Skip to main content

Full text of "Chartes vendômoises"

See other formats


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  thaï  was  preservcd  for  générations  on  library  shclvcs  before  il  was  carcfully  scanncd  by  Google  as  part  of  a  projecl 

to  makc  the  workl's  books  discovcrable  online. 

Il  lias  survived  long  enough  for  the  copyright  lo  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  publie  domain  book  is  one  thaï  was  never  subjeel 

lo  copyright  or  whose  légal  copyright  lerni  lias  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  locountry.  Public  domain  books 

are  our  gateways  lo  the  past.  representing  a  wealth  of  history.  culture  and  knowledge  thafs  oflen  dillicull  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  présent  in  the  original  volume  will  appear  in  this  lile  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 

publisher  lo  a  library  and  linally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  lo  digili/e  public  domain  malerials  and  make  ihem  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  wc  are  merely  iheir  cuslodians.  Neverlheless.  ihis  work  is  ex  pensive,  so  in  order  lo  keep  providing  ihis  resource,  we  hâve  taken  sleps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  iiicluciiiig  placmg  lechnical  restrictions  on  aulomaied  querying. 
We  alsoasklhat  you: 

+  Make  non -commercial  use  of  the  files  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals.  and  we  reuuest  lhat  you  use  thesc  files  for 
pcrsonal,  non -commercial  purposes. 

+  Refrain  from  autoiiiatcil  (/uerying  Donot  send  aulomaied  uneries  of  any  sort  lo  Google's  System:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  characler  récognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  texl  is  helpful.  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  malerials  for  thèse  purposes  and  may  bc  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  lile  is  essential  for  informing  people  about  this  projecl  and  hclping  them  lind 
additional  malerials  ihrough  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  légal  Whatever  your  use.  remember  thaï  you  are  responsible  for  ensuring  lhat  whai  you  are  doing  is  légal.  Do  not  assume  that  just 
becausc  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  Uniied  Staics.  thaï  the  work  is  also  in  ihc  public  domain  for  users  in  other 

counlries.  Whelher  a  book  is  slill  in  copyright  varies  from  counlry  lo  counlry.  and  we  can'l  offer  guidanec  on  whelher  any  spécifie  use  of 
any  spécifie  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  thaï  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringemenl  liabilily  can  bc  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google 's  mission  is  lo  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  ihe  world's  books  wlulc  liclpmg  aulliors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  eau  search  ihrough  llic  lïill  lexl  of  this  book  un  ilic  web 
al|_-.:.  :.-.-::  /  /  books  .  qooqle  .  com/| 


Google 


A  propos  de  ce  livre 

Ceci  est  une  copie  numérique  d'un  ouvrage  conservé  depuis  des  générations  dans  les  rayonnages  d'une  bibliothèque  avant  d'être  numérisé  avec 

précaution  par  Google  dans  le  cadre  d'un  projet  visant  à  permettre  aux  internautes  de  découvrir  l'ensemble  du  patrimoine  littéraire  mondial  en 

ligne. 

Ce  livre  étant  relativement  ancien,  il  n'est  plus  protégé  par  la  loi  sur  les  droits  d'auteur  et  appartient  à  présent  au  domaine  public.  L'expression 

"appartenir  au  domaine  public"  signifie  que  le  livre  en  question  n'a  jamais  été  soumis  aux  droits  d'auteur  ou  que  ses  droits  légaux  sont  arrivés  à 

expiration.  Les  conditions  requises  pour  qu'un  livre  tombe  dans  le  domaine  public  peuvent  varier  d'un  pays  à  l'autre.  Les  livres  libres  de  droit  sont 

autant  de  liens  avec  le  passé.  Ils  sont  les  témoins  de  la  richesse  de  notre  histoire,  de  notre  patrimoine  culturel  cl  de  la  connaissance  humaine  cl  sont 

trop  souvent  difficilement  accessibles  au  public. 

Les  notes  de  bas  de  page  et  autres  annotations  en  marge  du  texte  présentes  dans  le  volume  original  sont  reprises  dans  ce  fichier,  comme  un  souvenir 

du  long  chemin  parcouru  par  l'ouvrage  depuis  la  maison  d'édition  en  passant  par  la  bibliothèque  pour  finalement  se  retrouver  entre  vos  mains. 

Consignes  d'utilisation 

Google  est  fier  de  travailler  en  partenariat  avec  des  bibliothèques  à  la  numérisation  des  ouvrages  appartenant  au  domaine  public  cl  de  les  rendre 
ainsi  accessibles  à  tous.  Ces  livres  soni  en  effet  la  propriété  de  tous  et  de  toutes  cl  nous  sommes  tout  simplement  les  gardiens  de  ce  patrimoine. 
Il  s'agit  toutefois  d'un  projet  coûteux.   Par  conséquent  et  en  vue  de  poursuivre  la  diffusion  de  ces  ressources  inépuisables,  nous  avons  pris  les 

dispositions  nécessaires  afin  de  prévenir  les  éventuels  abus  auxquels  pourraient  se  livrer  des  sites  marchands  tiers,  notamment  en  instaurant  des 
contraintes  techniques  relatives  aux  requêtes  automatisées. 
Nous  vous  demandons  également  de: 

+  Ne  pas  utiliser  les  fichiers  à  des  fins  commerciales  Nous  avons  conçu  le  programme  Google  Recherche  de  Livres  à  l'usage  des  particuliers. 
Nous  vous  demandons  donc  d'utiliser  uniquement  ces  fichiers  à  des  lins  personnelles.  Ils  ne  sauraient  en  ell'et  être  employés  dans  un 
quelconque  but  commercial. 

+  Ne  pas  procéder  à  des  requêtes  automatisées  N'envoyez  aucune  requête  automatisée  quelle  qu'elle  soit  au  système  Google.  Si  vous  effectuez 
des  recherches  concernant  les  logiciels  de  traduction,  la  reconnaissance  optique  de  caractères  ou  tout  autre  domaine  nécessitant  de  disposer 
d'importantes  quantités  de  texte,  n'hésite/  pas  à  nous  contacter.  Nous  encourageons  (tour  la  réalisation  de  ce  type  de  travaux  l'utilisation  des 
ouvrages  et  documents  appartenant  au  domaine  public  et  serions  heureux  de  vous  être  utile. 

+  Ne  pas  supprimer  l'attribution  Le  filigrane  Google  contenu  dans  chaque  fichier  est  indispensable  pour  informer  les  internautes  de  notre  projet 
et  leur  permettre  d'accéder  à  davantage  de  documents  par  l'intermédiaire  du  Programme  Google  Recherche  de  Livres.  Ne  le  supprimez  en 
aucun  cas. 

+  Rester  dans  la  légalité  Quelle  que  soit  l'utilisation  que  vous  comptez  faire  des  fichiers,  n'oubliez  pas  qu'il  est  de  votre  responsabilité  de 
veiller  à  respecter  la  loi.  Si  un  ouvrage  appartient  au  domaine  public  américain,  n'en  déduisez  pas  pour  autant  qu'il  en  va  de  même  dans 
les  autres  pays.  La  durée  légale  des  droits  d'auteur  d'un  livre  varie  d'un  pays  à  l'autre.  Nous  ne  sommes  donc  pas  en  mesure  de  répertorier 
les  ouvrages  dont  l'utilisation  est  autorisée  et  ceux  dont  elle  ne  l'est  pas.  Ne  croyez  pas  que  le  simple  fait  d'afficher  un  livre  sur  Google 
Recherche  de  Livres  signifie  que  celui-ci  peut  être  utilisé  de  quelque  façon  que  ce  soit  dans  le  monde  entier.  La  condamnation  à  laquelle  vous 
vous  exposeriez  en  cas  de  violation  des  droits  d'auteur  peut  être  sévère. 

À  propos  du  service  Google  Recherche  de  Livres 

En  favorisant  la  recherche  et  l'accès  à  un  nombre  croissant  de  livres  disponibles  dans  de  nombreuses  langues,  dont  le  franoais.  Google  souhaite 
contribuer  à  promouvoir  la  diversité  culturelle  grâce  à  Google  Recherche  de  Livres.  En  effet,  le  Programme  Google  Recherche  de  Livres  permet 
aux  internautes  de  découvrir  le  patrimoine  littéraire  mondial,  tout  en  aidant  les  ailleurs  cl  les  éditeurs  à  élargir  leur  public.  Vous  pouvez  effectuer 
des  recherches  en  ligne  dans  le  texte  intégral  de  cet  ouvrage  à  l'adressefhttp  :  //books  .qooql^  .  ■:.■-;. -y] 


ifa*    jur     riécrtt    du 


CHARTES  VEND0M01SES 


L'Abh.-    Ca.    METAIS  o 


'.(i.irlrM 


CHARTES  VENDOMOISES 


J?KM 


m 


•      » 


SOCIÉTÉ   ARCHÉOLOGIQUE 

SCIENTIFIQUE  ET  LITTÉRAIRE 

Dr 

VENDOMOIS 

{Reconnue  d'utilité  publique  par  décret  du   Î5   mari  1977) 


CHARTES  VENDOMOISES 


L'Abbé    Cn.    MÉTAIS 

Chanoine  hou.  de  Chartres 
Correspondant  du  Ministère  de  l'Instruction  pnlilique 


VENDOME 

AU    BUREAU    DE   LA   SOCIÉTÉ 


AVANT-PROPOS 


Mettre  à  la  portée  de  tous  les  chercheurs  et  des  érudits, 
qui  dans  les  loisirs  d'une  vie  active  s'efforcent  de  scruter 
les  secrets  des  âges  passés  et  de  mieux  connaître  l'histoire 
du  pays,  le  plus  grand  nombre  possible  de  documents  au- 
thentiques,  malheureusement  épars  un  peu  partout,  dans 
les  archives  publiques  ou  privées,  dispersés  dans  de  mul- 
tiples publications,  où  souvent  rien  ne  laisse  soupçonner 
leur  présence,  tel  est  le  but  de  ce  recueil  de  Chartes 
Vendômoises. 

Certes,  le  Cartulaire  de  V abbaye  de  la  Trinité  est  une  mine 
féconde,  à  laquelle  le  Cartulaire Blésois  et  le  Cartulaire  Vende- 
mois  de  Marmoutier  viennent  ajouter  un  précieux  apport, 
mais  combien  de  chartes  isolées,  relatives  à  des  établisse- 
ments  religieux  ou  civils,  à  nos  antiques  églises,  à  d'illustres 
personnages  ou  à  d'humbles  chevaliers,  ne  pouvaient  être 
introduites  dans  ces  ouvrages  spéciaux  ! 

D'ailleurs  notre  province  n'était  point  soustraite  aux 
influences  des  abbayes  plus  éloignées  du  pays  Chartrain, 
du  Blésois  et  de  l'Orléanais,  du  Maine  et  de  la  Touraine. 
C'est  ainsi  que  les  moines  de  Tyron,  les  religieux  de  la  Ma- 
deleine de  Châteaudun,  de  mêmç  que  les  hospitalisés  de  la 
Maison-Dieu  de  la  même  ville,  les  religieuses  de  Saint- 
Avit,  etc.  etc.,  avaient  de  nombreuses  et  importantes  pos- 


8  CHARTES   VËNDOMOISES 

Liber  Albus  Capiluli  Cenomannensis,  vol.  in-4°  de  446-88 
pages,  par  l'abbé  Lottin. 

Cartulaire  de  Saint-Vincent  du  Mans,  vol.  in-4°  de  478  col. 
Le  Mans,  1886. 

Cartulaire  de  Notre-Dame  de  Chartres,  3    vol.   in-4°,    par 
M.  L.  Merlet 

Liber  de  Servis  Majoris-Monasterii,  vol.  in-8#  de  XLIV-245 
pages,  par  Salmon,  Tours,  1864. 

Cartulaire    de   Saint-Père   de   Chartres,  2   vol.  in-4*,   par 
Guérard. 

Cartulaire  de  Notre-Dame  des  Clairets,  in-8°  de  350  pages, 
par  M.  le  vicomte  de  Souancé. 

Cartulaire  du  Lieu  Notre-Dame,  grand  in-8°  dç  XII-200 
pages,  par  M.  l'abbé  Plat. 

Cartulaire  de  i  abbaye  de  Noyer,  in-8*  de  814  pages,  par 
l'abbé  Chevalier. 

Cartulaire  de  Vévêchc  du  Mans,  in-8°   de  XVI-360  pages, 
par  le  comte  B.  de  Broussillon,  Le  Mans,  1900. 

Cartulaire  de  V abbaye  Cistercienne  de  Perseigne,  vol.  in-4°  de 
CXXII-272  pages,  par  M.  G.   Fleury,  Mamers,  1884. 

Cartulaire  de  Notre-Dame  de  Beaugency,  in-8°  de  LXVII- 
274  pages,  par  M.  Vignat,  Orléans,  1879. 

Cartulaire   de  Saint-Aubin  d'Angers,  3  vol.  in-8°,  par  le 
comte  B.  de  Broussillon. 

Archives   du    Congner,  1er  vol.   in-8°  de  342   pages,  par 
M.  l'abbé  Denis,  1903. 

Cartulaire  de  la  Charité-sur-Loir,  in-8°  deXLIV-478  pages, 
par  M.  de  Lespinasse,  Nevers,  1887. 

Cartulaire  de  Saint-Spire  de   Corbeil,  vol.  in-8°  de  11-241 
pages,  par  E.  Couard  Luys,  Rambouillet,  1882. 

Géographie  ancienne   du    diocèse  du    Mans,   vol.  in-4°  de 
XCVI-677  pages,  par  Cauvin. 

Les  grandes  collections  des  :  Historiens  des  Gaules,  Gallia 
Christiana,  les  différents  ouvrages  de  D.  Martène. 


AVANT-PROPOS  9 

Les  Bulletins  de  la  Société  archéologique  du  Vendô- 
mois  et  de  la  Société  Dunoise. 

Archives  de  l'Empire.  Inventaires  et  Documents,  Monuments 
Historiques.  Carton  des  Rois,  par  Jules  Tardif,  vol.  in-4-, 
CXIV-X1X-711  pages. 

Layettes  du  Trésor  des  Chartes,  3  vol.  in-4°,  par  Teulet. 

III.  Cartulaires  imprimés  relatifs  au  Vendômois 
dont  il  ne  sera  rien  extrait  pour  ce  recueil  et  dont  la 
possession  est  nécessaire  à  tous  les  érudits  Vendômois. 

1°  Cartulaire  de  l'abbaye  cardinalice  de  la  Trinité  de 
Vendôme,  1895-1904,  5  volumes  in-8°  par  l'abbé  Ch. 
Métais. 

2°  Cartulaire  Haintongeais  de  la  Trinité  de  Vendôme,  1894,  un 
vol.  in-8°,  par  l'abbé  Ch.  Métais. 

3°  Cartulaire  Vendômois  de  Marmoutier,  189 S,  in-8°  de 
XXXIII-510  pages,  par  M.  de  Trémault. 

4°  Marmoutier-Cartulaire  Blésois,  1889-1891.  vol.  in-8°  de 
CXLI1I-536  pages,  par  l'abbé  Métais. 

Sur  800  numéros  contenus  dans  ce  cartulaire,  300  concernent 
le  Vendômois  ;  surtout  les  prieurés  de  Lancé,  Lavardin,  Morée, 
Fréteval,  Saint-Mars  les  Vendôme,  Saint-Hilaire  la  Gravelle, 
Trôo,  et  les  paroisses  de  Nourray,  Crucheray,  Gombergean,  Na- 
veil,  Villavard,  Pray,  Monthodon,  etc.  etc. 

5°  Cartulaire  Dunois  de  Marmoutier,  1874  vol.  in-8°  de 
LXI-308,parMabile. 

Nous  signalerons  les  nos  60,  69,  136,  151,  .164,  225  pour  Ven- 
dôme et  la  Trinité  ;  35,  67,  68,  72,  77,  78,  81,  87,  89,  90,  91, 151, 
158,  162,  163, 174,  182,  200,  202,  230,  233,  234,  251,  262,  265,  266, 
267,  287  pour  Morée  ;  63,  66,  70,  73,  84,  88,  92,  151, 155.  171,  173 
182,  197,  198,  200,  202,  203,  282  pour  Fréteval  ;  09,  7J ,  72,  83,  171, 
17,î,  pour  Saint-Hilaire  la  Gravelle  ;  183,  228  pour  Saint  Joudry  ; 
38  pour  Lavardin  ;  70  et  136  pour  Montoire  ;  72  pour  Mondou- 

•2 


10  CHARTES    VENDOMOISES 

bleau  ;  83  pour  Montfollet  ;  voir  encore  :  12,  107,  115,  125, 129, 
152,  etc    etc. 

6°Cartulaire  de  Tyron,  1883,2  vol  in-4°par  M.  L.Merlet. 

Voici  les  n03  les  plus  importants  pour  le  Vendômois  :  09, 157, 
185,  189,  227,  312,  324  pour  les  Fouteaux  à  Bouffry  ;  74,  141,  209, 
420  pour  Croixval,  à  Ternay  ;  141  et  235  pour  Mazangé  ;  92  et  176 
pour  Grandri,  à  Fontaines  en  Beauce  ;  186,  pour  Ruan  ;  362  pour 
Troô  ;  141,  184, 267,  298,  330  pour  les  seigneurs  de  Fréteval  ;  voir 
aussi  78,  84,  153,  329,  356,  etc.  etc.; 

7°  Les  archives  de  la  Maison-Dieu  deChàleaudun,  vol.  in-8° 
deXLI-293  pages,  par  M.  deBelfort  et  L.  Merlet. 

Voici  quelques  indications  :  n°  41  et  136  pour  Vendôme  ;  70, 
75,  93, 121 ,  123, 126, 127,  131  et  132  pour  Fréteval  ;  17,  75^  121, 
126,  133  pour  Fontaine  Raoul  ;  27,  75,  99  pour  Choue  ;  27  et  147 
pour  Mondoubleau  ;  113  et  115  pour  Droué  ;  176,  271,  272,320 
pour  Lignières,  141  pour  Morée,  176  pour  le  Poislay  et  pour  Se- 
lommes,  86  pour  Boursay,  etc.  etc. 

8°  Cartulaire  de  la  Madeleine  de  ChâleaudunA88l>  vol  in-8° 
de  XLI-293  pages  par  MM.  Jarry  et  L.  Merlet. 

Sur  217  chartes  que  contient  ce  recueil,  94  sont  relatives  à  plus 
de  34  localités  Vendômoises.  Les  plus  souvent  nommées  sont 
Bouffry,  Saint-Hilaire  la  Gravelle,  Chauvigny,  Choue,  Fréteval, 
Saint-Ouen  près  Vendôme,  Mondoubleau,  Ruan,  Saint-Marc  du- 
Cor,  etc. 

Ces  huit  ouvrages  doivent  donc  de  toute  nécessité  ren- 
trer dans  la  bibliothèque  de  tous  ceux  qui  voudront  étu- 
dier l'histoire  de  notre  région. 

Le  présent  recueil  de  chartes  Vendômoises  vient  leur 
offrir  le  plus  grand  nombre  des  documents,  imprimés  ou 
manuscrits,  qui  ne  pouvaient  faire  partie  des  collections 
précitées.  Nous  aimons  donc  à  espérer  qu'il  sera  pour  nos 
érudits  collègues  un  livre  utile  et  souvent  consulté. 

C.  M. 


CHARTES  VENDOMOISES 


i 

I    OU   IIIe  SIÈCLE. 

Saint  Julien  vient  à  Artins,  détruit  l'idole  de  Jupiter 

et  convertit  le  peuple. 

Sanctus  Julianus  tendebat  ad  locum  ubi  idolum  eorum  (qui 
duro  corde  erant  et  increduli  persistebant)constructum  manebat, 
quod  illi  insani  frequentabant  et  delusi  a  diabolo  adôrabant. 
Erat  autem  prœdictum  idolum  juxta  via  m  Artinis  situm,  ubi  et 
templum  Jovis  constructum  atque  ornatum  erat.  Cum  autem 
appropinquasset  sanctus  Julianus  ad  prœdictum  locum,  audivit 
ibi  organa  et  omne  genus  musicorum  sonare  et  locos  maximos 
fieri  vidit.  Tune  sanctus  Julianus,  amabilisDei  pontifex,  corde 
ingemuit,  et  oculis  coelos  aspiciens,  dixit  :  Ihesu  Xriste,  fili  Dei 
vivi,  esto  praesens  in  ista  hora  et  mitte  angelum  tuum  qui  michi 
auxilietur  et  conforta  me  in  ista  pugna  diaboli  quœ  michi  prœ- 
parataest.  Etcum  pervenisset  in  templum,  sanctus  Julianus  épis- 
copus  dixit  :  Quid  est  quod  adoratis?  ubi  est  Deus  vester  ?  et 
alios  adorare  facitis?  Et  vidit  ibi  sanctus  Julianus  statuam  ma- 
gnitudinis  cubitorum  duodecim  et  subito  aspexit  diabolus  faciem 
athlète  Xristi,  ceciditque  statua  et  dissoluta  est  sicut  cinis.  Et 
exivit  draco  magnus  ex  illa  et  occidit  maximam  partem  populi 
qui  illic  illusus  adorare  solebat,  et  fugerunt  priores,  videntes  se 


12  CHARTES   VENDOMOISES 

delusos,  percutientes  pectora  sua,  dicebant  :  Ve  nobis,  quia  dolo 
delusi  sumus  et  templum  nostrum  dirutum  est  et  gloria  nostra 
ablata  est  a  quodam  homine  romano  qui  confitetur  illum  Ihesum 
Xristum  qui  crucifixus  est.  Meliores  autem  populi  voce  magna 
clamabant  :  Sancti  Juliane,  serve  Dei,  ora  pro  nobis  ut  non 
père  a  m  us  ab  isto  dracone.  Sanctus  Julianus  dixit  :  Si  creditis 
in  dominum  nostrum  Ihesum  Xristum  in  quem  ego  credo,  salvi 
eritis  et  nolite  seduci.  Tune  sanctus  Julianus  imperavit  draconi 
ut  nullum  amplius  contaminaret.  Videns  autem  populus  magna- 
lia  Dei,  voce  magna  dicebant  :  Adjuva  nos,  pastor  noster,  sancte 
Juliane  !  Qui  autem  conversi  sunt  ex  illis,  in  illa  hora  baptizati 
sunt  a  sancto  Juliano. 

Aclus  Pontificum  Cenomannis  în  urbe  degenlium  par  G.  Busson, 
et  l'abbé  Ledru,  Vita  S.  Juliani,  p.  20.  —  Le  Mans,  d90t. 

Voir  également  :   Vita  S.   Juliani,    par    Lethaldus.  cap.   III, 
num.  21. 

II 

I   OU  IIIe  SIÈCLE. 

Localités  Vendômoises  données  à  saint  Julien  par  le  gouverneur 
«  Defensor  »  du  Mans  :  savoir  Lavardin,  Celle,  Couture, 
Sougé,  Artins,  Baillou,  Sargé  et  Savigny. 

...  Insuper  autem  tradidit  jam  dictus  Defensor...  vicum  La- 
bricinis..;  tradidit  vero  prœdictus  princeps. ..  has  villas  ..  Cle- 
das  (1)  et  villam  Culturas...  et  decrevit  solvere  ad  matrem  Ceno- 
mannicœ  urbis  aecclesiam...  de  Labricinis.  cera  libras  III,  de 
oleo  lib.  VI  et  treantes  I.  —  de  Silviaco,  cera  lib.  II  et  de  oleo, 
lib.  III,  et  tre.  1. — de  Artiniscera  lib  I,  oleo  lib  VI,ettre.  1. — 
de  Baliau,  cera  lib.  I,  oleo  II,  et  tr.  1.  —  de  Cerviaco,  cera  lib.  II, 
oleo  III,  et  tr.  1.  —  de  Saviniaco  super  Brigiam,  cera  lib.  II,  oleo 
III,  et  tr.  1. 

(1)  L'éditeur  des  Actus  traduit  Cledas  par  Cloyes,  Eure-et-Loir;  Cauvin 
par  Celle.  Cette  dernière  attribution  nous  parait  plus  probable.  Clones 
n'ayant  jamais  été  du  diocèse  du  Mans: 


*■  • 


CHARTES    VENDOMOISES  43 

Actus  Pontif.  Cenom.  p.  33,  35,  36  et  37.  —  Cauvin,  Géographie 
ancienne  du  diocèse  du  Mans,  p.  IV. 

III 
532  543 

L'évêque  saint  Innocent  bâtit  le  monastère  de  Saint- Georges. 

«  Ipse  verobeato  Innocenti  etecclesiae  sibi  commisses  traditus 
est  locus,  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus  in  pago  Cœnoma- 
nico,  in  condita  Labricense,  ubi  per  auctoritatem  Hildeberti  ré- 
gis (1)  et  ejus  reginœ  Vultrogodae  (2)  aediticavit  monasteriolum 
in  honore  sancti  Georgii,  in  quo  etiam  de  ejus  proprio  corpore 
magnam  partem  posuit.  Ad  prefatum  igitur  opus  perficiendum 
et  ornandum  memoratus  Hildebertus  rex  et  ejus  regina  Vultro- 
goda,  ex  rébus  fisci,  in  eorum  elemosina,  prœdicto  episcopo  et 
jam  dicto  loconon  modicum  prebuere  adjutorium,  sicut  in  cartis 
et  preceptis  matris  ecclesiae  et  munificentiis  et  testamentis 
prœfati  domini  Innocentii  episcopi  hactenus  declaratur  (3). 

—  Actus  Pontifiai  m  Cenomannis,  p.  58.  —  Cauvin,  Géographie  du 
Maine,  p.  VII. 

IV 

616-27  mois. 

Vévêque  Bertrand  lègue  à  son  église  du  Mans  Couture,  l'e'glise  de 
Boursay  et  les  vignes  à  Villedieu,  qu'il  avait  reçues  de  Warne- 
chaire,  maire  du  palais. 

«  Similiter  agrum  Culturam  eo  tempore  adquisitum,  te,  dom- 
na  hères  mea  etcclesia  habere  volo  ac  decerno,  ex  quo  agro  me- 
dietatem  bonœ  mémorise  domina  Ingoberga   quondam  regina, 

(1)  Childebert  I,r,  né  vers  495,  roi  de  France,  Paris,  le  27  novembre  511. 

(2)  Ultrogothe,  morte  après  558. 

(3;  L'éditeur  des  Actus  Pontif.  Cenom,  traduit  par  Villa  va  rd  la  villa.  Le- 
vaste  citée  dans  les  Gesta  de  l'évèque  Domnole  (559-581).  Ne  serait  ce  plutôt 
Vaas  ;  Yillavard  ne  doit  pas  remonter  au-delà  de  la  fin  du  XI*  siècle. 


•  •» 


44  CHARTES   VENDOMOISES 

mea  instantia,  meoque  exigente  servicio  sanctœ  Mariée dereliquit. 

Et  alias  villas  Buresaco,  et  mansiones  in  Wastina,  quas  de 
viro  illustri  Warnachario,  majorem  domus  pro  villa  Columbaria 
percepimus...  et  vineas  quas  nos  antea  de  Sargite  quondam 
necutiante  (négociante)  Parte  divina  (1)  cum  terra  comparavimus 
et  postea  inibi  vineas  posuimus  et  in  una  clausura  cum  vineas 
sanctae  aecclesiae  adjunximus  (2). 

Actus  Pontif.  Cenom.  p.  104,  107  et  118. 


V 

627-650 

Alanus  rend  à  V église  du  Mans  les  Roches  et  Celle,  et  lui  lègue 

la  villa  de  Fon(aines-en-Beauce. 

I.  —  Tradidit  memoratus  vir  Deo  devotus  Alanus,  jam  dicto 
episcopo  (Hadoindo)  et  prefatae  matri  aecclesiae  duodecim  villas 
optimas  cum  appendiciis,  id  est  Ruliacum,  Ruppiacum  (3),  Clî- 
das. 

II.  —  Villa  Fontanas,  in  pago  Silviacinense  filius  et  parens 
noster  Bodilo,  dum  superstes  fuerit,  locellum  illum  tempore  vi- 
tae  suae  teneat  ac  possideat. 

Actus Pontificum  Ccnomanis,  p.  144  et  161 .  —  Cauvin,  Géographie 
ancienne  du  diocèse  du  Mans,  XXIV. 


(1)  L'éditeur  des  Actus  dit  que  Pars-Divina  est  peut-être  Villedieu,  Loir-et- 
Cher. 

(2)  Le  même  évêque  Bertrand  légua  à  son  église  la  villa  de  Boisseau,  «  quœ 
est  super  Ledo  fluvium,  nomme  Bauciallo,  quemegd  de  Berthigesilo  de  Vin- 
docinenseet  contuge  vel  filiastros  suos  comparavi  ». 

{Ibidem,  p.  130) 

(3N  L'auteur  de  la  table  et  l'éditeur  des  Actus  ;p.  3i6  doutent  de  l'identi- 
fication avec  les  Roches  l'Evèque,  sans  en  donner  d'ailleurs  une  autre: 
«  c  était  une  villa  dont  Evron  était  une  partie.  »  Un  Rupiacus,  cité  page  155 
des  Aclus,  semble  être  différent  de  celui-ci.  D'ailleurs  les  Roches  l'Evèque 
étaient  une  paroisse  dite  petite  fille  de  Lunay,  qui  était  un  prieuré 
d'Evron. 


CHARTES   VhNDOMOISES  15 


VI 

674699 

L'évoque  Aig libéré  fait  restaurer  le  monastère  de  Saint-Georges 
du  Bois,  qui  avait  été  fondé  par  Childebert  et  Ultogothe  ci 
lévêque  saint  Innocent. 

Hic  (Aichilbertus)  itaque  quoddam  monasteriolum  quod  ad 
aeclesiam  suae  sedis  et  antecessoribus  suis  praesulibus  ibi  Deo 
famulantibus,  quod  in  honore  sancti  Georgii  noscitur  esse  cons- 
tructum,  in  condita  Labricinse,  a  quibusdam  praedecessoribus 
suis,  mirifice  suae  sedis  pontificibus,  sancto  videlicet  Innocenti 
et  sancto  Domnolo,  per  auctoritatem  Hildeberti,  régis  Franco- 
rum,  et  Vuldrogode  ejus  regine,  praedictum  monasteriolum 
construentibus,  et  heredibus  qui  illud  in  eorum  hereditate  aedi- 
ficare  ceperunt,  non  modicum  ex  rébus  matris  et  civitatis  aecle- 
siae  adjutorium  praestari  cognoscitur  ;  et  ipsi  heredes  praedic- 
tum monasteriolum  Sancti-Georgii,  jam  dictis  pontificibus  ad 
servitutem  et  honorem  senioris  et  civitatis  aecclesiae,  sanctae 
Mariae  et  Sancti-Gervasii,  sub  strumenta  cartarum  Iegaliter 
tradiderunt. 

Voluit  namque  praefata  Vultrogoda  regina,  in  pago  Ceno- 
mannico  aedificare  in  honore  sancti  Georgii  aliquod  monaste- 
riolum monachorum,  ad  animas  Deo  lucrandas;  cujus  missi 
loca  querentes  ubi  hoc  fieri  posset,  renuntiaverunt  ei  quod  in 
loco  cujus  vocabulum  est  Biluria  monasterium  facere  posset. 
Audiens  autem  haec  sanctus  Innocens,  ipsius  parrochie  episco- 
pus,  non  est  ei  visum  quod  praedkti  missi  aptum  locum 
invenirent  ad  praefatum  opus  perficiendum  ;  ipse  vero  am- 
modum  hoc  fieri  desiderans  cepit  querere  locum  ubi  hoc  con- 
venienter  fieri  posset.  Domino  vero  inspirante,  invenit  ipsum 
locum  ubi  modo  positum  est  memoratum  monasterium.  Tune 
enim  dédit  concilium  Vuldrogode  ut  ipsum  locum  adquireret 
juste  ab  heredibus,  quorum  erat  hereditas,  et  ibi  faceret  monas- 


16  CHARTES   VENDOMOÎSES 

terium.  Tune  vero  misit  suos  missos  una  cum  praefato  sancto 
Innocente  ad  jam  dictos  heredes,  uti  adquirerent  recto  ordine 
praedictum  locum  ;  sed  ipsi  heredes  dederunt  in  responsum 
quod  vellent  in  eorum  hereditate,  pro  remedioanimarum  suarum, 
una  cum  adjutorio  praefate  regine  et  ipsiùs  episcopi  facere  mo- 
nasterium,  et  tradere  se  et  eorum  hereditatem  injure  et  domi- 
natione  sancte  matris  et  civitatis  aecclesiae,  sanctae  Mariae  et 
sancti  Gervasii,  et  in  manus  sancti  Innocentis,  ipsius  aecclesiae 
episcopi,  ut  daret  eis  adjutorium,  tam  de  rébus  ipsius  aecclesiae 
suae  quam  et  de  aliis  ornamentis  ad  hoc  opus  perfîciendum. 
Tune  renunciatum  est  hoc  regine  Vuitrogode,  et  ipsa  indicavit 
hoc  Hildeberto  régi  qui  etiam  hoc  bénigne  suscipiens,  et  ex  rébus 
fisci  sui  dédit  non  modicum  adjutorium  ad  hoc  opus  perfîciendum. 
Tune  in  conspectu  Hildeberti  régis  et  Vultrogode  regine  et  pro- 
cerum  eorum,  fecerunt  jam  dicti  heredes  publicam  et  legalem 
per  strumenta  cartarum,  de  praedictis  rébus  sancto  Innocent 
episcopo  traditionem  ad  memoratum  opus  perfîciendum.  Dom- 
nus  igitur  Hildebertus  rex  postea  hoc  quod  ex  fisco  dédit  per 
praeceptum  jam  dicto  episcopo  et  suae  ecclesiae  delegavit  rega- 
liter  ad  praedictum  in  sua  elemosina  opus  perfîciendum.  Tune 
sanctus  Innocens  monasteriolum  cepit  aedi (Icare,  sub  tali  con- 
ditione;  sed  migravit  ad  Xristum  antequam  illud  pleniter  perfi- 
ceret.  Sed  postea  sanctus  Domnolus  ejus  successor,  illud  supra- 
dicto  praetextu,  Domino  auxilante,  perfecit. 

Praedictum  itaque  monasteriolum.  postea  a  malevolis  homi- 
nibus,  inde  per  malum  ingenium  abstractum  aliquo  tempore  in- 
juste fuit,  sed  jam  dictus  domnus  ipsa  strumenta  cartarum,  per 
quae  ecclesiae  suae  traditum  fuerat,  inveniens,  regique  Theodo- 
rico  relegendum  deferens,  peciit  ut  suae  aecclesiae  cui  esse  debe- 
bat,  redderetur.  Quod  et  Theodericus,  rex  Francorum,  diligenter 
per  fidelissimos  missos  et  per  se  postea  in  générale  suo  palacio 
investigans,  Cenomanice  senioris  et  matris  ecclesiae,  cui  domnus 
Aiglibertus  praesidebat,  et  cujus  ipsum  monasteriolum  juste  et 
legaliter  esse  debebat,per  suum  praeceptum  reddidit  pontiiieibus 
ergo  et  servis  Dei  inibi  Deo  degentibus,  perpetualiter  possiden- 
dum.   Prefatum  autem  monasteriolum  domnus  Aglibertus,  ut 


CHARTES   VENDOMOISES  17 

jam  dictum  est,  recipiens,  mirabilîter  restruxit  et  reedificavit, 
exaltavitque  atque  mirifice  decoravit.  Ibique  mouachos  sub  ré- 
gula sancti  Benedicti  sexaginta  degentes  esse  instituât,  et  recep- 
tiones  pauperum  atque  peregrinorum  sive  omnium  indigentium 
sapientissime  perhennis  fore  temporibus  episcopaliter  consti- 
tua, et  suœ  sedis  aecclesiae  atque  canonicis  et  servis  Dei  inibi 
Deo  sive  suis  successoribus  famulantibus  possidendo  et  regen- 
do  (1)  dimisit. 

Actus  Pontificum  Cenomannis,  p.  195.  —  Mabillon  :  Vêlera  Ana* 
lecta,  1682. 

Vil 

667-690. 

Fondation  de  V abbaye  de  Saint- Rimay . 

Ipse  (Ricmirus)  circumiens  di versa  et  paupercula  atque  in- 

culta  loca  pervenit  ad  ultimum  super  fluvium  Lid,  in  loco  qui 

dicitur  modo  Turris  Dominica  (2),  qui  tune  incultus  erat  et  den- 

sissimis  frutetis  occupatus,sed  aptusaliunde  propter  convenien- 

tiam  atque  piscationem  ad  stirpandum  et  cellulam  inibi  œdifi- 
candam... 

Demum  vero  Dei  nutu  invenit  alterum  locum,  non   tamen 

longe  ab  eodem  loco,  super  fluviolum  qui  vocatur  Gundridus 

cujus  fontem  ejus  famulus,  eo  praecipiente  Dominoque  dispo- 

nente  nominavit  Gundridus,  unde  affluentior  aqua,  quam  solita 

esset,  currere  cœpit;  et  postea  ipse  santus  Ricmirus  cum  maûi- 

bus  propriis  curavit,  ut  abundantiorem  aquam  emitteret  ;  quod 

ex  nutu  Dei  evenisse  nulli  dubium  est  :  ipsê  enim  tune  loCuâ 

eremus  erat  et  numquam  olim  ibi  habitatio  hominum  fuerat,  Sed 

ferarum  et  bestiarum.  Et  ubi  tune  erat  habitatio  ferarum  et 


(1)  Possidendum  et  revendant,  Mabillon. 

(2)  Ce  TnrrU  Dominica,  si  rapproché  de  l'abbaye  du  Gondré  ou  de  Saint- 
Rimay,  ne  peut  convenir  qu'à  Lavardin,  et  non  à  Courdemanche.  Cauvin 
n'admet  pas  cette  dernière  identification.  Pétigny  (Hist.  du  Vendàmois^ 
p.  210)  se  prononce  pour  Lavardin. 

3 


18  CHARTES    VENDOMOISES 

bestiarum  modo  est  habitatio  servorum  Dei,  et  sanctorum 
Angelorum  conventus. 

Reperto  autem  et  emundato  prœfato  loco,  mutavit  ibi  una  cum 
concilio  et  auxilio  predicti  episcopi  (Aigliberti)  habitationem 
sua  m.  Cui  domnus  episcopus  operarios  et  magistros  omnis  gène- 
ris  dédit  qui  fabricarent  ibi  ecclesiam  in  honore  apostolorum  et 
monasterium  construerent  monachorum.  Quod  et  Domino  auxi- 
liante,  ac  praedicto  episcopo  opem  ferente,  cito  perfectum  est. 
Ad  cujus  monasterioli  consecrationem  supradictus  episcopus 
veniens,  non  tamen  illud  consecrare  voluit,  antequam  omnia 
quae  ipse  adquiesierat  et  deinceps  adquirere  poterat,  sive  quid- 
quid  ad  eumdem  locum  a  bonis  et  Deum  timentibus  homi- 
nibus  ab  illo  die  traditum  atque  condonatum  fuerit,  totum  sibi  et 
ecclesiae  sibi  commissae  subjectum  ac  traditum  solemni  tradi- 
tione  fieret.  Peracta  autem  eadem  solemni  traditione  dedicavit 
illud  in  honore  S.  Pétri  et  omnium  Apostolorum  :  cui  etiam  ex 
rébus  suae  sedis  ecclesiae  non  modicum  adjutorium  fecit.  Tra- 
didit etiam  praedictus  S.  Ricmirus  una  cum  propinquis  suis  cel- 
lulam  quam  in  pago  Turonico  olim  œdificaverat,  cum  omni- 
bus rébus  et  appendiciis  suis,  vel  quidquid  in  pago  Tunonico  eo- 
dem  die  habere  videbatur  vel  deinceps  acquirerepotuisset.  His 
igitur  rite  peractis,  non  minus  quam  quadragintamonachos,  ad- 
miniculo  saepedicti  episcopi  forte  congregavit,  eosque  regulari- 
ter  vivere  perdocuit. 

Post  ejus  (S.  Ricmiri)  vero  obitum,  quidam  ex  discipulis  ejus 
nomine  Arrius,  monachus  ex  ejus  cœnobio  a  supradicto  episco- 
po ibi  abba  instituitur  et  ordinatur.  Qui  usqe  in  prœsentem  diem 
eamdem  regulariter  régit,  ordinante  episcopo,  atque  sub  ejus  di- 
tione  degens,  cellulam. 

Acta  Sanctorum,  janvier,  vol.  II,  p.  511  et  512. 


CHARTES    VENDOMOISES  19 


VIII 


712  ou  713,  1er  janvier. 

Herlemond  donne  Artins  au  monastère  de  Saint-Ouen  du  Mans 

—  «  Domnus  Herlemundus...  cellulam  (Su  Audoeni)de  rébus 
suiepiscopii  ditavit,  etquosdam  vicos,  id  est  Artinis,  tradidit.  »... 

....  Herlemundus....  «  convenit  nobis  ut  vico  aliquo  qui  voca- 
tur  Artinis,  super  alveum  Leddo  constructum...  cum  omni  inte- 
gritate  ad  ipsum  vicum  pertinentem...  hoc  est  tam terris  mansis, 
casis,  aedificiis,  etc..  Ita  ut  dum  et  nos  perpensamus  quod  in 
supra  memorato  vico  Artinis,  nec  monachi  nec  pauperes  seu 
hospites  ad  consolationem  preparandum  non  habebant,  ita  et 
admodum  (sicut  jam  supra  dictum  est)  ipsum  vicum  Artinis 
cum  omni  integritate  vel  loca  ibidem  aspiente  et  pertinente,  ad 
ipsum  oratorium  Sancti  Audoeni  vel  ipsis  fratribus  consolandis 
seu  lumen  ipsorum  sanctorum  procurandis,  volumus  esse  con- 
cessum  atque  indultum,  ut  rectores,  seu  congregacio  ipsius 
monasterii  vel  pauperum,  pro  nobis  pio  Domino  oblaciones  et 
hostias  ac  preces,  quam  pro  me  quam  principe  nostro  Pipino, 
seu  et  pro  stabilitate  regum  et  prolis  eorum  fungant  oraculis  ut 
diximus,  tempore  vitœ  nostre  seuque  successorum  nostrorum, 
praefatus  vicus  Artinus  ad  supra-scriptum  oratorium  Sancti  Au- 
doeni ad  luminaria  vel  stipendia  ipsorum  monachorum  vel  pau- 
perum, absque  ullis  obstaculis  perennis  temporibus  profîciat  in 
augmentum  ;  ut  ab  hodierna  die  res  superius  nominate  nullo  alio 
loco  impendant  servitium,  nisi  partibus  praedicti  oratorii  Sancti 
Audoeni  ejusque  monasterii  seu  rectoribus ibidem  consistentibus, 
sub  jure  ac  potestate  sanctorum  martyrum  Gervasii  et  Prothasii 
diurno  tempore  valeant  perdurare. 

Actus  Pontificum  Cenomannis,  p.  223  et  232. —  Cauvin,  Géo- 
graphie ancienne  du  diocèse  du  Mans,  p.  XL1V. 


20  CHARTES   VENDOMOISES 


IX 

743-771. 

Gauziolène  abandonne  Sougé,  Couture  et  les  Roches  pour  Ventre- 
tien  des  chanoines  du  Mans. 

Dédit  itaque  predictus  Gauziolenus....  cujus  vocabulum  est 
Silviacus(l)paucas  villulas  ibi  derelinquens,  unde  ipsius  œcclesiœ 
canonici  victualia  et  vestimenta  habereat,  id  est  Baliau  et  Ru- 
piacum  vel  Culturas....  et  alias  villas. 

Actus  Pontijicum  Cenomannis,  p.  263  :  Gesta  Domni  Gauzioleni.  — 
Cauvin,  Géographie  ancienne  du  diocèse  du  Mans,  p.  XL VI. 


X 

782 


Uévêque  du  Mans,  Mérole,   donne  à  ferme  plusieurs  terres  de 
son  église  entre  autres  Fontaines  (en  Beauce). 

Fontanas...  ad  usum  fructuarium  ordinem  mihi  tenere  per- 
misistis. 

Cauvin ,  Géographie  ancienne  du  diocèse  du  Mans,  p.  322. 

XI 
784-793 

Lévèque  Joseph  achète  dans  le  pays  de  la  Charte  le  village 

des  Haies  sur  le  Loir. 

Joseph    episcopus...    émit  etiam    in   pago    Carintense    (La 
Chartre)  aliquas  reiculas,  in   villa  cuj  us  vocabulum  est  Cipidus 

(1)  L'éditeur  des  Actus  et  l'auteur  de  la  table  traduisent  Silviacus  par 
Sougé,  qui  serait  peut-être  S  ougé- sur-Loir. 


CHARTES   VENDOMOISES  21 

(les  Haies),  supra  fluvum  Lido,sicut  in  ejus  cartarum  strumentis 
continetur  insert um. 

Actus  Pontificum  Cenomannis,  p.  269.  —  Cauvin,  Géographie 
ancienne  du  diocèse  du  Mans,  p.  XLVIII.  —  Pétigny,  Histoire  du 
Vendômois,  p.  157,  traduit  aussi  Sipidus  ou  Cipetum  par /es  Rayes. 

XII 
796,  17  décembre 

Ordonnance  de  Charlemagne  exemptant   les  Roches,    Coutures 

et  Baillou  de  toute  juridiction  séculière. 

Karolus,  gratia  Dei  Francorum  rex...  Peticioni  (Franconis 
episcopi)  libenter  assensum  praebuimus  et  nominatim  cellu- 
lasvel  villas,  sive  vicos...  Rupiacum  ..  Cultures,  Baliau  ..  cum 
omni  integritate,  sub  emunitatis  tuitione  nostro  prœcepto  inse- 
rere  jussimus. 

Actus  Pontificum  Cenomannis,  p.  279.  —  Cauvin,  Géographie 
ancienne  du  diocèse  du  Mans,  p.  XLIX. 

XIII 
802,  23  avril. 

Charlemagne  confirme  à  Véglise  du  Mans  Vabbaye  de  Saint- 
Georges,  le  tiers  de  la  celle  de  Saint-Rimay ,  Celle  et  l'église  de 
Fontaines. 

Karolus,serenissimusaugustus,  etc..  monasteria  cellulas...  in 
hoc praeceptoinserere jussimus...  monasterium  Sancti-Georgii... 
Et  tercia  parte  decella  Sancti  Ricmiri...  et  de  villa  Clidis  et  Fon- 
tanas...  (1). 

Actus  pontificum  Cenomannist  p.  284.  —  Cauvin,  Géographie 
ancienne  du  diocèse  du  Mans,  p.  LI. 

(1)  Louis  le  Débonnaire  confirme,  le 31  décembre  832,  le  preceptum  de  son 
prédécesseur  dans  les  mêmes  termes.  — Cauvin,  1.  c.  p.  LV. 


22  CHARTES    VENDOMOISES 


XIV 

816 

L' évoque  Francon  mourut  à  Bâillon. 

Francon,  qui  et  in  pace  plenus  dierum,  et,  ut  fertur,  centum 
annorum...  in  senectute  bona  obiit  III  kalendas  februarii  in  villa 
suae  sedis  aecclesiae  quœ  Baliau  vocatur  ;  indeque  adlatus  est 
in  aecclesia  Sancti  Vincentii  juxta  urbem,  in  qua...  honorifice 
et  devotissime  est  sepultus. 

Actus  Pontificum  Cenomannis,  p.  292. 

Cauvin,  Géographie  anc.  du  dioc.  du  Mans,  p.  41. 

XV 
832,  novembre. 

Francon  le  jeune,  évêque  du  Mans,  mourut  à   Coutures. 

Hic  quoque  sedit  in  supradicta  sede  annos  XVI,  menses  V, 
dies  V,  qui  et  in  pace,  in  villa  sui  episcopii,  quae  Culturas  nomi- 
natur,  octavo  idus  novembris,  in  Xristo  obiit.  Cujus  corpuscu- 
lum  nobiliter  inde  ad  civitatem...  adlatum....  » 

Actus  Pontificum  Cenomannis,  p.  294. 

XVI 
849,  mai. 

Don  à  Marmoutier  par  le  comte  Eudes  et  son  épouse,  de  Villemore, 
dans  le  Dunois,  et  de  Villeboiliny  près  Marchenoir. 

Donum  Odonis,  comitis,   [et]  Guandilmodis,  in  pago  Dunensi, 
in  Villa  Mauro,  necnon  in  pago  Blesensi  (1). 

Dum  unusquisque  in  hoc  seculo  libero  vacat  arbitrio,  débet 
cogitare  qualiter  ad  aeternam  beatitudinem  valeat  pervenire, 

(1)  L'analyse  latine,  reproduite  ici,  se  lisait  autrefois,  en  tête  de  cette 
charte,  dans  la  Pancarte  Noire  de  Saint-Martin  de  Tours,  Les  mots  souli- 
gnés étaient  écrits  en  notes  tironiennes.  Dom  Housseau  les  a  figurées  dans  sa 


CHARTE      VENDÔMOISES  23 

scilicet  in  rébus  seu  (1)  locis  présent ib us  mereatur  (2)  aeterna, 
secundum  illud  Evangelium  :  «  Facite  vobis  amicos  de  mammona 
&  iniquitatis,  ut,  cum  defeceritis,  recipiant  vos  in  aeterna  taber- 
«  nacula.  »  Proinde  igitur  ego,  in  Dei  nomine,  Odo,  cornes,  et 
uxor  mea  Guandilmodis,  cogitanspro  Dei  amore  et  pro  aeterna 
retributione,  necnon  et  pro  aeterna  retributione,  necnon  et  pro 
remedio  animae  nostrae,  cedimusad  locumbasilicae  Sancti  Mar- 
tini Turonensis,  ubi  ipse  preciosissimus  corpore  requiescit,  et 
ubi  Vivianus  (3),  abbas,  rector  praeesse  videtur  :  cessumque  in 
perpetuum  esse  volumus,  et  de  jure  nostro  in  jus  et  potestatem 
ejusdemecclesiaetradidimusatquetradimusatquetransfundimus 
quasdam  resnostras,  sitas  in  pago  Dunensi,  in  condita  Castala- 
na,  in  loco  qui  dicitur  Villa  Mauro  (4),  super  fluvium  Ledis(5)  ;  id 
est  mansus  indominicatus,  una  cum  domibus,  aedificiis,  casua- 
lis,  curtiferis,  viridariis  (6),  vineis,  silvis,  pratis,  pascuis,  aquis 
aquarumque  decursibus,  mobilibus  et  immobilibus,  cum  per- 
viis  (7),  exitibuset  regressibus  (8),  cum  aliismansis  servilibus  et 
reliquis  (9)  adjacentiis,  cum  mancipiis  desuper  commanentibus, 
vel  ibidem  aspicientibus,  etiam  utriusque  sexus  (10),  cum  vineis  et 
terri toriis  secum  pertinentibus,  cum  omni  integritate,  earumque 
appendiciis  volumus  vobis  esse  donatum.  Similiter  et  in  pago 
Blesensi  donamus  nd  praedictum  monasterium  Sancti  Martini 
confessons  alium  mansum  indominicatum,  quod  est  situm  in  lo- 

copie  d'une  manière  assez  peu  exacte.  M.  R.  Merlet  les  a  autrefois  déchiffrées 
avec  l'aide  de  Julien  Havet,  qui  était  si  habile  à  résoudre  ces  sortes  de 
problèmes.  —  M.  René  Merlet  avait  recueilli  pour  sa  thèse  sur  les  premiers 
comtes  deBlois  et  annoté  avec  soin  cette  charte  inédite.  Il  a  bien  voulu  nous 
communiquer  sa  copie  que  nous  avons  avec  empressement  substituée  à  celle 
que  nous  avions  prise  sur  Dom  Housseau. 

(1)  Var.  les  mots  in  rébus  seu  manquent  dans  D  et  E. 

(2)  Var.  mercelur  (E). 

(3)  Vivier,  abbé  de  Saint-Martin  et  comte  de  Tours,  mort  le  22  août  851. 

(4)  Villemore,  commune  Saint-Denis-1  es-Ponts  (Eure-et-Loir),  arrondisse- 
ment et  canton  de  Chàteaudun. 

(5)  Le  Loir. 

(d)  Var.  virdariis  (E). 

(7)  Var.  previis  (D). 

(8)  Var  ingressibus  (D). 
^9)  Var.  ceteris  (D). 

(10)  Les  mots  etiam  utriusque  sexus  manquent  dans  E  et  D. 


24  CHARTES   VENDOMOISLS 

co  cujus vocabulum  est  Bauleo  Villa  (1),  id  estima  cum  domibus 
aedificiis,  casualis,  curtiferis,  cum  aliis  mansis  servilibus,  etreli- 
quis  adjacent iis,  vineis,  silvis,  pratis,  territoriis,  pascuis,  aquis 
aquarumve  decursibus,  cum  perviis  (2),  exitibus  et  regressibus 
atqueintroitis,  cumil)ismancipiisdesuper(3)commanentibus,  vel 
ad  eadem  loca  aspicientibus,  vel  quibuscumque  adjacentiis,  quid- 
quiddicivel  nominari  potest,  et  nostra  videtur  essepossessio  vel 
dominatio  ^4),  etiam  utriusque  sexus,  praefato  saticto  locodona- 
musatque  tradimus.  Haec  omnia  praefata,  vel  mancipia  superius 
inserta,  jam  dicto  loco  beatissimi  monasterio  confessons  Chris- 
ti  Martini  designamus,  atque  per  hanc  donationem  cessum 
injure  legitimo  praesentialiter  fieri  volumus  ;  ita  ut  ab  hodierna 
dieettemporeresomnes  supra  memoratae  tam  in  luminaribus  (5) 
quamque  in  fratrum  stipendiis  et  quibuscumque  utilitatibus 
quamque  in  quibuslibet  opportunitatibus  (6)  et  necessariis  ser- 
vices, juxta  quod  rector  supradictae  basilicae,  Deo  ordinante, 
disposuerit,  una  cum  consensu  Deo  ibidem  assidue  militantium 
nobilium  Christique  fidelium,  continuis  perennibusque  deservie- 
rint  temporibus  ;  ita  ut  neque  a  nobis  neque  a  filiis  vel  a  filiabus, 
heredibus  vel  proheredibus  quidquam  (7)  imminuatur  vel  con- 
tradici  praesumatur  ;  sed  sub  hac  donationis  cartula  quieto  or- 
dine  sub  pretexto  (8)  beati  fratris  Martini  ejusque  rectorum  per- 
petualiter  maneant,  nemine  contradicente.   Si  quis  vero,  si  ego 


(1)  Nous  pensons  que  Bauleo  Villa  est  Villeboilin,  hameau  de  la  com- 
mue de  la  Madeleine-Villefrouin  (Loir-et-Cher),  arrondissement  Blois, 
canton  Marchenoir.  Dans  cette  région  rien  n'est  plus  fréquent  que  le 
suffixe  in  ajouté  aux  noms  de  lieu  à  terminaison  féminine.  La  Chronique  de 
Bonneval  en  fournit  deux  exemples  pour  l'année  857.  On  y  trouve  Ozanna,  qui 
au  lieu  d'Ozanne,  est  devenu  Ouzenain, commune  de  Bonneval;  et  Seglanda, 
devenu  Ce  Glandin,  aujourd'hui  le  Glandin,  commune  de  Bonneval  (cf.  Merlet, 
Petite  Chronique  de  Bonneval,  p.  20  et  21).  De  même  Villa  Bauleo,  devenu 
Villeboile,  se  sera  transformé  en  Villeboilin.  Villeboilin  était  sur  la  fron- 
tière septentrionale  du  pagus  blesensis. 

(2)  Var.  previis  (D). 

(3)  Var.  insuper  (R). 

(4)  Var.  donatio  (DU 

(5)  Var.  illuminaribus  (E). 

(6)  Var.  les  mots  quamque...  opportunitatibus  manquent  dans  R. 

(7)  Var.  quicquid  (E). 

(8)  Var.  preceplo(D). 


CHARTES   VENDOMOIÊES  25 

ipse  aut  ulius  de  meis  heredibus  aut  ulla  emissa  persona  hanc 
donationem  [contra]  venire  aut  repetitionem  praesumserit  face- 
re,  insuper  una  cum  socio,  fisco  auri  libram  I.,  argenti  pondéra  X, 
mulctatus  componat,  et  haec  donatio  omni  tempore  firma  per- 
maneat  cum  stipulatione  subnixa. 

Actum  Duno  Castro,  publiée. 

S.  Odonis,  comitis,  qui  hanc  precariam  fieri  jussit,  S.  Guan- 
dilmodis,  uxoris  ejusdem  Odonis,  consentientis. 

S.  Archambaldi,  S.  Burchardi  (1),  S,  Neldiloni,  prepositi, 
S.  Mammardi,  S.  Beraldi,  S.  Bertrandi,  S.  Gerardi,  S.  Frotge- 
rii,  S.  Gundachri,  S.  Gisleberti.  S.  Durandi,  S.  Salconis,  S.  Fro- 
daldi,  S.  Archambaldi,  S.  Ardrali,  S.  Trutfei,  S.  Àmalrici, 
S.  Elardi,  S.  Teutberti,  S.  Warini,  S.  Wanilonis,  S.  Geraldi, 
S.  Adalsei. 

Data  in  mense  maio,  anno  VI  régnante  Karolo  rege  (2). 

Ego,  in  Dei  nomine,  Rainardus  scripsi  [Ruche  du  notaire). 

A.  Copie  du  XIIe  siècle  dans  la  Pancarte  Noire  de  Saint  Martin  de 

Tours,  fM12  perdue  (3). 

B.  Copie  du  XIIIe  siècle  dans  la  Pancarta  alia  de  Saint-Martin, 

1°  86,  perdue. 

(1)  Quel  est  ce  Bouchard?  Nous  ne  serions  pas  éloigné  de  le  considérer 
comme  un  ancêtre  des  Bouchard,  comtes  de  Vendôme.  Les  noms  se  trans- 
,  mettaient  toujours  du  père  au  fils  aine  à  cette  époque  reculée.  Bouchard 
Chauve-Souris  ou  Ratepilate,  qui  était  comte  avant  890  et  mourut  entre 
956  et  960,  était  donc,  selon  toutes  les  probabilités,  fils  d'un  Bouchard,  non 
sans  influence  dans  le  pays,  soldat  valeureux,  cher  à  son  suzerain,  et  am- 
bitieux pour  lui  et  sa  postérité,  comme  devait  l'être  le  Burchardus,  qui 
dans  notre  charte  approche  l'un  des  premiers  du  comte  Eudes. 

Bourel  delà  Roncière ( Vie  de  Bouchard  p.  IX)  démontre  que  l'hypothèse 
de  Pétigny  faisant  descendre  Bouchard  Ratepilate  du  missns  dominions 
Hrodulfus,  au  même  titre  que  Landry  Sorede  Beaugency,est  fausse,  puisque 
Bouchard  épousa  la  sœur  de  ce  même  Landry  :  le  mariage  n'aurait  pu  avoir 
lieu  entre  parents  si  rapprochés,  et  que  d'ailleurs  une  femme,  ne  pouvant 
hériter  d'un  fief,  ne  pouvait  apporter  en  dot  à  son  mari  le  comté  de  Ven- 
dôme. D'où  il  conclut  que  le  comte  de  Vendôme  a  été,  comme  les  fondateurs 
des  grands  fiefs  voisins,  quelque  soldat  de  fortune  que  distingua  le  roi  ou 
le  duc  de  France.  Cette  hypothèse  a  d'autant  plus  de  force  si  précisément 
le  père  de  Ratepilate  laisse  à  son  fils  une  influence  acquise  et  des  domaines. 
Nous  soumettons  la  question  aux  érudits.  C.  M. 

(2)  Charles  le  Chauve  commença  à  régner  en  843,  la  charte  doit  être  datée 
de  849;  Housseau  la  met  sous  le  millésime  de8i6.  -CM. 

(3)  Cf.  Mabille,  Pancarte  noire  restituée,  n*  CI.  p.  118. 

4. 


26  CHARTES  VENDOMOISES 

C.  Copie  du  XVII0  siècle  à  la  Bibl.  nat.,  mss.  latin,  13898.  f»  58. 

D.  Copie  du  XVIIIe  siècle  à  la  Bibl.  nat.,  mélanges  Colbert, 

tome  46,  f°  108. 

E.  Copie  du  XVIIIe  siècle  à  la  Bibl.  nat.,  collection  dom  Hous- 

seau,  tome  I,  n°*  55  et  255,  avec  cette  note  :  «  Cet  acte  de 
donation  est  en  toutes  ses  parties  conforme  à  la  36e  for- 
mule, connue  sous  le  nom  de  Sirmondique  ;  ce  qui  forme 
une  seconde  preuve  que  ce  recueil  était  le  protocole  des 
actes  publics  dans  la  Touraine.  » 

XVII 

Vers  834  837. 

Uévêque  Aldric  1°  forme  plusieurs  établissements  agricoles  pour 
le  soutien  des  pauvres ,  à  Coutures,  dans  les  Gatines,  aux  Hayes, 
au  Fresne  de  Baillou,  aux  Roches,  et  à  Tréhet,  et,  — 77°)  lègue 
aux  pauvres  les  troupeaux  qu'il  entretient  aux  Roches,  Artins, 
Coutures,  en  Gatines  et  en  Vendomois. 

1°  Fecit  mansionilia...  super  fluvium  Liti,  juxta  Culturas  duo  ; 

in  monte  ipsius  villae,  ubi  vinea  antiqua  fuit  unum,  in  silva 
Vuastina  septem;...  iterum  in  Vuastina,  in  Vindoninse  pago, 
unum...  in  Rupiaco  tria;  in  Cipeti  super  fluvium  Liz,  in  Belsa, 
unum...  in  finibus  Culturensibus  juxta  Truecto,  sursum  in  illo 
monte  e  contra  Montcuc  unum...  ad  Fraxino  (1)  in  finibus 
Baliau,  unum... 

II...  Illi  quoque  grèges  jumentoru m  una  cum  eorum  amissariis 
et  boum  utriusque  sexus  et  ovium  sive  porcorum  atque  caprarum 
qui  sunt  in  Rupiaco...  qui  sunt  in  Varennis...  in  Vindosnense... 
et  in  Artinis  super  Lez...  in  Culturis  et  in  silva  Vuastina,  in 
diversis  mansionilibus  et  locis  tam  super  fluvium  Liz  quam  et  ià 
silva  Vuastina. 

C&UYin  ,Géogrûphie&nc.  du  diocèse  du  Mans, — l°)p.  LVIII;  et  II°)-p.  LXII. 

(1)  Le  Fresne  à  Baillou.  En  1086,  un  Norman  du  Fresne  est  témoin  du 
mariage  du  vicomte  Robert  et  de  Godebilde.  —  Voir  Pétigny,  Hist.  do  Ven- 
domois, n.  éd.,  p.  173,  note. 


CHARTES   VENDOMOISES  27 


XVIII    . 

857-882. 

Vévèque  Robert  donne  V église  de  Fontaines  i  V abbaye  de  Gastines. 

Robertus  episcopus  contulerat  ecclesiam  de  Fontibus  monas- 
terio  Beatse  Mariée  de  Gastinis.  Jus  patronatus  illius  ecclesiœ  ad 
abbatem  Sancti  Karileffl  pertinebat  ;  monasterium  reddidit  lit- 
teras  donationis  quas  acceperat. 

Cauvin,  Géographie  anct  du  dioc.  du  Mans,  p.  322. 

XIX 

Vers  870. 

Charte  par  laquelle  Robert,  évêque  du  Mans,  autorise  Fraudenne, 
abbé  de  Corbion,  à  établir  à  Celle  un  petit  monastère  pour  ser- 
vir de  refuge  aux  religieux  ou  aux  religieuses  contre  les  persé- 
cutions des  Normands.  Dotation  de  la  nouvelle  église.  Nomi- 
nation du  1er  prieur. 

In  nomine  sancte  et  individueTrinitatis,  Robertus  quanquam 
indignus  Cenomanensis  urbis  episcopus  (i),  notum  fieri  volo, 
omnibus  tam  presentibus  quam  et  futuris  successoribus  nostris 
quia  nos  adiit  venerabilis  abbas  Corbionensis  cœnobii  nec  non  et 
Sancti-Michaelis,  Fraudennus  nomine,  supplicans  praedictœ  auc- 
toritati  nostre  ut  ei  in  parochia  nostra  in  villa  Scelei,  sunt  qui  nun- 
cupant  Sydeliacus,  in  pago  Cenomanensi,  super  flumen  Breye, 

(1)  Robert  fut  évèque  de  856  à  880  (ou  885  d'après  Bondonnet).  Fraudenne 
est  cité  par  le  Gallia  Ch.  (vol.  VI11,  art.  Saint-Laumer)  sous  le  nom  de 
Frodoinus.  On  ne  sait  les  dates  précises  de  son  gouvernement.  Les  chartes 
de  Corbion  ayant  été  brûlées  par  les  Normands,  il  obtint  de  Charles  le 
Chauve  un  diplôme  qui  confirmait  le  monastère  dans  toutes  ses  possessions. 
Cette  pancarte  est  datée  de  la  21*  année  du  régne  de  Charles,  c'est-à-dire  en 
861.  Fraudenne  souscrivit  aussi  le  privilège  de  l'abbaye  de  Saint-Denis, 
donné  au  concile  de  Pistes  en  862  ou  863.  C'est  donc  bien  vers  870  que  la 
charte  a  été  accordée. 


28  CHARTES    VENDOMOISKS 

cellulam  in  honorem  gloriose  Dei  genitricis  Marie,  vel  sancti  Mi- 
chaelis  archangeli,  nec  non  et  sancti  Launomari  confessons,  ex 
predicta  nostra  auctoritate  facere  sineremus,  ob  refugium  videlicet 
monachorum  vel  sanctimonialium  infestissimam  persecutionem 
paganorum  evaderecupientium  Quod  predictum  opus  satis  esse 
necessarium  visum  est  nobis,  una  cum  consensu  fratrum  nos- 
trorum  pio  favore  pieque  prosequentium,  ita  ut  non  soium  licen- 
tiam  gratanter  tribueremus,  sed  etiam  peracto  opère  manus  ad 
consecrandam  prefatam  capellam,  Domino  suffragante,  prout 
nostrum  expostulat  ministerium,  celeberrime  canonicoque  more 
visi  sumus  ovantes  admovisse,et  quia,  sicut  hactenus  procuratum 
fuit,  ut  expleretur  consécration  ita  censendum  est  nobis,  una  cum 
consensu  fratrum  nostrorum  atque  jamdicti  abbatis  sive  caterve 
monachorum  seu  sanctimonialium  ejus  sub  imperio  Domino 
militantium,  ut  quod  semel  consecratum  est  nostro  ministerio, 
ita  ordinetur  atque  constituatur  ut  divino  cultui  dévote  ac  reli- 
giose  mancipetur  in  eternum.  Quapropter  constituimus  atque 
ordinamus  ut  ab  hodierno  die  et  tempore  memorata  casa  Dei,  sive 
rectores  ipsius  de  rébus  jam  dicte  ville  sancti  Michaelis  archan- 
geli vel  beati  Laupomari  confessons  egregii  nuncupate  Sedeliaco 
cum  appendiciis  vel  adjacentiis  suis  décimas  et  primicias  ex  inte- 
gro  percipiant  et  usibus  jam  dicte  basilice  seu  ministrorum  ipsius 
perpetuo  deputentur.  Supplicat  predictus  denique  abbas,  una 
cum  nostro  consensu  et  juxta  dicti  capituli  preceptionem  largiri 
yideturmemorate  basilice  ad  opus  di  vinum  rite  explendum  de  jam 
dicte  ville  territorio  mansum  integrum,  ubi  habentur  duodecim 
bunuaria  etmancipia  sex,  quorum  ista  suntnomina  Gulgines(?) 
Jamboldus  et  Electrudis,  uxor  ipsius,  cum  infantibus  ipsorum 
Huclone,  Geroberganus,  Goiltanus,  ea  videlicet  conditione  ut  in 
antea  quidquid  memorate  basilice  rectores  pro  utilitate  ejusdem 
ecclesie  de  ipsius  rébus  facere  decreverunt  libero  patiantur  ar- 
bitrio,  salvotamen  jure  ecclesiastico perpetuo  et  firmissimo.  Qua 
de  re  supplicamus  omnibus  successoribus  nostris  ut  sicut  adop- 
taturi  sunt  ut  ipsorum  pia  facta  a  suis  successoribus  inconcussa 
permaneant,  ita  ista  presentia  facta  in  Dei  nomine  immutabilia 
permanere  concédant.  Et  ut  hec  autoritas  pietatis  nostre  firmior 


CHARTES   VENDOMOISES  29 

habeatur,  manu  eam  propria  subterroborare  decrevimus  et  reli- 
giosorum  virorum  signaculis  subteraffirmari  jussimus.  Sciant 
deniqueomnesqui  hanc  lecturi  sunt  cartulam  nos  cum  consensu 
jamdicti  Fraudenni,  abbatis,  in  jam  dicta  capella  Inghliramnum 
primum  constituisse  sacerdotem. 

Sic  signât ur  :  Robertus  Cenomanice  urbis  episcopus  hanc  car- 
tulam a  me  factam  subscribere  studui. 

Vinaldus  archipresbyter  ;  Ingelbertus  quamiibet  immerito  lévi- 
tes, ovanter  roborat  (1).  Lausianus  subdiaconus. 

Collation  faite  à  l'original  par  nous  notaire  ci-dessous  signés 
aujourd'hui  seizième  jour  de  janvier  Tan  mil  quatre  cent  quatre- 
vingt-deux. 

Signé  :  Percheron  Boynart. 

Extrait  d'un  manuscrit  in-folio  sur  papier  appartenant  à  la  cure  de 
Celle,  intitulé  :  Mémoires  de  M.  Vabbé  Fleury,  prieur,  présentés  au  con- 
seil de  Monsieur,  frère  du  roy,  le  22  juillet  1722. 

Le  Gallia  Chrisliana  y  fait  allusion  (tom.  xiv,  col.  362)  :  «  Robertum 
habemus  anno  870,  Clidas  sive  Selliacum  villam  Frandano  (?)  Corbio- 
nensi  monacho  concedentein.  » 

Publiée  par  l'abbé  Froger:  lievue  du  Maine,  l9r  vol.  1876,  et  par  M.  de 
la  Vallière,  1892,  le  Loir-et-Cher,  n°  5. 

XX 

892-908. 

Rotgaire  pilla   l'église  de  Baillou  du  temps  de  Gonlier, 

évêque  du  Mans. 

Rotgarius...  irruens  in  quamdam  nostrœ  ecclesiae  villam,  no- 
mine  Baliau,  quae  prsecipua  ex  nostrœ  ecclesiae  villis  habebatur, 
quidquid  inibi  reperire  potuit,  devastavit  atque  diripuit. 

AcIub  Pontificum  Cenomannis,  p.  342.  —  Cauvin,  Géographie  ancienne  du 
dioc.  du  Mans,  p.  42. 


(tj  Ou  mieux  ovantesroborant,  en  supposant  une  faute  dans  lemss.  roborat 
pour  roborant. 


30  CHARTES   VENDOMOISES 


XXI 

902,  novembre. 

Donation  par  Warnegaud ,  vicomte,  et  son  épouse  Hélène ,  de 
biens  situés  à  Monthou-sur-Bièvre,  à  Ouchamps,  etc.,  contre- 
signée par  Bouchard  Batepilate,  comte  de  Vendôme. 

Doctores  legum,  etc Signum  Warnegaudi  vicecomitis  et 

uxoris  ejus  Helenœ,  qui  hanc  donationem  pari  consensu  fieri  vel 
firmari  rogaverunt.  S.  Roberti,  praecellentissimi  comitis  (1),  qui 
istam  donationem  sua  authoritate  confirmavit,  S.  Burchardi  (2) 
comitis....  Actum  Blesis  castris,  mense  novembri,  anno  quinto 
régnante  Carolo  rege,  indictione  quinta  (3). 

Archives  de  Loir-et-Cher,  Cartulaire  de  Saint- L home r,  p.  1.  —  Publié 
dans  YHiitoire  de  Saint- Lomer  de  Blois,  par  D.  Noël  Mars. 


(1)  Robert,  comte  de  Blois  et  de  Tours. 

(2;  Seul  Bouchard  Ratepilate  ou  Chauve-Souris,  comte  de  Vendôme,  pou- 
vait à  cette  époque  signer  avec  le  titre  de  comte  une  charte  Blésoise. 

Ce  même  Bouchard  parait,  sans  doute  pour  la  première  fois,  d'une  manière 
certaine  le  22  mars  891  ou  892,  à  un  acte  donné  à  Tours  au  sujet  de  la  prévôté 
deSuèvres.  (Arm.  de  Baiuze,  tom.  76,  f,  92).  Le  5  juillet  905,  il  signe  la  dona- 
tion faite  à  Saint-Martin  par  Archambault  et  sa  femme  Ingilrade  de  plu- 
sieurs biens  situés  en  Touraine  (Ibidem,  t.  76,  f.  89).  «  Ces  deux  documents, 
dit  Bourel  de  la  Roncière  (Vie  de  Bouchard  le  Vénérable,  p.  VIII),  portent 
la  souscription  d'un  Barchard as  cornes  vel  graphio,  nul  doute  qu'il  ne  s'agisse 
de  l'un  des  comtes  de  Vendôme,  car  l'abbaye  de  Saint-Martin  fut  toujours 
en  relation  avec  eux.  C'est  probablement  Bouchard  I",  Chauve-Souris,  m 
D'autres  signatures  du  même  lèvent  tous  les  doutes.  Le  3  mai  930,  il  est 
signataire  d'une  charte  de  Hugues,  abbé  de  Saint-Martin,  donnée  à  Bourges  : 
«  Signum  Fulconis  vicecomitis,  signum  Tedbaldi  vicecomitis,  signum  Bur- 
chardi comitis.  »  (Housseau,  n°  160).  En  mai  942,  il  accompagne  Hugues  le 
Grand  à  Fontaine  en  Orléanais:  a  Signum  Hugonis  comitis  et  Francorum 
ducis,  S.  Fulconis  Andegavorum  comitis,  S.  Burchardi  comitis...  Data  in 
pago  Aurelianensi,  in  villa  quœ  dicitur  Fontanas,  ubi  residebat  domnus 
Hugo,  venerabilis  cornes....  cum  suis  fîdelibus.  »  (Housseau,  I,  n°  771.  — 
Mabillon,  Annale*  Bénédictines,  111,  709). 

Bouchard  Ratepilate  était  mort  certainement  avant  960,  peut-être  en  956. 

(3)  L'indiction  V  correspond  bien  à  902  ;  Charles  le  Simple  étant  devenu  seul 
roi  de  France  en  898,  la  cinquième  année  de  son  règne  tombe  aussi  en  902. 


CHARTES   VENDOMOISES  31 


XXII 


976,  1er  septembre. 

Bouchard  le  vénérable,  comte  de  Vendôme,  permet  à  son  fidèle 
Ardouin  de  donner  à  ferme  les  biens  qu'il  possédait  à  Mem- 
brolles  dans  la  Touraine. 

In  nomine  Dei  Burchardus  cornes,  notum  fore  cupio  cunctis 
meis  successoribus  aliisque  cunctis  Christi  fidelibus,  quia  depre- 
catus  est  me  quidam  fidelis  meus,  nomine  Arduinus,  ut  ex  suo 
beneficio  aream  unam  molendini,  cum  duobus  arpennibus  terrée 
arabilis,  quorum  unus  est  sedes  ejus  et  alter  ex  prato  contra  ex- 
clusam  ipsius  sito,  cuidam  homini  Benedicto  nomine  et  uxori 
suée  vocabulo  Isembergis,  ad  censum  annuatim  sol  vendu  m  per 
hanc  concederem  auctoritatem  ;  cujus  precatum  recipiens  con- 
cessi  eidem  Benedicto  et  prsedictœ  uxori  suœ  prœfatam  molen- 
dini aream,  cum  jam  dicta  terra  ad  sedem  ejus  et  altéra  terra  et 
prato  sitam  inpago  Turonico,  in  villa  Maimbriolis  (1),  super  flu- 
vium  Causilœ,  pertinentem  coram  Magniaco,  et  cum  pastu  com- 
munis  juxta  ipsum  farinarium  ;  terminaturin  omnibus  partibus... 
desuper  via  publica  inter  istas  terminationes  cum  omni  integri- 
tateper  concensum  jam  dicti  fidelis  mei  Arduini  jam  saepe  fato 
Benedicto  totum  concessit,  ut  volebat  tam  ipse  quam  praedicta 
ejus  uxor,  licenciam  desuper  quid  melius  voluerint  operandi,  stu- 
deant  quod  inde  omni  anno  ipsi  Arduino  vel  ejus  successoribus 
sol  vere,  missa  sancti  Martini,  censum  solidi  très  ;  sicque  quamdiu 
ipse  Benedictus  vel  ejus  conjux  Isemberga  vixerint  ipsum  mo- 
lendinum  cum  omni  melioratione  quiète  possideant.  Post  quorum 
decessum  cui  magis  voluerint  successori  ipsum  molendinum 
cum  prœdicta  terra  et  prata  dimittendi  licentiamhabeant;  si 

(1)  Membrolles  sur  la  Choisi  lie  en  Touraine. 


32  CHARTES  VENDOMOISES 

vero  de  preedicto  censu  quisquis  illorum  negligens  visus  fuerit, 
id  illt  emendare  liceat,  et  quod  tenuerit  non  perdat,  et  ut  hœc 
manus  firma  a  me  facta  esse  credatur,  manu  propria  sub  signo 
sanctae  Crucis  firmavi  eam,  et  fidèles  meos  cum  ipso  Arduino 
ipsam  roborare  feci. 

S.  Arduinus.  Signum  sanctœ  Crucis  domni  Burcardi  comitis 
Vindocinensis  (1).  S.  Rainaldi  filii.  Sig.  Arduini  auctoris,  Sign. 
Aymerici  ipsius  filii.  S.  Hugoni  filii  ejus.  Signum  Ottelini  alte- 
rius  filii  ejusdem.  Signum  Solionis.  Signum  Maldararni.  Signum 
Adraldi  vicarii.  Sigum  Ingelbalbi. 

Data  est  hœc  auctoritas  kal.  septembres,  anno  vigesimo  tertio 
régis  Lotharii.  Beroldus  cancellarius. 


Bibliothèque  nationale.  D.  Housseau,  I,  n°  221.  (Extrait  de  Marmou- 

* 

tier,  Cartulaire  de  la  chambrerie  f.  48  r°),  inédite. 

* 

(1)  C'est  peut-être  la  seule  charte  où  Bouchard  porte  en  toutes  lettres  le 
titre  de  comte  de  Vendôme  avec  la  célèbre  charte  des  coutumes  de  Vendôme 
{Cartul.  de  la  Trinité,  I,  en.  II)  ;  c'est  pourquoi  nous  croyons  utile  de  la 
donner  ici  in  extenso. 

Bouchard  n'était  encore  que  chevalier  en  940,  où  il  parait  dans  l'acte  de 
donation  de  Rainfroy  à  Notre-Dame  de  Chartres  {Cartul.  de  Notre- Dame,  84 , 
et  Cartul.  de  St-Père,  I,  351). 

En  mars  967,  Bouchard  signe  en  sa  qualité  de  comte  la  donation  d'un  aleu 
dit  t  Taiseis  »  sur  la  Dème,  dans  le  Maine  :  «  Signum  Burcbardi  comitis  » 
{Fragments  de  Chartes  du  X*  siècle,  n°  XXI).  M.  de  Grandmaison  ajoute 
«  notre  charte  porte  la  signature  du  duc  des  Francs  qui  deviendra  le  roi 
Hugues  Capet,  des  comtes  de  Tours  (Thibaut  le  Tricheur),  du  Mans,  de 
Vendôme,  de  Chàteaudun,  etc.  »  (p.  58). 

En  972  ou  973,  il  signe  la  donation  d'un  Adelelme,  fidèle  de  Hugues,  duc 
des  Francs,  de  8  arpents  de  prés,  à  Chemillé  :  «  Signum  Burchardi  comitis  » 
(Housseau,  1,110,  214).  En  975,  il  assiste  à  la  restitution  à  l'évèché  d'Orléans 
de  l'abbaye  de  S.  Jean  :  «  Cette  charte  contient  les  souscriptions  intéres- 
santes de  Robert,  fils  de  Hugues  Capet,  qui  apparaît  alors  pour  la  première 
fois...  de  ses  vassaux  Geoffroy  d'Anjou  et  de  son  fils  Foulques  Nerra,  de 
Bouchard,  comte  de  Vendôme...  »  P.  Lot,  Les  Derniers  Carolingiens,  p.  116). 
En  981,  Bouchard  est  à  Senlis,  signant  une  charte  de  Hugues  Capeten  faveur 
de  l'abbaye  d'Humblières  :  «  Signum  gloriosi  Hugonis  comitis...  S.  Bû- 
cha rdi  vassali.  »  (Les  derniers  Carolingiens,  par  P.  Lot,  p.  404).  Entre  978  et 
983,  il  signe  la  donation  à  S.  Julien  d'une  villa  nommée  Vilers  :  «  Signum 
domlni  Hugonis Francorum  ducis,  signum  Odonis  comitis...  S.  Gauzfredi 
comitis...  signum  Buchardi  comitis.  »  [Les  Fragments  de  chartes  du  X*  siècle, 
par  Ch.  de  Grandmaison,  p.  71-77). 


CHARTES   VENDOMOISES  33 


XXIII 

19  juillet  985 

Confirmation  par  Geoffroi  Grisegonelle  et  Bouchard  le  Vénérable, 
comte  de  Vendôme,  de  la  donation  de  la  colliberte  Ermen- 
garde  à  Marmoutier. 

CARTA     FULCRADI     VICECOMITiS     QUAM     SANCTO    MARTINO     DEDIT 
DE  QUADAM    FEMINA   NOMINE   ErMENGARDE. 

Multipliciter  multiplex  compuncti  misericordia  Dei,  per  plu- 
rimum  voluimus  honorare  genus  cunctorum,dum  cuique  mortali 
largiri  dignatur,  ut  ex  temporalibus  rébus  cœlestia  régna  mer- 
cari  valeat  et  ex  transitoriis  sempiterna  percipere,  dicente  ipso 
Domino  per  angelicam  vocem  :  Fiducia  magna  erit  coram  sum- 
mo  Deo  elemosina  omnibus  facientibus  eam  ;  et  in  Evangelio  : 
Quicumque  dederit  calicem  aquœ  frigidœ  tantum  in  nomine 
meo,  non  perdet  mercedem  suam.  Quocirca  in  nomine  summi 
salvatoris  Dei,  nos  quidem  Gaufredus  (1)  atque  Burchardus  (2) 
comités,  tantam  misericordiam  Dei  ornati,  mentibus  devotis 
considérantes  modum  fragiiitatis,  venturum  attendentes  judicii 
die  m,  tribuimus  Deo  et  sancto'  Martino,  ut  ipsum  eximium 
confessorem  mereamur  habere  suffragatorem  in  nostris  neces 
sitatibus,  donamus  donatainque  esse  volumus  eidem  sancto 
Martino,  per  deprecationem  fidelis  nostri  Fulchardi  vicecomitis, 
ex  cujus  beneficio  pertinere  videtur,  collibertam  nostram  nomi- 
ne Ermengardam,  a  présente  die  concedimus  et  transfundimus 
prelibato  sancto  ac  confessore  Martino  suisque  famulis  in  eo- 
rum  peculiare  usu,  et  de  nostra  potestate  in  jus  et  potestatem 
eorum  transfundimus  ;  ita  ut,  quicquid  ab  hodierna  die  et  dein- 
ceps  ex  ipsa  facere  voluerint,  liberam  et  fîrmissimam  in  omni- 
bus habeant  potestatem.   Si  quis  autem  nostram  de votissimam 

(1)  Geoffroy  I"  Grisegonelle,  comte  d'Anjou,  958-987. 

(2)  Bouchard  le  Vénérable,  comte  de  Vendôme,  9081012,  de  Corbeil  et  de 
Paris. 


34  CHARTES   VENDOMOISES 

ac  pïonam  oblationem,  aliquis  ex  heredibus  nostris  ac  aliunde 
aliqua  intromissa  persona  refringere  aut  resultare  temptaverit. 
in  primis  sanctum  confessorem  Christi  domnum  Martinum  offen- 
sum  senciat,  nisi  citissime  a  sua  mal i vola  voluntate  reversus 
fuerit;  insuper  partibus  ipsius  ecclesiœ  auri  libras  XXX11  coac- 
tus  exsolvat  et  sua  repetitio  nullum  effectum  habeat,  sed  baec 
donatio,  nostris  aliorumque  bonorum  hominum  manibus  robo- 
rata,  firma  et  stabilis  omni  tempore  valeat  permanere.  Signum 
sanctœ  crucis  Gaufredi  comitis  f ,  S.  Fulconis  filii  ejus  (1),  signum 
sancte  crucis  Burcbardi  comitis  f,  S.  Fulcradi  vicecomitis  auc- 
tor  hujus  operis,  S.  Adalgerii,  S.  Salomonis  clerici  nepotis  * 
ejus,  S.  Madalrici,  S.  Guareci,  S.  Gausolini,  S.  Israhelis, 
S.  Azelini,  S.  Gemmonis,  S.  Odulgerii,  S.  Harduini,  S.  Fulcoii, 
S.  Sulionis,  S.  Gausonis  clerici,  S.  Goslini,  S.  Frotmundi, 
S.  Burchardi,  S.  Erneisi.  Data  est  autem  hec  auctoritas  An- 
decavensis  XIII 1°  kalendas  augusti,  anno  XXX0  régnante 
Lothario  rege.  Guitbertus  gregis  beati  Martini  diaconus  et 
scbole  magister,  rogatus  scripsit  et  subscripsit. 

Liber  de  Servi»  Maj.  Monasierii,  n°  i,  p.  i,  publié  par  M.  L.  Grand- 
maison,  Tours,  1864. 


XXIV 


989 


Robert,  vicomte  de  Blois,   rend  à  V abbaye  d'Evron  la  majeure 

partie  de  ses  possessions. 

Dans  la  longue  énumération  de  ces  possessions  on  lit  :  Le  an  as, 
aliàs  Lennas  que  D.  Housseau  (I,  n°  242)  traduit  en  note  margi- 
nale de  sa  copie  par  Lunay,  prieuré  d'Evron  au  bas  Maine. 

L'acte  porte  les  signatures  suivantes  :  «  S.  Odonis  comitis, 
S.  Rotberti,  filii  ejus,  S.  Tetbaldi,  filii  ejus,  S,  Odonis,  alterius 
filii,  S.  Hugonis  vicecomitis  Castridunensis,  S.  Raherii  de  Mon- 

'1)  Foulques,  fils  atnéet  successeur  dcGeoffroi  Grisegonelle. 


CHARTES   VENDOMOI8ES  IJ5 

tigniaco.  Actum  est  hoc  Parisius,  anno  ab  incarnatione  Domini 
969,  indictione  II'.  » 

Cauvin,  Géographie  ancienne  du  diocèse  du  Maine  (1),  p.  LXVIII.  — 
BibL  nat..  D.  Housseau,  t.  I,  n°  242.  -  Trémault,  Bulletin  de  la  Société 
archéologique  du  Vendômois,  1874,  p.  36. 


XXV 

Vers  990 

Donation  à  V  abbaye  de  Saint-Lhomer  de  plusieurs  aleus  dans  le 
Blésois,  et  dans  le  Vendômois  de  ceux  de  Moréey  de  Villema- 
lain  et  de  Faye. 

Licet  unicuique  de  rébus  suis  propriis  quas  jure  hereditario 
possidet  facere  quodcumque  voluerit,  ei  scilicet  qui  ab  ingenuis 
parentibus  exstitit  procréât  us  vel  natus,  quia  unicuique  finis 
vitœ  adpropinquat  considerandum  est  qualiter  pœnam  gehennœ 
igûis  évadât  et  prsemia  vitœ  œternœ  adquirat.  Hoc  igitur  ego, 
nomine  Carbonite,  pertractans,  in  Dei  nomine  dono  et  trado  res 
omnes  proprietatis  meœ  quae  michi  jure  hereditario  obvenerunt 
cunctipotenti  Deo  et  beato  Lannomaro,  pro  remedio  animœ  meœ 
et  parentum  meorum  simulque  abbati  et  monachis  ejus,  ut  ipsi 
et  successores  eorum  per  omne  et  in  posterum  tempus  perpe- 
tualiter  teneant  atque  possideant.  Sunt  itaque  ipsœ  res  sitœ  in 
pago  Blesensi,in  vicaria  (2)  Oscatinense  (3),  in  Madonis  villa  (4), 
per  di versa  loca,  inter  Ligerim  magnum  et  nominatissimum  flu* 
vium  et  Colsonem  (5),  aquam  parvulam  cum  terris  arabilibus, 
cultis  et  incultis,  cum  pratis  et  aquis  et  aquarum  decursibus,  et 
ultra  Colsonem  terras  cultas  et  incultes,  cum  omni  proprio  here- 
ditatis  meœ  alodo  quicquid  ibi  visus  sum  habere  et  possidere  ; 


(1)  Le  même  auteur  au  mot  Lucianus  que  S.  Bernard  en  616  attribuait  à 
l'abbaye  de  Saint-Victeur,  se  demande  si  ce  n'est  pas  Lunay. 

(2)  Viaria,  cart.  mss. 

(3)  Ouchamps. 

(4;  Madon,  à  Candé,  près  Blois. 
(5)  Le  Cosson. 


36  CHARTES   VENDOMOISES 

terminatur  enim  diversis  per  diversa  loca  terminationibus.  Simi- 
liter  dono  et  trado  atque  transfundo  de  meo  jure  in  eorum  propria 
potestate,  alodum  meum  qui  est  in  pago  Vindocinensi,  Deo  et 
beato  Launomaroet  monachis  ejus,  qui  est  in  villa  quae  vocatur 
Villa  Morœcias  (1),  cum  terris  cultis  et  incultis,  cum  pratis  et 
cum  omni  re  quœ  ibi  visus  sum  habere  et  possidere.  Simili  etiam 
modo,  in  eodem  pago,  in  villa  quœ  appellatur  villa  Melanis  (2), 
trans  fluvium  Lœdi,  cum  pratis,  terris  cultis  et  incultis,  partim 
etiam  silvis  ad  eumdem  locum  pertinentibus  ;  in  ipso  denique 
pago,  in  villa  quœ  dicitur  Faigidius  (3),  terras  cultas  et  incultas 
et  vineas  in  absitate  redactas.  Pari  etiam  modo,  in  pago  Stam- 
pinse,  in  Lodramno  (4)  villare,  terras  ad  seminandum  moiios 
ducentos  quinquaginta  ;  similiter  in  villa  Feudilde  (5),  in  ipso 
pago,  terram  ubi  possint  seminari  modia  CL,  cum  puteo  amplo  et 
magno.  In  pago  quoque  (6)  Wastinense,  in  loco  nuncupato 
Adalrei  villa,  quarta  una.  flœc  omnia  dono,  trado  atque  trans- 
fundo cunctipotenti  Deo  et  beato  Launomaro  et  monachis  ejus, 
ut  in  perpetuum  habeant,  teneant  atque  possideant.  Si  quis  vero 
exstiterit  qui  contra  hanc  donationis  cartam  quidpiam  litis  aut 
altercationis  generare  prœsumpserit,  nullo  modo  illud  ad  effec- 
tum  perducere  queat,  sed  omni  modo  qui  vim  intulerit  auri  pre- 
tiosi  libras  centum  exsolvat.  Et  hœc  donatio  omni  tempore  firma 
permaneat. 

Archive*  dép.  de  Loir-et-Cher.  Cartulaire  mss.  de  Saint- Lhomer,  p.  7. 
—  Publiée  dans  YHistoire  de  Saint-Lomer,  par  D.  Noël  Mars,  p.  131  et 
132.  —  Cet  historien  semble  avoir  vu  l'original  «dont  le  sceau  étoit 
perdu  et  dont  récriture  portoit  ce  temps  (vers  990)  ». 


(1)  Merœcias,  Cart.  mss.  Morée.  Villa  Morecias  veut  plutôt  dire  Villemarest, 
ancien  fief,  paroisse  de  Faye.  Ce  fief  est  fort  ancien,  déjà  séparé  en  plusieurs 
parts  en  1340.  La  partie  principale  relevait  de  Noyers;  puis  une  partie  re- 
levait de  Faye.  Le  comte  de  Vendôme  y  avait  un  petit  censif  qui  ressortait 
directement  au  château  de  Vendôme  {Archives  nationales,  P.  952).  R.  de 
Saint- Venant. 

(2)  Villemalain,  à  Crucheray. 

(3)  Faye,  près  Vendôme. 

(4)  Ledranno,  cart.  mss. 

(5)  Feulilde,  cart.  mss. 

(6)  Etiam,  cart.  mss. 


CHARTES   VENDOMOISES  37 


XXVI 

971-996. 

Sigefroy,  évêque  du  Mans,  pour  obtenir  la  protection  de  Bou- 
chard le  Vénérable,  comte  de  Vendôme,  lui  donne  plusieurs 
terres  :  Celle,  Artins,  etc. 

Praesul  (Segenfredus)  exivit  a  civitate  iraplenus...  venit  ad 
Burgardum.  Vindocinensiumcomitem (1)...  et apud eum diu com- 
morans,  dédit  ei  sexaginta  quatuor  altariorum  relevationes, 
synodos  et  circuitiones,  insuper  casa  ment  a  ecclesiae  magna,  sci- 
Jicet  Cledeis  et  Alneteis,  Pontiacum  et  Artineis  atque  Ruillia- 
cum  vicum  et  multa  alia. 

Actus  Pontificum  Cenomannia  degentium,  p.  353.  —  Cauvin,  Géographie 
ancienne  du  diocèse  du  Mans,  p.  LXV1I.  —  Historiens  des  Gaules,  X, 
384.  —  Bourel  de  la  Roncière,  Vie  de  Bouchard  le  Vénérable,  p.  X,  n°  4, 
place  ces  faits  vers  960. 

(1)  Nous  devons  signaler  ici  quelques  autres  documents  pour  compléter 
les  notions  historiques  sur  notre  comte  en  dehors  de  celles  fournies  par  les 
documents  que  nous  publions  en  ce  recueil. 

Le  15  mars  995,  Bouchard  et  Rainaud,  archevêque  de  Paris,  son  fils, 
donnent  à  Marmoutier  le  domaine  de  Gilliacus,  de  Maniacus  et  de  Levirs 
sur  les  frontières  du  Blésois,  dépendants  du  fief  des  comtes  de  Vendôme,  par 
acte  passé  à  Paris  :  «  Rainaldus,  Parisionum  episcopus,  S.  Burchardi  co- 
mitis.  »  Caria  Zaïre  Danois,  n°  XCVI.  —  Archives  nationales,  K.  18,  n*  93.  — 
Tardif,  Monuments  historiques,  n°  253.  p.  160. 

En  997,  le  comte  Bouchard  signe  une  donation  du  roi  Robert  à  l'église  de 
S.  Barthélémy  et  de  S.  Magloire,  par  acte  passé  à  Paris  :  «  Régnante  Ro- 
berto  rege  adolescentulo,  anno  IIe...  S.  Roberti  régis,  S.  Adelaidis  regine, 
S.  Burchardi  comitis,  etc..  »  (Archives  nationales,  K.  18,  n°  2.  —  Tardif,  Mo- 
numents historiques,  n°240). 

En  1003,  ce  fut  par  son  entremise  que  Saint-Père  de  Melun  obtint  l'immu- 
nité royale  (Hist.  des  Gaules,  X,  p.  583). 

Faut-il  identifier  avec  notre  comte  un  Bouchard  qui  signe  plusieurs 
chartes  de  l'abbaye  de  Saint-Aubin  (Çartulaire  de  S.  Aubin,  1,  p.  32,  36,  63), 
datées  de  966,  972  et  973  :  «Signum  Burchardi.  S.  Burchardus),  nous  serions 
porté  à  l'affirmer. 


38  CHARTES   VENDOMOISES 


XXVII 


987-996 


Hugues  Capet  accordée  Hugues,  son  filleul,  la  terre  de  Lavardin, 
lorsqu'il  lui  fait  épouser  Helpe,  héritière  de  ce  domaine. 

Quantum  dilectionis  et  soilicitudinis  Hugo  Capetus  circa  filio- 
lum  suum  haberet,  patenter  ostendit,  nam  cum  regnum  suum 
circuiret,  Turonisque  descendens,  Cenomanensibus  consulem 
imponeret,  dédit  praedicto  Hugoni  Lavardinum  cum  appenditiis 
ipsius  oppidi,  multosque  feodos  in  pago  illo  insuper  ei  addidit. 
Qui  duxit  uxorem  nomine  Heipes,  cui  oppidum  illud  hereditario 
jure  contingebat,  ex  qua  filiam  nomine  Avelinam  genuit...  Cum 
vero  senesceret,  Ancelinam  filiam  suam  cuidam  nobiii  viro  Se- 
frebrando  de  Meduana  cum  Lavardino  in  matrimonium  copula- 
vit...  Ex  predicta  Anselina  Salomo  ortus  est,  ex  Salomone  Gu- 
eumardus,  qui  cum  jam  senex  esset,  duxit  uxorem  Mariam,  so- 
rprem  Engolbaudi  archiepiscopi  et  Bartholomœi  de  Vindocino, 
qui  filiam  peperit,  quam  Nevelonus  de  Fractavalle  duxit  uxo- 
rem, ex  qua  heredes  Lavardini  qui  modo  sunt  extant  (1). 

Recueil  de*  Historiens  des  Gaules  :  «  Ex  gestis  Ambaniensium  doraino- 
rum,  t.  X,  p.  238. 


(1)  Ce  document  est  un  faux  évident,  mais  il  est  utile  de  le  soumettre  ici  à 
l'examen  des  historiens.  M  Loth  dans  ses  Etudes  sur  le  règne  de  Hugues  Capet, 
p.  197,  affirme  que  ce  récit  «  n'est  pas  antérieur  à  1154  ».  En  note  il  confond 
le  Lava rd in  du  Vendômois  dont  il  s'agit  ici  d'une  manière  évidente  avec  La- 
va rdin  dans  le  Maine.  D'ailleurs  les  deux  localités  étaient  autrefois  du  dio- 
cèse du  Mans. 


CHARTES    VENDOMOISES  39 


XXVIII 

1006, 1er  mars. 

Autorisation  accordée  par  Bouchard ',  comte  de  Corbeil,  etRainaud, 
évoque  de  Paris,  à  tous  ceux  qui  tiennent  d'eux  quelque  fief, 
d'en  donner  une  partie  à  V abbaye  de  Sain  t-Maur-des- Fossés. 

CARTA   DOMINI    RAINOLDI   EPISCOPI    ET    BuRCABDl    PATRIS  EJUS 
DE   BENEFICIIS   MIUTUM    CoRBOLII   CASTRI. 

In  nomine  sancte  et  individuae  Trinitatis,  etc.  Ego  Burchar- 
dus,  nutu  Dei  et  gratia  domini  nostri  Francofum  régis  Robert i, 
castri  cornes  Curbolii ,  una  cum  filio  meo  Rainoldo,  venerabili 
Parisiensium  episcopo,  concedimus  et  juris  perpetui  dono  ad- 
quiescimus,  ac  acquiescendo  favemus,  ut  omnis  cujuscumque 
ordinis  militie  sit  vei  clericatus,  qui  de  nostro  beneficio  aliquid 
in  feodum,  quamvis  magnum  vel  parvum  possideat,  licentiam 
dandi  aut  relinquendi  partem  ex  illo  ecclesie  Fossatensi  et  abbati 
Theobaldo,  qui  nunc  ipsi  ecclesie  preest,  cunctisque  ejus  succès- 
soribus  et  monachis,  illic  Deo  sanctisque  illius  militantibus  ha- 
beant/et  hoc  absque  scitu  et  assensu  dominorum  de  quibus  vi- 
dentur  possidere,  semper  faciant.  Hoc  itaque  donum  tam  pecu- 
liare  et  maximum  Fossatensi  ecclesie  ob  amorem  Dei  et  sancte 
ejus  genitricis  Marie,  ac  sanctorum  apostolorum  Pétri  et  Pauli, 
sanctiquoque  Mauridilecti  confessons  Christi  concedimus,  quod 
nulli  alii  sancto  vel  ecclesie  fecimus.  Id super  etiam  addentes,  ut 
si  quis  clericorum  aut  canonicorum  ejusdem  castri  voluerit  mo- 
nachuseffici,  Fossatis  efficiatur,  sive  dives  sit,  sive  pauper  :  laici 
denique  extra  parochi as  suas,  ad  nullam  aliam  ecclesiam  admit- 
tantur,  nisi  ad  abbatiamFossatensem,  quia  hoc  inmandatum  a 
dominis  et  principibus  regibusque  nostris,  Hugone  atque  Rod- 
bertoipsius  filio,  accepimus,  ut  omne  bonum  quod  ipsi  ecclesie 
impendere  quoquomodo  poterimus,  eorum  fulti  auctoritate  et 
auxilio  faciamus.  Ut  igitur  nostri  memoria  a  cenobitis  semper  ha- 
beatur  et  recolatur  in  eadem  ecclesia,  hanc  hujus  concessionis 


40  CHARTES   VENDOMOISES 

componere  et  describerejussimuschartam,  ut  tanti  talisque  doni 
semper  habeatur  in  memoriam,  ne  unquam  per  futura  evi  tem- 
pora  labatur  a  memoria  posterorum  et  ut  securius  et  firmius  a 
nostris  successoribus  observetur,  manibus  propriis  eam  firmavi- 
mus,  fidelibusque  nostris  roborandam  tam  clericis  quam  laicis 
dedimus,  quorum  nomina  describi  jussimus  :  S.  Bure  hardi 
comitis,  f  S.  Rainoldi  episcopi,  ejus  filii,  S.  Joscelmi  cubicularii 
comitis,  S.  Godelrici  buticularii,  S.  Hugonis  de  Avo,  conestabu- 
larii,  S.  Alberici  archidiaconi,  S.  Ansoaldi  Divitis  Parisii,  S.  Fre- 
derici,  S.  Roberti  vicecomitis,  S.  Nanterii  et  Joscelini,  ejus  fil io- 
rum,  S.  Germundi,  S.  Gai  ter  ii,  S.  Ingelardi,  S.  Hermeri,  S.  Hil- 
degarii,  S.  £rmenfredi,  S.  Joscelini  Miliduni  vicecomitis  (1). 

Actum  publiée  in  curia  nostra  Curbolii,  anno  Incarnati  Domini 
M  VI,  indictione  IIII,  anno  Domini  nostri  Rodberti  régis  XX°, 
vero  kalendarum  maiarum.  Ego  itaque  Rainoldus  gratia  Dei 
Parisiensis  episcopi,  Burcardi  invictissimi  comitis  filius,  nostro 
sigillo  muniri  jussi  (2). 

Archiva  nationales,  K.  18,  n°  2a,  original.  —  Table  des  Diplômes,  t.  î, 
p.  515.  -  Inventaires  et  documents.  Monuments  historiques,  carton  des  Rois, 
n°  247,  p.  156,  par  Tardif. 

(1)  Cette  charte  est  intéressante  par  le  nombre  des  officiers  de  la  cour  du 
comte  et  la  désignation  de  leurs  fonctions.  —  Ce  privilège  d'ailleurs. ne  com- 
porte aucune  limite  vis-à-vis  des  possessions  du  comte,  et  pouvait  s'étendre 
même  au  Vendômois. 

(2)  Nous  devons  signaler  ici  quelques  autres  actes  délivrés  par  Bouchard, 
1°  Le  19  avril  998,  le  roi  Robert  confirmait  les  donations  des  villages  de  Neuilly 
Noisy,  Lisses,  Courceaux  et  Sceaux,  à  l'abbaye  deSaint-Maur-des-Fossés  par 
le  comte  Bouchard  et  son  fils  Rainauld,  évèque  de  Paris  «  Venerabilis 
sanctae  Parisiensis  aecclesiae  episcopus  nomine  Rainoldus  et  pater  ejus  Deo 
amabilis  cornes,  nomine  Burchardus  i.  (Archives  Nationales,  K.  18  n.  2'.  — 
Tardif,  Monuments  historiques,  n*  241,  p.  151.) 

Cette  donation  fut  confirmée  le  26  octobre  1000  a  quam  de  beneficio  Bur- 
chardi  comitis  et  filii  ejus  honore  pontificali  prelucentis  Rainaldi  tenent  » 
{Archives  Nationales,  K,  n°  25.  —  Tardif,  ibidem,  n?  242,  p.  152). 

Le  18  mai  1029,  le  roi  Robert  confirmait  la  donation  de  différents  biens 
situés  près  du  château  de  Corbeil  qui  avaient  été  donnés  par  le  comte  Bou- 
chard :  «  Venerabilis  cornes  nomine  Burchardus  »  (Tardif,  ibidem  n0  259. 
f.  162).  Enfin  en  1058,  le  roi  Henri  1"  concédait  à  Guillaume  de  Corbeil  les 
droits  qu'avait  le  comte  Bouchard  sur  les  possessionsMe  l'abbaye  :  a  ea- 
que  quondam  bone  memorie  cornes  Burchardus  nomine  habere  videbatur... 
jam  dictus  cornes  Burchardus  nil  aliud  habuit  neque  tenuit  ni  si  ut  provi- 
dentiam  atque  defensionem  ad  versus  hostes...  atque  pervasores  prediorum 
ipsius  loci  haberet,  et  ut  ipsum  locum  sublimare  atque  ditare  terrarum 


CdARTES   VENDOllOISKS  \i 


XXIX 

1007-1016 

Fulbert,    évêque  de   Chartres,   requiert  son  droit  féodal 

sur  le  château  de  Vendôme. 

Ad  R.  nobilem  quemdam  virum. 

Postulat  (1)  ut  sibi  reddat  quœ  homo  ligius  débet  domino  suo. 

Noto  notus.  R  (2)  Fulbertus.  Hœc  a  vobis  exigo,securitatem  de 
mea  vita  et  membris,  et  terra  quam  habeo  (3)  ve)  per  vestrum 
consilium  acquiram  ;  de  auxilio  vestro  contra  omnes  homines 

suarum  beneficiis  atque  possession)  bus  liceret  »  (Tardif,  ibidem,  n°272,p.!69). 

2*  La  même  année  998  ou  999,  Bouchard  donnait  à  l'abbaye  de  Saint- Valéry- 
sur-Somme  des  fermes,  des  moulins  et  des  redevances  seigneuriales  dans  le 
Ponthieu  :  c  Ego  Burcardus  a  progenitoribus  olim  nuncupatus  »  L'acte*  est 
daté  de  Compiègne  et  signé  par  le  roi  Robert  :  «  Signum  Roberti  régis, 
S.  Burcardi  comitis  qui  hanc  cartulam  fieri  jussit.  »  {Bibl.  Nationale,  mss. 
12704,  f»  152  v*.  —  Mabillon,  Annales  Bénédictines,  IV,  693.) 

On  sait  que  Bouchard  avait  reçu  de  Hugues  Capet  le  commandement 
d'une  armée  contre  Arnoul,  comte  de  Flandres,  et  lui  avait  fait  restituer  la 
châsse  de  Valéry,  qu'il  rapporta  sur  ses  épaules,  aidé  d'Orland,  vicomte 
deVtmeu,  au  monastère  de  Leuck.  (Petigny,  Histoire  do  Vendômois,  p.  209. 
Bourel  de  la  Roncière,  Vie  de  Bouchard  le  Vénérable,  XI)  Bouchard  tenait 
ces  fiefs  du  titre  de  sa  mère,  d'après  M.  de  Pétigny. 

Deux  autres  chartes  sans  date,  mais  entre  991  et  1004,  énoncent  1*  le  don 
de  la  chapeIleSaint-Ouen,prèsTours,àMarmoutierpar  le  comte  Bouchard  : 
c  fidelissimus  cornes  Burcardus  illiusque  filius  Parisiorum  antistes.  »  {Bi- 
bliothèque Nationale,  Housseau,  I,  n°  151.  Historiens  des  Gaules,  X,  584),  2* 
et  la  confirmation  par  le  comte  Bouchard  des  donations  faites  à  Saint- 
Guenaud,  par  un  comte  nommé  Haimon.  «  Ego  Burcardus,  cornes  Corbor- 
lensis.  »  (Bibliothèque  Nationale.  K.  19,  n»  P3. —  Tardif,  Monuments  Histori- 
ques, n*  253,  p.  160). 

(1)  Rara  et  eximia  de  feudis  lectori  offeruntur  in  hac  et  in  sequenti  épis- 
tola  (se.  Guntario  et  pluribus  aliis). 

(2)  R.  désigne  ici  Renaud,  évèque  de  Paris  et  comte  de  Vendôme  (1007  ou 
1012  à  1016),  Pétigny,  p.  154.  L'Art  de  vérifier  les  dates  dit  que  celui  à  qui  écrit 
Fulbert  parait  être  un  vicomte  ou  châtelain  de  Vendôme,  et  il  résulte  de  la 
lettre  que  les  évéques  de  Chartres  étaient  autrefois  suzerains  de  ce  château. 

Dom  Bouquet  de  son  côté  ne  parait  pas  croire  qu'il  s'agisse  de  Renaud, 
car  il  intitule  cette  lettre  :  «  Ad  R.  nobilem  quemdam  virum.  » 

Fulbert,  évèque  de  Chartres  de  1007  à  1029.  —  Rainaud,  évêque  de  Paris, 
992  à  1016  (Note  de  M.  Charles  Bouchet). 

(3;  Habes.  Bibl.  des  Pères, 


42  CHARTES   VENDOMOISÈS 

salva  fidelitate  Roberti  :  de  receptu  (1)  Vindocini  castri  ad  meum 
usum  et  meorum  fidelium,  qui  vobis  assecurabunt  illud,  com- 
mendationem  vestrorum  militum,  qui  de  nostro  casamento  (2) 
beneficium  tenent,  salva  fidelitate  vestra,  justitiam  de  querimo- 
nia  Sanctionis  et  Huberti,  et  de  querimoniis  canonicorum  ecclesiœ 
nostrae,  et  de  legibus  atriorum  nostrorum,  si  haec  facere  vultis, 
paratus  sum  conventiooem  quam  vobiscum  inii,  observare  :  si 
non  vultis,  nolite  me  itinere  fatigare.  Valete. 

Recueil  des  Historiens  des  Gaules,  t.  x,  p.  447.  —  M  igné,  Patrologie 
latine,  vol.  141,  col.  204,  epist.  vi. 

Biblioth.  des  Pères,  edit.  de  Marg.  de  Bigne,  Lyon,  1677,  t.  xvur, 
p.  8,  epist.  vi. 

Art  de  vérifier  les  date*,  t.  II,  p.  809. 


XXX 

1008 

Fulbert,  évique  de  Chartres,  mande  à  ses  vassaux,  entr  autres  à 
Pouchard ,  comte  de  Vendôme,  de  faire  aveu  jjour  son  fief,  sous 
menace  d'anathême  pour  le  château  de  Vendôme  et  le  Vcn- 
domois. 

Ad  omnes  qui   tenent  casamentum    S.  Marie   Carnotensis, 

QUIBUSDAM     HOMINIBUS     SUIS     MINITATUR     ANATHEMA     NI     CITO 
VENEIUNT   DE   SUA   SERVITUTE   RATIONEM   REDD1TURI. 

Fulbertus  Dei  gratia  episcopus,  Guntario  Huberto  vicecoaûti, 
Rogerro,  Bucardo,  Hugoni  filio  Hugonis,  Ottredo,  Hamelino, 
Hugoni  filio  Herbrandi,  et  uxori  Guismandi  et  omnibus  illis  qui 
tenent  (3)  casamentum  sanctae  Mariœ  Carnotensis  ecclesiœ  per 
donum  Reginaldi  episcopi  (4).  Voco  vos  et  admoneo  ex  parte 

(1)  Receptus  :  obligatio  vassalli  quà  teneturdominum  suum  in  suo  castro 
recipere,  si  eo  egeat,  ad  bella  vel  negotia  sua.  (Du  Cange.) 

(2)  CAâ&mentum,  inquit  Carolus  de  Villiers,  oritur  a  nomine  casa  ;  aride 
casâtes,  servi  et  domeatici.  Casamentum,  domus  rustica,  Gali.  terme  ;  at  hic 
casamenti  nomine  intelligendum  est  feudum  quoda  casa  dominica  dependet. 

(3)  Id  est  beneficium  seu  feudum  ;  ita  est  ut  supra  laudati  homines  casât i 
totidem  fuerint  nobiles  viri  aut  milites  in  vicinia  Vindocinensi. 

(4)  Cum  nullus  Reginaldus  ante  1189  occurrat  cataiogo  episcopotum  Car- 


CHARTES  VENDOMOISES  43 

Dei  et  sanctœ  Mariée  et  nostra,  ut  infra  proximum  Pascha  ve- 
niatis  ad  nos,  aut  nostrum  servitium  facere,  aut  de  vestris  casa- 
mentis  legitimam  rationem  reddere.  Quod  si  non  feceritis,  ex- 
communicabo  vos  propter  contumeliam  vestram  et  interdicam 
ut  non  audiatis  divinum  officium,  nec  vivi  recipiatis  communio- 
nem,  neque  mortui  sepulturam.  Quin  etiam  castellum  Vindoci- 
nium  et  territorium  ejus  anathematizabo,  ut  in  eis  divinum  offi- 
cium  non  celebretur,  neque  mortuus  sepeliatur.  Postea  vero 
ipsa  casamenta  quœ  tenetis  aut  uni  aut  pluribus  dabo,  ultra 
etiam  vobiscum  de  illis  non  concordabo.  Deus  vos  convertat, 
filii  mei. 

Recueil  des  Historiens  des  Gaules,  t.  x,  p.  447. 

Migne,  Patrologie  Latine,  vol.  141,  col.  216,  epist.  x,  al.  xix, 


XXX 

1007 

Charte  d'Eudes,  comte  de  Tours,  de  Blois  accordant  la  liberté 
à  Herbert  pour  rentrer  dans  les  ordres,  par  atte  passé  à 
Vendôme. 

Quiquis  in  nomine  sanctae  et  individuœ  Trinitatis  karitate 
compunctus  aliquamex  servili  familia  a  jugo  servitutis  ad  hono- 
rent libertatis  accedere  permiserit,  pro  certo  confidat  se  in  die 
novissima  perpétua  et  celesti  libertate  donari.  Quod  ego  quidem 
Odo,  gratia  Dei  cornes,  mente  pertractans,  favente  ac  deprecante 
fideli  roeo  Gérard o,  quendam  famulum  nomine  Heribertum,  ex 
familia  sancti  Anani  ortum,  ad  sacros  ordines  promovendum 
propter  amorem  Dei  facio  liberum,  sitque  ab  hodie  liber  ac  si 
ab  ingenuis  parentibus   fuisset   genitus,  habeat  vias  quadrati 


notensium,  suspicatur  D.  de  Foncemagne  hanc  epistolam,  quœ  aliunde  non 
legebatur  in  Mss.  codice  Chesniaco,  Fulberti  non  esse.  Addit  tamen  eru- 
ditus  vir,  librarium  forte,  cum  litteram  R.  nude  scriptam  reperisset  insuo 
exemplari,  hic  errasse  excubendo  Reginaldum  loco  Ragenfredi,  qui  Carno- 
tis  sedebat  anno  954. 


44  CHARTES    VENDOMOISES 

orbis  apertas,  nqllo  contradicente ,  et  ut  haec  libertatis  carta 
firma  sit  manu  propria  subter  eam  firmavi. 

Signum  Odonis  comitis  qui  hanc  firmavit  cartulam.  S. 
Gerardi,  S.  Alberici,  S.  Rotgeri,  S.  Gilduini,  S.  Gualcherii,  S. 
Adelonis,  S.  Radgenarii,  S.  Gaufridi,  S  Huberti,  S.  Gaufredi, 
S.  Galterii. 

Actum  Vindocino  Castro,  anno  XX  régnante  rege  Rotberto. 

Yivianus  signator  scripsit. 

■ 

Bibliolh.  Nat.  Dom  Housseau,  II1  n°  370.  —  Liber  De  Servi*  Majoris 
Monasterii,  n°  XIII. 


XXXI 

1012-1016. 

Hugues,  comte  du  Maine,  approuve  les  donations  faites  à  Saint' 
Vincent  du  Mans,  par  Hugues  Doubleau,  à  Tuffé  et  à  Mondou- 
bleau. 

de  confirmatione  tufiaci  confirmata  a  comite 

Cenomanensi. 

Cum  nullus  mortalium  hoc  in  seculo  vacillantis  sapiat  se  esse 
ita  perpétue  stabilitum,  ut  non  ad  futurum  perveniat  judicium, 
oportet,  ut  quamdiu  vita  cornes  fuerit,  se  tam  perornet  operibus 
bonis,  ne  post  aditum  vite,  penas  inferni  cognoscat  imminere 

(1)  M.  Grandmaison,  éditeur  du  De  Servis,  fait  commencer  le  règne  de 
Robert  II  en  987,  988  ou  989  et  date  cette  charte  de  1007,  1008  ou  1009. 
D.  Housseau,  la  date  de  1016.  —  Deux  autres  actes  d'affranchissement  eurent 
lieu  également  à  Vendôme,  l'un  en  faveur  d'un  autre  serf  du  chapitre  de 
Saint-Aignan,  Seherîus,  parle  même  comte  Eudes,  mais  la  42*  année  du  roi 
Robert,  c'est-à-dire  de  1029, 1090  ou  1031.  (De  Servis,  n°  L)  ;  le 2%  Tannée  35*  du 
roi  Robert,  soit  entre  1022  et  1024,  par  Foulques  Nerra.  L'archevêque 
de  Tours,  Arnoul,  assistait  au  premier  acte,  et  Hubert,  évèque  d'Angers 
assistait  ouidvui. 

Nous  laissons  aux  historiens  Vendômois  le  soin  d'élucider  les  motifs  de 
la  présence  de  ces  illustres  personnages  à  Vendôme  ;  «  Actum  Vendocini 
Castro  ». 


CHARTES  VENDOMOISES  45 

sibi.  Quapropter  ego  in  Dei  nomine  Hugo,  Cenomannensis 
cornes,  quia  tanta  totque  futura  timeo  tormenta,  nolo  recusare, 
sed  magnanimo  (sic)  cupio  confirmare  ea  que  de  nostris  sancto- 
rum  basilicis  video  concedere,  quatinus  bec  predicta  penarum 
tormenta  vitare  possim  etcum  sanctis  in  eterna  requie  féliciter 
permanere. 

Ergo  notum  esse  volo  omnibus  sancte  Dei  ecclesie  fidelibus, 
tam  futuris  quam  presentibus,  quod  quidam  de  meis  confide- 
libus,  videlicet  Hugo,  nostram  adiens  presentiam,  postulans 
sibi  fieri  precepti  mei  firmitatem  in  sancte  Marie  matris  Domini 
ecclesie  dotem,  in  comitatu  Cenomannensi,  in  vico  qui  vocatur 
Tufiacus,  super  fluvium  Korona,  de  terris  quas  de  nostro  tenet 
beneficio,  ut  laventur  ejus  crimina  et  regni  celestis  ei  aperiatur 
janua;  me  ergo  fa  vente,  et  nullo  modo  contradicente,  présentât 
nobis  ipse  Hugo,  fidelis  noster,  quendam  monachum,  nomine 
Hermentum,  virum  bonum  et  sagaciter  instructum,  cupiens  eum 
ad  ordinem  abbatîs  benedicendum,  per  meam  jussionem  et 
domni  Avesgaudi  episcopi  seu  per  deprecationem  domni  abbatis 
Ingelbaudi  et  omnis  congregationis  ejus,  obsecrans  ut  omnibus 
diebus,  quamdiu  communitas  permanserit  in  eodem  loco,  abbas 
habeatur,  qui  regulariter  vitam  ducat  et  ipsum  locum  diligenter 
in  s  t  ruât,  et  gregem  sibi  commissum  regere  sciât.  Concedit  nam- 
que  ad  usus  fratrum  totam  villam  Tufiacum  cum  ecclesia,  et  de- 
cimam  et  unam  capellam  ad  ipsam  pertinentem,  et  mercatum 
totum  et  terram  in  ipsa  villa  ad  duas  carrucas,  molendinos  duos 
super  fluvium  Korona  et  super  Idoneam  unum,  de  pratis  arpen- 
nos  V  super  Korona,  et  super  fluvium  Bunionem  arpennos  VIII, 
de  vineis  quoque  arpennos  IV",  et  in  Monte  Dublello  arpennos 
III,  et  pastum  ad  porc  os,  qui  erunt  in  monachorum  dominio  et 
terram  Girodii,  et  unum  masnilum  qui  dicitur  Ramada,  cum 
hospitibus  V,  et  terram  ad  unam  carudam,  et  silvam  que  voca- 
tur Bolbiez,  de  beneficis  Wauterii,  et  terram  Àscelini,  et  terram 
Warnerii,  que  est  prope  monasterium,  ad  Uienum  unum  mo- 
lendinum,  ea  ratione  ut  mérita  sancte  Dei  genitricis  Marie,  et 
sancti  Pétri  apostolorum  principis,  nec  non  et  omnium  sancto- 
rum  orent  apud  pium  judicem  dominum  nostrum  Jesum  Chris- 


46  CHARTES  VENDOMOISKS 

tum,  ut  îpse  in  diem  judicii,  de  suis  et  de  nostris  peccatis  mi* 
sereri  dignatus  sit.  Contesta  m  us  ergo  omnibus  et  prohibemus. 
per  nomen  Domini  et  virtutem  ejus  et  per  mérita  sancte  Marie 
et  omnium  sanctorum,  qui  ab  initio  mundi  Deo  placuerunt,  ut 
nullus  nunc  aut  in  posterum,  livoris  aut  cupiditatis  molimine 
irretitus  infrigerit  aut  calumpniari  présumât  hanc  nostre  tradi- 
tionis  firmitatem.  Quod  si  quispiam  egerit  aut  temptaverit,  iram 
Dèi  omnipotentis  habeat  et  sanctorum  omnium  ejus  iram  incur- 
rat,  et  sit  perpetualiter  alienus  a  consortio  sanctorum,  et  hères 
incendii  iûfernorum  recipiatur.  Sit  cum  diabolo  et  sociis  ejus 
missus  in  stagnum  incendio  dimersus  ibique  fine  tenus  pereat  in 
secula  seculorum,  amen. 

S.  Benedicti  VIII  pape  f. 

S.  Hugonis  Cenomannensis  civitatis  comitis  f. 

S.  Avesgaudi  epi  ipsius  civitatis  f. 

S.  domni  Ingelbaudi,  abbatis  Su  Pétri  civitatis  f. 

S.  Sesgualoni,  abbatis  monril  Stl  Launomari  f . 

S.  Genesii,  abbis  monril  S11  Karileffi  f. 

S.  Durandi,  abbis  mon  ri  i  S*  Marie  f. 

S.  Radulfi  ipsius  civitatis  vicecomitis  f . 

S.  Herberti  ipsius  civitatis  thesaurarii  f. 

S.  Willelmi  decani  ipsius  civitatis  f . 

S.  Willelmi  laici  f . 
S.  Yvonis  ejus  fratris. 

S.  Hugonis  ipsius  militis  qui  hoc  preceptum  fie  rit  jussit  {-. 

S.  Hugonis  filii  ejus  f. 

S.  Haimonis  f . 

S.  Haimonis  desuper  litus  -f. 

D.  Marténe,  Amplissima  CollecLio,  I,  col,  373.—  Cartulaire  de  Saint-  Vincent 
du  Mans,  n°  186,  f°.  116. 


CHARTES  VEND0M01SE5  47 


XXXII 

Vers  1016 

Hugues  de  Chaumont  et  Àimery  de  Curron  «  cum  uno  pari- 
ter  accensi  desiderio  videndi  sepulchrum  Domini  Hîe- 
rosolimam  relient  proficisci  »,  donnent  à  V abbaye  dePont- 
levoy  les  églises  de  Notre-Dame  et  de  Saint-Florentin,  près 
iTAmboise  :  «  Testis  :  Gualterius  de  Lavarzino  ».  — 
Cette  donation  fut  ensuite  approuvée  par  Foulques  Nerra  et 
son  fils  Geoffroy  Martel  : 

&  Igitur  ne  per  succedentia  tempora  quilibet  aiiquid  mali- 
gnum  contra  nos  moliri  valeret,  pari  ter  que  omnimodis  cupientes 
obstruere  os  loquentium  iniqua,  comitem  Andegavensem  Fulco- 
nem  filiumque  ejus  Gaufridam,  Turonis  constitutos,  adivimus, 
cartamque  istam  eis  obtulimus,  qui  rogatu  suprascriptorum  vi. 
rorum  nobilium,  Hugonis  videlicet  Calvimontis  domini  et  Hai- 
merici  de  Currun,  aliorumque  circumstantium  concesserunt  Deo 
ac  ecclesie  Pontileviensi,  in  honore  virginis  Marie  conseerate  et 
fratribus  die  noctuque  inibi  Deo  famulantibus  ecclesiam  supra- 
dictam  sancte  Marie  sanctique  Florentini,  apud  Ambaziacum 
sitam,  cum  omnibus  ad  eamdem  ecclesiam  pertinentibus,  et  ut 
amplius  fixum  ratumque  maneret  quod  fecerant,  presentem  car- 
tam  signo  crucis  roboravit  ac  nobilibus  virrs  qui  présentes  ade* 
rant  pari  modo  roborandam  tradiderunt,  ea  tamen  conditione 
ista  fecerunt  ut  singulis  ebdomadibus,  secunda  videlicet  feria 
missa  una  pro  animabus  Gaufridi  atque  Fulconis  comitum  et 
omnium  qui  in  Pontileviensi  prelio  ceciderunt  (1)  in  eodem  cœ- 
nobio  Pontileviensi  caneretur,  unus  quoque  pauper  in  ipsius  ec- 
clesie elemosina  perpetuo  curaretur.  Huius  concessionis  et  con- 
firmationis  ex  parte  Fulconis  comitis  et  filii  ejus  Gaufridi  testes 
sunt  :  Gaufridus    Fulcbradi,  dapifer  comitis    et    Sigebrannus 

(1)  Le  combat  de  Pontlevoy  entre  Eudes  4e  Blois  et  Foulques  Nerra  eut 
Ueu  le  6  juillet  IGtô. 


48  CHARTES   VFNDOMOISES 

cornes  stabuli,  Petrus  Rubiscalis,  Harduinus  Malumminat, 
Gaufridus  Eupallus,  Odo  de  Sancto-Michaele,  Gaufridus  Paga- 
nus,  Robertus  de  Belismo,  Girardus  Paganus. 

t  t 

S.  Fulconis  comitis  S.  Gaufridi  comitis 

Fulco  Gratin,  Richardus  de  Sancto  Quintino. 

Ex  parte  B.  Marie  et  monachorum  :  Hugo  de  Calvo  Monte  et 
Haimericus  Currum,  Mauritius  Erschirpellus,  Galterius  de  La- 
varzino,  Cesarius,  Josbertus  prepositus,  Stephanus  de  Bello- 
Loco,  Wicherius  Ludovici,  Fulcodius  de  Vallibus,  Radulphus 
Gui  af ru  s,  Gualterius  Mala  Pallia,  Odo  m°,  Albericus  m0,  Gaufri- 
dus Inférai  m°. 

Cartalaire  ma.  de  Pontlevoy,  ch,  n°  VI. 


XXXIII 
10291031 

Eudes,  comte  de  Chartres,  confirme  la  donation  de  biens  faite 
par  Hugues  Doubleau,  à  Véglise  Notre-Dame  de  Mondoubleau, 
que  ce  dernier  venait  de  fonder  et  qu'il  plaçait  sous  l'obéis- 
sance de  V abbaye  de  Tuffé. 

DE  FUNDATIONE   ECCLESI^E   BEATjE  MARhE   DE  MoNTE-DuRELLl   ET 

» 

EJUS   ABBATIiE  TUFFIACENSI   SUBJECTIONE. 

Cum  dubia  et  fragilis  inter  incertos  casus  vita  mortalium  ver- 
setur  hominum,  rationabilitate  qua  ceteris  praeeminent  anima- 
libus,  oportet  unumquemque  sollicite  perpendere,  per  dévia 
peccatorum  suorum,  quam  longe  a  Deo  discesserit,  deinde  recti 
itineris  tramitem  studiose  perquirere,  cujus  ducatu  ad  viam 
quae  veritas  pariter  et  vita  est,  valeat  pervenire.  Nec  débet 
quisquam  œstimare  aliquid  boni  aut  a  se  fieri,  aut  a  se  posse 
habere,  sed  potius  ab  illo  summo  bono  quod  Deus  est,  qui  et 
voluntatem  simul  et  facultatem  contulit  operandi,  se  credat 
accipere.  Débet  etiam  unusquisque  desiderium  suum  et  cogita- 


CHARTES   VENDOMOISES  49 

tum  non  in  caducis  rébus  et  subito  prœtereuntibus  leviter  cons- 
•  tituere,  sed  in  Domino  qui  scit  quibus  humanum  genus  indiget, 
spem  suam  firmiter  collocare.  Est  prœterea  perutile  unumquem- 
que  altius  bona  quae  recta  fiunt  voluntate  ex  animo  diligere, 
atque  ut  perficiantur,  prout  vires  suppetunt  auxilium  prœbere. 
Et  haec  omnia  non  ad  humanam  gloriam,  vel  popularem  favo- 
rem,  sed  pro  œternae  renumerationis  emolumento,  quicumque 
facere  studuerit,  ab  ipso  Domino  Deo,  qui  reddet  unicuique  se- 
cundum  ejus  opus,  cum  majestate  in  sua  venerit,  sciât  sibi  éx 
integro  récompensa  ri.  Hujus  rei  gratia  ego  Odo,  Carnotensis 
civitatis  cornes  (1),  notum  fieri  volo  cunctis  catholicae  fidei  cul- 
toribus,  tam  prœsentibus  quam  futuris,  quoniam  accessit  ante 
nostram  humilem  praesentiam  quidam  fidelium  nostrorum  Hu- 
go, scilicet  cognomento  Dubellus,  reverenter  postulans  corrobo- 
rari  nostra  auctoritate  prœsens  testamentum  de  rébus  a  se 
collatis  ecciesiœ,  quam  in  honore  sanctae  Dei  genitricis  et  vir- 
ginis  Mariae,  consilio  venerandae  memoriae  Fulberti,  Carnotenœ 
urbis  episcop:,  pro  redemtione  animarum,  suae  videlicet  etfilio- 
rum  suorum,  hoc  est  Hugonis  archidiaconi,  atque  Odonis,  nec 
non  etHervei,  in  proprio  Castro  quod  ab  ipsius  cognomine  Mons 
Dublelli  vocatur,  iaudabili  studio  construxerat.  Cujus  postu- 
lation!, ut  decebat,  animo  volenti  assentientes,  manu  propria 
illud  roborandum  tradidimus.  Tribuit  igitur  prœfatus  Hugo  cle- 
ricis  in  jam  dicta  ecclesia,  sub  nomine  canonicali  Deo  servien- 
tibus,  per  consensum  et  voluntatem  Gisleberti  et  Elgaudi  ejus 
filii,  quorum  dono  ex  nostro  possidebat  beneficio,  VI  hospites, 
quatuor  in  villa  quee  vocatur  Ivez,  et  duos  ante  ecclesiam  Sancti 
démentis,  et  in  eodem  loco  duas  medieturas,  unam  cum  tribus 
arpennis  pratorum,  alteram  cum  quatuor.  In  ipsa  quoque  terra 

(1)  Eudes  III,  comte  de  Blois,  de  Tours  et  de  Chartres,  en  999  enleva 
Melun  à  Bouchard,  comte  de  Paris,  de  Vendôme  et  de  Corbeil  par  la  tra- 
hison de%authier,  châtelain  de  la  place.  Bouchard  peu  de  temps  après  la 
reprit  avec  le  secours  du  roi,  et  tailla  son  armée  en  pièces.  Le  même 
Eudes  fut  battu  à  Pontlevojr  en  101G  par  Foulques  Nerra.  Ch.  Bouchet.  — 
Le  Car  tu  la  ire  de  Saint- Vincent  publie  aussi  une  note  pour  proposer  cette 
même  date;  mais  il  fait  remarquer  qu'une  première  donation  avait  été  faite 
du  temps  de  Fulbert,  évéque  do  Chartres,  par  conséquent  vers  1015,  comme 
l'insinue  aussi  la  confirmation  du  comte  du  Maine,  Hugues. 

7 


50  CHARTES  VENDOMOiSES 

unum  molendinum  in  dominio  et  censum  de  tribus  molendinis 
et  duos  vinearum  arpennos  et  dimidium  solvente  censu,  et  in 
loco  qui  vocatur  Gelroim  aliam  medieturam.  Alibi  apud  Muse* 
laium  de  quatuor  carrucis  decimam,  et  de  hominibus  qui  lo- 
cum  incolunt,  sepulturam  et  panem  et  candelam,  et  apud  vil- 
lam  vocabulo  Braiz  duos  arpennos  de  vineis.  Unum  etiam  ca- 
ballarium  eu  m  omni  bénéficie  suo,  in  villa  quœ  vocatur  Ardun. 
Ecclesiam  vero  illam  cui  heec  contulit,  cum  ipsis  clericis  com- 
misit  potestati  abbatum  Tuffiacensis  loci,  qui  olim  ab  ipso 
Hugone  in  pristinum  statu  m,  quo  per  annos  multos  caruit,  res- 
titutum  fuerat.  Eo  videlicet  modo  ut  tanquam  membrum  eadem 
ecciesia  praedicto  loco  Tuffiacensi  adhœreat  et  clerici  ipsius 
ecclesiœ  a  nulla  sœculari  persona  pro  ullo  judicentur  excessu, 
sed  a  praedicti  loci  abbate  regulariter  corripiantur.  In  ejus  quo- 
que  obsequium  semper  sint  parati,  et  obeunte  eorum  quolibet, 
ab  eo  qui  in  canonicali  statu  obeunti  successerit,  ipse  X  solidos 
accipiat.  Omnes  ergo  qui  saepedictœ  ecclesiœ  bona  rébus  pro- 
pres adereverint  gloriosissimae  Dei  genitricis  Mariae,  atque  om- 
nium sanctorum  orationibus  a  peccatorum  suorum  allevientur 
onere,  et  benedictionem  quœ  sanctis  omnibus  repromissa  est, 
a  Deo  œterna  possideant  hereditate.  Et  quicumque  aliquid  ex 
bis  quœ  per  presentis  cartœ  donationem  Hugo  et  filii  ejus  ipsi 
contulerunt,  calumniose  aut  violenter  auferre  prœsumserit,  Dei 
omnipotentis  et  omnium  sanctorum  offensam  incurrens,  atque 
a  Christianorum  sequestratus  consortio,  proditoris  Jude  ac 
Simonis  magi,  Juliani  quoque  apostatœ  de  terra  viventium 
exempta  cruciandus  perpetuo  igni  cum  diabolo  ejusque  minis- 
tris.  Signum  Odonis  comitis  f,  Signum  Gaufridi  vicecomitis, 
S.  Hugonis  Dublelli,  S.  Hugonis  archidiaconi,  S.  Hervei  filii 
Hugonis,  S.  Gisleberti,  S.  Elgaudi,  Signum  Odonis  archidiaconi, 
f ,  S.  Odonis  decani,  S.  Vulgrini  grammatici,  S.  Bucchardi, 
S.  Hugonis  filii  Gripponis,  S.  Anastasii,  S  Hilberti,  S.IDdonis 
Muscaritas,  S.  Ursionis,  S.  Gradulfi,  S.  alterius  Gradulfi,  S. 
Alberti,  S.  Drogonis,  S.  Rainardi,  S.  Hugonis  filii  Raimonis, 
S.  Humbaldi,  Sig.  Hermandi,  S.  Roscelini,  S.  Mannelini  f. 
Nomina  canonicorum Montis Dublelli:  Harduinus,Odricus,Theo- 


CHARTES   VENDOMOISES  51 

dencus,  Girardus,  Goscelinus.  Factum  est  hoc  testamentum  ab 
Ermenteo  abbate,  datum  autem  in  Castro  Montis  Dublelli,  ré- 
gnante Roberto,  rege  Francorum,  féliciter. 

D.  Martène:  Anecdotorum...  amplissima  collée lio,  t.  1er,  p.  375.  Publiée 
en  partie  par  Ch.  Bouchet.  Bulletin  de  la  Société  Arch.  du  Vendômois, 
1873,  p.  84. 

XXXIV 

1042-1044. 

Ermentrude,  femme  de  Nivelon  de  Fréteval,  avait  donné  à 
V abbaye  de  Saint-Père,  V église  de  Saint-Lubin  des  Vignes,  près 
Chartres.  Après  la  mort  de  sa  femme,  Nivelon  ri  exécuta  pas 
ses  volontés,  mais  sur  le  point  de  mourir  et  devenu  moine,  il 
chargea  son  fils  Payen  d'en  faire  la  restitution.  Celui-ci,  tué  en 
voulant  reprendre  le  château  de  Fréteval  sur  Geoffroy  Martel, 
son  frère  Foucher,  accomplit  cet  acte  de  justice. 

Ad  meridiem  quidem  (urbis  Carnotensis)  est  quœdam  ecclesia 
inter  vineas,  in  honore  sancti  Leobini  constructa,  quœ  olim 
fuisse  abbatia  dinoscitur,  quam  œcclesiam  matrona  quœdam 
Ermentrudis  no  mine,  uxor  Nivelonis,  voto  sancto  Petro  dimisit 
moriens  pro  anima  sua,  cum  terris  ac  decimis  pertinentibus  ad 
ipsam  œcclesiam  ;  datis  viro  suo,  pro  consensu,  monilibus  suis 
et  armillis  aureis  ;  erat  enim  œcclesia  ex  patrimonio  suo.  Cum 
vero  viam  universœ  carnis  abisset,  vir  ejus,  petitione  conjugis 
postposita,  atque  suœ  promissionis  oblitus,  omnia  suis  usibus 
retinere  maluit,  et  quamdiu  mundanis  rébus  uti  potuit,  nun- 
quam  resipuit.  Verum  cum  se  videret  ad  extrema  duci,  mona- 
chus  in  cœnobio  sancti  Pétri  effici  voluit  ;  quod  autem  sanus 
facere  noluit,  cassa  petitione  filiis  suis  (filio  suo)  facere  monuit. 
Quo  mortuo,  filius  ejus  Paganus,  modico  tempore  patris  bene- 
ficio  fungitur  ;  nam  cum  debellaret  castrum  quod  vocitatur 
Fracta  vallis,  patri  a  Gaufrido  Martello  sublatum  (1),  in  ipso 

(1)  Geoffroy  Martel  s'était  emparé  de  Fréteval  pendant  la  guerre  qu'il  eut 
avec  Thibault,  comte  de  Blois,  entre  1042  et  1044.  Voir  le  Cartulaire  Blésois 
de  Afarmontier,  préface  p.  XXII  et  XXIII. 


52  CHARTES   VENDOMOISES 

çastri  introitu,  ab  hostibus  gladiis  interimitur.  Pro  quo  frater 
ejus  Fulcherius,  jam  clericus,  mundanis  armis  prœcinctus,  secu- 
larem  miliciam  est  secutus.  Cui  venerabilis  abbas  Landricus, 
vota  matris  petitionemque  patris  replicans,  impetravit  ab  eo 
ecclesiam  sancti  Leobini  cum  quibusdam  agripennis  vinearum, 
de  quibus  habemus  censum  et  decimam.  Tune  etiam  censum 
remisit  vinearum  beati  Siemundi,  décima  sola  retenta. 

Cartulairede  Vabbaye  de  Saint-Père  dz  Chartres,  par  Guérard,  p.  25. 


XXXV 

Vers  1050 

Hubert,  fils  d'Avesgaud  de  Vendôme,  vend  à  Marmoutier  un 
colibert  nommé  Pierre  Bonardin,  avec  l'assentiment  de  sa 
femme  et  de  ses  fils. 

De  Petro  Hanard   servo  effecto 

Nosse  debebitis,  si  qui  eritis  posteri  nostri  Majoris  scilicet 
hujus  habitatores  monasterii  sancti  Martini,  Hubertum,  filium 
Avesgaudi  de  Vindocino,  vendidisse  XLV  solidis,  par  manum 
Hildegarii  elemosinarii  monachi  nostri,  sancto  Martino  et  nobis, 
quemdam  sui  juris  colibert um,  Petrum  nomine.  cognomento 
Bonardinum,  filium  Grusberti  vicarii  de  Monte-Laudiaco,  et 
auctorizasse  hoc  uxorem  ejusdem  Huberti  Tescelinam,  et  Gau- 
fredum,  utrorumque  filium  ;  res  quoque  illius  omnes  quas  tune 
habebat,  et  fructum  ex  se  natum  vel  nasciturum,  jam  enim 
Ilsindem  et  Mariam  genuerat,  matremque  suam  vocabulo  En* 
grismam,  ejusdem  precii  quantitate,  cum  eo  pariter  vendidisse, 
Hamelino  fratre  Huberti  et  Bartholomeo  Turonensi  archiepis- 
copo  de  cujus  casamento  Hubertus  eum  tenebat,  favorabilem  ad 
hoc  prœbentibus  assensum.  Qui  colibertus,  ut  a  Deo  vera  me- 
reretur  libertate  donari,  semetipsum  pro  ejus  amore  sancto 
Martino  in  servum  tali  pacto  tradidit,  ut  non  solum  ipse,  verum 
etiam  omnis  ejus  posteritas,  per  succedentia  secula,  abbatibus 
hujus  loci  et   ceteris  fratribus   servili   conditione  subjaceat  et 


CHARTES  VENDOMOISES  58 

famuletur.  Et  ut  hœc  ejus  spontanea  traditio  certior  et  ab  ipso 
facta  appareat,  IIII01*  denarios,  ut  est  consuetudinis,  super  caput 
proprium  posuit,  et  sic  se  Deo  sanctoque  Martino  perpetuo  ser- 
viendum  obtulit.  Acta  sunt  autem  hœc  et  firmata,  sub  domno 
Alberto  abbate  tune  nostro,  testibus  istis  :  Aurando  fratre  ejus- 
dem  coliberti  ;  Firmato  avunculo  ejus,  Stephano  Michale  prepo- 
sito  Huberti  ;  Girardo  armigero  ejus  ;  Adelardo  homine  ejus  ; 
Godefredo  de  Rupibus  ;  Guaniione  filio  Hugonis  Balbi  ;  Gau- 
fredo  filio  Rainaldi  de  Falgeriis  ;  Hilgodo,  Guarnerio  et  Otgerio 
famulis  de  Elemosina  ;  Durando  forestario  ;  Michaele  Rufo  ; 
Thoma  fratre  ejus  ;  Fulcodio  tune  priore  nostro,  qui  IIIIor  de- 
narios quos  colibertus  capiti  proprio  pro  recognitione  imposue- 
rat,  tulit.  Auctoramentum  vero  jam  dictée  Tescelinœ,  uxoris 
Huberti,  quee  pro  hoc  VI  denarios  accepit,  cum  filius  ejus  eadem 
causa  III  acciperet,  factum  est  testibus  istis  :  Gualterio  Helgodi, 
Rotberto  pellitario,  Ainardo  bucherio,  Otgerio  sutore,  Guarino 
de  Balnessa,  Tetberto  fratre  ejus,  Tealdo  piscatore,  Gauberto 
de  Falgerolis,  Stephano  presbitero  de  Monte  Laudiaco.  De  auc- 
toramento  Hamelini,  fratris  Huberti, pro  quo  accepit  VII  solidos  : 
Lisoio  de  Rupibus,  Berengerio  filio  ejus,  Hugone  filio  Tedasii, 
Guillelmo  filio  Al  ce  1  in  i  vicarii  de  Castello-Rainaldi,  Aremberto 
vicario,  Herveo  de  Monedaco,  Otgerio  famulo  de  Elemosina 
Herveo  sartore,  Gualterio  ejus  genero. 

Liber  de  Servis  Maj.  Monasl.  n°  XLII,  p.  41,  sous  la  date  de  1053-1064. 

XXXVI 

Vers  1050. 

Hubert,  fils  d'Avesgaud  de  Vendôme  cède  plusieurs  serfs 

à  Marmoutier. 

De  Rainerio,  Lamberto  mulnerio,  Robeuto  Ferlo, 

servis  Sancti  Martini. 

Rerum  gestarum  noticiam  edax  solet  oblivio  consumere,  et 
temporibus  futuris  preteritorum  obducere  facta  vel  dicta  ;  pro- 
inde,  ne  apud  posteros  priorum  acta  vel  dicta  depereant,  et  ve- 


56  CHARTES  VENDOMOISES 

Scorcellis,  Teelum  nomine,  qui  sacramento  et  judicio  Dei  proba- 
ret  Gundacrium  Guarinum  patrem  eorum  lege  servi  prius 
et  nos  postea  dono  ejus  possedisse.  Quod  cum  ipse  dedi- 
cere  non  posset,  sacramentum  quidem  recepit  sed  judicium  per- 
donavit.  Àt  cum  hoc  modo  parum  se  obtinuisse  cerneret,  vertit 
se  rursus  ad  aliam  calumniam,  et  cœpit  calumniari  pro  ancilla 
Helenam,  matrem  eorum,  quam  Fulbertus  quidam  de  Vindocino, 
cujus  fuerat  juris,  semper  pro  coliberta  habuerat.  Cui  etiam 
calumniae  per  alterum  nostrum  hominem  in  eodem  placito  ob- 
viatum  est,  qui  jurejurando  voluit  approbare  Fulbertum  Hele- 
nam  pro  coliberta  non  pro  ancilla  habuisse.  Quibus  utrisque 
testibus  convictus,  Hamelinus  cessit  tandem  concordie,  et  X  de 
nostro  acceptis  solidis,  omni  dimissa  calumpnia,  Engelricum  et 
et  fratres  ejus  Sancto-Martino  et  nobis  perpetuo  auctorizavit  sub 
his  testibus  qui  interfuere  :  Sirus  de  Lengiacis,  homo  ejus,  Ar- 
chembaldus  prepositus,  Fulbertus  tolonearius,  Rainaldus  de 
Rua  vassalor,  Fulco  filius  Frodonis,  Gaufredus  Ponfola,  Ivio 
de  Vindocino,  Fulbertus  filius  Pétri,  Balduinus  de  Malliaco,  Hil- 
degarius  Caro-Leporis,  Beringerjus  decanus,  Benedictus  Blan- 
cbardus,  Arnulfus  de  Buziaco,  Morinus  famulus,  Guarinus  me- 
dicus  monachus,  qui  placito  affuit,  Adelelmus  de  Vindocino, 
qui  spinas  ad  judicium  calefaciendum  apportavit. 

Liber  de  Servis  Maj.  Mon.  n°  CI,  p.  94,  sous  la  date  de  1038-1084. 

XXXIX 

Vers  1050 

Dreux    de  Montoire,  sa   femme  Maliaud,  ses  fils  et  ses  filles 
donnent  à  Marmoutier  le  colibert  Vital. 

De  vitale  coliberto  quem  donavit  drogo  de  Monte  Aureo. 

Notum  sit  omnibus  sanctee  Dei  ecclesiœ  fidelibus  quod  quidam 
miles,  nomine  Drogo  de  Monte- Aureo,  dédit  sancto  Martino  Ma- 
joris  Monasterii,  medietatem  unius  coliberti  nomine  Vitalis, 
quem  communem  habebat  cum  monachis.  Fecit  autem  hoc  con- 


CHARTES  VENOOMOISES  67 

sensu  et  auctoritate  suae  conjugis  nomine  Mahildis,  ac  filiorum 
suorum  Hugonis  et  Roberti,  filiarumque  Sciciliae,  Eusebiee,  Ma- 
hildis,  Hamelinœ.  Testes  vero  qui  effuerunt  subter  inscripti 
sunt;  S  Drogonis,  S.  Hugonis  et  Rotberti  filiorum  ejus.  S,  Amal- 
rici  de  Blesi,  S.  Guillelmi  de  Rilliaco,  S.  Gualterii  filii  Mathei, 
S.  Odonis  fratrisFulcherii,  S.  Hugonis  filii  Hainrici,  S.  Hugonis 
Chaeberti,  S.  Durandi  hominis  Guascelini,  S.  Rainardi  vicarii. 

Liber  de  Servit  Maj.  Mon.  n°  LXXIV,  p.  71,  sous  la  date  de  1032-1100. 


XL 
1040-1080 

Don  à  Marmoutier  d'un  oolibert  nommé  Guismand  par  le  che- 
valier Guascelin  Bodellc,  sa  femme  Adèle  et  son  fils  Chotard, 
avec  le  consentement  de  Geoffroy  Martel. 

De  Guismando  coliberto 

Notum  fieri  volumus  nostris  suecessoribus  quod  miles  qui* 
dam  de  Castro  Vindocino,  nomine  Guascelinus,  cognomento  Bo- 
dellus,  dédit  Sancto-Martino  Majoris  Monasterii  colibertum 
quendam.  nomine  Guismandum,  cum  parvulo  ejus  filio,  David 
nominato,  et  omni  deinceps  posteritatis  auœ  fructu,acceptis  una 
quidam  vice  XXXU  solidis,  altéra  vero  quinque.  Sed  et  Rotge- 
rius  cognomine  Pjperatura,  eut  Guascelinus  ipsum  Guisman- 
dum dederat,  XXXU  solidorum  intercedente  pretio,  auctorizavit 
eum  sancto  Martino.  Adeladis  quoque  uxor  Guascelini  annuit 
et  Chotardus  filius  Guascelini,  sed  de  alia  uxore,  qui  sex  ob  hoc 
denarios  accepit,  et  Lisuisia  filia  Adeladis,  quœ  etiam  très  prop- 
ter  hoc  auctoraraentum  nummos  accepit.  Cornes  autem  Gaufre  - 
dus,  de  cujus  illum  fœvo  colibertum  tenebat  Guascelinus,  gratis 
buic  dono  pro  libertate  solita  favit,  et  cartam  hanc  quœ  de  hac 
re  script*  est,  coram  çuriae  suas  frequeptia  firmavit,  et  manus 
propriae  caractère  signando  roboravit.  Testes  omnium  quœ  hic 
dicta  sunt,  notitie  huic  subscripti  sunt  :  Constantius  çanonicus 

8 


58  CHARTES  VENDOMOJSES 

Sancti-Georgii,  Drogo  frater  ejus,  Hamelinus  frater  ejus  cleri- 
cus,  David  vicarius,  Fulbertus  telonearius,  Rainaldus  Maàal- 
gius,  Guandelbertus  de  Solomis,  Fulcradus  Clavus  Mortàtis. 
Andréas  prepositus,  Albert  us  talemerarius,  Odolirius  homo 
David  vicarii,  Fulcherius  frater  ipsius  Guismaldi. 

Liber  de  Servit  Uaj.  Mon.,  a-  LXXXIX.  p.  83 

XLI 

1050-1060. 

m 

Le  chevalier  Foucher  et  sa  femme  donnent  à  Marmoutier  pour 
le  repos  de  leur  àmc  un  alleu  à  Hucé,  qu'ils  avaient  acheté 
d'une  nommée  Hermengarde  et  de  son  fils. 

De  Alodo  Ruciaci. 

Interminable  atque  perpetuum  animarum  fore  credimus  emo- 
lumentum,  si  dum  puisque  terra  m  inhabitat,  corporeis  motibus 
pro  augmento  superne  habitationis  et  contemptu  temporalium, 
cumulet  sibi  thesauros  immarcescibiles  indeficientium  divitia- 
rum,  quodque  remanendo  perire  potest  in  hoc  seculo,  in  alimoniis 
pauperum  vel  in  usibus  distribuitur  virorum  Deo  die  noctuque 
servientium.  Idcirco  ego  in  Dei  nomine,  Fulcherius  miles  et 
uxor  mea  Aldeardis  et  filii  nostri  Wulgrinus  et  Fulcherius,  re- 
miniscentes  nostrorum  facinorum  acervitatem,  tradimus  loco 
Sancti-Martini  Majoris-Monasterii  et  monachis  ibidem  Deo 
servientibus,  tam  presentibus  quam  futuris,  quendam  alodum 
juris  nostri,  situm  in  pago  Vindocinense,  in  villa  Rusciaco,  quem 
dato  precio  ex  quadam  femina  Hirmengardi  ac  filio  ejus  Cadilone 
comparavimus  ;  hune  itaque,  pro  remedio  animarum  nostrarum 
et  salute  corporum,  de  nostro  jure  in  dominio  supradicti  lociet 
monachorum  ibidem  Domino  famulantium  transfundimus  cum 
omnibus  que  ad  ipsum  pertinere  videntur,  terris  (1)  videlicet  et 

(1)  Le  CarluUîre  Vendômoit  p.  £26,  de  Marmoutier,  donne  seulement  cette 
première  partie. 


CHARTES    VENDOMOISES  59 

vineis.  Terminatur  autem  de  omni  parte  terra  Landrici  militis. 
Si  autem  aliquis  de  heredibus  vel  proheredibus  nostris  seu  ali- 
qua  intromissa  persona  surrexerit  qui  hanc  donationis  cartulam 
inquietare  presumpserit,  imprimis  iram  Dei  omnipotentis  incur- 
rat,  sanctisque  omnibus  infensus  cum  diabolo  damnatus  pereat 
in  aeternum,  petitioque  ejus  nullum  profectum  suscipiat.  Ut 
autem  haec  concessio  a  nobis  certius  credatur  facta,  manibus 
nostris  affirmavimus  :  Morannus,  Gauscelinus  Bastardus,  Odo 
Ternerius,  Gascelinus,  Gorgeradus,  Rotbertus  Terno,  Gyroius, 
Rotbertus  de  inter  duos  boscos,  Godefredus  de  Lusdo,  Vivian  us 
Gualcerii  filius. 

Bibl.  Nal.  mss.  12878,  f.  89  «  Ex  autographo  ». 


XLII 
1062 


Foucher  de  la  Toury  notable  de  Vendôme,  et  sa  sœur,  veuve 
de  Gilduin  de  Maillé,  donnent  à  Marmoutier,  un  colibert 
nomme  Hugues. 

DE    HUGONE    COL1BERTO,    QUEM    DONAVIT    FuLCHERIUS    DE    TURRE 

ET    ANNES    SOROR  EJUS 

Nosse  debebitis,  si  qui  eritis  posteri  nostri  Majoris  scilicet 
hujus  habitatores  monasterii  Sancti  Martini,  Vindocinensem 
quendam  honoratum,  nomine  Fulcherium  de  Turre,  ejusque 
sororem  vocabulo  Agnen^  Gilduini  de  Malliaco  recens  defuncti 
conjugem,  donasse  sancto  Martino  et  nobis  sub  regimine  nunc 
agentibus  domni  abbatis  Alberti,  anno  ab  incarnatione  Domini 
M0LX°1I°,  colibertum  unum  adolescentulum  videlicet  quendam, 
nomine  Hugonem,  pâtre  Felice  et  Rainilde  matre  progenitum. 
Et  pater  quidem'ipse  ex  libero  génère  descenderat,  sed  eadem 
mater  supradictorum  exititit  colibert  a.  Donaverunt  ergo  nobis 
jam  dictum  filium  ipsorum,  sicut  suae  ditionis  eatenus  fuerat, 
ita  nostrœ  deinceps  cum  sua  omni,  si  qua  unquam  fuerit,  poste- 


60  CHARTE»    VKNDOMOISRS 

ritate  futurum.  Teitibus  iatis  :  Nihardo  de  Ruga-Vassaloria, 
Supplicio  filio  Durandi  Mille-Scuta^  Hainaldo  nepotc  Gilduini, 
Petro  de  Maitriaco  ;  de  famulis  :  Mainardo  cellarario,  Guarne* 
riode  Elemûsina  Guanilone  monacho.  Hugone  monacbo. 

Liber  de  Servis  Maj.  Mon.  n°  LXV1,  p.  64. 

LXIII 
1062 

Robert,  gendre  de  Guinemard  de  Monthodon,  approuve  la  dona- 
tion du  moulin  faite  A  Marmoutier. 

NOTICIA   DE   MOLEND1NO   GuiNEMARI    DE   MoNTE-HuDONIS. 

WlNDOClNUM. 

Notum  fiât  omnibus  veri  Dei  cultoribus  ta  m  futuris  quam 
presentibus  et  nostris  maxime  qui  in  hoc  se  Domino  dicuturi 
(sic)  sunt  loco  successoribus  quod  Robert  us  qui  habebat  uxorem 
etiam  filiam  Guinemari  de  Monte  Hudonis  vendidit  sancto 
Martino  Majoris  Monasterii,  per  manum  Hildeberti  monachi, 
tria  quarteria  molendini  Guinemari  de  Monte  Hudonis,  quod 
tenebat  per  ejus  filiam  quam  acceperat  uxorem,  hoc  ipsa  an- 
nuente,  et  III  arpennos  pratorum,  quorum  duo  pertinent  ad 
molendinum,  solvente  unoquoque  IIII  denarios  de  censu  in  fes- 
tivitate  sancti  Georgii.  Acceperunt  autem  ex  hoc  XXX  solidos 
et  dederunt  quartum  quarterium  in  plegio  et  in  fide  jussoria, 

(1)  Nous  voyons  quelques  autres  personnages  Vendômois  donner  des 
serfs  à  Marmoutier  :  Lancelinus  de  Vindocino,  près  de  mourir  donne  le 
serf  Adelelme,  après  lui  un  nommé  Hilgod,  finit  par  consentir  à  ce  don. 
(Charte  n°  LXX,  1032-1070).  Un  prêtre  de  Vendôme,  Henri,  se  désiste  de  ses 
réclamations  sur  le  colibert  Archambault  le  vacher  (n°  VIII,  1 032-1064'. 
Durand,  meunier  à  Vendôme,  se  dépouille  de  ta  liberté  pour  se  faire  serf  de 
Saint-Martin  (n°  I.VII,  1032-106'*),  Gaudelbert,  après  avoir  voulu  se  sous- 
traire à  la  servitude,    est  obligé  de   reconnaître  son  servage  (n°  CV1,  1064- 

1061.; 

Kn  1061,  un  Hainault,  homme  libre  de  Saint-Hilaire  la  Gravelle  se  fait  serf 
de  Marmoutier;  (n°  XX.),  Bernoin,  de  Monthodon,  se  donne  également  avec 
ta  femme  et  ses  enfanté  à  la  célèbre  abbaye  (n*  LXIV,  1032-1064). 


CHARTES  VENDOMOISES  61 

ut  illa  qtiarta  pars  quam  sibi  retinuerant  adquietet  très  partes 
quas  vendiderunt  ab  omni  calumnia,  si  forte  insurrexerit.  Hanc 
denique  convenientiam  vel  venditionem  autorizavit  Àscelinus 
vitafius  in  cujus  terra  erat  ipsum  molendinum,  et  uxor  ejus 
Rqimburgis  nomine  et  filii  eorum  Guillelmus  et  Guicherius.  Et 
obhoc  accepita  supradicto  monacho  VIII  solidos,  tali  convenientia 
ut  ttullum  post  haec  releva  m  en  tu  m  de  venditis  quarteriis  detur. 
Postea  autem  eu  m  obedientia  Guastinensis  in  manu  venisset 
Richardi  monachi,  vendidit  suprafatus  Rotbertus  et  quartum 
quarterium,  acceptis  ab  eodem  monacho  XII  solidos  denariorum 
probatorum.  Testes  vero  utriusqué  eonvenientiœ  et  venditionis 
scilicet  et  auctoritatîs  et  alterius  quoque  venditionis  quœ  de 
quarto  quarterio  facta  est  hii  sunt  : 

Guicherius,  Burchardus,  Fulbertus, 

Alcherius,  frater  Fulberti,  Landricus,  filius 

Hugôflliui  Ivonis,     Ascelinus,  ObertideSanctoCiro, 

Ascelinus,  Chotardus,  Ademarus, 

Willelmui  Bucellus,  Alcheriuscellerarius,  Guicherius, 

Gaufridus  Belinus,     Warinus  Brito, 

ArcMve§  départ.  dBurc  eL-f.oir,  original  en  parchemin.  H.  1191. 

XLIV 
Avant  1063. 

Mathieu  et  Dreux  de  Montoire,  Mathieu  et  Guy,  hommes  de  V ab- 
baye de  la  Trinité,  sont  témoins  du  bail  de  la  terre  de  Sapaillé 
donnée  à  Marmoutier  par  Geoffroy,  vicomte  de  Châteaudun. 

Nossedebebitis  si  qui  eritis  posteri  nostri  Majoris  scilicet  hujus 
habita  tores  Monasterii  Sancti  Martini  terram  de  Sapaliaco, 
quam  primitus  Gaufredus,  vicecomes  Castridunensis,  donavit 
Sancto  Martino  et  nobis,  Ingelbertus  de  Turono,  sicut  tenuerat 
de  vicecomite  Gausfredo,  tenuit  postea  de  nobis  etc  ..  domni 
abbatis  nostri  id  tempus  Alberti...  Testes  horum  omnium  pro 
rébus  diversis  et  locis  distincte  sunt  infra  notati.  De  his  quae 


62  CHARTES   VËNDOMOISES 

egimus  cum  Herveo,  filio  Ingelberti  :  Walterius  filius  Johannis 
pauperis,  Umbaldus  clercicus  de  Virsonio,  Vivianus  Brocardus 
de  Insula,  Ato  homo  Alberti  prépositif  Gausfredus  senescalcus, 
Herveus  major,  Ulgerius  de  Castris,  Rainaldus  Bossetus,  Frot- 
gerius  homo  episcopi,  Girogius  homo  episcopi,  Constantius 
Rodulphus  sarcuarius,  Jngelbaldus  buccarius,  Bernardus  hôs- 
pitalarius,  Frotgerius  mariscalcus,  Johannes  conversus,  Hai- 
nardus  hospitalarius,  Acfredus  famulus  de  Castroduno,  Hildui- 
nus  sartor,  Ingelbertus  filius  Richardi  majoris,  Johannes  filius 
Benedicti,  Salomon  Robercatus.  De  his  quee  acta  sunt  posterius 
cum  Odone  Rufo  et  de  filii  sui  Salomonis  auctoramento  :  Fulco 
cornes  (en  note  :  de  Vindocino,  nam  dictum  est  in  charta  in  causa 
Fulconis  comitis  apud  Vindocinum),  Paganus  miles,  Matheus  de 
Monteaureo,  Drogo  frater  ejus,  Tetbaldus  Leterii  filius,  Galterus 
presbiter,Hubaldusforestarius,Gausfreduscampio,  homo  S.  Mar- 
tini, Walterius  Sancte-Trinitatis  homo,  Guido  homo  Sancte- 
Trinîtatis.  De  auctoramento  Rotberti  clerici  alterius  filii  Odonis 
Rufi  :  Seguinus  mercator,  Hilduinus  homo  decani,  Salomon 
Campio,  Archembaldus  de  Cauzilis,  Bartholomeus  hebergarius, 
Rotbertus  cellararius,  Rodulfus  de  Baliaco. 

Housseau  11'  n<>  662  :  «  ex  cariai.  Turon.  Maj.  Mon.,  fol.  21,  recto. 

XLV 

1063.  14  mars 

Geoffroy,  comte d Anjou , sur  le  témoignage  de  plusieurs  témoins, 
entr'autres  de  Mathieu  de  Montoire,  renonce  au  droit  de  mi- 
lice sur  les  terres  de  Marmoutier. 

Nosse  debebitis  si  qui  eritis  posteri  nostri  Majoris  scilicet 
hujtfc  habitatores  monasterii  Sancti  Martini  Gausfredum  comi- 
tem  Andecavensem,  alterius  filii  Fulconis  ex  sorore  nepotem,cum 
post  illius  obitum  Andecavensem  ac  Turonensem  obtineret  et 
ipse  pari  ter  comitatum.  hanc  adversum  nos  reclamare  consue- 
tudinem  voluisse  ut  homines  ex  terra  nostra,  quanta  scilicet 


CHARTES  VENDOMOISES  63 

habetur  in  Ligeri  fluvio  usque  ad  fevam  Vindocinensem,  si  quo- 
tiens  necesse  habet  in  expeditionem  hostilem  aut  in  bellum  du- 
ceret  ;  unde  etiam  cum  aliquando  hostem  in  adjutorium  Cinno- 
manensium  contra  Bigotos  pararet  et  homines  praedictee  terrae 
nostrae  ab  officialibus  ejus  summoniti  ire  noluissent,  duo  ex 
ipsis  comprebensi  sunt  ab  illis,  nec  aliter  nisi  data  forisfacti 
hujus  emendatione  dimissi.  Itaque  cum  postea  prœfatus  cornes 
ad  monasterium  istud  quadam  vice  venisset,  conquesti  sumus 
apud  ipsum  de  injusta  illa  consuetudine  quam  terrée  nostrae 
ceperat  immittere.  testesque  habuimus  super  ea  causa  legitimos, 
viros  scilicet  nobiles  ex  his  qui  présentes  tune  aderant  cum 
comité  ipso,  Johannem  de  Chanone,  Albertum  prœpositum  de 
Turonico  et  Matbeum  de  Monte  Aureo  qui  constanter  adstruxe- 
runt  quod  supradictum  avunculum  ejus  hoc  recognoscentem 
aliquando  audissent,  nec  tempore  comitis  Odinis  aut  Fulconis, 
nec  postea  Tetbaldi  illud  consuetudinis  fuisse  ;  nec  se  hoc  ulla 
violentia  aut  consuetudine  ulla  debere  expetere,  nisi  scilicet 
aliquis  ex  liberis  hominibus  terram  nostram  incolentibus  illuc 
ire  sponte  voluisset  ;  nullo  autem  modo  esse  cogendum,  quis- 
quis  ire  sponte  propria  voluisset. 

Hoc  itaque  viris  prœdictis  asserentibus,  iste  quoque  Gausfre- 
dus  nepos  illius  reclamationem  omnem  talis  in  supradicta 
terra  nostra  consuetudinis  intègre  perpetuoque  guerpivit,  et 
emendationem  illam  quae  a  praedictis  duobus  hominibus  fuerat 
accepta,  fecit  continuo  reddi,  omnemque  terram  ipsam  ab  hujus- 
modi  violentia  statuit  deinceps  manere  quietam.  Prendiderant 
quoque  homines  ipsius  in  burgo  nostro  de  Ponte,  cum  ipse  ibi 
quadam  vice  manducasset,  très  solidatos  carnium.  Sed  et  hoc 
nullo  jure  faciendum  nullamque  consuetudinem  prensionis  aut 
credentiœ  in  eodem  burgo  habere  comitem  ipsum  enarratum  est 
tune  et  comprobatum,  et  très  illi  solidi,  eodem  comité  jubente. 
continuo  redditi.  Acta  sunt  haec  agentibus  nunc  nobis  sub  re- 
gimine  domni  abbatis  Alberti,  anno  ab  incarnatione  Domini 
MLXIII,  die  secunda  îdus  Martis.  Testibus  istis  :  Matrello  de 
Sanctonis,  Johanne  de  Cainone,  Burchardo  de  Insula,  Alberto 
prœposito,  Mathâôo  de  Monte  Aureô,  domno  abbate   Alberto, 


64  CHARTES   VENDOMOISES 

Walterio  Bajulo  monacho,  Johanne  monacho,  Arnaldo  decano 
monacho,  Hugone  monacho. 

BibL  NaL  Hou&seau,  II   n"  667.  Sx  carlulario  Turonensi  Maj.  Mon,, 
p.  115.    -  BibL  de  Tour$,  mss.  Salmon,  vol.  H.  n°563. 


XLVI 

Avant  1064, 

A  la  mort  de  Hugues  Bourguignon,  leur  frère,  Dreux  et  Ma- 
thieu de  Montoire  donnent  à  saint  Martin  Valeu  de  Charsan- 
nié  (?)  en  Touraine, 

Notum  sit  posteritati  nostrae  donationem  alodi  Charsanniee  a 
duobus  fratribus  boc  ordine  factam  fuisse.  Quidam  igitur  miles, 
nomine  Hugo  Burgundio  prenominatus,  apud  castellum  Sanctae 
Maurœ  çum  a  rege  teneretur  et  a  Gaufrido  comité  obsideretur, 
interfectus  est,  cujus  corpus  cum  Majus  Monasterium  buraao- 
dum  esset  delatum,  ibique  ab  ejusdem  loci  monachis  sépultures 
traditum,  Matheus  et  Drogo  de  Monteaureo,  quorum  frater  fue- 
rat,  valde  iiiius  casui  condolentes,  pro  ipsius  animœ  ereptipne, 
alodum  de  Charsannia,  quod  isdem  eorum  defunctus  frater  de 
Hugone  Genetensis  castri  domino  in  foevum  tenuerat,  cum  pratis 
et  vineis  et  silvis  et  omnibus  quae  ad  idem  pertinent  alodum, 
prœter  decimam....  Sancto  Martino  perpetualiter  donavere.  Hoc 
autem  alodum  intra  pagum  Turonicum,  versus  Pictavis fines cons- 
titutum,  tribus  fere  millibus  a  Nojastro  disparatur...  Haec  ergo 
omnia  ut  Sanctus  Vartinus  ad  integrum  absque  cujusquam  con- 
tradictione  eterna  ditione  possideret,  memorati  fratres  Matheus 
videlicet  et  Hugo  prœfatum  Hugonem  de  Genetensi  Castro,  cui 
illud  alodum  jure  hereditario  competebat,  cum  de  Sancto 
Salvatore  Karrofensi  quo  gratia  orationis  ierat  per  Majus  Mo- 
nasterium rediret,  adeuntes  dévote  illi  supplicavere  ut  donum 
quod  pro  fratre  suo  et  pro  se  fecerant,  eidem  sancto,  sua  an* 
nuente  auctoritate,  non  minus  fidei  ac  devotionisergaejusfamu' 
latum  se  exhibitum  poliicentes  quam  si  id  suis  usibus  retinuis- 


CHARTES   VENDOMOISES  65 

sent.  Nec  mora,  Hugo  qui  a  domno  abbate  Alberto  ceterisque 
fratribus  pro  hoc  ipso  similiter  fuerat  deprecatus,  voluntati  eorum 
humanissime  paruit,  nam  postera  die  veniens  in  capitulum.  cum 
societatem  loci,  quam  ob  idpecierat,  ipse  et  uxor  ejus  Agnes  om- 
nesque  qui  cum  ipsis  vénérant,  suo  precario  accepissent,  facto 
prius,  sicut  mos  est,  auctoramenti  dono,  presentem  chartam, 
quet  de  eodem  facta  fuerat,  alodo  primo  uterque  tangendo  firma- 
vit,  dehinc  unumquemque  suorum  tactu  proprio  id  ipsum  firmare 
jussit.  Post  hœc  cum  de  loco  quo  sederant  surrexissent,  ipse 
Hugo  et  jamdicta  Agnes  ratam  fore  volentes  quam  obtulerant 
oblationem,  auctorizamenti  donum  ab  eis,  sicut  retulimus,  facti 
super  al  tare  sancti  Martini  ambo  illud  eregionetenentes  posuere 
multis  et  de  suis  et  de  familia  Sancti  Martini  videntibus  qui 
nunc  présentes  ibi  affuere  etc. 

Ex  hominibus  Hugonis  :  Herbertus  filius  Alberici,  filii  Sein- 
fredi  episcopi  Cenomanensis,  etc. 

Bibl.  Mai.  Housseau  II9  n.  674.  «  Ex  cartul.  Nuchariensi  f.  297°  ». 


XLVH 
1055-1065 

Vulgrin,  évêque  du  Mans,  naquit  à  Vendôme. 

Hic  namque  WJgrinus,  ex  Vindocinensi  castello  ortus,  miles 
quidem  primum,  deinde  monachus  effectus,  in  cœnobio  S.  Mar- 
tini Monasterii  Majoris,  sub  abbate  Alberto  qui  tune  tem- 
poris  monasterium  illud  honeste  regebat,  Cbristo  regulariter 

militavit (quem)    Cenomanensi    ecclesiae....    ordinaverunt 

antistitem. 

Aetat  Pontifieum  Cenomannis,  p.  373. 


66  CHARTES  VENDOMOISES 


XLV1II 
Vers  1065 

Hildebert,  forestier  de  Ferrières,  renonce  à  ses  revendications 
sur  le  bois  de  Saint-Martin  en  Gatines,  après  le  procès  intenté 
par  Girbert,  moine  du  Sentier. 

NOTITIA    DE  HlLDEBERTO   FORESTARIO.  —  VlNDOCINUM. 

Notum  sit  omnibus  quod  inter  Semitarium  et  Fontem- 
Ventalem,  qui  est  beati  Martini  Majoris  Monasterii,  calumnia- 
batur  Hildebertus,  forestarius  de  Ferraria,  forestagium  de  mor- 
tuo  bosco  sicut  de  Gastina.  Invenitque  in  illo  unum  hominem 
Mainardi  monachi  de  Sancto-Laurentio  et  abstulit  ei  predam 
suam,  fecitque  ei  redimere  unum  sestarium  avenœ.  Audiens 
hoc  Girbertus  monachus  de  Semitario,  iratus,  ivit  ad  Ferrariam 
cum  quibusdam  monachis  et  ratiocinavit  justo  judicio  quod 
nullum  forestagium  haberet  Hildebertus  in  luco  sancti  Martini. 
Tune  reddidit  Hildebertus  sestarium  avenœ  quod  injuste  acce- 
perat,  et  recepit  eum  Alcherius  famulus  Girberti  monachi  in 
domo  Hildeberti  de  una  parvula  cystella  que  erat  posita  juxta 
unam  magnam  archam.  Postea  guerpivit  calumniam  quam  facie- 
bat  per  unum  cornu  câpre  quod  in  manu  tenebat,  concedente 
uxore  sua  jacente  de  primo  infante  quem  ex  ea  suscepit.  Hoc 
tantum  Hildebertus,  quod  si  ipse  scierit  prior  quam  monachi 
forisfacturam,  super  dicti  luci  de  extraneis  hominibus  erit  sua 
forisfactura,  si  monachi  priores  scierint,  erit  eorum.  Testes  sunt 
hujus  rei  :  Ingelbaldus  presbiter,  Hubertus  de  Paran,  Odo  de 
Paran,  Amelinus  de  Maillaco,  Guillelmus  filius  Rogerii,  Haimo 
Chabot  us,  Gausfredus  patellarius,  Alcherius  clericus. 

Archives  d' Eurent- Loir,  H.  2487,  parchemin. 

(1)  Une  charte  contemporaine  du  De  Servis,  le  n°  CVI  (1064-1084)  nomme  : 
Hubert  serviteur  du  Sentierj  et  Raoul  du  Sentier,  et  Girard,  serviteur  de 
Lavardin;  la  charte  LX  indique  Guarin,  prieur  de  Lavardin. 


CHARTES    VENpOMOISES  67 


XLIX 

1Û65 

Hugues  et  Gauthier,  frères  d'Hamelin  de  Langeais,  donnent  leur 
assentiment  à  la  vente  d'une  terre  du  Sentier  à  Marmoutier. 

Pateat  successoribus  nostris  scilicet  Majorte  Monasterii  sancti 
Martini  post  nos  futuris  terra  m  quam  Lisoius  Misia  nobis  apud 
Semitarium  vendiderat,Hamelino  de  Langiacis  a  quo  eam  in  fe- 
vum  habebat  auctorizante,  Hugonem  fratrem  Hamelini  nobis 
calumniatum  fuisse,  et  dicendo  scilicet  quia  cum  fratris  sui  auc- 
toramentum  super  terra  illa  habenda  niultis  redemissemus  num- 
mis,  suum  requisitum  quidem  fuisset  a  nobis;  undecumjam 
nos  depredatus  fuisset,  invitavimus  eum  ad  concordiam,  paci 
et  quieti  ex  more  consulantes.  Venit  itaque  in  capitulum  nos- 
trum,  acceptoque  a  nobis  societatis  nostree  benefacto  et  quatuor 
denariorum  libris  quidquid  frater  suus  nobis  auctorizaverat, 
gratanter  et  ipse  per  fusticulum  quemdam,  domino  abbati  Bar- 
tholomeo  dans  illum  in  manu,  auctorizavit,  deinde  super  altare 
ecclesiœ  nostrœ  eumdemposuit  fusticulum, testibus  istis  :  Seranno 
milite,  Gauffredo  de  Lerniaco,  Guillelmo  de  Poiis,  GaufFredo  de 
Salmuro,  Gilberto  Calvo,  GaufFredo  homine  Rotberti  Bodardi, 
Hugone  homine  Seranni,  Frotmundo  qui  recepit  denarios,  Sige- 
maro  cellarario,  Roberto  cellarario,  Alberto  pastore,  Orgerio 
carpentario,  Vaslino  de  Tavenno,  Hildemaro  flenotomatore, 
Durando  de  Parciaco,  Herveo  francosto,  Archembaldo  pastore. 

Eodem  vero  anno  tercius  eorum  frater  nomine  Gualterius,  in 
capitulum  nostrum  veniens,  guerpivit  eamdem  calumpniam,  cui 
dedimus  viginti  solidos.  Testibus  istis  :  David  mercatore,  Er- 
naldo  clerico,  Giraldo  coquo,  Odone  coquo,  Bernardo  coquo, 
Rogerio  sutore.  Data  mense  maio,  anno  ab  incarnatione  Domini 
MLXV,  présidente  nobis  domno  abbate  Bartholomeo. 

D.  Housseau  II1,  n°  689/  «  Archivée  de  Marmoutier,  Cartulaire  de  la 
Chambrerie,  le  Senlier,  fol.  12  vu.  » 


68  CHARTIiS    VENDOMOISLS 


I 

1067-1074  (Vers  1077  (1). 

Hamelin  de   Langeais  donne  i  V abbaye  de  Saint-Vincent  du 
Mans  le  lieu  de  Tuffé  et  V église  Notre-Dame  de  Mondoubleau. 

m 

De  ecclesiasticis  rébus  Sancte  Marie  Tuffiacensis. 

Quisquis  sanctorum  consors  et  perpétue  retributionis  parti- 
ceps  fore  desiderat,  oportet  ut,  de  rébus  caducis  et  transitoriis, 
celestia  semperque  manentia  adquirere  studeat.  Proinde  ego, 
Hamelinus  de  Langiaco,  pariterque  uxor  mea,  nomine  Helvisa, 
filia  Odonis  Dublelli,  peccaminum  nostrorum  sarcinam,  cum 
Dei  timoré  considérantes,  prosalute  animarum  nostrarum  atque 
parentum  nostrorum,  insuper  et  pro  remedio  anime  Hugonis 
Dublelli,  minoris  filii  scilicet  Odonis  Dublelli,  cujus  corpus  in 
claustro  Sancti-Vincentii  sepultum  requiescit,  unacum  assensu 
et  voluntate  filii  nostri  Wauterii  et  filie  nostre  Hersendis, 
meique  previgni,  nomine  Ilberti,  qui  fuit  filius  Pagani,  adbibito 
etiam  consilio  et  favore  fidelium  et  amicorum  nostrorum,  hortatu 
quoque  et  diligenti  precatu  domni  Ernaldi,  Cenomanensis  epis- 
copi,  atque  domni  Raginaldi  abbatis,  donavimus  Deo  et  sancto 
martiri  Vincentio,  locum  Sancte  Marie,  vocabulo  Tuffiacum, 
jure  perpetuo  habendum  et  in  nomine  celle  semper  possidendum, 
cum  omnibus  sibi  appendiciis,  terra  scilicet  culta  et  inculta, 
bosco,  vineis,  pratis,  molendinis,  furnilibus,  equitumque  bene- 
ficiis,  tali  scilicet  conventionis  tenore,  ut  in  eodem  Tufiacensi 
loco  Sancte  Marie  semper  Deo  assidue  sex  monachi  deserviant, 
quorum  très  sacerdotes  sint,  ita  tamen,  si  loci  substantia  adeo 
habundaverit,  ut  vivere  possint.  Quidquid  vero  prêter  eorum 
victualia  necessaria  supererit,  ad  rectam  abbatis  Sancti  Vin- 
centii  dispositionem  secundum  Deum  tractetur.  Donamus  pre- 
terea  ibidem  Deo  et  Sancto  Vincentio  habendam  perpetualiter 

(i)  D'après  M.  de  Trémault,  Bulletin  de  U  Soe.    Arch.  do    Yendôm.   1886, 
p.  297, 


CHARTES  VENDOMOISES  69 

atque  possidendam,  ecclesiam  Sancte-Marie  de  Monte  Dublelli, 
cum  omnibus  rébus  ad  illam  pertinentibus,  sicut  eas  melius 
canonici  solide  et  quiète  et  intègre  eam  tenuerunt  antea,  et 
quicquid  ad  eandem  ecclesiam  Béate  Marie  recte  pertinuisse, 
bonorum  virorum  testimonio  approbari  poterit.  Concessimus 
etiam  et  ex  tota  voluntate  annuimus,  cum  consensu  et  favore 
omnium  supradictorum,  ut  quicumque  hominum  nostrorutn 
volet  habeat  liberam  donandi  seu  vendendi  licentiam  abbati  et 
monachis  Sancti  Vincentii  aliquid  sui  beneficii,  ita  tamen  ne  nos 
servitium  debitum,  seu  castelli  nostri  amittamus  custodiam. 

Ut  autemdona  supra  memorata  firme  amodo  permaneant  sta» 
biliaque  omni  tempore,  accepi  ego,  Hamelinus,  a  domno  Raginaldo 
abbate  et  a  monachis  ejusClibras  denariorum  Cenomanensium, 
et  uxor  mea  supra  nominata  unam  libram  auri.  Ad  mandandam 
igitur  posteris  suprascriptorum  donorum  tenacem  memoriam, 
jussimus  inde  scribi,  sicut  mos  est,  hanc  testamenti  cartam, 
scriptamque  manibus  propriis  firmavimus,  et  a  quibus  oportuit 
rite  fecimus  corrobari,  in  qua  etiam  testium  nomina  cum  signis 
suntannotata  :  S.  Hamelinif,  signum  Helvise  f,  Sig.  Waulterii. 
filii  suif,  S.  Hersendis,  filie  suef,  S.  Ilberti  privigni  sui,  S, 
Mathei  de  Monte  Aureo,  S.  Drogonis,  fratris  ejus,  S.  Fulcherii 
de  Monte-Dublello,  S.  Rainardi  fratris  ejus,  S.  Sevini  de  Sancto- 
Karileppho,  S.  Willelmi  de  Rezena,  S.  Maugerii,  S.  Gauscelini 
Britonis,  S.  Goffridi  filii  ejus,  S.  Effredi  de  Chinon,  S.  Raherii 
de  Artin,  signum  Gaufridi  de  Maceriis,  S.  Roberti  Godechalli, 
S.  Fulcherii  de  Burgullio,  S.  Arnaldi.  Cenomannensis  epis- 
copif,  Signum  Waudelberti,  canonici,  S.  Drogonis,  canonici,  S. 
Ribaudi,  S.  Warnerii,  Signum  Raginaldi,  abbatisf,  S.  Tescelini 
monachi,  S  Hugonis,  monachi,  Sig.  Warini  monachi,  S.  Ernulfi 
presbiteri,  S.  Lamberti  clericî,  S.  Widonis  scoriatoris,  S.  Sale- 
fredi,  S.  Odonisf. 

Ubi  actum  fuit  hoc  donum. 

Acta  autem  fuit  hec  auctorizatio  in  urbe  Cenomannica,  in 
capitulo  beati  Juliani,  111°  kalendas  aprilis  (1),  tempore  Philippi, 
Francorum  régis,  eo  videlicet  anno  quo  Robertus  Willelmi  régis 

(1)  D.  Martène  a  lu  :  XIV  kalendas  aprilis. 


70  CHARTES  VENDOMOISES 

Ariglorum  filius,  comitatum  Cenomanriensem  recuperavit.  Et 
ergo  f  sic  pour  ego  J  Ernaldus  Cenomannorum  episcopus,  hocetiam 
isti  pagine  inseri  precepi,  ut  qui  huic  voluntati  nostre  atque  fa- 
vori obvius  esse  voluerit,  maledictionem  illam  incurrat  quampro- 
pheta,  in  psalmo  CVIII,  Jude  cantavit,  et  presens  pagina  maneat 
jnconvulsa,  quam  pro  rei  hujus  firmitate  manu  propria  subs- 
cripsi,  et  fratribus  meis,  beati  Juliani  canonicis,  roborandam 
tradidi,  quorum  hic  nomina  conscripta  sunt  cum  signis:  S. 
Hoelli  decanif,  S.  Ingelberti  precentoris,  S.  Algodi,  S.  Sabini 
S.  Umberti,  S.  Ariani,  S.Raginaldi,  S.  Hugonis,  S.  Wauterii, 
©sberni,  S.  Wandelberti,  S.  Frogerii,  S.  Huberti,S.  Wittherii, 
S.  Godefridi,  S.  Warini,  S.  Johannis,  S.  Raginaldi,  abbatis, 
S.  Alberici  monachi,  S.  Willelmi,  monachi  Sancti  Pétri  f  (1). 

D.  Martène,  AmplUsima  Collectio,  t.  i,  col.  482. 
Carlulaire  de  Saint-Vincent  de  Mans,  n°  175,  p.  105 


LI 

Avant  1074. 

Hugues  Doubleau  le  jeune  confirma  A  Saint- Vincent  du  Mans, 

la  possession  de  t église  de  Tuffé. 

De  annuitione  supradicti   donï 

Sciendum  est  etiam  quod  Hugo  DubleJlus  junior,  cum  fine 
vite  sue  confessionem  peccatorum  suorum  faceret,  annuit  Deo 
et  beato  Vincentio,  in  cujus  claustro  sepultus  est,  locum  Tufia- 

(1)  Hugues  de  la  Ferté  :  a  Hugo  de  Firmitate  anhait  et  confirmavit 
illam  convenientiam  et  donation^m  Tufiacensis  loci  quam  Hamelinus  de 
Lengiaco  fecit  et  uxor  ejus  Helvisa.  sancto  martiri  Vincentio  et  ipsius 
abbati  Raginaldo.  »  11  ajoute  même  une  condition  assez  curieuse,  ainsi 
exprimée  :  «  Talem  conventionem  cum  abbate  Raginaldo  idem  Hugo  iniit, 
ut  siquando  inter  ipsum  Hugonem  et  supra  memoratum  Hamelinum  de 
Lengiaco  guerra  fuerit  exorta,  nullum  dam  p nu  ru  proinde  aut  rapinam 
nultam  deTeufincensi  locoaccipiat  ».  {Cavtal.de  Saint-Vincent  du  .Varu,  n.181, 
col.  112.) 


Chartes  vendomoises  71 

censem  supra  memoratum,  sub  présent ia  et  testimonio  II  sacer- 
dotum,  Aviani  atque  Sabini,  audiente  quoque  Herberto,  filio  Hu- 
gonis,  et  ejus  uxore. 

D.  Marfène  :  Amplissima  collectif). 

Carlulaire  de  Saint-Vincent  du  Mans,  n°  176  (l)p.  107. 


LU 
1070-1074  (vers  1077). 

Confirmation  de  la  donation  de  Hamelin  de  Langeais  par  Ro- 
bert, fils  de  Guillaume  le  Conquérant,  par  Raoul,  archevêque 
de  Tours,  en  présence  d'un  grand  nombre  de  témoins,  dont  plu- 
sieurs du  pays  Vendômois. 

Item  de  confirmations  supkadictorum  (2). 

Firmavit  etiam  hoc  preceptum  Robertus, cornes,  filius  videlicet 
Willelmi  Anglorum  régis,  in  capella  Sancti-Michaelis,  que 
juncta  est  ecclesie  beatissimi  Juliani,  et  in  vigila  apostolorum 
Pétri  et  Pauli,  videntibus  et  audientibus  his  viris  :  Arnaldo, 
Cenomannensi  episcopo,Raginaldo  abbate.AIgerio  et  Goscelino, 
Sancti-Vincentii  monachis,  Roberto  de  Bellemonte,  Willelmo 
Wauterii  filio,  Richardo  de  Miriaco,  Odone  filio  Coroldi,  Roberto 
de  Sicca- Villa,  Giraudo  capellano,  Wauterio  presbitero  f,  S. 
Hamelini  f,  S.  Helvise,  uxorisejus  f,  S.  Wauterii,  filii  sui  f,  S. 
Hersendis,  filie  sue  f ,  S.  Ilberti,  privigni  sui  f ,  S.  Gervasii  f , 
filii  Roberti  de  Castello  Lid,  qui  banc  cartam  firmavit,  sub 
Monte  Cordis,  presentibus  his  testibus  quorum  signa  hic  scripta 
sunt  :  S.  Hugonis  de  Gêna  f,  S.  Orrici  de  Sancto  Karileppho, 
S.  Alberici  de  Mileticia,  S.  Roberti  de  Acra-villa,  S.  Warini 
filii  Aviarii,  S.  Roberti  vicarii,  S.  Tegui  Britonis,  S.  Hervei  bel- 

(1)  Le  n°  177  est  une  autre  confirmation  donnée  par  Guillaume,  roi  d'An- 
gleterre, par  acte  passé  à  Bonneville-sur-Touques,  Calvados. 

v2;  «  Ni  l'unité  de  temps,  ni  l'unité  du  Heu  n'existent  dans  cet  acte.  La 
confirmation  accordée  par  Robert,  fils  de  Guillaume  le  Conquérant  a  lieu 
au  Mans,  celle  de  l'archevêque  déTours,  sans  doute  à  Tours,  celles  de  Geof- 
froy de  Mayenne  et  de  la  comtesse  Gersende  n'ont  pu  être  données  au  Mans 
qu'avant  l'occupation  du  Maine  par  les  princes  Normands.  » 


72  CHARTES   VENDOMOISES 

latoris  Sancti  Pétri  Culture,  S.  Helinandi  de  Cathedris,  S. 
Elinandi,  filii  Alardi,  S.  Ameljni  Fac-Malum,  S-  Simonis  de 
Selgiaco,  S.  Teberti,  S.  Martini,  S.  Costardi,  S.  Lisoii,  S.  Mathei 
de  Monte  Aureo,  S.  Drogonis  fratris  ejus,  S.  Fulcherii  de  La- 
varzin,  Sig.  Rainardi  fratris  ejus,  S.  Sevini  de  Sancto  Carileffo, 
S.  Willelmi  de  Rezena,  S.  Maugerii,  S.  Goscelini  Britonis,  S. 
Goffridi  filii  ejus,  S  Effredi  de  Chinon,  S  Raherii  de  Artin,  S. 
Goffridi  de  Maceriis,  S.  Roberti  Godescalli,  S.  Fulcherii  de 
Burguilio  f,  S.  Radulfi  Turonensis  archiepiscopi  f,  qui  hanc 
firmavit  cartam  in  caméra  sua,  precatu  Hamelini  de  Lengiaco, 
presentibus  istis  :  Gaufrido  decano,  fratre  Hamelini,  Fulcherio 
subdecano,  Odone  clerico  Ernaldi  episcopi,  Raginaldo  abbate, 
Alberico  et  Willelmo  monachis  suis,  S.  Gersendis  comitisse,  de 
cujus  beneficio  est  locus  supradictus  f,  S.  Huberti  Ribole  (1), 
S.  Petiti,  S.  Nihardi  de  Mala  Musca,  S.  Ingelberti  vicarii,  S. 
Fulcoii  vicarii,  S.  Godefridi  subvicarii,  S.  Landrici  Vallonis,  S. 
Sainfredi,  S.  Ansegisi  macellarii  ejusque  filii  Jordanis,  S.  Gau- 
fridi  de  Meduana,  cujus  precatu  hec  carta  firmata  est  in  caméra 
prefate  comitisse. 

Carluktire  de  Saint-Vincent  du  Mans,  n*  178,  p.  108—  D.  Martène  :  Am- 
pliaima  collectio,  I,  col.  485. 

LUI 

Vers  1080 

Cli&rte  qui  concerne  Bouchard,  comte  de   Vendôme 

seigneur  de  Noastre. 

De  terra  quam  dédit  Burchardus,  comes  Vendocinensis 

Goffridus,  filius  Hothonis  habebat  terram  circa  Nugastrum, 

quam  abstulitei  primum  Guido  Nevernensis,  dominus  Nugastri, 

et  post  eum  Burcardus,  comes  Vindocinensis  (2),  qui  post  Guido- 

« 

(i)  «  En  voyant  figurer  Hubert  Riboule  parmi  les  fidèles  de  Gersande  et 
Geoffroy  de  Mayenne,  adversaires  de  la  politique  normande,  nous  ne  serons 
pas  étonné  de  savoir  que  cette  conduite  lui  valut  une  longue  captivité  en 
Angleterre  [Cartulaire  de  Saint-Pierre  de  U  Couture,  p.  35  et  36). 

(2)  Deux  chartes  de  la  même  époque,  les  n00  CXVI  et  CXVII,  la  1"  rela- 


.  CHARTES   VENDOMOISBS  73 

nem  Nugastrum  habuit.  De  ipsa  autem  terra  eraf  quedam  olca 
saper  (supra)  viridariiwn  monacborum  Nuchariensium  et  in  ipso 
viridario  inclavata,  quam  dédit  cornes  Bureardus,  dominas  Nu- 
gastrir  abbati  Stephano  et  monachis  supradictaè  ecclesise  Nu- 
chariensis  qurdqutd  inter  vineam  etterram  Johannis  de  EscuHo 
et  viridar.îum  monachorum  déterra  Gaufridi,  filii  Othonis  ha- 
bebatur,  vel  ad  censum,  aut  ad  terragium,  aut  ad  obligas,  et 
onnes  consuetudmes  ejusdem  terrée,  et  omnia  dédit  cornes  Deo 
et  ecclesise  de  Nuchariis  ac  monachis  ejusdem  loci.  Testes  hujus 
rei  :  Guillelmus,  fiiius  Fragonis  et  frater  ejus  Simon  ;  Drogo  de 
Monte-Aureo  et  fiiius  ejus  Rotbertus,  Girard  us  preepositus,  etc. 

Cariai    de  ïabbaye  de  Noyers,  par  l'abbé  Chevalier.  N°  CXVJII,p.l41, 
«  circa  1084  »  —  Housseau  III,  n°787  »  avant  1076. 

L1V 
10641084. 

Ulger  de  la  Charte  confirme  le  don  de  son  frère  de  deux  serfs 
à  Marmoutier  lorsqu'il  accompagnait  Vabbé  Barthélémy^  re- 
venant de  Chartres  et  passant  par  Lavardin  et  la  Gatine. 

De  Raînaloo  srâvo  et  sorore  ejus. 

Notuua  ait  omnibus  quod  Ulgerius  de  Carcere  et  frater  ejus 
habeant duos  ser vos  in  commune,  Rainaldum  et  sororem  ejus. 
Ulgepii  frater,  quand©  venit  ad  finem  su  uni,  dédit  sancto  Mar- 
tin© suam  partem  de  illis  duobus  servis.  Postes  contigit  ut 
abbas  Bartholomeus  rediret  Carnoto,  et  transiret  per 


tive  au  port  de  Noyers  et  la  seconde  au  bourg  de  Lahaie  (Descartes)  furent 
approuvée*  per  Boutihard  :  «  Ànftuit  autem  hoc  Bure  h  ardu  s  cornés  Vendo- 
cioensis,  ac  donum  super  altare  de  annuatione  posuit  (CXV1I).  Annuit  hoc 
etiam  Burchardus  Vendocinensis  »  (CXVI1). 

'  En  1091,  Bouchard,  comte  de  Go r oeil, avait  délivré  une  charte  en  faveur  de 
l'abbajte  de-  Saint-Spire  de  Corbeil  :  «  In  nomine  Dei,  ego  Buccardus,  gratia 
Dei  Gorboliensium  cornes...  »,  que  le  roi  (Philippe)  confirma  :  «  Ego  ipse  rex 
Philippus  et  Buccardus  Corboliensis  cornes,  hanc  cartam  manu  factam 
corrobora vim us...  »  G*rfal*irt  de  SmntSpire  de  Corbeil,  par  Edouard  Luys 
p.  1  et  2.  (Rambouillet,  1882,  vol.  de  241  pages)* 

10 


74  CHARTES   VENDOMOISES 

Lavarzinum.  Unde  cum  exiret,  comitatus  est  ei  Ulgerius,  ha- 
bitoque  serrtione  de  predictis  servis,  dixit  se  libenter  concederô 
donum  fratris  et  insuper  suam  par'tem  dare.  Convocatis  ergo 
his  qui  cum  domno  abbate  erant  in  quadam  plateola,  in  ipso 
introitu  Wastinœ  silvœ,  omnibus  audientibus  auctorîzavit 
Sahctb  Martino  utrosquë  servos,  idest  partem  fratris  et  suam, 
unam  librsm  piperis  pro  hoc  expetens  et  unas  botàs  de  Cordoanoi 
Hujus  rei  testes  :  Petrus  coquus,  Giraldus  coquus,  Durandus 
tnariscalcus,  Archembatdus,  Lealdus  famulus,  Johannes  con* 
versus,  Ebo  clericus,  Richardus  novitius. 

'  Liber  de  Servis  MM  ,  n<>  VIII  p.  60. 

-  »  » 

LV. 

1070-1090 

Achard  de  Souday  fonde  un  prieure  en  faveur  des  moines  de 
Saint- Vincent  du  Mans  et  détermine  les  droits  et  prérogatives 

m 

.     des  religieux  du   nouveau  prieuré  de  Souday. 

m 

Plerique  in  hoc  seculo  mundanarum  tumultibus  pressi  eau- 
sarum  et  carnalium  concupiscentiis  dediti  voluptatum,  tanto 
magis  quotidie  détériores  fiunt,  quanto  secularibus  intenti  ne- 
gotiis,  nullo  mentis  desiderio  ad  eterna  devolare  contendunt. 
Hii  nimirum  ideirco  a  celestis  patrie  dulcedine  separatur,  quia 
misericordie  visceribus  carentès  et  pietatis  opéra  ignorantes 
totam  sue  actionis  intentionem  in  infimis  posuerunt.  Quaprop- 
ter  ego  Achàrdus,  peccatorum  meorum  sarcinam  cdnsiderans 
et  damnationis  aeterne  penas  perhorrescens,  pro  remedio  anime 
mee  et  uxoris  mee  parentumque  meorum  vivorum  ac  defunc- 
torum,  talem  partem  et  talem  quam  habeo  calumpniam  in  ec- 
clesia  Santi  Pétri  de  Soldiaco  relinquo,  annuo  et  perpetuaiiter 
monachorum  gregi  sancti  Vincentii  habendam  confirmo  et  con- 
cedo.  Hsec  sunt  autem  quœ  eis  relinquo,  annuo,  vindragium 
videiicet  ecclesie,  panem  et  candelam  et  sepulturam  et  omnes 
primitias  eidem  ecclesie  pertinentes.  Preterea  eis  tribuo 
quoddam  virgultum  juxta    caput   ecclesie  situ  m,  et  in  eodêm 


CHARTES   VENDOMOISES  75 

loco  unum  arpentum  prati,  et  de  altéra  parte  ecclesie  quandam 
partem  prati,  et  circa  eamdem  ecclesiam  très  oscas  terre,  ubi 
séminantur  duo  modii  f ru  menti  et  amplius.  In  alio  autem  loco, 
\llis  tribuo  quamdam  mansionem  terre  et  unum  bordagium,  et 
in  rivulo  Cotron  nominato  unum  molendinum  quod  facient 
monachi,  unde  ego  tertiam  molture  partem  habebo,  sed  ipsi  ha- 
bebunt  proprium  molendinarium,  et  ipsius  'molendini  totam  pis- 
catioûem,  et  in  eodem  rivulo  uni  us  piscatoris  piscationem.  Sed 
postquam  molendinum  erit  factum,  talem  partem  quam  acci- 
piam,  talem  ad  facturas  molendini  mittam.  Tribuo  etiam  illis 
in  lucis  meis,  ubicumque  voluerint,  pastionem  porcoruiH  sui 
presbjtèri,  de  eisdem  vero  lucis  meis  ad  omnia  sua  necessaria 
facienda,  quantum  voluerint,  et  quantum  eis  opus  fuerit,  ha- 
bebunt  et  monachus  et  homines  sui,  excepto  quod  aliis  non 
vendent.  Quicquid  etiam  dono  quod  ex  fevo  meo  adquirere  po- 
terunt  monachi,  ita  tamen  ut  non  perdam  servitium  meum  ex 
hominibus  meis^  omne  sine  ulla  pecunia  annuo. illis.  Pro  angùs- 
tia  vero  paupertatis  quœ  me  constringit,  tertiam  partem  décime 
omnium  annonarum  in  manu  mea  retinui,  excepto  quod  mo- 
nachi  de  omni  terra  sua  omnia  quecumque  exient,  solida  et  quieta 
habebunt.  Nullam  consuetudinem,  nullam  calumpniam,  seu 
contumeliam  pro  nullo  forisfacto  quod  michi  homines  monacho- 
rum  faciant  eis  inferam,  quo  usque  de  illis  clamorem  faciam.  Hec 
omnia  facta  sunt  in  chamera  Wuillelmi  Goet,  in  castro  quod 
nominatur  Mons  mirabilis,  videntibus  et  audientibus  ipsis  viris  : 
Willelmo  Goet  et  uxore  ejus  Eustachia(l),  Radulpho  filioRotro- 
chi,Wiscelino  de  Coderia  et  Singenfredo  filiis  Huberti.  Willelmo 
Gaufredi  vicecomitis  filio  (2),  Willelmo  de  Coderia,  Gilbertô  por- 
tario,  Samsone  de  Puteolo,  Landrico  vicario,  Herberto  de  Quer- 
cu-Rufa,  Herberto  de  Arro,Wauterio  de  CurteGenardi, Willelmo 
filio  Martini,  Hugone  de  Boeria,  Herluino  Grossino,  Fulcaldo  de 
Brais,  Hermenario  famulo,  Fulcaio  de  Monesteriolo,  Bovone 
Muschez,  Odone  de  Meleriaco,  Lealdo,  filio  Hildearii,  Herveo 

(1)  Guillaume  Gouet  épousa  Eustachie  vers  10G8,  et  mourut  en  1118. 

(2)  "En  il63  parait  un  Guillaume,  frère  du  vicomte  Hugues  V,  fils  du 
vicomte  Geoffroy  1 11  ;  il  faut  sans  doute  l'identifier  avec  ce  Guillaume  fils 
du  vicomte  Geoffroy. 


76~  CHARTES  VENDOMOISB8 

foreséario,  Josiiuo,  Achardo  et  uxore  ejus  Gila  et  Ii  Alita  eorum, 
Racherio  et  Achardo. 

Ipso  die  dederunt  monachiSancti-Vincentii  supradicto  Achardo 
unum  equura  et  denariorutn    sexaginta  solidos  in  charitate, 
quos  ei  tradidit  Wuido  monachus  et  uxori  ejus  unam  tanieam 
de  Persez.  Heec  omnia   annuit  Petrus  filius  Acherdi,  videnti- 
bas.  his  viris:  Willeimo  et  uxore  Eustatfhia,vicecomite  Gauflfcedo, 
Fulcoio  de  Monte-fort i,  Hilgodo  Brunello,  Willeimo  filio  Astonis, 
Hugone    de    Curtgenas,  Theobaudo    nepote   Landrici  vicarit, 
Samsene  de  Puteolo,  Gauffredo  de  Toriel,  Helia  mimo.  Postea 
dédit  nobis  terram  Herbert ipresbiteri  cum  tribus  pratorum  ap- 
pentis, et  decimam  sue  venationis  ad  parochiam  de  Soldiaco  per* 
tinentis,  annuente  ejus  uxore  Gilla  et  fiiiis  et  filiabus  suis  Petro, 
Racherio,  Achardo,  IsabeJla  et  Agnete,  et  aliis  his  viris  :  Willeimo 
Geet*  Willeimo  filio  Gaufîredi  vicecomitis,Radulpho  filio  Widoais 
monpchi,  Willeimo  filio  Asthonis,  Fulcoio  filio  Algérie  Fatet,  do- 
mine Gauffredi  yicecomitis.  Pro  hac  supradieta  terra  Herberti 
presbyteri  habuit  Achardus  a  menaehis  âancti-Vmcentii  unum 
equum  valde  bonum  unde  testes  fuerant  supra  scripti  homines. 

Cartul.  de  Saint-Vincent  du  Mans,  n°  201,  p.  126.  -  Registre  de  la  fa- 
brique de  Souda? . 

LVI 
Vers  1090 

«  Lettre  par  laquelle  Americ  de  Coronio  cessa  d'anticiper  sur  la 
terre  du  Sentier  injustement  moyennant  la  somme  de  cent  sols 
que  lui  donnèrent  les  religieux,  et  quil  leur  rendit  lorsqu'il 
en  eut  le  moyen  y  déclarant  que  ce  n  était  que  la  nécessité  qui 
lui  avoit  fait  exiger  cette  somme.  » 

NOTITIA  DE  SAISIMENTO   QUOD    CLAMABAT   HaIMERICUS  DE 

Chorronio  IN  TBRRA  de   Semitario. —  VlNDOCINO 

Notum  sit  posteris  nostris  quod  Haimericus  de  Choronio 
nullam  aliam  causam  habens  nisi  cupiditatem  res  nostras  aufe- 


CHARTES  V£NDOMOIS£S  77 

rendi,  cepit  clamare  saisimentum  in  terra  nostra  de  Semitario, 
quod  nec  ipse,  nec  aliquis  de  omni  génère  suo  unquam  habuerat, 
ex  quo  primum  terra  illa  in  nostram  venit  dominationem.  Pro 
hac  calumnia  accepit  predam  non  tantum  hominum  nostrorum, 
verum  etiam  nostram  dominicain,  quam  etiam  fecit  redimi 
centum  solidos  denariorum.  De  bac  injuria  sepe  appellatus  a 
nobis  cur  hoc  faceret,  rogatus  etiam  ut  aut  ante  coojûtem  aut 
ubicumque  vellet  rationem  inde  nobis  et  justitiam  teneret,  nullo 
modo  nobis  ad  pacem  consensit,  nec  a  nostris  injuriis  cessare 
voluit.  Quadam  autem  vice  cum  essent  apud  Castellumnovum 
très  de  rnonachis  nostris,  videlieet  Hemericus  hospitalarius  et 
Adelelmus  Pontiliensis  et  Gausbertus  cellararius,  contigit  et 
ipsum  adesse.  Quem  convocantes  in  cellarium  nostram,  cèpe* 
runt  pacifiée  et  cum  ratione»  suggérera  et  injuriant  quam  nobis 
faeiebat.  et  quoniam  nichii  omnino  juris  babebat  in  fais  que  in 
terra-  nostra  ctamabat.  Quorum  rationis  coneideratione  per- 
motua,  ac  penitentia  duetus,  caJumpniam  totem  guerpivit  de 
omnibus  forfacturis  quas  nobis  fecerut,  emendationem  guadia- 
vit,  et  îllos  supradictos  centum  solidos  quos  nobis  abstulerat, 
nominatim  se  redditurum  promisit,  recognoscens  et  eonfitens 
quodquiequid  fecefat  nobÎ6,  non  pro  aliqua  ratione  justieie  sue 
fécerat,  sedquoniam  indigebat,  et  de  nostro  habere  volebat.  Hoc 
videront  et  audierunt  hii  qui  subseripti  sunt  :  ftatmericus  dç. 
Choir  um,  Arrçbengerius,  Bup&ndus,  Eudode  Chorrun,  Petrus, 
flltus  Grimaldi,  Barthofomeus  Engeiordus,  Roduifus  filius  AI- 
paidis,  Tetbertus,  Hubertas,  Hilctoinus,  Armilftis  de  Ponte, 
Lambertus. 

Archives  départ.  d'Eure-el-Loir,  original  en  parchemin  H.  2487. 


78  CHARTES   VENDOMOISES 


LVII 

Vers  1094 

Fondation  du  prieuré  de  Périgny  par  Ascelin,  officier  du  comte 
de  Vendôme  qui,  blessé  à  mort,  se  fit  recevoir  religieux  par 

*  les  moines  de  Saint-Lhomer  et  donna  à  cette  abbaye  tout  ce 
qu'il  possédait  en  ce  monde. 

CARTA  DE   ECCLESIA   DE   PERBINIACO   ET   ALI1S   REBUS. 

*  •  *  ■ 

.  Notuxn  praesentibus  et  futuris  esse  volumus  qualiter  quod- 
dam  beneficium  in  pago  Vindocinensi  beatus  adquisivit  Launo- 
marus.  Orta  fuit  contentio  inter  familiam  Sanctœ  Trkiitatis  (1) 
et  familiam  Vindocinensis  comitis,  in  qua  unus  de  familia  Sanctœ 
Trinitatis,  Ascelinum,  vicarium  comitis,  ad  mortem  usque  vul- 
neravit  ;  qui  plaga  insanabili  eu  m  se  propinquum  cerneret  morti, 
monachos  Sancti  Launomari  qui  in  pago  Vindocinensi  mora- 
bantur,  accersivit,  petens  et  humiliter  deprecans  sine  ulla  dila- 
tione  monachum  se  benedici.  Hune  vero  monachi  audientes  sine 
sui  abbatis  consultu  facere  noluerunt,  sed  abbatis  consilio  pro~ 
tin  us  accepto,  Ascelinum,  ut  petierat,  monachum  benedixerunt; 
qui(beato  contulit  Launomaro  et  xnonachis  illius  quicquid  hœre- 
ditatiç  in  hoc  mundo  possidefe  videbatur,  quartam  Videlicet 
partem  Perriniensisecelesiee  in  decimatiône  et  in  aliis  omnibus 
rébus  quibuslibet;  prati  quoque  arpenmim  ibidem  situm  et 
medietatem  congrui  loci  œdificandi  molendinum  donavit  ;  iàsuper 
arpennum  et  dittiidium  terrœ  prœter  cimiterium  ecclesiae,  servos 
duos  totidemque  ancillas.  Hœc  autem  omnia  coram  Vindocinensi 
comité  et  comitissa  ceeteraque  militum  caterva  filii  Ascelini 
concessere  pari  concordia,  quorum  hœc  sunt  nomina  :  Rogerius, 
Fulcherius,  Olricus,  Gilo  et  Hainricus.  Postquam  autem  Ber- 
nardus  abba,  qui  eo  tempore  Sancti  Launomari  abbatiam  regebat 
hœc  memorata  superius  adquisivit,  et  adquisita  ab  illis  omnibus 

(1)  Voir  :  CtrtuUirede  U  Trinili,\l,  p.  156. 


CHARTES   VENDOMOISES  79 

a  quibus  Ascelinus  tenebat  deliberavit,  Rainaldum  Rufum  adiré 
studuit,  postulans  et  assidua  prece  interpellans  ut  alterum 
quadratum  quem,  in  hac  eadem  ecclesia  hœreditatio  jure  possi- 
debat,  beato  Launomaro  tribueret,  ut  haereditatis  supernae  fieri 
Oiereretur  particeps  ;  qui,  preces  suscipiens  abbatis,  petita  im- 
pleFe  non  distulit.  Insuper  arpennum  in  eadem  tellure  et 
dimidium,  ut  prefatus  Ascelinus  similiter  et  ipse  donavit,  ef 
altéra  m  medietatem  ejusdem  suprascripti  molendini;  erat  enim 
illis  molendinum  et  terra  communis.  Ita  porro  datum  fuit 
molendinum  ut  octo  nummoruro,  unoquoque  anno,  extitisset 
censivum.  Duabus  itaque  partibus  ecclesiœ  adquisitis,  prefatus 
abbas,  non  studens  ignaviœ  nec  otiositati,  verum  abbatiam 
faonoribus  accrescens  quam  plurimis,  Helvisam,  Ascelini  Teo- 
tardi  uxorem  appetiit,  implorans  ut,  ob  redemptionem  animée 
sui  mariti,  aliud  dimidium  hujusce  ecdesiae.  beato  Launomaro 
condonaret;  quee  libenti  animo  favens  illius  petitioni,  fi)ra  sua 
nomine  Arsende  et  Herberto  suo  génère,  annuente,  postulata 
condonavit.  Hœc  igitur,  ut  disseruimus  omnia  concessit  Vin- 
docinensis  cornes,  et  comitissa  ;  annuit  quoque  Domitilla  de 
Vindocino  et  filii  sui,  affectu  voluntario  :  Wlgrinus,  Gaufredus, 
Paganus,  Fulcherius  ;  unde  testes  idonei  proferantur  quorum 
testimonio  durae  cervices  calumniatorum,  si  forte  surrexerint, 
obruantur.  Salomon  de  Fractavalle,  Gervasius,  Aynricusdapifen 
Gundacrius,  Tebaldûs  filius  Leterii-et  Hugo  fratër  ejus  ;  Olricus 
Bucellus  et,  Elgaldus  (\)  frater  ejus,  Olbertus  de  Sôlomîs, 
Achardus  vicarius.;  de  familia  sancti  Launomari  ;  Durandus 
Aculeus,  Drogo  camerarius,  Fulcherius  hospitalis,  Gaubertus 
mariscalcus,  Robertus  coquus. 

His  ita  transactis  et  sine  alicujus  hominis  contradictione  deli- 
beratts,  audiensjam  dictus  abbas  quod  Sulpitius  ac  Lisoius  de 
Ambaziaco  et  Sulpitius  de  Monte-Calvo  in  vita  sua  calumniati 
fuerant  lngebaldo  Brittoni  de  Vindocino,  vineamque,  ut  refer- 
tur,  velut  homo  prœpotens  auferre  eis  videbatur  ;  sed  monachi, 
uthomines  religiosi,  nolentes  aliquid  cum  calumnia  possidere, 

(1)  Blgardus,  D.  Noël  Mars. 


'80  CHARTES   VENDOMOISES 

Lisoium  àe  Ambàztaco  et  Hugonem  de  Calvo  Monte,  Sulpitii 
fiftum  adrere,  ob  remedium  anirnarum  suarum  vel  parentum 
suorum,  obsecrairtes  calumniam  istam  domino  Deo  et  beato 
Lâuntrmaro  dimtttere  ;  ipsi  vero  de  animarum  suarum  remediô 
seu  parentum  solliciti,  nil  consuetudinis  penitus  retinentes, 
super  altare  sancti  dimisere  Launomari  ;  qua  de  re  testes  legi- 
timi  proponantur  quorum  propagnaculo  calunroiantium  capita 
conterantur.  Adsunt  testes  de  concessu  Liosii  Ambaziacensis  : 
Uauscelinus  de  Palvel,  Stephanus  de  Bello  loco,  Bernardus  de 
Ispanerio,  Otbertus  de  Sachiniaco,  Wido  Calvus,  Andréas 
Barba  et  Paganus  Borellus,  frater.  ejus  ;  et  Hugonis  de  Calvo 
Monte  :  Nbrtmaniïtrs  de  Calvo-Monte,  Gaubertus  prepoSitus, 
Ahnericus  Barba,  Mauritius  Escherpetlus  ;  de  familla  Sancti 
LatmoTïiariï  :  Bartholomeus,  Drogo  camerarius,  Rotbertus  lotus, 
Rogerras  frater  ejus,  Gaubertus  mariscalcus.  Rïchardus  Teotar- 
dus.  Ut  airtem  firma  et  stabilis  sit  presens  carta,  m  tempore 
Phtfippi  régis  Francorum  exstîtit  facta  et  Gaufredi  Vïndoci- 
nensis comifis dePruliaco  et  Eufrosinae  uxoris  suae  (1). 

Archives  de  Loir-et-Cher,  original  en  parchemin,  scellé  sur  cordons 
en  soie  verte,  d'un  sceau  en  cire  verte  où  apparaît  encore  la  tête  d'un 
cheval  galopant  à  droite,  le  cavalier  semble  porter  un  bouclier.  D'après 
une  copie  datée  de  1636,  ce  sceau  était  déjà  tout  brisé  :  «  Sigillum  an- 
tujuïtate  totum  est  dwuttfm.  »  —  Ptfblié  dans  YHUtoire  de  Srint-Lômét 
par  D.  Noël  Mai»,  p.  373,  arec  un  assez  grand*  nombre  de  fautes  de 
lecture. 

(1)  Voir,  dans  V Histoire  de  Saint-Lomer  par  D.  Noël  Mars,  l'union  du  prieuré 
dePeriguy  à  l'office  de  sacristain  par  arctc  daté  du  lundi  après  ia  quinzaine 
de  Pâques  1343;  a  eidem  officio  nostrum  de  Perigniaco  adjun&imu»  priora- 
tum,  cum  ejus  juribus,  reditibus  ac  pertinentiis  umversis  ac  oneribus 
èidèm  incuffibeittrbus  ». 


CHARTES   VEND0MOISES  81 


LV1II 

Vers  11 00. 

Accord  passé  à  Montoire  entre  Bahier  et  Geoffroy ,  fils  de  Yves, 
forestier  du  comte  de  Vendôme,  et  les  moines  du  Sentier,  de- 
vant Ha  me  lin  de  Langeais,  Mathieu  de  Montoire,  etc.,  au 
sujet  du  droit  de  pâture. 

NOTITIA   DE  PASTURA   PECUDUM   DE  SaNCIO-LaURENTIO 
IN   TERRA    SeMITARII. —  VlNDOCINUM. 

Noverint  universi  maxime  nostri  présentes  et  posteri  quod 
Raherius  et  Gaufre  du  s,  filius  Ivonis  forestarii  comitis  Vin- 
docinensis,  vetare  voluerunt  et  asserere  quod  non  deberent 
pasci  pecudes  de  Sancto  Laurentio  in  terra  de  Semitario,  neque 
villani  prendere  quicquam  de  bosco,  nisi  scilicet  per  ipsos,  et 
quod  sui  juris  vel  potestatis  essent  apes  etiam  de  ipso  bosco.  Pro 
quibus  rébus  jam  etiam  prendiderat  predictus  Raherius  sex 
solidos  de  villanis  et  duas  apes  de  quercubus,  et  a  quodam 
villano  expetebat  JLX  solidos  pro  quercu  quam  ei  dederat  frater 
noster  domnus  Sigevertus,  obedientie  de  Semitario  prepositus. 
Unde  factum  est  placitum  inter  eumdem  fratrem  nostrum  et 
forestarios  supradictos  apud  Montem  Aureum,  coram  Hamelino 
de  Lengiacis,  et  probatum  est  ac  definitum  quod  omnia  omnino 
ipsius  possessionis  et  in  terra  et  in  bosco  nostri  essent  juris,  et 
non  habeat  ibi  quicquam  alius  homo  quisquam.  Ex  quo  testes 
affuerunt  nobis  :  Matheus  de  Monte  aureo,  Hugo  planus  de  La- 
varzino,  Gaufredus  fiJius  Ermenrici,  Isembardus  cuiacherius, 
Mormus  filius  Arnulfi  vie  in  i,  Maiûardus  de  Batogri*,  Ernaldus 
de  Roschoiis,  Martinus  bovarius  de  Sancto  Laurentio.  Prêter 
hos  affuerunt  huic  placito  :  Gualterius  granarius  de  La  varzino  et 
Burgaldus  homo  Hamelini. 

Arch.  d'Eure-et-Loir,  parchemin* 

11 


82  CHARTES  VKNDOMOISKS 


LIX 

1080-d103. 

Ilbert  Payen  de  Mondoubleau  concède  à  iabbé  de  Saint-Vin- 
cent la  jouissance  des  conventions  conclues  au  sujet  des  biens 
de  Mondoubleau. 

De  calumpnia  facta  a  Pagano 

Post  aliquantum  temporis,  Ildebertus,  cognomento  Paganus, 
filias  predicte  Helvise,  quando  Montem  Dublellum  recuperavit, 
jamdictam  conventionem  calumpniari  cepit.  Pro  qua  re  dédit 
abbas  Rannulfus  et  monachi  Sancti  Vincentii  XL  libras  Ceno- 
mannensium  denariorum  et  unum  equum  valentem  X  libras  et 
omnes  supradictas  conventiones  annuit,  donumque  hujus  favoris 
super  altare  Sancte  Marie  apud  Montem  Dublellum  posuit,  et  de 
ipsa  eadem  ecclesia  Montis  Dublelli,  cum  omnibus  rébus  ad 
eam  pertinentibus,  videntibus  et  audientibus  his  testibus  :  Helde- 
berto  cognomento  Pagano  Hugone,  Salomone,  Roberto  de 
Monte  Aureo,  Wauterio  de  Avena,  Drogone  Bucel.  Harduino 
de  Marson,  Racherio,  filio  Achardi,  Halgerio  de  Spaniaco,  Hu- 
berto  de  Francheville,  Hugone  de  Curgenart,  Raginaldo  Bella- 
stella,  Frederico  Mâchefer, Roberto  filio  Hamelini,  Willelmo  filio 
Fulconis,  Ermenhaldo,  Goscelino,  Bernerio  fabro,  Willelmo 
clerico,  Erûulfode  Espeterias,  Widone,  fratre  suo,  Gauterio  de 
Malis  Ingeniis,  Rannulfo  abbate,  Harduino,  Constantino,  Wau- 
terio, monachis. 

Cartalaire  de  Saint-Vincent  du  Mans,  n°  179,  folio  109.—  D.  Martène, 
Ampliitima  collection  col.  485. 


CHARTES   VENDOMOISKS  83 


LX 

Fin  du  XI*  siècle, 

Arnoul  de  Semblancay,  sur  le  point  de  mourir,  se  fait  moine,  et 
donne  à  V  abbaye  de  Saint-Vincent  une  terre  à  Saint-Cyr,  près 
Mondoubleau,  et  deux  ouchcs  devant  le  château  dudit  lieu. 

De  mansura  sita  juxta  sepem  Sancti  Cirici. 

Arnulfus  de  Semblentiaco  in  egritudine  qua  mortuus  est  mo- 
nachilem  habitum  suscipiens,  monachis  Sancti-Vincentii  dédit 
unam  mansuram  terre,  sitam  juxta  sepem  Sancti  Cirici,  apud 
Montem  Dubielli,  et  II  olcas  terre  ante  idem  castellum,  juxta 
domum  Leprosorum.  Hoc  actum  est  apud  Montem  Dubielli, 
confirmantibus  et  annuentibus  et  videntibus  istis  :  Gaufrido 
vicecomite,  Helvisa  uxore  ejus,  Hugone  filio  ejus,  Alpes  et 
Helvisa  filiabus  ejus,  Pagano  Piscaloia,  Durando  nutricio  pueri 
Hugonis,  Frodone  clerico,  Herveo  armigero  Arnulfii,  et  Petro 
Cavatarta,  et  Gaufrido  filio  consulis  Vindocini. 

Car tuiaire  de  Saint- Vincent  du  Mans,  n°  197,  col.  124. 


LXI 

Fin  du  XIe  siècle. 

Hubert  de  Francheville  fait  accord  avec  V abbaye  de  Saint-Vin- 
cent, au  sujet  des  offrandes  de  V autel  de  Souday. 

De  calumnia  relevamenti  ecclesie  de  soldiaco 

Quidam  miles,  nomine  Hubertus  de  Franca-villa,  calumpnia- 
batur  relevamentum  ecclesie  de  Soldiaco.  Unde  venerunt  ad  con- 
cordiam  Harduinus  de  Mercatu  et  Gauterius  Bigotus,  monachi 
Sancti-Vincentii,  et  fecerunt  illum  advocatum  recognoscere  in 


84  CHARTES  TENDOMOISES 

curia  Orrici  de  Sancto  Karileffo.  Et  ut  amicus  locé  esset,  dede- 
runt  ei  XXV  solidos,  sicut  viderunt  :  Orricus  de  Sancto  Karileffo, 
et  Robertus  filius  ejus,  Orricus  Paganus,  Fulcoius,  Bucellus, 
Walterius  Nutricis,  Hugo  Lucus,  Herbertus  de  Franca  villa, 
Mahçldis  uxor  sua,  Petrus,  frater  .ipsius  uxoris,  Harduinus, 
filiius  Amecii  mercatoris,  Gauterius  Bigotus,  Dalmatius.  Drogo 
monachi. 

Carlulaire  de  Saint-Vincent  du  Mans,  n°  209  col.  131. 


LXII 
Fin  du  XIe  siècle. 

Payen  de  Moudoublau  et  Eve,  son  épouse,  donnent  la  dîme  du 
pacage  du  bois  de  Tyron,près  Courcimont,  à  V abbaye  de  Saint- 
Vincent. 

DE    DECIMA     PASNAGIÏ    DE   THYRON. 

Sciendum  est  quod  Paganus  de  Monte- Dublelli  et  Aia  uxor 
sua  dederunt  nobis  monachis  Sancti  Vincentii  decimam  pasnagii 
de  foreste  sua  que  vocatur  Tyron,  et  pastionem  ad  onmes  por- 
cos  obedientie  de  Matheriis,  et  boscum  ad  omnia  necessaria 
ejusdem  obedientie,  et  decimam  ferie  sancti  Martini  de  Baladone, 
et  decimam  molendini  de  Affila.  Hec  omnia  concessit  nobis  in 
elemosinam  Wiburgis,  supradicti  Pagani  filia.  Concessit  etiam 
dirpidiam  terram  de  Crosant,  et  totum  molendinum  terre  ipsius, 
et  medietatem  censuum  ad  ipsam  terram  pertinentium,  ita 
liberam  et  quietam  ut  nulli  homini  servicium  faciamus.  Pro 
qua  concessione  habuit  predicta  Wiburgis  XII  sol.  Hec  conces- 
sio  facta  fuit  in  presentia  istorum  testium  :  Gaufridi  videlicet 
Morini,  Widonis,  presbyteri  de  Matheriis,  Vauterii,  presbyteri 
de  Curçïsmont,  Mathei  de  Sordone,  Herberti  Foresensti, 
et  M^tbei,  filiiejus. 

Carlul.  dé  Saint- Vincent  du  Mans,  n°  676.  vol.  389. 


CHARTES    VENDOMOISES  85 


LXIII 
Fin  du  XI»  siècle. 

I 

Don  d'un  bordage  à  Notre-Dame  de  Mondoubleau. 

De  Monte  Dublello. 

Memorie  volumus  tradere  presentium  atque  futurorum,  quod 
Matheus  Corol  dédit  Sancte  Marie  de  Monte-Dublello  mona- 
chisque  illius  loci  quoddam  bordaguim  terre  pro  anime  sue 
remedio  et  antecessorum  suorum  inter  Musellatum  et  villam 
Bovem,  juxta  plesseium  Renart. 

Hec  terra  fuit  data  apud  Montem-Mirabilem.  in  domo  Gau- 
terii  de  Bailo,  istis  videntibus  et  audientibus  :  Isembardo  mona- 
cho,  qui  tempore  iiio  erat  prior  de  Monte-Dublello,  Roberto, 
sacerdote  de  Ballo,  Odone  de  Bailo,  Petro  de  Maugastel,  Agatha 
uxore  Villelmi  de  Soldiaco. 

Çartalaire  de  Saint-Vincent  du  Mans,  n°840,  col.  474. 


LXIV 
Vers  1100. 

Girbaud  de  Souday,  pour  jouir  du  droit  d'association,  donne  à 
l'abbaye  de  Saint^Vincent  trois  mansea  de  terre,  et  à  sa  mort 
tous  ses  biens. 

De   III   MAN6URIS  TERRE  DATIS  A  GlRBAUDO. 

Memorie  tam  futurorum  quam  presentium  manifestari  volu- 
mus, quod  Girbaudus  de  Soldiaco,  accipiens  societatem  nostri 
monasterii,  dédit  Deo  et  sanctis  martiribus  ejùs  Vincentio  atque 
Laurentio,  medietatem  trium  mansurarum  terre,  pro  anime  sue 
parentumque  suorum  remedio.  Insuper  ad  ejus  obitum,  omnia 


86  CHARTES   VENDOMOISES 

ad  eum  pertinentia,  mobiiia  et  immobilia,  nostre  ecclesie  dari 
concessit,  eo  modo,  ut  in  cymiterio  quod  ad  mortem  suam 
eligeret,  videlicet  hujus  loci  vel  Sancti  Pétri  de  Soldiaco,  ibi 
eum  sepeliremus  vel  sepeliri  faceremus 

Ex  hoc  donum  super  altare  posuit,  videntibus  istis  :  Chris- 
tiano  Picot,  Artuso  famulo,  Martino  de  Cergiaco  et  Josberto 
fratre  ejus,  Goscelino  et  Girardo,  cementariis. 

Cartalaire  de  Saint- Vincent  du  Mans,  n°  204,  col.  129. 

LXV 
Vers  1100. 

Bahiery  fils  d'Achard  de  Souday,  excommunié  pour  avoir  enlevé 
six  bœufs  aux  moines  de  Saint- Vincent,  donne  une  mesure  de 
terre  à  Varenday,  et  la  dîme  de  sa  chasse,  et  reçoit  V absolution. 

Raherius,  filius  Achardi,  septem  boves  Sancto-Vincentio  abs- 
tulit  de  obedientia  Soldaici,  pro  quibuus  dîu  excommunicatus, 
tandem  suamculpam  recognoscens,  misericordiam  Dei  et  sancti 
Vincentii  apud  abbatem  Rannulfum  clami tans  requisi vit,  et  quia 
quod  redderet  non  habehat,  unam  mansuram  terrœ  contiguam 
terre  Varenday  Sancto-Vincentio  et  abbati  et  fra tribus,  ita 
quietam  et  solutam  sicut  eam  tenebat  dédit,  et  in  omnibus  silvis 
suis  pastionem  propriorum  porcorum,  et  dimidium  pasnagium 
de  nostris  hominibus  qui  Soldaico  commorantur,  et  totum  pas- 
nagium illius  terre  quam  eis  dédit  et  quicquid  necesse  fuerit 
nostris  hominibus  de  Soldaico  in  suis  silvis,  in  propriis  usibus. 
Et  insuper  nobis  concessit  totam  decimam  sue  venationis.  Qua- 
propter  absolvimus  eum  in  capitulo  Tuffiacensi,  in  die  assump- 
tionis  sanctee  Mariée.  Hanc  conventionem  viderunt  et  audierunt 
testes  subscripti  :  Gauffredus  de  Insula,  Willelmus  de  Merlez. 
Bucchardus  frater  Wauterii  monachi,  Artur,  famulus  abbatis. 

Cartuloirede  Saint- Vincent  du  Mans,  n°  206,  col.  130.  —  Registre  de 
Souday,  avec  cette  note  :  «  Les  pièces  de  ces  deux  feuilles  ont  été 


CHARTES   VENDOMOISES  87 


LXVI 

Vers  1 100 

Salomon  donne  à  Saint-Vincent  du  Mans  la  moitié  de  la*  terre  de 
Valenday,  avec  V assentiment  d'Eve,  femme  de  Payen  de  Mon- 
doubleau. 

De  terra  apud   Valendiacum 

Litteris  et  memorie  est  tradendum  quod  Salomon  vicarius  in 
quadam  infirmitate  sua  dédit  monachis  Sancti-  Vincentii  medieta- 
tem  terre  de  Valendiaco,  quam  tenuimus  in  vita  ejus  VII  annis. 
Cumque  ad  obitum  suum  venisset,  nosterque  monachus  factus 
esset,  iterum  concessit  nobis  ipse  et  uxor  ejus  et  filii  filieque 
omnes  supradictam  terrain,  ita  ut  quando  vellemus,  eam  parti- 
remur  cum  filia  ejus  Papina,  cui  aliam  medietatem  dederat.  Hoc 
etiam  concessit  Aiga,  uxor  Pagani  de  Monte  Dublelli,  et  pro 
hoc  osculatus  est  Salomon  manum  ejus.  Hoc  viderunt  Haimeri- 
cus  Baufredus,  Hugo  frater  ejus,  Raginaldus  filius  Ermenaldi, 
Natalis  filius  Viveni. 

Carialaire  de  Saint-Vincent  du  Mans,  n°  207,  col.  130. 


extraites  le  11  septembre  1483  d'un  livre  couvert  de  es  et  de  cuir  blanc 
écrit  en  lettres  de  françois  et  en  parolles  latines,  lequel  nous  est  ap- 
paru de  prime  face  être  le  livre  des  fondations  de  l'abbaye  de  Saint- 
Vincent  près  le  Mans  et  des  prieurés  membres  dépendants  dudit 
monastère.  » 

(1)  Le  fief  de  Varenday,  et  plus  loin  Valendiacum  est  représenté,  aujour- 
d'hui par  la  ferme  des  Varendès,  près  Souday. 


86  CHARTES   VENDOMOISES 


LXVI 

4080-1103. 

Eudes  Desrée  se  désiste  de  toutes  ses  réclamations  sur  la  terre  de 

Valenday. 

De  calumpnia  terre  apud  Valendiacum 

Manifestum  sit  omnibus  Odonem  Desreatum  monachis 
Sancti-Vincentii  terram  de  Valendiaco  quam  eis  calumpniabatur, 
solutam  et  quietam  perpetualiter  concessisse,  ita  liberam  dico, 
quod  inde  nullum  penitus  servitium  neque  querelas  requireret, 
et  quidquid  emolumenti  ex  ea  procedet,  monachorum  totum 
erit.  Filii  quoque  sui,  Hugo,  Gelduinus  et  alii,  jussa  patris,  su- 
pradicta  concesserunt.  Quare  Odo  prefatus,  a  monachis,  juben- 
te  abbate  Ranulfo,  XX  sol.  accepit,  quos  Dalmatius  Sancti  Vin- 
centii  monachus  ei  tradidit.  Insuper  totius  beneficii  nostri,  cum 
fil iis  et  conjuge  sua,  factus  est  particeps.  Hujus  rei  sunt  testes  : 
Hubertus  de  Busell..  Garinus  frater  ejus,  Guarinu*  frater  ejus, 
Guarinus  de  Jumell..,  Helgotus  Morellus,  Robertus  Malus- VU 
cinus,  Rambaudus  Diabolus,  Andréas  de  Soldiaco. 

Cariulaire  de  SainUVincent-du-M<m$,  n°  208,  col.  131, 

LXV1II 
Vers  1105,  avril. 

Frédéric,  fils  d  Otbert,   approuve   la   donation   de   Girbaud  de 

Souday. 

De  concessione  III  mansurarum  terre  apud  SolDaïCium. 

Sancte  Dei  ecclesie  notum  esse  volumus  fidelibus  quod  Fri- 
dericus,  filius  Oberti,  concessit  Deo  et  monachis  Sancti  Vin- 
centii  donationem  quam  Girbaudus  de  Soldiaco  eis  fecerat,  sci- 
licet  medietatem  III  mansurarum  terre.  Ob  hoc  eidem  Friderico, 


CHARTES  VENDOMOÏSES  89 

Dalmatius  monachus  VI  sol.  tribuit,  et  uxori  sue  Susanne  XII 
den.,  duobus  quoque  filiis  suis  II  denarios.  Itaque  ipse  Fride- 
rîcus,  ac  uxor  sua  Susanna,  et  duo  filii  sui  legaliter  eamdem  do- 
nationem  annuerunt. 

Hoc  factum  est  apud  castrum  Sancti-Karileffi,  III  nonas  apri- 
lis,  in  domo  ejusdem  Friderici,  videntibus  istis  :  Wauterio  de 
Vilario,  Poolino  filio  Sevini,  Arduino  Rufo,  Engelranno  de 
Brioles  (1),  Giraldo  de  Coitrun,  Fulcoio  de  Coitrun  (2),  Symone 
filio  Osberti,  fratre  Frederici. 

Girbaudus  vero  in  eodem  loco  dominum  suu'm  deprecatus  est, 
scilicet  Fredericum,  ut,  si  aliquando  filii  sui  Sancto-Vincentio 
beneficium  suum  auferre  vellent,  tenorem  quem  de  illo  habebant 
forisfacerent,  quod  ei  adimplere  promisit. 

Cartulaire  de  Saint-Vincent,  n°  203,  vol.  128. 


LXIX 
1107 

Bulle  du  pape  Pascal  II  confirmant  tous  les  biens  du  monastère 
de  Saint-Laumer  de  Mois,  dont  ceux  du  Vendômois. 

Pascalis  episcopus  (3),  servus,  servorum  Dei,  dilecto  in  Christo 
filio  Mauricio,  abbati  monasterii  S.  Launomari  ejusdem  que  suc- 
ce  ssorib  us  regulariter  promovendis,  in  perpetuum.  Piœ  postu- 
latio  voluntatis  effectu  débet  prosequente  compleri,  quatenus  et 
devotionis  sinceritas  laudabiliter  enistescat  et  utilitas  postulata 
vires  indubitanter  assumât.  Quia  igitur  dilectio  vestra,  ad  por- 
tum  apostolicee  Sedis  confugiens,  ejus  tuitionem  débita  de votione 
requisivit,  nos  sypplicationi  tuae  clementer  annuimus,  et  beati 
Launomari  monasterium,  cui,  Deo  auctore,  prœsides,  decreti 
praesentis  authoritate  munimus   quod   monasterium   videlicet 

(1)  Brioles,  Briolas,  entre  Souda y  et  Valennes. 

(2)  Coitron,  lieu  fort  à  l'ouest  de  Souday,  au  confluent  de  la  Braye  et  du 
Goitron. 

• 

(3)  En  1245,  Innocent  IV  donna  une  bulle  semblable  de  confirmation. 

12 


00  CHARTES  VENDOMOISBS 

pênes  oppidum  Blesense  situm,  tam  a  ftadulpho,  quondam  reges 
quam  a  Carolo  et  Ludovico,  Francorum  regibus  multis  posses- 
sionibus  et  bonis  ditatum  esse  dignoscitur.  Per  pressentis  igitur 
privilegii  paginam,  apostolica  authoritate  statuimus  ut  quae- 
cumque  ab  etsdem  regibus  seu  ab  aliis  viris  fidelibus,  de  jure 
proprio ,  vestro  beati  Launomari  monasterio  concessa  sunt, 
firma  vobis  vestrisque  successoribus  illibata  permaneant.  In 
quibus  haec  propriis  nominibus  explicamus.... 

In  episcopatu  Camotensi  :  ecclesiam  Sancti  Pétri  cum  appen» 
ditiis  suis,  ecclesiam  Sancti  Nicholai,  capellam  Sancti  Georgii 
de  Brocts,  villam  Leofaini  cum  pertinentiis  suis,  ecclesiam  Saûcti 
Medardi,  ecclesiam  de  Musteriolo,  ecclesiam  Sancti  Saturnini 
cum  appenditiis  suis,  ecclesiam  Madonis,  ecclesiam  de  Condiaco 
cum  parte  ipsius  villee  cum  piscariis  in  Beverone  et  Cussione 
fluviolis  ceeterisque  pertinentes,  ecclesiam  Mostelli  cum  appen- 
ditiis suis,  villam  Fagiam  cum  servis  et  ancillis,  cum  nemoribus 
et  ceeteris  ei  pertinentibus. 

In  pago  Vindocinensi,  Campaniacum  villam  cum  ecclesia  et  ap- 
penditiis suis,  ecclesiam  Villefranconis  cum  decimis  et  pertinen- 
ciis  suis,  villam  de  Brolio  cum  silva,  capella  et  ceteris  appenditiis, 
tillatn  Lamei  cum  appenditiis  suis  (1),  Petriniacum  villam  cum 
ecclesia  et  ceeteris  ei  pertinentibus,  villam  Gemafdi  cum  appen- 
ditiis suis,  ecclesiam  Sancti  Joannis  de  villa  Ulca,  ecclesiam  sanc- 
tae  Mariée  de  Silva  Longa  cum  capella  Montis  Fauni  et  parte  ne- 
moris  quam  vobis  dédit  Àdela  comitissa,  pro  anima  Stephani 
comitte  et  sua  et  filiorum,  Semei  villam  cum  ecclesia  et  cœteris 
appenditiis,  Macerias  villam  cum  appenditiis  suis,  Valerias  et  alo- 
dum  cum  appenditiis  suis,  ecclesiam  Villee  in  Podio  cum  appen- 
ditiis suis,  ecclesiam  sanctee  Opportunœ  cum  capella  Frutman 
telli  cum  appenditiis  suis,  ecclesiam  Sancti  Medardi  cum  burgo 
et  ceeteris  appenditiis,  cellam  Sancti  Juliani  de  Duiaco  cum  om- 
ûibus  appenditiis  suis,  ecclesiam  villee  Langaei,  ecclesiam  Astolii. 


(1)  Villef rancœur,  le  Breuil  et  Villammoj  ne  sont  plus  placées  dans  le 
Vendômois  par  la  bulle  d'Innocent  IV,  mais  entre  l'église  de  Saint-Pierre  • 
Aa-Foix  et  l'église  de  Saint-GeoTges  de  Blois  ;  sans  doute  par  erreur  du 
scribe. 


CHARTES   VBNDOMOISES  9i 

(Suivent  les  postéssions  à  Orléans,  à  Chartres,  data  les  èvéehét  dtBvreaœ,  du 
Mans,  de  Sêez,  de  Pari$t  de  Sem%  de  Clermonl,  etc,) 

Datum  apud  Maius-Monasterium ,  1111°  nonas  aprilis,  per 
manum  Equitii,  agent!  s  vicem  cancellarii,  indictione  XV,  incar- 
nationis  Dominicœ  millesimo  O  VII0,  pontificatus  autem  domini 
Pascbalis  secundi  papœ  VIII°. 

Archivé*  de  Loir-êl-Cher ,  Cartqlaire  mss.  vol.  I,  no  VII,  p.  20.  —  Ex- 
trait dans  VHUtoire  de  SainhLomer,  par  P.  Noël  Mars,  p.  147,  sans  la 
liste  des  biens. 


LXX 
H09-H09. 

Hugues  du  Sault-du-Loup  donne  è  Saint-Vincent  les  offrandes 
de  V autel  de  V église  de  Souday,  et  est  relevé  de  l'excommuni- 
cation quil  avait  encourue,  avec  les  autres  membres  de  sa  fa- 
mille, pour  les  déprédations  qu  il  avait  commises. 

De  relevamento  altaris  Ecoles ie  Soldjaci  pato  ab  Hugone 

Notum  sit  tam  presentibus  quam  futuris,  Hugonem  de  Lupi 
Saltu  et  uxorem  suam  Mariam  nomine  dédisse  monachis  Sancti 
Vincentii,  in  elemosina,  relevamentum  altaris  ecclesie  de  Soldiaco. 
Idem  namque  Hugo  excommunicatus  erat  et  tota  familia  sua, 
pro  preda  monachorum  de  Soldiaco,  quam  pro  eodem  releva- 
mento  rapuerat.  Sed  tantum  predicta  uxore  sua,  gravi  egritu- 
dine  oppressa,  qua  et  mortua  fuit,  de  cujus  hereditate  relevâmes 
tum  dederunt  et  concesserunt  monachis  Sancti  Vincentii,  et  ab- 
solut ionem  excommunicationis,  jussu  domini  Ildeberti  episcopi, 
acceperunt.  Monachi  quoque  predictam  preda  m,  que  decem  pêne 
iibras  valebat,  prefato  Hugoni  quietam  dimiserunt.  Porro  abbas 
Willelmus,  qui  fuerat  Majoris  Monasterii  monachus,  et  Willel- 
mus  de  Boeria,  qui  tuncprior  Sancti  Vincentii  erat,  ad  Sanctum 
Karilepphum  perrexerunt  et  de  hac  re,  in  capitulo  Sancti  Kari- 
leffi,  coram  Gosberto  abbate  et  toto  conventu,  et  sub  testimopio 


92  CHARTES   VENDOMOISES 

plurimorum,  qui  substripti  sunt,  concessionem  habuerunt.  Idem 
vero  abbas  Willelmus,  hujus  rei  causa,  obsequium  sépulture 
uxoris  memorati  Hugonis  satis  decenter  implevit.  Pro  qua  con- 
cessione  dederunt  monachi  Pagano,  fratri  Hugonis  clerico,  quern- 
dam  missalem,  de  quo  postea  idem  Paganus  XXX  s.  habuit. 
Hoc  domum  concesserunt  etiam  et  firmaverunt  filii  Hugonis  de 
Lupi  Saltu. 

Isti  autem  fuerunt  de  capitulo  Sancti  Carileffi,  ubi  hec  omnia 
a  prefatis  personis  concessa  sunt  :  Silvester  de  Sancto  Karileffo, 
Poolinus,  Wauterius  de  Vilereis,  Drogo  de  Villenis,  Willelmus 
de  Mangeio.  Teobaudus  de  Ventbaco  (al.  Venthayo) ,  Sevinus, 
filius  Poolini,  Willelmus  Godelini,  Reginaldus  Piche. 

ÇarLatairede  Saint-Vincent  du  Mans,  n°202,  col.  128. 

LXXI 
1114. 

«  Jean  abbé  de  Saint-Julien  de  Tours  donne  3  arpensdepré  apud 
Bellum  montem  â  la  charge  d'un  cens  à  Michel,  abbé  de  la 
Trinité  de  VEtoille  et  au  couvent  dudii  lieu  :  M0  C°  quatuor 
decimo  mense  junio.  » 

Biblioth.  dOrlêans,  Mss.  435  bis. 

LXXI1 

13  Janvier  1118,  N.  S.  1119. 

Accord  entre  V abbaye  de  Bonneval  et  Marmoutier  au  sujet  des 
églises  de  Saint-Hilaire  la  Gravelle  et  du  château  de  Fré- 
terai. 

CONCORDIA    CVM   MONACHIS   BONE   VALLIS 

DVNVM    (1) 

Quoniam  rerum  utiliter  gestarum  memoria  per  longa  tempo- 
rum  interualla  mente  solet  excidere,  et  ad  rediuiuam  rursus  con- 

(1)  Titre  inscrit  au  dos  de  la  chartre  en  grandes  capitales. 


CHARTES   VENDOMOISES  93 

trouersiam  earumdem  obliuio  discordantium  animos  facile  reuo- 
care,  prouida  satis  atque  utillima  consideratione  ab  antiquis 
pacisque  amatoribus  repertum  est  atque  statutum  eorum  seriem 
que  consulte  geruntur,  et  sua  posset  ignorantia  plurimorum 
quietem  in  seditionis  et  litis  discordiam  excitare,  ad  posterorum 
noticiam  qualiter  gesta  sint.  litterarum  apicibùs  annotare.  Quo- 
rum nos  Maiofis  uidelicet  Monasterii  fratres  auctoritatem  exem- 
plaque  secuti,  ad  omnium  fidelium,  maximeque  successorum 
nostrorum  Xristo  in  hoc  seculo  famulantium  uolumus  noticiam 
peruenire,  quo  tandem  fine  quaue  concordia  controuersia  illa 
siue  discordia,  que  diu  inter  nos  et  Bone  Uallis  monachos  uer- 
sata  est,  Domino  quieuerit  pacificante  Erat  autem  aduersus  nos 
eorum  talis  querela.  Calumniantibus  quippe  nobis  iam  olim 
aduersus  eos  sepiusque  reclamantibus  quedam  in  obedientia 
Sancti  Hilarii  que  dîcitur  de  Grauella,  nec  non  et  in  ecclesia 
castri  Fracte  Uallis.  que  tune  ipsi  tenebant,  uentum  est  inter 
nos  et  ipsos  ad  huius  concordie  finera.  Dimiserunt  namque  no- 
bis et  bona  pace  concesserunt  totam  illam  Sancti  Hilarii  de 
Grauella  obedientiam,  simulque  omnia  que  in  ecclesia  siue  ad 
eam  pertinentibus  iam  dicti  castri  Fracte  Uallis  habebant.  Iam 
enimeiusdemecclesiedimidiampartem,et  alterius  dimidiesextam 
partem  possidebamus,  quum  hec  aduersus  eos  in  capitulo  Car- 
notensi  ante  deraisnaueramus  (1)  :  nosque  eis  uice  transactionis 
quamdam  nostram  obedientiam,  que  dicitur  Roboretum,  non 
totam  uidelicet  uillam,  ipsa  neque  enim  aostra  tune  tota  erat, 
sed  quantum  in  ea  die  illo  ex  dono  iam  Sanzonis,  possidebamus, 
dedimus  atque  concessimus,  litterasque  nostras  quas  bine  habe- 
bamuseis  tradidimus.  Que  nimirum  concordia,  qui  eam  fecerant 
monachis  nostris  uiuentibus,  rata  et  inconcussa  utrinque  per- 
mansit.  Iilis  autem  uiam  uniuerse  carnis  ingressis,  surrexerunt 
monachi  Bone  Uallis  dicentes  in  litteris  suis  contineri  quod  eis 

(1)  Sic.  —  Ce  même  verbe  se  trouve  dans  la  chartre  CLV  du  Cartulaire 
Danois  de  MM.,  p.  146.  «  Omnia  quse  monachi  Majoris  Monasterii  ibidem  derais- 
naverant,  sine  derationaverant.  »  —  Cf.  Ducange,  au  mot  Deralionare,  De- 
raisnare  ou  Deresnare;  suppl.  de  Carpientier  ;  Causam  suam  rationibus  com- 
probare;  Deraisnier  :  prouver  son  droit  en  justice;  ibid.,  suppl.  Glossaire 
François. 


94  CHARTES    VENDOMOI&ES 

totam  illam  Roboreti  uillam  debebamus  acquietare,  nec  non  et 
aliam  terram  nostramdeNogento(l),etquamdam  iterum  terram 
Uileellum,  inilla  eis  concordia  pacti  fueramus  donare.  Rursus 
etiam  aduersus  nos  conquerebantur,  quodipsam  quoque  iam  dicti 
ecclesiam  Roboreti  reliquiis  et  quibusdam  aliis  ut  dicebant  orna* 
mentis,  priusquam  eis  tradidissemus.  expoliassemus.  Cumque 
nos  talibus  inquietare  cepissent  querelis,  quas  non  itasehabere 
sicut  dicebant,  quin  potius  omnia  eis  que  in  illa  pepigeramus  con- 
cordia plene  nos  executos  fuisse,  sufficienti  r'atione  ostendere  pos- 
semus,  iurgia  tamen  litesque,  sicut  decet  monacbos,  declinare 
malentes,  terram  nostram  que  dicitur  Paissoletum,  sicut  eam 
très  obedientie  nostre  Puteolum  scilicet,  Uileellum  et  Nantulfi 
Uilla  tenebant,  insuper  eis  augentes  donauimus,  promittentes 
quod  omnes  illos  qui  nobis  eam  concesserant.  eis  semel  tantum 
concedere  faceremus.  Quod  cum  ita  coram  Carnotensi  episcopo, 
tune  domno  Gaufredo  de  Leugis,  ab  utraque  fuisset  parte  con- 
cessum,  etin  eorum  capitulo  solemniter confirmatum,  litterasque 
nostras  eiusdem  terre  quas  habebamus,  eis  tradidissemus,  hoc 
ipsum,  sicut  conuenerat,  omnes  fere  qui  nobis  concesserant, 
plurima  erogata  pecunia,  eis  concedere  fecimus.  Cum  itaque  nos 
finem  rei  tandem  adeptos  talitèr  putaremus,  rescinditur  rursus 
concordia  et  pacta  prius  placita  replicantur.  Postulabant  etenim* 
immo  uiolenter  cogère  super  prioris  tenorem  pactionis  niteban- 
tur,  quatinus  euidam  Aurelianis  decano,  cuius  in  hac  re  ius 
eatenus  non  audieramus,  simulque  euidam  leproso  concedere 
faceremus,  cum  hoc  ipsum  nulli  prorsus  prêter  ipsos  qui  nobis 
concesserant,  nos  concedere  facturos  promisi«semus.  Sed  quum 
in  hac  causa  diu  multumque  laboraueramus,  plurimumque  ab 
eis  grauatos  nos  tam  priuatis  quam  etiam  generalibus  placitis 
sentiebamus,  rem  ipsam  perficere  et  omnino  fin  ire  cupientes,  ad 
hune  tandem  cum  eis  paeis  et  concordie  finem  ex  supra,dictis 
omnibus  querelis,  bona  pace,  Domino  fauente,  peruenimus.  De- 


(1)  Le  Cartulaire  mss.  de  Marrooutier  pour  le  Vendomois,  n°  CIV,  fait 
mention  de  la  terre  de  Nouant,  Nogçntus,  près  Saint-Amand,  arrondissement 
de  Vendôme,  donnée  à  Marmoutier  par  Foulques  de  Benasta,  Serait-ce  là 
notre  Nogentum'! 


CHARTES   VEXDOMmSES  95 

dimus  enim  eis  ut  petiemût  cent u m  solides  prêter  illa  que  prius 
pepigeramus  ,  sexaginta  scilicet  Carnotensium  et  Dunensium 
quadraginta,  nec  non  et  annone  sextarios  nouem,  quos  hinc  se 
perdidisse  dicebant,  eis  restaurauimus.  Et  hec  sibi  sufficere 
dicentes,  cum  hoc  solum  modo  quod  iam  in  Roboreto  a  nobis 
habuerant,  seu  dieillo  habebant,  sopitis  prorsus  retroactis  inter 
nos  et  ipsos  hac  de  causa  querelis,  et  que  inde  contigerant  om- 
nino  sedatis  discordiis,  sepefactam  ananimiterconcordiam  prius 
coram  abbate  et  quibusdam  tam  ex  nostris  quam  ex  eorum  mo- 
nachis, in  ipsius caméra  perJocutam  atque  concessam,  bona  pace 
in  suo  generaliter  capitulo  ratam  in  perpetuum  concesserunt, 
présidente  ipso  eorum  abbate  domno  Bernerio,  considentibus 
etiam  ibique  presentibus  de  monachis  nostris  Fromundo  priore, 
Herueo  Camotensi  priore,  Rotberto  Sparnonensi  priore,  et  Rai- 
naldo  de  Castro  Gunterii  notario  (1),  qui  omnes  uice  nostra 
quicquid  datum  a  nobis  in  hac  eis  concordia  fuerat,  similiter 
concesserunt.  Hoc  autem  solummodo  retinuerunt,  quod  si  calum- 
nia  eis  ab  aliquo  deinceps  de  terra  illa  Paissoleti  surrexerit,  ubi 
eis cuiuslibet  hominis  nostri  testimonio opus sit,  eius  dumtaxat  qui 
in  ipsis  quas  in dea  nobis  habuerunt  litteris  inuentus  fuerit,ipsum 
eistransmittemus  quando  petierint,et  cumeoex  monachis  nostris 
quem  nobis  placuerit.  quipro  eis  testimonium  perhibeat,  absque 
ullo  suo  vtel  nostro  expenso,  tanquam  pro  nobis.  Actum  Bone 
Ualli  anno  ab  Incarnatione  Domini  M0  C°  XV0 111°.  V°,  idus  ianua- 
rii,  et  in  eorum  ut  dictum  est  capitulo  sollemniter  confirmatum. 

De  monachis    nostris    istis         Ex  parte  ipsorum,  defamulis 

presentibus  :  eorum  : 

Fromtrario  priore  (2).  Fulcodio. 

Herueo  Carnotensi  priore.  Tetbaldo  de  Pomeis. 

Rainaldo  notario.  Ricardu  sacrista. 

De  famulis  nostris  :  Harduino  de  Sartrino  (3). 

Erardo  de  Sartrino. 

(1)  11  fut  aussi  le  scribe  de  la  chartre  XLVIl,  A  du  De  servis,  et  il  est  cité 
comme  témoin  dans  le  Cart.  Dan.,  n°  CLXIU. 

(2)  Cité  comme  témoin  dans  la  chartre  GLXXIII  duCartal.  Danois. 

(3)  S&rtrinam,  le  Serrain,  commune  de  l'arrondissement  de  Tours.  —  Cf 
Cart.  Dan.,  n*  LX, 


96  CHARTES   VENDOMOISES 

Pagano  Beliardo  (i).  Gosberto  Druione. 

Rainberto  famulo.  Bernardo  corduanario. 

Guiardo  Sparnonensi  famulo. 

Rainaldus  quoque  Caro  de  Uacca  cum  monachis  nostris  illuc 
perrexerat,  sed  non  fuit  tune  in  capitulo.  quia  equos  eorum  in 
hospitio  custodiebat. 

Archives  de  Loir-et-Cher,  original  en  parchemin. 


LXXIII 
1096-1125 

Hildebert  donne  à  ses  c  lia  no  i  nés  les  églises  de  Ruillé,  Poncé,  Troo 
et  de  Sargé  et  à  restaurer  V abbaye  de  Saint-Georges. 

Cujus  (Hildeberti)  studio  plurime  ecclesie  quas  laicorum  vio- 
lentia  de  jure  ecclesie  nostreolim  substraxerat,  ad  ej us  ecclesie 
dominium  revocate,  et  ad  victum  canonicorum,  ipso  disponente 
atque  concedente,  depùtate  sunt:...  ecclesiamdePonciaco.ee- 
clesiam  de  Ruilliaco,  ecclesiam  de  Troo,...  ecclesiam  de  Cer- 
giaco  (2)...  » 

Porro  hujus  temporibus  abbatia  Sancti  Georgii  de  Bosco  res- 
taura ta  est. 

Actus  Pontificum  Cenomannis,  p.  420. 


(1)  Il  est  cité  comme  témoin  dans  la  chartre  L,  A  De  servis,  et  dans  le 
n°  CLXXIII  du  Cart.  Dunois,  où  il  est  placé  parmi  les  serviteurs,  car  c'est  à 
tort  que  Mabille  a  séparé  les  deux  noms  par  une  virgule. 

(2)  Un  acte  de  1313  compte  au  nombre  des  églises  antiques,  restant  sous 
la  juridiction  du  doven  et  du  chapitre  du  Mans  :  «  Cergeium,  Sanctus 
Petrus  de  inter  nemora,  Artins.  » 


CHARTES   VENDOMOISES  97 


LXXIV  ' 

1105-1124 

Hddeberi  de  Lava rd in,  évëque  du  Mans,  désirant  réformer 
l'abbaye  de  Saint-Georges,  la  concède  à  V abbaye  de  Afar- 
moutier. 

Carta  Hildeberti  episcopi  cenomanensis  de  Sancto-Georgio 

de  nemore 

Nemo  quinesciat  locadivino  cultui  dedicata  pro  inhabitantium 
conversation^  vel  crescere  in  melius  vel  a  sua  decidere  digni- 
tate.  Unde  et  nos  quorumdam  clericorum  studio  singularem 
vitam  professorum  ecclesiam  Sancti  Georgii  de  SU  va,  quœ  a 
Monte  Aureo  duobus  distans  millibus  a  suo  statu  deciderat,  in 
pristinam  reformari  dignitatem  etconsilium  praebuimus  et  auxi- 
lium,  nec  in  aliquo  ei  defuimus  donec  ipsi  penitus  sibi  déesse 
cœperunt.  Rigor  autem  propositi  eo  usque  decidit  ut  et  eorum 
prœlatus,  Matheus  nomine,  nomen  abbatis  gerens,  sacram  con- 
tereret  professionem  et  egressus  in  regionem  dissimilitudinis 
et  locum  relinqueret  et  votum.  Quia  ergo  de  restauratione  prae- 
fati  loci  sub  hoc  ordine  atque  sub  his  personis  omnis  nobis  spes 
ablata  est,  prœnominatam  ecclesiam  quantum  ad  nos  pertinet, 
Majori  Monasterio  concedendam  et  abbati  Willelmo  (1)  per 
nostrse  manus  cartulam  tradimus,  orantes  atque  deprecantes 
ut  monasticum  ordinem  qui  in  eo  dudum  celebris  fuerat  ibi  re* 
formare  satagat  et  nitatur.  Hoc  autem  donum  ego  Hildebertus 
episcopus  feci  eis  et  scripsi,  Pagano  archidiacono  atque  Fulcra- 
do  cantore  assensum  prœbentibus  (2). 

D.  Martène  :  HUL  manuscrite  de  Marmoutier.  Preuves,  part.  2,  ch.  41.  — 

Migne.  PP.  LL.  171,  col.  318. 

;i)  Guillaume,  abbé  de  Marmoutier,  1105-1124.  Hildebert  de  Lavardin, 
évèque  du  Mans  de  1097  à  1125. 

(2)  Ce  projet  d'flildebert  ne  fut  pas  mis  à  exécution,  et  les  religieux  de 
Marmoutier  ne  possédèrent  jamais  l'abbaye  de  Saint-Georges. 


98  OH-AftTfiS    VBNDOMOISES 


LXXV 

1125. 

Hildebert  de  Lavardin  confirme  les  biens  de  l  abbaye  d'Evron, 

parmi  lesquels  on  trouve. 

Ecclesia  Santi  Martini  de  Lunaio. 

Vers  la  même    date,    Hildebert  fait    restituer  à    la  domination 
«  do  minium  »  tf?  l'église  du  Mans  : 
«  Ecclesias  de  Troo;...  capellam  S.  Quintini. 
Cauvin.  Géographie  du  Maine  p.  XCct  331. 

LXXVI 
Avant  1129. 

Don  du  domaine  de  Bois-Rufin  à  V abbaye  de  Saint-Père  par 
Ursion,  fils  de  Nivelon  de  Fréteval,  et  Jeremie  de  Vile  et  Rai- 
naud  de  là  Tour  son  fils  ;  avec  V assentiment  de  Béatrix,  femme 
d1  Ursion  par  actes  passés  à  Fréteval  et  à   Vendôme. 

Cyrographum  inter  nos  et  Ursonem  donum  et  conventiones 
de  bosco-rufini  ab  ipso  nobis,  conc6ssu  uxoris  et  fil1i  et 
soceri  sui  Jeremie  communicato,  comphehendens. 

Notum  fieri  volumus  nos  Sancti  Pétri  Carnoti  (i)  monachi 
quia  eo  tempore  quo  domnus  Willelmus  (2)  huic  nostro  monas- 

(1)  De  toutes  les  chartes  données  par  les  seigneurs  de  Fréteval  en  faveur 
des  moines  de  Saint-Père  de  Chartres,  nous  ne  croyons  devoir  reproduire 
dans  ce  recueil  que  celle-ci  et  le  n*  X<;il,l)  parce  qu'elles  onl  été  passées  à  Fré- 
teval et  à  Vendôme,  2°)  parce  qu'elles  font  paraître  un  grand  nombre  de  per- 
sonnages Vendômois,  et  3°)  enfin  parce  que  toutes  les  autres  chartes  ont  été 
citées  dans  leurs  passages  essentiels  pour  les  seigneurs  de  Fréteval  dans 
notre  Préface  du  Cartul&ire  Blésois  de  Marmoutier  que  nous  supposons  être 
entre  les  mains  de  tous  les  érudits  Vendômois.  Voir  au  besoin  le  Carlo- 
Uirede  Saint-Père  aux  pages  24  et  25,  30,  67,  83  85,  96,  101,  101  215,252,  305. 
335,  336,  36i,  365,  411,  428,  446,  (où  sont  également  cités  Hugo  de  Vcndocino, 
Odo  de  Lavardin)  449,  476,  481,  482. 

(2;  Guillaume,  abbé  de  Saint-Père,  mort  en  1129. 


CHARTES   VENDOMOISES  99 

terio  presidebet,  domnus  Urso,  filius  Nivelonis,  in  capitulum 
nostrum  veniens,  ecclesie  nostre  in  elemosinam  dédit  dominium 
totius  terre  que  Boscus  Rufini  appellatur,  cum  omni  bosco,  prê- 
ter duas  carrucatas  terre  quaa  domnus  Jeremias  de  Insula,  cum 
sex  agripennis  ex  ipso  bosco  appratandis  monachis  de  Tyrone 
antea  dederat.   His  itaque   exceptis,    cetera  omnia    predictus 
Urso  ecclesie  nostre  ita  libère  et  quiète  possidenda  donavit,  ut 
et  dominât  us  et  justicia  ejusdem  terre  et  omnes  hospites,  -quot- 
quot  nobis  in  ea  mittere  placuerit,  cum  hospiciis  et  curtillis, 
censu  quoque  ad  eadem  hospicia  et  curtillos  pertinente,  et  cum 
omnibus  eorundem  exitibus,  nostra  propria  libère  et  quiète,  sine 
retinaculo  aliquo  vel  calumpnia,perpetuo  existant.  Nam  décima, 
cum  omnibus  que  ad  ecclesiam  pertinent,  juris  ecclesie  Sancti 
Leobini  de  Arro  ab  antiquo  fuisse  cognoscitur.  Unam  nichilomi- 
nus  mansionem,  qualem  et  ubi  delegerimus,  cum  terra  ad  unam 
carrucam  et  pratis  sufficientibus,  ab  omni  consuetudine  liberri- 
mam,  nobis  in  eadem  terra  predictus  dator  concessit,  alia  sibi 
mansione  sequestrata  lege  consimili  ;  excepto  quod  eam  nec  ven- 
dere  nec  dare  nec  bospites  in  ea  mittere  poterit,  sed  suo  tantum- 
modo proprio  usui  habere.  His  ita  determinatis,  solummodo  in  eis 
que  secunturmedietatem  sibi  domnus  Urso  retinuit  :  hoc  est  in 
terragio.  in  censu  pratorum,  et,  quandiu  ibi  boscus  fuerit,  in 
pasnagio  porcorum.  De  quibus  scilicet,  si  quando  hospites  foris- 
fecerint  et  querimonia  in  clamorem  proruperit,  non  nisi  in  curia 
judicioque  nostro,  sive  super  terram  ipsafri  sive  apud  Arro,  ven- 
tilabitur,  satisfactura  V  solidos  nunquam  excédent^,  quantali- 
bet  forisfactura  sit  ;  de  quibus  tamen  monachus  noster  quantum 
voluit  rcmittere  poterit,  et,  quod  remanserit,  cum  domno  Ur- 
sone  equaliter  partiendum  babebit  ;  servientem  quoque  suum, 
in  his  que,  sicut  dictum  est,  nobis  cum  sibi  communia  retinuit, 
domnus  Urso,  si  voluerit,  sicut  et  nos  nostrum,  habebit;  et  tam 
suus  nobis,  si  voluerimus,  quam  noster  illi,  si  ipse  voluerit,  ser- 
viens  fidelitatem  jurabit.  Vocatus  ab  agricola,  terragiator  noster 
ad  hospicium  terragiatoris  domni  Ursonis  veniens,  si  eum  inve- 
nerit  et  ille  venire  voluerit,  cum  eo  terragiatum  ibit  ;  si  vero  ille, 
aut  quesitus  in  hospicio  suo  inventus  non  fuerit  aut  inventus 


100  CHARTES   VENDOMOISES 

venire  noluerit,  terràgiator  noster  nec  eum  alias  queret  nec  ad 
terragiandum  expectabit.  sola  manu  sua  quod  eumquesierit  pro- 
batùrus,  si,  de  eo  quod  sine  se  terragiatum  fuerit,  terràgiator 
illius  clamorem  fecerit.  In  granea  nostra  terragium  adunabitur, 
tritufabitur  et  partietur.  Testes  ex.  nostra  parte  Garinus  tanator, 
Bernerius,  Durandus  Mansellus,  OdoSinellus,  Lambertus  tana- 
tor, Osbertus  pellifex.  Durandus  pistor,  Robertus  major,  Hugo 
Esclenchier,  Ricard  us  Gueta.  Teobaudus,  Gaufridus  cellerarius, 
Ricardus  hostiarius,  Hubertus,  Giroldus  frater,  Ernaldus  bota- 
rius.  Ex  parte  Ursonis,  Philippus  filius  Robertî  Flagelli,  Willel- 
mus  Ansoldi,  Gauterius  Bretel,  Ivo  de  Baignolis,  Garinus. 
Concessit  hoc  et  apud  Fractamvallem  Beatrix,  uxor  ipsius  Ursio- 
nis  et  filius  amborum  Nivelo.  Affuit  ex  parte  eorum  Matheus 
Potiron,  Raimundus  Angot,  Hugo  Mengarin,  Moyses  serviens 
eorum,  Johannes  de  Balen.  Ex  parte  nostra  F ulcherius,  Robertus 
Dodonis,  Rainerius  monachi;  Gaufridus  famulus,  Gilo  de  Bove- 
chia,  Goscelinu?  filius  Odonis  de  Buris.  Ogerius  de  Bosco  Medio, 
Bernardus,  Herbertus  Roberti  sine  Vaccis,  Herveus  piscator, 
Theobaldus.  Vindocinis  concessit  hoc  Jeremias  et  Rainaldus  de 
Turre  filius  ejus  ;  Philippus,  Bartholomeus,  Hugo,  Hamelinus, 
Fulcherrius,  filii  ejus,  Helvisa  uxor  ejus,  Helvisa  et  Aanor  filie 
ejusl  Ex  parte  eorum  affuerunt  testes  Lancelinus  de  Undo, 
Matheus  Potiron,  Hugo  semiclerus,  Burchardus  de  Meoli,  Aufre- 
dus  pellifex,  ex  parte  nostra  supranominati  testes  affuerunt. 
Cartalaire  de  Saint-Père,  p.  U81 . 

LXXVII 

Vers  H30. 

Pierre,  fils  d'Achard  de  Souday,  après  plusieurs  contestations, 
approuve  le  droit  de  justice  concédé  par  son  père,  à  V abbaye 
de  Saint-  Vincent. 

Manifestandum  est  etiam  et  in  hujus  carte  paginula  inseren- 
dum  quod   Pet  rus,  filius  Acbardi  supra  scripti,    vicariam  (1) 

(1)  Le  registre  de  Souday  écrit  venazionem  au  lieu  de  vicariam  dans  toute 
la  charte. 


CHARTES    VENDOMOISES  1()i 

burgi  Soldiacensis  nobis,  licet  immerito,  auferre  diu  conatus  est  ; 
sed  denique,  Deo  volente,  compunctus  vicariam  totius  burgi 
nostri  et  omnium  domuum  nostrarum  et  totius  terre  que  infra, 
fossata  exteriora  concluditur,  volente  et  monente  uxore  sua  Ma- 
thia  Rufa,  et  concedentibus  omnibus  pueris  suis,  nobis  perpe- 
tualiter  habendam  apud  Soldiacum  concessit,  videntibus  et  au- 
dientibus  :  Wauterio  Andréa,  Richardo  fratre  suo,  Gisleberto 
Corbino  et  altero  Gisleberto,  et  Hugone  filio  ejus,  Wuidone, 
Durando,  Raherio.  Postremo  Warenus  monachus  noster  de 
Ferrari  a  prefatum  Petrum  adduxit  in  capitulum  nostrum,  ubi 
isdem  Petrus  donum  ejusdem  vicarie  confirmavit  et  nobis  omni- 
bus annuit.  Quod  viderunt  et  audierunt  isti  :  Petrus,  Odo  de 
Tyron,  Raginaldus,  Gastulfus,  Rogerius,  Ungerius,  Hugo, 
Ernulphus,  Girardus  de  Soldiaco,  Naimarus,  Hamelinus  asina- 
rius.  Viginti  solidos  quoque  loco  caritatis  et  causa  firme  co&ces- 
sionis  eidem  Petro  libenter  impendimus. 

Cartalaire  de  Saint- Vincent  de   Mans,   n°  205,  col.  129.  —  Registre  de 
Souday. 


LXXVIII 
Vers  1130 

Geoffroy  de  Lèves,  légat  du  Saint-Siège,  évêque  de  Chartres,  ob- 
tient de  Geoffroy  de  Vendôme  la  remise  de  Véglise  de  Villero- 
main  usurpée  par  lui,  à  V abbaye  de  Saint-Laumer. 

Ego  Gaufridus,  Carnotensis  ecclesiae  episcopus,  sedis  Aposto- 
licae  legatus,  notum  facio  omnibus  tam  prœsentibus  quam  futu- 
ris  quod  Gaufridus  de  Vindocino,  ecclesiam  de  Villarbmain, 
quam  contra  sanctorum  décréta  patrum  ipse  et  antecessores  sui 
tenuerunt,  et  quatuor  sextarios  decimœ  ad  ipsam  ecclesiam  per- 
tinentes in  manu  mea  dimisit,  post  mortem  quoque  suam,  si  sine 
haerede  mortuus  fuerit,  totam  decimam  et  quidquid  in  prœfata 
villa  habebat  dimisit.  Ego  vero  hœc  omnia,  sicut  supradicta  sunt, 


102  CHARTES   VKNDOMOISES 

pro  amore  Dei  et  meae  remedio  animée,  ecclesiœ  S.  Launomari 
Blesensis,  per  manum  Rainaldi,  ipsius  ecclesiœ  abbatis,  miseri- 
corditer  contuli  ;  et  ad  investituram  prœ dictée  ecclesiœ,  in  festi- 
vitate  omnium  sanctorum  quatuor  denarios,  et  in  nativitate  Do- 
mini  quatuor  denarios  et  in  pascha  quatuor  denarios,  prœsente 
ipsius  ecclesiœ  presby tero,  dedi  ;  et  ut  donum  meum  inconvul- 
sum  maneat,  sigillo  et  testium  subscriptorum  muminentis  robo- 
ravi.  Ex  parte  mea  :  Bernardus  capicerius,  Garinus  archipresby- 
ter,  Guimbertus  cantor,  Nicolaus  prior,  Gosselinus  Borellus, 
Garinus  de  Grangiis,  Robertus  de  Fagia,  Gaganus  magnus,  Odo 
coquus.  Ex  parte  Godefridi  :  Hamelinus  de  Magduno,  Furne- 
rius,  filius  Roberti....  Harduinus,  frater  Furnerii. 

Noël  Mars,  Histoire  de  Saint- Lomer,  p.  148. 


LXXIX 

1132. 

Geoffroy  de  Lèves,  évêque  de  Chartres*  concède  à  l'abbaye  de 
V Etoile  le  lieu  de  Monthalun  et  fait  défense  aux  religieux  de 
la  Trinité  de  Vendôme  de  revenir  sur  les  concessions  qu'ils  ont 
faites. 

Gaufridus  Dei  gratia  Carno tenais  episcopus,  Apôstolicse  sedis 
legatus,  tibi,  dilecte  in  Domino  frater  Theoderice,  venerabilisab- 
bas  de  Stella,  successoribus  tuis  et  fratribus  in  ecclesia  de  Stella 
regulariter  substituendis  in  perpetuum. 

Sicut  injusta  petentibus  nullus  tribuendus  assensus,  sic  légitima 
desiderantium  non  est  différends  petttio.  Cujub  rei  gratia,  tuas 
in  Domino,  dilecte  frater  Theodorice  venerabilis  abbas,  et  fratrum 
tuorum  preces  admissimus.  Confirmamus  itaque  vobis  et  suc- 
cessoribus vestris  canonice  substituendis  locum  qui  dicitur 
Mon  thaï  an,  eu  m  omnibus  ad  eumdem  locum  pertinentibus  sicut 
bottée  mémorise  frater  noster  Robertus  Heremita  illum  acqut- 
sivit  et  dtu  tenuit  ac  possedit,  armantes  auctoritate  nostra  et 


CHARTES   VENÛOMOISKS  103 

sigilli  nostri  testimonio  illum  locum  vobis  et  ecclesiae  vestrae 
absque  vitio  deinceps  infestationis  liberum  et  quietum.  Statut- 
mus  autem  et  omnino  authoritate  nostra  prohibemus  ne  monachi 
Vindocinenses,  qui  gratia  et  amore  Dei  et  interventu  gloriosi 
principis  Theobaldi,  Blesensium  comitis  et  nostro,  quidquid  in 
prœdicto  loco  habere  se  dicebant,  vobis  sponte  totum  et  in  elee- 
mosynam  concesserunt,  ulla  amplius  reclamandi  in  eo  loco  seu 
in  pertinentibus  ejus  facilitas  detur. 

Prœcipimus  itaque  ut  nulla  omnino  persona  prœdictum  locum,' 
videlicet  Monthalan.  vobis  deinceps  auferre  aut  aliquo  modoin- 
quietare  prsesumat.  Qui  temerario  ausu  attentaverit,  si  secundo 
tertiove  commonitus  congrua  satisfactione  non  emendaverit, 
Dei  et  nostram  maledictionem  incurrat,  et  in  extremo  examine 
districtœ  ultioni  subjaceat.  Actum  anno  MCXXXII 

Excerpta  ex  sacri  et  canonici  ordinis  Prœmonstratensis  Annalibus. 

Stella. 


LXXX 

1135. 

Accord  entre  Rainauld,  abbé  de  Saint -La  umer,  et  Barthélémy  de 
Vendôme  9  au  sujet  des  enfants  de  leurs  serfs,  des  terres  du 
Brcuil-Saint-Laumer,  des  moulins  de  Challoel  et  de  Bethon. 

Mundanis  omnibus  ad  interitum  rueatibus  et  quodam  instar 
byemalis  gurgitis  rapido  lapsu  in  quoddam  oblivionis  oceanum 
emergentibus,  operœ  pretium  esse  videtur  prœsentium  facta  fu- 
turorum  notitiae  stili  officio  commendare.  Igitur  quia  prœterito- 
rum  rara  est  recordatio,  ego  Gaufridus,  Dei  gratia  Carnotensis 
episcopus,  apostolicœ  sedis  légat  us,  prœsentibus  atque  futuris 
notifico  anno  ab  incarnationis  millesimo  centesimo  trigesimo 
quinto,  Ludovico  Francorum  imperium  procurante,  comité  Teo- 
baldo  Blesensem   consulatum  habena  discretionis  modérante, 


104  CHARTES    VENDOMOISES 

quo  tempore  Rainaldus  abbas  super  Blesensem  gregem  pasto- 
rales excubias  agebat,  notifico,  inquam,  Bartholomeum  de  Vin- 
docino  ante  praesentiam  supradicti  abbatis  venisse  et  de  servi- 
tute  Richildis  et  Blanchee  Orsanne,  suo  quidem  homine,  mona- 
chorum  vero  faemina,  natarum,  placitasse  ;  etiam  in  tantum  rem 
duxerat,  quod  ad  partitionem  ipsarum  ventum  fuerat.  Qui,  post 
ipsam  venditionem,  meliori  usus  consilio,  suam  quoque  partem 
concessit  possidendam  Sancto  Launomaro.  Postea  vero  de  via- 
tura  Brolii  scribendo  notificamus  quod,  quamvis  eammonachi 
longo  tempore  in  pace  tenuissent,  tamen  idem  Bartholomœus  de 
eadem  contra  eos  querelam  movere  non  dubitavit.  Qui  postea 
ad  animum  reversus  et  jus  monachorum  conspiciens,  eam  ipsis 
babendam  libère  concessit.  De  molendino  quoque  Challohel 
querelam  quam  faciebat  sopitam  esse  in  perpetuum  concessit. 
Item  et  de  alio  molendino  quod  Bettum  dicitur,  quod  quidem  ex 
beneficio  monachorum  fuit,  sed  et  aliis,  si  quod  in  Vindocinensi 
pago  construeret,  prœter  ejus  quod  de  abbatia  Sanctœ  Trinita- 
tis  tenebat,  décimas  donavit.  Si  qui  etiam  homines  ejus,  pro 
remedio  animarum  suarum,  de  possessione  sua  monachis  do- 
nare  voluerint,  hoc  quoque  libentissime  concessit.  ^Authoritate 
igitur  Dei  et  nostra  hoc  donum  confirmamus  et  ne  quis  impediat 
prohibemus.  Hujusrei  sunt  testes,  ex  parte  monachorum  :  Atho 
Burellus,  Garinus  de  Grangiis,  Paganus  de  Masias,  Guillelmus 
Tardivus.  Ex  parte  vero  Bartholomœi  :  Herveus  de  Bellovidere, 
Galobronus  de  Melliacho,  Goscelinus,  filius  Athonis  Burelli, 
Berengerius  eo  tempore  praepositus,  et  Basinus,  Gumbaldi  filius. 

Histoire  de  Sainct  Lomer,  par  D.  Noël  Mars,  p.  361. 


CHARTES  VKNDOMOISES  105 


LXXXI 

Don  d'un  moulin  près  de  l'église  de  Choue,  à  V abbaye 

de  Saint-Avit 

1112-1137 

Il  faut  que  nous  acquérions  des  amys  affin  que  quand  nous 
mourrons  ilz  nous  reçoivent  au  ciel,  aultrement  comme  arbres 
infructueux  nous  serons  coupez  et  jettez  dedans  le  feu.  C'est 
•  pourquoy  je  Mathieu,  filz  de  Hugues,  filz  de  Gripon,  ay  donné 
en  usage  aulx  religieuses  deservantes  l'église  de  Saint-Avit,  l'é- 
glise de  Saint- Agi),  située  au  pays  de  Dunoys,  à  deux  lieues  de 
Mondoubleau  ou  environ,  et  laquelle  m'appartenoit  propriétai- 
rement.  Ce  que  j'ay  faict  me  confiant  et  espérant  par  leurs 
prières  préparer  au  ciel  des  demeures  pour  mon  père  Hugues, 
pour  ma  mère,  pour  mon  grand-père  Gripon,  et  tous  ceux  de 
notre  lignée.  A  ce  don  ont  consenty  l'évesque  de  Chartres,  le 
vicomte  de  Dunoys,  Godefroy  (1),  avec  sa  femme,  Hugues  archi- 
diacre, par  le  bien  fait  duquel  je  possède  la  dicte  église,  son  frère 
Adon,  ses  enfants  et  Hugues  de  Vallonnés,  mon  cousin,  et  Je- 
han, filz  de  Lancelin.  J'ay  donc  laissé  à  jamais  aux  dictes  reli- 
gieuses les  revenus,  offrandes,  dixmes,  oblations,  sépultures  et 
aultres  dépendances  de  la  dicte  église.  Davantage,  je  leur  ay 
donné  es  environs  de  la  dicte  église  une  place  ou  cour  a  leur 
élection  pour  y  bastir  telles  et  aultant  de  demeures  que  bon  leur 
semblera,  ladicte  place  ou  cour  s'estendant  de  longueur  jusques 
à  certain  chesne  estant  le  plus  hault  de  tous  les  aultres.  Item  je 
leur  donne  six  arpens  de  pré  et  un  moulin  situé  près  de  l'église 
de  Choue  et  la  disme  de  la  terre  que  je  tiens  du  bénéfice  de  la 
dicte  église,  en  quelque  lieu  qu'elle  puisse  estre  sans  que  jamais 

(1)  Geoffroy  III,  11124136.  Cette  date,  donnée  dans  le  Bulletin  de  U  Société 
Danoise,  t.  IX,  .p*  172,  parait  douteuse,  Hugues,  archidiacre,  Mathieu  de 
Mon  toi  re  (de  Montdoré,  de  Montes  a  reo),  sont  des  personnages  du  milieu  du 
XI*  siècle*  Le  comte  Marcel  serait  alors  Qeoffroy  Martel,  comte  de  Vendôme. 
Les  Moniales  avaient  été  introduites  à  Saint-Avit  avant  1045  (Gâllis  Chrii- 
iiftjia,  VIII}  col.  1293;  et  Instrnm,  col.  299).  Avec  un  texte  déformé  par  une 
traduction,  il  est  difficile  de  parvenir  à  la  certitude. 

14 


lOti  CHARTES   VENDOMOISES 

personne  y  puisse  rien  innover  ou  entreprendre  que  ce  soit.  A 
ceste  chose  est  aussy  intervenu  l'authorité  du  comte  Marcel  (?), 
de  Hugues  archidiacre  de  Montdoubleau,  de  Humbert  de  Du- 
noys,  d'Ingelbaud,  chapelain  du  comte  Hernault,  de  Frodon  de 
Saint-Martin,  de  Renault  d'Arsis,  de  Foulques  son  fils,  de  Thi- 
bault d'Osbrun.  —  Et  encore  de  peur  que  par  succession  de 
temps,  il  ne  se  face  quelque  trouble  ou  empeschement  k  ren- 
contre de  ce  nostre  présent  don.  je  l'ay  faict  ratifier  à  ma  femme 
et  à  mes  fils  Gripon,  Mathieu  et  Burchard.  Hildebert  pareille 
ment  à  consenty  à  ces  présentes,  desquelles  sont  tesmoings  Hil- 
gard  de  Charne,  Hernulphe  des  Ursins,  Mathieu  de  Montdoré  et 
Yves  son  frère,  Michel  Mauger  et  Marchis  (?)  son  fils,  Humbert 
de  Rufe  et  Salomon  le  Normand. 

Société  Danoise,  Curlul.  Mit,  de  Saint- A  vil,  n°  4  :  «  Sur  une  très  mauvaise 
copie  informe.  » 

LXXXII 
1138,  N.-S.,  1139,  14  janvier. 

Vrsion  I  de  Meslay,  seigneur  de  Prélevai,  ses  fils  et  ses  enfants 
renoncent  au  droit  de  péage  dans  les  possessions  du  Chapitre 
Notre-Dame  de  Chartres. 

QUOD  HOMJNES  ECCLESIE  CaRNOTENSIS,  DE  QUADAM  PARTE  BELSIE 

NON  DEBENT  PEDAGIUM  DOMINO  MERLAI. 

Quicquid  ad  honorem  et  communem  utilitatem  et  ad  quietem 
pauperum  ecclesie  spectat,  recta  intentione  querentibus,  unum 
maxime  necessarium  sollicite  prdcurandum  est,  ne  operam  et 
impensam  silentio  perdant,  et  que  pro  pace  et  concordia  tam 
presentium  quam  futurorum  viriliter  elaboraverint,  per  negli- 
gentiam  et  oblivionem,  discordie  postmodum  et  contentionis  se- 
minarium  fiant.  Quapropter  nos  omnes  Carnotensis  capituli  fra- 
tres  notum  fieri  volumus,  et  presentibus  et  posteris,  quod  do- 
minus  Ursio  de  Merlaio  (1)  injuste  accipiebat  pedagium,  in  qua- 

(1)  Union  I,  seigneur  de  Frète  val,  né  en  1093  mort  rers  1143. 


CHARTES   V2ND0M0ISES  107 

dam  parte  terre  Béate  Marie,  de  Belsia.  Summonitus  a  canoni- 
cis,  ad  justiciam  venire  noluit  et  ad  ultimum  excommunïcatus 
fuit.  Tandem  Deo  miserai! te  et  inspirante,  rediens  ad  cor,  venit 
in  capitulum,  ibi  culpam  suam  cognovit  et  vadimonium  rectitu- 
dinis,  primum  in  manu  decani,  postea  vero.  multis  tam  clericis 
quam  laicis  adstantibus  et  videntibus,  super  altare  Béate  Marie 
humiliter  posuit. 

Et  ut  omnibus  pateret  quale  et  quantum  esset  jus  canonico- 
rum,  utriusque  partis  consilio  et  consensu,  decem  legitimi  ho- 
mmes de  ipsa  terra,  vidente  ipso,  juraverunt  in  capitulo  quia 
injuste  hoc  pedagium  acciperet  (1),  videlicet  a  Novo-Vico  et  a 
calciato  calle  Blesensi  qui  transit  ante  Merlaium,  de  tota  terra 
Béate  Marie  versus  Belsia  m,  quacumque  via,  quacumque  semita 
irent  vel  redirent  Carnotum,  nisi  inciderentin  predictum  calcia- 
tum  callem  ante  Vallem-Brachiorum.  Sunt  autem  infra  has 
metas  due  ville,  Plancavilla  et  Auvillare,  de  quibus  domnus 
Ursio  dicebat  se  non  concessisse  ;  nobis  econtra  dicentibus  quod 
non  debebat  accipere,  retento  jure  capituli,  quacumque  hora  vel- 
lemus  reclamare,  loco  et  tempore.  Insuper  etiam  concessit,  hinc 
precibuscanonicorum  inde  pro  anima  sua  et  antecessorum  suo- 
rum,  inde  etiam  data  sibi  cantate  sexagenta  Hbrarum,  quod  in 
clauso  Béate  Marie,  in  quo,  et  ante  vindemias  et  in  ipsis  vinde- 
miis,  tam  ipse  quam  sui  homines,  plusquam  deberent  accipie- 
bant,  per  singuios  quadrantes  in  quibus  consuetudinem  habebat, 
nichil  aliud  deincepsnisi  tantum  Vllsextarios  vini,  secundum  jus- 
tam  mensuram,  acciperet;  hoc  etiam  concesso  quod  canonicis  be- 
neliceret  déporta re  vindemias  suas  ad  quodcumque  vellentpres- 
sorium,  in  clauso,  seu  clauso  pertinens,  ubi  consuetudinem  suam 
domnus  Ursio  accipit.  Defiaitum  est  etiam  et  concessum  quod  si 
operarii  canonicorum  conducticii  (2)  (constat  enim  de  domesticis 
quod  in  eos  nullus  habet  manummittere  nisi  canonicus),  si,  in- 
quam,  illi  in  clauso  forifecerint  dum  in  opère  erunt,  licebit  qui- 
dem  servientibus  domni  Ursionis  eos  retinere  ;  quod  si  canoni- 

(1)  Conducticii  c'est-à-dire  mercenarii,  de  condaclio,  louage. 

(2)  C'est  ici  l'un  des  plus  anciens  exemples  que  nous  ayons  rencontré  dans 
dos  Chartres  de  l'enquête  dite  par  turbe,  sur  une  Coutume  en  litige. 


108  CHARTES  VBNDOMOISBS 

eus,  cujus  operarii  erunt,  in  manu  ceperit  ut  de  eis  justiciam 
faciat  in  curia  canonici,  juditio  ejus  et  curie  sue  domnus  Ursio 
justiciam  suam  accipiet.  Quod  si,  canonicus  de  operariis  illis  se 
intromittere  voluerit.  nos  non  reclamabimus  ;  si  vero  de  fori- 
facto  quod  illi  ante  fecerint  eos  accusare  voluerit,  dum  in  opère 
canonici  erunt,  nec  poterit  eos  retinere  nec  accusare.  Hec  ut 
prescripta  sunt  concessit  ipse  domnus  Ursio  in  capitulo,  et 
filius  ejus  primogenitus  Nivelo,  et  frater  ejus  junior  Hameli- 
nus,  et  apud  Fractamvallem  hoc  idem  coûcesserunt  Philip- 
pus  et  Raginaldus  (1),  filii  ejusdem  Ursionis  primogeniti,  et  apud 
Sanctum  A  vit  uni  filia  ejus  Beatrix  hoc  idem  concessit.  Con- 
cessîs  igitur  et  collaudatis  ab  utraque  parte  omnibus,  ut  in 
presenti  carta  continentur,  processit  domnus  Ursio  ad  altare 
Béate  Marie,  cum  universo  clero,  militibus  et  populo,  et  cyro- 
graphum,  in  duas  partes  sectum,  accercitis  duobus  filiis  suis 
Nivelone  et  Hamelino,  genibus  flexis,  obtulit  super  altare  Béate 
Marie,  et  imam  partem  levavit  ipse  cum  prenominatis  filiis  suis, 
alteram,  ad  monumentum  et  munimentum  prefate  libertatis  et 
perpétue  pacis,  in  archivis  ecclesie  in  perpetuum  servandam  de- 
reliquit.  Hec  acta  sunt  anno  incarnationis  dominice  millesimo 
centesimo  tricesimo  octavo,  anno  domni  Ludovici,  régis  j unio- 
ns, secundo,  episcopatus  autem  domni  Gaufridi,  Carnotensis 
episcopi,  vigesimo  quarto,  nono  kalendas  februarii,  luna  vigesi- 
ma,  feria  quarta,  hora  diei  tertia.  Huic  concessioni  interfuerunt 
ex  parte  capituli  :  Zacharias,  decanus  ;  Salomon,  precentor  ; 
Hugo,  subdecanus  ;  Hugo,  succentor  ;  Gauslinus,  prepositus  ; 
Henricus  prepositus  ;  Milo  prepositus  ;  Richerius  archidiaconus; 
Droco  archidiaconus  ;  Ansgerius  archidiaconus  ;  Willelmus 
presbiter  ;  Fredericus,  presbiter  :  Gosbertus  diaconus  ;  Radul- 
fus  diaconus  ;  Herbertus  Belotinus  diaconus  ;  Matheus  diaco- 
nus ;  Hugo  diaconus  ;  Guido  de  Sancto-Martino,  diaconus  ;  Her- 

(i)  «  L'un  des  chevaliers  qui  prirent  part  en  1170,  au  meurtre  de  Thomas 
Becket,  archevêque  de  Cantorbéry,  s'appelait  Renaud  Fitz-Urse,  c'est-à-dire 
fils  d'Ours.  Ce  nom  se  rapporterait  assez  à  celui  de  Renaud,  fils  d'Ursion 
de  Frète  val,  qui,  d'après  l'historien  dunois  Bordas  avait  épousé  les  intérêts 
dé  Henri  Plantagenet.  »  Nous  ayons  démontré  l'invraisemblance  de  cette 
assertion  dans  la  Préface  de  notre  Carfn  faire  BUmoU  de  Bfarmonfterv  p.  60. 


CHARTES  VBNDOMOISBS  109 

bertus  Arnulfi,  Guido  cancellarii  ;  Guillelmus  de  BelJo-Videre; 
Radulfus  de  Leugis,  Rainaldus  archidiaconi  ;  Johannes  dapifer  ; 
Symon  de  Sancto  Leobino;  Guillelmus  cornes;  Ansoldus  de 
Bello-Videre;  Guillelmus  de  Morvilla  ;  Symon  Belini;  Robertus 
de  Bonavalle  ;  Nivelo  de  Cruce  ;  lvo  monetarii  ;  Adam  ;  Gaufri- 
dus.  Laici  vero  :  Gervasius, major;  Odo,  major Novigenti-Fisci; 
Johannes  de  Hismeriaco  et  Radulfus  frater  ejus  ;  Hugo  de  Gaies- 
villa;  Arnulfus  de  Puisolis;  Hildegarius  de  Manevicino;  Gau- 
terius  de  Sancto-Prisco  ;  Robertus  de  Uno  Pilo.  Ex  parte  vero 
domni  Ursionis  interfuerunt  bi  testes  ;  Joscelinus  de  Auneel  ; 
Roscelinus  Mala-Terra  ;  GauteriusBego,  Burgundiode  Merlaip, 
Odo  de  Alona  ;  Fulcaudus  Tronellus  ;  Johannes  de  Secorcio  ; 
Morherius  de  Blandeinvilla  ;  Robertus  de  Froovilla  ;  Hugo  de 
Faveriis;  Herbertusde  Mongeven;Gaufrjdus  monetarius. 

Apud  villam  que  dicitur  Halo  concessit  hoc  idem  pactum  Ful- 
cherius  ejusdem  Ursionis  filius;  et  hi  très  sunt  testes  :  lvo 
presbiter;  Burgundiusde  Merlaio  ;  Beatrix  uxorejus  ;  Simon  del 
Bruil  ;  Hugo  Poterons  ;  Marcherius  Gibosus. 

Concessionis  vero  que  facta  est  apud  Fractam  Vallem  a  Phi- 
lippo  et  Reginaldo,  présente  domno  Hugone,  nostro  subdecano, 
et  Richerio  archidiacono  et  clericis  eorum  Raimbaldo,  Roberto 
de  Braio  et  Roberto,  filio  Gaufridi,  monetarii,  testes  sunt  :  Hugo 
Desreez  ;  Girardus  de  Villare  :  Salomon  de  Thoreio  ;  Paganus  de 
Froevilla  ;  Durandus  Lepus:  Johannes  de  Balaum  ;  Gauterius 
Moysanz  ;  Herbertus,  presbyter  ;  Cesarius  presbiter  ;  Godefri* 
dus  de  Pataico. 

Concessionis  autem,  ibidem  facte  a  Hersende,  filia  Ursionis  et 
Agathe  uxore  Nivelonis  primogeniti,  testes  sunt  :  Hersendis  de 
Villare,  Matildis  filia  ejus,  Jamenvia  et  omnes  supradicti  testes. 

Concessionis  apud  Sanctum  Avitum  facte  a  Béatrice,  filia  ejus, 
testes  sunt  :  Petrus  Laguina,  Bernaldus  prepositus,  nepos  Hervei 
decani,  Odo  de  Sancto  Avito,  sacerdotes,  Herveus,  Andréas,  ab- 
battissa  Isabels,  Ada,  Hildealdis,  Ermengardis  de  Braio,  Matildis 

Hec  omnia  per  diversa  loca  facta  et  concessa  viderunt  et  au- 
dierunt  prefatus  subdecanus  et  archidiaconus,  cum  clericis  et 
servientibus,  quorum  sunt  nomina  :  cum  subdeça^o  ;  Hugo,  Gau- 


diO  CHARTES    VENDOMOISEâ 

terius.  minutor;  cum  archidiacono  :  Arnulfus  nepos  ejus,  Rua- 
lens,  Britels,  Fromundus. 

Chirographe  orig.  enparch.;  Archives  d'Eure-et-Loir.  —  Bibl.  Nation. 
Livre  des  Privilèges  de  V Eglise  de  Chartres.  Mss.  10091,  p.  81  et  10096, 
f°  38,  r°.  —  Publié  dans  le  Cariai  de  N.-Dame,  par  L.  Merlet,  I,  p,  146 
et  suiv.,  ch.  Ll. 

LXXXIII 
1139. 

Arraud,  abbé  de  Fontgombaud  et  ses  religieux  abandonnèrent 

â  Saint- Avit  Romilly  en  Vendômois. 

Hoc  sciatur  et  his  litteris  videatur  quod  abbas  Arraudus  et 
totus  conventus  Fontis  Gombaudi  dederunt  et  concesserunt 
monachabus  Dunensibus  quemdam  locum  qui  dicitur  Romillia- 
cus,  et  est  situs  in  Vindocinensi  patria  (1),  nichil  de  attioentibus 
ad  prefatum  locum  retinentes  nisi  décima  m  furni  Montis  Du- 
blelli,  ea  videlicet  ratione  ut  monachis  pro  eodem  loco  per  sin- 
gulosannoscensusdecem  solidorum  Andegavensium,  in  kalendis 
octobris,  per  priorem  de  Petra  redderetur.  Et  ut  hec  conventio  in 
tôt  uni  reliquum  tempus  firmior  et  stabilior  perempniter  habere- 
tur,  firmaverunt  eam  proprio  scripto  et  cyrographo  et  ipsius 
abbatis  sigillo,  accepta  karitate  unius  marce  argenti.  Sed  et  hoc 
sciendum  quod  si  predictum  locum  de  propria  manu  in  aliorum 
potestate  jactare  voluerint,  non  poterunt.  sed  ad  locum  unde  erat 
protinus  reverteretur.  Hoc  autem  factum  est  anno  ab  incarna - 
tione  Domini  M°OXXX°  VIIII  (2),  quo  primo  Ludovicus  ju- 
nior super  Pictavenses  cepit  regnare  (3).  S.  Arraudus  abbas, 
S.  Helias  prior,  S.  Petrus  sacrista,  S.  Tomas  cantor. 

Pour  le  Cyrographe  :  In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus 
sancti.  Amen  (4). 

Société  Danoise,  Cartul.  m$$.  de  Saint  Avit,  n°  7.  —  Bibl.  d  Orléans,  mss. 
435***.  —  Archives  d? Eure  et- Loir. 

(1)  P*go,  mss.  435  bis. 

(2)  MCXXVI1I,  mss.  435  bis. 

(3)  Guerregiare,  mss.  4%  bis. 

(4)  Un  Vidimus  fut  accordé  par  P.  évèque  de  Chartres,  ea  1263. 


CHARTES  VENDOMOISES  111 


LXXXIV 

Vers  1140. 

Eudes,  abbé  de  Fontaines,  donne  tout  ce  qu'il  avait  â  la  Ville- 
aux-clers.  pour  la  construction  de  Notre-Dame  de  Chartres. 

Carta  Odonis  abbatis   de  Fontanis   super  dono  eorum  que 

apud  Desconfecturam  habebat. 

Notum  fieri  volumus  tam  futuris  quam  presentibus  quod  ego 
Odo,  abbas  de  Fontanis  (1)  totusque  ejusdem  loci  conventus 

donamus  et  concedimus  Richerio  archidiacono(2),  ad  opus  Béate 
Marie  Carnotensis  ecclesie,  quicquid  habebamus  ad  locum  qui 
Desconfectura  (3),  tam  in  terra  quam  inedificiis,  solutum  et  quie- 
tum  in  perpetuum  absque  retentione  et  reclamatione  aliqua, 
quam  inde  ulterius  faciamus,  concedente  hoc  Berta  de  Insula  et 
fijiis  et  filiabus  et  sororiis  suis  :  Bartholomeo,  Hugone,  Hame- 
lino,  Fulcherio.  Dédit  tamen  predictus  Richerius  nobis,  pro  re- 
compensatione  ejus  doni  quadraginta  libras  Andegavensis 
monete. 

Biblioth.  Nalion.  mss.  latin  10094,  p.  39,  et  10095,  f.  36  v°.  —  Publiée 
par  L.  Merlet,  Cartulaire  de  Noire-Dame,  I.  p.  129,  ch.  XLI. 


(1)  Eudes,  abbé  de  Fontaines  les  Blanches,  de  1134  à  1145,  d'après  le  Galiia 
Christian*,  t,  xi v,  p.  320. 

(2)  Richer,  archidiacre  de  Dunois.  —  Dignitaires  de  V église  de  Chartres, 
p.  144. 

(3)  Us  bulles  d'Alexandre  III  de  1173  (Cartulaire  de  N.-D.  1, 191),  et  de  Clé- 
ment 111,  en  1190  énumèrent  parmi  les  possessions  du  chapitre  en  Ven- 
dômois  :  «  Villam  que  dicitur  Desconfectura,  cum  ecclesia  ibidem  consti- 
tuta;  ccclesiam  de  Fontanella,  ecclesiam  de  Boferi...  preposituram  de  Ma* 
sengô.  • 


112  CHARTES   VENDOMOISKS 


LXXXV 
1141.. 

Archambaud  «  de  Noneuis  »  donne  à  V abbaye  de  V Etoile  le  ter- 
rage  de  Chauigne,  se  rendant  à  Vendôme  ,  pour  la  fondation 
d'une  chapelle. 

Bibl.  Nat.,  mss.  17,048,  p.  547,  abbaye  de  r Etoile. 


LXXXVI 
«36-1142. 

Accord  entre  V  abbaye  de  Saint- Avit  et  Germond  d1  A  r  tins  au  sujet 
des  terres  données  aux  moniales  par  Adam  son  prédécesseur. 

Ego  Hugo  (1),  Dei  gratia  Cenomanensis  episcopus,  omnibus  qui 
presentia  scripta  viderint  vel  audierint  notum  fieri  volo  quia 
Girmundus  de  Artins  contentionem  quam  erga  san et i moniales 
Sancti  Aviti  de  duabus  massuris  terre,  quarum  alteram  Adam 
predecessor  suus  eisdem  sanctimonialibus  in  elemosina  contu- 
lerat,  * lteram  vero  vendiderat,  et  de  pratis  ejusdem  terre  et  de 
hospitibus  tocius  terre  quam  de  feodo  Legisdoctorum  tenebat, 
ipsë  multis  annis  exercuerat,  in  presentia  nostra  et  Halduini  pre- 
centoris  et  Hugonis  archidiaconi  pacifiée  dimisit.  Concessit  etiam 
eisdem  sanctimonialibus  prefatas  massuras  terre,  et  prata  to- 
tamque  terrain  suam  Bursii  ad  hospitandum  et  hospites  et  eo« 
rum  habitacula  et  justiciam  de  eisdem  hospitibus,  tali  etiam  pacto 
ut  nec  ipse  nec  hères  suus  ullam  costumam  in  eadem  terra  prê- 
ter terragium  possit  habere.  Huic  autem  pacifiée  concessioni  as- 
sensum  prebuere  Richeldis,  uxor  ejusdem  Germundi,  et  Raherius 
filius  ejus  et  fratres  ejus  Morestellus  atque  Prothasius.  Inter- 
fuere  etiam  huic  facto  :  Vitalis,  Odo  Minardi,  Robertus  pretor 

(1)  Hugues  de  Saint-Calais,  évoque  du  Mans,  1136-1142. 


CHARTES  VENDOMOISES  \ià 

Burseï,  Aubertus  famulus.  Jobannes  tornator,  Guillelmus  par- 
titor,  Bernardus  cocus  Quicumque  concession em  et  donum  is- 
tud  aliquatenus  démoli  ri  temptaverit,  anatbematis  gladio  fo- 
diatur. 

Société  Dunoise  .Cartul.  Manuscrit  de  Saint- Avit,  n°6. 

LXXXVII 
1136-1144. 

Hugues,  évêque  du  Mans,  confirme  la  donation  de  tous  les  biens 
que  Théodcricus  et  les  frères  de  VEloille  possédaient  dans  son 
diocèse.  Sans  date. 

BiblioUi.  d'Orléans,  mss.  435"'. 

LXXXVIII 
11964144. 

Un  chanoine  de  Saint-Georges  du  Bois  est  convaincu  de  vol 

devant  Vévêque  Hugues. 

O  virum  fortunatum  !  precipue  cui  religiosarum  personarum 
discretio  favorque  popularis  adplaudebat  ;  ante  cujus  conspec- 
tu  m,  dum  quidam  reguiaris  canonicus  Sancti  Georgii  de  Luco, 
in  causam  traheretur,  qui  subrepte  peccunie  esse  particeps  et 
conscius  suspectus  habebatur,  multis  ad  unum  concurrentibus 
conjecturis  accusatus,  se  non  esse  reuiri  ejus  criminis  et  calum- 
nie  âiebat.  Sed  in  ejus  negatione  testes  insurgebant,  quorum 
voce  per  multas  ventilationes,  causa  judicio  collata  est,  quatinus 
his  de  quibus  accusabatur  se  obnoxium  non  fuisse  in  manum 
poneret  pontificis.  Quod  suo  fecit  infortunio.  Divine  etenim  in- 
dicio  potentie,  latebras  cordium  inspicientis  et  angulos,  ipso  die, 
ejus  manus  miseri  igné  jebennali  succensa  est,  nec  clamare  c^- 
savit  :  «  Ve  mihiî  merui  quepatior,  merui  que  patior  !  »,  donec 
in  dolore  \itam  finivit  et  gemitibus. 

Aclas  Pontifictim  Cenomannis,  p.  418. 

15 


114  CHARTES  VENDOMOISES 


LXXXIX 

1144,  4  novembre. 

Bulle  du  pape  Lucius  II  confirmant  les  possessions  de  V abbaye 

d'Evron,  parmi  lesquelles  : 

«  Ecclesiam  Sancti  Martini  de  Lunayo.  » 
Cauvin,  Géographie  ancienne  du  Maine,  p.  LXXX 

XC 
«46. 

Echange  fait  par  Garnier,  abbé,  et  les  religieux  de  Marmoutier 
d'une  terre  contiguë  de  celle  de  Copepia  et  de  celle  que  lesdits 
religieux  auoient  donnée  antiquitus  a  V abbaye  de  VEtoille,  par 
lesquelles  Theodericus  abbé  de  l'Etoille  et  ses  chanoines  don- 
nèrent la  terre  de  la  Genesle,  le  tout  à  la  prière  de  Thibault, 
comte  de  Blois. 

(BiblioLh.  d'Orléans,  mss.  de  D.  Verninac,  435  bis  p.  190.) 

I.  —  Charte  de  Marmoutier. 

Noverint  présentes  et  futuri  nostri  Majoris  videlicet  Monaste- 
rii  habitatores  quod  ego  frater  Garnerius,  abbas,  et  fratres  uni- 
versi  capituli  nostri,  amore  et  precibus  domini  et  amici  nostri 
Theobaldi,  scilicet  egregii  comitis  Blesensis,  ab  ecclesia  et  a  ca 
nonicis  de  Stella,  accepta  in  excambium  quadam  terra  eorum 
que  dicitur  de  la  Geneste,  dedimus  eis  quamdam  partem 
terre  nostre  proximam  illi  domui  ac  necessariam,  attingen- 
tem  scilicet  ex  una  parte  a  terra  illa  quam  antiquitus  eis 
dederamus  usque  ad  terrain  eorum  que  Copapiat  appellatur, 
ef  ex  altéra  parte  attingentem  ad  terram  quam  ipsi  habent  de 
Pagano  Muccart  et  de  Theobaldo  de  la  Greue,  secundum  certa 
signa  que  infra  ipsius  terre  terminos  utrobique  monstrantur. 
Ipsam  ergo  terram  ita  libère  et  quiète  sicut  eam  tenebamus,  eis 


CHARTES  VENDOMOISES  115 

dedimus,  et  sicut  eam  fratres  nostri  Nikolaus,  Galodius,  Garne- 
rius,  Matheus,  eu  m  fratribus  ejusdem  loci  Hugone,  Garmundo, 
Rainaldo,  Hatone  perambulauerunt.  Hujus  rei  testes  sunt  pre- 
dictus  cornes  Theobaldus,  Joscelinus  Turonensis  et  frater  ejus, 
Bartholomeus  Vindocinensis.  Actum  est  anno  ab  incarnatione 
Domini  M°.  O.  XL0.  VI°.  régnante  rege  Ludouico. 

Biblioth.  d  Orléans,  mss.  435  bis.  Abbé  Polluche  et  D.  Verninac. 

IL  —  Charte  de  V abbaye  de  V Etoile. 

Nouerint  présentes  et  futuri  ecclesie  nostre  uidelicet  de  Stella 
habitatores  quod  ego  fr.  Theodericus  abbas  et  fratres  uni  vers  i 
capituli  nostri  quamdam  terram  nostram  que  dicitur  de  la  Ge- 
neste,  quam  ex  dono  Rainaldi  militis  de  la  Geneste  in  elemosi- 
nam  possederamus,  dedimus  ecclesie  Majoris-Monasterii,  ipso 
Rainaldo  concedente,  insuper  et  uxore  et  sorore  sua  et  sororio 
suo  Mainardo,  et  comité  Theobaldo,  et  domino  Joscelino  de 
Oncal,  et  filio  suo  et  uxore  filii  sui,  de  quorum  feodo  erat  ipsa 
terra,  omnibus  his  in  commune  concedentibus  ;  dedimus  autem 
eamita  libère  et  quiète  sicut  tenebamus  in  excambium,  scilicet 
pro  quadam  alia  terra  proxima  domui  nostre  et  ideo  necessaria, 
quam  ipsi  abbas  et  monachi  nobis  dederunt.  Preterea  dedimus 
ipsam  terram  sicut  eam  perambulauerunt  fratres  nostri  Hugo 
prior,  Vdilo,  Jermundus  cum  monachis  prefate  ecclesie  Nikolao, 
Galodio,  Ingelbaldo,  Ualentino,  Matheo,  et  cum  laicis  supra 
memoratis  Rainaldo  et  Mainardo.  JBujus  rei  testes  sunt  predic- 
tus  cornes  Teobaldus,  dominus  Joscelinus,  fr.  Tiwnus,  pre- 
monstratensis  conuersus  et  qui  supradictus  Rainaldus  et  Mai- 
nardus.  Actum  est  anno  ab  Incarnatione  Domini  M°  C°  XL0  VI0^ 
régnante  rege  Ludouico.  .. 

Biblioth.  d'Orléans,  mss.  435  bis  ;  abbé  Polluche  et  D.  Verninac; 


116  CHARTES   VENDOMOISES 

XCI 

Vers  1146. 

Don  du  bois  du  Perche,  sauf  les  abeilles,  par  Barthélémy   de 

Vendôme  et  Robert  Février,  son  forestier,  à  V abbaye  de  Mar- 

moutier. 

De  Calviniaco 

Ego  Gaufridus  (1),  Dei  gratia  Carnotensis  episcopus,  notum 
fieri  volo  tam  futuris  quam  presentibus  quod  dumnus  Bartho- 
lomeus  de  Vindocino  et  Robertus  cognomine  Februarius,  fores- 
tarius  ejus,  meam  adierunt  presentiam,  testificantes  quod  Gi- 
raldus.  et  Hildegardis  oxor  ejus,  et  frater  ejusdem  Giraldi  Ragi- 
naldus,  et  Hugo  fil i us  Haimonis,  et  Odo  Espiart,  et  prenominatus 
Robertus  quicquid  hereditario  jure  habebant  in  boscho  Perti- 
censi,  tam  in  herbis  quam  in  lignis  et  in  ceteris  omnibus,  exceptis 
apibus,  pro  salute  sua  et  parentum  suorum  ecclesie  Sancte  Marie 
de  Calumniaco,  ad  proprios  usus  fratrum  ejusdem  loci,  tam  ibi 
quam  alibi  commorantium,  donavere  perpetuo  possidendum.  De 
apibus  vero,  si  predicti  fratres  eas  invenirent,  dimidiam  eis  par- 
tem,  sicut  mos  est,  concesserunt  (2).  Quod  ut  firmius  permaneret, 
fidedata  illud  confirmaverunt,  atque  ob  hoc  super  altarecultellum 
posuerunt.  De  beneficio  etiam  predicte  ecclesie  habuere  XXXta 
solidos  Dunensis  monete.  Uxor  autem  prefati  Giraldi  porcum 
unum,  filius  ejus  Ansoldus  VI  nummos,  supradictus  autem  Ra- 
ginaldus  XVIII  habuerunt.  Hoc  totum  pretaxatus  Bartholomeus 
et  Robertus  forestarius  ejus  in  presentia  mea  testa ti  sunt.  Dum- 
nus vero  Bartholomeus  donum  istud,  quod  de  feodo  ejus  est,  co- 
ram  me  concessit.  Robertus  autem  tam  sua  quam  eorum  quos 
prœdiximus  qui  hoc  donum  fecerant  vice  concessit.  Postulavit 
etiam  uterque  ut  episcopali  auctoritate  confirmaretur.  Quorum 
petitionem  rationabilem  judicans,  has  litteras  fieri  et  sigilli  mei 
testimonio  corroborari  precepi. 

Archiv.  déport,  d Eure-et-Loir,  parchemin. 

(1)  Un  autre  exemplaire  commence  par  ces  mots  :  «  In  nomine  Dei  patris 
omnipotentis,  Ego.  » 
(2^  Cette  phrase  manque  dan»  le  second  exemplaire. 


CHARTES  VFNDOMOISES  14' 


XCII 

Avant  1149 

Ltrsion,  fils  de  Nivelon  de  Meslai,  fait  remise  à  Saint-Père  des 
servitudes,  qu'il  possédait  sur  les  clos  Sigismond  et  Jean,  près 
Chartres. 

m 

Qualiter  Urso,  filius  Nivelonis  de  Mei,liaco,  dimisit  con- 
suetu  dines  quas  habebat  in  clausum  slgismondi,  et  quas- 
dam  quas  hebebat  in  clauso  johannis. 

Quoniam  ea  que  in  tempore  geruntur,  labente  tempore  etiam 
a  memoria  dilabuntur,  utile  censemus  res  gestas  litteris  anno- 
tari,  ut,  si  forte  a  memoria  fugerint,  in  litteris  valeant  reperiri. 
His  litteris  cunctis  fidelibus  innotescat'  quod  Urso  Nivelonis  de 
Melliaco  quendam  clausum  nostrum  qui  dicetur  Clausus  Sigis- 
mundi  ab  omni  pristina  consuetudine  seu  exactione,  quam  in  eo 
habuerat  vel  habebat,  liberum  nobis  ac  quictum  dimisit,  videli- 
cet  pro  salute  anime  sue  ac  parentum  suorum  ;  ita  quod  in  eo 
prorsus  nicbil  sibi  retinuit.  Nam  et  latronem  et  sanguinem  et 
vicariam  et  minam  et  omnem  justiciam,  sed  et  omnia  que  in  eo 
habebat  vel  habere  poterat.  absque   aliqua    nobis    retentione 
dimisit  ac  donavit.  Terrulam  quoque  quandam,   eidem  clauso 
contiguam,  nobis  donavit.  Ipsas  easdem  consuetudines  seu  exac- 
tiones,  quas  prediximus,  habebat  predictus  Urso  in  alio  quodam 
clauso  nostro,  qui  dicitur  clausus  Johannvs  quas,  eo  modo  quo 
supra  diximus,  donavit  ecclesie  nostre,  pro  salute  anime  sue, 
excepto  quod  consuetum  censum  cum  justo  terciolo  in  eo  sibi  re- 
tinuit ;  cetera  vero  omnia  omnino  nobis  donavit.  Igitur  predictus 
Urso,  veniens  in  capitulum  nostrum,  de  rébus  supra  mèmoratis 
fecit  donum  in  manu  domni  Udonis  abbatis,  présente  domno  Gau- 
frido,  Carnotensi  episcopo,  et  aliis  personis  quarum  hic  nomina 
subtitulata  sunt  :  Gauteriusarchidiaconus,  HugodeLeugis,Hugo, 
nepos  decani,HamelinusFlager,  Rainaldus  nepos  Darcheri,  Ra- 
dulfusHugonis,  Guillelmus  Ansoldi,HubertusRufus,Theobaldus 


118  CHARTES  VENDOMOISES 

Claro,  Hugo  de  Brueria,  Philippus  de  Merlai,  Hugo  de  Cavernia 
Ivo  de  Bagneolis,  Guîllelmus  de  Camarcio,  Manienius  famulus 
ipsius  rei;  Stephanus  monetarius,  Blanchardus,  Alcherius 
Aalonis,  Petrus  de  Hospicio,  Gislebertus  Laurentii,  Nivelo,  ne- 
pos  Comitisse.  Ansoldus  Berbellus,  Hugo  Pelleve,  Mascelinus 
cocus.  Postremo  ne  donum  illud  aliquo  posset  calumpniantium 
impetu  concuti  vel  infirmari.  perrexit  domnus  Udo  abbas  (1) 
apud  Fractamvallem  (1)  cum  quibusdam  monachis  nostris,  Hu- 
berto,  Rainardo,  Stephano  ;  ubi  predictus  Urso  confirmavit  do* 
num  quod  fecerat,  faciens  nicholominus  illud  idem  confirmarî  ab 
uxore  sua  Béatrice  et  a  filiis  suis  Nivelone  et  Hamelnio,  sed  et 
a  filiabus  suis  Hersende  et  Comitissa,  nec  non  et  ab  uxore  filii 
sui  prions  natu  A  gaz  a,  qui  omnes  et  simul  et  singulatim  conceg~ 
serunt  hoc  donum  et  confirmaverunt.  Testes  ex  parte  nostra  : 
Herbertus  Furellus,  Ricardus  Barbatus,  Paganus  de  Sancto 
Andréa,  Hugo  de  Bruerdlis,  Guillelmus  Aculeus  et  Robertus, 
fratres  ;  Theobaldus  de  Orliaco,  Gualterius  de  Bénis,  Alche- 
rius de  Fontaneto,  Badardus,  Gaufridus  de  Islaris,  Guillelmus 
monetarius,  Ernaldus  Aalonis,  Robertus  Alcherri.  Ex  parte 
Ursonis,  Geremias  de  Insula,  Paganus  de  Froovilla,  Paganus  de 
Merlai,  Matheus  Potiron,  Brito  de  Sancto  Carileffo,  Girardusde 
Vilers,  Adam  de  Pireto,  Odo  de  Basochia. 

Cartalaire  de  Saint-Père,  p.  364. 


(1)  Udon,  abbé  de  Saint-Père,  mourut  en  1150  ;  Geoffroy  de  Lèves,  évêque 
de  Chartres  en  1149. 

(2)  A  peu  près  à  la  même  époque  les  moines  de  Saint- Père  se  rendirent  à 
Fréterai  pour  la  remise  de  quelques  servitudes  sur  des  vignes  :  a  Item 
apud  Fractamvallem.  Hi  omnes  affuerunt  cum  domnus  Urso  apud  Frac- 
tamvallem concederet...  cum  uxore  sua  et  filiis  et  filiabus.  »  Carf.  de  StinU 
Père,  p,  365, 


CHARTES   VRNDOMOISES  119 

XCIII 
1159. 

Donnation  à  Tiron  par  Rahier  de  Montigny,  seigneur  de  [Mon- 
tigny  le)  Gannelon,  du  vieux  bourg  proche  Ecorna n,  de  sa  mai- 
son des  Fouteaux,  avec  toutes  ses  dépendances  et  appartenances, 
et  exemption  de  tous  droits  de  cens,  justice,  juridiction  ;  leur 
amorty  les  terres  qu'ils  acquerreront  et  par  aumône  ou  autre- 
ment sur  les  fiefs  de  ce  domaine. 

Archives  d'Eure-et-Loir.  Inventaire  mss.  H.  1892. 

Si  apud  omnes  esset  vera  justicia  et  pro  omnibus  absque  tes- 
tacione  valeret  bona  fides,  literis  vel  testibus  opus  non  esset,  sed 
quia  nascente  semper  malo  mundo,  secus  agitur  et  cum  primori- 
bus  nostrîs  détériores  efficiamur,  ea  de  re  ego  Raherius  de  Mon- 
tigniaco  Gannelonis  et  Veteri  Vico  prope  Escomam  (1)  do  minus 
scripto  quedam  per  me  monachis  Tyronensibus  et  eorum  monas- 
terio  ac  membris  largita  concedens,  notum  omnibus  per  hanc  pa- 
gellam  facio  quod  avita  de  vocione  quam  ad  meos  devotissimos  mo- 
nachosTyronenses  habeo,  dedi  eis  et  largitus  sum  domum  meam 
de  Fagulis  cum  ejus  appenditiis  et  pfertinenciis  universis,  ita 
libère  et  quiète  quod  nichil  penitus  oneris  servicii,  cens  us,  justi- 
cie,  jurisdictionis,  ressorti,  dominii  vel  superioritatis,  castellen- 
nye  vel  alterius  cujusvis  mihi  vel  meis  successoribus  dictorum 
dominiorum  dominis  retinui  sed  eaomnia  et  quecumque  alia  que 
super  ipsa  domo  et  pertinences  habebam  in  ipaos  religiosos 
transtuli,  fratrum  tantum  orationibus  retentis.  Admortizo  etiam 
eis  et  adhuc  amortizo  eorum  monasterio  et  membris  imperpe- 
tuum  quidquid  ipsi  et  successores  pro  proprio  monasterio  et  ejus 

(1)  11  y  a  en  plein  bois  d'Ecoman,  au  lieu  nommé  sur  la  carte  d'État- major 
Bois  communaux,  un  vieux  manoir  ruiné.  On  y  voit  encore  une  enceinte 
ovale,  des  douves,  des  vestiges  de  pont-levis,  un  reste  de  tour  carrée,  et 
proche  ce  lieu,  des  traces  de  maisons  rurales,  entourées  elles-mêmes  de  fossés. 
C'est  là  sans  doute  ce  que  la  charte  appelle  le  vieux-bourg  proche  Ecoman. 
Tiron  possédait  non  loin  de  là,  la  chapelle  Saint-André  d'Ecoman.  (R.  de 
Saint-Venant). 


120  CHARTES   VENDOM01SES 

membris  acquisierunt  et  acquirent  in  posterum,  dono,  emptione, 
elemosina  vel  alio  quovismodo,  feudale  vel  non  feudale,  in  et 
sub  terris,  feudis  et  dominiis  meis  predictis  et  ex  nunc  pro  in  fu  • 
turum  imperpetuum  quittavi  eis  et  quicto  ac  in  ipsos  transtuli 
et  transfero  rachata,  venditiones,  armaturas,  equitaturas,  lau- 
dimia,  relevamenta,  fides,  homagia.  etc.  etc..  Testes  affuerunt 
Hugo  vicecomes  Castriduni,  Sulpicius  de  Ambazia,  Villehnus 
de  Illeto,  Gaufridus  Borelli,  Yvo  de  Veterivico,  Arrardus  Dia- 
boli,  Guido  de  Niph  (sic),  Conraddus  de  Mota,  Amauricius  de 
Sandilio,  Matheus  Rufi  et  plures  alii.  Acta  sunt  et  data  in  ipso 
monasterio  Tyronensi,  tertio  idus  aprilis,  anno  gratie,  M.C°LIX. 

Archives  départ.  d'Eure  et-Loir,  H.  1893.  Nous  croyons  inutile 
de  continuer  à  transcrire  trois  autres  pages  de  cette  énuméra- 
tion  de  droits  et  devoirs  féodaux.  Ces  expressions  n'ont  jamais 
été  usitées  au  XIIe  siècle.  C'est  donc  là  un  faux  évident  sinon 
pour  le  fond,  du  moins  pour  la  forme  de  la  donation. 

XCIV 
Vers  1160. 

Don  à  V abbaye  Je  Saint- A  vit,  par  Gosbert  du  Bouchel,  et  par 
Marie  de  Lavardin  et  son  fils  d'une  terre  à  défricher  dans  la 
forêt  de  Vendôme,  libre  de  toutes  servitudes. 

Presentibus  et  futuris  manifestum  sit  quod  ego  Gosbertus  de 
Boscheto  (1),  una  cum  conjuge  mea  Adelaldi  et  egp  Maria  de 
Lavarzino,  et  Johannes  filius  meus,  et  Vulgrinus  frater  meus, 
uxor  ejus  et  filii  et  filie  ejus,  donamus  ecclesie  Sancti  Aviti  et 
sanctimonialibus  degentibus  in  parrochia  de  Romiliaco,  terram 
in  bosco  Vindocinensi  ad  cultum  quatuor  carrugarum  tam  sibi 
quam  hospitibus  suis  excolendam  et  inhabitandam,  liberam  et 
quietam  et  absque  ullius  prorsus  consuetudinis  seu  exactionis 

(1)  Gosbert  du  Bouchet,  sa  femme  Adèle  ;  Marie  de  Lavardin,  Jean  son 
fils  et  Vulgrin  son  frère,  paraissent  dans  la  charte  166  de  notre  Cariukire 
Blésois  de  Marmoutier  délivrée  par  Robert,  évêque  de  Chartres  de  1155  à 
1164,  et  dans  la  charte  suivante,  167. 


CHARTES   VENDOMOISES  121 

retentione,  in  perpetuum  possidendam,  nichil  omnino  in  eadem 
terra  vel  hospitibus  ibidem  commorantibus  retinentes,  prêter 
terragium  quod  in  grangia  monacharum  una  cum  décima  trahe- 
tur  per  famulum  ipsarum,  qui  nobis  de  hoc  et  successoribus 
nostris  dominis  terre  prias  fidelitatem  facient.  111  ud  autem 
terragium  in  grangia  coadunatum  ibidem  cum  décima  tritu- 
rabitur,  trituratum  cum  mina  dividetur,  divisum  ab  hospi- 
tibus terre  jussu  monacharum  Vindocinum  usque  deferetur 
persolvendum,  forragio  monacbabus  ex  integro  rémanente. 
Sciendum  vero  est  quod  quantum  monache  poterint  excolere  de 
p redicta  terra,  sua  propria  carruca,  ab  omni  consuetudine,  ter- 
ragio  vel  exactione  solutum  et  liberum  ipsis  remanebit.  Boscum 
etiam  supranominate  terre  tam  monachabus  quam  earum  hos- 
pitibus ad  edificandum,  ardendum,  exartandum,  ad  universa 
postremo  necessaria,  prêter  dandum  aut  vendendum,  similiter 
in  elemosinam  donamus.  Et  ne  aliquam  monache  super  hoc  a 
forestario  molestiam  vel  inquietudinem  in  posterum  patiantur, 
salubri  multorum  sapientum  consideratione  provisum  est  ut 
forestarii  pro  feodo  quem  in  bosco  habebant,  scilicet  mortuum 
boscum  et  herbam,  de  unaquaque  carruga,  excepta  carruga  mo- 
nacharum, unum  sextarium  siliginis,  de  dimidia  carruga  unam 
minam,  de  hospite  carrugam  non  habente  dimidiam  minam,  ad 
festum  sancti  Remigii  tantum  accipiant,  et  in  natale  Domini 
de  singulis  hospitibus  unum  panem  vel  unum  denarium  habeant, 
et  espallam  porci  in  eadem  nativitate  perempti  vel  très  num- 
mos.  Propter  hoc  in  rémanente  foresta  et  herbam  et  mortuum 
boscum  tam  monache  quam  hospites  earum,  prout  opus  eis 
fuerit,  accipient.  Hujus  rei  testes  sunt  :  dominus  G.  abbas  Vin- 
docinensis(2),  Frodo  elemosinarius,  Aubertus  armarius,  Rober- 
tus  presbyter  de  Rommilliaco,  Bonus-homo  presbyter  de  Rul- 
leiato,  Hilgotus  Pipinus,  Hilgotus  Bocel,  Robertus  de  Yilladei, 
famuli  abbatis  et  multi  alii. 

Société  Dunoise,  Carlul.  mss.  de  Saint- A  vit,  n.  3.  Copie  de  M.  Brossier- 
Geray. 

(1)  Guillaume  I",  abbé  de  la  Trinité  de  1159  ou  1160  ou  1161,    dont    l'exis- 
tence est  bien  certaine*  quoi  qu'en  dise  M.  Halphen. 

16 


122  CHARTES   VENDOMOISES 

xcv 

Vers  1160 

Robert,  évêque  de  Chartres,  confirme  à  Vabbaye  de  Marmoutier 
la  possession  de  l'église  de  Chauvigny  avec  tous  ses  droits  et 
possessions. 

AUCTORAMENTUM     RoTBERTI     CaRNOTENSIS      EPISCOP1    DE    REBUS 
NOSTRIS    APUD    CALUMPNIACUM.  —  CaRNOTUM. 

Rodbertus,  Dei  gratia  Carnotensis  epîscopus,  dilectis  in  Xristo 
fratribus  Rodberto  abbati  totique  conventui  Majoris  Monasterii, 
perpetuam  in  Domino  salutem.  Suscepti  regiminis  cura  compelli- 
mur  propension  studio  providere  ne  ea  que  ecclesiis,  Deo  inspi- 
rante, a  fidelibus  viris,  pro  salute  anime  sue,  pro  sustentatione 
servorum  Dei,  in  elemosinam  conferuntur,  nulla  deinceps  usur- 
pations illicite  molestia  turbentur,  nulla  unquam  improbitate 
violentur.  Proinde,  dilectissimi  fratres,  dignum  justis  peticionibus 
vestris  prebentes  assensum,  ecclesias  Sancti  Gilderici  et  Calvi- 
niaci  et  earum  altaria,  electionem  presbiteri  et  presentationem, 
cum  omnibus  ad  ipsa  prefata  loca  pertinentibus,  videlicet  eccle- 
siis, decimis,  hospitibus,  furnis,  molendinis,  vineis,  pratis,  aquis, 
boscis,  terris  cultis  et  incultis  et  ceteris  que  ad  ipsa  loca  perti- 
nere  noscuntur,  ut  prediximus,  vobis,  et  per  vos  monasterio  ves- 
tro  vestrisque  successoribus  inperpetuum  libère  et  quiète  pos- 
sidere  concedimus,  et  salva  canonica  justicia  et  reverentia  Car- 
notensis ecclesie  presentis  privilegio  patrocinio  communimus* 
Ex  his  autem  que  possidetis  hec  nominatim  designanda  duxi* 
mus  :  terram  siquidem  etboscumex  dono  et  elemosina  Gosberti 
de  Boscheto,  et  Adeladis  uxoris  sue  ;  verum  etiam  ex  conces- 
sione  domine  Marie  de  Lavardino,  etJohannis  fîlii  ejus,  Wul- 
grini  quoque  fratris  domine  Marie  et  uxoris  ejus  Marie,  et  filio- 
rum  suorum  Gaufredi,  Hervei,  filiarumque  Agnetis  et  Domi- 
tille  vobis  collât um.  Terminatur  (1)  autem    a   plaga  orientali 

(1)  Ces  limites  du  prieuré  de  Chauvigny  sont  déjà  fournies  dans  des 
termes  quelque  peu  différents  par  la  Charte  225,  p.  206  du  Cartulaire  Danois 
de  Marmoutier. 


CHARTES   VENDOMOISES  123 

a  domo  leprosorum  Agrifame  per  fontem  Coruli,per  marches  de 
Laporea,  per  boscum  Corbiniaci,  per  fontem  de  la  Floreta,  per 
noam  de  Gutit,  per  quercum  ad  duos  marches,  per  bugnonem  de 
Egrana,  et  inde  iterum  ad  supradictam  domum  leprosorum,  ad 
cultivandum  et  habitandum,  liberum  et  quietum,  absque  ullius 
consuetudinis  seu  exactionis  retentione,  prêter  terragium  solum 
quod  in  grangia  vestra  coadunabitur,  et  ibidem  cum  décima  que 
proprie  vestra  est  triturabitur,  et  cum  mina  divisum  ab  hospi- 
tibus  terre  jussu  vestro  Vindocinum  deferetur  persolvendum, 
forragio  vobis  ex  integro  rémanente  ;  illo  etîam  excepto  quod 
forestarii  de  singulis  carrucis  hospite  carrucam  non  habente 
dimidiam  minam,  et  in  Natali  Domini  de  singulis  ipsorum  unum 
panem  vel  unum  habebunt  denarium.  Terra  preterea  ad  quin- 
que  carrucas  de  quibus  una  est  apud  Sanctum  Giklericum  et 
IIII"  apud  Calviniacum  et  boscum  quod  dicitur  Clarerum  sicut 
noa  dividit  a  via  que  tendit...  ellam,  landam  usque  ad  rivulum 
Celle,  que  omnia  Bartholomeus  Vindocinensis  ecclesie  Calvinaci 

ab  omni  consuetudine,  terragio  vel  exactione  solita seden- 

tur,  in  elemosina  contulit,  quod  postea  Gosbertus  de  Boscheto 
et  Adeladis  uxor  ejus  gratanter  concesserunt.   De  remanenti 

vero  extra  prêt  axa  tu  m  donum vobis  ad  uni  versa  necessaria, 

hospitibus  autem  vestris  solum  mortuum  boscum  ad  edifîcan- 
dum,  ardendum,  quantum  necesse  fuerit,  et  pastionem  anima- 
lium  et  cetera  omnia  que  inibi  canonice  possidetis  vel  in  futu- 
rum  justis  quibusque  modis,  auxiliante  Deo,  poteritis  adispisci, 
firma  vobis  et  successoribus  vestris  et  illibata  permaneant. 
Quicquis  igitur  prefatas  elemosinas  Majori  Monasterio  auferre 
vel  monachos  eiusdem  cenobii  temerariis  vexationibus  pro  pre- 
dictis  possessionibus  infestare  presumpserit,  excommunicatio- 
nis  sententia  feriatur,  quoadusque  temeritatem  suam  satisfac- 
tione  digna  emendare  compellatur.  Ut  autem  presentis  prtvile- 
gii  pagina  perpetuitatis  deinceps  obtineat  munimentum,  sigilli 
nostri  impressione  m  uni  ri  volumus. 

Arck.  d Eure-et-Loir,  H,  2305,  parchemin. 


124  CHARTES   VENDOMOISES 


XCVI 

1163. 

Hugues,  vicomte  de  Châteaudun,  affranchit  les  hommes  de  Véglise 
de  Notre-Dame  de  Mondoubleau  de  toutes  les  redevances  sei- 
gneuriales. 

A 

De  ecclesia  Sancte  Marie  de  Monte  Dublelli  data  ab  Hugonk 

castriduni  comite 

Quoniam  filia  posteritatis  novitas,  rerum  que  ab  anliquo  ge- 
runtur,  parum  aut  nichil  solet  reminisci,  ea  nos  iccirco  scripsi- 
mus  que  et  diu  et  sub  pace  manere  volumus.  Noverint  itaque 
tam  présentes  quam  posteri  quatinus  ego  Hugo,  Castriduni  vi- 
cecomes,  anime  mee  salutem  considerans,  hanc  libertatem  eccle- 
sie  Sancte  Marie  de  Monte  Dublelli  ejusdemque  loci  monaçhis 
concessi,et  hoc  munus  ejus  altari dévote  obtuli,  quatinus  omnes 
homines  qui  eam  terra  m,  quam  in  castellaria  Montis  Dublelli 

nunc  habent,  excolerent  ac  in  eadem   manerent,    ab  biennio, 

* 

equitatu,  charreio  et  omni  corveia,  liberi  et  absoluti  essent.  Is- 
tud  vero  libertatis  et  absolutionis  munus  uxor  mea,  Margarita, 
concessit,  ac  per  librum   prefatam  ecclesiam  revestivit,  scilicet 

quando  de  filio  suo  Odone,   ad  missam Hoc  idem  etiam 

concesserunt  filii  mei  Gauffridus,  Hugo,  Pag  anus,  Odo  et  filia 
mea  Helvisa.  Res  ut  ista  firmius  staret,  et  ne  eam,  ut  sepius  fieri 
solet,  perfidia  mandax  immutaret,  eorum  qui  présentes  affue- 
rant  nomina  scribi  precepi,  et  cartulam  hanc  sigilli  mei  impres- 
sione  et  nominis  mei  caractère  lubens  signa vi. 

Nomina  testium  hec  sunt.  Hugo  de  Puncai,  Hilduinus  de 
Mezol,  Willelmus,  frater  vicecomitis.  Hugo  Charboniaus,  Ro- 
bertus  de  Nuile,  Gauffridus  de  Bruslein,  Willelmus  de  Balleo, 
Stephanus,  capellanus  vicecomitis,  Petrus  clericus  vicecomitis, 
Andréas  de  Cornilon,  Robertus  de  Cornilon,  Radulfus  Annota, 
Willelmus  Burgii,  Josbertus  de  Muncorbon,  HerbertusPerdriel, 
Gauterius  Baufrei,  Garnerius  prior  de  Monte-Dublelli,  monâchi 


CHARTES  VKNDOMOISES  125 

sui,  Drogo,  Hamericus,  Guillelmus  de  Novavilla,  Odo  puer. 
Actum  apud  Montem-Dublelli,  in  claustro  monachorum,  anno 
incarnati  Verbi  M[C]LXIII,  Ludovico  Francie  rege,  Roberto, 
Carnotencium  episcopo,  Henrico  filio  Gaufridi  comitis  Andega- 
vis,  Anglie,  etc.  Willelmo  Cenomannensium  episcopo,  Roberto 
abbate  Sancti  Vincentii. 

Cartal.  de  Saint-Vincent  du  Mans,  n*  844,  col.  476. 

XCVII 
Vers  1165. 

Robert  de  Vile  concède  aux  religieux  de  Chauvigny^près  Pezou, 
les  vignes  qu'ils  possèdent  en  ce  lieu  avec  le  chemin  pour  y  par- 
venir, à  charge  d'un  anniversaire. 

De  Caxviniàco. 

Presenti  et  posteri  etati  cognitum  est  enucleare  quod  Rober- 
tus  de  Insula,  Blesensis  vicecomes,  vineas  quas  habent  monachi 
deCalviniaco  apud  Pisoium,  in  feodo  meo  tenentes,  de  me  libéras 
et  quietas,  in  elemosinam  in  perpetuum  possidendam  concedo, 
nichi]  in  eas  retinens  prêter  censum,  scilicet  XVIII  denarios  et 
oboium,  uxorè  mea  Mahot  concedente,  filiis  et  filiabus  meis  con- 
cedentibus,  Raginaldo,  Gaufrido  et  Berta.  Que  si  quidem  vinee 
in  parte  superiori  ad  sepes  meas  terminantur,  con  fossatum, 
quod  est  juxta  sepes  meas,  super  vineas,  sit  proprium  monacho- 
rum. Nec  illud  reticendum  est  quod  propter  quamdam  discor- 
diam  que  erat  inter  me  et  monachos  super  viam  vinearum  dio- 
tarum  remanendam,  promiserunt  monachi  persolvere  annuatim 
anniversarium  in  die  obitus  mei,  pro  anima  mea  et  pro  animabus 
antecessorum  meorum  et  posterorum,  et  insuper  dare  duobus 
pauperibus  sufficientem  refectionem  ;  viam  vero  vinearum  mona- 
chorum per  finem  sepis  mee  esse  volo  et  concedo,  prout  usitatum 
est.  Insuper  si  nemus  vel  rami  sepis  mee  eisdem  monachis  vel 
eorum  hominibus  nocuerint  ad  fructus  vinearum  ipsorum  depor- 
tandos,  licitum  est  eisdem  monachis  vel  eorum  hominibus  de 


120  CHARTES   VENDOMOISES 

4 

sepibus  meis  incurvare  vel  etiam  radicibus  amputare,  ut  liberi  et 
indenpnes  fructus  vinearum  monachorum  per  viam  dictam  va- 
leant  déport  a  ri,  et  ut  ipsi  monachi  com  equis  et  quadriga,  si  opus 
fuerit,  ad  vineas  suas  libère  valeant  ambulare.  Ut  boc  autem  fir- 
miter  observetur,  et  ratum  in  perpetuum  teneatur,  ego  Robertus 
de  Insula,  Blesensis  vicecomes,  huic  pagine  sigilli  mei  robur  et 
munimen  in  testimonium  appono.  Hujus  rei  testes  sunt  supra- 
nominati  filii,  Orricus  Teufforer,  Bernardus  dedamolus,  Willel- 
mus  prepositus  Confecture,  Phi  lippus  prior  de  Insula,  Gaufridus 
Hahene,  Odo  scriba,  Raginaldus  prior  de  Calviniaco,  Robertus 
prior  Sancti  Gilderici,  Breton. 

Arch.  d'Eare-el-Loir,  H.  2303,  parchemin. 

XCVIII 
H68 

Transaction  entre   V abbaye   de   Saint-Avit  et  le  monastère   de 
Saint-Calais  au  sujet  du  moulin  de  VEgrenne  de  Choue. 

Litterarum  notitia,  fida  memorie  famultrix  et  geste  rei  simu- 
lachrum,  ad  excludendas  omnium  calumpnias  ad  veritatis  preva- 
let  testimonium,  eo  quod  de  contentione  producta  ad  concordiam 
et  sibi  creditum  litterarum  in  lucem  profert  et  diuturnam  réser- 
vât noticiam.  Noverint  igiturtam  posteri  quam  présentes  quan- 
dam  inter  monachos  Sancti  Karilephi  et  monachos  Sancti  Aviti 
fuisse  diu  contentionem  super  molendino  de  Tegrin.  Hec  vero 
taliter  pacificata  est  controversia  etomnino  omissa  contëntio,  et 
concordia  inter  eos  reformata.  Fidem  molendinarii  habebunt  mo- 
nachi quod  se  erga  eos  fideliter  continebit  et  partem  eorum  prout 
melius  poterit  conservabit.  Terciam  partem  molture  habebunt 
monachi  et  tertiam  partem  mittent  in  universis  expensis  mo- 
lendini.  Dueclaves  erunt  in  archa  molture,  quarum  unam  habe- 
bunt monachi  et  alteram  sanctimoniales.  Quando  moltura  par- 
tiri  debuerit,  mittent  moniales  pro  monacho  de  Oigniata,  ad 
quam  obedientiam  pertinet  illud  molendinum,  ut  ipse  vel  alius 
pro  eo  eat  ad  molture  partitionem.  Quod  si  moniales  moram  fe- 


CHARTES   VENDOMOISES  127 

cerint  et  monachus  necesse  habuerit,  mittet  ad  priorissam  Sancti 
Agili  ut  ipsa  veniat,  vel  alium  pro  se  ad  partitionem  molture 
mittat.  Si  forte  contingat  quod  molendinum  monachorum  de 
stagno  molere  non  possit,  universi  homines  monachorum  per 
bannum  necessario  molere  ibunt  ad  molendinum  de  Tegrin,  si 
illico  molere  nequiverint  expectabunt  ibi  per  diem  et  noctem. 
Quod  si  post  expectationem  diei  unius  et  noctis  molere  non  po- 
terint,  extuncubi  voluerint  sineforsfacto  molere  poterunt;  si  ve- 
ro  aliquis  aliter  fecerit,  molturam  eorum  qui  alibi  molere  ierint 
de  suo  proprio  monachus  monialibus  reddet,  monachi  autem 
reddent  monialibus  Sancti  Aviti  duos  solidos  et  octo  denarios 
Dunensis  monete  de  censu.  Quos  denarios  reddet  prior  de 
Oigniaco  pnorisse  Sancti  Agili  die  supranominato  in  domum 
suam.  Hujus  autem  pacis  constitutio  in  capitulo  Sancti  Aviti  et 
in  capitulo  Sancti  Karilephi  concessa  fuit  et  confirmata,  et  ne 
quorumlibet  calumpnia  in  posterum  posset  id  turbari,  testimo- 
nio  cyrographi  et  robore  sigilli  utriusque  capituli  et  suscripto- 
rum  nominum  quorumdam  testium  qui  affuerunt  munitum  et  ro- 
boratum  est  :  Hugo,  abbas  Sancti  Karilephi,  et  Radulphus,  Gof- 
fridus  Cointet,  Theobaldus  decanus,  Hugo  decanus,  Robertus 
nepos  ejus,  Ascelinus,  Olivetus,  Bernardus  decanus,  Gofridus 
Trossel,  Odo  Estrivardus,  Aubertus  de  Meung,  Radulfus  de 
Rahoci  et  Durandus  famuli  abbatis  Sancti  Karilephi,  Hildeardis 
abbatissa  et  Ermengardis  priorissa,  Hersendis  de  Campo  for- 
mo,  Adelaidis  celleraria,  Agnes  priorissa  Sancti  Agili.  Actum 
Castridunensi  apud  Sanctum  Avitum,  in  domo  sanctimonialium 
anno  Domini  millesimo  centesimo  sexagesimo  octavo. 

Société  Danoise,  CartuL  m$s.  de  Saint- Avit,  n°  12. 


128  CHARTES  VENDOMOISES 


XC1X 

Vers  1170 

De  calumniaco.  —  De  possessionibus  quas  Bartholomeus 

turonensis  decanus  reclama  bat. 

Guillaume,  évêque  du  Mans,  proclame  les  droits  des  religieux 
de  Marmoutier  sur  certaines  possessions  que  revendiquait 
Barthélémy y  doyen  de  l'église  de  Tours. 

Ego  Guillelmus,  Cenomanensis  episcopus,  universis  catholice, 
ecclesie  filiis.  Noturo  esse  volumus  omnibus  qui  presentia  scripta 
viderint,  quia  dominus  papa  Alexander,  causam  que  inter  mo- 
nachos  Majoris  Monasterii  et  Bartolomeum  Turonensis  ecclesie 
decanum,  super  quibusdam  possessionibus  que  sunt  apud  Ca- 
lumniacum,  in  pago  Carnotensi  situm,  quod  idem  decanus  sibî 
de  jure  hereditatis  pertinere  dicebat,  versabatur,  nobis  delegavit 

terminandam.  Utraque  siquidem  parte  in  presentia  nostra  assis- 

• 

tente,  decanus  prefatas  possessipnes  reclamavit,  dicens  eas  sibi 
jure  hereditario  pertinere.  Monachi  e  contra  dixerunt  quia  hère- 
ditates  ille  ab  antecessoribus  decani  ecclesie  Fontis  Gihardi  in 
elemosinam  date  fuerant,  et  ecclesia  ïlla  longis  rétro  temporibus 
se  et  omnia  sua  ecclesie  Majoris  Monasterii  concessu  nostro  in 
perpetuam  dédit  possessionem,  et  exinde  ipsam  et  possessiones 
antedictas  et  alias  quascumque  habebat  continue  et  inconcusse 
in  pace  possederant  ;  quapropter  et  super  illis  resppndere  nole- 
bant.  Quesivimus  igitur  a  decano  utrum  super  illis  postquam  ad 
annos  discretionis  pervenerit,  moverit  questionem  et  respondit 
se  non  movisse.  Quoniam  ergo  decanus  non  negabat  possessio- 
nes illas  prefate  ecclesie  in  elemosina  ab  antecessoribus  suis 
fuisse  collatas,  neque  antea  a  se  reclamatas  et  monachi  eas 
diutissime  et  inconcusse  tenuerant,  decano  non  contradicente, 
easdem  possesiones  monachis  Majoris  Monasterii  in  perpetuum 
optinendas,  domini  pape  Alexandri  precepto,  mediante  justitia, 
adjudicavlmus.  Testes  affuerunt  :  Philippus  ecclesie  Cenoma- 
nensis decanus,  Hugo  archidiaconus  Aurelianensis,  Goslenus 


CHARTES   VENDOM01SES  129 

Turonensis  ecclesie  cellerarius.  Esgaretus  capellanus  noster, 
magister  Thomas,  Albericus,  Andréas,  Garinus  sacerdos,  Pan- 
cius,  Hugo  de  Villamosnetus,  MaFtLnus  famuli  nos  tri.  Ex  parte 
decani,  magister  Garnerius,  Hugo  frater  decani,  magister  Re- 
nardus,  Engebaudus  decani  cognatus. 

Archives  d Eure-et-Loir,  H.  2202  parchemin 

C 

1173. 

Ansod,  forestier,  abandonne  aux  religieux1  de  Chauvigny 
les  droits  et  cens  qui  lui  étaient  dus. 

DlMIbSIO  CUIUSDAM  QUEREL/E  AB   ANSOLDO    FOLESTARIO 

Notum  sit  omnibus,  tam  futuris  quam  presentibus,  quod  An- 
sodus  folestarîus,  servantiam  et  monachatum  quod  reclamabat 
in  terram  monachorum  de  Calviyago,  quiète  et  absolute  dimisit, 
nec  non  monachis  ibidem  Deo  servientibus,  et  unum  denarium 
census  quem  monachi  ei  annuatim  reddebant,  pro  anima  sua 
et  parentum  suorum  in  elemosinam  dédit.  Hoc  autem  factum 
est  coram  Gosberto  de  Boschet  de  cujus  feodo  prenominata 
erant.  Hoc  idem  Gosbertus  libenter  concessit  et  ut  in  sigillo 
suo  litteris  annotaretur  precepit.  Ne  hujus  beneficii  monachi 
viderentur  esse  ingrati,  prefato  Ansodo  XX  solidos  et  unum 
equum  et  duos  porcos  donaverunt  ;  Mariœ  vero  uxori  sue  et 
filio  suo  noraine  Adam  qui  hoc  concesserunt,  unum  sextarium 
siliginis  et  octo  denarios  dederunt.  Hoc  viderunt  et  audierunt 
istî  :  Brito  senescallus,  Goffridus,  WJgrinus,  Goffridus  de  Ples- 
seio,  Johannesde  Bolun,  Torellus  Buschart  de  Mala  Uoa,  Phi- 
lippus  filius  ejus.  Ex  parte  monachorum  isti  :  Igerius  panetarius, 
Main  ardus  de  Chalviniaco,  Tehellus,  Lambertus  presbiter,  Mai- 
nardus  prepositus,  Galterius  Pichun,  Rainaldus  Daude,  Tebo- 
rius  et  plures  alii.  Hoc  autem  factum  est  anno  ab  incarnatione 
Domini  MCLXXIII. 

Archives  départ.  (TBare-et-Loir,  H,  2034,  parchemin,  —  Mss.  5442*.  Gai- 
gnières,  f.  0,  scel  perdu.  —Cartul.  Blêsois  de  MM.  d'après  l'extrait 
incomplet  de  Gaignières, 

M 


130  CHARTES   VENDOMOISES 


CI 

1176 

Hugues,  vicomte  de  Ùhâteaudun,  donne  à  Notre-Dame  de  Mon- 
doubleau  la  dîme  du  four* de  Choue,  et  six  livres  Angevines  et 
le  bois  mort,  à  charge  d'une  messe  célébrée  chaque  jour  par  le 
chapelain. 

De  donatione  VI  librarum  apud  Montem  Duplicem 

C1ROGRAPHUM. 

Noverit  etas  tam  presens  quam  futurs  quod  Hugo,  vicecomes 
Castriduni,pro  redemptione  anime  sue  et  animarum  predecesso- 
rum  suorum  et  specialiter  Gaufridi  filii  sui,  domui  xnonachorum 
Béate  Marie  de  Monte-Dublelli,  décimas  furni  sui  de  Choa  in 
perpetuum  dédit  et  concessit,  et  in  reddibus  suis  de  Monte- 
Dublelli  annuatim  VI  Jibras  Andegavenses,  singulis  mensibus, 
per  decem  et  decem  solidos,  priori  domus  prefate  persolvendas, 
a  pretore  ville  illius,  qui  erga  priorem  fide  tenebitur  astrictus  de 
persolutione  illa  légitime  persolvenda.  Ad  hoc  eis  similiter  dédit 
et  in  perpetuum  in  defenso  suo  concessit,  sepibus,  exclusis  et 
parcho,  ad  usum  furni  sui  et  calefactionis  sue,  nemus  mortuum, 
quod  tantum  cesum  inventent  aut  prostratum.  Abbas  autem  et 
universitas  monachorum  Beati  Vincentii,  elemosinis  et  largitio- 
nibus  ejus  respondentes,  statuerunt  quod  semper  in  futuro  erit 
in  predicta  domo  Béate  Marie  quidam  sacerdos  monachus,  qui 
ante  altare,  quod  ad  orationes  Gaufridi  juvenis  vicecomitis  de 
novo  fuhdatum  est  et  constructum,  singulis  diebus  plenarie  et 
intègre  officia  pro  eo  celebret  mortuorum.  Deere verunt  etiam  et 
statuerunt  quod,  sacerdote  ad  hoc  dedito  et  dicato,  egritudinis 
incommodo  sive  quacumque  alia  occasione,  a  celebratione  divi- 
norum  cessante,  seu  eo  viam  universe  carnis  ingresso  intérim 
donec  alius  substituatur,  quidam  de  sacerdotibus  ibidem  com- 
morantibus  ejus  vices  suppléât  et  defectus.  Eo  vero  defuncto 
vel  forte  ab  abbacia  absque  omni  spe  redeundi  expulso,  dominus 
Montis-Dublelli,  quisquis  erit,  idoneam  et  litteratam  personam 


CHARTES  VENDOMOISES  131 

• 

in  restaurationem  ejus  qui  precesserat  eliget,  eiquatunc  et  non 
amplius  anministrans  omnem  calciaturam  et  vestituram  mona- 
cho  necessariam,  abbati  eam  offeret  et  presentabit,  abbas  au  te  m 
sic  oblatam  in  monachatum  suscipiens  sui  predecessoris  eam 
orationibus  destinabit.  fllud  etiam  decreverunt  et  duxerunt  sub 
taciturnitate  pretereundum  non  esse,  quod  monachus  ille  abbati 
et  ceteris  suis  prioribus,  sicut  quivis  fratrum,  per  omnia  tenebi- 
tur  obedire,  nisi  quod  absque  causa  regulari  et  assensd  illius  qui 
tune  preerit  Monti-Dublelli,  eum  a  domo  illa  non  poterunt  revo- 
care.  Hec  concesserunt  Margarita,  vicecomitissa,  et  Hugo  et  « 
Paganus  filii  ejus,  et  soror  eorum  Aaliz.  Videntibus  et  audienti- 
bus  abbate  Roberto,  Raginaldo  de  Sarce,  Philipo  de  Coloniis. 
Odone  de  Chooneria,  Odone  de  Noens,  Willelmo  priore  Sancti- 
Sepulchri,  Henrico  de  Puisât,  Hugone  de  Sorgazil,  Bucardo 
Cbalopin  Malorato,  Philippo  de  Balad,  Robino  Morcher,  Hugone 
de  Turne,  Raginaldo  Daude,  Hugone  de  Berrueria,  Gaufrido  de 
Claeriis,  Petro  decano  de  Sancto  Karileppho,  Gualerio,  Gaufrido 
de  Mota,  Godefrido  de  Sancto  Vincencio,  Richardo  diacono 
Beatae  Marie  de  S.  Vincencio,  W.  de  Provincio,  Thoma  de  Mon- 
teforti,  W.  de  Fraxino,  Gervasio  de  Moira,  Petro  de  Tufeio, 
Thoma  de,Alenceio,  W.  de  S.  Tenogisilo,  anno  ab  incarnatione 
Domini  M0  C°  LXX°  VI,  concurrentibus  iiuor*  epacta  vutem,anno 
bissextile. 

Bibliothèque  du  Man*%  cartulaire  de  Saint-Vincent  du  Mont.  Citée  dans  le 
Gallia  Christiania,  XIV,  f.  460. 

Cil 
1175  1177 

Bulle  du  Pape  Alexandre  III,  qui  confirme  et  prend  souç  sa  pro- 
tection tous  les  biens  de  l'abbaye  de  Saint-Avit.t 

BlRNS   SITUÉS    DANS    LE    VeNDOMOIS 

Alexander  episcopus  servus  servorum  Dei. . .  decimam  furni 
Ursionis  de  Fractavalle  qui  est  apud  Castridunum  in  burgo  de 
Tanneria....  ecclesiam  Beatœ  Mariœ  de  Boisselis  et  villam  et 
hospites,  justitiam,  census,  terras,  terragium,  décimas  et  primi- 


432  CHARTES  VENDOM019ES 

cias  et  omnia  alia  quee  in  eadem  parrochia  possidetis,  et  in  ea- 
dem  parrochia  capellam  sancti  Nicholai,  ecclesiam  et  villam 
de  Bursetoet  hospites  Ubicumque  sint,  etjustitiam,  domus,  ter- 
ras, census,  décimas  et  primicias  et  alia  omnia  que  ibi  posside- 

m 

tis  ;  ecclesiam  Sancti  Agili,  villam,  hospites  etjustitiam,  terras, 

terragia,  décimas,  domos,  census,  primitas,  molendina  et  prata 

cum  pertinences  suis...  partem  quam  in  ecclesia  et  décima  de 

Lineriis  habetis  ettractum  décime,  ecclesiam  de  Romilliaco,  cum 

oblationibus,  villam  et  hospites,  et  justitiam  et  omnia  alia,  quee 

ibi  habetis,  censum  decem  solidorum  quos  vobis  débet  domînus 

Insuie  et  decimam  molendinorum  ejusdem  ville,  et  decimam 

piscium,...  apud  Sanctam  Gemmam,  terram  ad  duos  boves  cum 

terragio,cum  oblitis  et  censu  ;  apud  Sanctum  Avitumde  Pertico, 

medietatem  décime  et  tractum  ;  apud  Villerafaud  sexdecim  sex- 

tarios  frumenti  ettolidem  avene....  terram  Fulcherii  Divitis  et 

omnes  consuetudines  terre  illius,  prata  quoque  tali  conditione 

adjuncta,  quod  consuetudinem  reddant  qui  inibi  hospites  sunt  ; 

aquam  Breie  ad  piscandum  ad  voluntatem  vestram,  très  men- 

suras  terre  ultra  aquam  Breie. 

Datum  Anagnie  XVI  kalendas  octobris,  indictione  VIIIe,  in- 

carnationis  Dominice  anno  millesimo  centesimo  septuagesimo 

septimo,  pontificatus  vero  D.  Alexandri  papee  III  anno  XVII  (1). 

Société  Danoise,  car t al.  manu*,  de  Saint- Avit,  n°  22.  —  Bordas,  Histoire 
du  Danois,  II,  270. 

cm 

1776 
Accord  assurant  à  V abbaye  de  Saint-Avit  la  terre  d1  Aigrefin. 

ClROGRAPHUM.    —    CaRTULA    ACRIFAMl. 

Quoniam  que  tempore  aguntur,  lege  temporis  cito  pretereunt 
et  per  ictum  oculi  memorie  vix  inhérent,  ea  fidei  litterarum  corn- 
misimusque  innotitiam  posterorum  devenire  decrevimus.  Ha- 
ll) L'indiction  VIII  et  la  dix-septième  année  du  pontificat  d'Alexandre  III 
correspondent  non  avec  Tannée  1177,  mais  avec  Tannée  1175. 


CHARTES   VENDOMOISES  133 

» 

beat  itaque  pro  certo  ut  presens  postera  elas,  quia  super  lite  et 
•discordia  que  èrat  inter  monachas  Sancti  Aviti  et  Robertum 
villicum  pro  terra  Acrifami,  quam  Hugo  villicus  anime  sue  sa- 
lutem  considerans,  pro  Hildealda  filiaJDeo  et  ecclesie  Sancti 
Aviti  dederat,  pax  hec  coram  H.  vicecomite  Castriduni  et  Gau- 
frido  itaultisque  aliis  astantibus  locuta  est  et  utrinque  concessa. 
Hospicia  ville  Acrifami,  dimidia  agripenna  census,  venditiones, 
cirotece,  minute  décime,  oblite,  quedam  caruscaria  terre,  justicia, 
aanguis,  crementum  terre,  quam  Hugo  vilicus  Leprosis  in  ele- 

mosinam  dederat,  IIIIor  denarii  census  annuatim  de  dom 

Plesseicio,  famulus  terre,  messores,  hec  omnia  propria  et  quieta 
sanctimonialium  sunt.  Latro  Roberti  est,  si  de  eo  justiciam 

facere Montidublel  et  sanguis  domini  (?).  Famulus  tamen. 

fide  et  juramento  erga  Robertum  tenebitur  quod  fideliter  custo- 

diet  que  communia moniales  et  ipse.  Communia  autem 

hec  sunt  :  terragium,  décima,  forragium,  terra  de  foris,  noe, 
census,  venditiones  ejusdem  terre  et  noarum,  si  forte  habeantur. 
In  his  enim  singulis  annis  cum  sanctimonialibus  medietatem 
Robertus  accipiet.  Notandum  etiam  quod  terragium,  décima 
per  manum  famuli  prenominati  in  granica  sanctimonialium  adu- 
nata  triturabuntur.  De  Plessiaco  ita  est  :  Robertus  et  sibi  et 
sanctimonialibus  fideliter  custodiet,  nec  illud  dare,  vendere, 
destruere  sibi  licebit.  Si  vero  aliquo  de  casu  Robertus  homines 
sanctimonialium  foris  facientes  seu  animalia  in  Plessiaco  inve- 
nerit  de  eis  neque  nantum  neque  gagium  neque  rectum  ceperit, 
nisi  per  manum  sanctimonialium.  Si  autem  sanctimoniales  de 
recto  hominum  Acrifami  ei  defecerint,  Robertus  per  manum 
domini  Montisdublel  habuerit.  Si  vero  Robertus  dominabus  in 
capite  vel  hominibus  sui  forisfaceret,  vel  domine  seu  homines 
sui  Roberto  forisfacerint,  in  territorio  et  feodo  Montisdublel 
causa  tractabitur.  Notum  etiam  quia  in  terra  Acrifami  nullus 
per  Robertum  mediator  erit.  Hanc  pacem  concessit  Heloisa, 
mater  Roberti  et  Matheus  frater  ejus,  coram  Herberto  abbate 
Béate  Marie  Magdalene  de  Castriduno,  et  Hugone  de  Castellum 
decano  et  Odone  presbytero  Sancti  Yaleriani  et  multis  aliis. 
Super  autem  ista  pace  tenenda  et  sequenda  erga  sanctimoniales 


134  CHARTES  VENDOMOISES 

Robertus  fide  tenetur.  Hugo  vero  vicecomes  pacem  tenendam 
manucepit.  Pax  vero  ut  hec  firmiori  vallo  clauderetur  et  ne 
perfidia  oblivionis,  mendacii  filia,  ut  sepius  fieri  solet  immuta- 
retur,  istos  utriusque  partis  testes,  inscrip&imus  :  Herbertum 
de  Villeniis,  Gauterium  Balfredi,  Philippum  de  Bellomonte, 
Gervasium  de  Monsterel,  Johannem  Carbonel,  Matheum  de 
Plessiaco,  Petrum  capellanum,  Raherium  de  Santo  Agilo,  Hu- 
gonem  nepotem  ejus,  Gislebertum  de  Boferi,  Odonem  Pellitum, 
Hugonem  piscatorem,  anno  incarnati  Verbi  M0  C°  septuagesimo 
VI0.  Hugo  de  Castriduno  pacem  concessit,  hoc  tamen  salvo 
quod  terra  débet  domino  Montisdublel. 

Société  Danoise,  Cariai.  m**,  de  Saint- Avit,  n°  17. 


CIV 

Vers  1177-1180,  7  juillet. 

Le  pape  Alexandre  III  confirme  la  dépendance  de  V église  collé- 
giale de  Saint  Georges  de  Vendôme  envers  Véglise  de  Chartres. 
De  Subjectione  Ecclesie  Beati  Georgii  Vindocinensis 

Alexander  episcopus,  servus  servorum  Dei,  venerabili  fratri 
Joanni,  Carnotensi  episcopo  salutem  et  apostolicam  benedictio- 
nem.  Justis  petentium  desideriis  dignum  est  nos  facilem  prœbere 
consensum  et  vota  quœ  a  rationis  tramite  non  discordant  effectu 
prosequente  complere.  Ea  propter,  venerabilis  in  Christo  frater 
episcopus,  tuis  justis  postulationi bus  grati  concurrentes  assensu 
subjectionem  ecclesiœ  Sancti  Georgii  Vindocinensis,  sicut  eam 
preedecessores  tui  habuisse  noscuntur,  et  tu  ipse  habes  ad  prœ- 
sens,  tibi  et  ecclesiœ  tuae  auctoritate  Apostolica  confirmamus 
et  presentis  scripti  patrocinio  communimus,  statuentes  ut  sicut 
prœdecessoribus  tuis  ac  tibi  hactenus  subjecta  fuisse  monstra- 
tur,  ita  etiam  amodo  tibi  et  successoribus  tuis  diocesana  lege 
debeat  subjacere.  Decernimus  ergo  ut  nulli  ommino  hominum 
liceat  banc  paginam  nostrae  constitutionis  et  confirmatioms 
infringere  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc 


CHARTES   VENDOMOISES  135 

attentare  prœsumpserit ,  indignationem  omnipotentis  Dei  et 
beatorum  Pétri  et  Pauli  apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum. 
Datum  Tusculani,  nonis  julii. 

CarluL  de  Notre-Dame,  1,  ch.  XC1,  p.  198.        ' 
Archives  d'Eure-et-Loir,  G,  123,  original  en  parchemin. 
Biblioth.  de  Chartres,  mss.  34,  f°  226,  v°. 

CV 

1178. 

Jean,  abbé  de  V Etoile,  présente  à  Guillaume,  évêque  du  Mans,  un 
de  ses  chanoines  pour  la  cure  de  Saint-Médard  de  Loquenayy 
et  Vévêque  Guillaume  agréa  le  chanoine  régulier  présenté  par 
son  abbé,  lui  conféra  la  cure  et  en  confirma  la  possession  à 
l'abbaye  de  l'Etoile  en  1178. 
Biblioth.  d'Orléans,  mss.  374.  p.  191. 

CVI 

1180. 

Ordonnance  de  Jean  de  Salisbury,  évêque  de  Chartres  qui  relève 
Jean,  comte  de  Vendôme,  de  V excommunication  prononcée 
contre  lui  pour  cause  <f  envahissement  et  d'injuste  détention  des 
biens  du  S.  Lômer. 

CARTA  JoHANNIS  EPISCOPI  CARNOTENSIS  DE  SATISFACTiONE  FACTA 
A    JOHANNE     VlNDOCINENSI     DE     1LLATIS     MONASTERIO     SANCT1 

Launomari  Blesensis  1NJURIIS. 

Johannes,  divina  dignacione  et  meritis  sancti  Thomœ  mar- 
tyris  (1)  Carnotensis  ecclesie  minister  humilis,  omnibus  ad  quos 
présentes  litterœ  pervenerint,  in  Domino  salutem.  Noveritis 
illustrem  virum  Johannem,  Vindocinensem,  a  nobis  sententia 

(1)  Nota  quantum  S.  Thomœ  Cantuariensis  archiepiscopi  meritis  tribueret 
Johanaes  Salisburiensis,  ejus  olim  clericus,  postea-  vero  episcopus  Carno- 
tensis, qui  non  sui  sed  sancti  martjris  meritis  pontificalem  dignitatem 
adscribat. 


136  CHARTES  VENDOMOI8ES 

excommunicationis,  quam  etiam  domnus  papa  Alexander  III 
confirmaverat,  fuisse  diutius  innodatum,  propter  quasdam  ini- 
quas  consuetudines  quas  in  villis  Sancti  Launomari  Blesensis 
in  pago  Vindocinensi  constitutis  contra  justitiam  usurpabat. 
Vindicabat  enim  in  illis  sibi  jus  hospitandi,  talliam,  corvagium 
(al.  cornagium),  avenagium,  justitiam  cruoris  et  latronis.  Qui- 
bus  omnibus  Jerosolymam  profecturus  coram  nobis  et  multis 
venerabilibus  viris  Blesis  in  perpetuum  renuntiavit,  ut  a  vinculo 
anathematis,  quo  tenebatur  mereretur  absolvi.  Constituit  etiam 
et  authentice  confirmavit,  quod  si  quis  heredum  vel  successo- 
rum  suorum  monachos  aut  homines  Beati  Launomari  molestare 
vel  inquietare  presumpserit,  super  exactione  predictorum  sexa- 
ginta  marcas  argenteas  dictis  monachis  persolvere  per  eccie- 
siasticam  censuram  compellatur.  Et  ne  lis  in  hune  modum  sopita 
vel  ab  ipso  vel  ab  heredibus  ejus  possit  iterato  suscitari,  ad 
preces  ipsius  formam  pacis  inite  (2)  preesenti  pagine  commenda- 
tam  sigilli  munimine  decrevi  roborandam.  Actum  Blesis,  anno 
Verbi  Incarnati  MCLXXX. 

Archives  nationales.  S.  3292,  n°  6,  parchemin.  —  D.  Martène,  Thésaurus 
novus  anecdotorum.  p.  396.  —  Hist.  de  S.  Lomer%  par  D.  Noël  mars,  p.  156  : 
«  Ex  manuscripto  Sancti  Launomari.  » 

CVII 

1178-1187. 

Abandon  à  l'abbaye  d'Evron  du  droit  de  présentation  à  la  cure 

de  Lunay. 

CARTA   DK  ICJRE  NOMINANDI   ET   PR/ESENTANDI  rectorem. 

EccLEsiiE  Sancti  Martini  de  Lunaio. 
Vuillelmus ,  Dei  gratia  Cenomanensis  episcopus,  universis 

(2)  Une  autre  charte  donnée  par  le  comte  de  Vendôme  lui-même  recon- 
naît tous  ces  faits  :  «  Ego  Johannes,  cornes  Vindocinensis...  consuetudines 
quas  sicut  a  viris  sapientibus  didici,  contra  jus  rationis  usurpabam... 
renunciavi...  Sigilli  mei  testimonio  confirmavi.  Actum  publiée...  presen- 
tibus  viris  venerabilibus  Johanne  Carnotensi  episcopo  et  Girardo  abbate 
Vindocinensi.  «  Archives  nationales,  S.  3292,  n*  6). 

(3)  Noël  Mars  écrit  :  «  mutuœ  ». 


CHARTES  VENDOMOISES  137 

fidelibus  salutem.  Notum  fieri  curavimus  quod  Gauffridus,  abbas, 
et  monachi  de  Ebronio,  ad  versus  Hugonem  de  Pontiaco  et  Gau- 
fredum,  fratrem  eius,  cantorem  Beati  Pétri  de  Curia,  coram  no- 
bis  constituti  integram  presentationem  ecclesie  Sancti  Martini 
de  Lunayo  ad  eos  pertinere  asserebant,  dicentes  ultimum  sacer- 
dotem  illius  ecclesie,  scilicet  Humbertum  de  Curvavilla,  ad  prae- 
sentationem  eorum,  a  nobis  in  ecclesia  illa  fuisse  institutum  ;  e 
contrario  predicti  Hugo  et  Gaufridus  eamdetn  presentationem 
ad  se  asserebant  pertinere.  Nos  autem  veritatis  huius  rei*  conseil 
dicebamus  patrem  prœdictorum  Hugonis  et  Gaufridi,  sicut  ipse 
asserebat,  medietatem  presentationis  illius  ecclesiœ  ad  ipsum 
spectare  iure  hereditario,  ipsumque  id  quod  in  presentatione 
illa  se  babere  confitebatur  in  manu  nostra  dimisisse  et  nobis  et 
successoribus  nostris  episcopis  Cenomanensibus  in  perpetuum 
dédisse  et  concessisse  ;  hoc  concedentibus  predictis  Hugone  et 
Gaufredo,  filiis  Hugonis  de  Pontiaco.   Addidimus  etiam  nos 

* 

eamdem  presentationis  medietatem  predicto  Gaufredo  cantori 
B.  Pétri,  vita  sua,  possidendam  concessisse,  ita  quod  post  deces- 
sum  eius  illa  presentationis  medietas  ad  nos  et  successores  nos- 
tros  reverteretur.  Cum  ergo  contentio  illa  coram  nobis  diu  ven- 
tilata  fuisset,  tandem  partes  ille  in  hanc  compositionem  devene- 
runt.  Nos  ius  patronatus  quod  in  predicta  ecclesia  de  Lunaio 
habebamus  abbatie  de  Ebronio  in  perpetuum  pia  consideratione 
dedimus  et  concessimus,  ut  eadem  abbatia  advocationem  perso- 
ne  in  ecclesia  illa  totam  et  integram  perpetuo  possideret.  Pre- 
d ictus  ergo  quoque  miles  et  Gaufredus,  frater  eius,  cantor,  id 
totum  quod  in  advocationem  persone  illius  ecclesie  se  habere 
contendebant,  in  manu  nostra  dimittentes  eidem  abbatie  in  per- 
petuum dederunt  et  concesserunt.  Hoc  concesserunt  Philippus, 
fil  ius  praedicti  Hugonis  et  hseres,  et  duo  fratres  eiùsdem  Hugo- 
nis, Vuillelmus  et  Paganus.  Memorati  vero  abbas  et  monachi 
sepe  dicto  Gaufredo  cantori  presbyteratum  ecclesie  de  Lunayo 
vita  sua  possidendum  intuitu  pietatis  contulerunt.  Sœpedictus 
ergo  Hugo  et  Gaufridus  commoniti,ut  sicut  presentationem  eccle- 
sie de  Lunayo  dimiserant,  ita  quoque  primitias  quas  inparrochia 
illa  percipiebant  et  oblationes  quas  in  ecclesia  illa  habebant 

18 


138  CHARTES  VENDOMOISES 

dimitterent,  pro  bono  pacis  in  manu  nostra  eadem  dimittentes, 
scilicet  tertiam  partem  primitiarum  dictée  parochiœ  et  tertiam 
partem  oblationum  ecclesiœ  praedictœ,  abbatise  eas  in  perpetuum 
dederunt  et  concesserunt,  hoc  concedentibus  Philippo,  herede 
Hugonis,etGuillelmo  etPagano  fratribuspredictiHugonis.Quod 
ut  fideliter  conservetur  id  litteris  annotari,  et  sigillo  nostro  feci- 
muscommuniri  Huic  rei  interfuerunt  ;  Wuillelmus  arcbidiaco- 
nus,  magister  Bernardus  capellanus.  magister  Hernaudus,  He- 
lyas  Rigaudi,  Qiliardus  canonicus,  Joannes  Baritaut,  Radulfus 
prepositus  Ebronii,Nicolaus  deSancta  Gemma,  Goserus  Racois, 
Gasel  de  Sancta  Gemma,  Gualerna,  Gaufridus  Robio,  Paganus 
Revel.  Ex  parte  cantons  ;  Philippus  filius  flugonisde  Pontiaco, 
Vuillelmus  et  Paganus,  fratres  prœdicti  cantons,  Gaufridus  de 
Villanis  clericus,  Josnierus  de  Lunayo. 

Archives  de  la  Mayenne,  H,  204,  Cartul.  mss.  d'Evron,  f .  515. 
Notice  historique  sur  Evron,  etc. ,  par  Gérault,  curé  d'Evron,  p.  16  et 
124. 

CVIII 
1184  et  1198 

Hugues,  vicomte  de  Chàteaudun  en  1184  et  Geoffroy  son  fils  en 
1198  approuvent  le  don  fait  par  Barthélémy  de  Vendôme  à 
l'abbaye  de  V Aumône  de  4  charruées  de  terre  près  de  Saint- 
Joudry. 

Sigillum  Gacfridi  vicecomitis  Castriduni  confirmantis  do- 
num  quod  nobis  fecit  bartholomeus  de  vlndocino  super 
nemore  quod  est  in  pert1co  (1). 

Preteritorum  memoria  cito  labitur  aut  deletur  nisi  confirme- 
tur  aut  scriptis  aut  aliis  quibuslibet  intersignis.  Hinc  est  quod 
humana  solet  industria  commendare  litteris  quicquid  volumus 
in  posterum  firmiter  permanere,  ne  vel  fallaci  calumpnia  dedu- 
catur  in  irritum,  vel  oblivione  penitus  deleatur.  Notum  sit  igitur 


I 


# 


CHARTES   VENDOMOISES  139 

ta  m  presentibus  quam  futuris  quod  Bartholomeus  de  Vindocino 
dédit  ecclesie  de  Elemosyna  IIIIor  carrucas  terre  apud  fontem 
Sancti  Gilderici  ob  redemptionem  anime  sue.  Hanc  donationem 
concedo,uolo  et  approbo,  ego  Hugo  Castriduni  vicecomes,  ut  rata 
permaneat,  sigilli  nostri  volo  caractère  communiri.  Verumtamen 
quoniam  terra  hec  semel  et  secundo  monstrata  est  monachis  et 
metata  terminis  nominatis,  quia  videbatur  priori  de  Calviniaco 
monstratamterraraexcedere  spacium  IIIIor  carrucarum,  aliquan- 
diu  inquietavit  monachos  et  conversos.  Sed  tamen  post  longam 
vexationem,  ut  pacem  constituerem  inter  monachos  supradictos 
et  priorem  Calviniaci  super  predictam  terra  m,  presens  affui.visu- 
'rus  unde  contenderent,  pace  séquestra  sua  redditurus  utrisque. 
In  hoc  igitur  convenerunt  u trique,  ut  terra  illa  que  est  a  medio 
noe  et  via  que  ducit  a  Cloa  Calumniacum  usque  ad  nemus  quod 
dicitur  Gratelu  cederet  in  partem  monachorum  Elemosine.  Terra 
vero  pro  qua  contendebant,  scilicet  illa  que  est  a  predicta  via 
usque  ad  feodum  Mundublelli  equaliter  divisa  partiretur  inter 
monachos  et  priorem.  Et  quoniam  ita  co.ncorditer  ab  utraque 
parte  concessum  est,  ne  quis  turbaret  hanc  pacem  que  in  presen- 
tia  nostra  facta  est,  non  solum  donationem  sed  et  pacem  sigillo 
nostro  confirmari  voluimus,  ut  firma  permaneat  in  eternum. 
Huic  paci  interfuerunt  :  Paganus  frater  meus,  Henricus  de  Pui- 
sât cognât  us  meus.  Gaufridus  de  Hanzet  Archembaudus  frater 
eius.  Anfoud  Buzana  et  Adam  filius  eius.  Gausfridus  de  Aude. 
Robertus  archerius,  prior  ipse  de  Calviniaco,  Vngerius  et  Me- 
nardus  monachus  eius  et  Robertus  Remset  (?)et  Gervasius  abbas 
Elemosine,  et  Rainaldus  cellerarius.  Osbertus  monachus  et 
Hingam  conversus.  Actum  est  hoc  anno  ab  incarnatione  Domini 
M°  O  LXXX°  IIII0.  Hanc  cartam  patris  mei  ego  Gaufridus  Cas-' 
triduni  vicecomes  confirmo  et  pro  salute  mea  de  proprio  meo 
superaddo,donoet  concedoeisdem  monachis  unam  quercum  quam 
voluerint  in  faio  Bocheti  (1)  annis  singulis  capiendam.  Actum 
est  hoc  sub  testimonio  Guillelmi  de  Memilum,  senescalli  viceco- 
mitis,  Johannis  Carbonelli,  Gaufridi  capellani,  Huberti  Benne, 

(1)  Aujourd'hui  le  Fiot- Bouche  t,  cn*de  Romilljr. 


I 

* 


140  CHARTES   VENDOMOISFS 

Roberti   de    Bona    valle.  Anno    gracie    M°    C°    nonagesimo 
octavo. 

Archiv.  de  Loir-et-Cher.  Original  en  parchemin,  sceau  perdu.  Il 
était  scellé  :  «  Sigillo  cere  viridis  »  d'après  un  vidimus  en  1559  par 
messire  Jean  Thoumas,  sieur  des  Bretonnières,  vicaire  général  du 
réverendissime  père  en  Dieu  maître  Claude  de  Blampignon,  abbé 
commendataire  de  l'abbaye  de  N.-D.  de  l'Aumosne,  dite  le  Petit -Ci- 
teaux.  —Bibliothèque  Nationales,  Mss.  17048,  p.  548. 


CIX 
1185. 


Raignaud  de  Mouçon,  évêque  élu  de  Chartres,  concède  à  V abbaye 

de  V Etoile  V église  d'Auton. 

Raginaldus,  Dei  gratia  Carnotensis  electus,  omnibus  ad  quos 
littere  iste  pervenerint,  salutem  in  Domino.  Cum  aliquid  largi- 
tione  fidelium  Christi  ministris  pauperibus  erogatur,  quod  ad 
eorum  sustentationem  confertur  perpetuo  gossidendum,  neces- 
sarium  est  eis  litterarum  testimonium,  ne  futura  etas,  per  rixa- 
rum  molestias  eorum  pacem  turbet  aut  quietem,  indebitas  sus- 
citans  questiones.  Hujus  igitur  rationis  intuitu,  presenti  scripto 
facimus  annotari  quod  nos,  attendentes  paupertatem  et  tenuita- 
tem  possessionum  abbatis  et  fratrum  Stellensium,  qui  in  victus 
et  vesti^us  tenuitate  jugiter  Domino  famulantes,  vitam  ducunt 
religiosissimam,  ecclesiam  de  Auton,  de  voluntate  Vindocinen- 
sis  archidiaconi,cum  cedere  vel  decedere  contigerit  presbyterum, 
qui  nunc  in  eadem  ministrat  ecclesia,  eis  concessimus  perpetuo 
possidendam.  Ita  quod  unum  ibi  de  suis  ponant  canonicis  ido- 
neum  et  honestum  quem  nobis  presentabunt,  de  manu  nostra 
vel  successorum  nostrorum  curam  animarum  recepturum,  quem 
sine  conscientia  nostra  vel  successorum  nostrorum  nec  ibi  insti- 
tuer poterunt ,  nec  amovere.  Actum  est  hoc  anno  gratiae 
M°C°LXXX'V°.  Carnôti,  in  palatio  nostro,  astantibus  nobiscum 
viris  venerabihbus  G.  decano,  R.  cantore,  W.  succentore,  G. 


CHARTES   VENDOMOISES  141 

subdecano  Carnotensi,  H.  preposito  Amiliaci,  B.  Dunensi  archi- 
diacono,  et  aliis  presentibus.  Quod  ut  ratum  habeatur  et  firmura 
tam  scripti  quam  sigilli  nostri  munimine  fecimus  roborari. 

Biblioth.  d'Orléans,  mss.  435*",  abbé  Polluche  et   D.  Verninac.  - 
Biblioth.  Nat,  mss.  17033,  f.  167. 


CX 

1185,  30  juillet. 

Charte  par  laquelle  Hugues ,  vicomte  de  Châteaudnn  donne  à 
S t- Denis  en  France  l'église  de  St-Cyr  de  Sargé. 

Ego  Guilelmus,  Dei  gratia  humilis  minister  Beati  Dionysii  et 
totius  ejusdem  ecclesie  conventus,  omnibus  tam  prœsentibus 
quam  futuris  in  perpetuum.  Quoniam  script  uree  us  us  authenti- 
cus  fideliter  sub  memoria  conservât  quœ  lapsus  temporis  homi- 
num  notitiis  subtrahit,  prœsenti  scripto  mandamus  quod  Hugo, 
vicecomes  Castriduni,  Hugonis  et  Margaritœ  filius,  humiliter  ad 
nos  accedens,  absolutionem  suam  et  pat  ri  s  sui  et  antecessorum 
suorum,  quos  auctoritate  apostolica  conventus  noster  anathe- 
mati,  pro  invasionibus  nemorum  et  terrarura  quas  nobis  violen- 
ter abstulisse  dicebantur,  jamdudum  subierat,  licet  minus  con- 
digne  in  temporalibus  satisfaciens,  misericorditer  impetravit. 
Donationem  itaque  ecclesie  beati  Cirici  de  Cergeio,  quœ  ad  ip- 
sum  et  prœdecessores  suos  sine  lite  et  contradictione  pertinebat, 
in  capitulo  nostro  sub  prœsentia  cleri  et  plebis  ad  hoc  convocatœ 
nobis  dédit.  Et  Guilelmus  tune  Cenomanensis  episcopus,  de  re- 
versione  ejus  ad  unitatem  Ecclesiœ  et  de  absolutione  defuncto- 
rum  exultans,  assentiente  et  volente  capitulo  suo,  cum  ipsius 
ecclesiœ  donatione,  medietatem  redditum  ejusdem  ecclesie,  ad 
preces  prœdicti  Hugonis,  pro  bono  pacis,  nobis  concessit,  et  si- 
gilli sui  munimine  roboravit.  Prœdictus  autem  Hugo,  in  recum- 
pensationem  presbyterii  diminuti,  arpennum  vineae  et  médium 


142  CHARTES   VENDOMOISES 

arpeniium  prati  Deo  et  capitulo  Beati  Dionysii  cum  supradictis 
contulit,  a  sacerdotibus  qui  post  Hugonem  nun&  presbyterum 
ministrabunt  in  ecclesia,  largitione  nostri  capituli,  loco  medie- 
tatis  presbyterii,  possidenda.  Contulit  etiam  nobis  decimam 
furni  et  molendini  quam  habet  apud  Cergium,  et  vinearum  quas 
ibidem  possidet.  Et  interjecto  pacto  quod  si  plebs  furnos  au 
molendinos,  aut  plebs  vineas  ibi  per  emptionem ,  aut  planta- 
tionem  seu  quocumque  alio  modo  ipse  vel  hœredes  ejus  sint  ha- 
bituri,  decimam  in  omnibus  illis  sicut  in  prœdictis  habebimus. 
Prœterea  ut  omnem  servientibus  suis  in  nos  malignandi  aufer- 
ret  occasionem,  voluit  et  concessit  quod  qui  furno  vel  molendino 
vel  vineis  prœerunt,  fide  corporaliter  data  priori  nostro  tenebun- 
tur  astricti,  de  decimis  fideliter  et  intègre  persol  vendis.  Ad  hœc 
plateam  ecclesiœ  contiguam  fratribus  nostris  ibi  Deo  servienti- 
bus hospitandis  acceptabilem,  et  terram  quamdam  quœ  cogno- 
minatur  Toulou,  et  terram  quam  occupa  vit  nemus  Ederriarum 
totam,  sub  libertate,  nobis  concessit.  Quod  quicumque  eam  in- 
habitabunt,  si  nullam  aliam  terram  praeter  illam  quam  ibi  hodie 
possidemus  et  prœter  prœdictas  excolent,  immunes  erunt  uni- 
ver  sali  ter  ab  omni  obsequio  et  consuetudine  fori  et  pedagio.  De 
liberandis  quoque  minutis  decimis  provenientibus  in  terra,  quœ 
terra  sancti  Dionysii  vocatur,  consilium  et  auxilium  suum  pe- 
pigit  nobis  et  promisit,  salva  fide  et  expensa  sua  adversus  milites 
qui  eas  detinent.  Promisit  etiam  et  pepigit  quod  si  eos  vel  eorum 
terras  ecclesiastica  justitia  cohercere  poterimus,  eum  inde  non 
sentiemus  adversarium.  Ita  tamen  quod  ipse  vel  alia  ejus  terra 
ob  hoc  subjici  non  poterit  interdicto. 

Tandem  praestito  corporali  sacramento  jura  vit  saepedictus 
Hugo  sedonationes  prœdictas,  prout  inpraesenti  carta  annotatœ 
continentur,  pro  posse  suo  inviolabiliter  servaturum.  Actum 
anno  incarnati  Verbi  millesimo  centesimo  octogesimo  quinto, 
mense  julio,  tertio  calendas  augusti,  régnante  Philippo  glorio- 
sissimo  rege  Francorum,  prœsentibus  Hugone  infirmario,  Hu- 
gone  eleemosinario,  Joanne  thesaurario,  Adam  cantore  Sancti 
Pauli,  Bartholomeo  canonico,  Alveredo  presbytero,  Gerardo 
Angero,  Henryco  majore,  Radulpho  de  Cennois,  Gervasio  de 


CHARTES  VENDOMOISE5  143 

Mostrel,  Roberto  de  Sancto  Quentino,  Roberto  de  Sancto  Vale- 
riano,  Henrico  de  Puteolo  (1). 

Copie  aux  Archives  de  l'église  de  Sargé.  —  Cette  copie  fait  mention 
de  plusieurs  vidimus  par  :  Nicholaus  episcopus  Noviodunensis,  fé- 
vrier 1238;  Adam  Sylvanectensis  episcopus,  février  1238;  Joannes  Pic- 
taviensis  episcopus,  mars  1238;  par  frère  Dieudonné  Laneau,  religieux 
de  Saint  Denis,  20  octobre  1651  et  par  le  tabellion  de  l'Aumosne  Saint- 
Denis  en  France,  13  décembre  1651.  —  Publié  par  l'abbé  Blanchard  : 
Perche  et  Percherons,  Sargé,  511.  —  Houssean  V,  n°  1988,  extrait  duCartu- 
laire  blanc  de  l'abbaye  Saint- Denis,  1. 1,  p.  314.  —  Bry  de  la  Clergerie, 
Histoire  des  comtes  d'Alençon  et  du  Perche,  p.  201. 


CXI 

Vers  1185. 

Bouchard  /V,  comte  de  Vendôme,  avec  V assentiment  de  ses  deux 
fils,  Geoffroy  et  Jean,  et  de  son  petit-fils  Jean,  approuve  le  don 
fait  à  V  abbaye  de  Gatines,  par  Jean  de  La  va  rd  in. 

SlGILLUM    B.    COM1TIS  ViNDOCINENSIS    DE   VINEA    DOMINI 

Johann is  de  Layardino. 

Ego  Bucardus  cornes  Vindocinensis  prœsentibus  et  futuris 
notum  fieri  volo  quod  Johannes  de  Lavardino,  cognatus  meus, 
concessione  fratum  et  sororum  ac  nepotum  suorum,  pro  salute 
sua  et  suorum  contulit  imperpetuum  ecclesie  Gastinetensi  (2)  et 
fratribus  vineam  suam  de  Valle,  quam  habuit  de  emptione  Marie 
matris  sue,  videntibus  et  audientibus  istis,  filio  meo  Johanne, 

(1)  Dom  Felibien  :  Histoire  de  V abbaye  de  Saint-Denis  en  France,  rapporte 
un  acte  de  l'évèque  Berçai re  en  658  où  figurerait  Sargé  :  «  la  villas  id  sunt 
Simpliciaco  »  qu'il  traduit  par  Sargé  au  Maine.  En  862,  Charles  le  Chauve 
confirmait  à  Saint-Denis  une  rente  do  cent  oies  sur  «  Simpliciaco  in  Ceno*- 
manico  sita.  » 

En  1143  une  charte  de  Louis  VU  mentionne  Sargé  :  «  Ecclesiam  de  Cergeio 
cum  omnibus  ad  eamdem  pertinentibus  :  curiam  quoque  et  curiae  domos 
libéras  et  i  m  m  unes  ab  omni  exactione  sicut  ipse  concedimus.  »  Dom  Feli- 
bien, ibidem,  p.  CV. 

(2)  latines,  abbaye  de  Tordre  de  S.  Augustin*  près  de  Château-Renault. 
L'abbé  de  Gatines  avec  ceux  de  Saint  -Georges  du  Bois  et  de  l'Etoile  prési- 
dèrent à  1  élection  de  Jean  de  Villeray,  abbé  de  la  Trinité,  le  31  octobre  1440 
{Cariai,  de  la  Trinité^  IV  vol.,  Bullaire  et  bécrologe,  p.  147). 


144  CHARTES   VENDOMOISES 

tesaurario  Sancti  Mauricii  Turonensis  (1),  Richardo  presbitero 
Sancti  Sulpitii,  Gaufrido  clerico  filio  Gervasii  de  Plesseicio,  Ra- 
ginaudo  Bisseolo,  Petro  Iunen,  et  Roberto  famulo  tesaurarii. 
Illi  vero  de  quorum  censiva  vinea  est  concesserunt  ut  ecclesia 
Gastinetensis  eam  libère  possideat,  solum  censutn  reddendo  in 
média  quadragesima.  videlicet  Hugo  Grossus  cui  inde  compe- 
tunt  sex  denarii  censuales,  et  uxor  eius  Aalet,  et  eorum  liberi 
Odo,  Johannes,  Bucardus,  et  Archembaudus,  Johanna  et  Annes 
et  uxor  Odonis  Pagana  et  eorum  heredes  Hugo  et  Amelina. 
Testes  :  prenominati  Johannes  tessaurarius,  Ricardus  presbiter 
Sancti  Sulpicii,  Grossetus  canonicus  Sancti  Georgii  de  Nemore, 
Goffridus  clericus  de  Plesseicio,  Johannes  de  Lavardino  quihanc 
elemosinam  fecit,  Raginaudus  Biseolus  et  Robertus  famulus 
tessaurarii.  Petrus  Iunen  et  Hamelinus  oblatarius.  Similiter  Pe- 
trus  Torellus  cui  redduntur  de  vinea  ad  predictum  terminum 
ITIIor  denarii  pro  solo  censu  Vinea  m  concessit  et  Matheus  frater 
eius  et  Buccardus  Torellus  patruus  eorum,  et  Alarius  de  Regnaio 
sororius  eorum,  et  Senia  coniux  eius.  Testes  :  prefatus  Grossatus 
canonicus,  Robertus  de  Insula  et  Petrus  Papelum.  Dederunt 
autem  abbas  Gaufridus  et  fratres  caritative  Hugoni  Grosso  pro 
côncessione  XXU  solidos  Andegavensis  monete  et  unum  plillum 
de  Sarat,  et  uxori  eius  V  solidos,  et  Odoni  primogenito  ejus  V  so- 
lidos, Johanni  duo  solidos  et  unicuique  aliorum  duodecim  de- 
narios  eiusdem  monete.  Ego  vero  ad  cuius  dominium  spectat  ele- 

(1)  Les  enfants  de  Bouchard  IV  sont  :  a)  Jean  qui  sans  doute  était  mort 
1188  et  pour  lequel  Bouchard  fonda  un  anniversaire  à  la  Trinité,  ch.  DCXXV. 

b)  Raoul,  Cart.  Blésois  de  Marmontier,  ch.  CLXXX,  qui  aurait  été  tué  au 
siège  de  Saint-Jean-d'Acre  en  1190  (r'étigny,  Hist.  de  Vendôme,  p.  489). 

c)  Geoffroy,  Cart.  Blésois  de  MM.,  ch.  CLXXX,  témoin  dans  la  présente 
charte  avec  son  fils  Jean,  lequel  par  suite  est  petit-fils  «  nepos  »  de  Bou- 
chard IV. 

d)  Jean,  sans  doute  le  plus  jeune,  dit  V Ecclésiastique,  il  parait  en  effet 
dans  notre  charte  comme  trésorier  de  Saint-Maurice  de  Tours,  nous  le  re- 
trouverons encore  plus  loin. 

e)  Et  enfin  Agnès  (Cart.  Blésois  de  MM.,  ch.,  CLXXX\  qui  épousa  Pierre 
de  Montoire.  Voir  plus  loin  une  charte  de  1202. 

Nous  avions  accumulé  plusieurs  notes  sur  les  comtes  de  Vendôme,  et 
eurs  fils  et  successeurs.  Mais  M.  R.  de  Saint- Venant  préparant  une  étude 
détaillée  sur  ces  personnages,  nous  lui  laissons  la  parole. 


CHARTES   VENDOMOISES  145 

mosina,  assensu  filiorum  meorum  Gaufridi  et  Johannis  thesau- 
rarii  et  Johannis  nepotis  mei  (1)  ex  Gaufrido  (2),  eam  concedo  et 
petitione  Hugonis  Grossi  et  suorum  qui  supra  nominati  sunt 
sigilli  mei  auctoritate  confirmo. 
Arch.  de  Loir-et-Cher.  Carton  de  l'abbaye  de  Gatines. 


CXIr 

Vers  1185 

Approbation  par  Bouchard  IV,  comte  de  Vendôme,  du  don  dé 
10  sols  sur  le  minage  de  Vendôme  par  son  père  Jean  1,  comté 
de  Vendôme,  quand  à  son  retour  de  Jérusalem  il  tomba  malade 
dans  V abbaye  de  la  Charité-sur-Loire  et  fut  reçu  au  nombre 
des  religieux  (Ménage,  Histoire  de  Sablé,  p.  46). 

Ego  Burchardus,  cornes  Vindocinensis,  universis  Christi  fide- 
libus  adquos  presens  scriptum  devenerit,  salutem  in  vero  salu- 
tari.  Universitati  vestrœ  notum  fieri  volumus  quod  cum  vir  vene- 
randus  et  bonse  memoriae  Johannes,  pater  meus,  cornes  Vin- 
docinensis, a  peregrinatione  Hierosoljmitana  rediret,  et  apud 
Caritatem  œgrotans  diem  expectaret  extremum  (3),  a  monachis 
dicti  monasterii  in  fratrem  et  monacbum  gratanter  et  honorifice 
per  Dei  gratiam  juxta  suée  voluntatis  petitionem  est  receptus, 
ibique  eorum  pia  considerata  devotione,  constituit  ut  de  pro- 
pres redditibus  suis  in  Castro  Vindocinensi,  pro  salute  animée 
suae  et  parentum  suorum,  decem  libras  praedicto  monasterio 

(1)  Nepos,  qui  a  trompé  beaucoup  d'auteurs,  s'employait  au  moyen-âge 
soit  pour  le  neveu,  fils  du  frère  ou  de  la  sœur,  soit  pour  le  petit-fils,  fils  du 
fils  ou  de  la  fille  :  «  De  illis  taraen  nepotibus  illud  placuit  observari  qui  de 
filio  vel  filia  nascuntur,  non  de  fratre  »  (Fortunatus,  lib.  6.  Poem.  4,  cité  par 
du  Cange  un  mot  nepos).  Par  contre  le  mot  avunculus  signifie  oncle  ou 
grand-père. 

(2)  Geoffroy,  frère  de  Bouchard  IV  et  fils  de  Jean  1.  Voir  Bulletin  de  la 
Société  archéologique  du  Vendomois,  1905,  p.  243  à  256.  Il  mourut  le  12  janvier 
vers  1221:  «  II  idus  januarii  :  Obiit  Gaufridus  de  Vindocino  miles.  \>  (Cartu- 
Uire  de  U  Trinité^  vol.  IV.  BulUire  et  Nécrologes  p.  368). 

(3)  Cette  circonstance  explique  les  nombreuses  largesses  des  comtes  de 
Vendôm^envers  cette  abbaye. 

19 


146  CHARTES  VENDOMOISES 

annuatim  perpetuo  darentur.  Quae  quidem  scripto  commendavit 
et  sigilli  sui  testimonio  nobis  concedentibus  roboravit.   Verum 
quia  semper  de  jure  filii  tenentur  patribus  obedire,  et  eorum 
bonis  operibus  et  exemplis  adhaerere,  decrevimus  et  constitui- 
mus  ut  apud  Vindocinum  de  minagio  nostro  prœfatae  decem 
librae  memoratae  ecclesiœ  de  Charitate  annuatim  redderentur, 
jvxta  mandatum  prsefati  patris  nostri  centum  solidi  in  festo 
sancti  Michaelis  et  centum  in  Pascha.  Quod  ut  heec  carta  robur 
obtineat  firmitatis,   sigilli  nostri   munimine  roboravimus,  sta- 
tuentes  ex  parte  Dei  et  beatœ  Mariae  et  omnium   sanctorum 
prohibentes  ne  quis    de  caetero  prœlibatum  monasterium  vel 
fratres  super  his  audeat  molestare  Hoc  viderunt  Gaufridus  fra- 
ter  noster  (1),  Gaufridus  archidiaconus  Turonensis,  Jobannes 
de  Laval,  consanguineus  noster,  Matheus  de  Bellomonte,  Gau- 
fridus de  Rulley,  Philippus  Lautel,  Bartholomeus  de  Plexio, 
Andréas  Rupenum,  Rogerius  Douin,  Herveus  clericus  noster, 
Guillemus  Capa-asini,  Giraudus  minagerius,  magister  Rudal- 
teus  prior  Sancti  Michaelis  de  Guerchia  et  plures  alii  (2). 

Cartalaire  de  la  Char ité-sar- Loire,  par  M.  de  Lespinasse,  ch.  97.  —  His- 
toire de  Sablé,  par  Ménage,  p.  46. 


CXIII 
4186 

Mise  en  gage,  par  devant  Ursion  de  Meslay,  du  moulin  du  Pré, 

à  Gourdez,  par  acte  passé  à  Fréteval. 

Ego  Ursio  de  Mellaio  notum  facio  omnibus  tam  presentibus 
quam  futuris  quod  Guillelmus  Voxarz,  clericus,  et  Gascio,  mi- 
les, frater  ejus,  molendinum  suum  de  Prato,  quod  est  apud 
Gurdeas  et  pratum  quod  est  prope  molendinum,  que  sunt  de 
feodo  meo,  in  presentia  mea  apud  Fractamvallem,  consensu 

(1)  Nous  le  retrouvons  souvent  sous  le  nom  de  Geoffroy  de  Vendôme. 

(2)  Cette  donation  fut  confirmée  par  une  bulle  du  pape  Urbain  III  donnée 
à  Véronne  le  30  janvier  1186,  et  ratifiée  en  1206  au  mois  de  septembre  par 
Jean,  comte  de  Vendôme* 


CHARTES    VENDOMOISES  147 

meo,  fratribus  de  Bello  Loco  Carnotensi,  prope  XL"  VI  libris 
Carnotensis  monete  in  vadimonium  usque  ad  sex  annos  tradi- 
derunt.  Transactis  autem  sex  annis  predictus  Guillelmus  vel 
Gascio,  frater  ejus,  vel  eorum  heredes,  vel  ego  Ursio,  rei  capita- 
lis  dominus,  vadimonium  hoc  XLU  VI  libras  persolvendo  sine 
calumpnia  redimere  poterunt.  Et  quamdiu  predicti  denarii  per- 
solvendi  fuerunt,  fratres  de  Bello  Loco  res  predictas  in  vadi- 
monio  habebunt.  Quamdiu  etiam  fratres  de  Bello  Loco  vadimo- 
nium istud  tenebunt,  predicto  Guillelmo  clerico  dimidium  mo- 
dium  annone  de  Loenio  (1)  annuatium  in  fest  o  sancti  Remigii  per- 
solvent,  sigilli  mei  imagine  testante  hoc  suspendentis.  Actum 
anno  gratie  M0  C°  LXXXVI,  istis  astantibus  :  Matheo  milite 
de  Villeriis,  Philippo  filio  Ursionis  ;  de  parte  fratrum  de  Bello 
Loco  :  Lamberto  priore,  Tecelino  presbytero,  Gilleberto  Estut, 
magistro  Renaudo  de  Fractavalle,  hujus  scripti  dictatore  (2),  et 
aliis  pluribus. 

Cariulaire  de  la  Léproserie  du  Grand*  Beaulieu,  n°  127,  p.  52,  par  R.  Mer 
let,  extrait  da  Cartulaire  noir,  p.  35. 


CXIV 

1186 

Geoffroy  Fournier  donne  une  dîme  à  Marmoutier. 

R.  Dei  gratia  Carnotensis  episcopus,  omnibus  salutem.  Noverit 
universitas  vestra  quod  Gaufredus  Furnerius  in  presentia  nos- 
tra  decimam  suam  de  Osca  et  de  Marco,  de  assensu  Hamelinî 
Terner,  ad  cujus  feodum  et  dominiùm  attinebat,  ecclesie  Majoris 
Monasterii  dédit,  quod  sigilli  nostri  auctoritatefecimus  commu- 
niri.  Data  anno  gratie  1186,  XVIII  kal.  januarias.  Huic  donationi 
présentes,  Gaufridus  de  Villapereor,  Raginaldusde  Maneis,  Odo 

(1)  C'est  une  des  dernières  chartes  données  par  Ursion  II  (1160-1186)  la 
particularité  de  Renaud  de  Frète  val  qui  dicte  la  charte  «  scripti  dictatore  »v 
pourrait  faire  supposer  que  Ursion  était  alors  malade. 

(2)  Loèns,  grenier  du  Chapitre,  à  Chartres- 


148  CHARTES    VENDOMOISES 

9  Maleserbes,  Petrus  Giber,  Gualerandus  de  Saocto  Britio,  Gi- 
rardus  de  Gauril,  Raherius  de  laCodreie,  Antelmus  panetarius 
et  alii  multi. 

Sans  sceau. 

Mss.  54U4*,  Gaignières,  p.  133,  parmi  les  chartes  du  prieuré  de  Morée 


cxv 

H61-1187 

Notice  dans  laquelle  les  moines  de  la  Trinité  de  Vendôme  cons- 
tatent l'association  de  prières  établies  entre  leur  abbaye  et  celle 
de  Saint- Aubin  d'Angers. 

Per  presentia  scripta  notificamus  presentibus  et  futuris  socie- 
tâtis  et  convenientie  modum  qui  inter  nos,  monachos  Vindoci- 
nenses  et  monachos  Beati  Albini  per  domnum  Girard um,  Vin- 
docinensem  abbatem  et  venerabilem  Guillelmum  abbatem  Sancti 
Albini,  in  capitulo  Yendocinensi,  toto  conventu  gratanter  an- 
nuante,  constitutum  est. 

Dominus  abbas  Girardus  concessit  predicto  GuilJelmo  Sancti 
Albini  abbati  et  omnibus  successoribus  ejus,  ad  ipsorum  obitum, 
quidquid  professis  debetur, scilicet in  conventu  cum pane,  et  vino 
generali  et  pulmento.  Brèves  mittentur,  missa  in  conventu  can- 
tabitur,  pauperes  pascentur,  nomina  eorum  in  martirologio  as- 
cribentur,  unusquisque  sacerdos  très  missas  pro  eis  cantabit, 
ceteri  psalterium. 

Hocipsum  concessit  domnus  abbas  Guillelmus  Sancti  Albini, 
annuantibus  fratribus  qui  cum  eo  aderant,  domno  Girardo  Ven- 
docinensi  abbati  et  omnibus  successoribus  ejus.  Prêter  hec  au- 
te  m,  ut  dilectionis  et  karitatis  vinculo  astrigerentur,  domnus 
Girardus,  Vindocinensis  abbas,  et  abbas  Sancti  Albini  Guillel- 
mus, petentibus  cunclis  fratribus  utriusque  congregationis,  con- 
firmaverunt  ut  unum  essemus  capitulum,  Vindocinensis  conven- 
tui  Sancti  Albini,  et  abbas  Sancti  Albini  conventui  Vindocinensi. 


CHARTES   VENDOMOISES  149 

Et  abbati  Sancti  Albini  licebit  reos  absolvere,  alios  promovere, 
similiter  abbati  Vindocinensi  fratres  Beati  Albini. 

Si  quis  vero  de  fratribus  nos  tri  s,  non  clarescentibus  culpis  ac- 
cusatus,  a  nobis  recedens  ad  eos  confugerit,  tamdiu  ibi  manebit 
donec  recon....  et  suffragante  abbate,  ceterisque  fratribus  ejus- 
dem  ecclesie  intervenientibus,  proprie  congregationi  restituatur. 
Ipsi  refugium  apud  nos  habebunt. 

Pro  singulis  defunctis  Beati  Albini  septimum  faciemus  et  cum 
pane  [et  vino]  et  generali  et  pulmento. 

Similiter  ipsi  facientpro  nos  tri  s  (1). 

Nécrologe  de  St-Aubin,  Bibl.  d'Angers,  mss.  747,  p.  86.  —  Cartulaire  de 
Si- Aubin,  par  le  comte  Bertrand  de  Broussillon,  t.  n,  p.  81. 

CXVI 

1187 

Hugues  VI,  vicomte  de  Chàteaudun  donne  une  charruée  de  terre, 
paroisse  St-Agil,  à  Ada  de  Torsel,  religieuse  deSt-Avit. 

Notum  sit  omnibus  tam  presentibus  quam  futuris  quod  ego 
Hugo,  Castridunensisvicecomes,  voluntate  Pagani  fratris  mei, 
et  Johanne  uxoris  mee  et  Godefridi  filii  mei,  et  M argarete  filie 
mee,  donavi  et  concessi  unam  carrucatam  terre  in  territorio 
Sancti  Agili  Ade  de  Tursolio  (2) ,  consanguinitatis  linea  mihi 
conjuncte,  libère  et  absolute  possidendam,  conditione  tali  quod 
duo  homines  de  (3)  terra  illa  manentes  de  omni  modo  corveie, 
biennii,  cornagii(4),  etmestive,  et  consuetudinum  aliarum  liberi 
erunt  et  immunes.  Post  prefate  vero  Ade  decessum  in  eadem 
terra  sicut  in  ceteris  meis  terris  facio,  meas  micbi  resumam  pre- 
dictas  consuetudines.  Si  quis  autem  super  hoc  dono  contraire 
voluerit  in  presentia  nostra  vel  heredis  mei  damnum,  quodinde 

(1)  Nous  avons  signalé  une  association  de  prières  entre  Saint-Aubin  et  la 
Trinité,  dans  le  Cartalaire  de  la  Trinité,  II,  p.  178,  note  2. 

(2)  Alias  :  Turolio,  Ada  de  Torsel. 

(3)  Alias  :  in. 

(4)  Alias  :  quadrigeti. 


150  CHARTES   VENDOMOfSBS 

obortum  fuerit.  eidem  Ade  restaurabit.  Huic  concessioni  inter- 
fuerunt  Hugo  de  Montpensier  (1),  Guillelmus  de  Viandes  (2),  Ro- 
binus  de  Sancto  Quintino,  Guillelmus  de  Sepibus,  Gautherius 
Maugant,  Guillelmus  Berardi,  Joannes  Ravan,  Hugo  de  Ra- 
haio,  clericus,  Goffridus  notarius  vicecomitis,  Hersandis  de  Lu- 
dun  sanctimonialis.  Actum  est  hoc  anno  ab  Incarnatione  Do- 
;mmi  MCLXXXVII. 

Société  Danoise,  Cartal.  manusc.  de  St-Avit,  n°  31.  —  Bulletin,  t.  vu,  p.  172 
et  vin,  p.  85.  —  L'abbé  Blanchard,  Perche  et  Percherons,  St-Agil,  p.  344. 

Un  autre  exemplaire  commence  ainsi  :  £go  Hugo  Castriduni  vice- 
comes,  universitati  fidelium  propalare  decrevi,  quod  de  assensu  et 
voluntate  Pagani,  etc. 

CXVII 

1187 

Bouchard  de  Lavardin,  comte  de  Vendôme,  donne  à  l'abbaye  de 

Saint-Georges,   une  prébende  dans  Véglise  de  Saint-Genest  de 

Lava  rd  in. 

De  pr.ebenda  de  Lavardino 

Bricius,  dignacione  divina  Sancti  Georgii  de  Nemore  humilis 
abbas,  et  eiusdem  ecclesie  conventus,  uni  versis  fidelibus  ad  quos 
littere  iste  venerint,  salutem  in  Auctore  salutis.  Noverit  uni- 
versitas  vestra  quod  Burcardus  de  Lavarzino,  cornes  Vindoci- 
nensis,  in  presentia  Raginaudi,  episcopi  Cenomanensis,  cons- 
tituas, intuitu  divino  et  pro  salute  Johannis,  patris  sui,  et 
Agathe,  uxoris  sue,  et  in  remissionem  peccatorum  suorum, 
unam  prœbendarum  suarum  ecclesie  Sancti  Genesii  de  Lavar- 
zino, abbatie  nostre.  id  est  Sancti  Georgii  de  Nemore,  in  perpe- 
tuum  dédit  et  concessit.  Hoc  autem  concesserunt  predictus  epis- 
copus  et  Benedictus  archidiaconus,  Hemaudus,  illius  terre  ar- 
chipresbiter,  salvo  per  omnia  jure  eorum,  videlicet  episcopi,  et 
archidiaconi,  et  archipresbyteri.  Canonicus  enim  ille  cui  pre- 
benda  illa  auctoritate  nostra  assignabitur,  per  manum  nostram, 

(1)  Alias  :  Monpancier. 

(2)  Alias  :  De  Mentes. 


CHARTES  VENDOMOISES  151 

et  archipresbyteri,  et  archidiaconi,  debito  ordine  episcopo  pre- 
sentatus,  per  eumdem  episcopum  in  ecclesiailla  instituetur.  Ve- 
rum  ipse  et  ministeriales  sui  in  prebenda  illa  et  canonico  nostro 
eamdem  jurisdictionis  et  potestatis  et  justicie  plenitudinem  et 
alia  uni  versa  que  in  eadem  prebenda,  et  canonico  habitum  secu- 
larem  habente  habebant,  cum  omni  integritate  habebunt.  Ac- 
tum  est  hoc  anno  ab  Incaraatione  Domini  M°  C°  LXXX0  VII0. 
Testes  sunt  :  P.  precentor  ecclesie  Cenomanensis  ;  Guillelmus 
archidiaconus,  et  multi  alii.  Quod  ut  fidelius  conservetur,  id  lit- 
teris  annotari  et  sigillo  nostro  fecimus  communiri. 
Liber  albus  Cenoman ,  n°CLXXXVIII,  p.  107. 

CX  VIII 
1188. 

Approbation  par  Bouchard  IV,  comte  de  Vendôme,  de  la  vente 
dune  terre  à  Sigogne,  aux  chanoines  de  Notre-Dame  de  Bourg- 
Moyen  de  Blois. 

De  carrucata  terr.«  et  Granica  qu^e  est  apud  Cegojneias. 

Ego  Burcardus,  cornes  Vindocinensis,  tam  futuris  quam  pre- 
sentibus  notum  facio  quod  Aalez,  uxor  defuncti  Hugonis  de  Mar- 
cheio,etHugo  et  Radulfus  et  Gaufridus filii  ejus  quandam  carru- 
catam  terrœ  quam  habebant  apud  Cecojgneias,  cum  granica  ad 
eamdem  terram  pertinente,  canonicis  Beatœ  Mariœ  Blesis  pro 
mille  solidis  Andegavensis  monetœ  vendiderunt.  Terra  siquidem 
illa  ad  garantiam  Simonis  de  Montefoleto  spectabat,  quam  idem 
Simon  a  me  cum  reliquo  feodo  suo  possidebat.  Ego  vero  supra - 
dictam  terram,  pro  salute  animae  meœ  animarumque  patris  et 
matris  meœ  redemptione,  canonicis  prefatse  ecclesite  libère  quiète 
in  perpetuum  concessi  possidendam.  Canonici  vero  cum  supra- 
dictis  fratribus  in  hune  modum  convenerunt  quod  si  Radulfum 
sive  Gaufridum  a  Jerosolymis  redire  contigerit,  redimere  terram 
praedictam  pote  rit,  accepta  siquidem  terrœ  quictatione  decem 
solidorum  de  singulis  annis,  nemini  autem  his  duobus  exceptis 
licebit  terram  redimere  vel  vallebit  ;  hanc  siquidem  emptionem 


152  CHARTES   VENDOMOISES 

presumpsit  garantiare  Gaufridus  filius  meus  (1)  qui  prœsentem 
cartam  sigilli  sui  munimine  roboravit.  Simon  etiam  de  Monte- 
foleto  et  Gaufridus  de  Larable  et  Hugo  de  Marcheio  et  Rogerius 
Eruaus  et  uxor  ejus  Anna  et  Hubertus  filius  ejus  et  Agnes  filia 
Rogerii,  et  Gervasius  de  Plessiaco,  et  Joannes  Ruillerz,  et  Bur- 
chardus  de  Menli  super  hoc  garantiam  suam  et  fidejussionem 
praestiterunt.  Huic  etiam  emptioni  testimonium  suum  isti  adhi- 
buerunt  :  Hamericus  videticet  tune  temporis  prior  prefatae  eccle- 
siœ,  Willermus  prior  Eleemosynae,  Simon  prior  Sancti  Solemnis, 
Philippus  de  Vernoto,  Sabardinus,  Willermus  Picornel  etquam 
plures  alii.  Actum  anno  gratiœ  MCLXXXVIII. 

Archives  de  Loir-et-Cher.  Cartal.  de  Bourg- Moyen,  fol.  56. 


CXIX 

1188. 

Lévèque  du  Mans  approuve  la  donation  à  V abbaye  de  Saint- 
Georges  de  la  prébende  de  Lavardin,  sous  réserve  de  ses  droits 
de  juridiction  et  de  justice. 

De  Prebenda  Sancti  Genesii  de  Lavarwno  et  institutione 

presbiteri  ad  curam  animarum 

P.  Cenomanensis  eeelesie  humilis  precentor  et  totum  ejusdem 
ecclesie  Capitulum  universis  fidelibus  ad  quos  littere  iste  perve- 


(1)  Geoffroy,  fils  de  Bouchard,  qui  scelle  de  son  sceau  personnel  la  charte 
de  son  père,  jouissait  donc  d'une  autorité  quasi  souveraine  dans  le  comté. 
Nous  pouvons  conclure  de  là  qu'il  était  soit  le  fils  aîné  de  Bouchard,  ou  du 
moins  que  l'aîné  étant  mort,  il  avait  dès  lors  toutes  les  prérogatives  du 
droit  d'aînesse.  D'ailleurs,  Geoffroy  parait  souvent  seul  dans  les  chartes  à 
côté  de  son  père,  tout  spécialement  dans  la  charte  où  Henri,  roi  d'Angle- 
terre, détermine  les  droits,  coutumes  et  prérogatives  des  comtes  de  Ven- 
dôme, vis-à-vis  de  la  Trinité,  à  l'avènement  de  Bouchard  en  1185  [Cartul. 
de  U  Trinité,  ch.  DLXXV1I1).  Geoffroy,  ou  à  son  défaut  son  fils  Jean,  étaient 
donc  les  héritiers  directs  de  Bouchard  IV.  Les  fils  plus  jeunes  de  Bouchard 
ne  pouvaient  aspirer  au  comté  qu'après  la  mort  de  Geoffroy  et  de  toute  sa 
postérité» 


CHARTES   VENDOMOISES  153 

nerint,  salutem  in  auctore  salutis.  Noverit  universitas  vestra,  quod 
Burcardus  de  Lavarzino,  cornes  Vindocinensis,  in  presencia  R., 
Cenom.    episcopi    constitutus  ,  sicut   ex  testimoniis   eiusdem 
episcopi,  et  sociorum  suorum  recepimus,  intuitu  divino  et  pro 
salute  Johannis  patris  sui ,  et  Agathe,  uxoris  sue,  et  in  remis- 
sionem  peccatorum  suorum,  unam  prebendarum  su  arum  ecclesie 
Sancti  Genesii  de  Lavarzino  abbacie  Sancti  Georgii  de  Nemore 
dédit  imperpetuum  et  concessit.  Hoc  autem  con cesser unt  pre- 
dictus  episcopus  et  B.  archidiaconus  et  magister  Hernauldus, 
illius  terre  archipresbyter,  salvo  per  omnia  jure  eorum,  vide- 
licet  episcopi    et    archidiaconi   et    archipresbyteri.   Canonicus 
enim  ille  in  prebenda  illa  auctoritate  abbatis  assignabitur,  per 
manum  eiusdem  abbatis,  et  archipresbyteri,  et  archidiaconi  de- 
bito  ordine  presentatus,  per  eumdem  episcopum  in  ecclesia  illa 
instituetur.  Verum  idem  episcopus  et  ministeriales  sui  in  pre- 
benda illa  et  canonico  illo  eamdem  jurisdictionis  et  potestatis  et 
justicie  plenitudinem  et  alia  universa  cum  omni  integritate  ha- 
bebunt,  que  prius  habebant  in  eadem  prebenda  et  canonico,  qui 
seculari  habitu  induebatur.  Nicholaus,  decanus  ecclesie  Ceno- 
manensis  tune  in  scolis  Pari  si  us  morabatur.  Actum  est  hoc, 
anno  ab  incarnatione  Domini  MC  LXXX°  VIII*.  Testes  sunt  : 
Guillelmus  archidiaconus  Cenomanensis  ;  G.  archidiaconus  ;  ma- 
gister P.  de  Maldestorno,  canonicus  ;  Johannes  de  Rorta,  ca- 
merarius  ;  Symon  Rossola  ;  R.  sacrista;  Pascharius,  Radulfus, 
Pictaviensis  ,  qui  très  sunt  canonici  ecclesie  Sancti  Georgii  et 
multi  alii.  Quod  ut  fidelius  conservetur,  id  litteris  annotari  et 
sigillo  nostro  fecimus  communiri. 

Liber  albas  Cenoman,  n°  CLVXXV1,  p.  106. 


*) 


154  CHARTES    VENDOMOISES 


cxx 

1189 

Don  par  Otbert,  sous-doyen  de  Saint-Martin  de  Tours,  à  l'abbaye 
de  Gatines  d'un  arpent  de  vigne  de  son  patrimoine. 

Ego  Teobaudus,  Blesensis  cornes,  Francie  senescallus,  notum 
facio  tam  futuris  quam  presentibus  quod  Otbert  us  Beati  Martini 
Turonensis  subdecanus,  a  presenti  vita  decedens,  pro  salute  ani- 
me sue  dédit  abbatie  Gastinete  arpennum  vinearum  quas  de 
patrimonio  suo  apud  Vigennam  ad  vitam  suam  habebat,  cum 
assensu  Hamelini  nepotis  sui,  ad  quem  vinee  ille  pertinebant.  Re- 
siduum  vero  vinearum  cum  pressorio  quod  ibi  est  vendidit  Hame- 
linus  predicte  abbatie  quadraginta  duas  libras  et  dimidium  An- 
degavenses  sic  libère  et  quiète  possidendum,  ut  vinee  ille  possi- 
deri  debent.  Hanc  venditionem  laudavit  et  concessit  Andréas 
Beati  Martini  subdecanus ,  qui  easdem  vineas  ad  vitam  suam 
habere  debebat,  et  Hamelinus  qui  easdem  vineas  pro  necessitate 
sua  vendendas  concessit.  Hoc  etiam  concessit  Agnes  vxor  Ha- 
melini et  Enordis  filia  sua  et  Hugo  frater  suus,  et  Milesendis  vxor 
eius,  et  Raginaudus  de  Manesio,  et  Andréas  films  eius.  Et  ut  hoc 
ratum  maneat  sic  tenendum  manu  cepi,  litteris  commendavi,  et 
sigilli  mei  impressione  firmavi. Testes  sunt  Johannes,  abbas  Béate 
Marie  Blesensis,  Robertus  de  Carnoto,  Hugo  de  Rulliaco,  Ro- 
bertus  de  Insula,  Hugo  de  Bello  videre,  Odo  de  Cormereto,  Ober- 
tus  de  Lenda,  Gaufridus  de  Bero,  Ascio  Borrelli,  Raginaudus 
Crispini,  Fulco  camerarius,  Sancio  Belelli,  Raginaudus  (de)  Cor- 
teis.  Actum  hoc  Blesis  anno  Verbi  incarnati  M0  C°  LXXX° 
nono  (l).Datum  per  manum  magistri  Raginaudi9capellani. 

Archives  de  Loir-et-Cher . 

(1)  En  cette  même  année  1183,  le  roi  de  France  s'emparait  de  Mondoubleau, 
après  la  prise  du  Mans  :  «  Inde  recedens  rex  Francie  cepit  Duplicem  Mon- 
tent per  deditionem  tam  castri  quem  domini.  Cum  enim  vicecomes  Castelli 
Dumni  (sic),  hujus  subversionis  occasio.  imo  causa  precipua,  in  insidiis 
Gaufredo    Vindocinensi  comiti   armatus  inermi   occurisset,   adeo  graviter 


CHARTES   VENDOMOISES  455 


CXXI 


1189 


Don  aux  religieuses  de  Bcaulieu  d'une  terre  sur  le  territoire  de 
BeaulieUj  en  présence  de  Robert,  doyen  de  Vendôme  ;  pour 
laquelle  les  moniales  donnent  en  retour  sept  livres. 

R.  Dei  gratia  Carnotensis  episcopus  omnibus  ad  quos  litterœ 
istœ  pervenerint,  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas  vestra 
quod  Herbertus  Carnetius  et  Eremburgis,  uxor  ejus  et  Gaufridus 
et  Willelmus,  filii  Eremburgiis,  et  Johanna,  soror  prœdicti  Her- 
berti,  et  Gervasius  et  Gaufridus,  filii  Johannœ,  et  Isabella,  filia 
ejus/et  Agnes,  filia  Gaufridi,  et  Mathaeus,  filius  ejus,  dederunt 
in  eleemosinam  sanctimonialibus  de  Belloloco  terram  quamdam 
quae  est  in  territorio  villee  de  Belloloco  (1).  Hanc  autem  donatio- 
nem  factam  coram  Roberto  Vindocinensi  decano  approbavit  et 
concessit  Mathœus  Cornu,  de  cujus  feodo  erat  terra  illa.  Testes 
isti  adf uerunt  :  Gaudricus,  prior  Sancti  Leobini,  Raginaudus' de 
Sancto  Jacobo,  Johannes  Darefrodo,  Gillebertus  prsecentor, 
Grolledus,  Johannes  de  Capella  Ancheri,  Raginaudus  Mansel, 
Gilbertus,  Girardus  Burdon,  Odo  frater  ejus,  Laurentius,  Phi- 
lippus,  Johannes,  Hugo  Domera,  Hillarius  Gervasius  prœsbiter. 
Sanctimoniales  autem  dederunt  de  sua  caritate  septem  libras 
preedicto  Herberto.  Hanc  donationem  factam  anno  gratise  mille- 
simo  centesimo  octogesimo'nono,  authoritate  sigilli  nostri. 

Archives  de  la  Sarthe,  H,  86,  p.  I.  Copie  sur  papier  d'une  écriture  du 
XVIII*  siècle. 

eum  vulneravit  vicecomes,  quod  in  primis  de  vita  ejus  d  espéra  tu  m  est, 
sed  per  Dei  gratiam  plenius  convalescit.  Rex  autem  Francie  eo  ipso  g  ra- 
vi us  factum  istud  ferebat  quia  vicecomes  régi  Francie  astrictus  tenebatur. 
quod  nullum  suorum,  vel  in  eundô  vel  in  redeundo  lederet  vel  gravaret, 
dum  esset  in  obsidione  Cenomanensi.  »  D.  Bouquet,  Historiens  des  Gaules, 
t.  xvu,  p.  489.  Geoffroy  de  Vendôme,  blessé,  n'était  pas  le  comte  de  Ven- 
dôme, mais  le  fils  du  comte  Bouchard. 

(i)  Le  prieuré  de  Beaulieu,  commune  d'Azé. 


156  CHARTES  VENDOMOISES 


CXXII 
Vers  1190. 

Certificat  par  les  Templiers  d'Arville  qu'ils  confirmeront  la  vente 
faite  aux  Lépreux  par  Nicolas  Fourrier,  dès  que  l'ordre  du 
Temple  possédera  un  sceau  spécial  pour  la  France. 

Precepta  domorum  Templi  de  Vallia  Aride  Ville 

QUiE  SIGNIFICAVERUNT    FRATRIBUS    £ELLI    LoCI 

Viro  venerabili  et  discret o  priori  de  Bello  Loco  frater  P...  de 
Bevilla,  preceptor  domorum  Templi  in  balleria  Aride- Ville,  sa- 
lutem  in  Domino.  Vpbis  significamus  quod  nos  manucapimus 
nummos  de  venditione  quam  Nicholaus  forrerius  vobis  fecit  de 
terra  de  Longboel,  si  eoseidem  velitis  solvere.  Et  sciatis  quod 
adhuc  certum  sigillum  in  Francia  non  habemus.  Inde  est  quod 
vobis  mandamus  et  precamur  quatinus  eidem  Nicholao  dictos 
nummos  tutissime  persolvatis,  scientes  procul  dubio  quod  ven- 
ditionem  illam  vobis  garantire  concedimus  et  manucapimus, 
quod  quam  citius  certum  sigillum  habuerimus  in  Francia  vobis 
litteras  magistri  Francie  habere  faciemus,  et  an  te  habeatis  con- 
cessus  uxoris  sue  et  puerorum  quam  eidem  nummos  persolva- 
tis, nisi  prius  habueritis  eosdem  concessus  vel  assensus. 

Blblioth.  de  Chartres,  Cartul.  Noir.  p.  137.  —  Carlulaire  de  la  Lépro- 
serie de  Beaulieu,  par  René  Merlet,  n°  149. 


CXXIII 
Vers  1190. 

Hugues  de  Saint-Agil  remet  aux  moniales  de  Saint-Avit  la  cou- 

tume  sur  les  porcs  à  Saint-Agil. 

Noscant  tam  posteri  quam  présentes  quod  Hugo  de  Sancto 
Agilo  pro  sua  suorumque  salute  sanctimonialibus  Sancti  Aviti 
consuetudinem  illam  que  motanagium  vocatWi  quam  in  villa 


CHARTES  VENDOMOISES  457 

Sancti  Agili  ab  eorum  hominibus  capiebat,  et  humerum  por?i 
quem  medietarius  earum  prius  reddebat  absolute  dimisit  in  per- 
petuum.  Voluit  etiam  ut  in  memoriam  haberetur  quod  ejus 
Gripo,  mestivam  famuli  sui,  ipso  Hugone  concedente,  sancti- 
monialibus  dimisit.  Hoc  concessit  Philippus  frater  ejusdem  Hu- 
gonis  et  Hugo  avunculus  ejus,  Guillelmus  Ratoere,  Matheus 
Ratoere,  Gaufridus  monachus.  Ipsius  rei  testes  subscribuntur 
Gonherius  de  Aridavilla,  Matheus  presbyter  de  Sancto  Agilo, 
Raginaldus  de  Praerei.  Ex  parte  sanctimonialium  fuerunt  isti  : 
Ermengardis  abbatissa,  Hugo  capellanus  ejus,  Judicael,  Ada 
Cantrix,  Agnes  de  Sancto  Agilo,  Aelicia  capellana,  Hilgot  Ar- 
chenbren.  Odo  Berruer,  Hubertus  quadrigarius.  Et  ut  res  rata 
permaneat  ego  Hugo  Castridunensis  vicecomes  sigillo  meo  pre- 
sentem  cartulam  feci  premuniri  M°  CC°  XX0 1°,  mense  maio  (1). 

Société  Danoise,  Cariai,  mss.  de  Saint- Avit,  n°  42. 


CXXTV 


1190 


Don  A  r abbaye  de  l'Etoile  d'un  bourgeois  libre  à  Mois. 

1190.  —  Louis,  C.  de  Blois  et  de  Clermont  «  pro  amore  Dei  et 
remedio  anime  boni  patris  et  sue,  ad  petitiones  Adelicie,  comi- 
tisse  Blessensis,  matris ,  laudantibus  Catharina  uxore  et  Phi- 
lippo  fratre  et  sororibus  Marguarita,  Isabella  et  Adelicia,  dédit 
unum  de  burgensibus  suis  a  tallia  et  omni  consuetudine  liberum . 

Biblioth.  Nationale,  mss.  17048,  p.  548  (Abbaye  de  l'Etoile). 


(1)  Cette  date  est  fausse,  en  1221  le  vicomte  de  Chàteaudun  s'appelait 
Geoffroy.  Hugues  vicomte  mourut  en  1194.  M.  Brossier  Geray  propose  la 
date  approximative  de  1190.  Le  manuscrit  435  bis  de  la  Biblioth.  d'Orléans 
mentionne  deux  fois  cette  chartre  d'abord  sous  la  'date  de  1150  f.  191  et 
ensuite  sous  celle  de  1221,  f.  198.  Saint- A  vit  eut  trois  abbesses  du  nom 
d'Bermengarde  en  1150, 1190  et  1221. 


158  CHARTES  VENDOMOISES 


CXXV 

1191 

Nivelon   de    Freteval  donne  à   l'abbaye  de  Bourgueil   la  dîme 

de  Prichay. 

«  Anno  1191  Nivelonus  Ursi  de  Fractis  Vallibus  largiebatur 
quartam  partem  décimée  Prischay.  » 

Gallia Christiana,  t.  xiv,  col.  661  (abbaye  de  Bourgueil,  sous  l'abbé 
Hilaire,  1175-1207).  %*  f 

a  Henricus  abbas  Beatse  Mariée  de  Nucariis  testis  occurrit 

anno  1191  in  charta  Nivelonis  quartam  partem  decimse  Burgu- 

liensibus  tradentis.  » 

Ibidem,  col.  292. 

CXXVI, 

1191. 

Acte  par  lequel  le  Chapitre  réduit  à  100  sous  de  rente  annuelle 
et  perpétuelle  le  droit  de  gite  et  de  procure  <fuê  le  prévôt  de 
Mezangey,  ou  le  fermier  de  sa  censive  en  son  nom,  exigeaient 
des  hommes  de  corps  ou  censitaires  dudit  Mezangey. 

Archives  déport.  d'Eure-et-Loir  :  Inventaire  du  Chapitre,  C,  XIX  bis,  A,  1. 
Carlul.  de  Notre-Dame,  I,  p.  224,  n°  CXVII. 

Déjà  une  bulle  d'Innocent  II,  datée  du  22  mars  1133,  avait  énuméré 
parmi  les  possessions  du  Chapitre  l'église  de  Mazangé  (Cartul.  de  N.- 
D,  I,  p.  140). 

En  1193  Regnault  de  Mouçon,  transforme  les  précaires  de  Norman- 
die et  de  Mazangé  en  prévôtés  et  s'engage  à  les  conférer  à  des  cha- 
noines (Cartul  deN.-D.,  I,  n°  CXX,  p.  225).  —  Ce  qui  fut  approuvé  par 
le  pape  Célestin  III  le  19  juin  il 95  (Ibidem,  p.  248). 


» 


* 


t 


«. 


CHARTES   VENDOMOISES  159 


CXXVII 


1187-1191 


Ada  de  Torel,  prieure  de  Saint-Agil,  écrit  au  vicomte  de  Chà- 
teaudun  de  vouloir   bien  sauvegarder  les  dons  et  privilèges 

accordés  par  son  père.  * 

t 

NOTITIA  DE  FUNDATIONE  ET  DOTATIONS  MONASTERII  MONIALIUM 
ORDINIS  BeNEDICTINI  IN  PAGO  BELSIENSI  ET  DIOCESI  CaI|NO- 
TENSI   SUB  TITULO   SaNCTI    AgILI.  I 

Dilectissimo  domino  suo  G.  vicecomiti  Castriduni  A.  (1)  prio. 
rissa  pauperimae  cellulae  juxtaBrescbesach,  salutem  etorationis 
auxilium  apud  Dominum.  Dilectionem  vestram  in  qua  plurimum 
confidimus  valde  desideramus  exorare  quatenus  donum  a  pâtre 
vestro  felicis  mémorise  nobis  datum  taliter  concéda tis,  qualiter 
ejus  scedula  sigilli  sui  mimimine  roborata  continetur  et  ut  vobis 
post  obitum  ejusplacuit  confirmare.  Et  cum  in  vestris  partibus 
ad  modernum  tempus  ire  nequeamus  nec  carthas  ostendere 
vobis,  transcriptum  scedulae  delegamus  ut  quod  in  ea  scriptum 
est  audiatur. 

Ego  Hugo  Castri  Duni  vicecomes  dedi  unam  carrucatam  terrœ 
in  terrUorio  Sancti  Agi  H  Adœ  de  Torello  absolute  vita  comité 
possidendam,  conditione  tali  quod  duo  ho  mi  nés  in  illa  terra  ma- 
nentes  de  omni  modo  corveiae,  byennii,  corvagii,  et  mestivœ,  et 
consuetudinum  aliarilm  erunt  liberi  et  immunes.  Si  quis  autem 
super  hoc  dono  eis  contraire  vol ue rit,  in  preesentia  nostra  vel  hœ- 
redis  mei  damnum  quod  inde  obortum  fuerit  eidem  Adœ  restau- 
rabit.  Huic  concessioni  interfuerunt  :  Hugo  de  Montpancier,  Guil- 
lelmus  de  Yiantes,  Robertus  de  Sancto  Quintino,  et  plures  alii 


(1)  «  Cette  humble  prieure  du  monastère  de  Brissac  ^n  Anjou  ne  serait' 
elle  pas  Ada  de  Torselou  Torrel,  parente  de  Hugues  VI  de  Chàteaudun?  » 
Cuissard,  Balle  tin  de  la  Société  Danoise,  t.  vm,  p.  96. 


160  CHARTES    VENDOMOISES 

et  insuper  ei  dedi  unum  modium  frumenti  quod  recipiet  in  meo 
granario  apud  Castridunum. 

Cum  autem  ita  in  litteris  confirmetur  vos  quantum  possumus 
exoramus  quatenus  nobis  XV  sextaria  mestivœ  quae  dominus 
H.  senescallus  de  nostris  hominibus  cepit  illicite  et  XV  solidos 
cornagii  quos  vestri  homines  si  militer  ceperunt,  nobis  pro  Dei 
misericordia  reddi  faciatis.  Tandem  super  hoc  faciatis  ut  vobis 
gratiarum  actiones  reddere  tenear,  quia  annuente  Domino  vos 
infra  Pascha  visitabimus  et  cartam  vestram  et  patris  vestri 
super  hoc  compositas  ostendemus. 

Biblioth.  de  r Arsenal,  Mss.  1008,  p.  157,  publiée  Bulletin  Danois,  VIII, 
p.  96. 

—  Nota.  Initium  dédit  cœllae  S.  Agili  Ada  de  Torello  quam 
quidem  annis  aliquot  incoluere  sanctimoniales,  ut  dicunt  carthae 
Sancti  Aviti.  Huic  quoque  monasteriolo  et  monialibus  Sancti 
Aviti  Hugo  de  Sancto  Agilo  miles  et  Aanor  ejus  uxor  anno 
MCCXLVII  cesserunt  nonnulla  apud  Boshetum. 

Adae  de  Torello  Ermengardis  abhatissa  Sancti  Aviti,  de 
consensu  capituli,  precibus  flexa  Hugonis  vicecomitis  Castri- 
Duni  et  Pagani  fratris  ejus  cessit  ad  vitam  hospitia,  de  quorum 
Boscher(l),  anno  MCLXXXIX,  ut  refert  fuse  cartularium 
Sancti  Aviti. 

Cella  autem  Sancti  Agili  jam  a  multis  sœculis  aut  in  praedium 
aut  in  simplicem  tenuemque  prioratum  evasit. 

Biblioth.  de  l Arsenal,  mss.  1008,  p.  160. 


(1)  M.  Cuissard  (Ballet in  de  U  Société  Danoise,  vin,  p.  86)  a  lu  :  «  Hospicia 
de  Quercu  Boschet  »,  qu'il  traduit  par  la  métairie  du  Chesne-Boschet.  Si 
notre  lecture  est  exacte  il  s'agirait  ici  du  Bouchet,  commune  d'Un  verre* 


CHARTES   VENDOMOISÊS 


161 


CXXVIII 


H93. 


Pierre  de  Graçay  sur  le  point  de  mourir  supplie  les  chanoines  de 
Sainte-Croix  de  lui  pardonner  les  dommages  et  les  injures 
qu'ils  leur  avait  faits. 

Epistola  Pétri  de  Graceio  ad  decanum  et  canonicos  Sanct^e 
crucis  qua  pro  illatis  eorum  liccleslie  injuriis  et  dam- 
nis  veniam  petit  et  satisfac1t. 

Venerabilibus  dominis  et  amicis  carissimis  H.  decano  et  uni- 
verso  Aurelianensis  ecclesiœ  canonicorum  capitulo  Petrus  de 
Graceio  salutem  in  eo  qui  est  salutis  author.   Veniens  ad  me 
venerabilis  dominus  meus  et  consanguineus  carissimus  Henricus 
Aurelianensis   episcopus,  in  lecto  œgritudinis  meam  dignatus 
est  parvitatem  visitare.  Ubi  divina  inspirante  clementia  volvens 
et  in  memoriam  revocans  injurias  quas  ego  vel  servientes  mei 
terrœ  et  hominibus  Sanctae  Crucis  aliquoties  irrogavimus,vestrap 
sublimitatis  genibus  provolutus,  veniam  peto,  rogans  et  suppli- 
cans  ut  si  quid  injuste  egi,  si  vos  in  aliquo  offendi,  mihi  prsestare 
indulgentiam  dignemini.  Ego  autem  jurare  feci  Stephanum  filium 
meum  et  uxorem  meam  et  ego  etiam  juravi  super  sancta  evan- 
gelii  verba  quid  de  omnibus  contentionibus  quee  sunt  inter  eccle- 
siamSanctae  Crucis  et  nos  quidquid  memoratus  episcopus  dixerit, 
ego  si  vixero,  si  vero  me  decedere  contigerit  films  meus  et  uxor 
mea,  quando  per  ipsum  fuerimus  requisiti,  tenebimur  observare . 
De  consuetudine  autem  vini  quam  in  terra  Sanctse  Crucis  nos 
babemus  et  qui  de  nobis  eam  tenuerit  precipimus  ne  tempore 
vindemiarum  requiratur  ab  hominibus,  nec  ipsi  homines  ultra 
vindemiarum  tempora  vinum  reservare  aliquatenus  compellan- 
tur.  Actum  anno  incarnati  Verbi  MCXCIII. 


Bibl  de  r Arsenal,  mss.  1008,  p.  605. 


21 


162  CHARTES  VENDOMOISES 


CXXIX 


1193. 


Charte  de  Barthélémy,  archevêque  de  Tours,  qui  confirme  un 
don  fait  à  V abbaye  de  Fontaines  les  Blanches  par  son  parent 
Lancelin  de  Vendôme,  chevalier. 

Bartholomeus,  Dei  gratia  Turonensis  archiepiscopus,  omni- 
bus ad  quos  prsesentes  litteree  pervenerint  in  Domino  salutem. 
Universitati  vestrœ  vol u mus  innotescere  quod  dilectus  consan- 
guineus  noster  Lancelinus  de  Vindocino  miles,  in  nostra  pré- 
senta constitutus  dédit  in  perpetuam  elemosinam  ecclesiœ 
B.  Mariœ  de  Fontanis  duos  solidos  censuales  de  teneura  quae 
dicitur  Villamalain  et  de  altéra  teneura  quee  fratres  de  Fontanis 
emerunt  a  bonœ  mémorise  Gaufrido  Wilgrin,  unde  ipsi  fratres  de 
Fontanis  solebant  dicto  Lancelino  presentatos  duos  solidos  cen- 
suales reddere  annuatim.  De  hac  elemosina  investi  vit  ipse  Lan- 
celinus coram  nobis  dilectum  nostrum  Peregrinum,  venerabilem 
abbatem  de  Fontanis,  ad  opus  dictœ  ecclesiœ  de  Fontanis,  pré- 
sente Joscelino  Bocel  milite  et  hanc  elemosinam  concedente.  Et 
ut  haec  elemosina  nobis  ab  ipso  Lancelino  pro  salute  animse 
suœ  et  parentum  suorum  remedio  pia  devotione  facta  debitam 
in  poster um  optineat  firmitatem,  nos  ad  petitionem  partium 
eam  presenti  scripto  annotari  et  sigilli  nostri  munimine  fecimus 
roborari.  Testes  sunt  :  Robertus  de  Plessicio,Nicholaus  de  Can- 
dato,  canonici  Turronenses,  Philippus  prior  S.  Vincentii  Tur- 
ronensis,  Odo  Salomonis,  Willelmus  Engelardi  et  plures  alii. 
Actum  anno  gratiœ  M.  C.  nonagesimo  tertio. 

Biblioth.  NaL,  Housseau,  Y,  n°  2070. 


CHARTES  VENDOMOISKS  163 


cxxx 

1193,   N.-S.  1194,  janvier. 

Conventions  entre  le  roi  d'Angleterre  et  le  roi  de  France, 

relatives  au   Vendômois. 

LlTTF.RiE  JOHANNÏS  COMITIS  MORETHONII,  FRATRIS  RlCHARDI, 
REGIS  ANGLLE,  DE  CONVENTIONIBUS  INTER  SE  ET  PhILIPPUM 
REGEM    FrANCLE  INIT1S. 

Johannes,  comes  Morethonii,  universis,  etc.  Notum,  etc.  In 
Turonia  vero  débet  habere  rex  Franciœ  civitatem  Turonensem 
et  pertinentias  usque  ad  Azaz  et  feodum  Montis  Trichart  et 
Ambaziee,  et  prœterea  Mon  te  m  Bazon  cum  pertinentiis  suis,  etc. 

Comes  Ludovicus,  consanguineus  meus,  habebit  castella  de 
Troa  et  de  la  Chastre,  cum  pertinentiis  suis  et  feodos  de  Frete- 
val  et  de  Vendosme. 

Comes  autem  Ludovicus,  nepos  meus,  tenebit  a  rege  Francie 
in  feodum  et  homagium  castella  de  Troa  et  de  la  Chastre,  cum 
pertinentiis  suis  et  feodos  de  Freteval  et  de  Vendosme... 

Archives  Nation.,  J.  628.  —  Layettes  du  trésor  des  Chartes,  t.  i,  par 
Teulet,  p.  195. 

CXXXI 

1194. 

Sulpice  cTAmboise  et  sa  mère  Mathilde  donnent  à  V abbaye  de 
Fontaines-les-Blanches  le  bois  vif  et  mort  dans  la  forêt  de  Ga- 
tines  pour  V usage  de  leur  grange  de  Crement,près  Vendôme. 

Notum  sit  omnibus  qui  présentes  litteras  vidérint  et  audierint, 
quod  ego  Sulpicius  dominus  Ambaziœ  et  Matildis  mater  mea  (1) 

(1)  En  1190,  Hugues,  seigneur  cTAmboise,  confirmait  à  la  même  abbaye 
le  don  fait  par  Foulques  de  111e  (Fulco  de  Insula),  de  3  setiers  de  seiffl*  4e 


164  CHARTES    VENDOMOISES 

et  omnes  fratres  et  sorores:Hugo  scilicet  et  Johannes,Helisabeth 
et  Agnes  atque  Dionisia,  dedimus  in  elemosinam  fratribus  de 
Fontanis  de  forestis  Gastinee  ad  omnes  usus  grangiœ  quae  est 
apud  Vindocinum  et  dicitur  Cresimentum(l),mortuum  vero  ne  • 
mus  ad  calefaciendum,  vivum  vero  ad  omnia  necessaria  habi- 
tant! u  m  in  illa  grangia.  Sciendum  vero,  quod  haec  omnia  capient 
extra  defensum.  Hujus  donationis  affuerunt  testes  :  Radulfus 
presbiter,  Willelmus  de  Sancta  Maura,  Petrus  de  Modona,  Ro- 
bertus  Marie,  Raginaldus  Galgani,  Hubausgaius  et  plures  alii. 
Quod  ut  ratum  et  intemeratum  semper  permaneat  sigilli  nostri 
munimine  fecimus  roborari.  Anno  incarnati  Verbi  M0C0X°CIIII0. 

Bibliolh  Nationale,  D.  Housseau,  V,  2075. 

CXXXII 

Vers  1195 

Don  par  Barthélémy  de  Vendôme  aux  Templiers  d'une  terre  dite 

les  Ma  ter  a  ts. 

Quoniam  ea  que  sub  tempore  sunt  ad  tempus  recedunt,  pla- 
cuit  majoribus  plura  prescribere  et  prescribendo  cartis  commen- 
dare  ut  per  hec  memorie  traderentur.  Morem  quorum  nos  se- 
quentes  volumus  universis  notum  facere  ta  m  clericis  quam  laicis 
per  temporum  tempora  successuris,  quod  Bartholomeus  de 
Vindocino  Deo  et  fratribus  Templi  dédit  in  munere,  in  nemore 
Vindocinensi,  terram  ad  culturam  IIIIor  carrucarum,  in  loco  qui 
vocatur  aus  Materat.  Hujus  autem  muneris  conquerentes  erant 
quod  non  plenarie  habebant.  Et  ut  querimonia  hujus  rei  pacifi- 
caretur,  eisdem  fratribus,  nM  carrucatas  terre  in  augmentum 
dederunt  ad  eandem  possessionem  quam  ibi  tenebant  Josbertus 
de  Boscheto,  qui  filiam  Bartholomei  habebat  in  uxorem.   Hoc 

rente  annuelle  sur   le  moulin  de  Candé,  en  présence  de  Mathilde ,  dame 
d'Amboise,  son  épouse,  de  Sulpice,  son  fils,  de  Hugues  le  jeune  d'Am boise 
de  Jean  et  de  Guillaume  d'Amboise,  de  Guillaume  de  Fosse-Maure,  de  Thi- 
bault de  Chancaye(Chanciaco),  de  Guillaume  Aguillon  et  de  plusieurs  autres 
(Archiv.  départ,  de  Loir-et-Cher) . 
(1)  Creiimcntum,  Du  Gange,  Glossaire  :  Accetsio,  appendix,  accroissement. 


CHARTES   VENDOMOISES  165 

autem  dederunt  libère  fratribus  et  suis  hominibus  pasnagium 
porcorum  eis  et  hominibus,  et  pascua  pecoribus  eis  et  hominibus, 
et  siccum  nemus  ad  calefaciendum.  Hoc  siquidem  concessit 
Aalet,  filia  Bartholomei,  uxor  Josberti  predicti,  et  filia  sua 
Johanna.  Sanxerunt  etiam  hoc  munus  Vulgrinus  et  Maria  uxor 
ejus  et  Goffridus  ejus  filius,  et  Maria  de  Lavarzino  et  Johannes 
ejus  filius.  Huius  concessionis  et  pacti  scilicet  Vulgrini  et  uxoris 
ejus  auditores  fuerunt:Fulcherius  Capa  Asini  et  Goffridus  frater 
ejus,  Uiricus  thesaurarius  et  Paganus  ejus  filius.  Hoc  utique 
donum  concessit  Febrerius  et  Ansoldus  et  Adam  filius  ejus,  qui 
habebant  feodum  in  Vendocinensi  nemore,  utpote  forestarii, 
libère  et  quiète.  Hoc  autem  pactum  fecerunt  Archembaudus  de 
Cathena,  et  frater  Goherius  successor  ejus  in  illa  diocesi  et 
frater  Gaiterius  de  Anfravilla,  et  frater  Rainaldus  de  Sancta- 
Gemma.  Ex  parte  vero  Josberti  afluerunt  Galebrunus  de  Men- 
leio,  ejus  tune  temporis  senescallus,  qui  etiam  tradidit  predictis 
fratribus  Templi  illas  duas  carrucatas  terre,et  Rainaldus  de  Villa - 
dammeia  et  Philippus  de  Plasseicio,  et  Gervasius  filius  ejus, 
Gosfridus  Lancelini,  Garsadonius  et  multi  alii. 

Archives  Nationales,  S,  5001  B,  n°  26.  Original  en  parchemin.  Sceau 
sur  double  queue  de  cuir  perdu. 


CXXXIII 
1195 

Don  de  Bouchard,  comte  de  Vendosme  et  de  Sulpice,  seigneur 
d%Amboise  à  V abbaye  de  Gatines  du  bois  mort  dans  la 
Gatines  noire. 

Ego  Burchardus  cornes  Vindocinensis  et  ego  Suipitius  domi- 
nus  Ambasiœ  omnibus  presentem  paginam  inspecturis  notum 
fieri  volumus  quod,  pro  amore  Dei  et  remedio  anime  defuncti 

Hu domini  Ambasiae  bonee  memoriœ  principes  .et  nostrarum 

dedimus  et  pariter  concessimus  abbatiae  Gastinetae  duas  qua- 
drigatas  nemoris  mortui  in  Gastina  nigra,  in  perpetuum  haben- 


166  CBARTFS  VSNDOMOISES 

das  singulis  diebus,  quœ  si  forte  singulis  diebus  non  fuerint 
captée  fratribus  preedictee  abbatiee  majoribus  occupatis  volumus 
et  concedimus  ut  quod  minus  habituai  fuerit  in  praeteritis,  die- 
bus subsequendis  suppleatur.  Actum  Ambasiœ,  anno  MCXCV, 
mense  novembri. 

Archivée  flndre-eULoir,  H.  130,  papier,  copie  du  i8*  siècle. 


CXXXIV. 

1196,  N.  S.  1197  janvier. 

Cession  par  Nivelon  de  Meslay  aux  habitants  de  Desconfîture, 
dite  depuis  La  Ville  aux  Clercs,  de  pâturages  à  Grateloup  et 
Corbigny. 

DE  CONCORD1A  SUPER   HOMINIBUS    DE  DeSCONFITURA 

Ego  Nivelo  de  Mellaio  notum  facio  universis  me  cum  capitulo 
Carnotensi,  super  dampnis  et  injuriis  hominibus  de  Descon- 
fectura  illatis,  transegisse  in  hune  modum.  Concessi  hominibus 
de  Disconfectura  herbagium  de  Gratelou  et  de  Corbigneio  in 
perpetuum  habendum,  omnibus  pecudibus  ad  eosdem  hommes 
pertinentibus,  exceptis  ovibus  depascendis  et  porcis  sine  ferro, 
et  filicem  cum  fascicula  sine  falce,  et  baculum  pastoris  de  omni 
arbore,  excepta  quercu,  et  filicem  cum  herba  simul  crescente, 
collo  et  quadriga  deportandam,  et  harciam  de  omni  arbore, 
excepta  quercu,  ad  filicem  simul  cum  herba  crescente  ligandam, 
et  canem  in  vinculo  Si  bestie  cum  custode  inveniantur  in  sua 
defensione,  a  pastore  quatuor  tantUm  solidos  exigetur  pro 
emenda.  Si  contentio  exinde  oriatur,  secuàdum  usum  et  con- 
suetudinem  patrie  terminetur.  Si  evadit  sine  custode  bestia, 
nulla  inde  sequitur  emenda.  Si  ad  tallionem  vendidero  nemus  de 
Gratelou  vel  de  Corbigneio,  ab  ilia  parte  cesa  tribus  annis  et 
dunidio  abstinebunt.  Preterea  concessi  pqpdictis  hominibus  prata 
defimcti  Regînaldi  prepositi  et  caudam  stagni  ad  communem 
pasturam,  stagnutn  reparandum  sine  contradictione,  ita  quod  in 


CHARTES  VKNDOMOISES  167 

eo  piscari  non  potero  nisi  consensu  clericorum  Te]  prepositi.  Hoc 
concedere  faciam  uxori  mee  et  filiis  et  filiabus  et  fratibus  meis 
et  forestariis,  Odoni  de  Basochia  et  Petro  Godini  et  uxori  ejus. 
Et  si  Petrus  Godin,  antequam  concesserit,  dampnum  predictis 
hominibus  intulerit  pro  hac  causa,  illud  restituam.  De  hoc  dabo 
eis  litteras  episcopi  Carnotensis  et  litteras  régis  Francie  ,  vel 
X  libras  Carnotensis  monete.  Et  si  de  voluntate  régis  Francie  (1), 
redirem  ad  dominium  régis  Anglie,  infra  XL  dies  reditus  dabo 
eis  litteras  ejusdem,  vel  X  libras  Carnotensis  monete.  Juravi 
etiam  capitulo  Carnotensi  publice,  tactis  sacrosanctis  reliquiis, 
hec  omnia  me  fideliter  observaturum.  Quod  ut  ratum.et  stabile 
habeatur  in  posterum  confirmavi  et  sigilli  mei  appositione  pre- 
sentem  paginam  communivi.  Actum  anno  Domini  M0  C°  nona- 
gesimo  VI,  mense  januario. 

Bibl.  Nal.,  Livre  Noir,  Cart.  43,  f.  10ro  —  Carlul.  de  Noire-Daine  I,  p.  257, 
ch.  CXXXVI. 

cxxxv 

dl97. 

Approbation  par  Geoffroy ,  vicomte  de  Châteaudun,  de  la  dona- 
tion de  son  oncle  Payen  de  Mondoubleau,  pour  la  construction 
de  V église  de  V Aumône. 

Ego  Gaufredus,  vicecomes  Castriduni,  notum  facio  omnibus 
tam  futuris  quam  presentibus  quod  Paganus  de  Mondublello, 
avunculus  meus,  pro  amore  Dei  et  anime  sue  remedio  et  paren- 
tum  et  antecessorum  suorum,  dédit  in  perpetuam  elemosinam 
monachis  de  Elemosina,  que  dicitur  Cystercium,  viginti  solidos 
annui  redditus  in  redditumeo,ad  opus  ecclesie  sue,etpost  operis 
consummationem  ad  ejusdem  ecclesie  luminarios,  statuens  quod 
viginti  solidos  illi  reddent  predictis  monachis  singulis  annis  in 
nativitate  béate  Marie  quicumque  duo  scuta  monete  mee  de  Cas- 

(1)  Cette  expression  prouve  rattachement  du  sire  de  Freteval  au  roi  de 
France  et  à  sa  cause  et  son  hostilité  pour  le  roi  d'Angleterre  comme  nous 
l'avons  affirmé  dans  la  Préface  du  Gariolatra  Bléeoi** 


168  CHARTES  VF.NDOMOISES 

triduno  a  me  emerint,  aut  quoquo  modo  tenebunt.  Hoc  donum 
approbavi  ego,  volui  et  concessi.  Et  ut  ratum  semper  maneat  ac 
firmum  licteris  commendavi  et  sigilli  mei  impressione  confir- 
mavi.  Actum  apud  Castridunum  anno  ab  incarnatione  Domini 
millesimo  centesimo  nonagesimo  septimo. 

Archives  Nationales,  S.  3292,  n°  48. 


CXXXVI 


1197. 


Charte  de  Bouchard  IV,  comte  de  Vendôme,  qui  donne  aux  reli- 
gieux de  Fontaines  un  des  bourgeois  de  Vendôme  libre  et 
exempt  de  toutes  redevances. 

Ego  Burchardus ,  cornes  Vindocini ,  notum  facere  volo  fideli- 
bus  universis  quod  dedi  et  in  perpetuum  concessi  Deo  et  ecclesiœ 
B.  Mariae  de  Fontanis  pro  mea  et  patris  mei  omniumque  ante- 
cessorum  et  successorum  meorum  salute,  unum  de  burgensibus 
meis  Vindocini  liberum  et  quietum  ab  omni  exactione  sœculari, 
et  ab  omni  consuetudine  ad  meum  dominium  pertinenti  quamdiu 
fratribus  de  Fontanis  servire  et  obedire  voluerit,  quem  primum 
et  presentem  Herbertum,  scilicet  fratrem  Peregrini  ad  tune  tem- 
poris  prœdictœ  ecclesiœ  abbatis,  fratribus  de  Fontanis  hoc 
ipsum  petentibus,  assigna vi.  Notandum  vero  quod  si  prenomi- 
natus  Herbertus  vel  morte,  vel  quoquo  modo  a  servitio  predic- 
torum  fratrum  alienatus  fuerit,  ego  vel  successores  mei  alium 
ad  serviendum  fratribus  eisdem  successive  restituere  tenemur. 
Illi  vero  qui  hanc  elemosinam  intemeratam  custodire  voluerint 
in  celis  a  Domino  eternam  percipiant  retributionem,  qui  autem 
viola verint  judicium  sine  misericordia  a  Domino  sibi  retribui  per- 
timescant.  Ut  autem  hoc  ratum  et  firmum  habeatur  in  perpe- 
tuum mei  confirmo  muni  mine  sigilli.  Testibus  Raginaldo  de  In- 
sula,  Joselin  Bocel,  Roberto  de  Sancto-Cyro»  Richardo  presbi- 


CHARTES   VENDOMOISRS  169 

tero,  Willelmo  Capa-Asini,  Philippo  de  Malavoa ,  Raginaldo 
H  ai,  Petro  de  Bosseio,  Herveo  de  Cara  et  pluribus  aliis.  Actum 
est  anno  gratiœ  M.C.L.XXXXVII. 

Biblioth.  Nationale,  D.  Housseau,  n°  2097. 


CXXXVII 


Geoffroy,  vicomte  de  Châteaudun,  approuve  les  donations 
de  Guillaume  de  Saint-Martin  aux  Templiers. 


1199 


Ego  Gaufridus,  vicecomes  Castriduni,  notum  fieri  volo  uni- 
versis,  quod  Villelmus  de  Sancto-Martiao  et  Archenbaudas  de 
Caramo ,  pro  redemptione  animarum  suarum  et  parent u m  et 
predecessorum  suorum,  donant  Deo  et  fratribus  Templi  quicquid 
ipsi  habent  in  Bella-Landa  ;  donant  etiam  fratribus,  qui  ibi  ma- 
nebunt,  totum  usagium  in  nemoribus  suis  hominibus  etiam  ip- 
sorum  ibi  hospicia  habentibus  et  bestiis  ipsorum  usuagium  in 
Britoneriis.  Fratres  habebunt  tria  arpenta  ad  edificandum  her- 
bergagium  suum,  homines  ipsorum  xx  arpenta.  In  reliqua  terra 
que  excoletur  habebunt  ipsi  mediam  partem  campipartis  et  de- 
cime,  quam  ipsi  capient  in  grangia,  in  qua  mediam  partem  mes- 
sores  habebunt  ita  quod  nec  in  hominibus  nec  in  terra  alios  ser- 
vientes  vel  aliud  servitium  vel  exactionem,  vel  talliam  vel  cor- 
veiam  amplius  habebunt.  Fratres  ibi  si  voluerint  stagnum  edifi- 
cabunt,  quod  proprium  ipsorum  cumpiscibus  ipsiuserit.  Siautem 
molendinum  ibi  edificsiverint  predicti  milites,  si  mediam  partem 
in  expensis  molendini  posuerint,  mediam  partem  ibi  habebunt  ; 
si  nichilibi  miserint  nichil  habebunt,  utrumlibet  autem  fecerint, 
nichil  in  stagno  habebunt.  Hujus  rei  testes  sunt  :  Johannes  de 
Lavardino,  Johannes  de  Posterna,  Fulqueius  de  Azeio,  Gaufri- 
dus Roilleti,  Johannes  frater  ejus,  Hugo  Mengeciarius  et  Minar- 
dus  filius  ejus,  Radulfus  de  Chauvigneio,  Robertus  Cemrnars, 
Odo  Beneventus,  Garinus  faber,  Robertus  faber,  Neel  péllipa*. 

22 


170  CHARTES  TENDOMOISES 

rius.  Hoc  concessit  uxor  Archembaudi  et  Philippus  et  Archem- 
baudus  ipsorum  filii.  Hoc  concessit  uxor  Willelmi  et  Gaufridus 
et  Willelmus  ipsorum  filii.  Hoc  concessit  Harduinusde  Villa  Por- 
cherii,  qui  feodum  quod  habebat  in  predicta  helemosina  Deo  et 
fratribus  Templi  don  a  vit,  concedente  uxore  sua  et  filiis  suis.  Hoo 
concessit  Willelmus  de  Buxeio,  qui  feodum  quod  habebat  in  ea- 
dem  helemosina  Deo  et  predictis  fratribus  donavit,  concedente 
Benedicta  uxore  sua,  et  Petro  et  Willelmo  et  Philippo  ipsorum 
filiis,  et  Béatrice  et  Johanna  filiabus  ipsorum.  Teste  Willelmo 
de  Sancto-Martino  et  Gaufrido  Roilleti,  et  Huberto  Cruium  et 
Willelmo  de  Boloire,  et  Matheo  de  Boloire,  Radulpho  de  Mar- 
cheil,  Matheo  Roilleto,  Willelmo  de  Bosco,  Ernulfo  de  Avallio. 
Et  ut  hoc  ratum  permaneret,  ego  de  cujus  feodo  totum  erat,  ad 
peticionem  ipsorum  hocmanucepi,  et  sigilli  mei  impressione  mu- 
ni vi.  Teste  Hugone  de  Poncaio,  Gaufrido  de  Villeriis,  Gauterio 
de  Gaudumvilla,  Nevelone  de  Ulfino,  et  Roberto  de  Beevilla  ne- 
pote  ejus,  Gaufrido  de  Brulone,  Raginaudo  Grenaille.  Actum 
anno  ab  incarnatione  Domini  M0  C°  XO  IXv 

Archives  Nationales,  S.  5001  B.,  n°  31,  original  en  parchemin,  sceau 
perdu. 

CXXXVIII 
1199. 

Hugues  de  Fontenailles  fait  un  échange  de  terres  de  V aumône  de 
son  beau-père  Pierre  de  Fréteval,  situées  à  Louestaut  (1). 

WAJVH90HÀ0 

Hugo  de  Fontenellis  et  Gaufridus  Dei  gratia  Gastinensis  abbas, 
totus  fratrum  conventus,  omnibus  ad  quos  littere  iste  pervene- 
rint,  salutem.  Noverit  universitas  vestra  quod  ego  H.  de  Fon- 
tenellis anno  gracie  M0  C°  nonagesimo  IX0,  in  purificatione  béate 
Marie,  in  ecclesia  de  Loistaut,  feci  hanc  elemosinam  fratribus 

(1)  Louestault,  commune  du  canton  de  Neuvyle-ltoy,  arrondissement  de 
Tours. 


CHARTES    VENDOMOISES  171 

Gastinete  de  elemosina  patrui  mei  Pétri  de  Fractavalle  (1  )  et 
mea.  Habebant  in  meditaria  mea  que  est  apud  Loi  strate,  deci- 
mam  minam  et  II0  sextaria  frumenti  in  molendino  meo  et  I  sex- 
tarium  frumenti.  Hec  omnia  tradiderunt  mihi  fratres  Gastinete 
et  ego  donavi  eis  in  perpetuum  possidenda  tria  arpenta»  unum 
pratorum  et  II0  terre  que  feci  eis  mensurari  apud  Loistaut.  Quod 
ut  ratum  sit  cirografo  annotari  et  sigillis  nostris  fecimus  con-f 
firmari,  ita  quod  in  parte  cirographi  Gastinete  est  sigillum  meum, 
et  in  parte  mea  sigillum  capituli  Gastinete.  Testes  :  Silvester 
presbiter  de  Loistaut,  Michael  de  Marson,  Gaufridus  et  Herveus 
de  Aventiniaco,  Robertus  prepositus  et  pluresalii. 

Arch.dip.  cT  Indre-et-Loire,  H, 130,  parchemin,  sceau  perdu. 

CXXXIX. 

1199,  décembre. 

Confirmation  par  Arthur,  duc  de  Bretagne,  comte  d'Anjou  et 
du  Maine,  de  toutes  les  donations  faites  à  V abbaye  de  Per- 
seigne,  entr'autres  de  la  métairie  de  Nourray  et  d'une  maison 
du  bourg  St-Bié  de  Vendôme. 

Arturus,  dux  de  Britannie,  cornes  Andegavensis,  Cenoma- 
nensis  et  Richemontis,  omnibus  Christi  fideiibus  presentem 
cartam  inspectons,  salutem.  Sciatis  nos  dédisse,  concessisse  et 
presenti  carta  nostra  in  puram  et  perpetuam,  liberam  et  quietam 
eleemosinam  confirmasse  Deo  et  monasterio  Béate  Marie  de  Per- 
senia...medietariam  de  Noerio  (2),juxta  Vendocinum,  cum  terris, 
pratis,  pasturis,  cum  omnibus  et  singulis  pertinentiis  ejusdem, 
quam  dédit  eisdem  in  puram  et  perpetuam  eleemosinam,  liberam 
et  quietam  Johanna,  pie  recordationis  quondam  comitissa  de 

(1)  C'est  la  première  fois  que  nous  rencontrons  ce  Pierre  de  Fréteval.  S'il 
n'est  pas  membre  de  lu  famille  des  seigneurs  de  Fréteval,  il  devait  du  moins 
appartenir  au  pays  Vendômois. 

(2)  Nourray,  aussi  appelé  le  Petit  Perseigne,  possède  une  précieuse  église 
du  Xll*  siècle,  ses  revenus  s'élevaient  en  1695  à  240  livres  et  en  1789 à  450  livres» 


172  CHARTES   VENDOMOISES 

AJenchone  (1)  et  domina  de  Bocheto,domum  eorum  sitam  in  vico 
sancti  Beati,  in  cas  tel  lo  Vindocinensi,  et  illum  scilicetqui  dicto- 
rum  domum  quocum que  «modo  tenuerit  et  possiderit  in  futurum. 
...  Actum  est  hoc  anno  Verbi  incarnati  millesimo  ducentesimo 
vigesimo  primo,  mense  decembri  (2). 

Carlulaire  de  Perseigne,  par  Gabriel  de  Fleury,  page  45  et  82. 

$ 

CXL 

Vers  1200. 

L'abbé  de  Gatines  fait  abandon  au  chapitre  du  Mans  de  l'église 
de  Fontaines  ^en  Beauce)  que  Vévêque  lui  avait  concédée. 

LlTTERE   ABBATIS  ET   CONVENTUS   BEATE   MARIE    DE    GaSTINA  SU- 
PER  QUITACIONE  ECCLESIE  DE   FONTIBUS. 

Dominis  et  amicis  in  Christo  karissimis  decano,  cantori,archi- 
diaconis  et  archipresbyteris.  omnique  capitulo  Beati  Juliani 
Cenomanensis,  frater  S.,  minister  humilis,  omnisque  conventus 
ecclesie  Béate  Marie  de  Gastina,  salutem  in  Domino.  Noverit 
universitas  vestra  quod  nichil  reclamamus  in  ecclesia  de  Fon- 
tibus,  quam,  assensu  vestro,  dominus  episcopus  nobis  contu- 
lerat  et  a  donacione  illa  vos  omnino  absolvimus,  ne  de  jure 
patronatus  illius  ecclesie,  quod  spectare  didicimus  ad  abbatem 
et  conventum  Beati  Karileffi,  ipse  abbas  et  conventus  per  nos 
in  aliquo  disturbentur.  Et,  ut  recolimus,  Domino  episcopo  litte- 
ras  reddidimus,  quas  apud  nos  super  hoc  potuimus  invenire. 

Liber  Al  bus  Cenomanensis,  p.  419,  n°  DCXC1I. 

(1)  Jeanne  de  la  Guierche,  avait  été  inhumée  dans  l'église  abbatiale  de 
Perseigne  :  «  Le  12*  (tombeau)  proche  le  précédent  est  celuy  de  très  noble, 
dévote  et  vertueuse  princesse  Jeane  (de  la  Guierche),  comtesse  de  Vendôme 
et  de  Chateaudun  et  dame  duBouchet,  seconde  épouse  de  Monsieur  Robert, 
comte  d'Aleoçon.  C'estoit  une  princesse  de  grand  mérite  et  qui  aimait  ce  mo- 
nastère et  y  a  fait  beaucoup  de  bien  ;  c'est  elle  qui  a  donné  la  terre  du  Petit 
Perseigne  proche  Vendôme  ».  {Cartul.  de  N.-D.  de  Perseigne,  préface,  p.  CV)- 

(2)  «  Il  faut  qu'il  y  ait  faute  à  la  date,  car  Constance  mourut  en  1201  et 
Arthur  en  1202...  »  Il  nous  semble  qu'on  peut  assigner  la  date  de  1199.  Note 

a  de  l'éditeur  au  bas  de  cette  charte. 


CHARTES   VENDOMOISES  173 


CXLI 
Vers  1200. 

Charte  de  fraternité  entre  le  chapitre  de  Chartres  et  V abbaye 

de  Saint-Georges. 

De  fraternitate  abbatijE  Sancti  Georgii  de  nemore  in 

VlNDOCINO. 

Venerandis  dominis  et  amicis  in  Christo  charissimis  Gaus- 
frido  decano  (1)  et  universo  Carnotensis  ecclesiœ  capitulo,  Gau- 
dricus  dictus  abbas  et  conventus  ecclesiœ  Beati  Georgii  de  Ne? 
more  in  vero  salutari,  salutem,et  fraternœ  charitatis  conjunc- 
tos  affectus.  Gratulamur  plurimum  et  exuJtamus  in  Domino 
vobis  gratias  agentes  affectuosas  eo  quod  vestrœ  sublimitatis 
benegnitas  in  f ra  ternit  a  tem  vestram  recipere  dignata  sit  nostrœ 
parvitatis  humilitatem.  Si  qua  igitur  divina  pietas  nobis  con- 
tulerit  bona  operari  quae  summœ  placeant  Majestati,  horum 
omnium  vos  comparticipes  fieri  desideramus  et  concedimus,  de- 
crevimusque  enim  et  statuto  perenni  confirmavimus  nos  pro 
universitate  vestra  spécial i ter  unum  tricennarium  annuatim 
agere  et  diem  anniversarium  sequenti  semper  die  post  octavas 
Assumptionis  B.  Mariée,  tricennarium  vero  a  festivitate  hiemalis 
beati  Martini  incipietur.  Si  vero  obitum  cujusquam  vestrum 
nobis  nuntiare  curaveritis  depositionis  officium  ut  pro  domino 
et  fratre,  pulsatis  campanis  solemniter  agemus.  Ut  igitur  quœ 
dicta  sunt  omni  anno  a  nobis  impetravisse  executione  débita 
peragantur  in  libro  capituli  hoc  inseruimus  et  posteritati  nos- 
trœ  semper  inspiciendum  tradidimus,  praesentem  vero  cartam 
hœc  quœ  dicta  sunt  continentem,  sigillo  nostrœ  humiiitatis 
munitam  in  pignus  fraternitatis  cum  omni  gratiarum  vobis  por- 
rigimus  actione. 

Bibliothèque  de  Chartres,  mss.  34.  p.  311. 

(1)  Geoffroy    de  Berou  doyen  de  1106  à  1202,  le  seul  doyen  du  nom  de 
Geoffroy. 


174  CHARTES   VBNDOMOÎSES 


CXLI1 

1200,  octobre. 

Jean  d'Orléans  donne  ses  droits  sur  la  terre  d'Epiers. 

Ego  Johannes  de  Aurelianis  miles  notum  facio  universis  pré- 
sentes litteras  inspecturis  quod  ego  et  Elizabeth  uxor  mea,  con- 
cedentibus  heredibus  meis  Johanne,  Mathildi,  Agnete  et  Maria, 
pro  remedio  animarum  nostrarum  et  antecessorum  nostrorum 
tledimus  in  puram  et  perpetuam  eleemosynam,  monachis  Elemo- 
*inœ  Citterciensis  ordinis,  quidquid  jurii  habebamus  in  terra  illa 
quam  Philippus  de  Epiera  miles  dictis  monachis  dederat  in  elee* 
tnosynam  quee  vocatur  Maysia  de  Tyliaco  et  j  un  et  a  est  terrée 
eorumdem  monachorum  de  Ollenvilla.  Et  ut  donum  istud  et 
eleemosyna  perpetuam  habeat  firmitatem  présentes  litteras  si- 
gîlli  mei  munimine  fecimus  corroborari.  Actum  anno  Domini 
M*CC*,  mense  octobri. 

Publié  dans  le  Bulletin  de  la  Société  Danoise,  t.  4,  p.  422. 


CXLIII 


1200. 


«  Jean,  seigneur  de  Montoirc,  amortit  à  V abbaye  de  Bourgueil  tout 
ce  qu'elle  possédait  à  Ingrandes,  dans  le  fief  dudit  Jean,  et 
tout  ce  que  le  seigneur  d'Ille  y  avoit  donné  à  ladite  abbaye 
mouvant  de  son  fief  «  salvo  tantum  exercitu  suo  » . 

Biblioth.  Nationale,  D.  VillevieilU  :  Trésor  généalogique. 
Cartulaire  de  V abbaye  de  Bourgueil,  f.  336. 


CHARTES  VENDOMOISES  175 


CXLIV 


1200. 


Lettres  du  roi  Jean  par  lesquelles  il  donne  en  dot  à  la  reine  Isa- 
belle son  épouse  les  villes  de  Saintes,  Niort.  Saumur,  la 
Flèche,  Beau  fort,  Beaugé,  Château-du-Loir,  Troo  et  leurs 
appartenances. 

Johannes  Dei  gratia  Anglorum  rex,  dominus  Hibernie,  dux 
Normaniœ,  Aquitaniae  et  cornes  Andegaviœ,  archiepiscopis,epis- 
copis,  abbatibus,  comitibus,  baronibus,  justiciariis,  sençscallis, 
baillivis  et  omnibus  hanc  car  ta  m  visuris  et  audituris  salutem. 
Sciatis  nos  dédisse  et  concessisse  Ysabelli,  uxori  nostrœ  in  do* 
tem  civitatem  Xantonensem,  Niortum,  Salmurum,  Fessam, 
Beaufort,  Beauge,  Castrum  Lydi  et  Troo  (1),  cum  omnibus  perti- 
nentiis  et  libertatibus  suis,  et  ut  hoc  stabile  sit  et  firmum  pre- 
senti  carta  et  sigilli  nostri  testimonio  confirmavimus ,  testibus  : 
E.  Burdigal.  archiepiscopo,  H.  Xantonensi,  J.  Engolismensi, 
R.  Petrogorensi,  J.  Lemovicensi,  episcopis,  R.  Watisford,  epis- 
copis,  Ramnulpho,  R.  Licest,  W.  maresc.  de  Pinbrock,  W.  San 
com.  W.  de  Humet,  conestabulario  Normaniœ,  R.  Thesson, 
Fulco  Paganel,  Gauf.  de  Ce  lia,  Ranulfus  S.  Eparchii,  Ernaudus, 
Renaudus  de  Bornes  abbatibus,  Fucardo  de  Rupe,  Petro  Ro- 
bert. Land.  Barbot,  Guido  Flamag,  Segin  Cendam.  Datum  apud 
Chinonem  XIII  die  augusti,  regni  nostri  secundo  anno  (1200). 

Biblioth.  Nationale,  D.  Hoaueaa,  t.  ri,  n°  2032  :  «  Ex  Cartulario  Pfailippi 
Angl.  Bibl.  Sangerxnanae.  » 


(1)  En  1194,  le  Cartulaire  de  l'Evèché  du  Mans,  nomme  un  «  magister  Jo- 
hannes^ archipresbiter  de  Troo.  » 


176  Chartes  vendomoises 


CXLV 
1200 

Nivelon  de  Meslay,  seigneur  de  Fréteval,  permet  aux  religieuses 
de  Saint-Avil  de  prendre  du  bois  mort  dans  sa  forêt  de  ChÂ- 
teaudun. 

Cartula  usagii  foreste  de  Lanneriaco. 

Ego  Nivelo  de  Mellaio  notum  facio  universis  ad  quos  présentes 
littere  pervenerint,  me  pro  Dei  amore  et  pro  remissione  pecca- 
torum  meorum  et  pro  anima  matris  mee  Gricie,  monîalibus 
Sancti  Aviti,  in  foresta  mea  de  Castriduno,  unum  asinum,  qui 
ter  in  die  veniat  honeratus,  habendum  ad  capiendum  curagium, 
sicuti  Philippus  de  Froovilla  débet  habere  in  perpetuum,  conces- 
sisse.  Hoc  concesserunt  et  voluerunt  Aelicia  uxor  mea,  Ursio, 
Hugo,  Gaufridus  filii  mei,  et  Margarita  et  Helisabeth  et  Philippa 
et  Aelicia  filie  mee,  et  Fulcherius  et  Matheus  et  Bernardus,  fra- 
très  mei.  Abbatissa  vero,  uni  verso  conventu  suo  consentiente, 
unum  ibi  sacerdotem  michi  in  perpetuum  tenere  concessit  qui 
pro  anima  matris  mee  et  pro  animabus  omnium  fidelium  missa- 
rum  solempnia  celebrabit.  Ipso  autem  sacerdote  defuncto  vel 
remoto,  successor  ejus  ad  me  vel  ad  heredem  meum  veniet,  qui 
se  predictum  servicium  facturum  fideliter  gagiabit.  Simili  modo 
Aremburgis  de  Fresneio,  concedentibus  filiis  suis,  Gaufrido,  Ne- 
velo,  Herberto,  Odone,  et  filiabus  suis  Aelicia,  Heloisa,  Berta, 
Juliana,  in  predicta  foresta  predictis  monialibus  unum  asinum 
qui  ter  in  die  veniat  honeratus,  imperpetuum  habendum  con- 
cessit. Ego  vero  de  cujusfeodo  foresta  movet,  ad  preces  ipsorum, 
predictis  monialibus  hoc  ita  tenendum  manucepi,  et  ut  ratum 
permaneat  scripto  et  sigillo  meo  confirmavi.  Actum  anno  gratie 
M«CC°. 

Société  Danoise,  Cariai,  tuas,  de  Saint-Avil,  p.  52.   La  même  année 
Louis,  comte  de  Blois  et  de  Clermont  «  de  eu  jus  feodo  prediclam  fores- 
tam  esse  constat  »,  approuva  dans  les  mêmes  termes  la  donation  précé- 
dente. (Ibidem,  n°  53). 


CHARTES  VENDOMOÎSES  177 


CXLVI 

1200  (N.-S.  1201)  janvier. 

Robert  de  Lisle  reconnaît  les  droits  du  chapitre  de  Chartres  sur 
La  Ville-aux-Clercs,  en  particulier  les  droits  d'usage  dans  les 
bois  de  Lisle  et  de  Mbrnais  ;  et  de  mouture  dans  le  moulin  dr 
Fortunas. 

De  pace   inter  Capitulum  et  dominum  de  Insula  super 

territorio  de  desconfectura. 

Ego  Robertus,  de  Insula  dominus,  notum  facio  presentibus  et 

futuris  quod,  cum  super  febus  quibusdam,  ad  territorium  Des- 

confecturœ   pertinentibus,   inter  me  et  Carnotense  Capitulum 

controversia  verteretur,  comperiens   quod  ecclesiam   vexarem 

indebite,  presertim  cum  res  illas  spper  quibus  litigium  move- 

ram  per  LX  annos  ecclesia  possedisset,  uni  versa  illa  in  integrum 

que  in  litigium  vertebantur,  una  cum  filiis  meis  Raginaldo  et 

Goffredo,  in  Carnotensi  capitulo  abjura vi,  et  quod  ab  heredibus 

meis  idipsum  ratum  haberi  facerem  juramento  firmavi.  Que 

ut  dilucidius  pateant  ex  ordine  enumeranda  decrevi.  Canonicus, 

qui  precariam  illam,  nomine  Capituli  possidebit,  donationem 

ecclesie  ejusdem  ville,  herberiagium,  viridarium,  nemus  domui 

contiguum,  pratum  per  se  habet,  in  quibus  michi  cum  eodem 

non  aliquid  est  commune,  nec  in  hiis  que  ad  manum  devenerint 

sacerdotis,  in  minutis  scilicet  pecudum  decimis  et  oblationibus  ; 

nec  ego  aut  heredes  mei  in  villa  possumus  habere  herberiagium 

aut  in  ea  cum  expensis  hominum  et  detrimento  jacere.  Grangia 

vero  ad  communes  recipiendos  redditus  de  comtnuni  débet  cons- 

trui,  in  expensis  canonici  et  meis  aut  meorum  heredum.  Cano- 

nicus  infurno  furnerium  instituet,  me  irrequisito,  sed  institutus 

fidelitatem  michi  facietde  jure  meo  michi,  per  manum  prepo- 

siti  ejusdem  ville,  fideliter  persolvendo.  Similiter  canonicus  in 

molendino  malendinarium  instituit,  qui  michi  vel  heredibus  meis 

de  conservando  jure  meo,  sicut  predixi,  fidelitatem  parabit.  De 

23 


178  CHARTES   VENDOMOISES 

molendini  autem  proventibus  tercia  pars  erit  mea  vel  meorum 

heredum,  tercia   canonici,  tercia  prepositi,  qui  dirutum  débet 

molendinum  reficere  in  nemore  et  platea  ;  et  ego  et  canonicus 

communiter  illi  debemus  ligna  necessaria  providere   si  in  iliîs 

nemoribus  meis  in  quibus  homines  ville  suum  habent  usuarium 

inveniri  non  possint,  qui  débet  etiam  suis  expensis  dirutam 

stagni  reficere  calciatam.  Prepositus  etiam  ville  homo  est  ligius 

canonici  et  feodum  suum  ab  eodem  habet  intègre  ;  de  mea  vero 

portione  a  me  vel  heredibus  meis  très  sextarios  annone  et  totidem 

avene  percipiet  annuatim,  per  cujus  manum  universi  ville  reci- 

piuntur  redditus,  prêter  iila  que  ad  manum  presbyteri  deferun- 

tur.  De  jure  canonici  est  placita  sine  me  vel  meis  heredibus  tenere 
et  omnes  justicias  majores  et  minores  facere  per  se  vel  per  pre- 

positum  ;  de  forefactis  et  de  emendatis  injuriis,  que  tamen  a  cano- 

nico  non  fuerint  emendata,  ad  me  vel  heredes  meos  débet  me- 

dietas  devenire,  et  omnia  forefacta  usque  ad  LX  solidos  potest 

canonicus  condonare.  Il  la,  vero  que  fuerint   LX  solidorum  et 

amplius  sine  me  non  potest  remittere,  immo  mihi  est  vel  meis 

heredibus  exinde  medietas  persolvenda  ;  nec  potest  ad  recipiendos 

redditus  vel  placita  tenenda,  vel  jusficias  faciendas,  nisi  solus 

institutus  prepositus  qui  homo  est  solius  canonici,  et  ab  ipso  solo 

de  hiis  que  habet  omnibus  feodatus  ;  et  nihil  nobis  débet  prêter 

fidelitatemde  nostris  redditibus  fideliter  persol vendis.  Canonicus 

item  et  omnes  hospites  territorii  Desconfecture  usuarium  suum 

habent  in  omnibus  nemoribus  meis  citra  Ligerum,  prœterquam 

in  defenso  Insuie  et  Morenesio,  vivum  videlicet  nemus  ad  edi- 

ficia  construenda  et  mortuum  ad  ardendum,  et  pascua  ad  anima- 

lia  omnia,  et  pecudes  et  glandes  et  fogeriam.  Porci  autem  omnes 

de  territorio  Desconfecture  ad  submonitionem  prepositi  semel 

in  anno  possunt  pasnaiari  ;  et  redditus  pasnagii  communes  sunt 

per  médium  canonico  et  michi,  vel  meis  heredibus.  Si  quis  vero 

tantum  très  porcos    vel  pautonzes  (sic)  habuerit,  pasnagium 

eorum  erit  prepositi  vel  servientis  de  Pertico  commune  ;  et  in 

fc  recognitione  usuarii  habet  serviens  de  Pertico,  in  crastinum  Na- 

talis,  unum  panem  et  uuum  denarium  de  hostisia  unaquaque. 

Hospites  autem  tenentur  communia  blada,  quamcumque  in  par- 


CHARTES   VENDOM01SES  179 

tem  voluerimus,  ducere  tribus  leugatis  terre,  et  tenentur  etiam 
adducere  canonico  nemus  ad  calefaciendum  et  a  rd  en  du  m  et  ad 
grangiam,  furnumet  molendinum  construenda.  Si  molere  poterit 
molendinus  Desconfecture,  omnes  hospites  ibi  molent  per  ban- 
num  ;  si  autem  non  possit,  ad  molendina  de  Fortunesio  molere 
tenebuntur,  et  ibi  per  unum  diem  et  unam  noctem  tantum  ex- 
pectabunt  ;  et,  si  infra  hune  terminum  non  possint  molere,  ex 
tune  quoeumque  voluerint  libère  poterunt  se  transferre.  Sa  vero 
eos  ego  vel  heredes  mei  in  alio  molendino  inveniremus  molentes, 
vel  ab  alio  redeuntes,  asinum  possemus  extra  territorium  Des- 
confecture capere  cum  farina,  sed  in  corpore  hominis  manum 
mittere  non  possemus.  In  territorio  vero  Desconfecture  nihil 
prorsus  possemus  capere  ego  vel  heredes  mei,  sed  nec  extra 
territorium  quod  ad  Desconfecturam  pertineat  possemus  capere 
nisi  .ad  presens  forisfactione  caperetur.  Si  redditus  ville  com- 
munes aut  homines  aut  eorum  res  impedirentur  alicubi,  maxime 
cum  libertates  eorum,  quas  in  vicinis  castris  easdem  cum 
hominibus  nostris  habent,  defendere  teneamur,  nos  libéra- 
tioni  eorum  pro  juribus  intendere  tenemur,  et  canonicus  jus- 
ticiam  sancte  ecclesie  querere,  qui  relaxari  non  potest  quousque 
nobis  et  nostris  fuisset  hominibus  plenarie  satisfactum.  Stagnum 
autem  nobis  et  canonico  est  commune.  Si  homines  Desconfec- 
ture  blada  nostra  extra  Desconfecturam  duxerint,  tenemur  eis  in 
pane  et  vino  providere.  Si  homines  Desconfecture  michi  vel  here- 
dibus  meis  in  aliquo  forisfecerint,  nisi  ad  presens  forisfactum  et 
extra  territorium  Desconfecture  capti  fuerint,  de  eis  per  manum 
canonici  vel  prepositi  justiciam  habebimus.  Census  et  vende 
michi  vel  heredibus  meis  et  canonico  communes  sunt,  qui  etiam 
per  manum  prepositi  recipiuntur.  Quod  ut  ratum  perseveret  et 
firmum,  ego  et  Raginaldus  filius  meus,  scribi  fecimus  et  sigillo- 
rum  nostrorum  munimine  roborari.  Actum  publiée  in  capitulo 
Carnotensi.  présente  domino  Raginaldo,  Carnotensi  episcopo. 
et  multis  aliis  tam  clericis  quam  laicis.  Anno  gracie  M0  CC°, 
mense  januario. 

Bibl.  nat.,  Livre  noir,  cart.  43,  p.  XV,  v°.  —  Cariulaire  de  Notre-Dame, 
par  L.  Merlet,  t.  2,  p.*  7. 


180  CHARTES   VENDOMOISES 


CXLVIl 
Vers  1201. 

Robert  de  Lisle  donne  à  Saint-Avit  10  sous  de  cens  et  une  dîme 
sur  le  moulin  d'Arde  et  sur  la  pêche  à  Lisle. 

De  Insu  la 

r 

Quoniam  labilis  est  bominum  memoria  et  posteri  in  risus  re- 
vocare  cqnantur  quod  fecere  predecessores,  ego  Robertus  de 
Insula  notum  facio  presentem  paginam  inspecturis  quod  dono 
et  confirmo  quidquid  antecessores  mei  caritatis  intuitu  ecclesie 
BeatiAviti  et  sanctimonialibus  ibidem  Deo  servientibus  dona- 
verunt,  scilicet  decem  solidos  de  censu  Insuie,  prima  die  domini- 
ca  Quadragesime  recipiendos  et  decimam  septimanam  de  mo- 
lendino  de  Ardo,  et  dimidium  décime  piscium  ad  predictum 
molendinum  in  bracis  capiendum.  Et  ut  hoc  donum  firmum  et 
stabile  permaneat,  sigilli  mei  munimine  confirmo. 

Société  Dunoise,  Cari,  de  Saint-Avit,  n°  55,  «  copie  informe  et  mo- 
derne ». 

CXLVIII  ,  f 

1201 

Don  par  Aubry  de  Reims  à  l'abbaye  de  V Aumône  d'un  demi- 
muid  de  froment  sur  la  grange  d'Ecoman  pour  faire  des  hos- 
ties et  de  trois  muids  de  vin  pour  la  célébration  des  messes,  sur 
le  cellier  d' Aubry ,  à  Ecorna n. 

Ego  Ludovicus,  cornes  Blesis  et  Clarimontis,  omnibus  notum  ' 
facio  quod  Albericus  de  Remis, cum  assensu  Simonis  filii  sui,pro 
salute  anime  sue  dédit  in  perpetuam  elemosinam  abbacie  de  Ele- 
mosina,  que  Cisterciensis  filia  nuncupatur,  dimidium  modium 
frumenti  de  melioriquod  in  grangia  stia  de  Escaumant  (1  )  poterit 

(1)  Ecom*n  (Loir-*t-Cher).  '     • 


CHARTES   VENDOMOISKS  191 

inveniri  ad  hostias  facieudas  (l),et  insuper  ad  missas  celebrandas 
très  modios  de  meliori  vino,  ad  mensuram  Blesensem,quod  réci- 
pient monachi  in  cellario  Alberici  apud  Escaumant.  De  censu 
eciam  suo  viginti  solidos  ad  luminare  majoris  altaris  quos  in 
crastino  festivitatis  Omnium  Sanctorum  ibidem  récipient,  et  si* 
gilli  mei  munimine  confirmo,  laudantibus  et  concedentibus  Ka- 
therina  uxore  mea,  etfilio  meo  Theobaudo,et  filia  mea  Johanna, 
et  fratre  meo  Philippo,  et  sororibus  Àlargarita,  Isabella.  Quod 
ut  ratum  maneat  et  firmum  litteris  commendavi,  et  sigilli  mei 
impressione  confirmavi.  Actum  Castriduni  annp  gratie  M°CC° 
primo.  Datum  per  manum  Theobaudi  cancellarii  mei. 

Arch.  Nationale*,  S,  3292,  n°  42.  vidimus  du  7  janvier  1397,  et  n°  45, 
vidimus  en  parchemin  de  1247,  2  juin. 


CXLIX 
De  1190  à  1202 

Bouchard  de  Lava rd in,  comte  de  Vendôme,  confirme  de  son  sceau'9 
Vaccord  intervenu  entre  Foulques  de  Doure  et  le  Chapitre  du 
Mans  au  sujet  de  la  dîme  de  Doure  dans  le  domaine  de  Lavardin. 

DE  DECIMA  ET  TRACTU  DE  DOURE. 

B.  Lavardin  us,  cornes  Vindocinensis  (2),  omnibus  ad  quos 
presens  scriptum  pervenerit,  salutem  in  salutis  auctore.  Cum 
inter  capitulum  Cenomanense,  ex  una  parte,  et  Fulquerium  de 
Doure,  mil  item,  ex  altéra,  super  tractu  décime  de  Doure  que  in 
terra  est  domini  Lavardini  propria,  diu  contentio  verteretur  et 

(1)  Ces  chartes  Eucharistiques  sont  très  rares.  Nous  en  avons  cependant 
publié  une  autre  datée  de  1190,  donnée  par  Geoffroy,  seigneur  de  Lèves,  en 
faveur  des  moniales  de  Belhomer,  par  laquelle  il  donne  deux  setiers  du 
meilleur  blé  pour  faire  des  hosties  et  un  muid  de  vin  de  ses  vignes  pour 
célébrer  la  messe  :  «  duos  sextarios  mei io ris  bladi,  ad  faciendum  hostias,  et 
unum  modium  vini...  unde  missarum  solemnia  celebrentur.  «  Voix  de  N.-D. 
de  Chartres.  —  Voir  aussi  Journal  de  Verdun,  janvier  1766,  f*  56). 

(2)  Burchardus  iv,  primum  in  regione  Vindocinensi  dictus  Lavardinus, 
deinde  cornes  fuit  Vindocinensis,  ab  anno  1190  ad  1202. 


1Ô2  CHARTES   VENDOMOISES 

predictus  F.,propterdamma  multa  que  eidem  capitulo  intulerat, 
et  contumaciam  ejusdem  F.,  multotiens  sententia  excommunica- 
tionis  innodatus  fuisset  ;  tandem,  predictus  F.,  in  nôstra  presentia 
constitutus,  recognovit  tractum  p redicte  décime  que  ad  jus  Ce* 
nomanensis  ecclesie  jarrr  predicte  noscitur  pertinere,  et  se  in  illo 
tractu  aut  décima  nichil  juris  habere.  Et  si  quid  juris  unquam 
habuit  in  illo  tractu  aut  décima,  illud  totum  resignavit  in  manu 
Willelmi  de  Sabolio,  qui  pro  predicto  stabat  Capitulo,  et  jura  vit 
quod  de  cetero  nullam  molestiam  Willelmo  predicto  aut  capitulo 
super  tractu  illo  aut  décima,  per  se  aut  per  alios  inferre  presu- 
met.  Concedentibus  Agnete,  uxore  sua,  Fulqueio,  filio  suopri~ 
mogenito,  et  omnibus  aliis,  tamquam  filiis  et  filiabus  suis,  et 
fidem  dantibus  se  in  predictis  tractu  et  décima  nichil  juris  de 
cetero  reclamare.  Predictus  vero  Willelmus  de  Sabolio  sepe  dicto 
F.  dédit  centum  solidos  Cenoman.  monete  pro  dicta  recogni- 
tione  et  resignatione.  Testibus  his  :  Michaele  de  Sabolio  ;  cano- 
nico  (1);  Hugone  de  Pontiaco;  Willelmo  de  Pontiaco  ;  Pagano  de 
Pontiaco  ;  Gaufredo  de  Sancto-Georgio-:  Gofrido  deFlota;  Hame- 
rico  de  Nube  Mole;  Frodone  deFracta-Valle;  Johanne  de  Pos- 
terna  ;  Ph.  de  Maie  noe  (2  ;  Herveo  de  Casa,  etmultis  aliis.  Et  ut 
hoc  ratum  maneret,  ad  petitionem  Fulconis  predicti  et  F.,  filii 
sui  primogeniti,  sigilli  nostri  munimine  fecimuscommuniri. 
Liber  Albus  Cenoman.  p.  40,  n°  LXXVII  et  p.  400,  n°  DCLIII. 


CL 

1202. 


Charte  de  Bouchard,  comte  de  Vendôme,  confirmant  le  don  fait 
par  Jean,  seigneur  de  Montoire,  son  petit- fils,  aux  religieux  de 
Fontaines,  de  8  arpents  de  terre  au  lieu  de  Couture  près  la 
porte  occidentale  de  Montoire,  en  récompense  d'un  muid  de  blé 

(1)  Michael  de  Sabolio,  canonicus  Cenomanensis,  testis  fuit  in  quodam 
actu  anno  1192. 

(2)  Probabiliua  légère  Maie  Yoe.'ïeu  Haie-Voie. 


CHARTES    VENDOMOISES  1811 

que  Pierre  de  Montoire}son  père,  leur  avait  donné  a  prendre 
sur  les  moulins  de  Lavardin,  pour  le  repos  de  Vàme  d'Agnès  su 
femme,  fille  du  comte  Bouchard.  En  outre  il  leur  donne  à  per- 
pétuité un  bourgeois  de  Montoire. 

Ego  Burchardus,  cornes  Vindocini,  notum  facio  fidelibus  uni- 
versis  qui  présentes  litteras  viderint  vel  audierint  quod  Jo- 
haifnes,  dpminus  de  Montorio,  nepos  meus  (1),  pro  recompensa- 
tisne  uni  us  modii  annonae  frumenti  scilicet  et  siliginis  quem 
Petrus  de  Montorio,  pater  suus,  pro  salute  et  remedio  animœ 
Agnetis  uxoris  suœ,  scilicet  meœ  filiae,  dederat  ecclesiœ  B.  Ma- 
riée de  Fontanis  in  cujus  cemeterio  jacet  sepulta,  in  molendino 
de  Lavardino  annuatim  habendum,  dédit  predictœ  ecclesiœ  de 
Fontanis  octo  arpenta  terrœ  illius  quœ  vocatur  Cutura  et  est 
prope  occidentalem  portam  de  Montorio.  Insuper  quicquid  juris 
erat  in  eadem  terra  benignissime  concessit.  Junxit  etiam  abbati 
Perrigrino  (2)  et  fratri  Stephano.  Willelmum  de  Bolum  qui  sicut 
solitus  erat  ei  reddere  XL  solidos  censuales  pro  predicta  teneu- 
ra  ita  jam  nunc  de  ceteris  fratribus  de  Fontanis  singulis  annis 
persolveret,  dominica  videlicet  prima  post  festivitatem  omnium 
Sanctorum.  Praeterea  dédit  eis  in  perpetuum  unum  burgensem 
apud  Montorium,  ab  omni  exactione  et  consuetudine  temporali 
liberrimum  etquietumet  assignaviteis  Arnulphum  Pictavensem 
et  ejus  heredem,  quamdiu  procurationem  idoneam  poterunt  pro- 
videre  vel  exhibere  prœscriptis  fratribus  de  Fontanis,  bis  vel  ter 
in  anno  cum  .quatuor  equis  equitantibus  ;  quod  si  non  potuerint, 
ad  petitionem  dictorum  fratrum  ipse  Johannes  de  Montorio  et 
sui  successores  alium  ad  hoc  idoneum  assignabunt.  Et  non  est 
praetereundum  quod  ipse  Johannes  de  Montorio  fecit  hoc  do- 
num  fratribus  de  Fontanis  jam  supradictis  apudLavardinum,  in 
mea  presentia  constitutus.  Hujus  rei  testes  sunt  Amaurricus  se- 

{\ )  Xêpos  :  petit  fils.  Jean,  fils  de  Pierre  de  Aratoire,  était  par  sa  mère 
Agnès  petit  fils  du  comte  de  Vendôme.  Bouchard  IV. 

(2)  Pérégrin  de  Vendôme,  abbé  de  Fontaines  les  Blanches,  de  1134  à  12U* 
a  écrit  une  histoire  de  l'abbaye  publiée  en  185't  par  la  Société  archéologique 
de  U  Toaraine.  D'après  une  note  de  D.  Housseau,  Pérégrin  avait  un  frère 
du  nom  de  Herbert.  Voir,  plus  haut»  la  charte  CXX XVI. 


184  CHARTES  VENDOMOISES 

nescallus,  Frodo  de  Fractavalle  (1),  Symon  de  Morteleria,  Vil- 

lelttms  Ffellum,  et  plures  alii.  Ut  autem  hoc  ratum  sit  et  inteme- 

ratum  mei  sigilli  munimine  praecipio  roborari.  Actum  est  hoc 

anno  gratiœ  M°  CC°  II0. 

i 

Dom  Housseau  n°  2168.  —  Bibliothèque  Nationale . 


*         K* 


CLI 


1202. 


Jean,  comte  de  Vendôme,  donne  à  V abbaye  de  Gatines  le  droit 

d'usage  dans  la  forêt  de  Gatines. 

Ego  Johannes,  cornes  Vindocinensis,  omnibus  adquos  présen- 
tes litterae  pervenerint,  salutem  in  Domino.  Sciant  omnes 
quod  nos  pro  rédemption e  animœ  nostrae  et  Gofridi  patris 
nostri  et  omnium  antecessorum  et  successorum  nostrorum,  et 
omnium  deffunctorum  in  perpetuam  elemosinam  dedimus  abba- 
tiœ  Gastinetœ  et  fratribus  ibidem  Deo  servientibus  usagium 
suum  in  Gastina,  in  bosco  vivo  et  mortuo  extra  sepem  et  lacum 
et  defensum,  dedimus  et  eidem  abbatiee  et  fratribus  pasnagium 
porcorum  suorum  propriorum  ;  prœdicti  vero  fratres  taie  bene- 
ficium  attendentes  nobis  unam  missam  pro  fidelibus  deffunctis 
singulis  de  cetero  diebuscelebrari  concesserunt,  etc.  Actum  1202 
apud  Vindocinum. 

Archives  dCIndre-el-Loir,  H.  130,  papier,  copie  du  XVI11*  siècle,  incom- 
plète. 


(1)  Nous  avons  déjà  rencontré  ce  Frodon  de  Fréteval  dans  la  charte  pré- 
cédente. Aucun  lien  connu  ne  le  rattache  a  la  célèbre  famille  de  Fréteval. 


CHARTES   VfiNDOMOISES  185 


CLII 


1202. 


Nivelon  IV,  seigneur  de  Fréteval,  approuve  la  vente  de  Jupeau 

à    l'abbaye  de  Bonneval. 

Ego  Nivelo  de  Meslayo,dominus  Fractevallis,  omnibus  notum 
fieri  desidero  tam  instantis  temporis  quam  futuri  quod  Riche- 
rius  de  Jupello  et  Havisia  uxor  ejus  et  fîlii  eorum  Mauritius, 
Johannes,  Fulcherius,  Odo,  et  filia  eorum  Petronilla,  et  Havisia, 
uxordicti  Mauritii,  et  Christianus  dicte  Petronil le  maritus,  conce- 
dentibus  et  volentibus  ipsius  Christiani  et  Petronille  filiis  Ro- 
bino  et  Galterio,  et  filia  eorum  Havisia,  totum  tenementum 
suum  de  Jupello  unanimi  consensu  et  pari  voluntate  légitima 
vendiderunt  venerabili  viro  Gerardo,  abbati  et  monachis  Bone- 
vallensibus,  et  quia  idem  Richerius  et  Havisia  uxor  ejus  et  ipso- 
rum  heredes  ex  corporali  conditione  servitudiais  mihi  teneban- 
tur  obnoxii,  et  quia  supradicta  eorum  possessio  ad  meum  feodum 
pertinebat,  cum  sine  assensu  meo  non  liceat  eis  hujusmodi  fa- 
cere  venditionem,  suppliciter  me  tanquam  dominum  obsecra- 
runt  ut  hanc  eis  vellem  concedere  vendendi  potestatem.  Ego 
vero,  pro  amore  Dei  et  pro  remedio  anime  mee  et  antecessorum 
meorum,  laudantibus  et  concedentibus  Adelia  uxore  mea  et  filiis 
meis  Ursione  (1),  Hugone,  et  Gaufredo,  et  filiabus  meis  Marga- 
reta,  Adelina,  Isabella,  Philippa,  Aelis  et  Persois,  fratribusque 
meis  Fulcherio,  Matheo  et  Bernardo,  et  sororibus  meis  Isabelles, 
Philippa,  Persois  et  Aelis,  assentientibus  etiam  et  volentibus 


(1)  «  Ursio  de  Fractavalle  et  Paganus  de  Montedublello  »  paraissent 
comme  témoins  dans  une  charte  du  29  juillet  1203  donnée  par  Louis 
comte  de  Blois  confirmant  les  donations  de  son  père  Thibaud  à  l'abbaye 
de  Tjron  :  charte  fausse  d'ailleurs  ou  renouvelée  dans  les  Archives  de 
Loir-et-Cher. 

2k 


186  CHARTES   VENfcOMOlSES 

Gaufrido  de  Melon,  Odone  de  Lolon  et  Stephano  Escuyerio,  ad 
quod  idem  feodum  pertinebat,  venditioni  facte  liberaliter  assen- 
sum  probavi,  etc.  (sic).  Actum  anno  gratie  MCCII  (1). 

Bibliothèque  Nationale,  (mss.  latin  17139,   (Gaignières),  p.  112. 


CL1II 


1202,  N.  S.  mars  1203,  Paris. 

Maurice  de  Craon  fait  hommage  à  Philippe- Auguste  pour  tout 
le  temps  quArtur  sera  en  prison.  Si  Artur  est  délivré,  Maurice 
sera  son  homme,  autant  toutefois  qu'Arthur  ne  violera  pas  les 
conventions  arrêtées  entre  lui  et  le  roi  de  France.  De  plus 
Maurice  sera  V homme  de  la  sœur  d'Artur,  si  cette  princesse 
est  mariée  au  gré  du  roi  de  France,  Philippe- Auguste  s'engage 
à  ne  faire  ni  paix  ni  trêve  avec  Jean  sans  Terre,  sans  y  com- 
prendre Maurice  de  Craon.  Les  mêmes  engagements  sont 
contractés  par  Juhelde  Mayenne,  Guillaume  des  Boches,  Ber- 
nard de  la  Ferlé,  Botrou  de  Monfort,  le  sire  de  Montoire,  le 
comte  de  Vendôme,  Bobert  de  Pernai,  Guillaume  de  Mauléon 
et  Geoffroy  de  Lusignan. 

Mauricius  de  Creone,  omnibus  ad  quos  littere  présentes  perve- 
nerint,  salutem  Noveritis  quod  feci  karissimo  domino  meo 
Philippo,  i  il  us  tri  Francorum  régi,  hommagium  ligium  contra 
omnes  qui  possunt  vivere  et  mori,  quamdiu  Arturus,  dux  Bri- 

(1)  Nivelon,  avec  son  fils  Ursion,  approuva  en  1204  une  antre  vente  par 
RobtTlu*  (de)  Eeceliis  de  sa  terre  sise  à  Jupeau  (Ibidem,  p.  113).  —  Union  III, 
fils  et  successeur  de  Nivelon  IV,  confirma  l'acte  de  1202  par  une  charte  datée 
de  juin  1213  (Histoire  de  Bonneval  par  Bigot,  p.  82).  Ce  même  Ursion  en  juin 
1233  approuvait  l'acte  de  son  bisaïeul  Ursion  I  qui  en  1133  avait  fait  accord 
avec  les  moines  de  Bonneval  pour  l'exercice  de  la  justice  :  «  placita  ban- 
nerie  »  à  Bonneval  et  dans  les  villes  voisines  :  «  Actum  anno  Do  mi  ni 
MCXXXI11,  apud  Carnotum  »  (Ibidem,  p.  113).  La  charte  publiée  ci-dessus 
donne  l'énumération  la  plus  complète  des  membres  de  sa  famille. 


CHARTES   VENDOMOISES  187 

tannie,   in  prisona  erit.  Si   autem  contingerit  quod   Arturus 
liberaretur  quocumque  modo,  et  ipse  a  conventionibus  que  sunt 
inter  dominum  regem  Francorum  et  ipsum  resiliret,  ego  cum  toto 
feodo  meo  ad  dominum  regem  Francorum  veniam,  et  ipsum 
contra  dominum  Arturum  bona  fide  juvabo  et  ejus  homo  ligius 
remanebo.  Quamdiu  autem  idem  Arturus  domino  régi  Fran- 
corum conventiones  suas  tenebit,  ego  adherebo  dicto  Arturo 
tanquam  homo  suus.  Et  quociescumque  Arturus  a  pactionibus 
quas  cum  domino  rege  Francorum  habet  résilient,  tociens  juvabo 
dominum  meum  Philippum  regem  Francorum  tanquam  domi- 
num meum  ligium   contra  dictum  Arturum,  donec  id   domi- 
no régi  fuerit  emendatum.   Et   si  contingerit  forte  Arturum 
mori,  ego  remanebo  homo  ligius  domini  régis  Francorum.  Si 
autem  rex  Anglie  maritaverit  aliquam  sororem  Arthuri  sine 
consilio  domini  régis  Francorum  et  baronum  Britannie,  ego  si- 
militer  remanebo  homo  ligius  domini  régis  Francorum.  Si  vero 
ipsa  consilio  et  voluntate  domini  régis  Francorum  et  baronum 
Britannie  maritata  fuerit,  vult  dominus  rex  Francorum  ut  ego 
sim  erga  ipsam  in  tali  pacto  (i)  in  quali  puncto  essem  erga  Ar- 
turum. Concessit  autem  dominus  rex  Francorum  michi  quod 
non  faciet  pacem  vel  treugam  cum  Johanne,  rege  Anglie,  sine 
me,  et  has    convenciones  a  Ludovico,  filio    suo   primogenito, 
creantari,  ita  quod  durent  inter  dominum  regem  Francorum  et 
heredes  suos,  et  me  et  heredes  meos.   Quod  ut,  etc.  Actum 
Parisius,  anno  Domini  M0  CC°  secundo,  mense  marcio. 

Hoc  idem  fecit  Juellus  de  Meduana, 

Guillelmus  de  Rupibus. 

Bernardus  de  Feritate. 

Rotroldus  de  Monte  Forti. 

Dominus  Montorii. 

Cornes  Vindocinensis. 

Robertus  de  Petronaio. 

Guillelmus  de  Ma  Iléon. 

Galfridus  de  Lezegnen. 

(1)  Peut-être  puncto. 


188  CHARTES   VENDOMOISES 

Catalogue  des  Actes  de  Philippe  Auguste,  par  Léopold  Delisle,  Appendice 
n°  752,  p.  506. 

Collection  Duchesne  56,  f.  339  (d'après  le  reg.  10  du  Trésor  des 
Chartes,  n°  11). 

CLIV 

24  août  1203. 

«  Don  fait  aux  maîtres  et  frères  de  la  Maison-Dieu  de  Ven- 
dôme, par  Jean,  comte  de  Vendôme,  pour  le  repos  de  son  Âme, 
de  ses  parents,  prédécesseurs  et  successeurs,  du  droit  de  foire  le 
jour  de  la  Nativité  de  saint  Jean-Baptiste,  pareille  à  celle  des 
moines  de  Vendôme  (1)  et  de  la  faculté  de  posséder  de  quelque 
manière  que  ce  soit  dans  son  fief  les  héritages  qu'ils  possèdent 
ou  pourroient  posséder  par  la  suite.  Ce  fut  fait  en  présence  de 
Jean,  archidiacre  de  Vendôme  (2),  Garin,  doyen  de  Vendôme, 
Tan  de  grâce  1203,  le  jour  de  saint  Barthélémy  (3;  auquel  on  a 
célébré  pour  la  première  fois  l'office  divin  dans  la  Maison-Dieu, 
en  sa  présence  et  celle  de  Jean,  archidiacre  de  Vendôme,  de 
Pierre  son  chapelain,  de  deux  marguilliers  de  l'église  de  Saint- 
Georges,  de  Geoffroy  de  Vendôme,  son  oncle,  de  Barthélémy 
Duplessis,  Roulin  de  Marôilly,  Bouchard  de  Saint-Amand  et 
plusieurs  autres  clercs  et  laïques. 

Cartalaire  de  VHôtel-Dieu  de  Vendôme,  n°  1  (Bibliolh.  de  Vendôme  et  Ar- 
chives départementales  de  Loir-et-Cher). 


CLV 
1204. 

Jean,  sire  de  Montoire,  Montorii,  resigna    entre  les  mains  de 
Barthélémy,  son  oncle,  archevêque  de  Tours,  tout  le  droit  de 

(t)  Voir  Carfnlaire  de  U  Trinité,  ch.  DCXL. 

(2)  Jean,  archidiacre  de  Vendôme  de  1199  à  1206.  Voir  Archives  Historiques 
du  Diocèse  de  Chartres,  vol.  V.  Dignitaires  de  N.-D.  de  Chartres,  p.  211, 

(3)  24  août. 


CHARTES   VENDOMOISES  189 

patronage  quilprétendoit  contre  l'abbaye  de  Toussains  sur  l'é- 
glise de  Savonnîères  par  lettre  de  Pan  1W4,  la  30*  de  Vépiscopat 
dudit  Barthélémy. 

Arch.de  Tabb.  de  la  Toussaint  à  Angers,  trésor  52.— D.  Ville  vieille , 
Trésor  Généalogique. 


CLVI 

Août  1204. 

Annexe  faite  à  la  maison  Dieu  de  Vendôme  par  Réginald, 
évesquede  Chartres,dela  chapelle  de  Saint- Jacques  (1  )de  ladite 
ville,  à  cause  de  la  piété  que  les  habitans  avoientfait  paroître 
dans  Vincendie  général  de  la  ville,  sur  la  démission  du  titulaire, 
auquel  par  un  autre  acte  du  même  jour  il  assigne  soixante 
sols  de  rente  viaire  sur  lad.  chapelle,  si  mieux  n'aime  en  rete- 
nir les  revenus  sa  vie  durant. 

Auxdits  actes  est  joint  un  vidimus  de  Vofficial  de  Chartres  du 
mois  de  décembre  1372  de  lad.  annexe  avec  attestation  que  les 
seing  et  scel  y  apposés  sont  conformes  à  ceux  des  autres  expédi- 
tions dud.  Réginald  données  dans  ce  tems-là. 

Archives  départ,  de  Loir-et-Cher,  registre  in-fol.  :   «  Carlulaire  de 
V Hôtel  Dieu  de  Vendôme  »,  f.-l. 


(1)  Cette  chapelle  Saint- Jacques  était  donc  plus  ancienne  que  celle  cons- 
truite à  coté  d'elle  par  les  frères  de  la  Maison-Dieu.  11  est  probable  que  c'est 
de  cette  chapelle  que  sont  les  piliers  aujourd'hui  extérieurs  de  la  chapelle  du 
Lycée.  Pétigny  dans  son  Histoire  de  Vendomois  (p.  516  de  la  2*  édition)  l'a 
confondue  avec  la  chapelle  Saint  Jacques  du  Bourbier.  Mais  cette  dernière 
n'a  jamais  appartenu  à  THôtel-Dieu.  Elle  était  à  la  nomination  des  seigneurs 
de  la  Salle  de  Vieux-Pont,  qui  l'avaient  fondée.  (Titres  de  la  Jousselinière* 
R.  de  Saint- Venant). 

Voir  plus  loin  un  acte  de  1452.  C.   M. 


190  CHARTES    VENDOMOISES 


CLVII 
Vers  1205. 

Don  à  V abbaye  de  Fontaines-les-Blanches  de  4  setiers  de  blé. 

De  IIIIot  sextariis  annone  in  decimis  de  Villers 

Ego  Gaufridus  de  Plesseio,  archidiaconus  Turonensis  (1),  om- 
nibus ad  quos  présentes  littere  pervenerint  no  tu  m  facio  quod 
dilecta  soror  mea  Agatha  de  Rupibus,  mortuo  Philippo  filio  suo 
clerico,  dédit  et  concessit  inperpetuam  elemosinam  ecclesieBeate 
Marie  de  Fontanis,  inqua  sepultus  est,  quatuor  sextarios  hiemalis 
annone  in  décima  sua  de  Vilerx  pro  anima  ejusdem  Philippi  et 
aliorum  parentum  suorum.  Si  vero  in  illa  décima  non  fuerint 
nisi  quatuor  sextariî,  fratres  de  Fontanis  illos  percipient.  Hoc 
autem  se  servaturum  Gervasius  filius  ejusdem  Agathe  fide  cor- 
poraliter  prestita  in  manu  Bartholomei  de  Plesseio  avunculi 
sui  firmavit.  Hoc  etiam  Bartholomeus  frater  predicti  Gervasii 
fideliter  tenendum  repromisit.  Inde  sunt  testes  :  Johannes  pres- 
biter  de  Lunaio,  Frodo  Clericus,  Bartholomeus  de  Plesseio  et 
Gervasius  frater  eius,  Gauterius  de  Plesseio,  Robertus  Cordaille, 
Flandina  soror  eiusdem  Agathe  et  plures  alii.  Ut  autem  hec 
elemosina  rata  sit  et  firma  litteris  commendavi  et  sigilli  mei  mu- 
nimine  robofavi. 

Arch.  de  Loir-et-Cher \  parchemin.  Etait  scellé  de  deux  sceaux. 

CLVIII 

1205. 

A  corde  entre  V abbaye  de  Vendôme  et  V archevêque  de  Tours 
pour  le  droit  de  procuration  à  la  Charte,  à  Saint-Saturnin 
et  au  Ménil. 

(1)  Geoffroy  du  Plessis,  archidiacre  de  Tours,  frère  de  Barthélémy,  parait 
en  1205  dans  la  charte  DCXLV  du  C*rtuUire  de  la,  Trinité  :  «  Ex  parte  Bar- 
tholomei  (de  Plesseiaco)  affuit  Gaufridus,  frater  ejus,  archidiaconus  Turo- 
nensis. » 


CHARTES    VENDOMOISES  191 


LlTTERA  DE  XL  SOLIDIS   PERCIPIENDIS  IN  PRIORATIBUS  DE  CARTA, 

_  • 

de  Sancto-Saturnino,  de  Meneil  semel  in  anno  quum  tran- 
s1tum  facit  per  illas. 

Bartholomeus,  Dei  gratia  Turonensis  archiepiscopus,  omni. 
bus  qui  présentes  litteras  viderint,  salutem  in  Domino.  Cum  inter 
nos  et  venerabilem  abbatem  Vindocinensem  Hamelinum,  super 
procuratione  nostra  quam  communi  jure  exigebamus  a  quibus- 
dam  domibus  suis,  scilicet  de  Carta,  de  Sancto-Saturnino,  de 
Meneil,  in  provincia  nostra  sitis,  questio  verteretur,  dicto  abbate 
paupertatem  et  insufficientiam  dictarum  domorum  allegante  et 
possessionem  hujusmodi  libertatis  tempore  predecessorum  nos- 
trorum  habitam  pretendente,  tandem,  bonis  viris  mediantibus, 
ita  pro  bono  pacis  duximus  moderandum  quod,  quando  nos 
vel  successores  nos  tri,  per  partes  illas  transit  um  fecerimus,  semel 
in  anno,  ratione  procurationis  quadraginta  solidos  Turonensis 
monete  a  qualibet  ipsarum  recipiemus,  nichil  ab  eis  amplius  ra- 
tione procurationis  petituri,  nisi  receptionem  in  domibus  ipsis, 
si  forte  ad  ipsas  duximus  divertendum.  Quod  ut  ratum  sit  et 
firmum  présentes  litteras  inde  conscribi  mandavimus  et  sigilli 
nostri  munimine  roborari.  Actum  Turonis  anno  gratie  MCC° 
quinto,  ordinationis  nostre  XXXI,  quo  venerabilis  frater  nos- 
ter  Johannes  Dolensis  epîscopus  in  plena  sinodo  sedit  in  majore 

ecdesia  nostra  Turonensi  (1). 

Carlulaire  de  Y  Archevêché  de  Tours,  par  M.    Loyseau  de  Grand  maison 
n*XLVII,  page  lit. 


(1)  La  charte  suivante  du  même  cartulaire  est  un  accord  relatif  au  droit 
de  procuration  pour  les  prieurés  de  Saint- Vincent  du  Mans,  au  nombre 
desquels  est  compté  celui  de  Souda/.  «  de  Sodaio  *  (19  décembre  1265).  Le 
n*  Ll  énumère  les  prieurés  et  les  abbayes  qui  payent  procuration.  Nous  re- 
levons les  noms  suivants  :  Abbatia  S.  Georgii  de  Nemore,  prioratus  de  Vil- 
Ja  dei,  intégras  (c'est-à-dire  10  livres),  prioratus  S.  Matbei  de  Carta,  monasterii 
Vindocinensis,  XL  solidos  :  capitulum  S.  Martini  de  Trou,  intégra  m  ;  prio- 
ratus de  Lavardino,  Majoris  Monasterii,  X  libras  ;  prioratus  de  Monte 
Aureo.  prioratus  de  Lunaio,  prioratus  de  Selle,  intégras.  » 


192  CHARTrS    VENDOMOISES 


CLIX 

1205,  juillet. 

Charte  par  laquelle  Jean  de  Montoire  se  constitue  caution  envers 
Philippe  Auguste,  roi  de  France,  pour  Geoffroy  Paluel  d'une 
somme  de  350  marcs. 

Ego  Johannes  de  Montoire  (1)  notum  facio  omnibus  ad  quos 
littere  présentes  pervenerint  quod  ego,  erga  dominum  meum  illus- 
trem  Francorum  regem  Philippum,  me  fideiussorem  constitui  pro 
Gaufrido  de  Paluel,  de  ducentis  quinquaginta  marris,  tali  modo 
quod  nisi  idem  Gaufridus  de  Paluel  eidem  domino  Régi  et  heredi 
suo  fideliter  et  légitime  servierit,  et  nisi  ipsi  vel  heredi  eius  vel 
cuncto  eorum  nuntio  litteras  suas  patentes  deferenti  fortericiam 
suam  de  Montesor  (2)  tradiderit  (3),  ad  magnam  vim  et  ad 
parvam  (4),  quotiens  ab  ipsis  super  hoc  fuerit  requisitus,  ego, 
infra  quadriginta  dies  postquam  ab  ipso  domino  rege  vel  ab 
herede  eius  vel  ab  eorum  nuntio  super  hoc  fuero  summonitus 


(1)  Il  s'agit  de  Jean  IV,  comte  de  Vendôme,  le  1"  de  la  branche  de  Mon- 
toire, 1218-1240. 

(2)  Montrésor  ou  Beaumont,  canton  d'Indre-et-Loire,  arrondissement  de 
Loches. 

(3)  Il  s'agit  d'un  fief  j arable  et  rendable,  c'est-à-dire  d'un,  château  que  le 
vassal  était  obligé  de  remettre  entre  les  mains  du  seigneur  lorsque  celui-ci 
était  en  guerre  et  que  la  forteresse  du  vassal  pouvait  lui  être  de  quelque 
utilité.  Le  terme  de  jurable  désigne  le  serment  particulier  que  le  vassal 
faisait  à  son  seigneur  de  remettre  son  château  entre  ses  mains  toutes  les 
fois  qu'il  en  serait  requis.  Ce  serment  était  différend  de  l'hommage,  et 
n'était  que  pour  la  forteresse  du  vassal  et  non  pour  le  fief  (V.  Ducange.  Hist. 
de  S.  Louis  par  Joinville,  Dissert.  XXX).  —  Philippe-Auguste  venait  de 
conquérir  la  Touraine  aur  Jean  sans  Terre,  et  devait  chercher  à  s'assurer 
la  fidélité  de  ses  vassaux  en  exigeant  que  leurs  forteresses  lui  fussent  re- 
mises en  cas  d'une  nouvelle  guerre. 

(4)  Formule  fréquente  quand  il  s'agit  des  fiefs  rendables  :  Elle  signifie  que 
le  seigneur  peut  entrer  dans  le  château  avec  une  troupe  nombreuse  ou  seu- 
lement une  poignée  d'hommes  (Ducange  au  mot  vis  et  Hist.  de  S.  Louis  par 
Joinville»  ibid.). 


CHARTES   VENDOMOISES  193 

eis  gratum  suum  faciam  (1)  de  ducentis  quinquaginta  marris. 
Actum  apud  Chin[on],  anno  Domini  M°CC°quinto,  mense  iulio. 

Scellé  en  cire  blanche  sur  lacs  de  parchemin  d'un  lambel  à  six  pen- 
dants. 

Archive*  Nationales  J.  374,  A.  9.  Parchemin.  —  Teulet.  Trésor  des 
Layettes  des  Chartes,  I,  p.  294.  —  Bulletin  de  la  Société  Danoise,  1889. 


CLX 
Juillet  1205. 

Accord  passé  par  Jean,  comte  de  Vendosme,  et  Godefroy,  vicomte 
de  Châteaudun,  par  lequel  les  arbitres  convenus  par  lesdit 
comte  et  vicomte  arrêtent  que  la  ville  de  Montdoubleau  est  des 
fiefs  liges  de  Vendosme  et  que  ceux  qui  y  possèdent  terres 
sont  hommes  liges  des  comtes  de  Vendosme. 

Et  que  partie  du  bois  du  Boschet  appartient  au  vicomte  de  Châ- 
teaudun et  Vautre  partie  aux  comtes  de  Vendosme 

Ego  Jobannes,  cornes  de  Vindocino,  et  ego  Gaufridus,  vice- 
cornes  Castridimi,  omnibus  qui  présentes  litteras  viderint  vel 
audierint  notûm  facimus  quod,  cum  varie  fuissent  contentiones 
inter  predecessores  nostros  et  nos  ipsos  super  hommagiis  et 
feodis  et  rébus  aliis,  tandem  mediantibus  nobilibus  viris  Herweo 
tune  comité  Nivernensi  et  Sulpicio  domino  Ambarie  (sic)  et  aliis 
sapientibus  viris,  inter  nos  compositum  et  pacificatum  est  in 
hune  modum.  Ego  Gaufridus,  vicecomes  Castriduni,  recognosco 
et  verum  est  quod  turris  et  castrum  et  tota  villa  de  Montedoblel 
est  de  feodo  ligio  comitis  Vindocini  et  inde  homo  sum  ei  ligius  et 
de  omnibus  pertinentiis  que  ad  feodum  dicti  comitis  pertinent 
in  castellania  dicti  castelli. 

Fert  etiam  eidem  comiti  hommagium  ligium  de  Boscheto  (2)  et 

(1)  Gr&lum,  caution,  promesse,  sûreté,  créance,  le  même  que  Creuntam 
(Du  Cange  au  mot  Creantare  --  (Notes  de  Mi  Ch.  Bouc  h  et). 

(2)  Il  s'agit  du  Petit-Bouc het,  près  Saint-Mard  du  Cor,  (R.  de  Saint- Ve- 
nant;) 

25 


t 

I 


194  CHARTES   VENDOMOISES 

de  feodo  Sancti-Medardi  ;  fert  eidem  comiti  hommagium  sicut 
predecessores  mei  domini  Sancti  Carileffi  predecessoribus  g  us 
fecerunt. 

Ego  vero  Johann  es  cornes  Vindocini  illam  partem  nemoris 
quod  dicitur  Faiboschetum  (1),  que  pars  de  jure  mecontingebat, 
quam  dictus  vicecomes  patri  suo  obligatam  pro  centum  marchis 
a  pâtre  meo  dicebat,  dedi  eidem  vicecomiti  et  concessi  in  aug- 
mentum  feodi  sui  de  Boscheto,  scilicet  ad  quod  feodum  Boscheti 
pertinet  ne  m  us  illud,et  hoc  ei  garantabo  (sic),  sicut  feodum  meum 
de  Stagio  ligio  (sic),  apud  Vindocinum,  quod,  ratione  feodi  de 
Boscheto,  ab  eo  requirebam.  Ita  statutum  est  quod  quamdiu 
mater  dicti  vicecomitis  vixerit  et  terra  m  tenebit,  non  movebo 
super  hoc  vicecomiti  questionem.  sed  a  matre  ejus  vel  a  marito 
suo,  con  voluero,hoc  requiram,  et  quicquid  cumea  vel  marito  ejus 
fecero  nec  michi  nec  ipsi  vicecomiti  faciet  prejudicium,  quin  quan- 
do  terra  de  Boscheto  ad  ipsum  vicecomitem  devenerit  in  statu 
in  quo  ipse  modo  est  michi  respondere  sufficienter  teneatur, 
salvis  sibi  et  michi  omn:bus  nostris  hinc  et  inde  rationibus. 

Sciendum  etiam  quod  cum  hec  pax  et  predicta  hommagia 
facta  fuerint  apud  Montem  Trichart,  ego  G,  vicecomes  Castri- 
duni,  ex  condicto,  apud  Vindocinum  veni,  recolens  ibi  coram 
comité  et  quam  plurimishominibus  suis  omnia  que  facta  fuerant 
apud  Montem  Trichart,  ita  quod  nullum  fieret  prejudicium 
eidem  comiti  vel  heredibus  suis  quin  ego  et  heredes  mei  predicta 
faciamus  hommagia  sepedicto  comiti  vel  heredibus  suis  apud 
Vindocinum.  unde  movent  feoda  memorata.  Sub  his  testibus  ; 
Raymundo  abbate  Sancti  Karileffi,  Gauf.  archidiacono  Turo- 
nensi,  Guidoneet  Willelmo  Corpin  (2),  Theobaldo  DudumJolio, 
Dracone  Fez  ver,  Hugone  de  Ambaria,  Gauf.  Roillie,  Barthol.  de 
Plesseiaco,  Bochardo  de  Sancto  Amando,  Baldoino  de  Rupibus, 
Petro  de  Turne,  Roscelino  de  Manbelleriis,  Willelmo  de  Sancto 


(1)  Le  Fiot-Bouchet,  commune  de  Romilly  (R.  de # Saint- Venant). 

(2)  Il  faudrait  plutôt  écrire Turpin.  Les  Turpin,  Guy  et  Guillaume,  étaient 
à  cette  époque  seigneurs  de  Saint-Amand  et  de  la  Roche-Turpin  (Titres  de 
la  Roche-Turpin  et  de  la  Grand'Maison  de  Saint-Amand.  R.  de  Saint- Ve- 
nant). 


CHARTES  VENDOMOISES  195 

Martino,  Radulfo  de  Marchilleyo,  Odone  de  Sancto  Amando, 
Gauf.  de  Gravia,  et  aliis  quam  plurimis  tam  clericis  quam  laicis. 

Ut  autem  superius  dicta  in  viol  a  ta  permanerent  in  perpetuum 
presenti  scripto  fecimus  annotari  et  nostrorum  sigillorum  mu- 
nimine  roborari. 

Datum  est  hoc  anno  gratie  M0  CC°  V°,  mense  julii.  » 

Archives  Nationales  K.  27,  n°  38.  Sommaire  dans  Tardif,  Monuments 
historiques,  n°  735. 

CLXI 
Juin  1205.  • 

Franchise  accordée  aux  Templiers  de  la  ville  du    Temple  près 
Mondoubleau,  de  plusieurs  coutumes  et  droits  onéreux. 

C1ROGRAPHUM. 

In  nomme  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti.  Amen.  Ego  Gode- 
fridus,  vicecomes  Castroduni,  notum  facio  omnibus  tam  futuris 
quëm  prœsentibus  quod  prœtentio  erat  inter  me  et  fratres  mili- 
tiœ  Templi  super  hœc  :  Ego  dicebam  quod  fratres  militiœ  Te  m  pli 
non  poterant  ducere  homines  suos  de  Villa  Templi  ultra  volun- 
tatem  ipsorum  hominum  pro  aliqua  corvea,  vel  aliqua  re  alia, 
extra  castellaniam  Mondubleii  nisi  per  me.  Dicebam  etiam  quod 
dicti  fratres  Templi  non  poterant  habere  furnum  infra  ambitum 
herbergagii  sui  de  Templo  nisi  per  me,  et  quod  ipsi  fratres  Tem- 
pli non  poterant  facere  vel  habere  stalla  in  villa  Templi  nisi  per 
me,  et  quod  ipsi  fratres  sœpedicti  non  poterant  extrahere  a 
terra  fogeriam  in  terris  et  in  nemoribus  meis  ad  usagium  et 
pastum  pecudum  suarum  nisi  per  me.  De  his  pretentionibus, 
assensu  et  voluntate  Adeliciae  uxoris  meœ  et  concilio  prœdictœ 
uxoris,  facta  est  propositio  pacis  in  hune  modum,  quod  ego,  ex 
amore  Dei  et  remedio  animée  meœ,  Adeliciœ  uxoris  meœ  et  Gau- 
fridi  filii  mei  et  Hugonis  patris  mei  et  matris  meœ  et  omnium 
antecessorum  meorum,  dedi  et  concessi  in  perpetuam  elemosi- 
nam  fratribus  militiœ  Templi  quod  ipsi  poterunt  homines  suos 
de  villa  Templi  ducere  ubicumque  voluerint  sine  calomnia  mei 


196  CHARTFS   VENDOMOISES 

vel  heredum  meorum,  et  quod  ipsi  fratres  Templi  poterunt  ha- 
bere  furnum  infra  herbergagium  domus  suœ  de  Templo  solum- 
modo  ad  panem  suum  coquendum,  ad  proprium  usum  fratrum 
suorum  et  familiarium  suorum.  In  illo  autem  furno  nullus  homo 
de  villa  Templi  poterit  panem  suum  decoquere,  exepto  quod  si 

m 

forte  furnus  de  villa  Templi  diruatur  ;  quotiens  furnus  de  villa 
Templi  diruetur,  totiens  homines  de  villa  Templi  habebunt  li- 
centiam  decoquere  panem  suum  in  furno  domus  fratrum  per 
quindecim  dies,  donec  furnus  de  villa  reedificetur.  Idem  etiam 
furnus  de  curia  fratrum  habebit  chaufagium  suum  in  nemoribus 
meis  sicut  et  furnus  de  villa  Templi  habet.  Idem  etiam  fratres 
Templi  habebunt  fougeriam  intra  terram  et  extra  terram  in 
nemore  meo,  quod  vocatur  Defensum  extra  parvatn  curtim,  ad 
usum  omnium  bestiarum  domus  suœ  de  Templo,  et  ad  usum 
viginti  vaccarum  et  decem  porcorum  domus  suœ  de  Arida- Villa. 
Habebunt  etiam  ipsi  fratres  Templi  stalla  sua  in  villa  Templi, 
sine  calumnia  roei  vel  heredum  meorum,  ad  omnes  cibosibi  ven- 
dendos  et  emendos,  ad  corporis  humani  nutrimentum  perti- 
nentes, exceptis  annonis,  equis,  jumeatis,  asinis,  bobus,  vaccis, 
porcis  et  suibus  et  arietibus  et  ovibus  suis.  In  prœdictis  quoque 
stailis  non  poterunt  aliœ  res  vendi  quam  predictœ.  Omnia  hœc 
prœdicta  ego  Godefridus  vicecomes  Castroduni,  laudante  et 
gaudente  Adelicia  uxore  mea,  dedi  et  concessi  in  perpetuam 
elemosinam  fratribus  militiœ  Templi  quidquid  ibi  habuerim,  ni- 
hilque  ibi  retinens,  prœter  prœdicta  etiam  dicto  modo  terminata. 
Ego  igitur  Godefridus  volo  et  concedo  quod  villa  Templi  rema- 
neat  in  toto  statu  in  quo  erat  in  tempore  quo  prœdictœ  conten- 
tiones  inter  me  et  fratres  Templi  inceperunt,  salva  pace  prœ- 
taxata.  Quod  ut  in  perpetuum  stabile  sit  et  firmum,  im- 
pressione  sigilli  mei  presentem  cartam  confirmari  precepi.Datum 
anno  ab  incarnatione  Domini  millesimo  ducentesimo  quinto, 
mense  junio. 

Archives  Nationales,  S.  5001  B.,  n°  5.  L'original  en  parchemin  était 
scellé  en  cire  verte  sur  lacs  de  soie  blanche  et  rouge.  —  Copie  dans  les 
mss.  de  l'abbé  Simon,  qui  ajoute  :  f  Sigillum  Godefridi  vicecomitis 
Castroduni.  —  Abbé  Métais,  Etudes  et  Documents,  IV,  p.  224. 


CHARTES  VENDOMOISES  197 


CLXII 

1205. 

Jean  II,  comte  de  Vendôme,  confirme  le  don  fait  A  V  ah  baye  de 
Fontaines-les-Blanches,  du  bois  vif  et  mort  à  prendre  dans  la 
forêt  de  Gatines  et  d'un  bourgeois  de  Vendôme,  libre  de  toutes 
redevances. 

Ego  Johann  es,  cornes  Vindocini,  notum  facio  fidelibus  uni  ver- 
sis  quod  pro  amore  Dei  et  pro  mea  meorumque  salute  concedo 
et  Jaudo  atque  confirmo  donum  comitis  Bulchardi,  avi  mei  (1) 
dilecti,  quod  dédit  in  elemosinam  Deo  et  ecclesie  Beate-Marie  de 
Fontanis  ad  omnes  usus  sue  domus  que  est  in  loco  qui  modo 
dicitur  Incrementum,  et  prius  vocabatur  Gutta,  boschum  vide- 
licet  vivum  in  Gastina,  quantum  necesse  fuerit,  et  mortuum  ad 
calefaciendum,  ita  tamen  ut  metas  et  sepem  et  defensum  non 
capiant.  Preterea  concedo  predicte  ecclesie  et  fratribus  de  Fon- 
tanis in  perpetuum  unum  burgensem  quem  idem  Bulchardus 
cornes-  dédit  eis  apud  Vindocinum  liberum  et  quietum  ab  omn 
exactione  seculari  et  ab  omni  consuetudine  ad  meum  dominium 
pertinente,  quarodiu  fratribus  de  Fontanis  servire  et  obedire 
voluerit.  Notandum  vero  quod  quotiens  eorum  burgensis  vel 
morte  vel  quoquomodo  a  servitio  predictorum  fratrum  alienum 
fuerit,  ego  vel  successores  mei  alium  ad  serviendum  eisdem  fra- 
tribus successive  restituere  tenemus.  Illi  vero  qui  hanc  elemo- 

(1)  Le  mot  Avut,  plus  explicite  et  plus  vrai  employé  ici  et  dans  la  charte 
DCL  du  Cartul,  de  la  Trinité,  datée  de  1207,  n'était  pas  exclusivement  usité 
pour  désigner  le  grand-père  ;  le  mot  avuncalut,  par  opposition  à  nepo*. petit- 
fils,  parait  avec  la  même  signification  dans  la  charte  CLXXXIII  du  Cariai* 
BlesoU  de  MM  :  «  Ego  Johannes,  Vindocini  comitatum  jure  adeptus  heredi- 
tario,  dilecti  avunculi  et  predecessoris  nostri  dicti  B.  comitis...  elemosynam 
concessimus.  »  Rappelons  enfin  que  Jean  II  appelle  Jean  Ier,  père  de  Bou- 
chard IV,  son  abavus  (Charte  de  la  Char  ité-aur- Loire,  datée  de  1206). 

C'était  par  droit  héréditaire,  comme  fils  de  Geoffroy,  que  Jean  II  succé- 
dait à  son  aïeul  Bouchard,  «  son  prédécesseur  ».  11  parait  comme  comte  de 
Vendôme  pour  la  première  fois  plus  haut  ch.  CLIV  et  dans  le  n"  DCXL  du 
Cartulairc  de  la  Trinité. 


196  CHARTES  VENDOMOISES 

sinam  intemeratam  custodire  voluerint,  in  celis  a  Domino  eter- 
nam  percipiant  retributionem.  Qui  autem  violaverint  judicium 
sine  misericordia  a  Domino  sibi  retribui  pertimescant.  Ut  autem 
hoc  ratum  et  illibatum  perpetuo  perseveret  litteris  commendo 
et  sigilli  mei  munimine  roborari  precipio.  Actum  anno  gratie 
M0  CC#  quinto. 

Archiva  de  Loir-et-Cher.  Carton  de  Fontaines-les-Blanches,  parche- 
min scellé  en  cire  verte  sur  lacs  de  cuir,  d'un  sceau  équestre  galopant 
à  gauche,  le  cavalier  tenant  un  bouclier  de  la  main  gauche. 


CLXUI 

1205. 

Traité  par  lequel  le  sieur  de  Villeruchç  assigne  sur  sa  terre  dud. 
lieu  un  muid  de  froment  de  rente  pour  et  au  lieu  du  champart* 
que  l'abbé  de  Saint-Laumer  avoit  droit  de  prendre  sur  sa  dite 
terre  de  Villeruche. 

Ego  Robertus  de  Insula  et  Reginaldus  filius  meus  notum  faci- 
mus  omnibus  tam  futuris  quam  presentibus  quod,  cum  inter  do- 
minum  et  venerabilem  abbatem  Sancti  Launomari  Blesis,  ex  una 
parte,  et  Paganum  Thesaurum  de  Villa  Rusche  militem,  ex  altéra, 
contentio  verteretur  super  quibusdam  terris  de  Villa  Rusche  in 
quibus  ecclesia  Beati  Launomari  mediam  partem  campipartis 
percipiebat,  et  P.  miles  ejusdem  terrée  partem  non  minimam  sibi 
adpropriasset,  cujus  medietatem  jam  dictus  abbas  ad  ecclesiam 
suam  pertinere  asserebat,tandem  mediante  magistro  Raginaldo, 
prœposito  Sancti  Salvatoris  Blesis,  et  aliis  bonis  viris,  compo- 
suerunt  sub  hac  forma.  Prœdictus  siquidem  abbas  et  monachi 
Blesis,  in  omnibus  terris  quasprœdiximus,  mediam  partem  cam- 
pipartis sicut  ipsi  petebant  per  manum  proprii  servientis  sui 
quem  ibi  habebant  quiète  et  pacifiée  in  perpetuum  percipient, 
nec  sine  serviente  monachorum  mediam  partem  campipartis 
quae  preefatum  militem  contingit  eidem  militi  licebit  absportare. 
Prœterea  sepedictus  P.  miles  pro  dampnis  ecclesise  Sancti  Lau- 


* 


%  # 


CHARTES   VENDOMOISES  199 

nomari  illatis  pro  prœdictis  contentionibus  pacifiée  sopiendis, 
unurn  modium  frumenti  boni  et  legalis  ad  mensuram  Vindoci- 
nensem  ejusdem  monasterio  assigna  vit  in  grangia  sua  de  Villa 
Rusche  singulis  annis  in  festo  omnium  sanctorum  reddendum, 
et  quiète  et  pacifiée  in  perpetuum  percipiendum.  Quod  si  de  mi- 
nus bono  frumento  reddendo  inter  eos  contentio  oriatur,  sex  de- 
nariis  minus  valens  quam  carius  in  foro  Vindocinensi  vendetur. 
Praedictus  P.  frumentum  reddet  ecclesiae  Sancti  Launomari  lit 
ita  inter  eos  omnis  discordia  sopiatur.  Si  vero  prœfata  grangia 
de  Villa  Rusche  vel  guerrarum  distructione  vel  incendio  vel  aii- 
quo  casu  vastaretur,  saepedictus.  P.  miles  et  ejus  successores 
prœdictum  modium  frumenti  in  pramominato  termino  sœpedicto 
ecclesiae  reddere  tenebuntur  ;  vero  quia  terra  praedicti  militis  de 
Villa  Rusche  ad  feodum  nostrum  pertinere  dignoscitur,  adpeti- 
tionem  ipsius,  compositionem  istam  manucepimus,  et  sigillorum 
nostrorum  appositione  fecimus  communiri.  Actum  Blesis  apud 
Sanctum  Launomarum,  anno  gratiae  millesimo  ducentesimo 
quinto. 

Archives  de  Loir-et-Cher,  Cartulaire  de  Saint- Laumer,  p.  625. 


CLXIV 

Juillet  1205. 

Accord  entre  Vévêque  de  Chartres  et  Nivelon  de  Meslay 
en  faveur  des  habitants  de  la  Ville-aux-Clercs. 

R.Dei  gratiaCarnotensis  episcopus,universis  hujusrei  noticiam 
casu  quolibet  habituris  in  Domino  salutem.  Noverit  universitas 
vestra  Nevelonem  de  Mellaio  virum  nobilem  cum  capitulo  Car- 
no  tensi  super  dampnis  et  injuriis  hominibus  de  iJesconfetura 
illatis  in  hune  modum  transegisse.  Dictus  Nevelo  concessit  ho* 
minibus  de  Desconfetura  herberiagium  de  Gratelou  et  de  Corbi- 
gneto  in  perpetuum  habendum,  omnibus  pecudibus  ad  eosdem 
hommes  pertinentibus,  exceptis  ovibus  de  pascendo  et  etiam 


•  » 


200   ,  CHARTES  VENDOMOISES 

porcis  sine  ferro  et  filicem  cum  fascicula  sine  falce  et  baculum 
pastoris  de  omni  arbore,  excepta  quercu,  et  filice  cum  herba  si- 
mul  crescente,  collo  et  quadrigadeportandam,  et  harciamde  om- 
nijarbore,  excepta  quercu,  ad  filicem  simul  cum  herba  crescente 
ligandam,  et  canem  in  vinculo,  si  bestie  cum  custode  inveniantur 
in  sua  defensione  a  pastore  IVor  solidos  exiget  pro  emenda.  Si  con- 
tencio  exinde  oriatur  secundum  usum  et  consuetudinem  patrie 
terminetur.  Si  evadit  sine  custode  bestia,  nulla  inde  sequitur 
emenda.  Si  ad  tallitionem  vendiderit  ne  m  us  de  Gratelou  vel  de 
Corbigneio,  ab  illa  parte  ces  atribus  annis  et  dimidio  abstinebunt. 
Preterea  idem  Nevelo  concessit  predictis  hominibus  prata  de- 
functi  Raginaldi  prepositi  et  quamdam  stagni  partem  ad  com- 
munem  pasturam  Stagnum  quoque  reparandum  sine  contradic- 
tione,  ita  quod  in  eo  piscari  non  poterit  sine  consensu  clericorum 
vel  prepositi.  Hoc  concessit  uxor  et  filii  et  filie,  fratres  ipsius  et 
forestarii,  Odo  scilicet  de  Basochiaet  Petrus  Godin  et  ejus  uxor; 
et  si  Petrus  Godin  prefatus  homnibus  dampnum  intulerit  pro 
hac  causa,  prenominatus  Nevelo  illud  restituere  tenetur.  Idem 
etiam  Nevelo  jura  vit  in  capitulo  Carnotensi  publiée,  tactis  sacro- 
sanctis  reliquiis,  hec  omnia  se  fideliter  observaturum.  Quod  ut 
débita  in  posterum  gaudeat  firmitate,  ad  petitionem  sepedicti 
Nivelonis  confirmavi  et  presentem  paginam  sigilli  mei  caractère 
communivi.  Datum  Carnoti  anno  gratie  MCCV,  mense  julii. 

Bibliolh.  Nationale,  Mss.  5185»,  f*  180, 


CLXV 

1205. 

Accord  entre  Geoffroy  de  Chàteaudun  et  les  Templiers 
sur  leurs  droits  respectifs  dans  la  forêt  de  Bouche  t, 

ClROGRAPHVM 

In  nomine  Patris  et  Fîlii  et  Spiritus  Sancti,  ego  Gaufredus 
Castriduni  vicecomes,  notum  facio  omnibus  tam  futuris  que  m 


CHARTES   VENDOMOISES  201 

presentibus  quod  contentio  eratinter  meetfratres  militie  Templi 
super  his:  Frptres  militie  Templi  dicebant  sehabere  suum  usum 
in  faio  Boscheti  sibi  et  hominibus  suis,  vivum  nemus  ad  herber- 
jamentum  ipsorum  fratrum  ad  Materaz  et  hominum  suorum,  et 
mortuum  nemus  ad  chaufagium  fratrum  et  suorum  hominum, 
et  pasturagium  ad  omnes  pecudes  suas,  et  pasnagium  suis  porcis. 
Contentio  autem  ista  assensu  et  consilio  Adelicie  uxoris  mee  et 
prudentum  virorum  pacificata  est  in  hune  modum  :  Ego  reco- 
gnoscoquod  fratres  Templi  et  hominessui  habebant  jus  suum 
in  contentionibus  predictis,  ideoque  volo  et  concedo  quod  fratres 
Templi  habeant  vivum  nemus  in  faio  Boscheti  ad  proprium  usum 
herberjamentorum  suorum  de  Materaz,  et  pasnagium  ad  suos 
porcos  et  fougeriam  intra  terram  et  extra.  Quando  autem  fratres 
Templi  exciderint  vivum  nemus,  nisi  illud  infra  unum  annurn 
et  unum  diem  miserint  in  opus,  ego  ubicumque  illud  invenero 
potero  totum  capere,exceptis  centum  solidatis.sineemendatione,  | 
quam  ego  inde  faciam  ipsis  fratribus  vel  ipsi  fratres  mihi.  Ho- 
mmes vero  fratrum  de  Materaz  habebunt  mortuum  nemus  in 
faio  Boscheti  ad  omnem  usum  suum  et  fougeriam  ad  colligendum 
super  terram  et  pasturagium  omnibus  suis  pecudibus  et  pas- 
nagium suorum  porcorum.  Nec  fratres  nec  ipsi  homines  sui  in 
nemore  prefato  habere  poterunt  capras,  nec  hedos  ;  fratres  etiam 
et  ipsi  homines  fratrum  mihi  quictaverunt  illud  vivum  nemus 
quod  ipsi  homines  habebant  in  nemore  supradicto.  Ego  autem 
Gaufredus  vicecomes  Castriduni,  laudantibus  et  concedentibus 
Adelicia  uxore  mea  et  heredibus  meis  Gaufrido,  Adelicia  et 
Isa  bel  la,  pro  anime  mee  remedio  et  parentum  et  antecessorum 
meorum,  hec  omnia  supradicta  Deo  et  fratribus  militie  Templi 
et  eorum  hominibus  dedi  in  perpetuam  elemosinam  et  concessi 
et  garanti re  manucepi.  Quod  ut  in  perpetuum  stabile  sit  ac  fir- 
mum  litteris  commendavi  et  sigilli  mei  impressione  confirmavi. 
Actum  anno  incarnationis  Dominice  millesimo  ducentissima 
quînto. 

Archives  NalionçiUs,  S.  5001  B.,n°  25.  Original  en  parchemin,  scellé 
d'un  sceau  en  cire  verte,  sur  soie  rouge.  Voir  la  reproduction  du  sceau 
dans  Abbé  Métais,  Etudes  et  documents,  IV,  page  226. 

20 


202  CHARTES   VENDOMOISES 


CLXVI 

1206,  (A.  S.  1205),  27  mars. 

Aveu  de  V église  de  Sargé  au  Chapitre  du  Mans. 

Die  lune  post  annuntiationem  béate  Marie,  anpo  Domini 
MCCV0,  jurayit....  ecclesie  de  Cergeio,  presentibus  magistris 
Guillelmo  de  Criagiis,  Phillippo  Romano,  presbiteris,  Johanne 
de  Cergeio,  Guidone....  Quod  ecclesiam  de  Cergeip  advocabit  a 
capitulo  et  non  ab  alio,  et  quod  porciones  et  res  alias  quas  ca- 
pitulum  habet  in  dict....  observabit,  et  quod  contra  non  veniet 
per  se  vel  per  alium  ullo  modo. 

I       Cartel,  de  TBvéchi  du  Mans,  par  M.  B.  de  Broussilloo,  n'  157,  p.  23. 


CLXVI1 


2  novembre  1206. 


Bulle    d'Innocent   confirmant   les  possessions    de   l'abbaye    de 
V Aumône,  entre  autres  celles  du   Vendômois. 

Innocentius  episcopus,  servus  servorum  Doi,  dilectis  filiis  Ay- 
merico  abbati  monasterii  Eleemosinee  Cisterciensis  ejusque 
fratribus  tam  prœsentibus  quam  futuris,  in  perpetuum.  Religio- 
sara  vit  a  m  eligentibus  apostolicum,  etc..  In  quibus  bœc  propriis 
duximus  exprimenda  vocabulis  :  locum  ipsum  in  quo  monasterium 
prœfatum  situm  est  cum  pertinentiis  suis,  pratis,  terris,  vineis, 
hortis,  sylvis,  aquis,  pascuis  et  pasturis,  grangeam  Oslenvillœ, 
grangiam  Montiscalvi,  grangiam  Rocherii,  grangiam  Putei  Mo* 
relli,  grangiam  Brueriœ,  grangiam  Buzay,  grangiam  Pertici, 
grangiam  Aremberti,  grangiam  Gagnarderiae,  grangiam  Caprae- 
montis,terramMarconii,donum  et  vineasde  Magduno,  donujn, 


CHARTES   VENDOMOISES  203 

vineas  et  prata  de  Gastiniaco,  domos  et  terras  Sodobrii,  domum 
Blesensem,  domum  et  vineas  Castriduni,  domos  et  vineas  Firmi- 
tatis,  domum  et  vineas  de  Chareto,  domos  et  vineas  et  cellaria 
apud  Vindocinum  etmolendinum  de  Charriscum  omnibus  perti- 
nentes suis.  Sane  laborum  vestrorum  quos  propriis  manibus  aut 
sumptibus  colitis  tam  de  terris  cultis  quara  incultis  sive  de  hortis 
et  virgultis  et  piscationibus  veâtris  vel  de  nu  tri  mentis  animalium 
vestrorum  nullus  a  vobis  décimas  exigere  vel  extorquere  prœ- 
sumat  etc.. 

Ego  Innocentius  Catholicee  ecclesiœ  epîscopus  sa. 

Ego  Petrus  Portuensis  et  S*  Rufinae  epîscopus  ss. 

Ego  Joannes  Albanensis  epus  ss. 

Ego  Johannes  Sabinensis  epus  ss. 

Ego  Nicolaus  Tusculanua  epus  ss. 

Ego  Guido  Prœnestanus  epus  ss. 

Ego  Hugo  Ostiensis  et  Veletrensis  epus  ss. 

Ego  Petrus  tituli  Sanctae  Ceci  liée  pbr  card.  sa. 

Ego  Cynthius  tituli  S.  Laurentii  in  Lucina  pbr  card.  ss. 

Ego  Goffridus  tituli  Sœ  Praxedis  pbr  cardinalis,  ss. 

Ego  Cinthius  tit.  SS.  Johannis  et  Pauli  pbr  card,  ss. 

Ego  Rogeriys  S0  Pudentianœ  tit.  Pastoris  pbr  card.  ss. 

Ego  Stephanus  tit.  S.  Chrisogoni  pbr  card.  ss. 

Ego  Gregorius  tit.  S.  Georgii  ad  vélum  aureum  diaconus 
card.  etc.. 

Ego  Gregorius  tit.  S.  Theodori  diaconus  card.  etc.. 

Ego  Odo  tit.  SS.  Sergii  et  Bacchi,  diac.  card.  etc.. 

Datum  Laterani  per  manum  Joannis,  Sanctee  Mariée  in  Cosme- 
din  diaconus  cardin.  et  S.  R.  E.  cancellarii,  1111°  nonas  novem- 
bres, indictione  VIIJI,  incarnationis  dominicœ  anno  MCCVI, 
pontificatus  vero  dorqini  Innocentii  papœ  III  anno  VIIII0. 

Mss.  1008,  p.  510,  Bibl.  de  l'Arsenal. 


204  ctaARTFS  Vendomoises 


CLXVIU 

Septembre  1206. 

Jean  //,  comte  de  Vendôme,  confirme  le  don  de  son  bisaïeul 
Jean  I  d'une  somme  de  10  livres  à  prélever  sur  le  minage  de 
Vendôme,   en  faveur  de  l'abbaye  de  la  Charite'-sur-Loire. 

Ego  Johannes,  cornes  Vindocinensis,  notum  facio  tam  prae- 
sentibus  quam  futuris  quod  ego  concedo,  laudo,  confirmo  illas 
decem  libres  quas  Johannes, aba vus  meus,bonae  mémorise  vene- 
randus  cornes  Vindocinensis,  ecclesiœ  Beatee-Mariœ  de  Cari- 
tate  in  perpetuam  eleemosynam  contulit.  Et  volo,  sicut  prœfa" 
tus  Joannes  abavus  meus,  et  Burchardus  cornes,  filius  ejus, 
institueront,  ut  in  minagio  meo  Vindocinensi  sumantur  praefatœ 
decem  librœ,  centum  videlicet  solidi,  in  festivitate  sancti  Mi- 
chaelis,  et  centum  in  Pascha  annuatim.  Et  ut  hac  carta  firmi- 
tatis  robur  obtineat,  eam  sigilli  nostri  munimine  roboravimus. 
Hanc  confirmationem  viderunt  et  audierunt  :  Hamelinus  abbas 
Vindocinensis,  Herveus  prior,  Gaufridus  eleemosynarius,  Gau- 
fridus de  Vindocino  avunculus  meus,  Radulphus  de  Marcheil, 
Gaufridus  de  Insula,  Andréas  Rupenon.  Actum  est  hoc  apud 
Vindocinum  anno  Incarnationis  Dominicse  MCCVI,  mense  sepi» 
tembri. 

Ménage,  Histoire  de  Sablé,  p.  47.  —  Cartalaire  de  la  Charité-sur- Loire, 
par  Lespinasse,  ch.  96. 

CLXIX 

Décembre  1206. 

Nivelon  de  Fréteval  approuve  une  vente  faite  au  Chapitre 

de  Chartres. 

Ego  Nivelo  dominus  Fractevallis  notum  —  quod  dilectus  et 
fîdelis  meus  Hugo  de  Vilais  miles  —  confessus  est  se,  assensu 


CHARTES   VENDOMOISES  205 

Eremburgis  uxoris  sue  et  filiorum  suorum  Jocelini,  Symonis,  et 
filiarum  suorum  Johanne,  Agnetis,  Eremburgis  et  Aeline,  et 
Odonis  fratris  sui,  et  Marie  sororis  sue  vendidisse  Capitulo  cam- 
pum  unum  terre  in  territorio  de  Vilais  pro  47  #  10  s.  —  Ego  de 
cujus  feodo  laudo  —  atque  meî  sig.  munimine  confirmo,  1206, 
mense  decembri. 

Bibliothèque  Nationale,  Mss.  51851  f.  6  et  367,  avec  le  dessin  d'un  sceau 
triangulaire, à  l'orle  de  merlettes;  f  SIGILLVM  :  NIVELONIS  :  DE  : 
MELLAIO.  » 

CLXX 


1207. 


Don   par  Jean,  comte  de   Vendôme,   et  Sulpice  d'Amboise,  au 

prieuré  de  la  Hubaudière. 

Ego  Johannes,  cornes  Vindocinensis,  et  ego  Suplicius,  domi- 
nus  [Ambian.]  notum  facimus  tam  presentibus  quam  futuris 
quod  Buchardus,  cornes  Vindocinensis,  et  Hugo  dominus  Am- 
bian. predecessores  nostri,  spiritu  pietatis  inducti,  dederunt  in 
perpetuam  helemosinam  Deo  et  fratribus  ordinis  Grandimontis, 
locum  quemdam  in  foresta  Gastine,  qui  locus  vocatur  Hubau- 
deria, quem  ipsi  fratres  circuierunt  et  signa  verunt  fossatis.  De- 
derunt eciam  totum  nemus  cum  fundo  terre  et  quicquid  infra 
loci  illius  ambitum  continetur,  concedentes  eisdem  fratribus 
ipso  nemore  uti  pro  vol  un  ta  te  sua  et  perpetuo  possidendum  (1). 
Ego  autem  Johannes,  cornes  Vindocinensis,  et  ego  Suplicius, 

(1)  Les  deux  autres  chartes  donnent  quelques  variantes  :  «  ...  in  Gastina, 
qui  dicitur  Hubauderia,  et  quam  dam  partem  nemoris  cum  fundo  terre, 
quam  ipsi  circuierunt  fossatis  circa  locum  illum.  Ego...  »  (Charte  2). 

«  ...  In  Gastina,  qui  vocatur  Hubauderia  qui  locum  circuierunt  ipsi 
fratres  fossatis  et  signaverunt,  et  ipsum  nemus  quod  in  fundo  terre  predicti 
loci  est,  et  quicquud  intra  locum  illum  continetur,  penitus  concesserunt 
eisdem  fratribus  libère  et  in  perpetuum  et  pacifice  possidendum,  tam  ad 
facienda  edificia  sua  quam  ad  o[mnia]  ea  que  ipsis  fratibus  vel  ordini  suo 
fuerint  necessaria.  Ego...  »  (Charte  3*). 


206  CHARTES   VENDOMOISRS 

dominusde  Ambian.,  attendentes  supradictos  fratres  in  dicto 
loco  degentes  oracioni  et  servicio  divino  intentos,  attendentes 
eciam  locum  illum  valde  strictum  (al.  destrictum)  et  minus  suf- 
ficientem  fratribus,  pro  nostrarum  et  predecessorum  ac  succea- 
sorum  nostroruin  remedio  animarum,  dictam  helemosinam  et 
donum  augmentavimus,  dantes  in  puram  et  perpetuam  helemo- 
sinam aliam  [partem]  nemoris,  predicto  loco  contiguam  cum... 
quicquid...  clausuras  quas  in...  a ugment adonis  dicti  fratres 
in  signum  fecerunt,  ita  quod  nec  in  ipsa  parte,  nec  in  loco  sepe- 
dicto,  nec  in  quolibet  aliquid  de  cetero  reclamare,  concedentes 
has  donaciones  predictis  fratribus  possidendas  perpetuo  libère 
et  quiète,  et  quod  nemus  dictarum  donacionum  extirpare  quo- 
cienscumque  voluerint,  poterunt  vendere  quibuslibet,  aut  donare 
et  terram  excolere  et  de  ea  et  ejus  fructibus  facere  quicquid 
volent  (1).  Ut  autem  donum  predictorum  Buchardi,  comitis  Vin- 
docinensis,  et  Hugonis,  domini  Ambian.,  predecessorum  nostro- 
rum,  et  nostrum  pariter  ratum  et  stabile  perpetuis  temporibus 
perseveret,  presentem  paginam  sigillorum  nostrorum  munimine 
in  testimonium  et  robur  perpetuum,  fecimus  consignari.  Testibus 
hiis  :  G.  de  Vindocino,  Bartholomeo  de  Pleseiz,  Radulpho  de 
Marcheiz,  Willelmo  de  Noie,  Imbaudau  de  Jai  (al.  le  Jay)  Gile 
berto  de  Gis,  Folconede  Insula.  Actum  apud  Hubauderiam, 
anno  gratie  M0  CC00  sexto. 

Trois  chartes  originales  en  parchemin,  scellées  chacune  de  deux 
sceaux  perdus.  —  Publiées  dans  les  Archives  de  Cogner,  p.  292,  par 
l'abbé  Denis. 


(1)  ...  Eisdem  fratribus  donum  illud  augmentavimus  et  dedimus  aliam 
partem  nemoris,  quam  si  militer  signa  verunt  fossatiset  circa  locum  dictum 
Ut  autem (Charte  2*). 

«  ...  Eisdem  fratribus  donum  illud  augmentavimus,  dantes  eis  aliam  par- 
tem nemoris,  quam  ipsi  fratres  circuierunt  fossatis  si  militer  et  clauserunt, 
sine  reclamatione  alicujus  vel  quereîa,  et  concessimus  hanc  donationem 
predictis  fratribus  possidendam  libère  et  quiète,  eodem  modo  quo  et  prima 
donatio  data  fuit  et  concessa.  Ut  autem....  »  (Charte  3*). 


CHARTES  VBNDOMOISKS  207 


CLXXI 

1207 

Cession  par  le  vicomte  de  ChAteaudun  du  droit  d'usage  dans  le 
bois  de  Faye- Bouche  t  par  acte  passé  à  Mondoubleau. 

De  Romiliago 

Res  mundane  cum  mundo  transeunt  nisi  robur  recipiant  a 
voce  testium,  aut  testimonio  litterarum.  Noscant  autem  uni- 
versi  tam  présentes  quam  posteri  quod  cum  quedam  esset  con- 
tentio  inter  Gaufridum  vicecomitem  Castridunensem  et  sancti- 
moniales  Sancti  Aviti  de  Castriduno,  que  dicebant  et  pro  certo 
asserebant  se  babere  in  Faio-Boschet  prioratui  suo  de  Romme- 
liaco,  et  hominibus  ejusdem  ville  et  territorii  ibidem  adjacentis, 
calefagium,  scilicet  nemus  mortuum,  et  bestiis  pasturam.  Ego 
vero  vicecomes  Castriduni,  pietatis  intuitu  et  bonorum  virorum 
consilio,volens  discordiam  ad  pacem  revocare,  ex  assensu  et  vo- 
luntate  uxoris  mee  Adelicie  vicecomitisse,  sororis  comitis  Niver- 
nensis,  concedentibus  et  volentibus  heredibus  meis,  Gaufrido 
filio  meo  et  Helisabeth  et  Adelicia  et  Johanna  filiabus  meis,  pro 
remedio  anime  mee  et  antecessorum  meorum,  prefato  prioratui 
et  ejusdem  dominii  totis  hominibus,  in  predicto  nemore  habere 
concessi  boschum  mortuum  ad  calefagium  eorum  et  hominum 
suorum'et  pasturam  bestiis,  et  hec  libère  et  quiète  in  perpetuum 
possidere.  Affluerunt  cum  fieret  istud  donum  multi  viri  quorum 
sunt  nomina  subarata  :  Robertus  villicus,  Robinus  Normand, 
Gaufridus  capellanus,  Judicael,  Raginaldus,  sanctimonialium 
capellani,  Robertus  Rosere,  Hugo  de  Pleoneor.  Actum  publice 
apud  Montem  Dupplicem  a  tempore  Ade  abbatisse,  Luciana 
tune  temporis  in  prioratu  illo  manente.  Et  ne  possit  super  hoc 
oriri  calumpnia  vel  contradictk),  ego  Gaufridus  vicecomes  pré- 
sentent cartulam  sigilli  mei  munimine  roboravi.  Anno  incarna- 
tionis  dominice  millesimo  ducentesimo  septimo. 

Société  Danoise,  Cari.  mss.  de  Saint- Avit,  n°  72. 


208  CHARTES   VENDOMOISES 


CLXXII 

1206 

» 

Jean  //,  comte  de  Vendôme,  ratifie  l'accord  survenu  entre  le* 
moines  de  la  Hubaudière  et  Gautier  Boillée  ou  du  Bouillis, 
au  sujet  d'une  dîme  assise  sur  la  métairie  de  Selommes. 

Johannes,  cornes  Vindocinensis,  omnibus  présentes  litteras 
visuris,  salutem  et  dilectionem.  Noveritis  quod  fratres  et  domus 
de  Grandi  monte  de  Hubauderia  possidebant  quiète  et  pacifice 
decimam  de  meditaria  de  Solomis,  de  donatione  defuncti  Jo- 
berti  de  Pruleio  et  heredum  suorum,  et  quum  Galterius  Roillei, 
qui  de  dono  heredum  supradicti  Joberti  supradictam  medietariam 
possidebat,  decimam  de  predicta  meditaria  non  reddebat,  sicut 
débet  predictis  fratribus  et  domui,  fratres  de  domo  de  Hubau- 
deria et  Galterius  Roillei  venerunt  ad  pacem  et  concordiam  quod 
fratres  supradicti  et  domus,  pro  scambio  décime,  de  cetero  re- 
ciperent  annuatim,  in  meditaria  de  Solomis,  tria  sextaria  fru- 
menti,  et  tria  sextaria  avene,  reddenda  in  festo  sancti  Remigii. 
Et  ut  hoc  ratum  et  firmum  permaneat  ex  parte  et  petitione  Gai- 
terii  présentes  litteras  sigilli  mei  munimine  feci  sigillari.  Actum 
anno  gratie  millesimo  ducentesimo  sexto. 

Archives  départementales  de  ta  Sarthe,  original  sur  parchemin,  sceau 
perdu.  —  Publié  par  M.  l'abbé  Froger,  Bulletin  de  la  Société  Archèol  da 
Vendômoiê,  1893,  p.  38. 

CLXXIII 

1207 

Charte  de  Barthélémy  du  Plessis,  donnant  à  V Aumône  quatre 
sommes  de  raisins  dans  ses  vignes,  ou,  à  leur  défaut,  sur  ses 
dîmes  de  Vendôme. 

Ego  Bartholomeus  de  Plessiaco  omnibus  tam  presentibus 
quam  futuris  notum  facio  quod  ego,  amore  Dei  et  pro  remedio 


CHARTES   VENDOMOISES  209 

animée  mes  etparentum  meorum,  ad  preces  et  petitionem  Flan- 
drine,  karissime  sororis  meœ,  concedo  monachis  Elemosinœ 
Cisterciensis  ordinis,  quatuor  summas  racemorum  in  vineis 
eorumdem  monachorum  singulis  annis  percipiendas  et  in  per- 
petuum  possidendas.  Si  autem  pars  decimœ  meœ  quam  in  vineis 
monachorum  dictorum  capio  non  sufficeret  ad  supradictam  sum- 
mam  racemorum  perficiendam,  de  alia  décima  mea  quam  apud 
Vindocinum  possideo  perficientur.  Quod  ut  ratum  permaneat  et 
firmura  litteras  commendavi  et  sigilli  mei  munimine  roboravi. 
Actum  anno  gratiœ  MCCVI1. 

Publié  dans  le  Bulletin  de  la  Société  Danoise,  t.  rv,  p.  422. 

CLXXIV 

Donation  par  Letitiajcmrhe  dePhilippe  de  Montoire,d'une  dîme  de 
Savonnier  es,  en  faveur  de  V  Aumône  de  Saint-Maurice  de  Tours, 

Ego  Letitia,  quondam  uxor  Philippi  dominiMontorii,  omnibus 
presens  scriptum  inspecturis,  salutem  in  Domino.  Noverit  uni-  % 
versitas  vestra  quod  pro  salute  anime  meœ  et  filiorum  meorum, 
dedi  in  perpetuam  eleemosinam  et  concessi  pauperibus  domus 
Eleemosinariœ  Beati  Mauricii  Turonensis,  decimam  interritorio 
de  Salvoneria,  quam  a  Philippo  Gusbertis  ab  heredibus  suis 
emeram  et  pro  XV  annos  et  eo  amplius  possederam  pacifiée  et 
quiète.  Donationem  vero  istam  posui  in  manu  bonœ  mémorise 
Godofredi  archiepiscopi  Turonensis  qui  fratres  supradictœ  do- 
mus per  manum  propriam  décima  investivit. 

Actum  anno  gracie  millesimo  duocentesimo  septimo. 

Presentibus  :  Archibaldo  archipresbytero  Angeri  ;  Rotberto 
de  Passavant  ;  Lamberto  sacerdote  ;  Matheo  Peloquin  ;  Joatine 
majore  de  Veignero  ;  Gamo  quadrigario  et  aliis  pluribus.  Ut  au- 
tem haec  donatio  firmior  permaneat,  présentes  litteras  sigilli 
mei  munimine  roboravi.  —  Sign.  Godfredi. 

Bulletin  de  la  Société  Archéologique  de  Touraine,  année  1871,  page  125  ; 
charte  portant  le  n°  IV,  des  Pièces  justificatives  de  Y Histoire  de  tAssu* 
tance  publique  à  Tours,  1871,  p.  78  à  156. 

27 


210  CHARTES  VENDOMOISES 


CLXXV 

1208,  octobre. 

Donation  faite  par  Jean  de  Montoire  à  V  Aumône  de  Saint-Maurice 

de  Tours  de  la  dîme  de  Savonnières. 

Ego  Johannes  dominus  Montorii,  notum  facio  omnibus  pré- 
sentes litteras  inspecturis,  quod  ego  concessi  pauperibus  domus 
Eleemosinariœ  Beati  Mauricii  Turonensis,  in  puram  et  perpé- 
tuant eleemosinam,  quamdam  decimam  bladi  et  vini,  quam 
Letitia,  avia  mea,  emerat  et  eisdem  pauperibus  caritative  dona- 
verat  apud  Savonerias  annuatim  capiendam,  pro  redemptione 
animée  meœ  et  parentibus,  posteris  et  nurus  mes  et  omnium 
parentum  familiorum  meorum.  In  cujus  rei  memoria,  présentes 
litteras  eisdem  pauperibus  duxi  indulgendas  sigilli  mei  munimi- 
ne  roboratas. 

Actum  anno  Domini  millesimo  duocentesimo  octavo,  mense 
octobris. 

Bulletin  de  la  Société  Archéologique  de  Tour  aine,  année  1871,  page  126, 
charte  portant  le  n°  V  et  faisant  suite  À  la  précédente. 

CLXXV1 

Vers  1*208. 

Confirmation  par  Hamelin,  évêque  du  Mans,  du  don  fait  par 
Gautier  de  Souday  à  V abbaye  de  Saint-Vincent  du  Mans  de 
la  dîme  située  au-delà  du  Coëtron  à  Souday. 

De  Donatione  quarumdam  decimarum  a  Galterio 

de  Souday  factam. 

Hamelinus,  Dei  gratia  Cenomanensis  ecclesiae  humilis  minis- 
ter,  omnibus  ad  quos  istae  litterae  pervenerint  salutem  in  Do- 
mino. Universis  volumus  fieri  manifestum,  quod  Galterius,  do- 


CHARTES  VENDOMOISES  211 

minus  de  Sodaico  miles,  cognominatus  abbas,  dédit  et  concessit 
abbatiee  Beati  Vincentis  Cenomanensis  et  in  manu  nostra  resi- 
gnavit  dimidiam  partem  intègre  duarum  partium  decimae  suée 
de  ultra  Quoitron,  et  dimidiam  partem  exemplorum  quee  in  eo- 
dem  feodo  fient,  eleemosinee  titulo  possidendam.  Cujus  autem 
datigratia  dédit  prefata  abbatia  prœfato  militi  viginti  libras  Ce- 
nomanenses,  et  ut  ad  commune  grangiœ  monacborum  omnis 
intégra  décima  attrahatur,  hoc  coram  nobis  jusjurandi  relligione 
firmavit  dictus  miles  observandum.  Hoc  concessit  Isabella  uxor 
ejus,  et  Aalix  filia  ipsius.  Quod  ut  melius  et  firraius  observetur 
sigilli  nostri  impressione  presentem paginam  fecimus  roborari  (1). 
Archivée  de  l'église  de  Souday. 

4  CLXXVII 

Vers  1209. 

Jugement  arbitral  reconnaissant  les  droits  des  religieux  de  Saint" 

Vincent  sur  deux  habitants  de  Souday. 

De  Villicaria  duorum  mansionarium  de  Soudai 

Universis  sancte  matris  Ecclesie  filiis  ad  quos  presens  scrip- 
tum  pervenerit,  Raginardus  dictus  abbas  Sancti  KariJeffi  (2)  sa- 
lutem  in  Domino.  Ne  labatur  fidelium  memoria  licteris  annotare 
decrevimus  quod  contencio  que  vertebatur  inter  abbatem  Sancti 
Vicencii  (sic)  Cenomanensis,  ex  una  parte,  et  Gauterium  mili- 
tem,  cognominatum  abbe  de  Sodaio,  ex  altéra,  super  villicaria 
quam  petebat  de  duobus  mansionariis,  videlicet  Garino  Chalo- 
pin,  et  Richilde  Lagrione,  contra  monachos  Sancti  Vincencii  Ce- 
nomanensis sibi  de  jure  spectare,  in  hune  pacis  modum  est 
sedata  :  Abbas  etmonachi  Sancti  Vicencii  Cenomanensis,  et  dic- 
tus Galterius  ad  suam  pectitionem,  post  multas  litigationes  cr> 

(1)  La  charte  donnée  par  Gautier  de  Souday  est  identique  et  porte  la  date 
de  1208  avec  le  sceau  du  chevalier.  Toutefois  celui-ci  ne  porte  point 
son  surnom  d'abbé,  et  son  fils  n'est  pas  dénommé.  «  Omnibus...  ego  Galte- 
rius de  Soldaico  salutem...  Sigilli  mei  caractère  feci  roborari,  anno  incar- 
nati  Verbi  millesimo  ducentesimo  octavo.  »  Registre  de  U  fabrique  de  Souday. 

(2)  Raignault  U,  abbé  de  Saint-Calais,  1203-1226. 


212  CHARTES  VENDOMOISES 

ram  judicibus  Redonis,  in  nos  compromiserunt,  ita  quod  nos 
sacramentalegaiium  hominum  etmulierum  super  hoc  recipimus. 
Nos  autem  receptis  sacramentis  plurimorum  hominum  et  mu- 
lierum  et  fide  corporali  facta  dicti  Gaulterii,  dictos  abbatem  et 
monachos  Sancti  Vicencii  Cenomanensis  in  veram  possessionem 
misimus  de  villicaria  prenotata,  et  ne  in  posterum  oriatur  ca- 
lumpnia  idipsum  fecimus  sigilli  nostri  munimineroborari. 

.  Bibl.  du  Mans,  Mss.  n°  95,  Car/ai.  de  Saint-Vincent,  fol.  91  et  92.  Archive* 
delaSartheH.M. 

CLXXVIII 

1209 

Répartition  des  droits  respectifs  des  moines  de  Saint-Calais  et  du 

seigneur  de  Souday 

De  Villicaria  et   de  decimis  molendinorum  et  de  duobus 

mansionariis  de  souday 

Cirographum 

Universis  Christi  fidelibus  ad  quos  littere  iste  pervenerint  ma* 
gister  C.  archidiaconus,  domini  Cenomanensis  officia  lis,  salutem 
in  Domino.  Causa  rçcordationis  et  memorie  constare  volumus 
universis  quod  contencio  que  vertebatur  inter  abbatem  et  mona- 
chos Beatî  Vincencii  Cenomanensis,  ex  una  parte,  et  G  al  ter  u  m 
de  Sodai  militem,  cognominatum  abbé,  ex  alia,  super  fenatori- 
bus,  willicaria,  decimis  molendinorum,  et  duobus  mansionariis 
apud  Sodai,  Hugonis  Forttruant  (sic)  et  Aales,  et  aliis  capitulis 
inferius  designatis  in  hune  pacis  modulum  est  sedata.  Itaque 
villa  de  Sodai  remansit  monachis  cum  prefactis  (sic)  duobus 
mansionariis,  quita  et  libéra  in  elemosinam  ab  abbate  de  Soday 
et  ab  eius  heredibus  ab  omni  exactione,  scilicet  fenatoribus, 
villicaria,   et  omni  gravamine  in   perpetuum  possideoda  (1). 

(1)  Ce  passage  :  «  Itaque....  possidenda  »  est  cité  dans  le  dictionnaire  de 
Du  Cange  aut  mot  ViUicMrU. 


'  CHARTES    VENDOMOISBS  213 

Excepte»  quod  ipse  G.  albanos  habebit  et  corpus  latronis  totum 
nudum  per  manum  prioris,  quia  monachi  habebunt  omnes  sai- 
sinas  et  cantalla  (cartalla)  que  cum  latrone  poterunt  reperiri. 
De  quibusdam  vero  nundinis  quas  ipse  G.  de  suis  dominis  ad- 
quisivit,et  monachi  in  sua  villa  eas  esse  nolebant,tamen  compo- 
sitione  ista  concesserunt  quod  nundine  erunt  de  cetero  apud 
Soday,  in  cimiterio  et  extra,  et  ipse  G.  dédit  eisdem  monachis 
decimam  nundinarum  intègre  in  elemosinam,  et  monachi  habe- 
bunt fidem  eorum  qui  nundinas  récipient  et  custodient  quod 
iura  monachorum  légitime  observabunt,  hominibus  ipsorum  mo- 
nachorum  quietis,  emendo  et  vendendo  per  totum  feodum  de 
Soday  ab  omnis  costuma  et  vexatione  imperpetuum.  Si  vero 
homines  monachorum  eisdem  nundinis  forifacerent,  vel  quod 
eis  esset  aliquid  forifactum,  monachi  haberent  curiam  et  emen- 
das  suorum  hominum,  et  G.  vel  sui  heredes  haberent  curiam  et 
emendas  extraneorum,  ita  quod  si  contencio  verteretur  inter 
homines  monachorum  et  aliquos  extraneos,  monachi  et  prœfa- 
tus  G.  ad  curiam  tenendam  pariter  convenirent  ;  prœterea  ipse 
G.  habebit  de  quolibet  mansionario  ville  annuatim  per  manum 
prioris  auxilium  unius  diei  ad  bezia  molendinorum  ad  bladum 
reparanda,  in  quibus  molendinis  tam  factis  quam  faciendis  per 
totum  feodum  de  Sodai  monachi  habent  duas  partes  décime  et 
presbiter  terciam,  illis  per  fidem  interpositis  qui  custodiam  ha- 
bent molendinorum,  quod  se  erga  monachos  légitime  contine- 
bunt.  Ipse  autem  G.  villicariam  habet  in  mansionariis  extra  ci- 
miterium  (1)  sed  in  terris  quas  monachi  colent  vel  colère  fece- 
rint,  prœfatus  G.  nullam  habebit  mestivam  nec  sui  heredes  vel 
rem  alia  ad  culturam  pertinentem,  nisi  super  mansionarios  ha- 
bentes  duos  boves  vel  plures  et  ab  eis  qui  duos  boves  non  ha- 

* 

buerint  nichil  poterunt  extorquere,  et  ab  eis  qui  habuerint  duos 
boves  vel  plures,  ipse  G.  habebit  iuxta  consuetudines  patrie  sua 
jura  ;  insuper  ipse  G.  tenetur  reddere  annuatim  VI  denarios  cen- 
suales  de  sua  grangia  et  bretescha  (2)  ad  festum  beati  Pétri  ad 

■ 

(1)  Ce  passage  :  «  Ipse  autem  G....  ci  miterium  »  est  cité  par  Du  Cange  au 
même  endroit. 

(2)  Ce  mot  est  cité  dans  Du  Cange,  sous  la  signification  de  *ng*r  et  apen- 
lis,  au  mot  Bretachise. 


»  • 


214  CHARTES  VENDOMOISES 

vincula  monachis  supradictis,  et  ipsi  monachi  de  herbergeroento 
de  Soday  tam  de  parte  illa  que  est  in  cimeterio  quam  de  parte 
que  extra  est,  nullam  debent  dicto  G.  vel  suis  heredibus  redibi- 
tionêm,  et  de  tribus  caritatibus  quas  ipse  G.  annuatim  habebit 
de  monachis,  scilicet  panem,  vinum,  et  roissolas,  ipse  easdem 
roissolas(l)  dédit  eis  in  elemosinam  et  quitavit.  Si  forte  per  ho- 
mines  monachorum  esset  injuria  allata  domino  G.,  cognominato 
abbé,  monachi  haberent  eos  juri  testantes  nisi  ipse  vel  eius  ser- 
viens  poterunt  eos  ad  forfactum  in  sua  villicaria  extra  cimiterium 
reperire.  In  villa  vero  Soday  sunt  IIIIor  platée  in  quibus  mo- 
nachi nichil  possunt  reclamare,  scilicet  Gerandi  Cortillier,  Bro- 
cin,  Guidonis  quadrigarii  et  Johannis  Pipant.  At  ut  melius  et 
firmius  observetur,  sigillo  curie  Cenomanensis  fuit  sub  cirogra- 
pho  hec  compositio  confirma  ta,  et  ad  maius  robur  prefatus  G.  ap- 
posuit  sigillum  suum  in  parte  cirographi  monachorum,  et  mo- 
nachi in  parte  ipsius  G.  sigillum  sui  capituli  apposuerunt. 
Actum  anno  gracie  M°CC°IX°. 

Bibl.  du  Mans,  mss.  n°  95.  —  Cartul.  de  Saint-Vincent,  XIIIe  siècle, 
Fol.  35,  v°  et  36. 

CLXXIX 

1209. 

Nourray,  donné  en  1W9  par  Jeanne  de  la  Guerche,  dame  du 
Bouchet,  veuve  de  Hugues,  vicomte  de  Chàteaudun  (2),  à  l'ab- 
baye de  Perseigne.  s  appela  le  Petit  Perseigne  (3). 

Voir  Bulletin  de  la  Société  Danoise,  t.  VIII,  p.  93,  où  se  trouve  une  note 
semblable  sans  indication  de  source. 

(1)  A  ce  mot  Du  Csnge  cite  encore  la  présente  charte  :  la  Boissole  ou  Rois* 
seule*  était  lyie  sorte  de  gâteau  ou  de  gaufre. 

(2)  Le  Nécrologe  de  Perseigne,  publié  dans  les  Mémoires  historiques  sur 
Alençon  et  ses  seigneurs  par  Odolant  Desnos,  contient  le  renseignement  sui. 
vant  :  «  Item  est  ensépulturé  dans  ce  chanceau  le  corps  de  dévote  dame  et 
très  noble  madame  Jehanne,  autrefois  comtesse  de  Vendôme  et  de  Chàteau- 
dun, et  dame  dudit  Bouchet.  >  Elle  ne  fut  point* comtesse  de  Vendôme, 
mais  d'Alençon^ 

(3)  «  Le  Petit  Perseigne,  terre  connue  sous  le  nom  de  Nourray  en  Vendô- 
mois,  était  une  donation  de  la  femme  de  Geoffroy  Heurte  vent  *  (CariuUirc 
de  Perseigne,  par  M.  Gabriel  Fleury,  p.  XLV,  note. 


I 


CHARTES  VENDOMOISES  215 


CLXXX 


1209. 


Accord  entre  Geoffroy  Taillepied  et  les  frères  de  V Hôpital  Saint- 
Jean  de  Jérusalem  au  sujet  de  V hospice  d'Ableinville. 

Ego  Raginaldus,  Dei  gratia  Carnotensis  episcopus,  tam  pre- 
sentibus  quam  futuris  notum  facio  quod  cum  discordia  verteretur 
inter  fratres  Hospitalis  Jérusalem,  ex  una  parte,  et  Gaufridum 
Tallepei,  ex  altéra,  super  quibusdam  hostisiis  in  hospitio  prefati 
G.  de  Ablanvilla  positis,  de  quo  videlicet  hospitio  predictus  G. 
tenetur  reddere  fratribus  Hospitalis  duodecim  nummos  censuales, 
in  festo  sancti  Remigii,  in  hune  modum  sopita  est,  quod  predicte 
hostisie  per  ipsum  G.  posite  et  ponende  in  predicto  hospitio  fra- 
tribus Hospitalis,  predicto  G.  concedente,  pacifiée  rémanent,  sed 
unaqueque  hostisia  persolvet  duos  solidos  predicto  G>  in  festo 
S.  Remigii,  et  duos  nummos  domui  Hospitalis  in  festo  Omnium- 
Sanctorum.  Tota  justicia  remanet  domui  Hospitalis,  et  consue- 
tudines  et  mortalia,  more  predicte  ville  de  Ableinvilla.  Si  vero 
predicti  hospites  predicto  G.  censum  suum  in  predicto  termino 
reddere  noluerint,  per  manum  hospitis  jus  accipiet  usque  ad 
quinque  solidos  ab  unoquoque  hospite,  de  quo  predictus  G.  ré- 
el a  mabit.  Cirotece  et  dimidium  venditionura  predictarum  hosti- 
siarum  prefato  G.  rémanent.  Et  si  hostisie  vacue  vel  vastate  fue- 
rint,  et  predictus  G.  censum  non  habuerit,  domui  Hospitalis 
remanebunt  aliis  hospitibus  tradende,  ita  quod  superveniens 
hospes  prefato  G.  censum  persolvet  de  preteritis  annis  in  quibus 
non  habuerit.  Et  si  fratre^  Hospitalis  pro  tradendis  hospiciis 
mercedem  acceperînt,  dimidium  predictus  G.  accipiet.  Quod  ut 
ratum  permaneat  presenti  scripto  sigilli  mei  impressione  mu- 
nito  ad  petitionem  parti  um  roboravi.  Actum  anno  gracie  mille- 
simo  ducentesimo  nono. 

Archives  Nationales,  S.  5000  A,  n°  47. 


216  CHARTES  VENDOMOISES 


CLXXXI 

Mai  1209. 

Don  par  le  vicomte  de  Châteaudun  de  tous  ses  droits 

sur  le  fief  de  Boursay. 

GOFFRIDUS    VICECOMES    CaSTRI   DuNÏ     MONIALIBUS    SANCTI    AvTTI 

DIMITTIT    JUS    ChARRERIjE  ET  BIEGNII   APUD  BuRSETUM 

♦ 

Ne  labantur  simul  cum  lapsu  temporis  que  geruntur  in  tem- 
pore,  scripti  soient  memoria  perempnari.  Noscant  autem  uni- 
versi  tam  présentes  quam  posteri  quod  ego  Gauffridus  vice- 
cornes  Castri  Duni  qui  per  XV  dies  habebam  charreriam  et 
totidem  biegnium  in  communi  feodo  de  Burseto,  assensu  et 
bonorum  et  discretorum  virorum  consilio  et  voluntate  Aalisiœ 
(Alicie)  vicecomitissae  uxoris  meœ  (1),  volentibus  et  concedenti- 
bus  Goffrido  filio  meo  et  filiabus  meis  Elizabeth,  Aalisia,  Joanna 
et  Agnete,  et  maxime  pro  reraedio  animée  meœ  et  antecessorum 
meorum  (2)  in  perpetuum  hec  omnino  quittavi.  lta  quod  ille  qui 
cum  charuca  terram  colet,  tenebitur  micbi  vel  heredi  meo  sex 
solidos  Dunensis  monete  annuatim  reddere,  et  qui  charucam 
non  habuerit  très  solidos,  in  dia  Ascensionis  Domini  apud  Mon- 
tem  Duplicem,  in  domo  prepositi  ejusdem  ville,  et  sic  apredicto 
charreio  et  biegnio  immunes  remanebunt.  Ille  vero  qui  charucam 
habuerit  et  terram  suam  colère  voluerit,  alienam  locare  nec 
mutuo  recipere  poterit,  nisi  per  unum  diem  in  annum  tantum- 
modo.  Sed  si  forte  contigerit  quod  summa  dicte  pecunie  ad  pre- 
fixum  terminum  non  solvetur,  ille  qui  summam  suam  non  red- 
diderit,  in  crastino  dupplum  reddet,  et  super  illum  deficientem 
aut  super  res  suas  serviens  meus  capiet  dupplum  illud.  Exceptis 
autem   preposito  et  medietario  et    molendinario   abbatisse  et 

(1)  La  charte  pour  le  prieuré  de  Romilly,  datée  de  1207,  donne  un  rensei- 
gnement plus  complet  :  «  assensu  et  voluntate  uxoris  mee  Adelicie  viceco- 
mi tisse  sororis  comitis  Nivernensis.  » 

(2)  Alibi  :  «  predictum  Charrium  et  biegnium,  » 


CHARTES   VENDOMOISES  217 

monialium  Sancti  Aviti,  et  molendinario  Robertide  Meso  ;sed 
si  forte  medietarius  vel  molendinarii  nominati  alienam  terra  m, 
nisi  tantummodo  propriam  terram  dictarum  monialium  et  duas 
oschas  terre  molendinis  adjacentes  cum  charuca  coluerint,  de 
eadem  terra  sicut  alii  censum  nominatum  michi  reddere  tene- 
buntur.  Et  ne  possit  aut  debeat  super  hoc  oriri  calumpnia  vel 
contradictio,  ego  Gaufridus  vicecomes  presentem  cartuiam  si- 
gilli  mei  munimine  roboravi.  Actum  publice  in  aula  mea  apud 
Cergetum,  anno  Domini  M0  CC°  nono,  mense  maio  (1). 

Société  Danoise,  Car  lui.  mss.  de  Saint- A  vit,  n°  73.  —  Bibl.  de  V  Arsenal, 
mss.  1008,  p.  344,  pour  la  lro  partie  seulement  et  la  date,  ainsi  quelle 
est  publiée  dans  le  Bulletin  de  la  Société  Dunoise,  VIII,  p.  93. 


CLXXXII 


1209  août. 


Accord  entre  les  Templiers  et  Hugues  Vallin  au  sujet 
des  droits  féodaux  de  Gros-Chêne. 

J.  Dei  providentia  abbas  Sancte  Genovefe  et  ejusdem  ecclesie 
prior,  universis  presens  scriptum  inspecturis.  salutem.  Cum 
auctoritate  apostolica  fratres  Hospitalis  Jherosolimitani  ex  una 
parte,  et  Hugo  Vallinus  ex  altéra,  coram  nobis  comparassent 
pro  causa  que  inter  ipsos  vertebatur  super  quibusdam  redditibus 
ville  de  Grossa  Quercu  (1),  videlicet  censibus  vinearum  et  pra- 
torum,  oblite,  terragii,  venditionis  terrarum  et  vini  consuetudinis 
et  quibusdam  aliis,  consilio  proborum  virorum  mediante,  as- 
sensu  partium,  sopita  est  discordia  in  hune  modum,  videlicet 
quod  omnes  consuetudines,  redditus.  census  vinearum,  prato- 
rum,  oblite,  terragia,  venditiones  terrarum  et  vini  consuetudo 
ad  domurn  Hospitalis  venient  et  fratres  Hospitalis  vel  eorum 
serviens  pro  dicto  Hugone  partem  suam  tradent  terminis  assi- 

(1)  Raignaud  de  Mouçon,  évèque  de  Chartres,  a  donné  une  confirmation 
de  cette  charte  à  la  même  date. 

(2)  Gros-Chène,  paroisse  de  Busloup*  canton  de  Droué. 

28 


218  CHARTES   VENDOMOISES 

gnatis.  Et  ultra  terminum  non  tenentur  fratres  ei  redditus 
observare.  Et  si  aliquod  infortunium  evenerit,  non  tenentur 
fratres  eidem  redditus  restituere,  et  si  omnes  redditus  habere  non 
possint  communiter,  perdent  fratres  Hospitalis  et  dictus  Hugo. 
Insuper  de  omni  forisfacto  ab  hominibus  Hospitalis  predicto 
Hugoni  illato,  per  manus  Hospitalis  predictus  Hugo  vel  ejus 
hères  jus  accipiet,  sed  de  omni  jure  in  curia  Hospitalis  adjudi- 
cato,  et  supradictus  Hugo  accipiet  dimidium  et  non  plus.  Tota 
vero  justici.a  ta  m  ville  quam  territorii  erit  Hospitalis.  Insuper 
autem  predictus  Hugo  concessit  se  nullam  domum  habere  infra 
villam  de  Grossa-Quercu  vel  in  ville  territorio  prêter  domum 
patris  sui  de  Palesteria  (1).  Totum  farragium  terragii  ville  erit 
Hospitalis  donec  communis  granchia  fiât  que  in  bono  statu 
communiter  teneatur  vel  terragium  rediet  ad  domum  Hospitalis, 
et  fiet  eadem  granchia  in  curia  Hospitalis,  ad  quam  faciendam, 
si  fratres  requisiti  a  sepedicto  Hugone  ponere  quantum  debent 
pro  parte  que  ad  eas  pertinet  noluerint,  nisi  aliquam  justam 
causam  pretenderint ,  supranominatus  Hugo  partem  capiet 
farragii.  Preterea  furnum  prœdictee  ville,  molendinum  de  Pales- 
teria, mortalia,  fratribus  Hospitalis,  cum  toto  terragio  et  dimi- 
dium Hugoni; Hospitalis  ponet  famulum  ad  numerandas garbas, 
dato  sacramento  légitime  numerandi,  cum  a,  predicto  Hugone 
tempore  fuerit  requisitus  oportuno  vel  fraterv  Hospitalis  nume- 
rabit.  Set  coram  dicto  Hugone  promittet  se  légitime  numerare. 
Insuper  concessit  predictus  Hugo  fratribus  Hospitalis  quod 
quicquid  de  cetero  acquirere  poterint,  libère  et  intègre  possi- 
deant,  sine  aliqua  participatione.  Hanc  pacem  predictus  Hugo 
concessit,  dato  sacramento  quod  contra  non  veniret.  Testibus 
hiis:  fratre  Godefrido  et  Josberto  presbiteris,  Orrico  de  Lase- 
vandere,  Buchardo  monacho,  Ivone  monacho.  Quod  ut  ratum 
permaneat  ad  instantiam  parti um  présentera  paginam  sigillorum 
nostrorum  fecimus  impressione  munin.  Actum  anno  Domini 
M0  CC°  nono,  mense  augusto. 

Original  en  parchemin,    autrefois  scellé  de    deux    sceaux,    aux 
Archivas  Nationale**  S.  5002  B,  n°  7. 

(1)  Probablement  Paltean,  aujourd'hui  moulin  sur  le  Gratteloup. 


CHARTES   VENDOMOISES  219 


CLXXXIII 

Novembre  1209. 

Jean,  comte  de  Vendôme,  à  la  prière  de  Jean  des  Roches,  prieur 
de  Lunay,  abandonne  aux  habitants  du  lieu  le  même  droit  de  . 
péage  qu'aux  habitants  des  Roches. 

ALIA   CHARTA    PRO    EODF.M   LUNAIO 

-Ego  Joannes,  cornes  Vindocinensis,  omnibus  bas  praesentes 
litteras  visuris,  salutem.  Noveritis  omnes  quod  ego  Dei  amore  et 
intuitu  pietatis,  ad  petitionem  Joannis  de  Rupibus,  tune  temporis 
prior  de  Lunaio,  homines  de  feodo  prioratus  mansionarios  in 
eadeoi  villa  misi  ad  taie  pedagium  quod  reddunt  homines  Gerva- 
sii  de  Rupibus,  militis,  in  dicta  villa  mansionarii.  Quod  utratum 
sit  et  stabile  mei  sigilli  munimine  roboravi.  Actum  anno  gratiœ 
M.  CC.  nono,  mense  novembri. 

Cartulaire  d'Bvron,  f.  519. 

CLXXXIV 
1210. 

Hamelin,  évêque  du  Mans,  confirme  les  possessions  de  V abbaye  de 
V  Etoile  ;   Vidimus  de  cet  acte  par  V évêque  Geoffroy. 

Hamelinus  Cenomanensis  episcopus  Stella  monasterium 
sur  sua  suscipit  protections,  ejusque  possessiones  con- 
FIRMAT. 

Gaufridus,  miseratione  divina  Cenomanensis  episcopus,  om- 
nibus presentem  paginam  visuris  vel  audituris,  salutem  in 
Domino.  Litteras  bone  memorie  Hamelini  quondam  predecesso- 
ris  nostri  vidimus  sub  hac  forma.  Hamelinus,   Dei  patientia 


220  CHARTES   VENDOMOISES 

Cenomanensis  ecclesiœ  minister  humilis,  omnibus  prœsentem 
paginam  inspecturis,  salutem  in  Domino.  Cum  ecclesia  Sanctœ 
Trinitatis  de  Stella,  cum  omnibus  officiais  suis  miserabili,  pec- 
catis  exigentibus,  vastaretur  incendio,  inter  quamplurima  rerum 
damna,  suorum  etiam  privilegiorum,  quœ  ipsius  incendii  confia- 
gratione  deteriorata  sunt  penitus  et  de  1  et  a,  gravem  pertulere 
jacturam.  Ea  propter  dilectorum  in  Cbristo  filiorum  Gai  ter  ii, 
venerabilis  ejusdem  ecclesiœ  abbatis,  et  aliorum  fratrum  justis 
precibus  annuentes,  quascumque  possessiones,  quœcumque 
bona  in  diœcesi  nostra  imprœsentiarum  possident,  ne  pravorum 
hominum  molestiis  vaieant  infestari,  sub  beati  et  gloriosissimi 
confessons  Juliani  et  nostra  protectione  tuenda  suscipimus,  et 
prœsenti  scripto  communimus.  In  quibus  hœc  propriis  duximus 
annotare  vocabulis  :  ex  dono  Gaufridi,  comitis  Vindocinensis, 
et  Johannis  filii  ejus,  et  Bochardi  filii  Johannis,  usuagiu.m  in 
foresta  quœ  dicitur  Gastina,  ad  œdificia  facienda  et  reparanda, 
et  ad  focos  faciendos,  et  ad  omnem  usum  dictde  ecclesiœ,  et 
omnium  hominum  suorum  ligna  sufficientia  omni  tempore  in 
perpetuum,  cum  necesse  fuerit,  accipiendi  :  ex  dono  eorumdem 
comitum  domum,  quœ  dicitur  Monshalem,  cum  terris,  pratis 
et  omnibus  ejus  appenditiis,  sicut  ex  privilegio  dulcis  memoriœ 
Alexandri  papœ  constitutum  (1)  reperimus  ;  domum  quoque  quœ 
dicitur  Rupis  Perdriel  cum  terris,  pratis,  aquis  et  aliis  suis  per- 
tinentiis  :  ex  dono  Joannis  secundi  comitis  Vindocinensis  ter- 
rain quœ  dicitur  Monsris  ;  ex  dono  Bochardi  comitis  terram  quœ 
est  inter  terram  de  Hupe  Perdriel  et  terram  canonicorum  Beati 
Georgii  juxta  Gastinam.  Ex  dono  Ceciliœ  de  Trou  quatuor  soli- 
dos  publicœ  monetœ  ex  censu  de  Artins,  in  translatione  Sancti 
Johannis  accipiendos  :  ex  dono  Harduini  militis  totam  terram 
quam  habebat  juxta  Rupem  Perdriel,  concedentibus  fillis  et  filia- 
bus  suis,  et  Pagano  de  Alba  Maria  (2),  de  cujus  erat  feodo.  Apud 
Lavardin,  ex  dono  Bomeri,  rupem  et  plateam  ante  rupem  et 
duas  vineas;  item  duos  hortos  vineœ  consitos  ;  terram  quoque 
quœ  dicitur  la  Hoilardere  ;  ex  dono  Eremburgis  viduœ  partem 

(1)  Confirma tum  (D.  Verninac). 

(2)  Aubemare,  aujourd'hui  Beaumat,  commune  de  Couture. 


CHARTES   VENDOMOISE3  221 

ejusdem  vineee,  concedentibus  filiis  ejusdem,  et  Aimerico.  Apud 
Carceriam,  ex  dono  Mathœi  mîlitis  de  Trou,  totum  censum  quem 
habebat  apud  Carceriam  :  ex  dono  Roberti  de  Cimili  censum 
quem  accepit  eu  m  uxore  sua  in  matrimonio  :  ex  dono  Stephani 
Burguod  domum  quae  dicitur  La  Rozelere  eu  m  terris  et  vineis 
et  aliis  rébus  ad  eam  pertinentibus  ;  ex  dono  Gaufredi  Brou  (1), 
quidquid  in  censu  ejus,  proprie  sive  communiter  possident  :  ex 
dono  Simonis  Auvre  quidquid  habebat  in  terris  et  vineis  et  aliis 
rébus,  terra  m  quoque  quam  émit  Albericus  de  Lessuns  a  Guil- 
lelmo  Binz  de  Ave,  et  prata  quae  émit  a  quodam  burgense  de 
Bellomonte  ;  ex  dono  Gaufredi  de  Lore  sextarium  fabarum  vel 
frumenti,  si  fabae  defuerint.  Apud  Manseleriam,  ex  dono  Ful- 
chemmii  de  Binum  et  Radulphi  et  Fulcbonis  filiorum  ejus, 
domum  de  Manseleria  cum  omnibus  ad  eumdem  locum  perti- 
nentibus, et  la  Quallonere  cum  terris,  pratis,  nemoribus  ad  eam 
pertinentibus,  concedentibus  hœc  omnibus  hominibus  Fulchem- 
mii,  qui  in  praedictis  partem  habebant.  Item  dictusFulchemmius 
et  filii  ejus  concesserunt  abbati  et  fratribus  de  Stella  ut  quicquid 
in  feodo  suo,  preten  burgenses  suos,  juste  possent  acquirere, 
libéra  et  quieta  ab  omni  consuetudine  et  exactione  seculari,  cum 
omnibus  supradictis  in  perpetuum  possiderent.  Item  ex  dono 
Radulphi  de  Torigni  decimam  panis  totius  expense  domus  sue, 
vel  etiam  cujuscumque  propriis  expensis  concèdent,  quam  dédit 
in  perpetuam  elemosinam  domui  de  la  Manselere  pro  anina  fra- 
tris  Petronille  uxoris  sue.  Ex  dono  Bernardi  Lupi  omnem  deci- 
mam quam  accepiebat  irf  territorio  de  la  Manselere  et  de  la 
Quallonere.  Item  apud  Carceriam,  ex  donoHamelini  deRoortes, 
très  minas  frumenti  et  très  siliginis.  Omnia  ergo  predicta  sicut 
juste  et  pacifiée  possidet  prefata  ecclesia  de  Stella  confirmamus, 
districtius  sub  interminatione  anathematis  prohibentes  ne  aliqua 
ecclesiastica  secularisve  persona  hanc  nostre  confirmationis  pa- 
ginam  audeat  infringere,  vel  predictas  possessiones  sive  bona 
auferre  vel  minuere.  Quod  siquisfacere  presumpserit,  Dei  omni- 
potentis  et  B.  Juliani  confessons  et  nostram   maledictionem 

(1)  Al.  :  Breir. 


222  CHARTES   VENDOJtfOISES 

incurrat  et  eterne  dampnationi  subjaceat  Actum  anno  M9  CC°  X° 
ab  incarnatione  Domini. 

In  cujusrei  testimonium  et  munimen  sigillum  nostrum  presen- 
ti  pagine  duximus  apponendum.  Actum  anno  gratiaeM°CC°XL  . 

Publiée  dans  GaUia  Christiana,  t.  VIII,  p.  427.  —Bibliothèque  d'Orléans, 
435*»»,  par  l'abbé  Polluche  et  de  Verninac.  —  Mss.  194,  f°  191  (extrait). 


CLXXXV 
4210. 

Accord  entre  Nivelon  de  Freteval  et  les  religieux  de  V Hôpital  de 

Jérusalem  au  sujet  des  droits  et  redevances  de  la  maison  de 
Gros-Chêne. 

Nivelo,  dominus  Fractevallis,  omnibus  presentem  paginam 
inspecturis,  salutem  in  Domino.  Noverint  universi  quod  cum 
causa  verteretur  inter  me,  ex  una  parte,  et  fratres  Hospitalis  Je- 
rosolimitani,  ex  alia,  coram  judicibus  a  domino  papa  delegatis, 
videlicet  Mauasse  episcopo,  cantore  et  magistro  scolarum  Aure- 
lianensium,  composuimus  in  hune  modum,  videlicet  quod  fra- 
tres Hospitalis  villam  quae  Grossa  Quercus  dicitur  et  Palesti- 
nam  cum  toto  earumdem  comportorio,  ab  omni  biennio  et  cor- 
veia  et  omni  exactione  libéras  et  immunes,  quiète  et  pacifice  pos- 
siderent,  pro  bono  pacis  statuentes  quod  omnis  justitia,  tam  ma- 
gna quam  par  va,  in  supradictis  locis  et  eorumdem  territoriis, 
eisdem  fratribus  remaneret,  excepto  loco  qui  Palestina  nomina- 
tur,  infra  plesseium  Hugonis  de  Vale,  et  metas  positas  per  ma- 
nus  Ursionis  filii  mei.  Si  autem  molendinum  Hospitalis  non  pos- 
ait molere,  homines  predictorum  locorum  tenebuntur  molere  ad 
mea  molendina  a  mane  diei  lune  usque  ad  mane  diei  mercurii. 
De  omnibus  rébus  de  quibus,  si  vendentur  in  mercato  Fracteval- 
lis, usualis  consuetudo  redderetur,  quas  vendant  in  predictis 
locis  predictorum  locorum  homines,  michi  vel  preposito  meo 
usualem  reddant  consuetudinem,  quae  est  pro  mercato  quod 
est  die  martis  apud  Fractamvallem,  exceptis  pane,  carne  et  vino, 


CHARTES   VENDOMOISES  223 

si  vendantur  frustratim  in  taberna  ;  fratribus  vero  Hospitalis 
cingula  nemoris  siti  inter  Cheminum  Fractevallis  et  feodum  do- 
mini  Roberti  de  Insula,  sicut  monstrata  sunt  et  utriusque  partis 
assensu  limitât  a,  remansit  libère  et  quiète  ;  remansit  etiam  eis- 
dem  fratribus  aliud  ne  m  us  liberum  et  quietum  quod  situm  est 
juxta  Marches  Sauseis  et  predictum  cheminum  Fractevallis.  Hec 
autem  duo  nemora  teneor  dictis  fratribus  ad  faciendum  omni- 
modam  voluntatem  suam  eciam  ad  vendendum  et  disrumpen- 
dum,  abhominibus  meis  et  ab  omni  posse  meo  garantire.  Pre- 
terea  ego  Nivelo  eisdem  fratribus  et  eorum  bospitibus  in  supra- 
dictis  locis  manentibus,  omnibus  animalibus  suis,  exceptispor- 
cis,  ovibus  et  capris,  in  toto  ne  more  quod  dicitur  Corbineium,  et 
a  Corbineio  in  defensis  meis  juxta  cheminum  de  Gratelou  usque 
ad  Cornu-Cervi,  et  a  Cornu-Cervi  per  médium  filum  de  Landa 
usque  ad  locum  cui  dicitur  Ri  chère,  et  a  Richere  sicut  aqua  de- 
currit  per  vallem  que  tendit  versus  Palestinam   in  dextra  parte 
usque  ad  Corbineium,  pasturam  concessi.  Homines  vero  predic. 
torum  locorum  servabunt  animalia  a  combustionibus  et  talliis 
per  très  annos  et  dimidium.  Si  vero  de  termino  combustionis  et 
talliarum  controversia  oriatur,  per  quinque  hominum  patrie  de- 
terminabuntur  sacra men ta,  quos  ego  Nivelo  faciam  jurare  ad 
predictorum  fratrum  petitionem  et  nominationem,  exceptis  ho- 
minibus  Hospitalis.  Adaquabunt  autem  predicti  territorii  homi- 
nes animalia  sua  ad  aquam  que  est  sub  Richere,  inter  nemus  de 
Cocheto  et  magnam  forestam.  Si  autem  animalia  forte  évadent 
in  magnam  forestam  très  hastatas  et  ibi  inventa  fuerint,  cus- 
tos  animalium  jurabit  quod  eo  invito  illic  intraverunt.  Si  ultra 
très  hastatas  intraverint  et  famuli  mei  ea  invenerint,  secundum 
usualem  consuetudinem  patrie  fiet  emenda.  Si  nemus  de  Co- 
cheto sectum  fuerit,  ego  Nivelo  faciam   eis  viam  ad  eamdam 
aquam  et  dicta  pascua,  ita  quod  via  illa  de  lato  habebit  unam 
hastatam  et  ab  utraque  parte  vie  erunt  très  hastate,  in  quibus 
si  animalia  evaserint,  judicabitur  sicut  in  tribus  hastatis  qui 
sunt  circa  adaquatorum.  Quod  si  ultra  evaserint  idem  erit  ju- 
dicium  quod  in  prioribus.  Pastores  non  ducent  canes  per  predic- 
ta  nemora  sine  copula.  Hune  autem  modum  pacis  ego  Nivelo  et 


224  CHARTES   VENDOMOISES 

Ursio  filius  meus  pro  parte  nostra  tenemur  fide  interposita  ob- 
servare,  pro  parte  vero  Hospitalis  frater  Robertus  Cosset,  per 
litteras  fratris  Willelmi  de  Villaris,  magistri  Hospitalis  in  Fran- 
cia,  procuratorconstitutus  ad  agendum  vel  eciam  alio  modo  com- 
ponendum  hoc  concessit.  Hoc  etiam  concesserunt  Aelicia  uxor 
mea,  et  Hugo  et  Gaufridus  mei  filii  et  Aelicia  fi  lia  mea.  Quod 
ut  firmum  maneret  et  stabile  sigilli  mei  munimine  roboravi, 
anno  gratie,  M.  CC.  decimo 

Archives  Nationales,  S.  5002  B,  n°s  5  et  6.  Original  et  Vidimus  par  Ro- 
bert d'Estouteville.  chevalier,  seigneur  de  Berye,  baron  d'Jvry  et  de 
Saint-Andry  en  la  Marche,  conseiller  du  roi,  garde  de  la  prévôté  de 
Paris  en  1476,  vendredi  6  juin. 

CLXXXVI 

1210,  mars. 

Confirmation,  par  Véveque  de  Chartres,  de  V accord  susdit. 

Raginaldus,  Dei  gratia  Carnotensis  episcopus,  omnibus  ad 
quos  littere  iste  pervenerint,  salutem  in  salutis  auctore.  Cum 
inter  dilectos  fratres  Hospitalis  Jerosolymitani,  ex  una  parte, 
et  karissimum  nostrum  Nevelonem  de  Fracta  valle  mil  item,  ex 
alia,  coram  judicibus  a  domino  papa  delegatis,  videlicet  Manasse 
episcopo,  cantore  et  magistro  scolarum  Aurelianensium  super 
quibusdam  villis,  nemoribus  et  aliis  conquestio  verteretur,  tan- 
dem inter  ipsos  arnica bilis  intercessit  compositio,  cujus  ténor  in 
litteris  dicti  Nevelonis  plenarie,  sicut  inspeximus,  continetur. 
Adhuc  autem  prefatus  Nevelo  nobis  supplicavit  ut  compositio- 
nem  istam  dignaremus  sigilli  nostri  testimonio  roborare.  Nos 
vero  pacis  beneficium  et  litis  decisionem  inter  ipsos  attend  entes, 
pie  ipsius  peticioni  gratum  voluimus  assensum  impertiri. 
Proinde  est  quod  nos  villas  et  nemora  et  allia,  sicut  continentur 
in  carta  domini  Nevelonis,  que  non  licet  ibi  repetere,  pro  bono 
pacis  et  concordie  dictis  fratribus  Hospitalis  confirmamus  in 
perpetuum  possidenda,  nominis  nostri  caracterem  et  sigilli  im- 


CHARTES  VENDOMOISES  225 

pressionem  in  testimonium    apponentes  et  munimen.   Actum 
anno  gratie  millesimo  ducentesimo  decimo,  m  en  se  marcio. 

Archives  Nationales,  S.  5002  B,  n°  8,  original  en  parchemin  avec  les 
attaches  en  soie  rouge  pour  le  sceau.  —  Publié  dans  le  Bulletin  de  la 
Société  Archéol.  du  Vcndômois,  1894,  p.  370  par  l'abbé  Métais. 


CLXXXVII 
1210 

Don  par  le  comte  de  Vendôme,  aux  Templiers  de  Vendôme^  de 

deux  charruées  de  terre  à  Savigny 

De  Cheneneriz 

Johannes,  cornes  Vindocini,  omnibus  presentem  paginam  ins- 
pectons, salutem.  Accedentes  ad  nos  fratres  militie  Templi  cum 
proborum  virorum  testimonio  et  in  rei  veritate  nobis  fecerunt  in- 
telligi  quod  pater  noster,  dominus  scilicet  Gaufridus  de  Lavar- 
dino,  vir  bone  memorie,  in  Jherosolimitanis  partibus  inopina 
infirmitate  gravatus,  duas  carrueias  terre  in  territorio  Savigneii, 
Dei  amore  et  pro  remedio  anime  sue,  domui  Templi  de  Vindo- 
cino  et  fratribus  ibidem  degentibus  dederat  et  in  perpetuam  ele- 
mosinam  concesserat,  petentes  humiliter  ut  illam  terram  domui 
predicte  in  loco  assignaremus  compétent i.  Quorum  petitioni  bé- 
nigne et  amicabiliter  assentientes,  pro  predictis  duabus  carrueiis 
terre  dicte  domui  dedimus  et  assignavimus  totam  terram  illam 
quam  tenebamus  in  proprio,  ultra  sepem  de  Chenevriz,  quam 
terram  concessimus  cum  tota  justicia  et  dominio  ejusdem  terre 
ad  nos  pertinente,  prefate  domui  et  fratribus  ibidem  degentibus 
quiète  et  pacifiée  inperpetuum  possidendam.  Sciendum  preterea 
quod  Petrus,  major  de  Savigneio,  omne  jus  quod  habebat  in  pre- 
dicta  terra  in  nostra  presentia  constitutus  domui  concessit  pre- 
fate.  Quod  ut  ratum  sit  et  stabile,  présentes  litteras  dicte  domui 
super  hoc  habendas  indulsimus,  nostri  sigilli  munimine  robo- 
ratas.  Datum  anno  gratie  millesimo  ducentimo  decimo. 

29 


226  CHARTES   VENDOMOtSES 

Archives  NaU,  S,  5001  B,  h°  35,  original  en  parchemin  scellé  d'un 
sceau  rond  en  cire  verte  sur  soie  jaune,  armoirié  d'un  chef  à  un  lion 
rampant  brochant  sur  le  tout  :  f  Sigillum  I  (ohannis  com)  ITIS  : 
VINDOCINI1,  au  verso  deux  anges  tenant  une  croix  ;  légende  : 
CONTRAS'.  COM.  VINDOCIN1I.  Publié  dans  le  Bulletin  de  la  Société 
Archéol.  du  Vendômois  ,  1894,  par  l'abbé  Métais. 

CLXXVIII 
Mai  1210. 

Mathieu,  maire  de  Mazangé,  se  reconnaît  serf  du  Chapitre. 

Quod  Maior  dr  Masengeio  est  homo  Capituli. 

Ego  Milo,  Barri  cornes  et  Carnotensis  vicecomes,  omnibus  no- 
tumfacio  quod  cum  esse  m  in  capitulo  Carnotensi,audivi  Matheum, 
maiorem  de  Masengeio,  publice  confitentem  quod  ipse  et  ejus 
heredes  erant  capituli  Carnotensis  capitales  servi,  eciam  ejus  an- 
tecessores.  Ju ravit  etiam  idem  maior  quo  de  cetero  ipse  fidelis 
erit  tam  capitulo  quam  preposito  Masengei,  tam  de  illa  servitute 
quam  de  omni  alia  redevantia  eis  capitulo  et  preposito  ab  illo 
débita.  Testibus  :  Galcherio  filio  meo,  Garino  de  Guillonvilla, 
Hugonede  Essea,  Gilone  de  Berj  ou  villa  et  pluribus  aliis.  Actum 
anno  gratie  M0  CC°  X°,  mense  maio,  régnante  Philippo  franco- 
rum  rege. 

Biblioih.  Nationale,  mss.  latin  10095.  f.  7  v°  Cariai,  de  Noire-Dame  de 
Chartres  fol.  7  vp  II,  p.  51. 

CLXXXIX 
1211. 

Jean  II,  comte  de  Vendôme,  confirme  aux  abbayes  de  Saint- 
Georges  du  Bois  et  de  V Etoile  une  terre  sise  entre  Lavardin  et 
Montoire,  donnée  par  ses  ancêtres,  et  une  autre  terre  près  la 
chapelle  des  Hayes  donnée  par  Bouchard  IV,  à  la  prière  de 
Geoffroy  de  Lavardin,  son  père. 


CHARTES  VENDOMOISES  227 

CHARTA   JOANNIS    COM1TIS    VlNDOClNENSIS    PRO    LARGITIONE    QUA- 
RUMDAM   TERRARUM    ECCLESIiE   S.     GeORGII    DE    NEMORE   ET  DE 

Stella,  anno  12H. 

Ego  Johannes,  Vindocinensis  cornes,  presentibus  et  futuris 
notum  esse  volo  quod,  pro  remedio  animée  meae  et  patris  et  ma- 
tris  meae  et  antecessorum  meorum,concedo  in  perpetuam  elemo- 
nynam  ecclesiœ  Beati  Georgii  de  Nemore  et  ecclesiœ  de  Stella 
terram  illam  quœ  est  inter  fossatum  de  Lavardin  et  viam  illam 
quœ  de  Plessis  Durand  ducit  ad  Montorium,  et  inter  forestam  de 
Montorioet  vallem  proximam  versus  Gastinam,  sicut  Gaufridus 
de  Gresegonelle  et  Joannes  filius  ejus  et  Bochar  filius  Joannis 
antecessores  mei  eam  dederunt  et  concesserunt  prœdictis  eccle- 
siis liberam  et  immunem.  Item  terram  illam  quam  cornes  Bo- 
chardus  dédit  praedictis  ecclesiis  ad  petitionem  Gaufridi  de 
Lavardin  (1),  patris  mei,  terram  videlicet  quœ  est  inter  viam  que  de 
Capella  de  Haiis  ducit  in  Guastinam  et  vallem  Belucam  et  inter 
viam  quee  de  Sancto  Georgio  ducit  ad  rupem  Perdriau,et  terram 
Pétri  de  Turne  liberam  et  immunem  prœdictis  ecclesiis  concedo. 
Testes  Americus  abbas  Elemosynœ,  Radulfus  abbas  S.  Georgii, 
Gualterus  abbas  de  Stella,  Stephanus  monachus,  Fulco  came- 
rarius,  etc. 

ActumestbocapudS.Georgiumanno  VerbiincaraatiMCCXI(2.) 

Excerpla  ea  Sacri  et  canonici  ordinis  Prxmontratensis  annalibus,  Stella.  — 
BibL  Nationale, mss.  17048,  f.  5î7.  Cette  Charte  aurait  été  confirmée  en 
1230  par  le  comte  Jean  TV. 

(1)  Geoffroy,  fils  de  Bouchard  IV,  père  de  Jean  II,  portait  le  surnom  4 
Lavardin»  comme  nous  le  voyons  ici.  Bouchard  qui  avait  possédé  cette  sei- 
gneurie du  temps  de  Jean  1,1  avait  abandonnée  à  son  fils,  probablement  en 
1185,  à  son  avènement  aucomtéde  Vendôme  delàlesurnom  donné  à  Geoffroy, 
qu'il  portait  dans  l'acte  de  donation  qu'il  fit  aux  Templiers  quand  il  était  gra- 
vement malade  en  PaJesti  ne, où  il  mourut  probablement.  «  D.  Pater  noster,domi- 
nus  scilicet  Gauffridus  de  Lavardino.  »  Charte  datée  de  1210  donnée  par 
Jean  II  pour  confirmer  le  don  de  son  père  Geoffroy  de  Lavardin.  (Voir  plus 
haut  le  n°  CLXXXVI1).  Cette  charte  de  1210  vient  à  l'appui  de  notre  précé- 
dente affirmation. 

Jean  II  succéda  à  son  père  Geoffroy  de  Lavardin,  dans  la  seigneurie  de 
Lavardin  et  il  en  prend  lui-même  le  titre  en  1207  :  «  dominus  Lauardini.  » 
(Cari.  BUsois,  de  MM.  ch.  IX,  éditée  en  1889-1891,  rééditée  en  1893  dans  le 
Ctriul.  Vend,  de  MM.  ch.  XII  A.). 

(2)  Cette  date  de  1211,  si  elle  est  exacte,  prolongerait  le  principat  de  Jean  II 


228  CHARTES  VENDOMOISES 


cxc 

1211. 

Remise  d'une  partie  du  droit  de  procuration 
dû  par  le  prieur  de  Lunay. 

Charta  Raginaldi  de  Insula,  Blesensium  vicecomitis, 
de  quodam  prandio  sibi  a  priors  de  lunayo  debito 

Universis  ad  quos  preesentes  litterae  pervenerint,  ego  Ragi- 
naldus  de  Insula,  vicecomes  Blesensis,  salutem.  Noverit  uni- 
versitas  vestra  quod  cum  domus  de  Lunayo  (l),  quee  est  eccle- 
siœ  B.  Mariœ  de  Ebronio,  multotiens,  occasione  cujusdam  pran- 
dii  quod  mihi  débet  semel  in  anno,  plus  debito  fuisset  aggravât  a, 
et  posset  in  posterum  aggavari,  omnem  exactionem  et  indebi- 
tam  consuetudinem  volens  rescindere,  de  ipso  prandio  statui  et 
firmavi  quod  prior  dictée  domus  de  Lunayo  solum  modo  tenebi- 
tur  die  prandii  dominum  de  Insula  et  novem  alios,  cum  equis  et 
très  pedites  recipere,  prout  temporis,  loci  et  diei  convenientia 
dederit  procurandos.  Quod  ut  ratum  semper  permaneat  et  immo- 
tum,preesentem  chartam  sigillimei  munimine  roboravi.  Actum 
est  apud  Ebronium  anno  gratiœ  M.  CC.  undecimo. 

Cortulaire  d'Evron,  f.  520. 

jusqu'au  milieu  de  1211.  Il  ne  serait  donc  pas  mort  dans  le  pèlerinage  de 
S.  Jacques  de  Compostelle  qu'il  entreprit  en  1207.  {Cariai,  de  la  Trinité. 
Ch.  DCL),  comme  le  disent  les  auteurs.  D'autre  part,  le  comte  Jean  qui  pa- 
rait ici  est  bien  Jean  H,  les  circonstances  de  la  charte  ne  laissent  aucun 
doute  sur  cette  identité.  D'ailleurs  aucune  charte  délivrée  par  un  comte  de 
Vendôme  du  nom  de  Jean  ne  peut  être  attribuée  avec  certitude  à  Jean  III 
avant  1211,  ni  celle  du  Cartu taire  d'Evron  en  faveur  du  prieuré  de  Lunay, 
datée  de  1209,  publiée  par  M.  de  Trémault.  {Bulletin  de  la  S.  Arch.  du  V.t 
1874,  p.  56),  ni  celle  de  la  dlme  de  Grand-Champ,  datée  de  1211,  [Cart.  Ble- 
toit  de  MM.  ch.  CCV1II). 

(1)  La  valeur  du  prieuré  de  Lunay  en  Vendômois  était  de  1000  livres,  celle 
de  la  cure,  de  300  livres.  «  Prioratus  de  Lunayo,  habet  sub  se  filiolam  de 
Rocha-Episcopi.  [Ibidem,  p.  484  et  846). 


CHARTES    VENDOMOISES  229 


CXCI 
Vers  1211 

Don  par  Raignaud  de  Vlsle  d'un  muid  de  froment 

pour  son  anniversaire. 

Ali  a  Charta  qua  idem  Raginaldus  Blesbnsium  vicomes  huic 
ecclesle  pro  suo  et  suorum  parentum  anniversario  dat 
unum  mod1um  frumenti. 

Universis  paginam  istam  inspecturis  ego  Raginaldus,  miles  de 
Insula,  et  vicecomes  Blesis,  notum  facio  tam  prœ  senti  bus  quam 
futuris  quod  ego  dedi  et  concessi  Deo  et  abbatiœ  Beatee  Mariée 
de  Esvron  unutn  modium  frumenti,  in  medietaria  deNevel  Juxta 
Vindocenium  sita,  pro  anniversario  R.  patris  mei  de  Insula  mili- 
tis  in  eadem  abbatia  sepulti,  ibidem  annuatim  peragendo,  et  si- 
militer  pro  anniversario  matris  meœ  et  meo  post  vite  spatium 
ibidem  peragendo.  Et  ne  ista  donatio  posset  per  successorem  pro- 
tervum  impediri  abbatiœ  dedi  prœsentem  paginam  in  testimo- 
nium  donationis,  mei  sigilli  munimine  roboratam. 

Carlulaire  (TEvron,  f.  521. 

CXCII 

Février  1211,  N.  S.  1212. 

Marie,  dame  de  Courville*  donne  au  roi  de  France  Philippe,  une 
charte  de  sécurité  pour  sa  forteresse  de  Lavardin. 

S  ECU  RIT  AS   FACTA   DOMINO  REGI   A  MARIA,    DOMINA   CoRBEVILLiE, 

QUOAD   FORTER1CIAM    DE   LAVARDIN. 

Maria,  domina  de  Corbavilla  (1),  universis  ad  quos  présentes 
litterœ  pervenerint,salutem.  Noveritis  quod  ego  manucepi,  super 
totam  terram  meam,  erga  dominum  meum  Philippum.  regem 

(1)  Marie,  que  nous  rencontrons  ici  pour  la  première  fois,  était  fille  de 
Guy  de  Chatillon,  comte  de  Saint-Paul,  et  d'Alix  de  Dreux.  Elle  aurait  épousé 
d'abord  Renaud,  comte  de  Dammartin  qui,  la  répudia.  Elle  épousa  ensuite, 


230  CHARTES    VENDOMOISES 

Francise  illustrem,  quod  ipse  juvare  se  poterit  de  forteritia  de 
Lavardin,  ad  magnam  vim  et  ad  parvam,  quamdiu  neptis  mea 
Aales  ibidem  habebit  dotalitium  suum,  necdictum  castrum  in 

avant  1197,  Robert  de  Vieux- Pont,  seigneur  de  Courville,et  c'est  pans  doute 
à  cause  de  ce  mariage  qu'en  cette  année  1197,  Adèle,  comtesse  de  Blois,  con- 
firmait un  don  du  susdit  Robert  de  Vieux-Pont,  seigneur  de  Courville,  re- 
latif au  droit  de  cinq  semaines  à  Courville  donné  au  prieur  de  Saint-Nicolas. 
(Ctrlul.  de  Saint-Jean  en  V Allée  par  R.  Merlot,  Cb.  129,  note).  Dans  une  charte 
d'environ  1205,  elle  est  veuve  : 

«  Ego  M.  domina  Curveville....  «  vivente  domino  meoR.  de  Vête  ri  Ponte,  t 
(Lefèvre,  Documents  historiques  du  Canton  de  Courville,  p.  85-1870).  En  effet 
Robert  de  Vieux  Pont  ne  parait  point  dans  les  chartes  après  1202. 

En  1213  (Voir  plus  loin  ch.  CC)  elle  est  certainement  femme  de  Jean  111, 
comte  de  Vendôme,  «  assensu  Marie,  uxoris  raee,  sororis  comitis  Sancti 
Pauli.  »  Le  comte,  nouvellement  marié,  donne  à  son  épouse  le  titre  qui  la 
flatte  davantage  et  qui  avait  été  l'un  des  motifs  de  son  choix  sans  rappeler 
■on  union  avec  le  seigneur  de  Courville,  bien  inférieure  et  d'ailleurs  sans 
attrait  pour  lui. 

Veuve  de  nouveau,  et  sans  enfants  du  second  lit,  Marie  retourna  près  de 
ses  fils  à  Courville;  mais  elle  conserve  jalousement  son  titre  de  comtesse 
de  Vendôme.  Dans  une  charte  inédite  de  1236,  en  faveur  du  prieuré  de 
Chuisne,  elle  appose  son  sceau  de  comtesse  de  Vendôme  :  «  Sigillum 
Marie  comitisse  Vindocini .  »  (Cartulaire  BLésois,  préface,  page  XIV),  bien 
qu'elle  agisse  comme  mère  d'Ives  le  jeune,  seigneur  de  Courville,  son  fils, 
«  Ego  Maria,  mater  dicti  Ivonis  Junioris.  » 

Enfin  dans  une  charte  datée  de  mars  1242  en  faveur  du  prieuré  de  Saint- 
Nicolas  de  Courville,  elle  est  encore  plus  explicite  :  «  Universis...  Maria, 
domina  Curveville,  quondam  comitissa  Vindocinensis.  .  Hanc  concessio- 
nem  voluit  Ivo  de  Veteri  Ponte,  miles,  filius  meus,  dominus  Curveville  » 
(Cariai.  deSt-Jean,  ch.  271). 

De  retour  à  Courville,  elle  portait  donc  son  titre  supérieur  de  comtesse 
de  Vendôme,  que  son  veuvage  lui  permettait  de  conserver  et  qu'une  union 
postérieure  avec  le  seigneur  de  Courville  lui  eut  enlevé,  ou  que  du  moins, 
son  nouvel  époux  eut  difficilement  toléré.  C'est  pourquoi  son  obit  le  men- 
tionne avec  soin  :  «  III  idus  marcii,  anniversarium  Marie  domine  Curville, 
quondam  comitisse  Vindocinensis  et  matris  Yvonis,  domini  Curveville, 
militis,  etc.  m  (Bibliolh.  de  Chartres,  ms.  1071). 

Ces  différentes  alliances  suivent  ainsi  un  ordre  logique.  Une  comtesse  de 
Vendôme  ne  pouvait  sans  déchéance  s'unir  au  seigneur  de  Courville  II  n'y 
a  donc  rien  d'étonnant  qu'en  février  1212  (nouveau  style)  le  comte  de  Ven- 
dôme ne  soit  allé  près  du  roi,  à  St-Germain  en  Laye,  lui  présenter  sa  nou- 
velle épouse.  Celle-ci  jura  entre  les  mains  du  roi  l'acte  de  sécurité  pour  le 
château  fort  de  Lavardin,  domaine  des  comtes  de  Vendôme,  qui  devenait  le 
sien  et  sur  lequel  elle  aurait  pu  exercer  des  droits  absolus  en  cas  de  veuvage 
et  au  nom  de  ses  hoirs.  C'est  pour  un  motif  semblable  que  dans  cet  acte 
elle  conserve  son  titre  de  dame  de  Courville,  malgré  sa  nouvelle  union, 
à  cause  de  ses  droits  maternels  et  de  tutrice  sur  ses  enfants. 

De  plus  si  l'union  avec  le  seigneur  de  Courville  eut  été  postérieure  à 
son  mariage  avec  le  comte  de  Vendôme*  mort  en  1218,  comment  son  fils 


CHARTES    VENDOMOISKS  231 

alia  manu  poni  permitteret  sine  domini  régis  voluntate  et  assensu . 
Actum  apud  Sanctum  Germanum  in  Laia,  anno  Domini  M0  CCé 
andecimo,  mense  februarii  (1). 

Archives  Nationales.  J.  394,  n°  39,  original  avec  la  double  queue  eu 
parchemin.  Malgré  une  note  placée  au  dos  de  cette  charte,  il  ne  s'agit 
point  ici  de  Lavardin  au  Maine,  arrondissement  de  Laval,  mais  de 
Lavardin  en  Vendômois.  Marie»  dame  de  Courville,  accomplit  ici  acte 
de  vassalité  envers  le  roi,  comme  dame  de  Vendôme,  par  suite  de  son 
récent  mariage  avec  Jean  comte  de  Vendôme.  Ce  mariage  eut  donc 
lieu  au  plus  tard  en  1211.  Jean  II J  était  alors  «  dans  un  âge  assez 
avancé  »  au  dire  de  l'abbé  Simon.  I.  p.  121  ;  cette  circonstance  explique 
l'opportunité  du  serment  prêté  entre  les  mains  du  roi  par  la  nouvelle 
comtesse  II  suit  de  là  que  Jean  II  serait  mort  dans  le  courant  de 
Tannée  1211,  sans  postérité  et  que  Jean  III  l'ecclésiastique,  lui  ayant 
succédé,  se  hâta  de  contracter  mariage. — Teulet,  Layettes  du  trésor  des 
Chartes,  t.  I,  p.  377. 

CXCI1I 
1212. 

Le  vicomte  de  Châteaudun  consent  à  recevoir  le  droit  de  metive 
d'après  le  minage  de  Saint- Agil  et  non  de  Mondoubleau. 

Ego  Gaufridus,  vicecomes  Caslriduni,  notum  facio  omnibus 
tam  futuris  quam  prœsentibus  quod  cum  controversia  verteretur 
inter  me,  ex  una  parte,  et  hommes  de  Sancto  Agilo,  ex  altéra 
parte,  super  minam  ejusdem  villœ,  quia  dicebam  et  asserebam 
quod  mestiva  ejusdem  villœ  reddi  debebat  ad  minam  Montis  Du- 
plicis,  quia  illa  alia  vice  fuerat  recepta.  Homines  vero  dicebant 
quod  illam  mestivam  nunquam  reddiderant,  in  te  m  pore  avi  mei 

Yves  ou  I  von  net  eut  il  pu  paraître  en  1202  [CartnUire  des  Vaux  de  Cernsy, 
ch.  CX VII)?  Comment  aurait-il  pu,  en  1229,  à  peine  âgé  de  10  ans  prendre 
le  titre  de  chevalier,  (Cartul.  do  Grand  lieaulitxx,  ch.  262):  «  Ego  Yvo  de 
Vête  ri-Ponte,  miles,  dominus  Curveville  »  ? 

Cette  note  rectifie  celle  de  la  charte  DCLX  du  Cartalaire  de  U  Triniié,et 
de  la  Charte  271  du  CartaUire  de  Saint-Jean  en  Vallée. 

(1)  A  1m  même  date  une  autre  charte  de  sécurité  avait  été  donnée  au  roi 
par  •  Gui  do  ne  Turpin  usque  ad  ducentas  libras  Parisienses  ..  Actum  apud 
Castrum  Lidi,  anno  Domini  MCCXI,  mense  februario  »  [Archiv.  Xationales), 
J.  399,  n-  12. 


232  CHARTES    VENDOMOISES 

et  patris  mei,  nisi  ad  mina  m  Sancti  Agili.  Ego  solum  prae  oculis 
habui,  videns  quod  per  malum  discordiœ  res  magnœ  defluunt  et 
per  bonum  pacis  res  minores  recipiunt  incrementum,  praedictis 
hominibus  concessi  et  pepigi  ut  mestivam  redderent  ad  illam 
minam  cum  qua  meis  antecessoribus  reddiderunt.  Et  in  su- 
per concessi  ut  illa  mina  per  dictam  villam  curreret,  sicut  in 
tempore  antecessorum  meorum  currerat.  Preterea  concessi  et 
pepigi  prœdictis  hominibus  meam  vim  et  meum  auxilium  contra 
homines  secundum  posse  meum  habere.  His  ita  concessis  jam 
dictis  hominibus,  non  coacti,  sed  sua  gratuita  voluntate,  mihi  de- 
derunt  centum  solidos  dunenses.  Hoc  voluerunt  et  concesserunt 
Adelicia  vicecomitissa  et  Godefridus  filius  meus  et  Isabella,  Ade- 
licia,  Johanna  et  Agnes  filiae  meee.  Quod  ut  firmum  et  stabile 
perseveraret,  prœsentem  paginam  sigilli  mei  munimine  confirma- 
vi.  Àctum  apud  Garientiem  (1),  anno  M.  CC  XII  (2). 

Bibl.  de  l'Arsenal,  Mss.  1008,  p.  159.  —  Bibl.  d'Orléans,  Mss.  435  bis  f. 
221.  —  Bulletin  de  la  Société  Danoise,  t.  VIII,  p.  95.  —  Société  Dunoise, 
Cariai  manuscrit  de  Saint- A  vit,  n°  80. 

CXCIV 
1212 

Les  Templiers  abandonnent  V  usage  quils  avaient  du  bois  vif  et  du 
pannage  dans  le  bois  du  Bouchet,  etc.,  sauf  quelques  réserves, 
et  en  compensation  le  vicomte  leur  donne  à  perpétuité  45  arpents 
dans  ledit  bois. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis,  amen.  Ego  Galfridus, 
vicecomes  Castriduni.  notum  facio  omnibus  tam  futuris  quam 

(1)  Ga  ranci  ères  en  Beau  ce. 

(2)  Une  charte  donnée  par  Thibaud  de  Dangeau  :  «  Theobaldus  de  Dan» 
jolio  »,  en  faveur  de  l'abbaye  de  Saint-Avit,  est  datée  de  1212,  quand  le  do- 
nateur et  son  fils  partaient  pour  la  croisade  contre  les  Albigeois  :  «  Ego 
Theobaldus  de  Dan  jolio  et  filius  meus,  H.  cruce  signati,  iter  arripientes 
contra  incredulos  Albigenses,  MCCXVI,  mense  augusto.  »  (Dibl.  d'Orléans, 
mss.  2tô  bis.  Une  copie  informe  des  Archives  d'Eare-et-Loir  porte  la  date 
de  1209. 


CHARTES     VfcfcDOMOIShS  23tt 

presentibus  quod  fratres  milicie  Templi  ad  herbergamentum 
ipsoruin  fratrum  de  Matera/  babebant  vivum  nemus  in  bosco 
meo,  qui  dicitur  Faium  Boscheti,  et  mortuum  nemus  ad  omnem 
usarium  suum  de  Materaz,  et  pasturagium  suum  ad  omnes  pe- 
cudes  suas,  et  pasnagium  ad  suos  porcos,  et  fosgeriam  intra 
terram  et  extra  ;  homines  vero  fratrum  de  Materaz  habebant 
mortuum  nemus  in  dicte  bosco  ad  omnem  usum  suum,  et  pastu- 
ragium omnibus  pecudibus  suis,  et  pasnagium  porcorum,  et  fos- 
geriam supra  terram.  Sciendum  est  autem  quod  nec  fratres  de 
Materaz,  nec  sui  bomines  habere  poterant  capras  vel  bedos  in 
dicto  bosco.  Contigit  autem  postea  contentionem  oriri  super  hiis 
inter  me  et  fratres  militie  Templi.  que.sopita  fuit  per  compro- 
missionem  factam  ab  utraque  parte  in  venerabiles  viros  scilicet 
abbatem  de  Sancto-Calles  et  Petrum  de  Terniaco  ex  parte... 
dominum  Guillelmium  Mener  et  Bartbolomeum  Droconem  ex 
parte  dictorum  fratrum  electos,  et  insuper  de  assensu  utriusque 
partis  in  dominum  Hamelinum  de  Roorte.  Dicti  vero  fratres  ad 
dictum  et  consilium  compromissariorum  mihi  et  heredibus  meis 
quittaverunt  in  perpetuiim  vivum  boscum  quem  habebant  ad 
suum  herbergamentum  de  Materaz,  et  pasnagium  quod  ipsi  et 
homines  sui  habebant  in  dicto  bosco,  retentis  sibi  et  hominibus 
suis  istis  consuetudinibus,  scilicet  mortuo  nemore  ad  usarium 
suum  et  suorum  hominum,  et  pasturagio  ad  omnes  pecudes  suas 
et  hominum  suorum,  et  fosgeria  sibi  ipsi  intra  terram  et  extra, 
et  hominibus  suis  extra  terram.  Ego  vero  per  dictum  compro- 
missarium  eisdem  fratribus  pro  ista  quittatione  dedi  et  concessi 
quadraginta  quinque  arpenta  de  eodem  bosco  in  uno  tenenti 
libère  et  quiète  in  pérpetuum  possidenda,  ita  quod  dicti  fratres 
in  illis  quadraginta  arpentis  poterunt  extirpare  vel  quidquid 
voluerunt  facere.  Ego  autem  vexare  vel  m  causam  trahere  non 
potero  neque  meus  hères  dictos  fratres  aut  homines  suos  pro 
aliquo  facto  quod  fecerint  de  illo  bosco  vel  in  illo  bosco,  mihi 
autem  et  heredibus  meis  licebit  sequi  et  capere  in  illo  bosco  cer- 
vum,  bischiam,  aprum,  leam,  caprum  et  capram.  Ego  autem 
sive  meus  hères  contra  omnes  gentes  teneor  garentizare  donum 
istud.  Quod  ut  pérpetuum  robur  obtineat,   presentem  paginam 

30 


234  CHARTfS    VENDOMOlStS 

sigilli  mei  munimine  confirmavi.  Actum  anno  Domini  M"  CC 
duodecimo,  mense  mardi. 

Archiva  Nationales,  S.  5001  B.,  n°  37.  Original  en  parchemin,  scellé 
en  cire  verte  sur  soie  rouge,  un  sceau  équestre,  tourné  à  gauche,  le 
cavalier  portant  un  écusson  burelé  de  5  pièces,  le  contresceau  est 
chargé  au  centre  d'un  oiseau  au  repos. 

Voir  abbé  Métais,  Etudes  et  Documents,  IV,  p.  222.  —  Bulletin  de  la  So- 
ciété Danoise,  tome  VII,  pi.  IV. 


CXV 

1212. 

Regnaud,  évêque  de  Chartres,  de  passage  à  Vendôme,  règle  que 
le  droit  paroissial  serait  perçu  alternativement  par  les  Tem- 
pliers et  par  le  curé  d'Epuisay. 

R.  Dei  gfatia,  Carnotensis  episcopus,  universis  ad  quos 
presens  pagina  pervenerit,  salutem.  Volumus  palam  esse  quod 
cum  foresta  Bellelande  in  terras  arabiles  sit  redacta  et  ibidem 
de  novo  villa  edificeretur,  cum  de  jure  parrochiali  verteretur 
questio  inter  fratres  militie  Templi  et  presbyterum  de  Espieri, 
tandem  inter  eos  amicabilts  compositio  intercessit,  eo  tenore 
videlicet  quod  fratres  Templi  jura  parrochiala  per  unum  annum 
percipient,  primicias  et  oblationes  et  omnes  alios  redditus  que 
ad  presbiteratum  pertinent.  Revoluto  vero  illo  anno,  presbiter 
de  Espieri  supradicta  jura  parrochialia  cum  reddibus  supradictis 
alio  anno  sequenti  percipiet,  et  ita  de  anno  in  annum  alter 
post  alterum  successive  redditus  percipiet  ville  superius  nomi- 
nate.  Et  hoc  factum  est  apud  Vindocinum  anno  M0  CC  XII0 
ab  incarnatione  Domini. 

Archives  Nationales,  S.  5001,  B.,  n°  30,  original  en  parchemin.  Publiée 
dans  le  Bulletin  de  la  Société  Archéol.  du  Vendômois,  1894  p.  96  par  l'abbé 
Ch.  Métais. 


CHARTES    VENDOMOISES  235 


CXCVI 

1212. 

Approbation  par  Regnaud  de  tlsle  du  don  fait  par  Denise  de 
Ulsle  de  3  seliers  de  blé  sur  le  moulin  de  Candé  à  l'abbaye 
de  Notre-Dame  de  Fontaine  les  Blanches. 

Ego  Raginaudus  de  Insula.  Notum  fieri  volo  fidelibus  uni* 
versis  présentes  litteras  inspecturis  quod  elemosinam  trium 
sextariorum  bladi  quam  dilectissima  mater  mea  Dyonisia  dédit 
perpetuo  possidendam  Deo  et  ecclesie  Béate  Marie  de  Fontanis 
in  molendino  de  Candeio,  pro  remedio  anime  dilecti  patris  mei 
Fulconis,  laudo  et  concedo.  Preterea  dono  et  concedo  jamdicte 
ecclesie  unum  sextarium  bladi  in  eodem  molendino  pro  salute 
anime  predicte  matris  mee  meorumque  perpetuo  possîdendum. 
Ut  autem  hec  helemosina  perpetuam  habeat  firmitatem  litteris 
commendavi,  et  sigilli  mei  munimine  roboravi.  Actum  anno 
gratie  millésime»  ducentesimo  duodecimo. 

Archives  départ,  de  Loir-et-Cher. 


CXCVII 


1212 


Don  du  bois  de  Savelon  aux  religieux  de  V hôpital  VAblainville% 

à  Binas. 

Ego  Theobaldus,  cornes  Blesensis  et  Clarimontis,  omnibus  no- 
tum facio  quod,  pro  amore  Dei  et  pro  remedio  anime  mee  et  pa- 
rentum  meorum  do  et  concedo  fratribus  Hospitalis  Jérusalem 
de  Ablanvilla,  nemus  de  Savelonii  ad  omnes  usus  necçssarios 
ejusdem  domùs  et  furni  extra  defesium.  Quod  ut  ita  firmiter 
observetur  litteris  commendo  et  sigilli  mei  impressione  confirmo. 
Actum  Parisiis  anno  gratie  M0  duodecimo.  Datum  per  manum 
Terrici,  cancellarii  mei. 


2#t  CHARTES    VENDOMOISES 

Archiva  Nat.  S,  5000  A,  n"  41,  original  en  parchemin,  et  n"  40  et  42 
vidimus  datés  de  1321  et  1322.  Publié  dans  le  Bulletin  de  la  Société  Ar- 
chéoL  du  Vendômoig.  1894,  p.  104  par  l'abbé  Métais. 

CXCVII1 
1212,  5  avril. 

Accord  entre  les  moniales  de  Saint-Avit  et  noble   darne  Mathea 
de  Vilers  au  sujet  de  la  dîme  de  Saint-Avit  au  Perche. 

Bariholomeus  subdecanus  et  magister  Petrus  de  Pisa,  cano- 
nicus  Carnotensis,  uni  vers  is  presentem  pagina  m  inspecturis, 
salutem  in  Domino.  Universitati  vestre  notumfacimus  quod  cum 
controversia  inter  venerabilem  abbatissam  et  conventum  Sancti 
Aviti  de  Castriduno  ex  una  parta,  et  nobilem  mulierem  Ma- 
theam  de  Vilers.  super  décima  Sancti  Aviti  de  Pertico  et  tractu 
décime  illius,  et  loco  et  sede  Moncellorum  et  forragine  et  molen- 
dini  de  Cbarmo  coram  nobis  judicibus  a  sedé  Apostolica  delega- 
tis  diutius  verteretur,  tandem,  mediante  prudentum  consilio, 
pax  inter  dictas  partes  formata  est  in  hec  verba,  ita  quod  dicta 
nobilis  Mathea  et  filii  ipsius.  videlicet  Matheus  et  Gaufredus, 
coram  nobis  ea  de  quibus  litigatum  fuerat  ad  abblatissam  et  con- 
ventum predictos  pertinere  cognoscentes,  in  manu  nostra  illa 
resignaverunt,  et  in  recompensationem  oblatorum  dictis  abba- 
tisse  et  conventui  decem  libras  monete  Dunensis  et  quatuor  mo- 
dios  et  dimidium  annone  et  avene  contulerunt.  Nos  vero  ad 
utriusque  partis  petitionem  in  munimen  et  robur  facti  istius  lit- 
teris  fecimus  annotari  et  sigillorum  nostrum  impressione  confir- 
mari.  Testes  sunt  hii  :  Frogerius  presbiter  de  Sancto  Locoforti, 
magister  Gaufridus  Ivardi,  magister  Radulfus  Cantons.  Robertus 
de  Sancto  Avito,  clerici,  Tallefer,  Johannes  de  Troa.  Actum  anno 
gracie  millesimo  ducentesimo  duodecimo,  nonas  aprilis. 

Société  Danoise,  Carlul.  manuscrit  de  S.  Avity  n°  81, 


CHARTES    VENDOMOISES  237 

CXCTX 

Février  1213  (N.  S.) 

Guillaume  de  Saint-Aubin,  devenu  moine  de  la  Huhaudière, 
donne  a  cette  maison  deux  septrées  de  terre  et  un  quartier 
de  pré. 

Ego  Johannes,  comes  Vindocinensis,  universis  présentes  lit- 
teras  inspecturis,  notum  facio  quod  cum  fratres  de  Hubauderia, 
Grandimontensis  ordinis,  Willelmum  de  Sancto- Albino  militem 
in  fratrem  suum  recepissent,  dictus  Willelmus  et  Aalez  uxor 
ejus,  et  Willelmus  et  Robertus,  ipsorum  filii,  duo  sextaria  terre 
et  unum  quarterium  prati,  dicte  domui  concesserunt  in  puram 
helemosinam  perpetuo  possidendam  Testibus  hiis  :  Hugone  de 
Villapresbyterii,  Drocone  Solotin,  Gaufredo  Sauvegren,  Wil- 
lelmo  Calu,  Hamelino  Sauvegren  et  pluribus  aliis.  Ut  autem 
firmius  habeatur,  ad  ipsorum  peticionem  presens  scriptum 
sigilli  mei  feci  munimine  roborari.  Actum  anno  Domini  M* 
CC°  XII°,  mense  februarii. 

Archives  de  la  Sarthe,  original,  sceau  disparu.  —  Publiée  au  Bulletin 
de  la  Société  Arch.  da  Vendômois,  1893,  p.  39. 

ce 

Septembre  1213. 

Jean  III,  comte  de  Vendôme,  fait  abandon  au  Chapitre  de 
Chartres  de  ses  droits  sur  la  haute  justice  de  Mazangé,  à  con- 
dition que  les  chanoines  célébreront  tous  les  ans  son  anni- 
versaire et  celui  de  son  père.  Le  comte  ne  se  réserve  sur  les 
habitants  de  cette  paroisse  qu'une  ancienne  redevance  et  cer- 
tains services  militaires  fort  restreints. 

De  Quitatione  con^uetudinum  de  Masengeio  et  de 
anniversario  comitis   vlndocinensis. 

Ego  Johannes, cornes  Vindocinensis, universis  tam  presentibus 
quam  futuris  notum  facio  quod,  cum  inter  predecesaores  meo« 


238  CHARTES   VENDOMOISES 

comités  Vindocinenses,ex  una  parte, et  capitulum  Carnotense,  et 
specialiter  prepositos  de  Masengeio,ex  alia,  super  majore  justitia 
de  Masengeio,  videlicet  homicidio,  furto,  duello,  et  raptu,  diu 
habita  fuisset  contentio  (1),  ego  tandem,  mihi  jure  capituli 
declarato,  pro  anime  mee  et  antecessorum  meorum  remedio,  si 
quid  juris  habebam  in  rébus  predictis  aut  in  aliis  apud  Masen- 
geium,  aut  in  territorio  ei  adjacente,  de  assensu  Marie,  uxoris 
mee,  sororis  comitis  Sancti  Pauli  (2),  illud  penitus  bona  fide  in 
perpetuum  quitavi  capitulo  Carnotensi,  et  titulo  elemosine  illud 
super  altare  béate  Marie  optuli,  in  ecclesia  Carnotensi,  ibidem 
astante  et  assensum  prebente  domino  et  pâtre  meo  Raginaldo, 
episcopo  Carnotensi,  et  multis  aliis  ejusdem  ecclesie  canonicis 
et  personis.  Ita  etiam  quod  eundem  episcopum,  cujus  hominem 
me  esse  confiteor  feodalem  (3),  plegium  constitui  erga  capitulum 

(1)  Ce  différend  ne  pouvait  remonter  bien  haut  quoique  la  prévôté  de 
Mazangé  fût  fondée  en  1173.  Voir  la  charte  de  fondation,  Gall.  Chriat.  t.  VIII. 
Instrumenta  Eccl.  Carnot,  p.  339,  C&rtultire  de  Notre-Dame,  par  M.  Merlet, 
n*  LXXXVII. 

(2)  C'est  la  première  fois  qu'elle  apparaît  comme  comtesse  de  Vendôme. 

(3)  Cette  vassalité  des  comtes  de  Vendôme  à  l'égard  des  évêques  de 
Chartres  est  très  ancienne.  Nous  en  avons  une  preuve  remarquable  dans  la 
lettre  de  Fulbert  à  R  (1007  et  1016  ou  29).  Et  cependant  les  comtes  de  Ven- 
dôme se  reconnaissent  en  même  temps  vassaux  du  comte  d'Anjou.  Voici, 
nous  le  croyons,  comment  on  peut  concilier  ce  double  lien  hiérarchique. 
Dans  l'origine  les  évèques  de  Chartres  étaient  seuls  suzerains  du  Vendô- 
mois,  et  réclamaient  de  leurs  vassaux  l'accomplissement  des  obligations 
féodales  dans  toute  leur  rigueur,  témoin  la  lettre  de  Futbert.  Cette  autorité 
des  évèques  remontait  sans  doute  à  la  décadence  carlovingienne,  alors  que, 
tous  les  pouvoirs  publics  s'étant  évanouis,  l'Eglise  avait  dû  s'emparer,  pour 
le  salut  même  des  peuples,  du  gouvernement  temporel.  —  Plus  tard  lorsque 
Geoffroi  Martel  devint  maître  du  comté  de  Vendôme,  il  acheva  d'y  consti- 
tuer la  féodalité,  et  mit  sa  nouvelle  conquête  sous  la  dépendance  de  son 
principal  domaine  —  le  comté  d'Anjou.  La  société  se  raffermissait  alors 
sur  de  nouvelles  bases,  et  les  pouvoirs  laïcs  reprenaient  leur  ancienne  pré- 
pondérance. Ce  fut  ainsi  que  le  comté  de  Vendôme  échappa  aux  évêques 
de  Chartres,  non  pas  entièrement  toutefois,  car  ils  conservèrent  une  suze- 
raineté qui  était  plus  que  nominale,  et  qui  s'étendait  sans  doute  a  plusieurs 
parties  de  ce  comté.  Nous  voyons  en  effet  en  1228  Jean  IV,  comte  de  Ven- 
dôme,faire  don  è  la  Maison-Dieu  de  cette  ville  d'une  métairie  située  à  Ville- 
romain,  donation  qu'il  a  soin  de  faire  confirmer  par  Gautier,  évèque  de 
Chartres.  Celui-ci  appelle  Jean  homo  ligius  no$ler%  et  ce  seigneur  de  son 
côté  garantit  la  sécurité  de  cette  nouvelle  possession  aux  religieux  «  sub 
ypotbeca  aliorum  redditum  quos  de  feodo  episcopi  Carnotensis  habemus.  » 

Vers  1240  Pierre,  fils  de  Jean,  réclame  la  baronnie  de  Montdoubleau 
comme  une  dépendance  de  son  comté  qu'il  disait  tenir  en  fief  de  l'évèque  de 


CHARTES    VENDOMOISfcS  239 

supradictum  de  illo  facto  meo  inviol ibiliter  observando.  Pro  hu- 
jus  sequidem  quitationis  remedio  dicti  çanonici  Carnotensea 
anniversarium  meum  et  pat  ri  s  mei  in  ecclesia  Carnotensi  annua- 
tim  tenentur  celebrare.Ego  autem  in  Masengeio  et  toto  territorio 
appendente  aut  in  hominibus,  tantum  modo  hec  retinui.  Scilicet 
quod  homines  de  Masengeio  pro  necessitate  mea  Castro  meo 
Vindocino  reddent  custodiam,  et  si  tandem  in  expeditionem  iter 
fecerimper  villam(l)  de  Masengeio  personaliter,  propriam  per- 
sonam  mea  m  sequentur,  ita  etiam  quod  eodem  die  quo  moti  fue- 
rint,  poterunt  ad  propria  remeare  (2)  ;  et  costumam  communem 
eorumdem  hominum  de  Masengeio  quam  antea  semper  pacifice 
reddere  consueverunt.Hujus  rei  testes  sunt  :  Philippus  cellerarius 
Sancti-Mauricii  Turonensis.  Odo  canonicus  ejusdem  ecclesiee. 
Willelmus  de  Capella,  canonicus  Carnoter)  sis,  magister  Stepha- 
nus  presbiter  de  Vi,  magister  Johannes  Cesarrii  (3).  Petrus  de 
Salice,  Nicotaus  Cardinalis(4),  Radulfus  magister  Leprosorum  (5) 
Vindocinensium(6),  Gaufredus  Roussel.  Willelmus  de  Corseraut. 
Gaufredus  de  Cremise  (7),  milites,  et  magister  Robinus  Via- 
rius  (8).  Ut  hoc  autem  factum  meum  perpetuam  firmitatem  ob- 
tineat,  presentem  paginam  sigilli  mei  robore  roboravi.  Actum 
publice  apud  Vindocinum,  anno  Dominice  incarhationis  M.  CC. 
tercio  decimo,  mense  septembri. 

A.  Bibliothèque  Nationale,  mss.  latins  10094,  f.  136  et  10095,  f.  62  v°  et 
91.  Cartulaire  de  Notre-Dame  de  Chartres,  par  M.  L.  Merlet,  CCXI1I, 
vol.  II,  p.  72.  C'est  l'exemplaire  que  nous  publions. 

B.  Ibidem,  mss.  10095,  f.  91  v°,  autre  charte  du  comte  de  Vendôme, 
dont  l'incipit  diffère  un  peu  :  «  Ego  Johannes,  cornes  Vindocinensis, 
universis  notum  facio  tam  presentibus  quam  futuris  quod  ad  preces 

Chartres.  La  contestation  fut  portée  devant  saint  Louis  et  se  termina  par 
une  transaction  (Bibl.  Nationale  Af*».1009i  et  10095, Car*.  d«  l'Église  de  Chartres 
f.  24.  —  Petigny,  p.  316,  1"  éd.).  Note  de  ,V.  Ch.  Bouchet. 

(1)  Mazangé  a  porté  le  titre  de  ville  jusqu'au  15'  siècle  et  peut-être  jus- 
qu'au 16". 

(2)  Ce  passage  est  cité  depuis  Et  si  tandem,  par  Du  Cange  au   mot  Hottts, 

(3)  Magister  Johannes  de  Bonnavalle  (B). 

(4)  B  ajoute  ici  :  Garinus  de  Desraez. 

(5)  C'est  la  première  mention  de  la  Léproserie  de  Vendôme. 

(6)  B  ajoute  içf  :  Et  milites  Gaufredus  Roussel,  etc. 

(7)  De  Cremisiaco  (B). 
(8;  Viarius,  deest  in  B. 


240  CHÀKTbS    VENDOàtolSKS 

reverendi  patris  et  domini  mei  H.  Carnotensis  episcopi,  omnes  con- 
tentiones  et  querelas  que  super  villicatione  de  Masengeio,  inter  me, 
etc.,  Quitto  et  remitto,  etc.. 

Cji  Ibidem,  mss.  10095,  f.  93  v°  :  Variante  abrégée  de  la  charte  B. 
sans  les  noms  des  témoins,  adressée  au  chapitre  :  «  Johannes,  cornes 
Vindocini,  universitati  Capituli  Carnotensis,  salutem,  dilectionem  et 
honorem.  Universis  vobis  notum  facimus  quod  cum  dominus  et  reve- 
rendus  pater  noster  R.  Carnotensis  episcopus,  crebra  precum  sollici- 
tudine  de  pace  nobiscum  facienda  nos  monuerit,  nos  tandem  precibus 
ejus  acquiescentes.  non  sine  catholicorum  virorum  concilio...  omnes 
contentiones...  remittimus,  etc.  » 

D.  Ibidem,  mss.  10095,  f.  92,  est  la  charte  donnée  par  l'évéque  de 
Chartres  :  «  Raginaldus  Dei  gratia  Carnotensis  episcopus...  dilectus 
et  fidelis  noster  Johannes  nobilis  cornes  Vindocini...  ad  peticionem 
nostram...  etc..  presentem  paginam  sigilli  nostri  karactere  confir- 
mamus...  » 

E).  Ibidem,  mss.  10095,  f.  9'*,  notification  de  cet  accord  au  roi 
«  Ëxcellentissimo  domino  suo  Ph.,  Dei  gratia  régi  Francorum,  suus 
fidelis  Johannes,  cornes  Vindocini,  salutem  et  débite  subjectionis  et 
reverentie  famulatum.  Majestati  régie  significandum  duxi,  quod 
omnes  contentiones  et  querelas,  etc..  Ut  hec  itaque  mea  quitatio 
firmitatem  majorem  obtineat,  majestati  régie  supplico  ut  rem  istam 
sigiUo  regio  dignemini  confirmare.  » 


CCI 
1203  ou  1213  (?) 

l)on  fait  par  Jean,  comte  de  Vendôme,  et  Sulpice,  seigneur 
d Amboise,  aux  moines  de  Fontaines,  de  pacages  communs 
dans  la  foret  de  Gastines  et  dans  le  fief  de  Vendôme. 

Ego  Johannes,  cornes  Vindocini,  notum  facio  presentibus  et 
futuris  quod  ego  et  Sulpicius,  dominus  Ambaziae,  concessimus 
in  perpetuum  monachis  de  Fontanis  pro  amore  Dei  et  remedio 
animarum  nostrarum  communia  pascua  in  Gastina,  et  in  feodo 
Vindocinensi  ad  usum  animalium  manentium  in  ioco  qui  dicitur 
Corbet,et  nemus  mortuum  ad  usum  manentium  in  dicto  loco,ita 
quod  si  dicti  monachi  porcos  habuerint  in  loco  illo  tempore  glan- 
dis  reddent  pasnagium  suum.  Quod  ut  ratum  habeatur  et  fir- 
mum  scribi  fecimuset  sigillorum  nostrorummunimine  roborari. 


CHARTES     VKNDOMOlSbS  241 

Actum  apud  Ambaziam  anao  Domini  millesimo  ducentesimo 
tertio  (1). 

Bibl.  Nal.  D.  Housseau,  t.  vi,  f.  75,  vol.  n°  2?63  :  Ex  Cartatario  abbaliœde 
Fontaine,  fol.  20. 


CCII 
1213 

Don  à  V Hôtel-Dieu  de  Vendôme  du  fief  de  Villebosue. 

Acte  de  Geoffroy  «  Goffridus  »  de  Vendôme,  par  lequel  il  dé- 
clare que  Jean,  comte  de  Vendôme,  son  neveu  «  nepos  »  et  lui  ont 
donné  à  la  Maison-Dieu  tout  le  fief  de  Menard  de  Villebosu 
«  totum  feodum  Menardi  de  Villa  Bosu  »,  avec  toutes  ses  appar- 
tenances, pour  le  posséder  en  toute  liberté,  sans  aucune  coaction 
temporelle.  1213. 

Archives  de  Loir-et-Cher  ;  Inventaire  des  titres  de  V Hôtel-Dieu  de  Vendôme, 
de  1203  jusqu'en  1733,  page  1. 


CC1I1 


1213. 


Don  à  V Hôtel- Dieu  de  Vendôme  de  la  censive  de  la  chapelle  d'A  rêne. 

Acte  de  Henri  de  Bellande  de  Tan  1213  par  lequel  il  déclare 
que  Guillaume,  chevalier  croisé  contre  les  Albigeois,  a  donné  à 
la  Maison-Dieu  de  Vendôme  la  censive  qu'il  avoit  à  la  chapelle 
d'Arènes,  ce  qu'il  confirme  et  ratifie  comme  seigneur  de  ladite 
censive  à  la  prière  dudit  Guillaume. 

Archives  de  Loir-et-Cher  ;  Inventaire  des  titres  de  i Hôtel- Dieu  de  Vendôme, 
p.  1. 


(1)  Housseau  a  lu  :  1213;  la  copie  porte  1203* 

31 


242  CHARTES   VBNDOMOISES 


CCIV 

Vers  1214 

Election  d'un  abbé  de  l'Etoile. 

Electio  abbatis  Stella 

Gervasius,  Dei  patientiaPraemonstratensis  dictus  abbas,  vene- 
rabili  in  Christo  fratri  D.  abbati  de  Perreio,  salutem  et  sinceram 
in  Domino  charitatem.  Venerabilis  frater  abbas  de  Stella  labo- 
rem  et  dolorem  in  administratione  considerans,  quos  jam  expé- 
rimenta cognoscit,  cum  multa  nos  rogavit  instantia,  ut  relaxa- 
remus  eum  ab  onere  quod  fastidit,  et  ut  efficacius  quod  postulat 
assequatur,  quasdam  causas  allegat,  quarum  intuitu  dignum 
etjustum  est  eum  exaudire.  Cum  autem  hœc  abbatis  vol untas 
non  lateat  fratres  loci,  il li  de  successore  solliciti,  in  quamdam 
personam,  ut  didicimus,  unanimiter  consenserunt,  quem  postu- 
lant in  pastorem.  Verum  attendentes  quod  si  mulier  viro  suo 
vivente  postulaverit  aliquem  in  maritum,  non  potest  légitime 
cum  ille  decesserit  contrabere  cum  petito,  prout  in  Ecclesia^jtico 

jure  plenius  est  expressum,  petitioni  dilectorumfratrum  nequa- 

quam  censuimus  annuendum,  ut  abbate  suo  adhuc  agente  con- 

cedamus  eis  quem  postulant  in  rectorem.  Quia  tamen  preces  eo- 

rum  nolumus  nec  omnino  repellere  nec  penitus  exaudire,  mittimus 

vobis  tribus  clausa  sigillis  trium  nomina  personarum  quarum 

•       una  est  persona  quœ  est  a  fratribus  postulata.  Fraternitati  igi- 

tur  vestrœ  prapcipiendo  mandamus  quatenus  ad  locum  illum 

personaliter  accedentes,  abbatis  dimissione  suscepta,  faciatis  in 

conventu  missam  de  Sancto  Spiritu  solemniter  celebrari,  et  in 

capitulo  post  modum,  eodem  Spiritu  invocato,  habeatîsin  manu 

tria  sigilla  prœdicta,  ut  accedens  unus  e  fratribus  coram  cunctis 

unum  accipiat  quodcumque  voluerit  ex  sigillis,  et  cujus  nomen 

inventum  fuerit  illo  fracto,  ille  indubitanter  et  sine  refragatione 

aliqua  suscipiatur  ab  omnibus  in  abbatem.  Facta  ergo  obedien- 

tia  ei  quem  Dominus  taliter  suscita verit  in  rectorem,  frangantur 

et  alia  sigilla,  ut  cognitis  nominibus  aliorum  quos  Dominus  in 


CHARTES  VENDOMOISES  243 

hac  parte  videbitur  reprobasse,  comperiatur    a   cunctis   cum 
quanta  sinceritate  processerimus  in  hoc  facto. 

GalUa  Christiana,  V11I,  instrumenta,  col.  428  :  «  Sacrae  antiquitatis  mo- 
numenta,  tom.  I.  p.  69.  » 

ccv 

1214 

Don  fait  par  Guillaume  de  Marcilly  devant  Guérin,  doyen  de 
Vendôme,  d'un  muy  de  froment  de  rente  sur  sa  dîme  de 
Marcilly  (1). 

Archiva  de  Loir-et-Cher,  Inventaire  des  titres  de  THôtel-Dieu  de  Ven- 
dôme, page  2. 

CCVI 
1214 

Don  fait  par  Josselin  Jiorel,  escuier,  devant  Guérin,  doyen  de 
Vendôme,  de  la  vigne  de  Fossa  Gobet,  à  charge  de  trois  deniers 
et  obole  de  cens  pendant  la  vie  de  sa  mère  seulement,  et  d'un 
anniversaire  pour  ses  père  et  mère  et  d'un  autre  pour  son 
frère  Orri,  et  de  plus  il  accorde  à  ladite  Maison-Dieu  son  franc- 
salé:  «  suum  salagium  ». 

Archives   de   Loir-et-Cher,  Inventaire  des  titres  de  l'Hôtel-Dieu   de 
Vendôme,  page  2. 

CCVII 

1214. 

Don  par  Hervé  de  Pray  à  V abbaye  de  Notre-Dame  de  Fontaines- 
les-Blanches  de  trois  seliers  de  blé  sur  sa  dîme  de  Landes  en 
écliange  de  la  rente  assise  sur  le  moulin  du  pont  d'Amhoise. 

(I)  Nota  :  cette  rente  fait  partie  des  héritages  cédés  à  Gervais  Maslon,  le 
lundi  après  la  Saint-André  1362, 


244  CHARTES    VENDOMOISKS 


DE   III   SEXTARIIS    BLADI   IN   DECIMA   LENDE 

Raginaudus,  Dei  gratia  Carnotensis  episcopus,  fidelibus  uni- 
versis  hanc  presentem  cartulam  inspecturis  salutem  in  Domino. 
Universitati  vestre  notum  facimus  quod  Herveus  de  Pereio,  miles, 
in  nostra  preseotia  constitutus,  dédit  et  concessit  in  perpetuum 
monachis  abbatie  Béate  Marie  de  Fontanis,  duos  sextarios  bladi 
in  décima  sua  de  Lenda,  pro  commutatione  duorum  sextariorum 
quos  percipiebant  singulis  annis  in  molendino  suo  de  ponte 
Ambaziacensi,  de  elemosina  defuncti  Gaufridi  de  Pereio,  patris 
sui,  et  unum  sextarium  fru menti  quem  Mathildis  mater  ejus 
dederat,  eis  in  perpetuam  elemosinam  in  eadem  décima  bénigne 
9  concessit.  Hoc  autem  totum  concesserunt  predicta  Mathildis, 
mater  ejusdem  Hervei,  Maria  uxor  ejus,  Gaufridus  frater  ejus. 
Phi  lippus  Lancelini  avunculus  ejus,  Jacquelinus  de  Carcere 
sororius  ejus  et  Lucia  uxor  ejusdem  Jacquelini,  Henricus  Basset 
sororius  ejus  et  Adelicia  uxor  ejusdem  Henrici,  Arche mbaudus 
prepositus  Vindocini,  ad  cujus  feodum  pertinet  ipsa  décima. 
Ut  autem  hec  elemosina  rata  sit  in  perpetuum  et  firma  ad 
petitionem  utriusque  partis  litteris  commendavimus  et  sigilli 
nostri  auctoritate  confirmavimus.  Actum  ab  incarnatione  Do- 
mini  anno  M°  CC°  X1II1°. 

Archives  dCIndre-et-lj>ire,  parchemin,  sceau  perdu. 

CCVIII 
1214 

Don  par  Geoffroy  de  Saint-Quentin  à  l'abbaye  des  Clairets,  à 
V occasion  de  Ventrée  en  religion  de  sa  sœur  Agathe,  du  fief  de 
Saint-Bimay  f  près  Lavardin. 

Ego  Gaufridus  de  Vindocino,  omnibus  présentes  litteras  ins- 
pecturis, notum  facio  quod  dilectus  et  fidelis  meus  Gaufridus  de 
Sancto  Quintino,  quando  Agatha,  ejus  soror,  transtulit  se  ad 
sanctimoniales  de  Claretis,  dédit  et  concessit  in  purara  et  perpe- 


CHARTES    VENDOMOISKS  24f) 

tuam  elemosinam  Deo  et  beatœ  Maria*  et  eisdem  sanctimoniali- 
bus  feodum  quod  a  me  habebat  apud  Sanctum  Remerium  prope 
Lavardinum,  pacifiée  et  quiète  perpetuo  possidendum  ;  quam  do- 
nationem  et  concessionem  ego  tanquam  dominus  feodi,  pro 
remedio  animée  meœ  et  patris,  et  matris,  et  omnium  parentum 
meorum,  concessi  misericorditer  et  laudavi,  eisdem  prœsentem 
paginam  sigillo  meo  confirma  ta  m  dévote  indulgena  in  testimo- 
nium  veritatis.  Et  quoniam  ego  Gaufridus  hujusmodi  donationi 
et  concession!  assentire  volui,  prœdictae  sanctimoniales  unum 
anniversarium,  in  remissionem  peccatorum  meorum,  patris  mei 
et  matris  meœ  et  parentum  meorum  singulis  annis  celebrandum 
in  perpetuum,  mihi  benigniter  concesserunt.Datum  anno  gratia* 
millesimo  ducentesimo  quartodecimo. 

Cartalaire  des  Clairets,  p .  73. 


CCIX 


1214. 


Jean  III,  comte  de  Vendôme,  pour  le  repos  de  Vàme  de  Jean  II \ 
son  neveu  et  prédécesseur,  donne  la  franchise  et  la  liberté  à 
deux  serfs. 

Ego  Johannes,  cornes  Vindocinensis,  filius  Bucardi  comitis, 
universis  présentes  litteras  inspecturis  notum  facio  quod 
ego,  pro  Dei  amore  et  in  remedium  animœ  Johannis,  nepotis  et 
predecessoris  mei,  nec  non  et  pro  animabus  antecessorum 
meorum,  Stephanum  Bloisseau  etMariam  uxorem  suam  etfilios 
et  filias  cum  eorum  heredibus  quos  Johannes  nepos  et  prede- 
cessor  meus  laborans  in  extremis  a  servitutis  vinculo  quo  astricti 
tenebantur  absolvit,  ab  eadem  tervitute  penitus  absolvi,  ipsis 
de  cetero  libertatem  perpetuam  conferens,  et  concedens,  et  ter- 
rain servitutis  quam  tenebant  dedi  et  concessi  et  in  elemosinam 
domui  elemosinarie  Dei  de  Vindocino  in  testimonium  hujus 
libertatis.  Testibus  his  :  Amelino  abbate  Vindocinensi,  Gaufredo 


» 


f 


246  CHARTES    VENDOMOISES 

de  Vindocino  avunculo  meo  (1)  qui  asseruit  quod  dictus  Johannes, 
nepos  et  predecessor  meus,  eosdem  penitus,  sicut  superius 
dictum  est,  absolvit  ;  Willelmo  de  Conserau  (2).  Odone  de  Sal- 
mon,  Herveo  Basset,  Radulfo  magistro  leprosorum  /indociniet 
presentibus  aliis.  Ut  hec  vero  libertas  firma  essrt  et  stabilis 
presentem  paginam  sigilli  mei  munimine  roboravi.  Actum  anno 
graciae  millesirao  ducentisimo  quarto  decimo. 
Archives  départementaleg  du  Loiret,  série  A.  n°  1682. 

CCX  t 
ii  94-1215 

Lettre  de  la  prieure  de  Saint-Agil  au  vicomte  de  Ch&tedudun,  le 

priant  de  confirmer  le  don  de  son  père. 

Dilectissimo  Domino  suo  G.  vicecomiti  Castridunensi,  A.  prio- 
rissa  cujusdam  pauperrime  cellule  juxta  Breschesach,  salutemet 
orationis  auxilium  apud  Dominum.  Dilectionem  vestram  in  qua, 
quam  plurimum  confidimus,  valde  desideramus  exorare,  quate 

(1)  Ce  Geoffroy  de  Vendôme,  oncle  de  Jean  III,  était  frère  de  Bouchard  IV 
et  portait  le  surnom  de  «  Vindocino  »  :  .<  Goffridus  de  Vindocino,  f rater 
dicti  comitis  Burchardi,  {Cart.  Blétoit  de  MM.  Cb.  CLXXXII).  Jean  II  rap- 
pelle également  son  oncle  en  1203  :  «  Goffrido  de  Vindocino,  avunculo  meo  » 
(CartuL  de  la  Trinité  ;  n*  DCXL)  et  et  1206  dans  une  charte  de  la  Charité- 
sur-Loire  «  Joannes  cornes  Vindocinensis...  Gaufridus  de  Vindocino,  avun- 
culus  meus.  »  En  1203  Geoffroy  s'intitule  lui-même  chevalier  de  Vendôme  : 
u  Ego  Goffridus  miles  de  Vindocino,  filius  Johannis  comitis  et  Richildis 
comitissae  »  (Ibidem  ,  ch.  DCXL1).  Il  mourut  après  1222,  puisqu'il  paraît  en 
cette  année  dans  la  charte  DLXVI  du  Cartulaire  de  la  Trinité,  et  même 
après  1223,  car  il  parait  dans  une  charte  datée  de  cette  même   année  en 

«faveur  du  prieuré  de  la  Hubaudière  (Voir  plus  loin  ch.  CCL11I),  mais  avant 
1225,  d'après  une  charte  de  Jean  IV  «  ex  concessione  defuncti  Gaufridi  de 
Vindocino,  avunculi  nostri  (Arch.  de  V Hôtel-Dieu  de  Vendôme).  Son  anni- 
versaire se  célébrait  le  12  janvier,  d'après  le  Nécrologe  de  la  Trinité  de  Ven- 
dôme ;«  U  idus januarii,  obiit  Gaufridus  de  Vindocino,  miles.  »  Voir  l'Etude 
de  M.  le  comte  de  Saint-Venant,  qui  le  fait  mourir  avant  1221,  Bulletin  de 
U  Société  archéologique  du  Vendômois,  1905,  p.  243  à  256. 

(2)  La  première  charte  qui  puisse  d'une  manière  certaine  être  attribuée  à 
Jean  III  dit  l'Ecclésiastique,  dernier  fils  de  Bouchard  IV,  successeur  de  son 
neveu,  Jean  U,  mort  sans  enfant,  est  celle  résumée  dans  le  §  3  du  n°  DCLII 
du  Cartulaire  de  la  Trinité,  datée  de  1213.  Un  titre  du  Cartulaire  de  Notre- 
Dame  de  Chartres  portant  la   même  date  1213,  nous  dit  qu'il  avait  épousé 

Marie,  sœur  du  comte  de  Saint-Paul  :  «  Jobannes  cornes  Vindocinensis 

assensu  Marie,  uxoris  mee,  sororis  comitis  Sancti-Pauli.  »  Voir  plus  haut 
Ch.  CC  et  CXCIL 


CHARTES   VENDOMOISES  247 

nus  donum  a  pâtre  vestro,  felicis  memorie,  nobis  datum,  taliter 
conservetis  qualiter  in  ejus  cedula  sigilli  sui  munimine  roborata 
(continetur),  et  ut  nobis  post  ejus  obitum  sigillo  vestro  placeat 
confirmare,  et  cum  in  vestris  parttbus  ad  modernum  tempus  ire 
nequeamus,  nec  litteras  ostendere,  vobis  transcriptum  cedule  de- 
iegamus,  utquod  in  ea  scriptum  est  audiatis  :  Ego  Hugo,  etc. 
(Voir  plus  haut  la  charte  de  1187).  Cum  autem  ita  in  litteris  con- 
firmatur,  nos  in  quantum  possumus  exoramus  quatenus  nobis 
sexdecim  sextarios  mestive  quos  dominus  H.  senescallus  de  nos- 
tris  hominibus  cepit  illicite,  et  duodecim  solidos  cornagii  quos 
vestri  homines  similiter  ceperunt,  reddi  Dei  misericordia  facia- 
tis.  Tandem  super  hoc  faciajis  ut  vobis  graciarum  reddere  tenear 
actiories,  cum  annuente  Domino  nos  infra  Pasçha  proximum 
visitabimus  etcartam  vestram  etpatris  vestri  super  hoc  compo- 
sitam  ostendemus. 

Société  Danoise,  Cariai,  manu  s.  de  Saint- A  vil,  p.  32. 


CCXI 

1215  octobre. 

Don  par  Jean   III,  comte  de   Vendôme  à  l'abbaye  des  Clairets, 
d'un  bourgeois  de  Vendôme  libre  de  toutes  redevances. 

Universis  tam  prœsentibus  quahi  futuris,  présentes  litteras 
inspecturis,  notum  facio  quod  ego  Johannes,  cornes  Vindocinen- 
sis,  pro  amore  Dei  et  in  perpetuam  elemosinam,  dedi  et  concessi 
Deo  et  monialibus  Beatee-Mariae  de  Claraiz,  Willelmum  bur- 
gensem  cum  domo,  in  qua  manet,  quœ  est  sita  super  montem 
Beati-Georgii,  quietu  mab  omni  tallia  et  exactione  et  consuetu- 
dine,  ab  exercitu  et  omnibus  aliis.  Quod  ut  ratum  esset  et  sta- 
bile,  praesentes  litteras  sigilli  mei  munimine  roboravi.  Actum 
gratiee  millesimo  ducentesimo  decimo  quinto,  mense  octobris. 

Archives  Nationales,  S.  3292,  n°  51  et  60.  —  Publié  dans  le  Carlulaire  des 
Clairets,  p.  75. 


248  CHARTRES    VENDOMOlSES 


CCX1I 
4215 

Don  de  10  sols  de  rente  à  Châteaudun  par  Payen  de  Mondoubleau. 

Ego  Gaufudus,  vicecomes  Castriduni,  notum  facio  omnibus 
quod  Paganus  miles  de  Monteduplici,  avunculus  meus,  dédit  in 
perpetuam  elemosynam  et  concessit  sanctimonialibus  Sancti- 
Aviti  Deo  servientibus,  X  solidos  in  redditu  suo  de  Castriduno 
quem  habebat  irf  Gutta  Corali  (?)  annuatim  in  prima  die  dominica 
quadragesime  persolvendos,  ob  remedium  animae  suae  et  suorum 
antecessorum,  ad  pitantiam.  Cujusmodi  donum  volo  et  concedo, 
et  quod,  ut  eisdem  ratum  permaneat  semper,  prœsentes  sigilli 
mei  munimine  roboravi.  Actum  anno  gratiœ  MCCXV. 

Bibl.  (TOrléons,  mss.  435b»sf  f.  220,  —  Bulletin  de  la  Société  Danoise,  VIII, 
p.  96  —  Société  Dunoise,  Cari,  manuscrit  de  Saint- A  vit,  n°  87. 

CCX1JI 
Avril  121B 

Jeun,  seigneur  de  Montoire,  s'engage  à  ne  plus  troubler  le  prévôt 
de  Masangé  ni  le  Chapitre  de  N.-D.  de  Chartres  dans  la 
jouissance  de  la  terre  de  la  Martclette  A  Masangé. 

De  consuetudinihus  quitatis  a  domino  de  Montorio  in  terra 

ECCLESIE   APUD    MaSENGEIUM. 

Universis  Christi  fidelibus  presentibus  pariter  et  futuris  pré- 
sentera paginam  inspecturis,  ego  Johannes,  dominus  de  Mon- 
torio, notum  facio  quod  cum  controversia  diu  esset  agitata  inter 
me  ex  una  parte  et  capitulum  Carnotense  et  prepositum  de 
Masengi,ex  altéra,  super  terra  de  Lamartelete,  data  antiquitus 
in  elemosinam  ecclesie  Beate-Marie  Carnotensi,  que  terra  de 
meoerat  feodo,  et  ego,  ad  consilium  malignantium,  dampna, 
intulissem  hominibus  Beate-Marie  in  eadem  terra  commoran- 


CHARTES    VENDOMOISES  249 

tibus  et  preposito  de  Masengi.  Tandem  rei  veritate  inquisita,  et 
jure  capituli  cognito,  pro  anime  mee  et  antecessorum  meorum 
remedio  illam  terram  ecclesie  Beate-Marie  penitus  quitavi, 
quiète  et  pacifiée  penitus  possidendam  et  habendam.  pro  dam- 
pnis  autem  illatis  preposito  et  hominibus  cum  eisdem  ad  pacem 
deveni  in  hune  modum,  quod  pro  bono  pacis  dedi  eis  quindecim 
libras  Vindocinenses,  et  assignavi  in  tensamento  meo  de  Ma- 
sengi. Ita  tamen  quod  si  tensamentum  unius  anni  non  possit 
sufficere  ad  solucionem  quindecim  librarum,  residuum  debiti  in 
tensamento  subséquente  persolvetur  ad  valorem  venditionis 
avene  illias  diei,  et  avena  illa  tradetur  eis  per  manum  Marquera 
de  Larbardere.  Preterea,  sciendum  est  quod  omnes  exactiones 
quas  mei  servientes,  me  ignorante,  faciebant  hominibus  Beate- 
Marie  in  redditione  avenarum  suarum,  videlicet  in  retentione 
avene  que  terre  cadebat,  et  in  ea  que  in  saccis  hominum  rema- 
nebat  post  solutionem  unius  sexterii  de  unoquoque  bove,  bona 
fide  prêter  mi  si,  et  quia  mihi  videbatur  injustum,  anime  mee  et 
successorum  meorum  detrimentum  animabus,  districte  prohi- 
bui  ne  servientes  mei  amplius  hoefacerent.  Immo  eisdem  distric- 
tius  precepi  ut  de  cetero  dictis  hominibus  légitime  et  con  recta 
mensura  mensurarent,  et  si  quid  terre  cadere  vel  in  saccis  rema- 
nere  contingeret,  liberaliter  sinerent  reportare.  Hec  autem  om- 
nia  quitavi  et  feci  assensu  et  voluntate  Eglentine,  uxoris  mee. 
Johannis  filii  mei,  et  Agnetis  filie  mee.  Nobilem  autem  virum 
dominum  meum  et  avunculum  carissimum  Johannem,  comitem 
Vindocini  exoravi  ut  ad  majorem  rei  confirmationem  omnia  si- 
cut  sunt  suprascripta  confirmaret,  et  nos  similiter  sigilli  nostri 
munimine  confirmamus.  Actum  publiée  anno  gratie  M°  CC° 
sextodecimo,  mense  aprili. 

Bibliothèque  Nationale,  mss.  10095,  fol.  92,  v°.  —  Publiée  en  partie  dans 
le  Cariai  de  N.-D.,  II,  p.  85. 


n 


250  CHARTES    VENDOMOISES 

CCXIV 

Avril  1216. 

Jean,  comte  de  Vendôme,  approuve  raccord  de  son  neveu, 
Jean  de  Montoire,  avec  le  prévôt  de  Masangé,  etc. 

COMITIS    VlNDOCINENSIS   QUOD    DOMINUS    DE   MoNTORIO   QU1TTAVIT 
CONSUETUDINES   QUAS    RECLAM  ABAT    IN   TERRA   DE  MaSENGEIO. 

Johannes,  cornes  Vendocini,  omnibus  presentibu s  pariter  et  fu- 
tures présentes  litteras  inspecturis  in  Domino  salutem  Noverint 
universi  quod  cum  dilectissimus  nepos  noster  Johannes  de  Mon- 
torio  terram  de  Lamartelete,  datam  antiquitus  in  elemosinam 
ecclesie  Béate  Marie  Carnotensis,  que  terra  erat  de  feodo  dicti 
Johannis,  diutius  contendisset,  tandem  rei  veritate  inquisita,  bo- 
tiorbm  viforum  consilio  confessus  coram  nobis  se  injuste  cort- 
tendisse,  et  quoniam  dampna  intulerat  hominibus  Béate  Marie 
Cafnotensis,  commorantibus  in  îlla  terra  con  preposito  de  Ma- 
seâgt  Gaufrido,  sic  ad  pacem  devenit,  quod  pro  dampnis  illatis 
dictis  hominibus  et  preposito  eisdem  redderet  quindecim  libras 
VindocinenceS,  quas  debent  capere  in  tensamento  de  Masengt  in 
assufnptiofle  béate  Marie  proximo  Ventura,  ita  tamen  quod  si 
totum  illud  tensamentum  non  possit  sufficere  ad  sotutionem 
quindecim  librafum,  residuum  debiti  in  subséquent!  tensamento 
ftefsôlvetuf,  ad  valorem  venditionis  avene  illius  diei.  Post  mo- 
durn  autem  si  quidjuris  habebat  in  illa  terra  dictus  Johannes 
Coram  nobis  ecclesie  béate  Marie  Carnotensi  bona  fide  dédit  et 
cOddeâsit,  et  in  perpetuum  quitavit,  con  quibusdam  exactionibus 
quas  sefvientes  ejusdem  faciebant  hominibus  Béate   Marie  in 
redditione  tensamenti  sui.  scilicet  in  retentione  avene  que  terre 
cadebat,  et  in  ea  que  in  saccis  hominum  remanebat,  post  solu- 
tionem  suam,  quas  omnes  pretermisit.  Nos  siquidem  quitatio- 
nem,  pacem  et  pretermissionem  volumus  et  sincera  voluntate 
concedimus,  et  ad  ipsius  petitionem  sigilli  nostri  munimine  ro 
boramus  intestimonium.  Actum  publiée  apud  Vindocinum,  anno 
gratie  M°CC°  sextodecimo,  mense  aprili. 

Bibliothèque  Nationale,  mss.  latin,  10095,  F  93. 


CHARTES    VENDOMOISKS  251 


ccxv 

Mai  1216. 

Don  à  l'Aumône  de  Cîteaux  par  Adam  Berenne  de  plusieurs  re- 
devances dans  le  bois  du  Perche,  en  présence  d'Alix  et  d'Em- 
ma, dames  de  Fréteval. 

liiTTpRg  G.  vicecoMrns  Caêtriduni  pe  quittacïpne  Adam 

Berenne  pro  Psrtico. 

Ego  Gaufridus,  vicecomes  Castriduni,  notum  facio  universis 
presentibus  pariter  et  futuris  quod  Adam  Berenne,  laudantibus 
et  concedentibus  Maria,  uxore  sua,  Michaele,  filio  eorumdem 
primogenito,  Matheo  altero  filio  et  filiabus  suis  videlicet  Aalez, 
Johanna,  Agnete  et  Emmelot,  quitta  vit  libère  et  in  perpetuam 
elemosinam  habere  concessit  monachis  Elemosine  Cistercienai» 
donum  illud  quod  pater  suus  Ansoldus  quondam  eisdem  mo- 
nachis  fecerat,  videlicet  duos  denarios  et  duo»  busaellos  siliginis 
quos  capiebat  in  grangia  eorumdem  rnQPûchorum  in  Pertico.  que 
dicitur  Converteria,  pro  forestegio  suo  quod  habeb&t  iQ  terra  et 
nemore  de  Pertico.  Concessit  etiam  et  quitavit  eisdem  mopiçbis 
herbagium,  pasnagium  porcorum  suorum  et  pemu*  mortuum 
quod  avus  suus  Ansoldus  eisdem  in  elemosinam  coptulerftt. 
Insuper  et  quicquid  de  jure  patrimonii  vej  quolibet  aJio  modo  ifl 
terra  et  bosco  monachorum  posset  dictus  Adam  reçlenwÇi 
ipsis  penitus  quitavit  et  garantizandurp  contra  Qmnes  hommes 
manucepit.  Ego  autem  de  cujus  feodo  idipsum  efôt,  ad  petiçio- 
nem  et  voluntatem  supradictorum  Adam  sciliçet  et  M&fie  usons? 
sue,  filiorum  et  filiarum  suarum  hanc  quitacionem  et  conee9" 
sionem  dictis  monachis  garantizandum  manucepi  et  litterarum 
mearum  testimonio  confirmavi.  Actum  fuit  hoc  in  preseneia 
conventus  dicte  Elemosine,  adstantibus  etiam  et  hoc  audieptibus 
Adelicia  defuncti  Nevelonis  uxore  de  Fractav&lle,  et  Emma 
uxore  Ursionis  domini  Fractevallis  (1),  Hamerico  priore  de  Frac- 
Ci)  Ursioa  111  de  Meslay,  seigneur  de  Fréteval  «  Ursio  de  Mellaio,  domi- 
nus  Fractevallis  »,  approuve  la  donation  faite  par  Guillaume  Aguillon,  en 


252  CHARTES   VENDOMOISES 

tavalle.  Anno  Domini  millesimo  ducentesimo  sextodecimo,  mense 
maij. 

Arch.  dép.  de  Loir-et-Cher.  Parchemin,  sceau  perdu. 

CCXVI 

1246. 

L'abbé  de  Vendôme  reconnaît  devoir  annuellement  4  livres  pour 
la  procuration  de  Varchevêque  de  Tours  pour  la  visite  de  VE- 
vière  d'Angers. 

LlTTERA   QUATOR   LIBRARUM    DEBITARUM    ANNUATIM    DOMINO 
TCJRONENSI   A  PRIORE   DE   AQUARIA   AnDEGAVENSI. 

Frater  Amelinus,  Dei  gratia  abbas  et  conventus  Sancte  Trini- 
tatis  Vindocinensis,  omnibus  qui  présentes  litteras  viderint, 
perpetuam  in  Domino  salutem. 

Notum  facimus  universis  quod  cum  dominus  Johannes,  ve- 
nerabilis  Turonensis  archiepiscopus,  a  domo  nostra  Sancte 
Trinitatis  Andegavensis  de  Aquaria  exigeret  procurationem 
ratione  visitationis  a  se  et  predecessortbus  suis  sepe  perceptam, 
ut  dicebat,  et  nos  eam  negaremus  obtentu  privilegiorum  nos- 
trorum  nobis  et  ecclesie  nostre  a  Sede  apostolica  indultorum, 
unde  etiam  litteras  apostolicas  impetraveramus  ad  judices 
delegatos  : 

Tandem,  mediantibus  bonis  viris  et  consensu  mutuo  videlicet 
et  nostro  et  Turonensis  et  Vindocinensis  capitulorum,  in  hanc 
formam  pacis  convenimus,  quod  singulis  annis  prior  noster 
predicte  domus  semper  archiepiscopo  Turonensi  vel  ejus  certo 
mandato  apud  Andegavis  (sic),  in  Nativitate  béate  Marie,  qua- 
tuor libras  Turonensis  monete  persolvere  teneatur.  Itaque,  si 
infra  quindenam  ejusdem  festi  non  reddiderit  eas  requisitus' 
dominus   archiepiscopus   ecclesias    nostras    de   sua    provincia 

octobre  1215,  à  l'abbaye  de  Saint-Jean  en  Vallée  de  Chartres,  de  9  arpents 
de  terre  à  Bionville  et  d'un  setier  4'avQine  {Biblioth,  iYfliïoaale,  rnss.  lati  n,  11063, 
f.  46,  n°  XXIX,  inédite), 


CHARTES   VENDOMOISE3  253 

supponere  poterit  interdicto,  quousque  sibi  fuerit  satisfactum. 
Si  vero  ad  civitatem  Andegavensem,  ad  doraum  illam  divertere 
voluerit,  in  expensas  suas,  omnino  bénigne  recipietur,  quod 
ut  ratum  et  stabile  esset  présentes  litteras  sigillorum  nostrorum 
munimine  fecirous  roborari  (1). 

Carlulaire  de  l 'archevêché  de  Tours,  par  M.  Loyseau  de  Grandmaison, 
t.  I",  n«  XLVI,  p.  110. 


CCXVII 

1216. 

Un  [dignitaire]  du  Mans  confirme  à  l'abbaye  de  V Etoile  4  livres 
10  sols  de  rente  sur  le  marché  de  Montoire,  pour  deux  lampes 
données  par  le  seigneur  Jean  de  Montoirey  de  consensu  Eglan- 
tïnœ,  uxoris  suae. 

Bibl.  dOrléons,  mss.  17048,  p.  550. 

CCXVII1 
1183-1217. 

Confirmation  par  l'évoque  de  Chartres  des  prieurés  de  Marmou- 
tier  dans  son  diocèse,  dont  ceux  situés  dans  le  Vendômois. 

Raginaldus,  Dei  gratia  Carnotensis  ecclesiae  sacerdos  humilis. 
Majus  Monasterium  beati  Martini  Turonensis  ab  antecessoribus 
meis  fundatum,  religione  approbatum,  sincera,  ut  justum  est, 
amplectens  cantate,  ecclesias  in  Carnotensi  episcopatu  si  ta  s, 
quas  per  decanos  et  archidiaconos  nostros  ad  idem  monasterium 
pertinere  cognovi,  scripto  annotare,  monachisque  in  eodem  mo- 
nasterio  famulantibus,  ne  aliqua  super  eisdem  ecclesis  conten- 
tio  vel  controversia  oriri  possit  in  poster u m,  communi  assensu 
archidiaconorum  nostrorum  in  perpetuam  possessionem  pie  et 

(1)  La  charte  de  l'archevêque  est  publiée  dans  le  n°  DÇLVIII  du  Cariai,  cfe 
h  Trinité,  daté  de  1210. 


254  CHARTES   VENDOMOISHS 

liberaliter  pro  amore  Dei,  in  honore  beati  Martini,  confirmare 
decrevi...  Confirmamus  igitur  eis...  prioratum  de  Çalumniaco 
eu  m  pertinenciis  suis  cum  parrochiali  ecclesia  ejusdem  loci  et 
cum  capella  SanctiJodei,  prioratum  Sancti  Hilarii,  çum  pertinen- 
tiis  suis,  cum  parrochiali  ecclesia  ejusdem  loci  et  cum  ecclesia 
Sancti  Pelerini...  prioratum  de  Moreis  cum  eççlesiis  ad  ipsum 
pertinentibus,  scilicet  cum  parrochiali  Sanctee  Marias  dç  Morçis 
et  capella  Sancti  Cirici...  ecclesiam  de  Naveil  cum  capella  Sancti 
Medardi  Vindocinensis  ubi  manent  monachi,  cum  pertinentiis 
ejusdem  cap  elle,...  prioratum  de  Fractavalle  cum  pertinenciis 
suis  et  ecclesiis  ad  ipsum  pertinentibus,  scilicet  ecclesiam  Sancti 
Nicolai,  cum  capella  de  Castro,  ecclesiam  Sancti  Leobini,  eccle- 
siam Sancti  Victoris,  ecclesiam  Sancti  Hilarii;  prioratum  de 
Lanceio  cum  pertinenciis  suis  et  ecclesiis  ad  ipsum  pertinenti- 
bus, 3cilicet  parrochialem  ecclçsiam  ejusdem  loci,  ecclesiam  de 
Nucario,  ecclesiam  de  Cuchereio,  ecclesiam  de  Pereio  cum  prio- 
ratu  ejusdem  loci  et  aliis  pertinenciis  suis 

Archives  départ.  d'Eure-et-Loir,  H,  2234,  copie  datée  de  1555. 

CCXIX 
Mars  1217. 

Sentence  condamnant  Geoffroy  IV ',  vicomte  de  Chafeaudan,  à 
payer  80  marcs  pour  les  dommages  qiïil  a  causés  aux 
Templiers. 

In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti,  amen.  Nos,  ego 
videlicet  J.  abbas  et  ego  F.  prior  Sancte-Genovefe  Parisiensis, 
judices  a  Sede  apostolica  delegati  super  querelis  que  vertuntur 
inter  fratres  milicie  Templi,  ex  una  parte,  et  vicecomitem  Castro 
duni  exaltera,  tertio  conjudice  nostro  priore  Sancti-Elegii  ab- 
sente et  légitime  excusato,  lite  çoptestata,  testibus  hinc  inde  ré- 
ceptif et  ettestacionibus  publiçatis,  auditis  hinc  inde  coram  nobis 

(1)  Un  accord  survenu  en  novembre  1218,  mitigea  les  charges  de  cette 
sentence  (Archives  Aatiomdes,  S.  5000,  A,  n*  33.  Etudes  et  Documents,  IV,  p.  231). 


'    CHAftTfiS    VENDOMOISES  256 

propositis  et  'omnibus  aliis  rite  actis,  habito  bonorum  virorum 
concilio,  condempnamus  dictum  vicecomitem  ad  restituendum 
Templariis  duos  equos,  quorum  unum  abstulit  violenter  Gileberto 
Roselli,  homini  Templariorum,  alium  AbbatiT  hominiTemplario- 
rum,  et  ad  restituendum  quadrigam  unam  quam  eidem  Abbati 
homini  Templariorum  abstulit  violenter  ;  condempnamus  etiam 
eumdem  vicecomitem  fratribus  Templi  ad  restituendum  xxx  so- 
lidos,  quos  extorsit  violenter  a  quodam  homine  Templariorum, 
qui  clicitur  Gêner  la  Pigine,  et  ad  restituendum  marrinua  (1)  ad 
valenciam  iv  librarum,  que  abstulit  eidem  homini,  scilicet  Gêner 
laPigine.  Item  decernimus  vicecomitem  contra  justiciam  in  grave 
prejudicium  Templariorum  cepisse  et  incarcéra  visse  fossarios, 
qui  faciebant  fossata  Templariorum.  Item  cum  probatum  sit  co- 
ram  nobis  evidenter  dictum  vicecomitem  contra  jus  Templario- 
rum fecisse  falcari  et  curari  aquam,  que  vulgo  dicitur  Aqua- 
Mortua,  que  fluit  juxta  molendinos  Templariorum,  qui  dicuûtur 
molendini  de  Buxeria,  unde  multum  dampnlficati  sunt  Templarii, 
condempnamus,  per  diffinitivam  sententiam,  dictum  vicecomi- 
tem noû  posse  facere  falcari  vel  curari  dictàm  aquam  mortuàm 
ab  abbario,  quod  est  in  prato  Arftulfi  Veteris-Auris  supra  usque 
ad  aquam,  que  fluit  ad  dictos  molendinos.  Item  condempnamus 
dictum  vicecomitem  cessare  a  vendicione  et  extirpatione  nemo- 
rum  suorum.  quedicuntur  Deffensus  vicecomitis,  in  quibus  dicti 
fratres  habent  usuagia  sua  et  pasturas  porcorum  suorum,  donec 
assignaverit  eis  competentem  satisfactionem  de  usagiis  suis  et 
pasturis;  decernimus  etiam  difûnitive  dictum  vicecomitem  in- 
juste cepisse  homines  Templariorum,  videlicet  Natalegrum  pre- 
positum  Templariorum...  .  Item  dictum  vicecomitem,  in  grave 
prejudicium  Templariorum,  contra  justiciam,  obturasse  antiquas 
vias  et  cheminos,  videlicet  cheminum  qui  de  villa  Templariorum, 
que  dicitur  Templum,  protenditur  ad  Montem-Dublellum,  et  che- 
minum qui  de  Templo  protenditur  ad  Aridam-Willam  et  chemi- 
num qui  dé  Templo  protenditur  ad  Castridunum...  et  facta 
taxacione.  ..  condempnamus  dictum  vicecomitem  in  octoginta 

(1)  B.is  pour  constructions.  On  trouve  en  effet  avec  ce  sens:  Marrianam, 
Jfarrienum,  aussi  bien  que  Mtrtnnum  et  M&renum  (Du  Cange). 


256  CHARTES   VfcNDOMOISES 

marchas  pro  dampnis  que  eis  provenerunt  ex  predictis  violen- 
ciis...  quam  summam  contulimus  Templariis  contra  vice- 
comité  m  absentera  per  contumaciam ,  présente  procuratore 
Templariorum.  Actum  anno  Domini  M  CC°  septimo  decimo, 
mense  marcio. 

Archives  Nationales,  S.  5001,  n°  27,  parchemin.  —  Eludes  et  Documents, 
par  l'abbé  Métais,  IV,  p.  230. 

ccxx 

I 

Avril   1217. 

Titre  latin  de  Mathieu  (alias  Mathurin)  de  Saint-Brice  (1),  par 
lequel  il  atteste  que  Philippe  de  Villa-Badin,  son  vassal,  a  donné 
en  sa  présence,  aux  frères  de  la  Maison-Dieu  de  Vendôme,  la 
terre  que  lui  et  ses  frères  Hugues  et  Jean,  et  ses  sœurs  Bergeia 
et  Marie  avoient  dans  son  fief  de  Villare,  à  la  réserve  de 
4  arpents  appartenant  à  ladite  Bergeia,  en  reconnaissance  de 
quoi  lesdits  frères  de  la  Maison- Dieu  ont  donné  audit  Phi- 
lippe soixante  sols  pour  chacun  arpent  de  ladite  terre. 

Archives  de  Loir-et-Cher  :  Inventaire  ms.  des  titres  de  la  Maison-Dieu, 
page  2. 

CCXX1 

Août  1217. 

Accord  entre  les  Templiers  et  Jean  de  la  Bruière  pour  la 
jouissance  des  biens  donnés  par  Amaury  de  Troo. 

Viris  venerabilibus  et  discretis  abbati,  priori  Sancte  Genovefe 
et  priori  Sancti  Eligii  Parisiensis,  W.  de  Jalla,  W.  de  Lonreio, 
\y.  de  Brueria,  Herbertus  Torpin,  Hamelinus  de  Roorta,  Odo 

(1)  Sans  doute  :  M.  de  Saint-Brisson,  cité  comme  étant  seigneur  de  Vil- 
leromain  en  1222,  dans  un  aveu  des  religieuses  de  Moncé,  au  comte  de  Ven- 
dôme, de  Tan  1497  (Archivée  nationales,  p.  618).  —  R.  de  Saint- Venant. 


CHARTES   VENDOMOlSKS  257 

de  Brulo,  Raginaldus  de  Orrevile,  salutem   in  Domino.  Super 
querelis  et  contentionibus  quas  fratres  milicie  Templi  et  vir 
nobilis  Johannes  de  Brueria  (l)habebant,  cum  mandato  predicti 
Johannis  quod  nos  suscepimus  et  con  testimonio  executorum 
testamenti  ipsius  Johannis,  habito  prudentum  virorum  consilio, 
tam  de  ipsius  parentela  quam  aliis,  pacificamus  con  eisdem  Tem- 
plariis  in  hune  modum,  videlicet  quod  eis  concessimus  plateas 
de  Burgo-Novo,  quas  olim  dédit  eisdem  fratribus  Amauricus  de 
Troo,  ut  possint  ibi  semper  habere  estagiarios  duos  et  non  am- 
pli us.  Demum  dedin^us  eis  vineam  de  Cruce  et  terram  de  Ce- 
neillis  quas  tenebat  Alnulfus  le  Desve,  de  domino  de  Troo,  ad 
XIII  denarios  censuales.  In  qua  etiam  censiva  memorati  fratres 
estagiarium  ullotempore  ponere  non  valebunt.  Dedimus  insuper 
eis  duas  rocas  et  plateas  ante  easdem  rocas  résidentes,   que 
erant  Radulfi  de  Albiniaco.  Dedimus  et  eis  plateam  ipsius  Ra- 
dul6,  que  sita  est  in  taneria,  ita  quod  in  omnibus  istis  plateis 
non  possint  dicti  fratres  habere  prêter  unum  estangiarium.  Su- 
pra rébus  autem  extra  villam  constitutis,  faciet  jamdictus  Ra- 
dulfus  dominis  suis  quicquid  debuerit.  Dedimus  et  concessimus 
eisdem  fratribus  domos  de  Broellio  quas  ipsi  tenuerunt  et  habue- 
runta  predecessoribus  Johannis  de  Brueria,  sitas  in  veteri  foro 
ejusdem  ville  Broelii.   Hec  autem  omnia   pacifiée,   honorifice, 
quiète  et  ab  omni  exactione  et  costuma  quieta  in  perpetuum 
eisdem  concessimus  possidenda.  Dicti  etenim  fratres  petebant 
ab  eodem  Johanne  de  Brueria,  pro  dampnis  sibi  illatis  ab  ipso 
Johanne  et  suis  complicibus,  ducentas  marchas  argenti  et  am- 
plius  sibi  restitui.  Dicebant  et  dicti  fratres  quendam  suum  homi- 
nem  ab  eodem  Johanne  et  suis  complicibus  esse  verberatum 
usque  ad  sanguinem,  et  alii  homini  suo  plagas  mortales  intu- 
lisse  ;  pro  hiis  etiam   contemptionibus  eundem  fecerunt   dicti 


(1)  Ce  Johannes  de  Brueria  était  probablement  le  père  de  Gaufridus  de 
27raer(a,qualifié  seigneur  de  Troo,  qui  en  1260  eut  des  difficultés  avec  Charles 
d'Anjou,  frère  de  saint  Louis.  Ledit  Geoffroy  de  la  Bru  ère  était  aussi  sei- 
gneur de  Challay  ;  il  avait  épousé  Onoria  ou  Aanor.  fille  du  comte  Jean  IV 
de  Vendôme.  (Voir  Salies,  Monographie  de  Troo,  et  la  suite  manuscrite,  co- 
piedeVabbé  Hamgoa.  —  Voir  aussi  Lespinasse,  Vie  et  Vertus  de  saint  Louis, etc., 
p*  306.)  —  R.  de  Saint-Venant. 

J3 


258  CHARTES    VENDOMOISES 

fratres  coram  nobis  pluries  ci  tari,  et  postea  excommunies  tionis 
vinculo,  juris  ordine  observato,  astringi.  Quia  igiturnec  defuncti 
periculum  nec  vivencium  detrimentum  debetis  aliquatenus  velle 
adaugeri,  vobis  supplicamus  attencius  quatinus  et  absolutio- 
nem  mortuo  et  confirmationem  pactionibus  dictorum  fratrum 
verbo  ad  verbum  expositis,  auctoritate  apostolica  qua  fungimi- 
ni,  digneminî  misericorditer  impertiri.  Ut  hoc  autem  factum  sit 
ratum  et  inviolabile,  presentem  cartulam  sigillorum  nostrorum 
muniminibus  curavimus  roborari.  Actum  anno  gratie  MCCXVI1, 
mense  augusti. 

Archives  Nationales,  S.  5000  A,  n°  43.  Le  n°  48  est  une  confirmation 
de  l'acte  précédent.  En  voici  Yincipit  et  Vexpicit  :  «  Abbas  et  prior  Sancte 
Genovefe  et  prior  Sancti  Eligii  Parisiensis,  omnibus  présentes  litte- 
ras  inspecturis...  (suit  le  texte  de  la  charte  ci-dessus)...  quam  pacem  et 
concordiam  auctoritate  apostolica  dignam  duximus  confirraandam, 
et  prefatum  Johannem  de  Brueria,  ad  instanciam  fratrum  milicie 
Templi,  auctoritate  apostolica  absolvimus  et  denunciari  fecimus  abso- 
lu tum.  »  —  Etudes  et  Documents,  par  l'abbé  Métais,  IV,  p.  364 


CCXXII 

1198  et  août  1217. 

Thibault,  comte  de  Biois,  confirme  Vacte  par  lequel  son  père 
Louis  approuva  la  vente  faite  à  Vabhaye  de  V Etoile  par  Guil- 
laume de  Brie  de  ses  terres  du  Ménil. 

Ego  Theobaudus,  cornes  Blesis  et  Claromontis,  omnibus  no- 
tum  fieri  volo  quod  inspexi  litteras  dilectissimi  patris  mei  Ludo- 
vici  Blesis  comitis  quondam  et  Claromontis,  sub  hac  forma  :  Ego 
Ludovicus,  cornes  Blesis  et  Claromontis  omnibus  notum  facio 
quod  Guillermus  de  Bria  vendidit  quicquid  apud  Menil  posside- 
bat,  in  terris  cultis  et  incultis,  in  nemoribus  et  pratis,  laudan- 
tibus  et  concedentibus  filia  sua  Maria  et  Petro  de  Sauleto,  ex 
cujus  feodo  illud  erat  ;  qui  Petrus  duodecim  denarios  censuales 
quos  annuatim  a  predicto  Guillermo  accipiebat,  eccîesiae  Sancti 
Salvatoris  de  Stella  in  elemosinam  donavit.  Et  hoc  concessit 
Ligardis,  uxor  Pétri,  et  filii  eorum  Guillermus  et  Gaufridus.  Hanc 


CHARTES    VENDOMOISES  259 

vero  emptionem,  quam  pred ictus  Albericus  émit,  quietam  et 
liberam  ab  omni  consuetudine  ecclesiœ  de  Stella  perpetuo  possi- 
dendam  concessit.  Ego  autem,  ex  cujus  feodo  illud  erat,  amore 
Dei  et  ad  preces  et  petitionem  utrorumque,  hanc  elemosinam 
firmiter  tenendam  manu  cepi,  literis  commendavi  et  sigilli  mei 
munimine  confirma vi.  Testes  sunt  :  Johannes  archidiaconus  Vin- 
docinensis,  Philippus  clericus  ejus,  Guillermus  de  Monteleonis, 
Odo  Bechart,  Haginaudus  Cortex,  Bernardus  Mandroil,  Philippus 
de  Nouilla  et  Radulfus  filius  ejus  et  Rag.  Angeler.  Actum  Cas- 
troraginaldi,  anno  incarnationis  Dominicœ  milesimo  centesimo 
nonagesimo  octavo.  Datum  per  manum  Theobaldi  cancellarii 
mei,  mense  marcio.  Ego  autem  Theobaudus  predictus  cornes, 
Blesis  et  Claromontis  (1),  dilectissimi  patris  mei  factum  conser- 
vare  desiderans  illibatum,  ad  majorem  hujus  rei  confirmationem 
présentes  litteras  sigilli  mei  munimine  coroboravi.  Actum  anno 
gratie  milesimo  ducentesimo  septimo  decimo,  mense  augusto. 

Archives  départementales  de  Loir-et-Cher,  H.  290. 


CCXXIII 


1217. 


Accord  entre  Geoffroy,  vicomte  de  Chàteaudun,  et  les  habitants 
de  Saint-Affil  au  sujet  de  la  mesure  des  grains. 

QUOMODO  PAX  FACTA  FUIT  INTER  GoFRIDUM,  VICECOMITEM  CAS- 
TUDRINI,  ET  HOMINES  DE  SaNCTO- AGILO,  SUPER  MINA  MESTIVjE 
EJUSDEM   VILL/E. 

Ego  Gaufridus,  vicecomes  Castri  Duni,  notum  facio  omnibus 
tam  futuris  quam  praesentibus  quod  cum  controversia  vertere- 
tur  inter  me,  ex  una  parte,  et  homines  de  Sancto-Agilo,  ex  altéra, 

(1)  En  avril  1218,  ce  même  Thibault,  comte  de  Blois,  par  acte  daté  de  la 
Ferté-Villeneuil,  donnait  une  rente  de  cent  harengs  et  une  demi-somme  d'huile 
à  percevoir  la  première  semaine  de  carême  sur  la  sénéchaussée  de  Château- 
renault  à  l'abbaye  de  Gatine  {Archivée  d'Indre-tt-Loir,  H,  130,  parchemin). 


260  CHARTES  VENDOMOISES 

super  mina  ejusdem  vtllœ,  quia  dicebam  et  asserebam  quod 
mestiva  ejusdem  villee  reddi  debebat  ad  m  in  a  m  Montis-Dupli* 
cis,  quia  illa  alia  vice  recepla  fuerat.  Homines  vero  dicebant 
quod  istam  mestivam  nunquam  vel  dederant  in  tempore  avi 
mei  et  patris  mei  niai  ad  mensuram  Sancti-Agili. 

Ego  sol  uns  Deurn  prœ  oculis  habui,  videns  quod  per  malum 
discordiae  ras  magnée  diffluunt  et  per  bonum  pacis  vel  minores 
recipiunt  incrément um,  preedictis  hominibus  concessi  et  pepigi 
ut  mestivam  redderent  ad  illam  minam  cum  qua  meis  anteees- 
soribus  reddiderunt,  insuper  concessi  ut  mina  ista  per  dictam 
villam  curreret  sicut  in  tempore  antecessorum  meorum  cucur« 
rebat.  Prœterea  concessi  et  pepigi  prœdictis  hominibus  meam 
vim  et  meum  auxilium  contra  omnes  homines  secundum  posse 
meum  et  meum  habere.  His  ista  concessis  jamdicti  homines 
non  coacti,  sed  sua  gratuita  voluntate  mihi  dederuntcentum  soli- 
dos  Dunenses.  Hoc  voluerunt  et  concesserunt  Adelicia,  vieeco- 
mitissa  et  Gaufridus  filius  meus,  Isabella,  Adelicia,  Joanna  et 
Agnes,  filiae  meœ.  Quod  ut  ratum  et  firmum  et  stabile  perse- 
veret,  presentem  paginam  sigilli  mei  munimine  confirmavi.  Ac- 
tum  est  hoc  apud  Gargentiam,  anno  Domini  MCCXVII. 

Bibliothèque  de  l'Arsenal,  mss.  1008,  p,  159. 

* 

CCXXIV 

1217. 

Jean,  comte  de  Vendôme,  approuve  le  don  fait  par  Hervé  de  Pray 
de  la  dîme  du  vin  dans  les  vignes  de  Landes,  aux  moines  de 
Fonta  ines-  les-Blan  ches . 

Dfi   DECIMA   VINEAHUM   LENDE. 

Ego  Johannes,  cornes  Yindocini,  bone  memorie  Buchardi  comi- 
tis  filius,  notum  facio  fidelibus  universis  tam  presentibus  quam 
futuris  banc  presentem  cartulam  inspecturis,  quod  Herveus  de 
Pereio,  miles,  dédit  et  concessit  in  perpetuam  elemosinam,  pro 


CHARTES  VENDOMOISES  264 

suo  suorumque  salute,  Deo  et  ecclesie  Béate  Marie  de  Fontanis, 
omnem  decimam  quam  ipse  et  monachi  de  Fontanis  habent  in 
vineis  parrochie  de  Lendes,  in  prelo  eorumdem  monachorum, 
quod  habent  apud  Lendam  annuatim  pressurandam.  Preterea 
concessit  eis  ut  quicumque  in  eodem  prelo  jam  sepedictorum  mo- 
nachorum  pressurare  voluerint,  eis  omnino  contradicere  non  po 
tertt,  exceptis  tantummodo  censualibus,  qui  sunt  in  sua  propria 
eensiva  et  in  eensiva  Philîppi,  domini  de  Lenda.  Supradicti  vero 
monachi  de  Fontanis,  pro  tanti  beneficii  recompensatione,  dede- 
runt  eidem  Herveo  quatuor  libras  Turonensis  monete.  Hoc  au 
tem  totum  conces6erunt  et  voluerunt  Mathildis,  scilicet  mater 

ipsius  Hervei, (sic)  uxor  ejus  et  Gaufridus  frater  ejus.  Quod 

ut  ratum  et  firmum  teneatur  in  perpetuum,  ad  peticionem  utrius- 
que  partis  litteris  commendavi  et  sigilli  mei  munimine  roboravi. 
Actum  anno  Domini  M*  CC°  XVIP. 

Arch.  d'Indre -et- Loir,  H.  113,  parchemin,  sceau  perdu.  —  Cette  dona- 
tion fut  approuvée  par  Philippe  Lancelin,  oncle  du  donateur  : 

Ego  Philippus  Lancelini,  notum  facio  fidelibus  universis  tam 
presentibus  quam  futuris  hanc  présenter»  cartulam  inspeçtufis 
quod  Hervé  us  de  Pereio,  miles,  dilectus  nepos  meus,  assensu  et 
voluntate  Mathildis  ejus  matris  et  sororis  mee,  nec  non  etiam 
et...  {sic)  uxoris  sue  et  Gaufridi  fratris  ejus.  dédit  etc.,  (ut  autem). 
Actum  anno  Domini  M*  CC  XVII0. 

Ibidem,  parchemin,  sceau  perdu. 

ccxxv 

Mai  1218. 

Jean  de  Bougemont  donne  aux  religieux  de  l'Aumône  ou  du 
Petit  Cîteaux  son  bois  sis  entre  Gratelou  et  Beau  fou,  avec  Vas- 
sentiment  d'Ursion  de  Fréteval. 

Ego  Johannes  de  Rubeomonte,  miles,  omnibus  notum  facio 
quod  ego,  amore  Dei  et  salute  anime  mee,  uxoris  et  heredum 
meorum,  assensu  et  voluntate  Agathe,  u*ori&  meç  et  heredum 


262  CHARTES   VENDOMOISES 

meorum,  Johannis,  Aales  et  Aaliz,  dedi  in  puram  et  perpetuam 
elemosinam  Deo  et  monachis  Elemosine  Cisterciensis  omne  ne- 
mus  meum  corn  fundo  terre,  terra  m  et  noam,  prout  extenditur 
in  longum  a  nemore  domini  Ursionis  de  Mellaio,  domini  Frac- 
tevallis,  quod  vocatur  Gratelom,  usque  ad  terram  elemosinario - 
ru  m  de  Bellofago,  et  in  latum  a  nemore  dictorum  monachorum 
usque  ad  chiminum,  ad  quam  divisionem  predictus  dominus 
Fractevallis  presens  aflFuit,  et  certis  métis  signari  fecit,  videlicet 
quitum  omni  consuetudine  et  omnimoda  obnoxietate  liberum 
penitus  et  immune.  Ego  autem  hanc  elemosinam  volens  esse 
firmam  et  stabilem,  dominum  Ursionem  de  Mellaio,  domînum 
Fractevallis,  de  quo  supradicta  tenebam  in  feodo,  petit  et  exora- 
vi  quod  istam  elemosinam  dictis  monachis  garantisandam  ma- 
nu caperet,  ita  quod  si  ego  vel  heredes  mei  a  garantisatione  is- 
tius  elemosine  aliquo  modo  deficeremus,  residuum  feodi  quod 
de  ipso  teneo,  de  voluntate  mea  sessiret  ipse  vel  heredes  sui  abs- 
que  fide  mentita,  et  in  manibus  suis  tenerent  donec  monachis 
dampnum  suum  quod  ipsi  pro  defectu  garantizationis  nostre 
incurrissent,  fuisset  penitus  emendatum.  Sciendum  vero  est 
quod  pro  tali  beneficio,  de  karitate  monachorum,  quinquaginta 
libras  Dunenses  habui  et  recepi  et  uxor  mea  viginti  et  quinque 
solidos  pro  concessionibus.  Quod  ut  ratum  permaneat  in  futu- 
rum  litteriscommendavi  et  sigilli  mei  munimine  roboravi.  Ac- 
tum  anno  gracie  M°  CC°  octavo  decimo,  mense  maij. 

Archives  départ,  de  Loir-et-Cher. 

CCXXVI 
1218. 

Jean,  comte  de  Vendôme  et  dominus  Montorii,  pro  una  niissa 
celebrttnda  singulis  diebus  usque  ad  finem  mundi  pro  anima 
defuncti  Odonis  de  Sancto  Amando  et  pro  cunctis  fidelibus  de- 
functis  dat  10  sols  de  rente,  et  vingt  seigneurs  donnent  chacun 
un  setter  de  froment  (â  V abbaye  de  VE toile) %  1918. 

Bibliothèque  Sationale,  ross.  17048,  p.  55. 


CHARTES    VKNDOMOISES  263 


CCXXVII 

1218. 

Permission  accordée  à  la  Maison-Dieu  de  Vendôme,  par  Philippe 
de  Lenda,  à  la  prière  de  Mt  Geoffroy  de  Vendôme,  de  posséder 

la  dîme  apud  Villam-Mardin  que  feu  Tetricus  Guercher  et 
Guillaume  son  frère  avoient  donnée  aux  frères  de  la  Maison- 
Dieu,  sise  dans  son  fief. 

Archives  de  Loir-et-Cher ,  Inventaire  nus.  des  titres  de  la  Maison' Dieu  de 
Vendôme,  p.  2. 

CCXXVIII 


1218. 


Regnaud  de  Vlsle,  vicomte  de  Blois  donne  à  Notre-Dame  de 

Gatines  10  sous  de  rente. 

Noverint  omnes  présentes  litteras  inspecturi  quod  ego  Ragï- 
naldus  de  Insula,  vicecomes  Blesensis,  et  Gaufridus  fratermeus, 
amore  Dei  et  pro  remedio  animarum  nostrarum  et  patris  nostri 
Roberti,  et  matris  nostre  Mathildis  (1),  dedimus  in  perpetuam 
elemosinam  Deo  et  canonicis  Beate-Marie  de  Gastineta,  decem 
solidos  Carnotensis  monete,  in  redditu  nostro  Blesensi,  in  de- 
collatione  Sancti  Johannis  Baptiste  annis  singulis  percipiendos. 
Predicti  vero  canonici  IV°  nonas  novembris  anniversaria  prefa- 

torum  parentum  nostrorum  celebrabunt  et  eodem  die  ad  procu- 

• 

(1)  Dans  une  charte  en  faveur  de  Bourg-Mojen,  datée  d'août  1218,  Regnaud 
de  Liale,  à  la  prière  de  Mathilde  sa  mère,  et  du  consentement  de  Geoffroy, 
son  frère,  et  de  Berthe  et  Isabelle,  ses  sœurs  •  ad  petitionem  venerabilis 
matris  sueMatîidis...  concesserunt Gaufridus  frater  dicti  Haginaldi  et  Berta 
et  Isabella  sorores  ipsius  Raginaldi.  »  Il  approuvait  dans  cette  église  les  an- 
niversaires fondés  par  son  père  Robert  de  Lile,  vicomte  de  Blois,  savoir  celui 
de  son  père  pour  le  lendemain  de  la  fête  de  saint  André  (1"  décembre)  et 
celui  de  sa  mère  pour  le  lendemain  de  la  fête  de  saint  C héron  (29  mat).  Dans 
la  charte  CX.CV1,  ci-dessus,  il  donne  à  sa  mère  le  nom  de  «  Dyonisia,  »  que 
nous  ne  retrouvons  nulle  part  ailleurs. 


264  CHARTES   VBNDOMOISES 

rationem  conventus  prefati  decem  solidi  expendentur.  Quod  ut 
ratum  et  stabile  permaneat,  nostrorum  sigillorum  munimine 
confirmamus.  Actum  in  communi  capitulo  Gastinete,  anno  gracie 
M-  CC*  XVIIP- 

Archives  départ,  de  Loir-et-Cher,  vidimus  par  «  Odo,  decanus  Blesensis 
M.  CC.  LVI  ». 


CCXXIX 
1218. 

Vente  par  les  religieux  de  V Etoile  d'un  demi-muid  de  seigle  et 
d'un  demi-muid  d'avoine  à  eux  donnés  par  Gohier  de  Lanne- 
ray  sur  la  dîme  de  Migaudin,  aux  frères  de  Notre-Dame  de 
Gatines  et  de  la  Bourdinière  (1). 

# 

Micbael(2)  abbas  et  conventus  de  Stella,  universis  présentes 
litteras  inspecturis,  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas 
vestraquod,cum  nos,exdonatione  et  elemosina  dilecti  in  Cbristo 
Guoherii  de  Lenerio,  militis,  dimidium  modium  siliginis  et  dimi- 
dium  modium  avene,  in  décima  sua  de  Mesgaudin,  in  parrochia 
de  Evreia,  haberemus,  nos,  quia  locus  ilie  a  nobis  erat  remotus, 
ut  inde  ad  utilitatem  ecclesie  nostre  in  loco  propinquiori  redditus 
emerentur,  de  assensu  predicti  militis  vendidimus  predictum 
modium  siliginis  et  arène  dilectis  in  Christo  fratribus  de  Gasti- 
neta, pro  decem  libris  Dunensium,  perpetuo  possidendum.  De 
predictis  autem  decem  libris  emimus  tria  sextaria  frumenti  et 
tria  sextaria  de  mesteil  a  Guillelmo,  milite  de  Marceli,  in  loco  de 
Buressart  annuatim  persolvenda.  IUud  siqtiidem  modium  bladi 
tenetur  ecclesia  nostra  ecclesie  de  Gastineta  fideliter  garentire. 
Actum  anno  gracie  millesimo  ducentesimo  octavo  decimo. 

Archives  d Eure-et-Loir,  original  en  parchemin,  H.  3998.  —  Cartulairc 
de  la  Bourdinière,  par  M.  R.  Merlet,  n°  19. 

(1)  L'abbaye  de  Gatines  avait  un  prieuré  à  la  Bourdinière,  entre  Chartres 
et  Bonne  val  :  «  Canonicis  B.  Maris  de  Gastineta,  manentibus  in  domo  Bur- 
dinerie.  »  (CtriuUire  de  la.  Bourdinière,  par  M.  R.  Merlet,  en.  21.) 

(2)  Michel. abbe  de  l'Etoile,  parait  de  1214  à  1225, d'après  le  GaUi*  Christian*. 


CHARTES    VENDOMOISfiS  265 


ccxxx 


Mai  1219. 


«  Lettre  de  la  dixme  de  Saint- A  ma nd  et  aussi  du  droit  sur  le 
minage  de  Vendôme  et  du  droit  sur  la  rivière  du  Pont-Perrin.  » 

De  querela  Guidonis  Corpin. 

Ego  Guido  Corpin  (1) ,  miles ,  omnibus  presens  scriptum 
inspicientibus  salutem.  Noverint  universi  quod  cum  inter  nos, 
ex  una  parte,  et  domum  et  procuratores  elemosinariœ  Vindoci- 
nensis,  ex  altéra,  supra  lendam  quœ  Cornesia  (2)  cognominatur, 
questio  diutius  fuisset  agitata,  tandem  bonis  viris  mediantibus, 
de  assensu  nostro  et  procuratorum  predicte  Elemosinariœ,  cum* 
positum  est  in  hune  modum,  videlicet  quod  predicta  domus  to- 
tum  quod  habebat  in  predicta  lenda  nobis  et  heredibus  nostris  in 
perpetuum  quitavit  ;  nos  vero  in  recumpensationem  et  pro  bene- 
ficiis  et  orationibus  dictée  domus  habendis  dedimus,  in  perpetuam 
elemosinam  prœfatae  domui  très  sextarios  bladi  in  nostra  décima 
de  Santo-Amando,  unum  scilicet  frumenti  primum,  secundum 
siliginis,  tertium  avenee  in  nativitate  beatae  Mariée  persolvendos. 
Preterea  nos  obtinuimus  apud  nobilem  virum  Joannem.  comi- 
tem  Vindocinensem,  dominum  Montorii,  quod  ipse  dédit  eteon- 
cessit  ad  augmentum  recompensationis  predictœ  et  in  perpetuam 
elemosinam,  prescriptœ  domui  viginti  et  quinque  solidos  annui 
redditus  in  minagio  suo  ab  ipso  qui  minagium  illud  recipiet,  quo- 
quomodo  recipiat,  in  nativitate  beati  Joannis-Baptistœ  perci- 
piendos.  Similiter  prœdictus  cornes  dédit  et  concessit  prœfatae 
domui  fossatum  suum  ad  usus  pauperum  ibi  degentium,  quod 
estprope  domum  eorumdem,sicut  vadit  ab  esclusa  monachorum 
Vindocinensium^quae  est  subtus  pontem  petrinum,usque  ad  pon- 
tem  de  Chevrereia.  Quod  ut  ratum  sit  et  stabile  permaneat  pré- 
sentes litteras  prsefata*  domui  indulsimus  habendas,  sigilli  nostri 

(1)  Ali»»  :  Torpin. 

(2)  Ali* s  :  Corvesia  ou  turonensis  ou  tornensis. 

34 


266  CHARTES  VENDOMOISES 

munimine   roboratas.  Actum   anno  gratiae   Domini   millesimo 
ducentesimo  nono  decimo,  mense  maio 

Archives  de  Loir  et  Cher,  parchemin,  sceau  perdu.  Une  autre  charte 
senrblable  fut  délivrée  par  «  Johannes,  cornes  Vindocinensis  et  do- 
minus  Montorii  »  dans  les  mêmes  termes. ..  (Ibidem,  parchemin, 
sceau  perdu). 


CCXXXÏ 

Mai  1219. 

Don  par  le   comte  de  Vendôme  de  $5  sols  de  rente  sur  son  mi- 
nage, et  du  fossé  de  la  Chevrerie  à  la  Maison  Dieu  de  Vendôme. 

Notum  sit  omnibus  présentera  cartulam  inspecturis  quod 
ego  Johannes,  cornes  Vindocinensis,  contentionem  que  adver- 
sabatur  inter  -elemosinarium  Vindocinensem,  ex  una  parte,  et 
Guidonem  Corpin,  ex  alia  parte,  super  me^ietatem  lande  Tor- 
nensis  termina vi  tali  modo  quod  pro  landa  quiète  et  libère 
G.  Corpin  rernanenda  dedi  elemosinario  XXV  solidos  re'dditus 
in  meo  minagio,  quod  habeo  in  eadem  domo,  et  fossatum  de  la 
Chevererie.  Dictus  vero  G.  Corpin,  pro  bono  pacis  et  pro  bene- 
ficiis  et  orationibus  dicte  domus  sibi  et  antecessoribus,  dédit 
et  statuit  très  sextarîos  bladi  in  suam  decimam  de  Sancto- 
Amando,  scilicet  I  sextarium  frumenti,  et  I  sextarium  siliginis 
et  I  sextarium  avene.  Et  ut  ho<j  firmum  et  stabile  perduraret, 
dedi  Guidoni  Corpin  litteras  sigilli  mei  et  sigilli  capituli  Elemo- 
narie  munimine  roboratas. 

Archives  de  Loir-et-Cher,  sceaux  perdus. 

CCXXXII» 

Mai  1219. 


* 


Titre  en  latin  par  lequel  entre  autres  choses  monseigneur  Jehan, 
comte  de  Vendosme ,  auroit  donne  et  concédé  ung  fossé  et 
rivière  à  prendre  depuis  Vescluse  d'un    moulin  du  pont  per- 


CHARTES   VENDOMOISBS  267 

rain  appartenant  aux  religieux  de  V abbaye  de  la  Sainte- 
Trinité  de  Vendôme  jusques  au  pont  de  Chevrie,  en  datte  de 
Van  mil  deux  cents  dix-neuf,  au  mois  de  mai. 

Archives  de  Loir-et-Cher.  Invenl.  ms.  de  la  Maison- Dieu  de  Vendôme,  p.  2. 

CCXXXIII 

Juin  1219. 

Cartulaire  en  latin  de  Geoffroy  Roillé  autorisant  le  don  qufO- 
bertus  de  Solomis  avoit  fait  à  la  Maison-Dieu  de  Vendôme 
d'une  certaine  terre  sise  entre  Chacé  et  Villemardin,  dans  le 
terroir  qu'on  appelle  Campuç  Deridi,  dans  le  fief  dud.  Roillé, 
affranchissant  ladite  terre  pour  toujours. 

Archives  de  Loir-et-Cher.  Inventaire  ms.  de  la  Maison- Dieu  de  Vendôme  ^.2. 

» 

CCXXXIV 
1219,  juillet. 

Accord  par  lequel  V abbaye  de  Beaugency  doit  percevoir  sur  le 
terrage  de  Faye  douze  mines  de  froment^  mesure  de  Ven- 
dôme. 

ê 

DE   REDDtTU    DE   FaYACO    VERSUS  VlNDOCINUM. 

Ego  Johannes,  cornes  Vindocinensis,  uni  ver  si  s  présentes  litte- 
ras  inspecturis,  notum  facio  quod  cum  contencio  verteretur  in- 
ter  abbatem  et  conventum  Béate  Marie  de  Balgenciaco,  ex  parte 
una,  et  Radulphum  Pais,  Odonem  Aales  et  Johannem,  fratrem 
ejus,  Philippum  Gauchart  et  Robertum,  fratrem  ejus,  ex  altéra, 
super  terris  sitis  apud  Fayacum  (1),  quam  prefati  abbas  et  con- 
ventusa  dictis  hominibus  petebant  racione  terragii,  tandem  facta 
est  composicio  in  hune  modum  :  quod  nominati  viri  assignave- 

(1)  Un  relevé  des  revenus  de  l'abbaye,  sans  doute  du  XIII"  siècle,  écrit  au 
sujet  de  Faye  :  t  Apud  Fayacum  in  Vindocino,  XIX  mines  bladi  et  III  boi- 
siaus.  o 


268  CHARTES   VENDOMOISES 

rant  supradictis  abbati  et  conventui  sex  minas  frumenti  com- 
petentis  ad  mensuram  Vindocinensem  annui  redditus,  singulis 
annis  in  festo  sancti  Remigii  persolvendas,  propter  hoc  quod 
terragium  earumdem  terrarum  dictis  hominbus  et  eorum  here- 
dibus  admodiaverunt  sub  summa   sex  aliarum  minarum  fru- 
menti similiter  competentis,  ad  eumdem  terminum  et  mensu- 
ram annuatim  reddendarum,  sa!  vis  t  amen  omnibus  aliis  consue- 
tudinibus  et  redditibus,  quas  in  taxatis  terris  habebant  abbas  et 
conventus  supradicti.  Si  veroprefati  bomines  vel  eorum  heredes 
dictas  duodecim  minas  in  taxato  termino  non  redderent  nuncio 
abbatis  et  conventus  ad  illas  recipiendas  misso,  expensas  omnes, 
quas  ipse  faciet  expectando  reddicionem  dictorum  duodecim  mi- 
narum, resarcire  tenerentur.  Ne  vero  contentio  super  taxatis 
pactionibus  inter  supradictos  abbatem  et  conventum  et  dictos  ' 
homines  vel  eorum  heredes  oriri  possit,  ego  Johannes,  cornes 
Vindocinensis,  in  predictarum  pactionum  testimonium,  ad  peti- 
ciones  abbatis  et  conventus  et  hominum  predictorum  présentes 
litteras  fieri  feci  [et]  sigilli  mei  munimine  roborari.  Actum  anno 
gracie  M0  CC°  nono  decimo  (1),  mense  julio.    * 

Cartalairede  Notre-Dame  de  Beaugency,  par  M.  Vignat,  p.  75,  n°  65. 

CXXXV 
Janvier  1219  N.  S.  1220. 

• 

Accord  entre  Vabbesse  de  saint  Avit  et  le  curé  de  Romilly  qui 
obtient  une  augmentation  de  revenu,  conformément  aux  sta- 
tuts du  Concile  de  Latran. 

Cartula  Ecclesie  de  Romilliaco. 

Galterus,  divina  permissione  Carnotensis  ecclesie  minister 
humilis,  omnibus  présentes  litteras  inspecturis  in  Domino  salu- 

(1)  La  même  année  1219  nous  trouvons  comme  témoins  d'une  donation 
faite  à  Saint-Guingalois  de  Chàteau-du-Loir.  pir  Guillaume  des  Roches 
sénéchal  d'Anjou  :  «  Probi  et  nobiles  viri  Johannes  de  Lavardin...  Gisceli- 
nus  de  Trou  »  {Biblijth.  Nu  t.,  Mss.  5441',  f.  239). 


CHARTES    VINDOMOISES  269 

tem.  Noveritis  quod  cum  contentio  vcrteretur  in  curia  nostra, 
inter  H.  abbatissam  Sancti  Aviti  Castridunensis  et  conventum 
ejusdem  loci,ex  una  parte,  et  presbyterum  de  Rommileio,  Chris- 
tianum  nomine,  ex  altéra,  super  eo  quod  idem  presbyter  petebat 
ab  ipsis  ecclesie  sue  de  Rommileio,  secundum  novissima  Latera- 
nensis  statuta  concilii,  beneficium  augmentari,  tandem  compo- 
suerunt  in  hune  modum.  Statutum  siquidem  fuit  pro  bono  pacis 
et  ab  utraque  parte  concessum  quod  H.,  abbatissa  Sancti  Aviti 
Castridunensis  et  ejusdem  loci  conventus,  dicto  presbytero  de 
Rommileio  quoddam  pratum  restituent  quod  antecesores  sui 
prius  pacifice  possederant,  sibi  et  successoribus  suis  in  perpe- 
tuum  sine  aliqua  in  posterum  reclamatione  monialium  quiète  et 
pacifice  possidendum.  Primicias  etiam  et  omnes  minutas  déci- 
mas quas  tune  temporis  in  parrochia  de  Rommileio  dicte. mo- 
niales percipiebant  et  quicquid  babebant  in  oblationibus  altaris 
ecclesie  de  Rommileio.  eodem  modo  dicto  presbytero  et  suis  suc- 
cessoribus quitaverunt.  Prenominatus  vero  presbyter  tam  su- 
pradictam  abbatissam  quam  etiam  conventum  et  ipsarum 
ecclesiam  pro  predicto  beneficii  supplemento  amicabiliter  quit- 
tavit.  Istam  autem  compositionem  volumus,  et  laudavimus  et  ut 
in  posterum  inconcussa  permaneret,  presentem  paginam  fecimus 
annotari  et  sigilli  nostri  impressione  roborari.  Actum  Carnoti, 
annoDomini  millesimo  ducentisimononodecimo,mensejanuario. 

Société  Danoise,  Cartul.  mss.  de  Saint-Avit,  n°  93. 


CCXXXVI 
1220. 

Acte  latin  de  /220,  contenant  donation  à  V église  de  Saint- 
Sauveur  de  l'Etoile  par  Godefroy  de  Vendôme  (1). 

Bulletin  de  la  Société  archéol.  du  VendÔmoU,  1869,  p.  262. 

(1)  V  Inventaire  des  titres  de  U  Maison-Dieu  de  Vendôme  contient  cette 
mention  :  «  Copie  d'un  acte  de  Geoffroy  de  Vendôme  toute  déchirée  et  dont 
il  n'y  a  en  entier  et  de  lisible  que  la  date  ;  1220,  décembre.  »  (Archives  de 
Loir  et  Cher.) 


270  CHARTES    VENDOMOISES 


ccxxxvu 

1220,  juillet. 

Recoignoissance  que  li  sires  de  Fréterai  est  homme  lige  le  comte 

de  Blois  dou  chasteau  de  Frecteval. 

Ego  Ursio  de  Mellai,  dominus  Fractevallis  (1),  universis  no- 
tum  facio  quod  ego  teneo  Fractamvallem  cum  pertinenciis  suis 
in  feodum  et  homagium  de  domino  G.  de  Avenis,  comité  Blesen- 
si,  et  de  hoc  homagium  feci  eidem.  Insuper  juravi  ipsi  comiti. 
in  presentia  hominum  meorum  et  suorum?  quod  ego  castellum 
Fractevallis  tradam  ei  vel  nuntio  suo  litteras  suas  patentes 
babenti,  quotiens  ipsum  Castellum  pro  negotio  comitis  fuerit 
requisitum.  Ceterum  homines  mei  vavassores,  sergentes  et  bur- 
genses  de  feodo  Fractevallis  per  preceptum  meum  juraverûnt 
comiti  prius  dicto  quod  si  super  hiis  essem  deficiens  ipsi  bona 
fide  coadjutores  essent  dicti  comitis  ad  hoc  quod  castellum  ei 
traderetur,  nec  inde  aliquid  contra  me  forisfacerent.  Cornes  vero 
mihi  jurari  fecit  per  unum  militem  quod  bona  fide  et  sine  inge- 
nio  castellum  meum  mihi  reddet  post  negocium  suum  transac- 
tum  infra  XL  dies  postquam  cornes  de  hoc  a  me  fuerit  requisi- 
tus,  vel  baillivus  qui  Blesis  ex  parte  comitis  commoratur,  in  eo 
statu  vel  équivalente  in  quo  erat  quando  sibi  vel  nuntio  suo 
traditum  fuit  castellum  prenominatum.  In  cujus  rei  testimo- 
nium  présentes  litteras  sigilli  mei  munimine  feci  confirmari.  Ac- 

(1)  Nous  ne  pouvons  que  signaler  ici  quelques  chartes  de  Ursion  III  de 
Frète  val  publiées  par  M.  René  Merlet  dans  le  CartuUire  du  Grand  Beaulieu. 
En  octobre  1215  «  Ursio  de  Mellaio,  dominus  Fractevallis  •,  confirme  la  do- 
nation faite  aux.  Lépreux  de  4  muids  de  vin  et  de  deux  arpents  de  pré  à  Bar- 
jouville  par  «  fidelis  meus  Guillermus  Aguillon,  miles.  »  (ch.  197).  En  1216, 
celle  d'une  dtooe  à  Chenonville  sur  «on  fief  par  «  Hugo  de  Curia  Maurini. 
miles  meus  »  (ch  201)  ;  et  d'une  menue  dime  à  Meslay  le  Vidame.  par  feu 
Haimeri  Martel,  chevalier:  «  Et  hoc  laudavit  Nevelo,  f  rater  eju»  »(ch.  202). 
En  1220,  celle  d'une  rente  à  Villemain  par  Berthe  du  Bois  de  Lèves  (ch.216). 

En  août  1222.  Hugues  de  Meslay  :  «  Hugo  de  Mellaio,  miles  •  ratifie  le  don 
de  10  sous  de  rente  sur  le  four  Nivelon  à  Chartres  donnés  par  »  Nevelon 
de  Mellaio,.  miles  et  soror  ejusdem  N.  que  Tocabatur  cognomine  Comi- 
ti ssa,  antecessores  mei.  »  (ch.  224). 


CHARTES   VENDOMOISES  271 

tum  anno  dominice  Incarnacionis  millesimo  ducentesimo  vice- 
simo,  mense  julio. 

Bibl.  NaL,  m*.  10, 108,  ch.  79,  fol.  37  v°.  -  Publié  dans  le  Bulletin  de  la 
société  Dunoise,  1889. 

CCXXXVIII 
Chartres,  août  1220. 

Etienne,  curé  de  Chauvigny ,  obtient  de  i abbaye  de 
Afarmoutier,  une  augmentation  de  revenu. 

De  Calviniaco. 

Galterus,  divina  miseratione  Carnotensis  ecclesie  minister 
humilis,  omnibus  fidelibus  présentes  litteras  inspecturis  in  Do- 
mino salutem.  Noveritis  quod  cum  causa  verteretur  coram  nobis 
inter  venerabiles  viros  Hugonem  abbatem  et  conventum  Majoris 
Monasterii,  ex  una  parte,  et  Stephanum,  presbyterum  de  Cal- 
viniaco, ex  altéra,  super  augmentatione  beneficii  quod  idem 
presbyter  minus  sufficiens  proponebat.  Tandem  de  assensu  par- 
cium  inter  ipsos  composuimus  in  bunc  modum,  videlicet  quod 
dictus  presbyter  medietatem  in  oblationibus  altaris  percipiet  in 
quibus  terciam  partem  percipere  consueverat,  in  minutis  decimis 
agnorum  et  lanarum  terciam  partem  percipiet,  ut  solebat.  In 
minimis  vero  porcorum  et  vitulorum  et  aliorum  minimorum 
medietatem  percipiet.  In  granchia  autem  monachorum  duos 
modios  bladi  percipiet,  unum  siliginis  et  alterum  avene.  In  cujus 
rei  testimonium  ad  instanciam  partium  presens  scriptum  sigilli 
nostri  fecimus  appositione  muniri.  Actum  Carnoti  in  crastino 
assumptionis  béate  Marie  anno  Domini  M.  CC.  vicesimo, 
mense  augusto. 

Arch.  d'Bnre-et-Loir,  H,  2304,  parchemin. 


272  CHARTES  VENDOMOISES 


CCXXXIX 

1220. 

Vévêque  de  Chartres  abandonne  les  dîmes  novales  de  la 
paroisse  d'Authon  à  Vahbaye  de  l'Etoile. 

G.  Carnotensis  ecclesie  minister  humilis,  assensu  Hugonis. 
Vindocinensis  archidiaconi,  attendentes  paupertatem  domus 
Stelle  dédit  abbati  et  canonicis  novalia  totius  parochie  de  Au  ton. 

Biblioth.  Nat.9  Ms.  170%  p.  548.  —  Mss.  17033,  f.  183. 

CCXL 
1220. 

Gervais  de  Soudai  accorde  à  V abbaye  du  Gué  de  Launoi 
deux  parts  dans  la  dîme  des  novales  de  Soudai. 

Gervasius  de  Soldaio  dédit  abbatie  de  Vado  Alneti  duas 
partes  décimée  exemplorum  terrae  suae  et  rogat,  quia  sigillo  ca- 
rebat,  Galterùm  abbatem  ut  apponat  sigillum,  quod  fecit. 

Arch.  de  la  Sarthe. 

CCXLI 

1221 

Arbitrage  réglant  les  droits  des  hôtes  de  Vabbesse  de  Saint-Avil 
habitant  Boursay,  dans  la  forêt  de  Châleaudun,  et  les  rede- 
vances qu'ils  doivent  à  Guillaume  de  Moherville  et  à  Agnès, 
veuve  de  Hugues  de  Maugasiel. 

Ego  Odo  de  Lenneriaco  notum  facio  omnibus  présentes  litteras 
inspecturis  quod  cum  inter  Guillelmum  de  Mohervilla  et  Agne- 
tem,relictam  Hugonis  deMaugastel,ex  una  parte, et  abbatissam 
et  conveDtum  Sancti  Aviti  de  Castriduno,  ex  altéra,  super  usa- 
gio  nemorum,  censivis,  feodis  et  rébus  aliis  coram  Gaufrido  ar- 


CHARTES    VENDOMOISES  273 

chidiacono  questio  verteretur;  tandem  inito  pacis  consilio  partes 
in  me  compromiserunt  sub  hac  forma,  quod  quidquid  bona  fide 
de  eorum  contemptionibus  terminarem,  utraque  partium  fide 
média  observaret.  Ego  vero,  facta  prius  inquisitione,  pro  posse 
meo  diligenti,  de  assensu  partium  meum  terminavi  arbitrium  in 
hune  modum  quod  Guillelmus  de  Mohervilla,  miles,  vel  dicta  do- 
mina possunt  prohibere  hospitibus  abbatisse  de  Burseio  pastu- 
ram  animalium  in  nemore  de  Bursarderia  desuper  cheminum  ; 
hospites  enim  abbatisse  nichil  in  eo  possunt  reclamare  ;  sub 
chemino  vero  habebunt  dicti  hospites  suum  usagium  ta  m  in 
nemore  mortuo  quam  in  vivo.  De  gerbis  autem  quas  terragiator 
domine  et  militis  petebant  ab  hospitibus  abbatisse,  ita  est,  quod 
dicti  hospites  nullas  gerbas  debent,  sed  si  voluerint,  possunt 
dare,  non  obstante  prohibitione  abbatisse.  Hospites  itaque  ab- 
batisse possunt  molere  in  quo  de  duobus  molendinis  maluerint, 
abbatisse  videlicet  vel  militis  et  domine  jamdictorum.  Si  vero 
ad  aliud  molendinum  maluerint,  et  ab  aliquo  serviente  cujus- 
cumque  partium  super  hoc  deprehensi  fuerint  et  convicti,  duode- 
cim  denarios  reddent  militi,et  domine  et  abbatisse  duodecim  si- 
militer  pro  emenda.  Moulturam  eamdem  seu  precium  molendi 
duobus  molendinis  nichilominus  etiam  redderent,  si  in  eisdem 
molendinis  moluissent,  communiter  persolventes.  Item  si  hos- 
pites sepeçlicti  aliquid  sub  dominio  abbatisse  vel  militis  et  do- 
mine vendiderint,  tam  abbatissa  quam  miles  et  domina  in  vendis 
habebunt  participium,  unusquisque  secundum  valorem  rei,  que 
sub  sua  fuerit  vendita  potestate,  cujus  valorem  bonorum  viro- 
rum  adpreciatio  estimabit.  Sciendum  est  autem  quod  nec  abba- 
tissa, nec  miles,  nec  domina  possunt  dies  assignare  dictis  hospi- 
tibus extra  fines  parrochie  de  Burseio,  nec  etiam  in  parrochia 
eadem,  nisi  in  parte  illa  que  est  de  feodo  de  Burseio.  Item  dicti 
hospites  de  omnibus  rébus  quas  tenent  a  milite  et  domina  et  de 
omnibus  redibitionibus  quas  debent  eisdem  ratione  feudorum, 
jus  audient  et  capient  in  curia  eorumdem.  Item  si  hospites  abba- 
tisse forefaciunt  militi  vel  domine  de  censiva,  non  possunt  assi- 
prnare  nisi  ad  eamdem  censivam,  et  sic  de  aliis  nisi  in  loco  in  quo 
vel  de  quo  factum  fuerit   forisfactum.  Ceterum  hospites  pies- 

30 


274  CHARTES    VENDOMOISES 

seiaci  qui  tenent  a  milite  et  domina,  non  possunt  vendere  vel 
dare  alicui,  sed  in  eisdem  habent  usagium  suum  tali  modo  quod 
habent  chaufagium  suum  in  nemore  mortuo  ;  in  vivo  vero  habent 
ad  omnes  usus  alios,  chaufagio  pretermisso.  Si  autem  de  dictis 
plesseiacis  dando  vel  vendendo  aliquid  ultra  usus  jam  dictos 
fuerint  convicti ,  emendam  facient  quinque  solidorum ,  et  ad 
adpreciationem  bonorum  virorum  valorem  nemoris  ultra  usus 
detrimentos  capti  restituent  militi  et  domine  suprascriptis.  Ad 
ultimum  hospites  abbatisse  non  debent  avenagium  domine  vel 
militi,  nec  de  consuetudine  nec  de  jure.  Hanc  compositionem 
factam  concesserunt  abbatissa  et  conventus  Sancti  Aviti,  ex  una 
parte,  et  sepedicti  Guillelmus  et  uxor  ejus  Eustachia  et  Robertus 
filius  eorum,  ex  altéra.  Ego  vero  Odo  de  Lanneriaco  volens  eli- 
gere  jura  militis  et  domine,  statui  quod  sic  habeat  quisque  sua 
jura  sine  exageratione,  tali  modo  quod  hospites  abbatisse  super 
hoc  quod  decrevi  ulterius  non  graventur  :  hoc  tamen  salvo  quod 
domina  sepedicta  de  universis  rébus  quas  tenet  de  milite  pre- 
taxato  in  curia  ejusdem  militis,  in  quantum  jus  exiget,  tenebitur 
respondere  (1). 

Société  Dunoise,  Car  lui.  nus.  de  Saint- A  vit,  tx°  97. 

CCXLU 
1221. 

Mathieu  de  Saint-Ouen  (2)  'donne,  à  l'abbaye  de  Fontaines- les- 
Blanches,  deux  setiers  de  froment  de  rente  sur  sa  dîme  de 
Landes. 

Galterius,   divina   miseratione   Carnotensis   ecclesie  minister 
humilis,  omnibus  présentes   litteras  inspecturis,  perpetuam  in 

(1)  Cette  charte  n'est  pas  datée,  mais  la  charte  parallèle  donnée  par  l'ar- 
chidiacre Guillaume  qui  reproduit  mot  à  mot  la  précédente,  est  datée  de 
1221  :  «  Gaufridus  Dunensis  archidiaconus.  Universis,  etc..  Ut  autem  hoc 
ratum  maneat  et  firmura,  ad  petitionem  utriusque  présentes...  sigilli  nostri 
munimine  lecimus  roborari.  Actura  an  no  Domini  millesimo  dueentesimo 
vicesiuio  primo.  »  (Archives  d'Indre-el-Loir.) 

(2)  Saint-Ouen,  canton  d'Amboisc. 


CHARTES     VENDOMOISES  275 

Domino  salutem.  Noverit  universitas  vestra  quod  Mathcus  de 
Sancto-Audoeno,  in  presentia  nostra  constitutus,  recognovit  se 
concessisse  Deo  et  ecclesie  Béate  Marie  de  Fontanis  in  Turonia 
et  fratribus  ibidem  Deo  famulantibus,  in  puram  elemosinam, 
liberam  penitus  et  quietam,  duos  sextarios  frumenti  annui  red- 
ditus  in  décima  sua  de  Lenda.  Quod  ut  ratum  et  firmum  in  pos- 
terum  permaneat,  présentes  litteras  ad  petitionem  utriusque 
partis  fecimus  annotari  et  sigilli  nostri  munimine  roborari.  Ac- 
tum  anno  gratie  millesimo  ducentesimo  XX°I°. 

Archives  dlndre.-el-Loir. 


CCXLIII 

Janvier  1221,  n.  s.  1222. 

Accord  relatif  à  la  jouissance  d'un  muid  de  froment  sur  la 
métairie  de  Lancôme,  par  i abbaye  de   S.   Laumer. 

Universis  Christi  fidelibus  praesentes  litteras  inspecturis, 
Joannes,  dominus  Veteris-Vici  et  Montig[niaci],  Simon  de  Mont- 
folet,  miles,  Galterius  Stultus,  salutem  in  Domino.  Noverit 
universitas  vestra  quod  cum  contentio  verteretur  inter  nos,  ex 
una  parte,  et  viros  religiosos  L.  abbatem  etconventum  Sancti 
Launomari  Blesis,  ex  altéra,  super  uno  modio  frumenti  redditus 
annualis,  quem  petebamus  ab  ipsis  pro  territoriode  Luncumme, 
nomine  tensamenti  ;  ipsis  firmiter  asserentibus  quod  pro  dicto 
territorio  nec  alia  de  causa  ad  solutionem  praedicti  modii  nobis 
nunquam  fuerant  obligati  ;  tandem  de  prudentum  virorum  con- 
silio,  nolentes  in  aliquo  jura  prœdictœ  ecclesiee  minuere,  pocius 
sed  augere,  praedictam  controversiam  quittavimus,  et  quidquid 
juris  habebamus  in  prœdicto  modio  ipsis  dedimus,  et  concessi- 
mus  in  perpetuum  possidendum.  Sepedicti  vero  abbas  et  con- 
ventus,  ne  praedicti  beneficii  viderentur  ingrati,  nobis  viginti 
quinque  libras  Turonenses  contulerunt.  Ego  vero  Joannes  ad 
petitionem  praedicti  G.  et  uxoris  suœ  A.,  et  filiorum  suorum  qui 
praedictam  laudaverunt  et  concesserunt  donationem,  et  ad  peti- 


27(î  CHARTES    VFNDOMOISES 

tionem  preedicti  5..  saepedictam  donationem  garantizandam  in 
perpetuum  manucepi,  et  prœsentem  paginam,  ad  ipsorum  simi- 
liter  instantiam,  qaia  sigilla  propria  non  habebant,  sigilli  mei 
munimine  roboravi.  Actum  anno  Domini  millesimo  ducente- 
simo  vicesimo  primo,  mense  januario. 

Archives  départ,  de  Loir-et-Cher,  Carlulaire  mss.  de  Saint- Lômer  de 
Blois,  n°  XXIX. 


CCXLIV 

Mars  1221,  N.  S.  1222. 

Vrsion  de  Meslay,  seigneur  de  Prélevai,  abandonne  à  la  Maison- 
Dieu  de  Chaleaudun,  avec  (oui  droit  de  justice,  la  propriété 
de  trois  cents  arpents  de  bois  sis  entre  la  grande  route  qui  va 
de  Beaufou  à  Fréteval,  d'une  part,  et  le  bois  Bourreau,  d'autre 
part,  s  étendant  en  long  depuis  la  plaine  de  Beau  fou  vers  Male- 
hranche  et  le  chêne  du  Trépied  ;  il  réserve  pour  les  moines  do 
V Aumône  de  Cîteaux  le  pacage  de  cent  quarante  bestiaux  et 
pour  lui-même  la  chasse  de  la  grosse  bête,  cerf,  chevreuil  et 
sanglier,  mais  à  la  condition  que  si  un  cerf  ou  une  biche ,  un 
chevreuil  ou  une  chevrette,  est  pris  dans  les  limites  du  bois  des 
Hospitaliers ,  le  cuir  leur  en  appartiendra  ;  que  si  cest  un 
sanglier  ou  une  laie,  quatre  jambons  seront  remis  aux  frères 
condonnés. 

De  trecentis  nemoris  arpentis  de  Bellafago  ex  dono 

Ursionis  DOMINI   FrACTjF.VAIXIS. 

In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti.  Ego  Ursio  de 
Mellaio,  dominus  Fractevaliis,  omnibus  notum  facio,  quod  ego, 
de  voluntate  et  assensu  karissime  uxoris  mee,  Emme,  et  filii  mei 
Philini  et  filie  mee  Margarite.  pro  remedio  anime  mee  et  uxoris 
mee  et  parentum  et  antecessorum  meortim,  donavi  et  concessi 
in  perpétuant  elemosinam  Deo  et  pauperibus  domus  elemosi- 
narie  Castriduni  trecenta  nemoris  arpenta  cum  fundo  terre,  sita 


CHARTES   VENDOMOISES  277 

inter  magnam  viam  que  tendit  a  Bellafago  versus  Fractamval- 
lem,  ex  uno  latere,  et  nemus  quod  dicitur  nemus  Borelli,  ex  al- 
tero  latere,  et  in  longum  sicut  protendit  se  a  piano  Bellefagi, 
versus  Malabrancheriam  et  Quercum  de  Tripode,  quantum  opus 
fuerit,  donec  supradictus  trecentorum  arpentorum  numerus 
perficiatur,  ab  eisdem  tanquam  sua  propria  libère,  quiète  et  pa- 
cifiée in  perpetuum  possidenda  et  pleno  jure  habenda,  usque  ad 
eo  quod  si  quis  in  mundo  aliquod  jus  vel  usagium  in  illo  ne- 
more  habet  vel  habere  se  dicat,  teneor  illud  liberare  meis  pro- 
pres sumptibus  etexpensis,  excepto  herbagio  monachorum  Ele- 
mosine  Cisterciensis  ad  septem  viginti  animalia.  Donavi  etiam 
et  quitavi  dictis  pauperibus  omne  jus  quod  in  eodem  nemore 
habebam,  et  omnimodam  justiciam,  hoc  excepto  quod  michi 
retinui  cervum,  capreolum  et  porcum  silvestrem,  per  me  vel  per 
meos  venatores,  quotienscumque  voluero  capiendos,  ita  tamen 
quod  in  dicto  nemore  infra  metas  circa  illud  nemus  positas  non 
potero  haiam  facere,  nec  quicquid  aliud  facere  in  dicti  nemoris 
detrimentum.  De  venatione  autem  ibidem  capta  sic  erit  :  Quod 
si  cervus  vel  cerva,  capreus  vel  caprea ,  infra  metas  nemoris 
capiatur,  corium  erit  pauperum  predictorum  ;  et  si  porcus  vel 
porca  ibidem  capiatur,  quatuor  janboni  erunt  pauperum  prefato- 
rum.  Si  autem  frater  vel  certus  nuntius  dictorum  pauperum  ad 
bestiam  capiendam  presens  fu,erit.  statim  dicta  pars  pauperum 
eidem  tradetur.  Sin  autem  per  meum  fidelem  nuntium  usque  ad 
domum  Bellefagi  mittetur  et  tradetur  procuratori  domus.  Pre- 
terea  Philippus  de  Pusiaus,  miles,  et  uxor  et  heredes  ejus,  quic- 
quid in  dicto  nemore  habebânt  vel  habere  se  dicebant,  ad  preces 
meas  Deo  et  pauperibus  predictis  dederunt  et  penitus  quitave- 
runt,  data  fide  promittentes  quod  nichil  in  eodem  nemore  de 
cetero  rechmabunt.  De  nemore  autem  mensurando  et  metendo, 
ex  assensu  et  voluntate  mea  et  fratrum  predicte  domus,  erit 
super  dilectum  meum  Nicholaum  de  Frescot,  canonicum  Car- 
notensem,  tali  modo  quod  quicquid  idem  Nicholaus  super  hoc 
fecerit,  gratum  et  ratum  habebimùs  ex  utraque  parte.  Ne  autem 
instigante  diabolo  per  me,  quod  absit,  vel  per  aliquem  heredum 
aut  successorum  meorum,  pauperes  et  fratres  dicte  domus  su- 


278  CHARTES   VENDOMOISES 

per  hoc  possent  in  posterum  in  aliquo  molestari,  de  his  omnibus 
fideliter  et  firmiter  observandis,  fidem  prestiti  corporalem  in  ma- 
nu reverendi  patris  et  domini  mei  Galterii,  Dei  gratia  Carno- 
tensis  episcopi,  promittens  sub  pena  quinquaginta  marcarum 
auri  puri  ad  pondus  trecense,  quod  nullo  unquam  tempore  con 
tra  istud  donum  venirem,  et  quicquid  ab  ipso  episcopo  féodal iter 
tenebam  eidem  in  contraplegium  dedi,  rogans   ipsum  et  requi- 
rens  ut  tanquam  et  episcopus  manucaperet  se  bona  fide  contra 
omnes  donum  istud  dictis  pauperibus  garantizandum,  et  ut  se 
suosque  successores  erga  dictos  pauperes  supra  feodum  quod  ab 
ipso  teneo,  plegios  constitueret  pro  me  et  heredibu^  et  succes- 
soribus  meis,  quos  ad  hoc  donum  firmiter  observandum  et  bona 
fide  pro  posse  suo  defendendum  volo  esse  in  perpetuum  sub 
dicta  pena  obligatos.  Statuens  insuper  ne  aliquis  super  hoc  legi- 
tanscoram  aliquo  judice,  nisi  prius  solutis  damnis  et  expensis, 
et  pena  supradicta  aliquatenus  audiatur,  quod  libenter  mihi  con- 
cessit.   Ita  tamen,  quod   si  ego  vel  aliquis  heredum  aut  succès- 
sorum  meorum,  contra  istud  donum  meum  venire,  aut  dictos 
pauperes  vel  fratres  dicte  domus  in  aliquo  molestarepresump- 
serit,  sine  fidei  transgressione,  possit  iste  episcopus  vel  successor 
ejus,   feodum  quod  ab  ipso  modo  teneo,   sesire  et  in  manu  sua 
tenere  usque  ad  plenam  dampnorum  satisfactionem  et  expen- 
sarum  et  solutionem  pêne  supradicte.  Promisi  etiamdata  fide 
quod  ab  omnibus  quos  possem  bona  fide  laudari  facerem  donum 
istud  et  concedi.  Et  omnem  securitatem  de  plegiis  et  de  litteris 
super  hoc  dono   firmiter  observando  eisdem  faciam   meliorem 
quam  potero  et  ubi  viderint  expedire.  Et  si  in  scripto  isto  vel  in 
litteris  istis,  fratribus  predictis  aliquid  videbitur  emendandum 
quod  cedat  ad  commodum  dicte  domus,  ad  voluntatem  dilecti 
mei  Nicholai  prenominati  illud  sine  difficultate  qualibet  emen- 
dabo.  Rogavi  etiam  episcopum  ut  dictis  pauperibus  et  fratribus 
dicte  domus  super  hoc  daret  litteras  suas  patentes,  in  quibus 
continetur  se  manucapere   modo  supradicto  quod    supradicta 
omnia  bona  fide  faceret  observari  et  eadem  confirmaret.  Ma- 
gister  vero  et  fratres  dicte  domus  liberaliter  michi  concesserunt 
se  anniversarium  karissimi  patris  mei  Nevelonis  de  cetero  sin- 


CHARTES   VENDOMOISES  279 

gulisannis  celebraturos.  Post  decessum  vero  karissime  matris 
mee  Adelicie  et  meum  et  predicte  uxoris  mee  Emme,  annuatim 
anniversaria  nostra  celebrabunt  et  super  hoc  dabunt  michi  suas 
patentes  litteras  sigillo  suo  signatas.  Ut  autem  bec  omnia  supra- 
dicta  rata  maneant  et  firma,  sigilli  mei  munimine  confirmavi 
Actum  anno  Domini  M0  CC°  vicesimo  primo,  mense  martii. 

Archives  de  la  Maison-Dieu  de  Châteaudun,  original  en  parchemin.  B, 
706.  —  Publiée  par  M.  Belfort  et  Merlet  :  Archives  de  la  M.-D.  de  C/i., 
page  82,  n°  CXXI  (t). 


CCXLV 


1222 


Guillaume ,  prévôt    de    Villerfaut ,    abandonne  à    V abbaye  de 
Fontaines-les-Blanches  la  libre  jouissance  d'une  terre. 

M.  Dei  gratia  episcopus,  J.  decanus....  archidiaconus  Ceno- 
manensis,  judices  a  domino  papa  delegati,  universis  présentes 
litteras  inspecturis,  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas  ves- 
traquod  cum  ex  delegatibne  summi  pontificis  coram  nobis  causa 
verteretur  inter  Willelmum,  nominatum  prepositum  de  Viller- 

(1)  D'après  le  n°  CXXII,  Ursion  de  Meslai  reconnaît  que  cet  acte  fut 
passé:  «  apud  Carnotum,  in  domo  vestra,  in  capella  beati  Martini  »  et  prie 
l'évèque  de  Chartres  de  le  confirmer.  Celui-ci  le  fit  par  lettres  datées  de 
juillet  1222  (Ibidem,  n°  CXXVll).  Cette  donation  fut  aussi  approuvée  par 
Emma,  femme  d'Ursion,  et  par  ses  enfants  Philippe  et  Marguerite,  en  pré- 
sence de  Nicolas,  doyen  de  Vendôme,  dans  le  château  de  Fréterai,  où  se 
trouvaient  comme  témoins  :  N.  de  Frecot,  Radulphus  presbyter,  Robertus 
de  Chavernay,  Raginaldus  de  Binais,  mites,  Adam  clericus,  Adam  de  Bi- 
nais, Bochart  de  Fractavalle,  Johannes  Birse  Parisiensis,  Odo  de  Tiivilla, 
Radulphus  Morel,  Matheus  de  Morees,  Arnulphus  Marron,  famulus  elemo- 
sine  et  Gelo  presbyter  elemosine  Blandin  munerius,  Robinus  Quatretestes, 
Colinus  nutricius  puerorum   domini    Fractevallis.   »    (Ibidem,    n-  CCX1I1). 

Autres  confirmations  par  Hugo  de  Mellaio  et  Gaufridus  vicedominus  Car- 
notensis  «  ses  frères,  mai  1222,  (Ibidem,  n°  CXXVl);  par  Marguerite,  com- 
tesse de  Blois,  qui  appelle  le  donateur  »  dilectus  consanguineus  meus  : 
«  Ursio  de  Mellaio,  dominus  Fractevallis,  1222  {Ibidem  n°  CCXXV1H).  » 

Nota.  —  L'intérêt  que  présente  cette  charte  pour  cette  partie  du  Vendô- 
mois  nous  a  persuadé  de  nous  départir  de  la  règle  que  «nous  nous  étions 
imposée  dans  la  préface  de  ce  présent  recueil. 


y 


280  CHARTES  VENDOMOISES 

faut,  et  abbatem  et  conventum  de  Fontanis,  in  Turonia,  Cister- 
ciencis  ordinis,  super  quadam  terra  que  sita  est  inter  Macerias 
et  Vilarcel,  in  territorio  Vindocinensi,  videlicet  super  medietate 
totius  illius  terre  que  fuit  Johannis,  quondamprepositi  de  Viler- 
faut,  de  maritagio  uxoris  sue,  quam  terram  dictus  Villelmusas- 
serebat  ad  uxorem  suam  Agnetem  jure  hereditario  pertinere. 
Post  multas  altercationes  ex  utraque  parte  coram  nobis  factas, 
tandem  dicte  partes  de  communi  assensu  ad  hanc  compositions 
formam  amicabiliter  devenerunt.  Sepedictus  Willelmus  et  dicta 
uxor  ejus  et  ejusdem  uxoris  soror,  Agatha  nomine,  cum  viro 
suo  Radulfo  Bolart,  terram  predictam,  de  qua  scilicet  contentio 
erat,  prefatis  monachisinperpetuam  elemosynam  misericorditer 
concesserunt,  nichil  in  ea  retinentes  sibi  aut  heredibus  suis.  Et 
quoniam  predicte  terre  tercia  pars  possidebatur  a  quadam  mu- 
liere  sub  nomine  dotis,  monachi  eamdem  partem  post  mortem 
illius  mulieris  habebunt.  Predictus  Willelmus  et  alii  qui  cum  eo 
elemosinam  fecerunt  super  sancta  juraverunt  quod  in  ea  de  ce- 
tera nichil  reclamabunt.  Sane  predicti  abbas  et  monachi  dede- 
runt  prefato  Willelmo,  de  karitate  domus  sue,  pro  bono  pacis. 
centum  solidos  Vindocinensis  monete.  Ut  igitur  compositio  pre- 
dicta  perpétua  gaudeat  firmitate,  eam  presenti  scripto  fecimus 
annotari  et  sigillorum  nostrorum  appositione  communiri.  Actum 
anno  gracie  M°CC°XX°  secundo. 

Archives  départementales  de  Loir-et-Cher. 

CCXLVI 

1222,  1er  avril. 

Approbation  par  Foulques  de  Verdes  du  don  fait  par  Foulques 
de  Membrolles,  son  père,  à  V abbaye  de  Saint- Avit,  d'un  muid 
d'hybernage  sur  la  dîme  de  Rucheville. 

Cartula  de   Verdes. 

G.   Dei  permissione   Carnotensis  ecclesie    minister   humilis, 
omnibus  Christi  fidelibus  ad  quos  littere  iste  pervenerint,  salu- 


CHARTES    VENDOMOISES  281 

tem  et  in  Domino  dilectionem.  Noverint  universi  quod  Fulco 
de  Verda,  presbyter,  in  nostra  presentia  constitutus,  donum 
quod  Fulco  de  Manberoliis,  pater  suus,  fecit  sanctimonialibus 
Sancti  Aviti  de  Castriduno,  pro  remedio  anime  sue  et  paren- 
tum  suorum,  scilicet  unum  modium  hybernagii  in  décima  de 
Ruschevilla,  singulis  annis  capiendum  de  meliori  annona  ejus- 
•  dem  décime,  voluit  et  concessit  et  penitus  approbavit.  Et  ad 
petitionem  ipsius  sanctimonialibus  supradictis  litteras  nostras 
dedimus  sigilli  nostri  munimine  roboratas.  Da'tum  apud  Cas- 
tridunum  anno  Domini  M0  CC°  XX0  secundo,  prima  die  aprilis. 

Société  dunoise,  Cart.  mss.  de  Saint-ÀviL  n°  101. 

4 

CCXLVII 
1222,  avril. 

Philippe  Lancelin  approuve  le  don  fait  par  Hervé  de  Pray  de  la 
dîme  de  Landes  à  Sainl -Sauveur  de  Dlois  et  à  V abbaye  de 
F  on  ta  ine&-les-Bla  nches. 

Dli    DECIMA    DE    LENDA    LITTERE   Ph.    LaNCELINI. 

Ego  Philipptis  Lancelini,  miles,  omnibus  notumfacio  présentes 
litteras  inspecturis  quod  Herveus  de  Pereio,  miles,  concedenti- 
buset  laudantibus  Matildimatre  sua,  Gaufrido  fratre  suo,  milite, 
et  Maria  uxore  sua,  vendidit  ecclesie  Sancti  Salvatoris  Blesis 
totam  decimam  suam  de  Lenda,  grandem  pariter  et  minutam, 
pro  VI**  libris  Carnotensis  monete,  et  tribus  ciphis  argenteis 
dimidie  marche  argenti  ;  sed  quia  dicta  décima  de  meo  erat 
feodo  pro  amore  Dei  et  remedio  anime  mee,  feodum  meum  quod 
habebam  in  prefata  décima  dicte  ecclesie  dedi  et  venditionem 
ipsam  laudavi,  volui  et  concessi  Preterea  quia  dicta  décima  par- 
titur  cum  décima  monachorum  de  Fontibus  A  Ibis,  Cisterciensis 
ordinis,  dicta  ecclesia  Sancti  Salvatoris  Blesis  débet  habere  trac- 
tum  illius  décime  et  décime  similiter  monachorum  predictorum, 

36 


282  CHARTES   VENDOMOI8ES 

semper  anno  tercio.  Dicti  vero  monachi  aliis  duobus  annis. 
Hanc  autem  vcndiitonem  firraiter  tenendam  et  dictarn  decimam 
dicte  tcclesie  garantitandam,  cum  tfactu  aupfa  dicto,  manucepi. 
Quod  ut  ratum  csict  et  stabile,  ad  precém  et  petitionem  supra- 
dictorum  Hervei  de  Pereio  et  Matildis  mat  ri  s  sue,  Marie  uxoris 
sue  et  Gaufridi  fratris  sui,  litteras  meas  dicte  ecclesie  de  hoc 
dedi  et  sigilli  mei  munimine  confirma  vi.  Actum  anno  Domini 
millesimo  ducéfctesimo  vices imo  secundo,  menseaprili. 

Archivés  d'rittfr+eMoirt,  H.  113,  parchemin,  sceau  perdu.  Voir  la 
charte  CCXXIV  de  1217. 


CCXLVI1I 


1223 


Accord  de  l'an  1223  entré  les  religieux  de  VEstoile,  Odon  de 

Saint-Amand  et  ses  enfants» 

Biblioth.  Nat.,  mss.  17048,  p.  539. 

La  moitié  de  la  dîme  des  terres  de  la  Jarriayc  que  Odo  de  Saint- 
Amand  et  ses  enfants  avoient  donnât:  à  l'abbaye  de  l'Etoile  et 
dont  ils  avoient  jouy  plusieurs  années,  demeurera  à  ladite 
abbaye. 

Biblioth.  NaL,  mss.  17048,  p.  550. 

CCXLIX 

1223. 

L'abbê  de  Saint-Laumer  de  Blois  abandonne  aux  religieux  de. 
Fontaines-les-Blanches  la  jouissance  d*une  terre  à  Pe'rigny. 

U  ni  vers  i  s  Xristi  fidelibus  présentes  litteras  inspecturis,  Lau- 
rendus,  abbas  Sancti  Launomari  Blcsensis,  et  totus  ejusdem 
loci  coftventuB,  salutem  in  Domino  Noverit  universitas  vestra 
quod  nos,  pro  pacis  caritatisque  custodia,concessitnU9  fratribus 


CHÀBTES   VBNDOMOISH3  288 

de  Fontanis  în  Turonia,  Cisterciensis  ordinis,  ut  ipsi  in  pace 
teneant  et  possideant  quamdaip  terrain  quam  habent  in  parro- 
chia  de  Parrinhe(l),  prope  Vindocinum,  de  dono  defuncte  Flan- 
drine  de  Menile  et  Marie  filie  sue,  petentâ  tamen  décima  nostra, 
ita  quod  pro  quatuor  denariis  et  obolo  quos  ipsï  annuatim  nobis 
persolvcbant,  duodecim  denarios  usuales  monete  in  festivitate 

s^ncti  Remlgii  siaguIU  aaoU  nabis  perçoivent  et  niehil  ampliui 
nobis  facient  pro  ea,  Quod  ut  r^tum  et  fiFmujH  perrnaneati  pré- 
sentes Htterasfecimus  aquotari  et  sigillorufB  BPStrQnHR  ftPPQÇÎ- 
cione  muniri  Actum  anno  gracie  millesimo  ducentesimo  vicesi- 
mo  tertio. 

Archives  départ,  de  Lo,ir-et-Cher. 

CCI, 
1223. 

Cartulaire  lutin  de  Philippe  de  Lende>  fih  du  susdit  Philippe  (8)t 
autorisant  les  maîtres  et  frères  de  la  Maison^Dieu  à  posséder 
les  terres  qu'ils  ont  apud  Willam-ftfardini,  que  4icitur 
Villeboe  et  Jolina,  partie  par  acquêt,  partie  par  donation, 
leur  confirmant  en  outre,  comme  avait  fait  Philippe  40/1  père, 
la  possession  de  leur  dîme  de  Villemardi. 
Archives  de  Loir-et-Cher,  Inventaire  des  titres  de  la  Maison-Dieu  d<s  Vendôme 

ÇCLI 
1223. 

Cartulaire  latin  d'Urson  de  FNteval  êqtorwuii  la  dmêiïm  que 

Nevelon,  sénéchal  de  Fré levai,  avait  fait  à  la  Maison* Dieu  de 
Vendôme,  de  cinq  sextiers,  une  mine  de  terre,  sise  dans  la  pa- 
roisse de  L,wières,  en  qualité  de  seigneur  d**  fftf: 
Archives  de  Loir-et-Cher,  Inventaire  des  titres  de  ta  Maison-dieu  de  Vendôme. 

{[)  Périgny. 

(2)  Voir,  plus  haut,  la  charte  CCXXVII. 


284  CHARTES   VENDOMOISES 


CCLII 
Octobre  1223. 

Jean  IV  concède  au  prieuré  de  la  Hubaudière  le  droit  d'avoir  à 
Vendôme,  à  Lavardin,  aux  Roches-V  Evêque  et  à  Montoirc,  un 
bourgeois  libre  de  toute  servitude  envers  lui. 

Ego  Johannes,  cornes  Vtadocinensis,  notum  facio  omnibus 
tam  presentibus  quam  futuris,  quod  ego  dedi  et  concessi  perpe- 
tuo  fratribus  de  Hubauderia,  Grandimontensis  ordinis,  quatuor 
homines  perpetuo  habendos,  ad  servicia  eorum  facienda,  in  villis 
inferius  annotatis,  videlicet  in  villa  Vindocinensi  unum,  et  alium 
ad  Lavardinum,  alium  apud  Rochas  Episcopi  et  alium  apud 
Montorium,  et  res  eorum  pariter  uni  versas  ab  omnibus  talliis, 
costumis,  exactionibus  quibuscumque  libéras  et  immunes.  Ita 
tamen  quod  quociescumque  dictos  homines  vel  akerum  eorum 
contingent  decedere,  ego  et  heredes  mei  tenebimur  alium  homi- 
nem  assignare  loco  decedentis,  optimum  et  ydoneum,  fratribus 
antedictis,  qui  non  sit  de  melioribus  nec  de  deterioribus,  sed  de 
^nediocribus  hominibus  villarum  predictarum.  Ita  quod  semper 
habeant  dicti  fratres  continue  unum  hominem  ydoneum  in  quali- 
bet  villarum  predictarum.  Preterea  laudavi,  concessi  pariter  et 
quitavi  fratribus  antedictis  omnes  helemosinas  eisdem  collatas 
a  predecessoribus  meis  et  eciam  quicquid  acquisierant  quoquo- 
modo  et  quod  eisdem.collatum  fuerit  in  terris,  dominio  et  feodis 
meis.  In  cujus  rei  testimonium  présentes  litteras  sigilli  mei  mu- 
nimine  roboravi.  Actum  anno  Domini  millesimo  ducentesimo 
vicesimo  tercio,  mense  octobris. 

Archives  de  la  Sarlhe,  original  en  parchemin,  sceau  perdu.  —  Bulletin 
de  la  Société  Archéologique  du  Vendômois,  1893,  p.  40. 


CHARTES   VENDOMOISES  285 


CCLII1 


1223. 


Geoffroy  de  Vendôme  donne  au  prieuré  de  la  Hubaudière  un  bour- 
geois nommé  Froger  et  les  redevances  qu'il  possédait  sur  une  . 
maison  sise  à  Vendôme}  près  du  pont  Saint-Georges. 

Evanescunt  simul  cum  tempore  que  geruntur  in  tempore,  nisi 
recipiant  aut  voce  testium,  aut  sigilli  vel  scripti  memoria  firma- 
mentum.  Quanto  ergo  major  et  altior  est  persona,  tanto  débet 
curare  cautius  ut  que  gerit  négocia,  nullus  possit  processus  tem- 
poris  infirmare.  Sciant  ergo  présentes  et  noscant  posteri  quod 
ego.  Gaufridus  de  Vindocino  (1),  filius  Johannis  comitis  et  Ri- 
childis  comitisse,  dedi  et  concessi  intuitu  pietatis  et  amore 
Jhesu  Christi,  pro  salute  anime  mee,  patris  mei  et  matris  mee, 
et  antecessorum  meorum,  domui  bonorum  virorum  etreligioso- 
rum  de  Hubauderia,  de  ordine  scilicet  Grandimontensi,  Froge- 
rium.burgensem  meum  cum  omnibus  consuetudinibus  quas  ba- 
bebam  supra  domum  suam,  apud  pontem  Sancti-Georgii.... 
quiète  et  pacifice  in  perpetuum  possidere,  scilicet  très  solidos 
censuales  in  Sanctorum  Omnium  festivitate  annuatim  semper 
reddendos  et  omnes  alias  omnino  consuetudines.  Ut  autem  do- 
num  istud  firmum  esset  semper  et  stabile,  presentem  paginam 
sigilli  rflei  feci  munimineroborari.  Actum  anno  Domini  millesimo 
ducentesimo  vicesimo  tercio. 

Archives  départementales  de  la  Sarthe,  original  en  parchemin    —  Bulle- 
tin  de  la  Société  archéologique  du  Vendômois,  1893,  p.  'il. 


(1)  Geoffroy  de  Vendôme,  fils  de  Jean  I  et  de  Richilde,  et  non  pas  fils 
cadet  du  comte  Jean  VI  de  Montoire  et  d'Eglantine.  Geoffroy  n'était  donc 
pas  mort  vers  1221,  comme  nous  l'avons  dit  plus  haut,  p.  145,  d'après  la 
notice  de  M.  de  Saint- Venant  puisque  nous  le  trouvons  ici  en  1223.  Mais  il 
était  certainement  mort  en  1225.  Voir  plus  haut  charte  CCVll,  et  ch.  CCXX. 


286  CHAItTBS  VfNDQHQISKS 


cçliv 


4224. 


Echange  de  vignes  entre  Guillaume  Chalopin  et  V abbaye  de 
Notre-Dame  de  Qatines.  Celle-ci  en  outre  abandonne  au  pre- 
mier un  pressoir  situé  à  Troo. 

Uni versis  présentes  litteras  inspectons,  decanus  de  Tro,  salu- 
tem  iu  Domine.  Noverit  univers j tas  vestra  quod  Willelmus 
Chalopin,  in  nostra  presentia  constitutua,  dédit  et  eoncessit  in 
puram  et  perpetuam  elemosinam  eanonieis  Béate -Marie  de  Gas- 
tineta,  unum  quarterium  vinee  situm  in  censiva  Gaufridi  de  Vaus, 
militis;  quod  idem  Willelmus  emerat  a  Johanne  Guillon.  Cano- 
nici  vero  de  Gastineta  dederunt  predieto  Willelmo  terciam  par- 
tem  vinee  de  la  Bloetiere,  quarn  videliGet  terciam  partèm  Willel- 
mus Latorne ,  avunculus  dicti  Willelmi  Chalopin ,  dederat  in 
perpetuam  elemosinam  dictis  eanonieis ,  et  earodem  terciam 
parte  m  dictus  Willelmus  Chalopin  ad  quinque  solidos  redibi- 
tionis  aqnue,  vita  comité,  possidebit.  Post  mortem  vero  Willelmi 
Chalppin,  ambe  vinee  ad  dictos  canonicos  habebunt  regressum. 
Preterea  dicti  canoniei  concesserunt  sepedicto  Willelmo  Chalo- 
pin et  heredibus  suis  quamdam  plateam  sitam  apud  Troo,  in  qua 
dictus  Willelmus  Chalopin  fecit  fieri  pressorium  a  se  et  ab  here- 
dibus suis  perpetuo  possidendum,  rpddendo  singulis  annis  dictis 
eanonieis  sex  solidos  censuales.  Tarn  vero  quinque  dicti  solidi 
pro  dicta  vinea  de  Labloetiere  quam  sex  solidi  pre  dicta  platea 
reddentur  dictis  eanonieis  a  dicto  Willelmo  Chalopin,  vel  ab 
heredibus  suis,  in  crastino  Pasche  Domini  annufttim.  Hec 
omnia  supradicta  Riçhildis,  mater  dicti  Willelmi  Chalopin ,  et 

idem  Willelmus  et  Mathea  uxor   ejus   concesserunt Sigilli 

nostri    munimine    fecimus    consignari.  Actum    ahno   Donjini 
M  CC  XXIV. 

Afcfiives  départementale^  de  ^pjrrfiJrCftffi, 


CHARTES   VfiNDOMOISES  287 


CCLV 


1224. 


Ursion  de  Mellay,  Ursio  de  Mellaîo,  seigneur  de  Prélevai, 
donne  ses  prés,  près  Chinon,  à  l'abbaye  de  l'Etoile,  moyennant 
une  messe  tous  les  jours  dans  la  chapelle  Saint-Etienne. 

Bibliothèque  Nat.,  mss.  17048,  p.  547. 


CCLVI 


1224. 


Confirmation  par  Gohier  de  Lanneray  de  la  vente  faite  par  les 
religieux  de  V Etoile  d'une  part  de  la  dîme  de  Migaudin. 

Noverint  universi  présentes  litteras  inspecturi  vel  audituri 
quod  ego  Guoherius  de  Lenerio,  miles,  in  puram  et  perpetuam 
elemosinam,  dedi  et  concessi  canoniciset  ecclesie  de  Stella  dimi- 
dium  modium  siliginis  et  dimidium  modium  avene,  in  décima 
mea  de  Mesgaudin,  sita  in  parochia  de  Evreia  (1),  annuatim 
percipiendum.  Predicti  vero  canonici  de  Stella,  quia  locus  nimis 
erat  eisdem  remotus,  prenominatum  modium  bladi  vendiderunt 
f rat  ri  bu  s  et  ecclesie  de  Gastineta,  prodecem  libris  Dunensium, 
de  quibus  très  sextarios  frumenti  et  totidem  de  mestoil  emerunt 
a  Guillelmo  milite  de  Marceli,  in  grangia  sua  de  Buressart, •an- 
nuatim percipiendos.  Qui  canonici  predicti  de  Stella,  pro  tanti 
beneficii  récompensât ione,  mihi  et  antecessoribus  meis  oratio- 
num  et  beneficiorum  domus  suorum,  specialiter  participationem 
tocius  ordinis  generaliter  concësserunt.  Ego  siquidem,  ad  ambo- 
rum  videlicet  de  Stella,  et  de  Gastineta  capitulorum  empcionem 
hinc  et  inde  factam  laudans  et  concedens,  ut  ratum  inposterum 

(i)  Migaudin,  à  Hyèvres,  près  Brou.  En  1191,  le  9  août,  Guillaume,  curé 
d'Yèvres,  avait  donné  à  l'abbaje  de  Gatines  tout  ce  qu'il  possédait  dans  les 
dîmes  de  Migaudin  {Archivée  d'Eure-et-Loir,  H.  3998). 


288  CHARTES    VfcNDOMOlSES 

et  stabiie  permaneat,  sigilli  mei  munimine  roboravi.  Datum 
anno  millesimo  ducentesimo  vigesimo  quarto  ab  incarnatione 
Domini,  mense  octobri. 

Archives  départ.  d'Eure-et-Loir,  H.  3998.   -  Cartulaire  da  prieuré  de 
Notre-Dame  de  la  Bourdinière,  par  R.  Merlet,  ch.  22. 


CCLVII 


1224. 


Confirmation  par  Gautier  évêque  de  Chartres,  de  la  vente  men- 
tionnée dans  la  première  partie  de  Tacte  précédent. 

Omnibus  présentes  litteras  inspecturis,  Gai  ter  us  divina  per- 
missione  Carnotensis  ecclesie  minister  humilis,  salutem  in  Do- 
mino. Noverit  universitas  vestra  quod  cum  dilecti  in  Christo 
Mfichael j,  abbas  de  Stella  (1)  et  conventus  ejusdem  loci,  vendide- 
rint  viris  venerabilibus  et  religiosis  abbati  et  conventui  de  Gasti- 
neta,  pro  decem  Jibris  Dunensium,  unium  modium  bladi,  scilicet 
dimidium  modium  sigali  et  dimidium  modium  avene,  quem  ex 
pura  et  perpétua  elemosina  dilecti  in  Christo  Goherii  de  Lenerio, 
militis,  dicti  abbas  et  conventus  de  Stella  fuerant  assequti  in 
décima  de  Evra  ;  nos,  supradicti  bladi  emptionem  dictis  abbati  et 
conventui  de  Gastineta  in  perpetuum  confirmantes,  ad  petitio- 
nem  dictorum  abbatis  et  conventus  de  Stella,  présentes  litteras 
conscribi  fecimus  et  sigilli  nostri  karactere  communiri.  Actum 
anno  Domini  M0  CC°  vicessimo  quarto  (1). 

Archives  d'Eure-et-Loir.  Original  en  parchemin,  H,  3998. 


(i)  Une  autre  confirmation  fut  délivrée  presque  dans  les  mêmes  termes 
à  l'abbaye  de  Gatines,  et  a  été  publiée  par  R.  Merlet;  Cartnlaire  de  Notre- 
Dame  de  la  I.ourdinière.  n°  23  :  «  Galterus,  etc.  » 


CHARTES    VENDOMOISES  289 


CCLVIII 

1225 

Cartulaire  en  latin  de  Jean,  comte  de  Vendôme,  autorisant,  du 
consentement  de  son  épouse,  de  son  fils  et  de  ses  barons,  la  do- 
nation  faite  aux  maîtres  et  frères  de  la  Maison-Dieu  de  Ven- 
dôme par  Bouchard,  moine,  du  consentement  de  Geoffroy  de 
Vendôme,  son  oncle,  de  la  moitié  du  fief  de  Saint-Barthelemy , 
et  de  7  quartiers  1/2  de  vignes  audit  lieu,  à  la  charge  de  1$ 
deniers  de  cens  et  de  28  livres  une  fois  payées,  1225. 

Vidimus  de  Fofficial  de  Chartres,  mai  1225. 

Archives  de  Loir-et-Cher,  Inventaire  des  titres  de  la  Maison-Dieu  de  Vendôme. 

ceux 

1225 

Michel,  abé  de  VEstoile,  acorde  la  fondation  d'une  chapelle  et  messe 
à  dire  journellement  dans  la  Chapelle  St  Estienne  «  ad  peti- 
lionem  nobilis  viri  Ursionis,  domini  Fractevallis,  pro 
anima  Emme  uxoris  »,  moyennant  les  prés  qu'il  possédait 
à  Chinon  que  vocantur  la  Noë. 

Bibliolh.  Nationale,  mss.  latin  17048,  p.  548. 

Michel,  abbé  de  VEtoille,  accorde  à  Ursion  de  Mellaio  domi- 
nus  Fractevallis  d'avoir  une  chapelle  dans  son  église  avec 
vespres,  vigiles  et  la  messe  pour  Emma,  sa  femme,  1225. 

Bibliolh.  dO  iléons,  mss.  435  bis,  (D.  Verninac). 

(1)  Le  8  novembre  1223,  le  comte  de  Vendôme  :  «  Cornes  Vindocinensis  » 
était  présent  au  décret  du  roi  Louis  sur  les  juifs,  passé  à  Paris,  et  y  appo- 
sait son  sceau  :  «  n°  13,  sceau  de  Jean  IV de  Montoire,  comte  de  Vendôme.  » 

Archives  Nationales,  J.  42/.  —  Trésor  des  Layettes  des  Chartes,  par  Teulet 
II.  n*  1610. 

99 


290  CHARTKS   VKNDOMOISES 


CCLX 

1225. 

Jean,  comte  de  Vendôme,  autorise,  du  consentement  de  son  épouse, 
de  son  fils  et  de  ses  hoirs,  la  donation  faite  à  la  Maison-Dieu 
de  Vendôme,  par  Bouchard,  moine,  du  consentement  de  Gco/- 
froy  de  Vendôme,  son  oncle,  de  vignes  dans  son  fief  de  Mar- 
rolles. 

Johannes,  cornes  Vindocinensis,  universis  ad  quos  présentes 
littere  pervenerint,  salutem.  Noverit  universitas  vestra  quod 
nos,  de  consensu  Eglentine,  uxoris  nostre,  neenon  et  Pétri  pri- 
**  mogeniti  nostr^  et  aliorum  heredum  nostrorum,  concessimus 

domui  elemosinarië  Vindocinensi  et  fratribus  èjusdem  domus  in 
perpetuum,  tenere  et  pacifice  possidere,  pro  duodecim  denariis 
censualibus  annuatim  nobis  et  heredibus  nostris  solvendis, 
vineas  quas  ex  donacione  defuncti  Bucardi,  monachi,  et  ex  con- 
cessione  defuncti  Gaufridi  de  Vindocino,  avunculi  nostri,  in 
feodo  nostro  apud  Merrolias  habebant.  Dicti  vero  fratres,  quia 
predicte  vinee  de  nostro  feodo  existebant  et  non  poterant  eas 
tenere  sine  concessione  nostra,.de  bonis  ejusdem  domus  viginti 
libras  nobis  dederunt,  ut  nostram  possent  et  heredum  nostro- 
rum çalumpniam  amovere.  Et  ut  concessio  nostra  perpétua 
stabilitate  firmetur,  litteras  présentes  domui  predicte  conces- 
simus et  fratribus  memoratis  sigilli  nostri  munimine  roboratas. 
Actum  anno  Domini  M°  CC°  XX0  quinto  (1).  (Sceau  perdu). 

Archives  de  Loir-et-Cher. 

;i)  Au  mois  de  mai  suivant  cet  acte  était  ainsi  vidimé  :  «  Omnibus  pré- 
sentes litteras  inspecturis,  cantor,  offteialis  et  Robertus  de  Avaleria,  cano- 
nicus  Cenomanensis,  «judices  a  domino  papa  delegati,  salutem  in  salutis 
auctore.  Cum  inter  nobilem  virum  Johannem,  comitem  Vindocinensem,  ex 
una  parte,  et  rectorem  et  fratres  domus  Dei  Vindocinensis,  ex  altéra,  co- 
ram  nobis  auctoritate  apostolica  questio  verteretur,  tandem  partes  inter 
se  composuerunt  sieut  a  predicto  rectore  viva  voce  dici  audivimns,  et  in 
carta  predicti  comitis  de  forma  predicte  compositionis  facta  vidimus  con- 
tineri,  cujus  carte  hec  sunt  verba  :  Johannes,  etc.  Nos    autem  p  redicta  m 


CHARTES  VKNDOMOISE6  291 


CCLXI 

Mars  1225. 

Don  de  Foucher  Vaslin  et  d'Alix ,  sa  femme  y  aux  maître»  et 
frères  de  la  Maison-Dieu  de  la  censive  qu'Us  avoient  dans  la 
terre  de  Chicheré  et  dans  le  pré  de  Fortunas,  du  consentement 
de  Mathilde,  leur  fille,  et  de  Emeric  Bulart,  son  époux,  avec 
V approbation  faite  par  le  seigneur  de  Renay  (1)  de  ladite  dona- 
tion, sise  dans  son  fief. 

Archives  de  Loir-et-Cher  :  Inventaire    des  titres  de  la  Maison  Dieu   de 
Vendôme. 


CCLXII 


Juin  1225. 


Le  Chapitre  cède  à  Gautier,  évêque  de  Chartres,  tout  ce  qu'il  pos- 
sédait à  la  Ville  aux  Clercs,  en  échange  de  la  moitié  des  dîmes 
d'Illiers  en  Normandie. 

Universis Hugo  decanus   et  universitas  capituli  Carnot. 

Salutem  in  Dno.  —  Nos  viilarn  Desconfeture,  cum  pertinentiis 
suis,  quod  ad  usus  surgentium  ad  matutinas  deputata  fuerat 
ab  antiquo,  permutamus  cum  Rd0  pâtre  ac  Dno  nostro  Galtero, 

compositionem  ratam  habenteseamdem  auctoritateapostoJica  confirmant)  us. 
In  cujus  rei  testimonium  presentibus  litteris  sigillorum  nostrorum  feclmus 
rounimentum.  ActuraCenomanis,  anno  gracie  M'CO  vicesimoquinto,  mense 
rnaio,  (Archives  départ,  de  Loir-et-Cher,  parchemin  autrefois  scellé  de  trois 
sceaux,  dont  l'un  en  cire  verte  représente  une  sorte  de  tour  carrée  très 
élevée,  entre  deux  autres  petits  édicules.  • 

(1)  M.  H.  de  Saint- Venant  dans  son  Etude  sur  «  Les  Seigneuries  de  Renay  » 
(parue  avant  la  table  du  Cartulaire  de  la  Trinité,  Vendôme,  1895),  avoue 
n'avoir  rencontré  aucun  titulairede  cette  seigneurie  avant  le  4  septembre  135! 
(page  1C).  La  charte  DX1V  du  Cartulaire  de  la  Trinité  de  Vendôme  (II.  p  344} 
cite  un  «  htauricius  de  fteiniacQ  •  qui  pourrait  être  l'un  des  premiers  sei- 
gneurs de  Renay.  Nous  trouvons  ensuite  Gujllelmus  deRenejû  (Çh.  DCXXIV)  r 


292  CHARTES   VENDOMOISfcS 

Dei  gratia  episcopo  Carnotensi,  pro  sua  medietate  décime  quam 
apud    Ylleias     possidebat   et    cum  jure  patronatus     ejusdem 

ville Episcopus  solvet...  centum  solidos  annuatim  ad  anni- 

versarium  Richardi  archidiaconi,  qui  villam  Desconfeture  nobis 
acquisitam  donavit....  Sigillum..  ..  Actum  publiée  in  capitulo, 
anno  M  CC  XXV,  mense  junio 

Bibliothèque  Nationale,  mss.  5185h. 


CCLXIII 
1225,  juillet. 

Accord  entre  H.  (1),  a b bosse  de  Saint-Avit,  et  Hubert,  prévôt 
de  Boursay  et  Etienne  du  Boulay,  au  sujet  d'une  ouche  sise 
sur  le  chemin  de  Choue  à  Boursay. 

H.  divina  miseratione  Sancti  Aviti  de  Castriduno  humilis 
abbatissa  totusque  ejusdem  loci  conventus  universis  ad  quos 
presens  scriptum  pervenerit,  salutem  în  Domino.  Noverint  uni- 
versi  quod  cum  controversia  diu  verteretur  inter  nos,  ex  una 
parte,  et  Hubertum,  prepositum  nostrum  de  Borseio  et  Stepha- 
num  de  Boolez,  hospitem  nostrum,  ex  alia,  super  quadam  oschia 
cujusdam  terre  quœ  est  subtus  viam  que  tendit  apud  Chooe, 
quam  ad  prioratum  nostrum  de  Borseio  proprie  dicebamus  per- 
tinere,  et  preterea  super  totali  censiva  quam  prenominati  H.  et 
Stephanus  de  nobis  tenebant  circa  domum  dicti  Stephani,  vide- 
licetclausum  de  Marches  et  omnia  clausa  que  suntjuxta domum 
dicti  Stephani.  Tandem  de  bonorum  virorum  consilio,  ad  pacem 
devenimus  in  hune  modum,  quod  prenominata  oschia,  sicut 
metata  est, et  noa  que  subter  est  usque  ad  filum  aque,ad  dictum 
prioratum  nostrum»  de  Borseio  quita  et  libéra  in  perpetuum  re 
manserunt.  Nos  autem  omne  jus  quod  habere  dicebamus  in  dic- 
tis  clausis  eisdem  et  pueris  eorumdem  et  omnibus  eorum  succès- 

(1)  IJersende,  qui  parait  en  juillet  1225,  ou  Hélolse  qui  parait  en  août  de 
la  même  année  (Bulletin  de  la  Société  Danoise,  t.  IX,  p.  180). 


CHARTES   VENDOMOISES  293 

soribus  imperpetuum  concessimus  et  quittavimus,  videlicet  cum 
augmentatione  septem  denariorum  censualium  qui  cum  nobis 
antea  prêter  duos  solidos  et  quinque  denarios  de  dicti  clausis 
reddere  non  tenebantur,  modo  et  in  poster um,  in  crastino  Nata- 
lis  Domini  annuatim  nobis  vel  mandato  nostro  très  solidos  Du- 
nensis  monete  reddere  apud  Burseium  de  cetero  tenebuntur,  et 
insuper  nobis  et  abbacie  nostre  terciam  partem  cujusdam  terre 
quam  predicti  essortaverant,  que  est  juxta  prata  nobis  et  illis 
communia, per  quam  terram  via  tendebatur  ad  molendinum  nos- 
trum,  bénigne  et  liberaiiter  in  perpetuum  possidendam  conces- 
serunt,  et  de  voluntate  sua  et  pro  bonopacis  quittaverunt,  via 
siquidem  illa  que  ad  molendinum  nostrum  tendebat,  de  volun- 
tate nostra  et  illorum  inter  vineam  et  terram  que  est  subtus 
domini  sepedicti  Stephani  facta  fuerit  et  translata,  nec  de  cetero 
alia  via  ad  molendinum  nostrum  poterit  fieri.  Hanc  siquidem 
translationem  superius  nominatam  et  descriptam  sepedicti  H. 
et  St.  et  eorum  filii  :  Hubertus  et  Robertus,  filii  prepositi,  René- 
rius  et  Stephanus, filii  dicti  Stephani. voluerunt  et  liberaiiter con- 
cesserunt  et  fidem  prestiterunt  corporalem  quod  in  dictis  rébus 
de  cetero  nullam  ponerent,  nec  per  se  nec  per  alios,  contemptio- 
nem.  Quod  ut  memoriter  habeatur  et  firmiter  teneatur,  litteras 
istas  sigillorum  nostro  ru  m  munimine  fecimus  roborari.  Actum 
anno  Domini  M0CC°XX°V0,  mense  julii.  Terra  vero  quam  Hu- 
bertus prepositus  de  Borseio  émit  a  Hasardo,  dicto  H.  et  heredi- 
bus  ejus  quita  et  libéra  sine  contradictione  a  nobis  facta  cum 
redditione  censuum  imperpetuum  remansit  possidenda. 

Société  Danoise ,  Carf.  mss.  de  Saint- Avit,  n°  108. 

CCLXIV 

1225,  août. 

Héloïse,  abbesse  de  Saint- Avit,  ayant  eu  des  démêlés  avec  Hugues 
et  Philippe  de  bainl-Agil,  au  sujet  des*  cornagio,  vindemia- 
gio,  plessagio  et  fenagio  »  que  les  hommes  de  Saint- Agit 
étaient  tenus  de  rendre  auxdits  chevaliers,  déclare,  «  consilio 


294  CHARTES   VENDOMOISES 

virorum  bonorum,  »  que  les  seigneurs  avaient  fait  remise 
des  «  messivas,  espalagium  et  pasnagium.  » 

Bibl.  (TOrlêcms,  mss.  435*",  p.  198. 


CCLXV 

Octobre  4225. 

Guillaume  de  Prunay  donne  aux  religieux  de  la  Hubaudière  une 
rente  de  deux  septiers  de  seigle  sur  les  terres  de  Poulines,  avec 
l'approbation  de  Jean  IV \  comte  de  Vendôme. 

Ego  Johannes,  Vindocinensis  cornes,  universis  Christi  fideli- 

bus,  salutem  in  Domino.  Cum  loca  religionis  in  mea  terra  cons- 

tituta  prœ  aliis  diligere  tenear  et  fovere,  elemosynam  quam  Wil- 

lelmus  de  Pruneio  fecit  Domino  et  ecclesie  de  Hubauderia,  Gran- 

dimontensis  ordinis,  pro  remedio  anime  sue  et  antecessorum 

suorum,   defunctorum  J.   comitis  Vindocinensis,    Supplicii  de 

Ambazia  et  antecessorum  suorum,  de  terra  quam  habebat  pre- 

fatus  Villelmus   apud  Gi....audiam,   et  duobus  sextariis  bladi 

que  dicte  domui  in  terra  de  Polines  quam  in  maritagio  cum 

uxore  sua  Leticia  accepit,  modo  consimili  in  puram  elemosinam 

assignavit  pro  suo  et  Leticie  anniversario  faciendo,  uno  sciiicet 

de  frumento  et  alio  deavena,  ratam  et  firmam  habui,  volens 

quod  ego  et  successores  mei  ad  ipsam  garantizandam  et  defen- 

dendam   perpetuo    teneamur.   Hanc   insuper   elemosinationem 

preiibata  Leticia,  fide  interposita,  absque  diminntione  promisit 

se  servaturam,  et  quod  facto  vel  dicto  non  veniet  contra  eam.  In 

cujus  rei  testimonium  et  munioien  presentibus  litteris  sigilli  mei 

apposui  munimentum.  Actum  annogratie  M°CC°  vicesimo  quin- 

to,  mense  octobris. 

Archives  de  la  Sarthe,  original  en  parchemin.  Bulletin  de  la  Société  Ar- 
chéologique du  Vende  mois,  1893,  p.  41. 


CHARTES  VENDOMOISES  295 

CCLXVI 
1225-1226,  26  janvier. 

Le  comte  de  Vendôme  «  cornes  Viridocinensis  »,  de  concert 
avec  les  grands  de  France,  exhorte  le  roi  de  France  à  combattre 
les  Albigeois  et  lui  promet  son  concours,  et  appose  son  sceau 
sur  l'acte  passé  à  Paris.  «  N°  7 .  Jean  IV  de  Montoirey  comte 
de  Vendôme,  n°  988.  » 

A  rchiues  Nationales,  J.  428. 1  mpri  mé  dans  le  Trésor  des  Layettes  des  Charles, 
II,  p.  69,  n- 1742. 

Bulletin  de  la  Société  Danoise,  VII,  p.  404. 

CCLXVII 

Février  1225,  N.-S.  1226. 

Mathieu  dcSaint-Ouen,  avec  Vasscntiment  de  sa  femme  et  de  son 
frère,  réitère  le  don  de  deux  setiers  de  froment  sur  sa  dîme  de 
la  paroisse  de  Saint-Martin  de  Landes. 

De  duobus  sextariis  frumenti  in  décima  Lende. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  P.  decanus  Vendoci- 
nensis,  salutem.  Noverit  universitas  vestra  quod  Matheus  de 
Sancto  Audoeno,  concedente  Aalit,  uxore  sua,  et  Mauricio  de 
Sancto-Audoeno,  fratre  suo,  dédit  et  concessit  in  perpetuam  ele- 
mosinam,  Deo  et  ecclesie  Béate  Marie  de  Fontanis  in  Turonia  et 
monachis  ibidem  Deo  famulantibus,  duo  sextaria  frumenti  an- 
nuatim  percipienda  in  décima  sua  de  Landa,  in  parrochia  Sanct 
Martini.  Predicti  vero  monachi,  pro  tanti  beneficii  recompensa- 
cione.  dederunt  ei  centum  solidos  Turonensium.  Et  ne  hoc  ali- 
cujus  improbitate  valeat  impediri,  sed  ratum  et  firmum  persistât 
inposterum,  ad  peticionem  utriusque  partis,  presentem  cartulam 
sigilli  nostri  munimine  duximus  roborandam.  Actum  anno  Do- 
mini  M0  CC°  XX0  V°,  mense  februarii. 

Arch.  d Indre-et-Loire,  H,  113,  parchemin,  sceau  perdu. 


296  CHARTES    VËNDOMOISES 


CCLXVIII 
122£  N.-S.  1226,  mars. 

Uabbesse  Hersende  (1)  et  son  chapitre  donnent  à  ferme  la  mai- 
son de  «  Villarifaut  »  pour  six  ans,  à  la  c/iarge  pour  le  pre- 
neur de  payer  tous  les  ans  le  jour  de  V Annonciation,  à  la  (ré- 
sorière  du  couvent,  trente  livres  et  seize  setiers  d'hyvernage. 

Bibl.  d'Orléans,  mss.  435  bis,  p.  192  et  123. 


CCLXIX 

1226,  avril. 

Charte  d'Alix  de  Fréteval  s' obligeant  à  rendre  hommage  à  la 
comtesse  de  Champagne  pour  ses  domaines  dans  le  Perche. 

Ego  Aaliz  de  Fractavalle  notum  facio  omnibus,  présentes  lit  - 
teras  inspecturis  ...  me  promisisse  domne  Blanche,  comitisse 
Campanie,  quod  ego  et  beredes  mei  tenebimus  ab  ea  quicquid 
mihi  obveniet  vel  ad  me  perveniet  de  excasura  comitatus  Per- 
ticensis  vel  de  ejus  pertinentiis,  quod  moveat  a  comité  Car  no - 
tensi,  et  hoc  firmavi  fide  data.  Ipsa  vero  comitissa  rachatum 
dicto  comiti  solvet  pro  me  hac  vice.  Quod,  ut  ratum  permaneat 
présentes  litteras  feci  sigilli  mei  munimine  roborari.  Actum  Car- 
noti,  anno  Domini  M0  CC°  vicesimo  sexto,  mense  aprili. 

Arch.  Nationales,  J.  198*.  n°58.  —  Teulet,  Layettes  du  Trésor  des  Charles, 
II,  p.  80,  n<>  1772.  —  Bulletin  de  la  Société  Du  noise,  1889. 


(1)  M.  Jarry  {Bulletin,  de  là  Société  Danoise,  t.  IX,  p.  180),  cite,  en  avril  1222 
et  en  août  1225,  labbesse  Héloise,  en  juillet  1225  et  en  mars  1225/6  labbesse 
Hersende  et  en  1226  l'abbesse  Isabelle  faisant  le  serment  à  l'évéque  de 
Chartres. 


CHARTES   VENDOMOISES  297 


CCLXX 

Mai  1226. 

Reconnaissance  du  corps  de  saint-Léonard,  dans  son  église, 

près  Marchenoir. 

Iïlevatio  corporis  b.  Lkonardi  facta  anno  Domini  mccxxvi. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis.  G.  divinae  misera- 
tione  Carnotensis  ecclesiœ  minister  humilis,  salutem  in  omnium 
Salvatore.  Noverit  universitas  vestra  quod  nos  cum  R.  P.  Ce- 
nomanensi  episcopo  et  de  Pruliaco  et  de  Bonavalle  et  de  Burgo 
Medio  et  Sancti  Maximini  et  Sancti  Kauleffi  et  de  Stella  et  plu- 
ribus  alliis  abbatibus,  in  prœsentia  vicecomitis  Castri  Duni  et 
dominorum  Fractœvaliis  et  Montiniaci  et  aliorum  nobilium  plu- 
rimorum,  corpus  beatissimiLeonardi,  confessons,  quod  in  qua- 
dam  ecclesia  juxta  Marchenoir  sita  requiescere  dignoscitur,  VI 
idus  maii  élevantes,  de  divina  misericordia  et  meritis  dicti  con- 
fessons confidentes,  concessimus  omnibus  qui  ad  dictam  eccle- 
sia m  usque  ad  unum  annum,  causa  peregrinationis,  accesserint, 
XXX  dierum  indulgentiam.  Nihilominus  universis  qui  ex  tune 
in  festo  Tratislationis  ejusdem  sancti  ad  prœfatam  ecclesiam 
causa  peregrinationis  .convenerint,  VII  dierum  indulgentiam 
misericorditer  concedentes.   Datum  anno  gratiœ  MCCXXVI, 

mense  maio. 

». 

Bibliothèque  de  l'Arsenal,  mss.  1008,  p.  61. 

CCLXXI 

1226,  mai. 

Enumération  et  confirmation  par  Gautier,  évêque  de  Chartres, 
des  biens  et  dépendances  de  i abbaye  de  Saint-Avit,  parmi 
lesquels  nous  citons  les  articles  suivants  : 

«  Decimam  furni  Ursionis  de  Fractavalle,  qui  est  apud  Cas- 

tridunum...  décimas  et  primicias  quas  habent  in  parrochia  de 

38 


298  CHARTES   VENDOMOISKS 

• 

Boisseel...  décimas  et  primicias  deBurseto,  décimas  et  primicias 

quas  habent  in  parrochia  Sancti   Agili,  décimas  et  primicias 

quas  habent  în  parrochia  de  Romilliaco...  in  parrochia  de  Line- 

ris...  Anno  1\I0CC0XX0VI0,  mense  maio.  » 

Bibliolh.  de  Château  dan,  mss.  de  l'abbé  Courgibet.  —  Société  Danoise, 
Cariai,  mss.  de  Saint-Avit,  n°  109. 

CCLXXII 
1226;  mai. 

Don  par  Agathe  de  Mauge  et  Hervé  cTOucques,  son  fils,  à 
i abbaye  des  Clairets,  d'un  denier  de  cens  sur  une  maison  à 
Vendôme. 

Omnibus  prœsentes  litteras  inspecturis  P.  decanus  Vindoci- 
nensts,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod  Agatha,  domina  de 
Mauge,  et  Herveus  de  Oquis.  miles,  filius  ejus,  in  nostra  pree- 
sentia  constituti,  dederant  in  puram  et  perpetuam  elemosinam 
Deo  et  momialibus  de  Clairaiz  unum  denarium  censualem  annui 
redditus  percipiendum,  in  quadam  domo  sita  post  domum  An- 
drée Vachier,  super  pontem  Beati-Georgii  de  Vindocino,  quam 
domum  possidet  dominus  Guillelmus;  quod  denarium  censualem 
domina  Agatha  et  Herveus  filius  ejus  solebant  ibidem  percipere 
annuatim.  Ne  vero  dominée  moniales  super  hac  donatîone  pos- 
sitit  ab  aliquibus  in  posterum  mol  es  ta  ri,  ad  eorum  peticionem 
prœsentis  sigilli  nostri  munimine  praesentem  paginam  duximus 
roborandam.  Datum  anno  Domini  millesimo  ducent«simo  tige- 
simo  sexto,  mense  maio. 

Archives  Nal.,  S.  n°  51,60.  —  Publié  dans  le  Carlalaire  des  Clairets,  p.  98. 

CCLXXIII 
Mai  1228. 

Alix,  autrefois  dame  de  Fréteval,  donne  au  Petit  Ctteaux  60  sous 

de  rente  sur  la  voierie  de  Chàteaudun, 

Ego  Gaufridus,  vicecomes  Castriduni,  omnibus  présentes  litte- 
ras inspecturis,  notum  facio  quod  donacionem  quam  pro  remedio 


CHARTES   VEN  DOMOISES  299 

anime  sue  fecit  venerabilis  Adelicia, arnica  mea,quondam  domina 
Fractevallis  (1)  religiosis  et  karissimis  meis  abbati  et  conventui 
Elemosine  Cistersiensis  ordinis,de  sexaginta  solidis  annui  reddi- 
tus  ab  ipsis  monachis  in  redditu  quem  habebat  ipsa  Adelicia  in 
villicaria  de  Castriduno,  jure  hereditario,  singulis  annis  in  perpe- 

tuum  percipiendis,  approbo  et  confirmo,statuens  et  districte  pre- 

» 

cipiens  ut  quicumque  villicarius  Castriduni  fuerit  pro  tempore 
dictis  monachis  in  festo  sancti  Dionisii  singulis  annis  sine  dîla- 
cione  dictam  reddet  pecuniam.  Quod  ut  ratum  permaneat  pré- 
sentes litteras  sigilli  mei  testimonio  roboravi.  Actum  anno  Do- 
mini  Mmo  ducentesimo  vicesimo  sexto,  mense  mayo. 

Archives  Nationales,  S,  3292,  n°  58. 

CCLXXIV 
1226,  27  mai. 

Lettres  de  Pierre,  duc  de  Bretagne,  sur  le  contrat  de  mariage 
entre  Yolande,  sa  fille,  et  Jean,  frère  du  roi  de  France,  passé 
à  Vendôme. 

'  «  Actum  Vindocini,  anno  Domini  M  CC  vicesimo  sexto,  mense 
martio.  »  ~ 

Archives  Nationales,  J.  241.  —  Publié  dans  le  Trésor  des  Layettes  des 
Chartes,  II,  p.  419,  n°  1922. 

CCLXXV 

1226,  juin. 

Le  comte  de  Vendôme  :  «  cornes  Vindocinensis  »,  avec  plu- 
sieurs autres  barons  de  France  et  des  prélats,  expose  à  V empe- 
reur Frédéric  II  la  trahison  d'Avignon,  et  scelle  Vatte  de  son 
sceau  :  «  ;i°  15,  Jean  de  Montoire,  comte  de  Vendôme,  n°  988.  » 

Archives  Nationales,  J.  428.  Publié  dans  le  Trésor  des  Layettes  des 
Chartes,  II.  p.  88,  n°  1789. 

(1)  Alix,  femme  de  Nivelon  IV  de  Fréterai  dès  avant  1183,  veuve  en  1213, 
n'avait  plus  paru  dans  nos  chartes  depuis  1221.  La  présente  charte  nous  la 
montre  encore  vivante  en  1226  et  liée  d'amitié  avec  Geoffroy  V,  vicomte  de 
Chàteoudun. 


300  CHARTES    VENDOMOISES 


CCLXXVI 
1226,  novembre. 

Lettres  de  plusieurs  prélats  invitant  plusieurs  nobles  personnages 

de  France,   entr'autres  le  comte    de    Vendôme,  a  assister  au 

couronnement  du  roi  Louis  IX. 

Arch.  Nationales,  J.  363,  publié  dans  le  Trétor  des  Layettes  des  Chartes, 
II,  p.  102,  n°  1827. 

CCLXXVII 

1227. 

Raynaud  d'Arville,  charge  le  maître  du  Temple-les-Mondoubleau 

d'une  rente  d'un  demi-muid  de  blé  envers  Vabbesse  de  Saint- 

Avit.  —  Cette  rente  n  était  pas  encore  payée  en  1239,  d'après 

une  lettre  de  Vévêque  de  Chartres. 

Bibl.  d'Orléans,  mss.  394,  t,  II,  p.  91,  v<>.  —  Bull  de  la  Société  Danois^ 
t.  II  p.91,v°. 

CCLXXVIII 
1227. 

'Geoffroy  de  Saint- Amand  donne  deux  muids  de  blé  de  rente  sur 

sa  dîme  de  Longpré. 

G.  Carnotçnsis  Ecclesie  minister,  universis.  —  QuodGaufridus 
miles  de  Sancto  Amando  dédit  in  perpetuam  elemosinam  cano- 
nicis  et  ecclesie  de  Stella,  Premonstratensis  ordinis,duos  modios 
annone  in  décima  sua  de  Longo-Prato,  quorum  XVIII  sextarios 
pater  suus  Odo  pro  XXII  libris  et  dimidia,  titulo  pignoris  obli- 
gaverat,  sex  alios  idem  Gaufridus  et  fratres  sui  pro  anima  pa- 
tris  eorumdem  et  pro  animabus  suis  predictis  canonicis  in  per- 
petuam elemosinam  contulerunt  ;  pro  hujusmodi  donis  confir- 


CHARTES    VENDOMOISES  301 

mandis  a  dictis  canonicis  XX  habuit.  Nos  ad  eorum  petitionem 
approbavimus,  sigilli  nostri  munimine  raboravimus,  anno  gra- 

tiœ  MCCXXV1I. 

Bibliothèque  Nationale,  mss.  17048,  p.  545. 


CCLXXIX 

1227. 

Geoffroy  des  Hayes  abandonne  à  V abbaye  de  V Etoile  son  droit 
de  patronage  sur  Véglise  des  Hayes,  à  charge  de  pourvoir  à 
son  entretien. 

Gaufridus,  miles  de  Haiis,  jus  patronatus  in  capella  de  Haiis 
dat  abbatie  de  Stella,  ea  conditione  quod  canonico  deservienti 
supplebitur  de  reditibus  dicte  abbatie  et  quod  cura  que  hue 
usque  apud  Rupem  Perdriel  constabat,cure  dicte  capelle  ùniatur* 

Bibliothèque  Nationale,  mss.  17048,  p.  548  :  «  Sac  de  la  cure  des  Hayes.  » 


CCLXXX 

1227. 

Alix  du  Rouillis  lègue  aux  religieux  de  V Hôpital  dy  Ableinville 
le  cinquième  de  tous  ses  biens  immeubles  et  tous  ses  biens 
meubles,  sauf  un  anneau  d'or  et  une  pierre  précieuse. 

Aaliz  de  Roileiz,  quondam  domina  de  Balgenciaco,  omnibus 
présentes  litteras  inspecturis,  salutem  in  Domino.  Noverint 
universi  quod  ego,  pro  remedio  anime  mee,  fratribus  Hospitalis 
Sancti  Johannis  Jherosolimitani,  quintam  partem  hereditatis 
mee  contuli,  ad  edificationem  domus  Hospitalis  de  Ableinvilla? 
vel  ad  voluntatem  et  arbitrium  magistri  ballive,  ad  quam  dicta 
domus  pertinet,  disponendam  ;  insuper  omnia  mobilia  mea  eis- 
dem  fratribus  contuli,  eciam  vestes  et  joculos,  in  quoeumque 
loco  potuerint  inveniri,  excepto  quodam  magno  anulo  aureo, 


302  CHARTES   VENDOMOI8ES 

cum  lapide  non  polito,  ad  heredes  meos  pertinente.  Preterea 
dietis  fratribus  ad  presens  confero  omnia  débita  que  michi 
debentur  a  quocumque  debeantur,  et  actionem  adquirendi  ;  et 
cum  dicti  fratres  me  in  bonis  spiritualibus  sui  ordinis,  caritatis 
intuitu,  receperunt,  omnia  supradicta,  tactis  sacrosanctis  reli- 
quiis,  me  juravi  firmiter  observare,  et  juravi  quod  in  alio  loco 
nisi  in  aliqua  ecclesia  dictôrum  fratrum,  cum  me  mori  contigerit, 
numquam  eligam  sepulturam.  Et  ne  possint  supradicti  fratres 
super  hoc  ab  aliquo  pèrturbari,  in  testimonium  hujus  rei  pré- 
sentes litterassigilli  meimunimineroboravi.  Actumapud  Ablein- 
yillaro,  in  presentia  fratris  Natalis  et  Marie  sororis  mee,  anno 
Domini  M0  CC*  vicesimô  septimo. 

Archives  Nationales,  S.  5000  A.  n°  45.  Publié  par  l'abbé  Mêlais  dans 
le  Ballelln  de  la  Société  Archéol.  da  VendtmoU,  1894. 


CCLXXXI 

i2Z7 

Don  par  le  comte  de  Vendôme,  son  fils  Pierre  et  Jean  d'Amboise, 
du  domaine  de  Clareiz  au  prieuré  de  la  Hubaudière. 

Cornes  Vindocinensis  et  Johannes  de  Ambazia  (1),  salu- 

tem  in  Domino.  Noverint  univ...  essorum  nostrorum  et  anima- 
rum  nostrarum  remedium  dedimus  et  concessimus  ecclesie  Béate 
Marie. . . .  bus  ordinis  Grandimontensis,  territdrium  de  Clareiz, 
situm  inter  fossata  dictorùm....  helemosinam  possidendum. 
Fuit  autem  ista  donatio  facta  de  consensu comitis  et  Pétri  fi- 

(1)  «  Jean  d'Am boise,  mentionné  dans  cet  acte,  est  le  troisième  fils  de 
Hugues  II,  seigneur  d'Amboise  et  de  Mahaut,  ou  Malthilde,  fille  de  Jean  I, 
comte  de  Vendôme  et  de  Richilde  de  Lavardin,  ensevelie  à  Fontaine-les- 
Blanches,  le  3  février  1202,  N.  S.  Jean  d'Amboise  ne  se  maria  pas,  il  se  fixa 
dans  les  environs  d'Amboise  ;  il  y  possédait  une  prévôté  ;  il  vivait  encore 
en  1230.  Cf.  Mémoires  de  la  Société  des  Antiquaires  de  France,  t.  XXI  :  Recti- 
fication de  la  Généalogie  des  seigneurs  d'Amboise,  par  M.  Cartier.  »  Note  de 
M.  l'abbé  Froger,  Bulletin  de  la  Société  Archologique  du  Vendômois,  p.  43.  — 
Du  Bellay  dans  le  Kalendrier  Historique  de  la  Collégiale  Saint-Georges  avait 
déjà  mentionné  cette  union,  que  l'abbé  Simon  donnait  comme  douteuse  : 
Histoire  de  Vendôme,  I,  p.  113. 


CHARTES  VENDOMOISE8  803 

lii  sui  primogeniti  et  omnium  heredum  suorum.  Nos  vero lit- 

teras  sigillorum  nostrorum  munimme  fecimus  roborariin  huius 
rei annoDomini  milJesimoducentesimo  vicesimoseptimo » 

Archives  départementales  de  ta  Sarthe.  Titre  original,  parchemin,  sceau 
disparu*  —  Bulletin  de  la  Société  Archéologique  da  V endormis,  1893,  p.  44. 

CCLXXXII 
Mars  1226,  N.  S.  1227 

Ratification  passée  à  Vendôme,  par  Gautier,  évêque  de  Chartres, 

de  la  vente  du  moulin  de  Vauloin. 

G.  divina  permissione  Carnotensis  ecclesiœ  minister  humiiis  , 
univefsis  Christi  fidelibus  présentes  litteras  iàspecturis,  in  Do- 
mino sa  lu  terri.  Noverit  unirersitas  vestra  quod  Reginaldus,  prae- 
positus  de  Capella,  et  A  aies,  uxor  sua,  Guillelmus  frater  ejus  et 
Agnes  uxor  sua,  in  nostra  prœsentia  constituti  recognoverunt  se 
tendidisse,  pro  ducentis  et  sexaginta  libris  Turonensis  monetœ, 
dilectis  fllite  abbati  et  conventui  Sancti  Launomari  Blesensis, 
molendiflum  de  Vauloein,  cum  domibus,  terris,  hortis  et  pratis 
quaecumque  ibi  habebant  et  multuram  de  Capella  et  de  Vauloein, 
fide  in  manu  nostra  pœstita,  quod  nihil  ibi  per  se  vel  per  heredes 
suos  de  cœtero  reclamabunt,  sed  berna  fide  curabunt  prœdictam 
vendttionem  contra  omnes  prœnominatis  abbati  et  conventui  ga- 
rantira In  cujus  rei  testimonium,  ad  petitionem  partium,  prœ- 
sentes  litteras  sigilli  nostri  fecimus  appositione  muniri*  Aclum 
apud  Vindocinum  (1),  die  jovis  post  Dominicam  qua  cantatur  Remi- 
niscere  (2).  Anno  Domini  millesimo  ducentesimo  vicesimo  sexto. 

Archive*  de  Loir-et-Cher,  Cartulaire  de  Samt-Laamer  de  Blois,  n°  XXXIII, 
p.  81. 

(1)  Gauthier,  évêque  de  Chartres,  était  donc  alors  à  Vendôme,  sans  doute 
pour  rendre  ses  hommages  au  roi  Louis  IX  et  à  sa  mère  Blanche  de  Cas- 
tille,  qui  étaient  le  16  mars  1227  dans  le  château  de  Vendôme  et  y  recevaient 
la  soumission  des  comtes  de  Bretagne  et  de  la  Marche,  connue  sous  le 
nom  de  paix  de  Vendôme.  Bibliothèque  Nationale  fonda  français,  8408,  f.  189, 

(2t  Deuxième  dimanche  de  carême  :  Cet  acte  doit  donc  être  reportéeàl227 
N.  S»  D'ailleurs  une  autre  ratification  donnée  par  Payen  de  Varenne,  cheva- 


304  CHARTES   VENDOMOISES 


CCLXXXIII 
Mai  1227. 

Transaction  entre  Jean,  comte  de  Vendôme,  et  i abbaye  de  Saint- 
Laumer,  au  sujet  de  la  justice  féodale  du  prieuré  de  Champi- 
gny  en  Beauce,   Le  Breuil-St- Lomer  et  Villamoy. 

Universis    Christi  fidelibus    présentes   litteras   inspecturis, 
Johannes,  comes  Vindocinensis,  satutem  in  Domino.  Notum  fa- 
cimus  quod  cum  esset  controversia  inter  nos,  ex  una  parte,  et 
religiosos  viros  abbatem  et  conventum  S.  Launomari  Blesensis, 
ex  altéra,   super  justitia   sanguinis    apud  Campigniacum   (1), 
apudBrolium  et  apud  Villam  Laumei,  quae  justitia  sanguinis  ad 
eos  spectabat,  indicabant  idem  abbas  et    conventus  ;  tandem 
inquisita  plenius    ve  ri  ta  te,  eamdem  justitia  m  dictis  abbati   et 
conventui  continuavimus   libère  et  pacifiée  in  perpetuum  ha- 
bendam,  ita  tamen  quod  si  duellum  quacumque  occasione  judi- 
catum  fuerit,  sive  propter  sanguinem,  sive  propter  quamlibet 
aliam  causam,  in  curia  nostra  debeat  deduci  et  ibidem,  si  opus 
fuerit,  sine  dubio  terminari;  curandam  etiam  duelli  (2)  ad  usus 
et  consuetudines    illius  patriae  retinemus  ,    ita   quod  in  bonis 
mitti  (3),  in  duello  preedicto,   sive  in  mobilibus  sive  non  mobili- 
bus,  in  justitia  S.  Launomari  nihil  poterimus  reclamare  ;  raptum 
etiam,  murtum,  incisionem  et  thesauri  inventionem  nobis  simi- 
liter  retinemus  ad  usus  et  consuetudines  patriae  ;  latroque  qui  in 
territorio  dictarum  villarum  sive  etiam  in  ipsis  villis  capietur , 

lier,  seigneur  féodal  est  datée  de  mars  1226.  «  Paganus  de  Varenna,  miles... 
de  concessione  Roberti,  filii  mei.  »  Ce  dernier  approuve  également  la  vente 
faite  à  la  même  abbaye  par  Guillelmus  de  Jupeaux,  miles,  et  Jeffroy  son 
fils,  d  une  rente  de  2  muids  de  blé  sur  le  même  moulin,  pour  6  livres  tour- 
nois. ^Ibidem  n«>  XXXII  et  XXXI V,  p.  80  et  82.) 

(1)  Champigny  figure  au  nombre  des  possessions  de  Saint-Laumer  dans 
le  diplôme  de-Charles  le  Chauve,  vers  860  {Hist.  de  Saint- Lomer,  par  N.  Mars, 
p.87). 

(2)  Du  Cange,  au  mot  Curalura. 

(3)  Confiscation  des  biens  de  la  partie  qui  avait  succombé  dans  le  duel. 
(Note  de  A,  Dupré,  ibidem.) 


CHARTES   VENDOMOISES  305 

nobis  vel  mandata  nostro  nudus  reddetur,  ita  quod  bona  ejus  in 
justitia  monachorum  inventa  eisdem  monachis  sine  contradic- 
tione  aliqua  remanebunt.  Addimus  etiam  quod  in  dictis  villis 
avenagium  nunquam  habebimus  feodaliter  nec  habere  debemus 
aliquo  modo  de  jure  nec  de  consuetudine,  nec  etiam  haeredes 
nostri.  Haec  autem  omnia  diligenter  attendere  et  fideliter  obser- 
vare  in  omnibus  et  singulis  bona  fide  promittimus.  Et  ad  perpé- 
tuant etmajorem  rei  firmitatem,  tam  uxor  mea  Eglantina,  quam 
liberi  mei ,  scilicet  Petrus  primogenitus.  Gaufredus,  Joannes, 
Agnes,  Mathildis  et  Annai  (l)benignum  et  spontaneum  probave- 
runt  assensum.  In  hujus  etiam  rei  robur  et  testimonium  présen- 
tes litteras  dedimus  sigillt  nostri  impressione  munitas.  Actum 
anno  Domini  MCCXXVII,  mense  maio, 

Histoire  de  saint  Lomer,  par  D,  Noël  Mars,  p.  362 


CCLXXXIV 


Décembre  1227. 


Transaction  faicte  entre  le  couvent  du  Petit  Cîteaux  et  Estienne 
de  Fréteval,  prestre,  par  lequel  ledit  Estienne  quitte  et  cède  au- 
dit couvent  tout  le  droit  qu  il  prJtendoit  sur  le  bois  près  la  mé- 
tairie de  la  Convertière,  qui  apartenoit  audit  couvent,  comme  il 
le  confesse  ici/,   f aie  te  Van  1227. 

Omnibus  présentes  litteras  inspecturis,  officialis  curie  Carno- 
tensis  salutem  in  Domino  Noveritis  quod  cum  contentio  verte- 
retur  inter  religiosos  viros  Gaufridum  abbatem  et'conventum 
Elemosinœ,  Cisterciensis  ordinis,  ex  una  parte,  et  magistrum 
Stephanum  de  Fractavalle,  clericum,  ex  altéra  parte,  super  qua- 
dam  venditione  cujusdam  nemoris  dictorum  abbatis  et  conven- 

(1)  Là,  sont  cnumérés  bien  clairement  les  enfants  de  Jean  IV  de  Ven- 
dôme, chose  que  n'ont  su  faire  ni  Ménage,  ni  Simon,  ni  l'Art  des  dates. 
Annai,  appelée  ailleurs  Aanor,  doit  être  Anoria  ou  Honorine  de  l'abbé 
Simon  —  R.  S1  V. 

39 


306  CHARTES  VÊNDOMOI8E3 

tus  siti  juxta  granchiam  eoruradera  que  dicitur  Converteria, 
quod  nemus  dictus  Stephanus  dicebat  dictum  abbatem  et  con- 
yentum  vendidisse  defuncto  Andrée,  patri  suo,  et  super  trîginta 
tribus  libris  Dunensibus  quas  sepedictus  Stephanus  petebat  pro 
pâtre  suo,  de  testamento  Adelicie  (1)  quondam  domine  Fracte- 
viallis,  cujus  testamenti  dictus  G.  abbas  Elemosiue  exequutor 
erat.  Tandem  dictus  Stephanus,  bonorum  virorum  fret  us  coqsi- 
lio,  renunciavit  predictis  contentionibus  quas  babebat  contra' 
dictos  abbatem  et  conventum  superius  nomiqatos,  supra  dictis 
rébus  nunquam  molestaturum  de  cetero,  et  quod  eos  supra 
hujusmodi  rébus  numquam  faciet  molestari,  Datum  anno  Do 
mini  M0  CC°  XX0  et  septimo,  mense  décembre 

Archives  départementales  de  Loir-et-Cher . 


CCLXXXV 

Vers  1228. 

Jean  d'Aubemare  emprunte  au  chapitre  du  Mans,  30  livres 
tournois  sur  sa  dîme  de  Couture,  et  donne  comme  garant 
Garin  de  Ruillc,  chevalier. 

De  DECIMA   IN   PARROCHIA    DE   COSTURIS 

r 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  officialis  Cenomanen 
sis  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas  vestra,  quod  in 
nostra  presentia  constitutus  Johannes  de  Alba-Mara  pignori 
ôbligavit  capitulo  Cenomanensi  totam  decimam  bladi,  sitam  in 
parrochia  de  Costuris,  usque  ad  revolutionem  trium  annorum, 
pro  triginta  libris  Turonensibus,  de  quibus  in  nostra  presentia 
fuit  eidem  Johanni  plenarie  satisfactum,  tali  conditione,  quod, 
postquam  dictum  capitulum  receperit  très  collectas  de  décima 

(1)  Alix,  femme  de  Nivelon  I V,  vivait  encore  1226.  (Voir  plus  haut  n*  CCLXX). 
Cet  Etienne  de  Fréteval, fils  d'André,  aurait-il  eu  un  lien  de  parenté  avec  les 
seigneurs  de  Fréteval  ;  le  testament  qu'Alix  aurait  fait  en  sa  faveur,  le  lais- 
serait supposer,  Alix  était  donc  morte  en  1227. 


cUarîks  vendomoi*eô  307 

supradicta,  poterit  eam  redimere  dictus  Johannes,  quando- 
cumque  voluerit,  non  obstante  contradictione  capituli  supra- 
dtcti  :  ita  tamen,  quod  si  infra  Pascha  reddiderit  dicto  capitulo 
denarios  supradictos,  habebit  prefatam  decimam  liberam  et 
immunem  ;  si  vero  post  Pascha  eos  reddiderit,  habebit  dictum 
capitulum  collectam  illius  anni  ;  sol  u  m  modo  de  décima  supra- 
dicta. Graavit  insuper  et  concessit  sepedictus  Johannes  dicto 
capitulo,  quod  faciet  ei  valere  singulis  annis  triginta  solidos 
Cenomanenses ,  decimam  supradictam  t  et  de  hoc  faciendo 
dédit  memoratus  Johannes  sepefato  capitulo  Garinurtl  de 
Ruille ,  militem ,  graatorem.  Cui,  présente  dicto  Johanne , 
prefatam  tradidit  ad  firmam  prefatam  decimam,  quftmdiu 
dicto  capitulo  fuerit  pignori  obligata,  pro  triginta  solidis  Ce- 
nomanensibus  reddendis  singulis  annis  eidem  capitulo,  sub 
pena  viginti  qufnque  solidorum  Cenomanensium,  die  festo  Om- 
nium Sanctorum  vel  infra  sequensfestum  beati  Martini  hyema- 
le.  De  hac  autem  firma  cum  pena,  sicut  dictum  est,  dicto  capi- 
tulo reddcnda  tenetur  idem  Garinus,  fide  prestita  corporali.  Et 
de  predicta  pactione  tenenda,  sicut  superius  est  et  pressa,  et  de 
jam  dicta  décima  dicto  capitulo,  quantum  jus  dictabit,  garanti  • 
zanda,  tenetur  fide  data  Johannes  sepe  nominatus  ;  et,  ad  ma- 
jorera securitatem,  dédit  graatores  Gilbertum  Quinedort,  prefa- 
tum  Garinum.  In  cujus  rei  testimonium,  ad  petitlonettt  dicti  Jo- 
hannis,  présentes  litteras  fecimus  sigiilarL 

Liber  Albns  Cenontam,  p.  37,  n°  LXXI  et  p.  404  M°  DCLXII. 


CCLXXXVI 


1228 


Guillaume  de  MontreuiL  miles,  Alix,  filia  concedente,  dat  duo 
sextaria  siliginis  in  lerrigiis  suis  de  Montreuil,  à  V abbaye  de 
V  Etoile,  1228. 
BlbL  dOrlian*,  mss,  17048,  p.  550. 


308  CHARTES    VENDOMOISE3 


CCLXXXVII 


1228. 


Cartulaire  dyUrsony  seigneur  de  Fréteval,  par  lequel  il  donne  à 
la  Maison-Dieu  de  Vendôme  le  droit  seigneurial  qu'il  avoit  sur 
deux  arpents  de  prez  possédez  par  lad.  maison,  proche  de 
Baignaux,  avec  le  regain  desdits  préz,  à  charge  d'un  annuel, 

Archives  de  Loir-et-Cher  :  Inventaires  des   Titres  de  la  Maison-Dieu  de 
Vendôme. 


CCLXXXVIII 

4228,7  avril. 

Jean,  comte  de   Vendôme,  confirme  le  contrat  passé  entre  les 
chanoines  de  Saint  Julien  du  Mans  et  Jean  d'Aubemarrc. 

De  eodem. 

Universis,  ta  m  presentibus  quam  futuris  ad  quos  présentes 
littere  pervenerint,  Johannes,  cornes  Vindocinensis,  salutem  in 
Domino.  Universitati  vestre  notum  facimus  quod  cum  Johannes 
de  Alba  Mara  miles,  pignore  obligasset  decimam  suam  bladi 
de  Alba  Mara,  canonicis  Beati  Juliani  Cenomanensis,  pro  tri- 
gin  ta  libris  Turonensis  monete,  ita  quod  usque  ad  très  annos 
sequentes  eam  redimere  non  posset  ;  nos,  tanquam  principalis 
dominus  dicte  décime,  manu  cepimus  et  graantavîmus  eisdem 
canonicis  dictam  decimam  defendere  et  garantizare,  quamdiu 
eisdem  fuerit  pignori  obligata.  Fuit  autem  in  pignoratione  sive 
obligatione  concordatum,  tam  a  dicto  Johanne  quam  a  canoni- 
cis, quod  elapso  a  die  veneris  post  dominicam  qua  cantatur 
Quasi  modo  genili  perfecto  trienno,  ex  tune  licebit  dicto  Johannî 
de  Alba  Mara,  infra  Pascha  proximo  sequens  illud  completum 


CHARTES   VENDOMOISES  309 

triennium,  redimere  dictam  decimam,  quotiescumque  voluerit  ; 
et,  nisi  infra  Pascha  illam  redemerit  dictus  miles,  quod  firmam 
statutam  habebunt  canonici  prefati  supradictam  decimam.  Et 
licebit  dictis  canonicis,  post  completum  triennium,  tenere  dic- 
tam decimam,  prout  supradictum  est,  cum  firma  supradicta, 
donec  a  dicto  milite  redimatur.  In  cujus  rei  et  testimonium  et 
munimen,  ad  peticionem  dicti  J.  de  Abba-Mara,  présentes 
litteras  sigilli  nostri  munimine  fecimus  roboravi.  Actum  die 
veneris  post  dominicam  qua  cantatur  Quasi  modo*  anno  gratie 
M°CC°XX°  octavo. 

Liber  Albus  Ce  no  ma  m,  p.  38,  n°  LXXII  et  p.  404,  n°  DCLXIII. 


CCLXXXIX 


Mai  1228. 


Charte ,  par  laquelle  Joannes,  cornes  Vindocinensis,  atteste, 
que  Petrus  dé  Pruneio  vend  aux  religieux  de  la  Hubaudière 
pour  15  livres ,  deux  parts  d'une  vigne  et  d'une  roche,  cujus- 
dam  rupis,  le  tout  situé  in  vallibus  juxta  Trou,  prope 
torcular  Bienlavat.  //  donne  en  aumône  Vautre  tiers  aux 
mêmes  religieux.  Le  comte  affirme  encore  que  Bartholomeus 
de  Vallibus,  miles,  donne,  pour  le  salut  de  son  âme,  aux 
mêmes  religieux,  les  droits  qu'il  pouvait  avoir  sur  les  objets 
précités,  à  la  condition  toutefois  que  lesdits  religieux  lui  paie- 
ront, et  plus  tard  à  ses  héritiers,  1$  deniers  de  cens  à  la  fête 
de  saint  Laurent.  Donnent  leur  assentiment  :  Leticia  mater 
dicti  P.  et  Aales  uxor  sua  et  heredes  dicti  P....  Actum 
anno  gracie  M°CC°XX°  octavo,  mense  maio. 

Archives  départ,  de  la  Sarthe,  original  en  parchemin.  —  Bulletin  de  la 
Société  Archéol.  du  VendâmoU,  1893,  p.  44. 


310  CHARTES   VBNDOMOISBS 


CCXC 


16  Juin  1228. 


Don  par  Mathelin  de  Troo,  à  Guillaume  Poinvillain,  (Tune  ouche 
et  d'un  pré  à  St  Jacques  des  Guérets  (1). 

Ego  Petrus  de  Troo,  miles,  notum  facio  universis  présentes  lit- 
teras  inspecturis  quod  in  mea  presentia  consti tutus  Matbelinus 
de  Troo,  miles,  de  assensu  et  voluntate  Marie,  uxoris  sue,  dédit 
in  elemosinam  Willelmo  Poenvilen,  filio  Mathei  Poenvilen,  mi- 
litum,  oscham  de  la  Lunete,  sitamprope  Noieryvener,  etpratum 
de  la  Pointe.  In  hune  modum  tamen  quod  prefatus  Matheus, 
vita  comité,  percipiet  omnes  fructus  ex  dictis  prato  et  oscha  pro- 
venientes,  absque  contradictione  aliqua  ex  parte  dicti  Willelmi. 
Fuit  etiam  in  donatiooe  additum  quod  si  post  obitum  dicti  Ma- 
thei, prenominatam  Mariam  supervivere  contigerit,  quod  ipsa 
Maria  quiète  et  pacifice  percipiet  terciam  partem  fructuum  dicte 
osche  et  dicti  prati,  quamdiu  vixerit,  ei  datam  in  dotalicium  a 
dictoMatheo,et  dictus  Willelmus  alias  duas  partes.  Et  post  ejus- 
dem  Marie  mortem,  dictus  Willelmus  et  heredes  sui,  tam  oscham 
quam  pratum  et  omnes  fructus  eorumdem  quiète  et  pacifice  pos- 
sidebunt.  Nos  vero  donationem  illam  concedentes,  ad  petitionem 
dicti  Mathei  et  dicte  Marie  manucepimus  et  garantavimus  ga- 
rantizare  dicto  Willelmo  et  heredibus  suis  tam  oscham  quam 
pratutn,  si  quis  ipsum  et  heredes  suos  super  hiis  molestaret.  In 
cujus  rei  testimonium,  ad  peticionem  dictorum  Mathei  et  Marie, 
dicto  Willelmo  meas  dedi  litteras  sigilli  mei  munimine  robora- 
tas  Datum  die  veneris  proxima  ante  festum  beatorum  Gerva- 
sii  et  Protasii,  anno  gratie  M°CC°XX  octavo,  mense  junio  (2). 

Archives  de  Loir-et-Cher t  parchemin,  le  sceau  sur  cordon,  perdu. 


(1)  Cette  attribution  est  marquée  au  dos  du  document  par  ces  mots  : 
«  Saint-Jacques  des  Guérets.  » 

(2)  La  fête  de  saint  Gervais  et  de  saint  Protais,  le  19  juin,  tombait  en  12.8 
un  lundi  ;  le  vendredi  précédent  était  donc  le  16  juin. 


CHARTES   VENDOMOISES  311 


CCXCI 
1228,  décembre. 

Isabelle  //,  abbesse  de  Saint-  Avit,  confirme  la  donation  d'un  pré 
faite  à  V abbaye  du  Petit-Cîteaux  par  Robert,  prestre  de  Colo- 
miers,  ledit  pré  étant  situé  dans  la  censive  de  Saint^Victor  de 
Vieufvy}  appartenant  à  l'abbaye  de  Saint- Avil. 

Bordas,  Histoire  du  comté  de  Dunob,  t.  h,  p.  283. 

ÇCXCII 

février  1228,  N.  S.  1229. 

Don  à  V Hôtel-Dieu  de  la  métairie  de  V Aumône  A  Villeromain. 

Tiltre  en  lattin  de  Tan  mil  deux  cens  vingt  huit,  au  mois  de 
février,  portant  ratiffication  et  confirmation  du  don  faict  par 
Jehan,  conte  de  Vendosme,  de  la'  mestairie  de  l'aumoane  à  la 
Maison-Dieu  dudict  Vendosme. 

Le  second  eat  un  autre  tiltre  en  lattin  de  la  donaison  faicte  de 
lad.  mestairie  par  ledict  comte  Jehan  à  laditte  Maiaon-Dieu 
de  Vendosme,  ledict  tiltre  en  datte  de  ladicte  année  mil  deux 
cens  vingt  huict,  au  mois  de  février. 

Le  9a  est  un  aultre  tiltre  ausay  en  latin  semblable  au  précé- 
dent de  la  mesme  donaison. 

Le  4*  est  un  autre  tiltre  pareillement  en  lattin  de  l'an  mil  deux 
cens  vingt  six,  au  mois  d'octobre,  portant  limite  de  quelques 
terres  situées  à  Villeromain  (1). 

Arch.  de  Loir-et-Cher,  registre  des  fonds  de  THÔtel-Dieu  de  Vendôme, 
foi.  42. 

(1)  M.  Charles  Bouchet,  dans  une  note  que  nous  avons  publiée  au  bas 
de  la  charte  CC,  écrit  :  «  En  1228,  Jean  1V\  comte  de  Vendôme,  fit  don  à  la 
Maison-Dieu  de  cette  ville,  d'une  métairie  située  à  Villeromain,  donation 
qu'il  a  soin  de  faire  confirmer  par  Gautier,  évêque  de  Chartres.  Celui-ci 
appelle  Jean  :  «  Homo  ligiusnoster  »  et  ce  seigneur  de  son  côté  garantit  la 


312 


CHARTES   VENDOMOISES 


CCXCIII 

Février  1228,  N.  S.  1229'. 

• 

«  Accord  entre  Gilon  de  la  Hoc/ie,  esc  hier,  et  le  maître  de  t  Hô- 
tel-Dieu de  Vendôme,  devant  le  doyen  de  ladite  ville,  par  lequel 
ils  sont  convenus  de  recevoir  alternativement  les  cens  du  fief  de 
St- Barthélémy,  1  $$8,  février.  »  (Inventaire  des  titres  de 
la  Maison-Dieu  de  Vendôme,  Archives  de  Loir-et-Cher.) 

Universis  Xristi  fidelibus  présentes  litteras  inspecturis.  M.  de- 
canus  Vindocinensis,  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas 
nostra  quod  cum  inter  rectorem  et  fratres  domus  elemosinarie 
Vindocinensis,  ex  una  parte,  et  Gilonem  de  Rupe,  militem,  ex 
altéra,  coram  nobis  contentio  verteretur  super  eo  quod  dicti 
rector  et  fratres  dicebant  se  habere  medietatem  censuum  de 
Sancto-Audoeno,  ex  donatione  defuncti  Buchardi,  dicti  mona- 
chi,  cum  omnibus  pertinentiis  dictorum  censuum,  scilicet  garda- 
ru  m,  vendarum  et  relevamentorum,  juridictionis  et  districtus 
emendarum,  recepteet  placitorum.  Tandem  inter  ipsos  fuit  ami- 
cabiliter  compositum  in  hune  modum.  Dictus  siquidem  Gilo  vo- 
luit  et  concessit  et  coram  nobis  recognovit  quod  dicti  rector  et 
fratres  in  prenominatis  censibus  habebant  medietatem.   et  in 
gardis  et  in  onlnibus  aliis  que  ad  dictos  census  pertinent.  Con- 
cessit etiam  quod  dicti  census  uno  ànno  in  domo  dictorum  fra- 
trum  recipientur,  et  in  alio  in  domo  dicti  Gilonis,  et  sic  fieret  in 
perpetuum  successive.  Supplicavit  etiam  nobis  dictus  Gilo  quod 
nos  dictam  compositionem  et  recpgnitionem  sigilli  nostri  muni- 
mine  firmaremus.  Cujus  petitioni  bénigne  annuimus  et  presen- 
tem  sigillo  nostro  fecimus  confirmari.  Actum  anno  gratie  mil- 
lesimo  ducentesimo  vicesimo  octavo,  mense  februario. 

Archives  de  Loir  el-i  her. 

sécurité  de  cette  nouvelle  possession  aux  religieux:  «  Sub  ypotheca  aliquo- 
rum  reddituum  quos  de  feodo  episcopi  Carnotensls  habemus.  » 

Malgré  toutes  nos  recherches  nous  n'avons  pu  trouver  le  texte  de  cette 
donation  que  M.  Bouc  net  semble  avoir  vu. 


CHARTES    VENDOMOlSaS  3l3 


CCXCIV 

Juillet  1229. 

Geoffroy   de  Châteaudun  accorde  la   franchise   de   la  foire  de 
saint  Jean-Baptiste  en  faveur  des  moines  de  Saint -Joudry. 

De  Calviniaco  • 

tiam  inspecturis,  Michael  decanus  Vindocinensis,  salutem 

in  Domino.  Noveritis  me  diligenter....  vicecomitis  Castriduni 
priori  Sancti  Gilderici  et  monachis  Majoris  Monastehi  indultas 
super....  Ego  Gaufridus,  vicecomes  Castriduni,  omnibus  presen- 
tibus  et  futuris  notum  facio  quod,  pro  salute  anime  mee  et  anime 
patris   mei  et  antecessorum  meorum,  laudante  et  concedente 

uxoremea,dem concessi  in  puram  et  perpetuam  elemosinam 

priori  de  Sancto  Gilderico  et  monachis  Majoris  Monasterii...,  et 
salvo  conductu  mercatorum  ad  nundinas  illas  emencium  et  re- 
devencium,  j us faciencium. . .  decolacionis  beati  Johannis-Baptiste 
in  perpetuum  possidendas,  salvis  tamen  justiciis  meis  et.... 
Quod  ut  ratum  et  stabile  permaneat  prefactis  monachis  pré- 
sentes litteras  dedi  et  concessi Datum  anno  Domini  MCCXX 

nono,  mense  julio.  Ego  vero  presentibus  litteris....  sigilli  mei 
impressionem  apposui,  veritati  cupiens  testimonium  perhibere. 
Valete. 

Arck.  d'Eure-et-Loir,  parchemin  en  mauvais  état,  H.  2306. 

CCXCV 

Guillaume  de  Rougemont  emprunte  au   chapitre  du  Mans 
M  livres  sur  sa  dîme  de  Saint-Quentin  près  Troô. 

1229,  3  décembre. 

*  llttere  guillelmi  de  rubeomonte,  super  pignoratione 

décime  Sancti  Quintini  juxta  Troum. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  G.,  decanus  et  Wil- 
lelmus,  magister  scolarum,  adlocati  domini  Cenomanensis  épis- 
copi,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod  in  nostra  presentia 

40 


314  CHARTES   VENDOMÔISKS 

constitutus,  Willelmus  de  Bubeo  monte,  miles,  pignori  obligavit 
capituio  Cenomanensi  totam  decimam  quam  babebat  in  parro- 
chia  Sancti  Quintini  juxta  Thro  (1)  cum  locis  et  paleis  et  tract u, 
et  omnibus  aliis  que  habebat  in  décima  memorata,  pro  viginti 
libris  Cenomanensibus,  de  quibus  coram  nobis  idem  miles  se 
tenuit  pro  pagato,  tali  condicione  quod  in  hoc  anno  non  poterit 
dictus  miles  vel  ejus  hères,  redimere  decimam  supradictam.  Si 
vero,in  aliis  annîssequentibus,prelibatus  miles  vel  ejus  heredes, 
predictam  decimam  redimere  voluerint,  infra  Pascha  habebunt 
eam  liberam  et  immunem,  soluta  prius  dicto  capituio  pecunia 
supradicta  ;  si  vero  post  Pascha  sepedictam  decimam  redimere 
voluerint,  collecta  illius  anni  jam  dicte  décime  memorato  capi- 
tuio remanebit.  Notandum  preterea  quod  sicut  nobis  constitit 
per  litteras  decani  de  Thro,  Aenor,  uxor  dicti  militis,  coram 
eodem  decano  jura  vit  quod  in  dicta  décima,  cum  pertinences, 
nomine  dotalicii  vel  elemosine,  vel  alio  aliquo  titulo.  sibi  modo 
competenti,  nichil  reclamabit,  quamdiu  durabit  obligatio  memo- 
rata. In  cujus  rei  testimonium,  presentibus  litteris,  ad  peticio- 
nem  partis  utriusque,  sigillorum  nostrorum  robur  apponi  feci- 
mus  et  munimen.  Actum  anno  Domini  M0  CC°  vicesimo  nono, 
die  Lune  proximo  post  festum  beati  Andrée  apostoli  (2). 
Liber  Albas  Cenoman  ,  p.  404,  n°  DCLXIV. 

CCXCVI 

1229,  ou  1230  avant  Pâques. 

Bail  de  la  dîme  de  S.  Quentin,  à  Mathieu,  curé  de  Fontaines. 

LtTTERE  SUPER  TRADITIONE   DECIME   SaNCTI    QoiNTINI   JUXTA 
TROUM,    MaTHEO  PERSONE   DE  FONTANIS 

Omnibus  présentes  litteras  inspecturis,  officialis  Cenomanen- 
sis,  salutem  in  Domino.  Noverint  universi  quod  G.  decanus  et 

(1)  La  confirmation  du  comte  de  Vendôme,  porte  :  Trou. 

(2)  Jean,  comte  de  Vendôme,  approuva  ce  contrat  en  qualité  de  «  domi- 
nus  feodalis.  »  Ibidem,  p.  405,  n°  DCLXV.  Un  autre  acte  daté  du  jour  sui- 
vant 4  décembre  :  «  die  martis  proxima  post  festum  S.  Andrée  apostoli  » 
est  l'abrégé  du  précédent  (Ibidem,  p.  405,  n«  DCLXVI). 


9  CHARTES   V  EN  DO  MOÏSES  315 

capitulum  Cenomanense  tradiderunt  ad  firmam  Matheo,  persone 
de  Fontanis,  decimam  quam  Willelmus  de  Rogemont,  miles,  obli- 
gavitdictocapitulo.sitamin  parrochia  SanctiQuintini  juxtaTrou, 
pro  triginta  solidis  Cenomanensibus,  quos  idem  M atbeus  tene- 
tur  reddere  dicto  capitulo,  annuatim,  quandiu  durabit  obligatio 
supradicta,  ad  synodum  Omnium  Sanctorum.  Quod  utratum  et 
stabile  permaneat,  ad  peticionem  parti u m  présentes  litteras  si- 
gillo  curie  Cenomanensis  fecimus  sigillari.  Actum  anno  gratie 
M0  CO  XX0  nono. 

Liber  Alba*  Cenomanensit,  p.  406,  n°  DCLXV1II. 

CCXCVII 
Mars  1229,  N.  S.  1230. 

Don  de  la  métairie  de  la  Varennes,  à  Nourray,  à  V abbaye 

de  Gatines. 

Juhellus,  Dei  gratia  Turonensis  archiepiscopus,  omnibus  ad 
quos  présentes  littere  pervenerint,  salutem  in  Domino.  Nove- 
rint  universi  quod  constituta  çoram  nobis  Agatha,  uxor  Rabelli 
de  Galonges,  militis,  de  consensu  et  voluntate  dicti  R.  mariti 
sui,  dédit  in  puram  et  perpetuam  elemosinam  et  concessit  abbati 
de  Gastineta  et  conventui,  medietariam  suam  de  Varenna,  cum 
pertinences  suis,  in  parrocbia  de  Noereio,  in  feodo  de  Galonges 
sitam,  a  dictis  abbate  et  conventu  perpetuo  pacifiée  possiden- 
dam.  Anno  gratie  M.  CC.  XXIX,  mense  martio. 

Archives  départ,  de  Loir-et-Cher. 

CCXCVIil 

Avril  1230. 

Jean  d'Amboise  donne  à  V abbaye  de  Gatines  ce  qu'il  possédait 
entre  le  Plessis  Godehoust  et  la  Gatine. 

Galterus,  divina  permissione  Carnotensis  ecclesie  minister 
bumilis,  universis  Cbristi  fidelibus  ad  quos  présentes  littere  per- 
venerint, salutem  in  Domino.  Ad  universorum  noticiam  volumus 


316  CHAHTES    VENDOMOISES 

pervenire  nos  in  litteris  nobilis  viri  Johannisde  Ambazia  vidisse 
contineri  quoa  ipse  intuitu  Dei  et  anime  sue  et  antecessorum 
suorum  salute,  dédit  in  pur  a  m  elemosinam  et  perpetuam  et  con- 
cessit  abbati  et  fra tribus  de  Gastineta,  quicquid  ipse  habebat  in 
terra,  que  dicitur  Cingula,inter  plesseium  Godehot  et  Gastinam 
sita,  et  quicquid  ad  ipsum  jure  hereditario  pertinebat  in  eadem 
Dédit  etiam  eis  similiter  in  perpetuam  elemosinam  quidquid  ipse 
habebat  in  terra  que  dicitur  les  Clareiz  in  Gastina,  sita  infra  me. 
tas  que  in  circuitu  terrarum  illarum  sunt  posite.  ita-quod  homi- 
nes  in  predictis  terris  manentes  habebunt  usagia  sua  quantum 
opus  erit  ad  edificia  sua  de  bosco  vivo  et  calfagium  suum  in  bosco 
mortuo  de  Gastina,  et  pasturam  animalium  suorum  libère  et 
quiète.  Voluit  etiam  et  consessit  predictus  Johannes,  ut  dicti 
fratres  premissa  cum  omni  possideant  liber tate,  ita  quod  ipse 
Johannes  et  successores  sui  nichil  possint  in  eis  de  cetero  recla- 
mare  prêter  multrum,  raptum,  incendium  et  foreste  iusticiam. 
Nos  igitur  hujusmodi  donationes  et  elemosinas  approbantes,  ad 
petitionem  ipsius  Johannis  qui  nos  per  alias  rogavit  super  hoc 
litteras,  dictas  donationes  et  elemosinas,  eisdem  abbati  et  fratri- 
bus  de  Gastineta  in  perpetuum  confirma  m  us,  présentes  litteras 
sigillo  nostro  sigillatas  eisdem  in  signum  confirmationis  conce- 
dentes.  Datum  anno  Domini  millesimo  ducentesimo  tricesimo, 
mense  aprili. 

Archivet  dépar  terrien  taie  t  d  Indre-et-Loire,  H.  130,  parchemin,  autrefois 
scellé.  On  lit  au  dos  :Monthondon  et  les  Clairets. 

CCXCIX 

Avril  1230. 

Gaucher  de  Joigny  donne  à  cens  ses  terres  de  Fontenelles 

et  de  Boursay. 

Ego  Galcherus  de  Joingniaco,  omnibus notum  facio  presentibus 
et  futuris  quod  ego,  de  assensu  et  voluntate  karissime  uxoris  mee 
Amicie,hominibus  meis  accensuavi  in  perpetuum  terras  meas  de 
Fontenellis  et  de  Burceio,  de  quibus  terris  mihi  reddent  singulis 
annis  medietatem  census,  dominica  proxima  post  médium  Au- 


CHARTES    VENDOMOISES  317 

gusti,  et  aliam  medietatem  dominica  proxima  post  festum  beati 
Martini  in  hyeme.  Et  si  censum  non  redderent  hiis  terminis  cons- 
tituas, mihi  et  meis  emendarent,  sicutdeberent.Et  sciendum  est 
quod  quicumque  illorum  de  jam  dicta  terra  colet  ad  Caruscam 
mihi  reddet  annuatim  duos  donchetos  bladi  scilicet  de  meliori 
quod  coiliget  in  eadem  terra  ;  qui  vero  caruscam  non  habebit 
unum  bicbetum  bladi  mihi  solvet  annuatim  scilicet  de  meliori 
quod  coiliget  in  eadem  terra. Et  ipsi  homines  pasnagium  mihi  red- 
dent  sed  brénoagium  non  persolvent.  Et  sciendum  est  quod  IV 
corveias  singulis  annis  michi  reddent  de  bobus  vel  de  equis  suis  ; 
qui  vero  boves  vel  equos  non  habuerit  illas  de  suo  corpore  mihi 
solvet.  Preterea  sciendum  est  quod  quilibet  de  quocumque  loco 
veneritt  tenere  poterit  dictas  terras  per  censum  et  consuetudines 
supradictas,  sed  quod  libet  hospicium  unamgallinam  mihi  reddet 
annuatim.  Et  ipsi  homines  poterunt  vendere  et  emere  salvis  ta- 
men  laudis  et  venditionibus  meis  et  salvis  consuetudinibus  su- 
pradictis.  Dictum  est  autum  et  ordinatum  quod  de  nemoribus 
et  bussonis  poterunt  capere  ad  omnes  usus  suos  sine  vendere  et 
sine  dare.  Que  omnia  ut  sint  rata  firma  et  stabilia  apud  poste- 
ros,  ego  predictus  Galcherus  et  ego  jam  dicta  Amicia  sigillorum 
nostrorum   testîmonio  fecimus  roboravi.  Actum  anno  Domini 
M°CC»XXX0V  mense  aprili. 
Archiva  nationales,  S.  5.999  A,  n°  46. 

ccc 

Juin  1230. 

Don  aux  moniales  du  Lieu  Notre-Dame  de  20  sous  de  rente  sur 
les  biens  donnés  au  comte  de  Vendôme,  par  défunt  Geoffroy 
de  Vendôme,  son  oncle. 

Ll ITERE  DE   VINGINTI   SOLIDIS   APUD   VïNDOCINUM 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Johannes,  cornes  Vin- 
docinensis  (1),  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas  vestra 

(1)  Dans  ce  même  mois,  le  30  juin  1230,  Jean,  comte  de  Vendôme,  avec 
plusieurs  autres  nobles  seigneurs,  porte  sentence  de  condamnation  contre 


318  CHARTES    VENDOMOISES 

quod  nos,  pro  a  more  Dei,  et  caritatis  intuitu,  sanctimonialibus 
loçi  Béate  Marie  juxta  Remorentinum  dedimus  vinginti  solidos 
annui  redditus  imperpetuum,  quos  récipient  vel  recipî  facteat 
apud  Vindocinum,  in  censibus  quos  habemus  a  defuncto  Gau- 
fredo  de  Vindocino,  avunculo  nostro,  die  dominica  qua  cantatur 
Tnvocavit  me(l).  Itatamen  quod  si  dicti  vinginti solidi  dictis  sanc- 
timonialibus vel  mandato  ipsarum  dicta  die  dominica  non  fuerint 
persoluti,  duodecim  denarios  nomine  pêne  bab^bunt,  vel  man- 
dato ipsarum,  pro  quaque  die  qua  dictos  XX  solidos  post  domi- 
nicain dictam  expectabunt.  In  cujus  rei,  etc.  Datum  apud  Vin* 
docinum  anno  gracie  M°CC°XXX°,  mense  junii  (2). 

Cartulaire  de  l'abbaye  royale  du  Lieu  Notre-Dame  de  Romorantin,  par 
l'abbé  Plat,  n°  16. 

ceci 

1230,  octobre. 

Don  par  Guillaume,  bourgeois  de  Vendôme,  et  Isabelle  son  épouse, 
à  l'abbaye  des  Clairets  de  leur  maison  sise  près  du  pont  de 
Saint-Georges,  à  condition  toutefois  qu'ils  en  jouiront  pendant 
leur  vie. 

Universis  praesentes  litteras  inspecturis,  tam  praesentibus 
quam  futuris,  Micbael,  decanus  Vindocinensis,  salutem.  Nove- 

Pierre,  duc  de  Bretagne,  au  camp  devant  Ancenis,  et  y  appose  son  sceau  : 
«  10.  Jean  IV,  comte  de  Vendôme.  »  (Archives  nationales,  J,  241.  —  Trésor 
des  Layettes  des  Chartres,  II,  p.  178,  n°  2056). 

Le  30  mai  suivant,  par  suite  d'une  convention  passée  à  Vendôme  en  1227  : 
«  Ratione  conventionum  habita  ru  m  inter  nos  et  dominum  regem  apud 
Vindocinum  »  le  comte  de  la  Marche  et  d'Angoulème  recevra  pendant  sept 
ans  une  pension  de  10.600  livres  tournois,  du  consentement  de  Blanche  de 
Castille,  reine  de  France  [Archives  Nationales,  J,  628.  —  Trésor  des  Layettes 
des  Chartres,  III,  p.  183,  n«  2052). 

(1)  Premier  dimanche  de  Carême. 

$)  Cet  acte  fut  confirmé  en  12i8,  au  mois  de  juin  par  Pierre,  comte  de 
Vendôme  :  «  Ego  Petrus,  cornes  Vindocinensis,  notum  facio,  etc.  Quod  ego 
vidi  litteras  karissimi  patris  mei  Johannis  bone  memorie  quondam  comitis 
Vindocinensis,  in  hec  verba  :  Universis,  etc. . .  ego  vero  dictam  elemosinam 
volens  et  approbans,  ad  peticionem  dictarum  monialium  présentes  litteras, 
eisdem  dedi  sigilli  mei  munimine  roboratas.  Actum  anno  Domini  M*CC°XL° 
octavo,  mense  juhio  (Ibidem,  n*  17). 


CHARTES   VENDOMOISES  319 

rit  universitas  vestra  quod  Guillelmus,  burgensis  Vindocinen- 
sis,  et  Ysabellis,  uxor  sua,  in  prœsentia  nostra  constituti,  pro 
salute  animée  suœ  et  parent um  suorum ,  sanctimonialibus  de 
Claretis,  in  puram  et  perpetuam  elemosinam  dederunt  et  con- 
cesserunt  domum  suam  sitam  super  pontem  Beati-Georgii,  apud 

• 

Vindocinum,  quam  insimul  acquiesierant,  post  dictorum  Guil- 
lelmi  et  Ysabellis  obitum,  vendendam,  possidendam  cuicumque 
voluerunt  assignendam,  ita  tamen  quod  quicumque  prœdicto- 
rum  Guillelmi  et  Ysabellis  supervixerit,prœdictain  domum,quoad 
vixerit,  possidebit.  Post  utrorumque  vero  obitum,  prœdicta 
domus  prœdictis  monialibus  de  Claretis  intègre,  pacifiée  et 
quiète  remanebit,  usibus  quibuscumque  voluerint  profutura. 
Quod  ut  ratum  et  stabile,  permaneat,  ad  petitionem  dictorum 
Guillelmi  et  Ysabellis,  prœsentes  litteras  sigilli  nostri  munimine 
duximus  roborandas.  Actum  anno  gratiee  millesimo  ducentesi- 
mo  trigesimo,  mense  octobri. 

Archives  nationales,  S.  3292,  n°  51 ,  60.  —  Publié  dans  le  CartuL    des 
Clairets,  p.  103. 

CCCII 

Mars  1231. 

Gautier,  évoque  de  Chartres,  approuve  le  don  d'Hervé  de  Pray, 
d'un  bois  et  d'une  terre  à  Villejumert,  auquel  celui-ci  ajoute 
le  droit  de  pâture  à  Beau  marc  fiais,  en  faveur  des  religieux 
des  Fontaines-les- Blanches. 

Galterus,  divina  permissione  Carnotensis  eçclesie  minister 
humilis,  omnibus  présentes  litteras  inspecturis  in  Domino  salu- 
tem.  Noverit  universitas  vestra  quod  Herveus  de  Pereio,  miles 
.  in  nostra  presentia  constitutus  recognovit  se  dédisse  et  conces- 
sisse  eçclesie  de  Fontanis  in  Turonio,  Cistercensis  ordinis,  ne- 
mus  et  terram  cum  fundo  de  Villenjomer  (1),  nec  non  et  quid- 

(1)  «  A  deux  kilomètres  à  l'ouest  du  bourg  de  Pray,  ancien  manoir  sei- 
gneurial de  Villejumert,  à  l'entrée  d'un  bois  d'une  certaine  étendue.  A  l'ex- 
trémité sud  du  bourg,  le  château  de  Pray,  contenant  deux  enceintes  suc- 
cessives bordées  de  profonds  fossés.  »  {Guide  du  Touriste  dans  le  Vendômois, 
par  G.  Launay). 


320  CHARTES   VENDOMOISES 

quid  ibi  habent  monachi  dicte  domus,  sicut  per  suetas  divisum 
est  et  distinctum  ab  ipsis  monachi  s  et  Herveo  milite  constitutas. 
Ita  quod  dictus  miles  Herveus  in  predictis  sibi  et  heredibus  suis 
nihil  omnino  retinet,  scilicet  quidquid  juris  sive  dominii  habebat 
vel  habere  poterat  in  predictis  eidem  ecclesie  de  Fontanis  in 
perpetuum  contulit  et  concessit.  Preterea  idem  miles  Herveus 
omnibus  animalibus  et  pecoribus  monachorum  in  omnibus  ne- 
moribus  suis  et  per  omnia  nemora  sua  et  per  totam  terrain 
suam  concessit  liberam  communitatem  nec  non  pasnagium  et 
pasturam.  Hoc  excepto  quod  post  abscisionem  nemorum  pro 
venditione  cessabunt  monachi  a  pastura  usque  ad  quintum  an- 
num.  Licebit  etiam  monachis  adaquare  pecora  sua  semper  abs- 
que  omni  contradictione  et  calumpnia  ad  Bellum-Marchesium. 
Prefatus  autem  miles  percepit  in  recompensatione  de  beneficio 
domus  de  Fontanis  quadragintas  libras  Turonenses.  Hec  autem 
omnia,  sicut  dilectus  filius  Michael  Vindocinensis  decanus  nobis 
retulit,  viva  voce  laudaverunt  et  concesserunt  Gaufridus  miles 
frater  ejusdem  Hervei,  Matildis  mater  eorum,  Maria  uxor 
flervei,  et  quod  nihil  in  predictis  ratione  dotalicii  sive  modo  alio 
de  cetero  reclamabunt.  Nos  autem  ad  petitionem  dicti  militis 
Hervei  présentera  cartam  sigilli  nostriimpressionefecimus  robo- 
rari.  Actum  anno  Domini  M*  CC°XXX°  primo,  merise  marcio(l). 

Arch.  départ.  d'Indre-et- Loire f  H,  113.  Ibid., parchemin,  autrefois  scellé. 

CCCHI 

1231,  juillet. 

Pierre,  duc  de  Bretagne  et  comte  de  Richemont  reconnaît  que. 
d'après  les  conditions  qui  lui  sont  imposées  par  le  Roi  pendant 
la  trêve,  il  ne  peut  outrepasser  Vendôme,  partes  Francie  (non 
intrabo)  ultra  Vindocinum. 

Archives  nationales,  J,  241.  Publiédans  le  Trésor  des  Layettes  des  Chartes, 
II,  p.  214,  no  2144. 

(i)  Cette  charte  fut  confirmée  en  termes  plus  brefs  par  «  Johannes,  eûmes 
Vindocinensis.  »  Ibidem,  H,  113. 


CHARTES    VENDOMOISES.  321 


CCCIV 

Novembre  1231. 

Geoffroy ,  évêque  du  Mans,  partage  les  dîmes  novales  du  Bois- 
VEvêque  entre  le  prieur  et  le  curé  de  Lunay. 

Charta  pro  novalibus  de  Lunaio 

Universis  praesentes  litteras  inspecturis,  Gaufridus  divina  per- 
missione  Cenomanensis  ecclesiae  minister  indignus,  salutem  in 
Domino.  Noverint  tam  praesentes  quam  futuri  quod  cum  con- 
tentio' verteretur  inter  abbatem  et  conventum  de  Ebronio,  ex  una 
parte,  et  personam  de  Lunaio,  ex  altéra  parte,  super  decimis 
novalium  de  nemore  quod  dicitur  nemus  Episcopi,  quod  situm 
est  inter  metas  parochiœ  de  Lunaio  ;  tandem  coram  nobis  in 
quem  fine  inde  fuerat  compromissum,  in  hune  modum  pacis 
devenerunt,  quod  praedicta  persona  habebit  omnes  décimas  no- 
valium, quas  presbiter  de  Rupibus  Episcopi  habuit  in  dicto 
nemore,  per  testimonium  juratorum  patriœ,  de  mandato  epis- 
copi, habebit,  etiam  omnes  alias  décimas  quœ  post  in  dicto 
nemore  emerserunt  ;  ita  tamen  quod  dicta  persona  priori  de  Lu- 
naio duo  sextaria  siliginis  ad  mensuram  patriœ  infra  festum 
sancti  Remigii  persolvet  annuatim.  De  futuris  autem  decimis 
novalium  quœ  tam  in  dicto  nemore  quam  in  totali  parrochia  de 
cœtero  emergere  et  jam  extra  nemus  emerserunt,  prior  de  Lu- 
naio habebit  medietatem,  et  dicta  persona  aliam  medietatem.  In 
cuius  rei  confirmationem  praesentes  litteras  sigilli  nostri  muni- 
mine  ad  petitionem  partium  duximus  roborandas.  Datum  anno 
Domini  M0  CC°  XXX°  primo,  mense  novembri. 

Cariulaire  dCEuron,  f.  518. 


41 


322  CHARTES  VENDOMOISES 


cccv 

Avril  1231. 

Jean  IV y  comte  de  Vendôme,  confirme  plusieurs  dons  faits  k 

V abbaye  de  Fontaines-les-Blanches. 

m 

EgoJohannes,  cornes  Vindocinensis,  omnibus...  notum  quod 
ego  dedi,  concessi  et  carta  mea  confirma vi  Deo  et  ecclesie 
B.  Marie  de  Fontanis  Albis,  ordinis  Cysterciensis,  primo  ex 
dono  Pbilippi  Lancelini,  ex  concessione  bone  memorie  comitis 
Burchardi,  locum  qui  dicitur  Gutta,  alio  nomine  Incrementum, 
et  locum  de  Guigneteria....  ;  ex  dono  Bartholomei  de  Plesseio, 
décimas  de  Gaigneteria...  ;  ex  dono  Burchardi  de  Villatrum  ora- 
nem  terram  de  Villemalin....  ;  ex  dono  Gaufridi  Vougrin...ex 
dono  bone  memorie  comitis  Burchardi,  boscum  unum  de  Guas- 
tina  ad  omnia  necessaria...  Ex  dono  Herveide  Pereio,  terram  de 

Villamoines....  Ex  dono  meo  proprio,  perfectam  libertatem 

usque  ad  valorem  ducentarum  librarum  annui  et  perpetuired- 
ditus MCCXXXI,  mense  aprilis. 

Archives  nationales,  S.  3294,  n.  36. 

CCCVI 

Mars  1232,  N.  S.  1233. 

Guillaume  Calu,  chevalier,  emprunte  quinze  livres  au  chapitre 

du  Mans  sur  sa  dîme  de  Villavart. 

llttere  guillelmi  calu,  super  pignoratione  decide  de 

Villavart. 

Uni  versi  s,  etc.,  officia  lis  Cenomanensis,  etc.  Notum  sit  omni- 
bus quod  Guillelmus  Calu,  miles,  in  nostra  presentia  constitutus 
pignori  obligavit  capitulo  Cenomanensi  totam  decimam  cum 
tractu  et  paleis  et  aliis  pestinenciis,  quam  habet  in  parrochia  de 
Villavart,   pro  quindecim  libris     Cenomanensibus ,  de  quibus 


CHARTES   VENDOMOISES  323 

ides  miles  coram  nobis  se  tenuit  pro  pagato,  tali  condicione  quod 
dictus  miles  vel  ejus  hères  non  poterunt,  in  hoc  anno,  redimere 
decimam  supradictam.  Si  vero  in  annis  sequentibus,  prelibatus 
miles  vel  ejus  hères  predictam  decimam  infra  Pascha  redimere 
voluerint,  habebunt  eam  liberam  et  immunem,soluta  prius  dicto 
capitulo  pecunia  supradicta.  Si  vero  post  Pascha,  predictam 
decimam  redimere  voluerint,  collecta  illius  annijam  dicte  déci- 
me dicto  capitulo  intègre  remanebit.  Notandum  preterea  quod 
sicut  nobis  constitit  per  litteras  decani  de  Trou,  Heremburgis, 
uxor  dicti  Guillelmi  Calu  militis,  coram  eodem  decano  juravit 
quod  in  dicta  décima  et  pertinenciis,  nomine  dotalicii  vel  elemo- 
sine  vel  alio  aliquo  titulo,  sibi  modo  competenti,  nihil  reclama- 
bit,  quamdiu  durabit  obligacio  memorata.  Tn  hujus  rei  testimo- 
nium,  ad  peticionem  partium,  presentibus  litteris  sigillum  curie 
Cenomanensis  duximus  apponendum.  Actum  anno  Domini 
M0  CC°  tricesimo  secundo,  mense  martio  (i). 
Liber  Albus  Cenomanensis,  p.  405,  n°  DCLXVII. 

CCCVII 
11  août  1233. 

Donation  et  remise  faite  à  la  Maison-Dieu  de  Vendôme,  devant 
Michel,  doyen  de  ladite  cille,  par  Agnès,  fille  de  feu  Guil- 
laume  du  consentement  de  Mathieu,  son  mari,  et  de  Jeanne 

sa  mère,  d'un  demi-muid  de  froment  que  ladite  Maison-Dieu 
lui  devoit  de  rente,  à  cause  de  la  donation  que  Pierre....  son 
aycul  lui  en  avoit  faite,  en  reconnaissance  dequoy  les  maîtres  et 
frères  de  ï Hôtel-Dieu  lui  ont  donné  dix  livres,  1233,  le  len- 
demain de  la  Saint-Laurent. 

Archives  départ,  de  Loir-et-Cher,  Inventaire  mss.  des  titres  de  la  M.  D. 
de  Vendôme. 

(1)  Un  autre  acte  plus  bref  fut  passé  par  Guillaume  Calu  «  die  lune  post 
Letare  Jérusalem,  mense  martio  »  c'est-à-dire  le  lundi,  4  mars  1232,  N.  S. 
1233  {Ibidem,  n-  DCLX1X,  p.  406). 

Le    seigneur  féodal    c  dominus  illius  feodi    »  Guillelmus  Belotin,  miles 
approuva  Timpignoration  susdite  (Cartulaire  de  VEvêchè  du  Mans,  par  B.  de 
Broussillon, n«  293,  Bibliothèque  de  VEcole  des  Chartes,  t.  XXXI,  p.  209). 


324  CHARTES   VENDOMOISES 


CCCV1II 
1225-1234. 

Enquête  sur  le  gros  des  cures  du  Vendômois  dépendant  de  Vab- 
bayede  Saint-Calais  :  Baillou,  Saint-Martin  de  Sargéy  Savigny 

m 

sur-Braye,Fortan,  Villavard,  Montoire,  Ternay,  Saint-Quentin. 
Couture,  Fontaines,  Sougé  et  Saint-Martin-des-Bois. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Gaufridus  divin  a  per- 
missione  Cenomanensis  ecclesiae  minister  humilis,  satutem  in 
Domino.  Noverint  universi  quod  cum  dilecti  nostri  in Christo  de- 
canus  de  Sancto  Carilefo  et  decanus  de  Troou,  de  mandato  nos- 
tro,  diligenter  inquisissent,  a  bonis  viris  et  juratis,  que  jura  et 
quos  redditus  abbas  et  convehtus  Sancti  Carilefi  percipiant... 
...in  ecclesia  de  Baillou  medietatem  patronâtus  et  tertiam  partem 
omnium  decimarum  bladi  et  vini,  excepta  terra  domini  de  Pon- 
tibus  et  terra  Gervasii  de  Cogneres  (al.  Congneux)  militis,  et 
exceptis  omnibus  hominibus  domini  de  Pontibus,  pratis  Guil- 
lermi  Javari  et  Copichon,  et  excepta  terra  Guillermi  Baufray  et 
terra  prœpositi  de  Baillou.  In  his  exceptis  percipit  sola  ecclesia 
omnes  décimas  et  primitias,  et  in  propriis  hominibus  ecclesie 
percipit  ecclesia  omnes  primitias,  et  alia  décima  illorum  hominum 
est  communis  prœter  decimam  vineœ  Chauvet,  sitae  juxta  do- 
mura  ;  in  omnibus  primitiis,  tertiam  partem  tractus  decimarum  et 
tertiam  locorum....  Abbas  Sancti  Carilefi  est  patronus  ecclesiae 
beati  Martini  de  Sergeyo  juxta  Brayam,  et  percipit  omnes  déci- 
mas bladi  et  vini,  exceptis  duobus  modiis  bladi,  octo  sextariis 
frumenti  et  octo  sextariis  siliginis  et  octo  sextariis  avens  qu*L* 
percipit  presbiter  illius  ecclesiae  prq^dicte,  dictus  abbas  percipit 
in  dicta  ecclesia  duas  partes  omnium  primitiarum  et  in  quinque 
festis  annalibus  duas  partes  oblationum,  et  in  crastino  nativita- 
tis  Domini  duas  partes  panum  qui  offeruntur  in  ipsa  ecclesia. 

In  parrochia  de  Savigneio  supra  Brayam,  in  mediœtaria  Vil- 
lières  très  minas  frumenti,  in  medietaria  Taforau  unum  sexta- 
rium  frumenti,  in  medietaria  Guillermi  Montium  et  Salomonis, 


CHARTES   VENDOMOISES  325 

unum  sextarium  frumenti,  cimiterio  et  in  tribus  medietariis 
de  Pianchis  quœ  sunt  Guillermo  de  Rocha  militis,  omnes  déci- 
mas bladi  et  vini  et  in  heredibus  Remondi  Taforeau  similiter  pri- 
mitias  et  omnes  décimas  bladi  et  vini.  In  ecclesia  de  For  tan, 
percipit  dictus  abbas  patronatum  et  omnes  décimas  bladi,  excep- 
tis  duobus  modiis,  uno"  frumenti  et  alio  siliginis  quœ  presbiter 
illius  ecclesiœ  percipit  ;  percipit  etiam  dictus  abbas  duas  partes 
omnium  primitiarum  et  in  quinque  festis  annalibus  duas  partes 
omnium  oblationum,  et  de  decimis  vini  duas  partes  et  presbiter 
tertiam.  excepta  vineade  Challoneau,  cujus  abbas  percipit  deci- 
mam  solus. 

In  parrochia  Villalavard  habent  patronatum  ipsius  ecclesiœ 
et  percipiunt  et  percipere  consueverunt  ab  antiquo  in  eadem 
ecclesia  duas  partes  oblationum,  denariorum,  candellarum  et 
panis,  in  vigilia  et  in  die  Assumptionis  beatœ  Mariœ,  exceptis 
oblationibus  mortuorum  et  exceptis  legatis  a  quolibet  factis 
ecclesiœ  vel  presbitero  ;  percipiunt  etiam  medietatem  oblationum 
in  vigilia  et  in  die  nativitatis  beatœ  Mariœ,  exceptis  similiter 
supradictis  oblationibus  mortuorum  et  reliquiarum  et  legato- 
rum  a  quolibet  factorum  ecclesiœ  vel  presby  tero  ;  percipiunt  insu- 
per tertiam  partem  decimœ,  tam  bladi  quam  vini,  percipiunt 
totam  decimam  vini  in  hortis  bominum  suorum  de  Villalavart, 
primitiœ  vero  si  quœ  sunt,  sunt  presbiteri,  et  percipiunt  duas 
partes  primitiarum  bestiarum  hominum  suorum  de  Villalavart. 
Habent  etiam  dicti  abbas  et  conventus  in  parochia  Sancti  Lau- 
rent» patronatum  ipsius  ecclesiœ  et  ejus  decimam  tam  bladi 
quam  vini  et  duas  partes  primitiarum  in  eadem  parochia,  excep- 
tis terris  et  vineis  de  Fulgot  in  feodo  Mathei  Poinvillain  militis, 
et  exceptis  quibusdam  terris  et  vineis  de  novo  ad  culturam 
redactis,  et  in  aliis  in  quibus  persona  Sancti  Laurentii  percipit 
totum  vel  decimam  partem;  percipiunt  insuper  in  eadem  eccle- 
sia duas  partes  tortellorum,  in  crastino  nostri  Domini;  habent  ' 
etiam  dicti  abbas  et  conventus  patronatum  ecclesiœ  de  Monte- 
Aureo  et  medietatem  omnium  oblationum  singulis  diebus  in 
omnibus  ecclesiis  totius  parochiœ,  et  duas  partes  oblationum  in 
quinque  festis  annalibus,  ita  tamen  quod   quicumque  celebret 


326  CHARTES    VENDOMOISES 

missam,  sive  presbiter  sive  monachus,  per  totum  annura  per- 
cipit  primum  denarium  oblatum  extra  suam  portionem  ;  perci- 
piunt  etiam  quartam  partem  canabi  et  liai  et  naporum,  et  in 
illa  quarta  parte  percipit  praesbiter  decimam  partem,  in  aliis 
veroprimitiis  ntpote  agnorum,  vitulorum,  lanarum,  et  porcorum, 
percipiunt  dicti  abbas  et  conventus  duas  partes,  tertiam  autem 
indecimis  vini  ;  per  totam  parochiam  percipiunt  idem  abbas  et 
conventus  quartam  partem  et  sextam  partem  et  in  decimis  bladi 
quartam  partem  ;  et  in  illis  portionibus  percipit  presbiter  deci- 
mam partem,  preterea  percipiunt  dicti  abbas  et  conventus  duas 
partes  candellarum  in  purificatione  beatœ  Mariœ  et  in  festo 
Innocentium,  aliis  vero  diebus  per  totum  annum  percipit  pres- 
biter oblationes  candellarum  et  cereorum  et  denariorum  obla- 
torum  cum  pane  benedicto  et  denarios  appositos  in  cereis  nu- 
bentium  et  quatuor  denarios  oblatos  a  marito  et  denarios  appo- 
sitos in  candellis  pro  mulieribus  purificandis  et  panes  oblatos. 
ab  eisdem  ;  percipiunt  siquidem  dicti  abbas  et  conventus  déci- 
mas molendini  de  Prosay(l).  Haec  percipiunt  dicti  abbas  et 
conventus  in  parochia  de  Ternay,  tertiam  partem  decimarum 
bladi  et  vini,  in  medietaria  sua  de  Aluctis  et  duas  partes  primi- 
tiarum  in  domo  medietarii  supradicti.  Percipiunt  in  parocbia 
Sancti  Quintini  de  Varenna  duas  partes  decimarum  bladi  et 
vini,  in  terris  suis  domus  eorum  de  pascuo  Caroli  M agni  (2),  et 
omnes  primitias  terrarum  suarum  prœdictarum  et  bestiarum 
mansionarii  ibidem  commorantis.  In  parochia  Culture  percipiunt 
medietatem  in  magna  décima  tam  bladi  quam  vini  et  tertiam 
partem  decimse  de  Bosco  et  tractum  de  ambabus.  In  parrochia 
de  Fontibus  habentjus  patronatus  in  eadem  ecclesia  et  sextam 
partem  oblationum  in  quinque  festis  annalibus. 

...  In  parochia  de  Sougeyo,  percipiunt  duas  partes  magnée  dé- 
cimée quae  trahitur  ad  grangiam   ipsorum  et  tertiam    partem 


(1)  Prazay. 

<2)  Le  Past  Charlernaigne  ou  Pas  Charlemagne,  lieu  dit,*  commune  de 
Saint-Quentin.  Le  prieuré  de  Saint-Gilles  de  Montoire  y  avait  une  métairie 
qui  passait,  d'après  la  légende,  pour  lui  avoir  été  donnée  par  l'empereur 
Charlemagne  (Malardier,  notes  mss.  sur  le  canton  de  Montdlre.  p.  131.) 


CHARTES   VENDOMOISES  327 

decimœ  de  Fossa  et  duas  partes  in  décima  de  Vilier  (1),  in  illis 
duabus  partibus  percipit  presbiter  de  Sougeyo  tertiam  partem 
decimarum  tam  bladi  quam  vini,  percipiunt  etiam  duas  partes 
in  décima  de  Court  quai  fuit  defuncti  Baldouin  de  Elupibus  mi-  ♦ 
iitis,  tam  bladi  quam  vini,  et  duas  partes  in  décima  de  Vicella, 
tam  bladi  quam  vini,  percipiunt  insuper  medietatem  pisorum, 
fabarum,  naporum  et  aliorum  leguminum  in  magna  décima  quae 
fuit  defuncti  Gaufridi  de  Rupibus  militis.  Percipiunt  in  parochia 
Sancti  Martini  de  Nemore  omnes  décimas  et  primitias  terrarum 
suarum  de  Bellonière  et  de  Vinette,  et  omnes  décimas  et  primi- 
tias hominum  suorum  ibidem  manentium... 

Item  percipiunt  in  parochia  de  Savigneyo  in  Mulcero  et  in 
tribus  medietariis  de  Planchis  percipit  adnuatim  tria  sextaria 
frumenti  et  unam  minam  de  elemosina,  et  in  quatuor  medie- 
tariis de  Planchis  quœ  sunt  Guillermi  de  Rocha  militis  omnes 
décimas  bladi  et  vini,  et  omnes  décimas  bladi  et  vini  et  omnes 
primitias  in  garenna  Bofard  et  omnes  décimas  bladi  et  vini... 

...  Datum  die  mercurii  post  assumptionem  beatœ  Mariœ 
anno  gratiœ  millesimo  CC  XX  secundo  (2). 

Carlulaire  de  Vabbaye  de  Saint  Calais ,  par  l'abbé  L.  Froger,  pages  51  à 59. 

CCC1X 

1225-4234. 

Hugues  de  Poncé,  approuve  rengagement  par  Guillaume  de 
Poncé  de  ses  dîmes  sises  dans  son  fief  aux  Roches  VEvêque. 

LlTTERE   HUGONIS   DE    PoNCEIO    MILITIS   SUPER    PIGNORACIONE 

DECIME     DE   ROCHIS   EPISCOPI. 

Omnibus  Christi  fidelibus  présentes  litteras  inspecturis,  Hugo 
de  Ponceio,  miles,  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas  ves- 
tra  quod  cum  Guilielmus  de  Ponceio,  miles,  titulo  pignoris  obli- 

(1)  Villée  de  Sougé. 

<2)  Au  XIII*  siècle,  il  y  eut  quatre  évêques  du  Mans  du  nom  de  Geoffroy. 
Nous  croyons  que  ce  fut  sur  l'ordre  du  preraier.Geoffroy  de  Laval  (1225  à  1234», 
que  fut  faite,  cette  enquête.  La  date  de  la  charte  serait  donc  fautive. 


328  CHARTES    VENDOMOISES 

gasset  capitulo  beati  Juliani  Cenomanensis,  partem  suam  décime 
de  Rochis  Episcopi,  que  décima  sita  est  in  nostro  feodo,  pro 
decem  librisTuronensium,  dictam  obligationem  ratam  habemus 
et  firmam,  et  tenemur  dictam  decimam  dicto  capitulo  defendere 
et  contra  omnes  garantizare,  tanquam  dominus  feodi,  quamdiu 
durabit  obligacio  supradicta.  In  cujus  rei  testimonium  prœsentes 
litteras  ad  majorem  rei  certitudinem  fecimus  sigilli  nostri  muni- 
mine  roborari.  Actum  anno  Domini  M°  CC°  XXX°  quarto. 

liber  Albns  Cenomanensis,  n°  DCLXXVI,  p.  409. 


CCCX 

Mars  1234. 

AlJA   CHARTA    PBO    DECIMIS    DE    LuNAIO 

Guillaume  et  Hugues  de  Poncé  donnent  toutes   leurs  dîmes  de 

Lunay,  au  prieur  du  même  lieu. 

Universis  prœsentes  litteras  inspecturis  Joannes,  decanus  de 
Troo,  salutem  in  Domino.  Noverit  universkas  vestra  quod  Guil- 
lelmus  de  Ponceio  et  Hugo  de  Ponceio,  milites,  recognoverunt 
coram  nobis  se  dédisse,  in  puram  eleemosinam,  omnes  décimas 
quas  habebant  in  parrochia  de  Lunaio,  universorum  legumi- 
num  et  naporum  prioratui  de  Lunaio,  quiète  et  pacifice  possiden- 
das.  Hanc  autem  donationem  voluit  et  concessit  Philippus  de 
Ponceio,  "miles  ,  primogenitus  Hugonis  de  Ponceio,  militis  ante- 
dicti,  in  hoc  cansentiens  coram  nobis  quod  dictée  décimée  dicto 
prioratui  remanerent  perpetuo  possidendœ.  In  cujus  rei  testi- 
monium et  munimen,  ad  petitionem  dictorum  militum,  prœsen- 
tes litteras  in  sigilli  nostri  munimine  dignum  duximus  robo- 
randas.  Actum  anno  Domini  M.CC.XXX  quarto  (1),  mense 
martio. 

Carlulaire  dCEvron,  f.  519. 

(1)  M.  de  Tremault,  qui  analyse  cette  charte  dans  sa  notice  sur  Lunay,  a 
lu  1230  (liulletin  de  la  Société  Archéologique  du    Vendu  mois,  1874,  p.  42. 


CHARTES    VENDOMOISES  829 


CCCXI 
1234,  août. 

Don  par  Jean  IV \  comte  de  Vendôme,  à  V abbaye  des  Clairets,  de 
soixante  sous  de  rente  à  prendre  sur  .les  censives  de  Varenne, 
et  d'un  bourgeois  de  Vendôme  libre  de  toutes  redevances. 

(Jniversis  Christi  fidelibus  ad  quos  présentes  litterœ  perve- 
nerint,  Johannes ,  cornes  Vindocinensis ,  salutem  in  salutis 
auctore.  Noverit  universitas  vestra  nos  caritative,  intuitu  pieta- 
tis  et  pro  remedio  animœ  nostrœ  et  uxoris,  hœredum  atque  ante- 
cessorum  nostrorum,  bénigne  crfncessisse  atque  donasse  monia- 
libus  de  Claretis,  in  puram  et  perpetuam  elemosinam,  sexaginta 
solidos  Vindocinenses  in  censibus  nostris  de  Varenna,  qui  quon- 
dam  fuerunt  bonae  memoriae  GaufFredo  de  Vindocino,  avunculo 
nostro,  prima  die  dominica  quadragesimœ  libère  et  quiète  annua- 
tim  apud  Vindocinum  per  manum  receptoris  nostri  percipien- 
dos  ;  ita  tamen  quod  si  receptor  dictos  census  uitr^  pretaxatum 
diem,  propter  suam  culpam  vel  negligentiam,  nuncio  earumdem 
fuerit  in  mora  solvendi,  pro  unaquaque  die,  nomine  penœ,  duo* 
decim  denarios  ipsis  monialibus  vel  mandato  earumdem  solvere 
tenebitur.  Sciendum  est  etiam  quod  cum  antecessores  nostri 
hominem  :  Guillonem  nomine,  eisdem  monialibus  dedissent,eum- 
dem  Guillonem  ab  omnibus  costumis  et  consuetudinibus,  vide- 
licet  a  modiata,  a  quoqtione  furni  et  a  molta  molendinorum 
nostrorum,  ab  excubia,  a  peagio,  a  tallia,  ab  exercitu,  et  omni- 
bus aliis,  quitta  m  us  atque  liberamus  Jpso  vero  defuncto,  nos 
vel  hœredes  nostri  alium  ydoneum  et  honestum,  qui  eadem 
libertate  gaudebit,  in  perpetuum  successive,  supradictis  monia- 
libus,  apud  Vindocinum,  donare  tenemur.  Hanc  autem  donatio- 
nem  atque  concessionem  et  libertatem  fecimus  de  assensu  et 
voluntate  Aglantinœ  uxoris  nostrœ  et  Pétri  filii  nostri  primoge- 
niti  et  aliorum  hœredum  nostrorum.  Et  ut  hoc  firmum  et  stabile 

42 


330  CHARTES   \ENDOMOISEg 

permaneat  in  perpetuum,  pressentes  litteras  sigilli  nostri  muni- 
mine  dignum  duximus  roborandas.  Datum  anno  Domîni  mille 
simo  ducentesimo  trigesimo  quarto,  mense  augusti. 

Archives  nationales,  S.  3292,  n.  51,  60.  —  Publiée  dans  le  Cartul.  des 
Clairets,  p.  113. 

CCCXII 

4234,  novembre. 

Engagement  envers  les  religieux  de  la  Hubaudière  par  Guil- 
laume de  Marcilli,  chevalier,  des  dîmes  qu'il  possédait  sur  la 
paroisse  de  Saint- Amand. 

DE   DECIMA   DE   BURESCHART 

Universis  Christi  fldelibus  présentes  litteras  inspectons,  Gau- 
fridus,  miles,  de  Sancto  Àmando  dominus,  salutem  in  Domino. 
Noverit  universitas  vestra  quod  Willelmus  de  Marcilleio,  miles, 
in  nostra  presentia  constitutus,  de  assensu  et  voluntate  Petro- 
nille,  uxoris  sue,  et  Jobanne,  filie  sue,  fratribus  de  Hubauderia, 
Grandimonti«  ordinis.  omnes  grossas  décimas  quas  a  nobis  te- 
nebat  in  parochia  de  Sancto-Àmando,  in  blado  et  avena  et  legu- 
minibus  consistentes,  pro  triginta   libris  Turonensium,  eidem 
militi  intègre  persolutis,  pignori  obligavit  de  marcio  in  marcium, 
ab  eodem  vel  ab  uxore  sua,   vel  ab  heredibus  suis  redimendas, 
ita  tamen  quod  dictus  miles,  nec  heredes  sui,  predictas  décimas 
a  fratribus  supradictis  redimere  non  poterunt,  ut  alie  persone  ec- 
clesiastice  tradant  pignori  obligandas.  Sepedictus  autem  miles 
in  manu  nostra  prestitit  fidem  corporalem  quod  si  dicti  fratres  in 
hac  obligatione,  propter  defectum  suum  sive  negligenciam,  ali- 
quod  dampnum  incurrerent,  dictus  miles,  vel  heredes  sui,  eis- 
dem  fratribus  tenerentur  restaurare  et  indempnes  observare.  Se- 
cundum  est  [quod]  dicti  fratres  vel  eorum  mandatum  dictas  dé- 
cimas ubicumque  voluerint  trahere  poterunt,  dum  tamen  infra 
fines  parrochie  supradicte.  Et  quia  Petronilla,  uxor  predicti  mili- 
tis,  pênes  se  litteras  nostras  habebat,  quod  in  predictis  decimis 


CHARTES    VENDOMOISES  331 

a  memorato  milite  dotalicium  suum  assignatum  fuerat,  fidem  in 
manu  nostra  prestitit  corporalem  ,  quod  durante  obligatione, 
nichil  in  dictis  decimis  reclamabit.  In  cujus  rei  testimonium  et 
munimen,  ad  peticionem  predicti  militis  et  P.  uxoris  sue»  et  J. 
filie  sue,  présentes  litteras  fratribus  supradictis  sigilli  nogtri  ka- 
ractere  dedimus  roboratas.  Datum  anno  Domini  M°CC°XXX° 
quarto,  mense  novembri  (1). 

Jrchivet  da  Congner,  par  l'abbé  Denis,  p.  295.  —  Original  en  parche- 
min, sceau  perdu. 


CCCX1II 
1234,  novembre. 

Guillaume  de  Vendôme,  chevalier,  approuve  V engagement  de  là 
dtme  de  Ruillé  au  chapitre  du  Mans  par  Hubert  Chauvin. 

LlTTERE   GUILLELMI   COM1TIS    (2)   VlNDOCINENSIS,    PRO   PETRO  (sic) 

Chauvin,  super  pignoratione  décime  de  Ruille 

Ego  Guillelmus  de  Vindocino,  miles,  notum  facio  omnibus 
tam  presentibus  quam  futuris  ad  quos  présentes  littere  pervene- 
rint,  quod  cum  Habertus  Chauvin  pignori  obligasset  capitulo 
Cenomanensi  decimam  suam  de  Ruillé,  quam  de  me  tenebat, 
ratam  etgratam  habens  dictam  obligationem,  manu  cepi  dictam 
decimam  ,  dicto  capitulo  garantizamdam,  quamdiu  fuerit  eidem 
pignori  obligata.  In  cujus  rei  testimonium  et  munimen  présentes 
litteras  dicto  capitulo  contuli,  sigilli  mei  tnunimine  roboratas. 
Datum  anno  gratie  M0  CC°  XXX0 1111°,  mense  novembri  (3). 

liber  Mb  us  Cenoman,  p.  408,  n°  DCLXXV. 

(1)  Au  dos  on  lit  :  «  Je  montré  le  présent  à  M.  de  Marescot  de  Challay, 
pour  ce  qui  concerne  son  terrain,  exempt  de  dixme;  il  m'a  promis  pour  ces 
messieurs  quatre  boisseaux  de  bled  et  autant  d'avoine  à  prendre  sur  la  Noue, 
paroisse  de  Saint-Amand,  lé  1"  octobre  1753.  Chevé.  » 

(2)  Le  mot  cornes  ici  est  évidemment  de  trop.  Ce  Guillaume  de  Vendôme 
était  un  simple  chevalier,  sur  lequel  les  documents  font  défaut. 

(3)  A  la  même  date,  par  un  acte  semblable,  «  Sedilia  uxor  sua  (Herberti 
Chauvin)  abrenunciavit  omni  juri  dotalicii  quod  in  dicta  décima  habero 
poaset.  »  (L.  Al.  Cen,  p.  419,  n'  DCIC1V.) 


332  CHARTES   VEND0M01SE5 


CCCXIV 
Lundi  13  novembre  1234. 

Charte  par  laquelle  Michael  decanus  Vindocinensis  atteste 
que  «  Guillelmus  de  Marcilleio  miles,...  de  assensu  et  vol  un  ta  te 
Petronille  uxoris  sue  et  Johanne  filte  sue  »  aliène  en  faveur  des 
religieux  de  la  Hubaudière  toutes  les  grosses  dîmes  qu'il  pouvait 
avoir  dans  la  paroisse  de  Saint- Amand,  moyennant  la  somme 
de  30  livres  tournois,  avec  faculté  de  réméré  de  trois  en  trois 
ans.  Il  établit  pièges  «  Bartholomeum  de  Marcilleio,  fratrem 
suum  et  Bartholomeum  Gunebert,  milites. . .  Datum  anno  Do- 
mini  M0  CO  X-XX°  quarto,  mense  novembris,  die  lune  infra 
octavas  sancti  Martini  hyemalis  (1). 

Archivée  de  la  Sarthe,  original  en  parchemin.  —  Bulletin  de  la  Société 
archêol.  du  Vendâmois,  1893,  p.  44. 

cccxv 

1234,  novembre.  * 

Pierre  de  Vendôme,  procureur  général  du  comté  pendant  l'ab- 
sence de  son  père  parti  à  Borne,  approuve  V emprunt  fait  au 
chapitre  du  Mans  par  Pierre  Chesere,  chevalier,  sur  une  dtme 
à  Saint-Laurent  de  Montoire. 

De  décima  Sancti  Lauhencii. 

Omnibus  présentes  litteras  inspecturis,  Petrus  de  Vindocino, 
miles,  primogenitus  comitis  Vindocinensis,  salutem  in  Domino. 
Nôverit  universitas  vestra  quod,  cum  Petrus  Chesere,  miles, 

(1)  En  1231,  la  Saint-Martin  tombait  un  samedi,  le  lundi  suivant  était  le  13. 

Ce  même  Guillaume  vendit  en  1253,  encore  aux  mêmes  religieux,  pour  60 
livres  tournois,  la  dime  qu'il  possédait  sur  le  domaine  de  Buressart,  a  Saint. 
Amand,  avec  l'assentiment  de  Petronille,  son  épouse  et  de  Geoffroy,  son 
fils  aîné  (Ibidem,  page  49).  Ce  dernier  Geoffroy  et  son  épouse  Heloyse  leur 
firent  abandon  en  1200  pour  56  livres  tournois  de  leurs  revenus  auprès  de 
Buressard,  au  fief  de  Jean,  seigneur  de  Saint- Amand,  chevalier  (iAirfem,  p.  51). 


CHARTES   VENDOMOISES  333 

cum  assensu  et  voluntate  uxoris  sue  Johanne,  pignorasset  capi- 
tulo  Cenomanensi  decimam  quam  idem  Petrus  percipiebat  in 
parrochia  Sancti  Laurencii,  ratione  dicte  uxoris,  pro  viginti 
libris  Turonensibus ,  ego,  a  pâtre  meo,  proficiscente  Romam, 
generalis  procurator  (1)  ad  omnia  constitutus,  dictam  pignora- 
tionem  ratam  habens  et  firmam,  predicto  capitulo  concéssi  , 
quod  tenear  eidem  capitulo  dictam  decimam  defendere  et  garan- 
tizare,  quousque  a  dicto  milite  vel  heredibus  ejusdem  mulieris 
receperit  pecuniam  supradictam.  In  cujus  rei  memoriam,  pré- 
sentes litteras  dicto  capitulo  concéssi,  sigilli  mei  munimine  robo- 
ratas.  Actum  anno  Domini  M0  CC°  tricesimo  quarto,  mense 
novembri. 

li&er  AlbM  Cenomanensi*^.  141, n» CCXXX  VII,  et  p. 408, n° DCLXXI1 . 


CCCXVI 
1234,  23  décembre. 

Le  Chapitre  du  Mans  prête  à  Pierre  Cheseire,  chevalier,  sur  une 
dîme  située  paroisse  Saint-Laurent  de  Montoire,  vingt  livres 
tournois  qui  ne  pourront  être  restituées  qu après  six  ans  ré- 
volus. 

De  décima  Sancti  Laurencii  de  Montoire 

Omnibus  Christi  fidelibus  présentes  litteras  inspecturis,  offi- 
cialis  Cenomanensis,  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas 
vestra,  quod  in  nostra  presentia  constitutus  Petrus  Cheseire, 
miles,pignori  obligavit  capitulo  Cenomanensi  quamdam  decimam 
quam  ipse  habebat  in  parrochia  de  Sancto-Laurencio  de  Mon- 
toire, pro  viginti  libris  Turonensibus,  de  quibus  coram  nobis  se 
tenuit  dictus  miles  pro  pagato,  ita  quod  exceptionem  non  numé- 
rote pecunie  de  cetero  non  poterit  ailegare  ;  tali  conditione,  quod 
non  poterit  redimi  a  dicto  milite  vel  ejus  heredibus,  a  festo  Om- 
nium Sanctorum  nuper  preterito  usque  ad  revolutionem  sex  an- 

(1)  Les  historiens  ne  signalent  pas  ce  voyage  du  comte  à  Rome  en  123b. 


334  CHARTES   VENDOMOISES 

norum.  Elapsis  vero  sex  annis*  si  fuerit  redempta  ante  Pascha, 
quiète  et  libère,  refuso  pretio,  dictam  decimam  habebit  ;  si  vero 
post  Pascba,  collecta  dicte  décime  illius  anni  dicto  capitulo  re- 
manebit.  Et,  sicut  nobis  constitit  per  litteras  vener.  viri  officialis 
curie  Turonensis,  dictus  Petrus  et  Johanna,  uzor  sua,  fidem  in 
manu  dicti  officialis  Turonensis  dederunt,  quod  contra  dictam 
pignoris  obligationem  non  venirent,  nec  aliquid  de  cetero  recla- 
marent,  donec  dicta  pecunia  sit  eidem  capitulo  plenarie  perso- 
luta.  Id  cujus  rei  testimonium,  présentes  litteras,  ad  petitionem 
dicti  militis,  sigillo  curie  Cenomanensis  fecimus  sigillari.  Actum 
anno  gratiœ  MrCC°  tricesimo  quarto,  die  sabbati  ante  Nativita- 
tem  Domini. 

Liber  Albus  Cenomanensis,  p.  142,  n°  CCXXXVIII. 


CCCXVII 

1235. 

* 

Grégoire  IX  prend  sons  là  sauvegarde  apostolique  Us  possessions 

de  Vabbaye  de  V Etoile. 

Bulla  Gregorii  IX  qua  Stellam  omniaque  ejus  bona  sub 

APOSTOLICA   PROTECTIONE   SUSCEPIT  ANNO    1235. 

Gregorius  episcopus,  servus  servorum  Dei,  dilectis  filiis  abbati 
et  conventui  de  Stella,  Prsemonsti*atensisordinis,diocesis  Carno- 
teûsis,  salutem  et  apostolicam  benêdictionem.  Sadfosancta  Rô- 
mana  ecclesia  devotos  et  humiles  filios  ex  assuetae  pietatis  ofÔcio 
propensius  diligere  consuevit,  et  ne  pravorum  homlnum  moles- 
tiis  agitentur,  eos  tanquam  pia  mater  sub  protectionis  muni- 
mine  confovere.  Quapropter  dilecti  in  Domino  filii  vestris  justis 
postulationibus  grato  concurrentes  assensu,  personas  vestras  et 
locum  in  quo  divino  estis  obsequio  mancipati,  cum  omnibus  bonis 
quse  impresentiarum  rationabiliter  aut  in  futurum  justis  modis 
poteritis  adipisci,  sub  beati  Pétri  et  nostra  protectione  susCipi- 
mus.  Specialiter  autem  de  Haiis  et  Mesuncellis  capellœ  cum 


CHARTES   VBNDOMOISES  335 

pertinentiis  sais,  prata  de  prato  Castro  Reginauldi,  décimas 
novalium  ecclesiae  de  Hauton,  quas  vobis  venerabilis  frater 
episcopus  Carnotensis,  archidiaconi  personae  ipsius  ecclesiae  ac- 
cedente  consensu,  pia  et  provida  liberalitate  concessit,  nec  non 
possessiones,  nemora,  molendina,  ac  alia  bona  vestra,  sicut  ea 
omnia  juste  pacifiée  possidetis,  vobis  et  per  vos  monasterio 
vestro  authoritate  confirmamus,  et  praesentis  scripti  patrocinio 
communimus.  Nulli  ergo  hominum  liceat  hanc  paginam  nostrœ 
protectionis  et  confirmationis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario 
contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  praesumpserit,  indigna 
tionem  omnîpotentis  Dei  et  beatorum  Pétri  et  Pauli  apostolo- 
rum  ejus  se  noverit  incursurum.  Datum  Perusii,  tertio  nonas 
octobris,  pontifîcatus  nostri  anno  octavo. 

(Excerpta  ex  sacri  et  canonici  ordinis  Premonstratensis 
annalibus,  Stella.) 

CCCXVI1I 

1235,  septembre. 

Reooignoissance  que  li  sires  de  Fracteval  est  homme  lige  le  comte 

de  Blois  dou  chasteau  de  Fracteval. 

Gie,  Ors  de  Mellai,  sires  de  Fracteval,  faz  assavoir  à  toz  ceux 
qui  cestes  lettres  verront  que  gie  sui  home  davant  toz  homes 
Hue  de  Chastellon,  conte  de  Saint-Poul  et  de  Blois,  dou  chastel 

* 

de  Fracteval  et  des  apartenances.  Et  li  ai  juré  à  rendre  le  chas- 
tel devant  dit,  par  totes  foiz  cum  gie  en  seré  requi  dou  conte  de- 
vant dit  par  li  ou  par  ses  lettres  pendanz,  et  à  ma  requeste  et  par 
mon  commandement  tuit  mi  home  de  fie  et  tuit  mi  autre  home 
joustisable  dou  fié  de  Fracteval  ont  juré  le  conte  devant  dit  que 
se  gie  aloie  encoutrede  ces  choses  devant  dites,  que  il  en  seroient 
aidant  le  conte  et  consellanz.  Et  porce  que  ce  soit  ferm  et  es  table 
ge  ai  confirmées  cestes  lettres  par  mon  sael.  Et  ce  fut  fet  en  Tan 
de  l'Incarnation  nostre  Segnor  MCC  et  trente  et  cinc,  ou  mois 
de  septembre. 
Archivée  nationales,  mss.  10108,  ch.  78,  f.  37  v<\ 


336  CHARTES   VENDOMOISES 


CCCXIX 
1235,  septembre. 

Jean ,  comte  de  Vendôme  «  J[ohannes\,  cornes  Vindocinensis  », 
avec  plusieurs  grands  feudataires  de  France,  adresse  à  Gré- 
goire IX,  pape,  ses  plaintes  sur  les  usurpations  des  prélats,  et 
scelle  Vacte  de  son  sceau.  «  5°.  Jean  IV  de  Montoire,  comte  de 
Vendôme.  » 

Archives  nationales,  J.  350.  —  Publié  dans  le  Trésor  des  Layettes  des 
Chartes,  p.  298,  n°  2404. 

CCCXX 

1235,  décembre. 

Don  par  Hervé  de  Oucques  à  Guillot  Letalemelier,  bourgeois  de 
Vendôme,  d'un  denier  de  cens  que  ledit  Guillot  cède  à 
C abbaye  des  Clairets. 

Universis  tam  prœsentibus  quam  futuris  prœsentes  litteras 
inspecturis,  Willelmus,  officialis  archidiaconi  de  Vindocino,  sa- 
lutem.Noverit  universitas  vestra  quod  Herveus  de  Oquis  (l), mi- 
les, in  nostra  prœsentia  constitutus,  dédit  et  concessit  Guilloto 
Letalemelier,  burgensi  Vindocinensi,  unum  denarium  census,  in 
domo  Vacherie,  sita  super  pontem  Beati  Georgii,  annuatim  per- 
cipiendum,  in  puram  et  perpetuam  eleemosinam,  ad  quiète  et 
libère  voluntatem  suam  faciendam,  quem  denarium  Guillotus 
deemosinavit  sanctimonialibus  de  Claraiz  coram  nobis.  Quod 
ut  memoriter  firmiterque  teneretur,  ad  petitionem  dicti  Guilloti 

(1)  Ce  même  Hervé  de  Oucques,  en  mars  1234,  engageait  à  l'abbaye  de 
Notre-Dame  (de  Bourg  moyen)  de  Blois  la  dime  de  son  neveu  Geoffroy,  sise 
au  Plessis~Ménard,  dans  le  fief  du  seigneur  féodal  Ursion  de  Fréteval  {Ar- 
chives de  Loir-et-Cher). 

Ursion  «  Ursio  de  Mellaio,  dominus  Fractevallis  »  avait  lui-même  fait  un 
accord  en  1232  avec  l'abbesse  de  Saint-Avitde  Cbàteaudun  pour  sa  dtme  de 
Meslay-le-Vidame  (Bibl.  de  V Arsenal,  mss.  1008,  f.  550). 


CHARTES   VENDOMOISfcS  337 

prœsentes  litteras  sigilli  nostri  munimine  duximus  roborandas. 
Datifm  anno  Domini  millesimo  ducentesimo  trigesimo  quinto, 
mense  decembris. 

Archives  nationales,  S.  3292,  n°  51-60.  Publié  dans  le  Çartulaire  det 
Clairets,  p.  117. 

CCCXXI 

Juin  1236. 

Accord  entre  Saint-Georges  de   Vendôme  et  l'abbaye  de  l'Etoile 

au  sujet  des  dîmes  d'Authon. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  capitulum  Beati- 
Georgii  Vindocinensis,  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas 
vestra  quod  cum  nos  peteremus  a  religiosis  viris  abbate  et  con- 
ventus  de  Stella,  Premonstratensisordinis,  Carnotensisdiocesis, 
décimas  terrarum  de  Cengla,  quœ  fuit  in  parochia  de  Au  ton, 
quas  videlicet  décimas  ad  nos  pertinere  declaramus,  dicentes 
insuper  décimas  novalium  tocius  Gastine  ad  nos  de  jure  spectare. 
Ipsis  e  contrario  asserentibus  décimas  novalium  tocius  parochie 
predicte  suas  esse  ex  largitione  diocesani  episcopi,  archidiaconi 
et  persone  loci  ipsius  interveniente  assensu,  cum  confirmatione 
sedis  apostoliçe.  Tandem  de  bonorum  virorum  consilio,  iuter 
nos  et  dictum  abbatem  et  conventum  intervenit  amicabilis  com- 
positio  in  hune  modum  :  Concesserunt  abbas  et  con  ventus  pre- 
dicti  nobis  et  ecclesie  nostrae  Beati  Georgii  terciam  partem  deci- 
marum  de  Cengla  in  perpetuum,  quiète  et  libère  possidendam.  De 
dicimis  autem  novalium  deClaretis  etaliorum  que  sunt  vel  erunt 
infra  metas  predicte  parochie,  taliter  extitit  ordinatum  quod  de 
omnibus  decimis  tam  a  nobis  quam  ab  ipsis  abbate  et  conventu 
acquirendis  mfra  metas  parochie  antedicte,  ubi  fprestam  Guas- 
tine  fuisse  constiterit,  percipient  dicti  abbas  et  conventus  me- 
dietatem,  nobis  aliam  medietatem  percipientibus  libère  et  quiète. 
Hoc  additoquod  super  acquirendis  decimis  nec  nos  nec  ipsi  corn- 
ponere  possimus  cum  aliquo  nisi  communi  consilio  et  assensu, 

43 


Charte  par  laquelle 
que  «  Guillelmus  de  M, 
Petronille  uxoris  sue  I 
religieux  de  la  Hubaud 
avoir  dans  la  paroisse 
de  30  livres  tournois, 
ans.    Il  établit  pièges 
suum  et  Bartholomeu 
mini  M"  CO  XXX" 
octavas  sancti  Martini 

Archive*  de  la  Sart/ie,  ori 
archiol.  du  Vendomois,  (M 


Pierre  de  Vendôme,  p, 
aence  de  son  père  p&. 
chapitre  du  Mans  pa. 
A  Saint-Laurent  de  iUJ 

De  dei 

Omnibus  présentes 
miles,  primogenitus  co 
Noverit  universitas  v 

il)  En  1231.  l«  :■:■ 

Ce  niime  Guill.  ven 

livres  tournois,  la  dime  qu 
Amand,  avec  l'a^senfimet 
fils  aine  [ibidem     page    49] . 

firent  abandon  en  lâiO  pcfl 
Buressard.au  il;- 


CHAHThS    VENDOMOISfcS  337 

."■  m 

:•****"   ^*-  sigilli  nostri  munimine  duximus  roborandas. 

.*** k5SP^       -^  s  mi  millesimo  ducentesimo  trigesimo  quinto, 


**      .  r 


**"    _  ;n  '-  S.  3292,  n°  51-60.  Publié  dans  le  Çarlalaire  des 


>+£%* 

.1*^* 


CCCXXI 
_  Juin  1236. 

-.^j**  f -Georges  de   Vendôme  et  l'abbaye  de  V Etoile 

.^  sujet  des  dîmes  d' Au  thon. 


ites    litteras    inspectons,  capitulum    Beati- 

sis,  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas 

os  peteremus  a  religiosis  viris  abbate  et  con- 

l .~  remonstratensis ordinis,  Carnotensis  diocesis, 

de  Cengla,  quae  fuit  in  parochia  de  Auton, 
j^iL*  mas  a(*  nos  pertinere    declaramus,  dicentes 

vraliumtociusGastine  ad  nos  de  jure  spectare. 

sserentibus  décimas  novalium  tociusparochie 

ex  largitione  diocesani  episcopi,  archidiaconi 

us  interveniente  assensu,  cum  confirmatione 

Tandem  de  bonorum  virorum   consilio,  iuter 

item  et  conventum  intervenit  amicabilis  com- 

^sÎies   "-  ■  >dum  :  Concesserunt  abbas  et  conventus  pre- 

c&slsmicr  sie  nostree  Beati  Georgii  terciam  partem  deci- 

«riarK^  -  m  perpetuum,  quiète  et  libère  possidendam.  De 

.  alium  de  Claretis  et aliorum  que  sunt  vel  erunt 
te  parochie,  taliter  extitit  ordinatum  quod  de 
tam  a  nobis  quam  ab  ipsis  abbate  et  conventu 
metas  parochie  antedicte,  ubi  forestam  Guas- 
erit,  percipient  dicti  abbas  et  conventus  me- 
ïam  medietatem  percipientibus  libère  et  quiète, 
ïuper  acquirendis  decimisnec  nos  nec  ipsi  corn- 
cum  aliquo  nisi  communi  consilio  et  assensu, 

43 


■n  — 


338  CHARTES   VENDOMOISEd 

nec  in  acquisitione  decimarum  hiac  iade  erimus  négligentes. 
Hec  autem  compositio  facta  fuit  salvo  jure  privilegiorum  dictis 
abbati  et  conventui  a  sede  apostolica  indultorum  super  decimis 
terrarum  quas  excolunt  proprîis  laboribus  et  expensis.  Fuit 
eciam  hincinde  concessum  quod  si  super  decimis  dicte  parochie 
de  Auto  contra  nos  vel  ipsos  questio  moveretur,  communica- 
bimus  invicem  jura  nostra  et  utraque  pars  expensas  pro  rata 
sue  faciet  porcionis.  Et  ut  predicte  narracionis  séries  perpetuam 
babeat  firmitatem,  présentes  litteras  eisdem  dedimus  sigilli  nos- 
tri  munimine  roboratas.  Datum  anno  Domini  M0  CC°  tricesimo 
sexto,  mense  junio. 

Bibliothèque  nationale,  ms.  1920,  n°  9,  original  en  parchemin. 


CCCXXII 

1237,  mai. 

Don  par  Jean  TV,  comte  de  Vendôme,  à  Vabbaye  des  Clairets, 

d'un  bourgeois  à   Vendôme. 

Universis  Christi  fidelibus  ad  quos  présentes  litterae  perve- 
nerint,  Johannes,  cornes  Vindocinensis,  salutem  in  salutis  auc- 
tore.  Universitati  vestrae  notum  facimus  quod  nos  caritative, 
intuitu  pietatis,  et  pro  remedio  animae  rtleae  et  Aglentinœ,  uxoris 
meœ,  hœredum  atque  successorum  nostrorum,  bénigne  dédisse 
monialibus  de  Claireis,  in  puram  et  perpetuam  elemosinam, 
quemdam  hominem  apud  Vindocinum,  Johannem  Lequiracier 
nomine,  liberum  et  quietum  ab  omnibus  costumis  et  consuetudi- 
nibus,  videlicet  a  modietate  et  quoquatione  furni,  et  moltamo- 
lindinorum  nostrorum,  ab  excubia,a  paagio,  a  tallia,  ab  exercitu 
et  omnibus  aliis,  quittamus  atque  liberamus.  Ipso  vero  defunc- 
to,  nos  vel  hœredes  nostri  alium  ydoneum  et  honestum  qui 
eadem  libertate  gaudebit  in  perpetuum  successive  donare  tene- 
mur.  Hanc  autem  donationem  atque  concessionem  atque  liberta- 
tem  fecimus  de  assensu  et  voluntate  Aglentina*,  uxoris  nostra;, 


CHARTES   VENDOMOISSS  339 

et  Pétri  filii  nostri  primogeniti  et  aliorutn  haeredum  nostrorum. 
Et  ut  hoc  firmum  et  stabile  permatieat  in  posterum,  praesentes 
litteras  sigilli  nostri  munimine  dignum  duximus  roborandas. 
Datum  anno  Domino  millesimo  ducentesimo  trigesimo  septimo, 
mense  maio. 

Archives  nationales,  S.  3292,  Q°5l,  69.    -  Publié  dans  le  Carlulaire  des 
Clairets,  p.  120. 

CCCXXIII 
1237,  juillet. 

Donation  à  V abbaye  des  Clairets,  d'une  roche  à  Vendôme. 

Universis  tam  praesentibus  quam  futuris  présentes  litteras 
inspecturis  Michael,  decanus  Vindocinensis,  saluteçn.  Noverit 
universitas  vestra  quod  Johannes  Le  Cuiracier  et  Ysabellis  uxor 
sua  constituti  in  jure  coram  nobis  recognoverunt  quod  defunc- 
tus  Guillotus,  burgensis  Vindocinensis  et  prœdicta  Ysabellis 
quondam  uxor  sua  contulerant,  pro  salute  animée  suae,  sancti- 
monialibus  Beatœ  Mariae  de  Claretis,  in  puram  et  perpetuam 
elemosinam,  rdpem  suam  de  Vendocino,  quam  emerant  a  def- 
functo  Guillelmo  de  Mauge,  milite,  quœ  vocatur  rupes  deffuncti 
Guillelmi,  post  ipsorum  decessum  libère,  quiète  et  pacifice 
habendam  atque  possidendam,  reddendo  inde  annuatim  in  me- 
dio  quadragesimae  sanctimonialibus  de  Monceyo  unum  denarium 
censualem.  Concedunt  etiam  dictée  moniales  a  dicto  Johanne 
post  decessum  dictée  Ysabellis  uxor i s  suae  dictam  rupem  vita 
possidendam.  In  cujus  rei  testimonium  dedimus  prœdictis  mo- 
nialibus  pressentes  litteras  sigillo  curiae  hostrae  stipulatas. 
Actum  anno  gratie  millesimo  ducentesimo  trigesimo  septimo, 
mense  julio. 

Archives  jiationales,  S.  3292,  n°  51,  60.  Publié  dans  le  Cartul.  des  Glai- 
retsf  p.  121. 


340  CHARTES    VENDOMOISES 


CCCXX1V 

1237 

(Confirmation  par  le  pape  (irégoire  IX  des    rentes  de   V abbaye 

de  t Aumône. 

ReSCRIPTI/m    GREGORII     PAPiE    IX    AD   ABBATEM    ElEMOSINJE   PRO 
POSSIDENDIS  CUM    MODERATIONE    CONCILII   GENERA  LIS. 

« 

Gregorius  episcopus  servus  servorum  Dei,  dilectis  filiis  abbati 
et  conventui  de  Elemosina,Cisterciensis  ordinis,  Carnotensis  dio- 
cesis,  salutem  et  apostolicam  benedictionem.  Cum  a  nobis  peti- 
tur  quod  justum  est  et  honestum,  tam  vigor  œquitatis  quam 
ordo  exigit  rationis  ut  id  per  sollicitudinem  officii  nostri  ad  de- 
bitum  perducatur  effectuai.  Ea  propter,  dilecti  in  Domino  filii, 
vestris  justis  postulationibus  grato  convenientes  assensu,  de 
Pirreto,  de  villa  Episcopi,  de  Perreau,  de  Castillone,  de  Romi- 
liaco,  de  Villabarou,  de  sancto  Carleto,  de  Villarognous  et  de 
Botello  décimas  quas  canonice  vos  proponitis  assecutos,  sicut 
eas  juste  ac  pacifice  possidetis,  vobis  et  per  vos  monasterio  ves- 
tro  authoritate  apostolica  confirmamus  et  prœsentis  scripti  pa- 
trocinio  confirmamus,  salva  moderatione  concilii  generalis. 
Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc,  etc.  Datum  Reate  idi- 
bus  augusti,  pontificatus  nostri  anno  X. 

Bibl.  de  V Arsenal.  Mss.  tOOH,  p.  511. 

cccxxv 

Mercredi  3  mars  1237,  N.  S.  1238. 

Geoffroy  de  Liste  est  condamné  à  payer  f$  deniers  au  prieur  de 
Chauvigny  pour  tes  violences  commises  dans  ses  vignes  à  Pezou. 

In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti,  Amen.  Cum  pro- 
poneret  coram  nobis  prior  de  Chauvigneio  quod  cum  ipse  fecis- 
set  cedi  arbores  in  proprio  fossato  per  quemdam  monachum 


CHARTES    VENDOMOISES  341 

suum,  sito  immédiate  juxta  vineas  ejusdem  prions  de  Pesoto, 
domnus  Gaufridus  de  Insula,  milesf  occasione  dictorum  arborum 
cesarum  fecit  capi  operarios  dicti  prioris,  in  quorum  captionedic- 
tus  priorpassusdampnum  et  injuriam  quamnoluissetsibi  illatam 

m 

fuisse  pro  LX  libris  quas  petebat  sibi  reddi  a  milite  supradicto  ; 
qui  dictus  miles  per  duos  annos  vexavit  et  adhuc  vexât  eumdem, 
pet  en  s  ab  ipso  LX  libras  pro  emenda  dictarum  cesarum  arborum 
quas  dicebatesse  suas..  .  petebat  dictus  prior  quodipse  et  ante- 
cessores  sui  fuerunt  et  adhuc  sunt  in  possessione  habendi  viam 
ad  dictas  vineas  de  Pesoto,  et  quod  poterat  plexare  ramos  arbo- 
rum ;  unde  ipse  miles  turbabat  prions  possessionem...  et  propo- 
neret  etiam  dictus  prior  quod  dictus  miles  colligit  uvas  de  dictis 
vineis  antequam  sint  mature,  invito  dicto  priore...  Lite  super 
premissis  légitime  contestata,  testibus  productis...  condempna- 
vimus'dictum  militem  ad  cessandum  a  vexatione  dicti  prioris  et 
ad  resarciendum  dicto  priori  dampna  usque  ad  decem  solidos,  et 
ad  dimittendos  plegios  dicti  prioris  in  pace,  adjudicavimus  priori 
viam  ad  vineas  de  Pesoto  ad  pedes,  equum  et  quadrigam;  con- 
dempnavimus  militem  ad  resarcienda  priori  dampna  in  collec- 
tione  uvarum  usque  ad  XII  denarios...  Actum  die  mercurii  ante 
Letare  Jérusalem  (1)  M°COXXX°VII. 

Arch.  d'Eure-et-Loir,  parchemin.  Voir  Cartul.  Blé  sois  y  n°  CCXLV. 

CCCXXVI 

1238. 

Jehan,  comte  de  Vendôme,  ratifie  une  vente  faite  par  Simon  de 
BailloUj  chevalier,  son  fidèle,  du  consentement  d'Isabelle,  sa 
femme,  et  de  Baudoin,  son  fils  aîné,  aux  frères  de  la  Hubau- 
dière,  d'un  muid  de  froment  de  revenu  annuel  quil  avait 
à  Marcillé  (apud  Marcilleium),  sur  la  terre  que  Guillaume  de 
Marcillé  chevalier  tient  du  même  Symon  en  fief,  led.  muid 


(i)  En  1238,  Pâques  tombait  le  4  avril,  le  mercredi  avant  le  4*  dimanche  de 
Carême.  Ltetare,  arrivait  le  3  mars. 


342  CHARTES    VENDOMOISES 

valant  4  deniers  moins  litte  (ad  valorem  40r  denariorum  minus 
lecta)  et  devant  être  payé  à  la  fête  saint  Rémi  par  led.  Guil- 
laume ou  ses  héritiers  auxdits  frères  à  Marcillé.  Prix  de  la 
vente,  36  livres  payées  en  présence  du  comte  Jehan...  etc.  etc.. 
Celui-ci  à  la  requête  des  deux  parties  comme  seigneur  capital 
(sicut  dominus  capitalis)  a  confirmé  cette  transaction  et  a  fait 
mettre  son  sceau,  etc.  H38.  septembre. 

Archives  de  la  Sarthe.  Original  sur  parchemin,  petite  dimension,  scel  perda. 

CCCXXVII 
7  mars  1238. 

Lettre  de  Michel,  doyen  de  Vendôme,  qui  atteste  que  Jean  Almar 
«  Almarius  »  et  Gilete,  sa  femme,  ont  vendu  dix  sextrées  de 
terre  à  la  Béguinière,  dans  le  fief  de  Pierre  Bolum,  pour  le 
prix  de  25  livres,...  et  ont  donné  dix  sextrées  en  don...  Pierre 
Bolum  a  consenti  à  la  donation,  à  charge  de  lui  être  payé  par 
le  recteur  et  frère  de  la  Maison-Dieu,  douze  deniers  de  service. 

Archives  départ,  de  Loir-et-Cher.  —  Inventaire  des  titres  de  VHôtel-Diea  de 
Vendôme. 

CCCXXVIII 

1233  et  mercredi  16  mars  1238,  N.  S.  1239. 

Geoffroy,  vicomte  de  Châteaudun,  ayant  détruit  V église  et  le 
prieuré  contruits  dans  V enceinte  de  son  château  de  Mondou- 
bleau,  accorde  une  indemnité  aux  religieux  de  Saint-Vincent 
du  Mans,  savoir  le  moulin  du  •  Gravier  et  la  métairie  de  la 
Borrelière  Cet  accord  est  approuvé  par  Albéric,  évêque  de 
Chartres. 

A.,  divina  miseratione  Carnotensis  episcopus,  imiversis  pré- 
sentes litteras  inspecturis,  salutemin  Domino.  Noverit  universi- 
tas  vestra  nos  litteras  nobilis  viri  Gauffridi  vicecomitis  Castridu- 


•    (HAHTKS    VENDOMOISES  343 

nensis  vidisse  sub  bac  forma  •  Universis  présentes  litteras  ins- 
pectais, Gauffridus,  vicecomes  Castriduni,  salutem  in  omnium 
salutari.  Noveritis  quod  cum  herbergamentum  cum  ipsa  eçclesia 
prioratus  de  Mondoublet  propter  sui  propinquitatejn  esset  noci- 
vum  munitioni  castri  mei,  et  ego  propter  hoc  domos  dicti 
herbergamenti  et  ipsam  ecclesiam  funditua  evertisscm  ;  tandem 
inter  me  et  abbatem  et  conventum  Sancti  Vincentis  Cenoma- 
nensis,  ad  quod  dictus  pertinet  prioratus,  compositum  fuit  in 
hune  modum,  et  totus  situs  preedicti  prioratus  cum  vineis  et 
gasto  adjacentibus  michi  et  heredibus  meis  perpetuo  remane- 
bunt.  Et  ego  in  escambium  rerum  illarum  dedi  eis  et  concessi 
in  perpetuum  ad  opus  prioratus  ipsorum  de  Mondoublet, 
molendinum  meum  dou  Gravier,  quod  situm  est  in  aqua  de 
Agrenne,  justa  molendina  Destermorel,  quœ  sunt  monachorum 
de  Mondoublet,  cum  piscatura  de  portis,  cum  pertinentes 
ejusdem  molendini,  et  cum  ortis  meis  quœ  sunt  juxta  mo- 
lendinum, ita  ut  per  me  vel  per  alios  non  potero  neque  heredes 
mei  poterunt  contradicere  neque  inhibere  quin  homines  mei 
ad  molendinum  istud  eant  quandocumque  voluerint  ad  molen- 
dum  per  quascumque  ire  consueverint  vias,  et  erit  obligatus 
molendinarius  dicti  molendini,  dictis  abbati  et  conventui  eodem 
modo  quo  michi  antea  tenebatur  ratione  molendini  ;  ita  quod  de 
molendino  nec  de  aliquibus  que  habebat  ratione  molendini  michi 
vel  meis  heredibus  non  erit  de  caetero  in  aliquo  obligatus,  et  ha- 
bebit  motagium  sufficiens  juxta  molendinum  et  liberum  spatium 
ad  curandum  les  bies  ejusdem  molendini. 

Item  si  molendinarius  ille  invenerit  homines  euntes  ad  aliud 
molendinum,  exceptis  tamen  meis  et  molendino  Theobaldi  de 
Matefelon,  ad  que  poterant  ad  libitum  suuifi  ire,  poterit  farinam 
in  via  capere  vel  panem  coctum  in  furno,  et  emendam  ad  opus 
monachorum  levare,  eodem  modo  et  in  illis  locis  in  quibus  hic 
prœdictus  faciebat  quando  molendinum  illud  erât  in  manu  mea. 
Item  dedi  eis  et  concessi medietariam  delà  Borrelière  cum  ter- 
ris, pratis,  nemoribus  et  cum  omnibus  pertinenciis  et  cum  toto 
spineto  usque  ad  aquam  de  Agrenne,et  brochas  ettotum  nemus, 
cum  terra  quam  habebam  inter  plessiacum  quod  dicitur  Theobaldi 


344  CHARTES    VENDOMOISES 

Fouquaut  et  Broche-Souches,  et  si  fratres  Grandis- Montis  ^1; 
décima  m  vel  aliquid  aliud  in  medietaria  ilia  reclamaverint,  teue- 
bor  eis  a  dictis  fratribus  dictam  medietariam  in  omnibus  et  per 
omnia  liberare. 

Item  in  excambium  vinearum  juxta  manerium  suum,  dedi  eis 
de  vineis  meis  de  clauso  meo  quod  est  juxta  leprosariam  de  Mon- 
dublet  usque  ad  terminos  signa tos,  et  tenebor  eis  vineas  illas  ab 
omni  redevencia  liberare,  salvis  decimis  quas  dicti  monachi 
reddere  tenebuntur. 

Et  sciendum  est  quod  hœe  omnia  concessi  et  tradidi  dictis 
abbati  et  conventui  et  eorum  prioratui  de  Mondoublet  pro  reme- 
dio  animae  meae  et  antecessorum  meorum  in  puram  et  liber  im 
elemosinam  in  perpetuum  possidenda  et  habenda. 

Prœterea  si  dictus  molendinarius  dicti  molendini  dou  Gravier 
et  medietarius  de  la  Borrelière  vel  eorum  uxores  vel  eorum  fami- 
liœ  de  pane  suo  et  vino  eu  m  eis  in  prœdictis  locis  commorantes 
fecerint  aliquod  forefactum,  propter  quod  forefactum  in  iisdem 
debeat  justicia  exerceri,  justitia  erit  monachorum,  exceptis  tribus 
aliis  forefactis  scilicet  multro,  inciso  et  raptu  que  michi  et  here- 
dibus  meis  rémanent  in  rébus  istis,  ita  tamen  quod  si  dictus  mo- 
lendinarius vel  medietarius  vel  eorum  familie  supradicte  in  ali- 
quod istorum  trium  délinquant,  dicti  monachi  habebunt  bona 
delinquentis,  que  habebit  in  dicto  molendino  et  in  dicta 
medietaria  cum  pertinenciis  et  michi  justitia  de  nudo  corpore 
remanebit. 

Item  in  supradictis  que  dedi  eisdem  monachis  in  excambium, 
dicti  monachi  habebunt  eamdem  justitiam  quam  ante  composi- 
tionem  istam  habebant  in  terni  sua  sifa  in  castellania  de  Mon- 
doublet, et  ego  tenebor  et  heredes  mei  hec  omnia  dictis  monachis 
in  perpetuum  garantissare  bona  fide  et  deffendere  secundum  jus 
contra  omnes. 

Has  omnes  donationes.  commutationes,  et  concessiones  voluit 
et  concessit  et  pro  parte  sua  egit  Clementia,  uxor  mea,  et  ut  hec 


1)  Les    frères    de   Grant-Mont    avaient  près    du    Gravier    le  prieuré   de 
Beaufeu,  paroisse  de  Saint-Mard-du-Cor.  R.  S1  V. 


CHARTES    VENDOMOISES  345 

p redicta  robur  obtineant  perpetuum  firmitatis,  prœsentes  litte- 
ras  sigillo  meo  sigillatas  dedi  monachis  memoratis  et  easdem  ad 
majorem  firmitatem  sigillis  reverendorum  patrum  Carnotensis 
et  Cœnomanensis  episcoporum  volui  sigillari.  Actum  anno  gca- 
tiœ  millesimo  ducentesimo  tricesimo  tercio. 

Licet  autem  destructio  dicte  ecclesieet  herbergamenti  adipsam 
pertinentis  et  compositio  inter  dictos  vicecomitem,  abbatem  et 
conventum,  ante  promotionem  nostram  fuerint  factœ,  quia  ta- 
men  per  relationem  multorum  dictam  compositionem  ecclesie 
supradicte  intelleximus  expedire,  hoc  a  nobis  addito  quod  dictus 
vicecomes  ad  instantiam  et  preces  no  stras  ad  refectionem  dicte 
ecclesie  et  herbergamenti  centum  libras  Turonenses  promisit  se 
daturum  coram  nobis,  nos  dictam  compositionem  volumus  et 
confirmamus,  sigillum  nostrum  presentibus  litteris  apponendo. 

Datum  anna  Domini  millesimo  ducentesimo  tricesimo  oc- 
tavo  (1),  die  mercurii  ante  ramos  palmarum. 

Vidimus  du  29  juillet  1754,  signé  Gauttier  pris  sur  une  copie  du  21 
janvier  1454,  signé  Ambroise  Brissart,  aux  Archives  de  la  Bibliothèque 
de  Vendôme.  —  Bulletin  de  la  Société  archéologique  du  Vendomois,  1873, 
page  89  et  suivantes. 

CCCXXIX 

Juin  1239. 

Vente  d'une  dîme  à  Villavart,  par  Guillaume  Calu. 

Universis  etc.  Joannes  decanus  de  Troo  (2),  salutem  in  Domi- 
no. Noverint  universi  tam  présentes  quam  futuri  quod  Herem- 
burgis,  uxor  Guillelmi  Calu,  militis,  in  nostra  presentia  consti- 

(1)  A  la  même  époque,  Ursion  de  Meslay,  seigneur  de  Freteval,  Ursio  de 
Mellaio,  dominus  Fractevallis,  était  condamné  par  l'évèque  de  Chartres, 
Aubry,  pour  usurpation  du  droit  de  justice  contre  un  voleur,  sur  le  terri- 
toire du  Bois  de  Fougères.  Ce  droit  fut  reconnu  aux  religieux  de  Bon  ne  val, 
sauf  sur  la  voie  ferrée  entre  Chartres  et  Bonneval:  excepta  justicia  majoris 
strate  publice  ferrate,  que  ducit  à  Carnoto  apud  Bonam  Vallem.  »  (Archives 
d'Eure-et-Loir). 

(2)  Ce  même  Jean,  doyen  de  Troo,  parait   en  1233  [Liber  Albus,   p.  108, 
n°  DCLXXIV. 

44 


346  CHARTES    VENDOMOIS&S 

tuta,  ratam  et  gratam  habuit  vendicionem  decimarum,quam  idem 
Guillelmus.  maritus  suus  et  ipsa,  fecerant  in  parochia  de  Villa- 
vart,  viris  vcnerabilibus  decano  et  capitulo  Cenomanensi.  Et 
insuper  eadem  Heremburgis  uxor  Willelmi,  fidera  in  manu 
nostra  prestitit  corporalem,  quod,  per  se  vel  per  alium  aliquo 
titulo  sibi  competenti,  in  decimis  surpradictis  nichil  de  cetero 
reclamabit.  In  cuius  rei  testimonium  et  munimen  présentes  lit- 
teras  fecimus  sigilli  nostri  munimine  roborari.  Actum  anno 
gratie  M°  CC°  tricesimo  nono,  mensejunii. 

Liber  Albus  Cenomanensi*,  n°  DCLXXVIII,  p.  410. 

CÇCXXX 
1259 

Richard,  vicomte  de  Reaumont,  seigneur  d'Amboise,  donne  20  ar- 
pents de  terre  joignant  la  terre  de  Jean,  conte  de  Vendôme, 
lorsqu'il  partit  pour  Hierusalem,  «  donationem  de  Richardo 
factam  cum  iter  arriperet  ad  partes  Hierosolymitanas  contra 
fidei  inimicos  pro  anniversario  suo  et  Matildis  uxoris  ». 

Bibl.  nat.  Mss.  latin,  17048,  p.  547. 

CCCXXXI 
Juillet  1239. 

Jean,  comte  de  Vendôme,  en  échange  de  la  dîme  du  pain  de  sa 
cour  seigneuriale  quils  réclamaient,  concède  aux  religieux  de 
la  Hubaudière  le  droit  de  prendre,  tous  les  ans  à  la  fête  de 
Noël,  un  boisseau  de  bon  méteil,  aux  moulins  qu'il  possédait. 

Universis  Christi  fidelibus  présentes  litteras  inspecturis , 
Johannes,  cornes  Vindocinensis,  salutem  in  Domino.  Noverit 
universitas  vestra  quod  cum  fratres  de  Uubauderia  Grandi- 
montensis  ordinis  peterent  a  nobis  decimam  panis  nostre  curie, 
quam  a  Johanne  bone  memorie,  quondam  comité  Vindocinensi, 
antecessore    nostro ,    sibi  dédisse   in  perpetuam    helemosinam 


CHARTES    VENDOMOISES  347 

affirmabant,  nobis  dicentibus  e  contrario  quoddictam  decimam 

dictis  fra tribus   solvere  minime  tenebamur,  tandem,  de  con 

dedimus  et  concessimus  memoratis  fratribus,  pro  salute  anime 
nostre  et  parent um  nostrorùm,  unum  modium  boni  mixtolii  in 
molendinis  nostris  apud  Vindocinum  sitis,  in  recompensatione 
décime  superius  memorate  percipiendum  in  Nativitate  Domini, 
annis  singulis  in  puram  et  perpetuam  helemosinam  pacifiée  et 
quiète. Et  ut  ratum  et  firmum  sit,  présentes  litteras  fecimus  sigilli 
nostri  munimine  roborari.  Datum  anno  Domini  M0  CC°  XXX0 
nono,  mense  j  ulii . 

Archives  départ,  de  la  Sarthe,  original  en  parchemin.  Bulletin  de  la  So- 
ciété Archéologique  du  Vendâmou,  1893,  p.  45. 

CCCXXXII 

1239,  juillet. 

Lettre  de  Jean,  comte  de  Vendôme,  confirmant  les  franchises  du 

fief  Saint-Jacques. 

Ce  sont  tous  les  cens  dessus  déclarez  appelez  le  fief  Sainct- Jac- 
ques pour  lesquels  cens  avons  droict  de  prendre  ventes  et  reliefs, 
quant  le  cas  y  eschet,  avecques  droict  de  justice  et  autres  droicts 
qui  y  appartiennent  et  tous  les  manans  et  habitans  au  dedans 
d'icelluy  fief  avecques  quatre  hommes  qui  sont  nommez  francz 
bourgeois  que  povons  avoir,  c'est  assavoir  deux  en  la  rue  du  pont 
Sainct- Georges  et  deux  en  la  rue  du  pont  Sainct-Bié,  sont  francs 
en  marché  et  dehors,  en  la  ville  et  banlieue  de  Vendosme,  de  non 
paier  coustumes,  corne  travers,  péage,  estellage,  taille,  byen,mou- 
tellaige, exaction  ,ne  redevances  quiconques  fors  depry  seulement, 
ainsy  quil  appert  par  lectre  de  franchises  dont  la  teneur  s'ensuit. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Johannes, cornes  Vin- 
docinensis,  salutem  in  Domino,  quoniam  pejr  legitimam  inquisi 
sionem  didiscimus  duos  homines  quos  fratres  Domus  Dei  Vin- 
docinensis  habent  in  vico  Sancti  Beati  et  alios  duos  quos  habent 
in  vico  pontis  Sancti  Georgii  et  omnes  illos  qui  in  terra  Sancti  Ja- 


348  CHARTES    VENDOMOISES 

cobi  Vindocinensis  existant  in  censiva  eorumdem  esse  et  fuisse, 
a  longo  tempore  rétro  acto,  liberos  et  immunes  in  foro  et  extra 
forum  apud  Vindocinum  et  infra  banlevam,  ab  omni  costuma, 
corveya,  tailliaet  biennio,et  ab  omnibus  aliis  consuetudinibus  et 
exactionibusetreddibitionibus...  Nos  jura  dicte  domus  volentes 
observare  et  illesa  penitus  remanere,  dictam  libertatem  dicte 
domui  et  eisdem  fratribus  et  ecclesie  supradictis  hominibus  et 
eorumdem  successoribus  in  dicta  terra  commorantibus  confir- 
mamus.  In  cujus  rei  testimonium  présentes  litteras  sepedictis 
domui  et  fratribus  dedimus  sigilli  nostri  munimine  roboratas. 
Datum  anno  gracie  M°  CC°  tricesimo  nono  (1),  mense  julio. 

Archives  de  Loir-et-Cher.  —  Déclarations  des  biens  de  l'Hôtel-Dieu  de 
Vendôme  à  Mf  le  comte  de  Vendôme,  seigneur  d'Epernon  et  Mon- 
doubleau,etc.  du  2  décembre  1460,  fol.  25  et  26,  papier. 

CCCXXXIII 
Août  1239. 

Donation  faite  par  Jean,  comte  de  Vendôme,  de  là  dîme  du 
fournage  du  four  de  la  Potherie  qu'il  avoit  fait  construire  à 
Vendôme  ;  et  ratification  par  Ma  tilde,  fille  dudit  comte,  du 
consentement  de  Jean,  son  fils  aîné,  et  Rahier,  Hugues  et  Jeanne, 
autres  enfants  de  la  dite  Mathilde.  —  Mathilde  étoit  veuve  de 
Hugues  de  Montigny,  seigneur  de  Vieuvic. 

Archives  de  Loir-et-Cher  ;  Inventaire  des  titres  de  la  Maison- Dieu  de  Vendôme . 

CCCXXXIV 

1239,  N.  S.  1240,  février. 

Vente  par  Robin   Leuvoisie  à  Jean  Poichevos  d'une  roche  sise 
dans  le  faubourg  de  la  Grève,  à  Vendôme,  pour  cent  dix  sous. 

Universis  tam  presentibus  quam  futuris  prœsentes  litteras 
inspecturis,  Michael,  decanus  Vindocinensis,   salutem.  Noverit 

(1)  Le  copiste  a  lu  1139  en  marge  et  dans  la  table  ;  le  chiffre  1239  ne  nous 
parait  pas  douteux. 


CHARTES    VENDOMOISES  349 

universitas  vestra  quod  Robinus  Leuvoisie  et  Bordasia ,  ejus 
uxor,  in  mea  presentia  constituti,  recognoverunt  se  vendidisse 
Johann?  Poichevos,  Ysabelli  ejus  uxori,  quandam  rupem  quam 
habebant  apud  Vindocinum  in  Gravia,  in  censiva  Gauffridi  Thau- 
vin  (1),  super  rupem  deffuncti  Girardi  Fontrarii,  quam  rupem 
insimul  acquisierant  prelio  centum  et  decem  solidorum  Vindo- 
cinensium,  de  quibus  est  eisdem  ad  plénum  satisfactum,  sicut 
confessi  f uerunt  coram  nobis  ;  et  quia  Bordasia  in  dicta  rupe  do- 
talicium  se  dicebat  habere,  spontanea  voluntate,  non  coacta, 
fidem  in  manum  nostram  prestitit  corporaliter  quod  in  dicta 
rupe,  nec  per  se  nec  per  alios,  ratione  dotis  seu  dotalicii,  aliquid 
jure  de  ceetero  reclamaret.  In  cujus  rei  testimonium  dedimus 
présentes  litteras  sigillo  curiae  nostrœ  stipulatas.  Datum  anno 
gratiœ  millesimo  dencentesimo  trigesimo  nono,  mense  februarii. 

Archives  nationales,  S.  3292,  n°*  51,  60.  Publié  dans  le  Cariai  des  Clai- 
rets, p.  122. 

CCCXXV 

Mars  1239. 

Don  à  V abbaye  de  V Aumône  d'une  rente  de  trois  setiers  de  blé 

à  Saint-Jean  Froidmentel. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Gaufridus  vicedomi- 
nus  Carnotensis,  et  Helisendis  uxor  sua,  salutem  in  Domino. 
Noveritis  quod  nos,  laudantibus  et  concedentibus  liberis  nostris 
scilicet  Guillermo  phmogenito  et  Matheo  post  nato  et  heredibus 
nostris, dedimus  et  concessimus  in  puram  et  perpetuam  elemosi- 
nam,  pro  remedio  animarum  nostrarum,  Deo  et  monachis  Elemo- 
sine  Cisterciensis  ordinis,  très  sextarios  bladi  annui  redditus 
in  terragio  nostro  de  Frigido  Mantello  annuatim  in  festo  sanct  i 
Remigii  percipiendos  et  quiète,  libère  et  pacifiée  in  perpetuum 
possidendos,  ad  anniversaria  nostra  facienda.  In  cujus  rei  testi- 

(t)  Ce  Geoffroy  Thauvin  ou  Chauvin  était  le  fondateur  de  la  chapelle 
Saint-Léonard,  en  la  paroisse  de  Saint-Lubin.  11  avait  le  fief  de  la  Grève.  — 
R.  S».  V. 


350 


CHARTES    VENDOMOISES 


monium  présentes  licteras  monachis  nominatis  dedimus  sigillo- 
rum  Dostrorum  munimine  roboratas.  Datum  anno  Domini  mille- 
simo  ducentesimo  tricesimo  nono,  mense  marcio. 

Archives  nationales,  S.  3292,  n°  43. 

Vidimus  daté  du  2  juin  1427,  «  les  sceaux  en  cire  vert  brunie  par 
antiquité  de  vieillesse,  pendent  en  las  de  soye  vermeille.  » 

CCCXXXVl 

Avril  1239,  N.  S.  1240. 

Vente  an  chapitre  du  Mans  d'une  dîme  à  Saint- Rimay  pour 

30  livres  tournois. 

LlTTKRE   SUPER   PIGNORACIONE  DECIME   DE  S  AN  CTO    RlGOMERO. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  officiai i s  Cenoma- 
nenis,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod,  cum  defunctus  Gau- 
fridus  Sauve-Grein,  miles,  pignori  obligasset  capitulo  Cenoma- 
nensi,  pro  viginti  librisTuronensibus,  quamdam  decimam,  quam 
ipse  habebat  in  parrochia  de  Sancto  Rigomero,  in  feodo  Guillel- 
mi  de  Rubeo  monte,  militis,  et  Guillelmus  de  Mondaon,  miles, 
post  decessum  dicti  defuncti,  cum  Agatha,  quondam  fiJia  et 
herede  dicti  defuncti  Gaufridi,  matrimonialiter  contraxisset,  et 
de  ea  filias  procreasset ,  et  dictum  capitulum ,  mortua  dicta 
Agatha,  instaret  erga  dictum  Guillelmum,  qui  dictas  filias  ha- 
bebat in  tutela  sua,  quod  ipse  redimeret  dictam  decimam,  in 
nostra  prœsentia  constitutus,  dictus  Guillelmus  vendidit  dicto 
capitulo  decimam  prœdictam.pro  triginta.  librisTuronensibus, de 
quibus  viginti  libre  Turonenses  eidem  capitulo  pro  obligatione 
prœdicta  debebantur,  et  de  aliis  decem  libris  Turonensibus  fuit 
dicto  Guillelmo  coram  nobis  plenius  satisfactum,  ita  quod  ipse 
de  eisdem  coram  nobis  in  jure  se  tenuit  pro  pagato,  renuncians, 
etc..  Et  tenetur  garantizare,  etc..  Et  ad  hoc  obligavit  se,  etc.. 
Hanc  autem  venditionem  concessitet  ratam  habuit  in  jure  coram 
nobis  Guillelmus  de  Rubeo  mon  te,  miles,  dominus  principalis 
illius  décime.  Preterea  in  nostra  presentia  constituti,  Raginaldus 


CHARTES    VENDOMOlStS  351 

Bufe  et  Guillelmus  Adam,  milites,  obligaverunt  se  et  sua,  et 
heredes  suos,de  mandato  dicti  Guillelmi  de  Mondaon,  dicto  ca- 
pitulo, ad  penam  duplicem  et  ad  interesse,  quod  dictam  décima  m 
garantizabunt  dicto  capitulo  contra  dictas  filias,  cum  ad  etatem  le- 
gitimam  pervenerint,  et  contra  omnes  alios,  qui  in  dicta  décima 
possentaliquid  reclamare.  Incuius  rei  testimonium  présentes  lit- 
teras  sigillo  curie  Cenomanensisfecimus  sigillari.Datum  anno  Do- 
mini  M°  CC°  tricesimo  nono,  mense  aprili  post  Ramos  palmarum. 

Liber  Albus  CenomaneMis,  n«DCLXXVH,  p.  'iÛ9. 

CCCXXXVII 
Avril  1239,  N.  S.  1240. 

Guillaume  de  Rougemont  vend  au  chapitre  du  Mans  sa  dîme 
de  Saint-Quentin  et  Guillaume  de  Mondaon,  sa  dîme  de  Saint- 
Rimay . 

Sancti  Quintini  deVarenna. 

Universis  prœsentes  litteras  inspecturis,  officialis  Cenoma- 
nensis,salutem  in  Domino.  No veritis  quod  Guillelmus  de  Rubeo- 
monte,  in  nostra  presentia  constitutus  vendidit  capitulo  Ceno- 
manensi  totam  decimam  quam  habebat  in  parochia  Sancti 
Quintini  de  Varenna  juxta  Trou,  pro  quinquaginta  HbrisTuro- 
nensibus,  ita  tamen  quod  capitulum  deliberabit  utrum  hujus- 
modi  vendicionem  vêtit  tenere;  et  si  capitulum  vendicionem 
retinere  noluerit,  vendicio  rescindetur;  si  autem  retinuerit, 
dictus  Guillelmus  graavit  et  obligavit  in  jure  coram  nobis  quod 
vendicionem  bujusmodi  concedi  faciet  a  comité  Vindocinensi, 
domino  feodi,  et  ab  uxore  sua  et  familia  et  omnibus  alliis, 
quorum  consensus  est  in  hujusmodi  vendicione  requirendus. 
Tenetur  etiam  garantizare  dictam  decimam  dicto  capitulo,  con- 
tra omnes.  Et  ad  hoc  obligavit  se  et  sua  et  heredes  suos.  Et  de 
hiis  omnibus  supradictis  firmiter  observandis  et  tenendis  tenetur 
dictus  Guillelmus  dare  capitulo  bonos  graatores,  sub  pena  com- 
pétent!, coram  decano  de  Trou,  loco  nostri. 


352  CHARTES   VENDOMOISKS 

Item  Willelmus  de  Mondaon,  miles,  vendidit  cura  assensu  su- 
pradicti  Guillelmi  de  Rubeomonte,  militis,  domini  feodalis,  dicto 
capitulo,  totam  decimam,  quam  habebat  in  parrochia  de  Sancto- 
Rigomero,  juxta  Rochas  Episcopi,  pro  triginta  libris  Turonen- 
sibus.  Et  de  garantizando  eamdem  decimam  dicto  capitulo 
contra  omnes,  et  de  facienda  concedi  hujusmodi  vendicione  ab 
omnibus  tam  dominis  quam  aliis,  quorum  consensus  est  super 
hiis  requirendus,  et  eciam  filiabus  suis,  quando  ad  etatem  per- 
venerint,  débet  idem  Guillelmus  dare  capitulo  bonos  graatores, 
qui  se  ad  hoc  sub  pena  obligent  competenti.  Et  ad  hec  obligavit 
se,  et  sua  et  heredes  suos,  in  jure  coram  çobis  Actum  anno 
Domini  M°  CC°  tricesimo  nono,  mense  aprili. 

Cartularium  insignis  Ecclesiae  Cenomanensis  quod  dicitur  Liber 
Albus,  n°  CCLV,  p.  154. 


CCCXXXVIII 


Novembre  1240. 


Accord  passé  devant  Vévêque  de  Chartres  entre  les  maîtres  et 

frères  de  la  Maison-Dieu  de  Vendôme  d'une  part,  et  la  veuve 

de  Geoffroy,  seigneur  de  Liste,  et  Raguel  (1)  son  fils  et  héritier, 

d'autre  part,  sur  les  usages  que  lesdits  maîtres  et  frères  pré- 

tendoient  avoir  dans  les  bois  de  ladite  seigneurie  de  Lisle,  par 

concession  de  Raguel ,  seigneur  dudit  lieu,  comme   il  appert 

par  ses  lettres  et  par  celles  de  Jean,  comte  de  Vendôme,  par 

lequel  est  donné  à  la  Maison-Dieu   trente   livres  et  en  outre 

ledit  Raguel  donne  certaines  terres  incultes  situées  a  Mont- 

pensier,  que  l'on  appelle  vulgairement  les  vignes  de  feu  Gode- 

froy  Gode,  à  charge  cependant  des  anniversaires  de  feu  Raguel 

et  Godefroy,  seigneurs  de  Lisle  et  de  ladite  veuve  et  son  fils. 

Archives  de  Loir-et-Cher,  Inventaire  de  la  Maison-Dieu  de  Vendôme, 
(1)  Sans  doute  Raginaldus. 


CHARTES    VENDOMOISES  353 


• 


CCCXXXIX 
1240. 

Permission  à  l'abbaye  de  V Etoile  de  prendre  des  pierres  à 
Vilfrain  pour  la  construction  de  l'abbaye. 

Simon  du  Bois  (de  Bosco),  miles,  confirme  la  donation  de  Pierre 
son  père  et  Guillaume  son  frère  de  tirer  des  pierres  dans  la 
perrière  de  Vilfrain,  pro  abbatia  edificanda  et  claudenda. 


Bibliothèque  nationale,  mss  latin  17048,  f.  510.  ! 

i 


CCCXL 


1240,  mai. 

La  recoignçissance  que  cil  que  tiennet  le  chasteau  de  Froiteval 

le  tiennent  dou  conte  (de  Blois). 

Gie  Mahaut,  jadis  femme  Orson  de  Fraiteval,  faz  assavoir  a 
toz  ceus  qui  verront  ces  lettres  que  ge  sui  femme  lige  davant  toz 
homes  Hue  de  Chastellon,  conte  de  Saint-Pol  et  de  Blois,  dou 
chastel  de  Fraiteval  et  des  appartenances.  Et  li  ai  juré  à  rendre 
le  château  davant  dit  par  toutes  foiz  que  gie  en  seré  requise  dou 
conte  devant  dit  par  lui  ou  par  ses  lettres  pendantz.  Et  a  ma 
requeste  par  mon  commandement  tuit  mi  home  de  fié,  et  tuit  mi 
autre  home  jus tisable  dou  fié  de  Froiteval  ont  juré  le  conte  de- 
vant dit  que  se  gie  aloie  encontre  de  ces  choses  devant  dites, 
que  il  en  seroient  edanz  le  conte  et  consellanz.  Et  porce  que  ce 
SQitfermet  estable,  je  ai  confermé  cestes  lettres  par  mon  seau. 
Ce  fut  fet  en  Tan  de  llncarnation  mil  CC  et  quarante  ou  mais 
de  mai. 

Bibliothèque  nationale,  mss.  10108,  ch.  52,  f.  27  v*.  Publié  dans  le 
Bulletin  de  la  Société  Danoise >  1889. 

45 


354  CHARTES   VitNDOMOISES 


CCCXLI 
1241. 

Vente  devant    l'abbé  de  §aint-Georges  du  Bois  d'une  maison  à 
Vendôme  aux  chevaliers  de  V Hôpital  de  Tourailles. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Petrus  misera  tione 
divin  a   Sancti   Georgii  de  Nemore  humilis  abbas  (1)  totusque 
ejusdem  loci  conventus,  salutem  in  Domino.  Noverint  universi 
quod  cum  Innocentius  et  Johanna,  uxor  ejus,  vendiderint  fra- 
tribus  Hospitalis   Jerosolimitani  de  Torrailles  domum    suam 
quam  habebant  apud  Vindocinum,  in  Marchileio  Veteri,  ad 
censum  trium  denariorum   a  nobis  et  priore  nostro,  videlicet 
Sancti  Leobini  de  Vindocino,  in  parrochia  ejusdem  prioratus,  et 
dicti  fratres  de  Torailles  duas  alias  domos  adjacentes  predicte 
domui  vend i te  a  dicto  prioratu  ad  censum  vigenti  sex  denario- 
rum ab  antiquo  tenerent,  nos  predicti  Hospitalis  volentes  ac- 
quirere  benevolentiam  et  favorem,  ad  petitionem  predictorum 
fratrum,  de  assensu  et  voluntate  dicti  prioris,  eisdem  concessi- 
mus  predictam  domum  cum  aliis  predictis  quatuor  domibus  et 
domo  Arnulfi  de  Torrailles,  predicte  domui  vendite  contigua,  in 
eadem  censiva,  in  perpetuum  possidendam.  Ita  tamen  quod  de 
predictis  quatuor  domibus  tenentur  predicto  priori  Sancti  Leo- 
bini, qui  pro  tempore  erit,  in  festo  sancti  Leobini,  mense  septem- 
bri  annuatim,quinque  solidos  Vendocinences  reddere  censuales. 
Si  autem  dictos  fratres  predictas  domos  contingent  vendere, 
vel  extra  manum  suam  ponere,  il  1  i  qui  eas  tenerent  ad  easdem 
consuetudines  tenerentur  nobis  et  predicto  priori  ad  quas  tenen- 
tur alii  qui  censivas  a  nobis  et  dicto  priore  possident,  in  censiva 
nostra,  etipsius  prioris  contigua  domibus  prenotatis,  salvis  tamen 
nobis  et  eidem  priori  in  juribus  omnibus  in  perpetuum,  id  est  par- 
rochiali  in  hospitibus  domuum  predictarum,  et  retentis  nobis 

(1)  Ce  Pierre,  abbé  de  Saint-Georges  du  Bois,  fut  choisi  au  mois  d'août 
1243  comme  arbitre  par  Girard,  abbé  de  N.-D.  de  Beaugency,  et  Symon, 
seigneur  de  Beaugency  {Cariai,  de  N.-D.  de  Beaugency,  p.  21. 


CHARTES   VENDOMOISES  355 

et  dicto  priori  in  predictis  domibus  jurisdictione,  districtu,  jus- 
ticia  et  dominio,  tam  pro  censibus  non  solutis  statuto  termino, 
quam  pro  alia  causa  provenientibus,  sicut  habemus  in  homini- 
bus  existentibus  in  censiva  nostra  supranominata.  Si  vero 
continguat  quod  capellanus  Sancti  Suplicii  Vindocinensis  pre- 
dictis fratribus  supra  predicta  domo  vendita  vel  pertinenciis 
suis  calumpniam  inférât,  vel  aliquam  partem  ab  eis  évinçât, 
eisdem  in  aliquo  propter  hoc  non  tenemus,  immo  predicto  priori 
tenentur  nichilominus  cum  omni  integritate  censum  reddere 
supradictum.  In  cujusrei  testimonium  présentes  litteras  notari 
fecimus  et  sigillorum  nostrorum  munimine  roborari.  Datum 
anno  Domini  M°  CC°  quadragesimo  primo. 

Archives  nationales,*  S.  5001  B,  n°  38,  original  en  parchemin;  des 
trois  sceaux  sur  queues  de  parchemin,  il  ne  reste  qu'un  fragment  du 
3e,  en  cire  verte,  qui  représente  un  cavalier  galopant  à  droite,  une 
lance  à  la  main  droite,  casque  en  tête  ;  au  contre-sceau,  un  cerf;  c'est 
évidemment  le  sceau  de  l'abbaye  Saint-Georges-du-Bois. 

CCCXLII 

««    La  franchise  dou  conte  de  Vendosme  de  la  maison 

de  VHospitaL   » 

Avril  1241. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Petrus,  cornes  Vindo- 
cinensis, salutem  in  Domino.  Noverit  universitas  vestra  quod 
cum  fratres  Hospitalis  Jerosolimitani  apud  Vindocinum,  in  cen- 
siva  Sancti  Leobini  de  Vindocino,  in  Veteri  Marchileio,  quasdam 
domos  tam  de  veteri  quam  de  nova  acquisitione  haberent  et  pos- 
siderent,  et  occasione  taliie  et  plurium  aliarum  consuetudinum 
quas  petebam  in  predictis  domibus  et  hospitibus  eorumdem,  tam 
prœdictos  fratres  quam  hospites  contingeret  quam  pluries  mo- 
lestari,  ego  molestationibus  et  inquietudinibus  eorum  volens 
adhibere  rerrvedium,  predictas  domos  et  hospites  eisdem,  sicut 
metate  sunt  et  signate,  videlicet  domum  Arnulfi  cum  omnibus 
aliis  domibus  eidem  contiguis,  quas  predicti  Hospitalarii  possi- 


356  CHARTES   VENDOMOISES 

dent  in  predictis  censiva  et  loco,  cum  plateis,  viridariis  circum- 
quaque  eisdem  contingentibus,  volo  et  concedo  gaudere  imperpe- 
tuum  privilegio  omnimode  libertatis,  adjunctoetiam  quod  in  pre 
dictis  domibus  predicti  Hospitalarii  habeant  minam  suam  ad 
mensuranda  blada  que  in  predictis  domibus  reponentur,  retento 
mihi  et  heredibus  mois  minagio  de  quo  mihi  et  heredibus  meis 
custodiendo  fideliter  et  reddendo  ser....  pre[positus]  tenebitur 
mihi  et  heredibus  meis  per  juramentum  vel  fideprestita  corpo- 
rali.  Concedo  etiam  et  confirmo  predictis  fratribus  quod  in  pre- 
dictis dominus  ponere  possint  hospites  et  habere  quosconqûe, 
undeconque  et  quocienscomque  voluerint.  Qui  hospites  in  Castro 
Vindocini  et  in  toto  Vindocino,  quamdiu  in  predictis  domibus 
eosdem  morari  contigerit,  ex  parte  dictorum  fratrum  ab  omnibus 
costumis,  consuetudinibus,  redibitionibus,  bienniis,  corveis  et 
exactionibus  erunt  in  perpetuum  liberi  et  immunes,  retento  ta- 
men  mihi  et  heredibus  meis  quod  aliquem  de  meis  burgensibus 
de  Vindocino  vel  aliis  cas  tris,  villis  sive  terris  meis  propriis  in 
predictis  domibus  non  possint  habere  in  hospitem,  nisi  prius 
extra  castra  predicta,  villas  sive  terras  predictas,  moram  per 
annum  et  amplius  fecerit,  vel  in  continenti  susceperit  habitum 
hospitalem.  In  cujus  rei  memoriam  présentes  litteras  dictis  fra- 
tribus  dedi  sigillj  mei  munimine  roboratas.  Datum  anno  gratie 
m#  ce0  xl°  primo,  mense  aprili. 

Archives  nationales,  S.  5001  B,  n°  1,  original  en  parchemin. 

CCCXLIII 
12H,  N.  S.  1242,  mars. 

Vente  d'une  dîme  par  Guillaume  de  Ranchier  à  l'église  de 

Fontaines  en  Beauce. 

LlTTERE  DECANI   DB   TrOO   SUPER    VENDITIONE  TRACTUS    DECIME 

DE   FONTIBUS. 

Omnibus  présentes  litteras  inspecturis,  Johannes,  decanus 
de  Troo,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod  Guillelmus  de 
Raanchier,  in  nostra  presentia  constitutus,  vendidit  Matheo, 


CHARTES   VENDOMOISES  357 

persone  de  Fontibus,  tractum  quem  percipiebat  in  décima  in 
parrochia  de  Fontibus  sita,  cum  pertinenciis  ad  ipsum  tractum, 
sibi  et  ejus  successoribus,  nomine  ecclesie  de  Fontibus  perpetuo 
possidendum.  In  cujus  autem  vendicionis  testimonio,  ad  peticio- 
nem  dicti  Guillelmi,  présentes  dedimus  litteras  sigilli  nostri  mu- 
nimine  roboratas,  hoc  tamen  addito,  quod  de  precio,  pro  quo 
fuit  venditus  dictus  tract  us,  cum  suis  pertinenciis,  eidem  Guil- 
lelmo  coram  nobis  fuit  plenius  satisfactum.  Datum  anno  Domini 
M°COXL°  primo,  mense  marcio. 

Uber  Albus  Cenomanensis,  p.  420,  n«  DCXCV  (1). 

CCCXLIV 

1242. 

Ventes  faites  à  l'abbaye  de  l'Etoile  par  Ambroise  d'Authon,  et 
Ovide  Baillou,  avec  l'approbation  de  Simon  Baillou. 

Ambrosius  de  Authon  et  uxor  ejus,  de  consensu  Gaufredi  filii, 
pro  X  libris  Turonensibus  vendideruut  Hugbni,  abbati  de  Stella 
et  conventui  totam  decimam  suam  quam  habebant  feodaliter  in 
parochia  de  Authon,  tam  in  blado  quam  in  vino;  quam  venditionem 
concessit  Simon  de  Baillou,  miles,  de  cujus  feodo  movebat,1242. 

Acte  de  Tan  1242,  par  lequel  Simon  de  Baillou,  chevalier,  con- 
firme du  consentement  d'Eliz,  sa  femme,  et  de  Baudouin  son 
fils  (2)  aîné,  une  rente  qu'Ambroise  d'Authon  avoit  fait  à  lab- 


(1)  Le  n*  DCXCIV  est  aussi  un  acte  passé  par  le  doyen  de  Troo  par  lequel 
Herbert  Chauvin  et  Sedillie,  son  épouse,  engagent  au  chapitre  du  Mans 
leur  dime  de  Ruillé,  novembre  1234. 

(2)  En  1238,  les  mêmes  :  Simon  de  Baillou,  du  consentement  d'Ysabelle,  sa 
femme,  et  de  Baudouin,  son  fils  aine,  avait  vendu  à  la  Hubaudière.  unmuid 
de  froment  de  rente  annuelle,  à  prendre  chaque  année, au  jour  de  saint  Re- 
my,  «  apud  Marcilleium  »  sur  la  terre  que  tenait.de  lui  Guillaume  de  Mar- 
cillé.    BilUrd,  Analyse  des  Documents  historiques,  tome  1,  p.  588.) 

En  1242,  le  chevallier  «  Brito  de  Baillou  donnait  aussi  à  la  Hubaudière 
une  rente  de  2  septiers  de  froment,  payable  à  la  fête  de  saint  Remy,  hypo- 
théquée sur  ses  biens  situés  à  Selommes.  Cette  charte  fut  ratifiée  par 
M.  doyen  de  Troo  :  «  Actum  anno  Domini  M°  CC*  XL1I*,  mense  maii.  » 
Arch.  delaSarthe,  parchemin  très  mutilé. 


358  CHARTES   VENDOMOISES 

baye  de  TEstoille  de  la  dixme  de  sa  terre  d'Auton  5u  consen- 
tement de  sa  femme  et  de  son  fils  Geofroy. 

Aimon  de  Baillou  miles  et  dominus  de  Authon  venditionem 
décime  quam  Ambrosius  de  Auton  vendidit  abbati  et  conventui 
de  cujus  Simonis  feodo  erat. 

Simon  de  Baillou,  venditionem  de  Ecomechat  (à  présent  dit 
Conichart)  de  terra  et  hominibus  et  omnibus  rébus  suis  quam 
Orricus  de  Baillou  fecerat,  abbatie  gratam  habet. 

'    Bibliothèque  nationale,  rass.  17048,  f.  539,  548,  550  et  555. 

CCCXLV 
1242. 

Echange  entre  Pierre,  comte  de  Vendôme,  Jean  d'Estouteville, 
d'une  part,  et  Geoffroy,  vicomte  de  Châteaudun,  de  plusieurs 
biens  situés  à  Mondoubleau,  à  Epiais,  Danzé,  Montoire ,  Ven- 
dôme, etc. 

TRANSCRIPTUM  KSCAMBIl  INTER  COMITEM  VlNDOCINjE,  JOHANNEM 
DE  ESTOUTEVILLA,  ETC.,  KXUNA  PARTE;  ET  GaUFRIDUM,  VlCfc- 
COMITEM    CASTRIDUNI,   EX   ALTERA. 

Universis  prae sentes  litteras  inspecturis,  P.  cornes  Vindoci- 
nœ,  et  Johannes  de  Estoutevilla  et  Agnes,  uxor  sua,  salutem. 
Noveritis  quod  cum  contentio  verteretur  inter  nos,  ex  una 
parte  ;  et  nobilem  virum  Gaufridum,  vicecomitem  Castriduni,  ex 
altéra  ;  super  feodo  de  Boloria  et  juratione  domus  de  Mesuncel- 
lis  ;  tandem  devenimus  in  hune  modum  pacis  : 

Quod  nos  quittamus  et  concedimus  dicto  Gaufrido  vicecomiti 
etsuishœredibus  in  perpetuum,  dictum  feodum  de  Boleria  etfeo- 
dum  de  Mesuncellis,  et  jurationem  dictée  domus  de  Mesuncellis, 
et  homagium  quod  ego,  Johannes  de  Estoutevilla,  petebam  a 
Gaufrido,  domino  d'Illiers,de  feodo  Sancti  Medardi  ;  et  hœc  obe- 
dient  castellaniae  Sancti  Carileffi. 

Preeterea,  nos  concedimus  eidem  vicecomiti  et  suis  haeredibus 
in  perpetuum  feodum  de  Chauvigne  et  feodum  de  Raurille  et  le 


CHARTES    VENDOMOI-ES  359 

fay  Boschet  et  Moteus  et  Moret  et  les  Bretonnieres  et  feodum  de 
la  Fredonniere,  et  feodum  quod  Guillelmus  Privelle  tenet  in  cas- 
tellania  Montisduplicis  de  eodem  feodo  et  omnia  quœ  continen- 
tur  a  sinistra  parte,  infra  cheminum  qui  transit  eundo  a  villa 
Templi  usque  ad  burgum  Robert i,  qui  cheminus  transit  intra 
medietariam  de  Bellalanda  et  Espiere  ;  et  qui  transit  per  burgum 
Roberti  usque  ad  domum  Leprosi  qui  est  ultra  burgum,  usque 
ad  crucem  quœ  est  ante  domum  dicti  Leprosi  et  a  dicta  cruce, 
omnia  quœ  continentur  in  sinistra  parte,  infra  magnum  chemi- 
num qui  ducet  (sic)  eundo  ad  villam  Danzeii  et  de  Danzeio,  om- 
nia quœ  continentur  infra  magnum  cheminum  qui  ducit  eundo 
a  la  Desconfiture  a  sinistra  parte  ;  et  hœc  rémanent  dicto  vice- 
comiti  et  hœredibus  suis,  versus  Duii  (sic)  et  versus  castella- 
niam  Montis  Duplicis.  Hœc  autem  omnia  supradicta, dictus  vice- 
cornes  et  hœredes  sui,  sine  contradictione  vel  reclamatione  nos- 
tri  ethœredum  nostrorum,  possidebunt,  et  homagia  supradicto- 
rum  feodorum  habebunt,  cum  omni  justicia  et  pertinentes,  tene- 
bunt,  explectabunt  et  in  perpetuum  possidebunt,  libère  et  quiète; 
et  obedient  castellaniœ  Montisduplicis.  Nichil  omnino  in  prœ- 
dictis  locis  nobis  nec  nostris  hœredibus  retinemus,  excepto  hoc. 

Quod  ego,  Petrus,  cornes  Vindocinensis,  et  hœredes  mei,  ha- 
bebimus  per  totam  terram  de  Chauvigne  et  de  Rouville,  cursum 
monetœ  nostrœ,  sicut  prœdecessores  nostri  habuerunt,  et  sec- 
tam  (ou  sedam?)  pedagii  nostri  cheminis  pedagialibus,  quod  pe- 
dagium  exiet  de  castellania  Vindocinœ,  cum  justitia  ad  transi- 
tum  pedagii  pertinente,  per  manus  nostras  habenda  ;  et  excepto 
feodo  quod  Gaufridus  de  Posterna,  miles,  tenet  a  me,  J.  de  Es- 
touteville,  infra  prœdictas  metas. 

Et  excepto  feodo  quod  dominusde  Solomes  tenet  a  me,  Johanne 
de  Estoutevilla;  et  excepto  hoc,  quod  monachi  de  Vindocina  ha- 
bent  infra  metas  superius  nominatas  ;  et  excepta  terra  Abalais, 
quam  Archenbaudus  de  Noiers,  miles,  tenet  ad  censum  de  feodo 
Montis  Aurei. 

Dicti  vero  chemini  et  omnia  perestitia  ad  res  superius  nomi- 
natas, quœ  continentur  versus  terram  mei,  comitis,  et  versus 
Vindocinum,  extra  cheminos,  rémanent  nobis  et  nostris  hœre- 


360  CHART£S    VENDOMOISKS 

dibus  ;  quae  omnia  rétine  m  us  nobis  et  nostris  haeredibus  cum 
omni  justitia  ad  feodum  vel  castellaniam  pertinente. 

Saepedictus  vero  vicecomes,  in  escambium  praedictorum,  no- 
bis et  nostris  haeredibus  concessit  in  perpctuum  feodum  de  Villa 
Porchier,  cum  pertinentes  suis;  et  feodum  quod  dictus  Johannes 
de  Soudaio  tenet  de  hsereditate  defuncti*  Guillelmi  de  Sancto 
Martino  ab  ipso  vicecomite,  in  Vindocino,  cum  pertinentes  in 
Vindocino  existentibus;  et  feodum  quod  Liseia,  domina  Azeii, 
tenebat  ab  ipso  vicecomite  in  Vindocino  ;  et  hœc  obedient  nobis. 
In  cujus  rei  testimonium,  etc.  Datum  anno  Domini  1242°. 

Bibl.  nal.  ms.  latin  9067.  Chambre  des  Comptes,  XXI,  Maine  et  An- 
jou. Fondations  et  noblesses  anciennes,  fol.  367  v°,  et  368,  r*  et  v°. 

CCCXLVI 
1242. 

Charte  par  laquelle  «  Johannes  decanus  de  Trôo  »  atteste  que 
«  Matheus  Gayter  »  cède^ux  religieux  de  la  Hubaudière,  en 
pure  et  perpétuelle  aumône ,  tout  le  droit  qu'il  pouvait  avoir  sur 
le  bois  de  la  Hubaudière,  et  en  augmentation  de  ce  qui  leur 
avait  été  donné  «  a  Johanne,  quondam  comité  Vindo 
cinensi  et  Supplicio,  quondam  domino  Ambazie  (1). 
Actum  anno  Domini  M0  CC°  quadragesimo  secundo, 
mense  maii  (2).  » 

Archive*  de  la  Sarthe,  original  très  mutilé.  —  Bulletin  de  la  Société  du 
Vendômois,  1893,  p.  45. 

(1)  Sulpice  111,  seigneur  d' A  m  boise,  était  le  61s  aine  de  Hugues  II  et  de 
Mathilde,  fille  de  Jean,  comte  de  Vendôme. 

(2)  En  1248,  «  P.  Cornes  Vindocinensis  »  atteste  que  Matheus  Ganter  » 
donne  a  jx  religieux  de  la  Hubaudière  des  terres  et  des  rentes  assises  sur 
les  paroisses  de  Sasnières  et  d'Ambloy...  datum  anno  Domini  MCC.  XL° 
VIII*,  inensejunio.  »  (Archiv.  delà  Sarthe,  parchemin,  sceau  disparu.  Bulletin 
de  la.  Soc.  Arch.  du  Vend.,  p.  48.) 

En  1629,  «  Johannes  Repano,  armiger,  dominusde  Chantalo  »,  ratifie  l'ac- 
quisition faite  par  les  religieux,  de  la  terre  «  de  Valle  Nigra  »  et  de  prés 
appartenant  à  Jean  Leroy  de  la  paroisse  «  de  Samus  «(sans  doute  Sasnières  : 
Sasneiiis).  En  1292,  Jean  le  Pelé  et  Aveline,  sa  femme,  leur  faisaient  don  de 
tous  leurs  biens,  situés  à  Sasnières.  L'acte  était  passé  par  frère  Helie 
d'Hugues,  corrector  domus  de  Hubauderia.  Ibidem,  pages  52  et  53. 


CHARTES   VENDOMOlSES  361 


CCCXLVI1 
1242,  N.  S.  1243,  avant  Pâques. 

Vente  par  Guillaume  de  Ranchier  au  Chapitre  du  Mans,  de  sa 
dîme  de  Fontaines  en  Bcauce  pour  90  livres  tournois. 

LlTTERE  SUPER    VENDICIONE   ET   QUITACIONR   DECIME   DE    FoNTANIS 

Universis,  etc.  Officialis  Cenomanensis,  etc.  Noveritis  quod 
in  nostra  presentia  constitutus  Guillelmu^'de  Ranchier,  de 
assensu  et  voluntate  Agnetis  de  Ranchier,  matris  sue,etMathei, 
fratris  sui,  et  Juliane  et  Johanne  ejus  sororum,  vendidit, 
quitavit  et  penitus  dimisit  in  jure,  decano  et  capitulo  Cenoma- 
nensi,  totam  illam  decimam,  quam  in  parrochia  de  Fontanis,  in 
feodo  comitis  Vindocinensis,  detinebat,  pro  quater  viginti  et 
decem  libris  Turonensibus,  de  quibus  dictus  Guillelmus  se 
tenuit  in  jure  pro  pagato  in  denariis  numeratis,  renuncians, 
etc..  et  tenetur  predictus  Guillelmus  dictam  decimam  liberare 
ab  equo  vel  roncino  de  servicio  et  ab  omni  honere  servicio- 
rum,  etc  ..  Preterea  dicta  Agnes,  Juliana,  Johanna  et  Matheus 
dictam  venditionem...  concesserunt...  et  renunciaverunt...  Et 
nos...  omnia  supradicta  adjudicamus  tenenda  et  ex  sigillo  curie 
Cenomanensis  fecimus  sigillari.  Actum  anno  gratie  M0  CC°  XL* 
secundo. 

Liber  Àlbas  Cenomanensis,  p.  420,  n°  DCXCVI. 

CCCXLVIIJ 

1243,  N.  S.  1244,  février. 

Don  par  Jean  Le  Quiracier  et  Isabelle,  son  épouse,  d'une  roche 
et  d'une  maison  sises  à  Vendôme,  à  l abbaye  des  Clairets. 

Universis    présentes    litteras    inspecturis,  tam    prœsentibus 
quam   futuris,  Michael  decanus   Vindocinensis  (1),  salutem    in 

(1)  Voir" plus  haut  la  charte  CCCXXXIV 

46 


362  CHARTES   VENDOMOISES 

Domino.  Noverint  unwersi  quod  Johannes  Le  Quiracier  et  Ysa- 
beilis,  uxor  sua,  constituti  in  jure  coram  nobis  dederunt  et  con- 
cesserunt  sanctimonialibus  Beatœ  Mariée  de  Claretis  rocham 
suam  quam  insimul  acquisierant,  sitam  apud  rocham  quae  voca- 
tur  rocha  Willelmi,  in  censiva  Gauffridi  Thaurin  (1).  Preterea 
dicta  Ysabellis  dédit  eisdem  monialibus  domum  quœ  vocatur 
Œsiz,  cum  omnibus  pertinences,  sitam  juxta  domum  deffuncti 
Ernulphi  Robillart,  in  censiva  nobilis  viri  Johannis  de  Fonte - 
nille,  militis.  In  cujus  rei  testimoniumdedimusprœdictis  monia- 
libus présentes  litteras  sigillo  curiae  nostrœ  stipulatas.  Datum 
anno  gratiae  millesimo  ducentesimo  quadragesimo  tertio,  mense 
februarii. 

Archives  nationales,  S.  3292  n°  51*60.  —  Publiée  dans  le  Carlul.  des 
Clairets,  p.  129. 

CCCXLIX 

1243,  N.  S.  1244, 14  mars. 

Acte  par  lequel  le  Chapitre  du  Mans,  moyennant  une  rente  de 
quarante  sous,  fait  don  aux  Lépreux  de  Lavardin  des  dîmes 
quil  possédait  en  la  paroisse  de  Notre-Dame  de  Villavart. 

Uni versis  présentes  litteras  inspecturis,  officialis  Cenomanen- 
sis  salutem  in  Domino.  Noverint  universi  quod  decanus  et  ca- 
pitulum  ecclesie  Cenomanensis  tradiderunt  ad  firmam  certain 
decimam  quam  habebant  in  parrochia  Béate  Marie  de  Villavart(2), 
magistro  Domus  Dei  leprosarie  de  Lavardino,  in  decanatu  de 
Troo,  quem  accepit  pro  se  et  suis  successoribus  in  dicta  lepro- 
saria,  pro  qua  sponte  et  stipulante  promisit  solvere  quolibet 

(1)  Ce  même  Michel,  doyen  de  Vendôme,  en  février  1246.  N.  S.  1247,  rédi- 
geait l'acte  par  lequel  Geoffroy  Barrel,  écuyer,  reconnaissait  les  rentes  de  blé 
donné  à  Fontaines-les-Blanches  par  son  père,  dont  3  mines  de  seigle  sur  les 
terres  de  sa  mère,  à  Saint-Ouen.  (Arch.  de  Loir-et-Cher.) 

(2)  Par  acte  passé  devant  Robert,  doyen  de  Trôo,  en  juin  1260,  Pierre  Le- 
bigne  et  Agathe,  sa  femme,  vendirent  à  La  Hubaudière,  leurs  terres  situées 
à  La  Mearderie,  en  la  paroisse  de  Villa vard  {Archiv.  de  la  Sàrthet  parche- 
min en  mauvais  état.  —  Bulletin  de  la  Soc.  Arch.  du  Vendâmois,  ÏSd3%  p.  51). 


CHARTES   VENDOMOI8ES  363 

anno,  termino  Omnium  Sanctorum,  officio  bursarii  ecclesie  Ce- 
nomanensis,  dictis  decano  et  capitulo  sommam  quinquaginta  so- 
lidorum  annuatim.  Quod  ut  ratum  et  stabile  permaneat,  ad  peti- 
cîonem  dicti  capituli  Cenomanensis  et  magistri  domus  dicte 
leprosarie  de  La vardino,  présentes  litteras  sigillo  curie  Cenoma- 
nensis fecimus  sigillari.  Àctum  anno  gratie  Domini  MCCXLIII, 
die  lune  post  Le  tare  Jherusalem. 

Cartol.  de  Vévéché  du  Man$,  n°  369,  p.  57. 

CCCL 

1244. 

Accord  entre  Geoffroy  de  Pray  et  V abbaye  de  Font&ine-les- 
Blanches  au  sujet  de  Villejumer  et  de  Beaumarchais. 

EgoGaufridusde  Pereio,  miles,  notumfacio  uni versis  présentes 
litteras  inspecturis  quod  cum  contentio  verteretur  inter  me,  ex 
una  parte,  et  abbatem  et  conventum  de  Fontanis,  ex  altéra, 
super  divisione  metarum  inter  nenius  meum  et  nemus  et  terrain 
ipsorum  de  Villenjomer  (1),  a  tempore  bone  memorie  fratris  mei 
Hervei  de  Pereio,  militis.  constitutarum,  et  super  adaquatione 
pecorum  suorum  ad  Bellum  Marchesium,  ac  via  quaedrigarum 
suarum  juxta  dictum  marchesium  euntium  ;  tandem  bonorum 
virorum  habito  consilio,  concedente  Philippa  uxore  mea  et  Gau- 
frido  primogenito  meo,  volo  et  concedo  ut  dicti  abbas  et  conven- 
tus  libère  et  quiète  habeant  viam  per  terram  meam  juxta  pre- 
dictum  marchesium  tam  quadrigis  suis  quam  aliis  vecturis 
.absque  contradictione  heredum  meorum.  Insuper  liceat  eisdem 
semper  adaquare  pecora  sua  ad  dictum  Bellum  Marchesium 
sicut  continetur  tam  in  litteris  domini  G.  quondam  episcopi. 
Carnotensis,  quam  bone  memorie  H.  fratris  mei.  Preterea  volo 
et  concedo  ut  dicti  abbas  et  conventus  libère,  pacifice  et  quiète 
teneant  et  imperpetuum  pbssideant  terram  et  nemus  suum  cum 

(i)  Voir  plus  haut,  charte  CCC1I. 


364  CHARTES   VENDOMOISES 

fundo  de  Villeniomer,  sicut  in  presentia  mea  per  metas  inter 
me  et  ipsum  divisum  est  et  distinctum,  multis  presentibus  quo- 
rum hec  sunt  nomina  :  frater  S.  dictus  abbas  de  Fontanis,  fr.  J. 
prior,  frater  B.  succell.  fr.  J.  Lozegneio  monachus,  domious 
Johannes  persona  de  Pereio,  Theobaldus  forestarius  meus,  et 
multi  alii.  Concedo  etiam  eisdem  et  confirmo  duo  sextaria  fru- 
menti  annui  redditus  percipiendi  in  grangia  mea  de  Pereio  quod 
bone  ihemorie  H.  frater  meus  in  puram  et  perpetuam  elemo- 
sinam  dederat  fratribus  memoratis.  Hec  autem  omnia  ego  et 
heredes  mei  tenemur  eisdem  bona  fide  garantizare.  Quod  ut.ra- 
tum  etfirmum  permaneat  litteris  commendavi  et  sigilli  mei  auc- 
toritate  confirma  vi.  Actum  anno  Domini  M°  CC°  quadragesimo 
quarto,  mense  martio  (1). 

Arch.  départ.  d'Indre-el-Lolr,  H,  113,  parchemin  sceau  perdu. 

CCCLI 
1245 

Jehan  de  Poncé  vend  au  prieuré  de  la  Hub&udière,  la  dîme 

de  la  Ribolicrey  à  Tréhet. 

Universis  Christi  fidelibus  présente^  litteras  inspecturis,  ego 
Villelmus  de  Rubeo  monte,  miles,  salutem.  Noverit  universitas 
vestraquod  Johannes  de  Poncaio,  miles,  constitutus  in  nostra 
presentia,  vendidit  et  concessit  cum  assensu  et  voluntate  uxoris 
sue  nec  non  et  heredum  suorum,  fratribus  de  Hubauderia,  totam 
decimam  suam  de  Riboleria  et  décima  m  de  terra  quam  Veronus 
et  Benedictus  de  Treheria  lucraverant  de  dicto  Johanne  pro 
precio  sex  librarum,  in  perpetuum  pacifice  possidendam.  Ego 
vero,  tanquam  dominus  feodi,  dictis  fratribus  contuli  et  con- 
ce>si,  de  consensu  uxoris  mee  necnon  et  liberorum   meorum, 

(1)  Un  acte  de  1471»  délivré  par  Mathurin,  abbé  de  Fontaines-les-BlancheF. 
prouve  que  les  religieux  de  cette  abbaye  avaient  une  maison,  grande  rue, 
à  Vendôme.  Cet  acte  est  scellé  d'un  sceau  en  cire  verte,  représentant  la 
sainte  Vierge  tenant  l'enfant  Jésus  sur  son  bras  gauche  et  étendant  son  bras 
droit  sur  quatre  personnages  à  genoux. 


CHARTES    VF.NDOMOISES  365 

omnejus  quod  in  dicta  décima  percipere  ....  ui  et  présentes  lit- 

teras  ad  pecticïorum  parcium  sigilli  mei   munimine avi.   Da- 

tum  anno  Domini,  M0  CC°  XL0  quinto. 

Archives  de  la  Sarlhe,  titre  original,  parchemin,  sceau  disparu.  — 
Bulletin  de  la  Société  Archéol  du  Vendômois,  1893,  p.  46. 

CCCL1I 
1245. 

Pierre,  comte  de  Vendôme,  atteste  que  Hubert  le  Peletier  a  donne' 
à  la  Hubaudière  une  rente  de  60  sols  sur  une  maison  du  mar- 
ché de  Montoire  et  sur  une  vigne  au  fief  de  Mathieu  Poinvillein. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Petrus  cornes  Vindo- 
cinensis,  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas  vestra  qtrod 
Hubertus  Pelliparius  de  Montorio,  in  nostra  presentia  constitu- 
tus,  recognovit  se  vendidisse  fratribus  de  Hubauderia,  Grandi- 
montensis  ordinis,  in  perpetuum  possidendos,  sexaginta  solidos 
annui  redditus  monete  currentis,  assignatos  supra  domum 
suamde  marcheio  de  Montorio  {i),  et  supra  vineam  suam  de  Li: 
narchel,  sitam  in  parrochia  de  Montorio,  in  feodo  Mathei  Poin- 
vilein,  militis,  percipiendos  et  habendos  dictis  fratribus,  singulis 
annis  in  perpetuum,  a  dicto  Huberto  et  suis  heredibus,  in  festo 
purificationis  béate  Marie  XL*  solidos  ;  in  crastino  festi  Omnium 
Sanctorum  XX'  solidos,  ad  penam  trium  solidorum  pro  quali- 
betseptimanaelapsa  post,.. Actum  anno  Domini  M°  CC°  XL0  V°, 
mense  septembri. 

Archives  de  la  Sarthc,  parchemin,  sceau  perdu.  —  Bulletin  de  la  Soc. 
Arch.  du  Vendômois,  1893,  p.  47. 

(1)  Les  religieux  de  la  Hubaudière  acquirent  en  1216  une  dimeet  des  cens 
situés  près  Montoire  et  près  de  Saint-Georges-du-Bois,  pour  93  livres  tour' 
nois,  de  Pierre  du  Gué,  avec  le  consentement  d'Hodéarde,  son  épouse,  et  de 
Hugues  et  Jean,  ses  frères.  Une  autre  Hodéarde,  veuve  de  Geoffroy  du  Gué 
consentit  également  à  cette  cession  passée  devant  Jehan,  doyen  de  Troo. 
{Ibidem,  p.  48.) 

Ces  religieux  achetèrent  en  1247  une  autre  dîme  sur  le  domaine  de  Romi- 
migny  à  Bessé-sur-Braye,  de  Guillaume  Lisée,  avec  l'assentiment  de  Gervais 
deMontreuil,  chevalier,  et  d'Haoys,  son  épouse,  seigneurs  du  fief  {Ibidem,  p.  48). 


360  CHARTES   VENDOMOISES 


CCCLIII 
.     4246,  mai. 

Coutumes  du  bail  et  du  rachat  en  Anjou  et  au  Maine. 

declaratio  super  consuetudinibus  balli  et  rachati  in 

Andegavia  et  Cenomannia. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis  P.  (etrus)  cornes  Vin- 
docinensis,  Gaufridus  vicecomes  Castriduni,  Hugo  de  Bauceio, 
Petrus  de  Chamilli,  A  (Adam)  vicecomes  Meleduni,  Gaufridus 
de  Lezeigniaco,  Gaufridus  de  Castro  Brienci,  Hamelinus  de 
Altinesia,  Guillelmus  de  Sallacio,  Radulphus  de  Torigni,  Ha- 
melinus Francus,  Renaudus,  Robertus  de  Maloleporario,  fra- 
tres,  Paganus  de  Chaorse,  Joudoinus  Doe,  Jocelinus  de  Bello- 
pratello,  Haimericus  de  Blue,  Jacobus  de  Castro  Gunterii, 
Herbertus  de  Campis,  Oliverus  de  Nova  villa,  Johannes  de  Gon- 
nor  et  Theobaldus  de  Blazon,  salutem.  Notum  facimus  quod 
cum  dubitaretur  ab  aliquibus  de  consuetudine  ballorum  et  ra- 
chatorum  Andegavie  etCenomanie,  excellentissimus  et  karissi- 
mus  dominus  noster  Ludovicus,  Dei  gratia  Francie  rex  illustris, 
volens  cognoscere  super  hoc  veritatem,  et  quod  erat  dubium 
declarare,  nobis  apud  Aurelianum  coram  ipso  vocatis,  habito 
nobiscum  tractatu  et  consilio  diligenti,  communi  assertione  nos- 
tra  didicit  de  consuetudine  terrarum  iliarum  quod  talis  est,  vi- 
delicet  :  quod  relicta  alicujus  nobilis  vel  alterius  feodati  habet  in 
Andegavia  ballum  iiberorum  suorum  et  terre,  et  non  facit  ra- 
chatum  nisi  maritet.  Et  si  ipsa  moriatur  ille  habet  ballum  qui 
magis  propinqus  est  ex  parte  patris  vel  ex  parte  matris,  ex 
parte  cujushereditas  movet.  Quicumque  etiam,  sive  mater,  sive 
aliquis  amicorum,  habeat  custodiam  femine  que  sit  hères,  débet 
prestaj-e  securitatem  domino  a  quo  tenebit  in  capite  quod  mari- 
tata  non  erit  nisi  de  licentia  ipsius  domini  et  sine  assensu  ami- 
corum. Et  si  relicta  nobilis  vel  alterius  feodati  se  maritet,  mari- 
tus  suis  facit  homagium  domino  et  sojvit  rachatum  ;  et  rachatum 


CHARTES    VENDOMOISES  367 

est  valor  terre  unius  anni.  Dominus  autem  non  habet  rachatum 
de  pâtre  ad  filium,  nec  de  fratre  ad  fratrem;  et  omnes  alii,  qui 
tenent  ballum,  debent  homagium  domino  et  debent  solvere  ra- 
chatum. Ille  autem  qui  tenet  ballum,  si  terra  débet  ad  ipsum 
devenire,  non  habet  custodiam  puerorum ,  immo  propinquior 
post  ipsum  ;  et  habent  pueri  benefactum  de  terra  patris  et  ma- 
tris  sue  secundum  valorem  terre  et  secuudum  statum  suum.-Et 
quicumque  tenet  ballum  débet  facere  rachatum,  solvere  débita 
et  tenere  ballum  in  bono  statu.  Est  autem  etas  heredis  masculi 
faciendi  homagium  domino  et  habendi  terram  suam  quam  cito 
idem  hères  ingressus  fuerit  vicesimum  primum    annum.   De 
ballis  et  rachatis  Cenomannie,   nos    barones   Cenomannenses 
idem  dicimus,  hoc  excepto  quod  vidua  perdit  ballum  terre  mo- 
ventis  ex  parte  patris  puerorum  in  Cenomannia  quam  cito  se 
maritat,  et  ille  qui  ballum  habet  facit  homagium  domino  et  spl- 
vit  rachatum  nisi  sit  frater  defuncti.  Sciendum  est  tamen  quod 
Feritas  Bernardi  et  castellania  Feritatis  aliam  habent  consuetu- 
dinem  quantum  ad  rachata.  Quia  vero  super  etate  feminarum 

certa  consuetudo  non  inveniebatur,idem  dominus  rex  de  assensu 

* 

nostro  statuit  et  ordinavit  quod  femina  non  mari  ta  ta,  post  quam 
quintum  decimum  annum  compleverit,  habeatur  légitime  etatis 
ad  faciendum  homagium  domini  et  ad  habendum  terram  suam. 
Hec  autem  omnia  supradicta,  prout  superius  continetur,  de 
communi  consilio  et  assensu  nostri  idem  dominus  rex  voluit 
et  precepit  de  cetero  imperpetuum  observari.  In  cujus  rei  testi- 
monium,  sigilla  nostra  presentibus  litteris  duximus  apponenda. 
Actum  Aurelianis,  anno  Dimini  millesimo  ducentesimo  qua- 
dragesimo  sexto,  mense  maio. 

Arch.  Sat.  J.  178.  —  Trésor  des  Layettes  des  Chartes,  II,  p.  617,  n°  3521. 
Cette  charte  est  scellée  de  22  sceaux  en  cire  verte  pendants  sur  double 
queue  et  décrits,  sauf  deux,  dans  l'Inventaire  de  Douet  d'Arcq  sous 
les  numéros  suivants  : 

1 .  Pierre  de  Montoire,  comte  de  Vendôme,  n°  989.  * 

2.  Geoffroy  IV,  vicomte  de  Châteaudun,  n°  982. 

3.  Hugues  de  Bauché,  n°  1320. 

4 .  Pierre  de  Chamilly,  n<>  1696. 

5.  Adam  III,  vicomte  de  Melun,  n°  696. 


368 


CHARTES   VENDOMOISKS 


6.  Geoffroy  de  Chateaubriand,  n°  1755. 

7.  Geoffroy  de  Lusignan,  n°  2636. 

8.  Hamelin  d'Antevoise,  n°  1250. 

9.  Guillaume  de  Saille,  n°  3500. 

10.  Raoul  de  Torigni,  n°  3716. 

11.  Hamelin  le  Franc,  perdu. 

12.  Renaud' de  Maulévrier,  n°  2756. 

13.  Robert  de  Maulévrier,  n°  2758. 

14.  Payen  de  Charonne,  n°  1724. 

15.  Joudouin  Dol,  n°  2025. 

16.  Jocelin  de  Baupréau,  n°  1372. 

17.  Ai  me  ri  de  Bleves,  n°  1446. 

18.  Jacques  de  Château-Gontier,  n°  1765. 

19.  Herbert  des  Champs,  n°  1715. 

20.  Olivier  de  Neuville,  perdu. 

21 .  Jean  de  Gonnord,  n°  2286. 

22.  Thibaud  de  Bazon,  n°  1443. 


CCCLIV 
1246.  juin. 

Vente  à  l'abbaye  de  Saint- Avit  d'un  pré  et  d'une  terre  labou- 
rable à  Romilly  au  Perchey  par  Odeline  de  Bouchedaigre. 

De  terra  et  prato  apod  Romilliacum  in  Pertico 

Omnibus  présentes  litteras  inspecturis,  officialis  curie  Pari- 
siensis,  salutem  in  Domino.  Notum  facimus  quod  coram  nobis 
constituta  Odelina  de  Bouchedogre  (1)  vidua  recognovit  se  ven- 
didisse  et  quittasse  in  perpetuum  abbatisse  et  conventui  de  Cas- 
trodun,proocto  libris  Turonensibus  jam  sibi  solutis,  ut  confessa 
est  coram  «obis,  quamdam  peciam  prati  et  quamdafn  peciam 
terre  arabilis,  sitas,  ut  dicitur,  apud  Romilliacum  in  Pertico  (2), 

(1)  Bouchedeugre. 

(2)  Romilly,  canton  de  Droué,  avait  un  château  dont  l'existence  est  cons- 
tatée par  l'acte  suivant  :  «  Saichcnt  touz  que  nous  Ingergier,  seigneur  d'Am- 
boise,  et  nous  Marie  de  Flandres,  sa  famé,  héritière  de  Montdoubleau,  vo- 
lons et  otroeons  à  notre  bien  amé  monseigneur  Pierre  de  Gnole  qui  puisse 


CHARTES   VENDOMOISES  369 

in  censiva  dictarum  abbatisse  et  monialium,  ad  quatuor  solidos 
Turonenses  censuales,  promittens  etc..  Adam  vero  clericus, 
fil i us  dicte  Odeline,  coram  nobis  constitutus  dictam  venditionem 
voluit,  laudavit  et  concessit...  Promiserunt  insuper  dicta  Ode- 
iina  et  dictus  Adam  per  fidem  prestitam  quod  quando  Arnulfus 
filius  ejusdem  Odeline  ad  etatem  legitimam  pervenerit,  ipsi  pro- 
curabunt  erga  eumdem  Arnulfum  quod  ipse  fidelem  quitationem 
faciet  et  de  non  veniendo  contra  fidem  dabit  corporalem.  Quod 
autem  audivimus  hoc  testamur  salvo  jure  in  omnibus  alieno. 
Datum  anno  Domini  millesimo  ducentesimo  quadragesimo  sexto, 
mense  junio. 

Société  Danoise,  Car  lui.  Mss.  de  Saint- Avit,  n°  143.  Une  autre  copie  porte 
la  date  de  1249. 

CCCLV 
1246,  N.  S.  1247,  janvier 

Acte  par  lequel  tous  les  biens  de  Guillaume  de  Ranchier  sont 
donnés  en  garentie  pour  la  dîme  de  Fontaines. 

LlTTKRE   GUILLELMI    DE   RoNCHIER,    SUPER   OBLIGACIONE 

RERUM   SU  ARUM. 

Universis,  etc.  officialis  Cenomanensis,  etc.  Noverint  univers; 
quod  id  nostra  presentia  constituti  Guillelmus  de  Ranchier 
et  Nicholaus  de  la  Roisnardière  et  Guillelmus  de  la  Roisnar- 
dière  voluerunt  et  concesserunt  in  jure  coram  nobis  quod  res 
quas  dictus  Guillelmus  de  Ranchier  et  ejus  mater  promiserunt 
dare  in  maritagium  Guillelmo  de  la  Resnardere  (sic)  cum  Ju- 
liana,  sorore  dicti  GuiUelmi  de  Ranchier,  sint  obligate,  et  eciam 
omnes  res  alie  dicti  GuiUelmi  de  Ranchier,  decano  et  capitulo 

faire  et  édifier  un  colombier  en  son  lieu  qui  tiens  à  présent  en  la  ville  deRo- 
mille  notre  poer.  Et  en  tes  m  oing  de  ce  nous  avons  scellées  cestes  présentes 
lettre?  de  nos  seaux,  et  données  en  notre  chatel  de  Montdoubleau  au  mil 
CCC  cinquante  et  llli,  le  jour  des  Innocens  emprès  Noël.  »  (Société  Danoise, 
Cart.  Mst.  de  Saint-Avit  n"  182.) 

47 


370  CHARTES  VENDOMOL9ES 

Ceoomaaensi,  quoique  libéra  ta  sit  décima  de  Fontene»,  quam 
idem  Guillelmus  et  ejus  mater,  de  voluntate  sororum  suarum 
et  fratum,  eisdem  decano  et  capituio  vendiderant,  et  totum 
pretium  receperant,  et  eam  quitam  et  libéra  m  deliberare  tene- 
bantur  erga  comitem  Vindocinensem  (1)  et  erga  alios  quoslibet 
tenerentur.  Que  omnia  confessas  fuit  in  jure  coram  nobis  Guil- 
lelmus  de  Ranchier  supradictus.  Et  de  predictis  fideliter  et 
firmiter  observandis,  predicte  persone  tenentur,  fide  prestita 
corporali.  Et  nos  omnia  supradicta,  de  voluntate  dictarum  per- 
sonarum  adjudicarnus  tenenda  et  ea  sigillo  curie  Çenomanensis 
fecimus  sigillari.  Datum  anno  Domini  M°  CC°  XL0  VI°  mense 
januario. 

Liber  A  là  ut  Çenomanensis,  p.  411 ,  M°  DCLXXX,  p.  41 1 


CCCLVI 


1247. 


Jaan,  comte  de  Vendôme,  fit  des  donations  à  l  abbaye  de  Saint- 
Georges  de  Nemoreetà  celle  de  VEtoille.  Les  témoins  furent 
Hamericus,  abbé  de  V Aumône,  Radulphus,  abbé  de  Saint- 
Georges  de  Nemore,  Galterius,  abbé  de  VEtoille,  donation  con- 
firmée en  1247  (2)  par  Geoffroy,  évêque  du  Mans. 

JïibL  d'Orléans,  mss.  435  bis,  mss.  394,  p.  191. 


(1)  L'acte  d'approbation  de  Pierre,  comte  de  Vendôme,  dans  le  fief  duquel 
étaient  situé»  ces  biens  :  *  in  feodo  nostro  »  fut  donné  en  1247.  {Ibidsm, 
p.  421,  n-  DCXÇVII). 

(2)  La  confirmation  seule  doit  être  de  1247  ;  Jean,  comte  de  Vendôme,  étant 
mort  en  1240,  ses  donations  furent  antérieures  à  cette  année,  Geoffroy  de 
Loudon  était  bien  alors,  évèque  du  Mans  ;  mais  Raoul,  abbé  de  Saint* 
Georges,  et  Gautier,  abbé  de  l'Etoile,  ne  figurent  pas  dans  les  listes  des  abbés 
connus  de  ces  deux  abbayes. 


CHARTES   VENDOMOISËS  371 


CCCLVII 

1247,  juin. 

Transaction  entre  Hugues  de  Saint-Àgil  et  les  hommes  du  fief 
au  sujet  des  redevances  pour  les  terres  cultivées. 

De  Sancto  Agîlo 

Noverint  universi  tanc  présentes  quam  posteri  quod  cum  ego 
Hugo  de  Sancti  Agilo  (1),  miles,  et  Aanor,  uxor  mea,  peterimus  ab 
omnibus  hominibus  in  feodo  Borseti  manentibus  quod  il  1  i  sive 
ille  qui  colerent  vel  coli  facerent  cum  carruca  aliquam  terrain  in 
dicto  feodo,  redderent  nobis  in  quolibet  anno  sex  solidos»  et  il lî 
respondissent  quod  dictos  sex  solidos  reddere  non  tenebantur, 
nisi  quando  cum  propria  carruca  terram  colebant  ;  tandem  ha- 
bita bonorum  virorum  consilio  fuit  inter  nos  et  dictos  homines 
pacification  et  etiam  compositum  in  hune  modum,  videlicet  quod 
il! i  sive  ille  qui  amodo  in  dicto  feodo  colent  vel  coli  facient  cum 
carruca  aliquam  terram  sive  propria  sive  ab  alio  conducta  sive 
mutuo  recepta  vel  etiam  quoeumque  alio  modo  colent  vel  coli 
facient  cum  carruca,  quinque  solidos  currentis  monete  in  quoli- 
bet anno  apud  Sanctum-Agilum,  in  domo  nostra,  die  Ascen- 
siônis  Domini,  nobis  vel  heredibus  nostris  reddere  tenebuntur, 
et  illi  sive  ille  qui  proprium  hospitium  in  dicto  feodo  manentes 
habebunt,  qui  non  colent  seu  coli  facient  cum  carruca,  sicuti  su- 
péri  us  est  expressum*  in  predicta  die  Ascensionis  Domini  et  in 
predicto  loco,  très  solidos  currentis  monete  in  quolibet  anno  no- 
bis vel  heredibus  nostris  reddere  tenebuntur.  Si  autem  contigerit 
quod  aliquis  illorum  qui  très  solidos  reddere  tenentur  a  predicto 
feodo  recederet,  ita  quod  in  dicta  die  Ascensionis  ibidem  non  in- 
veniretur,  et  pretereà  reverteretur  ad  dictum  feodum  infra  unum 
(annum)  mansurus  ibidem,  predictos  très  solidos  nichilominus 

(i)  *  Hugues  de  Saint- Agi  1  s'en  remet  aux  serments  del'abbesse  Eustachie  et 
de  la  trésorière  Isabelle,  pouf*  les  différends  qu'il  avait  avec  le  monastère 
1269,  n.  5,  1270,  jeudi  après  Oculi  :  20  mars.  (Bibl.  d'Orléans,  mss.  435  bis, 
p.  198  ;  m*B.  394,  t.  m,  p.  118.  Bulletin  de  là  Société  Duhoise,  t.  ix,  p.  185). 


372  CHARTES  VKNDOMOISES 

reddere  teneretur.  Excipiuntur  autem  prepositus  de  Borseto  et 
medietarius  et  molendinarius  monialium  Sancti  Aviti,  et  molen- 
dinarius Roberti  de  Meso  qui  nobis  vel  heredibus  nostris  nichil 
reddere  tenebuntur.  Sed  si  forte  predicti  molendinarii  et  medie- 
tarius alienam  terram  colerent  seu  coli  facient  cum  carruca,  nisi 
tantum  modo  propriam  terram  dictarum  monialium  et  duas  os- 
cas  molendinis  adjacentes,  de  illa  terra  nobis  vel  heredibus  nos- 
tris quinque  solidos  reddere  tenebuntur,  sicut  et  alii,  prout  supe- 
rius  est  expressum.  Si  autem  contigerit  quod  aliquis  qui  in  dicto 
feodo  non  maneret  et  terram  cum  carruca,  ut  dictum  est,  ibidem 
coleret  vel  coli  faceret,  predictum  censum  et  predictos  locum  et 
terminum  sicut  et  alii  reddere  teneretur.  Insuper  si  quis  deficeret 
in  predicta  solutione  facienda,  ut  supra  dictum  est,  in  crastino 
dictos  quinque  solidos  et  alios  quinque  pro  lege  reddere  teneretur  ; 
similiter  si  quis  illorum  qui  très  solidos  tenentur  reddere,  defice- 
ret in  solutione  facienda,  illos  et  totidem  pro  lege  in  crastino  red- 
dere teneretur.  De  rébus  autem  ipsius  deficientis  pro  censu  pre- 
dicto  et  pro  lege  supradicta  capere  poterimus  et  tenere  quousque 
nobis  vel  heredibus  nostris  de  dicta  pecunia  plenarie  fuerit  satis- 
faction. Et  quantum  ad  istas  res  superius  expressas  pertinet, 
predicti  homines  juri  coram  nobis  vel  nostris  heredibus  compa- 
rebunt   apud  Sanctum  Agilum   vel  apud  Villamnobilem,    nec 
alibi  eisdem  hominibus  terminum  poterimus  assignare,  et  ibi  eis- 
dem  quod  justum  fuerit  faciemus.  Si  autem  aliquis  in  dicto  feodo 
plura  hospicia  teneret  vacua,  vel  etiam  possideret  ubi  gentes 
manserant,  alias  teneretur  prestare  corporaliter  sacramentum 
quotienscumque  requisitus  esset  a  nobis  vel  ab  abbatissa  Sancti 
Aviti  vel  ab  ejus  mandato  quod  dicta  hospicia  non  tenet  vacua 
hac  de  causa  quod  nos  de  redditibus  nostris  vel  predictam  abba- 
tissam  de  suis  velit  in  aliquo  defraudare.  Quod  ut  ratum  et  fir- 
mum  permaneat  et  stabile  perseveret,  ego  Hugo  de  Sancto  Agilo, 
miles,  volente  et  concedente  Aanor,  uxore  mea,  et  Philippo  filio 
meo  et  Clementia,  cum  auctoritate  Hugonis  de  Soudaio  militis, 
mariti  sui,  et  Johannaet  Margarita,  filiabus  meis,predictis  homi- 
nibus de  feodo  Borseti  et  monialibus  Sancti  Aviti,  in  quorum 
censiva  et  jurisdictione  dicti  homines  existunt,  dedi  présentes 


CHARTES   VENDOMOISES  373 

litteras,  sigilli  mei  munimine  roboratas.  Actum  anno  Do  mini 
M°  CC°  XL*  VII%  mense  junii. 
Société  Du noite,  Cart.  mss.  de  Saint-Avit,  n  145. 

CCCLV1II 
1248. 

Geoffroy  (1),  abbé  de  VE 'faille,  donne  une  pièce  de  terre  à  cens  à 
Odon  Neirou,  dans  la  paroisse  d'Ambloi,  1248  (2),  kal.  maii. 

Bibl.  d'Orléans,  mss.  435  bis. 

CCCLIX 
Juin  1248. 

Vente  à  Marmoutier  d'un  quartier  de  terre  à  Nourray, 

par  Philippe  de  Lavardin. 

Universis Philippus  de  Lavardino,  miles  assensu  Aletie 

uxoris  mee,  Philippi,  Hugonis  et  Henrici,  generum  meorum, 

vendidi  unum  quarterium quod  habebam  in  parrochia   de 

Noereio  et  Ullaio,  in  diocesi  Carnotensi,  in  feodo  comitis  Vindo- 
cinensis 1248,  mense  junio. 

Bibl.  Nationale,  mss.  34'tP,  f.  A.  Voir  CarLulaire  Blésois,  p.  239. 

CCCLX 
De  1248  à  1254. 

L abbaye  de  V Etoile  concède  au  chapitre  du  Mans  l'association 

de  prières  pour  les  défunts  chanoines. 

De  SUFFRAGIIS  O RATION LJ M  ET  BENEFICIORUM  KACIENDIS  IN  ABBATIA 

de  Stella,  pro  canonicis  Cbnomanensibus  morikntibus 

Viris  venerabilibus  dominis  et  amicis  in  Christo  karissimis 
decano  et  capitulo  Cenomanensi,  Guillelmus,  monasterii  de  Stel- 

(1)  Geoffroy  II  figure  comme  abbé  de  l'Etoile  de  1241  à  1248. 

(2)  La  même  année  12'«8,  Mathilde,  comtesse  de  Chartres,  et  dame  d'Am- 
boise.  femme  de  Richard,  vicomte  de  Beaumont,  donna  20  arpents  de  terre 
à  l'Etoile  (Mss.  17048,  p.  5i7). 


374  CHARTES   VENDOMOISES 

la  (1)  minister  hurrïilisj  totusque  ejusdem  loci  conventus,  salu- 
tem  et  fraterne  vinculum  caritatis.  Quia  vos  in  omnibus  petitio- 
nibus  nostris  faciles  semper  invenimus  et  benignos,  prêter  illas 
communes  orationes  in  quibus  cunctis  fidelibus  et  benefactori- 
bus  nostris  debitores  sumus,  concedimus  vobis,  sicuti  in  pleno 
capitulo  statuimus,  quod  die  transitus  singuiorum  canonicorum 
vestrorum,  cum  nobis  idem  dies  nuntiatus  fuerit,  officium  mor- 
tuorum  ita  plene  sicut  de  fratribus  nostris,  celebremus.  Et  insu- 
per, singulis  annis,  semel  anniversarum  pro  omnibus  concano- 
nicis  vestris  statuimus  celebrandum,  ad  quos  eciam  X1""  kal. 
decembris  diem  assignavimus  specialem.  Et  de  hac  fraternitate 
nobis  in  posterum  prosequenda,  présentes  litteras  vobis  conce- 
dimus, sigilli  nostri  munimine  roboratas. 

Liber  Albin  Cenoman.,  p.  108,  n°  CLXXXIX. 

CCCLXI 
Juin  1248. 

Accord  entre  Pierre,  comte  de  Vendôme,  et  les  religieux  de  l'ordre 
de  Grand  mont,  particulièrement  ceux  de  la  Hubaudière,  au 
sujet  du  bois  de  cette  localité. 

Universis  présentes  literas  inspecturis,  Petrus,  cornes  Vindo- 
cinensis  (2),  salutem  in  Domino.  Noverit  universitas  vestra  quod 
cum  contencio  verteretur  inter  nos,  ex  una  parte,  et  priorem  et 

(1)  L'éditeur  indique  en  note  l'abbaye  de  l'Etoile  en  Poitou;  il  s'agit  plus 
probablement  de  l'abbaye  de  1  Étoile  à  Authon  (Loir-et-Cher).  En  effet  l'abbé 
de  l'Etoile  de  1248  à  1250  est  Guillaume  l*r. 

(2)  «  Un  fils  de  Pierre,  comte  de  Vendôme  ef  de  Gervaise  de  Mayenne, 
dont  l'existence  ignorée  de  tous  les  généalogistes,  est  révélée  par  la  note 
ci-après  extraite  du  martyrologe  de  l'Eglise  du  Mans,  fol.  244. 

XI  kalendas  julii,  sic  obiit  Petrus  de  Vindocino,  filius  nobilis  viri  Pétri, 
comitis  Vindocinensis,  cantor  hujus  ecclesie  Cenomanensis,  qui  dum  esset 
canonicus  Carnotensis  et  utriusque  ecclesie  Turonensis,  cupiens  amore 
scientie  exulare  causa  studiorum  Bononiam  profectus  est.  Ibidem  in  flore 
juventutis  diem   c  ausit  extremum...  9 

Le  décès  de  sa  mère,  fille  du  dernier  Juhel  de  Mayenne,  est  aussi  men. 
tionné  SoUs  la  date  du  11  avril  :  III  idus  aprilis,  sic  obiit  nobilis  domina  Jo- 
hanna  de  Meduana,  quondam   comitissa  Vindocinensis,  etc.  » 


CHARTES   VENDOMOISfiS  375 

fratres  Grandimontis  ordinis  et  fratres  de  Hubauderia  ejusdem 
ordinis,  ex  altéra,  super  hoc  quod  dicebant  dicti  fratres  quod 
poterant  dare  aut  vendere  nemus  suum  de  Hubauderia  et  pro 
sua  voluntate  disponere  de  eodem,  et  nos  contrarium  oppone- 
remus  dicentes  quod  dictum  nemus  dare,  vendere  extra  usagium 
suum,  sine  assensu  nostro  non  poterant  nec  debebant,  vel  alias 
explectare.  Tandem  compositum  est  inter  nos  et  dictos  priorem 
et  fratres  in  hune  modum,  videliçet  quod  tercia  pars  nemoris 
siti  infra  suum  antiqum  (sic)  clausum,  cum  fundo  terre  ejusdem 
tercie  partis  nemoris,  nobis  et  heredibus  nostris  quiète,  libère  et 
pacifice  inperpetuum  remanebit,ad  faciendam  nostram  omnimo* 
de  voluntatem,  et  quedam  pecia  tallie  nemoris  ultime  sue  aug- 
mentacionis,  site  inter  nemus  nostrum  et  dictam  terciam  partem 
dicti  nemoris,  cum  fundo  terre,  similiter  nobis  et  heredibus  nos- 
tris quiète,  libère  et  pacifice  in  perpetuum  remanebu,  prout  hec 
omnia  limitantur  per  metas  certissimas  et  signantur.  Totum 
vero  residuum,  tam  nemoris  dicti  antiqui  clausi  dictorum  fra- 
trum,  quam  nemoris  dicte  ultime  sue  augmentacionis,  cum  fun- 
do terre,  priori  et  dictis  fratribus  quiète,  libère  et  pacifice  in  per- 
petuum remanebunt,  ad  faciendum  utilitatem  dicte  domus  sue 
de  Hubauderia,  secundum  suam  omnimode  voluntatem,  sine  ali- 
qua  reclamatione  nostri  vel  heredum  nostrorum,  cum  omni 
jure  etdominio,  quod  nos  etheredes  nostri  habemus  vel  habere 
poterimus  in  eisdem,  exceptis  tamen  raptu,  multro  vel  inciso, 
et  homine  vel  muliere  qui  promeruerint  privari  vitayvel  membris. 
Nos  vero  in  escambium  dicti  nemoris  et  dicte  tallie  assignavi- 
mus  et  concessimus  dictis  priori  et  fratribus  ad  opus  dicte  do- 
mus  de  Hubauderia ,  cum  assensu  et  voluntate  Bochardi,  filii  nostri 
primogeniti,  et  aliorum  heredum  nostrorum,  quinquaginta  et 
duas  libras  annui  redditus  monete  currentis,  dictis  fratribus 
quiète,  libère  et  pacifice  in  perpetuum  possidendas,  percipiendas 
in  nostris  redditibus  ville  nostre  de  Vindocino,  singulis  annis,  vi- 
deliçet in  redditu  de  platea  ubi  venditur  bladum,  decem  et  sep- 
tem  libras,  in  festo  beatap  Mariée  Magdalene,  et  in  vigeria  nostra 
de  Vindocino  viginti  libras,  in  festo  Omnium  Sanctorum  subsé- 
quent!, et  in  molendinis  nostris  ad  pannos  de  Vindocino,  quin- 


376  CHARTES  VFNDOMOISES 

decim  libras  in  festo  resurrectionis  Dominî  subsequenti,  et 
tenebuntur  bailli vi  nostri  de  Vindocino,  qui  récipient  redditus 
supradictos,  ponere  plegios  erga  prœdictos  fratres  de  Hubau- 
deria  qui  pro  tempore  erunt,  de  dictis  denariis,  predictis  termi- 
minis,  eisdem  annis  singulis  persolvendis,  pena  dimidie  marce 
argenti  adhibita  dictis  fra tribus  persolvendae,  pro  qualibet  sep- 
timana  elapsa  post  dictos  terminos,  velpost  aliquem  eorumdem. 
si  dicti  baillivi  defecerint  in  solucionibus  supradictis  vel  in  ali- 
qua  earumdem.  Si  vero  dictos  redditus  nostros,  supra  quos 
dicte  quinquaginta  et  due  libre  dictis  fratribus  assignantur,  ad 
tantam  diminutionem  contigerit  devenire  quod  dicte  quinqua- 
ginta et  due  libre,  de  illis  dictis  fratribus  annuatim  solvi  non 
possent,  nos  et  heredes  nostri  tenemur  dictis  fratribus  dictas 
quinquaginta  et  duas  libras  annui  redditus  alibi  assignare  ad 
utilitatem  et  securitatem  ipsorum  et  domus  sue  de  Hubauderia 
supradicte.  In  cuius  rei  testimonium  et  munimen  présentes  lit- 
teras  dedimus  dictis  fratribus,  sigilli  nostri  munimine  reboratas. 
Datum  anno  Domini  M°  CC°quadragesimo  VIII,  roense  junii  (1). 

Arch.  de  la  Préfecture  du  Mans.  Original  sur  parchemin  ;  grande  et 
belle  charte,  sceau  pendant  à  des  lacs  de  soie  blanche  et  rouge,  perdu. 

CCCLXII 

Juillet  1248 

Le  fief  de  Mùndoubleau,  que  le  comte  de  Vendôme  tenait  jus- 
qu'alors de  Vévêque  de  Chartres,  relèvera  désormais  du  roi  de 
France  qui,  en  échange,  donne  au  prélat  la  somme  de  mille 
livres  tournois  et  tout  droit  féodal  sur  les  Roches  VEvêque. 

Omnibus  présentes  litteras  inspecturis,  Petrus,  cornes  Vindo- 
cinensis,  salutem  in  Domino.  Notum  facimus  quod  cum  jamdu- 
dum  mota  esset  questio  super  feodum  Montis  Dupplelli  (2)  et 

(1)  «  Petrus  I,  cornes  Vindocinensis,  sanctum  Ludovicum  ad  tra  as  ma- 
rina loca  comitatus  est,  obiitque  die  XXIX  martii  1249  »  (Simon). 

(2)  En  février  1620-1261,  intervint  un  accord  entre  l'évèque  de  Chartres  et 
deux  clercs  Geoffroy*  fils  de  Marguerite  et  de  Bernard  Portier,  et  Guillaume 
de  Mondoubleau  pour  une  redevance  de  4  muids  de  blé.  (M**f  518$  h,  1. 182). 


CHARfES   VENDOMOISES  3^7 

et  pertinenciarum  ipsius  de  quo  nobilis  vir  Gaufridus  vicecomes 

• 

Castridunensis  fecerat,  ut  dicebatur,  homagium  clare  memorie 
régi  Philippo,  avo  excellentissimi  domini  mei  Ludovici  Dei  gra- 
cia illustris  Francie  régis  et  postmodum  inclite  record  a t ion i s  régi 
Ludovico  predicti  Ludovici  régis  genitori  ac  demum  eidem  Lu- 
dovico  modo  régi  Francie  il  lus  tri,  quod  feodum  ego  Petrus  cornes 
Vindocinensis(l)admedejure  pertineredicebametmetenere  illud 
in  feodum  a  reverendo  pâtre  Matheo,  Dei  gratia  Carnotensi  epis- 
copo,  cum  aliis  que  in  feodum  teneo  ab  eodem  episcopo,  et  idem 
Carnotensis  episcopus  et  ego  instanter  peteremus  a  domino  rege 
quod  michi  comiti  Vendocinensi  redderet  homagium  supradic- 
tum;  tandem  de  voluntate  et  assensu  nobilis  viri  domini  mei  Ka- 
roli,  Andegavensis  et  Cenomanensis  comitis,et  predicti  episcopi 
et  capituli  Carnotensis,  et  meo  accedente  consensu,  super  hiis 
compositum  est  in  hune  modum  ;  videlicet  quod  dictus  viceco- 
mes Castridunensis  et  heredes  sui  castrum  Montis  Dupplelli 
cum  pertinentes  de  cetero  tenebunt  in  feodum  a  dicto  comité 
Andegavensi  et  heredibus  suis,  ad  cuius  comitatum  predictum 
feodum  pertinere  dicebatur,  et  idem  cornes  Andegavensis  et  he- 
redes sui  prefatum  feodum  tenebunt  a  domino  rege  et  heredibus 
suis  regibus  Francie  cum  alio  feodo  quod  tenet  de  domino  rege,  et 

(1)  Dans  un  acte  de  procédure  entre  le  duc  de  Vendosmois,  pair  de 
France,  seigneur  de  Lavardin,...  et  l'église  Saint-Julien  de  Tours,  en  1527, 
fut  produite  : 

«  La  copie  en  parchemin,  deuement  collationnée  à  l'original,  de  certaine 
lettre  datée  du  moysde  décembre  l'an  mil. IIe  XLI1I1,  par  laquelle  appert  que 
un  nommé  Pierre,  comte  de  Vendosme,  donna  et  concéda  aux  doyen,  cha- 
noines et  chapitre  de  l'Eglise  de  Tours,  soixante  solz,  monnoie  lors  cou* 
rant,  de  rente,  pour  faire  les  anniversaires  de  Jehan,  père  dudit  Pierre, 
comte  dudit  Vendosme,  et  de  Jehan,  qui  aussi  feust  comte  dudit  Vendosme 
et  fut  thrésaurier  en  ladite  église  de  Tours,  et  i  celles  rentes  prendre  par 
lesdits  demandeurs  par  chacun  an  à  tousiours  sur  le  péaige  de  Lavardin... 
(Archives  d'Indre-et-Loire,  G.  82.  —  papier.) 

Nous  trouvons  dans  ces  mêmes  archives,  H,  960,  un  acte  daté  du  jeudi, 
fête  de  saint  Jude,  apôtre  (28  octobre)  1329,  dont  voici  Yincipit  : 

n  A  tous  ceulx  qui  cestes  présentes  lettres  verront  et  orront,  Jehan  de 
Vendosme,  seigneur  de  la  Chartre, chevalier. salut  en  Notre-Seigneur.  Sachent 
tuit  que  comme  entre  homme  de  bonne  mémoire  feu  Pierre,  iadis  abbé  du 
moustier  de  Mons.  Saint  Julien  de  Tours,  et  le  conuent  diceluy  lieu,  d'une 
part,  et  notre  chier  père  et  seigneur  Mons.  Geftroy  de  Vendosme,  chevalier, 
seigneur  lors  de  la  Chartre  et  nous,  d'autre  part.  » 

48 


378  CflARTKS   VENDOMOISÊS 

dpmmusrexinrecompensationern  juris  quod  me  habere  cjicebara 
in  predictis,  michi  comiti  Vindocinensi  dédit  mille  libras.  Prédic- 
tifs autem  cornes  A.ndegavensis  ia  recompensatioaem  juris  epis- 
cppi  et  ecclesie  Carnotensis  quod  in  predicto  feodo  Montis  Dup- 
plelli  se  dicebant  habere,  voiuit  et  concessit  quod  villa  que  dicitur 
Ruppes  Episcopi,  cum  pertinentiis  suis,  que  ego  cornes  Vindoci- 
nensis  a  dicto  comité  Andegavepsi  tenebam  in  feodum  cum  aliis 
que  teneoin  feodum  ab  eodem  comité,  cédant  in  feodum  predicti 
episcopi  Carnotensis  imperpetuum,  ita  quod  cornes  Vindocinen- 
çis  et  heredes  mei  dictam  villam  de  Ruppibus  cum  pertinentes 
semper  de  cetero  tenearhus  in  feodo  ab  illo  quicumque  pro  tem- 
pore  fuerit  episcopus  Carnotensis  (1),  cum  aliis  que  teneo  in  feo- 
dum, et  ego  de  mandato  predicti  comitis  Andegavensis,  domini 
piei,  et  de  voluntate  domini  régis  teneo  et  advoco  dictam  villam 
de  Ruppibus  cum  pertinentiis  ab  episcopo  Carnotensi  cum  aliis 
gue  teneo  in  feodum  ab  eodem  episcopo  Carnotensi.  Quam  vil- 
lam de  Ruppibus  cum  pertinentiis  tenebam  in  feodum  a  dicto 
comité  Andegavensi  cum  aliis  que  teneo  ab  eodem.  In  cujus  rei 
testimpnium  et  muaimen  ego  présentes  litteras  feci  conscribi  et 


(1)  Par  suite  de  cet  acte,  les  comtes  de  Vendôme  firent  hommage  aux 
évèques  de  Chartres  de  leur  seigneurie  des  Roches  l'Evèque  :  En  voici 
quelques  témoignages  :  «  Le  mardy  après  la  Trinité  d'esté,  6*  juin  1337,  à 
Saint-Cheron,  Mons.  Jehan,  comte  de  Vendômes,  faitfoyet  hommage  à  M.l'E- 
vesque  de  Chartres  pour  cause  de  son  chastel  des  Roches  l'Evesque.  Près  en» 
M.  Jehan  Courboulain,  chevalier  et  autres  :  {Bibliothèque  Nationale,  mss. 
17033,  f.  297  ;  «  extrait  d'un  petit  livre  d'hommages  de  l'évèché  de  Chartres).  • 

«  Anno  1375,  die  veneris  post  Quasi  modo,  nobilis  et  potens  vir  dominus 
J.  de  Borbonio,  cornes  Marctiie  et  de  Vindocino,  ad  causam  terre  et  castel- 
lanie  sue  de  Rupibus.  (ibidem,  f.  303).  » 

c  Hommagia  facta  Rio  in  Christo  patri  ac  domino  Johanni  episcopo 
Carnotensi,  dominus  Johannes  de  Bourbon,  cornes  de  Marchia.  Vin- 
docinensis,  et  de  Castris,  fecit  horoagium  atque  fidem  dicto  Kdo  patri 
domino  Johanni,  episcopo  Carnotensi,  ratione  terre  sue  et  castellanie  de 
Ruppibus  Episcopi.  1383,  die  13  junii,  presentibus  nobilibus  viris  domino 
Johanne  de  Vindocimo.  domino  de  Foillet,  domino  Johanne  de  Vindocino 
domino  de  Ferreria,  Robertode  Hongest,  Johanne  de  Chateaumorant,  domi- 
no loci,  Hustino  le  Baveux,  Johanne  de  Malezet,  militibus,  et  Johanne 
Bouteville  armigero,  magistro  hospicii  domini  de  Marchia.  {Ibidem,  f.  335). 

«Henry,  roy  de  Navarre,  duc  de  Vendùmois,rend  «veu  par  Pierre  H  a  bot,  son 
conseiller  et  maître  des  requêtes  ordinaires  et  son  procureur  fiscal  général 
de  Vendosmois,  de  la  terre  et  seigneurie  des  Roches  l'Evesque,  le  5  février 
1584  {Ibidem,  f.  425).  » 


CHARTES   VENDOMOISES  379 

sigillimei  impressione  muniri.  Actum  anno  Domini  M°CCXL° 
octavo,  mensejulio. 

Bibliothèque  Nationale,  mss  10096,  ou  Cartulaire  noir,  f.  XIIII  ;  Bibl  de 
Chartres,  mss.  1138,  f.  XXXI II -36;  ce  manuscrit  porte  par  erreur  la 
date  de  1158. 

Cette  charte  fut  éditée  par  tous  les  ayants  droit  en  termes  iden- 
tiques, mufatis  ma  tandis,  —  a)  par  le  roi  Louis,  sous  la  date  de  juin 
1248  (Mss.  10096,  f.  XIII  v°  et  XV,  Cartulaire  de  Notre-Dame  de  Chartres, 
ch.  CCXCI1),  —  b)  par  Charles,  duc  d'Anjou,  comte  de  Provence,  fils 
du  roi,  juin  1248  (Mss.  10096,  f.  XIII  v*).  —  c)  par  Mathieu,  évêque  de 
Chartres,  qui  y  avait  un  intérêt  considérable,  puisque  le  comte  de 
Vendôme,  son  fidèle,  fidelis  nos  ter.  reconnaît  officiellement  tenir  «  a 
nobis  episcopo  Carnotensi  »,  le  fief  de  Mondoubleau,  et  fait  le  même 
aveu  pour  les  Roches-l'Evêque  :  «  quod  cornes  Vindocinensis  et  here- 
des  sui  semper  de  cetero  teneant  dictam  villam  de  Rupibus,  cum 
pertinentiis,  ab  illo,  quicumque  pro  te  m  pore  fuerit  episcopus  Carno- 
tensis,  cum  aliis  quae  idem  cornes  Vindocinensis  tenet  in  feodum  ab 
episcopo  Carnotensi.  »  (Teulet,  Layettes  du  Trésor  des  Chartes,  III,  p.  37, 
n*  3687  ;  Archives  nationales,  J.  172,  n°  15,  scellé  en  cire  blanche  sur 
double  queue  du  sceau  de  Mathieu  des  Champs,  évêque  de  Chartres 
(Douet  d'Arcq,  n°  6571),  —  d)  par  le  doyen  et  le  Chapitre  de  Chartres 
(Archives  nationales.  J.  172,  n°  15  bis). 

CCCLXIII 
1250,  janvier. 

Accord  par  lequel  le  curé  de  Romilly  percevra,  comme  augmenta- 
tion prescrite  par  la  constitution  de  Lafran,  un  muid  de  blé 
sur  les  grosses  dîmes  des  moniales  de  Saint-Avit  en  plus  des 
deux  qu'il  percevait  déjà. 

M.  (1)  miseratione  divina  Carnotensis  episcopus,  uni versis  pré- 
sentes litteras  inspecturis,  salutem  in  Domino.  Noverint  uni- 
versi  quod  cum  contentio  seu  controversia  esset  inter  Herveum, 
presbyterum  et  personam  ecclesie  de  Romilliaco,  ex  una  parte, 
et  abbatissam  etconventum  Sancti  Aviti  de  Castriduno,  ex  altéra, 
super  eo  quod  idem  presbyter  petebat,  nomine  ecclesie  sue  de 

(1)  Mathieu  des  Champs,  évêque  de  Chartres,  1247-1259. 


380  CHARTES  VENDOMOISES 

Romilliaco,abeisdem  monialibus,secundumconstitutionem  Late- 
ranensis  concilia  beneficium  suum  augmentari,  eo  quod  dicte  mo- 
niales in  eadem  ecclesia  de  Romilliaco  jus  patronatus  habebant, 
tandem  dictus  presbyter,  ex  una  parte,  et  Johannes  presbyter, 
procurator  dictarum  monialium,  babens  potestatem  compromit- 
tendi  et  componendi  nomme  dictarum  monialium,  ex  altéra,  su- 
per premissis  composuerunt,  mediante  officiait  nostro,  in  hune 
modum  videlicet  quod  dictus  procurator,  nomine  dictarum  mo  • 
nialium,  voluitet  concessit  quod  dictus  presbyter  de  Romilliaco, 
et  successores  ejus  in  dieta  ecclesia  de  Romilliaco,  habeant  et 
percipiant,  pro  augmentatione  beneficii  predicti,  singulis  annis  ex 
nunc  in  futurum,  in  decimis  grossis  quas  percipiunt  dicte  monia- 
les infra  metas  dicte  parrochie,  unum  modium  bladi  ultra  duos 
modios  quos  in  dictis  decimis  percipiebat  dictus  presbyter  antea 
et  habebat,  salvis  nichilominus  eidem  presbytero  et  ejus  succès- 
soribus  in  eadem  ecclesia  omnibus  hiis  que  idem  presbyter  no- 
mine dicte  ecclesie  possidebat  tempore  compromissionis  supra - 
dicte.  Prenominatus  vero  presbyter  coram  nobis  tam  supradic- 
tam  abbatiam  quam  moniales  pro  dicto  beneficii  supplemento 
quitavit  amicabiliter.  Istam  autem  compositionem  volumus  et 
laudamus  et  ut  in  pristinum  inconcussa  remaneret,  presentem 
pagina  m  fecimus  sigilli  nostri  munimine  roborari.  Datum  anno 
Domini  M0  CC°  quinquagesimo,  mense  januario. 

Société  Du  noise,  Car  lui.  Mss.  de  Saint- Avit^  n°  152. 

CCCLXIV 

Avril  1250. 

Vente  aux  religieux  de  Marmoutier  du  moulin  du  Sentier. 

DE  MOLEND1NO   DE   SeMITARIO 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  officialis  curie  Turo- 
nensis,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod  in  nostra  presentîa 
constituti  Michael  Bardet,  Petronilla  ejus  uxor,  Sancius  du  Vi- 
gniau,  Benedicta  ejus  uxor,  Herenburgis  de  Malo  Campo,  vidua, 


CHARTES    VENDOMOISES  â81 

et  Petronilla  filia  defuncti  Garini  de  Codra,  confessi  fuerunt  in 
jure  coram  nobis  se  vendidisse  religiosis  viris  abbati  et  conven- 
tui  Majoris  Monasterii  quicquid  juris,  possessionis,  proprietatis 
et  dominii  habebant  et  habere  poterant  in  molendino  de  Semi- 
tario,  Carnotensis  diocesis,  et  in  rébus  aiiis  sitis  ex  parte  priora- 
tus  dicti  loci  inter  cheminum  de  subtus  crucem  et  plaissiacum 
monachorum  et  quod  habebant  in  prato  quod  vocatur  pratum 
de  Motaio  il I i  molendino  contiguum,  et  tenuerunt  se  de  precio 
rerum  predictarum  pro  pagatis  omnino,et  fidem  dederunt  quod 
contra  venditionem  predictam  per  se  nec  per  aiios  ratione  mari- 
tagii  nec  dotis  seu  cujuscumque  donationis  propter  nuptias  eis 
facte  aut  cujuslibet  rei  alterius  de  cetero  non  venient.  In  cujus 
rei  testimonium  présentes  litteras  dedimus  dictis  abbati  et  con- 
ventui  de  consensu  omnium  predictorum  sigillatas  sigillo  cuHe 
Turonensis.Datum  anno  Domini  M°  CC°  quinquagesimo,  mense 
aprili. 

Arch.  d'Eure-et-Loir.  Original  en  parchemin. 

CCCLXV 

1250. 

Accord  entre  l'abbé  de  Saint-Julien  Jeanne  comtesse  de  Ven- 
dôme, et  son  fils  Boucfiard,  sur  la  justice  de  Beaumont  la 
Chartre. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis  vel  audituris,  Johan- 
nes  archidiaconus  transligerensis  et  Gaufridus  archipresbiter 
Turonensis,  salutem  in  Domino.  Noverint  universi  quod  cum. 
contentio  verteretur  inter  religiosos  viros  abbatem  et  conventum 
Sancti  Juliani  Turonensis,  ex  una  parte,  et  nobilem  dominam  Jo- 
hannam,  comitissam  Vindocinensem,  ex  altéra,  super,  justicia 
territorii  prioratus  de  Bellomonte  juxta  Cartam,  Cenomanensis 
diocesis,  quam  justicia  m  dicti  abbaset  conventus  ad  se  dicebant 
totaliter  pertinere,  dicta  comitissa  in  contrarium  asserente  die- 
tam  justiciam  totaliter  ad  se  et  heredes  suos  pertinere  ;  tandem 


1 


382  CHARTES   VENDOMOISES 

de  bonorum  virorum  consilio,  dicti  abbas  et  conventus  et  dicta 
comitissa  pro  se  et  Burchardo  (1)  filio  suo  et  herede  présente  et 
consentiente,  gratanter  compromiserunt  in  nos  et  promiserunt, 
sub  pena  centum  librarum  currentis  monete  a  parte  resiliente  a 
dicto  seu  arbitrio  nostro  parti  observanti  dictum  nostrum  seu 
arbitrium  intègre  persolvenda,  quod  quidquid  super  dicta  con- 
tencione.  pace  vel  judicio  statueremus  seu  ordinaremus,  alte  et 
basse,  perpetuo  inviolabiliter  observarent  et  tenerent.  Nos  vero 
tam  per  testes  bine  inde  productos  quam  alias  prout  melius 
potuimus,  veritate  super  contentione  predicta  diligenter  inqui- 
sita,  communicato  bonorum  virorum  consilio,  dictum  nostrum 
protulimus  in  hune  modum,  videlicet  quod  tota  alta  justicia, 
dicti  territorii  et  pertinencie  dicte  comitisse  et  ejus  here- 
dibus  quiète  et  pacifice  in  perpetuum  remanebunt,  et  tota 
vigeria  predicti  territorii  et  pertinence  et  quelibet  alia  justicia, 
prêter  altam  et  ejus  pertinentias,  dictis  abbati  et  conventui  libère 
et  quiète  remanebunt  explectanda  in  territorio  supradicto  et  alibi, 
sicut  viderint  expedire,  salvis  ta  m  en  aliis  juribus  et  consuetu- 
dinibus  tam  dictis  abbati  et  conventui  quam  dicte  comitisse  et 
suis  heredibus  percipiendis,  habendis  et  explectandis  ab  eisdem, 
sicut  habere,  explectare  et  percipere  ab  antiquo  consueverint. 
Istud  autem  dictum  nostrum  injunximus  utrique  parti  et  suis 
successoribus  et  heredibus  sub  pena  predicta  in  perpetuum  ob- 
servandum  et  tenendum,  cui  dicto  seu  arbitrio  nostro  dicte  partes 
et  dictus  Burchardusacquieverunt',  se  et  heredes  suos  et  succès- 
sores  ad  inviolabilem  observacionem  dicti  seu  arbitrii  nostri 
supradicti  in  perpetuum  obligantes.  In  cujus  rei  memoria,  ad  pe- 
ticionem  partium  predictarum,presentibus  litteris  una  cum  si- 
gillo  prefate  comitisse  pro  se  et  Burchardo  filio  suo  sigilla  nostra 
duximus  apponenda  in  testimonium  veritatis.  Actum  anno  Do- 
mini  millesimo  ducentesimo  quinquagesimo. 
Arch.  d Indre-et-Loire,  H.  479,  parchemin,  sceaux  perdus. 

(1)  Jeanne  de  Mayenne,  dame  de  la  Chartre  sur  le  Loir,  fille  de  Juhel  III, 
seigneur  de  Mayenne  et  de  Gervaise  de  Vitré,  semble  agir  ici  comme  tutrice 
de  son  fils  Bouchard,  après  la  mort  du  comte  Pierre  1*'. 

En  tous  cas,  Bouchard  agit  bien  en  sa  qualité  de  comte  de  Vendôme, 


CHARTES   VENDOMOISES  383 


CCCLXVI 
Février  1250 

Lettres  de  Jean  de  Courcelles  qui  autorisa  le  don  de  Thomas  de 
Liste ,  prêtre  de  Linières  et  chanoine  de  Sdint-Georges}  de 
8  sextrées  de  terre  sises  à  Linières,  en  son  fief. 

Inventaire  des  titres  de  la  Maison- Dieu  de  Vendôme,  n°  22. 

CCCLXVII 

1252 

Confirmation  par  Mathilde  de  Fréteval  de  V hommage 
quelle  cl  jU  au  comte  de  Blois. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Mathildis  nobilis 
mulier  vidua,  domina  Fractevallis  (1),  salutem  in  Domino.  No- 
verint  universi  quod  ego  teneo  et  adopto  castellum  Fractevallis 
cum  omnibus  pertinentiis  infeodo  a  nobili  viro  comité  Blesensi, 
et  antecessores  mei  tenuerunt  similiter  in  feodo  hgio  et  de  dicto 
castello  et  de  omnibus  pertinentiis  parata  sum  stare  juri  de  om- 
nibus de  me  conquerentibus  coram  nobili  viro  comité  Blesensi 
domino  meo  supradicto,  et  semper  steti  juri  coram  ipso  quamdiu 
dictum  castellum  cum  omnibus  pertinentiis  teniii  de  dicto  cas- 

quand  il  est  témoin  à  Saumur  le  21  mars  1250,  N.  S.  1251,  des  statuts  dressés 
par  Charles,  fils  du  roi  de  France,  comte  d'Anjou,  et  de  Provence  au  sujet 
des  avocats  :  Burchardus,  cornes  Vindocinensis.  (Arc h.  Nationales,  J,  178. 
Trésor  des  Layettes  des  Chartes,  III.  p.  119.) 

(1)  Mathilde  de  Fréteval,  avait  alors  la  tutelle  de  son  fils  Nivelon  qui,  en 
mars  1253,approuve  et  confirme  une  vente  faite  au  Chapitre  de  Chartres  par 
Guillaume  de  Chesnay,  de  redevances  féodales  à  Arnoul  de  Barjouville, 
chanoine  de  Chartres  et  camérierde  l'Evèque.  »  (Bibl.  Nationale,  mss.  10096, 
p.  307). 

Ysabelle,  femme  de  Guillaume  Beroart,  chevalier,  approuva  également  cet 
acte,  ainsi  que  son  mari.  Cette  Ysabelle  ne  serait-elle  point  la  sœur  de  Ni- 
velon, dont  nous  n'avions  pas  encore  pu  relever  l'alliance?  En  octobre  1255, 
Nivelon  approuvait  encore  la  vente  d'une  rente  sise  à  Barjouville,  par  le 
chevalier  Jean  de  Corteil  à  Arnoul  de.  Barjouville,  chanoine  de  Chartres. 


984  CHARTES  VENDOMOISES 

tello  et  de  omnibus  pertinentiis  ad  dictum  castellum,  et  anteces 
sores  mei  similiter.  Datum  anno  Domini  M0  CC°  L°  secundo. 

Bibl.  Nationale,  mss.  10108.  fol.  28  2°.  Publié  dans  le  Bulletin  de  la  So- 
ciété Danoise,  1889,  t.  VI,  p  160. 


CCCLXVIII 

I 

1252,  août. 

Mathieu,  évèque  de  Chartres,  réduit  à  100  sous  le  droit  de  pro- 
curation que  devront  lui  payer  les  chanoines  de  Saint-Georges 
de  Vendôme. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Matheus,  miseratione 
divina  Carnotensis  episcopus,  salutem  in  Domino.  Noverit  uni- 
versitas  vestra  quod  nos  paupertatem  ecclesie  et  canonicorum 
beati  Georgii  de  Vindocino  et  aliorum  beneficiatorum  in  eadem 
ecclesia  considérantes,  volumus  et  concédimus  quod  canonici 
ejusdem  ecclesie  et  alii  bénéficiât!  in  eadem  nobis  vel  succès sori- 
bus  nostris  semel  in  anno  tantum  centum  solidos  Turonenses 
pro  procuratione  reddere  teneantur,  cum  ad  dictam  ecclesiam 
causa  visitandi  accedere  nos  continget.  Nec  nos  seu  successores 
nostri  ab  eis  amplius  pro  dicta  procuratione  petere  valeamus.  In 
cujus  rei  testimonium  et  munimen  dictis  canonicis  et  aliis  béné- 
ficiais présentes  litteras  dedimus  sigilli  nostri  munimine  robora- 
tas.  Datum  anno  Domini  millesimo  ducentesimo  quinquagesimo 
secundo,  mense  augusti  (1). 

Bibl.  de  Chartres,  mss.  1138  (Livre  blanc  du  Chapitre)  f.  XVIII  v° 
î=  21". 


(1)  Le  doyen  et  le  chapitre  de  Chartres  approuvèrent  cette  concession  de 
l'évèque.  mais  firent  réserve  pour  le  droit  de  l'archidiacre  de  Vendôme  : 
«  unanimiter  approbamus,  salva  nichilominua  procuratione  venerabilis  viri 
archidiaconi  Vindocinensis.  »  (Ibidem,  f.  XVIII,  v*  21  v°)* 


CHARTES  VENDOMOISES  385 


CCCLX1X 

1253,  mars. 

Les  chanoines  de  la  collégiale  Saint-Georges  font  abandon  aux 
religieux  de  Fontaines  les  Blanches  de  tout  droit  sur  leur 
homme  libre  A   Vendôme. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Herricus,  capicerius 
ecclesie  Bèati  Georgii  de  Vindocino,  salutem  in  Domino  Noverit 
universitas  vestra  nos  in  bona  pace  dimisisse  et  diligenter  con- 
cessisse  abbati  et  conventui  abbacie  de  Fontanis  in  Turonia,  Cis- 
terciensis  ordinis,  libertatem  cujusdam  hominis  de  Vindocino 
quam  abeis  petebamus  et  habere  volebamus,  ea  videlicet  ratione 
quod  tenemus  a  dictis  abbate  et  conventu  domos  et  rupem  in  vi* 
co  firmato  et  vineas  ;  ita  videlicet  quod  in  libertate  dicti  hominis 
nihil  de  cetero  reclamabimus  nec  per  nos  vel  per  alios  faciemus 
reclamare.  Imo  dictis  abbati  et  conventui  dicta  libertas  libéra  re- 
manebit.Item  volumusquoddomus  et  rupissite  in  vico  firmato  (1), 
sicut  se  possident,  con  pertinences  suis  et  eraendationibus  ibi  per 
nos  factis,  salvis  tamen  nobis  adquisitis  et  adquirendis,  mobilibus 
que  in  tempore  obitus  nostri  ibi  poterunt  inveniri,  de  quibus  ad 
voluntatem  nostram  poterimusordinare  et  tote  vinee  quasab  eis- 
dem  tenemus,  sicut  Gaufridus  dictus  Ruffus  antecessor  noster 
tenebit,  dictis  abbati  et  conventui  per  decessum  nostrum  rema- 
neant  libère  et  quiète,  et  sine  contradictione  aliqua  exinde  de  ce- 
tero facienda.  Et  ut  hec  firmiter  et  immobiliter  in  posterum  va- 
leant  observari,  nos  dictis  abbati  et  conventui  litteras  nostras 
tradidimus  sigillo  nostro  confirmatas.  Datum  anno  Domini  M° 
CC°  quinquagesimo  tercio,  in  mense  marcio. 

Arch.  départ.  d'Eure-et-Loir,  G.  316,  était  scellé  sur  double  queue  en 
parchemin. 


(1)  Vie  us  firmalat,  la  rue  fortifié*,  ou  rue  Ferme» 

49 


386  CHARTES    VESDOadOISES 


CCCLXX 
J254,  4  août. 

Guillaume,  fils  de  Guillaume  de  Rougemont,  reconnaît  les  droits 
du  Chapitre  du  Mans  sur  la  dîme  de  Saint-Quentin. 

Cum  capitulum  Cenomanense  in  jure  peteret  coram  nobis  a 
Guillelmo  de  Rubeomonte,  milite,  omne  jus  et  possessionem  que 
in  tractu  décime  parrochie  Sanctî  Quintini  de  Varenna  habebat 
et  habere  poterat,  ex  eo  quod  ipse  miles  vendiderat  eidem  capi- 
tulo  decimam  quam  habebat  in  dicta  parrochia,  cum  omnibus 
pertinentibus  ad  eamdem,  tandem  Guillelmus,  filius  dicti  militis, 
pro  ipso  comparens  in  jure  et  obligans  se  ad  penam  quinquaginta 
solidorum  Turonensium,  de  rato,  recognovit  predicta  vera  esse, 
et  dimisit  et  quittavit,  pro  patri  suo,  capitulo  supradicto  quidquid 
uris  sive  possessionis  habebat  et  habere  poterat,  quoquo  modo, 
in  tractu  superius  nominato,  et  pertinentibus  ad  eumdem. 
Datum  die  martis  post  festum  beati  Pétri  ad  vincula,  quo  die 
premissas  dimissiones  et  quitacionem  observandas  adjudicavi- 
mus  et  tenendas,  anno  Domini  M°  CC°  quinquagesimo  quarto. 

Liber  Albus  Cenomanensis,  p.  15i,  n°  CGLVI. 

CCCLXXI 


J255 


Mathieu,  évêquede  Chartres,  réduit  à  4  livres  tournois  le  droit 
annuel  de  V église  Saint-Lubin  de  Vendôme,  à  cause  de  sa  pau- 
vreté notoire. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Matheus,  miseratione 
divina  episcopus  Carnotensis,  salutem  in  Domino.  Noverit 
universitas  vestra  quod  nos  paupertatem  ecclesie  Sancti  Leobini 
de  Vindocino  considérantes,  volumus  et  concedimus  quod  prior 


CHARTES   VENDOMOISE-f  387 

i 

f 

dicte  ecclesie  nobis  et  successoribus  nostris  semel  in  anno  tan- 
tum  quatuor  libras  Turonensium  pro  procuratione  reddere  te- 
neatur,  cum  ad  dictam  ecclesiam  causa  visitandi  accedere  nos 
continget,  nec  nos  seu  successores  nostri  a  dicto  priore  prêter 
istam  summaxp  aliquid  pro  procuratione  petere  valeamus.  In 
cuius  rei  testîmonium  presentibus  litteris  sigillum  nostrum 
duximus  apponendum.  Datum  anno  Domini  millesimo  ducente- 
simo  quinquagesimo  quinto,  mense  novembri  (i). 

Bibl.  de  Chartres,  mss.  1138,  f.  XVIII  =  21.  —  Bibl.  Nationale,  mss. 
17033,  f.  283  «  extrait  d'un  manuscrit  in-folio,  gardé  au  trésor  de 
FEvêché  de  Chartres,  dit  le  Livre  Noir.  » 

CCCLXXII 

La  recognoissance  de  la  rente  que  misires  Jehan  de  Vendosme  et 
sa  femme  firent  au  conte  de  tôt  lor  bois  quil  auoient  en  Bo~ 
loigne. 

Gie  Johan  de  Vendosme  (2),  chevalier,  et  Aalez,  ma  femme, 
fomes  assauoir  a  toz  ceux  qui  uerront  cèstes  présentes  lettres, 
que  nos  auons  uendu  a  toz  iors  mes  et  quité  a  noble  home  a  mon 
segnor  Iohan  de  Chastellon,contede  Blois  et  segnor  d'Auesnes  et 
à  ses  hoirs,  tôt  nostre  bois  que  nos  auions  en  la  forest  de  Boloigne, 
ou  len  conte  set  uinz  arpenz  de  bois  et  tôt  le  herberiage  et  les 
apartenances  qui  sont  assises  dedenz  ceus  set  uinz  arpens  de  bois, 
et  tote  la  chace  et  la  beste  morte  que  nous  auions  en  la  fo- 
rest de  Boloigne  (3)  au  conte  desus  nomé  et  tote  la  segnorie  et  la 
ioustice.  Et  l'autre  droiture  que  nos  auions  ou  poions  auoir  en 
totes  les  choses  desus  nomées,  por  III<=  Hures  de  tornois  que  li 
cuens  desus  nomé  nous  a  poié  en  deniers  nombrez.  Et  por  X 

(1)  Le  chapitre  de  Chartres  approuva  cette  concession  à  la  même  date. 
(Bibl.  de  Chartres,  mss.  1138.  f.  XVU1  =  21). 

(2)  Ce  Jean  de  Vendôme  est  sans  doute  le  2*  fils  du  comte  Pierre  l*r.  Il 
possédait  ce  bois  dans  la  forêt  de  Boulogne  sans  doute  du  fait  de  sa  femme 
Alix,  dont  nous  ignorons  la  famille. 

(3)  La  Forêt  de  Boulogne,  sur  les  confins  du  Blésois  et  delà  Sologne  ;  c'est 
dans  cette  foret  qu'a  été  taillé  le  parc  de  Chambord  ;  elle  comprenait  les 
forets  de  Saint-Solemne,  de  Russy,  etc. 


388  CHARTES  VENDOMOISES 

Hures  de  rente  chascua  an  que  le  cuens  deuant  dit  nos  a  assiné  a 
prendre  et  a  auoir  a  nous  etnoz  hoirs  cbascun  an  es  rentes  et  en 
lissue  dou  for  (1)  de  Uienne.  Des  queles  X  Hures  de  rente  nos 
en  sommes  en  la  foi  dou  conte  desus  noané.  et  les  tenomes  en  fié 
de  li  ensemblement  auesques  noz  autres  fiez.  Et  en  somes  tenuz 
et  nos  et  noz  hoirs  de  fere  homage  au  conte  desus  nomé,  totes  les 
foiz  que  homage  i  auendra  des  ores  mes  a  lui  et  a  ses  hoirs,  et 
garantirons  autresint  nos  et  noz  hoirs  par  la  vente  desus  nomée 
et  par  les  X  livres  de  rente  desus  nomées  les  fiez  que  nos  garan- 
tission  par  deuant  por  les  choses  que  nos  auons  vendues  et 
quitées,  si  cum  il  est  ci-desus  deuisé.  Et  li  cuens  desus  nomé  et 
si  hoir  sunt  tenu  de  garantir  contre  toz  à  nos  et  a  noz  hoirs  les 
X  liures  de  rente  desus  nomées.  Et  uoust  et  otrea  li  cuens  desus 
nomé, que  Agnes,  demme  de  Coliers,  tienge  telepartie  comme  elle 
a  ou  bois  de  Boloigne  de  nos  et  de  noz  hoirs  ausint  comme  deuant. 
Et  si  a  promis  et  est  tenuz  li  cuens  desus  nomé  lui  et  si  hoirs  a 
fere  garder  et  défendre  a  noz  et  a  noz  hoirs  sa  garenne  de  Uienne. 
Et  nos  et  noz  hoirs  i  aurons  nostre  chace  en  icelle  garenne,  au 
lieure  et  au  conin,  au  gopil  et  au  fesant,  et  à  la  perd  riz,  et  a  totes 
autres  bestes  menues,  et  a  toz  oiseaus  menors  de  ceus  desus 
nomez,  a  prendre  ou  a  fere  prendre  par  nos  ou  par  noz  genz  de 
nostre  pain  et  de  nostre  uin,  ou  par  celi  qui  gardera  nostre  terre 
de  Uienne,o  leuriers  et  o  chiens,  et  o  raiseos,  et  o  furet  et  o  autres 
engins,  corne  nos  les  porrons  prendre.  Et  totes  cestes  choses,  si 
si  cum  elles  sunt  ci  sus  de  deuisées,  et  chascune  par  soi  que  nos 
auons  uendues  et  quitées  au  conte  dessus  nomé  et  a  ses  hoirs, 
somes  tenuz  nos  et  noz  hoirs  a  garentir  et  a  défendre  et  a  déli- 
vrer au  devant  dit  conte  et  a  ses  hoirs  contre  toz,  ne  encontre 
désormais  ne  vendrons.  Et  que  ce  soit  ferme  chose  et  estable 
nos  en  donnons  au  deuant  dit  conte  et  à  ses  hoirs  de  ceste  chose 
cestes  présentes  lettres  saellées  de  nos  séaus.  Ce  fut  fet  en  l'an 
de  l'incarnation  nostre  Segnor  mil  CC  L  cinc,  le  mois  de  dé* 
cembre. 
Cartul.  de  la  chambre  des  comptes,  mss.  lût 08,  charte  75,  f.  89. 

(1)  Forum,  fors-bourg. 


CHARTES  VENDOMOISES  389 


CCCLXXIII 

Vente  de  la  vigne  de  Beauvoir  au  prieuré  de  la  Fosse-Poudrière 

à  Lava rd in. 

De  Acquisitione  fove^e  pulverose(I) 

i256 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Robert  us  decanus  de 
Troo  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod  Petrus  Mai\geir  et  Pe- 
tronilla,  ejus  uxor,  injure  coram  nobis  constitutif  recognoverunt 
se  vendidisse  priori  de  Fovea  Pulverosa,  scilicet  Petro,  condarn 
abbati  Beati-Georgii  de  Nemore,  tria  quarteria  vinee,  que  vinea 
de  Pulcro-Visu  nuncupata,  sita  in  parocbia  de  Lavardino,  in 
feodo  Guillelmi  Greelini,  militis,  pro  centum  et  octo  solidos 
currentis  monete,  de  quibus  coram  nobis  se  tenuerunt  pro  paga- 
tis.  Hanc  autem  vendicionem  voluerunt  expresse  dictus  Petrus 
et  Petronilla,  ejus  uxor,  volentes  et  concedentes  quod  prior  pre- 
dictus  nec  successores  sui,  quicumque  eidetn  succédât  in  dicto 
prioratu,  sive  ecclesiastica  persona  sive  a  lia,  non  possit  cogi  per 
superiores  suos  ad  ponendum  dictam  vineam  extra  manum  suam 
vel  extra  dictum  prioratum  de  Fovea  Pulverosa,  et  quod  de  ce- 
tera dictus  prior  vel  successores  ejus  hanc  dictam  vineam  pacifi- 
ée in  perpetuum  possiderent.  Insuper  dictam  venditionem  ratam 
et  gratam   habentes  fidem  in   manu  nostra  prestiterunt,  etc. 
obligantes,  etc.  présentes  litteras  dedimus  sigillinostri  munimine 
reboratas.  Datum  die  martis  post  Isti  sunt  die  s,  anno  Domini 
M°  CC'  quinquagesimo  sexto. 

Archives  de  Loir-et-Cher,  parchemin  muni  d'une  double  queue  en 
parchemin. 


(1)  Au  dos  on  lit  :  «acquisition  du  clos  de  vignes  de  Fosse  Poudrière.  » 
—  Il  y  avait  là  une  chapelle  Saint-Eloy,  dépendant  de  l'abbaye  de  Saint- 
Georges  -des- Bois. 


390  CHARTES   VENDOMOISES 


CCCLXXIV 


Août  1256 


Sentence  arbitrale  au  sujet  des  redevances  des  tenanciers  dellour- 
sayy  entre  Vabbesse  de  Saint- A  vit  et  Guillaume  de  Monher- 
ville. 

Universis  présentes litteras  inspecturis,  Isembardus  de  Sancto 
Deodato,  castellanus  Castriduni,  salutem  in  Domino.  Noveritis 
quod  cum  contentio  verteretur,  coram  castellano  Castriduni,  in- 
ter  abbatissam  et  conventum  Sancti-Aviti,  juxta  Castridunum 
et  bospites  ipsarum  monialium  xnanentes  in  feodo  de  Burseio 
ex  una  parte,  et  Guillelmum  de  Monhervilla,  armigerum,  ex  al 
tera,  super  hoc  videlicet  quod  dicte  moniales  proponebant  et  di 
cebant...  quod  quicumque  hospitatus  erat  sive  de  novo  hospita- 
batur  in  feodo  de  Burseio,  undecumque  veniret,  et  ibi  faciebat 
hospitium,  erat  hospes  et  censuarius  dictarum  monialium  et  te* 
nebatur  eisdem  reddere  omnes  reddibitiones  et  costumas,  ut  rus- 
tici,  et  quicumque  habebat  terram  in  terragio  dicti  Guillilmi  di- 
midium  arpentum  terre,  in  qua  dictus  Guillelmus  suum  terra- 
gium  habebat.  et  ibi  se  poterat  hospitari,  et  erat  hospes  dictarum 
monialium,  et  illud  dimidium  arpentum  ab  ipsis  monialibus  ad 
censum  quatuor  denariorum  tenebat,  et  sic  usitatum  et  observa- 
tum  fuerat  a  longo  tempore  retroacto  ;  et  super  hoc  quod  dicti 
hospites  conquerebantur  de  dicto  Guillelmo,  quod  ipse  G.  arbo- 
res sciderat,  quod  facere  non  poterat  nec  debebat,  imo  in  dictis 
plesseiacis  nichil  juris  haberet  prêter  censum  suum,  dicto  G.  in 
contrarium  asserente.  Dicebant  etiam  dicti  hospites  quod  dictis 
plesseiacis  uti  poterant  ad  calfagium  suum  de  nemore  mortuo  et 
de  vivo  ad  omnes  alios  suos  usus,  calfagio  pretermisso.  Tandem 
predicte  partes  injure  constitute  super  dictis  contentionibus  in 
nobiles  viros  Hubertum  dictum  Ruffum  et  Hugonem  de  Sancto 
Agilo  milites  compromiserunt,  promittentes  sub  pena  quinqua- 
ginta  librarum  hinc  inde  apposita  se  tenereet  inviolabiliter  obser- 


CHARTES   VENDOMOISES  391 

vare  quidquid  predicti  duo  arbitri  super  dictis  contentionibus 
pace  vel  judicio  terminarent.  Fuit  autem  in  dicto  compromisso 
appositum  quod  si  duo  arbitri  non  possent  in  unam  sententiam 
concordare,  ad  castellanum  Castriduni...  suamdiscordiamaspor- 
tarent....  Cum  autem  dicti  arbitri...  non  possent  terminare...  ad 
nos  suam  discordiam...  retulerunt.  Nos  autem...  habito  bonorum 
virorum  consilio...  nos  tram  sententiam  protulimus  in  hune  mo- 
dum,  videlicet  quod  quicumque  se  hospitabatur  seu  de  novo  sive 
de  veteri  in  feodo  de  Burseio...  esset  hospes  et  censuarius  dicta- 
rum  monialium  et  posset  capere  et  habere  dimidium  arpentum 
de  terra  in  qua  dictus  G.  suum  habet  terragium,  nec  dictus  G. 
poterit  contradicere,  et  illud  dimidium  arpentum  tenebit  a  dictis 
moniali bus  ad  censum  quatuor  denariorum  ...  Si  tamen  dictum 
hospitium  destruatur  aliquo  casu  et  ad  culturam  redigatur,  dic- 
tus G.  ibi  habebit  terragium  suum  sicut  prius,  et  dictum  hospi- 
tium dictis  monialibus  remanebit.  Insuper  omnes  hospites,  in 
dicto  feodo  commorantes,  omnes  reddibitiones  et  costumas,  ut 
rustici,  dictis  monialibus  reddere  tenebuntur.  Deffinimus  etiam 
quod  dicti  hospites  dictis  plesseiacis  uti  poterant  de  nemore  mor- 
tuo  ad  calfagium  suum,  et  de  vivo  ad  omnes  alios  suos  usus,  cal- 
fagio  pretermisso,  nec  de  dictis  plesseiacis  aliquid  poterunt  ven- 
dere...  nec  dictus  G.  in  dictis  plesseiacis  nichil  potest  scindere.  . 
Nos  autem  ad  futuram  rei  memoriam...  presentibus  (litteris  si- 
gillum  nostrum)  duximus  apponendum.  Datum  anno  Domini 
M°  CC°  L°  sexto,  mense  augusti  (i). 

Société  Danoise,  Cariai  Mts.  de  Saint- Avit,  n°  157. 


(1)  Dix  ans  plus  tard,  en  mars  1266,  le  même  châtelain,  Isembard  de 
Saint-Dié,  dut  rappeler  ces  usages  reconnus  à  l'occasion  de  nouvelles  diffi- 
cultés soulevées  par  le  même  chevalier  Guillaume  «  Guillelmus  miles  et  do- 
minus  de  Monhervilla  »  (Ibidem,  n*  165). 

Vers  1449,  Isabeau  de  Monbourchez,  abbesse  de  Saint-Avit,  donnait  à  bail 
le  moulin  de  Lasseron,  sur  la  rivière  de  Grene,  paroisse  de  Boursay. 


392  CHARTES  VENDOMOISES 


CCCLXXV 

Octobre  1256 

Renault,  seigneur  de  Lisle,  confirme  le  don  de  son  père  et  de  son 

oncle  à  V abbaye  de  Gatines. 

Ge  Renaut,  sire  de  Lile  (1),  chevalier,  vicuens  de  Blois,  fas 
savoir,  que  ge  sui  tenuz  et  promeiten  bonne  foi  àfeire  confirmer 
et  otroier  a  Joufroi,  mon  frère,  en  tel  manière  comme  ge  loi  con- 
firmée, l'aumosne  que  feu  Joufroi  de  Lile,  mon  père,  et  feu  Re- 
naut  de  Lile,  son  frère,  ont  faite  à  Dé  (Dieu)  et  as  chanoines 
notre  dame  de  Gastineate,  de  diz  souz  de  rente  chascun  an  à 
prendre  et  à  av.oir  de  ceox  chanoines  en  noz  rentes  de  Blois  à  la 
feire  de  Blois,  et  ce  fut  donné  en  Tan  de  l'Incarnation  nostre 
Seignor  mil  et  deux  cens  et  cinquante  scis,  ou  mois  de  octouure. 

Archiv.  départ,  de  Loir-et-Cher. 

CCCLXXVI 
Novembre  1256 

Prêt  par  le  prieuré  de  la  Hubaudière  au  prieuré  des 

Bons-Hommes  d' Au  thon. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  frater  Itherius,  hu- 
milis  prior  ordinis  Grandimontensis,  salutem  in  Domino.  No- 
verit  universitas  vestra  quod  frater  G.  corrector  domus  de 
Hubauderia,  tradidit  mutuo  correctori  domus  de  Auton,  sexa- 
ginta  libras  Turonenses,  ad  implicandum  in  quadam  medietaria 
sita  apud  Bonvilla.  quam  fratres  dicte  domus  de  Auton  adqui- 
sierunt,  quas  corrector  qui  pro  tempore  fuerit  in  domo  de  Auton, 

(1)  En   1362  Colin    de  Lisle  et   Berthe,  sa   femme,  possédaient  le  fief  des 
Perles,  à  Vendôme,  relevant  de  Court  iras. 


CHARTES    VKNDC  MOÏSES  393 

tenetur  restituere  correctori  qui  pro  tempore  fuerit  in  dicta  domo 
de  Hubauderia,  alioquin  idem  corrector  de  Hubauderia  percipiet 
communiter  cum  correctore  qui  pro*  tempore  fuerit  in  domo  de 
Quercu-Galonis,  qui  sitniliter  ad  dictam  medietariam  adqui- 
rendam  mutuum  fecit  eidem  domui  de  Auton  (1).  fructus  terre 
medietarie  quousque  dictis  correctoribus  de  Hubauderia  et  de 
Quercu  Galonis(2)  de  dicto  suo  mutuo  sibi  factum  fuerit  plenarie 
gratum  suum.  In  cujus  rei  testimonium  presentibus  litterîs  si- 
gillum  nostrum  duximus  apponendum.  Datum  anno  Domini 
M0  CC°  L*  sexto,  mense  novembris  (3). 

Archives  de  la  Sarthe,  parchemin,  sceau  perdu.  Bulletin  de  la  Société 
Arch.  da  Vendômois,  1893,  p.  50. 


CCCLXXVII 

% 

1256,  22  décembre. 

Vente  par  Philippe  de  Poncé  et  Agathe,  son  épouse,  au  chapitre 
du  Mans  de  la  dîme  de  Couture  pour  sept  livres  tournois. 

LlTTERiE  CUJUSDAM  DECIME  IN  PARROCHIA  DE  CULTURIS. 

Universià,  etc  ,  officialis  Cenomensist  etc.  Noveritis  quod  in 
nostra  presentia  constitutus  Philippus  de  Poncaio,  miles,  ven-  ' 
didit  in  jure  coram  nobis,  venerabilibus  viris  decano  et  capitulo 
Cenomanensi  decimam  suam  seu  fructus  décime  quam  percipie- 
bat  in  parrocbia  de  Culturis,  et  omne  jus  et  omnem  actionem  et 

(1)  Cf.  La  Sicotièrc,  Orne  Archéologique,  p.  118  :  *  Prieuré  situé  à  Authon, 
Eure-et-Loir,  dit  des  Bons-Hommes,  réuni  dans  la  suite  à  celui  de  Chêne- 
Galon. 

(2)  Prieuré  de  l'ordre  de  Grandmont,  situé  dans  la  paroisse  dEperrais, 
canton  de  Pervenchères  (Orne).  —  (La  Sicotière,  i7>id.,  p.  117). 

(3)  Vers  la  même  époque,  en  1232  et  125'é,  la  Hubaudière  achetait  une 
rente  de  10  septiers  de  blé  sur  le  moulin  de  Félix  à  Mer,  de  Jean  Gamde- 
bert,  clerc  de  Suèvres,  et  de  Marguerite  son  épouse,  et  d'un  muid  de  blé  de 
Geoffroy  Lozay  et  d'Eremburge,  sa  femme,  par  actes  passés  devant  Eudes, 
doyen  de  Blors.  {Ibidem,  p.  49.) 

50 


394  CHARTES    VENDOMOISES 

proprietatem  et  possessionem,  que  habebat  in  dicta  décima  cum 
fructibus  ejusdem  traristulit  omnino  in  decanum  et  capitulum 
supradictos.  Et  est  facta  dicta  venditio  pro  septem  libris  Turo- 
nensibus  dicto  militi  coram  nobis  in  jure  intègre  solutis,  danti 
fidem  in  manu  nostra  quod  ipse  hujusmodi  vendicionem  libera- 
bit  et  garantizabit  dictis  decano  et  capitulo,  contra  omnes,  quan- 
tum  jus  dictabit,  ad  hoc  se  et  heredes  suos  obligando.  Preterea, 
domina  Agatha  uxordicti  miiitis,  tenetur  fide  prestita  corporali 
quod  in  dicta  décima  et  fructibus  ejusdem  nihil  de  cetero  jrecla- 
mabit.  Nos  vero  predicta  adjudicamus  tenenda  et  ea  sigillo  curie 
Cenomanensis  fecimus  sigillari  ;  in  testimonium  veritatis.  Da- 
tum  anno  Domini  M0  CC°  quinquagesimo  sexto,  die  veneris  ante 
nativitatem  Domini. 

Liber  Albus  Cenom.,  p.  415,  n°  DCLXXXVI. 


CCCLXXVIII 
Janvier  1256,  N.  S.  1257. 

Accord  au  sujet  de  plusieurs  taillis  sis  à  Villemalin,  près  des 
taillis  des  moines  de  Vendôme,  et  du  chemin  de  Vendôme  à 
M  alignas  y  en  présence  de  Jean,  châtelain  de  Vendôme,  etc. 

Omnibus  présentes  litteras  inspecturis  Stephanus  de  Batpau- 
mes,  miles,  salutem  in  Domino.  Noverint  universi  quod  cum  in- 
terme et  uxorem  meam,  ex  una  parte,  et  religiosos  viros  abbatem 
et  conventum  de  Fontanis  in  Turonia,  Cisterciensis  ordinis,  ex 
altéra,  contentio  verteretur  super  quibusdam  brociis  ante  do- 
mum  dictorum  abbatis  et  conventus,  que  Incrementum  nuncu- 
patur,  sitis,  quasnostras  esse  asserebamus..  ..  tandem  médian  te 
bonorum  virorum  consilio.  .  apposite  fuerunt  mete  inter  bro- 
das meas  et  brocias  dictorum  abbatis  et  conventus,  ita  quod  a 
meta  quadam  que  est  in  fine  fossatorum  brocias  dictorum  abbatis 
et  conventus  et  brocias  monachorum  de  Vindocino...  sicut  se  pro- 


CHARTES   VRNDOMOISES  395 

portant  mete  de  novo  apposite,  ad  aliam  metam  veterem  juxta 
semitam  quaradam  per  quamitur  de  Béton  apud  Villamalein(l)... 
et  îterum...  juxta  viam  per  quam  itur  de  Vindocinio  apud  Mali 
gneis...  omnes  brocie  erunt  monachorum...  Huic  paci  présentes 
fuerunt  videlicet  ego  Stephanus  de  Batpaumes,  miles,  Henricus 
frater  meus,Hardoinusde  Oschetis  milites,  Johannes,  castellanu* 

Vindocinensis de  assensu  et  voluntate  Johanne  uxoris  mee.... 

Datum  anno  Domini  M*  CC°  quinquagesimo  sexto,  mense  ja- 
nuario. 

Arch.  d'Indre-et-Loire,  H.  113,  parchemin. 

CCCLXXIX 

1256,  N.  S.  4257, 10  mars. 

Pierre  des  Haye  s  fait  abandon  à  Véglise  de  Fontaines  en  Beauce, 
des  droits  quil  avait  sur  les  dîmes  de  cette  paroisse  pour  97  livres  . 
tournois  ;  avec  le  consentement  de  Guillaume  de  la  Flotte. 

De  décima  dePontibus. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  officialis  Cenomanen- 
sis,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod  Petrus  de  Sepibus,  miles, 
in  nbstra  presentia  constitutus,  monitus  eciam  ut  sextam  par- 
tent magne  décime  de  parrochia  de  Fontibus,  tam  bladi  quam  vini 
et  sex  sextaria  siliginis  super  alia  sexta  parte  quam  ibidem  pre- 
cipit  capitulum  Cenofnanense,  necnon  unum  tractum  et  terçiam  9 
partem  triturationum  et  quartam  partem  palearum  dicte  deci 
me,  cum  homagio  sibi  debito  ab  heredibus  Biheron  et  aliis  per- 
tinences, que  omnia  idem  Petrus  et  antecessores  sui  tenuerant 
et  perceperant  ab  antiquo,  ecclesie  parrochiali  dimitteret,  nec 
ad  hoc  induci  aliquo  modo  posset,  ipsam  decimam  cum  tractu  et 
omnibus  aliis  supradictis  capitulo  Cenomanensis  ecclesie,  de  vo- 

(1)  Il  y  avait  à  Villemalin  deux  fermes,  l'une  à  La  Trinité,  l'autre  à  Fon- 
taine-les-Blanches  ;  c'est  sans  doute  cette  dernière  que  les  moines  de  Fon- 
taines appelèrent  d'abord  simplement  Incrementum,  l'Accroissement  et  qui 
antérieurement  s'appelait  Gutta.  (Voir  plus  haut,  ch.  CLXII.) 


396  CHARTES   VBNDOMOISES 

luntate  et  consensu  Guidonis,  rectoris  tune  ecclesie  de  Fontibus, 

* 

dimisitet  in  perpetuum  assignavit.  Pro  cujusmodi  dimissione 
et  assignacione  recepit  idem  Petrus  et  habuit  quatuor  viginti  et 
decem  et  septem  libras  Turonenses  in  pecunia  numerata,  quam 
pecuniam  recognovit  injure  coram  nobis  se  récépissé,  et  prout 
dictum  est,  habuisse,  renuncians,  etc.  Ipse  vero  Petrus  juravit 
coram  nobis  quod  per  se  vel  per  alium  ullo  contra  predictam 
assignationem  veniret  modo.  Obligavitetiam  se,  etc.  GuiUelmus 
vero  de  Flota,  miles,  coram  nobis  injure  constitutus,  a  quo  dic- 
tus  Petrus  dictam  decimam  tenebat,  ut  ipsi  ambo  coram  nobis 
recognoverunt,  dictam  assignacionem  et  dimissionem  ipsius 
décime  voluit  et  concessit  et  totam  et  firmam  habuit,  et  sigil- 
lum  suum  presentibus  litteris  apposuit,  in  signum  concessionis. 
Nos  vero  hec  omnia,  ad  peticionem  dictorum  Pétri  et  Guillelmi 
militum,adjudicavimus  tenenda  et  fideliter  observanda.  In  cujus 
rei  festimonium  presentibus  litteris  apposuit  dictus  Petrus  si- 
gillum  suum  et  nos  eas  sigillo  curie  Cenomanensis  fecimus  si- 
gillari.  Datum  die  sabbati  post  Reminiscere  anno  Domini  M°CC° 
L°  sexto,  mensemartio(l). 

Liber  Albus  Cenomanensis,  p.  17*,  N°  CCXCII  et  p.  422,  N°  DCC.  ' 

CCCLXXX 

1250.  N.  S.  1257,  mars  avant  Pâques. 

Guy,  chanoine  et  curé  de  Fontaines  en  Bcauce%  prend  à  ferme 
les  dîmes  de  la  paroisse. pour  dix  livres  tournois. 

De  Eodem 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  officialis  Cenomanen- 
sis, salutem  in  Domino.  Noverint  uni versi  quod  Guido,  canonicus 
et  rector  ecclesie  de  Fontibus,  a  virïs  venerabilibus  et  discretis 

(1)  A  la  même  date,  Mathilde,  femme  de  Pierre  des  Hayes  «  Matbildis 
uxor  Petride  Sepibus  »,  approuva  l'abandon  fait  par  son  mari  et  déclara  ne 
pas  s'y  opposer  «  no  mi  ne  dotalicii,  vel  aliqua  alia  ratione.  »  (Ibidem,  p.  176» 
n<>  CCXC1V,  et  p.  422  n°  DCXCIX.) 


CHARTES  VSND0M0IS&9  397 

R.  decanoet  capitulo  Cenomanensi,  qui  mediante  et  volente  dicto 
Guidone  retraxerant  à  Petro  de  Sepibus  milite  sextam  partem 
magne  décime  de  parrochia  de  Fontibus,  tam  bladi  quam  vini, 
et  sex  sextaria  siliginis  super  alia  sexta  parte  quam  ibidem  per- 
cipit  capitulum  Cenomanense  nec  non  unum  tractum  et  terciam 
partem  trituracionum,  et  quartam  partem  palearum  dicte  de- 
cime,  que  omnia  bene  valent  septem  libre  Turonenses  et  am- 
pliusannui  redditus,  sicut  idem  rector  in  nostra  presentia  reco- 
gnôvit,  generaliter  obtinuit  ut  dictam  decimam  cum  pertinentes 
suis,  ut  dictum  est,  et  aliam  sextam  partem  capituli  predicti, 
pro  qua  prius  reddebat  annis  singulis  pro  sua  ecclesia  sex  libras 
Turonenses  capitulo  supradicto,  de  cetero  habeat,  nomine  sue 
ecclesie,  pro  decem  libris  Turonensibus  annuatim.  In  cujus  tra- 
dicione  provisum  est  utilitati  dicte  ecclesie  parochialis  evidenter 
in  sexaginta  solidos  Turonenses  et  amplius  annui  redditus,  prout 
fideliter  asserit  idem  rector.  Obligavit  eciam  idçm  rector  se  et 
ecclesiam  suam  et  successores  sues,  ad  dictas  decem  libras  dicto 
capitulo  annis  singulis  persolvendas,  videlicet  sex  libras  ad  sy- 
nodum  festi  omnum  sanctorum  et  quatuor  libras  ad  synodum 
Penthecostes,  Cenomannis.  Voluit  eciam  idem  rector  quod  si 
successores  sui.aliquo  tempore  dictas  decem  libras  nollent  red- 
dere,  sicuti  est  premissum,  ista  gratia  sive  traditio  pro  infecta 
haberetur,  et  dictum  capitulum  posset  ex  tune  de  dictis  duabus 
sextis  partibus  décime  cum  tractu  et  aliis  pertinences,  suam  pe- 
nitus  facere  voluntatem,  cum  ipsum  capitulum  alio  modo  dicte 
ecclesie  non  assigna verit  ipsam  firmam.  Nos  autem,  de  volun- 
tàte  dicti  capituli  et  dicti  rectoris,  omnia  predicta  adjudicamus 
tenenda  et  fideliter  observanda.  In  cujus  rei  testimonium,  pre- 
^  sentes  litteras  dicto  capitulo  sigillo  curie  Cenomanensis  dedimus 
sigillatas.  Datum  anno  Domini  MCC°  L°  sexto  (1). 

Liber  Albns  Cenomanensis,  p.  175,  n°  CCXCIII. 


(l)Ce  même  acte  inséré  plus  loin  au   n°  DCXCVI1I,  p.  422  porte   la  men- 
tion du  mois  :  «  mense  marcio.  >» 


398  CHARTES  VENDOMOISES 


CCCLXXXl 


1257 


Reconnaissance  de  la  rente  de  deux  setiers  de  blé  à  Romilly 
donnée  par  Hodearde  Mauterre  à  l'abbaye  de  Saint-Avit. 

DE   DUOBUS   SHXTAR1IS   APUD   ROMILLIACUM     IN    PeRTICO. 

Universis  présentes  litteras  inspectons,  officialis  archidia- 
coni  Dunensis,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod  Goherius 
dictus  Garin-de  Alneto,  armiger,  et  Matildis  ejus  uxor,  in  nostra 
presentia  constitutif  confessi  fuerunt  se  debere  abbatisse  et 
conventui  Sancti  Aviti  juxta  Castridunum  duos  sextarios  bladi 
annui  redditus  super  terris  suis  arabilibus  quos  habent  in  parro- 
chia  de  Romilliaco  percipiendos  et  habendos  in  perpetuum  an- 
nis  singulis  apud  Romiiliacum  in  festo  Sancti  Remigii,  quos 
quidem  duos  sextarios  bladi  annui  redditus  defunctâ  Hodeardîs 
M  a  la  terra,  domina  de  cujus  hereditate  predicte  terre  movere 
dicebantur,  eisdem  dédit  et  concessit  in  puram  et  perpétuant 
elemosinam,  dum  vivebat,  in  testamento  suo  pro  anniversario 
suo  in  earum  ecclèsia  annis  singulis  celebrando.  Quam  vero  do- 
nationem  et  elemosinam  dicti  Goherius  et  Matildis  ejus  uxor 
ratam  habentes  et  firmam  promiserunt  coram  nobis  per  fidem 
suam  de  cetero  reddituros  sine  contradictione  dictum  bladum 
annui  redditus  dictis  abbatisse  et  conventui  apud  Romiiliacum 
in  domo  sua  vel  granchia,  termino  supradicto,  se  et  sua  et  here- 
des  suos  quoad  premissa  eisdem  obligantes.  In  cujus  rei  testi- 
monium  et  munimen,  ad  peticionem  dictorum  Goherii  et  Matildis 
ejus  uxoris,  présentes  litteras  dictis  monjalibus  dedimus  sigillé 
nostri  munimine  roboratas.  Datum  anno  Domini  M0  CC°  quin- 
quagesimo  septimo. 

Société  Du  noise,  Cariai,  mss.  de  Saint-Avit,  n°  158. 


CHARTES   VENDOMOISES  399 


CCCLXXXII 
1258,  octobre. 

Confirmation  par   Guillaume  de  Rougemont  à  l'abbaye  des 
Clairets  de  la  possession  de  la  dîme  de  Saint-Rimay . 

Universis  praesentes  litteras  inspecturis,  Guillelmus  de  Rubeo- 
monte,  miles,  salutem  in  Domino.  Noverint  universi  quod  cum 
contentio  verteretur  in  ter  me,  ex  una  parte,  et  abbatissam  et 
conventum  Beatœ  Mariée  de  Claretis,  Cisterciensis  ordinis,  Car- 
no  ten  sis  diocesis,  ex  altéra  parte,  super  décimas  fructuum  tam 
bladi  quam  vini  provenientium  in  omnibus  terris  et  vineis  sitis 
in  feodo  Au  Turpinais,  Gaufridi  de  Alveriis  et  Stephani  Done, 
in  parochia  Sancti  Rimerii  existentibus,  tandem  ego,  de  pruden- 
tium  consilio,  omnes  prœdictas  décimas  dictorum  trium  feodo- 
rum  cum  omni  jure,  si  quod  habebam  vel  habere  poteram  in 
eisdem,  quittavi  penitus  et  dimisi  preedictis  monialibus  ac  futu- 
ris  earum  successoribus  in  perpetuum  habendas  et  possidendas, 
vel  quasi  pacifiée  et  quiète,  exceptis  vineis  veteribus  elapsis 
triginta  annis  et  ultra  plantatis,  de  quibus  nihil  quitto  eisdem 
monialibus  nec  etiam  intendo  juri  earum  derogare,  si  quod  sibi 
competat  in  eisdem  et  jura vi,  tactis  sacro-sanctis  evangeliis,  me 
praedicta  omnia  tenere  firmiter  et  fideliter  observare  et  quod 
contra  hœc  non  veniam  per  me  vel  per  alium  in  futurum.   In 
cujus  rei  testimonium  ego  praedictis  monialibus  prœsentes  dedi 
litteras  sigillo  meo  sigillatas,  per  quas  me  et  haeredes  meos  seu 
successores  quoscumque  ad  omnia  praedicta  tenenda  et  obser- 
vanda  specialiter  obligavi.  Datum  anno  Domini  millesimo  du- 
centesimo  quinquagesimo  octavo,  mense  octobris. 

Cartulaire  des  Clairets,  p.  135. 


400  CHARTES   YKNDOMOISES 


CCCLXXXIIJ 

Après  1258. 

Hic  sunt  feoda  de  Rupibus  domini  episcopi  carnotensis. 

De  la  besoigne  des  fiez  des  Roches  ieuesque.  Sachez  que  ien 
é  parlé  à  monseigneur  Gieffre  de  Lauardin  et  ay  fet  parler  le 
guardien  et  frère  Es  tien  ne  son  confessor.  Monseigneur  Jeuffrey 
ma  respondu  que  li  quenz  de  Vendosme  ne  ses  hoirs,  ne  li 
meismes,  ne  les  vauasors,  ne  les  rereuauasors,  ne  tout  le  commun 
,  de  touz  les  fiez  des  Roches,  que  il  sunt  tenuz  em  pez  et  clèrement 
et  quitement  et  franchement  de  monseigneur  l'éuesque  de 
Chartres,  ne  ne  çofferroient  ne  nen  lerroient  plein  pié  perdre 
ne  esamrier  pour  nulle  rien  ne  seurprendre  pour  la  bonne  sei- 
gnourie  de  monseigneur  l'éuesque,  car  ce  est  et  a  esté  tout  le 
bon  refuge  à  ces  de  Vendôme  et  est  à  touz  ceus  dou  pais  contre 
la  seignourie  du  roy  de  Sedile  (lj  qui  forment  les  a  contraliéz  et 
feroit  se  il  pouoit  par  les  bediaus  et  par  ses  gens,  se  il  i  eussent 
droiture  ne  puissance. 

De  la  diuision  des  bonnes  des  fiez  entour  et  en  uiron. 
Je  enquis  et  seu  au  plus  curieusement  et  au  plus  diligamment 
que  ie  poy  et  espicialement  de  Guillaume  de  la  Poulinière 
qui  a  esté  touz  iors  dès  enfance  préuost  et  baiilif  des  Roches 
et  de  toutes  les  apartenances  des  fiez  quil  ma  dit  en  conseil  et 
en  secré  que  il  se  doubte  moût  de  perdre  le  sien  uers  les  sei- 
gneurs  souz  qui  il  est,  que  le  fié  des  Roches,  si  comme  il  est 
tenuz  de  monseignenr  l'éuesque,  se  commence  premièrement  des 
Bruil  iusqua  la  pierre  de  Rougemont.  Et  de  la  pierre  de  Rouge- 
.  mont  droit  à  la  fessée,  et  de  la  fessé  droit  au  demaine  au  seigneur 
de  Chaucigné  à  leur  du  bois  léuesque.  Et  après  de  leur  dou  bois 
tout  contreual  droit  aus  masures,  et  des  masures  après  ensiuant 
droit  aus  au  noiz,  des  au  noiz  après  ensiuant  droit  au  haies  des 

(1)  Sic  pour  Sicile. 


CHARTES   VEMDOMOISÉS  .    401 

vignes  de  Lunay,  de  Lunai  tout  droit  à  Uillepfouière.  fit  de  denz 
ces  bones  nommées  qui  encloent  tout  le  fié  monseigneur 
l'éuesqùe,  de  bonne  en  bonne  quicumquesi  ait  et  quicumquei 
ait  (1)  et  quicumques  i  tieigne,  est  au  fié  monseigneur  l'éuesqùe. 
Je  vous  fais  asauoir  qui  en  tient  et  qui  a  dedenz  les  bonnes, 
monseigneur.  Premièrement. 

La  dame  deTrou  (2).  —  Huet  de  Villeprevière  (3).  —  Guillaume 
Bel  loti  m  (4).  —  Macé  de  Trou.  —  Chesiere  Sauuegrain.  —  Mesire 
Phelippe  de  Basouche.  —  Macé  Pointuillain  (5).  —  Horri  de  Rou- 
gemont  (6).  —  Guillaume  le  frère  Orride  Rougemont.  —  Mesire 
Guillaume  Morhier  (7).  —  Robert  de  Forges  (8).  —  La  mesnié  feu 
Desrée.  —  La  mesniée  feu  Etienne  Donne  (9).  —  La  mesniée 
feu  Charbonniau.  —  Mesire  Grisart  chevalier.  —  Et  labeesse  de  la 
Virginité  de  Citeauz  i  tient  grans  choses  et  nobles  et  len  ne  set  si  il 
sont  amorties,  ne  ie  ne  vouloie  pas  enquerre  sanz  commendement . 

Ce  sunt  les  tenues  que  labesse  tient.  Premièrement  vne  grant 
pièce  des  bois  leuesque,  la  forest  desus  les  Roches  l'éuesqùe,  les 
roches  entre  les  Roches  leuesque  et  Lunay,  les  garennes  des 
bois  et  des  haies.  Et  sachiez  que  cis  Guillaume  de  la  Poullinière 
né  vourroit  pour  nulle  rien  que  len  seust  quil  meust  dites  ces 
choses.  En  conseil  et  en  secre  mont  ses  gens  ces  choses  encusées 
et  moût  sen  doubtent  et  ie  en  conseil  et  en  secré  le  vous  mande 
et  a  monseigneur  et  a  son  priué  conseilla  et  se  ie  riens  entrelessie 
a  demander  ne  en  enquerre,  monseigneur,  mandez  le  moy  en 
e script,  et  ie  en  ferai  a  mon  pouar  uostre  commendement.  Ne 
vous  merueilliez  pas  se  ie  ne  vous  mande  les  valeurs  de  cbascun 
fié,  car  len  me  dit  qui  ni  a  pas  péril.  Se  vous  ne  li  vees  miex  que 
il  nous  ueoient,  pour  ce  quil  dient  que  la  contease  ne  rachètera 
pas,  ne  ne  fera  fors  entrer  en  lomage  mon  seigneur,  et  sus  ce 

(i)  SU,  2  fois. 

(2)  Elle  était  dame  du  Breui)  ainsi  que  Macé  de  Trou  qui  parait  son  fils. 

(3)  Villeprouvair». 

(4)  Seigneur  de  la  Belotinière. 

(5)  Seigneur  de  Fargot. 

(0)  Seigneur  de  la  Montelliére. 

(7)  Seigneur  des  Clocheaux. 

(8)  Maison,  ménage,  famille  (F.  Godefroj). 

(9)  Sans  doute  dame  de  la  Barre.  —  (R.  S.  Venant). 

51 


i 


402  CHARTES   VENDOMOISBS 

vous  manderoiz  monseigneur,  et  vous  mpnseigneur  Garin  vostre 
volenté  auec  les  autres  choses.  Se  ce  ai  rien  entrelessié  quar  ie 
enquis  seron  les  articles  que  vous  monseigneur  Garm  me 
déistes  de  par  monseigneur. 

Bibl.  de  Chartres.  Met.  1138,  f»  XXX  et  XXXI  =  33  et  34. 

CCCLXXXIV 
Mai  1258. 

Vente  a<f  chapitre  de  Saint-Georges  de  Vendôme  de  deux  muids 
de  froment  assis  sur  deux  métairies  à  Li  nier  es. 

Omnibus  présentes  litteras  inspections,  Nevelo,  dominus  Frac- 
tevallis,  armiger,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod  consti- 
tuti  coram  me  Johannesde  Corcellis...  miles,  et  Agatha  (uxor 
ejus  recogno)verunt  se  vendidisse  et  eciam  vendiderunt  côram 
me  venerabilibus  viris  Capicerio  et  Capitulo  ecclesie  Beati- 
Georgii  de  Vindocino,  nomine  ipsius  ecclesie,  pro  quatuor  viginti 

mon e te,  duos  modios  frumenti  ad  men- 

suram  Vindocinensem,  valentis  quatuor  denarios  minus  lecte 
communis,  assignatos  a  predictis  Johanne  et  ejus  uxore  super 

duabus  medietariis  suis  de  Corcellis et  perti  (nentiis) 

earumdem,  in  parochia  de  Lineriis,  in  feodo  meo  sitis.  haben- 
dos  et  percipiendos,  ibidem  de  cetero  et  in  perpetuum  a  pre- 
dictis Capicerio  et  Capitulo  vel  eorum  mandato,  singulis  annis, 
in  festo  beati  Remigii  vel  antea,  antequam  aliquis  alius  aliquid 
percipiat  aut  percipere  possit  de  fructibus  et  proventibus  medie- 
tariarum  predictarum.  Et  si  contigerit  quod  predicti  Johannes  et 
ejus  uxor  vel  eorum  heredes,  seu  i  11  i  qui  nomine  eofumdem  dictas 
medietarias  tenuerint  aut  possederint,  deficiant  in  persolvendo 
ipsis  emptoribus  vel  eorum  mandato,  quolibet  anno,  dictos  mo- 
dios frumenti,  et  predicti  emptores  vel  eorum  mandatum,  occa- 
sion e  seu  ratione  habendi  seu  recuperandi  dictum  frpmentum 
sumptus  aliquos.vel  expensas  fecerint,  vel  alius  nomine  eorum- 


CHARTES  VENDOMOISES  403 

dem,  ipsi  Johannes  et  eius  uxor  promiseruntcoram  me,  et  tenen- 
tur  illos  sumptus  vel  illas  expensas  benigniter  sibi  et  intègre 
restituere  probandos  et  declarandos,  seu  probandas  et  declaran- 

das capicerii  aut  cantoris  qui  pro  tempore  fuerunt 

in  prediçta  ecclesia  Sancti-Georgii,  sine  honere  alterius  proba- 

tionis.  De  quapecunie  summa,  etc 

Nevelo  dominus  Fracte-Vallis  predictus  predictam  venditio- 
nem  volo,  approbo,  et  concedo,  et  manucapio,  tanquam  dominus 
feodi,  defendendam  et  garandizandam  perpetuo  liberam  penitus 
et  mortiflcatam,  ab  omnibus  redebentiis  serviciis  et  exaction!- 

bus  secularibus  ipsis  Capicerio  et  Capitulo In  cuius  rei  tes- 

timonium  etmunimen,  ego  Nevelo  predictus présentes.... 

sigilli  md  munimine  rdboratas anno  Domini  M0  COLVIII*, 

mense  maio  (1). 

Archivée  de  Loir-et-Cher,  parchemin  en  mauvais  état,  avec  incision 
sur  le  repli  pour  le  sceau  perdu. 


(1)  En  1287,  Jeanne,  comtesse  de  Blois,  affranchit  cette  acquisition  des  re- 
devances féodales  : 

A  tonz  ceux  qui  verront,  cestes  présentes  lettres.  Nous  J  oh  an  ne,  comtesse 
de  Alencon  et  de  Bloys  et  dame  d'Auesnes, salut  en  nostre  Seigneur.  Sachent 
fuit  que  comme  nos  pour  nostre  droit  eussiens  "saisi  et  mi  en  nostre  main 
deus  muis  do  froment  que  le  dean  (decanus)  et  le  chapitre  Saint-Georges  de 
Vendôme  aueint  chacun  an  àe  rente  sur  la  métairie  que  Jehan  de  Courcelles 
chevalier  et  Agathe  sa  femmt  ont  a  Courcelles  et  seur  les  appartenances  di- 
cele  assises  en  la  paroisse  de  Lynière,  mouens  de  nos  fyés,  lesquels  deux 
muis  de  froment  de  rente  desus  diz  assis  seur  ladite  métairie  et  seur  les 
appartenences  dicele  les  diz  dean  et  chapitre  aueint  acheté  desdiz  Jehan  de 
Courcelles,  et  de  Agathe  sa  femme,  si  comme  il  diseint,  de  laquelle  chose  ils 
ne  pouveint  tenir  senz  nostre  assentemënt.  Nous,  à  la  "prière  et  à  la  re- 
questrede  nostre  amé  cousin  mon  seur  Bouchart,  frère  (1)  le  comte  de  Ven- 
dôme, auons  des  diz  deus  muys  de  froment  osté  nostre  main,  et  soufrons 
et  voulons  que  les  dicts  déan  et  chapitre  et  leurs  successeurs  teignent  a 
touz  iourmais  les  diz  deus  muys  de  froment  de  rente,  sens  ce  que  nos  ne  nos 
hers  les  puisseins  james  contraindre  a  ce  que  il  les  mestent  hors  de  leur 
main.  En  témoign  de  laquelle  chose  nos  auons  scellé  cestes  présentes  lestres 
de  nostre  sceel.  Ce  fust  fet  l'an  de  grâce  mil  deux  sens  quatre  vinz  et  sept 
ou  moys  de  janvier. 

(I)  Bouchard  de  Vendôme,  frère  du  comte  de  Jean  V,  était  seigneur  de 
Bonnevau  (Abbé  Simon,  t.  I,  p.  138). 


404  CHARTES  YBNDOMOI8SS 


CCCLXXXV 

4259,  novembre. 

Vente  des  produits  d*une  dtme  i  Coutures  pour  55  livres 

tournois  au  chapitre  du  Mans. 

LlTTBrtË  SttPËR   bEClftlA    &Ë  ëULTUftlS. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  officialis  Cenomanen- 
sis,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod,  in  nostra  presentia 
constituti  Matheus,  dictus  Midi,  et  Johanna  ejus  uxor,  recog* 
noverunt  injure  coram  nobis  se  vendidisse  venerabilibus  virîs  et 
discretis  decano  et  capitulo  Cenomanensi,  partes  fructuum  quas 
hactenus  babuerunt  et  perceperunt,  ipsi  et  antecessores  sui,  in 
tôt  a  décima  parrochie  de  Culturis,  tam  in  vitiéiâ  quafti  in  terris 
cum  tract u,  paleis  et  locis,  et  omnibus  aliis  pertinenciis  ad  dic- 
ta m  decimam,  exceptis  censibus  et  pratis,  pro  precio  quinqua- 
ginta  et  quinque  librarum  Turonensium,  de  quibus  se  tenue- 
runt...  pro  pagatis....  renunciantes,  etc..  et  se  deSeS&iéf tint  lu 
manu  nostra  dicti  Mat  heu  s  et  Johanna,  et  de  vol  un  ta  te  ipsorum 
et  assensu  venerabilem  virum  archidiaconum  Castri  Lîdi,  nomine 
deca&i  et  capituli,  sessivimus  de  omnibus  supradictis...  et  aâtfiû- 
xerunt  se...  ad  omnia  supradicta  defendenda  eontra  omoes,..» 
hoc  excepto  quod  non  tenentuf  supradicta  dèfendere  éoiitfà  do- 
minos féodales,  scilicet  dominum  de  Haiis  et  Nicholaum  de 
Valénrïes,  milites,  si  Vellerit  quod  dicti  dècaftus  et  côpitulum 
dictam  decimam  ponerent  extra  manum...  In  cujus  rei  testimo- 
niurtl  présentes  litteras  sigillé,  cufie  tiostrô  fèclttius  sigillâfi. 
t)atum  anno  Domini  M°CC°  quinquagesimo  nono,  mense  no- 
▼etnbri  (1). 

Liber  Albm  Genoman.,  p.  244,  n°  CCCXGIL 

(1)  A  la  même  date,  le  chapitre  abandonna  ces  biens  en  rente  ou  ferme 
perpétuelle,  pour  tènt  sdus  tournois,  payables  par  moitié  au  synode  dé  la 
Toussaint,  et  au  synode  de  la  Pentecôte,  au  curé  de  Couture,  qui  était  alors 
«  Pbilippus  dictus  Dex  le  Fist.  presbyter,  persona  de  Culturis  »  (Ibidem, 
p.  415,  n«  DCLXXXVI.) 


CHARTES  VE9DOMOIMS  405 


CCCLXXXVI 
1201. 

Alix,  dame  dy  Hivers,  derme  à  i abbaye  de  l'Etoile,  le  patronage 

aur  l'église  de  Maison  ce  lie, 

Alicia  (1)  domina  de  Illiers,cessit  abbatie  et  «en vent ui  de  Stella 
jus  patronatus  ecclesie  de  Domtcellis,  Cenomanenats  dioceais. 

BUrUethêq*  National  rose,  latiû  17048,  f.  543 

CCCLXXXVII 

Février  1261. 

Càrtalaire  en  taiin  de  Philippe*  de  Poncé,  prévôt  de  Vendôme, 
chevalier,  par  lequel  il  donne  À  la  Maison-Dieu  de  Vendôme, 
10  deniers  de  cens  sur  une  maison,  contiguë  i  la  grange  de 
Pierre  Sorre,  rue  Saint-Jacques,  du  consentement  d'Isabelle, 
sa  femme  (2). 

(Inventaire  des  titres  de  l  Hôtel-Dieu  de  Vendôme). 

(1)  Les  historiens  de  la  famille  sVUUers  ne  citent  pas  cette  Alix,  dame 
d'Illiers. 

(2)  Un  siècle  plus  tard,  en  1361,  «  cession  fut  faite  à  la  Maison-Dieu  par 
Guillaume  dePoncay,  écuyer,  sieur  de  Ponça  y,  fils  de  Philippes  dePoncay, 
viyant  seigneur  de  Pcncay  et  de  Courtiras,  de  la  terre  de  Courtira*,  ainsi 
qu'elle  se  poursuit  :  pescheries,  poursuite,  prise  et  punition  des  malfaiteur*,  j. 
savoir  du  côté  de  Vendôme,  jusqu'à  la  porte  méresse  de  Vendôme,  et  d'icelle 
jusqu'au  potit  aaint-Qetlfgèl,  et  tbUt  ce  qu'il  tefibit  es  ressort  de  Bauge*  et 
de  Chartres,  tenue  du  comte  de  Vendôme,  pour  trente  florins  à  l'éeu  du  coin 
du  rov,  sa  vie  durant,  le  vendredi  après  la  purification  1361,  N.  §.  1362.  » 

«  Lettre*  dé  Jean,  comte  de  Vendôme  et  de  Castres,  qUl  ratifie  le  précé- 
dent à  charge  de  foy  et  hommage-lige  et  une  livre  de  cire  par  chacun  an, 
et  20  livres  à  chaque  mutation  de  maître,  avec  rétention  delà  haute  justice, 
laissant  auxdits  maîtres  la  voierie  et  justice  de  60  sols  et  le  droit  de  chasse 
auK  grosses  bètes  dans  les  bois  de  Courtira*.  13  juillet  1362.  » 

On  cite  aussi  un  Huet  de  Poncay,  frère  de  Guillaume  en  1352.  En  130'», 
Isabeau,  femme  de  Huet  de  Poncay.  écuyer,  Alix  et  Epiphanie,  leurs  Ailes, 
donnent  à  l'Hôtel-Dieu  trois  setiers  de  méteil  pour  avoir  part  aux  prières, 
et  font  remise  des  foy  et  hommage  que  leur  devaient  la  fille  de  Pierre  de 
Lespine  et  Jean  de  Lespine.  * 


406  CHARTES  VENDOMOISES 


CCCLXXXVIII 
avril  1263. 

Don  par  Nivelon,  seigneur  de  Freteval,  à  V  abbaye  de  V Aumône 
de  dix  livres  de  rente  sur  la  prévôté  de  Freteval. 

Ego  Nevelo  de  Mellaio,  dominus  Fractevallis,  notum  facio  uni- 
versis  présentes  litteras  inspectons,  quod  ego  pro  salute  anime 
mee  et  antecessorum  meorucn  dedi  et  concessi,  in  puram  et  per- 
petuam  elemosinam,  religiosis  virisabbati  et  conventui  Elemo  - 
sine  Cisterciensis,  dececn  libras  monete  currentis  annui  et  per* 
petui  redditus  super  prepositura  mea  de  Fractavalle,  ab  eisdem 
religiosis  annis  singulis  percipiendas  et  habendas,  videlicet  cen- 
tum  solidos  in  quolibet  festo  sancti  Remigii  et  centum  solidos 
in  quolibet  festo  Purificationis  béate  Marie.  In  eu  jus  rei  testi- 
tnonium  et  munimen  dictis  abbati  et  conventui  présentes  dedi 
litteras  sigilli  mei  muoimine  roboratas.  Datum  anno  Domini 
M0  CC°  LX°  tercio,  mense  aprili. 

Archives  Nationale»,  S.  3292,  n°51  et  56. 

CCCLXXXIX 
1264,  2)  avril. 

Gilles,  archevêque  de  Tyr  :«  execu.tor  negocii  crucis  in  regno 
Francie,  etc.,  a  Sancta  Sede  deputatus  »  ordonne  à  François 

'  «  de  Senis  »  et  autres  marchands  de  Sens,  de  prêter  à  Thomas 
Talpiers,  son  clerc,  et  au  clerc  d'Alix,  comtesse  de  Blois,  une 
somme  d'argent  dont  il  a  besoin. 

«  Datui»  Vindocini,  IX  kalendas  maii,  anno  Domini  iqiliesimo 
ducentesimo  sexagesimo  quarto.  » 

m 

Archives  Nationales,  J.  456.  —  Publié  dans  le  Trésor  des  layettes  des 
Chartes,  IV,  p.  95. 


CHARTES    VENDOMOISES  407 


CCCXC 

1265,  juillet. 

Bail  des  dîmes  de  Coutures,  à  Philippe*,  curé  de  Coutures,  pour 
quatre  livres  et  demie  pour  l'anniversaire  Guillaume  Bolant, 
évêque  du  Mçns. 

LlTTERE    SUPER   DECIMA.   DE   CULTURIS    PB»  ANNIVERSARIO 

GUILVELMI   ROLANT,    tfPlSCOPI. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Gaufridus  divina  per- 
missione  Cenomanensis  ecclesie  minister  humilis  (1),  salutem  in 
Domino.  Noveritis,  quod  cum  Matheus,  dictus  Midi,  quamdam 
decimam  bladî  et  vini,  quam  habebat  in  parrochia  de  Culturis, 
venerabilibus  viris  et  discretis  decano  et  capitulo  Cenomanensi, 
cum  assensu  nostro,  dimisisset,  racioné  cujus  dimissionis  exe- 
cutores  bone  memore  Guillelmi  ,  predecessoris  nostri,  eidem 
Matheo  quinquaginta  libras  monete  currentis,  de  bonis  ipsius 
episcopi  defuncti  ,  dédissent  in  pecunia  numerata  ;  constituti 
coram  nobis  dicti  decanus  et  capitulum  recognoverunt  se  tra- 
didisseet  adhuc  tradunt,  auctoritate  nostra  interveniente,  frac- 
tus  dicte  décime,  Philippo ,  rectori  dicte  ecclesie  de  Culturis, 
et  suis  successoribus,  nomme  dicte  ecclesie,  ad  firmam  perpé- 
tuant, pro  quatuor  libris  et  dimidia  monete  currentis,  annis  sin- 
gulis,  in  festo  béate  Marie  Magdalene,  tam  ab  ipso  Philippo 
quam  a  suis  successoribus,  qui  pro  tempore  fuerint,  predictis 
decano  et  capitulo  vel  eorum  certo  mandato,  Cenomannis  per- 
solvendis,  ad  distribuendum  illis  canonicis,  qui  interfuerint  celé, 
brationi  anniversarii  prefati  defuncti  episcopi,  in  ecclesia  beatis- 
simi  Juliani  facienda.  Nos  vero  in  hoc  utilitatem  nostre  matris 
ecclesie  Cenomanensis  et  eciam  predicte  ecclesie  de  Culturis 
attendentes,  premissa  rata  et  grata  habemus  et  ea  auctoritate 

(1)  Gaufridus  Freslon,  episcopus  Cenomanensis,  ab  anno  1260  ad   1274. 


406  CHARTES  VENDOMOISÇS 

4 

djocesana  confirmamus,  tam  ipsum  Philippum  quam  ejus  suc- 

cessores  nec  non  sepedictam  ecclesiam  de  Culturis,  ad  redden- 

dam  predictam  firmam,  prout  superius  est  expressum,  in  perpe- 

tuum  obligantes.  In  cujus  regni  testimonium  présentes  litteras, 

ad  peticionem  partium  fecimus  sigilli  nostri  munimine  roborari. 

Datum  menae  julto,  aono  Domini  M°  CC°  sexagesimo  quinto. 

•• 

lAber  Alto*  Cenoman.,  p.  lié,  n«  DCLXXXVJII. 


CCCXCI 
1265 

Donation  faite  à  V abbaye  de  VEtoile  par  Fouquet  de  Baillou 
pour  son  anniversaire  et  ceux  de  ses  parente. 

Par  accord  avec  Fouquet  de  Baillou  (1),  Jean,  abé,  et  le  couvent 
doivent  avoir  tous  les.ans  8  septiers  froment  et  4  de  seigle,  et  1 
d'avoine  et  9  de  seigle  pour  les  anniversaires  «  defuncti  Bretonis, 
patris  ejus,  et  defuncte  Joanne,  matris,  et  Orrici  de  Baillou,  mi- 
litis,  avidicti  Fouqueti,  et  defuncti  Mathei  de  Vallibus,  armi- 
geri,  et  Millescendis,  sororis  dicti  Mathei,  uxoris  Gaufredi  de 
Vallibus,  militis,  etcuju^dam  ejus  filii.  »  Nota  6  sext.  dud.  seigle 
et  1  sext.  d'avoine  «  erat  pro  excambio  4  partis  décime  de  Ples- 
siaco  (2),  quam  defunctus  de  Baillou  dederat  in  elemosinam  »  et  7 
sext.  dud.  seigle  estoient  «  pro  magna  decimade  Plessiaco  nobis 
legata  a  Gaufrido  de  Vallibus.  » 

Bibl.  National*,  Mss.  17048,  p.  5)9,  —  autre  mention,  ibidem,  f.  647 


(1)  Sa  1299,  Simon  de  Baillou,  escujrer,  faisait  un  don  à  •  Jeane,  fille  4e 
feu  Alexandre  d'Auton,  en  récompense  de  services.  »  (Ibidem.,  p.  547). 

(2)  En  marche  :  «  Le  Plessis  Godehoust.  »  Ce  château  du  Plessis  Godehoust 
avait  une  chapelle,  d'après  l'acte  suivant  : 

*  Acte  du  dimanche,  veille  de  saint  Martin  d'brver  1306,  par  lequel 
M"*  Jehanne,  veuve  de  Pajren  d'Orliens,  chevalier,  Jean  de  Vendosme, 
escuver,  et  Jehanne  de  Baillou,  sa  femme,  donnent  à  Nicoles  de  Vaux,  abbé 
de  l'Etoile,  par  Nicolas  de  Roncbières,  son  procureur,  prieur  dudit  lieu, 
un  demi  muid  de  métetl,  mesure  de  Montoire,  à  condition  de  dire  par  leurs 


CHARTES  VENDOliOISBS  409 


CCCXCII 

1266,  N.  S.  1267,  8  janvier. 

Guillaume  Tipier  vend  au  chapitre  du  Mans  les  dîmes  de  Huillé 
et  donne  en  retour  à  sa  femme  ses  terres  ^sises  à  Saint-Martin 
du  Bois y  dans  le  fief  de  Hugues  de  Ranay. 

LlTTERE  SUPER   DECIMA    DE   RlJILLBIO 

Universis,  etc.,  officialis  Cenomanensis,  etc.  Noveritis  quod  in 
nostra  presentia  constituti  Guillelmus,  dictus  Tipier,  et  Maria 
ejus  uxor,  vendiderunt  in  jure,  venerabilibus  viris  decano  et 
capitulo  Cenomanensi,  omnes  décimas  quas  ipsi  percipiebant  in 
parrochia  de  Ruilleio,  in  blado  et  vino,  videlicet  pro  viginti  et 
octo  libris  Turonensibus,  in  moneta  currenti,  de  quibus  dicti 
Guillelmus  et  ejus  uxor  coram  nobis  se  tenuerunt  pro  pagatis, 
renunciantes,  etc..  Et  quia  dicte  décime  proveniebant  ex  parte 
dicte  Marie,  dictus  Guillelmus  dat  et  concedit  eidem  Marie  in 
excambium  illarum  decimarum,  quamdam  terram,  sitam  in 
parrochia  Sancti  Martini  de  Nemore,  in  feodo  Hugonis  de  Raen- 
naio,  quam  ipsi  emerant  de  dicta  pecunia,  ut  dicebant,  de  quo 
excambio  ipsa  coram  nobis  se  tenuit  pro  pagata.  Nos...  ea  sigillo 
curie  Cenomanensis  fecimus  roborari.  Actum  die  sabati  post 
Epiphaniam  Domini  M#  CC°  sexagesimo  sexto. 

Liber  Albvts  Cenomanensis,  p.  428,  n°  DCCVI1. 


religieux,  chacun  dimanche,  une  messe  en  ia  chapelle  du  Plessis  Gode  h  ou  t, 
pour  le  repos  de  leurs  âmes  et  de  leurs  prédécesseurs.  » 

(Bibl.  d'Orléans,  mss.  394,  de  D.  Verminac,  p.  191,  avec  cette  note  :  Cabinet 
de  M.  d'Hozier,  et  aussi  Cabinet  de  M.  Cleramboult,  f.  85,  p.  215). 

Nicole  de  Vaux  n'est  pas  cité  parmi  les  abbés  de  l'Etoile  dans  la  liste 
dressée  par  les  Annales  Norbertines. 


52 


410  CHARTES    VENDOMOISES 


CCCXCI1I 


1270. 


LlTTERA    DE   SCAMBIONE   MONACHORUM    DE    ViNDOCINO. 

Robert,  doyen  de  Troo,  constitue  la  vente  faite  par  Guillaume 
Marquier,  Eremburge  sa  femme,  et  Guillaume  Gueitier,  fils  d'E- 
remburge  et  de  Mathieu  Gueitier,  son  premier  mari,  au  couvent 
de  la  Hubaudière  dune  vigne,  d'un  jardin  et  d'un  bois  qu'ils  posse- 
doient,  paroisse  de  Sasnières,  au  fief  de  l'abbé  et  du  couvent  de 
Vendôme,  au  lieu  dit  :  «  clausum  de  sepe  média  »,  pour  le  prix  de 
dix  livres  de  monnaie  couran  te,  payées  auxàïts.  (Suivent  les  formules 
ordinaires  de  garantie).  Donnée  le  dimanche  après  la  Translation 
Saint-Martin  MCCLXX. 

Archives  de  la  Sarthe.  —  Bulletin  de  la  Société  Archéol.  du  Vendômois,  1893, 
p.  54. 

CCCXCIV 

1270,  samedi,  19  juillet. 

Randouin  de  Cornouailles  et  Culvende  sa  femme  se  donnent  aux 
Templiers  eux  et  leurs  biens,  selon  les  coutumes  d'Arville. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  officialis  curie  Carno- 
tensis,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod  in  nostra  presentia 
in  jure  constituti  Randoinus  Cornubiensis  et  Culvendis,  ejus 
uxor,  dederunt,  contulerunt  et  concesserunt  in  purarh  et  perpe- 
tuam  elemosinam,  Deo  et  domino  milicie  Templi  Jérusalem  et 
fratribus  ejusdem  milicie,  se  et  sua  ad  mortagium,  secundum 
usus  et  consuetudines  de  Arida-villa,  volentes  et  consentientes 
expresse  quod  ista  donacio  revocari  non  possit,  sedrata  maneat; 
et  promiserunt  fide  média  predicte  persone  quod  contra  non 
venient  nec   eam   revocabunt.  Datum  anno  Domini  millesimo 


CHARTES   VENDOMOISES  411 

ducentesimo  septuagesimo,  die  sabbati  ante  festum béate  Marie 
Magdalene  (1). 

Archives  Nationales,  S.  5.003,  À,  n°  10.  Original  en  parchemin  scellé 
du  sceau  de  l'officialité  de  Chartres.  Publié  dans  le  Bulletin  de  la  Société 
ArchéoL  du  Vendômois,  1894,  par  l'abbé  C.  Métais. 


cccxcv 

4270,  juillet. 

Louis  IX,  roi  de  France,  fait  un  codicille  sur  son  vaisseau,  près 
de  Vile  de  Sardaigne,  et  nomme  parmi  les  exécuteurs  testamen- 
taires :  ce  Bucardum,  comitem  Vindocinensem.  » 

Archives  Nationales,  F.  403.  Publié  dans  le  Trésor  des  layettes  des  chartes, 
IV.  p.  469,  A. 

CCCXCVI 
1272 

A  touz  ceus  qui  verront  ces  présentes  lestres,  Géfroi  de  Lauar- 
din,  seignordè  Sauigné(2),  saluz  en  notre  Seignor.  Saichent  tuit 
cil  qui  sunt  et  serunt  que  gie,  de  la  uolonté  et  de  lassentement 
Esdeline,  ma  chère  espouse,  ai  doné  et  otreié  et  dons  enquore  a 
religiouses  dames  as  noneins  de  la  Virginité,  en  pure  et  en  per- 
durable  aumosne  et  le  lor  amortis  des  orendroit  les  bois  qui  sunt 
apelez  les  laiz  dou  bois  leuesque,  qui  sunt  joignant  as  bois  le- 
uesque,  les  quex  bois  noble  hom  messire  Bochart,  jadis  comte 
de  Vendôme,  me  dona,  et  les  lor  dons  en  têle  menière  quils  sont 
tenues  à  faire  mon  anniuersaire  de  an  en  an  à  icel  jor  con  gie 
morré,  et  le  ma  famé  audit  antel  jor  com  elle  morra,  et  celui  à 

(1)  Cette  fête  arrive  le  22  juillet  et  tombait  en  1270  un  mardi;  le  samedi 
précédent  était  donc  le  19  juillet. 

(2)  Ce  Geoffroy  de  Lavardin,  seigneur  de  Savigny  que  nous  avons  déjà 
rencontré  plus  haut,  parait  être  celui  que  l'abbé  Simon  (t.  I,  p.  128)  appejje 
Geoffroy  de  Vendôme  et  qui  était  le  second  fils  du  comte  Jean  IV.  Il  devait 
être  déjà  fort  âgé  en  1272  (R.  de  Saint- Venant). 


412  CHARTES  VENDOMOISES 

touz  noz  enfanz  à  vn  autre  jor.  Et  sunt  tenues  les  dauant  dites 
nonneins  a  me  donner  lestres  ou  à  ma  famé,  ou  à  mes  hers, 
de  ce  faire,  saellêes  ou  sael  au  grant  abbé  de  Citeaus,  auant 
quelles  seint  en  possesiun  dou  dauant  dit  bois,  et  que  cest  don 
et  ceste  aumône  soit  ferme  et  estabfe  à  mes  toziors,  gie  et  ma 
deiAnt  dite  famé,  de  commung  accord  et  de  commung  assen- 
tement,  en  auons  données  cestes  présentes  lestres  as  dites  no- 
néins  saelléies  en  noz  saiaux.  Ce  fut  fait  en  l'an  de  grâce  M°  CC° 
seixante  et  douze,  au  mois  de  juig. 

Arch.  dép.  de  Loir-et-Cher.  Parchemin.  Sceaux  perdus  (1). 

CCCXCVII 

1275 

Vente  à  Marie,  comtesse  de  Vendôme,  de  terres  sises  à  Lunay. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,  Robertus,  decanus  de 
Trou,  salutem  in  Domino.  Noveritis  quod  Johannes  dictus  Go- 
defroj  de  Rupibus-Episcopi,  in  jure  coram  nobis  consti tutus, 
confessus  fuit  se  vendidisse  et  etiam  vendidit  coram  nobis  in 
perpetuum  omnes  res  quas  idem  Johannes  emerat  a  Philippo 
dicto  Margnier  et  Amelina,  eius  uxore,  videlicet  terras,  prata, 
rupes,  plesseia,  vineas  et  res  alias  quascumque  in  feodis  Gui- 
donis  de  la  Berardere  et  Hueti  de  Varellis,  existentes  in  parro- 
chia  de  Lunayo,  et  concessit  coram  nobis  de  cetero  et  in  perpe- 
tuum habenda  et  possidenda,  cum  fundo  et  proprietate  et  om- 
nibus pertinenciis  suis  quibuscumque,  nobili  domine  Marie, 
Vindocini  comitisse  (2)  et  ejus  successoribus  libère  pacifice  et 
quiète  tituli  emptionis,  pretio  viginti  et  duabus  libris  monete 
currentis,  de  quibus  idem  Johannes  se  tenuit  coram  nobis  totaliter 

(1)  1483,  bail  de  3  quartiers  de  terre  à  la  Belinière,  appelée  les  Bois  (qui 
avaient  sans  doute  été  deffrichées)  :  «  En  nostre  court  de  Rocheleuesque 
à  Jean  Bel  in  pour  2*  de  cens  10"  et  2  chapons  de  rente.  » 

(2)  Marie  de  Roye,  veuve  de  Bouchard  V,  depuis  1271,  gérait  la  tutelle  de 
ses  enfants. 


CHARTES  VENDOMOISKS  413 

pro  pagato,  renuntiando,  etc Nos  ad  petitionem  dicti 

Johannis  présentes  dedimus  litteras  de  hoc  supradicte  domine 
et  ejus  successoribus  sigillo  nostro  sigillatas  Datum  mense 
novembri  anno  domini  M0  CC°  septuagesimo  quinto. 

m 

Areh.  de  Loir-et-Cher,  parchemin,  sceau  perdu. 


CCCXCVIII 

■ 

1276,  22  juillet. 

Don  par  Mathieu  Bardoul  de  dix  sols  de  rente  sur  sa  métairie 
du  Vie ,  â  Savigny-sur-Braye,  dans  le  fief  de  Geoffroy  d'Illiers. 

HeCBST  L1TTERA  QUE  PERTINBT  AD  CAPELLANAM  MATHEI  BaRDOL. 

Uni versis,  etc..  officiai is  Cenomanensis,  etc...  Noveritis  quod 
coram  nobis  constitutus,  Matheus,  dictus  Bardoul  (1),  capella- 
nus  in  ecclesia  Cenomanensi,  dédit  et  concessit  in  puram  et  per- 
petuam  elemosinam  Deo  et  capellanie  sue,  quam  optinet  in  dicta 
ecclesia,  et  capellanis dicte  capellanie  deservientibus  in  futurum. 
decem  solidos  Cenomanenses  annui  et  perpetui  redditus,  haben- 
dos  et  percipiendos,  singulis  annis,  a  capellanis  predictis  qui 
pro  tempore  erunt  et  deservient  in  eadem  capellania  in  perpe- 
tuum,  super  omnibus  rébus  dicti  Mathei  immobilibus,  in  quibus- 
cumque  locis  consistant,  et  speciaiiter  super  medietaria  sua  de 
Vico,  in  parrochia  de  Savigneio-super-Brayam,  in  feodo  Gau- 
fridi  de  Yllers,  militis.  Et  voluit  et  concessit  quod  dictus  reddi- 
tus solvatur  annuatim,  post  mortem  dicti  Mathei,  ad  natale 
Domini,  Cenomannis,  dictis  capellanis,  vel  eorum  mandato, 
ab  illis  qui  dictas  res  de  cetero  tenebuntet  possidebunt,  et  quod 
si  heredes  ipsius  Mathei  aut  domini  feodalis  dictarum  rerum 
vellent  venire  vel  venirent  contra  istam  donacionem,  et  impug- 

(1)  Le  15  janvier  1274,  N.  S.  1275,  Scholastique,  veuve  de  Gilles  Bardoul, 
et  Geoffroy,  son  fils,  vendirent  au  chapitre  du  Mans  20  sols  de  rente  «  et 
facta  est  presens  vendicio  ad  opus  panis  Pétri  Vindocinensis,  quondam 
cantons  Cenomanensis  >». 


414  CHARTES   VENDOMOISES 

narent  eamdem,  quod  ipsi  heredes  teneantur  reddere  capellano 
dicte  ecclesie  qui  pro  tempore  erit,  decem  libras  Turonenses,  in 
pecunia  numerata,  convertendas  in  utilitatem  dicte  capellanie 
et  deservientium  in  eadem.  Et  obligat  se,  etc.,  présentes  litteras 
sigillo  curie  Cenomanensis  fecimus  sigillari.Datum  anno  Domini 
M0  CC°  LXX°  sexto,  die  mercurii  ante  festum  beatorum  Jacobi 
et  Xristophori. 

Liber  Albus  Cenoman.,  p.  435,  n°  DCCXVIil. 

CCCXCIX 

10  janvier  1277,  N.  S.  1278. 
Vente  au  chapitre  du  Mans  de  plusieurs  dîmes  sises  à  Lunay. 

LlTTERE   SUPER    EMPTIONE     DECIME   DE   LUNAY. 

Universis,  etc.  Officialis  curie  Cenomanensis,  etc.  Noverin 
universi,  quod  in  nostra  presentia  constitutus  Guillelmus,  dictus 
Belotim(l),de  parrochiade  Lunay, quitavit et  dimisitpenitus  viris 
venerabilibus  et  discretis  decano  et  capitulo  Cenomanensi,  omne 
jus  quod  ipse  Guillelmus  habebat  seu  habere  poterat  tam  ipse 
quam  heredes  ipsius,  in  decimis  suis,  sitis  in  parrochia  de  Lu- 
nay (2),  videlicet  in  varenna  de  Aunais  (3),  tam  vini  quam  bladi, 
habendum  et  tenendum  ab  ipsis  decano  et  capitulo  in  perpe- 
tuum  ;  et  nichil   sibi  nec  suis  heredibus  retinuit  in  predictis.  Et 

(1)  C'est  à  Guillaume  Belotin  qu'on  a  attribué  la  fondation  de  la  seigneu- 
rie de  la  Blotinière  en  Lunay.  —  H.  de  Suint- Venant. 

(2)  Geoffroy  Freslon,  évèque  du  Mans  (1253-1269)  avait  réuni  à  son  évèché 
les  dîmes  de  Lunay,  d'un  revenu  annuel  de  50  livres  tournois  (Bulletin  de  la 
Société  Archéol.  du  Vendômois,  1874,  p.  44*. 

Le  même  jour,  Guillaume  Belotin  prenait  ces  mêmes  dîmes  à  bail  em- 
phitéotique,  pour  30  sous,  payables  moitié  au  synode  de  la  Toussaint,  et 
l'autre  moitié  au  synode  de  la  Pentecôte  [Liber  Albus,  p.  433,  n°  DC'CXV). 

Jeanne,  épouse  de  Guillaume,  donna  son  consentement  à  la  susdite  vente 
par  acte  daté  du  vendredi  avant  la  fête  de  saint  Vincent  1277,  N.  S.  1278, 
21  janvier  (Liber  Albus,  p.  434,  n°  DCCXV1). 

(3)  La  Varenne  de  Aunais  était  la  Varenne  de  Nonais  d'aujourd'hui 
(Titres  do  la  Blotinière).  —  /?.  de  Saint-Venant. 


CHARTES    VENDOMOISES  415 

dicti  decanus  et  capitulum,  factis  dictis  quitacione  etdimissione, 
ne  videantur  esse  ingrati,  dicto  Guillelmo  dederunt  triginta 
libras  Turonenses  de  bonis  ecclesie  Cenomanensis.  Et  promisit 
etgraavit  in  jure  coram  nobis  dictus  Guillelmus  dictas  quita- 
cionem  et  dimissionem  in  perpetuum  ratas  habere  atque  firmas 
et  ipsos  garantizare  et  defendere  dictis  decano  et  capitulo,  quan- 
tum jus  dictabit.  Et  dédit  fidem  sui  corporis  in  manu  nostra, 
quod  ipsas,  de  cetero,  nullatenus  revocabit,  nec  revocari  per 
alium  procurabit  aut  faciet  in  futurum.  Et  nos  hec  adjudica- 
mus  tenenda,  et  ea  sigillo  curie  Cenomanensis fecimus,  ad  peti- 
cionem  dicti  Guillermi,  in  veritatis  testimonium  sigillari.  Actum, 
sede  vacante,  die  lune  post  Epipbaniam.  Domini,  anno  ejusdem 
M°  CC°  septuagesimo  septimo  (1). 

Liber  Albus  Cenomanensis,  n°  DCCXIV,  p.  432. 

CCCC 

14  juillet  1278. 

Jean,  curé  de  Lunay,  revendique  le  droit  de  percevoir  le  tiers  des 

dîmes  de  Vévêque  du  Mans  à  Lunay. 

Item  de  eodem. 

Cum  diceret  et  opponeret  in  jure  coram  nobis,  Johannes,rector 
ecclesie  de  Lunaio,  nomine  ecclesie  sue  predicte,  contra  venera- 
biles  viros  decanum  et  capitulum  Cenomanensem,  quod  cum  ipse 
et  ejus  antecessores  in  dicta  ecclesia,  essent  et  fuissent  in  quasi 
possessione  percipiendi,  annis  singulis,  in  augusto,  terciam  par- 
tem  omnium  fructuum  décime  bladi,  ad  episcopatum  Cenoma- 
nensem pertinentes,  in  parrochia  de  Lunaio,  pro  novalibus  et 
pro  portione  (1)  ipsam  ecclesiam  contingente  in  dictis  decimis  ; 
dictis  decano  et  capitulo  in  contrarium  asserentibus  :  et  dictus 
rector  fecisset  citari  Johannem  Pinardi,  procuratorem  dicti  ca- 
pituli  ad  dictas  décimas  colligendas,  auctoritate  domini  legati, 

(1)  Cette  portion  était  évaluée  en  1288  à  19  setiers  de  blé. 


416  CHARTES  VÏNDOMOISES 

coram  officiali  Carnotensi,  super  premissis  ;  tandem,  dictus  rec- 
tor,  nomine  quo  supra,  voluit  et  concessit,  quod  nos  de  premis- 
sis inquiramus,  ut  jusserit,  et  quod  super  hiis  de  jure  statuen- 
dum  viderimus,  statuamus,  cessavitqué  penitus  a  citacione 
p redicta,  volens  quod  dictus  procurator,  nomine  eorumdem, 
dictas  décimas, sicut  ante,  libère  perciperet  et  levaret;  promittens 
se  non  venturum  contra,  et  se  non  oppositurum,  donec  super 
hoc  plenarium  dictum  nostrum  protulerimus  aut  statuerimus 
Et  nos  ipsum  rectorem  ad  hoc  condampnamus.  Datum  die  lune 
post  festivitatem  sancti  Martini  estivalem,  anno  Domini  M°CC° 
septuagesimo  octavo(l). 

Liber  Albus  Cenomanensu,  n°  DCCXIII,  p.  432. 

CCCCI 

13  février  1280. 

Bulle  du  Pape  Nicolas  confirmant  l'excommunication  de  Phi- 
lippe  de  Saint- Agil  pour  les  incendies  et  vols  commis  au  prieuré 
de  Saint- Agil. 

Nicolaus,  episcopus  servus  servorum  Dei,dilecti  filio  praecen- 
tori  Ecclesiae  Senonensis,  saiutemet  apostolicambenedictionem. 

Quia  nobis  dilectœ  in  Christa  filiœ  abbatissœ  et  conventus 
monasterii  Sancti-Aviti  prope  Castridunum,  ordinis  sancti  Be- 
nedicti ,  petitione  monstraverunt  quod  Philippus  de  Sancto 
Agilo  (2),  ejusdem  diocesis,  ad  monasterium  ipsum  pleno  jure 

(1)  Jean  renouvela  ses  réclamations  le  12  août  1288  «  die  jovis  post  festum 
beati  Laurentii,  MCCXXXV11  »  pendant  la  vacance  du  siège,  il  demandait 
le  témoignage  favorable  du  Chapitre.  Celui-ci  refusa  et  lui  fit  promettre  de 
cesser  toute  revendication  jusqu'à  l'élection  du  nouvel  évèque {Ibidem,  p.  432, 
n-  DCCXI1). 

(2)  Le  24  juillet  1460,  Marie  de  Harville,  abbesse  de  Saint-Avit,  affermait 
la  grande  métairie  de  Saint-Agil. 

Le  8  janvier  1479!  N.  S.  1480,  Jeanne  Lejeune,  abbesse  de  Saint-Avit,  con- 
férait le  prieuré  de  Saint-Agil,  vacant  par  la  mort  de  sœur  Ambroise,  à 
sœur  Catherine  d'Illiers,  religieuse  professe  de  son  monastère,  et  le  22  mars 
suivant,  elle  faisait  aveu  des  héritages  dudit  prieuré  à  noble  homme  Mon- 
seigneur de  la  Vove,  écuyer,  seigneur  du  lieu.  Son  sceau  armorié  porte  un 


CHARTES  VEND0M018ES  417 

spectantem,  accedens  hostiliter,  prioratum  ipsum  et  domos  ejus- 
dem  incendio  devastare  ac  bladum  et  alia  bona  earum  ibidem 
inventa,  nequiter  aspostare  prœsumpsit,  oves  et  boves  et  alia 
animalia  ipsarum  abbatissœ  et  conventus  exinde  ausu  temerario 
abducendo,  et  alias  dictis  abbatissœ  et  conventui  in  prœdicto 
prioratu  per  rapinas  damna  gravi  a  irrogando,  propter  quod  offi- 
cialis,  decanus  et  capitulum  ecclesiae  Carnotensis,  tune  sede  Car- 
notensi  vacante,  in  praedictum  militem,  quia  diligenter  monitus 
dictis  abbatissœ  et  conventui  bladum,  oves,  boves,  animalia  et 
alia  bona  prœdicta  restituere  et  de  damnis  et  injuriis  hujus  modi 
satisfacere  contumaciter  non  curavit,  cum  nihil  rationabile  pro- 
poneret,  quare  hœc  facere  non  deberet,  et  id  esset  notarium, 
quod  nul  la  posset  tergiversatione  celari,  non  ex  delegatione  apos- 
tolica  primo  excommunicationis  et  tandem,  ejus  excrescente  con- 
tumacia,  in  terram  ipsius  militis  de  dicta  diœcesi  interdicti  sen- 
tentias  exigente  justitia  promulgavit,  quas  dictee  abbatissa  et 
conventus  apostolica  petierunt  munimine  corroborari.  Quocirca 
discretioni  tuœ  per  apostolica  scripta  mandamus  quatenus  sen- 
tentias  ipsas,  sicut  rationabiliter  suntprobatœ,facias  auctoritate 
nostra  usquead  satisfactionem  condignam,  appellatione  remota, 
inviolabiliter  observari.  Datum  Romœ,  apud  Sanctum  Petrum, 
idibus  februarii,  pontificatus  nostri  anno  tertio. 

Chartrier  du  château  de  Saint-Agil,  copie  prise  par  M.  Augron,  d'après  le 
Trésor  de  l'Abbaye.  Publié  dans  le  Bulletin  de  la  Société  Du  noise,  tome  Vil, 
p.  173. 


chevron  accompagné  de  8  étoiles  (Bibl.  d'Orléans,  maa.  435*>w,  p.  196  et  197, 
mss.  394,  tome  3,  page  117  v°).  Pareil  aveu  fut  fait  en  1498  par  Jeanne  de 
Houville,  abbesse.  Enfin  le  11  avril  1505,  Catherine  de  Suroy  fut  nommée 
prieure  de  Saint-Agil.  Le  28  juin  1517,  Jeanne  de  Houville,  abbesse,  est  éga- 
lement pourvue  du  prieuré  de  Saint-Agil,  après  la  mort  de  sœur  Olivier. 

En  cette  qualité  elle  reçoit  une  reconnaissance  de  Jehan  Vallée,  prêtre 
de  Saint-Agil,  comme  tuteur  de  ses  neveux  et  nièces,  le  22  janvier  1527,  et 
fait  un  échange  avec  Antoine  de  la  Vove,  seigneur  de  Saint-Agil,  le  1"  août 
1530  (Ibidem). 

Marie  de  Sarcé  était  prieure  de  Saint-Agil  en  1549  ;  elle  l'avait  résigné  en 
1558,  car  le  5  août  il  était  conféré  à  Renée  de  Sarcé. 

Nous  trouvons  comme  prieures  Anne  deCorneiller  en  1607  ;  Anne  de  Mon- 
taudon  en  1622;  Marie  Seigneuret,  1645;  Silvie  de  Sillans,  1666.  Le  prieuré 
fut  uni  à  la  mensa  abbatiale  par  décret  de  l'évoque  de  Chartres,  la  4  février  1Ô70. 


418  CHARTES  VENDOMOISKS 


CCCCII 

1*  août  1281. 

Accord  entre  le  roi  de  France  et  Vévêque  de  Chartres  au  sujet  de 
la  collation  des  bénéfices  de  Mazangé  et  de  Poissy. 

m 

CONCORDIA  INITA  INTER  FRANCORUM  REGEM  ET  EPISCOPUM  CAR- 
NOTENSEM  SUPER  COLLATIONE  PERSONARUM  ET  DIGNITATUM 
APUD   MAZANGEIUM   ET   PlSCIACUM. 

In  nomine  Domini,  Amen.  Nos  Philippus,  Dei  gratis  Ebroicen- 
sis  episcopus,  et  Matheus  ejusdem  permissione  abbas  Sancti  Dyo- 
nisii  in  Francia,  et  magister  Henricus  de  Virziliaco  thesaurarius 
Laudunensis,  notum  facimus  tam  prœsentibus  quam  futuris 
quod  nos  electi  arbitri  seu  ordinatores  una  cura  R.  pâtre  G.  Dei 
gratia  Ambianensi  episcopo  absente,  ita  quod  si  non  omnes  pos- 
semus  interesse,  très  in  negotio  procédèrent ,  suscepto  in  nos 
arbitrio  facto  ab  excellentissimo  DD.  Fhilippo,  Dei  gratia  Fran- 
corum  rege  ex  una  parte,  et  Simone,  eadem  gratia  episcopo,  et 
discretis  viris  decano  et  capitulo  Carnotensi  ex  altéra,  ne  sicut 
accidit  in  ultima  prœtexta  vacatione  propter  collationes  quas 
prœdictus  dominus  rex  de  prsepositura  Masangei  et  archidiaco- 
natu  Pissiasensi  fecerat,  quœstionem  inter  dictum  regem  et  épis- 
copum  Carnotensem  exortam  in  aliis  futuris  vacationibus  res- 
suscitari  continget,  ex  potestate  nobis  concessa  et  partium  vo- 
luntatibus  exploratis,  ordinando  pronuntiamus  quod  in  prima 
vacatione  quœ  erit,  si  contingat  in  ecclesia  memorata,  personatum 
vel  dignitatem  durante  vacatione  vacare,  prima  vacantis  perso* 
natus  aut  dignitatis  collatio  régis  erit,  et  secunda  collatio,  si  ca- 
sus  se  obtulerit  episcopo  reservabitur,  et  atternatim  de  cetero  fiet 
collatio  personatuum  et  dignitatum  quse  vacabiïht  in  omnibus 
aliis  vacationibus  in  Carnotensi  ecclesia  memorata.  Hoc  addito 
quod  ille  qui  ultimo  conferet  litteras  suas  dabit  quod  ad  alterum 


CHARTES  VENDOMOISES  419 

prima  collatio  pertinebit.  In  quorum  omnium  testimonium  prœ- 
sentîbus  litteris  sigilla  nostra  diximus  apponenda.  Actum  Pari- 
siis,  in  festo  beati  Pétri  ad  Vincula,  anno  Domini  MCCLXXX. 

Biblioth.  de  V Arsenal,  mss.  1008,  p.  83. 


CCCCIII 

Dons  à   VHôtel-Dieu   de    Vendôme,    mercredi    2     avril  1280, 

N.  S.  1281  %  et  mai  1682. 

I.  Concession  donnée  aux  maîtres  et  frères  par  Jean  de 
Baillou,  escuier,  de  tenir  le  conduit  d'eau  (du  pont  Perrin  au 
pont  de  la  Chevrie)  et  autres  choses,  en  leur  maison,  en  datte 
du  mercredj  devant  Pâques  FJories,  Tan  mil  deux  cens  quatre- 
vingt  (alias  :  i288). 

Archives  de  Loir-et-Cher,  Registre  terrier  de  THôtel-Dieu. 

II.  Cartulaire  en  latin  par  lequel  Foucaud,  dit  Donmelle, 
escuier,  miles,  et  Isabelle,  sa  femme,  fille  du  seigneur  de  Baillou, 
amortit  le  conduit  ou  canal  de  l'eau  du  Loir  qui  coule  du  Pont- 
Perrinà  la  Maison-Dieu  et  passe  entre  ladite  maison  et  celle  de 
Geoffroy  Cormier  et  tous  les  autres  héritages  qu'ils  possèdent 
dans  ses  fiefs,  1282,  mai. 

Archives  de  Loir-et-Cher,  Inventaire  des  titres  de  la  Maison- Dieu  de  Ven- 
dôme, 

m 

CCCCIV 
1282. 

Charte  par  laquelle  :  «  Geo f roi  de  Vendosme,  chevalier,  seigneur 
de  la  Chartre,  faz  assavoir  à  tous  ceux  qui  ses  présentes  lettres 

verront  et  o que  ie,  pour  le  remède  de  m1  âme  et  de  mes 

anceisors  et  pour  fere  mon  anniversaire  après  mon  decest  et 
pour V anniversaire  de  noble  dame  Marguerite,  ma  chère 


420  CHARTES  VENDOMOISES 

famme9  et  l'anniversaire  de  mon  cher  frère  monsieur  Jehan  de 
Vendosme,  chevalier  jadis,  une  foys  Van  en  l'église  de  la  i/tf- 
baudière  »  donne  aux  religieux  une  rente  annuelle  de  un  muid 
de  seigle  à  prendre  sur  la  métairie  du  Chêne  des  Vallées  à 
Gastine.  Fait  le  jeudi  avant  la  saint  Denis  1282. 

Archives  de  la  Sarthe,  parchemin,  sceau  perdu.  Bulletin  de  la  Soc.  Arch. 
da  Vendâmùis,  1893,  p.  52. 

ccccv 

12  novembre  1282. 

Amortissement  de  tous  les  biens  fonds,  maisons,  etc.}  de  Vhostel 
Dieu  de  Vendôme  dépendants  du  fief  de  Ponsay,  de  Van  1282. 

Universis  présentes  Htteras  inspecturis,  Philippus  de  Poncaio 
miles,  prepositus  de  Vindocino,  et  Ysabellis  ejus  uxor,  salutem 
in  Domino.  Noverint  universi  quod  nos,  unanimi  assensu  ducti, 
pro  Dei  amore  et  pro  remedio  animarum  nostrarum  ac  paren- 
tum  nostrorum,  et  pro  anniversario  nostro  annis  singulis  in 
domo  elemosinarie  Vindocinensis  post  decessum  nostrum  fa- 
ciendo,  omnes  census,  redditus,  terras,  domos  et  vineas  et 
omnes  alias  res  universas  et  singulas,  quocumque  nomine  nun- 
cupentur,  quas  dicti  magister  et  fratres  habent,  tenent  et  pos- 
sident,  nomine  et  ratione  domus  elemosinarie  predicte,  in  feodis 
et  dominiis  nostris,  admortificamus  magistro  et  fratribus  et 
domui  antedictis,  salvo  jure  omni  superiorum  dominorum  nos- 
trorum, volentes  et  concedentes  quod  ipsi  magister  et  fratres  et 
eorum  successores  in  predicta  domo  omnes  res  et  singulas  su- 
pradictas  de  cetero  et  in  perpetuum  teneant  et  possideant  libère, 
pacifiée  et  quiète,  aliquibus  redibentiis  seu  servientibus  nobis 
vel  heredibus  seu  successoribus  nostris  minime  ratione  premis- 
sorum  de  cetero  faciendis,  promittentes  etc.,  bona  nostra  mobilia 
et  immobilia  quoad  hoc  predictis  magistro  et  fratribus  obligan- 
do.  Et  ut  hoc  firmum  et  stabile  permaheat  présentes  dedimus 


CHARTES   VENDOMOISBS  421 

litteras  eisdem  magistro  et  fratribus  sigillorum  nostrorum  mu- 
nimine  roboratas  in  testimonium  veritatis.  Datum  anno  Domini 
millesimo  ducentesimo  octogesimo  secundo,  die  jovis  post  fes- 
tum  beati  Martini  hiemalem. 

Archivée  de  Loir-et-Cher,  parchemin  avec  une  double  incision  sur  le 
repli  pour  les  doubles  queues  en  parchemin,  sceaux  perdus. 

CCCVI 

1283. 

Dédicace  de  V  église  la  Virginité. 

JOANNES   ARCHIESPISCOPUS    KCCLESIAM   VlftGIN  ITATIS 

Cenomanensem   DEDICAT. 

Universis  Christi  fidelibus  in  civitate,  diœcesi  et  provincia 
Turonensi  constitutis,  prœsentes  litteras  inspecturis,  Joannes, 
Dei  gratia  archiepiscopus  Turonensis,  salutem  in  Domino.  Et 
si  Deum  in  sanctis  suis  et  loca  sanctorum  qui,  suscepta  de  manu 
Domini  supernse  benedictionis  laurea,  in  perennitate  laudis  et 
glorise  delectantur,  venerari  jubemur,  multo  magis  loca  geni- 
tricis  Dei  virginis  Mariée,  quœ  castitatis  est  mater,  pudoris 
aula,  pudicitiœ  conservatrix,  vas  munditiœ  Deique  et  hominum 
média trix,  cum  summa  reverentia  frequentare  debemus  ,  ut 
eadem,  existens  assiduo  ad  Christi  dexteram,  super  ordines  ap- 
gelorum,  pro  nobis  peccatoribus  apud  ipsum  Dei  unigenitum 
intercédât.  Ideoque  universitatem  vestram  monemus  et  horia- 
mur  in  Domino,  atquevobis  in  remissionem  injungimus  pecca- 
torum,  quatenus  ecclesiam  de  Virginitate,  Cenomanensis  diœ- 
cesis,  in  ipsius  gloriosissimse  Virginis  honore  constructam,  et 
a  nobis  decimo  calendas  octobris  honorifice  dedicatam,  usque 
ad  octabas  dedicationis  hujusmodi  quam  ibidem  celebrandam 
decrevimus,  prœcipue  visitetis.  Ut  autem  vestra  devotio  ad  vi- 
sitationem  prœdictee  ecclesiœ  libentius  inclinetur,  quo  vos  pros- 
pexeritis  ubertate  gratiœ  secundari,  omnibus  vere  pœnitentibus 


422  CHARTES   VENDGMOISES 

et  confessis  qui  ob  hoc  illuc  accesserint,  temporibus  supras- 
criptis,  de  omnipotentis  Dei  misericordia  et  ipsius  Dei  geni- 
tris  Marias.  SS.  martyrum  Mauriti  sociorumque  ejus,  beatis- 
simi  quoque  Gatiani,  omniumque  sanctorum  mentis  et  interces- 
sion! confidentes,  quadraginta  dies  de  pœnitentiis ,  quae  sibi 
secundum  suorum  exigentiam  delictorum  injungi  merito  de- 
buissent,  misericorditer  relaxamus.  Datum  apud  Tro,  decimo 
quarto  kalendas  hujusmodi,  anno  Domini  1283. 

GalUa  ChrUtiana,  tome  XIV,  instrumenta,  col.  92  :  «  E  codice  Albo- 
rum  Mantellorum,  in  maxima  Parisiorum  bibliotheca,  sub  n°  50.  » 

CCCCVII 
Mai  1285  et  9  janvier  1285,  N.  S.  1286. 

Ventes  à  la  Virginité  d'une  métairie  à   Vaubon  et  à  la  Roche- 
Geoffroy,  paroisse  de  Lunay. 

I.  Sachent  tuit  cil  qui  cestes  présentes  lestres  verront...  que 
Estienne  Belotin,  escuier,recognut  que  il  avoit  vendu  et  otroyé... 
a  religieuses  dames  et  honnestes  a  labbeesse  et  au  couuant  de 
leglise  Notre-Dame  de  la  Virginité,  de  Tordre  de  Cisteaus,  tout 
ce  que  il  a  et  pouet  auoir  en  vne  metoerie,  laquelle  est  apelée 
Vaubon...  en  la  paroisse  de  Lunay,  ou  fie  monsor  Macé  de  Trou 
cheualier...  et  douze  sous  de  menus  cens  et  rentes...  sur  le  leu 
que  len  apelle  la  Quarte,  en  la  paroisse  de  Lunay,  ou  fié  Symon 
de  la  Moncelière,  escuier...  pour  le  prix  de  cinquante  cinq  liures 
Tan  de  grâce  mil  deux  cenz  quatre  vinz  et  cinc,  ou  moys  de  may. 

IL  Autre  acquêt  par  les  religieuses  de  la  Virginité  de  20*  ef  3d 
de  cens  sur  Pasquier  du  Bois,  sur  les  terres  de  Vaubon  et  de  la 
Roche-Jefroy,  paroisse  de  Lunay,  ou  fie  monsor  Macé  de  Trou, 
chevalier,  pour  13  livres  10*  1285. 

III.  A  tous  ceulx  qui  verront  et  orront  cestes  présentes  lestres, 
Gie  Macé  de  Trou,  cheualier,  seignor  de  Villemalour  et  de  Broil. 
saluz  en  Notre-Seigneur.  Sachent  tuit  presenz  et  auenir  que 
comme  religieuses  dames  et  honestes  l'abaesse  et  le  couuent  de 


CHARTES   VENDOMOISES  423 

Notre-Dame  de  la  Virginité,  de  Tordre  de  Cysteaux,  eussent 
(achep)té)  d'Estienne  Belotin,  escuier,une  metoerie  assise  à  Vau- 
bon  et  Roche-Geoffroy,  en  la  paroisse  de  Lunay...  Nous  tout  le 
droit  que  nous  y  auion  et  poion  auoir  en  tens  auenir  amortis- 
son...  et  en  recompensation  dudit  amortissement  icelles  reli- 
gieuses ont  quité  et  delessé  a  nous  et  a  nos  hoirs  diz  souz  de 
rente.  .  Scellée  de  notre  propre  seau,  en  lan  de  grâce  mil  deux 
cenz  quatre  vinz  et  cinc  au  moys  de  genvier,  le  jour  dou  mer- 
credi emprès  la  Tiephanie  (1). 

Arch.  dép.  de  Loir-et-Cher,  parchemin. 

CCCCVIH 
16  mai  1287. 

Bulle  du  pape  Honorius  IV  confirmant  les  biens  de   V abbaye 

de  V Etoile. 

Honorius,  episcopus,  servus  servorum  Dei,  dilectis  filiis  ab- 
bati  et  conventui  monasterii  de  Stella,  Premonstratensis  ordi- 
nis,  salutem  etapostolicam  benedictionem.  Sacrosancte  Romane 
ecclesie  devotos  et  humiles  filios,  ex  assuete  pietatis  affectu 
diligere  convenit,  et  ne  pravorum  hominum  molestiis  praven- 
tur,  eos  tanquam  pia  mater  sue  protectionis  munimine  confo- 
vere.  Ea  propter,  dilecti  in  Domino  fiiii,  vestris  justis  postulatio- 
nibus  grato  concurrentes  assensu,  personas  vestras«et  monas- 
terium  vestrum,  cum  bonis  que  impresentiarum  rationabiliter 

(1)  En  1344,  Perrin  Oacié  et  Aysabeau,  sa  femme,  de  la  paroisse  de  Sainf- 
Rimay,  vendirent  à  la  Virginité  une  rente-  de  20  sols  audit  lieu  {Arch.  de 
Loir-et-Cher).  En  1466,  Isabeau,  par  la  permission  divine  humble  abbessede 
la  Virginité  donnait  à  bail  la  terre  de  Vaubon  pour  2,6i  t.  de  rente  [Archives 
de  Loir-et-Cher).  En  1691,  Marie-Angélique  Lemaistre  de  Grand-Champ  était 
nommée  abbesse  et  supérieure  par  commission  de  Sa  Majesté,  de  l'abbaye 
de  Notre-Dame  de  la  Virginité.  Le  19  janvier  1776,  sœur  M.  de  Murât, 
abbesse  de  l'abbaye  royale  de  la  Virginité,  nommait  Jean  De ly,  garde  des 
bois  et  pèches  de  l'abbaye  pour  les  seigneuries  de  la  Virginité,  Azé,  Tour- 
nemont,  les  Cartes,  Rocher  Saint-André,  Galienne,  Bois-Magueron,  Pu- 
teau,  Savateau,  Nonnetière,  Coulomier,  Boulon  et  autres  lieux  (Archives  de 
Loir-et-Cher). 


424  CHARTES   VENDOMOISES 

aut  in  futurum  justîs  modis,  prestante  Domino,  poteritis  adi- 
pisci,  sub  beati  Pétri  et  nostra  protectione  suscipimus.  Spe- 
cialiter  autem  de  Anton  et  S.  Medardi  de  Lokenees  ecclesias 
cum  capella  de  Maisoncellis  a  bone  memorie  R.  Carnotensi  et 
W.  Cenomanensi  episcopis,  de  capitulorum  suorum  assensu 
pianobis  libéral itatecon cessas,  sicut  in  litteris  eorumdem  didici- 
mus  contineri.  Ex  dono  Balduini  de  Rupibus  tertiam  partem 
bladi  et  vini  de  Maisoncelles  et  Cbavengnes.  Ex  dono  Alberici 
de  Bessons  terram  que  vocatur  Lomesnil,  sicut  Villelmus  de 
Brie  possidebat.  Ex  dono  Joannis,  domini  de  Montorio,  quatuor 
libras  et  dimidiam  annui  redditus  in  domo  fori  de  Montorio,  ex 
dono  Johannis,  comitis  Vindocinensis,  et  Johannis  de  Ambasia, 
terram  que  est  inter  viam  que  de  Capella  de  Haiis  ducit  in  Gas- 
tinam,  et  Vallem  Belucem,  et  inter  viam  que  de  Beato  Georgio 
ducit  ad  Rupem  Perdriel,  et  terram  Pétri  de  Turne  cum  nemore 
quod  infra  metas  continetur.  Ex  dono  Galteri  de  Plesseio,  ter- 
ram de  Copepie,  liberam  sicut  ipsarn  possidebat.  Ex  dono  Bo- 
merii  de  Lavardin,  vineas  et  roccam  et  plateam  ante  roccam. 
Ex  dono  Sulpitii^  domini  Ambazie,  duos  modios  vini  legitimi  in 
décima  S.  Cyriaci.  Ex  dono  Ludovici,  comitis  Blesensis,  unum 
burgensem  in  civitate  Carnotensi.  Ex  dono  Bartholomei  de  Tori 
unum  sextarium  frumenti,  in  tractu  décime  de  Tori.  De  dono 
Oldonis  de  S.  Amando  quatuor  sextarios  siliginis  in  décima  sua 
dç  la  Jarrie  Torrici  et  in  décima  de  Orcea  quinque  sextarios  ex 
dono  uxoris  sue,  matris  ejus  et  filiorum  suorum.  Ex  dono  Wil- 
lelmi  de  Cornes,  unum  sextarium  frumenti  et  alterum  siliginis 
in  décima  de  Lomes.  Ex  dono  Johannis  de  Brueria  unam  domum 
ad  Troo,  liberam  ab  omni  exactione  seculari.  Ex  dono  Gaufridi, 
Castrodunensis  vicecomitis,unum  burgensem  apudCastridunum, 
liberum  ab  omni  exactione  seculari.  Ex  donoHamelini  deRoorta, 
très  minas  frumenti  et  très  siliginis  gragnerie  sue  de  Roorta. 
Ex  dono  Johannis,  comitis  Vindocinensis,  unum  modium  fru- 
menti in  redditu  de  Fontana.  Et  alia  bona  vestra  sicut  ea  omnia 
juste  et  pacifiée  possidetis  vobis  et  per  vos  eidem  monasterio 
vestro,  auctoritate  apostolica,  confirmamus  et  presentis  scripti 
patrocinio  communimus.  Nulli  ergo  hominum  liceat  hanc  pagi- 


CHARTKS    VKNDOMOlSKS  425 

nam  nostre  protectionis  ac  confirmationis  infringere  vel  ei  ausu 
temerario  contraire.Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit 
indignationem  omnipotentis  Dei  et  BB.  Pétri  et  Pauli  aposto- 
lorum  et  nostram  se  noverit  incursurum.  Datum  Romae,  apud 
S.  Petrum  XVII  kal.  junii,  pontificatus  nostri  anno  secundo  (1). 

Bibliothèque  d  Orléans,  mss.  435b'*.  —  Gallia  Christiana,  VJII,  col.  439.— 
Vidimus  de  cette  bulle  en  1385,  Bibliothèque  Nationale,  mss.  17048,  p.  539. 


CCCCIX 

1288,  août. 

Lettres  d'amortissement  des  terres  de  la  Hnbaudière  sises 
à  Saint- Amand,  Villavart,  Huisseau  et  Sasnicrcs, 

A  touz  ceux  qui  cestés  présentes  lettres  verront  et  orront, 
Johan,  comte  de  Vendôme,  salu  en  Notre-Seigneur.  Sachent 
tuit  que  nous  voulon  et  otroyon  que  le  mestre  et  les  frères  de 
la  Hubaudière,  de  l'ordre  de  Grantmont,  et  lor  successors  en 
la  dite  méson  delà  Hubaudière,  et  ceux  quiconque  qui  auront 
cause  dous,  aient,  tiengent  et  poursicent  deiivrement,  franche- 
ment et  quittement,  de  nous  et  de  nos  hers  et  de  nos  successors 
et  de  ceux  qui  auront  cause  de  nous,  la  meson  et  les  courtiz  que 
Ion  appelle  la  Muce,  séanz  ou  celui  même  leu  de  la  Muce,  et 
avec  tout  ce  vint  seterées  de  terres  semeures,  apartenenz  à 
ladite  Muce,  qui  furent  jadis  au  seigneur  de  Buressart,  séanz 
en  la  paroisse  de  Saint- Aman.  Et  environ  demie  arpent  de  pré 
séant  en  la  paroisse  de  Villeavart.  Et  environ  un  quartier  de 
pré  séant  en  ladite  paroisse  de  Villeavart,  et  sis  seterées  que 
vignes,  séanz  en  la  paroisse  de  Huysseau  ou  fié  Huet  Lombart. 

(1)  «  On  apprend  par  une  bulle  de  Léon  X,  des  nones  de  septembre  1519. 
adressée  aux  abbés  de  Saint-Georges  du  Bois  et  de  Gastines,  que  l'abbaye 
de  l'Etoile  avoit  été  pillée  par  des  coureurs  qui  en  pillèrent  tout  ce  qu'il  y 
avoit  dans  la  maison,  jusqu'aux  titres  et  papiers,  coupoient  les  arbres  tant 
fruitiers  que  autres,  emmenoient  les  bestiaux,  les  chevaux,  les  bœufs  et  le* 
brebis  et  autres  animaux.  •»  (Rihl.  d  Orléans,  mss.  435  et  394,  p.  191,. 

54 


2ti  CÛARf KS    VENÛOMotShS 

Et  environ  dues  arpenz  et  demi,  que  terre  que  vigne,  de  quoi 
Huguet  de  la  Rue  tient  un  arpent  et  un  quartier,  poi  plus  po- 
melns,  et  les  hers  feu  Guillaume  Bjsuée  tiennent  le  remeignant 
desdiz  dues  arpenz  et  demie,  et  la  dizeoictieme  partie  de  un  pré 
que  Nicholas  Malart  tient  séant  en  la  paroisse  de  Sannières, 
ou  fié  Johan  Roupenon,  escuier.  Les  quex  dues  arpenz  et  demi 
de  terre  et  de  vigne,  et  laquelle  dizeoictieme  partie  de  pré,  si 
comme  il  est  ci-dessus,  ledit  Huguet  de  la  Rue,  et  les  hers  dou 
devant  feu  Guillaume  Bysuée  et  ledit  Nicholas  Malart  tiennent 
a  diz  souz  rendeu/  chacun  an. audit  mestre,  ou  as  frères  devant- 
diz  de  ladite  meson  de  la  Hubaudière.  Et  trois  souz  de  don  et 
aumonne  que  le  seigneur  de  la  Rivière  loz  dona  et  aumouna  sur 
ses  vignes  de  la  Rivière,  et  dues  souz  que  Phelippe  la  Megeicere 
leur  dona  et  aumouna  sur  la  place  qui  fut  feu  Gervese  Belin  a 

Lavardin,  et  vn  mui  de  seigle (déchiré)  noble  homme  notre 

cher  oncle  monseigneur  Geufroi  de  Vendôme  lor  donna  et  au- 
mouna; a  prendre  chacun  an  de  rente  sur  sa  mestaerie  dou 

Chesne Gastine  a  la  mesure  de  Montoire  ;  et  vn  setier  de 

fromant  de  rente  que  feu  Renaut  Rivereau  lor  dona  et  aumouna 

sur  sa  mestaerie  de  Ville  M tier  de  froment  de  rente  que 

mestre  Pierre  Pesche  lor  dona  et  aumouna  sur  toutes  ses 
chouses  ;  et  vne  pièce  de  vigne  que  il  achetèrent  de  feu  Pierre 
Da viau  or  fié  monseigneur  Hugue  de  Lavardin,  chevalier,  laquele 
vigne  contient  environ  vn  quartier  et  siet  en  la  paroisse  de  Vil- 
leavart.  Les  queles  chouses  desus  nommées  si  comme  elles  sont 
devisées  ledit  mestre  et  les  diz  frères  disoient  et  affermoient 
estre  veraies.  Et  toutes  les  chouses  desus  dites  nous  avons 
amorties  et  oncores  les  amortisson  audit  mestre  et  as  diz  frères, 
et  a  lor  successors  en  la  dite  meson  de  la  Hubaudère  et  a  ceux 
qui  auront  cause  dous,  ou  nom  de  ladite  meson,  en  tant  comme 
à  nous  et  a  nos  hers  apartient,  à  avoir,  à  tenir  et  à  pourseair 
les  chouses  desus  dites  à  tousiorzmes  en  main  morte,  en  tant 
comme  à  nous  et  à  nos  hers  en  puissein  riens  demander,  ne  aler 
encontre  en  aucune  manere,  sauve  toutevois  notre  joustice  es 
leus  et  es  choses  desus  dites.  Pour  lequel  amortissement  et  de- 
lessement  desus  diz  fere,  on  tant  comme  à  nous  et  a  nos  hers 


CHARTES  VENDOMOISES  427 

appartient,  le  dit  mestre  et  les  diz  frères  nous  ont  doné  et  quité, 
vne  foiz  tant  seulement  la  toison  et  la  levée  de  un  arpent  de 
grant  boays,  si  comme  il  est  seigne  entre  leur  grant  boays  et 
leur  petit  boais,  et  cinquante  livres  de  monoie  courant  en  Ven- 
domois.  Des  quex  cinquante  libres  de  sus  dites  nous  nous  tenons 
pour  bien  peiez.  Et  quant  a  toutes  cestes  chouses  et  chacune  de 
celles  fere  seure,  tenir  et  garder  bien  et  leaument  acomplir,  senz 
venir  encontre  en  aucune  manère  en  tant  comme  a  nous  et  a 
nos  hers  apartient,  nous  en  oblijon  nous  et  nos  hers  et  tous  noz 
biens.  En  tesmoing  de  laquele  chouse  nous  en  avon  donées  audit 
mestre  (1)  et  as  diz  frères  de  la  dite  meson  de  la  Hubaudere  et  a 
ceux  qui  auront  cause  dous,  ceste  présentes  lettres  scellées  de 
notre  seau.  En  lan  de  l'Incarnation  Notre-Seigneur  mil  dues 
cenz  quatre  vinz  e  oict,  du  maes  de  aoust. 

Orig.  sur  parch.  scel  perdu,  Archives  de  la  Préfecture  du  Mans,  H,  76b 
n°38. 

CCCCX 

27  février  1288,  N.  S.  1289. 

Cartulaire  de  Jean  de  Baillou,  escuier,  qui  a  franchit  les  maîtres 
et  frères  de  la  Maison-Dieu  de  Vendôme  de  tout  ce  qu'ils 
tiennent  dans  son  fief  à  Vendôme,  sans  nulle  redevance...  pour 
avoir  son  anniversaire,  1288,  mercredi  avant  Pasques  fleuries 

Archives  de  Loir-et-Cher.  —  Inventaire  des  titres  de  la  Maison-Dieu  de 
Vendôme. 


(1)  Le  maître  de  la  Hubeaudière  en  lïMfi  était  «  Estienne  Sauvaing,  prieur 
de  Burçay  et  mestre  de  la  Hubaudière  »  (Archives  du  Congner,  par  l'abbé 
Denis,  page  296). 


428  CHARTES  VENDOMOISES 


CCCCXI 

Avant  12911 

» 

issociation  de  prières  entre  Notr    Dame  de  Beaugenct/ 
et  V abbaye   de  Saint  Georges-des-Bois. 

De  Sociktate  Sancti  Geobgii  de  Nemore. 
fia  bernas  alias  littems. 

G.  Dei  gracia  venerabili  abbati  Béate  Marie  de  Balgentiaco 
omnique  capitulo,  O.  Sancti  Georgii  de  Nemore  abbatis  (sic ,  to- 
tusque  sibi  grex  commissus,  salutem  et  oraciones.  Majorem  àc 
dilectionem  nemo  habet  ut  animam  suam  ponat  quis  pro  amicis 
suis  ;  unde,  fratres  dilectissimi,  nobis  utique  familiare  est  mutuis 
oracionibus  nostris,  que  quanto  crebriores  tanto  meliores  effi- 
ciuntur,  alterum  ab  altero  invicem  sustentari,  quatenus  antiqui 
hostis  illecebras  variasquesuggestionesde  bonopropositomelius 
terminando  ad  unguem,  pervenientes  effugere  possimus.  Illud 
ergo  quod  coramuni  fratrum  nostrorum  consilio  jam  pridcm  de- 
crevimus,  ut  si  aliquis  ex  vobis  nobiscum  canonice  morari  volue- 
rit,  bénigne  et  caritative  a  nobis  suscipiatur  concedimus  ;  simili- 
ter  et  nostris  a  vobis  idipsum  fieri  reposcimus.  Et  eu  m  dies 
ultima  uniuscujusque  advenerit.  pro  abbati  triginta  officia  pro 
unoquoque  fratrum  IX  fieri,  sicut  decrevimus,  et  vos  decernite. 
Valete.  Habemus  supra  aliam  recenciorem  (I). 

Cartnlaire  de  Noire  Dame  de  Beangency^  p.  158. 


fl    C'est  la  charte  de  1293. 


CHARTES  VENDOMOISES  429 


CCCCXI1 

1293,  19  décembre. 

Association  de  prières  entre  Saint-Georges  du  Bois 
et  Notre-Dame  de  Beaugency. 

Dr  Societate  Beati  Georgii  de  Nemore. 

Ne  labantur  cum  lapsu  temporis  gesta  mortalium  perhannari 
soient  memoria  litterarum.  Hujus  siquidem  racionis  intuitu  an- 
notendum  scripto  decrevimus  societatem  Béate  Marie  de  Bal- 
genciaco,  Aurelianensis  dyocesis,  et  beati  Georgii  de  Nemore, 
Cenomanensis  dyocesis,  ecclesiarum  ordinatam  in  hune  mo- 
dum  :  quod  si  abbas  alterius  ecclesie  ad  alteram  venerit,  plenam 
habeat  potestatem  et  culpas  corrigendi  et  ob  culpam  suam  regu- 
lari  discipline  subditos  absolvendi.  In  obitio  vero  eorumdem 
abbatum,  faciet  ecclesia  Beati  Georgii  pro  abbate  Béate  Marie 
de  Balgenciaco  très  missas  et  similiter  ecclesia  Béate  Marie 
faciet  in  hune  modum.  De  canonicis  autem  ambarum  ecclesia- 
rum  ita  statutum  est,  ut  commune  sit  eis  utriusque  capitulum 
ecclesie  et  hinc  inde  suscipiantur,  non  tanquam  hospites,  sed 
lanquam  proprii  canonici  et  professi  ;  si  vero  contigerit  quacum- 
que  occasione  alicujus  scandali  canonicos  alterius  ecclesie  tran- 
sira ad  alteram,  non  pro  fugitivis  sed  tanquam  professis  et 
propriis  habeantur,  ibidem  vi ventes  regulariter,  donec  ecclesie 
et  abbatis  sui  graciam  recuperentur,  nisi  tam  enormis  eorum 
excessus  et  crimen  tam  notorium  et  manifestum  fuerit,  propter 
quod  a  proprio  monasterio  debeant  expelli.  In  obitu  autem  ca- 
nonicorum,  cum  eorum  obitus  ab  altéra  ecclesia  alteri  fuerit  . 
nunciatus,  commune  fi  et  servicium  in  conventu,  et  unusquisque 
sacerdotum  unam  missam  celebrabit,  clerici  unum  psalterium, 
laïcy  quinquaginta  Pater  Noster.  Preterea  ecclesia  Béate  Marie 
singulis  annis  mictet  brève  apud  Sanctum  Georgium  ubi  prius 
fiet  in  conventu  solempne  servicium  et  missarum  subsequatur 


430  CHARTES   VENDOMOISES 

beneficium  tricennale.Tricennale  similiter  et  ecclesia  Beati  Geor- 
gii  mictet  brève  suum  apud  Balgenciacum.  De  infantibus  dictum 
est,  ut,  cum  abbas  alterius  ecclesie  ad  alteram  accesserit,  licebit 
ei  quemlibet  in  stallum  ponere,  si  viderit  expedire.  Actum  anno 
Domini  M°CC°  nonagesimo  tercio.die  sabbati  post  festum  sancte 
Lucie,  mense  decembri,  tune  temporis  fratre  Guillelmo  beati 
Georgii  abbate  et  Béate  Marie  de  Balgenciaco,  fratre  Stephano  (i  ). 

Cariai,  de  N.-D.  de  Beaugency,  par  Vignat,  p.  152.  Résumé  dans  dom 
Verninac,  manuscrit  de  la  Bibl.  d'Orléans. 


ccccxin 

1298. 

Transaction  du  dimanche  après  la  Saint-Gilles  1298  entre  noble 
homme  messire  Guillaume  Renaud  Dire  et  madame  Marguerite 
sa  femme  et  les  religieux  de  VEstoile  sur  le  différend  de  la. 
dixmed'Auton  que  Henry  d'Auton  pbtre  (2)  leur  auoit  donnée  ; 
le  sceau  dudit  Renaud  est  un  lion  couronné. 

Bibliothèque  Nationale,  mss.  17048,  f.  547. 


(1)  L'abbaye  de  Saint-Georges  du  Bois  avait  un  Cartulaire  dont  nous 
trouvons  mention  dans  l'acte  suivant  : 

«  Du  livre  Cartulaire  de  l'abbaye  royalle  de  Saint-Georges  du  Bois  com- 
mençant par  les  mots  anno  Domini  millesimo  quadringentesimo  septuage- 
simo  primo,  in  vigilia  Beatissimi  Georgii,  in  capitulo  generali  monasterii 
S.  Georgii  de  Nemore  celebrato  per  Reverendum  in  Christo  patrem  et  dom- 
mum  Jouanem  Aubrée,  abbatem  dicti  monasterii  presentibus  fratribus 
Antonio  Haroust,  Guillelmo  Ruelle  N.  Labelle,  Jo.  Rougemont,  Nicolao 
Allaire,  Jo.  Rortreau,  G.  Reboulleau,  M.  Hervé,  G.  Grangier,  J.  O.  Pous- 
sin S.  T.  Ju.,  Egidio  Aubrée,  M.  Foussereau,  Jo.  Courtier,  G.  Chapillon, 
Jo.  Goubault,  Jo.  Vendomays,  Jo.  Breteau,  André  François,  a  été  extrait 
ce  qui  suit,  etc.  : 

«  Est  accordé  bailler  lettre  à  Pierre  Christophle  et  à  Macée,  sa  femme,  à 
3  vies,  paroissiens  de  Saint-Firmin,  et  59 ans  après,  cestas  savoir  4  septiers  de 
terre  partie  en  buissons  et  partie  en  labour,  à  Lisle,  etc., pour  12*6*  tz  de  cens  , 

Et  à  la  page  vnze  dudit  livre  fol.  6  :  «  Anno  MCCCLXXIU,  22  aprils  : 
bail  d'une  aitrise,  nommée  la  Grapée,  contenant  5  mines  de  terre  à  Lisle. 
pour  159  de  rente  et  1  poule  {Archives  Ara (tonale»,  S.  3294). 

(2)  Pierre,  sieur  d' Au  ton,  écuyer,  et  Agnès,  sa  femme,  avaient  vendu  un* 
terre  à  Henry  d'Auton,  leur  frère,  prestre  {Ibidem,  p.  547). 


CHARTES    VfcSîDOMOiShS  431 


CCCCXIV 


1300. 


Réception  de  la  comtesse  de   Vendôme. 

Pbilippus,  Dei  gratia  Francie  Rex,  senescallo  Carcassone,  sa- 
lutem.  Cum  nos  dilectam  et  fidelem  comitissam  Vindomie  de 
terra  que  ex  patris  ipsius  successione  et  de  terra  que  per  mortem 
Joannis  de  Monteforti,  militis,  quondam  obtinuit  eidem,  in 
nostrum  homagium  recepimus,  mandamus  tibi  quatenus  dictam 
terram  que  fuit  patris  ipsius  liberis,  necnon  et  terram  que  fuit 
dicti  Joannis,  habita  prius  ab  ea  idonea  caucione  de  soluendo 
nobis  rachato  nostro,  sub  valore  dicte  terre,  libères,  eam  que 
terris  predictis  gaudere  permittas,  inquisitum  diligenter  de  va- 
lore omnium  eorum  que  de  terra  ipsa,  ratione  rachati  nobis, 
debentur,  et  quod  inde  invenies  nobis  fideliter  rescribas.  Dictam 
comitissam  super  sol utione  dicti  rachati  nullatenus  compellentes 
donec  nos,  visa  rescriptione  tua,  nostram  super  hoc...  signifi- 
caverimus  voluntatem.  Actum  apudFoulleram,  die  nona  februa- 

rii,  anno  Domini  millesimo  trecentesimo  (1). 

i 
Galland,  de  Franco  alodio.  p.  160,  édition  1637. 


(1)  Lan  1319,  patentes  obtenues  par  Eléonore  de  Montfort,  portant  récep- 
tion en  foi  et  hommage  de  Bouchard  de  Vendôme,  son  fils  (1315-1353)  pour 
la  3'  partie  des  terres  laissées  par  Jean  de  Montfort,  frère  d'Eléonore,  dé- 
cédé sans  postérité  {Ibid.,  p.  165). 

Cette  même  «  Aliennour  de  Montfort,  comtesse  de  Vendosme  »,  fit  «  hom- 
mage lige  aux  us  et  coustùmes  de  France,  »  à  Charles  IV  roi  France  et  de 
Navarre,  •<  de  la  Vicomte  de  Paris  et  de  ses  terres  d'Albigeois,  de  Castrei 
et  de  Narbonnois»  pour  que  son  chier  fils  Jehan  de  Vendôme  et  ses  enfants 
«  peussent  avoir  de  ladite  terre  jusques  à  la  somme  de  mil  livres  tournois 
d'annuel  rente  »,  sous  réserve,  sa  vie  durant.  «  de  tous  hommages  haute  et 
basse  seigneurie,  et  tout  le  gouvernement  d'icelle  terre  et  tous  les  fruits 
et  émoluments  ».  Le  mercredi,  veille  de  Notre-Dame  de  septembre  Tan  de 
grâce  MCCCXXIII. 

Ce  Jean  de  Vendôme  fut  seigneur  de  la  Chartre  :  «  Nobilem  virum  Jo- 
hannem  de  Vindocino  dominum  de  Carta,  1336.  »  (CartuL,  de  VEvêché  du 
Mans,  p.  198). 


SUPPLEMENTUM 

La  date  de  1300  est  le  terme  ordinaire  d'un  Cartulaire.  Le  bu- 
reau de  la  Société  Archéologique  du  Vendômois  ne  croit  pas  devoir 
le  dépasser,  malgré  le  haut  intérêt  des  documents  postérieurs 
pour  L'histoire  du  Vendômois. 

Ce  supplément  ne  contiendra  donc  que  certaines  chartes  an- 
ciennes que  nous  avions  oubliées. 


ccccxv 

1005,  juillet. 

<t  Charte  de  Renaud,  évêque  de  Paris  et  comte  de  Vendôme,  fils 
de  Bouchard,  qui  fait  remise  à  V abbaye  de  Saint-Julien  de 
Tours  de  toutes  les  coutumes  justes  ou  injustes  dont  il  jouissait 
sur  les  biens  de  cette  abbaye  à  Beaumont  la  Charte.   » 

«  De  consvetudinileus  Belli  Montis  de  super  Dimidiam  ». 

f  (1)  AxNoDominice  IncarnationisM.  V°,indictione.  III,  accessit 
ante presentiam  venerabi lis Rainaldi,  Pari siorum  pontificis,  dom- 
nus  abba  Gauzbertus  humili  prece  deposcens  quatinus  ob  amo- 
rem  Trinitatis  deifice  pariterque  pro  animarum  sue  videlicet  ac 
béate  recordationis  BVRCARDI  comitis,  nec  non  felicis  me- 
morie  Helisabet  ipsius  conjugis  redemptione,  consuetudines  illas 
quas  juste  vel  injuste  in  terra  gloriosi  athlète  Juliani,  silicet  in 

(1)  Ghrisme  dont  la  croix  est  surmontée  d'un  a  (alpha)  et  supportée  pa 
un  «  (oméga\ 

55 


434  CHARTES   VENDOMOlSES 


potestate  vulgo  vocitata  Vallebovana  et  Bellomonte  possidebat, 
indulgere  dignaretur.  Cujus  petitiooem  memoratus  presul  corde 
benigno  recepit  et  voti  compotem  favorabiliter  effecit.  Dimisit 
igitur  ac  ex  toto  relîquit  prelibatus  pontifex  omnes  consuetudi-  ' 

nés  quas  juste  vel  injuste  ipse  stiique  antecessores  in  terra  po- 
testatis  sancti  Juliani  habuerant,  simulque  decrevit  quatinus 
ipsemet  vel  suus  ips(ius)  venator,  auceps,  sive  quilibet  ingenuus 
aut  servus,  siveipsorum  equi  vel  canes,  in  omni  ejusdem  marty- 
ris  terra,  vi  aut  prece,nullo  modo  jacere  présumant.  Hoc  ipsum 
quoque  suis  successoribus  sibimet  vicatim  succedentibus  obser- 
vandum,  communi  voto  suorum  procerum  perpetualiter  cons- 
titua. Quod  si  quis  hec  transgressus  fuerit,  nisi  digna  satisfac- 
tione  resipuerit,  a  regno  Xristi  et  Dei  extraneus  habeatur  et 
géhenne  perpétue  particeps  efficiatur.  At  contra  prenominatus 
domnus  abbas  Gauzbertus,  pro  tante  bone  voluntatis  recompen- 
satione,  mente  benigna  cum  monachorum  collegio  disposuit  uti 
anniversarii  dies  suus,  genitorisque  ac  genitricis  ipsius  mémo- 
rati  presulis  in  coenobio  prelibati  athlète  Juliani  singulorum 
celebrentur  pleniter  annorum  curriculis.  Haec  vero  auctoritatis 
noticia  ut  firma  et  stabilis  in  perpetuum  maneat,  his  presen- 
tibus  et  audientibus  corroborata  est 

•J*  Rainaldi,  Parisiorum  episcopi. 

Signum  Fulconis,  Andegavorum  comitis. 

Signum  Dimonis  vicecomitis. 

Signum  Ansaldi  militis.  Signum  Hugonis  militis. 

Signum  Drogonis.  Signum  Amelini  militis. 

Signum  Malrici.  Signum  Solionis. 

Signum  Othonis.  Signum  Aimonis. 

Signum  Domni  Teibaldi  abbatis. 

Signum  Mauricii  fratris  ejus 

Signum  Hucbertis  vicecomitis.  Signum  Fulcherii. 

Signum  item  Hugonis  prepositi.  Signum  Lisoii. 

Signum  Guidonis  archidiaconi. 

Signum  Rorigonis.  Signum  Girardi. 

Signum  Baderamni.  Signum  item  Amelini. 

Data  mense  julio  ad  placitum  quod  fuit  inter  episcopum  Rai- 


CHARTES   VENDOMOISES  435 

naldum  et  comitem  Fulconem,  in  silva  que  vocatur  :  ad  illum 
Carcerem,  non  longe  a  fluvro  Lith. 

Archives  d'Indre-et-Loir,  H.  479,  nn  3,  parchemin.  Original.  —  I).  Pio- 
lin  :  Histoire  de  l'Eglise  du  Mans,  III.  p.  643. 


CCCCXVI 


1145. 


Don  de  la  foire  de  Saint- Bié  à  l  abbaye  de  Sainte-Croix  d'Orléans. 

Ego  Simon  (2)  do  in  perpetuum,  et  concedo  nundinam,  scilicet 
sancti  Beati  apud  Vindocinum  feriam,  prêter  justiciam  et  fefum 
meorum  clientum.  Ego  Simon,  pro  meo  et  R.  mei  patris  anima 
et  pro  domine  Adenordis  et  mei  heredis  qui  hoc  benefîcium  con- 
cesserit  animabus,  accipio  in  mea  custodia  apud  Mores  omnes  res 
eorum  qui  sunt  proprii  homines  et  pertinentes  abbatie  sancti 
Launomari.  Ilii  vero  non  ibunt  Blesim  quando  guerra  erit  inter 
Blesim  et  Balgenciacum,  nisiper  licentiam  domini  Balgenciaci  et 
eidem  domino  facient  fidelitatem. 

Cartulaire  de  Sainte-Croix  d  Orléans*  p.  11.  —  Voir  :  Cartulaire  de  la  Tri- 
nité, chartes  DVIII  et  DXXVI,  par  lesquelles  le  même  Simon  de  Beau- 
gency donne  à  la  Trinité  la  même  foire  de  Saint-Bié,  précisément  la 
même  année  1145. 


(t)  M.  Halphen  (Le  Conté  d'Anjon,  p.  2'i0)  n'ose  pas  rejeter  cet  acte  comme 
faux,  mais  il  le  considère  comme  «  fort  suspect  :  le  comte  de  Vendôme  Bou- 
chard le  Vénérable  donné  ici  comme  décédé,  vivait  encore  le  1"  mai  1006, 
date  à  laquelle  il  délivrait  aux  moines  de  Saint-Maur  des  Fossés  un  acte 
dont  on  a  l'original  (Tardif,  Carton  des  Bois,  n"  247)  ».  (Voir  la  Charte  28. 
signée  par  Renault.) 

(2)  Ce  même  Simon  était  allé  à  Saint-Jacques  de  Compostelle  «  Quando 
dominus  Svmon  adressas  est  iter  sancti  Jacobi.  »  Dans  son  testament  fait 
avant  1153,  Simon  avait  légué  au  prieuré  du  Saint-Sépulcre  de  Beaugency, 
dépendant  de  la  Trinité  de  Vendôme,  deux  sols  de  cens  pour  le  repas  des 
moines  le  jour  de  l'anniversaire  d'Adenorde  son  épouse.  (Ibidem,  page  10). 

Lancelin  de  Beaugency  s'était  aussi  prémuni  contre  les  attaques  du  comte 
de  Vendôme  :  «  Insuper  si  Vindiocinensis  cornes  vel  quilibet  alii,  dominum 
Balgenciaci  ad  guerram  provocaverint,  homines  beati  Martini  de  Sodobrio, 
illi  et  prepositoet  hominibusejus...  impendent  auxilium  ».  (Ibidem,  page  142.) 


436  CHARTES  VENDOMOISES 


CCCCXVII 

21  février  1181. 

«  Lettres  d'absolution  du  comte  de  Vendôme  excommunié  pour 
avoir  usurpé  les  biens  et  droits  appartenant  aux  religieux  de 
Saint-Laumer  scitués  au  pays  Vendômois.   » 

Alexander,  episcopus  servus  servorum  Dei,  dilectis  filins  ab- 
bati  et  capitulo  sancti  Launomari  Blesensis,  salutem  et  aposto- 
licam  benedictionem.  Cum  nobilis  vir  Johannes,  Vendocinensis 
cornes, propter  multas  molestias  et  gravamina  quœ  vobis  intule- 
rat,per  bonememorie  G  (1).  quondam  episcopum  Carnotensem, 
vinculo,sicut  dicitur,  fuisset  excommunicationis  astrictus;  tandem 
ad  serediens  super  his  vobiscum,eodem  episcopo  mediante.com- 
pofuit  et  exactiones  quibus  vestri  monasterit  homines  opprime- 
bat,  inperpetuum  pia  consideratione  remisit.  Quam  utiquecom- 
posîtionem  sicut  inter  vos  et  eumdem  comitem  de  voluntate  par- 
tium  facta  est,  et  in  autenticis  scriptis  ejusdem  episcopi  et  comi- 
tis  continetur,  ratam  habemus,  eamque  auctoritate  Apostolica 
confirmantes,  prtesentisscripti  patrocinio  communimus,  statuen- 
tes  ut  nulli  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostrae  con- 
firmationis  infringere  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  au 
tem  hoc  attemptareprsesumpserit.  indignatîonem  omnipotentis 
Dei  et  beatorum  Pétri  et  Pauli  apostolorum  ejus  se  noverit  in- 
cursurum.  Datura  Tusculani,  VII  Kal.  marcii. 

archives  de  Loir-*t-Ch*r.  Cariulaire  de  Saint-Laumer,  n*  CXI II,  d'après 
une  copie  de  1434.  —  Voir  plus  haut,  charte  CVI. 

\V  Guillaume  de  Champagne,  tvéque  de  Charties  de  1161  à  1176. 


CHARTES   VENDOMOISHS  437 


CCCCXVI1I 
1190 

Don  pour  Philippe  Lance  lin  de  la  terre  de  Gutta  à  V  abbaye 

de  Fontaines  les  Blanches. 

Philippus  Lancelini  dat  in  eleemosâjiam  fratribus  de  Fontanis 
omne  quod  habet  apud  Gutam,  tam  in  pratis  quam  in  nemore, 
et  duos  solidoscensuales  apud  Monceium.»Concedentibus  Dogna, 
matre  sua.  Agnete  uxore  sua,  Mathildc  filia  sua,  Mathilde  so- 
rore  sua  et  nepotibus  suis  Herveo,  Lucete  et  Aaliz.  Testibus  : 
Gervasio  de  Plesseio,  Johanne  Ruillez,  Gosberto  presbytero  de 
Perreio,  Hugone  presbytero  de  Gubergen,  Philippo  et  Pagano 
de  Ponceio,  et  aliis,  anno'MCXC. 

D'Achery.  Spicilège,  tome  5,  fol.  391  (V. 

CCCCXIX 
128/i  à  1320 

Le*  Curntcs  de  Vendôme,  seigneurs  de  Gomer  le  C  ha  tel, 

Seine  ct-Oisc\ 

Vente  de  2 '3  livres  parisis  de  rente  sur  la  prévôté  de  Gom- 
mer, à  Pierre  de  Vendôme,  par  Sédiie,  dame  de  Chevreuse,  fille 
dudit  Guy,  seigneur  de  Chevreuse,  Tan  1284. 

(J)  Ce  recueil  contient  quelques  autres  documents  relatifs  à  des  person- 
nages Vendômois  :  «  Robertus  de  Grato  Lupo  {p.  339)  *».  Bucardusde  Grata 
Lupo  avait  deux  filles  dont  l'une  Milisende  épousa  Pierre,  fils  de  Rohier  de 
Monsbason,  et  l'etronille  qui  épousa  Arcbembauld  de  Vendôme:  «  Helchim- 
baldus  Windocinensis  ». 

L'auteur  lui-même  de  cette  petite  histoire  de  Fontaines  les  Blanches,  plus 
tard  abbé  de  l'abbaye,  était  venu  à  Vendôme  :  «  Me  pro  quodam  responso 
jam  miserat  usque  Vindocinum  (Robertus  abbas)  :  cujus  exitum  vit»  à 
Vlndocino  rediens,  cognoscens,  etc.  »  {Ibidem,  p.  371)  et  389). 

Archecnbault  de  Vendôme  fut  témoin  vers  1180  de  la  charte  DCX1V  du 
Cartulaire  ;  on  trouve  en  1113  un  Hilgotu*  de  Vindocino,  témoin  de  la  charte 
CCCXCVI, 


438  CHARTES   VBNDOMOISES 

■ 

Vente  de  .'<()  livres  parisis  de  rente  sur  ia  ville  de  Gomer  le 
Chastel  à  Pierre  de  Vendôme,  fils  de  Bouchard,  comte  de  Ven- 
dôme, par  ladite  Sédile,  fille  de  Guy,  seigneur  de  Chevreuse,Van 
1303. 

Et  est  mention  de  Guyart  de  la  Marche,  frère  du  comte  de  la 
Marche. 

Saisie  et  possession  de  30  livres  parisis  de  rente  sur  la  terre 
de  Gomer  adjugée  à  Pierre  de  Vendosme,  chanoine  de  Tours, 
par  Macé  de  la  Haye,  au  nom  et  comme  procureur  de  Yolant  de 
Lesignan,  comtesse  de  la  Marche  et  d'Engoulesme,  dame  de 
Pons  et  de  Fougières  et  de  Gomert,  Tan  1309. 

Procuration  à  Bouchard  de  Vendosme,  chevalier,  frère  de  Pierre 
de  Vendosme,  chanoine  de  Tours,  d'aliéner  et  vendre  30  livres 
de  rente  sur  la  prévosté  de  Gomert  appartenant  audit  Pierre, 
l'an  1310. 

Vente  de  la  dite  rente  de  30  livres  par  ledit  Bouchard  au  dict 
nom,  aux  exécuteurs  du  testament  de  Catherine,  jadis  empe- 
rière  de  Constantinople,  l'an  1310. 

Confirmation  du  roy  Philippe  le  Long,  de  l'accord  entre  Bou- 
phard,  comte  de  Vendosme,  et  Henry  (1),  seigneur  de  Sully,  sur 
ce  qu'il  pouvait  appartenir  en  partage  dudit  seigneur  de  Sully,  a 
cause  de  Jeanne  de  Vendôme,  sa  femme,  sœur  du  dict  Bouchard  : 
à  Paris,  l'an  1320,  febvrier. 

Biblioth.  Nationale,  mss.  français  23167,  f°27. 


(1)  L'an  1340,  Bouchard  de  Vendôme  achetait,  d'Odin  Jarriau,  escuier.  un 
quart  de  la  dime  de  Pinsay,  à  Cruchèré,  une  part  de  la  dime  de  Pinoches 
et  plusieurs  terres  sises  près  Jean  de  Boulare,  tenues  de  Jean  de  Saint - 
Martin  et  de  Roger  de  Pinoches,  pour  45  livres.  Signé  :  Doulcin  [Archives 
départ,  de  Loir-et-Cher.  Inventaire  des  titre»  de  V Hôtel-Dieu  de  Vendôme). 

La  même  année,  Bouchard  de  Vendôme,  chevalier,  achetait  de  Pierre 
Couvert-de-fer,  escuier,  et  de  d,,#  Maliaut  la  Courtoise,  sa  femme,  21  sols 
de  tailles  sur  les  Bordes  à  Rocé,  tenue  à  foy  et  hommage  de  Jean  de  Lé  pi  ne 
le  jeune  (Ibidem).  Pierre  Couvert-de-fer  vendit  aussi  laitre  de  la  Cicogne, 
à  Rocé  pour  70  livres  à  Gervais  Menant  en  1351  (Ibidem). 

Cet  Odin  Jarriau  était  seigneur  de  Saint-Amand  :  «  Acquêt  de  dn"  Jeanne 
deSaint-Amand,  fille  de  feu  Odin  de  Saint-Amand  dit  Jarriau  et  femme  de 
feu  Huet  Guymbart,  écuyer,  de  17  arpens  de  bois  entre  la  vallée  de  Balières 
et  le  terrouer  des  Bordes  de  Rocé,  1307  (Ibidem). 

Nous  trouvons  encore  «  Guillaume  de  Saint-Amen,  chevalier,  seigneur 


CHARTES  VBNDOMOISE&  4^9 


CCCCXX 


1:J70 


Concession  d'une  place  au  château  de  Lavardin,  par  Bouchard, 
comte  de  Vendôme,  aux  religieux  de  Saint -Georges -du- Bois. 

Universis  présentes  litteras  inspecturis,frater  Johannes  humi- 
lis  abbas  monasterii  Beati-Georgii  de  Nemore,  ordinis  sancti 
Augustini,  Cenomanensis  diocesis,  salutem.  Cum  nobilissimus 
et  potentissimus  princeps  dominus  cornes  de  Vindocino,  Bocar- 
dus  nomine,considerans  multa  dampna  et  incommoda  que  eccle- 
sia  Beati-Georgii  de  Nemore  passa  fuit  et  est  propter  guerras 
que  in  partibus  multis  regni  Francie,  et  specialiter  in  comitatu 
Vindocinensi,  viguerunt,  de  sua  speciali  gratia  nobis  et  monaste- 
rio  nostro  contulerit  unam  plateam  in  castellosuo  de  Lavardino. 
juxta  sua  magna  horrea,  pro  habendo  in  predictaecclesia  nostra 
duas  missas  sollempnes,  videlicet  unam  de  Sancto  Spiritu  et 
aliam  de  beata  virgine  Maria,  quolibet  anno,  in  diebus  hic  infe- 
rius  prenotatis,  ad  reparandum,  edificandum  et  construendum 
unam  competentem  domum  in  qua  possimus  remanere,  nos  et 
conventus  noster  bonaque  monasterii  predicti,  quandiu  volueri- 
mus  detinere,  noverint  universi  nos  predictam  plateam,  a  pre- 
dicto  nobilissimo  principe  nobis  datam,  ratam  et  gratam  habere, 
duasque  predictas  missas,  videlicet  unam  de  Sancto-Spiritu  in 
crastino  festi  Sancte  Trinitatis,  et  aliam  in  sabbato  postPurifica- 
tionem  béate  virginis  Marie,  de  beata  virgine  Maria,  quamdiu 
predictus  dominus  cornes  vixerit,  et  post  mortem  ipsius  prtvdic- 

de  Pouline  approuvant  en  1376  et  1391  la  donation  de  la  donation  faite  à  la 
Maison  Dieu  par  Jean,  comte  de  Vendôme.  (Voir  plus  haut  ch.  CCXXX, 
p.  266).  L'abbaye  de  l'Etoile  eut  aussi  des  seigneurs  de  Saint-Amand  comme 
bienfaiteurs  :  Pierre,  sire  de  Chemillé  et  de  Saint-Amand  et  Pierre  de  la 
Benière,  escuyer,  donnent  2  setiers  de  froment  et  1  de  meteil  à  Julien,  abbé 
de  l'Etoile,  1310.  «  Béatrix  de  Saint-Amand  donne  dix  livres  de  rente  outre 
60  livres  désia  données  pour  3  messes  par  semaine,  1323  •».  Riblioth.  nationale, 
mss.  1048,  p.  550. 


440  CHARTES   VENDOMOISES 

tas  duas  missas  con  vert  ère  in  duabus  de  Requiem,  videlicet 
unam  in  die  obitus  sui  et  aliam  in  crastino  festivitatis  deffuncto- 
rum,  promittimusfacere  celebrare  quolibet  anno  aconventu  nos- 
tro  ;  et  si  predictus  cornes  voluerit  habere  obligationem  a  nobis 
et  a  capitulo  nostro  génerali,  ipsam  de  sigillis  nostri  capituli  si 
gillatam  eidem  predicto  domino  dare  et  tradere  promittimus 
bona  fide,  quam  primum  nostrum  capitulum  générale  contigerit 
celebrare.  In  cujus  rei  testimonium  sigillum  nostrum  presentibus 
litteris  duximus  apponendum.  Datum  anno  domini  millesimo 
CCC°  LX°  X°,  die  veneris  ante  festum  béate  Marie  Magdalene. 

Archw.  Nationales,  S  3294,  parchemin. 


Vannes.  —  Imprimerie  LAFOL.YR  Frères. 


TABLE 


Les  noms  des  personnes  sont  en  caractères  romains,  les  noms  de  lieux 
en  italiques.  Les  chiffres  renvoient  aux  numéros  des  Chartes. 

Tous  les  noms  de  lieux  dont  l'identification  n'était  pas  suffisamment  cer- 
taine, n'ont  reru  aucune  attribution  moderne. 

Le  nom  de  famille  ou  roman  des  personnes  a  été  préféré,  pour  le  classe- 
ment, au  nom  de  baptême. 

M.  R.  de  Saint-Venant  a  bien  voulu  déterminer  ou  préciser  l'identification 
de  plus  de  50  noms  de  lieux-dits,  la  plupart  détruits,  ou  inconnus  de  nos  jours 
sous  leur  forme  ancienne.  Qu'il  reçoive  tous  nos  remerciments.  C.  M. 


A.  episcopus  Carnot,  328. 

—  priorissa,  127. 

—  senescballus,  127. 
Aales,  178. 

—  femme  de  Joban  de  Vendôme, 372. 

—  neptis  Marie  comitisie  Vindoc, 

192. 

—  uxor  Hugonis  de  Mauleio,  118. 

—  uxor    Reginoldi  prep.    de   Ca- 

pella,  282. 

—  uxor  Willelmi  de  Sancto  Albi- 
no,  199. 

Aalet,  uxor  Hugonis  Grossi,  ill. 
Aalina,  filia   Gaufridi    vicecom.  Gastri 
duni,  181. 

—  vicecom itissa,  uxor  Gaufridi  vi- 

cecomitis  Gastriduni,  181. 
Aaliz,  neptis  Pbilippi  Lancelini,  418. 

—  soror  Hugonis  et  Pagani,  101. 
Aalon,  92. 

Aanor,  filia  comitis  Johannis,  221,  283. 

—  uxor  Hugonis  de  Sto  Agilo,  127, 

357. 

—  uxor  Pétri  de  Pruneio,  289. 
Abalais  terra,  les  Alletâ  (?)près  le  Rouil- 

lis(Loir-et-Cber),345. 
Abbas,  boroo  Teraplariorum,  210. 


Abbatist,  Voir  Bonavallis,  B  argus -Mé- 
dius, Caritas,  C  lare  ta»,  Ebro- 
nium,  Elemosina,  Fontana?- 
Albss,  Fons-Gombaudi,  Gas- 
tina,  Grandismons,  Hum- 
b  Hères,  Leuck,  Locus  B.  Ma- 
ri», Majus  Monasterium,  Nu- 
cariss,  Pertenia,  S.  Genorefa, 
S.  Maria  Blestnsis,  de  Ga ri- 
te te,  de  Gastina,  de  Montedu- 
blello,  Ambasiacénsis,S  Mag- 
dalena,  S.  Trinitas  Vindoci- 
nensis,  S.  Albinus,  S.  Avitus, 
S.  Dyonisius  in  Francia,  S. 
Eparcbus,  S.  Georgius  de 
Nemore,  S.  Jean  en  Vallée, 
S.  Julianus  Cenonam,  S.  Ka- 
rileffus,  S.  Launomarus.  S. 
Martinus  Turonensis,  S.  Maur 
des  Fossés,  S.  Mauririus,  S. 
Maximinus,  (S,  Memim),  S.  Mi- 
chael,  S.  Petrus  Genoman, 
S.  Petrus  Carnot,  S.  Petrus 
à  Melon,  S.  Ricmirus,  Sa 
Spire,  S.  Valéry  sur-Somme, 
S.  Vincentins  Genoman, Stella , 

Vadum-Alnati. 

56 


—  442  — 


Ab  Lan  villa  ou  Ableinvilla  (Hospitalie  S.  J. 
Jérusalem)  prioratus,  villa. 
(Ablain ville,  cne  de  Binai, 
Loir-et-Cher),  180, 197,  280. 

Acfredus,  fa  mu  lut  de  Gastriduaû,  44. 

Achardus,  59. 

—  vicarius,  57. 
Acravjlla,  Robertus  de,  52. 
Acrifama    (Aigrefin,    Cne    de    Bouffry, 

(L.-et-Cher),  103. 
Aculeus,  Durendus,  75. 

—  Guillelmus,  92. 

—  Robertus,  f rater  G,  92. 
Ada,  82. 

abbatissa  S1'  Aviti,  171. 
Adalgerius,  23. 

Adatrcus  (villa  in  pago  Vastinensi),  25. 
Adalseus,  16. 
Adam,  82. 

—  canlor  S.   Pauli,  110. 

—  clericus,  244. 

—  épis.  Cenomao,  86. 

—  eps.  Sylvanectensis,  110. 

—  filius  Ansodi,  100. 

—  filius  Ansoldi,  132. 

—  Guillelmus,  337. 

—  vicecomes  Meleduni,  853.' 
Adela,  comitissa,  69. 

Adeladis,  uxor  Gosberti  de  Boscheto,  95. 

—  uxor  Gunscelini,  48. 
Adelaidia,  celleraria,  98. 

—  regina.  uxor  Roberii  régis,  26. 
Adelardus,  homo  Huberti,  35. 

Adèle,  comtesse  de  Blois,  124,  192. 
Adelelme,    fidèle    de    Hugues,    duc    de 
France,  22. 

—  serf,  43,  n. 
Adelelmus  Pontiliensis,  56. 
Adelicia,  comitissa  Blesensis,  124,  192. 

—  domina  Fractevallis,  273,  274. 

—  filia  Gaufridi  vicecomitis   Cas- 

triduni,  165,  171,  193,  223. 
— ■       mater  Ursionis  de  Melluio,  214. 

—  soror  comitis  Nivernensis,  171. 

—  soror  Ludovici  com.  Blesensis, 

124 

—  uxor  Gaufridi   vicecomitis  Cas- 

triduni,  161,  165. 

—  uxor  Henrici   Basset,  207. 

—  vicecomitissa    Castriduni,    171, 

193. 
Adelon,  30  bis. 
Ademarus,  43. 
Adenorde,  épouse  de    Simon    de  Beau- 

gency,  416. 
Ad  illum  Carcerem.  La  Chartre.  Sartbe, 

415. 


Adon,  frère  de  Hugues,  81. 
Adraldns,  vicarius,  22. 
Aelicia,  capellana,  123. 

—  uxor  Nivelonis  de   Fractavalle, 

185. 
Aenor,   uxor    Villelmi   de  Rubromonte, 

295. 
Affia,  molendinum,  62. 
A  galba,  domina  de  M  auge,  272. 
i       —       uxor  Bucardi  de  Lavarzino  117. 

—  uxor  Jobannisde  Corcellis,384. 

—  uxor  Jobannis  de  Rubeomonte, 

225. 

—  uxor  Pbilippi  de  Poncaio,  377. 

—  uxor  Rabelli  de  Galnnges  297. 

—  uxor  Radulfi  Bolart,  245. 

—  uxor  Villelmi  de  Soldiaco,  63. 
Agathe,  femme  de  Pierre  Sebigne,  349. 
Aglentina   uxor  Johannis  com.  Vindoc. 

311,322. 
Agnes,  femme  de  Pierre  d'Autbon,  413. 

—  filia    Gaufridi  vicecom.  Castri- 

duni, 121,181,  193,  223. 

—  filia  Johannis  com.  Vindoc.  283. 

—  fille  de  Guillaume,  307. 

—  priorissa  S.  Agili,  98. 

—  relicta  Hugonis   de  Maugastel, 

241. 

—  uxor  Fulquerii  de  Doure,  149. 

—  uxor  Guillelmi  de  Capella,  282. 

—  uxor  Hamelini,  120. 

—  uxor  Johannis    de  Es  toute  villa 

3*5. 

—  uxor  Johannis  de  Mon  ton  o  150. 

—  uxor  Philippi  Lancelini,  418. 

—  uxor  Willelmi  de  Villerfaut,  245. 
Agrcnne,  l'Egrenne,  rivière  de  Mondou- 

bleau,  (Loir-et-Cher),  328 
Agrifama,  domus  Leprosorum.  —  Aigre- 
faim  ou  S.  Jacques  d'Aigrefoin 
à  Bouffry,  95. 
Aguillon,  Guillaume,  131,  215. 

—  Guillermus,  237. 
Aichilbertus,  episc.  6.  * 
Aiglibertus  episc.   Cenoman,  6,  7. 
Aimericus,  184. 

—  Barba,  57. 
Aimon,415. 

Ainardus  bucherius,  35. 
Alanus,  5. 

Alardus,  52. 

Alba  Mara%  voir  Aubemare. 

—  Johannes  de,  285,  288. 
Alba-Marla,  Paganus  de.  184. 
Albanensis,  Johannes  episc,  167. 
Albericus,302>i*,  99,  222. 

—  archidiaconus,   28. 


—  443  — 


Albericus,  filius  Seinfrcdi,  op.  Genom,  46. 

—  raonachus,  32,  50,  52. 

Albert  us,  33. 

—  abbas  Maj.Mon.  42, 44, 45,46, 47. 

—  pastor,   49. 

—  preposiius  de  Turonico,  44,  45. 

—  talemerarius,  40. 
Albigense8,Albtgcbi8,193,n«  203,2^5,414. 

Albigniaco,  Kadulfus  de.  221. 
Albinus    (Beaius,     St- Aubin    d'Angers), 
nbbove,  26.  515. 

—  Abbas  :  Guillelmus,  115. 
Alcelinua,    vicarius    de     Castello-Rai- 

naldi,  35. 
Alcherius,  Aalonis, 92,  —  cellerarius,43. 

—  clericus,  48. 

—  famulus,  48. 
Alcherrus,  92. 

Aldeardit»  uxor  Fulcherii,  41. 

Alenceio,  Thomas  de,  101. 

Alencbone,  Johanna,  co  mi  tissa  de,  139, 

384. 
Alencon,  Jeanne,  comtesse  d\  139,  384. 
Alexander   papa    111,   84,  99,   102,  104, 

106,  184,417. 
Algerius  Fatet,  55 

—  mon,  52. 
Algodus,  50. 

Alix,  comtesse  de  Blois,  389. 

—  dame  d'Illiers,  386. 

—  femme  de  Foucher  Vaslin,  261. 
Allaire,  Nicolaus,  412. 

Almar  et  Almarius,  Jean,  327.  —  Gilette 

sa  femme,  327. 
Alneicise  (En  bas    Vendômois,  peut-être 

Lavenai,  Voir  Cauvin),  26. 
Alneto,  Goberius,  dictus  Garin  de,  381, 

—  Mathildis,  uxor  ejus,  381. 
Alona,  Odo  de  82. 

Alpes,  filia  Gaudridi  vicecom.  Castri- 
duni,  60. 

Altinesia,  Hamelinus  de  (Hamelin  d'An- 
tenaise).353. 

A  lue  lis,  medietaria  de,  à  Ternay  (Loir- 
et Cher)    308. 

Alveredus,   presbyter,  110. 

Alveriis,  Gaufredus  de,  3*2. 

Amalricus,  16. 

—  filius  Berengerii,  37. 

—  senescallus,  150. 

Ambazia.  Ambaziacum.  Amboise  (Indre- 
et-Loire),  32,  130,133,  2)1. 

—  Eglise  Notre-Dame,  32. 
Ambazia,  Agnes,  filia  Sulpicii,  131. 

—  Dionisia,  filia  Sulpicii,  131. 

—  Guillaume,  131. 

—  Helisabeth,    filia    Sulpicii,  131. 


Ambazia  Hugo,  filius  Sulpicii,  131,  281. 

—  Hugo  dominus  Amb.,  133,  160, 

170. 

—  Ingergier,  sïr  d*.  354. 

—  Jean  d',  131. 

—  Jobannes  de,  281.  288,  408. 

—  Johannes,  filius   Sulpicii,  131. 

—  Lisoius  de,  57. 

—  Muthilde,  dame    d*,  3i»8. 

—  —  femme  de  Richard,330. 

—  Mathildis.  mater  Sulpicii  de,131. 

—  Richard,  «a'  d',  330. 

—  Sulpicius  ou  Sulpitiu»  et  Sup- 

—  plicius  de,  57,  93, 131,  133,  160, 

170,   201.  265,  316.  3%,  408. 
Ambianensis,  G.  épis.  402. 
Ambloi  (Loir-et-Cher),  348,  358. 
Amecius,  mercator,  61. 
Amelinus,  415. 

—  abbas  S.  T.  Vindoc,  209,  216. 

—  miles,  415. 

Americus,  abbas  de  Elemosynii,  189 
Amiliacum  (Amilly,  Eure-et-Loir),  109. 
Amicia,  uxor  Galcherii  de  Joingniaco,  299. 
Amelina,  filia  Helpetis,  27. 

—  uxor  Pbilippi  Margnier,  397. 
Anagnia  (ville  d'Italie),  102. 
Anastasius,   33. 

Andavitla\  hameau  de  Meslay  leVidame, 

(Eure-et-Loir)  219. 
Andccavcnsis,    Andegavensis,    Andeeavi, 

Andégavia,     Angers,    Anjou, 

(Maine-et-Loire)  :  23,  45, 155, 

216,  353. 

—  Comités  :  Arturus  :  139.    Fulco 

21,  32.  41,  45.  415.   Goffridus/ 

22,  45,    96.    Johannes,    144. 
Karolus,  362. 

—  abbatiœ  :   S.  Albinus,  261,  515. 

S.   Trinitas  de  Aquaria,  216. 
La  Toussaint,  155. 

—  bibliothèque,  115.  • 

—  Libra,   monela,   solidi,    83,  84, 

101,  118,  120. 
Andréas,  82,  99. 

—  Barba,  57. 

—  preposiius,  40. 

—  Richardus,  fil.  Wauterii,  77. 

—  Wauterius,  77. 
Anfravilla,  Galterius  de,  132. 
Angeler,  Rag.  222 

Angerê.  Voir  Andecavensis. 
Angerus,  Gerardus,  110. 
Angleterre,  118.  Henri  roi  d',  118. 
Angli  (les  Anglais),  50,  52. 
Anglia,  Angleterre,  Johannes,  rex  Angli», 
144,  153.  Henri  roi  d\  118. 


>&? 


,..f"'<.*^>V     „»* 


«se-     «"*- 


,-" 


<<■■ 


>**v 


.<• 


çp' 


—  447  — 


Bernaldus,  prepositus,  82. 
Bernardus,  76. 

—  abbas  S.   Launomari  Bl.  57. 

—  capellanus,  107. 

—  capicerius,  78. 

—  clericus  de  St0  Juliano,  36. 

—  cocus,  49,  86. 

—  corduanarius,  72. 

—  decanus,  98. 

—  dedamolus,  97. 

—  hospitalarius,  44. 
Bernerius,  76. 

—  abbas  Maj.  Mon.  72. 

—  faber,  59. 

—  piscator,  37. 
Bero,  Gaufredus  de,  120.  ' 
Beroart,  Guillaume,  367. 

—  Ysabelle,  sa  femme,  367. 
Beroldus,  cancellarius,  22. 
Berou,  Geoffroy  de,  doyen,  142. 
Berruer,  Odo,  123. 
Berrueria,  Hugo  de,  101. 
Bertbe,  femme  de  Colin  de  Lille,  375. 
Bertrand,  év.  du  Mans,  4  n. 
Bertrandus,  16. 
Bessé  sur  Brayr  (Sarthe)  352. 
Beasons,  Albericus  de,  408. 
Bel  hum,   molendinum,    cne   de  Goulom- 

miers,  80. 
Béton,  près  Villemalin,  378. 
Beveron,  fluviolus,  le  Beuvron,  69. 
\  ;       Bevilla,  P.  de,  122. 

Bienlavot.  torcular  à  Trou,  289. 
v.  Bigoti,  45. 
-        Bigotus,  Gauterius,  61. 
*gy"  fm  Biluria,  terre  dans  le  Labricin,  6 
***     y""      îiheron/beredes,  379. 
**  '   «nais,  Adam  de,  244. 
V*  *       —       RaginalduB,  244. 
^r'x     mu  m,  Fulchemmius  de,  184. 
ï*6       —       Fulcho,  fil,  F.  184. 
.-**>•   **"      _      Radulphus,  fil  F.  184. 
W*  *nx  de  Ave,  Guillelmus,  184. 
^e*r  onville,  en  pays  cbartrain,  216. 
-    sseolus,  Raginaudus,  111. 
*    împignion,  Claude  de,  abbé  de  l'Au- 
V  mône,  108. 

jjùc,     *   incha,  comitissa  Gampanie,  269. 

-  —       Orsanna,  serva,  80. 

-  nebard,  abbé,  110,  116. 
-^j^.     -  nchardus,  92. 

,    ,  •  *  *'  -  —      Benedictus,  38. 

.      -  ideinvilla,  Morherius  de,  82. 
MT.y>»t  »*  -tdin,  munerius,  244. 

\û  .on,  Theobaldus  de,  353. 

yr,  B/oû(Loir-et-Cher),21 ,106,120  416. 


l    ■> 


* 


.**  i»  ^  r      Amalricus  de,  39. 


B  le  sensés  :  domus  167,  grex,  80.  oppi- 
dum, 69,  pagus,  16,  25.  Cal- 
lis  calciatus,  82,  foire.  375. 

—  Abbatix.     Voir  :   Launomarus  ; 

S.     Maria    de   Burgo-Medio  ; 
S.  Salvator,  163,  247 

—  Comitcê    367.    Adela    124,    192. 

Alix, 389.— Jeanne. 384.  Ludo- 
vicus,  145,148, 222  408.  Tbeo- 
baudus,    197,    222,     de    G 
Avenir,  237.  Chastellon  (Joban 
de),  372.  (Hue  de)  318,  340i 

—  Vicecomes  :  Raginaldus  de  ln- 

sula,  191,  375. 

—  Mensura,  148. 
Blèsois  (le)  372. 
Bleves,  Aimeri  de,  353. 
Bloètière  .(la)  vinea.254. 
Bloisseau,  Stepbanus,  209. 

—  Maria,  uxor  ejus,  209. 
Blotinière  (la),  à  Lunay,  399. 
Blue,  Haimericus  de,  353. 
Bocardus,  cornes  de  Yindoc,  420. 
Bocel,  Hilgotus,  94. 

—  Joscelinus,  129.  136. 
Bochar,  fil.  Jobannis,  189. 
Bochardus  cornes,  184. 

—  fil.  Pétri,  com.  Vendocin,  361. 

—  fil.  Jobannis,  184. 
Bocbeto.  Johanna,  domina  de,  139. 
Bochetum,   Le     Bouchet   Estouteville  à 

Crucberay,  139. 
Bodardus,  Rotbertus,  49. 
Bodellus,  Guascelinus,  40. 
Bodilo,  5. 
Boeria,  Hugo  55. 

—  Willelmus  de,  prior  S.  Vincentii, 

70  (Loir-et-Cher). 
Boferi,  Bou/fry.M,  n. 

—  Gislebertus  de,  203. 
Bois,  Pasquier   du.  407. 

Bois  de  Fougères,  Bois  de  Feugères,  cne 
de  Bou  ville  (Eure-et-Loir),328. 

Bois  de  Lèves,  Bertbe  du,  237. 

Bois-Magueron,  ferme,  cne  de  Lavardin, 
407. 

Boissele,  Boisseau  (Loir-et-Cher),  271. 

Baisse  Us,  Ëcclesia  S.  Marie  de,  102. 

Bolart,  Radulfus,  245. 

Boibiez,  si  1  va,  près  de  Tuffé  (Sartbe)*,  31. 

Bologne,  forêt  près  de  Blois,  372. 

Boloire,  Matheus  de,  137. 

—  Willelmus  de,  137. 
Boloria,  feodum  de,  à  Maisoncelles. 

—  (Sarthe),  345. 

Bolum,Le  Boulon,  seigneurie  à  Mazangé. 

—  Jobannes  de,  327. 


—  448  — 


Bolum,  Pierre,  100. 

—  Willelmus  de,  150. 
Bonnerus,   184. 
Bonardinus,  Petrus,  35. 
Bonavallis,  Bonneval  (Eure-et-Loir),  225. 

—  abbaye  de,  72,  152,  270.  328. 

—  abbas  :  Gerardus ,  152. 

—  Johannes  de  200. 

—  Robertus  de,  82.  108. 
Bondonnet,  historien,  19,  n. 
Bons-Hommes,  prieuré,  à  Authon  (Eure- 
et-Loir),  376. 

Bonncvillc  sur  Touques  (Calvados),  51  bis. 
Bononia,  Bologne,  en  Italie,  361. 
Bonus-homo,  presbyter  de  Rulleiato,  94. 
i?o/iei7/a,medietaria,  à  Authon,  376. 
Boolez,Stephanus  de,  263. 

—  Renerius,  Stephanus,  filii,  263. 
Bourbon,  J.  de,  362. 

Bordasîa,  uxor  Robini  Leuvoisie,  334. 
Bordes  des),  à  Rocé  (Loir-et-Cher),  419. 
Borel,  Josselin,  206. 

—  Or  ri,  son  frère,  206. 

Boreili  ne  mus,  aujourd'hui  Pasboureau 

ca"  de  Fontaine-Raoul,  244. 
Borellus,  Ascio,  120. 

—  Goffqdua.  93. 

—  Gosselinus,  78. 
Bornes,  Renaudus  de,  abbas,  144. 
Borrelière,  aujourd'hui  La  Bourelière,  à 

Sargé,  328. 

Borse,  Johannes,  parisiensis,  244  n. 

Borseio,  Hubertus,  prepositua.  de,  263. 

Borseium,  Borse  tu  m,   Boursay  (Loir-et- 
Cher),  263,  357. 

Boscheto,  Gosbertus  de,  94,  95.  100. 

—  Josbertus,  132. 

—  Adeladis,  uxor  G..  94.95,  100. 

—  Àalet,  uxor  Josberti,  132. 

—  Johannes,  fil.  J.,  132. 
Boschctum,  Le  C   éne    Bouchet,    cn*  de 

S«  Agil,  127. 
Boschctum,    Le   Petit  Bouchet,    près  S. 

Mard  du  Cor,  160. 
Bosehctum-(Faium),  Fiot-Bouchet,  à   Ro- 

millv,  165,  voir  :  Faium  B. 
Bosco,  abbatia  SuGeorgii  de,  S.-Georges- 

du-Bois  (Loir-et-Cher),  73 
Bosco,  Simon  de,  339. 

—  Guillaume,  son   frère,  339. 

—  Pierre,  son  père,  339. 

—  Willelmus  de,  137. 
Bosco  :  décima  de,  à  Coutures,  308. 
Bosco-Medio,  Ogerius  de,  76. 
Boscus-Rufini,   Bois-Rufin.   c0-    d'Arrou 

(Eure-et-Loir),  76. 
Bosseio,  Petrus  de,  136. 


Botellum,  dime  appartenant  à  l'Aumône, 

324. 
Bouchard,  209. 

—  comte  de  Corbeil,  53,  n. 

—  comte  de  Vendôme,  384. 

—  comte  de  Paris,  33  n. 

—  IV  comte  de  Vendôme,  111  n. 

—  le  Vénérable,  21,  22,  415. 

—  moine,  258. 
(Voir  Burcardus). 

Bouchedaigrc.  cn*  de  Cloyes  (Eure-et- 
Loir),  354. 

Bouchedeug-re  ou  Bouchedogre,  Odelina, 
354. 

—  Adam,  filius,  354. 

—  Arnulfus,  filius,  354. 
Bouchet,  Charles,  29. 
Boulare,  Jean  de,  419. 
Boulon,  rivière.  407. 
Bouquet  (dom),  29. 

Bourel  de  lu  Roncière,  21. 

Bourdinière,  cn*  de  S1  Loup  (Eure-et- 
Loir),  229. 

Bourg-Moyen,  abbaye  de  N.-D.  de,  118, 
120, 320(  Voir  Burgus-Medius). 

Bourges  (Cher),  21  n. 

Bourgueil,  abbaye,  (Indre-et-Loire,)  143. 

Bouteville,  Johannes  de,  362. 

Bovechia,  Gilo  de,  76. 

Braio,  Ermengardis  de,  82. 

—  Robertus  de,  82. 
Brais,  Fulcadus  de,   55. 

Braiz,  villa  près  Mondoubleau,  33. 
Rraya,  la  Braye,  rivière  2,  19,  306. 
Breia,  la  Braye,  102.  Voir  Brigt'a. 
Breschesach.  Brissac  en  Anjou,  127,  210. 
Breteau,  Jos.,412. 
Bretagne  >  comté  et  duché  de,  282. 

—  Arlur  de,  139,  153. 

—  Pierre,  duc  de,  274,  300,  333. 
Bretel,  Gauterius,  76. 

Breton,  97. 

Bretonnières  (les),  cn-  de  Danzé,  108, 137, 

345. 
Bria,  Guillelmus  de,  222. 

—  Maria,  filia,  222. 

Bricius,  abbas  S.   Georgii  de  Nemore, 

117. 
Brigia,  la  Braye,  rivière.  2.  Voir  Braya. 
Brioles,  Engelrannusde,  68. 
Britannia,  Arturus  dux  de,  139,  153,  voir 

Bretagne, 
Britels,  82. 
Brito,  Gauscelinus,  52. 

—  Gaufridua,  filius,  52. 

—  seneschallus,  100. 
Brifonert'rt.y^r  liretonn ierrs.  108, 137,345. 


—  449  — 


Briito,  Ingebaldus,  57. 

Brocin,  178. 

Broche-Souche,  métairie  a  Sargé,  328. 

Brocio,  S.  Georgius  de,  69. 

Broetiium.  Le  Breoil,  221. 

Broil,  Macé  de  Trou,  s*'  de,  407. 

Brolium,   près    Champigny,  69,  88,  283. 

Brou,  (Eure-et-Loir).  256. 

Brou,  Gaufredus,  184. 

BroussilloD,  Bertrand  de,  115. 

Bruère,  Geoffroy  de  la,  223. 

Brueria,  Gaufridus  de,  221. 

—  Hugo  de,  92. 

—  ♦Johannes  de,  221,  408. 

—  Anoriu  ou  Aanor,  uxor  Job,  221. 

—  W.  de,  221. 
Brueria,  grangia,  167. 
Bruerolis,  Hugo  de,  92. 
Bruil,  Simon  del  Bruil,  82. 
Brulo,  Odo  de,  221. 
Brulone,  Gaufridus  de,  137. 
Brunellus,  Hilgodus,  55. 
Bruslein,  Gaufridus  de,  98. 
Biy  de  la  Clergeric,  110. 
Bucel,  Drogon,  59. 
Bucellus,  61. 

—  Olricus,  57. 

Buchardus,  Bucardus,  Burcardus,  Bur- 
cbardus,  etc.,  16. 

—  Comités  Vindocin  (nous  ne  pren- 

drons pas  le  soin  de  les  dis* 
tinguer  ici).  21,  22,  23.  26,  28, 
30,  33,  53,  111.  415 

—  IV  cornes,  112, 118,  133,  136, 149, 

150,  162,  168,  170,  305. 

—  V,  365,  395,  396. 

—  cornes  Curbolii,  28,  53. 

Voir  :  Bouchard. 
Bucbardus,  frater  Wautherii,  65. 
Bufe,  Kaginaldus.  336. 
Bulard,  Emeric,  261. 

—  Matbilde,  sa  femme,  261. 

B union,  fluvius,  rivière  se  jetant  dans 
l'Uuisne  (Sartbe),  31. 

Btirceium,  Burseiumy  Rurcetum,  F*nur»ay 
(Loir-et-Cher).  4, 86, 102,  181, 
241,  271,  299,  374,  409. 


—  Etienne  Sauvang,  prieur  de,  409. 

—  parrochia,  241. 
Burdon,  Girardus,  121. 

—  Odo.  frater  G.  121. 
Eurdigalensis  (Bordeaux)  Ë.  archiep.  141 . 
Burellus,  Atho,  80. 

—  Goscelinus  fil.  80. 
Bureaacumy  Boursay,  4.  Voir  Burceium. 
fiure««arl,Busgard,  ferme  àSaint-Amand, 

314,  409. 

—  grangia  à  Yèvres,  256. 
Buris,  Gascelinu*.  filius  Odonis,  76. 

—  Odo  de,  76. 
Burchard,  fils  de  Mathieu,  81. 
Burcbardus,  frater  Fulberti,  43. 

—  monachus,  260,  293. 
Burgaldus,  homo  Hamelinii,  58. 
Burgius,  Willelmus,  96. 
Burguilio,  Fulnherius  de,  50,  52. 
Burgulienses,   de    Bourgueil    (Indre-et- 
Loire),  125. 

Burgundio,  Hugo,  46. 
Burguod,  Slepbanus,  de,  184. 
Burgus-Medius ,  abbaye  de  N.-Dame  de 

Bourgmoven.  àBlois,  118,120, 

221,  270,  320. 

—  abbas  :  Johannes,  120. 
Burgus  Robcrti,  Bourg- Robert,  lieu  au- 
jourd'hui perdu,  situé  à  Azé 
ou  Danzé,  peut-être  Bois-Ro- 
bert à  Azé,  345. 

Bursarderia,  bois  de  la  forêt  de  Château- 

dun,  241. 
Buschart,  Buschart  de   Mala  Voa,  100. 

—  Pbilippus,  fil.,  100. 
Bussello,  Garinus,  frater  H.  de,  67. 

—  Hubertus,  67. 
Buxeium.  Buissay,  à  Azé.  137. 
Buxeîo,  Willelmus  de,  137, 

—  Benedicta,  uxor  W.,  137. 

—  Beatrix,  Johanna,  Petrus. 

—  Pbilippus,  Willelmus,   filii  W., 

137. 
Buzana,  Anfoud,  108.  Adam,  fil,  108. 
Buzay,  grangia.    167. 
Buziaco,  Arnulfus  de,   38. 
Bysuée,  Guillaume,  409. 


C.  archidiac,  officia  lis  Cenom.  178. 
Cadilo,  filius  Hirmengardis,  41. 
Cainone,  Johannes    de,  45, 
Colu,  Gu'Jlelmus,  199,306,  329. 

—      Heremburgis,  uxor,   306,   329. 


Caluntniacum,  Calviniacum  ou  Calvignia- 
cumy  ecclesia.  S.  M.  et  priora- 
tus  sancti  Gilderici.  Chauvi- 
gnv  (Loir-el-Cbei\91.95,  97, 
99,*  100,  108,  218,  23$. 

57 


—  450  - 


Çalumniacum,  Raginaldus,  prior.  27. 

—  Stephanus,  presbyter,  238. 

—  Robertus  archerius,    prior  de, 

108. 
Calvados,  51,  n. 

Calviniacum  (Voir  Çalumniacum). 
Galvo-Monte,  Hugo  de,  32,  57. 

—  Nortmannus,  57. 

—  Sulpicius  de,  57. 
Calvus,  Gilbertus,  49. 
Camarcio,  Guillelmus  de,  92. 
Campania,  la  Champagne,  Blancha  co- 

mitissa  de,  269. 

Campigniacum,     Champ  igny     (Loir-et- 
Cher),   288. 

Campis,  Herbertus  de,  353. 

Campo-Formo,  Hersendis  de,  96. 

Campus  Deridit  terroir  à  Ville  mardi,  233. 

Candato,  Nicholuus  de,  129. 

Candéy  Candcium,  moulin,  131,  196. 

Cantor,  Radulfus,  198. 

Cantrix,  Ada,  123. 

Capa-Asini,  Fulcheriua,   132. 

—  Goffridus,  frater  F.,  132. 

—  Willelmus,  136. 
Capella,  Raginaldus  de,  28?, 

—  Aeles,  uxor  6.,  282. 

—  Guillelmus,  frater  R.,  282. 

—  Agnes,  uxor  Guil.,  282. 
Capella-Ancberii.  Jobannes  de,  121. 
Capetus,  Hugo,  22,  27. 

Caprea  monsy  grangia,  167. 
Cara,  Herveus  de,  136. 
Caramo,  Archembaudus  de,  137. 

—  Archembaudus,  Philippus,  Wil- 

lelmus, filli,  137. 
Carbonelli,  Jobannes,  103,  106. 
Carbonite,  25. 
Careassonne  (Aude),  414. 
Carcere,  Jacquelinus,  de  207. 

—  Lucie,  uxor,  207. 

—  Ulgerius  de  54. 

Carceria  (La  Chartre,  Sortbe),  184,  voir 

Carta. 
Cardinalis,  Nicolaus,  200. 
Carintensis  pagus,  La    Chartre,  11. 
Caritate,B.  Maria  de,  abbatia,  (La charité 
sur  Loire,  Nièvre),  112,  168. 
Carnetius,  Herbertus  121. 

—  Eremburgis,  uxor,  121. 

—  Johanna.  uxor.  121. 
Carnotum,    Chartres,    29,  54,   109,  152, 

164,  229,   235,  238,  244,  269, 

318,  328,  387. 
Carnoto,  Robertus  de,  120. 
Carnotensis ,  civitas,  urbs,  34,  406. 

—  pagus,  99. 


Car  no  tenait,  diocesis,  317,  321,  324,  382. 

—  Abbatia  S11  Johannis  in  Vallea, 

216.  —  S*  Pétri,  74.  176. 

—  Arcbidiaconus,  317.  Ricberdus, 

262. 

—  Canonicus,  365. 

—  Capitulum,  72,  82,  134,  146. 164, 

188,  200,  213,  214,  262,  359, 
362,  364,  402. 

—  Cornes,  269  ;  Odo,  33. 

—  Comi tissa,  Mathildfs,  358. 

—  Curia,  284. 

—  decanus,  G.  109.  Hugo,  262. 

—  Ecclesia  B.  Mariée,  22,  401. 

—  Episcopus,  81,    134,   407,    277, 

317,  328,  338.  382. 

—  Episcopi  :  A.  328. 

—  Fulbert  :  29,  30,  33,  200. 

—  G.,350,  417. 

—  Galterus  :  2Q0.  235,  238,  239, 

242,  244,  246,  257,  262,  270, 
278,   282,  292,  298,  302. 

—  Gaufridus,  72,  78.  79,  80,  82, 

91,  92  (Geoffroy  de  Lèves). 

—  Jobanne8(SaHsburiensis),104, 

106,  362. 

—  Matheus,  362,  363,  368,  371. 

—  K.  114.  121.  164,  408. 

—  Ragenredus,  30  n. 

—  Ra*inuldus  :  109. 126, 146, 180, 

181,  186,  195,200,207,218. 

—  Rotbertus,  94,  95. 

—  Segefredus,  26. 

—  Seinfredus,  46. 

—  Simon.  402,  462. 

—  OfBcialis.  394,  400. 

—  Subderanus,  Bartbolo meus,  198. 

—  G.,  109. 

—  Vicecomes,  Milo.  188. 

—  Vicedominus,  335.  Milo,  188. 

—  Moneta,   113,  247. 
Caro  de  Vacca,  Rainaldus,  72. 
Caro  Leporis,  Hildegarius,  38. 
Carolus,  rex,  21,  69. 

Carta(La  Chartre.  Sarthe),castellum,130. 
Prioratus,  158,  184.  365,  414. 

—  Geoffroy  de  Vendôme,  sgr  de  la 

Chartre,  362,  404. 

—  Jehan  de  Vendôme,  362,  414. 
Cartes  (les),  La  Carte,  c°«  de  Lunay,407. 
Casa,  Herveus  de,   149. 

Castello,  Hugo  de,  103. 

Castetlum     Dunum^    Châteaudun,     120. 

Voir  Castridunum. 
Cas  le  Hum  Novum  (à  Tours),  56. 
Castello   Lid,  Robertus  de,  52.    Gerva- 

siusfil.,  52. 


-  451  — 


Castille,  Blanche  de,  282,  300. 

Castîllione,  décima,  324. 

Castro  Briencii,  Gaufridus  de,  353. 

Castridunum.  Cbât^audun  (Eure-et-Loir). 
162,  44,t3  ,  96,  98,  102,  103. 
120,  135,  137,  148,  161,  167, 
171,  193,  194,  219,  244,  246, 
263.  271,   273,  281,  406,  408, 

—  Abbatim:  Ba  Magdalena,  103. 

—  Stus  Avitus,  1 17, 171, 198,  235, 

241,246,263,354.  381,401. 

—  Ecclesia  :  Stus  Valerianus,  103. 

—  decanns.  Gausfridus,  141. 

—  Domus-Dei.  2*44. 

—  Leprosi,  103. 

—  Vicecomes.   G.  210,   127.    Gau- 

fridua, 44  78,81,82.101,  108, 
135,137.160.161.165,166,171, 
181,  U3,  194.  210,  212,  215, 
223,  270.  273.  294,  328,  345, 
353.  362,  408.  -  Hugo,  24, 
93,96,  101,  103.  108,110,116, 
123,  127,  161,  179. 

—  Margarita,  vicecomi  tissa,  101. 

—  Fores  ta,  145. 

—  Villicaria,  273. 

—  Tanneria,  102. 

—  Voir  :  Duhensis. 

Castres,  Tarn.  414.  Jean,  de  de,  387. 
Castrls,  Johannes    de    Bourbon,   cornet 
de,  302. 

—  Ulgerius  de,  44. 
Castro-Gunterii,  Jacnbus,  353. 

—  Rainaldus,  72 

Caslrum  Ledi.  Château  du  Loir  (Sarthe), 

5,  144,  234,  385. 
Caslrum  Reginaldi  ou  Rainaldi.  C  bateau - 

Rennault(lndre-et-Loire),  35, 

111,  212,  222,  317. 
Catharina,  uxor  Ludovici  com.  Bl.,  124. 
Cathedris,  Helinandus  de,  52. 
Catheria,  Àrchembaudus  de,  132. 

—  Goherius,  132. 

Catherine,  emperesse  de  Constantinople, 
419. 

Causila,  fluvium,  La  Choisille,  rivière 
en  Touraine,  22. 

Cauvin.  2,  3,  5,  11,  12,  13,  20,  24,  26. 

Cauiilis,  Arcbembaldus  de,  44. 

Cavernia,  Hugo  de,  92. 

Cecoigneix,  la  Cigogne,  à  Rocé,  118,  419. 

Cèles  tin    III.  pape,   126. 

Cella%  abbaye,  Gaufridus  abbas,  144. 

Celle,  cnc  du  con  de  Savigny  (Loir-et- 
Cher),  voir  Cledae,  Sedeliacua. 

Celle }  rîvulus,  près  Chauvigny.  Aujour- 
d'hui le  Gratteloup,  95. 


Cemmart,  Robertus,  137. 

Cendam,  Seguin,  144. 

Ceneillx,  Chenille  près  Troô,  221. 

Cengla,  terre  à  Au  ton,  321. 

Cennois,  Radulphus  de,  110. 

Cenomania,  Le  Maine,  353. 

Cenomannicus,  pagus,  3,  6,  19. 

Cenomanenses.  Cenomanni,  274,  260. 

Cenomanensis,  Ce  no  manu  m,  urbs.  èo- 
mitatut.  Le  Mans,  12,  22,  27, 
50,  52,  120,  105,  217. 

—  curia  :  176.  296,  336,  306,  347, 

349,  379. 

—  ca  pi  tu  lu  m,  343. 

— .     diocesis,  365,  406,  412,  420. 

—  moneta,  aolidi,  libre,  176,  295, 

296,  306. 

—  Abbati»  :  S.   Julianus,  22,  140, 

288,  309.  —  8.  Vincentiu*  : 
14,  50,  55  59,  60,  61,  62,  64, 
65,  66.  67,  68,  70. 

—  Canonieus,  96. 101 ,  158, 176, 177, 

178,328,  260. 

—  Ca  pi  tu  lu  m  :  149,  295,  296,  306, 

313,  316,  329,  &3Ô,  337,  347, 
349.355,360,  370,377,386,389, 
390. 

—  Comités  :  Arturus,139,  Larolue. 

362.  Decani  :  Pbilippus,  99. 
R.380. 

—  Ecclesia,  47. 

—  Episcopi  :  270,  295,  328. 

—  Adam,  86. 

—  Aiglibertus,  6. 

—  Arnaldus,ouErnnldut,50,  51, 

52. 

—  Avesgaudus,  31. 

—  Bertrand,  4  n. 

—  Domnolus,  3,  6. 

—  Franco,  12.  14,  15. 

—  Frodoinus,  19, 

—  Gaufridus,  184,  304,  308,  390. 

—  Gauziolenus,  9. 

—  Geoffroy  de  La  val,  308.  G.  Fres- 

lon,  o90, 399.  G .  de  Loudon, 
356. 

—  Hadoindus,  5. 

—  Hamelinus,  176. 184. 

—  Hildebertus,  70,  73,  74,  75, 

—  Hugo.  81.  87,88. 

—  Innocentius,  3,  6. 

—  Joseph,  11. 

—  Julianus(S.).  1. 

—  M.,    249.  —    Meroles,   10    — 

P.,  119.  -  R.  119.  —   Ro- 
bertus, 18,  19. 

—  Willelmus  ou  GuiMelmus  :  99, 

105,  107,  110,  408. 


452  — 


Cenomancns'*  Déco  nus  :  329, 347, 349, 360, 
•    377, 399,  400.  G.,  198. 295, 296. 
Nicolaus  :  119.  R..  380.  392. 

—  Officiai!».  178,  295. 306,  316. 347, 

349.  355,  377.   379.  380.  385, 
o92,  398,  «599. 

—  Magister  scholarum  :  Willelmos, 

295. 
Cergeio,  Johannes  de,  166. 
Cergiaco,  Josbertus  de,  64. 

—  Martinets  de,  64. 
Cergiacum,    Cergeium%    Sargé   (Loir-et- 
Cher),  73.  110,  166,  181. 

Cergetum%  Sargé,  110. 

Cergeio  f  S.  Cirions  de,  110. 

Cerviaeumx  Songé  (Loir-et-Cher),  2. 

Cesarius,  32,  presbyter,  82. 

Chacè  ou  Chisse,  aujourd'hui  Chécy%  à 
Sel  o  m  mes,  233. 

Chaebertns,  Hugo,  39. 

Chai  la  y,  à  Saint-Quentin  près  Troo, 
Geoffroy  de  la  Bruère,  sei- 
gneur de,  221. 

—  Marescot  de,  312. 
Challohel,  moulin,  aujourd'hui  lieu  dit, 

c'»«  de  Périgny,  80. 
Challoneau,  vigne  de,  à  Fortan,  308. 
Chalopin,  Bucardus  maloralus,  101. 

—  G  a  ri  nu*,  177. 

—  Willelmus,  254. 

—  Malhia,  uxor  W.,254. 
Chambord  (Loir-et-Cher),  372. 
Cbalviniaco,  Mainnrdui  de,  100. 
Chalviniacum,    100  ^Voir   Calviniacum). 
Chamilli,  Petrus  de,  353.  ' 

Champs,  Mathieu  des,  évoque  de 
Chartres,  362,  363.  368,  371. 

Chaorse,  Paganus  de,  353. 

Chapillon,  G.  mon.,  412. 

Charbonniau,  383. 

Charhonnious,  Hugo,  96. 

Charetum%  villa,  167. 

Charitas,  abbaye  de  la  Charité  sur  Loire 
(Nièvre),  112,  168. 

Charles  le  Chauve,  roi  de  France,  19  n. 
110,  283. 

Charles  le  Simple,  roi  de  France,  21. 

Charles  IV,  roi  de  France,  414. 

—  fils  du  roi  de  France,  cu  d'An- 

jou et  de  Provence,  365. 

Charmum,  moulin  à  Cormenon  (Loir-et- 
Cher  ,  198. 

Charne,  Hildebert  de,  81. 

Charria,  moulin,  167. 

Charaannia,  aujourd'hui  la  Cbasseigne, 
cn«  (je  Pussigny  (Indre-et- 
Loire),  46. 


Char tre  (la),  voir  Caria. 
Chartres,  voir  Carnotum,  Carnotensis. 
Chastillon  et   Chatillon.  Hue  de,  c*«  de 
Saint-Paul  et  de  Blois.  318,340. 

—  Guy  de,  192. 

—  Johan  de,  372. 

—  Marie,  fille  de  G..  192. 

—  Alix  de  Dreux,  femme  de  G.,  192. 
Château  du  Loir,  voir  Castrum  Lidi. 
Châteaudun,  voir  Castridunum. 
Cbateaumorant,  Johannes  de,  362. 
Château-Renault,    voir    Castrum    Régi' 

naldi. 

Chanciaco,  Theobaldus  de,  131. 

Chanciacum,  Chancay  (Indre-et-Loire), 
131. 

Chaucigné,  le  seigneur  de  Charcfrigné 
ouChcrchenay,a  Saint- Rimay, 
383. 

C ha u mont,  voir  Calvus-Mons. 

Chauve-Souris,  Bouchard,  cu  de  Ven- 
dôme, 21. 

Chauve  t,  vigne  à  Haillon,  308. 

Chauvi gne,  terra  (Chauvigny),  345. 

Chauvigneio,  Radulfus,  de,  137. 

Chavigneium,  voir  Calummacum^  325. 

Chauvin,  Habertus,  313. 

—  Herbcrtus    343.  ' 

—  Sedilia,  uxor  Haberti,313. 
Chavengnes,  vers  Saint-Calnis,   108. 
Cbavernai,  Robertus  de,  244. 

C  ha  vigne,  85. 

Che  mille  sur  Déme,  c«n  de  Neuvy-le-Roi 
(Indre-et-Loire).  22,  419. 

—  Pierre,  sire  de,  419. 

Chêne  des  Vallées,  métairie  en  Gatines, 
404. 

Chêne-Galon,  à  Eperrais  (Orne),  376. 

Chenevriz^  terre  à  Savigny,  187. 

Chenon ville,  cn"  de  Saint-Loup  (Eure- 
et-Loir),  237. 

Chésère  ou  Chegeire,  Petrus,  315,  316. 

—  Johanna,  uxor,  315,  316. 
Chesnny,  Guillaume  de,  367. 
Chcsne,  métairie  en  Gatine,  409. 
Chevreria,  pont    de  la  Chevrie,  à  Ven- 
dôme, 403.  30, 231,  232. 

Chevreuse,  Guy  de,  419. 

—  Sedille,  419. 
Chevrie.  Voir  Chevreria. 

Chicheré,    cn*  de  Pezou  (Loir-et-Cher), 

261. 
Chinon  (Indre-et-Loire) .  144. 159, 255, 259. 

—  Effredus  de    50,  50. 

—  .lobannes  de,  45. 

C^oa,  Choae%  Choue  (Loir-et-Cher'.  81, 
101,  263. 


-    453  — 


Choronio,  Haimcricus  de,  56. 
Cborrun,  Haimericus  de,  56. 

—  Eu  do  de,  56. 
Choue,  voir  Choa. 

Chotardus,  43,  filins  Guoacelini,  40. 
Christianus,  maritua  Petronille  de  Ju- 
pello,  152. 

—  Picot,  64. 
Christophe,  Pierre,  412. 

—  Macée,  sa  femme,  412. 
Ckuisne,  prieuré  de  MM.  (Eure-et-Loir), 

192. 
Cicogne,  à  Rocé,  118,  119. 
GÏ/mi/i,  Robert  us  de,  184. 
Cingula,   terra,  ou  Plessis-Godehout,  à 

Monthodon,  298. 
Cinnovianenses,  voir  Cenomanenses,  45. 
Cinthiu»,  cardinoli*  tit.  S.  Johanni*  et 

Pauli,  167. 
Cipetum  et  Cipidus,  les  Hayes  (Loir-el- 

Cher),ll,l7. 
Cirirus  (Stus),  église  de  Sargé,  110. 
Clairaiz%  voir  Claretx. 
Clnreiis,  Gaufridus  de,  101. 
Clareiz,  terre  près  Monthodon,  281.  298. 
Ctarerum,  bois  près  de  Ghauvigny,  95. 
Claretœ,  les  Clairets,  abbnve  de  N.-D., 

Orne,  208,  211,  272,301,  311, 

320,   321,  322,  323.  318,  382. 
Clan'mons,  Clermont  'Oise),  125. 

—  Comités  :    Ludovicus.   115.  148, 

222.  Tbeo'baudus,  197.  222. 
Claro,  Theobaldus,  92. 
Ctausns-Johannis,  92. 
C/ausus  Sigismondi.  92, 

Uedœ,  Clcdeia,  Llediœ,  CUd*,  Celle %  c»« 
du  con  de  Savigny  (Loir-et- 
Cher),  25,53,  26. 

Clemcncio,  uxor,  GauflVidi  vicecora. 
Castrid.,  328. 

Clément  TH.  Pape.  84. 

Clergerie,  Bry  de  la,  110. 

Clermont,  voir  Clan'mons. 

Clidœ,  voir  Cledœ. 

Cloa,  Cloyes  (Eure-et-Loir),  2,  108. 

Cloche  aux,  auj.  les  Clotereaux,  aux 
Roches  l' Evoque,  383. 

Cloyes,  voir  (Jloa. 

Coche  tu  m,  netnus,  à  Busloup,  185. 

Coderia,  Wiscelinus,  55. 

—  Willelmus,  55. 
Codro,  Garinus  de,  364. 

—  Petronilla,  iilia,  36-4. 
Codreie,  Racherius  de  la,  111. 
Chooneria,  Odo  de,  101. 
Coesarii,  Johannes,  200. 


Cognères,  alias  Congueux,  Gervasius  de. 

oOo. 
Coitrum,  Giraldus  de,  68. 

—  Fulcoius,  68. 
Colbert,  16. 
Coliers,  Agnes  de,  372. 
Colinus,  nutricius,  244. 

Colomiers,    Coulomiers    (Loir-et-Cher), 

291,  407. 
Coloniis,  Philippus  de,  101. 
C oison,  le  Cosson,  rivière  en  Blésois,  25. 
Compîègne  (Oise),  28  n. 
Condiacus,  ecclesia,    69. 
Confectura  (La  Ville-aux-Clercs),  prépo- 

situra,97.  Voir  Desconfectura. 
Conichart,  a  Authon,  244. 
Conserau,  Willelmus  de,  209. 
Constantinus,  mon.,  59. 

—  Hardreius,  37. 
Conslantius,  canonicus.  S.  Georgii,  40. 

—  Rodulphus,  44. 
Converteria,  in  Pertico.  La  Convertière, 

cna  de  Cbauvigny,  215. 

—  Grangia.  près  Freteval  (id.),  284. 
Copicho,  308. 

Copapiat,  terre  appartenant  a  MM.,  90. 
Copepie,  terre  près  Ternay  ?  408. 
Corbavitla,  Courville,  (Eure-et-Loir). 

—  Ivo  de,  192. 

—  Maria,  dna  de,  192. 

—  Robert  de  Vieuxpont,  sgr  de,  192. 

—  Prieuré,  S.  Nicolas,  192. 
Corbeil  (Seinc-et-Oise),  28,  33  b>».  53. 

—  Abbaye  :  S1  Spire  de,  53. 

—  Guillaume  de,  28. 

—  Bouchard,  comte  de,  28,  53  n. 
Cotbei,  lieu  situé  en  Gatines,  201. 
Corbigneium,  Corbineium.Corbigny,  h  la' 

Ville-aux-Clercs.  134, 164, 185. 
Corbiniacù  boscus  (idJ,  95. 
Corbinus,  Gislebertus,  77. 
Corbioncnsh,  abbas,  19. 
Corbotiensis,  voir  Corbeil. 
Corcellis,  Johannes  de,  384. 

—  Agathe,  uxor,  384. 
Corcellœ,  Courcelles,  à  Lignières,  384. 
Cordaille,  Robertus,  157. 
Cordoanum,  Cordoue,  Espagne,  54. 
Cormereto,  Odo  de,  120. 

Cormier,  Geoffroy,  403. 

Corneiller,  Anne  de,  prieure  de  S1  Agil, 

401. 
Cornesia,  ou  Corvesin,  lande  à  Ternay, 

230. 
Cornilon,  Andréas  de,  96. 

—  Robertus  de,  96. 
Cornu,  Matheus,  121. 


—  454  — 


CornuCervi,  La  Corne  de  Cerf,  lieu  dit 
c°*  de  la  Ville-aux-Clercs. 
Une  allée  de  La  forêt  porte 
encore  ce  nom,  185. 

Cornubiecsis,  Rendoinus,  394. 

—  Culvendis,  uxor,  394. 
Corol,  Matheus,  63. 
Coroldus,  52. 

Corpin,  Guido,  160,  230,  231. 

—  Willelmus,  160. 
Corseraut,  Willelmus   de,  200. 
Corteil,  Jean  de,  367. 
Corteis,  Raginaudus,  120. 
Cortex.  Raginaudus,  222. 
Cortillier,  Geraudus,  178. 
Coruli  fons,  près  Cbauvigny,  95. 
Cosset,  Robertui.  185. 
Costardus,  52. 

Cotron,  rivulus,  le  Coitron,  affluent  de 

la  Braye,  55. 
Coulomier  (Loir-et-Cher),  291,407. 
Courceaux,  28. 
Cou  réelles,  Jean  de,  366. 
Court,  décima,  à  Sougé,  308. 
Courtet,  Goffridus,  98. 
Courtier,  Job.  m.,  412. 
Cour  tiras,  près  Vendôme,  375,  387. 

—  Guillaume  de  Ponçay,sl'  dé,  387. 
Courtoise  (la),  Mahaut,  419. 

Cour  ville,  voir  Corbavilla. 

Couvert  de  Fer,  Pierre,  419. 

Curbolium,  voirCorbeil. 

Cremisiaco,  ou  Cremise,  Gaufredus  de, 
200. 

Creone,  Mauriciua  de,  153. 

Cresimentum,  Le  Croissement  ou  l'Ac- 
croissement, bois  au-dessus 
de  Vendôme,  vers  Sta  Anne  et 


Villemalin,  appelé  aussi  Gutta 

et  Incrementum,  131. 
Cri  agi  ia,  Guillelmus  de,  166. 
Croissement  (Le  bois  du)  lieu  dit  cn*  de 

Vendôme  ou  Sl«  Anne,autrefolt 

Gutta,   puis    încrementum  et 

Cresimentum,  131. 
Cr osant y  terra,  62. 
Cruce.  Nivelo  de,  82. 
Cruchere\  voir  Cuchereium,  18,  419. 
Cruium,  Hubertus,  137. 
Cruz,  vinea,  près  Troo,  221. 
Cuchereium,Cmcherè  (Loir-et-Cher),  218, 

419. 
Cultura,  Coutures  (L.-et-Ch.),  2,   4,  9, 

12,  15,  308,  377.  385,  390. 

—  Philippus  dictas  Dex  le  Fit,  curé 

de,  385,  390. 

—  Guillaume,  curé  de,  385,  390. 

—  glus  Petrus  de,  52. 
Culvendis,  uxor  Randoini  Cornubiensis, 

394. 
Curbolium,  voir   Corbeil. 
Curcismont,  62. 
Curgenart,  Hugo  de,  55.  59. 
Curia,  S.  Petrus  de,  1D7. 
Curia  Maurini,  Hugo  de,  237. 
Curron,  Aimery  de  32. 
Currum,  Haimericus,  32. 
Curtegenardi,  "Wauterius  de,  55. 
Curtgenas,  Hugo  de,  55.  59. 
Cussio,  le  Cosson,  rivière,  69. 
Cuiura,  la  Coutu  e,  ca"  delfontoire,  150. 
Curvavilla,  Humbertus  de,  107. 
Cyntbius,   cardinalis   lit.    S.    Laurencîi 

in  Lucinju  167. 
Cyatercium  Cfteaux,  abbaye  (Côte-d'Or), 

135. 


D.  abbas  de  Perreio,  201. 

Dacie,  Perrin,  407.  Aysabeau,  sa  femme, 

407. 
Dalmatius,  mon.  67,  68, 
Dangolio,  Theobaldus  de,   193. 
Danmartin,  Renaud,  cta  de,  192. 
Danzeium,   Danzé  (Loir-et-Cher),    345. 
Darcberus,  92. 
Darefrodo,  Johannea,  121. 
Daude,  Rainaldus,  100. 

—       Raginaldus,  101. 
Daviau,  Pierre,  409. 
David,  filins  Guismandi,  40. 


David,  mercator,  49. 

—  vicarius,  40. 
Dedamolus,  Bernardus,  97. 
Defensor,  2. 

Defensum   ou    Deflensum%  bois  près  du 

Temple,  161,  219. 
Desconfectura.   La  Ville  aux  Clercs,  84, 

97,  134,  146,  164,  262,  345. 
Desroei,  Garinus,  200. 

—  Hugo,  82. 
Desreatus,  Gelduinus,  67. 

—  Hugo,  67. 

—  Odo,  67. 


-  455   - 


Desrée,  383. 

Desternoret,  moulin  d'Estornel  sur  l'E- 

grenne,  à  Boursay,  328. 
Desve  (le),  Arnulfus,  221. 
Dex-Ie-fit.  Philippus  dictas,  385,  390. 
Diabolus,  Raimbaudus,  67. 
Dimon,  vicecomes,  415. 
Dire,  Giles  Renaud,  413. 

—  Marguerite,  ta  femme,  413. 
Dives,  Ansoldus,  28. 

—  Fulcherius,  102. 
Doe,  Joudoinuf,  353. 

Dogna,  mater  Philippi  Lancelini.  418. 
Dolensis  episcopus,  Johannes,  156. 
Domera,  Hugo,  121. 
Domicellcp,ecc\e&\atMaÎ8oncelU3(SeiTlhe), 

386. 
Domnolus,  évéque  du  Mans,  3  et  6. 
Doue,  Stephanus,  382. 
Donmelle,  Foucaud,  403. 
Douin,  Rogerius,  112. 
Doure,  Fulquerius  de,  149. 

—  Agnès,    uxor,   Fulquerius,    fil, 

149. 
Doure,  terre  à  Lavardin.  194. 
Droco,  archidiaconus,  82. 

—  Bartbolomeus,  194. 

—  monacus,  96. 
Drogo,  33. 

—  camerarius,  57. 

—  canonicus,  50. 


Drogo,  frater  Constantini,  40. 

—  monachus.  61. 
Drogon,  415. 

Droué  ( Loir-et-Cher),  354. 

Druion,  Gosbertus.  72. 

Dudum,  Jolio,  Theobaldus,  160. 

Duiacum,  Douy  (Eure-et-Loir),  S.  Julia- 
nus,  69. 

Dunensiê  (de  Châteaudun),  archidiaco- 
nus, Gaufridus,  241. 

—  monachi,  83- 

—  pagus,  16,  81. 

—  m  on  e  ta.   libre,    solidi,   72,  98, 

198,225,  229,  256,  263,  284. 
Dunoys,  pays,  81. 

—  Humbert  de,  81. 
Daplessis,  Barthélémy,  154. 
Durand,  meunier  à  Vendôme,  43  n. 
Dur  an  du  s,  16,  59,  77. 

—  abbas  Sœ  Marias,  3. 

—  aculeus,  57. 

—  famulus,  98. 

—  fores  ta  ri  us,  35. 

—  humo  Guascelini,  39. 

—  Mansellus,  76. 

—  mariscallus,  54.  * 

—  nutricius,  Hugonis,  60. 

—  pistor,  76. 
Dyonisiiu.'S),  abbaye  près  Paris,  110. 

—  abbates  :  Guillelmus,  110.  Ma- 

theus,  402. 


E.  Burdigalensis  archiepisc.  144. 
Eblo,  clericos,  54. 

Ebronium,  Evron,  Mayenne ,  abbaye  de 
N.-D.  d\  5,  24,  190,  191,  304. 

—  abbas  :  Gauflfridus,  107. 

—  prepositus  :  Radulfus,  107. 
EbroicensU,  d'Evreux   Phi  lippus,  epse. 

402. 
Ecornechat  ou  Conichard,  aujourd'hui  le 

Hêtre  à  Authon,  244. 
Bdelina,  femme  de  Gefroy  de  Lavardin, 

396. 
Ederriarum  nemus,  près  Sougé,  110. 
Bglentina,  uxor  Jobannis,  comitis  Ven- 

docin,  260.  283. 

—  uxor  Jobannis  de  Montorio,  213. 
Egrana   (bugno  de),  l'Egrenne,  rivière, 

aujourd'hui  la  Grenne  (Loir- 
et-Cher),  95. 

Elardus,  16. 

Electrudis,  uxor  Jamboldi,  19. 


Elemosina,  abbaye  de  l'Aumône,  cn*  delà 
Colombe  (Loir-et-Cher), 35,42, 
108,  118,  135,  142,  148,  167, 
173,  189,  215,  255,  244,  273, 
284,  324,  335,  388. 

—  Abbates  :  Aymericus,  35,167,189. 

—  Hamericus,  350.  * 

—  Gaufridus,  284. 

—  Claude  de  filampignon,  106. 

—  Garnerius  de,  42. 

—  Gervasius.  106. 
Blgardus,  frater  Olrici,  57. 
Elgaudus,  filius  Gisleberti,  33. 
Blinandus,  fil.  Alardi,  52. 
Elisabeth,  filia  Gaufridi,  viceoom.  Cas- 

triduni,  181. 

—  uxor  Jobannis  de  Aorslianis,142. 
Emma,  uxor  Ursionis   de    Fractavalla 

vel  de  Mellaio,  244, 259. 
Engelardus,  124.  cognatus  deeani,  99. 

—  Barthomeus,  56. 


—  456  — 


Engelbaudua,  archiep.,27. 
Kngelricus,  38. 

—  aartor,  38. 
Engolismensis,  d'Engouléme  (Charente), 

144,  419. 

—  J.  epiac,  144. 
Engriama,  mater  Huberti,  35. 
Enordia,  filia  Agnetis,  120. 

Epernon  (Eure-et-Loir),  le  seigneur  d', 

332. 
Epiera,  Philippua  d't  miles,  142. 
Equitius,  viceagerena,  69. 
Eremburge,  femme  de  Geoflroy  Lozay, 

376. 

—  femme  de  Guillaume  Marquier, 

393. 
Eremburgis,  vidua,  184. 
Ermenardua,  closariua,  37. 
Ermenfredua,  28. 
Ermengardia,  colliberta,  23. 
Ermengardig,  abbatiaea  S.   Avili,  123. 

—  prioriaaa  S.  Avili,  98. 
Ermenaldus,  66,  59. 
Ermenricua,  58. 
Ermenteus,  abbas,  33. 
Ermentrudia,  uxor  Nivelonia,  34. 
Ernaldus,  Aalonis,   92. 

—  bolariua,  76. 

—  clericus,  49. 

—  episcopua,  52. 

— ■      episc.  Cenomanenaia,  50. 
Ernau»,  Rogeriua,  118. 

—  Anna  uxor,    Huberlus  et  Agnes 

filii,  118. 


Ernaudua,  144. 
Erneiaua,  23. 
Krnulphua,  77. 

—  preabyter,  50. 
Eacaliia.  Robertua  de,  152. 
Escaumont,  Ecoman   (Loir-et-Cher,  148. 
Escberpellua,  Mauricius,  32,  57. 
Eaclenchier,  Hugo,  76. 

Esc oman,  Ecoman  (Loir-et-Cher), 93, 148. 
Esculeio,  Johannea  de,  53. 
Eacuyerio,  Stepbanua,  152. 
E  a  gare  tu  s,  capellanua   99. 
Eapeteria»,  Ernulfua  de.  59. 

—  Wido,  I rater  E.  59. 
Espiart,  Odo,  91. 

Espière,  Espicrum,  Epuisay,  195,  345. 

—  preabyter  de,  195. 
Eaaea,  Hugo  de,  188. 
Eatoutevillea,  Johannea  de,  345. 

—  Agnes,  uxor  J.,  345. 

—  Robert,  185. 
Eatrivardua,  Odo,  98. 
Eatut,  Gillebertua,  113. 
Esvron,  voir  Ebronium. 

Es  toile.  Etoile,  voir  Stella. 

Eufroaina,  uxor    Gaufridi    de  Pruliaco, 

57. 
EupalluSj'GaufriduB,  32. 
Euatachia,  uxor  Guillelmi  deMobervilla, 

241. 

—  uxor  Willelmi  Goel,  55. 

55. 
Evra,  Evreia,  Yèvres  (Eure-et-Loir),  229, 
256,257. 


F.  prior  S.  Genovefœ  Pariaienaia,  219. 
Fac-Malum,  Amelinua,  52. 
'Fagia,  villa,  69. 

—  Robertua  de,  78. 

Faguli,  les  Fouteaux  à  Fontaines  Raoul, 

93. 
Faium-Boscheti,  le  Fiot-Bouchet,  à  Ro- 

milly,  108,  160,  165,  171,  194, 

224,  345. 
Faigidius,  Faye,  près  Vendôme,  25. 
Falgeriia,  Gaufredua  de,  35. 

—  Rainaldua  de,  35. 
Falgerolia,  Gaubertua  de.  35. 
Fargot,  prèa  Montoire,  383. 
Faverita,  Hugo  de,  82. 
Febrerius,  132. 

Felibien,  do  m.,  110. 
FHix,  42, 


Félix,  moulin  à  Mer,  376. 
renias  Be  mardi.  La  Fer  té-Bernard,  353. 
Feritate,  Bernardua  de,  153. 
Ferraria,  La     Ferrière    (Indre-et-Loire), 
48,  77. 

—  Johannea  de,  362. 

Ferté-  Vitlcneuil  (Eure-et-Loir),  167,  222. 

Fessa,  La  Flèche.  144. 

Feaver,  Draco,  160. 

Feudilde  ou  Feulilde,  in  pago  Stampen- 

si,  25. 
FirmnluB,  avunculua  Pétri,  35. 
Firmitate,  llugo  de,  50. 
Firmitatis  do  mus,  la  Ferlé  Ville  neuil,  167. 
Flagellna,  Pbilippua,  76. 

—  Robertua,  76. 
Flager,  Hamelinus,  92. 
Flamag.  Guido,  144. 


—  457 


Flandres,  Marie  de,  354. 

—  Arnoul,  comte,  28,  n. 
Fleury,  prieur  de  Celle,  19. 

Fforeta,  la  Florietle.  fontaine  près  Chau- 

vigny,  95. 
Flota,  Gofridus  de,  149. 

—  Guillelmns,  379. 
Fons-Gikardi ,  Fons-Gécbnrd,  à  Chétillon- 

sur-Colmont  (Mayenne),  99. 
Fons-Gombaudus,  FonlgombaulUCreuse), 
83. 

—  abbas  :  Arraudus,  83. 

Fons  Venta  lis,  La  Fontaine,  cn*  de  Mon- 
ibodon   (Indre-et-Loire),    48. 

Fontanx,    villa,   Fontaines   en    Beau  ce, 
Loir*et-Cher,  5,  10,  13. 
-•       Matbeus,  persona  de,  296,   296, 
408. 

Fontanst,  in  Pago  Aurelianenei,  21. 

Fonlanm  et  Fontana  Albae,  Fontaines  les 
Blanches,  c0B  d'Autrèrhe  (In- 
dre-et-Loire). 84, 120. 131,  136, 
150,  157,  162,  196,  201.  207, 
252,242, 245, 247. 249, 267, 296, 
302, 305,347, 349,  3j0, 355,369, 

378,  418. 

—  abbates  :  Perrigrinus,  129,  350. 

Molburin,  350.  —  Odo,  84.  — 

Robertus,  418. 
Fontaneto,  Alcherius  de,  92. 
Fonlanelta,  Lu  Fontenelle  (  Loir-et-Gber). 

84,  299. 
Fontanellis,  Hugo  de,  138. 
Fontenilles,  Jobannes  de,  348. 
Fontes  tFontainescnBeauce(Loir-et-Cher^, 

5,  10,    13,  18,  308,  313.  378, 

379,  380. 

—  Guido,  rector,  379,  380. 
Fonirariî  Girardus,  334. 
Forgea,  Robert  de,  383. 
Fortan,  c»«  de  Loir-et-Cher,  308. 
Fortruant,  Hugo,  178. 

Fortunas,  près  Pezou  (Loir-et-Cber),  261. 
Fossa,  dime  à  Sougé,  308. 
Fossatensis  ecclesia,   28. 
Fosse  Maure,  Guillaume  de,    131. 
Fossa  Gobet,  vinea,  en  Yendomois,  206. 
Fougières,  419 

Foulques  Nerra,  22,  30bis,  32,  33 
Foultera,  414. 

Fouquaut,  Theobaldus,  328. 
Foussereau,  mon,  412. 
Fovea   Pulverosa,   La   Fosse  Poudrière, 
entre  Lavardin  it  Montoire,  373 
Fractavalle,  Aalix  de,  269. 

—  Adelicia  dom.,  244. 

—  Adelicia,  uxor  Nivelon,  IV,  215, 

273,  274,  284. 


Fractavalle,  Alicia,  dn*,  273. 

—  Beatrix,  uxor  Ursionis,  76. 

—  Bocbardus  de,  244. 

—  Emma,  uxor  Ursionis  III,  215. 

—  Ermentrudis  uxor  N.,  34. 

—  Frodo,  149. 

—  Fulcherins,  fil.,  N . ,  34. 

•  —      GaufreduB,  fil.  Niv.,  185. 

—  Hugo  fil.  Niv.,  185. 

—  Mathildis  dn*,  340,  367. 

—  Nevelon  de,'  27,  34. 

—  Nevelon,  filius  Ursi,125, 152. 

—  Nivelon  IV,  76,  152. 

—  Nivelon,  fil,  Mathildis,  367. 

—  Po  garnis,  34. 

—  Petrus,  108. 

—  Renaudus,  113. 

—  Salomon,  57. 

—  Ursio  I,  152,  251,  169,  185,  215, 

251,  384,  388. 

—  Ursio,    III,    76,  152,    185,   225, 

237,  244.  271,  279,  284,   340. 

—  Urso,  92,   102. 

—  Ursio   de   Mellaio  dnas  F.   228, 

255,  318. 

—  de  Mellaio  dnus,  152. 
Fractavallis,  castrum,  Freteval,  Loir-et- 
Cher,  72.  82.  92.  113, 130,  138, 
518.  237,  244,  367. 

—  capella  de  Castro,  218. 

—  cheminus,  185. 

—  prepositura,  388. 

—  prioratus,  215,  218. 
Fragon,  53. 
Francavilla,  Herbertus.  61. 

—  Hubertus,  59,  61. 

—  Maheldis  uxor,  61. 

France,  Francia,  120, 122.  266,  274,  319. 

Franco,  eps.   Cenom.,  12,  14,  15. 

François,  André,  412. 

Francus,  Hamelinus,  353. 

Fraudoinus  ou  Frodoinus,  eps.  Cen.,  19. 

Fraxino,  W.  de,  101. 

Fraxinum,  le  Frêne,  à  Baillou,  17. 

Frédéric  II,  empereur,  275. 

Fredericus,  28,  presbyler,  82. 

Fredonnière  (la),  cn*  du  Temple  (Loir-et- 
Cher),  345. 

Frellum,  Willelmus,  150. 

Frescot,  Nicholaus  de,  244. 

Freslou,  Gaufridus,  episc.  Cenom,  390, 
399. 

Freine,  Norman  dn,  17  n. 

Fresneio,  Aremburges  de,  145. 

—  Allicia. 

—  Bertn. 

—  Gaufridus. 

58 


-  458  - 


Fresneio,  Heloisa. 

—  Her  ber  tas. 

—  Juliana, 

—  Nevelus, 

—  Odo,  filii,  145. 
Fridericus,  fil.  Oberti,  68. 
Frigidum-Mantellum,  Saint  Jean  Froid- 

manlel  (Loir-et-Cher),  69, 335. 
Frodaldus,  16. 
Frodo,  clericus,  59,  61,  257. 

—  elemosinarius,  94. 
Frodon,  37. 

Froevilla,  Paganus  de,  82. 

Froger,  abbé,  19. 

Frogerius,  50,  burgensis,  253. 

—  presbyter  de  S*  Loco  Forti,  298. 
Frotmundus,  82. 

—  prior,  72. 

—  Paganus,  92. 
Froovilla,  Pbilippus  de,  145. 

—  Robertus,  82. 
Frotgerius,  16. 

—  homo  epi,  44. 

—  marie  callus,  44. 
Frotmundus,  23,  49. 

Frutmanirlli  capella,  Saint-Claude  Froid- 
mantel,  Loir-et-Cher,  69,  335. 
Fulbertus,  43. 

—  eps  Garnot,  29,  30, 33. 200. 

—  telonearius,  38,  40. 

—  filins  Pétri,  38. 


Fulchardus,  vicecomes,  23. 
Fulcherius,  39.  41,  76.  415. 

—  filius  Ascelini,  57. 

—  fil.  Fulcherii,  41. 

—  FractevallU.  34. 

—  frnter  Guismaldi,  40. 

—  Forfactu»,  37. 

—  bospitalis,  57. 

—  miles,    41. 

—  subdecanus,  52. 
Fulchradus,   Gaufredus,  dapifer    coroi- 

tis,  32. 
Fulco,  59. 

—  camerarius,  120,  189. 

—  cornes  Audegav.,  21,  32,  44,  45, 

415. 

—  filius  Frodonis,  38. 

—  filius  Gaufredi,  23. 

—  Grafin,  32. 

—  vicecomes,  21  n. 
Fulcodius,  72. 

—  prior,  35. 
Fulcoius,  23,  61. 

—  filius  Ulgerii,  55. 
.   —      vicarius,  52. 

Fulcradus  cantor,  74. 

—  Clavus  mortalis,  40. 
Fulgot,  Fargot  à  Mon  toi  re,  308. 
Furellus  Herbertus,  92. 
Furnerius,  filins  Roberti,  78. 

—  Gaufredus,  114. 


G.  abbas  Vindoc,  94. 

—  corrector  domus    Hubauderin, 

376. 

—  decanus  Carnoten,  109. 

—  episcopus  Ambianensis,  402. 

—  eps.  Carnot,  417. 
Gadumvilla,  Gaule  ri  us  de,  137. 
Galcherius,  filius  Milonis,com.  Barri,  188. 
Galganns,  131. 

Galienne  ou  Ga//t>ita/.ancienne  métairie, 
paroisse  de  Saint-Laurent  de 
Montoire,  407. 

Galodius,  mon.  90. 

Galongts,  fief  à  Nourray,  297. 

—  Rabellus  de,  297. 
Galterius.  28,  30  bis. 

—  abbé  de  l'Etoile,  316. 

—  filius  Christiani,  152. 
Galterus,  abbas  de  Vado  Alneti,  240. 

—  abbas  Stella;,  184. 


Galterus,  épis.  Carnot.  235, 238, 239,  242, 
244,  246,  257,  262,  270,  278, 
282,  292,  298,  302. 

—  presbyter,   43. 
Gandebert,  Jean,  376. 

—  Marguerite,  sa  femme,  376. 
Gareniia,    Gargentia,    Garancières    en 

Beauce  (  Eure-et-Loir),  193, 223. 
Garin,  doyen  de  Vendôme,   154. 

—  prieur  de  Lavardin,  48. 
Garinus,  76. 

—  archipresbyter,  78. 

—  faber,  137. 

—  quadrigarius,  174. 

—  sacerdos,  99. 

—  tanator,  76. 
Garmundus,  mon.  90. 
Garnerius,  abbas  Maj.  Mon.,  90. 

—  magister,  99. 

—  monacus,  90. 


-  459  - 


Garnerîus,  prior  de  Mont*  Dublelli,  96. 

—  atultua,  243. 
Garsadonius,  132. 
Gaacelinna,  41. 

Gastina,  ou  Gastineta,  abbalia  S.  Maria 
de,  O.  S.  A.,  près  Château- 
regnault  (Indre-et-Loire),  18, 
43.  111,  120,  138  140,  151, 
222.  229.  254,  256.  257,  297, 
298,  375. 

—  Âbbas  :  Gaufridua.  138.  S.  140. 

—  forcsla,  48,  131.  151.    162,  170, 

184,  189.  201,  298,  305,  321, 
401,  406. 

—  nigra,  133. 
Gastulfus,  77. 
Gaubertus  cellerariuft,  56. 

—  mariacallus,  57. 

—  prepositua,  57. 
Gaucbart,  Philippua,  224. 

—  Robertua,  frater,  224. 
Gaudebert,  43  n. 

Gaudricus,  prior  S.  Leobini,  121. 
Gaufridua,    Gauffridus,  Goffridus,    Go- 

defridus,  Geoffroy,  etc.,30tisT 

50,  82.  100,  227. 

—  abbas,  111. 

—  —      de  Cella,  144. 

—  —      de  Ebronio,  107. 

—  —       Gaatinenai*.  138. 

—  —      Sancti   Georgii    de    Ne- 

more,  141. 

—  —       de  l'Etoile,  358. 

—  archidiaconus,    241. 

—  —      Dunenaia.  241. 

—  —      Tunonenais,  112,  160. 

—  arohioreabvter  Turonenaia,174. 

365. 

—  Belinu»,  43. 

—  Campio,  41. 

—  capellanus,    108,  171. 

—  cardinaliatituliS.  Praxedia,167. 

—  cellerariua,   76. 

—  clericus,   Ul. 

—  cornes,  22,  46 

—  —       Andegavensia,22.45, 96. 

—  —       Vindocinenaia,    23,     40, 

120, 184. 

—  de  Snncto  Vincentio,  10!. 

—  decanua,  52. 

—  —       Caatridiinenaia,  141. 

—  elemosinariua,  168. 

—  epiaoopua  Carnoten,  78,  79,  80, 

82,  91,  92. 

—  —      Cenoman,  184,  301,  308. 

390. 

—  Eupallua,  32. 


Gaufridus,  famulua,  76. 

-!-  filiua  Barcbardi,  111. 

—  —      consulis  Vendocin,  60. 

—  —      Eremburgîa,  121. 

—  —      Ermenrici,  58. 

—  —      Fulconia    comitia,  32. 

—  —      Gaufridi  vicecom.    Cas- 

trid,  161,  165,171,181, 
193,  223. 

—  —      Gauscelini,  150. 

—  —      Hothonis,  53. 

—  —      Hubert!,  35. 

—  —      Hugonia,  vicec.  Caatri- 

duni.96, 101,  116. 

—  —       Ivonia,  58. 

—  —      Jobonne,  121. 

—  —      Johannia    comitia    Vin- 

doc,  283. 

—  —      Othonia,  53. 

—  frater     Burrhardi,      com.     de 

Vendoc,  14,  112. 

—  Fulchradus,  da  pi  fer  comitia,  32. 

—  Grisegonelle,  189. 

—  Hahene,  97. 

—  homo  Rotberti  Bodardi,  49. 

—  Inférai,  32. 

—  lvardi.  198. 

—  juvenia,  vicecomea  Cas  tri  du  ni, 

101. 

—  Lancelini.  132.         * 

—  Martellus,   32,  34,  200. 

—  monachua,  123. 

—  monetariua,  82. 

—  Morini,  62. 

—  notarîua,    116. 

—  paganua,   32. 

—  pater  Jobannia, corn.  Vindoc, 151. 

—  patellariu».  48. 

—  Ponfola,  38. 

—  presbyte  r.  182. 

—  Roilleti,  137. 

—  seigneur  de  Lèves,  148. 

—  eenescballus,  44. 

—  aubvicariua,  52. 

—  vicecomea.  33,  55,  60. 

—  —      Garnotcnaia,  244,  335. 

—  —  Caatridîmi.  41. 78, 81, 82, 
101,108, 135, 137, 160, 161, 165, 
166,  171,  181.  193,  194,  210, 
212,  215,  223,  270,  273,  294. 
328,  315,  353,  362,  408. 

Gauthier,  châtelain  de  Melun,  33. 
Gauacelnas,  36. 
Gauscelinua  bastardui,  41. 

—  brito.  50. 
Gaualinua  prepositua,  82. 
Gauaolinua,  23. 


460  — 


Gauril,  Girardus  de,  114. 
Gauson,  clericus,  23. 
Gauterius  archidiaconus,  92. 

—  Balfiedi,  103. 

—  Bigotus,  61. 

—  Bretel,  76. 

—  filius  Guaterii,  37. 

—  minator,  82. 
Gauthier,  châtelain  de  Melun,  33. 
Gausbertus,  abbas  S.  Juliani  Turon,  415. 
Gauziolenus,  eps.  Cenom,  9. 
Gaytier,  Matheus,  9. 

Gelo,  presbyter,  244. 

Gelroim,  près  Mondoubleau,  33. 

Gemmon,  23. 

Gêna  H  a  go  de,  52. 

Gêner  la  Pigine,  219. 

Genesius,  abbas  S.  Karileffi,  31. 

Gènes  te,  terre  appart.,  à  l'Etoile,  90. 

Gène  terne  castrum,  46... 

Genovefa  (S*)  Parisiens)»,  abbaye,  219. 

—  F.  prior,  219. 

—  abbas.  J.,  182,  219. 
Georgiu»  (Stus)  de  Nemore  ou  de  Bosco  ou 

de  Si  ha  y  Abbaye  de  S.»Geor- 
ges-du-Bois,  Loir-et-Cher,  3, 
0,  40,53,73,74,111,117,  119, 
141, 158, 189, 311,352,356, 373, 
408,  411.  412,  420. 

—  abbates:  Briccius,   117. 

—  Gaufredus,  141. 

—  Guillelmus,  412. 

—  Jobannes  Aubrée,  412. 

—  Matheas,  74. 

—  Radulfus,  189,  350. 

—  Petrus,  341,  373. 
Geogius  (Stus)    de  Vindocino,   chapitre, 

184,  321,  368,  369,  384. 

—  capicerius  :  Herricus,  369. 
Geraldus,  16. 

Gerardus,  16. 

—  abbas  Bonevallis,  152. 

—  fidelis  Odonis  com.,  30  bis. 
Germundus,  28. 

Geroberganus,  fil.  Jaroboldi,  19. 
Gersendis  comitissa,  52. 
Gervasios,  57. 

—  abbas  Elemosinc,   108. 

—  —       Premonstratensis,  204. 

—  filius  Eremburgis,  121. 

—  —       Jobanne,  121. 

—  major,  82. 

—  (Sanctus),  6.  8. 
Giber,  Petrus,  114. 
Gilbosus  Marcherius,  82. 
Gilbertus  porta  ri  us,  55. 
Gilduinus,  30  bis. 


Giilebertus,  121. 

—  precentor,  121. 
Gilles,  archevêque  de  Tyr,  389. 
GUliacus,  Gely,  à  Chouzy,  26  n. 
Gilo,  filius  Ascelini,  57. 
Giraldus,  91. 

—  coquus.49,  54. 

—  frater,  76. 

Girard,  serviteur  de  Lavardin,  48. 

—  abbé  de  Beaugency,  341. 
G  rardus,  415. 

—  abbas  Vîndoc,  106.  115. 

—  armiger  Huberti,35. 

—  canonicus  Blootis  Dubtelli,  33. 

—  cemenlarius,  64, 

—  Paganus,  32. 

—  piscator,  37. 

—  prepositus,53. 
Girnudus,  capellanus.  52. 

—  minagerius,  112. 
Girbertus  mon,  48. 
Girodii  terra,  31. 
Gtrogius,  botno  episcopi,  44. 
Gis,  Gilebertus  de,  170. 
Gislebertus,  16.  33,  77. 

—  Laurentii,  92. 
G  noie,  Pierre  de,  354. 
Gode,   Godefroy,  338. 
Godechallus,  Robertus,  50. 
Godehilde,  femme  du   vicomte    Robert, 

17  n. 
Godchoi, plesseium.  Le  Plessis  Godehout. 

ancien  manoir  à  Authon,  298. 
Godelricus,  butirularius,  28. 
Godin,  Petrus,  134,  164. 
Goet,  Willelmus,  55. 

—  Eustachia,  uxor,  55. 
Goiltanus,  fil.  Jamboldi,  19. 
Gommer  le     Ghaiel%    Gometz    le    Châtel 

(Seine-et-Oisc),  419. 
Gonnor,  Jnhannes  de,  353. 
Gorgeradus,  41. 
Gosbertus,  abbas  S.  Karileffi,  70. 

—  diaconus.  82. 

—  Druion,  72. 

—  presbyter  de  Perreio,  418. 
Goscelinus,  mon,  52,  59. 

—  canonicus  Montis  Dublelli,  33. 

—  cementarius,  64. 

Goslenus,  cellararius  Ecclesie  Turon,  99. 
Goslinus,  23. 

Gosselinus,   Borellus.  78. 
Goubault.  Jo.,  412. 
Graceio,  Petrus  de,  128. 

—  Stephanus,  fil.,  128. 
Gradulfus,  33. 

Grafin,  Fulco,  32. 


-  461  - 


Grand-Champ  s  terres  près  de  Pontijou, 
cn*  de  Maves  (Loir-et-Cher), 
189. 

—  Lemaistre  de,  Marie-Angélique, 

abbesse  de  la  Virginité,  407. 
Grandismons  (Ordo),  170,  172,  199.  252, 

253,281,328,331,352,361. 
Grangier.G.,  412. 
Gfangiis,  Garinus  de,  784,  80. 
Grandmaison,  L.  de.  22,  23.  30 bis  n. 
Grapée  (La),  métairie  à  Lîsle,  412. 
G  rata  Lupo,  Bucardus  de,  418. 

—  Robertus,  418. 

—  Milesende,  418. 

—  Petronilla,  418. 

GraUloiiy  fief  près  de  la  Ville-nux- 
Clercs,  134.  164.  185,  225. 

Gratelu,  nemus  (id.),  108. 

Gravella,  Stus  Ililarius  de,  S'-Hilaire  la 
Gravelle,  cn*  duc0»  de  M  orée, 
7t. 

Gravier,  molendinumdou,  sur  l'Egrenne. 
c»«  de  Sargé,  328. 

Gravia,  La  Grève,  fief  à  Vendôme,  160. 

Gravia,  Gaufridus  de,  160. 

Greelinus,  Guillelmns,  373. 

G/rn*(La),  ou  l'Egrenne,  rivière  àfiour- 
soy,  374. 

Gregorius,  cardinalis  S.  Georgii  ad  vé- 
lum aureum  167. 

—  cardinalis   Tbeodori,  167. 

—  papa  IX,  317,  319,  324. 
Grenaille,  Ragin/mdus,  137. 
Gresegonelle,  Gnufridus  de,  189. 
Grève,  Tbeobaldus  de  la,  90. 

Gricia,  mater  Nevelonis  de  Mellaio,  145. 
Grimaldus,  56. 
Gripon,  81. 

—  fils  de  Mathieu,  81. 
Grippo,  33. 

Grisart,  383. 

Grolledus,  121.       . 

Grosinus,  Herluinus,  55. 

Grosm  Que r eus.  Gros-chêne,  à  Busloup 
(Loir-et-Cher),  182. 

Grossatus  ou  Grossetus,  canon.  S.  Geor- 
gii de  Nemore,  111. 

Grossus.  Hugo,  111. 

—  Anlet  uxor,  111. 

—  Année,  Archembaudus,  Bucar- 

dus,  Jobannes,  Joanna,  Odo, 
filii  H.t   111. 

—  Pagana,  uxor  Odonis,  111. 

—  Amelina,  Hugo,  filiiOdonis,  111.. 
Grusbertus.    vicarius    de    Monte    Lau- 

diaco,  35. 
Guadilmontis,  uxor  Osdoni  eomitit,  16. 


Gualcerius.  41. 

Gualcherius,  30  his. 

Gualerius.  101. 

Gualerno,  107. 

Gualterius  abbas  de  Stella.  189. 

—  filius  Matbei,  39. 

—  gêner  Hervei.  35. 

—  granarius,  58. 

—  Helgodus,  35. 

—  Mûla  Pallia,  32. 
Guanilo,  filius  Hugonis  Balbi,  35. 

—  monacus,  42. 
G ua reçu  s,  23. 

.  Guarinus,  37.  38. 

—  medicus,  38. 

Guarnerius,   famulus  de  Elemcuinn,  35. 
Guaacelinus,  39. 

—  Bodellus,  40. 
Guaslina,  voir  Gaslina. 
Guaterius  portarius,  37. 

Gué  (Le),  manoir,  paroisse    de    Saint- 
Martin  des  Bois,  352. 
Gué,  Pierre  du,  352. 

—  Hodearde,  sa  femme,  352. 

—  Geoffroy  du,  352. 

—  Hugues,  du.  352. 

—  Jean  du,  352. 

—  Hodearde,  veuve  de  Geoffroy ,352. 
Guerche  ou  Guierchc,  en©  du  grand  Près- 

eigny    (Indre-et-Loire),    112, 
179,  227. 
Guerche,  Guillaume  de  la,  227. 

—  Tetricus.  227. 

—  Jeanne  de  la,  dame  du  Boucbet. 

179. 
Guerchia,  S.  Michael  de,  prioratus.  112 
Guerin,  doyen  de  Vendôme,  205.  206. 
Gueta,  Ricardus,  76. 
Guetier,  Guillaume.  393. 

—  Mathieu,  393. 

—  Eremburge,  mère  de  G.  393. 
Gueumardos,  27. 

Guiardus,  famulus  Sparnonensis,  72. 
Guicherius,  43,  filius  Lâncelini,  43. 
Guido,  168. 

—  archidiaconus,  415. 

—  cancellarius.  82. 

—  episcopus  Prenestanus  167. 

—  homo  S.  Trinitatis,  43. 

—  Nevernensis,  53. 

—  quadrigarius,  178. 

—  rector  de  Fontibus,  379. 
Guiercbe,  Jeanne  de  la.  179. 

Guigne  te  ria  ,La  Guignetière,cnede  Sainte- 
Anne,  près  Vendôme,  305. 

Guitbertus.  diaconus  et  scbols  magister, 
23. 


—  462  - 


Guillaume,  307,  chevalier,  203. 

—  évéque  du  Mans,  105. 

—  le  conquérant,  52. 
Guillelmus,  abbas  de  Stella,  360. 

—  —  S.  Albini,  115. 

—  —  S.  Dionysii,  110. 

—  —  S.  Georgii  de  Nemo- 

re,  412. 

—  Ansoldi,  92. 

—  arcbidiaconus,  117,  119. 

—  Berardi,  116. 

—  burgensis  Vindoc,  901. 

—  cornes,  82. 

—  eps.  Cenoman,  99,  110. 

—  filius  Ascelini,  35. 

—  —      Fragonis,  53. 

—  —      Gaufridi,  vicedomini  Car- 

not.,  335. 

—  —       Lancelini,  43. 

—  —      Rogerii,  48. 

—  monetarius,  92. 

—  parti tor,  86. 
Guillo,  311. 

Guillon,  Johannes,  254. 
Guillonville,   Gorinas  de,  188. 


Guillo  tu  s,  burgensis  Vindocin,  323. 

Guimandus,  collibertus,  40. 

Guimbertus  cantor,  78. 

Guismaldus,  40. 

Guismandus,  30. 

Gulafrius  Radulfus,  32. 

Gutgrnes,  mancipiuni,  819. 

Gumbaldus,  80. 

Gundachus,  16. 

Gundacrius,  57. 

Gundridus,  mon.,  7. 

Gundridut,  ruisseau  de  S.  Rimay,  c*n  de 

Mon to ire,  7. 
Gunchest,  Bartholonieus,  314. 
Guntarius,  Hubertus,  vicecomet,  30. 
GurHe«%  Gourdes,  près  Chartres,  113. 
Gusbertus,  Pbilippus,  174. 
Guia   ou    Guttay   près  Vendôme.   Voir, 

Incrementum,   162,  205,   376w 

418. 
Gutta  Corali,  212 
Gtitit,  Noa  de.  près  de  Cbauvigny  (Loir- 

et-Cber).  95. 
Guyneb&rd,  Uuet,  419. 
Gyroius,  41. 


H 


H.,  abbatissa  S.  Avili,  235. 

—  decanus  Aurelianensis. 

—  episc.  Xantonensis,  144. 

—  prepositus  Amiliaci.  107. 
Hadoindus,  épis.   Cenonam,  5. 
Hahene  Gaufridus,  97. 

liai.  Raginaldus,  136. 
Haix,  capella.  Le«  Ha  y»  s  (Loir-et-Cher), 
189,  279,  317,  385,  408. 

—  dnus  de,  385. 

—  Gaufridus  de,  279. 
Haimericus  Baufredus,  66. 
Haimo  Chabotus,  48. 
Haimon,31,  91. 

—  comte,  28. 

—  desuper  litus,  31. 
Hainardus,  bospitalarius,  44. 
Hainricus,  39. 

—  filius  Ascelini,  57. 
Hulduinus,  precentor,  86. 

Halo,  villa,  Hallooà  Brou  (Eure-et-Loir), 

82. 
Halphen,  415. 
Hamelinus,  30,  59. 

—  abbas  Vindocin,  158,  168. 

—  asinarius,  77. 


Hamelinus,  clericus,  40. 

—  eps.,  Cenoman,  176,  184. 

—  Floyer,  92. 

—  nepos  Otberti.  120. 

—  oblatarius,  111. 
Hamericus*  96. 

—  abbé  de  l'Aumône,  350. 

—  prior  Beats*  Maris,  118. 

—  prior  de  Frac  ta  va  lie,  215. 
H*nz.  Archembaudus.   108. 

—  Gaufridus,  108. 

Haois,  femme  de  Gervais  de  Montreuil, 

352. 
Harduinus,  23. 

—  canonicas  Montis    Dublelli,  33. 

—  filius  Aroerici,  61, 

—  frater   Furnerii,  78. 

—  Malumminnt,    32. 

—  miles,  184. 

—  monacns,  59. 
Uaroust,  Antonius,  mon.  412. 
Harville,  Marie  dp,   abbeose  de   Saint- 

A  vit,  401. 
Hnsardus,  263. 
Hatx,  mon.   90. 
Ha u ton,  pour  Autkon%  317. 


—  463  - 


Havisia,  filin  Christiani,  152. 

—  uxor  Maurilii  de  Jupello,  152. 

—  —     Richerii  de  Jupello,  152. 
Haye,  M  a  ce  de  la,  419. 

Haye  Descaries  ^  La),  (Indre-et-Loire),  53 
Helchimbaldus,  Vindocinen,  418. 
Heldebertus  Pa  garnis,  59. 
Helena,  serva,  38. 

—  uxor  Warnegaudi,  vicecom.,  21. 
Helgotus,  Morellus,  67. 

Hélias,  niimus,  55. 

—  prior,  83. 

Helisabeth,  filia  Gaufredi  vicecom.,  171. 
Helisendis,  uxor  Gaudrifi  vicecom.,  335. 
Helizabeth,  uxor  Burcardi  comitis,  415. 
Heloisa,  mater  Roberti,  103 
Helpes,  uxor  Hugonis,   27. 
Helvisa,  filia  Guufrjdi  vicecom.,  60. 

—  filia  Hugonis  vicecom.,  60.  96. 

—  domina  de  Montedublello,  59. 

—  uxor  Ascelini  leotardi,  57. 

—  —      Gaufridi,    vicecom.,  60. 

—  —       Hamelini      de     Lengia- 

co,  49. 
Helyas  Rigaudi,  107. 
Hemericus,  bospitalarius,  56. 
Henricus,  abbas,  S.  If.  de  Nucariis,  125. 

—  eps.  Aurelian,  128. 

—  filiu8Gaufredi,comit.Andeg.,96. 

—  gêner  Philippi  de  Lavardino,359. 

—  prepositus,  82. 
Henri,  prêtre  de  Vendôme,  43. 

—  I.  roi,  28. 

—  roi  d'Angleterre,  118. 

—  roi  de  Navarre,  duc  de  Vendô- 

mois,  362. 
Herbertus,  abbas  B.  Marie  Magdal.  Cas- 
triduni,  103. 

—  Arnulphi,  82. 

—  famulus,  30  bis. 

—  filius,  Alberici,  46. 

—  —       Hugonis,  Dublelli,  51. 

—  —      Roberti  sine  vaccis,  76. 

—  foresenatus,  62. 

—  f rater  Peregrini,  136. 

—  Furellas,92. 

—  gêner  Helviase,  57. 

—  presbyter,  55,  82. 

—  tbesaurarius,  31. 
Heremburgis,  uxor  Guillelmi  Galu,  306, 

329. 
Heremita,  Robertus,  79. 
Herbrandus,  30. 
Herlemundus,  8. 
Herluinus,  Grossinus,  55. 
Hermandus,  33. 
Hermentis  monacus,  31. 


Hermenarius,  famulus,  55. 

Hermerus,  28. 

Hernaudus,  a rchi presbyter,  117,  119. 

—  comte,  81. 

—  magister,  107. 

Herricus,  oapicerius  S.  Georgii  Vindoc. 

369. 
Hersende,  abbesse   de  S.  Avit,  268. 
Herveus,  82. 

—  armiger  Arnulfi,  60. 

—  bellator,  52. 

—  clericus,  12. 

—  cornes  Nivernensis,  160. 

—  decanus,  36,  82. 

—  filius  Hagonis  Dublelli,  33. 

—  filius  ingelberti,  44. 

—  forestarius,  55. 

—  francoslus,  49. 

—  major,  44. 

—  monacu*,   412. 

—  nepos  Pbilippi  Lancelini,  418. 

—  peraonu  de  Romiliaco,  363. 

—  piscator,  76. 

—  prior,  168.  prior  Carnoten,  72. 

—  sartor,  35. 
Heurtevent.  Geoffroy,  78. 

Hibernia,  l'Ecosse.  Jobannes  dominas  de, 

144. 
Bierusalem,  112,  330,  voir  :   Jérusalem. 
Hilarius  Ger  va  si  us,  presbyter,  121. 
Hilbertus,  33. 
Hildealdis,  82. 

Hildeardis,  abbatissa  S.  Aviti,  96. 
Hildebertus,  81. 

—  episc.  Cenom.,  70,  73,  74,  75. 

—  forestarius,  48. 

—  monacus,  43. 

—  rex(Cbildebert)(3,  6. 
Hildegardis,  uxor  Giraldi,  91. 
Hildegarius,  28. 

—  elesûosinarius,  35. 
Hilgod,  43  n. 

Hilgodus,  famulus  de  Elemosina,  35. 
Hilgolus  Pippinus,  94. 
Hildemarus  flenotomator,  49. 
Hilduinus,  56. 

—  horoo  decani,  44, 

—  sartor,  44. 
Hingarus  conversus,  108. 
Hirmingardis,  41. 
Hismeriaco  Jobannes  de,  82. 

—  Radulfus,  82. 

Hodearde,  femme  de  Pierre  du  Gué,  352. 

—  femme  de  Geoffroy  du  Gué,  352. 
Hoellus,  decanus  S.  Juliani,  50. 
Hoilardère,  terra,    à  Lavardin  (Loir-et- 

Gber),  184. 


—  464  — 


Hongent,  Robertus  de,  362. 

Honorius  IV  papa,  408. 

Honville,  Jeanne  de,  abbesse  de  fc>*  Avit, 

401. 
Hospicio,  PetruB  de,  92. 
Hospitali*  Jérusalem,  180,  182,  185,  186, 

197,  280,  341,  342. 

Hothon,  53. 

Housseau  (Dom),  16,  21,  22,  24,  30  bu. 

Hubaldus,  foreatarius,  44. 

Uubauderia,  la  Hubaudière,  prieuré  de 
Grandmont,  à  Saanièrea  (Loir- 
et-Cher),  170,  172,  199,  209, 
252,  253,  289,  312,  326,  331, 
340.  316,  349,  351,  352,  361, 
376,  404,  409. 
Estienne    Sauvaing,   mestre  de 

la,  409. 

—  G.  corrector,  376. 
Hubauagaiua,  131. 

Hubert,  serviteur  du  Sentier.  48  n. 
Hubertue,  29,30  bis,  35. 50,  55, 56, 76,  92. 

—  pelliparius,  252. 

—  prepositua  de  Boraeio,  263. 

—  quadrigariua,  123. 

—  Ribole,  52. 

—  Rurua,  92. 

—  vicecomea    415. 
Huelon,  filina  Jauiboldi,  19. 

Muet  Lombart,  fief  à  Huyaaeauen  Beauce, 

409. 
Hugo,  30,  50,  59,  77,  82. 

—  abbaa  de  Stella,  344. 

_  _      Majoria  Monnsterii,  238. 

—  ■         —      Sancti  Karileffi.  98. 
— :  —       Sancti  Martini,  21  n. 

—  adoleacentulua,  colibertua,  42. 

—  archidiaconua,    filius.    Hugonia 

Dublelli,  33,  81,  86 

—  Aurelianenais,  99. 

—  capellanus,  123. 

—  Capetus,  rex,  22,  27,  28. 

—  Chaeberti,  39. 

—  cornes  Genoman,  31. 

—  decanus,  98.  Carnot,  262. 

—  diaconua.  82. 

—  d'Hélie,346. 

—  dominua  Ambazie,  131. 

—  —        Ambianensis,  170. 

—  —       Calvimonlia,  32. 

—  —       Genetenais  cas  tri,  46. 

—  Dublellua,  33,  51. 

—  —       filius  Odonia,  50. 


Hugo,  elemosinariùB,  110. 

•  —  episcop.   Genoman,  86,  87,  88. 

—  —      Ostiensis,  167. 

—  filius  Arduini,   22. 

—  —      Gaufridi,  60. 

—  —      Gialeberli,  77. 

—  —   .  Gripponia,  33,  81. 
— .  —      Haimonia,  91. 

—  —      Hainrici,  39. 

—  —      Helviae,  80. 

—  —      Herbrandi.  30. 

—  —      Hugonia,  30,  31. 

__  —      Hugonia  comitis,  31. 

Hugonia,  vicecom.   Ces- 

triduni.  110. 

—  —      lvonis,  43.' 

—      Margarite,  vicecomitiaae 

Caatriduni,  101. 

—  —  ■     Raimonia,  33. 

—  —      Tedasii,  35. 

—  filiolus  Hugonia  Capeti,  27 

—  frater  Tebaldi,  57. 
_  —      deçà  ni,  99. 

—  —      Agnetia.  120. 

gêner  Pbitippi  de  Lavardino,359 

—  homo  Seranni,  49. 

—  le  Grand,  21. 

—  infirmariua,  110. 

—  Lucas,  61. 

—  miles,  31,  415. 

—  monacus,  42,  45,  50,  90. 

—  nepos  decani,  92. 

—  piacator,  103. 

—  Planua,  58. 

—  prepoaitua,  415. 

—  près  by  ter,  110,  de  Gumbergen, 

418. 
prior  de  Stella,  90. 

—  aemiclerua,  76. 

—  auccensor,  80. 

—  aubdecanua,  80,  82, 

—  vicecomea  Caatriduni,    24,   93, 

96,   101,  103,   108,   110,  116, 
123, 127,  161,  179. 

—  vilicua,  103. 
Hugues  le  Grand,  21. 
Humbaldua,  33. 
Ilumbtière»,  abbaye,  22. 

Humet,  W.  conestabul.  de  Normannia, 
144. 

Huyneau  (prèa  Vendôme),   409. 

Hubertus,  abb.  B.  Marie  Magdelone  Caa- 
triduni, 103. 


—  465  - 


Idonea  fluvtus,  l'Huisne,  affluent  de  la 

Sarthe,  31. 
Igerius,  panetarius,  100. 
lldebertus,  eps.  Cenoman,  70. 

(Voir  Hildebertus). 
Jlleto,  Villelmus  de,  93. 
llliers,  Gaufridus  donrin.  de,  345. 

Alix  dame  d\  386. 

Catherine  d\  101. 
Ilsindis,  35. 
Incrementum  (voir   Gulta  et  Cresimen- 

tum),  162,  305,  378. 
Ingelardus,  28. 
Ingelbaldus,  Ingelbaudus, ou  Ingelbault, 

22. 

—  abbas  Snnrli  Pétri,  31. 

—  buccarius,  44 

—  capellanus,  81. 

—  monacus,  90. 

—  presbyter,  48. 
Ingelbertus,  44. 

—  lévites,  19. 

—  precentor  S.  Juliani,  50. 

—  vicarius,  52. 
Ingelgier,  sir  d'Amboise,  354. 
Ingelrarde,    femme   d'Archembault,  21. 
Inghlirannus,  sacerdos  Scelei,  19. 
Ingoberga,  regino,  4. 

Ingrandeê,  probablement  ca*  de  Che- 
millé  sur  Dême  (Indre-et- 
Loire),  143. 

Innocentips,341. 

—  eps.  Cenoman,  3,  6. 

—  papa  III,  167. 

—  Lisle,  près    Vendôme.  » 

—  Defensus  de,  146,  147. 
ln$ula,  Lisle,  con  de  Morée  (Loir-et-Cher), 

97,  143,   £38,  412. 
lnsula,  Bartholomeus  de,  84. 

—  Berta,  84,  97,  228, 375. 

—  Burchardns  de,  45. 

—  Colin  de,  375. 


lnsula,  Dyonisia,  196,  228. 

—  Fulco,  8,  131,  170,  196. 

—  Fulcherus,  84. 

—  Gaufridus,  «5,  97,  146,  168,  228, 

325,  338. 

—  Hamelinus,  84. 

—  Hugo,  84. 

—  Isabelle,  228. 

—  JouffroY,  375. 

—  Jeremias  ou  Geremias,  76,  92. 

—  Bfahot,  uxor  Roberti,  97. 

—  Mathildis,  228. 

—  Raginaldus,97, 136,  146,163,190, 

191,  196,  228,  Renault,  375. 

—  Raguel,  338. 

—  Robertus,  97,  111,  12Ô,  146, 147, 

163,  185,  228. 

—  Thomas,  366. 

—  Vivianus   Brocardus    de,  44. 
Isabeau, Isabelle,  I  Babel  lis.  abbatissa,32. 

—  abbatissa  de  S*  Avito,  269,  291 . 

—  —      de  la  Virginité,  407. 

—  filia  Gaufredi  vicecomitis,  165, 

193, 223. 

—  —      J  oh  année,  121. 

—  soror  Ludovici,  comit.    Blesen, 

124, 148. 

—  uxor  Galterii    de  Sodaio,   176. 

—  —      de  Simon  de  Bail leaa, 327 
Isembardus  culacherius,  58. 

—  monacis,  63. 
Isembergis,  uxorBenedicti,  22. 
Islaris,  Gaufridus  de,  92. 
lspanerio.  Bernardus  de,  57. 
lsrahe),  23. 

lterius,  prior  Grandis  Montis,  375. 

Ivardus,  298. 

Ivo,  forestarius,  58. 

—  monachus,  182. 

—  monetarius,  82. 

—  presbyter,  82. 

/ptfS,  villa  près  Mondoubleau,  33. 


J.  abbas  S.  Genovefe,  182,  219. 

—  decanus,  215. 

—  episcopus    Engolismensis,  144. 

—  —     .  Leinovicensis,  144. 

—  prior  de  Fontanis,  350. 


Jalla.  W.  de,  221. 
Jamboldus,  19. 
Jamenvia,  82. 

Jarriaye  (La),  terre  près  St  Amand  de 
Vendôme,  248. 

59 


—  466  — 


Jarriau,  Odo,  419. 

Jarrie  Torrici,  La  Jamais  a  St  Àmand, 

408. 
Javari  Guillelmius,  308. 
Jay.  Imbaudus  de,  170. 
Jermundus,  mon,  90. 
Jerosolyma%  Jérusalem,  106. 
Joanna,  Jeanne,  ou  Johanne,  etc. 

—  comtesse  de  Blois,  384. 

—  comitissa  Vindocin,  365. 

—  comitissa   de  Alencbone,  139. 

—  filia  Gaufridi  vicecom.    Custri- 

dura,  171,  181.  193,  223. 

—  —    LudovicicomitisBlesen,148. 

—  mater  Fouqueti  de  Baillau.391. 

—  uxor  Guillelmi  Belotin,  399. 

—  —    Hugonis,  116. 

—  —    Innocentii.  241. 

—  —     Mathei  dicti  Midi,  385. 
_      —    Pétri  Chesere,  315,  316. 

—  veuve  de  Payen  d'Orléans,  391. 
Joannes,  Jobannes,  Jean,  50,  121. 

-i-      abbas,  B.  Marias  Blesensis,  120. 

—  archidiaconus  Vindoc,  154,  222. 

—  —  Turonensis,  216. 

406. 

—  archi  presbyter  de  Troo,  145. 

—  Cardinalis  S.  Marie  in  Cosme- 

din,  167. 

—  castellanus    Yindoc,  278. 

—  Cesarii.  200. 

—  cornes  Morelhonii,  130. 

—  —        Vindocinensis,  106,  112, 

151,  154,  159,  100,  162,  168, 
170,  172,  183,  184,  187,  189, 
192,  199,  200,  201,  202,  209, 
258,  232,  346,  211,  213,  214, 
224,  226,  230,  231  232,  234, 
265,  266,  275,  283,  288,  289, 
300,  305,  311,  319,  322,  326/ 
331, 332, 333,408  Nous  n'avons 
pas  cru  distinguer  les  diffé- 
rents comtes  du  nom  de  Jean). 

—  con versus,  44,  54. 

—  sire  de  Montoire,  155. 

—  dapifer,  82. 

—  deranus  de  Troo,  310,  329,  343, 

346. 

—  episcopus  Albanensis,  167. 

—  episc,  Carnot,  104,  106,  362. 

—  —        Dolensis,  158. 

—  —        Pictavens,    110. 

—  —        Sabinensis,  167. 

—  filius  Benedicti,  44. 

—  —      Bucardi,  com.  Vind.,  111. 
«—        —      Gaufridi,      com.     Vind., 

162,  184. 


Joannes, filius  Gaufredi  Grisegonellc,  189. 

—  —      Jobannis  com.  Vind.,  283. 

—  —      de  Lancelin,  81. 

—  frère  du  roi  de  France,  274. 

—  hospitalarios,  37. 

—  major  de  Veignero,  174. 

—  monacus,  45. 

—  nepos  Burcbardi,  111. 

—  pater    Burcbardi    com.    Vind., 

112,  117. 

—  —      Pétri  com.  Vindoc,  362. 

—  pauper,  44. 

—  persona  de  Pereio,  350. 

—  piscator,  37. 

—  prepositus  de  Villerfaut,  245. 

—  presbyter,  363. 

—  —      de  Lunaio,  157. 

—  rector  de  Lunayo,  400. 

—  rex  Angliae,  144,  153. 

—  Sans-Terre,  159. 

—  tesaurarius  S.  Mnuricii  Turon, 

110,   111. 

—  tornator,  86. 
Joingniaco,Galcberiui  de,  299. 

—  A  m  ici  a,  ejus  uxor,  299. 
Join  ville,  159. 

Jolina%  terre  à  Villemardy,  250. 

Jordanis,  52. 

Josbertus  prepositus,  32. 

—  presbyter,  182. 
Joscelinus,  cubicularius  comitis.  28. 

—  filius  Roberti  vicecom.,  28, 
Joscelinus,  vicecomes  Meleduni,  28, 

—  Turonensis,  90. 
Joseph,  évéque  du  Mans,  11. 
Joslinus,  55. 

Jousaelinière    (la),  à    Saint-Ooen,    près 
Vendôme  (Loir-et-Cher),  156. 
Judas,  50. 
Judicael,  123,  171. 
Jubellus,  archiep.  Turop.,  297. 
Julianus  apostate,  33, 
Julianus  (Stus)t  episc.  Cenoman.,  1. 
Jumello,  Guarfinus  de,  67. 
Junen  Petrus,'  111. 
Jupeaux,  Guillaume  de,  282. 

—  Jeffroy  de,  282. 

Jupe  Hum  y    tenementum,     à    St-Gyr    du 

Gault  (Loir-et-Cher),  152. 
Jupello.  Fulcherius  de. 

—  Havisia. 

—  Johannes. 

—  Mauricius. 

—  Odo. 

—  Petronilla. 

— .      Richerius,  152. 
Jupiter,  temple  de,  à  Artins ,  1. 


—  467  — 


Karolns,  cornes  Andegav.   ei  Cenonan, 
362. 
—      rex,  12,  13. 


k'orona,  flavius,   La   Cheronne,  affluent 

de  l'Huisne. 
Karoffensis,  S.  Snhvator,  obbatia,  Char- 
roux,  (Vienne),  46. 


L.  abbas,  S.  Lannomnri,  243. 
Labftvdère,  Marquerius  de,  213. 
Labelle  I»  ,  412. 
LabricenstSy  condtln,  3,6. 
Labricinum,  Lavardin  (Loir-et-Cher),  2, 

(Voir  Lavarzinum). 
Laguina,  Petrui,  82. 
LamarleleU,  terra,  près  Masnngé,   213, 

214. 
Lambertus,  56. 

—  clericus,  50. 

—  mulnerius,  36. 

—  presbyter,   100. 

—  prior  de  Bellu-Loco,  113. 

—  sacerdos,  174. 

—  tanator,  76. 

Lanccium,  Lancé,  cna  du  c*nde  St-Amnnd 
(Loir-et-Cher),  prieuré  de  MM . 
218. 

Lancelinus,  81,   132,  224,  247,  305.  418. 

—  Philippus,  207. 

Landa,  décima,  près  la  Ville-aux-Clercs, 

185. 
Landricus,  abbas  S.  Pétri,  34. 

—  miles,  41. 

—  vallon,  52. 

—  vicarius,  55. 

Laneau,  Dieudonné,  religieux  de  Saint- 
Denis,  110. 

Langei  villa,  Langey  (Eure-et-Loir),  69. 

Langiaco  ou  Lengiacis  ,  Gaufridus  de, 
decanus,  49,  52. 

—  Gualterius  de,  52 

—  Hamelinus   49,  50,  52,  58. 

—  Helvisa,  uxor  Humelini,  50,  52. 

—  Hersendis,  50,  52. 

—  Hugo,  49. 

—  Ubertus,  fil.  Pagani,  50,  52. 

—  Paganus,  50. 

—  Sirus  de,  38. 

—  Wuuterius,  50.  52. 
Lmporea,  à  Chauvigny,  95. 


Larable,  Gaufridus  de,  118. 

Lasevandère,  Orricus  de,  182. 

Lasse ron,  aujourd'hui  Accesson,  moulin 

à  Boursoy,  374. 
Lateranum,   167,  consilium,  235  (Palais 

de  Rome). 
Latorne,  Willelmus,  254. 
Laudunensia  thesaurarius  :  Henricus  de 

Yirzilîaco,  402. 
Launomarus,  sanctus,  19. 
Launomarum,  abbatia  O.  S.  B.  St-Lsu- 

mer  de  Blois,  249. 

—  Abbates  :  Laurencius,  243,  249. 
Maurioius,  69. 

Laurentius,  121. 
Lausianus,  subdiaconus,    19. 
Lautel,  Philippus,  112. 
Laval  (Mayenne),  192. 

—  Johannes  de,  112. 

—  Geoffroy  de,  évêque  du  Mans,308. 
Lavardin,  au  Maine,  192.  n. 
Lavardinum,  Lavardin  (Loir-et-Cher),  2, 

3.  6,  27,  48,  54.  150,  158, 184, 
189,  192.  208,  252,  349,  373, 
409.  420. 

—  Dora u s   Dei,  319. 

—  Leprosarin,  349. 

—  prioratus  MM.  158. 

—  S.  Genesius,  ecclesia,  119. 
Lavardino  ou  Lavarzino. 

—  Agnes  de,  95. 

—  Agntha,  uxor  Burcardi,  119. 

—  Aletia,  uxor   Pbilippi,  359. 

—  B.  de,  cornes  de  Vindocino,  149. 

—  Bomerius,  408. 

—  Burcadus  de,  corn,  Vindoc.  117, 

119. 

—  Esdeline,  femme  de  Gefroi,  396. 

—  Domitilla  de.  95. 

—  Fulcherius  de,  52. 

—  Galterius  ou  Gauterius  de,  32. 

—  Gaufridus  de,  95,  187,  139. 


-468  — 


Lavardino,  Gefroy  de,  383,  396. 

—  Herveus  de,  95. 

—  Hugo  Planus  de,  58. 

—  Hugues  de,  409. 

—  Johannes  de,   94.   95.  111,  137, 

234. 

—  Maria  de,  94,  95,  111,  uxor  Vul- 

grini,  95. 

—  Philippus  de,  359. 

—  Rainardus  de,  52. 

—  Vulgrinus,  94.  95. 

—  prieur   :  Garin,  48. 
Lealdus,  famulus,  54. 

—  filius  Hildearii,  55. 

—  Godinus,  37. 
Lebigne.  Pierre,  349. 

—  Agathe,  sa  femme,  349. 
Lecuiracier,  Johannes,  322,  323. 

—  Ysabellis,  uxor  J.  323. 
Ledu*y  Le  Loir  et  Ligerim,  4,  7,  8, 11,  16, 

17,  25,  415. 
Letnaistre  de  Grand-Champ,    Marie-An- 
gélique, abbesse  de  la  Virgi- 
nité, 407. 
Lemeriaco,  Odo  de,  241. 
Le  mo  ficensis.de  Limoges  (Honte- Vienne), 

episcopus.  J.  144. 
Lenda,   paroisse    de     Landes     (Loir-et- 
Cher),  207, 224, 242.247, 267. 

—  Obertus  de.  120. 

—  Philippus  de,  224,  227,  250. 
Lengiacis,  voir  Langiaco. 
Leneriaco,  Goherius  de,  229. 
Leofaini  ecclesia,  69. 

Léon  X,  pape,  408. 
Lépine,  Jean  de,  419. 
Lepus,  Durandus,  82. 
Lequiracier,  Johannes,  322,  323. 

—  Ysabellis,  uxor  J.  323. 
Leniaco,  Gauffredus  de,  49. 
Leroy,  Jean,  346. 
Lesignan,  Yolant  de,  419. 
Lespinasse,  112. 

Lespine,  Jean  de,  387. 

—  Pierre  de,  .387. 
Lessuns,  Albericus  de,  184. 
Letalemelier,  Guillotus.  320. 
Leterius,  57. 

Letitia,  avia  Johannis  de  Monteaureo,  175. 

—  uxor    Philippi   de    Monteaureo, 

174. 

—  uxor  Willelmi  de  Pruneio,  265. 
Leuck,  monastère,  28. 
Leugis,Gaufredus  de,eps.  Carnot.,72,  92. 

—  Radulphus,  82. 
Leunœ  ou  Lennce,  Lunay,  24. 
Leuvoisie,  Robinus,  334. 


Leuvoisie,  Bordana,  uxor,  334. 
Levaste  villa  (Vaas  Pou  mieux  Villavard) 

3  n. 
Levirs,  en  Blesois,  26. 
Lez  ou  Lrz,  Le  Loir,  17  (Voir  Le  du  a). 
Lezegnen,  Gai  Indus  de,  153. 
Leseigniaco,  Gaufridus  de,  353. 
Lid%  Le  Loir,  7  (Voir  Le  du  s). 
Lidusy  id.,  11. 

Ligardis,  uxor  Pétri  de  Sauleto,  222. 
Lige  ris,  La  Loire*  25,  45. 
Lille,  Liste y  cnt  du   c*°   de  Morée,  près 

Vendôme.  Voir  Insula. 
Linarchel.  vinea,  a  Montoire,  352. 
Linerite,  Lignières,  cn«  du  con  de  Morée, 

(Loir-et-Cher),  102,  251,  271, 

366. 
Llsée,  Guillaume,  352. 
Lisoius,  52,  415. 

—  Misio,  49. 
Lisus,  28. 

Lisuisia,  filia  Adeladis,  40. 

Lith%  Le  Loir,  415. 

Le  tus,  Le  Loir,  17. 

Locus,  Rotbertus,  33. 

Locus  //.  Mariée,  Le   Lieu   Notre-Dame, 

abbave  près  Rotnorantin  O.  C. 

7,  300. 
Lodonius,  36.  37. 

Lodronnus,  in  pago  Stampensi,  25. 
Lsdus,  Le  Loir,  25. 
Lxnium,  Loens.  à  Chartres,  113. 
LoisiauL  ou  Loues  ta  ul  (!ndre-et-Loir),13S. 

—  Silvester,  presbyter  de,   138. 
Lokenécs,     S.     Medard    de     (Loquenuy 

Sarthe),  408. 
Lolon,  Odo  de,  152. 
Lombart,  Ifuet,  fief  à  Huysseau,  409. 
Lomes,  décima  de,  408. 

—  Willelmus  de,  408. 
Lomenil,  terra,  408. 
Longboet  terra,  122. 

Long  pratum,  Longpré,  cM  du  con  de 
S.  Amand  (Loir-et-Cher).  278. 

Lonreio,  W.  de,  220. 

Loquenay,  S.  Medardusde  (Sarthe),  105, 
488. 

Lore,  Gaufredus  de,  184. 

Lot,  P.  22. 

Loth,  27,  n. 

Lotharius,  rex,  22,  23. 

Loudon  (Geoffroy  de),  évéque  du  Mans, 
356. 

Louis.  Voir  Ludovicus. 

Loiay,  Geoffroy,  376. 

—  Bremburge,  sa  femme,  376. 
Lozegneio,  J.  350. 


-  469  - 


Luceto,  nepos  Philippi  Lancelini,  418. 
Lnciana,  priorissa  de  Romilliaco,  171. 
Lu  due  II,  papa,  89. 
Ladovicus  (Sanctus),  rex,  361,  362. 
Ludovicus  on    Louis,   cornes    Blesensis, 
124,    130,  145,  148.  222,  408. 

—  filius  primogenitus  Johannis. 

—  junior,  83,  régis  Angli»,  153. 

—  rex  Francioe,  69,  80,  82,  90,  96. 

—  rex,  Vil,  110. 

—  —    IX,  159.  200,  258,  276,  282, 

353,  361,  352,  395. 

—  le  Débonnaire,  13. 
Lndun,  Hersendis  de,  1 16. 
Lusdo,  Godefredus  de,  41. 


Lunaium,  Lunay,  c°«  du  con  de  Savigny 
(Loir-et-Cher),  5  n.  127,  158. 
183,  189,  190,  301.  310,  383, 
397,  407. 

—  J.  Martinus,  ecclesia,  75, 89, 107. 

—  reclor,  Johannes,  400. 

—  J  os  nier  us  de,  107. 

Lune  u  m  me,  Lnncôme,  cn«  du  con  d'Her- 

bault  (Loir-et-Cher),  £13. 
Luneio,  Goheriui  de,  256,  257. 
Lune  te,  Oscha  de  la,  près  Troô,  290. 
Lupi  Saltu,  Hugo  de,  70. 

—  Maria,  uxor  H.  70. 

—  Paganns,  clericua,  70. 
Lupus.  Bernardu9, 184. 


M 


M.  episc.  Cenomanensig,  245. 

Mabille,  16. 

Mabillon,  6,  28. 

Macée,  femme  de  Pierre  Christophle.412. 

Maeeriœ,  villa  près  Villiersfnux,  69,  245. 

Maceriie,  Gaudrifus  de,  50,  52. 

Mâchefer,  Fredericus,  59. 

Madalricus,  23. 

Ma  don,  près  Blois,  25,  69. 

Magdunum,  167,  Meung  (Loir-ci-Cher), 

Hamelinus  de,  78. 
Magniacus%  22. 
Mabeldis,uxor  Herberti  de  Frnncavilla, 

61. 
Mahildi*,    conjux    Drogonis    de    Monte 

aureo,  39. 
Maillaco,  voir  Malliaco. 
Maimbriolis,  Membrolles,   sur  la  Cboi- 

sille  en  Touraine,  22. 
Mainardus,  16. 

—  cellararius,  42. 

—  monacus,  48. 

—  prepositus,  100. 

—  sororius  Rainaldi  de  la  Geneste, 

90. 
Maine  (le),  24,  52. 

Mai$onceU»%  Maisoncellcs  (Sarthe),  408. 
Ma  jus     Monasterîum,      Marmoutier     à 

Tours,  35,  36,   39,40,41,  49, 

43,  41.  45,  46.  47,  48.49.69. 

70.72.74,  90,95,99,  114,218, 

238,  294,  361. 

—  Abbutes  :  Aibertus,  42, 4 1, 15,46. 

—  —       Barlholonieus,  49,  54. 

—  —       Bernerius,    72. 

—  —      Garnerius,  90. 


—  Abbates:  Hugo,  238. 

—  —       Rodbertus,  9/5. 
Mala  Musca,  Nihardus  de,  52. 
Malanoa,  Ph.  de,  149. 

Mala   Pallia,  Gualterius,  32. 
Malart,  Nicbolas,  409. 
Blfela terra,  Hodeardis  381. 

—  Roscelimif,  82. 
Malavoa,  Philippus,  100,  136. 

—  Torellus  Buschard  de,  100. 
Maldarnus,  22. 

Maldestornô,  P.  de,  129. 
Malesherbes,  Odo,  114. 
Malezet,  Johannes  de,  362. 
Maligaei,  Malignas,  près  Vendôme,  378. 
Malis  Ingeniis,  Gauterius  de,  59. 
Mallebrancheria,  près    Beau  fou,  cn«  de 

Fontaine  Raoul  (L.-et-Cher), 

244. 
Malleon,  Gui  lie)  mus  de,  153. 
Malliaco  Balduinus  de,  38. 

—  Amelinus  de,  48. 

—  Gilduinui,  42. 

—  Agnes,  uxor  G.,  42. 
Malo-Campo,  Heremburgis  de,  364. 
Maloleporario,  Renaud  us  de,  354. 

—  Robertus  de,  354. 
Maloratus,  Buccardus  Chalopin,  101. 
Malricus,  415. 

Malumminat,  Harduinus,  32. 
Malus  vicinus,  Robertus,  67. 
Menasses,  eps.  Aurelian,  185,   186. 
Manbelleriis,  Roscelinus  de,  160. 
Manberoliis,  Fulco  de,  246. 
Maneis,   Raginaldus  de,   114. 
Manesio,  Andréas  de,  120. 


—  470  — 


Manesio,  Raginaldus  de,  120. 
Manevicino,  Hildegarius  de,  82. 
Manglio,  Willelmus  de,  70. 
Mango,  Agatha,  domina  de,  272. 
Maniacui  en  Blésois,  26. 
Manienus,  famulua,  92. 
Mannelinus,  33. 
Mans  (le),  voir  Cenomannum. 
Ma n sel,  Raginaldus,  121. 
Mansellus,  Ûurondus,  76. 
Manseleria,  184. 
Marcel,  le  comte,  81. 
Marceli,  Guillelmus  de,  229,  256. 
Marche  (la),  comte  de  la,  282,  300. 

—  Guyart  de  la,  419. 

—  Yolond    de  Lesignan,  comtesse 

de,  419. 
Marcheil,  Radulphus  de,  168. 
Maruheio,  Gaufridus,  118. 

—  Hugo,  118. 

—  Radulfus,  118. 

—  Àales,  uxor  llugonis,  118. 
Mnrcheiz,  Radulphus  de,  170. 
Mareheleium  vetua,  Le  Vieux  Marchais,  à 

Saint-Lubin,  près  Saint-Sul- 
pice  à  Vendôme,  341,  342. 

Marche*  (Le  clos  de)  à  Boursay,  263. 

Marches-Sauseiê,  à  Busloup,  185.       «• 

Marchenoir,  (Loir-et-Cber),  270. 

Marcbia,  Jobannes  de  Bourbon,  cornes 
de,  362. 

Marcbilleyo,  Radulfus  de.  160 

Marcillé,  Guillaume  de,  326,  344. 

Marcelleio,  Bartbolemeos  de,  314. 

—  Geoffroy  de,  314. 

—  Jobanna  de,  414 

—  Petronilla,  uxor  Wuillelmi',312, 

314. 

—  Willelmus  de,  314,  326,  344. 
Marcilly,  205. 

—  Guillaume  de,  157. 

—  Raoulin  de,  154. 
Mareonii  terra,  167. 
Marescot  de  Challay,  Mr  de,  312. 
Margnier,  'Pbilippus,  397. 

—  Amelina,  uxor  Ph.,  397. 
Marguerite,  comtesse  de  Blois,  244. 

—  femme  de  JeofFroy  de  Vendôme, 

404. 

—  femme  de  Jean  Gaudebert,  376. 

—  filia  Hugo  ni  s    vicecomitis,  110, 

116. 

—  soror  Ludovici  comitis  Bl.  124, 

148. 

—  vicecomitissa  Castriduni,   101. 

—  uxor  Hugonis,  vicecom.  Castri- 

duni, 96. 


Maria,  35,  131. 

—  mater   Johannis  de  Lavardino, 

111. 

—  sancta,  6, 

—  soror  Natalts,  280. 

—  uxor  Adami  Berenne,  215. 

—  —    Ansodi,  100. 

—  —    Gueumardi,  27. 

—  —    Guillelmî  Tipier,  392. 

—  —     Hervei  de  Pereio,  207,  247. 

302. 

—  —    Hugonis  de  Lupî  Saltu,  70. 

—  —    Johannis,  200. 

—  —    Matbelini  de  Troô,  290. 

—  —    Stephani  Bloisseau,    209. 

—  de  Roye,  comtesse  de  Vendôme, 

397. 
Marquler,  Guillaume,  393. 

—  Eremburge,  sa  femme.  393. 
Marron,  Arnulpbus,  244. 

Mars,  Noël,  21,  25,  57,  106. 
Marson,  Harduinus  de,  59. 

—  Michael  de,  138. 
Martel,  Haimeri,  237. 
Martinus,  55,  57. 

—  bovarius,  58. 

—  famulus,  99. 

—  sanctus,  22,  23,  35,  42,  46. 
Mascelinus,  cocus,  92. 

Maaengo,  prepositura  iMasangé),  84. 
Masengeium   Masangé,    cn*    du    c«n    de 
Vendôme  (Loir-et-Cber),  126. 

—  prepositura,  84,  188.  200,  213, 

402. 

—  major  de,  188. 

—  tenementum,  214. 
Masias,  Paganus  de,  80. 

M  a  te  félon,  Theobaldus  de,  328. 
Materais,  Materaz  nom  ancien    du    lieu 

où   se   trouve  aujourd'hui  le 

Temple    près    Mondoubleau, 

132,  Ifih,  194. 
Mathea,  uxor,  Willelmi  Chalopin,  254. 
Matheriiê,    presbyteratus    de,    Mezieres 

soub  Ballon  (Sartbe),   62. 
Matheus,  39. 

—  abbas  S.  DyonisH  in  Francia, 

402. 

—  -      S.  Georgii  de  Silva,  74. 

—  Corol|  63. 

—  diaconus,  82. 

—  dictus  midi,  385,  390. 

—  eps.    Carnolens,  362,  363,  368, 

371. 

—  filiuB  Gaufridi  vicecom.  Cas trid. 

335. 

—  —      Herberti,  62. 


—  471  — 


Motheus,  filius  Hugonis,  81. 

—  —      Mathei,  81. 

—  frater  Roberti,  103. 

—  major  de  Masengeio,  188. 

—  monacus,  90. 

—  persona  de  Fontania,  296,  343. 

—  presbyter   de   S10  Agilo,  123. 

—  Rufl,  93. 
Mathildis,  82. 

—  comtesse  de  Chartres,  358. 

—  domina   Fractevallis,  367. 

—  fi  lia  Johannis  com.  Yindoc.  283, 

333, 

—  —      Pbilippi  Lancelini,  418. 

—  mater  Hervei  de  Pereio,  207. 

—  —       Sulpiciide  Ambazia,  131. 

—  soror    Pbilippi  Lancelini,  418. 

—  uxor  Goherii  de  Alneto,  381. 

—  —    Pétri  de  Sepibus,  379. 

—  —     RtchardideBeaumont,330. 
Mandroil,  Bernardus,  222. 
Maugant,  Gautherius,  111.      ' 
Maugastel,  Hugo  de,  241. 

—  Agnes,  relie  ta  H.  241. 

—  Petrus  de,  63. 
Bfauge,  Guillelmas  de,  323. 
Mauger,  Michel,  8- 

—  Marchis,  8. 

—  Petrus,  373. 

—  Petronilla,  uxor  P.  372. 
Maugerius,  50,  52. 

Mauricius,  abbas  S.  La  m  no  mari,  69. 

—  Esche  rpellus,   32,  57. 

—  frater  Tetbaldi,  415. 
Bfaurus  (Sanctus),  28% 

Mayenne  et  Meduana,  Geoffroy   de,   52. 
— .      Gervaise   de,  361. 

—  Joanna  de,  36,  365. 

—  Juhellus  de,  153,  365. 

—  Sehebrandus,  27. 
Maytia  de  Tyliaeo,  terra,  142. 
Mearderie  (la)  à  Villavard,  349. 
Meduana,  voir  Mayenne. 
Megeicere,  Philippe  la,  409. 
Mclanitvilla,  trans  fluvium  Lidi,  25. 
Meledunum,     Melun     (Seine-et-Marne), 

33,  n.  353. 

—  St-Père  de,  26. 

—  Adam,  vicecomes,  353. 

—  Gauthier,  châtelain,  33. 
Meleriaco,  Odo  de,  55. 
Melon,  Gaufridus  de,  152. 
Melun,  voir  Meledunum. 

Mellai,  Mellaium,  Merlaium  Meslaium 
Meslay-  le-  \  i  ri  a  me  (Eure  -  et  - 
Loir),  82,  237.320. 

—  Adelicia,  152,  244. 


Mellai,  Adelina,  152. 

—  Aelicia  de,  145. 

—  Aelis,  152. 

—  Agathe,  82. 

—  Agaza,  92. 

—  Beatrix,  82,  92. 

—  Bernardus,  145,  152- 

—  Burgundio  de,  82. 

—  Comitissa,  92,  237. 

—  Emma.  244,  259. 

—  Fulcheriua,  82,   145,  Ki2. 

—  Gaufridus,  145,  152. 

—  "   Gricia,  145. 

—  Hamelinus,  82. 

—  Helixabeth,  145. 

—  Hersendis,  82,  92. 

—  Hugo,  145,  152,  244. 

—  Isabellls,   152. 

—  Margarito,  145,  152,  244. 

—  Matheus  de,  145,  152. 

—  Nivelo,   82,  92,    134,    145,   152, 

164,  237,  244,  388. 

—  Ors  de,  318. 

—  Paganus  de.   92. 

—  Philippe,  145,  152. 

—  Philippus.  92,  113,  244,  152. 

—  Persois,  152. 

—  Ursio,  82,  92, 113,  145,  152,  225, 

237,  244,  255,  259,  328. 

—  Willelmus  de,  65. 
Melliacho,  <2alobronus  de,  80. 
Melliachum,  Meslay,.  cnt  du  con  de  Ven- 
dôme, 80. 

Memilum,  Guillelmus    de,  senesoallus, 

106. 
Ménage,    112. 
Menant,  Gervais,  419. 
Menardus,  mon.  108. 
Mène ii,  prioratus  abbatie  Vindoc,  roir 

Menti,  158. 
Mener,  Goillelnus,   194. 
Mengarin,  Hugo,  76. 
Mengeciarias   Hugo,  137. 

—  Minardus,  137. 

Menti,  près  Chateauregnault,  222. 
Menile,  Flandrius  de,  249. 

—  Maria,  249. 

Menleio,  Galebrunus  de,  senescallus,  132, 
Menleium,  Menti,  Meslay,  c«*  du  c"n  'de 

Vendôme,  118,   132. 
Menli,  Burchardus  de,  118. 
Mentes,  Guillelmus  de,  116. 
Meoli,  Burchardus  de.  76. 
Mer  (Loir-et-Cher),  376. 
Mercatu,  Harduinus  de,  61. 
Merole,  év.  du  Mans,  10. 
Mer  relier,  Marolles,  flef,  2<X). 


—  472  — 


Metgaudin,  décima,  à  Yévres  (Eure-et- 
Loir),  229,  256. 

Meso,  Robertug  de,  181,  357. 

Mesunr  élise  %  Maisoncelles  (Sarthe),  ca- 
pella,  317,  345. 

Meqng,  Aubertus  de,  98. 

Mezol,  Htlduinus  de,  96. 

Michael,  abbas  de  Stella,  71, 229, 257 ,  359. 

—  decanus  Vindoc,  a*M,  348. 

—  Ru  fus,  35. 

' —      Sanctus,  112. 
Midi,  Matheus  die  tu.,  385,  390. 
Milesendis,  uxor  Hugonis,  120.   - 
Mileticia,  Albericus  de,  52. 
Mille  Scuta,  Durandus,  42. 

—  Supplicius,  42. 
Milo,  cornes  Barri,  188. 

—  prepositus,    82. 

—  vicecomes  Carnoten.,  188. 
Miriaco,  Richardus  de,  52. 
Moc'.ono,  Pet  ru  a  de.  131. 
Mohervilla  Goillelmus  de,  241. 

— .     Eustachia,  uxor  G.,  241. 

—  Robertus  de,  241. 
Moira,  Gervasius  de,  101. 
Monbervilla,  Gaillclmus  de,  374. 
Monbourchez,  Isabeau   de,    abbesse  de 

Saint-Avit,  374. 
Monceium,  M  once  abbaye,  cn#  de  Lime- 

ray,  (Indre-et-Loir),  220,  323. 
Monceium,  Moncé,  cn*  de  St-Firmin  près 

Vendôme,  418. 
Moncelière,  Symon  de  la,  407. 
Moncelluê,  locus,  à  St-Avitau  Perche,  198. 
MondaoD,  Goillelmus  de,  336,  337. 

—  Agatha,  uxor,  336. 

Monedaco,  Hervens  de,  35. 

Monesteriolo,  Fulcoius  de,  55. 

Mongeven,  Herbertu*  de,  82. 

MontAureu»,  Montorium,  Mon  toi  re  (Loir- 
et-Cher),  58,  74, 174,  183, 189, 
217,  252,  308,  345,  332,  404, 
408,  fores  ta,  189,  mensura, 
391.  —  Prioratus,  158.  — 
St-Laurent  de,  316. 

Monte  Aureo.de,  Agnes  de,  uxor  Jobannis, 
150. 

—  Drogo,  394,  446,  50,  53. 

—  Eglantina,  uxor  Johannis,  213. 

—  Eusebia,  39. 

—  filia  Johannis,  213. 

—  Hamelina,  39. 

—  Hugo,  39. 

—  Johannes,    143,    150.   155.   159, 

175,  213,  214,  217,  408.  — 
Cornes  Vindoc,  230,  258,  n. 
266,  275. 


Monte  Aureo,  Le ti lia,  uxor  Philippi,  174. 

—  Mabildis,  uxor  Drogonis,  39. 

—  Matheus,  14,  45,  46,  50,  58,  81. 

—  Philippus,  de.  174. 

—  Robertus,  39,  53,  59. 

—  Sicilia,  39. 

—  Yves  de,  81. 
Mons-Bazon  (Indre-et-Loire),  130. 

—  Pierre  de,  418. 

—  Rahier  de,  418. 

—  Milesende,  femme  de  Pierre,418. 
Montdore  (pour  Montoire),  Mathieu,  81. 

—  Yves  de,  81. 

Mon»  C alfas,  gr a ngia,  167  (Chaumont). 

—  Hugo  de,  57. 

—  Sulpicius,  57, 
Mon»  Cordis,  52. 

Mona-Dublcltu»,  Mons-Duptez,  Mondou- 
*/<rau(Loir-et-Cher),  31. 33.50, 
60.  81,  83.  96,  101,  103,  108, 
120,  160,  161,  171,  181,  193, 
200,  219.  223,  328,  332,  345, 
354,  362. 

—  Sancta  Maria,  écclesia   de,  50. 

59,  63,  96,  101. 

—  Aia,  uxor  Pagani  de,  62. 

—  Fulcherius,  30. 

—  Guillaume,  361. 

—  Helvisa,  59. 

Hugo,  60,  archidiaconus,  81. 

—  Ildebertus,  59. 

—  Paganus,  54,  62,  66,  135,  212. 
Rainardus,  50. 

—  Wiburgis,  62. 

—  prior.  Garnerius,  96. 
Mona-Fauni,  Mont  follet,  ou  S.    Mandé, 

(Loir-et-Cher),  capella,  69. 
Mons-Fortis,  Montfort,  Eléonorede,  414. 

—  Fulcoius,  55. 

—  Johannes,  414. 

—  Rotroldus,  153. 

—  Thomas  de,  101. 
Monshalen,  domus,  184. 
Monshoit,  36. 

Mon»  Laudiacua,  35. 

Mon»    Mitabili»,    Montmirail   (Sarthe), 

55,63. 
Monsris,  terra,  Mon  tri  eu,  près  Vendôme, 

184. 
Monsterel,  Gervasius  de,  103. 
Monalrichart  (Loir-et-Cher),  130,  160. 
Montaudon,  Anne  de,  prieure  de  St-Agil, 

401. 
Montcuc,  près  Trehet,  17. 
Montefoleto,  Simon  de,  118,  243. 
Monteleonis,  Guillermus  de,  222. 
Moniellière  (La),  à  Lunay,  383. 


—  473  — 


Montés  or  (Mon  trésor)  ou  Beaumont,  art 
de  Loches  ( Indre-et-Loire) ,  159. 

Monihalan,  cn"  de  Monthodon  (Indre-et- 
Loire),  79. 

Monthodon,  Mona  Hudonis.  Bernoin  de, 
43. 

—  Guinemarus  de.  43. 

—  Eva,  uxor  G.,  43. 

Monthou  sur  Bièvre  (Loir-et-Cher),  21. 
Montigniaco  Gannelonia,  Moniigny  (Eure- 
et-Loir),  Raberius  de,  24,  93. 

—  Hugues  de,  333. 

—  Mathilde,  sa  femme,  333. 

—  Johannea,  dnus  243. 
Moniiniacum,  270. 
Montium,  Guillermus,  308. 
Montpancier    ou   Montpencier,    lieu  dit, 

près  Vendôme,  338. 

—  Hugo  de,  116,  127. 

Mon  treuil  (Mon  treuil  Bellay.),  Aiix  de, 
286. 

—  Gervais  de,  352. 

—  Guillaume  de,  286. 

—  Haois ,  femme  de  Gervais  de,  352. 
Morannus,  41. 

Morcher,  Robinus,  101. 

Moreise,Moréc  (Loir-et-Cher),  Sancta  Ma- 
ria, prieuré  de  MM.  114,  218, 
244,  416. 

Morellus,  Helgotus,  67. 

Moreneaio,  defensus  de,  Mornais,  &  Dan- 
zé. 145. 


Morhier  Guillaume,  383. 
Morei,  feodum,  à  Danzé,  345. 
Moret.  Radulphus,  244. 
Morethonius,  en  Angleterre,  130. 
Morinus,  fa  malus,  38. 

—  filius  Àrnulfi  vicini,  58. 
Morœcise,  Villemaret,   à   Fayë  (Loir-et- 
Cher),  25. 

Moiteleria,  Symon  de,  150. 
Morvilla,  Guillelmus  de,  82. 
Mostcllum,  ecelesia,  69. 
Mostrel,  Gervasius  de,  110. 
Mo  la,  Conraddus  de,  93. 

—  Gaufridus  de,  101. 
Motaium,  pré  près  du  Sentier,  364. 
Moteu»,  feodum,  Motteux  à  Danzé,  345. 
Mouçon,  Regnault  de,  évêque  de  Char- 
tres, 126,  146,  181,  186,   195, 

I  200,  218. 

Moysans,  Gauterius,  82. 
Moyses,  serviens,  76. 
Muccart,  Paganus,  90. 
Muncorbon,  Josbertus  de,  96. 
Muée  (la),  à  St  Amand,  409. 
Mulcerum,  terre  à  Savigny,  308. 
Murât,  Marie  de,  abbesse  de  la  Virginité, 

407. 
Muscaritas,  Hugo,  33. 
Mu  a  chez  Bovon,  55. 

Musciaium,  lieu  près  Mondoubleau,  33. 
Musetlatum,  près  Mondoubleau,  63. 
Musteriolum,  69. 


N 


Naimarus,  77. 

Nanterius,  filius  Roberli  vicecomitis,  28. 

Nantulfi    villa.    Nottonville     (Eure-et- 

Loire),  72. 
Narbonnoii^  414. 
Natalis,  filius  Viverii,  66. 

—  frater  Hospitalis,  280. 
Xavarre  (la),  414. 

—  Henri,  roi  de,  362. 

Naveil,  prioratus,  Naveil,  près  Vendôme, 
191,  218. 

Neel,  pelliporius,  137. 

Neirou,  Odo,  358. 

Neldilonus,  prepositus,  16. 

IVemus-Fpiscopi,  Le  Bois  Levesque,  à 
l'abbaye  la  Virginité  aux 
Roches  (Loir-et-Cher),  304. 

Nerra,  Foulques,  22. 

CHARTES   VENDOMOISES 


Neuilly,  28  n. 
Neveii  (Naveil),  191. 
Nicolaus,  Nicholaus  decanus  Cenoman, 
119. 

—  decanus  Vindocin,  244. 

—  epise.  Noviodunensis,  110. 

—  —    Tusculanus,  167. 

—  forrerius,  122, 

—  mona  eus,  90. 

—  papa,  401. 

—  prior,  78. 

Niortum,  Niort  (Deux-Sèvres),  144. 
Niph.  Guido  de,  93. 
Nivelon  Fractevallis,  34. 

—  nepos  Comitisse,  92. 
yivtrnenêia  cornes,  171,  Herveus,  cornes, 

160,  Guido,  53. 
La  Soi*,  prés  à  Chinon,  259. 

60 


—  474 


Noans,  Odo  de,  101. 

Noereium,  Nourray  i  Loir-et-Cher),  139, 

179,  297,  359,  (dit   le    Petit 

Per  seigne). 
Nogentum.  Nouant,  près  Sl-Amand,  72. 
Noiera,  Archenbaudus   de,  345. 
Noiiy,  28. 
Nojasirum,  Nouastre  (Indre-et-Loire),  46, 

53. 
Noie,  Willelmus  de,  170. 
Nonevis,  Arohambaud,  85. 
Nonnetièret  La,   cn°    d'Arènes    (Loir-el- 

Cber),  407. 
Normand,  Robinus,  171. 

—  Salomon  de,  81. 
Normand* ,  19  n.  52  n. 
Normandie,  126. 
Normannia,  La  Normandie. 

—  Johannes  de,  144. 

—  W.  de  Humet,  cônes  tabula  rius, 

144. 
Noue  (la)  à  St-Amand. 


Nourray  ou  le  Petit-Pcne  igné,  128,  voir 

Noerreium. 
No  va  villa  Guillelmus,  96. 

—  Oliverius,  353.   - 
Novigenium-FUci,  Nogent-le-Phaye,  près 

Chartres,  82. 
Novilla,  Phillppns  de,  222. 

—  Radulfus  de,  222. 
Nopiodunensis  eps  :  Nicholaus,  110. 
Novus»vicui,  Neuvy,  82. 

Noyer$  (Indre-et-Loire),  53. 
Nube-Mole,  Hamericus  de,  149. 
Nuearimt  Noyers  (Indre-et-Loire),  531. 

—  S»  Maria  de,  abbatia,  125,  218. 

—  Abbates  :    Henricas,    125.   Ste- 

phanus,  53. 
Nucharienses  monachi,  53. 
Nugaatrum,     Noua  être    (Indre-et-Loire), 

46,  53. 
— •      Guido     Nevernensis,     dominus 

N.  53, 
Nuiie,  Robertus  de.  96. 


Odo,  50. 


abbas  de  Fontanis,  84. 

archidiaconus,  33. 

canonicua    Montis  Dublelli,  33. 

—  Sancti  Mauricii,  200. 
cardinalis  tit.  S.  Sergïi  et  Bac- 

chi,    167. 
clericus,  52. 

cornes.  16,22,  24.  30bi»,  45.Car- 
not.,  33. 
coquus,  49,  78. 
decanus,  33.  Blesensis,  228 
Desreatus,  67. 
Dublellus,  50. 
filius  Goroldi,  52. 

—  Hugo  ni  s  Doblelli,  33. 

—  —        Grossi,  111. 

—  —        vicecomitis 

Castridnni, 
96. 

—  Odonis,  24. 
fréter  Fulcherii,  39. 
major  Novigenti  Ftsci,  82. 
Minardi,  86. 
monacus,  32. 

prcsbyter  S.  Valeriani  Castri- 

duni,  103. 
prior,  96. 


Odo,  Rufas,  44. 

—  Salomonis,  129. 

—  scribo,  97. 

—  Sinellua,  76. 

—  Ternerius,  41. 
Odolinus,  homo  David,  40. 
Odulgerius,  23. 

Oesiz,  domas,  à  Vendôme,  348. 

Oigmacum,  Oigny  t  prioratus,  cn*  du 
c0Q  de  Mondoubleau  (Loir-et- 
Cher),  98. 

Oignata,  Oigny,  98. 

Olivetus,  98. 

Olivier,  sœur,  prieure  de  St  Agil.,  401. 

Ollcnvilla,  monachi  de,  142. 

Olricus,  Bucellus,  57. 

—  filius  Ascelini,  57. 
Oncal,  Jo&celinus  de,  90. 

Onoria,  fi  lia  Johannis  com.   Vind.  221. 
Oquis,  Uerveus  de,  272,  320. 
Orcea,  décima,  à  St  Amand,  408. 
Orgerius  carpentarfus,  49. 
Orland,  vicomte  de  Vimeu,  28  n.,  p.  41 
Orléans,  22  (Voir  Aurelianum). 
Orliaco,  Tbeobaldus  de,  92. 
Orliens,  Payen  d',  391. 

■—      Jehanne,  sa  veuve,  391. 
Orre villa,  Raginaldus  de,  221.- 


-  475  — 


Orricus,  Paganus,  61. 
Orsanna  Blanche,  80. 
Osbertut,  68. 

—  monacus,  108. 

—  pellifex,  76 
Osbrun,  Thibault  d\  81. 
Otcalinensia,  vi caria.   Oacbamps  (Loir- 
et-Cher),  21,   25. 

Onchetis,  Hardoinas  de,  378. 


Oêlenvilla,  grangia,  167. 
Os  tiens is,  Ostie,  Italie,  Hugo  episc,  167. 
Otbertus,  subdecanus   Turonensis,  120. 
Otgerius,  famulus  de  Elemosine,  35. 

—       sutor,    35. 
Othon,  53,  415. 
Ottelinus,  filius  Arduini,  22. 
Ottredus,  30. 
Ouchampê  (Loir-et-Cher),  21,  25. 


P.  epitc.  Ceàoman,  119. 

—  precentor  Cenoman,  117. 
Paganel,  Fulco,  141. 

Paganus  archidiac,  74. 

—  Reliardus,  72. 

—  Borellus,  57. 

—  filius     Hugonis  vicecom.    Cas- 

trid.,  96. 

—  —    Margarite   vicecom.   Cas- 

trid..  101. 

—  —     Nivelooia,  34. 

—  —    Ulrici,  132. 

—  f rater  Hugonis  vicecom.  108, 116, 

127. 

—  Gaufridus,  32. 

—  Girardus,  32. 

—  miles,  44. 

—  Orricus,  61. 

—  Piscaloia,  160. 
Pais,  Àalot,  224. 

—  Jobannea,  224. 

—  Odo,  224. 

_       Radulphus,  224. 
Paissoletum,  terra,  72. 
Palesteria,  Palestina,   moulin  de    Pale- 
teau  ou  Gralteloup,  cne  de  Bus- 
loup,  182,  185. 
Paluel,  Gaufridus  de,  159. 
Palvet,  Gauscelinus  de,  57. 
Pancius,  99. 
Papelun,  Petrus,  111. 
Papina,  filia  Salomonis,  66. 
Paran  Hubertus.de,  48. 

—  Odo  de,  48. 
Parciaco,  Durandus  de,  49. 

Parisius,  Paris,  119,   153,  197,  258,  415. 

—  abbatix  S.  Genovefa,  219,  221. 

—  Kpiscopi  :  Rainaldus,  415. 

—  —       Rainoldus,  26,  28. 

—  Curia,  354. 

—  Vicomte  de,  414. 


—  Bouchard,  comte  de,  334. 
Parrinhe,  Pérignv  (Loir-et-Cher),  249. 
Pars  Divina,  peut-être  Villedieu  (Loir- 
et-Cher),  4. 

Pascalis  papa  II,  69. 

Pascha,  112. 

Pascarius,  119. 

Pascuum  Caroli  Magni.  Past  Charle- 
magne  à  Saint-Quentin  (Loir- 
et-Cher),  306. 

Passavant,  Rotbertus  de,  174. 

Pataico,  Godefridus   de,  82. 

Pelé  (le),  Jean,  346. 

—  Aveline,  femme  de  J.  346. 
Pellevé,  Hugo,  92. 

Pellitus  Odo,  103. 

Peloquin,  Matheus,  174. 

Perdriel,  Herbertus,  96. 

Perdriau  (Rupes),  La  Roche  Perdriel, 
paroisse  des  Haies  (Loir-et- 
Cher),   189.    , 

Peregrinus,  136, 

—  abbas  de  Fontanis,  150. 
Perigniacum,  Perriniensis  eeeleêia%  Péri- 

gny  (Loir-et-Cher),  57  69. 
Perles  (fief  des),  à  Vendôme,  375. 
Perreau,  décima ,  324. 
Pereium,  Prav  (Loir-et-Cher),  218,  418. 

—  Grangia,  350. 
Pereio,  Adelicia  de,  207. 

—  D.  abbas  de,  204. 

—  Gaufridus,  207,  224,  247,   302, 

350. 
•  -      Herveus,  207,  224,  247, 302. 305, 
350. 

—  Lucia,  207. 

—  Maria,  207,  247,  302. 

—  Mnthildis,  207,  224,  247,  302. 

—  Philippa,  350. 

Perrin  (Pont),  à  Vendôme,  230,  403,  232. 
Persenia,  Perseigne,  abbaye,  139,  179. 


—  476  — 


Persez,  tunica  de,  55. 
Pertivn,  le  Perche,  102,  145,  167,  215. 
•   —      Grangia,  167. 
—      Pierre  du,  409. 
Periicentiêi  boscus,  91. 
«  —      co  mi  ta  tut,  269. 
Perrusium,  Pérouse,  Italie,  317. 
Pcrvcnchère»  (Orne),  376. 
Pesotum,  Pezou  (Loir-et-Cher),  325. 
Petigny,  11,  16, 17,  28  n.,  29,  156. 
Petit-Citcaux ,    abbayo,    voir    Aumône, 

108,179,291." 
Petit  Perseigne  ou  JVoarray,  cn°    du    c°n 
'     de   St-Amand  (Loir-et-Cher), 
139. 
Petitus,  52. 
Petra,  prior  de,  83. 
Petriniacum,    Perrigny    (Loir-et-Cher), 

57,  69. 
Petrogoren*is,  de  Perrigueux  (Dordogn'e), 

R.  episcopus,  144. 
Petronaîo,  Robert u 9  de,  153. 
Petronilla,    femme     d'Archembaud    de 
Vendôme,  418. 

—  uxor  Michaelis  Barde».  364. 

—  —    Pétri  Mauger,  373. 

—  —     Radulphi  de  Torigni,  184. 

—  —    Willelmi  de  Manilleio,  312, 

314. 
Petrus,  38,  77,  307. 

—  abbasS.GeorgiideNemore,341, 

373. 

—  Bonardinus,  collibestus,  35. 
*    —      Cavatasta,  60. 

—  Cardinalis  tit.  S.   Ceciliae,  167. 

—  clericus  Vicecomitis,  96. 

—  cornes  Viodocin.,  300,  342,  345, 

346,  353,  357,  361,  362,  372. 

—  coquus,  54. 

— .     deçà  nus  S.  Karileffi,  101. 

—  dux  Britanniœ,  274.  300,  303. 

—  episc.  Portuensis,  167. 

—  filius  com.  Vindoc,  281. 

—  filius  Urimaldi,  56. 

—  Johannis  com.,  Vindoc, 
200,  260,  281,  283,  311. 
322. 

—  Godini,  134. 

—  major  de  Savigneio,  187, 

—  Rubiscalis,  32. 

—  sa  cris  ta,  83. 

Philippe,  uxor  Gaufridi  de  Pereio,  350. 
Philippe  le  Long,  roi,  419. 
Philippus,  92,  121. 

—  cellerarius   S.  Mauriciî  Turon, 

200. 

—  clcricus,  222. 


Philippus  decanus  Cenoman,  99. 

—  episc.  Ebroicensis,   402. 

—  f rater  Ludovici  com.  Blés.,  124, 

148. 

—  gêner  Phillippi    de   Lavardino, 

359. 

—  Lancelini,207, 224.247, 305, 418. 

—  prior  de  Insula,  97. 

—  prior  S.  Vincentii   Turon,  129. 

—  rex.  Fr.  50,  57,  110,  130,   153, 

159,  188,  192,  200,  362,  402. 

414. 
Piche,   Reginaldus,  70. 
Pichum,  Galterius,  100. 
Piçornel,  Willelmus,  118. 
Picot  Christianus,  64. 
Pictavis^  Le  Poitou,  46. 

—  episc.  Joannes,  110. 
Pierre,  voir  Petrus. 
Pinardus,  Johannes,  400. 
Pinbrocb,  W.  maresc,  144. 
Pinochcs,    à   Crucheray  (Loir-et-Cher), 

419. 

—  Roger  de,  419. 
/Vnsr.y,  à  Crucheré,  419. 
Pipant,  Johannes,   178. 
Pipinus,  rex.,  8. 

—  Hilgotus,  24. 
Pireto,  Adam  de,  92. 
Pirreto  (décima  de),  321. 

Pisa,  Petrus  de,canonicusCarnoten,  198. 

Piscaloja,  Paganus,  50. 

Piêoium,  Pezou  (Loir-et-Cher),  97. 

Pisiiacensis,  Poissy  (Seine-et-Oise),  ar- 
cbidioconatùs,  402. 

Piste»  {Pialoiè),  concile  de,  19  n. 

Plancarvi/la,  Planche  ville,  cne  du  Gnult 
(Eure-et-Loir),  82. 

Ptanchi*,  medietaria,  à  Savigny,  308. 

Planus,  Hugo,  58. 

Pleoneor,  Hugo  de,  171. 

Plesseicium,  Piessiacum^  terre,  vers  Bouf- 
fry,  103. 

Ptessiacum,  Plcsseium  Godehot,Le  Pies- 
sis  Godchoust,  ancien  manoir, 
auj.  détruit,  à  Auton  (Loir-et- 
Cher),  298.  391. 

Plessiaco  Bartholomeus  de,  112, 157, 100. 
170,  173,  305. 

—  Flandrino,  173. 

—  Galterius,  157,  408. 

—  Gaufridus,  100.  157. 

—  Gervasius,   111,    118,    132.  157, 

418. 

—  Matheus,  103. 

—  Philippus,  132. 

—  Robertus,  129. 


—  477  — 


P Usais-Durand,  entre  Lavardin  et  Mon- 
toire,  189. 

Plessis-Menard,  fief  dépendant  de  Frète- 
val,  auj.  Beauvilliers  (Loir-et- 
Cher),  320. 

Poenvilen,  ou  Poinvillain  Matheus,  290, 
308,  352,  383. 

—  Willelmus,  290. 
PoichevoB,  Johannes,  334, 

—  Ysabel,  334. 

—  Gaufredug  de,  107. 
Poiis,  Guillelmus  de,  49. 

Pointe  (La),  pré  à  Saint-Jacques-des- 
Guerets,  290. 

Poinvillain.  Matheus  ou  Macé,  290,  308, 
352,  353. 

Polines,  terra  de,  cno  de  Villerable  (Loir- 
et-Cher),  265,  419. 

Pomeié,  Tetbaldus  de,  72. 

Poncaio,Ponceio,Ponciacoet  Poncé,  Guil- 
lelmus de,  107,  310,  387,  149. 

—  Hugo,   107,  137,   149,  309,  310. 

—  Huet,  387. 

—  Johannes  de,  350. 

—  Paganus,  107,  418,  149. 

—  Philippus  de,  107,310,  377,  405, 

418. 

—  Agatha  uxor.  Ph.  377. 

—  Alix  de,  387. 

—  Epiphaine  de,  387. 

—  Ysabellis  uxor  Pb.  405. 
Ponciacum,PontiacusyPoncé  (Sarthe),26. 
Ponceio,  voir  Poncoio,  73. 

Ponfola,  Gaufredus,  38. 
Pons,  burgus,  45. 

Pons,  en  Saintonge,  419.  • 

Pons  Ambaziacensis,  molendinum,  207. 
Pont  pétri  nus,  Le  Pont  Perrin,   à   Ven- 
dôme, 230,  Zft,  403. 
Ponte,  Arnolfus  de,  56. 
Pontibus,  dominus  de,  308. 
Pontlevoyc,  abbaye  (Loir-et-Cher),  32,  33. 
Poolinus,  70. 

—  iîlius  Sevini,  68. 
Portier,  Besnard,  361. 

-^      Geoffroy,  361. 

—  Marguerite,  361. 
Portuensia    (Porto,   Italie),  Petrua  epg. 

167. 
Posterna,  Johannes  de,  137,  149. 

—  Gaufridus,  345. 
Poterons,  Hugo,  82. 


Potherie  (la),  à  Vendôme,  333.   . 

Potiron.  Matheus,  76,  92. 

Poulines ,  a  Villerable  (Loir-et-Cher), 
265,  419. 

Poulinières,  Guillaume  de  la,  383. 

Poussin,  J.-O.  mon.  412. 

Prato,  molendinum  de,  à  Gourdez,  f>rt«s 
Chartres,  113. 

Praemonstratensis  abbas,  Gervasius, 
204. 

Praenestanus,  episc,  Guido,  167. 

Praerei,  Raginaldus  de,   123. 

Prieurés  :  Voir-  Ablinvilla,  Bons- 
Hommes,  Calumniacum,  Car- 
ta,  Chuisne,  Goarville,  S. 
Nicolas,  Fractavallis,  Guer- 
chia,  Hubauderia,  Lavardi- 
num,  Noereium,  Romiliacum, 
S.  Tri  ni  ta  s  de  Aquaria,  S. 
Àgilus,  S.  Solemnis,  Semi- 
tarium,  Sodaium,  Templum, 
Villadei. 

Prischay,  décima, -dépendant  de  Bour- 
gueil,  125. 

Privelle  {sic)  pour  Prunelé,  Guillelmys, 
345. 

Prosay,  Prazay*  Moulin  près  Montoire, 
308.* 

Provence,  Charles,  duc  de,  365. 

Provincio,  W.,  de,  101. 

Pruliaco,  Preuilly  (Indre-et-Loire),  ab- 
bas de,  270. 
— >-      Gaufredus  de,  cornes  Vin  doc,  57. 

—  Eufrosina  uxor  G,  57. 
Pruleio,  Jobertus  de,  172. 
Prunay,  Hugo  de,  96. 
Pruneio,  Petrus  de,  289. 

—  Leticiu,  mater,  P.,  289,  265. 

—  Aales,  uxor,  P.  289. 

—  Willelmus  de,  265. 
Pruneivm,  Prunay,  one  du  c«n  de  S.-A- 

mand,  265,  289. 
Puisât,  Henricus  de,  101,  108. 
Puisolio,  Arnulfus  de  82. 
Pulcher-Visu9%  vinea,  à  Lavardin,  373. 
Pusiaus  Philippus  de,  244. 
Puteolo  Henricus  de,  110. 

—  Samson  de  55. 
Puteoium,\e  Puiset,  près  Janville  (Eure- 
et-Loir),  72. 

Pute  au,  à  Villerable,  près  Vendôme,  407. 
Puteus  Morelli,  grangio,  167. 


-  478  — 


Qoilletu»,  137. 

—  Gaufredua,  137. 

—  Matbeus,  137. 
Quallonere  ou  Quallonere,  184. 
Quarte  (la),  auj.  La  Carte,  à  Lunay,  407. 
Quatreteates,  Robinus,  244. 

Quercus  Galonis  à  Esperroi*  (Orne),  376. 
Quercu  Rufo,  Herbertua  de,  55. 


Quercus  Tripode,  près  Fontaine  Raoul, 

244. 
Quiliardua,  cahonicua,  107. 
Quinedort,  Gilbertus,  285. 
Quiracier,  le,  Johannes,  348. 

—      Y  s  aa  bel  lia,  348. 
Quoi tr on,  Le  Coëtron,  rivière   à  Soudav 
(Loir-et-Cber),  176. 


R.  cantor  Garnot,  109. 

—  decanus  Cenoman,  380. 

—  epiac.  Carnot,  114. 121,164,408. 

—  —      Cenoman,  119. 

—  —      Liceut,  144. 

—  —       Petragorensis,  140. 

—  —      Tbenon,  144. 

_        __       Waatsford,     144. 

—  aacrista,  119. 
Racberiua  ou  Raberius,  77. 

—  filiua  Achardi,  59. 

—  —      Ivonia,  58. 
Racoia  Goserus.  107. 
Radulfus,  98. 

Rndulfus  abbas,  S.  Georgii.  189. 

—  arcbiepiac,  Turon,  52. 

—  Canton»,  198. 
— -       dinconua,  82. 

—  filiuB  Rotroci,  55. 

—  —     Widonia,  55. 

—  Gulafrua,  32. 

—  Hugonis,  92. 

—  ma  pi  s  ter     Leprosorum     Vind.. 

200,  209. 

—  Pictavensis,  119. 

—  prepositus  Ebronii,  107. 

—  presbyter,  131,  244. 

—  rex,  69. 

—  vicecomen,  31. 
Raennaio,  Hugo  de.  392. 
Ragenfredua,  episc.  Carnot,  30. 
Raginaldua  ou  Reginaldua,  50,  77,  82. 

—  abbas,  50,  52. 

—  abbas  S.  Karileffi,  177. 

—  Bella  Stella,  59. 

—  capellanua,  171. 

—  Crispinî,  120. 


Raginaldua  episcopua,  30. 

—  episc.    Carnot,     109,  117.    126, 

146,    156,  180.  181,  186,  1%, 
200,    207,  218. 

—  froter  Giraldi,  91. 

—  filiuB  Ermenaldi,  66. 

—  Galgani,  131. 

—  prepositus,    131,   164,   de    Ca- 

pella,  282  B.  Salvatoria,  163. 

—  prior  de  Calviniaco,  97. 
Rahaia,  Hugo  de,  116. 
Raherios.  Voir  :  Racheriua,  77. 
Rahoci,  Radulfua  de,  98. 
Raimbaldua  clericua,  82. 
Raimburgis,  uxor  Aacelmi,  43. 
Rainaldua  et  Rainardus,  Rainoldua,  Rai* 

naudus,  33,  36. 

—  abbas  S.  Launomari,  78. 

—  arcbiep.  Paris,  26,  28,  419. 

—  archidiaconus,  82. 

—  Bossetua,  44. 
<—      cellernriua,  108. 

—  filiua  Burchardi  coin.,  22. 

—  Madalgius,  40. 

—  miles  de  la  Geneste,  90. 

—  monacua,  90,  92. 

—  nepos  Darcheri,  92. 

—  —    Gilduni  de  MaUiaco,  42. 

—  notarius,  72. 

—  Rufus,  57. 

'  —       aervus,  54. 

—  vicarius,  39. 
Raimbertua,  famulus,  72. 
Rainerius  faber,  37. 

—  monnc,  76. 

—  servua,  36. 
Rainfroy,  22.  n. 


-  479 


Rainildis,  mater  Hngonis  coliberti,  42. 
Ramoda    (tnasnilium),  La    Ramée  près 

îuffé  (Sarthe),  31. 
Ramjbaudas,  Diabolus,  67. 
Ramnulfus,  ou  Rannulfus,  144. 

—  abbas,  59. 

—  —      Sanoti   Kparchi,  144. 

—  — ,     Sancti  Vincentii,  59,  65, 

67. 
Raimon,  33. 
Ranchier,  Guillelmus  de,  343.  347,  355. 

—  Agnes,  mater  G.,  347. 

—  Johanna  de,  347. 

—  Jaliana  de,  347,  355. 

—  MatheuB  de,  347. 
Ratepilate,  Bouchard,  cu  de  Vendôme,  21. 
Rauritte,  feodum  de  (pour  #o  m ///y),  345. 
Ravau,  Johannes,  116. 
Raymundus,  abbas    S.  Karileffi,  160. 
Rcate,  ville  d'Italie,  324. 
Reboulleau,  G.  mon.,  412. 

Redon  (TUe-et-Vilaine),  177. 
Reginaldus,  voir  Raginaldus. 
Regnaco,  Alarius  (je,  111. 

—  Se  ni  a,  111. 
Reiniaco,  Matbeus  de,  261. 
Remis,  Albericus,  de,  148. 

—  Simon,  148. 
Rcmorcntinum.     Romorantin      (Loir-et- 
Cher),  300. 

Rem  set,  Robertus,  108. 

Kenardus,  magister,  99. 

Renart,  plesseium,  près  M  on  tm  ira  il 
(Sartbe).  63. 

Renaud,  comte  de  Vendôme,  29. 

Renaudus  de  Bornes,  abbas,  141. 

Renay,  Reheium%  Regneium,  etc.,  Re- 
nay,  c°D  de  Selommes  (Loir-et- 
Cher). 

—  seigneur  de,  261. 
Reneio,  Guillelmus  de,  261. 
Repono,  Johannes,  346.  , 
Revel  Paganus,  107. 

Rezena  Willelmus,  de  50,  52. 

Ribaudus,  50. 

Ribole  Hubertus,  52. 

Riboleria,  terra  de,  probablement  la  Ri- 

bochère  à  Villedien,  351. 
Richardus  ou  Iticardus,  archidiac.  Car- 

not.,  262. 

—  diaconus,   101. 

—  frater  Wauterii,  77. 

—  Guela,  76. 

—  major,  44 

—  monacus,  43.  182. 

—  novitius,  54. 

—  oatiariuj,  76. 


Richardus  près  by  ter,  136. 

—  presbyter  S.  Sulpicii,  111. 

—  rex  Angb'tf,  130. 

—  sarrista,  72. 

—  Teotardus,  57. 

—  vicomte  de  Beau  mont,  330,  358. 
Riche  mont  (Seine-Inférieure),  303. 
Richemontis,  Arturus  cornes,  139. 
Richere,  Richeray,  cnede  Busloup  (Loir- 
et-Cher),  185. 

Richerius,  archidiacon.,  82,  84. 

—  filius  Guarini,  37. 

Riemiru»   (S tu»)  abbaye    de    S.    Rimay 

(Loir-et-Cher).  8,  13,382. 
Richildis,  comitissa,  253. 

—  serva,  80. 
Rigomerus  (S.),  336.  337. 
Rilliaco,  Guillelmus  de,  39. 
Rimeriuë  (S.)   S.  Rimay  (Loir-et-Cher), 

8,  13,  382. 
Rivereau,  Renaut,  409. 
Rivière  (La),  seigneurie  paroisse  de  Sas- 

ni  ère  s  (Loir-et-Cher),  409. 
Robertus,  Rotbertus,  43,  78,  103. 

—  abbas  Fontanie,  418. 

—  abbas  S.  Vincentii,  101. 
■ —  —    Maj.  Mon., 75. 

—  Alcheri,  92. 

—  Archerius,  prior  de  Calviniaco, 

108. 

—  cellarurius,  44,  49. 

—  clericus,  43. 

—  cornes,    filius     Willelmi    régis 

Anglise,  52. 

—  cornes  Blesensis,  21. 

—  coquus,  57. 

—  denanus  Vindocin.,  121. 

—  —      de  Troô,  349,  372,  393. 

—  de'înter  duos  boscos,  41. 

—  Dodonis,  76. 

—  episc.  Carnot.,  94,  n.  95. 

—  episc.  Cenoraan.,  18,  19. 

—  faber,  137. 

—  famulus  tesaurarius,   111. 

—  februarius,  91. 

—  ferlas,  36. 

—  filius  Gaufredi,  82. 

—  —    Hamelini,  59. 

—  —    Hugonis,  28. 

—  —    Hugonis  Capeti,  22, 

—  -     Hugonis  prepositi  de  Bor- 

seio,  263. 

—  —     Koberti  Fiagelli,  76. 

—  —     Willelmi  régis  Anglise,  50. 

—  Fiagelli,  76. 

—  forestarius,  91. 

—  Godescallus,  50,  52. 


—  480 


Robertus  Heremita,  79. 
— r      major,  76. 

—  Marie,  131. 

—  nepos  Hugonfs  deçà  ni,  98. 

—  pelliparius,  35. 

—  Petrus,  144. 

—  prepositus,  137. 

—  presbiter  de  Colomiers,  291. 

—  —de  Romiliaco,  94. 

—  pretor,  86. 

—  prîor  Sancti-Gilderici,  97. 

—  —     Sparnonensis,  72. 

—  rex  Fr.,  26,  28,  29,  30bis  33. 

—  saçerdos  de  Ballo,  63. 

—  Sancti-Vincentii,  96. 

—  Sine  vaccis,  76. 

—  Terno,  41. 

—  vicarius,  52. 

—  vicecomes,  17,  n.  28. 

—  villicus,  103,  171. 
Rotbertus,  cocus,  57. 
Robillart,  Ernulphus  348. 
Robinus.  filius  Chris tia ni,  152. 
Robio,  Gaufridus,  117. 

Roboretum,  Rouvray  S.  Florentin  (Eure- 
et-Loir),  72. 

Rocè  (Loir-et-Cher),  419. 

Rochœ-Episcopi.  Les  Roches  l'Evéque, 
(Loir-et-Cber),  190,  252,  309. 
337,  362,  383.  Voir,  Rupea  E- 
piscopi. 

Rocha,  Guillerraus  de,  308. 

Roche  Jefroy,  terre  à  Lunay,  407. 

Roche-Turpin,  à  Artins  (Loir-et-Cher), 
160. 

Rocher  S, -André }  à  Villiers  (Loir-et- 
Cher),  407. 

Rocherii  grangia,  167. 

Roches,  Guillaume  des,  235. 

Roculfue,  fullo,  37. 

Rodulfue,  filius  Alpaidis,  56. 

Rogemont,  Willelmus,  296. 

Rogerius,  30,  48,  77. 

—  cardinalis  Sœ  Pudentianœ,  167. 

—  filius  Ascelini,  57. 

—  f râler  Rotberti,  57. 

—  sutor,  49. 

Roille,  Gaufridus,  160.  233. 
Roillei,  Galterius,  172. 
Reilleti,  Gaufridus,  137.  Johannes,  137. 
Roilez,  Aalis  de,  280. 
Roisnardière,  Guillelmus  de,  355. 

—  G.  Nicholaus  de,  355. 
Roma,  Italie,  315,  401,  408. 
Romanus,  Philippus,  presbyter,  166. 
Romigny,  à  Bessé-sur-Braye,  352. 
Romileium^  Romiiiacumy  Rommeliarum, 


Romilly,  cn«  du  c°n  de  Droué 
(Loir-et-Cher),  83,  94,  102, 
171,  235,  271,  354,  363,  381. 
Romiiiacumy  Romilly-sur-Aîgre  (Eure- 
et-Loir),  324. 

—  Christianus,  presbyter,  235. 
Roncière  (Bourrel  de  la),  26. 
Rouchières,  Nicbolas  de,  391. 
Roorta,  Roortes,  Rorta    Hamelinus   de, 

184,  294,  221,  408. 

—  Johannes  de,   camerarius,   119. 
Rorigo,  415. 

Rortreau,  Jo.,  taon,  412. 
Roscelinus,  33. 
RoBchoiia,  Ernaldus  de,  58. 
Roselli,  GUebertus,  219. 
Rosere,  Robertus,  171. 
Rossola,  Symon,  119. 
Rosgarius,  20. 
Rotgerius.  30bis. 
Rotrocus,  55. 
Rougemont,  Jo.,  m.,  412. 

—  Guillaume  de,  382.  383. 

—  Herri  de,  3S3. 

—  Pierre,  383.  Voir   Rubeomonte. 
Roupenon,  Jehan, 409. 

Roussel,  Gaufredus,  200. 

Rouville,  pour  Romilly,  345. 

Roye,  Marie  de,  veuve  de  Bouchard. 

—  comte  de  Vendôme,  397. 
Rozelèrc  (lu),  domus,  184. 
Rualens,  82. 

Ruavassalor.  Rainaldus  de,  38. 
Rubeomonte,  Guillelmus  de.  336,  337, 
351.  370,  295,  382,  383. 

—  Guillelmus.  fil.,  G.  370. 

—  Aalez  et  Aalez  de,  225. 

—  Aenor,  uxor  Guillelmi,  295. 

—  Agatha,  uxor.  J.,  225. 

—  Johannes,  225. 

—  Johannes,    filius,  J.   370.    Voir 

Rougemont. 
Rue.  Huguet  de  la  409. 
Ruelle,  Guillelmus,  412. 
Rudalteus,  prior  S.  Micbaelis  de  Guer- 

cbia,  112. 
Ru  Te,  Humbert  de,  81. 
Rufus  ou  Ruffus  Arduinus,  61. 

—  Gaufridus,  369. 

—  Hubertus,  374. 

—  Michael,  35. 

—  Thomas,  35.' 

Ruga  Vassaloris,  Nihardus  de,  42. 
Ruille,  Garinus  de,  285. 
Ruillé,  dime  de,  343. 
Rui/ieium  et  Ruliacum,  Ruillacum^Ruitiè 
(Sarthe),  5,  26,  73,  392. 


—  481  — 


Ruilleri,  Joannes,  118,  418. 
Rulley,  Gaufridui  de,  112.    • 
Rulliaco,  Hugo,  de,  120. 
Rupe,  Fucardui  de,  149. 

—  Gilo  de,  293. 
Rupenon,  Andréas,  112,  168. 

Rupe$  Episcopi,  Rupiacus,  les  Roches 
l'Evéque  (Loir-et-Cher),  5,  9, 
12,  17, 304,  362. 

—  Johannes  de,  397.   Voir  Roc  h* 

Episcopi. 
Rupes-Perdriel,  aux  Hayes,  184,  279, 408. 
Rupibus,  Agatha  de,  157. 


Rupibus,Baldoinus  ou  Balduinusde.lÔO, 
308,  408. 

—  Bartholomeus  de,  157. 

—  Berengerius  de,  35. 

—  Blandina,  157. 

—  Gaufridus,  308. 

—  Gervasius  de,  157.  183. 

—  Godefredus  de,  35. 

—  Johannes  de,  183,  397. 
— .      Lisoius,  35. 

—  Philippus  de,  157. 
Rusciacus,  Racé,  Roezé  (Sarthe),  41. 
Russy,  forêt  près.Blois,  372. 


S.  abbas  de  Fontanis,  350. 

—  mi  ni  s  ter  B.  M.  de  Gastina,  140. 

Sabardinus,  118. 

Sabînensis,  épis.,  Johannes,  167. 

Sabinus,  50. 

—  sacerdos,  51. 
Sable (Sarthe),  112. 

Sabolio,  Michael  de,  canonicus,  149. 

—  Willelmus  de,  149. 
Sachiniaco,  Otbertus  de,  57. 
Sagrione,  Richeldis,  177. 
Saille,  Guillaume  de,  353. 
Sainfredus,  52. 

Saint,  Sainte.  Voir,  Sancta,  San c tus. 

Salcon,  16. 

Salefredus,  50. 

Salice,  Petrus  de,  200. 

Salisburiensis  (Johannes),  episc.    Car- 

not,  104,  106. 
Sallacio,  Guillèlmus  de.  353. 
Salie   de   Vieux-Pont  (seigneurs  de  la., 

156. 
Salmon,  Odo  de,  209. 
Salmuro,  Gauffredus  de,  49. 
Salmurum,    Saumur     (Maine-et-Loire), 

144,  365. 
Salomon,  59,  129. 

—  Gampio,  44. 

—  clericus,  23. 

—  filius  Anselinse,  27. 

—  —    Odo  ni  s  Ru  fi,  44. 

—  precentor,  82. 

—  Robercatus,  44. 

—  vicarius,  66. 

Salomon,  possesseur  d'une  terre   à  Sa- 

vigny,  308- 
Sahoncria,  Savonnières,  174. 

CHARTES   VENOOMOISES 


Sancio  Rebelli,  120. 

Sancta    Cecilia,    église    cardinalice    à 

Rome,  167. 
5a  Crux,  Aurelianenais,  128. 
S.  Gemma,  §*•  Gemme,  cn«  du  cQn  deSe- 

lommes  (Loir-et-Cher),  102. 

—  Gasel  de,  107. 

—  Nicolaus  de,  107. 

—  Rainaldus  de,  132. 

5.  Genovefa,  abbuye  à  Paris,  182. 
S.  Maria,  Blesis,  Bourg-Moyen,  118,  120, 
221,  270,  320. 

—  de  Caritate,  La  Charité  sur  Loire 

(Nièvre),  112, 168. 

—  Carnot.,  30,  84. 

—  de  Gastina,  V.  Gastina. 

—  monasterium,  à    Mondoubleau, 

31,  33. 

—  apud  Ambaziacum,32,  234,  341, 

411,412  —  abbates:  G.  411.  Gi- 
rard, 341.  Stephanus,  412. 

—  in     Cosmedin,    égl.     cardin.  à 

Rome,  167. 

S.  Maria-Magdalena  Castriduni,  103. 

S.  Maura,  Willelmus  de,  131. 

S.  Maura.  Ste  Maure  en  Touraine,  46.  • 

S.  Opportuna,  chapelle  à  S*  Jean-Froid- 
mentel  (Loir-et-Cher),  69. 

S.  Praxcdis,  église  cardinalice  à  Rome, 
167. 

S.  Pudeniiana,  égl.  cardin.  à  Rome,  167. 

S.  Rufina.  Petrus,  episc.  de,  167. 

S.  Trinitas.  Abbaye  de  Vendôme  (Loir- 
et-Cher),  57,  80,  216,  232. 

—  de  Aquaria,  à  Angers,  216. 
Sanction,  29. 

Sanctonis.  Mahellus  de,  45. 

61 


—  482 


Saocto  Agita,  Agnès  de,  123. 

—  Aanor,  357. 

—  Aanor,  uxor  Hugonis,  127. 

—  Clementia,  axor  Hugonis,  357. 

—  Hugo  de,  103,  123,  127, 264,  357. 

374. 

—  Johenoa  de,  357. 

—  Marge  ri  ta  de,  357. 

—  Philippus  de,  123,  264,  357,  401. 

—  Raherius  de,  103. 

—  Matheus,  presbyter  de,  123. 

—  Vallée,  Jean,  prêtre  de,  401. 
Sanctus  Agitas.  S*  Agil  (Loir-et-Cher), 

prieuré  dép.  de  St  A  vit  de 
Chateaudun,  81,  98,  102,  116, 
127,  193,  223,  271.  401. 

—  prieur  en,  hgnèa,  98. 

__  —      Ambroise,  401. 

—  —      Anne  de  Cor nei lier, 401. 

—  —      Renée  de  Sarce,  401. 
_  —      Marie  de  Sarce,  401. 

—  —      Catherine  de  Suroy,  401 . 
—      AnnedeMontaudon,401. 

—  —       Marie  Seigneuret,  401. 

—  —      Silvie  de  S$illans,  401  b. 

—  —      Catherine  d'illiers,  401. 
_  —      Olivier»,  401. 

Sancto  Albino,  Robertus  de,  199. 

—  Willemus  de  199. 

—  Aales  uxor  W.,  199. 

Sancius  Albinos  ,&bb*jek  Angers,  26, 515. 

—  Abbas  :  Gnillelmus,  115. 
Sancto-Amando.  Bartholomeus  de,  160. 

—  Beatrix,  419. 

—  Bouchard,  154. 

—  Odo,  226,  248,  278,  408,  419. 
_      Gaufridus  de.  278,  312,  n. 

—  Guillaume,  419. 

—  Jean,  seign.,  314. 

—  Jeanne,  419. 

—  Pierre,  419. 

Sanctus  Amandus,  St  Amand  (Loir-et- 
Cher),  160,  314. 

—  décima,  230,  281. 
Sancto-Andrea,  Paganns  de,  92. 
Sanctus    Anianus,    chapitre    à    Tour», 

30  hit,  409. 
Saocto  Audoeno,  Matheus  de,  242,  267. 

—  M«uriciui,  267. 

—  Aalit,  uxor  Mathei,  367. 
Sanctus  Audoenus,  S*-Oucn,  monastère, 

an  Mans,  6. 
_  cn#  du  c">Qd,Am  boise 

242. 

^  cn#    près    Vendôme, 

293. 
Sancto  Avito,  Hngo  de,  82. 


Sancto  Robertus  de,  196. 

Sanctus  Avitus.  Saint-Avit,  abbaye  pré* 
Châteandun,8l,  82.  86,  94.98, 
103,  123,  127,  145,  147,  171, 
181.  193.  198,  212,  235,  241, 
246,  263  264,  277.  291,  320, 
357,  363.  374.  381. 

—  Abbesses:  Ada,  171. 

—  —        Emengardii,  123. 

—  —        H.  235. 

—  —        Heloise,  264,  269. 

—  —        Herseade,    263,  268, 

269. 

—  —        Hildeardia,  96. 

—  —        lsabeau  de  Monbour- 

chez,  374. 
_  —        Isabelle,  269»  291. 

_  —        Jeanne  de   Houville, 

401. 

—  —        Jeanne  Le  jeune,  401. 

—  —        Marie    de    Har Tille, 

401. 

—  Priorissa  :  Ermeagardis,  98- 
Sanctuê  Aviius  de  Perlieo,  102,  ltt. 

S.  Barthélémy,  fief  à  S.-Ouan  de  Ven- 
dôme, 256,  293. 

—  église  à  Paria,  26. 

5.   B—tmy    S.  Bié,    a    Vendôme.    139, 

332. 
S.  Brisson.  M.  de,   «rigueur  de  Villere- 

main,  220. 

S.  Brice.  Mathfen  ou  Metharin   de,  220. 

S*  Britio,  Gualerandus  de,  114. 

S.  CarileIFo,  Brito  de,  92. 

5.  Carie  tus,  décima,  dépendant  de  l'ab- 
baye de  l'Aumône,  324. 

S.  démens,  ecclesia,  a  Chotie,  près  Mon 
doubleau,  33. 

S.  Ckrisogonusi  église  cardinalice,  à 
Rome,  167. 

S.  Giro  ou  Cyro.  Laadricut  de,  43. 

—  Obertus,  43. 

—  Robertus,  136. 

S.  Ciricus,  à  Sargé,  près  Mondoableau, 
59,  110. 

—  à  Morée,  218. 

S.  Cyriacus,  S.  Cyr  du  Gauti,  c»«  dHer- 
bault  (Loir-et-Cher),  408. 

S°  Deodato.  Isembardus  de,  374. 

5.  Dyonisius  in  Francia.  S.  Denis  en 
France,  19,  110,  402. 

—  abbas,  Matheus  :  402. 
S.  Eligius,  prioratus,  219,  221. 

S.  Eloiy  chapelle  à  la  Fosse  poudrière 

près  Montoire,  373. 
S.  E par  chus,  abbaye.  144. 

—  Abfeas  :  Raaulfus,  144. 


-  483  — 


S,  Etienne,  chapelle  de  l'abbaye  de  l'E- 
toile, 255,  259. 

S.  Firmin,  cne  do  eon  de  Morée  (Loir-et- 
Cher),  412. 

S.  Ftorentinus,  église  près  Amboise,  32. 

S.  Genesius  de  Lavarzino,  l'église  de 
Lavardin,  117,  119. 

S*  Georgio,  Gaafredos  de,  149. 

S.  Georgius,  6,  43,  24. 

—  de  Brocio,  69. 

—  ad  vélum  aureum,  égl.  cardin. 

à  Rome,  164. 

—  de   Nemore,    de   Bosco    ou    de 

Luco,  Saint-Georges-du-Boia, 
(Loir-et-Cher),  74,  111,  117, 
119,  141,  158,  189,  341,  352, 
356,  373,  408,  411,  412,  420. 

—  Abbates  :  Bricius,  117. 

—  —      Gaufridus,  141. 

,  —  —      Guillelmus,  412. 

—  —      Johannes  Aubrée,  412. 

—  —       Matheus,  74. 

—  —      Petrus341,  373. 

—  —      Radulfus,  189,  356. 

5.  Georgius    Vindocinensis,    capitulum, 
104,  321,366,  368,  369,384. 

—  Gapicerius  :  Uerveus,  369. 

—  pont  à  Vendôme,  301,  320,  332,3. 
S.  Germa  nus  in  Laya  (Seine-et-Oise),  192. 
S.   Gildericua,   ecclesia  et  prioratus,  S. 

Joudry,    cn#     de    Chauvigny 

(Loir-et-Cher),  95,97,108,294. 
S.  Guenoud,  abbaye,  28  n. 
S.  Guingalois  àz  Château  du  Lo/r(Sorthe), 

234. 
S.  Hilarius,  St-Hilaire-snr-Yerre  (Kore- 

et-Loh-;,  218. 
5.  Hilaire  la  Gravelle  (Loir-et-Cher), 43  n. 
8°  Jacobo,    Raginaudus  de,  121. 
S.    Jacques,  de    Compostelle,    Espagne, 

189,   416. 

—  chapelle  à  Vendôme,  156,  332. 
S.  Jean  en  Vallée   abbaye*  à    Chartres, 

22,  216. 

5.  Jean  d'Acre,  111. 

S.  Jodeus,  St-Joudry,  chapelle  à  Chau- 
vi gn  y,  218. 

S.  Johannes  et  Paulus,  église  cardinal., 
à  Rome,  167. 

S.  Julianus,  Turonensis,  36,  52,  71,  362, 
365,  415. 

—  Gausbertus,  abbas,  415. 

S.  Julianus,  Cenomanensis  abbatia,  22, 
140,  288,  309. 

—  Hoellus  decanua,  50. 
S.  Karilefio.  Orricus  de  52,  61. 

—  Petrus,  61. 


—  Sevinus,  50,  52. 

—  Silvester,  70. 

S.  KarileffusS.  C ailes  SS-Calais  (Sarthe), 
abbaye,  19, 31,  68.70,98,  101, 
140,  160,  177,  194,  270,  308, 
345. 

—  Abbutes,Hugo,98.Gosbertus70. 

Genesius,31.  Raymundus,  160. 
Ragînardus,  177. 

—  decanus.  Petrus,  101. 

S.  Launomarus%  abbaye  à  Blois,  19,  21, 
25,  31, 57,  63,  69,  78, 106,  163, 
243,  249,  282,  283,  416,  417. 

—  Abbates,  L.  243.  Hainaldus,  78. 

—  Sesgualonus,  31. 

S.  Laurentius,  église  et  paroisse  à  Mon- 
toire,48,  58,  308,315,  316. 

5.  Laurencius  in  Lucina,  égl.  cardin.,  à 
Rome,  167. 

S°  Leobino,  Simon  de,  82. 

S.  Le ob in  us,  égl.  à  Chartres,  34. 

—  égl.  près  Fréterai,  218. 

—  égl.  à  Vendôme,  121,  341, 371. 

—  égl.  à  Arrou,  76. 

5.  Locusfortii,  à  Chartres,  198. 
S.  Ludo  viens,  rex,  voir  Ludovic  us, 
S.  M  a  gloire,  église  à  Paris,  26. 
S°  Martino,  Frodon  de,  81. 

—  Guillelmus  de,  345. 

—  Hugo  de,  82. 

—  Jean  de,  419. 

—  Willelmus,  137,  160. 

S.  Martinus  Turonensis,   16,  21,  37,  38, 
120. 

—  Abbates  :  Hugues,  21. 

—  de  Baladone,  60. 

—  de  Nemore,  S^Martin-des-Bois 

(L.-et-Cher),  308,  392. 

—  de  Sodobrio,  416. 

S.  Maur  de»  Fossés  ^Seine),  28,  415. 
S.  Maur  ici  us   Turonensis,  111,  174,  175, 
200. 

—  canonicus  :  Odo,  200. 

S.  Maximinus,  S.  Mes  min,  près  Orléans, 

270. 
S.  Medardus,    S'-Mard,   près  Vendôme, 

69,  218. 

—  feodum,  160,  345. 
S°  Micbaele,  Odo  de,  32. 

S.  Michacl,  abbaye  (Manche),  19. 

—  Chapelle  près  1  église  S.  Julien 

de  Tours,  52. 

—  de  Guerchia,  prioratus,  112. 

—  prior  :  Rudalteus,  112. 

S.  Nicholaus  église  à  Frète  val,  69,  218. 

—  chapelle  à  Boisseau,  102. 
S.  Ouen,  près  Tours,  28,  n.,  348. 


-  484  — 


S*  Paulo,  S.Pol.  Hue  de  Chatillon,  comte, 
de  318,  340. 

—  cornes  de,  192,  200. 
S.  Peler inus,  ecclesia,  218. 
S.  Petrus,  31,  34. 

—  abbatia  (au  Mans).  31,    34,  69. 

—  abbates  ;   Ingelbaudus,  31. 

—  —  Landricus,  34. 

—  —  Udo,  92. 

—  —  Villelmus,  74.  76. 

—  abbatia,  à  Chartres,  72,  74,  76. 

82,  134. 

—  de  Curia,  au  Mans,  107. 

—  de  Inler  Nemorn,  73. 

—  abbaye  à  Melun,  26. 

—  Rome,  401. 

S°  Prisco,  Gauterius  de,  82. 
S*»  Quintino,  Gaufridus  de,  206. 

—  Agaîha,  soror.,  208. 

—  Richardusde,  32. 

—  Robinus,  116. 

—  Robertus  de,  110  127. 

S.  Quintinus  de  Varenna.  près  Troô,  7b, 
295,  296,  308.  337,  370. 

S.  Rickmirus,  abbatia,  S.  Rimay  (Loir- 
et-Cher),  7,  13. 

—  abbas,  Arrius,  7. 

S.  Sahator.  S.  Souveur  à  Blois,  163,247. 

—  Caroffensis,  Charroux,  Vienne,46. 

—  de  Stella,  222.  Voir  Stella. 
S.  Saturninus,  69, 

—  prioratus      Vindoc     (Maine-et- 

Loire),  158. 
S.   Sepulchrum,  prieuré  de  Beaugency, 

prieur  :  Willelmus,  101. 
5.  Sergius  et  Bacchus,  églis.  cardin.,  à 

Rome,  167. 
S.  Siemundus,  34. 
S,  Soiemnis,  prioratus,  118. 

—  prior,  Simon,  118. 

—  forêt  près  Blois,  372. 

S.  Spire,  abbaye  de   Corbeil  (Seine-et- 

Oise),*53. 
S.  Sulpiciua,   chapelle  au  faub.   S.  Lu- 

bin  à  Vendôme,  341. 
S.  Tenogesilo  W.  de,  101. 
S.  Tkeodorua,   ecclesia  cardin.  à  Rome 

167. 
S°  Valeriano.  Robertus  de,  110. 
S.    Valéry  sur  Somme,  abbaye,   Somme, 

28,  n.  - 

S.  Venant.  R.  de  (cité),  25,  156. 
S,  Victor,  église  à  Fréteval,  218. 
S.  Vincentius,  abbaye  au   Mans,  14,  50, 

55,  59,  60,  61,  62,  64,  65,  66, 

67,  68,  70,96,  101,  158,    176, 

177,  178,  328. 


—  abbates  :  Robertus,  101.  Willel- 

mus, 70.' 
S.   Vincentiuê  Turonenai  s,  prioratus.  129. 
Sandilio,  Amauricus  de,  93. 
Sanxon,  72. 
Sapaliacum,  terra.   Sapaillé,   cn*  de  S1- 

Simphorien,  près  Tours,  44. 
SaratÇ)  (plillum  de),  111. 
Sarcé,  Marie  et  Renée   de,  prieures   de 

S.  Agil,  401. 

—  Raginaldusde,  101. 
Sa  r  daigne  (île  de),  Italie,  395. 
Sartrino,  Erardus  de,  72. 

—  Harduinus  de,  72. 
Sasneriae,     Sasnières,    cM     du    c*n    de 

S.  Amand  (Loir-et-Cher),  346, 

384,  393,  409. 
Sauleto,  Gaufridus,   Guillermus  Petrus 

de,  222.  Ligardis  uxor  P.,  222. 
Saumur,  v.  Salmurum. 
Sauvaing,  Etienne,  409. 
Sauvegrain,  Chesière,  383. 
Sauvegrein,  Agatha,  336. 

—  Gaufridus,  199,  336. 

—  Hamelinus,  199. 

Sapaleau,  ferme,  ancien  fief  et  moulin, 
cn*  de  Saint- Firmin  (Loir-et- 
Cher),  407. 

Saveïonium,  ne  mu  s,  près  d'Ablainville 
(Loir-et-Cher),  197. 

Savîgneium  Savigniacum  Savigny  sur 
Braye  (Loir-et-Cher).  2,  187, 
308,  378,  3%. 

Savonnerie,  Savonnières  (Maine-et- 
Loire),  155,  175. 

SceUi,  Cellé,cn«  du  c«n  de  Savigny  ^ Loir- 
et-Cher),  19.* 

Sceaux ,  Seine,  28. 

Scholastique,  v*  de  Gilles  Bardoul,  396. 

Scorcellis,  Teelus  de,  38. 

Secoreio,  Johannes  de,  82. 

Sedile,  pour  Sicile,  383. 

Sedilia,  uxor  Herberti  Chauvin,  313. 

Sehebrandus  de  Meduana,  27. 

Seherius,  servus,  30b»»  n. 

Segefredus,  eps.  Cenom.,  26. 

Seguinus,  mercator,  44. 

Seigneuret,  Marie,  prieure  de  S1- Agil. 
401. 

Selgiaco,  Simon  de,  52. 

Selle,  Celle,  cn*  du  c«n  de  Savigny  (Loir- 
et-Cher),  prieuré,  158. 

Selommes  (Loir-et-Cher),  344. 

Semblentiaco,  Arnulfus  de,  50. 

Scmeivilla,  ecclesia  de,  69. 

Semitarium,  Le  Sentier  (Indre-et-Loire), 
48,  49,  56,  58,  364. 


—  485  — 


Seinfredus,  eps.  Cenoman.,  46. 
Sentis  (Oise),  22. 
Senis,  François  de,  389. 
Sens,  (Yonne),  389. 
Sentier,  Raoul  do,  48,  n. 
Sepibus,  Guillelmus  de,   116. 

—  Petrus  de,  379,  380. 

—  Mathilde,  femme  de  P.  379. 
Serannus,  miles,  49. 

Sergcio  S.  Martinus  de.,  Sargè  (Loir-et- 
Cher).  308. 
Sévi  nus,  68. 

—  filiii»  Poolini,  70. 
Sicca  villa,  Robertus  de,  52. 
Sicile,  383. 

Siemundus  (S tus),  34. 

Sigebrannus,  cornes  Stabuli,  32. 

Sigemarus,  cellerarius,  49. 

Sillans,   Silvie  de,  prieure  de  St-Agil, 

401. 
Sihalongnat    Ecclesia  S.   Marie  de,  69. 

—  près  de  St-Mandé  (Loir-et-Cher). 
Silvester,    presbyter  de    Loistaut,    138. 
Sihiacus,  Sougé  (Loir-et-Cher),  2,  9. 
Sihiaeensis  pagus,  Sougé,  5. 

Simon,  eps,  Carnot.,  402. 

—  de  Balgentiaco,  416. 

—  frater  Fragonis,  53. 

—  magus,  33. 

—  prior   S.  Sole  m  ni  s,  118. 
Simpliciacum,  Sargé  (Loir-et-Cher),  110. 
Sinellus,  Odo,  76. 

Singenfredus,  filius  Huberti,  55. 
Sodaio,  Soldaico,  Soldaium,  Sodai,  Sol- 
diaco,  Achardus  de,  55,  65, 77. 

—  Aalix  de,   176. 

—  Agatha,  uxor  Will.,  63. 
— '     Agnes  de,  55. 

—  Andréas,  67. 

—  Galterius  de,  176,  178. 

—  Gauterius,  177. 

—  Gilo  uxor  Acbardi,  55. 

—  Girardus,  77. 

—  Girbaudus,64, 68. 

—  Gervasios  de,  240.  Hugo  de,  357. 

—  Isabella,  55. 

—  Johannes,  345 

—  Issabella,  uxor,  G.  178. 

—  Mafia  Ru  fa,  uxor  Pétri,  77. 

—  Petrus  de,  52,  77. 

—  Raherius,  55,  65. 

—  Willelnus  de,  63. 

Sodaium,  Soldiacum,  Souday,  cn"du  con 
de  Mondoubleau  (Loir-et- 
Cher),  55,  61,  70,  77, 178, 158. 

—  S.  Martinus  de,  416. 

—  S.  Petrus  de,  64. 


Sodobrium,  Suèvres  (Loir-et-Cher),    21, 

158,  167,  376. 
Solion,  22,  419. 
Sologne  (Loir-et-Cher),  372. 
Solomes,  Selommes  (Loir-et-Cher),  172, 

345. 
Solomis,  Olbertus  de,  57. 

—  Guandelbertus  de,  40. 
Solotin,  Droco  de,  199. 
Sordone,  Matheus  do,  62. 
Sorgazel.  Hugo  de  101. 

Sougeium,  Sougé,  cn*  du  c«n  de  Savigny 
(Loir-et-Cher),  308. 

Spaniaco,  Halgerius  de,  59. 

Stampinsis  Pagus ,  Etampes,  25. 

Stella,  abbaye  de  la  Ste-Trinité,  de  l'E- 
toile, à  Authon  (Loir-et-Cher), 
222,  236. 
— •  SU  Trinitas  de,  71,  184  ou  S. 
Salvator,  71,  79.  85.  87,  90. 
105,  111.  184,  189,  204,  222, 
229,  236,  239,  248,  255,  256, 
257,  270,  278,  279,  286,  317, 
321,  339,  344,  356.  358,  386, 
391,392,  408,413,419. 

—  Abbates:  Galterius,  184, 189, 356. 

—  Geoffroy,  358. 

—  Guillelmus,  360. 

—  Jean,  390. 

—  Hugo.  344: 

—  Michel,  71,  229,257,259. 

—  Nicole  de  Vuux,  391,  3y2. 

—  Theodericus,  79,  90. 
Stephanus,  abbas  Nucariensis,  53. 

—  abbas.  S.  Marie  de  Balgenciaco, 

412. 

—  cappellanus  vicecomitis,  96. 

—  cardinalis   titul.  S.   Chirogoni, 

167. 

—  cornes,  69. 

—  frater,  150. 

—  Michael,  35,  37. 

—  monachus,  92,  189. 

—  monetarius,  92. 

—  presbyter  de  Calviniaco,  238. 

—  —        de  Monte  Laudiaco,  35. 

—  —        de  Vi,  200. 
Suèvres  voir  S  odo  br  ri  uni. 
Sulion,  23. 

Suily,  Henry,  sgr.  de,  419. 

Sulpicius,  dominus.  Ambazie,  131,   160, 

170,  201,  346. 
Suzanna,  uxor  Frederici,  68. 
Sydeliacus,  Celle  (Loir-et-Cher),  19. 
Sylvancctensis,  Adam,  eps.  110. 
Symon  Belini,  82. 

—  filius  Osberti,  68. 


—  486 


Taforeau,  Remondas,  906. 

Tailla-Petit,  Raiûaldas  de,  37. 

Taiseis,  sur  la  Dêrae,  Maine,  22. 

Taillepier,  Gaufridus,  180. 

Tallefer,  198. 

Tarnneria,  burgue  Castriduni,  102. 

Talpiers,  Thomas,  389. 

Tardif,  26. 

Tardivus,  Gttlllelnus,  80. 

Tavenno,  Vaslinas  de,  49. 

Tealdus,  piscator,  35. 

Tebaldus,  filins  Leterii,  57. 

Tebertus,  52. 

Teborius,  100. 

Tedasias,  35. 

Tegrin,  pour  Egrcnnc,  moulin  sar 
l'Egrenne  à  Cboue,  98. 

Teguus,  Brito,  52. 

Tehellus,  100. 

Templum,  le  Temple,  c»-  dd  c*n  de  Mon- 
doableau  (Loir-et-Cher),  122, 
132, 137, 161, 187,  219, 277, 345. 

—  militia,  vel  ordo,  165,  194,  195, 

219,  221,  394. 
Teobaudus,  Teobaldus,  Tetbaldas,  Théo 
baudus,  76. 

—  cornes  Blesensis,  45, 79,  80,  90, 

120,  197,  222. 

Ternay,  cn*  du  c«n  de  Montoire  (Loir-et- 
Cher),  308. 

Terner,  Hamelinas,  114. 

Terniaco,  Petrus  de,  194. 

Terriens,  cancellarius,  197. 

Tescalina,  nxor  Huberti,  35. 

Tescelinus  monacus,  50,  presbyter,  113. 

Tetbaldus,  abbas,  415. 

—  cornes  Blesensis.  45,    120,  222. 

—  filius  Leterii,  44. 

—  —    Odonis,  comitis,  24. 

—  vicecomes,  21. 
Tetbertus,  56. 
Teutbertus,  16. 
Teufforer,  Henricus,  97. 

—  Orricus,  97. 
Thaurin,  Ganffridus,  348. 
Thibault  le  Tricheur,  22. 
Theobaldus,  76. 

—  abbas  Fossatensis,  28. 

—  cancellarius,  128,  222. 

—  cornes,  45,  79,  80.  90,   120,  197. 

222. 

—  decanus,    98. 


Theobaldus  filius  Ludovici  com.  Bl.,  148. 

—  forestarius,  350. 

—  nepos  Landrici,  55. 
Theodericus,  87. 

—  abbas  de  Stella,  79,  90. 

—  eanonicus  Montis   Dablelli,  33. 

—  rex,  6. 
Thésaurus  Paganos,  163. 
Thesson,  R.  144. 
Thomas,  cantor,  83. 

—  Jean,  108. 

—  magister,  99. 

—  frater  Michaelis    Rnfi,    35. 

—  Sanctas,  martyr,  106. 
Thoreio,  Salomon  de,  82. 
Tipier   Guillelmus,  392. 

—  Maria  uxor,G.,  392. 
Tltrnns,  conversas,  90. 

Tor  ailles  ou    Tour  ailles,    cot  du  c*B  de 

Selommes  (L.-et-Cher),  341. 
Torailles,  Arnulfus  de,  3*1, 342. 
Torello,  Ada  de,  127. 
Torellus,  Buccardus,  11 1. 
•Ç-       Matheus,  111. 

—  Petrus,   111. 

Tori,  Toury  (Eure-et-Loir),  408. 

—  Bartholomeus  de,  408. 
Toriel,  Gauffredus  de,  55 . 
Torigni,  Radulfus  de,  184,  353. 

—  Petronilla,  uxor,  184. 
Tornensis  (Ternay),  décima,  231. 
Torpin.  Guido,  230,  231. 

—  Herbertus,  220. 
Toulou%  terre  près  de  Sargé,  110. 
Tourntmont^    ancienne     seigneurie    en 

Vendômois,  407. 
Touraine,  voir  Turonia. 
Tours,  voir  Turonœ. 
Toussaint»,  abbaye  à  Angers,  155. 
Treheria  Benedictus  de,  351. 

—  Veronus  de,  351. 
Tremault,  24. 

—  A.,  de,  189. 
Tricheur,  Thibault  le,  22. 
Tristo,  Algerius  de. 
Tronellus,  Fulcaudus,  82. 

Trooy  Tro  Troa,  Trou,  c»»  du  c<"»  de  Mon- 
toire (Loir-et-Cher).  73,  75, 
130.144  289,295,296,337,406. 

—  decanatus  de,  349. 

—  decanus  de,  254,  295,  306,  308, 

337,  349. 


—  487  — 


Troo,  S.  Martinus  de,  158. 

—  Amauricus  de,  221. 

—  Cecilîa  de,  184. 

—  decanus,    310,  329,   343,     346, 

352. 

—  Gaufridus  de  Brueria,  do  minus 

de,  221. 

—  Giscelinus  de,  235. 

—  Johaanes,  archipresbyter  :  144, 

198. 

—  Macé  de,  383,  407. 

—  Matheus  de,  184. 

—  M.,  doyen,  344. 

—  Mathelinus  de,  290. 

—  Maria,  uxor  M.,  290. 

—  Petrua  de,  290. 

—  Robert  doyen .  349, 373,393,  397. 
Trossel,  Goffridus,  98. 

T ruée  tu  m,  Trehet  (Loir-et-Cher),  17. 
Trntfeos,  16. 
Trufeio,  Petrua  de,  101. 
Tufiacum.  Tufé,  (Sartbe),  31,  50. 
Tufiacensis,  abbalia,  51. 

—  Iocus,  33. 

—  capitula  m,  65. 
Turné,  Hugo  de.  101. 

—  Petrua  de,  160,  189.  408. 
Turni  pour  Terne. 

Turonœ,  Tours  (Indre- et- Loir).  21,  22, 
27,   33.  52,  130,  158. 

Turonium,  Turonicuset  Turonemië  pagus% 
Tourainr  7,  22,  27, 33.  52. 130, 
154,  242,  249,  267,  302,  369, 
378. 

Tut  orientes,  moneta,  libres,  aolidi,  158, 
224,  267,282, 285,288,309,312, 
315,  328,  336,  337,  344,  347, 
354,  368,  370,  971,  376  377, 
380,  385,  392,  398. 

—  abbatias.    Majas   monasterium, 

218. 


—  -        S.   Julianus,  362,  365, 

415. 

—  —        S.  Mauriciue,  174,  175. 

200. 

—  ecclesia,  361.  Major,  158. 

—  archi presbyte r  :  Gaufridus,  305. 

—  officialia,  361. 

—  archidiaconu»  :  Gaufridus,  112, 

160.  —  Arnulbus,  30  30bn»  36. 
—  Godefridus,  174. 

—  archiepiscopi  ;   Johannes,    216, 

406.  —  Jubellus,  297.  —  Ra- 
dulfus,  52.  —  Bartbolomeus, 
155,  158. 

—  decanus  :  Bartbolomeus,  199. 

—  subdecanus  :  Otbertus,  120. 

—  canonici.  Odo,  200. 
Turono,  Ingelbertus  de,  44. 
Turpin  Guillaume,  160. 

—  Guy,  160. 
Turpinais,  fief  à  £.  Rimay,  382. 
Turre  Aanor  de,  76. 

—  Agnes,  42. 

—  Bartholomeus  de,  76. 

—  Fulcherius  de,  42,  76. 

—  flamelinus,  76. 

—  Helvisa,  76. 

—  Hugo,  76. 

—  Jeremias,  76. 

—  Philippus,  76. 

—  Rainaldus,  76. 

Turris  Dominica,  peut-être  Lavardin,  7. 
Tursolio,  Ada  de,  116. 
Tuscutanum,  Italie,  104,  417. 

—  episcopus  :  Nicolaus,  167. 
Turilla,  Odo  de,  244. 

Tyliaco,  Maysia  de,  terre,  142. 

Tyr  (Syrie),  Gilles,  archevêque  de,  389. 

Tyron,  (Eure-et-Loir),  abbatia,  76,  93. 

—  foresta,  62. 

—  Odo  de,  77. 


u 


Udilo,  mon.  90. 

Udo,  abbas  S.  Pétri,  92. 

Vleha,  Oucques,    cn«   du   c«n   de   Mar- 

chenoir  (Loir-et-Cher/,ecclesia 

S.  Johannis,  69. 
(/tenus   flumen),  l'Huisme,  31. 
Ulfino,  Nevelon  de,  137. 
Ullaium,  pour  Uëêtttum,  Huytseau,  359. 
Ulricus,  thesaurarîus,  132. 


Cmbaldus,  clericus  de  Virsonio,  44. 
Umbertus,  50. 
Undo,  Lancelimis  de,  76. 
Ungenûs,  77, 106. 
Uno-Pflo,  Robettus  de,  82. 
Unverre  (Eure-et-Loir),  127. 
Urbanus  III,  papa,  112. 
Ursins,  Hernulphus  des,  81. 
Ursio,  33. 


—  488  - 


Vaas  (Sarthe),  3  n. 

Vacherin,  maison  à  Vendôme,  320. 

Vachier,  Andréas»  272. 

V,adum  Alneti,  abbatia,   240,    (Gué   de 

l'Aulnay,    près  de     Vibraye, 

(Sarthe). 

—  abbas  :  Galterus,  240. 
Vale,  Hugo  de,  185. 
Valennes,  Nicholaus  de,  385. 
Valéndiacum,  Varenday,  près    Souday, 

65,  66,  67. 
Valentinua,  mon.  90. 
Valle,  yinea  de,  111. 
Vallée,  Jean,  curé  de  S.  Agil,  401. 
Vallibus.  Bartholomeus  de,  289. 

—  Fulcodius,  32. 

—  Qaufridus,  391. 

—  Matheus  de,  391. 

—  Milesendis,  391. 
Vallière  (M.  de  la),  cité,  19. 
Vailinus,  Hugo,  182. 

Vallis  Belucis,  Vaublusson,  près  les 
Hayes,  408. 

Valli»  Bovana,  Vaubouan,  près  de  Beau- 
mont  la  Charte  (Sarthe),  415. 

Vallis  Brachiorum,  82. 

Vallis  Migra,  terre  à  Sa  s  nié  re  8,  346. 

Vallonnés,  Hugues  de,  81. 

Varellis,  Huetus  de,  397. 

Varenday,  Les  Varendis  à  Souday,  65, 
66,67. 

Varenna,  Vindocinensis,  La  Varenne, 
cn#  de  Vendôme,  311. 

—  medietaria  à  Nourray,  297. 
Varenna,  Pagamus  de,  282. 

—  Kobertus.  de,  282. 

Varennes  en  Vendômois,  sans  doute  Va- 
rennes,  cn#  de  Naveil,  17. 
Vaslin,  Foucher,  261. 

—  Alix,  femme  de  F.  261. 

—  Mathilde,  261. 
Vaubon,  métairie  à  Lunay,  407. 
Vauloein,  moulin  à  la  Chapelle  Vendô- 

moise,  282. 
Vaus,  Gaufridus  de,  254. 
Vauteriua,  presbiter  de  Curcimont,  62. 
Vaux,  Nicole  de,  abbé  de  l'Etoile,  391,392. 
Veignero,  Jobannes  de,   174. 
Veletrensis,    de     Veletry.    Italie.    Hugo 

eps.  167. 
Vendomays,  Jo.,  412. 
Ventbacoou  Venthayo,  Teobaudus  de,  70. 


Verda,  Fulco  de,  246. 
Vernoto,  Philippus  de,  118. 
Veronne,  Italie,  112. 
Veteri  Ponte,  Robert  de,  192. 

—  Ivo  de,  192. 
Veteri-Vico,  Ivo  de,  93. 

—  Johannes,  dus,  243. 

Vêtus  Aurîs,  Arnulfus,  219. 

Vetus-Vicus,  Vievy-le-Rayé,  (Loir-et- 
Cher),  93.  —  {Annuler  la  noie 
au  bas  de  cette  Charte) R.  S.  V. 

Vi,  ecclesia,  peut-être  Si  Gervais  de  Vie, 
(Sarthe),.  200. 

Viandes  ou  Vian  tes,  Guillelmus  de,  116, 
127. 

Viarius,  Robinus,  200. 

Victlla,  La  Visselle,  ferme  à  Sougé,  308 

Viens,  métairie  à  Savigny,  398. 

Viens  formatas,  La  rue  Ferme  à  Ven- 
dôme, 369. 

Vienne,  faubourg  de  feloi*,  372. 

Vleufvy.  St  Victor  de  Viévy  le  Rayé 
(Loir-et-Cher),  291. 

Vigenna,  la  Vienne,  rivière,  120. 

Vignrau,  Sancius  de,  364. 

—  Benedicta,  uxor,  364. 
Vilais,  Aelina  de,  169. 

—  Agnès,  169. 

i-  '     Bremburgis,  169. 

—  Bremburgis  uxor  U.  169. 

—  Hugo,  169. 

—  Jocelinus,  169. 

—  Johanna, 169. 

—  Maria,  169. 

—  Odo,  169. 

Vilarcely   en    Vendômois,    Vi  11  arceau  à 
Selommea  (Loir-et-Cher),  245. 
Vilecellum,  Villeau  (Eure-et-Loir),  72. 
Vtleriis,  Drogo  de,  70. 
Vilers,  Girardus  de,  92. 

—  Gaufredus  de,  198. 

—  Matheus  de,  198. 

—  Mathea  de,  198. 
Vilerx,  157. 

Vilfrain,  Villefrain,    ancien    moulin    à 

Authon.  339. 
VtUcr,  Vallée  de  Villée,  à  Sougé,  308. 
Villabadin,  Bergeia  de,  220. 

—  Hugues  de,  220. 
Jean  de,  220. 

—  Marie  de,  220. 

—  Philippe  de,  220. 


—  489  - 


Villabarou  (Loir-et-Cher),  334. 

Villabovis,    près    Montrai  rail   (Sarthe), 
63. 

Villadammeia,  Rainaldus  de,  132. 

Villadéi,  prioratus,  Villedieu  (Loir-et- 
Cher).  158. 
Robertus  de,  94. 

Villa  Episcopi,  auj.  Prunay  (?)  (Loir-et- 
Cher),  324. 

Villa  franco-uni,  Villefrancœur  (Loir-et- 
Cher),  69. 

Viltagemardi,  Villejomard,  près  Cou- 
lommiers  (Loir-et-Cher),  69. 

Villa  in pod l'o.Villampuy  (Eure-et-Loir), 
69. 

Villa  lame i,  Villelammoy,  à  Villemardy 
(Loir-et-Cher).  69. 

Villalaumei,  près  Cbampigny,  283. 

V illama  lein,  à  Crucheray,  129,  378. 

Villamosnetus,  Hugo  de,  99. 

Villamardin,  Villemardy,  c°*  du  c°n  de 
Selommes  (Loir-et-Cher),  227, 
250,  133. 

Villa maurus,  Villemaure,  cD°deSt  Denis- 
les-Ponts  (Eure-et-Loir),  16. 

Villa  moines,  terra,  Villamoy,  cD"  de  Vil- 
mardi,  305. 

Villanobilis,  Villenoble  à  Boursay,  357. 

Villapereor,  Gaufridus  de,  114. 

Villaporchier,  Villeporcher,  cne  de 
St-Ouen,  près  Vendôme,  345. 

Villa porcherii,  Harduinus  de,  137. 

Villapresbyteri,  Hugo  de,  199. 

Villare,  Girardus  de,  82. 

—  Hersendis,  82. 

—  Mathildis,  82. 

Villarifaut,  Villiersfaux,  c»«  du  c0**  de 
Vendôme  (Loi r-et-Cher) ,  102 , 
245,  268. 

Villariis  ou  ViUeriia,  Gaufridus  de,  1G7, 
137. 

—  Herbertu»,  103. 

—  Matheus,  113. 

—  Wauterius  de,  (58. 

Villaris,  Willelmus  de,  magister  Hospi- 
ta  lis  in  Francia,  185. 

Villarognons,  dîme  appartenant  à  l'Au- 
mône, 324. 

Villaromain,  Villeromain,  cn*  du  c»°  de 
Selomme  (Loir-et-Cher),  78, 
220,   292. 

Villaruche,  cn#  de  Landes  (Loir-et-Cher), 
163. 

Villatrun,  Burchardus  de,  305. 

Villavard,  cBt  du  c0B  de  Mon  toi  re  (Loir- 
et-Cher),  3,  306,  308,  329,349. 
409. 
CHARTES  VENDOMOISES 


Ville  badin,  Villebazin  c°*  de  Villeramain 
(Loir-et-Cher),  220. 

Villeboe,  terre  à  Villemardy,  250. 

Villebosu,  Ménard  de,  202.  * 

Villejomer^  Villejumert,  à  Pray  (Loir-et- 
Cher),  302,  350. 

Villemalour,  Macé  de  Trou,  sgr  de, 
407. 

Villeprevière,  Huet  de,  383. 

Ville prou» ère,  à  Lunay,  383. 

Villeray,  Jean  de,  111. 

V Mer  faut,  voir  Villarifaut, 

Villièrea,  métairie  à  Savigny,  306. 

Villiers,  Carolus  de,  30  n. 

Vimeu,  Le  Vimeux  en  Picardie,  28. 

Vinaldus,  archipresbyteV,  19. 

Vindecinenses  comités  :  57,  58,  106.  153, 
154,  200,  220,  266,275,276. 
281,  337,  382,  414. 

—  vassaux  de l'Evéque de  Chartres, 

200. 

—  B.  Lavardinus,  149. 

—  Bouchard  Chauve-Souris,  21. 

—  Burchardus.  111,  136,  150,  170, 

365,  395,  3%,  415,  419.  420. 

—  Gaufridus  Grisagonella,  23. 

—  Gaufridus,  20.  120,  184 

—  Gaufridus  de  Pruliaco,  57. 

—  —        Eufrosina  uxor  G.,  57 

—  Henri  roi  de  Navarre,  duc,  362, 

363. 

—  Johannes  l,  152,  160.  162,   168. 

—  Johannes  II,  168,  172,  183.  187. 

189. 

—  Johannes  M,  99,  106.  112.  151. 

159,  160,  162,  168,  170,  172, 
183,  184.  187,  189,  192.  200, 
201,  202,  209,  211,  213,  214. 
224,  226.  230,  235,231,232. 
234,  253. 

—  Jean,  362,  387,  409.  419. 

—  Jean  IV  (de  Montoire),  200,  252, 

258,  260,  265,  266,  275,  283. 
288,  289,  292,  300,  305,  311, 
319,  322,  326,  330,  331,  332, 
333.  338,  346,  356,  400,  408, 
417. 

—  Jeanne  de  la  Guierche,  139. 

—  Johanna,  comitissa,  365. 

—  Johannes  de  Borbonio,  362. 

—  Maria,  397. 

—  Marie  de  Courville,  192. 

—  Petrus,  Pierre  I,  300,  341,  342. 

345,  346,  347,  352,  353,  355, 
357,  361,  362.  372. 
Vindocinensis.   Abbatia     S.    Trinitatis  , 
216,  232,  393,  416. 

62 


-  492  — 


Willelmus  presbyter,  82. 

—  prior  Elemosynae,  118. 

—  S.  Sepulch  ri,  101. 

—  rex  Anglorum,  50,  52. 
Witherius,  50. 


Wigrinu»,  100. 

—  ex  pogo  Vindocin,  47. 

—  filius  D3mitill®,  57. 
Waalino,  16., 

Walgrinus,  filius  Fulcherii,  41. 


Xantonensis.  H.  episcoput,  144. 


Xa  ntonum ,  Saintes  (  Charente-In  férieure) , 
144. 


Ylleiae,  Uliers  (Eure-et-Loir),  262. 

Yllers,  Gaufridus  de,  398. 

Yolande,  fille    de  Pierre,   duc  de   Bre- 
tagne, 274. 

Ysabelle,  femme    de  Guillaume  Berourl 
367. 
—       femme  de  Simon  deBaillou,344. 

Ysabellis,  uxorGuillelmi,  burgensis  Vin- 
doc,  301. 


Ysabellis  uxor  Gui Uoti,* 323.  % 

—  uxor     Johannis,    régis   Anglo- 

rum, 144. 

—  —      Jobannis      le    Quiracier. 

323,  348. 

—  —      Johannis  Poichevos,  334. 

—  —      Phflippi  de  Poncaio,  405. 
Yvo,  frater  Willelmi,  31. 


Zacbarius,  decanus,  82. 


ERRATA 


Page  14.  ligne  26  contuge            lire  : 

—  35,     —  18  Lannomare       — 

—  42,     —  35  1189                   — 

—  43,     —  14  XXX                 — 

—  —      —  29  Chesniaco        — 

—  —      —  31  cxcubendo        — 

—  49,  — '  14  Dubellus  — 
_  60.  —  6  LXIH  — 
_  —      __  15  Etiam                 — 

—  61,     —  20  1491                    — 

—  76,-16  Algerii,    Fatet  — 

—  88,     —  1  LXVI                  — 

—  118,  ligne  11  Hamelnio         lire  : 

—  119,     —  28  Supprimer  la  note. 

—  226,  ligne  7  CLXXVIII        lire  : 
349,     —  17  CCCXXV           — 
368f     —  17  Bazon                 — 

—  393,     —  18  Cenomensis       — 

—  401.     —  11  Mettre  (8)  après  Mesnié. 


conjuge. 

Launomaro. 

1008. 

XXX  bie. 

Cheemano. 

Excribendo. 

Dublellus. 

XLI1I. 

Evam. 

2491. 

Algerii  Fatet. 

LXVII. 

Hamelino. 

CLXXXVIII. 

cccxxxv. 

Blazon. 
Cenomanensis. 


Vannes.  —  Imp.   Lafolyi  frères,  1,  place  des  Licê«. 


V 


fc1*  •      *  -  ++m        m   . 


**•* 


i 

i 

« 


*  • 


r~    ** 


i 


*"  _  -lt  "ûtt 


CD 
CD 


53-005-00 


3  1105  00*4  130  381 


« 


STANFORD  UNIVERSITY  UBRARIES 

STANFORD  AUXUIARY  UBRARY 

STANFORD,  CALIFORNIA  94305-6004 

{415]  723-9201 

Ali  books  moy  be  recalled  afler  7  days 

DATE  DUE