే, ఆఢ్యమె=జప్పినదయి; సువర్ణ =
్ఞాగపూల చేత, ఆధఢ్య మెయని ఆనునిపర మైనయర్థము; భనకు ధ్వభ్యు డయ ంబు చెలగి రజా
కల్యాణము, -ఘ నవ =అధికమగుు మధు = మాధుర్య ముయొక్కం అభ్యుదయ ం౦బు = సమృద్ధిని,
తెల్బు3 దెలియ (జేయు చున్న, గిరిజా క ల్వ్యాణము = గారీకల్యా ణము; ఫఘునమగు ముధు=ఆమని
యొక్క) అభ్యుదయంబు దెల్చు] రిజాక ల్యా ణము నియామునిపర మైన యర్థము; అప్పట్టునళ్‌ ౨అస్థ
లమందు; పవీనతో ంగీ నికర ౧బు= స్తీీకదర్గబము కలకంఠీకంఠ నాదోపమక్‌ ,- క ల కంఠీ=కోయి
అలయొక్క, కంఠ నాద=క ంఠధ్యనితో, ఉపమక్‌ = సామ్యము చేత; పా డె౯=పా డెన్న
550 చం ద్రి కావరిణయము, నవ్యాఖ్యానను.
ఆన౭౯గా నపస్వ రాదిదోవ ములు లేక వి వి ద్వాంసులకు నానిందజనకముగ న నేకవిథము
లగురాగములతోను అనేక వర్గాదులతో నుం గూడి మధురమగు గౌరికల్యాణమును. న్లీ)లుషాడి
రని భావము.
ఉ. ఆయెడ గౌరిపంపున ను౪రాంబుజన్నేత లఖండ పహాోర్టధా
రాయతి వెలి మూజుం దల * యంటయగ మజన మాచరింప ₹
a2) జో రా
సేయ జం్మిదికావనితం+ చేరిరి నవ్యఫలాకు తాదికం
చఛాయత హేమపా(తని చ*యంబుల బూని రయంబు మోజుగా. 12
టీ. ఆమెడ౯=ఆసమయమం౦దు; గారిపంపునక్‌ =పార్యతీ దేవియొ క్క_ యాజ్ఞ చేతను;
సురాంబుజ నేతలు = డేవాంగనలు?; అఖండ హార్ల ధా రాయతి.- అఖండ = ఎడ తెగని; వార్చ
భా రా=| శేమధార యొక్క, ఆయతి=అతిశ యము; వెల్లి మిజిక్‌ = మేరమిజ(గా; తలయం.
ఓకా =తలయంటు టకు; మజ్జనమా చరింపక్‌ = స్నానము జేయించుటకును; కెనేయగల౯=..
అలంకరించుటకును; ఆయత హేమపా(తనిచయంబులక్‌ ,_. ఆయత = విశాలమగు, హేమ
పాత =సువర్ష్మ పాత లయొక్క్ల, నిచయంబులక్‌ = సమావాములయందు; నవ్య ఫలా క్షతాదికం
బు.=నవ్య=నూతనమగు, ఫల=పండ్డు, అక్ష్షత=అక్షతలుు, ఆదికంబు = మొదలు గా 6(గలవానిని;
వూనిఇ[గ హించి) చందికావనితక్‌ =చం[దికను; బేరిరి=పొందిరి,
పార్వతీ బేవియా నతి "చే గొందటు చేవాంగనలు బంగరు పా తలయందు ఫలాక్షత లుం
చుకొని తలయంటుటకును స్నానము. జేయుంచుటకును అల ౦కరించుటకును చందికను జేరి
రని భావము,
శా.అనారీమణు లంత శోభనవిత+క్ష వ గోస్థలి౯ స్యూతర
ల త్నానీకం బగు వెంక్షిపీంట నిడి యం 4 దాభూపక న్యామణి
న్వా్యన(యమాననచం(ద్ర నుంచి శిర సం+టం శేరి రింపెచ్చ శో.
భానే శోభనమే యటంచు విబుధా+ జ్ఞాతాననల్‌ పాడగా. 13
టీ. అంతక =అంతట; ఆనారీమణులు = ఆ న్తీ9ిల్వు ఛోభనవితద్య (గస్థలిక. శోభన
వితర్షిజముంగ ళ కరమగువివావావేదిక యొక్క, లా చెభాగమందు; న్యూతరత్నా నీ
కంబు= చెక్కు. (బడినర త్నసమావాములుగ లది; అ పెండ్లి వీంటటకొ = అగునట్టి పెండ్లి పీ (టను;
ఇడి= ఉంచి; అందుకొ = దానియందు; అక మనకద దల. .-న్యానమ = వంగిన; ఆనన
చం దక్‌ జముఖచం [దు డుగల; ఆభూపక న్యామణిక్‌ =ఆచం([దికను; ఊంచి= =కూర్చుండ బెట్టి;
శో భా-నేశకోఛ నమేయటంచుక్‌ =నో భానేశోభ నమేయని; విబుధాబ్దా తౌననల్‌ = దేవాంగనలు;
పొడ ౧గకొఐ=పాడుచుండలా,; ఇం సెచ్చంగకొ=సాం షెచ్చలగా; శిరసంటళ్‌ =తేలయంటుటక్‌।
చే కక =సొాందిరి,
న స్టా శా నను. వ్‌వ్‌]
ఆన(6గా. నామా లద నుఠరాంగనలు వివాహాొవేనికయందుం బెండ్డి పీంటనుంచి దాని
యందు. జం(దికను గూర్చుండ (6 బెట్ట శోభ న పాటలు పాడుచు దలయంట నుద్యమించి
రని భావము.
నీ, సా సెచ్చ నీధరే+శునిపట్టి తలయంటం.
దగు నీకళానిధి 4౪ దంట యనుచు
నీకంజకర కభిఃశేకంబు సవరింప
నీసుమనోదంతి 4+ మెజుంగు ననుచు
నలువుగా నీకొమ్హ $నలులప గావింప నీ
సురభి చరిత నెోర్చరి యటంచు |
మహి తాళి యివ్వేళ 4 మనసలంగా నేటిశే
యీశ్యామ సేవ కీ * వేగు మనుచు
"తే. సరనముగ వీగతులం బర+స్పరము పలికి
కొనుచు సారా గికంబు నె*య్యన నెనంగి
వీడియం బంజలి ఘటించి + వేడ్క_ మాజుం
మదిరలోచన శిర సంటం + గదిసి రపుడు. 14
టీ. నాగసెచ్చక్‌ = అందనుతిశయిం చునటులు ; ఈధ నేశుశిపట్టిత లయంటక్‌. _ ఈధ శే
శునిపట్టి= ఈ క్షణదోదయునివా౯తుర గు చం[దికయొక%_, తేలయంటక్‌ =తలయంటుటకు ; ఈ
కలానిధిద౦ట =వి ద్యానిధియగునీ కా త) త గుక=ఒప్ఫను. అశనుచుక్‌ = ఈ ప కారయుగ-బలు
తుచు; ఇచట నీథ రేశునిపట్టి తలయంటక = ఈపార్చ్మతితల యంటుటకు; ఈకలానిధి = ఈ చం
(దుండు, దంట యశున్భో ము దో-చుచున్నది. ఈక ౦జకర కుక =తామర సములవంటి చేతూలు
గల యీ చం (నిక కః అఖిేకంబు=స్నానమును; సవరింపక=అనుకూలసజచుటకు;ఈనుమనో
దంతి= జాజి మొగ్గ లఅవంటి(దంకేయులుగలయీో కాంత న ఎటుగుకొ = తెలియును. అను దుక =
ఈ ప్రకారము? యిలుకు చఇచట్ను ఈక ంజక? కుక్‌ =లక్షీ దేవికి, అభిషేక ంబు సారి ంపకా ,ఈసుమ
సో దంతిజ దేవగ జము, ఎలు గుననునర్థముదోంచు చున్న దొ. నలువు గాక =ఓవ్బీదము గా ఈకొమ్ల
నలుణుగావింపక్‌ =ఈ చందికకునలు (గు6 'బెట్టుటకు ; ఈసుర భి చర్మిత = = ఈపతివత ; చేర్చరి=
జూ అరనయుకలది;అ టం చుకొ= ఈ (ప కారయుపలుకు చు; ఈకొమ కు నలుగు గావింపకొ=ఈళా
ఖకునలు:గు బెట్టు టకు; ఈనుర భి ఇరి త=వసంత చరితము; జేర ఎరియను నర్భముదో౭చుచున్న ది.
మహిశాళి=ప్రూజ్యవగు. చెలీ! నీవ; ఇవ్వే ళక = ఈసమయమందు; నునల గాక ఐతడయ 67;
ఏటికే=ఎందుకు? తడవుసేయ చేల యనితాత్ప్సర్యయు. ఈ శ్యామసేవకుక్‌ = ఈ చం, దిక జీవకు;
ఏగుము=పొము. అనుచక్‌ = ఈ ప కారముగాయబలుకుచు; ఇచట్క మహీ తౌళి= =మహీతీమగుతు మై
దా! మసల గా శేటిశే ? నీవు= ఈ శ్యామ సేవకుక = ఈ పేంకణపు తీవ సేవకు; ఏమను నర్భము
భా
5్‌వ్‌2్లి చంది ద్రికౌవరీణయము, న వ్యాఖ్యానము,
దో6చుచున్నది. ఈగతులకొజ ఎశఈకిగుల జే; సర సనసముగకొ = రసయు క్షమగునటులు; పరస్ప
రము ఐఒండొరులను గూర్చి; భలికికొనుచుక=నం భాషించుకొనుచు; ఆరా ర్రీకంబులు = ఆరతు
లను; ఒయ్యనక్‌ =తిన్న గా; ఒ ఒసంగి= ఇచ్చి; అంజలికొ=దో సీ లియందు; వీడియ ంబు=తౌంబూ
లమును; మటిం-చి=ఆ౦చి; వేడ్క_మో జక = వేడుకమించునటులు, మూదిరలో చనశిరసంటక =
చందికతలయంటు టకు; అపుడు=ఆసమయమందు; కదిసీరిజద గ్దణవచ్చిరి.
అనగా నీకాంత కలానిధి గాన ధశేశు నిపట్టితలయంటు టకు 6 దగు ననియు ఈచం
(దక కంజకర గాన నీపెకు నభిషేకముం జేయ సుమనోదంతి తగు ననియు, ఈకొమకు నలు,
గుం బెట్టుటకు సుర భిచరిత్ర తగిన దనియు, మహితౌళి గాన నిది శ్యామయొక్క_ సేవకు సరి
యయిన దనియు నొండొరులు సరసోక్షులు పలుకుచు హోర తులి చ్చి యంజలియందు తాంబూ
లము ఘటించి చందికతేలయంట+ బోయి రని ఫొవము.
చ. కురు లర వీడ దివ్యమణి+కుండలరోచచులు గండ భాగభా
రషురముల నోలలాడం గుచ+శ్రై లయుగంబున ఘర వాఃక క్లో
త్క_రములు గూడ మధ్యమపః+థం బసియాడ ముదంబుతోడ. జా
తురిం దగు నెక్క_(పోడ యల+తొయ్యలికిక శిర సంకు నూనియ౯్‌. 15
టీ. కుకులు=ముంగురులు; అర వీడ కొ =సగముజా టి గాదిన్య మణికుండ లగో చులు..ది వ్య =
మనోజ్ఞ మగు, మణీకుండల = మణిమయకుండ లములయొక.., రోచులు= కాంతులు; గండ భా
న భాయురములక్‌ .-గండ భాగ=గండస్థలములయొక), ఛా కొంత యెనెడ్కు రయృురనులకొ=
(ప వావాయుల యందు; ఓీలలాడకొ=ముకు (గు చుండ గా; కుచకేలయు౫ 2న కొ జా పర్వతముల
వంటి పా లిండ్ర యొ క్క జంటయందు; మర ర,నాఃకణొత్కారములు= చెమట బిందు వుల సమానా
ములు; కూడ కొ = చేరంగా? మధ్యమప థంబు=కాను; అసీయాడకా = చలింపంగ) ముదంబుతో
డక =సంత సము చేత; చాతురికొ = చాతుర్యము చే చతు తగునొక్క (పోడ = ఒప్పునట్టి యమొక
(పౌఖాంగన; తొయ్యలికిక =చం(దికకు నూనియక్‌ =నూ నె చేత; శిర సం కొళా=తలయం "టను,
ట్‌. భాసురర క్రి మై గలవమళపాళికం గుందెన నించి కంకణతొ
ఘాసమనిస్వనాళి వెలథయంగ నయో గను లూని సువ్విసు
వ్వీ నువి సువ్వి లాలి యని + వింతగం బాడుచు దంచి పుణ్యగో "|
(తానురకామినుల్‌ సతిశి+రంబున నుంకులు చల్లి రత్తజి౯. 16
టీ. అ త్రణికొ =ఆసమయమందు; ఫపుణ్యగోతానుర కామినుల్‌. ప్రణ జపవి కల గుకగో
(తొనుర కామిను లొ =భూసుర కాంతలు; భానురర క్తి మెకొ.-భొనుర=పకాళించ్చుగ కిమెకొజు
weit Whore
అనురాగము చేత; కుందెనకొ=కుం దెనయందు; కలమపాళికకొ =వడక; నించి =వూరించి;
కంక ణొఘా'సమనని'స్వ నాలి. కంక ణజక్ష ంకణములయొక?, ఓఘ='ససమూవాముక్క అసమజపా
టిలేని నిస్వన=ధ్వ్యనులయొక్క, ఆళి=సమావాము; వెలయంగకొ=(పకాళింప౦గా; అయో
|
bl |
స స్టాశ్యా స. ము, - 553
[్రములు=ముసలముల ను; “*ోఅయో[గంము'స లో' స్త్రీ స్యాత్‌” అని యమురు(డు; ఊోని=[గ హించి;
సువ్విసువ్విసువిసువ్విలా లియ ని =సువ్వి సువిసువ్విలాలియని;వింత గక =చిత్రముగ; పాడు చుకొ=
గానముంజేయుచు; దంచి; సతిశిరంబునళ =చం (దికళిరమునందు; సుంకులు = సుంకువడను; చ
Sy
ల్లి రి=ట చీరి. ల
అన౭గాయ జం(దికను గూర్చుండ బెట్టి ఛావ్లాణ స్త్రీలు కుందెనకు వడ్డునించి దంచి
చందిక శిరంబున సుంకులుచెరిగిరని తాత్సర్యము.
క. ఛొలాముణి యపు జొకచెలి, కెలా గొసలం దమాశ+కాంతమయపయ
శ్యాలాంతర "మొన ససె మరు, త్కాలాహికవాలలామకములు భజంపక్‌.
టీ. అప్రుడు=ఆ సమయమందు; చాలామణి=చంటదిక; ఒక చెలి=ఒక సకియ; కెైలాగొ
స౫కొ=వా సానల ౦బమునీయ గా; తమిశ కాంతమయపయశాలాంతర'ము...తమోళ కాంత
మయ=చం(ద కాంతమయమగ్క పయశ్యాలా=నీళ్ళ యి ంటియొక్క_, అంతరము = మధ్యమును;
మరళ్కొాలాహికచాలలామకలు = ఊ త్తీమ దేవాంగనలు; భబింపకొ = సేవించుచుండయగా;
ఎన సెకొ=పాం చెను.
చ. నెలజిగిభీతి నిర్దు ధర+ణీధరకందరం దజ్జ్ఞయాిశై
బలుతప మూన్ని 4 E కై శ్యగతి + చాగుగం బుట్ట. జ్యోత్స్న కాదనా.
కలనము. నేర్ప వాని లలి. + గై కొని మేపుపురాతపోరమూ.
కల యనం బెళ్లై గంధ మొక+ కాంత వధూటికిరోజపాళిిక ౯. “18
క్ష్‌, ఇధు=చీ(కటులు; చెల బిగి ఫీతికొ.'నెల౭చం దు నియొక్కు, బీగి= కా ౦తివలన,
ఫీత్రికా అభయము చేత; ధరజీధరకందరకా.-ధరజణీధరజపర్వత ముయొక్క,. కందరకొ= గుహా
యందు; తజ్జయా స్షీకె.-తత్‌ =భం్యద కాంతియొక్కు,, జయా పీ 'కె.జయ పా -పికొ అకు). బలు
తపము =అధికముగుతపము న్యు. ఊన్సి= చేసి; కై శ్యగతిక =శేశసమూవారూపము తో; చాగుగక్‌ =.
ఒవ్పీదముగ; ఫుట్టంగ౯ా=జన్మి ౦హగా; బ్యోత్స్ని కాద నాక లనము. -జోోత్స్న్న కా= వెన్నలయొ
క్క, ఆద నా=భషణమందల్కి. ఆకలనము=అలవా టును;: నేర్చకా = అభ్య సింప జేయు టై;
వానిక్‌ =ఆ'వెన్నలలను; లలికొ=(పేమతో; . కెకొని=గహీంచి;. మేపువురాతపోరమ్తాక లయ
వకూ మేపు = భుజింప6జేయుచున్న్య,. పురాతపోర మా. = “పూర్వత పోలవ్యీయొక్క,,. కలయ
నక =కలయనునట్లు గా; జకకాంత=ఓఒకయ౦గన్య; వధూటిశిరోజ పాళికకొ=చ ం(దికయొక
తలజెండుకలనమూచవా మునందు; గంధ ముజగం ధమును;. 5 త్రభు ~
చీ(కటులు చంద్రశాంతికి భయపడి దాని జయిం చుటకు పర్వతగవాలయందు | తప౦
భొనరించి క ౩ శ్యరూపముగ జని ౦పరాగా వానీకా వె న్నెలలను తిన నేర్పుటై యా వెన్నెలలను
70 ఇ
554. ద ౦ ది కాషరణయము, సవ్యాఖ్యానము,.
చేత బట్టి నోటి కిచ్చునటి పూర్వజన్మ తపోలవ్షీ నా నొక కాంత చం(దిక 'వెండుకల యందు
గంధము బూసె నని భానము.
తె, ఘనపయోధరపదవి నకు (త్రమాలి 9
కారుచులు పర్య శ్యామ యొక్క_ ర్లు చరద
కలగి బూని నవామృతశ*మ్ముల జకోర
చపలనయనకు 'వేలాశ్చె + సమ్మ దమున, 19
టీ, శ్యామ =యౌవన మ ధ్యస్థయగు; ఒక్క_ర్తు=ఒక కాంత; చందకల శియబూని= స్వర్ణ
కలళముదీనికొని; నవామృతమ్ములక్‌ ,---న వ=నూతీనమగు, అమృతమ్తులక్‌ = ఉదకములను;
మఘనపయో ధర పద వికా,--నన=గొప్పల గు, పయోధర పదవిక్‌ = స్తన్యప దేశమందు; నక్న్షత్రమాలి
కారుచులు-నక్ష త్ర మాలి కా= ఇరువ దియేడుమా క్తికములుగల 'సరముయొక్కొ_, రుచులు=కాం
తులు పర్వ్యక్‌ =వ్యావింప (గా, చకోర చపలనయ నకుక్‌ = చం దికకు; 'సమ్మదమునక్‌ =సంత్రోవ
ముతో; చేలా ర్చెక్‌ =కున్తురిం చెను. ఇచట, శ్యామ=రాతిఘనమ గు పయోధరపదవికా=ఆ కా
శభుందు; నక్ష[త్రమాలికారుచులు=ఉఆడుపం క్లీకాంతులు; పర్యక్‌ =వ్యాపింప (గా; చం[దకల
శిక =చందు6డనుకలశమును; పూని = (గ్రహించి; నవ మైన, అమృతములక్‌ = సుధలను;
వేలార్చె ననునర్గముస్సురించుచున్న ది.
అన€గా నొకకాంత సువర్ణ కల కోదకము తో జం|దిక కు స్నానము (6 జేయించె నని
భావము. రాతి చందకిరణామృతముల చే చకోరములను తృ ప్రిపటీ శెనని య ర్థాంతరమునకు
"భావము $
మ. కనకాంగీజన మారతు ల్యొనరుపం + గంజద్యిహత్కా_౦త మ
= జ్ఞనశాలాకలశాంబుధి న్వెడలి తే+జం బెచ్చ నాపద్యపా
ణి నవీనచ దమండలినృతి సము+న్ని దాళి గేయాఖిపూ
ర్సిని జూ పక్టైడు పుష్మ_రాఖ్యగల వే+దిం బొల్పె నప్పట్టునక. 20
టీ, కన కా ంగీజనము= సీగీజనము; ఆరతుల్‌ = ఆరతులను; పొనరుపకొా. = ఈయ6గా;
కంజద్విప త్కాంతమజ్జనళాలాక ల గ ఇాంబుధిక .--క ౦జద్విపత్కాంత మజ్జనళాలా = చంద
కాంతమణులుగల స్నానాలయమ చెడి కలళాంబుధికా = పాలకడలినుండి; 'వెడలి=బయి
లు బేటి; చేజంబు=కాంతి; ఎచ్చక=అతిళయింప (గా; ఆపద్మ పా ణి=కమల ములవంటివా_స్తములు
గల చందిక; నవీన చృదమం డ లీవృతిక్‌-.---నవీన = నూతనమగు, ఛద = వస్త్ర ములయొక్క,
మండలీ=సమావాముయొక్క_, వృతిక్‌ =ధార ణముచేతను; సమున్ని (దాళిగేయాబిపూ ర్లీని.-
'సమున్ని (ద=విజ్బృంఖించు చున్న, ఆళి= చెలి యలయొక్క్వ, గేయ= గానము యొక్క, అభిపూ ర్తి
ని=పరిపూ ర్తి చేత; చూప ష్టిడు పుమ్ము రాఖ్య గల వేదిక్‌ ,- చూప స్రైడు = కాన్ఫించుచున్న,
om
పుష్టాశ్వాన ము. ర్‌ర్‌ర్‌
పుష్య రాఖ్యగ ల వేదిక =ప ద్ధాకృొతులుగలరంగ నల్లి యొక (పసీద్ధిగలవివావహా వేదిక యందు,
““ అలంకృతా స్వ_క్రికపద కష్టై9 ** యను వనీ సీష్టవ చనము, రంగవల్లి తో పద దశంఖాకృతులు
చేస్‌ వివాహా వేదిక కలంక రం చటక, (ప్రమాణము )అప్పట్టునక్‌ =ఆ? సమయమందు; పా ల్చెక్‌ =
ఒ'ప్పెను. ఇచట, పద పా ణీ= లకీ దేవి; కలశాంబుధిక్‌ =పాలకడ లినుండి; వెడలి = =బయిలుదేణి;
నపీనచ్చుదమండ లీవృతి సమున్ని (చాళీ గేయా భివూ రిని.-నవీన = నూతనమైన ఛద=దళ్లముల
యొక్క, మండ లీ= సమూహము యోక్క, వృతిక్‌ = =ఆవరణము వేత సమున్ని(ద = జాగరూక
ములగ్కు అళి=తు మైదలయొక క, గేయ=గానముయొకు_, అఖిపూ ర్తిని = పరివూ రిని; చూప
పడు పుష్క-రాఖ్యగ ల= =కాన్స్బించెడి పద్మ మను పేరుగల; వేదిక్‌ = =తిన్నెయందు, పా ల్చెక్‌ =
జ్పెనను నర్థము టో (చుచున్నదది.
అనలగా కాంతలు ఆరతు లియ్యం౫ా స్న్పానాలీయము "వెడలి నూత నవస్త్రము ల ధరించి
సకులు పాటలు పొడుచుండ 6౫ ఫుష్కుర మనుపేరుగల చేదికయందు బొల్బె నని భావము,
సీ, క్రనక్రదామము జేర్చి + వనితకు జడ యల్లై
నలిపొాళికలం గర + నబల యొక తె
వరచం[దశేఖ సుం+దరి నె మ్మొగంబున.
దిల్చెం డామర నొవ్వం 4 డెబవ యొక తే
చలువగందంబు తొ4య్యలి మేన చనపెం జం
పక వల్లీ 6 గికురింపం* బడ:తి యొక తే
ఫఘ నక ౦క ణన్వు లం+గనక రమ్ముల నుంచ
జిగురాకు నెగ్గెంపం $ జెలువ యొక తే
"తే, చారుపష్మ తమ్మ తెడయ కొ + స్పార భూరి
వ(జనూలిక నెలకొల్పె 4 వనిత గబ్బి
గుబ్బక వ గుబ్బలులయుబ్బు 4 కొం ఇపటుప
దంటతన మొప్ప విరిధమ్మి +కంటి యొక తే, 21
on టీ, అబలయొక తె= =ఒకకాంతః; ఆళి పాళి కలక = =తు మైదబంతులను; కీర కాజపరిహనీ ౦
చుటకె; వనితకుక్‌ =చం(దికకు; కనకదానుము=సం ప లిపూసరము; చేర్చి=జితప పజిచి; జడయ
లైక్‌ =జడ నెనె సెను. ఇచట, తుమ్మైడలబంతీ ని జడ స్వయ మే శేరుదుండ6 జంపకసాహాయ్య
ల యనుశ౦క నిరసించుటకై కనక దామము బంగరు తాడు లేదా జడ బంగరుగాని యర్గ
ము చేయవలయంు. తెజవయొక తె=ఒక స్త్రీ; ; తామర=తొమరపున్వు; నొవ్వక్‌ = నొచ్చునట్టు
గా; 'సుందరినెమగంబునక= చం ద్రికయుఖమందు;వర చం ద శేఖ. =వర= (కోపమును, చంద
కఖ౯ాజనందడానుబోట్టును;తీ'ర్చెకొజది్టాను, ఇచట, చం దికముఖము స్వఫావముగ తనుర
ర్‌ర్‌ర చ 0 ద్రి, కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
పూవును తిరస్క_రించుచుండ (గ .కమలవైరి సాహాయ్యమును గోయటయేల 'యనుళంక నిరోసీం
చుట, వరచంద్రరేఖ..-వర =కుంకుముము యొక్క, గ కాశ్రీర జవ్యాగ్ని శిఖంవరష్‌ *”
యమరుండు చం|ద=పచ్చకర్నూ (రముయుక్కొ_) “రేఖను దీర్చెనను నర్భ మున్నదని, (గహింప
వలయును. పడ 6తియొక తె=ఒక కాంత; తొయ్యలి మేనక్‌ = చం|డికశరీరమ ందు; చంపక వ
ల్లి కొ=సంపె లతీవను; కికురింపకొ=నంచించుటకు; చలువగందంబు = చల్ల నిగందమును; ఎన
"సెకొ=కలియయబబూసెను. ఇచట చందికయం౦గ లత తనంత నె చంపకతీవను తిస్య_రించుచుం
డ తల్ల తావిరోధియగు చలువగందము సాహాయ్య మేల యను శంక నిరసించుట కె చలువగ.ం
దం బనుచోట్క చలువకొ=ఉదికినవస్త్రమున్కు గందమును “నెనె నను నర్భ మున్నదని (గ
పీ ంపవలయును. చెలువయొక తె=కా ంత యొక రూ చిరురాకుక్‌ = లేయాకును; ఎన్తింపక్‌ =తిర
'స్క-రించు టకు; అంగనకరములక =చం౦దిక వాస్త ములయందు; ఘనక ౦కణమ్లులక్‌ . జా భు న
మేఘముయొక్క-, కంకణంబులకొ=యు దకబిందువులను ; ఉం చెకొ= ఆజం చెను; ఇచట, చండి
కకర ములు స్వయ మే చిగురుటాకొల 6 దిరస్కు_రించుచుండ (గా చిగు రాకువిరోథు లగునుదక
కణముల నుంచు కేల యనుళంక నిరసించుట క 'ఘనకంక.ణము అనుచోట్క ..ఘునములై నృ
కంక ణములను=వలయముల ను౦ చెననునర్థ ము దోంచుచున్నది. విరి తమికంటియొ క తె=విక సీం
చినక మల ములవంటి శేత్రమలుగలయొక స్త్రీ; గుబ్బలులయుబ్బు = పర్వతములయొక్క_ అతిళ
యమును; కొంచెపజుపక్‌ =త్ట్టించుట కై; దంటతన మొప్పక్‌ = (పౌఢత్య మొప్పునట్టుగాావ
నితగబ్బిగుబ్బకవక్‌ .---వనిత్‌ = చం(దికయొ క్క, గబ్బి=ఘనమైన్క గుబ్బకవకొజు చనుదోయి
యందు; బారుపత ంబులక్‌ .-చారు=సుందర మెన, ప([తంబ్తులక్ష = అక్కలను ఎడయక =
ఎడంబాయక ;ఒప్పారక్‌= అతిశయించునట్లు గా; భూరివ[జమాలిక కొ ..-భూరి=అధికమగు, వ
(జమాలికక్‌ -వజాయు ధ శేణిని 'నెలకొ లెక =నిలి "పెను. ఇచట, పర్వతములను తీరస్క_రిం
చుటకె కుదములకు పక్షములను భూరివ[జమాలీకల నెలకొల్పుట వలన నాకు దము లకు స్వసా
మర్ణ న్రము లేనటులు దోంచుచున్నది గాన, పత శబ్దమునకు మకరికాప(తము అనియు భూరివ
(జమాలి కాశ బ్దయునకు, భూరి=సువర్ధ మయ మగు, వజమౌలిక్షక్‌ =ర వల'సర మును, నెల కొ ల్చెనను
నర్‌ మున్నదని యూపా౦ంపవలయు ను.
ఠి
ఈపద్యమందు భూసణము ల చే జెలులు 'చం|దీక నలంకరించీ :ఈని ఫఛావము,
వు. లలనామాళి శివార్పితంబు లగుమేోల్కట్టాణిముత్యంపుక
మ్శలు దాల్చె నృవదాన్యదీ_్రి కతి కాత్తు న్గుందు చేజేని ని. క్ట
'స్తులీవామృతధారే మనుపు మంచు సగ తచ్చం[ద్రమం
డలడింభంబులు భక్తి విన్న పముం బూళన్నక్‌ జేరుదారిం దగళ. 22
ళో
టీ. లలనామాళి=చం(దిక; శివార్చితంబులు. = పోర్వతీ దేవి చేనియ్యంబడినవి; అగుమే
ల్క-ట్టాణి ముత్యంపుక మలు, అగుజఅయనట్టి, మేలగ్టట్టు=మంచిబంధనము గల, ఆతీము త్యం
పుకేమ్రలు= గుండ పుము త్యములుగల కర్త క భూషణములను గ 5 భఖ వదాస్యదీ పిగతికిక, _భ సత్‌ =
ల
EN స్టా శ్వా న ము, వ్‌57
నీయొక్క, ' ఆ స్య=ముఖ ముయొక్క, 'దీ ప్లి= కా ంతియొక్క, గతి కిక రీతికి; ఆత్త క్‌ =నునమః
నందు; కుందు రేేటునికా= వ్యసన పడు చున్న రేరాజును; నిస్తుల వఏీకామృత ధార చే౯=సాటి శే
'నిచూప్రులను నమృత ధారల చే; మనుప్రుము=రతీ ంప్ర్రము ; అంచుక్‌ =ఇట్లను చు 'వేగ=శీభము
Xs తచ్చం(దమండల'డి రభ బులు. = ఆచం దనురడలమాణవ కములు ; భ _క్తివిన్న పము=భ క్రి
"యు క్షమగ “విజ్ఞాపనయును ; వూన్నక్‌ = చేయుటకు; 'చేరుదారికా=సమోవీంచురీతిగా; తగక్రా=
ఒప్పునట్లు; తా'ల్వెక=ధరించెను,
చందిక పార్వతీ దేవి యొసంగిన ముత్య పుక.మలు ధరించుట నీముఖకాంతికిల గుంటు
చున్న చం(దుని రక్షింప్ర మని యతనిపీలలు విన్నవించుట కె. వేరినవోయనునటు౦ డె నని
య షు ' ఛి '
భావము, చం దిక కమ్మలు చందమండ లశిశువులయట్లున్న వని ముఖ్యాశయము.
ఉ. చక్క మఘోని యత్తజి నె+సంగన సారమసారహారముల్‌
చ క్కెరబొమ్మ చన్లవం బొళసంగ వధూవుణి శ్యామ గావునం
జొక్క_పుగుత్తు లన్మనముం (దాన్న గుబ్బలు. నిబ్బరంపు మేల్‌
మక్కువ నందు (నాలునళిశ+మాణవకపకరంబులో "యనక. 23
టీ. చక్క_క్‌=సుందరము గా మ ఘోని=ళ చీబేవి;అ త్రతీకొ=ఆసమయముందు; ఒసరి
గినసార మసార హారముల్‌. _ఒసంగిన=ఇచి న సౌరజేష్టమగు, మసార=ఇం(ద నీలములయొ
క్ట హారము ల్‌ = పేరులను 3, వధూమణి= చందిక్యశ్యామ కావునక్‌ =ళ్యామయగుట వలన) శ్యామా
లతణము, “శీత కా లేసుఖోోస్థాయా, గ్రీస్లేతు సుఖశీతలా! త ప్రకా ఇఖ్బనసంకాకా సా శ్యామేతి
చక థ్య తే॥ అని, _పేంకణపుతీవ యను నర్థముదో చుచున్నద్యి గుబ్బలు=స, నములు; వాక్కు
గుత్తులన్య నముక్‌. =స్వ చ్చృమైనగుత్తులను.భౌ వము ను; చొన్న గక౯.=ఫాంద (వేయ గాాఖిందుక్‌ ==
ఆపూగు తుల యందు; ని బ్బర ఎప్పు మే ల క్కు_వకా=గాఢమ-గు (పేమ త్రో =| వొలునళీక్లూ ణవక్ష పక
రంబులోయనక౯్‌. [వాలు =పడునట్టి,- అశీ=శు మెద. యొ క్ష గ్రాామౌణ వక౭వీల్ల లయొక్క (పక
రంబులోయనక్ష్‌ =గుంఫు లోయనునట్లు; చ క్కె_ర బొమ్మచన్ద వక్‌ = చం దికయొక్క...క చయు గను ౦
దబా స ంగక౯ొ=ఒసు.ను,
అనగా శచీదేవి యొనంగినయి ం|ద నీలమణుల వోరములతవ లె నున్న చందికయోక్క
పాలి రెడ్లు -వూగుత్తుల నుళలంఫున, (వాలిన తుమైదగు 0పులో ,యనున ట్లు చందికకుచయు? ంబున
(బకాశిం:చెన ని భావము. |
ఉ. ఆయరవిందగంధి చర+ణాంబుకుహంబులం చాల్బం బొల్బేన .., *
గాయి యొసంగినట్టి యభి+నన్యవిదూరజనూపురంబు తౌ
రో యని హంసకత్యమున + రౌజిలుటం బలె నిస్సమస్వర |
(శ్రీయతి నెంది డా 'తెనసి + చెల్వముం బూనె నటంచు నెంచగలా. 24
లె
ఖో
౦ ద్ర, కౌసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
ts
5్‌5రి
కీ. ఆ అశ్నా యి=స్వావాదేవి, పృ షాకప్యగ్నీ తినూత్రమువలన నై "న జా దేశ జీప్యలు వచ్చిన
వని తెలియవలెను; ఓసంగినట్టియ ఖిన వ్య విదూ ర జనూపుర బులు. .- ఒ సంగినట్టి= ఇచ్చిన, ఆభిన
ప్య=మాత న మైన; న; విదూర జ=వె డూ ర్యమలయొక్క., నూపుర ంబులు= =అందెలు; ఆయరవిందగ౦
=చర్మదిక; చర ణాంబురుహంబులక్‌ = =అడుగుదమ్ములయ౦దు; శ తౌల్ప౯్‌ = =ధరింపంగా; అఆవి=ఆ
యండెలు; వాంసకత్వమునక్‌ = =పాదకటక భావము బేత; అంచతనము చేత ;రాజిలుటంబ లెక్‌ =
[పశకాశించుట చేతనో అన్నట్టు; నిసృమస్వర(శ్రీయుతిక్‌-. .-ాని'స్ఫృమ = సాటిలేని, స్వరజధ్వని
యొక్క, డ్రీ=సంపదత్యో, యుతికొ=కూడుటను; ఒంది = పొంది; డాలు = కాంతిని; ఎనసి=
పొంది; చెల్యముక్‌ =అందమును; పూ నెక్‌ = వహీ ౦ చెను; జ రా=బళ్‌! అటంచు నెంచ0౫క్‌ =
ఆటనిపొగడ లె; పొల్పెకా=ఒ స్పెను,
(ag)
- స్వాహాదేవి యొసంగిన వెడూర్యనూప్రురములు చం దిక యడుగుదమలయందు దమ
కలల వాంసకత్యము చేతనో యనునట్లు నిస్సమాన ములధ్వనులతో6 సడి (పకాశించె
నని భావము.
ఉ. అంగన యంతక్షీపరిస+ మర్పితరోహిత కాండ పా౦డుర
త్నాంగదముల్‌ వహించే శుభ+హారమసారకదృష్టిడాలు రే
ఖం గన నుజ్జ ఏ లేందిర వి*క సీర పల్ల వకోర కాళికా
నంగతిం దద్భుజాతిలక + సాలలతల్‌ వడి బూను'చాడ్సు న్‌. 25
ట్‌. ఆ ౦గన=చం(దిక; అంత కీప రినమర్చితరోహి కింత కా ౦డ పాండు రత్నాంగదముల్‌ .-
అంత కీయమభార్య చేత, పరిసమర్చిత= ఈయ లయుడినుకోహిత కాండ= కెంపులగుంపు యొక్క,
పాండురత్న =ర సలయొక్క, అంగదముల్‌=భుజకీ రులు ను; ఉజ్జ్వ లేందిర= సౌందర్యల క్షీ; శు
భ హారమపారకదృష్టి జాలు రేఖల .-శుభ=మంగళక ర మెన, వహార=క ౦ంఠవహారమందలి మసా
రృక=ఇం౦ ద నీలమణు ల నెడు,- దృష్టి= చూప్రుయొక్క_, డాలు=కాంతులయొక్క, రేఖ్‌ =పం క్తి
తో; కనక=చూడ (గా; వికస్వర పల్ల వకోర కాళీకా సంగతీక్‌ .-వికస్యర =వికసీంచిన్క పల్ల
వ=చిగుళ్లయొక్క, కోరక. మొక్షలయొక్క_, ఆళి కా=(కేణియొక్క_, సంగతిక=కూడికను;
భుజాతిలకసాలలతల్‌ ,-భు జా=భుజము ల నెడు, తిలక సాల =బొట్టుగు చెట్టయొక్క_, లతలొజతీ
వలు; వడిక్‌ =వేగముతో; పూను చాడ్పునక్‌ =ధరించుతెజి ౦గున; వహీ 0 చెక్‌”.
అనాం జందిక, యమభార్య యొసంగిన కెంపులర వలతో. జేరి యున్న యేంగద
ములు సౌందర్యలశ్నీ హారగతములగు నింద నీలమణులను వీక్షణముల చే (జూ (డగా నాచం।దిక
యుక్క.. భుజముల నెడుబొట్టుగుతీవలు ఎజ్జని లేయాకులును “వెల్ల మెగ్షలును పూనెనో యనునటులు
థరించ ననిఫోవము, వీ స్రువీషణములు, బొట్టుగు ఇెట్లకు దోవాద మని ప్రాయయుడి యున్నది.
చ, సకియ తమొచరాబల యొ+సంగిన వొక (పుషు _క్రీయంపుఖాొ
సీక్రము ధరింప బొల్చె నది 4 చిక్కనిడాలు నిశా ప్రీ గాంచి చా
సష్టాశ్వ్యాన ము, 5్‌59
లికయలికస్థలంబు స్వకు+లీనత మించ గాంచం చేరి చం
(దకళ | పియంబు మించ బరి+రంభముం దార్చినదారిం బూనుచుకా.. 26
టీ, సకియ=చందిక; తమి చరాబల =నిర్భతి భార్య; ఒసంగినచొక్య_వు ము త్రీయ6
ప్రుబానీకము.-ఒసంగిన= =ఇచ్చినట్టి, చొక్కాపు =స్వచ్శమెన, ము త్తీయంఫు బౌ సికము జము తే
ముల'బానీకము, లలామకమనుటు; ధరింపక్‌ =తాల్బ (గ; అది=ఆభా సీకము; బాలిక యలిక స్థ
ల౦బు=చందిక నొసలు; నిశా పికొ.-నిశాజరా[ తి యొక్క, ప సప్రయొక్కు_, ఆ స్తికొ= పా ప్రిచే
త చిక్కనిడాలు=ద ట్రమగు కాంతిని; కాంచి=పొంది; స్వకులీనత ౯ =(కేష్టమగుతనకుల ధర్మ
ముతో; _మించంగక్‌ =అతిళశయింపంగా; చం[దకళ= నెలవంక) కా౦చందేరి=చూడడగ్గ టి;
పీయంబు= =ఇంపు; మించక్‌ =అతీశయింప€గా; పరిరంభముక=కా(గిలింతను; తార్చినదా
రిక = = ఛే యురీతి నీ; పూను చుక్‌ = వహి ంచుచు; పా ల్చెక్‌ = (ప్ర కాళిం చెను,
నిర్భతిభార్య యొసంసనముకాలలామకము చందిక ధరింపంయ్కానొసలు నిశా పీ నెన
నీ “వెలుంగుటయు స్వేయవ[కత్వమును బొంది యుండుటయును మొదలగు తనకులధర్మ ము
లుండుట గని [పియ మొంది చం|దకళ డగ్గటి కౌయిలించెనా యనునట్లు (వశకాశళించె
నని భావము |
చ, నలిననిభాన్య మౌళి వరు+ణాని వితీర్లము కెంపురాగమిం
దళతళ మంచు రాజిలు సు+దర్శన మంతయు నెవ్పెం గందర
ముల దప నూ చరించి తమ+4ముల్‌ గచలీల జనించి భానుమం
డలి (గ్రహియించెం * జు మృనుమ+నంబు సఖీతేతీ కొంద జేయయంగక్‌ా,. 27
ట్రీ, వరుణా నివితీర్ణ ము = వరుణ దేవునిధార్య చె ఇయ్య (బడినది; కంపు రాగమిందళక్రళ
మంచు.నూూ పుడు సుదర్శనము. కెంపురాగ మింద శీ తళ మంచు రాజిలుసుదర్శనము = పద్మరా
గబుణుల గుంపు చే దళతళమని (ప్రకాశించు చకా కారభూషణము; నళిననిభాస్య మాలిక్‌
=దందికశిరమునందు; తమముల్‌ =ఇటష్ట; కందరములక =గువాల యందు; తేపము=క పస్ఫును;
ఆ-చరించి౭ఒనరించి; క చలీలకొ=వెండుకలరూపముతో ; జనిం చి=ఫుట్టి); ఛానునుండలిక్‌ =సూ
ర్యావండలమును;[గహియి౦ చెక్‌ =పట్టికొ నెను, చుము= సత్యము. అసుమనంబు =అ నున ట్లిబుద్ధి;
త్రమములు సూర్యమండ లమును (గహీయి౦ చెననుబుద్ధియనుట ; సఖీతతికిక౯ = చెలుల గుంపునకు;
ఇందంజేయ (గకొ =కలుగంజేయ (గా; ఒెప్పెక = ప కాళించెను. .
అనగా వరుణునిభార్య యొసంగినచ కా కారమగు భూవణము, అనగా రాకిణి,
యిగ్లు గువాలలోం దపం బొనరించి చందికాక చరూపమున జని ంచి సూర్యను ౦డ లమును
(గహీింవెనా యనుసం చేవాము వెలులనునంబునకు( గలు గం జేయుచు? చండిక శిర మునందు 6
(బకాశించెన నని భావము.
"
వ్‌గ్రం చం, డి కాపరి
చడ్రికౌపరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
మ, తరళాశ్ష్నీమణి యప్పు మారుతవధూ+ద త్తంబు. ము త్తెంపుముం. .
bo -
గర. నాసకా ధరియించి చెల్వన సెం. జళక్క_౯ా వేగుంజుక్కా న్వలాం:
చి రసం దోంయదినాస్యలవ్షీ యన నళ+ర్షిణాంగరాగంబు ని
ల కుం fg గఐ ౫X౯. 28
ర్భరసంధ్యారుచిమై సుకేం(దమణివా+రచ్భాయ లిర్డత
‘ షా
టీ. తరళాక్షీమణి =స్తీరత్న మగుచందిక; అప్త=ఆసమయమందు;. మారుతవధూద త్తం
స్త్ర క్ష
బు=వాయు కాంత చేనీయ (బడిన; ముత్య౦పుముంగర = ముకామయ ముగు నాసాభూషణము,
నానక్‌ =ముక్కునందు; ధ రియిం-చి= తాల్చి; ఆత్నీ ణాంగ రాగంబు=త ఆగని మైపూ (తః. నిర్భ
రసం ధ్యాకుచియె=హెచ్చగు సంజవెలు6; సు రేం్యదమణిహారచ్చాయ లు. = ఇం(దనీలమణిసర
శాంతులు; ఇర్లె =-చింకటు లై; తేగక్‌ = ఒప్పుచు ౦డ గా; చక్క... ౯ =సరిగ్యా వేగుంజా
కృ_=శ్ను కనక్ష[త్రమును; వహించి = పూని; రసక=ప్రడమియందు; తో (చుదినాస్యలక్షి య
నక =కనంబకుచున్న దినముఖల శీ యో యన్న ట్లు చెల్ఫెనసెకొ=[ప కాళిం చెను,
అనగా దనయంగరాగము సంధ్యారాగముయి,. ఇం|దనీలమణి కాంతులు. చీకటు
లయి దో(చుచుండ గ, చం(దిక వాయు దేవుని భార్య చే నీయ (బడిన నాసాభూషణమును. ధ
రించి వేగుంజుక్కను వహించి పకాశించుడినముఖలవ్మీ యన్నట్లు (ప్ర -కాళించె ననిభావము.
మ, నవలా మైలబిలిసమర్పితము నాశనారత్నసంయోజితం
నెడ్డా ను స్టలీకితి దొ.
బపు జ్ఞాణము దాల్ప ను ప్పె నది ఆా+ రాధ్వస్థలికీతిం దె ™——™
ర్తి విమర్శించితి నిప్పు మధ్యపథలి+లం గాంతుం బో యంచు మిం
2 ధ్ర హరి ల . ,
చువడిం చెరు న నేక వర్ణ పరిధిశస్ఫూ రిక్‌ విజృంభించుచుకా. 29
© 1 | . ॥
టీ, నవలా=చందిక. ఐల బిలీసమర్చితము =కుబేరుని భార్య చే. నీయ యడీనట్టి;, నానార
త్నృసంయో జితంబు=అ నేకర త్నఖచితంబును; అవునొ డా ఇము=అయి నక్త్తి చే ఖల న్యు తొల్పుక్ట. =
భరింపలగ్యాఅది=ఆయొ డ్డా ణము; తా రాధ్య స్థలీరీతిక =నక్షత్రమార్ద విధంజును;.తొ లర్‌ = మొద
ట; విమర్శించితికా =పరికిం చితిని. ఇష్తు=ఈసమయమందు, మేధ్యపథలీలకా =భూలో కముయొ
క్కు_విలా సమును;. మధ్య భాగమును;: కాంతు(బోయం చుకొ=వీక్షీంతునని; మిం-చువడీక౯ఖ్లఅతి
శయించువేగముచే; చెరున నేకవర్లపరి.ధిన్ఫూ, రిక్‌ = (వవేశించుచున్న పెక్కుువెన్న్యెలు
గల పరివేనమయొక్క_ ఆకృతితో; ఒప్పెకా=వెలసెను);. “పరి చేవ స్తుపరిధిశి'” అని, అను
రుడు, న
అన6గా మొదట నంతరిక్షపదమును పరీక్షీంచితి నిపుడు మధ్య్వవ థ లీలను బరికింపవ
లెనని వన్నెలు గలపరివేషము వేరినో యనునటు కబేరుని భార్య చే నీ య (బడినయొడాణము
ఏనునట్లీ ) భర్య య్‌
నానారత్నమలతో. గూడి చం(దికవలగ్న మందు, [బకాళించె నని భా నము,
Col
Es ఫా శా స ను, 561
ను. అలగో తా పతిపు( తి" యిట్లు గిరిక +న్యాముఖ్యదిగ్లేశ రా
జ్ఞలినా స్యాజనతా స మర్సితమహా నానామణీభాహణా
వళిశ్చం గారిత గా. త్రీయె ద్విజసతీ+ వారంబు దీవింపం దో
య్యలు లార్మాతికముల్‌ ఫఘటింప నవమో+దారూఢి మించెం 'గడుక్‌. 30
టీ. అలగో తాపతి పు తి=క్షణదోదయభూపతియొక్క_కూ తుర గు నాచందిక; ఇట్టు=
వూర క[పకారము ; గిరిక న్యాముఖ్య ది ₹ళ రాణ్ఞలి నాస్యాజనతా స్వమర్పిత మహానానామణీ
చ జాలి ౧ (9) శి
భూషణా వళిళ్చం గారిత గాతియె.- గిరిక న్యా=పార్వుతీ బేవి, మఖ్య= ఆది గా గల, దిర్లేశరాట్‌ =
దెకృతులయొక్కా, నళి నా స్యాజన తా= = కా౦తాజనసమూవాము చే, సమర్సి త=ఈయ (బడిన, మ
వాత్‌ =అధికమయిన్క,నానా=అ చేక విధములగు, మ ణీభూపష ణ=మ ణీమయభూపణము లయొక్చొ,
ఆవళి=పం వ్‌ చేత, శృంగారిత = అలంకరింపబడిన గాతియె = శరీరముగల దా; ద్విజసతీ
నారంబు=[బాహాణ సీ వీ సవా నాము; దీవింపక్‌ =ఆశీర్యదింప ౬గా; తోయ్యలులు= గో వీలు; ఆరా
ఆ ఆ =
(తికముల్‌ =హారతులను; భుటింపకొ=ఈయ (గా; నవమోదారూఢిక .-నవ=నూతనమగు మో
ద=సంత సముయొక్క_, ఆమాఢిక్‌ =రూఢి చేత; కడుకొ=మిక్కి_లి; మించెక =అతిశయి లైను
"లే. అంతకయ మున్ను బంధువ+$య స్యదండ
నాథముఖ్యులు తత్పు చం+| దశీతీం[దు6
బెండ్లి కొడుకు నెనర్ప దళ+ర్చించు వేడ్క_(
గడయగి శుభలీల నాళినం+ఘుములం బనుప. 3]
ట్ర్‌. అంతక యమున్నూ=చంది కాలంకారమునకన్న పూర్ర్థిమందు; బంధువయ స్యదం
డనాథ ముఖ్యులు. -బంధు= చుట్టములు, వయస్య= చెలి కాం[డు, దండ నాథ = సేనానాయకు
లు, ముఖ్యులు= మొదలు గాంగ ల వారు; తిత్సుచందక్షీతీందుక= ఆసుచం[ద భూ పతిని; “పెండ్లి
కొడుకునొ వర్పక్‌ = పెండ్లికు మారని జేయుటకు; ద ర్చి ంచువేడ్క_క =మి ౦ చును ల్లా సముతోకడ 6
గి=పూని; శుభ లీలకా=శుభ లీల చేత; ఆళలిసంఘములక = చెలుల గుంపులను; పనుపక్‌ =పంపయగ్యా
డీనికు త్రరపద్యస్థ క్రియతో నన్నరము.
చ. తరుణులు చేరి కాంచనవి+తర్చిక శొభనవీఠి బెట్టి భూ
వరు వసియింప చేసి ద్విజ+వారిజలో చన లెల్ల గోకిల.
స్వరమునం భూట పొడ నని+ వారిత మంగళ వాద్యని స్య సంనో
,-రములు చాల బోరుకొన 4 (గక్కు_న నారతు లెత్తి రయ్యెడక్శా 32
అ
టీ, తరుణులు= చే డెలు; చేరి=కూడి; కాంచనవితర్షికకా =బంగ రు వేదిక యందు; ఫోభ
నపీఠికొ = పెండ్లి కీలును; పెట్టి=యు చీ; భూవరుక=సుచందుని;వ నీయింప బేసి=కూర్చుండం
భె
ఖ్‌
562 ద ౦ దృికాపరీణయము, న వ్యాఖ్యానము,
బెట్టి; ద్విజవారిజలో చన లెల్లక్‌ = = ాహ్హణ స్త్రీల ందలు; కోకిలస్యర మనక్‌ = కోయిల సరము
వంటిస స్వరముతో; పౌ పాటషాడక = పాట లాడ గా; అనివారితేను ంగళనాద్యని'స్వనోత్క.ర
ములు.-అనివారిత=వారింప(బడని, మంగళ వాద్య=శుభ నాద్యములయిక_, నిస్టనోత్కు.ర
ములు=ధ్వనిక దంబములు; చాలక్‌ =మిక్కిలి; బోరుకొనక్‌ = (మోగా; (గ్రక్కునక = క్రీఘు
మగా; ఆరతు లె త్తిరి=హార తులిచ్చిరి. అయ్యెడకా=ఆసమయమందు. దీనీ కు _ర్తరపద్య స్థ్మకియ
తో నన్వ్నయము,
నీ, అజచందనూవా పై + కుటుకుచీ(క టీపిల్ల
లన ఫాలతటిః గంత+లాళి జాలు
మదివేరిమరుమేడ( 4 బొదలుధూపము పర్వు
పోలి (గాందావియూ+ర్పులు జనింప
నన నూంగువేడ్క_6 జేకొని (మోయు కేంటిచాల్‌
సరి నీలవలయముల్‌ + చాల మొరయ
లవలియాకులం (గమ్ము+నవ హైనుక ణముల
గతిం జక్కుల [శమాంబు+కణక లుబ్బ
"లే, సరులు నటియింప నునుంగాను + సంచలింప
గుబ్బకవ రాయిడింప నకు ల్ను తింప
చూపు నెజమించు ముంచుమేలా గను నింప
నమహీపాలుకిర సంశుం+* గొవు యొక తే, 33
= ద్య
టీ, ఆజ చందమామను పైకీక్‌ = =అర్థ చం(దునిమో 6దికి ; ఉ అుకు చీక టివీల్ల అనక = పరుగెత్తు
నతధ కార ఫుబిడ్డలో యన్నట్లు; ఫాలలేటికాఐ నుదుటి భాగము ందు; కంతలాళింముంగరుల గుం
ఫు; జా అక్‌ =బఆఅగ౦గా) మది పేరిమరు మే డక =మనస్పను పేరుగల మన్మథునిసెధమందు; పొద
లుభూపము=పృద్టిబొందుపొగ ; పర్వుపోల్కి ౯ = వ్యాపించు విధమున; (కొం దావియార్చులు=
(కొ తవాసనగ ల నిట్టూర్పు వాయు వులు; జనింపక్‌ =పుట్టుచుండ గా, నననూ6గు వేడ్క క =చి
గురాకునందుయ్యె ల లూ (గు వేడుక ను; 'చేకొని=గహించి; (మోయు తేంటిచాల్‌ సరింఅజ చుచు
న్నతువ్న ముదలబ ౦తితో సాటిగా; నీలవలయముల్‌ = ఇం[దనీలమయములగుక ౦క ములు; చా
లకొ=మి క్కి_లి; మొర యక్‌ = (మో6గుచుండ గా, లవలియాకులక్‌ = వలకియాకులయ ౦దు;
(కమ్తునవ హైమక ణముల గతిక =చుట్టుకొను.కొ తనుంచు బిందువులవ లె తెక్కు_లకొ=చంప
లోయ ంద్బుశ్రమా ంబుక ణికలు= చెమటనీటిబాట్టులు; ఉబ్బక =అతి శయింప6గా;సరులు=ద ౦ండలు;
నటియి ౦పక్‌ = చలింప గా;నును (గొను= =అల్బమగునడుము; సంచలింపకొ=ఆడ 6 గాాగుబ్బక వజ
చనుదోయి; రాయిడింపక జఉజరయంగా; సకుల్‌ = వెలిలు; నుతింపకొ =పాగడ గా; చూపు
చెఆమించు=.చూ పు యొక్క యధిక మయిన ప కాళము; మించు మేల్బాగనుక్‌ = మెజప్టయొక్క్క
తో
ష పా శాస ము వ్‌ద్రదై
0 ఇ
మంచీయందము ను; నింపజనిండింప గా) అమ్షహీపాలుకిరసు = ఆరాజుశిరమున్వు అం కేక్‌ =
అంటినదాయొను.
చాలచం(దునిమాదికి 6 జిణు-చీంకటు లుటికనటులు ఫాలముమో (ద కురులు [వాలు
చుండ 6గాా మనసను పేరుగల మన్మథుమేడయందు వ్యాపించు పొగపగిది నూర్పులు చెలంగ(
గా, -చిగురాకునం దుయ్యెల లూ 6గుతు మైదచఛాలుపగిది కరములనీలనుణీకంకణములు మొర
య6గ, వలకియాకులయం౦దు. బర్విన మంచుబొట్టు లరీతిగ చెక్కి. శ్లయందు (6 జెమటదిందు వు
లతిశయింపంగ్యా దండలు గచలుచుండ, సన్న నినడుము కదలు చుండగా, కుచయు గ మొర
యు చుండ6గాా సకియలు పొగడగ నొక వెలి సుచం[దునకుం దఠలయం టె నని భావము.
తే, అంత నప్పురుషో త్తముం + డంఘియుగళి
నడరుమిన్క_్లలపావాలు + దొడిగి కమల
హాస్తకర మూని ఫఘనవేణి+ కాళి కాభి
కలిత పాథోగ్భహము మందకలన నెనసి. . 34
టీ. అంకళ=అటుపిమ్లట; అప్పురుపో త్రము (డుజపురుష గే స్థుండగు నాసుచందు (డు;
అంఘీయం గళిక =అడుగుదోయి యందు; అడరుమిన్కు_ల పావాలు,-- అడరు=ఒప్పుచున్న, మి
నుల పొవాలు=తళుకులుగల పాదుకులనుు తొడిగి కమల వా_సకరము=కనులమునంటి వాస్త
మగల వెలియొక్క_కేలును; ఊని=వహించి; మన వేణీ కా ళీ కాఖికలిత పాథో గృహము. =
మనవేణికా =మబ్బు వంటిజడగల చేడియలయొక్క, ఆళికా=శేణి చేత, అఖికలిత=పాంద (
బడిన, పాగ్గోగృవాము=మజ్జన గృ వామును; మందకలనక్‌ =మెల్ల నినడకతో; ఎనసీ=పొంది;
పెపద్యముతో నన్వయము. ఇచట, ఫురుపోత్తముండు = నారాయణమూ ర్షి; అంఘీయుగళ
ముందు, మిన్కులపావాలు=వేదమయ పాదుక లను;ళో 'డిగి) కమలవా స్తకరమూని=లక్షీ దేవియొ
క వా స్తమును బట్టుకొని; 'నున వేణి కాళి కాభి కలిత పాథో గృ వాము. - ఘన వేణి కా=గొప్పనణు
లయుక్క.,ఆళి కాజ కేణి చేత, అభిక లిత=పొంద (బడిన, పాథోగృనాముజసముద్రమున్యూ ఎనసీ
యను నర్భమయు దో౭చుచున్న. ది.
చ. అళినిభవేణి యో రు మహి+పాగణికై శికపథిం జందనా
మేలకము వెట్ట నొక్క. సుక౪మారలతాసమగ [లి కోప్టవాః
కులముల మజ్జనంబు సమ+కూ ర్చ వమునోభవనరాజ్య మందంగా
'జెలువుగం గట్టం బట్ట మభి+పేక మొనర్చినచాయ నయ్యెడ్‌, డద
యా
ట్రీ, అశినిభ్రవేణియో రు = తు మెదలలో సమానమగు జడగల యొకకాంత; మహిపా
(గణి శక పీథికా.-మహీ పా(గణీ=రాజ(ేస్టుండ గు సుచందునియొక్య, కె శికవీథిక్‌ = కేళ
సమూాహాముయొక్క (ప్రదేశమందు;. చంద నానమలకము = చందనమి(శిళ మైన యు సీ రికవిండి;
గా
564 చ ౦ ది కౌఫరిణయము, స వ్యాఖ్యానము,
పెట్టకొ=ఉంపణా; ఒక్కసుకుమారలతౌసమశా శ్రీ = మె త్తనిలకతో సమమెవ మేనుగల
యొక కాంత ; చెలువుగకొ = సాంప్రుగా; మనోభ వురాజ్యము=మన్మ థుని [పభుత్వము ; అంద
గాక =పాందుట కై; పట్టము= ముఖపట్టమును ; కట్టక్‌ = బంధించుట కొకు; అఫిషే పేక మొనర్చిన
చాయకొ= స్నా నమ చేయించిన తెఅంగున; కోప్పవాంకులము లక (= గోరు వెచ్చనయినయం ద
కపూరముతో ; మజ్జనం బు= స్నా నమును; సమకూ ర్చెక్‌ = చేయించెను.
చ. చెలువ యొక రు చెందిరికళ4చేల మయిం దడి యొత్తి వైచిని
స్తులవిశ దాంబరీం బొసంగం + దోడనె దాల్చి సద(పియంబు మ
త్పులలితరోహితాంశుపటి + సుమని దాని సడల్సి వెన్నెలకా
ణ క టా
వలనుగ6 బూని తోంచురవి+వై ఖరి నప్పలతి యొప్పె నంతటక్‌, 36
టీ. చలువయొక' రు=ఒక చెలియ; చందిరిక చేలక్‌ = చెంద కావి వస్త్రము తో;ముయిక్‌ =
శరీరమందు; తడియొ తివె చి=తడిదుడిచి; నిస్తుల విశ దా బర ౦బు. -నిస్తుల=సాటి లేని, విశదాం
బర ంబు= తెల్ల నినస్త్రయును; ఒస గక = ఈయ గా; ఆప్పతి=ఆసుచం దు (డు;తో డ నె=వెంట నె,
తాల్చి=ధరించి; మత్సుల లితరోహితాంళుపటి..మత్‌ =నాయొక్కు, సులలిత =మిక్కి-లి మనో జ్ఞ
ముగు, రోహి త= ఎజ్జన గు, అంశు=కిర ణములనెడు, పటి=వ సము; సద(పియ ౦బు=సజ్జను లకు
ఇష్టము కానిది; చుమ్థు= సత్యము, రిక్కు.లకున [సియమని స్వభావార్థము; అని=షట్లన్సిదానిక్ష్‌ =
ఆరోహి తాంకుపటమును ; సడల్సి=విడి చి వెన్నె లకొ=కోముది ని వలను గక = నేర్చు గ్యాపూనిజు
ధరించి; తోంచురవివై ఖరిక=కను పట్టు సూర్యు నివిధంబు గా; ప్పెక్‌ =(ప కాళిం వెను.
అనగా నొకచెలి శు భవ స్త్ర్రమునీయ (గా నారాజా శుభ వస )మునుధ రించీ 'సద[పీయం౦ం
బని రోహీతాంశుపటమును సడల్సి వెన్నెలను ధరించినరవిపగిది. [బకాశించె ననిఖావము.
శ. అలజల కాలిక న్వెాడలి + యాజన నాయకు. డబ్దరాగవ
ద్భలభివిభాజటాయుతి న +వారితమా క్రికకుడ్యదీ ప్రి ని
రృలగగ నాపగా ప్ర్తిం గడుశ రాజలు పూంజవిళె న్వసిం చెం గ
ల్వలదొర యస్టి 'వెల్వడ నిశవాపతియాదల( జేరుపోలికకా, 37
ట్ర్‌, ఆజన నాయకు(డు=అ స్థుచందుడు; అలజలశాలికకా= ఆస్నాన గృవామునుండి ;
వెడలి=బయలు దేటి; అష్ట రాగ వద్యలభివి భాజటాయు తి౯, _ అబ్బ రాగవత్‌ =పద, రాగనులుగల,
వలభివిభ= చూరుల కాంతుల నెడు, జటాజజడ ల యొక్క_, యుతికొ=కూడిక చేత; అవారిత హా క్‌
కకుడ్య , దీ పినిర్ల ల గగనాపగా పీక్‌ .-అవారితే=నివారింపనల విగాన్సి మా క్రిక=ము కొను య
మెన, కుడ్య=గో గేడయొక hay దీ పీ వెలుంగ నెడు, )నిర్శల=స్వచ్శృ మైన, నగనాపగా=మి న్నేటియొ
కాం ఆ పీక జపా పి చేతను;కడుక్‌ =మిక్కిలి) రా జోలుఫూంజవి కెక్‌ =వెలు (గుచున్న ఫువ్వుల
నుండపమునందు; కల్యలదొర=చం(దు (డు) అస్టిక్‌ =సము (ద్రమును ఢి; వెల్యడి=బయలు బేటి;
గ!
పు స్టా శా స ము, వర్‌
శివాపతియోదలక్‌ = పార్వతీవల్ల భునికలయందు; చేతబోలిక కొ =కూడు తెజంగున; వసీం
చాళొ=నివ సిం చెను.
భూపాలుడు జలశాల వెడలి పద్మ రాగమణిమయమగు చూరుప్టై లనెడి జటాజూట
ముతో ముకామయకుడ్య కాంతి య నెడు మన్నే టితోలహాడిశంకరుని రమప గిది£ గానవచ్చుచు
న్నృపూ(జవి కెన్కుసము దము వెల్యడిచందుయు శంకరునిశిరము ౬ జేరినరీతి గా 6 జే౭ెననిఖావము.
సీ తడి యొత్తి నేర్పు గన్సడ నఖాంకుర పాళి
నెబులు చిక్కె_డలించి + చెలంత యొక శే
యింపు రట్టంపం జొళ+క్క_ంపునాం బౌణి ధూ
పపుందాప్‌6 బొందించెం + బడంతి యుకె
తళుకులసంచియ. బూని + కలయ నెబుల్‌ దువ్వి
సాగసుగా సిగ వ్రైచె + మగువ యొక తే
"మొగలి జేకులదంట 4 మొనసినబొండువు
ల్లియపూసరులు చుళై + లేను యొక తె
తే, దెవత ర రత్స జాలా ప్రి థి 'దేజరిల్ల
నబ్దిక న్యామనోహరుం 4 డాత్మశ క్రి
మహావు సృజియించి యంచిన+మంజువుకుటి
నప్పతి క లంకరిం చెం గంళ+జాస్యు యొక తే, 35
టీ. నెల(తయొకతె=ఒక చెలియ; తడియొ త్తి= కేనునో త్తి; చేర్చు గన్సడ ౯ =జా ణతనము
"కానవచ్చునట్టు; నఖాంకుర పాళికొ .-నఖాంకుర= మొ లకలవంటి గోళ్ళయొక్క_, పాళి =బంతి
చేత; నెటులు=కురులను; చిక్క డలించెక=చిక్కు_దీసెను. పడ6ంతియొక తె౭ఒకవనిత;ఇంఫ్రురె
ట్రి ంపకా జసాంపు ఇబ్బడింప (గా; చొక్కంపు సాంాణిధూప పుతావి౯.--చొక్కంపు= మే
ఎలెన, సాంాణి=గంధ (దవ్యవి శేషముయొక్క_; భూపప్రుతౌవిక్‌ = పొగవాసనను; పాందిం
దక్‌ =అసవుపం చెను. మగువయొ క తె=మజియొక లేమ;తళుకు (గుం చియక = మెజు (నదువ్వె
న్యు పూని= చేపట్టి; కలయక్‌ = =కలియునట్లు; చెబులు = వెం[డుక లను; దువ్వి; సొగసు గాల్‌ =
అ రదము గా, నిగ అ కొండ; వైచకా = వేసెను, లేమయుక తె=ఒక మగువ; మొగలి టకుల
దంటకా='మొగలివూవులయొక్క_. జంటతో; మొనసినబొండు మల్లి యపూసరులు = కూడిన
బొండుమల్లి యపూద౦డలు; చు ట్రెక్‌ = = చు సైను. కంజాస్యయొక తె=కమలముఖియొక తె; దివ్య
తర రత్నజాలాప్రి పిక్‌, _దివ్యతేర = మిగుల మేలె నట్టి, రత్నజాల = మణిజా లములయొక్కు,
వా పిక్‌ = కాపా పి "వేత్త; తేజరిల్లక్‌' =వెలయ గా; అల్జికన్యామనో వారుండు= =విప్ణుమూ కై ఆత్మ శ్రే డే
మహిమక =తనసాొనుర్ల లే మహిమ పళ; సృజియించీ = పుట్టించి అం-చీనమందాచుకుటిల_
పంపినయం౦దమ గు కీరీటేయు ను; అప్పతి కిక =అ రాజునకు; అలంకరించె్‌ = జె సే సేచ్చను, *
566 చంది ది "కొప పరిణయము, స వ్యాఖ్యానము.
ఒక కాంత సుచం[దునకు కురులచిక్కు_దీ సె ననియు నొకలేమ సాం|బాణిభూప మేసే
ననియు నొకపడ (తి కురులు దువ్వి సిగ ముడివె చె ననియు నొకచాన ముగలిపూటకులతో?
జేరియున్న మ ల్లెవూసరములు సీగకుం జున్తుననియు నొకకంజూస్య విష్ణుమా ర్థి తనమహిమ చే
సృజించి పంపిన కిరీటమును సుచందుని కలంకరించె ననియు భావము.
క, అలనృపమణి కస్తూరీ .
తిలకము దా? దీ్సె నిరత+దీ వ్లికళాసం
కలితముయి మించు చమూ మను
కలువలదొర యందు. జిన్నె*క రణి వహింపక౯ొ. 39
టీ. అలనృపమణీ= రాజరత్న మగు నాసుచంద్రు(డు; నిరతదీ పీకళాసంకలితము.. నిరత =
నిరంతేరము, దీ పి= తేజోరూపమగు, కళొ=పోడక కళల తోడ, సంకలితరు = కూడుకొన్న ది;
అయిమించు మోనునుకలువలవొరయ౦దుకొ. -అయి మించు మోము= అయిన దె యతిశయించు
ముఖము, అను కలువలదొరయ ౦దుక్‌ = అ నునట్టి చందునియందు; చిన్నెకరణికొ=కలంక విఢ
మును; వహీింపక=పూనునటులు; కస్తూరీతిల కముక్‌ =కస్తురిబొట్టును; తాక =తాన్యుతీ ర్చె౯ =
దిగ్ధాను.
నుచందుండు దీప్రిచేం (బకాశీరెదుచున్న తనముఖ మను చందునియం౦దు (6 గఅంకము
క వడిం గస్తురిబొటు దీర్చి నని భావము,
వూ జ టు
క: జనపతివీనుల హరి యం, చినము ్తెపుటొంటు లల₹6 * జేరువ లగ్నం
జెనసె విలంబం బి నే, లని దెలుప చేరుకవిసు+ రాచార్యు లనకొ,40
ట్ర లగ్నుంబుజమూారుతము; చేరువకొ=సమోపం౦బును; ఎన'సెకొ=ఫాంచెను. విలంబం
బుజ్యఆల'స్య ము; ఇక నేలనిజఇ (క నెందుకని; తెలుపగా = ఎతీంగించుట కై; వేరుకవిసు ఠా
ఇార్యులనక్‌ .- ఎ చేరు= జడగ్ద ట్ర) క వి=శ్ముకుండు, సురా చార్యులు=బ్బవాస్సతి, "ఆనకొ=అన్నట్లు;
వారి=ఇందు(డు; అంచినముత్యపుటొంటులు = పంపిన ముత్యాలయ ౦ంటుజోళ్గు; జనపతివీను
అక్‌ =రాజు వెవులందు; అల రెక్‌ =జఒ ప్పెను,
Ga
ఇం్మదుడు పంపీనముత్యపుటొ ౦టులు రాజు చెవులందు లగ్న ము సమావీంచినది విలసిబ
మేలయని తెలియ 6 జేయు గురుశుకు రిన్నట్టు_పకాళిం చెననిభానము. ఊఉ క్వే)కాలంకారము,
క. వీవలివెలి పనిచినము, క్రావళితో విభునివ&త + మలరారె౯ జా,
'రావిస్సర[ పతిఫలన, |శ్రీవిలసితక నకధరణి*భ్ళ త్తటిపోల్కి ౯. 41
ట్ర్‌, వీవలిచెలి=నాయు సఖుండ గున న్ని) పని చినము కావళితో క్ర = =పంపీనము తెమలహో
రాముతో; విభునివకీషు= అనిలోెము; తారావిస సర పతిఫలన గీ విలనీత కనక ధరణి భృత్తటి
న. త్‌ో
ప పూ శా సము, 567
బోల్కి_.క.-తారాజచఛుక్కులయొక్క, విసరణ =గుంప్రుయొక) గా(పతిఫలవ (శ్రీ= =(పతి వీింబకాం
తిచే, విలసిత = (ప్రకాశించుచున్న, కనకధరణి భృత్‌ = మేరుపర్వత ముయొక్క, ళటిపో
ల్క్‌ కొ =తటమువ లె అల రా రెక-=(పకాళిం చెను,
అగ్ని పంపీనము కాహారముతో సుచందునితొమ్ము ఆక 'సమం౦ దున్న చు క్కొ_లు (పతి
ఫలించిన మేకు పర్వతముయొక్క_ చభియనలె. (బ్రశాశించె నని భావము. ఇచట ఉపమాలం
"కారము.
క, జము. డంఛచినముణహం౦ంసక
మము రెం బతియ( ఘీ ద్వత్ప+ రాళికృతశ(
(ఛముం బాపును థామవిభా
ఘముచే నని యడుగు నెందు4కంజూాప్పు[ కియక్‌. వల్లి
ట్ర్‌.. జము (శుజయమ ధర్మ రాజు; అంచినమణిసనాంసకము. _-అ౦-చిన = పంపీన, మణీవాం
'సకము=మణిమయగుకాలీయం౦టె; పతియం(ఘిక్‌ = అని యడుగునందు, త్వత్స రాళికృత శ్వ భ
ముక, త్వత్‌ = నీయొక్క పర= =శ(తువుల యొక్క, ఆళి=(శేణి చేత, కృత = చేయబడిన,
శ భముక్‌ = రంభమును; థామవిభొభము బేక్‌ .-ఛాను = [పతాపముయొక్క_, విభా =
కాంతులయొక్క, ఓఘుముచేక్‌ = గుంప్రు చేత; పాపము = పోంగొట్టుము. అని = ఇట్లని;
అడుగు నొందు కంజాప్పుకీయక్‌ -, - పాదములను పొందునట్టి = సూర్యు నిపగిది; అవు రెక్‌ =
ఒ"ప్పెను,
అనయా యమధర్శ రాజుచే బంపంబడినకాలియంచె నుచందునిపాదమందు, నీ చేర
ణమందు గూలినళూరులు గావించిన నామండ లముయొ క్క. రం(ధమును నీ పళ “ప కాంతి ప్ర్రం
జము చే గప్పు మని యడుగులందు [వాలిన సూక్యబింబముకై వడిం (బకాళశించ నని భావ
ము. “క్లో॥ద్యా విమా పుకషా లోకే నూర్యమజ్జలభ్లేదినా పరివా డో్యోగయు క్ష శ్చ ర ణేఛా
ఖీమఖ* వాతఖి* అనియెదిరించి రణనుందు€ గూలీనవారు సూర్యమండలమును భేదింతు ర
నుటక్‌ 6 (బమా ణము.
ఇ
క, _పలభుజుం డంచినరతన, మ్ములపతక ము సృపతి చాల్పం 4 బొసలొం జిత.
స్థలచందికానురాగా, వలి వెగల మగుచుం, ఖై కి *$వడి వెడలె ననా, 43
టీ. పలభుజుండు = నిర్భతి; అంచినర తనమ్గులపతకము = పంపిన రత్న మయపతకము;
నృపతి= =సుచందు (డు; తాల్ప్బక్‌ = ధరింప(6౫గా; చి చిత్తస్థల చందికానురా గావళి, గాచి ల్రీస్టల=
వృాదయ[ ప దేశముందున్న, చం[దికాజఐ చర్మదికావిషయమ గు, అనురాగజఅనుర క్రీయొక్కు,
ఆవళి=(శేణి; వెగ్గలమగు చుక్‌ =అతిశముత ంబగుచు; 'పెకిక =బెటికి;' వడీకొ=వేగముగా; 'వెడ
+
లెననక్‌ = =పచ్చెనన్నృట్లు; పొసంలగెక్‌ = జరి పె ప్పెను.
చ
స స్క స నము,
వరి దం ది కాసరీణయము, స వ్యాఖ్యానము
నిరతి పంపి యున్న రత్నమయ మగుపతకము నుచందు (డు వక్షయన ధరింప6గ్యా
చందికావివయ మయినయనురాగ మువికీ పెం బన్వె నన్నట్టు లా ప్పెనని భావము. ఈపద్య
మందు మకారపకారములకు యతి చెల్ల కయుండినను ముకారయత్తులలో. ఇ్రుఫుబుభులకు
మాకొొము చెల్లునని యప్పకవి యంగీకరించినందున ముకారమునకు పొ అనుదానికి యతి "చే
రి
యంబడియున్నది. క॥ హెచ్చరికను పుఫ్తుబుభ్గులకు నచ్చపు మాకొమ్ము లేమ+ హోకవ్లులా దిక్‌ |
మెచ్చులున నిలిపి రచ్చట ! నచ్చటను ముకారయతు లటంచును గృతులకా*” అని అప్ప
కవీయము. ఉ కే) కాలంకారము,
క. శరధ్ధిశ వేషితభా, స్వరమా క్రికశుభికం దాల్సె + జన పతి శుభ్సి శ్రే
నీర ఆరోవా యటంచు౯ా ధరణీసుర పాళి సుస్వశ+నంబునం బలుక్రక౯. 44
* టీ, జనపతి=నుచందుండు; శరధీశ పేషితభాస్యరమా క్రికళుఖికళ్‌ ,_ళర ధీశజవరణు
నిచ్కె (ేషిత=పంపంబడీన, భాస్వరజ= వెలుంగు చున్న, మా క్తిక=ము త్తియములయొక్క-, శుఖి
కక్‌ =బాసీకమును) శుఖి శేశిరఆరోవాయటంచుక్‌ =శుఖి కేశిర ఆరోవాయను మంత్రము నుచ్చ
కించుచు; ధరణీసుర పాళి= బాహణ,శేణి; నుస్వనంబునక్‌ = మేల యిన ధ్యనితో ; పలుకక =
బచించుచుండంగా; తొ ల్వెక =ధరిం చెను.
అనగా హుణుంశుపంవిన ము త్రియంఫపుబాసికమును (శావాణులు మంత్రములు చదు
వుచుండ6౫ా సుచం[దుండు ధరించె నని భావము.
క. మరుదర్చితమణిము[దిక, నర నాథుక రాంగుళిక ద+న ర్చెం (బవాశేం
ది తన చెలికి రా భా సురభదాససము నిచ్చు+సాంపు వహింపక్‌. 45
న్య
ట్‌. మకదర్చిత మణి ముదిక=వాయు దేవుని చే నీయంబడిన శెంప్రటుంగరము; నరనా
థుక రాంగుళక క్‌ =ను దందుని. వేలియందు; (వా శేందిరజపగడపఫుకాంతి యను ల శీ ; తన వెల్మి
కిక =తన నే స్తమునకు, అన6గా రావి కేలి నే స్తమునకు; రాక =రాలగా; భాసుర భచదాసనము
నిచ్చు సొంప్రు= మేలమిన సీంహాసన ము నిదమ్చునందమును,; వహీంపక్‌ = పూనునటు; తన ర్భెక్‌ =
౧ హా
ఒ ప్పెను.
అవ6(గా వాయు దేవుండు పంపిన కెంప్రుటుంగర మును *సుచం దుకు పహ నమున ధరిం
ప6గా నది (పవాళలవ్షీ సుచందుశేలి చెలిమిం గోరి రాయగా బహూకరించుటకులూ శేలు
దానికిచ్చిన భ్యద్రాసనమురీతిం జూప్తట్టుచు నొప్పె నని భావము.
క, పతి దాల్సం బొలిచె ధన దా, ర్పితహీ రొరిగదము తనధ+రి(తీభారో
॥ ద్ద తీ కలరి భుజాభజనా, దృతిం గుండలితాహి నేత 4 యననసీనవోల్కి_ ౯.46
టీ. ధనదార్చితహీరాంగదము=కు బేవుని చే నీయయుడిన రవలబాహుఫురి; పతి = ను
చందుండు; తాల్చకొ=ధరింపంశా; తనధరి తీ భారోబ్గ ఏ తి కిక= తాను మోయు చున్న భూభా
రమాయొక). మయొత్తుటకు; అలరి= సంత సిం చిభుజాభ జ నాదృతిక్‌. _భుజా=భుజిమలయొక |,
సస్టాశ్వాన ము. 569
భ జనఇకిెలుచుటయం౦దుు ఆదృ్భతికా =ఆదరమువేత; కుండలి తాహీ చేశత=వలయిత మెనచిలువ
దొర; ఎనసీనపోల్కి౯ =ఫాందినరీతిగా; పొలి చెళ్‌ =(పకాశంచెను.
అనగా గుబేరు (ఢిచ్చి నహీరా ౦౫ దము సుచందుండు భుజములందు ధరియింపంగా
నది తొను మోయు భూభారమును నీభుజములు మోయు చున్న వని యాదరించుటకయి "చేరి
యున్న యాదిశేషునిపగిది. గాన వచ్చె నని 'ఖావము.
క. హూరుం డంచిననవకనకాం, బర మయ్యెడ6 గప్పి నృపతి ౪ భాసిల్లైను బం
అ) లి 3 ఉం
ధుర సాంధ్యరాగవృతు డై, ధరణిం గనుపట్టుశిశిర +ధామునిచాయక, 47
టీ. అయ్యడక=ఆసమయమందు; హరుండు= ఈశా నుండు; అం చిననవకనకాంబరము, _
ఆంచిన=పంపీన, నవకన కాంబర ము=నూత నమ గుబంగరువస్టమును; క ప్పి =కప్పుకొని;నృ పతి=సు
చందుండ ; బంధుర సాంధ్య రాగ వృతు౦డై = సొంపగు సంజకెంపు వ న్నెతోంహాడినవా౦డే
థరణికొ =భూమియందు; కనుపట్టుశిశిర ధామునిచాయక్‌ = కనబడు చందునివిధంబు శా;
భా సీ లైక్‌ = మెట సెను.
__ ఈసుచందుండు, ఈశానుడు పంపీనకనకాంబరమును ధరియించి, సంధ్యా రాగము
తోంగూడుకొన్న వాండయి పుడమి, జేరినచం[దునివ లె ( (బకాశించె నని భావము.
వ. ఇవ్విధంబున సక లది గాజని యోజిత నా నావిధదివ్యమణి విభూపణభోూవీత
గా(తుండగుచు నాసు చం దధ రాకళ, తుండు నిశాముఖ కృృత్యంబులు నిర్వ
ర్తి ంచిమించినముదంబున వేల్పుదొర యంచినచాదంతి నెక్కి యుదయనగవ
జ)శృం గాగివిద్యోతమానుం డగునరుణ భానుండోయన న భిల చక్కలో చనస
మ్యోదసంపాదక మహోస్సురణంబునం బెొలుపొందుచు, నభినవ్య శాతకుం
కుంభవారాంచిత పాండురాత పతుసహసుంబు చుట్టు వలగొన నరుణమ
ణిగణ నంస్యూత ఫణిరమణ ఫణాదశ శతమధ్యస్థితుం డగునృసింవా చేవుం
డునుం బోలె న పరిమిత విబుధ మనః .పథజరీజృభ్యమాణ మహాద్భుత సంవర్థ
కోవిగహపికాశంబునం బొగ డొందుచు, నాత్తోత్సవ సందర్శనలాల సా
నానంద్యమాన పొరమానవతీ జనంబులు చల్లుమల్లి కామా ఘ్యావల్లి కాది
కోరక వారంబులు చుట్టు నావరింప శీతశై ల పహీమూాధి 'దేవతావిశీర్యమ్లా
ణమిహీ కాఘుటికాపటల సంవృతమూ ర్తి యగుదత్సిణామూ _ర్రి తెజింగున
దిగళనక ల నావరీవృత్య మాన సద్ద్గణకోలాహలంబుల కింపుంబూనుచుం బౌర్న ఏ
దయ పరిభ్ళాజమాన గజాధి రాజాధిరోహిసామంత మహీకాంతసం
72
శా
ఖ్‌
570 శం ద్రి కాపరీణయము, స వ్యాఖ్యానము,
ఏీజ్యమాన ధవళవాలవ్యజనంబు లసమానపవమాన మందయాన వై ఖరిం
జాం చల్యనూన నవీన కాళ మాలిక లన్న నంబు౯ బొదలింప మహీతలంబు
నం దొ నోంచినశ రద్దిన దై వంబు శెజంగున ననేక రాజహాగిననం సే సేవ్య మూనుం.
డయి రాజిల్లుచు, 'వగజేయత పనీయ భంభి'కాతుత్తుంభి కా తమ్మటత మూవికా
పృముఖ బహుముఖవాద్య నిస్వానరబుల నలరి తచేః నుంగళం బవలోకిం
పం డివ్రుర షడ్ల డ్డ పయవిభాకరులు తమతమహియజనంబుల కరంబుల క్‌ొప్ప
గించి యంచిన వనేతెంచి నిలుచు గువుసమాతత లేజోవిలాన లాలన్యమా
న తత్కు మారశతశతంబులదారిం దై వాజు పరిఛారక్ర పాణిభృ తగంధ తై
లధా రా బేదీప్యనూన దీవి కాసమూహాంబుల ఏకాలత్యుంబులుగా నెనర్చుచు,
నికుగడ నెడ యీోాక యడరు నెయ్యా రం బున నడచుగణికాగణంబులం గ
నుంగొని తొంగలించుమోవహాంబునం డచేకతానతం బొలుచు నభోవితర్జి
కాసననిర్ణరస్తోమంబుల పె గంతుండు తత్సమయ సముచిత బహూురూపం
బు లంగీకరించి ప్రయోగించు ని శ్వేలజ్యాలాకుల జాజ్వల్యమూానకలంబ క
దంబకంబులడంబున యంత కార వారంబు లోక్క_ మొ త్తంబుగా ముట్టిం
పం బజచునా'కాశ బాణంబుల నవలోకించుచు, సర్వసర్యంసహాజ న (శేవణ
పర్వంబుగా నిజానవద్య పద్యగద్యంబులు చదువ్రుచుం బటి తెంచుయాచ
కకవిశలోకంబుల కాత్రీ య బంధుమి!ః తదండ నాథ పురోహితముఖ్యులు
దోయిళ్ళ ముంచి చెదచల్లు నవరత్న సువర్ణ జాలంబులతో ,.నమత్యం. బూ
ను కారునిక రక రశృంగ సముతా త్యమాన చారుధ మని కాని ఖు స్ఫులింగి కాని
* కాయంబులం గాంచి వేడుకం బూనుచు, నుత్తుంగమూాతంగ చ కాంగనం
' ఘాత సంఘటితజయపతా కాగతటహాటక పటాంచల కేటిక్యవూన పవ
మాన ధారానిర్ణూతంబై స్వా గ్రే యరూ పజలద(వాతంబు డెసలకుం బాజీ
చన నంబరాంత్‌రంబున నిలువ నోపక దిపిజరాజ రాజధాని కారావరుద్గ
ముదిరంబులం గదియం ,బణిచు నంపాలతావితానంబుల మేనులరి సు
యుతత్స్రయాణ జంజన్యమాన సే(దోదబిందు సందోహంబుల యందంబు
న నతుతుమార్దాఖి యాయినకుతి బాణగణపాపట్యమాన గర్భస్థలీ సనీ
స్కస్యమాన వాం౦డుజ్యలన ౫ గ ఒలీకాజాతేంబులనై (జూపులు నిలుపుచు,' నశే
పజగజ్జన జేగీయమాన చితి సృ జనాపారీణ లోహ కార కౌశిక వారంటు లపరి
గ మితంబుగా నిజచమత్కా రంబునం బుట్రంప. బట్ట జాలమిం బగులువే
శశీ
: YS య
ప, షా శా సము 571
ధోండ భాండమండలంబువలన బలువడి వెడలి నలుదిక్కు లకు. బజచు
నుజ్జ జ్ఞ పలబ్ద్యోతి ర్ల రాతంబులతీరున బంభజ్య మాన ఘటచాణపటలంబుల నిర్ష
మించు నానాళీ బాణంబులం గాంచి మచ్చుచుం, గబరి కావిన్య_స్త స్తవాం పయ
ప్రసవ చరి చర్యమాణ పరాగ పాళికావలయంబులుం గమనీయ ధూమిపిరో
పోంత రాంతర బనీభిశ్యమానతనుత రానల కణాలికావలయంబులుం బర
స్సరంబు సతీర్ణ ర్ల స్టిత్వెంబునం జూ పట్ట నుడార భ%మణ ,యంత్స)ంబుల గుం
డృవరుసలు దిరుగు తేజగంటి కెజగంటికంటి త్రో న దై (తేవాదంబులు సేయు
ననల్సశి ల్సికోర యప్టికాగ)బం భ్రమగ్హిమాగణ చక) బాణ చకింబుల( జూ
పున6 నాకమించుచ్య, దమోరిపుతియ మహావు కూూానివహంబులు తే
ణీక రించి నిరర్షళనీరంధి పట్టాత పవారణచ్చాయా క పటంబున6 బుడమి
నంతయు నాకోమించు కటికిచీశ్రటి గని భ యంబుపుట్టం బాతాళంబు(జ్రొర+
ఛాతి యనేక బేశాధినాయక చమూసహ చరణన్వానంబున నచ్చట
నిలువ లేక యనారిత వారవాణ నాెహాూనినాదపాఫల్య మానధ
రాభాగంబున నొక్క మొ త్తంబుగా గొక్కునం శకి వెడలుుతే జస (త్య
ణుక పరంపరల వెంపున (ఛాంతి నుట్లంప నిగుడు బీజుసులమిణుం
గుజుల వీశ్షించుచు, నిరతను సురత తివర్ల పిమాన ఏితీర్ణి బాతురీ పోపువ్య
నూణంబు .లగురారణ్యమాన మానితబిరుదశంఖ ధ్యాన౦బులః దనశుభంబు
చెలిని యది తిలకింప నేకెంచిన. సత్కీ ర్తి పవాహంబు పోలికం (_బ కాళించు
నహర్య ర్తికామరీచి ధట్టంబుల దృగ్ధామంబులం గట్టుచు, ని ర్వెలసూర్య
జ్యోతిః (పభావనద్యోంతర్శితుండగుట నన్నెలమిన్నం గన్ను లగానక తాకీ
ప్యమానాంతరంబున వియ త్తలంబున నంబుజారిబింబసత్వం జై నం గనుం
గొనుదుము గాక యని చయ్యన నెగసి యగణిత పారలోక సంఘసంఘర్ష
శ త్చత ద్భుజాంగదమ ణిచూర్డ పరంపర నిండారం గపి న నచ్చటం జూడనో
పమి సంజాతమూ ర్భామహ _త్త్వంబున (గక్కునం జృళ్గునీలోత్స లకులంబు
చెలుశ్రన వలుందకంబంబుల పయి నుండి జల్లున రాలు సీ నీలోత్స లబాణకులం
బులం గని యలరుచు, సుక్రర భ్రమరక ప్ర ప్రక రణభాగ్యంబును, సురచిర శె కర
వదళ మోాచనసమ్మదకృత్స రూపై ఖర్యం బును, సుందరకిం జల్మ్యమాంజు
ల్యంబును, కోఖిల్ల నుల శీ బ్హ సల్లూ సల్ల కేపల్ల నాధ రామతల్లి క్ల సరసకిభోపా
భికారో చ మానకువల యెశ షే నీవామనోరథంబున నే లెంచినకుముదలతికలం
శ
వ్ర
oy. (4 అ “vn క a
572 చండి, కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
గాం దలంచి నభోంతర వావస్యమానమరుస్తానవతీ పాతితసం తొన లతాంత
జాగళ్యమాన మరందబిందుసందోహకుహనా మహిత హిమ పృపషద్వర్ష ౦బుల
] డం జే ఏ దాత పమండ
కెట్టు లోర్చు నని తన్మెత్రిగౌరనంబున నీడం జేరిన చంద్రాతీపమం లం౦బు
(SS
చెడంగునం గురంగలో చ నామణులన్హై నె త్తీనయుల్లాభంబువై దృష్టి వెల్లి
విరియించుచు, నభ౦గుర మార్ష ంగిక మృదంగ ధిమి మిధ్యానంబులు నతివేల
'తాలిక తాళని స్వ్యానంబులు ననూనవాంశిక్రవంకి కా నెక రాగళానంబులు
నసమాన గాయక నూనంబులు నతిశయిల్ల నాప్మియతాండవవిలాస పతి
నూన భావభావనానరీ నృత్యమానసుర మనలో చ నాజనంబుల మోందికిం
"గుప్పించి తిరస్కరించి మరలం జేరుతీరున లాంగులు వై చుచుం బజతెంచు
విరుదుపాతిల నేతుంబునానుచు, నసద్భశ ంబును నవాజనసగోచరంబు
ను నత్యద్భుతంబును నభూతపూరగంబును ననితరలభ్యంబును నగువై భ
వంబునం బాంచాలభూాపాలమందిరంబు చేరం జనుసమయంబున, 48
టీ. ఇవ్విధ ంబునకొ=ఇ తెజుంగున; సకలద్మిగాజనియో జిత నా నావిధదివ్యమ ణీవిభూ వ,
ణభూపషిత గాాతు౦డు. -సకల= ఎల్ల ,ది గాజ=దిక్సాలకుల చే, నియో జిత =పంపబ(డిన్కనాగావి
ధ=పలు తేజంగుల గు, దివ్యమణి విభూన ఇ=|శేష్ణమ గుభూ వష ణముల చే, భూషిత=అలంకరింపంయబడి
న, గా తుండు=ళరీర మక లవా (డు; అగుచుక =అయి; ఆసుచం(దధ రాకళతుండు=ఆనుచం [ద
భూపతి, ఈపదముసకుం. “ చేరంజనుసమయంబునక” అనువచచాంతయుతో నన్వయము;
నిశాముఖకృత్య ౦బులు= సాయం కాలమందు (జేయ (దగినవి; నిర్వ ర్తించి=తీర్చి; మించినముదం
బునక్‌ = హౌచ్చినసంతో షంబుతో, వేల్పుదొర= ఇం దుండు; అం-చిన ఛొాదంతిక్‌ =పంవీనయై రా
జీతమును; ఎక్కి =ఆరోహి౦చి; ఉదయనగవ్యజళ్ళ౦7గా (గ విద్యోత మానుండు.-ఉదయనగ =
పొడు పుకొండయొక్క_, వజశ్ళృంగ=రవల సీగరముయొక్క_, అ(గ=తుదియందుు విద్యోతమా
నుండు=వెలుంగుచున్న వా(డు; అగునరుణ భానుండోయనక్‌ =అయిన సూర్యు ండోయన; అఖిల
చకలో చనస మోదసం పాదకమహస్క్సుర ణంబునక్‌ ,--అఖిలనాసమ స్ట మైన, చక౭చతురంగ
బలమయొక్కు_యు, జక్క_వలయొక్క_.యు, లోచన=కన్ను లకు స మోద=సంత సమున్ఫు. సం
పాదక్షజ=కూర్చు, మహః-=(పతాపముయొక్క, లేజస్స్ఫుయొక్క_, స్ఫురణంబునక్‌ =వ్యా ఫై చే ;
పొలుపొందుచుక్‌ ౨ఇ౦పొాందుచు; అభినవ్యశాతకుంభ కుంభ వా రాంచిత పాండురాతప్మతి సవా
(సంబు.-అభఖినవ్య=మి గుల(కొ తీయగ, శాతేకుంభ =బంగరుయొక్క_, కుంభ =గుబ్బల యొక్క,
వార =గ్గుంప్రుచే అంచిత=జప్పిన పొండుర=తెల్లని, ఆతపత = గొడుగులయొక్క, సవాసం
బుజ వేయి; చుట్టువలగొనక్‌ = తనచుట్టుంజుట్టుకొనియు ౦డ6గా 3 అరుణమ ణీగ ణసంస్యూతఫణీ
రమణఫ ణాదశళత ను ధ్యస్థి తుండు. - అరుణమణి = “కెంపులయొక్క_ గణ = గుంప్ర చే, సం
సూత ము కూర్చంబడ్డ, ఫణిరమణ = ఆదిశేపునియొక్క.., ఫణా = పడగలయొకు, దళ
టొ
©
శత=వేయింటియొక్క., మధ్యస్థితుండు = నడుమనున్న వాడు ; అగునృ సీ ంవాదేవుండునుం
బో లెక = అయిన నర సింహస్వామియువ లే; అపరిమిత విబుధమనక8 పథ జరీజృ భ్యమాణ
నుహాద్బుత సంవర్ధక విగవా (పకాశంబునక.- అపరిమిత = మితి లేని విబుధ=పండి
తులయొక్క_, చేవతలయొక్క_; మకః=చి త్రముయొక్కు_, పథ = మార్జమందు, జరీజృ
భ్యమాణ = మిక్కిలి విజృ ౦ళించు చున్న మహాద్భుత = గొప్పయబ్బుర మునకు సంవర్థక =
పోవకముగ్కు విగవా౭యుద్దముయొ క), శరీరముయొక్క_, [పకాళంబునక్‌ = కాంతి చే
త; వాగడొందుచుక్‌ = మెప్పువడయు చు; ఆతోత్సవ సందర్శనలా ల సానానంద్యమానపా
రమాన వతీజనంబులు చల్లు వల్లీ ఫి కామాఘ్యాది వల్లీ కా కోరకవార౦బులు.-ఆత త్మ =త నయొక్క,
ఉ క్నవ=కేడుక యొక్క, సందర్శవ=దర్శనమందు, లాలసా=జెత్సుక్యము చేత, నానంద్యమూ
న=మిక్కిలిహర్షి ంచుచున్న, మానస=మనస్సుగల, పౌరమానవ తీజనంబులు=పు ర స్త్రీలు చల్లు=
వెదచల్లుచున్న, మల్లి కా=మ ల్లెలు, మాభ్యూ = కుందములు, ఆది= మొదలు గాగలp వల్లి
కా=తీపలయొక్కు_, కోరక=మొగలయొక్క., వారంబులుజసమూవాములు ; చుట్లుక్‌ =ఎ లెడ
(అ ఉం య
ల; ఆవరింపక్‌ =వలగొన(గా; శీతశె లహిమాధి దేవతా వి కీర్య మౌ ణ మిహీకామటికా పటలసం
వృతి మూ ర్రియగు దతశ్నీణామూ రి రి కెజ౦గునకా. _లీత శె శె ల=హీమవత్పర్యతముయొ క్క. ుహొను=
మంచునకు, " అధిదేవశా= _అధిష్థాన దేవత చేత, వికీర్యమాణ= చల్ల (బడిన, మిహికా = మంచుయొ
క్కు, ఘటి కా=బలపములయొక్క్ళా, పటల = సమూవాముచే, సంవృత భూ ఆవరింపంబడిన,
మూ ర్తి = శరీరముగలనాండు, అగుదక్షిణామా రి తెజుంగునక్‌ = అయినట్టిద కీ కామూ ర్షి-
పగిది; దిగ్గళనకల నా పరీవృ త్య మాన సద్ద అకోలా వాలంబు లకుకా. దిక్‌ = దెసలయొక్క్య్శు
దళన= భేదనమను, కల నా=వ్యాపారము చే, వరీవృత్య మాన =మిక్కిలివర్రించుచున్న, సద్దణ =
విద్యద్భ ందముయొక్క, (పమథ గణముల యొక్క, కోలాపాలంబులకుక్‌ = కలక లధ్య
నులకు; ఇం౦ప్పుబూనుచుకొ సంతో వమును జబోొందుచు; పార్భ పదర యపరిభజమాన గ జాధిరాజా
ధిరోహి సాముంతమహీ కాంత సంవీజ్యమానధ వళ వాలవ్య జన ంబులు. = పార్ళ ప్రద్యయ = ఇరుప
క్ర,.లయందుపరి|భాజమాన౭మిక్కి_ లి వెలు (గు చున్న గజాధిరాజ= =౫ జరాజము లను, అధిరోహి
=ఎకీ,_న్క సామంత మహీకాంత = సమీప దేశాధిపతుల చేత, సంవిజ్యుమాన= =లెస్ఫగావీస్థంబ
డిన, ధవళ్గ= తెల్లని, వాలవ్యజనంబులు = చామురములు; అసమానపవమానమందయాన వె ఖరిక్‌ .=
అసమాన=సాటి లేని పవమాన=వాయువుయొక్క., మందయాన = తిన్ననినడక యొకు, వై వెఖ
రిక=రీలి చేత; చాం చల్యమానన్గవీన కాళ మా లికలు . .- చబాంచల్యమానజ కదలు చున్న, నవీన=క్రొ త్ర త్ర
లగు, కాశమాలికలు=కాశకుసును ములద౦డ లు; అన్‌ మన ౦బు=అను ఫావమును;పొద లింపక్‌ = అతి
శయెంపంజేయంగా; మనమునకు కాశమాలిక లని తోంచునటులు చేయంయగానని భావము; మహీత
లంబునకొ=భూ త లమ౦దు; తో €చినశరద్దిన దై వంబు తెజరిగునక్‌". -తో్‌ ౧చిన=కను పడిన, శరద్దిన
"దై వంబు తెజంగునక్‌ =ళర త్యాలాధి దేవత విధంబు న; అ నేకరాజహాంససం నేవ్యమానుండయి. on
అశేక= పెక్కులగు, రాజవాంస= రాజ కేష్టుల చేతను, రాయం దల చేతను, సంశే సవ్యమా నుండయి ఇ క్‌
లువ 6బడుచున్న వాండయి; రాజిల్లుచుక = వెలుంగుచు; అగ శేయత.ప నీయ భ ౦ఖి కా తోత్తుంభి కాత
మృటతమామి కా(పముఖబహు ముఖవాద్యని స్వానంబులక్‌-. -అగ కోయ= ఎన్న రాన్కితప నీయ =బం
గారుమయ మైన, భ ంఫికా=భరులుు తుత్ఫుంభికా=తు తౌ రాలు,తమృట=త స్ఫెటలు,తేమా వికౌఆ
574 చం ద్రి కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
డమారముల్సు (ప్రముఖ = మొదలుగాగల, బహుముఖ=అ నేక విధము తె న వాద్య =వాద్యము ల
యొక్క, నిస్నానంబులక. =ధ్వ్యనల చేత; అలరి=సంత నీంచి; తదేక మంగ కంటు. -తేతీ డక
ద్దమెన్క, ఏక్ష= ముఖ్య మెన, మంగళ ంబు=విరావాయాపమంగ ళమును; వళ్లోకింపక్‌ = చూచు
టకై ;సివుర =(పయత్నింప6గా; వడ్ల యవి ఫాక రలు=పన్ని దుస సూ 'గ్యలు; తమతేమ[ప్రీయ
జఉనంబులక ర ౦బులకుక్‌ =తమతమయిస్ట్రజను ల చేతులకు; ఒప్పగించియం చినక్‌ = స్వాధీనపజ చి
పంపగా; ఏతెంచి= =వచ్చి; నిలుచు గురుసమాత్రత శేస్తోవిలా సలాలస్య మాన తతుు.మా రశతశ తం
బుల దారిక్‌, -నిలు చు=నిలు చుండినట్ర్‌ య యు, గురు=త ౦ఢులగు నాదిత్యుల వ లె నే, 'సమాతీత =వికా
అమగు, తేజః=కాంకులయుక్కు, విలాస=విలాసము చేతృలాలస్య మాన=మిగుల వెలు (గుచున్న,
తత్‌ =ఆద్వాదకాదిత్యులయొక్క_ ,, కుమార =ప్రు తులయొక-., శతశితంబులదారికొ=పది వేల విధం
బున; దయినాటుపరి చార క పాణి భృత గంధ తెలధా రా దేదీప్య మానదీపికా సమావా ౦బులక్‌.=-
దయిన్హాబు=ఒప్పుచున్నట్టియు, పరిచారక= కొలువుకాౌ ౦ డయొక్కు., పాణి = కరములందు,
'భృత=భరింప(బడిన, గంధ తేల = గందపునూ నెయొక్క_), ధారా=ఆసారముచే, దేదీ ప్యమాన=
మిగుల వెలుంగు చున్న, దీపీకా=దివిటీల యొకు, సమావాంబుల్‌' = గుంప్రులను;పీమాలక్య్యుం
బులుగాకొ = చూపులకుగోచరంబుల ను గా;ఒనర్పు చుక్‌ = = చేయుచు; ఇరుగ డ లక్‌ = ఇర పక్కల
యందు; ఎడయీక=ఎడంొయక,; అడరు=ఒప్పు చున్న; ఒయాార ౦బునక్‌ =విలాసము చెత;
నడచు గణికాగణంబులకొ = నడచునాగవాసములను ; కను౦గొని = మాచి; తొంగ
లించు మోవాంబునకొ=అతిశయి౦చు మోవాము చేత; త దేక తానతక =త దేకాయ త్తచి త్తత చెత;
పొలుచునభోవితర్చి కా సీ ననిర్జరస్తోమ౦బుల సెక్‌. పొలుచు = ఒప్పుచున్న, నభోవితర్చికా =
ఆకాశమనునర6గునందు, ఆసీన = కూర్చున్న, నిర్షరసోమంబులపెక్‌ = వేల్పుగము
లప) కంతుండు = వలరాజు తత్సమయసము చత బహు రూపంబులు.-తత్సమయ =
ఆవేళక్కు సముచిత=త గినట్టి, బహురూపంబులు = పలువిధముల గురూపము లను; అంగీక
రించి = కైకొని; (పయోగించుని ర్వెలజ్వాలాకుల జాజ్వల్యమానకల౦బ కద౦బక్రంబులడం
బునక్‌.-,పయోగించు = విడుచునట్టై, నిర్వేల = మేర లేని, జ్వాలా = మంటలయొక్కా,
కు లీజఆసమూవాము చేత, జూజ్యల్యమాన=ముండుచున్న, కల౦బ=బాణములయొక్క_, *కలంబ
33
మార్లణళ రా; అని అమకుండు )క ద౦బక ౦బుల=సమూహములయొక్క_, డంబునక్ష్‌ =విధమున;
యం(త కారవారంబులు = బౌణయం[(తములు చేయువారియొ క్క. సమావాములు; ఒక గ్రామొ త్తే తం
బు గాక = ఒక్కు_మడి గా; ముట్టింపక్‌ = =అంటింపలా; పజణచునాకాళబాణంబులకొ,_.పటజచు=
పాజుచున్న, ఆకాశబాణంబుల ౯ = ఆకాశ చివ్వలను ; అవలోకించు దుక చూచుచు;
సర్వసర్వం సహాజన శ్ర వణపర్వంబు గ్వాక్‌. _-సర్వసర్వంసహాజు ఎల్ల పుడమియందుంగల్క జన= నరు
ల యొక్క, (శవణపర్వం౦బు గాక్‌ = =వీ ులకుపండుగు గా, నిజాన వద్యపద్యగ ద్యంబులు. _నిజజత్త
నసంబంధథులయిన, అనవన్య = = నిర్ణుస్తము లెన, పద్యగద్య ౦బులు = = పద్యములుగద్యమయులు ; వచ
దువు చుక్‌ =పఠించుచు; పజ తెంచు యా చకకపీశ లోకంబు లకుకా. -యా చక = = అర్ధలకును, క్‌
పీళలో కంబు లకుకొ కవులకును; 'ఆకీ తె యబంధుమి త్ర దండనాథ పుకోహీ హితము ఖ్యులు: -
ఆతీ త్మ య=తీనసంబ౦ధులగు, బంధు=బందుగులు, మి(త్రే = ఆనే స్తకాం[డును, దండ నాథ = సేనా
ధిపతులు, ప్రురోహీత=ప్రరోపొతులు, ముఖ్యులు = ఆది గాంగలవారు ; దోయిళ్ళకొ = అంజలు
Hu
హష్టా శ్వాసము. 575
లవ ముంచి= నించి; వెద చల్గునవరత్న సువర్ణ జూల ంబుల తో ౯. వెద చల్లు= పూ జ(జల్లు చు
న్న, నవరత్న = ననరత్నములయొక్క, సువర్ణ = బంగరు నా ణ్యములయొక్క జాలంబుల
త్రోళా = సమావాముల తో; ; వైమక్యం౦బు= విరోధమును;టో ను కారని క కరకరశ్ళంగసముత్సాత్య
ఖి
లింగ నికాయములకు విశేషణము, కారు = బొణములను జేయు . శిల్చులయొక్క, నికర = సమూ
హాములయొక్క, కర = వా స్తమందున్న, శేంగ = కొముల వలన ), సముతౌ క మాన = బగ
న చారుధమనికాశిఖి స్సు లి గి కానికొయంబులక్‌.-ఉఊను = పొందుచున్న, ఇది సు
యింప(బడిన, చారు =సుందిరమగ్ను ధమని కాజగొ ట్రమలయుక్కు, శిఖి=అగ్ని యొక్క, స్సు
లీంగికా = మిడు(గుటులయొక., ని కా ము౦బులక్‌ =సమాహముల ను 3 కాంచి చూచి, వేడుక
బూనుచుక్‌ = సంతసమును బూనుచు; ఉత్తుంగ మాతంగ చకాంగ సంఘాత సంఘటిత జయప
తాకాగతట హాటకపటాంచల కేటిక్యమాన పవమానధారా నిష్ధూకేంబె..ఉ త్తుంగ= ఉన్న
తమగ్చు మాతంగ = గజములయొక్కా, చ్యకాంగ = రథములయొకు_, సంఘాత = సమాహ
ముందు, సంఘటిత = చేర్పయుడిన, జయపశతౌ కా=విజయ ధృజములయొక్క, అ(గతట = అ
(గభాగమందున్న, హాటకవట = బంగరువస్త్రముయొక్క_, అంచల = పార్శ్వ భాగములను
శుటిక్యమాన = పొందుచున్న, పవమాన=నాయువులయొక్క_, ధారా=ఆ సారము చేత, నిర్ణూతే 0
క్‌ = ఎగయ౦ప6ంబడినదియై; స్పా_శయరూపజలద (వాతే ౦బు. = స్వ=తమకు, ఆ్యశయరూపజ=
ఊనికిపట్టగు, జలద [నాతంబు = మబ్బులగుంపు; జసలకుక్షా = దిక్కులకు; పాటీ = పటజుచి;
చనక్‌ = పోలా, అంబరాంతరంబునక్‌ = ఆక సమునడుమ్వనిలువనోపక = నిలుచుండ లేక;
దివిజరాజ రాజాని. కా రావకుద్ద ముదిరంబు లక్‌ .-దివిజరాజ - రాజధాని = వేల్పుల రాచవీ
డుయొక ౧, కా రావరుద్ధ = చెజయ౦దుంపంజబడిన, ముదిరంబులక్‌ =మబ్బులను, “్బునజీ మూత
ముదిరాఃక*ో యని అమరుడు; కదియక్‌ = పొందుట ; పజచుశంపాలనా విణౌనంబుల మేను
లక్‌ ...పణచు- పాజుచున్న, కంపాలతా = మిందుతీవలయొక్కం, 'వితానంబుల = "సమూహ.
బులయొక్స మేకులక్‌ = శరీర ముల యందు; కర యు. తత్స) యాణ జంజన్యమాననె స్వదోదబిం
సందోవాంబుల య౦ందంబునక్‌,. కురియు = =వర్థించుచున్న తత్‌ =ఆ వె "టిప్రుతీవ లయొక్చు.,
(పయాణ=పకృ్ళష్ణ గమనము వలన, జంజన్య.మా న= మిక్కి-లిపుట్టు చున్న, స్పేదోవబి ఐదు= వెద
ఈనీటి విందు వులయొక్కా_, సందోహాంబుల= సమూవాముల యొ.క గ్రా, అ ండంబునక్‌ =సాంప్రు చేత;
నక్ష (త్రమార్హాకియాయి న క్షి(తచాణగ ణ పాపట్యమాణ నర్భస్థలి సల్మీసస్యమా న పా ండుజ్బలన
గుళి కాజూత ౦బులపెక్‌ .-నతశ్లమౌర్డ =ఆశకాశమార్గ్షమును, అఫియా యి=పొందుచున్న్య నత
(త బాణ=నత.[త బా ణములయొక్క్ల, గణ=సమూవాముయొక్క, పాపట్యమాన=పగులుచున్న,.
గర్భసష్థలీ = కడుపుపట్టులకుండి, సనీసస్యమాన = జాలు దున్న పొండు= తెల్ల నెన, జ్వలన
గనళి కాజ =అగ్లి యు౦డ లయొక్క_, 'జాూతేంబుల సెక = సమూ హములమో (ద; చయూాపులు=వీక్షణ
ములను; నిలుపు చుక్‌ = ఈ ౦చుచు; అశేషజగ జ్ఞన జేగీయమాన చిత నృజనా పారీణలో వా కార '
కాశికవార ౦బులు..- అశేవ౭సమ స్త్వమగు, జగత్‌ =లోకములయందుండు, జన = నరుల చేళ్‌,
'జేగేయ మాన =నుతింప బడిన, చిత సృజనా= =విచిత్రమగు పదార్థముల “నృష్టైయం రదు, పారీణజ పా
రాంగకులగు,లోవా కార కౌశిక వ*ర ౦బోలు కలో.పా శారులనువిశ్నామి తుల సమూావాములు;అపరి
మిత ౦బు గాక =పరిమితిలేనటులు; నిజచమత్కార ౧బున క్‌ ,-- నిజజ సు కీ యమ గుచమ త్క్యార+
వ్ర
576 చం డ్రి కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానను.
బునక్‌ొ = చమత్కృతి చేత; ఫుట్టింపక్‌ =సృష్టి చేయగా; పట్ట (జాలమిక్‌ =ఇముడ (జాలకుండు
టవలన; పగులువేధో ండ భాండమండ లంబువలనక్‌".-పగులు= చీలిన, వేధోండ భాండ=(బహాం
డ భాండముయొకు_, మండల౦బువలనక్ష్‌ = మండలా కారముల వలన; బలువడికొ; వెడలి=
"వెలువడి ;నలుదిక్కు_లకుక్‌ = నాలుగుదిక్కు ల కు; పజ చు నుజ్జ (లజ్యోతిర్ణా తంబు ల తీరునక్‌ .-పజ
చు=పాటుచున్న, ఊజ్జ్యలత్‌ =[పకాశించుచున్న, బో్యోతిన్దాత ంబుల తీరునక్‌ = రిక్క_ గుంపు
లపశిది; బంభజ్యమాణభమటబాణ పటలం౦బులక్‌ .-బంభ జ్యమావ = పగిలిన ఘటబాణ =
కుండబాణము లయొక్కు., పటలంబులక్‌ - సమూవాములవలనను౦డి; నిర్లమించు .నానాళిబొ
ఇంబులక్‌ , -నిర్లమించు=బయిలుదేటు చున్న, నానా=అనేక విధముల గు, అళిబాణంబు లక్‌ .=
తు మెదబాణములను, లేదా తేలుబాణములను; కాంచి=చూచి; మెచ్చుచుక్‌ =శ్లాఘీంచుచుు
కబరికావిన్య సచాంపేయ [ప్రసవ చరీ చర్య మా ణప రాగ పాళి కావలయంబులుక్‌ . -కబరికా= ధమి
ల్ల మంటు, విన్య స=ఆం చ(బడిన్కచా ౦ పేయ్యపసవ=సం పెంగ పూల యందు చరీచర్యమా ణ=మి
క్కి_లి పసరించుచున్న, పరాగపాళి కా=ప్రుప్బా డిబంతులయొ డ్కీ_, వల యంబులు కొ=క డియము
లును3అన ౧గసంపెలపుప్పములయొక్క_ వల యాకృతి నిబూనినప రాగములని భావము;కమ నీయ
భూమ్మ పరోవహోంత రా౦ంతరబసీభ శ్యమాన తేనుతే రానలక ణాళి కావలయం౦బులుక్‌. -కమనీయ=
మనోవారమగు, ధూమ=పాగయొక్క_,[పరోవా=అ౦కురముయొక్క_, అంత రాంతర =నశువున
డుమ, బనీ(భ శ్యమాన=పడుచున్న, తనుతర=అతిసూక్షుమగ్చు అనలక ణ=అగ్నికణములయొక్క_,
ఆళికా=| శేణులయొక్క_, వలయంబులులు =కడీయములు నుపరస్ప్నర ౧బు= అన్యోన్యము; సతీర్థ ్య
త్వంబునక్‌ = ఏకగురుత్వము చేత , అన గాసామ్యము చెతననుట;చ్రూపట్టక్‌ =చూపట్టుచుండ ౧౮౫,
ఆపరాగ పాళి కావల యంబులును, అనలకణాళి కావలయంబులును నొకటికొళకటిసమాన మై మూ
ట్టుచుండ ౧ నని ఖెవము; ఉఊ దార్యభమణయం(తంబులక .-ఊ దార=ఉత్కృన్టనుగు, (భమ:
యంతేంబులక్‌ =తిరుగుయం[తములయ ౦ద్రుమను ష్యులువిలా సార్ధముగ నెక్కి గుం డముగందిరు
గుయం[తవిశేషముల యందనుట; గుండ వరుసలు=గుం[డముగా (దిరుగు క్రనుములను; తిరుగు తెల
గంటి తెజగంటికంటితో౯ =తిరుగు చున్న మత్స న్రమువ౦టి నే తములు గల జేనా ౦గనతో,; అదై (తే
వాట్‌ ం౦బులు= అ భేదవాదములను; చేయుననల్పశిల్సికర యష్టి కా(గబంభమ్యుమాణచ( కబాణచ
(కంబులకొ.- ఇయు =తనర్చు చున్న, అనల్ప్బ=అధికమ గు, శిల్చి= శిల్ప కారుల యొ క్క_,కరజవా స్త
మందు ౦డు, యష్టి కా=ద ౦డములయొక్క,. అ గ=అ్మగ భాగమందు, బం భ మ్యుమాణ=తిరుగు
చున్న, చక బాణ=చ[కబాణములయొక్కా, చకంబులక = _ సమూవాములను; _దూప్రునక్‌ =
దృష్టి చేత; ఆ్యకమించుచుక్‌ = అలముచు; త మోరి ప్ర తీయమ హోమ హోోనివ వాంబులు, -తేను$=
అంధ కార మునకు, అరి= శతుడగు సూర్యునియొ క్క, పు తీయ=ప్రు కు డగు యమునిసంబింధి
యగు లేదా శని గవాసంబంధియగు మహత్‌ =అధికమగు మహః = కాంతులయొక్క, నివ
వాంబులు=సమూవాములను, అనగా నల్ల ని కాంతి సమానాములను; తృణీకరించి = తిర'స్క_
రించే; నిరర్ష ళ నీర ధ పట్టాతపవార ణచ్బాయాక పటంబున౯్‌ .-నికర్లళ = అపతివాతమగు,
నీరంధ=దట్రమగు; పట్టాతప వార ణ= పట్టుగొడుగుల యొక్క, ఛాయా = నీడయొక్కు ), కప
టంబునక్‌ =వ్యాజయు చేత, పుడమినంతయుక్‌ = నేలన రత ; ఆ(కమించు కటికి చీకటి =అల
ముచున్న గాడాంధకారమును; కనిజచూచి;భ యంబు= వెజ ఫు; పుట్టకా=తో పా; పాశా
స స్థాశ్యాన ము, 577
కంబుజ పా తౌళలాోకమును;చొర (బాటీజ ప్రవేశించి; అనేక చేశాధి నాయక చమాసవా శరణ న్యా
సంబులక్ష -, -అ నేక=అ నేకులగు దేశాధినాయక =దేశాధిపతులయొక_, చమూ = సేనలయొ
క్క, సహచర ణన్యాస్థంబులక్‌. = యుగపచ్చరణవి న్యాసముల చేత; అచ్చటకా = అయథో
భువనమ౦దు; నిలువ లేక = నిలుచుండ లేక; అవారిత వారవాణసాహోని నాద పాస ఫల్యమానధ
రాభాగంబునక్‌ ,.... అవారిత = నివారించుటక శ క్యమగు, వారవాణ = కంచుకులయొ
కు “కంచుకోనారవాణోస్త్రీ అని అమరు(డు, సాపనోని నాదజపరాకను ధ్వనుల
చేతను, పాఫల్యమాన = చీలిక, ధరాభాగంబునక్‌ = భూదేశమందు; ఒక్క_మొ త్రం
బుగాక = ఒకసవమావాముగా (గక్కు_నక్‌ = కీఘ్ర ముగ; మైకీక ఉమ్యదికీ) వెడలు కెజన
(త్యణుక పరంపరల సపెం0ఫునకొ ... వెడలు = బయలు దేజు చున్న, తెజస = "శజస్సంబంధులగు,
(త్యణుక =(త స నేణు వులయొక్క_, పరంపర ల పెంపునక్‌ = పరంపరలయొక్క_ యతిశయ మో
యనునటులు; (భాంతి ప్రట్టింపక్‌ = భ్రమగలుగ (జేయు నటులు; నిగుడువిజుసుల మిణుంగుటు
లక్‌ .-నిగుడు = న్య్యావంచు, బిఖునుల=బిటుసులయొ క్కు, మిణుంగుఅులక =మిడుంగు అంలను;
పీక్షీంచుచుక్‌ = చూచుచు; నిరతసుర తతివర్ణ మాన వితీర్ణిచాతురీ పో పువ్యమాణంబులు, =
నిరత నిరంతరము సురతతి = వేల్బులగమి చేత, వర్ణ్యమాన = పొగ డ యిడుచున్న,
వితీకి = దానముయొక్క_, చాతురీ=చాతుర్భ్ణము చేత, పో పువ్యుమాణం బులు=మి క్కిలి పోషి ౦ప
బడినవి ;. అగురారణ్యమాన మానితేబికుదశ ౦ఖ ఛ్యానంబులక్‌ ,- అగు = అయినట్టియు,
రారణ్యమాన = నిగుల (మోయుచున్న, మానిత్రజ(శేస్టమగు, బిరుదళంఖ = సామ
[1
'ఫ గృ ఫ్రచివ్నా ములయొక్క, భ్యానంబుల౯్‌ = ధ్వనుల చెత 5 తనశుభ ౦బు = తనయొక్క సళ
మును; శెలిసి=గు ర్తెటింగి; అదితిలకింపక్‌ = =ఆనుంగ ళీ మును జూచుటకై; ఏ తెంచిన సతీ. రర
(పవావాంబుపోలికక్‌ .-వీ తెంచిన = చనుదెంచిన, సత్కీర్తి = (శేస్టమగ కీ రియొక్కు, ప్ర
వావా=[ప వావామయొక్క, పోలికక్‌ =రీతి చేత; [పకాశించున వార్య రికా మరీచి ధట్టంబు
లక్‌ “(ప కాళించుజ వెలుంగుచున్న ,అవార్వ ర్తి కా=పగలువత్తులయొక్క_, మరీచి=కా౦తుల యొ
కు ధట్టంబులక = సమూహములను; దృష్టామంబులక .-ద్భక్‌. = దృష్టులయొక్క, ధా
మంబులకొ= కాంతుల చేత; కట్టుచుక్‌ =బంధించుచు;. నిర్వేలనూర్య జ్యోతిః (ప భావసద్యోశత
క్కీరుండగుటక. _ని శ్వేలఅధికమను, సూర్యజ్యోతి ః=బా ణవి శేష ములయొక్క_, (పఖావ=మ
పీ మ చేత, సద్యః = = త త్కాలనుందు, అంత క్‌ తుండగుటకొ = మటు 6గుపడినవాండగుట చే;
అన్నె లమిన్నను=చం[దుని; కన్ను లంగానక = = మడక; తాతప్యమా నా ౦తర ంబునక్‌. -తాతప్య
మాన=పరితవీంచు చున్న , అంతరంబునక్‌ =నునన్సు చేత 3 వియ తేల ౦బునక్‌ =ఆక సము పట్టున ;
అంబేజారి బింబసక్వం-బెనను. - అంబు జాకి బింబ=చం| దబింబయుయొ క్క, సత్వం బైనక్‌ జస శ్తే
-నెనను; కనుకొనుదుముగాకయని = చూచెదమని; చయ్యనక్‌ = క్రీఘ్ళముగ ; 5; ఎగనీ. = పెకి
లేచి; అగణిత పారలోక సంఘ'స ంఘర్ష శోత్చతద్భుజాంగ ద మణిచూర్ష్మ పరంపర. _అగణీత=
లెక్క పెట్టరాని, పారలోక = పరలోకమందలి నిర్దరాదులయొక్క_, సంఘ= సమాహముయొ
కు సంధర్భ ణ౭ఒరయుట'ేక, ఉక్పతత్‌=ఎగయు చున్న, భుజ= బాహువుల యొక, అం
గద = శేయూంరములయొక్క్ల, మణి =ములయొక్క_) చూర్ష = పొడియొక్క, పరంపర =
సమూవాము; నిండారక్‌ =పరిపూర్ణ ముగ; కప్పినక = కప్పంగా, అచ్చటక = .ఆస్థలమందు,
73
578 చ ది, కాపరీణయము, న వ్యాఖ్యానము,
చూడనోపమిక్‌ = చూడ ంజాలమివలన; సంజాతమార్చామవా త్త్వ్వరబునక్‌.- సంజాత = పుట్టిన,
మూ ర్భా=మార్భయొక్క_; మనా త్వంబునక్‌ =మహీమ చేత; (గక్కునక =కీ ఘముగ; (తెళ్లు
నీలోత్సలకుల ౦బు చెలువునక్‌ ,-( తెళ్లుజపడు చున్న, నీలోత్స ల =నల్స గలువ లయొక్క కుల౧బు
వెలువునక =గుంపుయొక యందము చేత; వచలుందకంబంబుల పయిక్‌ ._వలుందజన్గూ లమగు,
కంబంబులపయిక్‌ = సంభములమో(దనుండి; జల్లునరాలు నీలోత్పల బా ణకుల ంబులక్‌ .జల్లు
నరాలు=బల్లుమునుళబ్ద ముతో యడు చున్న ,నీలోత్స ల బా ణ=నల్లగలువ బాణము లయొక కుల ౦బు
లకొ=సమూవాము లను; క ని=.వూ-చి;అలరుచుక్‌ =సం౦ంతోషించుచు; సుకర[భ మరక[పకర ఖా
గ్యింబును. సుక ర=సులీ భమగ్కుభ మర క=ముంగురులయొక్ము, తుమైద లయొక్కా, (ప్రకరణ
సమూవాముయొక్క-_, భౌ గ్యంబును = అతిశయ మును;సురు చిరకై రవద ళలోచన సమ్తదకృ త్స్వ్వరూ
పవైఖర్యంబును..సురు చిరజమిక్కి_ లి మనోవారమెన, శకెరవదళలోచన = తొవఅకులవంటి
పన్నుల చెత,తోొవ కుల నెడుకన్ను ల చేతనని కుముదినీపరముగు నర్థము, సమదకృత =స ంతే'సము
ను జేయు చున్న ,స్వరూప=అకృతియొక్క_, వె ఖర్యంబును=రీతి యు కు; సుందరకింజల్క_ మాంజా
ల్యంబు ను.-సుందర=మనోజ్ఞ మగు,కి ంజల్క_ = అకరున్సయొక్క, కేసర ములయొక్శ్యయని కుముది
నీపరమ గునర్థ ము, మాం జుల్యంబును=చక్కాంద నమును ; శ్‌ భిల్ల క్‌ = పకా శించునటుల్కు జ ల్ల సిల్లుస
ల్లకీపల్ల నాధ రామతల్లి కలక్‌ -.ఉాల్ల సిల్గుఐ(పకాళించు, సల్లకీపల్ల వా ధ రామతల్లిక లక్‌ = అందుగు
చిగురాకువింటి మోవిగల|శేష్ణ స్త్రీల శుందు;సరసకళాపాళి కారో చమానకునలయేళ సేవామనోర
థ ంబునక్‌.-'సర సఇ శెష్టమగు,కళా=కా ంతులయొక్క , పాళి కా=శేణి చేతృలోచమాన=( పకా
శించ్చుకువలయేళ = చం దునియొక్క_, సేవా మనోర థంబునక్‌ =సేవింపవ లెనను కోరిక చేతను;
ఏ తెంచినకుముదలతి కలం గాక్‌ .-వీ తెం చిన=వచ్చిన, కుముదలతికలంగాక్‌ = కలువతీవలను గా;
త లంచి=త ల 6చిికముదలతికలను | ఫాంతిచేత నని భావము;)న భోంతరవావస్యమాన మరునాన
వతీపాతిత సంతానలతౌంతీజాగ ళ్యమూనమరంద బిందు సందోవాకువా నా మహితీహిమప్పృవ.
ద్వర్ష ౦బులకుక్‌. . న భోంత ర =ఆ కాళశమ ధ్యమందు, వావస్యమాన=ని వ సీంచియున్న, మరువ్శా
న వతీ=బేవాంగనల చేత, పాతిత=పడవై వయిడిన, సంతానల తొంత =కల్పతరుప్రుష్పముల వలన,
జూశళ్య్యమాన =మిక్కిలి (సవించుచున్న ,మర౦ద బిందు=మకరంద ఫు చినుకులయొక్కు, సందో
హాజ=సమూవామ నెడి, కువానా = కపటముచే ముహీత = ఒప్పీన, హీమప్ఫవత్‌ = మంచుబొ
టయొక్క, వర్ష ంబులకుక్‌ =వానలకు; బట్టు లోర్పున ని= ఎటు లుసహీ ౦చునని; తనె తీగొరవం
బునక్‌ .-తీత్‌ =ఆతొవతీవలయొక్కా, మె తీ౭మితతమండు, గౌరవంబునక్‌= ఆదరము చే
త్ర; నీడ గా జేరినచం దాత పమండల ంబు బడంగునక్‌ .__-నీడగాక్‌ =అచ్చాదనగా, చేరిన =పొం
దిన చందాతపమండలంబు బెడంగనకొ=వెన్నే లనుండ లంబు పగిది; కురంగలోచ-నానుణు
లెక = స్త్రీలమో౭ద; ఎ త్తినయుల్లాభ ంబులమైక=ఎ త్తిన మేలుకట్టులమోంద; దృష్టి =చూఫు;
"వెల్ల విరియించు చుక్‌ = వపహీంప(జేయు చు; అభంగురమార్డ ంగిక మృదంగ ధిమిర్భి మిధ్వానం
బులును.--- అభంగుర=అధికములగు, మార్హంగిక=మృదంగమువాయించు వారియొక్క మృ
దంగ=మృదంగ సంబంధులగు, ధిమిర్ధ్‌ మి ధ్వానంబులును =ధిమిర్ధిమి ధ్వ నులును; అతివేలతాళీక
తాళనిస్వానంబులును. - అతి వేల = అధికమగు తాభ్వింజణ తౌళమును వాయించువారియొక్కా.,
తాళంతాళములయొక్క, నిస్యానంబులును = ధ్వనులును; అనూనవాంళికవంశి కానేక రాగతా
స స్థా శా స ను, 579
నంబులును... అనూన=అధికమగు, వాంకిక = వేణువాద్యము వాయించువారియొక్క వంశిక =
వేణువాద్యము ల యొక్క, అ నేక=అ నేకములగుు రాగ = ఖై రవ్యాది రాగములు ను, తానంబులును=
తయను యక్షురమును జేర్చి పాడున ట్టి పాటలును; అసమానగాయక గానంబులును.-అసమాన=
సరి లేని గాయకజ గానము? జేయు వారియొక్క, గానంబులు ను=గీత ములును; అతిశయిల క =
ఆఅతిశయి౦ప 6గ; ఆత్మీయ తాండవ విలాస పతిమాన భావనరీన్ఫత్య మాన సురమోనలోననా
జవంబులమోి (దికీకా, _అతీ య=తేమ సంబంధియగు, తొండ వ= నాట్యము యొక్క, విలాస = (శీ
డ తోటి, (పతీమానభావ = సాదృ శ్యముయొక్క, భావనా = భావన వేత, నరీనృత్యమాన =
మిగుల నాట్యము (జేయు చున్న, బురమోనలో చనా జనంబులమో (గికిక = వేల్చును చ్చెకంటుల
మోందికి; కుప్పించి = ఎగసి; తిరస్కరించి = తెగడి; మరలంజేరుతీరునక = మరలవచ్చు
మగది; లా 6గులువై చుచుక ౫ గంతులువేయుదు; పణ తేంచు బికుదుపూ[త లక్‌ = ఏతేం
చున ట్ల సామర్థ న్ర్రయు గలవేళ్యలను; నేత్ర ంబులక్‌ = కన్నుల చేత; ఆనుచుక్‌ = (క్రాలుచు s
చూూచుచునని భావము; అసద్భశంబును = సరిలేనిదియును 5 ఆవాజున సనగోచర ౦బును =
మనోనాక్కు._లకు గోచర ము గానిదియును; అత్యద్భుత ౦బును= అతి విస్తయక ర ౦బును; అభూత
పూూర్వుంబు ను=ము న్నె న్న (డును లేనిదియు ను; అనితర ల భ్యంబు ను=జరు లకు (బొంద నలవపిగానిది
యును; అగువై భపంబునక్‌ =అగునట్టి విభవ ము చేత; పాంచాలభూపా లమ ందిర ంబు=క్న ణదో
దయ రాజగ్భ వామును చేరంజను సమయ౦బునక్‌ = చేర ంబోవుసమయమందు, దీనికు త్రర పద్య
స్టక్రియతో నన్న యము.
శా, ఛద్యాన్యాంకురిత త పాభరయు తః మోరీతి నా లేఖ రా
ట్పద్శిం జక్క_యగ నెక్కి నచ్చుధరణశభ రృం గనం దత్పుం
పద్దా స్యామణు లెల్ల సమ్మదము లొళప్పం జరి రంచు న్శిర
స్పద్య్శాఘంబుల నూపు రార్భటిక లో4జం జాము వేనస్థితి౯. 49
ట్ర్‌, ఆ లేఖ రాట్బది,క్‌ =ఆయెరావతే మను; చక్క_6గక్‌ =సుందరము గా) ఎక్కి =అధివ్య్‌ం
చి; వచ్చుధరణీభ ర్తకొ = వచ్చుచున్న సుచందుని; భడ్యా న్యాంకురితత పా భరయు జేకూరీ
తిక .-ఛదాన్భ=అ కపటముగా, అంకోరిత=పొడ మిన, (త పా=లజ్జయొక్క్క, భర = అతిశయ
ముతో, యుత=కూడుకొన్న , ఈమారీతిక =వీక్షణయులయొక భంగ చేత; కనక =చూచు
టకు;త త్పురీ పదా స్యామణు లెల్లకొ=ఆప్పుర కాంత లెల్ల కు; సమ్మదములు=సంతే సములు; ఒప్పక్‌ =
అట్ధిశయింప6గా; శిర సృజైఘంబులక్‌ .-శిరస్సద్మ= మేడ లయొ క్క; శీళుంబులక్‌ = సమూ
వహాములయందు; చేరిరంచుక్‌ =వచ్చిరనుచు; నూఫు రార్భటికలు. - నూఫుర = అందెల యొక్క,
ఆర్భటికలు = కోలా హూలములు;, ఓజక్‌ =(కమమున; వేగ స్థితి = శీఘంముగ; వాకుక్‌ =
ఇవా టిం చెను.
సుచందుండు వేల్బుకునుంగు చక్రి పురవీథియందు వచ్చుచుండ 6౫౯ దత్పుర కాంత
"తెల రు నారాజచందుని సమద మునః జూచుటకు మేడ లెక్కిరని యా కాంత లనూఫురా ర్భటి
ల ' శ
మొల్ల రికిని "దెలియాుట్మకె వాటి విని నని ఫభావము,
580 చంద్రి,కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
సీ పుణ్యవాసన పొంగి + పొరలె నాం జెమట పై
కొన గప్పురపుపూంత థీ గుమ్మురనంగం
ల & గ
బరువ్రూను బుద్ధి వెం*బడి( బర్వురాగంబు
గతిం జలన్యణిహార కాంతి నిగుడ.
a wa ల అంట ౯
డర సెగ దృ న్పేవీ+4తవయస్య దెల్సు దా
మ 5 / ష్ష
రి వతేంన ఆ" జ్ఞాత+ భృంగి మోయ
మోమున భఃకాల4మున( గ శ్వఘనసీమ
సౌరుమిం చన పవామ+సరము (వాల
లే, నలక లరవీడం దను. జూచి + యలరి వాడ
సకుబు గొనియాడ నంఘుిల $ జవము గూడ.
బొక్క_మగుమేడ కేతెంచె + నెక్క_(పోడ
యింపు దొలంకాడ గో తామః శేందుం జూడ... 50
జ
న
ట్‌. ఫుణ్యవాసన. - పుణ్య=మనోజ్ఞ మెను వాసన=వలప్ర; పొంగి=జవికి; పార లెచాక్‌ =
పొశ్చెనోయన; చెనుట= స్వేదము; పె క్రొనకొ = =క లియ6గా; కప్పుర పుపూ(త= =కర్న్పూరగంధథము;
గుమ్తురన6గక్‌ = =గుమ్మనివాసనగొట్ల 6 గా, పరున్లూనుబుడ్డి వెంబడిక = పరు గెత్తు చున్న మతి వెంట
పర్వు రాగంబు?తికడవ్యానిం చునట్టి అను రాగ య పగిది; చలన, ఇణిహార కాంతి= =కదలుచున్నమణిస
రములయొక్క_ కాంతి; నిగుడక్‌ =వ్యాపింప (గా; తురక = త్వర చేశ్ర; ఏగకొ=పోవుటకో; ;ద్భ
శ్చేృపితివయస్య దెలు పు దారికొ = దృష్టి చేతపంపంబడీన చెలియ చెలు ప్రుపశిది; వతంసి తాచబ్దాత
భృంగి. -వతంనసీత్ర= =అవతీ ౦ంసము గా (జేయ బడిన, అభ్దాత=కమలనుందలి, భృంగి=ఆండుతు మై
దో యక్‌ = మొరయ( గా; మోమున భ ౩-కాలమునక = =ముఖమను వర్గా కాలమందు శకెశ్యభననీ
మక్‌ = కేశ సంభుమను మేఘమునందు; సౌరుమించన కొ=మనోజ మగు మెటిపనునటు; హూమసర
ము=చంపకసరము; (వాలక్‌ =ఒజగు చుండగా; అలకలు=ము సురులు; అర వీడక్‌ సగ మువీడం
గా ;తనుక్‌ = =తేన్ను; చూచ్చి అలరి=సంత సీంచి; వాడ 'సకోలు= సారుగు చెలులు; కొనియా డక్‌ =
పొగడ (౫; అం్బఘులక్‌ =అడుగులయందు; జవముగూడ ౯ = వేగము చేరంగా; ఇంప్రు= సొంప్ప్ర;
తొలంకాడకొ = “లతిళయింప గాగ గకొముశేందు (జూడక ఆను చంద్రుండను కేరుగలభవాలోక
దేవేందునిచూచుటకె ; ఒక్క_(పోడ= =ఒకపౌఢ స్తీ ; చొక్క_మగుమేడకుక్‌ = శేష్టమగుసౌ
ధమునకు ; ఏతెంచెకా=నచ్చెను,
ఖ్‌
మరచీపరిమళము ఫొంి నా యన౭జెనుట పెకొన( నర్మ్బూరగంధ్‌ పువాసన. పరిములించు
చుండంగ్యాపరు గెత్తుబుస్టి వెంబడి నను రాగము వ లె నెమణిదోర కాంతి వ్యాపించు చుండ (గ్కా(మణి
కెంతి బుద్ధి వెంబడిపో వు చున్న అను రాగము న్నటులున్న దని హృద యమృుత్వరగాంబో వుట కై
వ స్టా స్వా సన ము. 581
దృష్టి చేపంప(బడిన చెలియ దెలుఫు పగిది అలం కా రార్భము 'ధరియించిన తామరలోనున్న భృం
గముఅజ చు చుండ6గా, ముఖమనువ ర్జూకాలముందు క్రైశ్యమను మేఘమందు మెజుపువ లె. జం
పకసరము (వేలాడల్యా, ముంగురులు వీడంగ, పోవుచున్న తన్ను (జూచి పారుగు వెలియలం౦
దబు కొనియాడుచు డం, సుచందుని జూడ, నొకకాంత వచ్చెనని భావము.
చ. తిలకము దీర్చి దీర్పక స*తీమణి యుకే హీరదర్భణం
బలర గరంబునం జనవశళరా(గణి గనమైన వచ్చె భొమముం
_ డలి నిను లోక బాంధవు ఖ+డాఖడి నేంచినయట్టి చల్లమిం
చులవొర. బట్టి తెచ్చితిని 6 జుమ్మని చేరుదినాధి దేవినా౯ . ద్‌
టీ. సతీమణియొక్క_ తె= స్రరత్న మగునొకకా౦త ; తిలకముదీర్చిదీర్చక = బొట్లు థిద్దిదిద్ద
కయ; హీరదర్న ణంబు=వ జమ యమ గునద్ద ము; కర ంబునక్‌ = కేలున3 అలరకొ= =ఒప్పుచుం
డంగా ఏ; జనవరా(గణిక్‌ = రాజ శేష్ణుండగును చందుని ; కన్లొనళ =చూచుట కె ; ధామమం
డలిక. _ ధామ=కాంతియొక్క, మండలిక్‌ =సమూవాము చేత, పతాపపఫుంజము చేత ననిదో చు
చన్నది;లోక బారిథవుక్‌ =లోకవీయు (డవస్కసూర్యు (డని తోంచుచున్నది; నినుక్‌ =నిన్ను 3
ఖ'డా ఖడీ=క కినము గా; ఏ ౧చినయట్టి చల్ల మించులదొరక్‌-. -వీ (చిన=(శ్రమ పెట్టిన, అట్టి చల్ల మించు
లదొరక =ఆటువంటిచందుని; పట్టి=పట్టికొని; తెచ్చితిని = తీసికొనివచ్చితిని; చుమ్తని=
చూడుమనుచు; చేరు దినాధిబేవినాకొ =
వచ్చెళ =వ చ్చెను, -
మోపంచిన దినాధిబేవతయో యనునటులం,
ఒక కోంత రవలయద్దము కేల 6 బూని బొట్టుదిద్ది దిద్దక యెనిన్ను € బూర్వ్యము బాధించీ
నచం[దుని బట్టి తె చ్చితి 6 జూడుమని వచ్చు దినాధి చేవతయోయనునటులు సుచందునిం జూ
చుటకై వచ్చెనని భావము. ఈపద్యమం౦దు త్చేేకూల౦ంకారము.
చ. తరుణి యొక ర్తి వేగజని+త శమవాఃపరిపష్ప కృవమూనితాం
బరయయి పె ప్‌ంట జాజు నెదం ౪ బొణ్‌ ఘటించి మిహిస్థలిపురం
దరుం గన నేగుటె దెంచెం గడు + దక్కితి నీకని నిర లాతే కో
నిరుపమచి త్రవాసగత+నీరరుహో పహాోంబకు ముట్టుపోలిక౯. 52
టీ, తరుణియొ క _ర్రి=ఒకయు వతి) -వేగజనిత శ మపాః పరిప్ఫ క్త మానితాంబరయియి.-
“వేగఐవేగము చేత, జనిత =ఫ్రుట్టింపయిడిన (శమవా ః= స్వేదోదకము చేత, పరిప్ఫ క్త=తడుప6బ
డిన మానిత=|శేష్టమగుు అంబరయయి=వస్త్రముగ అదియై; సె చె ట=ప య్యెద; జూటిక= జాలు
చుండ; ఎదక్‌ =టోొమున; పొణీకొ= వా _స్తమును; ఘటించి = ఉంచి; మహి స్థలీ ఫురంద
రుకొ =భరా లోక జేచేందుని; కనక =చ్సూచుట కె; కడుకొ=మిక్కి_లి; నీకుదక్కితిక్‌. = నీకు
స్వాధీనయయితిని. అని=ఈ (ప్రకారము చెప్పీ;నిరలాతతోక్‌=నిర్మలాంతః కరణముతో)నిరుప
ళ్‌
582 చ ౦ ది, కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
త=పొందిన, నీరరుహాంబకుక్‌ =కమలాతుని కమల'బాణములుగల మన్మథుని
నొ న (6 ~~ _
నని స్ప ఫావార్థము, ముట్టుపోలికక =స్పృశ ంచుపగిది; వగుదెం చెక్‌ =న చ్చెను.
ఒక కాంత సుచందుని జూచుటక అతి వేగమువలన నెన ఇమట చేల దకుప (బడిన
వస్త్రముగ లె పెంటకొంగు “షర పాటు చే జూజ6గా దానిసపరించుట కె ఎద (బాణి జేర్చి వ
చ్చుచుండ లా వాదయగత నీిరయజో౦బకుని స్పృశించి నిక్కముగ నీక్రో డక్కి_తినని చెప్పిన
జల్‌ ళో 5 i ర జ్‌ J క్ష
దానివలె నుండె నని ఖావము. అనలా నార్జ్రవస్త్రముతో భగవంతుని ముట్టి పమాణము బేసీ
నిక్కు_ముగ నీకుదక్కితినని చెప్పుచున్న దానిపగిది వశ్చెనని ముఖ్యాశయము,
మ. కనకాంగీతిలకం బొక రు పతి సింళగారించుచుం గల నూ
తనముకావళి [వేల నచ్చె నలగ తాకాంతు ఏక్షింపం జ
క్క_నికొమ్ముగ్గలపురు పూని లలిమైం + గందర్ప స్మామాజ్యల
వీ న వేహూ న్వరియింపం జెరె నని నోమ్మిం జూపటు ల చ్చంగక్‌. 53
ట్రీ. కనకాంగీతిలక ంబు=చారీతిలకమగు; ఒక రు=ఒక కాంత; పతికొ=పెనిమిటిని; సీం
గారించుచుక =ఆలంకరించుచు; శేలక=హ సమందు; నూత నము కావళీ=[కొ త్తముత్యపు పేరు
(వేలక్‌ =| వేలాడు చుండ గా; అలగో[తాకాంతుక =ఆసుచందుని; వీష్షీంపక్‌ =దూచు ట కై;
చక్కని క్రొముగ్గలెపేరు = అందమగు [కొత్త మొగ్గల సరమును; పూని=గహించి; లలి మెక్‌ =
(పేమ చేత, కందర్ప సా్యామాజ్య లక్షీ .-.కం౦ద ర్ప=జమన్మథునియొ క్క, సామాజ్య=స్మమాట్టుత |
నముయొక్క_, లక్షీ=కమల; నవేనాక్‌.-నవ=నూత నవె-ను ఈవాకొ=నాంఛచేత; వరియిని
పకొ=కోరుటకు; చేరెక్‌ =వచ్చెను. అని=అనుకొను చు; నెమ్మిక్‌ = (పేమతో; చూపలుల్‌ =
చూచుచుండువారు; మెచ్చంగక్‌ =పాగ డ లా; వచ్చెక =ఏతెంచెను.
య
అనలా నొక చారీతిలకము తనపతినల౦క రించుచు. గరమ౦ందు ముకాసరమును కొ
నం! యా
ని యీాసుచం[దుని జూడ్‌ మదన సా మాజ్యలక్షీ యితనిని వరియించుటకు మొస్తలదండదీనీ
కొని వ చ్చెనని చూపణులు మెచ్చునట్లు వచ్చెనని భావము.
చ. తరళిత పారిజాతసువు+ డదావుకవాసన పిక్క_టిల్ల వి
స్ఫురదహిశ (తురత్న మయ+భూపణదీధితి పర్భ నెక్క_నుం
దరి నృపుం గాంచ వచ్చె వడిం* దద్విభవంబు సులేర్యదవై భవేం
దిర నెక సక్కె_మాడ జగ+తిం గన నెందువుష్టూోని తీరున౯. 54
Cal
టీ. తరళిత పారిజాత సుముచామకవాసన.-తళలిత= చలించిన, పారిజాత సువుదామక =
పోరిజాత ప్రున్ననరముయొక్క, వానన=వల పు వేల్పుల్యమాంక ఫువ్వులసరముమొక్క_నలపని
పు స్థా శా న ము, 5ర్రిపే
శచీప పరమ గునర్గము పిక్క. టిల్ల క = అతిశయింప €గా;విసు స్ఫుర దహీ శ్యతురత్న మయభూప.ణడీ
ధితి.-విస్ఫురల్‌ = ప్రకాశించుచున్న, అహి శతురత్నమయ=గరుడపచ్చల మయ మెన,భూన
అ= =ఆభ ర ణములయొక ,దీధితి= కా౦తి, ఇంద నీలమణిమయ భూషణకాంతియని శ-చీపర మైన
యర్థము, పర్వ్యక్ష = వ్యాపి ఇప గా; ఒక్క్కసుందరి=ఒక కాంత; నృపుక్‌ =సుచందదు ని;కాంచక్‌ =
చూచుటకై; వడికొ=వేగముతో; జగతి౯ా =భూమి యందు; తది భ వంబు=ఆను'ం|దునిసంప
ద; సురేం[దడవై భ వేందిరక్‌ =ఇం(దవిభ వలక్షీ ని; ఎక సక్కె_మాడక్‌ =పరివాసించు చుండ 6గా;
కనక =చూచుటకై ; ఒందుమ ఘోనితీకునక=వచ్చుశ చీదేవివ లె; వచ్చకొ అనచ్చెను.
%
అన౭€గా నొక కాంత పారిజాతసుమసరముయొక్క వాసన పర్వు చుండ (గ అహీశతు
రత్న మయ భూసణముల కాంతి అతిళశయి౧పంగానీసుచం, దునిజూడ ఇబుడ మి నిం[దసంపదను
వాసీంచు నీసుచందుని సంపదను జూడ వచ్చినళ చీదేవివ లె వచ్చె ననిఖాపసము.
మ. అను రాగంబునకన్న మున్ను హృదయం + బౌసన నోవీధిక
న్నను ము స్వితణపం _క్రి యంతకును ము 4 న్పాద్యపవేగంబు ఇవా
ల నహంపూర్వెక నంద వచె చ్చే నతి హే4లావె వై భవ(శియుతి౯ా
ఘన వేణీతిలకం బొకర్వు ధరణీ కాంతా గణం గనమైనక్‌, 55
ట్ర్‌, భునవేణీతిలకంబు= కా ంతౌతిలక మగు;ఒక రు=ఒక కాంత; ధరణీకాంతాగణిక్‌ =
భూపతి కేష్థు డన నుచందుని; కన్లొనళా=చూచుటకై ; అతిహేలావై భవ క్రీయు తి౯..అతి
ఫూలా=అతి విలాసముయొక్క, చెభ వ=విభ వముయొక్క్ల, (శీ = కాంతయొక్క, యుతికొ =
యోగము చేత; అనురాగంబున కన్నక =అనుర క్రికం కు; మున్ను = ముందు; వాదయం౦బు=
చి త్రముఆసననోవీథికన్న ను=ఆ మేలివృాదయ ప్ర దేశమునకన్న ;ముక్‌ =ముందు; వీకే ఆపం క్తి=
దృశక్చ్రేణి; అంతకునుముక్‌ =అఆంతకం శుముందు; పాద పవేగ ౦బు=అం్మఘులజవము; చాలక్‌ =
మిక్కిలి; అవాంపూర్వికక్‌ = నేనుముందు నేను ముందనుటను; ఒందక్‌ = పొందంగ్జా;
నచ్చెక్‌'=వ చెను.
ఒక కాంత మిక్కిలి విలాసముతో ననురాగప్భృాదయ వీతణపాద వేగములు అవాం
పూర్విక నొందునట్లు న చ్చెనని భావము, :
మ. సకిచా లిట్టుశుభా వీ స్స్‌ నచ్చుపతిం 'గాంళచం జేరి యవ్వేళ మా
కక జాలావతపాళిం జల్ల నలధాళ(కీ నేతవై మల్లికా
(పకరంబు ల్మ ల ధుమాసలక్షి వరియిం*పం ౦ ఇెంపుతో పట
_తికుమోదఃక ““సువుజాలశేసరము "లెం+ లే వై చు చందంబున వర
టీ. 'సకిచాలు=సకియలబంతి; ఇట్టు=వత్యుమా ఇ ప్రశారము?; శుభా పిక్‌ =శుభ లక్షణ
_్ర పీ చేత; వచ్చుపతిక=వచ్చుచున్న సుచందుని; కాంచకొ= చూచుటకై; వేరి = పొళలిది;
584 చ ౦ ది కాపర్షిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
అవ్వేళక=ఆనమయమందు; నూ క్రికజాలా కత పాళికొ.మా క్రికజాల = ముత్యము ల గుంపును,
అక్షత పాళిక=అవత( శేణిని; అల ధా(తీచేత పేక్‌ =ఆసుచం దునిమో (దః మధుమాసల తీ = =విసం
తలక్రీ; వరియింపక్‌ =వరించుట కై; పెంపుతోవచ్చు వె తీకుమిదక = =అతిశయముతో వచ్చువ
సంతునిమాద, మల్లి కా(పకరంబుల్‌= =మల్రీ కాకుసుమ సమావాము ల నుళిసుముజా ల కేస రములు=ప్ప
స్పజాలకింజలములను; ఎం తేక =మిక్కిలి; వె చుచందంబునక్‌ డా చల్లువిధముగ; చ లైక్‌
చళ్లైను. '
అనగా వసంతలక్షీ వరియించుటకె వచ్చుశౌతునిమిడ తెల్ల నిమల్లి కలను పచ్చని
కుసుమ కేస రములను చల్లువి ధమగ నీసుచందదుని పె పే చూడవచ్చినపుర కాంతలు నూ క్రికములను
అక్షతలను చల్లి రని భావము.
వు. జలజా ప్తాన్వయమౌళి యప్పు డలపాంచాలేందచంచన ణీ
నిలయాభ్యంతిక సీమ లేఖవరదం+తిం డిగ్గి యవ్వేటి యు
త్క_లికానంపద చే నెదుర్కో న లతా+గాతీశిరోరత్న మం
డలి యా ర్యాతిక్రముల్‌ ఘటింప బుధసం*తానంబు దివింపలకొా, 57
ట్ర్‌, జలజాప్తాన్వయమాళి=నూర్య వంక శేష్టుండ స సుచందు (డు; అప్పుడు= ఆసమయ
మందు; ఆలపాంచా లేం దచంచన నణీనిలయా భ్యంతికనీ మక్‌. -అలపాంచాలేం[డ = ఆత ణదో
దయునియొక్క_, చంచత్‌ = ప్రకాశించుచున్న, మణీనిలయ = మణిమయగ్భ వాముయొక్కా_,
అభ్య ంతికసీమక్‌ =సమిప (వదేశమందు,; లేఖవరద౦ంతిక్‌.._లేఖవర = ఇం్రదునియొక్క, దం
తిక =ఐరావతమును; డిగ్టి=దిగి; ఆ మేటి=ఆక్ష ణదోదయు (డు; ఉత్క_లికాసంపద చేకా = సం
తో పాతిశయము చేత, ఎదుర్కొనక = ఎదురుకొన (గా; లతా గా తీశిరోరత్నమండలి = నారీ
శిరోమణుల సమాహాము; ఆరాతికముల్‌=ఆరతులను; భుటింపకొ = =ఘటిల్ల (జేయ; బుధ
సరఠకౌన ౦బు=వి ద్వాంసులయొక్క_ సమావాము; దీవింపంగకొ = ఆశీర్యదింప6గా. దీకి కు తర
పద్యస। కీయ తో ననగయము.
పద్యస్థ ప్ర
చ, లలితసువర ర్ల వే తికకు+లంబు బరాబరి యూన్సం, జెంతలం
గలసి నిజా ప్పబంధుమహీ* కాంత చయం బరు జేర నెక్క_నె
చ్చెలికయిదండం జేకొని వశచింపల 'రానియొయార మెచ్చ ని |
ర్యలినవినాహరత్న మయళవమం౦ండ ప రాజము. చేచ నయ్యెడక్‌. 58
శ్‌
ట్ర్‌, లలీతనువర్ల వేతికకుల బు, లలిత = =మనోజ్ఞ మైన న్య సువర ర చే త్రిక = బంగరుబె త్తు
వారల యొక్క,కు లందు = సమూవాము; బరాబరి= “హెచ్చరికను, ఊోన్స = చేయుచుండ గా;
చెంతేలక్‌ =ఇరు[పక్క_లయ ౦దు; కలసీజకలినీకొని; నిజ పబంధుముహి కొంత చయ ౦బు.- -నిజ=స్వ
కీయులగు, ఆ _ప్ర=మిత్తు లును, బంధు=బందుగులు, మహీ కాంత=రా జులు, చయంబు = వీరల
పుష్టా శ్వా సము, 585
యొక్క. సమావాము; అరుచేరక్‌ .= వచ్చుచుండ గొ). ఒక్క చ్చెలికయిదండల = ఒక నే
సకానివా _స్తమును; "వేకొని = రహీంచి; వచింప(గరానియొయారమయు = చెప్పనలవి గాని
కిలా సము; బె చ్చక్‌ = =అతీశయింప శా; నిత ర్కలినవి వాహరత్నమయ మండప రా జము, -నిర, లీన=
=పరికుద్ధమగు, వివా వోజవివావా సంబంధియ గు, రత్నమయ=నుణిమయ మగు, మండపరాజముక్‌
ముండ ప గోోన్టమును; భే రెకాజపొందెను. అయ్యెడ క్‌ =ఆసముయనుందు. పెపద్యముతోనన్వయము.
కొ. నరపతి పాంచాలీ తి, వరు పఫనుపుచం గనక వీథి +వసియించి యన
ర్ధ్స్‌ రుచి గను పక్సైం (వాజ్మహి,థ ర వీథిం బొలుచుతుహిన+ధామునిచాయక్‌.
టీ, నరపతి =నుచం (దుండు; పాంచాల శతి వరుపను పునకా=క అదోదయు నియాష్ఞ్మ చ్రేత్ర;
కనక పీఠిక =బంగరుపీ టటయందు; వసి సీయి౦-చి=కూర్చుండి, అనర ర్ధృ్య్భయచిక్‌. .=అనర్భ = వెలలేని,
రు-చిక్‌ = కాంతి నేత; పూజ హి ధర పీథిక= పొడువుకోండపట్టున; ఫాలుచుతుహినథాముని'బా
యక్‌ =కానవచ్చుచున్న చందమామ పగిది; :కనుప క్టైక్‌-=.దూప స్టైను.
సుచర్శదుండు. క్షణద్రోద్రయు నిపంపున బంగరుపీంటటమింద ' కూర్చుండి ఉదయపర్వత
మందు. గానవచ్చు కం్చదునివలెం జూప్మ్తు. నని భావము. ఉపమాల౦ళకొరము,.
చ, విమలబుధాంత రంగనవళవిస స్మయదంబు, నుహాసదృతు.రా
ట్ప్రమదకరంబు వై దనరు౪ఃభవ్యవమహంబున, బాల్చుపూరుపో
త్రముపద ముల ల్ల సత్సి] యవి4 ధానముతో* గడిగెం. గ్రుకేశుండా
త్మమహిళ నించుదివ్యజల+ధార లం గాంచనప్యాతి నత్తణిక్‌, 60
ట్‌, మవిమలబు భా ౦తర 5గనవవి, _స్తయద ౦బు.-.-విమల= స్వచ్చమైన, “బుధ=విద్యాంసుల
యెక్క, అంతరంగ =మనమునకు, నవవిస్క యడంబు= నూతనమగున చ్చెరువు నిచ్చుచున్నదియు;
మహా హాసదృ క రాట్సఏమద క రంబునె. _ముహీ ల్‌ =అధిపలగు, అసద్భృష= సరిలేని, రాట్‌=రాజాల
క, ప్రమదకరంబునై సంతసము నీ చ్చుచున్న దియు .ై; తనరుభ వ్యమవాంబు నక. _తనరు= =ఒప్ప్రుచు
నదియు, భవ్య= =మంగళకర మైన, ము వాంబునక = తేజస్సు వేత; పొలుచువూరుపో త్రమపదము=
(ప్రకాశించుచున్న పుమవశేస్టుడగు సుచం[దునియొక్క_ పాదమును; ఉల, ల్ల సత్సి గి యవి:ధానము
తోకా. ల్ల సత్‌ =(పకాళిం చు చున్న ,_పీయ=(వీయమగు, విధానముతోకొ = జవిధి చే, శాస్త్ర చోడి
తమార్దిమ చేననుట; (వ్రజేశుండు =తణదోదయరా జు; ఆత, మహిళ = తనయొక్క. కారక 'నించు
దివ్యజల ధారలక .-నించు= =వూరించుచున్న, దివ్య=దునోష్టి మును జలభారలక్‌ = =ఊదకధారల
వేత్త కాంచన పాతిక =సు వర్ష పా_తయందు; కడీగకా=కడిగెను.”ఇచట, విమలమాగు, బుభ=
జీవత ల్నమొక్ష్యృ) యంతరంగమునకు, నవవిస్మ యదంబును;మువాత్‌ =అథికు (డగు, "సత్‌ = _శేన్దూం
జన్కబికు రాటొజచందునకు, ప్రనుదకరంబును; హ్రూరుపో త్రమపదముజవిష్ణుపాదయును ; (పజే
-శుండు= బహు ఆతృమహిళ =. సర స్వతీథేవి). నింఛుదివ్యజల ధారలచేత | కడి.గెనను న్నర్ధాంతరము
దాగేలచుచున్నని. ఒఅ త్తలీకొ=ఆస్హఘయనుందు..దధీనికు త్రర పద్యన్థ క్రియతో నన్య యను,
74
గా
a
86 డం, డి కాసరీణయము, న వ్యాఖ్యానము,
లో
CH
చ, యువతులు పాట. చాడ న*వ్రాత్క_లికకా శుభమం(త జాలకం
జవనిసురాళిక లైలుప 4 నాత.ణదోదయరా జొసంగునిం
పుభుపర్క మన ఎ్రసకు*లా[ గణి కుత్చవ మూన్చె. + జం|దికొ
న్స యీ
'వళవిభో చ నాధరసు4థార న మిట్ట ద్‌. యన్న కె వడీక్‌, ol
I న
ల్‌
ట్రీ, యువకులు కరు పాట యాం పాటవ చుచుండలా నల
భూనుర సంఘములు; .నవో లిక్‌ .- నన=నూత నమ గు, ఉత్క_లిక క్‌ = సంతసము చేత; శుభ
ము జలు. వస్‌ మంగళరర మని మంత = మంతములయొక్క, జాలక ౦బు=సమూ
వామును; తెలుపక్‌ = తెలియ (జేయ (౮; ఆతణదోదయరాజు; ఒసంగునింపవు మధుపరము, -
ఒసంగు=ఇచచ్చిన,ఇంపవు=మనోవార మగు, మధుపర్య_ము= పెముంగుతోకలి లిసీన తేనె మొదల గున
డి 'వినావామందు వరునికి కన్యాదాత మధుపర్మ_ము నొసంగుట (పనీద్ధము; అన్న పకులా
(్రోణికికొ=ఆనుచం దునకు; ఉత్సవము = = వేడుకను; చం[దికాధవళ విలోచ వాథరనుధారనము.-
వం,దికాధ వ భవిలగ చనా =చం[దికయను కాంతయొక్క, అధరనుధారసము = మోవియొక్క
యమృతర సము; ఇట్టి దె=దీని కిసమ మైన టె; అన్న వడిక్‌ = అనినరీతిగా; ఊఊ న్బె౯= చేసెను.
సుచం[దునకు క్షణదోదయు 6 డొసంగినముధుపర్క_ము చం|దికయొక్క_ మోవి తే నె యి
టిజే యని తెలిపినపగిది సంతసయూన్నె ననిభావము.
కు ॥|
చ. కనకపు గడా నొప్పుమహి+ కాంతునిముంగల నప్దు చక్క. చా
ర్చినబలు చెం[దశావి తెర 4 జిష్టుదిశాధ ర భాసమాన సూ
ర్యనికటకోభి సాంధ్యరుచిశయందము గై ౫ కొనెం బది పీవిలో
చనకమలాను మోదరస+జూతము మిక్కి_లి పాచ్చం 'జేయుచుకొ, 62
౨ _ టీ. అప్థ౭ఆసమయమందు; కనక పుగాకా = బంగరుపీఠమందు; ఒప్పుమహి కాంతుని
ముంగలక్‌ = ఓప్పుచున్ననుచందునియెదుట ; తార్చినబలు చెం దక్తాపి తెర = ర-చియిం౦ంచిన
గొప్పచెందకావివ న్నెగల కాండపటము ; పద్మినీవిలోచనకమలాను మోదర' సజాతము. పది
లా లీ ల్‌ జ న్‌ా .
నీ=పద్మనీజాతి స్ర్రలయొక్క_, పద్మలతలయొక్క, విలోచనకమల = కార అవ ంటికన్ను లక్‌
కన్నులపంటి తొమురలక్కు అనుమోడర'స =సంతోవర స సములయొక్క, జా తీముజగుంపును 3 2
చృంజేయు చుక = అతిశయింపంజేయుచు; తారక =ర-చియింప6గా; బిషుదిశాధర భాసమా
నసూర్యనిక ట శోభి సాంధ్యరుచియందము.- భిష్ణుదికాధర=జపొడుపుకొండయ ౦దు, భాసమాన=
వెలు గుచున్న, సూర్య = సూర్యునియొ క్క, నికట=సమిపమందు, శోభిజ(వ కాళించు గున,
"సా౦ధ్య=జఆదయసం ధ్యాసంబ౦ధియగు, రుచి= కా ౦తియొక్క, అంద ము = = సౌందర్య మును. న్‌ా
కొ నెక =(గహీం చెను. "
బంగరువీ ఠఈముందు( గూర్చున్న సుచర్యదునిరేమిదు ట (జందశావి తెర బట్టి, యుండ
గా నది పొడుపుకొండ సెం బొలుచు సూ సూర్యు నిముందర వెలుంగుచున్న యుద డయ రాగమపగిరిం
సుష్టాశ్యోన ను. 587
బద్మినీలోచన కమలములకో వికాసమును జేయు చు6 (బకాశింవెనని భావము. ఇచట నుపమా
లంకెరము,
ఛా, ఆ వేళ మ్షణదోదయక్షి తీవ రా+ భ్యర్ల స్థ సలిం జేర నా
భీవారంబుల కెచ్చరించి బలుహో+* భీం సతు ్పరోధుం డుమా
. చెవిసన్నిధిః బొల్పుభూ పసుతం దో డ్రెచ్చెక్‌ వర్యశీ మమా
గ్నేవర్పొవివాచేవు యంచు సరసో కి న్ఫూసురు ల్పల్కల౯, 63
టీ, _ ఆవేళ కొ=ఆసమయముందు; క ణదోదయకీతి వరా భ్యర్ల స్ట సలికా= కణదోడ యరా
జసమిపమును; చేరక =ఫాందుటకు; పురోధు౦డు = పురోహీ కుడు) ఆ ఆళీవార ౦ంబులకుకొ =
వయ ప్యా'సమూహము లకు; ఎచ్చరించిజఎచ్చరిక (జేసీ; బలుహాళీక = అత్యాస. క్తిచేత 3 జ్ఞ్యమా
దేవీసన్ని ధక్‌ =పార్ళతీ బేవి సన్ని ధానమునందు; పొల్సుభూ పసుతక్‌ = ఒస్పీయున్న చం దిక
ను; వర(శ్రీక్‌ = కేష్టమగుళోభ చేతు మమాగ్నే వరోవివావేషుయంచు 'సరసో క్రి కొ.
మమా గ్నే వర్చోవిహవేషుయంచుల, = ఈమంతరూపమగు సరసో కిక్‌ = ఉతమ
వాక్యమును; భూనురుల్‌ = (బాహాణులు 3 పల్కాంగక =వచింప6గా; తో డెఇ్చకొ=తోడు
కొని వచ్చెను.
వీ, నిభిలాద్భుతముగ ము? స్పీటిమన్నీ ని వె
ల్వడి తోంచులచ్చినె*లంత యనంగ.
దళతళ మనుచుక్క_.*చలిచాలు వలగొన.
గను పట్టుశీ తాంళు+కళ యనంగ
నధికయత్నమున నెశయ్యన నడ తం-చుర
తీశునిపట్టంపు+ శేనుం గన.
భువనై కమాహాంబు + పొదలాడ నలువయం
తిక ముందుమోహీనీ 6 దేవి యనంగ
. ఇారుకుల దేవ తానివా+సమ్మ వెడలి"
యజరవని తాళి చుట్టు రా * నాళి యత్న
రితి నల్లన నడుచుచు 4 నృపులు గాంచి
నిశ్చలత_ నిల్వ గురుం జేర 4 నెలత యపుడు. 64
Gl
ట్రీ, విఖిలాద్భుతముగక్‌ .- -నిఖీలజసమ స సజనులకుః అద్భుతేము గక్‌ = ఆశ్చర్యకర ముగా,
మున్నీటిమన్నీ నిక్‌ =సము[దరాజగు పా లత డలిని; వెల్వడీ = "వెడలి; తోంచుల చ్చి నెల తయ
న 6గకొ.-కనయిడులల్షీ బేనియన యగ; తళతళయను చుక్కా వలివాలు=తళతళ యని (పకాశిరాదు
ఫొ
5885. చం ది కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
రిక్కూ_లను కాంతల ణి; వల గొనకొ=చుట్టు కొనగా; కనుపట్టు కీ తొంకుక ళ'యనం?గ కా = ప్రాం '
పట్టుచున్న చందనూమకళ యన్నట్టు గా; అధికయత్న మునక్‌'=బహు[పయత్నము చేత; ఒయ్యి'.
నక్‌ =తిన్న గా;నడ తెంచుర తీళునిపట్టం ఫు కే నుంగన6ంగక్‌ =నడ చునట్లిమన నృథుపట్ట్రపుగజమోయ
నునటులు;భు వ నెక మోవాంబు. _-భువన=లోకిములక్కువీ క= ముఖ్యమ గు చూవాంబు=వ ల ప్ర ప్ర; పొ
దలాడక్‌ = వర్జిల్లునట్ల్టు; నలువయంతిక మొందు చమూపోనీచేపేయనంగకొ: _నలువయంతి క
మొందు = బ్రవాసమిపము. పొందుచున్న, | మోపొనీబేవియనంగక్‌ = “మాహి నీ'జేవియానునట్లు;
చారుకుల దేవతా నినాసమా, -చారు= సుందర మైన్కకుల దేవతా! = =కుల దేవతయొక్క., నివా సమ్మ=ఊ
నికిపట్టునుండి; వెడలి= చెబు చేతి; అజరవని తాళి= దేవవనితౌ సంఘము; చుట్టు రాక్‌ = చుట్టుకొని
రాలా; ఆభియత్న రీతిక.- ఆభళి=సకియ లయొ క్క, యతేష = ప్రయత్న ముయొక్కు దతికా =
భంగిచేక; 'జల్ల నక =తిన్న గా; నడుచుచుక్‌ ; నృపులు = రాజులు; కా౦చి=మ్రూచినిశ్పలతక్‌ '
=అ చరిచలత చేతునిల్వక్‌ =నిలువ (గ; అపుడు=జఆసమయమందు; నెల త=చందికగురుకా తం -
డిని చేరక =సమోవించెను,
అనంగా నెల్లరకు నచ్చెరువును గలుగ(జేయు చుం బాలకడలినుండి వెడలినకలి మి:నెలం.
త్రవలె రిక్కు_లు వలగొన్న చంద్రకళవ లె నతి; పయత్న ముతో నడిపించు మరునిపట్లప్రగజమున లె
నలువ చేరువకు (బోవు మోహీినీబేవివ లె, నాచందిక కుల దేవతా స్థానమును విడిచి. తంగడి?
విధము6 జేరె నని భావము.
మ. కనకాంగీవముణి యాత తృద్భ[ గిపుముహో+కంజావలి.న్నె న్మెట్టుతీ.
రున బొక్క. మృగుమెట్టుంబ్రొల్పుటిక నం+ఘలీ ౬ లారి యవ్వేళ నో
జననాథాగిణిముంగలన్ని నిలువనో+జ న్మూసురు ల్మ ల,౦జుల
ధ్యనిం గ న్యావరణంబు. జెప్పిరి పుమోళదం బూన బంధు ల్మదిక, 65
, టీ. కనశకాంగీనుణి= =కాంతారత్నమగుచం(దిక ; ఆత తృద్భ(గిపు మహాకంజావళిక్షా,_
ఆత్మ=తనయొక్క_, దృక్‌ = =వ్మేతములక్కు, రిఫ్రు=శతువగ్కు.. మహాత్‌. =అధికమగు, కంజూ వలీకొ=
శామరవూబంతి ని; మెట్టుతీరునకొ=త్రక్కు_రీతిగ; చొక్కమగ. మెట్టులుబాల్బుటికక్‌ = శేన్ధ
ముగు తలంబాలుప్రుటికయ ౦దు; అ౦ఘు౨ల్‌ = అడుగులను ; తౌర్చి=ఊంచి; ఆవేళ ౯ా=ఆసను
యమందు; జననాథా(గణిమంగలకొ=సుచం దునియెదుట..; నిలువక = -నిలిచుండ౭7ా ఈ
జ్‌ = [కనముమగ; భూసురుల్‌ = (ొహాణులు ; మంజుఅధ్య నిక. --=మజూల = ముటోజ్ఞ
బ్లా
మగు, ధ్వనిక =ధ్వని చేత; క న్యావర ణంబు డా క న్యావర ణమును'; బంధుల్‌ = బంధు జనులు;
ప్రమోద ం౦బు = సంతసమును; మదికొ = మనమునందు ; ఊనకొ = వూనునట్టుగా; ఇప్పిరి జ
వవించిరి.
అనంశా చం దిక' తన నేత్రములకు శతు. వ కమల (శేణీని పాదముతో (దొక్కుచు
న్నదానివ లె. దల ల(బాలుఫ్రుటికయం దడుగు లిడ్డి సుచందోనియెదుట నీళువ (గా (ాహ్హణు
లు కన్యావర ణము జెప్పిరని భావము.
ష్‌. షూ శ్వా న ను. 59
మ. వనజాశ్షు బ్ఞవళంబుం బాడుగ మహః వాది(త నాదంబు బో
రన జారూ _క్రింబురోహితుండు స స హరిః *కుర్యా తదా మజ ద్ద
మని చి తంబుగ మంగ ళాష్ట్రక్రము నోయ్యం బొప్పంగాయ జెప్పి |
భఛోనలగ్నం. బజె' చేశ నంచు. ఏీవరిం+పక్‌ సంభ )మానుస్థితి౯. రర
»
ట్రీ, వనజా శ్రుల్‌ =స్రీలు; ధవశంబు=ధవళమను పొటనుు పొడ యకా=పాడలగా; ము
హూ ర్తకాలమందు స్త్రీలు కొన్ని దేశములలో ధవళ మనుపాటను బాడుట. (పసీద్ధము
“పడతుల. ధ.వళములు సెండ్డి($పాటలు. చెలగెక్‌”” అని. (పాచీన [(గంథములయందు (
జెప్ప (బడియున్న దె; మహావాదిత శాదంబు.-బుహాత్‌ = అధికమగు వాద్మితే =తత్రము ఆన
ద్ధము- సుషిర ము. భునము . ఆనునీవాద్య;చతు స్ట యమయొక్క, నాద ౦బు=ధ్య్వని; బోరొ_నక=
బోర ని ధ్యని(జేయ (గ; చారూ క్రిక.-ఛారు = రమణీయమ గు, ఊ కిక్‌ = వచనము వేక్‌; ఫు
రోహీతుండు = ఫురోహీ తుండు; సహరిః కుర్యాత్స దామంగ ళమ్మని, సవారి కుర్యాత్స దామం
మతు చు; చిత్ర ంబుగక =-వింశగ, మంగ శౌన్టకము. = మంగళ ముల యెనిమిదిం టీని; చెయ్యం.
=.ఇంప్రుు ఒప్ప్వగాక్‌ =ఒప్పునటులు;: చెప్పీ = చదివి; కోభనలగ్న ౦బు= శుభ లగ్న ము;
అచె చేరెనంచుక్‌ = అచజి సమోపీంచెననుచు; సంభగ్రమానుస్టితి౯ = _ప్రవావామువంటి సంతస- '
మందునికి చేశ, అతి సంతో షముచేతననుట; వివరింపక్‌ = “ విశద పజుప లా. చె పద్యముతో
నన్య యము.
మా జలజూప్తాన్వయు. దై త్యభేదిగం దనూ+జ. న్వారిఠు క్పాణిగాం
గలిత శాత్యం ద్‌ అంచి “య త్తజీ నినూం౦ ఈక న్యాం (పదాన్యామియం
చవలపాంచాలుండు దారం బోసం'దనకళ న్యం దత్సుచం[ డావనీ
వలజా నేతకు లేఖపాళి ప్రసవ వ్రాతంబు -వర్షింపంగళా. 67
ట్రీ, జలజా ప్తాన్వయుక్‌ = సూర్య వంశజు (డగు సుచం(దుని; దైత్య భేదిగక్‌ = నారా
యణుని గాను; తనూజక్‌ = కూంతురగుచందదికను; వారిరుశ్వ్చాణీగాక = లక్ష్మీ దేవిని గాను)
కలిత కాతక్‌ =బప్పుచున్న వీ కచి"త్తమతో; తలంచి=ధ్యానించి; అ -త్రటీకా=ఆసమయమందు;
ఇమాంకన్యాం (ప్రదాస్యామియం చుక = = ఇమాంక న్యాం (పదాస్యామియను మంత్రము నుచ్చ
రించ్లుచు; అల పాంబాలు(డు = ఆక్షణదోదయ రాజు; తత్కుచందావ నీవలజా నేతకుకా్‌ =
సుచందుండనుశే పీరుగల యాభూప తికి; లేఖపాళి = సుర సంఘము 5. (ప్రసవవ్రాళంబు = ఫున్ను
సంఘమును] వర్షింపంగక్‌ = కరియ (గా) దార బో సెక్‌ = =ఉదక ధారా పూర్వకముగ6 గన్యా
దానము జేసె ఆ
+
అనంగ నుచం(ద్రునీ నారాయణమూ ర్షినిగాను చందికను. లక్ష్మీ దేవిని'గాను ఏకచిత్త
ముతోం దలంచి సుచం్యదునకు ౬ జంగ్రేకను క్షణదోదయుం కుదకధాశావూర్వకయగ దాన
ము చేసెనని భావము.
ళ్‌
590 చ 0 ద్రి కాసరిణఇయమూు, న వ్యాఖ్యానము,
చ. ధరణి. బరస్పరో క్రి జవ4+చాంటక యుండ ఖటింపం గర తో
యరుహశ రుండు గావున. ద+ దాత్మ్య నన న్సరిగా వధూవరు
ల్నీరముల నుంచీ రప్ప్రు సుడ+జేరకము ల్పతి మున్ను దార్బెస సుం
దరి యట 'మున్నె చేశ నని 4 తత్పియ బౌంధవు లుగ్గడీం పంగక్‌. దర
టీ. ధరణికా = పుడమియందు; పరస్పరో కిక్‌ .---పరస్పర = ఒండొరులయొ
కు ఆ క్రిక్‌ = వచనమును జవదాంటకయు౦డక్‌ =మో అకుండునటులు ; - భుటింపకా = కలు
గ౭జేయుటకు; తోయరువాశరుండు = కమలళరుండగుమరు డు; కర్త = సతం తుండు; -క్రా
వునక్‌ = అహేతువుచేత; త దాత్మ ననక్‌ =ఆమన నృథునియత్న ము చేతునోయనునట్లు;సరి గా క్‌ =
సమానము గా, పభూవరుల్‌ = చండి కొ సుచం(దులు; అప్పు = ఆసమయమందు; గుడ జీరకము
ల్‌ = గుడ మును జిలకజ్లను; శిరములక్‌” = శిరస్సులయందు; పతి = పెనిమిటియగు సుచం
దుడు; మున్ను = పూర్వము; తార్చెక=డాం చెను, సుంద రీ= =చందిక; అటము నె న్నె= అంత
కుముందర నే; చేర్చెక్‌ = ఉంచెను; అని=అనుచు; తత్పిియబాంధవులు,-తత్‌ = ఆవధూ
వరులయొక, వపీయబాంధవులు=[వీయులగు బందుగులు; ఉఊస్దడింప౦ంగక్‌ =వచించునట్లు;
ఉఇంచిరి = ఊఉ ౦చినవార లై 8.
అన౭శా మన్మథు6డు వధూవరులను [పేమాతిశయమున నొండోరలమాట నతి[కమింప
కుండునటులు చేయువాడు గాన నామన థుని [పయత్నముచే నుంచిరా యనునటులు బె
లము జిలకజ్ఞ యేకకాలమందు వధూవరులాండొరుల శిరములం౦ దుంచి రనిభావము. పతి
పత్నిశిరమున గుడ జేరకములు ముందు చేర్చిన బతిమాటకు6 బత్ని జవదాటకుండు ననియు ప
తీ పతిశిరమున గుడజీరకములు ముందు చేర్చిన బత్నిమాటకు పతి జవదాటక యుండు
ననియు నొక వార్త గలదు గాన. దత్సి)యబాంధవులు ' పతి మున్ను చేర్చె ననియు
అంతకుము న్నె చేశ్చి ననియు వచించి రని భావము.
Ua
పత్ని
క. అలనుహిపతి మది సమ్మద, వులరకొ నూంగల్యతంతు 4 నానేన యటం.
వెలమి. బురోధుండు చ దెలుపయంగలకంకికి. చాళిబొట్టు 4 గట్టైలా జక్‌ గాక. 69
Ca
టీ. అలమహి హీపతిజఆసుచందు(డు; మదిక్‌ =మనసునందు; సమ్తదమలరకొ = సంతస
మొప్ప౭గా; మాంగల్యత ౦తు నా నేనయ టం చుక్‌ = మాంగల్యతంతు నా నేనయనుమ ం(తమును
జెప్పుచు; బలమిక్‌ = సంతోషముతో; పురోధు (డుజప్పరోహీ తుండు; తెలుపగకొ = తెలియ జే
యంగా; కలకంఠికికొ=చం। దికకు; తాళిబొట్టుజబమంగళ నూ తమును; చక్కకొ=చక్క_గా; క్‌
స్రైక్‌=క న్రును,
మ. సకిపై నానృపమౌళీ నింప నలకం+జాతాళ్నీ గో తాధినా
'యకుపై నింపగ సేస సబా ల్లనరె సా+వ్యస్స్ఫూ ర్తి ది న వ్వేళం ద
మస్టాశ్వాన్న ము. 591
- త్ఫుకరాలంకృృతి నాదవాదములు దో*డో మించ సాహిత్యపో
పకుం డజా ను శు దార్చున్టున మణీశజాలాభి జే కం బన్‌, 70
జ (మ్‌
ట్రీ, సకి+పెకా = =చం దికమో 6ద; ఆనృపమా ళీ= ఆనుచం[ దు (డు; నింపక్‌ = సేసలు లునింప6గా;
అలకంజా తాక్షీంఆచం దిక; గోతాధినాయకు పెళ =సుచం(దునిమో 6ద ; నింపకా =నింపంగా,
నేసయాలు=తల (బాలు; సామ్య న్ఫూ రిక్‌ = సమానస్ఫూ ర్ట చేత; అ వ్వేళక=ఆసమయమం౦దు;
త త్చుకరాలంకృతినాద వాదములు, -తత్‌ =ఆవధఘూవరుల యొక్క, సుజ కేష్పమగు, కర = పహ
©
సమంద లి, అలంకృతీ=కంక ఇకాద్య్యలంకృతులయొ క్క, నాద=నిదములనెడు, వాదములు=
అటే | శ eS
వా స్వి వాదములు; తోడోకా=వంటనె; మించకొ = అతిశయింపంగా; సాహిత పోపకుండు.-
గ లాం | శ్‌ |
ర _ కద క తళ సం! జం సం ళు ఆరు నప శః
సాసాత్య =సాంగ త్యము నక్కు పోహకు 6డు=అఖివృద్ధిప అ చునట్టైవా (డు; అహైస్తు9ండు=మరుండు;
ఇచట, తత్సుకరాల ౦కృతి నాద వాదములు .-తేతీ =్యపసిద్ధమగు, సుకర = మనోజ్ఞ మగు, అలం
కృతి=ఉ పమాద్య ల ౦కారములు, నాద=ధ్వనులను, వాదములు, సాహిత్య పోపషకు (డు=సాహీ
త్య విద్యకు బో షకుండ ను నర్థము దోంచు చున్నది; ₹ తార్చునద్దునమణీజూ లా ఖిేకంబు.- తారు =
చేయునట్టి, అష్టనమణీ= =వ(జములయొక్క, జాల = సమూహము యొక్క, అభిచేకంబనకొ=
అభి షక మోయనునట్టు; తన ౯ =జఒప్పెను,
చందికాసుచందు లొకరిపై నొకరు నించు సేసలబాలు సామ్యస్ఫూ క్రి 8చేత నొండొ
రులకు నానుకూల్యమును పోపీంచు మరు డు సేయు రవలరా శియొక్కయభి షే సేకచూ యను
నటు లాపప్పె ననిఫావము- వస్తూ కే) జూ అంకారము.
మ, కపిలావాచనభ[ దవేళం దగి రాళకాంతానిభు ల్చేసము
_త్రేపుచా లారొ_ను మెట్టుంబాల్పు టిక లు?ద్దీపించు పన్కా_.డిత్‌ం
దపనీయాంశుక సూను సంభృతతులా+త్యం బూన లావణ్యభి'
గ్యపటు[శీసమరీతిం దెల్ప సరి దూం+గ న్నిల్బు చందంబున, _ s7|
టీ, కపిలావాచనభ ద వేళక్‌ .-కపీలావా చిన=వివాహాంగ భూతమగు [కియావి శేషము
యొక్క, భద వేళకా = శుభ్గ వేళయందు; ఆకాంతావిభుల్‌ = ఆవధూవరులు; నేసము తెప్ప
నాల్‌ =సే సేసముత్యముల యొ క హవా లోణిని; తార్కొనుమెట్టు(బాల్పుటిక లు = కదిసీనతల (బా
లుపుటికలు;ఊద్దీసించు=[పకాశించు; సెన్యా(డితోకొ = _గొప్పకాండి[మాంకుతో, యుగముతో
ననుట; తపని నీయాంశుక నూను స ౦ భృతతులాత్త క .- _తపనీయా౦శుకసూను = విష్ణుపు(తుండగు
మరుని చే 'సంభృత=భరియింప 6బడీన) తులా=[కౌసుయొక్క., ఆకేక్‌ =స్వరూపమును; పూ
నక్‌=(గహింపంగా; లావణ్య ఫాగ్యపటు శీ సమరీతిక్‌.-లా వణ్య = చక్క. 6దనము యొక్క,
భాగ్య= భాగ్యముయొక్క_, పటు=సమర్భ మగు (కీ=కాంతియొక్కా, సమరీతిక్‌ =సామ్యమును ;
"తెల్పక్‌ = తెలుపుటకు, నరిదూగక్‌ = సరిశాతు ల6దూ (గుటకు; నిల్చుచందంబునక్‌ =నిలుచు
రీతిగా; తగిరి=ఒప్పిరి,
5 92 చ ౦ ది కాసరిఇణయము, సవ్యాఖ్యానము.
అన €గా చంది.కాసుచం[దులు, మెట్టు (వాల్పుటి కలువధూవరుల యొద్ద ను ౧ఛు.కొాడే [మౌ (
కుతో చూపటురకు మన్న థుండు ధూ 6మ[తొనువ లెనొప్ప లగా, అందు తములావ ణ్యాదులను
బెలుపుటనై సరిశాందూంగినట్లు సమముగ నొప్పి రని భావము.
చ. అలయినసన్మహన్స్యురణ + నందుచు శ్యామయు నాకలాపినీ
కులతిలకోత్పవాకలనం $ గూడుచు నాజారివంశ నాయకుం
డలరి యజ్మసము న్వైలయ థీ నయ్యెడ నంచితమం[ తశ క్రీం ద
తు లితక్ష రాం బుజస్థలులం + గట్టిరి కంకణము ప్టరామరుల్‌. 72
అత జ జా అద శ " న న జ
టీ. అలయినసన నృహస్సుర ఇక్‌ .-ఆలయిన అను చందునియొక్క- సత్‌ = (ేస్ట
మగు, , నుహః=,పతాపముయొక్క ణ్‌ స్సు అక్‌ = (పకాశమును; అందుచుక్‌ = వాందుచు; శా
నుయుకా = చం(దికయును; ఇచట, అలఇన= ఆనూర్యునియొ క్క, దుహా౭స్ఫు రణకా= (పకాళాతిళ
యమును; అందుచుకొ;. శ్యామ యు క = ర్యాతియుననువిరోధార్థముదో చు చున్న ది; ఆకలాపినీ
కులతిల కో క్నృవాకలనక్‌.-ఆకలావినీకుల తి లక=ఆచం(దిక యొక్క, ఉత్సవ = వేడుక యొక్క,
ఆకలనక్ష = పా పిని; కూడదుచుకొ=పాందుచు; అ వారిపంశ 'నాయకొుండు=ఆ సూర్య వ ంశ నాయకం
డగు సుచందుండు; ఇచతు కలావీనీకులతిలక = మయూరీ ేస్ట ముయొ క్క, _ఉత్సవాకలనయ
గూడు చుక ;ఆవారివంశ నా యకోండు= సర్బకేష్టము అనువిరో ధార్థము దోంఛుచున్న ది; అలర=
సంతనీంచి; అజ[సముక=ఎల్ల పుడు ; వెలయక్‌ ౫ పకాళించుటశై ;అయ్యెుడక =. ఆసమయ
మందు; అంచితమం(తశక్తి౯-. _.అంచిత=బ్బచున్న, నుం త్రశిక్రకా = మం(తేసామర్థ కము చేత,
తత్క-లితక రాంబుజస్థలు లక్‌, .-తత్‌ = ఆవధూవరుల యొక్క, కలిత=ఒప్పుచున్న , క రాంబుజ
స్థలులక్‌ = = కేలు దామరల యొక గ్రా: దేశము లందు; ధ.రామరుల్‌ = బాహణులుక 6కఇముల్‌ జకం
కణములన్సు (పతిసరములననుట; కట్టిరి.
అనంగా సూర్యస్ఫురణ చే రా్యాత్రివెలయునటులు మయూరీమపహకోేత్సదమును గూడి
"సరి శేషము సంత సీంచునటులు మర్మ తశక్తి చే శ్రాపలు వధూవర లకోర 9బులయ.దు( NOE ౯
ములు గట్టి రని భావము, సూర్యవంశ శేషు డగుసుచం(దుని సతొపమునకు చండిక నంత
నీంచునటులు చంది కానుహోత్సవమును గాడి 'సుచం(దు. డెల్ల పుడు సంత సించు నటులు
కఈ౦0కణముల. గట్ట రని న్వఫావాఖఫిపాయము. -
చ..అభిచికురాసువర. స్యువసః నాంచల సం గధి తాంళు కాంతుండై క
యలనరపాలహాాళీ .విముళలాంబుజరాగవివాహవీఠ8కా
స్థలి వసియించి .లాజసము$ చదాయమున న్నిఖభెహాూవు: 'మూూన్చె "ను
“త్కల్సిక చెలంగ భూసురవి+తానము మం(తము లుగ్గ్షడింపంగకా. 7:3
టీ, అలనర వాలనూలళి ఆసు.చం[ధు (డు; అలి చికు రాసువర్ల వస ధ్నాం:చభ సంగ ఢితాంళు
"కాంళు (డై. - అళిచికురా=భృంగములవంటి కుంతే లములుగల చం(దిక యొక, సుపర్‌ సనన
, | | షే
సు స్టా శ్వా స ము. ర్‌9దే
'జంగరుపస్త్రము యొక్క, అంచల=అంచు వే, సం(గథిత =కట్ట (బడిన, అ ౦భుకాంతు ౧డైజఐప
స్మముయొక అ(గముగలవా (డై; ఏిమలా ంబుజరాగవినాహ కి కాస్థలిక . -విమలంస్వచ్చుము
న్కు అంబుజరాగ =పద్మరా కములయొక్క_, వివాహాపీఠి కా= పెండ్లి పీంటటయొక్క, స్థలిక్‌ ఇవే
శ్రనుందు; వనీయించిజకూర్చుండి; లాజసము దాయమునకొ.-లాజ= లాజలయొకగ, సము డొ
యమునక్‌ అసమావాము చేతను; ; శిఖిక్‌ =అస్నియందు; హోమము = వావనమును; ఉత్క_లి క =
సంతసము; చెలంగక్‌ ఒప్ప యంగా; భూసురవితానమ=బాహణసమూవాము; మంత ములు=
మంత్రములను; ఉగ్గడింప (గక =వచింఛుచుండలా; ఊ న్చె౯=జఒనరిం చెను.
అనంగా సుభందుండు చందికావస్ర ముతో. దనవస మునకు ముడి వేసికొని పద రాగ
మయఫీవమ దు గూర్చుండె (వాన్తాణులు మంత్రముల నుగ్గడించు చుండ లగ లాజహాోమను
ఆ ఓ
ము నగ్ని యందు జేసె నని భావము,
సనెక్షల్‌ హత్తి జా నం(ఘి చెలి చం? చత్కు డ్యచి.తాత్మ ని
ల్పినకంతుండు పురాకృతాగము సనం 4 జి త్తంబులో నిల్సి యం
చనర కిం దను: (బోవు నుంచు. దదను+వ్య్భాయోపధిం డాసీ వం
దన మూన్నం గని (పోతు నం చభయపా+దం బూను చందంబునక.74
టీ. చంచిత్కుడ్య చి తాళ్యకా.- చంచళొ=[పశాశించు చున్న, కడ్య=గోడ యందు,
చితౌళ కొ=చి త్రరున్రభాపముతో; నిల్చినకంతుండు=నిలుచుండిన మదనుడు; పురాకృతా
గము = ముందు చేనినయప రాధము; చనకా = పోవుటకు; చి త్తంబులోనిల్సి = వాదయముం
దుంచి; అంచనర క్రిక్‌. అంచన = ఒప్పుచున్న, ర క్రిక్‌ = (పేమచేతి; తనుకొ పోవు
భుంచుకొఇపాలింప్రుమశుచు; తదను చ్చాయోపధికొ.-తత్‌ =ఆస నెకంటియొ క్క, అకుచ్చా
చిరూ జు, (పతి చ్భాయయొక గ్రాం ఉపధిక్‌"=వ్యాజము చేత; డా సీ=డ స్ట జే; వందనము=వనుసా్క్కార
ముకు; ఊన్నక€ =చేయ (గా; కని=చూచి;పోతునంచుక్‌ = పాలింతునను చు) అభ య పాదంబు=
అభయమునిచ్చుపానముమ; ఊ శు ఎచందంబునక్ష = =౨ఎటాంచు తేఅంగున; చెలి= చంద్రిక; అం|ఘీ=
పాదమును; ననేకల్‌ =స నెకంటిని; వా త్తంగంజేసె సె = =ఆ(కమించునటులు చేగాకు.
చద్మదిక్క స స్తపదియందు నెదుట నుంచినస నెక౦టి యందు గోడమో(ద [వాసియున్న
మగ్నండు (పతిఫలించు నెపంబున। దాను బూర్యమం దొనరిం చివట్లి యస రాధమును పోవా
డుట కనమ్నుం జి శమం దుంచి రశ్నీంపు మని నమస్కంరిర్ణిపంగాం గాపొడుదు నని యొప్పుకొ
న్న దానిపలె, పాదము వే సనెకంటిని 'స్పశించె నని భావము.
చ. జనపతి మాళి భూసురు లొ+సంగుశుభాతుతపాళి. దాల్చి యం శ
ననలు ఫఘటించునార తులు * గన్లెని యంత వధూక రా త్తీహ
స్తనళినుంజై ముదంబున ఆ సత్కు.లచేవగృహం బు. జేర నె
య్యాన, జనియెక్‌. గలధ్వనుల 4న నై దుఫు లింపుగం బాటం బాడలక, *75
75
క
ఠా
594 చ ది కౌసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
టీ. జనపతిమాళి=సుచందు(డు; భూసురులు=(బాహాణులు; ఒసంగుళు భాతుతే పాలిక,
సంగు=సమర్చించిన, శుభ =మంగ భ కరమెన్క అక్షత పాళిక'=మంకాకుత శేణేని; తాల్చి=ధ
రించి; అంగనలు=కాంతలు; ఘటించునారతులు = ఇచ్చునట్టహార తులను; కన్న ని = చూచి;
అంతక = అమి (ద; వధూకరా త్తవా సనళిను 6డె.- వధూకర =చందొకవా స్త్రమును, ఆ తీ=పాం
దిన, హా సనళిను (డై=జకరకమలముగ ల వా6డ్రైనముద్గంబునక్‌ = సంతసము చేత; ల సత్కుుల దేవగ్భ
వాంబు, -లసక్‌ =(పశాశించుచున్న కుల బేవగృనాంబు=కుల దేవ తొ మందిరమును; చేరకొ=
పొందుటకై; ఒయ్యనక్‌ =తిన్న ౫; కలధ్యనులక్‌ = అన్య కమధురమగుధ్భనుల చేత; ఐదు
వులు=సువా నీనులు ; ఇంపుగ ౯ =సొంప్రుగ; పాటయాడ (గ౯ పాట వాడుచుండ6గాా చని
యొక =పోయెను,
ఈ, మొక్కు ఘటింపం బెండికొమరుం డబలాయుతి నేగుజేరంగా
నక్కు_ల బేవతాజనుల + యంచున వే యెదు “రేగుజెంచి మేల్‌
నిక్క_ంగ నిల్పి తత్పఖులు *నీటున వారల నిల్పి రంగునకా
(గక్కునం దత్సమాఖ్యలం బ+ర సృృరవాణ్‌ వినంగ నయ్యెడ౯, 76
త్‌, పెండ్డకొమరుండు=సు చందు (శు; అబలాయుతి౯ =చందిక యొక) కూడీక చే
తను; మొక్కు మఘటేంపక =నమస్కరిం చుట కె; ఏగు దేరలగాక్‌ రా లగా, అక్కు_ల దేవతాజ
నులయ ౦చునక్‌ = ఆకుల దేవత ల విధమున; తత్సఖులు = ఆవధూవరులసకియలు ; వే=శ్క్మీఘము గ;
ఎదు రేగు దెం చి=అ ఖిమఖముగ వచ్చి; మేల్‌ నిక్కు. 6గ క =శుభ మతిళయింప 6గనిల్బి; (క్కు.
నక =శీ మ యుగ )తత్సమాఖ్యలక = చందికా సుచం(దులనామములను; పరస్పర వాణికొ =ఒ౦
డొరులమాట చేత; వినంగకొ = వినుటకె3 అయ్యెడక్‌ =ఆసమయమందు; నీటువకొ =మురిపె
ము చేత; వారలకొ =ఆచం (ది కాసు చందులను; అంగునక=అందముగా; నిల్సి రి=ానిలువ (జేసీ రీ,
. చర్మదికను గూడి సుచందుండు కలబేవతలకు న స్క_రించుటశకె బెలుదేజంగా,
నీవభూవరుల నామములు పరస్సరవచనంబుల విన గోరి, తత్కుల దేవతలవ శె వారిసఖు
లడ్డమువచ్చి, చందికాసుదం[ దుల నిల్చి రని భావము.
Ca
చ. తెలుపుము చందికాఖ్య జగతీవర యన్న విభుండు నవ్వునం
దెలుపక తెల్ప లో నెజిం + నీరజలో చన యాళు లందజుం
"జలుపు సుచం[ దనానుము సతీ యన నెమ్మెగ మెత్తి దానిచేం
- 'ెలిపె సకుల్‌ ధరా సపహాజ+దీవీతకాళల లౌదునే కదా. |
.
om
టె, జగతివర =సుచందు (డా! చందికాఖ్య కొ=చం౦దిక నామమును; తెలుస్ర్రుము= తెలి
య (జేయు ము. అన్న క్‌ =అనంగా, విభుండు=సు చం దు(డు; నవ్వునక్‌ ఇనగవు చేత సె) తెలుపక
(క
సుష్టాశ్వాస ము, 59
|.
తెల్పక్‌ = తెలుపకయే తెలుపగా అనంగా నానగవెచండిక యని నోట ప్పక నవ్వ చే
సన
టం
చందిక నామమును ఎటీంగించె నని భావము, సీ తము చందికారూప మనుట (ప్రసిద్ధము;
నీర జలా చన=చం, దిక. ;లోేక=అంతర ంగమందు, బలీ (గ= తెలి సీ సికొని, చల డిక నామము వడిం
ఫు మన నానగవె చందికొయని యు క్రితం దెలిసిన కాళ ల్యమును గు రెజేంి యని ఫావము;
ఆళులందటుకొ = =చెలులందటు; సుచంద నామము = సుచందుని ఎరును; సత్రీజచంది కా!
తెలుప్రు= తెలు ప్రము. అనక = అనగా; నెమొగ మజ =సుందరమగుముఖమును; బె త్రీ= =ఎ తీన్జ ;
దాని చేకా =ముఖము నెత్తుట వేత నె; తెలి ఇక తెలియజేసెను. చంగదునివ లె ముఖ మండుట
చే నాముఖ మే సుచందుం డని యు క్రితోం దెలిపె నని భావము. సేకుల్‌ =స్ర్రీలు; ధరకొజ
ఫుడ మీయందు; సహజదీపిఠ కౌళలలు=స్వ భావము చే( (బ కాళించు చున్న జాణతనము గల వారు;
కొొదురేకదా=జెదురుగదా!
చ, చెలి సుముఖో క్రి క 'దెల్సు నృ ప+ శేఖరు వే రని డాసి వెండియుం
గలరవ లెల్ల వేడ నుదఖం బని నేర్పునం బల్కు. నీవు ముక
దెలిపిన( దెల్పు, గొమ్మ పతి 4 దెల్పవె యీవని ఆ"ఖ్య కాంత వా
క్క_లన నటన్నం గాంత యనగా మది మెచ్చిరి తద్వచార్థముల్‌ . 78
“టీ, కలరవలెల్ల కొ=కా ౦కేలందటు; వెండియుక్‌ = మణియు; డాసీ = సమీపించి;
జెలి =-చం(ది"కా!సు ముఖో క్ర రిజ్‌, _సుజసమి చీనమెన, ముఖో క్రిక్‌ =ముఖవచనము చేత; నృప శేఖ
రుేరు=సుచందుని నామమును; తెల్పు= తెలియ 6 జేయుము; అనివేండక్‌ =ఈ(ప కారము వేండు
కొన 6గా; సుముఖంబు=సుముఖము; అని=అను చు; నేర్పునక్‌ = కౌళ ల్యము చేత; పల్కు_క =
పలికెను. సుచర్మదునినామము సుముఖ మని తెలిపె ననగా సు అనుశేబ్బ్దము ముఖనుం దున్న
ది గాన సుముఖ మని తాత్సర్యయ.పతి=సుచం దు డా! నీవుముక్‌- చెలివీనక = నీవు మొదట
చం(దిక "పేరు జఇజలుపలా; కొమ్మ=చ౦ం (దక, తెల్పుకొ= తెలు ప్రమ; ఈవనితౌఖ్యక్‌ =ఈచం(దిక
నామమును; కాంతవాక్క_లనక్‌ .-కాంత=మనోవార మెన, వాకలనక =వాక్కు సంబకిధ
ము చేత; తెల్పవేయటన్నక్‌ = తెలియంజేయుమా యనంగ) కౌంతేయన(గాక్‌ =కాంత
యని చెప్పగా అనంగా చం|దిక నామము కకారాంత మైనదని భావము ;తద్వచోర్థముల్‌
తత్‌ జఆపధూవరులయొక్క, వాచః = మాటలయొక్కు, అర్థముల్‌. = అర్థములను ; మదిక్‌ =
మునమందు; మెచ్చిఠి=బహూాక రించిరి.
ఈ పద్యమందు శన చే నర్ధాంతీరక్‌ ల్బనే యుండుట ౦ జేసీ వకో క లంకార ము,
ఉ, దస శెద్ది "చేరు వృథి+ఏవర శే ఆల్బం గేయ టన్నచో
న్వ్యృపమళి జ్యోత్న ఏ యను + నంగన యొ ప్పగురాజువే ర చే.
జ సుశ్రీతరశ్సి యను +న్నబము చం(దిక యంచు భర్త యా
కన్నె సుచం[ద యంచు బలుశక న్శడి నాంగిరి లజ్ఞసెంపున౯, .79
గా
596 చం ది, కాపరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
కయ
టీ. పృథివీవర =సు చర్యదు6డా! చెన్నె లకుకొ ఎదిపీరు=ఏది నామము? తెలంగ చేయట
లి ' A ది టి
న్న చోకా = తెలుపుమన (గ;అన్న ఎపమాళి=అనుచం దు (డు; జ్యోత్స్న యనుక్‌ =బోత్స్న యని
చెప్పును. అంగ నజ చం[దికా! ఒప్పగురా జు పేరు=సుందరండ్‌ గు చందుని పేరు; అ దేమన్నక =
అదియేమన(6గ; నుకీతరశి యనుకొ=నుకీతర శి యని చెప్పును, అవము= ఆశ్చర్యము! భరజు
ణీ — ర . | ం చి
సుచందుండు] చం(దిక యంచుక్‌ = చం దికయని; ఆక న్నె =ఆచందికి; సుచందయంచుళొ జు
సుచందుండ ని; పలుకక =వ చించుటక్యు మదికొ=చి తముంద;; లజ్జ పెంప్టనక య్‌ (వ్‌ డాతిశయ
అలాటి 3
ము మే; ఆంగిరిజమానిరి,
Gg
అనగా చెలులు సుచ౦(దుని జం దిక పేరు యు క్లిగ. ప్పీంచుకై వెన్నెల షే రజీషిన
సుచందుండు చ౦ందిక యనక జోత్స్న యనియు చచం(దికను ఒప్పీద మగురాజుసే రడీగిన
నా పెసుచందు6 డనక సుశీతర శి యనియు, చెప్పి రని భావము,
చ. మును పహృదయాలయాభివృత+ మోాహానిరూఢిం బరస్ప రాఖ్య లిం
పున ననిశంబు. బెల్పున ల౪భూ పతియు౯ సతియుక్‌ (బయాళికా
జనములు దెల్పు మన్న 'నొకళ4 సారి వచింపలణ చేర శార యే
మనం దగుం ద త్తుపాజలరు + పహోళుగ శాంబరి కావిలాస ముల్‌. 80
టీ, మును = పూర్వమందు పృాదయాలయా ఖివృత మో వా నికూఢ్గిక్లొ. _ హృదయాల
యజను నో వీథియందు, అభివృత =ఆవరి ంప(బడిన, మోహవలప్రయొక్క, సమాథిక = గూఢ్లీ
వేత్ర షర స్ప రాఖ్యలు=బ ండొొరుల నామములను; ఇంఫునకొ = ఇష్టము చేత; అనిశ0బుజ=ఖిల్ల
ప్పుడు; వీల్చులఅలభూపతియుఖ్‌ సతీయుక్‌ =వీలు చునట్టి ఆనసుచందు డును చం్మదికయు నూ
(వీయా* కాజనము లు=సకి యలు; తెల్బుమున్నక్‌ = తేలుప్రుమని యడుగగా; ఒకసారీ ఇ
జఒజకమాలఅు; వచింపంగకా = వచించుటకు; చేరను. జొర = ఆశ్చర్యము! త త్త్రంపాజ
లరుహాళుగ శాంబరి కావిలాసముల్‌ .-త త్ర) పాజఆలజ్జయను, జల పహాశుగ =మముని యొక్క, శాం
బరిశా=మాయయొ క్కు, విలాసముల్‌ =విలాసములను; ఏమన (ద గక =వీమనవ చ్చు?
అన 6౫ సూర్వ్యము చండి కౌసుచందులు పరస్పర సుకరి నామ నుక లు సలును జం
బలుకుచునుండియు నిపుడు చెలులు పలుముబు చవే(డినను ఒక సారియె న సనొండొరతుల వానుము
ల రం
వచింపరు. ఈలజ్జ యను మన్మథమాయ చేనున వచ్చు నని భావము.
చ. అలతటి నాళీయత్న౫తి థీ నంచితమంధ ర వాజ్నిరూడిం ఖే |
రులు వచియించి భ క్రి మదిం4 _గుమ్మర చేవుల మొక్కి "బాసిక్ర
ములు సడలించి బంధువృతి 4 ముద్దుగ బువ్యము లాకగించి తో
య్యలియు విభుండు మించికి నిశరగ్గఖసం( భమ వై భవంబులక్లా, 81
ట్రీ. అలక జక ఎఆసమయ ముందు; ఆభీయత్న గతిక. = ఆళీ= ఇెలిక గౌలయొక్క_, యత్న =
ప్రయత్న నుయొక్క, గతిక = రీతి చేత; అ౦చిలమ౦ధ రవాద్న్‌ రూఢి౯,.. అంచితజఒప్పుచు
శ
స ష్థాశ్వ్యాస ము. 597
న్న మంథధరజ= మెల్లనగు, వాక్సి రూఢిక =వ చనరూఢి చేత; -శీరలుజజ ండొరుల నామములను;
వచియి ౦ -చి= చెప్పి; భ కి =దేవతౌ విషయక (పేమ; మదిక =మనమున౦ందు; కుమృరక =తిరుగ (గా
దేవులక౯ =కుల దేవత లన్న్గు; మొక నమస్కరించి; బాసికములు=ఐ బా సీకము లను; సడలించి=
విడిచి; బంధువృతిక... బంధు =బాంధ వులయొక్క. , వృతిక = కూడిక చేతను; ముద్దుగ క=ము,
నోజ్జి ముగ; బున్యములు= బవ్వ పుబ ౦తి భోజనమ్యుల ను; ఆరగించి = భుజించి; తొ్య్యలియుక్‌ =
చం[దికయును; విభు ండుకొ=సుచం[దు (డును;నిర ర్ల శ సం భమవె భ వంబులక్‌ .-నొరార్డ భే జఅడ.
ములేని, సం్యభమవై భవంబులక్‌ =సంతో షవిభ వముల చేత; మించిరి=అతిశయి.౦చిరి.
అనంగ నీవభూవరులు చెలిక తేల నిర్బంధ ము చేత తిన్నగ నొండొరుల నామములు
హౌప్పి కోత జేవత లకు నమస్కరించి చాసీకములు విడిచి బువ్వ ఫు బంతిభో జనముల భుజించి సం
తోనముచే మించి రని భావము.
క. ఈలీల న శేషనిలిం, పాళీనుతతత్క_రగ/4హచతుర్భ న్స:
"వేలాంచితవిభవము ప్రేం, రాళంబై వెలయ నాధ+రాపతి యలళశికొ, 62
టీ. ఈనీలకా=ఈరీతిగ; అశేవనిలింపాలీనుత తత్క_రగవా చతుర్భ (స్రీవేలాంచితవి
భపసము,.--అ శేష = సమ స్తమగు, నిలింపాళీ = సుర కేజి చేత, నుత = పొగడ (బడిన, తత్క
రగవా = ఆనివా వాముయొక చతుర్ధ సీ = నాలుగుదిన ములను, వతుర్దాంఘ్మ సాణాం' ను
మాహార శ్చతుర్ణ(సీ, అకారాంతో త్తర పదోద్విగుస్తీయామిస్ట్రః అని స్ర్రీత్వము వచ్చిన
దని యెలుంగునది, వేలా = మేరచేత, అంచిత = ఒప్పుచున్న, విభవము = ఉత్సవము; హీ
రాళ ం:స జ అధిక మై; "వెలయడ్‌్‌ = (పకాకింప(ంగా; ఆధ రాపతలి=ఆనుచందు (డు; అల రెక్‌ =
సంత సీ ం"దెను.
ఉ. వేదవిభానముం బుడమి+ పల్పులు దెల్పంగ నంత జశేషాటాూూ -
మాదికమంగళా చరణ + లన్నియు. దీర్చి చాలంగునాధరి
(తీదయి'తామరీం(దునకు + దివ్యమహార్షి కులా(౫ గణ్యు లా
మోదముతో నభీష్టకరశము ల్వరము ల్బృటియించి రందజుక్‌. 83
జీ. ఫుడమివేల్పులు = భూసురులు; బేదవిధానముక్‌ = వేదవిధిని తేల్చంగక్‌ = "తెలి
య ౯ కేయ గా; అంతక = అటుపిమ్మట; చేవ హో మాదిక. మంగళాచర ఖలు... శేషపహనోమొ ది
క కేవ హోవము మొదలు గాంగల్కు మంగళ = మంగళ కార్యము లయొక ఆచరణలు
ఆ చదించు కు అమ; అన్ని యుక్‌ వ అన్ని టిని; పీర్చి= సమా పి నొందించి; చల ౦గునాథరి తీదయు
శామకేందునకుక .-చలంగు = (పకాశించుచున్న, ఆధరితీదయి తౌనమురేం(దునకుక్‌ =
జ ప కార్తి కుల = బుషి
అఆసుదం[దునక్కు దివ్యమహర్షి కులాగిగణ్యులు. - దివ్య = _శేష్థులగ్కు మవార్షి న
సంభఘమందు, అగ గణ్యులుజపూజ్యు ల గుమునులు) అందజుక= ఎల్హ్ల రును; ఆమోదము! f=
ళ్‌
598 చ 0 ద్రికౌపరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
సంతోషముతో; అధీషకరముల్‌ = కోరిన కోరికల జేయునట్లి; వరముల్‌ =వరములను;
(A)
ఘటించిరి=ఇ చ్చిరి. '
అనయా శేవహఫోమాది. వివాహాంగ క్రియలు నిర్వర్తించి, మీంచి యున్న పుడమి
"నికి నామవార్షిసంనుము లెల్ల 6 గోరినవరముల నిచ్చి రని భావము.
ఉ. వేండినకోరికల్‌ గురియు+విం తగుమానికము ల్లగంబులం
జో డొకచోట లేని పలుళ+సామ్ములు హెచ్చగు వె డివల్వలు
న్వేడుక పొంగ వీడు చది+వించిరి బంధులు సర్వ చేశస
(మాడమశేం(దులుక్‌ హితులు + మం(తులు తన్మహినేత కయ్యెడక్‌.. 84
“ట్‌. తన హిశేతకుక = ఆనుచందునకు; అయ్యెడక =ఆసమయమందు; బంభులు=
చుట్టములు; సర్వ దేశస్మమాడమ రేంద్రులుజఐఎల్ల దేశ ములదొరలు దేవ _శేష్టులు; హీతులు = సే
స్తకాండు; ముంత్రులు=సచివులు; కోరినకోరి కల్‌ =అఖీస్టవ స్తువులను; కురియు వింతగ మాని
కముల్‌ ,-కురి యు =పర్షించు, వింతగుజ=చి(తమగు, మానికముల్‌ =నుణులను; జగంబులక్‌ =
లోకముల ౦దు; జోడు=జత; ఒకచోటక =ఒకస్థలమ ౦దు, లేనిపలుసాములు = లేనట్రిపలు విధ
మగు నగలను; "హెచ్చగుపెండివల్వలక్‌ =అధిక మెన బంగరువస్త్రము లను; వేడుక =మితూ వా
లము; పొంగక౯=అతిశయి ౦ప6గ; వీడుజకట్న మును; చదివించిరి=ఇచ్చిరి,
వీవాహోంతమందు నుచం(దునకు బందుగులు సర్వ దేశ రాజులు హీతులు మొదలగువారు
మణులు మొదలగు కట్నములు చదివించి రని భావము,
నీ అహికి లోంబడనిది+వ్యగజంబు బృంహాతా
ర్భటిం గేరుభ[దవా*రణశతముల
= ననికి వేలుపు కేజి + నలరుకై జామోర
యల్లార్సు మెం జ్రీరుశహయకులముల
వేగంటి కేరికా*విమెజుంగు పడగవీ
వలీ, చాయం జేయును+*జ్ఞల రథముల
"తెజగంటి తెఅవలఃతీ "లెల్ల జెళుకుచూ
పులనె వోనాడు పూంశ4బోండిగముల
"తే. తులకు జేజెలరతనంబు + దొడర సుగుణ
భారతి నెగంబట్టు నుశదారమణుల
నపుడు పొంచాలుం శతొసగెం ద+ద్భపులవీభ్యన
_ఊనితహార్థా ప్ప మతికిం ద+న్యనుజపతికి, థ్‌
సుష్టాశ్వాసన్ను.. 599
ట్ర అహికిలోయడనిదివ్యగ జంబుక్‌ .- అహీకిక =వృ (శౌ సురునకు, లో (బడ ని=వశ పడ
నట్టి, దిన్యగ జంబుకొ =ఐి రాపతమును; బృంహితార్భటిక- =బ్బ ౦హిత = కరిగర్జిత ముల యొ క్క
ఆర్భటిక్‌ = మోంతీ చెత్తను; శేరుభ దవారణశతములక్‌ ._ కేరుఐపరివా సీంచు, భ(దవారణళత ము
లక్‌ =భదగ జములనూఅులను ;ఇ౦ం(దశ తు వగువృ(తాసురునకు వళముగానియైరా వతమునుతమ
ధ్వనుల చే6 బరివాసించుచున్న పెక్కు గజములను పాంచాలుండు సుచం(దున కచ్చి నని భావన
ము; అనికిక్‌ = = యుద్ధమున కు; "వేలుపు తేబిక్‌ = ఊ చె చ్య్చెశ్శవమును ; ; అలరుక క జా మోరయల్లార్ను
చేలా... అలరు= -ఒప్పచున్న, వైజా౭కళ్లే మునకు (గ ట్ర బడిన తాటి చేబిగింప (బడిన, మోర =ముఖ
ముయొక్క_, అల్లార్చు చేకా = కదలించుట చేత; చీరహయకు లము లకో=వీలు చుగుజ్జములగు ౦ ఫు
లను ; మఖచలనము చేని దవహాయమును యుద్ధమునకు( బిలుచును ల్తీమాశ్వములను సమర్పించె
నని భావము, వేగంటి'తేరికావి మెజుంగుక్‌ ._ వేగంటి తేరి=ఇం దునిరథములగు మేఘముల
యొక్క, కావి మెజు౦గుక్‌ =ఎబ్జని కాంతిని, పడ గ వీనలిక్‌ =ధ్య జ మారుతము చేతే న పాయ
జ్రేయునుజ్జ లర థ ములక్‌ = పోగొట్టు పకాశించు చున్న ర భములను ; తమసీ బేముయొక్క్ల
గాలిచేత నె మేఘముల మెజు(గును బోంగొట్టునట్టి రథంబుల నిచ్చె నని భౌవము; తెజగ౦ంటి
'తెజివ లతీ రెల్లక్‌= వేల్పు చెలులచక్క_(దనమునంతేయు; బెళుకుచూపుల నెఐత్‌ళ తిళ మని ప కాశిం
చువి క్షు ణముల చేత చేసో నాడుపూంబో (డిగములక=పో (గొట్టు చు న్న స్తీబ్బ ందయులను; దేవాం
“నలతీరును తమ నేత కాంతి చేపో (గొట్టుచున్న వనితల నిచ్చె ననిభాపము; తులకుక తౌ
నునకు 5 జేజెలరతనంబు=చింతౌామణి ; తొడరక౯్‌ =పూనయా 3; నుగుణభారగతిక్‌.-
సణమంచిగణములయొకు, భార = బరువుయొక్క గతిక = రీతిచేత ; ఎగ యిట్టునుదార
ముణులక్‌ = ఎగయ (జేయు నుత్కష్టమగుమణులను, చింతామణి తమతో? తులదూ6గలా
తమగుణముల చేనట్టి చింతా మణిని బరువునందు చులక6 జేయుమణుల నిచ్చె నని ఫావము.
అపడు=ఆసమయమందు; పాంచాలు(డు=త ణబోదయు ండు;తద్విపులవిభ వజనిత నార్దా ప్తమతి
'కక౯ా..ళల్‌ =ఆత ణదోదయునియొక్కా, విపుల=విశాలమగు, విభవ=సంపద చేత, జనిత=ఫుట్టిం
పయిడిన, వార్ష =సంత సము చేత, ఆ ప్ర=పొంద(బడిన, మతి కిక =మనముగ ల్యతన్మనుజపతికిక్‌ =
శో
ఆసు చందునకు; ఒస6 ౫౯ =ఇ చచ్చెను.
నీ, సన్మణిచాప మొ+సంగెం ద న్లను నరి
_ మండలి కిది యా ర్తి ళమన్సు ననుచు
*నాశుణాఘ మొసంగ+ నాశువ ర్థన నిది
_పరవాహినుల భంగ*పఆజచు ననుచు
శాత హేతి నెసం7 4 సమిదుజ్ఞ సలిత ఫీర
తరులను నిది మూయ + దార్చు ననుచు .
ఘునవల్లి నెసంగె చే4గ మహాహితాళుల
కిది సుమనోయోగ + మెనపు ననుచు... ee
¢
600 చంద్రి కాఫరీణయము, సవ్యాఖ్యానమాు,
శే. మజేయు దివ్యాయుధంబు ల తృణి నెసంగె
నన్యవిజ యీందిరాని దా+ నమ్ము లనుచు
హోళి దళుకొ త్త నలకూకు+ దావతంస
వప్విభున కిట్లు దెలుపుచు 4 నాదరమున. 86
ట్ర, సన్నణి చాపము.సర్‌ =(కేష్టమగుమణిచాపము=నుణీమ యమగు ధనుస్సును ;లే౯ =
తన్ను ఫ$కనునరిమండలికి౯ = చూచుళ తు బృందమునకుఇది= ఈవిల్లు;ఆ రిక్‌ అపి డను; మన్సుక్‌
జ = చహచు;ఒసంగక్‌ ఇ చెను. ఇజట్కనన ణీిచాప,
జన్ఫద్ధిపణచును . అను చుక =ఈ(ప కారము చెప్పుచు; ఒసం గక = చచ్చెను. ఇచిల్యుసన్న చాపము
wher
నర్గముదో (చుచున్న ది. యుడ్గమ ౦దు త్రను6 జూచినశ తుమండలికి నీవిబ్ణుఆ రని గ లిగించునికు
pe న్‌్‌ అఆ ఫీ
a (| లో త గాన «¥ i “క 2 merely * hah Myf a
చుంజెప్పుచు నాబాప మొనంగెనని భావము. ఆశువ రన£౯ = ఆడి శీఘ్ర) న గను; సంజ తం బ్రా
అవీ ళ్‌
wus 45
a జ్‌ wy mw A ny o ల అలు
అప్రుంజము; పరవాపొనులక్‌ , -సర=శతులయొక్కవాహీనులక్ష్‌ = సెనల మ నం పల చుడ్‌ జ
H
భంగ పెట్టును, అను చుక =-ఈ|ప కారము చెప్పుచు; ఆకు గావ ము =వొఅణఅసుంయ మును; పసం గక
ఇ చచ్చెను. ఇచట, ఆశు గ "భుమ్ము = వాయుబ్బందము ; పర వాసుంనములక్‌ = పరజ ఇత్క్య్చృ
ఫ్రలగ్కు వాహినులక=నదులను; భంగపటచుక్‌ = తేర6౫గలుగబనానిగా( వీయు నను
[ ; "ణఇబ్బుందడము శ శే న చ ౦౫ పజల చునట పామర
నర్థము దోందుచున్నది; "ఈ బాణబ్భృం? ము శ తువుల నల గంగ పతు! ర్భ స్ట
1
ము గల దని చెప్పీ యిచ్చె నని భావము. సమిదుజ్ఞ గవితనిరతములనుక్‌ , సమిత్‌ =
యుదమందు ఉజ్జలిత = మిగుల వెలు(గుచున్న, వీరనమంనుకొ = కీర (శేషులఘ;
థి డుం ty
ఇది = ఈహోతి 5; మాయక్‌ = నశించునట్లు ; తార్చ్భుక్‌ జ వేయును. అను
చుక = ఈ పకారము చెప్పుచు ; శాతహేతికా.- కాత = వాండిగల, "రీ. ౫
ఖడ్గమును; ఒసం క్‌ =ఇచ్చెను..ఇ చట, సమిత్‌ =సమిధలచే, అణ (గ్త్ ౨ మిక్కి బిపకా
Cn
శించ్చు: వీరతేరులనుక్‌ = ఏలు మద్ది చెట్టను, మాయ (దారుణ జ న 'ంసంనీయునని;
శాత మోతీ =తీత్స నుగు అగ్ని జ్వాలను, ఒనంగి నను ననఘము దోంచుదున్శ ఎ యుదము
నందు (పతివీరుల మాయ ౯ జేయునట్రిసాను ర్యము గల దని వెలిని యొక టుడదును నిశ్చ నిని భా
టు థి © a
వము. మహాహీతాళులకుకొ .-మవాల్‌ =అధికులగ్సు అహిత =శ్యేతువులయుక్కు. అమలకు ఆ
(శేణులకు; ఇదీ=-ఈ ముద్దర ము; సుమనోయో గము, -సుమ న 8ఇ దేనప ల యుక్క్యా, యోని ముఖ సం
బంధమును; ఎనప్రక్‌ =పొందించును. అనుచుక్‌ = ఈ _[పకారముచెష్టుచు; ఘవవ బిల ఐతీలగె
వంటిముద్దర మును; వేగజ=వేగముగ; ఒసం గెక్‌ =ఇ చచ్చెను. ఇచట, మవాపి-త-ళులకుటా. . ముహో
పీతమగు, అళులకుక =తు మైద లకు; మఘనపల్లి =ఘునమగు తీస సనుమసోయోగ మును ఇ పున
ములయొక్కు... సంబంధము ననొనర్భము దోంచుచున్నదిి ఈముద్గరము యు గ్గమందు శ[తులం
గూల్చి వారిక్‌ దేవత్ల సముసంగు నని వెవ్పీ యాముద్దరము సుం చున వద నని భౌభము,
దివ్యవిజయేంది రాని దానములు=మనోజ్ఞ మగుజయ ల మీక నాదికారణములు. అగు దుక = చెప్పు
చు; ముణియుకొ=వెండియం; దివ్యాయు ధ ౦బులు. ది వ=అ|పచిహాతి మగు, అయు థభంబులు ౫
ఆయుధములను; అ త్తజేక్‌ =ఆసమయ మందు; హాళీదళుకొ త్తకొ..హాళలి=ఆస కి, తళుకొ క్రకొ=
వముష్టాశ్యాసము 601
మిక. లి ప కాళింప6గ ;ఆలికాకు జాపత్ర ంసము జక న్యనలంక రి రాధి డాన యు (జేసీనీపూరలో గమః
డగుక్షణదోదయు (డు 3 “సక్కుశ్యాలంకృణశొం కన్యాం యో దదాతి స కూకుదః”” అని
అమరుందు; అవ్వి భునక్కుక్‌ =అన చంద్రునకు; అట్టు చెలుష మక్‌ =ఆరీతి తెలియజేయు చు; ఆద
రమునక = పేమ చేత; ఒసంగకొ=ఇ న్చెను.
చ. అసమబుధ( పకాండయుతి $ నాతీత నిర లపుష్క_రాపగా
2
ప్పి సర స పారిజాత జగ+తీరుహశోభితసౌాధయు క్రి ని
అటగాటు
నను సుభ నురుతు ్పరస్సురణ 0 పాటిలుభవ్యపురీశ తం బుల౮
ఒసుపున కిచ నయ్యవని+ పాలుండు పుర్తి శ్రీకి సమ్మదంబునక్‌, 87
టీ. అసమబుధ(పకాండ యుతి౯. _అసమసరిలేన్సి బుధ (ప కాండ =విస్వద్భ ంద
ముయుక్స_, యువక కూడిక చేతను ; బుధప కొండ=దేవసంభఘు ముయొక్క_, యుతిక్‌=కూ
డికి చేతననిస్పర్ష సరమగునర్భయు; ఆత త నిర్శలపుస్కు_రాపగా ప్తిక్‌...ఆతత=వి శాలమగు, నిర్థ్శలజ=
స్న్న ముగు, సుస్కర=క దచులములుగల, ఆపగాజనదులయొక్క, ఆ పిక్‌ జ (పా ప్లీ చేతను న్‌
పుష్క రాపగా = సృగ్టంగయొక్కా, (పా ప్రి చేతనని స్వర్దపర మగునర్భము ; సరసపారిజాతజగ
తీువా శోభిత సౌధయు క్లిక్‌ .-సరస=శేష్ణమగు, పారిజాతేజగతీరువా = పారిజాతవృ క్షముల
చేత, శోభితి= పకాళించుచున్న, సౌధయు క్రిక్‌ 2 మేడ అయొక్క_ సంబంధము చేతను; పారి
జాతజగ సీరునాజకల్ప వృ కరు చేతనని స్వర్ణపర మ గునర్భము; ఇవ్వసుధ౯ = ఈభూమియందు;
మమిత్సుకస్సుర ణ. -మరుత్చురజ స్నర్ణముయొక్కు3 స్ఫురణ = (పకాశము; పాటిలుభవ్య
వురీశతంబులక .-పాటిలు=క లుగు దున్నట్టి భ వ్య=మనోజ్ఞ మగు, ఫురీశతంబులక్‌ =ప్పుర శతము
లకు; ఆ య్యువనిపాలు ందు= ఆకు ణదోదయు (డు; పత్రికల = ఫు తిక యగు చండిక కు; పసుప్పున
కు జపసుపఫుకుంకుముకు 6 గాన, సమదంబునక్‌ =సంతసము వేత; ఇచ్చెళ్‌ = వచ్చెను.
అవగా తషణదోవనయు.డు తినప్పుతికయగు చం దీకకో స్వర్ష తుల్యముల గుపుర శత ము
అను పసుఫ్రుకు ంకుమను6 గా నిచ్చె నని ఫావము,
మ. ధరణి౯ మేల్‌ రత నాలసొమ్ములును జఃల్తార్చీరలుం (గొ త్తక్ష
స్తురివీణకా ఘనసార సాం దధమనీ+ స్తోమంబు లవ్వేళ ని
ర్భర*చామోకర పేటిక 'త్కీరములం + బన్నించి దో వెండియళ€
దరుణీమాళి కొసంగె నయ్యవనికాం+కాభ ర్త ర చితంబుగళ. 88
టీ. ధరణికొ=భూరెి యందు; మేళలెళతనాలసొములును = (కేప్పమగరత్నమయము
లై ననగలు కు; జట్లాన్చీరలుక =సరీ గంచు చీరలును; కొ తేక స్తుర్‌వి కోక్‌ = =నూతినమగుక స్తురివీ ణెను;
ఘనసార సాం, దధమనీసోనుంబులు = ఘనసార = పచ్చకర్పూర ము చేత సాంద = = నిండోన,
ధమనీసోమంబులు=( కోవుల గుంపులు; అవ్వేశక=ఆ సమయమందు; నిర్భర చామాక ర పేటిక
ఠ్క_.రములక్‌ . -నిర్భర = అధికమగు, * వామాకర=బంగరుయొక్క, పేటికౌా= పసేలయుక్కు,
ఊఉర్కు.రములక్‌ = జిసనూాూసానుల య దు; పన్ని ంచీజఉనిచ్చి త ౯ తాను) వెండియు కొ ఉఘు ణి
76
602 చం
J
యు; తరుణజీమా ళీ కి కో “= చం దిక్‌ కు, అయ్యవనికాంతాభ ర్త=ఆక్ష ఇదోదయ రాజూ) ఛితంటు'
గె క వింతగ ఓనం గాడ్‌ అబణే ఇను
కసురిపి వైప ఫచ్చికష్పుర వు కోవులను బంగరు పెనైలనంచి యిచ్చు నని భావము.
విస త మభట = న
చ. స్థిరతమభి కీ మొక్కి. తమః చెంగట నిల్లిన (గౌ త్త త్త వెండి కా
తురు కడు బుజ్జగించి లలి*తో మునికామిను లెల్ల నాసున
ర్రరుచికిం జాల నై దువత+నం బతిదిస త రాయురున్న తుల్‌
వ
సరనతనూడజు లాభము మె+నంగిరి తక్పరకాయితిత చే. 89
టీ, [కొన గ పెండ్లి కూ తుకుజ క్రొత్తగా పె పెండి యయిన చం్యధిక) స్థిర రతనుభ కిక్‌ =ద్భ
ఢతరమగు భ క్రి తి; వ = = నమన్శరించి; శ తెమ చెంగ టనిల్బిన కొ = తమసమిఫహపమందు
నిలు చుండగా; కడుక్‌ =మిక్కిలి; బుజ్జగించిజలాలన చె చేని; లలినో ౯ = పేమ మతో; మని కామి
3
ఆ సెల కాయము నిసక్సు లందు? ఆ సువర్ణ కుచిక్‌క్‌ = బంగరువ నెల యూ చం దికకు మయా
లక్‌ =మి 11 శి; వదువతవంబు కా సునానీ శతయు శ; అత్రి దీస్ధత రాయుకున్న తుల్‌ ఇ మికీ_లి
యసనికమగు ఆయుస్సు మొక్క అతిశ యమములము; సరసకనూజలాభ ముక సరస = (కేస్టుండ
గు తనూజ=పు తునియొక్క, లాభ ముకౌ=[ పొ పీని; తత్పర తౌయు తాత చే ._తత్సర తా=త
త్సరం త్యముతో, రముత=కూశుకొన్న, ఆగే వేక్‌ ఎబుద్ధి చేత; ఒసంగిరి= ఇచ్చిరి ,
అనంగా మునిఫామ లెల్లరు చందికకు నాస క్తి చేత వైదువతనంబును స్యుతపాపిని
బూస్త మగునాయుస్సుకు ఇచ్చి రని భౌవము.
న్స్‌ అలఘుభోగనవ్చుద్ది $ నర్పి౦ చెం జౌొలోమి
యనుపమాజక్సీీల + నెనవి ననలి
ఆధ ర్మైక బుద్ధి నుండ జేసె యమభావము
యి్యర మ్యూత్చనం 4 సో నసురి
కమలాభ్బుదయము నెం 4 దవురించెం పెళ్ళిని
సుస్సర్శనాస క్రిం * బొన్సెం బవని క
రాజపూవ్యోన్నతిం ౪ (బబలిం చె ధనరాళ్ఞ జ
యీశభ_క్రి భుటించె + మృడవధూటి
శే మజీయుం దక్కి_ననిర్ణరీ(మణు లుదార
కలతసా ఫాగ్య విభవము * ల్లలుగం జేసీ
రపుడు పాణొకరణవుంగశానురచిత _
శుతుక యె (శీ రహించు నాక్షితిపనుత ఎ. _ 9q
ES ఫాక్నానము. ... “603
. టీ. పౌళగోమి=శ చే చేని, అల ఘుభ్లోగ సమృద్ది. -అల ఘు= అధిక మెన, భో గ=అప్ర ఫోగ
ములయొకా, సమ్భస్థక =స పవను; అర్చిం చెక్‌ =దసంగెను, శచీకోఏి యిళ్శదునిభ'ర్య గాన
తమ. కున్న భోగముల నిచ్చె నని భౌవము. అనలి=స్బా హో దేవి; అకుపనూజక్ళీ) లక్‌ .-అనుప
మ=సాటిీ కేన్సి ఓ. జక్మీరలక కొ=తేజసంపదలను?; ఎన పెక్‌ =ఫాండించెను అగ్ని సభ కష్ట గాన
తేజస్సమృధి నిచ్చె నని భావము. యను భామ=జయముని భార్య; ధర్తెక బుదిక-ధర్య= పుణ్య
మందు ఏక =ము ఖ్యమ గు, బుడ్దిక్‌ =మళని; 'ఒంద(గ౧ కొ =పాందునటులు; చె౫౯ = ఒన ర్వెను.
యమ భర్య ధర బుద్ధి నిచ్చె నని భవము, అనురి = నిర్భతి భార్య; ఇన్సర మోోళ్సేవ బు. =
ఇపష్ట=అశుకూలమగు రమ్య =మనో 'జ్ఞైమగు, ఆత్సవంబు= వేకుకను;ఇ కక్‌ =ఒసంగెను. కామ
రూపము "చేత నల భ్యోశ్నవము లను వోందురుక్న రాక్షసుని భార్య గాన ఇప్టర మ్యోత్సేవంబులని
ఇచ్చెననిభావము. పా?ని=వదుణుని భార్య ;క మ లాభ్యుదయము పాందు. _కమలా=సంపద యొక్క,
అభ్యుదయముపాందు = ఆవిర్భానముయొక్క. _పాందిక నుళంమరిం చెల్‌ =క కి గంచెను.ల.
టం బుట్టినది గాన సులభముగా నిచ్చే నని భావము. వకణుండు జలా స్టాన దేవతే గాన జల
జంబుల నిచ్చె నని య ర్థ ము దోందు మన్నది. సవ? =వాయు దేవుని భార్య సు సుస్పర్శ నా*స క్లిక్‌.
సు=సమో వీనమగ్చుస ఏ ర్మోం=దానమందు, ఆస కక్‌ జవింఛేగు, చ న్చెక = శిలుగ జేసెను. స్స
ర్స ణము ౫ అవా యు భార్య గాన సుఖ స్పర్శుమునిచ్చె నని దోంచుచున్నది. వాయు కనని భార్యా
దామం చాపక్తి గల బుద్ది నిచ్చె నని భొవము, ధనరాబ్ఞి = కు చేముని ఫార్య; 0"౬పూజ్యో
న్నతిక్‌.- ర జ=రాజుల చేతి, సూ జ్యజపూజింపంద గిన ఉన్నతిక్‌ = అతీశయమున్యూ (సబలిం
కొ = బలసజచెగు. ఈపె రాజరాజు భౌర్య గాన రాజపూజ్యోన్నతి నిష్చె నని భావమా,
మృడ వనూటి= పార్పతీ దే[; ఈశ భ క్కి కిక్‌ ఈశ = భ ర్రయంద్చుభ క్రిక్‌ =భ క్రినిఘటోం
చి
క్‌ు
fh.
ఘటిప(జే సన్నూ , పార్వపీదేవి ఈశ్చరుని భార్య గాన స్వ పురుషునియందు భ కిని ఫఘుటోల (జేసె నని
—0
భావము. శంకరునియందు భి కీ నలుగ( జేసె నని దో(చుచున్నడి. మజియుజ్‌ =వెండియు;
(
తక్కిన న్వారీమణులు ఐతిక్కిన దేవాంగ నలు; ఉదార కలిత సౌ భాగ్యపిభ వముల్‌ .-ఉదార అధీ
కము, కలిత =అకూడుకొన్న, సౌభాగ్య = సుభ గతము యొక నిభ వముల్‌ = అతిశయముల
ను; పాణొకర ణమంగ భాను రచితకుతుక యె. _ నళ వివాహమ: గళము కాజ
అనుర చిత=పుుక్సింప (బడిన కుతుకయ = ఒసంతోషయుగ లడియె; (క్‌ కా =కోధ చే; రహీంచునా
శీతిపసుతకుల =ఒస్పుచున్న కణవో యువి వక మగు నాచం్యదికకు;ు అపుడు ఆసమయమం
దు; కలుగ (జేసీరిఆ సిద్ధించువటుతు చేసి
వు."చునుజాధిశ సతుల్‌ నుతింప సనుక్రం$పాలశ్నీ నవ్వేళం గం
ధినిషంగ (పియభామ యాత్మ నుహిమ $ న్ని ఆంగ రాగంబు "సీ
యనిసింగా రము నాడనట్టినిర పా*శయ న్లేని తారణ్యవ |
ర్తనము . జనిసొంపు చంపు కలుగ నార్చె న్వరం బంతికి. , 91
టీ, ఇంధన ౮౫ వీడ భొము =ఖలధితూ జీరయుగా (గల యీళ్స రునిభార్యయగు పార్వ
సీబీవి; అవ్చేళ౯=ఆసమయమందు; అనుక్షంపాల క్రీ క్‌ =కృపాసంపద చేత మనుజాధశపతు
604 చంది ద్రిశాపరిణయను, సవ్యాఖ్యానము,
జ్‌జరూాజపత్ను లు; నుతింపక్‌ో అపాగడ గాని ఆత్మ మహ్లిమకా, = ఆత _ఇ=తనయమొ క్క, మహీ మలో
సామర్థ్యము చేశ; నిత్యాంగ రానంబు= అకృతిమమె సార్వ కా లీనమగంనంగరాగ ముమ్ము అకలి
గామైపూకనశు ట్‌ వేయని సీం గార ము=అకృ[తిమూల.౦ కారమును; వాడ నట్టైవిరి=వాడ నిపుష్పు
మును; పాయ నేనితారుణ్య వ ర్హనములొ = నివ ర్తింపని యొవనమున్వు వీడనిసౌంప్రు సెంప్రజవ
శింపని హౌందార్యాతికయమును; కలుగక = కలుగునటులు ఇంతికికొ = చం(దికక్కు వర్గ ౦బు=
“
వరమును, ఆ ర్చెకి =ఇ చ్చెను..
అన6గా6 బార్వతీజేవి దయతో. జందికకు నెల్ల పుడు, నిత్యాంగ రాగమును, చేయనిశీల
శారమును వాడ నట్టికుసుకుంబు, పాయనిశారుణ్యము వీడనినాంపునుం గలుగున టుల్కు వరంవిఖ్ళె
నని భావము,
చ. పలుకుల చేసె లుట్లి పడ 4 భావికుభంబులు జెల్ను 3 నేరమె
బొలయలుక్ష లరల్సి చెలి+పోలిక నీవిభు నిన్నుం గూర్చు ని
చ్చలు భవదిష్ట్ర మంతయు బొళనంగం దనర్చ నెజబుంగు నంచును
త్క_లిక వఛించి యొక్క_చిలు+కం గిరికన్య యొసంగె, గొామ్మకు౯. 92
టీ. ఫలుకులక=మాటలయందు; తేనెలుజమక రందములు; ఉట్టిప డక ఊడి ,పడ్తునటు
ల థావిశుభ ౦బులు. = ఫావి= కా (బోవునట్టి, శుభ్ర ంభులు= మంగళ ముఖ ను, "నేర్చుమెక్‌ ఇచాశు
ఠర్యము చేత "తెల్ప్చుక్‌ = తెలియ( జేయును, పొలయలుకల్‌ =| పణయకలవాంబులను ; మరోల్నిజ
డమ చెలిపోలికకా=నకీయవ లె; నీవిభుక=నీ పెనిమిటిని; నిన్నూక్‌ =నిన్నును; కూర్చుక్ష =
డర బెట్టును. నిచ్చలు= ఎల్ల ఫుడును;భ వడిష్టమంతయు కొ=సీకోరిక నంత యు; పొసంగక ఆన్న
కూలించునటులు; తనర్చక = చేయుటకు; ఎటుంగునంచుకొ = తెలియునను చు ఉ-త్క్హ లీక, క్లో ఇ
సంతసము చేత; వచించి= చెప్పీ ఓక్కు_చిలుకకొ=ఒక శుకముకు; గిరికన్య= షార్వతీ:బేవి; థొవ్లు
కుక్‌ జచం।డికకు, శాలు కనీ తోం చుచున్న డి; ఒసం 7౯౬ =ఇ చచ్చెను,
భ విమ్య చ్చుభము లను జెలుపునదియు దంపతులను. (పణయకల పామును పొోంనొట్టి. రః
ర్యునదియు కోరిన కోర్కుల నెజవేర్చు నదియు నగు నొకశుకంబును పార్వతీ.బేవి. చందిక
కొసంగెనని భావము,
మ, సురభి నెన్నల తావి. మల్లియల తే+జు న్వేసవి౯ జాతిపై.
ఖరి నర్ధాది శరద్దినాళి నసనా+ఘస్ఫూ రి రి సేమంతిడా
ల్వర హేమంతముఖంబున, న్ఫిశిర వేళళ నెల్లచాల్పెంపు జొ
ల్పి రహీం గూర్చు నటంచు నొక్క విరి నిచ్చె న్లారి యజ్జాక్షీకిక. 93
టీ. నురభికొ=ఆమనియందు; పొన్న ల శావికాఎపొన్న పూలపరిముళయు స; వేసవికొఐ
(గ్రీష్మ రువునందు; మల్లి యల తేజుకొ= మల్లి ల్లి కాకుసుమములయొ క్క_ యొజ్యునుు అనంగా దాని
పరిమళ ము ననుట; వర్షాదిక్‌ = వ స్టా కౌలముయ్మొక ర=(హ్మారంభ వున ంద్యు, జా.తి,వై ఖరికొ'ఆమాలత్రీ
పున్నయుయిక రీతిని, అనా దానిపరిన్లళయ ననుట; శరద్దినాలీలా ఆశర క్యా అగినసమూా
సష్టాశ్వాన ము: 505
వామయునందు ; అసనా ఘన్ఫ్యూ రిక్‌ = సర్గ కప్రుప్పమయు లయొక్చు ఆతిశయమును; వర హిబుంతము
ఖంబునక్‌ .=వర హేమంత = శేష్ణకుగు హమ త కాలము యొక్క, ముఖ బునకొ్‌ =ఆది భాగమం
ద్ర సేమ,౦తి'డాల్‌ = చేమంతి పకాశమును, చానిపరిమ శంబజుననుట; శిశిర వేళక్‌ =శికిర కాల
మందు; మొల్ల చా ల్పై రప్రక్‌ అ కుంద శేణియొక్క ఆతిశయమును, ఆఅన(6గ దానిపరిమళమయును;
తాల్చి=థరించి; రహికా = ఆనందమును; కూర్పును. అటంచుకొ= ఈ|ప కాక మవ చించు
చు; ఒక్కు_విరికొ =జకపుస్ప మును గొరి=పార్వతీ దేవి; అస్లాక్షీకల =చరదిక కు ఇచ్చెక్‌ =
ఒసం గను.
అనగా వసంత గ్రీహశర దేమంతశిశిరంబులందు వరుసగా. + బున్నాగమల్లి కామాలతీ
సర్గ క నేమంతి కాకుండ ప సూనం౦బు అ పరిమళ ౦బు ధకించునట్ల యొకపుప్పుంబును ఇార్రీ బేవి
చం(దిక కిచ్చె నని ఫావము..
చ. తలంచినకోరక బులి రియు€ దాని మెజుంగు మెజుంగుమిన్న లం
దళతళవుం చు మించుజిగి+దాని భరించినమా(త చేవకాం
తలం గికురించుసాం వెసంగు+ దాని నెకా నెక్రరత్నమాలిక్షక
జలరుహాలో చనావుణి కొ+సంగె గిరీం[ ధకునూరి. య త్తజీక్‌, 94
టీ. తల6చినకోరికల్‌ జకోరిన కోరికలను; కురియందానిక =వక్షి ంచునట్టిదానిన్సి జసంగు
చున్న డాని. నని: భావము; మెలు.గు మె టురిగుమిన్న లక్‌ = కాంతిగల గ్రోస్ట్రము అయిన
మెజుపులను ప తళతళ ముంచుకొ =౨తళత ళమని మెజయుచు, మించుజి॥ దానిక క మీటిన కాం
తిగలదానిని; భ రించికమా[తళా = ఆసర మునుతాల్చిశంత.ట. నె దేవ కాంతులక్‌ = దేవాంగనల
నూ. కికురించునసాం పెస (గు దానీకొ=ఐవంచించునందనముచేత. నతిశయిరాచుదానిని; ఒకానొక
రత్న మాలికక=ఒకానొకర త్న హోర మును గిరీ ఇ దకుమారి= పార (తదేవ, అత్తజికా ='ఆసము
యమనుందు;} జలరువాలో చ నానముణికికొ = నారీరత్న మగుచం[దికకు3' ఒసంగెకొ = ఇచ్చెను.
అనయా నిష్టాగ్థముల నిచ్చునదియు. మెజిపుతీవను.. దిర్వస్క 6.0చచుకాంతితోల .గకాడినది
యు ధరిం-చినంత మాత్రమున దేవాంగ నలకన్న్య చెక్కు.వయ.ధము. గల్లిం చునడియ్మ నగు Fy
రత్న సర మును. పార్వతీదేవి చందిక కిచ్చె నని ఫౌవము.
చ. మజియు నమూల్యవాంఛిత స+మాజము లాదృతి చే సుటించి. యా
తెజివం గవ్పుంగిలించి నర చేవకువూరిక పోయి వత్తు ని
"త్తతి నని జెల్పి యాగిరిశ 6తన్ని ముదంబున్ల నేగె వేలుపుల్‌ _
తజినొని వెంట నెంద రజత క్షీతి భృన్ని లయంబు6 జేరంగ౯, 95
ఖీ మటీయుక్‌ ఇ వెండియు; అమూల్య వాం శెతసమాజములు. -.అమూల్య : ఇ. వేలశ్లేసా
ఆనం (కోసము ల యినట్రియని భబ్లాషముు, వాంచ్సిత్‌ నా ఇస్తార ములయొక్యు, సమా జములగణా సమానా!
ములన్న్యు ఆడ తినేలా ఇఆవరుముతో ను టిం చి=;ఇ చ్చి;.ఆ "తెజువక్‌ ఇఆచందిక ను . కవు గిలి
చిజకాంగలించ్చినరదేవకుమా రిక్షజ చర్నాద్రికా!ఇ త్ర జీళా ఇఇ పుడు;సోయి వత్తుక =పోయి.న చ్చెదము.
శ్‌
న. ల
605 చంద్రి, కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
అని తెల్సి ఈ (ప్రకారము తెలియజేనీ అగరిశతన్వి=ళంభు కాంతయగు నాపార్య తీ జేవి; ము
దంబునక్‌ = సంతసము చెత; వేలువుల్‌ =డేవతలు; తబినొని = పూన; వెంటక్ష. = వెంబడి;
ఒందక =పొ ౦ంవ(గా;దేవాంగనలు వెంట రాయా నని తాత్పర్య ము ర జితక్షీతిభృన్నిలయం
బుజకె లాసగిరియను గృహమును; చేర (గక =పొందుటక; ఏక =తరి గను,
. అనంతా పార్యతీజేవ చం(దికకు6 గోరిశకోరిక లెల్ల నొసంగి కౌంగిలించి పోయి వత్తు
నని వచించి దేవతలం గూడి కైలాసనిలయంబు[ జేశె నని. తాత్పర్యము.
ఉ. అంత సుచం[దమూనవకు4లా గణి చే తుణదోదయకుమా
కాంతుని చే బహూకృ్ళతులు. 4 ని తత్సకలాంతరీపరా
టృంతతు లెల్ల నై జపుర*జాతము జేర నేగ మానసా
భ్యంతరసేమం దచ్చుభమఃహాపభ న్లూన్నతి సన్నుతించుచుక్‌, 96
ట్ర, అంతక్‌ =ఆవీముట; సుచందమానవకులా (ణి చేక =మకువంశ్య కేస్టుండగు నుచం
(దుశీవలన; క్షణదోదయకుమా కాంతుని చేకా=కణదోదయ రాజువలన; బహూక్ళకతులు=బ
హుమతులను; కె కొనిజగపీంచి; క త్సకబాాంతర్‌ప రాట్సంత తు లెగు కొ-తత జ (ప నీద్గులగు,
సకలజ ఎల్ల, అంతరీపరాట్‌=ద్బీ పాఫప తులయొక్క, సంతశు లెల్ల కె ఎసమావాము లె& | మాన
సాభ్యంతర సీమక్‌ =చి కమధ్య. ప చేశమందు; త చ్చుఫ మ హానిభవో న్న తిక = ఆవివాహమపోో
తృవయుయొక్స_యకిశ యముకు; న్‌ పాగకుదు; నెజపుర జూతముక్‌ =నిజప త్త్‌న
బృంద మును; చేరక =పాందుటకు; ఏశెకొ=ద
అనగా వివాహమహోత్సవమునకై చకుదెంచి యున్న సకలదేశరాజులును నుచం
(దునివలన క్షణవోద యునివలన బహుమతుల నొంది యావివాహోత్స వము నెన్నుచు స స్వ
ఫురంబులు చేర బోయిరని భావము,
మః అలవాంచాలవిభుండు పు త్తి త్రీ కథికాం। కావాననూత్న[పవే
"శ లసన్యంగళ మూన్నలా*? దలంచి త+త్చారంగ బేశీయకుం
తలం దాం గొంగిటం జేర్చి యంకవసతిం $ దాక్కొల్సి నవ్యా శుసం
కులమై కనవ దోంప న వచ్చైలువ బ+ల్కుం బతిచేన త తటికొ, 97
టీ, అలపాంచాలవిభుండు= ఆక్షణదోదయు (డు; ఫు త్రికిక=చం(దికకు ఆధికాదితా
వాసనూత్న ప వేళ లసన్మ ౦గళము.-అధికాంచౌవాస ఇభ క్ఞగోకామునక, నూత్న పవేశ=
నూకన(ఫ వేశరూపమగు, లసత్‌ ఇస కొకించు దున ) మంగళ ము=కల్యాణరును;. ఉఊన్నంగాక్‌ =
చేయుటకు తల చిజమన మున ందుయత్ని ంచి; తత్సార ౦న టేశీయకుంతలక్‌=భ్భ ంగములవంటి
కుకులుగ లయా చం దికోను; ఇచట నీషదసమా పియందు దేశీయర్‌ (పత్యయ ము; అలాకొ=త్సణదో
దయు డు; కౌంసిట 6 జేర్ని=కొంసిలియ దు: జే్నకొ ని;..అంక సతికొ = =ర త్స ంగస్టానమును- ;
కార్గ్కా,ల్పిజపొంద6 జేసి; కన్లవ = కనుదోయి; నవ్యా (శుసంకులమె,--నవ్య = నూతనమగు,
ఆ న
సస్టాశ్వానమ్ము. 607
అ(శు=క న్నీటి "వేత, సంకుల
పక్‌ = ఇఆ చం దిక తో; అత
పలికెను.
5
వ్యాకులమయి? క. నో.పళా=తో ఆపి (చుచుండ (గ; అ చ్చెలు
= అసమమయమందు; పీతి చేలా = (సేనతో; పల్యుక్‌ =
యు
ల
చ్‌ ఆ
స్త్‌
ణే
అన6గా షణదోవయుంకు చం దికకు భర్ష గ్భవా పవేశము (జేయ దలంచి యా
చందికను దొడ పె నిడుకొని కన్నీ రికుచు ఛందిక తోనిట్లు పలికి నని భావము.
హాటీ | న. మ్‌ ఖు అప గ ఇ ఈట్‌
కం నిచ్చలు పుట్టిన యింటికి, జొచ్చినయింటికి నపూర్వ+కుభ కీ ర్తితతుల్‌
పాచ్చ మలంగవె తల్లి భ్‌, వచ్చరితేము భువనపుణ్యళవై ఖరి. బొదలక్‌,
ట్‌. నిచ్చలు = ఎల్ల పుకు; పుటినయింటికిక్‌ =జశక గృహమునకు; చొచ్చినయింటికిక్‌ =
తొన్నుప వే[ంచినయిం టెక్సి అన6గా భ ర్హృగ్భ ౫౭మునకు; అపూర్వశుధి కీ ర్తితతుల్‌ -ఆపూర్వ=
నూతీనములగు శుభ =మంగళక్రర ములగు, కీ రితతుల్‌ =కీ రి ప్రుందములు; హాచ్చక్‌ = అతశే
యించునటులు; తేల్లీ=ఇందికా! భవచ్బరితము.-భ వత్‌ =నీయొక్క_, చరి తము=సబ్బరితే
ము; భువనప్రుణ్య వె ఖరిక ,భుపన=[ వసం చమ దు, పుర్యవై ఖల్‌ = వి తిముసునితి చపా
దలక్‌ =వృద్ది(బొందునటు ఇ; మెల౦గ వె=వ రి౦పుమా
అనగా జనక గ్భృవామునకు భర ర్ర ఫగవామునకును క్రీ రి యతొశయించునటులు నీచరి
తము లోకముల౦దు పవి తమని షేర్కో.న(యమనటులు ప రంప మని భౌవము.
సీ, వంశధర్త నిరూ 46 వజిలించె నీనారి
మహిత శా స్త్రాధిగ4మంబుక లిమి
గురుతరులకు వన్నె € గూరిచె నీశ్యామ
ఘునసుమనోవిక +సనముచేత
నీను నుదయంబున 4 చెసను సీపద్మిని _ =
మంజులా గరూద సా*మ(గి “మబజియ
ద్విద రాజం బోషీంచి + దీపించు సీకొమ్మ
భాసురపఫలదాన+పటిమం బూని
కే, "యనుచు జగ మెల్ల నుల్లాన + మలిశేయిల్ల
సరితతము మెచ్చ మను మమ్మ థీ క్షవకు జన్మ
పద మన; దనర్చు నంభోజ+పాణికేన |
నమ జీవన మని యెంచు + మమ్మ కొమ. " . 59
టీ. ఈ నారి = ఈ కాంత; మపిీత శా స్రాధిగ మంబుక లీమిక్‌ . =మహీతే = అధికమగు, జా
=అ స్తీక శాస్త్రముల యాటీంటియొకి కా అధీగమంబుజ పా ప్రేయొకగు, కలిమికొ = సంపద
గ్‌
608: చం డ్రి కాపరీణయను, స వ్యాఖ్యానము,
చేశ; పంశ ధర, నిరూఢికా. -వంళ ధర్మ జకులా చారధర్మ మయొక్క, నిరూఢికొ ఇప నీడ్దిని; జేఆ
లించెకొ= పకాశింపంజేసెను. ఇచట ఈనారి= ఈయన్లై తాడు; మహితశాసాాధిగమంబు
కలీమిక్‌..__మహీతమ గు, శా స్త=బొణ ఫుంజముయొక్క_, అధిగమ౦బు2ఐ పా పియొక్కా, కలి
మిక్‌ '=కలుగుట చేత; వంశ ధర్న నిరూథి౯ = వెదుకుధనువుయొక్క్క నిళూఢిని; వజణలీించె నను
నర్థము దో(చుచున్నది; అనయగా నీకాంత సమ స్పశా స్తములు చదివి కులాచార ధర్శమునుశో
క్కగ నభఖివృద్ధి చేసె నని తాత్సర్యము. ఈళ్యామ = ఈ చం దిక;ఘనసుమనో విక సనము చేతక్‌.
మఘన=ఘనులగు సమనఃజ్ఞ కావి దా్య్రాంసులయొక్క వికస సనము చేతక్‌ =ఆన౦దము చేత; గరుతరుల
కుక=తం(డీ మొదల గుపూజ్యాలకు; వన్నె = అలంకౌరమును; కూరిచెకొ = ఓనరించెను.
ఇచట, ఈళ్యామ= ఈ(_పేంక ఇ పుతీవ; ఘమనసుమనో విక సనము చేతక్‌ = నునమగుప్రుప్ప వికాసము
చైత్ర, గుపతరులకుక్‌ =గొప్ప వృషములకు; న న్నెగూ ర్చెననునర్ధము దోంచు చున్నది. అనంగా
నీచం, నెక వి వ్వాంసులను స సంతన్సింప(జేయుట చే తండి మొనలగువారి కందణజికిని మిక్కి_లి
యలంకారమును గలుగ:జే సెనని భావము. ఈపది దిని= ఈ వర్మదిక్ర; ఇనునుదయ౦ంబున క =పతి
యొక ,౧_యుక్క్లు రము చేత ;ముంజాలా మోద సామ గి, -మ౦జుల= మనోజ్ఞ జైమగుఆమోద సాను గీ=
సంతోవసామగీ; మెజయక్‌ జ(పకాశించునటులు; ఎసంగక్‌ = =ఒప్పును లోకమందు పతి
సంతోషించినచో పత్ని సంతోషించుటయు వ్యసనపడినచో వ్యసనపడుటయు ముఖ్యపతి
(వతౌాధర్మము, అందుకు “ఆరా శే ముదితే హృష్టా (పోషి తే మలినా కృశా”” యని (ప్రమాణ
ము; ఇచట, పది ని=పదగ గలతీ; ఇనునుదయం౦బునక్‌ = సూర్యో డయమందు; నుంజులా్హమోాద సా
ముగి మొజయక్‌ .-మంజులమగు, ఆమోద సామ (గ =పరిమళ సామి, మెజయునటులు; ఎసంగు
నని యసర్ధాంతరము దోంచుచున్నది. ఈకొమ=౯= ఈచందిక; భాసుర ఫలడానపటిమకో .. భా
సుర=(_పకాశించుచున్న, ఫల=లాభముల యొక, దాన=త్యాగముయొక్క పటీమక =సా
మర్ధ్య్యము ను; పూని=పాంది; ద్విజ రాజిక = బాహు ణటకేణిన్సి ; పోషి౦చి= కా పొడీ;దీవించుకొ=
(ప్రకాశించును. ఇచట్క ఈకొమ= ఈశాఖ్కు ఫానురమగ్యు భల= పంధ్రయొక్క_, దానపటిమను
బూని, ద్పిజరాబిక్‌ =పక్షికేణిని, పోషించి, దీవీంచుననునర్థ ము దోంచుమున్నది. అనంగ
నీచం[దిక పోడశమహాదాన౦బు లిచ్చి (బ్రాహ్మణుల గాపొడ్లుచు (వ్రకాశంచుచున్న దని
భావము. కొమణ౭చందికా! అనుచుకొ =పూర్యో కట్రకారమువచించుచు ; జగ మెల్గక్‌ =
లోకమంత యు; ఉల్లాసము = సంతోషము; అతిశయిల్లక్ష = హెచ్చలా; సంకేత ము= ఎల్ల
పుడు; మెచ్చకొ =ళాఘీంచునటులు; మనునుమ=వ ర్రింప్రుముమ. కశమకుకొ =తౌలిమి కీ; జనో పడ
ము= పుట్టుక పట్టు; అనకొ=అకునట్టు; తన'క్బ్చనంభోజపాణో జీవనము. తనరు = = ఒప్పుచున్న
ఆంభోజపాణీ= స్తీ యొక; గా జీవనమ=బతు శె; జీవనము ని= బతుకని; ఎంచుమమ్త=తలరప్ట
మను. ఇచట్కతమకుక=భూమికి, జన ,పదమనక్‌ =జున కృష్థానముకునటులు, తనర్పునంభోజపాణి
జీవనము. -తనరమ్వుచున్న, అంబ్లోజ= కమల ములుగల, పాణి=ము త్త పునీరువ౦టి, జీవనము =జల మె,
శ్రేవనమని=జిలమని, ఎంచునుమ యను నర్థము దోంచుచున్నది. ఈక'వి “అద్భ్య ఃపృధథివీ”
యన్న గుతి. నను నరిం చె నని యెటుంగునది.
సుష్టాశ్యానను.. 609
క, అట్టిమెడ న(శు లమషులం దొట్టల నవనమితవదనతోయజ యగునా
పట్టం దనయంకపాళిం, బట్టి నయం బొప్ప జనని * పలికే న్షరుణ౯. 100
ట్ర్‌, ఆట్టియె డకొ =ఆసమయమందు, అమల? =కను లంద్యుఅ్మశ్రులు =క న్నీ ల్లు; తోొట్లం
గకొ=సవింప6గ ; అవనమితవద నతోయజయగు నాపట్టిక. -అవనమితే = వంపంబడిన, వదన
తోయజయగు = ముఖకనులముగలదగు, ఆపట్టికా= అబిడ్డన ; తనయంకపోళికా = తినతొడ
మోద; పట్టి= =ఇడుకొని; నయంబు=నీతి; ఒప్పక్‌'= =శగున టలు; 'జనని=తలి ; కరుణక = దయ
త్రో; పలి కె౯ా=వక్యుమాణ[పకారముగ (బలికెను, 7
ను. అలశే శ లేర దతనూజ యంతసతి న ర్లాంగీక్చతం జేసె శ్రీ
య
తలరోచిర కుటుండు గాన జెలులం * ద త్త త్రదాతోచితో
జ్ఞ ఏలకృతక్థింబుల మెచ్చి మెచ్చరు ధరా+చ[కంబునక్‌ భర్త లై
న లతాంగీవుణి పూతధర్శ సరణి + న్వ ర్తింప మే లెంతయు౯, 101
టీ, కీతలరోచిర్న కుటుండు=చం[దమాళీయగుశంకరుండు ; అలకే లేందత నూజయంత
సతికా =ఆ పార్వతీ చేవియంత కాంతను , పార్వ శీ దేవియం త పతి (వత ననితో6 చు చున్నది అ ర్జాంగీ
కృతక౯ =సగమగునట్టుల౦గీక రింప (బడినదానినిగాను , అర్ధాంగి గా (జేయ యిడీనదానిని గా నని
తోచుచున్నది ; కానక =ఆహేతువు వేత; చెలులక్‌ = భార్యలను; త శ్రే శ్ర దాతోచితో
జ వలకృ త్యంబులక.. ట్రే త్తత్‌ =ఆయా, త దాత్వ = తత్క్ళాలమందు, “తత్క్కాలస్తుత దాత్వం
స్వా? త్త తనియనురుడు, ఆ చిత= =యో గ్యమగు, ఊజ్జ (లజ పకా శించు, కృత్య ంబులక =పనుల
యందు; భ ర్లలు=పతులు ; ధరాచక్రంబునక =ప్రుడమియం౦ద్భు మెచ్చి మెచ్చరు = =శ్లాఘీంచి
శాఘీంపరు. నినకా=అటు లె నను; లతాంగీమణి= స్తీరత్నమగుచందికా ! పూళ ధర 'సర ణిక్‌ =
పవి(త్రమగుకులధరమార్చ్లమున వ ర్హీంపక్‌ =వ ర్థించుట్క ఎంత యు కొ=మిక్కి_లి; మేలు=శుభ ము.
అన నోచం(దికా ! యిీశ్వరుండును పతివతాశిరోమణీ యగు పార్వతీ దేవియ ంత
దానిని అర్థాంగీకృత ను జేస్కె లోకమందు తణుచుగ పతులెనవారు తమకాంతలను ఆయా
పనులయందు ఆయా సమయము లక్లాఘ ౦పరు, అయినను కులకాంతలు ధర్మ మార్లమందు
జరించుట మేలని భావము. 3
ఉ7 కై రవకోటికూటములు + గా వని చక్ర మవ(క్రకాతుకో'
బారత మారి సద్వర వి+ తానము లెల్ల మహామహంబుల౯
భూరిపికాన వై ఖరులం $ బూన జేయుచు లోకచి[తగం
ఛీర చర్మిత వె జగతిం + బెంపు వహింప౦ గదమ్మ చందికా, “102
ళ్‌
టీ, చందికా -సంబుద్ధి, సగ్యోత్స ష్నయనితోయచు చున్నది ; కెర వకూటికోటములు.--
కి రవ=విశునులయొక్ము, కోటి హటములు= అ నేకబృందములు!*కైర వంకుము పిస్యా త్కు-టి
77
610 ది, కాసరీణయను, స వ్యాఖ్యానము,
అట
we
టో
లేతు ప్రమా నయకు” అనియుత్పలము, కలువలయొక్క. కోటికూ టములనియ ర్థాంత ర ముదో చు
చున్నది; కా వని=సరిగావని అనంగ నిరసీం-చచియనుట,; (పసిద్ధ చం।దిక కె రవకోటుఅ6గా పా
డునట్టెస్వ భావముగల దనియు, నీచం దిక తద్య స్టతి రెకముగ కె రవకోటుల (దిరస్క_రి ంచునది
యనియు భావము, చ్మకము=జక్క_వ 3 అవకకాతుకో దారతకొ.-.అవ్యక = అకుటిలమగు,
కాతుక=కుతుకముయొక్క_, ఉదారతకా = జొదార్యము చేత ; మిక్‌ = అతిశయింపంగ 3
అనల (పసీద్ధదం(దిక చ్యకములకుకాతుకమును బో (గొట్టునదియనియు నీచం దిక చక్రము సం
తసించునటులు చేయు నదియని యు వ్యతి రేకము చక్ర మనంగ రాష్ట్రము సంతోషి పించునటులు
వ ర్తించున దని నిసర్లతాత్సర్యము. సద్వరవితోనములు. - సత్‌ =రిక్కాల యొక్క, వర = కేస్ట
ములగ, వితెానములు=సమూహనులు ; ఎల్ల క = అన్నియు, మహామహంబులకొ = అధికళాం
తులచేత ; భూరివికాస వై ఖరులకొ.-భూరి=అధికమగు, వికాస=వికసనముయొక్క_, (పకా
ఛముయొక్కృయను ట, వైఖరులక్‌ =రీతులను ; పూన6ంగక్‌ = పొందునటులు ; చేయు చుకొ=
ఒనరించుచు ; సద్వరవిళత*న ములు=సత్పురుపసంఘుములు ; మహోమవాంబులకొ = అధికోత్సవ
ముల చేత ; భూరి =అధికమగు, వికాస=సంత సముయొక్క, వె ఖరులంబూనునటులు చేయు నది
యని స్వభావార్థము ; (ప సిద్ద చం దిక సద్యర వితొనమునకు వికాసము నడంగ౭ జేయు ననియు
నీచం(డిక యా సద్వరవితానమునకు వికాసమయును జేయు ననియు వ్యతి గే రకము; లోక చిత గం
ఫీరచరిత్ర'వై.-లోక=భువనము అలయందు, చిత్ర = ఆశ్చర్య కరమగు, గ ంఖీర=స భీ రమగు, చరి
(త వె =చరితగలదానవై ; జగతిక = భూమియందు ; శెంపుక్‌ =వృద్ధిని; వహీంప(గదడమ=
వహిం౦ప్రమా.
అవన 6౫ నోచందికా ! నీవు (పసిద్ధచంటదికవ లె (గాక ఎ రవస్రంజముల నిర సీంచునవి
యు చక్రమును సంత సీంపః జేయు నవియును సద్వితౌనము ల ( (బ కాశింప(ంచేయునవియున గు
విచ్చిత్ర గుణములు గలదానవై పుడమి వృద్ది. బొందు మని భావము.
క. ఘన వేణి నిన్ను నీశుండు, దనమూ ర్షిగం దలంచి మిగుల + దయచేనినచో
వినయంబ పూని విశ (భ్‌, వనపూజ్యత మెలంగవన్సు $ వసువుతిలోనకా. 103
టీ. భునవేణీ౭మబ్బు వంటిజడ గలచర్మదికా ! నిన్నుక్‌ =నిన్ను; ఈశుండు=నీభ ర్త; తన
మూ ర్తిగక్‌ =తనశరీరముగ ; తీల6చి=ఎంచి ; మిగులక్‌ = అధికముగ ; దయ చేని ననోకా=
అను గహించినయెడ; వినయంబ=భ క్రి చే, పూని= గహీంచి; వనుమతిలోనక్‌ =భూమీయ రాదు;
విశ్యభువన పూ జ్యతక.- విశ్వ=సమ సమెన, ఛువనజలోకములయం౦ందు, పూజ్యత క =పూజ్య త్వ
ముచేత; మెల (గవమ్మ=వ ర్రింపుమా. ఇచట, మన వేణి =జాహ్నా వి! నిన్నుకొ; ఈశుండు=శం
కరడు; తనమా ర్తిగక్‌ = అస్టమయా రులలోనొ కడానిని గా ; తలంచి; దయచేసీనవోకొ) విన
యంబ=న్నమా భావము నే | పూని; విశ్వభుననపూ పూజ్యతక్‌.-విశ్వ = సమసమగు, భువన =
ఉఆదకముల చేత, పూజ్యతక్‌ = మాన్యత భే, ఫ్‌. మెలగగవమ్లు యనునర్భాంతర ము దోచు
చున్న దె
సుజ్ఞాశ్వ్యానస ము. 611
అనల నీభర్త మిగల 6 (వీతితోనిన్నుం దనమూ రగ ( దల(చినను నీవు మగల
ఆయము ెనేవూూని యెల్ల జగ ము లలో వూజ్యతను వహింపు మని భావము,
నీ, కవగూడి సత్వోతి + గువలయంబు చెలంగ
నలరుశ్యామయె శ్యామ + యవని నెంచ
బురుషరత్నముం జెంది + సురభ్గివృ త్తీ సుమనో
గుణ నరానుకొమ్మ యె + కొమ్మ తలప
సర్వమంగళ యధీ+శ్వరు నకు సామేన
యన, దగు సతి నతి 46 యగు నుతింప
నినపాదనేవనం+బున ఫఘనామోదంబు
నెనయుపది నియ పది ని నుతింప
= వశీ
"లే, నుచిరముగ సుమనోవృ త్తి 4 నొబగుం బూని
కలదినంబులు (పియువుదిం 1 గలసి మెలసి
నడచుకామిని కామిని + నళిననయన
తెలిసి నీవింకం బతి చెంత + మెలంగు మమ్మ. 104
టీ. సత్పతిక్‌. సత్‌ =సత్చురుపుండ గు, పతి౯ = భర్తను ; కవంగాడి=ంజతలనాడి ;
కువలయం౦బు=భూవలయము చెలంగక=ఒజష్పూునటులు ; ఆవనికొ=పుడమియందు; ఎంచకొ =
హబారి ంప౯గా ; అలరుశ్యామయెొ.. - అలరు=ఒప్పు చు న్న; శ్యామయె = కాంతయె; శ్యామ=
ఈ త్తమస్త్రీ. ఇచట, సత్పతికొ=చర్యదుని; కవగూడి;కువలయ౦బు చెలంగక్‌ =కలు వవిక సీంచు
నటులు; అలరుశ్యామయొ =ఒప్పుచున్న రాతి యె; శ్యాను = ర్మాతియనున ర్థాంత రము దోంచుచు
న్న దిఅనయంగ నెట్టు చర్యదసహిళ వై మెకలువను విక సింప జేయు ర్మాతిర్మాతి యన (బడునోఖుట్సు
పతి.గూడి జగము మెచ్చంజెలంగు శాంతయే కాంత యనయబడునని భౌవము. పురువరత్న
ముక్‌ =పురుపకేష్ణు ని; చెంది=పొంది; సుర ఖివృ త్రిక =పరిమళించువ్యా సారము చేత, శ్లాఘ్య
సౌకీల్యాదివృ త్తి చేతనను ట్య స్థుమనోగుణమః . -సు=(కేస్టమగ్కు మనః=వ్భాదయమంద్యు గుణ
ము=గుణమును;ఊను కొముయె=పొంధునట్ట కాంత యెొత ల (పక్‌ =విచారింప6గ; కొ ను= కాంత్ర;
ఇచట్స ఫురువర త్నము=ఫున్నా గవృతమును 3 చెంది=కూడి; సుర ఖివృ త్తిక్‌ =వసంతవర్హన
చేత; సుమనోగుణము = పుష్పములను గుణమును ; టోను = ఫాందునట్టి; కొ మయెజళశాఖయొ;
తలంపకొ=విచారింపల ; కొమ్హ=శాఖ. అనంగ నామనియందుంబుస్పించి పున్నాగమును
జేరినకొమయొ కము యనునట్లు పున శేస్టుని గాడి సౌశీల్యాదిగుణములు గల కాంత యె
శ్రా ంత్ర యనంబడు నని భావము. సర్వమ-౦గ శ్రజుసమ సశుభములుగల టై; అధీశ్వరునకుక్‌ =తన
జుతికీ ; సామీనయనక్‌ = అర్థ శరీరశమీయనునటులు ; తగుసతియె = ఒప్పుచున్న కాంత యె;
నుతింపకొజ వర్గింపంగ్య) సతి = కాంఠ; అగుకొ = అగును, ఇచట, సర్వమంగళ జ'సర ర్వ
612 చం డి కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
మంగళయనునామాంతగముగలదై ; అధీశ్యరునకుక్‌ = శంకరునకు సామేన = అర్జ శరీర మే;
అనక్‌ =అనునటులు; తగుసతి = జప్పుచున్న పార్వతియె; సతియగుక్‌ = పతి వతయగు నను
నర్థము దోంచుచున్నది. అనంగ నీళ్యరున కర్గాంగియె చెల గుపార్యతీ బేవిపగిది తనిని
మిటికి నర్ధాంగివ లె నొప్పుచున్న వనితయె వనిత యనం బడు నని భావము. ఇన పాద సేవనం
బునక్‌ ,- ఇన='ెనిమిటియొక్క_; పాద సేవనంబునకొ = చరణ నేవ చేత; మ 'నామోద ౦బు. -మఘన=
అధికమగు, ఆమోదంబుకొ = కుతూనాలమును; ఎనయు పది నియె = చెందుచున్న పది నీ
జాతీ కాంతీయె; నుతింపక్‌. = వర్ణింపంగ,) పద్మిని = పది నీజాతికాంత, ఇచట, ఇనపాద
సేవనంబునక్‌ = సూర్య కీరణస్పర్శ చేత; మనమగ; ఆఅమాదంబుకొ = పరిమళమును;
ఎనయు పద్మి నియె=పాందుపద్మ లత్రయె ; పదిని = పద్మ లతయనునర్థాంత రము దోంచుచున్న
అనల సూర్యకిరణ స్పర్శమువే తామరతీవ ఘనామోదం౦బు చెందురీతిం దనపతిచర
గక్‌ = ఎల్ల కాలము; సుమనోవృ త్రిక -..సు=సమిచీనమగు, మనోవృ త్తిక్‌ =మనో వ్యా పార ము
చేత; సాబగుకొ=అందమును; పూని=[ గపీంచి; కలదినంబులు=కల కాలము; _పిీయంనుదిక్‌ =
పతిమనమును; కలసీ మెల సీ=కలసీవ ర్రించి; నడుచు కామిని=నడుచుచున్న కాంతయె; కామీ
ని=కాంత.నళిననయన=చం( దికా! నీవు; తెలిసీ=గు స్టెటీ 00) ఇంక ౯ =ఈమిోా (ద; ఇతి చెంత ౫
"పెనిమిటియొద్ద; మెల6గు నుమ్గ=వ ర్లిం ఫుముమ్మ.
మ. అని వా రంబుజన్మేత సంప నటం ద+ త్చాాణేశ్వరీయు క్తుండె.
జననాఖేం[ దుండు కాంచ నాంచిత మణీ+జాజ్య ల్యమాన పథా
జనిత మ్మైచరదై నబింబధిమణా+ సంస్థాన మౌస్యందనం
బున నాత్మీయపురీలలామకము నా*మాదంబుమై( జేరం౯. 105
టీ, అని=పూరో) క పకారముగ 6 జందికకు నీతి( గలసి; వారు=తేలిదం[ఢులు; ఆం
బుజూన్మే తకొ=చం(దికను; అంపక్‌ =పంప6గా; అటల్‌ =ఆమీ (దడ; త త్చా 9 కేశ్వురీయం కుండి
prt, To
ఆ పా కోశ్య్టరియగు చం దిక తో ౧హాడినవాండై; జననాం[దు (డు జ నుచందు6ండు; కంచ
నాంచిత మణేజాజ్వల్యమాన (ప భాజనితక్షూచరదెన చింబధివ గా సంస్ధానము.--- కాంచన
సువర్ణము చేత, అంచిత=ఒప్పుచున్న, మణీ=మణులయొక్క_, జూ జ్వల్యమాన=నిక్కిలి వెలుం
గుచున్న, (ప భాజకాంతి చేత, జనిత = పుట్టింపంబడిన, కైచరత్‌ =భూమియందు చరి ంచుచున్న ,
పనబింబ=సూర్య బింబ మయొక్క-, ధిన ణా =బుద్ధిక్సి సంస్థాన ము= నెలవై నది జ స్యందనం బునక్షా
అగునట్టి ర థము చేత; ఆత్మీ యఫురీల లామకముకొ = తనరాజ ధానీకేస్టమును; ఆ మూదంబు
మైక్‌ =సంతసము చేత; చేరంగకొాజ్యప వేశింపంగా. పెపద్యముతో నన్వయము.
ఆన 6౫ 6 జం(దికకు( దలిడం[డులు నీతి బోధించి పంపంి సుచందుడు మణీకాంతు
అచేం బుడమి. జరించునినవింబ మనుమతి నొసగురాఖ బున జం|దిక గాడ నిజష్థ
రంబ (బవేశింపంగ నని భావము.
పుష్టాశ్వాన ము, 613
థి ఇ
నీ, వరవర్ణ సంప త్తీ + నిరుపమ శీ బూను
సాంగనానాకళా4చక మనల
వసుకలాపనిభూత్వి + బస మిజు[శీవధూ
రమణీయతరతనూ$ రాజి యనలో
స్ఫుటతర తారకా+ పటిమం గాతుక మూన్సు
బవాటకీ_గ్రినవవ[పఃపాళి యనం
ఫఘనజఫఘనో దారళ+గరిము నింపులు నింపు
వివిధభూమ్యువతార+వితతి యనంగ
శే, పొరవరవర్టి నీకోటి + చారు దీ '
భర్మమయహార్శ్య విధుల థీ 'బార్థివేర్య దుం
డసమసుమ పేశలాలాభ+హర్ష భార
వారక శ్థేజపానుభా+వముల రాల, 106
టీ. వరపర్ష సంప త్తిక్‌.-వరవ=(శేస్టమగు, వర్ల=కాంతియొక్క, వర= (కేష్టములగ్క
వర్ణ = ఆతీర ముల యొక్క, నంప త్తిక్‌ =సంపద చేత; నిరుపమ (శీక్‌. -నిరుపమ= సాటిలేని శీక్‌ =
"కాంతిని (థీ కారమును; పూను సాంగనానాకళాచ(కమనంగక్‌,- పూను = వహించినట్టి,
సాంగ2అఆంగసహీతనుగు, నా నాక ళాజఅ నేక విద్యలయొక్క, చ[కమన గక =జసమూహమను
నట్టు; అనగ శామ్యమగు వర్మ ంపత్తిగల ఫురాంగ నాబ్బ౦దము పర్ణ సంప త్తితో ంజేరియున్న
కళాబ్బంద మునునటులు బారు దీరె నని భావము. ఇచట కళొచ(క్రమునకు కాంతౌబ్బంద
మునకును కేవల శబ్దసాధర్మ సృ మున్న దని తెలియవలెను. వసుక లాపవిభూతీక్‌.-వసుక లా
ప=రత్నభూవణములయొక్క-, ధననిచయముయొ క్కు, విభూతికొ=ఐళ్ళర్యము చేత; పసోజు
మిజు (శీవధూరమణీయతరత నూరాజియనంగక్‌ . _పసమిో అు=సమృద్ధి చే నతిశయించుచు
న్న, శీవభూ=ల శ్రీ జీవియొక్కా, రమణీయతర =మిగులమనోజ్లి మగు, తనూరా జియన(గక్‌ =
శరీర (శేణీయోయనునట్లు; అవ్యయ _ వసుకోలాపవిభూతి చేత లక్షీ దేవి వహించిన పెక్కు
శరీరములా యనునట్లు బారు దీరి రని భావము. స్ఫుటతర తార కాపటిమక్‌ -.-స్స్ఫు టతర
శారకా= స్ర్రీలయొక్క, పటిమక్‌ = సామర్థ్యము చేత; . స్ర్రీలరూపము చేకననుట్య; కౌతుక
ము=సంతసమును; ఊన్నుజహంకీ ర్రినవవ(ప్రపాళియనంగక్‌ .-ఊన్ను= చేయు చున్న, బహుకీ ర్రీ=
ఆధికమగుకీ ర్రియొక్క_;) నవ=నూతనమగు, వప=కోటలయొక్క, పాళియన (గక = బంతియ
నునట్లు; అనంగ స్ఫుటతర తారకారూపము వేనొప్పు కీర్తలయొక్క_కోట లనునట్లు పౌర
కాంతలు ఛారు దీరి రని భావము. భునజభునోదారగరినుక్‌ .- భన జమనా = అధికమగు
కటిఫురో భాగముగల ప్ర్రీలయొక్క_, టి దార=డాత్కృష్ట్రమగు, గరిమక్‌ = గొప్పతనము చేత,
విపుల జమనముగల స్త్రీల రూపము జేతననుట్క ఇంప్రులు = ఆనందములను; నింపువివీథ
థ్‌
614 చ ౦ ది కాసరిణయము, న వ్యాఖ్యానము,
భూమ్యవ తర వితతియన(గక్‌.-నింసప్ర = ప్రారించుచున్న, వివిధ = శానావిధము లగు
భూమిజ ప్రుడమియొక _, అవతార = రూపాంతరములయొక్క, వితేతియన (గక = సమూవా
మనునట్లు, అనంగ పుడమి యె త్రిన య నేక. స్త్ర రూపములయొక్క్య సమూహమననట్లు
ఫురకాంతలు బారు దీరి రని భొవము. పార్టి ర్ల చేందు(డు = సుచర్మదు (డు; అసమనుమచో
శలాలాభ వార్ష భార వార కరేజ పాను భావమురీల్‌.. _అసమ=సా.టి లేని సుమెపేశలా=చం(దిక
యె న
యొక్క, లాభజ=[ పా పివలననెన, వార్ష=సంతసముయొక ్క, భార=అతీశయముయొక.. 3 వా
లః’ అని యమరు(డు, అను భావములకొ=కటాము దుల చెత రాంక్‌ =సచ్చుచుండ (6౫); ట్ట
ర్మమయ వార్మ ్యవీథులక్‌ = బంగరు మేడ లయొక్క్ల (పదేశములయందు ; పౌరవరవర్థి నీకోటి=
పుర కాంత లబృందము; బారుదీ అక ఐవరుసదీ లెను.
జీ
చ, సక లజగన్మ నోహారు సు+చం[(దునిC జం! దిక6 జూడ నిట్లు కౌ
తుకమునం జేరి పొరనవ+తోయదవేణిక లెల్ల నుల్లస
చృక చక శానమానమణిసంకులకంకణ రాజి నల్లన
నిక సితమల్లి కావితతి + నింపుచు నింపులు పెంపు మీటగ, 107
టీ. పౌరనవతోదయవేణి క లెల్లక్‌=ఫుర కాంతలంద టు;సక లజగన్మనోవారుక్‌- .='సకల
=సమ సమగు, జగత్‌ =జగ మునకు, మనో వారుక్‌ =మనో జ్ఞా ండ గు, సుచందునికా =సుచం[ దభూ
పతిని; చం[దికక=చ౦దికను; చూడక =చూచుట తై; ఇట్లు = ఈ(పకారము ; కాతుకము
నకొ=సంత సముచేత; చేరి=ఫొంది; ఊల్పసచ్చక చక తా సమానమణి సంకులక౦కణరాబా. ఎటూ
ల్లసనత్‌= ప్రకాశించుచున్న, చక్ష చక్ర తాజచక చక తము చేత; చక చకయని మెజయుట వేత
ననుట, అసమాన=తుల లేని, నుణీ=రత్నముల చేత, సంకుల =వ్యా ప్రమగు, కంకణ=వలయ
ములయొక్క_, రాజి=కేణి; గల్ల నక్‌ = గల్లుమన్నిమోయ (గ; విక సీశమల్లి కావితతికొా .-
వికసిత = వికసించిన, మల్లీ కొ = మల్లి కాప్రుప్పముల యొక్క, వితతికొ=సనూవామును; నింపు
చుకొ=పూరించు చు; ఇంప్రలు =ఆనందములు; పెంపుమాటణంగక్‌ = =అతిశయింప (గ. దీని కుత
రపద్యస్థ క్రియతో నన్వయము. | య్‌
అన(6౫గ బురకోంతలు సుచందునీ6 జం|దిక ను జాచుట'కెవచ్చి వారి"పె మల్లీ కాపు
వృములను ముణికంకణములు గల్లుమని (మోయ? నించుచు నానందములు మీఅ(య నని
శ్రావము.
క్రీ చట్టుకూంతు చుక ళు ఖీ సర్వజ్ఞుం డగసమహే
శ్యరునితోం దార్చిన4 దామర చన
ఖరపాదు రసవదంశతర యెనపది ని *
తి . 0— ఆశీ
తోన గూర్చిన పవ లై న చెయ్యు
dn
చిక
సమా శ్వాస ము, 61
లలకుముద్వతి వునోటప+ీర యౌాసత్పతి
“లోప ఘటించిన యా(హదోషనస్ళమ్లి
అలు
_. చిరప పూరుముని వసుఃస్సురి తాంగి యగులక్షి
త్రో నెనయించున *కుల్య సర్గ
"
శే. మన్ని యు జగంబు మజివ నయ్యబ్దజను
డతులధీచాక చక్యంబు 4+ ననసమరూప
మానుకూల్యంబు ననురూపళతయావనంబు
నమర నిద్దంపతులం జేసె* ననభుశ క్షి. ౨. 109
9
క్ర చట్టుకూ (తునొక ర్తుకా=వివేక శళూన్యురా లె న నొకకాంతను ; స 'కైండు=సర్వ
మును టెలిసిననాండం; అగుమ హేశ్వరునితోక =అయినట్రిశంకరునితో; తార్చన = కూర్చిన;
వామురచన=వ్యకరచన; చట్టుకూ (తుక్‌ =హిమవంతునకు కూంతురగు పార్వతీ దేవిని మహే
శ్వరునితో చార్చిన; వామర చన=వామ ఖాగమందుర.చన యని స్పా నార్థము; ఖర పౌదుక్‌ =
గర భ పా దములుగలవానిని; సవడంతర. ర సవత్‌ = శృంగారర సయ క కృమగు; అంతర =
వాద యయుగలది; ఐనపది నితోన = అయినట్టిపది, నీజా తి కాంత తోడ నే; కూర్చిన పవ శై నచె
య్వ్యూ లు=కూర్చినట్రి విరోభముగ ల పనులు; ఖర పాదుకి =సూర్యుని; రసవద ౦తర=మకర౦6ద
ము గ ర్భుమందు (గలది; ఐనపది నితోన= అయినట్టి పద్మలతతోడ నే; కూ ర్చిన=జత పజ చిన్యపవ
లు=దినవముందు; వన చెయ్యులు= అయినట్టిపనులు అని స్వభావార్థము, ఆలకుముద్యతిక్‌ = అట్టి
కుత్సిత మగు సంత సముగలదానిని; మనో హారి=మనోవారుండు; జెసత్పతితోకొ=అయినట్టి మం
వినాయకునితో, ఘటించిన = కూర్చిన; ఆపదోపవృష్టి = (పకృష్టదోషములుగల యానిర్శా
ణము; అలకుముద్వతిక౯ =ఆతొవతీవను; సత్పతితోకొ = చందునితోడ; ఘటించిన; |పదోవ
దృష్టీ = =(పదోపష కాలమందలి సృ ప్రియని స్య భావార్థ్యము; చిరప్రూరపునికొ=మ దుసలివానిసోకొన
సుస్ఫ్ఫురితౌ౦గి.-వసు=సువర్థ్భ మువ లె స్ఫురిత=పకాశించు చున్న, అంగి=శరీరముగలది; అగు
లక్షీ తోక్‌ = అయి నట్టి లత్ష్మీయను పేరుగల కాంతతో, ఎనయి౦చు=పాందించు, అతు ల్యసర్ష
ము=౫-రఈయు గాని సృష్టి; చిరపూవుషునిక = ప్రురాణపురుషుండగు విస్గుమా ర్రిని; వసుస్సురి
= ధనముచే( (బకాశించుచున్న అంగముగల, అనంగ ధనరూవీణియగునను ట, . లకీ
తోక ఐల త్నీ దేవితో; ఎనయి౦చినట్టియ తుల్య సర్దమని స్వభావార్థము; జగ ంబు=లోేక ము; ఆ
నియం మజవక్‌ =పూరో్య క వామరచనాదుల నన్నింటిని మజచునటులు; ఆయ్యబ్లజను (డు=
అనలుచ ; ఆతులధీ చాక చక్యంబునక్‌ ... అతుల=సౌటి లేని, ధీచాక చక్య౦బునక్‌ =బుద్ధి చా తుర్య
ముచేత; సమరూపము= సాటి లేనిరాపము ము; అనుకూల్యంబుక్‌' =అ నుకూలత యు) అనురోప
యావన ౦బుకొ=అనుగుణమగు యావనమును; అమరక్‌ =పాందునటులుు ఇద్దంపతులక్‌ = ఈ
చంది కా: సుచం[ఊలనా; అనభశళ క్షికో ..... అనమజనిర్దుష్ట మగు, శ క్రిక్‌ = సామర్థ్యము చేతే;
ఛ్రేగాకాజస్ళ జిం జెను, .. "
గ
616 ద ౧ ద్రిశాసరీణయను, సవ్యాఖ్యానము.
ఆన(గ వివేకకూన్యురా లె శెనచానిని సర్వజ్ఞాడ (గు శంకరునికి ఘటించిన వ(కర చన
న్కు ఖర పాదుని పది, నితో. గూర్చిన విపరీత సృష్టిని, కుముద్వతి ని సత్పతితో ంచ్చారిన (పదో
పసృష్టిని, వసున్సు ఏతా ంగి యగులక్షీని ముదుసలివానితో ( గూర్చిన యతుల్యసర్లమును,వీని న
న్ని టిని జగము మజచునటులు ఈనలువ జూణతనము చేత నసమరూపాది గుణంబులు కలుగు
నట్టు ఈచంది కాసుచం[ దుల సృజించె నని భావము.
చ. క్షమ నెకకిన్న రాాగసరు+ సఖ్యము. బూని మహానటుండు నా
నమరి తపస్విరాజవని+ తాళి (వతం౦బులు దూల్చినట్ట యా
కమలకరుక్‌ వరించుగిరి+క న్యక ననగ జాలు జం(దికా.
క్రమలదళొత్నీ సద్దుణని$ కాయ పయోధి సుచం[ దుం జేరుట౯, 109
టీ. క్షమకొ=పుడమి యందు; ఒకకిన్న రాగ సుసఖ్యము=ఒకానొక కుత్సిత పురుషుని
చే సమయమును; పూని = (గహీంచ్చి కు బేరునిసఖ్యము బూని య స్ప భావార్థము; ముహోనటు ౦డు
నాక్‌ =దొడ్డనట్టువుండ నునట్లు, మహానటు6డని యీశ్వరునికి నామాంతరమని స్వ భావార్థ
ము; అమరి=ఉప్పీ; తప స్వి ౮" జవనితాళి వత ంబులు.-త ప స్వీ రాజ=ముని ౦" జులయొక్క_,వని తొ=
'కాంతలయొక్క_, ఆళి=[ శేణియొక్క) (వత ౦బులు =నియమములను, పతివతాధర్మములనను
ట్‌; తూల్చినట్టి= పో గొట్టినట్టి,ఆకమలకరుక= లేడిక ర మ ౦దు (గల యాథశంకరుని; శంకరుండు
చారుకావనమందు దిగ ంబరు (డై తిరుగు చుండ6గ మునికాంతలు చూచిమూహించుటయు
నామునులు శంకగునిజేఫము ఫుడమిం డెగిపడునటులు శపీంప చాశేస ము పడగా దాని
సర్వలోక ములు వహింప లేకయున్న౦జూచి విష్ణువు యోనిరూపము ధరించిదానిం _గెకొ నెనని
పురాణమ౦దు సిద్దము; వరించు గిరికన్యక క్‌ =కో రినట్టి పార్వాతీదేవిని) చందికాక మలద
ఛభ్రాక్షీ = చం గిక యను పేరుగల కవమలలోచన; సద్దుణని కాయపయోధిక్‌ = (శేస్టగుణ ఫుంజము
నకు రత్నాకరుండగు; సుచందుక్‌ = సుచర్నదుని; చేరటక్‌ = చేరుటవలన; నవ్వ(గక్‌ ౬
హొవాసీం దుటకు; చాలుక్‌ =క్లీప్రును.
అన (6౫ కిన్నర సఖ్య మునుబూని మహోనటు(డనంబర 6% మునికాంతలకు (వత భంగము ౬
జేసినశివుని పరించియున్న పార్వతీ దేవిన్సి చందిక గుణనిధి యగుసుచంటదుని వరించుట వే
పరివాసీంప 6 జూలునని ఫావము. న్‌
మ. కమలావా ప్రి మలీమసాంత రమున + న్లన్నట్టు మిన న్నందు దు ౯
ర్షమవృ త్తిం జరియించు. దద్య ఫయమున+ న్లాంచు న్విరూపంబు మే
ఘము తద్యు_క్ట్‌ కిం బొసంగ నా కచిరరు?ః కృష్ణం బంచు నామించు తోం
గతులాలోక్ష నయె యుదారగుణవళ+ త్కా_౦ తా ప్రిం బొల్సెక్‌ ధర౯.. 110
త్‌. కమలా వా పిక్‌ =సంపదకలుగుట చేత; చులీను సాంతరమునక్‌ .=నులీమన=ను లిన
మగు, అంతర మునక =వృాదయము చేత ఉదక(పా3పీ చేత; నల్ల నియంతరము చేత నని మే
హ్థాశ్యాస ము, 617
నుపర మగునర్భము; కన్సట్టుక్‌ జ కానవచ్చును. మిన్నందుక్‌ =ఊప్బొంగున్కు ఆకసమంటు నని
మేభుపర మగు నర్థము. దుర్దమవృ త్రీక=పొందరాని నడవడి చేత, గిరిశిఖరాదులయందు
వర్తనము చేత నని మేఘ పర మగు నర్భమయు ; చరియించుక్‌ =నడ చును. తద్య రియమునక్‌ . -
తత్‌ =ఆసంపదయొక్క_) ఆజలముయొక్క_, వ్యయమునక = నాశము చేతను; విరూప౦ంబు=వై వ
ర్ల్య్యమును, తెల్లంబోవుటను. మేఘము=వ్రుల్లి ంగసార స్యమువలన నొకప్రురుషుండని తోయ
చున్నది; కాంచుక్‌ =పొందును ; తద్యు క్లిక్‌ .-తత్‌ =ఆపుకుషునియొక్క_, యు క్రిక్‌ = సంబం
ధముచేత; తత్‌ =ఆ మే ఘముయొక్క, యు క్రిక్‌ =సంబంధము వేత; నాకుక్‌ అచిరరు క గంబు=
నిలువని కాంతిగలుగుట, తటి ద్భావము; పొసంగెక=కలి ను. అంచుక్‌=ఈ([పకారమనుచు;
ఆమి౦చు=ఆ మెజపు ; తాక =తాను; ధరక్‌ =భూమి యందు; కమలాలోకనయై=చం (దికయె,
అనగ జం[దికారూపముతో (బుట్టియను ట;ఊదార గుణవత్కాంతా ప్రీక్‌ ,-ఉదార=ఉత్ధ
స్టమగు, గుణపత్‌ =మ ౦చిగుణములు గల, కాంత=(సీయు నియొక్క్ల, ఆపిక్‌ = (పాపి చేత,
పాల్చెక్‌ =ఒస్పెను,
అనగా లోకముం దొకపురుషుండు సంపద రాయగానే విజ్ఞవ్‌ (గుచు నాసంపద నశింప
“వెలవెలంబోవుచు దుర్షమన్ఫ త్తి జే జరించునటులు ఈ మేఘము జలపా_పి తదభావములవ
అవే
లన మలీమసత్వమును “తెల్ల నగుటయును పొంది దుర్షమవృ త్తి గలిగియుండుట చేదీనిసంబంధ ము
వలన నాకచిరరు కంబు పొసంగనని మెఅపుందీంగ భూమియందు జం[దికారూపముతో
జనించి ఊత్క్భస్త గుణములు గల సుచం(దుని( జేరి యొస్పె నని భావము,
వ. అను నప్పొరకామిసనీక లాపాలాష( పపంచంబున కుదంచితం బగుమనోంచ
లంబున దట్టం బగుమోదంబు రెట్టింప నుక శుభముహూ ర్తంబున భగవ
దనంగవిద్య యగునయ్య నవ ద్యాంగియుం దాను ననేక రంభాసంభమవిజృం
భితంబు, నగణ్యమఘనదలంకృతేంబు, నపరిమితసుమనోవి తానవిద్యోత్రితం
బు, నసంఖ్యక విజనవి(భాజితంబు, ననుపమగురునమాజసంకులంబు, నక
లంక క లానిధిథురంధరంబు, నసార శంచిధర్మపుణ్యజనర సాధీశ మండితంబు,
నచంచలన డాగతిధ నదమ హేశ్వర రాజివిరాజితంబు నై , యమందవిభవ జిత
పురందరమందిరం బగునాత్మీయని వేశనంబు (పవేశించి, యాసుచం[దధరణే
చందుండు, పక్షపాత పరాజ్ముఖ(పవారుండయిి, మహనీయవసుకలాపంబున
నభిరూపచ[కంబున కవ(క్ర(పమోదంబు గూర్చుచు, సద్దణంబుల కహీాన
ద్యుమ్నంబు లొసంగుచుం బద్మినీసముదయంబున కబ్యుదయంబుఘటించు
చున పూర్వవితరణపాండితీధురంధరుం డై కువలయంబునకుంబో లో దుర్వార
_ శార్వర్యవాతంబున కా మోదవర్ధనంబుం జేయుచు నభంగమంగళతరంగితం
బగు సెక్కు సమయంబున, త్న
78
బ్యా
™
618 చం
ది “త్రో సలీణయుము కక స వము,
Ww ISPS
ట్‌. అనున పా” కామెనీక సాలా వ హసం సం సానమేక్‌ అలుగు ఐ సూర్యా క పకార
గంలో
a on a on 14 ie Ye on ॥ wt శంక స్నా a wow, జ we
ముగ యులుకుచున్న, అస్నార కా కామి నిక లా పజ ష్ణ అగు నాప్పురో కా మట ముక లా పవిసుట్టూ
డై ఛు fa " $y
ళీ ప నం. wee wes oe pe భో [ ( న. Wr సీ గ్‌ nm Ros అ న్‌. by pA 4
పమఘములయొక్కాా పసం సంబున మరొ అసి చు యుసమ అరా లచాటి ము Tre ముఖ్య తున్న న
, «* / Prk అం సళ ఏట, | hk En \
అ గుమనోం చల ౧య౫కొ జడ్‌ గస కే వపా సము మును నన ముంచు? న స (సననం లము, ఊగు వాడి 6
లల ఫా శ [| ల వళ Cyan " 14 bry pr టో జం. బోగీ | / స్‌
అం అ గం న ట్ర సడ ట్‌ స SO " drow డ్‌ య్యా సయ ORE re ra గ కంల ది CRONE వని నురగ ళ్‌
శ * ఇ తీ
ల శ or . గ భు ఈం ల he శ Fhe ' గ షా eg wm యం. |
మృ షక గను యువ భన నగునుధగ విమ అ Warr inn అమన TTR వ నప న స న్యం?
అలాని UE wt
We ns vey ps w గ ta క న సం AY, ఎ ఫో బ్లో
యుల = అగునని గిగా = సరన సస నును తష రుం లును నిర నంట రం మ వ యట! న sey
11, బీ
. ళా:
1
గ pre ఆ i Berm ; ణి భి Ta] 11 ' శ “4 we, న. | (3 Fe . os కా BE అట జ 3 wee జ wa
"8 దయ ముం అస్‌ చబదుటుగో ని DID ౯.
ry rik
, , OA జ! శ Cn
సుర ందరమందిరంబున 1 న్స వ్య దీక్ష మును. ము మస అగి నేను = పలువ్లురగు,
ఠం 1
చ
యును, కద
' . LE: అలీ ఎ Tyr gn Ue Te ల pr Fh, or త్యం క ie wh gen సి |
7 న్‌ RATT (అైను=స De Ny iy a PB FIT RM బంగి అ గున్న
స అ
*
క
వ్‌
శః
లో
ఆపై
చ్‌
ఇ
ల్‌
2
జౌ
చ
శ
we మా ఈ ౪ గ గ Met =. గ
EN WoO The. ry Tar MN an MAG ein టై, a ను MWS టన్‌ sd ౮0
i |
॥ ఓటు! ' i Cy
మును, జగ WE WR ఒడ గగ; మఘవన స్‌ ( య. న్‌ ఛు ని “1 స : A Eh Fae ye) మూ
లో "0 :
నావి కతి నిశ్నంకో మున మఘునా ఇర! గ + We సము సి వానో అన
న Hh, on '
ఇట్లు మతు బంక ముననిల టే కుం వరా గగ po Am ver ఆ " ము యలు దిక్త
రింపంబడినషయంకుు. పక్క సు. ఎన్నుముంవపీవవారి త సలం కలం కేన గని స్యఖభావా
రము; స సా అము ందోక రంగ యం సోన యు గ ముంపు నిరత. స సేక్స్‌ అజ బశ ని ॥ ను ము, “(=
Fz |
విత సుమ నో ఖగ” న న ప స నయ్యం అకు tee We త మునే Tr Wh నుట Mew అటి '
వివ్యోతివవబును= జ పకా కర చు మొన్న? oy WT Mp TORT స
దనిన్వ భావా) యు సగము నము tH మరో " యవ నల TE లు న్నా గు న నట
ముగి న్లో ని స్వే వీ ణా oN a Te న్న “Me pn Hh Ba బన్ని ఇ షస రన ఖై య గు శి | "బ్య క...
స్స గుల ET (న వాని ముదు న్న He Wek te phy టు Ma [ ews ot Tc స నస
po | ఖో os గ
, న. wa Wf mn సు sini an N hy tee wr he we Sm me, a
సు an వాన హని గ త. ys యస యమం న "ye Hb. "fe న టిక్‌ మ hard "i గ్‌ నుం
న్నే rr
|
స. ty
భానయు అమ మగు వన ల గంటు సును వాలే జీన సకలము
|. అ? వ. /. , య wh ఫి a | ” 1 ew | ః " en ah | | న. pW క ॥ య
షై శా! సమంగా ల సం సుభ్రం రం ఏం TY త న మం ఫి నిం సులి సంఖ
$ వే ఖః Mars hn, 1
గట a / i aN pa i గ We, ఎట్టి కేటి య. జు గ. న. | ॥ hy on |
యుకసమౌాబము పత సలం వన వసిస్యు సం ము అలతి As నిశి మెక
([ మం ma /? ter.
#
a చ్‌ ॥ ,
నో చ ప తాటి ఖ్‌ a mer mh wre te టి ఆ న శ eh జ ఈ
వున్నాండనియు నట వనము లువన్నాదిన పం సరల. అరల ఎకి క నమక ధరం
11 { f
ఓ
i
| 4 “1 ny Hm Tw ny Wee గ ల ( త త, టా ఇ ్గా సంఖ జ కట్ట శ hy
ముకు DOG జక జంక రి హా ha, EM a మిం Wn her, Womb మము ఖాది
Bek an YW కళ, ™ ' hy on గ. . లత లత Tey 93 న. లః ల | ఈ
ముఘ సరీ చ 7 ఆపాలి అర్‌ హం చలన మును సక్‌ జంగిలి గడ్‌ లా సిటి యు
ఇన్‌ శ ఖో ణో
లో | | pu ఖీ ary, ల్లు, Fs క్‌ ఖు ॥ Wu PN Kk “hy eg గ టి గ
స్‌ షె ౧ భనయు నిణటు నిస" pe Oh HOE ఇ సరులు సె ఈసి TH ca ము Cap అటక అ పోప
ఖీ
en ఖో ళ్‌ wa iy కా, Yim 4 అ Sry ee oe ot iy cree | ae UR wf
De We ny ద we yy) me ge es id gen i Ww గ్గ ry గి ths Ws . My or agg నీ |. ను శ్‌ న్‌ు ఖే WR iy 1 న 1 in సే . గ్‌. సాన hi సీ ఖ్‌ త!
"ఖీ (ఖీ
గ న. be, By bet TT are సం జ్య hm Be mln ఆలు i
స Hm; అపాన th Fa ey జనక పాస్‌ CHET TE ST TT ET UE
i సళ p a ఖీ గ pw | ' ణి
శుచి అగ్ను ల పశ స బి గ్గ యిలు : వనాల ఎస . Sas an జే కు టి పొ me
ఈ / త గ " | if: pei n “ |
వసు లి వేత్త ఖు , చుండీతందికమ అ అంక రిటంటియిడిం యును ఏ అహార ౨ అంక ముగు, , కుటిజ
| a ; # ఖు, వ. లా న. " ఇ ల్‌ ౧ 1
పరిశుద్ధమగు, ధర అస్యా యయు ఎత అయ్య = మున Se EN, wan oda, గ సా [5 జర్ర
థ్‌ ఈ yf జ య్‌. i we
జాల చత గ ముండ క్ర am ప్రభ నార్‌ ము సషృరముం నన్న వఎబసలగివా రో ఈోక ఢ యేం స స్నా
th Wa
స షా శా స ము, ! 619
రనియు నిగట న సేనులు గలఅరనిభొనము,. అదంశల'స చానతిధనదమహే వాళ్యర రాజివిరా జితం
బున గురి గులా నను అదొగతీ=పాయు వులయొక్క ధనద= కు బేరులయొక్కు_, ము
"i |
మేలు
శరర జ కేం రులయొక 1, రచి = (కేజి చేత, విరాజితంబునె=[పకాశించునదియు నె ; అజం
వలదు న్వు నిరు స్య నన్‌ ఇగశీష్ట మగు, ఆగ గి =ఆ గాయము గల్ల ధనద మహేశ్వర =వడాన్య (శే సుల
" oe
యొక్క, గన ౫ కేన చేత, విరాభితం బని స్పభానాగ్థము ; స్వర్షమందు కుచేరాదు లాక్కు.
రకస ౧ యు స్నా ర నియు నినట( బెక 0 (కున్నా రనియు భావము. అమందవిభవజిత
ఫర గ మం బు మ్‌ గరిక మగు, విభ ప=జసంప దచేత, జిత =జయింపయబడిన్క, పురం
ళం. PE సా నిట ని 7 గున Wu మనవే న న ౧బెంఆగున నటన గ వామును; [ప వేశించి=
య. క Wen in ఏమ! ము = అస్తు నర్మద నుహారాజు $ కవి (పసి సీద్ల' చం|దునికన్న
“ar Ww wh Mt నం గతే ఇగ నస స్స చు నాతడు. సక పాతప రాజు జ్రుఖ(పచా! మం
దయాం దం మంకు ఎహ్మష పాస పచారము గలవా( డసియు (పసిద్ధచం్యదు (డు శుక్ల పక్ష
ముందు పూతను సలపహాగం మని (యగ్గము, సకజసృన్టపరమంరు, పొత = పడుట చేత >
పరారుణ" ఆ కిము గాన సచారము” లవా షనిస్య భావార్థ ము చందు6డు కృష్ణ ప్లపత్షు
జ్జ
Sr mw నట్టి
mt Tas న్‌ a sl ,. ఇ. శ్వ we ery" my గ ఛ్‌ జ ని శ్ర రః చు 4 (1 భు పా నీ మ వసు క డాం స ంబు నకొ ,ఎనువా
| #1 గా wey * pe ళో అన్‌ 0
bg zh తి NOM, సము = EY ఇముల యొక .., కలాపంబునక్‌ = సమావాము చెత్‌ ; అఖ్ఫి
|| * mw 4 ol
రూప న్నక ంబువకుకొ, = అఫిమాపజమనో మగు, చక్రంబునకుక=చ క వాక మనకు; అవ (క్ర (ప
మణ" ంయాక్‌ . అవ) = అకానీలమగు, [పమోదంబుకొ=సంతేసమును;కూర్చుచుక= చేయు చు;
| ! ట్‌ ఇ ॥ అన్‌ * " .
నునా హీ య సుక బాప ంలునకొ =ఐమ నానీయమగుధ న ఫుంజము నేత్ర ;అభిరూప చక ంబునకు£ొ =ది ద్వ
ల a dont; ఆసు, క వమాద మును గూయ్మువా ( శని స్వ భౌవాగ్భాము; ప సిద్ధదం్యదు6డం వసుక
శ .
pres Was iy wD he gy మక యంతు కీసి నరించదుచా (డనియం నీరా జు వానికి సంతసము ను జేయు
వాం దనియు ఖభోవము; న సస్గ్షణంబుల! గక రిక). లగుంఫున కు, అహీనద్యుమ్ను ౧బులు=ఉ తృ
పమ: శాంతం ల మాం మస ంగుచుకొజఇచ్చుచు; న న (ణంబులకుక్‌ = సత్పురున 'సంభుముకు; అహీవ
ముగు, ముకు ంములుజన్లున ముల ను ఫో చ్యుమ్నమగ్గి మ విభ ఇా అపి” అని అమరుండు)ుజస ౦ంగుచునని
జా (పసన సరి (ముండు సనణంబులన కాంతిని పోంగొట్టువా( డనియు ఊరా జు
1 sf hg
tas we sii మ్యుమ్న్ను' స స నగ నియం ఇ"త్చర్యము. సద్ది నీసమువ యంబునకుకా=తామర
9
bye. Ms npn కు? ఆ సగ అంబిక = అధివమగువ్యుగ్నని; ఘటించు చుక్‌ = చేయుంచు; పది నీ
Ws b శ
fe MTN కిట అకులు నీబాతి కీ సంఘమునకు ; అఛ్యుదయమును జేయు వా ( డని న్వభావా
wf wrth
రము | సడి నప, దులు భద కయ సుయ ము నకు, నభ్యుద యము ను జేయనినవాల డనియు
సాం లేయకాం గ జ యు భావము, అపూర్వ విళర్త ణ పాండి తీధురంధరుండై , = అవూర్వ=
న | సన్ను yt జీని విత గు జ a తొట్టిని ముయొక స) పాండితీ = పాండిత్య ముయొక్క) భురం
ధరకు CE భార మునుపహిరచిన వ 6 గ కవలయ ంబునకుక్‌ వో లెక = =కలువకున లనె; దుర్వార,
శార్వరి (వాలి రిలున నకు” _దుళ్నార జనినారి ంచుటక' శక్యమగు, శార్వర =చీ(క టు అయొక్క-,
[జతిందున పక జన న మావామునకు ; కుపలయ ంబున వకుంబో బెక్‌ = భూ వలయ ంబునకునువ లెనె ;
దుక్చా 5 జని నివారించుటక క కష్టమగు, అాగ్రగ్గిర = =దుస్హుల యొక ్క. , (వాతంబునకుక = 'సమూనసాము
నకు; ఆమోద వళ్ళో కంబు జేయు చుక ఆ మాద ఇ పరిమళ మునకు, 'సంత సమునకు, ఫర్గన రిబు=,
620 చ ౦ద్రి,కాపరిణయము, సవ్యాఖ్యానను.
అభివృద్ధిని, భేదమును 3 చేయు చుకొ=ఒనర్చుచు ; అన 6౫ _నీద్ధచం(దు(డు కునల య ం౦బు
నకు చెటు లామోదవర్గనము( జేయునో ఆరీతి నీసుచందుండును కువలయ మనంగ ఖభూవల
యమునకు నామోదవర్గన మనగా సంతోషాభివృద్ధిని జేయు ననియు, (పసిస్ధచందుండు శా
ర్యర[(వాతం౦బునకు తనయా, వీ(కటులగుంప్రునకు, ఆమోద వర్గ నమున్వు, అనయా, సంతోన
చేదమును జేయునట్లు సుచం[దు (డు శార్వర్మవాతంబునకు అనయా దుర్గాష్టల'సమూా వాము
నకు, ఆమోద వర్ణ నంబును అన౭గా సంతోవ.వి చ్చేదమును కేయుచున్నా ౮ “ని భావము,
అభంగమంగ కలరంగితంబు=అ(ప్రతివాతమయిన శుభ పర ంపరతో. గూడినది; అగు నొక్కు .
సమయ ౦బునక్‌'= అయినట్టి యొక కాలమందు. సైపద్యముతో నన్వయము.
సీ, తెజగంటిరారాలం + దీర్పినకంచాల
జత6 గూడి యున్నవళ్న జంపుబోది
యల నంట. దార్ప్చినం + దలుకు లీ నెడుజాతి
గుజరాతి కెంపు రా+కులుకుతే మి
మొగడ లలోయం[త4ముల జాజుపన్నీటి
పలు చనితుంపురుల్‌ * పడగ మోజు
జాళువాబొమ్మల+ కేల నుండెడువట్టి
వేరులసురటీల+*వీజనంబు
శ్రే, విరళవిరశంబుత దెస 4 ల్పరిమ+ంపం
జేయ గారుత తృతగవావ+నీమసంన్లు
టితభరణినాల గ భద్గూ ప+వితతి చేత
గమ నువిహో పహోరగేహ[పఘాణమందు. 122
అజా ర్రీరీ , తెజగంటిరా రాలక =ఇం(దనీలమణుల చేత; తీర్చినక ౦'చాలజత ౯ = చేవీనకం౦ంబము
అజంటయ6దు; కూడియున్న వజంపుబోదియలక =చేరియున్న ట్టి రవలబో ఆలయ దు;
అంటక్‌ =తగులునటులు; తౌర్చినక్‌ =క దియింప (గాననుట;తే లుకులు=మి క్కి... లి పకాళములను;ఈ
నెడుజాతి గుజరాతి ఆంపురా కులుకు తమి "మొగ డలలో య౦[తమ్సలక ... ఈ నెడుజపసవించు
చున్న, జాతీ=జ త్తీమజాతిగల, గుజరాతి ఇంప్రురా = గుజరాతి దేశమందు (బుట్రిన కెంఖ్రులయేు
క్క) గుజరాతిదేశమం దుత్తమజాతి కెం పులుపుట్టుట (పసీద్ధము “గుజరాతి కెంపులు గో మేధ
కంబులు”* అని (పా చీనకవులును (పయోగించియు న్నార్కు కులుకుజసుందర మగు, తమ్మి మొగడ
ల=తొమర మొగ్గలయొ క్క, లోేోయం | తములక్‌"=లోపల నుండు య౦[తమువలనమండి ; జూ అంప
న్నీటి' పలు చని తుంపురుల్‌ .- జాటు=(సవించు చున్న, పన్నీటి=పన్న్‌రుయొక్కా, సలుజనితుం
ప్రురుల్‌ =సూత్తుశీకరము లు; పడ గకొ=పడు చుండ గ;మోటుజాళునా వొమ్తలశేలక్‌ .-మి అంజ
అతిశయించు చున్న, జాళునాబొమల = బంగరు బొమలయొక శీలా = కరముల యాడు 3
ఉండెడు వట్టివేరుల సురటీల ఏజనమునక్‌. .- ఉం డెడు=ఉ న్న ట్టి, వట్టి వేరుల=వట్టి వేళ్ళయొక్క_,
ళ్‌
సుష్టాశ్వాసము.. 621
సురటీల = విసనకజ్ఞలయొక్కో_, వీజనంబు = విసరుట ; విరళవిరళంబులై = పలుచనెనవ';
దెసల్‌ =దిక్కులుు పరిమళింపకొ = పరిమలించునటులు; చేయకా= చేయా; గారుత్శతగ వా
త సీమసంభటిళ భర కో నాయక్‌. -గారుత్శ్‌ త=మర కతనుణులయొక్క, “ “గారుత తం మరక
తమ శృగర్మోవారిన్న తీట” అని అమరయ, గవాక్ష సీమజవాతాయన ప్రదేశములతో, సంఘ
టిత=కూడుకొన్న, భరణి నాక్‌ =కర ండమో యనునట్టు; గ ళద్దూపవితతి చేతక, ఆగళత్‌ =
జా జఅుచున్న, ధూప=ధూపముయొ క్క, భూపమన (గ శేశసంసారమనే పరిమళించునటు
లు వేయు నగరమొదలగుదానిపొగ, వితతి చేతక్‌ =సమూావాము చేత ; గమ్మను విహారగేవా(ప
ఘాణమందుక్‌-..గ మృను=పరిమళించుచున్న, వివారశేవా = |క్రీణాగ్భవామయొక్కు, (పఘొా
ఇణఇమందుకొ=అళిందమునందు. పె పద్యముతో నన్భయము.
అనయా నింద్రనీలమణులతో6 జేసి యున్న స్తంభములమి6ద నున్న రవలబోచెల
యందు6 గదియించిన కెంపు తొమర మొగ్గ ల రుక్షీ యం దమర్శిన పన్నీ టియం[తముల "నుండీ
జూఅుచున్న పన్నీటితుంస్రురులు మా6ంద6 బడుచుండ నచట నిలిపి యున్న బంగరుబొమల
కరములం దున్న వట్టి వేరులసురటిలు విసరుట దిక్కుల 6 బరిమళింపంజేయ ధూపవితతి చే నొప్పీ
నడి మరకతమణిమయ గవాత్రులు గల బరణియో యనునటు లుండు [కీడాగృహ(ప్రఘాణము
నం దని భాపము.ఇఎట [కీడాగ్భుహాళిందమును కర౦డముగా నుత్న్రే్షీంచుటచే నుత్చే)
యి అలంకారము.
న్ని, రతిరహస్యాధి దే+వత తదాశయ మంది
శృంగారకళ బయల్‌ +€చేసె నన
మరు రాజ్యరమ నిన్న + మరగి డాసీతి నంచు
మచ్చిక మైం గరం 4 బీచ్చె నన
మధులక్షి పొ ఏ సీన4మంతువు మజుపింప
వెస బరీచర్య గాశ*వించె నన౫ న
రతి భర్త కభయంబు + మతిం గోరి తేమ
నిశితశ స్త్రి నెదుట *నిలిపె నన
కే. లీల నలువంక వేర్వేజం థీ గీలుబొమ్త
లగరుధూపంబు లిడ ెల+ నాకువుడుపు
నొుసంగం బువ్వుల సురటిచే + విసర రత్న |
దీపిక (గహీంప నెమ్మది + ధృతి రహింప. 11
టీ. రతిరవా స్యాధి చేసత. -ర తిర వాస్య=సుర తర వా స్యముయొక్క-_ , అధిదేవత = అధిష్టా
నదేవత; తద్శాశయము. .-తత్‌ =ఆసుచేం దునియొక్కు_, ఆశయము = గృహమును; అంది=
పాండి; శృంగారక ళల, _ళ్ళం గార = శృంగార రసముయొ క్క, క ళకొ=కాంతిని; బయల్‌ చే
622 చ ౦ ది కావరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
సెననలక్‌ =|(పకటింపంటే సెనోయనునటులు; మరురాజ్యరమ=నున థ రాజ్యలక్షీ ; నిన్న =ని న్నె,
మర గ=ఐఆశపడి; జానీతికా జసమోవీఠచితిని, అంచుక జఅను చు; మచ్చిక. మెక్‌ =వోహము చే
త; కరంబు=వా' సమును; ఇచ్చెననంగక్‌ జఒసంగనోయనునట్లు; మధుల క్రీ= =వసంతలకీ 5 (పొ
చీవకుంకు చ్రకంభార్యయందు! జేసిన యప తాధమును; మజవీంపక్‌ జమజచునట్లు చేయు ట కె 3
"వెసకొ =వేగముగ; పరిచర్యక్‌ = సేవన; కావించెననంగ= బే సెననునట్లు; రతి=ర కీజేవి; భర్త
కకొ=పెనిమిటీయ గుమరునకు; 'ఆభయ౦ంబు = భయము లేమిని; మతికొ=నునమునందు; కోరి=
కాంక్షీంచి; తద్దేమని శితశస్తిక్‌.-తత్‌ =ఆమరునియిక్క, హేమ= బంగరుమయనుగు, లేదా,
'సం పెంగపువ్వ నెడు, నిశిక=వా (డిగల, శస్ర్రీక్‌ =ళ స్త్రమును) ఎదుటకొ=ముందర'; నిలిపెనన(
గక్‌=నిలువంబె ప్టైనోయను నట్లు) లీలకొ=విలా సము చేత; నలువంకక్‌ =నలుదిక్కుుల యందు; వే
'క్వేజక్‌ = (ప త్యేకముగ కీలుబొమ్సలు = కీళ్ల తో ంజేసినబొమ్మలు అగరుధూప ౦బుక్‌ =అగరుపొగ ను;
ఇడక_=ఇచ్చుచుండ (గ; "తెల నాకుముడుపుక = సన్ననితమలపాకుమడు ఫును; ఒసయగ౯ ఇ
య్య 6గ; ఫువ్వులసురటి చేక్‌ =పూల విసనకజ్ఞ చేత 3 విసరకొ=వీచుచుండ గ రత్న దీవీకక్‌ =
రత్న(పదీపమును; గహీంపక్‌ = తీనీకొన(గ ; అగరుధూపముమొదల గునవినాలుగింటి కి మెచ
ర ణములందు [కమముగ నన్నయర "బెటుంగునది ; "నెమదిక్‌ =మనమునందు ; ధృతి= = ధైర్యము;
ర హీంపక=ఒప్ప గా, దీనికో శ్రర పద్యస్థ క్రియతో నన్న యము,
అన (౮౫ రతిరవా స్యాధి దేవత నుచం|దునిగ్భవాము నొంది శృంగారకళను (బకటింప?
జేసెినో యనునటు లాకబొమ యగరుధూపంబు నిడే ననియు నుదనలక్షీ నిన్నే మరగితి నని
మోవాము వేత తనకరంబు సుచం[దుని కొసంగినా యను నట్లు ఒకబొమ్మ యాకు
మడుపు లిచ్చె ననియు వసంత లక్ష్మీ తాను పూర్వమందు సుచందునీకి జేసినయప కాల మును
మణిసీ౦ప 6 బరిచర్య చె సెనోయన నొకబొమ్మ సురటి చే విసలె ననియు రతి తనపతి యగు
మరునకు సుచందునివలన నభయంబు గోరి యాముదనునికొంచనబాొణమును నెదుట నుంచె
నా యనునట్లు ఒకబొమ్మ రత్న దీపమును (గహించె ననియు భావము. లోకములో యుద్ధ
మకళఠాదభయము గోరిననాను తనక తిని (పతివీరునియెదుట నుంచుట (ప సిద్ధము.
చ, (పకటితచి త్తృభూబిరుద+ పద్యములం బల వింతజంతులకా
సకినము లుగ్గడ్‌ంచు నెరళచాయల( బాయని కెంపుకోళ్ళతోం
జికిలిచా కాటపున్నెజుస చిక్కని పెందెరతో విధూతవృం
తకుసుముతల్పమై సిరులం 4 చార్కొనుశయ్య వసీంచినంతటకా. . ౨115
టీ. పకటితచి క్రభూబిరుదపద్య ముల ౦బ లెక, = (పకటిత = వెల్లడి చేయ బడిన,
చి'క్రభూ=మరునియొక్క_, బిరద=జయచిన్నా ములగ్కు పద్యముల ౦బలెక్‌ = శ్లోకములవలెనె ;
వింతేజ ంతులక ఆశ్చర్యకర మగుక లకలధ్యనుల చేత, సకినములు = శుభనూ చకమగువాక్కు
లను; ఉగ్గడిం చుజవ చించునట్టి ; చెరచాయలక్‌ = =శేప్టయమగు కాంతులను; పాయని కెంప్రు కోళ్ళ
తోక = = విడనికెంపుకోళ్ళ చేశ; చికిలినొకాటపఫునై జు పచిక్కని సెంచెరతోకా._చికిలి=
పు స్టా శ్వా స ము, 623
తుడి -చివై చిన, చొకాటపు=(శేష్టమగు, మటు(గు = తళతళ యను కా౦తి గల, చిక్కనిపపం
జెర తోకా = దట్టమ గుగొప్పతెర తోడను ; విధాత వృంతకుసుమళల్న మె. -విధూత = పోంగొ
ట్ర ంబడిన, పృంత= తో'డిమగల, కుసుమ = పువ్నముల యొకు , తల్బ్పమె = తల్పముగలై ;
సిరులకా= =కాంతులను; తొర్కొంనుశయ్యక్‌ = కదియు నట్టిళ య్యను; వ నిం చినంత టక్‌ = నివసించి
నంతట. సెప ద్యముతో నన్వయము.
య
త్న
అన (గా (శేషము లగు కాంతులు గల కెంపులకోళ్ళు మరునివిరుద పద్యంబులపగిడి వినంబ
డుధ్వనుల చే శుభ్ధ శ్రకునముల ౧బెలుపు చుండ లగా, చికలిచేసినమంచితెరతో తొడిమలు దీసిన
పుస్పుములు పజచియున్నకల్పములో నమరియున్న పజపు పం గూర్చుండినంతేలోనని ఫాపము
క్‌. చి త్మపభూతకలహాయ కృతః గడుం దత్తజించు+ నాత్మ న్వ్రీడో
ద్వ ్తి తి నడంచుచు6 దగున బ్బ త్త తరిం గని వల్క్‌ రపుడు+పయసఖులేల్ల ౯.
టీ. చి త్మపభూతకలహాయ ర్హేతక =సుర కౌయ ల్రీత చేతను; కడుక్‌ =మిక్కిలి ; క క్త
టీం చునాక్మక్‌ =త్వర పడువ్భాదయము ను ; (విడోద్వ్భ) తిక = లజ్ఞాతిశ యము చేత ; ఆడంచు
చుక =అడ౭ంచుచు; తగునబ్బి శ్రరిక =ఒప్పుచున్న యాచందికను ; కని = చూచి; (పీయసఖు
"లెల్ల కొ=సకీయలందటు; అఫుడు=ఆసమయమందు; పల్కి_రి=వత్యుమాణ( ప కారమువచిం౦చికి.
తే. పురుషమణిం గూడి యామోదోగరిమం బూను:
నట్టిలతకూనసౌమన +స్యంబుం బొగడ
నానె యాకల్చకం బై జె నం గాన. దరుణి
తాల్పు మాకల్పకస్ఫూ ర్తి ర్తి 4 ధనునిం గదియ, . . 116
టీ, ప్రరుషమ కాం గోవ్థమసవ్చశ్నాగ వృక్షయును, పువువ గ్రోష్టుని; కూడి= కలనిక్రొని;
ఆమోదగరిమక్‌ = =పరిమ ళ ముయొక యతిశయమును, సంతో షాతిశయమును ; పూమనట్టేలత
వ్రూాన సొమన కస్యంబు =పాందునట్టి చాల లతయొక్క- కుసుమవాసనను, ఫొందునట్టి కాంత యొక్క
మంచిమనసుగలుగుటను ; పొగడక్‌ = =నుతించుటకు; ఆకల్పక ంైనక జక ల్పపర్యంత మైన నను 3
శా ఇ=అగు నాయని కాకువు. కానక =అదువలన్యతరుణి=చం[దికా ! ధవునిగదియక్‌ =భ గ్ర
ను ఛ్లేరుటకు ఆక ల్పక న్యూ రక =అలం కారస్ఫూ రిని; తాల్పుము=ధరింపుము.
అనగ బున్నా గవృమమును జేరి సరమశాతిశయమును బూని యున్న చాొలలత యొ
క్క పరిమళ మును కల్పఫర్యతరం బె చెనణెగడ నలవిగాదు కనుక నీవును ప్రశ్నాగవృక్న్షయును
గ లసికొనిన బాల లత్త పగిది (ప్రియుని. గదియ నలంకారమును ధరియింఫు మని భాపము.-
శే, అని చెలులు నున మణికలాశ పాళీ భాస్వ
_ దంశుకంబున నలరించి 4 యద్భుతముగ rr
624 చంద్రికాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము.
జం[దిక నృపాంబకాబ్దము + ల్పంతసిల్ల
నతనిం జేర్పంగం దలంచి ఊవ్యన్న వౌ క్తి | 117.
ట్రీ, చెలులు= చెలిక తె తెలు; అని= =పూరో్యో క(పకార ముగంబలిక్‌ ; చంకా ద్ర,
బోత్స మాను నృ పాంబ కాబ్దముల్‌ =సుచం(దునిన్మేతకమలములు ; 'నంత సి ల్లక్‌ =స సంతో షి
చునటులు; అద్భుతంబు గక = చితంబుగ ; నునమణికలా పాలిక .-భున=[శేవ్ణమను, మణి
కలా ప౭మణిభూవ ణము లయొక్క, ఆళీ౯ = =పం క్రిచేత; భుశమలణి= మేను శేష్థమ లయొక గ్రా
కలాప=స మూవాముయొక 1 గా ఆళిక్‌ = =పం క్రి చేత ; 5 భాస్వదంళుకంబునక్‌ =| పకా శించువ స్త్రము
చేత; భాస్వత్‌ =సూయ్యనియొ క్క, అంశుకంబునక్‌ =కిర ణము చేత ; అలరించి=అలంకరించి ;
అతనికొ=సుచందుని; చేర్పంగక్‌ = చేర్చుటకు ; తలంచి=యత్ని ంచి; దీవ్యన్నవో క్రిక్‌ -.-
దీవ్యత్‌ = ప్రకాళించుచున్న ,నవో _క కిక్‌ =నూతనమగు వచనము వేత.దీని క _త్రరపద్యస్థ క్రియతో
నన్వయము.
అనంగా ెలిక త్తైలు చందికను మేఘపం క్తి చేతను సూర్యకిరణముల చేతను సుచం(దుని
నేత్రములు సంతసించునట్లు అలంకరించి రని భావము. చందికకో విరోధులగుమేభుపం క్రి
సూర్యకిర ణము ల చే నలంకరించుటయు నాచం(దికను నృ పాంబకాబ్దములు సంత సించునటు
లలంకరించుటయు చితమనిభావము, మణిభూపష ణములచేం (బ కాళశించువప్తముల చే చం(దిక
నలంకరించి రని స్య్వభావతాత్సర్యము,
ఇన. చనుదము లెమ్లు శ్యామ యిక 4 మైధర చంద్రుని జడాయంగా వలెకొ
మున మలరంగం దత్క_రవి+మక్షము దక్కిన. జెల్లి దక్కు_ నే
యని నయ మొప్ప ద చ్చయము * నంటి తెమల్ల్సిన లజ్ఞా పెంపునక౯ా
వనజదళొవ్చీ, న్యమముఖ వాశిజమై నిలం బూన వెండియు౯, 118
am
టీ. శ్యామ=చందికా ! మనమలరంగకొ=వ్భాదయము సంత సీంచునటులు; ఇంకక =
ఈమో౭6ద ; క్యధరచందునిక్‌ = రొజచం[దుండగునుచందుని ; ఢాయక్‌ొ కావరలెకాొ= సమో
వీంపవలయును, అన(౫ సుచం్యదునింజేర వలయు ననుట. చనుదము=పోదము. లెమ. తత్ర.
రవిమర్షము.--తేత్‌ = ఆసుచందునియొక్కు, కర = వా సముయొక్కు, విమర్షము =
'సమర్ర ము తక్కినక = విడువ గా; _ తెల్విదక్కు_ నె=ా = తెల్విగలుగునా ? కలుగదనుట. ఆన గ
ఫురువకర సమర్ధ ము కాంతలకు మిగుల కోభావవా మని భావము. “ను సురతమృదితా బాలవ
నితా | తనిమ్నా కోభంతే గళితవిభవా క్బార్థిషు నృపాః” అనిపాచీనవచనము; అని=త ప
కొరోముపలికీ; నయ్మమొప్ప౯ = =నీతియిప్పనటులు; త చృయమునంటి= ఆచం దికకర౦బుంబట్టు
కొని; తెమల్చినక్‌ =లాగంగా, లజ్జ పె పెంపునక్‌ = వీ డాతిశయము చేత; వనజదళాక్షీ = చండిక;
నమయు ఖనారీజయె,-న|మ=వంగన, ముఖవారిజయె = ముఖకమలముగల టై; నిలక్ష జనిలుచు
టక్కు "ఫూనక్‌ ఇపయత్ని ౦ప గ; వెండియుకొ=వుర ల. దీనిక క్తరపద్యస్థ క్రియతో నన్వయము
సస్థాశ్వాసము, 625
ఇ్యామ= రాత్రి; త్యాధ రచందునిక =పాడుప్రకొండమి (దిచందుని; డాయ (గావ తెల =సమో
మ ల
పింపపలయు ను. లీత్కరవిమర్దముతక్కి సక్‌ = ఆచందకిర ఇసంపర్క_ము లేనియెడ; తెలివిద
ర్కు_ నె=[పకాశముగలుగునా ? అను నర్థము భ్వనించుచున్న డి.
"
అనగ శ్యామా! నీవు సుచంద్రుని గలిసీకొనుము తత్సంపర్క_ము నీకు మిగుల శోభా
వవాము అని చెలులు పలికి చం|దికకరము। బట్టి లాగంగా లజాతిశయముచే చండిక ముఖ
డా
మువంచుకొని నిలువ (గ నులీయు వక్యుమాణప్రకారముగ ( బళికిరని భావము,
సీ, తొయ్యలి నీచన్ను+దోయి చక్రము గెల్పు "
నదియె రాజపరి[గ4హంబు లేక
'నెలంది నీకటిసీమ + విషమగో(తము నెంచు
నదియె చేవేశలీ4లా ఏ తేక
అజా
కాంత నీశ్రనులోవ 4 కై రవావళి మోటు
నదియ యినాలోక 6 మొదవ కున్న
గలికి నీముయికాంతి $ కై తకంబుల మించు
నదియె యీాశ్యరయుతి. 4 బొదలకున్న
తే. గాన నీవింత హిత మాత్మ 4+ గాంచ లేక
గోలవయి యేల యావేళ. + గోమలాంగి
ముక్క-లము చేసె దని పల్కి + ముదిత లెల్ల
తోడి కే గాంత పడకిల్లు + దొరయ వచ్చె. 119
టీ, తొయ్యలి=చం|దికా! నీచన్ను దోయి=నీ చను (గవ 3 రాజపరి(గవాంబు లేక =స్టుచం
(దుండను చం[దుని యను[గహము లేక; చక్రముక=చక్రవాకమును; గెల్చునదియె? గిలువడ
నుట ఇచట రాజపరి[గవాము లేక =రాజుయొక (గవాణములేక; చక్రము=రాస్ట మును;
“గలుచు నా యను నర్భము దో యచున్నది; లోకములో రాజును బట్టుకొనినంగాని త దాస)
ము వశపడ దని భావము.చంద సాహాయ్యమున్న ౦గాని చక వాకములు వశపడ వని తౌ
త్పర్యాము. 'వెల(ది=చందికా ! నీక టిసీను=నీక టి ప్ర దేశ ము; వివముగోత్రమును=దుస్థ కులమును;
దేవేశ లీలా పిలేక.-దేవేళ =సుచం[దునియొక్క, లీలా ప్రిలేక =విలాస పా పీ లేక;నొ ంచునదియె
=నొవ్పీంచునా 1! నొప్పింపంజాలదనుట. అనంగనుచం[దలీలా ప్తి గలిగెనేవి దుష్టకులము
ల నడంప వచ్చు నని భావము. వివమగో[తమును=విషమ పర్వతే మును ; దే వేశలీలా ప్రీ లేకజఇం
(దలీలాపా ప్తిలేక;నొంచునదియెయను నర్థము దోంచుచున్నది. కాంత =చందికా! నీక ను (గవ=
సీకనుదోయి; ఇ నాలో కముజసుచం దదర్శనము ;ఒదవకున్న క్‌ =కలుగకున్న ;కేరవావలిక్‌ =పీళు
నసమూవామును ; మీ జునదియె= ఆతి(కమించునదియా! కాదనుట. అనంగ నీకనుదోయి ఘచ?
79
®
626 దం ద్రి, కాపరిణయను, సవ్యాఖ్యానను,
(దదర్శనము6 జేయకున్న 6 బిశునుల జయింప6 జూలదని భావము." నీకనుదోయి ; ఇసాలోక
ము=సూ ర్యదర్శనము; కలుగ కున్న క్‌ ర్‌ రఛవావళికా్‌ =తొవబంతిని; మోజు నదియె యనునర్భ
ము దోంచుచున్నది. కలికి= చందికా ! నీవుయి కొంతి=నీ దేవా కాంతి; ఈశ్వరయుం తిః = ను
చండసంబంధము చేత; పొదలకున్నక్‌ = =అతిశయింపకున్న చో ; శె తీకంబులకా= =తుదశ (తు
వులను, “కు దద్విపి, చకై తకిమ నివాలాయుధు డు; మించునదయె= అతిశయించునదియా?
అతిశయింపదనుట, అనగ నీ చేపా శాంతి సుచరదయుతి చే 6 బాదలకున్న మ్యుదుల. దిర
స్కారింపంజూల దని భావము, నీచేవా కాంతి; ఈశ్వర యుతిక = =శ ంకరుని సంబంధము చేత;
పొడలకున్న క్‌; కై తకంబులక్‌ =శేత కీపుప్పములకు ; మించునాయను నర్థము దోచు చున్నది.
కానక =అందువలన; నీవ్లు=ఈవు; ఇంతహితమ=ఇంతేమా(తేము హీతమును; ఆ ఆక క=మనమయు
నందు; కాంచలేక=చూడక: గోలవయి=మూఢు రాల వై; వల= ఎందుకు ; ఈవేళక = ఈసమ
యమం౦ందు; కోమలాంగి=చందికా ! మొక్ళ_లమయు= ఎముస్కురత్వమును; చే సదు = చేయుచు
న్నాను? అనిపల్సి_ =-ఈ[పకారముప పలికి; ముదిత లెల్ల క = కాంతలంద జు; తో డి తే౯ా = తో
డొ్కానిరాంగ; కాంత్ర=చం(దిక్ర, పడకిల్లుదొర యక్‌ = పాన్ఫుటెల్లు (వవేశింఛుటకు; వచ్చెక్‌ =
వచ్చెను.
మ. అమౌరేశాళశ కని జేతృకుంతల వయ స్యాయత్నయు క్రి న్విహో
రమహగోసాము సొచ్చి యచ్చట మసాళ*ర స్తంభ పార్శ్ళ (౦బునం.
దు మొగి న్నిల్వంగ రాగయు క్ర నది దోళడ్తాం దెల్ప భూభర్తకు .
_నమణి న్నిత్యవముహాశుచి పళ్ళతికి * న్వ్నైజంబు పోయబోవ్లనే. _ 120
ట్రీ, అమ రేశాళ్ల వి జేతృకుంతల=ఇం[దనీలమణుల జయించిన - కుంతలములుగల చంది
క వయస్యాయత్న యు క్రిక.-వయస్వ్యా=స కియలయొక్క_, యత్న = (పయళ్నముయొక్క_,
యు క్లిక్‌ =సంబంధము చేతను; విహోారమవో గే వాము=, కీడాగ్భ వామును; చొచ్చి=(ప వేశించి;
అచ్వ్యూటక్‌ = ఆగ్భహమందు; మసార స్తంభ పార్ళ (ంబునందుక్‌. -మ సార్‌ _స్తంభ = =ఇ౦(దనీలమ
ల్సి సంభ ముయొక (౩ పార్శ్య్యంబున౦దుక = పక్క యంద్యు మొగిక్‌ =పూనిక చేత ; నిల (౫౯ =
నిలుచుండ గా; రాగయు Er = రాగజచర్మదికాంగస 0౫ తొరుణ్య ముయొక్క యు క్రిక్‌ = =సం
బంధము చేత, (కోధస సంబంధము చేత నని య ర్థాంతీర ము; ఆడొ = ఆక ౦బము; రమణిక =చం
(దికను; భూభ ర్తకుకొ= నుచందునకు; తోడోక=వెంట నె; తె ర్పె౯= తెలయంజే"సెను. విత్య
మహో హాళుచిపకృతికిళా. - నిత్య=నిర౦ంత్తరము, మహాళు చి= =అత్యం తా పరిశుద్దమగు, ప్రకృతి కక్‌ =
స్వ భావముగ లవారికి; నిత్య=నిరంతరము, మవాత్‌ అశు చి= = అత్య ౦తిము సల్ల ని (పక్ళతికిక్‌
స్వభావముగల దానికని స్వభావార్థము; _ నెజ౦బు= స్వభావము; పోంబోవు నే = వోంగల దా?
వో వేదనుట,
చందిక సకీయల ప్రయత్న ముచేం (గీడాగ్భవామ్టు సాచ్చి యచట నుండు నింద నీల
స్తంభము యొక్క పార్ళ (మందు నిలు చుండ (గా నా స్తంభము రాగముచే నిచట జందిక
పుస్టాశ్వాన ము. 627
పచ్చి నిలుచున్న దని సుచందునకు 6 డెలి పను.లోకమందు నిత్యమహాశుచి పకృతి గలవారు తమ
| జ
స్వభావమును విడువ రని భావము. చం దిక యిరదనీలమణుల జయి౦-చివ కుంతళములుగలది
గాన ద్చేషము బే రమణిని రాజునకు (దెలిపినదని ముఖ్యా శ యము. అరాంతర న్యాసాలం కారము.
థి
6, అ త్తటి. దత్సఖీజన మళ నావిలధీయుతి హా త్రి మోర లి
ప్పు_త్తడిబొమ రాజమణి+పు తిక లొర భజించు చుండుండీ
చిత్తము న్రెంగ నం చొకపి+శేపషవిధానము నెంచి వంచనా
య తత నేగ దాని జలఃజాతీ. యథార్గమ కా గణింపంగక. 121
టీ. అ కలీకొ =ఆసనముయమందుు తత్సఖీజనము.---తత్‌ =ఆచందికయొక్క_, సఖిజన
ముజసకురా౦(డ్రు; అనావిలధియుతిక .- అ నావిల=అకలువమగు, ధియుతిక్‌ = బుద్ధియోగ
మును వా త్తి=వాడి, రాజమణీప్యుతికలార = రాజ కేస్టతనూజలార | చండ కాంత పుబొమలా
రాయని యర్థ్ధాంతేర ము; మోరలు=మోరు; ఇప్పు త్రడ ఉబొమృక్‌ = ఈబంగరుబొమను, చందికన
నుట; చి తేము=మనస్సు;. పొంగకా=జఉ బుకునటులు; భ జించుచుండు(డీ=ఫేవించుచుండుడీ.
అంచుక్‌ =ఈ|పకొ.రము పలుకుచు; ఒక వి శేషవిధానముక్‌ =ఒకవిశేవ, కార్యమును, ఎం చి= గ
ణించి; వంచనాయ త్తతక్‌ =. మోసము చేత; దానిక =ఆమాటను; జలజాక్నీ=చం|దిక; యథా
ర మ=సత్య మే; కాక్‌ =అగునటులు; గణింపయగకొ=ఎంచయంగా; వ 7క=పోయొను.దీని కుత్తరప
థి
ద్యస్థ్రియతొ నన్వయము*
అనగా జం|దికను బడకింటిలో విడిచి యచట నున్న రాజమణి ఫుతికలకు మీరు
చందికను సేవించుచుండుండీ యని వచించి వంచనచేం దత్సఖీజనము సనియెనని భావము.
సీ. సుమశ ర_పావృడా+గమశ క్రి నంబుద
(కణ గన్పడుతటి*దెఖ యనగ
బతిపూన్కి-_ (గహియింప 4+ భౌవజుండు పునర్ల
rel: మూన్సుసుమణా పశయప్ట్‌ యనగ
సొహిణి రా నిగ్గ సాధించు నావల
రాజు కొత్త నచిలుక 4 కేజి యన
"ననపాలుదోటినేశర్సున వచ్చు. శృంగార
భరణిబభూరిమం+బవీక యనంగ
కే, నపుడు నృపుకన్నుంవ నాంగి+కాభ నలమి
యతండు దివియంగ వెనుదీసి యంత రాక ౩
గబ్బి, యయి నిప్పి తత్క_౮24+కర్ష ణఅమున(
గదిసె :నక్కా-ంత: తల్ప మ+క్క-ం౦బ మెడసీ, 22.
శో
628 చం చ్రి కాసరీణయమను, న వ్యాఖా్యనను.
ట్‌, సుమళర[పావృడాగమశ కికా.-సుమళర =మన్య భుండ చెడు, _పావృ డాగను=
వర్షాకాల పా ప్టియొక్క, శక =సామర్థ న్టము చేత; అంబుద(శేణిక్‌ = మేఘపం క్రియందు;
కన్నడుతటి[ దేఖయనంగక్‌ = కాన్చించు 'మెజపుతీవయోయను నటులు; పతి=భ_ర్హయగు సుచం
(దుండు; పూన్మి_క=[పయత్న మును; (గహియింపకొ = పొందుట శై; భావ జా౦డు = మరు
డు పునర్ణ ) వాణము= పున స్సీ ప కారమును; ఊన్ను సుముచాపయపష్టియనంగక్‌ = చేయుచున్న
పూవింటీయొక్క_, దండ మోయనునటులు సాహిణి=గుజ్జపఫువా (డు రాక్‌ = వచ్చుట కై; ఇ
గ్రక్‌ =లఆకర్షింప లగా; సాధించు నావలరాజు (కొత్త చిలుక జే జియనంగక్‌ొ .- సాధి౦చు= ఎదిరిం
చు ఆవల రాజు=ఆమరునయొక్క_, (క్రొ తేచిలుక తేజియనంగక్‌ = నూతనమగు శుకాశ్వమో
యనునటులు; వనపాలుదోటి చేర్చునక్‌ .-వన పాలు =వన పాల కునియొ క్క_,దోటి నేర్చునక్‌ =దో
టియొక్క. జాణతనము చేతు దోటియన౭గా చేతికందని తరుల తౌదిఫల పఫుహ్చంబుల నాకర్షిం
చు దఎడవి శేషము; వచ్చు శృంగార థరణిజభూరిమంజరిక యన గక .-వచ్చు = వచ్చున
ట్ర్‌, శం గార ధరణిజ=ళ్ళ 0 గారవృత.ముయొక్క్ల, భూరి= అధిక మగు, మంజరికయన(గకా=
గుచ్చమోయను నటులు అపుడు=ఆ సమయనుందు; ఇచట ఎమీ చేర ణములయం౦దు (కమముగ
నన్వయింపవలయును. నృఫుకన్ను 6గవక్‌ =సుచందుని కనుదోయిని; ఆంగి కా భకొ =దేవాసం
బంధియగు కాంతి చేశ్ర; అలమి=ఆ[కమించి, అనంగా మరుం డను వన్షాకాల (పా ప్రి చేత చు
భుమలయం౦దు( జూపట్టు చున్న మెజప్రుతీవయోయనునటులు సుచందునికనుదోయిం దన బేవా
కాంతిచే నలమియని భావము. అత (డు=సుచందు (డు; తీవియంగక్‌ =ఆకర్షింపంగ్యా వనుదీ
సీ= వెనుకకుమరలి; అనంగా మరుండు మరల సుచందునిపె నాకర్షించిన పూవింటి దండ మో
యనునటులు వెనుకకు వంగినదని భావము. అంతక =జఆమో(6ద ; రాక= రానిదె; గబ్బియయి=
గర్వముగ లదియె; నిల్చి=నిలు చుండి; గుజ్జపు వాం డిగ్గంగ సాధించుచున్న మరుని(కొ త్తచిలుక
గుజ్ల "మో యనునటులు రాక గబ్బియయి నిలిచినదని భావము. తత్క-_రాకర్భ ణమునక్‌._తత్‌ =
ఆసుచం[దునియొక్కు, కర=వా సమయొక్కు, ఆకర్షణమునక్‌ =ఆకర్షణము వేత ; అక్కాం
త=ల చంద్రిక; అక్కాంబ మెడ సీ=అ స్తంభమును విడిచి; తల్పము = శయ్యను; కదిసెక్‌ =పొం
దెను.ఆన(గ వనపాలుండు దోటితో. దీసీన వచ్చినట్టి శృంగార భూజ పువ్నగుచ్చమో య
నునటులు నుచందుని కరాకర్షణము చేత నాచందిక స్తంభమును వదలి తల్పమును జేశె నని
భావము.
శూ
మ, సదనాథారనమ(గవాసననె త+ త్చాధివతంసంబు "తా
శ్ర
నుదిత_స్తంభతం గాంచెం దత్క_లన నశ4య్యుర్వీళ రత్నంబు తా
నదియే తాల్చం దదాత్వమం దగుం గదా 4 క్యామాతిభూమ పభా
నృదమూ ర్తిక్‌ భజియించి తద్దుణతతి౯ 4 సంధింప రవ్వ రిలక్‌, 123
టీ. సదనాధారసమ[గవాసననొ, _సదనాభధార ఇ సంభ ముయొక్క, సమగ=పరివూ
త సననొ= స త
ర్ల ముగు, వాసన అనుభూశార్థస్త ఏతి చేతనో, త త్సాధ్వీ వతంసంబు=ఆ-చం (దిక, తౌకొ=తా
పుష్టైశ్వాన ము, 629
ను; ఈదిత సంభతక .-ఊదీత=ఉదయించిన, సంభతకా = = స్తంభముగలుగుటను, నిక్సే వ్రత
ననుట; కాంచెక=పొందేను. తత్క_లనక్‌.తత్‌ =ఆచందికయొక్కు, కలనక =సంబంధ ము
వ్రేత్ర; అయ్యుర్వీశ రత్న ంబు=ఆసుచం దు (డు; తాకా = తాను; త దాతను ందు౯ = ఆసమయ
నుందు; అదియొజ ఆని శ్చేష్పత నె; తొ త్చికి =ధరియిం చెను. అగు6గ దా = అగునుకదా! స సత్య
ముక దాయనుట, శ్యామాతీభూమ ప భాస్సదమూ రి రిక్‌. -శ్యాను=మలిన మైన, అతీభూమ = అధిక
మగు (పభా=శకాంతికి, ఆస్పద= ఎస్థానభూతమగు, మూర్షిక్‌ =శరీరముగలవారిని నల్ల నికాంతి
గలయి ర|దనీల సంభ మునని భావము; శ్యామా= స్రీ)లయొక్క, అతిభూమ [ప భా=అధిక కాం
తికి, ఆస్సదమగు, మూ రిని యర్థాంతరము; భజియించి= సేవించి? తద్దుణతతీక._తత్‌ =
ఆనులిన వస్తువుయొక్క, ఆ స్త్రీలయొక్క, గుణతతికొ = గుణకదంబమును; ఇలకొ=భూమి
యందు; ఎవ్వారు= ఎవరు; సంధింపరు=పొందరు? సను _స్రజనులుపాందుదురను ట,
అనంగా చంగదిక యింద నీలమణి సంభ ముయొక్క, వాసన చేతనో యనునట్టు తౌను
రూదిత సంభతను దాల్చె ననియు నాసుచందు(డును అపుడు చర్మదికసంబంధముచేత తాను
ను ఉదిత స్తంభత6 దాల్చె ననియు భావము. ఈ యర్థము నె దృషప్రాంతముతో దృఢపజుచు
చున్నా6డు. లోకమందు శ్యామాతిభూమ(పభాస్పదమూ ర్షిని సేవించి తద్దుణములను ఎవరు
పాందరు ? అందజుపా౦దుదు రనిభావము. ఇచట నర్ధాంతర న్యాసాలంకారము.
చ. జలరుహూన్నేతగా తవహి + సాం దవుపోంకురపాళి యంటం ద
త్క_లితమన _స్తటాకమును 4 గాఢశ రాళి నగల్సి చి_త్తజుం
డలరుమహారసోత్క_రము * నచ్చటం దారిచె నాంగ .నత్తతిం
బులకిత మైనమైం బారలి 4 ఫొంగె న వూదితఘర్శ వాళ్ళటల్‌. 124
టీ. జలరువాచేత్ర గా తమహీక్‌ ,.జలరునాశేత్ర = చందికయొక్క, గ్యాతమహిక్ష్‌=
శరీరమను భూమియందు; సాయ్యద మహాంకుర పాళి.-సాంద్ర=దట్టమ గు, మవాత్‌ = అధికమగు,
అంకుర=మొలకలయొక్క, పులకలయొక్కయని యర్థాంతరము. దోందుచున్న ది పాళి
(శేణ్సి అంటక్‌ = =సంబంధింపలూ) తత్క_లితమన సటాకమునకొ.-తత్‌ = ఆచం[దికయొక్క_,
కలిత = ఒప్పుచున్న , మన స్తటాకమును = వ్యాదయనును చెటువును; గాఢశ రాళీ౯్‌, యా
గాఢ = దృఢమగు, శర = చాణములయొక వాయువులయొక్క_, అళికొ = (ణి చేత;
చిశ్తజుండు = మరుండు; అగల్చి = ఛేదించి; అలరుమహార సోత్క ర ముక.-అలరు = ఒప్పు
చున్న, మహారస = గొప్పఆనురాగమను నుదక ముయొక్క, ఉత్కరము = సమూవామును;
ఆచ్చటక్‌ = ఆగా[తమునుభూమియందు; తారిచెనాంగక్‌ = ఉంచెనోయనునట్టు; అత్తే
జికె = ఆసమయమందు; పులకితము = సంజాత పఫులకములుగల ది; ఐిన మెక్‌ =అము నట్టి శరీర
మ౦దు;నవోదిత మర్మ వాళ్ళటల్‌ .-నఫ=నూత్‌ నమ గునట్లు, ఓ దిత =ఫుట్టిన, మఘర్మ్మవాః= స్వేదోదక
ములయొక్క_, ఛటల్‌ జసమూహముల్సు పొరలిజపొర్షి) పొంగెక=ఉబిశెను. 4
630 చం ది కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానను,
(తో |
అన( గా చం(దికళరీర మనుభూమి యందు సాం,ద మగు మొలక లుదయిరిపంగా నె యా
చందిక యొక్క వృాదయ మనుతటాకమును ళరాళిచే భేదించి మగుండు మవోర సోత్క_ర
మును తా ర్చెనో యనునట్లు పలకలతో గూడి యున్న శరీరమ ౦దు స్వేదోదకము పొరలి
పొంగి నని భావము, ౯
చ, చెలిచెలు లందటుం జనిన €సి గది పోవక యున్న దేమి తాం
జలమున నంచు నెంచి యతి*సాం[దరుపూయుతి బోలె ఘర్మ్యవాః
కలికలం దోంగి కోణరుచి + గన్నడ నెయ్యన జాజి తద్వధూ
కంలమణిసమ్ముఖం బెడ సె 4 గుంకుమ బొట్టురసంబు చయ్యన౯. 125
టీ. వెలి చెలులందబుక్‌.- చెలి౭చందికయొక్క..; చెలుల౦దటుక్‌ = చెలికత్తె లంద
అును; చనినకొ=పోయినను; సీగుఅది=ఆ, వీడ; తాక్షా=ఐతాను;. చలమునక్‌ =మాత్స్ళ ర్యయు చేత;
పోవకయంన్న ది='చనకఉన్న ది; ఏమి=వమి కారణము?అంచుకొ=అను చు; ఎంచి=గణిం-చి; అతి"
సాం దయపాయుతి బో లెక ._ అతి సాం|ద=మిక్కి_ లి గాఢమగు, రుషాయుతి (బో లెకా=[కోధ
ముతో (గూడిక చేతవ తెగా; ఘర్శవాఃకలికలక =భురోద బిందువు అ యందు; తోయి = మునిలి;
శోణరుచిగ న్న డకా=ఎజ్జని కాంతి చూపట్టు చుండం గా జయ్యానక్‌ =తిన్న (౫; జూటీ- = (సవించి;
తద్వభాకులమణిసము ఖంబు.-తద్భభూకులమణి = ఆచం[దికయొక్కా, సమృఖంబు = ముఖమును,
సన్నిధిని అని తోచుచున్నది; కుంకుమ బొట్టురసంబు = కుంకుముతిల కము యొక్క జలము;
చయ్యనక =శీఘము గృ. ఎడ సెక =ఎడ వాను,
అన ౯గా చందికసకురాం[డు చనినను ఈసీగ్లు ఏల పోక యున్న ది? యని ఊోవ.
ముతో గూడియున్న దానివలె నె: స్వేదోద బిందువులయందు ముని (గ ఎజ్జనికాంతితో' కుం
కుమబొట్టుర సంబు చంద్రిక సమ్యుఖంబును ఎడ బాసె నని భావము.
చ. కిలజక రాశుగ్యపచుర+.చం[కమణంబు అమంధతం గనకళా
గలీకి తమికొ (దవాంబుదము-4 గప్పిన నానన చం దదర్శనం.-
బలవడ కున్కి న త్‌ ని+జావీ చకోరకయుగ వూంకటం
దలంకుచు నుండ నద్దరణి+నాథ్రుండు పల్కు రసో త్తరంబుగక్షా. 126
టీ... జలజశ రాళుగ (పచుఠ చంకను అణంబులు: జల జళర =నురునియొక్క్ల ఆళశుగజ చాణ
ములను. వాయు వు లయొక్క, (ప చుర =అధికముగు, చర్మికమ ణ౦బులు=సంవార నూలు; అమం
దతక్ష =అతిశయయునుూ; : కనకొ=వొాం వం గాాకలికితమికొ, -కలికి=చం[దికయొక్క, తము =
ఆస: క్రియ నేడు: రాతిని. (తషాంబుద ము=స్య్‌ నుమబ్బు; కప్పినకా =అచ్చాధది పరగ; ఆనన చం
(దుండు=ముషిచందు (డు; అల వడకున్కికొజ కనివీంపకుండుట చేత; అ తేటీకా=ఆసనవుయమందు?
నిజాశ్నీచకోే రకయుగ్గ ము.-నిజ=తనసం బ౦ధియగు, అక్షీ.చకోరక='నేత్ర మల-నుచకోరముల
సష్టా శా న ము. 631
కు యుగ ము=జంట్య ఆశటకా=కుత్తు చేత; తల కుచునుండక్‌ = చలించుచుండ (౫;
అద్ధర ణి నాధుండు=అసుచం(ద్రుండు; ర సో'త్తర ౦బుగ క్‌ =అనురాగాతిశయము చేత; పల్కు
=పఫలికెను.
తె
న!
అనంగ. సుచం(దు(డు, మన్న థాశుగ సంచారము అతిశయిం౦ంపంగా ని చం దికయొక |,
యాస క్తి యనెడు రాతిని లజ్జ యను మేఘము కప్పంగా ముఖచం[దు(డు గనిపింపమి నా
'సమయమం౦దు6 దన యక్షీ చకోరములు ఆకలితో చలించుచుండ ౧౫ నను రాగమునం జం దిక
తోయిలికె నని భావము.
ళ్‌
సీ, వరశంఖపూగనసం+పద గళస్థము నీకు
నతి పోశముడి సుంత.+* సడల రాదె
కువలయ[ శ నేలు౪కొను నేత్రరుచి నీకుం
దొయ్యలి రెం డూరు 4 లియ్య రాదె
ఘనకుందవిభవంబు + గను దంతములు నీకు
వినబాహ యుక రేఖ + యొసంగ రాదె
బహుదివ్యఫలలత్ర్రీం + బరంగువా తె నీకు
నింతి మంజులకు చం 4+ బిడణగ రాదె
నే, రాజవిజయంబు చేసెనీ$ రమ్యుముఖము
లేమ యవనతవృ త్తి చా+ లింప రాదె
నిభుపమరుచిరమణికి నీ + కరయం 'దగునె
వరపటలరీతి చే విడు+ వను రాదె. 127
ట్రీ, వరశంఖపూగ సంపద.-వర=ోప్థదుగు, 'శంఖపూగ సంపద = శంఖములయొక్క
పూగ ములయొక్క 'సంపదయ నెడు శంఖసంఖ్యగ ల పో6క లసమృద్ధి; నీకుక=నీకు; గళ స్థము=
గలమందున్నది, కల స్థమ నియు విభాగము, శేఫల కారంబుల క భేదమును బట్టి కర స్థమనుక
నవలను; ఫో (కము డిఆనీవియ నెడు పోంకలమూటను; సురత ఇంచుక ౦త; సతీ=చం(దికా |
సడలరా బిజవదలరాదా? అన (గ శంఖసంఖ్యాక మగు పూగ సమృద్ధిగల వా ర0చుకపో (కము
' we భః ఆ గా గ : ళట ue
డి సడలుట తగు ననిభావము. నీవీ గంథిని సడలింపు మనీ (పకృ ళాఖి ప్రాయము ద్బ్య రః
పటైఃపిశునయే చృరవా స్యవస్తు " అను కామళాస్త్రమర్యాద “ననుసరించి కవి పార్థ సీయర హాస్య
వస్తువును క్లిస్టపదములతో నూచించి యున్నా (డు, ఇ ట్లికరచర ణముల యందును గ హీంప
వలయును. తొయ్య లి=చంది"కా ! నీఠ్రక్ష = నీకు, కువల య(కీక్‌ =కుముద'సంపదయ నెడు భూ
వలయ సంపదను; ఏలు కోను చే త్రరుచి=పొలి ంచెడునయనకాంతి;. కలదు, “రిందరూరులు= చెండు
632 చంద్రి కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము,
తొడలనెడు రెండు గామములను; ఇయ్యరాదె=౭ఒసంగ రాదా ? భూవలయము నేలువారు
రెండు(గామముల నిచ్చుట తగు నని భావము, ఉఊోరువుల నొసంగు ముని (పక్చతాభి వా
యము. విసబావా=తెామరకూ ండువంటిబాహునులుగలదానా ! నీకుకొ=నీకు భునకుందవిభ
పంబుక్‌ .-భున=అధికమగు, కుందవిభ వంబుక్ష = మొల్ల మెగ్గల విభ వను సేడు నిధివిశేషము యొ
క్క విభ వమును; “మవో పద్మశ్చపద్శళ్చ శంఖోనుకర కచ్చపౌ | ముకుందకుంద నీలాళ్చ వ
రశ్చృ నిధయోనవి” యని అమరుండు; కనుదంతీములు = పొందునట్టి దళనములు; కలను.
ఒక రేఖ=ఒక క్ష తమ నెడు అల్బదవ్యమును; ఒస(గరాదె = ఈయరాదా! కుందవిభ వము
గలవారు స్వల్ప[దవ్యము*నొసంగుటయు క్త మని భావము. దంతతృతి నీయు మని (పకృ తాఖ్ళి
_పౌయము. ఇంతి=చం[దికా ! నీకక=నీకు; బహుదివ్యఫల లక్షీ కొ.-బహు = అ నేకము లై,
దివ్య .-మనోజ్ఞ ములగు, ఫల=లాభ ముల చెడు పండ్హయొక్కా, లక్షీ =లవీ చేత, పర6గనవా
'తెజ=ఒప్పునట్టి మోవి; కలదు. మంజులకుచంబు=మం జుల మైనకు చను నెడు మంజువెన లకుచ
మును అన౭నా గజనిమపండును; ఇడ (౫ రాదె=ఈయరాదా ? అ నేకఫలములు గలవారు ఒ
కృాఫలము నిచ్చుట యుక్త మని భావము. కుచముని మని (పక్ళతౌభి పాయము. లేము=
చం్మది"కా ! నీర మ్యుముఖముజనీ సుందర మగుముఖము ; రాజవిజయంబుక్‌ =చం|దు (డ నెడుభూ
పాలునియొక్క_ గెలుపును; చేగాకా=ఒనర్చెను. అవనతవృ తీకొ=న [మ భావమును; చాలిం
పరాదె=మానరాదా? లోకనుందు రాజును జయించినవారు తలయె త్తి యుండుట యం క్త
మని భావము. లజ్జ విడిచి తల యెత్తు మని పక్ళృతాఖ్మిపాయము. నిరుపమరుచిరమణికిక్‌ =
నిరపమమెరుచిరమెన మణివంటిదానవ గ్యునీకుక్‌ ఎవర పటలరీతి, వర =(కేష్టమగు, పటలరీతి =వ
స్త్రాకర్ష ణము చే యు దానిరీతియ నెడు పటలాఖ్య మ ణీదోషరీతి;అరయక =విచారింప గా;తగునె==
యు క్షమా? (శేష్టమణులకు పట లదోషము. యుక్తముగా దనిఖావము. వస్త్రమును ([గహీంపకు
మని (పకృతాఖిపాయము. చేవిడువ(గనురాదె = కరము వస్త్రమునుండి విడువుమనుట.
క్ర అనునయపూరక ముగ నృ వ్యీనజానన నిటులు పలికి + వసుధాపతి త
ఒద్దునరమ్యాంగక సంస్ప, ర్భనలాలసవృ త్తి యగుట 4 సం భమ మెసకి.
| టీ. వసుధాపతి=సు చందు (డు; అవ్వనజాననక్‌ =ఆచం(దికను గూర్చి; ఇటులు=ఇట్లు 3
అనునయపూర్వకము గక=ఉపలాలనప్రురస్సరముగ; పలికి=వ చించి; తద్ధ నరమ్యాంగక "సం
స్పర్శనలాల సవృ త్తి.-_తత్‌ =చం[ దికయొక్క, ఘన=బిగువై న, రమ్య =మనోజ్ఞ ముల గు, అంగ
క =అవయవములయొక్క, సం స్పర్శన=స్సృృశించుటయందు, లాల స= అధిక తృప్ల గల, వృ
శ్రీ౭వ్యాపారముగలవా(డు; అగుటక్‌=ఐన హేతువు చేత; సంభమము=తొ(టుపాటు ఎ
సంగక=అతిశయించునటులు. దీనికు త్తర పద్యస్థ క్రియతో నన్వయిము.
చఒన్ఫపతిమహాబలోత్క_రము 4 నేర్పున వళ్ళధిరోహిణికా సమ
(పటిమ లగ్గ కెక్కుతతిం * గంపమునెందు సతీకుచా(ది దు
ర్ల్షపదవి న్మాకమించి యట 4 రంజిలునాయక రత్న ముం (గహిం
చి పరమకాతుకం బతని+చి త్రమునకా ఘటియించె న తటికా, 129
షు స్టా శా సము, §33
| ట్రీ, నృ:కుతిము వహాోబలోేత్త్క_ రము. =న్భ, పతి = సుచం (దునియొ క bs భువాత్‌ =ఆధిశముగు,
బల =బలము చేత ఉత్‌ =ఎ త్ర (బడిన, కఠ ము=వా సము నృపతియొక్క్క . నుహాబల.=ఆధిక సే
నలయొక్క_, ఉత్క_ర్భమ=సమావాము; నేర్చునక్‌. = జూణతనము చేత; వళ్యధిరోహిణీ౯. -
పటిమక= సామర్థ్యము చేత; లగ్ద కెక్కు_తతీక్‌ =ముట్టడించుట కై కోశ్చు నెక్కు సమయమందు;
కంపముక్‌ జకళ వళమును, భయమును; ఒందుసతీకు బా దిదుక్షపద విక్‌. = ఒందు =. పొందుచు
న్న సతీ = చం(దికయొక్క.., కుచా(ది = పర్వతము లవంటి స్తనముల చెడు, . దుర్ద = కోట
ఆొుక్క, పదవిక =స్థానమును; ఆక మించి=ఆవరించి; అటక =అచ్చట,; రంజిలు నాయకర
త్ప్పృముక= పకాశించ్చుప్రభ్ను శేష్ణుని పకాశించుహారంమధ్యమణిని; గహించి=పట్టుకొని ప
రమకాతుక ౦బు._పరమ=ఊ తు స్తమగు, కాతుకంబు = సంత'సమునుు అళేనిచి త్రమునక్‌ =
ఆసుచం(దునివ్భాదయమందు; అ తృటి =ఆసనముయమం౦దు ఘటిం ఇళ =మటిల్ల జేసెను...
అనగా సుచందునియొక్క మహాబలముగలకర మనెడు బలోత్క_ర ము, అనంగ పేజా
బృందము జూణతనముతో (త్రిపలియను నిచ్చెనచేత నెక్కిముట్టడించుతతి కళవళ మందు
చందికాకు ఇము లను దుర్గమును ఆవరించి యం దున్న నాయక మణిని పట్టుకొని సుచం
(దునిచి త్తమునకు అత్యానందమును జేసె నని భావము. సుచందునికరము దొలుతే( (దివ
శిని స్పృశించి పీనదప గుచముల నాకమించి యచ్చట నున్న నాయకరత్నమును స్పృ
శించి యత్యానందమును. జేసె.నని _పకృతా ఫీ(పాయము,
"తే. అటులు నే తాహఠరణయు_క్రి+ నతిశయిల్లు
రాజవాళికి వీపి కళరస్థ మయ్యె
నై నపిమటం చానె తఈదంగసమ !
యతని బొదివి సుఖంచె సాం౪|చానుర క్షి, 130
గానో
టీ. అటులు=పూరో క[పకారము గాను; చే తావార ణయ కిక నేర 'ఇజస్ర్రము
ఇొక..., ఆవారణజ ఆక ర ణముయొక గా, యు. క్రిక్‌ వాదయెోోగ ము ేత్క, "న్యేశావార ళం = సాయ
"కాకర్ష ఆముమమొక్శ) యు. క్రిక=సందంధ ము చేత; "ఆశిశయిల్లు తాజమోౌళీకీ౯ =. అతిశయించు
చున్న సుచం్బదునకు, శాజి (శేష్టునక; నీవి=పో శముడ్చి మూలధనము, - “నీవీపరిపణలమూలథ
విని యమరు(డు; కరస్థమయ్యుక =శ ర గథమాయెను.. నినవీమ్మటుకా ఇఅయిన వెనుక కౌ నె
తనంతట నె; తదంగ సీమ.-త త్‌ ఆచం దికరయొక.,. అంగ నీమ=శరీభ (ప దేశము . ఆశాజుయొ
క్కు_అంగ దేశమని యర్జాంత రము] అత నికొ=ఆసుచంధు ని ఆశాజును; పొదివిజపాంద్సి . కల
సియనుట; సాందానుర క్రిక్‌ .-సాం(ద్రజదట్టమగు, . అనుర క్తి౯ = అనురాళము. చేతు. సుఖం
ఇకొ=నుక్టుప డేను,
అనగ. కాజును బట్టుకొని" అతిశయించు చున్న .రాజురేస్టువకు "చాల ధనము . కరస్థ
ముయినపిదప ౮౧ దనంతట నె ఆరాజునంగ దేశము అతని. బొంది నుఖించె ననికావము? బస్తా
80
ఖీ
634 చ ౧ ద్ర కాసరీణయము, సవ్యాఖ్యానము,
కర్షి ణము చేత నతిశయిల్లు నుచం(దునకు. పో కముడి కరగతమయి ననీదప పంజందదిక వ
(పచేశము సుచందునిం జెంది సుఖించె నని (పకృ తాఫ్స' పాయము,
శి
తే. అపుడతర్కితసంప్రాప్తశమగుపరన్న ==
రాం౫ నాంగత్య సాఖ్యంబు 4 ననుభవించు
జంపతుల కెన్న (ద త్రోస ఖీ సదృశ యైన
యాళి యగు గాదె నటీ జగ + త్పాళియందు, (2!
టీ, అఫుకు=ఆసమయమందు; అతర్కితసం్య పా ప్రమ=ఊహీ ంపక యెవచ్చినది? ఆగ
పరస్ప్సరాంగసాంగత్య సౌఖ్యంబుకా = అననట్టియొండొకులశరీర సంబంధమువలన నెన నుఖుతా
ను; అనుభ వించుజంపతులకుక=ఉప భో గించుజాయాపతు లకు; ఎన్న క్‌ =పరీకింప(ా 3 తే
క్ర్రోప=ఆ చం[దికయొక్క_ లజ్జ ; మటి = మటియు; జగశళ్నాళియందుక్‌ = జగత్సమాహమున ౪
దు; సదృశ యైనయాలి=అనుకూలయెన చెలిక తె; ఆగురగాడె=అగునుగదా!
అనంగ అజ్జివలన నతర్కి.త సంప్రాప్త నుగునంగసౌాంగత్యనుఖంబు ననుభ వించునీద ౦వ
తులకు నాలజ్జ చెలికత్తె యనందగజా యనిభావము,
మ. జలజాతొ ప్ప్తకులావతంస మటం ద*త్పారంగ నే తాధర
చృలబింబీఫల చుంబనంబువలన౯ా + సద్యస్పముదూతపి
౪ ' డి భం
చ్చిలమోహుండయి చన్ను లంటి తగ నాళశ్లేవంబు నూన్నం గన
త్పులకంబవై యది చేసెం గంచుకభిద + న్మూయ స్త్ర, పాయు క్షిగక్‌ 132
టీ. జలజూతౌ ప్రకులావత౦సము=నసూర్యవంళా వత ౦ సమగు సుచం[దుండుఅటక్‌ = ఆ ¥
టువీమ్మట; కత్సారం చేతా ధరచ్ళల వింబీఫల చు ంబనంబువలనక్‌. -త త్భారంగ చే కా= ఆ
చంద్రిక యొక్క, అధర= =ఓష్టమ నేడు, శల = వ్యాజముగల, 'వింధవీఫల = దొండపండు యొ
క్ట చుంబనంబువలనక్‌ = చుంబనమువలన సద్య స్సముద్భూతే వీచ్భిలమోహుండయి. “సద్య? జ
తత్కాలమందు, సముద్భూతే = ఉఆదయించిన, పీచ్చిల=దట్ట మైన, మోహుండయి = మోహాము
గలవాడే; చన్ను లు=కుచము లను; అంటి=ఐస్పృళించి ; తగక్‌ =అనుకూలముగ ; ఆశ్లేవఠాబు=ా
కాగి థింతను; ఊన్నక్‌ = చేయ ౧; కనత్పులకం బె.-కనత్‌ ఇప్రకాశించుచున్న, ప్రులకం జౌ=
పులకలుగల దై; అదిజఆకొంగిలింత; కంచుకభిదల్‌.-కంచుక=బివికయొక్చ.., ఖిదళ౯ = “భీజ
మున్ను; భూయ స్త్ర పాయు క్రిగక్‌=మరలలజ్జ ౫లుగునటులు; చేసెక్‌ = ఒనరిం చెను.
అనల సుచం(దు(డు చంది కా ధర చుంబనంబున గాఢ మగు్హమోవాము గలవా లలో
పాలిండ్ల బట్టి కాంగిలింపల నాకొ.గిలింత ' పులకలుగలోసంచి మరల లస్ట్రవచ్చునటులు కంచు
కమును "భీదించెనని తాత్పర్యము.
త వ
చ. (క్రమమున రాజమౌళి యెడ + గాననిధాతపటంబు దీయం ద
త్కమలదళాక్ని జెగ్గడిలి 4 క్రమ్మణ రాం గొను సారెసాలెకు౯
విమలపయ న్తరంగతతి 4 వేవురు నెగుచు నాంగుచుండంగా
నమరెడు గాంగసై కతము+నందమునక్‌ జఘనంబు మోజుంగ౯, 133
టీ. [కమమునక్‌ = కమము గా; రాజమౌళి =సు చందు ండు; ఎడ గాననిధాత పటంబుక్‌=
ఎడ ౧బాయనిధాతవస్త మును; తీయక్‌ =ఆకర్షి పంగా; తత్క_నులద్నళా కీ = ఆచం (దిక; 'బెగ్ష
డిలి౭భ యపడి; (కమణిక్‌ =మర ల; సారెసారెకుకా= =మాటిమాటికి; విమలపయ సరంగతీతీ,=
విమల = స్ప చ్చమగు, పయ$=ఉదకముయొక్క, తర౦గజ=తర (గల యొక్క , తేతి= -సమావాము;
చేనురుల్‌ =మాటిమాటికిని; ఏగుచుక్‌ =పోవుచు; ఆయచుండగాక = అణయగుచుండ గా;
అను రెడు గాంగసె కతము నందమునక్‌ =ఒప్పుచున్న జావ్నా వీ ప్రులినము యొక్క. సౌంబేర్యము
చేత ;జమనంబు=కటిపురో భాగ ముమిఅ (౧౯ = అతిశయింప (గా; రాంగొనుక్‌ =ఆకర్షి ంచును.
అనంగ సుచందు (డు చం[దికయొక్క_యెడంబాయని వస్త్రమును దీయ (గా చందిక
భయపడి మాటిమాటికి వస్త్రము నాకర్షించుకొనంగాా తేజ్జనునము, నిర్మలజలతీరం గములు
కప్పుచు నణయగుచుంజ గా (పకాళించు గంగాపులినమువన లె( (బకాళించెనని భావము.
నీ, చాన చెక్కిలి చేరి$ చం్యదఖండమున భా
స్వత్క_రజతృతి + వజుల నీక
జలజావ్ష్సీగుబ్బగు+బ్బలుల సద్భ్య(జశ
యోన్నత సమ్మర్ల $మొంద నీక
నతిరదనాంకుక + చృలనునూనవమున
నలరుద్విజావళి 4 నాన నీక గాని
నిలంతతనూ పద్మిని విగాఢదోపాను
బంధనిర్భంధంబు 4 బడయ నీక
తేంతాన్ళెం బర్వంబు పతుపా+ళతంబు6 గూర్చె
నుంచి నామాద మొసలౌం బ+దోదయంబు
నంత సుమశ స్త శ” స్రరవాన్యతత్వ
మదన భుండు సుచం[ దతీ+మావిభుండు. 134
టీ. అంతక =అటువిమ ట;సునుశస్త్రశాస్త్రర వాస్యత త్త్వమదనభుండు. -సుమశ స్త్ర శా
స్త్రజకామశాస్త్రముయొక్క_,రవా స్య=రవాస్యముయొక్క,తే ల్ర్వీ=య థార్భ ము నంద్భునుదన భం
క్ట
ఖి
ల్‌శేర చంద్రి,కాపర్తీణయను, నవ్యాఖ్యానము,
డు=మన్మథుని సామర్థ్య గ్రిమవంటి సామర్థ్యము గల;సుచంద్రక్ష మావిభుండు=సుచం[దభూ.:ప తి
బాన చెకి గ్రాలి పేరిచత్యద కుండ ము నక్‌ ఆచం[దిక యొ క్కు_ గ రడస్థలనును చేరుగల చం దఖండ
మునందు; భాస్వత్కరజకుతిక.- భాస్వత్‌ =సూర్యునియొక్క_, కరజ=కిర ణమవలన (గలుగు,
క్షతిక్‌ = = ప్యదవమును; భాస్వత్‌ = (ప కాళించునట్టి, కర జ= నఖముల యొక్క, క్షతిక = పహో
రమునని స్వ భావార్థము;వజుల నీక = =(పకాళింపనీయ క్ష; సూర్యకిర ణ(పసారము గలిగిన యెడ (జం
(దఖండమునకు. కుయముగలుగునని చెక్కి. లియను చంద ఖండమున కు భాస్యత్క-_ర జకుతి కలుగ
నీ, య 6ండయ్యెననిభ "వము. జల జూక్నీ గుబ్బగుబ్బలులక్‌ = చం దిక స సనము.లను పర్వతీేములయం
దుః సద్వ్మజశయోన్న త సమర్ష ము. “సత్‌ = శేషు డన్క వ్యజశయ= ఇందునియొక్క.., ఉన్నత
ఎ్బెను: సమర్షము=రాయిడి ని సత్‌ =లకేవ్టమయిన,. వ్యజ=వ(జ రేఖగల్క శయ =వాస్తమ
యొక్క. ఉన్నత సమర్దమునని స్వభా వార్థ్యము) ఒందనీక జపొ౦ద నీయ్యక; పర్వత ములకు ఇం
(దునిగాయిడి తగిలినచో నాశముగలుగును గావున గుబ్బ గుబ్బలులకు వృజ్రశయసమ్హర్ణము గలు
గ నీయ 6డయ్యెనని భావము. సతిరద నాంశు క చృళ సుమాసవమునక్‌-. సతి = చందిక యొక్క,
రద నాంశుక=అధరమను, ఛల= =వ్యాజముగ ల, సుమాసవమునక్‌ =పూ దేనియయందు; అలరుద్వి
జూవళిక్‌ ౫ ఒప్పుచున్న భృంగ పంక్రిన్సి ఒప్పుచున్నద.౦త పం క్రినని స్వభా వార్థమ్సు ఆన నీక =
(తౌగనీయక,, తగులనీయకని. స్వ భా వా ఫి పాయము. పూందేనియ భృంగములాని నచో (దటి 6
పోవునని: రవనాంశక సుమాససమున ద్విజాచళీ నాన నీయ6డయ్యునని. భావము... నెలంకేత
నూ పది నిక్‌ =చం[దికయొక్క్ల జీవామను పద దృలతను; విగాథదోషానుబంధ నిర్భంధంబుక్‌. _
వి గాఢ =అధికమగు, దోపా=ర్యాతియొక్క, అమబంధ=సంబంధము వతంగలుగు.. నిర్భంధ:
బుక =కవ్టమును; వి గాఢ = అధికమగుదో పా=బాహువుల యొక్క అనుబ ౦ ధ్ధజసంబంధ మి చే
గలుగు, నిర్భంధ ంబుక =కప్ట్రమునని స్వభావార్థము; పడ యనీక=పొందనీయక; రాతిసంబంధ
ముగలిగిన యెడ దామర తీ కాంతిహీనముమగునని చం(దికాశరీర పద్మలతకుదోషా నుబంధ
నిర్చంధముగ ట్రిం పండయ్యెనని భావము, ఈ నీసము నాలుగు చరణములకును పెగీత మునందలి
చాక్యములకును య థా సంఖ్యముగ నన్వ యము, ,పర్వంబు= వున్న మన్ను ఉత్సవమునుతా'ర్చెక్రా=
కలిగ్గీక్‌ చెను. చెక్కిలిచం్యదఖండ ముపూర్ణము గాం (బకాశించునట్టు ఫున్నమకల్లీం చెనని భావ
మ్కు చందికకుత్స వముగ లిగించెనని స్ప భావాభీపాయము. పక్షపాత ంబు = “అక్కు_లపడుట
ను) (పీతిని; కూ ర్చెక్‌ =కలిగిం చెను, గుబ్బగుబ్బలులకు సుఖము గా( బక్షపాతము కలిగించెనని
భావము చందికకు (ప్రీతిక లిగంచెనని స్వ భావా-ఖి పాయమః, ఆమోదము=పరిను ళమును,
సంతోపమును; ఊంచెకొ=క లి గిం చెను,, అధరసుమా సవమునకా మోదము: కలి గంశునన్నిథావ
ము, ము, సంతోషము కలిగించెనని స్వ భావాఫ(పాయము. పదోద య ౦బుజకోమలములయా వి ర్భా
వమును, కాంతియొక్కు. యతిశయమును; ఒస౯గక్‌ = ఇచ్చెను, చందికాశరీరమునందు
బద్లో దయము నిచ్చెననలా, చందిక మేని కధికకాంతి కలుగునట్లు -గావిం చెననీ స్వభావాభి
పో యము,
నుచం దండ సుకుమా కాంసీయగు.. చం |ద్రీకోతు: (శమయనతో (వనీయాక, చతుజండు కొ
వున రశులండొక్క్చింశెననిభ్ఞావమ్ను,
పుష్టాశ్వ్యాననము . 637
జే. అతనుశొ,న న్రువిభేదంబు + నాది౭ గాంచి.
యంత నద్భోయభావనా$య. శ్ర వృ. త్రి
నలరి త్మత్చియ సాయుజ్య 4 ముంది వొంటె
న సదృ శానందమయత నబ్లాక్షి యపుడు. _—_ 1355
టీ, అతను శాస్త్ర విభేదంబు. _ అత నుజమరునియొక్క_, శాస్త్ర =ళస్త్ర సంభుమువలన, వి
దంబుజ భేదమును; ఆదిక్‌ = మొదట; కాంచి=చూచి; అతను=ఆధికముగుు శాస్త్రమలయొక్క_,
విభేదంబు=పర స్పర భద ప కారము నని యర్థాంతేర ము దోంచుచున్న ది. అంఠతక్‌ =ఆవీమృట,
అద్వయభౌవనాయ శ్రీ వృ త్రిక, - అద్వయ భావన్యా=అ భేద భౌవనయందు, ఆయ, .శ్ర= స్వాధీనము
గ్కువృ శ్రీక=వ్యాపారము చేత; అలరి= సంతసించి; తత్చిఇయసాయు జ్యము ఎతల్‌ (పీయడా
ఆపీయు (డగు సుచందునియుక్కు, సాయు జ్య ము = సాంగత్యమునుు అంది = పొంది; తత్సి)
య=ఆయద్సి తీయ(బసాము యెక్క, సాయు జ్యము= నిక్యము ను; అంది= పొందొియని ' 'యస్ధాంత
ము ఇచట “అసి ్ష ప చేత్నంశపజ్యక మ్‌ [ఆద్య తొయాం '
తము; ఇ చె భాతి ప్రాయం రూపం నాను త్యంశ'పబ్లా మ్‌! ఆ శ్రితయం (బవారూ
పత మాయారూప మతోద్వయమ్‌” అనెడి వా ర్తికము' వేత (పియకపబ్దావా-చ్యము. పర్శ్రైహాము,
అపుడు=ఆసమ యమ ౦దు; అచ్దాకీ=చందిక 3 అనద్భృశానందమయతేక్‌ - అసద్భృశ = సరిలేని,
ఆనందమయతకొ = సంతోవ (పాచుర్యమును, మోమమునని య ర్థాంతరము. ; ; పాంబెక్‌ =
పా ౦ చెను.
అనగ నాచందీక ముదట నుదనబొణ|పహో శిరము లను పొంది వీదప న శేద భావనా
“య-త్తపృం-త్తిచే నా నాశ్రయించి పీమ్తుట (ప్రియ సొయుంజ్యము నొంది' (బ్రహ్మానంద తుల్యమగన "నా
నందమునుపొ౦చె నని ఖభాపము.- 'అర్థాంతక మునకు. భావము" స్పష్ట్రము.
చ, తొలుత దృశావిలాసనులు 4 తోరపుటాననవిభ్రమంబు ల
వ్వల నటుమో:ంద నావయవ 4 వై ఖరులుం గనుపట్ట నాన యక్‌
బలు తెర. . నారతి సరులు 4 పట్టి న్‌ సడుల్న( గ్రయంబున న్గభూ
తిలకము రౌజమాళిక్స్‌ దె నుడ మో ానిచే న _రకిగతి౯ 136
క తొలుతకొఎ మొదట, దృశావిలాసములూద్భస్వాలాసములు నో; అవ్వలకొ = "అమా.
ద; తోర'పుటానన వి భగాచుంబులు= అధికముగు ముఖవిలా సములు ను) అటుమాందకొ; ఆవయ'పే
వై ఖకులుక జఅవ యవ'స౦బ అధిరీతులు ను అంగాభినయములని యర్థాంతర ము కనుపట్టక =
చూపట్టు చండ ఆ సొనయక్‌ =నిగ్ట చెడూ బలు తెరల = అధికమగు కా౦డప టమ్లును; 'ఆరతి
. 'నసరోతుజఆరతిమన యులు; పట్టిసడల్పక్‌ ఐపట్టిపిడువల; (5 'మంబునకొ = (క్రమముగ; అవ్య
హాతిలకయు ఆ చరి (బిక్క ఇశాజమోాళిక్‌క = నుచం(దూనోకు ; న ర్త కీళతిక= =నటివలె ; మదిక్‌ =
మనముందు? ముదము: ఆ సంతసమును? ఊనిచలా = బనరించెను.. |
|
Con
be
638 చం ది కాసరిణయము, సవ్యాఖ్యానము.
క. కంతుకలాపారగ మగు, స్వాంతమునం దిటులు రాగవల్లిక మెజయక్‌
గాంతుండు కాంతావాళికి, నెంతయు నంతనమునూ న్చె+హితనవరతుల౯.
. శ
ట్రీ, కంతుక లా పారగము. _కంతుకలా=మన నృథవిద్యయొక్క_," పారగము = అంతము
నొందినది; అగు స్వాంతమునందుక్‌ = అగునట్టి మనమున ౦దు; ఇటులు=ఈ(పకారముగ; రాగ
వల్లీ క= =అనురాగమనుతీవ; మెటియక్‌ =(ప కాళింప (గ; కాంతు (డు= సుచం దుండు;కాంతావలళి ల
కిక్‌ =చం(దికకు; ఎంతయుక్‌ = =మిక్కిిలి; హీతనవరతులక్‌ =హీతమగు నూతన సురత ముల చే
త; సంత సమును =కుతూ వాలము ను; ఊ న్చెక్‌ = వే సెను.
వ్‌ ర్‌ ఓ వడా ఆ
గు. మంజులాహూనహాొ4 _రగ్య(పదేశంబుల
కుచిగరు తలీలం + జూచికొనుచు.
—4౧౧
గలధాతమయ శె లఈకందరానలుల మ
0 యా
పోనందిహరిలీల + లరసికొనుచు
సుమునోనివానభా ౪ సురనగా గములందు
దివ్యసారంగాభ + జెలిసికొనుచుం
బుహ్క_రవీథుల + బొలుపొందు నేక చ
(క్రరథవిస్ఫూ ర్తిని + గాంచికొనుచుం
తే, గమల చె త్యారి శర్వాణి *కములవెరి
యం ' గ్ల
భారి పాలోమి యుర్భరా + ధరవిడారి
ఛాయ హారి యన నలరిరి 4 నకలశకాల
ఇముచి తాఖ్రేలనంబుల 4 సతియుం బతియు, 138
టీ. నుంజులాహీనవార ర్క స్ర(ప బేశంబులక్‌._.మంజుల= మనోజ్ఞ మగు, అహీాన = శేషుండ
చెడి, హార ర్య (ప దేశంబులక్‌ = =మేడలయొక్క (వదేశములయంద్రు ;. శుచిగరుత లీల..భుది==
ఆజం
పరిశుద్ధము, గరుత్యత్‌ =గరుడునియొక్కా, లీల = విలాసమును ; ముంజాలముగు, అహీన =
అధికమగు, వార్య్యపదేశములయందుు. శుచి = శుభ మగు, గరుత్యత్‌ = కపోళాదు
లయొక్క్క., లీలనని (నకృతార్థము, చూచికొనుచుకొ = చూచుచు; కలధౌతమయ.కె
లక ంద రాస్థలులక్‌ .--- క లధ "తమయ్మశెల = వులాసముయొ క్కు, కళళ కలధాతంరూప్య
బామ్మా క అని యమరు(డ్కు కందరాసలులకొ = గువాలయందు; మహానందివారి
వీలలు.మవోనంది = అధికమగు వృవభమ నెడి, వారి. = అళ్ళముయొక్కా, లీలలు =
ఇేస్తలను) అరసీకొనుచుకొ = విబారిం౦చికొనుచు; సక లధాతమయ జె ల వ బంగరుకొం
డయొక, క ందరాస్థలులయందు, మవహోనందివారిలీలలు = మిగుల నానందముగల చిలుకల
f
సుష్టాశ్వానము.. .. 639
యొక్క. విలాసము లనని (పకృతార్థము 3 సుమనో నివాసభాసుర నగా్యగములందుక్‌ =
దేనతౌస్థానమగు (పకాళశమానమగు మేరువుయొక్క_ అ([గములందు; దివ్యసారంగాభ .-
దివ్య సారంగ = ఐర్తూవతముయొక్కా, అభ = కాంతిని తెలిసీకొనుచుక్‌ = తెలియుచు;
ఫున్నములకు 'నివాసమై;, భాసుర మైన, పర్వతాగములందు, మనోవారమగు, సారం
గాభక్‌ = తు మెద కాంతిని, తెలిసీకొనుచు నని (పకృళార్థము ; పుష్కర వీభులక్‌ . =
- ఆకాళమార్షములయందు; పొలుపొందు నేక చక్రరథవిస్ఫూ ర్తి రిని..--పాలుపాందు. = ఒప్పు
చున్న, ఏక చకరథ = ఒంటికంటి.. రథ ముయొక్క, విన్నూ _ర్టిక్‌ = (పకాశమును;
కాంచికొను చుక్‌ = చూచుచు; పువ్కురవీభులక్‌ = జలమార్లములయందు; వాలుపాం
దుచున్న,. వీకచక్రరథవిన్ఫూ రిక్‌ .-ఏక = ముఖ్యమగు, చక్ర = జక్కవలయొక్క, రథ =
శరీరములయొక్క_, _విస్ఫూూ రిని గాంచికొనుచు నని (పకృతార్జము; కమల్నదైత్యారి =
లకీ నారాయణుడు; శర్వాణిక మలపె వె_రిధారిజరు దాణిరుదు శు; పొలోమియు ర్వరాధరవి
దారి=ఇందాణియు నిం దు6డును; ఛాయవారి= భాయా బేవిసూర్యు (డు; అనక =అనునటులు;
సతియంక పతియు = చందికయుసుచందు(డు; సకలకా ల సముచితాఖేలనంబు లక్‌ .-సకల
“కాల=సమ సకాలములక్కు సముచిత = అనుకూలమగు ఆఇేలనంబులకా = విహారములచేత;
ఉఅఆలరిరి= సంత సించిరి,
అనగ నీచం దిశాసు చంద్రులు ల కీ నారాయణులో యనునట్లు అహీనవార ర్య స్య దేశ
ములయందు గరుత్యల్సీ లను చూచుచు, రుద్రాణీరుదులో యనునట్లు కలథ్‌ "తై లకందర
ములయందు దు హాస ౦దివారి లీలలు చూచుచు, ఇందాణీం దులో యనునట్లు సుమనోనివాస
భాసుర నగార్రములయందు సొర ంగాభలం. చెలిసికొనుచుు, భాయా దేవీ సూర్యులో యను
నట్లు ప్రుమ్మ_ర వీథుల యందు. ఏక చ(కరథవిస్ఫూ రిని గాంచికొను చు, సర్వకాలముల కనుకూ
లములగు విహార ంబుల చే సంతసీంచి రని భావము.
సీ. ఆధరాధివు యకో(వారి జగ శ్తటివ్రాల ౫
నుడి? నునామునా+ భ్యోదయలీల
మహీభృ్ళతు ధామ+ధామనిధిస్ఫూ్తి
ధరం దూల శార్యరళపరవిభూతి
జైవూంరాజువిత ర ణ4భూరి భూరిజలాళిం
జె దుర్షదుగ్షతి+ శాద పటిమ
మూర సాపతితరళ+వారివారిద నేఖ
నడణగొ ఛ్మాతవహంస+హంసపాళ ne _
తే. యాసు చం దుండు ధర్మంబు? నా(శయించి
నీతి దయివాణిం గాంచి యానీతి మెంచి
కీ
భు
ఖ
640 చ ౦, ది కాపరిణయము, నవ్యాఖ్యానము.
యరిది జగ మెల్ల బాలించుళనపుడు నకల
జనులు శుభసమ్మదస్ఫూ ర్తి * నునిరి వేడ్క. | 139
ట్ర్‌: ఆధ రాధిప్రుయ కో వారి .=ఆను చం (దునియొక్క్ల యశమను. సీంగము; జన త్రటికొ=
జగమనుకొండచజీయందు? |వాలకొజపడ; . 'భునాఘుదా భ్యుదయలీల. -ఘుచాభున=ఘాతు
కలను మ తేగజములయిక్క.. 'భుణాథు నాఘాతుక'చు కద న్లినా” అని విశ్వము అభ్యుద యజ -
ఆభివృ్ధియొక్క_ , లీలలు=విలా సము ల్కుఊడి కొ జప శ మిందెనుక సుం జునియొ క్కు. యళ న్స్‌
జగత్తునునప్పుకొనంగ దు రార్దులునశించిర నిభావము. ఆమహీభృ'తుధామ ధామనిధిన్ఫూ క్రిక్‌, =
ఆమహీభ్ళ తు=ఆసు చం|దునియొక .., ధాము= ప్ర కాపమెడు, "'ఛామనిధి = =నూయ్యనియొక_,స్ఫూ
రక్‌ =(పకాళశముచేత; ధరక్‌ =పుడమియందు; శార (ర విభూతీ.=శార్య ర జ అంధతమమ ౫
డు ఘాతుకులయొక్క.., పర=ఈ త్కృ్భృషస్టమగు, భూతి=సంపద్య తూ అక ప డెను, శాత వ
రంత్వంధమ సిఘాతు కేతు పుమానయం” అని వాలాయుధు డు, సుచందుని (పతాపమ నెడు
రవి (పకాశముచేత; దుష్టులను వీశటులు తూ అెనని భావము. ఆరాజు వితరణ భూరిభూ
రిజలాళీక్‌ ..-ఆరాజు=ఆసుచంద్రునియొ క్క, . విత రణ=జత్యాగముయొక్క, భూరి=అధికమగు,
భూరి=సువర్ష మ నెడుజల= ఉదకము యొక్క _,ఆళిక = (శేణి చేత; దుగ్గ దుర్షతిశావపటిమ ము...
దుర్గ =పోనల విశాన్సిదుర్ల తి=దారిద్యమ నెడు, శాదజబురదయొక్చ, “పంకోస్త్రీ శాదకర్లమా””
అని యమరుండు*” పటిమము=సామర ర్భ సము; చ నేక =పోయొను. ఈసుచందునిఇ త్యాగనంబంధి
యగు సువర్ణ మనెడు జలము చేత దారి (ద్య మనెడు బురద నివ ర్తి ర్రి'ల్లెనని భావము, ఆరసా
పతితర వారివారిద శేఖకొా. ఆర సొపతి= =ఆనుచం|దునియొ క్క, తరవా ర=క త్తియ నెడు, వారిద
రేఖ్‌ = మేఘప౦ కిచేత; శాత వహంసవాంస పాళి. -శ్యాశ్రవవా౦స= శతు శేస్టుల నెడుహంస
పాళి=అంచలగు౦పు;అడ గక =ఉ పశమిం చెను, చందునియొక్క_క త్తి తియ నెడు మేఘుపం కవే
శతువులను వాంస లడంగా నని భావము, ఆసుశందుండు ; ధర్మ ంబుకొ = ధర్మ మును 3 ఆశ
యించి=పొంది; నీతి=రాజనీతిమొదలగు నీతి; వైచాజక్‌ =అతిశయించునటులు కాంరిచీజాపోొగ
డి; అనీతికా=దుర్నీ తిని; నాంచి=పో ంగొట్టి; అరిది=-చ్మితము గ; జగ మెల్ల ౯ =లోకమంత యం;
పాలించునపుడు = రకీంచునపుడు; సక అజనులు = 'సమ సనరులు; శుభ నమ్మదన్న్ఫూ రి రిక్‌ =
మంగళ (ప్రయుక్త కమగు సంతో షాతిశయము వేత ; 'వేడ్యకవేదుక శోక ; మనిరి=వ ర్రించిరి.
నుచందు(డు ధర నిష్టుండె నీతితో జగంబును, ఫౌలించుచుండంగ శుభసంతోతుము
లతో నెల ల పుడు జనులు వ రంచీరని భావము,
క్‌, అని రోమహర న ణాత్యుజుం డనఘ మఖండై క చరిత + మంతయు చెలుపకా
విని శానకాదీముని చం దనికౌాయము గాంచె' “నధిక4త రహార్గంబుకా, 140
జ్‌, అని=వూరోో కృషశకారముగాను; రోమవార్షీ కాత జుండు=
సూతు (డుుఆనమఘ ము=
పాపరహీత మైన; అఖండేక చరితము. - - అఖరిడజవిచ్చిత్తి తకేనటి'
ర ఏక ముఖ్యమ గ, చరితము =సు
కీ
సపష్టాశ్వ్యాస ము, 641
చంద చరితమును; అంతయుక్‌ =పూర్ణ ముగ; తెలుపక్‌ = "తెలియంజేయ యగ; శౌనకాదిముని
చంద నికాయము=శౌ న్న కాదిముని (శేస్టులయొక్క సమూహము; విని=విన్న చె ; అధికతరవా
ర్భంబుక = అధిక సంతో షమును; కాం చెక్‌ =ఫొంచెను.
ఆత
అనంగ నూతుందు శె నకాదిమునుల "కెల్ల సుచం[ద చరిత ంబు వివరింకు (గ నామునులు
విని మిక్కిలి సంతసించిరని భావము.
వో
మ. పరవి_దానణ రావణ పబలహృృఃత్ప్హైశ ప్రశ భా
స్యరయాన(క్రమ న(క్రమర్షనవిధా+సచ్చక్ర సచ్చ(క్రసం
భరణ శ్రీధర (శ్రీధర పభువుహా+పర్యంక పర్యంకదు
_న్హర సాళ్వాదన వాదన[ పవముదవ+త్సత్యాత్త సత్యాత్మకా. 141
Frm
ట్ర్‌, పరవిదావణ=శ(తువులను పాజఅందోలెడివాండా ! రావణ[పబల వాత్సత్తీశ.-
రావణ=రావ కా సురునియొక్క_, (పబల=సామర్థ ్యమును, వాత్‌ =వారించిన, ప్తీశ=బాణ శే
ప్పములుగలవా డా! ప క్రీశ భాస్వరయాన[కమ.-ప త్రీశ=గరుడుండన్కు భాస్యరణ=(ప్రకాళిం
చుచున్న, యాన=వాహానము చేత, (కమ=సంచారముగలవా (డా | నక వర్ణ నవిధాసచ్చ(క .-
నక= మొ సలియొక్క_, మర్షన వి ధా=ఖండ నవిధియందు, సత్‌ =(శేష్టమగు, చక్రణసుదర్శనముగ
లవాండా! సచ్చకసంభ రణశ్రీధర.-సచ్చ(క=సత్పురుప సంఘముయొక్క, సంభర ణ=పో
షించుటయొక్క_, (శీ=సీరిన్సి ధర=ధరించినవా (ణా | (శీధర(పభుమహాపర్యంక .- శ్రీధర్మ ప
భు=శేపుండె,మహాపర్యంక=గొప్పశ య్య గాలగల వా ణా ! పర్యంకదు సర సాళ్వాదన.-పర్యం
mn
కొ=యుద్దమ ందు, ద్నూస్తర ఐదు సరుండగు, సాళ్ళ= సా శ్వరాజునక్కు అదన=అఆంతీకుండగువా 6
డా ' నాడనపమద వత్సత్యాతే,.-నాద న=వచనము వేత (గలిగిన, (ప్రమద వత్‌ =సంతసముగ ల,
సవ్యాత్మ = సత్య భా నురయొక హృదయముగలవా(డా! సత్యాతకా= సత్య స్యరూ పు 6 డా !
క. గణనాతిగా ప్తరకుణ, కుణదాంబుజినీకళ(త+4సారసవై రి ఉరి
యణ వృజినకాటతకుణ, కుణఖండితనిర్ణ రారి+ఘన సై న్యగ ణా. 142
ఓక. గణనాతిగా పరాక్ష ణ.-గణ నాతి గ = లెక్కకుమిటేన, ఆ ప్త్ప=ఇహ్హలను/ భ కులన
నుక, రవణ = రక్న్షించునా6డా! క్షణదాంబుజి నీకళ త్ర సార సవై రీక్షణ.- కణద = ఉత్సవ
ముని చ్చెడె) అంబుజినీక ళత=సూర్యుండు సారసవై రి=చం దు (డు, ఈక్ష ణ= నే తములు గాంగ
లవా౯జా! వృజినకూ టత కణ. -వృ జినకూ ట= పాపసమాహములను , త మణ=ఖండించువా6డా !
e
కుణఖండత నిర్భ రారిఘనసై న్యగ ణా. త్న ణ=తీణమా[ తమ ౦దు,ఖండితే=నబిక (బడిన, నిర్ణ రారి=
3 | న
రాతనులమొక),_, ఘన = అధికమగు, సెన్యగ ణా డా చేనాప్యూవాము గ లన్వాండా ః
మాలిని. శకటదనుజధీమా + మాళితాఘాఘనానూ
వికటబకఏపిరావమూ 4 విశ(సంపూర్ణ భామా ,
”
శూ
థి
రశ 2 చంద్రికాపరీణయము, న వ్యాఖ్యానము,
స్వకపరినుతసోమూ + శ కకోటీరథామూ=
వికలచరణనీమూ + విద్విషర్ధ్వ్వాంత రావూ, ' 143
శ
జీ. శకటదనుజకీమా = శకటాసురునకు భయ0కరుండగువో6డా |! మాళీతెౌఫూాను నా
మా. కూళితకపో గొట్టంబడెన, అఫఘౌా మఘ=పాపసంఘములుగ ల, నామా =*పేరుగలవా.6డా! విక
టబక్వవి రామా. క ట=దుష్టుండ గు, బక=బకాసురుని, విరామా=అంతమునొ౦దించినవా జడా!
విశ్వ్టసంపూర్ణ ధామా. _ విశ్ళ=[పపం చమందు, 'సంపూర్ణ=నిండీన, ఛామా= తేజస్సుగ లవా జో!
స్పకపరినుతసోమా.-స్వక్‌ =తన చేత, పరినుత=సుతింప (బడిన, సోమా=శంకరు డుగలవా (డా!
లేద్యాతేన్ను స్తుతించిన శంకరుయగలవా.డా ! శకకోటీర ధామావికల చరణ సీమా.-శ(క =
ఇం దునియొక్క_, కోటీర=కిరీటము యొక, ధామ=కాంతి చేత, అవికల=ఎడంబాయని, చర
ణసీమ్థా=పాద(పదేశముగలవాండా ! విద్విప స్ట్వాంత భామా. -విద్విషత్‌ =శతువులన్కు ధ్వాం
త=-చచీకటులకు, భామా=సూర్యు నివంటివా (డా !
గద్యము. ఇది | శ్రీమదనగోపాల (_పసాదసనమాసాది తోభయభాపాక నిత
కళాక్షళ[త్ర కెచెర్ల గోతపవి(త్ర నురభిముల్ల తుమాపాలన తే
కవిజనవిధేయ మాధనరాయ (పణీతం జబైెనచం(డికా
పరిణయం బనుమహాో( పబంధంబునందు
అస
సర్థంబును
౮
గద్యము. ఇది (శీసతిరమణకరు ణా సమాసాదితసర్న సౌభాగ్య భాగ్యనగర మహా రాజ్య
సంకలిత [శీజట[పోలు సంస్థాన పాజ్య సకల సామా జ్య (శీ రేవెర్ల నోశతపవి(త
కవిజన గేయ (శ్రీ వేంకటజగన్నా థరాయ సత్పు త సత్సం్యపదాయ
_ (శీనుర భి వేంక టల క్షణ రాయ పకిపోహ్ల సరంసవె దున్వ్యు తదా
స్థానతల మండిత జశేపషసదాశివపండిత విరచిత శర
న
ఇల లో + గా
దాగదు 'సమాఖ్య వ్యాఖ్య యందు
సర్య౦ంమును
ధి
-ం వ షాశ్యాన ము.
౮ న్న
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11