Skip to main content

Full text of "C. Julii Caesaris commentariorum de bello civili libri III"

See other formats


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scannod  by  Google  as  pari  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  Copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 

to  Copyright  or  whose  legal  Copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  the 

publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  Steps  to 
prcvcnt  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  lechnical  restrictions  on  automated  querying. 
We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrain  fivm  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  System:  If  you  are  conducting  research  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encouragc  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  this  projcct  and  hclping  them  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  Copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  use  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  mcans  it  can  bc  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

Äbout  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organizc  the  world's  Information  and  to  make  it  univcrsally  accessible  and  uscful.   Google  Book  Search  hclps  rcadcrs 
discover  the  world's  books  while  hclping  authors  and  publishers  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  search  through  the  füll  icxi  of  ihis  book  on  the  web 

at|http: //books.  google  .com/l 


;llv,.G0Üglc 


Hss 


Sr-  /-. 


?7r 


ql,;.dbvG0üglc 


bvGoügIc 


C  JULIl  CAESARIS 

COMMENTAÄIORÜM 

DEj^^LLO  civili 


LIBRI   III.  / 


GRAinUTISCn,  KRITISCH  iii»  mSTOniSCH 

EBKLÄRT 

H.    CinUSTIAIN    GOTTLOB   HERZOG, 

PftOVKe««    DEK    HOCUFUHSTI.    LtHDESECHUI.I    SU    OKKA. 


LEIPZIG, 

B84   KART.   FRANZ   KUSLBn 


bGoüglc 


bv  Google 


Vorrede, 


tYStb  es  dem  Herausgeber  eines  klassiächen  Schrifl- 
itellers  oder  dem  Verfasser  irgend  eines  andern  literari* 
sehen  Werks  erlaubt,  auf  eine  bereits  bestehende  frühere 
Bekanntschaft  des  Publikums  mit  der  Eigenthiimlichkeit 
nnd  dem  relativen  Werthe  ihrer  geistigen  Produkte  sich 
au  berufen ,  tind  diese  mehr  oder  weniger  als  Empfehlung 
und  Würdigung  des  neu  Dargebotenen  in  Anspruch  zn  neh- 
men ;  so  könnte  steh  vielleicht  auch  der  Verf.  gegenwärti- 
gen Comraentars  einer  besondern  Erklärung  über  Plan  und 
Zweck  dieser  Ausgabe  überhoben  dünken,  und  theila  der 
bereits  ihm  geschenkten  Nachsicht,  theils  einer  nicht  ganz 
unfrennd liehen  Aufnahme  sich  auch  für  diese  neue,  den 
Commentaricn  Caesars  gewidmete  Arbeit  in  Voraas  fiir 
Terftichert  halten.  Allein  abgesehen  davon,  dafe  es  immer 
nur  Vorzug  einiger  Wenigen  ist,  Werken  des  Geistes  oder 
der  Kunst  durch  den  blofsen  Namen  derXIrheber  Eingang 
und  Empfehlung  zu  verseil aöen ;  so  ist  die  Produktivität 
in  jedem  Zweige  der  Wissenschaften  in  unsrer  Zeit  eine 
so  vielseitige  nnd  mannigfache,  der  Umschwung  nnd  Aus- 
tausch neuer  Ideen  und  Ansichten  ein  so  reger  und  leb- 
hafter, das  Streben  nach  fester  wissenschaftlicher  Begrün- 
dung des  materiell  oder  historisch  Gegebnen  ein  so  allge- 
meines, and  namentlich  das  grammatisch  kritische  Studhim 
der  Sprachen  eine  so  charakteristische  Erscheinung  unsers 
Zeitalters ,  dafs  oft  wenige  Jabre  einem  Theile  des  litera- 
rischen Publikums  die  Berechtigung  zn  geben  scheinen, 
dieses  oder  jenes  Geistesprodukt  einer  früheren  Zeit  nach 
Form  und  Stoff  der  Vergessenheit  Qhergeben  zn  können. 
So  haben  wir  wenigstens  manche  Lehr  -  und  Schulbücher 
fast  in  allen  Fächern  des  Öffentlichen  Unterrichts  diesen 
Wechsel  der  Meinimg  erfahren ,  der  gesteigerten  Strenge 


IV 

ies  Unheils  weichen,  und  ilieseni  znfolge  aus  Jem  frühe- 
ren, wenlgsiens  oflentliclien  Gebrauche  ullmälig  ganz 
verschwinden  sehen. 

Einem  Schulbuche  aber  nShert  sich  «ach  Inhalt  und 
Form  mehr  oder  weniger  die  Ausgabe  eines  Uassischeo 
fichf iftstellers ,  der  theils  in  Schulen  oder  !m  Privatuniet- 
richte  von  der  Jugend  gelesen ,  theils  in  formaler  Hinsicht 
als  ein  vorziigliches  Mittel  betrachtet  wird,  zur  genauem 
und  gründlichen  historisch  -  grammatischen  Kennlnifs  der 
Sprache  an  gelangen.  Im  Forlgange  der  Jahre  also  einer 
einmal  gewählten  Art  und  Weise  der  Erklärung  und  Be- 
faandlnng  eines  Schriftstellers  starr  und  steif  anhangen; 
gerügte  Fehler  und  Mängel  auf  sich  beruhen  lassen  und 
Btereotypisch  fortführen ;  von  den  Fortschritten  der  Zeit  ia 
wissenschaftlicher  Begründung  und  britischer  Sichtung 
eines  Sprachgebäudes  zweckmäfsige  und  vorsichtige  An- 
wendung nicht  machen ,  —  hiefse  jedem  als  neu  sich  an- 
kündigenden Versuche,  durch  welche»  das  Verständnifs 
eines  klassischen  Schriftstellers  gefordert  werden  sollte,  in 
Voraus  einen  geistigen  und  literarischen  Tod  bereiten. 
Defahalb  schien  es  dem  Herausgeber  nothwendig,  über  sein 
lange  schon  beabsichtigtes,  durch  manche  nnvorhei^esehne 
Berufsarbeit  verzögertes,  nunmehr  vollendetes  Unternehmen 
in  möglichster  Kürze  eine  genauere  Erklärung  zo  geben, 
um  so  mehr,  da  sich  in  den  letzten  Jahren  die  Gelegenheit 
XU  Parallelen  und  Vergleichungen  vermehrt  und  bei  Man- 
chem wohl  dem  Gedanken  Raum  gegeben  hat,  als  gehöre 
eine  neue  Bearbeitung  dieses  Theils  der  Commentarien 
Caesars  unter  die  ganz  überflüssigen  oder  za  spät  darge- 
botenen Versuche. 

Doch  glaubt  fürs  Erste  der  Herausgeber  mit  Bestimmt- 
heit und  ohne  alle  Anniafsung  versichern  zu  können ,  dafs 
hei  aller  sorgfSltigen  und  selbst  literarhistoiich  nothwendi- 
gen  Berücksiditignng  und  Beachtung  der  früheren  Bearbei- 
tUDgen  dieser  Commentarien  von  Held,  MöHut^  Baum' 
stark  f  ihm  dennoch  der  feste  Plan  und  Grundsatz  vorge- 
sehwebt bähe,  dieser  Ausgabe  das  Gepräge  einer  freien, 
selbständigen  Geistesarbeit  zu  geben,  welche  zwar  von  dem 
Vorhandenen  wo  es  nölhig  war,  korzen  Bericht  erstattete, 
überall  aber  die  eigene  Meinung  mit  sel^stgewonneneo 


V 
Gründen  fi-ei  nnd  offeit  unterstützte  und  veilheidigte.  Und 
an  Gelegenheit  zn  abweichenden  Ansichten  konnte  es  nicht 
fehlen,  so  bald  man  auf  dem  Wege  eigener  Forschung, 
das  gegebne  Materiale  berücksichtigend,  nach  dem  Grande 
so  mancher  früheren  Erklärung  fragte;  wobei  man  wenig- 
■tens  sehr  bald  zu  der  Ueberzeugung  gelangen  konnte,  dafg 
theila  für  die  Sachen,  deren  diese  Couunentarien  erwähnen, 
.  theils  nnd  vor  Allem  fiir  die  Kritik  des  Textes  noch  sehr 
viel  sa  thnn  übrig  war.  Beiden  Forderungen  vollkommen 
and  nach  dem  Wunsche  der  Sachversländigen ,  so  wie  nach 
dem  Standpunkte  der  Wiaaenschufilichkeit  unsers  Zeilalters 
BO  genügen,  rdhile  sich  der  Herausgeber  allerdings  auüser 
Stand  gesetzt,  und  diefs  zu  bekennen  bringt  liolTentlich 
keine  Schande.  Denn  manche  Thatsachen  und  selbst  man- 
che konkreten  Gegenstände  sind  entweder  durch  die  kurze, 
abgcbrochne  Darstell uiigs weise  Caesars  in  ein  fast  undurch- 
dringliches Danke]  gehüllt,  oder  sie  bedürften  eines  ganz 
lachkundigen,  technisch  gebildeten  oder  mit  der  Kriegskunst 
praktisch  vertrauten  Erklärers.  Ist  Letztrer  anch  zum  Theil 
nnserm  Schriftsteller  in  Guischard  zu  Theil  geworden ;  so 
«cbien  es  doch,  als  ob  die  Einsicht  in  die  Sprache  und  stren- 
gere Beachtung  der  Kritik  hin  nnd  wieder  vermifst  würden, 
80  dttfs  in  dieser  Hinsicht  bei  Caesar,  wie  bei  andern  Histo- 
xikem  der  Allen,  noch  manches  KStlisel  zu  lösen  sejn  dürfte. 
Dazu  kommt,  dafs  es  überhaupt  dem  Geiste  der  Alten  und 
ihrem ,  wenn  ich  so  sagen  darf,  zunächst  auf  die  Ereignisse 
nnd  deren  Besullale  gerichteten  Sinne  fremd  ist,  in  das  De- 
tail der  Ursachen  und  Grunde,  deränfsem,  allerdings  auch 
einwirkenden  Umstände,  in  das  Technische  von  Ban- und 
andern  Kunstwerken -mit  jener  ängstlichen,  fast  peinlichen 
Sorgfalt  nnd  genetisch  consfruir enden  Genauigkeit  einzuge- 
hen, bei  der  es  fast  nnmöglich  würde,  sich  ein  falsches  oder 
in  einzelnen  Theilen  unriohüges  Bild  des  Ganzen  zu  ent- 
werfen. Wobei  nicht  zn  verschweigen,  wie  doch  weit  ver- 
Bt^ieden  von  den  Gewohnheiten  nnd  Einrichtung«!  unsrer 
Zeit  der  Feld-  nnd  Lagerdienst ,  Weile  und  Ordnung  des 
Marsches,  Stellung  und  Rangirung  der  Truppen,  Büstung 
.und  Vertheidignngsmaschinen  aller  Art  waren,  und  wie, 
bei  mangelnder  Antehauuxg ,  so  Vieles,  was  gelehrt  oder 
vielmehr,   wie  man  sehr  charakteristisch   zu  sagen  pfiogt, 

L.gL,.._b,Coo^le 


docirt  wird,  wir  wetten,  ganz  anders  sich  verfalett  und  M 
der  Wirklichkeit  bestand,  ala  der  jogendlichen  Pbantasi« 
wohl  manchmal  vordemonstilrt  wird ;  sumal ,  wesD  die  Er- 
fahrung nachweist,  wie  manche  Lehrende  wähnen,  Zweifel 
hegen  und  Unwissenheit  oder  vie1mehi*\icfatwiBBEAi  in  ein- 
xelnen  Fällen  eingestehen,  beeinträchtige  die  Antorität. 
Unter  solchen  hemmenden  Verhältnissen  ist  es  Pflicht  des 
Erklärers,  dafs  er  möglichst  genau  und  |^reng  durch  Erör- 
terung und  Eatwickeinng  des  Wortsinns  and  des  Zusammen- 
hangs der  Wahrheit  nahe  zu  kommen  strebe;  und  diese  Auf- 
gabe nach  Kräften  za  lösen ,  war  des  Herausgebers  erstes 
Bestreben :  mit  welchem  Erfolge ,  bleibe  Einsichtsvollem 
abzuwägen  überlassen.  Wenigstens  glaubt  der  Heransgeber 
in  dieser  Beziehung  seinem  Commentare  riicksicbtlich  des 
Uiufangs  und  der  Ausführlichkeit  dieser  Keatbemerknngen 
eine  wesentliche  Eigenschaft  gesichert  zu  haben. 

Eines  zweiten  Punkts  mochte  ich  ausführlicfaer  erwäh- 
nen, wenn  ich  nicht  riihlte,  dafs  alles  in  diesem  Theile 
des  Commentars  Geleistete  durchaus  problematisch  bleiben 
mufste,  da  der  änfseren  Hülfsmittel  keine  andern  zu  Gebote 
standen ,  als  die  bereits  von  Früheren  beuulzten :  ich  meiue 
die  Kritik  des  Textes.  Hinsichtlich  einer  sichern  und 
glücklichen  Ausübung  dieser  in  unserm  Zeitalter  hochge- 
steigerten, jedem  wissenschaftlichen  Erklärer  eines  klass. 
Schriflsfellers  unentbehrlichen  Kunst,  ist  es  dem  Herausge- 
ber einleuchtend  und  zur  festen  Ueberzengung  geworden, 
dafs  Anschauung  äufserer  Hülfsmittel  hierbei  schneller  und 
kräftiger,  auch  sichrer  auf  verderbte  oder  durch  Interpola^ 
tion  verdunkelte  Stellen  einwirke,  als  alle  Conjekturalkritilc 
im  Stande  seyn  dürfte ;  wenigstens  entbehrt  letztre  in  den 
meisten  Fällen  des  Vertrauens  und  Glaubens ,  so  lange  und 
wo  nicht  ausgezeichneter  Scharfsina,  ungewöhnliche  Fertig- 
keit und  Uebuflg  in  irgend  eiper  Sprache,  innige  Vertraut- 
heit mit  dem  Geiäte  und  Tone  des  in  Frage  stehenden  Au- 
tors, und  eine  seltne  Divinationsgabe  sich  Bahn  gebrochen 
und  eine  äufsere  Autorität  begründet  haben,  gegen  welche 
die  Zeitgenossen  wenigstens  sich  nicht  leicht  anzulehnen 
wagen.  Bei  solcher  Beschränktheit  der  Hülfsmittel  blieb 
dem  Herausgeber  nichts  übrig,  als  die  einst  von  Oudendorp 
gesammelten  Varianten  sorgfältig  zu  beachten,  den  Sprach- 

L.gL,_._b,Coo^le 


gebrancli  des  ScTirlftatellers  als  ehi  Haoptkrlter^nnL  der 
Wahrheit  fest  im  Auge  za  behalten,  den  tod  Elherlin^' 
neuerdings  gemachten  kritischen  VerbeasemngBTorschlägen' 
gebührende  Aufmerksamkeit  zit  schenken,  wo  möglich  aber 
keine  Stelle  als  kritisch  gleichgültig  zu  betrachten  ^  wo  die 
Menge  oder  Wichtigkeit  der  äafseren  abweichende  Zeug- 
nisse still  zn  stehen  gebot.  Ist  auch  dieser  tinindsatz  schein- 
bar einer  sehr  relativen  Deuiuag  nnü  Anwendnnganagesetzt ; 
so  gilt  doch  so  viel  als  feste ,  Mifsbranch  nnd  Zweifel  ab- 
wehrende Begel,  äah  nichts  fQr  nnbedeutend  zu  halten^ 
was  den  Sinn  und  Gedanken  des  Schriftätellers ,  was  die 
Form  nnd  den  Baa  der  Sprache,  was  dici  gewöhnliche  und 
allgemein  gültige  Syntax  and  Struktur  der  Sätze  und  Perio'> 
den,  kurz,  was  die  Grammatik  oder  Etymologie  im  engero' 
nnd  weitem  Sinne  mehr  oder  weniger  berührte  oder  abänder- 
te. Ob  die  von  Ondendorp  und  Früheren  angestellten  Colla-' 
tionon  der  Codd.  und  filtern  Ausgaben  ganz  fnit  der  gesetz- 
mäfsig  erforderlichen  Genauigkeit  gemacht  worden,  müssen. 
wir  dahingestellt  seyn  lassen ;  daran  zu  zweifeln  ist  wenig- 
stens Keinem  unerlaubt,  der  die  Geschichte  mancher  Tex- 
tesrecension  kennt,  oder  sich  durch  eigne  E^rfahmng  über* 
zeugt  hat,  wie  leicht  der  Irrthum  in  Auffassung  und  Erken* 
nnng  mancher  Schriftzüge ;  wie  mühsam  und  steril  das 
blofs  mechanische,  nicht  selten  an(/«m ,  an  der  Sache  selbst 
Wenig  theiJnehm enden  Personen  übertragene  Geschäft:  ge- 
nng,  dafs  es  der  Heransgeber  sich  angelegen  seyn  liefs,  von 
den  gegebnen  Afalerialien  einen  auswählenden,  kritisch  son- 
dernden Gebranch  zu  machen ,  nnd  zwar  mit  möglichst  be- 
stimmter Angabe  der  Gründe  oder  einfacher  Darlegung 
snbjeküver  Ansicht. 

Fehlen  konnte  es  nicht ,  Tjelmehr  war  es  nothwendige^- 
Folge  der  Zeit ,  in  welcher  dies«  Bearbeitung  der  Commen- 
larien  erscheint,  dafs  der  Heransgeber  seine  Erklärung  ir- 
gend einer  frühem  als  abweichende  Meinung  gegenSber- 
stellte  und  somit  unwillkührlieh  in  einen  Conflikt  trat  mit 
Männern,  unter  denen  nanienilioh  in  neuerer  Zeit  Held^  so 
wie  in  kritischer  Hinsicht  der  leider  der  Wissenschaft  und 
Schule  nnd  AHen,  die  sein  wohlwollendes,  jeder  Parteisucht 
frem^desHerz  kannten,  zu  früh  verstorbene  Dähne^  sich  eincrt 
feit  begründeten,  ehrenvoUenBöf  gesicherthaben.  Wodiefa, 

L.gL,_._b,Coo^le 


und  so  oft  es  geschehe»,  bat  der  IleranBgeber  zwai  mit. 
Offeaheit  un^  Fteiinüthigkeit  seine  abweichende  Meinung 
KU  vertheidigen  oder  zn  begründen  gesucht,  iat  aber  hofient-  '~ 
lieh  nie  in  den  diktatorischen,  oft  in  ein  mystisches  Dunkel 
gebüllten  Ton  mancher  jungem  Kritiker  nnsier  Tage  ver- 
fullen,  welche  mit  angeblich  seibat  erfundener  Wurfschan- 
fel  die  Tenne  xn  fegen  sich  anmaben,  oder  gar  mit  unaus- 
löRchlichem  Feuer  fast  alles  Frühere  als  vermcintlicbe  Spr«a 
zu  (-entehren  sich  das  stolze  Ansehen  geben.  Der  Heraus- 
geber hat  sich  von  jeher  von  allem  Sektengeiste  so  fern  kq 
halten  gesucht,  auch  so  wenig  je  Wunsch  und  Neigung, 
noch  Gelegenheit  und  Anlalk  gehabt,  irgend  einer  Fahne  zu 
folgen  und  einem  Systeme  der  Wissenschaft  nnd  Erkenntnifs 
iicb  ausBchliefsend  hinzugeben ;  dafs  ihm  aus  seiner  bisher 
durchlanfenep  theoretischen  und  praktischen  Laufbahn  eben-  . 
HO  die  Eigenschaft ,  Belebningen  anzunehmen  and  besserer 
Sänsicht  sich  zu  unterwerfen ,  geblieben  ist,  als  die  gegen* 
wSrtige,  so  wie  alle  früheren  literarischen  Arbeiten  einzig 
aus  seiner  praktischen  Wirksamkeit  hervorgegangen,  auch 
zunächst  auf  diese,  d.  i.  auf  Schule  nnd  Unterricht  der  Ja- 
gend znrückzuRihren  bestimmt  sind. 

Denn  eine  Frage,  die  uns  in  manchen  Fällen  sogar  zu- 
dringlich geschienen  hat,  kann  nicht  unbeantwortet  bleiben, 
da  sie  auch  an  diese  Ausgabe  und  deren  Verfasser  gerichtet 
werden  dürfte :  iur  welche  Klasse  von  Lesern  denn  eigentlich 
ein  solcher  weitschichtigec  Commentar  —  wir  scheuen  diefs 
Prädikat  nicht  —  bestimmt  aeyi  Halten  wir  nun  schon 
früher  Veranlassung  gefunden ,  um  Mifsverständnissen  vor- 
zubeugen, unsre  Ausgabe  der  Commentarien  Caesars  als 
eine  eigentliche  Schulautgabe  nicht  zu  bezeichnen;  ging 
unser  Streben  vielmehr  dahin,  theils  manchen  Lehrern  eine 
zweckmafsige  und  wissenschaftliche  Anleitung  zur  richtigem 
and  vollständigen  Erklärung  des  Schriftstellers  za  geben, 
theils  durch  ein  tieferes  Eindringen  in  die  Sprache  und  den 
Geist  des  Autors  eine  allgemeine  Ausbeute  für  Grammatik 
und  Lexikographie  zu  gewinnen ;  WEtr  es  endlich  unsre  Ab- 
ticbl,  auch  manchem  gereiftem  Schüler  Gelegenheit  zu  ge- 
ben, früher  Gelesenes  in  andrer  Form  za  wiederholen  nnd 
die  klassische  Lektüre  einer  höhern  Bildungsstufe  mit  jener 
leichteren  frühem  zu  vergleichen:  so  setzte  sich  im  Wesent- 

L.gL,.._b,Coo'ile 


lieh«!  die  gegenwSrtige  Ausgabe  der  Coinnienlarien  vom 
Bürgerkriege  ebendaaselbe  Ziel.  Inabesondre  aber  dachfen 
-wir  nos  eine  Klasse  von  Lehrern ,  denen  unsre  Arbeit  nicht 
ganz  nnwillkommeii  seyn  dürfte :  es  sind  diejenigen ,  denen 
anf  dem  Wege  des  Haus-  und  Privatnnterrichts  obliegt, 
Knaben  für  den  Gymnasiainnterricbt  wiBsenscfaaflHch  vorm- 
bereiten«  and  denen,  hei  dem  Unterrichte  in  der  latein. 
Spra<^e  Caetar  grade  einer  der  beliebtesten  und  angenehm-. 
Bten  Schriftsteller  ist,  an  dessen  Hand  sie  ihre  Zöglinge  in 
das  ernstere  Stadinm  der  Sprache  und  Grammatik  einzuwei- 
hen bemüht  sind.  Diese  werden  vielleicht  in  vorliegender 
Aasgabe  einen  nicht  ganz  unerwünschten  Stoff  nöthiger  und 
nützlicher  Sprach-  and  Sacherkläningen  und  manche  prak- 
tische, ein  gründliches  Sprachstudium  fördernde  Winke 
finden:  Mittel,  welche  nicht  angeeignet  seyn  dürften,  einer 
hin  and  wieder  noch  vorherrschenden  präcipitirenden,  frag-  ' 
-mentarischen  Vorbereitungsmethode ,  bei  welcher  man  in 
kürzester  Zeit  recht  viel  aaf  Unkoste|i  der  Gründlichkeit  des 
Wissens  und  der  eignen  Denkkraft  des  Zöglings,  Zuge- 
winnen wähnt,  ein  bescheidenes  Mafs  und  Ziel  zb  aetzen.  ' 
Der  Hauptzweck  jedoch ,  den  der  Heransgeber  8eiD«^ 
Seits  nach  Kräften  zu  erreichen  strebte,  galt  der  Erforschung 
der  Wahrheit  j  folglich  der  Wis»engc&nft  ahnhaupt.  Dar- 
um benutzte  er  das  Vorbaadoe  and  Gegebne,  so  weit  das- 
selbe historisch  vorlag;  verglich  mit  dem  bisher  Gelehr- 
ten oder  Angenommenen  die  Resultate  des  eignen  Forscheng 
und  Nachdenkens;  suchte  durch  Gründe  die  Widersprüche 
KU  vermitteln  und  auf  diesem  Wege  freier  und  unbefangner 
Ei'örteruDg  dem  richtigem  Verständnisse  des  Schriftstellers^ 
dem  Stadium  der  Sprache  und  Grammatik,  selbst  der  prak» 
tischen  Cntenichtsmethodik  förderlich  zu  werden.  Wi» 
weit  ihm  diefs  gelangen,  wird  die  Zeit,  die  Erfabmng,  die 
Prüfung  der' EinBi<ditsvollem  leinen  und  nachweisen;  das 
Veibälinils  aber,  in  welches  diese  unsre  Aasgabe  zu  den 
genannten  früheren  von  Held,  Mobing  und  Baumstark  sich 
stellen  dürfte,  kann,  dessen  besoheidet  sich  der  Herausgebar 
gern,  für  jene  nie  ein  nachtheiliges  werden:  nach  subjekd' 
vem  Bedürfnisse  nnd  Ermessen  wird  demEinea  für  den  Ge- 
l^auch  das  E^ne  nütslich ,  das  Andre  nicht  ganz  verwerflich 
Bcbeinen.  Glücklich  würde  üoh  der,  Herausgeber  schälzen, 
L.,._._b,C;oo^le 


weno  auttaierksame  Leser  gewahrten ,  dafa  eine  erhöhete 
AufmerkBamkeit  dem  Schriftsleller ,  dessen  CommentarieD 
Tom  Galltschen  Kriege  vor  nuntnelir  bereits  10  Jahren  dem 
Pnblikum  von  ihm  übergeben  wurden,  gewidmet  worden  ist; 
und  hinreichend  belohnt  würde  er  sich  fTihlen,  wenn  Sacb> 
knndige  ihm  das  Zeagnifs  gäben ,  diese  schätzbaren  Denk- 
mUler  einer  klassischen  Periode  der  RiSmischen  Literatnr 
mit  jener,  dem  Alterthuine  buch  in  seinen  kleinsten  Theilen' 
gebührenden  ernsten  Würdigung  behandelt  zn  haben. 

Eins  bedarf  vielleicht  noch  entschuldigender  IVachsieht . 
Ton  Seilen  strenger  Beurtbeiler;  es  ist  die  Form,  in  welche 
die  Anmerkungen  und  Elrlüntcrungen  eingekleidet  sind. 
Wir  wollen  nicht  streiten ,  ob  sie  nicht  bündiger  und  ge< 
drängier  sej'n  konnte;  nicht  leugnen,  dafs  einige  Wiedcr- 
holang  und  ErgKnznng  von  einiger  Ungleichheit  der  Behand- 
lang «engen  dürften;  dafs  insbesondre  auch  manche Beweis- 
fühmng  zn  weitlHuftig  scheinen  könnte.  Wir  können  znr' 
Bechtfertignng  nnd  Entschuldigung  nur  anführen,  dafs  eines 
Theils  Amt  und  Beruf  wie  manchem  Schulmanne,  so  auch 
ans,  nur  einzelne  Stunden  der  Mufse,  aber  nicht  immer  die- 
selbe Kraft  und  Frische  des  Geistes  übrig  lassen;  andrer 
Seils  manche  unvorherge sehne  hemmende  Einwirkungen  auf 
längere  Zeit  ron  der  angelobten  Arbeit  abriefen  und  deren 
Vollendung  nur  in  oft  unterbrochenen  Fristen  zu  bewirken 
gestatteten. 

Manches  Hefs  sich  noch  sagen  theils  über  die  immer 
noch  zu  wenig  sparsame  Interpunktion  des  Textes,  theiU 
über  die  Wahl  der  vorzugsweise  berücksichtigten  beiden  la- 
tein.  Grammatiken  von  Zumpf  nnd  Bamsborn,  denen  Baum- 
$tark  noch  einige  andre  beiznfiigen  für  gnt  befunden  hat; 
endlich  auch  wohl  über  Beschaffenheit  und  Verhälfnifs  eini- 
ger eigenthümlichen  grammatischen  und  etymologischen, 
von  dem  Herausgeber  aufgestellten  Ansichtenrund  Meinun- 
gen. Doch  glauben  ^vir,  findet  die  getroffne  Wahl  jener 
beiden  Lehrbücher  hinreichende  Entschuldigung  in  dem  weit- 
verbreiteten Gehranche  des  einen  and  in  der  Vollständigkeit 
nnd  dem  Reiohthume  der  Beispiele ,  durch  welche  sich  daä 
andre  auszeichnet;  über  die  bei  der  Interpunktion  befolgten 
Grundsätze  aber  hat,  sich  der  Herausgeber  schon  früher  zu 
Caesar  de  B.  G.  erklärt:  nnd  wenn  irgend  etwas  in  snhiek- 

^X.uuine 


-tlveti.  Melonngea  nii4TheorleD  AkiffäUtgei  aich'Gndet,  so 
■  wird  auch  diftfs  Aoregun^  trerden  zur  Prüfung  and  Sond»- 
irung  des  Scbeipbaren  nnd  WahneO.i  E^äeFri^,  ob. nicht 
'  bei  eiaer  künftig  mögUcbon  gbnii  vollständigen  Lexikognt- 
-phie  alle  dergleichen  Commeniare  einzelner  SchriftstellM: 
QberfluBslg  werden  dürften^  —  beaniwortet  sich  von  seibat 
durch  die  umgestellte.  Bemeikilng , .  dafs  jene  zur  Zeit  noch 
ideale  St^opfung  erst  tn^Uch  werden  dürfte  durch  die  geg» 
benen  nad  noch  berheizuschalfieliden  Elemente,  d.  i.  durch 
die  Früchte  einer  gründliche  nnd  soigfäUigen  ^mmatiact 
.  historischen  Erklärung  klassischer  Autoren;  so  lange  dies« 
-noch  nicht  abgeschlosaeault,  bleibt  ein  roUkoinmneb  Itexi- 
.cOn  ein  fcommer  Wnr.sch,  und  sehlieist.di^iNDtlurendigkail 
oder  Zweckmäfsig^eit.  der  Commeniare  nicht  ausi  ..Vielmehr 
.liaben  sich  Lexikographen^  selbst  die  sorgfalügsleo  und  ge* 
nialafeo,  zu  hüten,  dafa  ihnen  nicht  Commeniaitirenoder 
der  Uebersetzer  jelst  so  zahlreiche  Schaaren  besonders  bei 
Schriftstellern  imponiren ,  die, .  wie  Tacitus ,  erst  ganz  Tet- 
standen  und  durchdrungen  äeyn  wollen,  ehe  man  ihte'Ge^ 
danken  in  einen  dem  lateioiscben  Ausdrucke  angepafsten 
engen  Rahmen  deutscher  Rede  zu  fassen  vermag.  Zu  diestt 
Bemerkung  veranlafste  die  ganz  neue,  überraschende  Er- 
scheinung eines  eben  so  ideal,  als  geistreich  angelegteOi 
\^orterbucbs  der  lalein.  Sprache,  dessen  gleichmäfsige 
Ausführung  und  YoUendong  den  Verfasser  dereinst  mil. 
Dank  und  Ehre  krönen  mufs.  > 

Eine  Seite  praktischer  und  gründlicher  Erklärung  clasv 
Bischer  Autoren,  der  sich  der  Herausgeber  mit  besondrer 
Vorliebe  zuwandte,  Scheidung  sinnirerwandter  Begriffe  nnd 
Aasdrucke ,  ist  auch  in  diesem  Commentar  nicht  unbeach- 
tet geblieben,  und  zwar  mit  einer  von  fremden  Autoritäten^ 
die  jetzt  nicht  fehlen,  möglichst  unabhängigen  Forschangj 
doch  mit  nächster  Berüclcsichtigang  des  für  den  Unterricht 
der  Jagend  Zwcckmafsigen.  Dafs  aber  alle  auf  konkretem 
undhistorischemWege,  das  heifst,  durch  die  Lektüre  eines 
Klassikers  gewonnenen  Begriffsbestimnuingen  dem  Verstän- 
de schneller  einlencblen ,  in  dem  Gedächtnisse  treuer  ver- 
bleiben, als  irgend  aus  den  Wörterbüchern  gewonnene,  oft 
rhapsodische  und  fragmentarische  Definitionen  und  Schei- 
dungen, welcheder  erläuternden  Beispiele  ermangeln;  lehrt 

L.gL,.._b,COO^IC 


XII 

mm  Theil  eii^  Aa  waDderlicIiBteo,  bizatresten  Erscfaeimm- 
geD,  die  wir  im  Schnlleben  wahrgenommen :  «8  iet  die  Ma- 
nier, -ja  die  Manie,  beim  Uebersetzen  amt  dem  Deutschen 
ins  Lateinisclie,  statt  Gedanken  and  Sinn  der  einen  Sprache 
in  das  Idiom  der  andern  äberEatragen ,  sich  mit  Vmtchrei- 
bung  des  Wortsinns  za  begnügen;  eine  Manier,  die  oft  nahe 
sn  Verdrehung  gr&nxt.  Eine  Ursache,  es  giebt  deren  hia 
vnd  wieder  mehrere.  Hegt  aber  nach  nnsrer  Erfahrnng  in 
iiem  verkehrten,  A.  i.  in  dem  unbedingten  Gebrauche 
Deatschlateinischer  Wörterbücher;  za  denen  sofott  seine 
ZnÜRcht  XU  nehmen ,  ohne  erst  des  Gelesenen  sich  zu  erin- 
-nern,  denen  ohne  Answabl  Glauben  zn  schenken,  ohne  prü- 
fend zu  sichten,  jetzt  mehr  an  der.  Tagesordming  ist  als 
früher,  wo  diese  Hälfsmittel  seltner  waren,  ja  wo  g^gen 
manche  ein  fui  allemal  ein  herrschendes  Praejndi«  warnte. 
Was  übrigens  in  irgend  einer  grammatisch  lexikalischen 
Hinsiebt  nnd  Beziehung  diese  Aiisgahe  leisten  wollte, ' — 
dieis  zn  überschauen  sollte  das  ausführliche  Raster  ein 
leichtes  und  bequemeres  Mittet  werden. 

Noch  sagen  wir  unserm  Terehrten  Fremde,  Hofr.  Rei- 
chard,  unsern  Dank  für  mehrere  schätzbare,  den  Frennden 
der  Altenhnmskunde  gewifa  willkommene  Mittheilungen 
«her  einzelne  in  diesen  Commentarten  erwähnte  Oerter  oder 
geographische  Pnnkte,  die  Vir  gehörigen  Ort»  benutzt  ha- 
ben. Es  sind  zum  Theil  Erläuterungen,  entnommen  ans 
dem  von  diesem  nnermüdeten  Forscher  auf  dem  Gebiete  al- 
ter nnd  neuer  Erdkunde  bereits  vollendeten  zweiten  Theile 
seines  Thesanraa  Orbis  Anliqui,  der  hoffentlich  bald  durch 
kräftige  äufsere  Unterstützung  veröffentlicht  werden  wird.  — 
Und  so  schliefsen  wir  denn  diese  Vorrede  mit  dem  wohl 
erlaubten  Wunsche,  dafs  die  ernsteren  Freunde  der  latcini- 
gchen  Sprache  und  Literatur  in  diesem  Versuche  keine  ganz 
'  überflüssige,  noch  weniger  eine  des  Scbriftatcllers  unHriir- 
dige  Arbeit  erkennen  möchten;  hoffen  vielmehr,  dafs,  wie 
uns  früher  zu  Theil  gevrorden,  der  Beifall  mancher  Guten 
nnd  Wohlwollenden  uns  für  unsern  Beruf  erheitern  und  stär- 
ken, in  unserm  Streben  ennuthigen  und  neu  beleben  werde! 

Qera,   im  August  1834. 

L:,gl,;.dbvG00glc 


C.    lÜLII    CAE  SARIS 
COMMENTABII 

DE     B  e  L  L  0     C  I  V  I  L  I. 


L  1  B  E  R    PRIMUS. 
ARGUMENT  CM. 

Cap.  I.  Cmatta  tf  origa  btlli  cnilii.  De  fttlrrit  Cuetant  md 
tenätum  non  rtfertur,  obitaatibu*  Lentuto  eo».  tt  Scipienr,  3.  Cat- 
tar  txercitun  tubttur  iimitttrt,  3.  Seaatut  Pomatio  aptrte  favet 
eoneltu,  refragantibu*  friimü  pUbü.  4.  Poatpelui  tt  Caeiari  in- 
fenium  ttleniit.  5.  StnatHtcontuUmm  t  Fideant  eoatalet ,  praeloret, . 
triiuni  pltbü^  ni  guid  renublicm  äelrimenti  capiat,  6.  Prarinci^ 
Pempeianit  cOf^mittat.  Tela  Italia  deUctut  hahentur.  1.  Caetmr, 
dt  mUitum  talunlatt  certut,  8 —  1ü.  Criminum  lenditf  fributiot  ple- 
bit  consenil f  pactm  ttrvart  ttnlof.  II.  Iniqua  conditiotie  Pomptii 
Ttieeta  uceupal  Arrelium,  Pitaurun,  Fa»um,  Aneonam,  13.  Igg- 
vittm;  lata  Pieeno  dehetM  habet.  13.  Auximo  potitur.  14,  R«tnM 
trtpidat.  .Pomptiutex  urbt  exetdil.  Ltnlalui  aperto  aerarig  fugit ; 
gladiatorei  CiretarU  Capvae  armat.  15,  Cauar  Ateulun  reeipit; 
rx  detectibtu  PampeianU  tum  eohorlei  avgtt.  16.  Corßnii  obiidtl 
Domitnim,  gui  lt../ruftra  a  Pamptio  auxitinm  pelil.  18.  Sulmo- 
nenitt  Cariari  portal  aptriunt.  19.  Corfiitii  trtpidatur.  30.  Doaii- 
tinr/vgam  molieni  impedilur,  31.  33.  De  tradendo  oppido  agitur. 
.23.  Eo  tradita  Pomptii  dtieet  Caetar  dimittit;  militei  taerament» 
aiigit;  in  Apuliam  traniil,  34.  Pompeivt  ipie  Brunditium  fagit; 
eopin*  coutrahil;  etnot,  pattoret  armat.  Pomptianomm  cokorttt 
ad  Caetartm  tranteant,  qa*  mrtfi  de  pace  cum  Pompeio  eoram  age- 
'  r«  cupit,  35.  Rune  Cattar  Brundiiii  obiidtt,  36.  eolioquium  recJt- 
»amiem.  3T.  Pompeiv*  Dgrrkaekium  trantlicit.  28.  Brundittai  t« ' 
Caetari  reddanL  39.  Bit  Hitpaniam  eoBfirmare  »latuit.  30.  3).  i? 
Stmrdinia  Cottam  Faltriai,  e  SieiHa  Calontm  Curia  eiieit;  Talrrs- 
ni  in  Afriea  ren*tit  Varut,  33.  Caenar  Romae  in  tenatu  de  pae» 
agit ;  legetoi  ad  Pojupiiitm  mitli  laadet.  33.  Legationem  nemo  »w- 
leifil.  Cattar  in  Galliatn  uHtriorem  abit.  34.  Domitii  tuatu  ÜSat- 
ntiaportat  Caetari  ctottdit,  gui  35.  fruttra  eam  a  bttlo  dehorlatvr. 
36.  öamilittt  Maiiiliani  pervtait;  Aaae  Caeiar  oppugnaTt  parat. 
3T.  Pgrenaeei  laltu*  oeeupat.     38.  Afranitu  tt  Petreiiu,  Pomptii  U~ 

Sali,  Hitpaniam  obtiitent ;  39 — 43.  Cum  iit  certalur  plaribai  pret- 
it's  43  —  53.  patiuimum  ad  llirdam  bellunt  geritar.  53.  Ret  Afrrt- 
»it  et  Petreii  pretptrt  geitae,  itomam  nuitcialat,  PompeiaiiaruM 
parttt  firmant.  54.  55.  Cattar  tlrtBue  rttitlil.  56.  ftT.  Pugna  ad 
A 


gL,_._b,Coo^le 


2  C.  lUL.  CAESARIS 

MauUiam.  58.  Protpero  Bruti  Proelio,  i9.  mmeialo  Caetari  üi 
Urrdam,  fortuna  mutatur.  60.  Hiip»nuie  populi,  O.teeniei,  Cala- 
gurrUani,  atii,  dticüeuat  ab  Afraitio.  61^63>  Caeiar,  Sieori» 
parle  aterta,  Afranium  et  Pttrtium  terret;  6f  —  TO.  cum  hii  pro- 
tpere  pvgnat;  71  — T3.  Afranianii  pareit,  mittrieordia  motu*^  ntte 
protlia  iit  »e  potituram  tptranM.  74.  Agtlur  cum  Caetare-dt  Afr^ 
nii  et  fetreii  vita;  pax  vidtlur  coitura.  Tä.  T6.  Petreiui  Caetario' 
,  ttoj  per  indueia*  rtceptot  perfide  trucidari  curat;  11.  Cauar  con-. 
tra  Pompejanei  laleos  dimittil.  18.  A/raniani,  omnit  gtnerit  ino- 
pia  pTet$i,  eailra  relintjuunt ;  19  —  83.  in  itinere  impedianlur  a  Cai- 
lart;  84.  omnibui  rebat  nbieiti  colloquium  petunt,  85.  Afranium 
Teprthtndit  Oanar.  86.  81.  Dimitlitar  exercilai ;  ducei  libtrt  abennU 


Cap.  I. 

liitteris   C   Caesaris    (a  Fabio)   congnlibns   reddiüs, 

CAP.  I.  IJtlerlt  C.  Caetarü  (a  Fabio)  —  reddUill  Dl«t*  die 
Leiart  der  mciilen  Codd.  Wir  geben  Ober  dieu  kriliich  amickr«  SIell« 
die  nöthigile  Aaikanft.  Aeltcre  Amgiben,  wie  Vueoa.,  Slrmdi,  SIepk., 
Munt.  B«ben,a  C.  Fabia  Caeiarii.  Dagigcn  Ciaccan.,  Lipii«:  •  C, 
Curione,  denn  ditier  wiT  bekanntlich  bei  Caci.  In  der  Prorini  gewe- 
■en;  Ihm  hatte  dieier  da«  Schreiben  übergrebea.  Oadeud.  und  nach  ibn 
Mar.,  Ober!.,  Held  hielten  [Qr  iehl :  Lüterit  a  C.  Caeiar«  ete.  Den 
Oebraaeh  der  Praepoait.  a  und  aft,  wie  dei  önö,  d.  i.  ein  Auigeheiky 
Abttammen ,' xaXüüifKt  Ahhangan  von  Jem.  oder  Hängen  au  Jem.,  leh^ 
Ten  Stellen  wie  B.  C-  111,  36.  Scipionem  lilterae  mat  eonieenlae  a  M. 
F«onio.  Vergl.  la  B.  G.  VI,  43.  Viger  p.  579.  —  Wird  jedoch  eine 
Cigentlich'e  Einwirkung  dei  Subjekti  auf  dai  Objekt,  eine  wirkliche  Ab- 
kängigkrit  darck  anherD  Canialnezui  angedenlel,  ao  iteht  im  Grttcht- 
icben  no^/  wie  ö  noQ  ifiov  i.  i.  legaloi  nieaa  Cyrnp.  III,  2,  30. 
tii  Tiaqa  Kvfov,  Cjti  mandkla  111,  l,  1.  and  Platarcb.  Caei.  e.  31. 
iatl  Si  Tiagn  Kataafot  ^xof  himroXai,  Gegen  den  Sprach gebraneh  alio 
■tritt  keineiwegi  jenei:  KUeri»  a  C.  Cactare  eantuMui  redditii,  ta 
wenig  wie'Cie.  ad  Div.  II,  17.  in.  Liv.  11,  3.  Allein  1.)  erregt  dls 
Antorität  der  Codd.  (gerechten  Verdacht;  2.)  bleibt  in  den  WoHen  a 
C.  Caet.  —  redditit  ein  anitäfiiger  Doppeliinn :  denn  bei  reddere  er- 
wartet man  die  Angabe  dca  SubjeHi,  welche!  fibergiebt,  wie  diel^  der 
Fall  in  den  beiden  genannten  Stellen;  B.)  wai  die  Hnptaaeke  lit,  der 
Genitiv  C.  Cacsarii,  all  dca  Verfattert  de»  Schreibern,  lil  hier  Tiel 
naehdrücklicher  and  bexei ebnender,  da  in  dem  Torbergegangnen,  ver- 
lornen Theile  dei  Commenlarien  (vergl.  das  Ende  dei  Vlll.  Bnebi) 
oltenbar  von  dieiem  Schreiben  Caeiari  anidrucklich  die  Rede  gewesen 
illj  alio  bfdnrfte  ei  enta.  dei  Beilstiel  znr  nahern  Belli m m nng :  Ai'i 
n'd.  guttut,  w*  dann  a  C,  Caetara  nicht  itehen  konnte,  loudem  der 
Geniliv  aotfawendig  war,  tider,  der  Name  dei  L'eberbringeri  beigetSgt 
■e;n  mofile:  n  C.  Carione  etc.  j  oder  der  Satz  mufite  lelbitindig  be- 
'  ginnen  mit!  Utterit  C  Caeiarii  etc.,  wodurch  ScAreiber  uaA  Einpfän- 
ger  mehr  nnd  beitinmler  hervortreten.  Nun  aber  weifi  Niemand  et- 
wai  TOD  Fabiuij  anidracklicheii  Zen^lviiaen  zufolge  war  Cario  der 
tleberbringer  nach  Rom;  der  Name  iil  alio  offenbar  vertslacht:.  lo  üts 
allgemeine  Aniicht.  IJnl  ackelnt  demnach  hier  iweierlei  Anilcauft  ilek 
darinbieten:  entw.  man  leie:  ab  aha,  lo  dah  Curia  iwac  dai  Schrei- 
ben mitnabm,  aber  ein  andrer  Frennd  niid  Anbinger  Caeian  duielbe 
den  Con.  übergab;    denn  Curie,    der  naeb  Snet.  Caei.  29.  vielemtitii- 


gL,;..b;Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  i.  3 

aegre  ab  iis  impetratnm  est,  summa  tribnnotura  ple- 
bis  eontentione^  nt  in  senatq  recitarentur :  ut  Tero 
ex  lineris  ad  senatam  referretar,  jmpemui  non  po- 
tait.     Befemiit   consules  de  republica   £in  civilatej.     L. 

mtu  Tribanorani  wu-,  nack  Vcllcl.  II,  48.  homo  ingeniotittimt  na-  . 
giiam,  «ar  moraliich  nicbl  geiignet,  Ueberbringer  Redlicher  Vor- 
tcAläge  m  lejn.  Oder  »an  nebme  bd,  daf«  n  hieri :  Lilterii  a  FaH» 
L.  (l.«galo)  Coeian'r  Conaalibai  redd.  Daraiti  enltUnd  jeoei  C  Caei., 
WBi  (cbon  UDdeod.  nicht  gani  nboe  Gmiid  ■Dflalleiid  fand ,  indcn  du 
PraenoKten  fiberflaiaig  und  nngewobnlich  icy.  Dieicn  letitern  Vor- 
■chiag  wOrdep  die  Codd.  nntentütien ;  die  Zweckmäfiigkeit -dci  Ver-' 
hhreni  Teehtfertigcn ;  dai  folgende  luinna  tribunor.  ,pl.  eoalentiont 
den  (^rio  inil  einifhliefien  {  die  Zengntu«  de*  Appion  und  Dio  Chi. 
Dicht  in  wlderlfgen  im  Stande  ueyo;  vielAiebr  Plularck  ■.  a.  O.  wnhr- 
■cheiulkh  moeben ;  denn  jenei  ^xor  iaiavoiai  iit  gleich  dem :  allataa 
mml.  Und  flberdief4  bedurfte  e>  ja  einer  lebneliern  Rüehaatwort.  Da-  . 
her  vielleicht  tlofi  geicbi^ebeu^tand :  a  Legate  Caeiarit.  Und  diefi 
!■!  nir  dM  wabrieheinlichiite.  %'ievtahl  endlich  der  Gedanke  nicht  uu. 
terdrflctt  werden  lann  ,  daf4  eia  librarius,  der  jene  Strottar  a  Canara 
nicht  begriff,  eatweder  bininfügte :  alio  d.  f.  ein  andrer  Caetar,  dbA- 
Jich  der  Legst  Sext.  lal.  Caetar,  der  1,8.  niid  11,20.  erwähnt  wird; 
dinnr  also  »tj  der  Ueberbringer  geiVeseu ;  darani  wurde  ab  alio  and  - 
dieh  ging  über  to  a  Fabio ;  od.  ei  bezog  der  «logialor  jene»;  ab  alio 
■D  rtddilit;  d.  i.  um  den  Uebtriiringtr  von  dem  Verf.  tu  anteracheiden. 

aegre  ab  iit  impetratuta']  Aegre  dni  grieeh.  /lölij  («ach,  ängtßäi 
■ol  /iDÜif,  äyantjTiüq  xml  pohi;,  Tergi.  ScbäF^r  in  Gregor.  Corinth. 
p.  I7D.)  iil  nnier:  mit  Mühe  und  JVoM,  den  Gemütbiinitand  du  be- 
■ägL  Subjekts  objektiv  und  eonerei  d.  i.  in  der  Zeit  beieichDcndj  ci.r 
Ut  eine  abalrakte  odT  logiacbe  Partikel,  welche  dai  beigefügte  PrSdi- 
tat  modificirt,  entitandeD  nach  Anslogie  der  griecAitcAen  Adverb. '«ut 
£,  wie  öaäi  i.  i.  mit  d.  Zahnen,  aui  vr;  aUo:  Dar  mit  Gtaalt,  mit 
grS/tter  Anstrengung  etwai  in  bthanpten  im  Stande.  Daher  iteht  di>  , 
flberall  reitringirend,  niemula  absolut,  alio:  nur  mit  Mühe.  Nep, 
Ariif.  8,  3.  vir  fidea  facta.  Vergl.  in  Sali.  Cat.  51,  43.  —  Ab  iit, 
wi«  TVj^aruy  miQa  Tivn;. 

er  litterit  ad  ten.  ref."]  Ex  i.  !.  dem  labalte  dei  Sehreiben«  ge- 
mSft.  Vergl.  in  B.  G.  I,  33.  Der  Sinn  iit:  nach  den  in  dem  Schrei- 
ben angegebnen  Vorichlagen  Ond  Bedingangen ;  mit  Riieksiehl  auf  die- 
aei  voTait$gegangne  Dokument;  alio  all  ein  tpeeieUer  fiegeniland  der 
Beiathnpg,  im  Gegeniati  de*  folgenden:  de  repubUca.  Beferre  ad  le- 
natuvt  war  die  Sache  der  Co».,  wobei  tie  fragten;  qitid  fieri  placetf 
nachdeiB  ile  die  Anfrage  eingeleitet  durch  die  Formel:  quod  bmua, 
fatMum,  forlxnatuat  ae  saliitare  sl't.  Suet.  Calig.  c.  15.  Briiion.  d« 
form.  p.  154.  Kortte  ■□  Cie.  Kpp.  1,  1,  5.  —  Nach  der  Relation  er- 
folgte die  Abitimmniig  der  einielneo  Senatoren;  dien  lallte  died  Hai 
kintertrjebea  werden ,  damit  die  Freunde  Caeiart  nnd  die  Neulraie;) 
«ictt  offen   ihre  Heinosg  aaiiprichen    nod   Caeun   VoncMage   etwa 


refemnt  coss.  de  repnbl.  in  eivitatef  Dieie  Lesart  iit  offenbar 
telnh,  ja  nnrfimiieh  und  geicbniackloi ;  in  civilate  mit  Voaiini  in  er- 
kl&en  durch  in  urbe  iit  gekSnilelt;  indefinite  mit  Ciaccon.  aninoeh- 
men ,  od.  infinite,  erich eint  als  malte  Gloiie,  lo.wle  incikile  nach 
Oudend.  Vermuthuug  ali  ougewöhnlich  und  Caaiara  Sprach^ebrauche  wi- 
dentreitend.  Jnrin,  lehlug  vor:  ad  tenatatn.  Unwahrtcheinlicb!  Wir 
A  2 


gL4._b,Google 


^  4  C.  lUL.  CAESABIS 

Lentalug  consul  lenat«  retque  puhlicae  te'  no»  d^tU' 
rum  pollicetur,  gi  audacier  ac  /ortiter  tentenlia*  dicert 
veliat:    »in  Caesarea  retpiciaat  atque  eiut  gratia»  te- 

aind  der  Meinung,  ei  mnfi  entwed.  belfieii  tcI^lechtUn'.  dt  repuhKea, 
od.  de  relpnblicM  inifuitalr;  dua  itimmt  du  Mgendei  uou  defntm- 
ruau  InifHitai  iit  bei  Caei.  Diuihlig  oft  entw.  toel  oder  eondiUani*. 
B,  Q.  II,  32.  in  lantB  lerun  iaiquitale.  VII,  49.  quod  inigsitai  tod 
kabeat  iDcammodi,  prsponit.  Denn  dbrigeni  »»gtt  man  nnr:  de  rtpKbl. 
•i.  de  tuMMa  rep.  ccterre;  d.  i.  nach  GelL  N.  A.  XIV,  T,  Q.  hn  All- 
gcmeineu  die  Angelegenheiten,  die  Lage<  de«  Staali  in  Vortrag  brin- 
gen, ohne  BDf  eiaen  beitintmten ,  einielnen  Gegentland  jich  elnialaa- 
aen;  wai  -Geli.  nennl  infinite ,  Im  Gegeni.  Ton  finüe  de  imgniii  rebn. 
Cb.  BriiHiB.  p.  J5Q.  Aac)i  de  «anina  rerum  LIc  XXJI,  1.  VIII,  14. 
tenat»  —  «e  non  fle/utifrun  ]  Wegen  lenatu  für  i^naftii  i.  sn 
B.  G.  VI,  42.  and  Leop.  Schneidert  Focmenlehre  der  lat.  Spr.  I.  S. 
333.  f.  nnd  ober  deette,  aii  tcrmin.  foren«.  rergl.  Biemi  an  Nep. 
Kmoth.  4,  3.  and  B.  6.  I,  te. 

aadaeter  ae  fertilerj  Die  GraiBbedent.  von  ae  bealttigt  ilch 
«ad  kier,  dali  niiflieh  ac  iwei  Piädlkate  oder  Begriffe  aot  gleiche 
State  llellt,  la  dafa  eina  dem  andern  fn  dem  genannten  VeihältnialB 
, gleich;  anier :  eben  lo  motbig  all  tapfer,  d.  i.  merglteA  und  nacA- 
drüciHvIi,  wat  nicht  grade  notbnendig  mit  der  Kühnbfiit  verbondeN.  . 
Daker  lind  voriügiieh  xaei  Fälle  deutbar,  entw.  phyiiiehe,  d.  i.  locaU» 
und  temporelte*  Znaammentraffen ,  odef  logische  ZuBammenitellang,  wIb 
aMecadeni  und  eentequent;  i,  B.  Liv.  V,  10.  paerai  quoque  ac  leaea. 
V.  31.  m.-mixto  mulierum  ae  poerorom  plaratai  V,  2.  aaevam  ac  tfu- 
eem  inaginera.  c.  3.  offemoi  ac  concitatoi.  —  comitale  ae  munifieeU' 
tia.  VI,  23.  m.  frigere  ae  torpere  aenSi  coneilia.  e.  24.  abnafnte  ac 
-  proUbente  eollega.  Daher  iit  sc  dnrehweg  logiiehe  Partikel,  and  von 
El  total  Terachieden  ,  deiiea  Bedeut.  überall  gleich  iil  dem  addiriudeu 
und,  wie  I  >{-  I  ^1=  3.  Bei  ae  ■tfM  lieh  der  Anfäager  iteta  hlniu- 
denken :   und  ebea  to  etc.  nicht  minder  etc. 

retpieimtt]  Ctr.  B.  O.  II,  24.  VII,  77.  Dai  Feine  de*  AniSmek« 
iit  niebt  ,iu  rerkennen,  lo  wenig  all  in  dem  rerwandten  tmpiceri 
(Nep.  Dion  1,  5.  Agei.  4,  2.}.  Ei  iil  verwandt  mit  pratpicere  d.i. 
tHi'i  rebat  eennlere,  «a(  leinen  Varthei]  bedacht  leyn;  denn  ei  lit 
eigenll.  relroipieere,  .  d.  1.  Djortd.  und  meton.  ichanende,  kluge  oder 
wohlwollende  R^cliiichf  nehmen.  Daher  aucb  reipectai  entweder  die 
RBckiicbt,  die  man  auf  Jen),  nimmt,  kui  Achtung,  oder  »Of  XotS, 
wenn  man  auf  eiue|  Andern  Hdlfe  rechnet.  Jaitin.  XII,  10,  8.  alne 
retpectu  amfcitlae.  8net.  Ner.  20.  Andrer  Seiti  Cic.  Phil.  X,'  4.  rctpt' 
ctut  pnleherrimai  et  praetidiuM  flrmi«imnu.  Vergl.  Gronor.  und  Dra- 
keub.  «n  Liv.  XXI,  44,  8.  Rahnken  zu  Tereat.  p,  60.  und  149.  edit,  « 
Sehopeu.  In  der  Regel  von  den  Göttern,  die  den  Menicken  «Ol  dar 
Noth  helfen:   Du  reipiciaitt.    S.  Briaaon.  p.  7t. 

atgue'i  Dai  Eisenthilmliohe  von  algae  iDm  Unteriehiede  von  U- 
dern  verwandten  Partikeln,  liegt  nach  anarerlTeberaeug.  in  Folgea- 
dem.  Wir  kalten  atque  für  enlafanden  an*  ae  and  gut.  Letitrei  ItO- 
■eicbnct  die  uHmtllelbare  Werbindujig  od.  Aufeinanderfolge  ^weier  6e- 
genttände  od.  KegriRe;  ac  deutet  an,  data  iwel  Begriffe  in  gleichen 
Verhältniiae  itehen ,  d.  i.  in  gleicher  ExUasiott  od.  Intention,  in  glei- 
cher Quantität  od.  Qualität  Statt  finden,  <  und  ala  Prädikate  dem  Sub- 
jekte loköramen.  Darana  folgt,  dat«  gne  all  Copnia  uuc  die  raicha 
.Anteinand erfolge  zweier  verwanillen  Begriffe  od.  Pridikate  od.  Eraehd- 


DE  BELL.  CIVIL!    LIB,  I.    CAP.  1.  5 

qmmtur^  ut  auperiaributfecerinttempor^ut,   aeiibicon- 
ailmm  capturum -negue  senatu»   auctoritdti  ohtemperatu- ^ 
mm;    habere  le  guoque  adf  CaesariaXgraiiam  atque  ami-'^ 
citiam  receptam'.     In  camdem  senteniiam  loquitur  äcipib : 

noDgen  bezeichnet.  Hierbei  wird  «ber  bemerkt  werden,  i^tt  der  «rtte 
Begriff  in  der  Regel  der  allgemeinere,  der  zweite  der  ipecielU  lit; 
dafi  lieh  der  iwelle  la  dem  Folgenden  meiit  rerhält  wie  reKtequeia  ' 
■D  anttceäent,  wie  «rentBi  und  effectut  znr  eatma ;  od.  >ueh  nnise- 
tehrt;  w  dafl  lieh  danui  ein  Zwiichengedanke  all  Vermittler  ergiebt, 
wie  DDlec:  und,  unter  den  Umitänden ,  emeh;  und,  waa  damit  BO(h. 
wendig  verbanden  etc.  und  wai  m  erwartea  ilehl  ete.  Iit  dem  ao, 
■o  tit  der  erste  Begriff  der  nachdrueliToIiere  und  itärkere,  derjenige, 
welcher   durch   die  Stimme   nothwendig-  vorgeiogea  ond  gehohen  wird, 

I.  B.    TuKul.   I,  27.   mixlam  atque  conecetum.    —    natum  atgae  Gctnm. 

—  natnrm  atgae  vii  animi.     Liv.  V,  S.   audlini  atque  abedieni.     Caei,        n 
B.  G.  IV,  1.   ratio  etgue  aini  beili;   —    laete  alque  pecMe  Tivnnt,  — 
Andiar  Aniicbten  *.  za  c.  1.  nnd  20. 

graiiam  le^uantur]  D.i.  adfeclenl,  itadioie  appetant.  rS«jiii  enl- 
■prieht  nnierm:  nachgihea,  folglich:  sich  anicMi*/ten:  da«  Gegeath. 
fugtre.  Stärker  iit  eectari,  io  Twit.  Ann.  IV.  Seiann«  —  prima  in- 
TCnta  C  Caeiarem  Aagnitl  nepotem  teelatm,  CIc.  ad  Div.  X,  5.  la- 
emli  enim  ■nmu  non  ipem,  Bed  odDcium.  Offie.  I,  31.  neqae  enim  at' 
linet  repagoare  natsrae,  nee  qaidqnan  legui,  qnod  kaieqni  neqneai. 
Denielhen  Begriff  wie  gralium  legui  beieiehoeC  ^iQaTtiiur  td  Jtl^&ai, 
Thnefd.  I,  0.  —  Vergl.  über  litet-,  beila  legai  etc.  d.  I.  exercere,  le' 
dedero  (opcri  allcnl  i.  negolio)  Holink.  m  Ttrent.  p.  77.  Kortle  tP 
Sallnit.  Cat.  53,  33. 

te  tibi  eoiuilium  eaptmruati  Die  Stärk«  de«  Gegensafiei  wird 
dorch  die  Stellung  der  Worte  gehoben.  Aehnllch  dai  i^rlchwörtl.  ihd 
tibi  gladlo  Iiline  ingalo  i.  e.  qaod  IpiB  dixit,  contra  Ipinm  ntor.  Vei^). 
Rnhnk.  XU  Terent.  Adelph.  V,  8,  35.  Benn  luue  tibi  i(t  gleich  dem : 
itiut  propriui ;  alao  Vonnte  ea  aach  hier  beifien:  laum  tibi  eouiil.  ca- 
pere.  Ueberhaupt  hebt  dai  ProDom.  ivi,  libi,  le  und  tiiut  den  Be- 
griff  dei  Subjekt!  nicht  blofi  hervor ,  tottdert  vielmehr  dieiea  von  den 
ülirigen  aach  Ab  and  darin«  ergiebt  lich  biiweilen  in  moral.  Bedeat, 
der  BegKfC  dei  Eigennulaea,  dei  Vortheilt;  z.B.  tuam  oceatianem 
petere  ex  alio'ram  incommodo.  Lir.  IV,  58.  mo  taaxim^  tempore  et 
•liena  hoitiboa.     XLII,  43.  —   Wie  hier  ■•  unt.  1,  76.   II,  30. 

habere   te  —  reeepiuml     Ohne   Bild   Planen«   bei  Cie.  «d  Dir.  X, 

II,  E.  aninadrerti,  nnllum  aliam  reeeptum  AntoniHB  reliigDiMqQe, 
qoae  cnm  eo  eiient ,  habere ,  niii  in  Aii  partibui ,  wa«  wegen  der 
CoBitmkt.  bemerken iwerth  iit.  (Jebrlgeni  i«l  reeeptsm  habere  fait  ite- 
kender  Auidrnck.  Ueber  Verwechal.  von  receptm  und  retpectut  «.  die 
An«l.  in  Liv.  XXr,  44,  8.  —  Wegen  der  Wortitell.  aber  vergl.  B.  G. 
I,  7.  aliud  iler  baberent  ttuHam.     S.  Ramahorn  p.  DI5.  e. 

■'»  esmiem  tente)itiam'\  Vergl.  B.  G.  I,  45.  Dielet  Anidrnek  tit 
bei  Lir.  «ehr  gewöbnüeh  ■.  B.  VI,  40.  in.  locatoi  in  hane  fere  aenten- 
tiam.  V.  9.  tn.  in  fsoM  eeHtentiam  qnnm  pedlbn«  iretnr.  Analog  iit: 
ja  meam  talalem  (i.  e.-ad  m.  i-)  fldem  hominitAi  lom  eiperlni.  Cic. 
•d  Div.  I,  5,  Z.  Ünier:  für,  zu  Guutteit  elc.  El  wird  aber  in  tea- 
ientiam  loqoi  m  gebrancht,  dafi  nnr  an!  die  Bauptiache,  aal  dai  Eod- 
reraltat,  die  tamma  eratioait  gMehen  wird,  glelcbiBm:  nt  aMaiii  po- 
ttremo  la  hatte  »entenHam  live  ea  redirent  etc. 

Seipia'l     Nümlloh  tf.  Caeeiliit*  Meleliui  Piuty   der  Stkwlegerraler 


gL,..:b,Coogle 


6  C.  lüL.  CAESiVßlS 

Ponipeio  eti^  i»  animo,  reipublicae  non  deeate,  ti  letut' 
tut  teguaiur;  sin  cuncte'tur  atque  agat  leniu»,  neqt^id- 
quam  eia$  aaxiUum ,  ai  poitea  velit,  tenatum  impldra- 
turttm,  "    ,  , 

Cap.  II.     Haec  Scipioois  oratio,  quod  seaatug  ia  arbe 

(lei  Pompetni.  Dieser  hatte  näml.  die  Cornelia,  all  Wittwe  dei  jOn-' 
gern  Crauai,  dsr  gegeo  die  Paither  geblieben  war,  g«heiratbet;  Jbre 
niiienichaRliche  Bildung  rühmt  Plularch  Pompel.  S5.  Die  etile  Ge- 
malin  war  lulia  geweien,  Caeiara  trefliicbe  Tochter,  die  bei  det  Ge- 
bärt einer  Tochter  Itarb,    Im  J.  54  lor  Ch.    Plut.  Pomp.  c.  53.  ' 

agat  leaiut^  Wir:  leiie  auftreten;  gelindere  Mariregejn  ergreU 
'feo.  Du  Gegenth.  wäre:  atperiui,  acerbint.  Llv.  XXXIX,  25.  aeer- 
hint  leniaice  egernnl.  Eben  lo  wird  Ituii  et  remitim  ilem  fertit  et 
erhemtnt  entgegenget,  S.  Korlle  za  Kall.  lug.  60,  5.  leniter  n.  leeiter 
tut  überall  vertauicbt  in  Codd.      Auch   leaiu»  Dad  leatiu*. 

aegwidg>iqm'\  '  D.  I.  ta  gut,  wie  ttichtt,fär  nieilt,  d.  I.  vergib' 
Utk, ■ahne  Brfolg.  Der  Begriff  getäaxchUr  Erwartung  liegt  \afruttra, 
{yanfraut")  demDacIi  relatia  lu  nehmen,  d.  i.  mit  Beiiehnng  auf  dai  Sub- 
jcit,  welche«  lirti -betrogen  lieht.  Daher /rutira  eaae  gleich  dem:  de- 
eipi,  falH.  S.  B.  6.  VItl,  9.  Der  Begriff  des  abaalut  gedachtea  Nicht- 
erfalft,  des  Uitnütxeu,  la  neguidguam.  S.  la  B.  G.  II,  S7.  Am  dent- 
liehilen  lehrt  dief*  der  Satz:  qui  ipie  libl  lapieni  prodeiie  non  qnit, 
nequidquam  tapit.  Vergl.  Kortte  xn  Cie.  ad  Div.  VJI,  6.  extr.'  Und 
■4a  unter  allen  Uinilsnden  die  prohibüire  Urbedeat.  der  Partikel  na 
nicht  gani  verwticht  iit,  lo  liegt  in  neguiäg.  onier:  der  möge  iich 
nnr  weiter  nicht  hemülieii;  rt  /lilft  nichttl  Also  liegt  ilel*  darin  Af-  . 
fett!  —  Incaitum,  waeVicbter,  iVaufui,  rirgil  a.  B.  Georg.  I,  387. 
Aen.  VII,  421.  tat  incaitum  fuioi  paüere  laborei?     lutliu.  XI,   15,  S. 

tela  u.  A.  haben,  iit.  dem  Ciceron.  Ktjle  fremd,  lieber  Ableit.  von 
careo  nach  Pciician.  I.  p.  4G3.  oder  von  gualia  vergl.  Uäderlein  Lat. 
Synon.  111.  p.   102.      Man  vergleichl  damit  tU  ■rvoi'. 

CAP.  II.  Quvd  tenatui  —  /labebatnrj  Der  eigenthümliehe  Gebranch 
von  quod  als  Cauialparlikel  ist  der,  dad  ei  Uta /ai-ii$chea  Grund  od,  ' 
ä'it  fall.  VrtacAe  angiebt,  der  entweder  ein  blol*  gedaehttr  od.  ein 
realer  aefD  kann  i  nnd  entfpricht  gani  unierm:  ifariiBi ,  od.  dadurch 
duft.  Daraui  folgt,  dali  diele  Oründe  melit  ata  äu/tere  Umttände  oitT 
liitteriiche  MoBtente  aofgeführt  werdeo;  denn  durch  gwid  umachreibt 
,  der  Lateiner  den  ihm  fehlenden  Artikel  beim  Verbo,  durch  welchen 
der  Grieche  ond  Üeiitiche  «o  viel  gewinnt,  *.  B.  Tuie.  I,  37.  ex  eo, 
gaad  in  boe  ineit  omni»  (tnimi  contraelio;  griech.  i*  tov  itiirai.  Ifuin 
antwortet  dem  direkten  eurY  od.  guare?  und  iit  gani  logitehe  Parti- 
kel, die  in  allen  Fällen  itekt,  wo  Grand  ond  Uriache  in  Verhällnih 
zur  Wirkang  und  Folge  itehen,  nnd  iwar  eigentlich  materiell.  Quo- 
niam  d.  i.  guum  jam  giebt  die  Beweggründe  eine»  Vrtbeilt  oder  einer 
Handlung  an,  basirl  auf  gewiiie  vorbsiidne ,  biitoriiche  Umllande,  die 
all  coincidirend  nnd  mitwirkend  gedacht  werden;  qvum,  wenn  ei  eau- 
tat  ist,  entspricht  unierm  da,  und  bexiebt  licb  ant  da«  Formelle  aine«  - 
VrtheiU,  nicht  aat  deueii  Inhalt  od.  auf  dai  Materielle,  d.  i,  e)  er- 
klärt den  Grund,  warum  einem  Subiekte  ein  gewiiiei  Prädikat  beige-' 
legt  wordeD.  Tuic.  I,  G.  in.  Cur  quaeiot  guia  diiertua  eise  poMnn  A 
confr«  Jita-dicerem,  e.  7.  ^uaniam  ma  Terbo  premii,  poitluic  non  dK 
«am,  miieroa  eiK  nMctnoa,  atd  tautum  miitro«  ob  id  Ipiuoti  ;■<«  höh 


gL,_._b,Cooglc 


DE  BELL.  CIVILI  LIR  I,  CAP.  2.  7 

haliebatnr  Pompeiiisqae   tiderat,     ex  ipains   ore   Pompeii 
uittl    Tidebatur.      Dixeritt    aliquis    leniorem    gehtentiana, 

■nnt.     nranm  hier  nicht  gued  nan   lanl}    Aatnorf:   dieiei  «ire  fai-    ■ 
titch  and   ein   wirklich   objetUcet,    hUloriiehei  Moment}    et'toll  abn 
nur  maf  dM  Ürtkeil  liefe,  beliehen.  ,  ^ 

JPompeiafgue  aderal']  DI«h  erregte  Aailpti;  denn  Pompeita  halte 
Ja  «la  Itmperatar  nicht  In  der  Stadt  acyii  dSrfcn ;  und  Fiat.  Pompei.  c, 
BS.  f.  aa^  ■nfdTBckiich:  ir  it  ifj  ßovl^  Ho/tx^iai;  ov  aagijf  ol  yiif 
«e;ro*T»s  mqteioaiiat*  lU  Tfl*  noiw  aix  tiqiuat,  Ei  ist  ferfcer  bekenn^ 
Safll  der  Senat, nur  gehalten  werden  durfte  In  cioeni  von  Atigam  ge- 
velhlen  Orte,  den  man  templtu»  nannte.  Geil  N.  A.  XIV,  7,  T.  und 
dafi  anherhalb  der  Stadt  nur  der  Tempel  der  BelloB*  dazu  beitimmt 
■mar.  Daher  entitud  die  Vermuthnag,  ob  in  Icien:  ad  urbetn  trat. 
Ohne  Noth:  denn  adette  1*1  nicht  gleich:  praeseut  adeue,  h»  hier 
BotliweBdig  «leben  muhte,  od.  wentgiten*  iptegue  P^mii.  und  bei  edeste 
innik  oft  der  Caiui  Objeeti  lopplirt  <f  erden ;  auch  hält  Caei.  die  llrbe~ 
dent.  der  Präposllt.  in  den  Compoiitii  aehr  feil.  Wo  adeiie  beiil: 
jtraMtnteai  e*ie,  itefat  meist  ein  Gegenaati  zur  Uerrorbebuog ;  >.  B. 
Kepi  Con.  1  ,  '3,  Sed  tum  abfiiit  —  ■!  adfin'iiet.  Attic.  3 ,  2.  qnamdiii 
adßiU  —  abtem  prohibcre  non  'pntait.  Oder  «ie  B.  G.  I,  32.  abientia 
«cmdelitaleinj  Telut  (t  roram  adetitt,  borrebanl.  Und  io-der  Thatjit 
oft  adewit  ata  lo  viel  ala:  in  propingua  etie,  wie  B.  fi.  VItl,  19.  nuntll 
adfernntnr,  Imperalorem  Initruelii  copiii  atfeiia,  wobei  nicht  fibeneben 
werden  darf,  daft  In  adette  nicht  leiten  der  Begriff  lie^:  praeglg  eiie, 
ad  manii»  ttie,  promplvtii  el  paraltun  eil«  ad  epem  ferindam;  in  wel- 
chem Sinne  ei  von  den  Falraait  gebranebt  wurde)  all  Gcgeniati  voD 
deetle.  Ctr.  Kubnk.  in  Terent.  p.  240.  Kortle  in  Cic.  ad  Div.  IV,  S, 
8.  —  An  nnirer  Stelle  darf  nur  aai  in  urbe  inpplirt  werden:  ad  nr- 
beiB,  ~^  Uebrlgeni  iit  der  äorieie  und  olijellive  Grund,  weflhalb  die  Re- 
de de*  Scipio  für  dei  Pompeiut  Meinung  galt,  nicht  In  logiicher  ÜidnitDg 
motirirt,  die  Verbindang  ericheint  etwai  DUhläiiig,  wie  In  den  Com- 
mentar.  nicht  aelten.  Wir  würden  entwed.  die  adfinilai  dei  Scipio, 
oder  die  Betuehe,  die  er  beim  Pompeiai  im  Lager  abgeitaliet,  o'der  den 
Courler-uadDepecbenweehifi'ali  Grnnd  angeführt  haben;  od.  geichriebea 
haben:  qaod)  dum  Mnatoi  In  nrbe  habetur,  Pompeiui  ad  vrbent  aderat. 

oroJia  —  mitli  videbaturj    Noch  bSnBger   tecea   «miHere,-    doch 
pKfite  oralionem  tmittere  nicht  WQhl.  .  Bei  Lirini  iit  roc««  mitlere  leht 
gewöhnlich:    III,    50,    vnjrtx  eo  miiia  ore.     Beiondera  wurde  ■utterit    . 
getagt  de  Teee  caelitu»  i,  de  eoelo  mitia.     Vergl.   die    Auil.  m  LiT.  V, 
51,7.  n-  nnt  id  e,  71.  tigna  mitlere. 

er  ipsivi  ort  PompeÜl  lieber  dieie  WorUtell.  liehe  B.  G.  111,  28. 
Kein  Schriftit.  licht  lia  lo,  wie  Ltviai.  Dai.  Eigenlhainliche  liegt  In 
der  Trennung  der  beiden  logiich  und  lyntalitiicb  luianinien  gehörendeH 
Gtnilietn  dei  Bestimmongiworli  od.  Atlribnlivi  und  deiSubjekta.  Ulel« 
.  Trennung  bewirkt  du  dazwiich enge« teilte  jene  beiden  regierende  Sab- 
ItantiTj  wodurch  theili  die  Anfmerliiambeit  geipinnt,  tlieili  eine  noch 
eagcre  lyntaktiiche  Verbindung-  erieugt  wird ,  wobei  der  latein.  Spra. 
che  ihre  cbarakleriitiicbeii  and  voUtdneiiden  Beugungiiflben  trefflich  in 
Stalten  kommen.  So  Liv.  t,  10.  exlr.  rara  ejui /ertuna  deoorii. «,  42. 
ad  praeientii  guielem  «fatui.  e.  45.  ex  oinninni'  cura  Latinornm.  c.  56.  ' 
lub  ejni  obtentu  cognomioiB.  II,  14.  cujus  originem  morii.  111,  30.  cu- 
jm  initie  annl.  IV,  53.  in.  ad  qn oi nm /araa«  bailiam,  VI,  3S.  cniui 
broMcn  ma'li. 

dixerat  atigKiil  D.  i.  manFAer  andre;  dir  and  jener  r  andre); 
diffir  nnt.  c.  I.  dienntur  a  nonnwllit  lententiae.    Cfr.  B.  C.  III,  'J.  So 


bvGoo^le 


8  C.  lUL.  CA£SA.aiS 

ut  priino  U.  Marcfilliu,  ingredaüs  in  eam  oratioDem ,  non 
oportere  aate  de  ea  re  ad  senatuia  refem,  quaftt  dilectiu 
tota  Italia  habiti  et  exercitos  coiuicrlpti  essent;  ^no  ptae- 
sidio  tuto  et  libere  senatus,  qtiae  vellet,  deceineie  aude- 

Clc.  da  Fat.  14.  «it  ■atcm  a/iyutil  in  noitiB  poteiUte.  Lir.  VI,  41.  Mt 
mligail,  qni  Mlnipici  —  [Mtidiat.  la  äet  Regel  enrKTlct  mui  aliqutt 
nur  in  h;pothet»ehBii  oder  prob lemati »eben ,  nielil  in  Liiloriicheo  oder 
apodiktiiähen  Sätiea.  Im  letiteiu  Falle  deutet  aliguii,  glticbava  aSiM 
iai»,  d.  l.  atanther  andrt,  eine  nnbeilimate  wirkliche  FeridnliclikeU' 
oder  Sache  an,  im  Gegenütie  cluei  leAoK  ggHaHHten  oder  leicht  lu  er- 
IcenuendeB  ludiTidnnini ,  wie  hier  Srtpi'o.  Vergl.  Btemi  and  üodead.  m 
Saat.  Tib.  47.  Den  üntenchied  von  aliquti  and  guitqtiaia  wird  nun 
leicbt  faaien ;  letilrea  ileht  abiolut  von  einem  blofi  gedarhten  Jeataadi 
craterea  überall  io^  GegeDiali  von  elnenx  tchan  Genannten  oder  allge- 
neln '  Beielchseten.  Sonunllui  heiat:  von  Vielen  einer  und  der  andi*. 
ut]  Wir  aagea:  sum  Beitpiel,  wie  e.  B.  Allein  man  beachte,  dab 
ut  all  ein  Correlail?'  in  ila  gani  eigeatl.  deni  gfriech.  üc  oder  clor  ga- 
iDib  bedeutet:  in  der  Art  teie.  In  der  Manier  teie,  in  dem  Grade  mV, 
bI«d  in  unmiltelbarer  Beiiehnng  ilebt  lu  dem  voranigeh enden  Satse, 
Dagegen  iit  vetut  uolei:  Beitpieltteeite ;  denn  nel  iit  der  TTäger  einei 
blot*  möglichen  odel  gefeilten  Falli;  exempli  gratia  kann  nur  itehen, 
nenn  ein  wirbllehei  Beiipiel,  AiiUriieh  oder  gedacht,  inr  Lehra  oder' 
Warnung  an(gcileUt  werden  loU.  Nep.  Lyl.  II,  1.  cdIoj  de  erudeiitate 
■fttia  «it  ODMa  rem  exempli  gratia  proferre. .  6miz  wie  bier,  atebC  ut 
beiCic  Offic.  I,  10,  I.  dai.  Ueuainger.  1,  18,  3.  111,  10,  IC. 

in^reiiBi  in  eam  erationem'\  Auch  wir:  auf  etwai  eingeheD,  liöb 
Aber  «twai  verbreiten  nnil  vernehmen  laiien-  Nichli  bäuGger,  ala  der 
■letaphor.  Gebrauch  von  ingredi  und  inire.  Cic.  »d  Alt.  XV,  II.  in. 
quam  oraiienem  i^mni  ingresaut  eiiem,  ad  Dir.  VI,  1,  10.  li  id  eva- 
mit,  qued  ingredienlibut  nobii  i'fl  eaBiiaia  propoiitnm  fnit.  IJnt.  tU, 
18.  cum  ingrettim  ia  ttraenetn  Pompeiui  iuterpellavit.  Verwandt  tat: 
ingredi  in  $pem.  Cic.  ad  Dir.  XII,  25,  d.  Ueber  eam  er.  mit  nacb- 
folgendem  Infinitiv,  i.  unt.  lu  c.  71.  in. 

teta  Itatia]  VeTf,\.  B.  6.  V,  »5.  Uieier  Ablit.  leeaNi  cutaprielit 
gani  dem  griech.  rmü  t^v  IiaXCar,  anm  Uatenchiede  von  Ir  ti;  hol, 
and  iit  der  Caani  der  unbeitiinmten  UegräniOng.  Raum  und  Zeit  wer- 
den durch  tn  in  feilere  und  engere  Gräaieu  geitelll,.  s.  B.  B.  6.  VI, 
13.  ü>  oBti»'  Gallia.  Iit  nämlicli  ein  giöraerer  Baum  all  eiu  Gan»e$ 
■nathematiich  beitimmt,  wie  durch  lotut,  und  >oU  eine  Handlung  nieht 
»at  einen  flmeltten  Theil  deiielhen  beicbrSnlt  gedacht  werden;  lo  ilebt 
der  blofie  Ablativ,  ohne  in,  nach  der  Analogie  der  Städttnamen ,  weil 
dnrcfa  totui  der  SegriH  dei  räumlich  Verichiedenen  und  Au  ige  breiteten 
auf  den  Begriff  der  Einheit  und  dea  Einfachen  redocirt  iil)  lO  dafi 
.  iwilcheii  teta  italia  und  tota  arbi  z.  B.  Corinlliui  kein  Unlerachied 
Iil.  Dief«  iit  bei  omni»  illcht  der  Fall,  weil  antnit  nicht  ein  nate-  ' 
riiller  oad  concreter,  londern  logiteher  oder  abttrakter  BegiiS  itt. 
Vergl.  lU  B.  C.  Il{,  5.  Wenn  Spätere,  i.  B.  Tseidif,  die  Fiaepoiit.  in 
•nch  da  weglaiien,  wo  man  aie  nach  tittr  Weite  erwartet,  ■■  B. 
Ann.  XIV,  61.  in.  Octaviae  imaginei  •-  forogue  ae  letnpli»  itituunt, 
lo  bea^te  man  tbeili  dai  Schriftil.  ei^enthäro liehe,  freiere  Spraebe, 
theiti,  data  »eiche  Fällt)  denen  gleichen,  wo  wir  im  Dentichen  den  Ar< 
(ikel  weglaiien  und  allgeniein  uui  anidrficken,  l.  B.  alitr  Orten;  auf 
Horklplitun  and  %»  Tempeln.  Vergl.  B.  Q.  V,  SS.  und  lu  c.  31.  iit 
^eribiit' 


gL,_._b,Coogle 


1>£  BELL.  CIVILI  X.IB.  I.  CAP.  3.  9 

Nt:  nt  M.  Calidiiu,  qiü  cenaebat,  at  Pompeins  in  tntas 
provincias  proficisceretor »  ae  qua  esHet  armorom  caoBsa; 
timere  Caesarem,  abreptia  ab  eo  dnabug  legionibat,  ne 
ad  eins  pBricoloia  reserrare  et  redner«  ea»  ad  lubem 
Pompeius  videtetur:    at  M.  Rufns,  qui  sententiain  Calidii 

eemtAat,  ut  I^tup,  ^^  ffqfivitttretarj  Ctiuere  ah  dra^iteier  Con- 
rtracUoB:  1.)  mll  Ealgciid.  Mt.  b.  G,  VI,  4(r.  «onaa  facto. «t  celeritee 
perrumpamt  centtt.  3.)  mit  itia  Puticip.  Futar.  Fan.  wie  Tacit.  Ann. 
V/ ,  20.  Aiiaini  G%\\a.t  partem  haaaxam  publieandaat ,  pan  nt  libaitl 
rtHttguerttur  cenineTal;  3.)  "»iX  dam  iBfloillra,  .wie  Lir.  II,  S.  Bona 
ctmtumiait  Midi;  ditfi  Letiten  Bach  der  AnlUogie  vou  plaeuil.  Lir. 
XXXIX,  S4.  ntnae  taital  placere ,  dediloa  tpolimri.  Cf.  SCallbanm 
H  Raddimann.  11.  p.  380.  Da  ii»  Patlikel  ut  eich  auf  die  Xttk^iifl  and 
deren  Erfblg  beiiehl,  eentere  aber  heifit:  datilr  atimmeD ,  daTi  etwa« 
gnthehe,  waa  problemaliich  iil,  ob  •■  ertolgt;  folglich  eine  luteatien 
daa  Willen*  ond  Begthren*  an»igt,  in  craieht  man,  walcheai  allgo- 
naiaeu  logiiehaa  Geaclie  die  Spracha  folgt  Vergl.  üb.  »1  dai  in  B. 
G.  IV,  2.  Bemwkle,  oad  Beiap.  BMuhom.  S.  749.  47.  Heiond.  nnt 
an  e.  67, 

armornm  eauuaj  Wie  B.  6.  VIII,  47.  aaeter  armoram  at  bellt. 
Rlna  bei.  Livina  oft  Tarlammeiide  HalOBjnit.  VIII,  >.  f.  Volael  etlan^ 
exeili  ad  arma  «rauf.  Uoiatlig  oft  mit  grofker  Freiheit  bei  TMit.  a.  B.  . 
Ann.  I,  2.  in.  Brnto  et  Caaiio  caeiia  naila  jam  publica  arma. 

llmere  Cueiartm]  Heid  ad  h.  I.  befrachtet  die  Conatrukt.  all  ein« 
der  grfecb,  Sprache  nachgebildete  AUraHio»,  wie  oläa  ^r  öitiati  itrtl, 
E«  fehle  klao  hier,  wia  an  vielen  Stellen  da«  SubjtliliproDain.  t$,  ond 
In  natilillcher  Ordnung  nfliae  ea  heihen:  timtr»  le,  ii«  Caetari  — 
Pompaina  rtidtretur;  aoBBchit  mit  Berafnng  auf  R.  G.  I,  39.  rem  fru- 
mentariam,  nt  commode  anpportsri  poaiel,  timera  dteebant.  Wir  Ican- 
nen  viele  Bciipiele  von  eolehrr  Äaraktiou  oder  Anakolathle;  rei^I. 
Eclog.  Cie.  p.  50.  und  p.  105.  allein  auch  lie  werden  daich  den  Zo- 
aammenhang  bedingt;  doch  hier  wäie  die  NaehläMigkeit  dea  Slfh  ebe« 
■0  in  TBgan,  aU  die  Härte  der  Straklur,  denn  Alle»  eriehciat  an  na- 
logiich  lud  gränite  faat  an  Sc iiteaicb wache.  Wir  meinao,  C«lidiua 
wollte  iDDäehal  »eiaan  Gmud:  ne  gna  eitel  armemm  caaua,  Bioti«i> 
rent  Mtitc  demnach  hinm,  wM  Caegar  in  Miner  RecAtferligung  ok- 
filiTen  kannte  ond  wirklieh  geäoflert  haben  inochte;  iprieht  aber  tlu. 
gar  Weiie  nicht  In  keinem  eignen  Namen ,  londem  reftrirt  tob  ond 
Eher  Caeiar,  difi  dieeer  befürehU  etc.  Demnach  iit  Caetarem  dar  Ca- 
ana  Subieeti;  ab  co  und  eiu$  iit  fe«atit  itatt  la  nnd  inhh,  wa«  nutt 
erwartet,  weil  Caetart  lubjtitive  Aniiehtcn  nnd  Aeafitrangen  van  ei- 
nem andern  taiitoriick  retcrirt  werden.  So  B.  G,  II,  1.  qaod  vereren- 
tnr,  ne  ad  eat  exarcitnt  ndeter  dacaretnr.  Cfr.  «u  B,  G.  I,  II.  So* 
dann  empGehtt  ileh  nnire  Brklärang  1.)  doreh  Einfacbfaeitj  3.)  durch 
Wahrheil ;  3.)  dnrch  die  Watiralct  1  4.}  durch  die  feine  und  beicbsideni 
Wandung  tiderelur ;  wodurch  die  Aeuflerung  nllei  Harte  nnd  An«td»- 
lige  verliert,  und  die  Struktur  dem  grlseh.  Optativ  mit  ör  votlkoMBieB 
«ntiprlfbt,  dnrcb  welcbe  inglelcb  die  Imp/rfeitform  gerecht  fertigt  wird 
lOr  dM  eigentlich  poilnllrte  videatUT.  nderetur  itehi  näml.  fdr  tid*a- 
Cur,  well  abreplit  —  legienibu*  den  Grond  der  Beinrgnih  Caeiara,  «cl« 
ehe  noch  fortdauert,  1b  die  Vergangenheit  lufackietit,  alio  alatli  nt 
CO  gnad  abripaüiet  legignat  —  viderelar;  oder  na  —  ti  abrepta»  It- 
f/tH-f  r-n—tittti,    tidar^tnr.    Wir  müncn  alio    lieaehtan,    it.it  du«k 


gL,.._b,Coo^lc 


fO  C.  lUL.  CA.ESARIS 

pancis  fer«  mntatia  rebns  sequebator:  hi  omnes,  convicto 
L.  Lentnli  consnÜB  correpti,  exagitabantor.  Lentnlns  sen-' 
tenüam  Calidii  pconnnciaturnm  se  omnino  negaWt  Mar- 
cellas >    perterritns   cooTiciis,    a  saa   geatentia  ducessiÜ 

du  Imtperfeit.  dla  Buhe  all  mehr  prohtematiteh  Dod  «Ii  weiter  In  dl« 
Zukwft  himauigelcAobtn  dargeilelll  wird.  Wir  «Brdeu  ugcn:  dalll  er 
Am»  Kheinen  ddrRe.  Cfr.  in  Sftll.  CaL  e.  44,  3.  and'  in  B.  «.  I,  3. 
f.  13.  la  6.  C.  I,  30.  eaiis  dcnelbe  Fall  i|t  ob.  mit:  q»a  praewldu 
—  decernere  auderet;  d.  i.  qao  parato  praciidia  tfftctam  iH,  nt  —  «•• 
dertt.  Will  Bian  lageu :  midtrel  itehe  dann  Hr  oHtni-N*  ettet,  iam 
iToperfeltum  aey  dann  reiaea  Conditionell ,  «le  B.  (J.  V,  20.  pi  III. 
qoem  Aateret  eiitam ;  niid  iteho  filr  den  Conjnnktlv.  Fatari.  i.  lUmah. 
S.  0O7.  9.  lo  iit  äittn  richtig;  nnr  ilegt  dei  Grund  in  dam  roraDage- 
gangenan  NehenMtie,  der  die  Cnnditio  utat,  Ton  welehsr  Jsnei  dtt  . 
CometlMem   iil. 

eonvieie  —  eorreptij  iKlnan  fatt  gMi  abDliehen  Fall,  wie  hier  awl- 
■ehen  daq  Caeiarianern  nnd  Ponpei.,  erwähnt  Cie.  ad  Dir.  XII,  29,  S. 
und  nennt  den  liettigen  and  bltteni  Tadel  eompellatiantt  nnd  iDitiial. 
mnm  honeatlaaimaDiqne  reHciWHnt.  Cicero  dcflnin  in  Coel.  c.  4.  lo; 
Hdaledictio  nihil  habet  propniiti  praeter  CDniDmeliamt  qakc  li  petnlan- 
tini  iulatnr,  convleiam,  ai  f^etini,  arbanilat  nominatur.  — i  Carript 
'In  Dietaphor.  Bedeut.  1.)  *on  KrBikheilen,  die  den  Menichen  plölillck 
befallen,  i.  Brcml  in  Snet.  Caei.  4S.  %)  von  bilterm  und  heftigem  Tn~ 
dei,  Aniiehellen,  wie  unaer  (valgar.)  anpaeiBM.  So  Coe).  hei  Cic.  »d 
Div.  VIII,  2,  3.  clamorihu  maximii  iodicea  corripuemtii.  Baet  QFct. 
S8.  mann  Tnltnqne  indecoru  adniationei  repreiiit  et  inaeqnentt  die  gr»- ' 
vlaiino  e0rr(pH>t  edicio.  Plln.  Epp.  IX,  21,  4.- ipaum  acrina  lererini- 
qne  corripui,  S)  Bei  TaHIa»  Toniehmiich  ao  riel  ala:  In  p^riäeitm 
traki,  wie  avm^icä&tu,  von  den  Aogebern,  wie  Ann.  IV,  3.  d»«.. 
Walther.  '  | 

exaglUibanhir}  I.  «.  gn*[ter  ritaperahantar.     Cfr.  Mannt  ni  Oe.       , 
'    ad  Dir.  1,   I.  ettt.    So  auch  Oral,  8.  eilr.  qnonani   igilnr   modo  aadi- 
letor  Myanf  knt  Phrjx  Atheaii,    qoniq   eilam   Demoathenea  exagitehir  I 

Ut  pntidoa.    Unaer  (vnlglrea):  derb  abtchulteln ;  tüchtig  milnehmm.  ' 

pronunciatuTvi»  fe]  Wie  diefi  xn  rerttehen,  erkennt  man  ana  Cie. 
ad  bir.  1,  2.  In.  Itoqne  quam  lenteBlia  prima  Bibnli  prenunriata  ea-' 
aet,  aeennda  Horlndil,  lertia  Volcaüi  qaatenoi  da  reli^oue  dicebat,  — 
Blbalo  uaenanm  eit:  de  ttibn«  legatla  freqnentea  ienint  In  ali*  omni«. 
X,  11.  Qnnm  Serrillui  gratia  effeciaaet,  nt  »na  ttntaitia  prima  pro- 
nnnciaretnr,  frequena  enm  icuatni  rriiqait,  et  in  alia  mnxäi  diaceaail. 
Alao  iatini  Senate  pronuaciare  io  viel  ati:  nuh  erfolgler  Abi(lBil|||im;,dk4  alt^ 
der  eioielnea  Senatorea,  die  Meinongen  decielben  in  ein  Beinme  fuien, 
nm  danach  dea  Endbriehlnft  dea  Stnatt  einnleiten.  Vergi.  ErneaU  in  ' 
Clav.  Cie.  ■.  h.  v.  In  den  Gerichten,  wo  der  Praetor  praaidlrte,  hlefa 
~  pronunciare  io  fiel  all :  die  EnUcheidung  anaaprecheo ,  bekannt  machen. ' 
Gtr.  Mannt,  ad  Dir.  VIH ,  2.  in.  —  Die  Stellnog  dea  Subjel(<j)ronom. 
t»  nach  dem  Verbo  iat  in  beachten;  wsruml  lat  enlehtÜch,  am  Siel- 
Jen,  wie  Sali.  Cat.  I.  qui  tete  atudent  praratare  ceterit.  Bier  werden 
,  die  Suhjfkte  aXtjolche  einander  cntgegengeaetit.  An  nnarer  Stelle  tritt 
die  Handlung  berror.  Andcra  unl.  c.  3.  ttte  itnram.  Vergl.  ta  Ball. 
tat.  1.  p.  3. 

negatit]  Kegare  iat  nicht  aowohl  nnaer  leagntn,  3.  t.  tif/iNai  fr«, 
•der  erklären,  data  etwu,  wu  von  And.  all  exittirtnd itivt getchehem 
,nBg:enommen  wird,  nicht  Statt  finde;  aendem  •■  helbl:    erklären,   dafk 


DE  BELL.  CIVILLLIB.  L  CAP.  3.        11 

Sic  vocibas  eonsnlU,  teirore  praesenlü  exereitoa,  minfai 
amiconim  Pompeii  pleriqae  coinpulsi,  inFiti  et  coacü 
Scipionis  seatentiam  seqanntai :  ati  ante  eer tarn  diem  Cae-' 
Mar  exercitHm  dimittat;  ti  non /aciat,  eum  advernitrem- 

Jeiii.  eioer  Meimung  nieüt  f«{fn  jtsJtM«,  nock  woM;.  DamHi  kann  ne^»- 
rt  aar  relaUa  itchto  i.  L  mit  BeiichanK  auf  eis«!  Andcra  Meinang  od. 
mal  »iDe  genackte  Zunatlinng.  Xi«.  ad  Dir,  I,  1,  m.  avcntlontur  re- 
llqul  cOMularei  praeter  SrtviÜDai,  qal  onninD  rednci  negat  opoitere. 
Vergl.  I.  B.  G.  I,  8.  E4  J*t  alio  eine  nachdrOcUicbe  Wlelgenng  ani 
■ubjeklireD  GrOndtn^  welcher  aUbiaal  dai.poaillTe  tiia  gegeaSbcr  *• 
■teilen  i*l. 

vatibai]  lieber  dleaeo  FInnI  i.  la  B.  6.  III,  17.  Zampt  {.  93. 
HeaaingeT  in  Off.  I,  2'2,  15.  ' 

'  fgrrsrs]  Hier  liebt  terrtr  wi*  oniiblig  oft  Im  abjtttiiren  U.  kao- 
■ativen  ad.  traniiliren  Sinne  fdr:  (error,  qileni  praeien*  ialMcbal  ex- 
«reil«.  Wir  «agen:  daa  SrkTMten  (objektiv)  der  ScArect  (iDbjektir.) 
Vn^l.  in  B.  e.  IV,  S3.  VII,  8.  Bei  Lirfni  oft  Im  Plural,  terroret  i, 
i.  Scbreckuiaie ,  in  objecliver  Bedeat.  i.  B.  II,  34.  tanlii  clrcamreBt« 
Urroribat  reap.  IV,  31.  terraret  ts  ^adigia.  —  Sa  wie  iXvr  pratMm» 
Dicht  die  ahtolate,  load.  nai  rttmttee  Nabe  beaeichnelr  tu  ob.  c.  1. 
adetie;  «obet  nicht  la  aberiehen  dai  conttgutm,  ttaml.  fnttant  et 
immineiiM.  Danit  Tcrwandt  in  den  Gittern  gewShiilieh  beigelegle  Bpi- 
tbetoD :  prattealei  Dini.    Cti.  Rabnk.  la  Ter.  p.  350. 

CBmpmlti,  invili  et  eeacti]  Man  rermifit  lebeinbar,  wle'ui  aad. 
Stellen,  der  CommeDtar. ,  die  dai  Ferkältnlft  der  Prädikate  nnd  Sita« 
aibar  beiUinmendea  ParliMn ;  alio  hier:  invill  guidem,  led  neceiiital« 
eoBcli  et  conipnU).  —  Allein  bei  genaurer  Betracht,  erkeaut  Bau,  wl« 
genelüeh  du  Ittotl*  der  Handlung  ent  angegeben  dorch  —  eompaM, 
und  wie  ■Iibi'Ii'  ond  eeaeti  die  permanirende  Geiinnang  and  Lage  der 
handelnden  Subjekte  beieichnen.  Hier  i>t  aber  der  oft  wiederkehrend« 
Fall,  wo  die  Lateiner  loglich  richtiger  daa  .di^eitlis  aetien , '  ilalt  dei 
denbeh.  Jdveriif  ein  Redelbeil,  den. man  genaaer  eintheill  la  .4tfna- 
mlnalia  nad  Adterbialia.  Dieielbe  aiTodatlKhe ''Foim  bei  Li*.  XXI, 
35.  in.  Kaqne,  armli  repente  arreptit,  iu  eum  ipinm  agmm  itnpetHfa- 
ete,  tantam  terroria  feoerant.  ,  Noch  mehr  Ibid.  —  ibi  laexploralo  pro- 
ftttui,  in  iniidia«  praeeipitatmt  nnlta^iia  cnm  caede  inorani  aegre  !■ 
canpQi  Bf  ertoi  emertit. 

ante  etrlan  A'em]  Wegen  del  Genul  nnd  dei  Oebraaeb«  tb.  B. 
e.  I,  6.  VII,  3.  leheinbar  promlieae  bei  Li*.  III,  46.  eo  die  —  tra- 
tUno  die;  aber  ■ieherlleh  nirgend!  ohne  BcdenliBnikell  wie  Liv-  VIII, 
7.  m.  diadpiins  mUlfaria,  qas  itetit  ad  haue  diim.Rontai,  rei. '  Wir 
Denficben  helfen  in  der  Sehatlirnng  dei  Begriff«  dareh  Belonnng  dea 
ArUtelt  od.  del  Haaptmertt.  —  Durch  antt  wird  ein  PraeHutisinBiya 
geaetil,  bli  in  welchem  etwat  geschehen  teya  oafi,  aonit  gilt  die  Be- 
diagang  ala  aufgehoben;  dorch  ad  wird  bfoh  dar  terminat  ad  qxewtj 
od.  gao  angegeben.  So  Liv.  III,  32.  m.  ad  dienü  praealltalam  rene- 
riint  locii.  B.  G.  II,  6.  Umnia  ad  dient  facta  lunl.  Heber  ante  Hern 
a|i  Indeklinabel,  mit  ex  and  in  t.  Kortte  an  Cic.  ad  Dir,  H,  17.  in. 
bei.  Mannt,  in  VUI,  8.  p,  404. 

adneriat  raaipubl.J  Weniger  itark  nnd  helltg  all  contra;  lelbat 
videri  trägt  aar  Mildernng  bei.  Wenn  aivertai  die  blali«  Biehtang 
nach  einem  Oeganatandi  hin  bezeichnet,  wia>  Cic.  tt.  O.  I,  41.  eiteuiBi 
lutitla  pletaa  odeerntm  Deoi ;  Jnifin.  VII,  6.  extr.  miti«  advertat  vi- 
etMj  ao  bl  dieb  die  Figur  dci  AUgeaaeincn  atatt  dei  Baiondera)  dena 


gL;.._j:,Cooglc 


12  C.  lUL.  CAESARIS 

■  pmblieam  Jäetttmm  videri.  Intercedit  M.  Aatonius,  Q. 
CasttioB,  tribnni  plebis.  Refertor  confestim  de  interceskifr- 
ne  tribaitOEum :  diennmr  sementiae  gtaves :  ut  qnisqae  acer- 

athertut  *t\gt  an  dte  inlentia  virium  «af  63,  f  egin  ein  vonohwebendea 
Objiktt  contra  lelgt  BD,  dafi  «in  «ors/ttcAe«  Prinoip  od.  elm  BteAt  n. 
Geiels  Ber/Msl  wird,  oder  dea  Ksinpf  KKn'fr  Oingc  Od,  Pwionen,  ««■ 
denen  eini  ^  uidre  (näabeben  od.  la  Tcrulehtes  itrebt,  die  ate« 
friedlich  nibeu  riouider  niebt  bnleheii  kfiniieii.  Cicero  iRgte  in  der 
Regel  coitlr»  ranpnbL  Cfr.  Briiion.  p.  202.  Dm  €egeolheil  e  lep., 
esauiaA)  reip.  od.  fra  rep.    —     Cb.  SM.  Cwt.  SO.  extr.   51.  extr. 

iutenedit  M.  Antoniui  flfe.]  Entv.  vermMela,  ■!■  MltteliperMHI 
dDTcIi  KtkR  Bnd  Agieten  d»iwiaeh«D  tieten,  lich  verwenden,  i.  B.  Cic. 
•d  Div.  I,  2.  exlr.  und  XV,  2,  G.  qaom  veitra  naeliuilu  iitleremi»- 
ttt,  ut  ego  regem  Ariobiriuiem  tnerer;  od.  von  den  VolHIrA,  ipe- 
ciell,  and  andern  Magiilrattperi.  eintekreiteit,  Eintprucä  muban.  Una 
■igtr;  intcreedere  alieui,  ■fuatn*  tontatto,  praeleri.  Cie.  ad  Dir.  1, 
3.  cilr.  Solshe  Inlerceuiao  gewäbren,  bieÄ  aujrHia  eiie ;  lie  verlMi- 
gen,  peitulare,  aach  apfetbtm  IribKaoi,  LW.  11,  &5.  Die  Volluliili. 
wurden  aber  gewablt  a.  n.  281.  ut  plebl  ini  magiitraln«  eiient  lacro. 
■ancti ,  qaibna  auxiUi  lallo  adverinrcMi.  euet.  —  Sowie  die  fatarcM- 
no  die  blähe  PreleiltilioH  al*  HBallang  war,  ao  war  dal  berBobligte 
ptta  dM  förmliche  Verbot;  nnt.  c.  4.  ej-fr«j>iBH  t'ui.  Dafi  min  einen 
tJnteriehled  macbta,  iwiicbea  dem  eiugeleglen  pTotett,  der  »icb  durob 
alUrealiotu$ ,  i!ontealiBae$  olfenbsrte,  nnd  den  wilUietaea  reJo,  erkennt 
man  I.)  aui  Snef.  Tiber,  c.  2.  extr.-  ne  vatare  anl  inltrteilere  fas  eoi- 
qnam  tribanorani  Miel;  2.)  daraui,  dafi  Senatth  eich  laue,  gegen  wel' 
ehe  ein  od.  etliebe  Trib.  proteitfiten ,  docb  protaLolliit  and  $tnmlm* 
nuelaritat  geaaual  worden.  Vergl.  Mannt,  in  Cle.  ad  Dir.  1,  3.  p.  38. 
tVa*  durch  eiiie  iitler€tttiv  liewirkt  wurde,  ergiebt  liob  an«  dem:  ata- 
rmm  facert,  welchei  iienil|ch  gleichbedeutend.  S.  BriiiDD.  f.  SSß* 
Anlangend  die  Struktur,  ao  richtet  lieh  der  A'uMmif  dea  VsHii  and 
PräHiatt  to  nie  de«len  Genat,  bei  Caeaar  u.  A.  In  der  Regel  nach 
dem  jtSeitItn  SabjeHe,  ilehe  dieaei  nach  od.  ser.  Vergl.  in  B.  6.  II,  ' 
7.  -.-  Au  unirer  Stelle  liegt  aber  der  geheime  Grand  der  Conatnilit. 
darin,  dar«  'du  Präditat  nicht  all  gleieixeiUg,  (nna  el  aiaial}  oder 
%t»  abitratl,  den  beiden  Subjekten  beigelegt  weiden  «oU;  »ordern  all 
ein  hrttoritcha  Moment  durch  'intervalUn  gelvenul,  awar  gleithe  Band-  . 
■■ng,  aber  dieie  nicht  ala  xagleici  erfolgte,  anieigt.  Alio  vellitandig: 
imlercedil  M.  Antoniua ;  idem  ßt  a  Cauio.  Hier  gilt  dai  von  Hamabont 
S.  2TS.  2.  Ceiagte.  Die  Daritellung  wird  plaltiicher;  da*  Stuxeniet 
irllt  mehr  hervor;  daan  trägt  noch  bei  dai  Airndaton. 

tentetUiae  gracti]  Metaphoriafbe  Auidräcke  ma«aea  vielfatli  uadi 
dam  Zn  lammen  hange  modiücirt  werden;  lo  auch  gravi:  Von  miindli- 
^en  Aeutteiungen  und  von  ITrtheilen  lynonym  mit  ifariii,  acirhul,  B. 
ti.  VII,  10.  hae«  ai  gravi»  anl  aetria  videanlnr.  I,  20.  ne  quid  gra- 
via*  itataeret.  Sali.  Cal.  51,  33.  quid  aterhum  tat  graue  nimi«.  i;nt 
B.  C.  III ,'  HS.  ad  grmiiiimai  veibDium  toutumtliai  deaeendeinnt.  Ver- 
wandt mit  unaerm:  grtbf   wai  auch  hier  gilt. 

acerbtttimt  erudeliuimegtie]  Jene«  beiieht  lieh  anl  die  von  ErblU 
leroDg  «engenden  tthneidendett  Worte  nnd  Auidrittt ;  dieiea  aaf  die, 
dal  Gefühl,  <.  B.  den  Charakter,  die  Frenndichaft  verletiandea  Redan. 
Wir;  je  b»\fstii4ir  nnd  ba/eidigeiuier  od.  iräateader  ele. 

»t  guitgue  —  >l«  gvatm  «wur/we  ele.]  Nicht  eigentl.  eine  Cempa- 
ralioHf  louderu  eine  Parallel*  dei  Anteceä^ttt  nnd  Comegiftwi;  der  c«mi-  i 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI   Llß.  l.  pAP.  2.  3.       1» 

I>isBinie  crndelissimcqoe  dixit,  ita  qt^im  maxEtne  ab  ini- 
niicis  Caeaaris  coUandatar. 

Cap.  ni.    Miaso  ad  reBp^iun  senatu,  omnes,  qui  suqt 

ta  und  dei  tiffecUi»;.  denn  J»de  CompBrallon  M  relativ  aad  hppotlit' 
tisth ,  die  PuBlIele  abtolut  nud  liBlesoriKh  od.  spodlktiicb  j  dmber  led- 
terc  TOB  faktiiehtn  and  üttorttcAe»  Kceigaiuen,  Ander*  Tmc.  IT« 
S7.  9H0  axnar  «(  In  uiiaii  prMltantia  et  diriDiDr,  eo  moiare  Indlgett 
diligentia.  Darch  dH  hier  in  man'me  gelelite  gaaia  erhält  theili  ma- 
xima  na«h  mcfar  Intentivilät ,  Iheili  aollle  diefs  vielleicht  in  näbere  B^ 
•iehang  mü  dem  J'^srAo  geietif ,  Qod  nicht  etwa  au  Mifireciland  in  a( 
imimicii  beiogea  werden.  Wegea ,  ut  und  ita  in  dieltn  Falle  T<rg(. 
RaiBthom  S.  S03>     Ueb.  ^usst  ma^.  n.'C.  81.  f.  .  . 

eollandaturl  Ueber  eoHaud.  nnd  dia  dem  PriatftiTO  dnreb  die  Pri- 

.p«iSl.  gegebne  VeratärknnB  ■.  Breml  lu  Ncp.  Pani.  2,  S.  and  Dnire  Bfr 
Beifc.  an  B.  O.  V,  2.  S,  378.    Llr.  VII,  34.  m.  eolläadatvt  nb  conanle,  , 

CAP.  IIL  Mino  —  ttnattt  ]  Hbd  bediente  alcb  auch  dabei  der  For- 
■Kl:  nihil  eo«  maramiir  P.  C,  aoM  ttneo  nteh  Brliaon.  p.  178.  Gcg«, 
Abend  mafttt  der  Senat  eutlaiien  werden.  In  den .  ValkiTCM.  hieri  ei: 
11  vobit  vidttoT,  diteedite,  Quirilel.  —  Den  Senat  hernfen :  leniluB 
VBCare.  Liv.  I,  4S.  in.  qua  tn  Mdaeia  ne  vifo  votare  anini  ci  pe- 
tretl  Cle.  ad  DiT.  X,  28.  qnnm  leaatum  frlbnai  pl.  voeaeitttnt.    Wir 

.den 'Senat  berief,    hatte  anch  daa  Rec^t  ihn  in  entlaiaen,    diefi   beibt 
nUltere  nnd  dimiltare.     So  Ltv,  X.X1,  S4.  Htiium  praelorinm,   d.  t.  dia 
StaabioEI eiere    wurden   entlaieen.     Den   Senat    bentfen    konnten    naA 
Varro   Gell.  N.  A.  XiV,   7.     dictator,    caoaalei,  praetor,    trlbnnt   pL,    . 
Intcrrel,    praefectai  Oibl. 

onnet  qai  »unt  ei«t  ordinit'}  Die  Stelle  batle  für  Manche  etwu 
Anffalligeii  aSe  Senatoren,  lagte  man,  konnte  füglich  Pompei.  nii^t 
■a  lieh  beicheiden,  >ond.  nur  dl«,  welebe  ei  mit  «Am  hielten;  dam 
bitte  lieb  Caei.  nicht  bsitiniint  genug  aopKedrückt.'  Dean  ardo  mit  U«- 
tbmann  hier  In  nioraliichen  Sinne  Ton  C/eicAgetisnlen  iB^ehnen,  ver- 
bietet der  SprachgebraDcfa;  ordo  hat  überall  ein«  polib'teAe  BsdenLi, 
beieichnet  Rangordnuag  odar  abgeionderte  Katte;     wie    oatniuia    ordi- 

■nnrn  boraiBM.  Cic.  Pia.  c.  23.  Nep.  Altte.  13,  G.  Auch  »gte  mw 
ordo  lenatat^i*,  »gueiter,  aber  nicht  ordo  plebeiui;  load.  infimat^  ter- 
tiwi.  Manchmal  iteht  ei.abloJnt  vom  Riller  od.  i*alHCi«ntaBde ,  nia 
Cic.  ad  Div,i  I,  2.  in.  c omni em oratio    Inae  Tolantatti    erga  illBm   orH- 

.nem.  8net.  Cae«.  Id.  iabaalem  ordiKem  eonSrinaTit  M.  Catonia  oratio. 
—  Harkland  in  Gxpticatt.  vet  alii}.  p.  2S4.  icbing  tot.:  omnel  »ui  qni 
anat  'etc.  lo  wie  Sali.  Cat.  51,  34.  S;lla  omnei  laot  diTltili  explevit 
Allein  tax  lind  dann  die  Getreuen,  wai  den  nachfolgenden  tegitiorti 
widenpriAe.  Anch  gäbe  el  ein  andre!,  leichferei  AnakuBflaiaittel, 
wenn  man  läle:  omnei  qni  nui  (le.  Pompeli)  innt  (oidinii,)  oncb 
Analogie  von  Stellen,  wie  Lir.  XXlf,  50,  S.  alleriut  (conBolii)  aw- 
rienlii  prope  lolai  exereitol /n'(.  Du.  Drakenb.  n.  in  XXIII,  14,  7. 
wo  all  Belip.  Pleit  qnnm  iam  iiaiici  ftonfni«  euel  ani  VI,  14,  0> 
Oder:  otone*  qni  tual  eim.  «rdinli  a  Pampeio  1.  e.  qni  Paatfeia  favatt, 
ctoeantDf ,  wo  dann  evotare  abiolnt  gebraachf,  leicht  Teritändtieh  wä< 
re,  a«cb  ab  eo  leicht  erginit  werden  kannte.  Aber  beide*  bliebe  ge- 
ateungane  Nothheife.  AUo  iit  kein  Zweifel,  dafi  die  Autforderung  dei 
Pompeiui  an  j4Ue  erging,  wai  aaeb  gani  dem  Zieeeke  angemeueu  war, 
nnd  iribit  dnrch  dai  folgende  tegnioret  beiläligt  wirdi  ^i  waren  aber 
der  Senatoren  nach  Appian  etwa  410.  nnter  denen  nnr  15  Cawan  8»- 
«ha  ver&eidigtea. 


g.^_t,Cüo;;lc 


14      .  C.  lüL.  CAESARIS  . 

€id3  ordinil,  a  Pompeio  eFocantar.  Laadät  Ponipeins  at<> 
gne  in  postenira  cönfinuat;  segniores  casfigat  atqne  inc>- 
mt.  Mulli- nndique  ex  TeteribnB  Pompaü  «xeichibas  spe 
fraemionun   atque  ordinum   evacantur:    mnltt  ex  dnabas 

tvoeantnr'i  Ucber  die  Bedeot.  ditle«  Worli  von  Magiilratlperto- 
m»  prödleirl  od.  von  SoldaUn,  ■.  in  B.  G.  Kl,  20.  Auch  evoeue  1<- 
*ts,  FIId.  Epp;  V ,  20 ,  2.  Di«  eigentlichs  Bedenl.  bleibt  luciil  vor- 
lemehend,  uämlicb  von  einem  OiXk  weg  *nden  Kohin  btrafen.  Jn- 
■in.  VII,  4,  5.  nnlierei  «  cönvlvio  evocat.  Ovid.  Met.  IV,  619.  dnm 
Lucifer  Igoei  enoctt  Anrorae.  Cfr.  Burm.  in  Fbiedt.  I,  i,  18.  Vcr- 
Tudt  itl  txeire  bei  Tiiclt.  Ann.  fV,  21.  In. 

lattiat]  Man  vermirile  du  Otijefct  d«  Lobei;  d aber  Vennathnn gen, 
vte  promptoB  mit  Berufung  ant  Tacll.  Asric.  21.  landando  promplot  et  * 
'  cutlgaado  legnea.  Docb  vielleicht  ohne  6rund;  denn  1)  willen  MSS. 
mdüttre  Kditl.  nicbla  Von  promptat;  2)  würde  Niemand  dai  ventsnd- 
Uche ,  Prädikat  wegfclaiaen  haben)  3)  ilod  die  Fälle  b«.  bei  Caet. 
wbr  häaüg,  wo  am  dem  Vorhergehenden  da«  Objekt  wiederholt  od,  er- 
l^it  werden  mnra,  oder  gar  nicht,  well  dai  Varbnm  allgetaeine  Bt- 
Mehung  bat,  ergänit  in  werden  braaebl;  4)  erfordeil  grade  der  Cau- 
farat.  tegaiaree  an  «eni^iteu  den  Gegenaatii  denn  der  Comparativ  iat 
oft  all  Purtitiv  am  dem  Zuianimenhangc  in  erklären ,  wie  nnt.  lerren- 
lir  tnßrmiaret.  Soille  ein  Caiaa  Obiecti  anigefaüen  leyn ,  so  Ware  ei 
Mclleicbt  esi  oder  hot%  denn  darcb  Abkfimng  konnte  leicht  am  Fem-  - 
yefni  jene«  «Dt  anifallen.  Maiklandi  Cenjektur:  iaudat  alterot,  lo  daf» 
Ibmpei.  gani  auifiel,  wni  in  einig.  MSS.  nnr^ruA«-  geachrieben  ileht^ 
ilt  icbu^fiionig  durch  beigebrachte  Beiip.  motivirt.  8.  n.  a.  Ü.  p.  164. 
£•  B.  G.  V,  13,  alter  anguln»  —  inftrior  ete.  Liv.  ;XXLX,  3J.  doaa 
tirmae  baeiere;  alfem  meto  dedits  hoiti:  pertinaeior  in  repngnando, 
tili*  obmtB  ««t.  —  Doch  iat  atterm  niehl  wabnchelnUeh ,  denn  Anhän- 
ger d«  Pomp,  waren  die  Meiiten;  nnd  legnior.  erforderte  wenigitc&a 
einen  adSqnUen,  ntaraliteben  Begrilf,  all  Gegentafit.  Wir  vermnlhelen 
dahH  einil:  Lauäal  pramptvi  er  iVt  «tqae  etc. 

»tgnioretl  Ob  metaphor.  diejenigen,  welche,  wie  Reld  meint,  wo- 
■Iger  Eifer  nnd  Energie  leigtenl  Odrr  die  tpäter  nnd  tÜamiger  ka- 
men! Dooh  dleae  wirea  tardiera.  In  dieaem  Falle  riirde  aic^  die 
tielart  «efar  erapfebleni  Landet  promptot  atqne  etc.  Jenei  wJederholIe 
pBtnpgiut  würde  man  gern  nafgeben;  und  stgnit  itände  dans  in  leiner 
Briprüngl.  Bedeut.  So  Lir.  XXIII,  14.  in.  haec,  ut  in  lecundii  reb», 
ttgTiittr  otioieqne  geata.  Femer  fSblt  man  wohl,  dali  in  jenem  me- 
lapbor.  Sinne  beiier  itände:  dubio/,  ßuctuanlet,  timidot  etc.  War«i 
c«  lolcbe,  die  neuiger  Energie  leigten;  an  galt  dielen  mnächif  aneli 
du  /al«reite/dei  Pompei.,  gegen  du  lie  aber  gleieigültiger  waren; 
und  dann  bednrfte  e«  einei  Adjektiv«  mit  re/a(i'eer  Beiiehnng;  nnd  iA>~ 
«(  Merkmal  liegt  im  CamparaHv. 

Ipe  praemioram  atgne  ordinitiit'^  Man  erkennt  fihon  sna  atqve  die  - 
nahe  Verwand  tichaft  der  Begriffe«  Belohnungen  nnd  Avancement.  Die 
praemia  waren  «ehr  veriehieden:  doppelter  Sold  nnd  Getraidc ,  nach 
tJnitänden  ,  ao  viel  beliebte,  Antbeil  an  der  Beute,  be«.  SkUrca;  Rin- 
det Bad  Kleider.  Liv.  VII,  37.  in.  Kränxe  und  Kronen  Snet.  Cael.  ' 
26.  eitr.  Aeeier  nnd  ichnnere  Waffen,  Halifaänder.  Suet.  Caea.  38. 
«T.  Gell.  N:  A.  V,  5.  n.  Franc.  RoborleUDa  de  eommodia,  praemilt  et 
doBia  milltftT.  in  Graevii  Thei.  X.  p.  l4Tg.  _  Ordinum  ilt  aber  la  be- 
■leheB  Kaf  die  Befdrdet.  von  den  Hmtaten  m  den  Prioeipea  nnd  Ton 
dleten  m  dea  Triariem.    Darauf  bedeben  «leb  Steilem  "wie  B.  G.  I,  4O1 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CÄP.  3.  tS 

legionibsa,  fofte  sunt  transditae  a  Caraare,  areenniitiir: 
completnr  nrbs  et  eiua  comitium  tiibunis,  cenfurionibusj 
eTocatis.  Qmnes  amici  congalom,  Decessarii  Pompeii  a^ 
qae  eomm,  qai  vetereB  inimicitias  com  Caesaie  gsrebant» 

B.  C.  I,  77.  Centurioae»  in  anpliore*  ordinei  rcilIfDil.  II,  35.  Fahioi 
—  ex  infimi»  erdinibui.  Suct.  Com.  75.  qnibDl-ex  cemineailatioDje  Pgm- 
peti  ordiitt»  dedcnt.  Dahar  die  Cantarimiea  ancb  haiTten  erditmm  dn- 
Mor».  Udirlj(«ai  lit  orio  bei  Cava,  nur  militär.  tachaiieheT  Aaidruck 
ffli  mamipulMt  od.  ffir  relativ,  hdkcrn  uod  niedern  Dienttgrad,  —  Sau 
daueihe  liiid  praemia  atgue  houoret  b«i  Liv.  XXIU ,  15,  4. 

er  duabui  tegioHibusJ  Die  Sache  wird  erwabol  B.  G.  VIII,  54. 
kaifabriicli  bei  Diu  XL,  05.  „All  Pompel.  noch  mit  Cua.  «pt  itand, 
hatte.er  dieiem  eine  fiagion  von  den  asinige^  überlaiieB.  Jctit,  nmek 
cingetretner  Spaonnug,  Terlangle  er  aicbt  nur  die  getiebeps  inrüek, 
Bond,  ftuch,  dafi  Cac«.  eine  tod  dea  ihm  anTerlraatea  beigebe,  weil  Bi- 
bnlna  gegen  die  Parther  ihrer  bedarfe.  Folglich  mahle  Caea.  anwill-  , 
kdrlieb  nicei  Legg.  miHen.  Cbci.  leiatete  auch  Folge,  wie  Dio  meint, 
«eil  er  dadurch  Gelegenheit  fand,  n<Mih  mehr  neue  Soldatiin  la  wer* 
heu.     Die  ■bgctretnen  Legiaoen  entUela  Caea,  Teicblieb  beiehenkt." 

eampletar  urbi  et  ein»  teaiitima  etc.]  So  oanititalrte  Ondeod.  die 
abweichende,  Irüherc,  unrentiodliche  Leaart  der  MS8.  und  älL  Editt. 
eompletnr  n.  ad  iua  eonflionmi  Mb,  pl.  Curie  evocat.  Manche  Anlgi 
inlerpangirlen  c.  nibi.  Ad  ini  etc.  Viele  Codd.  hatten:  urba  et  Inf 
tOMitiuutf  itatt  Curie  mehrere  Centurio.  Am  dieaem  Gewirre  bildet« 
Ondend.  untre  Leeart,  di«  lich  wenigiten*  durch  einen  puaenden  Sinn 
empSeblt.  Wai  Lemaire  rerniDthct:  At  iut  comitidm  trib.  pl.  C.  Curie 
tvocatf  möchte  dem  Sprachgebrauche  Gewalt  anthun ,  lamal  dn  evacurt 
■weünal  In  eigentl.  Bedent.  geietit  tat.  Eioe  andre  Conjektnr:  et  in 
eamiliuM  tribunot  pl.  C.  Curia  noeat,  damit  dici«  tn  Guaaten  Ca» 
aara  einen  Bcichluri  fahlen,  paW  eben  aa  wenig,  denn  ei  werdca  lav- 
ier dem  Aniehn  und  Begehren  Caeaara  nnchtheilige ,  voll  teiucn  Ftii^ 
de»  aagcitellle  Handlangen  und  Fakta  anlgeiahlt.  Hätte  nnn  Curi* 
etwa*  ftr  Caea.  thnn  wollen ,  lo  hätte  daa  Folgende :  omaet  etc..  darek 
eine  AdTeraatirparlike]  hervorgehoben  werden  mögen,  ■.  B.  at,  ean- 
tra.  Dafi  camitiam  ein  locui  in  fnro  Romano,  nbl  coibant  eomitila 
carinii,  iat  bekannt.  Cic  pro  Sext.  c.  35.  foTum,  comitiuia,  euriam 
qnnm  nccupaviaaeot.  Verr.  I,  23.  vidi  forom  comiliHrKqftt  adomatnm* 
Tacit  Agr.  3.  bildL  monümenta  clarluimomm  ingenlorfm  in  comitio 
•c/oro.-  —  Gleichwohl  fOhlt  man,  dal*  die  Worte:  «fai  conu'tiii« 
■ehlcppend  aind,  faat  mattj  die  Sprache  iit  antgarcgt,  knn  nnd  abge- 
brochen, wie  wenn  In/atitivi  hiMtoriei  im%A  aafainander  folgCB.  'Wir 
würden  ronehlagen;  eomplektiir  mrbii  adHni  tribnni*,  eentnrionibna, 
erocatii.  Nur  wegen  eomitiam  ain*d  wir  aweifelhaR,  da  nach:  ad  im, 
waa  viele  Codd.  n.  Editt.  batleo,  leicht  der  Gloiiator  centitiam  ein. 
aehleben  konnte.  Uebrigena  kitnnle  nickt  nnwabricbeinlioh  coMMnne, 
(denn  lolebe  Verwecbil.   'M  nicht  angewfihnlich )   ttatt  eonitivm  gel«- 

inimititiai  tum  Caetare  g^-J  D*»  Lefeinam  tat  enn  mwdU 
qnieicireud .  ala  tranaitiv;  ea  heieicbiiet  die  pafiivt  nnd  ihätige  \t/t' 
bindnng  mit  einem  andern  in  bonam  et  malam  partem.  Wir  nnter* 
■ebeiden  mit  nnd  »ebit;  die  Grieeh.  oii*  and  /uva.  IVenn  and  maa- 
che  Verweehilongen  Statt  finden,  an  wird  doch  in  der  Regel  ovr  ala 
ailin,  mit  inbjektiver  tntenlioa,  ^mä  paiaiv  od.  nentral  Und  kiatarlaek 
objektiv  s«DOmm«K.    —     Gerer»  inimicillH   d.  i  Feindaekait  kcg««  ■• 


gL,.._b,Cooglc 


16   '  •  C  lUL.  CAE8ARIS 

.  In  BenAtDm  cognotiir,  qnornm  Toeibns  et  eoncann  terren- 
tnr  infinniores,  dabii  confirmantar,  plerisqne  vero  libere 
decernendi  pOte§taB  eripitnr.  Pollicelnr  L.  Plso  ceoaor, 
sese  itnruRi  ad  Caesarem;  item  L.  Roscius  praetor,  qiii 
de  bis  rebus  enrn  doceant:  sex  dies  ad  eam  rem  conficien- 

plle^B,  d.  i.  asiObcn,  -  hl  nickt  leKni,,  Nep.  Altlc  II,  fl.  C^e.  pr. 
Font.  c.  1 1.  Inimieillu  et  habere  et  gerert.  pr.  Deiol.  In.  Mmicitla»  \a- 
niaam  more  gerere  polenti*.  Verwandt  die  Keieniart:  ftnimom  («• 
rer«.     Clt.  Korlte  m  Sali.  lag.  54.  in; 

in  »enalum  eopiadu-]  So  ihgle  man:  eagerg  eapiat,  erereiliim. 
Clc.  ad  Oiv.  XII,  US.'  Tac.  Hill.  I,  81.  eoacla  in  coiiam'unala.  Cae- 
dn.  21.  certe  cogit  la,  qoi  eangregal  liominci  ft  connacal.  Cic.  FIm. 
III,  3.  m.  erat  in  M.  Catonc  incxbauila  aviditai  legendi,  qnippe  qni 
1b  Ig«a  curia  lolcret  leger«  laepe,    iati  lenatni  eagerelnr.    Man  lieht 

/  demnach,  dafi  cogere  dai,  Zuiammenholen  der  einicluen  Mitglieder  be- 
■eichnel.  AebnI.  ad  Dir.  IV,  12.  eegere  miedieat.  Di«  Elnladang  lelbit 
iil:  vocart  lenatum.  An  nuirer  Stelle,  wie  an  unitbligen,  wird  cogi 
in  Mfleilver  BedcDl,  all  Medium  genommen,  d.  i.  aof  erfolgte  Autfor- 
derAag  tick   Tcriammeln. 

toeiiui   tt  ■  eoncurtul     Eben  an  B.  6.  V,  40.     Der   Anfänger   lie- 

'  meüke  bler  die  «ddlrende  Copala  et;  iwei  Tcriebicdene  Dinge  werden 
Terbnüptt,  ae  wärde  dai  Prädikat  lerreniur  all  durch  beiderlei  Uria- 
chen  gletchmÖftig  bedingf  und  mottvirt  daratellen. 

iHßniiiaTe»2  Offenbar  die  furehttatKent ,  xaghaflerK,  So  nennt 
Tacit.  Agr.  40.  in.   infirmt^in   deiiderium   et  muliebrEa  lameala.    Vergl. 

'   SV.B.  G.  IV,  5.   und  di«  Auii.  id  Horat.  Serm.  1,  9,  71. 
,         dte»rU0»di'}    Ein  Aaidmck   hiebt   nur  für   die  Beieblüiie  d«)  Se- 
nita,  wie  ob,  e.  3.  duI,  e.  6.    der  Coii.,   Fritoreuj   »ondem  auch  von 
äen   dnielnen  SenatoreB,    die  ihre   Meioang  abgeben.     Cic.   ad   Dir* 

.  XV,  4j  M.  Te  —  memini,  qunm  caidam  dariHiino  —  vir«  lupplic*- 
tiunem  non  ifecerii^e*,  dicere,  le  (/i>crett(riii9t.  — ■  Tn  Idem  mihi  lop- 
plieationem  decrevitK  togalo.   pro  Hilon.  c.  0.  in.    ego  ipie  decrevi. 

gut  —  doteanty  Doeere  aliguem,  hiitoriieh:  Jemand  von  etwu 
tn  KenntnlA  letieu ,  damit  jener  leiBe  Hafiiregelti  darnach  nehme.  So 
oft  bei  Cle.  ad  Dir.  III,  0,  II.  littcrai  —  nnilai  accepl,  qnae  ne  do- 
errent,  qnld  agerei.  XIII,  20,  16.  itagut  t»  nihil  doeeo,  d.  i.  ich  ma- 
che  Dir  weiter  keine  VargchTiden.  Liv.  XXIII,  14.  extr.  legatoi  mit- 
tanl,  doceHtque,  quanln  In  dieeriraine  lit  Notana  rei.  Der  Conjunktir 
—  qni  —  doceant  iif  der  liekannle  lalein.  Coninnet,  finali* ,  nach  gui. 
Da  nämlich  die  Handlung  des  Subjekte  nur  alt  Vortatn,  Zaeck,  aJ* 
Mäglitliieit  beigelegt  wird,  %o  mufife  nuthwendig  dieier  Modoa  folgen. 
Dadurch  data  Caei.  gtii  —  äettant  icbrieb,  ilBtt:  at  etc.  oder  sd eam 
doctaditm,  wird  der  Sali  aui  einem  tubjellieen  piälslich  ein  obJeiHver 
od.  hiilortteAer;  d.  i.  die  Subjekte  geben  nicht  lelbit  die  Ablicht  an;  der 
SchrifUtelier  i*t  ea,  der  dftie  all  Attribnt  beUagt.  Wir  können  dieta 
leicht  vermitteln  dorch :  nm  ihn ,  wie  lie  v!än$e/iten ,  in  belehren  {  ndc> 
durch:  beide,  um  Ihm  darüber  genauere  Kunde  in  geben.  -Von  dieien 
Wecbiel  de>  SatiTerhällniHei  und  der  labjekllven  od.  objektiven  Natur 
dei  Unheili  finden  eich  ia  dem  Gebrauche  der  Pronom.  ipie  und  i>  maii- 

'  ehe  Beiipielet  cfr.  B.  G.  I,  II.  deigl.  im  Gebrauche  dei  Indikat.  nod 
ConjuukUri  in  Nebeniätien.  Ibid.  VI,  10.  —  Der  hier  geu.  L.  Hit» 
eentor,  war  der  Behwiegervater  Cae«an,  der  die  Tochter  deiielben 
Colfimtia  lur  äemahUn  hatte}   Säet.  Caci.  21.     Pint  Caei.  e.  14.   Er 


gL,_._b,Coü^lc 


DE  BELL.  CIVILI  LIfi.  L  CAP.'s.  4.      17 

^dain  ,8patii  postnlant.  IKoimtar  etiant  a  uononffis  Beuten- 
tiae,  nt  Ife^ati  ad  Caesarem  mtltanttir,.^  Tohuitatem  ge- 
hat««  ei  proponant.  '  ' 

Cap.  IV.  Omnibus  faia  reBistiniT,  omnibasqne  oratio 
DODsalis,  ScipioDia,  Catooia  opponitnr.  Catonem  veteres 
iniraiciliae  Caesarig  incitant  et  dolor  imÜBae.    LentaloB 

Vta  CcnDW  mit  dem  App.  CI«adliii.  DIo  XL,  63>  Cie.  ad  DIv.  Tlt, 
13.  f.  L.  RatnM  i)t  denelbe,  dev  all  Legat  Caeiari  B.  G.  V,  34. 
enriUiot  wird;  er  wurd«  nletit  pTsetor  urbinoi.  Autierdim  nennt  dte 
eeichicbte  awef  mndrc  Roteier,  bei  Cic.  dan  Sert.  Roaciai  Anterinai, 
tir  ieo  de.  HB  bekannte  S^de  Ueit;  und  loduin  den  grofien  mimi. 
Mbea  KOneller  C.  Roieini.  Cic  Oral.  I,  38,  9.  Roieine  hoc  iam  diu 
«It  conieeola»,  ut  1u  quo  qaieqae  artlfielo  excelleret,  li  io  aao  generfl 
2t0ie^B>  dieeretnT.  Anherden  maelile  ilcb  noch  ein  Volkitrib.  L.  Ro- 
'  teha  Oiho  beröhnlt  dnccK  die  Ux  Rotcia,  naet  treleber  die  nächiteo 
14  StDfeniille  im  Tbealer  Unter  den  Senatnren  «ai«clilietieud  dem  Bit- 
tentande  gehörten. 

CAP.  IV.  ContttlU,  SHpiauit  «tc.]  Man  bemerkt  leicht  In  der 
ktmen,  abgebrocbnen  Rede,  in  den  Aejndetii,  rom  Anlange  dei  Buch* 
an,  dai  gereiite,  itark  afflcirte  Gemöth  de*  Imperktora,  der  lelneB 
Stolx  nicht  wenig  gekrankt  fehlte. 

vet'eret  iniaiicittae  Cati.]  Diete- Feindiehaft  de«  Cafo  gegen  Caei. 
gründete  sieh  an[  die  acht  repnblikan.  (irundiätie,  denen  getreä  ifcili 
Cato  atiKler  freiwillig  den  Tod,U  tttica  gab.  Vei^l.  Sallail.'cat.  54. 
Die  Denkart  de*  Manuel  erkennt  man  lehoB  am  der  ton  Suet.  Citel> 
51.  angefahrten  AeuflerMig:  onam  ex  omnibni  Caetarem  ad  ererlen- 
dui  remp.  labriam  aeceiliiie;  Ali  Caei.  elnif  den  Caio  im  GtföBg- 
tm  abtühren  laiten  wollte,  Plnt.  Caei.  c.  It.  n.,  (Bhlte  er  iieb  durch 
du  Betragen  dei  Mannei  nnd  dnrch  die  iCille  Theiluahme  dei  Velkl 
ma  Cato'i  fngend  )0  beacbiinl,  dafi  er  heimlich  Ihn  treiialaiien  be- 
fahL  Man  nannte  den  Cato ,  naeh  Fiat.  ■.  a.  O.  c.  13.  f.  einen  Tto'- 
atändigen,  aber  nn^acklicheii  Ratbgeher.  Cbarakleriltiich  lind  die 
Briete  dei  Cic.  an  Cato  Im  XV.  B.  ad  Dlv.  nnd  dei  lelzlerD  ebendei. 
Gegen  IhnVhrieb  Caei.  Saticatottet ;  2  Bdcher.  Für  ihn  GaUul  nnS 
Cieere.  Vergl.  Mannt,  u  Cic.  ad  Dir.  VU,  34.  extr.  —  Die  Sedeat. 
dea  Oenll.  an  ODtrer  Stelle  erklärt  du  oMge,  c.  3.  inimicil.  euat  Cae- 
■are.  So  iniuriae  patriae.  Nep.  Con.  5,  1.  Indefi  lind,  dach  lei- 
ten, inimiciliae  auch  leniu  Mtiro  Anfeiitdungt»,  nfe  Tacit.  Ann.  IV, 
3t.  deallieh  beiengt:  per  Immodicai  inimieiliai.  —  Mit  nnirer  Stelle 
Ilt  in  vergleichen  jenei:  bello  Heleetiorum  coofeeto  "B.  G.  1,  SO.  ctr. 
II,  23.     Aufierdem   i.  Ramahorn   S.  313.  b. 

dolor  repuliaej  Repuham  ferre,  *on  Candidateu,  die  1>el  8er 
Bewerbang  nm  ein  Amt  übergangen  wurden.  Toic.  V,  19.  Qnnm  »a- 
pieni  et  banoi  vir  —  laffragiit  praeleritur,  non  popQtui  a  bono  cbn- 
inl  potini,  qaam  ille  a  malo  popnla  repulsam  fert.  Cic.  pro  Plant.' 
21.  C.  Hnrini,  qni  duabni  aedililatit  acceptfi  repuliit,  leptiel  Col.  eit 
faclDij  —  qnoi  omnei  letmiii  aedllitate  praeleritoi,  eoninlel  eue  fa- 
efoi.  Sed  qntd  ego  aedilitiai  repH/fa*' colligdl  Pilo.  VI,  6.  f.  In 
■amma,  it  datur  NMon!  qaad  pelil,  illini  honor;  li  iiegatur,  mea  T«- 
paüd  nt,  S.  Sali.  Cat.  20,  6.  Synonym  waren  die  Redeniarten: 
trilaii  ferre  od.  perdidiue ,  non  talttie.  Cic.  Philipp.  XI,  8.  Qai  qnnm 
longa  oraoe«  belli  gloria  et  vlrtote  inperaret,  daat  tamen  Mbut  lolaa 
(■fit.  Daher  snch  jenei:  omne  (nlit  puhctum.  Horat,  &d  ^i.  r.  343> 
B 


gL,_._u.Coo^lc 


IS  *  C.  iVh.  CAESARIS    . 

aeris  alieni  magnitiidine  et  spe  exwcitas  ac  prWrineia- 
rnm  et  regnm  appellandornm  largittonibos  moretur,  tie- 
qua  alterum   fote  Snllam   inter  suos  gloriatur,    ad  quem 

—-  In  Beilehang  mnt  Cato  I*t  nach  Fiat.  Ctt.  min.  c^  40.  a.  50.  m 
bemcrkeii ,  dsfi  deradbe  au  dai  Couiulal  angeballen  hatte,  aber  abgfl' 
wleicn  worden  war.  Frahcr  war  dich  bei  der  BewerbQng  um  ^a 
Prätur  der  Fall  geweien,  eine  Würde,  die  er  apater  doch  crblell. 
Plol.  Cal.  min.  e.  43,  An  untrer  Stelle  kanti  wohl  nnr  die  lelile  nnan- 
genehme  Erfahrung  mit  dem  Cosfu/af«  gemein!  lefn,  a.n.703.  tiewäblt 
werden  JH.  Maretllut  nnd  rS<r.  Sulpieiut  Ru/ut.  Dia  Aoileger  waleD 
inm  Theil  xweifelhatt,  oli  lich  die  repulta  an!  die  Praelur  oder  dai 
Contulal  belöge.  Gewir*  anf  Letitgrei;  I.)  w«il  Cato  ja  do«ta  ipiler 
die'Praelur  erhielt  {  die  crile  Abweiiong  alio  not  ein  Aufiebub  H 
nennen  war;  2.)  weil  am  Fiat.  Cat.  min.  e.  49.  deutlich  genng  her- 
vorgeht, daii  Caei.  dorcb  Beatecbnogen  aller  Art  vdd  Gallien  aai  C»- 
ta'i  Wahl  mm  Caotalal  in  hinlertreibed  verincht  bat;  3.)  weil  in  der 
That  der  Zuiammenhang  an  nnirer  Stelle  da*  jüngtl»  Ereignlh  alt  daa 
von  Coei.  gemeinte  wahrich  ein  lich  macht.  Die  von  Glandorp.  ad  h.  !■  - 
angefahrten  Stellen  am  Liv.  Epil.  lOS.  nnd  Valer.  Hai.  VII,  5,  6. 
beweiaen  alio  niehli.  —  Uebrigem  lind  Caeian  hier  geg.  Cato  aaf- 
gefQbrteB  Bei rhiildi gongen  Verfenrndong  ani  dem  Ifnnde  dei  Uerrich- 
iifchtigen.    Vergl.  PInt.  Cat.  c.  51.  med. 

aeri*  —  aui'gniluiline  ]  Wie  pecunia ,  lo  anch  aet  all  Collectiv, 
Daher  bei  pecuaia  all  Beiirorl  ingent,  magna,  parva,  nicht  atnlta, 
9.  B.  Nep.  Aleib.  B,  2.  cum  magna  prcum'a.  Phoc.  1,  3.  manera  tna- 
gnat  pteuuiae.  Llr.  V,  10.  vtaiare  pecan\a  ia  gtipendium  opai  erat. 
Attte.  XIV,  3.  enm  aium  peenniae  non  magnitudine ,  aed  ratione  me- 
tiri  lolitnm.  SaU.  log.  2Q,  2.  magnitudine  peenniae  K  booo  honei(o> 
qne  in  prargm  abilractui  eit.     S.  au  B.  G.  VI,  19.  # 

.  refHM  appellandoram']  Beiipiele  Üieiel  ton  dem  Rom.  Senate, 
ala  dem  Repräaenlanten  dei  Wellreicba,  kleinern  Dynaiten  und  Tyran- 
■en  bewilligten  Khrenfitel«  lammelle  Briiton.  de  form,  p^  3IS.  U.  2111. 
Daa  vscabolnm  lolenne  war  ateli:  appellare  rrgem.  Vergl.  8.  O.  I, 
39.  Anch  Enden  lich  Beiipiele,  daTi  amwärlige  Fanten  nm  dieiea 
Titel  «ich  bewarben,  d.  i.  um  Anerkennung  ihrer  längtt  behaupteten 
aonverünen  M&cbt  von  Seiten  dei  Rom.  Seasli,  denen  Verweigerung 
1b  lolcheo  Pülen  an  dai  berGchtigte  Eeraliren  dieiei  und  jenei  Staall 
erinnert  hatte.  3a  bewarb  «ich  Perleui  von  Maeedon.  Lir.  40 ,  ST., 
4er  Sohn  dei  Syphar ,  Liv.  31,  II.  L  Daiiiil  war  zugleich  verbunden 
der  Titel :  aMicni  et  toclitt  P.  R.  —  Beiondre  Abhaudl.  Chriit.  Wüb.  ' 
KBitneri  Oiai.  de  modo  Regnm  appelUndorum  apad  veterei  Romanoi. 
Lipl.  1744.  Vergl.  Taeit.  Ann.  IV,  2G.  exir.  re^etltqi  ex  vetalto  moa 
miaanii}Be  e  aenalorlbui,  qui  icipionem  ebnrnum,  togam  piciam,  antl- 
qna  patrUm  munera,  darel  regemque  et  locinm  alqne  amicinn  appella- 
ref.  Ctr.  Dionyi.  Hai.  V,  35.  I.iv.  XXX,  IS,  II.  Aua  Letiterm  e 
•mbrt  n 
Die  gani 

altemat  fi 
der  Zweite  denelbenAit;  daher  alterim  me.  Cic.  ad  Div.  II,  IS,  5'.  Vit, 
5,  1.  Vide,  quam  mfbl  periuaierim,  i«  "u  ci*e  alttntta.  Dal.  Cellar.  — 
Die  hohe  Meinnng,  die  Lentniua  von  lich  hegte,  erinnert  an  die  aber' 
glanblicbe  Erwartung,  deren  Plnt.  Cie.  «.17.  gedenkt;  nach  den  Sibyllio. 
Bachern  ilpa^/tiravi;  ilrai  tg  Ftiptj  XoQrijXtont  TOilt  fiovuQxtt»^ '  üp  <T>''0 
fih  ^i^  nixX^g0iifrai  tö  xÖ^är,  Kfrtw  Tf  mü  2vi.lav;  den  dritten  Car- 


'ir.  viunyt.  am*   Vf  od,     i.iv.  ^a.a.  ,   i**,   ii-      Aui  ijcuiefm  er* 
■an,    dafi  Uaiiniiia  der  ente  war,    dem  jene  Ebre   widerfahr.  >■ 
nie  Formalität   hat  etwai  Ocjenlaliichea.  jn  i^  ^  9-  &i>~Q4%f  n^,,. 
■eruBtfere  —  SnUam\     Alter,  (wie  [Vf^D!,  Hemd.  I,  203.  ia.J  tatlV^i, 


gL,_._b,Coo^le 


^DE  BELL.  CIVILI  LI».  L  CAP.  4.         19 

summa  imperii  redeat.  Scipionera  cadera  spes  provin- 
ciae  atque  exercitniim  impellit,  qnoB  äe  pro  necessi- 
tudiae     partitumm     cum    Pompeio     arbitrabatar;     simal 

neliaiLcntului,  einen  Mllvericbwomen  dei  Cafilioa,  lieti  Cie.  !m  Ge- 
fingBisae  erdroiielo.  Sali.  CM.  47.  und  55.  Mit  Wollte  üettl  ^i^en- 
tulm  die  Rolle  dea  Ermordeten  übernebniea  and  forttähcen.  —  lieber 
fore  beiDerlie  Tana  dB*  charakleriil.  Kenn  zeichen :  El  drückt  nar  die 
MögUehkeil  dei  luküaCtig  Geicbehenden  anij  iteht  daber  gern  bei  Vh- 
bii,  wie  ejcipeelart,  palar»,  palliceri  und  ähnlichen!  Llr.  V,  54.  , 
reipoHiHia  ttt,  —  eo  loco  capat  reram  luniinanique  iraperÜ /or«.  IV, 
T.  med.  61  Arüealei  —  ve/lint,  fort,  nt  poitmodo  gaudeant.  Dageg. 
ibid.  G.  8.  f.  id,  quod  acenit,  futurum  tiiia  eliam  rati.  Cic.  ad  Dir. 
SIU,  10.  I»  Ute  recipio,  fore  aum  tibi  et  voluplali  et  niui.  Tmc,  I, 
20.  quod  tandem  (pecUcalum /urs  putumpi;  d.  i.  stellen  wir  um  mdg- 
licher  Weiie  rar.  —  AndeTi  futurum ,  durch  welchem  die  Zuknnft  in 
die.  €«g«DVarl  venetit  wird;  wai  überhaupt  geiebieht,  sobald  eite  ala 
VeibniD  eopuUtivnm  mit  einem  Parlicip.  fulur.  acliv.  verbunden  wird. 
Daher  kann  ein  Veriprecfien  kräftiger  nnd  denen  Gewährung  all  apo- 
difctiacb  gewiri  aaigeipracben  werden  dnrch /üfurun,  wie  B.  G.  I,  33,' 
palticilut  ett,  •Ibl  eaiD  rem  curac /ülnrani.  Liv.  VII ,  30.  m.  Sub- 
■etil  iii  gentibui,  —  qaod  propediem  yüdiruM  ipondet  et  virtui  et  for- 
(luui  vellia.  V,  3.  extr.  qnii  non  »pondert  auiit,  maximum  lioc  im* 
periup  — -  httvi  futurum  eisef  —  Fularttt^' et»e  i»\  dem  Sinne  nacli 
Inf.  Fut.  Pau.  von  faeia  oä.  der  Infin.  Futur,  von  ßo.  Denn  Cic.  al 
Dir.  IX,  17.  quid  de  iitii  rannicipüi /nturuin/  Liv.  IV,  2.  Gnem  non 
fieri,  atc  fiilurum.  Selbtt  wo  foret  dem  ettet  TÖllig-  lu  anttprechen 
Bchelut,  wie  Sali.  Cat.  Id.  rxtt.  quam  quod  cniquam  compertum 
foKet,  beieicbnet  ea  die  luhjetlice  Aniicht  Andrer  oder  die  eigne;  lö 
dorl:  «Ii  da/t  stau  lagen,  behauplen  konnte,  ei  le;  auigeniacht  u. 
1.  w.  Seibit  bei  Tacitua,  wo  ei  immer  norb  von  Vielen  für  gleich- 
bedectend  mit  eatem  betraclitrt  wird.  Vergf.  Ann.  111,  23.  44.  Ei  bat 
Buffallende  Verwandt! cbatt  mit  der  Bedeut.  ron  är.   S.  B.  G.  V,  5G. 

iumma  —  redeat}  Ein  aehr  beliebter  AnadracL:  von  Uebernahma 
polit.  Geachifte,  die  an  Jemand  gleichiam  gezwungen  fallen,  weil  lonit 
kein  Tauglicher  vorbanden  iil,  anaJog  dem  redigere,  B.  G.  11,  27.  Ea 
liegt  der  Gedanke  zum  Grunde:  gleich  der  Peripherie  einei  Cirkeli  zu 
dem  Antangtpnnkte  zurückkehren  i  metaphor.  longia  ambagiboi  clrtum- 
aclii  in  «liquo  loco  .acqnieicere,  gleichi.  die  foui- maehen.  Beiden 
Griechen:  argt^Qx'^"'-  *■ 'B.  Lueian.  Dial.  morl.  J^l,  2.  edil.  Lehnt, 
■  ot  di  xXijQoi  h  Evvifuov  —  ni^i^X&ay.  Xenopb.  Cyrop.  Vlll,  ^,  19. 
'  inü  Si  Jii^iiji.&iv  ö  irunnÖq.  Oft  b«i  LEv.  i.  B.  VI,  6.  in.  Ret  ad  Ca- 
miltUD  —  rediit.  VII,  21.  u.  28.  Be$  ad  Interregnum  rediil.  Terent. 
Phorin.  II,  3,  3-  ftd  te  summa  reram  rediL  Vergl.  lu  B.  G.  I,  41. 
and  Drakenb.  zu  Liv.  Vlll.  20,  6.  ' 

pro  »eceititudinej  Kecetiituda  eigentl.  jedei  enge  nnd  freund-  , 
tchafllähe,  dnrth  Anit  oder  Vericandttckaß,  wie  hier  durch  Schwä- 
geracbsR,  herbei  geführte  nnd  beil«hende  Vertältiiila  iweier  Ferionen 
zu  einander.  S.  Nep.  Dion  1,  3.  da«.  Breml.  Cic.  ad  Div.  XV,  4, 
29.  neeettitudine  eliam  paterna. 

arUtraialur'i  MVit  b'aben  die  Imper feilform  ilalt  dea  gewnbnl. 
orbilralur  nach  Leid.  I.  unbedenklich  aufgenommen,  theili  weil  dai  ■ 
die  Handlung  begleitende  Urlheil  dea  Schrillatellera  darin  enthallen  1)1, 
fheili  wegen  limal  —  pollebnat,  Ibeili  endlich  wegen  der  eigentbüml. 
Bedent.  von  arbilrari,  die  hier  nicht  blofi  dem  sperare  ziemlich  u ab e 
B  2 


gL,;..b',GOO^IC 


20  C.  lUL.  CAE&ARIS 

in^cioniiil  metos,  adnlatio  atqne  ostentatio  gnl  et  poteotiaiii, 

ImtMrt,   Mnlen  4m  nrfin  anttprickt, 

Itthende  lil. 

ittdicientm    mUu»,    adulaUo    atqu»  Qitentalio   »t   et  polemUum'l 

IÜnl  idieint  dteie  Stella  Ton  Held,  MSbiui,  Lemaire  blich  gedentet  mM 
T««tuiilBn ;  wir  werden  den  Beweli  in  ndgUcker  ^bis.  ffihren.     Ad»- 

*  lalio  atgve  otteMlaHo  «oll  ilch  nmcb  Held  eben  lawbhl  «nt  tut  kU  nf 
patenliatn  dergeitklt  beliehen,  dkfi  Seijto  lowohl  tieh  telbif  nU  die 
Staehlhaber  der  dunal.  Zeil  mm  Gegenstnnde  der  Sehmeiclielel  ud 
Srieclietel,  der  eitlen  Prahlerei  geinMht  babe,  '  indem  er  licb  ihrer 
Frenndiehsfl  rfilimte  nnd  dieie  idt  Scbaa  trug.  Unt  ichetnt  dieie  Kr- 
Uämag  itemlich  geiwnngen  nnd  bei  der  Qfratelltiiig;! weile  Ckeiut  oiw 
nstärlieh.  Hier  mahle  nothwendig  von  dem  SchriKaleUer  du  Svbjett 
genannt  oaer  au  dem  Zniammenhange  leicbt  erkannt  werden,  reo  wd-  - 
cbem  die  adulatia  und  oiteHtatio  aniging.  Sollte  5W^o  aelbtt  der  oAi- 
lator  Dod  ottentator  geweien  icfnf  Han  fragt  mit  BecU,  in  welehew  . 
Canialaexna  ilände  dieti  mit  dem,  data  SHpio  dadurch  bewogen  wor- 
den wäre,  die  Partei  ISr  Pompeina  gegen  Caeaar  *n  er^relfenf  Adn- 
latio  mufli,  wie  gewälinlieli^  die  Huldigung,  der  Weihrmteh  lejn,  der 
ihm  lelbit  dargebracht  and  gettreut  wnrde ,  lo'  dab  dadurch  leine  Bt-  , 
telkeit  Nabrnng  erhielt.  Und  «o  iat  ei  aach,  und  Allel  sraehriat  Hna, 
angeaehtetder  honen  nnd  etwu  dnnhien  Datilellang;  Caeiari ,  die  in 
den  Äb$traeti*  Hegt,  in  hellem  Ltcbte.  Ihn  nämlich  »etilen  all  Trieb. 
federn  dea  Benebtnenl  in  Bewegung  1.)  t]iet  etc.  2.)  nett»  ikdieim-um, 
d.  1.  die  Furcht  der  Leute  vor  den  iuA'eUe,  die  ilch  niebl  freimathlK 
■n  änfiern  wagten  wegen  dei  hemchenden  Terroriimm ;  vergl.  Salt 
Cat.  20,  ß.  wo  im  ähnl.  Sinne  iadieia.  3.)  die  adulatia  von  Seilen 
dei  Volk!  und  der  Menge  derBdrger  Gberhaupt;  dang  wo  immer  adth- 
.  Zatia  gebraucht  wird,  1)1  ei  die  Schmeichelei  gegen  Jxdre ;  licb  lelbit 
kann  NiemiJid  fdgUeh  lam  Gegenitande  machen;  und  von  den  BOrger« 
gilt  Id  Being  anf  Scipin  mid.dle  yoteitte»,  wm  Tacit.  Ann.  IV,  74. 
lagt:  pavoT  iMtemu*  eeeupaverat  animot,  cal  remedlum  quaerebatar 
adulaliene.  4.)  Ottaitatio  Iit  nnier:  lich  aiehUg  maehe»,  die  Grafl- 
tatlon,  mit  weldier  dieie  Leute  Inponirten,  wenh  lie  dea  Pompelui 
Partei  ei^riBen.  Nun  ilnd  aber  an  alleb  Zeiten  Servllllät  gegen  Macht- 
haber und  prahlende  Inaolen«  oder  lich  geltend  inatkende  Eitelkeit  go- 
gtn  Andre  eng  venchwiiterl,  daher  atgue  gani  an  lelner  Stelle;  nnd 
demnach  enehelnt  der  Zuaali:  quiin  indicEii  tum  plnrimnm  pollebont, 
oll  eine  Epeiegeili  de*  iudiciarum  metu).  Dean  dah  lieh  diele  Worte 
auf  die  furcht  dei  Scipio,  aat  die  Beiargnifa  deiieiben,  wegen  geietx- 

■  widriger  AinttbewerbuMg  tat  Strafe  gezogen  in  werden,  beliehen  aol- 
le,  i«l  wohl  VenaulbuDg;  folgt  aber  nicht  am  den  Warten,  und  Cae- 
aar hitte  lich  )o  unventuidiich  ond  dnnkel  aaigedrSckt,  dafi  er  nach- 
liiitg  genannt  werden  mürtte.  Auch  eTieheiocu  dann  die  Worte,  adn- 
latio  —  in  iudiciii  pollebant  «ii  eine  Taatoiogie  nnd  all  goni  mSfriget 
ZuMti.     Uebrigenl  bemerkea  wir,    dah  tui  et  potentiam  per  Zcugma, 

'  Mehr  In  eiüntatio  all  zn  adulatia  gehört,  bei  einem  Schriftit.  uäml., 
wie  Caeiar,  de*ien  Sprachgebrauch  dem  einei  Tacllni  and  guetou.  nicht 
gleich  geltelll  werden  darf;  der  folglich  tut  nur  all  Caini  Obleeti  für: 
oitenlare  le  gebrauchte.  Sa  Tacit.  Ann.  11,  iß,  in.  Neque  Marobo- 
dnui  iactantia  lui  nnt  probrii  In  hoilem  alullnebal.  Aoffallender  IV, 
24.  primo  »ui  inceiin.  Deagl.  Suet.  Ocf.  40.  partim  in  uibii,  parlfm 
in  »ui  cuitodiam  allcgit.  Durch  dai  Pronom.  penonal.  wird  die  Sub- 
jektivität der  Perion  mehr  hervorgehoben  int  Oegeniati  Andrer.  Vngl, 
Bamih.   S.  539.     Walther   zn    Tac.  Ann.  IV,  2i.    Raddtmann   Inafilntt, 

L.gL,.._b,Coo'ile 


DE  %£E.L.  C!VI1.I  Lia  I.  CAP.  4.        21- 

■jni  In  repnblica  iudidtaqae  tnm  plarimiun  pollebant.  Ipsa 
Pompeins,  ab  iDimicis  Caesacis  incitatmi'  et,  qaod  nemi- 
nem secnm  di^^tate  esaeqnari  volebat^  totnm  se  ab  elus 

IL  p.  Bl.    BmioI  n  Snet  ■.  a.  O.  —    SIbM  otltittaUo  In  Leid.  I.  ob-   ' 

leilalio,  wu  aick  Mbl  ET»'  Tertheidlgen  Uefa,  weDn  n(cU  die  lelitee- 
rtrt  Leiuf  Ucr  den  Vorang  veidicate,  nnd  die  VerwechiL  bSnfig  nörc. 
8-  Dntkenb-  in  Liv.  V,  SO,  i. 

fBi  —  pellebantl  Der  .  ladlcatiT  Dick  gvi  jedei  MrI,  wenn  ein 
Prädikat  dem  Subjekte  »»bedingt,  apoditUtch  ond  AiitaritrA,  du 
Letxtere  iit  hfet  der  F>U,  —  beigelegt  wird,  ut  dati,  mit  Wsglutang 
det  Tennitlelnden  gui  dM  Verbon  finit.  in  du  Particip  oder  In  ein 
■innverwandtei  Adjektiv  verw*ndelt  werden  konnte;  wie  Ua  polten-  _ 
tinm.  Allein  «obald  4>*  Prä^Hat  all  lubjeklivtt  Urthei),  problema- 
titch  nnd  reitringirend  uiigeiprocheD  wlid,  und  durch  die  Fülikeln 
^a,  quod,  quoaian,  ntpele,  liquidem  etc.  anEgelöat  werden  kann, 
«lebt  der  Conjunktiv,  lelbil  In. Fällen,  wo  wir  ikn  oft  nlclit  erwutea, 
nimlick  nach  untrer  Art  zu'  denken.  Vergl.  Ilamabom.  g.  184.'  I.  B. 
Tale.  I,  44.  diffidle  eit,  dob  eoi)  qui  inAKtnali  (unt,  mtaeroi  Eodl- 
care.  IbU.  Ecce,  kliai^exaritur  e  terra,  gut  matrem  dormire  non 
ainat.  —  ibid.  exlr.  Hagoa  cnl^i  Felopii,  gut  höh  eruditril  filiairif 
Mec  decnerü,  qnatenna  eiiet  quidque  ourandam.  c.  45.  Nemo  pMOm 
dfn  vixlt,  qui  lirlatjl  perfectae  perfecta  funclai  eit  mnnere.  -^  Im 
.  AUgemelaen,  wird  man  finde»,  Iit  Jeder  auf  dieie  Welie  dureh  daa  . 
Relativnm  mit  dem  Haoptiatie  verbundene  Nebeniati,  ein  tpteielUr 
und  eoacreUr,  wenn  der  IndicBtiv  itekt;  ein  allgemeiner' nnd  abitrak- 
ter,   i.  l,  durck  Scbiaiie  gewsnnener,  wenn  der  Coi^nnHiB  folgt. 

tmm  —  pollebaitt\  Bei  der  faat  Bberall  in  Codd.  n.  KdlU.  b«rr- 
tckenden  Verwechttung  von  tut»  und  tunc,  bemerken  wir  bler  3ber- 
IiBupt,  dali  wir  unter  den  Partikeln  nicei  Hauptkluien  nntenebefdeH, 
objektive  und  hittoritcke ,  nnd  luhjeilive  nnd  abttraile;  denn  da«  ganie 
Material  und  Subitrat  der  Sprache  iil  entweder  AniebaHviig  oder  Re- 
flexion, Urtheil,  Abtiraktlon.  Demnach  nggea  wobl  Am  nnd  taue 
verwandt  lefn,  aneb  ihrer  EntiUkung  naeb;  aber  gewlb  iit,  daDi  tum 
all  correlaliv  ron  iam  etwa*  eemecaNxea  bcielchnct,  folglich 'Mich 
rin  damalt,  cntttanden  aui  etteai  Früherem,  d<  I.  In  Folge  der  Er- 
tignime.  Ei  let  demnach  relativ;  tunc  aber  ahtoM,  gleich  unienn: 
tontt  mA  jetxt.  8o  wie  man  Mgle  hicce,  ao  mag  tuJie  aui  tarnet, 
d.  1.  nnmittelbar  damoJi  grade,  illa  ipto  tempore,  ille  ipto  tempari* 
memente  —  entitanden  le; n ;  tu«  tit  hingegen  mehr  illit  nder  til>>  tevt- 
faribxt,  und  wird  iiberiJl  von  dem  Urtheile  dei  SchrUtitelleri  begleitet. 
,  Vergl.  in  Caei.  B.  G.  V,  }3.  nnd  Jen.  Lit.  Zeit.  1 832.  No.  56.  p.  444.  — 
leeum  dignitate  —  ejrar.guaril  Exaegaare  nicbt  leiten,  nach' 
diOcIdicher  ala  aegtutre  und  adaeguare.  Jailln.  XLIII,  1,  4.  exae- 
gnate  svutfuai  tiire,  paiiim  in  convivlii  lervi  cum  dominii  recombunt. 
Clc.  ad  Dlv.  SJH,  33.  exaeguare  commendatiene:  Vergl.  Sali.  C«l. 
3,  3.  Jeoei  cum  dient  in  vielen  Fallen  znr  VergMchang  bei  verbii, 
wie  aegttare ,  eosferre,  eomparare,  itatt  dei  nicht  minder  üblichen 
Dativ«.  1.  B.  Cic.  LaeU  30.  le  aegvttre  cum  {nferioribas.  Ctc.  Verr. 
ni,  8.  omnium  ante  damnafarum  acelera  —  vix:  eam  hninf  parva 
parle  aegaari,  coaferrique  po*iaul.  Cfr.  ÜBTUihoin  %,  124.  S.  367. 
t;aeian  Unheil  üb.  Pompei.  beilätigt  tait  würllich  Vellei.  II,  33,  3. 
Nain  neque  Pompelui,  nt  primum  ad  rempnbl.  adgreaiu*  est,  quem- 
qnam  anlmo  parem  Inlit;  et  in  quibui  rebui  prlmnt_eiie  debebat,  lo- 
lu>  eiie  cnpiebat.  Eben  lo  Lueanat  Phsrial.  ^^/fß^  Nee  quemqaBBi 
tarn  fetre  poteat,    Caeiarve  prioreni,    PompeUJj^iuem. 


L.gL,;..b,GOÜglc 


22  C.  lUL.  CAESARIS 

amicitia  averterat  et  cum  commanibas  inimicia  in  gratiam 
redierat,  qaorum  ipse  maximara  parteqi  illo  adfinitatU 
tempore  iniunxerat  Caesari.  SImul  tafamia  daarum  le- 
gionnm  permotus,  quas  ab  itlnere  Asiae  Sjriaeque  ad  suam 


rommunibui  inimicit'\  I.  «.  CMiart  et  ipil  qDanasm  c 
Bei  der  Allgemeinheit  dea  Begriff*,  geben  die  Umitände  and  der  Za- 
BHOinienhang  die  naiier«  Relation  roii  commvjiit;  man  lappllre  ileti : 
lecum,  naliicam  etc.  od.  mihi,  tibi  ete.  ei  bezeichnet  dnnn  dal,  woroQ 
niBii  gleichen  rorllieil  oder  Kachtheil  lial,  woran  lii«n  gleichen  An- 
theil  niiDiDl  oder  oehnen  aa!t.  Auf  den  CAaratler  oder  rjelniebr  das 
~  Betrafen  sngeweniet,  wie  Nep.  AUic.  3,  I.  coBuniinit  infimit,  pu 
principibat ,  en(<pricbt  es  dem  grierh.  xtnroq  i.  e.  qai  ita  le  gerit, 
ut  omnis  ipii  cum  inErai«  cammuuia  eaie  Tideanlnr.  Clc.  ad  Dir.  IV, 
D,  T.  magig  eommunem  ceniejnaa  in  ficloria  futarnm  fuitie?  dal. 
'  Graev.  Suef.  Claud.  21.  Nee  uUo  ipectaculo  tommunior  aut  remiisior  ' 
erat.  Von  promiscuu*  lil  et  unlencbieden ,  In  lo  fern  diffi  afine 
PrärogaliB  bedeutet.  Uv.  VII,  32.  f.  Nuiie  iam  nohii  patribni  vo- 
biique  plelieiii  proinitcuut  eoninlatui  pBtet.  Tacit.  Ann.  IV,  37.  Ta. 
nocet  Aujusti  honor,  li  promiscuit  adutalianlb»  vulgatar.  Den  Un- 
tenchled  toii  vulgari»  beilintoite  iclion  Eroeitl  in  Clav.  Cic.  dahin  i 
coMsiBAil  DBiRiiiii  com   centemplu. 

iniusrerall  Eutiprichl  na«erm:  aufbürden,  «nflegen,  wie  ein« 
La«t.  Lir.  VIII,  32.  iniuagere  ignominiant.  Dai.  Gronov.  Aufaer  den 
bei  B.  G.  VII,  77.  angef.  Beiip.  lebr  häufig  bei  Liv.  II,  43.  venitse 
tempai  {er  ullimani  neceiiltatem  legis  agrariae  patribui  ininnge^rlae 
111,  07.  icita  plebia  iniuncta  patribui.  V.  2.  Aoc  neque  regei  —  ne- 
qoe  decemviroi  iaiuarilte  terviiulii.  V,  4.  laboren  etiam  novuni  t»' 
iiingi.  VI,  0.  ingeni  onut  —  libi  iniungi.  So  HratOI  bei  Cic.  ad  Div. 
XI,  13.  extl.  ne  gued  delrimeatum  ttip.  iaiungant. 

iafamia  tegienami  I.  e.  infamia  inde  exorla,  qnod  etc.  oder  ab 
legioaibDi  —  retentii.  Dia  Sache  ii(  bekannt  aaa  B.  G.  VIII,. 51. 
Infamia  iit  nämlich  kein  aklicer  oder  concreler  Begriff,  nicht  Be- 
•cbimplung,  tondern  Schimpf,  also  ein  abstratttr  Zuatand,  Cic.  pro 
CluenL  1.  f.  negem  fniiie  illam  infanciam  iudicii  corrupti!  Vellei.  II, 
33,  3.  infamia  pecuniae,  I.  c.  ex  pecunia  jnniodice  coacta.  Der  Ge- 
nitie  ist  in  inlcheB  FBlIeo  Caini  eaniistii  obicclivai,  letiterer  )at  adü' 
qairl  vielen  Pnepoiitianen ,  wl«  ab,  ex,  de.  Er  beieiehnal  nämlich 
dl»  iaflere  Veranlaitang ,  aber  nicht  einen  moral.  Urheber.  So  Tacit. 
Ann,  XIII,  57.   ira  clodii.     (Jeher  infam,    a.  c.  85. 

reliquifi  I.  e.  luperiliteni  teliquit.  So  Lif.  XXV,  6.  niii  qneni 
hoitla  caedendp  feiiui  religuit.  Oder  Tacit.  de  Oral.  20.  Quifana  oe. 
capatna   et  obieiiai  animug  quantnlnm  loci  bonii  «ctiba«  relingntlf 

ad  tnam  palentiam  dominatamgue  eoTIverlerai']  Cannerlire  iif 
■owohl  eigenthümlichci  Verb,  von  dem,  itei  Andrer  Interetse  adtr  Auf. 
tntrhiamleil  anf  tich  sieht  und  lenit,  alio:  animoa  captoi  atqne  pel> 
lecloi  ad  le  inamqne  personam  trahlf.  Und  dann  itebt  vnrzDgiwetao 
in  $e  confertere;  wie  viele  Stellen  beyceiaen,  Liv.  III,  50,  3.  tota  ia 
se  caatra  converlil:  oder  ei  heiCit:  ad  ie  trahere,  tibi  vindicare,  ad 
■OB  eommoda  luitenlanda  alque  augenda  adhibere;  wie  Liv.  XXIV,  4. 
cxtr.  in  te  uaum  omniam  rirei  converllt.  Dai.  Düker.  Nep.  Dat.  6. 
eitr.  Uebrigeni  erinnert  jcnei  dominatai  nnd  pntenlfa  an  Nep.  )tegg. 
I.  exlr.  qui  daminatum  imperio  tenuerunt;  und  potentia  iit  die  inb- 
jcUir«  UebcTBiBcht,    der  varherrMhende  EiuSab^    donüialM  die  vcr> 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVlLI  LIB.  I.   CAP.  4.  5.      23 

potetttiam  dominatoäique   conrerterat,    rem'  ad  aima  Ae~ 
dnci  stndebat. 

Caf.  V.  His  de  canssia  agnnliir  omnla  raplim  at- 
qae  turbate;  nee  docendi  Caesaiia  propinqnis  eins  spa- 
tium  datnr;  neo  tribunis  plehis  sni  pericali  deprecandi, 
neqae  etiam  extremi  iuris  intärceseione  retinendi,    ^uod 

wirtlicbte   AniQbang   dorietbin;     beidu:     lor  Vctwiikliahoog'    iciBcr 
bcrnchiBchttgeD  Plane. 

rem  ad  arma  (ferfuei]  8.  B.  O.  VII ,  37.  Ob.  dedaeere  in  di'ei. ' 
metapkor.  Bedeat.  Auderdcm  aach  dtetirrrre  mehrmalB  bsi  Liv.  in 
dcmadben  Sinne,-  a.  B.  VI,  19.  id.  Decurrilar  ad  leniotem  verbi« 
■eDteutiaai,  vin  lamen  eamdsm  habenlcai.  c.  3S.  ad  dao  ultima  aazU ' 
lia  —  decurmnt.  S.  ontcn  e.  02.  AnlaDgeod  die  Straktnr;  äeiaci  — 
»ladebat;  lo  iat  lie  nng«wobBUcker ;  nun  erwartet:  deducere  od.  ut,' 
Allein  man  erkennt  des  Grosd.  Jener  Infinitiv  Paii.  (oll  dai  Fatlam 
betelchneD  ■!■  ein  niebt  Hnmiltelbar  von  dem  Subjekte  avigegangnei; 
■e  dafi  iludebat  taehr  heibt :  ciipiebat,  oplabal.  .  Analag  die  bei  Tndt 
nickt  leltne  Slraktur  dei  Infinit.  Faii.  nach  Verbii  dei  Wollen),  Bit- 
ten!, ete.  Ann.  HIV,  27.  Agrippina  In  appidnai  ifbtoram  veteraooi 
cnlDDisniqae  dednci  impettaf.  S-  Zumpt  §.  010.  Und  über  $laderv  m 
SaU.  CaX.  1. 

CAP.  V.  Raptim  algu«  turbalBj  Baptim  entiprielif  uaieim:  au- 
iamKiengeraffi ,  ■%.  B.  Lii.  VIH,  11.  m.  lumultuariai  undiqiie  exerd- 
tat  rapliM  tan$tripla*  coneenit.  Soi.  bildlich:  in  Hau  und  Eile,  z. 
B.  ad  Alli«.  II,  e.  in.  haee  tcripti  raptim.  Man  liebt  von.  ielbit  da* 
Uspaiiende  in  der  Leiart:  ruptlm,  welche  einigea  Beifall  fand;  doch 
tnft  Unrecht:  denn,  da  dai  Stärkere  nach  xa  (leben  pQegt/  to  wife 
10  hier  ein  Hjileron  protatoa ;  und  2.)  lehrt  der  ZusamiKenhaag,  wie 
lehr  raptim  die  Umitätid«  aprechend  bezeichne.  So  Liv.  XXIU,  30. 
cxtr.  aibil  raptim  nee  ttmere  Bgendnm. 

»t  pen'cvli  deprecandi]  lieber  depreeari  1.  B.  G.  .11,  3].  und 
Mannt.  Xfl  Cie.  ad  Div.  VIII,  I.  welcher  bemerkt:  deprecart  interduni 
eit  piecsri,  ut  atlqnid  habesmui;  interdnm  contra,  ne  balieamiia.  So 
bei  Lli.  Itl,  58.  in.  ad  pericula  deprecanda.  V,  12.  in.  Virginio 
deprecanle,  ne  inielicior  domi,  quam  miiitlae  eiset.  Vor  allen  ).  die 
intercMante  Erliaterang  bei  Gell.  N.  A.  VI,  IG.  Die  Volkitribnoen 
(Plat.  Csei.  31.  nennt  den  Anlaniat  and  Curia',  Dia  Cau.  41,  2.  den 
9.  Cattiut  Longinm  und  Antoniat)  wurden  am  dem  Senat  gei<Drien 
und  entflohen  ani  Kam  iura  Caegar. 

extremi  iarii  intercenione  ret.}  Die  Lesarten  variiren;  widre 
laieli:  inlerceisloneiB.  Ciaceon.  wallte  lieber:  iiilertrtliom's ,  wM  al- 
lerding^  dai  leicbteite  wäre.  Der  Sinn  ist:  das  letzte,  änfiertt* 
Bechtimittil,  dai  Ihnen  telbtt  Sulla  getanen  halle,  war  i^uen  genom- 
Biea.  Jn  dieiem  Sinne  ultima  poeaa ,  d.  1.  Todesstrafe,  Suel.  Caea. 
14.  wie  1;  taxät*!  ilxrj.'  Clc.  d'e  Legg.  lil,  U.  extr.  Quam  ob  rem  iu 
ista  qulden  re  Snllam  vebemenler  prsbo,  qui  tcibnnia  plebta  sna  le^e 
Iniuriae  'iijfi/'dae  {wteatatem  ademeril,  auxilii  ferendi  reli<]uerit.  Vergl. 
Lir.  Epit;  fR^nlla  Diotatoc  factiia  Iribanoram  pleb.  poteatalem  minait,  . 
el  omne  iai  l^bm  tereodarnn  ademit.  Vellei.  Fat.  II,  30,  4.  Hoc  conan. 
latn  0114.  u.  c.  Pompeiui  tribaalclkm  poleitatem  raililult,  eui na  .Sulla 
imagiaem  »ine  rt  teiigußrat.  Suet.  (Ja^a.  5.  (Caetar)  aactoiea  reitiluen- 
da«  tribuniciae  poteataiia,  coini  rim  Snlif  deuinnerat,  eaixUaime  in- 
Tll.  '  E»   geich^  A.  U,  6T2>    Di*   SMi|:eriuig  «bei   viti   daioh   luyas' 


L.gL,A.b,GOO^IC 


%i  C.  lUL.  CAESARI9 

L.  SnUa  reli^iierat,  focultaa  triboitaet  led  de  «ofl  B^nte- 
geptimo   die   cogitaie   co^TUtar;    qaod  Uli  tnrbulentisBiiai 

eUam  kagtieatet,  andbeilekl  ilcb  ebenfalli  auf  L>  SoIIb.,  Ueber  dl« 
Sacba  VBTgl.  ETMitl  in  InUei  LegK.'  and  Uv.  III,  13.  AppaUUi  tot 
boBi  —   lu*  üarilii  »i  expedlnnt,    in  TiacnlK  coniici  vetaut  raam. 

faeallai  tribBitur']  AbiiehUich  oiebt  dalur;  «andern  (n'Auerä  -  Ist 
mmbt:  dai  getetiUeh  Gebülireitde ,  am  wm  ite  gebeten  batlea,  Sa 
Ticit.  ADD.  IV,  26.  Dolsbellie  peteuü  abnuit  tliampb^a  Tlberini  8«- 
iano  tTibutni,  foineU  i.  i.  pubiit»  elnriameii. 

teptimo  die\  Hin'  iweltell«:  ob  am  7>  Ttga  nsch  den  Antiitlft 
Ibrci  Amti}  oder:  nacb  dem  BeglBnen  Jpner  «Brnhigen  VerbandlDagen 
nod  Andritle,  leitdem  jenei  Schreibeu,  e.  !•  von  Cmhi  «ofc»}  Dm. 
Letztere  hielten  Ondend,  und  Horai  für  da»  Rtcbtige;  1.)  weil  der  Zn- 
•ammenhang  diaie  Erkttrang  begdmligt,  and  lelbit  unten  aetiiutuM 
etc.;  e«  wird 'eine  ganae  Seihe  tmnnllDaTiieber  EreigiiiaK  anf^fübrt. 
a.)  Die  lohliehteD  Worte  VII  die  obne  NebenbeatimmaBg  IcüDote  kei« 
Btinan«T  Sehrittitellel  auf  dai  .1ml  belegen  wliieo  wollen.  3.)  V*  wöta 
hUtoriieh  itnrlchtlg,  denn  die  trib.  pL  wnrden  am  10.  Dec.  gewäUt, 
well  di«  enten  Tribnnen  au  diesem  Tag«  gewiUl  twden  waren;  nack 
Amod.  Ml  S.  Dec,  nai  aber  nicht  flbereinitimmf  mit  Mannt,  in  Cie.. 
ad  Dir.  V,  a.,  aoch  dank  die  Angabe  dei  Dianyt.  HaL  widerlegt  wild. 
Allein  wir  manen  bemerken,  dafa,  wenn  wi(  «nnehmen,  dai  SChr^ 
ben  Caeiari  aey  am  I.  Jan.  703  n.  o.  dem  Senate  fiberbracht  wordcB, 
die  Warte  ttptima  die  niehti  helTien  «li:  innerhalb  7  Tagen,  d.  L  mn 
S.  Tage,,  wo  die  Valkitribonen  wirklich  von  Rom  eiligit  nbreiatMv 
Wo  nicht,  Kl  dncUe  Caei.,  Indem  er  VII  schrieb,  an  den  nnten  b»- 
sUmmtcn  VIII.  a.  Id.  Jan.  DieHi  war  itt  6.  ^an.  Am  tolgenden  Tn- 
ge,  der  ein  die»  evtaitialit  war,  dachten  die  Volkstrib.  an  ilire  Reltnng. 
de  lalale  —  eegitare  cegaulur}  CegUm-e  dt  aliqnn  re,'  na  etwa« 
denken,  d.  i.  auf  etwas,  ^rird  dnreb  das  folg.. »ipjcere  erklärt.  Ebm 
so  Justin.  XIX,  2,  S-  nt  —  ita  In  hello  Imperia  eogitarent,  nt  domi 
lodlcia  Icgesqne  retpicereat,  Dock  wollten  einige  agitartnt;  ohne' 
(hnnd.  Dagegen  CBgitart  aliqnid,  so  Tiel  als:  aunte  teetiM  vo/vera, 
agilare.  Tose.  V,  SS.'Loqnor  —  de  doelo  homine  et  erudito,  chi  e^ 
ttre  ett  eegilare,  Orat.  I,  51.  extr.  quid  cives  —  cagitent,  tentiant, 
opinentur,  extpeetent.  Coel.  bei  Cic.  ad  Dir.  VIII,  IS.  in,  lllteria  — 
te  nihil,  niti  triste  eagititre  oilendisli.  Dageg.  II,  18.  de  raUeniitu 
ttlis  eogitanti  plaeet  illad  meam  coDiiliom,  Man  nntaneheide  also:  So. 
danken  hegen  nnd  an  ctwaa,  oder  äier  etwai  nachdenken.  Jedoch  witd 
ünich  cogitare  da)  eigenti-  systeroatii^«  nathdenten,  nicht  beielehaelf 
diefi  liegt  in  meditari.  Aach  mit  dem  laf.  TerenL  San.  V,  3,  S9.  Unna  ' 
talnaedei  cogitai  recipere  poitbac?  Die  Lantrerwandtschaft  in  eogiUa-e 
togUntuT,  so  wie  die  etjmalog.  AehnlichktK  wird  ancb  von  Andern  ia- 
nanchen  Fälien  absicfatlicli  gesaebt.  ■.  B.  Liv.  IV,  l».  vi  vimm  taeinnt. 
VI,  2ä  f.  sed  vegetitM  ingeniiut  in  viviio  peetare  tigebM,  virebap^v 
inlegria  seniibni.  Ifl ,  08.  f.  tedemui  detidei  domi,  IV,  30.  ea  rite  Spi- 
na ipolia  habentnr,  quae  dui  duci  detraxtt.  Tose.  I,  18.  dt  potilid. 
nam  rfdeW  Video  Panaelio.  DieEi  Letalere  Ott  bei  Cic  Dahin  rechn« 
man  auch  ad  Di*.  IX,  30.  t  qaam  uUa  swtet  naiimm  fiUnm.  VargL  B. 
e.  VIII,  4S.  Näie  Bber  AllileraUan  im  Bhein.  Ifnseam.  1S3D,  3.  HaR. 
üU  tarbuleatiiiimi']  Ailgemein,  wahnduinlleb  snnachit  mit  !)*• 
Ticksichtigung  der  Gracehen,  del  Satnrninut  and  andrer.  Da  Indeaaen  ' 
seit  dem  Eutitehen  des  Tribanats,  A.  n.  SSL  L(v.  II,  S3>  Immerwah- 
render  Kampf  der  Volksltibnnen  gegen  die  Aristokratie  des  Senats  Statt 
fand;    «o   iit  die    Sebauptong  eine  offenbar  «ich  an[  daf  gan*a  iMtitat 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LI8.  I.   CAP.  5.        2& 

■lIywMl4^ul    ten^oribns    träsni    jlttbia    öctaxo    Aenique 
mense  Mamm  Bctiooiim  respiceEe  ao  tiiaere  consaeraot. 

nad  Verh&IlDifIt  eritreckeude ,  und  Uli  turbalentiitiiiii  Iit  la  fiel  tli: 
prianim  ttiriMUntittiaiui  guiigtie.  —  Hatomann  nimoit  die  Ssche  tut 
cbcD  ID.,  nor  denke  man  bei  daa  Worten  nicht  an  «iBan  beitimiatiii, 
eiBMlnen  faH,  laad.  aa  dai  Retultat  Jahtbondert  langer  Erlabrong. 
D«  BtfB  die  Tribnnen  im  Dec.  (4ea.  10.)  gcwäblt  nncden,  die  Co», 
akcr  gefrölinl.  im  Jnl.,  lo  fciehah  ei  leicbt,  dafi  dia  Tribunen  von  *, 
dam  CAuratttr  und  der  PertSnlieMieit  der  Den  gewähllen  Cau.  mehr 
oier  weniger  m  befdrehten  halten.  Diti  lebrt  dai  Betip>  dei  Cicero 
während  aeinei  CddidUI«  denljich  genug,  denn  dieaer  fühlte  aich  g;rade 
beanndett  a^ctardert,  den  dsnial.  Tribaoen  WidenUnd  M  leliten. 
DaUr  abar  wMer&hv  Ihm  anek,  all  er  am  31.  Dce.  690.  bei  Nlederte- 
gnag  den  Coamlat*  die  gewöhnliche  Bede  an  da»  Volk  «n  Hecblferti' 
gang  aainer  Verwaltnag  holten  wallte,  Jener  Sehimpt  von  Seilen  dea 
Dengewählten  Tribaoi,  MeUlliu,  deuen  Cie.  ad  Div.  V,  3,  II.  erwihnt. 
DerioBah  war  eU  Wccbielrerb&ltntfi  in  der  Controlle,  welche  beida 
M^glitmte,  die  ,bIi  fiegeaparteien  lich  oft  belebdelen,  in  Rom  Aber 
dModer  fSliren  konnten:  die  Tiibnncii,  welche  ihr  Amt  antraten  am 
9.  Bei.,  Icenatea  wohl,  ihren  Parteibafi  gegen  die  Co»,  jedea  Unfenden 
Jahn  geltend  machen;  nnbtea  aber  von  den  neu  gewählten. Cnga.  dea 
tolganileii  lahrea,  wann  tie  lelbat  beitati  wieder  in  den  PiiTatitand 
tarfiek  getMten  waren ,  Veigeltaag  >nd  ,gerichtlieber  Verfolgnng  gewär- 
tig aeyn.  ~-  Wie  Uer,  lo  nennt  Tacit.  Hiit.  II,  3S.  tarhmitnti  tribnmt 
la  ähnlicher  Stelle.  -Statt  tempvribuM ,  forderte  die  WorliteUang:  ««- 
ftrioniBi  tempoitim.  Man  mnfi  alio  entwedeE  eine  tgarhgiit  oder  mtr- 
tm-a  verberam  nieh  Qolaetil.  VIU,  2,  14.'  aanehmen,  itatt:  quai  üH 
tMrb.  trib.  iiip.  tentp.  oder  der  ÄhlaliJi  wnrde  abhängig  iob  dem  in 
pttinlatui  liegenden  Verbalbegrifle.     Dageg.  Taeit.  Or%t.  ät.  jleriqne 


eetmro  ienigue  »leiue]  Eine  Stell»,  In  welcher  deniqüe  nahe  an 
damtm  atreitt,  wie  amgebehrt  demam  für  dtttigue  atebt  Taell.  Oral.  3A. 
ex  qalboi  alinn  Cicemai,  aliam  Cwxari,  lingolii  i^wun  lingnloa  op- 
poBwemna.  Ea  Idaber  denigae  an  nnirer  Stelle',  häthttem ,  fraai. 
iMit  aa  pitu;  d.  i;  In  ITall  ci  Ja  geiehah.  Nor  blribt  deuique  immer 
logiaehe  Partikel  and  i>t  nie  ttmporelt.  Vergl.  m  B.  S.  II,  33.  nnd  ' 
Boeh  Clc.  Rmc.  Amer.  e.  37.  estr.  wo  ein  UmliGher  Fall. 

(BsrtiM  ootiDinim  ]  AeHe,  als  tenain.  torcna. ,  heiht  jede  inr  Kl^ 
ge,  od«  in  Vorb«g  gebrachte  Recfatnache,  nnd  iit  daher  aacb  ijnon. 
mit  rtgatio,  %.  B.  Snet.  Caei.  19.  —  So  konnte  auch  die  Actio  prima 
B*d  altera  ia  Verrem  beoanat  werden,  weil  dieeelbe  Klage  iwei  Hai 
mt  Tenckleda*  Weite  eingeleitet  aad  rorgetragen  wnrde.  So  f.  B. 
SalL  Jag,  35,  0.  In  yriara  actiane  qninqDaginla  vadei  dcderat.  In  dem 
Zeitalter  den  Plin,  iat  niehli  gewöfanllrher,  all  der  Auidruclc;  actio, 
aetar,  agtrs  eautiaat,  iür  Proeefiführnng  und  AdvocatnrgeMhifte.  i.  B. 
PUn.  Bpp.  I,  18.  Seibit  die  anfgeichriebnen  Reden,  In  lo  fern  ile 
ciae  Art  VtöHuidignngi-  od.'  Beweliiebrift  waren,  heilken  setionef. 
nia.  Epp.  II,  9.  in.  Vergl.  CeUar.  m  Laetant.  de  H.  P.  e.  13.  in. 
fldl  IV,  '■.  tradltam  cit,  qalngentti  fere  annli  poit  Romam  condilam. 
nnUai  rm  itx»riae  neqne  arlionet  neqne  eauHoMet  —  fniiie.  Allein 
an  untrer  Stelle  liod  aetioiut  lo  riel  aU:  Untemchttm  n.  Btnckmcm 
wraehleden  tod  fmctit  ia  lo  fem,  all  in  actio  nnd  allen  ähnl.  Verba- 
llcB  die  Art  and  Weite  dea  Verfahren!,  dai  Fortdanerade,  nicht  da« 
Abgcachloltae  ia  der  Zeit  und  Sache,  anagedrackt  wird.  So  bei  SalL 
^.  4a,  1.  mohOHat  ~  Graecboram  aeHoMtint  obriam  lernt.     CaL  dl, 


gL,;..b,GOÜglc 


20  C.  lUL.  CAESARIS 

Decnrritur  ad  illud  extremnm  atqne  ultimum  genatuscon- 
sultum»  quo,  nigi  paeoein  ipso  urbis  incendio  atque  id 
desperatione   ontnium  salntis,    latonim  audacia  aumqaam 

I.  touiitDcrant,  nli  —  L.  Bcallft  qoirerelur  de  aetionihttt  CicerDnii. 
So  Tdic.  V,  23,  66.  li  vitas  uodam  anlioneiKgue  quasrlniiu.  —  In  den  - 
IVural  ■etiooei ,  liegt  aber  der  Ncbeuliegriff  wiederbolUr  und  faHien- 
,  icr  Uaternehmamgen  und  Umtriebe,  verwuidt  mit  contemtio  wl*  LIr. 
III ,  9.  in.  deullicb  lebrl.  Tcrealillai  Irib.  pl.  coniulibai  abientibni  r>- 
tui  loenm  tribuniciit  actiouibai  dntniD  —  palrnm  iDpcibUm  ad  pltbew 

detum'lur  ad  fCc.J  Ueber  die  Metapher  in  decarrere  n.  detetH' 
dere  ».  B.  G.  Vil,  33.  So  Cic.  pio  Qainf.  e.  IS.  ad  Aaec  ertrema  ot 
iKiaicintima  'iura  laia  cupide  derarrehat.  Lif.  VI,  1 0.'  deeurrilur  ad  le- 
Diorem  verbli  ■euleDÜa.ni.  —  Die  Formel  iit  bekaont:  videreul,  od.  da. 
ratt  operam,  od.  curffr^al  Coli,  noqald  elc  Anek  den  «'hm  der  Cm*. 
wnrde  der  Auftisg  gegeben,  i.  B.  Liv.  III,  4.  vidertt  etc.  od.  auch  vi- - 
desnt  magiitratMi,  >. -B.  I.iv.  VI,  19.  Darin  1(^011110  nun  jiberdUtitaft 
Dur  dia  höcb rite '  (je Iahe  dleiei  UQIbmlUel  rechtfertige.  Lir.  a.  *.  Ü. 
((nae  foma  lenalui  coniolli  ultimae  lempcr  jiccMii'laKt  hoblt*  eit. 
Üall.  Cat.  c.  29,  2.  qaad  In  alrad  pleniniqaa  negotia  «ölet.  In  lod- 
cbem  Falls  hatten  die  Coai.  dilrtatorigehe  Gewalt,  nod  aUe-udeni  Magl- 
■Irate  waren  ]a  ibrer  Wirliamkeit  luapendirt;  •.  SallniL  a.  a.  O.  Die 
grlecb.  $cliri(l*t.  nmlchrieben  diele  Formel,  thella  doreb:  n^o;<Ta£n>> 
1^  'ÜTiipl^  t^  vniiTfi,    oiu^itv  Tijf.  nolir,    onw:  diiraiio.     Plnk  Graecli. 

C.  14.  oder  ^i  Dio  fehr  bluBg :  rot?  tVnrow  iijr  ^viroi^r  ti}«  noli»« 
izifiQiij'ar ,  oder:  inxflQtnmi ,  mit  dem  Zuialle:  üott  ftyiikf  VTt  aür^c 
nnoiq-.ßi\ra,.     Vergi.  Briiion.  II,  101. 

ytxtretitvm  etgut  u/fimun]  Mao  denle  eich  extremum  all  dai  int- 
■ente  d.  1.  durch  die  fialh  gebotene,  von  dem  gewöhnlichen  Gange 
abweichende  (extra  ordinem)  Mittel;  ultiuiant  all  dai  letite,  nai  nach 
andern  nach  öbrig  iil,  nunlicb  der  Natur,  od.  der  hMtebendei»  Ver~  ■ 
fanung  geniätl.  D'emnaeb  iteht  ej^lreatat  objektiv,  tdUinut  enbJektiVi 
jetiei  iit  aiiolut,  dieaei  nnr  relativ,  aber  der  relatlre  Begriff  wird 
durch  die  Pbantaiie  and  durcb  diu  Subjekt  «elbit  den  Umraage  nach 
erweitert  und  <it  it&rker.  So  isgt  Uv.  VII,  40.  uMma  rahiea,  XUI, 
8.  nllima  crndeliliii  d.  i.  die  intiecite,  die  man  lieh  denken  kann. 
Dean  ultimut  iit  der  letzte  In  einer  wirklichen  od.  gedaehteo  Reihetol- 
ge,  die  ich  mir  länger  oder  käner  denken  kann;  exlremui  der  von  ' 
mir,  von  meinem  Standpunkte,  auch  moralEich,  entfcrnteite,  letite. 

deiperatia  etnnium  tatutii  J  So  wird  detptraHo,  wie  adiam,  atnor 
n.  ähnliche  Relative  mit  dem  Genit.  Objekt,  conilmirf.  luitlo.  II,  13, 
S.  desperatione  reram.  C\e.  ad  Div,  IV,  3,  7.  deiperaliQ  reeupn-amdi, 
Philipp.  II,  35.  detperatio  vitae.  Der  Grand  dieier  Coottrukt.  liegt  in 
dem-,    dafa   dttptrare   auch  niit   dem   Aceniat.  Objecti  conllniirt  wird'; 

D.  2.)  darin,  dali  die  laletn.  Spr.  itatt  der  den  Ccloehen  geläafigea 
Praepoaitionen  den  ate II vertretenden  Genitiv.  Objecti  liebt.  Omnlam  ta- 
Int  iit  entw.  talsi  eomatunit,  publica,  wie  bloBg,  od.  wai  hier  die 
Worlctell.  verlangt:  e«  iit  omnium  der  Genitiv.  Subiecti,  geitellt,  wie 
In  einigen  wenigen  Fällen  neben  den  Genii.  Obiteti.     Vei^t.  n.  c.  7.  In.' 

latoram  mi^Aci'a]     Die  Leiarten:  latronu^,  od.  gar;  civium  per- 

_  diltrurt,    wie  Ciaccon.  ad  h.  1.  in  einem  u.  dem  and.  Ui.  will  geleica 

haben,  liad  offeDbar  Gloiiem«,  obacbon  gr^de  liier  dai  Wort  lalor  ao- 

•tdhig  iit.     Denn,   wenn  ci   aoch  bei  Cic.  d.  and.  geleien  wird,  a.  B, 

N.  D.  lU,  3S.    Fetretne   nUa   eiviloi  lalurev   ütinuuodi  le^,  etc.   a« 


gL,;..b,GOO^IC 


DE  BELL,  CIV.ILI  LIB.  I.   CAP.  5.      '  27 

aale    discessnm   est;     dent  operam   contutet,   prOetoretj 

lun  doek  lator  sbiolat  oline  nSliere  Angabe  de«  Objelifi  nlekt  giiagt 
Wirdeni  venigilenl  icngcn  die  Stellen  bei  Liviai  daFär,  ».  B.  IX,  30. 
latar  huim  plebiicili.  tait  M.  Deciai.  Sodann  heifiC  der,  wrtcher  eine 
Meinung  im  3eu4te  In  VorichUg  brachte,  in  der  Regel  auclor  od.  prin- 
tept  lentenliie;  vcrgl.  Biiaion.  p.  250>  ferner  wk  der  gewäbnliehe 
Aoidrnek:  «{^onanltnm  ^f,  factum  etlr  Latoreat  eile  leiMtuteontiiltt 
iit  tbeila  ungewöhnlich,  Iheili  konnte  wohl  nicht  gei^g^  werden:  ^i^ 
— :  ditcettun  eit  An  dieiem  diieedere  können  nur  Mehrere  Anlbeil , 
Debmen ;  der  aaäacia  cjnei  Einaelnen  brsnchten  die  Bbrigen  nicht  m 
folgen.  Daher  mSchlen  wir  entweder  mit  Gronor.  lu  StatSni  e.  3.  die- 
le Worte:  laloram  audacia,  wegwüaicben,  oder  leien:  S.  CoMtultarui» 
andacia.  Dieie  Art  der  Verbeiierung  halten  wir  theili  für  die  leiehte- 
ate,  wenn  wir  nni  seiclirieben  denken:  S.  CItanim ;  ohnehin  i>t  durch 
die  bekannte  Abbrevinlar  von  S.  C.  in  Cüdd.  mancherlei  Verwirr,  ent- 
ilwtden;  i.  Diakenb.  zn'Lir.  23,  ]<0.  tn.,  tbeili  iit  die  Wiederholung 
detielben  Worti  bei  Caeiar  lehr  gewöhnlich  i  Iheila  wird  weder  der 
SpraehfebraDeh ,  noch  der  Cedanke  verletzt  oder  vecfalicht.  Kine  andro 
^  Anaicht,  die  nna  latorum  fdr  Gioiient  balleii  liefi,  und  zwar  derge- 
■lalt,  dafi  daa  ächte  Wort  gani  verdrängt  wnrde,  war;  eoatsltorunt 
m  leien,  nicht  von  eontultor  i.  e.  luaior,  auctor  eoniilii,  londernvoa 
eimtultum  1.  e.  dtcrttum,  8a  bei  Vellei,  II,  88,  3,  ille  qaidem  mal»' 
eoniultoTum  poenai  esiolvit;  oder  noch  richtiger  vlelleleht,  von  eoti- 
tirltat,  analog  dem  aUgewÖhnllebeB :  tenalat  eomultu»  ila  c«DV><t- 
Cfr,  BriuOD.  II,  72. 

diiceiiutn  «it]  Diele  Leiait  Iit  tmitreUtg  nnlaSelhaft,  wenn  aach 
niebt  alle  Codd.  lia  vettbeid igten ;  denn  1)  wer  warde,(feiice«(«iR,  nsa 
tlndend.  billigte,  .verdrangt  babenl  3)  'ditcettum  ett  Ut  goni  adäquat 
dem:  placail,  prabatiist,  decretmu;  wie  Sali.  .Cat.  53.  in.  nnd  viele 
von  Britaon.  II,  G2.  genannte  Stellen  beweiicn.  Anch  iit  3)  die  Fra-. 
ge,  ob  je  dergl,  Dcercle  ganz  eiiatimatig  ras  Alles  angenommeD  wnr. 
den,  wie  Oudend.  an  untrer  Stelle  annimmt,  obgl.  auch  Aier  Venehie- 
denbeit  der  Meinung  Statt  fand.  loinicr  wohl  mocbte  ei  U'lderipruch 
van  dielen]  od.  jenem  erfahren  i  doch  liegt  in  der  Art  der  Abatimmnng, 
davon  I.  R.  G.  VIII,  S2.,  der  triftigite  Grund  für  ditcetsum. 

eonia1aret'\  Diefl  iit  lle  Leiart  der  Codd.,  Itatt  proeomiulei,  wai 
eher  eider  Erklär,  ähnlich  )autet.  Zwar  tagt  CIc  ad  Div.  XVi,  11,  4.  ■ 
Poitcaqnam  aenatai  coninlibui,  praelaribua,  tribnnii  pleb.  et  nobi*, 
qni  protsntulet  lamui,  negotium  dederaf,  nt  cnraremui,  oe  quid  reip. 
detr.  eaperet,  nnnqnam  in  majore  peiieulo  clvitai  Cdit.  —  Allein  die 
geweienen  Proeoii^  waren  lauter  eanlnlaret,  d.  i.  geweiene  Coia, , 
Vomprioi,  Seipia,  Doniftiua,  Cicero,  der  am  6.  Jan.  grade. in  die  Niilie 
der  Stadt  gekommen  war,  um  dort  für  aeine  in  Cilicien  amgcfdhrten 
Kriegithaten  einen  Triumph  von  dem  Senate  licb  auiiawirken.  Vergl. 
ad  Div.  XVI,  la,  3.  ego  ad  urbcm  acceiii  pridie  Non.  Jan,  Bemer- 
ieniwerlh  iat  nur,  dafi -alle  Magiatrate,  welche  ein  logen,  imperiuiH, 
d.  i.  mllitär.  fiewalt  hatten,  (veigl.  Bremi  lU  Soet.  Caei.  54.)  ID  de- 
nen indirekt  a>tGh  die  Volkitrib.  gehörten,  durch  jenei  S.  Coniull.  auf' 
gefordert  wurden.  Vergl.  Victor,  ad  Div.  1.  1.  nnd  Manut.  xu  ad  Div, 
I,  1,  4.  CoHtalet  et  praetoret  majore/  magillratni  voeabanlur;  — 
minore»  magiilratut,  aedilei  cunilei,  aedileapl.,  tribani  pl. ,  quaeito- 
rei,  petestatem  habtre ,  non  imperium  dicebantnr.  —  Uebrigena  war 
■llfc  Formel  entweder  an  die  Coii.  gerichtet,  od.  an  die  magittratni 
überbaupt,  wie  Liv.  VI,  1>.  od.  an  «ineb  Co«,  allein,  wie  Liv.  III,  4. 


gL,.._b,Coo^lc 


tt  C  ICL.  CAESABIS^ 

MiitNi'  pkhi»,  quigue  evunkiret  »unt  ad  rnfhem^  ne  qtiid 
reipublica  detrvneati  eaj^at,  Haec  senatogconsnlta  per* ' 
seribaDtnr  a.  A.  Tm  Idna  laDoariBB.  Itaque  qninqae  pri- 
HOS  diebns,    qniboB  haberi  senstns  potidt>    qua  ex  die 

g^qtu  eeiualaret  mal]  la  d«n  CaaabMformeln,  lena  ilch  vltls 
«w  der  äiteaUn  Zeit  TorEnden ,  fladet  mui  die  eioguehi^eneii  Zwl- 
■ekaoeätie,  darck  «eiche  cinaelne,  van  den  Ceietie  betroffene  Pena> 
neu  od-  fitäade  od.  Saclieti  beieichnet  werden,  in  Ser  Bagei  durch  giä 
nit  dem  ladicat.  verbunden,  in  lo  fern  der  Fall,  den  ea-gUt,  «I* 
mirtlich  TOThanden  dargeileUt  wird;  >.  B.  Brluon.  II,  ai>  in  lege  4a 
■■liiBednetuaai  tnilioiie:  aguamm  publiearumt  gvue  ad  Ktbem  duetm- 
bar.  —  Ea  Alt  aedifirUt,  gvit*  nrbi  qentimtaUm  tont.  Dctgk  §.  23.  fai 
lege  de  vimtmrihtii!  Coai.  gut  nunt  luM  —  de  eil,  gui  eivea  Ron, 
•■■r,  riatoreai  anam  legnato/  Eben  m  g.  33.  Praetor  orbanoi,  ;>ri 
MMff  att.  lif  dagegen  der  F*ll  nur  ein  gedaettttr,  (olgUeh  ein  allge- 
wutiKTf  *B  vencliiedenen  Zeilen  anwendbarer,  und  in  Abttraete  ge- 
labter, 10  itekt,  wie  gewäbnl.,  der  CeitjuMUiv  :  i.  B.  ebendaa.  al^dle 
■loid  eitra  Italia»,  qood  Popnil  Ron. /octun  til,  —  vendere  lleeat. 

ptncrUunlMrl  Sie  werden  lu  Fnttokoll  gebraahl.  Cic.  Cat.  11^ 
e.  nondnm  «i  peneripttiat  S.  C.  Ei  lit  elgentl. :  veiUläiidig  aofichreU  . 
ban.  Hotorunni  Beuerk.  Pertcribi  8.  C  dieebaiilDr,  quae  qnaplam  da 
CBDi^  rata  noM  eranl;  velnll  quum  ant  tribnai  iBterceiiemat,  Bat  non 
legiUiqo  laco  aenatni  habiln«  faerat.  —  leidet  offenbar  BiDKhrankBBg. 
Der  Gang  war  nimlicb  der,  dah,  lo  wie  abgeitimmt  worden  war,  in 
Protokoll  gebracht  wurde,  der  Tag,  Ort,  die  Namen  der  bei  der  Aof- 
leichiinng  aoweiesden  Senatoren,  denen,  der  den  Antrag  gemacht 
hatte,  nnd  der  Beechlufi  lelbil.  Vergl.  Cic.  ad  Dit.  VIII,  7.  ~  Wenn 
aber  die  Valkitribuneo  ein  iDlcbea  S.  ConiultuBi  nicht  beitatigten,  lo 
biefi  ci  blob  auctoritai,  und  hatte  die  Kraft  einet  Geietiei  nicht;  loo- 
iem  ea  marste  od.  konnte  noch  eionial  dardber  Im  Senate  diaeotirt 
VerdeD.  Ein  molcher  einteiliger  Senattbefehl  hied:  avriorilai  peneri- 
pta,  Vergl.  Heinecc.  Antiquitalt.  Rom.  edit.  Hanbold.  p.  71.  ff.  Wird 
anch  TDin  Gelde  geiagt,  dai  man  dnrch  Welterichreiben,  durch  Annei- 
miMg  beiahlle.      Bremi  zu  Snet.  Caea.  42. 

a.  d.  VIfl  Id.  Ian.'\  Dfeiea  ante  diem  iat  imv  der  gewöhnliche 
Aoadmefc  von  gmtixXat  Ttrnint»\  doch  findef  man  auch  ad,  befonden 
bei  Kaleadae,  Kona«,  Idttt,  i.  B.  Cic.  «d  Dit.  IJi,  t.  md  Natut».  ad 
Attie.  T,  10.  ad  Nan.  Febr.  fiben  lo  iit  lekaaat,  dafi  dieiea  amt» 
ditm  eabitantlviich  mit  Präpoiitionen,  «t,  in,  ata  lad eciinabile  verban- 
den wird.  Z.  6.  C.  Attic.  3,  17,  1.  de  (taEnto  fratre  nnntii  nobll 
tn'lUl  vtiterant  ex  ante  diem  Non.  Ion.  Vergl.  Kortte  >a  Clci  ad  Div. , 
II,  17,  I.  ~.-  Sonat  bäofigc  Verweehilang  von  ante  und  ad. 

,  gutt  ex  die]  Siebe  ob.  ta  c.  2.' nnd  Bb.  dieee  WiedarhoL  B.  O.  I, 
6.  Ancb  bei  Cic.  nicht  leiten,  i.  B.  Tue.  V,  1.  Qulntnt  Ate  die*  — 
fiDem  faciet  TDicaianamm  diipiitatioattin  }  quo  die  elt  a  nobii  —  d£t- 
^utufBai.  Aehnllehe  ■oheinbare  Pleonaiaieü  in  Wtederbolungen  Toac. 
1 ,  20.'  extr.  Hone  noi  lententiam  lecuti,  kit  ipiii  verbii  in  Coniola- 
tione  haec  expreiiimui.  Liv.  Vll,  19,  extr.  Dictaloien  dicere  iuiiU. 
UHDÜani  dixit.  Il  qnnin  «ibi  —  dixittet ,  —  bellum  indixit,  Diei« 
Wiederholoag  wu  der  lalein.  Sprache-  lO  wenig  auffallend,  als  die 
Sitte,  mit  dem  IPerte  dei  Fragenden  in  antmarten.  Vergl.  üb.  diei* 
beiondere  Caeiar  eigenr  Gewohnheit  laeob  In  Quaeif.  I.ueiaii.  m  ebta- 
Aeif.  Aufgabe  von  l.ndan*  Toxarii.  p.  29.  Cap.  VI.  d«  nhertato  et 
rrrl«wate  Cteiarli;  benond.  fi.  4.     Und  B.  G.  I,  0.  in. 


gL"._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  Lia  l  CAP.  5.        3» 

codBalatam  inlit  LentnloB,  büx»  excepto  eonätiaH,  et 
de  imperip  Caeaaria  et  de  ampÜBrimü  viris,  trilranis  pl«<- 
bis  f  gravissime  acerbissime^n«  decernitor. '  ProfnginM 
glaiim  ex  nrbe  tribuoi  plebis  sese^ue  ad  Caeftarem'  coa- 

bidKO  eanUliaU}  Die*  eomaialaf  U  dn  Tatgen,  wo  die  CottEtlea 
gakallea  wurden,  iattte  iei  Senat  lieh  nichl  Tfnunmeln.  Ole.  ■< - 
Qnjnt.  II,  2.  eoniecDli  innt  diei  eomiUalti,  per  qnou  lenatni  baboit 
Min  paterat.  ad  Dfv.  I,  4,  Senatai  haberi  ante  Kbleitd.  Febr.  per  fes 
gem  I^piat»  non  poteiL  El  enthielt  aber  daajnpbcbeeeietiS  HaupU 
ponfcte:  den  elneo  ad  Dir.  I,  4,  oe  lenatni  de  nlla  re  toto  menie  !•-. 
imula  kabeatar,  nlil  aot  peT[eelli,,BDl  relectli  legattanlbai ;  d.  i.weda 
aidit  Torher  di«  aaiwirtigen  GeiaadtaebaHen  entweder  angenommim 
Od.  aigemeie*  worden  wären;  den  andem  ad  Q.aiBl.  1,1,  3.  m.  d«  m- 
RBtaa  diebuM  eomMaUbut  babeatnr. 

exeepto\  Die  Aendernng  ron  Job.  Fr.  Gionor.  In  fraefat.  ad  S*> 
ncc  Qnaeit.  naL  extmto,  die  anch  Lipiloi  billigte,  Obd'ead.  proprl»  et 
eleganter  dietuai  nennt,  kdnnte  nol  Jn  dem  Falle  ilelien,  wenn  dhl 
AMtnahme  ilch  anf  die  Worte:  guibiu  lematui  Aaberi  patuit,  beiög«. 
Da  aber  die  Worte  offenbar  AittoriicA  in  nehnien  lind,  ond  aof  ^vf». 
fse  jm'aii'i  ^iebvt  —  belogen  werden  niflisea:  lö  ninMe  ei  ■exeeft& 
helfien,  nickt  exemto,  denn  eximere  dien  hefht :  Jemanden  geietillEk 
•Inen  Tag,  nüalich  «ema  larenii,  rauben.  Cic.  ad  Qalnt.  II,  6.  Bn. 
A  libi  com  pnpnla  agen^i  diei  eiieat  extmpti.  In  Aniebnng  der  Vn- 
reehnnng  fand  Oifferear  Statt;  die  gewdhnl.  Leiart  war  VII.  Id.  laa. 
Allein  nmre  Anllcht  iiit  fSr  VIll,  wie  Vau.  nicli  (Im'n.  nud  Claeean. 
glanbte,  nnr  aiw  einem  andern  Gmnde,  nämlich  lo;'  der  Senat  wor- 
de  gehalten  d.'  2.  Jan.  (am.  3.  nad  4.  waren  diei  camitialel)  am  S. 
(Non.)  nnd  am  6.  Jan.  ^^:^  VIII.  Id.  Jan.  Jenei  gtia  ex  die  rentehen 
wir:  nach  dem  Tage,  an  welchem  etc.,  den  1.  Jan.  alio  nicht  mit  eln- 
geiGhlaiiea.  Denn  er  iit  nnier:  anmittelbar  aac/i,  Aehnlieher  Zwei- 
fel wegen  VII.  od.  VlII.  bei  Tacit.  Agric.  33.  In. 

amplittimiM  viril  ]  Anpiit*.  i)t  nicht  blor«  Aatdrect  der  Hößtet- 
teitf  iond.  liebender  Bfarentitel  dercb  Slaatlämter  auigezcichneter  Man. 
■er.  Cle.  pro  Roie,  Amer,  30.  Ii  mihi  vldeldr  amplissimai ,  qnl  nw 
Tiitole  In  altiarem  ioeam  pervenit.  Unter  den  Kaiaern  wurden  die  Coia. 
tun'  lioxi'  amptiuinti  genannt.  Siehe  Briison.  Lib.  III,  $.  370. 10  wIn 
nneh  «n  den  Zeilen  dei  Pllnini  ordo  ampUuimu*  nnr  ordo  tenaterfnt  . 
war.  VergL  eierig  in  Flin.  Epp.  X,  3,  2.  So  wird  auch  amplitudo 
nnr  Perionen  nnd  Thaten  lom  hrichiten  Range  beigelegt.  Cle.  E^p.  ad 
Dir.  I,  B.  Und  Vellei.  I,  11,  S.  nennt  eKccIlenlei  triunpAoi  honorea- 
qne  amplitiitnei ;  coli,  il,  89.  tlebrigeni  bemerkt  man  leicht  die  Id- 
deniGhaltiiche  Declamation  In  Häulnog  der  Superlativen. 

leiequel  Gewohnt,  bei  Caei.  Jede  Ertcheionng  Im  SpraebgebraHCho 
nie  A  infällig,  lond.  all  dnrcb  Sache  nnd  Gedanken  begrändet  >a  b«- 
traehten,  mnfi  man  aneh  tete  nicht  all  gaai  gleichbedeal.  mit  *■  auf. 
nebmen.  Vergleictaung  mehrerer  Stellen,  denn  Caei.  gebraucht  tele 
lekr  oft,  i.  B.  B.  G.  I,  3.  eztr.  0.  0.  1>.  12.  14.  SU.  nnd  a.  a.  O. 
■eigt  deutlich  genug,  dafi  Caei.  iwiicken  der  einfachem  od,  türiene 
mid  der  iBHgern  Form  nntencheidet.  Enleoi  findet  man  teie  In  der 
Regel  nnr  Ton  Personell  nnd  meiit  beim  Plural,  wie  alle  genannten 
Beiip.  beiengen.  Dageg.  fm  Singular  blafi  le,  i.  B.  B.  G.  I,  40.  42. 
Auinahhien,  -wie  e.  44.  wo  Arioviit  redet,  gehören  in  3.)  n.  3.)  wo~ 
dureh  zugleich  da*  Hothtrahende  lu  Arioviifi  Bede  angedenfet  wird. 
UeoD  aoden  Caea.  c.  4S.  —  Dagegen  II,  6,  catr.  «eis,   nach  2.  n.  3. 


gL,_._b,Coo^le 


30  C.  lUL.  CAESARIS 

fernnt.  Is  eo  tempore  erat  Ravennae  exspectabatqne  suis 
lenissimis  postalatia  responsa,  si  qua  homiauiu  aeqoitats 
les  ad  otiiun'  dednci  posset 

Dc*gl.  13.  In.  3)  lUT  ErbSbang  dei  toüera,  oratar.  St^It-,  im  Anigsn»  . 
ge  der  Sälie  i.  B.  B.  G.  1 ,  3.  »ete  poliri  poiie  aparaDt.  c.  Q.  obiidei- 
qDE  od  intet  teet  denl,  feiBät.  3)  lat  HervBrhebnng  itt  SubjetU  der 
dritten  Penoa,  welche  Dicht  bind  all  handelnd  eingeCabrl  wird,  lOn- 
it^t^  all  eiHirhrciteJid,  oder  eine  neue  Bandlung  beginnend,  z.  B.  B.  G. 
I,M1.  CaeaBTein  eerliorera  fBclant,  tete  —  non  facile  «b  oppidii  vint 
boitium  probibere.  c.  14.  extr.  >«(«  cum  iii  pKcem  eile  facturDm.' 33. 
exlr.  ie»e  —  Aeduomra  tninri»  Don  negleclaruni.  Eben  lo  icheint  ei 
niebt  biofi  Zufall  od.  WillkBbT,  dafa  ttie  Jn  der  Regel,  vor  einem  Con~ 
lomint,  od.  all  eingetchobne»  Svbjett,  iwiicfaeii  iBndern  Canialaatien 
ateht.  I.  B.  1,  3T.  39.  II;  is:  18.  16.  '24.  2S.  30.  Daraua  folgt,  dafa 
tbeili  Gefühl  fBr. Wohllaut  und  Numerui,  thüli  gramniae.  and  sjnlaLt. 
Büekiieblen  den  Gebraneb  vod  feie  beilimmteoj  Jm  letitera*  Falle  iil 
ei  meiat:  tie  für  (Are  Pertea,  od.  unter  dieien  UmslindeD  lie,  od.  er. 
Kein  Wunder,  dafi  i'cb  itie  a.  s»  ipiain  hin  und  wieder  all  Variante  Gadef. 

lenlnimit  poiUlati»']  Jeder  nacb  seiner  Weite  und  für  lein«  Zwe- 
ck*. Dean  Cic.  ad  Di?.  XVI,  11,  i^  *agt:  Caeiar,  «micUa  noiter,  mi- 
naeet  ad  tenatam  et  acerbas  liilerat  miierst,  ( ic.  poitalaverat,  ut 
omnei.ab  eitrcitibui  dlicederenl;  vergl.  nat.  I.  t.  'J.)  et  erat  adhue 
iaptideHi,  qal  exereilun  et  prorinciam  inrito  aenalu  teneret.  Sodan» 
fahre  er  foH:  Antanlui  quidem  noiter  et  Q.  Caiiiua  Bulla  ei  exputH 
kd  Caeiarem  cum  Curione  profecli  erant.  Plutarch.  Caei.  c.  31.  er-  . 
wäbnt:  der  Senat  habe  den  Aiiloa.  ond  Curio  achinipaich  vertrieben  u. 
dem  Cafi.  dadnrch  einen  lehc  icbick lieben  Vorwand  gegeben,  dieGe-' 
inüther  der  Soldaten  lo  entflammen,  intSiixröfitro';  ärdQuq  tXXoylfioiM! 
Kul  «gjforrac  ini  /uo&lav  l^mytSr  ^iiffvyotni  ir  iad^otv  oixniKoi^.  In 
aoleher  Kleidung  bullen  sie  (ich  nämlich  aui  Rom  vor  Farcbl  heimlich 
entfernt. 

pettalatit  retpama]  Dteie  Stralituc  lat  analog  deid*:  reditfa  ^a- 
MKH  B.  tr,  1,  ^  fcrgl.  Excura.  1.  p.  6äg.  Noch  mehr:  luslilia  est 
ebtemperalio  tcriptit  legiba$.  Cic.  Legg,  I,  IS.  Ctr.  Walther  za  Ta-  ■ 
CiL  Ann.  III,  3G.     Ramlhorn  !.   120.  N.  3.  p.  351- 

•  li  ^a  hatttiatiat  aeguHale}  El  leheint  Aa/ainet  bler  nicht  cum  de- 
■peetn  geengt,  wie  etwa:  intaram  homia.,  lond.  mit  Hindeuluag  auf 
daa  Jedem  inwohnende  BediUgefiikl ,  all  allgemeinen  KennieickeDa  noch 
»lebt  gaoi  eratorbner  Humanität.  So  Cic.  Off.  III,  9,  12.  Ex  qntt 
cfficilur,  hoviineni,  itatnrae  obedientem,  /tomini  nocere  non  poaie. 

re«  ad  oUunt  efc]  8ebr  gewöhnliche  L'michreibung  uuserai  et, 
od.  die  Sache,  Ausdruck  fär  den  Bllgcmeiuen  Brgrifl  einer  Sacbe  oder' 
eioei  Zuitandei,  Verhältnilieti  nie  oft  hei  Caea.  a,  uamentl.^  bei  Lir. 
und  Cic  Seibit  auf  Pertanea  wird  rei  übergetragen,  wie  B.  G.  I,  20. 
Vergl.  Karlte  zu  Cic.  ad  Uiv.  1,  8,  3.  Eben  lo  dienen  Cicero  u.  an- 
dern zur  Umichreibung  irgend  eine!  abilralileit  Degriffi  die  Wärter; 
eoBita,  ratio,  genut.  —  Oliam  ilt  verwandt  mit  pax,  wie  Cic.  ad 
Div.  II,  IT,  8.  BOn  est  dahlum,  quin  legionea,  ll  antea  Snditnm  erlt, 
Btium  eaaa  in  Sjria,  vcnlurse  non  ainl.  Da».  Kartfe.  Bei  Licius  mehr-  ■ 
wall,  I.  B.  IV,  35.  ab  aeditianibua  urbani*  etiam  fult.  S.  B.  G.  T,  06. 
So  wie  dem  bellum  entgegengei.  itt  par,  lo  dem  turbae  nnd  teditione» 
jenei  oHam,  dai  Bbifgens  mehr  in  malam  pattein  genommen  wiVd,  da, 
.  wo  nicht  der  G  gematt  den  Begriff  modiGoirl.  Ei  entipricht  aber  an 
nnirer  Stella  da*  deduei  ad  otium  unierm;  ob  etwa  die  Sache  gütlich 
beigelegt  und  ao  die  Rübe  erhalten  werden  könnte. 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  6.     _    31 

Cap.  VL  Proximis  diebas  habelar  senalua  extra  nr- 
bem.  Pompeius  eadem  illa,  qaae  per  Scipionem  osten- 
derat,  Bgit;  senatas  Tirnifeia  coastaptianique  collau- 
dat;  copias  sDas  exponit;  legiones  habere  sese  paratas 
decetn;  praeterea  cognitum  compertumque  sibi,  alieno 
esse  aniiiio  in  Caesarem  milites,  neque  i!g  posse  per- 
Buaderi,    ntl   euia  -  defendant  aat   ^equaDtnr   saltem.     De 

CAP.  VI.  Extra  nrhem'\  Damit  nämlich  Pampeioi,  d«r  In  (»iaam 
prül>lig«D  Suburbana  Hot  hielt,  an  der  Veraimmlung  Tli«il  nehmen 
lionnte,  dl  ihm  iii  dte  Stadt  la  kommeuj  ata  Feldherr  und  eigentlicher 
Proconaal  von   Hiipanini  nicht  geilattet  war.     Vergl.  Dlo  Caii.  41,  3. 

eadetn  illa^  D.  i.  gaaa,  grade  ebeadanelbe.  Cic.  ad  Div.  I,  9, 
SS.'qnidam  hontinei,  et  iidem  illiy  quo*  etc.  Sali.  Cat.  31,  4.  Catili- 
Bae  crndelia  aiümn»  eadem  illa  movebat.  Eben  in  idem  ^ae,  Aie  ittt 
und  shuliche  keinemcga  pUenattische  Redeniarteii.  S.  lu  B.  G.  IV, 
II,  So  ö  avthi  avxoii  i.  e,  idea  ilte,  plane  idem.  Xen.  Cyrop.  VI,  Z, 
8.  Eliea  aa  lleat  man:  Tni^iä  loeia  adverbial  für:  pari  moda ;  deigU 
oüto  J^  roSio ,  IkiUoi  aVTol,  Heb.  ainaq  mit  andero  Froaom.  YergL 
Hermann  in  Viger.  p.  733.  IT. 

ottenderatj  Veha  den  Begriff  ■■  au  B.  G.  I,  SI.  Man  iSoaU 
ab«!  dai  Wort  fait  für  Glutte  halten;  denn  tbeili  icheinl  e>  nnnüU, 
thcil)  ichleppend,  thelli  dem  Sprach gebranche  Caeaari  weniger  aage- ' 
meaaea  xa  lagen:  per  Scipionem  oitenderat;  bei  ottendere  liebt  In  der 
Regel  heine  Mittel ipelion.  Auch  finden  ilch  ahnliche  Ellipaen  naiibli- 
ge ,  b«.  bei  Liviaii,  vo  oft  agere  eingeichoben  und  oft  bei  Salluit. : 
fieri.  Veigl.  GronoT.  *a  Liv.  IV.  2S,  13.  Duber  zo  Flor.  III,  23,  3. 
Breml  an  Suet.  Caci.  20.  Aach  fehlt  ogjf  in  Leid.  1..—  Indefa  erkennt 
man  den  Grund  von  ostexdtral  theili  in  dem  Gegenialie  der  früber 
bloft  mittelbaren  Erklärnng,  und  der  Jetzt  periöm/ieAeu  Verhandlung 
dei*Pompei. ,  Iheila  darin,  dafi  i»t  früher  Geichekne  bervorgeholieo 
werden  loUte. 

ropiat  iua(  «j-poniV]  Cnpiae  lind  hier,  nie  B.  G.  I,  31.  VIII,  I. 
p.  599.  Varräthe  und  HülfimiUel  aller  Art;  davon  legione*  aat  ein 
Theil,  —  PDmptiui  zeigte  lich  übrigem  in  der  Sache  lelbit,  theili  Jn- 
d Dient ; und  launtielig,  theili  leiehtglaobig  und  anbe^orgt.  Daher  Cic. 
nd  Dir.  XVI,  11  ,  6.  von  ihm;  omuii^o  ex  hac  quoqoe  parte  diligentia-  - 
aime  comparalnr,  Id  St  anctorltate  «t  ilndio  Pompeii  noifri ,  qui  Cae- 
larem  tero  coepil  U'mere,  Vergl.  Dia- Ca».  41,  4.  Die  plane  Caeiari 
halte  Dämlich  Pompeioi  von  Laiieani  erfahren,  der  za  lelner  Partei 
iibergetrelen  warj  andre  Gerüchte  waren  abaiehllich  auigeitrint  wor- 
den,    nm    den  Pompei.  au  täuicben.     Siehe  Plutarch  Pampei.  c.  57.  — 

tegnanliir  lalteat'l  Diefa  Wort,  statt  denen  einige  Edill.  ttatim 
hallen,  zn  dem  folgenden  Satze:  de  reliquia  etc.  zu  beziehen,  war  ot- 
fenbar  »iifcr  den  ganzen  Sinn  und  Zuiammenhang;  aallim,  d.  i.  tal- 
Imatia,  lo  viel  ata  reptim,  daraas  zu  entziffern,  War  mehT' iplelender 
Venuch,  ■(•  Caeiari  Sprache  angemefine  Vermulhnng.  Die  von  Moruf 
aneril  empfoblna  InlerpunlitioB  gibt  den  Gedanken  ihre  eigen  Ih  um  liehe 
Stellung:  die  Soldalea  hätten  keine  Luit,  die  Sache  dei  Iinperaloii  zu 
vertheidigen ,  niehl  einmal  folgen  wollten  iie  ihm.  —  Denn  diefz  iit 
grade  eine  prignanle  Bedent.  von  taltem.  z.  B.  Curt.  Iii,  5,  4.  Flen- 
lei  querebaiitor  ~-  clariiiimum  regem,  no«  in  ade,  taltem^  uao  ai> 
ha*le  deiectnm,  led  abluenlem  aqn^  coreai  ereptoia  eiie  e 


gL,.._b,Coo^lc 


31  C  lUL.  CilESARlS 

ieliqniB  rebiv  ad  senanra  refernri    tota  Ilalla  düectns 

Iiabeantur;  Famtna  Sulla  propraeMt  in  MMiiTitanlam  mh- 
latar;'  pecania  uti  ex  aerario  Pdmpelo  detar.  Befertnr 
e^am   de  rege  Inba,    nt  flo'cias  Sit  nttjm  amictu:    Mar- 

InB«r  absr  itefct  taUtm  unittdbH  umA  dem  WiirU,  dM  larvorg«- 
boben  werden  loll.  laitin.  XI,  IG,  0.  id  taltem  pracientil  fortanm« 
$ataliHm  le  habere;  deigl.  Lit.  II,  43.  laam  taliiwt  QigiliaB.  Jsitia. 
XII|  8,  I4>  TkndciD  onre,  nt  rehquiat  talttm  (uu  paternii  icpuloil 
nddat.  Denn  taltem  deutet  an ,  dtfi  der  Bmpfuigcnde  eich  niit  Weni- 
gem begndgen  wfll)  der  Gebende  wenipteni  oine  kleine  Concettion 
naebe.  —  Sequi  lit  Uer :  pirtei  alicHi%e  eegiti.  Bei  Cfe,  ed  Dir.  VIH, 
U.  in.  perpBQcl  neeeaallndi^ra  eeenti,  officium  praeiKltnatt. 

de  religoi*  reb.]  Sehon  B.  8.  i,  S.  wnrde  bemerkt,  daft  de  nH 
mit  den  afahbiBfgeD  Ablativen  einen  ellipttaeken  Sali  bilde:  quad  atti- 
net  adt  nach  Art  dek  ^eeh.  ia  lu^l  tmol  8o  atebt  aneb  bier  refirlw 
nnr  in  weiterer  Verbiod.  mit  de;  wie  i.  B.  Li«.  V,  SS,  extr<  de  anKf- 
llD  nihil  jmpetratnm.  Gfc.  Offic  I,  15.  De  benevoleiitia ,  qnam  qDtiqa« 
kabeat  erga  noi ,  illad  eit  In  offleio,  nt  ei  plDrlmam  tribuamai,  «  qtfo 
plBrlmiun  diliglmnr.  —  Vergi.  die  vlricn  Beiap.  bei  Korlle  in  Cfe.  ad 
Oiv.  I,  9,  11,  ■■  B.  O.  —  Bier  lehrt  der  ZaaammenlieBK ,  dafi  alio  de 
•o  wohl  ipeeiell,  all  allgtatein,  den  »Sehtteit  od.  entferntem  G^ea- 
■((Uil  angibt{  aleo  ni^f  titik  Sud  wtql  Ttrcc 

Favttui  Sullal     Bigentl.  i>.  Cometiu»  Sulla  Fantvt,    der   Sokn. 

'  da  L.  Cornel.  Soita,  ScbwIegeriDltn  de*  Fampeiut.  Er  verfschl  die 
Rache  lelnei  Sehwleserrater«  im  African.  Kriege,  wnrde  nebat  Gattin 
and   Kindern  gefangen    genommen;    er    lelbat    wnrde   getödtetj    leln« 

t^mille  von  Cacl.  begnadigt     B,  AMc.  c.  SS.     Appian.  B.  C.  ü,  IDO 

Snlla  aber,    der  DIclAor,    gab  aiefe    bekanntllcb  den    Beinamen  Felix, 

'■etnen  Kindern  aber  den  Namen  Faatttit.  Vergl.  Valer.  Max,  III,  1,  I. 
propraeter']  Wfe  B.  6.  1,  21.  lo  t*t  anck  hier  eine  «bweiehend« 
I.Martj  propere.  Da  Jedoch  an  mebrem  Sleiiea  nolbwendig  italt  ,fe»- 
■en  propraitor  od.,  wai,  nnltteltig  riehUger,  pro  praetor»  erfordert 
irird;  auch  propere  an  anirer  Stelle  nicht  gehörig  durch  die  Umitinde 
.   inDÜvirt  lit;    (nnr  B.  A(r,  10.)  lo  iit  die  Verbeaaerong  dei  Aid.  Mannt. 

,  propraetor  nnbedenkllch  «aCcunebmeo.  Die  AbkdraaDg  propr.  war  tn 
MSS.  nicht  ielteu.  Drakenb.  an  Lir.  31,  8,  JO,  Bei  Cic,  ad  Attl«. 
IX,  1.  exlr,  helflii  Fkaitni  preqaaetlor;  nnetreitlg,  weil  dnrch  die 
iBterceuion  dea  Velkatrib.  P/iÜipptit  Sulla  tn  Jener  eraten  WSrle  nieht 
batte  abgehen  dQrten.  So  Voia.  ad  h>  1.  UebrigAu  fenteht  aich,  daBi 
propratlor  hier  helft t  loviel,  alt;  cun  imperie,  cum  exercitu,  dm 
die  beiden  Knafge,  Bocchui  uai  Bogadei  von' Manritanlen,  die  lieh 
tfem'  Caeaar  geneigt  bewieaen ,  abi n halten ,  nnd  iDJt'dieaen  nnd  dem 
Juba  gsmeinaebafllich  gegen  Caeiar  lu  agiren,  oder  ihn  eine  Direfr 
■ion  xn  machen.  Letalerer,  fioha  dea  Hiempial  nnd  König  von  Nnmt» 
dien,  war  dem  I^mpeiai  and  dem  Senate  geneigt,  tergl,  B,  C.  II, 
29.    Dia  Caaa.  41,  41. 

Mauritaniatn]  Naeh  And.  JtfmtreteiaüiM,  waa  TMchncka  n  HcL 
I,  S,  ],  rar  die  richtigere  Schreibart  ball.  Urapranglich  ein  Landj 
■päter  doreb  Claudiui  nnd  CaUgvla  in  xaei  Theile  geachieden:'  Tingi- 
tana,  toq  dem  Flnaie  Tingi*,  nmfafite  den  weatllcben,  nnd  Caeta- 
rientit,  von  der  Stadt  Caetaria,  den  öati.  Theil,  lo  dafi  Jubay  ol- 
gcnll.  Kdnig  ron  Nnmidlen,  aoch  töd  Mauritanien  benannt  wird.  Z. 
B.  Liv,  Epit.  CS, 

«jr  aerario}     Fopnli  tat,    quodenmqne  in   aetuiBiB  inCUebatttr. 


jL,_._b,Goo';le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.   CAP.  6.         33 

cellus  vero  passarnm  6e  in  praesentia  negat.  De-Fansto 
impedit  Philippnsj  tribonus  plebis.  De  reliqnis  rehna 
senatnscon,gulta  perscribiintiir ,  provinciae  privatis  ducer- 
Bnntiir,    daae  coosulares,    leli^uae  ptaetoriae;     Scipiont 

Mannt,  zu  CIc.  U  Dir.  V,  20.  AI  Aldt.  VU,  21.  Canioi  Irib.  pl.  af- 
talil  mnndala  od  eotua\et.  Dt  Romani  Tenireat,  pecnaiBm  da  taaeliore 
aerario  auferreDt.  Uv.  XXVII,  10.  Cettra  cxpediciitibai ,  qnae  ad 
bellum  opua  ennt,  cnniulibui,  aurun  TtcciiBorinn ,  (daiiit:  iet 
amaaztgtte  Tbell  d«>  Wertb«  eineS'FreigeluicDen,  der  nach  I.iv.  VII, 
IQ.  jedci  Mal  JB  die  Staatikam  flofi,)  gnad  in  laiteliere  aeran'e  ad 
ultiiKat  eaiui  tervatatnr,  promi  placuit.  Uebilgcui  wnrdcQ  in  dem 
aerario  anck  die  OesctiUfeln,  Volkabeichlai*«  and  SCooaalU  aafbe- 
wahrt;  ja,  nur  eritdaua,  wenn  ein  fiexli  in  dem  aerario  deponirt 
war,  bitte  etvollgQllise  Kraft.  S.  8oe(.  Cae(.  3S.,  dai.  Brenn.  Verichie- 
den  daTOD^teua,  d.i.  thnaurat  frineipit ,  Privalcaiie,  Cbaluil«,  nach 
Aacso.  In  Cic.  p.  50.  a  fittit  vintinibv»,  i.  e.  tportit,  in  qaibua  pecunla 
■iportarl   et  concladi  lolebat.     Wabracb.  von  oioüt,   otava  i.  e.  aalix, 

Mareeau»  vero  HegatJ  Mehrere  gute  Codd.  haben:  >  no»  pau. 
Entweder ,iit  diela  Glooe,  veranlahl. durch  negat,  oder  ei  entalaiid 
BVi  einem  Pronomen;  etwa:  ftoei  Deaa  auch  rero  wurde  oft  von  dea 
Atiaehreiberu  eingetchoben,  wie  Drakenb.  xa  I.iv.  I,  5,  7.  nachweiat, 
und  itl  weaigatena  hier  entbehrlich  ;  oder  giag  etwa  nunc  ata  Erklä- 
taag  Ton  in  praeitnl,  in  aon  Sberf     Wegen  negat  i.  B.  G.  I,  8. 

in  praeientiai  Ebenio  B.  G.  I,  15.  Ein  bei  Ur.  oft  vorkom- 
mender Aaidracki  a.  B.  11,  43.  aanm  aaltem  flagiliam  el  pobllenm  i* 
pranentia  dedeeua.  VII,  37.  mililea  duplici  frumento  in  perpttuant, 
in  praeieatia  liogulia  bobna  —  dooati  sDnt,  VIII,  T.  exir.  nun  in  prat- 
lentia  modo,  aed  elism  in  poituruni.  Cie.  Tuac.  I,  T,  14.,  sie  enim 
mlbi  in  praetentia  occurrit,  Dt  appellarem  äSleipa.  Unaer:  für  dea, 
ADgenbllck  nnler  d-  jetzig.  Um atänden.  Analog  dleiem  iai  bei  Liv.  III,  8. 
qoum  exitaa  haud  iafacili  eaient.  —  DieGriech.  it  iif  Tingönt  vür.  Xe- 
Dopb.  Cyrop.  III,  1,  29.  Vergl.  KnpetU  lu  Tacit.  Agric.  r.  31.  p.  299. 
Hakd  ZD  eionoT.  Antidialr.  in  Slat.  Silr.  p.  201.    Drak,  i.  Liv.  VI,  26,  8. 

privaUi]  DaranC  beziehen  aich  die  Worte  paea.  B.  C.  1,85.  fia. 
in  I«  jnra  magialratuum  eommotari,  ne  ex  praelura  et  eoaiolata,  nt 
lemper,  aed  per  pancot  probali  et  eleetl  in  provinciaa  mittenlor.  Denn 
nacb  der  Verfalaang  waren  die  Stattbalterachaften  in  den  Provinzen  uur 
Belobnnagen  (Sr  geleialele  Slaaladieuate,  int  Conaulat  oder  in  der  Prätur. 

daae  conttttart*  etc.]  Natürlich  konnten  deren  Dor  suei  aefnj' 
die  flbrigen  mnfaten  praetoriae  heiraan,  weil  anfaer  den  Praeloreo  und 
Conaalo  keine  Magiitrate  anf  Verwaltung  der  Provinzen  Anapmch  ma- 
eben  Icnonten.  Vergl.  Kortte  an  Sallnit.  Jug.  27,  3.  Uriprünglich 
«rar  provfaeia  ein, dem  Coaaul  aufgelragnca  Kriegicommaado ,  xat  Be- 
aiegung  eioea  beitimniten  Laiidea  oder  Volke ,  wie  nniühlige  Slel[ei| 
tei  Liv.  beweisen,  z.  B.  III,  29.  extr.  Senatna  conanli  — ,pepulaiio~ 
nesi  fininm  Aequornm  prorinciant  dedit.  V,  39.  Luerello  ea  provincia 
evenil,  ac.  ul  contra  Aequoa  cum  exercitn  irel.  Vergi.  VII,  II.  12. 
10.  -VlII,  29.  u.  a.  O.  Später,  ala  die  hiniei  aujterhalb  Italien,  «on 
welchem  aber  Galita  Ciialpina  abgeaondert  war,  der  Rom.  HerrichaH 
nnlerworftn  waren ,  war  provincia  ein  von  einem  Proeontut  oder  Pro- 
praetor  in  dar  Regel  auf  ein  Jahr  in  verwallendei  Laiid,  bei  welcher 
Veiwaltong  die  GieH-  and  Mililärgeuralt  jedoch  nie  getrennt  waren. 
Nach  dem   Scnpioniacbeu  fieietae,    vom  C.  Semproniui  Giacchaa,  a. 

c 


gL,.._b,Coo^le 


34  C.  lUL.  CAESARia 

obrenit  Syria,  L.  Domitlo  Gallia.  PhilippTis  et  Marcel- 
las  privato   consUio  praeterenoMr,     neque   eornm   sortes 

V.  63t.  baltt  der  SenBt  iu  RtcU,  vor  a«r  id  htllendeR  Wtbl  ■«ner 
Coniuln  la  bellimmen,  in  leeMit  PraTioiEn  dieselben,  all  kanftige 
CbniDlareii  geicbickt  werden  lolilen ,  und  gegen  lolcben  Beachlafi 
darrte  voa  den  VolUtribunen  kein  EInipracli  gucheben.  Vergl.  dM 
Argament.  der  flede  Cic  de  proT.  coniular.  Spüter  batla  Pontpeiugf 
all  «I  lara  dhtteu  Male  Cm.  war,  ein  ■enatuiconinll.  reranlsfit, 
!0a  ».  c,  ähb  kein  geweienei  Piälor  (lir  piaeloriaiy  od.  Coninluril 
nnter /un/ Jabren  naeh  NiederlegQiig  leinel  Amt*,  eine  Froiini  er>i 
halten  «olle;  iätt  vielmehr  während  dieiei  Zeilraumi  andre  SenatorcD 
von  prätoriicbem  i>der  eonanlar.  Rang,  die  nie  ein«  Pi'ovini  verwal- 
teti  die  erledigten  SlattbaltertcbafleD  dbeniehmen  lollten.  Da  geiehah 
et,  daft  Cicero  im  J.  703.  n.  c  nach  Ciliciea  abgehen  nadte.  Cic 
ad  DW.  III ,  2. 

a6v*inl'\  Beiondert  Ton  den  durek$  Leel  au  TAtll  geteordnem 
Prorinhen.  Vergl.  B.6.  VII,  3.  Sali.  lag.  27,  4.  Sdpioni  Italia 
abvenit,  daa.  Korlle.  wovon  Liv.  aaeh  eveitire  gebraDcht,  ■.  U.  III,  4. 
Cdnialuta  aller,  cai  ea  pTovincia  evenfral,  vergl.  III,  57.  extr.  od. 
voa  andern  dnreh  dal  Glück  überkommaen  Dingen:  Iu*(in.  XVI,  1. 
fxXt.  altera  par«  Macedoniae,  qaaa  Antipairo  —  obeenerat.  Cic.  Verr. 
II,  7  qaod  hereditat  ei  obreniatet.  Auch  ettingere  gebrancht  man 
fOr  obvtnire,  nur  mit  dem  Unterachiede ,  dafi  obting.  heibt:  dnich 
ttD  Zufall  ZD  Tbell  werden  ond  iu  Berührung  mit  Jem.  kommea. 
Daher  nament).  van  Perionen.  Nep.  Cat.  1,  3.  qaaeitor  obligit  P. 
Atricano,    cum  qno  non  pro  lorlls  ueceiiitudine  vixlt 

PhUippsi  et  Marcclluti  Mehrere  Codd.,  auch  ältere  Auigab.  fdk 
Ten  die  Namen;  Philippo  et  Calta.  Erilerei,  Philippe,  milfile  ent- 
■tanden  leyii  aut  der  gewöhn).  AbkQriUDg  dea  u>  in  9;  oder  aui  dem 
vorhergehenden  Dotnitio;  denn  bei  den  Libririli  gab  el  dergleicbeK  ' 
Jftfracfi'aniralle  in  Menge.  Cotia  aber  war  anilohlg,  denn  ein  M- 
Cbtia  war  nach  I,  30.  Statthalter  und  Befeblihaber  in  SardioW  nnd 
Aabänger  dei  Pompclua.  Ibn  Kr  übergehen  war  alio  gar  Icefa  Grund 
nnd  wärehiBlor.  Wideraprnch.  Allein  nach  einer  Vermnlhang  von  El- 
berling  In  Obi«rvBll.  eritie.  ad  Cemmeniar.  C.  Julä  Caaarii,  könnt« 
der  hier  gemeinte  Cotta  jener  £.  Aurelia*  CoUa  lejn,  der  GSS  Co«, 
war  nnd  690  Ceoaor,  nach  Plnfarch  Cicer.  17.  nnd  der  Caeiar  Sbet- 
lebte.  Cic.  ad  Div.  XII,  2,  10.  Denelbe  war  mit  Caeiar  verwandt, 
Saetnn.  Caea.  I.  (Dialog,  de  Oiat.  c.  38.  Brat.  73,  2S1.)  die  Mat- 
tet  Caeaart,  Äurelia,  wahricheinlich  die  Schweater  dei  Cotta.  —  nf- 
_  lippui  aber  war  der  L.  Marciui  Ph.  Coi.  im  J.  09S.  Aach  dieaer  war 
mit  Caeair  Terwandt,'  Indem  er  die  Atia,  eine  Nicbte  Caeaari  von 
deuen  Sehweatei  Julia  geheirathet,  und  lo  der  Stiefvater  ^ea  Oeta- 
viaa  war.  Sueton.  Oct.  c.  4.  o.  S.  Von  Marcellut  weift  man  nichtat 
daber  vermafhete  Manaliui,  ei  ler  Marcetlinui  in  leaen,  der  mit 
Phdifiput  im  J.  69S  Coi.  war. 

privalo  cd«,  prfeiereanlitrj  Privato  com.  nioht,  wie  Ob;rl.  ad 
h.  I.  pauraravt  vvluntatr ,  aoudern ;  coniilio  tlaadettino ,  d.  I.  hteT: 
dolo  et  ß-aude  claoi  eonccpta,  quam  palam  prafllcri  pigebat.  So  Nep. 
Pelop.  I,  2.  idque  aao  prieala,  non  publico,  feeit  eoniiHo.  Wir 
■prfiebwdrllich:  auf  eigne  Fautt.  Auch  wird  man  unaer:  ana  Periäit^ 
liehteit  gegen  Jem.  handeln,  geben  können:  privato  conailio  agere. 
Praeterire  war  ein  gewähnt.  Anadrnck  fBr  die  bcieichnele  Sache,  ■. 
B.  Ck<  Tnac  V,  19.  in.  qmm  tapteai  et  bonut  vir' —  inffraglii  prs«- 
tnitur;    od.  ohne  erUirend.  Znaati,    wie  hier,    Or.  pro  Flaac.  3.  m. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  6.        35 

JeücinDtur.  la  reliqnaB  proviticias  praetores  mitbintur, 
neqae  exspeclant,  quod  snperioribus  annis  acciderat, 
üt   de   eoruni  iinperio   ad  populutn  feratur,     paludatiqne, 


lOTtet  dHiciunhirl  So  aaeh  LIt.  XX(,  42.  quam  —  deiada  In  id 
tort  «»et.  Cie.  pro  Ligar.  7,  21.  Taberonii  tan  conieeti  eit^x  $.  C; 
doch  andi  *  an  Aen  Perioaen ,  deren  Hamen  tut  den  TifelchcD  ■fan- 
den, »gle  mui  per  Meton.  coniieianlur.  Coel.  in  Cic.  ad  Dir.  Vllf, 
8 ,  33.    qni  praelorer  /iiiiirnr,  —    in  lartem  cBRiicerentur.     Wer  auf 

.  dieie  AtI  die  Piorioi  eihietl,  von  dem  biet*  f.  sorU'lo  od.  lorte  fn 
provinEtam  Ire.  Ea  war  Cbtigeni  Sitte,  dah  die  Cn.  fiher  die  Pievin- 
■en  eich  entweder  vergticieK,  l.  B.  Cicero  a.  AalaHhi*.  Sali.  Cat.26.,  oi. 
iaM  Looi  eaUcheidat  liefaeB.  Llr.  51,  I.  m.  Hnitan  Laellu  in  le- 
nata  potenil.  I>,  qonm  leuatua  aot  tortiri,  «Dt  eemparare  intcr  le 
provinciai  caBialea  jaiiinel,  eUgantiui  factnroi  dixit,  «i  iadicio  pa- 
RDm,  qaam  li  lartj  eam  rem  permiiitieiit.  —  Wbbq  dJeie  Rücklicht 
nktt  geaamfpen  wnrde,   lo  biefi  die  Verteihnng  einer  ProHnx:    ertrtt 

■  tortem,  extra  m-dineai,  gi'ne  terte.  Vergt.  Cic.  pro  dorn,  c  9.  nitd 
BrJHon.  de  Form.  II,  176. 

praeloret']  Pigiiai  irollte  }ira«(an'i  gelMen  laben;  aber  tdiekl 
Denn  hier  waren  e«  nicfat  ein  praelerii ;  wobl  aber,  wenn  alB  aiiiA 
privali  geweaen  Varen,  bierien  sie  als  Stalthalter  praetorei,  d.  t.  lie 
galten  pro  praelore,  sie  gingen  In  die  Provinitn  „cum  iniperia  et  digRt. 
täte  praeloria,   icilicet,    Bl  virorum  praeloriomni  loep,   qni  contra  le- 

Sm  pariler  ac  viri  roniularel  praeterlbantor,  provinciai  (eneredt." 
■u  nnlericbelde  also  wobl  unire  Stelle  von  ähnlicfaeo!  Hier  uimlidl 
bteb  ei  anidrfickitch :  proeimia«  privatlt  deeemuntur;  itio  tonnten 
ei  keine  praetorii  lejni  Uetirfgena  war  praetor  oft  der  allgemeiDA 
Name  eines  Stalth alten.  -Vergl.  Ondend.  in  I,  13.  -Die  Antl^.  in 
Nep.  Hannib.  4.  Düker  m  Flor.  II,  30,  S.  ~  Mannt,  in  Cic.  ad  Div. 
II,  17.  wo  gezeigt  wird,  dt(4  auch  procast.  —  praetores  genannt  wor- 
den. Der  Prätoren  waren  in  Cieero'i  Zeilen  acht;  worau*  auf  d(e 
Zahl  der  f  rovinc.  praetor,  geichlotieu  werden  kann,  äiehe  Mannt, 
önd  Korrle  in  Cic.   ad  Div.  VllI,  8,  21. 

ex-tpeetattt  —  u(]  Die  gewdbni.  Conitrolt.  mtt  guoad,  dum,  ■- 
B.  Nep.  Eam.  6 ,  X  exapeclaret ,  quoad  Alexandri  filini  reganm  afi- 
placeretnri  Panaan.  3,  7.  exapectandnm ,  dum  le  Ipaa  rel  aperirel,  — 
wird,  auch  Tertanieht  mit  ut;  i.  B.  Itillin.  II,  11,  II.  nee  exlpeetan-  ■■ 
dam,  nt  ab  hoate  circomveuirentnr.  Cie.  od  Attie.  VII,  2ii.  exir.  qo*! 
diem  ex  die  exspeetabam,  at  ttatuerem,  quid  ekaet  facieodam.  S<S 
txipeefare  nämlich  denkt  man  entw.  an  den  terminua  ad  gueta ;  dann 
itaht  gaaad,  oder  nn  die  Dauer,  wo  damy  oder  an  den  Erfolg,  wo  , 
dann  «t  itebi. 

de  imperie  ad  pap.  feraturi  Auch  (mperiian  gebBrf ■■  ontet  die 
techniachen  AuadricLe  der  l^am.  Staaliverwalt^gi  ea  beüeichnet  di* 
höehtte  Macht  Oder  Staatsgeuralt  in  Krieg  und  Frieden  ,  die  sich  Ibeilk 
doreh  bewafFnete  Macht,  theila  darch  den  geaelzniätaigen  Einfloti  nai 
die  Volkabeachldaie  o'CFenbarte.  Sali.  Cat.  2 ,  1.  Regel,  —  Dam  in  ter- 
ili  nomeg  imperii  id  prininm  fuit.'  RIori  Contula  nnd  Prätoren  hat- 
ten imperjam,  weil  ife  nraprSnglich  allein  Heere  befehligten;  In  am- 
lerord entliehen  Fällen  der  Dietator.  Hit  dem  imperia  war  dai  ReAt 
GeiatiTonchlügB  an  machen,  (legem  fene)  nnd  den  Senat  und  dai 
C  2 

L.gL,_._b,Goo>^le 


36  C.IUL.,CAESARIS    , 

votis  nancupatis,  exennt:    qaod  ante  id  tempna  acciderat 

Volk  za  berufen ,  verbandea.  Die  Ebrigeo  Magitlrate  halten  nur  ;>*- 
Uatatemi  lelbat  Cenioren  and  ValkilribancH)  Wer  in  die  Frorini  cum 
imperia  geichickt  wurde,  erhielt  dieiei  entw.  sine  armii ,  dareh  den 
Senat,  oder  cum  armii  dnrcli  dH  Volt,  ex  lege  curiala-  An  nnirer 
Steile  gilt  du  Letalere,  daher  die  von  Caei.  angebrachte  «Bge  de* 
Vngettttlichen.  —  Vergl.  Maoul.  in  Cic,  ad  Dir.  I,  I.  p.  20.  und  I, 
0.  extr,  p.  68.  —  Feratur  [Qr  reffratur ,  nkcb  deii  meiiten  Codd.  ro» 
Ondeud.  an  [gen. ,  wie  auch  nach  Manat.  a;  a.  Ö.  1,  1.  p.  n.  ftrre  ad 
popnl.  gewöhn  lieh  er  iit,  al«  referre.  Dageg.  referre  ad  lenat.  Die- 
«en  Uaiericbied  beobachtet  auch  Coel.  bei  Cic.  ad  Dir.  VIII,  S,  14., 
wohl  aber  allemal:  ad  lenat.  pepnlamqae  referre,  wegei  der  rorherr' 
•eheadeo  Aulorilat  de*  Senati. 

pälaiiati,  tolii  nunciipalii'^  Paludatui  in  einen  Kriegimantel, 
in  der  Regel  ron  I^rpurfarbe  (Initin.  XX,  3,  S.  coeeinea  paluda-' 
menl'a,  Valer.  Max.  i,  6,  II.  paludainent.  albtim,  aut  purpureum. 
Da«.  Lipi.)  gekleidet;  die  Kleidung  lelbit:  paladamenlain.  Die  RS- 
■  mer  liebten  die  ron  äa/tent  Zeichen  enllebnlen  Metonymien  in  IbreT 
Sprache,  tignam  pro  tignatoi  i.  B.  toga,  lagim,  lecurei)  ligaum  ttü. 
Beru'  nämlich  eia  Coi.  oder  Praetor  cum  imperio  in  den  Krieg  log, 
war  ea  Sitte,  dah  er  erit  auf  dem  Capitolio  lein  Gebet  verrichtet« 
und  feierliche  Geiabde  nnd  Opfer  darbrachte,  {veta  nuncapare)  lÄf, 
XLII,  49.  in.  Liciniui  eoi.,  voli«  in  Capitolio  oaneapatTi,  paludatat 
>b  nrbe  profectua  elt.  Vergl.  Briiton.  de  fbrm.  I|,  IQO.  und  die  Aua- 
leg.  an  Cic.  ad  Dir.  VIII,  10.  X.V,  IT.  Die  Kaieer  behielten  daa  in- 
tigae  bei,  Snet.  Cland.  31.  — :  Uebrigani  itehl  nuneupare,  i.e.  Hamen 
eapenere,  (eodem  nomine  aaepiui  repetilo  appellare)  am  meiilea  von 
feierliehea  Anrnftangea,  Gebttitormaln ,  oder  Worten,  die  man  Je- 
laand  roriagt,  laut  und  Öffentlich,  i.  B.  Liv.  VIII,  0.  Sicnt  verbil 
munetipavi  —  Ita-^ltgionea  —  ha*tium  mecum  devoreo.  Vergi.  o.  11.  in. 
Dt  Iradita  tstmeapatain^  laut.  IX,  9.  terba  legitima  mmcupflre.  , 

exeant]  So  die  meiiten  Codd.  und  altern  EditL  nicht  e^eanH 
gewidi  dai  Kichtigere.  Denn  bo  verlangt  ei  thelli  der  Sinn  der  Stelle, 
theili  wldenpricht  nicht  der  SpraehgeM-eueh.  1. )  NämUeh  iit  an  be- 
achten die  Enallage  dei  Afclivi  und  Paiiivi,  in:  praetorei  mHltatiir, 
aeqne  enpertant,  ic.  Pompeiani.  Derg).  Enai/age  ist  nicht  ongewöhn- 
licbj  rergl.  Wopkeni  I.ect.  Tntl.  ad  Cic.  de  Fat.  c.  M.  p.  200.  Der 
BSidrIiche  Zuiammenhang  geatattel  um  lo  leichter  bier  und  an  andern 
Orten  dieie  rhelor.  Pigar,  weil  rerba  paiiiva  und  Imperionaliter  ge- 
brauchte  Actira  an  aich  vericaiidle  Begriffe  beieichuen;  ei  gilt  für: 
extpeetatttr,  3.)  El  iit  Hauptiweck  dei.  Krzäbleri  in  leigeti,  wia 
tmgeietzlich  dieie  Partei wQtbi gen  verfuhren;  diefi  deutet  er  an  dureh: 
negue  — feratur.  —  Allein  3.)  dai  ungeietijicbe,  Ulegltiine,  oder 
auch  illoyale  Verfahren  iit  tu  unlericheiden  ron  dem  irreligiäten ,  in 
•0  fern  paiitive,  anCiere  beilige  Gewohnheiten  rerletil  werden.  Gegen 
dieie  xa  tündigen,  wflrde  dem  Frerelhaßtiten  ichreticlicb  geachienen 
haben ;  vielmehr  hing  ron  der  Befolgung  derielben  nach  der  Meinung, 
Glfiel  nnd  Segen  der^nternehrnnDg  ab.  Gewifi  alio,  daf*  jene  prae. 
torel  die  i'aifa  vota  nancapanda  nicht  Werden  rernachläsaigt  haben. 
d.)  Jeaei  paludati  —  ereaal  iteht  auch  in  keiner  la  engen  log.  oder 
hiitor.  Verbindung  mit  ad  papulam  feratur,  dafi  man  lieh  die  Ervtar- 
tung  oder  du  Warten  aia  auf  beide  In  der  That  getrennte  Dinge  ge-  - 
richtet' de nlien  könnte;  höchaten«  könnte  volii  nancupatis  berückiirh- 
(Igt  werden,  in  lo  fem  namlieh^  eine  indirette  Veroeinuog  ^urcb  daa 
ntgti4  ertp.  uigetprochen  wird.     Bi  iil  alio  kein  Zweifel,   dafi  ex- 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB,  t   CAP.  6.         37 

nanquam.  Consules  ex  nrbe  profrciscuntar,  Uctoresque 
baüeot  in  urbe  et  Capitolio  prirati,  contra  omoia  vetu- 
filatU    exerapla.      Tota   Italia    delectos    habenlar,    anna 

rnat  gelcien  «erden  DiBite,  wie  auch  der  Cod.  Firt«.  bei  Len.  betti- 
ligf.  Dann  Mwr  erlaubt  gut  «Uerdlngt  Jene  adveriaÜBe  Deataag,  wie 
Däbae  ad  b.  I.  umimmt,  nach  RamihorQ  l.  IBS-  4.  S.  810.  ■.  »nt.  c. 
''  74-,  ao  laTi  ei  wäre:  lendern,  vielatehr  etc.;  Dnr  verbindet  ei  ei- 
nen Bit  dem  vortcV  gehenden  tüAi  logiicA,  aondera  Aitlon'tcfi  vti- 
traniten  Sali;  wir:  nnd  ile  wMlen  nicht  etwa ,  itSi  tlc.  taitdern'ofitie 
Weitem  etc.  Vergl.  B.  B.  II,  4.  17.  Doch  bemerlie  aaa,  iatt  nach 
Kegalionen,  denen  gue  all  correialir  folgt,  du  Wort,  dem  dieie 
Bnditiea  angebiogt  ist,  dareh  die  Slellnas  belondera  herrorRChabeQ 
wird.  So  iml.  r.  74.  armaqve.  Da  dud  die  Geichicbte  nacliweiil, 
iatt  palvdatui  ein' cbarakteriat,  Sclininck  dei  Imperalort  war,  d,  i.  in. 
näehit  dei'ConinlB,  vnn  einen)  lYaelor  aber,  der  in  die  PioTim  lelbil 
enm  iatperio  abging,  etn  loleher  teierliiher  AnF-  und  Aniing  in 
SUalitleide  nnrh  nicht  erfolgt,  hei  Anweieobeit  der  Ca».,  die  hier 
gar  nicht  berSekiiehtlgt  werden,  eigenilich  gaiii  illegal  war;  io  kann 
dadnrch  der  Zsiali:-  guod  ante  id  temp.  acc.  naHt/.  leine  Stelle  be- 
liaapten.     Vei^I.  aber  paludatui  Geiner.  in  Thca.  B.  h.  V. 

Camuitt  —  priificitctiiititT\  Auch  dioe  Worte  erregten  Sohwie- 
rigkeiten.  Glandorp.  wollte  »imüiUr  cinichieben ,  nämlioh :-  wie  die 
praetoret,  voll»  «on  noacDpalia,  wia  er  neiol.  Oudend.  ichlug  vor; 
palndatiqne,  votii  nan  nnneopal.  -  Coninle»  — <  proflciicnntnr.  Dar 
Sinn  icbeint,  da  die  WoMe  Com.  —  profiniieuntur  in  allen  Codd.  g«. 
leiea  werden:  die  Con.  geben  aat  der  Stadt,  um  mit  Ponpeini  An. 
Italien  lum  Kriege  in  treffen ,  und  überlaaieu  wäbraod  der  XeJt  die 
Sorge  fflr  die  Stadt  Privatlenten ,  namentlich  i.  B.  dem  Domitim,  dem 
Scipie.  Venu  c.  10.  finden  wir  die  Coli,  in  Capua  bei  Pnmpeim;  von 
wo  aie  jedoch  mit  Pontpelat  nach  Born  inrücli gekehrt  leyn  mOsieui 
Mach  e.  14.,  IO  dati  alio  die  Abweienheit  bealimrat  von  keiner  langen 
Dauer  war.  Statt  «t  Capital,  fand  »ich  auch  hier  eine  Veractiied^n- 
heil:  ex  Cap.,  wai  keinen  Sinn  gtebt.^  Urbi  et  Capilol.  werden  nicht 
ohne  Grund  verbunden;  denn  J.)  wai-ei  Romanae  nrbii  et  rcNgionli 
caput  lumniDni,  nach  Lactant.  Inat.  III,  17,  U.  3.)  war  ei  der  beil. 
Plati,  wo  die  GalBhde  und  Gebete  dargebracht  vorden;  bei  Liv.  III, 
17.  in.  aagmlittima  dam**  iorit  eplimi  maxi^f. 

eehotdlä]  All  Collektiv.,  wie  die  Sohlt.  auE  tat,  aberhanpl, 
die  alle  Zeil,  dai  Atterthum.  Cie.  de  Orat.  f,  46.  in.  monuaenta  re- 
rum  geitanim,  et  tetu$tali$  exempla.  Sil.  Kai.  I ,  'IC.  lie  eiedidit  all» 
vetuitat.  SODit  iit  gewöbnilehcr  vetnitai  da*  hohe  Alter  gewiiaec 
Dinge,  i.  B.  aedit,  Nep.  Attie.  SO,  3.  der  Frcundiobaft,  Cic.  ad  Dir. 
XI,  27.  famUiae,   Sali.  lag.  03,  2, 

tota  Italia  —  ftahenlur  ]  Der  gleiche  ScAIh/i  der  elnielnen  Sälie, 
ein  Omoeoleleuton ,  lo  wie  dai  Aiyndelan,  geben  ein  Zeugnifi  von 
dem  gereialen  Oemfitbe  dci  Erühlera.  Kablrei^e  Beiip.  bei  Cie.  x.  B, 
pro  Arch.  e.  7.  extr.  c.  t).  extr.  pro  leg.  Manil.  c,  9,  22.  exeepit  -.- 
conflnnaril  —  ereslt  -'  recreavit  Endlich  iit  «wh  hier  die  CradaUa 
HBverkennhar. 

MHtn'r^iäi]  lieber  da«  Weaen  Ati-Munleipiea,  uTid  ihren  Unter- 
'  Khied  van  den  Colonitn,  den  man  lebon  lu  Gel liui  Zeiten  nichtitreng 
genug  beoboeMete,  liehe  den.  N.  A.  XVI,  13.  Sie  waten  Städte, 
aripriliiglieh  blofi  in  Italien ,  ipäter  aacb  in  deu  Provinien ,  I.  B.  In 
Spanten,  die  ihre  eignen  Rechte  und  Geietze  beibehalten,  eigne  Ma>  ^ 
-giftrate   und  Antkeil   an  dem   Rum,  liürKarr«chla  hatten,    jcdsck  xiehl 


L.gL,;..t,GOOgle 


38  C.  lUL.  CAESARIS 

imper^ntor ,     pecuniae    a    mnmcipiis    exiguottii ,      e    fa- 

aile  mit  dem  im  ttiffrafit.  Die  Colonitu  dif^Cn  worden  IBI  de^ 
Ucberflniic  der  RSm,  Bürger  geKrnadet,  (caloniara  dedoccre)  tarn 
Theil  darcb  Vcteranea  and  anigcdieate  Soldaten,  denen  ntsn  tit  Be- 
lahnnng  die  Ländereiea  lebelliieher  Städte  iDtheille.  -  Gell.  a.  ■■  O. 
Mgt:  eolauia»  er  drllale  qaui  propagafae  innt,  et  iors  iDititnlaqae 
enniB  popali  R. ,  non  ini  arbitrii  kabcnl.  Qoae  tittien  coudilio,  qam 
■it  magb  obDoiia  et  Biinni  libera,  potior  tarnen  et  praettabilior  exl- 
ttlmatBr,  prapter  aropliladiDcm  mafeitalemqae  P.  R.,  cHiai  iiUe  c»- 
■•Biae  qaaai  efdgie»  parva«  limalaeraque  ei(e  qoacdam  ridenlar.  — 
Von  den  SckriffilellerH  werden  beide  oft  verbunden  nad  iwar  Sali.  Cat. 
l},  4.  ex  eolaaiit  et' muaicipiil.  Valer.  Max.  IX,  15,  S.  eoloniae  re- 
taruaram,  et  atunicipia  tplendlda.  Dtgeg.  B.  G.  Vlfl,  5(k  mniucifi* 
■t  coloaia: 

■  exiguMtHr]  Ein  itebcndec  Anadrnck  vom  Einlreibtn  der  GeUer, 
Zölle  aad  bilillich  aoeli  andrer  Forderungen.  Z.  B.  Cic.  ad  Div.  XII, 
19.  ID.  nt  Ttligua  eectigalia  exigereat,  II,  C,  I.  Grave  eit  homlnl 
pndentl,  petera  aliquid  magnam  ab  eo,  de  quo  ee  bene  meritom  pu- 
let, ne  id,  quod  petal ,  erigere  magii,  qaani  rogare  videalor.  EbcB 
■o :  pramitta  exigere.  luttin.  20,  4,  8.  poeaai,  21,  d,  17.  Dab«' 
die  txactßrei,  d.  I.  die  leXänu  ioi  N.  T-,  auch  ngwnoQiq,  —  Mit 
dieier  Bedeul.  verwandt  Ut  exigere  all  examittarf,  Vttgt,  Suetoi». 
Aug.  31.     Rufattlr.  in  Bntil.  Lop.  p.  124. 

faaii}  R*  aikhl«  icbwer  balten,  dea  Unterieb.  von  Jaimm, 
lemplam,  delubrum  genau  aniugeben}  weaigifen)  werden  ente  beide 
oft  vecwechielt;  x,  B.  Nep.  Agei.  4,  17.  templa  deoria»  aancta  habere 
—  fiaia  (p(ili«rc.  Vergl.  Paoian.  4,  4.  Man  fi ade t  jedoch  oft  templa 
lUiram,  taingeg.  aar  fana  allein,  oder  famum  mit  dem  Namea  dea 
Gollei,  *.  B.  Mepluni,  Die  Ableit.  entw.  a  fando,  oder  von  F»tmu*, 
wie  Evander  die  Gottheit,  oder  den  Natienalgott  geoa^mt  haben  loll, 
1.  Serv.  XU  Vil^.  Georg.  1 ,  10.  oder  von  ifttlra ,  quod  ia  loe»  tdila  eueat 
exilracta,  aind  ungewilä.  Zo  beacbten  ist  die  Verbind,  et /ans,  et 
templa  facienda,  luitin.  Vlfl,  3,' 8.  wo  Andre /era  le»n.  Deigl.  Cl«. 
Cnlil.  IV,  II.  de  orii ,  de  foeii,  et  fanit  ac  teiUpiii.  Sutten.  Caci. 
54.  In  Gallia  faaa  temp/oqu«  .Daam  dooll  telerta  expilavit.  OffeBbar 
lat  all»  faiaim  dai  AMgemeiaere,  templnut  dai  Beiondre,  Klejuer«. 
Fanum  war  nämlich  area  et  lolam  tenipU  taeratnai}  danif  jede«  eiseH 
Gölte  geweihte,  heilige  Gebäude,  oline  Rdctali^ht  auf  GröU; ,  Fprm 
und  Bauart.  Ei  entipricbt  am  behten  nnaerm:  ein  Gottgeieelhlet  Haue. 
Dai  Wort  iit  alt,  hängt  Tielitieht  iniammen  Hit  den  Fanuü  und  Ait- 
origtiiei,  t.  Gell.  N.  A.  V,  21,  T.  XVI,  10,  7.  und  wild  daher  im 
felerlicAett.  Style  der  Redner  und  Dichter  gebranchtj  am  meiiten  da,  - 
wo  von  aafbeiDatirten  SchätmeH  die  Rede  iat;  t.  B.  B.  C.  11,  18.  III, 
32.  lOS.  Vergl.  die  Aual.  lu  Nep.  Hannib.  Q,  3.  Sali.  Cat.  Sl ,  9. 
fann  et  donot  ezipoliari.  Cic.  ad  Div.  V,  20,  13.  Speciellet  Merk- 
mal: die  Nähe  der  Gottheit  j  &t*  Eigenthum  deraelbeni  ihr  Sc^tx.  — 
Templun,  Iieliannilich  ein  von  di^n  Augurn  gewcibler  Plat«,  a«  Him- 
mel nnd  auch  auf  der  Erde,  rergl.  Gell.  N.  A.  XIV,  7,  7.  wMde  dann 
fllrergetragen  ,  I,)  auf  keilige  Oerler  un4  den  Göttern .  geweihte  Ga- 
buade,  wobei  man  den  Begriff  eine«  von  der  Gottheit  eigen*  auter- 
teilhlten  Ptattit  fenthiell;  2.)  anf  Plälie,  welche  durch  die  Staaliver- 
feituag  tanilianirt  waren,  i.  B.  Curia}  Batlra.  Cic.  Vatin.  10.  in. 
In  Roglrii,  —  In  illa  Inaugurato  templa  ae  loeo.  Suetoo.  Ner.  13. 
drea  fori  ■  templa.  fn  der  Regel  heifit  nnii  jedei  Offen tiicbe ,  einer 
Collheit  geweihte  Gebäude,  in  lo  fern  <■  ala  durch  Aaapiciea  auier- 
«ebene  Wubnung  einea   inwohnenden   Gotlei,    (die  Statue   4c*  Gotld 


gL,.._b,Coo^le 


.  DE  RELL.  CIVILI    LIB.  t  CAP.  7.       39 

nis  toUnntur,    omnia  divina  hamanaqne   ijira  penuiscen- 
tur.     , 

Cap.  VII.  Quibns  rebos  cognitis,  Caesar  apiid  mili- 
tes  coaciouatnr.    Omaium  temporvm  iniurias  tüimicorum 

beflolet  «ick  dllin)  nai^ezeichnet  darch  Bauart  vor  PrtvalgebSndeii, 
teiaplamf  ein  FracKtgebiu de.  Cic  N.  D.  11,  37.  cur  poHfeaa,  cor 
templum,  cur  damoni,  cur  urbem  non  potrit  ac.  efßcere!  Hier  lonnte 
weder  J^imiB,  nqeh  aedet  itrhen.  D>ber  intcriptio  lempti,  Vellei.  II, 
3S.  extr.  —  Aedei' Ui  vanugaweiae  da«  Wahuhaut  einea  Gollei,  blofa 
mia  Gebäude  brtraebtel,  ohne  RQckaiebt  aaf  Einweiliung  und  Heilig, 
keif-  Nep.  Attic.  20,  3.  quam  aedel  lovit  Ferelrii  -^  vetaalale  «Ique 
Inruria  detecta  pralaberetur.  loatin.  1,9,  1.  tambyaea  — .  Apli,  cB' 
teTommqDe  deersm  atdei  dirui  inbet.  —  Bei  aede»  ateht  deabalb  alcta 
der  Name  dei  Gettei,  —  DelHbrutn,  nach  Anton-  Popma:  aedicnia, , 
in  qaa  deüberalina  ,  i.  e.  dedicatum  Dei  iimolacrtiBi.  Nicht  wahrtcbulD- 
licbl  Vielmehr  Ton  deleo,  d.  i.  abtcondo,  oeculto,  der  Ur(,  vo  dai  ' 
Bild  der  Gottheit  autbewshrl,  dep  Augen  der  Leute  entzogen  wurde. 
Cic  Calil.  IV,  9.  omnia  iempla  Deorum  atque  dtlubra.  N.  D.  tll,  IS, 
46.  vidimui  eiui  (ijecalea)  araa  delubraqae  in  Graecia.  Daher  aach 
Piin.  Paneg,  III,  S.  gralior  diia  exiatimatur,  qui  delabrii  toram  pn- 
ram  cailamqae  menleia ,  quam  qni  meditatmn  csrmen  Intuierit.  Haupt- 
kriterium  also:  die  Entternnng  vom  GeräatcAe  der  Well,  d«)  äöge- 
tonderle  und  auch  wohl  Allerthämliclie. 

divina  humaaaque  ptrtKiicentuT  J  Eine  lehr  gew.  Verbind,  i.  B. 
Cic.  pro  Roae.  Amer.  23.  divina  et  hamaita  iura.  In  and.  Stellen  f. 
B.  Tnie.  V,  3.  dirinarum  et  fiumanaruin  reruia  cognilio.  IFeber  dieie 
Begriffe  vergl.  Erneili  in  Clav.  Cic.  a.  v.  dieinui.  — '  An  nnarer  Stelle 
ergieht  lieh  der  Begriff  ana  dem  ZuaamuenbBnge :  diriaa  iwra  annt 
omtiia  iitautficis,  quse  Düa  debentur,  ut  teuiplorum  et  omninn  reli- 
gionia  linctita«;  humana,  quae  ex  1e|[lhai  civilatii  fieri  debebanl,  ■■ 
PoDipeiania  lemere  negiccta;  omnia  enim  ex  arbitrio  et  pro  lubidtne 
Bgebantnr.  —  Permiicere  und  daa  aimpl.  mitcere  ateben  oft  von  aolcher 
mnthwilliger  UmitOrzung  dea  Beliebenden,  aur  Uniichreib,  unter«  mo- 
dernen: A\rcAie.  San.  Cal.  II,  3.  neque  aliud  alio  ferri,  nequemu- 
fari  ac  mitciti  omnia  cernerea.  Vergl.  daa.  Kot\te.  Nep.  Paua.  I,  3. 
mildere  plurima  coepit.  »  Tacil.  Hitl.  I,  £J  ,  2.  Caecina  —  aiteerr 
cunca  ilatuit.    Vellei.  II,  2.     Gracchna  lamnia  imit  tniicuit. 

CAP,  VII.  Apud  miltletS  Wegen  apud  i.  zu  B.  G.  V,  37.  Die 
Britplele  werden  lehren,  dara  apud  in  tolcker  Bedeut.  neial  bei  einer 
MrAraahl  oder  einem *Co//Bjtlti>begriffe  ateht;  beinnderi  aucb  von  tlft- 
giatrafiperaoBen ,  bei  und  vor  denen  etwaa  vorgebracht  wird:  Juilia. 
XXI ,'5,  7.  apad  aedilea  iurgari.  Wir  bemerken,  iftt  die  LatinilU 
cinea  Tacitat  dem  apud  faat  die  Bedeulnng  von  ad,  beiondera  bei  Ortt. 
und  l.lDdernameD  dergella|t  übertragen'  bat,  dalt  e*  dem  is  «iemlicb 
gleichkommt,  nur  mit  dem  Ualenchiede,  daft  apud  den  von  dem  Er- 
■äbler  eiitternlen ,  geKhirhtlicb  erwähnten  Ort  beieicbnetj  tu  den  rein 
topographiich e(i ,  geometriach  limitirenden  Hegrlff  det  Lotalea  anidrüclt. 
So  etwa,  wie  wir  im  vulgaren  Tone:  draufaen,  im  Reiche;  dort,  in 
Frankreich  elc.  Üben  lo:  apud  Pannoniam,  g^ud  Germaniai  eto. 
Vergl.  Robnk,  zu  Terenl.  Andr.  I,  5,  IQ.  wo  i^ud  forum  d.  i.  dort, 
auf  dein  foro!     Jpud  afbeint  verwandt  mit  ^nl. 

onm'uiB  leBiporum  iniuriat  inimicaTuai\  Wegen  der'  doppelte« 
Gesillve  i.  m  B.  p.  I,  SO-  II,  it.  Ramibora  S-  107>  3.  Den  Geni- 
He,    fur  Beitinmiuig  der   Zeit  und   Dauer   beigeaetzl,    erkläre   maa 

L.gL,A_b,Coo'ile 


40  C.  lUL.  CAESARIS 

in  le  commeinorat,  a  quütts  deduciüm  ac  depravatum 
Pompeium  queiiiiir,  invidia  atque  ohtrectatione  laudi$ 
suae ,  cuius  ipte  konori  et  dignitati  temper  faverit  adiur 
torque  fuerit.  Novum  in  repwblica  introductum  exent' 
plum  qaeritur,  ut  trihunicia  iuterceuio  armia  nolarelür 
atque  opprimerelur ,  ■  quae  BvperioHbut  annis  armii  esset 

nacli  dem  BlIgemeiDen  Ccietzc  der  Ulein.  Sprache ,  niclit  blofi  inliari' 
Ttitdß,  londeru  auch  äufirrc,  acciilenlieUs  Eigentcblften  und  BeltiiD' 
nungen  durch  dinen  Caiai  ■aiiudriickcn.  S.  Zumpl.  J.  427.  Aaf 
dieae  U'eiie  erielit  der  Lateiner  den  Te  hl  enden  .4r[i'^e',  den  die  Grie- 
rhea  In  l'eTbiDdnng  mit  Praepoiitt.  in  eluvm,  PrädikataliegriSe  lüi  äut-- 
lere  Merkmale  erhoben. 

ätdueluin  —  Paurpeium  queTituT\  Eben  (O  Liv.  XXTII,  23,  4.  patt- 
citalem  civiam  —  congueUat.  Imiio.  I,  10,  17.  qneritor  eradelilalca 
regil.  Aach  gueri  de  ah'gua  lei  B.  G.  VII,  I.  qaernntuT  de  Aceonii 
moTt»,  Qaeri  aliqnid  itl :  elwai  lum  Ccienitaude  der  Klage  and  des 
AnHagen»  maehen;  lieh  beichweren  nnd  Beichwerde  führen;  queri  de 
aliqua  re  nähert  lieh  mehr  dem:  lagere,  dolere,  leine  Klagen  über 
«in  Uitgfäck' nSitT  eine  Vublll  ergieticn.  Deihttlam.  Na^h  andern 
Codd.  diäurtam,  WBi  auch  die  Pariia.  hei  Lemairc;  teduetum  balle  On- 
deUd.  nach  I  Cod.  gegeben ,  und  ao  die  meialen  nach  ihm.  Diducert 
yiire  gUich  dem :  dittrahi,  dhtineri;  aelhat  durch  die  Altileration  dem 
depracatam  verwandt:  Gani  deraelba  Fall  IJv.  VI,  IS,  S.  8.  dain' 
DraVenb.  and  Tacil.  Ann.  IV,  IT.  incuaabat  didactaat  eivilalem  nl  an. 
pra  civlli  hello.  Aliein  in  diducl^t  würde  blara  der  Begriff  dar  Tbei- 
lang  and  Trenaang,  dea  ZerfCiiTfnlttea  mit  aidi  und  andern  Vorherr- 
acheu;  dedfietm  heifat;  ad  atiorum  aentenliam,  cautaam,  parteni  tra- 
ductnir  So  Taac.  II,  25.  quaenam  ralio  enin  de  aententia  deduxittel. 
.    Und  Lir.  XXII,  3S.  quaadam  civilalei  diaaentientei  in  cautam  deductas. 

ioHori  et  digm'Iali]  HunoT  iat  die  anfaere  Aaaxeicbnnng,  i,  B. 
In  Erlbeilang  ron.Aemtern  nnd  WQrden;  dignitas  die  peraüalic/ie  Ehre, 
die  mBralüche  Peraünlicbkeit  aelbal.  Daher  itehender  AoadruelE:  ho- 
norem kahere  olicai,  weil  diefa  etwaa  Objektives;  wie  auch  t'ic.  ad 
DiT.  XVI,  0,  G.  mlii,  ut  medico  /lonos  baberetur  I.  e.  praemium  da- 
retor.  Dignila»  die  »ubjeklive  Würde  dea  Einielnen.  Daher:  miaurre 
inam  dignitatem,  i.  i.  lieb  aelbat  erniedrigen,  oder  etwas  aeiner  L'n- 
wärdlgea  begeben.     Vellel.  If,  6S.  estr.     Vergl.  nnt.  c.  t). 

IB  republ.  fnlrodactumi  Der  Cod.  Petan.  giebt  rempuil.  wa«  On- 
dend.  billigt.  Krwügt  iqlaa  aber  die  Sat/ie,  die  hier  dem  erempto  na- 
tertiegt,  nnd  lodoiin,  wie  oft  üifrarfucere  abiolul  gebraucht, wird,  eben 
tio  wie  isductr»,  ao  bleibt  die  gewSbnliche  {.eaart  unaDgefoehlea.  So 
VelleL  II,  1,1.  relna  diaciplina  deaerCa,  uova  iaducla.  lieber  Ver- 
wechalang  and  Verlauicbung  dea  Accaaat.  d,  Ablat.  nach  i's  a.  zu  Sali. 
'   Ca(.  li,  4.  nnd  lu  B.  G.  VII,  31. 

ul  armii  nolarelür  alqae  oppri»uTelur'\  Wai  tiotu  eentoria  gewe- 
(OD,  iat  allgemein  bekannt;  daher  notare  metaphor.  unaer:  Jemanden 
einen  Schandfleck  anbängen,    ihn  BD  der  Ehre  krlnken.    Pbaedr.  Fab. 

I,  3,  II.  trialem  tuatinuit  aotaia  und  daunt;  expertna  canlaaieliam. 
AI*o  kann  notare  und  nolatut  und  nota  nur  von  öffentlich  verteilter 
oder  verlorner  Ehre  and  Reputation  gebraucht  werden.     Plin.  Bpp.  IXj 

II,  16.  petere,  ai  poena  llagitii  manifeallaaimi  remittalur,  nala  certe 
quaai  ceaioria  inuratar.  Biswellen  fat  notare  jedoch  nur  lo  viel  a|a; 
tadelnd  beieidMien ,  durch  Worte  gleichiam  braitdaiaritn.    Cfr^Subn- 


L.gL.b,GOO^IC 


DE  BELL.  CIVILt   HB.  L    CÄ,P,  7.         41 

rettituta.  Sallam,  nudata  omnäut  relut  trihunicia  po- 
tettate,  tarnen  intercettionem  h'beram  reliquissc  Pom-  . 
peium,  qui  aj^üm  rettituitie  videatur  bona ,  eiiam,  quae 
ante  habuerit,  ademitxe.  Quolieacumque  »it  decreium, 
darent  utagitiratut  operam,  ne  quid  respuhlica  defriutenti 
caperet,  (qua  voce  et  quo  senaiuicontulto  populut  Ro- 
manu»  ad  arma  tit  vocatutjj  factum  in  perniciotis  legi- 
ju<,    «1  vi  trihunicia i  in  teeestione  poptili,  templit  lo- 

Irea  in  OtM.  Herold.  II,  86.  p.  19.  edit.  FrtedemMin.  —  An  nnircr 
Stelle  lenclitet  «in,  daft  ornJi  iDitaehtt  in  opprimere  ptM,  folglich 
ein  Zniigma  Still  fiodeti  denn  du  «otari  war  nur  mittelbare  Folge 
der  Gewall,     U'cgen  «(  ■.  n.  80. 

audata  omnibut  rebus  paleitale]  I.  e.  f^ato,  tpoliala,  Li*.  43,  ' 
GO.  Pfriem  —  nadatu»  apiboi.  '  Aeholich  Salt.  lag.  79,  6.  \oc%  nuda 
gignentiam  d.i.  nnlrnthtbare ,  öde  Steppen.  —  ia  den  Ablalivii  ab- 
Bolat,  lipgt,  wie  nicht  leiten,  eine  ConeeiiiTpartlkel ,  quamquatit, 
gnoBiBii,  lamelti  etc.  verborgen.  S.  m  B.  G.  III,  14.  Eben  lo  auch 
•n  im  Criecb.,  leHitt  Im  N.  T.  Joh.  XII,  37.  toaavta  dt  avcoS  a^-  . 
fitla  imio"iicclTot  f/ingouS-i¥  atrzär,    oiit  iniarivov  tiq  aviöy.  — 

PompeiuM  —  gut  videalur'i  Im  Jahr  n.  c.  6»«.  al*  Pompeloii 
inm  erateM  Mal  Coi.  w«r  mit  M.  Licin.  Cr»ina,  ■te[|fe  er,'  naek  Ant- 
belmiig  de*  Cornelischen  Geieliei ,  die  Macht  der  Voltitribunen  wi«- 
dn  ber;  nnd  dieier  aein  GeaetiTorvchtag ^beital  lelbal  auch:  Ux  tri- 
bunicia.  Cic.  Verr.  1 ,  10,  Vergl,  aber  [ex  CorueHa  und  worin  dlet« 
beatinden,    Erneali  in  Clav.  Clc. 

bana  etiam ,  gaae  —  adejnitse'\  MiD  la»  gew.  riona;  dich  wa- 
ren nicht  eigenlK  GescAenie ,  aandern  da«,  waa  man  Jenaaden  vaeh- 
ISfit;  analog  dem  BegriOe  Von  eondeaare,  remlttere.  So  Joatln. 
\XXII,  3-  Senalui,  Tereonndla  fnolna,  —  cauiaiR  ilH  donmil.  Vergl. 
Breni  in  Suel.  Calig.  40.  Gronov.  Obaervatl.  p.  &lß,  (31S  edit.  Frnt- 
acber. }  Alan  die  Vorrechte,  die  Sulla  den  VaikttribiineD  gelatten 
hitlei  Dicht  Privilegien,  Autsriehnuagen  überhanpt.  Wir  halten  aber 
die  Leiart  bona,  der  Sache  nnd  der  Sprache  fQr  angemtbner,  nnd 
leien*.  qni  amina  reit.  vid.  bona,  eliam  qnae  aale  (i.  e.  sd  hoc  naqne 
tempoi)  habuerit,  ademiaie.  GewÖfauI,  jnlerpangitte.mKn;  viäeatur, 
dena  etiam,  qnae  etc.  Doeh'dflnlil  una  weder  dona  lur  Beieichanng 
jener  tibtra  iatercmio,  noch  dana  /labnre  paaiend, 

in' pemiciotii  legibuil  In,  abiulat  gebrauebl,  wie  hier,  zeigt 
ein  AiitoriicAei  Moment  an,  wie  nnaer:  bei  Ge/egeiiAiit,  r.  B.  Snet. 
Vilell.  14.  extr.  auapectui  et  tu  morte  mattli  fuit.  Ei  iit  gani  Bna- 
lag  den  Fällen,  die  Bremi  in  Nep.  Con.  1 ,  1.  bemerlit ,  i.  ^.  in  qna 
potulate,  Dar  dab  dort  dleae  Fälle  wegen  dea  beigefügten  Nomen  al* 
dauernd  gedacht  werden  JnütiFn,  während  bei  Abstrattis,  wie  hier, 
.nnr  in  Factum  hlaloriich  erwähnt  wird,  ao  wie  Sali.  Cat.  51-,  IS.  in 
hominibaa,  nach  deraelben  Analogie  Perionen  aufgerührt  werden.  Cae. 
aar  dentt  TonOglich  an  die  leget  agroriae  der  Griccben ,  von  welchen 
Vellel.  p,  3.  lagt:  prgmQlgalii  agrarii«  legibui,  omnium  itatum  enA- 
eullentibut.  —  L'ebrigeni  »prichl  Caesar  durch  das  Prädikat  pernicio- 
tft  lein  Urtheil  aU  Ariatokrat  ana;  wie  VeUei.  a.  a.  O.  venn  er  von 
Gracth.  tagt:    dttcivit  a  bonit.^' 

in  secettien»  piip.\  Die*«  nnd  daa  folgende:  üeit  edilioribut 
•ec.  «klart  Lir.  II,  12.  in  Atenlima»  manlem  »eceiaionem  faetam  ewe. 


{.Cüpgic 


42.  C.IUL.  CAESARIS 

gi»qu€_  editioribv%  occupatü.  Atque  haec  mperiorii  aeta- 
Ut  fxempla  expiata  Saturnini  atque  Gracckorum  catibut 
docet.  Quorum  rerum  itlo  tempore  nihil  factum  y  ne  co- 
gitatum  quidem;  milla  lex  promulgata,'  noa  cum  populo 
agi  coeptua,  nulla  leceitio  facta.  Hortätnr,  cuiui  im- 
peratoria  ductu  novem  aanis  rempublicam  feliciitime  get- 
»eriat  plurimaque  proelia  tecunda  fecerint,  omnem  Gal- 
liam  Germaniarnque  paeaverint,  ut  etut  exiitimationem 
dignitatemque  ah  inimicit  d^endant.    Conclamant  legio- 

atqut  haee  etc.'[  Hier  i((  atque  Id  Atl  That  Mahr  advenolie 
nnd  nabe  verwandt  dem  al,  UDicrra:  inde/, ,  jedocA.  Es  wird  D&ml!ch 
der  gen  hiniolrel enden  oder  wgefilgten  TbaUscbe  tla  Urtheil  mit 
NacliAruck  dergeatalt  belgeragl,  dsti  die  Sache  «li  A'mi/irl  oder  be- 
riektift  eruheiiit.  OR  wurde  lo  lolclieii  Stellen  atque  in  aP  «4-  ßtqui 
'  verwandelt  und  die  Meinung  der  Krililer  lehwankle.  VergL  Eclo^. 
Ciceron.    p.  13t.     Froticber  in  Qainelil.  X,  3.   p.  152. 

can'Anu]  Sehr  prägnant  und  doch  achnDeiid.  pir.  XXIII,  21.  In. 
qnnm  tantum  ■enatarum  advenae  pugnae ,  ad  hoe  tut  quenique  taivt 
per  qulaquennium  abtuaptittent.  Tacil.  \%i.  3.  niulti/iirditti'i  eatibtn, 
pramptiMiPiDi  quiique  laerilia  Principii  ialercidtraat.  V.  ill,  10.  Hl.  in. 
qUarawi^  TtTunt  —  nihil  factum  e(r.]  Schon  Held,  ad  h.  1.  be- 
Beril  den  Uebergang  von  der  oratia  obliqua  in  die  ncta,  und  dali 
et  Khelne,  ali  »ey  dieb  ein  ipäterer  Zuiali  Cseisn,  beioi  Schreiben 
.  erat  enlitanden.  Wir  gleuhen  auch  wirklieb,  äiit  Caetar  hier  auf  etn- 
inal  sein  Urtheil  eiDnilcbt ,  nnd  der  Sati  parenlhetiich  aa  laiien  ttj  { 
ibn  aberwültigle  dai  Gefühl  erültner  penönlieher  Kräukoiig,  die  lich 
auch  durch  dai  weggelafane  Verbum  iabilautiv.  kund  gieht.  Darnoi 
fahrt  er  fori:  hiirtalar,  um  die  Leier  und  aieb  lelbit  wieder  anf  den 
Schauplati  der  Begebenheit  lu  rereetien  und  von  ilch  lelhit  biitoriich 
au  referiren.  Uebrigeni  Snden  «ich  *olcher  parentheliacher  Sälie  Jtei 
Caet.  mehrere,  nur  meiit  kurier.  8.  lu  B.  G.  VI,  10.  Auch  in  Reden 
iit  ein  Uebergang  ana  Ber  aubjektiven  Dariteiluiig  in  die  objektive  nieht 
■ellcu;  »crkwardigei  Beiap.  bei  Tacill  Ann.  III,  IX  Vergl.  Bremi  in 
'    Demoitben.  Olynth.  Ill,  8.  in. 

qaarum  Ter.  nihil\  So  B.  6.  III,  4.  vergl'.  lu  B.  G.  III,  13.  p. 
108.  und  zu  B.  C.  I.  20.  52.  Ramihoro  p.  SSd. 

cui«»  impfratorii  —    ut  «u«  ]      So.  Liv.   XXHI,    10,    12.    Kd  gut 
in  Homania  mililaierit  caltria,  noa  poiae  obacurani  eiui  virlutem  eaee. 
Ibid.  c.  33,  7.  quem  Latinum    in   curia  vidiaiet,   eun  iOB  mann  ae  in-   , 
(erfeclutUTD.     Bamahorn  J.   15S.  4.  b.  S.  557. 

rempuUieaia  getierint']  Den  Auadruek  erläutert  Gronov  m' 
Liv,  VIII,  31,  2.  Drakcnb.  xa  Liv.  IV,  34,  4.  et  ii(  glelek  dem:  bel- 
lum reipubHeae  caaiia  gerere,  adminittrare.  Aehnlich  XXX,  2.  vi- 
ginli  omnino  legionibui  et  ceiitoiQ  lexaginla  navibui  ret  Romana  eo 
anno  geata.  Vergl.  Liv.  XXXI,  48.  beue  ac  leliciter  retpuM.  •  L. 
Fnrjo  praetore  getta. 

ab  inintieiM  defendant]  L'eber  die  CoDitrokt  S.  m  B.  G.  I,  31. 
p.  70.  Zumpl  j.  469.  Ea  ill  defindere  urapr,  abveiren,  und  ent- 
aiehen  und  dann:  nertAeidigeii.  Dia  Conilmki.  Bit  dem  Dativo  Obi«ctl 
«Uemf,  nach  der  vielleicht  die  viel  belprocfane  Stelle  Taell.  Agr.  e.  3a 
tum,  lernrnia  ac  llbartalii  «^trcBioi,  leccuni  ipia  ■«  üam  fimaf  in 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  7.  8.      43 

lus  Xni,  qaae  aderat,  milites,  ((Lanc  enimiiütio  tnmol* 
tos  eyocaverat;  (reliqnae  nondum  convenerant)  sese  para- 
tos  esse  imperatom  sui  tiibuDOnunque  plebU  ininiiaB  de- 
fendere. 

Cjp.  VIIL  ~  Cognita  militam  roluntate ,  Arimiaain 
cam  ea  legione  proficiscitnr ,  ibiqne  tribunos  plebis,  qoi 
ad  enm  confugerant,  convenit;  teli(|aaB  legiones  ex  hi- 
bernia  evocat  et  siibsequi  iubet.  £o  L.  Caesar  adolescen^ 
veDit,  cuius  pEUer  Caesaris  erat  legalas.  ia,  reliquo  ser- 
mone   confecto,    cuius  rei   canssa  venerat,    habere  se  a 

hiiDC  diem  deftKdit,  la  erklären,  tit  lelfen  und  den  Dichtern  und  p<M- 
tlaiiCBden  Aataren  «i  TindiiirsD.     S.  Riinifaora  %.   IZO.  S.  351.  * 

eottvfiterani}  Drei  bewäbrte  Codd.  geben  blofi:  senerast,  ein« 
Lcaftrt,  die  lebr  %a  beuklen  leyn  dürfte;  tbeili  wegen  des  aderat, 
mit  «elefaem  veaitte  pkrallel,  theili  wegen  ^Kim.  Fieilich  iit  die  FrkO- 
potit.  cos  oft  wegg«la)ien  worden  durch  Schuld  der  Abichreiberi  M 
gleich  ant.  e.  8  vertat,  in  Leid.  1.  rosverlst.  Drkkenb.  tu  Liv.  XXXV, 
41,  7. 

paratoi_ette  —  dtfeadere]  Paratut  erleidet  nnd  geiUttet  eine 
dt*ifaeÄe  Coaitruklion,  mit  dem  DatiB  ^  wie  Cnrt  UI,  8,  23.  itftneri 
iIbqI  paratni  et  protlio;  dieb  iit  lellen  i  mit  ad  nnd  dem  Gtruadia 
oder  Geruad(va,  wu  am  hulBgeten.  B-  G.  I,  41.  VII.  19.  und  loait; 
endlich  nit  dem  Infinütno ,  wie  hier  und  lonit  bei  Cneiar.  Eben  lo 
{;ut.  IV,  1 ,  9.  In  eB  ae  fidem  et  dare  paratani  et  accipere.  Wenn 
»»■  die  Beiipiele  vergleicht,  lo  wird  lich  ergeben,  dafi  Sie  Straklor 
mit  dem  Infinitiv  fo  der  Regel  bedingt  iit  durch  den  Sian,  namlieb 
päralui  hat  d^nn  die  Bedent.  eine«  gegentaärtigen  Znitande»,  den  Be- 
,  griff  «in«  eigentl.  Prädiiatt  faktiicher  Eigemchafl  denen ,  der  bereit 
ial  ID  handeln,  iDBlag  dem:  fiiUar,  und  gleich  dem:  hoi/to<;.  Wird 
paratut  -coaitruirt  mit  ad,  lo  gilt  die  Bedent.  dei  Perlicipii  pratteriU, 
gleich  dem:  ('■(trnefui,  aeeinclut,  nn^eanvae/ifroi.  Daher  auch  erklär- 
lich,  wie  B.  G.  II,  9.  po«lri,  ut  inipediloi  adgrcderenlur,  parali  ia 
armit  erant,  geaagt  werden  lionnlej  eine  Stroktur,  bei  der  ut  von  .der 
guiieo  .Redtntart  abhängt,  nicht  von  paratu*.  —  Mit  dem  Infinitiv  Auf 
Uinlicbe  W^iie  auch  intuetui  □ad'  co»l«nlui  bei  J'roiaikerB.  Vergl. 
Bamibom  S-   108-  N.  2.  S.  628. 

iniuriai]  Siebe  Gber  den  poniven  nnd  aktiven  Begriff  dea  Wor- 
fei.  in  B.  G.  I,  !la  wo. auch  e^ttimatia  erklärt  iaf. 

CAP.  VIII.  Tribitnoi  —  eonreait}  Coaeenire  iil  erlänfeft  *>t  B- 
e.  1,  37.  Ueber  di«  Stroktur  vergl.  RaBahorn  g.  124,  S.  368.  Ei  iit 
die  Conitmkl.  xma  avretjir.  Daher  Plaot.  Corc.  II,  3,  25.  qul  («  cen- 
v'stviR  capit;  ein«  SIrakfnr,  die  nnmoglieh*  wäre,  wenn  cnnveair* 
nicht  all  eio  Verb.  trMiiti*  helrachtet  worden  wäre,  Ader  eigentlich: 
ein  Verbum  mit  atlfver,  jedoch  nicht  iautativer  Bedeul. 

euiul  rei  eauta  venerat]  Held  ad  h.  1.  aagl :  dieae  Worte  bele- 
gen lieh  aal  daa  Folgeude;  ani  acheint  dagegen,  cHt'ui  rei  beliebe  lieh 
»at  reUqtta  tertaotte  »o ,  dafi  dadareh  angedeutet  werde,  £ci^ta  habe 
anfier  dem  rolgeoden,  noch  andere  AoKräge  gehabt.  Zu  dem  bedarf 
reliquut  darehana  einer  näbem  Beatiramuug;  an'dem  Singular  cvtitr 
rei  wird  man  aber  keinen  Anitofa  finden,  ei  iat  nnier:  atfthalh.  Aebn- 
lieh  Cic.  ad  Dir.  II,  4,  1>     Bplitoluam   genni,   caia*   eauita  invent» 


..gt._b,Coo^le 


44  C.  lUL.  CAESARIS 

PoiDpeio  ad  entn  privad  ofScil  mandata  demonstrat:  velle 
Pompeiupt  le  Caetari  purgatum,  neea,  quae  reipuhli- 
cae  can»»a  egerit^  in  tuam  contumeliam  vertat;  le/nper 
te  reipuhlicae  commoda  privalis  necettitudinibu»  habuisse 
potiora:  Caesarea  guoque  pro  ata  dignitate  debere  et 
Studium  et  iracvndiam  tuam  reipuhlicae  dimittere,  ne- 
que  adeo  graviter  iraxci  inimici»,  nt^   qmtm  illit  nocere 

T«i  ipla  ttt.  —  Daia  Vomnit  Uer  der  ee^eniifi  nui  privat!  offieii; 
■Iso  mag  jeoei  cuiu*  rei  die  SlaatiangelegeaAeittn  Gbethaupt  bctroSen 
haben.  B.  G.  VII,  77.  m.  apprapiiiqatra  eorum  adtehlam ;  cuiut  rei 
timore  exlerriÜ  etc.  Vor  Allem  B.  6.  III,  12.  p.  104.  magno  nameio 
nktiam  appnlio,  eut'Ui  rei  atunmaia  facnKalem  habebaot- 

telle  Pompeium  te  Caetari  purgatum}  Die  CouitrnktiBB  tat  er1ia^ 
ittt  dnreh  Tiele  Belipiele  bei  Ramahorn  $.  171.  I,  2.  S.  605.  f.  weni. 
ger  genau  Znmpt  $.  160.  Rarnih,  briDeriit:  das  Partidp.  PtfeteHt.  he- 
deale  etwai  Getche/.nei ,  ttetten  Folgen  nneh  fortdaHerte«.  Wirwar- 
deoidie  Angabe  inodificEren,  dahwenn  die  Vertctrhlichung  und  deren 
Dauer  bezeichnet  werden  goll ,  ette  blniagetÜKt  warben  mnus ;  dab 
aber  daa  einfache  Partieip  die  Sache  eia  fdr  aUemal  abgetian,  folglieh 
ala  einfache  Thatsache  abtolnl  bezelcbne.  Also  Vit.  ad  Div.  XIU,  9. 
extr.  Papula  Rom.  me  vebem enter  excutatam  volo  heifal:  ich  wB Diebe, 
dafa  ieh  ali  enltehtildlgt  gitle.  Sana  analog  iit  die  Sfruklnr  Tan  ere- 
dere  mit  dem  AccoaaUv  dea  Prädilrata  ohne  e$te;  t.  B.  Taeit.  Ann.  XI, 
18.   cni  tsntcnn   aipcTitalis  credsbatur.     S.  Wallher  za  Aon.  IV,  2.  in. 

necenitadiaibat }  So  Held  und  Dähnf  ;  antb  Elberling.  Die  Codd. 
ichwankcD  bier,  wie  an  vielen  andern  Stellen,  die  üUeiten  HSS.  ent- 
acheiden  für  dto  aufgenommne  Lesart,  ao  vie  Stellen,  dergl.  Lir.  VIII, 
3.  privalla  koipitiii  Hecetlitudinibuigue  coninnctoa.  efr.  XLII,  38,  8. 
Zn  leagnen  !■'  nicht  1.)  daT*  die  Alten  oft  «ecettitai  aneh  von  aoge- 
ranDlen  Ver/iällniiten  d.  t.  VerwaadlscbaMen ,  Connexionea  elr.  ge- 
braneht  haben;  Dariea  an  Caei.  B.  G.  VIII,  53.  Korlte  xa  Sali.  Ca(. 
17.  3.)  Dafa'hiet  den  coaimedit  reip.  die  priratae  neceisilatet ,  ala 
driagende  äuj^ere  Verhältniaie  nnd  llmiländs  mit  Recht  enlgegenge- 
aetlt  «erden  konnten;  3.)  dafk  namentlich  der  Unterschied  iwiiehen 
hei  den  Wörtern  sichtbar  ist:  dafa  nteestttsi  du  dringliehe  und  verbind- 
liebe Verhältiilfl  in  concreto  und  ahttracto  beseiehnet,  aber  als  abge- 
schlossen; n«ce>iilM(fii  ata  dauernd;  wie  i.  6.  wenn  Jem.  in  eine  Oble 
Lage  gekommen  ist.  Vellei.  11,  50,  3.  reddita  raiione  —  mlterrimae 
neeetsiludinii ,  qonm  alienil  armis  ad  arma  compulins  «aaet.  Tacll. 
Ann.  I,  9.  necettiladlne  reipnblicae.  Wir  folgen  hier  der  Antorlt&t 
der  altera  Codd.  obaehon  weniger  Prfvatver/iä/lnftte,  als  das  Inlerette 
Ins  Spiel  kam,  wie  die  folgenden  Worte :  itadi'um  et  iracundia  lehren} 
Bhet-,  weil  nach  dem  Vorgange  Bsiluili,  Cst.  17.  ea  «cheint,  dafs  die 
nllern  SchrifItleEler  von  tnoraliiiehen  und  abttrattea  Znatänden  lieber 
neceiiitada  gebrauchten,  als  neeeitHat;  wie  Liv.  IV,  57,  4.  lehrt: 
qBDia  belli  necettitatet  non  exspeclent  biimana  eonsilia,  potiorem  tibi 
collegamm  gralia  rempablieani  fore.  —  Dennoch  wird  man  fflhieo,  dab 
der  GegeniBta  $lärler  wird  durch  aeeeuitatet,  gegenüber  von  eeatmada. 

relpubl.  diatilterej.  Ein  feiner  Sprachgebrauch,  nach  welcheln  dt-, 
miltere  *o  viel  all',  aufgebe»,  fahren  latten,  verwandt  dem:  remttttre, 
taadonare.  Vcrgl.  ob.  c.  7.  auter:  bona  etc.  So  bei  Tacil.  Hiat.  III, 
36.  praeteiita,  inatantih,  futnr«  pui  oblirione  dimite^fl.  —    Der  Da- 


L.gL,...t,Güo^le 


DE  BELL.  CiyiLI  LIB.  I.  CAP.  8.         45 

te  tpeVBtf  reipuhlicae  noceat.  Panca.einBdem  generls 
addit,  cum  excnsatione  Pompeii  coninncta.  ,Eadem  fere 
atque  eUdem  rebns  praetor  Rogcius  ag;it  cum  Caeiare  Bi- 
biqne  Pompeinih  commemoragse  demonstrat.- 

Cap.  IX.  Qnae  reg  etsi  nihil  ad  levandaa  iniutias' 
pertinere  videbatitnr,  tarnen,  idoneos  nactns  homines,  pet 
f|uös  ea,  qnae  Teilet,  ad  cum  perferrentnr ,  pelit  ab  uiro- 
que,    ^oniam  Pompeii  mandata  ad  le  detuierint,    »e 

tivu*  eeataadi  nie 'In  RedeniBrIen,  Tu\t,  ADD.  t,  10.  qaimquain  tn 
■tt,  piirUa  odi&  pnblicii  nlitititibui  remiltere.  So  lagt.  Cie.  Philipp. 
XIII,  II.  il  aliquid  ie  iDinmk  giiTitale  PompcIiUf  nnltum  de  copidita- 
1«  t^aeiar  diaiititttt. 

ccniuncla'\  I.  e.  qnaa  eodem  ipectariDl,  teil,  ad  Pompelniu  ex- 
cniandum.  Aehnlicbei  bei  Quintil.  X,  3,  1.  iDdieiam  liiDin  cam  iUiaa 
anctotilate  üOHtuBjril,  L  e.  uiua  cit  «uclorital«   L.  CrMii '  ad  iadldnm 

atgue  ätdem  reim]  GewÖhnlicbe  Leiart:  elidem  de  rcb.  tAaa 
*>Oii  Oudend.  vcrworfea,  bo  tvie  Am  lon  Clarke  lebr  HiUlillirlich  lub. 
tlifuirte:  verbi».  Ret  verglich  Ondend.  mit  xSVf"""'  ^  '■  ■rgumenla. 
Una  acbeinen  rei  Thadacben,  faltischg  Gründt,  *o  wie  r»  den  Ptrbii 
entgegengeietil  werden.  QuinliJ.  X,  3,  S.  deleetai  reram  rerbaruM- 
gue  Bgendat.  Ibid.  g.  0.  pBallalim  ret  faciliua  *«  otteodent,  terba  re- 
ipondebDot.     8.  Bubnken  za  Terelit.  Andr.  V,  f,  5. 

tibi  —-  CDiKDiesiDriiff«  ]  Der  Dativ  tibi  all  Feinheit  der  lat.  Spra- 
che, wie  dai  roD  Raniihorn  §.  120.  S.  353.  angeFührte  Biltp.  aaa 
Pallad.  K.  R.  I ,  h  MuUl  dam  diierti  loguunlar  rutlicit.  SUiitt  un- 
teri   g'g'i  lern,  äufteru.     Crr.  c.  SC.  extr.  lacrow.  die.  aticui. 

negae  adeo  —  iraiei,  vi  etc.}  Wir  gehen  nach  efnigeu  der  heht. 
Codd.  ut,  italt  dei  biihei  reeipirien,:  nt;  thcila,  weil  der  Gedanke  an 
Kraft  und  Nachdrutk  offenbar  gewinnt,  und  In  dem  gaaien  Salie  da- 
durch eine  &tei%trung  bewirkt  wird,  «elehe  der  Sache  und  den  Um- 
■tänden  gani  angemeileo.  Nicht  blohe  Warttang  durch;  ne;  inndem 
der  Erfalg  lelbil  loll  augedeulet  und  daduficb  Abicheu  vor  der  That 
erieagl  woMen.  Sadami  iil  ei  fait  conitaiiler  Sprachgebrauch  Caei. 
adea  nicht  abtolul ,  innd.  aji  correlBlir  von  ut  lU  letien.  B.  G.  V, 
37.  m.  adeo  imperitat  reroni ,  nl  etc.  Ibid.  c.  53.  e\tr.  Analog.  Vit, 
47.  nihil  adeo  arduum,  qnod  nou  ele.  Vergl.  Ober  adio  Kriii  iq 
Sali.  Caf.  49,  4.  Seibit  die  Leiart  dea  Leid.  I.  guum  —  sperafet,  hat 
viel  .Emptehlendei,  In  lo  fern  dadurcK  nicht  der  abilraite  Gedanke, 
aondern  du  lonkrtte  Faktum,  die  tBirklick  van  Caei.  kurz  vorher  ge. 
hegte  HolTDang,  angeieigt  wird.  Sb  nnt.  c.  10.  reeerteretar ,  hlito- 
liich  nnd  von  der  damaligen  Zeit  referirlj  nicht  alitolat  und  Im  Allge- 
ineiDCD:  revertstnr.  In  einfacher  ii.  direkter  hiltoruicher  ReUlion  würde 
man  dau|i  ichreibeii :  Suin  tperat,  —  fioeuit.  —  la  einig.  Codd.  fehlt 
le;  WM  leicht  snifalicD  kannte,  wegen  dei  folg.  »per.;  oft  «nch  nach 
Vxrbit  tperandi  nnd  promUtendi  w^lälll.  Doch  i.  Z.  §.  G05.  und  hier 
würde  naii  die  wiederholte  Angabe  dei  Sabjektt  ungern  verraitien. 

CAP.  IX.  Si  -^  patsint^  Dieiea  ii  matt  man  lich  in  nächiler 
Beiiehnog  Aenten  mit:  na  grarentur ,  negativ  auigedrücfct,  lieft:  ul 
tentent,  ot  tonerttur,  perictilutn  farlaat.  fieiipiele  von  dieter  Bedeul. 
nnd  Struktur  i.  in  B.  G.  I,  If.  Eben  ao  Taeil.  Ann.  I,  48.  dandum 
adhnc  ipatium  ratui,   ii  reeenit   exeuiplo  libl   ipii  coniulerenl.    Eben 


L.gL,;..b,COO^Ie 


4«  C.  lULi  CAESARIS 

gnrvfntur  iva  quogue  ad  etim  p^itnlata  d^erre;  tx  paf 
vo  /aiore  magnat  eontrovem'at  tollere  atque  omnem  Ita- 
ivum  metu  liberare  poitint.     Sibi  temper  primam  reipu- 

M  itehl  li  la  IndiTcktn  Frage;  bcUs  Filte  lind  aber,  vie  man  ileht, 
nr«>audt.  V«rgl.  Rahaken  lu  Tcrcot.  Euo.  IIE,  t,  7.  Kumpt.  B.  354. 
Milr.  —  mut  petiint  In  »uudi«  Bditl.  rar  Ond.  paiieat;  tUn  küfl- 
ge  VerwcehDl, 

tibi  wtmper  priaitm  reipttblicae  f.  dIgHitnteml  Hier  weicht  niiicr 
Text  «m  dem  gew.  ab;  nao  liMt  bei  Oat^  Helä.  u.  ■.  ilM  leinp.  rtU 
pnblicae  prim.  elc.  Weil  in  piniK<a  Codd.  reip.  ItüiWe;  lo  hielt  lehon 
HotomaDti  diefi  fQr  6\one;  lueh  ihm  mehrere,  neulich  Etbertiag;  dieier, 

'  Iheilt  weil  offeubar  hier  tou  Caexari  periönlicher  Eire  die  Red«  ley, 
wie  mach  die  Worte  bewieieni  tameii  haae  lactDram  Ronertl  loi  etc., 
Iheil)  weil,   wean  Caei.  tob   der  Ehre  dei  Vaterlandi   faälle   tprecben 

'  wollen,  die  WorMrllung  ein*  andre  hatte  lejD  mQuen.  Dagegen  iit 
■n  bemerkea,  1.)  dah  kraftvoller  und  n ach drdch lieber  die  Stellnag  der 
Wortg  nicht  leyn  kann,  all  wie  wir  dieaelben  nach  Cod.  Petar.  geben, 
welehem  aneh  beiitimmt  Cod.  Paiii.  57G4.  bei  Lern,  (der  offenbar  der 
beilern  Familie  a^ebört.  )  3.)  Wenn  Caei.  TOii  tic/i  eelüil  tpieehen 
wöUle,  an  bedorlle  es  durchant  hier  lu  Anbnge  de«  beitiannenden 
Pronom.  adiecl-  tuam.  Dann  aber  «treifte  der  Gedanke  faat  an  AtTd- 
gana.  3.)  Ei  iil  nicht  wohl  abioiehen ,  woher  in  den  nieiiten  und 
behlen  Codd.  jenei  P.  R.  oder  dnrcb  Veneti.  R.  P.  worani  ent  ret- 
publ.  enlitanden,  wie  o«.  Vcrgl.  nnler  and.  Kortte  in  Sali.  Cat.  31,  7.  — 
d.)  Ei  liebt  ilberhanpt  digm'tat  ohne  ^nähere  Beltimmung  and  Angaba 
dea  Snbjekti,  wie  elwa  Bell.  Alex.  e.  8.  oder  B.  G.  VII,  00.  77.  B.  C. 
I,  32.  lacluram  dlgnilatii  atqne  honorit,  —  nur  dann,  wenn  der  Begrilt 
allgemeiner  und  uteiter  gefaht  wird,  ohne  Briietmng  ant  einen  ipe. 
deJIen  Fall  und  ohne  Gegeniatz.  Dagegen  *ergl.  B.  G.  IV,  17.  in.  VI. 
8.  in.  nnd  nnire  Stelle,  wo  offenbar  eine  Rraiderang  Slatl  (laden  mafli. 
te  anf  die  von  L.  Caesar  und  Roicini  geäoherlen  Vorachläge  und  Mo- 
tive. '  In  dieien  war  der  (ür  Carl,  kränkendile  Pnnkl  der,  daA  ihik 
geiagl  warde:  (tuifiuBi  et  iracundi'an  laam  reipubt.  dimiltat,  ne  reip.  — 
uaeeaL  Oieieu  indireklen  Vorwurfe  eine«  iibertriebnEn  £ftrfrti's»  and 
groben  Bgoitmu»  lu  begeCnen,  mufile  CaeiafB  erile  Sorge  lejn;  da- 
her denn  die  Bemerk,  ii  parva  iabore  —  Ilalian  meto  liierar»  poi* 
■int.  linier  dignitat  reipubl.  ventehe  min  aber  nicht  bloti  die  Ehre 
dei  Slaati,  (Ofidern  auch,  was  indirekt  darin  enthalten,  die  Unterord- 
■nng  periönlicher  B'itrebangen  nnd  Wüniehe  nnler  dai  kSlicre  Slaatt- 
voÄI:  die  Verwirklichung  deiselben  habe  alle  leine  Schrille  geleitet, 
nnd  dieiei  gelte  ihm  mehr  all  lein  Leben.  G.)  El  icheiol  nnpaiiend, 
und  verräth  lehr  gereiitrn  Egoismui,  die  Recblferligung  dei  Beneb- 
neni  mit  dem  Salie  in  eröffnen  i  rr  ley  gewohnt  der  E/irt  Allel  auf- 
■nopfern)  und  gleich  wohl  im  Folgenden  zuzugeben:  banc  iacloram 
bonofii  reipubl.  eaaiia  aeguo  animo  tuHite  ;  paraluta  ontnia  pati  reip. 
cauia;  endlich  die  Bedingungen  aofiuitellen ,  anter  welchen  Caei.  die 
WafFeh  niederlegen  wolle :  libere  —  omnll  reip.  lenalnl  'f  opuloque 
Rom.  permittafor.  6.)  Eben  lO  W|nig  dünkt  e*  um  im  Geiile  eine! 
Adhi.  Ariitoiralen  gedacht,  nicht  die  tuprrma  salm  P.  R.  wenigalenl 
ata  Parole  im  Hnnde  in  lühren,  sondern  ilatt  denen  blofi  die  periÖD- 
liche  EAre  all  Triebfeder  hiiiiuilellen.  Man  vergl.  dagegen  fi.  C.  t, 
24.  Inlereiie  reipvhlicae  et  eommunit  lalutit  le  com  Pompeio  collo- 
qni.  G.  12.  Patieatiam  prnponit  losrn ;  —  in  qno  iatlaram  digHilatii  at- 
qne homerit  ipie  lacturui  eliet.  —  Orat  ac  poitnlal:  Rempublicaat  in. 
•elptant  etc.    äegen  dleie  GrOnde  nun  itraitet  allaidingi  I.)  die  Stelle 

L.gL,;..b,COO^Ie. 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  V  CAP.  9.         4T 

Micae  fuitte  digniiatent  vitale  pottoren;  doluim  fe, ' 
^od  popvli  Romani  hen^cium  tibi  per  contumeliaM  aft 
inimicit   extorqueretur ,    erepto^e  temeitri  imperio^  t* 

b«i  Cic.  «d  Alllc  VII,  11.  In.  wo  den.  ilberC«c*ar  aicli  is  anlkert:  haec 
ait,  omoia  facere  le'  dignilatit  ewina;  Dbl  eit  aatcra  dignilia,  nlil 
Dbi  hancitai!  Aelinlieh  Cic.  Ligar.  7,  IS.  quid  egit  tau  illc  InvIoM* 
ciercituB,  uiii  nt  lunm  iui  tucrelor,  et  dignitalem  luamf  —  Siehe 
Elbeiliug  ad  h.  ).  p.  GO.  t.  —  El  war  feraer  leicht,. daft  J»ei  P.  R. 
MM  dem  primam  entoom^cn  ward«;  aber  eben  lo  laicht,  dah  ei  da- 
durch in  einigen  Codd.  aniflel.  —  Wenn  demnach  digailai  auf  Cieiar 
beiOgfD  werden  iDJltet  -dann  würde  man  eher  Vennuthen  derhn ,  «» 
habe  geheifien  :  ilbf  leiDper  prlatam  in  republ.  (d.  i.  in  leinem  öffenU. 
poiit.  Lebe^J  fniiie  dignitalem  vitaqne  potioiem.  Nor  iit  dieb  ,dap- 
peUiuuig. 

primam  —  vitaqne  pot(erem1  Uebcr  primut  i.  I.  praeeipnni  a. 
Kortta  lu  Saik  Cat.  30,  4.  Vellet.  II,  53,  4.  neqd«  pHni,  neqne  an- 
liqniui  qaidqnam  habuit.      LW.  XXXVI,  7.  qnanto   pTiut   peliuMilae    elf. . 

per  cautwiBeliatal  Einige  Codd.  und  Editl.  tuntamelia.  S.  über 
per  lu  B.  G.  111,  11.  Nichla  häufiger  all  die  Verbind,  von  per  mit 
dem  Aceutativ  einet  Nomen  Und  eiaem  Ablaltv  inr  Umicbrcibung  de* 
Adcerbiaibegrifft  der  Art  und  Weite,  wie  elwu  geiehieht;  i.  B.  Taeit.  . 
Ann.  I,  2.  per  acici  ant  pratcriplioite.  Und  lo  olt  hei  Tacjt.  Lir.  and 
A.  S.  in  Sali.  Cat.  10,  I.  Zu  liemerhen,  da(i  dann  per  bedeatet:  tier-  \ 
'  mitteilt  nnd  in  Folge,  ■!■  linger  daaernde,  niUelbar  wirkende  Uria- 
ehe  oder  Vtraitlattung ;  der  Ablatic  die  nS&ere,  all  unmilteliar  ein- 
tciriead  gedachte  beieichnet.  —  Ceatutaelta  i*t  aber  bei  Caea.  «nlweder 
feTpaliniurie ,  a.  III,  71.  8S.  B.  G.  V,  SC.  magna  coutumelia  verberniit, 
od.  thaltichliehe  Verletiong  der  EAre,  u.'  Bsgelbane  ScAmacA;  fchmufa. 
liehe  Behindinng,  knch  tdd  äufterm  Ungemach,  dai  man  erleidet; 
wie  B.  G.  III,  13.  navei  tolae  faclae  ex  robore ,  ad  qaamvii  Eim  et 
eantnBUliam  perterendam.  —  Auch  hier  mafi  man  lich  contimielia 
■ynon.  denken  mit  damnum,  detrimesluin  Signilati  alqne  bonorl  alicO' 
loa  ilUtnm.  Der  Begriff  iit  alio  ein  objektiver  und  ianireteT ,  und 
enthält  1.)  die  FeindieligkeÜ  and  Freehbert  der  Gegner  und  1.)  den  er- 
tittnen  realen  VerluX  an  Ehre  und  Repulatfou.  So  Nep.  Them.  1,  2. 
Themiitoclei  —  a  patre  exheredatnl  cit;  qaae  eontamelia  non  tregit 
•am,  (cd  erexil.  Epam.  7,  2.  nuUam  adhibuit  memoriam  contumeliae ; 
früher]  iniuriat  civinm.  Vergl.  Lif.  IV,  4 ,  S.  wo  eine  erläuternde 
Stelle.  Du  Wort  iai  verwandt  mit  eontumar;  dieiei  mit  tnmea,  tu- 
midui,  Dod  zeigt  die  Quelle,  aui  der  die  conlumelia  enlipringt.  Ana 
der  erlittnen  contuaielia  enliteht  die  igaominia,  iniofern  dier*  bezeich- 
net die  durch  ein  nnwdrdigei  Benehmen  odi  Beiragen  ant  Jemand  laileode 
und  zur  Qck  fallen  de  hdrgerl.  Schande;  alio  ein  abitrakter  Begriff.  Li«. 
IV,  4.  eitr.  niit  in  eaBtameliaja  ignominiamgae  noitram  eertare  Inval. 
Tadt.  Ann.  XV,  34.  potieiilonem  Parthii  non  line  ignomiaia  Ram<na 
tradiderant.  Steht  Jemand  wegen  moralitcher  Schlechltgteil  tiDi 
VefwBTfenheit  ip  Üblem  Rute  und  Mihkredit ;  lo  hettit  dieier  Zaitand 
infamia.  Nep.  Alcib.  3,  ß.  adepergebatnr  infataia,  elc.  Vergl.  Taeit. 
Ann.  III,  70.   extr.    8.  n.  c.  85.  cxlr. 

temeitri  imper,]  Die  Schreibart  lemenilri  in  3  Codd.  erinnert  an 
die  Form  nanetui ,  die  Cronov  billigte.  Bei  Liviui  mebimoli.  S.  au 
XXII,  44,  4.  und  XXIV,  31.  «xtr.  Die  Sache  anlangend,  lo  Iit  im- 
perium  iemeitre  hier  die  Zeit  eiuei  halben  Jahn,  welche  Caeaar  nach 
der  fröhero  Bewilligung  vom  Jahr  55  v.  Cb.  uaeh  im  Commando  all 
Proconinl  .fiaineni  inaitbringen  hatte. 

L,g._._t,GOOQlC 


48  C,  lUL.  CAESABIS 

urie»  retraheretur ,  CHiut  tAtenUi  rationem  haberi  prs- 
ximü  comitüi  populü$  iutiiuet;  tarnen  hatte  iactupam  iow 
norii  »ui  reipiAHcae  cauna  aeguo  animo  iulUie!  quttm 
litterat  ad  tenatum  müerit,  nt  osmet  ai  exercitiAut  dit- 
cederentf  ne  id  guidem  impeiravitte :  tota  Italia  deie- 
ctui  haheriy  retineri  legionet  duat^  piae  ab  le  timula- 
tieae  Partkici  lelli  »int  t^ductae:  civitalea  eite  in 
urmit.  .Uuonam  haec  omniay  aim*,  ad  tuam  perni~ 
dem,  pertineref  Sed  tamea  ad  emnia  te  detcendere 
paraium  atque  omnia  pati  reipublicae  cauua,  Prqfici- 
gcalar  Pompeiut  in  nta»  provinciaM;  ipti  exercitHi  di- 
miitanf;  dücedant  in  Italia' omnes  ab  amit;  metu»  e 
civitate  tollatur;    lihera   comitia  atque  omm't  respubh'ca 

euiu*  ahtenlit  ffr.]  Statt  cuiu»  gi«bl  Leid.  I.  tibi;  rata  mSebt* 
Tcrninlheii:  eum  fni  etc.  Doreh  ditie  Worte  iifTd  erklärt  Im  oben 
«rwahute  ben^clam  P.  B.  Dai  grisch.  piijl^ca'9al  tu-i  iif  dai  ienefi- 
tittm.  Cie.  ad  D[r.  V,  4.  Caeiarra  bercefiria  ien^or  eit;  gleictiam  «in 
Act  der  gratia  ond  An  faeor.  In  BetreR  der  Sack»,  tit  belmnl,  dalk 
rätientm  habere  (abtentit)  ao  viel  bleh,  all:  inttr  <:anäldatB*  nuaurarL 
S.  Korlte  la  Cie.  ad  Div.  VI,  e,  8.  Bnd  dai  treffliche  Urtbeil  del  Vel- 
lei.  Pal.  II,  30.  m.  üb.  Pbtnpei.  ond  den.  Benehm. 

iaelaram  henerit  <uf]  Tactura  iat  tubjtllit!  xa  nehmeni  dar  Fer- 
lütt,  den  Jem.  fühlt,  od.  vlelnehr,  lu  dem  lich  Jem.  lelbit  venlehf. 
8.  lu  B.  G.  VI,  13.  vergl.  unf.  c.  33.  Hanvr  aber  iit  die  la  TAeä  gt- 
WDrdne  Ehre  und  Anne  ich  nnng.  Statt  tut  hat  l.eiil.  Lpreprii,  Wai, 
wenn  andre  Autorititen  unleritülilen ,  eicb  lehr  emprable. 

tamea  ~-  lufi'iie]  Ungern  Tcrinitit  man  hier  daa  Praaom.  per(»> 
nal.  le,  lumal,  da  ob,  bei  retraherttar .  die  PertSitlichieit.  iei  Snbjc|El« 
nicht  anadrücblich  angedenlet  worden,  aond.  implicite  aal  euitm  etc.  m 
eracblierKen  war.  Vergl.  über  dieae  Anala».  dea  Pronom.  SubiecU  aiil> 
1,  64.  und  Held  lu  B.  C.  I,  2. 

ab  te  »imuletioae  Parthici  S.]  Sehr  icbeinbar  1  Cod.  nntergeord- 
neter  Claaae:  ob  limHlatioiiem.    Man  aiehf,  wober  f 

ad  omaia  te  detcendere^  D.  i.  lieb  in  Allea  tagen;  la  Allem  alch 
Terileben.  Der  Anidroclc 'ertclirl  B.  G.  VII,  33.  Verwandt  deearrere; 
1.  B.  Taelt.  Ann.  IV,  40.  in.  ideo  le  non  Mine  deearrere,  qnod  prom- 
ptnm  reicriptD.  Hier  herri<-hl  aber  vor  der  BegrijT;  es  altiore  dignl- 
tatja  alqae  bonorii  jcrada  ad  InFeriorem  le  deioitlerei  wiai  aieh  ernie- 
drigen. Jbatin.  XXI,  5)  3.  DiODyiini  —  Corinihum  in  eiaillam  pro- 
ficiieitnr:  ibi  ^uniilDnia  quaeqbe  tuliiiima  eiiilinani ,  io  tordidiiiimtim 
Xitae  genat  descenilil. 

alqae  omnia  pati  reip.  e.]  Dieae  Worte  fehlen  In  Cod.  Leid.  I.  Ob 
aie  für  Gletse  dei  rarhergebend en  la  hallen?  —  Doch  waroin  nicht?  — 
Tacit.  asgt  Ann.  IV,  38.  in.   pro  ntilitale  pnblica. 

dimittanlj  Andre  I.eiarl:  dimittaulur.  Die  Vcrweehil.  An  allioem 
nnd  pattiven  Pormen  ial  in  Codd.  eine  aehr  gcwöbnlicbe.  Hier  ent- 
aeheidel  leicht  das  bei  dimiUaniar  miiriige  ipti,  und  die  Anlorltät  der' 
beaiern  Codd.  Lieber  ipte  von  der  Hanptperion,  hier:  Cael.  u.  Pomp., 
gebraucht  a.  in  R.  0.  III,  I.  Si>.  dimittere  V,  IS. 

taetn»  —  tBflatur\  Im  Cod.  I.eid.  I.  toUanlur.    Dtx  Pliiral  itl  Na  ■ 


gL,;..b,Coo^le 


pE  BELL.  CIVIL!  LIB.  L  CAP.  ff.  10.     49 

tOtahii  populoque  Bumano  permtttainr.  Haec  quo  fact- 
iiui  ceriitque  eonditionihut  ßant  et  iureiurando  tanciaa- 
Ivr;  aut  ipte  propiua  acceäat,  aut  se patiatuf  accedere ! 
Jore,  «tiper  colloquia  omne»  controveriiae  eompoiantu^. 
CiF.  X.  AcceptU  mandatis,  Roscins  cnm  L.  Cae- 
sare  Capuam  pervenit  ibique  coasules  Pompeiumqae  ip- 
venit.  PoBtnIata  Caesaris  renanciat.  Uli  deliberata  re 
respopdent  scriptaqae  ad  enm  niandaia  per  eos  remittnnt, 
qaomm  haec  erat  annima:  Caesar  in  Galliam  revertere^ 
tur,  Arimino  excederet,  exercilttt  dimitt^ret:  quae  li 
yecisiet,  Pon^eium  in  Hispaniat  iturum,  Interea,  quo' 
adfidei  eitef-data,    Caesarem  facturu'm,    quae  poüice- 

ntns  SabiluittTa,  mbifraklen  Begriffe!,  beiciclmel  bekuinlllch  die  jl«»- 
iretea,  einxtlnen  Filla,  in  denen  der  abitrskte  Begriff  (ich  verwlrk- 
Itcht.  8allu«t,  Lirim,  Taellai  lind  voll  voti  BdUpielen  ■affailrnder, 
von  dem  frühem  Spraetgebraoche  abwelcheader  Art.  S.  Znmpt.  j.  93. 
Kriti  in  Sali.  Cal.  15,  4.  IB  B.  G.  IV,  IS.  Und  lo  findet  ilch  aoch  , 
■tefui  olt  im  Flural  bei  LfT.  it.  Taefl.  i.  B.  Lir.  III,  60.  Tacit.  IV, 
71.' m.  Allein,  bedenU  maa;  I)  data  ea  ob.  biefi:  Itaiiam  metu  übt. 
rar«;  2)  dafi  bier  die  Pertonen  nicht  genannt,  noch  aui  dem  Cantexte 
.  luppilrt  werden  können,  aaf  welche  jene  metiit  lieh  belöge;  dab  ea 
Tjelmehr  im  Aligemeinen  geugt  i>( ;  ao  encheint  metut  —  toüatitr^  lo- 
mal  in  Caetart  Slyl,    all  die  angemefinere  Leiarl.  , 

fore,  uH  —  eimipontinliir']  Heber  djeie  Conitmkt.  >.  Kampt  Q.  504. 
Bsmabom  J.  lOi,  S.  630.  Den  ob.  lu  e.  4.  angegebnen  Untenchled 
'waa  fei-g  und  fiilurum  «lae,  jene!  von  der  pToblematiaehen  und  geboK- 
ten  oder  gedachten  Znkanft,  d.  i.  von  dem  mSgiiehen  und  wahnchein- 
lichen  Erfolgt;  dieiei  von  der  kOnftigen  Realität  und  dem  FaHltcAea 
findet  man  auch  hier,  irie  B.  G.  I,  ID.  magno  com  pmriociae  pericnlo 
/ntnmin,  ut  homluei  betlicqioi  —  fiaitlmoi  haberet;  nnd  B.  G.  V'i  T- 
tprrant  (ore;  vergl.  V,a6.  in. 

CAP.  X.  Scripta  ad  eum  niandata}  Mandala' iaxchia»  «nbilantl- 
viteb  gebranehl,  Wia  Beiip.  lehren:  Isitin.  XXXtV,  1,  9.  muidat«  oe« 
'  eulta;  Ibid.  XXXt,  3.  tacita.  Cie.  ad  Div.  Ilt,  3.  In.  eit  lui$  manda- 
(ia;  1.  daa.  Kortte.  Mandate  scripta  anterackieden  Von  ' litterit  Lir. 
XXXIX,  S3'  cxtr.  qnnm  legati  ab  aenatn  com  lilterit  ant  icriptit  uton- 
datit  TeoireBl.  Griech.  inoUti  fj^ganoi.  S.  Dnkenh.  ad  b.  1.  —  M 
■    eu»  gehdrt  ta  remittnat. 

remiltant]  Einige  Codd.  haben  perntiltunt;  nicht  leiten  in  MSS. 
*erweehielt.  S.  Drakenb.  zu  Lir.  V,  20.  estr.  Die  Aualeg^.  n  Inidol 
I,  9,  12:  Hotomann  nnd  Lipaiua  wollten;  per  'eoideia  rem.  Diers  biU 
l^:te  Ondend.     Vergl.  B.  G.  I,  37.  haec  mkndata  Caeiari  rtferebantur. 

quoad\  I.  c.  uiqDO  ad  Id  lemput ,  q«o.  Diese  hiitaritche,  tempo- 
relle  Bedent.  hat  hier  guead;  wich  räumlich  n.  e.  58.  Heber  den  lln- 
tenchied  von  dum  nnd  danee  a.  in  B.  6.  IV,  11.  Betip.  Korlte  la  Cic 
ad  Dir.  X,  '11,  12.  Conajrukf.  mit  lodieat  und  Conjunktiv  bei  Rami.' 
hörn  J,  185.  III.  S;  7S4.  Zampt  g.  5TS.  Eclog.  Cic.  p.  406.  Weber 
Uebgi)gtaebale  S.   I3S.     Walther  zu  Tacit.  Ann.  II,  6. 

fidet  eitel  data,  Caeiarein  faclurum  ele.'\  Wegen  ßdem  dare  et 
eecipfre  i.  m  8.  6.  V,  fl.     Bei  Lirlui  XXXII,  30,  S.  Hudet  alch  auch' 

D 


l.gL,;..b,COO^IC 


so  C.  lUIi.  CAESARI8 

relvri  roh  iHtermüt«rot  eontuieM  Bmpeinmgue  de- 
lectut.. 

Cap.  XI.  Erat  iniqua  conditio,  postnlare/  nt  Cae> 
sar  A«imino  pxcederet  atque  in  proviaciam  reverteretiir; 
ipamn  et  proviniäaa  et  legioaes  alieoas  tenere :  exercitum 
Caeaaria  Teile  dimitti;  delectuB  habere:  poU)ceti,4S«  in 
provinciam   itarnm,    neqae,    ante   qaem  dient  itnrna  eil, 

di«  CoDitnitf.  iR  Sä  Gdei  data  Cootoll  eif,  nl  la  ads  ant  qnieicsraDl-, 
aot  —  adinvueul  Ramanot.  Hau  beachte  übrfseu»  die  energtiche  Kür. 
■e  nnd  du  Kategoritche  in  dem  abioluten:  fidet  dataj  wogegea  ein 
Dentichar  leicht  lo  itruirl  hatte:  f.  —  data  a  Caetare,  EUn  fmiarum 
ele.     Wo  es  dann  wenlgateiii  heiheu  aiGhle :  jpieturütH  i^nod,  od.  futu- 

CAP.  XI.  £r<if]  Soll  der  Begriff  dea  virklicbeD  FerhamdeMiejiH*, 
«dar  da*  {■  den  Satze  durch  daa  Verboni  inbatuitir.  auigeaprochBe  Ur- 
thtll  heTvoTgehoben  werden,  ao  atebt  eue  voran.  So  nut.  c.  3B.  A3. 
BT.  70.  71.  U.  87.  f.  Daa  Imper/ettum  aber  iteht  aamentUch  defihalb, 
weil  in  dem  Wtien  deiaelben  der  Begriff  der  tbeilnehinenden  and  in 
die  Ereigniaie  Tetäoefalenen  BetraeJiluag,  dei  die  Handlung  beglntim- 
duK  VrtkeUt  mit  eatballeD  iit:  i.  B.  B.  G.  I,  9.  reiinguetatur  ob* 
per  Sequanoi  via.  B.  C.  I,  78.  premehantar  Afraaiani  pabalallone^ 
aguahantur  aegre.  Wir  fSgea  in  GedanLen  bei:  dantalt,  tt^ter  vor- 
hegtnden  IJntiländen ;  weaii  naa'i  üirrtegL 

ipluBt  et  prov.]  Ipiuta  i.  e.  Pompainui,  Bin  DeutachH  bitte  hier 
aefzeu  la  müMen  geglaubt:  iiIuh  od.  iUum.  Aber  vergl.  au  B.  G.  VUI, 
4.  S.  603.  Biemi  lo  Nep.  Dat  II,  2.  und  die  Bemerli.  RnbnLeni  an 
Terenl.  Andr.  II,  3,  33.  Servl  An-uin  abaolute  ipiax  voeabant;  dlari- 
puU  eliam  magiitraai,  nnde  illud  Pjrtbagorearniu :  aüio^  tifo. 

legiamtt  aUeiatl  D.  ).  die  oli,  c.  2.  erwähnten,  dem  Caei.  abge- 
Aommnen.  Alienut  enthilt  iweierlei  I)  wai  mir  niehl  gehÖTt;  od.  waa 
iek  nicht  habe;  2)  waa  andrer  Leute  iai,  oder  waa  Andre  grade  h«- 
ben.  Doreh  den  lelifara  Begriff  werden  viele  Unkundige  verleitet,  oA 
ter  und  aUui  an  gebraueben,  wo  alienut  daa  eiBiJg  richtige  lat.  So 
Iit  auch  au  erlliren  Sali.  Cat.  4.  eulr.  semper  kla  alieaa  virtui  formi- 
dolou.  Id.  c>  51,  37.  neqae  inperbia  obatobaf,  qao  miniu  aliena  In- 
Ititnta  —  imltarentur. 

erercitum  —  celle  diMilli]  Warum  nicbt:  dimittum?  Vergl.  an 
e.  8.  Durch  den  lofinitir.  Praeienl..  wird  dai ,  waa  noch  gttphehtn  lally 
der  Gegenatand  künftiger  Verwirk lichnng  und  Erffillnng  beaeiehnet. 
Zumpt.  ;.  RIO. 

poUiceri  le  —  Aumst]  DieA  die  gewöhnliche  SIniltur;  aber  aüek 
mit  folgendem  Infiailiva  Praeaent.  B.  G.  IV,  21.  polliceantnr  eb»ide» 
dare.  S.  Zumpl.  £.  COS.  Anfierdem^  Eclog.  Cic.  ■p.  IT3.  Dnlec  ad 
Ftor.  I,  13,  8.  W0  die  Worte:    adactüa  uilea   iureiurando,    niai   eapt« 

'  aeque]  D.  1.  and  dach  nicAl.  So  oft;  a.  B.  Nep.  Agei.  1 ,  4.  d» 
bonore  regni  cum  Ageiilao  contendit;  Megae  Id,  qaod  pelivit,  conieen- 
tni  eat.  Dm.  Bremi.  Eclog.  Cib.  p.  58.  an  B.  G.  IV,  2G.  ^'eglHl  M 
überall,  nach  nairer  Anaichl,  aiajunktirer ,  nee  copulalivcr  Nalnr  und 
Bedent.,  '  ao  dafi  auch  die  lat.  Sprache  ein  Analogoa  hat  für  oi'J^  uu4 
oirrt.  Beide  Partikeln  lind  awar  verwandt,  aber  negue  i*t  lu^eitiver, 
aad  relativer,  nee  o^tJtliver  d.  I.  addlUonetler ,  ngd  abieluler.  Bedent., 


L.gL,;..b,COO^IC 


DE  BELL.  CIVIL!  LIB.  I.  CAP.  11.       51 

äefinhe:  nt,  si  per^cto  consnlatn  Caesaris  Pompeins  pro- 
fecti»  non  esset,  nnlla  tftmen  mendacii  religione  obätri- 
ctns  Tideretar:  tempna  rero  colloquio  non  dare,  neqne 
acceasnmm  polliceri,  magnam'  paciB  desperationem  ad- 
ferebat.  Itaqne  ab  Arimino  M.  Antoninm  com  cohortibus 
qninqae  Arretram'  raittii:  ipse  Ariraini  com  ihiabas  sab* 
sudt  ibiqne  delectnm  habere  institnit:  Piianrnm,  FanoiOj 
AoGOoam  Hingnlis  cofaottibns  occnpaU 

M-  itik  bei  Mtgtu  wl«  bri  il  an  dnflu  Gtgeoatt»,  bet '  nae  wl«  Iid  t) 
Uofi  ui  ein  cooTdiniriet ,  gleicbgeitellt«*  (negatiTw)  V«rtiältnUI  d*C 
SiUe  nnd  Begriffe  »a  denken. 

peraeto  eentulata  Caeiarii]  Die  Folge  itt  Wort«  Iit  ntelil  gut 
lieber;  gew.  Cati,  cetaulatu.  Statt  Potitpeiui  geben  einig«  gnt«  Codd. 
eoMtul.  Für  contutata  Wollten  einige:  procaniulaUi.  Und  dielk  i|t 
■ach  m  Tcnteben;  denn  peragere  heifit  bei  Caei.  ein  Werk,  ein  Un- 
lemehnien  in  Ende  führem.  B.  &.  V,  S.  in.  eotttientibat  peracliti  c. 
31.  eoiteiUo  eallaruni  —  peraelo,  £i  luin  lich  alio  unr  auf  ein  oit- 
wlrkende«  Snbjelit  belieben;  diefa  wire  entw.  Caei.  oder  J^mpeia*. 
IiFtaterer  kann  ci  der  Sacke  nseli  nicbt  lern;  folglich  bezieht  ci  itck 
«al  Caeian  Proeannlat,  daa  all  in  Ende  gegangen  gedacht  wird.  Da* 
pro  konnte  leicht. durch  die  Nähe  von 'ji^acto  rerloren  gehen. 
.  .  meitdacii  religione  obsirietai']  Ehen  >o  Lir.  VI,  1,  10.  ut  rellgto- 
.Ke  obilrictei  habvrelit  animoi.  Obttringere  und  obligare,  (aach  (fepi'n- 
cire)  lind  die  eigentl.  AusdrScke  Ur  dergleichen  religidie  nnd  morali- 
■che  Verpflichtung  nnd  Verbindlichkeit,  die  nnl  anFgelegt  lit;'  lieh  da- 
von laimaeben  oderdenelben  lieb  entledigen:  liberare  religiane;  ul- 
vare  Hdeni.  Religio  iit  aber  hier:  Geaiaieniicrupel,  entitandeu  ana 
dem  Bewnlitieya  der  Unwahrbett  Dnd  dea  Treabmeh*.  So  oft:  Llr. 
VI,  47,  4.  eoilegam  anfflcl,  ceaiorl  religio  erat.  —  Nnr  liegt  hier  per 
«legMitlam   In   religio   mendae,   der  Doppelalnn   d«r  fidet  data-  et  vie- 

detperationem  adferebat'l  Der  Cod.  Petav.,  einer  der  beiiem,  hat: 
faeiebat.  Hier  wohl  Gloiie,  da  andre  Antoritatfen  mangeln;  Bbrlgena 
isgtfl  roKa:  fattidinm ,  detidertum  facere,  i.  B.  Liv.  III,  1,  7.  oR:  H- 
norem ,  ipem  fac.  Aber  anch  ivie  hier  Cfc,  ad  Div.  VII,  1,  8.  qnao  - 
pOßDlareni  admiration^m  babuemut,  tibi  nullam  deleetalianem  altvlit-  - 
lent.     Verg).  B.  6.  V,  S4, 

ab  Arimine]  Ueber  den  Gehranch  der  Praepolitt  ab,  ex  bei  Släd- 
tenamen,  vergl.  Znmpf.  S-  SOS-  Sali.  Cat.  30,  1.  Wo  bei  Ca«!,  a  nnd 
ab  gebraucht  iit,  -  da  beifit-  es:  ^on  einem'  Orte  tBfg;  od.  von  einem 
Orte  bit  in  einem  and.  B.  G.  VII,  43.  51.  50.  B.  C.  1,  18.  25.  78. 
«.  f.    Bei  Livini  lehr  hinfig  anch:  ab  domo  i.  B.  VIII,  33.  32.  IX,  32. 

CUM  duabm  (legienibatj]  Da  legionib.  offenbar  folieh  Iit,  wie  dia 
Berechnung  leigt;  ta  lit  daa  Wort  wahnebeinl.  nngeichfckter  Zoiatt 
cinei  Abichreiben;  an  nnirer  Stelle  «tand  nrsprdDglieb  wohl  nnr:  cum 
II.  Einige  Termatheten,  legionibat  lef  In  reliquit  *a  verwandeln! 
dann  milDite  duabai  negfallen.  IJebrigena  findet  aieb  fOr  legionet  oft 
all  61oiie  eingeichoben :  exercitsi  i.  B.  Liv.  XXIfl,  34,  2.  nnd  «o 
konnte  nach  duabat  ein  Abiehrelb.  beifügen :  legian.  ei«i. 

iing*li%  eahoTtibui'^  D.  i.  jede  Stadt  mit  einer  Cob.  Ucbei  die  Beb 
dent  der  Dfatribntiriahlen,  welche  jedem  genannten  Subjelte  oder  Ob- 
iette  die  CaidinklMbl  beilegt,  a.  n  Sali.  Cat.  6.  extr.  B.  Q.  IV,  1. 

D  2 


gL,.._b,Coo^lc 


52  .     ,C.  lüL.  CAESABIS 

Cap.  Xn.  Inlereft  certiot  foebu,  ^Tiiiin- Thenanni 
praetorem  cobortibas  ^niaque  tenerej  oppidum  muBtra 
omniDmqne  esse  IgnTinonim  optiinam  erg^  se  rolimta- 
tenit  Cnrionem  cum  tribns  cohortibiu,  qnaa  Püami  M 
Arimlni  habebat,  mitlit.  CaiuB  adTeDta  cognito,  diffijnifl,. 
mnöicipü  Tolnntate  Thermas,  cohortes  ex  nrbe  ednnt  et 
profngit:    milUes  in  itinere  ab  eo  dücednnt  sc  domiaa 

CAP.  XII.  rgaviaml  SU«  In  Umbrien;  ipitn-  EmgiibiMm,  Utit 
GuNo.  Sieh«  Dra«nb.  an  LIt.  XXV,  43.  exti.  —  Der  Nwe  Ut  U«r 
in  Codd.  wie  bei  Uv.-a.  ■■  O.  iiebr  eorranpiTt 

praeloremj  Aican.  FedionDi  in  V<tT.  I,  14.  lagt:  Vetem  otanM 
m^;iit»lai,  cut  pareret  erereitut,  prartorem  mppellaTeninf.  Hier 
■ehcint  Tbermiu  vonagliek  dehhalb  I^älar  gea^uuX  sa  werden,  weil 
«T  CoBimandanl  dei  Munidpinn»  ,«Br,  toq  Pompe).  duiT  beltellt,  wi« 
«In  Praeter  od.  Prepraeior  flbet  eine  guice  Frovini  geaetxt.  So  liegt 
dann  wenlgitene  in  praetor  immer  dreierlei:  1  )  die  BufaerordenfUcb« 
Rmennung  von  Seilen  eine«  Hähern,  od.  einer  BebSrde;  2)  die  tempo' 
r'äre  , Gewkit,  mit  der  Jem.  bekleidet  worden;  3]  der  l)eitlmBite  ifajio>, 
den  Jemand  angewieien  bekommen  bat;  wie  bler  die  Bladt  Igmiatn. 

Arimim'i  Der  Cod.  Leid.  I.  n.  Z  andre  baben: -^nnuno.  Vergl.  cn 
fi.  G.  VII,  Sl.  p.  488.  Wir  tränen  im  Uebrigen  der  Ablatiefarm  k«l- 
neiwegi;  würden  aber  kler  getroit  ab  Ariiaino  vermntbeo,  inmal, 
wenA  man  den  Spracbgebranch  dei  Liviat  nnd-die  Aehnlicbkeit  mit  dem 
Grleebiicben  erwagt.  Dam  kommt,  dafi  Arimintim  der  Ort  Iif,  eo« 
Mo  au»  Caei.  den  Curia  detacbirt.  Aebnlieli  Lir.  XXIII,  24,  S.  loeinm 
ab  tupero  mari  tiulaat  eonicrip Berat. 

diffiaut  tnvmcipii  voluatale^  Diei^  Leiart  iit  änfiert  Tordächtig; 
gute  Codd.  haben:  volnntaiii,'  (in  den  TerpiiitaHaaiifflbem  berncbt  !■ 
den  bellt.  Codd.  die  gröbte  Verwinungj  nad  >>  nnd  itui  aind  oft  vel-  ' 
weebielt  Cfr.  Drakenb.  in  LIt.  XXIII,  34,  12.  wo  «in  gaui  äbnlieher 
Fall,)  nnd  3  HSS.  municipum,  wofdr  sDoh  in  3  andern  civiuta;  wir  w&r-, 
den  demnach  lieber:  munieipum  voluatntibiii  leien.  D\ffideTe  alier  mit 
dem  Datie  conitmirt  kalten  wir  hier  für  angemehner,  ala  den  Ablal^, 
der  Tlelleicht  da  begriindet  iteht,  wo  wie  B.  C.  KI,  97.  (hier  leaen 
nimlicb  2  Codd.  difllii  eo  loco)  etwai  Todtet-,  Leblote*  alt  Unacbe 
de>  MiralraneBi  genannt  wird.  Ramihorn  %.  IIS.  giebt  einige  BeUp. 
dei  Datlvt.  Vergl.  8a1L  Cat.  31,  3.  libi  patriaeque  ä^dere.\  Da«. 
Kortle.  Deigl.  B.  6.  VI,  38.  nnd  Cic.  ad  Div.  IV,  5,  Itt.  n«  videar 
prudenliae  tuae  diüidere.  Vergl.  Ramihorn  S-  433.  ^ot.  2.  lieber 
^•tca^ttere  t.  nnl.  za  III,  24.  In.  Eben  lo  mit  dem  Verbo  inmetcert  j 
rergf.  Wallher^  Taeit.  Ann.  IV,  SO.  in.  Beueralentia  —  ittiuevUle; 
andre:  beaevoleniiae.  Uebrigeni  iit  niebt  ndfbig,  m  bemerken,  wie 
tr«Be»d  bei  mtiaieipttm  der  Plnral  valuntalei  itande,  wie  Tacit.  Aon. 
1,  7:  estr.  ad  introtpicietidat  etiam  proeernm  noluatatn;  ei  lind  die 
GttinHuugt»,  die  Wäniche  nnd  Neigungen  der  Eimelneit.  Eben  aa 
Sali.  Jug.  IIS.  in.  rfcgiae  DoluntaUt,  nt  Tebementei,  lic  mobile».  Veill. 
B.  G.  I,  1«.  V,  M. 

edueit  et  praf.)  Leid.  L  bll  ae;  »«  wte  nnt  e.  13.  die  HSS.  ^n- 
itinmig.  Man  prdfe  aber  die  Veibältniiie,  nnd  erkenne  den  Unter- 
•cUed  der  enger«  logiiehen  Verhindang  der  Erclgniita  dnrcli  ac,  wel- 
che e.  11.  offenbar  angedeutet  wird. 

L,g._._t,CüOQlC 


-DE  BELL.  CIVILI  LIB!.  I.  CAP.  12.  13.     53 

revertaDtnE.  Curio  omniam  somma  volantat«  ^Tinm  re- 
'  eipit.  Q[iiba»rebiu  cognitü,  confisoa  matüctpiomm  to- 
Inntatibas  Caesar  cohqi^eB  legiODÜ  XIII  ex  praesidiig  de- 
dncit-Anximamqne  proficücitiir:  quod  oppidam  ÄttioB  co- 
hortibos  introdDcüs  tenebat,  delectamqae  toto  Piceno  ea~ 
eammigai»  senatoiibns  habebat. 

Cip.  XIII.  Adveotn  Caegaris  cognito,  decuiione« 
Auximi  ad  Attinm  Varum  freqnentea  conveniant :  docent, 
mi  iinUeii  rem  tum  eue;  negue  reliquoi  mutiicipet  pati 
poiie,  C.  Caetarem,  imperatorem  heae  de  repuhlictf  me- 
lituak,  tantii  reiut  gettit ,  oppido  moenibtuque  prohiberi: 
proinde   iabeat   rationem  posteriiatit    et  pericuH  tui. 

MMWa  vBlmttale'l  So  lint  man.  lummut  mehrmab  gebratteht  bei 
Ur.  X,  18.  tunna  optimattani  voluntate.  XXIX,  5.  iKOinimn  ad  id 
man  toluniattm  eaie.  Ka  iit  die  grSbte  Bereitwilligkeit  und  eenelst. 
kell  in  elwai,  wa  wie  Im  gem.  Leben  «agen:  tnJt  deai  grüßten  Vcr- 
gaflgaa}  folglich  ein  Unkundiger  Icicbt  voluptai  Mbrclben  <*&rde. 

toto  Pieenai  lieber  deu  Ablativ,  inr  Beieiebnnng  det  anigedehnfen 
JUnnt  nnd  der  Fllclie,  InibBiondie  bei  IoIki  etgentbämlleh  gefarancht, 
*argl.  B.  G.  V,  5S.  Breml  n  Nep.  Praef.  g.  5.  Zampl.  §.  482.  abd 
die  Bel«p.  Belog.  Clceron.  p.  6.-  Am  näcbiten  Terwandl ,  doeh  nicbt 
gleich  iil  dieaer  Ablativ  dem  per,  ■■  B.  per  erntet  provineiat  Taeif. 
An«,  rv,  3T. 

CAP.  XUI.  Deeurianet'X  „Seoatorei  in  Hnnldpüi  et  coloniii  de- 
«ntWotMi  vocabantor.»  Koitte  an  Cic.  ad  DIt.  tili,  SO.  in.  n.  VI,  10, 
3-  Vergl.  SnetoH.  Oet.  101.  Amt  And  Wdrde  denelbea:  deeurionaln*. 
tui  indicii  rem  non  e*te\  Wir  aagen:  da»  gehört  ttielit  vor  unter 
Forum.  Der  Anadrack  itiht  gani  BigenfUoh  gebraaobt  LiT.  III,  36,  6. 
prioiei  deeeiariri  qnaedam,  qaae  $ui  iuäieU  vidnl  poHeot,  ad  pop»' 
biHi  rfieeerant.  Daher  erklärte  Voai.  ad  h.  1.  die  Redeoiatt  *o:  uoa 
OTTOgart  tibi  orNtrium  eint  rei.  * 

poiteTitvH* }  Vom.  ad  k.  1.  bemerkt :  potteritatem  inteUige  faatatu, 
mit  Bexng  ant  Pteudo  CeUui  {PitrareAa  in  Hialoria  lal.  Caeiaria.  Lipi, 
1S37.)  p.  221.  wo  ei  heilktj  oranf,  ut  famae,  nt  rao  monimqDe  dii- 
erinial,  dnm  tcnpai  eit,  conaolat.  —  U'ir  Dehnten  patleritat  für  Ich- 
pai  faturu»  et  qaaleiennqae  ex  tempore,  praeaenli  erentai.  S.  Cic. 
»d  DIt.  II,  18.  extr.  il  me  andiei,  viUbii  Inimicitlaa  et  ;ioi[«n1cli'(  otlo 
eonanlFa.  B.  du.  Kortte.  Denn  von  der  Zeit  und  deren  Folgen,  gilt 
vle  von  dem  ipälern  Geiehlechte,  dai  Wort  dei  Tacltni,  Ann.  IV,' 35. 
■nam  cniqne  deenl  peilgrilda  rependil.  —  Nnr  begüaitigl  tbelU  dai: 
raliomem  habeat,  d.  i.  crwlgen,  beretborn,  wie  wir-:  die  Falgea  be-~ 
recbn.;  Ikeili  die  prepriela*  termonii;  thdl*  daa  Schicklicbe  In  dem 
Kandader  Deenrlouen  —  mme  Erklärung. 

periculi  tui\  Niebt  uiwoki;  «eine  Gefahr,  *li;  -nXe  tiA  er  wage.  • 
Ifan  lallte  lai  Wort  elgenU.  erklären,  nocb  der  Analogie  von  eurri- 
emlum,  durcb:  Gelegenheit,  Zeil  nnd  Art,  vo  Jem>  leicht  nnikamDien 
kann.  TKltni  beilätigt  gewiiier  Mafien  nnire  Denl.  Germ.  18.  Hn-  , 
lier  —  adnonctnr,  realre  le  laborttm  pericnlorvmgme^  ■ociam,  Idem  in 
pace,  idem.  In  proelia  paimraM  auiirimgue.  Man  lieht,  wie  die 
Verha  den  Snbrianlifen  enUprecben.    Vergl.  B.  G.  VIII,  U. 


gL,.._b,Coo^lc 


54  C.  lUL.  CAESA.BIS 

Qnornm  oiaÜoQe  permotns  Varm  pfaeeiiliam,  qaodintro- 
duxerat,  ex  oppido  edncit  ac  profag^t.  Hone  ex  primo 
ordine  pauci  Caesaris  consecoti  milif es  oonsiBtera  cogunl : 
commifmo  pcoelio ,  deseritur  a  suig  Yann ;  noonnlla  pan 
militam  domum  discedit;  reliqai  ad  Caesarem  perveainBtli 
alqne  nna  cum  iis  deprehensua  L.  Pupiiu ,  primi  pili  cea. 
turio,  addacituT,  qai  bniic  eomdem  ordinem  in  exe^cim 
Cn.  Pompeii  antea  dnxerat.  At  Caesar  milites  Atdanoa 
coUaudat,  Papiom  dimittit,  Aaximadbiu  agit  gcatiag  ae- 
que  eonim  facti  memoreia  fore  pOllicetor. 

Cap.  XrV.     QuibuB   rebus  Romam  annciatu,    tantiui 

repente  tenror  invasit,   ut,  quam  Lentulus  consoladape- 

.  riendum  aerarium  venisset,  ad  pecimiam  Pompeio  ex  se- 

»ratioma  ptrmotail  Sall.'Ctb  SO,  4.  permotu»  ontion«  CMMrfi 
und  v\ele  andra  Stellen  lekrcn,  dih  ptrmot.  aiiaenUicIi  dann  ge»»gt 
wird,  wedn  «ieli  Jem.  m  ettru  Anderm,  fcalier  niebt  GeaoUtem  bat 
beiregaii  laiien. 

es  primo  ordine  paaei]  Dah  ario  tovicl  lit  all  eemlMria,  jedoch 
relativ,  aar  und  tümatl  mit  Beifchwtf  aat  tattitche  AufUeltimg  and 
mllUör.  Rangordnung,  ii(  bekannt.  Cfr.  an  B.  6.  I,  40.  Grmor.  n, 
Drakenb.  au  Lk.  XXX,  4.  Rnbnk.  ■>  VellcL  II,  112,  6.  —  AUein 
an  nnarer  Stella  Ut  priatut  ordo  die  Centnrie,  welcke  dem  fltehendea 
Feinde  die  näcktU,  folglicb  an  der  Spitx^  dei  Zugi  manebirte.  Vetsl. 
in  B.  e.  VI,  35.  p.  413.  Deatlleb  genng  lebren  diete  Sedent.  von 
pn'msi  Stellen,  wie  C?c.  ad  Dir.  X,  17.  in.  Anlonioi  —  ad  Foraat 
Inlii  «rm  primit  capitg  venll.  Dai,  Kortte.,  Eben  »o  lieit  man  a(t: 
ptoFolare  iii'}iriniust,  prina  front,  in  primii  pagnare,  prima  ligaa. 
Demnach  mafa  primni  in  nicliiter  Belieb,  auf  conieenli  gefafit  trerden. 

nennalla  port]  Wie  nuUut  a«^  bliw.  lo  viel  iil  alt:  uaiedew. 
tend;  i.  Bremi  an  Nep.  Phoc.  1,  2. ;  io  ilt  monnullM*  gleich  dem:  nicht 
uabelrächtiich.     Ramifa.  J.  159.   p.  &74.     . 

eagiinf]  Uebrere  Codd.  eeegerunt;  eine  Vertan lebnag,  die  in  dem 
MSS.  in  den  itebenden  gebort.  Waram  man  A/gr  daa  Praeieni  vor- 
liebe,  ergielit  lieh;  wiewohl  Perfect.  nnd  Piaei.  Idit,  Ott  «ecbielu; 
■.  B.  B.  6.  I,  3.  in.   dmeraal  —  eonfirtuaat. 

pritHipili  eenluTiol  Wir  rerwelien  auf  die  biltoritche  Erlänte- - 
mng  aber  die  Sache  xn  B.  fl.  U,  25.  —  Bei  Ta'clt.  Hiit.  III,  a.  in- 
fomi  gralia  prtmtn  pilaat  adeptut,  Suelou.  Calig.  38.  luiUen  lie: 
primi  pilaret.     Du.  Bremi. 

eorum  faetil  Uugewöfaulicbe  Zatamaienilelliiag ;  man  licil  melat 
facta  mit  dem  Flarat  de!  SuAjetb  verbundeD,  oder /oc/uat  .mit  dem 
SIngalar. ,  Factum  ilt  eben  lowobl  Ereignif»  all  Benehmen,  je  nach- 
dem e>  »eran  nnuWo  oder  paisivo,  entw.  \oa  fieri  ttiet  facere  abge- 
leitet vird.    Atia  hier:  ab  Ui  facti.    Aebulieb  Nep.  Arlit.  2,  2.   Thraa. 

I,  9.    Tacit.  Ann.  IV,  37.   oaia\%  facta  diciaque  eint. 

CAP.  XIV.  Terror  invaiit^  Ineadere  wird  Back  Tod  Lirlna, 
SallBit.  abaolat  gebraaebt,  wie  aach  incedere  oder  ineeitere,  ■.  B.  Liv< 

II,  37.  tintoT  t'DceitA. Sabin i  belli.  So  aacb  V,  13,  3.  dnicedo  inva- 
Iil.    Du.   Drakenb.   und  Kriti   an  Salt.  Cat.  10,  ß.    In  iMchen  FiUen 


gL,.._b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  L  CAP.  H.        55 

natnscoQsnlto  proFerendam ,  protinaa ,  speito  sanctiore  ae- 
rario,  ex  nrbe  profogerel:  Caeaar  enini  adreDtare,  iam 
lamque  et  adesse  eias  eqnitee  faUo  nunciabantor.  Huac 
Marceliaa  obllega  et  pleriqne  ma^trattu  consecnti  sunt. 
(^.  Pompeias,.  piidie  eius  diei  ex  arbe  profectua,  itet 
ad  legionea  habebat,  quaa  a  Caesare  acceptas  in  Apulla 
hibemomiD  cangsa  diapoanerat.  Delectns  intra  orbem  in- 
ttmiittuDtnr:    nihil  citra  Capnam  tatam  esse  oianibng  vi- 

feUt«  M  uleU  ■&  ZDiilnn  und  BiaublebHin  der  Abiclitelber  und 
'filoiiatoren,  um  die  ^ebeinbare  Härte  m  mUdero. 

aperto  »ancttw«  atrario]  Erneili  Id  Clav.  Cie.  bemerkt;  aara- 
rium  ttmcKui  eratf  ex  quo  lamptoi  ordinarii  non  petebantiir,  led  ad 
■ammiuB  reip.  tempai  reiervabatur.  „Nach  Liv.  XXVIl,  10.  od  ulti' 
mot  eatat  ■errabalnr.*'  Vergl.  Torneb.  lu  QniDctII.  X,  3.  tn.  illie 
opei  veldt  iRDctiare  qaoäara  aenrio  reeonditae,  onde  Bd  iDbltoe  qao- 
qU  caam  —  profeiantnr. 

adpenlare  iam  iaaqui  et  adett'J  Wegea  adnentare ,  d.  t.  eilig', 
Kblenolg  herancüeken ,  ■.  la  B".  0,  VIII,  aO>  iam  iamqse,  nicbt^el- 
teu,  mr  Beieichnung  nnaeri:  atsbald,  allernScAit,  iteti  nätjiffell! 
ElgentI-  b(er:  aller  Augenblicke  wurde  gemeldet,  er'  aey  tcAon  dat 
Mildem  Partieip.  fatnrl  Tacit.  Ann.  I,  47.  Ceteram,  ut  iam  iamgae 
ituru»  legit  ceiditei.  Ctr.  XU,  IS.  Jen»  Ha»t.  Epod.  11.  rxtx.- iam 
iam  faturut  loiticai.  —  Et  fdr  etiam  iit  bei  Ideiuw  und  «lleu  Spä- 
tem an  der  Tageiardnang ;  bei  Cicero  nach  glaub  wdrdigeD  Autpril&ten 
nlcbt  aniutrefTeQ.  Wir  Tccveiien  auf  Göreni  (n  Acad.  I,  7.  p.  43. 
IV,  4.  p.  25.  wo  er  aagl:  „omnia  loo,  qnae  copulam  et  'pro  etitat  poul. 
BtTernntur,  falia  lant  cam  tcriliaram,  tum  Interprelarq  vifio.  Vergl. 
Hengiog.  «d  ORIo.  I,  3S.  fldrenj'in  Legg.  I,  7,  33.  Heindorf  zu' 
N.  1).  I,  30.  EUendt  in  Bmfn*  P-  14.  Dieiem  widenprach  Wojf  nl 
Tnic.  m'  19<  extr.  wenn  er  lieit:  aliqnid  videamai  et  cibi.  Und  den,. 
'  Analekt.  U.  p.  3A2.  Aufaerd.  l.  Drakenb.  in  LIv.  XXlI,  47,  0.  Hein- 
■im  «n  Vellei.  11,  114,  3.  p.  1180.  edit.  Rahnken.  Bremi  an  Nep, 
Attic.  e,  B,  Kriti.  lu  SatLCat.  IS,  3.  p-  163.  Diner  icheinl  unire 
an  Sali,  S.  a.  Ö.  gegebne  Bemerkong  über  et  und  etiam  auf  nnd  an- 
genomnien  la  haben.  Wir  wollen  der  Jugend  folgende  Merkmale  an- 
geben:  1.)  (n  den  melalell  Fällen  kann  et,  itreag  genommem,  mit  et- 
ima  gar  Dicht  vertanieM  werde a ;  eben  (o  wenig  an  unsrer  Stelle,  wo 
mehrere  gute  Codd.  et  anfzDaehmen  berechtigten;  2.)  et  behilt  aucb 
in  dieien  Fällen  leine  rein  adäireaäe,  d.  i.  objettire  und  hlltoriich 
faktiiche,  lo  lu  aagen  materielle  Bedentung.  E*  beirtt:  und  noch  da- 
SU,  iteht  folglich  in  Relation  mit  einem  ans  dem  Vorb ergehend en  m 
lapplirenden  traten  Cliede,  Salze  oder  Gedanken,  dem  ein  aaeitet  bei- 
gefügt wird.  Liv.  J,  35,  10.  prlua  itaque,  qaam  alter  contequi  fot- 
aet,  et  aiternm  Cariatinm  confltiit.  Weil  dai  Ertte  nkbt  Bpeciell  nu- 
meriich  oder  aii  earrelativ  mit  dem-Eolgenden  anfgefühTt  wird,  ao 
fillt  eben  dadurch  dai  et  mehr  aof,  und  icbeint  lich  dem  etiam  iq 
nlhern,   einer  duTchaui  und  überall  logisch  fathetitrhett  Partikel.. 

eoniecutt  innt]  Coniegui  iit  eig.  Jemanden  folgend  begleiten; 
Jemanden  unmittelbar  nachgehen ,  ao  daß>  man  In  denen  Nähe  bleibt. 
Daher  uoaer:  nächtommea,  d.i.  in  den  Sinne  von  einfiolea.  Vergl. 
Breml  so  Nep.  Them.  7,  I. 

Her  Aabebat\    i.  unten  c.  51. 

I 


.L;,gl,;t..d[j',G0Ügli:' 


56  C.  lUL.  CAESAHIS 

detur.  Capoae  primnm  sese  conßrmant  et  coUigunt,  de- 
lectunique  .colononim,  qui  lege  (olia .  Capuam  dedacti 
erant,-  habeie  institnunt;  gladiatoresqne ,  qaoB  ibi  Caesar  - 
in  ludo  babebat,  ad  forniii  productoa  Leotulns  Ubertati 
confinnat  atque  iis  equos  attribuit  et  se  sequi  insaiti 
quos  postea^  monitui  ab  suis,  qaod  ea  res  omniom  ia- 
dicio  reprefaendebatur,  circum  famllüvi  conventua  Cau- 
pani  CDStodiae  caussa  disttibuit. 

lege  iuliaj  El  VST  eise  lejr  agraria,  von  Caciu  In  VoneMag 
.gebracht  in  icinem  erateo  Contulate  im  I.  v.  Cb.  59.  b.  n.  G9S.  „Ex 
kac  Isge  Cunpanuin  agrum  et  Slellalem  XS  milliliiu  ciTiom,  qnlbaa 
(erat  plarcive  tiberi  esieot,  diviift."  —  fiilialui,  der  lich  der  Bill 
widerKtile,  wnrde  ram  Forum  gewilliam  verjagt.  SactDn.  Cacl.  t.  20.' 
S.  EroMti  in  Indice  Lcgg.  anb  Agraria  lul. 

in  tudej  Ludst  gUdiatoriu*.  S.  Saeton.  Caet.  26.  Vellei.  U, 
SO,  B.  Cic  Caiil.  II,  5.  in.  nemo  eil  in  luda  gladialario  paullp  ad 
facinni  andacior,  qni  *e  non  iBtiaMm  Catillnae  elas  tatealur.  Cbarak- 
tiriit.  luda»  all  leicbt»  &piel,  Voripiel,  für  den  sacbmali  blutige» 
Emit,  i,  l.  den  Kampf  auf  tebea  nad  Tod.  Später  auf  Sthulen  über- 
haapl  all  Vaijiereitpugiaaat ollen  für'*  pi-aktisclie  Leben  Cbergetragm. 
—r-  Die  Lebrmeiiter  bleften:    laiiistat. 

ml  fojvm  productos'i  Von  Shlavtn,  Gtfangni»,  Vitli  lagt  man: 
praduci,  z.  8.  B.  G.  VI,  II.  12.  Vit,  41.  B.  C.  I,  70.  Uler  mit  bs- 
■ondrer  Beiieb.  anf  dai  trgaatulam,  in  welchem  die  Gladiatoren  ein- 
gtiperrt  waren.  (Jebrigent  itl : ,  ad  faruia  ifnoD.  Dem :  in  for.  und 
beüeichnel  nickt  etwa  bloh  die  NÖlie.  Ei  gilt,  waa  Haiid  Tariell.  J, 
p.  81.  (nicht  ganz  dentlich)  lagt:  ratio  nulla  tat,  niii.  qnae  diitcUo- 
Bon  cnnoi  ab  infftssu  diitiogaat.  D.  L  ad  heibt:  hin  iiacb  dem 
Foto  zu. 

lihertaXi  coHßrmat'\  Einige  (S)  gute  Cndd.  haben:  UbtrtaUa  eonL  ', 
Der  Leid.  I.  in  Uhtitatim.  piers  Letzlere  gilt  sli  BealBli(Ung  dei: 
.  Iftertalj,  (rai  um  einii);  und  allein  richtig  und  dem  lateio.  Sprachge- 
branche  angemeiien  acheinl.  Denn  l&eitatis  confirmare,  wai  OberllB 
und  üähne  billigen,  dünkt  um  lo  hart  und  dergeitalt  Graeciimui  (oder 
In  neqern  Kelten  GaUictimui  oder  Gerjaauiiiii.) ,  dah  wir  die  Struktur 
dem  Tacitus  bnd  DicUui-n  wobi  hingeben  liefien;  aber  nicht  unaerm 
Caeiar.  Aebniich  iit  Tadt.  Aun.  I,  71.  extr.  alium  tpe,  alinm  glo. 
ria,  cnncloa  alloqnio  et  cnra  liiijuä  et  praetio  ßrmahat:  1.  e.  arctioi 
*ibi  üaiiacb-t  et  coneiltai-e  itndebat-  —  Und  dieti  iit  offenbar  auch  hier 
der  Sinn.  Nach  Ondend.  wäre  lihii-tatia  confirniare  (gleich  dem:  eei'tM, 
firmoi,  sicui-ös  libtftatii  use  i'ussit;  nee  tanlom  eoi  llberlalia  admonni^  - 
Bcd  pleno  promiiiL  —  Der' Verniulh.  dei  Lipiiui;  libirtate  eonßrmat 
würden  wir  nur  dann  Beifall  geben,  wenn  tibi  datwiicheu  UUo;  oder 
liberfalla  spt  conf., 

familioM  convtntas  Cumpani]  Dai  Wort  eonvintui  betelchnet  eU 
gentlieb  eine  ZuiaromenLunCt,  beioad.  mm  Gericht;  dana  dai  Provtu- 
cialgfiielit  Beibat,  dai  in  gewiiien  Zeiten  gehallen  wurde,  gleicbaam: 
die  Aisisai.  S.  Bremi  zo  Suct.  Caei.  30.  B.  G.  I,  54.  Endlich  auch, 
wie  hier,  die  In  einer  Provinz  wohnenden  Rom.  Büi-ger„  als  ColletUv- 
begriff;  lö  etwa,  wie  wir  in  kirchlicher  Bedeul.  aagen :  eine  (abga- 
■chlorane)  Gemcinät.  AniCahrlich  handelt  über  den  conventua  Campa- 
.  Bui  Gioitim.  In  Obietvalt.  pi  044  iq.  (313.  edif.  Frolach.)  er  ichlieAf: 


gL,_-._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVIL!  LIB.  L  CAP.  15.        67 

Cap.  XV.  Anximo  Caesar  progresBiifl«  omnem  agmm 
Picennm  percnrrit.  Caactae  eamin  regionnm  praefectnme 
libentissimiB  animis  eqm  recipiant,  exercitumque  eiaa 
omnibaH  rebus  luvant.  Etiam  Cingulo,  qnod  oppidum  La- 
bieaos  conatitaerat  snaqae  pecania  exaedifLcaTerat^  ad 
«am  legati  veninnt,  qaaeqne  impetaTerit,  se  capidissima 
factoroa  pollicentnri  Miiitea  imperat:  mittoDt.  Imerea 
legio  XII  Caeaarem  conseqailnr.  Cum  hia  doabua  Asca- 
luin  Picenom  proficiscitnr.  Id  oppiduai  Lentnlos  Spinther 
decem  cohortibuB  tenebat:  qui,  Caesaiia  adveatu  'cognito, 
profogit  ex  oppido,  co^ortesqae  secum  abduceie  conatns^ 
a  magna  parte  tnilitoiu  deseritnr.  Belictua  in  tüner«  cum  ' 
paucis,  incidit  iu  Yiballiam  Rufum,  miBsum  a  Porapeio 
ia  agrum  Picenum,  confimiaadonini  homiaum  canasa:  a 
quo  factiu  VibuUioa  certior,  qnae  rea  io  Piceno  gereren- 
tnr,  milltea  ab  eo  accipit,  ipsum  dimittit.  Item  ex  fini- 
tiinü  regionibus,  quaa  potest,  contrahit  cohortes  ex  de< 
lectibus  Pompeianis :    ia  ijs  CameiiDo  fugientem  Ulcilleni  > 

Cotwaitui  nie  Capuat  nihil  aliud  ci(  quam  pittt/tetura:  mnltllndo  ara- 
lorniD,  qai  Kgrnm  popDlt  Dam.  v«etigalam  cxerecbant,  at  pablicanoruDi 
et- negotianlSum  et  incolarDin  cetcronini  eioi  oppidi.  —  Et  qui«  ]inu- 
Jtetuitmun  in  Jtalia  lui  propemodDm  idim,  qood  extra  Italiam  provin- 
daniB)  ideo  rtpai  ptitttdaite,  abi  reiidebat  praefecCni,  vneabatar 
cmuiuitiu  ,  Dt  provincialiDm  oppidorara  cepita,  ia  qniba»  coniiatere  prae- 
torea  tt  tama  agara  aolereat,  conotntus  appelUbanlar.  —  Uebar  die 
Sacbe  bpriehUl  Cie.  ad  Aide  VII,  14.  feit  einitimm<od:  eladiatoraa 
CacMuii,  qai  Capnae  laet,  lane  comnulde  Pamp«ln>  diitribait,  btnoa  . 
■iBgoIii  patribni  familiaram. ,  —  Ob  iDan  aber  bd  auarer  SteUa  loit 
Urlhi.  n.  Ciaecon.  leien  dürfe  :  eircam  fainiliat  patra  eonv.  Camp,  acbeint 
bedeaklkb.  Achnllcb  dem  datribatrt,  lieit  man  Lir.  I,  9.  in.  legato« 
ejiva  vieinai  geotci  mi»it.  Bei  Cicero  einige  Male  Sünitttrc  cb-eum.  8. 
Kinelti  in  Clav,  FumiMai  -  Jomui  mit  dem  Juu  geliöitndin  Gtiiadt.  D.  i. 
die  Gladiat.  werden  ia  die  Häastr  der  BSm.  Bürger  vtitluiU  and  iwU  . 
nnter  die  Sklaven,   anler  deoen  lie  Torlänfig  mit  leben. 

CAP.  XV.  Omnim  ugivm  Piceauml  Wie  «mais  Gallia.  8.  1. 
B.  «.  I,  1. 

a  guo  faetui  eti-tior  ^  ab  lo  oceipitl  Ueber  deg  ecbraacll  Ton 
ü  IDT  nähern  Beielehnung  ebei  Mhon  genannten  Otjebta,  vergl.  B.  6. 
II,  10.  Dieb  iat  auch  dann  der  Fall,  wenn  nicht  dordi  längere  N«ben- 
nnd  ZoiicbeDtätie  da*  Objekt  In  V^rgenenbeit  gekommen  iat ,  ond  aber- 
mali  nachdröeklicb  beiei ebnet  werden  ttnli;  «andern  aacb  in  icbneller 
Folge ,  wenn  daa  Baapliuhjekt  dei  Salin  in  etnem  Foi-ticipium  enthalten^ 
oder  auch  blob  'dai  Nebenaubjekt  oder  Objekt  dnreb  daa  Pronatn.  relativ, 
bAeicbnet  nSrde;  i.  B.  Liv.  XXIII,  35,  7.  de  exeroitn  Harcelli,  qal 
loium  ex  fnga  Cannenii  eiirnt,  in  Sidliam  tos  tradnoi  ••-  placnli.  Ve^l. 
Ramih.  §.  157.  h.  p.  527. 

THcÜUm  ffifi-um]  Der  entere  Name  iat  aicber  falick;  aidit  blob 
taa  UngeWähnliche  deiKlbcn,  Krad,  die  VencUedeabelt  der  Leaart  lengt 


,ll,_>_l;,C00glC- 


5d  C  ItJL.  CAESABIS 

mrmm,  ema  aex  cohorUbna,  qaaB  ibi  iapraeddio  ha- 
bnerat,  eurcipit:  quibns  co^ctiB  XIII  efiicit.  Com  üb  ad 
Domitinra  Ahenobarbam  Corfiniam  magniB  ititieribas  per- 
Tenit  Caeaaremqne  adeBse  cum  legionibus  dnabog  auDciat. 
Donaitiua  per  b«  circiler  XX  eohorfea  Alba,  ex.  Marais 
et  Pelignis  et  fiaiümü  ab  regionibiu  coegerat. 

Cap.  XVI;  Reoepto  Agcnlo  expolsoque  Lentnlo,  Cae- 
sar conqniri  roilitsB,  qoi  ab  eo  diacesBerant ,  dele<^amqiie 
iiiBtitni  iabet:  ipse,  anam  diem  ibi  rei  £nimentariae  cang- 
sa  moratns,  Corfiaium  contendit.  Eo  quam  veniBBet,  «o- 
borteB  qoinqne,  praemisBafl  a  Domitio  ex  oppido,  ponten 
flnminis  interrumpebant,  qni  erat  ab  oppido  milia  pas- 
'  Bunm  circiler  tria.  Ibi  oum  antecnrsoribua  Caesaris  proe- 
Ko  oommiBm,  celeriter  Domitiani,  a  poote  repulsi,  bb  in 
opliidum  recepenint.  'Caesar,  legionibos  transductiB}  ad 
oppidnm  constittt  iaxtaqae  mtunun  castia  poBuit. 

dkfflr.  Bai  Ck.  ad  Dir.  Vin,  8.  wird  CLttetäa Bimu  erwUnt;  Ue 
benera  Cndd.  geben  Vcätum;    daher  Oberlin  rennathet:  Lueilium. 

Ibi  in  pt-aesiJio  habauat]  In  mehrani  Cadd.  -fckll  in.  WoU  Mgt 
'■■n:  aä  praaidium  loci  cxsreiiani  habere;  wie  hiv.  XXIU,  25.  extr. 
,  aber  nicht  jiraeiidie.  Dagegen  ähnlich  Liv.  XXd,  7.  Id.  Sdplone  in 
pratsiiio  Ibi  rclieto;  nnd  abwechielad:  frauiUa  und  in  praaaidia  eiae. 
8.  Drakenb.  >a  LIr.  IX,  15,  3. 

tßeit'\  DB)  lit:  aufbiingm,  glelchiam :  ein  Faeil  )ierai»briBgeii. 
Dieicr  Anidrack  iil  fait  «teheud  tod  Httrea,  Flottea  nad  deren  Ab- 
Iheilangen,  die  man  der  Zahl  nnd  Haiie  nacli  an  Slande  bringt.  Liv. 
XXIII,  25,  6.  ande  eODialare«  eseicftni  latii  firmi  ad  tantnni  bellnn 
e^nntvr.     Ville  BeUp.  dti.  bei  Drakenb.   und  m  B.  G.  VII,  4. 

CAP.  XVI.  Butplo  jücuto]  So  die  gew.  Letart.  Die  Codd.  rer- 
langen  der  Mehraabl  ntob:  ■rec^ite  Firma;  Lemaire  nahoi  aul:  ree. 
Flrmo  Aaeuloqne  erpulio  ete.  Im  Cod.  Unin.  iteht:  rec.  oppüla.  Ob 
vietteiehl :  receplo  i^pida  fii-mo  Atailo  etc.  Dieb  wird  aehr  wahracbein- 
Ilcbf  wenn  man  weih,  dafk  .^euJum  auf  einem  Buge  lag,  lind  lehr 
fat  war.  VergJ.  Flor.  I,  10.  Du.  SUdini.  Vellei.  II,  21.  ~  „flc- 
t^ert,  tagt  Breml  lu  Nep.  Alcib.  8,  5.  ichelnl  dai  Verbam  proprlua 
Ton  den,  woa  man  dnrch  Vci-trag  oder  freiwillige  Unlerwetfniig  lick 
■i^lhaM  nacht.''  Hierbei  ÜAl  lieh  wohl  bemerken,  dalk  rtcipiri  iteti 
rdothii  Bcdent.  habe,  nimlleh:  dem  Feindi  abnehmen;  in,  daf*  m*Ii 
eich  den  Ort  vorher  ali  in  fnmätn  Hindun  geweien  denkt,  8a  Sali. 
CbL  11,  4.   anali  ttctpta  republka.    Dai.  Kortle. 

merUut)  Leid.  1.  commoi-atui.  Man  findet  bet  eammaratvs  gew. 
bd  Caei.  mihrtrt  Tage,  ■  löngait  Zelt:  i.  B.  B.  6.  V,  7.  VII,  31. 
B>  ۥ  l,  33>  exlr.  morari  iit  mahr  im  ichnellen  Laufe  und  Dorchiuge 
anhalten  und'  vtnvtikn.  Wir:  er  hielt  ilch  nnr  einen  ^ag  auf.  Li*. 
XXXIX,  13,  le,  ibi  niKUm  unam  morati.  Jenei  com  wabnchelnlloh 
•ntalanden  am  den  abgekBnten  euuiio,   oll  in  HSS.  cü, 

eoMra  potuit"]  Einige  Codd.  pooit;  dleb  wBrd*  lur  Lebhaftlglcelt 
der  Darat«!!.    weaentlieh   beitragen:    dat    Bothwendige  Ant^Mdona  in    - 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  h  CAP.  17.       99 

Cap.  XVn.  Be  cognita,  Donitiäs  ad  Pompeinm  lA 
Apuliam  peritos  regiotmm,  magno  ptoposito  praemio,  ctinl 
litterü  mittit,  qui  petant  atqae  brent,  nt  aibi  snbTrailatt 
Caetaren  duobut  exercit&ut  et  locorum  angustitt  /adle  ' 
intercludi  poate  frumentoqne  proiiberi.  Quod  niti  fece- 
rit,  te  cokorteique  ampliai  XXX  magnumque  numerum 
»enatonm  atque  equitum  Momanorum,  in  periculum  etie 
ventumm.  latsrim  hiios  oohortanu,  loimuita  in  murig 
disponit  certasqae  cnique  partes  ad  costodiam  nrbia  at- 

PerfBcto,  du  CODMqiimi  im  PIraeieni.  Die  Bemert.  de*  *n  frfih.vap- 
■torbncn  Wtither  xa  Tacft.  Ann.  II,  7.  lo.  Cbmu  —  iiraption«»  in 
CrHoi  facera  iubil:  ipte  —  ux  legiouct  eo  iurit  —  der  Schrifttteller 
habe  dmbtt  mit  feinem  neffible  becäekiicb>lg<I :  i)ua<  va-ba  alaa-iore, 
quat  traaquiiUort  cuisu  dtbtreia  fiuti-t  —  tcbeinf  lo  einieitig-.  Au  je- 
ner Stelle,  wird  der  Weeb*el  der  lempor,  dnrck  die  Nebeanmttüid« 
bedingt. 

CAP.  XVII.  Petant  algaa  oretW^  Eben  so  B.  Q.  VI,  9.  p. 
364.  8.  du.  die  Anmerlc.  Eben  lo  prtcari  algue  orare  LIt.  XLII,  11. 

jumi  nisi  feca-it}  Verg'-  in'-  20.  quee  imperaxtiit.  DM  Perfect. 
lal  aSenbu  mbbgngig  und  niolivirt  von  dem  ob.  miltit;  d.i.  dem  hi^ 
storiach.  Praei.  Feiner  dem  Sinae  nach  logiieb,  bedingt  dadurch,  d«f« 
diefe  geaehtliai  seyn  mnfale,  ebe  die  Folge  and  Wirlnng  Statt  '-finden 
konnte.  Alio  ao  ritl  ai( :  qiiad  niai  ab  ipio  factum  sit.  Alio  iat  /e- 
■etrit  gani  analog  dem  fatiaz,  'da  «a  die  Sache  all  gegtatvürtig  darge- 
atelit  wird.  Vergl.  Znmpt  S-  SSd.  GroleF.  S-  414.  wo  mit  Recht  dar. 
aaf  hingedeutet  wird,  da^  die  beliebige  ETitidüitfoung  viae»  ■  Jadira 
dnreh  d«D  ConjnnliliT  Pt-aeta-iti  aaigedrückt  werde. 

te  peTienlum  eise  veitfvrH«]  Wohl  könnte  ei  auch  venltiroi  hei- 
hen,  iniofera  numerum  einen  Co llektlr begriff  entbäll.  In  der  Regel 
aber  richtet  eich  dai  Prsedicat,  bei  Venehiedenhelt  der  Geicblechter 
der  N<UBina,  naeh  dem  leliteD.  Beifp.  so  8.  G.  II,  7.  p.  124.  So  Liv. 
V,  Ig.  f.  dneibna  txercitugu»  caeio.  —  .Cod.  Leid.  I.  giebt:  cohortea 
—  Ib  perieal.  eiie  ■ii'MurKn.  Diefi  ichelnt  atrai  nach  Ondend.  beaeh- 
tcnairerth,  'Will  nni  aber  nicht  geCallen ,  theiU  wegen  det  (ehlenden 
fiobjektf,  ea  mSfite  darehana  erganit  werden:  eum;  die  Weglaiannff 
aber  wäre  hart.  Sodann  konnte  jenea  mitturuBt  leiitht  entitehen  an« 
ewte  and  dem  vorh ergehenden  m.  Auch  acheint  in  perieul.  mittere  ebenao 
nngewähniich,  all  teiwacA.  So  genügte  mit  Recht  Liv.  IX,  4,  10, 
dai  gewöhnliche  iKiUere  in  Rettet  nicht,  und  Gronov.  lai:  in  medioa  ne 
immtUere  boalea  paratna  liim.  Auch  iit  hinreichender  Grund  hier  la 
leaen:  cohortei^iie  wegen  der  engen  Verbind,  mit  te,  Matt:  ae  cum 
cobortibna  cte.  Dennoch  wegen  dea  wiederholten  gae  bemerke  man, 
wai  Drakenb.  in  Lir.  11,  31.  In.  fandit  fagat^u«,  exaitfue '  caitrla :  Nan 
diRKeor  qnidem,  apud  Liviam  oeeurrere ,  ut  In  plnribni  vocibni  con- 
nectendii  bia  adbibeslur  partieula  gut:  lange  tamen  freqnentina  eit, 
ut  ai  repelenda  ait  partieula  eonnectena,  t^  gue  eubiictalur  et  vel  ae. 

interim  —  cohortutut  ]  Der  Begriff  von  inlerim,  d.  i.  mittlerweile, 
verlaulig;  anch:  Lii  auf  Weiterei,  d.  i.  bie  lieh  daa  ereignet,  odev  er- 
iBlgl,  wu  erwartet  wird,  iit  erklärt  B.  G.  III,  38.  Von  coAortari 
gilt,  wai  aber  collaudare  in  B.  G.  V,  2.  p.  3T8.  geiagl  worden:  ea 
hat  mm  eharakteriit.  IHerkmale:  fiffeaUicb  In  der  Venammlungl 

certatque  —  partet  ]     Que  eraeheint  flberHaaiig ,   wenn  -  man  nickt 


gL,_._b,Coo^le 


60    -  C.  lUL.  CAEfiA.RI8 

trilmit:  lailidbns  in  eoncione  agros  ex  mufi  pouesRioni- 
bni  pollicetiir,  qnatenia  in  singnloB  ingeia  et  pro  rata 
parte  cenMrioaibns  erocatisqae. 

Cap.  XVm.  Interim  Ceesari  n^ciator,  Snlmoneo- 
aes,  qaod  oppidum  a  Corfinio  VU  milinm  iDtrarallo  ab- 
est,  cnp^e  ea  facere,  qnae  v^st;  sed'  a  Q.  Lucreüo 
aenatore  et  Attio  Peligno  prohiberi,  qoi  id  oppidom  YQ 
eohortiam   piaesidio    teoebant.     Mittit  eo  M.  Antoniiun 

dl«  beiden  Huidliingeii :  ditponit  xtvA  attrib,  ilck  ■!■  eng  tu  der  Ztit 
vtrbandem  dichte.  Partei,  "bckuoUich  elg;>  die  Solle  der  Schaoipleler, 
■.  Rnbnk.  m  Ter.  Em.  f,  3,  09.  Dann  to  ,Tiel  «la:  «um»,  negglinm, 
'■il  dem  NabenbegrllFe  dee  tetuparärem ,  fdr  beitiatKle  Fälle  bereeluu- 
tttt  MitteirteoM  xd  eioem  tieilmmtzwecke  oder  UnlerDehiBCB.  Wi« 
altributre  and  attignara  sncb  io  re  peeoDiarift  and  leDin  foren«!  gleich 
bedcDtend  gebrauehl  werden,  t.  Kortte  id  Cie.  ad  Dir.  XVI,  34.  und 
Emetti  In  Ci».  id  auch  Tacit,  Oraf.  c.  28.  lam  nihi  parlei  anignatit 
proferendi  in  nedinm,  qua«  omne»  lentimn*.  —  Von  dem,  der  di« 
KoUe  ilbemahm,  lagte'man:  euteipere;  auch  axe^ert,  S,  Bremi  n 
Nep.  Dion.  8,  S.     Ctr.  c.  8S.  In. 

piatenut  in  lingulei]  In  bat  ebenfalli  dittributiae  Bedent.  vie 
I4r.  XXX.V,  4d.  qnina  dena  iagera  agri  data  in  lingtilo:  VMtäiMiig: 
It*  mt'  qaaterna  iugera  in  tinguloi  eaderent.  ■  FQglicb  künnte  ei  aneh 
fceiben:  linguUt;  nur  bezeichnet  ■■•  die  Vertbeilnag  niherj  lo  riet  auf 
Jeden  kommt.  —  Im  Garnen  iiE  ea  abttndautia  erationii;  die  einfache 
DiitribntivzaU  reichte  «chon  hin.  Aat  ähnliche  Welie  findet, man  oK 
vtritiM  belgetagt,  bei  LiF.  nnd  Tacit.  '  i.  B.  Ann.  II,  43.  treaenM 
plebi  aeitertio*  Tiritiia  dedit. 

pre  rata  part«'\     D.  i.  nach  Verhiltni^    dei  eradea  nnd  de*  Sol- 
■  äet,  den  Jeder  regelmäßig  erhielt.    Lir.  XXV,   40,  S.  PeditI  In  tlM- 
gnlot  dati  eentcDl  (iVil.  denaiii)  daplex  centuriont,  trlplex  cqaltl;  al-  ' 
Icnm   taiidim    pediti   datnrom   foiiae  erednut,    et  pro  rata  aliia,  li  — 
benigne,  hac  ipia  lamma  nnpdata  acclamauent. 

CAP.  XVIII.  Sabnenentei f  quad  oppidua]  Anher  dem  Beiipiele 
Ihnlleher  Beitehnag  dei-pronoin.  reiatiri  anf  daa  Nomen  appotiluat  B. 
6.  II,  1.  Belgaij  jutraa  teTtiaat  eae  Sailiae  partem  dixeramni,  vergL 
Ramihom  $.  15S.  B.  S54.  Held  n  nnir.  Stelle;  Hremi  lo  Nep.  Dat.  4, 
I.  El  iit  eine  Art  der  Aaraetian  Generit  Sumeri  ef  Caine,  von  der 
bei  Liviai  beionden  licb  viele  Beiap.  Sades  In  der  Redeaiart :  eui  uoaien 
eit.  I.  B.  III,  48.  ad  labernai,  qaibni  nunc  Rori'l  eit  nomao.  Daagl 
bei:  guae  voeanhir  etc.  II,  13.  agrum  dono  dedere,  gtiae  poate«  eont 
Mucia  prata  appeliata.  III,  26.  m.  eolebat  agrum,  qaae  prata  Quin-* 
etia  toeanturl  Znmpt.  %.■  370.  berührt  die  Sttche  kon,  wenn  bemerkt 
wird,  dalk,  wo  plniHl..  Ortinamcn  doreh  die  Appoiit.  wrbw,  eppidum, 
eivitai,  (gern)  erklärt  werden,  dai  PrSdiiat  in  der  Regel  auf  dieae 
bekannten  Wörter  bezogen  werde. 

eapere  ea  /acere'\  Cttpere  entipricht  dem  griech.  I^^Xetr,  wie 
oft  bei  Demosibcn.  Pbii.  I,  ),  1.  ^r  i/imr  avrdSr  y#(i^oijTi  jrtr/a&m. 
Olynth.  I,  8,  2.  i&ilimi»',  ä  n^o^iid  noutf  li/iär.  E*  i«l  nicht  ao 
wohl  tBÜaicAen ,  begehrtn  ,  ati :  gern  than  tnollen ,  geneigt  $ei/n ,  Lutt 

pit  lenetant'i  Warum  nicht:  tenerentf  6ani  ihnlfch  Nep.  Attlc' 
17,  11>'  Atticum  glotiaalem  audivi ,  ae  nnnqoam  cum  lorore  foiMe  in  U- 

L.gL,.._b,'Co6'ele 


,    DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  18.        6| 

cum  legionis  octavae  cohoitiboB  qninqae.  Solmonense«, 
simnl  atqne  noMra  signa  videnuit,  portas  apememnt  tmi- 
rersiqae ,  et  oppidani  et  milites ,  obviam  gratalantes  An- 
tonio exiemnt:  Lucrethu  et  Attins  de  maro  «e  deiec^ 
ront.  Attius,  ad  Antonium  dedactos,  petit»  nt  ad  Cae? 
Rarem  mitterettir.  Antomas  com  cohortibiu  et  Atttb  eo- 
dem  die,  qdo  profeotna  erat,  terertitor.  Caesar  eai  co- 
hortes  com  exercitn  sao  conitmxit  Attiiunque  incolnmem 
dimiBit.  Casgar  tribns  prlmia  diebna  castra  magnis  ope- 
ribns  munire  et  ex  fiDitimis  municipüs  fnimentum  com- 
portare  teliqnaaque  copias.  exjspectare  iastilnit.  Eo  tri- 
dao  le|;io  Vm  ad  eom  venit,  cofaortesqae  ex  novis  Gal* 
liae  ddeetibog  XXII  eqoitesqne  ab  rege  Norico   ciicitei 

nnütate,  giita*  prape  MqnBleiu  hahebat.  Vergl.  id  B>  e>  VI',  ID.  »lU 
Tus  eiie  ibi,  quag  ttppellalur  Baceni«.  Krili.  lu  SaU.  Cai.  14,  7. 
37,  4.  SO,  3.  quid  de  hii  fleri  plueat,  qui  in  cDilo^iam  tradtH  eratit. 
Wir  betrachtan  *nlche  Sitie  tbcili  all  pareattaelitch  j  tbeili  «]i  trhlä~ 
'  Tende  NebtniätiB,  in  rela  hiitoriipher,  di  I.  obJfHicer  Fona  aaug«-. 
diOckt,  wie  hier. 

CUM  Itgionit  oelataej  Die  UelinuU  ia  Codd.  ka(  XIIL  DI«  vm, 
'  Legion  kam  erwt  ipäler. 

rf«  muro  fe  tfn'ectmnf]  So  mehrmali  bei  Liv.  de  laxit  detleer» 
und  deiM.  XXV,  7.  Tirgia  cBai  de  taxo  deiicinntur.  Hu  wird  den 
Untenchled  von  deiieere  ex  inpe  Tirpel*  GallDrum  agmea,  und  deit. 
dnnt  IC  Teati  a  Dioolibni  Liv>  XXVIII~,  6.  leicht  faueo.  De  locd 
lelgt  «n:  von  der  Höhe  Ainab  In  die  Tiefe  i  tx  vom  Orte  aeg,  m  vom 
Olle  her. 

pelH,  ut  miUerelurl  Groter  meinte:  petiil,  nalrieh.  wie  Oad> 
bemerkt  wegen  mitteretur  Allein  B.  6.  I,  B.  periuadel,  nt  oeeupareL 
Nep-  Dat  II,  3.  locdm  qol  explorarent ,  iniiluiil.  Oai,  Breml.  Belog. 
Cic  p.  leo.  Weil  indeb  aneh  dM  Praetent  Conionct.  folgt,  i.  2nmpt. 
9-  501.  «o  mSehte  überall  der  nähere'  odvr  ipätere  Erfolg  du  Ktiu- 
rloQ  dei  riektigen  Gebrancb*  (ejn,  wie  im  Griech.  beim  boiymiiitiv 
Bnd  Optativ  Rieh  FlnalparlikelD.  Wuum  nna  oaek  ntittunt  luibeiondra 
dal  Imperfeet.  folge,  i*t  begreiQicb^  man  ergSuie:  mittuot,  qnlbn*  id 
maudatum  erat,  nl  ete.  Eben  lo  tige  ia:  pelil  nt  miltatar,  der  Be- 
griff del  Oringendan,  Befehlenden,  N othw endigen ;  mitteretur  ealhält 
den  Begr.  dci  künftig  Mägliche«  aud  Bedingten. 

tribut  primi»  A>iii>]  Wie  pHmat  nnd  praximtu  oR  In  Codd. 
verweehicK  worden,  *o  lind  tt  WechMibegriffe  im  Sprachgebranehe. 
tVla  hier,  lagte  man  aneh:  Kalendae  Juniae  primae.  LIt.  XXIII,  )2, 
14.  Dm.  Drakeub. 

eo  triduo'i  Der  Ablativ  antwortet  bekaontUek  anf  die  F^ageBi 
watm?  nnd  Ig  teie  langer  Zeitt  Znmpt.  $.  475.  nnd  478.  Beide  Ver- 
haltnlau  *iad  In  triduo  begriffen ,  weil  aäml.  frübuM  and  die  analo' 
gen  Wörter  «In  ttmpax  tiiunt  cfitivm  eontiauum  In  abstitiilo  baielchnen  i 
aln  eiaen  vollendeten  ZdtaliMkaUt.  Alle  Uer:  Nach  Verlaof  dieaet 
3  Tagt  etc.  not  c  46.  In. 


.giL.b,  Google 


e%        <  C.  lUL.  CAESABI8 

CCC.  Qaonun  adrenta  altera  castta  ad  altetam  oppidi 
|iart«n  ponit.  Hi«,  castrii  Carionem  praefecH:  reÜqnis 
diebos^  oppidom  vallo  castellisqne  circniiLTeniTe  iiutUuit. 
Ciiins  opsrü  maxiina  parte  effecta,  eodem  fere  tempore 
niissi  ad  Pompeinni  revertuntur. 

Cap.  XIX.  Litteria  perlectis,  OomitiBS  disiimnlang 
in  eOncilio  pronnaolat,  Pompeinm  celeiiter  nibsidio  reti- 

guonim  adtiet%tut'l  '  Dt<  SaltituiflTa  Vtrbtd.  aof  lu  nach  der'4tcn 
Secl.  beicicbnen  eint  valltndtte  Ilandlnng  oder  d«rgt.  Znataad;  liad 
«ber  biiwellea  dem  Inhalte  aack  aneli  CoOthliBa  wie  um.  Zuhunft;  U 
^ottiitMius  ;  well  ll«  «Iwaa  Giniordntt  beieiebnen.  Der  Ablativ  aber  giebl 
an  ürsatlit  oder  Tci-anlaaiuiig  dei  Erfolget;  jene  Laan  in  der  Zeit  nä- 
lier  odeV  entfernteT  lefii  j  daber  adventa  eoivm  eben  lowahl  bedeutet; 
qnl  Olli  sduAiiunC,  oder  fall  aJvaiientibifi ,  all:  ijai  quum  odvtuiatiut.  WtC 
glauben  bemerken  m  müiien,  dafl  dergl.  Verbalia  bei  den  Laleinern 
Inabeiondre  die  Stelle  de*  Participiutris  Feificti  Fatsivi  rerlraten,  bei 
Veibii,  die  Ihrer  neutnUtn  Bedeat.  wegen,  jene  Form  nicht  gaatatfen; 
■■  B.  Keita  hnnl.  Lir.  XXIII,  30,  II.  Daher  alio  advtnta:  bei  derea 
oder   nach    deren    erfolgter   Alikontl.     Vctgl.  in  B.  G.  II,  37.  in.  coli, 

e.  30.  ■  -■■' 

enllo  —  divamvailrt'^  Vor  Ondftid.  tu  man:  ctrtum munde,  gg.. 
g«n  die  Antoril.  der  melilen  Codd.  Verwecbiinng  war  leicht,  und  man. 
'  iftcni  ichieii  eiicumvmire  in  tchwach  oder  gar  nnpuisaid.  Doch  SaJIust- 
b«dient  eich  dei  Verbumi  mehrmal*  für;  obsiiioue  tiaudcrt,  caroiu  mi- 
lilutR  cü-cumdan,  i.  B.  iBg.  38.  57.  SS.  freilich  ohne  den  Zniati;  vallo 
faitcUisiae,  Auch  Taeif  Ann.  II ,  S.  Rhenus  madicai  iuiulai  cii-cumue. 
tscni  eudpricbt  nicht  gani  nnirer  Stelle.  Eben  lO  hat  nnt.  c.  81.  uot. 
fo  Jotsnqui  circumviuii-e,  wenig  diplamif.  Aatoritätj  die  Hehri.  der 
Cudd.  i'eriugt:  ciivummumi-e.  Eben  «o  lieht  ea  mit  III,  B7.  in.  wo 
dieMSS.  nnd  Editt.  icbwanken.  Die  Sache  verhall  aicli  *o:  einwamu. 
nii-e  kann  nur  gebrancht  werden  von  dem,  deria  aeltiei  Sichtl^leit  el-  , 
nen  Plsti  dnrcli  aufgtführte  TValie  eng  blokfrl,  feit  nnd  auf  längere  Zeit 
«tniehliefif.  Dich  lehrt  denllich  B.  U.  U,  30.  vallo  orebrliqae  ca*t«|. 
lii  cii-cumrnuRjtt,  oppido  «e«e  continebaDf.  Vergl.  B.  Afric.  c.  7^  8(\ 
Wo  demnach  tob  opiribus,  vaOa,  foata  die  Rede  lit,  ndrden  wir  über- 
kU  tü-eammuniit  vortiehen;  foIgliGh  auch  an  aunrer  Stelle.  DafOr  leugt  , 
ftocb  inm  Theil  o.  19.  extr. 

mnxima  pai-te  tfficta,  eoäaa  fere  tempon"]  '  Eine  lolchc  Satirer. 
blndnng  cricbeint  ctwai  Dachläiilg,  dnrch  keine  formale  Nothwendtg- 
kelt  bedingt.  Geuaner:  eodem  fere  tempore,  quam  maxima  paraeffects 
«(et,  —  revertantor.  —  Sälie,  deren  einer  den  andern  n&her  beitim- 
meii  lollte,  eriebelnen  näml.  hier  all  nnabhöngig  nebeneinander  ge- 
■telll:  höebileni  durch  eine  Epaualepiti  eodem  etc.  in  erk&cn.  VergL 
Bamihom  S-  307.  8.  tOOO. 

CAP.  XIX.  Diisimulans']  In  einigen  Codd.  elmulaa;  dieEi  geiel 
ancli  ipäler  HancheD*;  ohne  Otaad.  Denn  überall,  wo  ich  meine  wah- 
re Jbtielit  and  Wälenamtiiiung,  oder  ein  Falttum,  d.  i.  etwa»  ObjtMivetf 
Terberf(e,  verhehle,  heifit  et;  diasimulo;  wo  ieb  aber  eine  fremde  Rolle 
■piele,  blofi  mm  Schein  agire,  folglich  nar  pendnlich,  lubjtktiu  den. 
Sehein  annehme,  lagt  man:  eimulo.  L^fiterei  pafit  alio  hier  durch- 
ana  nicht;  vielmehr  wäre:  aimuUatt  — jn-onuncinc  ein  tÖnnUcher  Nonaeu. 

coNcilio]     Dieto  Leaait  der  nelat.  Codd.  ballen  wiz  für  richllgeTr 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BEi;.|:<.  civil,!  I,ia  I,  CAP.  19.       ^ 

Inrnm;  honatnrqDe  em,  ne  animo  deficiant,  qnapqoeiuai 
ad  dfifendendam  oppidom  aint,  parent:  ipse  arcaoa  eiUB 
paucis  faniiUaribiu  Huia  colloqaitnr  conaUiiuaqae  fuga« 
papera  constitnit.  Qaom.  Tnltas  Dqmitü  cnm  omtione  bob 
cODseodiet  atque  omnia  trepidantin«  timidiiuqae  ageiett 
qnam  aoperioribus  diebus  coninesset ,  mplttunqne  cänt  boU 
consiliandi   caiuaa   secreto   praeter   consnetadioeiii   cdllo^ 

■li  coiuiUo.  Einen  Kiieguvtli  hielt  Domlt.  woM  nicbt,  »ond.  «r  ttelU 
ta  den  ugeblichen  Inhklt  nllra  ■nwoendni  datln  OMMchtetcB  mit} 
r«rgl.  ob.  c.  17.  cxlr.  aio»  cohorlalai  —  certaa  cuiqut  jiwlei  Kttribnit. 
Dun  irelul  du  folgende  toi  horfatari  nicht  minder  der  Gegeniotit 
latiaio  eam  paacii  fun.  aal  die  öffmtUche  VeiiiHidlnng  kia;  t>u  naeh 
coiKÜia  —  Juger*t  beititigt.  Hm  deake  «lao  an  ein  coiwilium  »  Do- 
niiliano  indictum.  Wie  ceacüiunt  mi  consiliam  lo  itelU  der  Griechs 
selten  einander:  äytiga  nnd  fiovlii.    Homer.  Od.  III,  127. 

ne  animo  defitiatU — '  •piaeipit  —  parmt^  Held  ad  h.  I.  maeUa 
nfmerktam,  wie  die  Kraft  de*  negirenden  tu  «ich  nnr  anl  defitiant  er- 
■trecke,  farcnt  dageg.  dareh  du  am  nt  eoUehnte  at  bedingt  lef.  Bai- 
(piele  diner  Verbindung  einer  fai  der  Nt^atUm  impllcile  Bitthalüien  af- 
jä-mativen  Finalpartikei  oder  ein«  bejabenden  Verbnts»  -  Bnden  tMt 
viele.  Bei  Caei,  B.  Q.  II,  31.  B.  C.  III,  C3.  Au*  ntgavU  vrlrd  affirmor. 
Vit  entnommen.  Vergl.  Breml  lo  Nep.  Cim..!,  4.  ffa^nken  an  flotili 
Lapua  edit.  Fratieb,  p.  IIS.  IIG.  wo  aieh  Bnt«r  andern  Beiipi  daa 
gana  äbniiche  aua  Nep.  Eao.  0.  hnle  ille  primum  laailt,  ne  le  ma*e« 
Jet,  tt  exipectaret,  qnoad  Alexandrt  Bliai  regnam  adipiieeretiir.  Dank 
verbinden  wir  Uernit  di«  Bemerk.,  data  qut  nnd  u  nach  voraaige- 
gangnen  Negationem  lehr  gewobnUch  bedente:  tmnö  potiut ,  und  alaa 
.aJversativtr,  eigenll.  bejalunätr,  Nalnr,  aul ,  tej.  Beiip,  in.  groäM 
Zahl  bql  Göreoi  in  Cic.  Flu.  I,  12.  p.  57.  II,  9.  p,  140.  140.  »d  I, 
74.  Dabei  iit  unterkenabar,  dab  die  Sprache  dnrch  di«  copalaliten 
Partikeln  jue  nnd  (t,  den  afflrmatlvan  Sati  tormel  dem  ntgativtii  anter- 
alellte;  materiel  aber  über  jenen  huvofkob.  Dm  momtiitim  Witialgtte 
gebt  roran«;  da*  ilaTaa«  nothwendig  all  Reniltat  *kh  Ergebende  fol^L 
Daher  iit  die  Anilaiiung  dei  u(  nicht  ein  Zufell,  anch  nicht  dnrcti 
blöde  Spraehgewohnbeit  bedingt;  tondern  durch  die  eigentbfiinllehe 
tvtuoi-ische  Bedeaf,  de*  COnJnnktlvi  and  Iniebi  ilaa  betnate  ^ne  oder  <(. 

arcimoj  Var.  leett.  lind:  ai-cone  nnd  in  mtanot  Dai  Ledtra  vittr- 
de  lieb  nach  B.  G.  I,  SI.  in  occuito  reehtfertigen  iBMeu;  doch  liat 
ai-cnno  die  Analogie  de!  lehr  gewäbDlkben  itcitto  für  lieht 

famäiaribus  luu]  In  3  Codd.  fehlt  tuis;  Ondend.  fndet  M  ei^. 
behrlich;  wir  glanbeu,  ea  gebe  bler  der  Daritellnng  ein  beioadrea  Co- 
lorit:    cum  familiai-ihuii  tuis,  queivin  admodunfpaucL 

canitituit]  Abweichende  Leiart  einifcei'  Codd.  iattituit.  Dia  Ver- 
wechd.  nicbt  leiten.  Bier,  wo  von  Enucliliiisai,  Betehäifien  die  Reda 
ht,  iil  coastitutit  dai  eiaitg  gdltige  Verbom,  Maa  erkläre  «i:  stti^ 
riatutii,  und  iwar  Im  Momente  aelbit,  nnd  all  etwai  Hr  jetat  abga. 
machteir    Vergl.  B.  6.  III,  fl.  in. 

cOHtiliandi  caaiiaj  Einige  Cadd.  haben;  eentultaudi.  J«  nu  ftw 
war!  logar  eomiliari,  all  ley  c*  nicht  acht  lateln.  Verban.  Dta  Codd. 
beiläligen  denen  Anlorität.  Vergl.  Arallber  la  Tadf.  Hiit.  II,  93. 
Drakeubbrch.  au  Li;.  Epitoia.  US.  iit  awar  nnentachieden  Ober  die  Al- 
tertham liebkeil  del  Woiti,  will  jedoch  dem  Zengniite  4er  Codd.  idebt 
nidentieilen.  .Veigl.  .die  Anil^g.  >a  JBorat.  A.  P.  ISO.    Offenbar  ia 


L.-gL,_._b,  Cookie 


04  C.  lUL.  CAESARIS 

qneretitt,  concilia  coDTedttuqae  hominma  fahret:  Ms 
dintiag  tegi  dissimolariqae  non  potait.  Pompeiiu'  eniin 
»•cripsetat,  tete  rem  in  tummum  ^kriealitm  deduetunat 
MM  etie,  negue  tuo  conrilio  aut  voluntate  Domii&tm  «e 
^  oppiduM  Corßnium  contvlUie:  protnde,  ti  qua  f€teul- 
'  toi  Jviitet,  ad  te  cum  oMtu'^t  copiit  veniret.  Id  ne 
6«ripoBMt,  obaidione  atqne  oppidi  circumiiinDitioite  fiebak 
Cap.  XX.  Divulg&to  Doniitii  cOQsilio,  milites,  qoi 
erant  Corfinii,  prima  vesperi  secessionem  facinat:  afqne 
ita  inter  se  jier  tribnnos  militam  ceDturiqnesqae  atqne 
hone^Usimos,  soi  genetiB  coUoquimtur :  obrideri  te  a  Cae~ 
tare;  opera  munitionetgue  prope  eue  perfecta»  i  ducem 
,~nH(»t  Domitium ,    cuiut  spe  atgue  ßducia  permatuerint, 

iwliehcn  eontülari  aod  eoutullare  ein  »Ar  merklicher  UntencMed,  n, 
letitrel  wäre  hier  minder  puaend. 

caneiUa  eonventutgue'^  AeliQliiAe  Verbind.  Taclt.  Ann.  UI,  40.  eon- 
eOiabula  et  coetst. 

ti  qua  facttlta»  ßtlttet]  Bei  einigen  Mfaern  KiklSrern  entiUnd 
die  Fri^e:  ob  et  nicht  beiiec  haihe:  ti  qon  fagae  niet  taeatUMi  Diefl 
BiBllunkfite  man  üml.  ui  Cod.  Pet.  wo  lieht:  ti  qua  faittet  fae.  An 
■lek  nicht  Bbel;  aber  fitittet,  nie  alle  4  ander»  Tempora  denelben 
Stamme«,  deigL  ^turvt,  enlipreehea  mehr  dem  Verbo  fieri  der  BedenL 
■ach,  DBd  bcaelefaDcn  ein  GttchtAen  itffn;  ond  praehtim  fi/it  tit  b«- 
kanntl.  gleieh  dem:  factum  eit.  Demnach  itX  fkiiwet  hier  lo  viel  ali; 
'  data  od.  facta  euet.  Vergl.  la  B,  G.  I,  10,  id  il  fitret,  inteiUgebat 
magna  enm  piovinciae  pericnlo  _^nirKiR.  Wenn  dbrigeni  Held  ad  h.  I. 
bemerkt,  tuet  könne  an  »Ich  «tehen ,  weil  da«  VoThaBdentegn  einer 
Gelegenheit  all  glHehaeitig  mit  der  Benutzung  derielb.  gedacht  werden 
UGiie:  «o  Mheint  oni  dich  in  weit  gegangen;  mmal,  da-ob.  ei  beiät; 
Tetcripterat.  Ali«  wird  Alle«  an«  dem  rein  hiatariieh  f^klitchen  Stand- 
punkte gefallt  nnd  dargeltellt. 

CAP.  SX.  Prima  vetperi}  So  verlangen  die  Codd.  Vor  Ondend. 
lu  Btkn:  Tispera,  wie  B.  6.  1,  2T.  prt'ma  noete.  Wir  möchten  ee$pe~ 
ra  nicht  Tetwerfen ,  wenn  aai  dem  COBtexte  «n  erweiten  wäre,  dab 
DoBiiliul,  nach  Empfange  de«  Schreiben«,  «Ick  noch  mehrrre  Tage  !■ 
Co^D.  gehalten  hätte,  und  «ein  Plan  erit  nachher  inKUig  bekantil  ge- 
worden. Da  dieh  aber  nicht  in  erweiien,  lo  iit  prima  veiperi  die  er- 
»te  Stunde  dei  Abend«  eben  jene«  Tag«,  an  dem  di«  Nachricht  Bber- 
bracht  worden. 

teceiiionem  faciunt"]  Hier,  wie  aiehmiBli,  Ton  denen  getagt,  die 
PrlvalvcrtammlDngen  nnd  Berathnngen  halten,  nnd  awkr  t'a  corpore, 
■b  beiondre  Partei;  alio  teortum  ire  deliberandi,  eelloqutndi  eauMa. 
8.  Krnetti  in  CIbt.  —  Von  Soldaten  «agcn  wir:  «te  rottiren  »ich  au-  • 
tammen.     Kein   Wandet,    daft  in  JISS.  ieceitio  mit  tedilfa  vertanicht 

honatiitimil  l,  c.  qal  prae  ceterii  in  hooore  babebantor,  dlgnltS' 
(e  «Xoellcnte«.  Denn  hoTitttai  itt  oft  gleich  dem  Aonoratui.  Cic.  ad 
Dir.  II,  19,  3.  Caetarcm  AomttwM  eiie  coplo.  8.  dexa  Korttc  u.  in 
Sali.  Jag.  9,  1.  ' 

cititu  tpe  aijtte  fiditekti  f •  e«  in  qae  ip«  ms  atqne  fidncU  poiifau 


gL,;..b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  I.    CAP.  20.        65 

praiectü  omnibus,  /vgue  cooHlitm  capere:  debere  ts 
tuae  taluli»  rationem  habere.  Ab  bis  jirimo  Marai  iis- 
sentire  incipinnt  eamqae  oppidi  parlena,  q^ae  muBitisairna  ' 
videietar,  occäpant:  tantaqae  inter  eos  difisensie  exBisül, 
Qt  manum  conserere  alque  annis  diniicare  conentur:  post 
paollo  tarnen,  iDteinunciiti  ultro  citroque  mUBis,*qaae 
ignorabaot,  de  L.  Domitii  fuga  cogaoscnnt.  Itaqae  omnea 
uno  consilio  Domitinm,  ptoductum  ia  publuuia,  clream- 
sistuBt  et  custodiunt,  legatosque  es  aue  «umero  ad  Cae- 
sarein  mittunt:  sese  paratos  esie  porta»  aperire,  guae- 
pte  imperaverit,  facere  et  L.  Domi/ium  tiwm  t»  eüis 
poie»fatem  Irantdere, 

DcDD  ruiat  !it  Cenitiv.  Objecti.  Gans  ibnlict  Ncp.  Hann.  8.  In.  li  fori' 
(^rlhagiuiciwei  ad  beUain  Aaliacki  spe  fiduciaque  indocere  pauet . 
wu  Breml  la  cttl&ren  geneigt  iit:  iailem  er  ihnCB  saf  die  Halte  4« 
Anlinch.  Hofiunng  mnclite.  Mut  erkennt  ahtr  du  Ricbtigere.  So  T>- 
cit.  Agr.  14.  extr.  licntalia  pranidiu,  gwirnm  Bducia  Honaal  iDioIaai 
—  aggrciiui.  Man  wird  enehen,  dab  Jatucia  tsuadiit  d«B  Gealtt« 
Obicdi  («rderte;  tpet  mehr  per  Zeagma.  Umgekehrt  Tic  Ann.  1,  23- 
ntfd«  i'n  GermaHicam  faior  et  ipet  csdeni,     CCr.  uot.  11 ,  37. 

qnat  —  tidtrtlnT\  Eia  Cod.  geringerer  Autorilit  liat:  ridrha. 
Held  weilet  durdi  Üeiipiele  iiacli,  difa  ei  nadi  Caeiara  Weis«  deunock 
heifaen  mdhle:  videbatur ,  iadem  dH  Fraei.  bialor.  auf  die  biiloriscli«« 
Nebeniatte  keinen  fortnellen  EinAuf*  h«tie,  «ie  B.  G.  I,  3.  V,  30.  Ta, 
21.  hewciie.  Ei  ]*t  lUier  klar,  doTi  von  der  Voriteilnngi weite  des 
ScbrifUleller*  die  Wahl  dar  Moloram  »ehr  «tt  abhing,  beiander«  liw 
gvi  und  der  Canjuslitiaa  gnod;  bot  weitet  der  Conjvniiiv,  da,  wo  >«ii , 
Meinungen  der  Indivldaen  die  Rede  iil,  die  tubjetlive  nnd  pertonSdf 
Anaicht  heitinmt»  nach;  and  an  anirer  Stelle  iit  dai  betonte  com  der 
BaiOriiclide  und  nächtte  Grand  de*  Canjnnltiri.  AebnL  Ctc  OBic  1, 
17.  quanquan  ennli  virlai  noi  ad  ■>  allieit,  facltgae,  nt  eot  ditiga- 
mna.  In  quibut  ipia  ineiu  rideattir,  tarnen  iuilitia  Id  maxlme  eftleil. 
Amtell,  i.  «imitii  lenaui  eutilit  amoria,  il  aliqaeili  oacti  aamna,  ciuai 
enm  tnoribm  et  natura  eoagraatnut ,  qnod  Ut  e«  ^aaal  Inmaa  alignod  ' 
probitatit  —  penpicere  lideamuT. 

po»t  pautfol  Sei  Caei.  iit  dieier  Aaidraolc  nnl  Qebcaacli  nnr  Her 
aoantreSen;  bei  Sallnat.  leür  oft,  wie  Kortia  m  log,  c  lOS,  3.  naeh- 
wiei;  auch  dein  Cieero,  Livioi  und  Horat.  nicht  fremd.  Bei  Nep.  Pana.  ' 
S.  in.  peti  «am  tnulto ;  Alcib.  11.  p»it  mligwnto.  Man  acbe  die  tref- 
fende Ertäaler.  dei  Aoadrncki  bei  Bremi  au  Pana.  a.  a.  0.  Die  adtec- 
bialen  Ablativf atmen  miilto,  aliquanUi,  panlla  (aai  pauculo)  and  ver- 
wandl   nit  ana.  bald,   enebeinen  näialicb  all  Befiota,  lur  HodifcatioM 

ultra  cilTBgae]  Von  geKcnaeit.  tlnterhandlnngea ,  Verträgen  oft 
gebraanht;  aiich  blofa  Hltro  rilro.  Daker  r.  B.  bei  obtidet  dan,  ^deni 
dar/,  legalot  aitlere,  ■oratiantm  baberi,   S.  Drakenb.  m  Liv.  IX,  4S,  3. 

paraUt  tue —  a/ierirej  S.  an  B.  G.  I,  44,  p.  B4,  DäAme  lu  Nep. 
Dat.  Q,  4, 

in  eint  peleilalenij  3  bewährte  Csdd.  geben:  eü  pottttali.  Jene* 
im  kannte  ani  citun  eDtitandea  aeyn,    and   der  Dmttv  wäre  nicht  Bu- 


L.gL,;..b,Gü0^le 


.    66  C.  lUL.   CAESARIS 

Cap.  XXI.  Quibns  rebns  cogniüs,  Caesar,  etei  ma- 
gni  Interesse  arLitraliatiir ,  ijuam  primum  oppido  potiri 
cohortesqne  ad  se  in  castia  IraDsducero,  dh  qua  aut  lar- 
gitionibus,  ant  animi  contirniatione ,  ant  falois  nunciis 
commiitatio  üeret  Toluntatis,  qnod  saepe  in  hello  parvia 
momenlis  magni  casus  intercederent :  tarnen  veritn»,  ne 
militnin  >Dtroilii  et  noctumi  temporis  licentia  oppidam 
diripcretnr,  eos,  tpii  venerant,  collaudat  atque  in  oppi- 
dam dimittit;    pottas  muros^e  adserrari  iubet.    Ipse'iis 

■Idriig.     B.  G.  II,  31-  le  suiqne  omnia  eoTnm  poletlatl  pcrmiltere  di- 

'   struDt.     Indcfl  Sali.  Cal.  50,  3.  in  custodiatn  tradiU.     linier:    zu  i'i- 

niT  Diiposihon  Obeigebea,  amlietcni.   Cfr.  u.  c.  23. f.  zu  In  libirt.  tiail. 

'CAP.  XXL  Magni  caiui  S,Urctdo-iiil]  Diel»  erklärt  litmärt  ad  h.  I. 
iaterinm  accühimi,  tvtiuitnt;  und  fdbrt  «d  Terent.  Andr.  V,  5,  5.  li  nul- 
t>  aegriludo  bnie  gaudio  üiterresseiit.  —  Wir  fahren  der  Coaitrakl.  wC' 
gen  noch  an  Liv.  XXXtV,  1.  in.  inter  bellorum  magaorum  —  curai  in- 
ta-ctsxit  rea  parva  dicta,  Bcd  qoae  ilDdiii  in  magnum  cerlamen  exceiseril. 
—  Allein  der  ZMammtiOmng  und  die  da*  PrUikat  erläuternden  Appo- 
■Ita,  aelbif  der  Ablat.  inilrnmenlal.  und  causal.  pai-ris  moin.  leheinen 
intticiJtrtnt ,  nu  In  Cod.  Letd.  I.  zu  begllnitigen.  Miigni  casus  Karen 
dann  da>,  waa  Demoltbenei  nennt:  ^6v  taiyir  lüc  n^K/irnrair,  Tii  imi- 
xatQa;  denn  cosas  lit:  Ofpoflimitaa  forluito  (■  gorle)  data.  Sali.  lug. 
5G,  4,  foilunam  ptaicUn  facinoris  ciümin  Jaie.  Vergl.  dal.  Korlte.  Die 
paiva  inoiniiita  «ind  die  bei  Demoathen.  genannt«  t^  (ioni;.  Olynlli.  I, 
8.  in.  fiiyäXt;  yiin  do«^,  /iiUJoff  äi  to  SX/if  ^  it'/)j  nitiiö  ^nn  (orl  in 
xßr  ävt^^äjiBir  n^^i^aro.  Dieie  Qnnij  kann  audi  untiedeutend  »tya. 
Cyrop.  IVj  3,  M.TMxenji  tw«  famtSv  (io:i^v  iimi,  ral  Tiagniiav  Xai 
äaorcwv.  —  Den  BegrilT  von  momoitum  erlänterl  Ruhnlen.  in  Teraiit. 
-  Andr.  I,  5,  31.  Mit  Beiiehung  auf  die  Urbedeuf.  I.fv.  XXIII,  21.  Ar- 
borei  ifa  Incideranl,  Ut  immotu  itareat,  momiuta  levi  inipulue  oeeide- 
tinc.  Und  noch  vergl.  man  Uv.  XXI,  14,  S.  inter  trsdltionem  fmperli 
novitatemque  lucceiiorii  —  laepe  bene  rel  gerendae  occalionee  intti-ci- 
dtii.  ladefa  da  casus  auch  iliici'imen  bedeutet,  wie  Plane,  bei  Cle.  ad 
Dir.  X,  IS,  7.  ea  re*  —  magimm  liabet  tasvm:  «o  iind  hier  die  JVcth- 
ttlfHÜe  dei  eiüeki.  die  Kataitrophia  au  Tenleben,  dte  gleiehl.  dnroh  . 
einen  leichten  Stofc  veranlafnt   werden. 

i[uod  —  mtactdiimt'\    Uer    Coujunklio   mit    dem    RrUaioo   und    der 
ConjauU.    derahalb,    w^il   in    und    aiia    dem  Gellte  einen  Audern  referiil 
wird.  ■  Z.  S-  519,  coU.  5.  569,    B.  G.  V,  10.  jhdc/  —  iahiUUvait.  u.  I, 
.    13.  p.  3(i. 

U  noctumi  ttmporia  licentia]  Man  iclilDg  vor,  Blatt  't  entw.  ht  od. 
tx;  od.  tt  ala  QberaOiaig  an  itreicheu;  lelitrei  ley  Jedenfalls  anitSrilg, 
meinte  Davit.  Oft  aber  iit  et  gleich  dem:  lunri^,  maiime,  weun  näm- 
lich von  einem  Tufiillig  grade  mit  dem  Hanptumilanile  verbnndnen  Ne- 
hcnumilande  die  Rede  id.    Vergrl.  an  B.  G.  VI,  3T.  in.  VII,  15. 

adseivari  iabetj  Eintge  Codd.  haben:  ohieivai-i.  Beide  Verba  oft 
Teiwechiell.  Drakenb.  zu  Liv.  XYVII,  19,  I).  Aui  l,iv.  XXXVII,  ID. 
ili.  intentiore  cum  cnitodla  aästivaient,  n.  and.  Stell,  geht  tervor,  dalk 
^eide  Verb,  verlchleden  ilud,  nud  iidsti-vui-e  nnr  relativ  gebraucht  wird, 
io  dafl  ei  111:  in  eteem  betlimmlen  Zyeeke  au/Twii^iiin ,  htarachm, 
bisetj.1  hallen,  während  man  nnterdeft  mit  etwa*  Andrroi  bricliänfgt 
i*t,  ao  data  iivar  da*  Nähere  beräcktlciitigt,  aber  derntr^mtei-e  Zweck 


L.gL,...t,CAJOgle 


l»E  BELL.  CIVILJ   LIB.  I.   CAP.  2t.        67 

operibas,  qnae  faccre  instituerat,  ioililcs  disponit,  non 
certis  spatiis  intermi»isis ,  ut  erat  siiperiorum  diemm  con- 
stietudo;  sed  perpetiiis  vigilüs  st ationibueque ,  nt  conliti'- 
gant  inter  se  atque  oinnem  miinitionem  expleant:  tribu- 
no8  milituin  et  praefeclos  circuiuinittit  atque  hottalnr, 
non  soluni  ab  eruptionibus  careant,'  sed  etiam  aingn- 
lonim     hominiim     occullos     exitns     obserrent.        Neqne 


nfcht  an«  den  Augen  seliEien  -wird.  Oieri  .»ignet  «icli  gtjia  betonderi 
tär  Dnire  Stelle  ,  wegeii  des  (jegenuklzu  der  üt  vppiilum  dimusi-  1'ergl. 
tint.  XU  III,  as. 

iis  i^iiibui  —  miiittt  ilüjioiiic]  n*!?  küuncn  dem  Ton  Held  md  i.  I. 
eeikgten,  >)■  le;  ih  opciilms  der  Ablativ,  den  Cuiar  oft  abtolal,  ilul 
einer  Praepusit.  «etil,  auf  die  Frage:  luo?  nicbl  beiitiinnieii i  denn  alle 
angelührlen  Beiapiele  ijuil  andrei  Pialar,  mit  Anio^me  von  B.  G.  Vlil, 
43.  murisiiui  ilispommt.  J>er  einfache  jthlatio  btuichnet  an  lieh  aU 
Casus  localis  eine  weitere  Kxleniion ,  durch  keine  beilimmte  Gräme  It- 
■chranlit,  und  die  in  ätn.Vaho  enlb^tene  Praepoiit  iIj>  motivirt  noek 
genauer  dvn  BeRrilT  del  über  eine  nitiu  FiätJie  aiisgtdilintea  ünuois. 
Demnaeta  Ut  ea  «unagi.  dieie  Praepoiil.  dis,  wclcbe  den  Ablativ  in  die- 
ier  Weise  erforderte,  grade  wie  B.  6.  VIII,  34.  «itr.  iiluiiinis  hciiia- 
Erna  'lu^oiint  praeaidia.  So  weebaelt  bei  Liv.  XXIV,  21.  atidionlbna 
ptr  piiiKtpis  regionnm  ntbia'  diapaaitis  u.  XXV,  35.  Poi-tii  pattiitibus  . 
Rtalion«  diiposuil.  Analog  dem  eiobekeD  liocalcaaaa  bei  totus,  amiüs. 
S.  an  B.  G.  VIII,  3t.    »umpl  §.  418.    Cfr.  Unt.  I,  37.  ,        . 

ut  conthigunt  inttr  u  atque  —  ar/ilainC]  Da  bekanntlich  ateh  ei' 
nem  Fiats,  lüsloiy.  auch  daa  Imptr/tct.  folgt  und  folgen  kann,  i.  in  Sali. 
Cat.  44,  3.  Zumpt  §.  501.  ex»,,  der  GcWaueh  deiiettien  In  dielen 
Fall«  aber  nicht  willkilrlich  Ut  noch  aeyn  kann:  ao  beweiit  unire  Stel- 
le, wie  nach  der  Analogie  dea  giitclätcTiai  Conjunktiva  nach  Praelerllii, 
auch  der  Jatetn.  Conjunkliv  Praei.  daajeuige  aaietgt,  wH  nnmiltelhar 
geschehen  loU;  dai  Imperfect.  Conionctivi  gleich  dem  griedi.  Optativ 
nach  Praeterit.  mehr  den  Wunich,  die  Wahnchelnliehkeit  a.  Möglich- 
keit auglelit-  Vergl.  lu  Sali.  1^1.  44,  3.  n.  Matthiä'a  Griech.  Craiumat. 
§.  518.  4.  Unt.  II,  10.  f.  _  Wegen  iiitir  le  a.  an  a  6.  V,  37,  —  FAr  ir- 
jitinnC  haben  SCodd.u.  eine  ältere Bdit.  com^ilunt.  S.  e.  34. —  Allein  theila 
der  gaiinblMce  Auidruck,  Iheili  die  Sad;<  eutaeheiden  für  eipluf.  Dieael 
iit:  ausjälliii,  nd.  vollzälilig  machen,  »lao:  luiUont  manitigiiis  iiaittin  de- 
■ertaia  rellnquere^  nulU  parQ  deeiae.  Compleit  anav:  taifiitleii,  wenn 
eine  grofae  Haiae  Soldaten  Allea  ao  beaetit,  data  ca  ivimmttt;  in  eipleit 
liegt  der  Begriff  dea  Lüciadosm;   in  compUrt  dM  der  Ntiigi  u.  Fällt. 

ti-il'unos  icilit.  tt  piaeJeetos'\  Heber  dieae  ZiuamuCDitellang  beider 
MiliUrchargen  i.  au  U.  G.  I,  39.    p,  82. 

hortului-  —  cavtantl  In  2  Codd.  Heat  man:  tit  DOn  etc.  Ohne 
Grnnd  und  Noth.  Vergl.  sa  B.  G.  III,  11.  So  wie  der  Caiijunkti«  mehr 
den  Tob  int'Bittc,  der  freundlichen  Auffoi-Jeivog-,  •!■  *««  B'S"'^  »"«- 
drückt;  ao  heieichnet  er  auch  daa  Nähere,  winilteWar  zu  LeiiUmle, 
Diinglicltt :  ut  mehr  daa  Künftige  nnd  Entferntere.  Beiip-  giebt  Bama- 
borii  p.  163.      Cfr.  II,   5.  in.    n.  I,  32. 

oijfi'USiit]  Gewöhnliche  I.eiart  aoehbier:  aäsK-vtiil,    Mehrere  MS S. 

n.  ältere  Edilt. ,   nechniehr  der  Sprachgebrauch,  nach  welchem  olisn-noi« 

heidi;    auf  etwa*  achten,    all  auf  einen  roraBglichen,    voiirloueltnitH, 

«oretimUtiita  Gegenatand  der  AatoerkaaTiikeit ,    aüirmen,  für   die  aafge- 

E  2 


L.gL,;.lb,GWO^IC 


68  C.  IUI..  CAESABIS 

vero  tarn  reiuisso  ac  languido  animo  ^igijnaf)!  omniniii 
fuit,  qui  ea  nocte  cotiquieTerit :  tanta  erat  sainma  rerum  - 
exspectado,  ut  alius  in  aliain  partem  meatfi  atque  animo 
traheretuT)  quid  ipsis  Corfioiensibna,  qnid  Domitio ,  qoid 
LeDtulo,  quid  reliquia  accideret,  qui  qnosqne  eventiu 
esciperent. 

Cap.  XXil.  Quarta  circiter  vigilia  LeotnlaH  Spin- 
fher  de  muro  cum  vigiliis  cnstodibusqne  noatris  coUoqni- 
tnr,    velle,    ti  tibi  ßat  poteitatj    Caetarem   convenirw. 

aotataat  Lewrt.    Der  Ton  Lemaire  tugcfahrie  Grund :    {tdtirvent  mSue 
Torgeiogen  werden,  weil  «■  mit  itia  obigen  adscivaii  hsriiMilire,  lengl     ' 
von  ziemlich  todtem  Mechaniamcti. 

tuque  Btro]  Die  Meiiri.  der  Codd.  hat:  mqut  to;  wu  Lern,  anf- 
nahn).  Ond.  vermothete :  aiim,  wa«  uui  weniger  pMieDd  dfinkt}  3 
Edlll.  habe«:  tofum,-  und  diefi  billigt  Dähne,  Für  leliUrea  wOrden 
wir  niebt  itimaien,  weil  dal  naebgeietile  quisquam  amuium  lebleppend 
enebeinl,  und  torunt  all  äbertQuig.  Eber  möchlen  wir  Icick:  lugui 
ro  tatnat  «le. 

taitm  ii'ot  summa  rtr.  (xijKetafi'o]  Davll.  und  A.  fanden  kler  rinen 
Pleonaimui.  Lipsius  empfahl:  summat  rer.  Dieh  encheiat  bier  gani 
unichicklicb ;  denn  lumma  rei:  i>t  nirgend«  dai  Resultat,  der  Jlutgaag, 
cvenfui,  exitni  rer,  lond.  all  Collektivbegrilf  die  Sammt,  d.  i.  die 
Maisi  aller  ni  einem  Gaiatn  gabornoden  Eiazelheilea ,  eben  lO  WOU 
im  concretea,  all  hn  «bstivililc»  Sinne.  Aber  dieier  Begriff  beliebt  iteli 
atft*  auf  dai  Gigebtit  Vai  Btsttliatät  od.  Varluatditt;  nichl  auf  dai  Zu- 
Kinfiigt.  Summa  ixspectutio  i«t,  wie  »ummui  lahOi-,  luinnia  oplimatiam  - 
voUoitas  Liv.  X,  18.  die  «ngeilrangteite,  gitpaimUste  Erwartung:  Tnn- 
tus  aber  begreift  lowobl  die  irttniwt  all  iiuauiue  Srofie  and  Starke; 
(61gltch  hier:  «o  allgimein.  Summa  ilt  biet  ein  moiiüisclitr  and  psy- 
elHtlagtscAei- ,  tatOui  oln  ntatiematiiclief  nnd  »uinii-udifr  B^Btilt.  —  Fflr 
dieie  Erklir.  lengt  aadi  der  Sebluh  dieiei  Kap. 

mmtt  Btqul  animo  »fJuietur ]  TraJurt  nnd  Ei'ofu  animo  iit  lyno- 
nri»  "i"  •""'"o  vobitrt,  Bgitia-i,  mit  dem  NebenhagriSe  dei  Sebwankeni 
und  der  UnmlidUoiieuIieit.  Sali.  log.  84.  03.  in.  Harloa  —  aniloi 
trahtrt  cum  anima  fuo,  ömillcrelne  ingeptnm  ete.  Am  dleiem  Verbo 
tfoJitretui-  nnCi  per  Syllcplin  luniagedacbt  werden:  ^ubicaiu,  umbigau, 
EoUicitut  alque  suaptiuui. 

eidpertiitj  Ob  richtiger,  all  rxtiptrel,  wu  vor  Clarke  nnd  Oad. 
im  Texle  itindl  Der  Plural  raag  bei  tiifntus  leltner  lefn  ,  all  bei  ea- 
sui;  gleiehwobl  icbeint  er  gewählter  hier,  wo  von  drn  Tenchiedenoa 
Schicklaien  der  Einzelaen  und  deren  möglichen  Katailrophcn  die  Rede 
lal.  B.  e.  VI,  43.  cucnlus  belli  hob  i^Dorani.  Tacil.  Hit).  1,  i.  caiut 
tventusijae  rernm  plernmqoe  foi-tuiii  lunt.  Xur  ^rechen  gtgtn  die  Plu- 
lalforni  1.)  der  Cod.  Leid.  I.  3.)  der  Paralleliimoi  foti  quid  ond  tuea. 
'  Ins,  von  accident  Bn#  eveniref;  3.)  die  Rigrnheit  der  Lateiner,  beiao- 
deri  der  rbetorUch  gebildeten,  vtitdiitdeat  Nomeroi  ond  Caius  neben, 
einander  in  itellen}  4.)  dei  Umiland,  dab  totnxat  hier  gleich  ift  dw 
vlciina,  txtitma  ton.  Dieie  kann  nar  ati  tint  gedacht  werden,  lieber 
die  Bedeat,  dei  CeniunSiCivs  ImptrficH  i.  i.  B.  G,  V,  24.  p.  911,  Ramih. 
5,  ieL'9.  Grotef.  S-  "'S-  6.  IJeb.  jui  juoijo«  i.  III,  J12.  lO  ubi^ut. 
CAP.    XXII.      Com   vigiliit   cuStodibasqutj    Die  vigiliat    werden  uar 

dea  IVtifltM  aaigeilellt  und  lind  innerhalb  der  Stadt  wid  de*  Lagen  j 


gL,;..b,Coogle 


DE  BELL.  CIVIL!   LIB.  I.   CAP.  22.        «9 

Facta  potestate,  ex  oppido  mitlitur,  neqne  ab  eo  priua 
DomitiaDi  milites  discedunl,  qaam  in  conapectum  Caesa- 
riB  dedacatur.  Gtm  eo  de  »alute  tua  orat  algue  o&se- 
erat,  tü%  «f  parcat,  veleremqve  amicitiam  commemorat 
Caetarü^e  in  le  hen^ci^  exponit,  qune  erant  maxima: 
quod  per  cum  in  coflegium  pontificum  venerat,  quodpro- 
vinciam  Biipflniam  ex  praetura  hahuerat,  quod  in  peti- 

ttutoia  lind  di«  Wmckea  mal  dem  Wallt;  statianu  lind  voi'gtschobeie 
WmckpMten  ror  Jedem  Oi-u  od.  Platte,  der  verlheidigt  werden  lollle 
snd  leinen  betondern  Conimana>nlen  katte.  Bei  Liv.  ia  der  Regel  Ver- 
bund, ilatiottta  et  tustodiat.     V,  19.  XXI,  U.     Cfr.   Hat.  II,  ID. 

Juam  in  coiitptclum  ätducutar}  Daf>  mehrere  Codd.  in  coiapttta 
haben,  befremdet  nicbl,  verdient  aber  keine  Beacblang:,  AnRallender 
l*t  die  ConiecntiO  Modi  and  TeRifiai'ii  In:  disctdunt,  qaam  dtducatur. 
Dleier  Conjunkliv  itt  hier  io  )ie>e>it,  difi  et  afahaAglg  encbeint  von 
einem  den  Soldlten  gegebnen  BefdiU  od.  Anfti-agt;  daher  die  LeUff 
da*  Cod.  [,'Tiiu.  brmerkeaswerth :  mque  disceduiit,  AacA  «ÜTde  vom  hi- 
Koriichen  Standpunkte  au«,  *tehen  mQiien:  deductua  Bit;  oder  quam 
«BD  —  dtäuxtriat.  VerRl.  Ranuborn  9.  I^S.  II.  S.  781.  —  Nebmen 
wir  aiao  ena  jenem  mitlilur  per  Syllrpiin  od.  Syneiengmenon  einen  ver- 
wandten Begriff:  bsc  tarnen  addita  cDuditiane,  ne  —  disctdant,  in  iit 
der  Cedanle  vefUländi;  Buigedraelil. 

cum  to  —  Orot  alqut  obsteratI  FrQberc  Laiarf  der  neiil.  Edilf. 
irar :  cum  (o  Je  saluU  lua  ngit  atque  obi.  Ifit  Mehnal  der  Codd.  und 
einige  ältere  Bditl.  beatimmtcu  Qndend.  itatl  agit  lu  leien  oi'at.  Aehn- 
liehe  StruktHreo  finden  lieb  bei  Pluutüs.  Analog  dieiem  iai,  waa  Cice- 
ro ott  gebranrht:  niecunt,  ttcum,  »cum,  fSr:  apud  me  etc.  i.  B.  ad 
Dir.  III,  7,  7.  andivi  qaum  dieeret,  te  ueum  eiae  qneiina,  qa«d  ^i 
obviam  non  prodiHem.  Vergi.  dM.  Koitte.  Liv.  XXXV,  8.  guestut 
tst  com  palrlboi.  Cic.  ad  Div.  III,  10.  •lUti-ei-tr  tuum  alque  irpoitula- 
,  KM.  Cfr.  Hnichke  in  Tiball.  Bieg.  II,  U,  34.  Ware  agit  durch  bia- 
reichende  Autorität  geiichert,  to  wOrde  ca  dem  Style  Caeian  gaas.  nn- 
femeaien  laateo:  cum  to  —  agil,-  oiBt  otjue  obs.  Denn  einuial  iat  dt 
lulutt  lua  arac  anitoftig  und  niigewöholtch  i  nnd  aodann  kennt  nuui  die  ' 
Sitte. Cieian  and  andrer  laleio.  Hiitorikec,  ■.  B.  de«  Tacitua,  bei  Ex-- 
potitiooen,  erat  daa  AUgtmtäit  glelcbtam  ata  Tbao*  auiugeben,  und 
dann  die  elnielnen  Theile  antiuzähie4{  endlich  eneheint  omt  at^ut 
obtttiat  (vergl.  B.  C.  I,  84.  II,  43.  in..)  Überall  al*  nn*ertrenulich  an 
eintm  Begriffe  verknapCt  und  logiich  richligEt  auf:  sibi  ut  pai-cat  (o  be- 
ziehen; Bit  Honia  aber  anianehmeii:  Je  salutt  lua  ley  ebeafalll  (itoa- 
»Af  bleibt  «ebr  gewagt,  weit  dazu  im  Texte  gar  kein  Grund  vorhanden. 

vittttmijut  —  Cniiäi-ifflue]  So  ob,  c.  10,  17,  Goharleii]ue  —  mn- 
gnsujut.  e.  18.  Uut,  e.  23,  lenalaronKfui  —  equiterjuc.  Und  to  oft; 
mei>t  einmal  lur  Anknüpfung  dei  nächiten  Salits  nnd  dann  eiuei  eia- 
lelnea    Bigr^i.     Cfr.  H,   9.  f.  lu  oc  —  «c. 

II  piattuta]  Ex  d.  i,  unmitulbar  nach  und  in  Folgt.  Dieie  leli- 
lere  kautalt  Bedeul.  fallt  oft  weg,  und  ca  bleibt  blon  die  tempoiiUt. 
Cie.  Muren,  c.  T.  qunm  ampliiiime  alqoe  boneatitilme  ex  juneiuiu  trium- 
phaHet.  Liv.  X,  S.  extr.  Conial  u  Jicuitui'«  faelu).  Clr.  tirouov.  Ob- 
Mrratt.  IV,  30.  p.  497.  edit.  rrolicb.  —  Heide  Begriffe,  kauule  und 
lemporelle,  ericbeinen  vereint  Sali.  Cal.  4U,  3,  u  puüioiu  puatiGca- 
tni.     So  oft  nndidcuclfiiall  unaer:  nie. 

juoil  ab  to  —  et-al  lubftvalus]     So    Khlcibt    Uetellui   bei    Cic.    *d 


L.gL,;..b,COO^IC 


70  C.  lüL,  CAESABIS 

tione^conttt/alut  ab  eo  erat  »ubleKatfit.  Cuius  orationem 
Caesar  interpellat:  te  non  maleficü  cauua  ex  provincia 
egresfum,  sed-aii  te  a  conlumeliis  iaimicorum  d^euße' 
rel;  ut  tribuHOS  plebit  ea  re  ex  civilaie  eitpuhot  in 
ttiam  digniiatem  retiitueret;  ut  te  et  populum  Bomanum, 
paucorttm  /actione  oppreatum,  t'n  libertalem  vindtcaret. 
Ciiius  oratlone  confuinatus  Lentnlus,  nti  in  oppidum  re- 
veni  liceut,  petit;  qaod  de  sua  salute  iiapelraverit ,  fore 
etiam  reliquis  ad  snam  spiiin  Botatio:  adeo  esse  perteni- 
tos  ttODDullos,  Qt  suae  vitae  durius  consulere  coganlur. 
Facta  potestale  discsdit. 

Cap.  XXni.     Caesar,    ubi  illuxit,    omnes  Senatoren 

.Dir.  V,  I,  in.  qnem  debebat  Tel  hmillae  noslrae  dignilai  —  latii  sub- 
ItBure.  El  liegt  in  'dem  melapbor.  AnidrucLe  etwsi  StscIuiJaies  oder 
VoriichligesI  Uebrigena  lieht  raan ,  wie  Coeiac  diefi  allcg  blori  hiito- 
riach  rrfiiirt;  dafaer  <,ud<I  mit  d.  Indilmt.  —  Uie  Worte  ah  to  fehlen  in 
viel.  Codd.,  wären  wohl  entbefacllch,  ilören  aber  nicht;  gfben  im  Ge- 
genthell  der  Rede  mehr  Nachdcuek  und  Gewicht.  Ueb.  daa  CoUeginna 
ponUflcnm  ■.  la  Sali..  Cat.  49..  p.  25S. 

mulfjjcü  caassaj     Caea.    verbindet  mebroiali  maleflc.  et  jniiii'tn.     B. 
e.  I,  ;.   9.    II,   SS.     B>  wird  aber  maleßcium,  wie  üiußcium,    ehta  lo     ' 
wabl  im  aktilren  ate  paiaiven  Sinne  genommeii.    Sali.  lug.  31.  eatr.   ia 
repnbtica  mnllo  praeatat  beneßLÜ  quam  malißcii  imDieniotfm  eaia. 

^^  lu  le]  Dieie  Wnrte  b«fremdeD,  obichOB  der  ZaianinienbaDg  ibre 
BTOeul.  errathea  läfat,  nämlich:  coiitumelü,  inimicer.  Ueber  i»  im 
colleklivea  Sinne  i.  lu  B.  G.  Ilt,  13.  extr.  p.  )US.  Allein  mebrele 
Codd.  KCben  in  la  re;  Uudend.  war  geneigt  iii  dnrch  ftr  in  erklären, 
was  hier  wegen  dei  irpuhos  gani  nnpaiiend  erscbeiat.  Faernaa  and 
LiptiBi  wollten  iiuurin  leien.  Will  man  einmal  conjelilnriccn,  ao  wä>  - 
re  ataCt  in  vielleiclit  vt  Uiiunehmeai  denn  die  Veruechal.  war  lelcbt  n. 
ilt  hänfig.  S.  Orakenb.  in  Liv.  III,  4S,  0.  Sn  iiwUJui  nod  vioUus,  vi 
victus  nnd  i'iioicfui.  —  Finde  diefi  Gültigkeit,  dann  mOfite  man  «eitel 
geben  nnd  etwa  leaen:  vi  ea  de  cauisa  tiiiitatt  expalioi.  WenigltcM 
lifit  lieh  dich  durch  die  Compendia  dei-  Abicbrciber  rechtfertigen. 

in  libtrtattm  viiulicerflj  Vergl.  iQ  Sali.  Cat.  20,  4.  Und  Kortle  zu 
Cic  ad  Div.  II,  S.  exu.  S  Codd.  gaben  Uberlitti  viiiä.  i.  e.  itJilii-e  U- 
heiiaii,  enini  propria  erat  resp.  Allein  man  kann  lieh  den  üusftiit 
Grund  erklären,  woher  dicie  Leiart^  und  lodaiia  giebl  bei  Caeiac  dal 
Gcwfibnllebere  dei  Spracbgebrauchi  in  der  Regel  da«  Riclitigere. 

'  i/uod  de  sua  salaU  impeti-aveiit]  Das  von  Held  ad  h.  1.  in  der  1. 
Apag.  AiigefSbrte  Aber  die  Conitrnkt.  de  salutt  impecirat ,  liitiinte  hier 
leicht  in  einem  Irrthume  vertdhren.  An  uuirer  Stelle  iat  i/uod  der  Ac- 
cuiallv  Snbiecti.      Wegen  de  aber  «.  in  B.  G.  I,  44.  p.  94. 

«ine  vicae  durius  comu[«i(]  Coasulei-e  tindct  lieh  außerdem  eon- 
almlrl  mit  in  nnd  de.  Tacit.  Agr.  IG.  qunm  arroganter  in  deditoi  et 
Julius  conänlerel.  luitlii.  I,  7,  11.  li  quid  in  Croeaum  cradelias  coii- 
tuluistet.  I,iv.  XXVII1,'29.  de  lUilUs  —  infeitiuB  But  ioiiuiGiui  coiuu- 
Jud'UiK.      Den  Eiiphemiamiis  erkennt  Jeder  in  der  Redennarl. 

CAP.  iXXIII.  VH  ülu:.it]  OBdend.  nahm  Bua  einigen  Codd.  aut:  ' 
nbi  laxit;    nufiewAhnlich.nnd  iiel  Caeiar  kaum  «n  KUlatlen! 


L:,gl,^..t,GOO^IC 


DE  BELL.  CIVIL!  LIB.  L   CAP.  23.        71 

senatorumqne  liberos,  tribnnos  militam  eqnitesqae  Qoma- 
no8  ad  se  prodaci  mbet.  Erant  senatorii  ordinis  L.  Do- 
mitlns,  P.  LeDtulus  Spinther,  L.  Vibullins  Rufas,  Sex. 
Qnioctilias  Yarus  qnaestor,  L.  Rubrius:  praeteiea  filiua 
DotnitÜ  aliique  complnieB  adolescenles  et  magous  nume- 
niti  equitum  RomAnomm  et  decuFioonm  j '  quoa  ex  mani- 
oipiis  Doraitiiu  erocarerat.  Hos  omnes  prodoctos  a  coo- 
tumeliis  militum  conviciisqDe  ptohlbet:  panca  apad  eoB 
loquitur,  qnod  sibi  a  parte  eonim  gratia  relata  non  sit 
pro  sais  in  eos  maximis  Ijeneficiis.  Dimittit  otqnes  ia- 
columes.  Sestertinni  Bexagies,  quod  adrexerat  Domi- 
lins  atqae    in  publicam  deposaeratT    adlatom,  ad  se  ab 


ttnatorii  oiiIirü]  tn  Bllcn  Codd.  lu  man:  quinquaginta  orSbua, 
w02a  wahncbetnllch,  wie  Lcmalr«  Tennnlhet,  du  Prseuomcn  L.  Do- 
mii:  Aatab  gab.  AVegrn  ordo  bcKble  nan,  dab  wohl  oiiJo  leaMor. 
und  tt/atstir ,  nielit  flcbäut  geaumt  wordd  Du  Volk  i-oiigirtt  nicht- 
Sali.  cal.  17,  3. 

u  eoiitumtliis  —  pfoiübtt']  Die  Praepoilt.  a  ttl  bei  proltaia't,  RO 
«ie  die  Bedent.  dei  Verbi  (eltea;  hier  gleichbedcnt.  mit  ileftndtri  <A 
tiiiiiuo.  Vergl.  iD  B.  G.  [,  I.  p.  0.  und  nnl-  c,  39.  extr.  ab  impitu  na. 
Tlum  —  dtfciiäiit,  nn<l  i,  II.  wo:  ob  tppidia  Tim  boltiam  pi-oläUg^ 
Mail  lieht,  wie  bei  Jeftndtn  mii  fi-clabtit  du  luthire  nnd  «tt/eiii^^' 
Objekt  verlauicht  werden  fcännen.  So  Sallait.  Epiit.  ad  Cae*.  I,  0. 
pravai  arten  maluqna  labidinei  iib  iuTentate  proliibtet.  Vergl.  dai. 
kartte. 

jHiatu  loquitar,  ijued  —  i-tlata  nart  sit]  Vollitiniig:  Je  to  guod 
■Ic.  Dir  AccpiatiT  cum  Infin.  konnte  aicbf  iteben,  wegen  pauca; 
oder  ea  mnriten  mil{rat  Punkte,  fiber  welche  Caetar  lich  aniiprach, 
aafgeillilt  werden. 

lattttiuin  ttragits^  Klgenllich ;  leTagiu  cenlena  miUIa  leiterlio- 
rnm,  d.  1.  G  Mit).  Seiurt  8.  Zampt.  g.  115.  Coli.  §.  853.  Gewöhnl. 
geichrieben:    HS  LX. 

{U0>t  aduexei-at]  Man  lu  in  mahrern  Utern  Edld.  qnod  aurum., 
wakneheinlich  von  einem  Olofiafor  eiageicbobcn, .  der  nicht  wuhte, 
dali  bei  diueu  Summai  daa  Priidikat  im  Singular  itehl,  >.  B.  totam, 
•luod.     Sae(.  Calig.  3T.      Caligula  immentai  opei  fi>Iuin;H<  iltud  Tiberii 

■Dmail.  Vergl.  Beiap.  bei  Ramahoin  g.  156.  S.  SIG.  Man  lieht,  daft 
Ton  Reehtiwegcn  eher  pandut  in  luppUren  wKre,  all  oui'urn;  dierap 
arKhcint  frotligl  Oder  gab  etwa  daiu  Aulafi  ein  venteekte«  »cum?  -7' 
Filr  aJvtriraC  leien  viele:    addurtrat;   doch  mit  weniger  Oruod. 

in  publicum  dfpttauat]  ÜlTenbar:  in  puhUeam  atrai-ium,  »o  daft 
Domitiaa  el  nur  duelbit  inr  Aiifbovaluiing  gegeben,  nicht  (bt  Vcrnvi- 
i/uii^'  dti-  Corßniiiuir  beiUmmt  batle.  DieGi  geht  aui  dem  Folgendeu 
deutlicli  genng  bervor.  Aehulich  Nep.  Tlmolh.  1.  millc  et  dueenta  ta- 
lenla  m  puhUcum  rctulil.  Mao  denke  Kilo,  dali  dieae  Gelder  aur  Be- 
ilreiluBg   d«   Kriegi   dherbaapi   bealimml ,    aber  der   Kladtbchürde   in 


gL,.._b,Coo^le 


71  €.  lUL.  CAESARIS 

diraiiwim  Corfii^nBibus ,  Domitio  reddit,  nc  contirien^or 
in  vita  homiBani,  qnpm  in  pecunia,  fuisse  videatnr;  etsi 
eam  pecimiara  piiblicam  esae  oonstabat,  dafamqne  a  Pom- 
pe io  in  stipendinm.  Milites  Do mitianos  sacramentum 
apnd  se  dicere  iabet  atque  eo  die  castra  moTet,  inatum- 
qae  iter  cooficit,  septeni  omnino  dies  ad  Corfininm  com- 
inoratus,  et  per  Bnes^arniciDorum,  Fientanorum,  La- 
rinalimn,   in  Apaliam  pervenit. 

Cap.  XXIV.  Pompeius,  iis  rebus  cognitis,  qnae 
erant  ad  Corfinium  gestae,  Luceria  proficiscltur  Canasium 
atque  inde  Brundisinm.  Copias  nndlque  omnes  ex  novis 
delectibus  ad  se  cogi  iubet:  seiyos,   pastores  tirmat  atqne 

rarlln'Dm  tiloft  anctrtfout  nuen;  mg  Domitini  ab,  lo  »Örde  er  ilch 
die  Gelder  nieder  BoigeheleB,  nnd  mil  sieb  genommen  b&ben.  Wir 
nehmen  alio  bier  d/paiiere  in  i,iiM.  grade  wie  Liv.  XXIII,  II,  G.  corn- 
nam  Romne  in  armn  Apolliiiti  deposaisbi.  S.  das.  Drskenb.  nnd  B.  G.  IV, 
IS.  —  Ueberall  im  loleben  Fallen  leKwanLea  die  LeiBTlen;  aneh  hier  ba. 
b«n  einige  Codd.  tu  puhlico;  sollte  diefi  gelten,  n  bedürfte  el  offenbar 
(Inei  genauer  beilimmenden  Sabslantlvi.'  Veigl,  Ramib.  8.  470.  Nul.2, 

Juuinviris  Corfiii.]      Heineecini     iii    Antiqiittalf.    Rom.    p.    334.    cd. 
HauboU.  lagt:    „qaemadmodaia  Romae  rraut  biiil  eoiioilei;   ita  in  niu' 
nicipiis   dnomviti ,   qnl  inutnio  loro  civilatiboa  praeeranl,    et  ad  ronin- 
Inm  rxemiilaiQ  pro  faMibui  hbdilit  otebahlur."  —  Ueber  dte  lUcwioiMx  ' 
'mmh.  ,.  13. 

coiitintnlioyl  Contbieiitiii  iit  Eipeniehaft  and  Tugend  denen,  der 
(ich  eiiiiaschiäiilien,  morallieh  in  hehaischea  weih.  Erklärt  iil  dieft 
'  und  (ititinencia  in  Salt,  C*t.  2,  S.  Beionden  von  denen,  die  Geld 
nnd  Geldeawerih  vericbmäben,  ati  ihrer  Rhre  i^widcr.  luil.  XVIII, 
2,  7-  Cyneas  Roman  cum  tngenlibni  a  F^rrho  donii  miiiui,  nemi- 
nem, cuiuR  domni  moneribns  paterei,  inifenlt.  Haie  tonlinentiae  Ro- 
manor.  limile  exemplnhi  iiadem  (erme  temporibni  fnit.  —  Dl«.ahstawn. 
tili  beieicbnet  dieaelbe  i'iuigtnnüuigktic ,  aber  da,  wn  man  litimäch 
■ich  bereicbern  und  zngreifen  könnte;  die  contiiMnCia ,  wo  ei  Jemao- 
d'n  öRenllich  dargeboten  wird,  nnd  man  aua  firnndlätien  dai  Darge- 
botne  vcTichaiäht.  —  Bei  Pelrarea  in  Hiitorla  Juiii  Caeaarii  p.  S!14i 
edit.  Scbnelder.  lieit  mäh  lagt  mit  demelben  Warfen:  Quin  et  peeur 
niae  pondna  ingeni  Domitii  depoiitnm  et  ab  appldanU  tibi  oblatnm,  — 
Domitlo  revliloU,  ne  lengninii  quam  pecuniae  abilinenlior  tideretur. 

tu  — fuisse  uiJiHXui]  Einige  Auloritäl  iat  für:  vldaitui,-  dlefi  ' 
wire  dann  in  Eiaklang  mit  redtlidir,     wai  Cod.  Leid.  I.  darbietet. 

tueramintu'n  apud  se  ilittit]  Waa  satiamenCum ,  i>(  befcannf;  i. 
■u  B.  G.  VI,  I.  Die  Formel  dea  Eldea  giebl  «iell.  N.  A.  XVI,  4. 
Man  sagte  aacb:  mäites  sofraintnio  adigat.  Die  Enllaiinng  beifit  mi«- 
lio;  sie  war  entw.  fieii«in ,  qnaudo  Tel  legitim«  eoDfeceranI  «(ipeodla, 
Tel  majores  erant  qninquaginta  annii;  oder  caussaria  i.  Koitte  in  Cic. 
ad  Dir.  VIII,  B,  \0,  i.  e.  ob  nolbum  adteetanique  Talelndiuemi  oder 
i^oininioia,     ob  crimina  admltia. 

jiiitunt  iltr]  E»  betrug  der  gewöhnitehe  Tagmaneb  4  Rom.  Heil., 
wie  nau  aua  B.  C.  Il[,  TG.  eniaht.    Vergl.  lu  B.  G.  VII,  16.  in. 

CAP.  XXIV.     Senio4,  poiioris}     Uaili    ad   h.   I.    meinte  tetvot 


gL,.._b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  l.  CAP.  24.        73 

h!a  eqoos  attribuit:  ex  ns  circiter  CCC  e^uiles  conficit. 
L.  iVfanlias  praetor  Alba  com  cohortibus  sex  profugit, 
Rntilins  Lupaa  praetor  Tarracina  cnin  tribns:  quae  pio- 
cnl  equitatiini  Caeearis  conspicatae ,  cai  praeefat  YIIhus 
Curius,  relicto  praetore,  signa  ad  Curinm  transfenuit  al- 
qn«  ad  enm  franseunt.  Item  reliquia  itiaeribns  nonnallae 
cohortes  in  agmen  Caesaria,  aliae  in  eqniles  iocidnnt. 
Reducitnr  ad  enm  deprehensns  ex  iiinere  Cn.  Magios, 
Cremona,  praefectus  fabnim  Cn.  Ponipeii,  quem  Caesar 
ad  eam  reinitlit  cum  mandatis:  quaniam  ad  id  temput 
Jiacultat  cofloguendi  non  fnerity  atque  ad  »e  Brunditium 

■e;  Bdjelllviich  la  nebioen;   dirh  lUrHe,   wie  Oodtud.  ithon  bemeilf, 

dem  ciuCacben  Sprachgebrsache  CMiari  weoiger  zmagen.    8.  u'nl.  t.  SO. 

III,  4. 

tiiuos  uttiiliuit  ]  Eben  lo  oben  c.  14.  exlr.  Unter  1-tiiiriit  mudicn. 
Vibiua  Cui'iuil  So  venanlhet  m>a  mit  Kccbl:  ilatt ;  Biviai  Cm: 
tr  iti„i,-e]     rficht    i»  il.     Vergl.    ta  B.  G.  H,   8.    hier   vofzügliefc, 

wegen  vtducUuv   durebani   nothwtudig.     Sill.  Cat.  48,  3.  <x  itineit  re- 

Ciemoiui]  Man  nimmt  dleaeu  Ablalir.  (Ür  a  Crem. ,  .  vrai  bei  l.l- 
via*  und  Amt.  bäuBg'  zur  Bezeichnung  de«  Gebartiorti  gebraacht  wird. 
Liv.  I,  50,  3.  Hrrdoniui  üb  Aricia.  Vergl.  nnl.  III,  71.  Indeti  ley 
ea  eTlübt,  an  djeier  ErUarnng  ooch  einigen  Anttofs  an  nefainen,  und 
IB  ErBKCn,  ob  nicht  der  Ablslfv  von  iiducitur  abbängig  leyn  kÖn^ 
«der  Crtmaiiat  mit  4  der  beiiern  Codd.  in  l»en,  aul  diprehaiaut  K 
logen  f     S.  u.  c.  31. 

uJ'iif  («njiu«)  Die««r  Anidrnck  Ut  belfannl  aud  eotipricht  ganx  . 
anMTm;  siilhir;  «neb  wohl;  bis  Dato,  LiT.  IV,  43,  4.  qoaealorel  ad 
id  tenpa»  patrieil  —  crant.  Auch  blofi:  Liv.  XXI,  52.  quun  ad  id 
dubioa  lervuient  aninul.  Etwaa  Tecuhieden  von  unierm  Falle  Iit  dai 
beUnnle:  ad  Iwc  ttmpus,  d.  i.  biaber.  Vergl.  Kortle  lu  Sali.  log.  85, 
•S.  Verwandt  iil:  ad  äitm,  d.  i.  au  dem  beitiinmlen  Termine;  ad 
Hmput,  gi'udi  damalSf  ho  et  nöthig  war;  immer  van  ei''em  migiaomm- 
R(n  ftiiiin-n  Zeitpuult«,  tüio:  ad  elijuail,  ad  bi-cac  tempu*.  S.  Diak. 
Li'.  XXIU,  4S,  10. 

017111  ml  le]  1  Cod.  und  Wenige  Edid.  haben  tum;  aie  beiogea 
tltnturus  anf  Caeaar.  Anilre  evnjlcirten ,  ilalt  rul  st  aejria  leien:  ijuc. 
Morna  meinte:  aittiquam  iptt  erleictatr*  den  Sinn  der  Stalle.  Wir  gl  an-  , 
heu  Alle«  dabiDgealellt  laiaea  an  kSunen  niid  nehmen  di«  Worte  ao; 
od  st,  d.  t.  propina  ad  se,  im  mildern  Sin^e  Ut:  contra  »i  profeclorBa 
•il.  Nicht  aelten  iit :  Bit  hosttm  durere  exereitum.  S-  >u  B.  G.  11,  1. 
p.  113.  Daa  Snbjelit  iat  bIio  Pomptias,  und  mufi,  wie  oft  aui  den 
l'rahern  ergänit  werden;  dieh  i)t  nicht  blo(a  etwas  in  Caeaari  aQch. 
tiger  Belation  aehr  6ewöhn]lehea,  londern  findet  tieh  oft  logar  beiden 
attiicb.  Rednern,  i.  D.  Demo«th.  Phil.  lU,  44.  vsiQ  ür  ar  fi^  iiS^ 
(aeil,  ropo&tTtii , )  Stta^  iförov  SixnnaaO-at.  Cfr.  RSdiger  «d  h.  1.  Der 
Anadmck  iit  aber  abgiehllicb  zntidtatig  gewihlt,  nach  der  Sprache  der 
Politik.  Für  dieee  Erklär,  seagt  ob.  t.  0.  extr.  out  ipst  proplus  oece. 
dat  aat  tt  patiatur  accidtre.  — -  IVenn  nn>  jedoch  eine  Conjektor  er- 
lubt  iat,    ao  ■efaeint  nn«  den  Fingenetge  der  Codd.   und  den  Kuuin- 


gL,.._b,Coo^le 


74  C.  lUL.  CAESARIS 

tit  vettiarm,  interene  reipuhlicae  et  comaimti  ialntit, 
le  cum  Pampeio  coUoqwi;  neque  vero  idem  prqfici  longo 
ifinerü  tfiatio,  quum  per  dfiot  condUioaei  ferautur,  ac 
ti  coram  tle  omnibut  coRdilioaihni  disceptetur. 

Cap.  XXV.  His  datis  mandatis,  BnuidiaiuDi  cntn 
IcgioDibus  sex  pervenit,  veteraois  tribns,  reliqiiü,  qaas 
ex.  novo  delectu  confecerat  atque  in  itiaere  compleTerat : 
Domitianas  enim  ctdiortes  protinus  a  Corfinio  in  Siciliam 
niiserat.  Keperit  cons'nles  Djrrhachium  profectos  cum  ma- 
gna parle  exercitns,  Foinpeinm  remanere  BrundiBÜ  cum 
cohoftibns  Tiginti:   (neque  certnm  inveniri  potecat,   obtt- 

nenbaiigc  nicht  Diiang:iniciien :  atijue  ipst  iam  ad  Bruiuliaiuin  tit  vmtu- 
rut.     Dirs»  iiiin  iit  vidi.'  in  jenelD  tum  venlerkl. 

jiiv/ct]  Viele  Cedd.  geben :  paßci,-  lebc  bäaBEe  Verttnichmig. 
So  b.  b.  IV',  IS.  Vtbtl  proßciit  vergl.  Korde  la  Cie.  ad  Div.  X,  g, 
3.  an«  Sil.  proßctrt  ad  aliquid,  d.  1.  einem  Ziele  näher  koramcn,  ■■  Dat. 
■u  Flor.  IV,  U,  I.     B.  U.  VII,  OG.  ad  reliqni  temporii  jiuciin  —  pann 

pr^ßci. 

ntqut  iKi'o]  Vtro  fif  biei  gleich  dem:  iii  ätr  Tliat,  Kala'hafUg! 
So  Nep.  Coo.  2,  3.  iiiqur.  vti-o  noD  fuit  oprrtum.  S.  Dähne  ad  h.  I. 
Ei  iit  aber  vero  nicht  blofi  affii-mii-md,  landern  nicht  leiten  iroiiiich 
Itehnuchl ;  und  oninenllieli  nach  ntque  ileli  init  einem  AMlricIk  voa 
S'itirheit  odei  g,ati:ttm  GefabI;  wie  etwa  uni'er:  dock  wolU;  toUteich 
gtauhfii,-  V.  ■.  w.  Vergl.  Rnbofc.  in  Terenl.  Andr.  IV,  4,  10.  Ver- 
wand!:    oc'  ynQ  .Jt|nou.     Ctr.  Viger.  p.  461. 

idfm  —  oc]  L'eber  dlcee  behaunle  Straktor  und  einige  verwandte 
.  vergl.  xa  Sali.  Cat.  58,  10.  Zampl  §.340.  Ramihorn  p.  9-22.  d.  Anct 
der  Daiiv  nach  griech.  Weite,  wie  t.  R.  Tijt  aaiiti  ml^  «Äimc  üyreiaq. 
Demoilh.  Cnron.  p.  90.  edtl.  Wnoderl. 

disetpttfury  Diefi  Verhäat  beieicbnet  daa  Vii-huadtbi  twtlei  Par. 
leien*  Ober  Mein  nnd  Dein,  Aber  Recht  nnd  Unrecht,  um  alch,  wo 
Möglich,  güllieh  in  vergleichen.  Sali.  lug.  II.  in.  regali  l>  nanu  e«>- 
»enerunf,  nt  initr  ae  de  eunetla  negoliii  dUeeptaiviO  Dictj«  Ciet. 
Bell.  Troi.  )V,  13.  extr.  I.egatni  poatnlat,  dareiil  ex  lao  nnmero, 
rnm  quela  lapir  (ali  negotjo  disctptaitt.  In  trantitjver  Bedentui^  tat 
disctptart  10  viel  ala:  übei-  ttu-ai  gulachüieh  tiitichtideu:  S.  Brneiti  !■ 
Cl.  Cic 

CAP.  XXV.  reniunJi  oüiui]  Ei  waren  die  13.  12.  u.  8.  Legion^ 
dazu  kamen  22  Co^orlen  aua  Pallien;.  7  nnler  Cammando  dei  Attioa 
Peligunni  3  Cohorten,  die  lum  CdtIiu  jibergcgangaD,  innmMcn:  Sl 
Coh.     Vergl,  Vom.  ad  h.  1. 

reptrit  —  pro/ictoi]  Man. hüte  «ich  hier  an  die  EIDpH  Ton  tist 
in  denken,  und  nehme  dai  Pai-ticip.  ala  Pridikat  In  der  Be4ent.  einer 
lemporcli  voUmdttat  HandlUBg.  Repaio  ]>t  hier  analog  den  Verttii 
vUtie,  etriiiit,  Buditt,  die  in  gewiiien  Fallen  dai  Paiticip.  »talt  de* 
liißaitivs  nach  lieh  liehen.  Zuinpt  9.  ii30,  Vergl.  daa  in  Cap.  8.  dber 
Dcili  it  purgatum  Geaagte,   und  Ramihorn  g.  171.     8.  aQ4.  005. 

ctrtuin  iituaiiti  pottrat]  Ctiüus  verwandt  mit  ttiiö,  ictblt  (on 
Penonen:  tuiiti-Uigaig.  S.  Erneiti  in  Clav.  Clc.  Sali.  lug.  20.  in.  ca-- 
tum  ratuB',  qnod  ex  ainicil  —  aeceperat.  Liv.  XXXVI,  38.  ca-tum 
hHiieo,  te  Inipritdeutia  labi.     Eben  «o  bei  Cic.  ad  l>i>-.  V,  14.  Cd.    Non 


L:,gL,;..t,GOOgle 


DE  BELL.  CIVILI  Llß.  h  GAP.  25.        75 

aetidine  BrtindiBÜ  caussa  ibi  remansisset,  quo  facilim 
omne  Hadfi'aticum  mace,  extremis  Italiae  pardbus  ECgior 
nibusque'  Graeciae,  in  potesfate  haberet,  atque  ex  utrar 
que  parte  Lelluni  administrare  posset;  an  inopia  naviiiia 
ibi  restitisset:)  veritusque,  ne  Italiam  ille  ^nittendain 
non  existimaret,  exitus  adniinistratioiiesque  Brundisini 
portus  linpedire  iostituit:  quorum  operum  haec  erat  ratio. 
Qua  fauces  erant  angostissimae  portus,  moles  atque  ag- 
gerem  ab   utraqne  parte  litoris  iaqiebat,    quod,  bis  locis 

babfti  etrtum,  quae  te  .le*  hinc  maixiine  reirstiaf.  — ■  Uebrigeni  iif 
cutuni  Suhjtktieaau»  nod  lieht  für;  Guäßtuit,  etwa«  Geitiis«  dirflber, 
obf  Deal  äiane  ntch  xiemlich  gleiCb:  nequg  id  jii'O  eirto  antmari 
poteratj  oder  certi  quid  inveniri  pol.  VergL  itb.  diei.  Genitiv  Z.  §.  433. 
Ramih.  §.  ID4.    Not.  I.   S.  30-1. 

tztitmis]  Einige  Codd.  und  ältere  Editt.  geliea:  tx  uüiinis.  Sehr 
Mkeiabar,  und  tod  Held  anil  A.  gebilligt.  Allein  uUiniis  würd«  hier, 
«o  von  Bi-uiidisium  und  von  Ilalitii  die  Rede  iil,  eioer  Hyperbel  ziem- 
lieb  nabe  kommen;  die  Sebrifttieller  von  Geicbmaek  und  richtigem 
Seh icklichkeilige fühl  gehen  mit  ultimus  lur  Beieichnurig  dcl  Bnirer- 
naog  and  Weile  aehr  tpariam  und  vorsichtig  Uta.  Ertntnia  halten  wir 
Für  den  Ablathus  instrumtnXalis ,  in  übcnetzen:  minist.  Wir  Dent- 
lehen  würden  j  wenn  wir  ganz  volliläadig  uni  Midrücken  wollten, 
hinzuwaiiichen  :  occupatis  ,  nnd  ta  Mgiaiülius  Giatciae  noch  :  adiactaCi^ 
bus  beKügca.  Andre  i.  B.  Baumit.  ad  h.  I.  ballen  diefi  tdr  den  Ablu- 
tiv  der  Evlenaion;  allgemeia,  wie  tatä  mit  Acc.  oder  per.  Darüb.  l. 
Bremi  zu  Nei>.  Praef.  9.  bei.  Eclog.  Cic.  p.  6.  Iit  etwa  cum  au*ge- 
tatlen;  lejcbt  mägl.,  wegen  UadrialicuRi.  Jener  Ablat.  lotal.  C3:lenliv. 
dankt  nn>  nirht  achicklich. 

in  poustate]  Diele  Lmit  Ut  durch  die  MPbriRTil  der  Codd.  ge- 
liebert,  and  wir  nahmen  lie  taut  ilalt  der  gew.  in  potistatim ,  die,  wie 
e«  aohelnt,  Ihrer  AUeiihümtishkeit  wegen  iD  vielen  Beifall  getnndeii  bat.' 
Man  vcrgl.  Cell.  N.  A.  I,  7,  ]U.  welcher  bemerkt,  bei  Gelegenheit  dei 
Plautiu.  mild  in  mtnum  fuit:  praeter  Plaatnm,  —  niullam  nei  qnoqne 
apad  vetem  icriplnrei  locDtionum  tallom  copiam  oRendimni.  Gelliua 
leitet  aber  den  Gebraneh  dei  Aeeusaties  voruehmlEcb.  mit  von  der  Sorge 
der  Alten  für  WoldkUmg  nnd  VolUSnightit  her,  wie  bei  Cic.  prn  leK. 
Manil.  c.  12.  in  piaedoitum  fuiast  fatritnlem  leiaüi.  Eben  «»  Salt. 
Ing.  112.  extr.  quam  falem  virnm  in  yottstaum  hiibuitatt.  Man  erklärt 
diefi:  zn  stintr  ßupotition.  Vttgl.  Kampt  £.  31«.  Mit  Itecbt  kommt 
die  neuere  Kritik  von  jener  Altert li um ik rüme rci ,  wenn  niobt  Sberwls' 
geade  Aatarititen  zwingen,  zurück.  Ei  acbeinl  abtt  uothwendig  Cae-  ' 
lari  Sprache  und  Schritt  von  dergleichen  Jlariläten  indgUekst  frei  er- 
btüfen  werden  za  müiien.     Vergl.  '£.   ;.  316. 

mlministrutioius]  Nach  Held  ad  b.  1.  d'tr  frtit,  angfliiiiiUvte  de-  . 
Iraueb  dts  Hafaa.  Wir  würden  lage^:  die  ArbtitiiL  nnd  HuuJtldtivK- 
j;«i.  So  tagt  Sali.  lag.  02.  extr.  mllitea  neque  pto  opere  eonsiatFre, 
'  neqaeinter  riiiea*  aine  periculo  %idminir,tiwc.  Tacit.  Agr.  ID.  m.  Offi- 
tiin  ut  admüiistratioiubus  potiai  non  peecaturoi  praeporiere,  quam  ila- 
■unare,  quam  peccaiient-,  hier  aind  ei  allerlei  lieschäjic  and  Verrit-h-' 
lungtH.     Griech.  Jg;'«  xal  Ja-iii,(T(i'i,'<Bi(i. 

oialii  ati/ue  n£sei'fm  I     Rine  andre  l.«art  ial:     moltm,    weicht!  »o- 


L.gL,;._b,GOO^Ie 


76  C.  lüL.  CAESARIS 

erat  Tadosiim  mare,  Longins  progiesHns,  qnnin  agge? 
altiote  a^a  contineri  non  pogget,  rates  daplices,  qao- 
quoversus  pednra  triginta,  e  regione  molis  coUocabat. 
Has  qaatertiia  ancoria  ex  quatuor  aogulis  destinabat,  De 
flactibos  moverentur.  His  perfeclis  collocaüsqae  alias 
deincepa  pari  inagnitadine  rates  inngebat ;   has  terra  atqae 

gar  ClarLa  vertheldigle,  idid*!,  d«  aggaim  dabei  itebe.  ladcb  hat 
die  Plnraltorm  gule  äaherc  AalorilMen  tär  sich  and  dea  Sptaehge- 
biBuch,  wie  tiDdenil.  bemerkte  und  [olgende  Betip.  beieugen.  Curl. 
IV,  2,  8.  qaippe  \'ix.  lenl  et  Iranqalllo  niari  moUs  agi  poiiont.  iBitin. 
II,  1,20.  advern«  vim  incurreutiDin  aqasrum  tniitii  iailmcta  dioN< 
£■(.  Cic.  Off.  II,  i,  2.  adde  ductal  aquaram,  ^~  malei  oppotttat  fltt- 
vHbui.  Ea  fii  natürlich,  dah  mohi  im  I^utbI  verwandt  iit  dem  ag- 
gtr,  anter  welcbem  nait  einen  auFgeworrnen  valluoi,  aggeratioite  tf- 
JiseOim,  verlieht,  de  nafsi  eigenllieh  jede  gröftere  Maise  beuiehnet, 
4eT«n  mehrere  rereinl  eisen  Dsiatn  erieugen.  —  Da  wo  aale*  von 
aggrr  untersekieden  werden,  wie  auch  U.  G.  III,  12.  gind  Buter  Jenen 
■a  Tcritehen  die  Steinaatsrn,  die  iai  Meer  hinabgeieokt  liegen;  ag' 
•gtr  iit  der  hervorragende   Theil  dei  Danimi. 

agger  a'liere  aqua  eantineri  etc. )  Altiore  ag.  irnd  Ablatiii  esvi. 
wähl  od.  absaluU:  alia  entwed.  ob  altiortm  aj.  od.  quimt  altier  et- 
tet  ag.  Die  entere  Anilcht  iit  logiich  richtiger.  CanUneri  heidt  gani 
eig.  xuianmeiigehallen  werdeH,  d.  j.  kalten,  fettstthen  und  folglich 
dtaterhaft  teyn  und  bleiben.  Die  Tiefe  dei  Metr«  geilaltele  nicht, 
4ar>  die  Steinmauen  fe)l  auf  einander  ruhten;  «ie  wurden  fottgeipQlt. 
CattoT  lagt  mit  Recht  agger,  d.i.  tfaeüi  all  InbegriR  der  einzelnen 
Beilandtbelle  de*  Dammi,  Iheili  all  hervarrageiider ,  aasaiameahalUm- 
der  Bon  und  Auftchvtl :    Sleiadiinni. 

gttoqtiovertni  pedam  jrrr}  D.  i.  30  F'nfi  Im  Quadrat  betrugen 
die  beiden  Floiia  inaaninieo;  denn  hätte  jede«  von  beiden  ei  mein  lo 
Viel  Flärhenraum  entbellen,  lo  mähte  italt  triginlm  die  Diilributiv- 
aail   (tcheo.    Cfr.  II,  8.   (1,  30.) 

e  regioite  molis]  Held  erhlirte  dietü  In  grader  Linie  nit  den 
Hafendamme.  D\tlt  mafite  aber  hcilien,  wie  B.  G.  VI,  34.  recta  IIa. 
Kioia  Danabii  regione.  Dagegen,  lagt  man,  heirit:  e  regiont  überall^ 
•o  Tiel  all:  ex  adverio.  B.  G.  VII,  35-  e  regione  turrit.  Nep.  Mllt." 
5.  aeie  e  regiont  inilrncta.  Cfr.  Vli,  SC.  m.  Wenn  dem  lo  iit,  ao 
kann  e  reg.  hier  nkhta  andera  ie;n,  all  den  beiAen  pämmea  quervor, 
M  di(a  die  Ploeie  den  leeren  Bäum  zviichen  beiden  auifätlte»  and 
tituehloiieu.  Der  Lateiner  wollte  uraprdnglich  durch  e  rrgione  niebia' 
-  beielcbnen,  ali:  in  der  Richtung  eou  etaas,  lo  data  man  lich  eine 
fortlaufend«  Llniag^enkt,  die  einer  andern  Flärhe  parallel  läuft.  Alio 
iit  e  regione  ein  geometrileher  BegrifF;  ex  adverto  aber  erinnert  an 
einen  ttereomelrifcheu  Kdrper,  wann  die  ein«  Seife  eine«  Korper*  od. 
Pauktt  der  andern  gegenBber  itebl.  NatBrlich  wurden  beide  Begriffe 
leicht  Wecbitlbegriffe {  obgleich  dort  der- Begr.  der  J^i'ni'e,  hier  dei 
PltnitU  vorherrieht. 

liat  q-uaternii  aneorit]  D.  1.  jedei  einteilte  Floh  var  aa  den 
eler  Kckta  mit  Ankern  beCntigt.  V«rgl>  ab.  die  Diilributifiahlen  in 
8.  G.  IV,  1.  p.  325. 

deilinabat]  Die  I^eiart  diiliuabat,  die  lieh  in  einigen  Codd.  Gii' 
det,  verdient*  kein«  Beachtung,    S.  au  B.  fl.  Ul,  H.    f.  200. 


gL,.._b,Coo'iK.' 


DE  BELL.  CIVIL!  Lia  l.  CAP.  25.  26.     77 

a^ere  integebat^  ne  aditns  alqne  incunns  ad  defenden- 
dum  impediretur:  a  fronte  atqne  ab  utroqae  latete  crati- 
bas  ac  pluteia  protegebat:  in  quarta  quaque  eanim  turres 
binornm  labnlatonim  excitabat,  qao  coinmodius  ab  iiu- 
peta  naviuiH  iacendiisque  defenderet. 

CjlP'  XXVI.  Contra  baec  Pompeins  naves  magna» 
onerarias,  qoas  in  porta  Bmndisino  deprebenderat,  adoi- 
nabat.  Ibi  turres  cum  terais  tabulatis  erigebai  eaaqne, 
nuiltis  tormen^  et  omni  genere  telorum  completas,  ad 
opera  Caesaria  adpellebat,  nt  ratea  perruiiiperet  atqne 
op^a  distnrbaret.     Sic   qnotidie  ntrimqne  eminns  fnudis, 

integebal}  Leiwt  der  bnMrn  Codd.  fsgen  dia  Vnlgaia:  feMt- 
ftbal.     Aoeb  beicicboEt  iittegere  lebe  HWblerUch  das  AuftchütUn. 

nt  aditui  atgat  iucarttn  —  inpedirttHrl  Darcb  ne  iwipedirttur 
■DKcbicIbt  dar  Latein,  oft  oegalir  anaer  poaitiiel;  erMcAlem.  Aditui' 
tat  der  Xtttriu,  Zagaag  von  dem  Daoinie  aua,  malei  el  aggrr;  iitiitr- 
■ut,  der  Angriff  gegen  die  etwa  heraarilckendea  Schiffe  dea  Pompciai. 
—  Ad  dtfimdeaduiit  Ut  abhängig  von  iacurtut;  >olliläBdig:  iuturtut 
guifiereHl  ad  defend.  Wir  bällia  vielleicht  geichrieben:  >■  defendrndo. 
Da  aber  ad  die  Bratiramang  und  den  Zweck  aogiebt,  lo  eTtlärl  lieh 
iei  Gebravch,  «ach  der  Analogie  der  fiteile  B.  ti.  VII,  71.  extr,  qul- 
bni  eaa  partea  ad  defeitdendimt  ohieneratit.  Vergl.  Znnipt  g,  tili. 
Banibom  g.  171.  K.  C6T.  liebrigeni  lieht  hier  ad  dcfeadend.  gaua 
abtalut,  and  dai  Objtli  laolt  aai  dem  Zuianimen hange  ergknil  wer- 
den; den  latefn.  SpraclitcibraDchq  nach  aber  »ar  dai  Cerundiim  Slelt- 
Terlreler  de!  indectlBabeln  Infim'ltBt,  mi  dieier  kann  auch  iibiolul  ala 
ahstrakler  Begriff  einer  tontretea  Handlung  gebraust  werden. 

eTatibm  at  pitleit  |  Ueide  werden  oft  erwähnt.  Von  den  Cm- 
Irt,  d.  i.  eigentlicbei  FItehtifert,  m  mancherlei  Zweckrn,  i.  B.  C. 
VII,  81.  io.  Di«  plutei  waren  von  doppelter  Art;  entwed.  UandeB 
li«  auf  3  Hädem,  nnd  worden  gleicb  'den  vi»eit  ond  iettadinihut  bei 
'BelageroBgen  gtbraoebt  all  leichtere  Sebati wehre«,  hinter  denen  Schltit- 
derer  and  BageatcMtxen  t'ieh  hielten  |  oder  sie  wurden  gleich  den 
pinnit  and  loricit  an'dein  WaUe,  an  Thirmeu  elc.  angebracht,  >tud 
blldeteo  eine  Art  Blenden  and  Brnttwehr.  K.  G.  VII,  41.  Sie  beilaa. 
den  nach  Vrget.  ani  Wtidengeflechte  ond  waren  nil  Huulem  beieckt. 
Vergl.  Nait  Ron.  Krlegiallerlhüner.    8.  370. 

larret  ercitabati  Ein  Taat  alebeodcr  tecAniicber  Anidruek;  lynoik 
arigere.     S-  an  B.  e.  III,  14. 

CAP.  XXVI.  Adoraabat]  1  Cod.  gieht  exernab.  Indef«  tdhlt 
man,  wie  adorn.  dem  inilrmere  rerwandt,  nripranglicb  den  relattren 
Xieect  pnaaar  beieiobnet,  alio:  in  eiMgai  beiliBmitBa  Behufe  «ulrtl- 
»Un;  ad  gani  analog  ao«erai:'afi,  i,  K.  anrichlen  daa  Tiich;  carricli* 
tan,  daA  etWaa  paflt,  Tacit.  I,  47.  «xlr.  legit  conitel,  Riinquiiivil 
JupediaieBlB ,  adormovil  narea.  Daher  ancb:  armalnm  adornaiam^* 
advenm  Gallani  —  ptodacwif.  LIr.  VII ,  10.  Mit  beionderm  Nach-  . 
dracke  i^t  Vellel.  II,  2,  2.  vir  —  tanlM  adomatut  vlrtulibui,  quan- 
taa  perTeela  at  natura  et  indnalria  Hartalla  coodilio  reeipit.  Namllch 
amtgeUallel  ond  mugeriUM,  la  lo  fern  Eniehung,  uad  Bildung  d'e 
natailiehin  Anlagen  verVoUtomraaet  nnd  einem  vonckwebeoden  Zweck* 


gL,_._b,Cooglc 


78  C.  lÜL.  CAESARIS 

BBgittis  Teliquisqne  telis  pngnabatur.  Atqne  haec  ita  Cae- 
sar administrabat ,  nt  conditiones  paeU  -  dimittendas  non 
exUtimaret.  Ac  tatneUi  magaopere  adinirabati}r ,  Ma- 
giam,  qaeni  ad  Poropeinm  cum  mandatiB  miserat,  ad  ae 
non  remitti;  afque  ea  res  saepe  tentata'etsi  impetns  eins 
consiliaque  Urdabaf:  (amen  omnibos  rebus  in- eo  perse- 
verandmn   puta1>at.      Ilaqne  Caiiinium  Bebilum   legatiim, 

näher  gcbracK  Laben.  Wir  fSgea  in  lolehrm  Falle  bei:  rfai»,  fär. 
diesen  Zweck  etc. 

atqut  —  adiHinütrabat'\  Hier  bit  alque  jene  ipeeiGicfae  Bedeöt., 
nach  welcher  ei  äieut,  eloe  Nebenbemeriang  lu  machen,  durch  die  ein 
mögticfaer  Einaurf  ^»»tiMlfl  wird,  oder  ein  Nebenumtlaad ,  all  hinto- 
liiehei  canaequens  geDBuer  beitimmt  aiid  bertorgeboben.  Aebniich  unt. 
I,  50.  extr.  atqae  erat  diSlcile  etc.  d.  i.  und  sarar  und  atlerdingi,  et 
guidem;  wie  III,  2.  alque  aae  ipiae  copise.  e.  20.  f.  49.  in.  Atqn» 
ut  erant  ioca  etc.  Ea  venfeht  aieh  übrigem,  dar«  die  Crbedeut.  von 
M^e  dieielbc  bleibt;  nur  dah  die  Slrltung  der  PartiLel  xa  Anfange 
etnea  Satse*  derielben  einen  grBfiern  Nachdruck  und  mehr  Gewicht 
giebt.'  El  drOcIct  alio  affirmalie  kni ,  was  negativ  darch  neqae  ge- 
aagt  werden  Iconnte:  »egHe^  dorn  liaee  —  admin.  ^-  coDdilloDti  — 
exitlimabiit.  Vei^l.  Korlte  au  Sali.  lag.  4,  3.  Rohnken  lu  Terent. 
Andr.  t,  3 ,  30.  lieber  adnifiiitlrarr  a.  an  B.  6.  II,  30.  E>  enftpricht 
nnMra:  lenieit  und  leite«,  EinrirhtuHgrH  und  Anordnutigpn  jeglicher 
Art  treffen.  Ual.  III,  3.  exir.  14.  26.  in.  wo  ei  ahaolut  gebraneht 
tat.  Vergl.  oh.  e.  25.  adminittraHonei ,  wo  lich  ergab,  dafa  dai  Ver- 
bum  eben  aowohl  geiib'ge,    ala  materielle  und  phj/titche  Seicbälliglell 

admlrabelnrj  D.  I.  er  wunderte  alch  darüber;  wie  HI,  8C.  folg- 
lich nicht  gani  gleich  mit  aiirari.  Vergl.  Bremi  in  Ncp.  Praef.  3. 
welcher  geneigt  iit,  daa  Verb,  auch  tat  ralde  mirari  lu  sebnieD.  8. 
lu  Suet.  Ciaud.  4.  und  Belog.  Cle.  p.  24.  eine  Bedeut.,  die  nicht  grade 
zu  beweiien  aeyu  dürfte,  wie  nnire  Stelle  heiengl,  indem  man  in  al< 
Ich  Verbii  eoiupoillia  lonaebil  nnr  die  ipeeietle  Besiehang  anf  Objelt 
oder  Subjekt  lu  «oehen  und  i«  erklären  hat,  forglieh  überall  auf  die 
'  faktitchen  Neben nniilän de  in  aehen  iit,  durch  welche  die  PrarpasiUo- 
ntn  in  den  'f'rrb.  compotit.  eben  aowohl  niotivirt,  .ala  in  ihrer  Bedent. 
aanikeit  bedingt  aind.  Alao  icbeiDt  admirari  mehr:  mirari,  roHon» 
habita  alicuiut  rei ;  dun  aliquid  in  Iseor,  eontidero^  meean  repata, 
niror.  —     Beiap.  bei  Fahri  lu  $atl.  lug.  1,4. 

remitli]  Cod.  Leid.  I.  gieht:  reverti.  Kann  eben  lowohl  Glme, 
all  Sehreibfehler  leyn.  Nep.  Tben.  T,  3.  praedixit  Themialoctea,  ut 
ne   pria)   Iiaeedaemoniotam   legaloi  dimilterenl ,    quam   ipie   eaaet  re- 

ea  m]  NIml.  o'mnia  lata,  qnae  paefi  coneiliandae  «dhac  ten- 
tareral. 

emnibut  rtbuti  Einige  Erklirer  wolllen  ralionibai  dalBr  lefien. 
Die  meiite  Aehnltchkftil  mit  Duarer  Stelle  hat  B.  S.  VIII,  8.  omHibal 
febut  iDaerriendani  atatnil.  Ea  enlapricht  nnaerm :  In  aUea  Släcten ; 
und  per  comfgaeat,  auf  jede  mögliche  fattitehe  Weile;  zam  Uuter- 
■cbiede  von  ralionei,  welchea  blofi  Mafiregeln  iu  aieh  begreift,  ala 
Beiultate  dea  Denken!  and  Urlhetleni.  Der  Anadraek  Iil  übrigem  bei  . 
Caei.  aehr  gew6bnlieh.    Unt.  c.  30.  exIr.  «oll.  49,  in.    II,  1,  35.  eitr. 


L:,gL,;..t,GOOgle 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  26.       70 

familiärem  necessarlumqne  Scribonii  Libonia,  miltit  ad 
-  eum  colloqnii' caussa :  maadal,  nt  Liboaein  de  concilian- 
da  pacß  hortetur;  in  prilnis,  ut  ip^e  cnm  l'onipeio  toUo- 
queretaT)  postulat :  lua^nopere  sese  confidere  demonstrat, 
si  eias  rei  Bit  potestas  facta,  fore ,  ut- aeqiiis  conditioni- 
bus  ab  armU  discedator;  cuins  rei  magnain  partein  lau- 
dls  atqae  existimationis  ad  Libonem  perFeittnram,  ei,  illo 

so.  f.  11,  5.  In.  Lad,  wie  in  WMrer  Stelle,  III,  C3.  f.  quam  omni- 
bui  rehut  premeTenlnr.  Vccwandt  i*t:  muUlt  rtbat  t.  B.  I,  71.  exir. 
II,  18.  t   mvltiM  DcccilBrilaqa«  rebut. 

secetian'HMgu«]  Hier  iit  jitcesiar,  ein  Verwandtar,  eUkhbed. 
mit  jii  Djiinfuui,-  dief«  lelirt  der  Beiuta  fumiUaiu.  Vcrgl.  lu  B.  6.  II, 
\,  Nep.  haui.  3,  3.  Du.  DÜliiie.  und  sali.  lag.  03.  #\(r.  ilwiDe  eqai. 
tel  BoBBDOi,  militei  et  negotiatoici  —  iupelltl,  ut!  Ronam  ad  tuot 
nicessarios  sipfre  la  Mctelium  de  hello  Mribant.  Si  ealipTichl  hd- 
lerm:  die  Aiigiliifrigtii.  Daher  auch  lucetiifiuliiits  vondgl.  bei  Spätera 
all  Collektit begriff  in  demielben  Sinne.  Curt.  IV,  10,  23.  Dai.  Cellar. 
So  im  erleek.  oUllo';.  Herod.  I,  lOS.  —  Eine  ganz  ibnlicbe  Ver.. 
biodoDg  UDt.  III,  37.  wo  die  Worte:  in  (iiarum  lUtmafioT-am  nnmrro 
Imbtit  bedeuten;  er  bebandelte  and  betrachtete  ihn  aU  einen,  der  in 
seintm  Hmisl,  der  ilan  angehürtc.  Denn  der  Begriff  Ton  nectssiiiiua 
bleibt  iaiuer  ein  moi-aliecJitr ,  propiinjum  and  cagitatas  ein  yliytiacli  and 
politisch  gi'odatllfr.  Dakar  itebt  iiccttiarius  auch  tOr  jmlur,  tnga; 
■lUm  Haust  gdiöitiultr  Fitmtä.  Unt  I,  74.  In.  III,  82.  extr.  IDD.  m. 
So  ergiebC  lich  der  Untencbied  von  /aiaiUaris ,  einer,  mit  dm  n«n 
gut  Freund  !■(,   Übt  und  vingthl,    inr  gtstüigeii  Unterhaltang. 

iaudit  alipit  eriitimiitiiniit]  Dia  Verbiodi|Bg  beiler  Wörter,  io 
wie  die  Katar  der  Partikel  ali,ut  lelgt,  dafa  aiitimaiio  hier,  in  boiuim 
.  pairem  In  nehmen,  wie  oft.  Nep.  Cal.  2.  extr.  a  multia  lealatue  noa 
modo  nullam  delrimentDiB  existiinulioiiis  feeit,  led  quoad  vi\it,  viifu- 
turn  laudt  crevit.  Man  findet  auch  die  Prädikate  bona  et  mala  cliiti- 
nttio.  Nep.  Agee.  4,  3.  Vergl.  not.  III,  I.  ad  debiloraBi  tuendam 
trisrimationan ,  i.  i.  um  den  Kititit  —  aufrecht  in  erhallen.  —  Sonlt 
■teht  CS  abeolut.  oft  fSr  iudicium,  and  konnte  dehhatb  leicht  nit  ne- 
itimalio  Tertasjoht  nnd  verwecbaelt  werden.  (Doeb  über  den  L'nter- 
■ckied  I.  Bllendt  aa  Brut.  72,  352. }  Vergl.  Ruhnkeo.  la  Tercnl.  Heant. 
Prot.  25.  Korlte  in  €ic.  Ep.  I,  5,  3,  Ueb.  die  Verbind,  der  SynoB]>m. 
bei  Caei.  vergl.  B.  G.  VI,  5.  iu.  0.  p.  304.  Jacob  >a  Toxari«.  QnaeM. 
I.uciuiear.  p.  23.  Cap.  VI.  Die  Griech.  Redner  aad  Cle.  lind  voll  von 
Beiip.  Von  diesen  allein  iai  der  richtige  Takt  and  Geachmaek  in  die* 
ler  lliniicht  in  lernen:  dal  nitit«  Wort'jii  in  der  Regel  nahefe  £t- 
stiiBmung  oder  Ei-nitiUi:  dci  erilern;  i.  B.  DemoiU.  Phil.  111,  3r. 
ärtu  3.6yoV  Koi  {limitiK  airtut-  —  i7.  irrejnftfjOM  ovdifila  ovü  avyyTtt'm. 

cuius  rii  naffiam  partim  laudit  ad  Lib,  —  ptrBinluramJ  Ein  ge- 
wählter Anidruck,  fäti  attingtJt,  pirtiiure  «d  allq.  Initio.  VI,  I,  5. 
lanquam  non  ad  unlni  eaminau  iwperii  delrlmeotum  omne  ptivtMiiat. 
Cic.  Puad.  IV,  I.  ininriam  —  ptiviniise  ad  ne  sunqiiam  putarL  Da- 
Filr  bei  Tacil.  Hiaf.  I,  SS.  ptitinuni  lanlnin  pacia  advena  al  rem^U. 
—  Wai  die  Slrnktur  mit  dem  Pionom.  irtat.  aulaugt,  io  vergl.  man 
Ramahom  fi.  105.  S.  8S9.  2.  Bemerkeaaivertb  iit,  da(a  hitr  uaefa  dem 
Relativo  da*  Vu-bam,  von  welchem  der  ACc.  c  luF.  abhüigig  Iit,  var- 
auigilu,  uDd  hier  lupplirt  werden  muhi  ein  Fall,  der  itUtntt  ist,  aber 


tlL,;..b,COO^IC 


80  C.  lUL.  CAESABIS 

anctore  afque  agente,  ab  armis  sit  diacesanm.  Libo,  a 
colloqnio  Caninii  digressas,  ad  Pompeium  proficiscliur : 
p&u]t&  post  rcDunciat,  quod  comulet  abiixt,  titteiilüde 
compotitione  ag£  no»  potie.    Ita  saepios  rem  ünistra  ten- 

doeh  In  oratio  oMigaa  TOrkommt;  i.  B.  Nep.  Tbem,  7,  5.  illonim  nr- 
bcB  nt  propugnaculum  oppoiiluia  eiic  barbarii,  >pnd  yunin  iain  bii 
elMiei  ttgitt  feei$le  otufrägiam.  Warum  aber  in  lolcheii  Keben-  od. 
ZieltcheHaStien  SHcb  den  ProaoDi.  reJul.  der  Itffiailin,  nnd  oicbt,  wie 
gewöhalicb  der  Vonjankliv  «tehe,  daraiier  vergl.  Znin|it  %.  G03.  Uähne 
lu  Nep-  Tbem.  7,  5.  Oobancr  la  Eclog.  Cic.  p.  212.  Uer  Craod  der 
VaiiiliakttoD  Isiat  lieb  am  leicbleateo  dabin  beitioinen:  lat  du  Sela- 
h'viala  in  ilrengen  .Sinne  «in  aoleber,  ä.  i.  ein  Prädiialtutix ,  fo  )tebt 
der  CaitjunitiB;  iit  <a  eiu  ceio  liiatoritcher  Bei-  od.  Zutats,  der  eiu 
iwirsf  FaltHm  beifflgt,  ao  alehl  doa  Relativprono«.  für:  alqu*  ii  elc. 
und  ei  folgt  in  der  orat.  obliq.  der  lafinüiv ;  -welcher  ahfaüngig  ge- 
ditcht  werden  mnfi  von:  ait,  iugait,  prrgil,  a/firmat  aoi  ähnliebed 
Vei'bii.     Vergl.  Kragei'i  Lnleri.  I.-  S.  80. 

auctore  atque  agenle  ]  Kin  Beiip.  von  jener  Eimllagt  tecanda, 
worQber  Mehrerei  bei  Rawahorn  p.  .»US.  So  Sali.  lug.  T,  4.  labare, 
pareada.  Man  findet  oft  verbunden :  aelor  anclorgiie  Nep.  Atlie.  3,  2. 
atielor  et  dajr.  Xae.  Agr.  A.  aaelor  et  tuatar.  Heber  den' Begriff  a. 
in  Sail.  Cal.  3,  2.     Eelog.  Cic.  p.  ±4. 

li'  $it  dtfeeiluM]  Den  Grund  de«  Praestiu  Cenianetiti  oder  dM 
aaalogMi  Perfekt.  Coni.  wi«  oben:  (>'  —  tit  fotntat  facta.  (Vergl. 
nnt.  1,  S5.  extr. )  in  bfpotheliiehea  Sätien  erläutert  lehr  einfacb  Ocba- 
uer  lu  Eclog.  Cic.  p.  Ol.  Oaa  Praet.  Hebt,  wenn  ein  Fall  all  mag-  . 
Uek  gedaebt  wird,  gleichviel  ob  er  je  verwirUiebl  wird  oder  uiebt. 
It(  aber  die  Voritelluog  von  etwai  ÜHmögHehem  oder  Sc/acierigem  od, 
nicht  WahrtelieinlicheHt  die  voikerracbende ,  dann  aleht  daa  latper- 
ftetnm.  Und  dieh  gill  auch  in  den  bypolhetiichen  Sälteo ,  welcbe 
wegen  eiacB  lie  begleileoden  Fatari'  ■■  Coi^uuklie  Futuri  itehen  loll' 
Un.  Sieb«  Znmpl  g.  4«fi.  5.  —  Fort  ist  aber  Begriff  und  Auidrock 
rar  die  trahrte/ieiHtfcUeil,  nicht  für  küntlige  objektive  Wiiklkihkeili  ' 
und  lo  acbeint  auch  perB4iilaraB>  abaichllicb  geietit.  ohne  daa  Verbnm 
auKiliars  e(*e,  dsrch  welcbea  die  Verwirklichung  dei  gebofKrn  Sejiil, 
elae  gedachte  oder  faltiuhe  Eiitlens ,  auigedräFkt  werden  würde.  — • 
Mao  vergl.  mit  dietem  Ceürauch  dei  Praei.  Coniuiielici  deu  häufig  bei 
Caet.  ablieben  dei  FluiquamperfebU  Conj.  In  gani  ähnliahen  hfpothet. 
Sätien,  wie  1,  43.  ti  eccupauet  etc.  68.  extr.  ti  —  potuitienl.  II,  9. 
«Str.  li  qnid  —  acridiuiet  elc.  lil,  57.  *.  f.  qaod  ti  fecittet  elc. 

qaad  «Dil.  abtint,  *ime  iliit  —  «gl'  nan  po$$*^  Kritiich  aicher 
ist  dleee  Stelle  noch  nicht)  indem  die  beiiern  Codd.  in  leaea  gebie- 
ten :  n'se  t'A'f  no»  pette  egS  de  eompatitio*e.  Andre  haben :  »ee  tine 
mit  —  pette  Bgi.  Und  diefi  billigle  Devia.  und  Hotom.,  lo  dafj  gaod 
—  aitinl,  und  der.  loflnitiv.  all  abhängig  van  rinunelat  gedacht  wen- 
den niOfilen ,  wai  aber  den  bekannten  Sprachgeielxen  in  wideritreiten 
ichelnt.  Vielmehr  aleht  auch  hier  quod  all  causiale  für:  proplirem 
gmod,  und  im  Geilte  einea  Andern  geiprochen ,  futgl  der  Canjiinktlv. 
Sa  Cle.  Offle.  II.  3'J.  Laiidat  Africanum  Panaetiui,  qnod /uxrt'f  abiU- 
n«n(,  Beitpiele  bei  Zumpt.  }.  549.  Ramibora  §.  17S.  S.  743.  —  Naeh 
nnierm  Gefdbla  hat  die  I.eaari  aec  line  illii.elc.  etwaa  fQr  lich,  und 
wir  wQrdeo  annehmen .  .gaod  —  aitiut,  nee  »ine  illi$  potte  egi  de  ' 
een^.  Denn  Iheili  lieit  taan  Bell.  Uiip.  c.  3G.  rennnciarunt ,  guod 
Pompeium  in  potratate  baliereot;   (heila  lifil  lich  der  Grund  dei  Wccll' 


L:,gL,...b,COOgle 


DE  BELL.  CIVILI    IIB.  t    CAP.  26.  27.    81 

tatam  Caeaar  «liqoaado  dtmittendam .  libi  iadicat  et  i» 
beHo  agendam. 

C.u>.  XXVII.  Prope  dimfdia  parte  «jteris  a  Caenre' 
effecta,    diebusque  is  ea  re^conE^mtig  aevem,    Daves  ■ 

■eil  an  Modi  lelehl  erklär«  «m  der  Venckledmhaft  dn  wiXAMe« 
oder  fklctiieb  Sttllflndciiden  einstlnen  Falff,  id  gnod  aötiiti,  nnd  dei 
aUgemtiiniH  idi  Jenem  elaiclnea  tlmitande  tolgenden  Caumfumt ,  dal 
man  licli  lagleieh  all  dauernd  dentt.  Oahar  denn  aiieh  dltier  lafiai- 
Uv  darcli  ut  oder  guam  anfgelöil  werden  künate,  ■.  B.  et  gusM  ein« 
ülii  agi  nequeat.  FQr  die  Lotlnitjit  der  Straktur;  »eis,  dico,  retfön- 
dto  guod  —  itimmten  Perlioniaii  >a  Sanct.  Minen.  III,  14.  dngl. 
Duhtr.  de  La^oil.  luriie.  p.  332.  Stallbaum  in  Rnddln.  lailllnK.  IL 
p.  333.  —  Nee  aber  entlprleht  dann  dem:  ae  Man;  nie  dean  nicbt  in 
lenjfnen,     dafii    «elbtt   ae   liBe  ilUi   —  non  poaae —   gciait  werden 

diniUendam  tibi  iudieati  Der  Sprackgtbraneli  Canar*  nnd  A.  Itt 
■Ich  darin  ful  gleicb ,  difSi  bei  Verbli  der  EnUekHefimng ,  dei  W1- 
lent  nud  de*  fSr  gat  Halleni,  du  Prenom.  penoaal.  tibi  beigefügt 
wird,  um  die  nähitre  Brziebung  auf  da«  beicfaliehende  Subjekt  aa  ba- 
leiehnen.  Wir  reehneit  dahin  III,  30.  ie.  dlveraa  HUeomtiUa  eapiuni. 
JH,  es.  1.  f.  tibi  centvlebant.  Allel  nämK  anr  Beaeiehaaag  der  eab. 
jektiveo  Belieb,  einet  Verbi,  wen  im  (Jriech.  dw  Medinat  ah  Verb. 
reOexir.  htareicht,  wie  Herod.  I,  IIS.  'Aarvapi^  Si  fur  oüa  lü  ßov'- 
Uvta9ai  tft;.  Deigl.  die  bekannte  Redentart:  guid  tibi  vitt  qnii 
tibi  vuKt  SIellen ,  wo  da)  GerandivumniAt  exillimarf  and  ijinon. 
Verbii  verbunden  lil,  mieben  ei  iweifelhaft,  nb  tibi:  iyntaktiuh  ni- 
ler  dem  Vtrbo  oder  dem  Gerandivo  Itebef  Allein,  ei  iit  der  AKalo- 
gie  gemtif«,  den  Datlr  dann  anf  leUtrrek  in  beilihen.  So  III,  SS.  ia. 
73.  in.  77.  exlr.  1C2.  In.  Vergl.  Znmpl.  9-  ^9-  Ramahora  §.  )6g.  Jk 
639.  a.  Statt 

jsA'csl]  haben  mehrere  Kdllt-  nod  1AS».  judieabat^  vieileichl  elM 
Folge  der  Leaarl:   »aepb  re  lenlata;    die  jedoch  lebwade  Aatnritlt. 

CAP.  XXVII.  Diebutqae  —  noTiem\  üie  StellaHg  der  Nrnmerif 
liem  beachte  der  Jüngere  Leier  nach  der  allgem.  Regel,  dati  daa  lo. 
giteh  betonte  nnd  Aercorstihebtnde  U'orl  in  der  Rrde  eben  aownhl  rar 
all  naeh  geielit  werden  kann,  jenachdem  der  ZOHrnmcnbang  oder  dJa 
Abitefal  dea  SchriHitelleri  ea  verlaugcD.  Wenn  aber  vor  dem  Generel~ 
len  nnl  Allgemeinen  dai  Speeielle  hervorgehoben  werden  aoll  oder  dal 
ladialduelle  nnd  Parlitaläre,  da  gebt  jVnei  ala  daa  Ganxe  CWaii  nad 
dieiea  folgt.  So  III ,  U.  inipoiili«  —  legionlbnr  ttplem.  Bciandan 
geichieht  diel^,  wie  im  tirievbiicben,  wenn  der  Genitiv  dei  eanieä 
voranigeht^  I,  45.  paliaum  circiter  M.  coli.  c.  4G.  exlr.  WO  der  Xo- 
wiinatiB  dem  Genit.  gsnz  analng.  Und  eben  an  iteht  dai  SnbUanlir 
ver,  daa  Zahlwort  nacA ,  wenn  irgend  ein  Gegejitat»  oder  eine  Ver- 
tchiedenheit  der  Subjeltte  oder  Objekte  beieiehnet  werden  aoll,  wie  II, 
1«.  Coharlei  dna»,  qnae  colanicae  appelUbaolnr.  III, -2.  legionei  iliiO' 
deeim  et  eqaitatuBt  omnem.  Damit  vergl.  e.  4.  In.  Sonit  ilcht,  wenn 
der  Zablbegriff  hloft  hiitarttcher  Nalnr  iit,  dal  Numerale  vor;  and 
diele  Fälle  lind  bei  Cienr  die  hänfigalen  and  geivöhnllchiten ,  eben  *o 
wie  hei  andern  eeaehichtichreibern.  Vergl.  I,  41.  II,  7.  qtnngae  annt 
depreiiae  etc.  c.  IS.  eo  le.r  cohortei  etc.  c.  19.  in.  21.  32.  23.  —  Bei 
Nameral.  ordinal,  wo  der  Begrilt  der  Zahl  tu  den  der  Qualität  ader 
Eigemcbafl,  d.  I.  einea  InbegrilTi  gemelniehanltcher  Merkmal«  über- 
geht, kau  «j*  BetmWK  det  Prädikat!  Aiertm  di«  ento  Stella  anwel- 

•      F 


82  C.  lUL.  CAESABIS 

consnlilras  Dynhachio  remissae,  qoae  priorMn  partem 
exercitns  eo  deportaverant ,  Brundisioia  reTertuDtnr.  Pom- 
peina,  isire .  operibua  Ca^aris  permotus,  siTe  eliam 
quod    ab    initio    Italia    excedere    cODStituerat;     adrentn. 

•en,  I.  B.  I,  49.  Scd  atfffae  leglouii  militM  «tc.  —  Vergl.  Kamillan) 
§.  200.  S.  SOO.  a.  «.  Zumpt.  J.  700.  —  UebrlgeB«  hat  Cod.  Leid.  I. 
■hcTmaJa  nun  ditbut  im.  Sehr  plauiibelt  Wir  beomkcn  dabei,  däb 
nicht«  gew.  all  Eimehieb.  oder  Weglats.  von  que  und  tt,  beiooderi 
in  4^fa3IJung  van  tiuselaen  Sachen  oder  Factli.    S.  Drakenb.  tu  \M. 

XXII,  31,  7.  XXIII,  ilf  7.  Docb  icbrint  meiit  die  Weglftii.  der 
t'apnlaliv|iBrtikel  der  Rede  ctwai  Orataritehe*  lu  geben,  and  dem  Ht~. 

.il'jiiker  weniger  iDioMgeD. 

i'a  ea  re  ceittamlit]  D!ef)  die  gew.  StruLtnrl  Cic.  ad  Dir.  V, 
in,  9.  ItaquB  ilclitteiii  utor,  in  gaibut  eoKsutno  omne  fempns.  Ibid. 
XV,  4,  19.  iH  reliquii  Amaiti  delesdia  agriitjae  vutaiidii  id  letapui 
omriE  contumtimul.  Und  in  oft:  'ilem,  ecilateat,  aanaia  eantuuiere. 
S.  Drakenb.  an  Lir.  ^XIX,  S3.'  extr.  Kotlte  >a  SaU.  Jug.  63,  9. 
Den  <Uutertebied   der  Struktur  in  te  leoipDi  eammarre  und  i.  B.  Liv> 

XXIII,  46,  5.  poiterum  dieni  tepeiitndo  ntrimque  caeioi  coatatnteniHt 
•—  wird   man    Iheili   darin   finden,    dali  durch  tu  die  subjektive  Theit- 

aabme  geoaaer  angegeben,  thelli  die  mehrfache  Beichüftigang  durch 
den  Plural,  wie  B.  ».  V,  II.  gleicbiam  dai  BiiiUii  rebui  irafUeUmM 
nie  atqae  inler  eai  ipiat  ncrlari  tt  agere  —  Migedeulet  wird.  Der 
lilofse  Ahluliv  all  initrameutal.  giebt  nicht  die  Sache,  bei  der,  lon. 
dem  durch  welche  die  Zeil  hingebracht  wird.  Noch  häqBger ,  all  eon- 
tumere,  lieit  man  bei  Lifiui  abtMtaere  tetaput  etc.  l.  Drakenb.  in 
XXVII,  13,  3.  Dieb  Verbnm  icheint  den  Verlauf,  dai  rerleben  der 
Zeit  nur  hiMlariuh  nnd  objektiv  lu  bezeichnen;  in  coutumere  erken- 
nen wir  mehr  die  tubjektiee  Ueilebang,  die  grüriere  Theitnahme  und 
MitUidenheit  der  Fertonen.  So  Tacil.  Germ.  II.  Curt.  111,-4,  *. 
,Wm  bei  Zumpt  §.  Gut.  Ton  eaaiumere  tempui  mit  folgend.  Dativ.  Ge- 
Tand,  geiagt  iit,  durfte  kaum  bialoriiclie  Aulariiat  bthcn,  nie  ichoH 
die  Umicbreibungen  lehren:  diebni  per  dabiiatiosevi  cDuiumlii.  Sali. 
jBgl  62 ,  6. 

tive  —  tive  etiam  quod  etc.]  Wir  deufvlen  na  B.  G.  VII,  SO. 
~  p.  588.  an,  dafi  nni  tive  und  tea  nicht  einerlei  dSuke;  loudern'dafi 
(iDrf  eine  objektiee  and  fakUlche  Wahl  niid  MäglUhheit  de*  Selxtni 
Dud  Denkem  angebe  i  teu  hingegen  eine  mbjettiee  nnd  Irauueeiiden- 
lale.  Dieb  ichelut  der  Gebrauch  dei  LIvlui  in  beiiäligea,  weun  er 
I,  3.  i.  B.  lagt:  .Aicaaiui  Lavinium  utbem  matri  lea  novercae  reli- 
'tuil;  d.  i,  oder,  wenn  du  willit,  einer  andern  Meiänng  xufolge  etc. 
Ueigl.  VIII,  7..  n.  Movet  ferocem  animum  iuvenia  teu  ira,  seu  de- 
trectandi  certaminii  pndor,  leu  inexiuperabilii  rii  fall  i  d.  i.  man  tann 
lieh  denken,  wai  man  will.  Dagegen  Nep.  Eum.  1.  in.  data  eat  Eu 
menl  Cappadocia,  live  potiui  dicta;  d.  i.  eigentlich,  genau  betrachtet 
lind  wirklieb,   nnr  ingeiagt.    Und  Them.  ß,  5,   neque   nlll  loco  parce- 

iVeiiehen  lieh  alle  Pille  e)>eiifBlli  auf  die  VVirklichkeil.  ~  Endlieh  as- 
langend  dat  life  eliam,  (rergl.  III,  73.  Gn.)  beachte  man  die  Grada.- 
lion  der  inlenticen  Partikel^  ei  iil:  oder  auch  tcahl  gar!  Wir  mei- 
nen, 1«»  konnte  vor  eliaai  nie  geaetit  werden  i  der  durch  etiam  her- 
vorgehobene Grund  war  «leti  ein  faktischer. 

ab  iniUo\  -  Dn  Anlanger  vnlerirheide  initioy  d.  I.  anfanglieh, 
oder  tu  Anfange,  (advitrbialiier  gen.)  einet   allgemeinen,    tu  abttra- 


gL,;..b,.Coogle 


.     DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  27.        83 

naTinm  profectionem  parare  incipit:  et,  quo  faciUns  Int- 
petnm  Caesaris  taidaret,  ne  sub  ipsa  profecdooe  militea 
oppidum  irraniperent ,    portas   obstiait,    vicoa -  plateasqne 

«to  gedadten  kiitor.  Zditanaei  und  Serni,  irie  SiIL  Caf.  S.  In.  od« 
BDch  einei  tonireteit  Cuiien,  wie  fniti'o  eapitit,  libri.  lotet  ab  im' 
.  itia  baiiebt  ilth  Bted  auf  ein  Ai$leTiieAe$  Ercignlä,  deucn  Fortgang 
JUilttl  Hat  Ende  ith  ecgemali  bilden,,  nud  beiekhnet  den  Anfangt- 
pankt,  von  welchem  an  Irgend  ein  Gedaalte,  ein  Hau  etc.  feitgekal- 
ten  nnd  verfolgt  worden.  Alio  elgenlL  ab  initia  utgue.  Daher  der 
■ehr  gew.  Aoidrnck:  itatim  ab  initio-  So  nnl.  e.  41.  exlr.  74.  in. 
.  Vergl,  c.  47.  in.  und  II ,  17.  in.  III ,  1.  f.  57.  88.  PriHtipiim  aber 
beieiehnet  eig.  den  Beginn  der  Handlung,  nnd  betiebt  lieh  lUDäebil 
■nt  die  nitwirkendeD  Su^etle  nud  deren  Objekt:  alio  der  Moment, 
wo  die  Perian  anfing  in  tcirJen  nnd  mithin  die  Handlahg  oder  dl» 
Sache  begann.  So  iDitin.  XXVI,  3,  4.  itatfra  a  printipio  anperbni, 
d.  L  gleieb  von  der  Zeil  an,  wo  er  laeiit  «nftraf  nnd  «eine  BoU« 
■pleite. 

adventa  naeiaM  J  Abtat.  temporaL  jidventui  »ber  Ut  die  «r- 
falglB  AnkDDft,  in  iäogsrer  oder  kjiraerer  Amdebnung  gedackt,  S.  m 
B.'  G.  II,  37. 

-   incipil'i     Vergl.  Aber  coepl  nnd  ineipio  nnt.  c.  87. 

tub  ipaa  pro/ectione'^  So  Nep.  All.  13,  3.  inb  ipia  praieriptiont. 
p«Cl  ein  Ualeiichied  Statt  finde  zwiicheo  lub  advenhi  nnd  adventui« 
and  iwticben  Ablat.  nnd  Aceuaal.  überttaupl  bei  lub ,  leidet  ke)ue> 
Zweilei,  obgleich  Burmann  la  Vellei.  Fat.  U,  34.  p.  783.  edit  Lngd. 
bamerit:  Parum  refett  et  vinam  CiammBticoruni  puto  obaervalioncm  : 
lub  dient  eite  panllo  ante  diem,  lab  die,  qnnm  Jam  anror«  ilinxil. 
Ikm  Blimml  bei  Drak.  lu  LIv.  II,  55.  in.  Verwecbal.  der  Caini  war 
In  Codd.  leicbt  und  tat  hauGg.  Nacfa  der  Analogie  voa  tub,  «U  Laeal' 
parliliel,'  i.  B.  tnb  lilvii,  d.  I.  «ater  dem  Schirm  der  Wälder,  ver- 
wandt mit  in  lilv.  Dak.  «n  Flur.  I,  18,  11.  Deigl.  luA  pellibna  B. 
G.  III,  30.  lub  mnro  B.  C.  I,  4S.  n.  i.  bedeutet  ■««  ali  teatparelU 
Part,  ssler,  bei  Gdegenkeit  eioea  wirklich  eingetretnen  Fallt,  wir: 
»«iin'i  XNK  Mmaricbe  leibtt  iäme  oder  gekommen  wäre ;  nnd  to 
nach  alten  Zeitverhallaiiieni  uii>.  bei;  aur  Zeit.  Dagegen  tab  ne. 
etem,  wie  e.  38.  kann  nur  aeyn:  gegen  die  Nickt  !iin,  mit  dem  Ne- 
benbegriffe der  Daner;  eine  Btdrut.  die  »elbst  aua  der  Natur  der  Ca. 
iai  IQ  erklären  iit ,  und  der  iicherlicb  bei  lorgfalligen  Schriflitellern 
dal  l^erbnat  enliprickl.  Wo  tub  mit  dem  Accniat.  lo  viel  iit,  tia: 
anmittelbar  drauf,  eig.  daran  i.  i.  lieh  nSfternd:  da  erglebt  lieb  die 
Bedeal,  von  lelbil  am  der  uriprünglich  localen  yoit  >ui  und  inoi  knk- 
log  dem  tubiade.  Vergl.  au  B.  G.  VIII,  49.  Bremi  in  Nep.  Alt.  13, 
3.  Eortte  lu  Cic.  ad  Dir.  X,  lö.  wo:  tub  eat  (lilterai)  itatim  red- 
tatae  annt  taae.  Lii.  XXV,  7.  Sab  haee  äicia  ad  genna  Marcelll  pro- 
eubaere.  Jeoei  ipta  dient  dbrigeni,  wie  immer,  nur  lur  Hertorhe- 
bung  dei  Nameaa,  und  «war  raeiil  im  Oegeniali  nnd  lum  Unterichied 
von  Nebendmitätiden  nnd  Perionen;  nlio  bier  in  Beiiehong  mä pararr 
incipit.  AliD  konnte  decem  ipiol  diei  bei  Cic.  ad  Div.  II,  8,  G.  wobl 
keifien;   lehn  ttirUicAe,   d.  1.  ganie,   volle  Tage. 

Dieoi  platealgne'l  S,  in  B.  G.  I,  5.  Vieat  Iif  liehtlar  unter; 
Gotle;,  nach  Tntneb.  in  Cic.  in  Roll.  c.  3S.  bici  innt  contiuenlia  ae- 
cnadam  viam  utrimqne  aedilicia.  Diele  virl  werden  aber  hier  «la 
TAeiU  einer  Stadt  betrachlet,  alto  nli  ein  HäutercompUx' ,  den  man 
■Ick  all  eia  Gauxtt  denken  mal«.  '  Oeiu  van  den  14  Begiancu,  In 
F  2 


i;,Güi_jgle 


S4  C.  lUL.  CAESARIS 

inaedificat,  fossas  transversas  viU  praedncit  atqiie  ibi  m- 
Aen  stipitesqu«  praeacntoe  defigit.  Uaec  levibus  cratibiu 
lerraqne  inaeqnat;  aditus  autem  atque  -  itinera  duo,  qiiae 
extm  murum  ad  portam  ferebanf,  maximis  defixis  trabi- 
bai  atque  eis  praeacutie  praesepit.  Ilis  paratis  lebus, 
,  miliMs  silenlio  Daves  consceadere  labet ;   expeditos  atKem 

welcbe  Dntei'  AugDtlni  Rom  gctbeilt  ww,  hUte  Jede  32  fiel.  Vot- 
vSglicb  lehrt  diefi  «luh  Tuitl.  Ann.  IV,  65.  mi^nu  cu  copiu  pn 
ylnan  etiam  BC  (oro  prapiaqua  hBbUule,  uade  Tuicunt  vicam  c  ron- 
bala  adrenBrnpi  dictum.  Dich  veranlatit  uni  tu  glauben,  ihJ*  man 
iinprÜDglicIi  ricul  nuiate  jeden  Anbau  von  Häutern  und  Wohnungai, 
im  Gegeniati  der  Felder  und  Wälder;  wie  bifi  um  in  Städten  btn 
und  wieder  dergl.  Anlageii  Netter  Anbau  genanut  werden;   «o  da(i  vl- 

■  cwt  and  orzo^  verwandt  bleiben,  und  >ich  ergiebl,  wie  vlcui  «neb 
Dorf  beirjien  koaate.  Tic.  Germ.  13.  princtpes,  quf  Iura  per  pagot 
tieotfaa  reddaut.  Dai  Wort  h&t  licb  erhullen  in  Namen,  wie  Kottctg 
U.  dergl.  vielen.  Platea  lit  Stra/se  der  Slsdt,  breiler,  geebneter  Weg, 
■ielit  Dolhwendig  mit  doppellec  Reibe  von  Uäniern.  S,  in  B.  6.  a.  B. 
0.  —  Der  Fnntoie  bei  Lemaire  ad  h.  1.  redet  allerlei  i:aatDiei. 

inaedifical]     Die    eigenll.  Bedeut.  dea  Wort)    lernt  man  «na  B.  C. 

■  II,  I«.  (U.  e.  VIII,  e.)  Hier  iil  ei:  terboJ-riladirtH ,  dureb  aafge- 
thürml«,  anfgehÜHfle  malet,  Nigger,  saira,  tigna,  Irabei  ele. ;  kei 
iiMweg«  Hegt,  wie  Held  Bd  h.  1.  meint,  in  dem  Folgeadea  die  Epexe- 
getii  oder  Erklär,  dieaei  inaedif.,  vielmtsbr  etwa»  von  dieieoi  Venebie- 
denn.  So  Lir.  XLIV,  45,  0.  uec  clmiiae  modo  porlie,  «ed  eliam 
i»aedificatae  eranl.  ~  Einige  gule  Codd.  (Pel.  nnd  Leid.  I.  O.  II.) 
beben:,  inaedffieat  ae  fou.  Ob  dieb  lieh  verlbeldigen  lierat  Waram 
nicht  i 

■ssejuBl']  Samt  nirgends  bei  Caei.  L'elierhaupt  leiten;  aber 
ckBrakteriitiach  (proprie)  gebranebl,  weil  das  l''lecb(werk  ond  die 
Krde  drtUierwtg  gelegt  nnd  geiebSltet  wurden. 

itinera  — fereb/int'\  Naeb  dettelben  Analogie:  al  forte  eo  Teili- 
SX%  ferrejU,  LIv.  I,  7.  nnd:  viae  ad  morlrm  duae:  qua  quemqne  anl- 
mni  fert  etc.  Liv.  XL,  4.  coli.  Ovrd.  M^t.  f,  1.  Sali.  Cat.  58.  Den 
IJntencbUd  iwiiehen  f*rr«  und  dacere  xeigt  oiiier:  fähren  (abiofnt) 
d.  i.  ferre;  und  hinfükrea,  relativ  bi*  iiim  'iäele  nnd  ingleich  leiten, 
nicbt  abirren  lauen,   den,  der  dei  Wegweiieri  bedart;   d.  1.  daeere, 

atque  eit  praeiictitit'\  Wir  glauben,  dafi  die  Alten  iiriicben  eit 
und  Hl  nnlenchieden ,  nnd  iwar  lo,  daTi  ti»  ichwacber  war,  nnd  im 
einfaeheB  Bezeichnung  dsi  genannten  Subjekt«  dient,  lo  data  die  blobc 
Relation  dei  Präditatt  Bu[  du  Subjekt  angegeben  wird,  daa  Prädikat 
.  aber  ala  betont  eracheial;  iVi  dagegen  dünkt  uni  mehr  geeignet  anr 
Hervorhebung  dei  Subjeitt,  welche  beruht  entweder  auf  der  inner» 
Bedentiunkelt,  ao  data  ei  gleich  i*(  dem  talit,  ejutmudl;  oder  anf 
der  Unfern,  ä.  i.  local  nnd  temporel/  näbem  Beilehungj  wo  dann  die 
Handlckrilten  iwiacbca  iii  und  /lit  in  der  Regel  acbwanken,  Letilerei 
meiat  vanleben.  Vergl,  Znmpt  j.  132.  Deraclbe  Fall  nlit  ei>dem  «od 
tVtden;  i.  B.  Flor.  III,  IT,  0.  pleben  ad  it  Graecbania  legibui,  ett~ 
'  dem  iocioi  ad  plebem  ape  clvilatil  «rexitj  hier  iat  efidem  gleich  ua- 
■erm:  detgleichcn  durch  »i>;  hingegen  wäre  i^ädem,  xur  Vntertrhei- 
dung  von  andern :  durch  ebeit  die$e ,  d.  i.  m  gleicher  Zeit  damaU 
durch  dieteiben;  io  eracbtint  demnach  iitdem  mehr  aubatanllrlach  nnd  ' 
oeriänKcA;   tit  nnd  tiidein  mdir  adjeitiviacA  nnd  pro  /femin; 


gL,_._b,Coo^le , 


'    DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  2T.        S» 

ex  eTOeaUai  «agittariis  funditoribus{|ae  raros  In  inoro  tur- 
tibasque  disponit.  Hos  certo  signo  revocare  coostitnit^ 
quam  omnes  militeH  nares  conscendissent ;  atque  iü  ex- 
pedilo  lo«o  aetuaria  navigia  lelioqult. 

MTCMcoffi]  lieber  lit'evoeati  i.e.  ibSIHm  qnl  hvß*  ittpciidiia 
perfnncfi  deaao  eTocabanlnr  plcramqu«  non  tmpeiiq,  lei  regationt 
«.  in  B.  6.  III,  20.  liniere  Stelle  ftber  IK  bedenllich.  Vffliindet' 
Bn, ,  wie  Oodenl.,  cvocah«  Bi\t  tagittariü  f. ,  d»B  mna  man  nofb- 
wendtg  etecalii  all  Parlicip.  nehmen  für :  a&  imperalort  ad  id  ipfum 
■rOcBlii,  wie  B.  6.  III,  SO.  Allein  iclion  lurinat  ni  b.  I.  bemertte: 
vif  ertdidcrim  fuitdUoret  lagittariosque  fmitte  unguoBt  ab  iKpfrate- 
riSui  etotatai.  Denelbe  kalt  aber  evocati  fSr:  qui  lagittarit's  prae- 
«ifrat;  denn  evocaü  beif»n  auch  in  alten  Gloiiarien:  tii^C<^o(,  ä.i. 
niebt  etuturioiifi ,  «ondetn  Gefreite,  die  elnielae  Rollen  dnd  Zagt 
anfAbrl«n,  all  Kriegigewohnte  und  GeObtere.  Allein  wir  glanben,  die 
Slellnng  der  Wolle  erlaube  not  die  DeutuDg:  ex-peditot  i.  e.  alacrSl 
et  itrennai ,  uecdiim  aetate  tardierei  ex  evecatit  I.  r.  qnl  itrpendij« 
■oll  persctia,  deoao  apoute  arnta  lunuerant  Pompeiiqnc  ligna  leciitl ' 
erant,.  qniqne  leti  araaturae  eran|  adecripU  —  Jn  Uiuro  tnrribntqne 
reliqnit,  nt  defeniomm  »peciem  praebereat:  eoraia  adlicet  et  vitlnli 
et  rei  mililarl*  peiiliae  Inprinua  eanfldebat  Pompeiui, 

Mrta  tigm»"]  I.  s.  ab  quo-inter.  daeem  et  miUlei  coareacrat.  So 
bat  plaoMiIiieb  Nep.  Cbabr.  B,  l>  AtheoleaMa  certam  die m  Chat riu 
prantituerMH;  cfr.  B.  O.  V,  I.  f.  wid  ähnliek  Li«,  llr^ä,  43.  Cer- . 
tum  atqne  deerehim  cit.     Dm.  Dralcenb. 

txpedilo  Ibcb]  Den  Begiift  erlläit  dai  Gegentheil:  locni  impedi- 
Im.  So  lallaa  impeditua  Liv.  IX,  2.  Curt,  IX,  4,  2S.  acios  monlel 
et  impeäitot  nccDpaverual.  B.  G.  V,  2t.  liliae  iMpeditae.  Aebnllcti 
iBItrn.  XXXVIII,  7,  3.  Darinm  et  Pbilippum  acgre  ind»  fagam  s»i 
trpeditte.  Unier:  bequem,  uro  lich  etwas  und  aal  sich  letcAl  abina- 
cbtn  läflt     ,  ■* 

aetuaria  »avigial  Sie  wcirden  «rwäbnt  B.  G.  V,  I.  nutericbie- 
den  van  loagit  und  dieie  von  veeloriit,  TraDiportaebille  B.  G,  V,  !■ 
10.  Sie  irerdea  alier  benannt  vnn  ihrer  Bauart,  niebt  wie  andre,  i.  B. 
iintrariat  oder  InTiafayol  od.  veettHaa,  van  der  BsilioiinUDit  ond  dem 
■peeicUen  Dienate,  den  lie  leiitcn.  Wenn  man  )l«t:  lie  wöten  dorch 
Ruder  aaäSegel  nglelch  getrieben  worden;  lo  lit  dieli  Merkmal  lichcr- 
lieb  niebt  cbaraklerittlieh ,  denn  ftaf  die  bireiaei  aud  trireiMt  pahl. 
eben  daiiclbe.  Der  Unteraehied  beitand  wobl  darin,  da  der  niedrt 
Bord  der  Schiffe  uaah  fi.  G.  V,  I.  weientlieb  war,  daü  uicbt  trhöhle 
Btihen  Ton  Rndcrbanken  angebracht  würeo,  aondern  die  Rndelei  frei 
ifitten,  and  wa  ci  anging,  ancb.  dnrcb  Farhtuftei^  mitleUt  dei  lan- 
gem Kaders  die  ScUBe  trüben.  Dieb  kannte  man  icblierien  «ni  Uv. 
XXI,  SS.  mi«  ab  aeluariit  aliqnot  navtbai  «d  altetam  ripam  perlrabi- 
tar.  Man  vergleicht  damit  dai  griech.  äxurov  nud  änitioti.  tieil.  N. 
k.  X,  35,  5.  iiarei  aetuaria»,  qnaa  Oiaeci  Jkwuhov;  vocant  Tel  iiu- 
ßäitittv,  i.  L  eine  Art  Landutigriioole ,  nanient),  aani  Tranipart  der-  - 
Truppen;  mm  Eimttigen  bequem.  Von  naeiginm  bemerkte  Gronor. 
Obaerratt  In  Bcel.  f.  ABO.  edil.  Fiotieb.,  Telemt  vir  niti  dt  minori- 
tu  aarlbna  •ecipiehut.  —  Qanm  g»na»  deiigDuent,  naeet  dicere, 
qaaa  natigia  maiebnnt.  —  Die  apäleie  Laiiniläi  gebraucht  Havigium 
lir  tutvii,  all  gucidleu  Begriff. 


L.gL,;..b,GOÜglc 


S6  C.  lüL.  CAESABIS 

Cap.  XXVni.  BrnndisinI,  Pompeianoram,  milltam 
ininriig  (Kqae  ipsins  Pompeil  coDtnmelÜB  permoii,  Cae- 
Saria  rebus  favebanl.  Itaqae,  .cognita  Pompeii  profectio- 
ne,  concnrsantibm  Ulis  atqae  in  ea  jre  occnpatiii,  vulgo 
ex  tecds  significabaoi :  per  quos  re  cognita,  Caesar  sca- 
las  parari  milkesqae  armari  iabet,  ne  quam  rei  geren-' 
daer  facultatem  dimittat.  Pompeios  sab  noctem  naves 
aolrit.  Qai  eiaat  in  ntnro  custodia«  canssa  pollo- 
cati,     eo    sigao,     quod    coaveneiat,     reTbcantoi    notis- 

CAP.  XXVIII.  Ponpeil  tontuMtIät  ]  U<b«r  eoutmmtUa  t.  nt  c 
f.  Damit  fsrgL  Sencc.  de  Clen.  I,  10,  4>  eonlameliag  aecrbiorci  lo- 
lent  eiH,  qaam  iaivriae.  Beld«  WSrttr  Ott  verbupden,  i.  B.  LIt.  I, 
40,  4.  eoHlumeHam  fafinYaMquB  m  depoliarvi  eue.  VcrgL  Freinili> 
im  Index  ad  Flor.  iMtitria»  lind  Mifthandlungtn  mid  GewaUthätig- 
leilen;  comltoKeliaa  matutm  die  tchleehu  Bahandbmg  nnd  Imulliu 
•Uer  Art 

rebut'\     Leid.  I.  hat;  parHba»;    etn  aebr  nnaeitige*  Gloneml 

in  va  re  eenipatii]  Ocoopalnm  «sie  in  re  helfit:  i*  einet  Saeha 
itfamge»  Bad  damit  bettAä/ligt  My«,  wie  wir  lagen:  eich  mit  etieat 
beechäftigcn ,  ao  dala  Gelit  und  Gemath  darant  gerichtet  lil  nnd  daran 
hingt..  Ur.  XXXIV,  6,  19.  1«U  tempoK  in  luxuria  eloraalM  matro- 
DM  oeeopatae  eranl.  VeigL  Nep.  Alcib.  8,  1,  in  e»  erat  oecnpatBa, 
nt  belinn  qnam  dintiiaime  dncerel,  Uannth.  7,  1.  in  apparanda  — 
aeeupatul,  —  Oeeupatnm  eue  uUgna  re  iat  verwandt  dem :  dittentam 
rt  dtttraetuBt  tut ,  mn  etwai  eingenommen  aai  befangen  ic jn ,  to 
dafi  maa  aaf  andre  Dinge  nicht  eieht,  noch  achtet,  oder  nicht  achten 
kann,  wi«  lualio.  III,  0,  S.  qaum  HeiieDlnnim  bella  ocespati  eiient, 
(d>  i.  vollauf  >D  Ihnn  hatten,  an  Andrea  nicht  dcnten  toanten)  Felo* 
ponoeaiei  inmiure,  qni  bellam  AthenicDiibDi  facerent,  Veigl.  dtgeg. 
XXVI,  3,  S.     Has  föblt,   wie  le^pht  die  Vertanichung < 

eulga\  Wu  dieh  heirae,  ergiebt  itch  ana  Xep.  Alcib.  0,3.  El 
bt  nnieri  aUenthalkem,  allgemein,  mit  Being  kuf  die  Leute;  paliim 
Ilt:  aller  Orten  nad  allenthalben,  abei;  blof*  in  loealer  nai  etwa  (eM- 
poreüer  Bedeat.  Beide  Wdrtei  In  allgemeiner,  unbestimaiter  Bedeut, 
Vcrgl.  DDt.  c.  74.    Ill,  48,  Gl.   nad  Kortte  an  Cie.  ad  D^r.  IX,  14.  in. 

ttgnifivabanti  8.  B.  6.  VII,  36.  extr.  Der  abiolnie  Oebiaach 
Ilt  bemerkenawarlh ,  dH  Objekt  mafi  der  ZuaammenbaDg  lebrea,  wie 
Uer:  profeetieaem.     Eben   lo  ai^ptJvit  bei  Xenopb.   an  vielen  Stellen. 

ae  quam  rei  gerendaa  «Ic.]  Dieiei  ne  fHOM  findet  leinen  Gmnd, 
wenn  man  el  anllöal  \tt:  ne  ti  qua  dehtr  facullai ,  dimittat.  Denn 
wäre  die  Gelegenheit  wAon  da  geweien ,  ( In  praeacnti]  lo  w&re  fuam 
überflüaBig.  Ve^gt.  aber  guit  m  B.  G.  V,  fiS.  In.  nnd  Stellen  wia 
Taclt,  Ann.  IV,  GT.  ne  guit  qnlefem  elm  (Caeaaili)  IrrnmpeTet. 

eit$ladiae  cavtia  ]  Canata  entiprieht  gam  nnierm :  in  der  Ai^  ' 
tiehl ,  aua  dem  Grunde,  an  dtm  Zwecke,  dafa  elc.  naoenll.  von /si- 
Usehen  nnd  realen  odec  materiellem  Zieteken;  Behufi.  B.  C.  II,  23. 
hnlna  belli  cauaia,  c.  24.  mnxilii  eaaaia,  c.  40.  In.  III,  4.  praeiidii  r. 
Bralia  beMichnef  nehr  einen  beliebigen,  trillkürliehen  Grnnd  nnd 
Zweck,  nnr  mit  mathmejeliehem  Erfolge  nnd  peraönlieh  vorwaltendem 
Intereaa«.     Nep.  Con.  3,  2.    hBJaa    ateulandi  gralia  Cenon   ad   regen 

eoHvemtat}    Vttgl.  au  B.  G.  VUI,  35.    SalL  Jug.  18.  extr.  jw« 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CfVlLI  LIB.  I.   CAP.  28.         S7, 

qne  hlneribns  ad  Daves  decanunt.  Miirtes ,  poaitia  sca- 
lia,  müriM  adscendant;  sed  moniti  a  Brundisinis,  vt  Tal-< 
Inm  caecam  fossasqne  cav^ant,  sabsistunt  et,  longo  iti- 
nere-  ab  hU  cirepmdacli ,  ad  porium  perveniant  duasque 
naves  cum  nUitibulü,    quae-  ad  moles  Caegaris  adhaese- 

•esvfXff.  Ebto  w:  imter  omnei  etmventt,  aaalog  il«ai:,  eomtet  inltf 
ana.    Cic.  Tine.  IV,  2S.  ' 

molii  ilineribtii]  Einige  Coii.  halten  mattit ,_  darka«  machte  ein 
andrer:  noetit  Unebri»,  tau  Bew«!««,  wie  Ott  ein  Fehler  den  andern 
nr  Falge  hat.  ,  ^ 

Valium  eaeeum  ]  Hdd  bemerkte  ad  h.  1.,  dafi  v<dlut  afl  tat  itn 
Flor«!  geiedt  «erde,  dnd  folglieh  hier  nicht  der  terd<ctte  Wall,  lon- 
dem  die  ob.  c.  37.  bewhriebenen  ßherdechtea  P/ähle  und  lytoeke  %e- 
Helnt  »efen,  wie  ont.  III,  63.  Aliein  wir  glaaben  mit  Gronnv.  ■■ 
Obiervalt.  p.  aoi.  ed.  Froticb.  valtui  i&i  munitio  .oder  muninienluiit 
iKhiDeD  n  taflocD;  eine  Bedeat.,  die  ost.  III,  eS.  lich  ebcjifalli 
rechtfertigt.  TibuU.  I,  10,  0.  Non  Mcei ,  non  vallm  tr^t.  nnrnnach, 
da  VallHi  nnprflnglich  lO  del  war  aUfuatii,  tlipei,  deinen  inan  ilrh 
bei  Venchaniungen  bediente,  nnd  dergleichen  jeder  Ron.  Soldat  3  l>ii 
4  bei  aich  IrnR,  leheiRl  nna  Va/Iuw  Tomgiweiie  eine  Pfahltchan»* 
(oder  Pttnitadem) ,  od.  Verpfä/Umtg  all  ColiekttraiB  lu  bedeuten,  ob- 
MboD  Düker  ad  Flor.  'II,  18,  10.  Mgl:  ntniiitia  Iota  caalromia  et 
alia  mtiaimenta  line  diicrimine  Vallmn  et  vaUta  diennlnr.  Wir  aber 
hallen  Vallam  nur  fSr  den  eigentl.  Wall,  deiiCa  UanptuierknlBt  iai, 
dafi  er  ringrmn  gehe,  und  aaf  die  bekannte  Welle  antgeworfea  sey; 
taltui  i)t  partiell»  Verpalliiadiraug-  and  Verichaniaog,  inr  Sicherung 
und  lam  Kotreeoupiren  dei  Terruii«,  nit  Rücklicht  auf  dai  Material, 
denen  inaD  lich  bediente.  Wobei  in  bemerken,  dah  an  jener  Stelle 
dea  Floral  .der  Anidrnck:  fem  pleniut  valimii  —  jubebaalnr,  to  tu 
. nehmen  aeyn  dürfte,  dab  pltniut  all  Adverb,  in  nehmen,  nicht  wie 
Dnker,  für  dai  Adjeeitv.  — -  Ucbrigen«  wurda  caecal  gani  elgenUtch 
in  dieier  Bedenl.  gebrincht.  Slat,  Silv.  II,  9,  1.0.  catco  fovrae  deca- 
plQi  hialM.  Denn  Drakeuh.  ad  I.iv.  IX,  5,  T.  I>emerkl:  eaeca  fotea 
voealur,  qnae  poalqDam  etfeiu  erat,  itipala  aul  alia  nialeiie  fragilt  . 
hitegltur,  ut  esm  tngreaiae  beiluae  menibronun  male  tiangant  al<|ue 
Ita  in  faveam  deeidant.  Aiao  iit  caecat  ebeniowohl,  wer  nicht  lieht 
.and  überlegt,  ali  wer  nicht  gaiehen  und  bemerkt  «erden  kaau. 

csveonl]      Die   dreibebe  Struktur  dieiei  Verbi,   cavere  alienl,    ab 

a^ua-,  aliquid  alehe  bei  Runiburn  §.  1S4.  einiget  bei  Z.  \.  414.  534. 

^   Bier  erinnert  man  lich  an  jenen   Horat.  Sal.  I,  4,  S5.  Jlic  niger  eit, 

faane  tu,    Romane,   eaveta;    und  an   Nep.  Ale.  5,3.   erat  ea  lagacU 

tale,    nt  decipi   non   pauei,    praeiertim   qnnm   animum  altendlaact  ad 

malet  Caetarii']  Der  Geoitivai  aueterti  od.  lu^eti,  "D'u  Fr*i- 
heil  (ticentia)  dea  Gebranehi  liegt  ^er  darin,  dafi  der  Genitiv  nicht 
den  blofaeu  BegrlR  dei  Urheberi  beieichnet,  aandern  iiaplicite  eiae 
■peelelle  Ton  Jemand  auageführte  Handlung  -ani  TAst  anadrückl ;  hiert 
a  Caetare  extirnctai.  Beiipicle  der  Art  häufig  ond  natürlicher  bei 
labilantiWl  vrbalihut,  wie  adminittratia ,  lenlentia,.  memeriai  >.  B. 
Cic.  One.  I,  14,  43.  Caetarit  pecuniarum  trantlatia.  Auffallender 
|Ud.  I,  16.  extr.  valgarii  IHsecalitaa  reterenda  eit  ad  lUam  Enaii  fimem 
I.e.  ab  Ennio  comtituhm.  Ei  giebt  eine  Art  dea  neu  lateinjtcAen 
Slfl»,   wa  Bwa  B'anbt,   daa  VerbiUlaUi  und  die  Veibiudang  iwiichcB 


gL,_._t,Coo^lc 


88  C.  lUL.  CAESARIS 

rant,  scaphis  Uoiribaa^e  d«prebeDdimt,  depreheuu  ex- 

cipioBt 

Cap.  WK,  Caesar,  etsi  ad  spem  conficlendl  ne- 
gotii naKime  probabat  coactis  navibus  mare  transite 
et  Pompeiam  sequi,  piios  quam  ille  sese  traDsmarioig 
anxiliig  confirmaret:  tarnen  eius  rei  moram  temporisqoe 
longiaqmlateni  tlmebat ,  quod ,  omntbuB  coacU«  navibus, 
Pompeius  praesentem  facnltatem  inseqnendi  mi  ademerat. 

dem  vollführteit  Objelte  und  dciiea  Urheber  könae  blofü  d«cA  täm 
Particip.  Perf.  Pui.  vermiltctt  werden. 

depreAtMdnal]  lieber  den  eigentfaBml.  BeglUC  dci  Wort«  l.  ■« 
8*11.  CiL  45,  1.    Qointil.  I,  S.  «x(r.  Ibid.  {.  13. 

dtprahgHtat  «ir>>.]  Vergl.  ab.  diet.  6ebr*ach  Z.  §.  718.  ItHMk 
S-  171-    III,  1.   8.  6S3. 

CAP.  XXIX  Ad  »pem  ea^fieienii  tugoiü]  Dm  CbarakterbittBeht 
im  Gebreucb  der  Putikcl  ad  bei  Cmeiu'  liegt,  nie  die  Bci«p.  icicei^ 
darin,  dafs  ad  sieht  du  »btolnte  oder  «bilralcte  FerhaUiti/t  angieb^ 
f/uod  attiitet  ad,  od.  ratia»e  babita^  ■andern  ein  itartehitebeßdet, 
känfliget  Ziel,  in  daueD  Erreichung  diet«  od.  jene«  beitragen  kjmitä 
and  lolltei  gleiahMm:  Vorgehub  leiiUn,  nMer  jlsiuHea,  nach  clnor' 
.  gern  analogen  Uebertragong  dei  nnpr.  totalen  BefTllb.  Um  den  Ge- 
danken Tollitandig  anaindrlclcen,  irürde  ei  «Uo  de«  Zaiataea  einaf 
Parttcipii  Falnr.  Fan.  bedärfen.  Dieti  gilt  von  Cnttttr;  von  Ciett* 
onil  A,  dai  in  B.  6.  ill,  9S.  Angern erirle.  Viele  Beil^iele  dar  Alt 
indes  lieh  bei  Tacitni ,  der  jedecb  lai  Gebrancbe  noch  welter  gebt. 
Vergl.  Rotb  Gramnat  ^oaeit.  e  Tadto  Narimb.  1839.  p.  IT.  Bai  Cae^ 
B.  G.  (,  25.  VII,  la  B.  C.  II,  28.  UI,  11.  33.  Dai  von  Banmitarfc 
in  8.  G.  I,  35.  aoa  Nep.  Epam.  2,  3.  «ngeführle  Beiip.  „haee  ad  n«> 
■tram  oeBiueludinem  lunt,  levia  et  potiu«  cnntepHienda  —  pabt  für 
ansern  Fall  nickt;  wokl  aJiec  entiprieht  dai  grieeh.  ü^,  Belahuif 
viu.  Sjntax  p.  319. 

}trobabat)  O.  i.  Er  fand  rätfilicA  n.  zteecldienKeÄ  •  is  andern 
Fallen:  iüehUg  u.  länglich,  mit  R'ackiieht  auf  eine  gegebne  Narn  ttd. 
Verpatchlnng.     Vergl.  lu  B.  G.  VII,  63. 

priusquam  —  eattfirmtirel]  Beiif.  dei  Qo^jn»H^tl  nach  fHnMg. 
-B.  G.  VJI,  83.  Vllr,  13.  B.  C.  Ill,  7.  07.  80.  Mit  IndUal.  B.  6.  I, 
Sl.  VII,  47.  Vergl.  Zampt  $.  078.  wo  lehr  «ealgj  Ramihorn  g.  183. 
II.  p.  781.  ff.  wo  Tlrie  Beiipiele.  Kiiti  lu  SaU.  Cat.  a.  4.  exlr.'  wrt- 
eber  nur  mit  Unrecht  ran  der  Seltenheit  dei  Conjanktiva  etwaa  ar- 
wibnf.  Dm  blara  Gedachte,  Ond  im  Gellt  Vorgettalitg ,  ■o'wia  die 
Snhjektititat  dei  beigelegten  Attribata  beitimmen  nitd  fotdem  den  Con- 
jnnklir}  folglich  dergleichen  erklärende  Wärter,  wie:  käu»»»,  mSg- 
hfh  ^teyn,     licb  entiehiiefien ,    etiea,  ja.  Im  NaIhftUl. 

ille  mm]  Die  Leiart  dei  Leid.  1.  (s  illie  hätte,  von  grö&mr 
Antorilät  naterttaizt,  viel  Emi^ehlendei j  iJlie  uiml.  wie  B.  G.  V^ 
30.  gua  eilet  prefectut ,   in  «rgänien  am  trantmai^iiiit  top, 

lengingaitalem]  Vergl.  in  B.  G.  1,  41.  p.  100.  B.  C.  III,  «0. 
huglngua  oppagnatio. 

praeienlem  facuUat.1  Die  auginblieiHche  M<igUebk<it{  »ft  llf 
praneni  auch  ianainen;  wie  Clc.  »d  Div.  XV,  3,  10.  fraenemlei  in- 
titUae.  Der  Adjeklitbegr,  wird  auch,  wn  t»  der  Sinn  erlNbti  ver- 
.  taoaebt   uil    den    adverbial,   in  ad.  ad  praeitni  nnd  in  prtmmtt  aal 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVIL!    Lia  l.  CAP.  29.      89 

Belinqnebatnr,  nt  ex  loDginqnionbas  regionibns  Galliae 
Piceniqoe  et  a  freto  nsves  esBeot  exspectandae.  Id  pro- 
pler  anni  tempDs  longnm  atque  impeditom  vldebatar.  lo- 
tetes    vetecem    exeicitiua,    duas   Hispapias   cänfinnari^ .  - 

in  praetentia.     Vergl.   *a   Sali.  Cat.    51.    10.    Brenl   m  N«p-   Tken. 

TtUngutbabir  ■(]    Eben  lo  B.  G.  V,  19  cztr.  B.  C.  I,'  70.  IJF,  t09. 
Zur  UDgebnkr  haben  einig«  Coü.  belgefQgt:    rel.  ergo.     S.  Z.  £.  OSI. 

eitent  exspectaiiäat'\  Vergl.  Zampl  {,  40tt  Bber  dteie  Tempora 
wntlitaUi :  Er  hlUe  mAkm  die  Sobifh  abwarten.  Caeiar  lonnt« 
Uah  icbrtiben:  tUIingaebatMr,  ot  — '  ejrtpeelarel;  niti  iä —  len- 
guBi  — fuiml.  Dieici  «arten  ninfa,  waa  Cae*.  nicht  «ollle,  aock 
Uute,  wbd  iarck  dl«  SteUuite  der  M'orla  lehr  richtig  beieiehnet,  , 
ladeM  da«  Verb.  tubtlantiB.  nleht  lovobl  tiuxiliare,  losd.  ettenlial* 
vild.  Das«  wenn  die  Schiffe  .  doit  niebt  vrhaitdgii  geweaen  wäre«, 
•»  hjUte  aie  Caesar  nicht  abwarten  können ;  demnach  liegt  in  dem 
gMMB  Satae  aloe  Veraehmeliang  cinei  leealsm  und  teiaporellen  Ver> 
bältnlaaei ,  d.  1.  einea  Seynt  and  WäAreat.  lieber  die  Atell.  T.  »I« 
>er  de«  Parllcip.  i,  c  87.  «Kfr. 

tr  —  rtgion.  et  a  frtta\  Man  beachte  die  Ftnefiiedenheil  nni 
die  Wieierk.  der  PräpotilL,  Lelxler«  «tr  nathwendig  bedingt  dnrcll 
die  entere,  amd  darcb  den  OrgriS  vaa  fi-eltiwi.  Ex  beieiehnet  aeiner 
Natar  n««h,  «on  Innen  heraut,  d.  1.  dai  Eatiteben,  Aufbringen,  Her- 
heittlw^n  der  SehitTe,  er  ituperalo;  a  den  geograph,  od.  tapograpi. 
ksn  deia  lacaUn  Punkt  wohtrt  Vergl.  üb.  Wiederhai.  dcf  Prüpotilt. 
tD  B.  G.  V,  If.  Romih.  g.  191.  2.  8.  473.  Dai  fretunt  iclbil  blett 
Darii.  far  das  Gaditanum  t.  flercuUum;  ricbt^er  Oudend.  nebit  itnd. 
tOr  da*  Siealum;  datdr  aufier  c.  21.  wo  Sieihent  und  der  dorlhia  ab- 
geaandten  Schiffs  gedaehl  wird,  ipricht  «ach  unierm  Gtfdble  aneh  Jle 
Wsrtatdlong  nad  der  Anidru^k:  die  tonginquiaret  t^g.  und  Picen»m 
werden  von  iem  freto,  ■!■  dea>  nahem  nnlencbiedcn ;  dM  Gadilaaum  ' 
wäre  Ja  BOcb  riel  weiter  geweicn.  Bei  Ga/lia  denke  ubb  alier  lu- 
nicbal  an  Gallia  Ciialpina,    wegen  dei  angrÜDienden  PfeeaaBi. 

«eterem  exercitum,  dnat  Hiipaniat  cenfirmari']  Dieie  Stelle 
Ulf  Eiterung  Obiervalt.  crit.  p.  7U.  rür  verdächtig  und  will  leien: 
feiere  exercils.  Wir  würden,  wenn  conjekturirt  werden  loll,  vor- 
aiehen:  reUrem  ex.  in  Hitpaniit  conf.  Denn  I.)  laf>t  ilch  D>Ghwei< 
•ea,  wie  IN  genoniiDen  werden  kannte  fdr  dai  Zahlieieben  II;  2.) 
tirmfirmari  beiiaht  lieb  eben  BDWohl  auf  die  mornliich»  ErnullligQiigi 
ala  aar  atatiriell»  Venlärknng,  wie  i.  B.  Taelt.  Ann.  IV,  73.  m.  »gt: 
per  tatervallani  adventantti  neqae  eattilanliam  addideraat  turhati»  et 
pavare  (agientiam  anferebanlar.  3.)  Man  wdrde  den  Zuiati  in  Hitpa- 
hUs  gern  sehaa,  Mr  nahera  Bcatiaunung  dea  velul  exerc,  nnter  wel- 
«bau  maa  dM  Heer  dea  Pompeint  iwar  verateht,  aber  niebr  aai  den 
ZtwauMeahaage  der  Geiebicbte  erratben  mnft;  4.)  quarnm  altera  lat 
nah  ohne  duat.  valJkaniinen  richtig  nnd  ■pracbahlick ,  inmal,  da  die 
KintheU.  Sptatient  in  eiterior  und  ulterior  allgemein  bekannt  war.  8«  , 
VelleL  II,  1«.  Metellna  et  Penipei.  ex  Hitpaniit  trinmpbaverunt. 
tlat  II,  18.  nallam  partem  belli  in  Hitpaniit  rellaqnere.  Was  abet 
die  alle  Arne*  anlangt,  an  bedeake  man,  data  P^mpeiua  icil  aeinen 
aawtfe«  Conealale,  d.  i.  95.  vor  Cbr.  Spanten  «lj  Provini  durch  Afra- 
.mint  nad  Petreiut  verwaltete.  VeHei.  II,  48.  in.  —  Wenn  aber  duae  ' 
fflap.  (d.  i.  beide,  die  swet)  nöthlg  encbeiatt  ao  könnle  aneh  dna- 
bat  im  Hiiy.  («!«•«■    werden;    die  Pia^oitt.  in   wnide  vieUeieht  ab. 


gL,_._b,<Jooglc 


90  C.  IVh.  CAESARIS 

(qitamm  altera  «tat  maximis  beneficiis  Pempeio  Aevin- 
cta)  anxilia,  eqnitAtam  parari,  Galliam  Italiaaiqae  teotan. 
Be  absente  noiebat. 

Cap.  XXX.  Itaqae  in  praesentia  Pompeii  inaeqneo- 
dl  rationem  omittit;  in  flispaniam  pioficisci  coastitnit; 
dnumviris  innnicipiorum  omniuin  imperat,  at  naTes  «oa- 
quirant  Britndisinmque  dedncendas  curent.     Mitüt  in  Sar- 

•artfrt  dsreh  dai  folgcnJ.  H-  od.  minder  wahrichriul.  In  dnab.  Http. 
wegea  d«  vorhergeh.  cxtrcitam.  —  Uebrigeai  giebt  »ach  di«  gtwöbat. 
L«Url  emcn  vaUkotani«ii  guten  Sinn. 

beafficiii]  Man  raeiut,  ei  leyen  di>  Verdienite  dei  Pompel.  ■■ 
Spinien  (Hiipiu.  citer.)  im  Sertorian.  Ktiagej  wHtmi  nicht  andi 
Wlbrend  der  eantular.  Vcrmltaiigf  Jietitrci  iit  wahricheiBliehcr; 
wenigiteni  erwäbnl  Ptutarrh  nichti  rai  der  entern  Periode.  Ueboi 
CoDitrnkt.  dei  ben/fieium  mit  in  i.  Sali.  Cat.  31 ,  7.  pluriina  bentf.  in 
popat.  R.    Ctt.  e.  34. 

Italiantgae  ttMlarfl     Dicfa   erklärt  IHo   Cmi.   41,  15.   nigl  nj* 

IraXlaw  ttidlit,  /ii)  avniv  in  z^t  Iß^gliK  o(  Tofi  Houmjtov  vaotnfm^- 

I     foi  iiaX9onn;  mnofTjfoia'i.  '  Appiui.  B.  C.  2,  40.   Stlaai;  lov  Ilo/airitoy 

oi  diiixcni  tir  Hofinijior  mcrömy  iiuy/vono.  Deun  tentar«  arbei, 
motnia,  iit  ein  lehr  liekannter  itrate^icber  Anidmck  fBr:  veriucbt- 
iteita  eilten  Angriff  macheh;  nicht  •biolnt;  eppugnare.  Voo  Me«- 
fehl«,  ai«  Objekt  ii(  eii:'ia  verfuhren  od.  la  gemntita  iocken.  Vergl. 
Korlle  in  Cic.  ad  Div.  VIII,  12,  2.  S*ll.  Jag.  33,  1.  So  ut.  o. 
40.  in.  ■  . 

CAP.  XXX.  Ratlonfm  iHnillit]  Nach  Held  ad  h.  I.  „Caea.  giebt 
ita  Geianien  airf;  ratio  iey  näml.  die  Hanälungiieeii» ,  dte  Caesar 
hätte  betolgeu  können."  —  Allein  m^n  verliehe  nnter  ratio  den  »A- 
Jeltieea  Grund,  g«giatzt  ant  TAaUachen  {Berechnung),  der  ihn  ei. 
gentlich  batle  beitintineB  können  dem  Pomiiei.  naehiuietien.  Verg). 
c.  29.  Id.  wo  ititl  probabat  fSglich  liehen  konnte:  etii  aptirnnm  rt- 
batar  ete.  Dar  ctHiiequen»  iil,  daf)  ratio  heifal,  der  sni  Griiads  ge- 
alQtite  Run,  den  Jem.  aniiafilhren  Willen»  iit,  die  in  ergreifendo 
'  Mafiregel;  oder  in  abttracto:  die  Ueberzeugung ,  die  eich  Jen.  ge- 
bildet bat,  da  wo  vom  Prattiiehen  die  Itede  iit.  Da  wo  von  blotter 
theoret,  iubjeiHver  Antichl  und  Ueberseug.  die  Rede  iit,  lagi  man: 
Keni,  I.  B.  Sali.  Cat.  51.  in.  Longe  mlbl  »lia  ment  eil.  Terenf. 
Adeipb.  (,  I,  43.  mea  ilo  eit  ratio  et  lie  aRimsn  indaco  nteum.  So 
Cto.' ad  Div.  III,  5,  9.  qoara  te  ita  malte  arbiträrer:  tna  ratio  poitem 
Ht  eonraDlata.  Und  uideriwo  verbindet  Ole.  ratio  eo/iintatqae.  — 
Coniitium  lil  der  Plan  und  Enttehlufi,  in  Folge  der  Beratbnng  mit  ' 
■ich  and  anden;  ratio,  Akt  Plan  ani  Entiehlufi  aH  BertiekHcilignng 
und  Bereehnang  der  ntS^liche»  Ausfähmng  nnd  dei  Erfolge;  daher 
OK  ratio  ao  viel  «ii:  Mittel  und  H^e^ ,  Manier.  —  So  B.  ö.  III,  14. 
rationem  intiettre,'  all  GegeniBli  von  rat.  omitlere.  Verg).  unl.  42. 
ratiaiieM  DperA  iMdluere,  eoll.  II,  8.  eltr.  e.  44.  haee  riitia.  II,  18.  f. 
railo  b««c  belli.  Bbea  lo :  omni  ralione  Bo(  jede  nfigl.  Weiia  und 
Manier.  I,  Of.  07..t)nd  nul/a  raliune  I,  70.  III,  Ol.  wo  NkMa  rat. 
iai:   obnc  allen  vernanlligen  Grund  nad  /Tait. 

Oedueendai  earent]  Vergl.  tu  B.  G.  VIII,  S«.  I,  13.  Zampl  J.  . 
«SS.   BMBib.  0.  171.  p.  666.  t,  —   Hu  denke  lieh  cm-«-«  ia  der  JB*< 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  t  CAP.  30.        91 

diniam  tarn  legione  tina  Valerinm  legatatn;  .In  Sieiliai» 
Cariooem  'propraetbrem  cnm  le^onibas  qnatiior;  eum- 
dem ,  qanm  Siciliam  recepisset ,  prof inas  in  Africän 
transdacere  exereitum  inbet.  Sardiniam  oblinebat  M. 
Cotta,  Siciliam  M.  Cato,  Afrlcam  sorte  Tubero  obtin«e 
debebat.  ~  Caralitani,    simnl  ad  se  Yaleriani  mitti  aadie- 

dcntnng  von  biiorge»,  oder  licb  Biigelegcii  «eyn  Infcn,  dafi  cIwm 
KMcbiebt.  D(r  Lileiner  wollte  und  mufite  Bot  dkie  Art  nnicrc  Ver-  ' 
baüa  nmieli reiben,  i.  B.  Conon  innroi  dimtoi  r^niendet  eHravfl,  i. 
i.  er  tMiargte  die  Witderhentelhng.  F.i  kommt  bloh  anr  den  Bchrifl- 
■teller  an, -ob,  wie  hier,  der  nächtte  Gegtnttand  der  8«argDng,  ad. 
du  Ziel  iioA  ut  anigedrüekt  werden  loll.    Vergl.  not.  Itl,  20.  fa. 

;>>■•  "  receplnet]  Qutim  lit  reine  Tumportilf irtiktl;  kuiD 
aber  Ibdh,  (d.  i.  (km  demam,  gaam ,  <lc)  «of  die  Zutimfl  belogen 
werdton,  wie  Aier,  ob.  c.  27.  extr.  tbciti  auf  die  Fergangin/iell ,  wl« 
«.33.  —  fuum  fettulavinet.  Rliwellen  heieiehnet  ei  auch  einen  nn- 
mittelliBr  in  der  Gegenteart  Vollendeten  Aet,  all  Vrtaehe  und  VeriH' 
lanong  ron  elw«  Anderm;  wie  g,  €3.  qunm  faitra  matitte»t.  Dana 
I(t  der  ttmporella  und  iaalale  RegriK  tut  Tcricbmolien.  Nep.  Ale. 
5,  8.    Vei^.  Z.  B-  879.     Ueher  reeipert  *n  c.  10.    . 

Siimtu  i*  Afric]  D.'f.  le-fort,  weiter,  gleich  Torw&rti ,  ahn» 
alt.  Dieti  t«t  cbarakteriit.  Merkmal.  Ob.  I,  S6.  Daher  d«- 
nentl.  CU.  Divln.  I,  21,  pergtril  proHnut,  Man  taeint  aqi:  porro 
tcnnl.    Wanim  nlcbt  eben  ta  go( :   pro  —  tennf} 

obtiHebat\  Vergl.  ra  B.  G.  11! ,  1.  Ohtineret  provinefam  'war 
'  atebender  Anidmek  van  den  Proprltoren  od.  Procon.,  die  eine  Proriai 
Terwallcten  und  iane  hatten.  Diiber  Apptan.  I,  2.  Sixillat  ijf'ftTO 
Kuiuv.  Vttt.  e.  89.  Cic.  ad  Ölr.  VIII  ,9,5.  relinqnendaa  tibi  erat, 
Ha'i  pr»vlnclam  obllneat.  Da  Provinzen  eroberte  Länder  wäre»,'  die 
muf  mt'litär.  ta  Sehauplen  inchen  mnhte,  in  Folge  erhaiteuem  Auf- 
tragt, es  tnmidato  od.  de  Jure  ai.- cantatlo ,  eerlo  eatnilie ;  u  er- 
giebt  «ich  die  Eigenthamlichkeit  dei  Aoidrocka  and  der  l'nlerichied 
TOB  tenere,  d.  i.  ablolnl;  einen  Ort  inne  Äaten,  beielit  bkiten,  cer. 
to  aliqno  eoniillo.  —  Wie  ein  Land,  eben  lo  kann  aneh  Jem.  lein« 
Aalorilil,    leln  Amt  in   behaupten  »eben.     VergU  unt.  SB.  f. 

Tabere'i  Ri  war  h.  Tabere,  der  bekannte  Frennd  dea  Cieera 
Llgar.  T.  8.  Plane.  41.  Er  hatte  ex  ico n in ItO' Afrika  erbalten,  nnd 
kalte  lieb,  dn  er  dort  tor  Varoi ,  ■.  r.  31.  nicht  ingelaiaen  wnrde, 
■an  Pompeini  nach  Macedonten  begehen. 

obtinere  debebat]     Nicht,  wie  Mäbloi  ad  b.  I.  lagt,   tir:    deinu- 
tel;   vergl.  Zanipt  g.;918.   londern   «1a  reinea  hi$tartteÄet  TeiBpni  der 
'   n^b  gleicbieitigeB ,   mithin    noch  nicht  Tollcndelen  Handlang.    Caeiar 
'   vergegenwärtigt    gich    den  Zaatand    der  Dinge ,    wie   er  war;    er  biell 
.    lieh  die  »btealtende*  UmiUnde  vor;    grade  wie  B-.  ^.  I,  4.  in.  aporto- 
bat,     wo    BaomalaTk    ebenfalli   irrt.     Ueber   debebat   i.   1.   tollte   von 
lUiktncegeB,    daher  aurh  per  conieqneni,     tannem  i.  in  B.  G-  II,  3S. 
p.  IGO.     Uebrigeni  halten  wir  ci  fdr  wabTieheiBllcher,   dafi  debto  ver- 
wandt Itt  den  <Jnr«t,   Siv^m,    (davon  d»,  itöiiat)  all  dem  angebliche^ 
\  dthabeo. 

,  timati     Fdr  limul  ae   wie  B.  G.   IV,   30.     Ein   Cod.  bat:    litia 

st;  ein  andr.  limMl  atqne,  Icnei  timul  «t  findet  aicb  auch  lonet, 
I.-B.  Tmc.  IV,  2.  (Str.  apparet,  nottroi  omnia  conieqai  potwiue, 
»imut  ut  TfU*  coeplnent.    Demnack   wäre   din«  Lcaart  niebt  ao  vor- 


gL,_._b,Coo^lc 


92  C.IUL.  CAE.SABLS 

lunl,  noHdaEi  profecto  ex  Iti^a,  sna  spobt«  ex  t^pldo 
CoUam  eiiciant;  Ille  perterritoa,  qnod  oisnera  ptorin- 
«iam  coDseutiie  inteUigeret ,  «x  Sardinia  iii  AJricam  pro- 
fngit.  Cato  in  Sicilia  navea  longas  veteres  Teficiebat} 
BOvas  civitaüboa  imperabat.  Haec  magno  stndio .  agebat : 
In  Lncanis  Bmtiisqiie  per  legatos  suos  cjtiium  Bontenomin 
delechis  faabebat:  eqnitnm  peditnmqae  cenum  nnmenim 
a  civitatibus  Siciliae  exigebat.     Quibos  teboH  paeae  per- 

warfeR,  'wcdii  nicht  die  Antoritlt  in  leknaeh  wire;  an  manchen  Stell, 
■chatteten  die  Abichrcibec  ubi  ein,  wie  lAv.  IV~^  18,  T.  Du.  Drakenb. 
Di«*ein  abiolat  gebrauchten  timal  analog  Ut:  a/ut  Ü  tSvva  tlfj't  S 
^outilof,  )i(d  IxKaiiiipa^  äjuäiCxrvi,  d.i.  ut  primoia  —  conliuPO]  ita- 
tio.    Cfr.  Viger.  p,  9ttO.     Ei  entipricht  nnaeim:    taua.  * 

noKdut»  profetta}  Ein  dorcbaui  nngewobnlicher  fall,  iwar  n 
vergleicbn  mit  dem  afaeolnteo  cagnito ,  eomperte,  trpoiito  B.  G.  VIU, 
S3,  aber  nicht  gleich.  Vetgi.  %.  $.  G47..4S.  Daher  ■miiei  prtfecto  eo 
«X  It  ein  Anikoliftimiltel i  denn  gtattthua,  yiu  Leid.  L  hat,  Ungl 
-    ^eht. 

Itt«  perlerrilut]  NiraL  Cella,  weil  du  nühtra  flnl|j«kt  die  C»- 
ralttani.  Vn-gl.  la  B.  Q.  III,  II.  S.  IQS.  und  QninctU.  X,  1,  106. 
wo  iUe  anf  den  frühst  Ithendm  Dentoithen.  bi"  auf  den  nähern  CJic«» 
n  beliehen.     Vergl.  Dibne  xn  Nep.  Thru.  1,3. 

quod  —  intemgeTtt'\  Mehrere  Codd.  geben:  inlelligetat;  andr« 
tnttlligit.  Betd«  Madi  lind  an  lieh  liebtig,  jenachdem  der  Schriflit 
•ntweder  den  tubjtktiven  Beweggrund  oder  den  objektiven  nor  problt- 
MBliieh  und  Bacb  lehtem  lubjetlivm  Dafürhallen  (atio  nnier:  wahr. 
Icheinlieh,  vermnthlieb ,)  angeben  wallte  j  oder  er  will  dai  veraolae- 
■ende  Faktum  kittoriich  und  «li  abtaltit  referireni  Mio  perlerrilui  eo 
fmod  ~  inUlligebat.  Ei  iit  hier  ein  ähnlicher  Falli  wie  Ne^.  Mill. 
T,  5.  itaqu«,  gHomiam  pro  le  fpie  dicere  uon  pauet,  wo  Brenii  mit 
Gsercni  in  Pin.  Ul,  20,  65.  beme/fct:  hoc  conjonctivo.  fefe  aliorum 
temleaiia  iudieatnr,  quam  seitrs»  fecimuf.  Etwa  lo :  weil  er  di^cA 
•mA/,  (d.  L  wie  Jedenn.  leicbl  begreift,  wie  mtm  ilcb  leicht  deoliea 
bann)  «iniBh  et*.  An  uaehilen  kommt  dann  gjiixi  mit  d.  Coiyunktir 
inta:  ml  gni,  guippe  gut.  Vergl.  B.  G.  IV,  1.  p.  2^7.  und  Qaiuetil. 
Inilitntt.  I.  Froocm.  3.  hae  cBuiia  accendebantur  illi  niagii,  guoi 
Inter   diveria«  opinione*  priainm  —  diFBcili*  tuet  eiedio. 

ag'bat'\  Mehrere  Codd.  nnd  Editl.  peragebat  Dieiei  per,  Hän- 
dlern viellelebt  nnwithlig,  weiiel  unieri  Bednnkeni  darauf  hin,  dalk 
■n  leieni   ipta  «gebals    ileü   glabl  einen  guten  Gegeniali  gegen:  p*r 

cinitm  Somanor.]  Die  liialor.  Hiaweiiang  von  Held  nnd  Baiim- 
■tatk  ad  h.  1.  aut  die  Lex  lulia,  (van  C«i.  Inl.  Caea.  im  Jahre  90 
H.  e.)  da  eititate  ein  Sedit  et  Latinii  eommBm'eaada ,  hat,  glauben 
'  wir,  Mif  nnire  Stelle  keinen  Einflnb,  noch  BeiQg.  Wir  verlieben  un- 
ter ciiret  Rom.,  ininal  klar  im  Gegeniali  von  Lucani  und  Bruuii, 
«Jlrdm.  Bdrger,  verschieden  van  den  Italieten  aller  Faiben  n.  Cla«- 
len;  d.  i.  National,  geborne  Rämer;  untenchieden  alio  von  muMi- 
eipei,  lo  wie  von  denen,  die  du  Köm.  Bürgeireeht  gaalieungue  litalo 
•rhalleO'  Vergl.  Heineec  Antiquitatl.  p.  328.  ff.  .ed.  Haubold.  Dem-, 
naoh  BBteraeheldea  wir  ctvei  wie  uat.  c  13.  von  civet  Barn,  B-  G- 
Vil,  3.  ■.  ttft.  B,  C.  tu,  39.  eomenia»  ritium  Hom. 


L.gftLb,Goo^le 


DE  BELL.  CIVILI  Llß.  L  CAP.  30.  31.    03 

fectis,  adrenM  Cörioais  cogDito,  qneritnr  in  concion«. 
aete  proteeium  ae  prodiium  a  Ch,  Pompeio,  gui  9mni~ 
bvt  rebut  imparatü^mut  nan  necesßarium  iellnm  »%»«»■ 
pittet  et,  ai  te  reliquiique  in  gettatu  interrogatui ,  om~ 
nia  sibi  et»e  ad  beUum  apta  ae  parata  coi^rmaviiieL 
Haec  in  concione  questas,   ex  provincia  fagit^ 

Cap.  XXXI.     Nacti  vacoas  ab   itnperüs  Sardiniam 

pTMechiM  ae  prodiium']  Kinc  teht  gewfihiil.  Vetbifl4«og  ■wd«' 
•fanTerwMidten  Wörter.  Li*.  XXII,  44.  Aehulich  Cie.  Fin.  II,  M, 
7t.  qnM  libldo  Boa  le  proripiet  me  proüeiet.  DcrgleiebcB  Aitliimg* 
Hhrtea  Sguanyma  (efr.  RdliJ.  Lap.  p.  213.  ed.  Froltch.]  KM*  "S»- 
ancfat  ieriiei;  eiguelcn  (ich  aber  weniger  an  einer  cigentliebea  Ampü- 
fieati»  od.  Bneriterung  iet  Begr.,  welche  dnrcb  Bäntans  liDtifeTwand- 
ter  WSrter  obae  copala  ilärker  bewirkt  wird}  i,  B.  proltravit,  ef- 
fliril,  pemäit. 

ommbat  rebai  i^Kp<7r^ltü^ilKut^  Kein  Waader,  dadi  uekrerB  MSS. 
und  Edilt,  impoTatittimit ;  lotcb«  mtehanitche  Atlrafclioo  der  Caiu» 
and  Teaiporaleaiangtn  war  bei  dea  Abeclreibem  endemiiche  Kruh-  ' 
faeit.  Dleier  AblaUcuw  wird  von  Cie.  ad  All.  VII,  19.  inll  Elegani 
amwbrieben  dorch:  s.  „Saniii  tagitiatt  imparali  lata  n  millliboa, 
iDm  a  pecoDla'."  Von  Ptnanen  konale  ninlleb  der  blofM  AbiaUw  lar 
Hihera  BeiUmanaK  dei  Objetli,  an  welcbeia  and  durch  welebei  dia 
Xigenichaft  ileb  offenbart,  aiebt  geteilt  weldea.  Vei^l.  Zanpt  |.  497. 
fiamib.  §.  140.  S.  41«. 

beUnm  tatcepinel]  Wie  tä^raOat  nilipor,  Deaioalk-  Pac.  3,  3, 
CfTop.  I,  6,  45.  —  Ein  GloHitor  icbrieb:  tMbdiuet;  bler  fta  ab. 
f«Mhiaa«kl,  wegea  ncM  Beceeaar. 

apttt  ae  parata'^  Der  Anfänger  wird  dia  doppell«  Bedenl.  >«■ 
aplut  lu  nalerackeidea  haben;  1.)  die  allertbAm liebe  und  araprSDgL 
partiripittte  und  2.)  die  ipätere  itdi»litivin:he.  Jeae  laden  wir,  wla 
hier,  bei  Sallait.  Fragm.  Lib.  HL  p.  076.  Kortt.  aooordiui  Ire  mililea 
MEOapere,  aoa  epUt  armit,  nt  JD'prinelpio,  et  laxiore  agmiae. - 
Daag).  I.iv.  XXI,  31,  4.  aptae  initriMtBeqna  renigio  XXXII.  qnm. 
qaereme*  eranl.  Davon  veraebiedea  Stellen,  wo  paratta  den  apAri 
In  maacben  Cudd.  vorangeatelit  \%t;  hier  xog  Drakenb.  mit  Rcebl  apta- 
h»  vor.  VcTgl.  in  Liv.  XXI,  27,  8-  Eben  aa  erkiärU  Sobäfer  Li*. 
X,  25,  pmfectaa  apta  eXerdlD,  dnrcb:  apto  paratofmt  ad  «][pedi> 
lioaen, 

er  procincia  fugit'\  In  2  Codd.  prafiigtl;  wai  Ond.  nnd  Dihne 
btlliglen,  obachon  dai  Toranigehende  provlne.  die  Suche  verdiehligt. 
Allein  nnt.  III,  20.  lirit  man:  oppido  ßigit;  nnd  waa  oben  ateht:  ex 
Sfrdinia  in  Africam  profiigit  weilet  den  Leaer  anf  den  velentl.  Unter- 
achled deotlieh  genug  hin.  Andre  Stellen  aengen  nicht  minder.  B,  G. 
I,  31.  in.  le  er  eitiiale  profup'ite  et  Romam  ad  lenat.  Tcniiie.  II, 
14.  In  Biilaaniam  profagitse.  Vergl.  I,  93.  Ea  enliprteht  naaena: 
llaa  Weite  geielanea,  an  aeiner  eignen  STeArrA^t  nnd  Rettung.  Zor 
•baolntea  Bezeiehnnng  der  Flucht,  det  auf  nnd  davon  Gthem  ana 
Farcht  und  in  Ha%t  und  Eile,  bedarf  et  keinea  Compodtl,'  amwenlg- 
a(en  bei  Caeiar. 

CAP.  XXXI.  Naeii'l  Ueber  die  Bedent.  a.  laB.  6..  I,  0.  Fdr 
JBngere  Leaer  bemerken  wir,  dab  nanciiei  Uer  nicht  die  Örtliche  An- 
nibernng,  glOekliche  ErretebaBg  einei  Ziel»  bedeate;  iondcm  den  ab- 

L.gL,.._b,Coo'ile 


94  C:  lUL.  CAESARIS 

Valerins,  Cniio  Siciliam,  epm  exercilibns  ieo  perreniimb 
Tubero,  quum  in  Africain  veoisset,  invenit  in  provincia 
uiin  imgeiio  Attinm^Varuiti,  qui  ad  Anximum,  nt  xupra 
demonstraviiDiiB ,  aioism  cohortibus,  profinus  ex  fuga  ia 
Africam  perreaerat  -  atqiie  eaiß   saa  sponte  vacuam  occa- 

tlralUm  Begriff  niiieri  Bflomatetti  Katirdcit,  Ei  li(  Unickrelb.  Sei 
Satici:  nachdem  tvt  dieie  W«i*e  S»d.  und  fitcil.  von  den  bi«herig«n 
4ii»arerneuri  und  Commandaaten  gcrBamI  worden.  Dafür  koDule  lern, 
Mgen:  Qaaa  qanm  perOpportano  Ipiii  eveniaaeat,  Valeriai  In.  Sud. 
ele.  -Od.  It»  proipero  quodam  ula  ipiii  racaefaetii  Sardinia  et 
SleiL  Der  Schriflit.  will  andenten  durch  imeti,  dab  diefi  glücklich« 
Kreignlh  >ich  lugettagen,  elie  faltr-  und  Curia  a>  dea  Ort  dec  B»- 
■liinninaB  ankamen. 

raeaa«  ab  imperiitj  Uan  kalte  die  Conltnikl.  an  vacam  mit  s 
nmd  den  einfachen  AblaU  nickt  tür  gleiekbedeulend.  Vaetiut  ab  ali- 
fua  re,  glauben  wir,  kann  nar  feaagl  werden  a)  mit  Beztebnng  ant 
imm  früher  Vorbandme  oder  Statt  fiadenie ,  und  nun  Aufhörend*  oder 
nicht  mahr  Birütireade,  wie  an  anirer  Stelle,'  oder  b)  in  Versleiek 
gegen  Andrt,  «n  denen  airkliche ,  i.  i.  fattitche  und  kenlrete  Oinge 
battea;  vie  Sali.  Catil.  M,  4.  it  qnt*  a  culpa  vacun»  in  aniEclIiaia 
eitti  inciderat,  —  Aehnlich  Lir.  XXXVU,  13.  vacuo  ab  boitibaa  mari. 
XXIV,  18.  ecDiorei  vacal  ab  operuu  lacandaram  cvra  propter  inopiam 
Mrarii.  Oageg.  XXXVI,  36.  «»ni'  eura  vaeuui  1  oimi,  allgeniein  und. 
abiolat.  UriprüngL  iberiit  vacuui  und  taeare  ein  relativer  BegTifF; 
wo  ei  ohne  I'raepoiitiou  gebraucht  wird,  lieht  ei,  wie  liber  und  Ub- 
licbe  Wörter,  abiolnl.  Vrrgl.  in  B.  6.  I[,  12.  in  Sali.  Cat.  14,  4. 
Zompt  S-  '1<>3.  Ramik.  g.  142.  8.  4211,  37.  Ueber  imperium  i.  in  c.  6. 
—  In  mehrern  Codd.  n.  all.  Kditt.  liett  man:  vaeuai  prosinciat ;  Ib 
Leid.  1.  vac.  ab'imp.  provincia*.  Wobei  Undeod.  bemerkt:  e  Glowa, 
Bn  ab  onetore,  aon  faeÜe  dixerim.  Uoi  dilnkt  procine,  Zuaati,  ver- 
■alafit  durek  vaenai ,  dai  JemandcB  anitäfiig  ichien ,  der  dieien  pr9- 
lepUlchen  PluVai  erkitiren  in  milaien  glaobte.  Der  Hauptgrand  lil, 
dafa  provineiai  bier  gani  müfiig,  ja  matt  nud  abgeichmaekt  stände, 
wegen  det:  eon  exerc.  eo  perv.  Aach  daa  c.  30.  cxir.  gebrnuchta  jiro- 
viatia,  deagl.  da»  e.  3I>  wiederkehrende  in  praj!,  ichcinl  tat  unue 
Aniichiia  aprechea. 

guuat  ia  Africam.  ven.1  Aul  Veraalati.  vnn  2  Codd.,  in  welehea 
in  fetall,, beueclien  die  Analegg.in  nnirer  Stelle,  dafa  auch  bei  Läit- 
dernamen  bin  und  wieder  die  Pracpoiition  in  auf  die  Frage:  aohinf 
fehle.  Siebe  Held  ad  h.  1.  Beitp.  giebt  Banftbnrn  g.  134.  N.  I.  Vergl., 
Zumpt  fi.  308.  1.  Allein,  wai  Caesart  ScbriTlen  anlangt,  lo  lind  die 
•ngetübrlen  Stellen,  mit  Ananahme  einer,  bedenklich,  weil  der  Grund 
der  Weglua.  der  Praepoiit.  in  ein  blafi  localet  ieyn  konnte,  Teraa- 
lafat  durch  die  Aebnlicbkeil  der  Sefirlßzäge.  So  B.  C.  llt,  41.  teillo 
die  iu  Hicedoniaiu  —  perrenit.  Hier  konnte  entw.  M. ,  oder,  wai 
an«  wab  räch  einlieh  er,  die  Zahl  III.  Anlafi  geben,  ialt  in  auafiel.  Aach 
B.  ti.  III,  7.  i'H  TUyricvn  prafeclna  eit,  konnte  jejiea  ILL  —  leicht  An- 
laä  werden.  Nur  B.  C.  IU ,  lOG.  wo  Tor  Aegyptam  die  Prsep.  feUt, 
■cheiot  ani  andern  GrüDden  inliiilg;  davon  tint. 

«(  lujiro]     Ob.  e.  13. 

eam  in«  Mpanl'  vaeuam  eeeupaveratj  Wenn  tpir  nicht  irren,  lo 
haben  Andre  hier  eine  taliche  Erklärung  von  tua  spante  gegeben. 
Held  nänl.  and  nacb  ihm  Häbioi  nad  Banmilwk,  inlerf  retlion :    „die 


gL,.._b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIVILl  LIB.  L  CAP.  32.       95 

paxerat,  delectnque  habito  duaa  legiones  eSecaat,  ho- 
ntiaum  et  locomm  notitia  et  uso  eins  provinciae  Dactod 
oditus  ad  ea  conanda,  qaod  paacis  ante  annis  ex  prae- 
töra  eam  piOTinciam  obtiDoeratt  Hie  Tenientem  Utieam 
navibus  Tnbeionem  pQrtq  atque  oppido  prohibet«    neqtte 

ProviHi  w»r  »Mb  tignem  Willen  vaeamt;  ia^em  lie  e»  {cn  KMcbe- 
kcD  liefa,  d«ri  Vbtu«  aich  in  ibrcn  Bciitx  letile!"  Eine,  OMh  miicrm 
Bedankea,  eben  lo  geiwiuigeiie,  kli  dem  Spraehgehraueh«  widentrri- 
fcndc  DentoDgl  Sua  $poBle  beihl  überall:  Mif  eigne  Fautt;  uu  elg- 
Mem  Willen  und  >at  eigne  Gefahr;  aliik  hier  ehn»  geielaliehe  Kraft' 
und  ADlorilat.  Der  Gmud,  wefibelb  ina  iponle  ■■  vaeaut  ulebl  ge- 
lagcD  werden  kalin,  liegt  darin,  dafi  vaeuu»  einen  objtkUveit,  fah- 
litci  Tollendelen  Zutland,  all  Eige/iiclia/1  bezeichnet,  folglieh  den 
Begriff  der  Handlung  nlcbt  {p  lieb  la.M;  lodann ,  dafi  tna  ipante'ont 
auf  dai  Hatipttubjekt  im.Satie,  du  handelnde,  thalkrUtige,  eich  aelhit  ■ 
bettimmendt  belogen  werden  bann.  Hut.  c.  il.  aus  tponte  —  adiemnt. 
So.  LiT.  X,  25.  Romam  —  ad  coaealtaDdam  de  hello  rediit:  ijTc  ipamtt 
lua,  »ive  fenaluicomtaUa  aeeiiui.  Vergl.  Nep.  Cim.  3,  3.  Du.  Bremi. 
It.  C.  I,  87.  III,  II.  03.  Praiiaeia  itebt  biei'  abel  in  der  Bedeat. 
dei  adminiilrirlen  und  auf  Rüm.  n'eiie  «rganiiirteu  Landet  und  drä 
danil  Tcrbundenen  iaperii,  Daan  kommt,  dal«  ea  eine  Cnotradictio 
in  adiecto  lebelot  lu  lagen:  tua  tponte  Tacaut.  Deou  Vecuat,  ata 
relaiUer  Begriff,  leigt  an  eine  Erledigang  oder  Befreiung,  die  dorcb 
Zufall  oder  Andre  bewiriit  wird:  folgllcb  nicht  durcA  »ich  ulbtl. 
Endlieb  eiblärt  aocb  Caei.,  wie  Varu»  diel*  Allel,  auf  eigne»  ttitieo 
habe  untern ebmen  köunen. 

um  eiH»  proiinciae  naclut  aditat  etc.}  Dieie  Stelle  ht  naek 
der  Oudend.  Inlerpanklion  elwai  Verdlcbtigei.  Bi  fragt  ilcb,  ob  sm 
auf  protinc.  byageu  werden  loll,  oder  auf  hominamt  lit  Lelilerei, 
10  würde  HOli'Jia  lunäcbal  mit  lecoruai  in  rerbludeu  leyn.  Und  aller- 
ding*  iit  Htut  lunüchit  Umgang  mit  Menicben,  >»ie  .Cic.  ad  Dir.  XIII, 
33.  in.  iuter  noimet  ipioa  Vetut  aiut  iutercedit.  Dai.  Kortt.  3.  m 
Sali.  Cat.  14,  i.  Dann  würden  eius  provinciae  adütit  bezeichnen  den 
»tannichfaIHgen  Zutritt  und  Eingang,  den  Varu«  bei  Vielen  in  dieier 
Provinz  fand.  Von  dieiem  IHural  bei  Abtlrailit  i.  zu  Cap.  g.  bie 
ConitrnbC  wäre  ganz  analug;  der  nnL  c.  lii  lieh  findenden:  aditam 
eommeadationia  babA-et  ad  Caetarcm.  Wir  würden  dieier  letilem 
Veibindnu^  all  der  gewäbllcrn,  den  Vorxug  geben}  alleidiogi  dann 
am  tiebiler^  wenn  ei  bieä :  bominnia  ac  locDrum.  Vergl.  üb,  aditttt 
B.  e.  I,  43.  Qher  ui»*  nnt.  t.  Sl. 

tx  praetara]     Sieb«  ob.  c.  22. 

venientetn  UticaM  tiavibii»  ]  Die  Mebriabl  der  Codd.  beifimBt« 
Ondead.  cum  vor  nav.  weginluiea ;  lOmal  da  dieier  abiolnte  Gebrauch 
de*  Ablativi  bei  eepiii ,  naribai  nicbt  angewübnlicb.  Vergl.  in  B.  G. 
11,  T.  exlr.  —  Uocb  bat  Cod.  Leid.  2.  {freilich  unbedeutend)  cum 
duabta  navibui,  (wabrich.  am  nzvibui  für  II.)  und  die  Etidaiig  Uti- 
eam konnte  leicbt  dem  cum  Eintrag  Ihun.  Nun  beachte  man  de«  Un- 
lenchied  und  überielze  „venire  naoiltut"  durch :  s  u  Schiffe  tammen, 
heranschiffen  oder  tegeln;  aoalog  dem  grieebinehen :  jijEtJ,  ßltf,  i^öfi^ 
«te.  zur  Beieiebu.  der  Art  und  Weite,  wie  etwai  geiehchen.  In  an- 
dern Fällen  deutet  der  Ablativ  du  Mittel  an,  deiaeo  man  lieh  be- 
dieat,  nnd  dicaer  Betriff  itreift  lo  nahe  an  den  der  Begleitung,  dab 
«fu>   nnd  der  blofte  Ablat.  fait  WechielbegcilTe  icbeineu.    Hbeu  »  Im 


gL,;..b,GOOglc 


96  C  lUL,  CAESARIS 

^  adfeotmik  Taletsdtne  fUIain  exponere    in  f erram '  patitnc, 
Bed  Bublatb  aneoria  fexcedere  eo  totio  cogit. 

CjiP.  XXXII.  His  rebus  conftictla^  Caesar,  ut  reli- 
4|niiia  tempna  a  labore  iBtermitteretur ,  militea  iü  proxima 
maDicipia  dedacit';  ipse  ad  urbem  proficiscitur.  C'oacto 
senatu,  iniurias  iabaicoruin  coinmemorat,  docet  »e  nul- 
luM  extraordinarium  honorem  adpetigge,  ted  extpectato 
legitimo  tempore  comulatu»,  ea  /uUte'contenturti,  quod 
omniiwM  civibui  pateret:  latum  ab  decem  fribunit  pleiit,  , 
contra   dicentibui  infmicii,    Catone  vero  acerrime  repu- 

.  gnante    et   priatina    consnetudine    dicendi    war«    die»  ■ 
extrahentCf    ut  eui  ratio  äiieuti»  haberetur,   ipso  con- 

erlccblMben:  Cjrop,  V,  3,  3S>  »earaiot  äv  t^  n^attiiiunt  imlot 
mfuiolfMir.  Cfr.  Pat)^  Bd  fa.  1.  Mattfaiae  Gramnat.  S>  405.  A.  3.  •• 
f.  400.     Uuil  diefi  i>Bif*t  an  amm  suUt  gani. 

«jrpamtre  in  Mrran]  Mehrere  Coild.  i's  terra.  Solche  VerweclMl. 
bt  Cait  allgaoeinj  viirgl.  »a  Sali.  Cat.  19,  3.  DaTi  eben  lowohU  ejr- 
ponare  in  terra,  «li  In  terram  geiagt  werden  könnt«,  beweiieo  Slel- 
lea,  wie  Vellel.  II,  7S,  4.  I.eglonei,  qnac  cum  CotniGcio  aruit  Le- 
gat« Caeiaria,  expotilae  in  terra,  paeoe  a.  Pompe io  opprealae  lunU 
'  Allein  hier  iit  iob  dam  heraita  ijtrklicÄ  Geiche/iaen ,  lOn  dein  r«r- 
gangntM  die  Redej  dieaea  wird  aber  all  ioi  gniticiraadea  Zatt^aäe  ge- 
dacht.  Ao  nnirer  Stelle,  wo  etwai  Tramitivet,  die  eig;enllivke  Trant- 
pailirnng  vom  Schiff*  au'i  Land  angcdeulet  wird,  mula  ea  im  terram 
beiben.  Vergl.  lUuiata.  §.  150.  S.  470.  N.  3.  und  lierand.  Diakenb.  in 
Liv.  XXVIII,  44,  le.  wo  ein  lebr  inlereuantcr  Stoff,  in  Vergleichnn- 
geB{  nnd  die  L«aart:  dam  «xpono  excicituoi  in  Africa  gut  vertbaidigt 
narden  kann. 

tuölali*  «Mori«]  Man  tagte  teilert  ancora»,  lolvere  itmve$.  Clr. 
Dnker  in  Flor.  III,  IQ,  16. 

CAP.  XXXIL  A  labora  intermilleretur]  Daa  Gagenib.  B.  6.  V, 
II.  ne  nocturnia  qoidem  temporlbui  ad  laborem  inlermiltti.  Dai.  IV, 
26.  Vil,  24.  —  Dem  äiana  nach:  nt  per  reliquam  tempna  a  labar* 
ttte  reniltereat  militea. 

legitimo  tempere]     Nämliib  10  Jahre,  innerhalb  Welker  Nienanl 
nn  dai  &aher  bekleidete  Amt  wieder  aich  bewerben  Rollte,  waren  *CT- 
flouan.     Liv.  VII,  42,  3.   ilem .  aliia   plebiacilii  cautam,    n«  qoii  esit- 
dem  magitlratait  iatra  decem  ennot  caperet.    coli.  Liv.  X,  13.     HUr  ' 
der  Zeitranm  von  S9  v.  Ch.  bii  40. 

ptileretj  D.  i.  off'eu  nnd  frei  ttthen.  Pater»  enim  ij^aatai  fa- 
eilia  et  obvia.  Kortle  in  CIc.  ad  Oiv.  XIII,  39,  5.  lu  Sali.  Cat.  36, 
4.  Düker  in  Flor.  Ilt,  10,  12.  Daher  Liv.  I,  40.  aervii  etiam  tt- 
gnnm  Romae  patere. 

'  diceadi  tnora  diet  tx'traheale]  Cteiar  deutet  auf  die  im  Rom. 
Senat  flhlicke  Sitle,  den  Beachlofa  einer  Sache  in  blntertreibea  durck 
Verläugerong  der  Diacuiaioaen.  bii  in  S  od  neu  Untergänge.  Dean  Varro 
bei  «eil.  N.  Ai  XIV,  7,  8.  berichtet:  SenatuieanaallDm  ante  exortom 
not  poit  oetaium  iolem  faclum  rathm  oon  (uiaae.  Beiapicie  von  aol' 
«bem  Hinaleben  der  Gelcbäfta  geben  die  Briefe  dei  Cicero  ad  Djr.  I, 
X  in.  diel.mignK  es  parte  ctntuaptui  elt  tltwcatioBi.  —   Itaqne  pla- 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL..  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  32.        Ö7 

tßle- Pampeio  f  qvi  ti  improbaitet,  cur  ferri poMiu»  eitett 
ti  probatieti,    cur  «  uH  popuH  ben^cio  praAibuinett    ' 
PatientioM  prop(mit  «wam,    yuum,  de  exercitihut  dimit- 

Mit,  nt  breeiter  itateaÜu  dkeramM.  lUd.  |i  S<  Cuiinlet. — .dt«B, 
eOHtumS  Tolebant.  Ep.  IV,  I.  re«  ab  ailFeriacil»  Doalrli  txtracia  C«t 
variif  cnlnnniii.  DMnlt  rcrgl.  Cie,  Lcgg-.  III,  18,  40.  nie  eil  aBqaam 
lamga  aratiene  ufendam ,  ■!■!  aat  peccuitc  lenEtn,  quod  fit  «mbiliaiia 
■aepiiiime,  —  lotli  diem  nliia  e*(;  anl  qaum  tanU  caniaa  eil,  nt  itfau 
ilt  oratorii  c«pi«  Tel  ad  hortaDdom,  vel  ad  doecadnin:  qnarnm  gena- 
Tom  ia  ntroqae  magnui  uaat«r  Cato  «t.  Haa  aaiintc  «•  aotb :  ftW- 
mn-«   ifje».'    CIr.   GeU.  N.  A.  IV,  ID,  R. 

cur  ferri  pattut  ttiettj  Aehnliehe  SlmlLtDr  To»  «sr  mÜ  dem 
CDDJDHlUr  la  indirtUen,  d.  L  klar  von  dem  aaigelafmcn  Verb«,  diet- 
batf  eommemorakal,  interregabat ,  abbaaglgcn  Frageiitic|i ,  vclete 
nur  hiitoritth  referirt  wardtn,  in  d«r  oratiii  reeta  aber  in  betlitKotta 
Frag«  nagawandelt  arachein«!!  wirdan,  Siiden  aicb  B.  G.  I,  40.  Quod 
•i  —  bellnm  intuliuel,  quid  (andern  vererenturl  anl  cur  de  lua  tIt- 
(ate  detperarentt  B.  C.  I,  71.  cur  fortunam  periclitaretur f  Verg[, 
Kamih.  9-  IB'^-  F-  ^'S-  Wir  gaben  jSngen  Leiein  m  beachten:  l.)  das 
Imperfect.  □.  I^aiq.  Cont.  ilt  Folge  dei  ersählendeB  Ton*i  d.  dei  hittar. 
Verhältaiuei,  in  dem  die  Frage  alt  vrrgaugen  niid  geicAeken  darge. 
■teilt  Kird;  2.)  in  dieien  Fragen  liegt  mgleieh  der  Begriff  dei  St- 
ftkh  n.  der  Ermahnung,  dar*  etwai  nicht  getchehen  möchte,  od.  die 
Erklirimg ,  data  ca  nlcbt  bitte  geicbeheo  aollcn.  Analog  alio  dem ,  wa* 
Nep.  Then.  7.  extr.'iich  Badet:  Qnare,  ai  inol  legatoi  redpere  Tel> 
lent,  le  remitUrtnt.  S.  du.  Bremi.  3.)  El  entbalten  lolcbe  Stellen 
jedei  Mal  eine  indireirte  Frage,  die  lofort  fn  eine  difelU  anigeiteUt 
Verden  kann,  aad  der  Untenehied  von  der  direiten  Fragweiis  and  ' 
dieicT  filitoriteh  eingetleldeCen ,  tat  <ia  Mob  fermeltfr.  Da  aber,  wo 
ein  Fa/rtuai  in  dem  Satie  entbalten,  die  ForM  der  Einkleidung  abel 
einer  Frage  gleicht,  da  iit  der  Untenehied  materiell,  Dnd  nBeli  der 
Fragpartiiel  nun ,  c/aid  ete.  folgt  der  Infiaitiv.  e.  Accutat.  wie  B.  6. 
I,  14.  8.  SB.  num  memortam  —  depanere  paitet  le.  te.  Cfr.  Held  ad 
h.  1.  Andre  Aniichten  bat  Krflgerl.  S.  II. ff.  —  UehrlgeOi  haben  einig« 
Codd.  ttaiX  ferri  — fieri:  eine  niebl  leltne  Verwechil.  Drak.  la'Lir. 
V,  91,  6.  —  Ferre  ilt  itehender  Amdrnck  für  um.  einen  Antrag  ma- 
ihen.     Cle.  AtticVIl,  0.    nt  abientii  ratio  halieretur,  firetaM. 

li  prahaiiet]  Am  Belipieien  hei  Oad.  in  B.  C.  il,  5.  deigl.  naell 
der  Aatorit'it  der  Codd.  icbelnt  herronngeheo ,  dali  in  surei  anf  ein- 
ander folgenden  hgpelhet.  Sütian,  wdohe  Verichtcdcnei  oder  Bntge- 
gengeietatei  abtalut  /tiitoritch  lelien,  all  iwei  mögiicbe,  ge<chIeU> 
Hebe  Fälle,  analog  den  tive  —  tive,  —  ii  wlederbolt  werden  milnei 
data  dagegen  it«  nnr  gebrancht  werde  relativ,  d.  1.  mit  Beiiabnng  anf 
dai.ET*tere,  vorher  ßeiagte,  all  blab  gedachter  Gegeniati  dei  Frü- 
kerenj  lo  wie  not.  tin  timore  defn^ant;  d.  i.  >«  Fall  aie  aber  cte. 
Wir  nehmen  alio  hier  mit  S  Codd.  if  alt  dai  richtigere  atatt  dei  in 
allen  Anagaben' befindlichen  *in,  weil  eine  iogiich  BDthwendige  nnd  ' 
natBrltcbe  Verblndang  dei  einen  Gedanteai  mit  dem  andern  nlcbt  Statt 
Bndet :  tin  aber  tiberall  nnr  dem  Gedachten  angehört :  denn  el  Iil 
dgentl.  li  ii  p!jf  franidi.  tinen.  Nnr  bildet  tin  keinen  Satt,  wie  t<K 
minui,  iDodern  atebt  all  lagitche  Partikel  mit  dem  all  mÖglicb  ge- 
letden  gegentbeijigen  FaetB,  di  it  mit  einem  Veibalbegritfe ,  in  eng- 
ittr  Varbindnng. 

guum  i*  tiereOibm»  —  pnhilavitMtt]     ^umm  Iif  hier  ttmpcrtll« 

G 


gL,_._b,Cöo^le" 


98  '         a  lUt.  CAE8AB1S 

tendit  ultto  potiuloKtiteti  <»  quo  taetHräm  dignttaiSt 
atgut  ^9tioHg  tpte  factunu  eittt,  Aceriitatem  inimic^ 
TtM»  docet,  qni,  qaod  ab  altera  potttiiarent ^  in  le  re- 
aaarent  atque  omnia  permirceri  mallent,  quam  t'mperivm 
iterettnfque  di^itterß,  Iniuria»  ia  iripiendis  legionf- 
hui  pruedicat:     crudeUtatea  tt  inaoleHtiam  im  circum- 

PartUiel :  tön  -  ÖTt.  ValUfanlig:  pad^ntnun,  gvoBi  Ia»  demoMStrat- 
»tl,  gtivm  ttc.  Vergl.  ob.  c.  SO.  a.  U,  9.  guam  —  erilrurrenlui:  — 
lieber  die  StmktUr  mit  de,  Bcbeinbar  nnr  Ulnirhreibaiig  elaei  OSjtkH- 
eatut,  der  auch  dnrch  den  IijfiiatiB  aoigedtüclt  nerdrii  kann ,  a.  B. 
e.  I,  44.  p.  04.  Wll-,vergl«ichen  damit  ti  mol  oi.  überhaMpt  ntQl, 
<anä.  H.  e.  V,  36;  txtt.  ab  eu  dr  laa  ac  mlliltiin  lalate  impetTarl 
foiae;  coli.  1,  4a.  Analog:  B.  C.  II,  5.  exir.  de  laluie  urbii  canfl' 
deTcnl.  III,  57.  icib  oniDi&  de  pnce  «xpertam.  SB.  extr.  eoBaBdom 
Ml'Utqnid  de  traftiane  eiiltimaTit.  Vergl.  B.  G.  1,  SS.  n.  B.  C.  II, 
i%  M.  S9.  de  luis  homiiie*  lasdibu*  llhenttt  praediealit.  III,  SO.  d* 
Ara/u  ejni  4iet  h'muitse.   • 

üteturan  faclarut  etteti  8.  n  B.  G.  VI,  13.  Id.  ob.  e.  S-  Bl 
•ntlprlcht  gaai.  iioaeria :  ein  Opfer  bringen  oder  bringen  müHen. 
Den  Dtaiiiaiigl.  Begriff  giebt  Curt.  V,  9,  3.  iBbernulor ,  ubi  naafrs- 
giuni  tiiaet,  iattura,  qnidquid  lervar!  polMl,  redimit.  Daraui  ergiebt 
■icb  der  Begr.  raa  damxum  d.  >.  Scltadr.n  o.  Btnhädigung ,  i€a  man 
Heb  and  Aud^n  lufiigli  delrinentum  d<e  In  eonerela  uaä  faltlteA  et- 
liKae  Verringerung  uud  SehmSleTang  iit  Kräfle,  dea  VefniÖgeu*  hit.- 
{n  ta  reiM*areHt\  Sc.  iu  Caeaare,  d.  L  lüekiiehlllch  Seiner,  da^ 
»0  el  ihB  betrife.  Aeboiicii  Cic.  ad  Div.  U,  14.  cxlr.  led  tu  hae  h». 
mine  iiallam  aeciplo  eKeiualioaeai,  i.  e.  qaod  attiiiet  ad  hune  boia. 
•d.  in  eauna  boioiuii.  S.  dai.  Korlt.  und  die  feine  Uemeik.  Breüii'a 
au  Nep.  Eam.  IS,  2.  und  Gäreni  au  pv,  Pin.  IV,  27;. 76-  o.  «.  O. 
naiua  eat  peeeatom  ■■  aitra  quaaa  in  patta.  Wir  aikenaea  hierin  aia 
Aliatagan  de*  B.  G.  li,  32.  iu.  Geaaglen:  ae  id  qood  in  Nereii»  recia- 
let  faeluram.  Vai  Sali.  Cat.  9,  3.  i'a  amicii  fidelea.  93,  13.  i»  furi- 
bat  miaericordea.  Vergl.  Krili  a.  a.  ti.  p.  47.  Vor  Ablal.  bei  in  be- 
xefchnet'in  luleban  Fallen  nicht  da«  Ziel  n.  di«  Richtung  der  Thiitig- 
keil  nnd  de(  Handeina,  londerB  die  Perton,  den  Gegtnttand,  a»  wel- 
chen «twaa  auigeüht,    gellend  gemacht  wird. 

peraiUeeri  mallent}  Mit  Rcebt  bewfM  Oud.  ad  h.  ).,  dato  der 
Vonchlag  von  Davia:  jmtUteere  >u  leacn,  umilMIhan  M)r)  tketla  «eil 
der  Weefaiel  dea  Aktiv»  a:  Paitiet  In  vcrtmadaen  Sitaen  nicht  eelten, 
nie  du).  I,  61-  f.  eenfulrere  —  addnei.  II,  II.  m.  iiulutiilar«  — 
to^firamri,  Tergl.  Sali.  Cat.  fil ,  i«.  daa.  Krilz.  Gdrcni  au  Fin.  I, 
10,  34.  —  Iheila,  «eil,  wie  Beld  *d  b.  1.  angiabt,  der  Gedanke  all- 
gemeiner gefataf  vreTdea  muh.  Dm,  waa  Pompei.  nämficb  wCnichle, 
<lie  aUgemeiBe  Ferwirrang  vai  Umvälattag  der  Dinge,  oieht  bl<A 
durch  ihn  n.  ar  Anhinger  herbe Igef ab rt,  wird  dnrdt  daa  Paia.  beieielt> 
oet.  Sali.  Cat.  3,  1.  ntulsri  Be  mitceri  aauk  ceraerct.  8*11.  lug.  41. 
extr.  moT«!  eftitai  tt  perwiiflie  civilit,    qnaU  diaeeaaia  terrae,  oriri 

praeüeal}  Man  erketiHl,  wie  iltt»  Verb.  Iu  »Iranjit«  partent 
Bebraucht  wird.  E)  iil:  laal  und  offemlheh  erHSren.  B.  C,  II,  18. 
*  aaepe  ex  IrlbuiaU  praedicavil.  li,  94.  III,  106.  t.  Vergl.  «n  SaD: 
tat  48.  exir. 


L.gL,;..b,COO^Ie 


DE  BELL.  CiVILI  LIB.  I.   CAP.  32.        99 

icrdtettdU  tribnnit  plehit,  condttiontt  a  te  lata»,  et  ex- 
petiltt  ctiHaqaia  ei  dekegäla  commemorau  iV«  guUmt 
rebitt  Brat  ttc  posinfat,  retnpuhUeam  iu$eipiant  ätqut 
fejiä  tecuta  Administreni :   sin  timore  d^fugiant^   t'llit  it 

cireuidieHöttiiliM  tritt  pl."}  Cic.  ^il.  3S.  verbindet  c^eumteriba-t 
mit  cocrcerc.  El  iat  aber  lunscbit  Btithränhtag  der  Macht  und  G«. 
valt  in  dei  AuiSbaUg  cinei  Amti.  Damit  vcrvuidt  irsr  der  Begriff 
dei  Bcrücleat  und  Setnigetti  um  etwM.  Veigl.  HeailngeT  IK  Cic. 
OS.  III,   15.  in. 

tl  expetila  ci>llo^,\  Jeue)  et  [eilt  in  mebTcrn  Codd.  n.  Kditt.  nod 
«richEiul  all  blofie  Copula  dri  Saite*  !■  der  Tbat  »ehr  eulbehrlieli, 
labtld  man  dieiei  tl  nicbt  ali  corretatiri  de«  folgend,  et  «Ich  denkt. 
ExptUre  aber  beiflt:  sachdrucilich  oder  hecMttBfgeit  fordern,  mit 
dem  Scgr.  Jei  FerAi  JUe^iV  oder  reflexiei  der  Griecben:  «lAi*.  Daber 
trpetere  tut,  poendi.  Liv.  I,  33,4.  III,  40.  Son^t  ^Uk  nach  B.  ' 
ti.  I,  42.  in.  du«  eiiirache  petere  binrelcbend;  qnod  «ntea  petcnH  äe- 
negaiiet.  L'ebrigeit«  !it  wie  audeiwärtll  expttita  biet  In  1  Cod.  iM 
ixpettata  verändert. 

pro  gaiba»  r«i.  ]  ÖieMii  pro  mud  man  tiebmen,  wie  bei  Cic.  ad 
bi».  1,3,  53.  pur  {pro)  pari  referta.  Cfr.  äbeV  pro  Rabüken  m 
hnret.  O^i/.  11.  p.  739.  Nur  dafi  die  Vergeliang  hier  In  groAibatbl- 
ger  L'aterdrückuriz  dei  RachegeföliU  beliebt.  Vut  I,  i7.  pro  «M  rebm* 
pecuoiam  diiioIvlL  Wir  lageu:  dafür;  ilftt  ie*tta  etc.  B..G.  VI, 
34.  pro  tali  facinore. 

erat  ae  petlulatj  Viele  Codi.  D.  Editt.  geben:  hortatar  te  p. 
mt  B.  Eine  Leiart,  die  auch  durch  Caeiara  Per«ÖDliebli«it  nnS  Stim- 
nnng  la  recfatfertigeii  wäce :  nur  gewinnt  dareh  orst  die  GrKdation, 
und  der  Coalrast  mit  dem  fiencbmeo  leluer  Gegner  wird  noch  mehr 
terrorgeh^bea.  Aach  lonit  w'urde  Aorlari  Q.  orsre  in  CoM.  öftrer- 
lanicfat.  Beiip.  Drikeiib.  «n  Liv.  XXX,  T,  7.  Jene!  ut  kannte  leicht 
a«i  poilnlof  ealitehen ,  Und  entipriefae  Weniger  dtr  im  ADgeiiteiQeii 
und  ohne  Bencnnong  der  Saijettc  wie  unl.  I,  Sl.  CatiaT  at  cognoiec- 
ret  poitulant,  —  anigciprucfaneo ,  hitlaritch  rcFerirtea  Auffbrdertmgl 
B.  II,  &.  in.      Vtbtt  potlultire  i.  in  B.  fa.   1 ,  31. 

rempabl.  taieipiant\  So  lagt  Tacit.  Hill.  II,  1.  f.  aiB  Veipaiia- 
DQ«  renp,  tutriiieref,  nicht  Vau  einer  legilimen,  darcl  Erbfolge  be- 
itimnjten  Ueb«raahme  der  Regierung  und  VerwftKung,  «ia  etwa:  naqa- 
kafißayiir  od.  ixd^/io#ui,-  loudero,  wie  hier,  Von  Vebernehmtn 
dei  der  WillkOr  loait  Preii  jicgcbiien,  baifloieo  81aali{  ilch  deiiel- 
beu  amubnen;  wie  änilaiißäuaO-at  tmt  n^äy/iarair,  Cyrop.  H,  3,  S. 
Nicht  uuähnlicli  dem:  tuteipere  od.  tollere  liberal.  Vergl.  Ruhnk-  x« 
Terent.  Andr.  I,  3,  14.  p.  31.  ed.  Schop.  Wollte  mao  an  tatcipert 
laboreni  denken,  wegen  de«  folgend.  oHeri  neit  defnlurum;  ao  lit  1.) 
-  die  Leiart  nicht  geaichert,  und  ladtnn  2.)  die  ertte  ErUir.  auf  all* 
Falle  der  gewahitcreD  Sehreibart  enliptechender,  indeU  reip.  faat  per. 
lOniEcirt  UU 

lin  timore  defagiaHt]  Held  ad  h.  I.  weilet  hin  an!  den  Sprach- 
gebrauch Caeiar«,  uach  welchem  denelbe  den  in  Ütih  Handelnileii 
aelbit  Ikgeudea  Gruad  der  Haadl.  lellcD  darck  den  iluheti  Ablafiif 
hexeicbne,  neiit  durch  perterrüut,  adductut.  Allein  beide  Arten  d«t 
ADidrncti  kind  nach  u^  arer  Auiicht  Terachieden;  denn  in  dein  einM- 
cheu  Ablativ  liegt  die  unmittelbare,  dt  facto  wirkende  Uratche;  j«n« 
Parlieipia  geben  au  Ibejii  den  veränderten  Geniüthtnuitand ,  &etl«  die  . 
längere  Einairtung   loa   AoIKn.     Dareh   den  Ablatip   wird   ctee  Go- 


i.i_'b,;Goo^lc 


100  C.  lüL.  CAESARIS 

eneri  non.  Juiurum  et  per  te  rempublicam  aäminittratu-. 
rua.  Legatoi  ad  Pompeium  de  compatitione  mitti  opor-, 
tere:  negue  »e  rqformidare,  guod  in  senatu  paul/o  ante 
Pompeius  dixitset,  ad  quoa  legati  mitterentar,  iig  au-, 
ctoritatem  attribui  timoremqUe  eorum ,  qui  mitierenf, 
lignißcari:    tenuis  atgue  inürmi  haec  animi  videri:    is 

m«'^»'f'f''**'"'S>  ^'"  ^t'tm^  all  EigeHieki^  dei  SnbJeUi  beicleh- 
nel;  daich  Jane  Participia  ein  Faitum  angedeutet.  Alio :  Im  Fall  (ie 
»ber  furehtsan  genug  wären ,  aick  dlelem  Allea  in  etitaiehen  etc. 
Denn  dai  lieifat  iefitg.  CJc.  Somn.  Scip.  3.  ne  mnnni  —  ■  den  aui- 
gnalnm  defiigine  videamor.  Vergl.  unt.  c.  82.  Dazn  tommt,  dab 
U'mor  in  der  Regel  die  von  Anften  verlnlarile  Furcht  lat.  Behpiele 
von  lolchen  Ablalieit  cautal.  finden  lich  viele:  Bei.  II,  13.  eslr.  tpe 
praedae  in  nrbem  irramperenf.  III,  g.  in  eki  indUigeotlae  tnae  — 
iracundiä  erupil.  coli.  c.  08.  igneraittia  loci.  Rierber  gehären  aaek: 
e-  8Q.  in.  laorum  omnium  Sortatv  »tatuerat.  c  02.  idqae  admenilu 
C.  Triarii  feciale  dicebalnr.     Vergl.  not.  II,  13. 

ilUt  Mt  oneri  no»  futtiruni'\  D.  i.  er  wolle  lie  nicht  bellitigen, 
iniammadiren.  -  Leaait  einiger  Codd.  ül:  <lti  te  oneri  non  (fe/vlumat . 
Glarean.  lehlag  rar:  .  defugiaat  Uli,  te  iho  ionori  hob  defktumai. 
Um  icheint  die  gew.  Lesart  am  beiten  nnterstStzt  dareh  dat  trShere: 
'  tina  fecum  admin.  Denn  in  dieien  Worten  iprieht  licli  am  der  fette 
Enttchtu/t  Caei.,  dte  Verwallung  auf  jeden  Fall  %u  ubernehnien; 
dann  würe  jene!',  onert  hd»  defitturum  matt  und  iiberliaiiig ,  lo  wi« 
ei  ancli  aebr  iweifelhalt  bleibt,  ob  ohne  Affektalioa  gesagt  nerden 
könne:  eneri  alicvi  deesie.  Wir  ballen  aolchen  Anidmck  fSr  achief 
und  für  ein  verfebltea  Bild,  lunial  in  dem  Munde  dei  kj^ftigea  prä- 
dominirenden  Mannci.  Denn  elwu  <  ganz  andre«  iil :  aenatui  reique 
psblicae  %e  non  defuturum  ob.  I,  I.  nnä  ein  gani  andrei  Verhällnifi' 
bei  Liv,  VI,  6,  8.  Ingent,  ait,  enui  a  populo  Rom.  libi,  qoi  le  il- 
.  ■tatorem  iam  quartum  creaiiel,  —  iniungi. 

et  per  ce]  D.  I.  für  lieh  allein,  ebne  Mitwirken  nnl  Zuifimmnng  - 
■  Andrer.  Unt.  I,  83.  In.  II,  19..  f.  lII,  0.  a.  16.  extr.  17.  ih.  Jene» 
et  aber,  nach  voraaigegangiier  Negation,  iit  nahe  verwandt  dem  sed', 
wie  Gdreni  za  vieleu  Stell,  dea  Cicero  nacbgewieaen.  Fin.  II,  9,  27. 
p.  181.  Dähne  lU  Nep.  Paoi.  3,  7.  Wegen  per  te  cD-.  B.  C.  II,  tP.  f. 
ID  per  te  iptuBi.   —     Analog  ist  negue  —  et.        ' 

aKclorilatem  aftri'iui]  Ob  auclorilai  ein  rechtmS/iiget ,  getelz- 
liehet  Antcken  bedeute,  wie  Hehrere  meinen,  lat  la  bexweifelo.  Der 
Kinn  l*t:  man  räume  denen,  an  welcbe  man  Geiandte  achiete,  eine 
tnttcheidende  Stimme  ein;  getlehe  ihnen  diete  zu,  nSml.  «tillachwei. 
gend  und  faktUch.  Man  Vergl.  die  Redemart  Terent.  Knn.  II,  3,  SS. 
iubeo,  cogo  ntqne  impcco:  niinguam  defagiam  auctaritatem.  Wobei 
Ruhnk.  bem. :  „Aneloritaa  eat  eoram  oMninm,  qni  aliqnid  ae  feciiae 
•nt  fieii  iuaaisie  pra^lenfar."  8.  zn  c.  gS.  Daher  anch  Llr.  I,  7.  au- 
etoritale  uagii  quam  imperio  regebat  loca,  Wir  würden  lagen:  eia~ 
tnaraiitcket  und  polititcket  Prinzipat,  im  Anordnen  und  Befehlen  i  eine 
gtittige  ondpolit.  Suprematie.    . 

tensit  —  animi "i    So   verbindet   Ctc.  ad  Dir.   IX,   13,   2.   canaaa 
tamn't  et  inopi.     Mit  antmui  verbunden,    acheinl  et  analog  dem  »piri-    ' 
tut   Itnnlt   upd  nnterm   tagherzig  >n   eiitapreehen ;   und  in  Beilehang 
•nf  den  Verttand:    beiehräntt.    Sooat  wird   et  meiit  von   konkreten 
Dinge«  geiagt,  wie  B.  6.  VI,  35.   baac   Diiferan  sc  tenurm  praedam. 


L.gL,;..b,GOO^Ie 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  33.         tOl 

vero,  ut  operihut  anieire  aütduerit,  lic  itutitt'a  et  ae- 
quitate  velle  tuperare.     , 

Cap.  XXXIII.  Probat  rem  senatns  de  mittendis  le- 
gatis;  sed,  qäi  mitterentar ,  noo  reperiebantnr ,  maxime- 
qu&  timoris   caussa  pro   ae  ^nisque  id  mnoas   legationis 

WcgflD  de*  Genitivt  vergl.  Sftll.  Tag.  3,  3.  fraitri  abUin  nitt,  oequa 
■lind  faligando  nlil  odlnm  qnaerere,  txtreatae  demeMiae  ett.  Z.  t. 
44S.     Bei.  Groter.  $.  336. 

eperibui  sRln're]  Optra  llni:  rel  £eI/o  sl  puc'  gntae;  dach 
BeiH  ret  tellica»-  Der  Aiudrask  iit  IdnMwrgi  leKen ,  wie  Held  ad 
b.  I.  neintt  Belapicte  gicbt  Ondend.  ad  h.  1.  und  Dnker  au  Flor.  I, 
1,  I.  (IniliD.  II,  6,  I.  Vsllei.  U,  lOÖ.  Uv.  1,  16.)  AUein  Caei. 
gebiaacht  hin  abiichUIgh  eperibv*  all  Gegeniali  von  iattilia  et  aequi- 
<««,  d.  1.  Ocainatugen  und  Ornndialiet  >o  nie  ratio  et  Biat,  eonii- 
Os  tA  facta,  Xofot  not  iQY"  neben  einander  geitellt  werden.  Und  la 
.nur  konnte  Caeiar,  nach  leinem  reinen  und  nnverfilichlen  Style  opera 
gebrauchen:  ohne  Jenen  Gegeniati  bliebe  der  Aotdlack  Uim  fiend- 
•rtlg. 

CAP.  XXXHL  Bern  —  de  mültndit  leg.J  Eine  Sbnktnr  QHd  ein 
Sprachgebranch,  der  deutlich  genng  den  weientllehan  IMteiicbiei  der 
PraepiHilt.  rf«  und  a  bewelictj  die  Praepoiitt.  bezeichnen  Bripr^Bgllch 
ein  blofiei  £DCa/vcrhälliiiIiii  vneigtntlich ,  d.  I.  metsphoriaeh  nnd  lo- 
giteh  gebraucht,  wie  hier  de,  enthalten  lie  jcdci  Hai  eine  Beziehung 
dei  denlendeit  Sabjekli  la  dem  Objekte,  folglich  kein  blafl  localM  od. 
infierea  VerhiilDitl,  londem  eia  anf  Urtkeil  nod  Schlaft  gegrSndetei. 
So  dient  hier  de  inr  nähern  Beitimniuag  dei  icbon  angegebnen  Ob~ 
jeitt,  wie  B.  G.  VI,  tS.  de  märte  li  rel  in  iDapictoneii]  vcnit.  Um- 
ichrieben:  D.  G.  V,  37.  neqae  id  qnol  (ecerit  de  oppngnatione  eeitro* 
mn,  aat  ladlclo  «nt  volontate  loa  feciale.  Teicnt.  He«.  III,'  S,  ». 
ccterom  de  redncenda  id  faeiai ,  qnod  in  rem  ■■!  (nam.  B.  C.  III,  S8. 
conandnm  libi  aliquid  de  erupUone  esiitimaiit,  AoiCÜhrllch  handelt 
bferöber  Hand  Turieilin.  JI.  p.  2ia  II.  Wie  die  ipälern  Lateiner, 
tfainctiUan,  Ftiniut,  Taeltv* ,  itatl  dieaei  prignauteu  de  dM  dem  Ci- 
eeroo.  Zeitalter  fremde  circa  gebrauchten,  darOber  Hand  I.  1.  II.  p. 
OG.  Bremi  lu  Snet.  Ca«.  6i.  p.  75.  Um  aber  genagt  ei  »  bemer- 
ken ,  dafi  eine  lo^ebe  Struktur  nnr  bedingt  nnd  möglich  ill  durch  den 
Im  Ssde  eiitbkltnen  Verialbegriff;  hier,  durch  probat  rem.  Denn 
ohne  dieien  Verbalbegr.  febU  der  Grund  der  noihwendigen  Beiiehung 
dei  einen  Objekti  auf  daa  andre:  diele  Brsiehung,  i^elche  die  Prae- 
poiit..  anieigt,  kann  nnr  auigehen  von  jinem  handelnden  od.  denken- 
den Subjeltte.  Ein  lolcher  Verbaibegr.  kann  aber  aneh  in  einem  Ssd- 
■ttanUve  enthalten  leyn.     S.  ob.  zu  c.  fi .  34.   ^ 

timarlt  cansta'\  Oauiia  enlipricht  hier  nnitrm:  in  Folge,  nnd 
beieichnet  die  näcbite  objektice  od.  hittor/sche  Vernnlattung,  die  je- 
der angegeben  haben  würde,  auf  Befragen,  oder  wirklich  geitand. 
niet*  ill  die  uraprÜDgi.  Bedeot.  nnd  auch  da,  wo  cautia  entipriohl 
nnierni:  Behttfl  nnd  ein  Safterer  Zweck  angegeben  icbeint,  liegt  die 
eautia  morent  immer  in  dem  durch  daa  liiere  Objekt  laa  Handeln 
beitimmlcn  Subjekte.  Vergl.  unt.  lU  III,  24.  über  per  caatiam.  — 
Ri  konnte  hier  heifien :  ttmor  caaiM  fnit,  wie  Nep.  Mllt.  8,  in.  alia 
eautMa  ßiit  damnationii.  Sali.  Cal.  SS,  3.  aimnl  uti  eaiutatu  conallÜ 
aperirem.  —  So  B.  G.  1 ,  39.  amiciliae  eauiia.  Aach  im  SeniicbcH 
ichiieb  nnd  iprach  man  frdher:    Vrtache  detten,   d.  L  deftkatb. 

id  mtinai  legaHonit  J    l'na  ieheint  legationi*  nicht  nur  keiner  7er- 


gL,.._b,Coo^le 


102  C.  lUL.  CAESARI^ 

reensabat.  Pompeias  enim  disccdeiis  ab  nibedn  »raatu 
dixeratj  eodem  se  habitnrum  loco,  tpii  Hoinae  reinanais- 
aent  et  ^ai  Iq  castris  Caesafis  fuissent.  Sic  triduum  dis- 
pntatioaibus  excusatloaibusque  extrahitiir.  Subiicitur  et- 
iam  L.  HeteTlus  tribunus  plebia  ab  inimicis  Ca$«aris,  quj 
hanc  rem  distrahat  reliquasque  res,  quascum^ue  agere 
institaerit ,  impedia^  Caius  cognjto  cooailio,  Caesar, 
frostra  diebas  aliquot  coqsumtis,  ne  reliquum  tempns 
omittat,  infectis  iis,  quae  agere  destipavecat,  ab  urbe 
prottciacitur  atqae  in  ulteriorem  Galliam  perrenit. 

thtiiigamg  gegen  Davit,  m  bedarfen,  d*T  «■  tut  Glonem  bielt;  lan- 
derit  lur 'nähern  BMlininiDna  de*  *e^r  allgenidBCB  and  vi«ldeui.  mb- 
«M«  durchkui  no<hw«iidig.  S.  G.  VI,  IT.  mumut  militiat.  Etwai  än- 
dert wäre;  id  nunap't,  ob|cl>qi>  Mf''  diejef  ^atcb  dM  ffülieia  nicht 
|enng  motJTirt  wäre. 

aodem'laeo  —  et]  B.  6.  I,  KO.  enu  lofif»  tnnintiae  teneret. 
Cic.  ad  Div.  XIII,  23,  3.  etdept  »pfi^  me  lofo  entt  Cfr.  Rulwt.  ai 
Terent.  p.  100.  e4<  Schon,  nnd  8aII>  k*i-  SB,  S.  Uebcr  irfen  «t  verEl. 
au  CBp.  24. 

Iriduam']  -D.  i.  drei  ganie  Tage,  frinm  conlionem  diernm  Ipa- 
t:u«.      Eben  lo   bidaum.      V«r;i.  III,  10.  eitr.  40.  cxtr.  37.  lu.   103.  n. 

nbiicilur]  Bildikb>  er  wird  untergetchoben,  angttlellt,  gleich- 
(•B'  all  Hebel.  Verwandt  dem:  tvbaraare.  Nep.  Fboc.  1,  3.  dai. 
Breni;  dem  griech.  iiaQaitxfwixt''-  Pfr-  Poppo  in  Xen.  Cjrop.  V,  4,  51. 
Bigentl.  iDitin,  XII,  12,  5.  quam  rem  #egre  Inlsiuot  Macedoaei,  ia-- 
ctanfai,   holtet  taoi  In  ntScinin  lunm  a  rege  ^ubieet9l  \.  e.  lappoiitot.. 

guaxttinqite  intlitu*ril\  \a  ä|l.  Kdjll.  intlitueral.  Ilogeachtet  der 
bekannten  Kegel  jiber  die  Verbind,  ran  giiicttiga'  nnd  äbiitichen  Pro- 
■amnk  mit  dem  IndH-atif,  iit  der  ConjankUo  bier  voinehmlicfa  ana 
depi  nrnnde  der  richtig«  Uodui,  weil  diejenigen,  die  den  Auttrag  er- 
theUlcn,  {tubiicilur  —  HetelluO  »ichl  iniiien  ionmlea,  wai  aieb  Cle- 
•ar  antaerdem  voigenommei)  halle:  bilglieb  der  Aa[lrag  int  Allgemei- 
nen nnd  nnbeitimml  gegeben  wurde,  uod  hier  nur  die  Mägüehktit, 
Caeaart  pr'oblemaUteh  geielite  Plane,  arigedealet  werden;  lodann, 
weil  Caei.  dieb  Allei  referirl  in  dem  Geitte  der  den  HcIeUui  Beanf- 
tragenden.  So  fie.  Fin.  4,  II.  Cviatcuaque  modi  aaimal  coHtUtut-  _ 
rill  neccaie  eit  eiie  in  animo  qnaedtm  ilmilin  eoron  ,  qnae  tont  in 
corpore.  Vergl.  Bamib.  {.  ine.  Not  2.  S.  GIO.  Z.  }.  G3I.  Demnach 
falte  ia*n  intUtutrit  «la  wäre  getagt:  gHatcnitqut  inttitutre  ^fifil. 
Data  beaebte  man  die  enge  logiache  Verbind.  Aetifer  Satirerb&llititia 
dnioh  relifnwfu«.  —  Uebrig.  rermiral  mtn  hi«r  fatt  ille  init, 

atju«  in  —  GaUiam  pem.i  Ancb  hier  hat  Leid.  L  et,  wie  oR. 
Atgte  aber  in  der  Ifedeut,  von  atgue  ita.  Göreni  la  Fi».  1,  18,  98. 
AatfBbrIieh  Hand  Tnriellin  1.  p.  47S.  3.  „Utnrpatnr  alfue  in  sdjicieu' 
flo  «o,  qnod  --' «ive  es  ratione  cautiae  tiva  temporii  eonieqailur, 
Ideoqoe  in  IIa  Jocnm  habet,  quae  »eeettitatt  guadat  contiauationit 
Tcl  fo»tte*lieiiit  arcte  cob^erent,'-  — 

infaeli*  tVi]  Die  Antleger  benierken,  dtft  Caei.  abiicMtich  über- 
feht,  wie  er  dai  aerarium,  troti  dei  Wideritaiidei ,  den  Melellua  lei- 
■tete,  erbfoeben  nnd  gaui  ■nigepldadcil  habe.  Plut,  Caei.  4(1.  Flnr. 
IV,  1,  2i.     Dm.  Freiaih.  Lacan.  Pharaai.  III,  117. 


gL,_-._b,Coo^lc 


DE  BELl..  Civil«!  LIB,  I.   CXP.  34.      lOS 

CtPi  HXmV.  Quo  qunm  yettiuMt,  eognaseif,  mte- 
I(«m  Iq  Hispaniam  a  Pompeio  Vibulljqm  Rafnin,  qu«w 
panels  ante  diebns  Corfin^o  capfam  ipse  dimiserat:  pro- 
feqtnm  item  Domitinm  ad  occnpandam  Maaailiam  aavibof 
«cutarits  Beplent,  quas  I^lü  et  in  Cosano  a  pnvalü-«o- 
actas  servJB,  libertU,  colo&ia  suis  eompleveiat :  yitutr 
miuos  «tiam  iegatos  MsBsilieQMs  domnm ,  nobitm  ado- 
l^soeote^,  quos  ab  nrbe  diacedeoa  Pompeius  erat  adhofr 
tatqa,  pe  nova  Caesaiis  ofQeia  retermn  «uorum  beneSoicrr 
rum  in  eoa  menKniatn  expellerent.     Quibus  mandatis  a«- 

CAP.  XXXIV.  /Viiini  anU  dieb.]  Diel«  die  StetlUDg  d»  Woitf 
k  1«>  bcH.  Cadd,  Andr«:  paae.  dieb.  mulc.  S.  *a  B.  6.  III,  3«. 
p.  3IO.  Nach  onirer  Ordnang  i*t  paucii  belost  and  haifat:  nur  tetttiga. 
Cerfinial  Sa  die  Mehnaltl  dar  C»Aa.  Hier  abaa  Bedrntm  Iflr 
•bbkDgig  TOB  diaiiierai  la  erklären.  So  B.  C.  II,  28.  Iiegionei,  qa«( 
CortUie  receperat.  Vergl.  in  c.  VZ.  a.  Ramili.  g.  147.  S.  451.  Not.  i.  ~ 
D*eh  üheraeba  mnii  iiicht,  wie  Cicero  deq  Orl,  van  ws  leJae  Brisla 
iatirt  lind,   nieiit  in  Atlaliv  »elit.    Rsraab.  S-  il7.    8.  446. 

ad  oreupamdant  Mo*»-  ]  Bu  die  ftlebnahl  der  Codd.  Die  t«w. 
Lbh»  wu:  Ulf  Bccupandmn.  Allein  B.  fi.  lli,  14.  in.  findet  «ich; 
■talait  ntftetanäaiit  elanem ;  und  lodaAH  IbI  ei  deiq  tjeiite  der  la- 
t«fB.  Sprache  uigemefiner,  dlete /ervm/fl  Uebereiniliiniaang  jai  Sab- 
Jekti  B.  Prädikalt,  nicht  ohne  dringende  Uraaohe,  all  Regel  aqiuiiehT 
Uta,  S.  Z.  9.  049,.  Her  Uanptgrnad  iit,  dpfi  beide  Begriffe  «o  esg. 
Terbnaden  waten,  da«  ronebwebcnde  Sakjelt  (bier  Objekt)  de)  Sjttin 
■ber  MtTtt  und  la  lebbaft  ror  <er  Seele  «tand ,  iaü  dai  Prädikat  im 
der  Seele  dea  Lateineia  aieb  luicb  furmel  nalh'wendig  jeDtm  artttm  tjj- 
gas  UBd  anichliefacn  ninfale.  Nur  wo  eine  AatteaM  od.  laijiacbi  Tren- 
HWis  der  Hrnndiung  ruu  dem  Objekte  denkbar  tat,  und  fint  bpaonden 
berroiYebBben  Werden  aoli,  kann  eine  Conitrakt.  us^Uiaea  iverden, 
wie  Sali.  C«f.  4,  1.  agrun  colendo  d.  I.  durch  Bebauung  dea  Ackert, 
•der  durch  Aetrrhaa,  Z^aaduirlbaclian.  E|  giahl  nanil.  anch  «ndrt 
Olnge  UDl  tiegeaatande ,    die  raan   betreibeif  and  anbautn  k^na. 

^11  CnamaD)  Seil.  agro.  Dieaei  Wart  wird  Ibcila  in  Cadd.,  tbeilf 
iran  dea  SekrUlalellern  aelbat  bald  bfnaugerOgt,  bM4  weggelMien-  h\i- 
X,  SO,  3.  fuBiB  per  PelJgnant  ugrttm  (ugeret.  Dasegeu  IpCtI,  \,  10> 
la  AMiati.  ■  ' 

tervil,  libtrtii,  ealoaiij  So  werden  oFt  terbnnden  ge^anaf :  «•• 
laut  yaifareaqne  not.  1,  50.  lernt  pail.  III,  4.  Auch  tervi  tte  liberi 
III,  33.  80.  Ad«  dleier  ZgiamneoatcDiiag  <r«(4t  mM  laiebf,  daft 
tolaai  iwar  keine  trrvi  waren,  von  denen  aie  C«lumeUa  I,  T,  !•  an«- 
drSaklieh  antericheideti  aber  aieheilich  warap  aie  glebae  adteripti. 
Ver^.  die  Analeg.  aa  Tacil.  Sern.  e.  24.  itt.  bea.  Mta»-,  und  Savig»)/ 
In  Zeitachr.  für  geich.  Rcchlawiaa.  VI,  4.  TaeiUa  aelbM  Übt  crratbe% 
t*aa  der  Her*  tob  tainea  cnleHit  {arderla;  Frumeiill  nadum  dominn« 
vat  peaoria  aiH  veilia,  ut  eolono,  laiaagit.  So  w*r  ea  in  Germanieai 
der  Römiacbe  eplaaut  raufite  alao  abuliiibe  Leiatungen  aeiaan  Gtcand- 
hem  gewähr«!,   wia  der  Leibeigne  der  alten  titrauuien. 

bemiificfanim  itt  est]  Uehar  di«)c  ConttrnVt-  der  Subataiitlv.  ver- 
bal. BHt  deat  Catni  itf  Verbl  «.  Z.  S'  ^«l-  fUwah.  ^.  130-  Not.  I. 
R.  Hl.   n  B.  6.  I,  9.     Analog)   pia  meHU»  im  «a  efvitalii.     >•  C.  II, 


L,.gL,;..b,GOO^IC 


104  C.  lUL.  CAESABI& 

'  ceptia,  MaasilienBcs  porlas  Caesaii  claaserant:  Albicos,  ~ 
bacbaros  borainea,  qai  in  eornm  fid<e  aotiquilna  erant 
montesque  supra  Massillani  incolebant,  ad  se  vocaveranl: 
jnunentuia  ex  finitimis  regionibos  atqne  ex  amnibiiH  ca- 
Btellis  in  arbem  convexerant :  annorum  of^ciaas  ia  orbft 
institaerant :  niuroa,    classem,   portas  reficiebaat. 

Cäp.  XXXY.  Evooat  ad  se  Caesar  Masniienainm 
qnindecim  primos:  cum  bis  agh,  ne  initium  inferendi 
belli  ab  MasaÜieilBibus  oriatur:   debere  eoa  Italiae  iolitti 

23.  ex(r.  coU.  c.  32-  m.  ir,  36.   n.  111,  00.   ina  in  ran  perpctsl  ten- 
paii»  ojßcia. 

qui  in  eoram  fide  —  eranf]  D.  1.  ile  wHCn  SchalitttmiaiLdtt, 
■Undeo  ID  dem  VcrbHllniiig  der  ClitaUn  an  den  PatraHit.  Daber  aft 
verband,  in  fidt  et  eliiattla  tue.  Flor.  III,  I,  3.  dai.  Oakcr.  Undeell. 
N.  A.  V,  13,  S.  Clienlei,  qal  le  in  fid^M  patrociniarnque  noatroB 
dediderunt. 

antiguita*1  6ant  tig.  tob  allen  Zeittu  htri  lade  ali  aatlqirini- 
mll  lemporibDi.  II,  2.  In.  22.  in.  III,  33.  Bl.  exlr.  Ucberall  der  H*- 
friff:  li  quii  ad  priilina  lempora  nemoria  resorrit,  »praque  repelit 
qnae  annf.  Nirgendl  den  guleicireiuttM  ZeKbegrlB.  Charaktcrialnch 
Quinctil.  I,  10,  30.  Qanm  vero  anUfnllut  utgue  a  Chiron«  «rf  Roatr*  . 
tcmpora  duraverit  le.  mniicae  srtil  ilndiuia.  Ibtd.  0.  12.  aeceptam 
^e  dubio  antigtiital  opinioaem. 

murot ,  elan.  pari.']  Einige  Codd.  ilelleD  di«  Wort«  lo:  mmr. 
fort.  tl.  aehelnbar  in  gani  ualürlicher  Ordnnag.  Und  doch  lädt  itcli 
die  gewöhn).  Reihefolge  lebr  gut  reehltertigen:  arit  dai  Gr^ftere  oad 
WieAHgere,    dann  dai  Einielae  und  Kleinere, 

C4P.  \XXV.  Evocat  MattiHemium  Xr  pHmot]  Ueber  nae. 
■.  ID  B.  0«  III,  20.  —  Slrabo  Lib.  IV.  p.  IT9.  berichtet  Aber  die  ari- 
Itotral.  Verfall,  von  MaiiiJia,  die  er  rBhnt,  Folgandei:  ärSgir  ffo- 
'  KooCuiv  Kor/aitiow  (ic.  ot  Maaallui^a^)  avr4Si>nn',  3ia  ßiav  tainq* 
ixoytu*  liiv  li/i'^r,  ov;  Tiiioi'xin-i  tainSai-  ntnt  naiäixa  S"  ttai  toü 
avndqloB  npoMTiÜTJC ,  louiote  di  t«  nfojfitfa  diouiiv  ildirau-  naJUc 
ii  täv  smiKaliiKa,  ii^aJiai9ii>Tiu  %gii'i  ol  nXiiaior  iajiiorrti;.  Ctr. 
Bittoria  relp.  MaltiHeniium.  SerIpiU  Jug.  Brückner.  Gottfngae,  4. 
p.  37.  iq.  Dicier  erklärt  iä  jtqöjiii^  fOr  ntgetiti,  qaae  ad  tmtnmt 
erant  (wir:  die  lanCeodea  Geicbäfte).  Zagleieb  ergebe  iteh  am  ■■•- 
■rer  Stella,  da»  jene  XV  nicbt  fOr  ilch  über  teiehtigere ,  aurierordcotl. 
Angelegenheiten  hätten  enticheldea,  aand.  dem  Volte  «d.  dem  SenaU 
inr  Verfügung  hültea  vortragen  mtiiMn.  St^lt  Jlfatfüisnitiimaehluglarin. 
.  vor:  Mattilia  abhängig  von  evoc.  Die  Wiederholong  von  MatiÜlen- 
»et  ley  onalöhlg.  —  Ein  liemllch  «eichter  Grand,  innal  bef  Caea., 
^geiehen,  daä  Maniliemium  —  prima*  beatimmtev  and,-  ala  SeaHiv 
dei  Garnen  ,   loglieh  richtiger  iit. 

ne  inüim*  infereitdi  belli  oriatur'}  In  Leid.  L  fehlt  inferemK; 
ond  Oud.  fand  diefi  nicht  aopaiaend.  AUetn  dm  aebelnt  der  Sinn) 
Caei.  unterhandelt   mit   den  Mauil.  am  zn  verhindern,   (a<  i.   e.  enwc 

tij)  dati  die  ertle  Vcranlaia.  aaia  Autbruche  (Initinia)  dci  von  ihm 
eichlonnen  und  anvermei^lJchen 'Kriegs  (Inferendi)  nicht  von  ihnen 
gegeben  wOrd;.  So  anehelnt  infereudi  nicht  aberflfiaaig.  Wie  bhr,  - 
U«ti  man  C.  B.  III,  04.  —  inmum  vic(oriae   arireUr.     Aaah  ntiteilnr 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  ClVItl   LIB.  t.   CAP.  35.        105 

tmctorita/em  lequi  poütt»,  quam  vniut  hominis  v'olunlati 
lAtemperäre:  reliqaaqae,  qaae  ad  eornm  BaaandeiB  men- 
tea  pertinere  arbitrabatur,  commemoraf.  Cuius  oratio-  ~ 
nem  legati  jdoraura  referunt,  atqne  ex  anetoritate  haec 
Caesari  renanciant:  inieiligere  le,  diPitam  et»e  popu- 
lum  Roaanum  in  parte»  duat;  neque  sui  iudicii,  negue 
tuanm  eiie  viriuM  decemere,  utra  pari  iuitiorem  ha- 
ut, 30.  Qmr.  iHMumJit  ab  aüq.  wie  III,  90.  AmA  be[  Ud.  Schritt- 
■lellera  wie  Taeil.  Ann.  II,  I.  initio  Bpad  Parthoi  arte.  Aaek  vtr- 
bundeii  mit  caeptam,  iHKhoart.  Gorm.  c.  30.  in.  Ckattt  initium  ■•■ 
dii  ab  Hercynio  iiltu  iMcAoaat.  —  Einen  tebeinbar  ähnlichen  iVes- 
uatm.  wie  hier,    pebt  Liv.  Praef.  j.  11,  inilfvM  mrdiuudat  tei.     ■ 

aaelarilatem  tefui]  Dm  imponii^nde  Beiepiel,  in  lo  fern  Jem., 
dMa  iah  maraliiehci  UebergewicV  beilege,  mein  Handeln  Hr  den  HO-  ' 
Bcnt  beiÜBint,  aennt  der  f^at-  aaelBrilat;  v/it:  Vorgang.  Extm- 
-  plum  (ad  iililtaBdam  propDallum)  «ohliefM  allenat  in  lich  den  Begriff 
dea  EminenteK,  UngcWohnlicfaea, '^eiandero,  Klaaiiichen,  den  ob- 
JaltiT  verwirk] ieblen ;  aufierardeatlichen  Fall,  van  PXrioneH,  wie 
Tou  HaMdlangen  and  Krtigninen ;  («j-  nnd  aaiplm)  aaelortlai  unr 
von  ArcDitin.  Heber  ttyui  vergl.  ta  Salt.  Cat.  3 ,  2.  Fabel  la  Ing. 
3,  1.  Daher  aagle  maa:  anctoritati  parere,  dar»  aaetorllattm ;  a 
aaperiaraa)  aurtoritate  diieedere :  «gd  aaeter  erklärt  Gitrena  ad  Fi*. 
iv,  16,  44.  durch  eremplam.  Genaner  iil  «  aoeh  dort:  Vorbild  i« 
Praktitchtn  und  für  da*  Handeln  des  iDdividnno». 

ad  tanaadai  Mexlai  ]  Ueber.  loHOr«  i.  in  B.  6.  1,  42.  In.  Bieml 
«■  Nep.  Agea.  5,  3.    Kortte  ad  Dir.  XII,  10,  1. 

ex  auetaritate^  So  oft,  »be^  in  der  Regel  mit  dem  Geuilivo  Sub- 
iecti;  wie  l.iv.  VII,  31.  in.  reipandit  IIa  ex  aarloritaü  »enilua  con- 
■ol.  Alio  wenfgalen« :  publica ,  lum  Cnlenchiede  einer  iVtEafanaioht, 
'die  lie  hatten  äabem  kAnnen, 

negue  luarunt  viriitm  ette\  Virei  ilnd  opei  eivitalt'i,  Diele  ma- 
ttrielle  fiedcut.  hier  ini  Gegeaiala  dea  indteil  aehr  prägnant,  hat  virf* 
iberall.  Vergt.  lu  Sali.  Cat.  I,  3.  So  Lfv.  XXI,  I.  lanlum  tirium 
mal  rabarit,  S.Dnker  an  Flor.  IV,  2,  44.  nnnqnam  nllo  loco  tantam 
'-Vitium  popnli  Rom.,    tanlnm  dignitatia  forlnna  vidit.  — 

ibcernere]  Alle  Codd.  («ack.  die  Parii.  bei  Lern.)  geben  dttcer- 
mere.  eronor.  In  Obiervall.  III,  13.  p.  547.  (2B7.  ed.  Fr.)  emptaU 
'  deeernere  ata  daa  riehligere.  DiteeTnere  enim  eit  leparare ,  dirimer», 
diiUHguere ,  dividere  ;  ut  decemere  eit  vel  ileeerlare ,  vel  iudicart  et 
eertum  tIaCuere.  So  Qninctil.  1,3,  24.  Nee  de  hoc  lemel  äecretum 
erat:  trieMimua  diea  reddebat  virto  certaminii  poleilatem.  Vergl.  Krita  ' 
•a  Sali.  Cat.  aS,  3.  Unire  Anilcht  iil,  man  mCfife  ditcetnere  l«aea, 
und  1.)  darin  eiu  Zeugma  annehmen ,  in  dem  die  UnlrrirAeidmig  «. 
SaudentHg  der  Begriffe  ond  Verbiltniaie  Sache  dea  Iudicii  iil,  nicht 
dar  polit.  Maeht)  2.)  darin  eine  dem  Charalcler  und  Verhällniiae  der 
Maaaitier  aakr  «ngemelane  BetcitidenAeit  nod  diplomal lache  Feimhelt 
«rkenacn,  iadem  ibcern^ra  iIcDlich  an  Arrogana  itreift}  inmal  da 
.  ohnektn  daa  deeernere  ein  faat  nothwendigfci  Conieqnen*  dci  ditctmer» 
war.  3.)  Vor  Allem  iit  die  Autorität  der  Codd.  nicht  au  verwerfen, 
4.)  Ich  vergleiche  Hcrodol.  I,  172.  toCto  ^f  nvn  ix«i  ätgiKiit  Sacfii- 
rm,   welchen  gar  nahe  rerwaadt  daa  von  Demoithen.  ao  oft  gcbrauch- 


gL,_._b,Coo^le 


10$  C.  lUL.  t^AESARIS    . 

ifiat  ematam-'  pri»eife$  vero  etta  eamm  pvtAm  Oh 
Pompeiltat  et  C.  Caetttrem,  patromat  civilafüi  gvorum 
alter  ßgroi  Vol^mm  ArecBmiconm  et  UeMormm  publi- 
ee  4i*  coifcetierit:    alter  hello  piet9*  Gttüia»  QttHbuerü 

pTiaeipn  vera  —  eamm  jiar/iun]  Leid.  I.  hat!  itlarum:  wär- 
t*  lu  Tcrlfavldigen  icyn,  wenn  nickt  d«i  [ImitBad,  dah  Jene  parlei 
früter  gN-  nicht  cli*rilil«ri»irt  ojler  gcnspcr  b'TCkriabeD  weT|Bn,  tSr 
cornM  irygle.  Dean-illt  iit  dorrbaai  hitloritchet  und  objektive»  Pro- 
DOmen,  und  beiE«icha<t  eiaen  dritten  abweaendtn  ad.  gegenwürttgea, 
d«B  vir  fcaiikan  od«r  4e<iiirt  hcban.  —  Vtre  lit  hin  chBntkteriitiMk 
«ebravehti  «in  ntolicher  liätle  leicbt  aulem  geielit.  Allein  Bern, 
walche*  ate  lar  TTtnnung  oder  iiui  »irltliehcu  Gegntatne  diaitt, 
(verfll.  »d»n>  lu  Fin.  II,  31,  07.  p.  133.)  bleibt  »einer  b»kTäfligtn- 
rfcB  N*lar  Iren ,  und  hcifit  fortiebraitcnd  in  elwat  WiriücAewi  oder  «U 
fatltKh  Gedaebten,  oder  all  vaiir  und  Mrklici  fiedtchlcH,  M  liel 
Bli:  aber  in  der  Tfial,  wie  mam  ai'cV  itrgi»  kann,  oder  wie  bmb  *a 
tagen  kein  //rA/  hat;  wie  nicAt  amilen.  An  nnmr  Stelle  nahe  den: 
laiiUr!  aier  etc.  All»  iit  ei  nie.^ine  blob  lagiiei«  Sabaamtion ,  wie 
atjai;  aqeh  nicht  ein  loglicher  fcgenaati,  wie  all  taaiva /ortteAnt' 
ttmd,  wie  aaeh  igitvr,  lolrvn ,  Hit  dem  Begriffe  elaci  t^ffme»  Gt- 
ttändniiiti.  Daher  vero  Buch  dnreb  ;  num  ja ,  ja  teohl I  in  Antworte >, 
(U  übenelien.  Beiip.  bei  Rubnk.  in  Ter.  Aadr.  II,  1,  17.  En.  Ilf, 
1,12..  Wo  ei  Bngebl.  trnaiicA  gebraaeht  wird,  da  liegt  der  Grund 
la  den  Gedanken  und  Znaamnenhange;  abulicb  aai.  nnn  lahrliek, 
makrbaftigl     C(r.  Rubnk.  Andr,  IV,  4,  18. 

patronoi  cicitati»  ]  I.  e.  MaMÜlne.  DarObep,  dab  auch  gaoia 
PiwriaieB  und  VdlkeriehaRen  dei  Run.  Reichi  ihre  Pairt*i  In  Ron 
hatten,  cergl.  Kortte  and  noire  Beverk.  %a  8ail.  Cal.  41,  4.  Cie.  nd 
Dir.  XIII,  M,  *.,  Sj/tatot  —  NcTo  inprinii  habet  «eeeiaariM:  —  d( 
intelligat    illa   eieitat   aibl   In    Neronia  palmeinio  annnon  e»e  prac- 

pttbUce  tue  c*at*t$erit'\  Uebar  dieaea  Weahael  im  Sebraneh  dar 
PMBsn.  Ml,  tibi-,  *«,  und  it  in  (ortlaufender  Rede  nad  bei  Mdenli- 
tät  der  Satjekte,  rergl.  lu  B.  G.  I,  II.  Ab«  der  Peraan  de«  JIejr*. 
rtmUm  (gleicknani  *ui  den  Protokolle)  gebt  Caea.  auf  Cianal  fiber'la 
die  PanoB  le«  Mtlofiiei  Erkählendtit;  dort  «prickt  er  In  der  PeniHi- 
del  Beiheiligten ,  hier  ala  Frendcr  vor  einen  Drillen.  DicA  wSTda 
nfebl  Filaabl  geweten  (eya,  «hne  Veralor«  gegen  Sprache  vnd  Logik, 
wenn  ntebt  it  da*  allgemeine  and  abttratta  Prononea  war«  lur  lt«i- 
latehonng  jeder  Periitniiebkeit  ond  jeder  Suhjektivitit. 

aller  bell*  vietat  G/tlliat  altrii:. )  Die  Sncfae  dQnkle  VieUa  nn- 
wabraekeiRlirk ,  und  nan  nahm  in  Conjekluren  aeiiie  ZnOuAt:  Glan- 
4oTf  acblag  vor:  riete«  Salyai;  iie  Salifer  waren  allerdiagi  Naehbam 
dar  Maiiii.,  waren  aber  •chaa  in  J.  133  v.  Chr.  nach  Lir.  Kpit.  QO. 
*oa  den  Bömera  all  Dan  deigen  onen  dar  Mau.  bekriegt  und  nach  Stra- 
bo  IV.  p.  180.  wnrde  ein  Theji  ibrea  Gebieli  den  Mail,  danala  acho* 
(eaehenkt.  Aehiiliche  Krtieileruag  dei  Gebiete  aach  leboB  IM  v.  Chr. 
folyb.  XXX,  4.  K-  Hntom.  meinte,  entw.  vieta  Gallia,  oder  atalt 
attribaerit  iolle  man  leieii :  attriverit.  So  beifaflrg  Salgat  **B  Ond. 
n.  A.  anfgenommep  Warden ,  ■»  wenig  noebtea  wir  etwmi  änderB. 
nenn  attribuere  heifit  nicht  «atliwendig:  lum  Eigetttbua  oder  Beu'tx 
Jenanden  etwai  faini>if3genl  loud.  fiberkaupl:  beigebem,  rergl.  8.  6. 
VH,  70.  90.  Ra  könnt  dar*of  4B,  VOB  iffm  die  Bade  ■*(;  «b  von 
■laen  Färttem   oder   einen    Ireien,    «elbitandigcB   Ijlaste,    den  Mener 


gL,.._b,Googlc 


DE  BELL,  CIVIL!  {.IB.  I.  CAP.  35.  36.    107 

t)acfigaliaqt^  «uitertt.  Quare  pmrihui  eortm  le^^cüf 
fMre»  te  guagne  voluntßtem  frisiere  deiere  et  fieuinm 
ßoruat  contra  nltertm  iftpurff  «¥t  wie  aut  pi^t^iit  f<f- 
cipere. 

CjLp.  XXXVI.  Haec  Jam  inter  eon  agonttur,  Domi- 
tias  navibus  Massiliam  peirenit  atque,  ab  iis  receplus, 
urbi   praeScitar.    Summa  ei  belU  admiDistrandi  permirti- 

Zawichi  an  Zsad  und  LtuUa  >q  Tbell  gawarden ;  ai.  aqr  Tun  * inni 
Termchrlen  und  erweiteiien  Benirtf,  Hauen  od.  Krtite,  iclbM  vbr 
PcriQnen.  Maitilia  aber  wtr  tia*  frtie  ami  iMilänäigt  8tsdli  Ca*- 
■•r  aber  halle  awir  gaiiii  GaUita  hn\fg\,  t,\m  dem  Rgni.  Slaat*Ter- 
band«  einverltilli  i'if  biih«r  IeIcId«  Provini  Gattia  (naehoiali  Ntirio- 
utnt.)  war  vtrgräfiert,  der  Handeltkreii  itt  Manil.  alier  bcdcut«a4 
craeitart,  dadtiroU  ibr«  eeciigsNa  vcnncbrt  wordeo.  Folglieh  iil  attri. 
inerit  gana  aHgemciii  lu  faippn,  wie  itna  anch  k«in  Caiui  Objccti  (Da- 
ti(  der  Pcmod)  (^eBaant  lit;  nud  «Beb  jcn«!  qu»  «pricbt,  »li  Zcicbe^ 
der  engeo  lakalea  und  Itmporfllen  Verbind,  für  nnirc  Aniklit-  80 
«erden  «Beb  die  Verdtcaite  heliti  Palrani  tat  eine  cbaraktatiMiicb 
venehiedene  Wciie  dargeatelll;  Ponpei.  balle  den  GruadbtiiU  u.  dM' 
Bigentba»  der  Stadt  rerncbrt;  Cafi.  grdAere  mertantilitcbe  ood 
finanx-üllt  Vorthrile  gewährt.  Verg).  über  die  enteil  GxpediliDqta 
der  Römer  in  Gallia  Tranialp.    Liv.  Epit.  Gl. 

volmntalem  (r;iiiwr«]  Die  feine  und  präsn'nte  Bedaat.  von  tti- 
buere,  tod  allen  Arleo  der  FreHi»I(eAa/)>beiFigan|en ,  i,  B.  Belah- 
ntingen  nnd  witklicben  Ditntten  der  Acbtniig  nnd  Liebe,  (aOieia  pia- 
talie)  «rgiebl  Rieb  auf  Siellen,  wie  N<p.  Alt.  0,3.  P.  vero  Volamnia 
ea  tribuil,  ot  plora  a  pareiile  proficiiwl  non  polaeriDt.  Aqcb  abtolol; 
ta  der  BedeaC  Vertckub  Uitten,  gtvmgen  leyn ,  liek  für  Jen.  tAättg 
iat€rMireit.  Cii.  ad  Dir.  Xlil,  »,  3.  dal.  Kvrlle.  Bei  Caei.  «fl: 
mnt.  II,  11.  D.  111,  lU.  Aacb  in  der  Bedeut.  Zeit  ant  etwaa  r«rv*>>- 
4*M  111,  2.    78.      Leber  voluKta*  a.  m  B.  G.  I,    IB,  S9. 

mrbe  aul  porlibut  reeipert}  Ort  Abialir  eticheint  iil  aolcben 
Stallen  al«  Caiaa  IncaJi*  iiiUTuaitMali*  aar  Beieiebn.  de>  Orlt,  od.  de> 
Ranwt»,  gleiebkam  wie  vau'CfföJtt»,  ia  welchen  Jeu.  aufgenoniiiieB 
wird.  Analog  iat:  qaod  le  catlrü  Unaütent.  B.  C.  I,  60,  Daher 
■Dpplirt*  man  oft  obua  Notb:  a  ader  änderte  in  iß.  Ho  Flor.  1,  7,  i. 
ttabiit,  Bt  volaerat,  rteepla,  Cic.  Place  c.  25.  filnm  noa  modo  ra- 
dpiebant  tni*  urbibu:  Ctr.  Dok.  ad  Flor.  I.  I.  vergl.  in  B.  6.  VII, 
30.  «xtr.  —  Die  Form  parUbu*  beatitigen  die  beH.  Codd.  S.  Z.  g.  83. 
nad  Sehneidera  Fmraealebre  8.  330.  und  dlcM  Form  wflrd«  hei  Cattar 
ala  die  lichrere  «niDaehven  lejn. 

CAP.  XXXVI.  Ab  iil  recept,J  lit  bebendet  u)cht{  dlaie  Co*- 
atmtl.  ttmäaiiiiavt  iit  eine  gar  häatge;  wie  B.  6.  I,  2.  In.  peraoailt 
eiBitati,  at  —  exirtmt.  «.  in  B.  6.  I,  19.  in.  VII,  37.  Braial  la 
N^p.  Ifilt.  9,  I.  Sali.  lug,  14,  fi.  famiUa  noatra  eon  popalo  Rom.  — 
■mieitiam  initilHit.  Qmormm  praganien  BDlKe  pUl  frnitl«  a  Tobia  aq- 
xillnra  petere. 

Suvma  beUi]  B.  6.  I,  41.  So  Dat.  I,  S3.  extr.  aiuwni  vi«la- 
riae.  AaalBg  J(eat  mani  »immb  rtipublicae  Saat.  C%l-  <■  Tiber.  21. 
iVMMii  imperii-  S.  da«.  Breni.  Ea  jil  aber  ihmmo  btlii  nicht  bl6b 
daa  ObtThammanda  ^  Hnderu  di«  ohertte  aad  iwar  vartattitorüiekt 
LeiloBg  Bod    Fibriug   dM   Kriaga.     Vergl.   aal.  III,   Sl.   *d  «winaiaM 


^L,.._b,Coo^le 


108  C.  lUL.  CAESARIS 

tnr.  Eias  lihperio  classem  qaoqnoTersas  dimittunf:  one- 
rarias  naves,  qttaa  nbiqne  pösBunt,  deprehendant  atqae 
in  portnni  dedacunt:  qnamm  davis  a'ut  mateEia  atqne  ar- 
mameDtifl  instmct^  ad  reliqaas   ahnandas  reficiendasque 

ein*  imperio}  Der  beLaanle  Ablade,  eauialii,  aber  Tcimöge  dei 
!■  dem  Warte  liegeadea  Begriff*,  bald  nähere  od.  eittfernfere  Veranlui. 
beiaiohnend ,  mit  dem  Nebenbegriffe  der  langem  Dauer!  c»  iit  alio 
'  nicht  aDwohl  eil}  Cu.  lemparalit,  londen  der  Ablat.  ier  fertmrien- 
ite»  Uriaebe.  Nep.  Mllt.  T.  In.  gua  imperia  pleruqae  —  coeg-il.  Daher 
BDch  hier  qieliTeTe  Ünlemebmangen,  die  auf  dei  Üomit.  Befehl  auige- 
fOhrt  wurden,  genannt  werden.  Vergl.  an  8.  G.  II,  27.  in.  So  lagt  . 
Qninelil.  luiL  I,  2,  24.  Ita  uee  auperior  tueeetis  euram  remiltebat, 
«all.  Cal.  28,  4.   qnod   Sollae   doatüialione   Bgroa  bnnaqae   oouiia  ami' 

gsat  tibigue  paitunt,  depreh^ndunl]  Man  nehme  vbigne  nicht 
^r  et  abi,  wie  Kriti  *a  Sali.  Tat.  27,  I.  annahm.  'El  iteht  für:  ubi 
quatgae  pOHunt.  Denn  ubiqae  tat  von  nbivit  lo  venchledea,  «i« 
gnitque  nnd  gaivit  :  ' itat*  i*i  relativ,  dletei  ttbtolat.  Vbique  beiftl: 
überall,  vto  et  geht;  ahivi»  aber  aller  Orten-  Jene«  gae  In  der  Zu- 
aammenielanng  mit  Pronom.  nnd  Adteri.  hat  eine  nereinxelnde  Kraft. 
So  kannte  tt  bei  qoincttl.  X,  1,  9.  ilalt:  gaad  gutiqae  laea  »it  aptit- 
«inu«  wohl  heifien:  gaad  abigae  etc.  Die  Verbindung  dei  gaUgue 
ond  ubigae  aalt,  dem  RelatlTO  gui  od.  guit  etc.  Iit  eine  eben  an  nalfir- 
lich  erklirbsfe,  wie  di«  dei  gaitgu»  mit  inui.  Wir  beha&pten  logar, 
datk  ubigae  (Sr  et  tibi  nach  qui  au  nehmen ,  nnUleiniich  ley.  —  Uiber 
deprehendure  xaruhi/ißmHr  i.  in  Sali.  Caf.  4S.      Uut.  I,  75. 

in  porlum  dedueuHl'^  Demnithea.  Pm.c.  7.  extr.  Kmaytiv  tu 
niiDtd,    f.  e.  ili  TOV  rBiiataff/ior  nyut. 

gaarnm.  rtarii  aal  ntalen'm  atqae  armamenlft  fntlraetit  tte,]  lie- 
ber dieie  Stell«  haben  die  Aoilcg.  Tielerlei  bemerkt.  Zneril  (rat  Zwei- 
fei,  ob  ««'■iDR  in  Ifien  ley,  oder  param  t  Leiilerei  leit  Oudend.  all. 
gemein  anfgenonimen.  Wir  glanben :  ei  niüfi  gaarum  geleien  werden : 
I.)  weil  lieh  lo  am  leiehteiten  die  frühere  Lesart :  tarun  erklaren 
lär^t;  2.)  weil  jisruiK,  nngeachtet  aller  Dentnngen,  ganz  onpuiead 
enchelnt;  denn  die  navet  onfrariae,  Kauffarthei schiffe,  welche  /on 
den  UaMÜ.  anfgebracbt  worden ,  waren  f.cwifi  alle  hinreiehend  mit 
dem  Säthlgen  Tenehen;  wie  hüllen  ile  lonit  eine  Seereiae  wagen 
könnend  3.)  dieie  onerariae  werden  dea  Kriegilchfffen  (dai  lind  re- 
Ugaae)  entgegengeielit ,  und  Allea  wai  jene  enlhielleD,  wird  von  den 
Maiail.  in  eignem  Gebranrb  nnd  Nntaen  verwendet.  Nämlich  a)  Nä- 
gel, Holl  nnd  Takclwerk;  6)  Getreide,  wai  jene  Scbiffe  fahrten; 
c)  andre  Waaren  und  Praviant  aller  Art.  tinierm  gsaram  entipraehe 
dann  lehr  gat :  frumenti  guod  etc.  —  Armamenla  /nttructa  begreilen 
aber  die  gleich  fii-r  und  ^tlgt  Takelage ,  die  alM  iofort  weiter  ge- 
braneht  werden  tonnte.  Sn  lagt  Cic.  OFüe.  III,  14.  enit  hortoin  i'n- 
itTBctam;  nnd  Liv.  XLli,  19.  nienut  aedet  intlmelae  ein  vollkommen 
meahlirtei  Hani.  Daran ,  dalB  man  wohl  ilge :  navetn ,  rlirtietn, 
agruin  tte.  initruere,  ichweriieh  aber  armamenta  inttraela  finden 
dürfte,  Dehnen  wir  keiaea  Anitofl;  denn  tnllraere  heifal:  xa  einem 
bealtiomlen  Zwecke  elwaa  elnrlchlen,  beiondera  allel  Merhnniic/ie  ge- 
hörig ordnen:  warum  alio  nicht  armamenla  itutrueref  Ferner,  wie 
kann  man  wohl  tagen:  navei  parum  materia  initraetaet  Denn  ein 
Zeagma  in  italnifen,  iil  nhermäla  ■npaiiend.  Endlich  aotlte  man  be- 
achten, dan  /rrrrni»  iwar  heifit:   «an  inlil,   ahcr  keine  objiHfre  Man 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BEI4L.  CIVILI;  LIB;  I.  CAP.  36.     109 

iitnntur:  fmmenti  qnod  iDTentnm  est,  in  publicum  co&- 
fenint:  reliquas  merces  commeatusque  ad  obsidionem  or-. 
bis,  si  accidat,  reservaot,  Quibus  ininrüs  peimotus  Cae- 
sar, legiones  treB  Massiliam.  adducit;  tanes  Tineaaqne. 
ad  oppagoationem  urbiB  agere,  navea  longas  Areiate  na- 
mero  duodecitn  facere  institait.  Quibus  eifectis  arma- 
tisqoe  diebus    trigiata,     a  qua    die    materia    caesa    est^ 

gclhiftlgkeif,  keine  fattitehs  Feklettsfti gleit  in  teaerelo  beieiehneli 
die  roan  Mitän'ieA  achildert;  aoBdera  überall  ein  tsbjektivet  Urtbeil 
■uiipricht,  dab  Bimlich  etwai  dem  rilativen  Msbltabe  der  VoUkom- 
menheit  nicbt  enlipreelie.  Parum  lif ,  gleichwie  Aaud,  inbjektive  Par- 
tikel, und  heiiit:  lange  nicht  genug;  leider  nicbt  hinreichend  1  — 
Ctavi  aber  lind;  elagiferrei,  wie  B.  6.  III,  IS.  .B.  C.  II,  10.  Db. 
her  der  Gegnuati:  aat  akteria,  Alm:  eiierae  Kägel,  Hateteeri,  Ta--  ■ 
kelaerk!  —  Statt  atque  mit  einigen  Edill.  nnd  1  Cod.  autleien  ab 
wollen,  wird  nach  der  gegebnen  Erklärung,  Niemand  La It  haben,  zn- 
nal  wenn  man  bedenkt,  dafi  ei  fait  an  nonteia  itreifl,  in  lagen: 
die  MaHilieni.  hatten  eich  der  ichadhaneii  Schiffe  b^ieDt,  ddi  andre-, 
ebenfilli  tcbadharte  oder  unvolMändig  auagerüitele ,  in  vollkomoinen 
Stand  in  letien!  Wir  hallen  die  eintacfaile  nnd  nalSrlichite  Erkli- 
mng  (Sr  die  ricbligate.  Bei  Lewiaire  ad  b.  1.  lieit'  man  einen  wahren 
Galimatbia*,  lo  weil,  dafi  e>  dort  logar  beitit:  die  Mailil.  hätten  ihrs 
eignen  Kauffartheiicbiffe  aufgefangen  nnd  aafgebracbt! 

in  publicum  cenftrnntj  D.  i.  als  lehällen  et  auf  anm  Öffentlichen 
Gebrauche,  Im  Magazin  der  Stadt.  LIt.  X^VI,  3S,  9.  anrnm,  ai- 
gentum,  aea  ■ignatnm  onine  lenatorea  in  publicam  conferamuB.  Con- 
fen-e  in  pablicum  heiftt:  mm  allgemeinea  Gebrauche  and  Vortheile 
iKtammentteaern ,  beitragen;  Aeferre  in  pablitum  lit  nnier:  läeder- 
legen,  abgeben,  Aergeben.  Vergl.  Drakenb.  in  Liv.  V,  25,  S.  Dief« 
thaten   z.  B.   die  liegreich  heimkehrenden  Feldherten  mit  der  gemaeh- 

Mmtiliam  adducil']  Mit  dteier  Conalrukf.  (ander!  B.  6.  II,  I. 
VIII,  35.)  TCi^leiehe  man  Nep.  Timoth.  2,  1.  omnre  eai  geatei,  qua«  ' 
mare  illud  adiacenl.  Daa.  Breml.  Vergl.  Ramih.  §.  128.  a.  Ruddi- 
■ann.  In»t.  II.  p,  154.  95.  Unt.  II,  44.  In.  qnl  navet  adnare  poiient. 
Ne|i.  Hill.  1,  4.   quam  accetaittel  Ijemaam. 

Areläte\  Eine  agdre  I.eiarC  Arelatae.  Allein  die  Mehra.  der 
rodd.  ilinimt  fSr  jene  äeu  Namen  Praeneiu,  Reale  analoge  Form.  8> 
Z.  j.  SO.  n,  03. 

quibu»  efffrtit  armatinjue  —  fiit  Brulum  prarficit]  Ea  iit  von 
Held  ad  b.  1.  van  Baumalark  zu  B.  G.  1,  40.  S.  61.  darauf  hingewle- 
■ea  worden,  wie  in  lulchen  Salzen  dat  Sabjeit  in  Nehenialzea,  wie- 
der  als'  Objelt  rtei  Hauptaaliei  ericheine.  Man  erkennt  darsui  1.)  dab 
dte  laleiniiche  Spraahe  Dur  in  formaler  Hiusicht  der  Regel  treu  bleibt, 
nach  welcher  AUativi  abtoluli  ein  von  dem  Im  Hanplaatie  vorkom- 
menden Objtite  vertchiedenet  Sjibjeit  haben  mdiien ;  S.)  dafi  den 
Parlicipitl  ihrer  Katur  nach  ileli  der  Begriff  dei  Getchehenen  oder 
Faltifchin  inbärirt  und  dafi  diete  Conalrottion  eine  Folge  der  Eigen- 
hell  iit,  nach  weicher  die  laleiu.  Sprache  mehr '4ai  Konirete  licht, 
■li  die  AbBlrailian.  Dieaem  ganz  analog  lin«  die  Fälle,  wo  in  Folge 
.der  Parlicipialcomlruttion  ein  Objekt  xweimal  genannt  wird ,  einmal 
all  abhängig  Tom  Parlicipio,  aodonn  von  einem  Verbo  flnito  int  Haupt- 


L.gLj-b,COO^IC 


110  a  lÜL.  GAESABI& 

addnctiiqne  MauUiuti,  bift  D.  Brnt'^nl  praefi^U;  C.  Tfe- 
boniam  legatutn   ad  oppu^ationem  Massillae  relinqnit. 

Cap.  XXXVII.  pnm  haec  parat  t|tq«e  adminU^at, 
C.  Fabintn  legatum  cnm  legionibun  tribos,  quita  Karbons 
circnmqufl  ea  locB  hiemandi  caassa  düposnerat,  ioHis^a- 

Wtzc,  wie  B.  G.  U,  10.  hottet  i»peditn  BattH  agrMii,  magniiia  eorum 
mvnttata  occidcrunl.  R.  C.  II,  38.  eilr.  Vergl.  *ii  B.  G.  fl,  10. 
Bei*p<  wnchiedtncr,  dock  dtaielbca  Spfacfcgtlinacli  beurkuadiDder 
Art,  bei  Ramihorn  !■'  171.  III,  5.  S.  6»4.  Duku  m  Flor.  IV,  13,  28. 
defDaclD  ibi  fnrtiuimo  iuvrne,  ipii  —  ■«nitut  cogoomtn  ex  provluclk 
dadU.  Diefi  lind  wahre  Ablativi  cottiegutittiae.  Ebca  lo  aulnclil.  I, 
|.  in-  TradUe  tibi  pueiB,  dacendi  pcijlua  iDgeuinia  eiut  »turanqna 
fcripiciai. 

ditiut  XXX,  a  gua  die  de]  Statt  dunk  a  gtia  die  den  Tec- 
Miln  >■  biitimmeo,  Tou  ve  an  gerechnet  jene  30  Tage  TcraoateD, 
•cbreibt  Cau.  lonit  übereimlimmend  mit  dem  raraaigegaBunen  Flurat: 
fuibut.  a.  G.  IV,  1«.  in.  diebiil  decem,  gaibui  materia  coepla  erat 
conporlBTi.  Deigl.  V,  26.  III,  23.  U.  B.  C.  ll ,  32.  —  Doch  bemerks 
man,  dafa  a  qua  die  in  der  bekaniiten  Bedeul.  von  Zeiipunil,  TermiMf 
■n  nehmen,  wie  B.  «.  VII,  3.  I,  6.  extr.  DaEüf  lagt  Caei.  B.  6.  IV, 
18.  ex  eo  leatpore,  quo  pona  inatitui  eoepfui  tit,  «o  ei  aueli  beiliea 
tnmite:  ex  quo  tempore  p.  1.  c.  Heber  den  eiofaclien  Ablaliv  lur  Be- ' 
■timmung  der  Zettfriit,  innerhalb  welcher  etwa*  geichchen,  Tergl.  m 
p.  G.  IV,  18.  Z.  S'  480-  Sucl-  £■«■■  iS.  exlr.  «o  l>elde  Arien  det 
Auidrueki  rcrbundcn:  iulra  guinluni,  quam  adfuerat,  diem ,  quatvor, 
fuibut  in  (ouipectum  venit,  harit ,  Fharnateiu  nn'a  prodigatit  acie. 
Der  aurmerkiauie  Leier  wird  den  L'utergchied  von  lelbit  Giideu,  uämL 
dali  der  Ablatio  lauächl  daa  tcann  und  die  Dauer  bezeicfanet. 

adduetitqtte\  Jeaei  Torauageheude :  effeelit  arinalitqile ,  deagl. 
turret  riueatgue,  erinnert  an  die  Brdeut.  van  que,  aaeh  «elcber  daa 
In  der  Zeil  aehnell  auf  einander  Foigeude,  oder  dai  im  Räumt  aU 
eeordiuirt  Gedachte  oder  wirklleh  all  lolchei  Vorhaadna  dnreh  quu 
verbanden  wird.  Sali.  Cal.  27,  2.  aeiupei;  iuteuti  paratique  eaaenti  — 
diet  uoeteigue   feitiaare.    Vergl.  in  B.  Uf  II,  4,  17. 

C.%P.  XXXVII.  Narbaue  circumgue  ea  loca  —  ditpotueralj  Unt. 
.111,  30.  circuut  Thettal.  c  43.  ciream  cailra  Pomp.  Aehnlieh  Sali. 
Cal.  27.  in.  MBulinm  Faeiulat  alqna  In  taut  parlem  Etrurlae  —  di- 
Mliit.  Vergl.  die  Aimerk.  au  Sali.  a.  a.  O.  Wegen  circuut,  wai 
Plautat ,  Tereut.y  Lucret.,  Sallutt.  u.  Varro  (Cicero  meiatealheUi)  ge~ 
brauclien,  nicht  circa,  lergl.  Uand  Turiellin.  II.  p.  SO.  B.  In  1  Cod. 
ron  gerlugerni  Wertbe  lieit  man;  circague.  Hand  a.  a.  O.  lagt:  aa- 
liquior  forma  eit  citcudi,  nava  et  per  otcaaiunein  facta  ei'rea.  Auch 
wird  cireum  nie  metapbor.  gebraucht,  wie  circa  apaterhiu  bei  Quln- 
«tilian  n.  A.,  wie  daa  gr.  xaza.  —  Der  bereite  ob.  in  c  21.  erklirls 
Ablatlr.  localii  exlenticut,  wie  man  ihn  nennea  könnte,  daa  beifat, 
der  aar  Angabe  dei  tceilera  Raama  bealimmte,  findet  hier  aeiae  Er- 
läuterung durch  circumgue  ea  loca.  Eben  an  erLUrt  ihn  III,  24.  f. 
equltibua  per  oram  marilaniaai  dispotilit.  Womit  man  vergl.  III,  9. 
omni  bra  Inarit.  claiteia  ditpotuerat.  Analog  III,  88,  f.  quae  bomi- 
BDm  millia  tota  acie  diiperterat.  Dagegen  I,  37.  f.  t'a  muro  lurribna- 
qae  ditpanit.  83.  f.  iu  ripit  cnatodiaa  diapnuit.  II,  19.  ra.  vigiliat  — 
in  turribut  nuroque  ditpotuH.  Und  endlieh  auch  111,  38.  in.  caatella 
Ut  loci*  potuit.    c.  66.  m.   caitra   ea  lotb  potuit.     Diete  Beiap.  bettä- ' 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELt«  ClVILt   LIB.  I.  CAP.  37.      111 

niam  praemittit,  eeleriterqöfi  Pjrenaeog  Baltoa  bcciipari 
labet,  qni  eo  teinpOre  ab  L.  Afranio  legatd  praesidiit 
tenebantnr :  reliquas  legioDes,-  qnae  IthiginR  hiemäbant, 
Babsfequi  inbet.  Fabius,  nt  erat ,  imperstum ,  adhibita  te^ 
{eiitate,  pracsidiunt  ex  saftn  deiecU  tOagilisqile  itiaeribiu 
ad  exercitüin  Afratüi  confendiL 


1Ig«n  iu  mn  Tbell  Bctsiiate.  Vergl.  Z.  ^  4SI.  nna  ühtt  «taen  IMaU 
«ebranch  dti  Oativi  im  Grieeb.  Rait  S.  51S.  eise  Frelhett,  wclche^U« 
latetn.  Dichter  natarlicb  ■lebabmlca. 

jn-oem/tlil]  So  lelcLt  an  lich  in  begreif en ,  beatbte  doch  del-  Ab. 
flUger,  dtfi  praemilleTe  Cberall  rehtUv,  A,  i.  mit  Bcmg  sat  Andr« 
■patCT  Nachkam  Dien  de  oder  ZarackKCbllebene ,  aber  i*m  NachboBsm 
bareile  P^nonen  feiigt  vitiit.  SalL  Cat.  37,  4.  doeet  la  Maulinia 
^Taal^^t^nt  — ■■  ifgve  ad  «xCrcItnm  frofiritti  üuptr^  Ablolül  kann  ea 
«CttMch  nie  ^ebreDcht  werden.  Unt.  II,  19.  editlanqne  praemittit.. 
Wii  möcbien  Aamil  nrfteiohen  den  6ebraneh->rsa  itnUeapere,  antergi 
äire.  Seil.  lag.  4  ,  7.  Cat.  13,  3.  deigl.  prateipere,  praeteirbttt,  i.v. 
dntea  Hrlb.  In  allen  'Verhii  eempolit.  hat  tieh  die  artp.  Bedeiil.  der 
Prvpatin.  laehr  oder  weniger  eihaltea ,  rahher  w>  HeTiteu',  weicht 
■ugicich  Aieerbia  t\al. 

eetupoTt  lubel'}  Der  lafiniNv.  Pattiei,  wetl  der  Btfehl  nitr  di* 
OMM  CaeiMk  allgemein  «nigeltfli^kt  wird)  ohne  Rückdcht  a<tf  deit 
Cammaadlreoden ,  nrieher  jedoch  ninder  »ehieklich  ettehfallc  bitte  darch 
«v«  beielcbnel  werden  töaoea:  ceterilcrqtie  ,m»  —  isltiia  oeeapnr^t 
labet.  Allein  man  dente  au  jenes  hetkontt:  qoid  ^«rf  tcIH,  oitenlll. 
Bo  B.  e.  1,7.  pantem  iubet  re$efndi,  Und  nnl.  nt  erat  intperntu»*. 
Die  PerionlicAteit  dci  Objekt!  loUte  nicht  hervorgeboben  werden^  Da- 
«egeti  SaU.  Cat.  IT,  2.  iten  a/iot  iabere  ic  cnii  telo  eub.  S<  dai. 
Kriti.    B.  B.  G.  V.  4.     Auch  unt.  II,  13.  in  erptignari  pattretsr, 

ea  ttmporel  ,  Sa  lagt  d«c  Lateiner,  nm  naaef-:  Zeit  und  UrnttSud» 
aamdcnten,  im  eigentl.  Sinne  den  hitloriiehen  Slandpanil  ier^Ereig.  ■ 
mitte  in  beatiUneD.  Sali.  Cat.  lg,  4.  Krat  eodttk  tempore  Cs.  Piao, 
■doleiec)»   —    inmmae   aodactae.     Daher  für:    ad  quam  dien  anU  It, 

19.  ad  id    tetupul.     Itl,    TU.    04.     Eben  lo:     ante  4d  temp.    ill,    101. 
exfr.     In  der  Reflexion  gebraaebt  mau   für  jie  Vergaagenbeil  die  Var- 
tikel:   tum,    Satl.  CtX,  IS,  7.   iam  tum  couuLbai  —  pemicieu  machi'  . 
nabautnr.    DMgl.   etiuM  lusi.     B.  C.  111,  03-  extr. 

leifgitit'l    .Im  Oegeniali'Viiii  1     Nafboue  rircBntyae -ea  /aes. 
adhibita  eelerHale'\     Aoher  fl,  8.   adhibita  tollfrtia;    Ifl,  26.  ad- 
hibUa    audatia   et  Virlntci      III,    SS.    adhib.    Hiligtittia.     S.  IB  B.  G.  I, 

20.  p.  SZ. 

deieeit}  Mehrere  Edill.  delicit.  Dergleichen  V«r«ccbiliingen  dei 
hiitor.  Pfaetrnt  mit  dem  Perfeet.  lind  «ebr  bfiuflg.  Vergl.  Krtli.  und 
Kortte  an  S*ll.  Cat.  28,  3.  Uai  Ciefilht  de*  Schieklichro  D.  die  Sehwic 
rigkeit  der  Sache  lehrt,  dafi  rfeiVcft  reriaiieben.  Dam  retbne  man, 
dah  Fabini  entfernt  war,  dlla  folglich  Ca«.  deU  Erfblg  tiar  durch 
Uator.  Beridtt  Aber  dai  Getchehene  erfahren  konnte,  und  dab  der  Br- 
folg  ein  tpätertr  war,  ali  das  fräber  alt  gleichietlig  Erzählte. 

ad  erercitum  Afr.'\     D.  1.   auf  dal  Heer  der  Frinde   loi)    gege» 
Aue.     So  B.  C-  in,  24.  quadrir«m«a  qnilique  ad  ein  miiit.   lU,  ß7.  m. 
cohortea  —  ad  legidnem  Pomfeti  daiit.     S.  ;lu  B.  <i.  II, 
B.  f?.  Ü,  34.  m.  39.   läblatD  »d  eiui  t  '"'  '     ~ 


L.gL,;..b,  Google 


lia  ,  C.  lüL.  CAESABIS 

Cap.  XXXVnt.  Advenln  L.  Vlbullii  RdS,  quem  a 
Pompeio  missam  in  HispaDiam  demonstratum  est,  Afra- 
tiiiis  et  PfltreioB  et  Varro,  legati  Pompeii,  qnonim  uniu 
tribua  legionibas  Hüspaniam  cileriorem;  alter  a  sahn  Ca< 
stulonensi  ad  Anam  daabos  legioDibus;  tertlas  ab  Ana 
Vettonum  agrum  Lusitauiamque  pari  numero  legionum 
obtinebat,  officia  inter  se  partiantar,  uti  Petreias  ex  La- 
sitqnia  per  VettoneS    com   omnibus  copüs    ad.  Afraniuni 

CAP.  XXXVIII.    Adcenla]     S.  id  B.  G.  If,  27. 

guem  —  müitiM  demomtratum  «*t]  Biae  Straltnr,  die  Ton  1^ 
groben  Freiheit  der  Ulein.  Spracb«  »ogt.  Qii«m  mi'uui  —  dtmam- 
ttravintui  wäre  gani  gewölurilcti ,  da  bekaDntlich  etie  bei  Parlieip.  s{t 
fehlt,  «ie  la  B.  6.  V,  4.  u.  IV,  6.  angegeben.  Alleio  «o  kaui  dis  e(- 
wu  ÄaTle  Struktur  nur.  erklärt  werden  1.)  aui  der  bei  Z.  g.  708.  au-, 
gegebneo  Sitte  der  La(>  itatt  dei  DennuutraiiBi ,  lieber  via  Relativ- 
prenotn.  la  gebrauchen ;  3)  dareui ,  daft  man  lick  den  ganaen  Irf/M- 
UBiat%  ;  gMen  —  minum  eile  all  SKt^eit  denkt:  qni  gned  aittai  erat, 
deiDoniCrM.  eit  Eben  lo  11,  S^.  in.  fuei»  fuiit»  Corfinil,  mpra  de- 
Dionitrstnm  eit. '  So  iil  ein  gaaier  Infiniliviati  Subjekt  nnt.  I,  83. 
videji  proeKunt  defugitte,  magntn»  detrimentam  adftrebat.  Der  An- 
fänger frage  licb  übrigena,  wai  heifien  wurde:  qui  mittut  JenonalMr* 
tut  eitf  Naldrlich,  nnr  die  Bigeutebafl,  ein  Attribut  dei  Subjekla 
Wäre  all  Merkmal  angegeben  wordeni  aber  nicht,  wai  uothwendig 
war,  die  Handlung,  dai  Faltum,  bei  welchem  jenea  Subjekt  bethei- 
ligt war.  —  Analog  i*t  die  doppelte  Strnktnr  voo  liftiai,  mit  Nomi». 
nat.  n.  AcenMi.    Vergl.  Roat  gr.  (..-.   S-  CS*.    4.  Aoig. 

lll  legionibu»']  Aui  der  Letart  eioigcr  Codd.  in  Biap.  indcht* 
man  lehlieben,  dafi  urap.  geleaen  wurde:    leg.  III. 

alter  —  ter&'ui]  Held  ad  h.  L  glanbl,  dah  die  Ordnnag- der  N»- 
men  Peirei.'m.  Varre  von  Ca»,  dorcli  alter  und  terHut  niebt  berdck> 
■ifhtigiet  werde,  indem  licb  aua  dem  Folgenden  ergebe,  daft  alter 
lieh  anf  Varra,  tertiui  mehr  auf  Petret.  beiiehe:  wir  wet;dea  antem 
DBchweiien,  dafli  «lob  Caeiari  Angaben  mit  der  Reihefolge  der  Perto- 
men wohl  vertragen. 

a  tallu  Cetia/oaemi  ad  Anam"]  Man  »finltre  ani  dem  Vorher- 
gehenden: Hitpauiam.  Im  Grieeb.  beielehnct  itfArtikel  du  tehlends 
Snbjcktinomen:  ts.  So  ätrabo  V.  p.  2D0.  Kxi  to  vnö  i^t  'Ahuai  fort 
jttilor  tüdaifioi'  aipöiga. 

iffficia  inUr  te  parfiuntur]  B.  6.  VIII,  SSi  hdfit  ei  in  denaelb. 
Sinne:    ip*i  inter  ee  proviaa'ae  p*rtinn(nr. 

Uli  PetreiutJ  Ob  Uli  oder  ui  *n  teaen ,  leheinf  nicht  Saehe-der 
Willkür,  anadern  dei  Gedankene.  Wir  glauben  gefunden  in  haben, 
dafa.die  Partikel  u(  mit  dem  grieck.  ü;,  uti  mit  Sniaq,  fuo  mit  iV«  m 
vergleichen  »ej.  Jene*  Uli  iit  aber  eigentl.  correlatie  von  ita,  aber 
■o,  dafa  ei  nicht  eowohl  de^  ala  notbwendig  gedachten,  abaoluten  Er- 
falg-,  oder  die  bealimmle,  all  dHnglicb  gedachte  Abtieht,  lond.  faktiieh 
oder  in  ionirelo  den  in  erreichenden  Zweck  andente,  an  dafa  ei  dann 
ähnlich  nnd  verwandt  dem  umt  mit  dem  Verbo  Balto,  Deninaeh  ife- 
ken  «neb.  wir  bler  vti  dem  ut  vor,  nnd  erklärea  ec  -damit  to,  nnf 
ditie  Art.     Liegt  etwa  tn  nfi' ein  grieck.  t   deuonitrativamf 

tum  emnibut  eopnt]   D.  L  nicht  etwa  mit  den  ILegg.,  dt«  Pctrd.. 


gL,.._b,CoO'ilc 


DE  BELL.  CIVILI.LIB.  I.   CAP.  38.       113 

proSciscatnr ;  Vartio  eam  üs,  qnas  habebat,  legionibug 
oinoein  vlteriorem  Hi^WDiam  taeatnr.  His  tebiia  consti- 
tuüs,  equites  auxiliaque  toti  Lusitamae  a  PeUeio;  Cel- 
UberiB,  Cantabris  barbarisqae  ODinibu§,  qui  ad  OceaDom. 
peiüneat,   ab  Ajranio  imperaotur.     Quibus  coaclis,   ceter 

coBioiandlite ;    lOBd.  mtt  alle»  ütponiblea  and  aufkubringtMden  HflUi- 
.    Unpp«n. 

esM  ii»,  t/Hat  f-abeball  El  könale  wobl  heifaen:  qaai  haberet, 
wenn  Caei.  la  dtitt  Sinne  der  3  Legalen  /eferirle,  in  dei  Art,  wie 
*ie  die  Operationen  dei  Eiiuelaeu  damali  b»linini[eu.  Verg],  fiber  die- 
len Indikaliv  io  Nebenialien  zu  B.  G.  VI,  10.  p.  30.  Walther  tu 
Tecil.  Aon.  II,  20.  RanaliorD  8.  793  IT.  Krili.  la  SaU.  Cat.  27,  4. 
docet  te  HanliDn  praeiHitiiie  ad  eam  multftadfaem ,  i|Dain  ad  capiuDda 
■rma  paraverat.  —  Uebrigeni  bcaciite  man  die  Kedeal.  van  eam  iii  ; 
el  iat  gleich  dem:  Varro  ac  legionet  ~  tueantur.  So  Sali.  Cal.  43, 
I.  Lentnlut  ciob  eeteria  —  contiihieraat.  Vergl.  du.  Krid.  n.  Bremi 
■o  Nep.  Phoe.  3,  2.  Der  Zuali:  guai  habebat,  weilet  darauf  hin, 
itit  Varro  weiter  keine  Auihebung  in  Hiap.  alter,  machen  «alle,  wie 
Petreü   und  Afran. 

omntm  vUtriorem  IHip.]  Mtcht  tolam;  dielk  wäre  ein  lontreler 
Begriff  fOr  di«  Qnanlttat  oder  den  Umfang,  Im  Cegeniali  der  TJieÜe, 
der  biet  gaoi  appawend,  da  die  Auifahrong  prekär. and  prablemaliach. 
Daher:  .onni*  d.  i.'allei,  wai  an  dieiem  Theil«  Span,  gehörte,  d.  ). 
•ach  l.abitaniea  und  den  ager  yettanam.  S.  in  B.  G.  1,  I.  Eben  ao 
iW|iBiBend  wäre  Hni'rerio,  da  tilterior  nur  ein  Theil  von  Span.,  wohl 
aber  wäre  cunela  an  lagen  erlanbt  geweien, 

hit  rehui  caMItlnd'«]  Die  von  tien  Legalen  dei  Pontpei..  ergriff- 
nen Mariregeln  erieheluen  alt  lehr  ;.H'ecliiDäfiig;  herida,  wo  sieh  P«- 
Ireiua  mit  Aftaniut  vereinigen  lollte,  lag  in  dem  heof,  Katalonien  an 
Fluaie  Segre,  de»  Pyrenäen  lo  nahe,  in  einer  Von  Natur  (wie  auch 
noch  jetit  durch  Kamt)  zar  Verlhcidtgucg  io  gut  gelegnen  Gegend,  ' 
dali  dem  damala  eindringe» den  Fabius  und  ipater  manchem  Feinde 
traniger  Wideriiand  geleiitet  werden  konnte.  Wenn  wir  nun  ann^ 
men,  dafa  Afraniut  du  log.  Hitpania  citerior  beaelit  hatte,  PeireiKt 
aber  von  dem  Saltoi  Caalulnneni.  d.  i.  im  lildweitlicben.Sitanien  com- 
Biandirte,  in  Murcia,  Grauada  uud  Andaluiieu,  bii  an  den  GKadiama 
(Anaa)]  Varro  in  Lvtilanien  und  W  Gebiet  der  VttUmen,  i.  i.  von 
dem  Cuadiana  bia  an  den  Duero:  Io  war  die  eben  erwähnte  Verthei- 
long  der  Befehl ababerpoiteu   (offieia)   uud  Obliegenheiten   bei  i^lreiHl 

nea  2  LegloneD  aai  deia  lüdwcitt.  Spanien  allerdingi  Anfangt  nach 
Norden  xu  ,  um  wahrich  ein  lieh  der  von  Afraniat  im  nördlichen  Spanien 
bei  den  Keltilierern ,  Kanlabrern  a.  a.  angeordneten  Anahebung  mehr 
Naehdrack  und  Beachleunigung  in  gehen,  und  nachdem  er  aelbat  in 
Lniilanien  die  Anihehnug  der  HGIfatruppen  beaargl,  vereinigte  er  tich 
mit  leinen  Legionen  etwa  an  der  Weitgcänie  von  Hitpan.  ciler.  Alao 
land  von  Seiten  dea  Varro  blota  eine  Diilokation  Statt,  und  dieiet 
vertheille  dann  leine  xwei  Legionen  in  dem  gauicn  jeaieil.  Span.  So 
wäre  ea  denkliar,  dafa  die  oben  genannte  Reüierolge  Hau«,  aller,  ttr' 
(im  aich  ganz  genau  auf  Afraniut,    Petreiat  und  yarro  belöge. 

ad  Oceanam  perlinenlj  D.  (.  *ie  reichen  bii  an  die  Nnrdaee.  So. 
B.  6.  I,  1.  extr.  So  Heia  I,  3,  4.  Ai'nc  >i>  digaei  partem  pertiuek» 
Tkraci*  Macedonlae  adiungitor.     I,  7,  S.  oia  ' —  uaque  ad  Fhreuola  ^ 

H 

L,g._._t,CüOQlC 


tl4  C  lUL.  CAESARIS 

'  riler  Petreiiu  per  Vettones  ad  Afranintn  perrenib  Con- 
*  '  stitnDiit  Gommnni  coosilio  bellam  ad  Uerdan  proptec 
ipsiuB  loci  opportnnitatem  gerere. 
,  ,  Cap.  XXXIX.  Eiant,  nt  tapra  iemojutxatam  est, 
legiones  Afranii  tiea,  Petreii'  daae,  praeterea  scutatae 
ci^erioris  piovinciao  et  celratae  olterioris  Hispaniae  co- 
hortes  circiter  octoginta,  eqDitom  atriiuqne  pravinciae 
circitet  qniitqne  inilla>  Caesar  legiones  in  Hispaniam 
praemiserat,  ad  sex  milia  aaxilia  peditnm,  eqnituin  tria 
iniUa>  qoae  omnibuB  superioribos  leUiB  habnerat,   et'  pa- 

franoDtDrlum   —    Inpaitnoio  Jlto^a  pertt'net.     Rfnon.  atliugere,    ptr- 
gtre   Bd;    Mittrai  DKBflaUiek  von  Läiidtr»,    die  lieh   bi*   trobin   w- 

propler  ipHut  loci  afpert.1  D.  i.  ipie  toea*  (d«r  Ort  tehon  an 
and  Ut  lieh  «clbfl)  nagoMn  praebebat  oppartnoitMcm.  Nep.  Pau,  t. 
«xtr.  eKipecUndum ,  dum  ic  ipta  ret  «feriict.  Ipbicr.  3,1.  ipMO  üi- 
•pecta  cDivii  iDÜciebtt  kdmiralionem  luj.  Die  Siellang  to>  ipte,  wi* 
*0B  Ute  v»r  oder  nacA  den  Nomen  lit  in  nnterackeidea:  wo  ea  ter 
gcaelit  wird,  entipricfat  et  nnaerB :  Ua/t;  ■.  B.  durch  den  ilofiea  Aj^ 
blick.  Verg).  Göreni  an  Fin.  I,  ]9,  Ql.  Eben  to  avtöt,  nicht  iel~ 
fen  fBr  lolm;  doch  mit  Ceiner  DiatinktioD.  Vcrgi.  Viger.  p.  733  iq. 
Krüger  in  Auabai.  II,  3,  7,  So  Xenoph.  Hier.  1,  5.  it  oüi^t  t^« 
■fvjr^S  ionoifficr  fjöio&al  t(  koI  i.tntilJ!&-ai ,  tat*  d'ÖTi  xowi^  du  Tt  -i^^ 
■aivxiji  xdi  äiü  TOi)  oiu/tmof,     Cfr.  r.  50.  Ol. 

CAP.  XXXIX.  Satiuiae'-  cetratat]  DuSeatum  f&vfiit,  qnod 
■eulnra  referebat  ilmilitudinem  forium,  quae  langioiei  quam  li^iorea 
■olent  eaic)  halte  hei  den  Booiern  in  der  Begel  3j  Fu(a  in  der  Breitv, 
4  Fafa  in  der  Länge ;  bealaod  ana  awci  laiammengefSgteo  Bretern,  aiutr 
wendiK  «nt  mit  Letnwiud,  dardbcr  mit  Kalb/eil  fihenogCQ.  Der  Band 
mit  Elaeo  beachlagen.  In  der  Uitte  ein  Knopf,  ambo,  Ö/iyiaXot.  Er 
iwirde  in  der  liubeo  Hand  gehalten,  aa  einer  Handhabe.  8.  Maat  Bim. 
Kriegaalterlhamer  S>  61.  Drakenb,  au  l.ir.  VIU,  S,  3.  .—  Dagegen 
ivar  eitra,  bei  llldor.  Hiapal.  Orig.  XVHI ,  12.  teelra,  ein  teutum  lo- 
rexM  n'NB  ligna,  qno  nlanlar  Afri  el  Alaarl.  Auch  bei  Liv.  XXVIII, 
9.  XXXI,  30.  ond  lantl,  werden  celra  und  cetratae  cohorlea  erwähnt} 
und  \Äf.  lagt:  ptUa  eetrae  haud  diMimilii  eit. 

legionet  i*  Hiipatt,  praeniterat ,  ad  VI  aülta  auiilia  glc.]  Diea« 
Stelle  aeheint  durchani  verdorben:  Lemaire  Termothet,  dab  geichri«. 
bea  ataud:  praemiaerat  Vi:  ad  haee  nullu  «uxilia  pedttnm,  .eqaltani 
111  n.  (malla  geben  viele  Codd.)  Namlieh  mit  3  Legg.  war  Fabioa 
•ofort  aufgehrochen,  e.  37.  die  andern  lolileD  naehfolgeo;  femer  WH 
•i  darehaui  nolhweadig,  dafa  Caea.  die  Zahl  der  ]^egg.  beitimote,  d« 
kara  vorher  die  Starke  aainer  Feinde  angegeben  worden.  Auch  geht 
■na  de«  Beriekte  fiber  die  Schlacht  bei  Ilerda  c.  41.  and  ana  apätem 
Datii  bervBr,  dafi  Caaa.  an  Reittrei  dem  Feinde  Sberlegen  war;  von 
TuftBolh,  der  Fremden,  die  er  bei  aich  gehabt,  Ii(  nicht  die  Bede. 
Wegen  ai  fiaee  bedarf  el  keiner  Bechtfertignng :  ei  ifeht  für  prnetrrea, 
da  wo  an  einem  IHuralbegriffe ,  i.  I.  au  einer  Matte  tod  EinaelneHy 
Saehen  oder  Plirtonen,  etwaa  hinaugefügt  wird:  ad  hoc  itekt  nar  In 
tibitraktea  Stnno,  d.  I.  mit  Rdekaicht  auf  den  Gedanlea,  die  Verttel- 
Inng!  foigiieb  beaaieb&cl  tid  haee,  dftik  in  einet  lonltretem  Matte  noch 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  39.      115 

nm  ex  Gallia  nnmeniin ,  quem  ipae  paraverat,  nomina- 
tini  ex  omnibas  rävitatibiiB  nobilisBifno  et  fwtiiwinio  qao- 
qoe  erocato.  Binc  optimi  generis  bomimun  ex  A^oita- 
nifi  montanisqne ,  qoi  Galliam  provinciam  attin^st.  An-, 
dient,  Pompeiam  per  MamitaDiam  cam  legionibns  iter 
io  Hispaniam  facere   confestimqae  esae  Tentunun;    Bimal 

ctma  hiuDgetOgt  «erde;  ad  hac  ftber,  dsf«  in  etwsi  Oetchehentm 
TOQ  dem  Stferirtnden  noch  elwu  hintugeielit  weide:  dafi  man  in 
Geduiken  and  )a  der  Enihlun^c  la  dem  Frübern  noch  einai  BDreibe. 
Dte  Codd.  icfawüikeii  oft  iwiicheii  ad  hoc  und  ad  haee.  Vcrgl.  Kriti 
sn  SkII>  Cat.  31,  S.  Karde  xu  Cet.  Ai.  extr.  Da  wo  die  Eiaiicht  in 
die  Codd.  [eblt,  bleibt  der  Uonjettnr  freier  Spielranni;  doch  bekennen 
vir,  dafi  ilaR  ad  Itaett  oni  aus  Granden,  die  luu  Theil  durch  Dra- 
keub.  aa  LIr.  III,  3,  13.  veranUfit  werden,  am  betten  geflcle:  pne- 
nlieiat  VI;  «t  »uila  auxilia  ped.  In  firieeb.  würde  aar  Verbind,  der 
Sitie  /iiy  —  Si  gebraochl  werden;  in  Latein,  qnidem  —  muttm.  Nep. 
Phac  I,  I.  Itaqne  hatni  memaria  eil  nulla-f  UHni  antem  magna  fa- 
ma.  Daa  Gefflhl  tagt  Jedem,  warum  e*  bei  rein  biitorlieben  Datii, 
bei  blähen  ZaA/beetimmangen ,  dieier  logiichen  Patlileln  nfcbt  bedarf. 
—  Atixiüa  lind  aber  inm  (Jatenchirde  van  eqaHtt  aaaeckit  dat  ieleht 
bewaffnete  Pnbvolk.      So  ob.  3S.     CFr.  Lir.  XXII,  37,  7. 

quem  ipte  paraeeratj  Der  Vemeh,  mit  einigen  Cadd.  an  leaen  : 
fSoM  —  paravtrat,  erMhaInt  anitaltbafl ,  Iheili  weil  dieaei  Allrlbnt 
dtterlldiiig  wäre,  tbeili  abrr,  weil  HomimaHiit  —  csoeata  die  pertoit- 
hthe  Tkütigkeit  und  Mitairtang  Cieiara,  gleicbitun  al)  Epexegeail  >■ 
pmravfrtit,  betrichuet.  Vergi.  lo  K.  6.  II,  35.  p.  130.  Ea  igt  aber 
gani  wabraehainlieli,  dalk  dieee  Vomebowlcn  der  Gallier  alle  an  If»rde 

nopliitatim  etecato]  Aehnlleb  dem  Inkatte  nach  Sali.  lag.  84 ,  3. 
Ex  Lalio  foTtlaiuman  qnemque,  plerotyK«  tnitillat,  pauctti  faiaacagnl- 
lai  acdre  et  amOinnda  eogere  iomiaei  emerilii  itiptndiii  leenm  pro- 
•elad. 

Afiie  epNml  generit  iomtaam]  Aq  dielet  Stelle  i«t  Ttelfach  g«' 
bcBfcrf  worden,  all  wäre  ile  Dnv«nlindlieb ,  and  weil,  wie  auch  aa. 
derawo,  'fdr  Aiiie  In  einig.  Codd.  lieht:  Abc  oder  Autr.  Für  Aomikum 
laben  »iel«  F.dItL  Aaminti.  Der  Spraebgrbr.  geitaltet,  /line  gleich 
frrtti^ni,  towobl  in  htaler  all  ehronolagiteher  Bedeat.  xu  Behmen, 
namentlich  bei  BeieAreibMitgtn ,  wo  die  Anlaiblang  der  Gcgetulände 
in  einer  gewiiien  Ordnung  erfolgt}  wie  nnt.  e.  83.  kinc  diiaa  parte« 
Bciel  oeenpabant;  vo  alfo  die  Oertlichkeit  di«  temporelle  Anteinander- 
folge  beatimmt;  lo  dafa  der  Sinn:  a  Gallia  Canar  *«  catirerlit' öd 
AqKllaHat  etc.  Alao  hätte  ein  Andrvr  vieil.  geicbrieben:  Cnrfe  ad  Aqnl- 
lanoB  ifl  eODverteni,  optimi  generit  hominibut  evocetit!  diefi  lit  näm' 
lieh,  wie  man  lagt,  öno  xov  »oitoS  bbi  dein  Vorhergehenden  in  er- 
eil« rentvrum]  In  viel.  Codd.  fehlt  ette.  Allein,  wo  der  Begriff 
'dea  Seyni,  Wfrdeni,  de»  muthfnaftlich  In  Erffilläng  gebenden  ireient- 
tich  und  vorber'richend  Ut,  da  darf  und  kann  e>«e  nicht  entbehrt  wer- 
den. Eben  lo  iat  ei  mit  fore.  Sali.  Cat.  17,  I.  quem  oppnrtonaB 
«ibl  fore  crcdebat.  Verrl.  dageg.  B.  0.  IV,  8.  extr.  Unt.  c  43.  U 
inlerclalHrttm  —  coitfiilebBt. 

tSmul]  Ditfa  Wort  dtüeU  nicht  blolh  da«  Gleiehaeitiga  Hl,  WM 
KCWU<U»  ■OHdern  anck  der  |leicbifiltige  Binßafl,  dl«  BiniBtrlhmt  *p1 

H  2      • 


gL,.._b,Coo^lc  ■ 


116  C.  tÜL.  CAESARIS 

B  tribnnU  milituin  centurionibasque  mutnas  pecaoias  sum- 
rU:  has  exercitni  distribuit.  Quo  facto,  duas  res  conse- 
catua  est,  quod  pignore  aiymos  centnrioaum  devinxit  et 
■largitione  redemit  railhnm  voluntates.,  ~ 

Cäp.  XL.  Faliius  finifimaiain  civitatma  animOB  Hl- 
teris  nuQCÜBque  teniabat. .  Id  Sicari-flunline  pontea  effe- 
cerat  dnos,  inter  se  diatantes  milia  paasnum  quatnor. 
HU  poDtibua  pabulatuia  mittebat;,  qnod   ea,    quae   cilra 

die  BettUiate  det  Ganten -whxiin  dadnrcli  ■ngeseben.     Sftll.  Cat.  30,  3. 

timul Blii  porltDlB  itque  prodigia  uunciabaal.     Ihid.  c.  2S,  4.  cgt- 

■Ule  timul  at  dolor«.  Di«  Farlikal  gehnrt  alio  nicht  bind  tu  den  ab- 
jtkUven  oder  abtolateh,  wie  nma,  loiid.  in  den  tubiel-ticen  und  rela- 
Umm,  mit  denen  ein  Urthail  verbanden  iit,  d.  i.  ein^  Bexithang  aof 
du  den  Suis  bildende  und  be$Ummende  ferbum,  (olglich  Bufden  gan- 
sen  Gedanken.  Darnach  bann  dai  von  Kriti,  lu  Sali.  Cat.  20,  IT.  Ge- 
■agle  TcrvoUiliodigt  werden.  Vergl.  lag.  4,  3.  'simal,  ne  per  in>a> 
Itiitiam  qnli  exiitamet  nemet  eilollere  —  ac.  pratiereundum  pvto. 
Ctr.  c.  S9.   in. 

pitnore}  D.i.  bildlich,  da*  GeM ,  welche«  Caei.  in  Händen  hatU: 
denn  aonll  wai  pignui  ein  eigentliche*  Pfand,  da*  der  Glänblger  un- 
ter gewii*eD  Umilanden  auch  verkaufen  oder  im  Geld  Betien  konole. 
VcrgL  .Heiaeec.  Antiqnitalt.  p.  437.  Bremi  la  Suef.  Ceti.  17.  Andre 
melaphor.  Bedeot.  wie  pignora  aaioTii,  fidei,  imperii,  artig  aind  bekannt. 
Die  Genitietoim  pignerit  war  wahrieheinl.  die  allere  y  wie  bei  fenut 
und  teapiii.  Diefi  ■chticfit  man  am  den  VerlialFormen  pignere  und  ' 
pigBeratio.     Vergl.  Schneider  Formenlehre  J.'S.  177. 

redemil'}  D.  i.  er  ertaufte  uch,  lo  i%(i  darin  eingeichlotien  ilt 
der  Begriff  de*  Lotiaufent,  Befreiest  lon  etwa*  Andern.  So  Cic 
ad  Div.  II,  Iß,  13.  iiaam  quidem  pertarhationem  —  meii  privatii  at 
domeitici*  iueanmiadii  libeatiiiime  —  redemiiiem.  An  unsrer  Stella 
dcnVe  man  an  eine  mögliche  abalienatio  aolmoram,  im  Fall  Pompein* 
nach  Spauien'kam,  oder  andre  Verloeknngcn  Statt  [anden.  Uebrigcn* 
erwartet  vielleicht  Maochrr  den  Zmati  tibi,  lowohl  an  deviaxit,  •■■ 
■■  redem.  Allein  tibi  devineire  bedentet  'etwa*,  wa*  hier  gar  qicht 
,  Statt  finden  konnte.  Tacit.  Ann.  1,  3.  m.  N*m  acnem  Anguitam  de- 
•inxeral  adeo,  d.  1.  *ie  hatte  ihn  >o  van  tich  abhängig  gemacht,  hielt 
'  ihn  to  fe»t  und  gleichaam  in  Gehorfam  .etc.  nnd  rediaiere  bedurfte  dea 
Beaiehnng* Worte*  nicht. 

CAP.  XL.  Lllteril  nnnciitgael  Eben  *o  nnt  111,  108.  m.  Nep. 
.  Bum.  S,  1.   quam  lillerat  et  nanciot  mi*i**et  in  A*iam. 

inSicore — pontei}   Die  Comtrukt.  iil  bekannt  am  B.G.I,I3.in. 

hi$  ponttbat  —  mittebal'^  Dleier  Ablativ,  lecalit,  anr  Beieieh* 
iinng  de*  ll'egi,  ier^Bahn,  aof  welcher  Jem.  lieht,  iat  nicht  Bellen: 
■o  unt.  tao  ponle.  c.  95.  extr.  c.  10.  i'ii;!*  Ocfogeiam  pervenireL  $• 
eicht  III,  7i-  eodem  itinere  praenii*l(.  o.  7ti.  decumaaa  porta  in  caatra 
*e  recipefe  iuiait.  Ein  solcher  Ablativ,  laeal.  ilt  anch  jene*  gu4  Nep. 
Mill.  3,  1.  Vergl.  Z.  g.  481.  483.  Rain|h.  §.  147.  S.  447.  f.  be*.  ' 
440.  Dai  £ei'iiirerhallni(i  iit  entw.  «in  fettet  oder  guietcirendet ,  in 
loco,  oder  omfaTit  den  Begriff  der  Autdehnnng  und  Richtung;  ent- 
*pricht  alio  entweder  dem  Panlle  oder  der  lai/ie.  Leiittei  hier.  Unt. 
JI,  ß.  frelo  Siciliae  —  pervehiinr.     Vergl.  ob.   a.  15. 

pabnlatam  ~   mitlebal]    So  Nep.  Thcm.  2,  «.   miterunt  Delpkoi 


L:,gL,;..b',COO^IC 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.   CAP.  40.      117 

flainea  faerant,  snperioriLus .  diebas  consumserat.  Hoc 
idem  fere  atqne  eadem,  de  canssa  Pompeiani  exercitas 
duces  faciebant,  crebroqne  inier  se  equesfriboB  proeliis 
contendebant. '  Hac  qunm  qaotidiana  consnetudine  con- 
le,  pabulatDiibjis  praeBidio  proprio,  legiones  Fabiaaae 


tomaltam.  Sali.  lug.  20,  4.  Ugaloi  ad  lugariham  de  iniartii  qaettam  , 
mitil.  Cai  lo  dai  SapluDm  finale  bei  millere  lehr  od.  log.  tÜ,  i. 
Liv.  I,  S4.  e  suis  Qunm  tciicitatum  Romam  ad  psticat  mitKt.  €(r. 
Kante  lu  log.  So ,  5.  W^en  des  afitolulen  Gehraachi  von  mittcre  ■. 
Dähne  in  Nepi  Tbc».  3,  D.     Ucbcr  dui  Supinum  ■.  Z.  i!  GOß. 

eTebregtie  —  eontendebanl'\  Hier  lit  uiml.  aui  dem  Zuaammen- 
hange -lu  luppliren:  Patspeiani  et  CattaTiani:  der  IHurat  abDlich  um. 
Ras  ,  im  tonireUH  0.  hittar.  SXnnt  ,  lur  Beieichn.  beBtimmler  Solijekl«. 

Akc  —  guatidiana  cantuetudine  congrettae']  An  dieser  Stelle  ha- 
ben abernlala  fatt  alle  Aualeger  Antidfi  genommeni  uud-nickt  obn« 
Grand.  Holom.  icblug  Tar:  pregreiiae ;  andre  wollleo  eoagr.  gani 
weglaiien:  gewöhnlich  erklärt  man  es  durch:  utia  congrettae.  Uia 
von  Held  ad  h.  I.  beJgebrethten  Beiip.  aas  Liv.  IV,  4.  cur  eainl  non 
eeafertit,  >e  sit  connubium  divilibas  ae  pauperibuiT  Desgl.  B.  O.  VI, 
37.  quam  in  partem  qaiiqUe  conventat  —  liabcn  keine  beweisende 
Kraft.  Congredi  bat  nau  einmal  die  Bedeut.,  die  maa  noth gedrungen 
nntertcliiebt,  daTs  es  näml.  sey:  augleich,  niiieiaander  merrtc/iireii, 
nicht)  wie  gleich  nnten:  coagrtiiai  impari  auatero  beatngl.  Una 
icheiiil  egreiaae  das  eiailge  Aoikuntliinitlell  denn  c,  ä,  i.  con  und  « 
konnten  leicht  verwechselt  werden,  lumal  4a  edRsuetnda  varansging. 
Belip.  gicbt  Dralienb,  zn  Liv.  X,  32,  6.  Jenes  Aue  nehme  nSQ  nach 
dem  Zuiaminenhange,  int  Gegeniati  v^n  dem  Abig.  ciira  Jlumen ;  also 
gleich  dem:  vltra,  von  dem  Lager  des  Fabiui  «ui  gedacht.  -^  Ein 
Auskuaflsmittei,  weuu  cangresaae  durch  zu  starke  Anloritsl  gesichert 
tnre,  ist  dann,  den  Gedanken  so  autzuliisen;  Qnnm  legianel  Fab.. 
dnae ,  qnae  quotid.  consuetndioe  hnc  congredi  lolebaot  sc.  CHdl  hosli- 
bns:  qud  Stils  'quilqaeex  eastris  eottVeitiru  consoeverant.  Da  aieh.  ta 
der  ganzen  Darstellung  'eine  >iemlieh  lockere  Verbindung  der  Salze 
nnd  einige  Nachlissigkeit  zeigt,  so  konnte  dieie  Denlnug  wohl  gelten. 
Za  erwähnen  isi;  die  Ansieht  des  berühmten  Gtiiichard  in  Mempires 
critiqnes  Tom.  1.  p.  137.  Dieser  erklärt  hue  dnrcb:'  ai  hat  pantei, 
bei  denen  sich  täglich  die  2  Legg.  Tersamnielt  hätten,  nm  den  paba- 
latoribus  zur  Bedeck,  zu  dienen.  Jetzt  aber  hallen  diese  Legg.  Jen- 
leits  der  Segre  eisen  featea  Posten' nccupiren  wollen,  und  ^fabalb 
wäre  die  Bagage  nebst  Reiterei  nachgefolgt.  Wir  müssen  die  Wahl 
Aadera  überlassen :  so  viel  ist  aber  gewifk ,  dafs  die  Caeaarian.  auch 
froher,  schon  mit  Beiterti  über  den  Flufs  setzten:  daher  eqaestribus 
proelüs  contendebant.  Und  so  scheint  sich  Gulichard  p.  78.  seihst  z« 
widersprechen.  .»  Hac  aber  scheint  naher  auf  das  Terrain  an  belie- 
ben ,  welches  indirekt  durcTi  egaestribui  proel.  conlend.  angedtatet  wird. 

pahalalOTibat  pTaesid.  proprio}  Praetidio  Ist  DaUv  des  Ztecctt, 
des  Objektt,  wie  nnt.  «,  55.  nt  pTaedae  pr<fetidio  aint.  e.  64.  m.  hos 
cbm  legione  nna  praetidio  catlrtt  relinqnit.  c.  80.  praeMto  impedi- 
mentit  paacai  cobortes  relinqnit.  e.  85.  m.  arbanii  praetidia  rtbut. 
Vergl.  nnt.  c.  81.  ^n  Teraedinm.  Den  Begriff  von  prupHut,  d.i.  eer- 
tss  aticui  nel  rei  nel  pettoaae  dntinatut ,  hat  lae.  ^ronov  erwiesen 
mi  Liv.  XX,n\,  43,  10.  nunc  proprü  unius  et  parvi  ad  lueadast  Nt- 
lam  praetidii  praeda  sumus;  wo  die  Worte:  ait  tuendant  Sei.  den. 
DaUv.  Obiecli    bei  praeiiAHH  .  trefleud    ■mschreiben.      PrepriatnX- 


gL,.._b,Coo^lc 


118  C.  IVh.  CAESARIS 

dnae  fluniflii  traiuüsent,  impedlmentaqae  et  oinnis  eqQ!- 
tatDB  seqneretnr:  sabito  vi  Tentornm  et  a^nae  magsita- 
ditie  pons  est  iQtemiptus  et  reliqaa  mnltitodo  eqütnm  io- 
terclusa.  Quo  cognito  a  Pelreio  et  Afraaio  ex  a^ere  at- 
que  cmtibua,  quae  flimdiie  fereltaiitar,  celetit«  »uo  ponte 
A&aniuB,  quem  oppido  caatrisque  GODlanctum  habebat,  le- 
giones  qaatnor  equitatomque  omne»  transiecit  daabnsqiae 
Fabianis  occnrrit  legionibns.  Cuiiu  adventu  oanciato,  I» 
PlancuS}     qui    legionibns    praeeiat,    neceuaiia   re  coa- 

■{■richt  tMicrm:  tigenihütHlieh  und  attufklitftend ;  ffteUH.  —  VtrgL 
über  eiaa  Terwandli,  wittapher.  Bediulung.  Rahnt.  an  Tercnt.  p.  71> 
U.  KctTllfl    %a  Cid.  ad  Dir.  XE,  33. 

iiapediineiilaq»e^  Hmi  Tentcbo  damntcr:  imatttita.  Mich  wakl 
vrAieula,  earri,  lor  FoilicbaKaag  d«r  Poorag*.  Vcrgl.  Boeclcr.  m 
Nep.  Thnuyb.  3,  ü. 

VI  DüniarHH)  iQ  de»  nclit.  Csdd.  uch  In  vielen  EdifU  iteht: 
vi  itimtmiBrum ,  auch-  bloß:  iuai^nloruiH.  Die  wegen  c.  41.  In.  pon« 
—  Itvipeilalt  iDlermphia  iiolbweiidige  Vcrbenar.  io  ei  veat.  macht« 
VoHiDi.  Sa  wnrdea  in  MSS.  vciwechielt  ■aitctDi  n.  msctn«,  iarlt  a. 
lir»,    ntdex  B.  Wnilex,    tnooni  a.  ci'dini.    rii  B.  Art. 

tx  eggtrt  tt  ci-atib.l  Woiu  die  ct-atu  bcin  BrScbeiibaB  gedient^ 
Icbrt  B.  U.  IV,  17.  f.  Vtrgl.  not.  11,  19.  u.  Der  a^gir  hcgceia  die 
über  die  cratu  gew^fene  BeichütteriinK  tdh  Ki€ä  a.  Stiinett, 

ijatm  oppiio  —  eouiuncluni  lutbthot  ]  Dieielba  Strufct.  fon  ceiiinn^ 
etoi  not.  11,  25.  in.  e.  211,  exir.  III,  II.  iu.  nocleni  iiii  coniuiairat, 
C  112.  m.  theatmiB  coniauctam  dornui.  fi.  in  B.  Q.  VIII,  3>.  n.  — 
tieber  die  Bedeut.  von  coniunctam  Imbtbtit,  entipraehend  DnieTn:  eiaa 
Brücke ,  die  er  lo  tiiigaielilit  liatle ,  data  tU  Stadt  and  Lagtr  airbasA, 
a.  ün  B.  6.  1,  15.  id.. —  Da«  Auaiogon  telgt  lieh  Im  Grireb.  lu  d*c 
bekannten  SIrnklur  Toa  tx"  »od  deoi  Bariieip,  JetM;-  %.  B.  Denoalh. 
Pbil.  III.  (.  13.  lui  fiiir  xai  ^^igäg  —  tx'*  lunaXaßü^.  Vergl.  ItUItb, 
gr.  Gr.  g.  SSS.iS.     S.  1IU5. 

«ceuprit],  D.  i.  er  eilf  ihnen  tatgegtn,  im  telndL  Sloor,  8.  au 
B.  6.  I,  13.  p.,7il.  Auch  abiolut  gebr.  U.  C.  I,  SD.  extr.  catlria  ez- 
eandBia  atqoe  accurruuJum  palabant.  Deisl.  III ,  T.  coli.  8.  e.  92.  ai. 
97.  m.  Im  gatAi  Hiane  111,  79.  eilr.  So  önurrä*  Cjrap.  III,  3,  12. 
Verwandt;  o^mrn  irt  x.  B.  Lii.  I,  3S.  in.  prlai  Aaleoem  traoiire  ho- 
lte*, qnani  cbviam  ä't  ao  prohiberc  exerciloi  Rom.  paatet.  Deagl.  oh- 
vütm  tunJunt  priTa*  eupMitati,     Lir.  VII,  0. 

nectsiaria  ii  cooctut]  Cael.  lagt  nicht:  nfcMtitati  eoact,  tondem 
Idi(t  den  ahilrafcten  Begriff  ant  in  den  tenkrutn:  i-a  «e.  dai,  waa 
fdr  Jtn< Augtnhlich ,  in  dem  gegenwärligea  Verhältnt»e  uothirtnJig  war; 
etvo«  HiivirmtiätKhu ,  wa«  nicht  lu  anders  war:  folglich  gielA  Cae*. 
die  eig«ull.  und  uücbafe  taiuta  moveni  an.  Ueberhaapt  iit  iK  den» 
Lat.  nft  unl  Name  für  daa  im  jbigtnbUcli  faküsch  Vorluaidiu,  wie  Sali. 
Cat.  20.  f.  rts,  tcmyaa,  pericala  elc.  i.  i.  die  Gtgmniart,  wie  *te  iit 
etc.  e.  21.-Hcqae  ra,  neqne  tpis  bona  nlla,  d.  i.  nichti  Gutta  in  der 
TFirklklAtit ,  Doch  eine  trobe  Auaiichl  für  dia  Zukanfl.  Der  Begriff 
-  von  ntcaiitat  'ut^a  w^t,  wie  nnaer  Noth,  and  wQtd»  auf  mila-  aehlie. 
Uen  laiaea,  all  Caei.  tagen  wolllej  l.iv.  XLV,  B.  ilve  aron  Jiuaior- 
no,  laa  casu,  laa  tttcusitiM,  Verachiedeu  dwaa  iat  dai  bei  Caemi 
•eh^  btaSga;   ntxutaiii/;   «Ulan  Bat,  c.  TO.  —  Wegen  cogtr*  Irt  ty  b^ 

■   L.gL,.J_b,Coo';lc 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  41.     119 

'  ctu,  locom  capit  BÜpeiiomB,  diversaiqqne  Boiem  in 
doas  partes  constitait,'  ne  ab  equitata  circaniTenm  pos- 
Btt.  •  Ita,  congreBSOEi  impari  Dumero ,  magnos  impeius 
legionnm  eqDitatiuqQe  sastinet,  -Comniisso  ah  equitibos 
proeliQ ,  Bigm  dnaiam  legionum  procnl  ab'  ntrisque  coo- 
vpiciantnr,  qoas  C.  Fabios  nlterlore  ponte  aabsidio  do- 
strU  miserat,  sn^ioaMH  fore  id,  qnod  accidit,  nt  duces 
adversarionua  occaüoDe   et  beneficio  fortnnae  ad  noatroa 

atht«B,   iaft  uMiI  grmit  tat  Begriff  SM  GataUtamat  darin  liege;  tond. 

.  BOT  flbflThuipt  d«B  Nätidgm't.  Nep.  Hilf.  7,  1.  WefiUIb  der  Zouts 
necuKui»,  iiuiuaria  rt  niekl  aberSünig.  VergL  QaiuctiL  I,  1,  3, 
19.  Smll.  lag.  84,  3.  amhäaidt  ngtrt  homlnei  SMerilh  itipeadiii  h- 
«nm  |iroltd«d.     Die  Bedeat,  tob  cogert  gilt  wach  Ton  äraynaiifr. 

divtrnau  ncicm]  D.  1.  nft  iappilltr  fronte  bmIi  rwcI  rcndled- 
nen  SsileD.     So  Li*.  IX,  31.  dmr4a  ttatuit  ligna.'    Cb-.  e.  5S. 

tu  —  jHMiu]  FrBhere  Bditl.  toi  Ondcai.  pottit,  Dmfl  nmck  deM 
Frau.  Uitor.  dM  ImpirfdU  !■  mbliäigig«B  Salien  {olgcD  könne,  iit 
bekannt.  Cfr.  B.  e.  I,  3.  p.  13.  Ob.  c  21.  II,  lO.  Aber  eben  aa 
gewlh  Ut,  daTf  dai  Frataeas,  gleiA  den  griech.  CeniunAtni  nach  FU 
Balpartikeln  u.  TMBaagegnagn,  hiitor.  Tempaa,  den  uächtltn,  nnuntw 
Canen  Zweot  aaidröckej  dai  Imptrjtctam ,  analog  dcM  griccb.  Opta- 
Ua  in  ihnllcbea  Falle,  dea  tiOftnitim,  tpaler  ent  m  ftaliaa-tude» 
Zweck:  oder  aaeb,  4*1*  daa  Frauina  den  Zweck  in  Jbstraete  nnd  Im 
Allgeiaeiaen,  da*  Impajtei.  deuelben  ia  Cnueieto  and  im  kündig  rea- 
le» Falle  anieige.  VcrgL  Kaulviat't  gilecb.  Gr.  J.  SlS.  Damaeh  ent- 
■«beide  »au  B.  fl.  I,  8.  qno  facUina  —  probiber*  fonit  »d.  potttti  — 

'  Vergl.  Brrnl  ■■  N*p.  Ale,  I,  I.    Dat  II,  3. 

tongittnu  impmri  nurntro  ]  D.  i.  guam  ipat  tsttt  namtmi  impart 
•d.  tnil  biv.  pii'UHf  bnpar,  Dieie  Ahlätivi  entbaUan  eigeatlieb  eiDW' 
MotrhieOitgrttl  f  der  aber  bei  dei  nahen  Beiiebong  anf  du  in  cwigi-n- 
JM  enthalleae  Sabjelit,  einem  AJjektivtigrifft  lo  nahe  iteht,  dalk  jeuer 
■BT  formell  all  der  richtigere  anerkannt  werden  mall.  .JJ/rJilinbe griff 
iit  1.  H.  SM,  Cat,  29,  1.  eierellDi  Maalii  guuifiu  aut  quo  contiUa  tö- 
tet.    Vergl.  nnt.  c.  60.  ropicJitiun»  fluni. 


md  abgebrochen  eraäbtt,  war  folgesder; 
Plancna  lieht  ileh  aa(  die  Anhöbe  mrdek,  und  maefal  doppelt  Front 
gtgtm  den  Feind.  Er  wird  augipiffen  (cangraiui  näml.  blor»  von  den, 
*!»'  mit  dtm  FtinJt  miammtatiifi ,  ab  afftnuiae  od.  diftiuiat,  M  gleich) 
n^  iwar  m  mattt:  dieaeo  AngtilT  ichliigt  er  ab.  Dranl  beginnt  du 
Mtlta-gifedit ,    wahrlebelnlicb  nm   den  PUoKia  am  lelner  Poailion  ber- 

vlttriort  jfORt«]  Dieb  i*(  die  JSiücli«,  weleb«  otitrAalb  taättr  *tmm< 
Mlwirti  4000  Rom,  Schritt  Von  der  uitUiii  «rtFcrnt  geacblaRcn  war. 
Bei  Guiichanl  Tom.  I.  Hndcn  ilch  xmi  topograpfa.  militärliche  Zeich- 
Baagen,    Aber  die  Umgegend  Von  Ltriia. 

iiupiealui  fovt  id  juad  —  uC  uKi-cntur]  lieber  diele*  tmptrftcu 
Coni.  ■.  Z.  S.  400.  Ram«h.  g.  168.  8.  030.  f.  Not.  &.  Ppäiciu  oder 
bnptrfttt.  Conjnact.  In  taleher  Verbindung  richten  ilcb  nach  d«m  Va-- 
bo  Ib  dem  TOraoigebend.  Haaptialse;  alio  hier  mipiciitaa,  Bad  noch 
Mehr  accidit,     Anden  F    "    "'""     —      -      


gL,_._b,.Coo^le 


120  C.  lUL.  CAESABIS 

opprimendos  nterentnr:   qaarnm  adventn  pioellftn  dirlmi- 
tiir  ac  suas  uterqne  legiones  redncit  in  caatra. 

Caf.  XLI.  Eo  bidno  Caesar  com  eqnitibus  noqgeD- 
ÜB,  quos  sibi  praesidio  reliqnerat,  in  castta  pervenit.  -. 
PoiiB,  qui  fnerat  tempestate  interrnptns,  paene  erat  re- 
fectus:  hnnc  nocta  perfiei  iussit.  Ipse,  cognita  loconim 
'  natura,  ponti  casiriaqae  praesiditt  sex  cohoitis  relinquit 
atque  omnia  impedimenta,   etposiero  die  omnibag  copiis, 

oteiaimu  et  btnefleia  foFtunat'^  Wir  iweihln  uicM,  daTi  ocauta 
cbonfalU  anf  forturtat  so  belieben.  Denn  I.)  verbiadct  Cmtt.  gern 
Spninynm,  wie  III,  56.  famam  et  cpiaimitm  bominum )  and  3.|)  »i^t 
Caea.  occatio  temparii  |[[,  70.  ealU  111,  H.  f.  Deigl.  Taett.  Ann.  XV, 
■  50.  exir.  occaiio  solitudiiiit.  id.  e.  73.  lA  occasiimtm  cäü  privatL  Aebal. 
Ilt  du  g;rlegb.  rniru  iv/^r  tiya  ual  äaCfioya.  Deinoilb.  Urat.  in  Olrup. 
p.  1)73.  WolKe  Jen),  hier  eine  Hendiadji  knnebmen,  gleiebiani:  (»• 
catio  battficio  tsrtunae  ebtata,  lo  vergl.  Sali.  Ing.  4,  6.  wo  dia  Werte; 
■cilicet  non  tiram  illsm  neqae  fguram  lautasi  vim  In  leie  htber«  — 
•baofalli  ktini  Henaiadyi  leyn  «uUen. 

CAP.  XM.  Sibi  pratiidio  rtliqutrat]  Wegen  tibi  Tergl.  ob.  I,  I. 
n.  g.  SUtt  libi'ia  tiel.  Cadd.  ibi,  well  man  an  itliitquert  Anatafi  Dabn. 
Allein  tibi  piiittiJio  gebSreu  eng  loaanneB,  wie  oben  r.  40.  pabalato- 
ribut  prattid.  und  die  Bedeat.  in  nii  corporla  eiDtaJiant  und  rtiinquer* 
•bmlut  iit  gleich. dem:  «pud  ae  itiniuiet«  iuiitrat;  itliquitvt  aber,  mit 
ROeliicht  darauf,  dafi  lie  von  der  Summ«  der  übrigen  Mail«  abgaO' 
gm,   surückbtliaUtn  waren. 

paint  erat  nftttui'j  Wir  glauben,  pami-  Tarbält  lieb  in  plan«, 
'.  wie  pi'Opt  au  'proi-iua ;  nnd  ilt  gleich  dem:  -non  multum  tihtratf  ^vin, 
•O  tiamlich  dafi  dadarch  auageaprocben  wird,  data  etwaa  dem  Begriffe  dM 
VoBitändigta,  dn  Gnmm  beinahe  entapricbl.  Ei  ieoEbtet  alio  ein,  daOl' 
Ca»,  hier  daa  SisuUat  aaioer  BeiiehtigUDg  aoHpricbt ,  ao  wie  anderwirta 
«in  ÜitliiiL  El  ilt  aber  dieie  Partiiiel  diejenige,  deren  lich  Car*.  •■ 
hänlgaten  bedient.  Unt..e.  45.  in.  paene  omiiu.  c.  4g,  a.  e.  93.  paau 
tonftctum  bellam.  e.  Ol.  patnt  effeclii.  c.  80.  adeo,  nt  paene  teigk 
converlant.  e.  84.  paint  ut  ftnu  —  prohiberi  aqua.  III,  18.  c.  33. 
nnn  nlum  orbibui,  led  p otne  vicia  oaitelliiaD«  aingnli  praeSciebaalnr. 
e.  40.  quae  paene  Ineniain  —  effecerat.  c.  R.  In,  ut  patiu  cattrii  le- 
|(icinei  aubileeret.  c.  Gl.  paene  qnotidie.  c.  79.  ni.  c,  bO.  patnt  inatdi- 
biUm  rem.  c.  89.  —  jweiie.  unam  ex  dnabni.  r.  96.  extr,  pauu  prodi- 
tui.  —  Wir  hielten  dleae  Beiap.  nicht  fOr  aBcrflüiaig.  Dageg.  III,  SI.  f. 
pi'qie  in  noctem  Ten  duxeraol.  Nioil.  eine  Rioteiielle,  äii/strt  Annä- 
herung baialebnend.  Vergl.  in  B.  6.  111,  IS.  p.  307.  Im  AUgan. 
-liegt  )n  paene  der  Begriff  einer  obwaltenden  Sctavitiiglitil. 

omnibiu  eopiis'i  In  2  Codd.  iat  cum  beigefügt.  Allein  Tergl.  an  B. 
ti.  II,  7.  p-  124.  El  •Dtipricbt  ani.  mit  iriner  ganien  Htimmaeht; 
lo  daf*  tr  alle  itint  Ti-appm  susammoigtnommtn  halle.  Da  wo  der 
Ablatir.  nicbl  wiriilieber  daus  iiuti-unteutalii  iat,  waa  dnreb  den  Be- 
griff de*  Verhi  bFallmml  wird,  da  ilt  ei  ein  AbltUiv.  ahaalutat,  wel- 
cber  all  modalis  die  nähern  Umilände ,  unter  denen  etwaa  geichah^ 
die  ergriffnen  Mafirtgün,  welche  iur  Rrreietaang  äts  'Ztvtcta  tOIireD  iidl-~ 
leu ,  brieicbnet.  So  ob.  c.  40.  inipoii  numei'o;  folglich  hier;  omnibai 
■c.  toactit  eopiii,  i.  tecutn  duttis.  Wie  nahe  «in  lulcher  AUativ.-mii. 
dalii  dem  inulrumtntiäii  tej,-  leuchtet   ein.     BaJip.  der  ledlent  Art  bat 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  I.   CAP.  41;      121 

tri^Iicl  Indfancta  acie,   ad  Uerdam  proficiadttir  et  «ab  ca- 

stris  Afranii  coDstitit:  et,  ibt  panllisper  süb  amiis  mora- 
tos,  facit  aequo  loco  pagnaadi  potegtatem.  Fotestate  fa- 
cta, Afranins  copias  educit  et  in  medio  colle  Bub  castria 
eoQStitnit.  Caesar,  iibi  cognovit  per  Afranium  gtare, 
quo  mioas  proelio  dimicatetor  >  ab  infimis  ntdicibas  mioi^ 

Fabri  n  Sali.  C*t.  i7,  1.  Wo  mm  dabei  itebf,  vird  blob  augcdeu- 
tet,  dafi  d»  Feldherr  gleicbzeilig  mit  dem  Heere  aufgebröelien ;  der 
Ablath>-  allein  leigt  an,  da/t  die  Bereehnang  de*  MitttU  mm  Zwtch 
lorkerrachendFr  Begriif  war.  Ilnt.  II,  38.  omnib,  eopiis  inaequebatar. 
Dag.  c.ay.  in.      Vergl.  antterdera  III,   II.  41.  44.  f.  tatis  cep.  78.  extr. 

tripUei  iiuli-ucta  ocie]  Wir  Terweiiea  die  WiftbeKierlgen  anf  fiai- 
•chard  a.  a.  O.  I.  p.-  190.  wo  «rwiesea  wirä ,  dah  acUs  ii-ipltr,  bei 
Pulyb.  tQHfaXaj'ylar  ayiiv,  und  agmen  quaii-atam,  eine  and  dletelbe 
Haratbordnung  war.  Dln«  wurde  nur  gewählt  in  der  Nahe  deg  Fcin- 
dca,  beatand  in  B  Kolonnen,  welche  pai-ollEl  niancbtrlea ,  Haitati-,  . 
Principei  und  Triai-U.  —  Wu  diela  nicht  nöthig  war,  bildete  dal  Heer 
'Ine  tiialgt  Kolonne,  in  welcher  Jede  l>*gion  ihr  fiepaek  kbittr  dch 
hatte,  mit  Ansnahm«  der  letzten,  die  den  Zug  achloli,  und  die  Ba- 
gage vi>\- tieh    hatte,      (jailchard    p,   IS4. Denn    eine    aci»  ^uadraM 

Ueb  aie  nicht,  weil  ale  ein  figttmSftigtt  Vürick  repräientirle ,  «und. 
ca  war  Bur  cto  Partdlthigramnt  nit  rechten  Winkeln.  Dietelbe  Fora 
kitte  Bueh  aciet  tripitx.  —  Demnach  l*t  die  eine  Benennung  enlnom- 
men  Ton  itr.Jhthiüttng  dei  Heen,  die  andre  von  der  Figur  n.  FoiTn, 
welche  die  ■•  geordnete  Maale  darit«llte.  - 

,  nb  caitris  conatitiC.]  Viele  Edift.  contütit,  wegen  Gleichförmig. 
kelt  der  Tempora.  Oudend.  ad  h.  I.  weiiel  hin  aut  die  hauste  Ver- 
biadnug  de*  hiilor.  Frauen«  Mit  dem  Fafecto  bei  allen  HinlarikerD. 
Vargl.  Drakenb.'zu  Liv.  III,  4i1,  B.  Dieie  Verbin  d  an  $  Bndrt  Statt  mit 
folgenden  et  oder  qiie ,  nnit  okiu  diele  Conjuiiktionen.  '  Bin  lolelier 
Wechiel  der  Tenporum  kann  aber  nicht  gedacht  werden,  ohne  ein« 
Vorbergcgingnc  Pause,  die  man  aich  etwa  erkläre  durch:  quo  facto; 
qao  quam  ptrvtniiatt;  qoibn*  eomparatii;  lo  dafi  dai  Folgende  durch 
dat  Frdhere  btjiiigt  «rackeint.  So  leheint  oft- nach  nnierm  und  lu  et- 
jlinien  in  der  liittor.  Erzibl,  die  Partikel;  dann,  daraufi  Uebrigent 
wvilet  silb  -eattr.  bin  Bul  die  AnJmlit,  die  Alran.  bextit  hatte.  So 
tob  muro  e.  4S.  lub  caitril  e.  gS.  II,  8.  Sub  beaeicboet  iwaierlei,  ent- 
weder unter  dem  Selmtzt  Tou  etwai;-  od.  >0  dah  man  Ton  elwai  dn^ 
miniVt  viti.  Darnarb  kann  man  leicbt  erklären  Virg.  Aen.  IX,  244. 
Tidimnt  bbacuria  primam  tub  vaUibus  arbem. 

eeniHtait']  Andre  T.eiart  war:  eamlttit  Man  lieht  ein,  wie  nn. 
pWiend  Letitrei,  da  finiittere  einen  liugern  voranagegangnEn  Marteh 
Toraaiietzt,  der  hier  faat  gar  nicht  wegen  der  Sähe  dci  Lagen  denk- 
bar war.  Auch  kdonte  hier,  wegen  der  tchnelUn  Folge  der  Handlun. 
g«n,  eoHtlÜuit  daa  Perfeit  nicht  leyn.  B.  6.  VII,  40.  ut  cobortoa  «x 
saatrli  celeriter  edaceret  et  imA  inHato  colle  —  conltituertl. 

»tare  per  Afraitiam  guo  tninut  —  diniiearelar]  Slal  per  allq. 
gani  unacr:  ea  tteAt  bei  Jem.  d.  i.  in  alicuiui  tubidine  et  arbitrio  pn- 
-rituB  eit.  8.  nnt.II,  13.  Ruhnk.tnTer.Andr.  IV,  3,  16.  Drakenb.iuLlT. 
Vlll,  3,  a.  —  quo  minut  icbeint  nie  abiointe  ProbiblliTpartikel ,  wl« 
man  woU  annimiat,  «andern  leigl  an,  dafa  ctWai  itfeAl  in  dem  Gra- 
de, in  der  Art,  wie  Jem.  wäate^t,  geiehieht  oder  geachehen  kann; 
)>t   aliD   iteti  relaliter  Art,     AebnUch  wie  pinvat.    Im  Vcrhällnil*  an 


gL,_._b,  Cookie' 


J22  C.  lüL.  CAESAÄIS 

tifl}'  iDtennhsii  circifer  paiBibua  qiisdriBg;«nds,  ca3tra 
famre  eonstitait;  et.,  ne  in  opere  facinndo  milites  repbit- 
..  tino  hostiam  incnrsa  exterrerentrir  atqae  opere  prohibe- 
tvataiy  vallo  mnniri  vetnlt,  qnod  eminere  «t  procnl  ti- 
deri  neeeiise  erat ;  ,  sed  a  fronte  contra  hostem  pedam 
qniadecim  foflsam  fieri  iossit  Prima  et  secoada  acies  ia 
armia,  ut  ab  initio  conatitata  erat,  permanebat:  post  bos 
opus  in  occulto  a  tertia  acie  fiebat.  Sic  omne  prins  est 
perfectom,  qnam  intellegeretur  ab  Afmaio,  castra  muniri. 

«va  laut.  So  B.  G.  VII,  40.  Uat.  «.  82.  eisden  fle  chhIi  —  ^v- 
au'a»!  dimlawa  Teilet,  movebitar;  d.  i,  di«fi  veraRlBTit«  ihn,  dmli  er 
jIm'h«  recMt  Lait  batta,  ilch  in  leMagiB,  II,  IS,  exlr.  tleUi$a  per 
ZV«teHtiiM,  gao  Mt'aiM  oppMo  potiKDlai;  nämt.  lo  wla  ala  aDlierdcn 
woU  LmiI  gthabt,  ^onnt  kätlen.  III,  70.  ia.  qnominu*  amnit  4»- 
leretnr  erereüat;  nämlich  «ai  loait  nDTanncHlick  war.  —  So  b*> 
kaBplef  iick  anck  hl«  Cacaaii  »iHfiieit  und  eltgaitt*  Scbrcibart.  Dar 
Aurangor  erg&n»  lich  diel«  Partikel  darch  Salie,  wie  «twa  dieisr; 
qao  factum  eil,  al  tanlnm  mali  tcI  delriaianti ,  aut  kani  et  eDi<riamenti 
•Ural  noa  accidefet  bot  coiitingarct,  qauillui  aliat  erentanin  felaaet. 
— •  Dem  lelie  maa  entgegca  du:    fuo  facilitii.    I,  37.  III,  S8.  b.  a. 

,  interiHittii  —  paitibtii]  Sc.  tpatii;  ad.  ipalia  intermiss»  pa*> 
MM«  etc.  Pania  Dämlkk  lit  til«b  ali  Längen  ~  od.  Brtittnmaft  an 
Dekmeu.  Wie  hier  pattu»  obae  den  Beiiata  »pmtii  ad.  fnterralli  abm- 
Int  geliraneht  tit;  au  lieit  man  ptt  mitia  obns  pattumm  bei  Lirlai  v. 
A>  8o  Lir.  VI,  33,  9.  Satrkapi,  qnod  äua  milim  inda  aberat.  Viel« 
Baiap.  bei  DrakcDb.  ad  b.  1.  n.  B.  C.  li,  B7. 

§u6d  eminere  —  neteiu  Wall  Uni  ickeint  qaad  nicbt  »f  vsf- 
lam  al*  Pronom.  reist,  in  belieben,  iond,  partinila  cauiial,  enfkal^ 
tend  den  Grund,  waram  Caei.  des  Wall  nichl  beben  wollte,  alio; 
guadii  atc.  wie  nut.  c.  43.  ^uad  dient  nioil.  lar  Angabe  dca_^i- 
tilcA  objtktiv  torllegeudat  Gmndci ,  analog  dem  alten  Kanal eiaoidra' 
cke:  Vrtache  denen,  do/l  eto.  AU«:  Aula/t  dmu  gab  der  Umtkind, 
dafi  etc.  Qitia  iil  Partikel  lär  die  rationellt,  dareta  Abttraklian  ge- 
wODnena  Unacke,  also  fSc  dai  Theoretitehe  und  Melaphyaitehe ;  aaa- 
iag  nnierm:  la  to  fem  alt.  Betap.  von  quod  c.  44.  45.  48.  eKlt.  90. 
58.  «I.  II,  36.  estr.  d.  lanlt.  Vergl.  B.  €.  1 ,  43.  fttad  rei  appetla- 
toa  euet,  gued  etc.  Sali,  lug.  5,  exfr,  Ingartkam  JUaitniiia,  qilod 
ortnl  ex  eoncubina  erat,    privatam  rcliqneial. 

DDiBe]     Ostiie    mit   Beiug  auf  afixf .-    Allel,    waa   m  dem  anter. 
nammnen   Werke,    dem   Giaben,    ^hörle.     Unt.  II,   39.    nt   qaidqoil 
Inicrcederal    lemporii,    iac   «nn«  rictoriam  norari   viderelor.    lacit.    ' 
■  Agr,  30.     Atqni  omni  igooium  pro  magnlBeo  eit.' 

priits  —  quam']  Der  Anfänger  beobankie  den  UatenckieJ  von 
prall  und  anlt.  Priui  lil  ein  iflatrucr  Begriff  nnd  ke>M:  trst,  tJmr, 
jrühti-  mit  Bi^iiehnng  darauf,  dafi  elwai  geichieht  oder  erwäbnt  wird, 
'eJte  man  u  tnvuitit,  oder  vor  dtr  bestiiamttn  Ztit,  to  dsh  man  JC- 
Muden  lUTor  m  konmen' icheint:  anu  lit  ein  rein  temporelltr  Begriff, 
beiefcbnend,  daA  etwai  «her  gtsehah,  ala  etwai  andrei,  nnd  iwnr  in' 
der  Z(ii,  alle  chroaologiicb.  Jcnea  leigt  eine  SchneBigiiit  uni  mmii- 
litekc  oder  physisch*  Beeiinng  an;  dicaei  cinea  fivJitrm  Moment  In  der 
Htäufalge  amdrtr  iutnlichtr  Data  oder  Facta,  Dater  gehört  pi-iatquam 
'  ~  "  '■-  -''i'£tßexion  um,  uKtejuuiii  eigenll.  der  Erfuiirung  und 


gL,;._b,Coo^le 


DE  BELL.  CiyiLI  LIB.  I.  CAP.  42.       123 

Cap.  XLIL'  Sab  Tcepemm  Coeear  intra  bavo  fossam 
legioocB  redacit  atq»«  ibi  snb  armis  proxima  noets  con- 
qniescit.  Posteto  die  onmem  exuvimin  intra  fouam  con- 
tiaet  et,  qaod  longhiB  eiat  aggtr  petendiu,  in  praegen- 
tia  simileja  nitionem  op«riB  iiutitnit,  aingnlaqoe  latent 
eastromm  siog^nlig  atttibuit  I^ionibns  UnBirada  fouaMtput 
ad  eamdem  magnitadinem  peifid  iobel :  reliqaas  legioneg 

dam  Falilisehin.  So  Cle.  de  Oril.  I,  50.  Iragoedi  qaetidle,  aittjuam 
proDoncieat,  vocein  «enilin  excitanl.  Verriii.  II,  S,  17.  «d  nrbein, 
taatqmatt  ptBfltiucrelar,  ^naenra  ipie  accnm  cocpit.  OMc  I,  Sl,  13. 
In  oBBitia«  iHgotiii,  jirlmfUBiii  aggitdiart,  mdkilxBda  aal  prac^aratio 
diU^H.  Seuac.  Qaaeat,  NaL  II,  13;,  ant*  viJtmui  falgnratiaBcai, 
qumwi  aaaam  aodianiui.  —  Daher  hat  prüu,  wstob  Baudbiugtn  Um 
Bade,  ein«  txebaiwt  Bvdant. ,  In  ao  fem  maa  ajiglctt,  dab  alwaa  «nt 
gaaafeckcB,  daa  Frülurt  »<;■  mBaat,  ehe  an  dai  Andre  gedacht  war- 
'  de«  känne.  8ali.  lag.  4,  0.  Menorü  reros  geatamm  eanlluaaiaw  — 
In  pcatore  cretcare,  neigaa  priam  ledari,  quam  Tirtna  aornn  tanam 
atqm  gtoibHn  adaequaTctit.  Mit  prins  T*rglfli«bt  lick  Toa  iclliit  dM_ 
pliedl.  nfiir,  Bit  onls  atellfl  man  anaamaea  daa  Bomar.  xo^a;.  Ctr. 
RoaC  gl.  6r.  8.  645.  Sali.  Cat.  27.  eitr.  ae  ad  esarcitoni  ptaidad 
mpare,    %l  piiui  CiceroneiB  opprcaaiaael, 

CAP.  Xhli.  Mjut  ibi]  Sali.  t;at.  ao,  I.  In  abditam  parlem  •*• 
dian  aecedil;  atjut  ibi.  e.  S,  3..  ait  rcmpubl.  latna  aam,  ibigue  atc. 
S.  an  B.  6-  II,  3>  P>  130.  Man  Tcrgl.^mÜ  dteaam  nllgemaineu  LohaL- 
•dverb.  jeoea  hue  c  40. 

iaprauaUia]  8.  JU  B.  C.  I,  15.  p.  41.  Eben  M  mit.  UI,  85. 
«xlr.  WU  im  giiecb.  ir  rif  :iatiini,  auch  mit  bcigefigtan  fpy.  -Sc- 
nopli.  Cyr.  UI,  1,  30.  AbwcchHind  anebl  in  praesau  od.  in  ^roucna 
tonpui,  oi.  in  pt-aaiiUi  it,  aU  GeKeaiali  von :  in  ^<ut(i-uni,  od.  in 
ptrpetuum;  oft  bei  Liv.  i.  B.  VII,  37,  3.  Hilitci  dnpliol  [nunanto  i» 
peipctnnai,  In  piiuioitia  liugnlii  bubui  biniiqna  tanicla  donatl.  Cü. 
■d  Dir.  IV,  5,  a.  quae  ia  pratsintia  in  menten  mibi  veaeraut,  deer«*i 
Vrcii  ad  le  pericribere.  Vergl.  Breml  an  Nep.  Attic.  13,  S.  Walther 
■D  im.  Ana.  1,  7B.  Wcber'i  Uebungaicb.  5.  OB,  02.  Auch  DähD« 
an  Xep.  MilL  7,  6.  Vo  jedoch  in  piaistntia  ana  lievUch  bedenkliche« 
ernode  durch  daa  fchiende  tcmpoi-a  erklärt  wird,  nach  der  Analogia 
von:  ia  pt-aisia».  Val  uheint  ea  grade  denclbe  Fall,  via  hier  bei 
eiei.     Der  Uuterichied  der  doppellen  Straktnr  mit  in  Übt  lieb  Icicbt 


timätm  rstjonfm]  DIeiea  simiiit  ala  relativer  BagrilT,  mufa  Mach 
dem  FrObeTD  erklärt  werden,  ao  wie:  ad  tandem  magnitiuläiem.  Vetgl. 
c  41.  Die  An ■£»£&« weiaa  Caeau'a  iat  aehr  oR  abgebrochen  knri  n. 
•llgeDelni  die  tptiißirhta  Merkmale  matt  der  Xnaantmeohaug  geben. 
Daher  der  abtolutt  Gebranch  ao  rieter  uäber  an  beallmmendcn  BagrlSa- 
wÖrter.  ^ 

Ugionu  ia  armia  tiptditasl  Znent  bemerke  man  die  Bedeuart: 
eiK  in  aliijTia  ri,  dleaem  analog:  uie  in  armii,  B.  G.  Ili,  ID4.  in, 
nmicl  regii,  qnt  —  in  prscurolione  eronl  itpii.  eoU.  c.  148.  £ben: 
in  mto  atri  a  1,  a.  nibl  obligatna,  derinctaa  aa.  Cle.  ad  Dir.  XIII, 
02.  —  Dieaem  gemüf«  aagta  mau:  in  omiii  habere.  UI,  110.  In.  Da- 
mit Terwaadt:  Pleminlam  —  i»  cattaU  Romam  misirunti  8.  *•  B.  ». 
1,  30.  «xtE.    Eben   lo  tagten    die  (iriech.  ir  önJLoi«  ttnu.  '  Xaa.  Hier. 


gL,_._b,Coo^le 


124  C.  lUL.  CAESARIS 

in  annis  expeditag  contra  hostem  constilait.  Afranlas 
Petteiaaqae,  terrendi  canssa  atqite  operisi  irapediendi,  co- 
pias  Hnäs  ad  infiinas  montiü  radices  prodticuDt.  et  proelio 
lacessnnt.  Neqne  ideiico  Caesar  opus  internnittit ,  confi- 
8<is  praesidio  legionam  trinni  et  mnnitiqno  foasae.  Uli 
non  dio  commorati,  nee  longius  ab  infimo  colle  progres- 
siv Copias  in  caslra  tedacunt.  ^  Tertio  die  Caesar  vallo 
castra  communü:     leliquas   cohortes,    <[uas  in^  saperiori- 

II,  13.    X,   6.    Anab.  IV,  3,  7.  ~   HeroJ.  I,   13.     Vergl.  B.  Ö.  VII, 

II.  inibci.  Onkcr  in  Flor.  1,  I,  19.  in  orinü  et  equi»-  —  «xnibar«. 
Der  Begriff  Ton^  et»  lit  «ilweder  ein  ntutitiUr  oi.  ein  poiiiDcr.  Ctr. 
Baknk.  in  Rntil.''Lnp.  p.  136.  ed.  Frotoch.  Über  in  amoii  et  ddieiii  mt. 
Viger.  p.  607.  XII.  Wo  In  tnau  ttse  dem  gri'ch.  tfufoßof  verglichen 
wird.  Eben  lo  vergl.  man  daa  Salin •! )iche :  in  iaeti-to  habere,  n.  in 
inctito  UM.  CM.  40,  I.  Ing,  38,  S.  46,  8.  Daran!  folgt,  da&.  in 
«miu  nicht  gleich  iit  dem  armalus;  aond.  äie  Jortdautrnden,  die  bc' 
gleitenden  Vmstänät  od.  Ziatiindt,  nnler  denen  etwai  geicbiehf,  an- 
leigl-  An&log:  in  aitau,  ia  impa-io.  Sali.  lug.  14,  9.  lempem«  in 
tanguint,  Ja-io,  faga  vtrtal'iinur f  Erptditas  aber  gebärt  nicht  i«:  in 
oimis,  «andern  lieht  all  Frädikat  fdr  lieh,  wie  Xen.  Anab.  IV,  3,  7. 
iaiiay  invi  Ka^iovxavt  TinXkavi  ovntUyit/rovi:  ir  toi5  onio««.  £xpi- 
Jitui  aber  lit:    scliiagfertig ;    wo  aber  in  ai-mä  nicht  beigefügt  iit,    be- 

.vieht  n  lieh  xonachit  nur  attf  da*  mit  Gtpäcli  n.  Bagage  (lUcinli  et 
impedimeiitii )  nicht  beseliniertt  und  dadorcta  inm  Kamp/t  fertigt  nnd  1»- 
rtUi  Heer.     So  B.  C.  III,  77.  in.  88.  extr. 

contra  hostem']  Contra  beiht  oft:  ex  advirso,  t  rtgioiie.  III,  80. 
m.  ipie  contra  Pampeium  conititil;  coli,  c  2g.  in.  .e.  40.  m.  76.  in. 
04.  in:  Uriprünglich  blofi  Adverhium;  lelt  Vuito  auch  «li  Fiäpaütion 
mit  folgend.  Aceniaf.  Jin  denelben  loktlta  Bedqnlung.  Vergl.  Hand 
'TarieUin.  11.  p.  108.  0. 

toiisrifuit]  Wie  xa&iaxävat  n.  Imnrni  u.  läaaim  Vau  Anfstellung 
der  Trappen  lur  Schlacht,     lo  weehtell  toustituere  mit  collocare.     (Int. 

III,  36.  m.  ahi  eonttitutus  eiiet,  c.  bä.  f.  pro  caitrii  exercitum  comti- 
tuehat.  In  coUoturt  liegt  mnichit  der  BegriH  der  Aufitellung  SD  einem 
h''alinini(en  Orte;  and  in  eonstitaere  erkeunt  man  den  Nebanbegriff  der 
Planmäfoigkeit  find  dei  Znierhs,  vetbimden  mit  dem  Feststehen  nnd  Av- 
hidttn  an  dem  Orte.  Sa  B.  C.  II,  33.  Daher  auch  insidias  cottacai-; 
nicht  constituerf. 

proelio  lacecsvnt']  Sc.  hostem.  Eben  «o  B.  6.  V,  17.  In.  Analog 
lurgio  litcesm-e.  Tac.  Ann.  XIV,  49.  m.  Vilellini  optimnm^  quemqas 
iurgio  lactssais.  LTnd  eben  ao  abiolnt  wie  an  uBir.  St.  Tac.  Hiit.  IV, 
,  23.  Bslavi  Tranarhenaniqne,  qao.  diicreta  Tirlni  manileitias  ipectar«- 
tnr,  libi  quaeqne  gen ■  conti itnnt,  tmiaas  lactssentis.  Hau  ngle  aochi 
laceuere  iiugiiHin ,  certamen.  Liv.  XXXIII,  7,  6.  Priucipio  a,  paud» 
procurrenlibUH  lucitsita  pugna  eil. 

ntgut  iJciito]  D.  t.  Ntque  tarnen,  nequt  vere.  So  oft,  z.  B.  II, 
II.  neque  >e  in  nllam  parlem  movebal.  Vergl.  Bremi  zu  Nep.  Akm.  1| 
4.  n.  in  B.  6.  IV,  36.  O'b.  in  c  II.  n.  Eclog.  Cic.  p.  SS.  Fabri  lu 
8bII.  Cat.  24,  3. 

dat 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  42.  4S.    124 

biu   cattTiB  reliqaemt}    impedimenta^ne  ad  te   transdoci 
iubet 

Cap.  XUU.  Erat  inter  oppidnm  Derdam.  et  proxi- 
mam  «ollem,  ubi  castra  PetreiuB  atqne  Afraniiu  habe* 
bant,  planities  circiter  passanm  treceqlonim :  atque  ia 
hoc  fere  raedio  spatio  tumuliu  erat  paullo  edtttor ;  -quem 

in  supti-iojihui  taitiiil  Sapeiior  kiel  In  tcmportUtr  Bcdcnt.  nieU 
in  topagraphiiehec ,  wie  oft:  Iota  suptiiara.  Uni.  c.  fIS.  Da  tmtia 
ein  opus  arte  /actum  beiciehn«!,  kann  sapeiior  nur  dai  /rtilicit,  alten 
h«>eiehiieni.  olio:  Jener  frBhere  Lager  Jciiieid  der  Biücln  über  itm 
8icori(;  daher  aueb:  trtatsduei.  Nep.  Dion.  1,  I.  nunqne  ille  aipi- 
rior,  i.  e.  prior,  Ariilomachen  haboit  io  malriinonio.  Dai.  Brcml. 
Ancb  tagle  Dan:  oiinui  nclai  Baperiar.  Nicht  leiten  bei  lullp,  m.  B. 
XLII,  3.  in.  ad  aboleadsm  supeiiorü  mijjtiue  ~  iniarlani,  d.  L  dia 
Schmacb  d«(  frühem  Fetdmga,   d.  i.  dei  letztta. 

CAP.  XLIU.  Inter  oppiilum]  Viele  Codd.  und  Ulere  Edilt:  in 
oppiJo  B.  et  prorimo  tpUe.  Diefi  bleibt  immer  auffallend,  obichon  tn 
nit  int.  i.  i,  iniii-  VRwechaelt  werden  konnte,  nnd  eine  (faliehe) 
Pi'äpeiitioa  totorl  Anlafi  gab ,  die  falgendeu-  Ciuut  lu  Verändern. 
Hiefi  ei  vielleicht  unpr.  ,,Erat  ab  oppida  Herd,  ad  proxiiDunicollem)" 
flonitia]  In  atnem  alt.  Cod.  und-  auf  Iiiiciippl.  lieil  man  dia 
Fnrni  plaaicia.  Vargl.  Drakanb.  i«-  Liv.  XLIV,  0,  IS.  Ramib'.  §. 
81,2. 

in  Iioe  fen  media  igutiol  Fert  iit  aitmlieh;  e>  konnte,  BOchta 
«tnra  In  dar  Mitte  aeyn.  Unt.  c.  C2.  cxlr.  eodem /ert  tempare.  II,  15. 
■.  acqtia  fert  IMitodlne.  III,  44.  omnei  ftrt.  e.  40.  mcdio  ftre  ipal. 
c  ES.  Mir.  7«.  axtr.  meridlano  fa-e  temp.  c.  93.  c.  101.  in.  f*»«  be. 
■tintnt  dia  JVoiIolität'del  Urlbcilii  die  Saehe  wird  aiigefähr,  naeb  der 
allgemeinen  Meinung  oder  nach  JVaJuschetnUeJiheitigrüiiden  angegeben. 
Damit  wird  anigegprorhea  ,  dafa  man  die  Sacha  nicht  genau  heiltmaiea 
will,-  weil  uiehti  darauf  ankoiiimti  halte  fin  der  Diltani  Tuirhlich  elwH 
.  gefehlt,  nnd  hätte  Caei.  dicH  toppg^aphiach  angeben  wollen,  lo  hätte 
•r:  pfope  getagt;  wäre  vnn  Auatrengung  nnd  Aonäberung  an  ein  be- 
Itimihtei  Ziel  die  Rede:  paent.  Fere  iit  alio  gani  suhjihtiver  Art ,  und 
•prleht  an«  ein  allgemeine!,  nicht  dtßnitiats,  ■andern  appi-oximativet 
Urlheilj  nach  einer  ungelähien,  d.  i'.  nnmafi geblichen  Berechnnng, 
.  '  wobei  man  aafwedrr  der  vorhernehenden ,  atlgen.  Meinnng,  od.  icf- 
mtw  tnbjektiFen  Aolleht  folgt.  Wird  die  Mehriabl  der  hoiiln-edn  FäÜt 
■■  beriickiiehtigt ,  dann  heifit  ea  jittriirnjue ;  folglleh  iit  dUfi  hittoritcht 
Partikel.  Sali.  lag.  7,  i.  providenlia  (imurem  — ,  .audaeia  temerlta- 
tem  adfeire  plenimque  lotet.  Dageg.  B.  0.  III,  18.  qnod  fere  libenter 
homine«  id,  qnod  volnnt,  crediint,  d.  i.  nach  der  allgemeinen  Erfah. 
-Tang  nnd  der  daraut  gegründeten  Abttralition ;  dlbei  iverdrn  Aniiiah- 
nea  geilattet,  und  die  Sache  kana  auch  wohl  dai  ungeföla'  beiejch- 
nete  Mn/h  in  Wirklichkeit  übirschreiteii..  DAer  man  iigt:  ftre  bedeute 
bin  n.  wieder  valdt,  ptr^uam,  ptnitui.  Heber  die  Abitaniniung  Ton  fero, 
worana  angcbl.  /utrui  -a.  ßrmut,  baben  lieh  die  Btjmologrn  verbrritef ; 
dafk  ftrnu  Und  fire  nicht  Tenchieden,  behauptet  ÜTond  Turieiliu.  I^. 
091.'  Sa  labt  licli  w«bl  erwaiieu,  dah  firt  =s  fermi  anfang*  eine 
kategoriscb  TeiileherDde  Parliket,  allnälig  eine  btsehritiAteit  BedeuL 
annnbm,  wie  uuier/iut,  d.  i.  eig.  ftl.  Daiaclbe  iit  uiancbtr  grleeh.- 
Partikel   begcgaet,    wie  tb/b,   laiq,    iagißmt.  —  Wer,  'wie  pro  nad 


gL,.._b,Coüglc 


las  C.  lUL.  CAESABIS 

ü  occqpasMI  CiMBr  et  crauiHtBlBset,  ab  0|^iäo  etponl« 
et  conuneatn  omiu ,  c|aem  in  oppidaib  Gontuleraat ,  se  ia- 
terclasnniin  advenutrios  csnfidebat.  Hoc  sperans,  legio- 
nes  tTM  ex  castris  edncit,  acie^ne  id  locls  idoneis  in> 
gtruicte}  nitiiu  legionu  aatesignanoB  procnrrere  atqne  o^ 
oapaie  eom  tomulam  ijibet.  Qua  re  cognita,  cel«riter, 
qaae  in  sutione.pro  castiis  eiant  A&anii  cohortes,    bre- 

toutra  diRpollTt  wird,  DBcbl«!«  will,  der  Tcrgl.  die  gsaanera  Owilell. 
■bct  Hand  Turi«U.  a,  a.  O.     Vergl.  uiure  HBthmarioDg  im  Index. 

in  locii  Uaneü  iiuti-ucta)  Einige  Codd.  n.  Bditt.  halten:  caiwtn*. 
etttf  hei  Catt.  cbeii  (O  UDgewohnlich  all  da«  «inlacbc:  ttracia.  Oeaa 
almtit  acina  Ul  mehr  Sprache  der  Dicliter,  dei  Tacitai  n.  bei  Lwiu» 
nicht  bebeoidand.  —  ITtber  in  locii  geben  wir  jüogern  Leiero  la  bc- 
dcDlen,  data  dieie  FripMilion  nicht  fehles  dürfe,  aobtüd  daroa  die 
Bede  [it,  dar*  ein  Platz  vorher  occupirc  woiden«  dab  man  an[  deoMU 
ben  loimavschirrt ,    und  dann  auf  ihm  Poito  fafite. 

Bnttsignanoi  1  In  Beiiclinng  nnf  dieie  Truppe nabtheilnng,  De 
'  h«l  Jedtr  Legion  lieh  fand,  folge  ieh  der  Erklärung  von  Gniichard 
Tom.  I.  p.  i*S.  Dieier  nimml  [Qn  Knte  an,  dafe  xu  Caisars  Zelt 
In  der  Saeaffnung  der  Felittn,  Bajuati,  Principa  u.  Tiiarü  lein  IM- 
terMbied  nebr  Statt  fand;  2.)  data  dieie  jfntnignani  die  lapftrsten  fl, 
gtäbtalat  Soldaten  der  Legion  *areB ,  (■•  c.  97.)  ähnlich  den  in  onC 
■ern  Zelten  doreh  ähnlieb o  Attrlbale  anageieiebneten  ertnadleren. 
t.)  Wie  ataik  die  Zahl  bef  jeder  Legion  gewcien,  laite  aich  nicht  be* 
Ittnmen;  Gnfiehard  meint,  der  vUrtt  Thefl  roa  16  Cohorten  lidsne 
ei  gewelen  lejn.  d.)  Salmasiai  balte  die  faliche  Analcht  anfgeitdlf, 
4a&  die  anttsignani  Uiclitt  Trupftn  geweaeni  eine  Bekaoptang,  i\a 
doreh  Bnire  Stelle  am  heftten  widerlegt  wird,  Grlechiieh  bieben  ■!■ 
v^oitmol  od.  n^D/w^Di  lär  crj/ulun  5.)  Gnlachnd  weial  naeh,  dab 
die  Signa  der  Legionen  Im  Centro  der  Cobortem  anfgcitellt  waren^ 
ntcbt,  wie  einige  gemeiol,  in  den  erlten  Gliedern,  nm  des  Trappen 
■Dgleich  IUI  Sickttmg  der  Linie  in  dienen.  Lir.  IX,  39.  hcieagt  dlehl 
cadnnt  antgiignani ,  et  ne  nadentur  propngDalorihaa  l'gna,  flt  eX 
tectinda  prima  ade*.  Deainaeb  lind  Autetignaitl  n  Caea.  Kelten  die 
Soldaten,  die  ein  für  allemal  ihren  Plati  in  den  erilen  Gliedern  ei»> 
nahmen  i  hier  itaaden  bliwallen  ancta  dl«  FreiviUigen  nnd  die  Bte- 
eali,  d.  1.  Veteraaen,  die  dem  Aufrufe  ihrer  alten  Peldherra  Tea 
Neoem  gefolgt  waren.  Snttcb.  aeigt  ferner,  dafi  in  der  alten  Hewe*-  * 
•btheil.  die  Hattali  die  eigentL  Anteiignani  gewelen.  Vergl.  a.  a.  O. 
p.  313.  Für  den  Leier  Ut  dieie  Notii  hinreichend;  der  Maaa  Ton 
Fach  wird  teln  t;ribeil  ilch  lelbit  bilden. 

proearrer«  ]  FraecntTtre,  wai  einige  Codd.,  wäre  hier  fall  UU 
chcrlieh  nnd  unwürdig.  Am  B.  C.  If,  £4.  lernt  man  den  IFoleriehied 
beider  Verb.  Mit  fraecmrr,  iit  ei  wie  mit  praemiltere  and  praeci-. 
ptrt,  111,  31,  VJ.  exir.,  d.  I.  im  VoTmi»  nthneii,  praeecdere  a.  «. 
alte  dieie  mit  pra*  aniauMnengeaetiten  Verba  keaaen  aar  rtlaUv  ge- 
branehl  werden;  hier  aber  folgt  Niemand  Kaei,  *ai praecarrere  nnb 
freiaillige  Handlang  leyn ,  nlebt  betoUen;  daher  patit  der  Zweck; 
otcMpare  tumulnm  iubet,  nicht  lu  praecurr.  Vergl.  an  B.  6.  Vll,  0. 
p.  443.  43.  Auch  iil  procurrere  aberhaapt  eia  tait  Gehender  Ana- 
drnck  *on  IVappen  nnd  fit^bUfCn,  die  auf  den  Feind  eine  Attagae  Ma- 
then. Ur.  XXX,  10,  G.  InterTalla  fccit,  qua  preturrer*  ipeculato- 
riM  Mrea  in  kgeteni  ae  tut«  teclpt  pMienf. 


DE  BELL.  CIVILI  Ll^a  L  CAP.  43,  44.    «27 

nore  idocro  ad  etundem  occopandiim  lociua  laittnntnr. 
CoDten^tai  proello  et,  ^od  prios  in  tom^laiii  Airanimü 
veneiantt  nostri  TepeUnntar,  atqoei  aliig  anbrnisBÜ  snb- 
ndlu,  terga  vertara  seqae  ad  ngna  I^ionnm  xedgtte 


Cap.  XLIV.  Genns  erat  pagnae  nüUtiua  ülomm, 
M  magno  impetn  primo  procarrevent,  andacter  locam  ca- 
pereat,  ordines  snoa  non  magnopere  servareat,  rari  dis- 
perelqae  pagnarsiit:  si  pcemerentur,  pedem  referre  et 
loeo  expedete  non  tnrpe  existimarent,  cnm  LtuilaBis  re- 

brevioTt  i/in«r«]  Nur  3  Co3d>  nnd  ältere  Editl.  hiben  hrevtorL 
S.  Z.  S*  64.  Bamih.  0.  S8.  p.  51.  DiMelbe  Farm  anf  e  iit  bei  Taclt. 
voikeiriehtQd. 

tubmtinit  tuhtiäiiti  Vergl.  b:  G.  IV,  27.  cxtr.  NIabt  pnKi<-(&& 
wie  vcnig«  Codd.  ml  alle  Editt.  vor  Scallgen.  Sq  Uv.  XXVI,  44. 
»uhiidia  idenlidem  tsbiKitta  e  eutrii.  Zwit  iieit  mui  «wh  Lit.  XXXV, 
36.  JD.  «d  proliibeDd»,  ll  qna  obieiiii  marl  imbmitteremiur  prattiiUa  f 
iann  lind  aber  praetidia  gleich  ddi.  Betataungieorpi ;  d.  1.  mr  K«r- 
•löriun;  der  BnalxuHg  gaiandte  MsonicbKlI.  —  Hie;  Warfen  die  tob 
Alran.  geiBDiltea  lubiidi'a  «eralBiideii. 

CAP.  XLIV.  Geaut  erat  pugnae)  Diele  Art  der  ErlaateraBf  lit, 
bei  Caei.  nicbl  ■eilen  ani  von  bteoDderm  Intereate.  Uni.  e.  70.  Aebs- 
jieb  B.  G.  V,  15  ,  10.  AlIgcneiDer  oeDut  S*ll>  lug-  7,  4.  die  Manier 
der  Feinde  Id  der  FeliticIiUchl  und  Im  Kampfe  —  Maren  boitinm. 

ni'It'diM  illarum^  O.  i.  AfmnUnornm }  illaruat  Im  OcgeniBli  voa 
nottri.  Denn  iV/«  beieUbuet  überall  einen  Gegenilaad,  der  nll  den 
Sprechenden  od.  ReCerireiiden  In  entfernterer  Beiiabung  itcht.  Unteit 
«.  45.  m.  rnriaa  Uli.     S.  anl.  e.  .^fi. 

Mm  magnepere'i  Nicbt  londerlich  oder  erheblich;  ntcbt  ebea 
ttreng  und  genau;  ungelegenüieh.  El  drückt  aus  die  tubjeHiee  An- 
■trengaug,-  den  lubjrktiven  EindraeJe,  dai  penönliebe  Jniereiie,  wio 
aicb  lolchei  dem  Bttraehtenden  daritelltt  gleichtam:  nt  aliqnid  t|ia> 
f«i  AaAtfaiur  »perit;  tnuUo  labare  mullaqne  cura.  Sali.  lug.  7,  9. 
Unf.  II,  13.  Caei.  per  litterii  Trebooio  magnopere  mandavcral.  III, 
84.  extr.   Deqae   magnopere  —  terrereutar.    Vergl.  an  B.  6.  VUI,  48. 

loea  esetdere'\  3  alte  Edill.  hatten  loeuM.  Ondend.  od  b.  I.  be- 
nterkl,  dafi  exeedere  loena  nicht  uoerh6rt,  nach  der  Analogie  vieler 
Stellen,  bei.  bei  Ucint  nod  Dichtern.  So  U,  37.  eslr.  urbem  exee. 
ieremt  Voliei.  Viele  Beiip.  d».  bei  Drakenb.  Locan.  I,  412.  patriai 
CScedere  muri»}  eben  lO  egredi  finet  B.  G.  I,  44,  S.  Ruddlmann.  II. 
p.  330.  Im  bildliehai  SJnae,  wie:  medum,  anno»,  attatem,  eetero$ 
(virlute)  ereedtre,  iit  die  Strukt.  mit  d.  Aceoiat.  lehr  gewöhnlich.  ^ 
lutin.  XIII,  2,  1.  XV,  3,  3.  Allein  hei  Caei.  mdehlen  wir  dieielba 
uicbt  gelten  laue«,  1.)  well  loeo  in  mqleriellen  Sinuc  aa  nebiBeii{ 
2.)  weil  bier  von  einer  rüctgängige»  Bewegung  die  Rede  iit,  eut- 
■preehenl  Bnl.  amref/ttn,;  3.)  weil  Mnit  aherali  ercedere  mit  dem 
AUat.  veritnoden.  Ual.  I,  M.  m.  II,  20.  m.  c.  33.  in.  Italia  ejreet- 
M.  41.  f.  aeie  ereedtre.  coli.  III,  94.  i«.  III,  45.  f.  wo  eine  gani 
ähnliche  Stella:  recipere  le  et  loee  exeedere.  c.  6S.  exlr.  c.  113.  [.  nt 
eorniD  aenfo  coniiiteret  omneique  eoaveni  noa  lolna  loea  txeederent 
etc.    El  lenchlet  aber  «nch  «in,    dab  lieh  smnicisMen  ^  padam  le- 


L.gL,.._L-,COO^Ie 


128  C.  IÜL..CAESABI8 

ljqni§qae  barbaria  genere  qaodampngnae  adanefacli:  qnod 
fore  fit,  qnibns  qaüqae  ia  locis  miles  inveMravit,  att 
multum  earam  regionum  consaetüdioe  moveatur.  Haee 
tarnen  ratio  nostros  perturbavlt,  inauetoi  fanins  generis  po« 
piae:   ciicnmiii  enim  sese  ab  apertolateie,  piocairentibmi 

fem  oj.  eiae  rUctgänglgs  Beweg,  machen,  Dsd  S«ifi  tnu  mtehen  «Im 
liedeuteoder  Unteiicfaied  iil  i  folglich  «ii  clua  TBUtologie  nicbt  lu  denken. 

geafre  guodam  -~  adiutfacWj      Morui    hielt:     eadeai    für    pMien- 
in,   all  guodaa.     Sntlte    geindert    werden,    la   warde  nnn:    camami^    ' 
«Utt  CUM  noch  Ireffendei  Kheioea.     U'egeD  adiue/.  ■■  in  B.  G.  IV,  1. 
tfusdaat  durch:   eine  gewiue,  allgemeine  Art  lu  erklärca,  wie  Bium- 
■iMk  ad  fa.  ).  (bat,   erieheinl  onilalltaan,    und  gtgto  den  Spraek|tcbr> 

guod  fere  fil'\  In  lalchen  Msemtititn  ErfakriUtgnSbten ,  gel*- 
genltict  cingeitreulen  Beobachtutigen  und  Maximen,  alle  am  dem pruit- 
titehen  Leben  geiiominen ,  itt  dsi  Bell,  eivile  reicher,  alt^dle  Cnm-, 
nenUr.  de  Beil.  Call.  Wir  verweilen  auf  c  52.  in.  fere  —  eoHtue- 
mit.  III,  I.  m.  qai/e>e  —  eomuevit.  (coli.  c.  37.  f)-c.  93.  guad  na- 
6ii  uulla  ratione  factum  etc. 

inveteravü\  Gehörte  anch  all  Pertecl.  m  inteteratcere ,  dai  B. 
e.  II,  1.  lieh  findet  Khen  lo  unt.  III,  110.  extr..  Cic.  ad  Dir.  XIV, 
3 ,  7,  Dme  ipei  reliqua  eit  in  novii  tribunia  p).  et  in  primia  qaidem 
ditbai.  N«oi  (i  inreterarit,  actoin  eit ;  ic.  rei  mea.  Imeterare  mit 
Iranilliver  Bedeatnng.  Carl.  X,  3,  13.  inveteraei  peregrlnam  nari- 
tatem. 

aiultuBi  »acculur]  Moveri  proprle  diennlnr,  quae  nun  manent 
flrma,  quae  mntantur.  Ruhnlr.  lu  Ter.  Audr.  III,  3,  30.  Daher  im 
bildl.  Sinne  von  dem  Einäraeke ,  den  elwaa  auf  die  Beitimmang  uu- 
*er(  Willejit  macht,  in  ao  fern  wir  dtii  nach  Andern  accommodiren,- 
und  von  der  frühern  Haudlnngiweiie  abweichen.  Nep.  Dioa.  I,  I. 
eiuaqtie  coniilio  nu/dm)  mavebalur  tyrsniina.  Lieber  mn/Iui»,  d.  i.  bt- 
deutehd,  gar  leAr,  nua.  t^cht  mesig,  und  den  UnlCTach.  tau  taulla 
Tergl.  Kriti  lu  Sali.  Cal,  27,  4.  Mulla  i>t  naml.  überall:  vielfaeh, 
aber  vielerlei  Gegenstände.  —  Multum  wird  nie  obne  beiondern  Nach- 
druck gfhraDCht.  Ijall.  lug.  94.  diu  malluntque  faligati,  tandem  per. 
rencrunt  elc.  Maltum  darch  laepe  au  erklären,  wie  FabrI  ta  Sali. 
Ing.  I,  S.   dünkt  uni  dem  Spraebgebr.  nicht  angemeiilen. 

Raer-laaten  rntfal  Hcbrere  Codd.  geben  tum  at.  tarnen,  wai  die 
Anal,  nicht  laibbilllglen ,  lumal,  da  diciea  nach  Held  ad  h.  1.  ^hwer 
■n  erklären.  ITliire  Anaichl  iit,  dafi  Ihm  zwar  nicbt  in  verwerfen, 
tarnen  kher  recbl  fagljch  (einen  Plali  bebauple.  Die  Gedankeofolge 
iat  dieie:  Znar  war  die  Art  *u  fechten,  welche  die  Soldaten  dat 
AFran.  von  den  Barbaren  angenommen,  eine  xieintich  ■cblecble  unl 
uiirrgelmaliige,  ja  diacl[ilinirter  Rom.  Soldaten  unwürdige;  dennaeh 
aber  machte  sie  Caeaaia  Leute  atnlilg  und  bewirkte  Unordnung,  weil 
Ihnen  dfeae  Uanier  ungewohnt  lam.  —  So  ericbelnt  tarnen  logar  noth- 
wendig;    nur  ein*  iprlcht  fdr  tun:    daa  nachfolgende  centuerant.    Do- 

intuetos  hniti*  geB.'\  lieber  die  Conitrnkt.  i.  in  B.  G.  VII,  30. 
unt.  I,  T8.  m.  In  lolcben  AppoiilioniiätieB  itt  per  Epexegeain  dar 
Brand  enthalten,  warnm  oder  wefihalb  etwaa  dem  Suhjekle  begegnete; 
ea  atiid  Altribtita  vel  rei  e.rplicandae ,  vel  creuiandae ,  vel  erplanandae, 
Wahrachejnlich  alao  aneh  in  der  beitritluen  Stelle  Sali.  lag.  I,  4.  per- 
mieiota  latidiae  pauliiiper  utnt.     Vergl.  daa.  Fal>ti. 


L.gL,;..b,(LlOO^Ie 


DE  BELL.  CIVILI    LIB.  I.  CAP.  44.  45.    129 

ab^nÜB,  arbitnbaatar;  ipai  aatefa  snos  ordines  Berrara, 
neqae  ab  si^ia  disoedere,  neque  sine  gravi  caasita  eom 
loonm,  quem  ceperant,  dimitti  censneraot  oponere.  I(a- 
qoe,  pertorbatis  anteaignanis ,  legi»,  qnae  in  eo  coran 
floiHtiterat,  locnm  non  teouit  atqae  in  proxitnum  coUem 
Mie  recepiL 

Cap.  XLV.  Caesar ,  paene  omni  acie  pertetrita, 
qnod  praeter  opinionem  eonsaetndinemqne  accidentt,  eo- 
bortatns  snds,  legionem  nonaia  snbsidio  ducit:  hostem, 
insolenter  atqae  acriter  nosiros  inseqnentem ,  sapprimit 
mrBosqne  terga  vertere  seqne  ad  oppidum  Derdam  reci- 
pere   et  sub  muro   congistere  cogit.     Sed  ndnae  legionis 

ipti  aulem  tervare   —   sjurrtors]     Elgeotl.  feUf  t«  kll  Stibjtkt»- ■ 
prODOiD.  au  tervart  und  dimiltere.     Diatn    i*t   «war  leicht  IDI  ipH  lU    . 
«rgiuieo  f  -  lel  >ber  KDiiiclitt  weg  wegen  der  Ungleichheit  der  SK^ekl* 
in   (irssre   Bad    dimitU.    ADflalleader  iit  die  WeglHiuag  aal.  111,  10t 
extr.     ommet  tuat  —  cepiai  dimitUrum,     Vergl.  II,  12.  extr. 

eemaerant]  Wir  Ifinnen  der  Ertl&r.  von  Held  ad  h.  L  ni«bl 
briiliniaen,  welcher  dai  Verb,  nad  Tempni  lo  deutet:  „li«  AalteH  et 
titk  SKM  Grundtal»  geaaeAt,  isartH  vom  jther  äer  Mtin.  geteeitM." 
■ —  Knerst  nänil.  heihi .  cemire  dbetall  nnr:  einer  triftigem  Meinung 
■cjB,  deren  Galligkeit  Ihelli  tn  der  aaetoritmt  der  Perion  liegt,  theila 
In  der  Eituickl.  Sodann  ttehl  da«  Plitiquamperf. ,  well  Caei:  In  dle- 
■er  ganaen  Stelle  weniger  abaolnl  oder  rein  /üttoriieh  referirl,  all 
den  Unhil  entachnldigt  nud  eommenlirt  nod  folglich  «uglebl,  wai  leine 
Soldaten  und  deren  OSeJere  bei  der  unerwarteten  Art  dea  Angriffa  bei 
■ifh  gtdtiebt  ond  bnehtosien  hatten.  Ea  iit  hocbat  vahncheiiilicb,  dafi 
dieae  ond  äholitbe  Katicbuldignngen  nnd  Etörleraugen  van  Caei.  tpS- 
ter  der  einfachen  GeiebieblieraäblDDg  eingetebaltet  wurden;  ani  leicht 
begreiOieben  erDudeD.  Iit  dieb  der  Fall,  dann  wird  jenei  tum  nn- 
Terwerflich  ,  ao  wie  \titnlii\t  yerturbavit  gtita  perttirbat ,  waa  in  meh- 
rern  Editt. ,  geiichert  wird.  Denn  Caeiar  iprlcbt  leln'  Vrtheil  aua  D. 
■war  Aber  eine  iamah ,  d.  i.  frilber  lu  einer  beitimmten  Zeit  vorge- 
tftUne  Begebenheit.  8o  viele  Flui  quam  perfecta  bei  Sali.  Cal.  31.  Id. 
daa.  Krlti;  e.  3ß.  extr.  tanta  vit  morbi  —  pleroaque  civium  aniaioa 
ineeteerat.  Naml.  damal».  Verietite  lieh  der  Relerent  in  die  Gleich- 
«Citigheit  mit  dem  Fafcto,     lO  würde  dai   Imperreet.  ateben. 

CAP.  XLV.  Quad  —  aecideratj  Nüml.  acie  perterrila  eo,  fnod 
id,  de  qno  inpra  diclam  eil,  aecidemt.  —  Leicht  könnte  Jem.  dieiet 
guad  anf  perlerrita  ali  erkürendeD  oder  en  lieh  ald  ig  enden.  Beiiata  b«. 
atehen  1  Alis  itt  hier  In  quad  etc.  du  Objekt  ond  die  üriafhe  det 
Behreclceni    entbaiteo,     Vergi.  e.  41.         ' 

tuppTimil\  1.  e.  reprimit,  moratuT.  Ünt.  c.  GG.  iter  lupprimanl. 
B.  G.  VIU,  43.  So  Dav.  ad  h.  I.  —  Da  der  Ausdrock  bei  Caei.  lel- 
tOD,  10  beachte  man  di«  eigemÜ.  Bcdenl.,  welche  licb  ergieht  ana 
Stellen,  wie  Liv.  XXXI,  18.  rex  »upprettit  impetum  militum.  DeigL 
II,  35.  ira  eit  utpprtna.  AUo  beliebt  lich  aach  hier  jeiiei  iuppri- 
mere  beiond.  auf  dai  imelenter  integai;  Caea.  dämpft  niml.  den  Ue~ 
■iermalA,  die  Keckheit  der  FeUde.  Sonat  war  tupprimere  ein  afnoB. 
von   lubmergere  da,    wo  von  Sehiffen   die  Rede.    loitln.  II,    0,    IS. 


L.gJ;..b,GOO^IC 


130  C.  lUL.  CAESARIS 

iDÜites  y  elati  studio ,  dam  sarcire  aoceptam  detrimeattitt 
volunt,  temere  inBeciUi  fugiealeS}  in  locnm  iniquQtn  ^o- 
grediunttir  et  snb  montem,  in  quo  erat  oppidum  poütam 
Uerda,  snecedunt.  Hinc  se  recipere  foam  veUent^  lar- 
8UB  Uli  ex  loGD  saperiore  noturos  premebant.  Praeru^os 
locus  erat,  utraqne  ex  parte  directoB;  ac  tanCum  in  lati- 
tudinem  patebat,  ut  Ires  instiuclae  cohortes  euiu  locam 
explerent  et -neque  subsidia  a  laterlbns  Bnbmitti,  ne(|Be 
eqnitea  laborantibuB - usni  esse  posseiiL  Ab  oppido  antem. 
dedivis  locus  tenui  fastigio  vergebat  in  lougitadiaem  pa^ 

Llv-  XXII,  10.  n.  1.  —  Hfl  DuifeT  StcUe  T«rgl.  namcMU.  die  AiuL 
*a  Ncp.  Tlmotk.  S,  3.  Mcldit,  n(  magoK  tcmpeiUi  Drirelar;  qDua 
evitae  iaa  veterei  fmpenlarei  alile  arbitrali,  msiR  elatiem  tnppret- 
lerunt.     Damit  terglvicbt  Lanbio.   ^n^tni. 

elati  (fviKo]  S.  n  B.  6.  VH,  47.  p.  SM.  Gui  dM  Epimk.  fnttJ^ 
pa&at,  dmeu  Bedent.  lich  erklüt  bdi  Stellen,  tfie  Demoitk,  Coron- 
p>  38S.    tov?  /tl*  lavxoii  ifIXovv  ijiäifiti  aal  &faatTv  nm^aat. 

intteuli  fagientet'l  Cod.  Leid.'I.  aad  ebiige  Kditt.  htb««:  ituee, 
longim;  Iclitrei  ■ieberlieh  entitandeii  vaa  fkfitnt,  Dean '■■  lolchea 
Vetdiehangen  der  Wörter  i«t  jener  Cod.  bei  >Um  VortreffUcUeil  telebj 
Am  longiat  biben  3  Midre.  gebildet:  ligiomt*.  Solche  BrMhel>aBg«a 
IDM^en  SDch  jüngere  Leier  Toniebtif. 

'  ulrxque  ex  parle  directu*  ]  (Joi  lebeint  dirtehit  nickt  tbh  tar 
perptndHuläre«  Linie  in  rentehen,  wie  Held  «d  h.  I.  meint,  welcher 
'  übenetit:  ileil  abvjärtt  laufend;  load.  d«  die  Beicbaffcaheit  der  Sei- 
teDw&nde  darch  praertiplui  angegeben  wird,  wie  noi  dem  ZniBinDiea- 
buige  herroTgebt,  glanben  wir,  direciut  beieicbne  die  grade  fbrtlatt- 
fende  boriaontale  Linie,  wodarcb  eben  geicbab,  dafa  die  vorgedmng- 
nen  Soldaten  weder  reehti  nncb  linki  deplogireit  kannten.  Eine  ika- 
licke  Silaallon  beachieibt  Lir.  XXII,  47.  in. 'branlibai  adveniiconcnr- 
rendan  erat,  qnia  nuHo  eirca  ad  evagaadam  relicte  tpatio,  biuc  amnia, 
biac  pedilnm  aciei  clandebant  in  direeium  atrimqne  uitentei.  -~-  Aach 
da»  Folg.  in  lalitmdiHeat  ipricbt  fSr  nna.  Hierbei  iprecke  ieb  die  Mein, 
'aoi,  dalk  die  Farm:  dereetti*,  die  tberall  In  Codd.  mit  direelm  vec- 
tuucbt  and  recweebielt  worden,  mir  mit  sock  weit  grfilterm  Rechte,, 
all  dileetu*  in  Vergleich  an  delectut,  rergl.  Kriti  m  Sali.  Cal.  3ß>  S. 
gaai  in  verwerfen  lebcint,  indem  regere  und  de  ala  eine  unlogiicke 
VerbindUBg  enefaelDen.  la  dirigere  bleibt  der  Begriff  dci  Riehunt 
gradaui,  nach  einem  Lineal;  ob  lentreeht  oder  wagereckt,  iit  gleich. 
Diner  Begriff  del  Ordnen  nnd  SiehUta  duldet  aber  die  Einmiiehnng 
der  Höhe  oder  Tiefe,  dei  Auf-  oder  AhicärU  niehli  aond.  der  Begr. 
ist  ein  rein  ahttrakttr  and  (alglich  gani  allgemeiner.  Darnach  wäre 
du  von  Banmitarfc  in  B.  6.  IV,  17.  p.  154'.   Getagte  in  beurtbeileD. 

ISKtK»  —  patebat'\  D.  i.  nur  lo  viel,  nur  to  mit.  S.  B.  6.  Vf, 
35.  exir.  Eben  )a  nnt  Hl,  2.  in.  78.  in.  tantam  temporii.  Sollt 
auch  TouiÜTot  (wie  lOtToOrofJ  biiw,  tarn  viK»,  tarn  eilgno«.  S.  Bremi 
tu  Dem.  Phil.  III.  f.  49. 

tre»  imtructae  cdA.]  Gniicbard  a.  ■■  O.  p.  15S.  erklärl  diafa; 
reipace  qa'oecapenl  de  front  troii  eoAertel  rangfei  es  balaiUe, 

tenui  failtgio}  Ondcnd.  erklärt  lenuit  durch  icbmal,  wie  tenue 
firttum   bei  Flor.  II,  S,  0.   temtti»   trame»  bei  Vellel.  II,  8.    So  Tacil. 


L:,gL,;..t,GOO^IC 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  45.  46.    131 

■nam  circiter-  CI>.  Hac  nostris  erat  reeeptos;  qnod  eo, 
incitati  atadio,  inconsaltias  proceiserani.  Hoc  pognaba- 
tur  loco,  et  propter  angostias  iniqno,  et  quod  sub  ipsig 
ladicihoB  moniis  coDstilerant,  ut  nullom  irustra  telum  ia 
«OS  miUeretmi  tamea  virtute  et  patientia  oitebantur  at- 
que  omnia  Tolnera  sastinebaDf<  Au^batur  Ulis  copia, 
atqae  ex  caBtris  cohortes  per  oppidiuu  crebro  submitte- 
bantuT,  at  integri  defessis  Buccederenl.  Htic  idem  Caesar 
iacere  cogebatar,  nt,  sobmissis  iD^euiudem  locnm  cohojr- 
tibos,  defeasos  reciperet.  ' 

Cap.  XL  vi.    Hoc  quam  «äset  modo  pngnatiua  con- 


Ann.  1 ,  64.  cxtr.  pUnttiei ,  qnM  teMuem  atiem  palerctar.  Wcdb  wir 
•ber.  die  Worla  Caei.  Hebt  Tuitcheo,  ••  lieictatelbt  denelbe :  „eine 
von  der  Anhähtf  ant  wrlcber  Lecida  lag,  D>eh  der  Ebne  tpits  lulau- 
femde.  In  cineB  leipialtm  ß^fiUe  lieh  endigende  AU«chiiDg  de»  Barg- 

eal  So  fcbrancbt  Ca«i.  hlaGg  gaoi  abidlut  d[eici  Adcerbialpro- 
nniBen,  dbcrall  aal  dem  Ziliaainienhaiige  in  beitimmen.  Uni.  c.  18. 
ig.  ex(r.  III,  24.  in.  «oque  mililei  ~  Impotnit.  cull.  13.  CTlr,  c.  41.  mC 
ee  coDtaliHet  c.  5S.  in.  Oft  wQrde  man  eedm  ecvrarten,  wie  an  den 
3  letilcD  Slellcii.    So  c.  41.  in. 

aiubanütrj  tfiU  iit  abiolat  an  uebmcn,  wia,  ziem ll«h  kühn  und 
nagewöbnlteb  Ntp.  Altie.  15,  2.  und  heibt:  ikb  lUmmen  uäml.  coH- 
tru,  nnd  all  eoniequeui!  licb  la  halten  tnche«,  jedocb  iuniec  lo,  dafi 
laan  vormärtt  itrebt.  Cuct.  VIII ,  11 ,  0.  ttex  iagiLt«r<Di  et  Agrianei 
labet  per  urdaa  nili.  Tbc.  Biit.  II,  43.  exli.  corporibut  et  ambanibiu 
Hili.  Dareh  virtult  tt  pat.  wird  die  j4rl  and  Weile  angegeben,  wt« 
lie  lieh  biellea.  Vergl.  zu  B.  Q.  VIII,  10.  Vai.  4G.  111,  49.  Uugc-  - 
wdkol.  II,  17.  in.  Dikil  eanlra  le  rtgem  niiuru»,  wo  m.aa  leicht 
aaaumm  lubiiiluiren  möehtei  denn  csnlra  ntli  iit  uuier:  entgegen 
m-beilen.     Tae.   Ana.   111,   31.   m.     Sali.  lag.    101,    11.     lJnte>  c.dO. 

augeialur  iltit  eopia}  Aeltere  EdKt  batten:  augeianttir  —  fc«- 
ptae.  Allela  eepia  <>t  di«  ;Va«f«,  die  Menge  der  Kimptenden  nnd 
Herbeiei landen.  Dem.  Phil.  III,  40.  aufutmiy  alf,9-ot-  Copiae  im  Pia- 
nl  Dnfabt  alle  HüifimiUel,  deren  Dem.  doit  aoftiblt :  tijiiqiK  y* 
Jtnt  at/furrar  nlij&oi  lol  /pijjuirw»  jiQÖ^odm  xai  T^?  fiAii)!  nojnoiciu^» 
ä^ff'Orla  lai  täiln,  ot<;  Sf  t«  ttJX^im  löe  Soll«  »qtfoi.  So  etwa  B,  6. 
I,  Sl.  So  an  öniihl.  SteUen.  B.  Q.  I,  48.  Krlli  ni  Sali.  Cat.  SO., 
ibid.  01,  5.     Sael.  Oct.   21.     Cie.  Mai.  37.     CEr.  «nt.  It,  4.' 

CAP.  XLVI.  Hoe  quam  euel  modo  puenablm^  Aehnlichie  Wort- 
ttiU.  bei  Caei.  oft  Unt.  c.  79.  tam  magno  eiat  in  pericBla  lel.  c. 
80.  In.  c  8G.  In.  qaam  inlegeriima  eiiest  «d  pacem  omnia.  S3.  f.  qn«d 
■II  •mntbni  datam  lemper  impentarihut.  II  >  4.  nt  mient  ab  iclu  tc- 
lonuB  rMBigti  lali.  c.  G.  in.  dtduetiiiine  noitrii  paullatlm  navibni.  c.  S. 
nt  eit  terun  onDiam  magiitei  aiol.  c  31>  D.  qaod  llliiljcentiam  ti- 
moi  aageat  nMler.  e.  Vi.  ia.  quo  tit  eornm  amt  atndio  ad  CarSnioM 
Cuaar.  111.  1,  In.  Dictatoi«  kabeate  c«nilia  Caoue.  Cfr.  ob.  c  S4>  , 
1  2 


gL,;..b,Coo^le 


132  C.  ItL.  CAESARIS    ^ 

tinenter  horis  quinqiie  nostri<|ue  gravins  a  multkndine 
premerentni ;  consaintis  omnibus  telis,  gladiia  destricti«,' 
hnpetum  adversus  montem  in  cobortis  facinnt,  pancisqn« 
deiectis  reliqUos  s«se  convertere  cognnt.  Submotis  sab 
mnrum  cohortibas  ac  nonnalla  parte  proptet  terrorem  in 
oppidniu  compulsis,'  facilis  est  nostris  receptos  datns. 
Eqaitatns  anlem  noster  ab  ntroque  latere,  etsi  deiecti« 
otqne  inferioribus  locis  constiterat,  tarnen  sammara  in 
ingum  virtnte  connititur  atque,  inter  daas  actea  pereqai- 
tans,  commodiorem  ac  tiüiorem  aOBtris  receptum  dat.  Ita 
rario  certamine  pugnatiun  est.  Nostri  in  primo  congressu 
«ärciter  IiXX   ceciderunt,    in  bU  Q.  Fnlginiiu  ex  primo 

a  mititilitHue]     D.  i  von  der  Mthraahl,  itw  äberl^nen  Z«U.  B. 

e.  n,  24. 

gladüt  <fra(KcKi]  S.<  id  B.  G.  1,  39.  p.  GS.  ~  Anck  Uer,  wl* 
fibcrall,  weehielt  in  Codd.  und  Bditt.  dii  und  de. 

d«itetit'\    1.   a.   pretlratis.     B.   G.   U,  37.     Tuit.   Ann.  IV,  39. 
.  «tr.  dtietHt   circDm   ■lipstorlbni.    Vergl.  Bremi  o.  A.  in  Nep.  TbcM. 
3^,  1.      Lucui.  II,  034.  und  Banem.  in  Laetwit.  1,9,3.  —  Uan  itak« 
•n  xacaßalUir,     Cjrtop.  I,  3,   14.  u.  i.  ~      Cart.  III,  5,  5. 

noattutla  parte]  D.  i.  hier  und  da;  theilaeite,  aber  nicht  V>, 
dafi  di«  Theile  ein  xuiiiiiimeabiiigeadei  Gsiizea  gebildet,  lond.  Dcm'a- 
»elt.  Uni.  c.  78.  copisio  frumeiiti  noMmilam.  B.  G.  VII,  37.  »i>n~ 
m*Uo  benrficio.  8.  p.  505.  ~  Held  n.  A.  nehineii  noaa.  parte  ■!■ 
SabjekUbcgriS  Im  eallekliren  Sinne  ta  compuliit. 

delectii    -^    laei»]     Diefi    erinnert    »n    B.  G.  II,    S.    eolii*    —    CS 
Miraque  parle  laierli  deiectut  habebit,  d.i.  Abhäage,  atcile  Ahtrhäne. 
E*   lalt   angedeutet  werden,    data   die   Reilerel   bergan   reiten  mutete,  , 
wenn  aie  bellen  wollle. 

Birtfile  eenniltlur ]  D.  t.  als  dringt  troti  aller  Schwierigkeit,  wak' 
ker  and  mnthig  fainanf  nach  der  Spilie  dei  Berg«.  Der  Ablalir  ie§ 
Snbatanlln  verilarkt  und  erhöht  den  Begriff  der  Anstreitgang ;  nach  der 
Analogie  der  UrbedeuL  von  sfK,  d.  1.  lieh  anf  etwai  ala  Fandament 
oder  Basii  ,atatzen. 

aeilri  in  primo  eongr.'\  In  einig.  Codd.  aoifrdm.  Doch  gegen 
Caeaarf  Gewohnheit.  L'nL  III,  38.  in.  nottrae  navet  duae  etc.  e.  63.  m. 
BOatri  Don  ampliui  xx.  II,  41.  ui.  aed  ii  erant  numero  dncenli.  I,  87. 
«Ktr.  duat  Ugionet  »uat  anleeedere  iuaail.  c.  SS.  eilr.  navt*  Maaal. 
Ueniium  —  intereunt  nocem. 

M  hit\  Mehrere  Codd.  ex  quibni ;  offenbar  Gloile;  denn  e*  malitl 
nenigiteni  heilen:  in  gvibat,  1.  e.  in  quorum  Nanera.  Uni.  II,  3-  Ib. 
So  B.  G.  1,  le.  m.  53.  in.  /n  6/t  fuit  Arioviit.  tu  M$  DivUiaeO  et 
Li»co.  In  leigt  an,  dah  elwaa  unter  einer  gröfaern  Zahl  begriffen 
iit,  ala  Tbeil  dei  todten  Gaoien,  oder  der  bloti  natiteriieAen  Maiae; 
»r  fnfAa«  wflrde  anieigtn,  dah  licb  einer  aaa  der  Menge  Aerterge. 
tian,  auf  irgend  eine  Weite  thSlig  geieigt  balle;  oder  data  Jem.  m 
■ineai  Ganaen  ala  xntegrirender  Tbeil  gebärt,  wainrch  geacbieM,  daft 
mit  iem.Tkeae  daa  Gans«  leidet  oder  geietmil.  —  Wie  Im,  ta  aOek 
I«,  1.  B.  tr  ix&eoii;.  Doeb-iit  der  Gebralck  dea  grieeb.  if  nickt  «• 
beackränkt,  wie  dea  lat.  in.    Vergl.  MattUÜ  gt.  Gr.  |.  S77. 


gL,_._b,Cob^le 


D£  BELL.  CIVILI  LIB.  I,  CAP.  46.  47.     133 

haatalo  legioma  XFV,  qai  propter  eximiam  Tirlnlem 
ex  inferioribus  ordiiubua  io  enm  locum  perrenerat.  Val- 
neraatur  amplias  DC.  Ex  Afranianis  interficiuntnr  T. 
Caecilias,  primI  pili  centurio,  et  praeter  eom  cemurio- 
nes  qnataor,    mittles  amplius  dncenti. 

Cäp.  XLVIL  Sed  haec  eins  diei  praeferttir  opinie^ 
Bt  se  ntriqne  onperioreB  dlscesBÜse  existtmaient ;  AEra- 
niaiH^    quod,    quum  esse  omniam  iudicio  Infcnoies  \ide- 

er  primo  haitalo]  Da  iitt»  einmal  Leikrt  derCadd.  t»t,  «»ItMU 
Ala  Caajaklor  Ton  lail.  Lipiiai:  Ctntvris  priaii  haitati  —  teinc  Be- 
rikliiflhligaug  flndea.  Primat  Jtaitatut  iil  aber  der  erlle  Centurio  der 
Hutatl  1d  der  eriteit  Cabsrle.  Dean  nach  der  Rcihefolge  der  Cahar. 
tau  bJehoB  die  Uaaplleute:  PrinH,  tertii  eU.  >  8.  B.  ».  II,  39.  Jen«! 
tx  aber  erklärt  man  nuh  GroDOT.  Obierrall.  IV,  20.  p.  497.  ed.  Fcolieb. 
dorcb:  q,ni  olim  primam  haitatuat  duxeral,  ■»  wie  B.  6.  V,  3^.  itehl; 
Balienlini,  qni  naiieTiore  anno  primum  pilum  duxemt.  DafOr,  neiat 
Gronov.,  tonnte  ei  auch  heifieu:  BsIieotiDi  ej- jirinf  piVa.  Dieter 
Anaicht  wäre  ich  nicht;  vielmehr  echeiut  dleiei  ex  dai  zu  bedeuten, 
.  wai  DDier:  varmalt ,  früher ,  alio  jeüt  eigenll.  aufier  DitMt;  effieier 
en  rttraite,  oder  ancien.  Gam  analog  iit  aitä ;  i.  B.  el  icio  i^f  i-na- 
nltti,  vir!  oonlDlar«!.  Viger.  p.  580.  Und  bei.  Sali.  Cal.  37,  S.  qnad 
ax  grefariii  mUiUbut  alioi  lenatorea  videbant.  Demnach  wAcde  aage- 
■eigt,  dab  dleier  Fiilg.  aeinen  Abichttd  erhallen  oder  genommen  batte 
ala  ^rAnu*  hatlaltit,  and  jefit  bei  Caci.  treiwillig,  all  eBoemlui  wieder 
In  DicBSt  getreten  war.  Lctatrta  meint  auch  Oudend.  Liiwillkütlieh 
denkt  mau  an  die  madenien  Benennungen;  e^eneral,  Sj-mlniiler  elc. 
pibne  ad  h.  I.  meinle,  jenei  e.r  beliebe  lirh  darauf,  dafi  Pulg.  die 
Würde,  lu  der  er  erboben ,  nicht  lange  genatten  habe,'  aondera  bald 
darauf  geblieben  ley.  Dieae  Erklär,  von  ei-  icbeint  kaum  in  begrün- 
den \  weil  Biinebmbarer  bliebe  nach  Lipiiai :  centurio  printut  Aatlalat, 
wie  Lir.  XXV,  U ,  7.  centurio  pHacept  primut.  LeieM  konnle  CB- 
TL'RIO  in  ex  primo  verdreht  werden,  und  doa  UASTATU5  der  Abla- 
livlorm  licb  ftlgea  müiten. 

ex  infiriaribut  ord.\  Vergl.  B.  G.  I,  40.  p.  84.  Uni.  III,  53. 
Ab.  1,  3.  Venn  Caei.  di«e  Bemerk.  beifSgt,.  ao  wollte  er  licherllck 
anieigea,  dala  Falgia-  wegen  aeinrr  Brariinr  txtra  onHnem  avaneift 
■ey,  wie  etwa  nut.  III,  53.  ab  octacia  ardinibut  ai  primuni  pilum; 
•o  Fulf.  ad  primunt  Aattaiui«: 

ampliai  texeenli]  lleb'r  ampliuif  p/m,  minut,  abiolnt  gehranebt, 
ohne  fttan^t.  Z.  J.  485.  IJnl.  II,  34.  f.  34.  mlnai  qaiuquC  et  figiati 
milibua  etc.    Zu  B.  G.  IV,  12.  ,  , 

GAP.  XLVII.  Sed  haee  —  praefrrttir  opinis  J  Den  Anadroik 
jirae/srre  liebt  bei.  Taciiut ,  i.  B.  Anu.  II,  53.  eilr.  vetera  »ucrum 
facta  dictaque  prarferrntet ,  I.  e.  iaclantea.  Cfr.  U'allher  ad  h.  I.  — 
Caei.  letit  aber  das  Praetent,  well  dleie  Meinung  iuinier  Boch  galt, 
aneb  apäter  jeder  lieb  dei  Siegi  rühmte,  —  Ueber  opinio  mit  dcH 
Genitie  Oöieeti  ■.  B,  G.  II,  .15. 

«t  —  ej-)iMnareiit]  In  dietem  Satie  ichelnt  iweierlel  bemer. 
keniwerth:  1.)  der  bei  Caei.  nicht  leltne  i^teonaimna:  opinio  und  eri- 
itiinartnt;  denn  «Ifenbar  konnte  der  Gedanke  tarier  gefafal  werden: 
utrique  —  exittimabant.  S.)  iil  der  Gebraueh  von  ut  in  Erklärunga- 
Mtjen  m   beacbtan,    weleha  Partikel  all  cOniecxtiva  oder  itfiaTtifi 


gL,_._b,Coo^le 


134  C.  lUL.  CAESABIS 

rentor,  eomminiui  tarn  diu  BtetisBent  et  nostroram  Impe- 
tnm  susttnaissent  et  initio  locum  tamulamqne  tenaieseot) 
^nae  caussa  pugDandi  faerat,    et  nostros  primo  coDgressa 

n  befrichlen  ii(,  nnd  wcbb  wir  nicht  hrren,  4H«Itt  den  gtitek.  äna 
■■d  dem  nenleaUmsatU  tut.  Cyrop.  II,  2,  20.  tj  i«!  oln,  tipij  S 
Xfvoarvat,  Vlf^"""^'"  *•  ''^  nil^*oc,  amt  /lij  rou»  ixaajor  iv^natin' 
X.  t.  L  Und  lab.  XVI,  7.  ov/KpiQH  vplr,,  tra  tyii  äxikS-a.  —  Uni 
■o  mn  nmihl.  Stell.  Aehnlieh  ant.  c.  48.  extr.  cauioetudo  coronr  eit, 
ut  etott,  c.  BS.  In.  Id  mililibn*  fait  peTgTklma  —  nt  nitrd  pracmium 
miiiioni) /srrent.  II,  18.  f.  Rstis  autem  haee  erat  belli,  ut  >e  —  Gk- 
An  canferret.  o.  20.  in.  eantengitie  eaditanoi,  —  »t  Galtouinn  es 
«ppido  expelln-eitt.  —  Wir  verweiaen  «af  Z.  9-  C^S-  '*"■*  "n"  t"^- 
coiv  können  alte  dieie  und  iboliebe  Ntellen  auf  deu  Kt^jMt  dei  Ge- 
tehthmt  rcdncirt  werden,  dach  ii>,  wai  wohl  la  merken,  difi  nicbt 
dai  hiiltiriicAe  Faitnai  an  lieb  Dod  all  ab^aehloitea ,  aOaders  dfr 
Erfolg  deiielben  bervorgehoben  wird,  der  mit  einer  intpliciU  In  dem 
voranigebendeD  Verbo  cnthallum  (Jtiacha  In  logiicher  Verbindaag 
•Uhl. 

utHque}  Vergl.  an  Sali.  Cat.  SO,  4.  Utrigue  ileM,  wie  bicr,  1.) 
wenn  anf  beiden  Seiten  mehrere;  2.)  wenn  ein  Pturalt  tantum  damit 
verbanden,  wie  utragne  eettra  B.  G.  I,  43.  3.)  wenn  Ten  amei  ein~ 
leinen  Subjekten,  namend.  Perionea  ,  die  Rede  iit,  welche' i»^/ricA 
etwaa  (baten,  oder  von  denen  ein  Bnrf  dattelbe  prBdicirt  wird,  eo  dati 
Man  tagen  kanni  «ie  atebcn  En  einem  Betracht  alpari;  leiden  Ulel- 
cbel,  MuN  Gleiche! ;  wir  lagen  dann:  alle  beide,  einer  vrie  der  andre. 
Vcrgi.  Breml  in  Nep.  Timot.  3,  1.  Z.  g.  141.  Ramih.  g.  156.  N.  7. 
S.  F18.  Kiiti  M  Satt.  Cat.  30,  4.  So  du  griecb.  ä/i<poji^at,  Bcio- 
dot.  1,  182. 

eoiaminut  tarn  diu  ttelinent\  In  den  meiit-  Codd.  itebl  tarnen. 
Die  Verwechil.  beider  Parlilreln  iit  in  den  M SS.  gewöhnlich^  aber  hier. 
aagt  Jedem  du  fietaht ;  entweder  mdhte  diu  ijaih  lamen  wegfallen, 
and  mit  I  Cod.  n.  alt.  Rditt.  tot  iapeUm  geMtit  werden ,  wo  man 
dann  leaen  mdchlc :  «omminni  lamen  ■tetiaient  et  noilrorum  (an  'diu 
Impetnm  inllinaiiient:  —  oder  man  liebt  latn.di»  vor  nnd  nimmt  ite- 
Uuent  in  der  Bedeut.  von:  Stand  hallen;  wie  LIt.  1%,  35.  itanlet  et 
txpotitot  ad  lelut  haitati  invadnnt.  Von  canninuf  lit  in  bemcrkei^ 
dafi  ei  nicht  bloft  von  der  RuAe  an  einem  Orte,  lond.  auch  mit  Ver- 
bta  der  Bevegang  geliraucbt  wird;  a.  B.  commlnul  venire,  ire,  ten- 
dere.  8.  Daker  in  Flor.  II,  e,  2».  —  Wegen  covtiaui  nnd  emiiiii. 
vergl.  Schneider  Elcmentarl.  8.  512.  Kortle  lU  Sali,  Cat.  QO,  3.  DM 
T«rdoppelte  nn   gilt  aU  die  ricbligere  Form. 

locvm  —  tenuitteall  Tenere  Iil  nicht  behaupten  (oh(ineie),  lon-' 
dem  betelxt  haben  oder  hallen.  B,  G.  Hl,  2.  In.  Die  ganic  Eriäb-' 
lang  dieier  ASalre  iil  etwa*  locker  «n lammengah alten ,  dte  Verbindung 
tbeiiweii  logar  oacblüiig;  lonit  wSrde  man  »tatt:  initio  —  tennit- 
tent  erwaiten:  ante  occnpaiient,  praeoeenpatient ;  Unlieb  dem  giieclu 
1'^^  )jißäv ,    oder  n{oXa/ißt:rnr. 

primo  cengreiin]  Warum  hier  der  Hoa«  AUaliv  eaunal.y  niebl: 
in  primo  congr.  wie  ob.  c.  46.  lehrt  der  Untencbied,  der  damit  Ter«, 
buadoen  Verbalpradikatei  dort  ein  Verbnm  iniranuHie, ,  htsr  ein  traat- 
_  itiB.  Docb  wdrde  dicr*  Kritcriam  nicbt  aberall  «nireicbeu,  da  nanchg 
Veiba  intrantiliver  Redent.  einem  patiiten  Verb,  dem  Sinne  nach  gaaa 
gleich  aindf  i.  B.  eadere  osd  occidi.    Achnlich  DcniMth,  Cheraon.  S.  S. 


gL,.._b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIViLI  LIB.  I.  CAP>  47.  48.     135 

lerga  vertete  coegiBsent :  nostri  aatem,  qnod,  iniquo  loco 
atqde  ifhpari  cong^^ssi  numero,  qninqne  horia  proelinm 
suBtinuissent ,  quod  montem  gladüs  destrictis  adscendis- 
sent,  qnod  ex:  loco  snperiore  (erga  veitere  adversarios 
GOegissent  alqne  ia  oppidura  coinpulisBent.  BU  eam  tii- 
lAiüain,  pro  quo  pagnatam  est,  magnis  operibns  manifi- 
nitit  praesidlaraque  ibi  posaenint. 

Cap.  XLVUI.  Accidif  etiam  repenünam  incomnio- 
dam  bidao,  qao  haec  gesta  gnnt.  Tanta  enim  tempeätas 
cooritur,  ut  oamqaam  iUis  locis  maiores  a^nai  fiüsse 
comiUret:  tarn  autem  ex  omnibas  montibaB  niveB  prolatt 
ac  snmmas  ripas  finminis  snperavit  pontesqae  ambo,  quos 
'  C.  Fabitu  fecerat,    imo  die  iatenapit.     Qaae  res  niagnas 

lolt  nefl  lä»  äXlar  ^(vj^otc  xat  iciit  aat^yogloK  ÖTtoSgSrai,  Vergl. 
Bceml  so  Nep.  Coii.  S,  1. 

gued  —  giitid]  AehslEclie  Wiedeiholang;  B.  O.  I,  43.  m.  Alicr 
aoeh  in  Betng  aa(  den  Aoigaiig  der  Sfttiglieder  Äbolichcr  Gleichklang 
Bder  Homototeleati  oft  in  B.  C.  (.  B.  li,  18.  eaegll  —  imptravit  — 
ruraVit  elc.  II,  12.  in.  commaU  —  turbati  —  perculti  ete.  c.  13.  In. 
rferfneunl  —  detittitnt  etc.  III,  74.  extr,  confidebat  —  putabat  etc. 
c.  8S.  quam  —  otltalartt  —  iatlaret  —  coiifidtret.  c.  93.  Nam  — 
leU  ei-erpentnt  ~^  tulrrant  —  eoKierpaBemnl  «tc.  e,  IIO>  eitr.  r»- 
dK-rrrant  —  interfeeeran^  etc.    Vergl.  II ,  12.  Id. 

CAP.  XLVIII.  BIdao,  qua  «le.]  D.  I.  Mino  tempore,  mb  eo 
compntalD  die,  qno  haee  geita  i.  AIio:  nach  Verlinf  Ton  fi  Tafcen. 
Vergl.  iB  B.  C.  IV,  18.  ob.  c.  46.'  Z.  $.  4T8.  Korlte  m  Cic.  ad  Dir. 
V,  30,  20.  Ifnt.  II,  33.  n.  btec  acta  diebna  qnadraginl«,  quibat  \a^ 
conipeetain  advenarioram  renerfl  Cam.  Gniicliard  a.  a.  O.  I.  p.  268, 
nimnit  bidita  sti  Ablativ,  der  Dauer;  er  tagt;  rorage  a'^lfva  le  joilr 
m^nie  8u  combat  et  eontinoa  ]e  lendemata  aree  Ia  plui  grande  violence. 
Der  Zeit  nach  geiehah  dlelk  im  Monat  MaL 

Bt  —  castfaret]  D.  ].  lo,  daf*  darflber  nnr  eine  Slim»i  war. 
Nep.  Ale.    1  ,   1.      Analog:  canttanter  omnet  nauciarcnnit.     B.  G.  II,  3. 

«IBM  pro}ult\  Die  Leiartirn  icbwankten;  gewökltllcb ,  fa*t  dicbte- 
rlleb,  per  Meto'nyni,''»ii.r  proßait.  Allein  nfoe»  lind  Schnetmatten. 
Orld.  Mvf.  VIII,  SSO.  nivibus  de  ntoate  telutii.  Ancb  tuean.  IV,  84. 
aagt:   ß«T«re  nfvel.  ^ 

rtiperavil]  Näml.  lempestat  oder  genauer  vtt  aquamm.  An  8Ie- 
■er  Metoupaiie  vird  man  keinen  Anatoh  nehmen,  lamal,  da  dleiet 
' »upeTare  der  Wirkung  oach,  den  infrrrufit  untergeordnet  biribt.  Wie 
hier  lieit  man  nicht  leiten  lupeTare  lii:  trantieendere ,  i.  B.  Mai^Ho- 
net.  lAx,  V, '8.  —  Oudend.  macht  "dife  Conjektnr:  flaatinit  vit;  Hm 
würde:  tiinit  W»  preßuit  lait  bewer  dQnten,  wenn  geindert  werden 
«oUle.  Im  Garnen  erichelnl  vni  «uA  dUie  BteUa  nachliaitger  vO» 
Caei.  geiebflebeD. 

ponletque  amba  ]  Amho  gacb  gnt.  Codd.  ffncb  lit  die»t  Form 
(nfTenbar  ein  aller  Dnatli)  hei  den  Schrlftitell.  d«  goldnen  Zettalten 
hkufiger',  aU  die  aof  ot.  RaMihorn  %.  38.  2.  S.  T3.  —  Uebrigeni 
BMbo  nnd  nicht  alraique ;    lelilrei  von  Ftrtoneti.     S.  ob.  47. 


gL,_._b,Coo^lc 


136  C.  lUL.  CA.ESABIS 

difficultates  exeicitDi  Caeaaris  attulit.  Castra  enim,  «t 
■upra  demonstratma  est,  qania  esseat  inier  flauina  dao, 
Sicorim  etCingatn,  «patio  miliam  XXX,  neatram  honiiil 
transiri  poterat,  Decessarioqae  omnes  bis  angustiis  con- 
tinebaalnr.  Neqae  civilates,  qaae  ad  Caesaris  amicitian 
accesserant)  frameatuui  snpportare;  neqae  ii,  qui  paba- 
latum  longins  progressi  eraot,  interclosi  flaminibiis «  re> 
verti;  neqae  maximi  comitatug,  qai  ex  Ilidia  Galliaqae 
veniebant,  in  castia  perveaice  poterant.  Tempot  anlem 
erat  anm  difficillimimt ,    qno  ne^ue  framenta  io  bibernii 

difflealtatat  atlutU]  Ctr.  ob.  e.  II.  Sali,  lag,  7,  9.  kadacla  t»> 
neritalera  adfirre  plerarnqne  lolet. 

propewi  eranti  1  Cod.  hat:  ettent.  Dun  mabta  aan  nawill- 
kflTlich  leun:  ti  qai  —  etttni.  Doch  bler  werdea  lauter  Faila  anf- 
getahrt.    Audcn  II,  10.  )n.    qua»  —  tperailtnL 

maxtal  eomitatutl  Hetrer«  Editf.  eammeata*.  OH  verwectaall. 
Liv.  XXII,  87.  in.  Jeitei  ilnd:  Coureit,  lauäcbst  beliebend  aai  Per- 
loaeii,  Wagtn,  GepSct.  Sali.  Cat.  4S.  in.  Allobrogum  comitatut  de-  > 
prehtndil.  An  Ltbemmillel  möcble  ick  wcniiier  denken.  —  Magni 
cemilat.  iil  aber  lo  geiagt,  wie  out.  e.  Sl.  m.  magnol  e^tiilahu  ex- 
apectahantj  oder  wia  magKae  capiae  II,  36.  f.  Aaalog:  magHae  ciei- 
tatet  nat.  c.  60.  Diefi  Prädikat  abet  beieichnet  überajl  die  Meag», 
die  uumeriaehe  SlärJte  dir  Matte.. 

frumeMa  in  hibentit  ]  Diefi  die  Lenrt  der  USS.  nnd  6ibemm 
lind  dann  Iheili  die  Magaaitit,  dia  fdr  den  Winter  angelegt  warea, 
theiU  die  Gegenden,  wo  die  Lagionen  hatten  ubxntinlern  lolten.  S« 
Ondend.  ad  h.  1.  c.  17.  Diefi  war  die  Umgegend  FOB  Naiia.  Gtgt» 
•ine  TOn  Manutini  nnd  Ciaccanlni  gebilligte  Coajektar:  üi  hirbü  W- 
klülen  lieh  Ond.  Held  n.  A.  -~  Sie  wäre  annabialich :  1.)  wegea 
ttmput  ontu,-  (frellleh  iit  anai  lehr  wenig  dnrcb  Cadd.  getichert,  M 
wenig  al*  nutcm)  dteicl  luuii  wQrde  an(  natiirlictie,  fliytiicht  Encket- 
'  «UHfcen  hUweiienj  3-)  in  labit-iät  bleibt  icbwierig  an  deuten,  da  I.) 
■■  GaUUa  hi«r  oickt  fBglicb  gedacht  werden  kaante,  wie  der  Znian- 
Benhani:  lebrt,  nnd  9.)  Caei.  anch  wohl  nicht  fivmtnta  geuft  halt«, 
■aad.  fiiantatum.  ).)  Die  Unmöglic)Jiiit ,  lieh  durch  Bequiaition  in  Ver- 
proviaatlren  wird  ipiter  heionderi  erörtert,  durch  taiicetti ■  txiiumila* 
Bit.  4.)  Die  Worte:  frnmeula  in  /lerbii  Ȋrden  einen  gaoi  panendea 
Rtnn  geben.  Caci.  wallte  »gen:  ei  war  daa  GtiFtiJt  weder  noch  lo 
iUia,  dab  ei  all  Fattir  fdr  die  F/ci'Je  gebraucht  werden  fcaänta,  Boeh 
anch  la  weit  von  der  Stift  entfernt,  da(i  man  nickt  hätte  dicie  «b- 
warlen  lollen.  Alio  hatte  Caei.  blori  feine  Verlegenheit  in  Being  ant 
FauMtgt  beickrleben.  Eine  ihnliehe  Aoiicht  gab  icfaon  lurinni.  —  Dia 
Worte :  neqne  fronienta  in  hibti-aii  erant  können  ,  —  wenn  lie  acht  lind, 
wu  wir  doch  glanbcn ,  weit  wir  meinen,  Caeiar  würde.  In  Fall  er 
in  Iiei-hit  ickrieb,  geiagl  haben:  ntjui  fruminta  in  herbU  erant,  >u* 
niDllum  —  aberanf ,  od.  u  non  mnlluoi  etc.  letiterei  dfinkt  an«  lo  de« 
Falle  am  richtigitoBj  —  niehli  anderi  bedenteu ,  all:  man  halte  we- 
der fdr  Vorrath  an  aUerUi  Gcti-iüli  wie  gewöhnlich  lanil  in  Wlntcr- 
•laarflercn  lorgen  können ,  denn  Fabiut  halte  den  weilen  Manch  aber 
die  Pyrenäen  gemachtt    tlia  hatte  man  hier  in  Span.  kalB«  iViBUnaa- 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  4p.      137 

erant,  neqne  mnltum  a  matoritate  aberant:  ac  civitatea 
exinanitae,  qaod  AfrailiuH  paene  omne  framentum  ante 
Caesaiis  advenmm  Ibidam  convexerat;  reliqni  si  quid 
fuerat,  Caesar  snperioribiu  diebns  consamserat :  pecora, 
qaod  «ecundum  poterat  esse  inopiae  gobBidiom,  propler 
hellum  finitimae  «mtates  longiiu  remorerant:  qai  eiant 
pabnlandi  ant  fnuneotandi  caossa  progresai,  hoi  levis  ar- 
maturae  Lnsitatii  peritiqne  earnm  regionmn  cetrati  cite- 
lioiü  Hispaoiae  fonseclabantur ,  quibiu  erat  proclive  trana- 
nare  flamen ,  qnod  consnelndo  eonim  omniant  est ,  nt  sine 
utribos  ad  exercitum  non  eaot* 

paätt  anlefen  kJtiuieii.    Uebrigem  ufiebtcn  nie  Hebet  juod  leten  «fa((: 

he  etvttani]  Held  att  b.  1.  iit  iweitelhstt,  ob  ae  vor  c  In  Oeiare 
Schritlea  m  geiUtlen}  Auch  giebl  LeW.  1.  it  nnd  ein  Bödrer:  al. 
Apeb  i*t  nnr  B.  C.  III,  78.  ac  commtata  «ieber;  «n  sod.  Stellen  irhwinU 
die  Leurl  wie  bler.  Doch  icheiiit  der  Scrupel  nicbl  genag  begrandet. 
Vergl.  Hand  Tanellin.  1.  p.  457. 

czi'nnnitaa]  Liviai  erltlärt  V,  JO.  den  Begriff:  trhauatä  alqoe  txia- 
mätit  ti-ibute.  Bigentl.  hei  laitln.  XLIII,  S,  i.  li>pa,  amiiHi  ealnlil 
äiilcnta  nbera  irinaiüit  cupien*,    DDtrieem  ne  Inf&nlibni  praehuit. 

puora}  Ifebet  den  Begriff  ■.  lu  Sali.  Cal.  1,  1.  and  die  Aaelegg. 
■a  Taelt.  Germ.  S.  Aach  hier  begreift  pMOi-a  die  Hausthieit  aller  Art, 
von  ^encn  uacbhar  die  armaita,  d.  1.  BindTieh  all  Spta'a  beiODden 
herrorgciioben  wetdeo.  —  Ud>  Gel  einat  hei  der  Eriäbi.  Herodoli  II, 
a.  m.  wo  die  2  von  Zirgen  aargeiognan  Kinder  ßtnoi;  all  den  erilen 
krtitulirten  Laal  BDutiefien ,  die  Frage  ein:  ob  niiM  mit  ptcut  »n- 
SBchit  allei  Vieb  beieichnet  wnrden,  dai  einen  den  Ziegta  nnd  Scliafai 
eigtMD  mtclumdia  7an   auHtSritl 

Kcuiuluni  inojiioi  —  aubiidium  ]  Secunius  fit  der  dem  trsttn  an 
nächiteD  liebende,  jenem  tunaclitt  folgendt ;  aUtr  der  andre  von  avti 
KüUich  votluatdam.  Aebnlich  B.  G.  I,  33.  teamdum  ta,  i.  1.  dleiem 
tunaclat.  Daher  die  Conilroktion :  iicundui  ab  aliqno.  Uv.  1,  17,  10. 
Ctt.  Bremi  ond  Dabne  »a  Nep.  PeL  4,  3.  —  laopiat  nehme  man  ala 
Dativ.  ObleeU,  wie  ont.  li,  15.  m.  hi»  rehui  mbsidio.  Subsid.  aber 
bt  lypoD.  von  riniidium.  LnL  e.  83.  extt.  CIr.  B.  ,G.  II,  20.  Den 
Unteriebied  von  rcmcd.  i.  OBt.  c  «1.  m.  ,  ,       ', 

'  anueeiabantur]     Meiat  toii   der   naehjefieodeB   nnd  Fließende  «iu^ 

tolanden  RtUtrtL  Ctr.  B.  H.  III,  19.  AI.«  liegt  jedeiifall.  In  dieew 
fr.qBentativ.  Form  der  Begriff  der  SduuUiekiic,  der  H«rt  und  Eilu 
„Comictttotar  »tadio  elali  j    toHStquiaitur  viriUna  inteofi." 

guibua  —  pi-odiw]  Eben  lo  Nep.  Timotb.  3,  4.  «ihi  procUvt  Iniiie 
Semam  eapere.  Uier,  »ie  an  nn.rer  Slell«,  tat  der  Inßaaiv.  tra«>>ai« 
loco  SuiitctL  Auib  abiolut  Hehl  proclioe  für  facile.  I.iv.  jlaaiii, 
13.  m.  qaao  ntriqse  jiroclicia  eeie.  Man  ■lobt,  wie  dai  |Y«ufi-uni  vor- 
»Dgewelie  aar  Unnchreib.  einea  Verbalbegrilti  gebrancht  wird. 

lint  utribm]  Man  vergleicht  an  dieaer  Stelle  Snet.  Caei.  S7.  II«- 
mina  —  nando  liraiieiena,  vel  Innlmii  infiatii  utiihui.  Lir.  XXI,  37* 
5.  Hiipanl.  line  nlla  male  m  uW"  veitimentii  conieolto,  ip)i  e.- 
M>  iBppotili»  inrnbaatti,    flnmen  Iranavere.      U^et  dieia  SeUSuche, 

,L.gL,;..b,GOÜglc 


138  C.  lUL.  CAESABIS 

Cap.  XLIX.  At  exercitoa  Afrahii  omnlmn  reram 
abnndabat  copia.  Mtütani  erat  frameDtam  proTÜnm  et 
cODTectam  mperioribiis  temporibtit :  maltuni  ex  omqi  pro- 
Tincia  comportabatnr :  magna  copia  pabnli  sappetebat. 
Haraiit  teiain  onininm  facnhateB  siae  tdlo  pericolo  pons 
Derdae  praBbebat  et  loca  ttw»  flaaen  integra,  qao  omDino 
Caesar  adiie  non  poterat 

dergleichen  licli  nocli  niaacbe  VfillenchsKeu  am  Eliipliiiit  bedienteo, 
gab  tiuliehard  Tom.  I.  S.  334.  mal  einer  framxSi.  Rewebeiekicib.  toW 
genda  Kondet  Cei  adlr«  db  lont  Butre  eltMC]  qn'DBe  peau  de  cherre, 
doDt  OD  B  6t6  Ib  l^ts  e(  le>  piedi.  On  en  b  bonchä  el  coatn  exocte- 
ment  tootei  lei  onTerlDr«,  k  IViceptioa  de  eclle  d'nne  Jamba,  dam 
la  quelle  an  homme  loaSle,  jaiqa'  k  ea  qn'elle  loit  remplie  d'air  et 
blen  tendne :  epinite  il  torlllle  la  pean  de  eitle  janbe  el  la  lie  bien 
tterit.  —  Die  KJeider  nefamen  diele  Leale  in  ein  Bdndel  inaaniineQ- 
gewiclielt  aot  den  kdckeo,  legen  lieh  mit  dem  Leibe  platt  ant  den 
SchlBDcIt  and  rudern  dann  mit  Händen  und  FOden  vorwErti.  —  Folg* 
lieh  bat  ein  lolcher  uiir  die  gröhte  Aebniichkeit  mit  einem  Dndelaacle. 
Man  Teigt.  aber  den  Unteneb.  van  uats  nnd  ealUi  Bremi  in  Nep. 
Enni.  8.  extr. 

CAP.  XtIX.  Suppettbat}  Mit  dieient  Verbo  Terglelcbt  Lobeck  ad 
{"hrynicb.  p.  G95.  iu^n^dv,  welcbet  nicht  blofi  heiät:  abtaidt  Imhti*, 
•andern  ancb   tuppedilart. 

facultuteil  Wegen  der  Strallnr  bemerte^  man  Stellen  trie  B.  C. 
III,  29.  exlr.  ai  aliquam  Caei.  facvlmttm  ad  iitstqueiidum  babeiel. 
Deagl.  faeDltatem  dure  III,  15.  t.  vencbitden  TOa  pivtlrti-t,  d.  1.  naf^' 
Xtir,  um.  gtwäJa-tn  lar  btUibigtn,  rahlgea,  «enfgnteBB  längern  Be- 
nafiunf;;  jene*  Jure  lynon.  Ton  ceneidere,  beliebt  lieb  nur  anf  da* 
mamenlane,  wai  (icb  giade  mdela  nnd  zugestanden  wftd.  B.  G.  V,  49, 
VergL  B.  G.  I,  38.  n.  32.  exlr.  Hl,  60.  extr.  omniiim  rer.  faealtat 
n.nnt.  ]II,  9.  tiacinm  fatuUat.  Venehieden  dsron  jnugnat  facultatt» 
abiolot  B.  G.  1,  18.  w«  ei  lynoD.  mit  epcs.  Deagl.  nnt.  I,  78.  m. 
Der  linterach.  von  occasio  ergiebl  lieh  ana  11,  33.  exlr.  n.  n  B.  G.  I,  32. 
tiiit  uUaJ  Vergl.  in  B.  ft.  Vni,  3.  p.  000.  wo  Beiip.  von  ,int 
omni.  Hierbei  beacble  man,  daA,  to  wie  löit  uUo  der  atefacDde  Spraeb- 
gebraneh  dea  goldnen  Zeltallera  tat,  sint  omni  bei  Plaut. ,  Terent.  nnS 
Ovid.  aicb  6ndet,  eben  ao  siiu  nlr^tio  geiagi  werde,  wenn  eine  Ntga- 
tion  Toranageht.  Cie.  ad  Div.  VII,  19,  3.  eogHare  debehii,  nuUoni 
arlem  aine  Inlerprele  et  tiui  aliqua  exerdtatione  perdpl  poiie.  VergL 
B.  C.  III,  73.  n.  Nollen  Leire.  p.  1811. 

pi-aehebat  il  loca]  Ea  lonnle  aaeh  beihen;  poiis  et  loca  pratbt- 
hant.  Die  Stellang  des  PtSdikats,  dai  bier  im  Verbo  liegt,  lal  keine 
taJälUgt,  lo  wenig  äli  die  Bciiebnng  dea  Gesdhltchts  bei  nngleiehartl. 
gen  Nominibua,  wovon  Betap.  bei  Z.  J.  376.  Die  Stelle  aul  Nep.  Thraa. 
2,  2.  neqae  vero  hie  non  cnnttmptus  tst  primo  a  tyranota  alqae  clna 
*oUtudo^  bat  mit  nnarer  Aehnlichkell:  der  logtaeh  nichligtie  Begriff 
gebt  vor.  Analog  iat  Deinoatb.  Phil.  III,  50.  äXX'  Iv  'Jlgrä  dulcaHätn 
pir  tagaiic  tiltit-xa  koI  Mivranoi  ««i  Zart^trji;  xai  &6ip;  xid  'Aya- 
naiot;,  Vergl.  andre  Beiap.  Ramib.  g.  93.  8.  279.  Doch  niobt  gend. 
gend! 

fittegiK]  D.  I.  nondom  txluaata,  aiiumita,  a  dlreptionlboi  el  de- 
popDlalionihua  adhuc  inlacta.  ' 

guii]     IVa«  c.  49.  extr.  GbCT   eo  bemerkt  wordeb,    fe:Ut  anth  na 


L:,gL,;..t,GOOglC 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  t  CAP.  50.      139 

Cap.  L.  Hae  pennaiiH«iiiit  aqane  dies  complares. 
Conatas  est  Caesar  reficere  pontes:  sei  oec  magnimdo 
flnminis  permittebat,  neqne  ad  ripam  dispositae  coltotteB 
adversariornm  perfici  patiebantnr:  qnod  illis  prohibere^ 
erat  facile,  tcm  ipaiiiB  flamiltis  natara  atqne  aqaae  ma- 
gnitudine,  tAm  <{aod  ex  toüs  ripis  in  nania  atfpie  BDgn- 
stnm  locum  tela  iaciebantur;  B((|üe  erat  difficilej  eodem 
tempore  mpidissimo  flmmne  opera  peificere  et  tdft 
vilare. 

den  niatioeitquo  ana  qua,    Vther  letitTH   i.  ni,  6S.  extr.  iafer  dnoa 
Talloi,   qua  pcrfcclam  opai  non  erat.  —   Vergl.  III,  13.  in-     Eben  u 
iUo  III,  TB.     Nep.  Hin.   ).  exir.    cntinm    dErexit,    quo   tendebat.      Cie. 
■d  Dir.  III,  5,  S.   ne  tä   tum  pai'ttm  proTindse   eaiB  TenlniaBf    quo    , 
te  mtjiiine  velle  arbilrirer, 

,CAP.  L.  Pii-mansiitaity  So  iclirieb  Rnbnkin  gani  Tirhtig:  Ex 
qno  vero  illa  —  ia  patriam  remigraTit^  tgo  —  in  Batarla  —  perma- 
ntrt  Mtimlini  iDdnxh  entiprlclrt  nnierm:  abwartend  anihallen.  Untrar 
Stelle  ähnlich  iit  Tacit.  Ann.  I,  68.  exir.  TDigui  Iruddatom  eit,  do- 
nee  Ira  et  diei  pei-momit. 

mee  —  ntgae  ]  Dai  Verbsllnih  iwilchen  dleieo  beiSen  ParlllelB 
Iit  analog  dem  von:  ntgue  —  et,  aber  ordine  mutato.  Demnach 
gönnte  ci  hier  lauten:  tum  magniludo  —  profaibebat,  tum  Vera  co- 
bortei.  Dem  nee  enliprichl  et,  ali  reine  Copulatit partikei.  Diefi  er- 
kennt  man  auch  ana  Stellen,  wie  Sali.  Cat.  31,  3.  neqne  Inco  nee  , 
homini  caiqnam  crtdere.  Ont.  c.  54.  in.  nee  pontei  perfici  poiienL 
c.  7D.  extr.  Nach  Znmpt  J.  337.  wäre  »ee  —  neque  leiten;  ein  logi- 
■eher  Grund  exiatirt  icbwerlicb  für  dieie  Behauptung,  nnd  gewifi  iii, 
dah  ntque  nie  und  nirgend!  gleich  bedeutend  iit  mit  nee,    lo  wenig  al* 

magnilado  fiuBi.J  Analog:  magnitudo  il>iteri$,  III,  lOS.  delgl. 
Magna»  veBlu/.  III,  101.  in.  ibid.  magm'ludo  venti.  Man  erkennt,  wie 
magnut  orlprüngl.  weit  mehr  naierml  mächUg  eniipricbt,  «li  un*. 
eTofi. 

perfiei  paUebantur']  DaCi  pontet  all  Snbjektiaccniat.  loppllrt  Wer- 
den nöaie,  ertiebt  man;  aber  lelbit  perfiei  konnte  wegfallen,  wie 
der  Iiffinitiv  Obiecll  bei  iäv.  Deraoith.  CIterioa.  §.  2i.' li  /iiiti  St''* 
aUTÖ«  uinä  no^/trijiai  iäaat  ic.  aofl^aäat.  Wegen  pati  mit  Infinitiv. 
Pm*.  ■.  ont.  II,  13.  « 

in  vnutn  aiqve  angnitum]  Hau  wanichte  fait:  atque  «um  ang. 
wia  Dnt.  in,  70.  anguilii  porlii  atqtte  hii  ■  Cacaarii  mititibai  occa- 
patli.  Cfr.  ob,  I,  37.  maximii  trabibni  alqite  eit  praeaeutii.  B.  6. 
V,  14.  daabni  miiiii  coliorlibni  atqae  hig  primii.  Vergl.  Ijaiid  Tor- 
lellfn.  I.  p.  im.     Uniel  Fall  iit  ein  leltner. 

rapidiiiimo  ßumine\  Allerding«  grämt  dleier  Ablatlr.  aeht  nahe 
an  den  Begriff  dei  inttrumentalit ;  iit  aber  genan  genommen,  der 
Caini  dei  einwirkenden  NebenuMstandei ,  der  nniählig  oft  gebraucht 
wird.  Gani  ähnlich  Jll,  3S.  m.  leniorihn»  venti:  c.  36, .magna  et  opl- 
niane  tt  fama  omnium.  c.  6S.  in.  mofita  eaede  noitroram.  c  73.  m. 
peritittiaiit  alqae  exereitatiteimit  dncibni.  c.  76.  m.  inlrgrii  ainnitiO' 
nibui,  c  77.  alUiiinli  fläminibu»  etc.  Veigl.  in  B.  6.  II,  9.  und  B> 
C  Jll,  ««.  f.  aUiuimU  wueni&ia. 


gL,_._b,Coo^le 


140  C.  lUL.  CAESARIS 

Cap.  LI.  Nnneiatar  Afranio  magnos  cooüMds,  qnt 
Iter  habebant  ad  Caesarem,  ad  flumeo  consliti§se,  Ve- 
neratit  eo  sagittarii  ex  Raienis,  eqnites  ex  Gallia  cum 
inaltis  cairig  magnisque  impedimentis ,  ut  fert  Gallica  coa- 
metndo.  '  Erant  praeterea  cuiiuique  geaetis  hominum  inilia 
circiUc  lex  cum  servis  liberisque:'  sed  nallus  ordo,  äul- 
lum  imperiam  certam^  qnnm  sao  qaisque  coDsiliu  nter»- 
tur  atque  omneB   sine   timor»  iter  facerenf,    usu  auperio- 

CAP.  LI.  Zier  habebant^  Die  L**art  eine«  Cod.  Dud  einiger  Kditt. 
/taieant,  pafit  weder  (urSube,  die  hier  uigegebea  werden  loll,  ob,  c.48. 
ex  lUIia  —  veniebant,  nocb  lo  CmmtI  Slyle.  Iler  kaber^  Hndet  ilck 
nebrmali:  oiit.  111,  11.  7S.  t.  IM.  In.  ob.  e.  14.;  luitin.  XXIV,  8,  15. 
gentci,  per  quii  iltr  habebant.  V«rgl.  Rnlnk.  la  Ter.  V,  8,  16.  ■. 
Hremi  in  Nep.  Enm.  8.  exlc.  Man  malt  den  Anidmefc  wohl  lo  erklä- 
ren, wie  du  nicbl  lelUne  leeum,  opj/idma  habere,  i.  I.  teuere: 
klio  nicht  perhabem,  loDdern  bereili  Hateraet*  leja,  etne>  Weg 
einieicblagtH ,   «ich  auf  deu  Weg  gemacht  habeit. 

ad  JtuMieii}  Näml.  an  Sfcerit.  Gnlicbard  Tom.  L  p.  399,  «etil 
deo  pDDk'l,   wo  jene  Conroll  bleiten,  oberhalb  Balaguer, 

fert  Galliea  eottiuetadaj  So  B.  O.  VIII,  30.  SUtt  GmlUta  ha- 
ben 2  MSS.  und  einige  Editf.  GalUae,  So  acheinbar  an  licb,  doeh 
nicht  in  billigen;  denn  GqlKcui  l«t  dai  mehr  von  am  Beicahtum ,  all 
vom  Lande,  abilrabirte  Prädikat.  Dain  lOMnit,  dar«  der  Laleiner 
da«  Adjektiv  kinflg  xur  Vmtrhreihnng  einel  GenilivverhSllniiirt  ge- 
iM-aocbt.  Man  denke  an  bellam  mariliinum,  Milhridalieum ,  tribuni~_ 
cia  poleda«  elc.      Salt.  Cal.  39.  In.      8.  ZDmpt  %.  684. 

cum  teni»  tiberiique']  Hatomann  waniehte  in  ietm :  liberlitqme. 
Eben  io  Grater,  Cfarke,  Dähne.  Held  fragt;  wer  denn  die  bonine« 
CHi'uifM«  generit  geweien,  wenn  die  liberi  all  beiondre  Gatlnng  nnl-. 
geführt  wdtdenf  E«  waren  naeb  nuarer  Anaiebl,  Leute  von  nllrn 
Släaden  und  Gewerben,  Sali.  Cat.  28.  f.  praelerea  Utionea  cniutqne 
gtnerii;  (nicht  Wafrengallongen,  wie  Held  »eint)  and  cum  entapricfat 
nacb  der  Mein,  ron  Klberling  Obaervatt.  crlf.  p,  7S.  dem  franad«.  p  . 
eamprit,  oder  «i  serta*  et  Hberot  in  «rum  comjmlaterii.  Mübin«  ad 
b.  1.  rerglelcht  B.  Ü.  IV,  1.  Uaipetei  et  Tencbteri  magna  ettm  mnl- 
titadine  Rhenam  tranalerant;  weltbea  ilcnlicb  gleich  den:  magna 
■mulliladn  Uaipclun  etc.  Allein  da  ram  darebeoa  additionelle  Bedeol. 
hat,  aa  nimmt  man  an  beatea  Uberitqne  tut  die  Kinder,  die  jene 
Menichen  mit  ilch  fBbrten,  wai  (ehr  wahrtch  ein  lieh.  Aneh  Terblndel 
«onat  Caea.  die  Freien  nnd  Sciaren  durch  ae:  I»,  33.  in.  e.  80.  An 
liberti  denke  ich  nicht;  denn  die  Angabe  wäre  durch  nicht!  molivirl, 
da  von  LeDlen  die  Rede  i«t,  die  «ich,  wie  e«  lebelnt,  ■■«  Abeolben- 
rer,  alt  Segecianlen,  um  in  der  PtotIhi,  bei  den  Kriege  ihr  Heil 
oder  eidek  in  Terauchen,  an  die  Milllireorp«  «ngeiebloaiea  halten. 
Klo  Hauptgmnd  fGr  die  iwefle  Erklintng  liegt  nnitreilig  tn  der  Ana- 
logie dei  Betiafie«  chdi  earrit  magniigie  imped.  mit  Buarer  Stelle, 
woran«  an  rollern,  dafa  Mer  ebenfalla  eine«  NebenatttXmAet  gedacht 
werde,  gleicbaam  einea  AppendtT ,  einer  Zngabe.  Die  trrvi  aber  B. 
liberi  gehörlen  iura  Ganien,  d.  i.  xnr  Familie.  Jene  hominei  euini- 
que  gen.  «iad  alio  iDsichal  die  freien  nnd  «elbatändigen  Männer,  die 
fatretfatHiliai. 

'««V  »uparior.  iemp.'i    Im  alt  Edi».  mii}    Idletn  die  MabnaU  der 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  I.  CAP.  51.      141 

mm  tempomm  atqne  itjnernm  licentia.  Erant  complam 
honesti  adolescentes ,  senatonim  filii  et  ordinis  equestrig; 
erant  legaliones  ciTiöKam;  erant  legati  Caeaaris.  IIoi 
mnaes    flomina    continebanf.     Ad  hos   opprimendos   cum 

Codd.  bcilitigt  utu/'nnd  Bit  wäre  »ogar  wegen  dei  vorauigcg.  ;uhm 
—  vturelUT,  elae'  aucrirägllche  Tautstagic.  Uiui  aber  Iit  gnui  pat- 
•end  IQ  tittHtia :  beidea,  in  VeT»öhMu»g'  nnd  die  bilharige  Manier, 
Nk  wie  dai  latttra  LcbcB  aat  Rciicn  und  nnfervegi,  wirkten.  Aach 
ttimraen  in  die  Gedanken  nit  dem  nnmilleibar  Vorkergehenden  qnia 
inopia  miuol  larglri  poterat.  Der  Ablativ,  dar  Vrtache  rallt  nicht  Bat. 
Mas  denke  aa  Kall.  Cat.  23,  >.   0,  6.     VdX.  II,  13. 

erant  compluret  ete.\  Dicie  nnD  Folgenden  rechne  Man  nicht 
etwa  an  Jenen 'ftOOO,  wie  Einige  nngenoininen  haben,  l.  B.  Gnliehard 
Tom.  I.  p.  S38.  Um»  Aniieht  graadel  lieh  ).)  anf  den  Widenprnch 
RwIlebeB  hoitttti  adnl.  etc.  and  jenem  cuint^ue  generit  hominei.  2.)  Anf 
die  BaHcntL  Beieiehnung  der  venchlednen  Sobjekle:  lagittarii  —  nf' 
ha  dreilerVI  —  eemplum.  S.)  Anf  die  Anaphore:  erant  —  tränt 
■ —  entipreehend  dem  veatraml.  Kodlleh  d.)  lelbil  dai;  Aoi  oixnea 
•pricht  tdr  nnere  Aniieht.  —  Aehniiche  rheloHtche  WteÜerhoI,  wie 
hier  dorck  erant,  nicht  leiten  i  nb.  e.  49.  maltum;  t.  S6.  magaitm; 
t,   BT.  multum.    III,  3.  magnam;    e.  94.  ab  iitden.  t.   110.  AI.    . 

JbiMina  eemliitebanl }  Held  nieini:  ob  nicht  reünebant  beiierl 
MÖbiat  erklärt  iJ«  Sache  nur  halb;  denn  die  Frage  iit  aehr:  wamm 
Jbtwuaa  nnd  ^ivH  flument  Caai.  uäml.  leTitehl  offenbar  nnler  Jlunfiui 
einer  Scili  den  iSr'esHi,  den  jene  eomilatuB  aiehl  paulren  toanteni 
andrer  Sein  thelli  die  kleinem  Ötitich  gelegnen  Ntbenflüficheit  de« 
Sieerit,  thelli  den  Lobregat  nnd  det«cn  Nebengewitier.  Dieie  alle 
waren  aitgetekuioUen,  nnd  benirklcn,  dali  lich  diele  He nichenmaiien 
weder  eer- noch  riicheärti  bewegen  kannten:  nnd  dich  ietilere  liegt 
eben  la  conHntbaiti.  Hllhtn  wire  relinebaal  gani  nnpaiiend.  Aach 
giebt  kein  einiiger  Cod.  die  miadeiti  Bichtfartlgnng  einer  lolehen 
Aendemug. 

Je  «acta]  Dar  Anidmck  Iit  bekanDt;  nicht  lo  war  er  ei  den 
Abieb reibern ;  daher  In  nchrern  MSS.  diu  noetugue;  ehea  lo  iit, 
Editt.  —  S.  la  B.  6.  I,  12.  p.  32.  Die  Metnungen  Ober  de  btitZeit- 
beltimninngen ,  lind  lehr  fenchieden.  Man  vergi.  Erneitl  in  ClaT. 
nnd  Hand  Tnnellin.  II.  p.  204.  f.  Geiner.  in  Theianr.  Tai«.  II.  p.  13. 
■ebreibt:  de  enm  nomlnibni  temporii  lignifickt,  ilind  tempbi  nondan 
plane  elflnziiie.  Fsreellin.  erlaubt  gar,  dieiei  de  in  deaten  ball 
durch  ■■,  bald  dnleh  per,  oder  pott.  Hand  a.  a.  O.  erklärt  in:  de 
iadleet  traeUim  temperil,  gtieat  gmaii  le^uimar,  atqne  Fnrmnlae  dt 
die_,  de  nocie  ilgnlficaat:  vom  Tagt  htr ,  procedemte  die,  im  Laufe 
■lei  TagM.  Qnod  fere  idem- eit  quod  die,  nvctt.  De  media  nocte  eit 
tempore  mediat  itociit,  Inlerdna  de  die,  dt  noete  idem  ligniBeanl 
qnod  ptr  diem  etc.  So  Hand  Tun.  II.  p.  204.  Unire  Aniieht,  die 
■war  Wideriprnch  Buden  mag,  iit  dieie:  1.)  de  hat  bei  Zeilbeilim- 
nongen  den  vrafTÜngUcitea  Begriff  ii»  Weggebenif  ier  Entfernung, 
dei  Wegmfimtni,  Tina  aber,  nm  von  Etwai  einen  Theil  tttgaantA- 
nten,  muEi  da«  Ganie  all  noch  ieitebend ,  wenn  aneh  nicht  «li  tntc- 
gmm  gedacht  werden  j  bein  Weggehen  bleibt  Immer  der  Punkt,  von 
dim  ich  mich  wegwende.  Darooi  folgt,  difi  de  niedia  notle  nicht! 
heiflen  kann  üi;  von  den  Thelle  der  Nicht  weg,  den  maa  media 
lux  nannte;  dt  multa  noete,  von  der  MpHten  P/aebt  weg,  M  dab 
MieAt  au»r  u  ritt  tbrig  bleibt,    «U  wenn  e«  biebi    d*  porltj   doeh 


gL,.._b,Cooglc 


149  C.  lUL.  CAESARIS 

oaaA  e^nitatn  tribnsque  legionibn«  Afranius  de  nocte  pro- 
ficiscluuc  imprudentcsqufl  ante-  maais  eqnitibos  adgreditur. 
Celeriler  tarnen  rase  GalU  eqoites  expedlunt  proelinmque 
eommittnot.  Hi,  dam  pari  certanÜRe  res  geri  potnit, 
magnnin  hostioxa  numeniin  paaci  sustinuere;  sed,  abi  Si- 
gna legionum  adpropioqoare  coepenmt,  paacis  amiBsis, 
se&e  in  monteB  pioÜDios  confeEuat.  Hoc  pugnae  lempos 
magnam  attulit  nostris  ad  salntem  momentunt :  nacli  enini 
spatinm  ae  ii^  loca  superiora  recepenint.    Desiderati  sunt 

«)»d  difiMT  Anldnick  fm  eagem  und  meittr»  Sintie  gebnucfat.  Vi« 
Balfp.  Iebre>,  Säet  Vdp.  31.  Sadann  2.)  gellt  duaui,  d*t(  nui  «l. 
wtM  letgaiBunt  oder  vofi  einem  lenkte  lich  »«jbeglebl.,  hervor,  data 
bttomdre .Vertatla**.  Stalt  ladet.  DieTi  Iit  aberall  der  Fall,  wo  de' 
•0  gebraacbt  wird.  Dabei:  de  nocU  anicc:  noch  in  der  Kaehtj  la 
^rt  ia  de[  N.  wie  wii:  vom  Ptatxt  weg.  Wo  diele  Eüe  Dickt  b<- 
■ekhnet  wird,  M  dab  uaB  ficli  etwaa  ettUieAt,  (lebt  der  Uot*c  M/a^ 
Hr.    S.  B.  G.  I,  11. 

fmprvdeiiteigael  L  e.  haram  reraw  aihil  piovileatel.  Oft  bei  - 
Nepoi,  I.  H<  Dat-  4>  3.  faeiliiu  le  inpradenUpt  parva  laaiia  opprei- 
•arum,  quam  paralun.  In  i^jirudem  liegt  aiiAäcbit  der  B^n  der 
■Sorgloii'gkeil,  NacbliUdglieiti  nicbt,  «le  ^reni  ad  Dat.  a.,  a.  O.  be- 
merkt, denen,  dah  niui  liok  einer  SaeAe  m'cAt  cntie/it ;  i'itl*  iitl 
iuopinatut ,    und  inapinant.     Vergl.  Nep.  Eun.  S,  G.  a.  B.  C.  U,   38. 

dam'i  D.  i.  le  lange.  Der  Modul  verichieden  nacfa  der.^edeul.: 
e.  87.  in.  dum  —  vtnialur.  Mit  dem  CoDJuukl.  heitil  e) :  bit,  III, 
10.  extr.  nach  der  allgemeinea  Regel  der  durch  den  Coi^junkllv  be- 
■eichneteo  relativen  oder  tulijeliliveD,  d.  i.  nnbeitimmleu  Auicagc  t 
denn  dieiea  Ht  i*t  dann  prablemaliicb.  Autirrdem  itebl  d»«  Bjuch 
fBr  dutnmado;  i.  unt.  c.  58.  In  der  oral.  »bli^.  bat  dum,  auch  in 
der  Bedeut.  lo  lange  ab,  natürlich  den  ConjunktiTi  li,  :20.  111,  10. 
m.  dutK  »in»  periculo  Ücirel.  Vergl.  Z.  g.  575.  B.G.  IV,  11.  Banab. 
(.  ISS.  III. 

fäari  certaniae']  Wai  dieb  beMge,  ^rgiebt  lieb  ai^i:  ubi  ligaa 
legionum  etc.  —  Man  konnte  sagen :  dum  paribat  eoncerlare  aratiä 
patneruMt.  In  andern  Stellen  beliebt  aich  par  auf  die  GlticMeil  d«T 
Kraft,  Störte,  de«  Erfolg«  und  AuigBDgi  der  Schlacblea.  Nep.  Then. 
3,  3.  ]iari  protlio  diicriierant.  Dm.  Bremi.  Alio  verwabdt  mit  aa- 
gaa  Marte  pugaare,  gr.  Ü  laov  Ttoki/ulv.  Bei  Sali.  Cot.  39,  4.  li 
DofHa  manw  dieccRiieiet.  Cae«.  macht  alto  d^a  feinen  Untcracb.  iwiich. 
aefHUi  nnd  ^r. 

attulit  ad  lalutem  memeniuati  Aucli:  Aofief  aaB.  B.  G,  VII, 
85.  Unt.  III,' 70.  Der  Begr.  iil  bekannt:  Metapbofa  a  lanee  petita; 
lade  aiom«ntut»,  t.  e.  movimenfnm,  dieilur  id ,  guo  accedent*  rei  ü« 
atUroM  partim  incUnatar.  Cfr.  Doker.  ad  Flor.  II,  15,  3.  Robnk. 
in  Ter.  Andr.  I,  3,  31.  Statt:  momenlum  ad,  lagl  Lir.  IV,  12,  ft. 
qni  qoun  —  nnllnm  momenlunt  annonae  teciiiet;  offenbar  der  DaliV, 
Dabar  nnl.  Uli  C^-  '■■  parva  momenia,  d.  1.  nnbedentende  NebennU' 
Mändc,  (iaei^cnlia)  weleba  auE  den  Gang  nnd  da«  Sehlekial  der  Er- 
^goieia  and  Ualeroehm.  einwirlien.  Der  fiegriR  iil  daher  iteti  ein 
rtlatit  lubjektiver.  Achniich  dem  lat.  ayomtntum  tit  da«  griech.  ig  ^o- 
»f.  Sa  jene«  Demoitbenitehe  Olyntb.  II.  p.  31.  ^on^  ntyähi,  ftä)Xiti 
4t  <•  «iLof  <t  vvjffi  nof«  norm  «b  xäv  or^iintM  imi  x^affuaa. 


g._._t,Cüo;;lc 


DE  »ELL.  CIVILI  Lia  I.  CAP.  51.52.    143; 

eo  die  jut^ttarii  droiter  CC,   eqaites  paoei,   citlonam  at» 
qne  impedimentonm  non  roagnns'  nuniOTua. 

Cu>.  UI.  Uia  taqien  omnibua  annona  crevit:  qnae 
Xete  res  dob  Roliim  ioopia  praesentis,  sed  etiam  fntui 
(emporijB  timoie  ingraveBcere  conBuevit.  lam^e  ad  dena* 
rloa  L  in  ainfpiloa  modios  annona  perveqerat  et  militnin 
viies  inopia  frumenti  demiauetat,  atqae  -  inconunoda  in 
dies  angebantor;  et  tani  panois  diebos  tnagtiR  erat  renint 
facta  commutQÜo  ac   se  foituna  incUnaTeiat,    ut  nostri 

üalOimm  atgiie  intpedhneiitor^t  So  werlcB  KI,  6.  tu,  Tnbnndn: 
maiiripia  alqne  imped.  —  Di«  calonf»  geh3rt«D  inm  efgentl.  Dienif 
del  Legionen;  ite  beglcltcfea  die  Wagen  Dnd  Lutlhlere,  nnd  trag«n 
oft  «elbit  dM  Oepick  der  MBclece  und  Soldaten.  Biiweilca  wurden 
■ia  DBter  die  lekbten  Truppen  Untelgeifeclct.  -{.ir.  XXVIi,  Ig.  m. 
tnrba  catenaM  ininiizta  umalia.  Verg).  Nait  Röid.  Kriegiaitarlb.  S. 
107.   B.  e.  VI,  4p.  In.  , 

nen  magntii  fiuM«nif]    Fait   «ar   ei   damalij    wie  oft  In  neaam 
2«I(en,    dah    gewiaae  Men sc henkl allen    nieU   eben  bocb  geaebtet,    ibr      ' 
Verlnit  niebl  hoch  aageichlagen  worde.      So  die  cotonet.     Aach  mochl« 
aolcb«  Lilotli ,    wie  nun  magna*  manchmal  lur  Bemäntelnng  einei  be- , 
dentendern  Verlnitei  dienen ,    wis  in  den  modeinen  Schlachtberichlen. 

CAP.  LH.  Hit  tarnen  offiniSut]  Einige  Kritiker,  bei.  Uofom. 
wSnietaleT  tujn  itall  tamen.  Mit  Recht  erklärte  Oudend.  tamen  mit 
Bexng  aut  dnt  FrQheiei  qaamvit  hoc  temptt»  magnum  allulerit  me- 
mentam  ad  talutem!  Wir:  tingea'cfitet  allet  deisen,  wai  geiehebeB 
etc.  Eben  lo  bin  und  wieder  o/iu;,  nur  In  «ntferufar  Beiicbung  Bof 
da«  FrBhere.     Lncian.  ßial,  Hort,  XXVII;  0. 

anuona  crevit\  Unter  annona  ventcht  man  TOIiUgiweiie;  pre- 
ttum  frumenti,  den  relativen  Preia  der  Lebenimittel.  Daher:  anno~ 
Rom  lajear«;  annona  Carter;  matanit  annona.  Vergl.  Brenii  in  Suel, 
Tib.  34.  wo:  annoHan' macelli  ( Speiiematkt)  quotannit  temperandam 
cenlnil.     Und  Emeltt  in  Gioiiar.  Livian. 

nun  lalun  inop.  preeienl.]  Einige  Cadd.  geben  die  Wort«  lot 
nss  ml.  praeientit  inopia.  Allein  die  gewobntidie  Woililell.  encheiBt 
ao  nach drncta toll  and  [ein  gewählt,   data  nicht!  zu  äudein. 

ad  denariot  L]  Ond.  ad  b.  I.  berichtet,  wie  in  aejnea  Codd.  n. 
vi«l.  Edill.  sieb  findet  ad  guadraginla,  entilaaden' aui ;  ad  XL.  Al- 
lein X  war  dai  Zeichen  für:  Deuariut ;  daher  der  Irrlhum.  Stepha- 
'  nui  wollte  gar;  HS  quadraginta }  diefi  wären  entw.  lettertii  ai.  letttr- 
timf  jene*  in-  venig,  dlefi  xa  fiW.  Ueber  modiut  rergl.  Dähn«  an 
Nep.  Atlic.  3.  extr.  Ei  war  etwa  der  Ote  Tbeil  einei  Berlin.  Scheffelt, 
Blia  der  121e  einet  Dreidner  höehitenl  der  I'lle. 

detninmeral}  Leid.  1.  hat  dieie  Schreibart;  dl«  and.  H88.  M. 
Aber  die  Slrnktar:  deminuere  de  re,  i.  B.  G.  I,  53.  ipriebl  fOr  demim. 

et  tarn  paucit  diebut  —  se  fertuna  —  ut\  Held  ad  h.  L  will 
tarn  nicht  aaf  ut  beiogen  haben;  lond.  dieiei  ticke  (Or:  ita  ut,  wie 
«b.  e.  4S.  Wir  glauben  fielmehi,  man  matte  Uer  die  Worte  to  aaf 
einander  beliehen:  et  tam  magna  pauc.  dieb.  —  atque  i'fii  (am  tarn 
entlehnt)  fortuna  )e  inclin'.  Wir  haben  3  GrSnde;  1.)  weil  dsrch 
dieie  Verbind,  die  Rede  an  Kraft  gewinnt  durch  den  flegent.  toB  tarn 
nurfua  Bad  paat,  dicb.j  2.)  weil  foM  auf  j>«iici:(  ohn«  diiosende  Vei- 


gL,_._b,Coo^le 


tu  .    C.  lUL,  CAE8AB1S 

magna  'inopia  necessariamm    renun   edhüictareDtar ;     iUt 

Omnibus  abuadaient  rebus  superioresqoe  haberentnr. 
Caesar  iis  civitatibus,  quae  ad  eins  amicitiam  accesa»' 
rant,  quo  minor  erat  fiumenii  copia,  pecus  imperabat; 
«alones  ad  loaginciaiores  civitates  dimittebat;  ipse  pra»- 
seatem  inopiam,   qnibns  poterat  sabsidiis,   tutabatür. 

Cxf.  LIII.  Haec  Afranios  Petreiasque  et  eomin  amici 
pleniora  eiiam  alqne  uberioro  Romam  ad  snos  pencribe- 

•dUm,  nidht  b««ogen  werden  darf;  I.)  weil  farlii*a  tndütavrrat  ohaa 
•in  inotlvlrendei  und  Diber  beilinimeBdci  Adverb.  B>lt  eruhalnl.  U«- 
brigem  iil  tarn  fdr  laxtBpert  d.  i.  mr  tntentieen  Erhdiinng  oder  SIei- 
geTDpg  «ach  dei  ferbalprädiiatt ,  nicbt  )tllen  {  vergl.  Göreni.  >a  Cl«. 
Fin.  1,  3,  3.  a  qaibui  tarn  diinentii.  .Aneb  Aadct  Treoaiiiig  SUU,  wl«( 
Kanqnam  «lim  tarn  Coeliai  «»«h  fnit  eU.     Cic.  Coel.  VII,  16. 

«I  —  inopia  eon/lictarenlHr }  D.  I,  lo  dah  lie  m  iämpfem  hat- 
Un.  Dia  Struktnl  mit  dem  Abtat,  tit  Folge  der  nripianBl.  Ucdeatoog, 
nach  welcher  ei  verwandt  mit  adßiclari,  und  eigeull.  l'attiv.,  wie  auch 
canflictare  nichl  gan*  aafier'  Gebraneh  geweicD.  Taril.  Ann.  VI,  48. 
7.Jtoii!\it\  itaxati  Kampf  m\Mi~ideTuiärligleiteH.  Cre.  ad  Div.  VI,  14,  5. 
wo  die  pafilve  Bedeut.  Nep.  Timol.  1 ,  3.  led  in  bii  reboi  non  limpllei 
fortuna  eonfiUlatai  ed.  B.  G.  V,  35.  B.  Afric.  c.  34.  Sehr  Ott  bei 
Tacil.  und  bäafig  Ton  Wind  and  Wetttr  «nd  Stürmern,  KrankbciteB. 
Säet.  Oct.  17.     Tacit.  Agr.  13.   B.  C.  II,  22.  in. 

qso  minor  trat  —  copia'\  Sehr  leicht  könnte  man  Terninlhea: 
gHüd  minor  ele.  eine  lelir  hinC.  Verweebil.  Allein  mit  Reehl  lagle 
Held  ad  h.  1.  der  korielative  Begriff;  eo  tnagii  mÜMe  am  dem  Conlelle 
iopplirt  werden,  wie  III,  SS.  m.  Ancb  in  andern  Stellen  fehlt  eo  nieht 
leiten,  doch  meiit  bei  einem  Comparatin,  wie  Llv.  XXII,  43,  0. 
Slniul  nl,  guo  longiut  receiiiiienl ,  tranifngia  impeditiara  leTibai  in- 
gcDÜi  eMent.    Cfr.  Drakenb.  in  XXV,  36,  IS. 

inopiam  —  tutabatnr^  Für  dieaen  Auidruck  bewarf  ei  ■'nr  iol- 
elier  Stellen ,  wte  Salluii.  Fragm.  Hiit.  I.  Orat.  Lep.  I.  p.  931.  Kortl. 
In  tatandit  pericalit  magii,  quam  in  hilciteendo.  Dal.  Iift  Korlte; 
tmlarl  pertcula  eat  prateavere  et  dffendert.  Noch  der  Analogie  roni 
bellum  illalum  dtfendere.  B.  ß.  II,  29.  Kig,  heifit  eii  lieitr  ttgU 
ten;^  darani  folgt;  Krballang  der  Rnbe  nnd  Ordn.,  Befriedignng  der 
drlngeiidilen  Bedarfniiie.  Aehnlich  getagt  icheiDt:  vitam  toltrartt 
S.  10  III,  49.  egttoi  talerari.  Folgltcb  loll  lutoW  nicht  heirien :  sjt. 
helfen,  aufheben,  aegrSamen;  lond.  dafSr  lernen,  dafl  der  Mangel  . 
wenigilen«  nirbt  lunehoi ,   daT*  All«  iiilndeileni  i'a  itBlH  qno  blieb. 

CAP.  LIII.  P/eniora  eliom]  D.  I.  logar  noch  tchlimmer  und 
äberirjebner.  In  dieiem  Sinne  iat  eliam  ajaon.  TOn  adeo.  Cic.  Fin.  I. 
31.  In.  il  Infinlea  pueri ,  mntae  etiaa  bealiae,  —  Statt  dieaea  «f'^rai 
beim  Comparalii  aelileo  die  Spätem,  ■.  B.  QuinctU.,  Snetoa.  adhue. 
So  Qolnct.  X,  1,  S9.  pliia  adhue  babilura  gratiae..  Daa.  'Frotieker. 
Breni  lu  Snet.  Tib.  44.  Daher  bemarlite  Rabaken  in  Marct.  Opp.  III. 
y.  IGS.  (Q  den  Worten:  Inttiarem  adhue  explicationem  deaiderarl  fol- 
gendei;  Jdhuc  cum  etemparatico  Senecae  acta«  loDgebat,  äon  Cicero- 
nli.     Clr.  Nollen  p.   1274. 

perttribebant.']     Die   eigenthOnl.   Bedentnng    ichelnt    «nl   Cic.   nd 

Dir.  V,  S.  we  MeteU.  ichreibl:   de  meii  rebn*  —  ad  LoUinm  perttri- 

■    pHi  dMgl.  Ibid.  Ep.  4i  4.  wo:    Qaintm   frater  aena  ultiMlnumi  luua 


L.gL,.._b,COO^Ie 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  53.         145 

barik  Mnltä  rumor  fini^ebat,  iit  pacne  bellmn  confecram 
Tiderettir.  Qiiibus  1itt«ris  minciisqiie  Romam  perlatis,  ma- 
gni  domum  concursns  adAfraniuin,  nmgnae  gratulationes  j 
fiebant :  mutti  ex  Ilalia  ad  Cn.  Poinpciutn  proficisceban-  ' 
tiir:  alii,  iit  prin£ipea  talem  nnnciiim  amilisse;  alii,  ne 
eventuin  betli  exspcctasse  aat  ex  omoibnH  novissiiui  ve- 
nisse  viderentnr. 

»ratiatum  —  ptrtrrlptU  —  tervonage^eB  ■.'  ralUtSiidig,-  umtlBadHelif 
MK^ArlirA  (ckreibcn.  Dich  TerbBrgt  auch  4U  Bedcat.  von  irer  In  der 
Conpotil. 

mtilta  raaer  ßagebal]  Roh.  Strplian.  nahin  anf:  i^ngehat;  iiil4 
tu  der  That  lehr  paornd,  nie  B.  G.  VII,  I.  Nur  la  wenig  Autorit. 
der  Codd.  Humor  !«1  dbrigen*  dal  Gerfdf  im  Munde  der  Leute,  in  lo 
fem  ei  Geriaieh  onit  AofiehB  erregt;  fania  die  verbretlet«  Kunde 
von  elwU,  wie  B.  6.  VIII,  5.  in.  fama  erereltut,  oder  die  penonU 
Hclrle  Sage.  Rumor  Iit  konleret  niid  ntutral,  i.  f.  e*  beiefcbnet  et- 
nal  E.riilirtnde$ ,  Vorluitidiut,  elwaa,  wai  Statt  flndet;  fama  entw. 
aHie  od,  patti«,  d.  1.  die  Sir;«,  die  eltrai  verbrefirt,  oder  die  lieh 
verbreitr.t  liat,  aber  in  abilraclo.  Al«o  hier  eigentL  .Malta  runer* 
adflngebantDr. 

magni  domnai  eoneurim  ad  Jflraii.'\  Dta  Slrnktnr  deiVerbaliab»  , 
ttantivi  cBHcuri.  mit  dem  Caina  dei  Verhi  erläolert  durch  damitm  rfd- 
itio  B.  l>.  1 ,  5.  und  befremdet  lo  wentg,  ab:  henffieia  in  poiiaiam 
Roman,  bei  Safl.  Cat.  II,  T.  Z.  9-  681.  —  Dieie  cencurtut  geicha- 
ken  aliD  lu  Rom,  xa  welchem  Brbaref  ergiebt  lieh  aiiiE  gratulalie- 
»n.  Aber  domum  eeneartH$  itcht  fatt  all  auiammeHgeiettler  Begriff,' 
wie  nneer:  Hauibeiuch,  HafeUHt.  Daher  iit  Halamanni  Vnnchlag: 
magnl  ad  damum  Afrnnii  concon.  niebt  ta  billigen.  Ohne  dieie  Be- 
dent.  nnd  näbere  Beilimmnag  dei:  eoneuitiit,  wäre:  ad  Afran.  an- 
pailend,  da  mait'die  Prrto»  >Ii  ameeteud  in  Rom  *>cb  denlieo  mafate; 
wie  ad  nicht  leiten  itett  apud.  •  6.  Kortte  au  Cie^  ad  Fam.  V,  10,  estr. 
Unt.  II,  3.  in. 

prtmeipet]  S.  in  R.  G.  I,  13.  S.  33.  ^ben  lo- Sali.  Cal.  34,  3. 
qnl  poifea  prineept  fnil  belli  faefandt.  ~SnT  iit  primui  ahcratl  Begrijf 
ffl(  den  Jtsa;  nnd  die  Ordniiag  Im  Allgem.,  prineepi  lit  überall  dei, 
der  all  der  ertte  auFlritt,  Aaadelt,  lick  hervortbut;  aiio  mehr  aiara- 
lüther  Begriff. 

eventum  —  ertpeetatiel  D»  iieier  Autgailg  iwelfelhaR  war,  i« 
•teht  mit  Kecbf  extpeclare,  d.  i.  auficbaneo,  Ob  eiwr.i  erfolge,  ab- 
warten  nimi.  du  rorräofg  Ungewine ,  Problcmatiirbe.  Du  Abaartea 
nnd  Entgegemteben  einer  beltimml  eialTetendtn  Sache  oder  Pertön,  ' 
Iit  opperiri,  mit  dem  Nebenbegriffe  dei  dabei  vDrieb webenden  labjek' 
ti*ea  Zaecti.     8.  in  B.  G.  III,  24.      CCr.  Scbuli.  1tt33.    N.  SC.  S.  444. 

er  owmibiit  >ioe>»i'mi]  D.  i.  -er  nuaiero  amicoram  ei  qai  rebni 
Pompeli  faverent.  Warum  nicht  emHiam  nov.  erglebt  aich  ■ni  der 
.  Bedentiamkeil  der  GtHÜivi  bein  Superlalir,  nsd  weli  dann  6<da>k« 
nnd  Begriff  gani  abitrait  wären.  Vergl.  Z.  !■  430.  Dieie  Sfigerong 
dei  Snperlativi  wire  aber  hier  Bapaiiend  und  nnnölhig;  nnd  ex  omni- 
bu*  deutet  an:  von  allen,  Sie  diefi  betraf,  and  die  tauglicher  Weite 
temmen  ianate».  Alio  weiiet  ex  hin  anf  den  iotikreten ,  falUiekeH 
FalL 

K 


gL,_._b,Coo^le 


146  .      C.  lüL.  CAESARIS 

Cap.  LIV.  Qanm  in  big  angnsüis  res  esset  0tpie 
omnes  viae  ab  A&anianU  militibna  eqaitibosqne  qbside- 
[entor,  nee  pontofi  pcrfici  possent,  impcmt  militibns. Cae- 
sar, at  navcs  faciant,  ciüdb  generis  eom  Baperioribos 
annu  usus  Britaaniae  docuerat.  Carinae  primam  ac  star- 
tamioa  ex  levi  materia  fiebant:  icliquoiu  corpas  nariom, 
viminibna  contextum,  corjis  integebatnr.  Has  perfecta« 
carm  iunctis  devehit  noctn  milia  pasBanm  a  castrie  XXII, 

CAP.  LIV.  MiHlibut  eyailibuigBe]  Milile*  fQr  pedile*  In  Ter- 
lilad.  mit  eguil.  nicht  lellcn.  S.  ta  B.  Q.  V,  10.  Liv.  XXil,'B7,  T. 
mtlite  atqat  eqaite  —  aiii  Romano  Laltnique  nanintl  Boa  ntl  popnlDm 
Ron.  Beiip.  du.  Drmkeob.  Hau  asgla  aach:  mitai  pedeittr ,  aad  pe- 
ieilret  tiaiX  pediiei.     S.  Gronov.  Obiervatt.  p.  IJI.  (p.  81  ed.  Fr.) 

obttderenlur}  Der  Bcf^riff  in  Verbi  iit  erlialcrt  ta  Salt.  Cat. 
37,  2.  opportuna  laca '«1111811  ■  banlDibai  tibtidtrt.  £■  iitnidit  cigentL 
belttgertt;  landera  anilagtr»  und  veTtperrea,  so  beielil  hallen,  dals 
nicbti  herau»  n.  Mnxaiommin  kann.  Schdn,  and  nach  .leüwr  Weiaa 
treffend,  Daker  la  Flor.  U,  3,  -22.  „Obtidiont  ttrgere  —  noa  laa 
eat  maiillioQibni  eircaindatii  nrhem  claodere,  qnam  occopatU  locLi  vi- 
cinii  et  praeiidÜB  diipoaiti*  cammeatu  privare  et  ila  indadere,  nt  nojt 
faclle  qatdqunm  impoirlaii  vel  quiaquam  ingredi  cgredire  pnaiit,"  U«- 
ber  den  UBtenchi«d  der  Verba  ohiideo  und  obaido  verbreitet  lick  Krils 
■D  Sali.  Cal.  41,  3,  Wir  niägen  aber  jener  Anaicbt  nichl  beiatioinien, 
ohoe  die  AulaTiiat  der  Codd.  genaner  geprüft  xa  haben,  aui  eben  to 
wenig  behaupten:  ebtidii  habe  eine  ineiealive  Bedent.,  obtideo  heitU; 
obiettum  tetteo.  -  >  ~ 

naeei  —  euiui  generit']  Eine  dem  Grieehlichen  naelgetiildete  At. 
traktion,  mit  W^eglaainng  dei  DemoDitralivi  ii  ■■  itatl:  eiut  geuerit, 
euiul  generii  naeei,  oder  gualet,  denn  *o  mdfale  ei  dem  Sinne  nack 
keiben,  nicht:  guod.  Wohl  aber:  quod  genat  natiuat,  Aehalicfa  iat 
Cae«.  B.  G,  I,  5.  frnnieniDni  omne,  praeter  quod  lecam  porUlnrl 
craot,  eombarnnt.  U.  C.  HI,  15.  m.  quam  eMent  in  guthat  demon- 
■travi  anipiilii*.  Ob.  c.  3Q.  So  Liv.  I,  20.  raplim,  gaibai  quitque  pot- 
ent,  elam,    Vergl.  Ramihorn  J.  ISS.   Not.  3.   S.  530.  ^ 

earittae  prtmum  an  ete.  ]  Oudead.  hielt  primuvi  ae  fSl  Verdack- 
tlg.  Doch  denke  man  lieh  dieiea  ptiaam  ala  Gegeniafi  ron  rdigvum 
e.  In  welchem  zugleich  enlbalten  iit:  dciade.  Aach  steht  ja  jitAkum 
oft  iioiirt.     S.  Doker  in  Flor.  II,  IS,  II. 

viatinibut  conlejrtum  ele.]  Da)  Geripp«  dea  SehtSil,  ttalvMilta 
•Ind  cottaa  —  mirde  mit  Weiden  und  Itnthen  «ILer  Art  «nigellachleii, 
und  von  Aufien  dann  mit  Leder  äberiogen.  Sa-  lit  nimL  inlegere  ■> 
Tcriteheni  iileht  vou  der  obern  Fläche,  wie  II,  3,  15.  Denn  bei  ei- 
nem Schiffe  würde  diefi  beiden:  enaiternere.  So  enljtand  eine  Art 
■  Pontoat.  Nach  laidor.  Orlg.  XVI,  I.  hieben  dleie  Art  Kähne:  eara^ 
bat,    I.  e.  parva  icapha  TÜnine  fa^a,    qnae  cnida  corlo  genoa  navigli 

earrii  iancHsl  Anf  Jeden  Fall  In  dem  Sinne,  wie  ont  c  61. 
navibut  iunelit,  d.  I.  anf  mebrern  »atanniietigebuHdeiien ,  häiteitinmt- 
der  angehängten  Wagen,  weil  die  Länge  del  eines  nicht  inrelchte. 
Zwpr  lagte  man:  teAiCulaM  iunetam  ilatt;  egiiit  iuuetttat,  Sa  Cle. 
ad  Atlfe. 


'   DE  BELL.  CIVILI  LIB.  l  CAP.  54.  55.    147 

tnilitesqoe  hü  navibns  flmnea  transportat  continentemqne 
tipae  coUein  improri«)  oconpat.  Hudc  celeriter,  prina 
quam  ab  adretsariis  sentiatur,  commanit.  Hnclegionem 
poBtea  transiicit,  atqne  ex  ntraqne  parte  ponteio  instita- 
tVDi  bidao  perficit.  Ita  comitatns,  et  qul  fmmenti  canssa 
processerant,  tnto  ad  ae  recipit  et  rem  fmmentariani  ex- 
pedire  iacipit. 

Cap.  LV.  Eodem  die  eqtütam  magnam  partem  fla- 
men  tcansiecit,  qui,  inopinantes  pabulalores  et  sine  nllo 
dissipatos  timore  adgressi,    qaam   magDom   nunierum  ia- 


4rädiig.  —  Goiichud  Tom.  II.  p.  4.  arÜärt;  11  faut  Cendant  que 
ce«  batimeDU  Bycof  iti  plni  gruidj  qua  noi  pontaia  d'iajoDTd'bnt, 
parccqu'on  »voit  beioin  de  pluHturM  chariott  joiutt  entemble  poni 
trauipotiei  cbaeaneide  c»  barqv"-  —  Cbm.  hätte  allerdingi,  Dm  dia. 
Ha  MerkniKl  kiuagelien,  ilch  bealimmler  uaidrückea  küiinen,  etwa: 
eaiin'uacd't ,  pluribu»  oder  daobu»  coatuaclt«,  com^Iutibul,  ano  poil 
altirum  oder  ex  >Bllera   iDuctia. 

Itgionent  trataiicit]  Trantiieere  bier  abiqlnl.  Ufllen  e,  96.  fn. 
83.  exlr.  flumeH  trantiieit.  Nrp.  Agei.  4,  4.  HelUtpo»tum  copiai 
traiecit.  Man  vergl.  über  Wiederhol,  der  Präpnailt.  bei  Verb.  camp. 
Samih.  g.  12M.  S.  3SI.  {.  120.  S.  3ii2.  DraLenb.  lu  U\.  PrBef.  §. 
11.  B.  G.  VII,  66.  exti.  itiumi  m  Nep.  Timotb.  3,  I.  quM  mar« 
itlud  adiaeent. 

ex  mtraqma  fiort«]  D.  L  der  Ba«  d«r  Brücke  wurde  tod  btidem 
Ufam  aua  aagleieh  begÖDueii  und  «ugclegL  C«d>  Laid.  I,  hal:  ab. 
■tu  erkennt  leisbt  «.r  all  paiiender. 

comitatut  ■— fmmenti  eosria]  Hehrale  MSS.  haboi  aaeh  kler: 
eemmeaUtt,  Dafi  eemital.  richtiger,  lehrt  tbeilt  dia  Sache,  theili,  dab 
■n  eaatmeatal  lehlecbterdinga  etwM  balle  au  näherer  BealimBrnng  hlo- 
■Dgeffigt  werden  mBiaen;  Ibeil*  lelbal  die  Verbind,  mit:  gut  —  prO' 
ctiierant.  Et  iif  in  beiden  Anidrüeken  der  BegriR  der  Perioueu  ror- 
kemehend.  Nor  Cod.  Petar.  bat:  ^umentaudi,  wag  viel /ur  aieb  in 
haben  •cheiaf}  aber  walincheiai.  ron  Ca«,  abaichtlich  nicht  gebrancht 
wurde,  weil  nicht  lowobl  die  Handlang-,  dai  Getehäft-,  all  der  Gegen* 
ttand  beieietiDet  werden  loll.  Dazu  kam  wohl,  dafi  bei  dem  Znitande 
de*  Land«  ein  elgentl.  _/>vMenteW  gar  nEcbt  Statt  finden  konnte,  ob- 
ichon  ob,   c.  48.   pabnlandi   aat  fi-ameatandi  caniia  pragreui  genannt 

reat  JhnneMtar^  erpe^ire  eoepit^  D.  I.  er  beiorgl  nun  aud  llcfa- 
tet  ein  den  ichnellern  and  itcherm  Gang  der  Verproviantirung}  er  ord- 
net nnd  erleie/itert  ete.  So  snl.  60.  extr.  III,  16.  II,  11.  f.  ad  aa- 
diBcaadum  locam  tibi  expediehattt ,  d.  L  Bie  richteten  sich  dan  Plata 
vor  lam  leichtern  and  lebaellenl  Anflian. 

CAP.  LV.     Sin«  u»e  ]     C&.  ob.  c.  49. 

dLirtpad»!  In  medialer  Bedent.  S.  Z.  S-  146.  Bamih.  §.  16). 
a.  «.    8.  981. 

fpiam  magnam  nnm.  1  Viele  Edltt.  qnam  marimam.  Allein  gaam 
•tebt  auch  beim  Foiiliir.  Vergi.  B.  C.  VIII,  11.  p.  617.  Mit  dietem 
Qabraacim  rerwMidl  liud  Anidrfieke,   wie:    valde  quam  paucoi  habet. 

K  2 


gL,.._b,Coo^lc 


14»  C.  lÜL.  CAESARIS 

mentomin  atque  hominnm  Intereipinnt ;  cohortibnsqoe  c»* 
Iratis  subsHÜo  niissts,  scienter  io  dnas  partes  sese  distri- 
bannt;  alii,  nt  praedae  praesidio  ainl;  alii.  Dt  venieati- 
buB  resiatant  atqiie  eoa  propellant:  nnamqne  cohortem, 
qua«  teiuer«  ante,  cetcras  extra  acieni  procurrenit,  seda- 
sam  ab  reliqnis  oircomveninot  atqne  intuficüint,  incola- 
inesque  cum  magna  praeda  eodein  pontc  in  «aatra  icvet- 
tnntur. 

Cap.  LYI.  Dum  haec  ad  Ilerdam  gcrnntnr,  Massi» 
lienses,  usi  L.  DotnitU  consüio,  naris  longas  expedlunt, 
nninero  XVII,  quaram  erant  XI  tectae.  Multa  buc  inU 
nora   navigia  addunt,    ut  ipsa   inultitudine  nostra  classü 

Brat  de.  ■<!  Die.  XI,  IS,  <■     Vergl.   Merneri   L'cberaicht   der   latela. 
Part.   S>  405.  6..    Aeholich    im  Criedi.  Ä«  mit   Adverb,   poiiliren  fira- 
-  de*,   wie:    äq  «i«!»««.    Vfger.  p.  563, 

iclenleri  HO  B.  Alex.  c.  17.  Aach  tffenliitliae  Cic.  Dir.  I,  41. 
DarsH,  daä  Cic.  tifli  Wort  (heili  von  perile  ■ändert,  theili  mit  mv-' 
derale  und  maSir*  vcrliindet,  mdelite  man  ■chliefiea,*dari  n  weniger 
dai  Wittrn  flbeihaupt  bcieichne,  die  GeteMcklichkeit  Im  Allgemeinen; 
Mnd.  vielmehr  dai,  itt  prattenti  oder  in  prattiui  paiiende,  Tcntän- 
djge  niid  ktuge  VerEahren,    alio :   apie  tt  prudeiiltr. 

■  foAoNMsi  eelrofii]  Die  Leaatt  der  MiS.  eenturieU*  wird  iwar 
TOD  Lemaire  vertheidigt  and  saften.,  eracheint  aber  doch  DnpaHend, 
Denn  aiad  coAarlei  die  Römitehtn,  *0  erwartet  man  einen  allgemein, 
beitimmten  Zablbegriff:  aliquot,  ader  ein  Nnmeiale.  Ferner:  in  cem~ 
titriatai  l.  e.  ccnhiriattnt  dieitaif  da  dief«  ungewöhnlich,  und  von 
Caea.  lieherlich  näher  raolivirt  woidea  wäre.  Ceiratae  aber,  als  to- 
piat  expediiae  and  leeii  arvtaturae ;  2.)  all  der  Gegend  iundigej  wa- 
ren die  Trnppea  der  Staaten,   die  lieh  an  V-Att.  anachtaiien.    S.  r,  48. 

CAP.  LVI.  Uli  ~  eeniilio'i  Ob  ■»<  fehlen  könne,  wie  In  2Cadd., 
MeibI  i\t  Frage.  Denn  et  liegt  darin  nicht  b)ofi,  dafi  die  Muill.  den 
Ralb  d»  DomIL  praktlich ,  d.  (.  «rertthätig,  beßtlgten,  toad.  dafi  lEe 
ohne  dielen  nicht  darauf  verfallen  wären,  t/ni  tcbelnl  al«o  nii  mi- 
eutbebrlieh,  abgeiehan,  dafa  ea  oft  bei  Cara.  itaht  and  du  lugleich 
baieichnet,  wai  wir  nennen:  licA  erfreue»,  von  Dingen,  die  uni  z» 
SbtHxn  kämmen.  Sa  III,  80.  t.  Utas  liagtilari  mllilDm  ttuiUo.  Vergl. 
oh.  e.  Sl.  III,  42.  BI.  Eben  so  bei  Salt.  lug.  I,  4.  pemiclota  Inbi- 
dlna  pauUiiper  utui ;  i.  i.  er  har*  eine  Weile  gtHotten ,  er  bat  a«i- 
nen  l.aiten  kune  Zeit  gefrühnt. 

teetae]  I.  q,  eonttratae,  gr.  r.niüifQa>!TDi ;  nnterich.  von;  narel 
■pertae,  äft/ainot.  Bell.  Alex.  c.  II.  fiel  Tbueyd.  Vll,  40.  helhen 
die  iiavea  tectae  ai  tä  r-atarnQÜ/tma  f/oi>aai.  Vergl.  Tacll.  Ann. 
XII,  M.  * 

hae  —  orfifusl]  Kein  Wunder,  daf*  in  manch.  Editl.  Ait.  Aehn- 
lieh  Sali.  lug.  47,  2.  Aue  praeiidinm  impoiuit.  coli.  Nrp.  Agea.  8',  Z. 
neque  Aac  ampliui,  qoam  pellii  inleeta,  i.  i.  «aper  »tramcBta.  Vergl. 
Korlle  zu  Cic.  ad  Dir.  VII,  33,  5.  Opua  «t  Aue  Ilmatulo  et  polilo 
fuo  ludieio}  it.  rrd  hae.  Man  tieht,  wie  Aue  eben  m  in  lokaler  kla 
juanNtativer  oder  nvmeriieher  Bedent.  genommen  wird.* 

ipia  unllliiidine}     D.  i.  durch  dl«  Menge  em  iteb,  alMn  gcdaebl. 


gL,.._b.Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  GAP.  56.  57.    149 

terreator;  raagnnm  anmraiim  sa^ttarioram ,  magnum  Albi-' 
eonim,  de  qnibns  Bupra  demonslratum  est,  imponunt  at- 
qne  hos  praemÜB  pollicitationibusque  incitaoL  Cerlas  si- 
bi  deposcit  Daves  Domilios  atque  has  colonis  pastotibos- 
qne,  qnos  aeciim  addnxerat^  complet.  Sic,  omnibus  re- 
bo9  instmclaclagse,  magna  fidncia  ad  nostran  naves  pro- 
cedont,  qoibas  praeerat  D.  Bratas.  Hae  ad  iasnlam, 
qnae  est  coirtra  Massiliam ,    alationeg  obtinebant. 

Cap.  LVIL  Erat  mnlto  inferior  navium  oatnero-Bra- 
tni;  sed  delectos  ex  omnibus  legiooibus  fortissimos  vi- 
Tos,  anfesignanoB ,  ccDtnriodes  Caesar  ei  classi  attribn- 
erat,  qtii  sibi  id  moDeris  depc^oscerant.  li  manns  fer- 
reas  Btqae  barpagones  paraverant;  magDOqiie  numero  pi- 
lonim,  Iragularam,  rieliquorumque  telorom  se  instraxer 
ran(,  I(a,  cognito  hostium  advenlu,  sbas  naves  ex  p'orla 
educunt]  cum  Massilienaibos  confKgunt*    Pugnatiim  ntrimr 

S.  lu  B.  G.  VIII.  Fraef.  cxir.  AIio  gleich',  leta  onMitmä.,  per  le ipt- 
etala,,  iir«  allo  ttrialfl  beUirae  reip/Kla.  Ctt.  GiSren*  Acadd.  II,  38, 
110.  Salt.  C4l.  I,  3,  qunnlRm  nita  ip»a,  qpi  (nümar,  brevii  t»t. 
Die  SUUnng  von  if>e  rar  oder  nach  btbt  natOrticb  den  iioUrend«» 
Begriff  mehr  oder  weniger  hervor.  Clr.  Fabii  m  Inj;.  14,  i.  quanlaiD 
ptfum  tulB  per  le  ipta  probltai.  ■ 

rertai  HBvet  \  D.  j.  eine  beiliniDita  Aaxahl  und  eigea'i  gitalifi- 
eirle  Sdiiffe.     So  IIE,  32.  t.  certae  peeimtae  Iniperabantar.    III,  42.  m. 

niii  certit  peiionii  et  Belstihai,  perqne  eertot  iitt,  «denil. 

CAP.   LVII.     /farium   numere]  ' So   Oud.  Mch    Leid.  I.    Fräher:     - 
aMHwre  nmr.     Diefa  ballen  wir  beibeha)ten. 

antfignaitail  WarniD  dieie,  crgieht  afcb  am  dem  in  e.  4S.  An.  . 
geneiltten.     Sic  ■olllen  all  centuritnet   auf  der  Flotte  dienen. 

attribfrat]  Etwa«  AelmliGbei  B.  G.  VII,  60.  navet'^iigvlal 
«qoilibu«  Homania  atlribuit;  damit  nimk  dieie  die  Schiffe  betehligleii. 
AltTihuere  anf  MeuKhea  all  Ofijelt  belogen,  fit  ooier:  beigeben  nnd 
aiBOH  Hihern  uitererdnni.  S.  lo  B.  G.  VII,  00.  In  vielen  FUlen 
Vax:  einen  PImts,  eine  Leiitung-  mieeisen,  dili  man  ila  cifiUI«  and 
gewibre.  —  Hot.  II,  21.  m.  bnie  IV  legiokea  attribuit.  c.  22.  dBH 
■•Tel  faalliwlboi  inil  attribuerat. 

id  sviKri«]  S.  Z.  §.  4S2.  Runih.  ^  104.  S.  S04.  So  B.  G' 
VII,  15.  in.  hoe  MlalH.  Korlle  lu  Cic.  ad  0\i.  I,  7,  2.  id  eHteamt- 
tae.  Sali.  Cat.  4S,  3.  ad  id  lad.  Coli.  log.  D3^  6.  wo:  od  M  foco- 
ram.  On  bei  Taeit.  aneh  Liv.  Eben  lo  Im  Gneeb.  «mi  igno  toi 
oi'^tov-  Herodet  VII,  217.  Cfr.  lUalLbiä  gr.  Gr.  J.  S30.  S.  628.  Di« 
•pecielle  Bedcnl.  dieier  Struktur  erglebt  lich  aai  dem  Begriffe  der 
^HOHlitSt,  dei  Ganaen,  von  welebera  id,  hae  etc.  dea  Tbei)  beideb- 
■et.  Alao:  lie  kattcn  lieb  lieli  ala  Tbeil  ifr««  Dienttet  In  dieHM 
tpeeiellea  Falle  suigebelen. 

imyagöMe*]     HieraUr  aoiKluL  n  B.  G.  VU,  81. 


bvGoüglc 


ISO  C.  ILL.  CA.ESABIS    . 

qne  est  fäiÜiBine  atqne  aceiriiae;  neqae  mnllniB .  All»ci 
Dostris  virtBte  cedcbant ,  homineB  asperiet  montani,  exw- 
oitati  in  aimis:  atque  Li,  modo  digressi  a  Majuiilietuibiu 
cecentein  eonun  poUicitationem  animis  eontinebant;  pa^ 
storesqne  indoiniti,  spe  libertads  excitati,  sitb  oeulis  Ao- 
miiii  Buam  probaie  operam  stadebant. 

Cap.  LVIII.  IpsiMaJBsilieDses,  et  oeleritate  naviiun, 
et  scieDtia  gubernatoram  confisi,  soiitros  eludebant  im- 
peAisqne  ^otnm  excipiebänt;  et,  quoad  licebat  latiore 
spatio,  producta  longiog  acie,  circumvenire  nostrOB,  aut 
pluribos  nWibiu  adoriii  aiag^ulas ,  ant  leraos  transGiirreii- 
tes  deteigere,    gi   posseot,    coatendebaot;    ^anm  propiwi 

atgue   H}     Uta   fermtIM   tu   dl«i«r   Ch>r*kt«rif(Ik  der  yÜHei  dl« 
Concinnilat :     uegae  —  atque  ii  —  eeruat    iit  atnu  nacbliMlg  gatgh 
Van   ddubte   fut:    et  q«i  —  reeeBtam  horum  —  ertiigliebcr ,   :Weiia    . 
luchl  der  (eioe  äebraach  vod   aigue   in   bcachtcD  wäre,     üiciei  nämL     ; 
an   Anfang   der  Säue   dien!  daia,    dafi  eiu  Gedanke,    der  teeiter  oad    ' 
gemauir   atugefuhrt    werden   soll,    ml»  dem  Prdhern  verbnndeu   wljdj 
wo  denn  o«  in  Gedanken  ergöDit  werden  kann:  gaae  guam  ettent,  et 
ita.     S.  Hand  Tnrsellin.  I.   p.  4B6.     Alio   wird   auch  bier  dnreK  atgua 
hingewieien  auf  die  frOhern  Prädikate :    atperi  etc.    oad  hierduTeh  der 
Erfolg    noih    mehr    notivirt.      Wir:    und   dicie   Lent*   natürlich   de. 
wie  man  lich  denken  kann.    Aehnlich  xui  Sii,   bei  Homer:   ägo. 

pastaresgue  indomiH\  Auch  an  diuent  Prädikate,  wenn  ei  snck 
M  lieh  ertlärlicb  und  chsrakterisUich ,  konnte  man  Anilnfi  aebmea 
und  wenn  nicht  mit  lurin.  Damitiani,  dotb  Datnili  leien.-  Doch  iib 
domilui  ijt!  roi  und  wild;  wie  Liv,  X.XI,  2(1,  <.  ferocia  atqae  inda- 
•  mila  inifenia.  Tacil.  Ann.  XV,  27.  arfre,  ^aam  iHdomita»  et  praeft- 
teeet  Dalionei  regeret.  Dergleichen  Menschen  fdrebteu  die  Gcfabc 
nicht  nnd  liad  blutgierig.  Daram  eriebeint  daa  Prädikat  nieht  ntä- 
JtiS,    und  der  Beisali  ist  analog  de«  frdhern  :    hom-intt  aiperi. 

probare  operain]     D.  i.  Dicht  blob:    bttaa/irim,   beweiaeu;    iitü 
wäre:  praeetare;    lond.  ingleicb  dei  Uomit.  B«ifaU  tind  Lvb  dadnrek- 
'  verdienen:  probabHem  oitendere.     Opera  d.  i.  Oi«aate  «Uei  Art.     Oft 
bei  Nep,  r.  b.  Dal.  I,  4. .  Unt  II ,  il,- 

CAP.  LVIIX.  Nottroi  eladebanlj  D.  1.  >ie  trieben  nnr  Ihr  Spi^ 
mit  Ibnen;  necHen  und  foppten  sie,  nnd  reiiteii  die  Feinde  da«oi«k 
«KW  Angriffs  daher:  impetut  exeip.  —  80  findet  lich  eludere  od, 
beitnid.  bei  Liv.  mit  dem  Beiiati :  »uperbe  et  iiuolnUer ;  per  liee». 
Uam;  omnibua  tentümeliis;  arte.  So  Fronttn.  U,  S,  47.  ax  Telocia. 
'  aimiB  navibua  riglnti  praemiiit ,  qaae  omni  arte  variogue  flera  eladt- 
renl  hottsm.  Liv.  XXK,  18,  3.  qaum  Telocitate  corpgrnm,  tum  ar. 
nornm  habitu  boitetn  gravem  armls  ■tatarinraqae ,  pugnae  genere  b. 
eile  eliiait.  Woranf  e*  alio  bei  dieiem  eludere  ankam,  eniekt  mwi| 
«jnan.  iat;    Iudifk»ri  boatem.     Vergl.  Dnker.  an  Flor.  11,  2,  6. 

latiore  »patio^  Da  mehrere  der  beaiern  Codd.  vi  daiwiichen  gOi 
■etit  haben,  ao  Iti  die  Conjc^tnr  ran  Vosiial:  Iat.  uti  ipat.  nicht  blob 
annehmlich,  londern  ganz  id  empfehlen :  Ja,  der  Numeru»  i^lbit  n. 
.«iout  ungemein. 

reme»  —  detergerej     Diea.  deterger»  WBrde  bbw,  TerwMhHlt  mit 


gLi.._b,Coogle 


DE  DELL.  CIVILI   LIB.  I.  CAP.  58.       151 

flcat  aeceasario  TBMam^  ab  scienda  ^beroatoram  atqna 
artiäciü  ad  Tirtntem  iniMitanonun  coofugiebanl.  Nostti, 
qaod  toiniu  exercilatis  remigibos  minnaqne  peritis  gabeiv  • 
Daloribiu  atebantar«  (qoi  repeate  ex:  onerariui  navibas 
eiant  piodacti^  neqa»  dorn  etiam  vocabolia  annamento- 
nun  cognitU,)  tom  etiam  grovilate  et  tarditate  oaTium 
impediebantar:  factae  enim  subito  ex  humida  materia 
nou  eamdem    oaam    celeritatis   habebant.      Itaque,    dam 

deUrqufre;  i.-Daler.  n.  Freinih,  lu  Flori  II,  2,  8.  aoeh  mit:  dele- 
rtre.  Entercr  tagt:  „E«t  proprinm  loqaeadi  genai ,  delergere  rtiuei, 
q«Dm  nimiram  in  pneteniavigando  lioitilii  naTii  remos  froDgereul,  ■« 
■BTem  hie  ralirine  laalilein  proeljo  reddereul."-  Ur.  XXVIII,  30,  II. 
dnu  Iriredei  uipprelaEt;  nnioi  praelata  (I.  e.  praeter  —  reela  navU 
Romans)  Impetn  laterii  alteria«  remo*  deteriit.  Wai  Ltv.  neB^l: 
praeferH  impett,  d*i  tit  bei  Ca«.  Iranseurrere.  Vau.  ad  lu  I.  bt- 
Merkt«  dM  ähal.  griech.  mtQaaö^iir  tov;  lÜQaovt. 

atqae  irrtificiU'\  Ei  Hu  ein  wnaderücher  Einfall  l«MII  in  wol- 
Im:  artifi^m;  all  ob  die  rtutige»  *o  benannt  wcrd«H  knonicnl  Fiol. 
II ,  1,  8.  LoRge  illii  nsuliesB  artet:  dcterger«  remoi  et  iudiGcari  fa- 
gi  roilra.  Die  vcrichiadeaeo  uad  iBannicbfaltigea  K*attgriffe  ncrdea 
dorck  dsD  Plural  rlcbüg  beieichnei. 

nattri,  ^ued  miaut  elc]  Oitttn  guod  eracbeint  amtÖftig;  der 
Ziiiammaahaiig  srtardarte  wenigateni  r  praeter  guod  ifder  praeterpiam 
gmad.  So  Tcclangt«  ei  dai  folgende:  tum  etiam.  Nnn  aber  haben  ei- 
nig« Codd.  quo.  Konnte  dieä  nicht  enlilehea  aai;  guomt  Alio:  no- 
■tri  quum  miau. —  uleliaatuf  etc.  tum  etiam  etc.  i.  H.  nul.  02.  gutmt 
•Uitndiae  —  tust  etiam  rapidifater  'Wenigateni  würden  ao  die  beidcp 
Grüiwfa  der  Entachnldigung  beitimmttr  hecrorgehoben ;  nud  die  SälM 
ancUaBen  ifotaktlach  nnd  logiich  enger  verbunden.  Vergl.  flrotefend 
Sehnigr.  g.  SSO.  n.  g.  4SO.  A.  1.  n.  anif.  Gr.  %.  331.  Dieielbe  Anlieht 
kat  Elberling  B.  70.  welcher  ve^l.  B.  G.  II,  4.  guam  ntgatK  partia 
— >  Issi  etüiM  Brilanniae.  —  Ondeud.  failligle  quo  auf  minut  belogen, 
Ti*  ob.  0.  Sl. 

nequB  ifusi]  Nachdraellicher  ala:  aec  dum.  So  Tflic.  III,  3«, 
08.  Ba  iit  gleich:  ae  ne  voeabulii  guidem  »dhoe  cognitfa.  Daihcr  lit 
mtgue,  irlr  möchten  lagen ,  logiieh  bedingt  durch  eliaat.  Man  denk« 
■■:    aeguB  rero.     S.  nnt.  e.  71. 

«UoM  veeabulit]  8«lbat,  togar  die  tee/tBitc^ea  Namen  and  Ba- 
Mnoangen  liannten  lie  noch  nicht.  Ucber  den  apeeiellea  Begriff  von 
9etab»lum  3.  k  appellatia-,  Tt^nqtfyOQla ,  ».  dninclil.  I,  4,  20.  31.  Bi- 
llige äranmatiker  nannten  laqeabultt  blofi  die  Wörter,  weiche  ^tox- 
Irttg,  darch^Gealeht  und  Gefiihl  wahrnehmbare  Gegenatände  beaeicli- 
neten :  eorpora  eita  tat^gue  maaifetta;  appeliatioaei  naauten  ile, 
wo  ein«  jener  Merkmale,  oder. wo  alle,  beide  fehllca,  wie:  venlut, 
dt%l,  virOtt.  —  In  nomea  liegt  da*  •peetfitcbe  Merkmal,  dah  eiaun 
aegenitande  eine  EigeateAafl  beigelegt  wird,  womit  gaoi  genau  vac- 
hnnden  der  Begr.  der  Pertöalichieit ,  der  tndividualiläL  i.  B.  fi.  6. 
Uli  0.  legati,  qood  »emmt  —  ad  omnei  gentei  —  «aactnm  Inira^ 
lind  aod.  iat  hbiikii  dai  eigentl.  Nqm-  proprium,   wie  U,  3E.  itt.    Va- 


L.gL,;..b,GOO^IC 


152  C.  lUL.  CAESABIS 

locus  comminns  pugiuiDdrdaretur,  aequo  animo  üngulaa 
h'vÜM  Davibas  obliciebaht  atqne  iniecta  mana  feirea,  et 
reteata  utraque  nave ,  diversi  pugDabaat  atque  ia  hostiam 
Daves  transceDdebanl ;  et,  magno  nuiuero  Albicorain  et 
paslomm  interfecto ,  paitem  navioia  deprinumt;  nonnnllas  ' 
com  horainibus  capiunt;  reliqnas  in  portum.  coinpellunt. 
Eo  die  naves  MassUiensiuia  cum  ii»,  quae  suqt  captae, 
intereunt  novem*  ■    '  .    .    , 

CjiP.  LIX.  Hoc  primura  Caesari  ad  Ilerdam  nancia- 
lur;    simul,    perfecto  ponte,    celerUet    fortuna  malatur< 

»ovae  eltatit  Iccla  domDiqae  rracidernnt.  Tacii  Ann.  I,  70.  f.  qnippe 
iliii  cliMil  honeslae  word'i  ■»( ,  big  ioglorium  exitfam.  E*  i(t  ■!» 
nicht  die  BraHchbarlieit ;  lODdern  der  Gebrauch,  din  man  mache« 
'  Inmn  und  wiikliek  macht,  and  xu  welchem  In  der  -Sftcba  die  Mns- 
llcbteit  liegt.  AIio  umicbreilrt  CaeK  unier:  LtMktamteit  nud  agiüla* 
«nd  habilUat. 

riuM  locH»  —  dareturl  Hier  bat  dnat  lieber  die  Bedent.  tob  dum 
vtoda,  d.  t.  wofern  mir,  worhi  ein  Wuiach  euthalteu  iiU  So  SalL 
•Chi.  9.  duM  tibi  resnom  pararet.  e.  40.  daa  e>  re»  civitalem  —  /<6a- 
rartt.  S.  dai.  die  Anm.  ■.  erotetend  Scbgr.  §.  422.  auiaelÜ.  I,  13, 
17.  Dlcant  in  furo  multi  et  Mqniiaut,  dum  »it  lacnpletior  aliqnii  tor* 
didae  merci»  iiegotiator. 

aequa  anino]  D.  i.  gani  rnblg  nnd  getroif,  wubmorgt  wegen 
de»  Autgatigtf  lODlt  >ll:  aaiattit  aequitt  die  LeideHseAafüleUgteit, 
mit  der  mau  elwu  ertrügt,  im  Gegeni.  de«  Neidet.  OK  bet  Nep. 
Allic.  1,  3.  Chabr.  3,  3.  —  Ali  Duirer  Stelle  Ul  ei  jeaei  Borat.  At- 
i/ua    ment.     Od.  II,  S.       ■  ^ 

V  diverii]  Davon  ob.  c  40.  la  dinenaia  aeiem.  Eben  to  Sali.  lag-, 
13,  5.  Qni  poitquam  ia  aedei  Jrrnpere,  diverti  regcni  qnaerece.  Cfr. 
dai.  Fabrl.  Ueber  die  Wabl  de!  ÄJ^ekm$  atatt  elnei  Adverbialb^r. 
Tergl.  Z.  §.  G81.  Aucb  Ramib;  S-  2UI-  1>  P>  048.  Grolel,  g.  303. 
AehuHeb:  Sali.  Cat.  00,  3.  Uli  haud  tiatldi  re*UtuBt.  Vergl.  Breoi  >■ 
Nep.  Dion.   7,  3. 

intereuatl  Davis,  ad  b.  I.  bemerkt :  pmprie  interir»  dicnotDr  ant- 
Utaita;  hiac  ad  re*  inofliMat  facta  «(t  traaiifttio.  Unten  III,  27.  nt 
naufragio  iitterivent  (iiavei.)  Nep.  Them.  2,  'i.  quam  peennia  puUie« 
^v  largitiane  magistratuura  qnotannii  inleriret.     Daa.  v.  StaTcrcu. 

CAP.  LIX.  Hvc  pHiuuai}  Held  ad  h.  L  findet  primnm  matt  n. 
ohne  Bedeutung,  ßentl.  ichlug  vor:  Hoc  litaul ,  wie  In  3  alt.  Editl. 
und  will  mil  Ciaccon.  naaciato  leien.  Uffeobar  obus  binreiebenda 
äiifiere  Auloriläl.  Una  icbeint  mit  Baumilar):  ad  b.  I.  primuat  mit 
hoc  dergeilalt  zu  verbinden ,  dafi  ei  lieifie :  diefi  war.  die  ertte  tiaek.  . 
rieht,  4ie  Caei.  erbiell.  Altein,  wenn  Baumit  binmtagt:  die  erata 
gantUge  Wendnng,  ron  welcher  Caei.  Kunde  erhielt  «Ic.  nud  damit 
ttMul-  in  Verbind^ig  aetxt;  ao  acbeint  diefi  la  Weit  gegangen.  Die 
Worte  aagen  nichti  ala :  Von  den  OperaHoaeH  gegea  ond  hei  Haiallik 
hatte  Caei.  no«b  keine  Kunde  aeitber  erhalten,  theili  well  nichia  Be. 
denlendea  vorgefallen,  theili,  weil  die  Caeaariaaer  keinen  gliieliliehan 
Conp  hatten. anafdbren  känHen.  Jetzl  halten  lie  den  Feinden  D  Schiff* 
au  Grande  gerichtet  nnd  weggenoiiinKa ;  diefi  meidetiu  lie  lohrt  ih- 
rem Uberteldhertn }  fi-üAer  icbwiegen  aie,    »ni  begreiflichen  GrBadmi. 


..Google 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  59.  60.    153 

IUI,  perterriti  vittate  eqnitom,  mitras  libei^,  minaB  m- 
dacler  Tagoliaiitar ;  alias ,  non  longo  ab  casiris  .prog^esai 
■[taüo,  ut  celerem' receptnm  haberent,  atigiistma  pabula- 
banfnr,  alias  longiore  circuitu :  cnstodias  slatione8<|ae  eqni- 
nm  Titabant,  aut^  aliqao  accepto  detrimeiito ,  aut  procul 
eqaitatD  Ttgo,  ex  medio  iünere  pioiectia  aarciais  fagie*  ■ 
baut.  Postremo  ef  plnres  inlermitiere  dies  et,  praeter 
cODsnemdinehi  omnium ,  noctu  constitaerant  pabnlari.  , 

Cap.  LX.  Interiia  Oscenses  et  Calagnrritaiii ,  qui- 
erant  cum  Oscensibns  contributi,  inittunt  ad  enm  legatos 
seseqne  imperata  factaros  pollicentnr.  Hos  Tarraconea- 
ses  et  lacetaai  et  Ausetani  et  paacis  post  diebas  lUarga- 

—  El  bejirt  alio,  bsl  lehmeher  AatarilU  der  Codd,  keiner  Aende-  - 
(«■g  io:  fKam  prlman  lo,  ^wie  et««  Salt.  Cat.  46.  in.  quilni  rcbai 
CDifleclit  omaim  prapere  conioli  declmnlor;  wo  aber  da>  propere 
gu»  rnndm  maÜTtrt  iit;  noch  weniger  In:  Aae  preelium.  'Eben  lo 
wenig,  obgleicb  »inehmbkrer,  gefillt:  Hoc  pTimnn  gumm  Cäti.  oder 
wie  I  Cod.  Lern,  hat:  prlaum  ut  C. ,  lo  dk[)  ei  etwa  ent*pritche  den. 
Kriech.  T(  —  not  —  ä/ia.  Cyrop.  I,  4]  H-  Denn  dagegen  iträabl 
■ich  da*  —  folgeude  eeltritei:  Im  Gegcnthcil  iit  der  febiolnt«  et~ 
bnwch  ran  d'mW  gani  naeb,Cas>aT«  Weite.  Denelbe  Gebraaeb  von 
timml,  niT  VerhinilBDg  hUtoritcher  Satigtieder  und  faklitcher  Atlri. 
fante  bei  Sallait.  Cat.   IS,  4.  ,17,  7.     10,  2.    20,  3.    a.  oft.    S.   ohea 

t'WI  flehr  anlieittmmt,  nmal  nacb  der  Epiiode.  E»  (lud  dt« 
tlframiani.  Maa  nixe  aber  illi  In  Diebite  Verbind,  nit  Caeiari  nud 
mit  c  95.  exlr.  wo  lolelit  *^a  d«n  CaetariaHem  die  Rede  wu.  S> 
•fa.  in  e.  44.  1 

mliat  —  'tiBt"]  M«krere '.Codd.  alü;  nupaaiendt  ÄliatUU  n'm- 
muü  Hl :  ein  andermal  andertl  S.  zD  B.  G.  V,  57.  IJeher  die  AbleU 
tmng  venchiedene  Ueinnageiij  i.  Hand  Tnraell.  I.  p.  310  ff.  Man 
wollte  •nppllren:  iorcn  oder  iret  oder  ei«(.  Aach  verEel  man  ant 
•iae  Fora  alipi,  woraai  aliaii  eolitanden,  wie  vieie«,  aliquoti««,  Ka 
Ift:  ÖUni,-  oder  toti  /tir  -^'idii  3i.  Vat  aeheint  die  Worfform  ein', 
alter  GemUs,  wie  tirai,  \lal,  Urrai ,  fanilisi  dblkb  war;  a.  SchDef- 
der  Foraienlefare.  1.   S.  21. 

tmfHtUu»  pabiUabantiir'\  Dai  Gegenlh.  latiut  pabnlari.  Alao: 
■ie  beachriokten  ileh  beim  Fooraglren  anf  einen  eugern  Baum,  lualin.. 
XVII,  1.  f.  'angtitllt  ilbi  aielit  iaeloti  Tidehantnr. 

fugiebant}  1  Cod.  Lot.  gi«bl:  refug.  waa  Ondend.  gefillt.  Obo« 
'  kiareicbenden  Grnad,  da  der  abiDlnte  Begriff:  fHgam  capenere ,  in 
-  funrnm  M  eaniireret  weit  atürker  und  kräRigei  die  Furcht  bexeleh> 
■et;    aamal  bei:    ex  media  itiu. 

pabnlari]  2  Codd.  »id  allere  Edilf.  ichallen  ein;  eliam  pab. 
Wira  genug  Anlorität  TorKanden,  ao  wSrdeH  wir  etiam  «or  aurtu 
■etuB ,  oiiackon  noetn  eliam  »ich  hier  eheoFalli  rechireitigen  lifal.. 
Vergi.  Ober'  die'Slellang  von  eliam  eäreni  an  Cic.  Acad.  p.  181.  Hand  . 
Tnraell.  II.    p.  50O. 

CAP.  LX.  Cenlribati]  Der  Sprachgebr.  dei  IJvini,  Imtln.,  Cnrtint 
a.  A.  lehn ,   dab  eomrihnere  entw.  mit  dem  Dativ  f  d.  mit  i'j>  canitoiirl 


gL,_._b,Coo^le 


154  C.  lüL.  CAESARI8 

roDMuea,  qni  flamen  Ibemm  attingant,  inseqooBtiir.  Pe- 
t£t  ab  bis  emsiboH,  nt  w  fruraento  iavent:.  poUieeBtor 
atqne,  omnibtu  npdi^ue  couqauitiB  iumentifl,  ia  caslm 
deportast.  Transit  etiam  cohon  niurgarooenai«  ad  emn, 
cognito.  qnlatis  tionflilio,  et  signa  ex  stadoae  tianifen. 
ASagna  c^eiitet  commatatio  rerom.  Perfecto  ponte,  ma- 
goi»  qoinqoe 'Civitatibus  ad  amidtiaia  adinnctü,  expedüa 

ward«,    ntf  Beiaicko.    d«i  O^ttt   oder  ie»   Gausan,   dem  efwu  ab 

'  Tkeil  beigefügt  oder  iet'geerdnet  wird.  Carl.  V,  3  ,  10.  Uxloram  gFD- 
ti!Di  inbnctain  Luaitnorum  iRtrapiie  eontriinil.  Eben  *o  luitin.  XII*, 
S,  8.  in  iDuuM  coAorlem  to%,  qni  da  rege  doriai  oplnall  favranl,  ean- 
tnbuil.  Voililöndis  alaa:  qai  ~  erMiI  eoniributi  Otceiuium  civitati, 
itaquc  In  unam  codIuucU.  Eine  ikbllebe  SlrOklur,  von  Einigen  äuge- 
Ütchlen  bei  Tiball.  I,  G,  64.  proprio«  ego  tecam  —  annoi  eoHtribuiUa 
velbl.    CÜ.  Hovcbko  ad  h.  I.  .  ~ 

inttqa»mttir\  Died  Verb,  bclbt:  nnmittelbu  naehf  drauf  lolgta. 
So  LIt.  III,  SO,  10.  inteeutiqu« ,  qni  Apptum  propc  iiitemmtum  dice- 
Mnt.  BJiwalian,  wenn  aneb  durch  längere  Zeit  gelrennl,  wo  docb 
iB  »ainar  Art  wtcdar  da»  Oleiche,  Aebniiche  toigt.  So  Cic.  Brut.  10,' 
dl.    Hüne   (PiaiitTMam)   proximo  laecalo  Themiiloclct  iatecutut  eit. 

eongitUiHt  iuntenlit]  Alan  erwartet,  nacbdtm  dfe[i  biilari)ch« 
Nebantaktnm  ali  nolbwendlgei  Anteeedcni  angegeben,  wenlgaleni  du 
pMaom.  ^'^'■■»'■'■t-  ■DI'  BeJcicbnDng  dei  Objekt*  Im  Hanptiatxe;  aUo: 

\«a  deportanl.  Allein  dieä  Pronom.  fehlt  bei  Caei.  mehrmali,  wenn 
dai  Objekt  dn  fitbtaititti  nod  HauptttAit»  aln  und  daiielbe  ill.  IJnt. 
ni,  33.  navci  oneroriai  qnaad.  naelni,  inetndit.  Eben  lo  lil,  SS.  f. 
duat  DMiU  knttinm   turmai,    cieeparaDt.     I,  7S.  f.   guel   deprebendit, 

.  interfldt.  c.  77.  in.  gui  milifei  in  eaitra  renerant,  —  eongitiri  et  re- 
wttli'taftflf.  II,  f.  Ib.  Itnque  loa*  cohortaliui,  qav»  iafegcot  inperavii- 
Mnt,  nt  nietei  contemnerent. 

tmniit  —  et  tigita  —  traiufBrt\  Wann  froiufra  den  gtnerellett 
Begriff  dea  Iftbertiitti  lur  Qegenpartel  auadraekl;  ao  liegt  in  den 
■cheinbar  fanfo/agtieA^K  Beitalie  ipeclell  der  von  dem  Dienst  nnd 
Waehpolien  mit  -WeÄr  nnd  Waffen  erfolgte  AbmarteA  nnd  Uebergaug 
nnigeipTochcn.  El  Iit  aber  eine  Gewobnbeit  der  bellen  Scbriflateller 
theiU  im  Allgemeiaeti  ein  Faituat  aoiDgeben,  und  dann  die  faeiondre 
Art,  tcie  daiielbe  executirt  ward,  an  beieichnco,  lO  onl.  flS.  in.  mala 
Aabtre  et  earpere;  tkeili  aber  bat  aach  et  gar  oft  eine  vAn  exptittm^ 
4i,  ähnlich  untern:  tiiid  xiear  etc.  Statt  vieler,  renrriien  wir  auf 
Band  TuraelL  11.  'p.  477,  G. 

magna  —  tommHtatia\  Vor  Oudend.  Im  mau;  nagd, ßt  e.  Mit 
Reebl  lagt  Oad.,  mit  den  beat.  Codd.  jene)  Verbnm  weglaiiend:  »El». 
ganlec  qnail  per  -  admitatiooem  qnodanmodo  Caeaar  loquitar,  licet  ilm. 
IjlieiiilTiie  proeedBl  oratio.«  Vergt.  Raniib.  .g.  lOS.  c.  8-  1017.  6r».  ■ 
lefend  Sobgr.  S-  434.  —  Una  icheint  aber  hier  der  g^ao  Sati  ei« 
wirkliche«  von  Caet.  iniomaiiieh  anageiprocbnel  Urlitil,  theili  durch 
dai  Vergangnt,  nocb  mebr  durch  daa  unmittelbar  Folgende  beatntlgt 
und  uotivirt,    wo  fit  gaui  unpaiiend   wäre,    e«  mQ&te   trobl  heiAeu: 

fiiela.     \\t  BxtlamaUiin  raabte  etwa  lauten:   0  »agnam  inbita  renmt 

evamtulatienem!    Z-  g.  402.   D.  403.    —    Nach  unirei  Uenk.  nnd  Rede. 

welae  denlie  mau  «ich:  Magna  profeelo  elc.  od.  e»,   («.  Z,  S-  493.)  wu 

'     dann  freilich  eeleriltr  aliuändent  waie  In:   ae  mbüa  oder  repeniina- 


L.gL,;..b,GOO^IC 


-      DE  BELL.  CIVILI    LIB.  I.    CÄP.  60,  61.    155 

n  bimmiUtriB,  exstindü  nunoribns  de  Raxiliis  legionnm, 
quae  cnm  Fompeio  per  Manzhaiiiam  Tenire  dicebantnr, 
moltae  longinqwores  civitatea  ab  AScanio  deacucotat  et 
Caesarii-  qmicitiam  aeqtmntnr. 

Cap.  LXI.  Qnibug  rebna  pMeniti«  animia  adrennh 
riomra,  Citeaar,  ne'sentper  magtto  cIrcaita  per  pontem 
equitatoB  esset  mittendiw,  nactna  idoneum  locanit  foasu 
pedam  triginta  in  ladtadinem  comploreB  facere  institoil» 
quiboB  partem  aliquam  Sicoris  averteret  Tadomqae  ia  eo 
finraine  ef&ceret.  Hia  paeoe  effectis,  magnam  in  timo- 
rem  AJüranius  Petreiasqne  perveniunt ,  ne  omnino  fnuneoto 
pabuloqne  iniercluderenftii ;  quod  mnltnm  Caesar  eqoilatti 

ruaioribut  de  attxilii»  legiontitn,  guae  ete.i  Znent  beaclite  mm, 
daTi  gaae  in  legg-  gehSit,  la  Folge  denen,  dftfa  fegg.  der  Hauftbt^ 
griff  iil.,  und  auriiia  ata  du  Prädikat  odgr  den  Zweck  beicichnet; 
Mch  di«  Reget  fetlilebt,  dsä  du  Subttaatir.  oder  Pronoai.  dem  Re- 
.  liiUvo,  welch«  111  jenem  gebort,  mciglichit  naht  ge)tell(  werden  nntb 
S.  Qroterend  g.  453.  d.  --  Sodano  liegt  in  aurilio  legg.  ein*  Mtte- 
i^mCe,  indem  die  Bigentehafl  dei  Subjektt  tlt  Koatretum  gelftTit  kt; 
■Intt  legiene»  aaxilii  ferendi.  So  Dot.  1I[,  l.  m.  praetidia  legionon. 
In  Aniehnng  der  Struktur  eben  so  Iil,  2.  m.  ftd  confieiendi  belli  eele- 
ritattm,  —  Endlich  iit  die  Verbind,  von  ruMorib.  de  auxU.  einer  TOa 
den  nicht  nngewobniicben  Failen,  wo  MMt  dea  Genitiv.  obieeU  eins 
Präpoiition  genettt  wird;  wobei  jedocli  iweleiiel  ffir  den  gutenr  Styl 
■n  beachten:  J.)  itit  ia%  Subttantiv  einen  KerAa/begrl ff  enthalte,  wio 
rBBicr.  e^non.  fama,  nuntiat;  oder  2.)  dftli  dai  deu  Sati  beitlmmende 
Verbvm  den  Gebrauch  der  Präpotit.  entweder  beliebe  oder  geilatla. 
So  de.  ad  Div.  XI,  3.  maxinta  de  nobii  timore  adficiunlor  amtcL- 
Ibid.  Xllf,  39.  «b  hil  iniliis  noiter  üi  te  «mor  proreetai  c(t.  B.  C. 
III,  7.  Mir.  priui  —  qoam  de  eint  adveHta  /ama  —  perferretat.< 
Vergl.  Bamsh.  g.  IOC.  S.  315.  Grolcf.  £.  346.  Unt  70.  cnrieUUu 
rt  etc. 

aatleitioBi  lejuuMlar']  Eben  lo  Nep.  Epam.  0^  .1.  Ueber  tegtU 
t.  tu  Sali.  Cat  3,  2.  Aehal.  Lir.  XXIX,  27,  2.  qal  neon  teettmi, 
imperium  auipitiuntque  terra,  mari  amnibuiqne  tegannUir.  Niaht  al- 
lein folgen,  d.i.  eich  an  Jem.  antckliejten ,  land.  auch  dem  gemäfs 
Ataidelii.  Bo  fcöel.  bei  Cic  ad  Div.  VIII ,  14.  tn.  per|>nci  »eeetiila- 
diKCM  iDcsh',  oRielnm  praelliterunt.  Daher  jeaiiT  Atndraek  hei  Lir. 
rV,  4.  «Ktr.  pafrem  »eguuittur  Itberi ,  d.  i.  die  Kinder  tbellen  iai  Sohick- 
Hl  dea  Vatera   in  cMIrcchllichun  Sinne. 

CAP.  LXI.  LatitudlnemJ  Bier  nnd  ■nderw&rli  cTr.  II,  15.  r«r- 
wechtelt  mit  attitud,  Dneh  i*t  bei  f»$ta  der  Begriff  der  Br«iU  der 
nirhemefaeBde ;    die  Tie/e  modiflcirl  aieh  nach  jener. 

partem  ofi'fuan]  Einige  MSS.  baben:  parte  alig»a  Sleorem  ttc. 
Wir  mdeblcB  anr  Vertbeidlgnng  dieaer  Lciart  Icein  Wort  vertieren, 
da  das  VerbDin  atertere  dam  nitht  paht,  wena  nicht  einige  Erklärer 
dafiir  gealimmt  bitten.  Dcrgl.  fostae  werden  beachrieb.  Herud.  I,.  IM. 
Ol.  coli.  Senec.  Ir^III,  21.  Jen«  vaäumtH  fluatine  ^cere  UitMt: 
vi  o^j^ntoi'  ^f'iS^^or  ätaßatör  tlnu  noifiv.  Unter  partem  Sie»rit  dea^e 
,  man  ticK  eig.  a^aarum  Slooi.  .     .       - 


gL,.._b,Covi^le 


156  C.  lUL.  CA.EJSARIS 

Talebat.  Itaqne  confititniint  Spsi.iis  locis  exceJere  et  in 
Celtiberiam  bellum  transferre.  Hnic  consilio  mafiTa^abii;'' 
tar  etiani  illa  res,  quod  ex  diiobas  co&trariis  generibus, 
quae  snperiore  bello  cum  L.  Sertorio  aleierant,  civitatea, 
Tictae  nomen  atqne  imperinm  absentis  timebant ;  qnae  in 
amiclfia  matiHerant ,  Pompen  magnia  adfectae  beneficiis 
eam  diligebant :  Caesaris  autem  in  barbarig  erat  nomen 
obscurins.     Hinc  magnoa  equitatus  magnaqne  ailxilia  ex- 

tfisi  ■>>  toeiil  So  die  M«hnahl  der  MSS.  Vor  Oai.  gcwAnlieh 
iptl  ader  iptU  ladt  obna  iVi.  Oud.  erklärt  dich  tfiii  darch :  ipit  iam, 
qnun  •nte»  *i»ui  ewet  Caetar  exeedsre  dcberc  illii  locii.  —  Dieien 
ifkcbdraek  «dtr  ilÄrkcrB  ecgeDUt«  Iibdii  irh  hier  nicht  finden )  M 
■chelot  ipli  nnr  gleich  aiitol  lur.  HeiTarfaebang  der  obeDgeninDl.  Sub- 
jekte, itnu  FtrtäKHehkeit  auA  freier  Enlichlnri  beieichnet  wird)  la 
wie  onter:  er,  für  leine  Penon  etc.  Grade  »o  Stil.  Csl.  32.  In.  Ibt 
■alt*  iceuni  ipte  TvKeni.  Ifte  dient  deinntcb  blot*  tnr  Seielehn. 
<ler  Indieidualität,  gewindelt  von  jed«r  Jttmim  Klnwirkong.  —  lU 
rccbllertigt  licti  gegen  Mi,  wM  1  Cod.,  darch  die  tigmthümL  Bcdcnb 
t.L  lo«i(  Ua  comfaiatiiy    tiatmodi,,  qaomni  tslis  crnt  milura. 

tuffivgahatur]  O.  f.  Ot  hM  eoniilinni  inirent,  Msadtbat  itt.  Don 
G^«nlh.  wäre;  mtvtrioi-L  Wir:  die«»  Bniiehluri  oder  Plan  anpfaht 
nach  der  Umiland  all  ■'ndunnt,  all  tireckdimlith,  Vergl.  über  eine  ver- 
wandte B«deut.  von  nfjfi-ngfuni  die  Auilegg.  (tet.  Walthar)  in  Tneit. 
Ana.  XIV,  T. 

eunt  Striorio  ttettrant]  LiT.  I,  S2.  eapila  nomlnii  T^atinl  itar*  «o 
tttaht  cum  rege.  All»  eDTJel  all:  parte*  ■Ifcuina  itqui  ader  a  i>artl~ 
Lni  ■llcaini  atare.  Cfr.  Rnbak.  lo  Tereol.  Pharm.  II,  I,  30.  Nep. 
Agei.  S.  etlr.  So:  /itiü  iirot  aud  aar  tiri  tifu»  vcl  nx^rau  Vigcr. 
p.  G40. 

abtatlitl  Dalk  Foatptiui  geineinl  id,  ergiebl  ilcb  iwar  noa  den 
Fclgendea;    aber  auch  aui  viel««  tebeint  in  mpplireii :   oictoru, 

btatJKiis}  Man  verliehe  darunter  alle  Arten  von  Virditnitat,  die 
rieh  Pompei.  um  Jene  VdllierlchtrteD  erworben.  Salt.  Cat.  31,  T.  ca- 
iaa  ipaini  alque  maiorun  plurima  baitficia  In  populum  Rom.  enent. . 
NalQrL  JiiimiUig  erietgi«   Wohllhalcn.     Diel*  nennt  Dcmoilb.   CHen. 

in  bai-ioi-ü]  Wie:  Ir' nSair  ärO^jtcit,  d.  1.  opud,  inttr.  OdfM. 
I,  SS-  im  fu*  *Uoi  io»i.or  ir  «r^vrinta»-  f^qoir,.  Heilt  jedoeh  hei 
Tfiltemamen ,  via:  in  VelttU,  in  Mquit,  iu  Sahinis,  B.  Draiienh.  la 
LiT.  IV,  41,   II.      Wir  worden  in  harbm-U  ahertetMa:   Im^uiloiufe. 

emt.nom.  eliin«-.  ]  Die  Stellung  dei  Verbl  iBbitanliT.  iit  la  ba- 
aehtcB,  «bea  lO  wie  die  d«i  Prldikati  «alelit.  Aehnl.  111,  10.  lalii 
e«e  magna  ineammodB  acttpta,  e.  14.  Utierae  occlpil,  qaibai  at  cer- 
tior  faclni.  c.  3T.  In.  atlamen  —  eit  fadum.  e.  48.  eiai  imt  magnn 
eopia.  e,  59.  in.  —  quornm  opert  —  «■at  niui.  e.  71.  ra.  ligna  tuiit 
milttaria  XXXII  omüin.  »ITenbar  loll  durch  «olche  Stellung  der  Be- 
griff dei  Gtithilunt ,  dei  Jiüiiisch  Erfolgten  oder  Statt  ßiulmiat  »ehr 
faerforgehohen  werden.    Vergl.  tirofeF.  g.  4ä3. 

Mne  inagnai  iquitaimi-  Voll,  ad  h.  I.  beicichn«!  den  Plural  all 
ttUiitr.  Doch  l^luit.  lag.  46.  a.  Flor.  III,  11,  g.  Da«.  Dak.  BalL 
JUr.  14.    Hi^an.  >7 Hiat  ist:   es  ~ 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BCLL.  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  61.  69.     1» 

apectahant  et  suis  locis  bellum  in  biemem  dneere  cogit» 
bant.  Hoc  inito  conailio,  -toto  Jlamine  Ibero  naveg  GOHr 
quirere  et  Octogegain  adduci  inbent  U  erat  oppidum  po- 
situm  ad  Ibenitn,  miliaque  pasguura  a  caslris  aberat  vi- 
gintt.  Ad  eum  locuin  fluniiais,  navibus  iunctis,  poDtem 
iiapeiant  fieri,  legionesque  duas  flairien  Sicoriiu  tiansdu- 
cuiit  castraqoe  mutiiunt  vallo  pedum  daodecjm. 

Cap.  LXII.  Qua  re  per  exploratoies  cognita,  summp 
labore  inilitoin  Caesar,  conlinuato  diem  noctenique  opero 
io  flumiae  avertendo,  huc  _iaia  deduxcrat  repi,  nt  eqiii- 
tes,  etai  ditficuller  atque  augre  fiebat,  possent  lalnen  at- 
que  audei'ent  Aumea  tcansire;  pediles  vero  tanlummodö 
humeris  ac  sdmtno   pcciore  exstare,    et  quam  altitadiae 

tuU  loeü]  Dieh  erklärt  am  Beifen  SalL  hg.  54,  8.  et  qni  aia 
lecu  defeaderc  nequivcrM,  in  aiiiuia  bellam  gercre  cogrbalur.  D%im 
KoTlte:  Jim  loca  mnl  ilbi  opputtuiia,  et  quac  vel  optavtrit,  >el  lie^ 
gtfU  tibi  Bd  ilagnam.  Kbsn  lO  lügt«  man :  tuo  tunport  atque  oiuu^ 
ketUbni.  Llv.  XLU,  43.  —  Einige  Codd.  imd  alle»  EdiU.  «nia  ia 
lar.-  An  «ich  got;  noc  liegt  hier  im  tinfacktn  Ahlaliv  lugleich  der  Bo- 
gciff  dei  Caini  otstrumaäni,  UDd  modal. 

nautt  com/uiitrt  tt  —  adiluci\  HotomaDD  wdnKble;  eoaquin,  (dia 
Verwecbtt.  ukht  scllea,  ob.  r.  0.  a.  32.)  wie  denn  aaeh  der  Infinit 
Paiiivi  gewötmlleber  lit ,  wo  der  Befehl  im  Allgem.  ohne  auidrücliliche 
Beoeoaang  dei  Sabjctle,  dem  derlelbe  gilt,  auigedTÜett  wird.'  CCr. 
ob<  e.  37.  Allein  hier  mpplire  man :  miUics  oder  luos  und  achte  auf 
die  Mtgimttiealitit  der  rerichiednen  Coailruhlian :  die  Soldaten  oder 
Ltutt  dei  AJrun.  Bad  Fttiei.  lollten  wohl  die  Schiffe  aalbringea  unl 
■o^iRiacDiucheni  ihnut  alio  galt  der  Befehl,  und  tit  waren  thiitig; 
dai  Ritischaffeii  nach  Octoteg.  war  dann  lücbiicUlich  der  dabei  a^iien- 
dtit  Subjelue  (ine  andre  Sache,  bei  der  die  Soldilen  eich  niAt  alaiv  • 
na  reihalten  brauchten.  Sie  dienten  hdehiteni  tat  Bedtchuug.  -^  Aeh>- 
lieh  encheinen  Fälle,  wie  B.  C.  III,  8.  magoitudlne  potnae  reliquoi 
ittai-ti-e  tperaoi  nicht:  dtttrrtri,  oder  eine  aodre  pastiat  Form.  — 
So  Bueh:   iubet  iioi  Pj'thi»  Apollo  woictrt  noiniet  ipioi.     Cle.  Fla.  V, 

10.  —     Vergl.  Ramih.  g.   IGS.    N.  4.    p.  039. 

CAP.  LXII.  Diduxtiät  nm]  So  nnf.  c  60.  Und  ob.  C.  4.  axtf. 
tIebreT«  Codd.  leddxeral.  Dncb  iit .diele  Verwccbll.  hiutg'.  S.  Duter 
■uPlor.  III,  10,  3.  Aber  der  Sinn  wir«  aoch  ferachieden:  dtductn 
keihtt  KUi  oder  vea  der  Höhe  in  eineB  niedrig  gelegnen  Ort  lib^eu; 
■  oder  von' ein.  Orti  wtg;  folglich  bildl.  aui  einer  biisem  Lage  in  ei«e  ' 
tchlimmtrt,  und  twar  im  Vuiaufe  dir  Zeit,  alUaälig  dahin  gebrMbt. 
80  not.  I,  S6.  u.  Nep.  Epam.  T.  in.  colua  error«  eo  eit  deductu- mal. 
tftado    Diilitum ,    ut  omnei  de  lalute  ptttimaxtiaa.     Cic.  ad  Div.  XVI, 

11.  in.  lii  tarn  locum  rei  dtdatta  eit,  ut  latvi  eue  nequeamoi.  luit. 
XI,  4.  extr.  CO  rei  diducta  eit,  nt  ducci  in  eKiüium  agerentar.  Den 
Sinne  nach  verwandt  mjl:  nm  eo  redigert;  worin  der  Begriff  deaien. 
WBI  wir  lagen:  dai  Fiaalt,  dai  endliche  Ruuüat,  tolglieh  die  Summt 
der  Uüglich  btutliaam  Ma/ingttn. 

txuart  a  guuffl  'ete.]     Die««   Stelle  hat  vielerlei  AaUchhuiK -k.. 


gL,.._b,Coo^le 


ISS  C.  IGL.  CAE8ARIS 

aqtm,  tum  eti«m  rapiditale  flnminig  ad  tramenDdiuii  im- 
pedireator.  Sei  taraea  eodem  fer«  tempore  poos  in  Ibere 
prope  effeetna  oonciabator  et  io  ^owi  vadua  ivgvio-- 
bätör. 

rBgt  und  gefttnden.  Man  lu  oder  rcrbenerta:  ixstama  nnd  exstahant. 
Statt  tt  hthen  einige  Codd.  ui.  Vor  ImpedlraiCur  die  netil.  H8S.  dihi. 
Dieb  letitre  Iflr  btoCttn  KlnfttU  der  Abtcfareibcr  lu  hallen,  mbictat 
die  gMuade  Kiitik,  lantal  da  die.aagebi.  Einichalbing  durch  nicht« 
uotivirt  encbeint;  hochiteoi  konnte  n  entliehen  aui  den  Selben: 
■nn  impti.  Allein  anch  dleb  llt  aar  letale  ZnSacht.  paiu  kamiot  daa 
nnt.  folgende:  Scd  tamat,  dai  mit  dem  Vork ergehenden  kaam  elDan 
,  IchUkticheii  Qegemati  bildet.  Daher  vetmulhe  ich,  dab  anpr.  ga- 
laaen  wurde;  «xitui-e.  Sid  ut  qnnm  alhtudine  —  nun  Impedtrentu; 
tcmai  eod.  fare  temp.  etc.  D.  t.  Allein,  gisilzt,  lie  wurden  nicht  ge~ 
kindert;  «o  half  Ihnen  doch  der  Uebergiiig  nicht,  denn  tail  lu  glel- 
«kar  Zelt  erbihr  man ,  dab  die  Brdcke  ron  den  Feinden  la'  Stande 
gebracht  elc.  —  So  ericheint  wenigiteni  ein  paateader  Sinn  und  6e- 
danke,  nd  der  Sau;  et  qaum  allitadinc  elc.  itekt  nickt  mehr  ale  ple»- 
tiaatiicher  Beliati  fait  atätifg  da.  Wegen  vt  Tergl.  Rantib.  9.  194.  3. 
p.  ÜBI.  Cle.  Tmc.  I,  3).  ut  ralionem  Plalo  Dailam  effemt,  ipta  aa- 
etorilale  me  frangeret.  Und  gans  lo:  B.  C.  tU,  17.  ut  hatc  nan  re- 
mWci'cnnr.'  —  Niemand  wird  Ahrigeai,  da  anck  liier  Caeiara  ^laifht 
und  tubjthtim  Hein,  anigeaprocken  wird ,  an  der  Wahl  der  Partik.  nt 
Anitolk  Anden.  —  611t  aber  die  vorgeiehlagn«  Aendemng  de*  Ttx,' 
ttty  dann  geataltct  (ich  auch  die  Bache  andere,  ali  gewdiinlleh  ang«- 
nomnen  wird.  —  In  den  Falle  aber,  ^fi  man  die  gewöhnt.  Leaart 
beibehitt,  würden  wir  weiiigitena  ranchlagen;  pedltea  vero  tanaan 
Ron  htaneria  —  txttattnt  et  —  Impedirentar.  Jenci  non  Tor  Suiptdin 
•eheint  nna  in  Folge  einer  eioaie  in  den  Test  gekommen.  £a  hfefli 
taittum  non;  dafOr  aehrieb  Jem.  moiTo;  nim  kam  au  den  Rand  all  Va. 
itante,  und  dann  am  ungeichiekten  Orte  in  den  Text.  Vergl.  DnAeab. 
aa  LiT.  IV,  3,  13. 

todtm  tempore  —  et  fai  Sie.}  B.  C.  I,  14.  (n.  81.  m.)  tätm  — 
oe.  n.  $Bll.  Cat.  SS,  10.  ~  Vergl.  in  B.  C.  I,  37.  Eben  10  nnt.  III, 
SS.  t  nmul  —  et.  —  Folglich  beieichnet  ülein  tt  eben  lowobl  da* 
eielchzeil^e  all  Gldchai^t. 

rtpirUbutuT]  Nämlich:  ron  den  Fändat,  wie  daa  Fvlgend«  lehrt. 
•^  Denn  hier  lehelnt  nni  bei  den  Erklärem,  welche  die  Stuhat  be- 
rflhrten,  wie  Guitchard ,  ein  Irrthnm  obinwalten.  Dieter  TomJ  II.  p. 
80.  ipricht  von  dem  Uebergange  der  Pompeiancr  Aber  die  Stgrt: 
I^KiBie  cnnemie  deflU  lar  saii  pont  de  fimt  avee  nn  grand  ^o 
i'iqaipagei  et  de  Toitute*.  Ei  nimmt  alM  an,  dafa  die  Pompei,  ihm 
die  Btückt  bei  Liriäa  gingen ,  1.  c.  40.  nnd  wie  aich  ana  dem  belga- 
fOgten,  Tablean  erglebt ,  lag  daa  Lager  der  3  Ltgg. ,  weiche  die  Pompei. 
flhar  den  SicoiU  geiandt  hatten,  c.  Gl.  extr.  der  Stadt  Lerida  g'gta- 
iüitr.  Dieli  icheiut  una  ouwahriekeinlichi  denn  Bollten  nickt  dieae  3 
Legg.  eben  daia  dienen,  jenen  Biiiclitnbau  in  beaehleunigea  und  H  .' 
■ieherni  Dieti  tonnte  geicheben,  wenn  ife  ein  featea  Lager  heiogea 
and  von  da  ana  Ihre  Patrouillen  and  Streitkorpa  abaaiidtea,  nm  tbeila 
die  Anwohner  anzutreiben,  dala  eie  die  ndibigen  Schiffe  lieterlen, 
thella  einem  AngrlRe  Caeiara,  wenn  diaaar  leinan  Uebergang  bewerl:' 
•blligen  aollte,  voriubengeii.  Es  labt  aich  Jedoch  annehmee,  daU  < 
jene  2  Legg.  aieh  ao  weit  all  möglich  an  der  Stgrt  hinab  nach  Octo- 
gew  a«  wMdm  gaaaeieB  haben  ^  m  wie  siidier  Seitf  di«  Baaptarmee 


gL,_.-_b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  63.      lS& 

Cap.  LXni.  lam  veno  eo  magiB  ilH  iBBtaranAim 
iter  existünabant.  Ilaqne  daabus  anxiliaribns  cohortiboit 
Iler4ae  praesidio  relictia,  onUkibiiB  copÜB  Sicorim  trano- 
euDt  et  cnm  daaboa  legionibaa,  qnas  saperioribiu  didma 
transdaxerant',  castia  conimigimt.  Belio^iiebalnr  Cassan' 
nihil,  nisi  uti  eqnitata  agmeo  adrersarlorom  male  hab^ 
ret  et  cupecet :  pons  enim  ipdas  magnom  citcninim  lia» 
bebat,  Qt  mnlto  brevioie  itinere  iili  ad  Ibenim  pervenire 
posgeDt>  Eqnites  ab  eo  missi  äumen  trameant  et,  qonm 
de  leitia  Tigilia  Petreins  atqne  Afiranins  castra  moTissen^ 
tepente  sese  ad  noTissimam  agmeo  oatendont  et,    nagoa 

■■tor  Afraa.  «■  an>3iudt  finda«  miblef  w«im  Aa  dit  Bribke  bd  L«r 
rida  oicht  in  pMiir«ii  luUle,  am  ma  Zeit  oi  goiiianot;  und  an  wa 
möglich  den  Abnianeh  geheim  >a  baltaa.  Oahor  beueheo  vir  J«dm 
rifttiibatai-  ebentilli  aal  iit  Pamptianir,  welche  nUo  mtcrkalb  Ltrida 
ein«  Farlh  bndca,  >an  iott  flbsr  dl«  Segre  .m  gehtn.  Oegen  dlsBi 
AHUBbme  itreitet  wenigllei»  dM  Folgande  nicht. 

CAP.  LXUi.  lam  vtre  to  magu]  U.  I.  tat  Jb>«b  doppütai  GniB- 
<•:  ].)  weU  die  Bi-iUkt  ibei  den  £&n>  fettig;  1.)  i*eU  *ich  eia  pM> 
tend«!  Ort  lom  UcbargiMg  übet  den  Sicorit  geftindcD. 

coitnt  cmttun^nt  ]  Anck  bloh :  caiti-a  cum  aliero  iangtre  wie  LIv. 
XXVII,  40,  e.  Kl  iil:  tia  Lnger  bilden.  Mui  mab  wohl  umakmen, 
aalt  an  den  enten  Tage  de«  Autbfucki  die  Pompelaaar  nicht  weitet 
mancbjrten,  soud.  mit  den  beides  eben  in  ilicnm  Büiuft  nlt  norauc- 
gttiaidttn  L^g.  die  Nacht  Übel  GampirtaD}  BH  dann  geg.  MUtenlMJlt 
ei*t  wciler   in  manchireu. 

male  liabtrt  tt  aapml  Carptrt  iit  bekannt:  lo  nnt.  c.  36.  «xtT. 
Anck  mit  Woiteä  duicUieclitlu ,  B.  6.  HI,  17.  Im  konkretan- Sinn«, 
wie  ma  nnirer  Stelle  heilit  ei:  durch  cinidhc  Ntcktnün  Abbmch  thmi. 
So  LW.  III,  5.  in.  hoetea  tarpttt  muliUariam  vlre»  Bamana«  aggreiai 
■aal.  Uai.  Drakeub.  nnt.  c  IS,  t.  Jenea  male  habtit  enlepricht  In 
franaltif.  Sinne  una.  beläiClgen,  iueommodirvi ;  verw.  mit  ntgoUa  fa* 
ctncri,  vtxait. 

magmim  efrenitHm  iabebatl  Habert  bekält  Meh  in  dteaer  Vera 
bindnng.ielnett  unpr.  Begriff:  tnthalttHf  mit  liek  bringem,  >nr ,a«M> 
wandigtit  Folge  Aabem;  daher  auch  wohl  mit  Beiiehung  aaf  du  Ver- 
Ultnifi  awiachen  Subjekt  und  Objekt:  erfordern.  So  unt.  II,  I.  hm> 
gam  habet  oppngnationem.  e.  31.  cailrornm  rantatin  tuid  habet  «te. 
So  Flaae.  bei  Clc  ad  Dir.  X,  18,  T.  Qhm  rei  nullam  habebat  dnbl- 
(atlanem  —  ea  nuae  magnam  adfert  «olliel  ludin  eo  magnnmqoa  hab^t 
eaiem;  wo  ein  Verb,  da«  andre  erklärt.  Dieeem  analog  Ul  jene«  Plin. 
Bpp.  II,  Q,  1.     AMxiuat  mt   et  {»qitittaat  äabet  peUtio  SexÜ   Eriicli 

at  mnltal  I.  e.  »ie  ut,  ita  uii  üme  —  mit  fnij^nd.  Infinit.  El 
will  mir  näaü.  «dcinan,  al«  ob  die  Lateiner  in  («Ickeo  Fällaa  dnrek 
■(  mehr  den  xafälligeM  aai  magliehen,  geietil  anck  pone  wire  nlebt 
bcigetügt,  all  aot/aeendigea  und  nulirä-i«  Erfalg  auidrSeke*  wollten. 
Vergl.  di^  Beiip.  in  B.  6.  V,  15.    VI,  31.    S.  c.  87. 

pottmt'\  D.  i.  otot  ^«w.  In  «oleker  Verbindung  i%%  pone  nnha 
Tctwandl  den  äeberti    d.  i.  li«  kMuitea  («n  BtthUtBege»,  eigemOkA, 


gL,.._b,Coo'ile 


m  C.  IUI..  CAESARIS 

mnltitudine   circnittfusa}    morari  atqn«  iter  impetfire  inci- 
piuDt. ,  ' 

CiP.  LXIV.  Prima  Ince  ex  snperioribns  locis,  qnoe 
Caes&ris  castris  erant  eonittncta,  cerQebatnr,  e^nitatns- 
Dostri  proelio  novissimoa  illornm  premi  Tehemenier,  ao 
nonnumqaara  sostinere  extremtlm  ag;inen  atque  intei> 
rampi:  alias  inferri  gigna  et  nniversarnm  cohtMrtiiim 
impeta  nostroa   propelli;    dein  rursus   conversoa   inseqai. 

waiHi  ■!■  itoUtea.    Deber   eine   anlre  Bedantung  Ton  fatte^    nekr  mii 
Vmtchrtib.   •.  iinf,  III,  8.  ' 

'  inorprt  atqiie  iter  imped.]  Zo  morari  denke  ■»■  >teh  aU  Objalt; 
agmtit,  hallet;  dieb  folgt  wenig)!,  aui  dti  WoElilellang.  Bei  LEr. 
XXllt,  28.  Sndet  lieh:  morart  ab  itinere  propoiito  boitem.  Ungeach- 
tct  der  acbelnbarm  Tauttlagie  und  Mundanlia  ergieM  alch  der  Un- 
terichied  in  beiden  Be^r.  leicht.  Knf  du  AUgemeine,  daaii  dai  S^a- 
tialle,  nebat  dem  Erfolge.  Unten  e.  64.  eiu  äbulteher  Fall:  aliaa  im- 
ferri  Ugna  et  anivenar.  eoh.  impeta  propelli. 

CAP.  LXIV.  Ceraebatar  ele.]  Die  Leiart  achwantl  iwlachen 
eerMtbantar  f  in  welchem  Falle  eguitatui  der  PInral  wäre  nad  premtra 
■■'leica;  —  und  cernebaiil;  letitre*  in  3  Codd.  ObaelHin'  crrntbalmr 
fiebtigar  tat  all  die  Plaralform ,  wenn  oicbt  etwa  Meri$tiMi  geleieK 
würde:  ■»  bleibt  doch  die  Sativerblndnng  aehr  locker;  eher  erwartet« 
maa:  iit,  analog  dem  üc-  So  aber  erieheint  der  Arcaiat.  oai  lainil. 
wie  ant.  e.  73.  nach  nuariatur  all  SubjeklntU.  Dieien  nmaebralM 
Caei.  II,  34.  m:  Simul  eguilalui  omnit  et  IiTti  armatarae  eamplnrrtf 
fnum  te  in  vallem  demittertat ,  centebaalwr ; '  mo  dann  mehr  der  Zeit- 
noment  hervar^ebohen  wird.  Vcrgl.  bei.  Hamah.  g.  168.  N.  7.  S.  631. 
'Breml  nnd  Däbne  in  Nep.  Pani.  S,  3.     Zumpt  f.  bOT.  Anre.  , 

luttiiter«  erlr.  agmen'^  Man  erklärt  gew.  laitiaere  dnreb;  Stand 
hatte»!  dah.  die  aai  einer  Gloiic  entitandne  Leaart:  lubiittere.  WeoN 
wir  Caeaari  Sprachgebraach  genauer  betrachten,  lo  Khetnl  am  entw.  . 
tmitiHeri,  wai  iwar  weniger  bei  ihm  in  dleiem  Sinne,  la  itieo,  d.  i, 
retardari,  impediri,  quominni  proeederet;  wie  Liv.  X,  43,  10.  et*- 
'  aaar  eoi  Blrlmqae  par  accideni  tuttinuit.  Id.  XXV,  36.  In.  Nm« 
agendo,  nnnc  luitinendo  agtnen ,  quam  allqiiamdla  haal  mnltum  pro* 
cederelnr:  eine  Annahme,  la  der  am  daa  folge'nde:  atjue  inlerr.  be* 
reehtigel;  —  oder  wir  wdrdeii  wenigitem  bei  iHtHnere  lopplireB:  im- 
petunt,  vi»  eqaitalua  noatri;.ein  BegrilT,  der  iarA  HglUptit  an  prM- 
iinm  lieb  argirtl.  Diefi  ilimmt  la  Caet.  Sprnebgebr.  votiknnnen-  naA 
dem   folg.  dein  elc. 

aA'Al)  Dlell  iteht  In  Relation  mit;  nonnaHqiiatn  ^  nni.  ein  ander 
Mai,    nänilleb  mit  enf gegen geietiler  Wlykuug. 

inferri  tigna]     Allgemeiner  Aaidruck    für  die  ergriffne  Offentivt' 
Ea  konnte  wohl  heiben:     aliaa   ab   unieertit   cahorlilitit    iHferri  ligna    , 
eaTamja»    impttu    ~-    ptepelU.      Jenci   inferri   lign.  iteht   in    nächit^ 
Baiiehung   lu:  ,premi  —  lutliaere  —  interrinnpi ,    lo  dari  hier  etwai 
gua  Venchiednei  reterlrt  wird.     Um   lo   mehr    erregt  janei   lattinera 

eoHveriot  inlegni}     Qndend.  war  nickt  abgeneigt,  mit  einig.  Codi. 
n  Ipaen:  eenveria  le.  Impeln.     Nach  dem  gewöhal.  Spraebgebr.  möck- 
ten  wir  dielk  nicht  billigen,   'da  eoneerter»   lieh   nar   auf  dai   Snbjett   ■■ 
'      a,    von  ireickoB  die  Rede  Ut,    «der  nsf  etwai,    waa  aieh 


gL,.._b,Coo^le 


bE  BELL.  pIVIti  LIB.  L  CAP.  64.     1^1 

Totfai  TNO  oaitefc  ndüfes  -drcnldri  e*  dolere ,  hdslem  «x 
iltanibas  dlntitli:,  beHirai  non  neceHMrio  loB^us  dad: 
^BDturioDeB  (jüwoos^ue  miliMm  tidire  alqne  obsecrare, 
M  per  cm  Caeaac  «ertior  fieret,  ne  loAori  ivo  neu  peri- 
aU»  faratret:  furaiot  cfs«  sei«,  pMte  it  andere  ea 
tnmtire  flomen ,  qtM  trantductvt  etiet  efnitatKt.  Qao« 
rmm  aiadio  «c  vocitNis  excitatas  Caesar,  efsi  ünKbal'tan« 
Me  magaitudiaiH  fiamiai  exMCitum  obüeere,  conandun' 
tarnen  dlqne  experiendum  iudicat.  Itaqne  infiriniores  mi- 
Uces  ex  onnibsi  ceDt^iis  detfgi  inbM,  qnerbin  ant  flni- 
iudB   aut  vires  videbantur  sustinere  non  jiosse :    hos  cum 


■■  dIeieM  ttiaiet,  a.  B.  tfgnit  canreimA.  Tmpelvi  kber  iit  Hin  Prl- 
dikkt  eioei  freptden  Bnbjekti.  Uebrigcui  gebrtiacble  man  eomtrltr* 
ttfui*  mmolii  TOB  martthireiideil ,  als  von  dem, In  SeMatMordn.  aaf.  ' 
gw(«ltten  Hmm,  wcna  daMelba  di«  Fronte  TerindetlB  aid  clae  am. 
gaktimt«'  RMtiMB  nah».  „Ble  (laniKen  maAUn.alM  Werfer  Franta 
fgiit  dat  Feind  and  icUten  diuem  suh."'  Liv.  VH 1 ,  1),  4.  rtuunr 
iHM  parHi  prima  »Igna  af  pan'  agmüii*  etwt  egreHa',  nalei»  tUktof 
d«  clkdB' £MiB*Rm,  qovn  eaHvertf'i  ligntr  rttre  in  nrhat^  rtditt- 
nr  cte. 

ftttfi  —  ratftV*]  Uebcr  dl«Mn  AW«L  f.  oben  n  c.  n.  Bjntta: 
HtU.  lt%.  18,  1'.  per  omnem  AflrtEam. 

mattet  dr^lari]  D4efi  tat  d«r  It^tmttv.  Mtlorieur  nfld'  k^KAW 
Nomlnat.  Den  BegiiS  dci  Word  ertt&rt  Voti.  ad  b>  1.  m:  dt«ualDr 
lumioM  mtemlart,  qgam.  re  Bova.-  aadit»  MAfMimit  et  qoart'  ia  Mbem 
casfiituBt.  Cirna/M  Mt  srM(  eait/Wii/diitfyM.  Dan*.  Mit  dl«KiB  M,' 
Vavbit.  Tetfleieht  man  dait-grieoh.  aj-ii^i^t  am  tov  äfiffftr.  S.  Hein- 
«tnb.  lu  Ladu.  DiaL  De«.  XIU-,  2.  —  Statt  «<raKfar<-eIne  Vwr. 
leet.  eoHlurbari. 

beliwH  Hern  ««eetittrio  loHgim  dsci}  So  einige  Cadd.;  die  Hebr- 
labl  hat  bloji:  necetiario.  Mmi  denke  dann  hinzn:  tie,  itayta;  nünl. 
boate  ex  manibui  dimiiio.  —  Oti  Neeatario  der  Ablatir,  aihäogtg  tob 
Itmgiut,  d.i.  loagiui  guam  «ceiie,  wie  Von.  ad  b.  1.  meiate,  iit 
wenigiteai  aamnchraca  uleht  darehaai  errorderlieb ,  da  neeettario  aneh 
iin.nethwemUge  Falge  aiiidraek«H  kantf,  die  «leb  Jeaaad  all  («Icba 
de*tl;  «abl  Teratand.  bei  den  jtarHtgeirden  UmitBnden.  Vergl:  c.-65. 
nMcwrärlo  malarina.  n.  e,  70.  Id.-  Hiefi  e*  (reiteicht:  nee  Bceeaiartof 
JMefi  dankt  am  >lckt  aoaiabneh.  Uct>er  rfifeer«  Se/Ai«  ■■  Breml  itt 
Nep.  Them.  7.  la.  B,  C.  II,  18.  f.  in,  48.  n.  51.  f.  prope  In  nO-  ' 
ctcD  reat  dareraat    Aneb:   prodacere  rem  nnt.  e.  83. 

aev  perimUti'X  Neu  war  in  frahera  Bditt.  bler,  wie  atrierwirti, 
aneh  in  CaiM:  Tertaniebt,  mit  aee.  Wir  Tcrweliea  wegen  Ifeaer  Ver- 
weehitung  die  Fteande.  der  lal.  Spraehe  anf  Krtti  in  Sali.  Cat  34 ,  7. 
p.  iS8.  Z.  S.  939.  War  den  ^aehgcbraneb  and  die  logiieb«^ Bedent, 
der  Partikel  an«  dei  Saliei  erwägt-,  tHrd  eJngHteben,  datf  talef  eher 
aar  ali'aer  tir  neu   iteben  konnte. 

UmUie  utagnituHniM  flum.]     3' Codd:  der  bellen  Klaate  PetaV.  ns) 

Leid.  I.   haben:     tanlae  MagaHudini  ßtmtfiiit^     Ondend:  erlmeTt  itK^eg. 

at  id  rfBiptMtalem  Caetaril  exeedit.  —  Uu«  dfinkl  dleftgrUH!  nicht  lo, 

sda  die  auifwJIvdD  hier  in  der  Tbat  «in«  mmflittge  ElEcnuhBA  not  Br-- 


.;,  Google 


162  C.  lUL.  CAE8ABIS 

legione  nna  praesidio  castiis  Belinquit:  reliqnaa  legionei 
exjpeditaa  edncit  magpoque  numero  iamentomm  in  fln- 
miae  Bupra  alqae  iafia  coDstituto,  transdocit  exercitam. 
Paoci  ex  hi^  militibiui,  vi  üaminiB  abrepli,  ab  eqoitatn 
flXMpiuntur  ac  Bnbtevantnr:  inteiüt  tarnen  nemo.  Trans- 
docto  incolumi  exercita,  copias  iaBtrait  tiiplicemqiia 
aciem  dncere  inclpit.  Ac  tantum  foit  in  miliiibos  e(u- 
dii,    nt,    milinin  VI  ad  iter  addito  circuitn,    magnaque 

.KbcInÖBginTl  üct  F^^ft  «a  ifcA  aickt  m  gcfSblM.  'So  Lir.  XXI>. 
47.  m.   cqnitci  Umlam  ei/n  ßumimit  inparMie,    do>  rcii - ilmile  eit. 

ligionet  esptditat  ]  Auf  jeden  F>11  txptail.  hier  In  Beiug  auf 
du  im  Lager  surücigeiaftnt  Gepäck;  doch  mit  den  nüthigcu  Waffem 
Tccieh*»-  Anden  hei  Liv.  SXI,  47,  3.  vada  petcnda,  qua  exercitu» 
gravi*  impediatenlit  (ra^ael  poiaet. 

vi  ßuMinit  abrepti'\  An,  der  iwar  verderbten  Leiart  mekrarer 
gBlaS  Codd.  läfit  lieh  ichlierien,  dalB  die  Worte  uriprünglich .  andSM 
lauteten i  denn  dort  lieit  man:  fancit  ex  hit  militibitt  arma  in  flu- 
mi^e  ab  eq.  Dabei  bemerkt  Oud.  „Unde  an  (nnin)  qaid  tneliua  vul- 
gata  elici  poiiit,  videal  alinini  lector."  Hiefi  ra  vieUeieht:  Paaei  ex 
hl*  milibut  armalii  i»  ßumine  etc.  Denn,  dafi  ei  uotbwendig  vi  flur 
Mtmii  beifien  mfliie,  ilehl  dahin;  im  ßum.  wüe  ziemlich  «oiicl  alil 
in  viedia  fitiM.  AcknI.  liest  man:  in  aeie  oeddi,  in  eertamine  vinol. 
Cfr.  Dral.  la  LIr.  X,  fl,  11.  Wegen  der  Struktur  ran  milia  aber 
vergl.  B.  6.  il,  4.  m.  ho«  poiie  conBccre  vraiata  milia  eentaia.  -  Nu 
wäre  ilatt:   hit  gewöhnlicheri  tot. 

§iiilevanhir1     Diela   Verban,   ( ■,  nnt.   c.  ß8.)    gani  elgeotL  TMi 

den  Anfhtlfen  dadurch,    dafa  wir  Jem.,    der  liek  au  uni  anhält,    mrf- 

.  richten.    Daher   Üfanl.   nnaem:    unter   die  Arm»   greifen.    III,  73.  A. 

fortumam   ene  indattria  tubltvandam.     Siehe  oh.  e.  23.     B.  O.  I,  48. 

extr.    B.  C.  11,  3S. 

lamen  veno].  Darla.  ichln;;  vor:  aalem  nem.  Hit  Recht  bemerkfa 
Clarki^  dafi  dleie  Ad  renal  tvpartikel  xais  ovkltjjjjtv  aui  dem  Vorigen 
in  entnekmeD:  lAcet  noanuIÜ  ex  milillbni  Ti  dum.  abrtpti  eiient  ete. 
Vergl.  au  ob.  e.  52.  In.  "  ■  . 

ac  tantufn  ele.  Dähtie  ad  k.  I.  itgt  Gbcr  ae ;  Hab«!  parUenla  rlm 
eentinuanäi  et  novom  qaid  addit,  ita  ut  qnae  dicta  lunt,  augeantur. 
Aehnl.  Beier.  in  Cie.  Offie.  II,  5.  p.  34.  Wir  kfonen  dieier  Anlicht 
nicht  mit  Held  ad  h.  1.  gaai  belitimmen ;  glauben  vleinebr  da«  Weien 
der  Palfik.  darin  zu  finden,  dafi  ac  auch. in  solchem  Falle  GleichaeiU- 
gel  oder  Gleicharligei  (namL  in  genere ,  i^icbt  in  ipecie,J  verbinde. 
'  Diese  Verbindang  wird  durch  die  Vartltllimg  des  Eriähieuden  veiinit.> 
telt,  welcher  näml.  daa  durch  ac  Beigefügte  als  eng  verbunden  uad 
nnmillelbar  folgend  bezeichnet.  Wie  wdrden  etwa  (preehen:  Und  sleka 
da  elc  Aehnlich  sind  Stellen,  wie  Sali.  Cal.  3,2.  Ac  mihi  ..qaidcm 
ele.  —  Ae  me.  lug.  7,  5.  Ac  saue  elc.  3S,  II.  Ac  (ameUi  etc. 
coU.  26,  2.  in  solchen  Fällen  steht  ac  gleichism  in  der  Alitle  awi- 
seben  et  und  at,  wie  atque  biiweilen  nahe  grämt  aii  atgui.  S.  Froticb. 
«u  Qniuct.  X,  3,  22.  Kclog.  Cic.  p.'  131.  —  .  Uab er  würden  wir  sa. 
gen,  dafs '  or  in  solchen  StellcB  überall  cbM  quadant  vi  et  gravilatt 
feiaj;!  waräe.    So  auch  und  au  Anfang  mancher  Sälie. 


gL,.._b,Coo'ile 


ÖE'BELL.  CIVI^LI  LIB.'L  CAP.  64.  63.    163 

'  ad  T&dum  fluminis  mora  ioterposita,'  eoa,  qot  de  ter- 
tia  vigilia  exisseQt^  ante  horam  diei  nonam  conseg^oe- 
rentur. 

Caf.  "LSY.  Quos  nbi  Afranios '  procnl  tibos  cum 
Fetreio  conspexit,  nova  re  pertertitas  locis  superioribng 
constitit  aci^nque  instrait.  Caesar  in  campis  exercitiim 
reficit ,  ue  defessnm  proelio  pbiiciat.  Kursus  conantes 
progredi  insequitut  et  moratur.  Uli  necessario  matniiüs, 
quam  constitnerant,  castra  ponnnt:  mberant  eniin.  mon- 
tes   atqae  a  milibua  passnum  qninqae  itinera  difficilia  at- 

Bd  vadum  JIutMiniM'i  Vadum  dgmlL  itT  Ort  und  lle  Stelle,  Im 
■  lekalen  und  kontreteit  Sinne  geoommeii  •!■  per  eonieqneni,  der  Ue- 
hergattg,  du  Durebte'aten ;  wie  nnui  iigte:  vado  trantire,  vado  lupe- 
rarf  tarn.  LJT.  XXXVIII,  12.  I.  Alio  im  lelilern  Sinne  lollitin- 
dig!  in  flumin«  vade  tranttumdo.  —  Anlangend  die  Krililc,  lo 
glebt  ee  bler  Binigei  in  berichten  nnd  in  berichligen.  Die  Cadd.  ge- 
ben, alt  AD>a,  von  I.  ad  Her  addila  ad  vadutn  eireBltn  .mignaqu« 
ßmmiHii  mori  interp.  Ent  loa.  ^caHger  Teraetile  die  Worle  lo,  wie 
■le  letzt  gelFHD  werden,  nnd  icbeiubar  mit  Reehl.  Denn  ei  lahtiich 
kantn  mit  C«eMr(  Sljle  rereinigeu  die  dörendB  Wiederhitl.  rnn  ad 
ilrr  ad  wadum.  Anek  vflrde  Ciei.  nicli  iciner  Weiae  eher  geschrie- 
ben haben:  vadi  drenitn.  Wenn  daher  die  Slellaag  der  Worte  naeh 
den  Codd.  beibehalten  werden  aoll,  lo  wOrden  wir  rathEn:  ob  rianmi 
und  eircuitut  tat  gaui  eig.  der  Bogen,  den  aie  anf  dem  Manche  ma- 
'  ohen  nrofaten,  Tom  Lager  an  drm  Finne  am/wUrti  bli  aar  Fwth,  md 
dann  wieder  anf  dem  andern  Ufer  abieärti,  Aeholiehea  hei  IM.  XXI} 
47,  S.  maltoinm  diemm  cireaitti  Padi  vada  pelenda  eranl. 

CAP,  LXV.  ProculvStB$  cum  Petreio  caaipexH]  Jenei  tito$  er- 
regte  Anitofii  ipiDf  mit  DavU.  za  leacD,  wäre  wider  den  Sprachgebr. 
Man  denke  bei  niiot  an  die  Andern,  die  jene  znerat  aahrn  n.  gewahr- 
ten ,  nnd  dem  Afran.  Nachricht  gaben,  Dieter  und  Petrei.  intoMiireO 
■ich  dann  aelbal.  Wegen  AftaaiD«  —  cuat  Fetreio' eonipcxit  a.  Znmpt 
S-.S75. 

eanilflit  —  imtrail]  So  die  Hetnahl  der  Codd,  Andre  Bditl. 
eonltiUt  acieaiqna  inntru-rit.  Mao  Qbenengt  lieh  bald,  wie  richtig  n. 
maleTiaoh  der  Wechael  der  Tempora  iit :  jenea  eeiutilit  beieiehnet  den  ' 
•biOlBleD  Ailloriieieii  AH,  Od.  Homentj  dal  Praeaeni  inttrail  die  leh- 
llaft  Tergegen wirtigte  Handlung.  Halte  Caea.  eonaiitit  getrhrleben,  ao 
■antäte  lieh  Afran.  il^  demelben  Angei\blicke  ant  Anhöhen  befinden  j 
ia(  cvnttiUt  dai  Riehlige,  ao  martehirte  Afrao.  Jioeh,  Ma  er  die  AahS- 
lian  erreiehl  hatte,  uad  dann  maebte  er  ent  Halt.  —  Dieiei  Halt- 
machen  wird  Ton  den  Kriegalinndigen  «U  gani  unxieecktnlifiig  'geta- 
delt, da  Caea.  nicht  im  Stande  geweten ,  «einen  Feinden  in  ■«baden; 
verm^e  dea  forcirten  Martcke*.    B<  ob.  an  c.  41. 

a  miübat  paituum  T]  Die  Bedent.  von  a  tar  Angabe  der  fint- 
fernuttg  iat  «war  bekannt ,  aber  die  abaolnle  StellHng  der  Partikel  tat 
tu  beachlen,  wann  nkmlich  wie  hier  die  Punkte,  von  aof  nicht  ge- 
«DDt  werden.  Eben  ao  8.  G.  V,  S3.  VI,  7.  Bei  LIt.  XXXVJII,  20. 
Ju-  <«  qnfnqne  ferme  mtltbu»  locat  eaitrai  Haud  TnrlelllD.  I.  f.  '41. 
L  1 


gL,_._b,C*ooglc ' 


^6^  C  IUI.  CAESARX8 

qa«  aqgnsta  excipielianbi  Hos  intia  moiUeB  «e  ndp&e- 
banl,  nt  eaaitatiim  etfagerent  C^iuis,.  praeBidijs^ne  ia 
angustits    collocatis,    exercitum   itinere   ptohiberent    ipsi 

?\ne  peric^lq  ac  (iftiore  Ibenim  copia^  tranadnee^ent :  qaod 
ait  illls'  conandam  atqne  opini  ratione  efficiendoni.  Seä 
toti^  (liei  pugoa.  Qtque  itiaeris  labore  defessi,  rem  in 
postenini  dtem  distiüetuot  Ckesar  (|uoc|ae  ip  proximo 
Splle  casfra  ppoit.  . 

C^.  LiKVI.  Media  circiter  nocle  üs,  qui  adaquan- 
i\  caussa  loD^iua  4  castris  proccsserant , .  ab  eqoilibus 
cotreptiB,  fit  ab  bis-certioc  Caesar,  duces  adversEu^onim 
silentio  copia^  castiis  «ducere*  Quq  cognito ,  Signum  dari 
i.i|b.et  et  vasa  militari  more  conclamari.  UU,  exaadito 
ctamore,    veriti,    ne  nocta  impedi^  sab  oaere  cohfUgere 

webt  die  AehnllcbVeJt  dci  grIecL  änö  nach.  Flnt.  Pkilop.  4.  ^r  fif 
■  ay^öi;  üvi^  kkIÖ;  K:id'  ataiiwy  rtiiooi  it;«  ndit((i5. 

trcieiehant'\  Ahiiehllich  all  iofograpliitehn  MerlMal,  alljcnrin 
•MKcicückt  ohne  nähere  Angabe  dei  Objtktt,  ■«  c.  C0.  Wotlle  uaa 
■■ppllren,  lo  viit  ei-ctwa:  pr^riteenlet ,  uUra  lemdentet ,  porro  pro- 
etdealM,  so  duL  c.  Ofi.  —  Eben  lo  ia  temportUer  B«Aen(.  U,  7. 
iHctat   excepit.     B.  C.  VII ,  88. 

(B  reeipiebant'\  Ueld  ad  h.  L  erklärt  dtefi  Tempa*  «1«  dem  COaa- 
l«l  beseicbBend}  ait  Recht.  Doch  liegt  aoeh  in  den  BagiiB  fon  ■« 
recipere  dM  Merkmal  dei  im  Rurtnuge  begriffe»  tey-  SinnTerwuidt 
wäre :    Hi»  intr«  nuntet  ipail  trat  reeeptia  i   dabin  ging  ihr  Rttckikg* 

gHOd  fuif  —  conandum  elt.]     N&nil.    di»ei   gued   unäekit    hell», 
gen  ant  jenei:    fpii  —  Iberutn  copiat  irautäaeerent.     Sf  ""*•  ^^'  ^-  ' 
q'ne  —  llagiUbHlar,    ic.  st  coiißigeretHr. 

CAP.  I.XVI.  Ii$  —  correplit ,  fit  ah  hit  etc-l  Xa  einig.  Codd.  n. 
Editt.  iV  —  correpli.  Indefi  aolcher  Slrnkturen,  wie  hier,  finden  *icb 
mehrere.  Unirn  III,  22.  (.  qnum  quoidam  elu*  mnolripü  ■ollicitarctj 
eqaitibaique  Caesarii  —  pecnniam  palliceretor,  ab  iit  eil  interfectDi. 
e.  5t.  f.  ■entoqae  ad  euni  relalo  Miiturionfi,  inventa  innt  t'n  eo  rar*. 
mina  CXX.  Kolgiich  lehll  ab  Ms  ohiae  Gnind  in  3  Codd.  Cfr.  obem 
c.  7.  IS.  Markland  machte  die  CenjeklBr,  ob  ilatt  H,  wM  fir  iit  la 
einigen  Codd.  tu  leaen  >ey:  II F  AUo :  dua  —  eenrepU,  —  Wamra 
dielt  nicht  in  geiUtlen,  wird  die  Sache  lehren,  und  der  Nebeniatil 
gni  adaquandi  etc.,  da  man  uieht  wohl  aaiiehiDcn  kaan,  dati  nnr  3 
■O  weit  lieh  gewagt;  auch  divq  steei  wohl  dareh  ein  Beltim  mang  (wart 
aaher  bcMichnet' aejn  würden.  Froalin.  I,  g.  lagl  awar:  Ca^ar  per 
txcipluiK  gpendam  aguatorem  qnnn  comperiiiet  «(c  Doch  dai  llt  etM 
■ehr  ichwachea  Zengnife. 

tignuat  dari}  Nand.  der  HUe  gemafi,  dnrch  dl«  Ixba.  Vergl. 
n  B.  6.  p.  677.  ' 

vata  mauari  more  ele.J  In  aekrern  Codd.  itehc  rulitariiii  w«a 
nnnöthigei  .Zaiatz  wäre,  da  der  ganie  Auidcqc^  vasa  conclam.  eia 
Temiana  dei  miiitia  Eam.  üt.  Daher  verniuthele-  Oudend.  militari  d* 
more.  Dief«  scheint  nni  «u  viel,  and  der  blofie  Ablativ  hiurelchevd. 
Wir:  nach  aaldaleiuuanieri  nadmülilät.  6«bMucli.     tU  wäre:  gta^t,,  ' 


gL,.._b,Coo^le 


DEBEX^  CIVILI  LtB.  I.  CA.P.  66.  67.     169 

.  tfogerentar,  ant'  ne  ab  eqniratu  Caesaris  id  Hiignstiis  ta^ 
hereDtilr,  iter  sup^mnnt  copiasqne  in  caätris  cohtibent:  , 
Postero  die  Pctreina  cam  paacis  eqititibdg  6cculte  ad  ex- 
plorända  loca  proficiscitur;  Hoc  idem  fif  «k  cAstriä  Cae- 
SBiie.  Mittitnr  L.  Oecirfiuä  Saxa  cnm  pftacis,  ^ni  loci 
haturam  perspiciat.  Uterqne  Ideih  sais  rienunciat,  qnin- 
qilß  milla  passuuiti  ptoxima  inibrbedere 'Itiherlä  ciimpe- 
Btris;  iiidti  kxcvp^h  loca  aspcra  «t  inontuosa:  qhl  pfiÜi 
has  angnstias  occupaverit,  ab  hoc  hosteia.  prohibeii  ni- 
hil esse  negotii. 

,     Cap.  LXVII.    Dispntalnr  in   constlio   ab  Petreio  at- 
qua  Afranio   et  tempns   profectiotiis  quaerilur.     Pleriuue 

■od  wfirde  «Dt  einen  GegeDulz ,  oder  ipeciellen  Bcwtggrnnd  binwel- 
MB.  B.  O.  V,  37.  Tum  Tcro  luo  taore  vielaritn  coiieUmut.  So 
yat  111,  DO.  u.  II,  3«.  l.  quadaai  ~  eoaiuetudiae.  Deigl.  III,  37.  (. 
—  Man  beachle,  dmfi  Cftei.  ftbiiehllieh  diir«b  lautet  Ceataumdirea  zam 
Atrfbrueb,  wu  wahrtchelnl.  durch  beiuiidie  Praei;anel  geaehali,  oder 
durch  di«  eiiiaelaeu  Decurionet,  'die  Feinde  In  Augit  aetien  wollte. 
Wo  der  Aufbruch  im  Stitlea  vor  lieh  gehdn  ■ollle,  4b  heif«!  ei,  wie 
Liv.  XXI,  47.  in.  Proxima  nocte,  fuisii  militibat  väsa  iileMio  catli- 
gere,    cmslia  ab  Ticina  oiota. 

tes^CTVitlur]     I.  e.  retiuerenlnr.     Aehnlicb  nnl.  11^  31,  f.  metu  &- 

«er  ttippriMunt\  I.  e.  profectione  tncepla  dealitont,  ollra  ian 
fAgreiloi  revocant.  SnppTimert  entlpficht  in  leriehiedaer  Beiiehung 
nuerm  :  daapfen,  nieder/taitta ,  uieäeTic/ilagtm ,  ttnIerseMagtn  ,  x.  B. 
ptcttxiam  i.  q.  intervertere.    &.  ob.  c.  45-  In.     Plin.  Epp.  I,  I. 

iH-caitrit'eontiitent'\  Dia  Präpoait.  in  ii(  hier  nicht  überflaiiigel 
Beliati.  War. bedenkt,  1.)  dah  einige  Truppen  bereit*  (nii«aricAtrt 
1weo{  3.)  dab  ta  hier  wie  i'ntra  dem  educert,  egredi,  dem  4jrtra 
aailra  eue  enlgejiCDge letzt  aeyn  'oH ,   —   lirbt  den  Grund, 

peripitiat]  Einige:  ptrtpiefa'l-  Bei  genügender  Autorität,  rieh- 
Mg.  Vergl.  ?.  §.  ais;  Die  Amlegg.  bej.  Kriti  »H  Seil,  Cal.  43.  in. 
JUatulai  cum  celerii  —  tantUluerant.     Bremi  lu' Nep.  Phor.  2,  .2. 

gui  prior    eecupaserit  etc,\     Vüiki  prior   ■■  Z.  g.  OSG.     Grotef. 

8,aoj..  , 

nihil  tise  neiotii]  So  Cic.  ad  Attic.  %,  18.  Cata  Slclllam  teners 
nmlto  m-golio  potuit-  Inltin.  1,  10,  ß.  iJ  •»  rea  vielorifm  laoiaretur, 
mUtil  negotii  lupereiie. 

CAP.  LXVIT.  In  eoni/Uol  ächon  DitIi.  ad  tt.  1.  verwu-f:  caa- 
eilfo,  wai  gerwahnltche  Leiart  «är,  iDil  dem  Beifügen.:  nä»  tMint  co- 
ro» tota  militam  turha  haec  agitalinvtar.     S.  zu  B.  G.  t,  IS,  in. 

fuaerMn-]  Infbeiondre  von  Streilfraeri,  van  A)lcheii',  die  durch 
pfTiönliche* ,  materielUt  od,  'tHoTalisoAes  tnUTttt"  herVorgeruteo  wer- 
den, sagt  man:  quaereret  der  Kweck  iit:  Urfoncfaung  der  WähThtil^ 
od.  AqNnlltlung  dei  RceAct.  Interrogare  lanacbit  Tsn  Fragen  d'et  Ei- 
Ben,  die  an  den  Andern  g^riefatet  afoil;  der  Zweck  i«l:  Antwort  aul 
die  nnffittlelbsr  vorgelegte  Anfrage.  Tl/igare  tit  bescheidenei  nnd  höt- 
Uekei  Bitted;  fsffageH:   Zneck  znnicbil:   KffOIlnnE  eioei   Wuntihti. 


gL,;..b,Coo^le 


J6Ö  .  C.  lüt.  CAESARIS  . 

cenBebant«  ut  noetu  Her  /aea-e»ti  pette  priui  'ad  angU' 
atiai  veniri,   quam  »entirentur,    Alü,   guod  pridie  nodii  ' 
conclamatum  esget  in  cättris  Caesariij    argumenli  »ume~.  • 
bantloco,  non  poiie  clamexiri;  circutn/undi  noi;tu  egui- 
iatum  Caesarü  aique  omnia  loca  atque  iiinera  obtideri:    ■ 
nocturnaque  proelia   exte  vitanda,    guod  perterritut  mi- 
let  in  civili    dUaeatione    timori   magii    quam   religioni 
pOHsulfre  conmerit:   at  lucem  .multum  per  le  pudorem  - 

ieniehant  «(]  Hot.  II,  30.  lentanltie,  qnM  —  eaMtra  Vaii  op- 
pugnanda  eeiufreml.  Acknl.  ob.  c.  3.  u.  B.  G.  I,  M.  Placnlt  Cuiarl, 
ut  legaloa  nlttcTcl.  Ramih.  J.  179.  S,  747.  Dieiem  analog:. llj  20.  m, 
eonitHtitte  —  ut.  Witi  die  besliaimle  Meinung  de*  Eiitatlrten ,  lur 
mlltmäeAtten  VeTmirkKchuiig  dea  Zu-Beii,  BnigeipTncben ,  lo  it«fc(! 
Ut;  die  aligemtiat  Anticht  Sbtr  dai,  vaa  lu  iinn  ralhtam,  teäa- 
»chertiherlA  aeri  beicichuet  4er  Acetual.'c.  Eafinit.  Geruudivi.  Eine 
drilU  Conatrntt.  mit  dem  Infioil.  Prael.  Paaiir.  >.  B.  Boiui  eentäemnt 
ttidi  iil  leltner;  analog:  ptaeel.  Wo  codi,  reaieo  mit  dem  Coajmlc- 
tiv .  all  Med.  CokortatiB  od.  Permlttiv.  verbunden ,  da  acheiiit  ea  unl 
fsai  parenthetiieh  xa  alehen.     Beiap.  Fabri  in  Sali.  Cat.  S3,  30. 

aenttVenfKr]  Wenige  Codd.  und  mehrere  Edilt.  tenttTttar.  Al- 
lein vergl.  Kriti   su  Sali.  Cat.  43.  in.   paralia,   ut  tldebanlur,   magDii 

pridie  neelu]  Zwei  AdverbiKlbegriife  obue  Copula;  «twai  nagp- 
.iTÖhulieh,  aber  dadurch  erklärbar,  data  beide  BegriHe  in  einen  luaam- 
mengaaetzlen,  wie  daa  provincielle  i  nSehien  —  d.  i.  vorige  Nacht  od< 
htunle,  i.  I.  beule  Nachti  —  veraehmeIxeD.  Analog  out.  c.  67.  eitr. 
piinia  luce  poitridiei  *  -, 

argtimenii  /oco]  Vergl.  tu  B.  G.  V,  7.  w«  mebr  Betapiel*  dieaei 
Auadruckt.  Und  oft:  ebtidum  loeo  nnl.  I,  74.  m.  S4.  11,  25.  m.  u. 
III,  41.  hco  praedat.  III,  17.  impcHmtati  loco.  31.  cxtr.  hottii  leto. 
74.  poeuae  I.     yergt.  ob.   in  c.  3S. 

oA'CHm/biiK  ]  D.  f,  lie  itrei/e  amAer  und  umieliteärwte  tie.  Dal 
PtiaiiT.  der  Bedeut.  nach  ala  Medium,  ober  mit  dem  Nebenfaegrilfe i 
imperante,  iabente  Caesare,  Ganz  pfiaiv  Nep.  Chabr,  4,  2.  circumfu- 
lu(  boaliiim,conrnriii,  ^ —  Die  Griech.  gebraach^en  ntgi/iioi^ai  In  dem- 
■clbeu   Sinne.     Xenoph.  Hial.   gr.   II,   2,   13.   ainoii  o/Xo;  nE^u/tiTO' 

a(gue  emu,  l»ir.  atgae  ^t.  ]  Dieae  achnelle  Folge  von  atque  itt  in 
Proaa  leKner,  all  bei  Dichtera.  Aehnliclier  Fall  Cic  Legg.  III,  9,  20. 
Cfr.  Haud  TnrielliD,  I.  p.  510.  S. 

'  UmoTi  magit  guam  religioni  eoatalere'l  Ein  Dentaeh - lAtefnei 
wQrde  eher  canitrnirt  babeu:  limorem  quam  rel.  ceuiulere.  Da  aber 
ceniulere  älicui,  i.  B.  vitae  heilat:  fSc  die  Erhaltung,  täi  daa  Bett* 
einer  Sache  oder  Peraon  aorgeo,  aeine  lUafaregElB  dem  gemafa  neb« 
uen,  an  dafa  der  genannte  Gegenaland  Hauptrüciticht  bleibt  beim 
Handeln  und  Allea  daranf  berechnet  iat:  ao  erglebl  sich,  data  eigeoll.  ,' 
contulere  aich  mehr  auf  reh'g,  ala  auf  tifor  beliebe,  folgt,  ein  Zeugmk 
obwalle.  Bjeaei  Zeugma  wird  aber  dureb  den  Gedantett  autgeboben, 
Indem  eoBtultrt  hier  per  conaequena  heirat:  agendo  reipi'eere,  ratio-  ■ 
nem  habere,  abeegui,  obedienlem  ette.  Folglicb  iat  auch'  der  Sinn  de« 
ganzen  Satiei  leicbt  zu  erfaaaen:  In  Bürgerkriegen,  wo  keine  geteti- 
mäftiga  Gewalt  herracht,  kann  auch  der  Trcabroeb,  die  Deierlion  der 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI    LIB.  I.   CA P.  67,  68.    167 

«mniumocuHi,  ntaltupt  etimm  trihunorum  militum' ei  cen~ 
turianum  prnetentiam  adf&rre:  quihui  rehvg  coerceri  mi- 
Utet  et  iA  oßicio  contiaeri  goteant.  Qfiare  omni  ratione 
eae  interdiu.  perrumpendum  .*  eUi  ah'quo  accepio  detri- 
mento,  tarnen  ntmma  exircitus  iaha,  locum,  quem  pe- 
iant,  capi  potae.  Haec  evicit  in  conHÜio  seotentja  et 
prima  luce  poslridi^  oonstitüunt  profitisci, 

C.iF.  LXYllI.  Caesar,  exploratis  tegionlbns ,  al- 
bente  ooeto,  omaes  oopias  castris  educit,-  roagnoque  cir- 
cuitu  Dullo  certo  itineie  exeicitum  ducit:  nam,  qaa« 
itinerä  ad  Ibemra  atqae  Octogegam  pei^nebaBt,  castm 
,  bostimn  oppositia  tenebaafnr.  Ipsi  eraot  trasB^cendendae 
Tallea   maximae  ac  diffioiUim^e ;    saxa  multis  locis  prae- 

Boldafeii  nicht  beitrafi  werden)  jeäer  Pailei  «lud  die  Uebetläufer  der 
SDdern  willkoinDian.  Hoebiteni  Ikud  alio  du  Ehrgefühl,  die  Schaatn, 
wenn  lolcbe  Trcnlaaigkcit  'voc  Aller  Augen  geichiehl,  die  Leute  Sl)- 
ballen  und  bei  ihren  Fahnen  rar  Zeit  der  Noth  and  Angit, erhalten.  — 
omnium  oculit']  DIeier  Ablatlr  iit  nicht  gawohlpAdverbialbegrill 
linier:  vor  Allar  Auge»,  im  Angttieht  Aller;  «Ond.  Abtatit.  intlru- 
inental.  d.i.  iladureh,  daft  tt  Alle  mit  aniekgu,  durch  Aller  Anblick. 
Der  Ausdnick  ii(  abiichtlich  itari  ond  prägnant  gewählt,  wie  Biiier: 
wer  Augen  hat,  muh  ei  lehen.  Daher  bedarf  ei  keinei  beigefügten; 
in,  wie  Moral  ad  b.  1.  glaubte.  Aehnlicbei  not.  U,  31.  Folglich  hon- 
uen  wir  auch  der  Erklär,  vod  DavU  ad  b.  )■  nicht  heiitimiBen ,  ,der  an 
die  Grieeh.  erinaert,  bei  deoen  iprichnörtlieb :  'AiSä^  tt  ö/p-Ovl/iolat 
jlyvetai!  ein  Satz,  der  «ich  mehr  auf  die  psych  ata  gi  ich  e  n.  ^nthropO' 
logiiehe  W^hrnebmang  beliebt,  dafi  «Ich  im  Blicke  ,&ea  JUeaachen  dai 
Gefühl  der  aittlicben  Schaum  und  Se^eu  autdrQcke.  Diefi  paht  ant 
Dnire  Stelle  nicht.      Verwandt  iit  unt.  e,   71.  in.    tub  oculis. 

aliguo  —  detTiBiealo'\  In  Cod.  Leid.  I.  alii/stanlo }  1  Cod.  Lern. 
aliqaaada.  Oudcnd.  u.  Held  lind  aicbt  abgeneigt,  die  leltnere  Worl- 
form  aufiiunehmeii ,  deren  lich  Salloit.  lag.  T7.  c.  113.  aach  Liv.  XXV, 
3ä,  7.  bedienen.  Una  dünkt  allqno  io  dem  IHimde  der  Berathenden, 
welche  geneigt  lejrn  tnufiten,  die  Sache  ntilde^  danailellenj  wahr- 
■cbeinticher;  wdid  kommt,  daf*  aliquit  relsliv  lehr  getteigert  werden 
kann.  Bo  unl.  73.  in.  cur  —  aliquot  ex  lula  amitteret,  d.  i,  doch  wobK 
to  manchen!  Vergl.  Kortta  in  Cic.  ad  Div.  VI,  33,  3.  Und  die  Re< 
deniarl:   ego  ijnoqne  aliquid  inm.     Ibid.  VI,  10,  S. 

»nrnata  erercitm]  So  lunnts  belli  B.  G.  I,  41.  und  wie  hier  VI, 
14.  coli.  11. 

nicit}  Andra  Leiartcn  lind ;  vicif,  etincil.  Dieiei  etincere  deu- 
tet anf  grdtfere  Anilrenguag  derer,  die  ihre  Meinung  durthietzen. 
Daher  bei  Liv.  II,  4,  3.  eiincant  iattanda;  V,  3C,  in.  Patrei  lumma 
ope  eiicernnt.  Eben  an  vtxüv.  Xenoph.  Hellen.  VII,  1,  17.  Taiha  iv 
ToIC  av/i/iaxoiv  itfinjtii,    i,  U  diefi  ging  di^rcA, 

CAP.  LXVIII.  Xan  fuat  ilinerai  Andre  Leiart:  aamgut  iVi- 
nera  qua*.     VergL  Z.  {.  765.    ttamih.  {..158.  p.  S58.        . 

trantscendenda»  vallet}  Diefi  iranltcrnd.  erinnert  woM  heion- 
dera  an   die   Sehwierigkeiten  ,    nnd   i>(   analog  dem  Irantrend,  fosiat.  . 


gL,;..b,Coo^le 


168  d  lUL.  CAESARIS    ■, 

nipta  iter  impediebiut,  ut  anna  per  man 
tranidaientDr  miliiesqna  inarmi  snblaratiqne  alii  ab  aliia 
magnam  partem  itineris  cooficerent.  ScHd  hanc  lajboram 
recQsabat  nemo,  quod  enm  omnium  labomm  liiiem  for« 
existiiRBbaat ,  si  hoBtem  Ibero  intercludeze  et  fromanM 
prohibere  potaitesnt. 

C\p.  LXIX.  Ac  prlmo  AfranUni  mUiteji  yüandi 
cäusut  laeti  et:  caatris  procarrebant  coatnmelioBiiiqii«  to- 
eibns  proseqaebaiuur,  nee  non  neceuarii  vietuf  inopia  ca^ 
actos  fit^ere  atgife  ad  Iltrdam  reverii:  erat  eoim  iier  a 
propoiito  diversnm  contrariRioque  in  partem  M  Tidebatnr. 
Dnces  eornm  snum  consUinm  landiboH  ferebuit,  quod  M 
castiig  teauis§ent;     moltaraque  eonim  opinion^  adiuvar 

III,  4S.      Die  Griech.  lagleB:     rünti    q    inna/iav';  Smßalriir.     Cjrop.  t, 
t,  4).     KSineT)    'oeh   latcln.  wire:    tupermmäee,    4»  i\t  Thalgriitd» 
wcDJger  kier  in  B«lrBchl  kunvn ,    »U  die  utitaliendaB'  •teilin  Htbat. 
ptr  mannt  etc.']     Eben  la  B.  6.  VN,  29.  m. 

inet-mi}  Sa  Ouätai.  nuh  3  Codd.  (dun  I  Psrli.)  «U(t  iHortxet. 
War  ridlelcht  in  Caei.  Zeit  auA  ein  («iner  UolencUei  ■wiieheu  der 
iilvm  nad  iDOdeTnen  FOrnf  iiKmiii  der,  welcher  aaln«  Waffen  blofli 
Bbplegt{  iaermn  der  Webrtoae}  ' —  Von  «od.  MiBlfcheu  Doppelfor- 
Bien  dei  Adjelitfve  lal  betaant,  dafi  ntancbe,  wia  imbedllua  sewöhii- 
liefierwarcB.  Sali.  log.  I,  I.  da«.  rd.ri.  Vergl.  Z.  g.  101.  RDddin. 
I.  164. 

framtnta  prohiber*\     Nar  in   1   Cad,   hmd  Oniend,  in   Ablaltr, 

alle   Andern    kalten:    frtimentam.     Entatari    diefi   etwa   tut  fraatBitt* 

s  «HB  prak.1     ^'«Bigifena   wshiubeiallcker ,    ala   waa  Ond.  vermotbeM: 

poluiueiil]  ,  Weil  rtcbfiger  nad  laglach  kolieqaeater  ala  pottenf, 
waa  I  Cod.  Dean  erat  üb  vBlIandett  nnd  autgrfiihrt»  Haadloug  tonvle 
di«  MäglighUmt  des  Jini*  Imbamm  bedingen.  8o  III,  S.  quDdcuDqne 
intptrarintt ,   le  aequs  animo  tue  factnra*. 

CAP.  LXIX.  Fiitndi  eansta'j  Viture  entipr.  nnaem:  leien, 
«Vit  «1  e^il,  mV't  (teAr,  ete.  SlOl.  lag.  13,  3.  nli  tanq^an  auaak 
vftnn  domom  eal.*  Ea  liegt  fo  den  Verbia  inttniiril,  daa,  waa  der 
Name  bei'agt,  I.)  die  intentio  Mimi  vlrlarnque;  S.)  daa  längere  Vtr- 
harrea  in  der  Zeit.  Clr.  Grolef.  g.  1 18.  Cic.  Epp.  IX ,  33.  eoullKai 
ad  te  venire,   nt  el  vUerem  U  el  viierem  et  totnsmn  etiav. 

fl«c  hdr]  8o  Oudend.  nach  3  MSa.  Dock  iit  dieier  A»dnMt 
dem  St;la  Caeaar*  fremde  anoh  fehlte  in  dem  ganieo  Satie  Ha  Wonen, 
Huf  wekbea  eben  aowahi  proieguf.bantar  all  cesrtsi  (Objekt  Ditd  Sob- 
jekl)  beiogeo  werden  könnte.  Die  meiat.  Codd.  ■tiianeit  für:  ao«  ne- 
eeai.  In  eioig.  dafdr:  /lOi ;  jeiiea  noi  kalten  wir  mit  ßavii,  Lew. 
Däbne  tSr  äaM  ricbtiga.  Xec  non  dilakt  Qua  affektitt  nnd  der  Perron 
und  Sache  nicbt  angencHen ;  die  Cepula  athwächt  den  Gedanken  ati  ■ 
die  Dariteirung;  dazu  Rnhnkena  UitbeÜ  >u  Vellcl.  II,  DS.  Hfl  pMti- 
enlii  (nee  non)  qoi  meKofe  aetate  pro  et  In  aaluta  eralloue  b»1  aial, 
nan'rejieria  praeter  Varron.  Re  ratt.  I,  13,  39.  et  Trogam  IV,  1. 
VI,  3.     Moral  log  vor:  »atfroi. 

,t*  eaitrit  tenaiitentl     C»d.   Peter,   kal:    «attt.  «e   eonÜmKUiemt. 


L.gL,;..b,GOÜglc- 


DE  BELL.  ClVitl   LIB.  I.  CÄP.  69.  70.      16^ 

bat,  tpüi  »int  itimentls  Itnpfedimentisqne  bS  iter  profe^ 
•tos  .Tidflbnnt,  nt  non  posae  dintins  inopiaiii  snstiner^ 
eonfidereot.  Sed'  abi  pftullatim  i-etorqaeti  agmea  ad  dex- 
traiu  coDspexernnt,  lami^ne  printos  fiaperare  regionem  cä- 
atrontm  abimofti  adverterant :  nemo  erat  edeo  tardtog  anl 
faglens  laboris,  quin  Btalim  tsasfris  exenndnm  litqne  oc- 
enrmndiun  pntaiene.  Conctamatar  ad  arma  atqne  öittnes 
capiani  paocis  praesidio  relictts  cohortibus,  etteunt  r&J 
etoqne  ad  Ibenm  itiaere  contendant.  ' 

Cap.  LXX.    Erat  in  eeleritate  omite  positmrf  certa' 

Nnck  cInIscD  *ndcni  HSS>  matt  et  wcBlsitiu  bcUken:  raitr«  m  len-f 
nicht  wie  gewBhnl.  - 

mi  iter  fmfetlnl  8ch*)nbu  plfaasiliKb;  C*m.  «Hl  Hg«a;  tltf 
bittin  lieh  Bn(  d«n  Manch  brgibeo;  li«  Wärea  avfgebrecAem,  m^ 
weiter  in  m/rric/n'ren.  Jenei  ad  Her  bochrankt  den  Begriff  uit  einen 
•peddlen  Fäll,  wie  «nforwltU:  pKfclHi  in  btllum,  in  legalio- 
mem  ^  in  preeUum.  '     .  . 

ttiuliui]  Hier  w!e  III,  S5.  t.  tonnte  tBgMr\  euch  longlttt  geiegt 
wardea,  wie  Stil.  Cht.  99.  ta.  orbenc  ab  (niidlh  Ibngiai  tueH  (nonj 
poleral.  Doch  scheint  nna  der  Uolenghied  Ststt  tu  finden,  dafli  A«< 
Itiif  hciht:  noch  me/ir  Tage;  longiui  onier:  In  die  Lange  noch, 
.  weana  langer  Aimrl.  B«l  diu  wird  mehr  ibtolut  dM  Xelt  nnd  defea  ' 
Dauer,  b^  iengitu,  Üe  m/ijeilire  Kruft  oad  deren  prebiemali  Natk- 
&ij(  berück lichtigl.  ■—  Daher  lolcbe  Verbind,  wie  U,  1.  longa  el  dif^ 
fieilit  oppagnatio.     I,  39<  lengnm  alqiie  ünptdHum. 

retorqaeri  ag*ien'[  Ouiichard  U.  f.  IK.  «■  loarnaMt  imeatMa. 
menl  a  droit*.  Du  VerLnm  weilet  naml.  bin  auf  die  laogiame  nsil 
allmälige  Schwenünng ,  durch  welche  äieie  rückgMgige  Bewegong,  be- 
«rlrtit  wurde;  eigeotl.  von  einer  Scliraube ,  oder  einem  Seile,  die  man 
■urflekdreht. 

aniamm  adverltrttwf^     So  nach  den  beiiem  M3S.     Vnt.  c.  83.  t, 
und  II,  S.  t\tr.     8.  itf  B,  Q.  I,  34.      Doch    nicht    ohne   AUBBahmej    x.    ' 
B.  in,  48.  m.     Wohlklang  und  Nachdrack  inögen   wohl  Matutab   ge- 
weaen  tejn.  « 

iHperaT»  regionem  ]  D.  1.  drüber  hinan*  leyn ,  lO  daft  man  den 
Ponlit  bereiti  hinter' aieh  hat.  So  Liv.  II,  SO,  fl.  qanm  Improvide  ctina 
dmfdiat  ctren  ipium  iter  lacatai  Muperatieal.  Drakenb-  glebt  da«,  viele 
Beiipiele. 

orcjirreirdliM  putarent'i  Den  Plural  ifatfr  de»  g:ew.  pHtarel,  rer- 
bltrgt  LcM.  I.  der  Jedoch  häufige  .Verweehil.  dieser  Art,  wie  e.  71. 
dabitM-nf.  Auch  geilatlet  ei  die  bekannte  Syaeii'i '  oder  Sytteptia. 
Denaoflh  icheint  mir  hier  die  TereiJixelang  der  Maiie,  nnd  Ae  indi- 
viäualie  Meinung  ablichtlieh  bervorgehalien ,  nnd  putitr'l  richtiger  und 
einfaeber,  betonden  da  neno  al*  ein  ithttrakier  Begriff  von  eogen: 
CalieMiveH ,  wie  popnlna,  gelt,  cieitai  lehr  rerachieden.  —  Den  ab-  ■ 
lo/ut.Qebrancb  von  aecurrere  wird  man  nicht  dbeneben',  AIcHIi  iil' 
gcwöhnlieher  hei  Cae«. ,  all  AuiiMiang  einer  Olijekli  -  ProDometia'.  So 
unt.  c.  71,  in.  tuttinere ;   73.  luptrare.  Illt  7.   occurrit.     Ob.  I,  I.  t. 

CAP.  I.XS.  Erat  in  celeritate  —  atrij  Eine  logtsche  Gedan- 
ken- nnd  Wortfolgi  Vann   man   diefi  nickt   nennen;  ei  lotlte  Keilaen; 


gL,_._b,Coo^lc 


170"  C.  IU[^  CAESABIS 

men,  ntri  ptiot  aagniitiaB  montesqne  occnparent:,  «ed  ex- 
ercitnm  Caefteiiii '  Tianim  difßeiiltatei  taidabant;  Afranü 
(opiEU  e({uitBtus  Caesart«  inseqnens  moiabatnr.  Res  ta- 
|Ben  ab  Afranianis  hnc  erat  neceesario  dedncta,  nt,  si 
priores  montes,  quog  petebant,  a(üg;isBent ,  ipsi  perica- 
lom  vitarent,  impedimenta  totiiis  exercitos  cohortesqne, 
kl  castiis  ralictas,  servate  non  posaent,  qnibns,  inler- 
'  dusis  exercita  Caesaris,  anxiliain  ferri  nnlla  ratione  pot- 
enit.  ■  Confecit  prior  Mer  Caegar,  atqne  ex  magais  ra- 
pibtis  naclns  planitiem,  in  bac  contia  hoBtem  aciem  in^ 
Btroit.  Afraoiug,  gaani  ab  equttatu  noTissimnin  agmen 
premerethr  et  ante  se  hostem  videret,  callem  quemdam 
Dactoa ,  ibi  constitit.  Ex  eo  loco  quatnoi  cetratromm  co- 
hoftiB  ia  moatem,  qai  erat  in  conspectu  oraninm  excel- 
sisümna»  niittit.  Hanc  magno  cnrsu  conoitatoa  iubet  oc- 
cnpare,  eo  consilio,  ati  ipso  eodem  omnibus  copiis  con- 
tenderet  et,  mutato  itinere,  iu^ia  Octogesam  perreniret; 
Hohe  quum  obliqno  itinere  cetrati  peteient,  conspicatas 
equitatus  Caesaris,  in  coboitis  impetom  facit:  nee  mini- 
mam  part'eni  temporis  eqnitum  virn  cetrati  susiiliere  po- 
luemnt,  omnesqae  ab  eis  ctrcuidTettti  in  conspectu  iitiiiia- 
qne  exercitos  interficiuntur. 

eeleritate,  qua  alUruler  prior.  •ngttitiM  —  occvparct.  Dh  Scbrld- 
llell«r  bebt  aber  Diehl  die  eeleritat,  loadcra  die  Perien  berror,  wel- 
cher, dine  Eigenicbsft  lakommt;  nnd  itatt  lu  Mgea:  celeritatt  uniai 
'  alteriuii)',  qoi  priar  elc,  liifit  er  dieie  lagltelte  and  graaimal.  El- 
lipie  iD,   mIm  hätte  rr  geac\t\eliem :   «rat  onne  eerf.  *t  ea  i^oiHom  etc.  , 

uectttan'o]  Ditie  AdrerbialForm  iit  bei  Caei.  die  vorhcnricbea- 
de;  dn  Woit  van  ihm  lehr  »ft  gebrsaeht;  I,  05.  68.  81.  III,  10.  f. 
49.  ni.  51.  f.  El  beialohnet  Cae>.  die  DriagliehitU  der  Umitändc, 
welebe  in  der  Regel  keiue  andre  Wabi  übrig  laiien,  nocb  getiaUen. 
Dabei  die  VerbiDd.  neeetiario  alqoe  ex  tempore,  Aucb  in  Verbind,  mit 
eogert!  neceHBrio  cogebantuT  III,  40.  Wir  lagen:  MOthatadiger 
Weite,  nothgedrangen.  Dieti  im  AligemelDen,  Dnd  aaf  da«  Talale 
der  Umitände  Bactelcllt  nehmend  ^  id  vaa  der  einzelnen  Noth  diq  Re- 
de,   dann  heilit  ei,    wie  III,  24.  f.  qna  necettUat»  —  peratolat.  , 

'  ex  magMi$  rupibut  dsc/bi^  D.  i.  poit  magn.  rupeij  iii  tapera- 
Nl,     Vergl.   ob.  in  C.  40.  ont.  e.  85.  a.  ex  praetnra  et  conaulalo, 

exeeltiitimatl  Einige  ilfere  Editorci:  exceltitiimam.  L'ebsr  die 
VtnMgArmv  Stellung  der  Oppoiitioninomina  vergi.  Ramlh.  §.  158. 
p.  tS4.  SS.  Der  Sinn  iit:  „von  allem  Bergen,  die  vor  Ihnen  lagen, 
wUUe  Afrao.  den  Meisten." 

iugiil    Holom.  ad  k.  I.  per  iuga  mentium,     S.  an  e.  40. 

nee  niafnon  etc.1  Wir  bemerken  bloft  fjir  die  Jüngern  Leser, 
dab  man  die  in  ntc  liegende  Negation  grammatiteb  und  »ynlalit.  nfcbl 


L.gL,;..b,COO^Ie 


^    DE  BELL.  CIVILI.HB,  I.  OAP.  71.      IM 

Cip.  IaXXI.'  Erat  «ccasio  bene  gerendae  Tei.  Ne- 
tpe  vero  id  CaeBarem  fugiebat,  taoto  sub  ocolis  accepto 
detrimento,  perterritum ,  exerciCnm  Bostiner«  noa  potse, 
praesertim  cucamdatom  undiqne  equitKlu^  qnnm  in  laco 
aeqno  atque  aperto  coafiigeT«(at :  idqne  ex  omnibos  par- 
tibua  ab  eo  flagitabatur,  CoDciurebaat  l?gati,  centniio- 
nes  tiibuniqae  militum,  Me  dubitaret  proelium  cotimitte- 

mlt  MfniMtsM' tcrbtnde,  landero  dieie  .gabörfia  dem  FerAa;  atioi 
nee  —  potuentnt,  Alltic  die  SlelUag  dei  Worte  ^icbt  dim  ntc  \a- 
glich  einen  lotchen  Nachdruck,  dafa  der  Silin  iiti  ac  »e  »linim.  qui- 
dfM  parttim  ttc.  oder  nee  vel  miaira. 

CAP.  LXXI.    Xei/ae  vero'].   Dieae. Firtikeln   beKien  ihrem  Weten 
nach:   Aach  glaube  maa  ja  tticAl ,    dä)i  etc..  Daraui  folgt,    daft  vero 
■tobt  adBtrtaUv,   ■ondern  beträfUgund  lit;    wai  auch  tn  niiierm:  Itet- 
metuegw  aber,   liegt.    So  hat.  11,  6.  m.  25.  in.    lU,  c  20.  m.   31.  In.     ' 
71.  m.  03.  94.  05.  / 

id  Caetarem  fagiebit  —  tutHnere  ele\  DI«  Pranomfna  denon- 
atrat.  id,  illad,  hoe  finden  lieh  ofl  bei  einem  Ii^finitieftit,  damit 
dieaer  ala  Sabjeit  oder  Objekt  mehr  herTargehoben  werde.  So  Cic. 
OSie.  III,  13.  Erranti  viam  non  moattrar»,  Aoe  Alhenii  exieeratlo- 
nlbut  publicii  hucIdoi  eat.  Id.  ad  Dir.  IX,  2.  Dobii  ital  tllad,  nnn 
TiTcre  in  atadiia  nattrii.  VaS  dieiei  Slrnklnr  analog  iat  auch  die  oft 
mirireritandn«  Stelle  Sali.  Cat.  29.  exir.  Ea  poteitm  ete.  Deigl. 
nnl.  e.  73.  iu.  Caei.  In  eani  apem  Tenetal ,  ic  —  eanficet»  ]foiie, 
Vergl.  Raiqah.  g-  108.  p.  621,  Z,  S.  T4S.  Dafa  Im  Grfecb.  eben  dM- 
•elbe  Slalt  findet,   lehrt  Malthiae  Gr.  Oranmat.  g.  472.   S.  878. 

guaai  —  cenfligeretur]  D.  i.  in  dem  Falle,  daf*  ea  jeUt  znr  M. 
gemeinen  Sehlacht  käme,  —  gefochteu  würde.  Dem  Sinne  nach  ao 
viel  ala:  canßigendunt  ettet.  Dal  Imperfectnm  Canianclir.  gajiz  ge. 
naTa  der  hier  heielchnefen  Argnmentatian  Caeiari.  Von  der  proble-  « 
mat.  geaelitea  Zaknnft  konnte  e*  heifien :  ti  qußnda  —  cODfligeretiir. 
•  Offenbar  lit  gnum  hier  Tenporafpartikel)  aber  der  Fall  wird  aar  U- 
genommen,  iit  nicht  fakliach  erfolgt.  Vergi.  Z.  §.  57B.  Aum.  eilr. 
So  c,  72.  eliam,    quasi  teilet,   teie  non  e«ae  pagnaloroa. 

eancurrebant —  ne\  Mao  lupplire:  eoncarreb.  et  ßagitabaitt, 
Aebolleh  Cie.  ad  Dif.  III,  0.  Te  adeunt  fere  oniiiea,  ii  quid  velit; 
■«.  Interrogantea,  oder  interrogaluri.  '  Dergl.  Ellipien,  die  leicht  bdi. 
dem  Zaiammenhange  (ünö  fcov  xotvoi!)  m  ergänzen,  alnd  nicht  aalten. 
Bamib.  S.  303.  S.  983.  Von  eoncurrere  gilt  daa  von  Breml  lu  Nep, 
Pelop.  3,  3,  Bemeikla;  ei  beieichnet  Eite  und  Eiter.  Vergl.  ob.  «, 
84,  —  Wegen  »«  bei  Wünichen,  Bitten,  Mahnangen,  learHendtr, 
d.  i.  prohibitiver  Art,  Tergt.  Rnhnk,  xa  Rntil.  Lop.  p.  leT.  ed.  Prattch. 
Bremi  »o  Nep.  Agea.  4.  Wenn  Froticher  xa  Rntil.  Lop.  4.  «.  O.  b«. 
merkt,  daf«  aneb  Man  in  den  angef.  Fällen  (tehen  könne;  io  mflaaeii 
wir  dlefa  beaweiteini  überall-,  wo  im  Denltchen  geaagl  wird:  ja  nIVrAf .' 
wo  lolglich  nur  ana  dem  Geltte  und  nach  der  Vorttellang  einea  An« 
dem  gewarnt  oder  gewaniehl  wird ,  der  Gedanke  alio  gani  »ubjekUv 
lit:  da  mnr»  ns  lieben;  alio  aack  Nep.  Agei.  4.  in.  quare  venire  IM 
dnbitarel.  Son  kann  nnr  itahen ,  wo  man  .UTtheilt,  dal*  etwa« 
nicht  g'-ieheAeu  leyn  dflrfle  oder  geacbieht;  ■.  B.  hok  crediderit  d.  I. 
dn  Wim  boKentllcb  nicbt  glaahen.  Vergl.  ähnl.  Biiip.  III,  29.  lev«. 
rin*  adripiit,  im  dimittercnl.  e.  7S.  in.  hortatui  —  m  etc.  «.  112.  t. 
U,  41.  in. 


gL,.._b,Coo^le 


ifi  C.  ItL.  GAESARIS 

ft;  bMMftfJi  €»*e  ikilitum  päratiiiikot  animoi.'  ^rbniä- 
kei  cohtra  multii  rebut  mi  iimerit  tigna  mitiire,  guöd 
luit.  noH  gulvenineni ,  quod  d^  coUe  non  deceäerenii 
^od  vix  eguHtim  ütcvnüs  nulinerent,  callutüqwe  4n 
«ntttn  locum  tignit,  cot^fe'rti  neqve  ordiites,  ne^«  «5"' 
gna  iertarenf.  Qftod  ti  int'qititatem  loci  ttmeret,  dütlM 
tri  tarnen  äh'qso  loco  pugaandf  facuHatem ,  qitod  certe 
inde  decedendvm  viiet  AfraniOy  nee  »ine  agna  permo' 
nere  potset. 

Cap.  LXJfn.  Caesar  in  eun  spem  venerat,  se  büm 
pngna  et  sine  vnlnere  snoj^m  rem  conficere  posse ,  qnod 
re  frpmentaria  adversarios  interclusisset :  cur  etiam  »e- 
^ßf^O.z.enndö  pröelio  aliquot  ea;  tuit  amiltereif  cur  valnernrl 
^aieretur  optime  de  te  merito»  mäitetf  cur  denigue/br~ 
tunam  periclitareturf  praetertim  quum  non  ainui  ettet 
*  imperatorii    contiHo   luperare,    quam   gfadio,     Moveba- 

tnr  etiam  misericordia  civium,  qnoa  inteiificlendos  vide- 
bat :   quibas  Balvifi  atqae  iacolumitrtu ,  rem  oblinere  male- 

'     parälhsiniet  antmot]    Parataty   (wie  ob.  c.  64.]  att'aliolul,  *aeti 
in  Verbind,  mit  proraptut  nnd/ortic,   inUnlai.     Sali.  lag.  49,  3.    C»t. 
3T.  Der  Superlattv  leigl,    dift  der  BcgrIIC -r«f n  a^jiHieitch  la  fiMcn. 
tlgita  oiid'iiet.]     Ein  icltner  Anidraek  Itt  millfit  tSt:  edtre^  pro- . 
'  «tsr«.    Terglefchen   LAnntf   idbh   damit:    loeem    miltere.     Bnrmann   sn 

'  Phaedr.  IV,  10,  4.  Repente  voeem  ntitÜ  nnelti, religio.  Cfr.  DaEer. 
«uCior.  IV,  10,  7.  Folglich  iit  tigna  mitt.  ao  Viel  tli:  t>>n£Anir(, 
pudere,    certii  qaibnidani  indiclii. 

cottferti]     Dich  Pridlknt,  aa  lieh  eutbehrileb,   loll  dtn  angerflbr(«n 
'         Motiven   noch   ibebr  Naohdroek   g«ban.     „Sie   (landen  lO  gedrSagt  nad 
tng  geicAlanen,   dati  man  erwarten  inllte,   ile  mOfitea  RetA  n.  Glied    , 
Halten'" 

CAF.  I.XXII.    Tm  ^-  ipem  venerat'\     In  ipem  venire  beifit   nieU 

Bloh:    Hoffnung  lehSpfen,    (a»en;    londern:    In  Folge  der  Umitändri 

in  einer  Halfn.  veranlagt  werdfn  ,   «ick  berechtigt  glauben.     Caei.  g«- 

^  Braucht  den  Aatdr.  oft  hn.  In  B.  «.  1,    18,   42.      Athnl.   ob.  e.  61.  M 

'      Hutamai  —  pervenire.     H,  42.    ad  tumnam  derperaUoaem   perven. 

tine  tulnere'l      Eben   lo    nnt.  c.  74.  f.    nnd    III,  S6.    f.  paene  ti»* 

välnere    bellum    eonfleieinui.     Wir:    ohne    Blatnergiffien.      Hetonjni.T 

■tebt  bei  Andern  auch  vulnut  fflr  rladet.   8.  Düker  in  Flor,  II,  I&,  2. 

fortvaam  perclilifretur\     So    not.    III,    10.     S>    in    B.  G,    Hl ,_  tia 

dber  die  Sfnon.  erptriri  nnd  tentare. 

luperare]  Abioint,  obne  Objek(*e>*ai;  S.  II,  S2.  m.  quod  bH 
per  biduum  eqneitri  proelio  »uperavtHutT  Gant  dai  gtlecb.  HfOKtr  ^ 
iuperiarent  ene.     Gegentheil:   ^t^üh^hi. 

gttot  iitterßeiendot  videbat]  Davii  ad  h.  1.  »agl:  „BaroBi  «t,  ot 
äpod  mellorti  aeTi  («riptorei  hnjoimodi  parliripla  tntnrnm  tempi«  il- 
gnifice-nl."  Doch  iit  in  beachten,  dafa  Cae».  liier  in  der  Thal  die  NtÜfi- 
«fcjultfiteft .hetforbeben   will,    etwa:    qnet   uetettaria  InteffletoM  iri 


gL,;..b,Coo^le 


DE  BELL,  CIVILI  LJB.  h  C^P.  72.  73.    |J3 

bat.  Hoc  ccHniltiuii  CaesaiH  a  plerisque  lum  -prci|)fib»t 
tur;  inUtteg  Teio  palam  intec  se  Ipquebaqtur,  quoma^ 
(alit  occtuio  victarim  dimitteretttr ,  etiam  qaum  velkt 
CtwioTy  tt»e  non  eue  fugnßturoi.  Ille  iu  sua  «epteoÜK 
peraeve^at  et  paullulum  ex  eo  loco.  digceditur,  Qt  limo- 
rem  adversarüs  minuat.  Putfeius  atque  AliaDiaa,  oblata 
Jiicaltate,  in  c^ira  sese  referunt..  Caesar,  praesidUs  in 
^oontibus  disposUis  y  omni  ad  .Ibeiani  imercloso  itioeire,, 
quam  pro^ime  potest  bostiofi  castris  casfra  conunnait. 

CiP.  LXXIU'  Postero  die  duces  ndversaiionim  per- 
bubali,  ^uod  omnem  rei  irumeatanae  äuminisqae  Ibei'V 
spem  dimiserant,  de  reliquia  rebus  consultabant.  Erat 
onnin  iter,  Ikirdam  ai  reverti  vellenf;  altemm,  si  Tar-.. 
raconem  petereqt.  Haec  consiliaatibus  eis ,  nunciatur 
aqaauuesab  e^uitatu  preioi  nostxo.     Qua  re  cogaitä  ^  cre- 

praeeldetat.  ■  Vtitgl.  Z,  ^  MS.  SO.  DaBoek  miif»  die»*'  Ockmcli 
dw«k  die~Kitne  mebi  enttchuldigt ,   «1*  ttackgeahwtt  wende«. 

rem  oMiner«]  D.  i.  getcinnen.  S.  III,  11I<  f>  So  isgte  Dan 
Moh:  emuttaat,  Utt»  obtiHtr»  it.  lineere.  Clc  pni  Sow.  Com.  4. 
Mm  lilem  alt  obUueamn*  aul  amittamat,  Aach  von  DieintircitdeB, 
«elclie  clwu  duTchteUen  iDd.  brweüeii.     S.  Emeiti  in  Gl.  Cic. 

a  plerligae  probtibatur'^  ]n  metirern  (Mch  2  Pari*.)  bi^er» 
C*dd.  febK  a.  Poch  iit  ein  UstencUed  dar  HedwL  ia  beiden  Con.  ' 
alrakL  Probattir  alicui  rel ;  wcun  man  nlohU  d>.HldeT  h«f ,  und  die 
SAehe  um  plausibel  dankt;  oäml.  in  attstraeta  gopioclicii.  Probatur 
ak  «'<«•  wenn  Jen.  leiae  beifällige  Stimme  aaMpritb(,-.aich  daiflbcr  ' 
Bufiert.  Dareb  Jene  Prsepoiilimi  a  «ird  alao  die  lAäUg«,  lebtnäig» 
TheHaahate  (in  conereto  D^id  fakliicb)  beieichnet;  ganz  IcbUldich,' 
wenn  i.  B,  wie  bler  angenomoien  werden  mub,  dall  Gael.  iciue  Aa- 
■icbten  den  OfGciertn  mittheille,  and  dati  dieie  ilGh  daräber  tmiipro- 
efteu.    Dakn  nnt.  c.  74.  f.  a^  TS.  dieielhe  StruLtur. 

jMTtec'st]  Zu  belebten  der  adverbiale  Gebraneb  dfeie«  Tcrbl,' 
Itl,  37.  ille  a  vallo  non  iactiae  perseveravit,  Aebnl.  ien  fTtpe- 
rare,  fetUnare  elc. 

te$e  referuntj  NIebf  iog»r  binfig  tüti  te  recipere.  Nop.  Hao- 
uli.  II-  f.  oova  re  perterrit)  —  le  ai  »aa  cailra  naullca  retaleruMt. 

in  mentibut']  Aucb  bler  fehlt  in  in  einigen  beiietn  U8S.  Wir 
Biicbten  die  Praepoiil.  sieht  entbehren ;  Tergl.  jedacb  in  c.  31.  Lcicbt 
Rannte  dai  falgende  m  AnUfli  geben  zum  WegFall-  '  ^ 

CAP.  LXXIII.  Spea.  dimiseranl}  Vor  Ondend.  amiterant.  Al-N 
lein  Rainere  heitlt;  atcfgebea^  fahren  lauen,  S,  zu  B.  G.  V,  18.  f. 
So  '  aagte  man :  imperilim  diaiittere  »L  depanere.  Nep.  Timol.  .3 ,  3. 
«ccoiiaHH,   oppoitnoitateiD.     B.  fl.  V,  97.  In.    B.  C.'lII,  3$. 

•  Ilerdam  ti  e(c.  ]  Beitpiele  lolcber  Verielinng  (NadialeUung)  der 
CoBJonUidDen  1.  bei  Banab.  9-  30O.     II,  4.  p.  Oll. 

»uaeiatur  agualortl  etc.]  Wenn  einige  Codd.  uuneianlur  Itifwei- 
aui;  anch'ub,  c  14.  geleieB  wird:  falio  equitei  adeiie  nuadaiantHr 
aM. AebnlicbeB. in  B.  Afr.  I.  5.  ii'cb  findet:  bd  würden  wir  doclt  bier 
ant  keinen  Fall  den  Plural  geilallen :    1,)  wegen  der  SttUMng.  dea  nuti,  ^ 


g"L,_._b.Coo^le 


174  C.  lUL.  CAESARIS 

bnn 'nadoneiil  dispommt  eqnitam  et  cohortinm  alarianun, 
le^onariasqne  interiicinnt  cohorda,  valliunque  ex  castris 
ad  aqaam  ducere  incipinDt,  ot  intra  muaitionem  et  sine 
timore  et  sine  Btationibns  aqaari  pOBsent.  Id  opus  id- 
tex-  se  Petreins  atqae  Afranius  partinntar,  qtgiqne  perfi- 
äendi  operis  eamsa  longins  prog^dinntar. 

.  Cap.  LXXrV^,  Qiioram  discesgu  liberam  nacti  mili- 
tes  colloqniomm  faciiltatem>  Tolgo  procednnt  et,  qnem 
qniBqne  in  costris  aotnm  aiit  mnnicipem  habebat,  conqui- 
rit  atqne  evocat.  Primnm  agunt  gratiat  omne»  omniitis, 
quod  $ihi  perterritit  pridie  pepercitient ;   eorvm  te  iene- 

eiatur;  S.)  ronaglieh  yttgta  premi;  dicier  InfiBiliv.  Piae«.  Puttivt 
Ut  eiD  SingutaThtgriS  Und  iiqleich  dtr  Haoptbegriff,  anf  dm  ei  hier 
im  Safie  BBkommt.  Subjekt  aber,  aqaatorttj  vencbmilil  mit  dem 
Prädikate  prenif,  n  einei»  Gaaxen,  ond  bildet  in  Subjekt  dei  Sa- 
tte* ID  nunciatar.  Der  Uatenchied  ^er  Slcnktar  mag  etwa  leyn,  wie. 
Im  Dentichen:  I.)  e>  koMinl  di«  Havhricht,  ci  beiftt,  die  Leute  wi- 
'tcb  zugegeo  :=  nHatiantur  bmniiiea  adeiie)  3.)  ei  wird  oticiell  ge- 
•  meldet,  die  Seiler  würden  bedrängt:  aunciatar  (Duncim  adfertur) 
cqaitei  preul.  Uaber  die  StrnlitDr  ■.  Z.  g.  SQT.  Aem.  Ob.  e.  fU.  iB.  ' 
m  etrnebalur;  Fjtbri  ta  Sali.  Iiig.  113,  9.  and  Kam  ib.  |.  168.  p.  081, 

eoherHam  nbriamn]  In  den  MSS.  dei  Livlni  weebiela  die  Ad- 
Jektlffaimeo :  alari*  und  alariu*.  Leiilrei  nimmt  man  all  dai  äbK- 
ehere  an.  Daft  man  onter  aiariit  eohort.  da«  Fu/nolt  der  Bunde». 
gemnten  in  vefiteben  hat,  iif  betaimt;  ehtn  la  hrlfien  die  Reilel 
denelb.  eguitet  alarii,  Auirabr].- LIptta*  de  Milit.  Rom.  II,  7.  Die 
*  BnudeegenoHeD  bildeten  den  rechtes  und  linken  FIQgel.  Vergi.  Dik- 
kenb.  in  Lir.  X,  40,  8.  an  B.  G.  I,  Sl. 

Valium  —  ad  aquaml  Veritelit  aich  nach  dem  Siceri»  lu,  auf  ' 
dAien  linltem  Ufer  lie  biniogeii.  Die  Enllerunng  dei  Lager!  ton  dent  . 
Ploiie  betrug  nach  Gnlichard  etwa  13j  Rom.  lUeilea. 

lottgiat  preerediuntur'}  Näml.  ex  caitrit.  Der  Aaidrack  ron  dea 
Bitaelnen  gebrancbt,  lit  aeltner.  6uiichBrd  II.  p.  IdO.  lagt;  AFruiiaa 
«t  Petreiui  partagerent  entre  eux  le  detail  de  eet  ouvrage  et  i'abBen* 
tirent  da  camp,  poar  veiller  ehacun  dei  loo  edle  a  la  prompte  ez^ea- 
tinn.  —  Jen»  longiat  iit  hier:  weiter,  all  geicäAnlieh.  CFr.  Breut 
nnd  Dibne  in  Nep.  Then.  I,  2.  Wegen  der  Bedeat.  von  loage  fergl. 
SM  R.  e.  V,  G2. 

CAP.  LXXIV.  Vulge]  D.  I.  iaufeameise  aud  allgemein.  S.  l« 
B.  G.  1,  3S,  wo  mehr  Beiip.  a.  ob.  c.  28. 

guitfat]  Die  frflhere  Ben«rk.,  dafi  In  den  M8S.  kein  Redelhell 
•o  verdreh!  nad  verfäiiebt  irordea,  all  die  ProKomiaa y  nnd  betond. 
die  eotnpotita ,  bettätigt  lich  aneh  hier.  In  vielen  Editt.  lai  man:  plt' 
titgne  !■  eaitr. 

iu  caUrit  netuM  aul  Pomieipeat']     D,   I.   In  -  OiMari  Lager.    Xi».  ' ' 
tut  lit  der  Setanmte,    des   leh  kenne  and  der  mieb  kennt.     Vei^l.  an 
Sali.  Cat.  40,  3.     Rohnk.  la  Tereht.  Enn.  II,  2,  7.    'Munieep*  fit  der 
XanAnoi*»   aai   elaem   nnd   demielbea  Mnniciplo.     So  Plin.  Epp.  VI^ 
fA.  —  Cfr.  Jtahnk.  la  Ter.  Ena.  II,  3 >  7. 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CJVtLI   LIB.  L   CAP,  74.      175 

Heio  vivefc;  deinde  tmperatorii  ^äem  quaerunt,  recte»0, 
te  Uli  riat  commiiiuri;  et  quod  non '  ah  inttio  fecerint, 
armaque  cum  hominibu*  necettariü  et  conianguiaeit  etttH 
tnierinty  quecoDtar.  His  piovooati  Bermpnibns/  ßtieM 
ab  imperatore  de  Petreii  atque  j^ranii  vita  petunt^    ne 

imperaterii  fidem  qtitarunt\  Citccon.  icblag  vor:  dtim  dt  Ini- 
per.  fide  qnaer.  Allein  mit  Recht  Tcrwiei  Oud.  und  Held  ku(  B.  6.  I, 
18.  eadetn  mb  kliii  guaertt,  nnd  ob.  e.  67.  tempai  profertiontl  gmu- 
Hlur  j  Dud  lodBim  möchte  man  eher  eine  doreh  die  Käne  enfitandn« 
griech^'Altraitioa  ertenneo,  wie  ^erod.  I,  lö2.  ■cttr  äi  ivta/iiv  rar 
Saßvl.m'litr  itoUoHTt  fitr  lai  äliotat  iijluaa,  Öa-t/  i/;  lari.  VergL 
Hattli.  gr.  Gr.  p.  1365.  Battm.  p.  450.  0.  Alio  in  natOrlieher  Ge~ 
dioken-  and  Worlfolg«:  reclene  »e  imperatorit  jidei  siitt  comai.  Fi- 
del M,  pw  prolepiin,  die  J^verläetigieit  dei  Worti,  du  er  iWeb 
gebea  «irde;    du  Wort,   ant  du  aie  aich  verluien  tonnten. 

reclene]  D.  i.  lo  dali  lie  dabei  vemanftig  bandrilen;  anel  wir: 
mit  Fug  and  Btcit-  Alio  (er  eouieq.  oRse  ihren  Nachtheil,  Aehnl. 
Sali.  Cat.  51(4.  reet«  alqne  orüae. 

■  aTtitaqnt\  Die  Leiarten  acbwanken.  AnDehmlieh  Mhelat,  wM 
in  PelBV.  arma  q*»d  cum  etc.  nneh  mehr  nach  Cod.  Urain.  armajua 
quod  mm.  Doch  a«hoD  Ueld  wie*  Dach ,  wif  nnire  Leiart  beatehen 
kfinne,  lodsin  gwe,  to  wie  el,  ac,  atqut  oft  Veriehtefcnartigei,  J« 
Gegenaitie  verbinde.  Allein  beiondera  la  beachten  Iit,  daft  naeh  N»- 
gatiouen,  «ie  aoa  ^  ii«c,'die  Parliliei  911«  die  Hedeat.  hat  Toni  viel- 
»ehr  ited  od.  i'ani  patiua).  Beiip.  gleht  GDTena  xn  Cie.  Fln.  II,  5, 
17.  Fabri  an  Sali.  Cat.  19,  2..  Alio  gehircn  hierher  die  Stellen  B. 
e.  VI,  7.  ae  aau  fortnnu  in  dnblnB  non  devocMnrnm  et  poitero  dio' 
—  eattra  motnrnm.  VII,  4.  «oh  dcaiitit  taman  atque  in  agrl*  habat 
dilectum.  Hau  erkennt,  dafi  diele.  Copulatiepartikelit  daan  dienen, 
'  niebl  lowobl  den  Gegentata  oder  daa  Veriehiedenarlige  an  licb  lagiiek 
AervorxaAebea ;  londern  dieiei  mit  dem  Prflhern  Aitloritei  ,oAer  ta 
eonerelo  lu  verbinden,  gewöhnllcb,  wo  mehrere  Data  aufgeführt  vel- 
den;  nnd  dab  folglich  du  äauxe  anch  log  lieh  betrachtet  nur  Zutat* 
Iit,  niiht  Gegeatatz.  ~-  Wir  mdchlen  ata  Kriterinm  angeben:  tatd, 
waa  man  nicht  Erwarten  •olKe:   und,   logar  etc.  ' 

armä  —  conlulerint]  Wir  sagen ;  die  Waffen  gegen  Jem.  fäh. 
ren;  fegen  Jem.  kehren.  So  Lir.  XXl',  1,  2.  Knnqnaui  —  validl«- 
lea  opiboi  inter  te  civilatei  gentt'qae  eBntulcrunt  arma,  E)  liegt  dar- 
in nicht  blofa  der  Begr.  dei  /fand^emmniveTdena ,  dich  iit;  *rma  . 
conterere;  londeia  der  Nebanbegr.  um  lieh  mit  Jem.  xä  meuen;  od, 
decerlandi  eaoiia. 

qaennlurl  Hotomann  glaubte,  dtefa  beliebe  lieh  auF  die  Caeta- 
rianer f  um  to  mehr,  da  lenit:  Aii  pravoeaU  lennonib.  keinen  pti- 
HDdeu  Sinn  gebe.  Allein  für  die  Caeiar.  will  lieh  Jen«  jaeri  nicht 
acbicken,  da  lie  im  Vertheile  eich  befinden  and  keine  Schuld  tragen; 
deuu  gverl  aliquid  btibt:  beklagen,  bejammern,  dai  Drflekende,  LI-  ^ 
ttlge;  queri  de  aliqna  re;  lieh  beklageo  über  erliltmei  Unrecht.  Im 
letitem- Falle, inobe  ich  Abhülfe  bei  Jem. ;  im  eritern  ergie/ia  ich  mich 
bloft  in  Klagen.  Vereint  lind  beide  Straktureo  SaU.  lug.  1,  1.  Dl« 
eigenlhaml.  Bedent,  dieier  Stelle  hat  Docb  kein  Auileg.  erwogen.  Hit 
lermemb.  kann  lebr  gut  ventanden  werden,  all  Ablatie.  der  entfertt- 
leru,  mittelbaren  Uriachc,  d.  i.  In  Folg»  dieier  gegenieH,  Unterre- 
dung [anden,   tahtten  ale  ilch  aofgeloidert  «te.  ■    ■ 


jL,.._b,Coo^le 


i7«       '  C.  WU  CAESARIS 

guöd  im  te  tcthi»  C9»cepü$e,  »tu  luu  proiiiitn  trftfM»; 
(ur.  ttuiiit»  amfirmatii  rtbut^  te  t$atim  tigna  tramt»- 
tuPBi  copfinaant,  legatosqse  de  pace  primmnm  ordianm, 
cenliirloiMa  ad  Cuesaren  nittuot.  ^iaUnna  alii  sn«s  ia 
eastra  invitaadi  caoua  adducant;  alii  abi  boik  abdaeim- 
tnr,  adeo  nt  una  castra  iam  facta  ex  binis  TidereBtnr : 
compluresque  tribnnt  militum  et  ceatorioneB  ad  Caesarem 
veniunt  aeque  ei  comitienctaat.  Idem  boc  fit'a  piincipi- 
boB  Hispaniae,  quo»  il|i  erocaveraat . et  seenm  in  castris 
babebant  obsidura  loco.  li  fuos  notos  hospitesque  qoae- 
xe^nt,  per  qaem  qoiaqae  eonun  aditam  commendatiODia 
habere!  ad  Caesarem.  Afraoii  etiain  filiua  adolescens  de 
Rna  ac  parentis  ani  salnte  chiq  Caesaie  per  Sulpiciaiü  le-  ' 

im  it  teahu  eo»espüt9^  Cic  Cklil.  il,'  4.  m.  qald  tnaN  »at  wee- 
lerit  cxeogitart  poteit,  quod'aoD  illt  eeneep^eritf  Ebau- lo  pro  Salk  S. 
IB  din«»  Falle  lapplirt  man.:  antma ,  aual«.  Allaln  in**e  eaneip. 
Ift  glaiak  4*ni:   itt  te  admittare  cnlpscqui  oboaxiom  Icri. 

'  ligatoifue  mitlanlj  Man  aoUle  maluen:  tg  mttturet.  Mlefo  M« 
Ablatirit  quib»*  tonfirnuitit  r»b.  drackcn  aai  di«  Bsdin^iig,  tn>(«i* 
vllth»  der  UebeHritt  «rfalgca  ioBte;  dl«  Geaebnigaag'  Caetari  ala-- 
aakDl«B,  leaden  aie  eben  die  Abgeacdneten.  Ali»  raihaen  jene  Abla-i 
tjrl  Ton  den  Praeten'ia  Temporii  futari  Tcntanden  werden:  gtiae  übt 
<e^firatltll  fueriitt,  tuno  ae  etc.  Dat  Praeleritum-  ilt  alio  hier  kelB- 
faktiich««,  ■andern  nne  ein  gedadtei,  getetmlen  falgk  aind  »  ganr 
elgenll.  Äblatigi  eoniei/ittiitiai.  Aehnl.  B.  6.  I,  7.  Cacur,  honilner 
ininico  aoimo,  data  foBultate  ilincrii  (aelnndi,  non  trtitperatiiTo»  ab 
laiurU  —  exiiliin&baL  Cfr.  VII,  13.  cxlr.  Nep,  Ulli;  S,  4.  potit« 
rttciue ,  Tcgem  —  paacia  diebua  iattrilurum. 

alii  —  adducKKt)     DiiN   aUi  lind   die  Cae«arianer{    dean  damif 
w^l   toa  inUrim   hini,  aneh    war    der  Scbaoplala  aoeiehrt    be!   Ca«- 
•an  l^gar,  niid  hier  gab  et  woU  eelegenheft   inr  BrtrtrlAuag.  '  Beiia 
.    Afran.  war  Maiigel. 

imvitaitdi  eaviia']  DitIi.  erklirte  nach  Gratv.  ra  laitin.  I,  0,  S. 
tmltare.  dnrcb:  Vi*o  epuliMgüt  liberaliter  hoifitet  aeeipere.  Daher 
BD^i  qni  Ubentcr  Teacuntar  et  Urgiu«  bibnnt,  te  iptel  inritare  H- 
coatnr.  Utr.  Kortle  an  Sali.  Fragm.  p.  eai.  Brenii  in  Snet.  nri.  77. 
8p  erae,T.  Alio  aoacr:  traUirem.  Un»  aebaint  Jedneh  bei  Caei.'dltt 
^  nnprflngl.  Bedeut.  beiinbehalteo ,  wi&  varsrs  und  naXitr.  Aebnlieb  iil 
bumt:  Jemanden  bei  lieA  btÄaltai,  utoil.  *aai  i(aacit{'  er  nUge  ea 
■ick  bei  »na  gefallen  lawn. 

alii  abdatuHtar'^  Wir  feigen  nil  DUn«  dieter  LeMrt,  alatt  de«- 
n*  M«n8,  Held  and  And.  ji*oh  altern  Kditt.  aurgenommnes  l  adda- 
timltir.  Jwea  abdnc.  M  der  Sache  weit  angeidstiner;  ein  andrer 
Thail  der  CmmtIm.  w>(d  «on  den  Belcennfen  ine  Lage«  de*  Ainnr. 
nltgenwMMa;  dnab  siebt  innitandi  eaaiia ,  ani  bewuhten  Grdnden; 
'  lODdern  der  .Unterhall ung  wegen  nnd  aai  Srmpalhlb.  Schon  ätt  Ge- 
gewiali, fordet!  abdne.,   m  wie  dai  folg.  aieo  ut  etc. 

aditum  eoinm*Mdalimii ■}  Aebnlieh  Li*.  XLI,  33,  4.  qnl  privalae 
grmlia»  adihai  ai>nd  re^em  quaerebal.  Vergl.  id  B.  6<  1,  4t.'  Adi- 
tni  tat;  adenndi,   eanveniendi  data  poUtlat. 


L.gL,;.*b,GOO^IC 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  74.73;    m 

gntnin  agebaf.  Entnt  plena  laetida  et  gtatniatione  omnia; 
eonim,  qni.tanta  pericala  vitaase,  et  eoraro,  qui  sine 
vnlnere  tantas  res  confecisae  Tidebantar:  magnumqne  fni- 
ctam  saae  pristinae  lenitotis  omninm  iadicio  Caesar  fere- 
bat  eoDsUiumqäe  eius  a  cnnctis  probabatnr. 

Cap.  LXXV.  Quibus  rebi»  nunciatia  Afranio,  ab 
InstitQto  opor«  diacedit  seqne  in  caBtra  recipit;  sie  para* 
tns,  nt  videbalnr,  ut,  quiciunqne  aCcidisset  casus,  banc 
quieto  et  aequo  animo  ferret.     Petreios  vero  no&  deserit 


prittinat  lenilalit']  Natk  D«rff.  I.  q.  pridümae,  qatm  die  pro- 
arimo  exereuerat.  In  die*.  Bedeot.  flodct  (Ich  prittima*  Mifier  der  nxb 
■  DaTii.  von  Held  mä  h.  1.  cIliHM  Stelle  B.  .6.  IV,  14.  bei  Suet.  OelaT. 
«.  04.  f.  Dm.  Bnr«.  Aa  «nd.  Orten  Ht  pritUnut  ditt  nicbl  prax?- 
mut,  Minderii  eia  fiiihtrer  fiberhaopt,  docfa  nicbt  längtt  Tergaogoer. 
So  Li*.  IV,  33,  10.  du.  Düker.  E«  tit  alio  mit  prittiiau  wie  mit 
muper,  itatvnii,  lern*  und  ihnl,  Zeitbegrlffeu,  Die  Analogie  TOD 
malafimii,  dSutiaui  etc.  erinnert  dann,  dah  dieia  AdjeltiTfurmcD  et- 
wai  Dauerndti ,  in  der  Zeit  St4ttflndfndeB  beielclinen.  Verwandt  mit 
Unul.  Cfr.  II,  IS.  an  diutaruut.  So  priitimii  kdimbi,  pn'ttina  ctV- 
IM  b«t  Cic  kd  liiv.  JL,  38,  3-  priitinum  fi-tmuai  bei  FbMdr.  I,  3,  3. 
So  nnt.  c.  TG.  tulr.  .  '  - 

frtttlam  —  fertbafl  I.  e.  eonmoila  pereipiebat,  Fall  darielb« 
Gedanke:  Initin.  IV,  3,  4.  cnioi  nodeT^onii  band  nedlocreni  y)'»- 
etuat  tuKt.  Die  Griech.  tun^ör  noftC^a&tu  anö  vurot.  Crrop.  1,  8,  10.- 
'  CAP.  LXXV.  QmHui  —  nuiKiatit  Afrania  —  diieedü}  Dal  06- 
■jeltmomtn  del  Nebeiieatxea  wird  anch  Sa^eHinom.  dei  /fnujitiatiea. 
Sali.  CM.  ]  I  ,  S.  iuie  qoia  bonae  arte«  deinnl ,  doUi  alqne  [allaciii 
csiitnuA.  Dwa  Fabrl  n.  Kritj.  AcbnI.  Cat  93,  34.  Z.  ;.  «U3.  Anm. 
Samib.   8.  1001. 

He  paraiKi]  B.  6.  VII,  10.  D.  !.  dergniall,  data  etc.,  näml. 
tn  Folge  dea  auraillelbar  vorana  Geacbehnen.  Dadomh  icbeint  llrli 
»ic  und  ita  manebmal  dem  tempoTtüen  Begriffe  von  lonterm  niiH  la 
naberni  noiio  lagleich  eine  ArgtiBteiitathin  liegt  Vei^l.  Bremi  «a 
AIcib.  4,  2.  Aehnlich  ourw;  nnd  oviiaaC,  Aneb  Mitt  3,  2.  Ale.  .0, 
2.  wo  iiberall  *ic  iit:  »",  dergeilall,  wie  tick  aut  dem  uumiitelbar 
rorhtr  GetagteH,  oder  aoa  den  UaiHänden,  ala  natarlleke  Folge  er- 
giebf.    Sali.  lag.  U,  12. 

.  gateungiie  ateidittel]  Der  Conjunitiv  Dtcht  blod,  weil  nur  an 
(lie  Möglichkeit  der  S"cb«  bler  gedaebt  wird :  e«  möchte  ein  F«ll  ror- 
knmmen,  welcher  wollte;  aondero  weil  bier  rcfcrirt  wird,  waa  aieb 
Afraniut  gedarM  haben  koante.  AliO  In  den  Geiale  elnea  Aud«ri>. 
S.  Srotcf.  j.  430.  Aam.  Unt,  1I(,  0.  qaodcungne  imperavittet ,  tn 
aequo  animo  e»e  faetnrDi.  Deagl.  e.  I02>  In.  quatcanqne  1b  partea 
—  le  reeepititt. 

Ban  fleitrit  »eir]  Aebnl.  Iit  Sali.  Ing.  30,  3.  nonere,  ne  remp. 
ne  libertatem  sti<n«  deirrerent.  Und  noeb  molir  de.  Somn.  ärtp.  8, 
quiid  —  nnsqnam  deeeritur  ■  ae:  d.  i.  wm  die  Kraft  lirh  >n  bewegen, 
nie  reriiert.  Cfr.  Eclog.  Cie.  p.  33«.  AIlo:  Petrd.  gieif  lieh  fiorA, 
ni'cA/  auf. 


M 

L.gL,;..b,COO^Ie 


178  C.  lUL.  CAESABIä 

sese ;  srmtit  familiam ;    cnm  hac  et  praetoda  coborfe  ce- 

tratornm  barbari»que  «quitibus  paacis ,  benefidariig  snie, 
quDs  Buae  custodiae  canssa  habere  consnerat,  iinproTiew 
ad  Valium  advolat,  colloqnia  tailitum  iDteiruinpit,  nOBtros 
repellit  ab  castris:  qnoa  deprehendit,  interficit.  Beliqui 
coennt  inier  se  et,  repentino  periculo  exterriti,  sinistras 
'  sagis  involvnnt  gladiosqne  destringuot  atque  ila  se  a  ce- 
tralis  eqnitibusque  defendunt ,  caetrorom  propinquitate  god- 
fisi;  seque  in  castra  recipinnt  et  ab  iis  cohortibas,  qnae 
erant  in  statiooe  ad  portas,    defendantnr. 

Cap.  LXXVI.  Qutbus  rebus  coafectis,  äena  Petre- 
i«B  manipalos  circuit  militeaqne  appell^^  neu  se,-  ««( 
Pompeium  abseiitemy  imperaiorem  mum,  adversariia  äd 
supplicium   trantdanfj    obsecrat.     Fit    celeriter  concorsos 

armal  familiam  ]  Familia  .  offenbir  wie  SalL  C&t.  SD ,  X  Ce- 
Ihegui  per  unntioi /aniiVtan  atqne  libertot  orabat.  Wir:  lelae  Lei^, 
i.  i.  alle  noch  wirklich  in  leinem  Dieaitt  lieh  lie^Ddeaden  Sklaeen. 

prtretoriu  eohorte]  S.  üb.  dieie  cah.  praet.  »a  B.  G.  I,  40.  SalL 
Csl.  HO,  5.  Diese  Leibcobarte  war  hier  gebildet  aoi  den  SpantieAem 
Hülfalruppen.  Aniuaehnieii  mit  Guiichard  T.  11.  f.  188.  da(i  diua 
'  CaA.  praet.  am  Bäm,  Bürgern  bcatand,  die  tich  In  Spaaicu  nielerge- 
lasieo,  Ul  gewagt,   and  durch  den  Tej-l  nnd  ZuaunmAihang  oicbt  b<- 

btffeficfariis.  tuit)  Man  nimmt  an  nach  Veget.  H,  7.  dafii  died 
SoldHlMi  waren,  die  vom  trhatrern  Kriegtdiemte  befreit,  eine  print' 
legale  Clane  bildeten.  Altein  Gulacbard  n.  a.  U.  p.  190  ff.  jatcbt  ea 
Rpbr  wabncheintieb ,  dafs  ei  Lenle  wajcen,  die  lelien  früher  gedient 
und  von  den  ProFOii.  oder  Coii.  mit  beiondern  Begämtigungen,  Be- 
freiung von  Realservituten  und  Abgabe«  belobnt  worden  und  nun  wie- 
der unter  die  Fabnen  geraten  waiden.  —  Suetoo.  nennt  Tiber.  13. 
ceatuTioae*  tui  betirficii  diejenigen,  die  ibr  Aeaacem^itl  dpia  Tiber, 
verdanktet!.  —  Demnach  icbeinen  mir  b.  1.  ben^ci«rii  dieletben,  dl« 
Salluit.  Cat.  19,  5.     Pomfitli  velere$  fidoigue  clienlet  nennt. 

taeunt  inter  (e]  Dieter  Anidruck  entipiicht  unierm:  »ich  tarn- 
mein,  lich  eettcentrireu ;  von  den  diiiipatig ,  fuga  dittractit,  die  nun 
von  allen  Seiteu  ilch  wieder  vereinen.  So  Liv.  VII,  37,  IS.  ditti- 
patot  Samoilei  agebat;  neqne  quo  aigna  coirent  inter  le  —  eonitar« 
poteraL  Jene«:  inter  le  weiiel  hin  auf  gfeic&färmige ,  gegemeitigu 
Ricbtnng  nnd  Neigaog. 

CAP.  LXXVI.  AppeUat]  Der  Begriff  erklärt  B.  G.  II,  23.  p. 
150.     V.  52.    So  opo/ta^tr  und  bei  Homer:   <piavcir.     . 

neu  le,  seu  Pompeiuml  Ifine  AaapAora  nnd  ein  Atpndeton:  ap- 
pellat . —  obtecrat,  maleritcli  «nielgend  die  heftige  GemiithUeiBegang, 
die  Halt  und  Eile.  Neu  —  neu  bezeicbnet  aber  ein  Verbot,  welcbea 
(ich  auf  swei,  .einander  gteichge$tellte ,  caardinirle  Perionen  oder  S«- 
chen  beliebt:  to  data  ei  gleich  icbUmm  wäre,  aenn  eini  oder  daa  an- 
dre gtiehäke.  Sodann  3.)  liegt  in  neu  oder  neve  der- Nebenbegriff  der, 
eintretenden  Müglichkeit  und  dai,  wai  verboten  wird,  iit  nieht  all  In 
praeterilo,    noch  In  praeieuli,    lond.  als  ia  futura  gedacht  •nintieb- 


■L.gL,;..b,COO^Ie 


DEBELL..CIVILI   LIB.  I.   CAP.  76.        179 

■in  praetoriiiTn.  Foetolat,  nt  inrent  omoies,  se ,  exercitqm 
daoesqtie  non  desecturos  neqne  prodituros,  neqne  sihi 
separatim  a  reliqnis  consiliura  capturos.  Princeps  in  haec  ' 
verba  iurat  ipse;  idem  iusiorandnin  adigit  Afranium;  sub- 
Beqnnntnr  tribuni  militum  ceninrioneBqiie;  centuriatira  pro- 
dncü  miHtes  idem  inrant.  Edicunt,  pe'nes  quem  quisque 
sit  Caesaris  miles,    at  producatur:     productos   palam  in 

nen.  Dagegen  Tcrblelet  n«  BtiSDlat  und  dai  nSeist  voTllegenie,  {M. 
.eine  nnmitlelbare  Consecntlo)  und  ■na  •*  mit  ^«u  oder  neve  verbnD' 
den,  weilet  di^t  auf  einen  leicht  eintretenden,  möglichen  Fall  bin, 
der  eine. Folge  «eyn  könnte  von  Attaflm-ht  oder  HlnUrlial,  oder  Um- 
gt/iang  de*  entern  Verbott:  didier  denn  der  xtceile  Fall  leicht  dea 
Anicfaein  hat,  all  ley  er  minder  itrafbar  und  laue  licii  eher  eutichnl- 
digeni  wenigitenl  liegt  eF  dem  erttern  etwai  entfernter.  Der  Grund 
4er  Bedent.  liegt  in  Jiel  ^=  ve.  Beisp.  B.  O.  1,  SQ.  B.  C.  111,  73. 
112.  At»o  überietze  mnn  ne«  —  neu,-  weder  ihn,  »ofA  Pompei.  mürh- 
len  xie  den  Feinden  auaiiefern.  Denn,,  lo  lautet  der  CedanLe  poUtiv 
Boagedrüclit :  tice  se  —  live  Pompetnia  tradanf,  ulrumque  contra  iua 
fasque  fleri.  — .  Was  Baumutart  ad  h.  I.  >Bgf,  Icheint  um  nicht  klar. 
Tergl.  Kamsh.  g.  IS9.   p.  tj25.  f. 

praetoriam]  Sc.  tabernaculam ,  tentorium.  Dieiel  Zelt  de*  Peid- 
ben-D  iland  im  Rom.  Lager  &□(  dem  freiesten  Platze,  der  zum  ErtheE- 
len  der  Befehle  am  gefcfaicli testen  war.  Um  das  Zelt  nar  ein  viVr- 
eehiger  Fiat«,  denen  Seiten  100  Fofi  Vom  Mittelpunlte  abitandea : 
'  alio  1  Plelfira  FlächeBinhatl.  OR  aber  itebt  praetorium  fdr  die  lammt' 
liehen  bei  dem  Feldherrn  zum  Rapporte  oder  zur  Parole  oder  um  die 
Ordret  za  empfangen  yenamniellen  OfÜciereS  daher:  dimittere  «der 
miture  praetorium,     Cfr.  Liv.  XXI,  54,  3. 

pollulal}  Elnig:e  Codd.  poitulanl ;  mit  nachiter  Bezieh,  auf;  ^t 
eoHcartat  (mllitom. )  Allein  man  erkenpt  leicht  das  Haupliubjell  in 
der  ganzen  Handlung ;  dazu  dai  folg.  princeps  —  ipie.  —  Auch  wSrde 
mit  Rüclilcht  auf  die  Soldaten  conaequenler  ei  lauten  ^  potlulalar. 

non  deierlaroi  negse  — '  tiegue]  Sali.  Cat.  40.  in.  negue  pieei- 
bni,  negue  gratia,  negse  pretio.  Bin  wiederholtea  negue  B.  G.  IV, 
SO.  Beiip.  Bamsh.  §.  ISS.  p.  810.  ff.  Ist  aber  non  die  ahiolute  Ver- 
neinungipartikel,  eo  iit  negue  die  fordeh rollend  aubjettive,  d.  i.  noch 
aueh,  (waa  weiter  hin  Statt  finden  könnte ,)  oder  Statt  fand.  Sali. 
lug.  14,  4.  Sed  qnoniam  parum  tuta  per  ae  ipia  probitu  esf,  negtt» 
mihi  in  manu  fuit,  lugurtha  qnali«  foret.  —  Man  ileht,  wie  neqae 
in  lOlchem  Falle  gleicht  unserm:   und  eben  so  «enig  etc. 

idem  iuiiurand.  adigill  Auidruck  und  3/acAe  S^ktnr  erklb^ 
an  B.  e.  VII,  67.  Nor  1  Cod.  hat  hier:  ad,  waa  «ohi  durch  idem 
TOTdrängt  werden  konnte;  doch  nicht  nothwendig  ist,  wie  B.  C.  II, 
38.  erweiat.  Sooit  iit  auch;  adigere  in  vel-ha  alieuiui  wie  Tacit.  Aha. 
I,  34.  in.  aUlcb.  Vergl,  Krita  au  Sali.  Cat.  22,  1.  Bremi  in  Nep. 
Att.  22,  1.  —  Data  Cicero  ilel«  iusiitrand.  nie  «uromeiKuin  Cent  bei 
Seneeavorkommend)  gebrauche,  iil  au  beachten.  S.  OchanCC  an  Eelog. 
etc.  p.  33.    Noiten  p.  002. 

nt  producatur \  Dieiei  ut,  wai  iu  3  Codd.  fehlt,  wae  Ond.  nicht 
abgeneigt  weginlaxaen,  ja  er  nennt  diefi:  multo  eleganlius.  Allein, 
oh  ichon  nach  den  Verbia  poslulandi,  monendi,  Aortandi,  iubeadi  n. 
imperandi  die   Fartiliel   st  bei   den  beiten  AnlOTen  nuiählig  oft  fehlt, 

M  2 


gL,.._b,Coo^le 


180    ■  C.  lüL.  CAESARIS 

pntetorio  interficiniit.  Spi  plerosqne  hi,  qni  receperant, 
celant  nocinque  per  vallnm  emiltunt.  Src  terror  oltlntus 
a  ducthus,  crudelitas  in  supplicto,  nova  religio  inrisin- 
randt,  spein  praeseatia  deditionis  sustulit,  menteeque  ini" 
lltum  convertit  et  rem  ad  pristinam  beUi  rationom  redegit. 

to  findet  d«i  Geg«nt1ieil  eben  *«  Ott  Statt,  (Belip.  Drakenb.  nt  Llr. 
XXlf  8,  3.)  wo  der  Zireei  nachdrScklicb  ierrorgeboben  Herden  toll. 
Zahlreiche  Fälle  gitbt  Drak.  lu  Llr.  III,  21,  2.  Auch  encbeint  du 
abiolule  prodacatur  dem  itrengen  Befehle  aDgemeftner,  all  pradt- 
canl,  wai  3  Codd.  darhleieo.  Z«  erlragCD  wäre  ii,  atalt  «f.  'In  der 
Wiederholung  (cDndbpIicatio)  der  Worte:  prodae.  eilenue  mu  die 
Libhapigkeil  der  DaritElInng,  dtp  TAeÜnahme,  den  Jffetl  dei  Dar- 
Biellenden.  Beiip.  bei  Ramsh.  g.  ITl.  III,  4.  8.  083.  Aelinlicbei  nnt. 
II,  11.  dcvolvanf.    iHVolutae  —  labantMr. 

pleroigue  hi,  gai  rec-l  In  mehTen  Bditt.  imd  etwa  2  Codd. 
plerigue  guos  receptrant,  cet.  Doch  ichliefit  lieh  die  gew.  Leiart  nä- 
kel  an  prodttttot  an.  * 

terror  oblatui]  Dich  mnh  von  dem  blutigen  Sc/iempiel  der  Hin- 
richtung fproduetoi  palam  interfieiimt )  ventanden  werden:  terror^ 
i.  e.  craeiilum  inpplidi  iiiecfBeDluni  ocolii  mililam  oblalnm;  gleich-, 
aam:  farmido ,  ein  Schreelbild.  Nnr  in  ■olcfaer  Bedeul.  kannte  Caea. 
oblatui  gebraachen,  wie  denn  auch  daa  fDlgende:  erudelitat,-  den  terror 
erklärt,  ilalt:   terror  erudelilate  luppllcii  animii  infeelol. 

cruäelita»  in  luppticio]  Dab  tuppHeina  eia  Verbale,  folglich 
der  abiolnte  Gebrandi  von  in  zu  rechtfertigen,  leigl  nnter  andern 
eine  Stelle  aus  Rutil.  Cup.  p.  127.  ed.  Frolacb.  Alexandra  Hacedonl 
iieqac  tu  diltberando  coniilEum,  neqne  ia  proelianda  virtui,  neqae  in 
ben^cia  beuignitaa  deeral,  eed  damtaxal  tu  lupplicio  erudelitat.  Aach 
■it  $iipplicium  eben  so  transitiver  und  ailieer,  all  paiiiter  Begriff. 
.  Jrnee  iat  der  Fall  Sali.  Cat.  49,  2.  propter  euinidam  Traninadani 
txppliciam  iuiuitan. 

noef  relig.]  Kovut,  an  gewöhn  lieb.  L>n(.  tll,  II.  re  nava  per- 
torbataa.  c.  36.  in  uomtate  hma  anlecedit.  Religio  iit  die  dnrrh  den 
Eidiehync  auferlegte  yerbiadlirhleit.  Caiiz  fift.  in  »olcber  Bedeut.  « 
religando  a.  obligande.  Der  Ceuitiv  iaritibrandi  iit  all  cauialii,  no- 
tione  aelieaf  in  nehmen.  Cic.  in  CaeciL  14.  religio  torliij  a.  Verrin. 
'  I,  IS.  ii  nnllam  religiamem  ton  habet.  Uebrigcni  halten  wir  nach 
unirer  Sprachweiie  vlell.  hoU  religio  iur'itiur.  gefchriehen.  So  nnL 
c.  70.  incitati  euriu.  El  lit  dieb  eine  Bypallage  der  Epitheta,  vom 
der  Ramiborn  g.  200.    S.  1002. 

praeaentii  dedill     Praeteni  hellM:    (daraali)   nahe  nod  beportia-  ■ 
hend.     Vergl.  Breini  m  Nep.  Them.  2,1.     Hier  wie  Cie.  ad  Dl».  XI, 
6 ,  3.   wird  praeteni  deat  reUguum  tempat  enigegeiigeietat. 

tutlah't  —  eaneerta  «fr.]  Nicht:  lustuleruat.  Cfr.  Ramih.  S-  03> 
f.  378.  Jeder  der  drei  genannten  Uniili.nde  wird  getrennt,  all  fQr  - 
■ick  oad  oadi  Venchiedenheit  der  Sabjetle  wirkend ,  gcdaehL  Wir; 
theili,  Iheili;  einerseitt  etc.  bei  dem  lüinen  et«.  Uebrigeni  beaeht« 
man  dai  Itocolon:  drei  Subjekte  und  Thatiaehen,  drei  Präditate  and 
Folgen,   deren  jede«  auch  in  der  Reihefotge  Jenen  adäqaat  iit. 

cenvertil]  Die  Bedeut  ergiebt  tich  am  B.  R.  I,  2a.  extr.  eoM' 
tnatate  coniilio  alque  ftiaere  contreno.  Vergl.  dai.  die  Aum.  Aach 
an  nnirer  Stelle  erkennt  man,  wie  ein  Saliglled  dai  andre  erlciart  ^ 
erläntertj   denn  gleich   wie  ajaonyme  Wärter  nnd  Begriffe,    lo  noch 


gL,.._b,Coo'ile 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  L  CAP.  77.      181 

Cap.  LX^VII.  Caesar,  qai  milites  adversarioruni 
in  castra  per  tempus  colloquii  venerant,  summa  diligen- 
tia conqniti  et  remitti  iubet :  sei  ex  numero  tribiinorum 
militam  ceDtajiooumque  nonnuIU  sua  voiuntate  apnd  enta 
remansenint,  quos  ille  postea  ma^o  in  honore  habnit: 
ceniariones  in  ampliores  ordines,  equites  Romanos  in  tri- 
Innitinm  restitnit  honorem. 


■I&n verwandte  Gedanken  und  SSlxe.  Vergl.  Breml  ta  DeiDOtthl  Phil. 
m,  S.  Hin  UDd  wieder  heiht  aocb  eoneerlere  to  viel  all ;  in  le  ean- 
9erttre,  wie  Lir.  XXIX,  20,  5.  Scipio  doK  —  factli  fartibui  coa- 
verterat  ain'Ktoi:  .  d.  I.  er  halte  afe  emgettimml  und  auf  tich  getogen. 
Sodann  findet  sich  auch  cenv«r(ere,  vitejhctere,  terlere '  ttc.  in  re- 
ßeriver  Sedent.  itall:  i«  connert^e.  Vergl.  Rnhnl.  ta  Kntil.  Lop.  II, 
1.  p.  135.  ed.  Fr.  (T3  K.) 

CAP.  LXXVII.  Sambia  diligentia'^  Sani  elg.  bei  der  Autaahl 
nnd  Sondemug.  Cie.  Off.  I,  0.  adhib«bil  ad  conaideranda»  ret  et  lern- 
pni  et  diligentiam.  Amicit.  25.  Seeerai  blandni  amicai  a  VelO  et  in- 
temoief  poteat   adhibita  diligentia.     S<  in  B.  Q.  1 ,  40.  in. 

■H(t  vetuntaiej  D.  <■  aua  efgnem  Antriebe,  aui  peniinlie/ier  Nei- 
gung; well  ile  lel'bit  wollten  nnd  Lnit  hallen.  Uot.  IH,  59.  Del- 
pboi,  Thefaaa,  teluntate  iptarnn  clTilalum  reeepit.  Wie  ttia  tponte 
dem  äofiern  nnd  fremden  Zicange,  ätr  Notiaendigieit  eutgegtngetettt 
Itti  >o  Mit  in  IVA  vol.  die  SelbatbeiltmmnuE  dei  freien  Willem,  die 
SNJ»>tftVi(£r  der  JVriDn  lebendiger  hervor.  Wir:  die,  welche  lelbit 
Lutl  hattea  da  in  bleibes.  Man  erlcennt  auch  hier,  wie  nahe  volan- 
tal  an  eolaptaE  ilreift  nnd  grinat,  und  wie  leicht  die  Verweeliatnng.  ■ 
Vergl.  Belog.  Cie.  p.  244. 

magno  in  honore  habait^  Da  in  dieier  Verbind,  in  nicht  leiten 
fehlt,  wie  B.  6>  V,'S1.  n.  qico*  praeeipuo  teiaper  /lonore  liabait:  10 
■eheiat  der  Unterlehled  in  beachten.  Habere  aliguem  praeeipuo  Ao^ 
nore  lit:  mit  TsnOglieher  Ani^eiehnong  behandeln;  vik,  od  .habere 
aliquem  ali  irnon.  mit  traetare  gelagt  .wird.  S.  Korito  m  Sali.  Cal. 
51,  5.  Dagegen  in  honore  hab.  entlpricht  nnieroi :  in  Ehren  halten, 
betondtrn  Werlh  auf  Jemand  legeA  und  ihn  dieieia  genäfs  aufterlich 
mniieichnenj  hoch  oder  höher  itelleD.  Ebeo  la  drückt  der  Ablativ  bei 
mte. honore,  ette  numero,  wie' B.  6-  VI,  9.  13.  nor  die  EigenMchaft, 
iMM  dem  Sätjeile  fal-titch  und  real,  (objektiv)  la  Theil  werdende 
Pridikat,  den  daaernden  Zuiland  oier Stand  aui;  io  nut.  111,  110.  m. 
■t,  ^dafo  nomine,  mililum  eiienf  nuinero ;  alio  ette  honore  lo  viel 
ät:  Ehre  geniejien,  geehrt  werden.  £ite  in  honere,  in  numero:  bei 
Jain.  ani  beiond.  tn^nden,  gnt  angeechrieten ,  iiK  Arhtung  und  dem- 
■aoh  in  engem  Verhiltniiien  in  Jeni.  liehen,  von  Jem.  autgezeieh- 
»et  werden. 

.  egjiitet  Romano*  in  trilmniL  ;>el.]  An  dieier  Stelle  nahm  luent 
DIonya.  Fo»>'hi  Aaltofi,  Indem  er  beineiCeite,  ol)  die  zurackgeblieb- 
um  Trilunt  all/,  laotqr  eguiln  geweien}  Er  wdoiebte  in  lelen:  Iri- 
iunoi  in  Irib.  pot.  reit.  Denn  aacb  Pleieier  konnten  Tribb.  mtlil.' 
wericD.  Bbcm  n  lehlag  Von.  fdr  amplierei  vor:  priorei.  Allein 
■Innt  nan  an,  dafi  iene  Tribuni,  die  in  Caea.  Oberglngen,  wirklich 
•X  ordim*  e^uettri  waren,  wai  Caei.'  am  beiten  wUaen  muHte;  «o 
flUlt  alt*  BedCDkllchkelt  weg;  eben  la,  wenn  man  anniiaml,  dab  alle 
,  IWtMaf  tnilit.  sU  lolebe  dIgnitaUm  egwutrem  kalten.     Daher  auch  B. 


gL,_._b,Coo^le 


182  C.  lUL.  CAESABIS 

Cap.  LXXYUI.  .  Pr^nebantur  Afraniani  pabsIatioDe, 

aquabaatur  aegre,  frnmenti  copiam  legioBSrii  nonaullam 
habebant;  quod  diernm  XXII  ab  Itetda  fruinentum  ins« 
erant  efierre;  cetrati  anxiliareaqae  nullam,  quomm  erant 
et  factiltates  ad  parandum  exiguae ,  et  corpora  inauela  ad 
onera  portaada:  itaqne  magDits  eorum  quotidie  numenu 
ad  Caesarem  perfugiebat.  In  bis  erat  angoatiis.  res ;  aed 
ex  propositis  duobiis  consiliis  explicitius  Ttdebatur  Iler- 
dam  reverti,  qaod  ibi  pauilulum  frum^nli  reliquerant:  ibi 
Be  reliquum   consiliam  explicaluros  con&debant.     Tarraco 

O-  III,  7.  n.  IB.  die  Tribb.  mil.  ichlechtbm  eguiltw  Rom.  genannt  wer- 
den. So  Unge  et  alio  nicht  betlere  Aulorilälen  giebt,  mnti  der  Text 
nnveiaoderi  bleiben.   —     Prioret  aber  wäre  gani  dappeliüinlg. 

relh'tvft]  Gehört  pn-  Zeugtua  weniger  in:  centKnassi ,  (Amin 
»vtj-il  erwwlet.  Doeb  paht  der  Begriff  dei  Enttehädigumg  auf  beida 
Objekte;  und  gani  deutlich  wäre:  in  •inpli«i'«i  etiam  ari.  reil.  Mu 
conHirnirte  Bach:  reitilaere  aliquem  äignitati  palriaeqtie.  Vellei.  U, 
49,  3.  Cebrigeni  heiht  poitea,  d.i.  nach  der  Zet'f,  nabhäem  dielil 
geachehen  war,  nnier;  von  der  Zeit  an,  tntdem.  Nep.  Uann.  4 ,  Z. 
Hoc  itinere  adeo  g^avi  marba  adScilur  oenloram,  nt  pottea  nQi^qnaiB 
dextero  aeqae  bene  niut  lit.  B.  G.  I,  3S.  extr.  Kben  lo  pott,  d>  L 
»eit;  oft  bei  Sali.  Cat.  5,  ü.  —  Ob  aber  di«le  ReitUuli«  gleich  er- 
folgte, «der  erat  tpüter,  läTil  «ich  kaum  mit  Beitimmlheit  aagen:  den 
Begriffe  von  reili'tuere  lu  Folge,  geichah  ei  aicht  ugUie^i  aandeni 
vielleicht  erat  nach  Beileg'.  dea  Afnui.  n.  Fetrei. 

CAP.  LXXVIII.  PremebUntar  —  pabalatieme}  Ea  lil  der  AtUf. 
tiv.  camaa,  nicht  der  nähern  BriiebDDg,  wie  etwa:  quoaJ.  Wir  wdr- 
den  inpplireD:  aagiiata.  Aeh&lieh  K*P-  Hann,  4,  3.  qua'  vafetaiin» 
{ae.  adiena)  qanm  eliain  nsnc  premeretur.  Bnchner  in  Index  lu  Nep. 
lagt:  Premi  eiC  tenatorimn  verbum,  quam  Ita  argelur  bealia,  at  anila 
elabendi  amplini  copia  lit. 

facüUatei  —  eiigaae\  Dr  f.  lie  hatten  keine  Geldmülei  oni  m 
taufen.  Vergl.  B.  6.  I,  18.  p.  IS.  und  p/ämUr«  wollten  ii«--do<k 
«ieht  in  Freundet  Lind  nnd  Im  yaterlande. 

ex  contiliit  daobnt  eJ-plMUui  ^  rewerti]  Ex  gani  eigentl.  Von 
der   WaAl,    Autteahl  aui  mebrerH;    folglich  kein  Geoilir.    S.  nnl.  *a 

II,  5.  Subjekt  dea  Sat»i  iit,  wie  oft,  der  Infinitiv  teverti.  So  nnl. 
>  c  82.  proelium  defagitte  magnam  detrimenL  adfeiebaL   II,  S.T.  f.  nach 

«pai  ei>e.     c,  41.  m.   in   ioro  maaere  —  tervare  —  tntum  Tidcbator. 

III,  SO.  f.  quantum  niaia  haberet  ~  potiri  tppido.  —  Ejrplieitins  ift 
0er  härtere  ond  leie/Uere :  breviut  et  cananedüt*.  Die  Bedeot.  erläa- 
tern  Stellen,  wie  phaedr.  IV,  fl,  15.  lllic  per  artoi  fralri«  exptieait 
fngam;  näml.  Mede«.  Flor.  1,  17,  fi.  Fablu  pericnlotinimum  bel- 
lum tiae  perieula  erplicavit.  OK  in  MSS.  mit  expedire  verwech*.  8. 
I«  LtT.  Epit.  48.  in.  Ei  enfipr.  unierin:  am  den  Wirren,  i.  i.  Val- 
legenbeiten,  Bedringniiaen ,  lieh  retten,  befreient  entwirren  oder  ia 
Ordnung  bringen,  n.  III,  TS.  in.  Ve^L  Kvrtta  n  C».  ad.Dit.  VI,  1, 
5.  n.  B.  e.  VIII,  4.  Metaphor.  tat  expKtmra  verwaadt  mit  txpUatar* 
wie  U.  Iir,  78.  in.  ■ 

pnalluluBt  fivBunti]  Häa£ger.  findet  mtn  panUnlmn  in  «AerMa- 
iT  B«dent.   all   in  a^eiUviicitr   ttitt  tubUoMtÜ).     Cie.  Jf.  D.  U,  4«. 


^L,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI    LIB.  I.   CAP.  78.      183 

dberat  longiua:  qa«  spatio  fimes  rem  posse  casus  reci- 
-pere  intellegebfuit.  Hoc'  probabo  copgjlio ,  ex  castris  pro-  . 
ficiscuntur. )  Caesar,  equitatu  praeiniBSO,  qni  novisstmani 
a^men  caqteret  atque  impediret,  ipse  cum  legionibus  sub- 
sequitur.  NuUum  inlercedebat  tempiia ,  quin  extremi  cum 
eqiiUibus  ptoeliarentur. 

Mlfiil  nt  teie  Iniereat,  aal  ■dmodnm  paallulitM.  Selten  lit  der  adjei. 
Hviäche  Gebraaeh,  wie  Liv.  Vllf,  II,  4.  pro  paaUala  eia  magnam 
nMfcedem  RomaniB  eiM  lolvcndam.  ja  aoch  aalhllrader  U.  XXXV, 
,11,  7.  equi  /iBmiaeiqun  pauliuli  (d.  i.  wioiig-  klein,)  et  graellei. 
Rnknten  in  THcnt.  Adelph.  V,  2,  4,  bemerkt;  ParVKius  (iO  lolchcn 
Stellen  itcti  mit  panllal.  vernechielt )  etiain  d«  aeOttp  dicilnr,  paulla- 
lut  non  Bul  de  statara,   and,  tagt  man  bei:   de  modo  et  mtniura. 

plartt  rasut  potta  rec^erel  Nicht  |>lelck  dem:'  aceipere^  Bond. 
adiailttre ;  und  per  conieqaeiii:  caini  obno^am  fieri.  Aehnlieli  Liv. 
XXIS,  ^A,7.  nifua  udq  nllra  recipienle  ciuicl*lioneni.  Bei.  Veltti. 
II,  130,  i.  Si  a\fX  natura  patitur^  aot  medlocrita»  recipil  hominam. 
coli.  c.  I04,  4.    c  52,  2. 

Cattar  —  i>i«]  Die  Stellung  von  ipte  iit  beaebtongiwertb. 
Sa  wie  d'ai  Frenom.  ipse  die  PeriÖDlldikBit  dei  SUbjelLli  im  (JegeniatMi 
und  in  BeziettHsg  auf  Andre  herrarhebt ;  lo  gaiebieht  dieä  hier  in 
RBckücbt  auf  eguitalut.  Allein  weil  der  QquplperBon  eine  Neien- 
Äandinag  beigelegt  oder  etwai  von  diaaer  pradicirt  wird,  wu  der 
Hanplhaadiang  dei  Satzes  vorauiging :  lo  •teilt  \p%e  gewiiier  Mafien 
dat  elwu  in  Enlferoung  getreloe  Hanptanbjekt  de>,Ba(ze>  wieder  in' 
den  Vardergrnnd  der  Ereigniai«.  Ei  iit  ^lo  keineiw^gi  gleicb  oder 
eiaerlei  mit:  Caesar  ipse,  was  auch  hier  ganz  nnilatLhaCt  wäre,  lood. 
ia  deniieibeu  ^iane  l>t  ip»e  lelbütäadig  gebraneht,  inr  Bezeichii.  der 
Hanplperaau   wie  n.  11,  22.  exlr. 

Mullum  inlcrredtbatZ  Intercedtre  abiolut  rom  Daxiciichentrelen 
der  Zeit  und  der  Perionea  upd  SMban.  Ob.  c.  31.  n^  II,  30.  f.  qaid- 
qnid  iitlrrceilerat  teuporii.  III,  22.  m,.  Aber  auch  mit  den  Datito  Ob- 
ieeti.  II,  25.  m.  /lut'c  paternam  hoipitium  cum  Pompein  iatereeäebat. 
V«rgl.  B.  «-  V,  21.  /luie  —  MIa  ialerceiifraut.     Dieiei  DaniBiscIien- 

■  trtUtt  muh  lu&n  licli  abarall  entw.  all  /lindernd  oder  all  atoticiread 
nnd  die  .Handlungen  beiliaiiaend  denken. 

.    Mulluta  —  ttmp,   —    quin]     O.  i.   j«o   no».    So   B.  G.  V,  53.  t. 
,   Naque  uUom  fere  tempui  intereeliit,  gain  aliqnem  nunciitm  —  accipe- 

■  rat.  '—  ^ia  naml.  wird  entweder  in  nächiter  logiicber  Beziehung  auf 
e^  viirbergebendei  Nomen  geielat,  oder  nur  per  Sytlepsin  auf.eiu  im 
vothargehenden  Salle  ealbaltnci  Nomen  belogen.  So  I,  !0.  extr.  guo- 
mm  nuUi  —  üuebat,  $■>»  —  exeiperentur,  II,  13.  extr.  13.  exlr. 
m,  37.  in.  4S.  extr.  47.  m.  53.  m.  Oder  ei  lAht  ancb  mit  Beile- 
haus  auf  tiatn  ganicn,  nicbt  bestimtut  anigetproekenen  Gedanken, 
M  da£»  ei  ichcint,  pji  Ky  ei  nnbeitimmtea  Fiagweit;  i.  B.  III,  BJ.  in. 
neqne  vero  Caeiarem  felelllt,  giifn  «b  iii  cobortlbni  — initiuni  Victo- 
ria« orintar.  Hier  iit  quin  unier;  aie  nic/U  d.  i.  daß  aicüt;  naml.  von 
gut  dem  alten  Ablativ  von  dem  au bilantivi sehen  Proaoni.  '/ut'i.  Ist  ei 
aber  direktes  Fragteart,  dann  tat  eiden  Jndicativ  nacb  alcb,  wie  Cie. 
SOBiBi  8eip.  R.  quin  hnc  ad  voi  venire  properol  —  Alio  weit  ent. 
fernt,  au  glauben,  dafi  quin  irgend  wo  materiell  xmA  formell  ein  fio- 
minativ  oder  jiHutativ,  oi.  gar  iJatinverbältnira  beieicfane ,  alio  statt: 
qni,  quem,  tut  elc.  ilebe:  iil  und  wu  ei  nnprüngl.  aax  eine  Ablativ-  . 


gL,_..b,  Cookie 


184  CIUL.  CAESARIS. 

Cap.  LXXIX.  Genns  .erat  hoc  pngDRe.  Expeditae 
cohortes  noTissimnin  agmen  claadebant,  plures^ne  in  lo- 
cis  campestiibus  subsütebant :  si  mons  erat  adgceodendt^ 

(•nn  von:  Qiiit,  dem  olitraiteu  ProsDinen  fUr  SacHea  nod  Ptnonenf 
in  Abist,  qut  ein  Modaherhilinlta  beieichnend ,  ^eich  UDierm:  ale 
und  Kof  AUo  v«rv»ndl  dem  grleeh.  w;  and  /i^ ,  öatif  p-^,  Bach  witti  ' 
^  mit  InflnittT.  DemnKh  Iit  q^ia  ein  guu  logitch«  und  abltratte, 
tubjetUve  Parlikel,  darch  weiche  iaa ' Mlgtmeine ,  Gedaeht«  beieiclinst 
QDd  tempoieli  beilimnit  wird;  nbjekliv  Dod  konkret  mnfi  ei  hci&en  i 
quo  non ,  qui  non  ele. ,  und  di«  Slnittnr  iit  %%m  anUog  dem  qui,  — 
quod  mit  dem  Ct/t^aniHic  in  den  adaequaten ,  d.  i.  logiKb  gleiclieii 
Fällen.  Hier  alio:  et  verging  keine  Zeit,  leo  nicht  elc.^  Falgl.  kann 
nie  und  nirsendi  quin  durrh;  ut  non  erkIJirl  werden;  aber  wohl  dureh 
nnier:  teit  nicht;  warum  nicht;  irre  et  nüglich,  daf*  nicht  elc.  Dar- 
nach wBrden  wir  dai  tu  B.  G.  V,  53.  Geaagte  bcriditigen.  Doch  vergl. 
QtoUt.  S.  404.    Z.  S.  543.  . 

CAP.  LXXIX.  FluTetqut  —  Bubtuuhantl  $0  die  Leurt  «ller 
MSiS.  Nach  einer  Caqjeklar  dei  Pet.  Ctaeceni  nahm  Scaliger  und  Ob. 
dend.  (Held)  plurieique  anf,  eine  Adveibialfocm ,  welche  xwar  raeli* 
rere  Vertbeidigec  gefunden,  wie  an  Cellar.  Vontiui,  Notlen.,  vergl. 
Elberling  a.  a.  O.  p.  81. ,  aber  Ton  Gillias  N.  A.  V,  91.  ala  adttr- 
blam  tninu*  usitalata  beietchnet  wird.  Und  wgher,  fragt  man,  dl« 
Uebereioitimmang  aller  Codd.!  Daher  acbtug  Hentle;  vnr :  pluretqu» 
impeiul f  wai  (ich,  nach  unirer  Binitcht,  mit  den  ZDiammenhaog* 
und  dem  Sachverhältni»e ,  wie  die  Folge  lehrt,  nicht  verträgt.  laiin. 
fragt:  warum  nichl  p/uret  beixabeh allen,  ijaaai  pluribul  lase  cohorti- 
bni  opai  «Biet  ad  repellendum  Caeiarii  eqnitatam  In  locia  campeitri- 
bni,  quam  in  monloiii.  Moebiut  gUnbl,  „mehrere  von  Jedem  einiel- 
«eu  Beerhaaren  wären  iDTückgetreten ,  and  halten  eich  (all  Tiraiilenn) 
tat  dem  flachen  Lande  zeritreut  and  den  n ach toigendea.  Feind  beieha^ 
(igt."  Baumilark  erklärt  p/arei  durch:  an  Zahl  äbn^egen  biellen  (ie 
den  Angriff  der  Caeiarikn.  Reiterei  ani.  Hfld  nahm  plureiq.  aaf,  weil 
plareiq.  keinen  «rlragllehen  Sinn  gäbe.  Elberling  a.  a.  O.  p.  83.  equU 
tesi/ue;  erklärt  aber  iubiiiitTe  alt  lynon.  von  luid'arr«,  alio  dem 
Sinne  nach:  equiiliingae  Caeiarit  impelui  —  luitinebaat.  ITnira  Ad- 
ficht  lit,  da&  plurei  all  Nominativ  dee  lu  rrped.  eohorte*  gehorigeD 
fiaantitiitabegrifft ,  In  der  Bedent.  der  überlegnen  Zahl  nicht  tüglieh 
genommen  werden  könne,  weil  dtnn  wentgitene  aai  dem  Zoiammen- 
liange  lieh  ergeben  müüte,  dafi  die  CaeiBrian.  Reiter  »cAieäeher.  gttie^ 
■cn,  wie  B.  G.  IV,  2a.  pluret  paueot  eircnmaistebant.  Cic.  Lael.  c  13. 
ne  neeeiie  iit  usum  aoUicitam  eiie  pro  pturibut.  Aninnehmeii,  dala 
»ich  mehrert  Tereiniell  ali  Tirallleuri  leratreot  hätten,  geilattet  die 
.  logiicbe  and  lynfaktieche  Ordnang  nicht;  denn  jeden  Falle  müfile  cn 
pluret  wenigiteni  cohortet  all  Subjekt  angenommen  werden)  ein  nevtt 
Snbj.  nur«  avvtaiv  lU  labitituiren ,  iit  kein  genügender  Gmod.  —  Sub- 
Mi'ttere  in  der  Bedent.  von  »aUinere  la  nehmen,  ericbeint,  wegen  e. 
80.  crebroqae  tabtütunt,  nonöthig,  und  da  die  Art  dei  Manchei  und 
Kampf«  im  Allgemeinen  geachildert  wird ,  laerit  nnr  der  Manch,  von 
den  angreifenden  Caeaarianern  gar  nicht  die  Rede  noch  iit,  (erat  Im 
Folgend.)  lo  bedari  ei  Jener  Zaflncht  nicht,  obichon  Caei.  B.  6.  V, 
10.  dei  VerbniQ  auf  ähnliche  Welie  gebraucht:  qnod  neqae  anchorn« 
fnneaque  tabtitterent ,  neqae  nanlae  -—  vim  tempeatalii  pati  poiient. 
Detgl.  Liv.  I,  4,  0.  feiai  lubiittere  d. ).  lullinere ;  aneb  Tibull.  IV, 
1 ,  199.  Td  mIui  deuia  tuttiittra  türmt*  in  dem  Slfliit  ron  «btitter* 


uigiizL^f^Google 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  1.  CAP.  79.      185 

fetile  ipaa  loet  nalDrai  pericnlum  repellebst,  quod  ex  lo- 
eis  snperioiibiiR ,  qni  antecesserant,  desnper  biios  adscen- 
deotes  prptegebant.     Qnnro  vallis  ant  locos  decliris  snb- 

plmcn  nlri.  Du.  Unicbte.  Vergl.  Drtkvab.  n  Llr.  XXVII,  7,  i. 
Demnach  würden  Vit  Imcd:  plerüque  ia  loe.  lubiiilebanl ,  i.  i.  in  den 
ueiileD  ebnen  Geeeadeii,  to  oft  lie  lic^  auf  ofTnem  Terrain  befandm, 
machlen  *ie  gewöhnlich  Hall  nnd  talglich  Fronte  gegen  lie  nackieticn- 
de  Keilerei.  Eine  ähnl.  Stelle  bei  Li«.  XXV,  ISi  extr.  Hier  iat  d!« 
Rede  ?on  den  licA  xnrürlsirhendeH  Römern  J  dl«  Karthager  lelien  ili- 
nen  nach.  Die  leichte  Reiterei  deraelben,  die  Numt'den,  lind  dea  RÖ-. 
mem  bereita  auf  dem  Nacken:  ante  noctem  adieeuti  Aicwidae,  uone 
■b  (ergo,  Donc  in  lalera  incuriantea.  Comitlere  cetpemni,  icil.  Ro- 
mani,  ac  tnlaii  agraeo,  qu&nlDiD  poiient.  AnitiShlg  dünkt  nna  beton. 
den  jene!  plnrea  i/ne.  Indem  die  Copnia  que  nor  ein  Pridlkat  «der 
einen  Cedanken  und  Sati  mit  dem  frilhern  verbinden  konnte,  «elcba 
tiitoa'ttelbär  mit  dem  vorb ergebenden  der  Zeit  nnd  den  Uniländeo  nach 
aaiammenblngen ;  hier  würde  aber  durch  den  Begriff  der  Me/iraakl  e(- 
WM  bliher  gaui  Unbetannte$ ,  Heuet  cini;efabTt,  wai  lieh  an  den  Ge- 
dankea:  agmrn  claadeliant  ibeder  temporeU  noch  logiteh  in  nalürlieher 
Palge  «nrelfat,  lo  wenig  alt  an  erpedila/',  welcheieine  Etgtntehaft 
betelehtiend  nicht  faglich  mit  einem  blähen  numtrite/ten  Begriffe  einem 
VBd  denielbcn  Sabjckte  beigelegt  werden  konnte.  Dann  bitte  Ca«. 
gaiehricbcn  ;  qaae,  nlpole  plurei  in  lod*  camp,  faeile  anbiiitebant; 
oder  nach  der  Deatnng  run  Hoeblni:  ex  quibn»  plam  etc.  —  So  viel 
«eheInt  nna  gewlfi ,  dafi ,  wenn  lubtiiUbant  nicht  tn  dem  von  jioi  aa- 
gegebnen  Sinne  gelten  könnte,  wai  Jedoch  dem  Cafiar.  Sprachgefaraa- 
•he  nach  daf  natarliebite  bleibt,  die  LeisTl:  tailinebrrnt  iaM  leicblere 
Aaalcnnrtamitlel  glebti  niml.  pterin/ue  i'n  loc,  tuttinehaitt ,  iteht  dann 
Bieht  absolut,  loiid.  In  nliehiter  Verbindung  niit  dein  Objektaaccuiat. 
agne.n  nmüt.,  lo  dali  tattfnere  egmen  *o  viel  wäre,  all:  tatarl,  ab 
ineariantibui  Antibui  defendere  et  Fonlinere.  !■  dieiem  Sinne  wnhr- 
■eheinl.  auch  Liv.  XXV,  2G.  lä.  Ceiemm  nane  agenda,  nunc  »iK- 
menda  agmen,  qunm  aliqnamdlu  band  uiultnm  procedcretur.  Gani  deut- 
lich Cie.  aA  Dir.  II,  1,  6.  quam  e^peclallanem  tui  concilaill,  nt  hang 
»KlUmere  ac  tueri  potiii.  Oai.  Korlt«,  llelirigeni  iit  Caeaan  S(^/tob 
der  Art,  dafa  daa  Leiehtetle  und  MatärlicAtte  demaelben  aberall  am 
■ngemeraenilen  ertcheint.  Denn  wo  tutünere  aonil  bei  Caeiar  vor. 
konimt,  hat  ei  entweder  einen  Caana  ObiectI  bei  alrh ,  i.  B.  impeluni;. 
oder  wo  *■  aiaa/ut  itehl ,  wie  ont.  Hl,  94.  Ib.  wird  durch  den  Znaam- 
»enfaing  der  Begriff  von  ohhalten ,  auihaltea  naml.  den  Angriff,  bio> 
reichend  molivlrt.  Eben  ao  B.  G.  U,  0.  extr.  niai  lubaidinm  ilbi  aob- 
Blitlatur,  aeae  diotlua  taitinere  non  poiae.  coli.  V,  26.  Nor  eine  Stell« 
wdrde  der  onarigen  noch  i^enaner  entaprechen,  näml.  B.  6.  11,  0.  eilr. 
wo  atatl:  catnmeatuque  noilroi  prohibtrent  in  vielen  Bdilt.  eland:  cam> 
Meafatqne  naatioi  tnttinebant.  Jeaei  prokiberenl  kannte  leicht  aaa  der 
flloiie:  praeberent  eatitehen;  darMa  perhiberent' ani  dich  gab  pra&£i. 
ett.  ob.  in  c.  04.       .  '  . 

detuper  'tuet  —  protegebant]  In  vielen  Codd.  n.  Edilf.  fehlt  de. 
»uper,  Lemaire  erklirt  ei  grade  la  Iit  Taalelagie,  wegen;  «^  >u;ie. 
rloribut  lae.  und  läfal  daa  Wort  weg  nach  den  3  Cadd.  Paria.  Ailela 
■o  wie  er  tup.  lae.  den  Slandpanlt  bezeichnet,  ao  dttuper  lehr  pla- 
Itndi  die  Art  der  Vertbeidigung ,  die  Riebluitg  der  GeichDate.  Jena 
Anhahen  waren  die  nothwendige  Bedingong  dei  detuptr  prategere,  wtu 
Mch   geiebehcn   konnte ;    teutü   ebtenti*  nnd   anden.    3  Codd.   gebea 


..gy.._b,Coo^le 


186  C.  lUL.  CAESARIS 

erat,  ueqiie  ii,  qoi  anteeeeserant,  morantibiu  .opem  feire 
poterant,  eqnites  vero  ex  loco  snperiore  in  aversos  tela 
coniiciebant:  tum  magno  erat  ia  perici)lo  res.  R^inque- 
batnr,  ut,  qnum  eiusmodi  locis  esset  adpropinquatum, 
IsgioDam  sigaa  consistere  iaberent  magnoque  impetu  equi- 
tatam  repellerent;  co  submoto.  repente  incttati  cursa  sese 
ia  valles  universi  detaitterent  atque,  ita  transgressi,  rur- 
gns  in  locis  superioribns  conslsterent,  Nam  tantum  ab 
equitara  suonim  auxiliüf  aberant,  quomm  aantenun  habe- 
dle Wart«  to:  (Bot  dttuper  adteeitdtntei :  eine  Folge,  dia  na«  über-. 
vn  genetiich  düokt:  tie  gewahrt»  ihre»  Lealtn  voo  oben  Atrtii,  wkan  . 
•it  bergauf  martchirteM  Schnli. 

marantibut']  Ciucon.  wollt*:  tahorantHut,  Morantea  itad  falar 
di«,  welche  lieh  sUthalten  miii*en ,  bei  dinea  ei  langtam  voTKÖrtt  , 
ging;  >um  Tbell  wohl  aoi  Erwc/iäpfung.  So  Tacit.  Ann.  XV,  38.  ni. 
p*n  rnorani ,  pari  fetlittant.  Analog  dieicm  moratoT-,  ein  Soldat ,  der 
■leh  Tiripälel,  der  hinter,  dem  Corpi  oder  dem  Gro»  der  Armee  ia> 
rdckbUibl.  Liv.  XXI,  47,  2.  ad  lexeento«  maratarvin  in  citeiior«  ripa 
—  cepit.  Eben  lo  X^IV,  41,  4.  Hanehe  wotlten  diefi  abteiten  von 
moratu».    8.  Orakenb,  m  Liv.  XXI,  47. 

■■  aE>er(oi]  Alle  Codd.  haben:  adiertoi  (cfr,  II,  IS.)  adet  ad-, 
vertaria^,  HU  Recbl  erklirle  ichan  Davii.  averiot  für  dai  elniig 
rieKtlge.  Man  Kge  hin»«,  daCi  die  Afranianer  bergab  lieben,  wo  vt 
ein  Fronte  machen  nieht  wohl  gedacht  weiden  konnte;  eher  kÜnnt« 
aitertariot  geduldet  werden ,  wenn  e>  nicht  mall  wäre.. 

relingatbatur}  S.  in  B.  G.  V,  10.  ob.  c.  2S.  So  nnt.  III,  44.  in. 
Vargl.  Z.  9.  021.  Der'  Grand  der  Slrnktor  mit  ut  liegt  darin,  dafi 
Uer  TOD  einer  BiehiuHg  det  Gemütht,  einer  intenlio  aniaü  eiriumque, 
ut  die  Ztttunfl,  Ton  eineai  Mittel  die  Red*  iat,  durch  weichei  etwai, 
«Bi  noek  nicht  iit,  erieiekf,  verwirklicht  werden  lall.  Folglieh  he- 
■dehnet  aneh  hier  st  den  Xwtci,  den  lie  eratrebten.  —  Doch  Ut 
diele  Stelle  kritiiek  noch  nicht  geiichert}  denn  mehrere  Coild.  geben: 
reqvlrebatur.  Acllere  Editt.  habeo:  t»»  Inquirebant;  ohoe  allen  Slnn> 
Allein  atati  (nn  mit  Cod.  Carrar.  tatnea  »u  leien  und  relinguebatur 
f3r  dai  richtigere  an  halten,  könnte  gerecht  Fertigt  werden.  Iiirin. 
wSniehte :  ununt  relinq.  —  Ifeber  st  vergl.  Gratef.  ).  3t>S.  Q.  oben 
c  47. 

'  incttaU  cur»]  Blatt  dei  gew.  ineitalo  eurtn.  So  aacb  ob.  e.  TOi 
n.  III,  4G,  78.  S3.  f.  an  lelitrer  Steile  abiolnt:  ineitati,  indem  der 
Aaalogle  nach  fiiga  >&  pelerent  gehören  dürfte.  Jener  Gebr.  aber, 
^narAiVi/begriffe  in  /VJiili tat! begr.  der  Subjekte  *a  rerwandeln,  Ut 
nUht  ielleoi  vergl.  Z.  g.  682.  in  wie  nmgekehrt  biiwelleu' ein  Prädi- 
tattbegr.  dorch  AdBerbiam  anigedrüeki  erieheintj  1,  B.  Sali.  Cat.  43. 
Namque  illi  —  incantuHe  ao  veluti  per  demenliam  cnncta  limnl  age- 
baat.  Sodann  icheint  nn>  In  ineitati  der  reßexive  Verbalbegriff  dea 
griaeb.  MedU  unverkennbar  nnd  eben  da*  eharakteriit.  Hirkmal  aa 
■eyn.  Abe  l«t  incitalu»  cartu  nnicri  eilemderii  Laafi}  d,  I.  indem 
fcM.  Mibat  teiat  Schritte  verdoppelt.  So  nnt.  II,  14.  m.  «Ui  ex  caitria 
tei«  itim'ltinl.  Die  trantjtive,  {h\er  patiivej  Einwirkung  würde  koi« 
gadiBckt  werden  durch:   ineitati  ad  eurtum  etc. 

ImtfaNi  ab  anarUüt  ttberant]    Der  Sins  !■(:  ipili  «qnltam  MOlUa 


L.gL,...b,COO^Ie 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  L  CAP.  79.  80.    187 

baot  ma^oBij  nt  eoa,  '  sttperioribud  perturitoa  proeli^ 
in  medium  reciperent  agmen  ultroqne  ^s  tuerentur:  Quo- 
rum Qulli  ex  itinere  excedere  Ucebat,  quin  ab  equitatn 
Caesaii?  exciperentUr. 

C&p.  LXXX,  Tali  dam  pugnaUur  modo,  lente  at- 
qne  paullatim  proceditur  crebroque,  nt  sint  auxitio  suis, 
subsistuQt:   ut  tum  accidil.     Alilia  enim  progresai  quatuor, 

prcml  eranty  lange  ab  tpci»  aberant  At  qnl  lengiui  abeat,  in  tem- 
pwe  adtsie,  I.  e.  praeilii,  a4  manam  tue  tiegttit.  folglich  liegt  In 
dlcMn  abataty  wir  möcbteu  angen,-  per  Eupheniiimam  ■nlgeipTOchcii^ 
du  Gc^nlheil  von  adette  =  ■nafiii'ai.  Demosth.  Or.  PUt.  III,  13. 
dvfifiäxur  A'ßinu,  ■  tipri ,,  xtd  flXar  alti&tnSv  ir  ititq  toioviok  xm^ol; 
naQilvat.  Caes.  nill  >agcn:  die  Reiterei  ha^  ihnen  ta  gut  wie  niehlt; 
■ic  war  täi  aie  ao  gnt  w>'e  nirtt  vorhanden.  Wie  hier  die  Reiter  In 
die  Mute  genomnien  waren,  to  Llv.  XXV,  86,  3.  impefimenlli  et 
eqmitata  in  mtäiam  recepU» ;  tircumdall  pedilet  h>dd  ditGcnller  ii^;'«- 
'  tat  ineuTtantiuBi  Nvtnidarum  areeianl.  A^h  dieie  Stelle  eriäatert 
dl«  uualige.       '      '  -  < 

nttroque  tot  tuerenttir^  D.  i.  nlcM  tponte^  nicht  tua  -coluntate,, 
■Ondera  sogar  telbtt,  i.  i.  necli  obendrein,  ablchon  eigentlich  lo  et-' 
waa  gar  nicht  eneaTlet  noch  gefordert  wtrien  konnte,  eigentlich  gar 
nicht  Statt  finden  saüte.  Denn  dich  iit  eigentlich  a/fjo,  wenn  einer 
mehr  Ihul,  als  er  brancht  und  ein  Andrer  von  ihm  erwarten  und  for- 
dern kann:  ultra  eripectalionem  vel  debitam  vel  miinni  iniutietum  at- 
qae  afßeium.  Dafi  nitro  nur  de  rebut  anitnätis  gesagt  werde,  ist  be- 
tnerlLt  zu  B.  6.  1,  0.  und  folgt  aus  dem  Begriffe  dea  ultra  officiam 
etc.  S.  B.  6.  V,  3S.  innitia  ultra  vntnetibua  illatii.  —  Vergl.  unt.  III, 
CO.  8«.  In.  Ob.  I,  m.  bei.  IF,  2.  und  die  Anm.  Ob.  c.  32.  m.  Also 
Ist  ullTO  hier  nahe  grämend  an.   alqae  adea. 

exeiferentar^  Der  Plural  utaä  ai  Xkififur,  w^en  yuar»Bi  noIU. 
Solche  varialio  nunteri  ist  nicht  selten,  begond.  bri  den  Griechen; 
nameutl.  bei  Heroilot  z.  B.  I,  105.  in.  la^j»  äi  laifjSe  xe^artaf  not 
ial  toihor  SlXar  tlqa^ov  xt&äva.  iaevSvtli.  c.  197.  in.  TiqotioriK; 
atv  npd;  Tor  xo/ivoi^a  av iißov}.tv  ov  a  i  ntqt  t^;  voüoov,  tlTit  oAii 
düiof  TOioihor  faa&t,  ij  äXXor  lÜta  aa&ona.  Vei^I.  Matth.  gt.  Gr. 
S.  587.  Exeipere  aber  ist  if non.  von  intereipere.  ßiirmaDa  lu  Phaedr. 
Fab.  I,  II,  6.  sagt:  Verbam  proprium  veBalorum,  qui  dolia  et  fran- 
dibns  aeque  ae  vi  capiunt  ferai.  Daher  Pbaedr.  s.  a.  O.  at  insnela 
TOce  (aainna)  terretet  feraa,  fugientes  ipie  (leo)  eiciperet.  Oft  bei 
LiT.  I.  B.  XXXIV,  13,  3.  haitium  magna  via  ercipieialur:  nee  iam 
egredi  extra  manintehla  caitellarnm  audebanl.  XXI,  61,  6.  Laccfa- 
noa  — <  haud  procul  iam  urbe,  quum  intrare  lellent,  excepit  iatidiit. 
CAP.  LXXX.  Tali  dum  pagnalar  mada]  Die  Wortstelluii g  gaas 
plMtilcb  und  nachdrücklich.  So  ob.  c.  79.  tum  magno  erat  in  periculo 
ret.  VtA.  II I  32.  in.  guo  Sit  eerutrt  usus  studio  ad  Carfinium  Coetar. 
bt  Ihm  aecidit]  Eben  so  U,  4.  f.  III,  6S.  in.  Auch  blofa-  u» 
meidit.  III,  41.  m.  od.  i'if  juoif  aecidit.  111,44.  Diesea  seniftt  iteht 
aber  in  allernächster  Beaieb.  blots  an  lubiiatuat:  wie  au>  dem  F9I-' 
genden  sich  ergiebt,  und  wie  nicht  anders  der'Sinn  gestattet,  da  sich 
tum  aecil.  nur  anf  einen  besoadern,  spericileD,  inlerpolilie  intervallit 
elntrelendea  Fall,  ent  ein  Faetum  beliehen  kann,  oiclil  ant  ein  att- 
getneinet,   den  gangen  Marsehe,   so  lange  dieser  dauerte,  «nkoaimen- 


gL,;..b,.GOO^IC 


ISS  C.  lUL.  CAESARIS 

vehementinsqne  p^raglitati  ab  equitata,  montem  excelanm 
capinnt  ibiqne  nna  froBte  contra  hoslem  castra  moniimf, 
neqne  iamentis  onera  deponant.  Ubi  Caesaris  caatra  po- 
sita  labern acnlaqne  constitota  et  diaiissos  equites  pabd- 
landi  caiissa  animnm  adverterant,    sesa  subito  proripinnt 

dei  Prldik*!,  «le  i.  B.  lentt  atque  pau/latim  procedere,  <••■  hier 
»allimendige  Folge,  nicIiU  eecideinieHet  war.  —  BliwsHeii,  wie  II,  i. 
and  III,  08.  beliebt  ci  licb  auf  eine  iwar  allgemeiit  tangeipraeAu«, 
ptychologiiehe  od.  maraliMhe  Wabrheit,  die  alch  in  beiondern  EimaU 
fillen  beikätigt.  —  Hot.  III,  04.  f.  nolite  CDminilteTC,  qnod  ante  la 
exercito  Caeaarii  neu  aeciäit.  tief.  Aicib.  7,  2.  R\  quo  factaa  «tt, 
al  mnnia  minn*  proipere  giata  eiui  catpse  Iribaertat;  iicDt  tarn  acei- 
dit.  -  Die  eigentbami.  Bedent.  tob  aeeidit,  von  den,  wai  d«  ImftiU 
keibelfabri,   erttärte  Panfler  and  DUne  in  Nep.  Hill.  I. 

peTagitaU\    Bei  Caei.  uDT  diefi  eine  Hai  gebr.    Ei  entxpricht  na*.    ' 
«hgeteUt   und    folglich   ertebäpft.     Bi    deatct  niebt  effekUveU   Vetlutt, 
dttHmttttmit   illaliim,    rulKera   iltata   an,'  londera  onanDiBlIiame  nnd 
mmaiugmelxte  Seeierei  uad  Placieret. 

■iMi /reale]  Die  Meiiinng  Benli^i:  ab  od.  er  nna  fr.,  od.  nll 
Davia.  ana  a  Er.  an  leien,  icheiiit  biet  nniaitig,  da  man  ana  fi-onU 
■la  AMalie.  der  näbern  ätffterm  Beitimmung  nad  Beieisbonng  der  Bt- 
■ebaffeBbell  ond  Form  nebmen  kaon;  eine  Annabme,  die  doicb  di« 
StelloDg  d«r  Worle:  eealra  Aoilem,  dieie  Richtang  lu  den  Prädiiatt- 
bcgriff  nacb  griecb.  Weile  lii  ipetiellea  Merkmal  mit  anfoiniint:  u»a 
ä.  l.  tala  froole  icil.  contra  boilem  dirrcta,  e.  boilibna  adeena. 
Um  dQnkt  aogar  a  faticb}  da  fraitt  pur  die  vordere  Seile  ali  Uni« 
braeiebiiet,  und  bier  nur  der  Cuua  lacalii  exteoiivui  nöthlg  war. 
eaoz  audcTl  >.  B.  ob._I,  41.  led  a  fronte  (niml.  in  GegEDa.  der 
andern  Seiten,)  contra  boatem  pedom  XV  roiiAn  Her!  juiilt.  An  noarer 
Stelle  Ut  de(  Sinn  aber:  Sie  vericbaiizen  ein  Lager  bla/i  mit  einen 
StimieaHe  gegen  den  Ftfnd, 

iamentit  onera  deponunt)  Deponrre  xutu  ai-vtair  für:  demerct 
detrahere.  So  Uvid.  Heioid.  10,  43.  /amieriM  tetlei  depan.  Alio  tat 
iamenH*  der  Datie.  B.  C.  VII,  46.  de  atultt  itramenta  delrahi  iubet 
LIt.  XXX,  44.  ipolia  nlctae  Karliagiai  detrahebanlor. 

eattra  petita  etc.  anintum  adverleruni]  Davii.  blelt  fdr  ricbtl* 
gtr:  an.  adtertunt,  wegen  de»  folg,  proripinnt.  Allein  da<  Temput 
praetemt  rei  perfettae  iit  bier  aa  richtig,  wie  ob.  c.  41.  u.  ofl.  — • 
Man  wolle  aller  bei  den  Parlicip.  ponia  —  dimittai  ete.  nicht  eit> 
■appllreii;  aondem  der  Analogie  folgen  von  Z.  j).  Olfi.  n.  dem  Griecb. 
iUa*  ttii  nn&arTic  —  alXor  i!dt  txipfyij'^a.     Vetgl.  Grölet  333. 

te>«  proripinnt']  In  I  Cod.  prerumpanl.  Beide  Verb,  oft  rer- 
weeb*.  Man  erinnerte  an  Sali.  Cat.  S3.  In.  Dein  te  ex  curia  dontnm 
yreripnit.  Und  unt.  II,  12.  in.  Mebroieli  bei  Liv.  i.  B.  II,  21,  3. 
Naxa  vineti  lolotique  le  nndiqoe  in  pubHcuat  proripinnt.  Drakenb., 
der  Ttele  Beiip.  lamioelle,  tagt  daa.  „Praripere  le  eileritatem  Indl- 
eat;  prornntpere  rim  et  iaipelnin."  Wir  ikgen:  in  Hatt  und  Eila 
Ainauutärxen ;  aucb  mit  demZoiatie:  rritalB  gradu.  IJv.  VUt,  6,  2. 
Ducb  proriper»  wird  blofi  angedeutet,  dali  van  baatig  tan  »dar  am» 
•IneBi  Orte  wegeilt,  meiit  wo  einem  unheimlich  iit,  wo  man  tielt 
.  anfl-affl  and  binaniinkoiamen  aoeht;  prommpero,  am  einem  Orte  ber- 
•BB  od.  bcrrorbrecben ,  wo  man  entw.  eiagncklatten ,  abgeleknitlem 
«ritf,  od.  dleb  =»  tc erden  fürchtet:  Tbc.  Ann.  II,  47.  tn.  neqna  MÜ- 
tnm   in   tall   catu    (noetarao   terrae   motu)    cfTugiPB  lubvonlebat,  -ta 


gL,.._b^Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  81.     ,  1S9 

liora  circUer  sexu  eiaidem  di«i  et,  spein  naoti  morae, 
discesBO  ooatromiu  etjuitom,  iter  faceie  incipiunt.  Qua 
re  aaimam  adversa,  Caesar  relictis  legfonibng  Habsequi- 
tnr ,  praesidio  impedimentis  paucas  cohortea  relinqnit': 
bora  decima  snbsequi  pabulatoren  eqoitesqne  revocari 
iubet.  Celeriter  eqniiatns  ad  quoiidianum  ItineriB  ofHcinm 
revertilnr:  pugDatur  acriter  ad  no^igsiinum  agmfcn,  adeo, 
'nt  paeoe  terga  convertant:  «omplnresque  milites,  etiam 
nonnulli  centuriones  inferficiuDtur.  lustabal  aginen  Cae- 
wtiis  aique  Universum  imminebiil. 

CjlP.  LXXXI.     Tum    reio    neque    ad    explorandum 

operta  proruupeudi,  Dalier  ancb  melaphor.  von  dem  Loibrache,  ^«>- 
brueke  teiUer  (eine  Zeit  lang  aDriickgebaltiier)  T^dentrAafl n.  Wutb. 
—  Ab  KitiTer  Stella  wäre  preramp.  gani  napaiienil,  da  tod  alnem 
Lotbrechea  gar  nicht  die  Rede  leya  kaon,  die  part  aeerta  eattronti» 
offen  ilandj  hter  mehr  von  eluem  hei ra liehen ,  betchäntmiliii  Abzn^ 
'die  Rede  war,  nad  In  tele  praripert  dai  Heriiinal  dei  geprrftte»  Zn- 
■Umdei  weteDllieh  iit. 

Morae]  P.  i.  «ie  boflten  eine  Welle  Rnhe  in  ]iaben[  et  wefds, 
!■  der  Verfolgang  von  Seiten  der  Caeiar.  Reiteret  efne  Ponte  eintre- 
ten. Dai  fiegrnlh.  Liv.  XXI,  33.  in.  P.  Cnmeliu  Soi.  —  qnadrato 
aigmine  ad  eaitra  hoitium  venerat,  nuHai»  dimicta^moram  factHrna. 
Cod.  Paiatlu.  hat:  a  timei-e,  uach  Oud.  fbrtan  noa  maUl  Näml.  >■ 
dem  Sinne  von:  potl  limarent,  qni  ante  animoa  comin  neeu|iBtoa  !•- 
Doerat.  '  Vergj.  Haud  Tnnelltu.  1.  g.  49.  Für  Caeaan  Stjrl  wohl  «twaa 
gekünitelt. 

TtlicUt  Itgianitiul  Allerdingi  anffallend,  Im  Gegeimli  itr  eqxi- 
Ut  dimittij  denn  aneh  B.  €.  V,  10.  U(  von  Dstrer  siells  etwaa  ver. 
■ehieden.  Daher  mancherlei  Conieltnren;  i.  B.  erluetit ;  aoeh:  reli- 
etit  Aii  KtuKUioaibut.  S9  Mnret.  —  Wir  möehlen  eher:  reliqnSt  tür 
dai  Leichlere  hallen,  'Snr  Scheidnng  von  dem  tolgend.  paueat  eohor- 
tet;  in  dem  Sinne:  chir -es  gued  reliquam  tuet  legionum,  pautit 
im»  eahortibttt  detraetis. 

äd  quoHdian.  fUnerft  flj^efuw]  I,  e.  In  Ipan  ttlner«  faeiondo  tb 
InlunctaA,  demandatumj  aiio  mehr;  xitiä  rq»  öSor.  In  lolcher  Ver- 
bind,  iit  der  Gtaitin  weder.  Sabiecli,  Doch  im  ga«fihnlieb«a  Sinne  Ob- 
tteti,  lond.  vertritt  gaa«  die  Steile  der  deatacben  BeilimtnaugsaSrler 
in  den  Compnftia,  i.  B.  Martehgetchäfi,  Lagerarbeit.  Die  iienem 
Sprachlehrer  der  Denlichen  nennen  dieb  FericAmtlsang.  Vergl.  Se- 
chen Schnigrammat  S.  47.'  Die  Bedeatlwnkeit  dea  Genitivt  all  Cou- 
ptntation  dei  mangelDden  Adjettin,  erkennt  man  «aa:  opieium  xiari- 
Uatum  in  I  9.  maritimae  cultodfae  Ibid.  c  18.  m. 

imtubat  —  tnmfs^Aat]  Inilab.  i.  t.  In  praeienti ,'  proxlma  nr- 
gebal.  Cart.  III,  II,  G.  qnnm  hoaüi  iattaret  ft  fronte,  ■  tergo  enl 
VTgerent.  Immineb.  i.  e.  pröpe  aderat  atque  ante  ocnlol  renabatur. 
Mit  Hecht  bemerkte  man,  dafl  iurmimere  im  honkreten  Sinne  eben  10 
wobi  In  loco  piano  all  tx  alte  Statt  flnde.  Uiu'tierttiat ,  weil  rieh 
.   näml.  die  Reiterei  wieder  mit  den  Lcgg.  vereinigt  hatte. 

CAP.  lAXXI.  Tum  vem'}  D.  I,  nutt  aber  fieilicA;  nuninehr 
gilerdingt;  —  mit  dem  Nebengedufc.  „da  e*  nnq  io  weit  gekomnen 


L.gL,.._b,COO^Ie 


190  C.  lUL.  CAESARIS 

idonetua  loeom  castris,  neqne  ad  progredietidam  data 
ÜEIcuItate,  consistunt  necessario  et  procul  ab  a^ua,  et 
natora '  iniqao  loco ,  castra  pqnant.  Sed  iisdem  de  cans- 
sU  Caeaac,  'qnae  supra  sunt  demoustratae,  proelio  am- 
plins    noD    lacessit    et  eo   die  tabemacnla    statui  passns 

VBT,  da  fireilieA  mntite'  dai  eintreten,  ww  geicbahi  d«  wbt'i  nicht 
anderi  inÖKlielt."  Unt.  II,  20.  m.  Tum  vero  omni  intercluiui  itinera 
kd  C»es.  niittit.  II,  4X  Tarn  vero  hi  lummaoi  deiperaliooeiD  Doitrl 
perreniunf.  Wir  gtAoben,  et  beitiügt  lich  1.)  daTi  vero  lur  Bekräf- 
tigung diene,  |iTid  anieige,  difi  bier  ein  Faktuat  ipreche,  nnd  Dichti 
dagegen  einzuwenden,  die  Sache  lich  wirlilich  ao  verhalte;  2.)  dmfl 
tarn  wirtlich  fiberall  eine  logische  Parlibel  le;  uud  dem  UTtheile,  der 
Reflexion  angehöre;  folglich  entweder  einen  Zeitpunkt  in  Abltratta 
andeate,  oder  eine  Coneecutia,  ein  Contequent  dei  Frdliern ,  waa  ich 
mit  all  aolchea  denke.  S.  äöreni  in  Fin.  1,8,  SS.  Tum  Torqaatai, 
proraui,  inq^iiit,  aaientlor:  d.  i.  Darauf-,  d.  i.  relativ  ant  dti  FrQ- 
here  Im  Urtheile  beiag.,  tagte  T.  n:  g.  20.  Tubc  dieere  eiortut  est, 
i.  i.  objektiv!  damals,  zu  der  Zeit,  oil.  aach :  qup  ^ctn ,  qao  e.r- 
acto,  nämlich  historisch  geaammen.  Demnach  würde  tuac  vero  hel- 
beii :  damals  aber,  d.  i.  il/e  vero  tempore.  Ueberall  ist  tarn  progrec- 
■ivnnd  steigernd;  tanc  blofs  bestimmend  od.  temporetl  limitirend;  to 
dali  tuRc  dem  niiae,  hingeg.  tarn  dem  iem  ala  Gegeniati  eatifirieht* 
Doch  wegen  der  Analosie  aind  diefi  allea  Wechi  ei  begriffe,  viüitei  nor 
der  Begriff  de^Zeit  die  DifFerenz  der  Bedeutung  bildet. 

natura  ini^o  Ifea'i  In  Leid.  I.  fehlt:  natura!  nach  Oud.  haud 
male.  Immo  pessime,  würden  wir  lagen,  denn  dai  Terrain  kaait 
abiolut  ittiqaus  locus  helfaen,  wenn  die  Wahl  nngtScklich  und  Bttge- 
ichickt  war;  allein  hier  war  ein  günitigei  Temin  nirgend!  in  Boden. 
Man  nannte  die  Beichaffenheil  dei  Terraina  lelbBt:  locornm  litum, 
naluram  regionis.  Li«.  XXII,  3S ,  9.  Grade  wie:  f/  ifvati;  t^;  y^^. 
Sv  ateht  oft  im  Grieeh.  fwt;  und  7)1111»  zam  EJntenchiede  von  dem, 
VBi  dei  Menachen  Wille  bewirkt' hat,  Xenoph.  Hern.  1,6,7.  of  90-  - 
Of*  moÄ-etfoTffroi  tw  OM^iari, 

et  eo  die  ]  Scheinbar  zn  rertheidigen  wäre :  ex  eod.  wie  In  4  Codd.- 
wenn  nicht  der  Zuaammenhang  lehrte,  data  nicht  von  einer  fortdauern- 
den,  londern  nur  von  einer  momentanen  für  dieien  Tag  hereclinet«D 
Hafaregel  die  Rede  wire.  ^ 

labernacul.  StalaC]  Staluere  lat  dai  Verb,  propr.  Nep,  Eum.  7, 
2.  nomine  Alexsndrl  staluit  labrrnac.  Aach  ledes  aiatnere,  castra, 
urbem  war  flblich.  luatin.  XVlIf,  9,  II,  n.  Vellei.  I,  1.  In  iaier- 
naeulum  Hegt  aber  io  Vergleich  zu  taberna,  der  speeielle  Begr.  der 
leichtern  Bauart,  der  Möglicbkeit  dea  icbaellern  Aufaclilagena  and 
.^«^'e^lea*,  dea  leichlern  Abbrechen*;  ei  ist  bei  Caea.  alebender  Aua- 
druck  von  den  Zelten  der  Soldaten.  Vergl.  Erneili  in  Clav.  Cic. 
I*idor.  Hiapal.  Orig.  XV,  10,  1.  gjebt  folg.  Reachrefb.  „Tabernaeula 
tentaria  aant  militum,  quibui  in  itlnere  aolia  ardorea  tempeitateaqu« 
inbrium  frigoriaqne  Ininriaa '  vilant.  Dicta  autem  tabemacnla,  qnod 
eertiaae  distentae  fanibus,  tabulis  interstantihüs  appenderenfur ,  quaa 
lentoria  luitinereot,"  Jene  cortinae  ( offenbar :  Gardinen )  waren 
to  zu  lagen  die  runde  Eiteeloppe,  die  kreisförmig  aüigespannlB 
Zellbekleidung  ana  Leder  oder  Fellen.  Daher:  tub  pellibat  biemare. 
B.  6.  III,  20.'  El  ergiebt  alch  aber  ana  obiger  Erklär.,  dafa  die  ta- 
hemaeula  feiter  und  ttkülttudar  waran ,     idt  anare  Leinwandielte ; 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  I.  CAP.  81.       191 

noD  est,  qao  puratiores  essent  ad  inseqnendom  omne«, 
give  noctu,  sive^  interdiu  emraperent.     Uli  eqüii,  adverao 

wie  man  lelbat  &nf  Anttendang  einer  innern  Vertleidang  durcli  Breier 
»ai  dem  Verbo  itaiuere  •ehliefien  könnte;  ID  wie  dsraiii ,  dafk  nsck 
Pomp.  FettHi  p.  273.  ed.  Lindem,  laberita»  ihren  Namen  dsTon  baben, 
dafi  aia  ana  Breterm,  tabulit  belfanden.  Vcrgl.  Lipl.  nül.  itom.  V, 
I.  5.  10. 

poMint  non  eit'}  8a  B.  0,  I,  47.  In.  CoUoqneodi  —  Caetarl 
caaiift  viaa  nan  eat.  Auf  die««  Stellang  der  Negation  machte  Btfnm.. 
■twrk  mit  Recht  «ofmerkiam.  Da  Ron  Im  Altern,  die  Beiiehnng  einen 
Prädikat!  an(  leln  Subjekt  verneint ;  die  Negation  in  der  Regel  aber 
vor  dem  Worte  MeM,  dem  aie  znnäebit  gilt;  durcb  eiie  aber  hier 
die  VenetrHiehung  der  That  oder  Handlung  und  formell  in  Verbind, 
-mit  dem  FrSditate  iu  UrtMt  antgtaprochen  wird»  lo  wird  durch 
noH  hier  «ine  lonit  wohl  tBüglicke  Tbat  negirt.  Folglich  iit  der  Sinn: 
Zelte  au  Im  ach  lagen  erlanble  Caei.  für  diefo  Mal  nicht.  Gani  *o  wl* 
hier  aind  mafarere  Stellen  bei  Nep.  i.  B.  Tfaem.  8,  4.  lale  prini  »gret- 
sut  non  eit.  Paaa.  2,  G.  remitsut  non  eit.  Hui.  12,  3.  Hilt.  3,  S. 
Coli.  1.  extr.  Afhenleiige*  lllam  cslamitatem  aecepturoi  non  (nilM. 
Die  Crammatiker  haben  diese  von  Dähae  in  Them.  it,  4.  lorgTaltlg  aa< 
geNhrten  Beiaplele  melit  nberiehen.  Vergl,  «nlierdem  Grolef.  J.  4U. 
Z.  §,  705. 

Moctu  —  interdiu^  So  Uch  in  fcdhem  Zeilen:  veipem.  QalncC 
I,  7,  IS. 

ilN  eniM]  Held  kd  h.  1.  la^:  eulm  mflii«  hier  In. der  Bedentnttg 
von  enisi  verö  wie  B.  G,  V,  7.  genoiamen  werden;  alio  etwa  atatt: 
autem;  -oder  genauer  Dnaer:  ittde/t,  -  allrrdingt.  Doch  dünkt  una 
«»im  in  iol'chem  Sinne  pon  Caei.  nicht  geaagtj  vielmehr  Wollte  Caea., 
wein  «Uli»  acht  iat,  nacb  nnarer  A'>*i<''>t  nur  den  Grund  angeben, 
warum  er  eine  enptio  beiorgte.  Denn-  daa  letila  Gefecht:  ad  novü- 
timittm  agmen  c.  SO.  adeo  nl  paene  terga  eonvertant,  lüfat  mehr  ala 
«abrieb  ein  lieh  vermathen ,  dalk  die  Caeiarianer  einen  (apfern  nnd  blo- 
Ifgen  Wideratand  erfuhren;  und .  die  Worte:  iitdem  de  caassit  ^- 
praelia  aatpliat  nun  lacfiiU,  geateben  einen  erlltlnen  Verinat  gradem 
ein;  nnd  wir  kdnnen  nnl  nicht  Bbeneugen ,  dafa  die  elnxig  und  alleia 
bewegenden  [Jciachea  die  ob.  c.  73.  in.  angegebnen  geweaen  aeyen: 
Caeiar  In  eam  tjieR  ventral,  le  line  pngna  et  tine  valnere  suorwtt 
rem  eonfieera  pol*e.  Vergl.  nnt.  c.  83.  m,  D.  über  «stn  «n  B.  G.  V, 
T.  Belog.  Cic.  p.  33.  Man  denke  aicb  nanll.  hinan:  Denn,  leai  thum 
jenti  lie  etc.  Oder:  Jene  uimlicb,  wai  Ihnn  aiel  Sie  etc,  Ei  itt 
diefa  eine  ganl  eigentbüm liehe  Bedenl,  Ton  tnim,  data  t*  den  lubjet- 
tiven  Beweggrund  oder  Grand  der  Handl.  nnd  Encbeinnng  anadradti 
-  gleichiam  nuaer;  teie  konnte  et  attch  ändert  iomnu»,  d^  etc.  S« 
auch  yBQ.  Vergl.  Eclog.  Cie.  p.  ISS.  Daher  giebt  e«  Stellen,  ir« 
eniat  gradem  Sbersetst  werden  konnte;  Denu  leider I  well  die  Sub- 
jeklivit&t  dei  Sprechend,  lo  atarl:  hervortritL  So  Bntil.  Lnp.  p.  112. 
cdit.  Fr. 

adserte  iiilio'\  Wir  geben  die  Letart,  wie  lolefae  Oudead.  n 
recbtfertlg^n  giaablc;  halten  aber  animadterto  fOr  dai  bei  Caea.  allein 
richtige.  S.  nnt.  III,  63.  f.  So  auch  mehrere  Edill.  nnd  3  (genannte) 
Codd.,  wahriclielnl.  finden  lieh  noch  mehr  änftere  Antoritülen.  Unars 
GlOnde  Bind  I.)  dafa  (ich  adverlere  in  diei.  Bedent.  bei  Cae«.  aanit 
nicht  fndet;  nor  B.  G.  VIII,  IG.  2.)  dafa  bler  äu/tere  Cribde  daa 
GewSbnIicb*  beiiubehallen  rathen;  3.)  dafa  lelbit  bei  Lftiu*  nnd  wnat 
die  IiOMiteo   advtrtere   nnd  tmimadv«rler«   td^wanken,    ■.  Dnkb.  in 


gL,.._b,Coo^le 


tn  C.  lUL.  CAESARIS 

vitio  eastranun ,  tota  noctn  iminltionei  ^^o^runt ,  ca- 
«traque  castris  ronvt;rtnqt.t  Hoc  ideiti  poatero  die  a  prima 
luce  faciimt  latiiin(|ae  in  ea  re  diem  conBamunf.  Sed, 
qaantniB   opere  proceaseiant    et   castra  protulerant,   tanto 

VI,  Q,  10.  ]*,  Mlbit  XLIV,  46,  4.  konol«  <o  den  Worteoi  qnim  noB 
■Ine  OQMB  dclcetam  eue  regiam  adrertit,  eine  Verweehil.  Statt  Ba- 
den. RadUcli  kBt  bei  T*citiu,  «o  adeertere  tir  animadv.  nicbt  lal- 
len liebt,  doch  du  Wsrt,  wann  wir  aicht  irren,  eine  Tatichiedaa  ■ 
Bedent.)  nämlich  ei  ilt:  muf  etmat  achten,  feinen  Bliek  auf  eliiraM 
wenden.  Ckarekterlatieeh  Ann.  IV,  54.  m.  donee  oifetrh'f* Tiberint, 
/srl«  U  guia  aadiverat.  Ole  Bedent.  ahnden,  bestrafen,  wie  Ann, 
II,  SX  extr.  a.  i.  aberluaen  vir  billig  dletem  ZeiUller.  —  Ja,  wir 
wflrden  lebr  gern  «mim  gana  anfgchen,  wegen  dea  nni  etwas  snitöEri- 
gan  proferunt;  atatt  denen  wir  proferebant  erwarteten,  iä  niciattt 
Belieb,  aof  iiaratiacei  entnt  —  errnnpetent. 

,  Titio  cailreruM]  Eben  la  not.  111^  63.  f.  aufmadrerinm  eit  ti- 
lium  atunitianlt.  I^maire  ad  h.,).  ichrelbt:  Id  eat,  qnnni  A^aiiiaai 
aninadverliiicnt  Catiareomm  eattrorum  Vitium.  llBbegreiflieb !  Schon 
Horai,  wie  Jeder  Lcatr,  erklärt  rt'/iHM  von  den  itatnra  inique  leea, 
'  wo  die  Afr*B.  ihr  Lager  hatten  ufiehlagen  mfliaeo.  Fitiän  i«t  näml. 
jedei  moralitehe  und  phgtitehe  oder  materielle  Gebrechen.  Cie.  ai 
'-  Div.  IX,  15,  IS.  ai  nihil  e(t  In  partitibMt  aot  in  teeto  vitä,  cetan 
mihi  prolwbanlqr.  £•  liegt  aber  In  ei'tiiiiHipeciell  der  BegrtB  del  da- 
durch bedingten  naebtheiligen  Wirkungen  und  Folgen  i  glelchihm  einer 
■  materia  peeeant.  Der  Ahleil.  Von  vineere  nach  DÖderleini  Etyinol.  IL 
p.  132.  hat  man  Mähe  belanpfliehten.  ahne  Präjud)!  hallen  wir,  weail 
jCeralhen  wetden  loll,  ire,  ituxt  für  die  Wariel^  und  Vitium  enldanl. 
aai  ce- itium  d.i.  Abweichung,  reikehrtei',  Bunalfirlicher,  fehlerhaRer 
Hang.  F«  enim  rai  et  augendae  et.  minutndae  Talet,  Gell.  N.  A.  V» 
,12,  10. 

pTeferu»t'\  Namllcb,  nach  der  Urbedeuf.  de«  Wnrti;  veneSrliy 
«o  dafi  ile  «ich  dem  Lager  Caetar»  mehr  nhherten,  und  dieaeM,  du 
offenbar  ein  günatigerei,  ebnarei  Terrain  eingenonmen  batte,  gewia- 
■ernaüien  ta  Leibe  -gingen.  Daher  denn  auch  die  e.  12.  aiigegehn» 
.  brevitai  tpatii.  Hat  dberieagle  von  der  Wahrheit  der  Sachft  äniicb.  ' 
Tom.  II.  p.  376. 

Castro- — eanverluntj  Von.  eililärta  dieb  dureli;  eommutanlf 
nach  der  Analogie  von;  Ttrlert  loliim  =  mutare  vct  ••  exeedirtt 
Wie  auch  B.  9.  I,  23-  und  Nep.  Alt.  10,  1.  eenterta  inbito  fortnna' 
e<t  Rinige  Codd.  halten:  conveaeruut;  auch  loml  rerwecheell.  Liv. 
Vil,  19,  G.  1  Cod.  toniungunt;  LeUferei  nar  dann  pauend,  wenK 
dai  Sie  Lager,  oder  ein  andre)  MKiton  fertig  and  eorhaaden  geweaen. 
AHein  ebtfn  M  wenig  kann;  cailra  eaitrit  conferunt,  mit  Giiiicbard  . 
m.  a.  0.  p.  2T6>  f.  daa  richtige  leya;  einmal,  weil  niebt  in  begreifen,  ~ 
wia  die  leieble  tmd  bekanntere  T,e«art  mit  jener  «eltnern  Terlanicht 
worden;  aodann,  weil  hier  von  einer,  auch  det  folg.  Ttge%  fortge- 
tetxten  Arbeit  die  Rede  iit;  in  welchem  Falle  conferre  cattra  nicht 
geiagt  wird.  Vtclmehr  heiül  convertere  lo  riei  bU:  vertauschen,  to 
dafi  dai  Frühere  aufgehoben  wird;  wir  UgCD  aecAselu  manchmal  in 
demaelfaen  Sinn;  nur  dafi  wir  dabei  mehr  an  ichon  Varhandne»  den- 
ken, bi^r~  aber  die  Dislocation  and-  Cattrametalion  durch  die  vorge- 
rüekten  und  vorwird  pouMirten  Munitioues  bedingt  war.  Bcoller 
■ehlug  vor:   eaUrague  caatria  et-ntinuant,    OfTenbNr  an  gewaltsam ! 

h«ii  idem}     D.  i.  Dieft   Ibatea   aie  gleiehfaU*,    etenfaUi.     Idem 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIYILI  LIB.  L    CA.P.  81.    193 

abenat  ah  aqaa  loit^as,  et  praeseitU  maio  aliia  mtÜa 
reaiffilia  dabantiir.  Prima  oocte  a^oandi  camisa  Demo 
egredilur  ex  castris:  pioximo  die,  pracuiidio  in  caabis 
relicto,  uniTeraaB  ad  aquam  copias  edncunt;  pÄbolatam 
«nittitur  nemo.  His  eos  suj^Iiciis  male  haben  Caesar 
et  necessariam  sabire  deditionem,  quam  ptoelio  decertare 
malebat:   conator  tarnen  eoB  vallo  foBsaque  circummaDire, 

hoc  «ter  iit;  ganz  äatttlbt,  §radt  dautat,  ad.  gtnvatr:  Jamlbt, 
wu  10  eben  gciagt  oder  gensnat  wordeni  Sali.  Ca(.  5t,  7.  hoc  iJtm; 
ob.  I,  74.  idem  hoc.  coli.  III,  06.  a.  103.  8.  la  B.  fl.  VII,  15.  In. 
Bcrod.  I,  108.  Itf^ti»i  ij  yurri  laino  loSro  Tiotftt.  ,0»  bei  Caet. 
I.  B.  ob.  10.  45.  exti.  GS.  nw  II,  14.  37.  In.    III,  li.  11.  lOS. 

pioximo  äUi  Einige  Codd.  poatro  die.  Mit  Recht  erklärt  Oad. 
proximo  4.  tär:  den  nächscfolgendai  Tag)  and  verweilt  anf  SdcL  Oet. 
c.  94.  and  Calig.  SS.  Cfr.  .Sali.  lug.  2S ,  2.  Freilieb  beifiC  prtrtmui 
i,  aack  hin  nad  «iader  der  näclut  vorhirgtJuadt  od.  richtiger:  voHiti— 
gtgaaeat  J»g,  Hat.  U,  14.  Auch  von  löhdir  Näke  in  doppetter  H«- 
dautoag  nouäehit  vor  od.  nach.  Vergl.  Oad.  m  Saef.  Galb.  8.  Auch 
mit  dam  Znaatie  :  proximal  nipaior  «d.  prior  m,  pcoxiM.  ü^trim:  S.' 
FrotKh.  ID  Rutil.  Lup.  p.  211. 

Bü  tot  tappUciä' malt  liabtrt  tte,]  So  leteo  wir  naeli  dem  Ralba 
Toa  DauieM,  BmCUy,  Marus  etc.  nxA  Cod.  Letd.  I.  mit  Diäau  n.  Baum- 
ftark,  «eil  oSenbar  )o  der  .'iinn  daitUdia-  und  butimmttr  atalgeipro- 
cken,  die  Sprache  weniger  affictirt  u.  ungcwafinJich ,  wie  io  dem  ran 
Scdtigir  eiDgefählten :  hia  toi  tuppUcts  itiaiii  Jutiii'i  oder  Bseh  Oudend. 
liabtrt;  lo  dafi  der  Sfnn  wäre:  Caei.  wollte  die  Friade  durch  dieie 
Lüdta  und  Fan  dahin  bringen,  dal«  sie  hitttai  <aupplice>)  in  ihm  k&. 
neu  nud  licb  nothgedrungen  ergäben  etc.  Für  mal«  lengl  anch  Cod. 
Norvie.  in  welchem  tnoUt;  t&r  halieri  ipriehl  vor  Allem  daa  folg.  tab- 
irt,  wdehei  ebenfalli  einen  Uidendtn  and  o-uiian^cn  Znitand  n.  Ml 
heieiebnet.  Läaa  man  hubiit,  dann  wäre  aacb  lehelnbar  du  Subjekt 
aa  lubb't  kein  andre!  all  Catsar;  wM  tlniinn  gäbe.  Rdckiiehäich  d«r  ' 
Verbind.  4«!  Pruiä/i  mit  dem  Mtivo  auf  tin  Snbjekt  belogen,  Vei^l, 
Sali.  Cat.  91.  aitr.  Placet.  igitnr  eai  dimini  et  uugat  eiMeilnn  Cali. 
llaael  Wo  gew.  augtri  geleien  wnrde.  lug.  39,  3.  CoAiift  movtri 
quam  tmttctrt  omnia  nalebal.  Andre  Bciip.  i.  bei  Kriti  a.  a.  o, 
JUoic  hahii-l  aber,  gleich  dem  vezni'i,  uaaer  übtl  mttgnuimmcn  werden, 
(el  gtlil  mir  achUeht)  iit  baj  Caei.  nicht  aogewöhnl, ,  t.  ob.  c.  61. 
Vergl.  nioie  acdpi  i,  e.  male  mlfift,  ■>.  proelio.  Nep.  Ean.  S,  1.  Sup, 
plicüm  aber  nnt  c  61.  jede  nied  erben  gen  de ,  druckende  nad  lehmäb. 
.'liehs'Peln  and  Strafe.  Daher  aoeh:  ultimum,  lummum,  txlrtmum 
■applicinm  von  der  Todeaitrafe.  Daia  koinml,  dab  dieie  rti  frumen. 
tanue  inofia  durch  Cattar  herbügefvbrt ,  folglich  in  der  That  eine  aber 
di«  JJraiäiom-  durch  Jenen  verltängte,  gtbrathta  Sovfe  war.  Dieb  |at 
MUpplidum  ,    lowohl  aktiv  all  pataiv  genommen. 

quam  pretUo  decertare  }  .Niml.  ^e  CaeMr,  wie  dM  folg.  cenatur 
tarnen  hew'eiit,  nicht  etwa  auf  die  Feiiid*  t>eiogeB,  obaehon  dieb  fm 
fall  der  Noth  einen  erlrägltoheD  Slna  galie.-  lieber  dtctrtare  •.  lu  B 
■  C.  1,  50.    . 

vaUo  fosMaque  cireummuniitj      Ond.  a.  A.  leient    ciraimtttnire ,    etn 
ABldruck,   der  mit  Caeiara  Slyl,  telbll  nach  den  Zengniiien  der  Codd., 
■icht  ,&beieUutiiant,    (vergl.  ul.  U,  3£  in.    B>  6.  II ,  30.)  wo  tob 
<  N 


gL,.._b,Coo^le 


194  C.  lüL.  CAESARIS 

at  qnam  ma'xime  rependnas  eonim  ernptioiws  oemorettir ; 
quo  necessario  descensnros  existimabat.  Uli,  et  inepia 
pabnli  adducti,  et  qoo  essent  ad  id  expedifiwes,  omuia 
sarcinaria  iumentt^  iütetfici  iubeab 

Cap.  LXXXII.  In  bis  operibus  consiliiaqne  bidnam 
consumitnr:  tertio  äie  magna  iara  pars  operis  Caesaria 
procesaerat.  IUI  impediendae  rei  caassa,  hora  circiter 
octava  signo  dato,  legiones  educunt  acieraqne  sub  castiis 
instmnnt.  Caesat  ab  opere  legionea  revocat,  eqnitatnm 
omneni  convenire  iubet,    aciein  instruit :  contra  opimonem 

Elnicbllefiniig  dnreh  Vcrichamung  i\e  Rede  Iil:  ShertH  h»l  d«i  Ver- 
bom,  lo  uaiihlis  oft  von  Cbfs.  gebrauclit,  die  BedeUt.  in  Vmgihau, 
durch  eiuen  Angriff  in  der  Fkinht  oder  im  ÄücReii,  lO  d«ft  der  Btgt. 
dei  UebtrUstens  a,  Bmgarntns,  du  Einiclilte/iata ,  wotei  kein»  Ret- 
tang mehr  möglich,  ipeeiellei  Merfcmkl  bieibl.  Daher  lo  oft  im  me. 
tapbor.  A.  bei  Sali.  i.  B,  C«.  16,  S.  bei  lür.  n.  A.  Uebrigeni  lind 
tiicanimunü'e,  circnmirE;  n.  eircumvHtii'C  oR  lo  MSS.  Terweehielt. 

quam  maximt  rtpaitinas]  Die  Woit«:  juam  mar.  beliebe  man 
mut  ätmoi-itai-,  >Icht  la  ripintin.  El  fit:  MC  /ucXior«,  gleich  dem: 
qaantBtn  fiti-i  possit  maxime.  AnalOg:  N*p.  Rata.  8.  exlr.  nt  quam  mi- 
lumi  lieret  ignii  in  caalrii.  Untei  allen  llmitänden  gehört  yuam  mo- 
XKmc  lu  dem  Vtrho  im  Satie,  nnd  modiSdrl,  d.  i.  inlendirt  dai  üi- 
tbiit,  oder  dai  Verbällniti,  den  «rad,  -in  welchem  ein  itUttivts  oder 
aüsimtinta  Piidikal  leinem  Subjehle  beigelegt  wird.  Dieiet  Grad  ii( 
■llemal  der  luhjeklio  geJacW«  liödisU.  So  Tuicul.  I,  45.  in,  nl  qyant 
marimt  ptrmantant  diuturna  Corpora.  Sali.  Cat.  1,  3.  memoriani  nn- 
itil    quam    marame    longam    efficere.  —    Bei    rtpiittiiiu/i ,     all    absobtfm 

dun'oi'itur]  Siehe  m  B.  O.  III,  S.  Unt.  III,  79.  m.  td  naTiiHUBm 
■gmen  dimotaivlum.  Taelt.  Ann.  XII,  QS.  tbtüI  orlibai  dcmonu't,  ne 
eabicnlo  egrederelur.  XV,  80.  nihil  dtmarataa  exin^jt  et  omni«  »imol 
proptranturt 

qKo  —  diacaisaras]  t7eber  deieendero  >.  xa  B.  B.  VII,  33.  lyno- 
kjm  lind  Im  moral.  Sinne  oft:  difluirr,  dtflectn-e,  dflohi,  t.  B,  Qoin- 
dii.  I,  7,  0.  n-  III,  8S-  Cno  »ligemein  lur  Reieiehnung  dei  eoruu»- 
gditndm  Gedanken«:    rtpentiitaa   tniptioms  facere. 

ttJ  id]  Wie  TOÜTD  Oft  beiüglich  «nf  einen  CiJiailim  od.  ant  ein 
Faktam,  ja  lelblt  aaC  ein  Nemm  gener.  ma«c.  od.  fem.  Vergl.  Matth. 
gr.  6r.  8.  439.  Fflr  oil  td  halten  vor  Oad.  die  Edilt.  ad  it(r,  gege» 
die  MSS.  F.i  beililigt  lieh  auch  hier,  wai  einit  von  uni  aber  die 
ttbiCnJtte,  daa  GedachU  beieiehneude  Bedeol.  TOn  ii  etp.  geiagl  wnrds 
iD  Sali.  Cal.  7,,  0.  —  Hier  konnte  weder  (loc  noch  iUud  itehen.  So 
Toic.  1,  24.  li  nihil  enet  In  anlmo  nUi  id,  n(  peV  enm  Tlveremat; 
wo  >u)c  einen  «nderB  Sinn  gäbe. 

CAP.  LXXXII.  im  imptdlendat  rti  eatusaj  8o  gaben  die  Worte 
Ond.,  Mar.,  Lenaire  nnd  eianl.  Held  nnd  nach  ihm  Dähne ,  Baninit., 
Hdb.  laaien  caueta  Weg,  nach  der  Analogie  von  B.  O,  IV,  17.  «tve 
nana  dtiicitndi  opeiii  eiienf  n  barbarit  mliiae.  Siehe  dsa  dort  Be- 
■eTkl*.  Deigt.  Sali.  Cal.  6,  7.  imperinm,  qool  initio  eanieivanda« 
Ifbeitactt  ati/ut  attgatdat  reip.  fuerat.  —  Allein  nach  Angabe  der  Codd. 
lan«  die  Stell«  ao,   wie  lie  gen.  gegthtn  wird,   tuchl  gelantel  haben: 

L.gL,_._b,Coo^k- 


DE  BELL.  CIVILf  LIB.  L   CAP.  82.         1Ö5 

«nim  militiini  famaraqde    oianram  videri   proeliam  4efd- 
gisse '  'itiagDTim   delrimeoUim    adferebat.     Sed  eisdein  de 
CBQBBis,    qiiae  sntit  cognitae,    quo  ininiis  dimicare   velld  ' 
mOTebatoi;  at^ae  Upc  etiaia  magis,   qaod  dpatii  bretrUas, 

elnilimmlg  ithea  He  bei  Ond.  genBnnl«»  tmd  altem  Editt:  rti,  qaat 
manilionit  caasaa  ßibat ,  od.  quat  irtnn.  _^eb.  e.  L'nirG  Meinung-  iit, 
data  die  Wolle;,  quae  munitionii  eauua  ßtbat,  nimmennebr  tilseM 
«inil;  vielmehr,  dab  nscb  dem  Fingerzeige  dei  Leid.  1.  u.  Noirie.  di« 
Stelle  laalete:  tili  iinpiiiendi,  quae  munttionia  ftbunt  caassa,  Dem- 
iiaek  hsltea  wir  für  leicbler,  dCä  i-u  eiugeichaben  warde,  wegen  de« 
mibTentandncn  impidimdi ,  wai  in  due  verwandett  ward  ,  so  wie  ßt- 
banl  ia  ßtbat  lieh  fdgen  mähte.  Wem  aber  an  gnuHldlem  Anadmcta 
gelegen  iit,  der  wird  gegeii  nniern  Vorichiag  niclile  einidwenden  h»- 
■  bea;  die  Worte. und  deren  Stellang  aber  der  Saclie,  die  beiekhuet 
.  werden  loUle,  d.  i.  den  von  Caei.  eingeleiteten  und  gfUoffiien  Maß- 
rtgdn  gani  aDKemenen  und  entiprechend  finden.  Anlangend  die  Struk- 
tar^dea  Ctrundii  mit  dem  Caiui  O^iccti,  so  wäre  dieie  Dicht  minder 
an  ikrer  Stelle.  S.  in  Sali.  Cat.  4,  1.  off-^m  coUnüa.  Bamitu  £■  1S9. 
S.  643.    Fabri  n  Salt.  Or.  Lepld.  g.  8. 

Jamam  Dmniuni]  Hier  offenbar:  Der  Ruf,  in  welcbeai  Cae«.  Iti 
Jllm  stand;  wie  Sali.  lag.  17,  7.  fama  qua«  pltrosqut  oblintt ;  ij  nte- 
^  jiBOtv  ^ifi^.  El  \»t  fama,  so  wie  opinio  nicht  blolk  suhjditivti-  und 
ojttivtr  Bedentnng,  loudern  anrh  objektiver  nnd  jiasiiu»-  (ahnl.  itaiidia)^ 
und  drOckt  ans  thells  da*  temporäre  Vnhtil  der  Leute,  wie  Li v.  XXII, 
3S.  «dveraiü  famam  inmai'eiqDe  hominnm  salfi  Grmns  —  tfceils  deji 
Sredit,  den  Ruf,  nclehen  Jem.  genieht,  der  ihm  >a  Tbeil  geworden. 
Vergl.  zu  B.  6.  VIII,  5.  Bremi  in  Nep.  Ale.  7,  3.  —  Voll^tindr^ 
■DSgedrdckt  nnt.  III,  7,  prinsqaam  de  eina  adviiilu  fama  In  cm  regio- 
ael  portaretur.  Aehslicher  Gedanke,  wie  hier,  111,  SG.  extr.  Pom- 
peiai,  Dt  famam  et  opinionem  hominum  teneret.  In  der  Regef  beieicä- 
uef  der  Giiütio  dabei  das  Ohjiht  iei  Rufs,  wie  B.  6.  VIII j  5.  fama 
txtrcitus;  Liv.  X,  4.  ad  famam  popvli  Rom.  pertlnere.  Hier  dai  Sub- 
jekt, welehaa  die  Meinnng  hegt.  VergL  Nep.  Timolb.  4,  3.  dw.  Dähne. 
jiroiliuffl  dtfagisst]  Die  Codd.  n.  &lt.  Edilt.  sTlmmenldr:  prodiunt 
od.  proiho  diffugiist.  Allein  Davis,  nnd  Oud.  erklärten  ftvtlium  defug. 
fOr  dem  Gedanken  allein  angent^eaaen  i  hücfaalena  meinte  Oad.  se;  jiroi- 
fa'o  ^  diffugtii  erträglich.  Letitres  glauben  wir  kelneiwega  nnarer 
Stell«  angemeuen.'  hifugtrt  ist  aber  ao  viel  als:  ättrtctait,  vitait, 
rteusare.  So  Terent.  Eun.  II,  3,  98.  nncquam  itfa^ia>»  auetorUMent 
1.  e.  nnnqnam  negabo,  hoc  me  auctore  fsctom  esie.  Das.  Rabak. 
B.  G.  VI,  13.  adHum  eoi-am  seriaoaemque  eefugiunt.  —  Oder  hiefa  e« 
vielleicht:  videri  proelinm  in  diim  fugisse?  Vergl.  über  tu  Jttm  nnd 
fei  dies  die  Anitegg.  *n  .LlV.  XXI,  11,  11.  Pi-oeliuni  fagere  wire  gani 
nach  Nep.  Att.  15.  extr.  Ex  qnn  indieari  paterat,  lu diclo /u^üie  rel- 
pnblicae  procurationem. 

dJfnicnra  vetfel]  Velle  l«t  kier  tß-titi»,  Gtktir,  i.  i.  La^t,  babcn, 
geneigt  aeyn- 

monetiicu)-]  Baämitarlc  ad  h.  I.  mdnt,  waoeH  lef  xnrä  oinair 
and  per  eontequenS  =  froläbtri.  Die  eintaehe  Bedent.  sich  btsämmen 
lasien,  bestimmt  werden,  wenn  etwa*  Eiitdiack  auf'uniet  6«mdlh  und 
nnire  Ent  ich  Hefa  nagen  mscKt,  gilt  auch  hier.  ob.  44.  Nep.  D  ton.  1,  3.. 
•iui  consitio  mnitnn  movthatur  tyrannui.  So  Cic.  Attic.  XI,  S.  qoaa 
me  cnuisae  moueriat,  quam  aeerbäej  quam  novae,  UOn  queo  scribere. 
Wir  mBitea  movar«  in  lolcher  uiBtaph.  Bedenti  von  der  tistui  Aiweamet 

N-a 


mi^^^b,  Google 


IM  C.  lUL.  CAESARIS 

etiam  in  fngam  coniectis  adverBarliB,  non  mnltnm  ad 
mmirayoL  jdctoöas^  tavare  poterat;  non  enim  ampllns  p«- 
(luin  mtlibus  diiobnB  ab  castriB  caslni  disrabant,  Hine 
diiRB  panefl  acies  occnpabant;  tertia  vacaliat,  ad  ineiii> 
Silin  a(que  impetum  miliium  relictB.  Si  proelium  com- 
mitteretiiT,  piopinquitaa  castromm  celerem  superatis  ex 
fnga  receptnm  dabat.  Hac  de  canssa  constitterat  signa 
iaferenlibns  resistere,   prior  proelio  non  lacessere. 

Cap.  LXXXin.  Acies  erat  Afraniana  duplex  legio- 
num  qoinque ;  tertium  in  gobüdiüi  locuin  alaiiae  cobortea 

rori  dam  «nten  Jnla/sn,  der  w«Ifcr«i  NKld'nLcn  tnengt,  rentetcB; 
■Dm  Untenchiede  von  commovtrt ,     d.  I.  lar  That  beitininiED. 

ijintit  brrvitoi  ]  I.  e.  intervalli-,  qao  catlr«  entTit' Jistuhant.  Von 
der  Ztit  nnt.  III,  63.  n.  opcrum  njignllndo  -^'pafthnli  spatium  non 
dabat.  ObirboD  breiiitai  auck  rom  Räumt  gciagt  wird,  wi«  brtvior 
via,  Nep.  Bam.  8,  4.  dtigl.  Iui(!n.  XXXVIII,  3.  eilr.  orationeK 
dignam  duxi,  taiat  extmplum  biiaitati  kuiui  apeiis  Iniererem:  *0  llt 
doch  brtoiiiLS  Ton  der  geriögeii  IVtile  dci  lofiobii  Zwiichearaoni  leltner: 
nciit  TOD  der  Ztit.  Analog  B.  C-  II,  30.  f.  Gall!«  prae  magnitnain« 
corpornm  iDorum  braiitaa  noati'a  confrmpliil  (lt.  Call.  II,  SO.  tetnpQi-ü 
litvil.  —  Achnlich  ßQn^vi  d.  I.  nkbt  hreit  and  nicht  titf.  Xenopk. 
4er..  10,   IG.    ovti  ßa&viiiioy  ßöffgor,    aitt  ßfiaxintQor, 

ah  emtiis  casa-a  ]  Ueber  die  Eigenheit  der  lalein.  Sprube  zwil 
BtrschieJatr  Subjekte  oder  Objeltc  einideoi  gener!«  mit  einem  n.  dem- 
■elhen  Worte,  zneitach  d.  f.  io  venchleduem  Caiui  neben  einatider 
geitellt,  ID  bcieichnen,  i.  Ramih.  g.  lOO.  III.  8.  0l6.  Hierbei  M 
tm  in  bcaehten,  dah  dieie  iwei  cericbiedenen  Begriffe  eben  iD  «obl 
In  Abslivclo  kla  In  KoiAretB  nnd  fiJttitch  einaoder  gegenfibet  geitclU 
■e;n  kjinnen. 

ad  summam  vicitriatj  S.  B.  G.  I,  41.  El  iiti  zum  SUgt  itber- 
tiBupt,  Im  .illgtmanta ,  all  endlkbei  Und  letitei  BeanlUt  dei  ganien 
frabern  Kamptei:  wenn  gleichiam  da*  Faa't  geiogen  wird.  Ali«  dab 
Im  eanien  aar  Encscheiduiig  du  Sitgt  ei  nicht  viel  beitrage;  »d.  daft 
«■  am  Endt  anr  Enlicb.  a.  i.  w. 

Iiitie  duas  partes  —  ac.1  Diel«  hiitc  erklärt  nan:  indt  a  coitrü, 
fienaner  wohl:  inde  üb  utraqut  parti,  Wamnt  nur  eine  drille  Seite 
offen  itand,  wird  erVlärlieb  aui  der  bereila  von  Caei.  auigeKhrlM 
Eiiucljitßung  der  AfraDler  dnrch  JVaU  u,  Grahtn.  S.  ob.  81.  f.  Den- 
noch wOnichte  liian,  der  SchrtftiteJter  hitie  lich  bettininiter  nnd  ge- 
nauer auigedrOckl.  Nach:  ociis  haben  viele  Codd.  duae;  wsl  wohl  an 
ertragen.      Oder  hieh  ei  etwa:    üIbi?    Leiehl  lu  bilden  am:    II. 

prior  —  non  laetsstie]  Frier  nacEi  der  Analogie  voa priinut,  posttt- 
nui  etcT  itatl  dei  dieiem  eulaprechenden  Adverbi:  priui.  S.  K.  S- 
080.  Rnmb.  S-  M.  p.  282.  Von  prior  aber  Mgt  Priiciad.  III,  3,  10. 
Sicnt  oittr  de  duobai,  ei  aliu*  da  multii  didtor,  lic  f rioi-  d«  dtiobu* 
et  priinat  de  multü  die!  lolet. 

CAP.  LXXXIII.  Aciea  —  JupUr  Ugionam  V]  D.  i.  AfrantlU 
■teilte  itim  Truppen  In  :»«'  ScbUchllinien  auti  die  Eiaif'lrappen  ka- 
men Idi  dritte  Glied,  wo  lonit  nach  Rom.  TaktiL'die  Triaiii  ilandcn. 
Oft  halle  daa  116m.  Treffen  nur  xmti  Linien,  wenn  die  Triuriti-  lur 
Bedeckung   d«i  Lagert   oder   der  Bagage  lurackgelaaien  worden.    LIv. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILl  LIB.  I.   CAP.  83.      197 

obtinebant:    Caeiaris  lripl«x:    sed  primam   aciem  quatei- 

nae  cohostea  ex  quiiique  legionibaa  teaebaot;  has  subsi- 
diariae  ternae  et  nmnB  aliae  toiideia  suae  cuiusque  Ie~ 
gionis  lubseque^antiu ;  sagittaiii  funditoreaqoe  media  coit- 
ÜDebaotm'  acie;  «quUatos  latera  cingebat.  Tali  instnicta 
acte,  teaere  aterqii^  praposiLuni  videbatar;  Caesar  nUi 
coactiu  pr^elium  dod  committere ;   ille ,   ut  opera  Caesoris  - 

Xh ,  37.  ff.  Nasl  Ma.  KrieBl«t(«ctb.  S.  6ß.  Gniich.  Tow.  II.  F-  3S8- 
vamalhet,  Afru.  k>be  der  TipFeikeiC  der  Halfslroppep  nicht  pelraat 
und  (ia  defuhalb  -  dem  Läget  »m  aftelxleii  geilellt.  Von  der  Üulo'u 
dei  Afran.  lef,  londerbar  geDog,  gat  nickli  erwahBt;  er  habe  die- 
Mibe  wfahracbeinlich  gw  nioht  aaf  den  Kampfplatz  >n  führen  gewagt, 
well  ile  IQ  ublecht  geweien:    alio  doeb  wohl  im  liiger  mrackgelawea. 

quatcrnat  co/ioitu]  l>.  !>  Je  eine  Cah.  Von  jtjir  der  5  Legg.  ans 
deaen  Caeia»  Heer  btitand^  luiammm  20  Cob.  im  ci-ite«  Olicde ;  dam 
Je  3,  BlM  15  ia  de«  aviiten  and  JrUtm  Gliede.  Galwhard  Tom.  II. 
p.  259.  bemerkt,  daTa,  weil  die  ZniUchiitiäurnt  im  nueiten  nod  äiUtm 
Gliede  nolhwendig  grii/iti'  waren,  all  Im  irattii,  indem  hinter  den. 
9  Coborten  dei  erattii  Gliede),  nor  3  m  ■leheii  jiaiuen,  jene  iagictaiii 
,Wii  fuiuliiorti  lehr  beqaem  anCgeilellt  und<  räbgtrt  werdea  konulen. 

mitlia  (Oiuiatbaulur  Acie]  Eben  so  B^G,  III,  21.  dupllei  aeie  in- 
■lltU«,  mailiü  in  mtdiam  tfcUm  coitiaUii  Nach  Gniichard  a.  a.  O. 
p,  SSI.  lo  (B  verdehen ,  nleht  all  ■ob  d7eie  leichten  Schaaren  in  den 
ZwiiehenränBen  auiichta  den  di'eifirinien  geilanden,  hicitu  wflrde  ba- 
ioaderl  «n  uiitrti'  stelle  niehlj^lanial  Teiraiu  genug  geweien  aeyn; 
■oudern  iwiichen  den  Calioi'Un  imtr  und  dtrsilben  Linie;  an  anirar 
Slelle  Toridgl.  im  tn.-iten  and  dii'Ct«  Gliede,  weil  hier  mehr  Fiat* 
war.  Allein  nach  ATiut  S.  »3.  war  dem  nicht  k;  land.  die  Uiditat 
Truppen  itaoden  liinter  den  Manipel*  der  Hattati,  Piiucipu  und  Tiin- 
rü;  aliD  Dicht  luheu  denielben.  —  Unire  Meionog  iit,  ^ab  inotiu 
acits  In  dieiem  Falle  nur  dai  zweite  Glied  beielchne ,  und  dafa  %U  tter 
In  den  Intervallen  recJits  and  links  itanden.  Nehuen  wir  diern  an,  ao 
bebalten  die  Wnrle  molia  aät  contiatbitulur  ihre  unprdngl.  Bedeutung,  ' 
Hud  der  Gebimicjt  jener  Truppen  iwr  der  leicbleite  und  für  den  Nolhtoll 
bequernite^^^rigeni  igt  bekannt,  dafi  die  Hdm.  Taktik  bei  Aubtcllung 
der  t^äapttn  aie~pul(Ku»f  '  «um  Typua  nahm,  in  AtS»  di«  Hanipeln 
der  cnieite»  Linie  in  die  noriitgtuäm  Intervallen  der  eralen ,  die  Manlp. 
dar  ilriutH  Lin.  in  den  vorliegenden  Zwiichenraum  der  inciien 'Linie 
einrücken  konnte».  HaUe  Guiiduifd  Recht,  lo  lehcn  wir  nicht  ein, 
wie  Jene  QuineancuämiUtiitg  nach  Vottheil  hätte  gewähren  könne«. 
Drunoeh  berechnet  derielbe,  dali  iwiichen  den  beiden  feindlichen 
Heeren  nur  G66  Fefi  Zwiiehenraum  übrig  geblieben,  abgerechnet  den 
snr  Autatellang  DDihwendigiten  Plala. 

tquiftus  —  ciiigcliut]  Ciiigebiua  mit  Leid.  I.  zu  leien,  dOnkl  uni  ,■ 
gtfcii  den  5(^1  Cneiari  und  gegen  die  Bediut.  dieiel  Plurals:  dteier 
beieiehnet  nur:  Rättiseluuti-ai  mit  bcigeJügtem  Fradiliutt.  8.  ob.  c.  til. 
B.  6.  fl,  7.  Hier,  wo  die  IV^engalluiig  koilcktive  geueint  ist,  kann 
nur  der  SinguUir  Heben,  wie  Itvii  armatam,  iKditalut  etc.  Auch  iil 
Cod.  Leid.  I.  in  Beiug  auf  den  ttamirus  kein*  ikbce  Autorität. 

taui-e  —  propolitum]  Aebnl.  cuiaum  Untre  B.  Q.  IV,  20.  I.  — 
Wie  hier  111,  <I2.  in,  G3.  f. 

nou  coniiniUtit]     Dreien  lufiUliv,  den  mhn  früher,    ohne    Aulori- 

tU  vettM««U  htJXt  mM:  lU  nUi  coftda» — 


L.gL,;..b,COO^IC 


198  C.  lUL.  CAESABIS 

im'pediret.  -  Prodgcilsi  tarnen  res  Rciesqne  ad  soUs  occa- 
gam  Gooünentur;  inde  ntriqne  in  caatra  discednnt.  Po- 
ster» die  munitioDes  institntas  Caesar  parat  perficere;  Uli 
Tadum  flunÜDis  Sicorig  tentare,  ai  transire  possent.  Qob 
re  animum  adversa,  Caesar  Germauos  levis  armatnrae 
equilamqne  partem  flumeu  trantiUcit  crebran^ae  in  ripis 
cnstodias  disponit. 

propasitam  itigetUU  abhängig  ga  muhta,  dah  Wir  der  Inßniäe.  loeo  . 
Gii-uudii  itehc,  wie  B.  6.  VII,  2Ö.  consUium  —  ptr/ugere,  n,  «.  71.  - 
coiuilium  ■ —  ilimilttre,  dünkt  nna  nicht  DilÜrlich.  Eiofaeher  Klictnt 
Va»,  wegea  coocliu,  ID  lappliien;  vidtharur,  lo  data  der  Inßaitio  gt- 
wiiiciiaarien  atttaläi-l  encbeint.  Daa  folgend«  ut  —  imptJiiit  tnab 
per  Sfllepiin  lO  erklärt  werden:  itU,  jued  ipii  propositum  trat,  feil. 
ii(  «tc  dafg  aber  oaeh  piopositum  cit  niobt  der  tnBnitiv,  lODderii  tit 
folgt,  bat  leinen  Grund  darin,  data  micbt  daa  Suhjdit  dea  Satici,  aon- 
dern  du  Olijdit  und  iwor  du  beabiiehtigte ,  nuhun/iige  und  inffirntere 
KD ijued rückt  wird.  Denn  tn  dem  Sstie;  proflium  na»  committeit  mihi 
pi'opasiium  e*t,  {it  der  hißnitiv  leinei  Subjekt,  und  beieichnel  de« 
gefariten  Eotichlafi  in  Mistrakte;  dagegen  leigt  ut  die  faktiiche  Und 
objektive  iiitialio  viiium  an,  inr  Erreicbdng  elnea  Tanckwebenden 
Zweckt, 

aeiti  conHnenlur]  S.  n  8.  C.  VII,  23.  ConUaere  tagt  Barmann 
in  Pelroa.  c.  2.  eat  disciplinae  et  coireilionii ,  wird  daun  aber  oft 
von  denen  gelagt:  qnl  in  hbd  eodewtqae  loco  dftinenlsr,  qno  Icil. 
coniiitant,  et  progredi  prohibentur.  So  bler,  Vergl.  Düker  lu  Flor. 
III,  4,  I. 

ed  —  accasumi  L  e.  itigue  ad,  Cic  Seneet.  c.  7,  Snphoclei 
ad  ^ummam  tenectatem  tragroediai  feeit.  8.  O.  IV,  S3.  ad  harant 
nottam  in  aucharis  exipeclaTit  HbdiI  Tnraellfn.  I.  f.  96.  wo  am  Plant. 
Men.  V,  7,  33,  hadie  nnaqüam  ad  lelit  eeeaium  liTerem  —  unirec 
Stelle  ähulicb.     Analag  tiq  bei  Zeitbeifimm.     S.  Mitlh.  p.   1146. 

aln'gue  —  diteedani]  Kuri  vorbrr:  utergue  —  videbatur.  '  Jt- 
aea  utrigue  mit  Jtdckilcht  auf  die  ant  jeder  Seite  beRndliche  Mehrheit 
der  Indlvidaeu,    wie  c.  87.     Vergl.  ob.   c.  47.  n.  Dahne  lo  Nep.  Dat. 

II,  3. 

parat  perficere"]  Nach  der  Analof^e  von  preperare  mit  Infinitiv,, 
pertenerare  III,  37.  in.  a  vallo  non  düeedere  pertereravit,  mehr  noch, 
all    roQ    den    bekannten    Verbti:      eonttituere ,     deeernere  etc.     So  unt. 

III,  3S.  preperaret  ad  le  venire,  c.  3G.  m.  propcraitlem  segui.  Vcrgl. 
Nep.  Dat.  4,  I.  qonm  Aegyptnm  profieitci  pararet,  Altir.  9,  2.  nxü- 
rem  omniboi  rebni  ipaliare  cupiebant,  liberal  elian  cxitlnguere  juim- 
bant.  —  Ueber  parätut  mit  Iiiflnit.  i.  in  Sali.  Cat,  20,  19.  Dibnc 
in  Nep.  Dal.  S,  4.  Wir  mdchten  vergleichen  XenSph.  Anab.  III,  2, 
34.  tl  iäqn  fj/iüs  /lirta  jtaQamcva%oitiiiavi;.  8.  du.  KrQger,  coli.  Fopp» 
in  Crrop.  VII,  5,  12.  —  Auch  poriire  hei  fit :    Aailalt  treffen. 

tadum  Sieorii']  Hierani  crkl&rt  lieh  du  Ob.  c.  81.  berflhrte; 
procul  ab  agua,  Ki  hat  iwor  der  Sicor.  mehrere  kleine  Mebengewii- 
Rcr,  deren  eini  nach  Gaitchardt  Tom.  II.  p.  272.  beflndl.  Situattonl- 
charle  nnfern  dei  Afranian.  Ligen  In  den  geiiBHBfen  PInik  lich  er- 
giefht:  dennoch  aber  bleibt  unare  Aniieht  wahrieheinlicher ,  weil  lis 
auf  licbre  Angabe  dei  SchriftiteUeri  lich  itälil. 

-     ti  traaiire  pnittnll     Ueber  diele   Redewetie   i.  m  B.  6.  I,  8.  C 
Wir  Terwaiaea  noch  anf  B>  C,  II,  34.  la.  if  copiae  traoiir«  canaren- 


L.gL,;..b,COOglC 


DE  BELL,  CIVILI  LIB.  I.   CAP.  84.      199 

Caf.  LXXXrV.  Tandem,  omoibus  ^huLjabseähi, 
qüarton  iam  diera  sine  pabnlo  letends  iameDti«,  aqoae, 
lignorum,    fhuaeoü  iaopia,    colloc[uiiim  petiiat  et  id,  '«i 

tnr,  ertptelahat.  IH,  7S>  m>  cadsm  tpeetant,  *i  ~-  perferrllai  depn- 
benderc  petiet.  c.  85.  in.  ipeclani,  «i  —  Cbcht  >e  »ubjicerft.  Vebtr 
4M  enbpceehende  li  i.  Matth.  gr.  6r.  {.  930.  8.  1033.  Viger.  p.  503. 
Baiipiolc  tinei,  «ooh  ira  L«t«ip.  nuhiDahmenden  eUipUicfaeu  Gebranchl 
bei  Honcr  nicht  h1I«b,  i.  B.  Odyi*,  l,  226.  SipQ'  aütov  Xdai/ii,  tiU 
d  /toi  lilria  SoCtt.  —  Uebrigeni  iil  die  ganxe  WortilelloDg  eine  Art 
ImerlioB,  fQr  dH  Folgerichtige:  Uli  lentare ,  qua  v^do  JluMeu  trani- 
ire  pohehl.  Docb  wird  ei  dem  Anfänger  lelbil  leicht  leyn,  die  /o- 
gitehen  Gründe  lolcher  Worlttellung ,  die  zur  Hligemeinen  CIbmc  der 
AOrahtian  *a  rechnen  lind,  BafiuGaden.  Die  Sprache  iit  lehetnbsr 
•jntBktitch  naehlÄuig;  tSgt  lieh  aber  in  der  Regel  der  ttmpofetten 
ÄttfeinandBTfatgt  der  Eficlieiauiigen  .  oder  Gedanken,  verfälirf  mehr' 
mitatgtitcb  nnd  genetiacA,  all  tj/nthetiieh  nailogiieh.  Wir:  lie  lurh- 
ien  tint  Furlh  im  Sicor.,  ob  sie  vielleicht  hinDherlommen  kdonlen. 
So  Buch  (.  B.  Od.  I,  174.  yäti"  ärt^äir  Ttsig-^ao/iai^    oi'iivec  'lot. 

CAP.  I^SXXIV.  Omniiai  rebul  i>hset>i\  Dem  Sinns  nach  gleich 
.  Bi  C.  Iil,  03.  f.  qanm  omtiibu»  retut  noilti  premereBlur.  In  obtidere 
Ii(  QDitreitig  iweierlei  enthalten:  1.)  der  Begriff  des  fislc^/iB/ieni; 
2.)  dea  Bedrängtnt ;  der  letifc  Begr.  wird  durch  oanibut  ret,  beioD- 
den  bervorgehobeli.  Aehnlich  Flor.  II,  2,  21.  Iam  ipinm  belli  eapuf 
Kacthagtnem  urge^at  obiidio;  wo  Dater  benierlit;  Obüdione  urg're 
hie  noD  tarn  eit  munitionibDi  circumdBlii  arbem  elaudere,  quam  occn- 
palii  lacii  rlciuii  et  praetidiii  dfipOBilia  commeBtu  privara  et  ita  in- 
cludere ,  ut  non  facile  qnidqntm  eo  imporlari  rel  qulaquam  iogredl 
egredire  poiait.  Naui  RegnIni  non  cam  exercEtn  ad  Drbem  obaldendam 
■cceiterat,  led  Taoeta  occuptTecat ,  nnde  Karthago  conipicl  et  terra 
muique  iafectarl  poteral.  '—  So  lagt  Cie.  ad  Dir.  V,  6,  5.  ex  obii- 
dione  foeneralorei  eximere,  d.  i.  «na  der  BedritagDiri,  AoS*(  *■  Noth 
erlöien.     S.  dai.  Korttei   ob.  e.  54. 

guarlnia  iam  dieiaj  In  mehr.  Editt.  qsarto  —  die.  Vergl.  Z. 
{.  391.  396.  Der  Ablativ  der  Deuer  bei  Cicera  lelleD.  Analog  im 
Qrieeh.  Demoilh.  Phil.  III,  23.'  Miif  av  töf  ciin*  ätiar-ca  jCjö- 
vor  «aatvK  of  nöXipot  ftyirtUH  ol  ilX'^Kuii.  9-  !U-  ■«'rot  Ttgoaiärt 
fti*  vpilt  ißSo/i^  KOVxa  (r^  »tu  ig  la  läv  'EUtjvar  iyinaÖ-t.  Ibid. 
lova/av  iiit*cä  6jißaiot  tov«  ■til.tvca{evi;  -covTOvai  xfövovi 
/aru  r^r  ir  ^ingoui  fäxtj*.  Damit  «eehaeit:  tv  tol^  Tgiaion  ixtl- 
Mk  fr«»..  Datli  aber  bierin  die  griech.  Sprache  freier  lich  bewegte, 
leben  Belip.  iHalth.  gr.  ßr.  S.  42S.  S.  784.  So  e.  SS.  m.  multat  afi- 
a«.  —   U.  III,  37.  in  tidunai  moratua.  103.  m.  biduum  —  letentni, 

aquatf  tignemia,  fiTimtnU]  In  altern  Editl;  lai  man:  et  tnm, 
Dad.  bcDierlct  ad  h.  I.  Tria  iungere  tolel  Ceetmr  tine  topaia ;  verwet- 
MXd  anf  B.  a.  IV,  15.  Timare,  lattitvdine,  ci  fluaiinit  oppreaiii. 
IV,  20.  m.  laea,  portal,  aditui;  wo  anoh  gut  in  I  Cod.  angehängt. 
«.  26,  fiindii ,  mgittit,  tonnentli.  3S.  agrii  —  frnmentia  —  aedificiii. 
Mll.  VII,  17.  m.  Und  lonat  oll.  Wir  gedeolren  blerhei  dea  Rntil.  Lnp. 
p.  317.  der  daa  Aiyndetan  nenntt  Sclftum,  und  lagt:  Fit  antem  ita, 
at  demptii  coninuetionthui  et  praepoiiliODibni,  quibn«  verba  et  nomina 
connectontnr ,  tingulatim  aDum  qnodqae  ennnciemna.  -r-  Faeit  antenl 
Ignra  baee  et  ad  cei«f<ta*«aa..et  »d  vim  daiorit  aljqaam  tigaffieandam, 
in  <t*^  ple—m qwa  q w  -jommotl  inman,  hoc  nodo  ineideie  lolemni: 
S.*^  am,  (M.  i,9>  V.  10..  —   Dia  Sit/gemug  wird  Jui  wurer  Stelle 


gL,.._b,Coo^le 


aOO  C.  lUL.  CAESAR18 

/fieri  poult,  semoto  a  militibng  loco.  Ubi  id  a  Caesars 
negatum  et,  palam  Hi  colloqui  vellent,  eoacessWB  Mt; 
datar  obüdis  loco  Caesari  fiUus  Afranii.  Yeaitur  iaeam 
locoii),  quem  CaeBar  delegit.  Audiente  atroque  exercitu, 
loquitnr  Alranias:  Non  eiie  aut  ipii»,  auf  miliUbu» 
succemendum ,  guod  ßdem  erga  imperatorem  luum  C». 
t^mpeium  eontervare  voluerunt,    ted  latit  iam  fechte 

Niemnad  Tcrkeancn,  nod  dieia  !«t  ei,  welche  d&i  «t  ahne  Weitere! 
Terbanul.  Aai  aquae  bstleo  einige  Codd.  atque  gebildet.  Wu  Oad. 
TDD  Caeaan  Slyl  lagti,  dBiielbe  lafit  (ick  bei  Sallatt  vericUedeBtli^ 
■Bchweiiea;    nniählig  o{l  bei  Cicero. 

tt  id,  H  elc.J  Oudend.  batte  noch  Inlerpniigirt;  et,  id  il  L  Jf. 
Obichoa  nicht  aotAweadig ,  äati  man  lyatahtUch  i'i^  «af  colloguium  ha~ 
(lebe,  indem  et  all  Abilratluoi  auf  die  gaiiie  Pelitto  coUaquii  heio* 
gen  werden  kann;  lo  leucbtel  doch  ein,  daf*  et  jene«  .Pronomen  ran 
■elbst Budiken  Begriffe  erhebt,  und  dauelbe  dem  eoUoquio  coardinirl. 
All  Subjektiiatui  aber  la  ßeri  peiiit  kann  ei  niehl  geilelU  werden. 
Ebeq  10  Im  Grieeb.  abiolal:  Kai  laiha;  *.  B.  CfTDp.  II,  3,  10.  Den. 
Pbil.  III,  37.  und  ähoUch  Nep.  Milt,  I,  4.  Id,  et  faelle,  efflel  poiie. 
fl.  da«.  Oähne. 

*f  eoilogui  velUnt'\     Leid.  I.  li  quid  loqnl.    Dabei  Ond.  „Eleganter    ' 
■uie."    Wir  tfigen  aber  bei:   led  purum  apte.     Obiehou  feliarca  oder 
Plendll  Celin«  p.  330.  ichreibt',  li  ioqui  Tclleot. 

.  delegftl  Wenu  Clarke  lagt,  die  frühere  allgem.  Leiart:  deligit 
■«7  fallch,  qaia  venilur  in  lacam,  qaem  quii  priua  delegil:  lo  beitä- 
tigf  diefi ,  wie  richtig  aach  an  and.  Orten  Praexen*  und  Perfeet.  in  hi- 
atorlieh  verbundnen  SälJen  wechieln,  lobald  ein  ■olebet  A]»teetiem 
md  Caraegueni  Statt  findet.     S.  ob.  41.  BS. 

aut  iptit\  Aeltere  Editt.  ipti,  lunachit  cur  tat  Afran.,  nicbt 
■nt  Petrei.  bezogen.  Die  M8S.,  lO  wie  der  Zmammenhang  beit&tigen: 
tptit.     Oben:  petiiHt  li  -^  vtllent. 

tueeeuMendum  ]  Warum  nicht :  Sraieendtim  t  per  inehaatiee  Be- 
griff dei  letileiu,  d.  1.  böte,  xornig  verden,  geitaltel  diebDlcht: 
ä'aici  beieicbncl  eines  darch  äultere  Veranlag  long  berrorgerafnen, 
aber  anch  kSrier  oder  länger  anhaltenden  gereiiten  GemilthMuitaiid,' 
und  iit  leidenteAafllicher  Zorn,  der  licb  aucb  In  Mienen  nnd  Geber.- 
den  aniipricht.  Sali.  Cat.  Gl,  13.  neqne  itudere,  ncque  odiiie,  led 
mlname  t'niiei  decel.  Sa  beruht  ira  auf  ungeitümen  Affekt,  geht  her. 
TOT  au  Hangel  an  Salbitbebernchuog  und  eabjektivem,  oft  bewn&tlo^ 
■ein  Gefühle;  imeeeniere  iit  der  poiitive  tJn%^le,  entitanden  am  den 
■DbjektiTea  Urthtüe  über  SeAlechtigleil ,  Hitittiearditteit  du  AnderD, 
Ton  den  man  glaubt,  er  habe  contra  iut  faaque  gehandelt.  Daher  lii 
iratci  off  nur:  ileb  ereifern^  erboten;  lucceatere  dageg.  ungehalt«!, 
nnwlllig  aeyn,  grolle*.  Ei  liegt  demnach  in  tiib  towabl  das  Heiim- 
Uche  dei  billem  GefQhli,  dei  Widerwilleni,  alt  dai  Herunter  oder 
Hinab:  q,aaii  iI  qnii  altemm  inferiore  vel  ii^ato  dignitatit  gradu  eofc 
loeatuta  cenaeat.  Wetihalb  denn  aach  mit  luccent.  verbnoden  Ms  ea»~ 
tempNe,   deipeetut,   atpernatio. 

quod  —  voluerunt)  Sfi  die  H8S.  Nalürltcb  fand  man  Aoitob 
nnd  icbrieb;  volueriut;  nameutl.  Edlt.  Baa.  uud  Strad.  Und  In  der, 
Regel  mufi  der  Canjunktiv  in  lolober  Verbindoag  a.  Relation  dM  Gck 
dachten   atebeni    i.  ob.  I,  21.   67.    lII,  41.  m.    —   Ranahoin   %.  ISfi, 


L.gL,.._b,COO^Ie 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  t  CAP.  84.     201 

4jjy!c»o  gaüique  lupplicH  ^tvliie ,   perpeitoi  omnium  re-    . 
ruM  i»opiam:    nunc  vero   paene    ut  fera»    circttmmttni- 
tot  pTBkäteri  aqua^   prohiberi  ingrcMtu,    neque  eorpera 

B.  TB6.  ff-  b».  S.  79S.  lagt:  dgr  IndlcKtlr  volotmat  drScfce  vergegen-. ' 
tpSrtigend  weit  itärkcc  die  lUadhafte  Tteae  ana,  als  voluerint.  VtiMXt 
Meinang  iit,  daTi  qmad  —  volnentmt  gaM  analog  icy  dini  gmi  —  vo'- 
laeranlf  duich  welchen  «djektiviicheo  Nebeoiati  du  Prädikat  dem 
Subjekte  nicht  in  ahslTacto ,  lODdern  in  concreto ,  i.  l.  objethue  aai 
fattitch  bei{telegt  wird.  Dieae  Hodiflcstion'  der  inbjektiven  Oaralel.  - 
Inngawelae ,  durch  einen  ex  concreto  geiionimencn  Zwiicken-  oder  He, 
beniali,  iit  oft  berührt  worden.  8.  Krita  n.  Fabri  ix  Sali.  Cat  14. 
eulr.  D.  B.  6.  VI,  10.  S.  lös.  Ein  temporeller  Adrrerbiantegrla  er. 
läutert  Alisa:  guod  —  ad  hoe  temptil,  qnod  temper,  nulle  tempore  • 
HOB  cotiiarTare  volueraiit,  —  Sebr  angeneaaen  daher  Petrarc.  f.  331. 
Nee  nobia,  Caeaar,  nee  mililihni  Ait  traici  debei,  quod  ergs  irapera» 
toTem  DOalrDin  Pompefun,  qaaad  Iicui'l,  obaeqaioai  tuimui  et  conitan- 
tea.  —  üebiigena,  wenn  nichl  äußere  Zengniaie  'blnintretea,  aind 
die  Lilirarii  u.  alt.  Edltorei  Im  Verlaiiachen  äer  Modi  uiigemeiii  leicht- 
ainntg  geweaea.  8o  unl-  c.  BS.  bei  habuerit  —  putarint,  wo  einig« 
USS.  Editl.  habuit  —  egeruat  ~  putarunt. 

nunc  vero]  Dafür  ebaraVteriai.  in  Leid.  3.  autem.  Allein  vergl, 
dal  ob.  p.  100.  e.  35.  70.  übet  vero  Geaagte.  Sali.  Cal.  53,  10.  nuMC 
Ttro  non  Id  agitar  etc. 

patn»  utferaM"]  In  allen  MS8.  feminat  %i.  ferai ;  aneh  behiett 
Lemaite  jene  hier  gana  nnpaiaeitde  Worlform  bei ,  weil  man  daraoi 
eraehen  könne:  in  Spanien  aey  ea  danala  eben  lo  gehalten  worden, 
jhia'jetil;  näml.  die  Weiber  bätten  viie  ■eingeiertert,  von  der  Welt 
^Bfia^  an rüek gelogen  leben  maaien.  Etwa,',  wie  Nep.  Praef.  J.  T,  m«- 
^Kbmiliaa  neque  in  eonvivium  adhibetar,  neque  tedet,  niai  in  inte'- 
riore  parte  aediuat.  Allein ,  wie  pafat  die  weitere  Bxpoaition  au  *dU 
eher  faat  komiacben  Anaiebll  Mit  Recht  erklärt  aicb  Ond.  die  Sache 
a«i  «f nein  Schreibfehler:  /etVit;    woraui /«m'nai:      , 

circuntmunilot']  Aurb  hier  in  1  Cod.  und  einig,  alt.  Edilt.  cir- 
«mmvenloi.  Letatrei  konnte  wohl  vertheidigt  werden  ,  wenn  man  Meat  i 
quibui  iatidii»  circamvenlut  miierrimam  vjlaoi  paaiima  morie  finlerim. 
Tacit.  Ann.  11,  71.  m.  AcbnI.  Sali.  Cat.  S3,  35.  andiqDe  tircumeenU 
•Unna':  d.  i.  wir  lind  ringaum  von  Feinde»  and  Gefäßen  nmgelien :  — 
keine  Bettung'  mehr  für  anal  Doeb  patat  dieb  Verbnm  nicht  zu  dem 
Bilde  der  ferae,  die  man  lieh  wie  bellaat  /oveii  inelutat  denken 
mnft.  Daher,  mächte  ich  aagen,  hat  cireani  mmiire  eine  ntaterlel- 
U,  konkrete  Bedeutung,  cirenmvenire  wird  im  metaphor.  vtaralitehtn, 
foiiHteken  Sinne  gcnoDimeD. 

ingreuii'\  tat  dai  eig.  BiahertehreiteH,  der  Gang,  dai  Gehen. 
Cte.  N.  D.  I,  S4.  tngrettHI,  earim,  aecmbilio,  inclinaHo,  seitio.  — 
Dte  Anal,  van  Voaa.  an,  rielben  und  empfa'blan  abweehtelnd  egrettu, 
eottgr.,  digrenu.  Ueber  den  Unleraehied  *en  fac«tts(  i.  DMeH.  IV, 
8.  S7.  Dieael  aef  die  Manier  dea  Gangea,  die  Art,  tnie  einer  geht 
«nd  lieh  dabei  hält:  der  Aabitut.  Nur  Ondend.  verweist  auf  Frontitt. 
lU,  7,  4.  wo  tagremm  praebere.  Um  gefüllt  ingresiv  TOridgl.  we« 
gen  der  Stärke  dci  Aoidmcki;  dadmeh  verrälh  aicb  daa  tief  über  dfs 
mnitürtlige  Lage  empdrte  Oemilth:  ea  Iit:  llbera  ingrediondi  poteatai} 
Ibnaa  aay  (aal  die  LeeamotivilBt  genommen.  Caeiari  Sprache  ial  bei 
mllec  EinfaciAeit  eine  gefühlte.,  tretende,  beaeieAnende. 
■'    n*gu»  eoTfer*  dolorem']     Claccoai.   «mpfaUi    laibrem,    dem  dIeb 


gL,.._b,Coo^lc 


20a  C.  lUL.  CAESARIS 

dolorem,  neqtU-anHao  ignomimiam  ferre  potter  itague  te 
victot  conHteri:  orare  atque  ohiecrare,  li  guf  iocui  mi- 
lericordiae  Ttlinquatur,  ne  ad  ultimum  lupplicium  pro- 
gredi  neceae  habeant.  Haeo  quam  potest  demississime 
'atqae  subiectissime   exponlt. 

Caf.  LXXXV.  Ad  ea  Caesar  respondit:  Nulli 
omnium    hat  parte/    vel   querimoniae,    vel  müeratiomii 

puia  mehr  fSr  dtn  JKBrper.  Allein  dolor  Iit  iSrperiieh»*  Leidem,  be< 
■onderi  mit  Beiug  ■□[  Hutiger  uad  Ditrit.  Cie.  Taic.  II,  39.  dolor 
cal  meint  atper  in  corporo  K  leniibai  Rlicna*.  Auch  wir  »gen:  Han- 
ger tliut  leeh! 

II  ^ui  lecut  ]  Vor  Oad.  tf  gtil$  L  Man  vergl.  Ramih.  J.  159. 
p.  SS8  r.  '  Hier  miifa  jedoch  beachtet  werden,  dab  gut  rein  a^eitl- 
tlteh  aleht,  allo  nielit  verwechielt  werden  darf  mit  Stellen,  wie  B, 
e.  1,  4S.  f.  H  jui  ~  equo  deciderat.  Aehnlich  tit  -dagegen  VI,  13. 
■I  qut  «nl  priratnt  e(e.  VI,  13.  li  quod  eil  admiiinni  fscinoi.  Deo- 
aaeii  dSnkt  auf  >^  g>ii  loenti  miterie.  gleich  unserm:  wenn  noch  gini- 
ge$  Mitleid  etc.  tl  gtii$,  o4er,  weil  wir  ei  qBii  iocut  nicht  fär  puiend 
ballen,  —  ti  quid  miaericordiae  iit  nnfer:  wenn  nach  eine  5/iiir,  eis 
Bett  von  Hitleid  dlirig  iif.  Danlnl^w^rde  man  ff  gut  locui  und  alle 
analogen  Fälle  aoflöien  tSunen  durch:  il  locui,  quest  dicai,  gut  O- 
■.eilar,  ml  lericordiae.  So  leheint  qnit  all  oeiCrai-f«  Perion^lbeieieh- 
.  nnng,  gni  all  konkrete  oder  auf  die  Wirklichkeit  hinweiaende  Form 
«u  gelten.  Analog  nnieri  wer  und  der,  lum  Untemliied«  von:  »ef- 
tlier  und  derjenige.  —  Hit  loevl  and  denen  vericbiedriel  Bedentnog; 
nrt,  eon^tio,  dignitat,  i.  Rnhnh.  in  Ter.  Enn.  II,  3,  3.  kann  man 
Tergleiohen  onieri  bei  Jcni.  ankotatnen  können,  d.  i.  Gehör  BadaM* 
Liv.  I,  Sä,  8.    i^uod  11  ipud  eoe  ■□ppliclbni  foeui  non.  ilt. 

guast  poleal  d'emitisiime]  Demiiie  und  demiiiui  wird  hin  nni 
wieder  verhauden-  mit  Aanililer,  »uppiieiter ;  C\e.  »A  Dir.  I,  0,  37. 
fraeto  aniiKB  et  devtüio.  S.  In  B.  6.  VII,  39.  Jenei  juam  potett 
aeheint  lo  xa  nehmen,  dah  die  labjektire  Thätigteit,  d.  I.  quanto« 
valet  nicht  in  nrgiren ,  der  Sinn  vielmehr  neutral  m  faiien  ley,  (di: 
irt«  Gerold»,-  lo  dafi  die  ErgäniUDgiluiligen  hinioietien  kannten:  qnan 
fieri  poteit.  Analog  dem:  lolet.  Vergl.  Fabri,  Krlti  iB  Sali.  Cat.  29, 
3.  Wir:  nach  Möglichkeit;  mÖgUehtt.  Der  Grand  nniert  Urtheib  lieft 
in  dem  BegriKe  dei  ejrponll.     Man  prQtel 

atqae  lubtecliiiimej  Nnr  einmal  bei  Caei. ,  «neh  lonit  leiten. 
Für  atgue  haben  fi  Codd.  at;  Leid.  I.  et.  Wir  mächten  ac  roniehM. 
—  In  dem  Begriffe  ron  tuüeetitt.  liegt,  dih  Afrsn.  ichieu  akh  bl 
jÜlei  fügen ,   «ich  Allem  unterwerfen  in  wollen. 

CAP.  LXXXV.  Hat  partes)  Sehr  paiiender  nnd  eigentl.  Aa«- 
drack  IBr  eine  lemporSr  dbernommenc,  pertönNche  Obliegenheit,  de- 
ren man  lieb  enliedigi,  die  man  ahiAut,  abmacht;  entlehnt  ron  den 
Rollen  der  ftiilrionei.  8.  Rnhnken  lu  Terent.  Eon.  t,  3,  71.  An 
nnirer  Slellei    Beruf,  Befagnift ,  Berechligaag  an  Klagen  etc. 

miteralienit^  Den  Begriff  erkennt  man  HI  Sali.  Cat.  31,  3.  BB- 
nnl  anpplicel  ad  coelnm  tendcre,  misertiTi  parvoi  liberoi;  B.  6>  I, 
>D.  m.  magnum  pericuiam  miterabantur,  Al«o:  dai  Bejammern,  oder 
Abiolute:r  dai  tlUglicA  lieh- Geberden,  iu  Jamniem,  Han  begreift 
am  dei  Struktur  dei  ferbi  nnd  denen  ttaniitiTer  Bedent-,  wie  it 
Ge»iH9  uuh  du  Objett  beiaichnou  konnts,  ■.  B.  Lir.  IXj  8,  11.  tut» 


gL,.._b,.Coo^le 


DE  BELX.  CIVIL!  LIB.  I.  CAP.  85.    .203 

mintu  conveniiie:  reliqaet  eaim  omite»  »mm  oßicimn 
praeititiase ;  le,  qui  etiam  bona  conditione  et  loco  et 
tempore  aequo  confligere  noluerit,  iit  quam  integerrima 
ettent  ad  pacem  omnia;  exercitum  tuum,  gut,  iniuria  .. 
etiam  accepfa  guügue  inter/ecfi»,  quat  in  ma  poteilate 
Aaiueril,  coniervarit  et  texerit;  illiu*  denique  exercitat 
militet,  qui  per  se  de  concilianda  pace  egerint:  qua-i» 
re  omniust  morum  vitae  conmlendum  putärint.  Sic 
omnitim  ordinum  parte»  in  mitericordia  eonttitiate; 
ipgor  duces  a  pace  ahhorrui»se,  eos  neque  cottoquii 
neque    induciamm    iura    tervasset     et   homiaei    imper^ 

•Imol  admirilio  tniteraliotaaB  ■  viri  incen^t  omsa.  Ve^^L  Aber  mif- 
rari  KorHe  la  Ing.  ILi.  t. 

minut  eonvaminej  Nach  minai  iii  la  nippUrea:  ^am  iptit.  8» 
wird  a(t  loM  ebenfslli  abiolat  geietit,  wobei  mitteilt  g«im  iiggod  aia 
Objekt  od«r  Siihj.  lu  «gönien.     S-  GürcDi  va  Cic.  Fin.  I,  I.  p.  3. 

gtam  iHtegerrinia]  Vtb.  integ.  i.  B.  Q.  VII,  3a.  p.  50D.  Di« 
Saeb«  iit  and  hritit  integra,  wo  und  wbdd  in  ulramgue  partewi  noBh 
keine  BeeintrSehtiguitg  8latt  gefunden,  alle  FerhSltnüie  in  umen^Ur- 
Um  Stande  erbsltcn  alnd.     Vergl.  Eclog.  Cic.    p.  35S. 

quat  ~~-  fiabueril]  Ueber  Anilaii.  de*  Pionom.  demaDiträl.  i>  eto. 
rar  gtti  a.  Z.  §.  703.  Raiiiih.  g.  158.  N.  2.  8.  559;  Aach  Fron.  Sa.- 
delnit.  feblt  Tor  gm'.   Ramtb.  g.  159.  8.  571. 

texerü]  Mit  rereril  oft  Tcrwechi.  Di«  Bedeat.  erglebf  ilch  ani 
4lar  eleganten  Stniktnr:  qal  a  patrum  cradelibai  atqne  impiii  tappli~ 
etil  legere  liberal  idant.  Analog:  defendera,  prahibere,  protegera, 
titeri.     Vergl.  Raniih.  g.   150.    S.  463. 

aUutl  Stebt  dtMTHiüf,  Hiebt  etwa  alt  caireUtiT  ton  itm  folg. 
guL  So  oben  c.  74.  m.  qaoi  Uli  evocaverant.  So  oft  ixilroi:  bei  Dsr 
■noilh.  ia  den  Philipp,  d.  aod.  Red.-  tob  dem  Gegner,  den  er  bekämpf- 
te, Philipp  Toa  Maced.  8o  bei  Homer,  öyi  von  Odytaeui.  —  Unier 
jener  iit  viel  beleb  ran  kter,  all  ille,  mit  dem  ea  infmer  TergUeben  wirt. 
—  Uebrigena  gehdrt  illiut  Bicbt  iit  Pridikatibegr.' lu  exereüai,  lond., 
bcietekoet  den  Aß-an. 

partet  —  eonilitatel  „So  bätlen  licb  alle  Stände  nod  Klane« 
3«  menichen  freund  liebem,  nitleldivollem  Benehmca  Tfrpßiehlet,  berafe» 
geglaubt;  >o  bitten  alle  Klauen  Id  menKhenfreundlicber,  gegenieitiger 
Tbeilnahme  Asrnioiiü-I."  Denn  dIeH  üebereiHiliinmung  liegt  in:  ceo- 
ttare. 

induciamm  laroj  IndUcia*  nennt  Cae>.  die  WaffenruAe,  wekhe 
die  Soldaten  dea  AFran.  eigenmächtig  und  fakliich  geacbloiien  ballen, 
nach  c.  74.  Mit  der  von  Gell.  N.  A.  I,  25.  nach  Varro  gegebnen  Er- 
klärung dei  Worti  wBrde  alch  untre  Stelle  gut  Terlr^gen.  Dieser  ug- 
(e:  Induciae  aunl  psx  cBttreniii  paucornm  .dierum  J  und  Induciae  >Unt 
belli  feriae.  Aa  die  etymolog.  Deutelei  dea  Gell-  „induciaa  lie  diclaa 
aibitramur,  quaii  Is  di^aa:  iitif«  uli  iam"  glaubt  kein  Menieh.  -'  Uebri- 
grttt  drückt  aleh  Ceei,  abilGbllicb  Härter  au»,  and  Teraeiht  (ich  dia 
RnUtelliing  dea  Faklumi,  wie  einat  OenotlAeneM  i.  B.  Phtl.  III,  15. 
wo  gegefr  die  Wahrheit  der  Friede  all  abgeichlotten  genannt  wird,  d, 
■B   Tielcn  nndeni  Stellen,    wie  Weiike  rf«  Hj/perbolt   hin  und  wia4ci 


gL,_._b,Coogk 


«M  C.  lUL.  CAESABIS 

t9»  et  per  eoHoqtinim  decept»!  emdelüHme  interfedate. 
Aeatdiase  igiittr  H»,  quod  plerum^me  hominüiu  nimia 
perttmaeia  at^ve  arrogmnti«  «cöidere  loleat,  nti  e»  re- 
tmrrant  et  id  eupiiiuiwte  petant ,  guod  ptatllo  ante  cwh 
temterint.    Ne^t  nunc  Jk  Ülonm  kumiUiatet  neque  aÜ- 

«•ch^wleMD.  So  RD  bUbb  K«ltMi  nttht  blolb  JImAmt,  Msd.  wm  Am 
SohlimiHir* ,  aacb  ZeilichrlnifeUcr  snd  poHtucAen  Faklfoueo  hnldi- 
gcnde  HUtoriker. 

imperümii  Oad.  hattt  h«rcill  dfs  ailgebL  VarbaauTnagea :  iMpa- 
ratot,  inpedilai ,  imiaen'toi  Bbgcwieiea)  denn  imperiU  ttjtm;  linp/i- 
ee>,  (t'ancnTiTDi ,  itnprudeatet.  Imperit.  i>l  bei.,  wer  die  Folgen  nicht 
teuHt,  well  «r  noch  Hiebt  in  'thiUiebei  Lage  geweitn;  dsber  leieU 
Bogerührt  oder  betragcD  wird.     B.  ti.  I,  40.  44.     VI,  10.  30. 

plervmgnt  Aeminibni]  Die  Leuri  ubwankt  (wiicbea  iaminihu 
mmä  Aominam.  Lelitm  d>reb  die  bellen  Codd.  beilitigL  Deniiod 
bat  die  Sielte  elwu  AnMöfUgei;  ntui  erwartet  darekan*  eher  eiae  ni- 
bere  Aagebe  dei  Mdaaden  oder  betroffnen  Objeld ,  ala  de*  hamdtln- 
4ai  Sabjekte,  deiaen  Kigauebaften,  ptrtinaeia  nod  mrroganUm 
obBCdieb  mcbr  nmiral,  aJi  traniitirer  Art  aiad.  Daber  denn  die  V«r- 
■Dlhong  Ond.  iominf  in  leven,  nickt  Terwerfliebi  Bor  mSckteB.wir 
in  nimia  pcH.  nicbt  ingeitekea;  denn  ee  li(  weder  Caciin  Style,  nocb 
der  ^prmAa  afi  Aaidmek  dei  kier  obwalteaden  äedankrni,  angemea- 
•ee.  Felrarea  bat;  8ed  eveeil  robii,  qnod  gniSktäam  pertimaeibu»  m 
tmperbit  ete.  Aueh  dieh  iprache  Mr  AoMiniSnt.  Höcliateai  wäre) 
plr.Htqna  bamiouB  ein  Anikanflimittel;  nur  lebeinl  diah  ilij«r  die  ^//f0> 
meinhtit  dei  Gedenken)  H  itörea,  und  pleruttqnt  wird  lelbtl  durch 
den  lebeinbaren  Pleonaim.  loleal,  narier  anleni  Orfindcn ,  natentdttti 
—  Cfr.  rabri  m  8eIL  Ing.  0,1.  eielehomhl  elnd  wir  weit  entferat 
4en  Ablativ!  M^ni'a  ptrtinaeia  etc.  fdr  den  Cai.  der  Kigtntehmft,  t,  S. 
S.  471.  sn  hellen,  wie  ill ,  4.  m.  exetUenti  eirUta,  oder  II,  34.  Ib. 
^Jfietll  et  ardao  adaeenia;  unä  oft;  loodern:  ei  ial  der  Abloliv  der  ^ 
Safiem  oder  intern  tBirtenden  Urtaehe,  die  aber  al*  dauernd  a.  nidil 
bloh  all  mamenlan  beieiebnet  wird.  Nencrdinge  lebiieb  über  diefi  ' 
Vertiäilnfre  Roth  in  Tac».  Agrie.  S.  160.  8-  XIV-  —  Wie  kier,  M 
Cie.  Lael.  t.  IS.  effernntar  fere  fattidla  (airogaat.)  «1  etnlmmaeim, 
«>.  qnni  roMnna .  caeca  eonpieza  eil. 

eontemteTini\  Conleanere  i(l:  nielil  aehten,  «nf  etwae  nicbt  bff- 
ren,  noch  icben,  ale  in  lehleckl,  lu  gemein,  «D  nit^tig.  8o  xoni^^O- 
*flT.  Den  Begriff  erklärt  Cic  Lael.  35.  Ua  contemBanf,  a(  nItaU  im- 
antni,  nihil  levlai  «»«  exiitimeut,  perKulti  innt ,  qai  prn  nlbilo  pB- 
tent.  —  Sali.  Cat  S3,  S9.  taidle  pateni,  vni  ipu  re  coTrigi,  qnoalBM 
terba  eonteinnlllt.  Vergl.  Erlog.  Cie.  p.  4S.  in  B.  6.  V,  40.  Der 
eedanbe  erinnert  ddi  an  Demoith.  Leptin.  p.  472.  twc  rä-fr^aiffeiy  of 
»Utarot  ntärtai  ■tajv&ä   i^  nbUfc  ßoviivia^xit  »d  (Hfäirif  lunayfQ- 

hamiHtate  —  epparlanilatB  ]  S.  ob.  n  c.  50.  Aneb  dieiem  Mla- 
ttn  lieg),  wie  tchon  gedsebt,  der  Begriff  der  Zeil,  de«  eingetretnän 
Umttaadei,  all  Conditio  und  Bedingung  gedarbt,  in  «runde.  Mendie 
nennen  ihn  Abtatie  abtolnt-  nnd  oiAe  verwandt  iil  der  äebraaeb  von 
in  alt  d.  Ablat.  Eciog.  Cic.  p,  318.  „Qnamqnam  miror,  iffo  tnper- 
bia  et  importunital»  il  qnenquam  habere  po|nit  Gdnm  amicnia." 

aHfita]  Abilohdieh  mllderHd,  «IbU:  «In  atoa^A  giniUgei  H«- 
ment.    8.  aa  e.  1.  dber  oHgmit. 


L.gL,.._b,COO^Ie 


DE  BELL.  CIVILI  LIR  L  CAP.  85.     «OS 

■qtm  temptrig  epportttnitate  poitularef  qtiibui  reim  opet 
augeantur  tttae;  red  ent  exercitm,  qvot  c&nlra  le  mul' 
tot  iam  annoB  aluerint,  velle  dimitii.  Neque  enim.  tex 
legt'onei  alia  de  cauita  mittat  in  Hitpaniam,  tepiimam- 
gue  iii  conicriptam,  neque  tot  tantatque  elattet  paratai, 
pteque  lubmitsox  ducet,  rei  mihtart»  perilot:  nihil  horuM 
■ad  pacanäa»  Hitpaaiat,  nikii  ad  uttat  prontMeiae  pr^ 
vitiim^  quae  propler  dimturnitatem  pacit  nulluni  auxi^ 
lium  detiderarit;  omnia  haee  iam  pridem  contra  »e  pa- 
rari,    in  te  navi  generit  imperia  comtiiuif    ut  idem  ad 

pettmlar«,    guibut   rebA     Aneli  UcTlB  TMgL  lUnilli.  fi.  158.    & 

itibntüio»']  Nicht  grsde:  "elam  et  erteulte  mitiei,  wdchi  Bedent. 
MWichmal  SUtt  flpdet,  Lh.  VI,  G,  4.  Latinorum  popDlo*  iDveutnUai 
futmMne  ad  U  bcllam;  i,  B.  6.  VII,  89.  Boad.  mehr:  kd  rem  iMittm- 
tatdmn  vcl  reiHtuendam  miiioi,    folgl.  auxiHo ,  ts6*idta. 

nihil  bortm  ad  pae.  /f.]  In  3  Codd.  nihU  quaritM.  Ond.  wUl 
n  Hiebt  gradeiu  verwerfeni  miierin  Gctähle  nuk  oiiht  in  doldsD, 
kana  bei  Tacitui  Aeholicheil 

ja«  prideBt\  Sd  .SbII.  Cat.  32,  II.  la»  pridem  equidem  BM 
V«ra  reram  rocsbula  mmiiiieai.  Dieie«  begleitende  iam  weiiet  dKruf 
fclo ,  dali  pridfiH  mit  AffeK  nad  (objektiver  Betonnitg  geingt  warde; 
ITM  «Olli  überall  der  Fall  i«;»  dürfte,  ithnllcli  nmerm:  eine  geraume 
Ztit;  eine  hähtehe  Weile,  Wie  lange  t  toatlle  lehon  Valla  tdeganti 
II,  34.  nicbl  beitlmmenj  ob-lO  oder  SD  Tage,  «och  wohl  Uonale.  S. 
Heiner'!  Ucbenieht  der  lat.  Partikeln.  8.  3S6.  Allein  eben  die  Va~ 
"betUBtntlAeit  ond  AllgemeittAeit  dei  Zeitbegilffi  gtebt  ihm  in  der  Redt 
beiDitdre  Bedeotiamteil! 

t»  laj  Wir  halten  dieä  für  den  Ablativ.,  niebl,  wie  Fieileleht 
Manche,  UTAeeutatit,  noch  Ai  fBr  ijuen.  mit  eoiitra.  Oa«n  beitimml 
ani  nicht  fatofi  nnl.  in  »e  una;  londern  dei  ennitanle  Spracbgetar.  ,del 
beaten  Schriftit.  i.  B.  Sali.  Cat.  S3,  IB.  lial  mlierleordei  la  /uribut 
aaniil;    9,%   In  amidt  Odelei  erant.     Vergl.  B.  G.  1,  6,  1-     II,  92, 

3.  Kortle  m  Cic-  ad  Dir.  III,  g,  g,  qnnd  in  te  bene  laerile  grall  Cl- 
ient. In  lalcben  Fallen  drdekt  ix  nicbt  aeWohl  auf ,  wai  gegea  Jem. 
ireiehieht,  ali  wai  lo  Bexag  aat,  rüettieJitlieh  Jemaudi,  i'fi  dieeem 
Falle,  (der  Fall,  d.  1.  ein  Faktum  =  einer  PertonJ  Statt  Endet. 
Wir  glanben,  dnfi  iid  mit  d.  Dativ  dieum  Falle  analog  i*t.  VcrgL 
Vlgcr,  p.  634,  b.  wo  au*  Herodol  III,  14.  folg.  Beii|i.  xmiti  inolna* 
CO  loi  Inl  Tg  d-vyaifi,  ==  idem  fecit,  qDi»d  in  filia.  Damit  mfiehlen  - 
wie  rerglelehen  Plat.  tiorg.  e.  43.  D.  <rau(  vö/ioiit  tl&mat  iiü  iiS  tri! 
wa«  iwar  erklärt  wird:  nt  uttni  ille  iit  abtemperet,  waa  aber  doch 
■ehr  nahe  grinat  an;  «ainf  rsliene  Aabila,  Verwandt  iit:  *a  /itv  ia 
Imhfi,  i.  e'.  lo'  Tlel  wif  ihn  aakamj  lo  weit  ci  Ihn  betraL  Iioerat. 
Paaeg.  fi.  142. 

urtanit  praetidia  rebut^  Wai  damit  gemeint  »tj ,  iit  klari 
Pompei.  befand  lieh  ad  portal  nrbla  mit  dem  Heere:  qaoniam  iia,  qnl 
cum  iqiperio  erant ,   in  nrbem  ingredi  non  lieeret.      S.  in  Sali.  Cal.  30, 

4.  Die  praetidia  bellenden  alier  ana  jenen  sieei  dem  Cae>.  abgenomm- 
nen  Legionen,   die   «Dgrblich   iBm  Kri«ge   gegen  die  Pariher  lieitlmmt   ' 
warcD.     Uebei  praefidium   l.  lu  SaU.  IM.  SU,  3.     Die   SlraLtnt   mit 


gL,.._b,Coo^le 


906  C.  lUL.  CAESARI8 

porita$  wrhan^  prae^dia.  re&ut,  et  duat  heUieatittima» 
provinciat  abtemt  tot  atittot  obtit^at:  in  se  iura_  magi= 
»tratuum  commutari,  ne  ex  praeturg  et  conndata^  mt. 
temper  ^  ted  per  paueet  probati  et  electi  i»  provincüu- 
mittaniur:  in  te  aetattt  exctuatioaem  BtA'i7  valere,  guod 

icm  Dat.  1.  ob.  Zu  c.  41.  Kein  Waadtr,  dkh  in  ilt.  Edilt.  geleien 
WDTde;  pruetidaat;  lo  «biolut  Sali.  Cal.  G7 ,  2.  Helcllni  cum  triltna 
leglanibni  in  agro  Pieeno  prattidebal.  Dm.  Krlli  a.  Fabri.  Bentitjf 
■a^e  von  der  leit  Oad.  nack  MSS.  anfgeuomninen  Leiart:  Uta  nee 
termaiti  »ee  ttntui  latitfadunt;  er  log  praeiideat  vor.  Mar.  neioU, 
Db:  praeaidio  lilT  -  Dann  wGrden  wir  Hcnigiteni  lesen:  nibanii  lit 
fraetidio  reb.     Doeb  bedarf  ea  keiner  Aenderung. 

idem  —  el]  S.  ob.  e.  62.  Unt.  III,  09.  in.  eedtmque  temper« 
cqaitatu*  —  appropinqaabat,  et  aeiei  —  cernebator.  Eben  ao  xtd  nach 
Tairtä,  loa,  laut,  ffioCmi:.  Viger.  p.  522.  EcJos-  Clc.  p.  413.  Scbel- 
>en  Btleh  SlellcB,  wie  die  nnarige,  veriubiedeQ ,  lo  bleibt  dai  Vcr- 
baltnir*  dach  gani  daaielbe:  er.  that  dai  Biae,  wie  dia  Andrei  Je- 
denlalli  würde  qae  nicht  psiien ,  wohl  aber  atifKe,  ac.  Ob.  c  24. 
Uni.  III,  45.  uno  tempore  propognarc  tt —  omnire.  De)gl.  lU,  7S.  in. 
Eben  lo  II,  15.  m.  aeqaa  fere  latitndine  elque  —  agger. 

daat  -7  prffviticfa»]  Näml.  beide  Spanien  nnd  Alrltat  die  den 
Fonp.  leit  S5  v.  Ch.  «af  5  Jahre  lugetbeilt  w.orden. 

obtiaeat'i  Obliaert  pravineian  lat  ■jDOn.  dem  aämMitrare.  Cle> 
■d  Dil.  XIII,  27  ,  S.  te  oblinente  Athaiaai;  dock  mit  den  Begr.  dea: 
imperium  teruTB,  cum  imperio  adauniilrare.  So  auch  Vellei.  II,  42. 
Id.  obtiner«  Aiiam  proeoniul;  c.  78.  oblinere  Hitpaniam  ex  caniuUfo.i 
—  Wir  wollen  übrigem  eingeitchen ,  dati  obtinere  per  Zeugma  nebr 
va  proB.  ata  xd  praetid.  dem  Sprach gebraocbe  gemari  gebore )  ra  dle~ 
•em  würde:  retineat  lielleichl  beiier  lich  eignen,  da  vi\t  praeiidta 
nlebt  al*  den  Ftaral  dea  abtlrakten  Begrifli  von  praesidium,  d.  i.  x». 
MKt  praetidii  MinehBieB  können. 

K«  tx  pratuy  Sehr  füglich  .kannte  ei  anelihelhen:  ■(,  d.i.  iU 
■f,  hßatinäi.  Hier  aber  «lebt  ne  itlecäi ,  wie :  es  conmutari ,  st  m» 
ampliuM,  nll  anlea  e(e.  Vergl.  Z.  S-  ^3^-  Ramih.  g.  18t.  8.  794  t 
Bemnkenawerth  lind  Stellen,  wie  B.  C.  III,  3T>  in.  atlaneo  —  eit 
faclnm,  ne  profello  eoDtenderelnr.  c.  52.  Pompe),  tentaverat,  a<  —  ' 
■accarri  poiiet  Ueberali  der  motiTirende  Begriff  dei  eavere^  provt' 
dert,  imptdife. 

etlatit  girrvialiontml  I.  c.  eTcniallo  ab  aelale  petita,  iumpl«. 
DIeae  Conilmkt.  iat,  wie  bei  lo  vielen  Sabitantir.  verbal,  (i.  ob.  tu 
mUeralio)  bedingt  darcb  dai  VirbMot  nnd  deiien  Geb rauch.  Man 
tagte:  e;tciitare  valetudiaem ,  aelatem  Ur.  X^III,  4»,  6.  XXVI,  22. 
f)ai.  Cic  da  Oral.  II,  08.  Hetellui  qndm  in  delectn  cxeuiallonem 
oeuloram  a  me  non  acciperct.  Orat.  60.  nobii  in  icribeiido  atqne  in 
dlcendo  neceiiitatti  trcuaallo  non  probatur.  Polglich  iat  ei  der  Ge- 
nitiv. Oblecti.  Den  Begriff  drdekt  Quinctil.  Prooem.  g.  2.  lehr  fein  lo 
BDii  Sed  qua  ego  ex  cauaia  faciliorem  mihi  veniam  aeat  deprecalio* 
tiii  arbitrabac  fore. 

quod  —   evoeeahirl     Quod    ali   Cauiaalparfikel    fdr   daa  Faltam, 

weichet  itrgHmtHti  leco  diente,     und    woranf    ilch    Caeiara   Behauptung 

ttOilte:   wiil  Ja,  wie  allgemein  bekannt,  aafgefonlert  würden!    S-  ob. 

.  c.  S.    NimL  die  ftteranem  dea  Fnmpei>,   die  gMeliUck  vom  Kriegt- 


gL,_._b,Cooglc 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  I.   CAP.  85.      207. 

$vperiorihat   lellig  proiifti  ad  obtinendo*  exercihu  etn^  ■ 
eeniuf.'    injie  uno  non  let^ari^qmd.'tit  ömnibu»  dattm' 
temper  imperatoriiai ,  vt,  r^ht»  jeltciter  getiii ,  aui  cuta.  ' 
ioHore  aliquo ,  autcerte  line  ignominia  domum  revertan- 
tur   exercitumque   dimittant.      Quae  tarnen   omnia  et  te 
iuHsse  patienter  et  eite  laturum;   neque  nunc  id  agere,  ' 
ut  ah  illis  ahductvm  exercttum  teneat  ipie,    quod  tarne» 
tihi  diffieile  non  ait;    sed  ne  Uli  habeantj   qua  contra  ȧ 
uti poBtint.     I^oinae,   ut  etset  dictum,   provinciit  exee- 
dereni  exercitumque  dimitterent:    ai  id  sitfactum^    «(>- 

dienita  bebvtt  gewciCD,  (maa  pflegte  la  lafen;  qaibni  emeritm  tlU 
peudia  »icnt)    In  der  Regel,  nuh  20  Jahren  Kriegid. 

ad  ebttnendot  ererCituf }  Ohtinere  hier,  wie  ob.  c  72.  in  dem  9. 
Toä  eatitsaM  abUn.  i.  i.  nur  um  leinen  Plan,  ii  Voihabcn  durchsK' 
tetxen;  alio  beliebt  aieb  dieiei  vblia.  nicht  aur  dai  Subjeit  dei  Sa- 
ttel; aond.  auf  die  ganie  Pompelan.  Parlei.  Offenbar  liegt  darin  der 
Nebengcd.  „Dm  nur  Beereimaiien  anfmaMngin,  die  mao  inuil  nicht 
kuCbieten  nnd  biiiammeHAalleH  (halten)  könnte." 

lime  ignominia }  Vergl.  III,  74.  in.  nonnalloi  ilgntfero*  ignomt- 
ata  HotaKtt  ae  iocn  msvll:  er  degradirle  lie.  c.  100.  I.  ignominia  amia. 
aanim  aariam.  101.  f.  igneminiam  non  tulernnt,  IgBaiit,  eTichelnl  im 
Rom.  Spraobgebr.  alt  geielxlieh  moiivirte  Ueeintracbligong  nnd  Herab, 
aetinng  der  burgerliehen  Ehre;  infamia  iit  die  nora'iicA«  Sckand» 
-  und  Betchimpfaag:  Jene  Itt  beionderi  kraniettd,  weil  der  Menicb  la 
der  Regel  die  äiffiere  Ehre  nnd  Würde  in  der  bürgerl.  GeielUchafl, 
an  lange  n  geht,  in  retten  ineht}  dieie  iit  all  Folge  Dud  Frutht  mO- 
rmliieher  VertoorftHheit  olt  Keim  eine*  »eaen  Freveli;  bfiweilen  be<- 
leicbnet  ei  bloH  daa  Unaürdige  und  Schmähiiche ,  den  Ckaratler,  di« 
Perian  Entehrende.  Beide  Begr.  towohl  aktio  all  pasiiv.  Cic.  Tuic. 
IV,  30.  Impunilai  peccatornm  data  lidetnr  iil,  qni  et  fgnoittiiiiai»  •> 
ittfitiaiam  ferunt  iine  dolore.  B.  6.  VI,  23.  Lalrocfnia  Dullam  h^ 
bcnl  infamiam.  VII ,  50.  infantia  Btque  indignitat  rel.  Vergl.  DÖdet- 
Uin  IV.  S.  I9i.  bei.  Tacit.  Germ.  6.  ~  Diruoi  tonnte  Frouto  fQglich 
lagen:  Ignominia  minat  eit  roinniqne  late  palet,  qaam  infamia,  neqne 
ignomitiioii  innl  omoel  infainei :  in  lo  fern  olmlich  der  moraliacAa 
Mafiit^  angHegt  wird,  nnd  die  igaaiaiiiia  anch  dnrch  Paltionaweien 
>nd  liebereilnng  dei  Tonangebenden  herbeigefOhrt  werden  kann.  In 
der  Regel  hat  dai  Handeln  contra  t'ui  ac  leget  tat  Folge  ignominitmlf 
dia  Verlett.  dei  fa*  nnd  der  piela»  ac  religio  bringt  infantihm.  Cfr. 
Nep.  Ale,  3.  f. 

prainde  —  ejceedeTent'\  Der  pldtiliehe  Wechiel  dei  fempat,  da 
Torher  da*-  Praeieni  bemchend  gewesen,  wie  gleich  wieder  im  Fol- 
genden, iit  eine  Eigenheit,  aa[  welche  Held  ad  b.  1.  mit  Recbt  anf- 
nerliam  machte,  verweilend  aut  B.  G.  I,  14.  Sl.  Indefi  ichelat  el« 
hinreichender  Grand,  nach  e.  S.  u.  10.  fOr  den  Gebrauch  de«  tmper- 
ftUt  darin  in  liegen ,  dafi  hier  nicht  (on  etwai  die  Rede  Sil,  wai  to- 
fort  geiehehea  lOll,  wai  ihnen  förmlich  gebeten  aai  befohlen  wird( 
■ondern  die  Sache  itand  noeh  in  der  Willkür  der  Gegner:  wai  lia 
tbnn  tollten,  wird  noch  all  Bedingung,  ali  conditio  tina  qua  nen^ 
dargeitellt.  Deflhalb  frlll  Caei.  am  dem  befehlenden  nnd  potitiv  er- 
llärcudtn  Tone  dei  im  praetemti  Handelnden,  beiau«  in  den  dei  Refo' 


gL,.._b,Googlc 


C  IDL.  CAESARIS 

«ffiM  extremmm  paejg 
fte  eimditioKem. 
■  Cap.   LXXXVI.    Id  Ten   militilm    fnit    pergntnm 

'  M  iaeuBdiun ,  nt  ex  ipsa  ligsifieatione  pouüt  cognosci, 
M,  qai  aUqud  Ticti  iacomnodi  exspectavisseot,  niir» 
'  iHBemiaiH  mUuonis  ferrent.  Nam,  quam  de  loco  et  tem- 
pore eins  T«i  oonttoTema  ioferremr:  et  voce  et  manibos 
«niveni  es  vaU«,  abi  coiwtiieraat ,  significare  coepenint, 

rinnden,  gnde,  >]■  ob  «■  Uafi:  Proindc,  qnod  ipil«  »upra  ctiet  dt- 
etuMi,  nt  eieederent  etc.  U  tun  faciiDl:  lia  mlnai  ■«  pro  hiMtibM 
C0I  habllarau.  Wie  ichiiB  ob.  so  c  10.  eriooFrl:  d^  Imperfektum 
«teUt   dieie  CohortaU»    all  der   WllUSr  nsd    dm   frcian    K>tKfclaMa 

.  flberlMico  dor,  mai  lit  CoMJilia»al,  in  lafoni  dario  liegt,  -dafi  ale 
moJU  titai   wSideu,     weiui   ata   aa    IMlem,      Wir    drlck^    dieua    auf 

i  Mitfemtere,  wraifter  btUimmte  Zeil,  nehr  tuoMoritei  y  ^t  tmlegaritrk 
«mgeiproaliBe  ambjettiüe  (Jrthcil  eben  ao  «aa :  a.  B.  ea  »gr  ihn  ur 
daroB  aa  Ibaa ,  ihiten  die  areitera  IiiU*BltlaI  awa  Kriege  obiaickBol* 
4oai    aie  meeAlem  deaaach  (dieb  raihe   er   ihaan   voklMcimnd)    »k- 

CAP.  LXXXVL  Ex  <pi«  t^n^caUoMe}  8.  an  B.  G.  VII ,  3«. 
•xtr. 

Mt  -^  firrtM}  BM  kana  ut  acfcarerHeh  die  Bedent.  babea.  tob; 
Ha  mt,  rielmchF  llt  ut  abhangigf  v«d  pergralvai  fiiil,  I.  e.  aeeidlt, 
fiutuM  ett;  wir:  dai  war  aber,  wie  man  licb  wohl  denlien  lana ,  ftr 
die  Sold,  ein  aebr  aiiKenebmci  and  erft-enliebel  Ereignira)  oder  etwas 
tubt  Angcackmea  ele.     Alio  gilt  die  bekanote  Regel,    bei  2.  9.  621. 

victi]  Di«  Leiart  tuiti,  doreb  i  <;odd.  der  beuern  Art  beatätigt, 
«cliriBt  aehr  la  beaebteo.  luttvm  ineammad.  wäre  der  Naeblbeil,  dl« 
D^blheilige  Folge,  die  ai«  mit  Retht  erwarten  koanten ,  all  eeräieaU 
Strafe,  '  oder  gebührend,  und  worauf  der  Soldat  «ieb  einmaL  gelabt 
hallen  mnft.  AebnI.  8all.  log.  14,  10.  Dam  KartbaginienBet  iacolo- 
Uei  fnere,  isr«  omnla  aacTa  patiebaoinr.  Daa.  Fabr.  Aehnlieb  CIc 
Fin.  I,  10,  13.  iiitio  odio  digniiiioiDi  docIniDi.  Denn  weder  dia 
Stellnng  de«  eiel/,  noch  die  Saehe,  noch  die  abtolule  Geltnog  icbelnt 
■a  puien;  eher  noch:  nf  vteti,  oder  itevtoti.  Oder  hielk  et  «tws: 
ab  Victore  f 

altro  (lade)  praemiutn']  Oat.  hat  inde  verbannt;  ei  fehlt  in  Tie- 
len  US9.  o.  Bditl.  wie  aber,  wenn  es  ein  ver»lirblei  iam  geweienT 
sbriantf  ]  El  gab  TeraehiedeBe  Arten  der  Entlattung  vom  Kriegi- 
di«nite.  Ein  Helip.  Lir.  XLIII,  14.  f.  Mi  forum  quoqne  cauMai  lew 
Mgnitnrof  eiae :  et  quoram  ante  tmerita  itipendia  gratioia  misiio  aibl 
Viia  aaaet,  eoa  milltei  fierl  loiinroa:  i.  e.  qaae  per  ambitionem  et  gra- 
tiam  impetrata  lit.  Aoraerdem  konnte  ile  iejo:  eauiian'a,  w^en 
KriokKchkelt;  tgnoaiin/asa  oder  Aonetla,  d.i.  i'iiKif  itiptttdiii  coiift- 
itHi.     Davon  Ltpaiua  Milil.  Rom.  V,  19. 

tenIrOBtrita  inferrelur}   Infem  bexeiehnet  Dnier:  ctwai,  wie  man 
•Igt,    anfl  Tapet  bringen,  -  Anlali   in    etwa«  Neoem  in  Verlaole  ebier    . 
bareiik  begonnenen  Sache  odet  Verboodiung,  geben;  analog  iit:  iermc- 
MeM,  taentiotttm  interre. 

lignifieare  eorperantj  Bellp.  der  elgenthSml.  Gebnocbi  von  eoe- 
peruKt  (  kefneiwegi  xor  blDlien  tiniichreib.  dca  Verb.  Unit.  II,  7.  extr. 
9.  I.   17.  extr.  23.  m.  28.  n.  >7.  n.    Jll,  S.  m.  li.  n.  32.  n.  30.  in 


UiglizL^tvCOOgle 


DE  BELL.  CIVILI   tIB.  I.   GAP.  80.  87.    209 

üt  itaÜM  di^itterentut ,  neque  »ntni  interpbaitü  ßde  ßr' 
mum  es»e  pögte,  »i  in  aliud  tempuB  differretar.  Paucis 
^^m  esset  in  ntrainqae  partem  verbis  diBpulatinn,  res 
hnc  dedncituT,  ut  il,  qul  habednt  domiciliam  ant  possea- 
.alones  io  Hispania,  statim;  reliqui  ad  Varam  ilumen  di- 
miuantiir :  lie  qnld  eis  ndceatnr  neu  qnis  inrituR  SBciB- 
mentam  dicere  cos;alnr  a  Caesare,    cavetnr. 

Cap.  LXXXVn.  Caesar  ex  eo  tempore,  dum  ad 
tlumea  Varam  vcniatür,  se  frnnientuiii  daturnm  polliee- 
tni:    a'ddit  etiam}   ut,    quid  quisq^e  ^orum  t»  hello  ami- 

a.  Kl.  45.  m.  )03.  f.)  ~  Die  Erfahrmg;  lehrt,  dafi  «««pf  Imme  All. 
von  Ferioiuii  gebinDcht  wir^,  welche  m  einer  ntucn  Hsndluug  bereift, 
■Hssie^r,  dutch  Umiläiide  TeranJalit,  tcbreiten.  Gnv%  venebied.  in-  < 
dpere.  i.  B.  HI,  49.  ia.  fmmenttt  t»/ttartietrt  ibeipiebMitj  d.  {.  ein 
Beginittn  im  Gegeniati  dei  Aufhöreiu,  oder  du*en ,  wu  Mher  noch 
ntcM  war.  ^.  xn  B.  Q.  V,  0.  BcUp.  von  intip^  Ob.  1,  64.  ift.  il, 
30.  30.  m.    41.  bii. 

neqn«  ■_ —  firmum  «<•  poue'\  Bei  firmum  uafi  mm  sni  ^n 
Verbo  -dimittfrtntur  alt  Subjekt  det  Saite*  ergäuen:  mistiontt  pra«i 
niiaini  das  BnilaiieiuBerden  selbtt.  J^ue  Kber  diScht  aal  d^n  lei«M 
mägUcAea  FaU.  Alto :  racile  enim  ierl  poaie ,  at  etiam  fida  Intefpa* 
■ita  piomiiiii  uan  ttent  dncei,  »c.  Atian.  et  Petrei.  —  Dtan  ßra»* 
llt  der,  BDt  den  man  licA  verlatttit  kattH.    S.  Breni  tu  Nep.  Lyt.  3,  2. 

at  ii,  qnil  Cfr.  RsBiibocii  f.  1G8.  8.  S56.  4.  li  bellkl:  diejeni- 
gen To»  ihnen,  welche  ete.  B.  6.  III,  18.  m.  fere  libealcr  hominei 
id,  quod  Volant,  eredunt.  d.i.  *s  Elwat  etc.  Deuaack  itt  it,  ea-,  W, 
in  Mlebcm  ^alle  ein  Wirklichet,  JUaUt,  i»»  ich  »etae  oder  objektiv 
antt&euend  abwäge. 

lacramentnat  äicerel  Andre  Leiarl:  taeramento.  Beide!  war 
GbUch,  wie  viele  SteUen  hei  Lir.  beungen.  8.  xh  B.  G.  VI,  1.  und 
Drakenb.  xa  Lir.  XXIV,  8,  ID.  Dann  i)t  taeramenla  dicere  m  viel 
■lai  eidHrh  ti%  dienitpflicAtig  vcriicbem  ,  d.  i.  ichworeo;  aDch  mit  dea 
DativB  ObircU  oder  der  Perton,  welcher  der  Eid  abgelegt  wird.  Llv. 
».  a.  O.  guibu»  lacraoiento  liberi  vettri  dicant.  Man  könnte  Terglei-  . 
chen:  ovv  ^iiäv  ögiof  JU>-I4*,  i.  e.  per  deo«  luranda  &mrinBre,  Xen. 
C;r.  H,  3,  12.  —  Uni  dünkt,  d«fi  Cartar,  nach  leiner  Sehretbart, 
wenn  er  tacranttnto  die.  hüte  brancben  wollen, 'lieherlich  geichtleben 
kälte:  oen  quii  tacramento  die.  cogatur  Caeiari.  Analog  wiehern  Da- 
tiv iil  nut.  II,  2g.  m.  lacramenlam ,  qaod  opad  DoBitiam  atqo«  ajiud 
i<  quaeilorem  diiitaent. 

CAP.  LXXXVII.  Dum  neniafar]  Der  Conjunltiv  we^n  des  pol- 
licttnr  datnrum,  d.  i.  mäArend  der  Zeil,  bii  man  dahin  g>lai>ge  oder 
^Isngt  icfD  werde.  Die  VerpQlchlung  iil  eine  dDrdi  die  Zeit  biehf 
beaiimml  oder /otfiieA  begränite,    lond.  gedachte,    hypolhetlich  aitge- 

gaid  guisgue  eomm]  Wir  glauben  atcht,  dab  Jen.  eonun'  fflr 
du  Äenlrum  balle,  beiüglich  anf  guai  lint  penel  ete.  Eine  Wnga 
bei  Banmit.  ad.b.  (,  giebt  dam  Anlati.  Eorum,  itcbl  wieöirro;,  hm 
zor  Bexeiehn.  der  baoptiäebiich.  thätigen  oder  betroffnen  Perionen,  im 
Oegeuaati  von  mililei  tuoi.  Ei  lind  alio  die  Aftanianec  gemeifet.  — 
Allein  nnue  Stelle   verdient  noch  fu  andrer  Biniicht   fieecfatung,     Quid 

o 

L..„_._.,CüO'ile 


210  C.  lUL.  CAESARIS 

terit,  quae  tint  penet  milite»  »uo»,  n>,  qui  amiterint, 
reilituafur :  niilitibuSi  aeqna  facta  aestimatione ,  pecn* 
niam  pro  iia  rebus  dlssolvit.  Qiiascum^ue  postea  contro- 
versias  intei  se  niilites  babuenint,  sua  sponte  ad  Caesa- 
rem  in  ins  adierunt.  Petreiua  ätque  Afrantus,  quam  sti- 
pendhim   ab  legionibus  paene  sedltione  facu  flagitaietnr, 

quitqut  iil  dem  Sinne  nach  gleich  dem:  gttidqvid  eerum  mliguii}  nach 
der  Analogie  lolcher  Slellen ,  wie  Sali.  CM.  21,  I.-  ^utif  ubigiie. 
Qnindil.  I,  G,  Ifl.  gvid  qttogui  modo  eiderel.  IJnl.  II,  20.  f.  guod 
abique  habeat  frnmenti,  ■!.  qaodcunqat  uUibi  etc.  —  Man  erkennt, 
wie  beide  Aaidrncta weilen  einander  coerdinirt,  und  du  allgemein  Ntm 
meritche  entweder  dem  Subjekte  duich  qttitqae,  od.  dem  Objekt»  durch 
quidgald,    oder  dem  Jdverbialbrgr.  beigelegt  wird. 

quat  ilKl  penn  ele.  |  Vom  abitralclen  nnd  coll«kIiven  qaid,  gtht 
der  Sclirinil.  aber  «n  dem  kantrelen  nnd  tereinxelnden  gnae.  Qicaa 
ateo:  aal  *ieh  dernleiekeK  in  den  Händen  leiner  Leute  befände.  Dem 
Sinne  nach:  guoad  illa,  quaeeanqxe  Aarant  rerttut  in  milHDra  iDDram 
■int  maniba*.  ^^  Oi*  SIrnktnr  >elbi(  iat  uiehl  nogewobnllchj  oft  rich- 
tet lieh  da*  RelativfTOüOni.  in  Genere  Und  Nnmero  nach  de«  folgern- 
den SnliitButiTO ,  nicht  nach  dem  voran ■gegangneir;  i.  B.  II,  19.  f. 
Carmoneniei,  quae  ei(  —  cinitat.  III,  SO.  in.  ab  Epiro^  guae  gen* 
etc.  nnd  eben  ao  wird  ein  CoUetHtibtgtUl  in  leine  Theile  analyiirt. 
So  Herodol.  I,  207.  eilr.  vnolimo/ifrovii  i^jf  ar^mi^;  rö  /plavi/ö- 
tator,  Tov;  lomoBf  uuit;  tSaruxKfficiy  ini  -td*  nora/iör.  Auch 
kdnnle  man  hiermit  vergl.  Dem.  Phil.  Ilt,  39.  la&ta  fiinl  tI,~  viele 
Beiip.  bei  Rüdiger  ad  h.  1.  Uubcichadef  de»  Sinni  und  Cedantena 
konnte  e«  heirien :  g>iA  tit  penet  ail,  Dah  penei  den  BegrlS  der 
poletlat,  der  pDtaento  and  adatinittralio  bezakhne,  ial  bekannt.  IJnt. 
II,  22.  >iDOd  jienn  enm«it  pecunEae.      S.  B.  G.  VI),  3i. 

dittalvitl  ÜR  bei  Cicer.  i.  B.  Offic.  II,  21,  4.  Nonquam  nee  ms- 
iul  Bei  alienam  tnit,  -  ncc  melina,  nee  faciÜM  dittolutam.  Eben  an 
Siaivcit  xQ^pft"  ■■  X?^"!  ™^  T(/(ac,  1.  e.  pretiont  asitamatnm; 
äuilvH*  ta  n(iac  TDK  jtoJiiäaifioriavi.  OH  bei  Deioottb.  i.  H.  Lepllp. 
p.  460.  Indcfa  glauben  wir,  dafa  nach  Caeian  eigen thüntl.  eebriDclic 
ifitialvcre,  «aa  durcli  Cadd.  gegen  tolvere  geiicliert  iit,  lo  viel,  ata: 
lingufit  pecuniam  dislribaendo  aolvere,  —  bedeute. 

habueraat]  flabnerint  mit  Oud.  n.  Hdd  n.  A.  la  le«en,  a.  iwar 
auf  daa  ichwache  Zengnila  von  zteei  Cpdd.  bleibt  gewagt,  nnd  hier 
wegen  pottea,  lO  wie  wegen  dei  in  habere  liegenden  Bt^iS*,  ntdit 
an«  RSckaicht  an!  guaieanguef  nach  nnierm  Erachten  gani  nnalatl- 
hafl.  Doa  Beiap.  B.  G.  IV,  I.  gai  dani  maii$eriiit,  iit  tenchiedeB. 
Nach  una.  Gefühle  miiCile  ei  wenigatem  heiraeu :  quatcnnque  —  kabe- 
rt^t,  d.  t.  «■'  gaai  —  petita  haberent  —  in  iua  adibant.  Altein  ienea  ■  ■ 
petita  verletzt  nna  ao  gana  in  den  Kreia  dei  wirtlieh  GeacbehocD, 
nnd  die  Angabe  iaf  >aa  gini  /ntloriieA,  dah  der  Conjnnkliv  keinen 
PJati  findet.  Caea.  will  aageo :  Zwar-  ^hlle  ca  auch  yda  der  Zeit  an 
nicht  an  Slrelligkeilen  und  Händeln  unter  den  Soldaten  dei  Afran.) 
allein  dieie  hatten  aolchaa  Zutrauen  xu  Caea.  gefafet,  dah  tit  jedeimai 
(qnaacunq.)   die  atreittge  Sache  Mn  lur  Eulacheidung  vortrugen. 

i'n  iut  adieruitl]  Statt  in  im  geben  die  Codd.  fait  einit.  tntBt. 
Leid.  I.  iutlitii.  Die  Conjektur  inhit  Lot  iwar  leit  Voiaiaa  Beifall  ge- 
funden) doch  aind  ■■  tut  ire,  adire,  vocar»  bekaunte  Auidrücke,  wo 
f'a«  aeviel  ala:   leetit,  abf  iui  djcltur;  metonym.  für;   tribnnal  praeto- 


gL,;..i;,Coo^le 


DE  BELL,  CIVILI  LIB.  L   CAP.  87.      21t 

cnias  illi  diem  nondum  venisse  dicerent,  Caesar  iit  co- 
gnosceret,  postiilant;  eoque  utrique,  quod  staluit,  con- 
tetiii  fuerunt.  Parle  circiter  tertia  exercitus  eo  bidao  di- 
raissa,  duas  leg^tones  suas  anteceder^,  reliquas  subsequi 
iassit,  iit  aon  longo  inter  se  spatio  castra  facerent^  ei- 
qne  negotio  Q.  Fufiuni  Calenum  legatuni  praeßcit.  ,Ho« 
eius  praescripto  ex  Hispania  ad  Varum  fiumea  est  her 
factum  iitque  ibi  reliqiia  pars  exercitns  dimissa.        , 

ri«,  Indlcii,  KrbitrL  —  Jcdci  ad  Caei>  —  adire  dtrf  »Jckl  befrem- 
den, well  hier  äei  materielle,  phytitchf.  Begriff  dei  Gehecl  „zu  Jrm." 
vorhiernchl.  Vergl.  aack  Bronkk.  eu  Tibull.- 1,  S,  36.  Drskeub.  la' 
Llv.  XL,  a9,  12.  wo  viele  Codd.  „Scriba  ai/  Iribnno«  pleb.  adil." 
Doch  trug  Dr>l.  Bedenten  ad  aufinathmen,  weil  Liv.  lonal  die  Ptä- 
poiition  weglaiae;  unitreltfg  bat  Drak.  Rechte  aber  der  Grand  liegt 
dort  in  dem  Qf  danken ;  er  teendet  licA  an  die  Tribb.  nänil.  lapplieando, 
Implorando.  —  Untre  Stelle  iit  klar ;  intvt  wäre  lieberliek  ein  müßi- 
ger nnä  niehl  einmal  paiiender  Zoiati,  da  der  Feldherr  aDch  auCaer- 
balb  dei  Praetorii,  an  dai  hier  gedacht  nerdea  taälkte,  «Ich  aaFhaltea 

(frVn]  Aebnl.  B.  G.  I,  10.  m.düm  Inilare,  gna  die  frumniilnm 
nllitibni  meliri  oporteiet.  Llv.  J^U,  SA^'s.  ad-'«l)p«n4iBm,  kuhm 
die*  exterat,  paacendam.         y^       -^  ■ 

eognoteeret^  D.  1.  er  ■6111«  n  all  Richter  wnlaranelun.  V.  Alex. 
e.  6S.  f.  de  conliovenii*  felerfboB  eagmeieit  ac  itatuil.  Cognegeert 
näm).  1,  I^ahak.  zn  Ter.  'Andr.  Prot.  24.  dicltor  iudex,  pti  Utem  ejea- 
minal.     Cfr.  B.  G.  VII,  I.  wo  anire  Sielte  vcrgeMen;   8«flr Cat.  43,  J. 

ut  -~facerent\  I.  K.ila  «t.  Oft:  ob.  c.  45.  f.  mt  M)ilBint«l«i 
aitteretur.  coli.  S2.  C3.  11,  35.  in.  uM  —  videretar.  III,  15.  t.  nl 
—  viderentiir.     B.  fi.  VI,  34.  m.    Mu>:  -vnt,    nicht  jW;- oder  &m^k 

hoe  «IUI  praeitriptof  D.  I.  KrofI  dielel  «efnei  BetabliJ-  d.  t.  ]« 
Ftlge.  Analog:  iits$a ,  volualate  alicnlui.  Salt.  Cat.  10,  5.^  Cfr.  i« 
B.  6.  II,  27.  in.  bei.  Kiep.  Pbdi.  5,  5.  Del  Delphicl  retponta  erotiu. 
Clm.  1,  I.   Deqae  legibat  Atbenieniium  emilll  polerat. 

ett  iter^  facittm\  Aehnl.  Stellung  dei  Verbl  inbafantiv.  odel  atui- 
liar.  I,  fll.'  S.  isb..  Ob.  c.  26.  f.  iit  dlsceMau.  II,  21.  eraut  — 
poUlciti.  e.  22.  eit  prnteclal.  c.  32.  m.  eilS»  comertiali.  e.  33.  m.  «t'l 
data  poteatai.  c.  37.  f.  erat  —  congetta.  c.  39.  in.  exiguaa  e»e  CO- 
piu  miiiaa.  111,  84.  bia  erat  rebua  effectalo.  c.  91.  sust  proieculi. 
e.  Q2.  in.  £■  kann  fngl.  dieie  Stellong  dei  Verb)  aabatanl.  im  Deut- 
«chen  wledersi|eben  werden  durch  den  Zniatc  teirttteA,  in  der  T/ial ; 
od«r  bilweitcl^D  war  denn  etc.    S>  nut.  U,  12. 


bvGoügIc- 


C.    IDLII    CAESARIS 
COHHENTARII 

DE    BELLO     CIVILL 


LIBER    8ECUNDUS. 
ASOÜMENTDM. 

Ca*.  L  3.  C  TVcfroKMu  Matnlimm  »fpi^mmt.  3.  4.  Sa*i£mt 
CUM  elaMM  mdvealamM  »ximian  iaceÜa  mJdU  ,  $td  5  —  T.  ki  nmvaU 
froelio  »uferMi  tt  S  —  11.  »JcAüigi  »Mgxmt  tmlit,  m  TVcioua  <x- 
ilraelai,  iiruert  frustra  miorti  12.  13.  ixiuciat  fttuM  et  impe- 
IrmMt;  14.  okleata»  wiolant,  «rmnpntl,  operm  Tnbami  iüiitiiatt. 
15.  Bit  eilo  rrparmlit;  16.  lerrili  md  tmtJem  dediliomit  eondUinwet 
Ttearrunt.  11.  Inttrim  M.  Parro  n  nlttriart  BUpaitit,  cognitU 
reba*,  quat  itt  italia  gettat  $ujU,  in  MMiititiam  CutMarit  intlinal; 
wux  haue  ad  MMUili«m  detiteri  tixdil  tt  18.  defeiuitatm  parat; 
ted  IS.  311.  daeruu  mb  oouuJiM  ad  CmtiaTem  tramtit;  «iti  II,  oauu« 
Hiipanot  tibi  deviaeit.  33.  Muuiliente»  quoque  Ktt  dtiuut. '  33  — 
'  KT.  Ciuio,  Vmtiarit  legatut,  ad  CtieaM  btat  rtm  gerit  contra  Fa- 
ram;  taox,  3S  —  41.  prottia  Itatere  euatatitto  ad  Bagradam,  a 
Varo  tt  Sahara,  lutat  praefecio,  atftrata*  inttrficiltut.  43.  14. 
Kxereitu*  rtlü/uiae  partim  i'jt  Sieiiüm  *e  rmpiuaf ,  partim  Varo 
M  dtdtaUf  muAm  lut»  lueat. 


cap.  r. 

Dom  baec  in  Hispania  geraDtnr ,  C.  Trebmiias  le- 
gatas«  qui  ad  oppugnationem  Massiliae  reltctus  erat,  dua- 
bu8  ex  partibag  aggerem,  vineas  tnrresqne  ad  oppidimi 
aget«   inatitiiit.      Una  erat  proxima   portu  lunalibusque ; 

CAP.  1.  Prairtma  purtn]  Ueber  die  Dalivform  i.  ■■  B.  G.  1, 16. 
Dm  Midtdckllch«  Zengnif«  des  6eU.  N.  A.  IV,  10,  6.  „Sei  Bon  onaea 
coiiCBilant,  ia  cua  dafivo  tenatui  magis  dfecDdum,  quam  lenofH." 
Unter  denen,  welche  dieier  Dcefinatkuiafarin  gefolgt,  wild  amdirüek. 
lieb  C.  Caeaar,  gravil  auetor  liaguae  Latinae,  genannt  nnd  eta  Beiip. 
BDI  deiaen  Anticata  angefahrt.  —  Wegen  prarimu*  mit  dem  Dalir, 
vergl.  da«.  Beiip.  I,  71.  f.  qnam  pran'me  poteit  hailinin  iaslrii  cuir«  . 
commnnlt,  nnd  Z.  f.  411.  Beiip.  vom  Accutativ  bei  prapd  auA  proxi- 
tuttt  1.  B.  G.  III,  7.  B-  1S4.  B.  C.  III,  13.  prape  Os/rrAae/iüim. '  KoHte 
7a  Kall.  lag.  18,  II.     Rauih.  g.  136.    8.  4U3.  a.  S.  370. 


gL,_._b,Coo^le 


C.IUL.CAES.  DE  BELL.  CIV.  LIB.  n.  C.l.    213 

■Item  ad  paitem«  qaa  est  aditus  ex  Oallia  atqae  Hispa-  I 
nia  ad  id  mare,  quod  adigU  ad  oatiuni  Khodaai.  Mas- 
Bilia  eoim  fere  ex  fribus  oppidi  partibuH  uiari  adlukiir: 
reli^na  quarU  est,  quae  aditum  babeat  a  teira.  Huiu» 
quoque  spatii  pars  ea,  quae  ad  arcera  perUnet,  loci  na- 
tura et  vatle  fdüsaimamuiiifa,   longam  et  füffioileni  habet 

parttwi  —  qua  ett  aditut'i  Sa  Sali.  Cal.  57,  3.  gnä  Uli  tttteemtui 
enl.  Pari  hf  aber  die  Seite,  d.  I.  der  ganze  LanditHch,  Ton  »taitilia 
Mach  6alL  biu  den  Standpunkt  gedacht.  Qua  beielebnet  aber  bei  den 
Geograpli'  nickt  lowoM  den  eiaielnen  Pauli,  tea ,  dai  sfii';  lond.  die 
AaidehnuDg  über  eine  weitere  Fiäehe;  oft  bei  Heia  I,  ],  S.  2,  3.  18. 
Htr.     II,  fi,  3. 

ad  id  märe,  guod  adigit  ad  otliam  Rhodanf]  Aniföriig  crichien 
d«D  meUlen  Anilegg.  adigit,  man  wüuiebte:  attingit  od.  per  Aichaii- 
nom:  atligit,  clni  PraeaemforiD ,  die  [ruber  gewöhnlich  geweien.  tlud 
In  der  Tbat  iil  attingere  mit  und  ohne  ad  bei  geogiapb.  Beitimmiui- 
gen  dei  AagräaatMW  lebr  gewöbaljch.  Mela  1,  4,  1.  gua  ad  flavium 
alUngit,  latiiiima.  Ueberhaupl  iit  aUiagcre  bei  Mela  faiufig.  II,  G,  5. 
ingeni  Iberui  üerloiam  atlingit.  I,  18,  I.  qua  Helleipootuin  attingit. 
II,  I,  4.'  quam  urbem  doo  flumina  attisgunt.  In  der  Regel  ohne  ad. 
Anch:  contingere  vom  Angränten.  Ibid.  II,  6,  3.  Uiipauia  TarracD- 
ncDKi«  Gaitiai  contingeni.  Oeigl.  I,  ]S,a.  —  Darani  folgt  jedoch 
■ieht,  dal*  nicht  adigit,  -mn  die  Codd.  letlltien,  obgleich  all  dai 
Seltnere,  in  redeTLiTer  Bereut,  genommen  werden  könne,  wie  viele 
Vfrba,  die  eine  Bewegung  amdracken.  Vergl.  Raniah.  g.  lOZ  2.  S.  ■ 
im.  Kriti  IQ  Salh-Vat.  ß,  T.  BenU.  au  Horal.  IV,  10,  5.  Rufank. 
lu  Rulil-  Lop.  p.  133.  ed.  Fr.  Doch  noch  nalüclicher  dilnkt  ana  mit 
Holnmaiin  aDiunebmcn,  adigere  lejr  hier  abiolnt,  wie  10  viele  Verba 
bei  Caei.  gebraucht,  and  naa  inppUre,  wenna  beliebt:  aavei  oder 
veclorei ;  alao  ayDon.  von  appellit.  Diefi  iit  nm  lo  wahrt cheinlieher, 
wenn  man  lieh  dai  Meer  ^i  Jluckiosui  und /erefDi.  denkt,  da,  wo  der 
BhodaDU*  aoamflndet.  —  Anrierdem  igt  ex  Gailia  etc.  durch  mehrere 
Codd.  beitätigt;  die  andern  haben  ad  Gallinn  stc-  ludeb  empfiehlt 
aich  ex  Beibit  durch  dai  folgende:  aditum  habet  a  terra.  Allele,  waa 
die  Aual.  überleben  haben  ,  die  Leiart  ad  ealliani  etc.  hat  in  lo  fern 
viel  für  lieh,  weil  ao  allein  topographiich  ^eilimmt  wird,  weiehei  die 
drei  Seiten,  auf  denen  HaiiUia  vom  Meere  beipült:  I.)  a  porla  et  na* 
Valihni;  2.)  ad  oltiaai  RAod.  3.)  qaa  ex  parte  adilut  ett  ad  Galliami 
4enn  dali  Caei.  diefa  angeben  wallte ,  leigt  das  folg.  em«.  Die  atBtl. 
Seite  iit  die  Richtung  nach  Galt.  n.  Span,;  die  »iidteettl.  gegen  die 
Mlnd.  4»  Rhodani  die  tüdöttX.  der  Hafen,  Wie,  wenn  ei  hieb:  «t 
ad  mare,  qood  etc. 

nori  ailaitarl  Oft  bei  Mela.  II,  3,  4, 'De  loeii  —  qnae  mare  DOa 
adbtit.     i,  18.  extr.  u.  I,  4,  3-     Super  ea,  iptaa  lAbyeo  mio'i  aäluantur. 

guae  —  habet'\  Obachon  Q  Codd.  habeat  aufweiaca,  io  trägt  man 
doch  Bedenken,  dielen  Coajuakliv  unbedingt  mit  Oud. ,  Dahue,  KrejrH., 
Höh.,  Bäumst,  aofiunehmen.  Denn  einmal  iit  die  vbjeJetiee  und  ^icio- 
riirhe  Angabe  dea  IiidikatiTt  vollkommen  hiareichendj  wai  die  leicht« 
Ujuwandluag  de«  {use  in  eagne,  unbeiehadet  dea  Sinni  beweiit.  Die 
VerweiiuDg  auf  B.  G,  IV,  1.  qui  domi  mamerint,  nnd  auf  die  von 
Ramah.  (.  170.  1.  S.  T33.  gegebnen  Belip.  reicht  für  dieaea  Fall  nicht 
ana:  geneigter  fQr  den  Conjonktiv  würde  di«  Lciarl  mehrerer  Codd. 
■timman:    7110,    ao  dab   dar  Ston  nnd   tagiache   Grund  der  Struktur, 


L.,  ._,_,=,  CüoqIc 


214  C.  lUL.  CAESARIS 

oppagnationeiD.  Ad  ea  perfi6ienda  opera  C.  TreboniaB 
magnam  inmentoram  atque  hominum  miillitndinem  ex  omni 
provincia  Tocat:  vimioa  materiamque  comportarl  iubet. 
^iiibus  comparatis  rebus,  aggerem  in  aUilndinem  pedum 
octoginta  exstruiL 

Cap.  II,  &ed  tanü  erant'antiqnitns  in  oppidoomnfam 
r«rum  ad  bellum  adpaiatus  tanfaqae  maltitado  tormeDto- 
rain,    at   eomm   vim  nallae   contextae   vlininibus  vineae 

(der  ■DbjekliTen  Aaidmctaform)  wäre:  Reliqua  qoarta  Ml,  nt  unu» 
Maltern  adilum  habcal  a  terrt:  Däml.  „l/eSrig  bleibt  ihiifB  .imiNer  uocA 
eine  vitrte ,  auf  der  man  vom  Lande  her  zDf  Stadt  kammea  kann.'^ 
Ktwa  ao:  he  pror|ai  a  ttrra  aeclDiB  (cxclnia)  videatar  et  toU  inial« 
facta,  lind  eben  (o  würden  wir,  um  habeat 'ra  Tertheidigen ,  eiaaa 
Brund  davon  hemebmen,  dab  Caciar  bier,  doreh :  Mastiiia  eniiil  ete. 
•Ilerding«  eine  getegenllicbe ,  mit  leinem  tubjelliven  IJrtheiie  Ter- 
miichle  lopDgrapb.  Be^erknng  einwebt,  indem  er  die  SeAtsierigieit  ier' 
Belagerung  dadurcb  moliviren  will.  Daher  könnte  man  »gen:  In 
ia^eal  liege  etwai  von  einem  Canceaiimtlte ,  jinter :  aicar,  allerding» 
iBthl,  Voilitändig:  qaae  quu»  (quamvii)  babeat  —  lam^n  bnin* 
qooque  etc.  Und  eben  ao  wdide  mau  mit  einigem  Gewicht  die  Stel< 
long  von  rtliqua  hervoTinheben  haben :  d.  i.  qnae  qnamquam  ita  snn^ 
reliqua  tarnen  est  eluimodi,  qaae  habeat  etc.  —  laderi  walten  w!r 
nichli  enlicheiden ,  inmal  da  dal  u^e  itehende  a  leicht  in  habeat  •ich 
einiehleichen  konnte,  üebrigeni  iit  adilum  habere  lo  viel  all:  den  . 
Zugang   möglich    mache«.     S.  ob.  I,  03.  ti.  dai  folg.  oppugnat,  hai. 

tecal]  I  Cod.  hat:  epoeat,  ladet«  würde  eeatat  noch  weniger 
■n  iumenta  paiien,  ala  volare,  da*  hier  nach  der  Analogie  von:  ro- 
tufrepatrei,  tenalum,  concioaeai,  Iribui,  oder  Bd  eoenaoi  vocare, 
Nep.  Att.  14,  2.  lo  viel  iit,  «ia:  beordern,  beltelieit,  data  ile  kom- 
men.     Ueber  ecocare  in  «.  ö.  III,  20.      C&.  B,  G.  VII ,  32.  in. 

CAP.  II.  Jnliguitail  Ca-.  B.  G.  II,  4.  Analog:  in  nalaiov ;  od. 
noch  genauer  darch  da*  Adlecliv,  auf  appiratu*  belogen:  -naXaioi;.  Die 
Dicht  eowobl  gaietciread  temporetle,  ala  traitiitite ,  den  Ursprung  bt' 
lekhnende  Bedeut.  erkennt  man  auch  ani  dieaer  Stelle.  VergL  oben 
I,  M. 

emniatn  rvravt  ad  belir  adparalai}  Analog  i.  B.  QnincliL  1,  10, 
10.  emnium  in  lilterii  ttudiomm.  Unt.  II,  37.  Caetari»  in  Hiipania 
re>  teeundae.  111,  9.  Oiseeuu  Liburnamm  ti  Illyrieo,  t,  IS.^f>  - 
ibigue  reliqttarum  tx  Italia  legionam  adventum  extpeetare.  Hier 
■elgt  ilch  der  EinRufa  der  Sabatantlr.  verbat,  atif  den  Gebranch  der 
PtäpoiiliODen.  Vergl.  ob.  I,  93.  Und  znr  Erläuter.  der  SlrnkUr  III, 
80.  m.   acalaa,    iBa*Eiiloaq.ue  ad  —  oppugnationem   ßeri   el   cratel  pa- 

.nallae  eontextae  etc.'l  Banmitaik  ad  h.  1.  aagt,  der  Sinn  left 
dah  von  den  Se^atzdächern  durehaat  keim,  kein  einsigei  etc.  De&- 
balh  nullae  and  nicht  non.  Allein  nullui  leigf,  nnier*  Bedünken*  an: 
keiner,  nicht  einer  ia  »einer  Art.  Alio  hier:  blo/te  aat  Weidenm- 
then,  an*  Flechtwerk  gebildete  vineae,  (eine  Art  Lauben)  hielten  die 
Wnrfgeacbolie  der  Belagerten  nicht  auf.  Cic.  Off.  III,  14,  S.  Qnae- 
lil,  unni  ferlae  ewent,  —  qaod  eot  (piaeatorea)  nullot  videret;  d.  i. 
keine  dergleichen,  oder  richligei:  nicht  eins«  dergleichen.  Einige 
Reiap.  hei  Heviing.  *a  Cic.  QB.  k.  «.  O.  lehren ,  dalj  in  nuUut  nicht 
ein  blotier   ZoAfbegriff  colhkltNi   lej,    landern   die  ^Vereinigung  aller 


L-,g._._t,Coo;;lc 


DE  BELL.  CIVIL!   LIB.  IL   CAP.  2.      215 

BDstlnero  possenl.  -  Asseres  enim  pedum  duodeciiii ,  ciispi- 
dibus  praefixi,  atqae  hi  inaximiä  balistis  missi,  per  qun- 
tuör  ordines  cratium  in  (erra  defigebantur^  Itaqne  pcda- 
libus  lignis  coniunctis  inter  se  porticus  ititegebantur ,  at- 
qne    hac    agger    inter   manus  pioferebatur.     Antecedebat 

tu  einem  BegrilTe  enlballeiien  Herlrm(i1c,  d.,  I.  Sei  Exiitcns  dei  Be. 
grifft  aiet  der  Sache  all  «oleher.  T«clt.  Germ.  18.  in.  Knllat  Get- 
mKnonim  papslii  urbet  hahitari  —  nolain  eit:  d.  i.  dalk  sDlcbe  Orte, 
die  man  Städte  nennt,  bei  den  Germanen  dutchaus  nicht  exfiliren  etc." 

■n  terra  drfigebantur\  Jene  Stangen,  aiierei,  wurden  mit  «ol- 
cber  KtsR  geichleudert,  dafi  ile  in  dem  Boden  gteclien  blieben,  in. 
denielben  tief  eindrangen,  ob  lie  gleich  bereila^durch  die  t>t>r  Reihen' 
Ton  WeidsHgeßeelMn,  mit  denen  die  vineae  bedeckt  waren,  durchge. 
drnngen  waren.  Du  Iniperfecl.  zeigt  an,  dafa  man  dieier  Wirkung 
»in»  Weile  mit  zusah,  ao  wie,  dafg  jene  asterti  diese  ErgenseAa/t 
,  ali  daaerndt  haften.  Mehrere  Codd.  haben:  in  terrnm.  An  ileh  un- 
ladelhad;  aber,  war  ei  das  Ziel  der  GescbosBe,  oder  blieben  diete  nur 
in  dem  Boden  ttecten  f  Letilrei  (tirami  für  in  terra.  Man  Tergl.  die 
feine  Bemerk,  von  Krili  Sali.  Cat.'  55,  4  in  humi  drpreaiui,  gegen 
Ramih.  §.  MT.  p.  44^  Und  eine  ähnliche  Variante  Sali.' Jug.  17,  3. 
plerique/n  partem  tertiam  Atrieam  poiaere.     Da*.  Fabri. 

porticus  integebanlnr'\  Voaa.  ad  fa.  1. '^ehrieb:  Noia,  porlictun 
.  pro  ei'neif  poni:  nee  aliod  bodie  nottrum,  galeriel.  Una  ichelnC  Oae«. 
den  Namen  für  dieien  bedeckten  Gang,  die  Gallerte,  ebiichtlich  ver-. 
ändert  va  haben ,  weil  wegen  der  Bedeckung  od.  Bedachung  mit  itar- 
ken  Bohlen  der  Begriff  der  rinea  Tnn  lelbil  ichwand  i  eine  Schuli- 
wehr,  die  eben  dnrch  ihre  Leichifgteit  lieh  aaizeichnete. 

hae"]  Wegen  /lac  laien  Einige:  tntegebstnri  damit  porticu  anp. 
plirt  werden  könne,  fei  felill  an  hinreichender  AntorllÜI;  auch  kSnnle 
man  annehmen  ,  dafa  dieler  bedeckten  Gänge  ofTenbar  mehr  aU  einer 
leyn  mafiten.  geietit  derielbe  war  aach  länger,  all  eine  vinea.  H/k 
lann  sher  niebt,  wie  Baumat.  meint,  leyn :  Aac  ratione;  londcrn  all 
eorrclativ  von  («a  U(  ea :  hac  regioae  „  hoc  tracta ,  d.  i.  lO  weit  alle- 
mal der  portie-at  tcbülite  und  deckte ;  in  dieser  Richtnng.  ladel^ 
wäre  nacTi  nnierm  Gefühle  porifcua  integebictitr  dai  WüaacheuiwerfheTe 
und  In  "de^  That  nicht  leirhlere  Leiart.  Der  Sinneware:  dareh  die 
Bederkaag  mit  1  Fuf«  itarkea  Boklen  worden  diese  elneae  in  einen 
fßrmliclien  portirm  verwandelt  i  die  vorher  einzelnen  Schotidacher 
erhielten  uan  eine  suiavn>enhängende ,  /orl/cu/enrf«  Bedach ang  und 
wurden  lu  einem  Gante».  Dann  wäre  hae  der  Ablat.  Inatrumental. 
■tatt  milteltt  deiielbea.  Oft  alreltt  Caei.  an  Sallmla  bekannte  breii- 
loqDeiitia. 

inter  manutl  Mar.,  der  lo  viel  Wahrei  nnd  Bicbtigei  iah,  ver- 
wiei  wegen  diesea  Anidrucka^  aat  Liv.  111, ,13,  3.  Ceddisae  aemlani- 
nem;  inter  manm  domam  ablatom.  Belap.  Bind  häufig.  Flor.  III, 
Sl ,  Id.  Baebium  sine  ferro,  rifa  ferarnm,  inter  mannt  laniatuai. 
Phsedr.  V,  7,  M.  fnter  mannt  aublatua  et  muMufn  geiaeni  Üomum 
referlur.  Caei.  wollte  wohl  durch  inter  manul  anieigen ,  dafi  der 
agger, .  d.  i.  Erde,  Schutt  and  Steine,  lur  Anffahrang  dei  Damms, 
Bof  welchem  die  Maichinen  anfgeitelU  Zo  werden  pflegten,  mit  den 
Händen  aufgehoben  und  z-icitchen  denselben,  d.  i.  t«  denaelbcti  getra- 
gen nnd  lo  die  Rrhühnng  dei  i'gger  nnd  die  Ericeiteriing  nach  der 
Stadt  n»  (proferre)  bewirkt  wurde.  Man  vergl.  B.  G,  V,  42.  utaiii- 
bat   mealitgm  Itrram   erhaurire.    Folglich  liest  in  inter  manu»  bes, 


gL,.._b,Coo^lc. 


216  C.  IdL.  CAESAHIS 

tentudo  pedum  LX,  aeqnandi  loci  caussa,  faeta  Item  ex 
forüssimis  lignis,  conroluta  onmibos  rebus,  quibns  ignig 
jacUis  et  lapides  defendi  posgent.  8ed  magnitudo  opemm, 
altitudo  nuui  atque  tuirium ,  mullitado  torin^toruiii 
onmeni  adimnUtr^Uoniein  tardsbat.    Tom  ccebrae  per  Albi- 

antgedracM  da«  Haadthieren ;  ain  beiten  Tfetl.  ittreh  Handarbeü  der 
Soldaten,  mm  Unten cbiede  tod  änderen  InafrumenleD,  deren  mam 
pich  LifdEenen  Lonnle.  IVie  aber  proferre  zu  Dehmen,  lebrt  i.  S>  Liv. 
X?1XVII ,  36 ,  S.  Igilur  oparibus  Dppugnare  arfaen  aggreMlii  —  ntrfat- 
que  vineai  cl  aggerem  nuro  iaiunxit  et  teitndinibui  (d.  i.  vennittelit 
derielben,  noter  deren  Scbulze)  arietei  adaiüTit.  —  Wir  erwabnen  . 
dieh,  dBmit  nicht  Jem.  an  die  Verlängerung  dei  agger,  ao  diii^ 
prpgresiu$  im  Umkreiie  denke.  Wue  dieh,  $o  würde  e*  Blatt  aale- 
tedebat  leat.  ticbtiger  helfaen:  pratetitbit.  Doch  iat  die  Jclarite  Be- 
weiiiteUe  Li*-  I,  44.  f.  Aggere  et  fonli  et  muro  ciccDmdat  uibem;  . 
.  Ita  pamoerinin  prefert.  —  E>  In  nibii  lucremeiito  »emper,  quanlum 
■noenia  pTDcMmriT  ecant.  tantnm  (ecmlni  bi  toiiucrali  proferetantur. 
aeguandi  loci  csulta]  Man  findet  uotec  den  'Betagct^nSiniaiEbi- 
nen  dreierlei  tettadiaei;  1.)  ad  aeqnandum  loeam  vct  cooiplepdai  fo»- 
aaa;  O-'i  ad  fattaa  faeienda»  vel  lubrutione*  muraran  praepaiuidaa ; 
'3.)  arietarial,  quibua  ariea  tectua  erat,  quo  muri  quaterenlai.  An 
nnirer  Stelle  glaubten  Lipa.  und  üavia.,  näcs  voa  AuafülJung  der 
'  Graben  die  Rede;  dieien  atimnit  bei  Guiachard  IV.  ^.  138,  .11  n'f  • 
preaque  paa  de  doule,  que  par  cet  aequandi  loci  eauisa  let  hiatorisM 
■ —  u'entendent  le  complemeDt  da  toaae.  Eine  andre  Mein,  dea  Ciao- 
con.  war,  der  Zweck  aef  übeibaupt  Ebnung  de«  Terraiut  geweactb 
Lemaire  ad  b.  1.  hat  abermali  die  fachen  etwa«  verwirrt.  Unt  aeheinl 
der  Spracite  und  der  Relation  in  Folge  aequar«  nur  im  Allgem.  auf 
daa  Applahiren  dea  Texx,  au  beziehen,  indem  ,varber  der  Grabe»  gar 
nicht  gedacht,  die  portirut  aber  doch  vorgerückt  werden  mufiten ,  dai 
Terrain  aber  nicht  überalt  geebnet  and  lur  Aurafellnng  lo  te/iieet  be- 
dtcktrr  Ijalletien  geeignet  aeyn  konnte,  lo  b«darEte  ea  allerdinga  el> 
nei  Planatar. 

ejr  fartinimiB  ligni*  }  Dar.  ad  h.  I.  ugf :  „ferUludo  ad  auimum 
proprle  reCeituri  vJribua  lamen  corporeia  et  lebua  inanimia  ialardam 
fribuilur."  Wenn  wir  den  Sprachgebr.  beachten,  ao  wird  fortit 
aynon.  tvya  aMfirmai,  alao  bier  Holz,  welchel  elaat  aasbieU;  na- 
türlicb  aucb  i^  DurcAmeaser  nicbt  tehieach  ,  aber  doch  zunächat  UÜ 
Bezug  auf  die  Fettigkeit  und  Daaer/iafligleit.  So  wecliai-ln  im  moral. 
Sinne  fortit  et  fidelit  oüi  ßrmat  et  fidel,  bei  Lir.  XXXl,  9,  3.  nnd 
XXVUI,  9,  13.  Aebnl.  Taell.  OraL  23.  m.  Farum  eal  aegrmm  nop 
caae:  fertem  et  laetum  et  alacre»  volo:  prope  kbeit  ab  infirmilate., 
in  quo  aola  aanilaa  Uudatnr.  —  forlit  «nlaprlcht  etwa  unaenn:  derb 
and  läc/itig.  Man  verweiat  noch  anf  B.  Ales.  e.  10.  wo  fartioT  poma. 
Detgl.  Vegel.  I,  24.  lude*  ligait  fortittimit.  Vergl.  mebrere  Stellen 
bei  PHn.  Epp.  ».  B.,  I,  12,  12.  IV,  1.  eMr.  wo  fortft  ron  danerhat- 
ter,   guter  Gesundheit  und  Costlitulien  gilt. 

conioluta'\  Die  meiiten  Codd.  und  Editt.  hatten  evoluta;  daraia 
biläele  Ciaccon.  involuta.  Zwei  MSS.  Mengen  für  eencol.  Beilp.  von 
Verwe;chit.  de«  co«  und  e  aind  bäußg:  lo  eraloiici  at.  camm.' sveeto 
nnd  conv.  edilum  und  conä.     S.  Drul.  m  Liv.  XXII,  40,  8. 

DH»en  administralionetal     S.  ob.  I,  25.  lu  odminiitrat.  partnt. 
tum]     Sieht   iaallrt,    atalt   dafa   man  ein  trüher«i  prtvum  «rwu- 


gL,.._b,Cüo^lc 


DE  BELL.  CIVILI  LIÖ.  il,  CAP.  2.  3.     »17 

C03  «ruptknes  fiebant  b%  oppido,  Igiiesqne  aggeri  «t  ^- 
ribus  inferebaDtur,  quae  facile  nostfi  ropellebaot  milites 
UB^isque  ultro  illatis  deteimeDÜs.  eos,  ,qiil.  eraptioneia 
fecerant,   in  oppidum  reiiciebant. 

Cap.  UI.  Interim  L.  Naüdim*  sb  Cn.  Pompeio  mm 
classe  nayium  sedecim,  iji  quibns  jtancäe  eranl;  aeratae, 
L.  Domitia  MBasitiengibnBqne  subsidio  inUsus,  freto  Sici- 
liae,  impnidcnte  atc[ue  inapinanle  Cnrione^  pervefaitur; 
adpulsisqüe  Messanam  navibus  alque  inda  proptei  lepen- 
tinum  terrorem  principum  ac  senatug  fiiga  facta,  ex  na- 
valibua  eorum  uQam   deducit.     Hac   adiuncta  ad.ieliquas 

tet.  Vat  icheinl  hier  gtax  in  treffen,  w>i  fu  Edag.  Cic.  p.  399.  ba- 
merkt  worden:  iun  beiclchae  den  FartichiiU,  für  deinde,  prattprioi 
Kit  ^niaer  Sleigemng.  Beiap.  olcht  lelUn.  Liv.  IV,  33,  3.  MAgi- 
■tra  eqaitum  equitibuiqne;   tum  ex  montlbni  Qainctin  acciloi   XXVIll, 


Quum  Dialioae  nd  tealpai  i>vaU  Fabiui,  tust  ■ 
magtiam  partem  »eDalnh  maiUict.  Cic.  ad  Dir.  V,  13  ,  5.  Caiua  sBint 
giadialDrii  ■imilitadinetque  hae,  fum  ratione«  diiputatione  coll«clM, 
vetabaut  me  reipoblicae  pcnilun  difSdere.  Criech.  n^o;  äi  toirvif,  und 
das  Salluatiicbe :  ad  hec  lind  verwandt,  und  dai  oben  gfbrftochte  »ed 
Ut  nicht  obae  Etnaari  auf  tum.  Süll-  lag-  6,  1.  »ed  _  cqoitare,  ia- 
nlari  —  ad  koe  pleraqas  tempora  in  venando  agne. 

qaae  facile  —  magHitgite  —  eoi]  Gani  analog  ancb  bei.  Gne- 
«li«n:  Demoäth.  Phil.  UI,  47.  MniSaiitSvio.. ,  oT  ö'aWfTijt  fttr  i]f.rw 
»oi  f^g  ünaoii!,  ßaaiXiit  St  avftiiaxov  ilxor,  vtplaiaro  <Ji  OfJi»  ov- 
Toüf.  Aui  dem  if«JatiriBlie  geht  die  Rede  io  fort  aber  in  einen  De- 
»wsib-atiEiali ;  dai  eJHf  filied  ericheiiit  Jogiiefc  und  ajntaktiich  an  da* 
Friibere  gebunden  ,   dai  andre  frei  nnd  telbständig. 

CAP.  III.  '  Aeratael  S.  lo  B.  G.  IV,  J!.  Man  verlieht  gewohnl. 
rettratat;  .»uf  jeden  Fall  Kriefuehiffe.  Vergl.  lo  Jlor.  Od.  II,  lö, 
31.     III,   1,  33.      Ofid.  Met  Vill,  103,  aeratat  pnppe*. 

freu  Sieiliae}  Cfr.  I,  40.  in.  Der  Ablat.  localit,  tut  veiUm 
Baieiehimiig  dei  durch  Gränien  nicht  icenan  beatimmten,  od.  aaf  einen 
Punkt  begebläuktfln  Raunia.  So  Sali.  lug.  17,  5.  eoela  lerragut  penn- 
Ti«  aquarnn).  Daa.  Fabri.  Eclog.  Cle.  p.  8.  Aehnlicb  iit  Ol-id.  Met. 
VIII,  104.  Scjlla/yetD  poitqaam  deduetat  naTe  carinai  —  vidit:  I.  e. 
ftr  ftilHM  Bufngere. 

iaprudent»  atgu»  inopinaale']  D.  I.  ehe  er  tieh  detten  veriah 
nnd  etwM  ahnete,  war  jener  ichan  vorbei.  Uni.  c.  3S.  n.  ^quitea 
nJHi  —  imprudenlet  at^ae  iaopiaantet  holte*  aggredinnfur. 

fx  navaHliui  eor.  «nam  ded.]  Dieae  Leiart  fwid  Clarte  liarj  n. 
kanm  acht  laUiniteA :  er  wöaichle  mit  mehr.  Codd.  u,  Edilt.  ex  aa«i- 
'  tut  cor.  elc,  Aach  hat  Cod.  Petav.  ex  navBl.  unAn  ded.  navem;  dier« 
■cbeint  nna  dal  ricblige.  Denn  nnr  ungern  lupplirt  man  navem  aui 
dem  Irahern  navibut .-  denn  dieft  «ind  fremde  Bchitfe  nnd  der  Plural 
iteht  fär:  clane.  Vielleicbt  itorle  Maueben  die  rierlache  Wiederhol. 
dei  noB.  In  lolcber  Nähe.  Doch  i.  B.  G.  1,  6.  In.  Eine'  Pfaehlätiig~ 
teil  in  aolcben  Falten  zu  Bnden ,  wie  Bremi  »u  liocrat.  Paiieg,  §.  24. 
beiaefbt,  aeheint  um  an  leliten  Orte  am  wenigaleo  Legrflndel.  Auch 
lür  die  htein.  Sprache  gab  ea  einen  Grnnd  der  NathmendigkeU,  den 
Jeder  vrellf.     hate»   dedueere  ex  naeälibui   M   aonit  atebender  Ana- 


L.gL,;..b,COO^IC 


218  C.  lUL.  CAESABIS 

nav«8,  cargam  MassUiam  versaa  perficit;  prBemUsaqne 
lil&m  navicnla  Domitium  Massiliensesqne  de  suo  adrentn 
nertiores  fach  eosqne  magnopere  hortatur,  at  nHrsiis  cum 
,  Itrnti  classe,  addiiissuia  aniiiliis,   confligant. 

Cap.  IV.  Massilienses  pott  »nperius  incommodnra 
veterea  ad  «nindem  Dumerain  ex  navalibaa  prodoctas  na- 
res  refecerant  summaqae  indastria  armaverant,  (remigum 

droeV,  LJT.  XLI,  0,  2.  dtcem  qalnqarrcniel  nkTC»,  li  dedacert  ex 
aatalibut  vtllet.  Ctr.  B.  G.  V,  1.  fiber  tubdueere.  —  Eoram,  per 
tiylleplla,  «af  Mtnana  belogen,  a.  B.  G.  1,  19.  a.  3.  dvitili  per- 
■UMit,   nl  txirent.     Vli,  77. 

additit  luia  euriHii']  Wie  oTl  addera  n.  a.  Ferba  abialut  ge- 
bnncht  werde,  darüber  vergl.  Krila  lu  Sali.  Cat.  58,  1.  Compertani 
habea,  Tcrb»  Tlrfalem  nop  addere.  Deigl.  50,  4.  praealdiii  addilit. 
.  ehr.  Gronov.  la  hiv.  ir,  3,  3.  —  Wir  wollen  damit  Tergleichen  den  ah- 
nlnt.  Gebr.  von  praeett»  III,  12.  in.  qaf  ihl  praeerot.  e.  28.  qal  Lliil 
praeerat. 

CAP.  IV.  Jd  euidem  MSMeTaM]  1.  e.  ut  item  nitaitnt*  tfficer»- 
tur;  niqae  ad  eandem  nattutit  nuxer.  comptettruiil  clanem.  \Av, 
KLII,  37.  In.  il  quid  ad  eum  numerHm  ixplendHot  deeiiel.  Calam. 
de  AHiur.  4,  5.  icrobem  ad  inedfam  complelo.  So  »gfeman;  ad  ter- 
liat  deeaqufre  i,  t,  iU,  nt  coniumptii  daabai  partiboi,  lertia  lapgr- 
tlt.  Ctr.  Hand  Tunell.  I,  p.  103.  u.  B.  G.  V,  30.  nbaidea  ad  nttiae. 
mm  fmiaeiitaque  miaetant.  I,  15.  ad  numerum  qnatnar  milium.  Held 
Terweiit  nnch  auf  H.  C.  I,  42.  ad  eandem  raagifltadinem i  d.  IM,  4. 
Daher  ad  nuaierutit  en»  lo  viel  ali:  ToUiäblig  leyu;  Cic.  ad  Dir. 
VIII,  8,  23.  und  ad  nmt  tummam  «.  i.  bli  ID  dem  Betrage,  =  für, 
um  die  Snmme.      Id.  VII,  23 ,  S. 

titmmaque  iaduitrfa']  Hat.  III,  04.  t.  eaitra  defendlte  dillgenter. 
c.  Oa.  caslrs  —  indatttie  defendehanlur.  Sali.  Cat.  3S,  3.  D.  52,  19. 
domi  induilria.  Den  Brgriß  hat  Döderl.  I.  S.  119.  f.  erlsulert  u.  be- 
Itlmint'  die  Abslainin.  ron  indatr«  tat  ihm  DnverVeoshar.  Ea  i)i  dto 
unterdro/tnt ,  rührige  TAällgteil,  die  lieh  gern  der  Art«il  unlar- 
tie^t,  und  vorträrlc  alrebt.  Zufolge  aelnei  Rlymon,  glelchiam  die  R|. 
genichaft  dneeo,  pii  temet  ipte  negatiit  indait.  Dai  iorinelle  Analo- 
gen aey  illaUri»;  daa  materielle  Gegentheil  jit  ignavia.  Induitrla 
•her  mit  Dädert.  S.  120.  (Sr  ein  nrapr.  AdiecHv.  ta  halten,  nobei  an 
au  erginitn,  vagen  wir  nicbt:  denn  die  Eigentehaft  ala  aolche  [il, 
keine  art,  d.  t.  Ferligkeil.  Uebrigena  kann  dieie  /ndattria  Bberall 
Dar  aqC  dal  iVaitd'ir^B  und  Reale  gerichtet  teyn;  wie  jene)  Sallitit. 
Cat.  52,  29.  vigilando,  ageitdo,  bene  cnniulendo  proipera  omoia  ee- 
dnnt.  ^  Dafa  der  Begriff  aiicepi,  in  botiam  n.  maiaai  putem  genommen, 
lehrt  Gell.  N.  A.  Xll ,  3,  1.  gleich:  tempntal,  va/etuda,  dolat,  fa- 
n'nu«,  gratia.  —  Uoi  aber  Gel  dabei  ein,  ob  nicht  induitrint  ver- 
wandt dem  grieeh.  ttdi/ar  efioq,  nnd  derjenige  aey,  der  elwat 
recht  nSthig  hat  nnd  braneht,  und  eben  debhalli  lieh  regt  o.  rührty 
damit  er  etwa»  erwerbe  oder  la  Rtaade  bringe!  So  iprechen  wir  tob 
einem  ithr  GeicAäßigen :  „der  hat  recht  nolhicendig."  Wenigiteoa 
laiaen  aich  die  meialeii  Fälle  anf  jenen  Vrtpraug,  oder  richtiger,  jene 
Fermtndttfhaft  lariieliflibren.     C(r.  Sali.  lug.  4,3. 

remlgUmi  FBr  den  Sprachgebr.  i»l  bemerkenawcrth  remigiam  all 
Kollektlvum  für:  amnit  remiguni  maltiltido',  qnae  eil  Tel  totiua  claa- 
da   Tel   iiiignlarom  naTium.     Eine  Hauptitelle  Lir.  XXVI,  61,  0.  Ut. 


gL,.._b,Goo^le 


DE  BELL.   CIVILI  LIB.  H.  CAP.  4.      219 

gnberDatonimqne  magna  copia  snppetebat)  piticatoriasqne 
adiecerant  atqoe  contexerant,  ut  essent  ab  ictu  telonim 
remiges  tuti:  has  aagitiarüs  tormentisqiie  corapleverant. 
Tall  modo  instnicta  classe,  otnoinm  seDiomm,  maCram 
familiae,  Tirgioum  precibns  et  fletn  excilati,  ut  extre- 
mo   tempore  civitati  subvenirent,    nos   minore  animo  ab 

migium  elattieiqae  mitite»,  Innqaillo  tn  altant  erccti,  ■gilllatem  na- 
vlau)  —  eiperiebantur.  Viele  Beiip.  bei  Gronor.  ad  k.  I.  Z.  %.  6TS. 
AQRlog:  temitium  a.  Sali.  Cal.  M.  t.  46,  3.  SQ,  1.  SO,  9.  lug.  06, 
1.  --  Eodlicb,  t&»  Beilrag  lar  ülttengenchichte  Qninctil.  I,  10,  10. 
Natura  ipta  mosieaai  arleni  Videlar  ad  tolcrandoi  ficIlinB  laborei  Teint 
■BOaeri  Bobii  dedliu,  liquidem  et  remigem  caHtii»  Aortatur.  Dich 
rälänleH  eine  Stelle  bei  Tacit,  Ann.  IIIj  1.  f.  bob  alatrri.  Dl  adiolef, 
•  remigio,  iti  cunellt  ad  triitlllam  campolMi.  Aai  netcberlei  Volk 
abrigen*  bei  des  JRdmern  die  remiget  io  der  Regel  bertaDdea,  gebt 
berVoT  aoB  Stellen,  wie  LU.  XXVI,  47,  3.  Ceteram  mnltitadinem  in- 
colarum  farenarn  ao  talidorum  tervorum  In  elatiem  ad  inpplemen- 
tam  Ttmigum  dedit.  Wobei  in  beraerken,  dafi  jene  iuvenet  iDcalaa 
«benlalli  aar  Strafe  und  all  Gefangene  dam  verdamnit  wardcn. '  Die 
.Griechen   naanlen   die   glnie   Bemaanang   einet   ScUffi  kollektiv  nlq- 

magna  eopia'\  Copia^ti  der  eij^enll.  Anldmek  t&r  materiellea 
farratA  aller  Art,  mit  dem  apecif,  Xebenbegr.' der  autaatmeifgiiracA- 
ten,  ctTtinte»  Mittel  inr.  Abhülfe  d<i  Uedarfi.  Der  Begr.  der  bloften 
quanlitatttra ,  gewtehtigfn  Maiie  liegt  in  tit.  Unf.  III,  3.  (runlenti 
vi'«  maj-iniiin  ^-  comparaTerat;  IJ,  17.  magna  vis  talii  congeita.  c. 
20.  Dt«  magna  paUerii.  CtT.  B.  G.  VI,  36.  f.  Wie  hei  Demoath.  Pbil. 
III,  40.  rai  amiiättiii  TtUjOag  xal  xVIf""'"'  mid^orfoi  «ni  Ttfq  SkiJjV 
lurtanxivilt;  ^(p&'Otiia.  Allein  ancb  topia  tat  relativer  Begriff,  wie 
viele  Sielten  bezeugen.  Sali.  Ing.  39,  5.  ex  copia  rfram  Matnlt  ni- 
hil libl  agitandnm:  d.  I.  bei  den  {betehräaLteH)  Halfiniitleln.  Vergl. 
daa.  Fabri.     Daher  auch  alt:   exigna,   miliar  copia.     111,  58. 

ut  eiient  —  tuli]      Ueb.  diese  WoDitell.  ob.  I,  87. 

»iitriiDi  faailiae  ]  V.inige  alt.  Rdilt.  familiaTam.  Ctr.  B.  G.  I, 
SO.  VII,  2».  Dai,  faiafliae  die  gewöhnlichere  Form  gewesen,  beien. 
gen  aneh  die  vielen  Beiip.  bei  DraVenb.  lo  Liv.  XXXIV,  3,  I.  Wer 
iit  filii  familiarH-t  bei  Sali.  Cal.  43,  2.  d.  i.  Sdhne,  die  noch  ihre 
Väter  hatten,  and  iwar  an«  guten  HButern,  darüber  vergl.  die  Anal, 
—  Han  frage  aieb  aelbal,  warum  hier  niehl  malrea  yantt/iarsn  geaagt 
werden  konntel  Dadurch  wdrde  nänL  der  BegrilT  In  cOBoreto  indivt- 
daaliijrl  werden. 

extrema  tempore]  Cfr.  B.  Q.  II,  27.  Aehal.  Cic.  Rabtr.  perd.  2. 
exlreaia  reipnbl.  tempora.  Sali.  Cal.  53,  II.  reip.  in  extremo  lita 
eat,  call.  e.  20.  f.  Oft  bei  Demoitb'.  i.  fi.  Phil.  III,  4.  iv  xoU  tt^/- 
fiaai,  xtü  Tois  ytytofi/reit  jtigl  rßr  laxärtir  lurivvlvini.  Deagl.  Fall, 
leg.  p.  34Q.  r.  (IC  ioüo/«[a*  Httiti  tä  Ofayfiata  iäam.  Und.  eboB  lO 
bildl.  Fbll,  III, >d3.  tC  T^t  laxnT^i  vßfiaq  aaolititii.  Daher  kann  ex- 
IrciHM,  an  wenig  wie  laxatof  gleich  aeyn  dem  pottremat,  d.  i.  der 
(■fällig  anlctil  gettellft,  rangirte,  waa  Uebiner  Eclog.  Cie.  p.  IM. 
meiBle  In  Jener  bekannten,  Von  manchen  Brkläirem  gar  nicht  beachte- 
ten Stelle:  BellMamm  hoc  guidem  ixlresium  ealj  I.  e.  taBMam^  nl- 
IteaM,    gno  balluae  leDdnnl. 

wt  —   lufmenirent]     Aach    hier  fehlt   «t  1b   mehreni   gut.   Cadd. 


gL,_._b,Coo^le 


329  C  lUL.  CAESARI8 

adverras  eos  proficiscitnr.  Fa«Ue  erat  e%  cMtris  C.  Tre< 
i>ODii  atqite.  otnnibaEi  superioribua  locis  prospicere  ip  nr- 
beni,  nt  pronis  laventus,  qane  in  oppido  remanserat, 
omnesqae  superloris  aetalis  cnin  Überis  ntque  ux'oribus 
pnblicis^ue  cuitodiia  aot  ex  mnro  ad  coelam  maous  (en- 
derenl,  aut  templa  d^otam  immortaliam  adirent  et,  oate 
siiualavra  proiecti,   victoriam  ab  düs,  exposcerent:   oeque 

eaaif«MH«-«Hl  ]  Dlefi  Verb,  entipricht  anicmi ;  lirA  nicAti  drau» 
matheB.  Ck.  OK.  I,  S.  PhlloHipU  es  qpa«  plsrlque  *ehemcntei'  '!• 
pelnDl,  eanlemaunt  et  pro  nihilo  ducunl.  Man  nlrd  finden,  daft  coif 
teiu.  lieh  bcionden  aaf  Benehmen  und  Betrachten  beiicbt)  nnicr; 
mit  gleicAgiUlig  brhandetH;  detpieere  mehr  auf  maraHiehe  Gering- 
■chiiliang.  S.  id  B.  G.  V,  49.  Wir  glaaben  aber,  daTi  In  Being 
auf  du  Etymon  east^Bin^«  eher  dem  avn/fivttv  verwandt- ley,  all 
dem  tontamimoTt,  od.  lernen,  vie  Dfiderl.  II,  183,  Oenn  warum  nldtt 
ftut  jenem  H'cEe  die  Bedent.  gewinnen :  etwu  GrSfierei  all  Kleinigkeit 
und  BagateUe  anielien  and  behandeln  f 

ut  »MHii  iavettlui]  Wegen  ut  i.  in  B.  6.  I,  41.  p.  93.  Unt. 
U,  32.  commemorat  —  ul  — feeefit.  Mau  slekt,  wie  in  lolchen  Pil- 
len ul  gleich  (Sf  (vergl.  BaU  6r.  Gr.  S.  122.)  lar  Angabe  dei  Objfkt» 
dient,   wie  reriebiedeii  aber  von  qua  tKods  od.  queTnadmoänvi. 

tuperioTit  nelalii]  Davil  ad  b.  1.  „Aetatii  provcelion'i.  Rariid- 
ma  locutio;",  HüaBger  bekannll.  tapremut  in  temporell.  Bedent  i.  B. 
■Oll'  luprenk,  die*  anpremoi  Taeit.  Aon.  I,  S.  officium  iupre»ai>i  d.i. 
eiaeqaiae.  CnrL  III,  12,  II,  Allein  genen  belrachlel  bleibt  tupeHer 
all  tiegeniati  von  inferior  nur  ein  GrotfTerhältnib  in  Beiog  ant  öln- 
nii  iavenlat,  und  et  werden  ventanden ;  omntt,  qai  «cant  ^Ura  i> 
tupra  Iuvenilem  aelalem. 

publiciigue  euilodütl  Cuttodia  coUektiv  far  eustodit.  CU.  Cat. 
I,  3.  calonUm  —  praeiidiii,  catladiil,  Tigiliii  munitam.  Nep.  Dfoa. 
9,  1.  domtiin  eattodiis  tepit.  AeknI.  Laclanti  I,  14,  10.  Dennoch 
bleibt  «sire  Stelle,  weil  faler  die  ludividaen  bervorgehoben  werde«, 
bemerk eniwerth,  nnd  die  Variante  in  den  rariil.  HSS.  und  Bditt.  ex 
pnblicli  cnilodli*  qaae  ant  mura  etc.  liifii  «ith  vrnigtteni  erkliren. 
.  In  der  Tbat  aber  würite  man  niebt,  wie  dieae  SichtrheittKäehler  uti- 
ter  den  uxorib.  liberisque  erwibnt  wSrden,  wenn  man  nicbt  an  ditf 
Mauern  der  Stadt  erinnart  wQrde,  auf  denen  die  WaeRen  anigeeteltt 
waren.  Aoeb  wäre  niebl  nnwahncbeinlich,  dsh  an  den  Tempeln  nnd 
•ndern  öffentl.  Uentmälera  aud  fitbenden  derglekhea  ScbaaneacAei^ 
pnitirt  itanden.  Mm  erinnert  aber  an  B.  O.  VII,  78.  f.  Caeaar, 
ditpoiitit  in  vaClo  eailodiii,  recipi  prohib«bB(.  CEr.  ob.  I,'22.  eaito- 
4ei  nnd  vigilet. 

txpoietTeHl'\  Bin  fait  itehender  Anidmek  von  denen,  welche  dM 
Hülfe,  die  Gnade  od.  den  Beiltand  der  Götter  erflehen.  Lir.  111,  5, 
14.  onnfa  delnbrl  pacem  Dedm  erpatcentiaai  virornra  mnlieramqna 
tnrba  implebantnr.  I,  10,  I.  pacem  preeibnt  expeieanl.  Vergl.  Dra- 
):enb.  in  III,  S.  Beaond.  Briiaon.  de  Formn).  Lib.  I,  IhO.  p.  07.  weU 
dier  durch  Betep.  erwelit ,  dafi  expoieert  eben  iowobl  ant  «ofs  all 
prttationet  belogen  werde;  abgleich  Valer.  Max.  I,  I.  »gl:  velerci 
qnum  aliqaid  expottendam  erat,  vato;  qnnm  KommettdanduBi ,  preea- 
Uane  Dioe.  CFr.  Virg.  Aeo.  III,  361,  Sed  telii  preeibuiqne  inbent 
expeieert  pacem.  Die  BedeDf.  erkennt  »an  auch  aai  der  Ztieanuncn- 
■lellung.    Cic.  Uil.  ,34.   uieerifordlam   —   imploro  «t   expotea.     Ver- 


L.gL,;..b,GgO^IC 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  H.  CAP.  6.      223 

erat  quisqnain  omnlum,  quin  in  üos  diei  cosn  Biiarani 
omniam  fortuaarnm  eventnm  consislere  existimaiet.  Nam 
et  honesti  ex  iuventiite^  et  cuiiuque  aetatis  ampHssuni, 
nominatim  evocati  atque  obsecraii,  oaves  coDscenderani; 
ut,  si  quid  adversiaccidisset,  ne  ad  conandoi»  quideiu 
gibi  quidquam  reliqai  fore  viderent;  si  superavisseoti  ^^ 

w^ieden  expailulare ,  wu  ta  der  Regel:  eenquert  de  iniurta  apad 
CDDi  qni  feclt.  Wir:  Jemanden  isr  Re^  lelcen.  Cfr.  Ruhoken.  la 
Ter.  Andr.  lY ,  I,  13..  Daher  «tl  verb.  qatrelat  el  trpattxlatiQiie». 
Drak.  m  Li*.  JCXXV,  17,  3.  —  Eine  aodre  polititeie  u,  geriehti.  Be-' 
dcot.  van  trpoteere ,  wie  Nep.  UatiD.  T,  6.  H«  Uannibal  tut  expo- 
teendi  gtalii  miiioi  ratui  —  findet  lich  bei  Caei.  nickt;  diner  hal  in 
•aleken  Fallen  depoieere.    Uni.  111,  110.  • 

iK  —  ema  —  erentum  ele.J  CaMut  IvtLoaSt  Sehicttal:  die  Art, 
wie  etwai  aaifSitt.  Cfr.  ja  B.  6.  VII,  1.  p.  431.  Catum,  Hgt  Da- 
ker  an  Flor.  II,  8,  I.  Telerel  eanaid«r«hanl  (anquam  tffectttwt  fortnna», 
qoM  eain«  dar*,  edere  et  adferre  dieiiur.  Liil.  II,  14.  proximi  diei 
eatu.  EventHt  ont.  II,  32.  f.  ab.  I,  31.  r.  wobei  »■  bemerken,  daft 
evenluM  nicht  blofi  von  Eraignintn,  loa  Sachen,  aondern  auch  ron 
PtrieneM  getagt  wird.  Uol.  111,  M.  nihil  eoi  de  neittn  eia>  diei  ti. 
maine.  Liv.  VII,  20,  S.  adeo  duoruai  mililum  eventum  —  ntraqa« 
aeiei  animia  pErceperat.  Vebn  fortuMat  ».  ID  B.  6.  I,  II.  Hier,  wie 
B.  G.  VI,  7.   begreift  fartnaae   dca  ganien  Su/ttTtn  reUtlrea  iilüekt- 

,iuttattd;  die  ganie  phj/siteht  a.  polilitche  Ejriitenn  dei  einieinea 
Begüterten.  Oft  überbaopt  die  Lage,  die  Umtlände,  die  Sehlüge  dea 
8cbicki»li  and  deuen  Weehtel;  gleieka.  fortuaae  tempetlates.  Clc^ 
pail  red.  ia  Sen.  c.  J4.  bonoi  viroi  lagere  malni  mtat  fortunat ,  qaan 
■uii  deiperare.  Phaedr.  IV,  IS,  I.  Quam  it  fortuiüt  quidam  qaerer*. 
tar  iaia  —  Aeiopaa  fiuKtt  eontolattdi  gratia.  Sali.  lug.  13,  I.  Dai.  Fabri. 
honeiH  ex  iuventute}  Ex  iil  nicht  bloAe  Umtchreib.  dci  Geni- 
tie$,  lond.  bejeicbnet  entw.  ein*  Aaiv>a/il  od.  hebt  einen  hervor  atu 
einer  Mehrheit;  l.  B.  ont.  c.  30.  m.  altera  ex  daaboa  legg.  c.  31.  m. 
ex  Hl  anaoi  ipiini  navigium  contendit.  Cfr.  111',  14.  m.  c.  100.  43.  t 
qai  potiiainaDi  tx  magno  Domero.  call.  111,  88.  gtiae  ex  heirefidariia. 
III,  40.  qualaar  ex  hli  etc.  e.  £7.  m.  ex  iil  qni  —  remanierant,  co- 
körte«  eue  factu.  So  Nep.  Cnn.  3,  3.  gut  ex  InUmii  regia  ab  ami- 
dtia  ciui  defeeerat.  Bei  genaner  Beachtung  wird  iiian  in  den  meiiten 
Fällen  Boden,  wie  das  Ferban  dea  Sali»  die  Praepaait.  ex  näher  od. 
eMferuter  bedingt.  Letilrei  gilt  allerdingi  ron  Stellen,  wie  III,  39. 
Brant  apnd  Caeiarem  ex  equitum  numero  —  duo  fratrei.  Doch  aucb 
hier  leuchtet  daa  Hervortreten  am  dem  Zaiaoimenk.  ein.  Eben  lo  nnt 
c  S.  t.  qnae  ex  ßrali  claiie  naeet  erant  —  impelum  faciant. .  Cfr. 
Sali.  lag.  13,  4.    Ob.  f,  S3.    S.  145. 

eGDCsb'  atgue  obieerali}  Dieie  Verbind,  dentet  an,  dali  die  Auf- 
geforderten  reehtlleh  nnd  geietilich  nicht  geiwongen  werden  konnten; 
wi^  etwa  aentl  evoealf  allein  geietit  worden  wäre. 

,  ■(,  li  guid  etc.  —  viderenl'}  I7<  kann,  bler  nicht  partieola /«äfft 
■eya;  gond.  drückt  ani  den  nothaendlgen  Erfolg,  daa  Retultat,  dal 
dielec  gefafite  Entichluti  und  die  TAat  ( coaicendeiant  nav.)  berbet' 
fQkren  muTite.  Wir  iigeo  dann:  dergeitalt,  itlt  ele.  ond  bezeiehnen 
Mmit  dai   ron.  dem  Referent,  daieh  natürllcke  Schltifi/olge  gewonnene 

■ni  anageipmcbue  Urtheil. 

ti  luperattiient )  Cfr.  wegen  (V,  dai  Dafia  in  *in  nmgewandeK 
willen  woUle,  ob.  *d  I,  32. 


gL,_._b,Coo^le 


984  C.  lUL.  CAESARIS 

dom^estitfi«  opibns,   vel  externis  anxiUisy  de  l»Tüie  mbb 

coofidereDL 

-  Caf.  vi.  CommiMo  prOelio,  Masfliliensibug  res  liulla 
ad  VirAitem  defnif:  ged  memoreB  eorom  praeceptoni^ 
qn&e  pauli*  antti  ab  tnuM  acceperant,    hotf  animo  decttrta- 

dometticil  opltut"]  8.  B.  6.  II,  10.  domeilic.  eopite.  Eben  la 
Nep>  Huin.  10,  X  •vatm  umm  ridpret  dometUcit  rebut  mlnni  cna  t»- 
buiMm,   coDolIiklitl  eettrm  (gleidi*.  ejtleroi)  reges. 

dt  Mabit»  itrbi»  emffiderentj  !•  <>■  denoo  ipea  bonun  cBpereot 
fsre,'  Dl  tilbi  »•  icTTelnTj  aptimam  deifliii  ipem  de  civitale  lus  cao. 
■ccian^  BoneipereDt/  Safni  Ut  aho  SeltHng ,  Brialtung,  auf  die 
Xut^n/t  beiogcDj  d.  i.  MufAVA«  Brkttllang  od.  die  Afäf/ieAfnl  dis 
SKJt  in  erhftllei).  8o  lAv.  VII,  35,  9.  [jut  eit  taAu  erumpere  bine 
atqa«  ablre.  Wrgea  rfe  vergl.  11,  3^  a.  i/e  reftirenda  gralia  'cogitH«, 
lil,  8$.  f.  ie  preelio  cog.  c.  flS.  de  defentiott»  eng.  D«g:l.  III,  57. 
.teie  omnia  d«  pac«  expertu«.  «.  58.  FXtr.  eonandnm  «ibi  aljquid  da 
,  eruptione.  Wir  haben  bemerkt  lu  SaJI.  Cat.  3,  3.  da»  dieiea  dt  d«aa 
entipreebe  den  griecb.  is  tuqI,  i&  i^c,  wodarek  nnr  aogcdeatel  wer^ 
den  lollle,  dafi  de  In  lolcheB  Falle  nteht  dai  Objtkl  aelbib  HnmilM- 
iar  Und  ebtolut  beiclchne,  lond.  mebr  partiell  und  afprazimatlv. 
Vergt.  Hand  TRTiellin.  11,  p.  309.  Ei  folgt  dieie  CouftrnLtiiiii  meiif 
■ach  Verhli  leMiendi,^  iudicandi,  eognmceiidi;  wir  nächliEn  lagemc 
»9  ntaä  Wann  eine  Medliatio  vocaoigebt. 

CAP.  VI.  Commiuo  praeHa}  Mor.  ad  b. ).  «rklirt:  inUrea  d0m 
cemmittitur  prOelinm.  Allein  dieti  wldenprkbt  dem  Sprachgebranche, 
to 'wie  der  Bedenf.  des  Tempoi.  Dehn  eommiltare  proel.  heifst:  di* 
Schlacht  beginnen  la'nen,  wie  gladialoret  od.  gladSalemwt  faria  vom' 
tnillere;  i.  i>  gtgta  einander  loihnien.  Genaner:  acies  eoamftttr«. 
AIbo  will  Ca«i.  lagen:  Ale  nnn  die  Sckiaciit  wtrkltcfc  beganncB  kaCt^ 
die  beiden  felndl.  Parteien  an  einander  gerathem  waren ,  da  etc.  So 
ngt  Flor.  II,  15,  3.  Afqne  i]  ,qnll  tTinat  temporunt  momenia  eenit- 
Seret,  prino  cvntminvBl  bellum,  profligatam  lecMido,  lertio  tm« 
fonfectuM  eit.  Damit  vergl.  QuiaetU.  V,  10,  7I>  Uabcnt  enin  namlB 
Imitiam,  inerementam,   tummam. 

ret  au(la]  Nicht  gani  gleich  dem  Vt^it,  wie  off  Bitgenomaiett 
wird;  nngeachlet  nickt  leltea  Verbind,  wie  ant.  H,  43.  i/uami»  reram 
nihil  etc.  auch  111,  16.  m.  ob  eom  rem  lynanym  acheint  ran:  ob  id. 
Atteia  rei  bcKreitl  eben  «Owohl  abtlraktt  all  hanhrete  Geg-enatäiide, 
Sachen  and  ThatsacAen  od.  Facta,  IowokI  attive  all  pauite  Zualln. 
de.  So  wird  onl.  III,  58,  durch  res  die  Foarage,  pabnlnm,  beaefch- 
Bet{  10  lind  ret  Caeiarii  II,  18.  f.  39.  ond  oft  der  Stand  der  Angt- 
tegenheilen,  auch  neceiiariae  rei  ibl^.  dringende  Geichäfte,  AebQliiA 
nie  hier,  I,  71.  m.  Afranlanoi  raultis  rebid  ni  limoril  ligna  miaiiie, 
Deninacb  wird  jedei  Objett  der  Wahrnehmung,  gelilig  and  materiell, 
dnrck  rei  benannt;  nihil  lit  nicht  ao wohl  objelUver,  all  tuhjettiver 
Begriff  nnd  ongeachtel  tnf  materielle  nnd  konkrete  Dinge  Sbergelra- 
sen,  bleibt  ei  doch  ein  ^iitrallam,  in  lo  fern  darin  ein  Urthell  ent- 
halten lit,  näml.  nicht  der  Rede  inerth,  nickt  da»  Gerlngtte,  lor  viel 
Kie  Niehn!     Vefgl.  über  ret  ob.  I,  5j  8. 

ad  nirlulem  defuiti  So  III,  2.  m.  Hoe  unnm  ad  conficienlf 
belli  celeritatem  defalt.  In  aolcher  Verbind,  liegt  fn  ad  der  Begriff 
der  Annäherong  an  dai  Ziel;  analog  dem:  impedire  ad,  niorari  ad 
ugaa.     It,  30.  extr.     Ob.  I^  25.   n.  Ober  deette  m  R.  C  rV,  2S.  t 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB..D.  CAP.  6.      225 

bant,  Qt  nollnm  aliud  lempas'  ad  cosandnmhabitttriTi- 
äerentur  et,  qaibns  in  pagna  vitae  periculam  aecidere^i 
non  ita  mnlto  ge  reliqDOrnm  civinm  fatnm  antecedere 
exi§timarent ,  qntbua,  urbe  capfa,  eadem  esset  belli  foF- 
tnnä  palieDda.     Diductis^ne  nogtrlB  pauüatim  naribas,  et 

tempnt  ad  eoHandam'\  Vilt  möchten  vergleichen  II,  41.  in.  llM- 
diam  ad  pugnandum :  fucuilatem  ad  dasendnoi  bellam  B.  6.  1 ,  3&  ITnt. 
III,  39.  f.  Cort.  IV,  14,  15.  ne  illii  qaidem  ad  fitgam  Iocdi  eit 
Clc.  Off.  Ul,  6,  31.  nt  h«nc  eavitam  babeit  ad  iaiuriani.  Cfr.  Hud 
Toncllin.  l.p.  llS.wabeinerkt:  Siaxpm'imt  adjectitidtlpartieipia  can 
■HuniDiba«  cooiangiintur  per  hanc  iiracpaiilionen ,  qaae  ulilitaltwi ,  ' 
aptam  et  idaneam  rem  ,  epparlanilalem  faiiqae  eoDlruia  tigaificuil.  — 
Cfr.  Z.  S.  G64.  aber  den  Sprechgebr.  dci  Cicero.  IQ  per  omDlk  Me- 
enlk  mal  admliit  to  nBMiHibn»  rerani:  ■(  in  pertenii  aaliqni  icripta* 
tt*  leinper  dativum  pasairnnt.  An<üog  I«t:  re*  faeilii  ad  iHUlUgtn- ■ 
dam  etc.  S.  Z.  %.  671.  It*mib.  g.  ISO.  8.  046.  Dähne  in  Nep.  ThiM. 
2,  3.  wo:  tempere  ad  compai-aadum  dato.  Wie  sber  ob.  e.  1.  In.  in 
.  apparalut  ad  bellum  geiagl  wordrn ,  ■«  hängt  anch  die  Slroklnr  mit 
ßd  in  nnaeipi  Falle  nicht  Ton  tempttt  ab,  londern  Ton  dem  im  8«tie 
tathaltenem  Gedanken,  A.  i.  von  der  VertofipFdng  der  VerhäKofiie 
mitteilt  dea  UrlAeiU;  denn  die  nächite  »yntakHtehe  uud  logiiehuVtx- 
biadang  bildet  bei  Snbitantir.  relativ.  iwGenitiv,  wie  aoeb-aft:  tem- 
pB(  rei  agendae  etc.  geleaeo  wird.  Ditier  Struktnr  analog  llt  der 
tiebr.  de«  ^eaUie»  mit  dem  Partieip.  Fötor,  pa».  wie;  quaa  Initio  eon- 
tervandat  liiertatit  —  foeiat.  Sall.Xat.  6,  T.  ttie,  leicht  erkinnbu 
BSi  Stellen,  dergleichen  not.  III,  40,  in.  narii  qaa«  erat  ad  cutlodiant 
pMila.  ib.  e.  33.  io.  unlta  ad  apan'liam  excogitabantar. 

gxiba*  —  acHdtrel'}  D.  I.  «icbt  bloh  die  in  IiCbenigefahr  geriet 
lAen,  aondern  welche  du  Tod  in  derJIcblaGbt  träfe,  die  alin  darin 
nrnkiment  itnlt:  qaibni  id  aecideret,  ot  in  pugna  iaterireat,  Titas 
paieolODi  iBblrent.  Aehnl.  Stmklor  Tacif.  Ann.  II,  Oft.  m.  opperien« 
'  aegritaditiem ,  qiae  mriBi  Gertaaniee  aeeiderat.  Cic.  ad.  Dir.  III,  lU, 
7.  Nailem  aerridtntt  teatpai ,  In  quo  peripicere  poeiei,  qnanti  ego  t« 
—  faceremi  auch  hier  konnte  riAi  ad.  aobis  beigelilgt  werden.  — 
Kein  Wander,  dafi  acdderel  in  mehr.  Codd.  in  orcidcret-nrngedreht 
■maiit. 

nan  ita  ««/tsl  B.  Q.  V,  47.  m.  von  ita  muttam  moratni.  Ve]^I. 
Bremi  n.  Böhme  in  Nep.  Paai.  1 ,  2.  Bamab.  $.  SOS.  1 ,  4.  •.  8.  053. 
—-  Bahnken  in  Ter.  Andr.  Prol.  .1^  erklärt  in  aolcher  Stelinng  und 
Verbind,  wie:  noaita  diiiimili  —  jenea  ita  all  ifiioD.  von  valde,  ad^- 
medai^.  Wir:  nicht  gar,  niekt  eben  ■«^r.  etc.  Vailitändig:  non  ita, 
(1.  e.  ea  gradn,  oon  tamYati  rate  pot$it,  il  qeii  ptenai  Tocabuhima 
nol/eaei  ipeefel,  Tcinti  malti,  oiagni ,  pami  tXt.  Ueiit  bei  re^olv- 
ti«R' Begriffen  i   daher  dle*e  ModiGcatinn. 

didaetit  —  naviba»'\  Mit  Recht  Tcrwatf  Ond.  dedaeti*  nll  :»»• 
atalthall.  S.  B.  6.  VI,  34.  id.  wo  didarere  dem  cantiner»  entgegengea. 
Eben  v>  hier,  »on  der  Vereim,etung  und  Sonderung  der  vorher  oer- 
einten  nnd  dicht  hettammenalrhenden  Maiie.  Aa  and.  Stellen  ii(  di« 
Enticheid.  icbwieriger.  Cfr.  Drakh,  in  Liv.  V,  38,  1.  XXI,  4»,  5.  — 
Wallher  an  Tac.  Hlit.  II ,  6S.  wo  in  »ladia  dldueh't  du  etnsig  rieh> 
(ige;  nnd  Ann.  u;  II.  wo:  dittatttibut  loeit  tuvectl ,  nt  hoMem  dida- 
cereat,    d,  i.  lie   rillem   aaf,    nicht   gcicUouan   nnd   anf  eüten  Pmkt 


gL,.._b,Coo^le 


226  C.  lUL.  CAESARIS 

nrtiflcio  gabertiUorum  mobililati  navium  Ipcm 
et,  8i  quando  nostrt  facuUatem  nactl  ferreis  manibus  io- 
iectis  navem  religaveTaiit ,  »Hdique  suia  laboranübus  suc- 
currefaaBt.  \«ijue  T«ro  coaiuncti  Albicis  coianiinus  png- 
nando  deficiebant;  ne'qne  inultum  cedebant  virtate  nostm: 
siniul   ex  miaotibus  navibug  magna  vU  etninus  missa  te- 

coHcenlrirt,   imiiI.  tn.gcwluer  Eutfemiing  vso  eiB>a4er,  Dm  Uta  Peind 
cbouMli  m  «wlDsm  arin  C«rpi  au  tkeilea.     Vcrgl.  ab.  id  I,  T.  in.  - 

artificio  guh.1  O.  i.  durch  dis  GetthicHirhUltt  al*o  Ablal.  In. 
»Iramtnlal.  o.  rautaal,  Art'ßciHut  U\  un*.  KanilgtieiieUfciMt,  lerA- 
mileke  Ferllgieil.  B.  fl.  VI,  17.  m.  MinrrviRt  o/irram  altiue  itrlffi- 
eiorutn  initia  Iradcie  —  arhilranlnr.  KbeB  lo  arlifex'  jeder,  der  et- 
was getehiett  nuA  regelrecitt,  nsinl.  mrchaniach ,  betreibt.  S.  Breml 
%a  Suet  Ctl.  33.,    X.  B.  artifiret  $allaUani».     Sali.  lug.  35,  5. 

mobililati  locut  dab.'\  D.  i.  «elegenhait,  ihre  GeKandthtit  in 
WendHitgen,  (aeiUlat,  von  AI«ntcbCD  )  lu  zeigen.  Aebal.  B.  G.  I, 
40.  n.  CHI  TaliüHi  contra  hominei  barlaroi  loeut  /iiiMiel  Ic.  adbibea- 
dae.  Locut  iil  überall  aufsere  Gelegeubeil  elwaj  >a  xetgeit,  ap  he- 
teähren,  ebdi,  analog  dem  Siiliehworte :  hie  Rhodut,  hie  Malta.  Cß*. 
Sali.  Cat.  33,  31. 

/erreit  nantiu«  j  S.  ob.  I ,  S7.  wo  aat  B.  6.  VII,  81.  verwieiea 
Zar  Erlauter,  dieot  bei.  Liv.  XXX,  10,  IG.  poitreuo  amrtt  ftrrf 
MUCO  ttraefixi  (harpa^Dei  vocaiit)  ex  Paoici«  naviba)  ioiki,  in  Boiaa- 
nu  eoepCi.  Quoa.nequB  ipioi ,  neque  cofeitot,  quibui  suipeati  inücle- 
baulur,  locidere  poleranl.  Curtiai  IV,  2,  12.  erklärt  harpagone»  n. 
nanut  ferreae.  fSr  einerlei;  uutencheldet  aber  eortm*  von  dielen. 
C£r.  Cellar.  ad  b.  1. 

rcUgaeerant}  Der  apeci6iehe  Begriff  de*  Verbi  «rgiebt  alch  ai» 
LI*.  XXI,  28,7.  ralem  nnaoi  in  amnem  .porreKemiil:  qaun,  ■*  (O- 
cmnda  aqua  deferretnr ,  piur^aa  validfl  reHtutculi»  retigatam,  — 
bnmo  luiecta  conitravernut :  alio  iil  religare  =  ita  aliqoid  adUgara, 
«1  Tttrahi  Tel  retro  aaferri  neqaeat.  Dleifi  religare  nennt  Liv.  XXX,  - 
10,  17.  rtlro  inhibere.  Verichieden  iil  deHgare.  Unt  III,  36.  naiu 
ad  terrnm  deligavit.  It.  e.  40.  B.  G.  I,  53.  naviculam  deUgalam  ad 
ripaiH  iiBctui.  Kaial:  an- und  _/ef(blad*u,  ad  paloi  bnmi  drfixit»> 
Vetgi.  ünl.  o.  ft. 

itgae  vero  —  dffieigbant'\  So,  Albidt.  Denn  dfficere  rileni  Ist 
■ynAD.  von  deette  altcui,  nur  mit  d^  Unlencbirdc ,  dafi  drßeere  heifit : 
•aai  kötperl.  od.  geintiger  Ermattung  Jcru.  im  Stiche  lallet  ,*  naetilat- 
tem.  S.'B.  «.  III,  S.  Wie  oft,  eriänteit  in  iwei  Hordinirlea ,  pM-- 
idlelen  Säticn,  '«in  Verbnm  dak  andre;  am  hünligilen  bei  Rednern. 
Sa  Itt  kl«t  daa  folgende  eedebaitl  verwandt  mit  dfJUiebant. 

magna  tH  —  inferebanl]  Liv.  XXX,  10,  7.  letorum  maxime 
miitiHiitii  Vit  iR^eiti -conserilnT.  Wegen  dei  Plural  «et  Verbi  bei  vi* 
verweint  man  uif  B.  G.  III,  17.  magna  nmllituda  conrenerutt.  Bei 
Taeit.  vornebiBlich,  bei  Spätem  Sberhaupl,  i.  B.  Flor.  II,  2,  Sl. 
qaum  m^nam  vim  i^rettluli*  —  cepliiet  —  wie  hei  Dichtern,  dergl. 
ColUl^lra  gewöholich.  Ann.  I,  4.  II,  II.  ill,  38.  XII,  33.  ealena 
«rmatU'iiid  —  eonatiterant.  n.  c  11'.  in.  CoaUabanlur  exercilnm,  praeter 
•lia,  aneta  bello  magna  vit  eanelsrum  onuita  frumenll.  Agti«.  37.  S. 
■u  SaU.  Cat.  23,  6.    Grotel.  fi.  lOS.  ^ 


gL,.._b.Coo^lc 


D£  BELL.  CiVILI  LIB.  H.  CAP.  6.      227 

lomin  nmlta  nosnis  de  improviso  iinprndeDtibug  atqae 
impedttis  Tolnera  inferebant:  conspicataeque  naves  tri- 
seines  duae  navem  D.  Brut!,  quae  ex  insigni  facile  &g- 
nosci  poterat,  duabus  ex  partibus  sese  in  eam  inciiave- 
rant:  sed  tantunij  re  provisa,  Brutns  celeritate  oavis 
enisus  est,  nt  parvo  moinento  antecederet.  Hiae  adeo 
^raviter  inter  se  iacitatae  conflixerunt ,  ut  Tehementis- 
«ime  ntraeque  ex  coDctirsu  lat^orarent;    altera  vero  pi^e- 

«0i(n'f  de  iwipioiiiiö  impmdenlibKt  ete.J  Eine  Worlttallang;,  bil 
der  um  de  iwipriiv.  weniger  *ni  Vecklea  -Ort«  eipgclebBltet  icheingn 
köunle,  wenn  wir  nicht  In  iuiprudent  atg.  imptdit.  einen  A'iiporitionl' 
■■(■  «Q  »oilrit  erkeaneoi  ähnlieh  dem  guippe  utpote  etc.  AiiKlog 
gleich  DDlen:  Illu  adeo  gr&titer  inter  le  incIUUa  conflixemnl;  d.  I.' 
quippe   incit.   d.  i.   da'  ile   niml.  (vulgär)   einmal   Im   Schulte   waren, 

A,  i,  mll  vollen  Seegeln  haatig  drauf  Im  fnhrea.  Aach  iil  hier  lelae 
TaDtologie,  obicbon  abunäantia  oralionii ;  deiia  de  improvito  i)t  u«- 
termulhet  nnd  pWlslich;  imprudenlibvi  i.  I.  weil  tie  lich  nicht  tor- 
taäen  und  lieh  deuen  airtl  uertaAen.  Doeh  ballen  mehrere  Edilorei 
die  Worte  de  improv.  für  verdärhlig,  i.  B.  Oberliii,'  Held,,Dähne, 
Krc]rB«.    Allein  iUnl.  ob.  diduelii  noitrii  fouilatim  oavibni. 

ex  iMtigni'\  Viele  Codd.  ex  igni;  ealitanden  aai  der  AbiartiiBg 
faa  Schreiben.  '  Man  Teritehl  darunter  dai  Abaeiehen  dei  Admiralichif- 
fii,  der  novit  pratlaria ;  ei  War  gew.  ein  vexHlnm  parpareani.  Un- 
ter andtrn  Uuilanden  auch  elwai  audrea,  i.  B.  I.ir.  XXU£,  26,  II. 
In  praelaria  nave  iniigne  nottumam  trium  luminum  tan.  Ueb.  inMign» 
«.  B.  G.  I,  12.  Sali.  Cal.  3fl,  I .'  nnd  B.  8.  VII,  88.  in.  „Imtlgnia  pro- 
prie  ßaat  tigna  et  indicia,  qoibai  aliqaid  noieitdr  et  ab  alHi  diteer- 
.  «fftfr."  I>ak.  ad  Flor.  II,  3,  23.  —  F.inige  FrDhere  erklärten  iutignt 
Ht  dai  Wahneieke»  dei  SchilTi ,  dai  lich  am  Binlerlbeilc  befand  entw. 
gemalt  od:  getcknitxt;    tÖ    mtqäatjfior  toö  nloCov.     Tacit.  Ann.  VI,  J4. 

B.  wo  vom  ATiet  geiagt  wird:   alve  id  animal  een  nacit  intigne  tnit. 

leie  —  ineitaveriait^  Se.  remigando  et  rela  vealii  dando.  So 
B.  G.  IVj  20.  incitare  eguat.  „Sie  legellen  also  mit  aller  Macht  und 
Scfanelllglieit  ant  da«  Admiraiiehiff  Im."  Incitare  beifit  «her  nieU 
bloh  den  SaumteHgeii ,  Langtaaen  anapornen ,  aar  Eile  antreiben; 
Mndern  auch  die  tehneite  Bewegang  aleigem.  CIc.  de'Orat  V,'  30.  - 
qnod  exercilatio  eloqnendi  eelerilalem  ineiiafet. 

re  preniia}  Oud.  billi§:le  lu  Snel.  Oel.  c.  10.  p.  164.  die  I.ea- 
•rt:  profvita.  Allein  pro rtdere  lat:  eJeMgingaa  prarnidere  alqae  es- 
vete.  Neuerdingi  rerl>ieidif{(e  Weither  in  Taeit.  Ann.  It,  li.^prae- 
riaa  gegen  provla.  Wir  halten  daa  LeUlere  tdi  richtiger,  nach  der 
Analogie  va^a  proipteere.  Flor.  111,  8,  4.  qanm  vemiemUm  ab  alt» 
Komanam  cluaem  prctpexinent.  i 

parvo  momento^  D.  i.  nur  nm  ein  Hein  Wenig,  oder  per  con- 
Mqnena:  nm  wenige  Aagenbiicte.  Elg.  nnr  um  ein«  tieiue  Dislanx 
oder  Differeaa,  dergteicbea  dai  Zänglein  in  der  Wtge  beim  Aat- 
tehiag  nicht.     Vergl.  ob.  I,   21.  u.  Düker  lu  Flor.  II,  IS,  3. 

ntraegae'S  Leid.  I.  ulm^Me.  El  gill  a)ichhierra//e  Aet'ife.  S.ob.  I,4T. 

praefiacio   rottre  ]     Die   Leiarlea   gcbwanken   zwiichea  perfr.  n. 

fraerupto;     Lelifrel    In   2  Codd.  nnd  von  LemaEre  aofgcn.     Praefli»' 

gere  iat  aber  tait  itehendea  Wort  für:  tarn  abbrechen  n.  dadafeA-ab- 

Uumpfem.      Die   Veriveeb*r.    mit  perfr.    allgemein   in   Codd.  H.   EAU. 

P2 


gL,;..b,G0O^IC 


228  C.lüL.  CAESARI8 

frficto  rostro  tola  collabefieret.  Qna  re  animnm  adrersa, 
qiiae  proximae  ei  foco  ex  Brati  claase  naves  erant,  io 
eas  impeditas  impetum  faciänt  celeriterqae  ambaa  ds- 
primiint. 

Caf.  VIL  Sed  Nasidianae  nares  nollo  aBai  fiienint 
celeriterque  pngna  excessernnt:  non  enim  haa  ant  cod- 
Hpectus  patriae  aut  propinqnonim  praecepta  ad  extremiim 
ritae  pericalum   adire   cogebaat.     Ita^ne  ex  eo  i 


Vergl.   Bernicc.  in  Idttla    VI,     8-    In.    ficonar,  n.  Dtakenb.   n    Lir> 

xxvn,  33,  a. 

C'AP.  VII.  Nulla  aiui]  Mehren  Edlft.  v.  I.  Cod.  ntitll.  Dieft 
fObrt  anf  die  Bemerk.  Priideiu  XIII,  3,  II.  p.  S6S.  cd.  Krehl.  nsek 
welcher  die  iltem  Scbtiftiteller  den  Genitiv  a.  Dativ  Ton  ksn«  ,  latut, 
lolm,  aliai,  ul/nt,  anch  Dkch  der  geWÖhnl.  Fotd  der  xieeilen  n. 
ertten  Deelioal;  bildeten,  wie  alterse  It  altaif,  loloi  it.  loli,  nnllf 
cavalli,  Kt.  naüiuM  com.  Eben  lo:  neater,  nentn',  ngutro.  Cfr. 
'  Kriti  10  Sali.  Cal.  20.  extr.  »o:  mulli  earnm  renini  eoDinll  iai  ait, 
«o  die  Beiiehang  dei  mulli  auf  toatuH  imner  poch  annalärliek  aaA 
gewagt  encheint.  Andi  kier  nullt  lux  die  alia  Gemitivform  m  halten, 
und  iwar  nach  der  Analogie  von:  harnm  rernn  -mikü  —  nlio  ISr  dea 
Genitiv,  neatr.  ddnH  Diie  angemebner. 

BOB  enim  hat  aut  —  bhI  )  Hier  gilt  wai  Hand  TarielliD.  I, 
p.  534.  lehrt:  „PecDliari  modo  oul -^  «mtdicilnr  in  negativa  lentenlia, 
el  qnae  eiatdeoi  innl  generii,  in  inlerragaUene  et  In  aliqnol  eompa- 
ralionii  formii.  In  lli  negaUo  trauilt  in  parliculaiK  IIa,  nt  pro  bi- 
qüe' —  negve,  neu  —  neu  diclnni  videatnt."  Ci<v  de  Ont.  II,  4S, 
ISO.  non  mehercule  qnqnui  apnd  iudlcei  aut  doloren,  aut  mieeticar- 
diam ,  aut  inTtdian ,  aut  odinm  ezeiUre  dieendo  volal.  VergL  Kamib,  • 
5.  189.  NoL  a.  p.  827.  f.  □.  %.  ISg.  N.  I.  p.  831. 

conipeetu*  patriat]  In  einigen  Mi*,  nnd  nehreren  Bdllt.  retpm^ 
tut,  ein  iwai  «cht  lalein.  Wort,  b.  in  I,  1.  nnl  anfier  Barmann  m. 
Fhaedr.  V,  4,  T.  Hain»  rapeeta  fabolae  detenitni ,  —  die  Iteiip. 
bei  GronoT.  an  LItIoi  XXI,  44,  &.  ein  SehTlflK.,  der  imb  vonaglieh 
dei  Andnicti  bedient;,  wofegen  bei  Cicero  nndr«  Wendungen  Üblich. 
Vei^I.  eryiar  Theorie  etc.  S.  366.  Noitea  Lezic.  Antibub.  p.  731. 
Doch  lehtint  nn«  retpectui  weder  Caeiart  Sljle  angemeiien  and  Hier 
viel  10  tcAteach ;  auch  würde  bei  Caeiar  reipueluM  »ioheriloh  nor  ■)'- 
genlliehe  Bedenlnng  haben,    d.  Lacftit  relrotpiciendi. 

ad  eririMum  —  petiealm»  adire\  Die  bei  Liriai,  Nepoi,  Vellet., 
Cartini,  Tadtai  fihlicbe  Struktnr  i>t:  adire  peritulam,  laboret  i.  e. 
lateipere,  Nep.  Tinotb..  1,  3.  nt  matlet  le  capilii  periculum  adire- 
LIt.  XXVI,  48,  3.  qoippe  qni  lantuvt  lahorit  perieuligue  adiuent.  ^~ 
Die  Praepoitl.  ad  dient  offenbar  >ur  VeralärkiAig  dei  eogebant,  ond 
wie  bei  Caeiar  oft,  rar  VeranMchaulichung  dei  Gedankcni  durch  platli- 
tche  nnd  objektive  Daritell.,' wie  wetrn  Jemand  wider  Willen  «v  elien* 
Aln  gelrieben  wird.  Wir  etwa:  atch  tu  die  angenieheinlichit«,  onver- 
meidlicha  Lcbentgefahr  uu  begeben;  näher  hinan  id  gehen  ani  Fever, 
all  Gegenlati  von  denen,  die 'lieber  in  der  Ferne  alehen  bleilien. 
Eben  ao  lagt  man;  introire  urbem  nnd  in  nrbeni,  in  tabernaenlnm. 
Sali.  lug.  71.  m.  Der  tinteracbied  tat  nnverkennbar. 

itaquel     D.   I.  gann  natürlich  alio,  mit  RGckalehl   auf  Failiuhet  - 
luA  fitrUchreiUnd  in    dem   nulcr   vorliegenden    L'miländcu    Folgcndan 


L.gL,;..b,COO^Ie 


.  DE  BELL.  CIVILI  LIB.  U.  CAP.  7.         228 

Daviam- naHa  desideiata  est,  ex  MassilienBiom  claase 
quinqne  sunt  depressae,  quatuor  captae,  una  cum  Nasi- 
dikDMi  profngit:  quae  omnes  citeiiwem  Hispaniam  peti- 
veniDt:  .at  ex  reliquis  mia  praemissa  Massiliara ,  liuins 
BiiDcii  perferendi  gratia,  quam  iam  adpropinqnaret  nrla, 
omnia  sese  mullitado  ad  cogDoscendum  effiidit  atT,  -  re 
cognita,  tanttis  Inctus  excepit,  nt  uibs  ab  hostibns  capta 
eodeiQ  vestigio  ridetetur.  Massilienses'  tarnen  nihilo  se- 
qnins  ad  defensioDem  urbis  reliqua  adparare  coeperunt. 

aicli  TOM  lelbit  Entwlekelnden.  Jgitur.  iit  reio  lagitche  Parlifeel  und 
beliebt  lieh  nm  wat  dM  Gtdaekte ,  «M  den  Gang  der  Meditation  und 
Betracblang.  lieber  denen  Stelluag  vergl.  Sptüding  in  -QuJnctii.  i,  5, 
SO.  Aoch  bei  Cicero  biiweilen  verangetttllt.  Ctl.  GSteat  fu  Cic.  Fin. 
I,  IS.  p.  85.    ZO  Sali.  Cat  2,  1. 

ad  cagHOtrendam  efftidil'\  Wie  Darim  nnd  neuerdingf  Lematie 
ad  eaguait,  verdächtig  finden  konnten,  begreift  man  nicbl;  ja,  dei- 
abtolute  Gebranch  de>  Verb!  kann  tär  Elegana  gelten.  Kiue  ichSiie 
Umachreib.  fSr  unier:  aui  Neugier;  ein  Begriff,  der  bin  und  nieder 
liocbtt  Dngeicbiekl  utaacbrieben  wtid.  Von  effundere  bemerke  maii 
den  medialen  Gcbrancb  dei  effandi  and  effuiai;  i,  B.  egailea  boAiuiii 
effati  caalrii.  Liv.  XXXVIII,  30,  ),  Deagl.  in  lacrimaa  ejfuii.  Tat. 
Uial.    II,  4S. 

luclut  exeepilj  D.  I.  ei  erfolgte  (unmittelbar  drauF)  ein  lotchea 
Klage»  und  Jammern,  Webklage,  dieri  icheint  der  paiiendile  deatiehc 
Anidruck  tHr  luetai.  E*  iit  fut  immer  Begleiter  nnd  Folge  nicht 
'  blofien  Vnglüeit,  iondern  dei  Todes  nnd  Verdrrbem,  daa  die  Leben- 
den  aSidrt.  8aU.  Cal.  Ol.  exlr.  Tae.  U.  II,  45.  ttrUi  funera  et  luc- 
tut.  Cie.  Tuic.  IV,  8.  L^clut  eit  aegrilnda  »X  eivi,  qui  cama  fuil, 
iaterilu  acerbo.  Coli.  Tdic.  I,  13,  30.  Auf  die  ätiftern  Zeiehen  der 
Trauer,  dea  Leidtrageat  möchten  wir  luctus  nicht  beachränkeir;  wie 
Döderlein  III.  S.  23T.  Exeipere  aber  wird  oft  gel^raucfat  von  dem  iu~ 
nächst,  \akal'  nnd  tempore«,  Folgenden;  i.  B.  Liv.  XXI,  48,  8.  in- 
opia  per  holtiara  agroi  euntem  maior  in  die>  excipiebat  d.  i.  e>  e/r- 
marlele  ihn,  ei  ma/tte  iin  treffen.  Cic.  N.  D.  11,  54.  Ilnguanl  ad 
radicea  eina  haerena  exripit  ilomachna  I.  e.  proximuM  adiacet^  conti- 
gaat'ett.  —  Der  ahtolute  eehraoch  dei  exeipit  Bach  B.  G,  VII,  ^&, 
ereipit  ranua  «r  vallo  clamar. 

eodem  veitigie'\  D.  iv  in  demlolben  Augenblicke,  elgentlfch  auE 
der  Stelle.  Unt.  II,  25.  qui  nna  e  vestigio  ad  caitrti  Vela  direxiilct. 
c.  36.  et  nestigin  temporli  primum  agmea  erat  in  conipeeta.  Man 
.  möchte  ala  ipecffiicAet  Merkmal  annebmen :  in  demaelben  Jugenblicie, 
■mo  elwM  Früherei  getc/iehen;  wo  noch  die  Spur  de*  Frühern  lU 
aebenj  e  vestigio  aber  icheint  unser;  tinfehtbtir  gleich,  von  der  Stelle 
weg;  auf  dem  Fufse  folgend.  B.  6.  IV,  S.  VII,  35. 

nihilo  seguius'l  DafOi  In  einig.  Ediit.  aneh  Bip.  Lem.  nihito 
tegnius,  waa  ebenf^a  einen  aehr  paaienden  Sinn  gäbe,  nnd  leicht  zu 
rerwecha.  Mit  Recht  aagt  aber  Und,  ad  b.  l.  segniui  gälte  da,  nhi 
de  Itadia  et  alaeritate  rtl  est.  Heber  secus  a.  m  B.  6.  V,  47.  S. 
,348.  LIt.  II,  17,  8.  Invilni,  qnod  sequiui  tit,  de  mala  cirihaj  lo- 
qoor.  Vergl.  Z.  j.  383.  nnd  B.  G.  I,  40.  B.  C.  III,  37.  wo  deraalbe 
Aoadmek,  dac  hier  gani  vonügllch  dorch  da*  feigende  reliqua  appar. 


gL,.._b,Coogla 


330  C.  lUL.  CAE8ABIS      '  , 

Cap.  Vm.  Est  animadversiua  ab  legioDari»,  qni 
dextram  partem  opeiin  administrabaDt ,  ex  crabris  hoHtinm 
emptionibuB ,  magao  sibi  esae  praesidio  posae,  si-pro 
castello  ac  receplaculo  turrim  ex  latere  sub  raaro  fecia- 
sent,  quam  pnmo  ad  repeatinOB  incarsaa  humiUni  par- 
vaiuque  feoeraiü:.  Hoc  se  referebant:  hinc,  ai  qaa  ma-' 
ior  oppresscrat  via ,  propngnabant ;  binc  ad  repellendum 
et  proseqaendum  bostem  procnrr^baat.  Patebat  haec  qao- 
quoverBus  pedes  trigiola,  sed  parietom  crassitado  pedes 
quinque :     postea   vero ,    at   est  renim   omnium  magister 

•ll  der  Blltin  ticbtige  eTlchcEof.  IHnn  die  Muitl.  16iiii1cti  ,  waren 
■le  g>ni  rcriagt,  die  noefa  übrigen  VertheidigDiigiaD>l«ltcn  aatgebeol 
Mleiu  lie  letilen  dieie  tort  and  tdgten  d»  Nölhlge  noch  bei ,  snfs- 
aeAlet  de*  geiehehenen  ßchliaaneti  und  Böten.  Und  deraaf  eben  dtn- 
tet  jeuei  nihilo  teguiat  hin.  Oai  nihilo  tegtiiat  letjle  vtraui  ein  Be- 
harren In  dem  einami  angejiingnen  gleiehtn  Werk«;  iUtt  wäre  Wer' 
belli  apparetui  fiberhaopt  j  wie  Nep.  Dal.  2,  S,  in  qno  bello  nihil« 
legaiut  perteceratiit.  Vergl.  dai.  Heoiing.  nod  llremi.  Kortle  lu  Sali, 
log.  79.  f.  —  Die  Schreibart  leguiui  behalten  wir.  bei ,  obgleich  meh- 
rere Codd.  teeiai  teitelbtDi  allein  hei  Vir  II,  37,3.  nitheltit  lejuiut 
aii  dai  dlplomsliich  begrfindete.  Cfr.  Drakh,  ad  b.  I.  Schneider  Eta- 
taentarl.  I.  S.  338, 

CAF.  VIII,  Ell  animadvertuHi']  In  einig.  Codd.  nnd  EdÜt.  lleit 
nan :  e*t  aatei»  und  eit  eniia.  RIni  pafil  la  wrnfjc  all  dai  andere; 
denn  ile  dienen  beide  mebr  inr  ErllaTVKg  oder  EnUchuldiguitg  nad 
Rechtfertigung.  Ueber  avteM  vergl.  Stellen  wie  ili ,  0.  ett  ante» 
Oppidum.  e.    10.  erat  anlent  haee  lumma. 

pro    eatletto]      I.   e.    lurrii,    qua«  ipiia  >it  laeo  cattelti,     B.  6.  I,    ' 
3S.  m.    pro  volle  VI,  27.  hii  lunl  arborei  pro  cabilibut. 

turrim  er  latere  etc.}  Der  franiöi.  Berant)teber ,  nach  Mam» 
Vorgang,  Ir^t  kein  Bedenken,  turrim  ex  lal,  ohne  Weitrei  m  er- 
klären: turrim  laterlliam,  ohne  aul  dl«  Abhängigkeit  dei  ex  ton  fit- 
eere  m   achten.  —  Auch  Häbini  hat  Aehnllchei.     Vcrgl.  u.  «.  10.  ex 

feaerani]  Offenbar  rlebliger,  alt  feeerunt,  wa*  In  elB%.  Mii.  u. 
Ed.  Dud  was  nach  Held  ad  b.  I.  ]n  den  ganien  Ton  der  En'ablnng 
nnd  in  den  Zosammeifbang  der  Sitie  paiien  soll.  Allein  wir  glauben: 
fcelneewegil  Vai  iwar  I)  wegen  dei  ii  —  feeiiieal ;  3)  wegen  prima; 
iy  weil  lieh  am-d^r  Brfabraag,  die  ile  bereili  gemacht  hatten,  erlt 
die  Setraehlung  er^ab ,  deren  Ifier  gedaelit  wird;  4)  auch  wegen  der 
folgenden  Data  und  .  deren  Angabe  im  Iniperfect.  reftrtbant  —  pro- 
pugnabant  —  etc.,  5)  wegen  dei  pailea  Tero. 

ti  qua  mutier  t^pretterat  sit'i  Am  Bellten  wohl  aunodraeken: 
wenn  ile  einmal  von  einer  überlegenen  Macht  angegr^en  und  über- 
fallen worden. 

K(  ett  Ter.  omn.  elc.]  Vt  beieldinet  In  lolehem  Falle  die  allge- 
melne  Bedingung,  dai  überall  %e\ttaAe ■  yarkättnifi ,  welche*  in  einen 
bnllnunten  fpeeielleii  Falle  eintritt,  und  iit  lynon.  dem  pre  eo  gKo/l, 
Vergl.  *D  B.  G.  1 ,  3.  p.  10.  Bi  iit  unter :  in  ig  fia-n  ,  in  »ie  toeit, 
dem_  XU  folge,  dajt  etc.  So  B.  6.  IV,  3.  ut  M(  »ptui  flermanpmoi. 
Dia   Wertttellung  iat  eben  ao  lu  beachten,  ■!•  der  Sat«  oft  BoEgeitellt. 


».t.CütwIc 


J)E  BELL.  CIVILI  LIB.  H.   CAP.  8.  9.     231 

nsos,  bomiDnm  adhibifa  sollertia,  ioTentufD  est,  magno 
esse  nsni  posse,  Bi  haec  «sset  in  altitudiDeia  Inrris  elata. 
Id  hac  ratione  perfectum  est. 

Cap.  IX.  Ubi  turris  altitado  perducta  est  ad  con- 
tabnlationein ;  eam  in  parietes  instruxenint  i(a,  ut  eapita 
tignornm  ex'trema  pavietura  structura  (egerentur,  ne  quid 
einineret,  nbi  ignis  hestiam  adhaerescei'eti     Htinc  insaper 

Ein  Beis^.  giebt  Diodor.  Sic.  I,  8.  xa^ölov  fÖQ  nirtar  tiji'  Zfi'*"" 
niVi)»  SiSiaiialJif  jiria&at  toIs  K»(>p(iijron ,  vqnjyofpfruy  eixitii;  ',ti)i 
ixämov  (laO^ntv  liifvil  Xl'<i>t  ""l  avrifjiovi;  t^ont  ^^öi  anana  x''tft^ 
*al  iöyov  Koi  ^"'/4?  Byx^rotar.  Vergl,  dain  Sirhelia  la  Hellenic.  p. 
G4.  —  Dah  ui»>  die  prailiiehe  Erfahrung  ilt,  Im  CcgcnHti  der  ratio 
oder  i.oyuifioi  d.  i.  der  Theorie  und  Spekalitlon  oder  dei'Deukmi  M 
priori,  i*I  .bekaant  aai  Stellen  wie  CIc:  Lael.  15.  Bmlcilism  nee  iiia 
nee  ratione  hahent  eogsitam.  Daher  Cie.  de  Oral.I.  §.  IS.  utu»  fre- 
gueitt  omniuta  tKagiltrarain  praecepta  tvperal. 

inveuluai  eX]  D.  i.  man  lam  darauf;  man  ßtt  darauf.  Wia 
Tacil.  Hill.  V,  12.  a  Pompeio  expu|inBtii  le.  ilierDaolymilaaia  Btetii\ 
«tqne    HtM   pUrague   moattravere.     Wegen  imtitire  ■.  B.  G.  iV,    10. 

CAP.  IX.  Turrit  ad  eanlatulat.  eam  ia  par.  ]  Dieu  Stell« 
•feilt  krllisck  nicht  real.  Die  AIm.  haben  Tai!  aUe:  eanlaiutatiaait 
caatia.  Eine  aelir  alte  Edit.  giebl:  id  contab,  eaaiia~  In  Leid.  I. 
fehlt  in  Tor  pariet.  Die  ganie  Slrnktar:  taat  in  par.  imlruxeraiil 
bleibt  fasrl',  ilörend  und  angewdhnlicb.  Wir  haben  dabei  iweierlei 
VeriDUthnngen :  entw.  liiert  ei :  L'bi  turria  all.  perd.  eit  ad  iä  (d.  I, 
CO  uiqoe,  ut  EOntabulilio  lieri  patiel)  contabulalior^t  eauiia  parictet 
inttrtirerunt  eie.  Oder,  »ai  leicbler,  nian  bebaile  die  geiföhDiiehe 
Leiart  bei ,  (tatt  tant  in ,  leie  man  aber  test.  Oft  päinlieh  lind  caatta 
wegen  der  Abküri.  ca  nut  ea  Dnd  tam  und  dieaei  mit  Ihm  verwecbielt 
worden.  —  Jenei  in  pariettt  i'sifrH.rerlfnC  erklärt  man  wenigiten*  am 
richligiten  mit  Foreellini  nut.  inilraer.  durch:  in  parietei  tirveuda 
iMMiierunt  oder  ad  paricte*  ita  adaplarunt.  Raa  Einige  wolJleni 
imlra  pariele*  ilrnendo  nvlarunt  —  dat  kdnnen  wohl  die  Worte  nicht, 
bedenleoi   daa  Aoalogou  iat:  immitltTe,  inierere  itt  par. 

extfenia  parielmai  .ilruebira}  Man  l<>iinlc  fragen,  oh  ertrrtna 
alch  abf  eapila  oder  itruetura  beiiehe  l  Auf  capita  vielleiebt,  wegen 
de(  folgenden;  oe  guid  eminerel;  denn  der  Begriff  ntiA  der  UvtfaHg 
Ton  eaptit  iit  relatir  und  erilrecll  lieh  an  den  BaOtem  weiter,  ■!■ 
auf  die  äafteriten  Endtn  oder  Spitaen.  Dem  knmait,  dafi  dnreh 
erlrftua  die  beiden  Enden  ventanden  werden  mSiten,  wai  hier  ^ani 
.'paiaend.  Aach  icheinl  viell.  ejrtrema  ictln  paiaendet  Prädikat  in  ifr-irc- 
tmra  ;  doebdieaei  lit  nicht  der  I^nit  de(  Bau'i,  lond.  der  Baa,  die  Bau- 
arl ,  hier  die  Art  de«  Mauerni,   dai  lUaaerteert  nach  Form  und  GtK- 

ricAtuHg   und  Behandlung    RCdaehl MSbiui    lerbindet  extrema  ait 

eapila,  Banmtl,  halt  extrema  für  Ablativfort»;  oilenhar,  weil  ant.  aub 
fin,  ligna  abiolul  genaonl,  and  die  ertrema  ilract,  durch  ex'tremia  la- 
Uribat  nmicbrieben  wird.  Aach  wUrde  ei  in  «raten  Falle  wähl  bei- 
laen  !  extreua  tignor.  eapila,  nicht  nnigeitellt.  —  Statt  extrema  lieal  ' 
Man  bei  KreyM.  nach  Ondend.  extenta ;  wai  wir  geradem  für  «inen 
ron  Oadend.  ä benebenen  Dmckfchler  ballen. 

AatMt  in$aper   eöntignatloneMl     El   finden   licb  nehme   Stellen, 


gL,.._u',Coo^le 


2X1  C.  lUL.  CAESARIS 

coDtignationein ,;  quantum  teotum  plntei  ac  vineonini  pas- 
Bum  est ,  laterciilo  adstnixeruat  ^  snpraque  eilnt  locam  du» 

MO  iniuper  mit  dem  Aecaitit.  «iTnirt  wird  Id  der  Bedeot.  vod'.  o6endar. 
,  auf,  abendaTÜher;  x.  B.  Vitrav.  X,  30.  collocantar  tttvper  batit» 
UgDi  dao.  Inilencn  Iit  ei  tut  Wkbricbeinlicb ,  dalf  Gkei.  iiuaper  im 
adrerbialen  Sinne  genDminen,  adstruere  aber  in  der  Bedenl,  von:  la- 
lereulo  aditrueto  i.  e.  ttiper  impoiito  firniBre,  toti  operi  ila  adiungitre, 
■t  diTelli  acTaicindi  uequeat.  Die  Balken  alao,  weleke  die  Deck« 
del  enten  Stockwerk)  bildelen,  waren  in  die  Wände  der  Haaern  ein- 
gMenkt,  to  dah  lie  von  Aufyeu  her  dnrcli  die  Stirnwand  gedeckt  wa. 
ren.  Nno  aber  kam  oben  äaraaf  noch  eine  ScAicAl  Ziegeln,  ein  Slüct 
Ziegelmauer ,  dnreh'  weichet  lie  Jen»  Gebälke  mit  dem  Garnen  ver> 
banden.     Wir  lagen :  sumauern.    Vetfi.  Buddiniann  InitUutl.  II.  p.  334. 

quantum  tectum  plutei  ae  vineaTum  «(c]  Der  Pluleu»  lowobl 
all  die  viueaf.  waren  an  dem  Thutme  van  Anhen  aof^eileltt  »orden, 
Dm  wahrend  der  Arbeit  gegen  die  Geachaue  der  Feinde  gesieberl  an 
leyn.  Wie  hoeh  dieie  Maictiiuen  geweaen ,  igt  nicht  an  beitimmen; 
■0  viel  leuchtet  ein  ,  dafi  aie  über  die  Höhe  einei  Sleetieertt  elwai 
hiaauigingcn.  Im  Allgeia.  will  Caei.  nor  bemerklieh  machen,  dafi 
man  Anhngi  an  der  Erho)iUDg  dei  Thurm«  arbeitete'  von  Auften  ge^ 
lehBlit  durch  die  angewandten  Schirm-  und  Schvlxdächer ;  nacbmatl 
aber  vop  innen  heraai  arbeitete  und  aich  darcb  die  Form  dea  Ban' 
vertt  lelbat  zu  liehern  wubte.  Dieie  Maaebinen,  plutei  unt.  genanBl, 
werden,  all  man  lie  nicht  mehr  braneht,  wieder  wef^elilhrt.  Daa 
Qbdzc  denke  man  «ich'  all  ein  von  Anfaen  an  dem  -Thuine  uigebraeh- 
tea  oie»  und  gegen  die  Aulieuieite  zu  bedfrltei  Bangerüile,  mit  MC- 
dfekten  Gängen  zur  Auffahrt  nnd  Herbeiicbaftang  dei  MalefiKlfj  nor 
dab  dieie»  Gerdate  nicht,  wie  bei  nni,  eingerammt  war,  lond.  ni(- 
fetit  der  gewöhnlicbeo  Kriegimaichinen ,  die  /lerafigefaliTen  Und  gw- 
»ehebett  wurden,  gebildet. 

tptewcalo'^  Collectiv,  wie  oben  c.  8.  txlatere.  Ohnebin  werden 
die  meiilen.  Nomina  materialia  in  der  Regel  im  Singular  geaetit,  wenn 
nicht  vertf/iiedene  Speciet  darlelben  gedacht  werden  kdnnen  oder  wirk- 
lich exfitiren.  Vergl.  Ramih.  g.  34.  S.  GH.  Dogeg.  Plin.  H.  N.  VII, 
SO,  '57.  Observallonei  ilderom  roctilibut  latercalit  tuicrlptae.  An<& 
hier  denke"  man  an  die  Maiae  einzelner  Ziegeln. 

adstra rennt]  I.  e.  itruendo  addiderunt.  Wo  du  Verb.  Bieht 
abtolut  gebraucht  ist,  hat  ei  den  Dativ  Obieeti  bei  lieb;  im  bjidl. 
Sinn«  bei  Tacit.  Agr.  44.  conaularibua  onamentii  praedito  q^ld  aliud 
adilmere  Fortana  poleralf  Vellei-  II,  SS.  nam  vlctai  ah  eo  fharaa-  i 
eei  vis  quicqoam  gloriae  eiua  aditrurit.  Mit  anirec  Erklär,  von  ad- 
tlraere  itimmt  fait  die  beiart  dea  Leid.  1.  adttrinjrerunt:  ifcberlieh 
Gloaae.  ^  Einer  Konjektur  Maiklaodi :  latertlio  za  leaen,  oder  mit  Hol* 
I  a.  Oberl.  ad  hane  conügnationem  laleritium  adttiaiernut,  —  mSgcB 
wir  niebt  Raum  geben,  wie  Däbne  ad  b.  1.  Eber  möchten  wir'glanbeB, 
e*  hieb:,  laleri  lato  adttrinrtrunt,  eise  Vermntb.,  die  (ich  lehr  be- 
währt, w«nn  mkn  llelt  Curt.  V,  1,  20.  CoelÜi  lalereula  ttneli  lut 
■pcenii  totum  opni  bilumine  adttringituT'  Aliit  hier:  lin  baben  du 
Gebaute,  da  wo  c«  in  der  Hftaer  aaSag,  mit  LeAm  verkittet,  damit 
ei  feit  lag. 

»upragae  euat  /oeu«]  D.  i.  Aber  dleie  Ztegeldecie  Loeut  ukx 
allgemein,  wi«  nnier:  Steife,  nicht  der  tiHxelne  Plat«  oder  Pankt; 
Mnd.  biet  von  dem  ganzen  Baue  nnd  denen  bealunml»  HobeopanU« 
in  veratehen.  Maa  denke  an  Nep;  Praef  S  ^  imaavai  lantm  teart 
nedium  i.  e.  alrlam.     Davon  nnferielneden     tiUentr  pari  aediaaL 


Co.V 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  n.  CAP.  9.  ,    S33 

ligna  traiiBversa  iniecemnt  non  looge  ab  extremlB  parie- 
tibns,  qoibns  sospendereat  eam  coatignattonem ,  '  qnaß 
lurri  tegimento  esset  fätnra:  sujiraqne  ea  tigna  direc^ 
transversas  trabes  inieceruat  easqne  axibua  religaTemnt. 
Has  trebea  paullo  longiorea  atque  emineatiores ,  quam 
extxemi  ^ariet»8  erant,  effecernat  tit  esset,  ubi  tegi- 
.menta  praependere  poasent  ad  ilefendendos  ictns  ac  re- 
pellendox,    quum   inter  eam  coatigDationem  parietes  ex- 

dua  Ugna  Iramverta]  D.  I.  iwe[  Bilfcen  In  Form  det  X.  Ver- 
■chlcdcn  daion  direclo  trantvefta,  «rinn  die  Querbalken'  lo  liegea, 
taU  lie  elueo  rechttn  Wtnk«l  bilden,  nach  Form  dei  f.  Denn  da  der 
ThMrni  in  a  gebaut  war,  unten  anidrücklieh  directo  trajitv.  nnleraehie- 
den  wird,  trnhnertui  aber  elgeall.  aof  Jede  Lloie,  welche  eine  andre 
die  iDBD  lieh  all  Bm'*  denkt,  darchschneidet ,  bezogen  wird,  wie  Cie. 
Verr.  IV,  53.  via  Uta,  perpetua,  mulllique  transvtrtit  diviia:  lo  Hebt 
dieie  Bedentnag  feit 

HO»  langt  ab  extr,  pariel,"]  Eine  Umichreib.  denen,  dafa  dieie 
Balken  nicht  übet  die  Manern  hinausragten  ,  aita  der  ob.  angcFQhrleii 
tinache;  und  eben  lo  wenig  mit  der  Mauerßäche  parallel  auflagen  j 
aond.  ein  wenig  tärxer  waren,  all  der  «olle  DnrcbmeMer  d«  Tlinrni 
indniive  der  Ktanem.  '  -  , 

'  guibuf  lulpenderent]  Den  flegr,  dei  Verb,  erkläll  ant.  du  beige- 
fitgtc:  teltere.  Man  liehf,  dah  diese  Kreaabaltta  der  Träger  leyn 
■elltea,  aif  dem  die  ohente  Dtete  dei  Tbunni  ruhen  BDlIle.  Darnui 
durften  diele  Balken  nicht  befeitigt,  (aditringi)  aond.  konnten  nur  auf 
'  die  Matter  aufgelegt  werden.  Vergl.  Cfc.  Top.  4.  wo  dai  Verb.  In  Ci' 
Bern  verwapdten  arcbllektoniichen  Sinne  gebraucbl  lil. 

qnae  tarri  legiatenlo  mc^j  Tegitnenlai»  iit  Decke  ron  Obeii  und 
Beachimung  von  den  3  Seilen,  mitteilt  iel-  elon'ar.  Daiiellie  heihf 
■war  nnt.  tnrrii  tMAmt;   aber  mehr  im  lontrelen  a.  maleriellen  Sinne. 

direelo  lraniti*r$al'}  Hier  vermirit  man  eine  nähere  Beitimianng; 
ob  T«D  ünrr  Seite  od.  von  beiden  Seit.,  lO  dah  ein  Ktls  gebildet  wurde 
-mit  lauter  rechten  Winkeln.  Aui  dem  Folgenden  erglebl  lich ,  wie  e* 
gemeint;  paullo    longiarei  —   quam   exlremi  pariete» ;    folglich,  nach 

axiiKt  reUgavertint]  Heb.  relig  I.  ob.  c  S.  Kl  bleibt  OheraU  der 
Begriff:  IIa  aliquid  adligare,  nt  revelH,  re$ctndi,  retro  IraAl  niii  vi 
nequeat,  Die  Schreibart:  aiibut  itOtit  lioh  aaf  die  HSS.  und  mub 
wohl  beibehalten  werden;  lo  wie  Vlixet,  wo  .einmal  die  Codd.  ■» 
lehrelben.  Axit  Iit  eben  lo  gnt  Bret  all  Bohle;  hier  währich'.  letitrei. 
Paul.  Diacan.  lagt  in  Lindem.  Corp.  6r.  II.  p.  3.  axit,  quem  Sraeei 
öfovK  dienst,  plnrei  habet  liguifi ratio nei.  Nam  et  parw  coeli  lepten- 
trionalii,  et  itipei  terei,  circa  qaem  rola  vertitur,  et  tabula  lectilii 
BKia  appellafnr.  Die  Leiart  atleribut  wird  lelbit  dnrch  Caeian  Sprach, 
.gebrauch  nicht  gerecht Fertigi ;  i.  ob.  c.  3.  —  eell.  N.  A.  II,  13.  In. 
Legei  Soloni^  axibui  ligneii  InciMe.        ( 

ad  defendendo»  ac  repelt.]  Ancb  Uer  diNit  o«  tnr  ErliateraDg 
dnrdi  Synonyma.    Veb.  defend.  oben  1,  7. 

gtmtn  inter  eam  eonligHationem  ej-ilruerentur  etc.'}  D.  I.  daxn, 
vamt  oder  mährend  der  Theil  dea  Thurmi  iviiehen  dem  crf(#n  dnrch 
-dl«  hälierne  Deck^  d.  dai  nölhige  Gebälk  geichlnfanen  StaeJUoer/ie  nad 
dam  aieeile»  —  noch  m  erricbteBden  BafgefOhrt  wet^n  wBrdi^  Aebal. 


gL,_._b,CoQ^le 


834  C.  IUI»  CAESARtS 

•tnierentar :  eamqtie  contabnlaiionem  Bomtnam  lateribiM 
latoque  cpnstraveraiK ,  oe  qnid  ignis  IfostinBi  nocere  poa- 
Bet:  ~centone8<(tie  ^nsnper  iniecerunt,  ne  ant  tela  forniRn- 
tis  missa  labulaltonem.perfringcrent,  aot  >8axa  ex  cata- 
paltis  lateri(tum  discuterent.  Storias  autem  ex  fiinibag' 
ancorarÜB  tres,  in  longiiudinem  parieinin  (nrris,  latas 
qnatnor  pedes  fecenint,  easqne  ex  tribus  partibus,  qnae 
ad  hoaies  Tergebant,  eminealibus  trabibus  circum  tiirriin 
praependentes  religavemnt :    quod  unum  genns  tegiraenli 

tirp-  WM.  2,  4.  Uli  taim  dixerait,  gmum  Tcnlo  bsrca  —  to  perBenütel, 
I.  e.  pervcnlarDi  fninet,  lei«  dcdllarui.  Ali«  kicr;  guaudo-  erttruebtri 
ettent  |>BrieIei.  So  li,  40.  Scie,  jbiim  apa*  «iief,  ligaum  praelü 
datnntm.  Ei  bedarf  leiner  Aenderung  in  dum,  wie  Mor.  ad  h.  I,  gUnbte. 
Für  dielet  nieeite  Slockwerli  war  atia  die  Daike  varläuGg  terligi  mit 
dem  alimülig  lick  erbebenden  Manerwerke  bob  lieh  auch  dieie  mobile 
1b  der  Schwebe  bangende  Dccli,  die  »gleicb  durcb  Bauart  (emiae«- 
tlLn*  trabibm)  und  durvh  die  Verkleidutig  uittelit  äel  Storime  etc.  die 
Rieht  mehr  auireicbenden   pluteoi  crtetile. 

eentabulafioneiH  ntmaam  )  I.  e.  tuprei^am  tabalali  itk  conitrsctl 
partem;  der  Ertlir.  con  IMd  ad  b.  I.  können  wir  niaht  beiXimmea, 
■Ii  beifie  lie  lumma  ,  weil  lie  küatlig  du  Oaef,  bilden  lolle.  Kl  fit 
«ielmebr;  »tiperficiet  luprewa,  teiuli  libniati /öci'ei.  Wir  lagen  bigf>: 
oea  obea  nd.  die  obere  Seit«,  inm  üntenebfede  der  nach  Unten  xuge- 
kehrlen  iMweadigen.  Der.  Grund  nnirer  Behanplnng  liegt  in  St^llBng 
dri  tumma.  Wäre  Heida  Aniicht  g,filtig,  lo  wärde  Ca«,  gelchriebe«. 
haben:  eamgua  samman  coul.  S.  i.\v.  IX,  40,  2.  .Forma  erat  aeali: 
MMMHM  latlui  —  ad  (Man  cnneatior.  Dai.  DriJienb.  Doeb  iit  ccitAi- 
buUilio  lo  ta  Mgen  da>  aiim^/ia  vnn  Brelem  n.  BoAten,  wo  alio  eiB« 
Verbindnng  durch  Verläfelung  oder  ZhWn  Statt  fliidel;  eamttgitatle  iit 
eine  Verbind,  dei  Gebätket ;   wa*  ncbr   einem  Gerlpft  gleichl. 

eextonet,']  Decken  ani  vcricblednen  Fleciea  and  Stäetett  itnam- 
mtDtenSAt;  nicht  gewebt.'  Slienna  apad  Nou.  II,  177.  aiirirht  lon 
Ihnlicher  Anwendung  derielben:  Pappei  aceta  madefaelü  eemlonibm 
Integuntnr, 

lalerillam]  Sc.  opui ,  wat  «ach  bin  u.  wieder  belgefflgl  wird. 
Bejip.  ähnlicher  Art  Ruddimann  II.  p.  i. 

ttOTiat'\  In  Codd.  iloreai;  Jen«  die  Mebriabl.  Der  Nane  tob 
OToi^ilr  f.  e.'  Keiner«;  Hatraieii  n.  Derben  aui  BUten,  a.  ander»  gr«- 
bern  Stoffen,  «iell.  Slrefi  Lnd  Bait.  Hier  ein  etwai  migewohnlicher 
Sloü,  wobei  mao  «ich  doch  wohl  die  fnn»  ancor.  aufgelöfl  denken 
nuri.  Naeh  (lidor.  Origg.  XX,  II,  I.  Stdria,  quod  lit  lerrd  ttrata. 
Wunderliehe   Denlang! 

Iata$  tV  pedet  ]  Hoton.  erlHrle  dich  dnreb  eratlat.  FJb  «ob- 
derbareV  Rinfätl,  der  dadurch  enlaiand,  dab  ihm  4  Fnfi  >u  tehmal 
dunklen;  die  Breite,  lagl  er,  betrog  SO  Foh,  ao  viel  «le  die  Breite 
jeder  Seite  dei  Thnmii.  Allein  jede  lorche  Matraxe  lollle  vieK.  ank 
dienen,  wie  Von.  ad  b.  1.  meint,  am  einen  Mann  m  decken;  könnt« 
•her  aueh ,  wa*  nni  wahricheinlicher ,  alle  die  ■ehiititen,  welche  «>' 
trugen  n.  anlangten,  wai  doch  mitteilt  Leitern  geiehehen  mnble,  die 
Unter  dielen  storili   angelegt  waren. 

fH«f  unan  genm  ele>]    Stellnng  ii„  Bedent.   Ton   aanii  ctklirt  sn 


gL,.._b*,Cgo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  a  CAP.  9.        335 

altia  lo<^  erant  experü  ni^o  telo  aeqne  tormento  transUci 
föage.  Ubi  vero  ea  pan  turris,  quae  eiat  perfecta,  tecta 
atque  mnnita  iest  eit  omni  icln  hMtinm,  pluteos  ad  olia 
Opera  i^nxernnt:  turrU  tectnm  per  se  ipsnm  pTeh'ensi- 
ooibna  ex  contignatioDe  prima  suapendere  ac  tollere  coe- 

B.  G.  IV,  T.  ID.  MBit  Saevlf.  So  LIr.  XUI,  8,  B.  fui  umi  ax- 
Llgnrani  geaU  dod  tuliaicnt  •rmB  advcrini  Romanoi.  Daher  ilnd  tolut 
«.  KHi»  WechiclbrgHITe.  So:  usiut  opera  mea  n.  loliat  menm  pecca- 
tnm.     8.  Rnhak.    m    Rntjl.  Lop.  p.   100.    Unt.  II,  il2. 

guat  erat  per/.}  Ond.  ngt  bin  bei :  naiim  gud.  Ohn«  Grand; 
fenn  ci  wird  oRenbar  d(t  «rite  Stockw.  bettieiipet,  welchea  iwtr  amf' 
gemauert  (ix  eaä  fertig)  dailand,  aber  nao  aucb  gegen  die  Warfg»* 
■ckMie  dn  Feinde  gMchfltit  werden  niirite,  eben  lo  w(e  die  Aiheiter 
■nr  Voiifdhr.  dei  Gaitmtn  andrer  Schatiwebren  bednrKen ,  da  die  plnlei 
ntclit  mehr  auireichlen^ 

per  te  i>fvM]  DIeie  Worte  erkiärt  man  Teriehteden.  Einige, 
'  1.  B.  Höeb.  nach  Oberi.,  dieacT  nach  Guiicliard  IV.  p.  113.  nielnen,  Caea, 
habe  angeben  walten,  dafi  die  Hittei  inr  Brlltbung.,  mm  Auftchrtinben 
der  Daehea  nd.  richtiger  der  Decke,  gelegen  hatten  iu  der  Decte  aelbat 
nnil  in  deren  eleiet gewicht;  dai  HaachlneDwerh  aey  an  der^  Dtcte  lelial 
■ngebrachl  geneaen.  Athnllchea  Held.  Hanmat.  QheraeCit :  dat  Baeh 
mllein;  daa  Dach  nach  gl""  betouderw.  Lelatei  «lefaerlieh  gani  falich! 
Nach  onirer  Anficht  konale  ■.  wallte  Cae*.  durch  dieae  Wnrte  Dar  an^ 
geben,  daTi  jene  feile  Bol-Iendeele  ftei  n.  lot,  mtt  den  ThurmwiBden 
In  keiner  Verhindnng  oder  Vertctlnng,  tehaebrnd  in-  die  Habe  geiogea 
wurden.  Per  te  iptttia  lit  nnier:  iiolirt,  ohne  andre*  in  berühren,  i» 
«tafa  Jener  Körper  ala  lelbiländig  belraehtel  wM,  wie  denn  ancb  die 
ganae  Anl^e  daaa  gemachl  war.  fi«  per  aa  nlt  ipte,  anch  mit  »oltt» 
Terbnnden.  Sali.  Cat.  I.  estr.  ita  ntramqne  per  te  fndigeni,  altemnl 
•tlerlni  aaicillo  egel.  Lir.  I,  40.  eogniliDoca  remm  eapltatisni  line  ron. 
tlllii  per  M  lolut  eneicebat  eh.  Xnrtte  in  Clc.  ad  Dir.  l,  S,  34.  Anch 
Kriti  au  Sa».  Cat.  30,  6.  B.  G.  VI,  13.  fn.  Hiermit  darf  »an  nlebl 
rerwechieln  Stellen,  wo  per  grade  an  dureA  d.  ).  lUillel  u.  Wertseag 
knielgl,  wie  etwa:  per  t»  ipntm  moeeri.  Cte.  Fin.  V,  U,  40.  du. 
Gdreni.  d.  la  nnt.  c.   10.  .       ' 

preheiaianiba$'\  Sine  Andre  Leaart:  pretttontbut  atebt  fatl  eben 
■o  geiicheri,  and  hat  ailerdlngi  Av Ar  für  lich,  wenn  ttlr  aueb  nnler 
prettia  nicht  grade  mit  Von.  ad  h.  1.  du  inn/toxlmr  reriteben,  d.  I. 
Unterlagen,  auf  denen  der  Hebel  rnht.  Vielmehr  glanben  wfr,  aind 
pretK'asei  nicht  lowobl  Sehrauben  ala  Matchine*  gedacht ,  aond.  da* 
AuflchToube»  aelbat  all  Handlung,  all  MaieliineHe  wird  gemeint.  Die 
Bedenl.  gründet  aich  daraaf,  dafi  preiteriimt  dnroh  tarcHfar  erklärt 
wird,  daa  Verb.  ejpHPiere  oft  gleich  lat  dem:  elevar»  B.  B.  VII,  37. 
Femer,  weil  daa  AnficArtcuAes  daa  tiehertit  n.  natiirlic/ktle  Mittel  war, 
■uDal,  da  anidrBctlieh  dabei  aleht:  ex  eonUgnatiene  prSmm,  lo  dah 
dsrcbani  diele  ala  die  Bmiii  angeBonuneD  werden  mara,  an(  welcher 
die  Hebel  angelegt  waren.  Nnu  aber  glanbeo  wir,  i»!t  dleae  pretiionei 
.  nicbti  aadera  waren,  all  Stemmen  n.  Slütatn,  welche  durch  Keile  nd. 
Unterlagen-,  die  allmilig  nach  dem  Redarfiilfi  nnlergeichohen  wurdes, 
in  die  Hiihe  getriebem  wurden  n.dadDKh  angleich  die  auf  dielen  mhEnde 
Deck*.  .  Wären  ca  elgentl.  SeArnN»«»  d.  1.  Maachlnen,  beiondre  Werk- 
■euge  gewcae'n,  lo  würde  kaum  nnt.  Mehen  kdnnen:  ruriui  alia  pre- 
hemti»ma  od.  pruttone.    Die  prehtmtiaut*  eebeineD   ihEem  Nkinili  nach 


gL,.._b,Coo^le 


236  .     C.IUL..CÄESARIS 

pennit;  nbi,  qnantam  Morianim  demiasib  j»debaMr,  taä- 
tain  elevabaat.  Intra  haec  teginenta  abdili  at^u«  muniti 
parietes  lateribus  exstmebant,  mraaBque  alia  preheosioii« 
ad  aedificandtun  sibi  locnm  expediebant.  Ubi  temptts  al- 
terina  contabolarionis  videbanir,  ügtut  item,  at  prino, 
tecta  extremüi  lateribus  inHtniebant ,  exque  ea  oODtigna- 
tione  ruraus   summam  contabalationem   Btoriasqae  ^lera^ 

ähnlicher  noier«:  FUieAeiaiigeii,  mill«Iit  Kiahem,  welche  am  Körper 
ufatten  ■•  !■  die  Höhe  uieht»,  Die«e  hätlcD  aber  bei  dieiem  Thurne 
TOB  Aafw  angebracht  leiir  müiien ;  vu  nicht  grade  Migegeben,  aber 
dach  nicht  nnmAgUcb;  nnd  lo  bebali  allerdiDgi  prehentie».  afi  du  ricb- 
lifCT*  fOr  ilch  1)  dai  vielangcBCMaeK  Praedibat  tmipeiulere  ae  toüerf, 
wat  mehr  auf  ein  A.jiUithtH  hindentett  2)  di«  AalarilU  der  Codd.  flat. 
bei  preheiaione. 

mbi  —  </eMii«ff(]  D.  i.  teo  tie  rf«u>  jedetmml  efe.  Dtel*  jedttmal 
liegt  in  dem  Imperfect-  Wegen  ubi  vcrgl.  Wallhcr  xil  Tic.  Ann.  III, 
61.  in.  kM  aaepininie  mUam  ttitteiUiam  priori  adnectit,  E*  iteht  dann 
fOr:  Mfae  =  et  tum;  wie  qtii  oK  it.  >))ii«.  Nar  iit  ubi,  wie  maa 
lieht,  mAr  ttmpoTell,  aii  Intal,  doch  M»,  dali  mehr  der  nugelretae 
FaU  bezciehaet  wiid. 

guantimt  —  demtitig  paliebatur'}  D.  1.  wenn  auch  die  Deele  «r< 
höht  warde  darch  die  Hatcliinerie,.  id  wurde  doch  darauf  Rück liclit  ge- 
nonmeD,  »h  jene  heran terhängcnden  Stariat  die  Arbeiter  auch  gehörig 
decliten ;  alie;  an  weit  ei  die  Linge  der  berabbängenden  Sdalraien  ga- 
■latlete;  lo  weit  die««  anreieiten ,  oi,  laHgtat. 

ruTiHifMe  alia  preienMionel  Hier  itimmen  die  HSS.  faat  In  der 
Form  preheiu.  fibereia.  IToa  genügt  daianf  hiniaweiien ,  data  hier 
gani  lichllicb  die  Haudlmg  bcieicbnet  wirdj  waa  licb  eben  lo  aua 
der  Analogie  der  Wortfarm ,  ala  ani  dem  Spraebgebraiiche  ergiebt. 
Hau  vergl.  GelL  N.  A.  XUl)  13.  wo  von  der  ««esti'o  and  ^«aei'o  di* 
Rede  iit. 

tibi  lacum  expediebrnnf]  D.  I.  lie  lebairieB  lieh  Plati,  am  nämL 
weiter  in-  arbeiten.  Lir.  XXIX,  1,  8.  viearium  tibi  eipediam  d.  1. 
[cb  will  Dir  einen  SleUrerireter  vertehafftu,  der  lofart  antreten  kann. 
Denn  da«  liegt  eben  ia  dem  B«gr.  idec  Ferbi;  etwai  lum  eebrancb. 
parat  v.  fertig  naeben. 

leeta  extremit  laleribui]  Sind  hier  txtrtma  lattra  le.  parietaM 
gnpcint,  oder  extrtmi  lateret,  all  Umichreib.  der  oben  genannten 
ertrenui  parietnm  tlructaraf  Wir  lind  der  lelatcrn  Anaicbt  mehr  ge-. 
neigt,  al»  der  eritem  und  gewöbnlicbern. 

exgue  es]  V.  c  IB.  inque  eii.  Beiipiele  von  Praepoiitl.  mit  gve 
■  TerboDden,  giebt  Ramahorn  g.  188.  I.  S.  808.  Auch  In  diefer  BiniicM 
crlanbf  lieb  mancher  Scbriititeller,  gleieh  wie  In  der  Anastrophe  o4cr 
Metatbcdi  der  Praepoiit Ionen  mehr  oder  weniger^  riel  Taeitui. 

ttiiamam  eoitlabulatlonem^  Dieft  til  eben  daa  teAteebeHte  Daeb, 
welche!  immer  hdhcr  and  höher  geiefaraobl  oder  gehoben,  endlieb  dar 
ScAliff$tfefii,  die  s^rtle  BedaeAung  a.  Bedeckung  deagauenBanwa^ta 
werden  lollle. 

HC  tiHe  vultiert  ae  per."]  Wie  hier  ae,  lo  gue  wiederholt  Ob.  f. 
S3.  08.  mlliteifue  ioenni  MahUyUiqae,  Band  Tnncll.  I.  p.  491.  ra.  IM- 
Merkt  Über  ae :  conentioi  bii  poiitae  partienlae  nnllam  olfeniianem 
habet     Cfr.  CSe.    leg.  agr.  3,  S7,  101.  CalU.  1,  0,  IS.    ~ 


■L.gl,;..b,COO^IC 


DE  BELL.  CITILI    LIB.  U,    CAP.  9.  10.    237 

baut,  ifa  toto  ac  sine  nllo  vnlnere  ac  pericalo  sex  tabn- 
latii  exBtmxeront  fenestrasqne ,  qnibos  in  locis  visam  est, 
ad  tormeDta  mittenda  ia  stmeado  reliqaerant. 

Cap.^.  ybi  ex  eaturri,  qnae  circum  essent, 'Opera 
toeri  Be  posse  confisi  sunt,  masculum  pedum  LX  longnm 
ex  materia  bipedali,  quem  a  tnrri  lateritia  ad  hostiam 
tanim  mnrumqne  perducerent,  facere  iHstilnerant:  caias 
muscnli  haec  erat  forma.     Daae  primam  trabes  ia  solo 

■lio  geaelgt  letn,  ant  letiw  n  wollen  {  rine  Uulga  V«rwMbit  S. 
Bttk.  ID  Uv.  XXI,  53,  3.- 

ad  tormeitta  mittendi/J  Dieier  Anidraclr  tit  von  viülcD  Eikläteia 
,itt  Liv.  n.  Ca««,  angegriffen  wordan;  Gronov  ond  Düker  )i«h«ii^etei^ 
«■  ntüile  heirien-:  torMgnto  ptiUere  teU,  hkitu,  MS»  etc.  Cfr  in  Liv. 
SXIV,  S4,  14.  a.  die  Aul.  m  B.  O.  III,  Sl.  und  Gronov.  Ob».  II,  8. 
p.  137.  cd.  Fr.  Unir*  Stelle  jedoch,  aU  Iiritiieh  acht  und  makelloi, 
widerlegt  die  BehaaplDng  lo  wie  irlbit  Drakenb.  bei  Liv.  a.  a.  O.  in 
leinen  MSS.  fan^.-  miita  toTmtnta.  Alio  liod  lameitte  =  grandi* 
mlaiilia  lonaenlii,  velutl  leorpioniliBi,  balÜiliB  ezcii»B.  So  B.  C.  III, 
Se.  «li  ttluiH  tarmenlumve  adigl  poiaet.  Aneh  fehlt  ei  nicht  ai)  cioi- 
ger Analogie,  i.  B.  legmenlaa  U  e.  tectum;  al*o;  tormtttUtm  L  >. 
terqitettdo  emiatavi : 

CAP.  X.  Mutealmm  ptdun  LX.  loagum  ]  Dte  Lin([B  wollte  Lir* 
tia»  in  Pollorcet.  I.  Dial.  9.  redndrt  haken  ut  ped.  IX.  die  Grande,  di«  er 
aufShrt,  aehelnen  den  IMeiiteB  triftig.  Sie  lind  licrgenomiien  I)  von 
der  Breite;  4  Füll  tej  viet  in  icbaial  fSc  eine  Länge  van  SO  F.  Nach 
Lipi..wäTe  dteh  opni  enor««  et  informe.  2]  Von  ier  Starte  dei  tlua-  ' 
loliea.  Biprdali*  d.  1.  2  Fall  im  Gevierte  auf  eiqe  Länge  von  «0  Pah 
—  dergleicben  Holi  ley  nicht  anfintreiben.  3)  Eine  lo  lange  aud  » 
Mchmale  Hatrhlne  «ej  icbrfer  m  bewegen  und  in  handthiereoj  alio 
unxteeeimäfiig.  —  Wir  könen  darüber  nicht  eiitic  hei  den ;  nnr  dar«  die 
Länge  von  EG  Fufi  aufFailend,  lieht  Jeder.  Anitöhiger  war  die  SItdc- 
tur:  prdtm  —  lengum.  Nar  in  2  Codd.  pedet,  wai  Mehrem  (rieuerd. 
Banmtt. )  annehmlicher  achien.  Ob  nnn  ■cbnn  die  den  Adjebtivii  der 
Rröfie  und  .Dlmeniion  beigefQgle  Mafibeatimmiing  in  der  Kegel  im  Al:- 
tiiialt'v  lieht ,  wie  anfier  Caeiar  der  altgem.  Sprachgebrauch  pachweiat, 
vergl.  Drakenb.  zn  Liv.  ]pi.l,  S,  11.  «o  wäre  doch  in  langam,  waa 
einige  vermulheu ,  m  entichnidigEn,  wie  Hei.  I,  SO.  regio  in  lalum 
modice  pileni.  S.  Drakenb.  ■-  a.  O.  womit  aneh  wohl  in  vergl.  Tac. 
Ann.  I,  eo.  f.  odia  in  longnm  jacieni.  Hiit.  IV,  79.  in  longun  tl*ta 
—  .  rieheinli Chile  irt  nni,  dafi  in  pedum  die  Zahl  venteckt 


'den  könne  und  zwar  mit  Rücklicht  auf teuguin — facere,  wai  man 

doch  Wohl  tn  einen  Verbalbegriff  verachmelien  könnte,  Ei  müfile  denn 
ein  Kahner«r  loagum  grade  in  fAr  Glouem  erklären,  wai  allerdings 
aebr  möglieb. 

mattria  bipedali]     B.  G.  IV,  17.     teiguipedalil. 

caias  muieali^  „Machina  beliicamiBor  ve]  ad  eruettiot  murol  vel 
»li  fOna*  eemplananda* !  —  ipecul«  veint  niobilii,  nnde  militei  tecli 
mnrnm  inhmunt."  So  bei  Lcmaire  in  B.'C.  p.  343.  Vergl.  in  B.  6. 
VII,  84.  Die  werden  getadelt,  welche  den  Sfiuculus  mit  einer  ichar- 
fen  Spitz«  all  iMtrunentum  od.  tarmentum,  durch  doi  man  die  Mauern 


gL,_.:b,Coo^le 


238  C.  lUL.  CAE8ARI3 

«eqoe  longae,  dittantes  Inter  se  pedes  quatator,  ctdlo- 
CHDtnr  inqiie  eis  columellae  pedam  in  Bltitadinem  qnia- 
qne  defignntnr.  Has  inter  se  capreolii  m'oUi  fiMigio  con> 
inDgnnt,   iitn  ügaUf  qoae  mascnll  tegeDd|  CRUsga  pönant, 

eiatUrfi,  tenUltten.  Iiidor.  Origg.  XVIII,  11,4.  Muiealu*  cnnleala 
■tmilii  fli,  qDO  mDrni  perfodiloT,  ex  quo  et  appellalni,  qgail  mtirut- 
tulut.  An  lolehe  £i;inologle  glaubt  aber  kein  Ueaichl  Mau  «neli« 
dai  Analogon   in  eunieului. 

argut  longael  Kein  Wnnaer,  daft  In  Caii.  s.  Edllt.  ilcli  Bndet: 
■eqne  longe  ditlanttt ;  i.  I.  paribai  Intervallii  dFiL  Wia  B.  6.  VII, 
23.     Warum  diefa  uniiBtthan,  ergicbt  (ich  fon  lalbit. 

eeUecautur]  Nor  in  Beikliting  aul  dai  TorhergFgangne:  haee  erat 
forma,  bemerliB  man  den  Gebraneb  dea  Praetettt  in  der  folgenden  Be- 
Mhietbnng,  deaaen  aich  Cae*.  bedie:.!,  weil  er  nicht  ein  einiältiet  ab~ 
malmtet  Fuitam  (perfekl.)  oder  eine  bloh  damah  gebuidbable  nnd  ai>- 
«evandle  Banart  hitleriteh  reteriri,  aondern  die  Sache  ali  etwaa  Var~ 
handnei ,  all  etwai  Verliegendet  beaehreibi,  deiaen  GeHfti»  :ani  fort- 
»threilende  Vollcndnng  er  iu  Al/geaeinef  tn  Abttratlit  refeilrt.  Er 
giebt  alan  ein  abitrabte«  n.  allgenieinea  Sckrma,  od.  eine  AnientKngf 
wie  die  Sache  gemacht  werde.  Gern  Ihul.  B.  O.  VII,  23.  and  tiberall 
•onit,  «0  er  Betehreibungen  dei  BetteAenden  nnd  Vorhaadenen  gieb^ 
B.   G.  IV,  1  ~  3.      VI,   13.  Sqq.  — 

eoluBitllae^  I.  e.  Cotamnss  parFae,  inier  qnaa  intereoluMniaMf 
U  «t  ■patlam  ab  omni  parle  relictum.  Alao  die  lentreeht  tUhendeu 
tyiSel/iöIxer  od.  Slilten;  an  den  Seilen  oRen,  nie  bei  einer  KegelbaAm, 
üe  oben  bedeckt  iat. 

ceprrolii'i  „Dicantnr  ab  architectl*  Ugaa,  quae  proctinala  eapiU- 
tu(  inier  ae  innguntur,  interjecla  trabe  obionga,  quam  iidem  Canterium 
•ppellanl."  So  bei  Lern.  p.  34S.  Alio  hier  ein  Paar  Sparrea,  aber 
kleiner,  al(  bei  dem  Dache  elnei  Hnuiea.  Im  GrJecb.  oT/tintriU  lUl 
•u^iiimni  1.  e>  proclino. 

molB  fattigia]  Aekul.  B.  6.  VII,  85.  m'funa  Incl  faiHgfmM, 
'Sehr  gewgbiil.  daa  Prädikat  leaiw  bei  aolcher  Steigung  oder  tchräft» 
jMgi.  a.  B.  lenlter  eilitua  collia  Lir,  II,  50,  10.  n.  Unit  clivnt.  Id. 
VI,  34,  %  Ebeo  aoi  B.  G.  VII,  JD.  eoUii  httiler  adclivit.  Und  LIv. 
XXV,  36,  b,  omnia  fattigio  Irni  aubvax».  CIr.  Drakenb.  in  Li*.  Ii; 
30,  10.  nnd  die  Aaalegg.  an  TaeiL  Germ.  1.  wo:  Danubini  molH  at 
clementtr  cdilo  raonlia  Abnobae  i*go  effuaai;  und  Virgil.  Eelog.  IX,  8. 
qua  ■■  aubdncere  coUei  inclplant  naf/fque  Ingnm  demlttere  eliBO.  — 

hM  tigna  —  eatloeentur]  Keineiwegi,  wie  IHoeb.  denlet:  ut  iU) 
eine  Erklärnng  dea  iogiichen  Vcrhällniiaei ,  «efchea  nach  dieiem  not 
Shnliehen  relalivem  oder  lardck weitenden  Pranam)al begriffen  der  Com- 
inHtliv  bedingt,  die  unraöglieh  gebilligt  werden  k<Uin',  anok  nie  Statt 
findet.  Wirkliehe  Fina/partlkeln  können  nicht  nnterdrüekl  oder  in 
andre  gani  fremdartige  Wörter  eingehailt  werden.  Vbi  beieiehnet  hier 
die  Stelle,  den  Punkt,  wo  die  Obern  Baiken  angebtaeht  nnd  anstiegt' 
werden  toilte*  od.  konnten.  Weil  die  Sache  nicht  ala  FaHnr»,  aond. 
all  Ton  dem  Willen,  von  der  Binrithtung  o.  Anordnung  der  Banendea 
abhängig  dargeatelll  wird:  darum  aleht  dieier  Atlribnllviali  im  Con- 
iuBkllr.  CEr.  Grotef.  g.  431.  Doch  wärde  übt  nlcM  itehe'n  ,  noch  g«- 
aagt  «erden  kdnneu,  wenn  nicht  tm  Allgem.  die  conjunktio  od.  iunctitra 
angegeben  würde,  durch  walche  ea  erat  möglieh  war,  den  Hnicul.  in 
hedetken. 


L.gL,.._b,COO^IC 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  II.  CAP.  10.       239 

eolleceniur.     Ee  snper  ligna    bipedalia   iniicimit    eaqiu 
laminis  clavisque  religant.    Ad  «xiremiun'  musculi  tectunl 

trabes^ue  extremas   qaadratas   regulas,  '  qilatnor  patentes 
digitos,    de%iiDt,  «la&e  laieies,   qui  snper  miuicnlo  ^tni- 

eo  tuprr]  Ntcbl;  luper  iit  le.  capreoüi,  wie  die  melitan  ErVlirer 
angeben;  londeni  da,  w«  lich  <lie  eapreali  an  die  rolumellaa  einfiigen, 
aatthließieK ;  also  nill  Ruclaicbt  auf  da*  allgemein  den  Punkt  beieieb' 
penda  ubi.  Ob  nan  gleicb  taper  in  enger  Joglicher  Verbind,  mit  inii~ 
riunt  itebt,  ao  gehört  ci  doch  ayotaltiicli  in  ea  per.  Anaitropben,  >ou 
,  welcher  grammat  Figur  airb  liei  Cae«.  viele  Beiip.  finden.  Wir  *er- 
ireiien  auf  folgeade:  I,  4G.  iiininiura  in  ingoni.  c.  69.  hol  lafrs  moutaa 
f.  60.  canlranamqu'e  in  parleni.  c  Sl.  iiid.  de  cauaala.  e.  S2.  m.  el  f. 
C  iS.  in.  alia  de  eauiia.  II,  1.  duabui  ex  parliliui.  c.  0.  m.  c.  13.  f, 
magna  nun  ntiiericordia,  c.  24.  Utraqne  ex  parte,  c.  25.  in.  una  ex 
parte,  e.  32.  «.  f.  quem  ad  finem.  e.  33.  in.  Qua  in  fuga.  c.  41.  In, 
Quihu*  ex  locia.  c.  44.  quo  in  numeco.  III,  6.  laia  inter  el  alia  toea. 
c.  IS.  roaximU  ife  reb.  t.  10.  qua  ex  freqaenti«.  c-,  31.  aamniaqae  i'« 
■ollicKudine.  e.  36.  ddUo  t'n  loeo.  e.  37.  quo  im  loeo.  c.  47.  ».  iDoiinia. 
erat  in  angoilita.  e.  04.  mnlloi  per  anno*,  r.  6ß.  quibaid.  de  ehnaala. 
t.  TU.  in.  veleribm  iDi«  in  caitria.  c.  70-  in.  lia  de  ranHia/ c  SS.  extr. 
quam  ob  eaita,  —  Wir  gaben  dieae  Ueberiteht  etwu  auafübrlicber, 
'  tur  BeaUligung  dea  vua  Zampt  $.  324.  von  Ramahom  aehr  aargtälUif 
j.  151.  1.  S.  475.  Vargetragntn  nitd  äeaammeltea ;  wMn  nocli  efiiiga 
Beitrige  bei  Rnhiilen  au  Vellei.  II.  91,  S. 

iitiiciaiil\  In  3  Cadd.  der  beaiern  Galt,  fleht:  ianaÜtuM;  WU 
«ir  (aal  vonieben  vdrden  a.  iwir  aui  einen  leicht  begreiHichen  Grun- 
de, wenn  n lebt  Ibeila  die  Bedachung,  theila  die  leichtere  Aa/tegang  ätr 
Ballen  tHiiciant  acbdtde.-  Etwat  andera  iat  immiUere.  S.  B.  «■  IV,  17.  m. 
Vergl.  B.  G.  IV,  17.  t.  m.  traübui  imnit«'«. 

lamlnii]  taialna  od.  taatna  nach  Sral)«:.  m  F"il.  Dtacon.  p.  331. 
edit.  Liadea.  tdb  ihtpftnf  »iet  tjXa/te'rti  iat  jedea  breit  geaehlagene  od. 
geacbniltene  StOcb  Metall,  Holi  od.  Marmor.  Hier  alao  wahrach  ein  lieb 
Bitenbleek  oder  breite  Stücke«  geachmiedelen  Eiieii»,  ftalt  der  Klam- 
mem. Die  Verbindung  der  tigna  aber  (religBMt)  geacbab  an  dea  ea- 
preolii  und  celumelliB. 

ad  extremutK  —  leetum']  ■  Dieaer  Auadrnek  iat  duokel,  an  wla  .dt* 
TOD  Majiehen  gegebne  Brktirnng.  Held  aagt :  Unten  am  äufiertte» 
Rmnäe  dea  Daeba  und  eben  ao  atn  Rande  eiaea  jeden  der  Balken  et«. 
Aber  Alle*  bembt-  auf  der  Veranachunlicbung  der  Sacbe,  welche  nnr 
ndglick  wird  dareb  Jle  aoi^mtigite  BeachtoDg  der  ■□  «cb  anrollaläo- 
digen  und  lecbniach  nicht  gani  genauen  Beacbreib.  El  konmt  daran! 
an,  wie  die  Worte  eiklarl  werdeo  :  ubi  tigna  —  matcHH  legendi cautta 
-~  eoHoeentnr,  Dieie  tigna  aind  alao  die  Versehaa^ung  oder  die  Bal- 
ken, die  bier  von  ungewöholiclier  Stärke,  da*  Dach  bilden  aollen,  wi« 
wenn  bei  nna  nnler  Schief efßäc her»,  erat  Breieriich  aa  Unterlage 
dient.  Deftbalb  möchte  mao  eo  faat  In  der  Bedeul.  uebnieo :  aa  dieaeat 
Behuf»,  defihalb;  iaper  aber  abaolnt,  wie  intuper.  B.  G.  IV,  17.  in- 
tuper  Irabibna  iminiaaia.  Nun  war  demnach  da*  Dach  glatt  und  obgleich 
lu  uumerJilicher  Steigung  sich  xum  Giebel  erbebend,  (malll  (aatigja) 
iloeh  zum  Tragen  der  Ziegeln  niebt  geeignet:  fniglieb  mufa  auf  der 
Oberßäehe,  auf  der  Aufiemeile  dea  Dacba  oder  der  Bedachnng  AoatalL 
geirnffen  werden,  dafa  die  darauf  in  legenden  Ziegel  fealbaltan,  d.  i. 
nicht  he ronlerf allen.  Dieb  liegt  ia  eenUnere,  d.  I.  suiammen  di,1 
feilialtm.    Wie  laeil  aber   von   einander   die*«    ttgula»  d.  I,   Lallen, 


gL,.._b,Coo^lc 


340  C.  lUL.  CAESARIS 

antar,  contineant.  Ita  faBtigato  atqne  ordinatim  gtrncto, 
ut  trabes  erant  In  ca^reolis  coÜocatae,  lateribns  lnto<{ne 
mDScalaB,  nt  ab  igni,  qui  ex  mnro  iaceretBr,  lutns  esset, 
contegitor.  Saper  lateres  coria  indncuntnr,*  ne  canalibns 
aqua  immissa  lateres  diluere  posset.  Coria  autem,  ne 
nmnu  igai  ac  lap^dibus  cDiruinpaDtur,    centonibuB  conte- 

gradliitithte  o.  ISngtrs  H6Iier,  4  Zoll  im  Quadrat,  ■otganigeK  worden, 
iit  nicht  beiUmnl.  Ei  iit  aber  aDiouelioiaQ ,  dah  IIa  Ziegel  i  Zoll 
«bünralli  itark  gewnen^  dF«  Latten  lelbit  aber,  Ini  Fall  ile  einai  tte- 
f«T  lagen,  ati  die  Ziegel,  mit  ■afgetragnem  Lehn  verUeidet  worden.  — ■ 
AUo  i>(  cxlr«MHM  lectaM  n.  Irabet  extrenat  die  Fignr  der  Hendiadji  < 
Bt.  ad  eitrtBium  ieeli  traiibai  ila  eaaiinicti  oder  eonlubulati 'i.  fi 
•nt  der  Uberfläcbe,  od.  Auftenieite  de«  Dachi  ele.  oder  man  betrachte 
tetlu»  all  du  Game,  trabti  aind  dl«  eio^elnen  Theile.  - 

tia  fatligalo  atgut  OTdinalim  ifnrirte]  Fragt  nan  nach  dem  Sub- 
jekte, la  ichelDt  mniailui  api  deai  FalgendeB  od.  tectum  ani  dem  Vor^ 
hergehend,  dai  natarlicbile.  Ei  iit  jedoch  «ahrwheinllcher ,  data  et 
Ablativl  abiDlnli  impenanaliler  poiili  «ind,  von  flrvitirr,  failigalar, 
wie  Held  ti  b.  1.  bemerkL  So  exponio  abioint  B.  6.  VII,  SS.  Z. 
S.  658.  RaiDih.  S-  171-  Hl,  1.  8-  089.  83.  Waa  deoa  auch  gana  analog 
wäre  dem  ubi,  eo.  Jenen ,  gani  allgsmeinen  Aoidrilekeo.  Böehileni  *■  ' 
■Dpplircn:  apere. —  Oräinatii  M  reikemeeiie,  eina  nach  dem  andern.  So 
Sulpic.  bei  Clc.  ad  Dir.  IV,  9^  6.  bonoTca  oriHneh'm  petituri  eaient  in 
■«publica.'  Die  Form  :/attt|r's(iu  wird  verworfen.  S.  lu  B.  6,  II,  8.S.  120. 

«2  trabei  erant  —  eolhcatae']  Wir  Tcratehen  dleti  lo:  Die  Lalfe^i 
wurden  fn  derselben  RteAlung  o.  Reiht,  wie  die  Balken,  ^welche  iiber 
den  Muie.  hitt,  der  Länge  nach  lagen,  aufgenagelt;  nb  aber  nur  eben 
1»  tiel  Latten,  all  Balten,  laät  lieh  am  den  Worten  nicht  mit  Ge- 
winheit  fgigeru.  Die  Latten  waren  4  Zoll  breit;  ei  blieb  demnach, 
wenn  ant  jVifeiB  Balken  nar  eine  Latte  gerechnet  wird,  ein  Zwliche^- 
raon  van  etwa  20  Zoll,  Indem  Jeder  Balkea  xwei  Vait  Durehmctier  hall«. 

laterilna  lutaqMe]  Die  Codd.  icbwanken.  Kinige  geben  fB  laier, 
andre  et  talo;  daber  vemuthele  Und.  Tcrdorbne  Leiart.  Hieb  et  viel- 
leicht: lateribnt  illito  (Inllto;   IvtoT 

eanalibttt  aqua  immitta]  Canalit  iit  hier  eine  AAtaa,  wie  VlrgiL 
Geer;.  IV,  305>  llmtcbreibi  Caet.  viell.  eine  Art  Spriueft,  durah 
,  Dructwert  aui  Hob  reu  «(trieben  ai  Wauerf    Sehr  glaublichl 

ne  dilMtre  jiaHct]  Leid  I.  potiit.  Allein  ob.  ut  —  (stiK  eiiaf, 
eonUgitur.  Der  Grund  dei  fmperfeHi  liegt  tbeTla  in  der  Natur  de* 
Praetent  Mllorie.  eantegitur  —  >R AirHnlnr ,  auf  welekea  bekanntlich 
dai  Imperftct,  In  abbaugigen  Sitien  regclmafiig  telgen  kann.  Z.  g.  501. 
Ilanik.  S-  180.  S.  19t.  (vergl.  I,  30.  partem,  quae  videfetur,  aeeHpant) 
Ueila  darin,  dafi  Ca«^  dea  Ztcect»  hiitoriich  gedenkt,  den  mau  damalt 
hatte,  all  man  dieie  EinriciitnBg  traf;  vergl.  Kclog.  Cic.  p.  307.  in  den 
Worten:  homlnei  enim  tanl  hu  lege  geaerati,  qnf  tuerenlur  illun 
gtobnm,  quem  in  hoc  templo  medium  videi,  quae  terra  dicitur.  Endlich 
auch  darin,  data  dai  Imperfectam  elwaa  Zuiünftigei ,  dai  ent  verwirk- 
licht werben  loll,  beiefcfeuet,  alao  den  e/itfernter  liegenden,  nicht  den 
gegentcSrligen  u.  aHernäc/itten ,  jetzt  ichoB  eintretenden  Zweck.  Vcrgl. 
KrSger  Unlenuebungan  aus  d.  Gebiele  der  lat.  Sprachlehre  I.  S.  191. 
D<eft  würden  wir  la  nmichreiben;  (fault  nicht  tiinftig  einmal,  teenm 
.der  Fall  einlräle,  du  —  Waiier  die  Ziegel  aerweiehle. 

Ht — ,  mriHtl     D.   1.    daaüt    aie  nicht    himciedtrum    iArmr  Seitt, 


jL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVIL!  LIB.  ü.    CAP.   10.    241 

^Dtar.     Hoc  opns  onine,  tectnm  vineis,  ad  ipsam  torrim 
perficlant  8abito<iue ,  inopinantibns  hostibtis,  machinaltone 

wenn  der  mögliclie  Fall  einträte.  Dran  rurtas  wdiiit  oft  hin  tat  «iae 
meder/iolle  oder  ähnliche  Handlung  eine!  andern  Subjekti,  du  in  den- 
Belben  Fill  kommt,  oder  aaf  welcbel  datselie  Prädikat  sowcndbar  iit, 
odec  welche«  in  eine  b.  dietelbe  Katcg:aric  der  Mögliehhtit ,  dei  andrer 
Seilt  eiDtreteodea  ibnliehen  oder  verichiedneD  Fallt  gesetal  werden 
könnte.  Dah^  gebären  SIelIrn  -wie  Sali.  Cat.  S3,  S.  8ed  poit.  qnam 
Id^u  atque  deiidia  civitai  cocrupta  eit,  raT$u*  reip.  magnitndine  in« 
maglilratunm  vilia  tu aleii labst.  Tac.  Agr.  c.  29.  in.  quem  casum  neqae 
.  ambilibse,  neqoe  per  lamenla  Turlui  et  motrorem  u>u[iebriter  lulit. 
Vergl.  Viger.  p.  390.  über  üc.  Dihne  ZQ  Nep.  Them.  y,  3.  Krili  in 
Sali.  a.  a.  O.  ab  ich  Bchon  der  Krklär.  durch  coalra  nicht  btiiLitnise,' 
weil  beide  Partikeln  wesentlich  versrfiiedrn  ttud. 

hur  opus  omnel  D.  i.  Allel,  WSK  lu  dieaem  Bau,  zn  die|e*  Wetk« 
gebörtej  oder:  dieien  Bau  Tollenden  sie  ^ons,  d.  i.  mit  allem  Zube- 
bar.  S.  za  I,  41.  f.  Uni.  III,  3.  legioacB  duudecim  et  equilatum  omnem. 
Oageg.  c.  3S.  m.  antneia  exe  reit  um  eqailatnmque.  Wir  Tergleiehen 
Xen^pb.  Aoab,  I,  7,  14.  nvrciTayfiingiä  otgattifitctt  nant.  Ibid.  I, 
10,  31.  f/uv  ral  to  atQÜTeii/ut  nüv  oi  -^yeivo.  Eben  (O  alt:  oi 
älloi  närtig.  Hellen.  I,  0,  14.  Offenbar  encteiot  dnrcb  solche  Wort. 
■tellnng  das  Adjectiv  omne  (ein  QuaDtilätibegriff)  mehr  all  Jppoiittv, 
nicht  all  etgeatlichea  AltrÜnlie.  Wir  würden  lageii:  luiä  siear  gana 
oder  samtat  nnd  tonderi.  VergL  Qb.  'nä;  1o  ähnl,  Stellung  RatI  gr. 
Cr.  S.  4S7.  Derselbe  Fall  oft  mit  Pionom.  z.  B.  lioerat.  Psne;.  c.  20, 
71.    fiiyluiov  fig  jioXifiov  avnämii  imlyov, 

teciHBi  einett]  So  viel  alt:  post  Wneas  exi^ueDdnoi,  hinter  Scbuli' 
dächern.  Diese  vineae  sollen  in  der  Regel  die  Hohe  von  8  Fufa  ge- 
habt haben;  lo  dsfa  der  Anblick  dea  noch  im  Bau  begriffnen  und.  voU 
lendelen  Maacnl.  den  Maiiiliern  verborgen  blieb,  Indem  dieaer  die  Höhe 
Ton  8  Fub,  selbst  mit  dem  DacAe,  nicht  übersteigCD  konnte.  Dalier 
ist  iectum  nieht  sowohl:  ia-tttto,  ia  tecura  collocafum,  munituia ;  als: 
etuli»  tvbtractam,  laUn»,  absconditum.  Cic.  Rab.  Perd.  7.  inclnium 
Btqne  abdilnm  latere  in  oeculto,  alque  ignaFiam  suam  tenebrarum  ac 
parielum  eastodiis  legere.  B.  G.  V ,  18.  sub  aqua  defixae  indes  flumiae 
tegehaatur.  Eben  so  oh.  c.  0.  ul  capila  tignorum  —  tegerentur.  Auf 
die, S>eAerA«ii  bezogen,  würde  man  ulterdlogi  eher  tecti  Sc.  milittt  oder 
noitri  erwarten.  So  wenigilen»  unt.  e.  15.  milet  —  muTO  teclal.  — 
Doch  liehen  sich  beide  Begriffe  wohl  vereinigen,  wie  z.  B.  III,  26. 
qui  poftut  ab  Africo  tegebnlur,  ab  Auatro  non  erat  tutua.  Unire  Aa- 
■Icht  ilützt  lieh  ciiraäglich  auf  das  folg.  lubilo  —  inopinantibut  holt, 

ad  fum'si]  Wegeq  ad  Vergl.  Ili,  41.  in.  Caesar  —  Pompeiam  ad 
Alparaginm  eiie  eognoiit.  Und  B.  G.  VI,  1.  Hand  Tursellin.  I.  p.  00. 
wo  ans  Priacian.  XVlIi.  3S4.  (p.  S54.  ed.  Kr.)  verglicheu  wird:  xnii 
zä  duiniiT^,  änl  foü'  na^  rüT  äuuT^].  S«  rerlanichen  die  Latein. 
ad  nnd  apnd.  , 

macAinalient  nmui/ij  Hm  nehme  nicc^i'nafio.  nicht  tat  MaeAina; 
Bond.  in  dem  Ferfiolbegriffe  von:  straendi  ratio,  Und  Btructtira,^ä.  i. 
MatcMnerie,  kilrnUiehe  Vorriebtungj  kOnillicber  nnd  grafierer  Ban 
einer  besoodern  Maschine,  oder  Kunslbaa.  Dieae  Bedeut.  gilt  auch 
B.  G.  n,  30.  31.  und  aonsl.  Sali.  log.  \t2,  7.  aggeribns  Inrribuiqne  et' 
<i/>'i't  maeiinationibtii  locni  inipoitnnDl.  ~-  Man  kann  vergleichen  /iixa- 
r^fiarn  n.  fuj^nral,  welche  «llerdingi  auch  pramiMoe  gebraucht  wer-, 
den,  jedoch  nicht  ohne  einen  to  der  Sprache   begründeten  Unterschied. 

Q 


L.gL,;..b,COO^IC 


242  C.  lUL.  CAESARIS 

narali ,  phalaogü  snl^ieclis ,  ad  turrim  hoBtiom  Adiiiov«nt, 
at  aedificio  iangalnr. 

Cap-  XL  '  Quo.malo  perteniti  sabifo  oppidani  saza, 
quam  maximk  possant,  vectibna  promoTent  praecipilala- 
que  tnnro  in  ransculnm  devolvnat.  Idnin  firmitas  materiae 
sustinet    et,   quidqoid  incidit,     fastigio  mascuU  elabitnr. 

Cfr.   CjYop.  Vn,   4,  7.    Denoith.  Pbil.   III.  (.  17.    Savati*  i.  f.   bei 
StiiffeM  beim  Schifftban   üblich. 

phalangit  (uijecfii]  Gritcb.  (fäXayytiiv.  ifüXaYyai. —  Naek  NaaiM, 
p.  576.  edit.  6erTU.  Palmngae  dicuDlnr /m fei  teretei,  qni  nsvibn«  nib. 
,ljciiuitar,  qnani  BlttBhDnlur  >d  pelaga«,  vel  qnum  ad  lilloTk  inbdacnnlnr. 
Potltix  Onovail.  VII,  33.  190.  t»  ii  täv  rtw^tir  Evla,  ott  iisoßlif- 
•O-tlair  iifihiomia  of  r^K,  faiayyiq  xat  ifalöyyia.  VcTgl.  Crnq.  al 
Horat.  Ud.  I,  4,  3.     Trabnatqae  liccai  maehiKae  carinat. 

ttt  aedifieie  iumgaturl  Aedfficio  M  Daliu,  eine  iStroklar,  die  ge- 
nfifaulich  tat.  RnddimaDa  II.  p.  217.  „lungo  et  eoniungo  uillale  effam 
DaUtaat  adieiiennf."  Llv.  VI,  34,  0.  cain  eise  eaaiam  dnlorii,  qnod 
iunrla  impari  ewel,  ac  malrimoalo.  Ovid.  UeToid.  30,  215.  Naba 
preoor,  cmi  te  bona  uiimbi«  irnnguat.  Dabei  aocb  iumgi  cum  impart 
Iilv,  I,  46,  7.  ilaa.  Dralc.  L'eber  die  Conitrnkl.  roa  ianctu*  d.  eoniunt- 
lu$  mit  den  eitifachca  Ablativ  t.  Z.  i-  474.  [Jeberbp(  Bamih.  g.  120. 
p.  352.  B.  fi.  142.  p.  427.  wo  aal  die  elgenll.  BedeDliamkeit  dei  Abla- 
tivi,  wauD  derielbe  abaolnt  lieht,  ohne  rsM,  hingewieien  wird.  In 
Leid.  I.  liebt:  cnnlaagalar ,  eine  bäuGge  Verwirrnng,  deren  IfTipmng 
hiar  Jeicbt  za  begrelleo. 

CAP.  XI.  Praecipilalaque  naro  — r  (fmtfrunf]  Maro  abbingig  tob 
if«raivere,  mehr  aU  vao  praeeipilare.  Lif.  XXVIII,  S,  10.  velut  MobU 
praeciplli  devolulat  torrEDi  rapilor.  Man  fühle  dagegeo  ntebt  etwa  >b: 
SelencDi  —  eque  praeeipilalui ,  i  tnilnr.  laitln.  XXVII,  3.  f.  CotL 
XXXII,  1.5.  ort  aäinl.  itebt  praecipitart  eben  *o  wohl  obne  Angabe 
dei  Orti,  woher  ood  wahinf  i.  Breml  lu  Suel.  Od.  p.  IST.  Bnaem. 
m  Laetant.  1,  21,  23.  Ina  poilquam  te  praecipilaril ,  —  alt  obne  daa 
eigeotl.  'erforderliche  le.  't'ecbner.  Bellen,  p.  60.  eq.  Drabeitb.  in  LiT. 
XXV ,  II,  5.  plnrimi  in  foiiam  praecfpllacem.  Korlte  lu  Sali.  lug. 
14,  23.  Data  abWgenl  der  Ort,  von  »o  etwa*  bfnabilürit  oder  ipringl, 
dnrcb  den  blofien  ^t/nfi?  beielchiiel  werde,  lehrt  Plant.  Trio.  II,  2,  30. 
Qoi  ia  amorem  praecipilavlt  peius  perit,  quam'  ai  ßairo  lallat.  Vergl. 
Z.  $.  4Q«.  Grotef.  g.  260.  Ramah.  S-  142.  p.  418.  üb.  tenalu,  triia  mo- 
Fere.  $.  147.  8.  445.  infra.  u.  44S.  Mao  nehme  übrigcni  die  Wort« 
praecipitata  devolvunt,  niicb  der  ob.  I,  40.  erklärten  Redewelie: 
ix"  xmahißiär,  gleiehaam  tdr:  praecipilattdo ,  devolv.-  Daa  Parliclp 
leigt  näml.  die  Art  an,  tvie  ea  geachiehl  oder  mSglicb  geworden.'  Vergk 
Matthiae  gr.  Gr.  S.  1105. 

failigio  —  elabitur]  Einige  CaSü.  o.  ült.  Edltt  detabitur.  Doch 
diefa  Lelitre  drückt  am  da*  eigeotl.  herabfallen  i.  B.  vom  Pferde; 
Lir.  XXXVII,  34.  delapttim  tumotlD  ex  eqno.  Inatin.  XXXIII,  3,  1. 
M.  Calo  ■ —  egao  delapiat  —  pedeltre  proelinm  aggreditur;  dageg.' fit 
ulabi  nna.  herahrolUtt-,  enlgteile».  So  Inatin.  a.  a.  O.  gladiut  et  • 
nana  elapiai ;  wo  andre  Leaart  blofi :  manu  el.  vergl.  Lir.  VIII ,  7.  - 
Manlii  cuapii  laper  galeam  koitia  Hetii  elapia  ett.  Daraai  ergiebl 
lieh,  welcher  Caiu$  faali^i'a,  zamal  da  der  iStnn  den  Ablativ  erfordert, 
wie  Orid.  Art.  I,  433.  elapaat  aure  lapi*.     Andre  Strokturea,  nie  «feSi' 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  IL  CAP.  11.      243 

Idabi  Tident,  mutant  consilinm:  cnpas,  taeda  ao  pice 
referUB,  incendnot  easqne  de  maro  in  masculam  devol- 
thou  loToIntae  labnntur,  delapue'ab  lateribus  longnriis 
forciaque  ab  opeie  remoTentur.  Interim  suh  mnaculo  mi- 
lites  vectibns  infima  saxa  tutris  hostium ,  qoibns  fnnda- 
menla  continebantnr,  convelluot.  Musculus  ex  turri  lata- 
ritia  anostris  telis  toimentisque  defenditur:  hosten  exmuto 
ac  tnrribus  snbjnoventur:  non  dator  libera  mnri  defendendi 
facultas.     Compluribiia  lau  lap idibus  ex  ea ,  quae  suberat, 

tineuta,  eatlodiaif  deigl.  «  memoTis,  e  oder  de  mantbiu  lekreu  dla 
CruBDiRtikcB.  Ruaah.  g.  IdS.  B.  439  Not.  Rnddim.  II,  3S0.  Waltter 
sn  Tacil.  Ann.  V,  ID. 

iavolulae'\  Well  1  Cad.  evolnl.,  lo  meiiife  Lipi.  devol,  Hy  bcilei{ 
«nmal  da  invoivtit  gewöbnl,  tinhüUea  bedeute.  Virgll.  Georg.  II,  J08. 
totom  inBolrit  flammii  Dtmns.  Tacil.  Ana.  U,  30.  itciBDQt  obfioi  et 
igni  tta  involTunt,  Iml.  XV,  3,  8.  intBluta  amieula  maani.  Daiu  dia 
dcD  Lateinern  BBgenehme  Verbind,  dei  Failicip.  Praelerit.  mit  den 
gleicblanlenden  Verho,  wie  ob.  I,  TO.  praducatan  freduclot  fte.  Mit 
Becht  erkläile  Held  jfifalalaa  fdi:  in  bidicdIdib  velutae;  wai  man 
Caeiari  St;li  Tallkommen  angemeiien  finden  vird,  dei  aiuli  m  Verb... 
(ompDatt.  die  Vrbedeut.   der  Praepoiitl.  feitiahallen  pflegt. 

delaptat  ab  lätaribut  ]  In  mebr.  Codd.  «  lat.  Veigl.  über  a  t.  ab  , 
Hand  TnrielL  I,  p.  3.  Diner  lehrt:  Ante  eoutoHmle*  ti»um  (■«.  a 
oder  ab)  ponCrent,  exigebant  an[ibui,iqu!bui  non  lemper  nna  plaenit 
BiodDlalio.  Pertinebat  enim  hoc  qnoqne  ad  eu  rei,  quae  ex  »cripiffria 
•enn  atqae  arbitrio  penderent.  *  Jedoch  hätte  nnirc  Stelle  einige  Be- 
■chtuBg  Terdienl,  iu  *o  tern  ab  laterib.  xa  delaptat  gehört  nnd  hier  in 
einem  ton  ab  opere  etwai  veiiebiedenem  Sbine  genommea  wird.  Aehnl. 
Liv.  XXVIIl,  6,  ID.  Tenti  ab  atriuiqne  terrae  praeallli  montibai  inbili 
dejieiual,  ic.  »c.  Hand  a.  a.  O.  p.  14.  0.  Unire  Stelle  iit  noch  ipre. 
cheader  föT  den  ipeelEicben  Begriff  von  ab;  ei  iit;  jene  Fenerbianda 
oder  BrandfäMttr  fielen  fon  den  Ziegeln  herab,  weil  aie  an  ihnen  nicht 
hafteten,  lie  brauchten  iicbt  ent  herab-  od.  icegftxogea  in  werden. 
El  wird  niml.  laleret  a.  i.  tectHoi  lattribu»  caiutTalaai  geiehieden 
Ton  optre  i.  1.  der  gaaxe  MDacnla«. 

guibat  fuadaiiunta  eontinebantur'\  A eh nlich,  obgleich  bildlicb  Lir. ' 
SSI,  3).  e.  ^nil  non  videt  viam  regiae  ioefefalii  qaaeri,  qua  Koina- 
waia  foedDi,  quo  noilra  op/iia.eenlfuenlur,  rioleturf  Vorher  hiefi  ei: 
MMtram  Ipiornm  Uberlateft  tvbrui  et  lentari  patioinr.  Die  nnpräogr 
liehe  BedeaL  dei  bekannten  Verbi  bleibt  asch  in  lolebeoi  metaphor.. 
GebrMcke,  wo  el  liemlieh  gleich  iit  drm:  coaitere,  tontpalilum  nie, 
aat.  ant  etwai  bervieit.  So  Cle.  Harcell.  9.  vila  corpore  el  iplritn 
eonlinelur,  ahnl.  dem  Sali.  lag  2,  I.  geniu  bonlnam  eompotitum  ex 
anima  el  earpore  eil. 

quae  luberat'^  I.  e.  qnae  tn  prepitiguo  erat.  Ob.  I,  GS.  tuberamt 
nODtea.  Vom  Orte  wie  von  der  Zeit.  Taeit.  Aon.  III,  0.  extr.  ladoran 
Megalcltum  ipectacnlnm  suberat.  B.  O.  III,  37.  hiem»  luberat.  Boait 
hat  luAcBie  wie  unfitai,  oft  die  Bedeot.  d/i  Jieimiich  varhafdtneit } 
a.  B.  Cvrop.  1,  4,  33.  lnai»a  fUnoi  äilaamii,  fiTj  nol  itdiQa  rit 
d»  irvi/n.  ^n/irvAK.     Vi^n.  Thtfni-  d     fi,   bafbaru   nihil   doli  tubettt 

Q2 

■    L.gL,_._b,Coo^le 


244  C.  ILL.  CAESARIS 

tnrri  mibduclts,   repentina  niina-pais   eias  tnrrlg  concidlt, 
pars  reliqua  consequens  frAcombebat 

Cap.  XII.  Tum  hosteB,  turris  repentma  rnlna  com- 
mod,  Inopitiato  tnalo  torbati,   deorora  ira  perciilsi,  mbis 

i:a*$eguKn§1  Hfm  erVlärt  dlelk  dorch;  eontigua.  80  Banmtt.  snd 
Mob.  Ea  dankt  dub  der  uriprüngl.  Begriff  dei  Verbi  «ach  hier  Voll- 
kommau  gallig:  in  übrigt  Tbeii  folgte  nach  n.  tlärxia  ein.  DM  Verb, 
■cbcint  Im  Qegentheil  fein  gewählt  lur  Beaeiehn.  der  notiteendigea, 
darch  deo  Eimtan  dei  einen  Tlieilg  bedingteD  uad  faerbei geführten 
Folge.  So  du  bakaante:  eantequeni  ett,  ut  ele.  Cb,  Bon«»,  au  Laclaoit. 
I,  3,  0. 

CAP,  XIL  Tum  hottet,  eic]  An  dieier,  elwai  palAeliteAen ,  nil 
der  eiafachen  Scbreibatt  Caeiara  conltaitiTendeD  Stelle  haben  die  ilte- 
alen  Anslegg.  Anatofi  genommen.  Mehrere  dei  beit.  HSS.  haben  bloff; ' 
hoatei  nrbis  dkeptioae  permoll  (einige,  wie  ea  leheiaf:  perterriti) 
Lemaire  liefl:^  Pan  —  procuoibebat ,  gauM  boitea  nrb.  dir.  perterriti, 
Inermea  etc.  —  Jene!  Deoraya  ira  hielt  Dudend.  für.  ein  monacAoruM 
commentuM.  Utiire  Heinuug  iat,  dafa  man  die  Warte  Bnverän^ert  baf. 
,  behalte  und  iwar  I)  weil  anch  nicht  «in  Caeatra  unwOrdiger,  d.i. 
tmklassischer  Amdrnck  in  diesen  Sä(;ien  iich  fiadetj  2)  eben  ao  wenig 
irgend  ein  dea  klaaaiichen  Alterlhum*  unwürdiger  od.  demaelben  frem- 
der Gedanle;  3)  weil  dieae  überlas  od.  redandantia  anth  ao^iat  bei 
Caea.  alch  vorfindet,  und  nie  u.  airgenda  an  lästige  Tautologie  itrelft, 
iondem  anr  znr  Erweiterung  u.  VeranscliaDlichang  wesentlich  beiträgt; 
4)  weil  inabeaondre  d*>  Ereignifs  so  aneraartcl,  ao  Sberaua  gdnatig, 
dar«  Caeaara  €eitiüth  itohl  bei  Erwähnung  desEelbea  heftiger,  ond  leb- 
hafter afTicirt,  die  mancherlei  Gründe  aningeben  n-  aich  anaführliehrir 
darüber  in  verbreiten  geitioinit  ae^  konnte ;  5)  weil  der  Gedanle 
Deamm  ira  percalti  weniger,  ja  gar  nicht  aua  dem  Gehirne  eine! 
Möncht  kam  noch  kommen  konnte,  aond.  in  demselben  aich  nor  ein 
dnrcfa  dat  ganze  Allerlhum  verbreiteter  Glaube  aniaprlchf,  der  alch 
allerding«  rei ich iedenl lieh  nach  den  L'mitänden  geataltete,  aber  doch  ^ 
in  dieaem  Haaptgedanlen  vereinte:  dafa  die  Katastrophe,  die  unab- 
wendbare, die  Qber  den  Henachen  hereinbricht,  eine  von  dem  Menachen 
versehsldete  sey.  Man  vergl.  die  lehrreiche  Bemerk,  dea  unvergleich- 
lichen Jacoba  ta  Demoatb.  I'hil.  III.  g.  S4.  p.  305.  der  Staalared.  nnd 
Ruhnken  zj   Vellej.  11,   57, .3.  wo  die  Worte:     Sed  profecto   ineluetabi- 

rumpit.  Qaiu  kommt  noch  die  Meinung  von  Caeaari  Glätte,  die  Caet. 
lelbat  hegte,  and  wHcher  die  Menachen  huldigten.  So  Flor.  IV,  2,  26. 
Omnia  felicilatem  Caeaarti  leqiiebantnr.  Dazu  Düker.  EiidKch  war  ei 
leichter  und  natarlicher,  dafa  dieae  10  Worte  verloren  gingen,  (An- 
fauga  nur  aua  einem  Cod.,  dieaem  folgten  die  übrigen  zu  deraelb.  F» 
milie  gehörigen}  ala  dafa  ein  sogenannter  Monachni  oder  seiala*  dieae 
in  der  That  eben  >o  von  f^ichmack  all  feinem  Spraehtakle  zeugendea 
Atlribulivaalia  beifdgte.  Wir  glaubten  diefi  Alle«  anaführlieher  be- 
rühren in  mfinen,  damit  jüngere  Leier  wenigatena  die  GrBnde  abwi- 
gen  lernen. 

vrbit  direptiane  perterriti]  ta  diesen  Sätien  :  eontmetl  —  lurbaH, 
percalti  —  perterriti  bemerke  man  daa  von  den  Rhcloren  aogenaHUt« 
Isoeolon  oder  Fariion.  Cfr.  Aquil.  Romani  de  Figur,  aentenlier.  5.  23 
24.  in  Rutil.  Lap,  ed.  Frotach.  p.  304.  3.  Aehnlich  unt.  Ilf,  78  in 
Eigenll.  iollte  ea  aber  heilten:  direpifonit  metu,  oder  direptione  im- 
minenti,  in$tanli  perterriti;  denn  noch  war  die  Plünderung  nicht  eli>ge- 


gL,;..b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  IL  CAP.  12.         2^ 

Alreptione  jierterritf,  Inermea  cnni  infulis  seae  porta  foras 
uuiveni.proripiunt;  ad  legatOB  atque  exercitum  supplices 
maniu  teodant.  Qua  nova  re  oblata,  omnia  adminUtratio 
belli  consbtit  militesqne,  aversi  a  proelio,  ad  Studium 
aodiendi  et  cogposcendi  fenintur.  UM  hoste»  ad  legatos 
exwcitumque  perrenerunt,  UDiversi  se  ad  pedes  proiiciunt; 
orant,  ttt  adventut  Ca^aaris  extpectetur:  captam  suam 
ttrhem  videre,    Opera  perfecta,    turrem  gttbrutam;   itaque 

tritra.  nFtem'ltit  ist  alio  nicht  enchreett  durch  du  faitiseA  Vor- 
sugegwigne,  aond,  dnrsh  den  Gedanktn,  wie  ob.  i,  30.  m.  pecterri- 
lui,  qund  amnem  prorincUu  conientlre  iatelligertt.  Atio  hi«r :  iVi 
Ans*t  wegen  der  PlÜHderong;.  Die  Verbalm  ru(  io  bezeichnen  eigentl. 
eine  Handlung  bI*  getcliehend  ^  die  auf  u*  dieaelhe  sU  geuhehrn  oder 
volltHdel;  eine  lolehe  ^efetre  Form,  wenu  lie  auch  von  diripere  ex- 
iitirle,  toiinte  nicht  gebranchl  wacdeo  :  jene  entere  inr  lebhaflern 
Vergegenwärtig  Uli  g  und  Aanlellung  nohl  ertaubt,  ao  gut,  wie  gleich 
(mt.  eaptaiK  auam  vrbem  videre. 

inermea  cum  ia/ulii]  HehriDSll  kommen  Stellen  bei  des  Allen 
vor,  wo  Flehende,  Geiandle  und  Volk  oder  Bewohner  einielner  Slldte, 
in  dem  Sieger  kommen  cum  i*/ali$  el  velameatis.  Aufier  Taeit  Hjsl. 
I,  66.  in.  LiT.  XXV,  2S.  XXV,  2Ö.  XXXI,  17.  Fergl.  Lif.  il,  5-1,  4. 
clarit  initgnibua  v^lut  iBfiil(t  velalol',  ad  mortem  deitlnari.  Flor.  IV, 
3,  S2.  qaa«  op>nia,'veliit  infulae,  in  dettijtalan  moTti  tfetimam  eap- 
gei;abaolur.  Nach.  Varro  Ling.  Lal.  p.  310.  edjt.  Spengel.  „diclo* 
qiparet  infula»,  qnod  veUmenla,  hia  e  lana  quae  addnnlur,  infalae. 
Nach.  Voll  »u  Gtorgie.  III,  487.  Lanea  ' dant  ninea  circumdatur  in- 
Jkia  vitla ,  war  infala  ein  wellner  IJaaplacbniuk  von  weihen  und 
rothent  oder  bei  traurigen  Opferu ,  van  duakelblaoen  Faden  gewirkt; 
an  welchem  die  VMa ,  eine  breite  Binde  van .ieeifieT  Farbe,  die  jenen 
Schmock.  am  die  Stirn  befeitigle ,  zu  beiden  Seiten  vor  den  Augen 
faerabhing,  damit  dai  Opferlhier  vor  deai  Schlage  dea  Opferen  nicht 
»räckfahre.  Isidor.  Orig;.  XIX,  30.  lagt  nanit.  ah  infala  vitlae  ab 
ntraqne  jisf le  dependenl.  Vergi.  Paiiow  im  Lex.  unter  atiftpa  u.  Homer 
lliad:  1,  14.  u.  über  Varra'i  dunkle  Stelle  Vosa.  ad  h.  I. 

.  portal     D.  i.  durcha  Tbor,  xan   TAore  hinaal.     lieber  dieaeu  all- 
gemeinen Ablativ  localit  extentiv,  i.  zu  I,  40. 

mihtn  —  ad  ttadium  —  ferunlur}  D.  I.  lie  lieHien  «ich  Ma- 
rei/iea  oder  etrUlte».  Ferri  bald. im  mildern  Sinne,  lo  viel  •[»  duei, 
traM,  carnttteveri,  perduei;  bald  in  «lärkerp  für;  vi  et  iaipeta  rapi, 
Laetant.  Isijitatt.  V,-  10,  3.  omnei.  et  bomlnea  et  aliai  animantei  ad 
nlilitatea  aaai ,  naUira  dacente,  ferri.  iDageg.  Cic.  Quint  11.  usiue 
KD  fervet  ferturqve  ftvarttia.  Vergi.  nnt.  III,  7S.  in.  äd  eum  omni  ce-. 
Itritate  et  itudio  ineilatuB.  yi)reA(il»r.  ' —  Uebrigem  würde  sich  mit 
den  Worten  x  ad  tludiant  audiendi  et  eogn.  ferri  lebr  treffend  u.  natur- 
gemab  der  BegrilE  der  Neugier  u.  dea  ^Neugierigen  umichreiben  laaien. 
eaptarn  tuam  arbem  Videra\  Videri,  wai  in  einig.  Editt.  atebt, 
MUle  nach  gmerm  Dafürhalten  In  den, TextniV^f  aufgenommen  wer- 
den, obictaon  Sentley  «ich  für  dieie  Leiart  erklärte  j  deigl.  Oberl.  u. 
Held.  L'ni  dünkt  tidere  leinen  Plati  >u  behaupten  I)  durch  die  Au- 
torität der  M6S.  2)  weil  dai  fehlende  i«  eben  lo  leicht  und  natarÜch 
ani  oranl  erg'anit  werden  kann,  ala  die  Weglaiinng  der  Snbjecti- 
■ecoaaliv«  ms,   U,  le,  eum,   esi,  bei   den   bebt.   SchriCtit.   lehr  ge- 


L.gL,;..b,Go'o^le 


24«  C.  lUL.  CAESARIS 

tai  de/ention«  deiiitere:  nuHam  exoriri  moram  potte,  qu» 
mimut,  quum  veniitet^  ti  imperata  nonfacerenty  ad  iw- 
tum  e  vestigio  diriperentur.    Docent,  ti  omni»e  turrii 

wBbnIicb  iit.  Ve^.  Krid  n.  Fabri  in  SbU.  Cit.  8t,  7.  Znmpt  S.  G04. 
Ramth.  $.  leS.  8.  635.  Not  10.  Uoiabl.  Bciipiflc  bei  Drakenb.  ra 
Lir.  I,  33,  9.  Rnliiik.  id  Rat».  Lop.  1,  It.  p.  USL  «d.  Frotick.  ' 
Krüger  VaUnoth.  [II.  S.  337.  ff.  Eclog.  Ciccroo.  p.  5D,  Düba«  n 
Nep.  Tbem.  7,  4.  3)  «eil  der  Gsdauke  dnrch  viifers  weit  ttBriar  and 
nachdrüekUchlT  anigcdrCckt  wird,  all  durch  videriy  wa«  nai  oialt,  ja 
ttMtif  dOukt;  4}  weil  jenei  Sobjektipranomea  abermali  hei  Oagut  — 
dttiltere  (applirl  werden  m3rale{  durch  itaga»  aber  dieaer  Sati  aal  , 
idai  Bagit«  alt  den  FlShem  verbonden  iit.  —  Im  bebten  Fall* 
Mfifate  videri  ale  Faiiiv.  roa  tidtre  (oealii  cemi)  genornntn  werdea, 
,  nkbt  al*  Depaaeni. 

exoriri  ataram  poste'\  In  eroriri  liegt  otFenhar  Atf  Begriff  dM 
plStsUeheH^  antrvarleten  Eat»tehea«,  SintreteHt;  elarker  all  ertitUr»,. 
WH  von  MttralMt  nicbt  gerade  oR  geiagt  wird,  wenn  denielbea  nicht 
ttvM  Kanirelti  anlergelegt  werdaa  kanfl,  wie  ■.  B.  niif  impetiu.  So 
Nep.  Alcib.  3,  J.  mnllitadlni  timor  eit  iniectai,  ne  qaa  Ttpe»tina  vi» 
in  civlute  triiwlerel,  qoae  libertatem  oppriaeret  popoli.  C(r.  in  B.  G.  ' 
V,  2S.  la.  So  denke  man  lick  hiec  oater  mora  eiae  eautia  moraiidi 
i.  i.  impedimtntum ,  oittamluiit. 

gnomltiuii  H.  ob.  I,  41.  Li*.  IX,  II,  10.  Nee  atorar,  qaominiu 
tn  ririlatem  —  rcdeant.     Cfr.  Z.  S-  943. 

fuHsh  vendtel]  Man  tenninf  eine  nikere  Beieicknting  dei  Smb^ 
jttit,  dai  ani  dem  obigen:  adventai  Caetaril  exipectetnr,  ,cTgänil 
werden  mob.  So  konnte  bler  füglich:  „iatpttator"  aU  SnfajektanDm» 
eingetdgl  werden. .  Doch  die  Natnr  der  CommaDtarien  erl^aabt  derglei- 
chen Freiheiten.  Man  vergl.  B.  e.  I,  34.  n.  quid  ijbi  villttt  ic.  p«. 
fulnt  Roman,  nnd  vor  allen  Caetar. 

\  $i  ~  »on  fmtrenx\  Vergl.  über  niii  and  »i  höh  B.  G.  IV,  34, 
Aehnlick  nnier:  wäre  et  nicht  geweien,  nnd  »«rb  er  nicht  gewesen 
Wire.  Nep.  Con.  2,  3.  neqae  vero  non  fuit  aperlum,  il  ille  nom 
fiiiitel,  Ageiilaum  Ailam  Taaro  tenai  »gl  faiiie  ereplurnm.  Daielbil 
Dähne.  Wobei  die  Aualeg.  noch  überleben  haben,  dafi  darck  dleia 
A nid mcki weile  dai  Snbjekt  ille  mehr  berrargehabeD  wBrde,  all  wenn 
ei  lantele:  ni'ii'  ille  fniBief.  Der  wahre  Untenchled  iwiiehen  niii  nnd 
'  ■■'  HÖH  beliebt  darin,  dab  nfii'  eine  logtiebe  Partikel  iil  and  nar  aaC 
dai  Vrtheil  lieh  beliebt,  alio  einen  Fall  al)  möglich  tn  aillraeta 
■etit;  II'  —  HÖH  letiet  einen  vJirHicAeu  Fall,  d.  i.  in  concreto,  der 
nicht  eintritt.  Daher  iteht  anch  niti  Qberall  relativ  aaf  clnea  aHdern 
SatSf  lo  dab  einer  den  andern  bedingt;  ti  höh  alekt  auch  ablelut. 
Ehen  mt  nmfarit  m'»i  den  ganzen  Safa,  dai  iil;  Sudjeil  und  PraeX- 
kat;  li  höh  heitimmt  btob  die  HodaliUt  dea  Vrtheilt  d.  i.  dea  Avu- 
dthatt,  Udi  icbeint  am  leichleiten  lu  merken :  ai'ii  {it  Parllcala  tr- 
eludtndi  nad  erelpiendl;  it  überall  ponemb'.  Vergl.  ant  c.  20.  VtigL 
Z.  ;.  343.  GrOtef.  g.  400.     Krebi  S.  601. 

dirlperinlur'i  Man  afobe  aich  nicht  an  die  Beilebong  dcl  dtrlpere 
•af  die  BtaQhHer  lelbitj  da  man  in  der  Regel  ugl:  diripere  ttriiem, 
terram,  callra.  Tacif.  Ann.  XIII,  43.  fn.  reperllqne  accniatorei ,  dt- 
reptot  tocio».  Nep.  Cat.  8,  4.  diripuit  I.niltanoi.  Wenn  aaih  an 
beiden  Stellen  von  dem  ÄHttauge  -  und  Plündenngu^tttta  der  röm. 
Slaltballer  die  Rede  Iil,  lo  ileht  man  doch,  wie  dai  Verbam  aaf 
Oerler  nnd  PerioneH  belogen  wnrde. 

li  emniao  «tc]     Omiäno  mit  Rdckilcht  aal  c.  II.  extr.  pari  elM 


giL^Lb,  Cookie 


DE  BELL.  CIVIL!  LIB.  H.   CAP.  12.      247 

eoneidiitet^  nofl  potte  müHet  continerif  qttin  '  tpe 
praedae  in  urhem  irrümperenl  urbemgue  deleren  t, 
Haee    atijae    eiasdeu  geneiis  complura,    ut   ab    honiiQU 

tarri»  eoneidU.  Oatnina  ht  nicbt  prertu»,  nch  B\eU  gleich  tohii; 
■ood.  OBier:  überhaupt,  im  ^/j-eiMeinen ,  in  Ganxen,  ab  oinni  parlo 
■i  qnli.qatd  eantidertt,  cagitel  rcl  fiagat,  Tel  ponat.  Alio  bier  ei«. 
,,Uebcrb>apt ,  weDO  der  Thnrm  ent  guii  eingeitSrit  war«  etc."  Ein 
^HimMäti begriff  iii  al*o  omaino  nicht,  aand.  gehärt  QhcTBll  den  l/r' 
theile,  der  Betrachtung,  der  ptrtönliehtn  Anficht  bq,  idf  Angabe  el- 
nei  allgeMtintn ,  aaf  GrSiide  gcatlltten,  gewonnenen  Remltali;  in 
jeAr  Hittticht,  '  So  nnt.  c.  10.  <h.  ueqne  qnidqaani  otanina  rslioquere- 
lor,  d.  i.  dnrchaui  nichfi,  lo  well  man  denken  nnd  ci  möglich  machen 
konnte,  c.  32.  f.  nnlla  otnnine  niTC  .deifderala;  d.  L,  kein  eiaiigei 
Schiff,  nänil.  nach  angeilcllter  Berechnung  and  Zablang.  c.  43.  m.  qna- 
mm  remm  nihil  oatmino  aeciderat.  P.  HI,  T,  quam  Cieaar  omnitto 
dnodecim  nivei  —  piaeiidio  dniiiiet.  e.  46.  cilr.  qnrnqoe  aiRin'iio 
■Dpram  aralHii.  57.  m.  jn  raitello  »ewe  fait  omnino  nifliliim.  c.  60. 
cxtr.  ncque  guiiguam  omnino  conaitteret.  lUan  crlieiint  aut  dieien 
Betip-  wi«  du  Adv«rb.  beioaden  in  ZoA/ljegriffeu  und  andern  Gröfieit 
geteilt  wird.  —  Prortut  heiht,  wie  Planl.  und  Terenl.  lehren,  i. 
Adelph.  IV,  3,  II.  eig.  geradelaegt,  lecta  rla;  dabtr:  prortaw  itiltii' 
tu*  Sali.  lag.  30,  3,  lunachil  aut  ein  Sutjult  beiogen ,  dai  alch  nicbt 
lange  beiinnl  odeT  d»  Urlheil  intüclihält,  fand,  einem  Urtbeile  ganz-' 
/iVA  beipQicblet  oder  ilch  demieiben  xawendet.  Wir  machten  lagen: 
«i  ddntt  nni  die  tolle  nnd  ahtolute  Aneikennnng  lüUr  In  einem  LTr- 
thcile  anigeaproehenen  nnd  enthalleiien  Merkmale  nnd  Folgerangenj 
daft  man  alio  etwai  toto  anista  behauptet  oder  pridieirt.  —  Vielleicht 
Jedoch  richtiger  ana:  pro  nnd  reronn«  d,  i.  vor  and  rriciwärti  be- 
Crachlet.  iVaite  heibt  eig.  ehe»,  m  dab  keine  trätbKche  ScAwitrigMt 
■tatt  findet,  d.  i.  §□  gul  wie  aaigcmaeht. 

tpt  prandat]  Sali,  lug,  0.  f.  opportonitai ,  qaae'  allam  medfocFM 
»iro»  ipe  praedae  Iranivona«  agit.  Auch  iildlieh,  wie  anier:  Raule. 
LIt.  III,  48,  ).  deierta  praeda  injuTiae  pnella  lUbal,  Und  von  jeder 
Art  mattrieüen  Getn'nta  und  Vtrtkiih.  Cic.  Verr.  III,  50,  IIU.  naxi- 
luoa  qaaeitu«  piaedatqae  [aceie.  CIr.  Salt.  Jug.  31,  10.  VergL  Dahae 
>n  Nep.  Chahr.  3,  3.  —  Denn  praeda  beieichnete  nach  Hell.  N.  A. 
XKI,  24,  36.  eoTf»r<t  ipta  rerun,  quac  capla  lanl:  numuMs«  in. 
niehit  peeunia  a  quaeitore  ex  venditione  piaedae  tedacla. 

ttt  ab  Attttiinibut  ele.]  Sali.  lug.  7,  a.  Ingurlbs,  ul  erat  inipigTa 
WqiM  aeii  lugeoio.  Unt.  UI,  4S.  m.  at  erant  locs  maDluasa,  Nep. 
Atllc  I,  3.  palre  uiai  e«l  dillgente,'  el  nI  tum  erant  lempora  diti. 
Cfr.  B.  G.  V,  43.  p.  330.  n.  Ibid.  I,  2.  p.  le.  in  pro.  Zur  Ver- 
■letahnng  dei  Sprach gebraiichi  •.  dai  von  Koit  grtecb.  Gr,  p.  671.  Ober 
(ETI,  ota  oder  olöf  mit  dem  Parlicip  geiagte.  Es  wird  alia  dnrth  ut 
ein  Appotilioaiaati  angeknüpft ,  der  daa  tob  dem  Saöjelte  prädicirte, 
tTklSrlicA  macht  oder  madificirt. 

AaniKibui  dociii]  Nicht  edoetit  S  ibIi,  quM  dicerenf,  wie  Hotom. 
welUe;  lOnd.  wie  Voiiim  ad' h.  I.  lelgte,  wtiae  nie  hart  lieh  gebildete 
Xati  folglich  elaei  geordneleit  nad  eindringliche»  Vortragt  fähige  f.eule. 
Uaberhaapt  iil  der  Begriff  von  dociui  weit«,  al>  von  erndittf:  Doelttt 
i«t  der,  welcher  Uitterrieht  genotte*  hat,  Tcriteht  aieb  wiaieaichalU 
Ucheai  erudHui,  der  lich  In  irgend  eidem  Fache  grofit  Kenntniiae 
erworbm  hat,  und  wie  wir.  lagen,  in  einer  Oiiciplin  in  HoHse  Iil. 
Nep.   Tkem.   10,    I.     llle   oauie  illnd  lespui  liteiii  letmoniine  Pena- 


L.gL,.._b,COOgle 


248  C.  lUL.  CAESARIS 

bog  doctU,  ma^a  cum  miaericordia  fletaque  pKHnilu»-' 
antur. 

Cap.  Xm. '  Quibus  rebns  commoü  legati  luiljtaB  ex 

opere  deÜucunt ,  oppngnatione  desistust,  operibns  custodiaa 

mn  iti\t;  qatbui  mdeo  eruditul  ttt,  B(  mallo  commodlm  dlcilar  mpnA 
rFgem  ferbs  feeiiie ,  qaaiii  hl  poleraat,  qai  jn  Pcnide  erant  nati. 
Atiic.  IS,   4.   Tiram  boDum  nptimitgue  artibat  erudiluia. 

magna  mm  lafterieerdia  fletm/ae  ]  Held  CTlIärl  miierieard/a  hier 
tut  gleich hedeat.  dem  1 ,  85.  gebraochlen  laiteralio.  Banmit.  i*t  Ewei~ 
tclbttft,  ob  mmn  nicht  hiniu  denken  lolle:  auditnlinm.  Mob.  erkUrt* 
el  durch:  oratio  mitericerdinm  commovent,  oder  Wrhmttth,  Mit  die- 
■em  Allen  kann  mui  lich  kaum  LeCreundea,  wenn  man  Stellen  ver- 
gleleht,  wie  B.  G.  TU,  28.  f.  pleramqae  in  lummo  pericnlo  thuor 
mitfTicordlam  non  reclpll.  Ib.  c.  ]5.  cxir.  et  preclbai  ipiornin  et  mi- 
terirordia  vnigi.  Li».  XXIII,  20.  iogeiitem  mlierieordiam  VMrüia»  M 
populo  marerunl.  Sali.  Cat.  34,  1.  ea  mamueludine  Btqnc  mitericerdia 
Senatum  aeni per  fniiie.  Also  lit  mitcricerdio  hier  dai  Mitgefühl,  die 
wehTBQlhiKe  Tbeilnahmt  der  Sprechenden  an  dem  Schickiate  ihrer 
Landtieutf  Diid  ihrer  Vaterttadt,  die  labjektife  Rührung,  von  der  lie 
lielrolIeD  waren;  -wir  lagen  auch:  sehr  bewegt  tega.  Alio:  dieb  tragen 
■ie  «ehr  btaegt  nnd  Ai'i  au  Thränen  gerührt  vot.  Heber  cunt  ■■  la 
B.  e.  I,  20.  Ctr.  Sali.  lüg.  14,  IS.  cum  macrare  et  lactu  rltam  ex- 
igere.  Tae.  Abu.  Itl,  IG.  vlrere  cum  pietatc.  Plio.  Epp.  l\,  S,  I. 
eerfam  potteritalli  eum  faiura  gloria  vinit. 

franunciaittur\  Mit  pTimuncxare  bezeichnet  die  lal.  Sprache  den 
redntritehen ,  d.  i.  mit  ibeloriichem  Aecent  begleiteten  Vortrag,  mit 
welchem  noth  wendig  verbunden  änrierer  Anilaad  nnd  angemehne 
^  Qeiten.  Die  btcfie  Aat/prache  der  Wärter  und  BncbaUben  heiht  l 
rffirre,  exprimere  verbs,  buib  qnsique  liier»  äonii  euunciare.  DleH 
lehren  Cicero  und  Qalnctilian  an  vielen  Stellen.  Veigl.  Inititott.  1, 
II,  I.  4.  Xi,  3.  Cie.  Invent.  I,  7.  pronuntiatio  cit  ex  reram  et  ttr- 
homm  dignftate  vocCi  et  corporis  moderalia. 

CAP.  XIII.  Ex  opere  deducunt\  Leid.  I.  bat:  ab  op.  Indeb 
vergl.  ob.  c.  II.  hnitea  ex  muro  ac  tnrribaa  ubmoventBr.  Darch  ex 
wird  die  Lotalitäl  mehr  hervorgehoben  nnd  angedentetj  ab  apere  ded> 
konnte  bloh  von  den  unternomraenen  Arbeiten ,  von  denen  nun  die 
Soldaten  abgeführt  worden,  verilanden  werden.  Aoch  wird  man  fahl(<a, 
doli  lultin.  XXVItl,  1.  extr.  praetidio  ab  urbiiui  Acarnanlae  dudu- 
eerent  nicht  blofi  daa  "ibmarirhiren ,  lond.  vielmehr  dai  Befreien  der 
Städte  von  der  Beaalzung  gemeint  ilt.  Vergl.  ob.  1,-71,  in.  idque  ex 
«mnibDi  partibui  ab  ea  flagitabatnr.  Concarrebtiul  IfgeliH.oentoriane* 
tcibnaigue  militum  etc.  In  eoneurr,  liegt  die  delermiitatio  oder  bi- 
iier«  Erklärung  dei  e.r.  —  Rei  opai  denke'  man  hier  «B  den  Mituculu* 
und  deiBen  Gebrauch  nicht,  wie  bfunsl.  ad  h.  I.  «Q  de«  TVSifrn  der 
Muiitier.     Wir  aberla«ien  die  Prüfung  dem  Leier. 

dedüeunt  —  detittuul  — ' relinguual}  Heber  dergL  Homoeoteleota 
a.  1.  47.  AquilB  Roman.  IG.  p.  30(1.  cdil.  Fr.,  wo  «b  Beiipiel 
■ich  findet:  in  mnro«  itatim  cortitur,  exercitua  a  locii«  areeuitur,  de- 
tectua  invenlali  denuncialnr.  Die  allen  Kbelaren  waren,  wie  RntiL 
l.up.  p,   IT3.   14.  zeigt,  nicht  gani  eiuig  in  KeitimiiiUBg, dieier  Figur. 

operibus  cuetodlai  reling.  ]  2.  Codd.  operit.  Kntweder  uuiiütM 
filoiie  oder  ein  tteiapiel  jener  häuSgeo  Verwecbst.  der  CtfSKieaduDgeni 
Operibut  ist  Datit  d«  entternlern  ObjekU,  wie  in  der  bekannlEn 
Coqitrakt.   praetidio   ene   alietti.    S.   ob.  1,   40.  Ul,  95-  cwtra  ■  co- 


uigiizLdbvGooyle 


DE  BELL.  CIVILI,LIB.  IL  CAP.  13.      249 

relinqunnt.  laducianun  quodatn  genece  miseiicordia  iatto, 
adventua  Caesaria  ^xspectatar:  anllniu  exmnxO)  luilluRi  a 
nostris  mittitur  telnm:  nt  re  confecta,,  omnea  coram  et 
diligentiam  remittunt  Caesar  enint  per  litteraa  Trebonio 
inagnopere  Tnandaverat,  ne  per  Tun  oppidum  expngoari 
patere.tur;   ne  gtavius   permoti  loilUes   et  defectionis  odlo 

hstlibai,  qaae  iN  praetidio  chdI  rdictM,  iadaifrie  defcBdebnlnr  —     < 
w«  ibi  der  Loialcuat  lUtt  dei  Objetl%ca*nt. 

miierirordia  facto'\  BeiipUli  diciei  MlaUei  eautatii  i.  i.  der 
iaxem  oder  äa/iera  =  ntcralitcAen  .oder  pApiiicAen  aai  /aitiicien 
VeraulauaDS,  durch  welchen  dsi  nächiU  Motiv  od.  dia  lanäcAit  nirteiide 
Unttche  jegliehar  Art  angegeben  wird,  fiaden  lieh  viele.  Wir  Neu- 
Uleiner  »ind  in  lolckem  F>Ua  freigebig  ttnd  bereit  mit  der  Pracpotit 
tir.  Ob.  1 ,  87.  extf.  Hac  eiai  praetcrijao  eit  iter  faetom.  II,  lö.  m. 
todeBtqm  exemple  icnliniil.  c.  29.  Hoc  nbl  uno  auitoT«  «d  plUTM 
permanaveial.  c  56.  ia.  mullilado  ioBolena  belli,  diuluroUate  oUi.  c.  * 
37.  i.  nOD  maleria  mitlUtadiae  ■rbornm,  — -  deficere  paterat.  e.  41.  oi. 
noatroa  virea  lattitudine  deliciebaat.  Hl,  llo.  m.  regna  expelltre  alioa, 
klioa  orceuere,  vettre  guodam  Alexaudriui  exereltna  iitttUuto  eoaioe- 
veiant.     Vergl.   Roth  Agriko).  S.  170.  L 

uullant  —  su//H(n  ]  Dafa  aolche  Arlaphora  -bei  Caei.  aelles,  1*1 
von  nni  m  B.  G.  I,  44.  bemetkl  wordeii.  Sie  findet  «ich 'doppelt  V, 
0.  eupiduia  rcmm  novarum,  cupidum  iuperü  ,  mag»i  animi,  viagnae 
iDler  eelloa  aoctoritatii.. 

coram  et  iHligentiain']  Sb  Cic.  Inrenl.  I,  30.  enn)  cura  alfK« 
diligentia.  Nep.  Atl.  .21,  5.  curam  diligeriUatatiae  in  valelodine  nea 
toenda  adbiboerjm.  Ob  man  In  Folge  dieaer  Verbindung  aagcti  kännei, 
^imd  esttl  diligenli  naiit  esrantiaenduut  eura  QuinctiL  X,  1,1-  bleibt 
una  auch  jetit  lioch.  awcilelhafl,  nan  mühte  denn  jene  Vetbindang- 
d«c  Synonyaen  gerade  hin  fSr  Uendiadfa  erklären;  waa  aie  uicftt  iat. 
rmnAluflt]  S.  in  B.  6.  II,  25.  8.  137. 
,  per  et)»]  VergL  über  den  Uebrauch  von  pfr  vtt  Beieictinaag 
dea  Mitttlt  anA  Wegt ,  ia  Art  uni' Weite,  wie  etwaa  bewirkt  wird, 
■u  Sali.  Cat.  10,  1.  bei.  an  B.  G.  III,  II.  in.,  Ueber  die  Verbindnng 
einea  von  per  regierten  Nomen  mil  einem  Advtrb.  a.  Fabri  an  Sali. 
Cut.  12,  5.  —  Nirgeuda  jedoch  komile  und  aollla  der  bloße  Adverbial- 
begriff  elira  aul  Armatli  der  Sprache  oder  dea  ScIiriRatellen  dorch 
jene  Ktrnlilur  aaagedrdckt  werden ;  aondtrn  überall  itärter  und  au 
grSfarer  VeraniehauUcbung  der  im  Abitiaklo  angedeuletaa  tontretem 
Fälle.   Unt  i.  15.  per  ter.lui.  • 

ne  —  expuifimri  paterf^tirX  Dlelei  paH  mit  Beiug  aa[  die  Sti».- 
nnog  der  Soidaten ,  wdche  leicht  wider  Willen  den  commaiidir enden 
IiegMen  am  Nachgiebigkeit  bewefteu  konnten.  Die  gaaie  Wendung 
kl  eine  Art  Litotis  für:  ut  pro/nb-rre  uldderel,  ne  etc.  Vergl.  Bremi 
aa  Nep.  Theni.  3,  1.  Wegen  der  Cosatruktioa  von  pati,  permiltere, 
tinere  mit  dem  Infitiitir.  Fasi.  vergl.  Z.  §.  G17.  Kanufc.  S-  l^^-  S. 
«24.  bea.  Kreba  §.  4dS. 

grmiut  permBli]  D-  i.  die  allerdingi  lebr,  mehr  ala  gewöbaliek 
Ku/^eAroc/ilfl»  Soldaten  ete.  Uut.  III,. 21.  m.  igniomnia  et  dolore  per- 
tnotat.  c.  32.  f.  neetftilKte  et  f^ii'iH.  pernMtua.  S.  U  B.  6.  II ,  12. 
l^rmolui  iat  eig.  nicbl  bloCa  bearegen,  d.  i.  tu  einem  EnUcülusie  ge- 
trieben,  diefi  iit  eommolut;  aond.  lur  TAal,  lur  Handlang  bingeriS' 
•en ,    in   Folge   einei  •larkern ,    olt  enc/irectemden ,    durehgreif ende* 


gL,;..b,COO^IC 


2S0  C.  lUL.  CAESARIS 

et  cODlemtiODe '  Bai  ^t  dinlino  labore  omnes  pnberes  in- 
terficerent:  <[aod  se  Yactnrog  minabantur.:  aegreqne  tuBc 
•DUt  retentt,  quin  opp!dam  imimpereDt,  grariterqiie  eam 
rem  tulerunt,  qaod  Btetisse  per  Trebohinm,  quo  mioxsa 
oppido  potirentur,  Tidebalnr. 

Cap.  XlV.    At  hostes  sine  fide  tempne  atqoe  oocasio- 

Inpabu.  Sali.  Iag>  S>  ^mam  Tirinte,  tan  gratis  vir)  permetut  Bellt 
■ninnm.  Cfr.  aot.  III,  74.  ■.  II,  14.  Wagen  des  ComparatiTi  gravin» 
wtzg\.  Breni  in  Them.  1,2.  Den  Mqfutab  bei  aolchco  C«iapBratiT«n 
gtabt  dei  ZnammeiilianB,  >■  Q.  intto,  (plai)  qnam  dtcet,  quam  por 
mral,  qnam  txtpeetabaiur  etc. 

defsctieiaM  odio].  Odium,  sieht  Bad,  loni.  VtiiBillBU,  ErbiUe- 
ruMg  aber  etwa«;  aacli  aovül  all  taedium.  Terent.  Knn.  V,  S,  1.  ae- 
qae  agrl  neque  nrbii  odium  me  nnquam  percipit.  Uec.  II,  I,  7X 
■udiri  ccfiiue  odium  lui  PhilonieaBiii. 

gued  le  faeturow  MtMuAonhir  ]  Miuari  gchSrt  in  die  Clane  der 
Verba  palUctndi.  Ueber  di«  Strnktar  derielben  mit  Accniati*  o. 
Lif.  1.  Zumpt  S-  004-  Die  AniiMlauK  Tou  ette  beia  lallnltiv  FhIkt. 
iit  eben  lo  gewöhnlich,  ali  nach  jeaen  Verbil  die  Btaeiehnünt  dci 
SKAjeMiaceniBtivi  darek  die- Penonalptonom.  tue,  te,  it  etc.  Verst. 
■och  Krebt  Anleit.  §.  433.  Kamib.  S-  108-  S.  G2S.  Uierc  Penonal- 
pron.  wird  nur  weggelaiaen ,    wo  Doppeliiun    entliehen   kannte.     Unt. 

III,  8.  magoilodine  poanae  nliqaoa   deUrrere   iperaat.     Cfr.  tn  B.  6. 

IV,  21.     • 

aegreque  eunC  ralesft,  ?■<•>•]  Rttinert  i^non.  von  impedifg^ 
prahiberr,  doeb  inaäehit  nur  an(  Pertenea,  derro  Wille  oder  Witt- 
Jtiir  beiebränkt  wird.  Dem  Sinke  nach;  /taad  pracui  abfttit ,  quin  tte. 
So  nul.  II,  3S.  Liv.  V,  4  eitr.  Aehnl.  B.  G.  I,  47.  Oenusn)  re~ 
tineri  xan  poterant,  qnm  in  uoitroi  tela  eonücerent.  Held  ad  b.  I. 
bemerkt,  wie  ant  den  Untenebied  m  aehlea  iwitcben  eiaer  vollem 
Negation,  dergL  non,  nalltity  ums,  (nihil)  in  dem  SMie,  von  wel- 
ohca  guin  abhängig,  and  wu  di*  betehränkenden  Adverbien,  ri>,  aegre 
und  äbni.  beugten.  Die  f/egalivit  aeigl  an ,  daä  die  angegebne  Hand- 
Iwg  erfolgte,    die  bMchränkende  Partikel,  dab  ue  unterlaneu  wsrde. 

gui»  »ppidum  irrumperent ]  Hancber  wire  wohl  geneigt,  in  ana 
fw'Ji  an  ^tnehmen,  well  da  die  gewähnlicbe  Conalruktien  hergeatellt 
würde.  £..8aU.  lag.  12,  5.  tu  ardet  imtpere,  «o  jedocb  1.  Cod.  die 
Propoiit.  nicht  hat.  Indeti  iit  ooire  durch  alle  Uodd.  gnichertc  Streb- 
tor  nicht  ungewöhnlich,  bei  Tacil.  hiuflg.  ■.  B.  Hill.  I,  DI.  IlaUaM 
Irrampere.  IV,  13.  Ann.  VI,  31.  — -  Gewdhulleher  iit  alleidiagi  der 
blobe  Aeoacativ.  Objecti  bei  iniadere,  wo  jedoch  oft  in  awaifclhatt. 
Cfr.  Kortta.  nnd  Fabri  an  lag.  33,  4. 

CAP.  XiV.  Hotte^  liiteßdej  Die  PraepDlilt  mit  einem  dam  g»- 
hSreaden  SobitantiTO  werden,  wie  Belapiele  leigen,  eben  io  wokl 
sor  UiDacbreibung  Ton  AdverbiaibegriffeH ,  all  Ton  Adjektive«  ge- 
branebt.  Von  jenem  a.  ob.  e.  13.  per  via>;  deigi.  ptr  eentumeliam, 
«.  1.  w.  Sehr  oft  bei  Salinit  und  Tacit.  lur  Andeutung  der  Art  und 
Weile  wie  etwa*  geachfeht.  Und  eben  lo  dieat  ii'ne  inr  Angabe  elnea 
^4'(A(tehe griff i.  Salt.  Cal.  6,  1.  Aboriginea,  genni  hominnm  agreale, 
lime  legibm,  tine  imperio,  liberDin  alque  aolulum.  S.  dai.  die  Anm. 
■od  Fabri  in  lug.  10,  1.  Parram  ego,  lugurlba,  te,  amiian  patre, 
jine  ipe,  tine  epibu»,  in  meun  regimni  ecr.epi.  Auch  an  nnirerStelle 
inhärirt   der   Begriff  der    Treulatigteit ,    Gem'ttemlptigteil   mehr   deaa 


gL,_._b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIVILI    LIB.  H.  CAP.  14.     251 

nein  frandis  acdoli  gnaernnt;  interiectisque  aliquot  diebns, 
nosüds  langaentibuB  atque  aaimo  remiBsU,  subito  meri> 
diano  tempore,  quam  aliui  discessissef ,  alius  ex*diatino 
labore  in  ipais  opfaribas  gnieti  se  dedieset,    anoa  veio 

SubjeHe  d«!  ^txci,  alt  den  Fiatdlkmla  quatmnt;  wiewohl  wir  dia 
jdngcrn  Leier  daraat  binwellen,  tiae  fide  nicht  far  glelchbedeDt.  dem 
perfide  la  haltsD.  Vielmehr  weiit  tine  flbeiail  daraof  hin,  daft  Je- 
mandem etwai  abgeht,  dafi  er  etwai  Gulei  oder  Andrei  entweder  ab. 
■olDt,  nder  in  einen  gewiaien  Falle  nicht  hat  Alio  homo 'ti'n«  rt- 
IfgioiK  =  ein  Henaeh,  der  lich  kein  Getniiten  maehtj  liite  ßde  =i 
der  nicht  Wort,  der  nicht  Treu  und  eianhen  hält.  Dadurch  deutet 
der  Schriftiteller  jedei  Mal  an ,  dafi  el  ändert  balle  (efn  /sontieu  od. 
Meilen,  Vei^I.  die  vielen  von  Fabii  in  lug.  10,  1.  gegabeuen  Bel- 
■plele.  So  iit  ei  mit  ddi.  ahne  nnd  dem  frai».  nrnt  gani  denelba 
Fall.  Eben  an  mit  Sriv.  Anafaai.  IV,  S,  II.  ir  t^  öi^  hvm^rvoMi 
itjtZDi  Jtai  atrv  TrvqoZ'  \ 

languentibui  aljne  aaiMO  rwmiift'i]  Anoh  hier  flpdet  aleb  die  be- 
kannte, den  Rednern  lO  eigenthämlieh«  Determinatit ,  A.  i.  niher« 
Beillfflmnng  nnd  Erkliraag  eioei  Wort«  durch  daa  befgefagte  iinn- 
verwandte.  Da>  iwefte  ilt,  wie  ich ou  bemerkt  worden,  ä%»  Mpeeieltere  f 
■O  jenee  Bamer.  Oiytt,  IV,  0.  vaiaxno  nal  xtndrivair.  Ott  Ilt  d(j 
erate  Verh.  oder  NoneB  abttrakt,  dai  iweite  lonirel;  oft  daa  erat* 
dai  anteeedent,  dai  andre  eomequeni ;  oft  dav  letite  iO  dem  entern 
alt  Thell  enthalten.  So  iit  hier  animo  reminü  in  beliehen  anf  daa 
t.  13.  angegebne  Merkmal;  gtaviai  permeli.  Aehnl.  Lir.  V,  41 ,  4. 
Salti,  quia  laferpoilta  noote  a  eonlentieiiß  pugnae  reiHittraKt  aitiwioif 
tine  ira,  Mine  ordere  animornm  iugieiii  nrbem  in  forum  pervenimt. — 
„Die  Soldaten  waren  al*o  in  ihrem  Eifer  erlrallet  und  Ihre  flitia  balta  . 
^  lick  gelegt,"  Jenei  laitguere  ninri.  beliebe  man  nicht  auf  die  körper- 
liche Bnehdpfnng,  wie  etwa  defettHt,  defatIgatUM,  erhaattat,  ex- 
languit  etc.  lond.  anf  daa  ecmflth.  Aehnlleh  Tacit.  Hlit.  I,  St),  f. 
lurbarere  eoniilinm  trepidl  nnntii  ac  proximnrnm  diffugia,  languenti- 
but  omnium  ttadiU ,  qnl  primo  alaerei  fiden  alqua  «w'mum  oitcat»< 
rerant.  ^^     Vergl.  den  Sebiuii  nnieri  Cap. 

er  diaHna  labore'\  Die  Bedeul.  iit  bekannt.  Cfr.  ab.  t,  SS, 
Beiiplele  von  Folgen  Safitrer  Einwirkung  und  Unacken  nnt  e.  22, 
gravi  pealileatia  coiiflictatl  ex  diaüna  conelutiotie  etc.  c.  39.  m.  terror 
ex  taperioribm  proeliia  magnni.  III,  18.  in.  Blbnlni  —  graviore,  morba 
ex  fHgore  ac  labare  implicitai.  e.  48.  odore  letro  ex  maltitadine  ea- 
davemm.  DieielLe  Bedent.  bat  ^k  and  ü  im  Griech.  in  nniählign 
Fillen.  So  wie  Jenem  ex,  auctorilate  I,  35.  bei  Demoitb.  adv.  Timo- 
orat.  p.  720.  m.  eutipricfat  U  it\<i  ßouXilt,  ta  bei  Xenopb,  Cyrnp.  V, 
4,  10.  n«t  fx"  i'  '">''  Teuv^tnaf,-  I,  4,  S.  i*  foB  i;iTäa^B(  d.  i.  in 
Folge  der  erlittenen  Niederlage. 

arm«  eonUetaque  «»«*(]  Die  Leiart  eonjeeta  <n  3  Codd.  apFiehl 
aieh  ihr  Vrtheil  aelbit.  Schon  Mon»  verwiea  ant  B.  O.  II,  21.  ai 
galea*  indaendai  teutiigue  tegatenta  detrabenda  tempni  defnit,  nod 
Tonidi  laigte ,  dafi  die  röm.  Soldaten ,  lo  bald  Ruhe  eingetreten,  Ihre 
Waffen  bei  Reite  gelegt  nnd  gegen  Staub  durch  Ueberiaga  (von  Leder) 
verwahrt  bitten.  Contegere  iit  aber  dai  Veib.  propr.  vom  bedeelteny 
nudecke»  einri  Kdrpen  oder  Gegenifandea  mit  einem  Uebeiange.  luitia. 
XIV,  fi,  13.  Eiipirana  capiill*  el  veite  crara  conteziiie  fertnr) 
ne  quid  poiicl  in  corpore  einl  indeeorum  vtdcrt.  Llr.  X,  38-  <wm- 
teetu*   loetu   iimteii.  —     Da*  GegenUeU    giebl   Ond.    MI  b.  L  detaetit 


gL,.._b,Coo^lc 


252  C.  lUL.  CAESARIS 

omnia  reposha  contectaque  essent,  portis  is«  foiaa  eram- 
pnnt,  Beeando  magnoque  Tento  igaeta  operibae  infeninL 
Hone  Bib  distnlit  ventns',  nti  nno  tempore  agger,  platei, 
testndo,  toms,  tormeota  flammam  cbnciperent  et  prios 
haec  omnia  consnmereDtnr,  qaam^  qoemadmodom  acci- 
disset,  aniinam  adverti  posset.  Nostri  repentioa  fortnna 
permoti  arma,  qnae  poBSnnt,  adripinnt:  alil  ex  castris 
spse  inpitant;  fit  in  hostes  Impetus;  sed  muro  sagittia 
tormeotiaqne  fngieates  perseqai  {wofaibentar.    Illi  sab  ma- 

arnH  feint  io  «cte^  Frontia.  IV,  1 ,  43.  Eben  ao  bei  Ticil  Aid. 
XIII,  38.  m.  delecta  eerpera  L  e.  loricU  (1  gBleii  non  (ecla  >.  iii'Diiit&. 

te  forat  eruaifunt^  &e  ervMpere  ül  nur  hier  von  Cati.  gtugt; 
•nderiwo  (ebll  SberaH  du  Ferionalpronani.  le;  eben  dicfi  iit  bei  irrum- 
jtere  nai  ymrumptre  der  Fall.  DocL  findco  aicb  ntiirer  Stelle  analog 
fälle.  Vergl.  Bamabom  j.  74.  p.  iO».  i.  B-  Coel.  bei  Cic  ad  Dir. 
"VIII,  14.  T.  tA  bellDm  ts  mmpil;  und  die  Bemeitung  von  Ruddlntaiin 
iloatitotL  II.  p.  150,  dafl  bei  vielea  Diipränglich  trantiUeeM  Verbia, 
ilercn  Bedeal.  in  eine  luntrale  oder  iatrantilice  übergegangen ,  eigentl. 
KB  aa  lappliren.  Darunter  nameutliclk  erumpert  und  tnitrgere,  wel- 
ch« lelitTo  ebentalli  le  biiwellea  anläXit.  Vergl.  KoHte  Sali.  Fiagm. 
p.  D9I. 

Jlanimam  ceneiperent]  Clarke  gab  der  Leuii:  eofripereHt  den 
VoriBK;  do«h  Dnvii  lelgte,  dafi  ei  dann  heilten' mflue:  flamma  eer- 
riperemlur.,  nnd  Oadend.  gab  der  Beiipiele  ani  Ovid  die  Menge,  dab 
fiberall  all  Nnrm  gelte:  Ignia  eorripere  dicitur  maleriam,  qua«  con- 
tra eanef/ifl  flammam.  Wir:  Pener ^ngen.  Jenen  Beweiiitellen  füge 
loaa  bei  Cio.  de  Oral.  II,  45.  nnUs  maleriei  lam  fuilii  al  exarde> 
■eendoBi  eil.,  qnae  nlli  admolo  igut,  iguem  cancipere  poaait. 

repentina  fortuna  ptrmati'^  Hier  ii[  fait  denelbe  Fall,  wie  B. 
6.  II.  12.  wo  permot.  nahe  an  perterritai,  perculiul  m  llreifen  icbeiul; 
eben  ao  111,-81.  in.  Üidem  permoti  rumartiui,  portal  diDgernnt. 
Aehnl.  III,  47.  In.  atiqaa  effentiont  ptrmoteg.  El  iil  aber  mebr  ge. 
■  reixt,  anfgebracAt ,  wie  Hneh  c  SB.  f.  qeibni  tehaa  pertHoU  pnlam  de 
eorara  iniuriit  aniit  qneill. 

l»lt  i'ncftnni]  Eben  ao  III,  ^.  m.  ae  in  boilea  ineilavervnt.  D.  f. 
ti«  Itiirieit  auf  dem  Lager  hinaat,  in  Halt  und  Eile.  Man  vergl.  B.  6. 
IV,  17.  qno  maior  vii  aquae  se  incHavi$tet.  —  Doch  hierin  zeigt  aleh 
Kraft  und  Mutli )  andeti  III,  OS.  m.  wo  ea  beibi:  Pompeiaa — eqanm 
mclna  —  deeamana  ports  ae>  er  ca$lrit  eieeit ;    d.  i.  inr  Flneht. 

auTB  —  jir^Aifrentur  ]  Mure  iat  der  Cwua  loeaiii  wie  dama,  ant 
die  Frage:  nnde,  e.r  qvo;  d.  i.  von  der  Mauer  oxf.  Cfr.  Kamdi.  f. 
147.  B.  S.  446. 

perseqai  prchibenlHr']  L'eber  die  dreifaeht  Strnkfnr  von  proAi- 
bere  vergl.  B.  G.  I,  I.  p.  6.  So  wie  der  hfinUiv  ala  Objekt  xu  be- 
trachten,, le  findet  alcb  dieaea  durch  ein  Konen  BDigedräclil  II,  35.  m. 
loci  BBlnra  adtltnn  prohibebat.  —  III,  23.  f.  auirilia  Caeaarii  seie 
prühlliitarum.  25.  qoOBiani  Caeiarem  non  pruAibuiilenl.  45.  naslroi 
prohiher«  coepil.  Wie  hier  mit  Infinitiv  111,  S.  nt  nure  CBesareni 
irxno're  prohiberet.  c.  24.  nl  —  oquari  prohiberenbir.  c,  30.  f.  ignet 
fieri  prohilinit,  e.  40.  commeatua  —  impertari  prohibebat.  Gan»  alj- 
■olDt,   MM  dem  FrdhDra  an  ergänzen,   e.  44.  m.  qnum  eraut  loca  Cae- 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CiyiLI  LIB.  II.  CAP.  15.      253 

nun  ee  riecipipnt  ibiqoe  mnsculiini  torrimqn«  lätetitiaiu 
libere  ineeo^nnt.  Ita  mnlloium  mensidm  laboi  hestiuixi 
perfidia  et  vi  tempestatia  pancto  tempoiis  iateriit.  Tei»- 
taverunt  hoc  idem  MasBilieDses  postsro .  ^e :  eam^ena 
nacti  lempestalem ,  maiore  cum  tidacia  ad  Eklterant  birrani 
-  Bgger«mque  eroptione  pagnavernnt  iiiultiim<|ae  igncia  if^ 
Inlernnt.  Sed,  ut  saperioris  tempoxis  canteationeni' oosUri 
onmem  Femisenuit,  ita,  proximi  diei  casn  admoniü,  ooe- 
'nia  ad  defensioaem  paraveraDt.  Itaque,  mnltia,  intetfeo- 
tis,  reliquos  infecta  re  in  oppidum  repulerant. 

Cap.  XV.  Trebonius  ea,  quae  sant  amissa,  mnltQ 
maiore.  studio  militum   adoünistiare   et  reücere  iostituit. 

Ur)  eaplenda,  eliE  proAibere  Pompei.  —  non  con«tita«r>(.  —  Der 
■weite  Fall,  wo  prohlbere  mit  Ablativ  itrairt  wird,  fludet  lich  aneli 
bet  Cb«.  in  B.  C.  oft.  III,  15.  mari  portibuiqut  CaeBKrem  jtrohibebat. 
t.  17.  m.  Bt  aqua  lerrayse  eol  prohiberet.  t.  21.  m.  Coniul  enm  te- 
natu  frohibuil.  c.  47.  ut  frumento  hoitei  prohibBantirr.  c.  58  io;  pabt^ 
lalione  pruh.  Vergl.  noeh  I,  31.  41.  m.  05.  L  S4.  f.  mit  ab  la  I, 
23-  coli.  Od.  mit  Infinit,  c.  33. 

UbtreJ  Ungehindert,  (ungenirt),  i.  i.  nifce  veiw.  mit  drtiil; 
Hehrmali  bet  Caei.  VII,  40.  B.  C.  I,  2.  libere  —  decemere.  SO.  mf- 
nni  libere,  mlnni  audaeter.  IJnl.  M.  qnod  liceret  libere  tacere,  [o- 
•tiu.  XXVII,  2.  f.  liberiui  dcpopuUtnrf  Aiinm,  li  ornncm  itirpem  re- 
glam  eKiIioxioenl.  In  der  Regel  alio  tritt  der  Begriff  der  Vngebun- 
denheit  in  Malam  hartem  hervor. 

puncto  lemporii]  D.  1.  in  einem  Augenblicke;  bildlich  in  einer 
Minnle,  im  Moment.  linl.  c.  25.  extr.  Eli  lieielchnet  demnach  dfa 
kürsBHle  Zeilfritt.  Daher  hei  Cic.  N.  D.  I,  20.  nullo  puncto  temporig 
iBfermiuo  =  ohne  einen  ADgeDhIicIt  aaizDiefien.  Auch  mit  dem  Bei- 
■ftti:  unam,  minimnai.  Cfr.  N.  D.  I,  24.  tn.  emniial  miaimtt  tem-. 
perua  pnncUt  d.  i.  ia  ieier  Secunde.  So  lagt  Senec.  Bpiat.  40.  maek 
■einer  AK;  punctata  eal,  qnod  TiTlnai,  et  puncto  minoi. 

empliaite  pagnaperant']  Held  reeittfertigt  dieaen  Ablativ  darch-- 
den  bei  Caes.  nicht  leltneD  Anidrncki  proelte  dinieare.  R>  iit  der 
Catat  modal,  xar  Umichreib,  eine!  Adverliialbegrill«.  Eine  gane  Kbn. 
liehe  Stelle  fanden  wir  bei  Vellei.  II,  47,  I.  Pugnatnu  aaepe  dlrect« 
ade,  nepe  in  agminibni,  taepe  eniptionibut.  Nicht  la  verwediiela 
mit  dem  Ablativ  dei  begieitenden  Nebenainttandet ,  unter  den  etwaa 
geichiebti  wie  ob.  tecando  magnogue  venia  ignem  — 'interant.  Dartttt 
1,  SO.  D.  Fahrt  za  Sali.  lag.  00,  3. 

praxiiai  diei  calu  admonili —  paraverant']  Zwei  Zaitpnn hl»  wer- 
den geschieden:  tempat  tupen'ai  d.  1.  die  Zeit,  von  der  dnreh  die  Maa> 
silier  erSehten  Waffenruhe  bil  la  dem  unerwarteten,  hlnterliatigen 
Anifalle;  und  eodana  proximal  diei  i.  t.  der  Tag  dei  AnaFallt  leibali 
Einer  Aenderung  in  prigtini  diei  bedarf  ei  nicht,  (lo  B.  «.  IV,  14.) 
denn  proTfniut  ist  bald  der  nachnle  frühen^  bald  der  folgende.  Jenca' 
paraverant  kannte  ohne  Eintrag  heifaen:  parata  Aabebant.  Die  Solda- 
ten müsien  alia  die  AnatnIfen  mm  Empfang  de!  Feiudes  in  der  Naeht 
gemacht  haben, 

CAP.  XV.     Adminiltrare  et  rrßcere^    Ei   alnd   aK>«t'   vertckiedr.ne 


.„_._.,Cüi.wle- 


364  C.  lUL.  CAE8ABIS 

Nam  nbi  tantos  -snos  laboreg  et  adparatna  male  cecldisse 
Tidernnt,  induciisqae  per  sceloH  violatis  snam  Virtutem 
inrisui  fore  perdolnerunt,  qnod,  nnde  agger  omnino  com- 
portari  posset,  nifail  erat  reliqanm:  otnnibaä  arboribus 
longa  lateqne  in  finibos  Massiliensium  excisis  et  convec- 
tis,  aggereif)  DOvi  geDeris  atqne  inauditum  ex  lateriüis 
duobns  murisj  senutn  pedi^n  craBsitudine ,  -atque  eörnm 
nororom  contignationem  facere  institaeront,  aeqna  f^ 
latifudine  atque  ille  coogeatitias  ex  mateiia  fuerat  agger. 

HaudloDgiD  und  Geicbific;  wlren  ci  venpondtt,  m  wQrda  «■  woU 
keificn;  r^ficere  sc  reparart.  So  Qninctil.  I,  IS^  4,  rificit  ibIdkm  m 
reparat  parietal  ipaa.  RfJUere  i*t  aber  dat  Verb.  pnpr.  von.  Wled«r- 
kentellnug  der  Bnuwerkei  i.  Bi/ana,  wturo»,  aedei,  urbeM  ttt.  B,  O, 
VII,  S5.  pootem  T^ceie  coepll.  V,  11.  naae*  Ut.  Cfr.  N«p.  Att  20,  ».- 
Timol.  3,  3. 

male  cetidittt'^  „Cadere  habet  notionera.  evcntu«  cerlf  et  qaiden 
In  ntramqne  partem."  Bronlibui,  in  Tiball.  1,  7,  Ol.  C£r.  Sali.  >Cat. 
SO,  a.  So  Liv.  XXII,  40,  3.  optare,  ot  amnia  praipere  evenirimt. 
At  il  quid  adverti  cadtret  etc.  Dai,  Dralitnb.  Säet.  Tib.  \i,  durioi  et 
coDica  praedicl«  eadttiHhut  reba*.  Taeit.  Add,  II,  tO.  In,  quamqaan 
eaepta  ttcui  cadebant.  Wir  tagen:  die  Saebe  fällt  au*.  Sali.  Jag.  31, 
31.  nl  miieritordfa  in  perniciim  eatura  eilet. 

eompertari'^  Einige  Codd.  n,  Kdilt.  comparari.  Vergl.  in  B.  G. 
I,  16.  p.  43.     Welchci  Verb,  bier  paaiendcr,  erkennt  man  teicbt. 

t'naudiluat'i  Cicero  verbindet  mebrmals:  inaiilatat  u.  iKoudil, 
Flu.  III,  4,  15.  Vellel  II,  lOQ.  I.  inauditum  atqne  incogniluf  ante  inare. 

coali'fMation«» ]  Der  Sinn:  ambiii  illot  msro*  tigHii  Irabibaigue 
inieetit  Ha  inier  te  coniunger»  intliluerant,  ut  Udo  guati  tuper  im-, 
potito  tuti  ialra  utriuiguc  muri  parietet  commeare  pottent.  Auf  dieie 
Weite  war  ea  vine  andere  n,  daaerbaftere  Art  eicei  bedecilen  Gange», 

aequa  fert  lalitudine'^  Dteh  die  gewöbol.  Leiarl,  darcb  die  Codd, 
geilehart.  Doch  (ebon  Ond.  allTanite  (Br  alliludo  ,  ihm  folgte  Kreyil. 
Nöb.,  nnd  icheiBbar  nicbt  mit  Unrecbt,  etwa  am  folgend.  Gründen: 
1)  Bereili  le}*  die  eratiitudo  der  beiden  Maaem  angegebeo;  die  HöAty 
■  «li  neientliehci  Merkmal ,  nad  hier  Tom  grofatea  Einflniie,  dQrfe  nicbt 
fibergangan  werden.  2)  Die  Breit»  dei  Hanerdammi  ley  eine  lecundär« 
Eigenichaft ,  welche  nebenbei  durch  ipalium  i/iler  marei  angedeutet 
werde,  3)  Im  folg.  Kap,  IQ.  weiaen  die  Worte:  paine  iaaedffieata  — 
moenia  aaf  eine  anaehnlicbe  Höhe  dei  agger,  wie  Ond.  richtig  anden- 
lele.  4)  Cae«.  gelhal  habe  e.  1,  wohl  die  Hähe,  aber  nicht  die  Brelto 
angegeben,  in  SO  Fufi.  Sieh  Alle«  lifit  lieli  fdgllch  hfiren.  Allein, 
betrachtet  inaa  die.  Worte  Caeiari  nnd  die  Stellang  der  Sätie,  ao 
mnfa  man  fait  fär  latitudine  itimmeD,  Denn  1)  die  muri  werden  nn- 
niltelbar  darch  einen  Attribntittata  tenum  pedum  crattitudiae  naher  . 
beachrieben;  eben  an  icbeinl  die  coatiguatia  durch  die  Worte:  aejua 
fere  latitudine  naher  beieiehnet ,  und  xwar  nicht  dnrcb  ein  unweaent- 
licbei  Merltraal,  weil  allerdioga  dnrch  die  Breite  dei  Baum*  die  QOa- 
litat  dea  BaaheUei  bealiiDml  wird.  Die  Worte  näml.  ^  aequa  lalilud. 
anf  den  gaaien  agger  lu  beliehen,  hindert,  nach  untrer  Aniieht  dia 
Siellang  der  Worte  eben  ao,  ala  die  gteieblolgende  nähere  Exposition, 
Kit  Jena  Contignatio   bewcikatelügt  «ordeo;   e*  ill  glelehaani  wo  nicht 


gii-jb.Coo^lc 


-DE  BELt.  CIVILl  LIB,  n.  CAP.  15.     255 

Ubl  aut  spatinm  iii(er  mnios,  aal  iiobecillitas  materitie 
poBtalare  rideretnr,  pilae  iDterponnntur,'  transveiBaria  tigna 
i^üciuntiii,  <[nae  firmamento  egse  possint  «t,  qHidquid 
est  contignatum ,  cradbus  consternkur- cratesque  luto  in- 
teguDtnr.  Sub  tectp  milett^ui^ extra  ap  smistra  muto  tec- 
lus,  adt^rsus  plutei  obiectu,  operi  quaeenmque  luuii  sunt, 
sinepericulo  snpportat.  Celeriter  res  adiuinistrator :  diuturni 
laboris  detrimentum  sollertia  et  virtute  militam  breri  recon- 

SuppltMtKl,  docb  nothwcndigs  ETliaiernng.  3)  Di«  Breite  matt  an*  . 
»thnUeh  fttittta  leyn  ,  weil  dw  B&uboli  kin  a.  wieder  niebt  autreiehte, 
Oller  in  >eAw((cA  befanden  wnrd;  «■■  bei  eintm  icAina/«»  ZwIichcDiauna 
'  weaiger  In  Belraebt  komRit.  4)  Ei  leuebtel  eadllcb  ein ,  diTl  die*er 
gnat  vgger  Bicbli  andere  «er,  >li  ein  Toükoatm^atT-MiiteHhii,  unter 
denen  ScbDde  die  Soldaten  die  älirigen  Belagernngaar bellen  lieber  be- 
trieben.    Oaber  anten:    operi  guaeeungae  »vui  lunt  — ■  eapporlat. 

filae  interponuatar\  Pilae  lind  Pfeiler,  hier  antrecht,  tenkre^t 
■febcnde  Balken  oder  SävUit,  ant  denen  die  Bedacbnng'  ruhte.  Aoek . 
tteineriK  Pfeiler  beiheo  pilae.  Liv.  XL,  Sl,  4.  H.  FalTini  plnra  et 
Majorli  Ineavit  neni;  portnui  et  pila%  ponlii  itt  TibKimf  quibnt  piKt 
ß/THien  poit  aliquot  annoi  P.  Sciplo  et  L,  ManmiDi  eemorei  loCavc- 
runt  tnT;iDseiiifDt.  Anch  Sei'Ienp feiler  bei t>en  ^7a<.  Plin.  Epp,  VI,  Sl,  !?• 
tramveriaria  ligna]  Qaerbalten,  welche  in  einem  «ogenannlea 
Vitlentige  dienen,  und  mit  den  Balken  der  Decke  nicht  parallel  laufen, 
lODdern  In  der  Bii^luBg  de«  agser.  C(r.  e.  S,  Man  betrachte  traa$- 
venaria  tigna  di£riati  einei  MVlaminengeielxten  Snbitenlin.  Denn 
die  Endung  arius  weilet  aaf  die'  AeAnlieiieit  aai  die  Ballung,  hin,  sn 
der  etwu  gebort. 

aivertmj  D.  I.  »parle  anteriore,  m  fronte,  lAml,  vaA  der  Stadt 
■D,  wo  die  Feinde  waren,  denen  er  enlgegen  arbeilete.  Chr.  iq  B.  6. 
II,  8.   lieber  den  Spraehgebr.   vergl.  Z.  S-   682.     «och  Ramih.  f.  04. 

operi  quaeeanque  utui^  Opui  amtafit  hier  tm  kollekliv.  Sinne  dl* 
■aml^licben  Belagerungtarbeilen  und  dain  gehörigen  Werke.  Der  Be- 
griff iit  enger  oder  weiter  nach  den  Verbaltniiieii  uäd  tiegenatüdeu. 
So  I,  4).  f.  oput  in  ocenito  fiebat,  le.  eattrorum. 

diuturni  labori»  dftrimeittum'\  Eine  Auidmckfwelae ,  die  nu  bei 
SalJuit  und  Tacit,  nicht  BBgewobnlich  indeu.  fifirde.  Labte  iit  di* 
■nbjektiv  angewandte  Mait  nnd  Arbeits  dieie  war  nun  .durch  die  -dt- 
trimenta  operibut  illata  fatt  vergeblich  geweieu:  folglich  iteht  eauit» 
pro  effecta  per  Melonfm.  Der  Genitiv  Iit  Objeiti,  und  die»  brevila- 
gventla  würde  iick  M>  aufbeben :  diulnmo  labore  effetrti*  nperibut  de- 
trimentum illattm.  Daft  diularnai  ~~  tangdauernd  im  AJlgemeinen, 
nach  dar  Analogie  von  aelernut ,  lempiternm ,  diutinat  aber  langwierig 
«la  etwa*  DrQckendei  und  Läiligei  beielchne,  iit  bekannt,  S.  Döderieln 
IV.  p.  21>S.  f.  Aber  eine  Bemerkung  erlauben  wir  anl  hiniuiufageii, 
ob  jene  charekterilt.  Endung  in  diuturnut  verwandt  mit  lere,  itl^t») 
nlio  -.  viel  Zeit  ov/xeArend,  ioitend}  Jenes  iialinut  *ber  hinweile  auf 
dai  lal.  tenti$,  und  aof  iclriai  Alio:  lieb  lange  hinsiekend,  de/inendt 
Analog,  dem:     dacere,  Irahere ,  extrahere  diem,  Irmpaif 

breti\  Ott  bei  Saltuit.  Cat.  44.  lernet  eo  brevi  venturnm.  lagi 
1,  2.  omnia  breei  dilabnntur.  13,  I.  fama  breti  dirulgatur.  Ver;!,! 
K.  §.  7li3.  Biiweilen  iit  jedoch  tritt'  Mviel  kli:  brevi  oralione, 
C(r.  KoKte  lu  Clc.  Epp.   I,  (.,30. 


L.gL,;..b,COOgle 


266  C.  lUL.  CAESABIä 

ciliatdr:  pwfae,  qoibiui  loeis  TiHetnr,  «niptioiiia  cnnasa 
in  mnro  relinqunntur. 

f  Caf.  XVL  Qnod  nbi  hostes  viderimt  ea,  qnae  din 
longoqne  spatio  refici  non  posse  sperasseat,  paucomm 
'dieram  Opera  et  labore  itoi^^efecta ,  nt  nnllos  perfidiae 
neqne  eraptiont  locnit  esset,  neqne  qnidqnam  oMhiiDe  i»* 
linqneretni ,    quo  aat  vi  militibos,    ant  igni  operibns  do- 

reconeiliatarl  Wir  nahineD  tnlf  Däbne  Krejn.  (a.  Oaä.  min.) 
nidteditaklicb  (U»e  Leini  «Uer  MS8.  ftuf,  itatt  dei  dafär  ■DbiUlBlflao; 
ree^Hctniuittir ,  eia  Varb.,  du  Plaal.  u.  Cietr.  gebranekcn  fOr:  r^s. 
rare,  retarcire;  «ig.  wieder  in  OrdnuQg  blipgeii  lo  dafb  AUet  wie- 
der tauber  n.  itell  wird:  «Im  mit  dem  Nebenbegc.  dei  Pultet.  Cio. 
>4,  Qaial.  Fr.  II,  0.  Iribm  tocii  aedilioo,  reliqna  rttaatitine.  Allein  . 
bedenkt  man,  dafi  detriMentuiadiutirrni  /ofertt, nicht  blsb  den  Verlart 
der  ajifgeiDaitäteii  Mühe,  aond.  die  darsui  enlitaadae  aegritvdo  aaimi 
«■deulati  daf»iene  Redewe^ie  metoaymiicb :  ao  ciicheiol  recmacäiatur 
d.  i.  ei  wird  auigeglichen  y  daa  frühere  Verhältiiift  wieder  beigeitellt 
—  ala  der  feinere,  uigcisitfuiere  Auadroet.  Wai  Ijctuaire  ad  h.  L  ~ 
kaben  wUl,  aancüiatvr,  acheiat  usi  lebr  vergeblicher  Vgra^^,  ■■- 
nal,    da  tbra   der   Cod.   Paria,  daibol :    bccvior«   coudliatar. 

in  MKrir]  Der  allgem^'ne  Name  für  die  beiden  Tbeile,  ana  denen 
dM  Maueraeri  beitaud.  So  oh.  nturo  ttctni.  Denn  marut  tleht  über' 
•U  mit  Beäug  anf  daa  Maleriale;  moenia  leigt  hin  auf  den  Z^ee» 
nad  Geirmttä. 

'  CAP.  XVI.  Quad  uU  «te.]  Dofcer  m  Flor.  IV,  3,  81.  weilet 
daraaf  hin,  dafa  gaod  rar  tHi,  ^kk»,  niH^  at,  «t,  uUnam,  ao  ^- 
■etzt  werde,  dafi  einige  daa  Wart  fQr  übertldigig,  andre  für  ted  ge- 
ferancht  wähnten.  Eben  ao  führt  Ueli  an  B.  G.  111,  23.  VII,  BS.  B.  C 
Ili,  6S.  wo  Beiap.  von  quod  nbi,  qvoä  quam,  quod  ntal.  Vergl,  %.  g.  142. 
Baddtmaon.  II.  p.  355.  Not.  Beiipiele  bet  Eamali.  }.  300.  S.  q.  13. 
rähue  in  Nep.  Paai.  4,  0. 

din  laagogue  fpsKo]  GcwühnKeh  heiltt  diu,  atg.  alt«  AMatiifcliU 
jmtM  »i*:  Tagelang,  nud  beiaicknet  die  Dauer,  Hter  aber  loheint 
et  näher  der  Bedut.  jcnea  Ablati»  temparal.  inr  Beaeiebnnng  daa 
XeltFaamt,  ümneit  «•IrheH  etwaa  gcaabiefat,  (  Tergl.  lu  f,  3G.  Z.  £.  480.) 
Allein  genan  betrachtet,  behält  an«h  hier  diu  die  Bedeat.  von:  lani;«-- 
Zeit  hindurch,  iiitkt  alio  die  Zeit  aoa,  uHhrend  welcher  etwaa'nicht- 
geaehehen  werde*  Hngo  ipatia  aber  die. Zeit,  inntrhalb  welcher  daa 
fiedachfe  nicht  geachehen  Icönne.  Wir  mäcUen  aagen:  zwoi  Caaoaver- 
bältniaafr  aiad  verbnndftii,  Aeemativ  aoä  Ablatin  ;  näni.  la ;  qaae  mox 
reHct  non  psaae  ac  ai  flat,  Donnfii  imtralongum  'ipalium  rcBci  poaae 
■peraaaent.  —  Jenea  fue  hier  wie  oft,  betanfo  Capula.  Vergl.  Gönna 
an  Fln.  I,  16.  p.  Tl. 

gaae  —  (;ier<(MM]  Cfr.  Z.  $.  G5S,  56.  Die  labjeilive  Be*fe-' 
hDSg  leigt  akh  in  dem,  dali  wir  aagen  würden:  von  denen  aie  deeA 
geboA  hatten  ein.  Ob.  I,  64.  exlr.  eoa ,  jai  de  tertia  vlgilia  eräaexf. 
Dageg.  I,  T'l.  L  eetum,  qui  tanlaa  rea  confeeia»«  videbaatur.  Vat.  c. 
17.  in. 

quo  auf  vi  ele.]  Mehrere  ältere  Bditl.  nnd  7  MSS.  haben:-  pia ; 
ann  Theil  auch  vit  nnd  igrrii  und  noeere.  Ea  witd  einleuahten,  «far- 
um  an(  jenea  quOf  Migeaclilet  de*_leinen  Gebiaocba  dieser  PMilbel, 
hier  nicht  Rüekalclit  genonmen  werden  lonnlej   da  gtMiinm  bei  lüler 


gL,_._b,  Cookie 


DE  BELI«  CIVILI   LIR  H.  CAP.  16.      257 

eeii  poBset;  eodenqae  exemplo  Benüiint  totam  tubetD, 
tptu  til  aditD*  ab  imna,  raiuo  tnnibnoqae  circnmiri  possa, 
Bic,  nt  ipüs  coDBÜrtandi  in  sois  mnnitionibas  locus  non 
esset,  qnam  paene  inaedificata  in  muria  ab  exercitu  nostiD 
moenia  viderentnr  ac  tbta  mana  conücerenfor ,  saommqae 
tonneotonim  ii8um,  qoibas  ipsi  magna  speiarisBeat,  äpatio 

yameniotigVeit,  äath  itwu  Bettimmtet  amMigt,  wai  all  i^l»^fua^elttuw^ 
DOceDill  gcbrkncbt  werden  konnte.  Ander«  wäre  et,  wenn  qaidguam 
fehlte.  Vei^l.  ab.  fna  ib  Sali.  Cat.  37,  1.  S.  Q-  1,  6. —  Vit  anl 
ffsi't  erutieint  fi-otlige  Perion ificatlOD. 

Mdeptque  eremplo]  D.  i.  aui  eben  dieicm  od.  nnd  xugleieh  meT' 
ten  tit  mt  vorttegendtui  FaUe,  od.  werde»  Mi*  inKe,  od.  aai  dieiem 
yargmg»,  dem  afinliehe  naehß>lgen  konnten.  Dteh  eben  iit  exempl. 
8.  B.  G.  I,  31.  S.  eo.  AibnI.  AblatiT  Pbaedr.  II,  3,  X  uempt  exem, 
pHt  ditcimnt.  BalJ.  Cat.  51,  3«.  nbl  hoe  extmplo„  per  ienati  decretnm, 
eomnl  gladinm  ednxarit,  Ei  bedarf  bei  diesem  Caiaa  keiner  Rtgin- 
aang  von  lata,  er-,  ad.  Mub,  nl«  Kortt«  ad  b.  L  annahm,  der  neh- 
tcrc  Beiap.  anfahrt. 

Murv  turfibutgve  efresnafri]  Dai  Verb,  paftt  elgentl.  *u  turrib. 
«bar,  in  «o  fern  dieie  an[  Rädern  itandeu ,  all  au  mural ;  »•  iit  abac 
noetaphor.  n  nebmen  tdr  cireumdare,  eireamvenire ,  circummiiHire.  8d 
JBail.  lug.  S7,    3.  Hetellna  cancta  moenia   exenltn    cfreuMVenit,     Daa. 

-Kartte. 

ii'c  —  Bf  «nel]  Statt  euel  erwartete  man  vielleitM  futurvt  hob 
cneL  In  lolcben  Fallen  tit  ett«l,  dem  Inhalte  dei  fiataei  aacb,  nicht 
■owobl  iMperfiit,  all  tcmp.  canditlonal» ■,  ^hangig  fob  etwa«,  da« 
nan  ilcb  ai«  geiekeheK,  ala  vollbraeht  denht.  Du  latptrfiit  drückt 
«■aml.  etwBi,  naeh  der  Forantgeialiten  ITrabche  unmittelbar  folgen^ea 
Daaemdet  ani;  Vergt.  KrOgan  Unteraoeh.  I.  8.  158.  bei.  ISO.  «1. 
B4er  wirde  man  felgl.  lupplirea :  lic  nt,  nbi  ea  evenineitt,  (effeeta 
«lecnt)  locni  noa  e**»t.  BaBinM.  ad  h.  1.  Terweiat  auf  I,  72.  eliam 
^aum  Bellet  Caeaar,  aeie  n«R  ette  pagnatarof.  War  iaded  die  Stelle 
geaaner  betrachtet,  iiebt,  dafi  der  Folgeiati:  tit, ut  —  non  ettat,  im 
«ngiten  Zaiammeohange  iteht  mit  dem  obigen:  viderunt  —  Bl  -^  Be> 
gut  gaidguain  rellngiuretar  etc.,  heineiwega  aber  tich  beliebe  auf: 
tentiunt  —  circamiri  potte ;  dieler  S«t*  itt  vielmehr  dem  rtrfernni  nolaF-« 

'geordnet.  Denllicber  Bewefi  iit,  wm  folgt:  quan  paene  inaedificaut 
—  riderenlur  ac  teta  manu  eaniieerenlur  elc.  Alio  war  der  Fall  ba- 
ittit*  er'sgelrelen.     Anden  anch  Held  ad  h.  I.  cinitioimig  mit  Kaaeut. 

;>aene  inaedificata]  Ob.  I,  27.  war  inaedifieere  oSenbar  gleiek 
mn.  verdauen,  barrieadirem.  Aehnl.  Liv.  XLIV,  43,  6.  nee  elauaae 
modo  portae,  >ed  etian  fBa«i(^a(ae  eront.  Aliein,  iBa«rf^ara  wird 
auch  in  der  fiedeut.  von:  aedificare  in  aliquo  loco,  diaaen  gemU 
«rnirt  Cie.  Harnsp.  reip.  U.  in  gua  (domo)  ita  eit  inaedificatum 
•acellnm.  Darani  argiebt  ikb  der  Siaa;  die  moenia  A.  i.  dar  von  den 
Caeiar.  erbanle  aggtr  icbica  fait  auf  ihren  eignen  Sladttamvttta  anfg»- 
hant;  ein  Auadmelc ,  der  affenbar  die  Hohe  de*  ogger  aaielgt,  dar  bB< 

■  reit!  die  Maaern  der  Stadt  überragte^  nlAt  wie  man  gewdhal.  aanimMl, 
di«  Sähe. 

.  guibui  —  ipermitteat]  Quibu»  will  Baamt.  Uetar  Iflr  de|  Dat^ 
halten,  aseh  der  Analogie  von  ttmere  aUeni.  FSV  Caeaar*  Stjrl  gritO«- 
■teit,  and  dem  Sinne  nach  fiaitig.  qaibui  Ut  Ablatir.  caneaal-,  der 
Cadanke:   guOmt  ea^fi§t  nagm  «tc.  «d.  («ffxM  (per  qaae)  A>  mmfiKtM 


gL,_._b,Cüo^le 


2S8  C.  IDL/CAESAHIS 

pr*pinqnitatü  interir« ;  pariqae  «onditione  ex.  mtiro  a«  - 
torribas  bellandi  data,  virtote  se  Doslcis  adaeqnare  non 
poBse  inteUegHBt:  ad  easdem  deditionia  coDditLODes  xer 
'cprmftt. 

$peM  vfMinsjit,  fore  nt  leic  tb  expngnatione  Ictenderent;  gtiAifi  At- 
ftnlet  tpel  coBcepiatent.  Ei  dünkt  no«,  kli  babe  Caetu  hier,  wo  vom 
toilUH  GcgeHtKRden  die  Red«  i«t,  a  quib.  Dicht  «agin  könocn ,  Docb 
vellea.  m~  Aehol.  Ablaliv  SalL  Cmt.  Sl ,  1.  unlierihui  reip.  magniludina 
belli  limor  Iniolilva  Inccucrmt.  38,  4.  plebi  egetlale  iIiddI  m  delort 
IbinriM  Bevarma  reran  enpld«.  Veigl.  lu  Cil.  8,  8.  Ob.  I,  50.  Sl. 
lu  »«u  cte.  Indctt  darf  oicht  äbergaugen  werden,  dab  einige  Codd. 
und  Edltt  bähen:  tußeravitteni-,  nach  cfner  sieht  luiBewäbiil.  Ver- 
weebil. —  Weon  die  Cadd.  weiten  Spniea  aeigten,  id  würde  ci  eiatn 
Caeiara  nicht  nnwSnlfgen  Gedaulien  bilden:  qnibua  megiun  Viret  (i.  e. 
eopiai)  taperatienl.  Einige  Spur  geben  die  Codd.  durch:  magna  ei*. 
tpjttio  prapinguitatitl  Alierdingi  ein  loodetbarer  Anidruek;  nneli 
der  Analogie  der  GenüiBi  Qaalilatii,  welche  einem  BegrtSiwoTte  inr 
nibcrn  Beitinmung  beigefügt  werden,  snalog.  Iit  1,  Sä.  eundem  ■■«m 
cetcritalii.  Spatiaia  lil  ein  relativer  Begr.  n.  du  Qanfe  ilt  lioiebreib. 
Dntert:  die  geringe  Diitaaa.  Wir  glauben,  man  könn^  «Ireng  genoü 
men:  propluqaitai  tpalü  uicht  aageni  ea  mSiae  heiben:  propiDqnil. 
loci,  ipatil  angKltioe-  Beiipiele  ähnlicher  Vertanichung  von.  Adjektiv- 
begliSm  mit  SobitanllTfornen  giebt  Kamill.  S-  303.  I.  p-  939.  n.  <IQ.- 
nnd  all  etwaa  Analoge!  enchien  ana  dai  Homer.  Od.  IV,  113.  i^  J*  ö^ 

pari  eonditione  —  dala^  Man  beiiehe  ätUa  lUBHchit  Kat  die 
Manil.  Caei.  will  lagen:  Ob  lie  ic^an  keiaeiwegl  eine  uagümttigere 
Stellnng!  halten,  all  die  Angreifenden,  ete.  Der  Zniimmeuhang  erfor- 
dert eine  Beiieh.  dei  data  auf  dai  Subjekt  dei  Satiei;  alan:  tibi,  unl 
Jede  eandilia  iit  an  lich,  dem  Welea  nach,  vöa  dem  Sehieilale  ab- 
biagig.  So  encbelat  par  condilio  all  ein  giittttiger  Zubll.  Verwandt 
iit:  paetm  dare,  lailin.  V,  8,  3.  Deigl.  riclariam  dare  Id.  V,  3.  f. — 
Man  liebt,  wie  Caei.  dai  folgende:  viitole  —  non  peiie  noUvirt. 
Ueber  du  in  dem  Ablatie  atael.  verileckte  quautquam  ete.  analog  nnl. 
,itiiigeacAlet  der  vorliegenden  Umitände  etc."  bei  dem  allen  ete.  i.  m 
B.  e.  III,  II.  8.  199.  VIII,  33.  Ramih.  g.  111.  S.  674.  Eben  lo  im 
Griech;  in  den  Catitn*  abiaUl.  der  Parlicipieo.  Iiocr.  Pancg.  c.  36. 
In.  taai  ii  laS  lolpi;  nnfaojfömf ,  oi!j»  önoCtiq  ^/p^jnwo  mit 
TvjtOK.  Ibid.  14,  53.  tlSittt  ta  ov/ifa/torm ,  Ofimi  fjQovfitOa.  C&'. 
Fnppo  n  Cyrop.  V,  I,  25.  KrQger  lo  Anab.  I,  8,  33.  Den  leine«, 
•ber  gegrünleleD  VnlerieAied   wird  jedoch  Niemand  rerkennen. 

eirlMte  le  »oitrit  adaequare  ?(c.  ]  Held  «d  h.  J.  hält  te  liehet 
für  den  Caini  Objecti  lu  adaeq.  Van  dünkt,  angeachlet  der  angeführ. 
fenHeiaplele,  se  der  Caani  Subjeeli,  wegen  de<  Gegeniatiei  in  nottrit% 
■odann,  weil  wir  glauben,  ei  könne  hier  eher  du  Objekt  all  du  Sub- 
ftit  nnerwibnt  bleiben;  nahmen  wir  alio  adaequare  iwar  In  .tramti- 
tiver  BedeuL  fdr  gleieAmacAeK,  gleieilAun,  wie  Llt.  I,  30,  1.  nuibut 
duobu»  operibul  tIx  nora  haee  magniSeentla  gnidquan  adaequare  pci> 
tnit;  lo  wird  mau  Jeiebt  wu  dem  Ablatit.  InitrumeDtal.  und  modal. 
Virtute  dai  Objekt  luppliren  können.  Sani  denilbe  Fall  B.  G.  VI,  i% 
fnoi  qood  adaequare  ^nd  Caeiarem  fratia  Intelltgebatnr;  wo  wenig- 
■teui  enicbtlich,  dafi  der  Accniativ.  SubjecH  Torherrichend.  .  Der  Fall 
B.  e.  VII,  89.  nd  ntramque  rem  *e  Ulli  efferre,  wo  te  offenbar  Ob- 
jtUwu.  Itt,  llt  TOB  den  rorliegeadea  in  lo  fen  verKhiedeif,  »la  un- 


gL,_._b,Coo^le, 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  H.  CAP.  17.      259 

'  CaP-  Xyil.  M.  Varro  in  nlferiore  Hispania  inillo, 
GOgnitis  lis  rebns,  qnae  sunt  in  Italia  gestae,  diffidenis 
Pompeianis  rebus,  amicissime  de  Caesare  loquebatnr:  prae- 
occupatum  sete  legatione  ai  Cn.  Pompeta ,  teheri  obstri- 
etnmßde:  Hecestitudinem  quidem  »ihi  nihilo  minorem  cum 
Caetare  intercedere;  neque  »e  ignorare,  quod  e»»et  qffl' 
ciumiegati)  qui  ßdueiariam  operam  obtineret ^  quae  viret 

mittelbar  vorher  lu  Sahjcitt  tchon  genannt  iit:  Id  t«  bellnm  iniecpiiie 
etc.  Auch  ballen  wir  se  adaeqaare  alicui  tirtuie  für  eine  «efar  an  den 
materielUn  Begriff  iet  adarquart  itreifende  Redeoiarl ,  Dnd  lind  ge- 
neigter dm  Verbnn  hier  in  einer  neutralen  Bedeut.  zu  nehmen,  so  daTi 
swir  die  ThStiglctit,  aber  obne  nilicre  Angabe  de(  Objeiti  brieichnet 
«ird:  m  Jemanden  gleichthan,  d.  i.  gleie/ikommen.  Daia  kommt,  dab 
der  regierende  ln8iiitlT  nsn  poiie  eine  lo  bedeo long) volle  Kraft  bat, 
gleich;  pollere,  talere;  da(t  wir  dieiem  eber  dai  Subjekt  vindiciren 
möcblen,  all  dem  adaegtiare  ein  Ohfelif,  Analog  achien  an)  Cic.  Tn)e. 
1 ,  35.  nee  me  pudet,  ul  itloi ,  tateri  neteire,  quod  neaciam;  wo  eben- 
falli  dai  mteire  dem  me  pndrt  im  Gegeaiatz  zu  ialo»  notergeordnet  iit. 
Urber  die  Anala».  der  Ih-ani>mm.  periiinal.  me,  te,  ie  etc.  bei  Cicero, 
meiit  nach  tficere,  fateri,  opinari  a.  Tcrwandtui,  )-  GÖreni  FJn.  II, 
19,  50.  u.  anifabrt.  mit  gewohnter  Grfindlichbeit  Ochiner  in  Belog. 
Cie.  p.  SO.  Die  AhwägQng  de)  pro  and  caalra  bleibt  Einiicbligarn 
Sberlaiien  ;  fQr  die  enlgegeni;eietale  Meinung  )präcbe  allerdingi  auch 
dai  griccfi,  t,ircovni<t  aitovt  iUoüaat.     Iiocr.  Paneg.  c.  25,  81. 

C'AP.  XVII.  CognxHi  iia  rebut,  gaae  lunl  ete.,2  Ein  rein  imo- 
TiMcher,  ron  aller  BeimiichUDg  dei  sa\ijektiveH  UrtheiU  ton  Seiten  de! 
Referenten,  u.  von  aller  Beziehung  aaf  dai  Subjekt  dei  Satsei  freier 
Adver  bialaal  I ,  aufiolöien  durch:  ubi  cognovil  etc.  Daher:  quae  lant. 
Vergl.  dageg.  B.C.  VI,  25.  eslr.  quae  —  viaa  non  aiiit  —  guae  diffe. 
Taut  etc.   Ob.  c.  IG.  in.    Von  Varro  a.  ob.  I,  38. 

praeoeeupatum  s«i«]  Ein  Verb,  daa  Liviua  ott  gebraucht,  anch 
Im  metaphor.  Sinne  von  animut,  Bten»,  eentHia;  dem 'bedanken  ver- 
wandt Liv,  VI,  20,  10.  Biuiquam  fore  in  praeeccapatii  benfßcio  animi* 
Tcro  eriminl  tocnm. 

legationeZ  B.  G.  VIII,  SO.  t.  conjuncln»  et  familiaritale  et  neeet- 
»itjtdine  legaliemlt,'  i.  e.  munerii  Z,rgali.  VergL  lu  B.  6.  I,  52.  Sali. 
lag.  38,  4.  Cdpumiu),  parato  exercitn,  Ugat  aibi  hominel  nobile!, 
UetloaoB,  I.  c.  legaloa   libi   ad)Dmit.   Clr.  Kortle  ad  h.  1. 

fidaHariatn  eperam'\  Wie  hier  Optra,  «o  tprachen  die  RÖm.  In- 
rllten  von  einem  pater  ^.fueiartiK  und  von  tulela  ( Vormund lehaK) 
ßdaeiaria.  Ctr.  Heineec.  Antiiiuitatl.  p.  158.  16»..  Fiducia  enim  eil  iD 
Aereditatibut  et  emptioaibat ,  quam  «liqni*  herei  Et  bac  conditione ,  ut 
aeeepttt  htreditale  eam  reddat  atteri:  —  item  quam  alicul  vcnditnr 
■liquid  vendilione  iaiagiiiaria,  ut  rem  rendilam  )t«tim  reddal."  Erneili 
in  Cl.  Cic.  Cfr.  Cie.  Offlc.  III,  15.  Die  Formel  lelhit,  deren  man  lieb 
bediente  bei  dem  Pacta  ßdaciae  d.  i.  weun  man  eiuem  Andern  auf  Treu 
nnd  Glauben  ein  Gnt  nnd  Eigentbum  übergab,  um  c)  von  dioem  zar 
beliebigen  Zeit  wieder  in  Empfang  lu  nehmen ,  laotete :  „al  inter  bonoi 
hena  agier  oportet,  ne  propler  te  tuamqne  Edem  frauder."  —  Statt 
eperaot  la)  Ciaccon.  provinciam.  An  aich  nicht  )pi'achwidrig ,  aber 
obne  Autorität,  nnd  hier  viel  in  tpeeiell  aod  tinteilig,  da  der  Satz  al« 
Epexegeaii  von  Legalui  in  hetrachleo.  So  senut  Hirt.  Ale^i.  B.  21. 
B  2 


gL,;..b,-Cao^lc 


260  C.  lÜL.  CAESARIS 

iuaey  quae  voluntut  erga  Caetarem  totitit  prmindae. 
Ila^c  Omnibus  ferebat  sermonibus,  neqne  se  in  nllam  par- 
tem  movebat.  Ptutea  vero^  quam  Caesarera  atl  Maasiliam 
detineri  cognovit,  copiaa  Petreii  cnm  exeriätu  Afranii  essA 
coninDGtas,  magna  anxilia  conveniase,  magna  esse  in  8p4 
alqne  exspectari^    et  consentire   omnem   citeriorem  pr»- 

repiDiii  fidueittrimm   LIt.  XXXII,    SS.     Nabldl  cun   «rieM  nlat  fidu- 
rioTia»  dMe,  ■!  *lc(flri  *Jbi  TetUtueret.    EbM  to  Cort.  V,  D,  8.  gdb- 
'  poiilis  r«bai,  jailo  regi  tibi  fiduciarium  reitttnet    imperiam. 

eolantai  erga  Caet.  tot.  pron-l  (Gani  uiilog  c.  32.  «itr.  pr« 
meriUt  in  (<  «ivitalit.J  Eine  ihMaktcriitiiehc,  den  eeotai  der  Spru- 
dle, rbeu  lO  wie  Cmmti  Style  gam  Kagemetiiie  Wailitelluugl  Fo/ua- 
fB»  erga  C,  variobmilit  tut  in  den  eine«  Begr.  der  Zuneignng.  Cfr.  I, 
4.  iainlcitiae  cum  Cato>e.  c.  70.  rrDdeliUi  i*  r«.  la  Auieb.  d«r  Stella, 
die  der  Genitiv.  Snltjecli  elnninint,  d>«  Gcgenthefl  Sali.  Ctf.  1,  3. 
«BiOTt  laiperio,  eerjieriM  ■erritia  mmgii  ntimar.    S<  nnt.  c.  33,  in. 

ferebat  termiiiiih«»'\  Die  Hafar«.  der  Cvdd.  and  Editt  referehstl 
i  Cod.  iMferebaL  Anck  enlaland  die  Coqjektur,  ob:  tereiatf  Wu 
■nek  •oderwärti  genhehea  wie  Tae.  ADn>  XV,  46.  wo:  vetera  mnlk  m- 
moribmt  ftrente  popnlo.  Uni  uheinl  ferebat  okae  Tadel,  ali  ijnoit. 
ton  jaetare,  dictitare,  «Dcb  Jaeere;  wie  nameDtl.  Tacilui  häufig yerre 
von  (olckco  wlederhollcii ,  (Ut  alllägiicAeii  Atalieiangea  gthrtaeht ,  die 
Jem.  im  Hunde  fOhrt,  wir  tnoehlen  aagen,  ohne  grade  d&bei  viel  in 
eatg/indeK,  —  wir  nenBea  ei:  Vertde  —  Vergl.  Walther  in  Ann.  VI, 
40.  In  jattare  liegt  Iketla  der  Begriff  dei  AbtiehlUcheH ,  (lo  anek  in 
jaeere)  theila  der  Ottentatian,  die  mit  {enem  nake  verwandt. 

neque  le  —  moeebat]  Jenei  uegne  iit  gleiek:  negite  tam^n.  Ob. 
I,  43.  m.  nefue  idcirco  Caeaar  opaa  Intermittlt.  —  Dnreb  le  moter» 
äd  oder  ix  aliqnld  kexelchnet  der  Lat.,  aknliek  oniem:  einen  Sefa-Itt 
Ihnn,  die  Beitimnnng  dea  Willeni  nnd  die  Riehtaug  der  Tknt  in  etwat. 
Atao:  Varro  blieb  deefennngeaebtet  ganx  nuthätig  and  netgte  aicb  fak- 
iiick  *eder  an  der  einen,  Boeh  an  der  andern  Partei.  Auch  wir  lagen: 
er  rährlewieb  nicht.  Sa  Li*.  XXIII,  32,  13.  Coninlei,  traniaetia  r«* 
bni,  qnae  )a  nrbe  agendac  erant,  motebant  iaia  lete  ad  bellum, 

peilea  vero,  guum'^  Uan  wfirde  lieh  wundern,  wenn  nicht  led. 
naf  qnam  vtrfallen  wäre.  In  den  MSS.  keine  Spar;  wohl  aber  wollte 
ao  Marklaud  p.  308.  So  B.  Q.  IV,  ST.  Bekannll.  guain  aOch  En  tem- 
pareller  Bedent.  nach  Angabe  einei  chrenoleg,  ZeltpDnkta,.  tlalt:  poit- 
quam.  Vellei.  1,  2,  1.  Anno  oetogelimo  pott  Troiam  eaptam,  bentetima 
et  vicetimo,  juam  Herculel  ftd  Deal  exceiierat.  —  tileicbwohl  fühlt 
man,  dafi  f/vum  d.  i.  tum  guam,  inr  Angabe  der  In  der  Zeit  eingetret- 
iien  Umitände,  tisd  all  EpexegeUi  dei  paitea,  gani  an  ieiner  Steile 
iit.  So  Sali.  lug.  31,  2a  lila  tempora  magli  placent,  guum  regna, 
provtnclae  —  penei  paucoa  erant, 

detineri}  Wie  gew.  fn  mckrem  Codd.  dittineri.  Hau  fSkIt,  wie 
unpoMend  du  Lelitere.  8.  B.  6.  II,  S.  Vit,  37.  „DiitineiBur  plnrlboi 
negotiii  vel  occapatintilbaa;''  delinemur  omnibai  i[i  rebui,  qnae  not 
diattut  in  aliqno  vet  loeo  Tel  ncgotio  morari  cogunt. 

«lagna  elf*  in  »pe  atgue  ejrgpeclaril  Magna  le.  anxlila.  Kein 
Wunder,  daTi  man  auch  magna  aur  *pe  bezog  nod  dietera  gemäb  e.r- 
tpectatiane  erMnn.  Nep,  Ale.  4,  i.  qnnm  «ml  in  magha  spe  provlDeiae 
bene  admlntitrandae.  Ette  in  re  zar  tiniaehrelb.  einea  Vetbalbegriff« 
meiat  neutraler  oder  pauiver   Bedent.   iat   aekr  gewöhnlich.    Sali.  lug. 


,^.b,Cooj^lc 


DE  BELL.  CIVILI   |.)B,  U.   CAP.  18.       261 

Viticiam;  ^ptaefpie  postea  accUerant,  de  anguBtUs  ad  Uer- 
dam  tei  üntmeiitariae ,  accepit,  Ktqiifl  haec  ad  eou)  latius 
atque  ioflaliui  Afranins  p«r8oribebat :  se  quotfae  ad  motum 
fortunae  moTere  coepiu 

Cap.  XYin.  Dilectunt  habuit  tota  jiroviacia;  legio- 
oibiu  coropletis  dnabiu,  cohorleg  drciler  triginla  alariHK 
addidit;  firnmenti  magatun  Dumeruin  coegit,  qnod  Massi- 
lieDsibaa»  üem  qnod  Afranio  Pelreioqae  mitteret;  navea  , 
loneaa  decem  Gaditanu,  nt  facerent,  imperavit;  compla- 
res  praeteiea  in  Hispali  facienda^  cuiavlt;  peconiam  om- 

3S,  .1.  HI,  qnod  in  invidia  m  erat,  ^mq!  et  ab  NnMidli  ghteerati^ 
naren  aiecBdere.  Aebnl.  in  «mIu,  in  laetitia,  iit  rira  ene.  Ctr. 
KoTite  a.  a.  Ü.  DtA.  tm  Llr.  V,  4,  13.  Wegea  der  Anaphon  i.  in  I, 
75.  78. 

de  /tngvttiii  ad  ilefd.rti  frMm.'\  Offenbar  mebr  dnoOriecliticIien 
ID  Tergleichcn ,  aad  dareh  Caeiari  nicht  leUese  Brtvilifqtitnx  «a  enl- 
■cbaldigeu,  all  mit  der  gewöbalicbea,  ■jotakliich  und  logiieh  volldüu- 
digeii  Aaidrocliiwelie  Att  Lateiner.  Die  Strnklnr  «od  Verbialaiijj 
nebreier  ven  einander  laglach  und  grammatiieh  nbbangigeR  Begriffe  in 
eiuen  Gan»eit  Itt  analog  dem:  damum  rtditiQ.  S.  B.  G.  I,  5.  t.  p>  IB. 
ob.  I,  fi3.  magni  danum  eaweurtut  ad  Aftan.  nnd  Exean.  L  GrUch. 
etwa:     jtv&o/urot  (%i)  i^t  '«fos  JUi/Sti  tmavoaala^. 

laliu*  algtu  inßaliiu]  So  111,  79.  in.  Vergl.  Ober  diMe  Gleich- 
fcUnge  Dud  ParonBmaiien  in  B.  G.  VIII,  48.  p.  057.   Fabri  tu  Ing.SS,  U. 

ad  aiodum  fortanae  etc.  ]  Die  ganie  Redenwrt  bat  bei  aller  Ein- 
facbbeit  elwai  PoetUchei,  jeden  Falla  nlebt  nbne  Ironie.  Matui  forttt- 
'  nat  im  neutralt»  Sinne,  nach  der  Aekalicbk.  von  molaa  tidentm,  eit'li, 
lit  linDVerw.  mit  mnlatis,  eoneertia;  nnier:  Güickiteichtel  od.  Wen- 
dung, die  dal  Seblckial  genoDmEn.  M«n  würde  lo  oagcfabi  umKbreibeii 
du  Sprichwort:  den  Hantel  nach  dem  Winde  hingen  =  ad  Icvhiiui um 
qnemque  motun  forlnuu  te  movere,  Tcnteht  licb  d«,  wo  vom  Handel»., 
Ton  Mafiregtln,  die  man  ergrtift  nach  der  Lage  der  Dings,  die  Heile 
llt,  nicbt  TOQ  der  blähen  Denhaft  nnd  GMinnung.  Mit  Eeeht  gedeu^L 
der  (ranioa.  Beranigeb.  an    irine  nationalen  g^ouettet. 

CAP.  XVin.  PetTeiaqut'\  tlngeaebtet  in  B  BI«S.  Pompeioq.  g<^' 
leien  wird ,  ■wclfell«  Held  ad  b.  1.  »it  Reckt  an  der  WabnAeialichk. 
dei  lelitcm  Nameni,  (belli  weil  die  Batlernang  dei  Poapel.  tob  Spaii. 
■B  groh,  thelli  weil  Caei.  i^bwerlidi  den  Namen  dn  Pampei.  lO  eng 
mit  Afran,  varde  vcibnndcB  kalien.  Wir  muckten  lagea,  ronfiglicU 
.janch,  well  e.  17.  onler  den  Beweggründen,  die  den  rarro  beitianteu, 
de«  Pompei.  nach  im  Hjadeiten  nicht  Erwähnnng  gficbieht,  le  dat* 
nan  lagen'  künste :  Varra  wufife  nicht  einmal  von  dem  eBt(eTnler.i 
ScbaaplBlie  de»  Kriegi  nnd  den  BedfirtnlMen  dei  Pompei.  dM  Ndlbiee< 

ut  facerent]  Dieie  Worte  dfinkcn  den  M eitlen  oqiodtiei  GIomvi.:. 
möglicb,  aber  niekt  wahncbElnluh ,  d«  die  Gaditvai  wofd  Handmit-  u. 
^caachiSe  in  Menge  haben  mochten,  die  KriegfiAiBa  aber  doch  wukl 
'  erit  bauen  nnd  antckaffen  mafitep ;  dain  liegt  in  faeerenl  der  Ncben- 
begrlff,  dali  tle  dieli  «nf  ihre  Koates  machaB  loUtaB,  mm  Unt«nebi«de 
»on  facienda*  eta-taiit, 

in  Hiipeli}  Jenci  i»  alchcro  aU*  MSS.,  obukoB  ein  Irrthnia  lelvbi 
möglich  wcj;en  H.     Dafi  man  licb   mr  E«liehuMignng   dei  Ungeii'ubu' 


gL,;..t,COOglc 


262  C.  IUI"  CAESABIS 

nem  oAniaque  ornamenla  ex  fano  HermliB  in  oppUnm 
Gadis'  contulit;  eo  sex  cobortes  praesidii  canssa  ex  pro- 
Tincia  misit;  Cainmqne  Gallonium,  eqoitem  RomaDnta, 
fiunUiaiein  Domitii,  qui  eo  procurandiie  hereditatis  cansga 
Tenerat,  mtssus  a  Domitio,  oppido  Gadibos  praefecit; 
artna  omnia  privata  ac  pablica  ia  domnin  Gallonii  conta- 
lit;  ipse  habuit  grares  in  Caesarem  conciones.  Saepe  ex  . 
tribiinali  praedicavit,  adverta  Caetare»  proelia  J'eeittey 
magnum  numerum  ab.  eo  mi/ituM  ad  Afranium  perfugine  t 
haec  te  certi»  nanpiit,  certit  auctoribui  comperisse, 
Quibiis  rebus  perterritos  cives,  Romaaos  eius  provinciae 
Bibi  ad  rempublicam  adnünistrandam  HS.  CLXXX.'  et  ac- 

lieben  auf  TcreDt.  Edd.  S,  4,  I.  Beri  «liquot  adolncenlDU  c«lnnt  In 
Piraeo  ^dukl  nni  onpaiiend,  da  der  Begiifliname  vsnehiedeD.  VergL 
Bamib.  {.  147.  S.  493:  c.  wo  einige  Beiip.  von  in  bei  Stälteaam.  DmkI. 
IladdimaDB-.  H.  p.  36D.  Snet.  Ocl.  96.  I»  Philippit  Tbuialai  quidam 
de  rDtnra  victoria  onolIaTil)  wo  Bremi  an  den  Gebrauch  dei  Ir  erinneri. 
Mallhia  gr.  Gr.  §.  9TT.  S-  1138.  Mancbe  nehmen  aii,  in  heielchne  Ia 
iolchen  Fallen  dai  Gebiet  einer  Stadt ;  andre  Enden  darin  grade  in 
einen  Graeclimoi ;  nni  lebeint  in,  wenn  ei  acht,  bedingt  1)  darck 
faciendat,  damit  Hitpali  alcbt  all  Dativ  enchejnei  2)  dadurch,  dafk 
Iliepatie  nnpr.  Adjeidtcform  war,  und  eine  Gegend  beieicbnete.  Da>« 
giebt  nicht  bloh  die  Terminal! onifOnn  Anlafi,  lond.  aoch  B.  Hiipaa. 
«.  Sä.  f.  Runni  tu  Hiipalim  oppidum  reeipilur.  Sie  hieb  aQch:  Hitpal 
Mel.  II,  «,4. 

eraoMeata]  Z.  B.  donaria,  limulacra,  vata  eäejala;  eHtipte* 
,    chend  nni.  Kunilaerke. 

praenramlae- berediiatiil  Der  Begriff  crgiebt  (ich  ani  Cic.  Attie. 
IV,  IS.  nihil  Inlereit,  afrum  per  proearatorei  agai,  au  per  te  iptuM, 
Clr.  Emeiti    in  Cl.     S.  nnt.  III,   lOij.  in. 

gravet  —  eencionet]  Man  deute  an  eontumeliae  grape$;  deigl. 
•n  die  Bedeat.  dei  Worte,  all  PrädiJcatt  von  Penonon  =:  ftn^rtKUiit, 
iirfettu»,  Liv.  XLIV,  30,  5.  gravis  deinde,  demlo  fratrii  meta,  popa- 
laribni  eaae  eoepil.  Curl.  VI,  8,  3.  aaepe  AleiaBdrl  anrihai  nimia  jac- 
talione  vjrlutii  atqae  operae  gravis  luerat. 

IE  eertit  nutieiit  —  comjteri'tse  ]  Da  man  aach  lagte;  conpetira 
ab  aliquo,  Nep.  Dat.  3,  4.  lo  erkennt  man  hier  mehr  den  Ablativ, 
modal,  oder  den  Caani  dei  b'gUileitdem  Nebenumttandes,  all  den  Cat. 
iBilrumente/.  So  Liv.  III,  48,  1.  eertit  quoque  indicHt  iMiBpcrtam  an 
habere.      Uni.  II,  37.    abi   rertii  auctarlbat  coaiperit. 

yerterritoi  etc.'\  Eine  andre  Lesart  war;  perUrritit  eisibut  Rom, 
Wobei  Oad.  erinnert  an  B.  G.  VII,  4.  convoealit  cHeritibut ,  facile  in- 
cendil,  IC.  eo«.  Allein  der  Unlenchied  unarer  Stelle  iat  anlTallend; 
Mer  DBial.  ioll  nicht  eine  verantgeAende ,  daa  folgende  motivirenlo 
Handlung  oder  ein  Ereigal/t  angegeben  werden;  aond.  daa  Praedikat, 
die  b  er  vorgebrachte  Wirkung ,  in  lo  fern  lie  in  den  Penonen  fort- 
danert  und  die  Behandlung  deraelbeD  erleiebtett,  n.  hier  den  ihnen 
•nfgelegten  Za^ani:,  loU  hervortreten. 

ad  rempubl.  adBt{nittrandam'\  Reipabl,  umHht  bier  die  Leitung 
md  Eiutiebtung  der  Civil-  und  Militär  -  ADgelegeliheitcn.   S.  in  B.  G. 


gL,;..b,Google 


DE  BELL.   CIVILl  LIB.  n.   CAP.  18.      363 

gentl  pondo  XX  milis,  tritici  modioa  CXX  niiUap<^e«ri 
cbeg^t.  Qnas  Caesari  esse  amicafi  eiTitates  arbitrabatnr, 
'  iU  gTaviora  onera  ininngebat  praeBidiaqoe  eo  dedncebat 
et  iudicia  in  privAtoa  reddebat;  qni  verba  atqae  Orationem 
adrersQs  rempnblicam  habuisBent,  eotum  bona  in  pnbUcata 
addicebat;  proTiociam  omneoi  ia  sno  et  Pompeii  veiba 

II,  20.  l  noA  ab.  I,  7.  rtmpnU.  gerec«,  welch«!  varwudl,  aber  qicbf 
gleichbedeutend;  denn  Lelitrei  bezeicboel  xonBchit  die  wirktlcb  ■Dige- 
rabrtao  Thalen,  «Ii  müebtca  ■■(«>:  dai  Begieren  nBd  CewtmamHrnf, 
8.  Korll«  *u  Sali.  log.  100,  5. 

HS.  CLXXX]  Man  loll  die  Zkblielcben  adTerbfaÜMk  Dehnen;  i. 
Onttetaud  üebnigr.  g.  907.  Da  nun  deeiet  Seileitiuni  eig.  dccjei  eente. 
na  tniliia  Seileitiaruni ,  gleicb  lind  1  Hill.  Sellenen;  (O  ergicbt  lieh 
bler  die  Sniume  Toa  IS  HiU.  [S.  sD  B.  G.  VIII,  4.)  Seiten«!,  d.  I. 
gegen  8  —  900,000  Tblr, 

'■  paMdo]  Unire  Sielte  lifet  liob  unr  erklären  naeb  der  Anatogt* 
der  von  Zumpl  g.  4'ill.  Ramib.  $.  135.  angefahrten  Eigenheit  der  La. 
teiner,  poHda  in  der  Bedent.  la  gebraBchen:  an  Geteicil  icbwer,  mit 
Jen  bedimmenden  Zniatie  de«  Hatiei:  librain  ndl  librai,  Alis  eigenll. 
Bolite  et  laalen:  et  argenlum  poado  XX  inilia  libramm  oder  viciet 
ptille  librat.  Ein  Pfund  Silber  galt  damali  100  Drachmen  od.  Denare.  — 
Man  lieht  ^er,  dafi  libra  bei  poada  auch  «eggelaaien  wurde. 

modiot\  Vergl.  Nep.  Altic.  3.  eilr.  Steht  bii  tieben  Hadil  W>. 
ren  gleich  einem  ailiieh.  Medimnni  \  dieaer  Qage(äl>r  einem  Bertitur 
oder  Halbe»  Dreidner  Scheffel. 

modtet  CXX  mAid]  Ein  leltner  Fall,  wo  dai  SnbUaBtir,  vel. 
dMl  den  geiihllen  ßcgeoiland  beielcbnet,  bei  mala,  alatt  in  Genillv, 
per  Appoaitlonem  in  gleichem  Caini  itebt.  Vergl.  Z.  g.  116.  in.  Ranib. 
§.  156.  S.  Sil,  wo  Jedoch  die  aoi  Liv.  XXI,  59.  4.  angefahrte  Stelle: 
Dtttdeviginti  milia  Romani' eranl-,  —  Iheili  onilcher,  'iheih  andrer 
Natnr.iat.  IteMOHi'  bleibt  ninlieh  in  jedem  Falle  I^aedikattnamtn, 
AehaUcber  iit  die  von  Held  ad  b.  I.  beiekhuete  Stelle  B.  C.  111,  4. 
aagittariot  ex  Creta  etc.  tiia  wiliu  nuMera  habebat.  Ueigleichen 
B.  6.  VII.  G4. 

eo  dtdueebat}    Wegen  dei  Toraoigeheiiden  O*  erwartet«  nau  gana 
keaooderi  hier:   ad  eo*  itatt  eo.     Doch  biacbte  man  den  [einen  Unter, 
aehled  awliohen   Peraonen   (i'ti   iniangebal)    npd  dem  rein  lokalen  B«- 
,    g^ffe  eo ,   welche  beide  am    eMtatet  in  entnehmen. 

iudieia  —  T*ddebat\  Acbol.  Lir.  XXIX,  1,  17.  Omutora  primuai 
tatni  tnerl  pablieam  Gdem ,  (näml.  der  Coi.  Scipio)  partim  edleto^ 
partim  iifdieHt  eliam  i»  perlinatei  ad  obtinendam  iniuriam  redditis, 
aoai  r«a  SjraeoianU  reatitnif.  Erneiti  in  Clav.  Cic-  i.  v.  itidic.  Mgt: 
indMum  reädere  de  praeter»  didtur  et  eit  iiiri%dictienit  pari.  Ge* 
aaner  aber  lagt  man  vom  Praetor:  iitdieim  reddit  oder  dal,  fluoa  pe- 
Uitalem  agendi  aetionemgae-  et  iudieet  dat.  Eben  la  lui  reddere.  Gfr. 
Wallh.  la  Tacit.  Ann,  1,  13. 

fui  verba  atgu«  «ratienem  iabaiiienl}  Sa  Tacit.  Ann.  II,  BD, 
no  coi  verba  tn  eam  qaoquomado  Aabila  erimini  foreni.  Lir.  XXII, 
Ol.  In.  Haee  pleraqne  mnlliplicata  verbii  regii,  ^uae  ad  coneionem 
roealo  exeroiln  kubait,  Nor  1.  Cod.  bat:  oratlonee.  Boeh  gerade  >a 
LiT.  XXIV,  18,  i.  pronnneiarant ,  (näml.  die  Angeklagtea)  verba  «ro- 
Utttemgiü  eai  alreriDi  -  remp.  habuiiio, 
'        ia  pKiA'MM  addicebat'^     Uri>er  additer»  t.  B.  6.  VII,  78.  S.  S70. 


gL,.._b,Coo^le 


8M  C.  lUL.    CAESABIS 

'  lononuidiini  Hälgefoat.  Cognitiia  üs  rebus,  qnoe  Boat  ge- 
■tiie  in  citeii<H«  Hispwiia,  beÜDn  parobftt.  Batio  antem 
faaeo  erat  belli,  ut  ge  oom  daiibaB  legioaibos  Gadia  con- 
f«rret,  Daves  frmnentumqne  omne  ibi  confineret:  proriB-. 
oiasA  enim  onuMm  Caesaris  rebas  favere  cognoveiaL  In 
insala,  frumento  ^navibasqne  comparatis,  faeUnra  du«i  noa 
difficUa   existimabat.     Caesar,    etsi  maltis    oeceBsaciiflqae  _ 


Et  war  i«r  AmltaA,  iaxA  «reUn  an  bil  AfltatllckeB  «nd  prhkl 
Auktionen  und  FerkSufat  JemaDdem ,  d«r  du  b«chila  Gabot  gethu, 
den  Beiiti  laiagle,  t,  i,  melorilate  ond  ßde  publiea.  Von  da  über- 
getragen auf  polit.  Gewallbaber  and  Magialrate,  die  Jenaadeat  den  B** 
■ita  eJB«  Saobe  laiicherten.  Flor.  II[,  3S,  3,  damnaloram  civJB« 
bona  aMIetnU  Satla.  Du.  Dak.  Diiielbe  Straktor  Ur.  III,  56,  8. 
qni  liberum  corpni  in  aemilaleai  addiiittet.  Wegen  in  pubUcam  a. 
I,  21.  S6.  II,  31.  22.  wo  meiit:  In  pabl.  conferra  oder  depanart.  — 
nie  Worte  bedcottn  aber;  täi  Slaatteig»alhitm  trHSren,  vit  pabliearm 
bei  Tacit.  Ann.  VI,  10.  dai.  Wallh.,  nicht  atwai  (■&  Atnls «am  Beb- 
'  ten  de*  Slaali  vn-kaufen, 

iatiurand.  adiggbaf^  S.  ob.  I,  70.  Und  Liv.  XXIII,  IS,  8.  Bt 
cnlai  Dondam  iuila  miiiio  Tiaa  eiael ,  IIa  tutinrattdam  adigtbat..  Cell. 
N.  A.  XVI,  4,  3.  Qnum  dilcclai  antiqulln«  Beret  et  loUitai  a«riker«a. 
fnr,  iatiurandunt.  eot  Trlbanni  militarli  a(Kf«6atl  in  *erba  hacc  Cfr. 
Ranub.  g.  129.  —  Man  banierke  Sbrig,  hier  die  Aebaliebttit:  ■■  prt* 
vb(o«,  ^n  pablicam  —  in  —  verba. 

'  TaHa  hate  erat  belli,  af]  Dine  Stniktar  mit  ■!  iat  analog  den 
rUIen,  fon  denen  Z.  §.  014.  Ramib.  §.  183.  •■  «rotef.  f.  SM.  and 
•nali^  etc.  Lael.  12.  in.  Haee  ler  In  aalcilla  aandator,  «(  neina 
ri^ltiua  ret  tnrpei,  nee  taciainnt  logali,  Ueberall  beliebt  licb  w(  a«I 
daa  Künftig«,  aal  daa  Beabitckligte  nnd  Gtdaeitt«;  däeble  nan  liek 
Sber  die  Handlang  nnd  dea  Variola  ata  Pridikal  taniporell  n.  iaglaelt 
«oardlnirt ,.  a»  wQrde  ■,  B.  Ipii  «atem  «ritt  prfpaiituai  —  ae  eouftrre  — 
gani  in  der  Ordnung  le^a.  Damit  aber  hängt  aDaanaen,  dafa  sl  aeto 
oft  anr  ErfSuterung,  Epesegeiii,  eine»  Sabatantivbegrifl«  dient,  wf« 
Ocbaner  in  Eelog,  Ctc.  p.  8.  qnod  li  Aae  idem  —  contingeret^  c( 
anbito  läceni  adtpicereaint  —  dareh  Belip.  erläutert.  Achnl.  III,  31. 
In.  hee  enim  tlmeni  Caeiar,  na  naribai  noafri  cIreaBvaDirenlar.  Nicht 
minder  ob,  I,  TS.  lie  paratui ,  at  —  aequo  aiAma  ftrrtt.  Wie  dieaea 
«t,  io  auch  Ott  äaxt  mit  dem  InBnitiv,  Beiap.  giebt  Buler  an  Ihhx. 
Paneg.  39,  S9.  Hattb.  gr.  Gr.  p.  1038. 

rabat  favera'^  Etwa«  andsn  tat  rtbmt,  «nden  parUtut  altenlu 
fmara,  wie  etwa  Nep.  Att.  3,  3.  Vellel.  U,  2«,  3.  vergL  ob.  I,  U. 
Oieiei  ial  blota:  lieh  an  Jeaandea  «steA/^en,  H  mit  ihm  halte^ 
■In  paNtiiek  glelehgeitnnt  aeynt  ig»«*:  marktbaUg  dia  Smelm  tiam 
Farteihauptl  aa  unterttütxeu  geneigt  aeya.  DMI  ergiebt  aieh  aaek  aiw 
LiT.  XXII ,  4S ,  2.  Rhodii  maximi  ad  omnja  mamcati  bahebaatal^ 
qaia  non  ytoeere  taatnn,  aed  mdiamr»  eti«M  Tiiibat  aaii  l>etlnln  pate< 
ranl.  loathi.  V,  L.eitr.  lagt:  gm»  te  fartamm,  eedem  aUaäi  fasar  A*> 
KAiBin  iaclinal:  Lehrreich  and  theilweiie  bcachämenl  Hr  alleZalleBl 
Vtbet  fimara  voD  deai  Applaat  der  Xmtehmaer  in  de«  Spielen  dea  CA>- 
e«l  nad  AmphUheatert  sprach   Drakenb.  an  Sil.  XVI,  3IS. 

nact»*ariiigae'\  Diaaea  qae  bildet  Jaat  eine  Gradmti^m,  Ualliik 
itm:   «'ftqao.    g.  Gdnu   n  A««d.  II,  10,  31.  p.  03.  —  Dan  «rnnd   . 

-L..„_._.,CüO'ile 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  II.  CAP.  19.      866 

nbm  im  Italiais  revocababir ,  tatnen  oonstitiietat  tmllBnt 
pattrat  bcnlU  in  Hüpaniis-  relinquere;   qaod  raagna  esse 
Pooipeii  beoeficia  et  magoas   cUeatelaa  ia  citeriore  pnH- 
'  vincia  seiebat. 

Cap.  XIX.  Itaqne  daabtu  le^onibof  missis  in  nlte- 
riorem  Hispaniam  cum  Q.  Cassio,  tribano  plebU«  ipi« 
com  sexceDtis  equitibns  tnagais  itineribos  progreditnr  edic- 
tnmqne  praemiftit,  ad  quam  diem  magigtratns  principesqae 
opiDiiini  civitatum  aibi  esse  praesto  Cordiibae  veUet.  Quo 
edicto  tota  provincia  pervnlgato,  nnlla  fnit  omtas,  quin 
ad  id  tempiu  partem  aenatos  Cordabaia  mitteret ;  nulliuTe 

■achcB  wir  In  dem  Begriffe  det  gne  inr  BeIeIc^^nn7  teRMetter  Ankt»- 
■nderfolge  n.  cngater  Verblodungi  hier  dei  ^a/tHtätthtgriHf  neeett, 
mit  dem  blolieii  QuanKläfi begriff  bin».     Vtrgtl  ob  I,  36.  D.  U,  d. 

beneßcia  —  i«  eittriort  prev,y  Offenbar  ein  Zengma,  da  ei  rU 
geulIEch  mit  Beiug  auf  bentfie.  beiden  mafite:  magna  eiie  Ponp«!. 
In  citetiore»  praficlajn  beneflcia  et  magnaa  At  ta  clientelat.  Ueber 
die  Sacfae  i.  ob,  I,  29.  r. 

CAP.  XIX.  Cum  Q.  Cattia]  Vergl.  B.  G.  VI,  1,  «tr.  Bb» 
m:  M«eaK,  («cbm,  feeHM.  Liv.  XXIII,  15,  4.  qnl  —  miUlar«  »nun 
{d.  I.  aaler  ihm)  rolaiueat.  So  fura  nicht  leiten.  C>ri>p.  II,  4,  IS. 
liocr.   a.    •.    O.    15,  SR.     UtioTtorriialtir  -revi  fta  'Evfva&ius  dlt  rif» 

praate  tiiei  lAv.  XXXVU,  30.  ad  Amm  praett»  eHe  labet 
Daker  au  Fl«r.  UI,  S,  IB.  ««t:  prante  eue  et  adettt  •aepe  dicnn- 
tar,  qni  ^eH  vcd  mdiuvaMdi  eaoiia,  (B.  G.  V,  29.)  vtl  ad  mandata 
mectpitnda  adiout.  Lctatrei  wie  hier  Cnrt.  VII,  1.  edicll,  vt  onue* 
ia  veitibalo  regia«  prmetta  adferemt.  Ctr.  Oehioer  in  Belog.  Ctc.  f. 
IIS.  —  In  prtmpbi  t$te  >oa  Sachen,  dber  die  ich  M  E(urt  terfügatf 
TOB  denen  feh  gleich  Gebrauch  nacham  kann. 

gitiKl  1.  Cod.  qaat!  ubm.  Eben  ao  ob.  II,  9.  Beqn«  erat  qnli- 
q«*m  oBainn,  qui»  —  cxiiliniaret ,  war  vor  Ond.  gendbnilche  Lewuti 
(Hl  woM.     Vergl.  ob.  I,    7B. 

Cordubam  millertt]  Ungaaehfet  T  Codd.  (uimt.  aneh  die  3  Parll. 
bei  Lern.)  Caräaba*  aufwciien,  lo  möehle  doch  wohl  Niemand  mit 
Oadcad,  ad  b.  1.  die  MSgiieblieit  einer  tmi  der  Regel  ao  gar  weit 
«bwetcbenden  Straktar,  nach 'welebaT  aueb  der  Datie  der  Nomina  prtpr. 
{eietit  worden  de  meta  «d  leeim  —  hier  annebmen,  inmal  hei  der 
Mibe  de*  a»  in  millt^tt,  wodurch  leicht  IrrthMm  colifehen  kotinta. 
Swaiertel  nur  aehelot  nni,  wenn  naa  ant  Jeoe  Aulorilät  durchan*  a« 
riel  geben  wollte,  dankbar:  ealwedBr  daTi  ea  ein«  länger«  ForM  ron 
Cardmba  gab,  etwa  Cardubat,  davon  Aenoi.  Cordnbao«,*  woian  aleh 
aber  kein  Btlapial  ludet:  oder,  dafi  ea  vieiieiebt  bleri:  Cordaba« 
«Mtmilteret)  ein  Anadrnck  Bnd  elo«  Stmktor,  die  «icb  all  laleiiiiick 
lechfertlgeB  Ileüe  .und  asch  aa  dieaer  Stelle  nicht  gani  unpailend  wär^ 
fceaoMden,  wenn  man  dei  häufig  hei  Liv.  vorkommenden  Auidrneka 
•leb  erinnert:  eemmittere  le  i»  rem,  t.  B.  im  acfem  XXIII,  11,  10. 
Deigl.  commlttere  le  proelia.  X,  10,  2.  Indeti  bekeiiaea  wir,  dab 
wir  bei  SaliuiL,  Veilei.,  vonagKcb  bei  TaeitaM  dieie  Bedewelie  bb. 
r  Bndeii  würden,    >!•   bei  Caet.,    1>«1  welchen   ■!•  ^b  «nr 


gL,_._b,Coo^le 


266  C.  lUL.  CAESAR-IS 

elvi«  Romann»  paullo  notior,  quin  ad  dieni  conTeoiret. 
Simol  ipse  C<mliibae    conrenAu   per  ae  portas-  Varroni 

tena  Techir«ritf«n  HAI,  wenn  ihm  ikh  die  Worte  M  erU&rt:  m  gäk 

kcluc  Stadt  oder  Gemfiade,  die  nicht  für  diete  Zeit  d.  I.  aar  dieae 
loRc,  snberanats  Zeit,  (efr.  ob.  I,  S4.  p.  73.)  einait  Tkeil  ibrer  B»- 
kärden  ns«h  Cordova  emtlauen  mallle,  gleicbHia  nnterderi  tulbelirem, 
thtrttagi,  dab  ihneD  kein  Leid  leider/ahren ,  noch  ein  pollt.  ffaeAlitil 
der  Gciammtlieit  daraoi  erwacbien  «flrde. 

Hullune]  Drei  iltere  Edilt:  geben  nnr:  mt/Ut.  Jene«  »e  tt- 
klire  mtn  ileb  aber  berbelgeffihrt  durch  die  Ünni6glichkeit  in  lagent 
nulla  foit  VC/  eivitu,vel  ciiiii  ond  darani,  dafi  doch  der  SchriRiteller 
von  beiden  Bnbjckten  Gieiehtt  negirtn  oder  beide  aot  gleiche  StoEe 
■teilen  wollte.  Folglich  lit  noIlutD«  lo  viel  all!  ttnd  ehtm  ta  wenig 
B*b  ei  einen  römiicben  BBrger  etc.  Im  Garnen  gl«ich  dem:  teider  — 
moth  ete. 

ad  i&Mi]  In  den  Beteten  MS8.  Iie«t  »an:  ad  dien  ilatutum. 
Ondend.  war  iwelfelban,  neigle  lich  jedoch  mehr  in  den  einfocben: 
ad  d.,  eben  lo  Heida  Um  leheint  ilalKluiK  Zuiati  der  Abichreiber, 
1.)  wegen  dei  Zengniiie«  mebrerer  der  beHern  Codd.  (aiicb  der  3.  Codd. 
Farlt.)  In  denen  dai  Wort  fehlt;  2.)  weil  man  eher  itatDlaM  erwar- 
tet,  da  doch  der  Begriff  Tervtiit  anch  hier  vorberriebend  bleibt,  nnd 
nicht  der  Tag  du  Monats  gemeint  i|t,  wie  ichoB  dai  foraaigeicfalcktCf 
ad  id  tempni,  andeutet.  3.)  Der  Haoplgrood  Jedoch  dürfte  darin  liegen, 
dafi  jene  räMflcA;»  Borger  ^»V</A'2  kamen;  dafi  ihnen  folglich  der 
Tennin  gar  nicht  geteilt  war;  dafi  ile  ilGb  vielmehr  blofi  aui  eignen 
Antriebe  d.  I.  fUnttlieh,  tat  die  Stnnde,  praeeit,  lum  geieltfen  Tagej 
denn  da*  eben  heifit:  ad  diem,  —  einfanden.  Wirrerilehea  onter  rivet 
Rom.  diejenigen,  «eiche  Salloit  log.  31,  2.  tagati,  nnd  n.  iO.  negelia- 
toret  nennt,  Ueber  dleie,  lo  Wie  aber  den  Begriff  diet  Tergl.  B.  ti. 
Vli,  S.  in.  nnd  I,  6.  eitr.  nnd  fber  dl«  ABidrScka :  diem  ilataere, 
(Kf  qnam,  ante  qnam,  qua  in  Sali.  Cal.  36 ,  3.  S.  I8fi.  Ueber  ad  in 
eolcher  Verbind.  Hand  Tunell.  I.  p.  »0.  S  q.  and  Korfle  in  Cic.  Epp. 
II,  17,  1.  Quin  ad  diem  decedani,  nulla  caDua  eit,  praeiertim  lub- 
lato  mein  Parthico,  Hand  a.  a.  O.  rertbeidigt  eine  etwu  abweichende 
Hein.,  indem  er  lagt:  Ad  beieichoe  in  «olchen  Fällen  cennm  teatpui, 
fuo  ipta  aliqnld  factum  til  vel  Bat;  WeKegea  Ondend.  lo  Snet,  Ciee. 
81.  hehanptele:  nbique  inlelllgi  antecedent  tempni.  Dieb  lit  aaeh 
nnire  Meinung.  Vergl.  noch  nnt.  tll,  79.  Haec  ad  id  tenipiii  Caea. 
ignorabat. '  c  94.  In.  aeiet  le  ad  id  tempna  loco  lenaerat.  .  Verwandt,  • 
■ber  nicht  gleich  itt:  ante  id  tenipni  im  GegeniatK  von  pait  III,  lol. 
exlr.  Die  Rom.  Juriiten  der  ipitern  Zeit  ontcrichteden  noch  ad  dleia 
aliqald  ilatnere,  qnod  cerlo  die  eiie  deainatj  in  diem,  qaod  cert«  di« 
efficiatnr.     CCr.  Hand   a.  a.  O.  p.  129. 

ipie  Cardabae  eosreRtui]  Ueber  eflorentna  l.  oh.  I,  II.  nnd 
B.  G.  I,  S(.  extr.  Ipte  vor  daa  Subalantitnomen  geietet,  dient  iwar^ 
'irie  Hberatt,  »r  Hertorhebung  dei  Numeua,  nelebea  dadurch  gewia. 
aermaften  iiolirt  wird  ond  von  den  übrigen  ge<chleden;  ob.  I,  8S. 
ipsot  ^acea;  dock  hier  itehen  ipte  — '  per  te  In  la  genauer  Verbin- 
dung, daf*  dadurch  alle  fremde  Einwirkung  auigeachlaaaen  w#tdoB 
aoll;  «■  iat:  Die  röm.  BSrger  in  Cordoba  ffir  ihre  Parten  icbtoHeB 
auf  eigne  Gefahr  und  ani  eignem  Antriebe  die  Thore.  Ueber  per  «0 
■.  lu  I,  89.  ort  bei  Cicero  verbooden :  ipte, per  »;  i.  B.  Fin.  I,  0, 
Sl.  Toluptalem  iptam  per  te  eaie  expetendam,  i.  e.  avrrir  d>'  ainfir  =s 
talam  prapter  *e.  Wir:  fir  eich  äUeiu,  oder  wh  thret  »elbtt  willt». 
S.  dM.  Gdreui. 


gL,_._b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  H.  CAP.  20.      267 

clauait,  cnstAdiBs  vigiliasqae  in  tnrribni  miToqae  disposnit. 
Cohortes  iuas,  quae  colonicae  adpellabantar ,  quom  eo 
casn  Teniagent,  taendi  oppidi  caussa  apad  se  retinnit. 
liadem  diebns  Carmonenses ,  quae  est  longe  finuissiinn 
toiius  provinciae  cmtas,  dednctis  tribus  in  arcem  oppidi 
cohortibas  a  Varrone  praesidio,  per  se  cohones  eiecit 
jiortasqae  praeclosit. 

Cap.  XX.   .Hoc  yero  magis  propetare  Varro",  üt  com 

tuitodim  ele.l    8.  ob.  1 ,  3X  in. 

celefu'cat]  Ob  vnn  eelemuw,  wie  Von.  n  I,  TS.  qua«  ealomit  «t 
lem't  caailihBnt,  oder  naeb  Cclltriu«:  in  eoloniit  conteriptke  —  buut 
wohl  nicht  iweifclbatt  icyn,  d«  Vwrra  R.  R.  I,  3.  leg«  ealanitat  vt- 
wihnt,  nnd  Sud.  Oef.  46.  äeeuriane*  tolonicoM.  Duu  konint,  Sah 
et  Dicbt  wahrichelnlich ,  d>fb  Ciei.  iwei  ani  tehtechtem  Volke,  du 
!■  der  Regel  nur  roa  einietneo  Parthsihäuplem  •nfgtfordert  narda, 
•Dia  Scbuli«  der  Stadt  bebalteo  bältc. 

Carmmumet  —  praeclii$il\  Zar  EotacbaldigUMg  di«*«T  AnomaU« 
fOhrl'  man  aa  SeiriDi,  der  id  Virgil.  Aeu.  t,  31.  Hie  lUIa«  orawf, 
blc  cnmM  fait  —  bemerkfi  qDOtleieouque  nomina  lingularli  et  pln- 
ralia  ngioeri  eoRnecInnlDr ,  viciniori  rcipDiideniDi.  Die  Conilrubtlon 
bleibt  desnocb  bei  der  ifatlfiDdeiideD  Woriitellung  hart,  and  ward  «(' 
fenbar  dareh  einen  Gedicblaifttebler  veranlahl ,  wobei  daa  Sahjekt  dt» 
OppatiUonstMtf  anf  den  Namenii  de*  Prädikate  Im  Haupraatie  ein> 
wirkte.  Vcrgl.  Ramih.  g.  308.  S.  1033.  Nur  halle  man  dlefi  nieU 
für  ein  Anacoiuth.  «ie  Bäumet,  ad  b.  t.  angiebt.  Leicbter  an  ertragen 
und  niebt  nngewöhnlieb  bei  anderu  Sebririit.  l)t  B.  C.  III,  81.  Nolla 
Tbeiealiae  fuit  civita» ,  qnin  Caeiari  parereHt  atqne  imparat«  taeerenL 
Und  gim  regelreebt  B.  G.  V,  20.  Trineianlet ,  prope  Srmiiuma  ~ 
cliitai,  Icgatw  Mi((^t.  Analog  nuircr  StcUe  lat  Sali.  Cat.  35,  S. 
Sed  ei  eariBra  eamper  omnia  qawn  deeaa  atque  pudieiKa  ficit.  Daa. 
Krifi  and  FabrI.  Z.  g.  S69. 

deduelis  —  eeAoTtt'bm ,  —  eahorUt  e{etit\  Daran,  dafi  dedueere 
bler  heifitn  könoc:  detrahfre  de  ituMsro  —  denkt  wabl  Niemand 
mehrj  aber  die  Fdgaog  nad  Verbtndnng  der  Sitae  findet  Niemand  tan-' 
einn.  Denn  1.)  wQniebte  man  eber  einen  Prädikatnait:  quat  Varro 
dednxerat  —  ale  einen  TtmporalMit ,  der  noch  daiu  dorch  die  Abla- 
tiB  absolut,  mit  dem  Vcrbo  dei  Haupliaties  eleeit,  §a  wentg  nli  mit 
dem  HaupUubjektK  In  näbere  Verbindung  gebracht  iat;  3.)  Die  Wie- 
derholang  eiuei  Nomunt,  dai  einDial  Subjtict  dea  Nebeniatxea,  nnd 
dann  Objekt  dti  Hauplialiei  Iat,  iat  itörend.  Die  Parti cipiücanitrnkl. 
bat  oft  diia  AnlaTi  gegeben.  So  mit.  II,  SB.  f.  Mn  oppretMOt  — 
magnum   eoruat  nuiaeram    interfleiunt.     Vergl  in  R.  G.  II,  lO.  8.  I3S. 

CAP.  XX-  Hoc  vero  Ra^i)  Wegen  vero  erinnern  wir  ■■  I,  81. 
Sber  (BW  vere;  Aot  aber  all  WechielhegriB  von  ea  d.  i.  eigenllich 
dadurch,  hierdurch,  (Caini  Inilrn  mental,  und  canial. )  =  defihalb, 
dienf  keineiwrgi,  wie  manche  glaaben,  inr  Venlirkang  dei  magii.  oder 
■DT  G'rsitbeitimtnang,  dlefi  geicbieht  durch  tanio,  wie  in  erieebiachen 
jioaoVTU.  Berodat.  II,  30.  xaX  pSlXov  fot  loBoira,  Soif  ^JUaOovit 
inttii,  äofiir/aiiga  rä  Q/Vfima  napV^otTat,  «Andern  giebt  nar  da* 
Motiv  dea  darch  magit  geiteigerten  Verbalbcgriffi  BD.  AebnI.  Sali, 
Cat.  A9,  1.  eojue  magii  properartt  ad  nibem  aeeedere.  Wegen  dea 
GebrnacbB  van  eo  vtrgf.  CatiL  20 ,  3.  jala  —  roa  oogno«!  Cortei  Bdaa- 


gL,_._b,Coo^le 


968  C.  lUL.  «AESARIS 

legiooibns  quam  primiini  GadU  contendetet,  ne  idnere  avt 
'  tiBiiaiectu  intercluderetur :  tanta  ac  tarn  secnnda  in  Caeaa-; 
rem  Tolnotas  provinciae  reperiebatnr.  Progresso  ei  panllo. 
longins  litlerae  a  Gadibiu  redduntnr,  timui  aique  sit 
eegititum  de  edieto  Caeiarü  y  cotuentüte  Eaditaaot  pH»- 

qn«  mtU,  ae  «iiIbidi  *an»  Ht  mKcnmnm  ktqve  paleharriniaB  IhIdh 
Incipere.  Ing.  g,  1.  ncque  Uli,  qaibiii  per  fraadem  im  fall,  lud  ant 
«0  magii  hoDciti  innt.  Danelba  gltl  von  fva,  i.  B>  Sali.  Cat.  I,  ). 
9>i«  miki  reclisM  ridclar  iDgculi  qnut  Tirium  Dpibn*  glorian  quae- 
rere.  —  Dai  kier  flsaagle  wend«  laan  «nok,  a«  ob.  I,  53.  extr.  guo 
minar  «rat  fmmciiti  «opEa.  Cfr.  nut.  III,  40.  in>  iac  Inolaitiai  atqaa 
.  «ilJacial'  c.  93.  n.  Aec  acrini  iaitare  —  coaperunt. 

proparmre  ~->  vt  cQnitaiUret]  Da  die  Slrnktor  ron  proptrar«, 
tBalmrara,  fetlinart  nit  dcu  Irffinitiv  einei  O^eiliverti  nicbt  leiten, 
t,  ■•  B.  6.  II,  St.  p.  ITI.  aucb  iclbil  ein  Actniallv.  AaniRit  lieh  bei 
preptrmrt  Sndcl,  sttgl.  la  Sali.  Cat.  19,  3.  coli.  18,  8,  —  la  beachte 
naii  den  Untenehied  ond  logitehen  Grand.  Praperare  mit  dem  Infini- 
tiv bMekhncI  bloli  die  EäferUgkeit,  mit  dar  eine  Randlnug  betriebeil 
vird,  die  man  *icb  bereid  durch  da>  Snhjekt  veneirilicbt  denlt,  di« 
alio  all  beliebend  und  vorlianden  angenamiaen  wird,  d.  i.  all  Prat' 
äikat  dem  Subjekte  beigelegt,  —  Vi  dagegen  beaeichoet  hier,  wie 
Iberall  du  Gedachte,  Gamoltle,  BeabtiehHgte .,  and  praptrate  iit  dann 
#eB  Sinn«  nach  verwandt  den:  tnixt  centendere ,  lala  aniaio  ac  meitlt 
ea  iniüteres  piam  eeltrriiae  id  efficere  ttudere  etc.  Demnach  iit  la 
vcrgtekhen  mit  dJcier  doppelten  Strolitar  dai  Verballnifi  von  quai 
wU  Ml,  wi«  Mleh«!  auieinanderpeietat  iit  von   6rolefend  g.  SS5.  ff. 

tvatm  tamgue  aeeuada  voluntM\  Uebar  telitntat  ob.  I,^12.  Tan- 
Ima  to  gr^pi,  d.  1.  lo  allgemein  nud  M)  mea  verbreitet,  niRleich  aber 
Mit  dim  SegrifFe:  #0  itari,  (nämlich  iiileii»iv)  lo  bedeut»n4,  lo  lattt 
tieh  äufiernd,-  lAv.  XXVI,  3S,  10.  In  haee  tanto  animo  eonienium 
«*l  d.  1.  mit  ■oleher  Beitel i (eran g ,  lolcheDi  EDthuiiaimm.  In  Aniebung 
der  Aiionani  von  iBittni  nnd  tarn,  ertnore  man  lich  an  die  nicbt  leltiie 
ibiiliefae  Verbindung  im  Crieeh.  CfTOp.  1I,'4,  G.  oiv  romviTi  xni  lo- 
aaiytfi  -  ivrä/ai.  —  S.  dai.  Poppo.  8a  Sali.  lag.  4,  S.  tanla  lamqat 
olili  labori  nonen  InettiBe  Imponunt.  Aehnl.  Cat.  51,  fi.  Bbodlorum 
rivita«  Ktagna  atque  magitifiea. 

repariebniir]     D.  i.  In&n  ftiitd  ^h  «er,  mm  entdeeite  iie  all  vor- 
iamdBM  und  ej!{$tirend.     So  unl.  Iit,  ST.  extr.  ut  poitea  enafeclo  hello 
referiebmuui ;    wofür    e.  <0.  f.  ot  poitea  bello  conf^lo,.  eognituat  eiL 
«oll.  «.    60.   ia.     Verg).  !■   fi.  G.  IV,  30.  und  VI.  35.  woi    raperiunt  ' 
•t  eogitateunt. 

eagnttum  de  edictel  Vergl.  ob.  id  II,  S.  nnd  B.  6.  I,  35.  So 
Sali.  lag.  II,  4.  poilquam  leoatui  de  betla  eoram  aeeepll.  Und  lonit 
'  bei  Um  oft!  log.  73.  in.  83.  In.  87,  4.  «7,  4.  Wir  können  nicht. 
Wie  Fabrl  in  CaU  3,  3.  die  Cnnitrakl.  mit  de  und  den  Aecutatie.  Ob» 
icoti  [Br  gleich  bedeutend  halten;  vielmehr  liegt  dbersll  aaigedrüekt  der 
Gedai^e  an  eine  Mitteliperton ,  durch  welche  wir  etwu  übet  einaa 
Andern  erfabreaj  nicht  die  unmlttctbaTS,  nacbite  und  eiofachite  Vct- 
Undqng  dei  erkennenden  Subjekli  mit  dem  Objekte. 

tBiaanMitie  —  «I  ele.]  Dieier  Conitraktlon  Dut  nt  aar  Beieieli- 
■iBg  det  Zvi'^t*t  der  Abtieht  oder  Richtung  dei  GemSthi  analog  Iit 
aamemtire  i'a  al^mam  oder  in  aligaid.  Liv.  XXVI,  36,  10.  In  haee 
rMMMNmM   ett.     luitin.   Xlil,   4.    in.    E([nilei  In  eoncordlam  revocall, 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  IL  CAP.   20.       269 

cipet  cnm  tr^nit  eohorHa»,  qua«  ettent  ibi  in  praetf- 
diOf  ut  GaUonitt»  ex  oppido  expellerent,  arhem  iata- 
iamgne  Caetari  tervarent.  Hoc  inito  eonrilio,  dettvncitt- 
mue  GalloniOy  ut  tua  tponte,  dum  Mine  perieulo  ticereff 
excederet  Gadibnt;   Mi  id  non  /ecüset,    Mihi  contilium 

tn  jlridaeum  regen  eementlant.  H.  XL,  1,  I.  Im  Ttgranem,  ngca 
AmeBlM,  csntBtatre,  OR  weh  fliit  IdObIUv.  Cle.  Pbil.  II,  7.  qaa« 
koaiiiiei  conBtcrentnr,  m  nrbeni  EnflamoiKTe ,  dvei' trncidarB  —  ta». 
tetttiile.    V«TgI.  Zampt  f.  614. 

tritimii  MAortium]  VoHi.  ad  b<  L  b«nerkt,  aath  VegaL  II,  T. 
dtik  msD  die  tribunoi  legianum,  deteo  »ee^M  bei  jeder  Leg.' —  ■■•- 
ttrei,  He  ier  CaborltH,  —  müiaret  genuot  kabe.  ladeh  ghabea  ' 
'wir,  wegen  Cap.  II.  wo  tribuni  milit.  Dod  etnlurienei  erwähnt  wer- 
den, daTi  hier  blofl  an  die  bekannten  Iribuai  «i7.  xu  denken,  deraa 
bti  den  CoAorttn,  die  [d  Gadei  ali  Beiatiung  lagen,  dock  eikigt  aejH 
mufilani  Caee.  konBle  aber  fagUch  tHiliium  nicht  beifSgen,  d«  ik« 
hier  coHortiHM  wiehtlger  war,  wegen  der  foigendan  nikern  Ueitlaa» 
BiaDg;  aia»  «ind  ei  dia  Tribunen,  die  lieh  bei  dem  Cohorten  befand 
den  ele.  Diei«  Deotong  RCbeint  nna  der  SpraeAe  uat  der  Sacäe  glaick 
attgemeMeii;  e«  werden  die  iSCaAioffidere  genannt;  die  SabaUcrnen  ffl. 
(en  lieh  von  lelbat  und  werden  hier  itiiliehweigend  niitar  Jenen  «it 
begrilfen.  Die  Eintheilnng  dei  Veget.  leheinl  aoa  ipäteru  Zeiten!  », 
darnach  anch  Plln.  Epp.  III,  9,  18.  Slilloniam  Priicum ,  qnl  trib^MM 
roherlii  inb  ClaHleo  lueral,  acenaaTiniDi  —  in  erklären. 

denanciavCitel  Seil,  eoi;  oft  feblt  dteh  leicbt  in  ergiiiendia 
SnbjeklaprDDomen  i  (.  ob.  I,  44.  f.  p.  139.  B.  6.  1,  18.  m.  Ifii  rebuM 
et  laam  etc.  Eben  (O  oft  »e;  lo  nnt  tibi  —  capturoi.  III,  10.  tili, 
rnunei  anai  —  copiai  dintimarum.  Dagegen  wird  ein  etwai  entfertt- 
teret  Subjekt  wieder  eingafahrl  durch  gaoi.  Ob.  I,  28.  In.  Itiqae  — 
vnlgo  ex  tectil  ilgnlficabant.  Per  quo*  elc.  ->-  Wegen  deitunciOT» 
1.  B.  G.  IV,  S.     Sa  ant.  ill,  86.  f. 

ti  id  non  elc]  Siehe  ob.  11,  13.  Si  Imperitt  non  racerent. 
Ram)h.  ^  193.  Not  4.  8.  S?3.  Man  erkennt,  wie  aberall,  wo  der 
Kegatian  ein  t^rinatieer  Sati  «nlgegeageilellf  werden  kann ,  et  —  aas 
ateben  oiufi;  lo  hier,  wo  geraile  auf  der  Segalion  d.  i.  auf  dem  ala 
nicAl  eintreleud  gedachtem  Falle  der  Nachdruck  raht.  Vergl.  Bremt 
aa  Agea.  6,  1.  0er  Anfänger  merke  lick  oufaei  dem  ob.  e.  13; 
.Geaaglen,  den  ipecISichen  Unterichied  von  «i  nnd  aiiri  ao,  dafi  jenea 
die  wahre  und  achte  Partikel  tit,  aar  Beieichnnng  dei  hgpolAeittc/rem 
Saliei,  überall  abialul  itebt,  potiliv ;  niti  aber  all  partlcnla  exciudendi 
und  excipiendi ,  ateht  überall  relative  d.  1.  mit  Beaiehnng  auf  dai  dar- 
nnler  leidende  oder  ajffieirte  Sabjekt.  Dnreh  dieie  Baiiebang  aber  wird 
flaa  eingewebte  ürtAeil  beicliriutt,  fblglich  itt  niti  iteta  tubjeltiver 
Art.  _ 

ti  id  non  feciiiet]  Eben  ao  B.  6.  I,  10.  qood  ri  deeeitittet,  «e 
Iiberani  poiieiiioneni  Galllae  libt  Iradidittet,  magno  (e  iltum  praemta 
remaneraturam.  So  Salt.  lug.  35,  7.  Timebat  iram  lenati,  ni  pa- 
mi'iref  iegatii{  ic.  «xoritnram.  Dafk  anck  in  lolchen  Bedingnngiiätiea 
daa  Praeterit.  Cotil.  ifehen  könne,  lehren  StelIeD,  wie  B.  G.  Ij  44. 
Qnod  ■!  enm  interfeeerit ,  nlnltit  le  nobiliboi  —  grafnm  eue  factnram. 
Vergl.  krüger»  UUteri.  1.  S.  140.  f. 

tibi  coHtiliam  caplüro*}  D.i.  lie  würden allien BnlfcUab  fauCH, 
der  iiliem  ausgge.     S.  ob.  I,  1,  S.  9. 


gL,_,_b,Coo^le 


270  C.  lUL.  CAESARIS 

eaptteriu:  hee  ti»ore  adduetum  GaUonium  Gadtbui  ex~ 
cettiiie.  His  cognitin  rebus ,  altera  ex  dnabus  legioniboB, 
^nae  Teraacnla  adpellabator,  ex  castris  Yarronis ,  adstante 
et  inspectante  ipso,  fägaa  snatnlit  seaeqne  Hispalin  rece- 
pit  atqae  ia  foro  et  porticibna  sine  naleficio  coosedit* 
Quod  factam  adeo  eins  cooTentuB  cives  Romani  compro- 
barenint,  ut  domojn  ad  se  «jnisqne  hospitio  cupidissime 
Tecipecet.     Qniban   rebus  pertemtOB  Varro,   qanm  itinere 

hae  tiwKre'\  Geniaeri  euiut  re/ ttmore.  AtiKlog  dcmi  Iiocr.  P. 
]S,  44.  hü  lijt  aipn/fay  'fiiufiar,  wo  jo  d«m  Pronoiia.  du  OI>j«kt 
«Dttallen.  Hie  nämlich  abcrall  hinwiiaend  aaf  dai  Kontrete,  du  In 
in  Ztil  Vorhandene  ond  Beitchenda,  leist  hier  die  dem  bereili  Er- 
■öhlteo  in  Folge,  bliwcllen  aai  dem  Nschfolgenden  ^rläibare,  — 
wirklich  exilUrende  oder  enlitandne  Furcht  an.  Held  ad  h.  1.  muht 
BBfmerkiam  auf  B.  6.  V,  19.  alqoe  hoe  roetn  VII,  3Ö.  yuo  liraore. 
IV,  0.  qua  ipe.  nnd  onl,  III,  GO.  qua  pndore.  Wegen  hie  vergl.  not. 
III,  3.  ID.  Hae  annm,  wo  mit  Being  auf  dai  Vorhergebende  bot 
mnä  ainnit*  in  erginieude,  inopia  navium,  beFgefBg:t  ileht. 

littiort  adduelmaj  Addact.  dient  inr  Angabe  de«  Beaegungigmnda. 
nnt.  III,  S8.  in.  45.  f.  eO.  m.  101.  n.  Bald  von  Sajtern  hewegeoden 
llnachen,  bald  Ton  flefüblen,  wie  fitdotf  timer.  Veigl.  ob.  c.  13. 
Aber  ptrmohit. 

altera  ex  daob.^  Alter  lat  nicht  lowohl  ein  Za^fbegrllT,  aondem 
dient  inr  Trennung  and  IndiTidnaliilrang  der  vereiat  gedachten  xaei/ 
eben  io  ixifo^.  Wenn  aeeundut  der  dem  enlen  tHiorifi'nirJe  lil,  tolg- 
lich  anf  einer  aettimatie  hernht,  lo  iit  alter  mehr  dem  ertten  noT 
eeerdinirt.  Zar  Vergleich,  diene  Nep.  Pelop.  4,3.  Deniqne  hiee  fall 
altera  persona  ThebU,   aed  tarnen  tecnnda  ila,   nt  proxima  ealet  Epn> 


verMamla"}  Man  vermnthet,  daTi  gemeint  Iit:  leglo  compoilta 
vemi$,  libertini»i  mit  Berafnng  aar  Tacif.  Ann,  I,  31.  Allein  an« 
dSnkt  wahricheinlicber,  dafi  eine  bm  Eingeharnen  geworbene  Legion 
gemeint  iil.  Und  ao  Tenteben  wir  auch  bei  Tacit.  a.  a.  O.  die  an« 
der  Stadt  Bom  geworbene  SoMateake,  In  ClegenMta  der  andern  Le- 
gionen. 

adtlanle  et  imtpeclante']  Zar  atirkem  Beietebnnng  der  Dreittig- 
Iteit  jener  Soldaten.  Sie  Struktur  wl«  ob.  Ilf  3.  imprudente  aljut 
imopinante  Cvrione. 

tiue  mal^eiol  D.  I.  ohne  eine  AwMcbweiFnng  oder  Gewaltlhat 
an  begeben.  B.  8.  I,  7.  tiue  wllo  mahficio.  lAviut,  anch  Sallittl 
pflegen  meiit  benefie.  ond  maleficium  all  eegeniätie  n  verbinden, 
Ctr,  %a  Cal.  92,  4.  nnd  ob.  I,  23.  p.  70.  wobei  au  beachten,  daf« 
nach  da,  wo  mal^cia  den  beut  factit  entgegengeitellt  werden,  wie 
Lb.  XXV,  31.  aberalt  der  Begriff  einer  ran  Jetaand  amgehenden  t>bel- 
thai,  alio  dl*  Beitebnng  aul  ein  Aandeludet  Subjelt  blcibti  d.  i.  die 
nripranglieli  trantilite  Verbalbedeotung. 

domum  ad  te  reeiperet'}     Recipere   lieht   anek  bler   «baDlilt;    Amt 
Objekt   lu   ergänien   am   lefio   xernaeula,    Dowium   ad  le   halte   man  ' 
■kht  für  gletcbbedeot.  mit  iji   taaai   denumi    lond.    betrachte   domum 
■1«  eegeniati  von  in  foro,  partieitut.     Wegen  der  StToktor  fon  recif, 
a.  IM  B.  e.  VU,  30.  oxtr.     B.  C.  I,  3i.  «It.    SUL  lag.  38,  2. 


gL,.._b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIVILI  HB.  Ü.  CAP.  20.         271 

«onverso  seae  balicam  Tentmam  promisiBBet,  certior  ab 
auis  factns  est,  praeclnaas  esse  poitaü.  Tum  vero,  omni 
interclusas  itlcere,  ad  Caesarem  miltit,  patatum  se  esse 
legiooem,  cni  iusserit,  transdere.  lUe  ad  enm  Sex.  Cae- 
jsarem  mittit  alqne  hnic  traasdi  iabet.  Transdita  le^on^ 
Varro  Cordubam  ad  Caesarent  venit:  relatis  ad  com  pu- 
blicis  cum  fide  raüonibns,  qaod  penes  eam  est  pecuniae, 
ttansdit  et,  quid  ubiqne  babeat  fhimenti  ae  Davium,  ok- 
lendit 


promiiitiefi  PromÜlert  iif  hier  nun  enten  M*l  von  Cs«i.  ga- 
brkDckt;  ei  bcttitigt  ilch  bierdnrck  dar  m  B.  6.  I,  16.  Id.  «Dgagtbna 
Uutcrichicd ,  ci  lit:  HoffHang  maehen,  vorlätfßg  ili  Wnnich  and  Hott- 
DOBg  Safierm.  Faern.  wollt«  ichreiben:  pronuiuia$tet ;  doch  obn«  all« 
Antorilät. 

ad  Caei.  miltil,  paratum  >e  et*«]  Dieter  von  mittere  nbliänKtge 
iDfinUiv  folgt  impHeite  der  allgeineineD  Regel,  niuh  welcber  die  Verb* 
dietmdi  und  tignifieandi  Itrulrl  werden.  So  Nep.  Tlmolb.  3,  4.  Utero» 
AUeuBB  mMI,  libl  proeli-ce  fuitte  Samum  eapere.  Anden  unl.  III,  80. 
ad  Caeisrem  legatm  miBtrat,  nl  luii  omolbui  faenltatibni  uterttur. 
ibid.  nunciot  miltil,  ut  aibi  «nbiidlo  veniaKl.  So  11,  17.  m.  mlM 
Uli  elc.  Eben  la  Cic.  Epp.  ad  Uiv.  XI,  8.  ia.  Polla  to*  »i$it,  ut 
ad  10  liquid  Tellem  darem  llterBrum.  Dageg:  ad  Allie.  tl,  2.  Nam 
■la  ad  me  MiUtMt,  Nigidtum  minari  ia  concione.  Man  erkennt  alid, 
wie  bei  mitlere  oft  in  inpplifcii:  nuR(t's(  oder  nuBliaiuni  (■•  l|  40.) 
oder  liUrat  boe  uniitio.  Beiip.  geben  Gronor.  n.  Drali.  au  Uv.  VIII, 
38,  ■■     Eben  lo  nfiiaiir.     Vergl.  Fabri  in  Salt.  Cat.  34,  2. 

eui  iatterfl}     Ueber  daa  vor  fai  fehlende  ti  i.  in  I,  85. 

iüej     Anch  hier  der  vom  Scbanplatie  emiferitleref  mm  Haren  Be-    ' 
«eiie,    dafi   blob   malerielle,   daa   ■■(,    zufällige   äufter»  KÜtt  In  der 
Beihefolge  der    Wörter   —   auf  den   eebraneh  von   illt   ond  li  keinen 
Emfluft   hat)    vitimebr   Sbeiall   nar  der  Gedanke,   dei  logiiehe  Srnnd 
mlaebeide.   Vergl.  ^a  I,  85.     Ilnt.  c  31. 

relatii  —  publieit  —  rad'oit^Ai»  ]  JlaUotK»  lind  liier  dia  Rae^ 
ttuHgem,  wie  ratio  B.  6.  I,  39.  So  nennt  Flor.  IV,  II,  44.  Hbellum 
theianlorara  ratienet  continentem.  Jleigl.  Liv.  XXXVIII,  55,  II. 
librum  rationii  —  Inipectante  lenata   auii  Ipanm  nanlbui  enneerpilt. 

enKtfide]  Ueber  cum  vnn  ntaraliicheit  Eigenaehaften ,  die  JCin. 
b«l  irgend  einer  Handlung  bewaArl,  vergl.  an  Sali,  Cat.  SI,  3S.  Ott 
bd  Llvin»,  U.  B.  XXVI,  30,  1.  lociol  eun  JM«  tntati.  XXXIX,  2,  3. 
MM  InlcLtioro  eura.  CnrL  VII,  2,  30.  cnm/ds.  lU,  12,  13.  eoM' 
cura.     Cfr.  Haud  ToraelEin.  fl,  p.  I5S. 

trantditi  Die  ejarmalige  Wiederhol,  nnangenebm  nnd  IcaDm  nach- 
snmbniaDl    Vergl.  I,  5.  la  qua  ex  die. 

qaod  —  habeat\  UngeaehLet  einigtr  Codd.,  in  denen  ka6«r,  nö. 
gen  wir  h-tbeal  nicht  aatgebcn;  der  firund  iit  I)  die  Bedent.  von  o>> 
teudil  d.  i.  er  legt  ihm  t>or,  weilet  ooeA,  glebt  au,  näml.  mOndlieh; 
3)  daran*  folgt,  dab  man  nicjit  lawohl  id  guod,  d.  I.  die  vtrliegend» 
Jlaiie  nnd  Zahl,  ventehen  mQiae,  all  quantui*,  welcbei  von  fvod 
nar  dadnrcli  venchleden  Iit,  dafi  damit  der  Begriff  der  uubettiauntem 
Crörie,  d.  1.  wi«  wenig  oder  wie  viel,  mit  Affelt  anigedraekt  wird; 
3}  Anch  dnrch  ubiqua  wird  di«  aUgemtin«  n.  tatbettimmtt   OerUichkeit 


gL,.._b,Coo^le 


273,  '  c.  iul;  caesaris 

Cap.  XXI.  Caesar,  eoncione  habita  Cordabae,  om- 
nibaa  generatlm  gratiaa  agiC:  civibns  Romanis,  qnod  op- 
pidam  in  soa  potestate  sluthusient  habere;  Hüpanis,  qnoj 
praesMia  expnlissent;  Gaditania,  qnod  conatns  advergario- 
nint  infregissent  seseqae  in  libertatem  Tindicassent;  tribu- 
ni»  militnin  centnriöaibasqne ,  qu!  eo  praesidü  caasäa  vh- 
nerant,  ^od  eoran  conailia  sna  virtote  confiriRasseDt: 
pecnniaa,  qnas  erant  in  pnblicnm  Vaironi  ciFes  Romaiü 
pollicid,  remiltit;  bona  restltoit  iig>  quos  liberina  lo- 
culos   haDc   poenam  tnlisse   cognoverat':     tribnüa   quiboa- 

xigcg«ben,  wie  III,  112.  gnae  ubiqne  nmtt  panllnlam  luo  cann  dt- 
cfiteriMt.  Dar*  aber  quid  nicht  aielit,  Badet  man  naUirllcb,.  da  quia 
Ulli]  quid  Gberatl  den  abttrakUit  Begriff  der  Parioa  oder  Sache  cDthÜ- 
ten;  911^  und  quod  aber  konkreter  Bedeut.  lipd.  Denkt  man  lieh  diu 
iwcierlei  Handlungen,  I)  die  faktiiche  UebergaliB  dei  GeldMj  2)  die 
liluf«  mündliche  Auilanfl  über  die  ailer  Orten  xentreuten  Vorrällie, 
wubei  ichanaehine,  dafi  Varro  aach  in  aralfane  obliqua  apreckend  eiB- 
geführt  werden  konnte ,  i.  B.  nottnikil  la  habere  patiSm  fmmenH  ae 
MusiuM,  qnantnin}««  —  aitendil:  —  io  gewinnt  der  Conjunkliv ,  all 
der'  Madat  (Br  daa  Gedaehte  nnd  blofi  in  dei  Verttellang  Aufgefafite, 
BD  Wahracbeinlichlieit.  Wer  daia  nicht  geneigt  tat,  der  findet  fiel- 
leicht  habebat  angemehner,  all  habet. 

CAP.  XXI.  Generalim  ]  Vergl.  B.  Q.  VII,  19.  In.  Caei.  gebraacU 
daa  Wort  mebrmal«,  ond  anch  hei  Cieer.  iteht  ei  von  logiKher  und 
HiBlerieller  Eintheilnog.  Verr.  li,  OB.  ab  nniveraa  prodncla  gene- 
rsfiisiqae  a  tingtilit  ejui  parlibut  diligitBr.  Wir  gebranchea  in  der 
Begcl  daa  fremdbBrtige :  tpeeiell,  nach  Claue»  und  Ständen;  wie  Ci«. 
ad  Allir.  XI,  0    non  nomtnatim,  «ed  gtneratim  proacriplio  ett  Infannafa. 

J/iapoHif]  Sc.  Carmoneniibiii.  e.  19.  Von  Ib neu  werden  die  Ga- 
ditani,  all  fremden  (phonieiichen)  Uriprnng«,  g^iondert.  Vergl.  Melft  ' 
II,  7,  1.  nnd  II(,  0,  I. 

quod  —  expnlitteull  Eine  ahuliche  Wiedcrfio).  von  guad  B.  Q. 
VII,  20.  in. 

quat  erani  —  palHetU]  Io  einig.  Codd.  n.  EdttL  Iteif  matt:  qtam 
crant  —  a  civibDa  Ronianii  poUicitae ;  eine  paMi>e  Form,  die  iwar 
Antorilat  hat,  a.  Ramih.  S.  199.  Raddin.  I.  p.  276.  aq.,  doch  eher  het 
Dichtern,  Sallnil  oder  Tacif.  ingclaaien  werden  darfle.  So  Sali.  log. 
35,  3.  a  regia  fautoribui  innima  ope  enittim.  crr.  an  Cat.  7,  S.  Untt 
'aber  ünl.  Ucbrauch  grleehiicher  Deponentia  »U  Pattiva  Butlmanu  gr. 
'  Gr.  II.  p.  51.  Baiter  la  Iiocr.  Paneg.  c.  2t.  estr.    Itoit  gr.  6r.  p.  980. 

remiltit]  P-  '■  er  erl^fit  ei  ihnen;  daher  die  Verblndnng  Cle.  a4 
IMv.  V,  19,  4.  remitto  tibi  et  condeno.  Erlinlernd  itl  Lif.  XLII,  53, 
S.  Venerant  aotem  ad  pecuniat,  pro  facDlIatlbai  quaeqne  inia  (ic.  le- 
gatlonei  eivltatiam )  et  prainentam  polliceȊum  ad  bellam.  Onnibaa 
gratlae  actae,  remittunt  omnibni :  latii  rcgiai  apparatai  ad  ea  dictna 
aabScere.     S.  B.  6.  VII,  20,    S.  460. 

hant  poenam  InKite]  Statt  kanc  findet  lieh  in  3  Codd.  ne,  waa 
Held  mit  Obert.,  Banmit.  und  A.  billigen.  Uua  ichetnt  tbcili  dnrek 
Kuhare  Antoritit,  (heili  dorcli  die  Bedent.  von  hie  (>.  ob.  e.  20),  naek 
welcher  ea  ott  bezeichnet  talem,  qualia  qnla  es  modo  memoratia  i&tcU 
ligl  poleit,  theili  dorch  die   Concinnität  die   ältere  Leiart  roIllcoDun«& 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  H.  CAP.  21.     273 

dam  pablicis  priraüaqne  praemüff,   reliqnoB   in  pOBterum 
bosa  Bpe  com^et,  bidnnmqae  Cordnbae  commoratos  Gadis 

gBiicbert,  ID  wte 
winnt  all  verliert. 
pratmiam  fem;  I 
lilofi  an  ,  daf*  Jen 
b«  hinnehaien  raanan. 

Uibutii  guibuid.  —  praimHii]  Di«ie  Steife  lat  danicel.  Man  kann 
ipribaid.  aat  iributii  beiiekeo,  ao  dab  du  Prouoin.  iwraöiiliGh  b.  Dativ- 
form  iit,  wie  Bautail.  ad  h.  I.  meint,  all  habe  Coei.  jene  Belobiiungeii 
aa  Einige  verlheilt,  um  die  l/ebrigen ■  für  lich  au'gewianea;  oder  der 
€edanke  wird  all  allgemein  amgedrüdil  genommeii,  •□  dad  quibntiL 
m  praemiii  hezogEO  wird.  Denn  aollle  ilrb  diefi  Pronom.  auf  Pertoae» 
beztehea,  lo  wäre  eiwobl  durch  er  illii  oder  auf  andre  Weiie  genauer 
helllmmt  worden.  Wenigitena  lengen  d^ür  andre  SIelteu.  B.  G.  l, 
42.  exlr.  gitidam  ex  milltiltui.  ir,  17.  guidam  er  bia.  V,  '27.  er  Hil- 
panla  qaidam.  Eben  lO  allgemein  und  abiolat  itelil  ob.  reailUt,  Bnd 
ibolich  lagt  Sali.  Cat.  49,  ).  iirivatim  egregia  liLeralilile,  publice 
maxumii  muneritam  grandem  pecuntam  debebal.  Lemaire  ad  b.  1.  nimmt 
Iributil  gar  labilaoliviieb  nud  ffir  >}non.  mit  praemia.  ElberHng  in 
Obaervatt.  crit.  p.  S5.  teblägl  Tor  uacb  einer  Spur  dei  Cud.  Hstb. 
(vergl.  Oad.  ad  b.  1.)  in  Iraen:  popuHl  quihoid.  et  privalit  bom. 
Aach  B.  G.  VI,  IS,  C.  läie  man:  li  qal  ant  jm'catui  »nl  populaf  etc. 
Uni  aber  icbe!n(  1)  dieie  itehwacba  Auturilät  nicbl  blnretrheiid ;  2)  die 
Sacbe  itlbit:  praemia  tribuere  weder  dem  Orte,  wo  dtern  getchab, 
noeb  den  PeTtoatn  (ganien  VÖlkeriebaflen)  aoiaiageD;  3)  üaa  Pronom. 
guibutd.  bei  pepah'i  viel  la  nnbeitimml  und  la  allgemein,  und  eicita- 
tibnt  paiiendei,  Wie  unten;  4)  die  Slufenfalge  (  Gfadalin)  acflecht  be- 
obachtet, da'vorber  von  Binaelnen  die  Rede  war;  5)  die  praemia  lelbit 
aber  einer  genaoern  Erklärung  ni  bedürFen ,  warn  dai  Prädikat  ptinata 
ti'tciit  anireicbf,  inmal,  da  ant.  pnbliee  bb  pricaliia  wiederliebrl j  end' 
lieb  die  WorltielluKg  entw.  ganz  geändert  werden  cu  müiien,  oder  in 
gegen w artiger  Form  bncbit  icbleppeiid.  Daher  knniile  bibh  rielleiebt 
'die  Worte:  tribulii  guibutd.  public.  —  praeatii»,  mit  reitftuit  verbin- 
den und  demnach  ISr  jAblativ.  inilrumenlalti  nehmen ,  durch  welche 
Caei.  angiebt,  leie  er  jenen  Ibrer  Gäter  Beraubten  den  Verlutl  eraelate, 
Himl.  durch  gewisie  öffentliche  BeilrSge,  äie  er  ihnen  anwiei  und  an* 
lelner  eignen  Chatealle:  eine  Art,  Eilr  dergleichen  Verlaile  la  ent^ 
■cbädigen,  von  der  die  allere  und  nencre  Oeichichte  Beiiplele  genug 
aufwciit.  In  dieier  Aniirbt  beitürkl  Erneiti  in  Clav.  Cic.  i.  v.  tribufum, 
wo  ea  beifit:  omnii  pecnnla  collala  a  plDTÜiui  in  medium',  quam  eol- 
leetam  dicimni,  appellatnr  tribntnm.  Nach  dieaer  ßeotung  wäre  deiia 
reliqnoi  all  Gegeniati  m  betrarhten  I)  von  efvet  Rom.  3)  von  iit 
qnoi  etc.  Oder,  weil  diele  Aniirbt  etwai  gewagt  bleilit,  theili  wegen 
bona  reittru«re,  wai  man  von  (iner  reililatio  in  inlegrum  in  leritchcn 
geneigt  Iit,  nicht  blori  von.  einer  eompeuialio ,  theili  wegen  gnibut- 
Afm;  io  nebme  man  dem  Inhalte  und  der  Sache  gan«  gemüfi  an:  Caea. 
habe  diete  praemia  an  eben  jene  auigetbeitl ,  die  lieh  früher  gegen 
Pompeiui  laut  aaigriprochen  Dnd  folglich  »eine  Partei  ergriffen  hatten, 
10  dafi  man  in  tributit  inppllre:  >i>.  Will  man  aber  mit  iribuHi  etc. 
ein  neiiei  Satiglied  anfangen,  dann  nebmc  man  psbliea  und  prirata  in 
dem  Sisne  Von:  tum  lolia  cteilatibus ,  tum  ilngaltt  tributii  praemif*. 
Um  dankt,  all  beginne  Kblcklieher  mit :  religuot  —  ein  neuea  Sati- 
glkd^  ama«!  da  offenbar  die  bona  spes  hier  aU  wesentlich  veriebieden 
van  praemü»,  d.  i.  von  rtaltr  Begüaitiguug  und  Belohnung  unlerichio- 

s 


gL,;..b,GOÜglc 


274  .         C..1UL.  CAESARIS 

proficiscltnr;  pecnnias  monumentaqne ,  qoa«  «x  fano  Hei- 
cnlis  co]lalaerant-in  privatam  domum,  referri  in  teiupltim 

iubet:  provinciae  Q.  Cassinm  praeficit,  haie  qualaor  legio* 
oes  attribait:  ipae  üb  naTibus,  quas  M.  Varro,  quasqae 
Gaditani  inssn  Varonis  fecerant,  TatracQnem  pancis  die- 
bus  pervenit.  Ibi  totius  fere  clterioiis  provinciae  legatio- 
aes  Caeaaris  adventuin  exspectabant.  Eadem  ratione  pri-  ' 
vatim  ac  pablice   qoibufidam  civitaübiu  faabilis  honoribni, 

den  wird,  und  dar  Scdaalie  U(;  durch  Jcni«  AIiC  der  Gerecht tgk«il  n. 
Güte  gewinnt  «r  »Ue  Andern  fdr  lieh  und  eröffnet  frohe  Auaijcht  Aileo, 
.die  jctit  auf  re*Ie  Belohnung  noch  keine  AnipTdehe  muhen  koanleD. 
Man  verg).  Oh.  die  Stellung  voa  religuat  B.  G.  1,  38.  53.  II,  3.  Dun 
kommt,  daff  trihui  ein  ipecielles  Verdient  voran iiclat ,  eine  ^ttondre 
Veianlaunng.  S.  B.  6.  i ,  43.  m.  V,  7.  in.  Uebrigena  herracht  ichOH 
ik  alt.  Editt.  veraehiedene  Anilcht. 

montiaienlaqiie'l  D.  i.  Kamlwerke  aller  Art,  In  lo  fern  aie  bltla~ 
ritcAe  nicbtigkeit  und  Beiiehung  haben;  vergl.  Bleml  in  Suet.  Veap. 
I.  f.  Cart.  lU,  4,  10.  Rahnk.  ju  Vellei  1,  11,  5.  Man  deukt  beioud.  . 
Ml  üia9rj/una,  auf  denen  die  Namen  der  Geher  eingegraben.  Auch 
arnaaieitta,  oh.  e.  18.  In  wie  fern  dergl.  Werke  der  Sculplur  beaonderi, 
■nr  VerKhÖneTung  der  Städte  und  dSenll.  Plätze  dienen.  Wie  hier; 
liclt  uan  Cic  Verr.  II,  4,  cxtr.  lile  H.  Harcellf  et  P.  Africani  «o- 
numeHla  —  tx  fanit  rebgloBianiniia ,  ex  urbibut  laclDrnin  alque  amieo. 
latn  iion  dnbitavit  auferre.  Warum  dieie  Slataen  und  andre  Kunttw. 
HOBUmeota  Afriraui  n.  Mareelti  genannt  werden  ,  darSb.  veigl.  Brneaff 
i«  Ci.  Cic.  —  Üb  die  ipalere  Zeit,  x.  B.  Tacilua,  eiueo  l.'aterachied 
Bwiacheu  den  Formen  Moniment.  Dud  monua,  angenommea,  iatiwcifel. 
iMft}  aber  nicht  unwahricheiulicfa.   CIr.  Wallh.  lu  Tbc.  Ann.  1»,  33.  ;3. 

Proviaciae\  In  mehr.  Codd.  pFovinciaejrH«.  Aiilaft  gab,  wie  oft, 
4aa  folg.  Q.  Caaainm.  —   Wie  unpaiaend  hier  que,  fühlt  Jeder. 

iit  navibul  —  pervenit}  Vnh.  diea..  Abtat.  ■■  ob-  I,  3'i.  p.  35.- 
Han  vergl.  Beispiele,  deren  viele  aieh  darbieten:  I,  34.  fn.  II,  23.  t- 
ni,  101.  naiibui  »dvolavit.  Deigl.  III,  Ol.  äagmo  eomitatu  et  mul- 
Ku  luurnti'f  veneraut.  c.  Wi.  eemitala  equilnm  XXX  ad  mare  perveail. 
Veb.  die  gewdhnl.  Itedenaart;  oamibut  eapät  a.  lu  I,  41.  Wegen  dc> 
hin  und  wieder  nolh^endigen  cum  a.  an  II,  30; 

paucit  diebuti  S.  I,  30.  t.  n.  c.  18.  48.  ■■  tUae;  coli.  e.  54. 
f.  Hut.  II,  2S.  paucit  diebti»  ante.  In  dleier  Beilchung  bat  der  Ge- 
brauch dea  lateln.  AllatiTt  Aehnlicbkeit  mit  dem  gritch.  Genitiv,  der 
bekanntlicb  geaetit  wird  eben  ao  wobl  auf  die  Frage:  wann,  all: 
lei'r  wann,  binnen  welcher  Zeit}  Vergl.  Roit  gr.  Gr.  S.  530.  —  WI« 
tiiir  Sali.  lug,  e.  24.  In. 

Tarraconem  perveaUi  Im  WeienOichen  erinnert  aaoh  diete  Struk- 
tur >D  den  ültern  grieeAitcAen  Eprachgebraocb,  nach  welchem  die  Verba 
iX&ii*,  U*iti  <iad  äifixia&ai,  Ix/aßat  mit  dem  eiafavheo  Aeeutatis  con- 
atroin  wurden.  So  Herodot  II,  24.  ö  ijilio;  —  f^X"'^  <^f  Jtißvtjt 
tÖ  (tr*f.  c>  30.  ifit  an  tä  äru  i?;^  i^vfü-^^i.  Gemäfa  der  hlitoriache* 
Erfahrnng,  dab  einselat  Orte  eher  henaml  wurden,  all  Lander,  hal 
aieb  im  Latein,  der  abiolute  Gebrauch  de>  Accnaal.  bei  eingehen  Orten, 
wie  bei  kleinem  Lokalitäten  «thallen,  da,  wo  man  annehmen  konnte, 
Dina  gelange  nicht  blofa  an  den  Theil  dei  grlifitr»  Gauen,  tondern 
craeiche  gleich  den  Ort  lelbil,  nlt  Zielpunkt. 


L,,..._t,Cüoj;lc 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  U.  CAP.  22.      275 

Tarracone  discedif  peJibusqne  Narboneia  atque  inde  Mas- 
siliam  pervenit:,  ibi  legem  de  dictatore  latam  seseqne 
dictatorem  dictum  a  M.  Lepido  praetore  cognoscit. 

Cap.  XXII.  Massilienses,  oranibus  defessl  maliSj 
rei  fmmentariae  ad  siimmam  inopiam  adducti ,  bis  proelio 
navali   superati^     crebris   emptionibus   fiisi,    gravi   etiam 

halitit  ho*»ribMt'\  Wie  dlcti  n  nehm«] ,  CTgiebt  lieh  aai  Stellen, 
deren  viele  bli  Lieiut  t.  B.  XXX,  46,  3.  effniii  non  nrfaibui  modo 
ad  Aabeniloi  Aeaerei,  led  sgrettium  ctiam  tarba  ohiidente  viBi.  Kbeo 
■D  iBgte  Bian :  Uiii  Aonorem  habere,  wann  dielen  tupplicatiopru  gt- 
balteii  wordeo.  8.  Drakenb.  ad  h.  1.  Denietb.  GedanVen  drückte  Di« 
Call.  4t,  24.  avi  durch:  iil^utjai  xnl  tilif  xul  xoivji  jiollovt.  I>araaa 
fulgt  aber,  dah  keineiwegi  praemia  tribaere  und  hotmrtt  hab.  einerlei 
■ey,  «and.  lelzirei  Bchlieril  auch  die  gratiitnan  arllanta  ein  und  jed« 
Art  dankbarer  Anerkennung  geleiafeler  Uieotle  und  Beieiguiig  der 
HoehBchlnng.     Vergl.  Iioer.  Paneg.  I,  1.  wo  ^oi((ü  und  ri/'i;  al)  ü)'non. 

pidibatqne'}  So  nnt.  c.  23.  ■Holomann' ichon  erklarie  dier*:  ler- 
retttl  itittere,  im  Gegeniatie  tod  nacibu».  Mau  lagte  auch:  pedetlri 
iliiiere.  So  Suet.  Claad.  14.  Vergl.  Nep.  Ale.  8,  I.  —  Wie  hier: 
Lir.  XXVI,  10,  Vi.  ttavibut  >equi  inuii,  Tarraeonem  peäibiit  profec- 
tni.  So  nntencheldet  man  ÖSatnoqlii  a.  nJoo;.  z.  B-  Herodnl  II,  20.  a. 
Ven^iedcB  ii(  LiT.  II,  36.  eslr.  qui  eaptua  omiiibua  nienibriii  delnlnt 
In  CDfiam  eiiet,  euni  pedibat  Inix,  domum  rediisse  tradilum  menioHae 
«■{.  —  So  bei  den  Gciecb.  nldo!  U.  oööi,  nltüont  n.  nt^ivaat  x.  B. 
Iiocr.  Paneg.  SS,  SO. 

dietatorem  dicluBtl  Diefa  der  gewöGnlicbite  Anadnick,  vergl; 
Brluou.  Form,  p.  342.  BitweiN  auch /ncere ,  creare,  re Hantiare  ^  le- 
gere, aber  durchaui  mit  venehiedner  MoliGcHlion  der  Sache.  Dies« 
Dictalur  erfolgte  im  J.  4Q.  vor  Cb.  a.  u.  705,  und  zwar,  mit  man  liebt, 
wlllkahrlich  durch  den  Praetor  l.epidui.  Geielilich  ernannte  einer  der 
Comuiit  oder  ein  Tribnnas  milil.  coniulari  poleslate  den  Dictalur, 
nach  BeCehl  nnd  im  AnClrage  Ae*  Seaati.  S.  Diakcnb.  sn  Liv.  VI,  G, 
8.   Vergl.  Creuzen  Röut.  Anliq.  S.  173. 

CAP.  XXII.  Om/iibut  —  malis^  Veb.  omitii  i.  B.  G.  II,  2». 
VII,  4.  f.  2i>.  wo  »maibut  precibat  äbnlichen  abitrnkien  Begriff  enlhält: 
el  wild  entnii  eben  lowohl  von  konkreten  und  malerielleit  all  gi-dach- 
ten  und  idealen  Zahlen  gebraucbt;  alio  aniHi'a  nicht  immer  quae  lunt, 
aond.,  quae  cogitari  ■•  ßagi  poiainl.  Quinctil.  XI,  l,  87.  nee  In  OM' 
nia  impetum  {aciaa,  (d.  i.  auf  allei  Höglicbe,  waa  man  lelaliv  BUil<n< 
dig  machen  kann)  led  la  id,  qnod  cxpngiiandum  eat. 

rei  fi-ameatariae  —  ad  —  inepiam  adducti)  Zweierlei  ist  in  he- 
•chlen,  I^  die  Stellilng  dei  Genitixi  Object.  giai  analog  jener  bei  SalL 
Cal.  I,  3.  animi  iniperio,  corporii  aervilio  raagii  utimur ;  und  aamtt 
Ater  tait  eine  Art  von  Anaslrophe  und  fnversio,  wio  oft;  i.  B,  Tacil. 
Ann.  Ili,  73.  m.  ornatum  nd  urbii  —  II ,  6.  Iniula  —  Iranimillendiim 
ad  bellum  opporfuna,  vergl.  Rnhnk.  in  Vellei.  II,  91,  2.  Ramab.  §.  151, 
3.  und  g.  207,  I.  —  -Sodann  2)  dient  untre  Stelle  der  zu  II,  12.  in. 
heilrilteuen  aar  IJntentützung,  und  erinnert  durch '  die  liocata  nnA 
Bonioeoteleuta  eben  lo  an  die  griecblichea  Redner,  a.  B.  laocrat.  Paneg. 
c.  32,76.  »omür  —  lSI<ar  —  rilXniqtav  ~  oUiliar  —  n^utnii^övtur ,  — 
all  hier  die  eiiiielnen  Satzglieder  nicMi  sind'  all  eine  Kpcxegeila 
iiiiiu  /ugiauor  dei  in  omnibai  maliM  defetti  enthaltenen  lumntariscAtn 
'  Inhalti. 

S    2 


gL,_._b,Coo^lc 


276  C  lUL.  CAESABIS 

pcüiilenlia  conflictati  ex  dintina  conclaBione  et  matatlone 
iictiiH,  (panico  eoim  vCtere  alque  hordeo  eornipto  oninea 
nlebantiir,  quod,  ad  huiusmodi  casus  antiquitns  paratam, 
in  pnbliciim  contalerant)  deiecta  larri,    labefacta  mag^ 

pettiletlia]  DitI»  Woil  aad  pettit  icheinan  proMücne  Rebnoeh^ 
wenn  man  licit  laitiii.  II,  13  extr.  qaolidiuia  labori  eümta  famet  ms 
cciieral.  Multotum  deiude  dierum  inopia  contraxerat  et  peitnn ;  tu- 
tnque  foedilu  maricnliDm  toit,  ut  vlae  cadaveribai  Iraplercptor,  aliles. 
•jue  et  bciliae,  eicae  illcc<bri>  foUicitalae j  excrritnm  leqiicreiitur.  ' — 
l.'iii  icheint  jedoch  in  peililealia  der  BegrilT  der  AatteetuMg,  der  Epi- 
deoiie,  neben  dem  der  ungewdhBlicTiea  SlerblieAleit  vorzaherraehen ; 
ymU»  DDT  die  tut  anlieiibare  Krankheit,  daa  Sterben  d.  Verderben  la 
bczeirhiien.  Für  dieie  Aaiictit  iprechen  auch  die  von  Doderlein  Sfn- 
i>ii.  It.  S.  B3.  aasel.  Beiap.  Vergl.  jrdoch  Heyne  Opaic.  111.  p.  108. 
^'reiiHheim  in  Ind.  In  laitin.  Wh-  Itönnen  uns  iwar  tür  die  AblaiU 
■Ic*  peadVe»  VOB  olere  naeh  üdderl.  II.  S.  00.  nicht  erklären ,  ntaehen 
jedoch  anf  die  Analogie  Ton  fttulän»  iu  Vcrgieicfa  in  peteut  anFmerli- 
xiint  und  glauben  in  jener  Form  die  Andeulung  dei  lehnellen,  ittnl' 
tatoTitrhen ,  bald  dieten,  bald  jenen  überfallenden  Uebeli  id  erkennen,- 
ko  wie  wir  in  den  l-'orinen  der  Adjektive  auf  entat,  wie  ei'Kalenlni  etc. 
eber  dai  grlech.  iviöi  lat.  intns  wahrjs&ebmeH  glaaben,  al>  irgend 
L-ia  andere«  Kllnion. 

e.r  —  eonelatione^  Wegen  ex  d.  i.  in  Felge  einer  Toranigegang- 
nen,  faktiiehen  Vrtaehe,  t.  B.  G.  I,  SO.  p.  GS.  Daher  denn  oft  Wccfa- 
Melliegriir  von  propler,  ■.  Eelog.  Cic.  p.  200.  eine  Bedeof.  die  anch  t( 
-  Iiehanplcl ,  «o  wobt  wenn  TAaUqcien  all  Grund  augenonimeu ,  oder  all 
lUa/islab,  nach  welchem*  man  BrthelK  nnd  würdigt,  betrachtet  werden; 
■.  B.  liocr.  Paiieg.  e.  7.  30.  j|  wt  är  nt  umaiffov^aiti  lä*  Ityoft/ratf 
läi  äQxafar  örvair,  ir  ißr  avtär  lo-inmr  tUinaii  lir  xat  läf  ngofiK 
j'iyfr^a9ai  rof/lanrr.  c  14,  Sl,  oiyf  ^tor  /*  lär  Kwdvrtir  ii/ida&at 
^!/otixn  ^  r<Sr  ällar  ivtqjfaiär. . 

panico  —  teure  ]  lieber  panieum  i.  Plin.  H.  N.  XVIII,  7,  10.  8. 
Die  Griechen  Kannten  diese  Cetraideart  iXvpoi;,  fiiX^yr).  Seibit  nach 
•ler  von  Plin.  gegebnen  Beichreib.  kann  e«  BaieT  Baehicatxen  (Hridc- 
lorn)  nicht  geweaen  lejo;  man  nenDt  ei  italieniiehen  Fenek,  eine. 
Art  Ilirte;  womit  anch  Bbereinatimintj  dah  der  Name  mit  panienla 
verwandt,  von  der  Aehnllchkeil  dn  trau beiiförmi gen  BütrAeli ,  in  wel- 
rhen  ilch  der  Stengel  endigt.  Fetui  hier ,  weil  ei  ichon  lange  -gelegemt 
Sali.  Caf.  37,  2.  Von  tantrelen  nnd  materiellen  Sacien  wäre  dM 
tiegentheil  rcc^n*,*  von  Ericbelnungen  nnd  Binlichtnngen,  im  geiiü- 
gen,  ninraljichen  and  phyaiichcn,  novug^ 

alebanliir']  D.  i.  *ie  nSbrlen  lieh,  tie  lebten  ToU  etc.  Daa  Pai- 
tiv.  in  rffiexiver  Bedent.  S.  erolet.  %.  IG9.  Heber  den  Unterieh.  von 
Butrire,  in  welchem  der  Nebenhegr.  enthalten,  dafa  dadurch  daa  ani- 
malitehe  Leben  oder  der  Körper  suniaat,  itärter  wird  —  hier  gana 
unpaiiend  ,  a.  B.  G.  VII,  13. 

paratum  in  publicuBt  eontulerant'\  Unter  moderner  BegfitT:  Ma- 
gaaine  anlegen,  in  Magazinen  aufidüUen.  ,Parare  iil  nicht  eompa- 
rare  =  fOr  Geld  oder  mit  Hdhe  anachafren  und  berbeiachaffen ,  auf- 
bringen, Salt.  Ing.  20  f.  magno  exercilD  ceaparalo;  lond.  wie  Sali, 
lug.  38  f.  paratit  commealibua;  ib.  c.  13.  m.  pioriaa  inteniDi  cancla 
;iffrar«  —  beiht  niir:  antehaffen,  in  BereitacbaR  aelieo,  zur  Stelle 
~  BchatCen ,   an  daTi  etwaa  da  und  vorhanden  iit.     Verwandt  mit  parere. 

avxiliit  —  detperatiti     Dem   Sinne   nach:    quum   detperarent  de 


L.gL,;..b,COO^Ie 


DE  BELL.  CIVILI  HB.  n.   CAP.  22.,    tll 

pucte  muri,  anxilüs  provlnclarnm  et  exercitaum  despeia- 
lU,  -  quos  in  Caesarig  poteatateu  venisse  cognoveranl, 
scEie  dedere  sine  fraade  conaliluunt.  Sed  paucis  ante  diebus 
L.  Doinitlus,  cog;nila  Massiliensium  voluntate,  navibuu 
Iribus  comparatis,  ex  quibus  duas  famtliaribiis  suis  ai- 
tribueiatj  nnam  ipse  conscenderat ,  naetaa  tnibidain  teiU'- 
pestatera,  est  profectus.  Hunc  conspicatae  nave^,  quae 
inssu  Brtitr  consuetudine  quotidiana  ad  portuin  excabäbant, 
•nblatis  -ahcoris,  sequi  coeperant.  Ex  iis  unura  ipslus 
navigium  contendit  et  fugere  perseveravit  anxUioque  tein- 

uxiltli.  Der  ßmud  dteiei  Siraktai  liegt  darin,  AtSm  dnperar»  olifuid 
neben  andern  eyntakliaeken  Formeii  in  legen  abJIck  war.  S.  8.  6.  III, 
12.  VII,  7S.  Oft  bei  Liv.  ■.  B.  X,  14,  8.  Sanailei,  detperato  im. 
previio  rifmi/fu,  aoie  jaita  ouluenint  cnncnrrere.  Ctl.  Knctta  mi  Cir. 
Bpp.  II,  10,  II. 

die  dr.dere  Mine  JVanA  ]  Der  adrerbials  tteiuli;  tt'»«  fraudf, 
Bit  Belieb,  mal  e.  13.  n.  14.  in,  gleitbbedeotend  dem  linqere,  ttrr. 
Eine  nndre  Bedent.  del  Anidrncka  lernt  man  an«  Sali.  Cal.  3G,  ].  Se - 
nalDi  diem  Malult ,  ante  quam  fine  fraude  liceret  eb  armii  diicedere  i 
1.  e.  tise  damnii  et  delrimeiite.  Cfr.  Krili  «.  a.  O.  H.  Ruliok.  *au  T«r. 
Andr.  V^  4,  8.  Die  Bedeat.  iil  folglich  bald  rine  athi/e,  bald  pattive; 
immer  mit  ipedeller  Beiiekang  anf  du  betrügende  und  betregene  .oivK 
geläuKble  Subjeit;  wann  jem.  icAlecbt  aniamtHt. 

pamci«  ania  diebua}  Beia^iele  ätanJicben  Gebraucbi  B.  C.  III,  tu. 
8.  210.  Analog  iit  bei  Salluat  und  lout:  panllo  ante.  S.  log.  14,  7. 
Cat.  10,  1. 

etl  profechit]  Die  Mehn.  der  M8S.  pro/,  eil.  8.  ob.  p.  ISC.  lu  - 
I,  61.  —  Wir  «ardcn  anire  Wortfolge  aoa  den  «rande  vertheidigen, 
weil  dailnrcb  genauer  anegedrückl  wird  uoier:  er  »tathte  ijch  auf  und 
datam,  nacbdem  er  Iräbtg  gud  iliirmitchet  Wetter  beLaninieD ,  ( vulg. 
Bbgepaht)  oder  gcTnnden  balle.  In  eolchem  Falle  deutet  ett  im  Allgeoi. 
ein  Statt  findende!  Factum  an  ,  dai  nsebber  genauer  beaeicbnet  wird.  - 
£ja  etwa  onier:  waa  tbat  er?  Kr  machte  lieh  fort.  Uder:  wai  ge- 
Mfaahf    Er  legelte  ab.    8.  e.  32. 

iu»ii  liruti}  In  einigen  bewahrten  Cadd.  iteht:  mittu ;  wie  oft  ■ 
tutiui  Dnä  mit:  verwechiell  worden.  Beiip.  bei  Djakenh.  IB  LiT.  III, 
4.  extr.  (B.  6.  V,  27.)  Allein,  da  die  Schiffe  (heila  von  den  Befehls- 
liaber  detaehirt^  die  flbrige  Floltille  oieht  ateit  entfernt  viir;  jeiiei  ex- 
eubare  mehr  In  Folge  eiae«  Befrbli ,  all  einer  Sendung,  wie  etwa  bei 
UnltTkändleru,  Stalt  fand:  «o  verdient  tnti«  unbedingt  den  Vorzug ; 
wa»  aach  durch  die  Worte:  cantueludine  quotidiana  Lebleni  luiterttätll 

ex  iit  unu»  —  matigium  eenlf ndit  etc.]  Die  U'orle  ej'  Ht  elr. 
etwai  uachläiaiger  auf  navibat  Irt'bat  comp,  bezogen ,  jedoch  geeigncc,. 
den  Untericliied  von  it  und  Aie  in  beitällgen.  Uaum  ipiiui  nift.  iit : 
>ar  ein  einsigei  Fahraeng,  aof  dem  er  lirh  befand.   B.  8.  V,  4ü. 

.  coBlendil  et  fiigere  perterereitiit]  Coatendtrt  eulnprlrht  hier  nn- 
ierm:  er  nlcbte  dai  Weile  xu  gewinnen.  Aebol.  M  B.  G.  Iil,  3.  Dt,  ' 
ernptioae  facta,  ad  in/uMn  canlenderenl  ä.  i.  aich  au  retten  (ocbfen. 
(jewobnl.  iil  cenlendere  mit  einem  lafinitir  lerbnodeD  lur  näberu  An- 
f  ab«  dei  Objellt  oder  dfeaea  anf  irgend  eine  Weiie  genantr  bcikicbnet. 


gL,_._b,Coo^le 


278  C.  lUL.  CÄESARIS 

pestatia  ex  coospecta  abnt;  duo,  perterrita  eoDcnnni  no- 
•tramm  naviam ,  sese  in  portam  recepcrnnt.  MasgilteaBes 
anna  tormentaqne  ex  oppido,  nt  est  impeAitiiin ,  proferant; 
dbtEs  ex  portanaralibugque  edncunt;  pecnniam  ex  pubUco 
transduntt  Qnibus  rebus  coafectis,  Caesar  magis  eocr  pro 
nomine  et  Tetnstate,  qaam  pro  meritiB  in,  se  civitatis, 
oonservans,  daas  ibi  legioneti  praesidio  relinqnitj  ceteras 
in  Italiam  niittit:   ipse  ad  urbem  proficiscitnr. 

Cap.  XXUI.  lisdem  temporibiis  C.  Curio,  Inr  Africam 
profectus  ex  Sicilia,  et  iain  ab  initio  copias  P.  AttiiVari 

Dei  )il«r  atatt  findende  abwelute  Gebranek  cdnn«rt  an  Sali.  Cat  11,  % 
Ute  Vera  via  Hilitar  —  hnle  qnia  bonae  artei  delimt,  dolla  alqne  fall«» 
eiil  coatendit.     Dai.  Korlle;  n.  B.   O.  I,   1.  p.  0. 

eoncartu  navium^  Der  Geitiltv  Iit  kier  nicht,  wie  a>  andern 
glellen,  Subjecti,  londern  der  Caiui  der  .CDtfernlcrn  Be>iebnnf(  auf  ei« 
Objekt,  mit  welchem  daa  regierende  Nomen  in  Berahrnng  kommt.  8o 
Cic.  Fhll.  II,  4.  tollere  amicorum  colloguia  tbienliiua  i.  ■.  eam  aaiieU 
Clc.  So  B.  G.  I,  30.  Bello  Helvetioram  contecto  ele.  Cfr.  Ramik,  S- 106. 
p.  312.  Breml  id  Nep.  Con.  5,  I.  Rahnk.  %a  Ter.  Andr.  I,  9,  3S. 
p.  30.,  Atio  hier:  dai  Zuiatnmenlreffem  mit  den  Sehilteni  and  par 
cnnieq.  der  Angriff,  *'*  Attate.  Jedock  tat  ditte  Bedenl.  nicht  Grand 
der  Stniitar;  wie  Stellen  »igen,  dergl.  LIr.  XXIX,  37,  6.  a  meridia 
■eliDia  occeplt:  IIa  nt  vlx  eancurttia  navium  luter  ae  titarenl;  deigl. 
B.  G.  V,  10.  ex  ea  eomeurtu  navium  Biag:nDni  iueammodam  aceeptno. 
Bier  iit  naviuai  Catna  Sabiecti.  —  Vergl.  Qli.  die  Vertauehiing  d«i 
GtniUti  Ohjett.  mit  dem  PfonBm.  ^atteniv.  Baiter  in  laocr.  Paneg. 
43,    44.   tat  T^r  afitinm  ^lei^la*   j.  e.,*ui  apcelaadi  gralia. 

pro  aainine]  L'eb.  pro  %.  B.  G.  I,  3.  Wegen  naaieM  III,  9,  Dte> 
ielbe  Kraft  u.  Bed«nt.  liegt  anch  In  övoiia.  Cfr.  Cjrop.  IV,  3,  3.  und 
Urakeiib.  lu  Uv.  Praef.  j.  3.  Daher  Flor.  Iir,  IQ,  1.  anbrogare  cona- 
Ini  eit  in  eini  locnm  C.  Graecham ,  hominem  liae  Irlba ,  tVxe  nomine. 
Dm.  Dut.  Dagegen  «lebt  navr.a  biiweilen  tür:  der  biofit  Same,  [m 
tiegeniati  dei  Manttet  nnd  iciner  Kraft,  fiel,  bei  Uvitii  ■.  B.  V,  18, 
4.  Me  jau  noB  eanlem,  led  umbram  namexqut  P.  Lielail  relictnm 
•  Tidet!«. 

tomereanti  S.  B.  6.  II,  13.  Von  Caei.  nnd  andern  Siegera  lat 
eonurvare  ein  Akt  der  Grofimuth  nnd  Guaile.  In  einem  etwaa  ver- 
'  achledenen  Sinne  wnrde  dem  Cicero  ein  Danlfeal  (inpplicatlo)  deeretllt 
ob   rcmp.  eoBlerVttlaai.     Davon  Briiion.  de  form.  p.  193.  ed.  Baeb. 

CAP.  XXill.  Jiidem  Umporibas  \  Der  Flnral  ichelnt  anindenten  dU 
Zeit  der  timelaea  Vorfälle  nnd  Ereigniiie,  die  während  denen  licb  in- 
'  Irngen,  nnd  einen  langem  Zeilranm  anifüllten.  Sali.  CaL  42.  in.  iiidem 
fere  lemperibat  in  Sallia  clleriore  atqae  alteriore.  Item  in  agt« 
Piceno,  MrBltJo,  Apnlia  motna  erat.     So  laocr.  Paneg.  e.  9.  34.  n<(l  ii 

tt  itan  ab  i'nid'a]  8ekr  nahe  dem:  ttatim  ab  inll.  Dock  wiri 
iam  itHi  mit  Affekt  gehrancht,  z.  B,  Verwunderung,  wie  1,  83.  In. 
magna  iam  para  operii  procciteral  d.  I.  waa  man  kaum  erwarten  aollt«. 
e.  SS.'ni.  mnlloa  iam  annoi  i.  i.  leider!  ichon  viele  J.  ibid.  omni« 
haee  iam  pridem  contra  le  parari ;  wo  tarn  Kwar  dein  niinc  entgegen- 
geial«),  •bei  dneh  den  JBegril  daf  Unerwarteten  nnd  Ungarachlen  ebem- 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  U.  CAP.  23.     279 

diMpiciens ,  duaa  legionea  ex  quataor,  qnas  a  Caesare  ae- 
eeperat,  et  qaiDgeniOH  eqiiites  (ransportabat;  tjidiioque  et 
Doctiboi  tcibas  navigatioiie  consumtis,  adpelJit  ad  euin 
lecuin,  qui  adpellatnr  Aquilaria.  Hie  locus  abest  u  Oupeii 
pasauam  XXII  milia,  habetque  non  incommodam  aestat» 
italktoem  et  dnobiu  eminentibns  proinontoriU  continetur.  . 

tklli  dcntlicliei;  heiTorbebl.  Biiweilea  hat  n  ■ucb  rt«  Iniem/mdi  — 
tiiid  txeilandi.  S.  ID  B.  G.  VII,  50.  Di»e  »nbj^klivitit  dei  Gcfilbti 
alio,  die  durch  »m  aaigadrdckt  wird,  Di>t«ichc)d«t  duarlb«  ron  nxne. 
So  Sali.  lug.  14,  32.  iam  laut  [taler,  aoimo  meo  cariiiume  etc.  d.  ). 
dem  Sinne  nach:  ja,  dahin  iil  et  leider  feiammen,  mein  Br.  dah  ete. 
Daher  dütfle  bei  Sali.  Fragm.  Orat.  PKifippi  £•  21.  la»  illa,  qoae  col- 
lecta  lant ,  Neordia  nottra  dilabeotur  —  jenei  him  nicht  lOwobl  durch 
bald  la  erklären  ^eyn,  all  durch:  leider  l.  nun  ete.  oder  nunmehr  etr.  — ' 
Und  dieie  Bedeal.  behauptet  lieh  aach  in  quoaiam. 

eopiai  deipieienät  ho  xazinf(/oriir,  laocr.  Paneg.  24,  SC.  ^QÖi 
TDv;  ü^iäai);  i^;  'jEll-äSoi;  xaiiviiQorrinanaq  nnjrttir.  e.  35,  91.  oig 
aSiti  rtS*  irolr/iltir  nataipgoroi'rTt'i  Ül,-  ügö«  äli,iji.ovV  üyuriÜrtK. 

biduoque  et  noetibui  Mbut]  Bekanntlich  gebraucht  <;aei.  oft  bi-i 
iunrn  und  triduutn;  i.  I,  41.  48.  It,  2i.  Ilt,  10.  37.  40.  102.  Ebea 
■o  biennium.  111,  31.  12.  Ana  unirer  Stelle  abergeht  deutlich  her  rur, 
dafa  in  bidaum  der  Begriff  Ton  diet,  Tag  und  Tageiielt ,  vorherrache, 
«od  ao  wie  Caei.  oft  lagt:  die  ac  nocle  iter  fac^e,  iter  diurnum  et 
notlarnnrn ,  lo  onlencheidet  er  auch  hier  gani  lichlig  die  Tage  and 
Nächte.  Daher  c.  24.  fn.  bidui  iter.  Kt  die  (Iiltericheidang  der  Zeit 
nicht  nothwendig,  io  begreift  nalSrlicU  biduam  älc.  i.ta  gunteu  bürget' 
Heien  Tag,  i.  B.  (rldnnn  meralvi. 

naaigatione  eoniamliil  Der  doppeHen  Struktur  von  e&ntumere 
Icmpni  in  re,  und  mit  dem  blofien  Ablativ,  wie  hier  (vergl.  I,  37. 
Ib.  und  B.  G.  VIII,  30.  quum  eomplurea  diei  in  epptcgnatiouß  contum- 
'  filier.  Cic.  ad  Div.  V,  15,  8.  Sic  Uteri*  «tor,  in  guibut  connamD 
onine  (empni)  liegt  ofFenhar  eine  venchiedene  Bedeut.  unter.  Cotl$itnt, 
in  re  heiril:  die  Zeit  auf  elviai  verweudeu ,  abaicMIleh  oder  mit  Vur- 
'lali,  uhi  qnii  segDtinm  quallcunque  de  eaqna  iponte  laicepit,  lo  daft 
die  Krreichung  einei  Xatcit  vorichwebt,  and  der  Menieh  sich  nicht 
gani  leidend  dabei  verhält.  Sodann  beieichnet  t*  da<  Venceilen  bei 
einer  Sache  oder  Handlung,  das  BegrilTen-  und  BetcArtftiglieyn  mit 
and  bei  ctwai.  Analog  lat  III,  40.  cx(r.  pancia  in  oppugnatione  amit- 
iil.  Dagegen  iit  der  blofie  AblaU'V  Cum  initminental.  und  TBUiaal., 
beaeicbnend  den  Vattland  oder  die  SacAe,  dureA  welche  oder  im  Folgt 
deren  die  Zelt,  ao  daa  wir  nni  dabei  leidend  verhielten  und  der  Nutb- 
wendrgkeit  folgten,  anfgewcHdet  werden  muhte,  oder  wie  man  sagt, 
draufgin?.  Alao  dient  dicia  Sttoktax  BloDl  xur  hittoriiehen  Aagabe  ei- 
nai  gcwiiten  lUamenta. 

Clnpeit]  OewShnl.  Clapea  oder  Clppea,  ae;  auch  Aipii,  idir. 
Sil.  llal,  IUI,  344.  In  clypei  ipeciem  cnrvatia  (nrribua  ^ti»!.  Cfr. 
Mel.  I,  7,  2.  Liv.  XXVII,  as,  8.  haud  prncal  Clapea  proipere  puguat 
Romanai.  Lucan.  IV,  5S5.  Iiiter  lemirutai  magnae  Karlbagini»  arcca 
et  Clnpeam.  Mit  RechC  erinnert  GroDov.  in  I,lv,  IX,  19,  4.  an  die 
rerachiedentn  Formen  von  Oitia,  ae  und  Ostia,  orum,  an  Megara^ 
Gadira;  und  an  B.  Atrlc.  3.  wo  ebenfalU  a  Clupeit.  < 

dunhnt  prontonteriil  eanlinelar']  lieber  ceittiaeri  In  iDpograpb. 
W>nc  1.  ■■  B.  G.  IV,  23.    monlibai  «ngniüa  natc  fnliHtiatur.     BildL 


gL,.._b^Coo^le 


asi»  C.  IDL.  CAESARIS 

Hains  Rdrenlnm  L,  Caesar  filias  cnm  decem  longia  nsvi- 
bos  ad  Clupeam  praeatolans ,  qnaa  naveHlTtica«,  ex  prae- 
donutn  hello  subductas,  P.  AtUus  reficiendas  hniiu  belli 
caussa  curaverai,  veritusque  nayiam  muliitudinem  ex  alto 
refagerat,  adpnlsaqne  ad  proximam  littas  irireme  constrata 
et  in  littore  relicta,  pedibiw  Adntmetnm  profdgerat:  (ii 
oppidum  C.  ConsidiuB  -  Loogna  unius  leglonis  praesidio 
tuebatar;)  reliquae  Caesaiis  naves  eios  fuga  Adrumetam 
se  receperunt.     Haue  'Becatns  M.  Rufiu   qoaestor  Davibas 

LucSD.  I,  110.  Quie  uai-e,  qau  lerrai 
Non  etpU  laituna  diio.  Jene  Promuutur 
Apollintt  ftgvn  Weit. 

adoeiituai  praeitalara'\  Ueber  die  doppelte  CODitraktnr  mit  Dal^, 
(bei  Cicero  die  genöhnl.)  and  Aceuiat. ,  i.  B.  Tereal.  ani  PImut.  — 
vergi.  Ruddiinann  II,  140.  Ramih.  $.,123.  S.  103.  Z.  $.413.  Uebu 
die  Bedeut.  la  B.  G.  III,  34.  ii.  bmond.  Oäderlein  III.  S.  SS.  Nach 
der  Aailogie  der  Cotut  und  deren  ur(|ir3iigiichcr  Bedeat-  ericbelut 
not  hier  der  Accutatie  der  laehgeniätiei  adventui  {TBeftolari  wärde 
hier,  wo  dai  /litloriicAe  FalloDi  hervorlritl,  nicht  die  SubJeltiBiläl  iv* 
Hsndeliiilen ,  niipBairad  erBcheiuea ;  obichah  aneh  hier  praeitolari  dar- 
auf hinweist,  dafi  L.  Cieiir,  all  Pompeiauer,  warlele^  wie  man  lagt, 
am  bei  der  Ankunft  Curio'i  gtfo/il  ZD  leyn  :  qaa  praesto  all  ad  Curio- 
neiu  B  deiceiiiu  pruLibendum;  niebt  wie  DÖderl.  111,  SS.  om  tick  mit 
Curia  lu  vertinigea. 

L.  Caetar  JUiat\     Aoch  adoleteent.  1,  fi.  Cfr.  B.  Afr. '88.  8Q, 

tx  praedoaum  ielta]  Bl  ilt  dai  bellum  piratiimm  gemeint,  CO« 
welchem  Ftor.  III,  6,  1.  dai.  Dak.  Pratdo  iwar  Itier  nameotl.  Set- 
räuier,  Cic.  tusc.  II,  17.  if  eal  naTigauIi  praedone»  imequaDtaT  — 
aber  auch,  wie  latro  von  Strafiea-  und  Seeräubern.  C!r.  Dnk.  a.  ». 
O.  S-  3-  Den  Uiitericfaied  beider  Wörter  dürfte  man  erkeauen,  wen> 
mau  brachtet  Cic  PhiU  II,  25.  erat  ei  lireailnm  lalronum  ritn,  at 
laiitum  baheret,  quaatum  rapsre  puluiiset;  der  latra  fällt  klio  dia 
Leute  aa  und  bricht  eia,  wie  ein  hungriger  Wolf,  folglich  gierig  and 
hailig;  der  pratda  treibt  das  Rättberhaadtetrh  aui  Lu*t  and  Verwit. 
ittang.  , 

naviam  maltitudinen'\  D.  i.  Oberlegna  ZaU.  Ob.  1,  46.  AebnL 
B.  6.  V,  8.  malliludine  navium  perterriti. 

profugeratZ  Oudend.  fragte:  ob  nicht  lieber  mit  einigen  Codd. . 
jMrfug.  EU  leiesf  Wir  glauben,  kelnetwegt}  denn  yrnfugtrc  iM  Ihella 
gani  aaaer:  tith  ftiithten,  ebne  dafi  grade  der  Zfefpunkt  wie  In  pcrfng^ 
bervargehoben  würde;  tbeilt  liegt  in  prsf.  der  Begriff  dai  Weite  ge- 
«innen  ,  lieb  fori  und  vertnärtt  machen.  Sali.  log.  23.  qni  nua  CirtsM 
prafngerant.  ' 

eint  fiiga]  Der  bekannte  Äblat.  eaaitni-  bei  einem  Verbo,  {■ 
welchem  mehr  der  Begriff  einer  frn'e»  Thätigkeit  eathalten  iat,  Um 
aber  dennoch  durch  änfkere  Umilände  motlrirt  war.  8.  in  I,  18.  Da» 
Faktum  iit  alltmil  dai  hiatorUehe  (nicht  eigentl.  moratiicAe  n.  iogiiek 
nethaendiga )  Couaequeni.  —  larin.  ad  h.  I.  wUnacbte  tiul  verbannt« 
Aogenehm  und  achän  ilt  die  Nabe  TDu  Cattarit  Qod  eiu»  grade  Biebt; 
aber  Ibeili  iil  man  den  bäufigen  Gebrancb  von  tt  etc.  bei  Caei.  ge- 
nohut,  und  loduua  iit  ei'M  L  e.  4iula  «VM  dnctoil*  —  Uei  (n^Dantt 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  ClViLl  LIB.  H.  CAP.    34.     «81 

JBodedin,  qnas  praendio  ooerarUa  naribaa  Corio  ex  ^^ 
eUia  eduxerat,  postqaam  in  IHtoie  relictam  naTeäi  cpn- 
«pexit,  haao  remulco  abBttaxit:  ipse  ad  -Carionem  cam 
dasBB  redh. 

Cap.  XXIV.  Cnrio  Marcnm  Uticam  navibus  prae- 
nittit:  ipse  eodem  mm  exercitu  proficiscitnr,  bidaique 
her  progresBos  ad  finmen  Bagradam  perveiiit:  ibi  C.  Ca-  . 
ninium  Rebilam  legatnm  cam  legionibns  relinquit:  ipse 
cam  eqnitatu  anteeedit  ad  castra  explotanda  Coraeliana, 
quod  is  locus  peridoneua  castcis  habebatur.  Id  aatem  est 
Ingum  directam,  eminens  in  mare,  ntraqneex  parte  prae- 
rnptam  atqae  asperum,  sed  tarnen  paullo  leniore  fastigio 
ab  ea  parle ,  quae  ad  Uticam  Tergit  Abest  directo  itinete 
ab  Utica  paullo  amplias  passaum  mille.     Sed  boc  iUnere 

praetidie,  omerariii  lunVhi*]  Vcrgl.  n  I,  40.  p.  117.  wo  Balip. 
llnei  doppelten  Dativi. 

remaleo  abitraxil]  lieber  renulcut  Mgt  Duler.  Ib  CsaaCBtar.  - 
SB  pRiil.  Diecon.  Ton.  II.  p.  615.  edit.  Lindem.  „Remulcat  hob  dicMar 
*  rrai't  icsphte,  *ed  a  ^v/iö(,  renit»,  quod  ett  lornmi  fVfiovlMilVf 
tnne  tniScre,  de  icapka,  qnke  grandiorem  navim  föne  tiablt,  qaae  ■>- 
«■•  remulea  trahi  dieitur."  Bo  B.  C.  111,  40.  Mehrm.  bei  LIt.  i,  V. 
XXV,  SO,  7.  wo  Glareaii.  „Remaleo  trihitDT  nkTii,  qastiei  alleri  al- 
Itgatn  non  inU  remii  agitar."  Denn  dort  heifit  ei|  Marcellai  uiTcm 
«ueTarlam  tun  armklii  remMlee  guadrtremil  trahi  iniiit.  Wir;  in'i 
Srblepptau  nehmen;  oder  wie  KI,  40.  wo  ein  geionknei  ScblH  doteli 
ein  «ndree  mHlelil  ihnlicher  Vorkehrung  wieder  flott  gemacht  wird. 

CAP.  XXIV.  Aä  cattra  exploranda  Cameliana]  Man  beaeht« 
die  Wortateil.,  du  Beiwort  CorneUan.  beieichnct  dal  ia^llige-Mert~ 
mal  einei  beitimmlen ,  individuellen  Ligerplatiei ;  »t  alio  topagrapAiicA 
V.  6Uloriie6.  8.  Ober  die  Siellang  der  Adjeklive  Ramib.'g.  200.  B.  OtTi. 
JHel.  1,  7,  3.  In  Africa  (proprie  dicta)  Iria  promonlorla ,  Candldom, 
Apoiilnii,  IHerenrii,  vaite  profecla  in  ■[lam,  doai  gründet  (iuui  eSl- 
ciant:  —  qnoniBi  in  ■llura  laaC  eaitra  Laelia,  raltra  Cornelia ,  (belda 
Ad JeLtivf armen  promlieue  gebr.)  Sumen  Bagrada,  nrbei  Ulica  et  Kar- 
thago.  An«  dem  eheaiallgen  Winterlager  dei  P.  Cornel.  Seipin  Africaa. 
■lalor.  Im  I.  30-1  vor  Chr.  (050  b.  c.)  war  eine  Stadt  geworden,  vr\9 
«R.  Cfr.  CaiauboD.  in  Suef.  Oct.  18.  Drakenb.  tu  Lir.  XXIX,  H, 
IS.  und  Hot.  Oberl.  ad  b.  I.  ■,  ■ 

paiiaatK  mitlgi  Heber  mflle  ]■  lobitaotir.  Bedent.  n.  Geltung  nil 
deM  GemiUf  dea  Mabea  vargl.  Ramih.  8.  Sil  a.  11.  Z.  9.  llß.  Anoi. 
B>  G-  I,  25,  SOBlt  pflegte  man  wohl  bb  du  suigelafiue  tpatio  lu  er- 
iancra,  wie  RaddimaBn  II.  p.  387.  nach  der  AnalDgia  von  <!ic.  Alt. 
V,  in.  noa  in  eaitra  properabamni ,  qnae  aberant  bidul.  Dann  würde 
Man  eker  geneigt  itja  mögen,  diciiu  Genitiv  al«  einen  abialalen  Ca- 
•Bi  dei  Mafitty  der  Eatfkmviif  anmnebmen,  wie  die  Genitive  dea 
JVetiei.  Doch  ichelnt  dd«  dteb  gewagt;  inmal  da  Gell.  N.  A;  I,  16. 
aaidraekljeh  nlt  Belipieleu  beie^^t,  dah  «tilie  nicbt  fdr  jtUint,  lond. 
far  x'^*»'!  *lBke.  Cfr.  Breul  au  Nep.  Milt  5,  1.  Wie  hier  Sali,  lug  . 
SS.  oBildUB  VBcnn   non   sMrliua  miU»  jmmimhm  Bbeut.     Oaia  kommt 


«82  C.  IjUL.  CAESARIS 

est  fons,  quo  mare  iuccedk  loDgius,  lateque  ts  locus  re- 
atngnat:  quem  si  qni  vitote  volaetil,  «ex  miliuui  circnitu  io 
oppidum  perreniet. 

Cap.  XXV.  Hoc  explorato  loco ,  Cnrio  caatra  Vari 
eonspioit  mnro  o{ipidoqDe  coniuncta,  ad  portam,  qoae 
adpellatur  Bellica,  admoduni  munita  natura  loci:  uoa  ex 
parte  ipso   oppldo  Utica,  altera  a  theatro,   qi;od  est  ante 

die  Analogie  lolckcr  Stellen,  wie  c.  33.  pattmum  XXII  mtlia;  nad 
III ,  37.  »mpui  miliam  fanuum  tex.  t.  3S.  progreitui  ntilia  pauuum 
tri*,  coli.  44.  IB.  es.  in.  97.  m.  woriai  hervargtht,  ätta  paituum  >!• 
fitaiiiv.  Snlijccti  mit  mitl»  la  dem  laianiaeagMetitea  UcgTiffe  der 
Meile  firli  bildet. 

Äae  ftlnerel  Zwar  itcbt  via  U,  itinerg  oft  ohne  in,  i.  Z.  9-  482. 
mad  der  AhUlir.  lokal,  der  Extenilon  iit  oft  erwabnt  worden;  i.  I,  10> 
II,  3.  Allein  atreng  genommen  beieichnef  hier  der  blobe  Ablat.  nnier: 
atmnt  man  dicien  Weg ,  la  findet  man  da  eine  Qaelle  ele.  Ko  fe- 
branehen  aueh  wir:  auf  dem  Wege  trifft  mau  «tc.  U.  6.  I,  31<  eoden) 
iÜ»ere ,  quo  hoile*  ierani,  ad  eo«  conlcsdlt. 

gaa  mare  laccedit  /aiiffiHi  ]  Sollle  dielk  heiftea:  dw  Heer  tritt 
(■  dem  Belle,  in  welebem  lieb  die  Quelle  im  Meer  erglefit,  Ini  Land 
herein  und  fHienehwemipl}  Kaum  itenlibar;  denn  halle  Jene  QaeUa 
einan  regelmätiigen  Abnufi  lum  Meere  gehabt,  lo  halte  Caea.  dleb 
wohl  beitinniter  angigcben.  Vielmehr  liegt  wobl  in  jenem  tueetdera 
der  Begriff  dea  AaeAdriDgeai,  wie  dief*  der  Fall,  wo  in  der  Nahe  ei- 
se« Fluttet  dai  Qve/rwBiier  mit  dem  Steigen  dei  Kluliwanera  licli 
ktbl.  Alao  möchte  vielmebr  an  ein  Eindringen  dei  Seewaiieri  nuler- 
]|>II>  der  Erde  an  denken  leyn:  wodurch  dann  eine  weite  Fläche  untet 
W»ier  geieUl  wird. 

ti  qniZ  Vor  Oudend.  gew.  jait ;  allgewöhnl.  Verwechal.  8.  m 
Sali-  Cat.  44,  9.  Qui  beihl  auch  hier:  derjenige,  teeUher  etc.  daher 
Mich  füglich  im  Naehtatie  dehen  konnte:  if  —  peneniet.  &'  quii  iit 
kkiltakt  und  ingleicb  unaer  ealleklirei  mau  daritellendj  gni  wird 
■  wie  du  deuliuhe  teelcher  in  Form  und  Inhalt  einea  AHHbittt  an(  eis 
bfangeidacbteB  Snbatantlv  belogen,  iat  alao  konkrebr  Natur.  Dieb 
letalere  paTat  an  dieter  Stelle  beaaer.     CFr.  Ralil.  Lnp.  ed.  Fr.  p.  22H. 

-  *{  —  ealueTit\  Da  daa  Fulunm  exaetutn  einen  künfligen  Zualaud 
ala  vollendet  beieichnet,  lo  iat  deaaen  Verbindung  mit  einem  Fatura 
Im  NaehiBlle,  oder  mit  Verhia,  in  welchen  der  Begriff  dea  Solleat  u. 
Kitiaeni  (luaair.  Optativ)  enthiüteii,  begreidich.  Vergl.  Ranah/ §.  IGi. 
6.  S.  a90.  X.  §.  SOO.  Sa  -CIc.  Off.  III,  18.  At  Vera  ti  t|uia  toluerit 
aaimi  lul  coDiplicatam  rationem  evolvere,  iam  le  ipae  doceat  eum  vi- 
Itlä  bonam  eaae,   qiii  proiit  qnibua  poaait,  uaeeal  nemlai. 

CAP.  XVV.  Qaae  appeflalur  Bellica]  Eijen  lo  B.  Atr.  e.  87.. 
Nach  der  IH'in.  vm  Freinaheim  in  Carl.  III,  3,  16.  vom  Beta»  ao 
genannt,  nicht  von  bellum;  bochat  wabrachelnlich.  So  uennl  Heridat 
111,  1S5.  xaq  BijXtSat  ■  «uliioiiirai  noiiPi  xai  Kuraiai;.  Cfr.  Bahr  in 
Hecodul  III,   198. 

a  liealra]  Ondend.  nahm  a  wieder  anf,  nuh  dem  Zengnila  der 
'  Cndd.  Kl  Ural  aieh'  aber  a  hier  in  zweifacher  Bedent.  nehiuen,  ent- 
weder in  einer  blola  topografliifhea  vom  Theater  her,  oder  pit  Be- 
äug BDI  tauniia  gleichiun  peraanificirl ,  wie  lutiia  and  n(öf  mit  dem 
i<:eaitiv  lieh  Kudet,    vom  Theater  aut,    von  itnle»  dea  Theatera,    and 


L  Cookie 


DE  BELL.  CIVILI    Llß.  IL    CAP.  25.       283 

oppidom ,  BubstructioDibnH  eins  operis  inaximis  adita  ad 
castra  difficili  et  angusto.  Simul  animadverlit  ntalla  un- 
di4]iie  portari  atqne  agi  plenissimig  tüs,  qaae~  tepeatiai 
tnniultug  tiinore  ex  agria  in  urbem  conferantnr.  Hac  eqiii- 
tatam  mittit,  nt  diiiperet  atqne  baberet  loco  praedae.  £o- 
demque  tempore  bis  rebus  subsidio  sexceati  eqiiitea  \nmi- 
dae  ex  oppido  peditesque  quadrJngenti  miltnofiir  a  Varo, 
quos  auxilil  caussa  rex  luba  paucis  diebns  ante  Uticatn 
miseral.  Hnic  et  paternuin  hospitium  com  Pompeio  et 
simultas  cum  Curione  intercedebat ;  quod  tribnnus  plebis 
legem  promulgavetbt,  qua  lege  regnnm  lubae  pnbUcaverat. 

dtefi  xwar  nm  rnlericIiEed  von  Srta  Caini  Iniitraineiital. ,  der  gUicIt 
folgt;  tubitruelionibui  elc.  Wir  ilimuen  aber  mehr  fSr  die  lopogra- 
phitche  B«ieut.  wegen  dea-  Befiatiri :  qiidd  «i(  oHte  oppid.  und  wegen 
der  cDrreipondirenden :  una  ex  parte,  —  altera;  endlicb  wegen  aditn^ 
wie  aehon  Ood.  hcmerkle. 

tubttractionibu»  eiu*  operfiy  Sabilructionet  *lai  Me  Bauenlagea, 
Bauten,  iii  lo  fern  ile  auf  featgelegtcm  Grunde  weil«  aui-  und  auf- 
gefGbrl  werden;  alio  hier:  die  Sni'a-  and  Hiuiermaiien  ,  die  Haspt- 
md  Nehen'gebäude ,  weiche  in  Tiieater  hildeten.  Wir  glauben,  pu- 
aeud  bat  den  Begriff  oniichrieben  Vellei.  II,  48,  2.  perfcclii  munerlbui 
theatri  et  aiiormo  operatn,  guae  ei  etrcunuleilil.  Cic.  Mii.  30.  quo  itt 
fundo  propter  Inianu  ilüui  gubelnictianei  (aciJe  milla  bomiac*  verta- 
renlur.     Belip.  bei   Drakenb.  lu  Lfv.  XXXVIII,  38,  5. 

portari  atgue  agi'\  Wie  im  Grtech.  ifiqtir  xal  äytai,  Tom  PlBn* 
dem.  Cyrop.  III,  3,  12.  Jenea  portare  aber  TOm  eigenll.  Iragem  dar 
Laaleo,  agere  vom  Fahren  and  Treiben  ■■  B.  der  Heerden.  NBeh 
Ammou.  äytiai  /lir  lä  fftipvxa,  ip/j^m»  H  tä  üiiiiix«-  Bei  Liviui  uicbl 
■elten,  i.  B.  XXSVIII,  IS,  IS.  nundarnnl:  ex  campeilrihua  riria 
«griiqae  frequente*  demigrare,  et  cum  cooingibui  ac  lil)eria,  quao 
ferre  alqne  agere  poaiinl,  prae  le  agenlet  portantesnae  Olympnoi  moo- 
ten  pelere,  ut  iude  armli  locornmque  aitn  leae  lueaiitur. 

plenitlitait  vlh}  Pltnia  ahiDlul  wie  Tadf.  Ann.  IV,  3,  in.  plena 
Caetaram  domui  d.  i.  die  zahlreiche  kaiieil.  Familie.  AI>o  hier  waren 
die  Strahen  mit  Mentehen  angefällt;  TOn  HenicIiCB  viaiaelnd.  LI*. 
I,  14,  8.  p/enis  repeute  portit  effuii  boilvi. 

eoR/erBBtsr]  So  mehrere  der  betaern  Codd.  Sonit:  eonfereban^ 
Air,  wai  nicht  wegen  auimadeertit ,  lOnd.  wegen  malta  etwai  fär  aicb 
hat.     Vergi.  la  r.  SD.  extr, 

haberet  leeo  praedae  \  Ueher  diele  Redeniart  ■.  ob.  1,  33.  Allein, 
wie  man  aagle  habere  hauore  und  in  bon.  i.  I,  77.  dien  lo  hah.  lata 
TtoA  in  loco.  Ctr.  III,  47.  f.  SD.  61.  i'n  honore  eaie.  In  dieier  Ver- 
biudaD«  mit  diripere  keilt  habere  loeo  pr.  anier:  für  gute  Beate,  [Or 
gute  Alte  erklären  und  Dcbmeo. 

rex  luba"]  Vellei.  II,  53.  In.  nennt  ihn  fidellaaimam  partium  Fom' 
peianamm.  Coli.  Flor.  IV,  2,  %.  34.  D.  §.  eS.  ff.  und  B.  Afric.  91.  B. 
wo  lein  Ende  enühlt  wird. 

huie  —  intereedebtil'\  Vergl.  ob-  c.  17.  neeeiiitudinem  tibi  etim 
Caeiare  Intereedere.  Khen  iu>  Cic.  ad  Pam.  VI,  13,  5.  o.  XIU,  6S.  In. 
mnlta  et  magna  infer  not  olBcia  intereedunt. 

legtm  —  qua  lee«]     8>  ob.  I,  9.  p.  3(1.    B.  6.  I,  ß-     Veral.  unt. 


gL,_._b,Coo^le 


884  C.  lUL.  CAESARIS 

CoDcaimnt  eqnlt«)  loler  afl,  neqne  vero  prlmam  iinpetuin 
nostrotam  Namidae  fem  potnerant;  eed  inteifectis  circitw 
CXX,  reliqui  se  io  castm  ad  oppidum  raceperanl.  Interim, 
adventn  longamin  naTium,  Cotio  pronnnoiare  ooerariis 
navibus  iabet ,  qnae  stabant  ad  Udcam  nomero  ciiciter  dü- 
cealae,  »e  in  hoiiium  hahituntm  loco,  gui  ao»  e^  vetligio 
ad  tartra  Coraeliana  vela  direxirtet.  Qna  pronanciatione 
I  facta,  temporis  pancto,  sablatis  ancoris,  omnes  Uticam 
telinqannt  et,  quo  imperatnm  est,  traaseont;  quae  res 
omDinm  renim  copia  complevit  exemtom. 

Cap.  XXVI.  His  rebus  gestiit,  Curio  ae  in  ca^ra 
ad  Bagradam  recepit  atque  niÜTersi  exercifus  conclamatione 
imperator  adpellator:  posteroqoe  die  Uticam  exeroitum  dacit 
et  prope  oppidum  castra  pooit.  Noadum  opere  castrorum 
perfecto ,  eqaiies  ex  »tatione  nunciant,  magna  auxiiia  eqni- 

qilM  rtl  OMBtam  remm  coptl  pIc.  UdI  S7.  wo  »bal.  Wicderholnai 
TOD  rei  und  mitlere.  Doch  i)t  bier  dit.  WEcicrholiiBr  du  Aeai«s« 
■ach  dem  Relativprbn.  du  BcmerkeniwerUe. 

■prestulgaverat^  „Promalgui  tes«  lolilM  «Sat,  per  trliMi  nan- 
dinu,  KOle  qnim  ferrentar,  ut  pouti  e»  per  olinm,  qui  vallct  ex- 
uuiDare."     Cfr.  Huiut.  «d  Cic.  Bpp.  &d  Oiv.  1,  9,  4. 

pToitunciare  —  navibia  iabtt'\  Gewdbal.  LMirt  Vor  Ond.  WM*: 
fronunciari,  nach  der  bekaiiulen  Regel ,  Z.  {.  417.  Der  I^nilio 
Activi  itüttl  sich  >a[  einige  der  beiMTD  Codd.  und  h>(fdr*icb,  uBiera 
Erachleni,  deu  Urailapd ,  daft  mau  ikb  die  Penontn,  denen  Curio 
den  Anftrag  gab,  hier  wohl  hiniodenlcen  müue,  wie  bei  mitta  aud 
ibni.,  indem  der  Befehl  oder  die  Audeulung  den  einaelMen  Scbilfen, 
nicht  allen  zugleich  gegeben  werden  Dinfite;  folglich  dient  der  Infinitiv 
Äcliv.  aar  Veraatchaalichnng  dea  lonkrtten  ond  individiiaUtiritn  ifak- 
lomi.  Wegen  prenunciirre ,  hier  Habe  verwandt  dMn  dtnumciare,  a.  ■■ 
'  B.  «.  IV,  S.  Kt  heifit  aber:  /aal  und  SffenUieh  erklären,  nnd  «war 
<ai  mnflig  eeicheheude :  oboe  dafi  gerade  der  BegriS  der  bettimmte» 
und  iategorilche» ,  amllicAea,  ja  drohanden  Aadeot.,  wie  ia  denaiiciare, 
darin  entbalteii  wäre.  '  Rfr.  Hremt  in  Nep.  Chabr.  3,  1.  Pronunc 
«■hert  lieb  mehr  dem  pramittert,  wie  Liv.  XXl,  45.  Vocafii  ad  cou- 
clooem  cerla  praenia  pronuttciet.  Alio  iit  ea  tax  media,  wie  Liv.  V, 
47,  0.  beweist,  wo  eine  der  mmigen  fall  ähnl.  Stelle:  quom  In  on- 
■ei  more  militari  le  aniatadventiTHm  P.  Snlpidai  tribaniif  bU.  pro-' 
maneiaiset. 

CAP.  XXVI.  Beeepil}  In  eEoigen  Codd.  reeipil.  Dia  Verbind. 
dea  Perficli  ami  Praeiemtii  von  einem  und  demaelben  Sabjelit  ge. 
braucht,  jedeiinal  mit  wirklichem  L'utencbiede  dea  ZeilverhültDiaaea 
iat  olt  bemerkt  worden;  oh.  1,  41.  GS.  B4.  Vergl.  auch  Fabri  au  SM. 
lag.  S3 ,  4. 

imperator  adpellalui]     Cic  ad  Div.  II,  10,  5.    vietoria  jaata   im. 

perafor  appellato«  apud  liiDm,   adiuii  exercitnm  ad   iBteitiiiimam  Ci- 

Ilciae   partem.     UdI.  B.  C.  III,  71.    Ctr.  ManoL  ad  Cic.  1.  1.     Briaaan, 

.   Foibul.  p.  33S.  ed.  Bacb.     Aach  api>el/ati»  Imperatoria  gen.    Plutarcb 

Oie.  II.  879.   tif  ^  «il  Aitoiqattiif  i'nö  lai*  ot^mwiaiir  ärtiyn^tiO^. 


gL,.._b,Coogle 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  TL  CAP.  28.     285 

lam  peditnmqne,  ab  rege  miBBa,  Uticam  venire:  eodem- 
qne  tempore  vis  magna  pulveris  cernebatnr  et  vealigio  tem- 
poris  prioinm  agmen  erat  in  conspecta.  Novilate  rei  Curio 
permotns,  praemil^t  eqnite»,  qni  primnm  impetnra  snstir 
neant  acmorentnr;  ipae,  celeriter  ab  opere  dedactis  legi»^ 
nibns,  aciem  iiutruit:  Equites  committiint  proeliam:  et 
priaa  qaam  plane  legiones  explicari  et  conoistere  pojwent, 
tota  aäxilia  regia,  irapedita  ac  perturbata,  .quod  nnllo  ot> 
dine  et  sine  timore  iter  f^cerant,  in  fngatn  se  cODÜciiuit: 
equitataqne  omni  fere  incolaini,  quod  se  per  littora  cele- 
riter in  oppidum  recepit,  magnam  peditom  nomernm  io- 
terficiuDt.  ' 

Utieam  eniA-e]  Held  hebt  Sie  Betrat,  def  venir»  bcTTor:  Im  Ä»- 
äuge  teyn;  gerads  lo  III,  109.  in.  eqatlBlDi  omni*  venire  Alexaadriam 
naiwUtur.  Vergl.  jedotb  Bremi  id  Ncp.  Them.  D,  1.  und  B.  G.  VII,  18.  um 

rfieken.  Han  erirkrlat  htiUticam  ein«  Pnepoiitlon  oder  c!n  die  Ab- 
nhening  bei«  i  ebnen  de«  Adverb,  prepe,  prepiut,  wta  ebauralla  oben 
itehen  konnte  bei :   Utieam  exercitoni  daeii 

todemgue  tempore  —  et  vettigio  Jnnjisrtt]  In  lolcben  Fällen, 
WO  idem  - —  et  >wei  SiXtv  verKhiedenen  lofaalti  verbindet,  entipricbt 
die  Bedeut.  de*  Prenem.  aad  der  AopH/slinparfikal  de^  griech.  äfut  — 
Kot,  Xenoph.  Antb.  VII,  6,  30.  Eyö  di  S/ta  öfä  äuTO*  iv  itgnrrona  . 
NOl  fiyraorai  bitoB  t^v  yvu^ijf.  Berodot  III,  135.  lairTa  ti  S/u» 
iiyöqtiii  Kid  tm/iiti;  wir:  kanm  —  in  etc.  Gfr.  Vifer,  p.  380.  Ob.  tf 
34.  a.  bei.  30.  p.  92. 

Iota  aarilia]  Hit  beionderm  Naebdroek,  wie  Llv.  XXI,  14,  L 
lah'i  Ti'riöat  adgreaiaa  Drbemi  die  ganze  Mats»  etc.  Im  Gegctiiali  einM 
einzeltien  Corpa,  da*  doch  batle  Stand  hallen  köoaen.  Totiu  heietebF 
n<t  dai  materielle  Game.    S.  B.  G.  I,  1. 

itn«  liMffrE]  D.  I.  ohne  clwaa  von  Au/ten  her  in  fBrchten.  Salt, 
lo^.  35,  t.  aliam  conieientia;  •liain  obIb  fama  et  tiaior  impcdiebat. 
'  «.  R.  6.  VI ,  20.  Timor  oülich  lat ,  wie  Beiip.  beweiaen ,  die  Fvrcht 
vor  einem  beaammten  Gegetutaade,  le;  er  fahtiaeh  oder  auf  Vontellnnf 
beruhend,  der  am  An|tit  eioflöfit,  lo  dafi  nni  die  Dreiitigteit  und 
der  Mulh  inm  Handeln  feblti  melui  i>t  AengtUtchieil ,  Befangenheit 
dei  Gemüth»  dberhanpl,  NiedergeiichUgenheit,  Beiorfnifi^  wegen  dea 
angewiiaeo  Amgangi  der  Dinge.  Wegen  timore  Tergl.  not.  c,  29.  and 
•.  O.  Wegen  metui  SalL  tag.  39,  0.  veritDi,  n«  reliqaoa  populäre« 
metuM  invaderel  parcndi  libif  d.' i.  aie  miichten  die  Lnii  rerliereii  Ihm 
■n  gehorchen ;  aie  möchlen  bedenilicb  werden  etc.  Ibid.  t.  36.  polil- 
cerl  deditiaaem  ,  «c  deinde  »«Jhm- aimolare;  d.  i.  Untbloilgkeit,  aia 
gäbe  er  allen  Wideriland  aof.  Alao  ilt  metuere  und  trepidare  .aeht 
Terwandt;  dieaea  lefite  der  änfierlleb  wahrnehmbare,  in  den  äif/ierm 
Beteegungen  tichthare  metut.  Daher  I,  ]  9.  omuia  trepVrfaafiat  Nmi tfiB». 
fir<  agere. 

eguitala  omni  fere  ineolumi  —  inler^eiunl}  Die  Haopthandlnng 
dareh  daa  Verbnm  Buitam  anigedrflekli  der  hittoritche  Kebemumttand 
dorcb  Abiat.  abiol.,  ollt  in  abenelien:  wobei  jedoch,  lo  jedoch,  dnf$  eie. 
UebrjgMii  tritt  der    Wechiel  iea   Sul(jeilt  hier   aienilieh  atark  hervor, 


gL,_._b,Cooglc 


286  C.  lUL.  CAESARI8 

Caf.  XXVn.  Proxima  nocte  centnriones  Marsi  Üno 
ex  castris  Corionis  cum  manipularibus  suis  duobus  et  vi- 
gimi  ad  Attium  Yaram  perfugiunt.  Ili  seu  vere,  quam 
habuerantt  opinionem  ad  enm  perferunt,  slve  etiam  auribos 
Vari  serrinnt,  (nam  quae  Volumus,  et  credimus  libenter. 
flt,  quae  sentimus  ipsi,  reliquos  sentire  speramus)  confir. 
mant  qnidem  ceite   totius   exeicitos  animoa  alienos  *  esse 

und  man  würde  vitlleicbt  alt  Bciag  auf  lala  oHrilia  ifatt  iitUrßeiunt 
erwuicn:  aaiittunt.  —  '  Dai  hiifariicbe  Hauptiulijekl  bleibt  alier  egai- 
tet.  S.  aa  B.  G.  I,  13.  p.  36.  Daber  hallen  vir  des  VonchUg  von 
Ellierling  p.  89.  lu  leien:  in  fugam  eoniiciunlf  obne  le,  und  lola  au-  > 
rilla  all  jccutat.  Oltjerli  la  nehmen,  Dicht  für  inläMig;  denn  indem 
äafirre  Conctnnitit  belüiatrt  wird ,  tritt  der  Gedaitie  lolcher  A«ndc- 
rung  enlgF^en,  bcioad.  wegen:  priniqunm  legionei  explicari  —  ponent. 
Hierin  liegt  ein  Hiuderni/t  aai)crdrücht ,  «eiche*  obwaltete,  und  dnteh 
weickel  die  aum'/ia  lieh  hatten  ermuthigt  tahie.n  tollen.  Auf  dietem 
latlet  Biio  die  Schuld  der  Feigheit:  darum  »e  canüeiunt. 

CAP.  XXVIl.  Cum  Mampularibui  mit  dnebnt  etc.]  Auf  diei» 
Elgenlieit  dei  üpraeb gebrauch i  Biacht  anfmetliam  Held  lu  1,  IB.  uack 
welcher  Caei.  lu  ZailwSrtern  {beitimmt  oder  nnbeitimmt ,  wie  coni- 
plaret,  nullut)  dai  Prnnom.  poiieiiiv.  in  gleichem  Caiu  lelit,  nicht 
Im  Genitiv,  der  hier  parlUiV  wäre,  noch  auch  durch  ex  oder  dt  nm> 
tchriebcn.  So  ob.  I,  IQ.  com  paueit  famillaribui  $uii.  Sa  I,  40, 
motlri  eirciter  »epiuaginia  ceciderunl.  Vergl.  hierüber  Ramib.  £.  105. 
S.  310.  N.  6.  Auch  Groter.  J.  230.  Apid.  —  Da  die  Manipel  aui  2 
,    Cenlurien  faeiliad,  lo  gab  e)  bei  jeder  2  Centurionen.     S.  B.  G-  II,  35. 

fuom  habuerent}  Held  lagt:  Man  erwartete  hier  entweder  ^aie- 
bant  oder  Aabuerant;  (in  einigen  lllerii  Au<g.  itehl:  Aabuerint)  und 
verweilet  auf  Steilen,-  tvo  ebenfalti  dai  Perfekt,  gewöhnlicher  i*t,  al* 
dai  Plvtquamperf.  denen  lieh  Ca»,  bedient,  wie  B.  G.  II,  1.  Belgoi, 
quam  tertiam  partem  Galliae  dixeraatui ;  a.  a.  St.  Allein  wir  glauben, 
entw.  Itehl  /labuerent  für  conccptam  kabebanl  oder  coneepeTaat ,  oder 
wat  wahrieheinlicher,  man  denke  lich  hinia:  quam  tempef,  «jaam  ad- 
hue  habuerantj  denu  dai  iat  eben  dai  weienttfche  Kennzeicheu ,  dafa 
Jedei  Praelcritant  abiolut  geietit  iit,  dai  Imperfekt,  u.  Ptatquamperf. 
auf  eine  beitimmte  relative  Zeltiphire  in  der  Vergangenheit  eich  be- 
•chrBuheo ,  oCl  ummi:  damalt  grade-,  zur  Zeit,  vorlSußg  etc.  Vergl. 
ob.  I,  44.  exlr. 

auribui  —  lerviunll  D.  I.  lie  reden,  ,  waa  Jener, gern  bfirfej 
vulgär:  nach  dem  Maule  reden:  n(ü«  ijjovqv  ktfia;  In  vielen  Füllen 
«■tipricht  temire  dem  griech.  &it/attiictv.  Ei  beieichnet  lercire  dher- 
baopl  die  BOfaere  (potiliacbe)  oder  moraUaehe  Abhängigkeit  und  Rich- 
tung unten  Slrebenr  nnd  Handelai.  Unt.  III,  32.  luo  privat»  eon>- 
pendio  terriebant,  Vergl.  B.  G.  VII,  34.  Korlte  »a  Cio.  ad  Dir. 
XJV,  4,  6. 

guae  volHmu$  et  ertdimu*  e(e.]  Aehnllcher  Gedanke  B.  6.  III,  l'S. 
qaod  tere  libenter  hominei  id  qand  volant  crednnf. 

eonfirmant  guidem  eerlej  Aeholiche  Verbind,  von  gaidem  u.  cer(<! 
Cle.  Seneel.  2,  7.  volomai  qaidem  eerte  leuei  ficri.  ad  Dir.  I,  0,  09. 
inc  qnidem  certe  tuamm  actinnnm  —  locinm  habebii.  Vergl.  Hmd 
Tunell.  II.  p.  27.  Otto  in  Clc.  Stn.  a.  a.  0.  Vni  dOnkt,  dafi  eert* 
hier  Mf  tanjirmare  i6  belogen  wird,    dafi   die  aetia   cgnfirntaHifi   all 


L.gL;;..b,COO^Ie 


.      DE  BELL.  CIVILI  LIB-H.  CAP.  27.      287 

a  Cnriene:  maxime  opus  ease  io  conspectom  exercilam 
Tenite  et  colloquendi  dere  facultatem.  Qua  opioione  ad- 
ductuB  Yaras,  postero  die  mane  legionea  ex  castris  educit: 
facit  idem  Curio  atqne,  nna  valle  non  ntagDa  intetiecta, 
suaa  uterqae  oopiaa  iastiait. 

Cap.  XXVIU.  Erat  in  exercitn  Vari  Sex.  Qalncüliu« 
Yaius,  quem  fuisse  Corfinii  sapra  demonstiatuin  est.  Hie» 
dimisBus  a  Caesaie,  in  Afticain  venerat;  legioaes^ue  eas 
traiudnxerat  Cnrio ,  quas  saperioribns  temporibas  Corfinio 
receperat  Caesar,   adeo  ut,  pancis  mutalis  centnrionibus, 

gevlf»  erfalgl  lieieickuet  vlrd,  gicieli  dem:  id  nnum  qnidfoi  certam 
■it,  eoi  coofirmiiie  elc,  Wti;  gticifi  wetiigtteiia  veniehem  ile.  AIio 
giebt  eert»  dem  Faeto  os  tich  ficglaabiguog,.  nkhl  dem  Objekte  der 
Handlang  oder  dem  Praedikate  deiiclbcD,  «ie  etwa:  yro  certo  alDr- 
vare.  L'nire  Erklär.  bcilÄUgt  aacb  die  Stellaog  der  Woil«.  Vergl.  ' 
Schellen  Obtervatl.  p.  3B. 

opu»  «iie  —  cenirA]  Ueb.  die  Stioktor  T«l%].  Z.  J.  464.  Aoi- 
tübil.  Ramib.  %,  142.  S.  430  f.  —  Der  Influitiv  Ut  auch  In  lolcbcn 
Falle  der  Csidi  SubjecU. 

ia' coHsper.tum  cefliV«]  Da  aber  die  Leiart  mebrerer  der  beii.  Codi, 
in  eonipectK  ven.  ta  wie  über  analoge  Slruktnren,  l.  B.  in  amieilia  re- 
celilni  betelli  >a  viel  geiprocbeo,  lo  Terweiaea  wir  ui[  Kortta  und 
Fabii  (u  Sali.  lug.  S,  4.  Drahcnb.  zu  Ltv.  VII,  40,  1.  bei.  II,  14,  4. 
Burmano  Phaedr.  V,  1,  IS.  Waleh  Kmendad.  Ur.  p.  46.  Ramib.  $.  150. 
p.  4T0.  T.  §.  310.  Wir  ballen  de»  Aeenaatir  in  Fällea  wie  der  uairijfa 
fGr  Ingiieh  und  ipracblich  nebliger;  lamal  da  auch  c.  S3.  a.  a.  O.  in 
poteitaleui  venire  bei  Caca.  fesUteht,  iior  111,  100.  la  toatptttu  ven. 
ein  andrer  Fall  iit  e*  bei  Parllcip.   Praelerit.   Patt. 

CAP.  XXVIII.  Quimclitittt  |  lu  MS.S.  und  Edilt.  QuiniiX.  Der 
Streit  iit  noch  unenUcbledeo;  Üebneider  Klemenlarlebre  S.  4SI.  *lgt: 
die  Form  Quiaetut  etc.  bab«  lieh,  als  die  uraprüaRliche  (od  gaiityB* 
■bgelellele,  eine  Zeit  lang  in  den  Noniinib.  prepr.  QuiReliuf  etc.  Docb 
crbalten,  hii  leit  Cicero  die  Formen  Quinta»  etr.  immer  gew6bnlieher 
wurden.  Der  neueile  Heraiiigeber  dea  Quinetiltan  .Helnr.  Mtger  bc- 
ricblet  p.  3.  dafi  aoeh  iu  den  grieeb.  and  lalcio.  Inaerjplionea  die  For- 
men wecbaelu:  Koirttum  and  fiqt/xnnc,-  bei  Varro  L.  L.  p.  IBS. 
Xotri-in;.  So  mdchle  man  wenigileoa  glauben,  dala  Fabiae  Quiatiüa- 
mmt  lelbit  aieh  ao  aehriebj:  iu  Cattart  Zeitaller  die  allere  Forin  noeb 
galt. 

tupra  demaaatratata  eat]  Ob.  I,  23.  In  Leid.  I,  demonitravirnna; 
niebt  ao  wobl  für  (kindiwbe)  Gloate  in  hallen,  aond.  für  iSciireiifehler; 
wiewohl  manchmal  iweifeiliaft,  ob  eina  oder  dai  andre,  i.  B.  ein. 
Seiiecl.  19,  QG.  Sollicilam  habere  und  tollicilare;  eine  Verwechllnug, 
die  durch  daa  O/.r  herbeigeCülirl  werden  konnte. 

Corßnia  receperal]  Der  Abiat.  ant  die  Frage;  teahert  Cfr.  l,  34. 
Guii  gemäfe  dem,  dala  Caeaar  dieae  Legg.  aua  Corf.  wo  aie  in  Be- 
•atiun'g  gelegen,  an  aieh  grsngen  and  für  aicb  gewonnen  halte.  S.  ' 
Bamah.  g.  147.  R.  44Ü.  46.  Uut.  III,  3S.  Calydoua  et  Naupaeto  prai- 
■fdiia  rejectii.  Andre  Fülle,  heaond.  hei  griechitchen  Namen  von  Stad- 
ien, wie  Inatin.  II,  13,  5.  poni,  qaem  Abgda  fecerat,  aind  yeaigalena 
noch  nicht  genau  crfiflert:  aacb  i>al  nelirern  von  Benecke  ad  b.  L  an- 


gL,_._b,Coo^le 


S88  C.  lUL.  CAESABIS 

Hdem  ordines  manlpalique  coDitareiit.  Hbiic  DEtctas  ad- 
pellationis  caauam  Qninctilios ,  circamire  acinn  Corionis 
atqne  obsectarenülites  coepit,  ne  primi  tacramaiti,  quod 
apud  Dominum  atque  apud  le  guaettorem  düritgent,  m«* 
Morton  deponerenti,  neu  contra  eot  arata  /errent,  gui  ea- 
dem  ettent  uti  fartvna  tademque  in  obtidione  perjtetfi; 
neu  pro  ii$  pagnarent,  a  quibut  contHmelia  perfugae  ad- 
peUareniUTf    His  paaca  ad  gpein  largitionis  addidit}  qua« 

(«fahrtea,  läTil  »Ich  eio  «ntlogar  Crnnd  Att  CoDitrakl.  mit  A«a  AUk- 
tlv  denken.  Oai  Verk.  reciptre  CTuhcint  Bber  Habe  verwaiidl  dem  r«- 
ciperare,  Bit  dem  (i  soch  verlaaiebl  wird;  jedoch  lo,  dafi  ei  beifit  et- 
WM  geoKnHtit  aad  tThaiunf  «*■  man  Torher  nicht  halte,  worauf  naa 
aber  Amprach  macbli  la  bamerbten  wir  ob.  t,  IB.  q.  io  Irt  m  deulam 
III,  12.  in.  Rectpto  Caaar  Oriee.  c.  10.  tArteipienäat  nlteriorc*  elvi. 
tatea.  c.  95.  in. 

adpellaliomii  easttast.)     Gani  ^t  Verbal  begriff;  all  baIIo  aetiamil 
tinperfeetae  pecdom  abtalutae.     Ueb«r  appellar»  ■.  I,   TO.  Vergl.  Taeit. 
Agr.  40.  ennque  IJberlnm    in  Ipio    tretn   üeeani   obvinio   Agricolae,  ■• 
'  apptUaio  qnldem  e«,  ad  Damiliam  remeaaae. 

eircum're]  Andre  Leiirt:  cireuire.  Beide  Formen  Bblieh  nad 
Oudend.  id  Frootln.  Straleg.  2,  3,  3.  Eben  lo  flndet  licb  in  Codd. 
eircmniHo  nnd  eireuil.j  doch  gilt  hier  die  weichere  Form  im  Aligem. 
für  richtiger.  Vergl.  Schneider  ElemenUrl.  S.  HS.  L  Nuk  Priiciaa 
p.  SS.  ed  Krehl.  fand  die  Eliiian  dei  n  in  eircuneo,  etrcumu^n  blolk 
In  der  Auttpraek«  Stall,  nicht,  wie  ei  icheiDt,  in  der  Schrift.  Ctr. 
Dnkenb.  in  LiT.  III,  5,  S.  Ea  dSiikt  oni  wahraehptnlieh,  dafi  nack 
dem  feinen  und  riefatlgen  Gefühle  der  Allen  ci'rrHNifre  vsn  dem  eigentL 
ientm ,  n'figa»«  etw.  gehen  ü'aagt  wn^de ;  cireuire  hingegen  aiigenieiaer 
vom  Umgung  halten,  wie  IjIv.  I,  9,  14.  Romuins  eireuibat  docebatqne. 

apud  Doinitiunt^  Hier  gani  daa  grieeb.  Jtaija:  ioprimii  poiiilnr  de 
iii,  quBc  curam  judicibut  et  magiitratibui  agnntnr.  8.  Uud  TnraelL 
I.  p.  407.  Nep.  Lyi.  4,  S.  paatquam  de  anii  reboi  geatii  apud  maxi» 
«inm  magietratom,  qua«  Toineral,  diipral.    Ob.  I,  7. 

siEiiiDrtiTM  deponere'j  ijo  Cic.  Coel.  20,  50.  depeme  inin»oriaM 
dolorii  mei.  Aber  auch  pro  Süll.  0,  18.  nt  ex  mtMaria,  qoai  mihi 
Ipfi  fecerat  iniuria»,  dtponerem.  Daranf  gründete  Braut  ad  h.  I.  die 
Mein,  ala  lei  bier:  prirnum  lacramentiim  memoria  depou.  la  leien; 
ohne  alle  Antorilät,  und  obendrein  minder  nachdrücklich. 

confuMeAs]  IHan  rechtferligt  den  Ablativ  4<irch  mehrere  Coldi 
.  nnd  durcli  Caeiari  Spraebgebr.,  der  oF\  den  einfachen  AbiaL  setit  itatt  • 
«iner  Praepoait.  wie  hier  ilalt:  per  coaluwieliam,  1,  8.  B.  G.  VI,  37. 
qniim  ae  contuiladine  reciinaverlnt.  In  einig.  IHS8.  and  Editl.  ateblt 
in  contune/ioM,  oder  a.  Wir  erinnern  an  II,  13.  iDdoeiarqm  genere 
mliericordia  lacto;  p,  an  die  häufige  Redehaart:  per  vim  oppidum  ex- 
pugnere;  atatt:  ti.  ITni  acheint  cOntmnieliii  appeUare  in  eiVreit  flegriVe 
■n  veriebmeiien:  »chimpfen.  Beiap.  bei  Banab.  J.  141.  b.  S.  421.  o. 
Fabri    tn  Sali.  Cal.   19,  3. 

hia  paaeal  Statt  Ai't  in  4  MSS.  hnc.  Una  gifiilt  Aii  beaaer, 
Iheitl  wegen  paaca,  Iheiia  wegen  dea  gewdbniicheru  Spraehgebrancha, 
da  hue  mehr  lokal,  theila  wegen  addtrt.  Beld  iat  andrer  Analeht. 
Vergl.  ob.  I,  SO.        , 

ad  tpem  latgillomi*]     M  aeigt  «n  den  Zieeek,   aa  wajeheai  ctwM 


gL,_._b,Goo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  U.'  CAP.  29.    289 

ab  vna  libeniKtate,  ei  ho  abjne  Attiom  Becati  essent,  ex- 
^ect^e  deberent. .  Hac  habita  oi^tMne,  nutlam  in  parten 
ab  exercita  CnrionU  &  significatio,  at^e  ita  suas  nter- 
qoe  copias  reducit. 

Cap.  XXIX,    Al^aa  in  ctatna  CnrioDis  magncs  om- 
niom  incessit  timor:    Dam  is  variis  bomiaum  BermoDibos 


lAv.  JI,   II,  2.    nBTibui    DndiqDS    adcjlii    ei   ad  cuitediaaif    ne   quid  

bDnenti  mbvehi  linercl,  cl  ut  praedslum  miiilei  tram  flumcn  Ireüeercf. 
Ba  B.  O.  Il(,  11-  niDtMii  orf  celeritattm  jumeifti«.  B.  C.  III,  84.  aS 
pernieitaUm:  D.  c.  40.  BUii  ad  cuttodiam  poi^s.  S.  I,  20.  Clt.  Band 
TaneU.  1.   p.  113.  f. 

nnllmm  in  parltml  Banmit.  al  h.  I.  mdBl:  nalhci  aei  gebraoeht 
■tatt  neuter.  Wir  glaoben ,  nenlrain  in  parleia  konnte  uad  wallte 
Caeaar  gar  nietl  aagan;  aond«[B  aaidraEkea:  weder  ^a  nerk  rentra; 
dafr  tie  weder  geneigt,  ■•cb  abgeneigt  wiren.  Die  AnlforderBng  er- 
folgte näml.  nnr  tod  eiuer  Seite.  Anden  verhilt  ei  «eh  mit  Cic.  ad 
DW.  X,  31.  non  lieebat  mihi  naUiit  parlit  eiie,  i.  Ranab.  j.  159, 
S.  56S.  ^D  von  wirklidicr  Partei  Üt  Rede  ht :  bei  Caet.  ll$hl  pari  in 
raetaphor.  nnd  Boral.  Sinne,  wi«  wir  lilaweil.  (ptlehworllieb :  weder 
reehlt,  noch  Unit,  d.  1.  in  keinerlei  Hinaiefet-  8d  Cie.  ad  Dir.  XIU, 
1,  4.   tua  HuUam  in  partem  mtiKum  laleretrte.   Dai.  Kortt. 

atjue  itmi  So  nnt.  c.  42.  atque  ita  proeliana  interllcilor.— .Wir: 
nnd  demnaoh,  nolet  dieten  (Ii^itänden.  ele. 

CAP.  XXIX.  Atgue]  So  die  podd.  Vor  Ond.  al,  doch  okne  Ad. 
toritili  obacbon  algu«  aelbit  durch  die  Wiederbolang  ilörend.  Nor 
nücbten  wir  at  nicht  auf  gut  mSek  luhililHiren ,  wie  Eibeiltag  p. 
DO.  Tcilaegt.  Doch  reTg\.  I,  57.  B.  6.  IV,  25.  In  der  Bedeol.  itreift 
ea  nabe  an  dai  ven  Satlnil  Bahänllg  gebrauchte  led. 

omninm  imienit  IiMar)  Ineettit  nicht  leiten  abialnt,  wie  III,  44. 
101.  m*.  iUtl  Dativ  e.  74-.  in.  Exereilai  (aatas  incettit  dolor.  Vergl. 
Sali.  Cal.  31,  '3.  nalierea,  guibui  timor  insolilui  inciiterat.  Öoeli 
meiat  abaotat:  Cat.  7,  Z.  II,  3.  lug.  13,  7,  Aach  mit  dem  Accniatir. 
lAv.  I,  IT.  Timor  patrtt  inceiait.  Man  ninml  iaceisere  ah  InfinillT 
«n.  8.  Raaih.  £.  123.  Dieaelbe  Struklar  wie  bei  invaderc.  Cfr.  Dra- 
lienb.  in  Liv.  XXII,  II,  5.  —  Denna<l  bat.  dieie  Stelle,  wie  aUe 
frühew  Auil.  benerklen,  etwu  Eekigei  and  weniger  Coneinnea.  Nach 
mancherlei  Vonehlägen,  (  CCr.  Oudend.  ad  h.  I.)  Ael  nni  ein,  ob  etwa: 
At  gai  —  timor:  U  iam  —  angetur.  —  Sorgfiltig  bandeil  über  die» 
Stelle  Etberl,iDg  p.  91.  «.  Oieier  eelehrte  findet  omntum  gana  aber- 
fliiiigi  am  meiiten  anttöfiig  naiK  ii ,  waa  ihm  Tiell.  ana  rariis  ent- 
atanden  dBnkt ,  ao  dati  die  Worte  nem  t'i  gani  wegfallen  kennten  j  nach 
incettit  «her  aey  irgend  elwai  auigefatlen ,  wai  man  nicht  erralkea 
könne.  —  Wir  Ifaben  hierbn,  wenn  geholfen  werden  aolt,  die  Angicbt, 
dafa  amnitiia  entw.  aua  dem  folgend,  hominum  lieh  bildete  and  an  faU 
achem  Orte  clngeichotieB  wnrdej  od.  waa  der  Sache  mehr  ongeneiieD, 
mn  leae  atalt  omniaa  daa  oft  lait  dieiera  nnd  homtnum  verwecbielt« 
hattiuM.  Beiap.  bei  Drakenb.  lu  Lir.  XXIV,  40,  14.  —  Ro  wie  naa 
III,  44.  geleien  nlrd:  magnua  (i'nar  inceaieral  lagitlamm  —  so  kann 
aoch  nniTO  Mciir.  ateh  behaupten.  Analog  tagt  Gell.  N.  A,  IX,  12- 
M«ivt  AettiuiH  recte  dicilnr,  et  qunm  timent  hoitea ,  et  qnum  tiinentar. 
Cfr.  Ramab.  §.  106.  S.  3U.  N.  t.  —  Dat*  übrigeni  amitiuia  audi  aicb 
behmpte,   waa  Elberling  •.  *.  O.  grada  au  lengnet,  weheint  aab«r  ao- 

T 


,ii,_,_i;,Google 


290  C.  lUL.  CAESARIS 

eeleriter  angetnr:  nnasqmBqne  enim  opimones  fingebat  M 
ad  id,  quod  ab  alio  audieriu,  soi  aliqnid  timoris  addebaL 
-  Hoc  abi  nno  anctore  ad  pluces  permanaverat  aiqne  alint 
alii  traosdideral ,  plares  anctores  eios  ret  videbantar. 
[Civile  bellom;  genns  homiaDm,  qaoi  liceret  libere  fa- 
cere  et  seqoi,  qaod  Teilet;  legiones  eae,  qaae  pauUo 
ante  apad  adversariDs  fneraat;  nam  eliain  Caesaris  bene- 
ficinm   mulavetat  consnetado,    qaa   offerrentnr  mnoicipin 

dern  Granden,  n  bntiligcn  Lif.  IX,  •,  9.  tKntui  genllw  anhito 
tamfuBt  exortni  cit  tantaqut  maetUtia  imtwiit,   yl  de. 

une  aactort"]  S.  ob.  c.  18.  hiec  le  eerlit  auitriit,  eertit  atelari- 
but  cuniieriHe.  —  WiT  fitlttn  dieicn  abtolmlen  Ablatir  zunächit  bediogt 
durch  den  in  auelor  und  svaciii*  eulhallneä  FerbalbcgtiB. 

citiile  bel/uiM  etc.]  Die  ganze  folgende  Stelle  ut  lichlbar  verdar- 
ben; Ob  und  wie  riel  weggefallen,  iil  nicht  in  ermilteln.  Wu  man 
lieil,  «ind  einielne  ZSge  la  slnem  eenäide,  oder  einzelne  PoaleD  iu 
der  XechnuDg  :  lo  viel  enieht  nwi ,  dah  die  erdode  ■urgcihhlt  werden, 
welche  Jene  Fureht  var  den  Feinden  bediogtui.  Held  ad  h.  I.  Gadet 
darin  die  (Jraachen  lar  Umufriedenhtit,  die  lieh  bei  den  Soldaten  ^ei 
Cnrio  gezeigt  j  lo  auch  Banmil.,  doch  wie  Eiberling  p.  92.  nit  Recht 
erinnert,  weniger  den  Worten  gemäh.  —  In  den  Worten:  eivile  hell. 
liegt  oiTenbar  die  ratio ,  inSt  in  einem  Bür^rkriege  von  einer  Partei 
lur  ander«  der  Uebertritt  leicbt  nud  natürlich,  die  Schuld  anC  beiden 
Seiten  gleich  groft  ,  daa  Inlerette  an  dem  Vaterlande  ein  iehr  pretärti 
lej:   daher  die  StellQog  dei  Adjettivt  lu  beachten;  cieUe  b. 

genui  hoainuui  guod  ejc]  Eine  weitere  Expoiltio  der  politiiehcn 
Denkart  der  Memeheo,  die  iicb  in  BürgerLriegen  an  daa  Getets  wenig 
und  gar  iitcht  gebundeu  glaubten;  Aodenl.  dei  anarehitehen  Zuitaudea. 

(e^Hi  guod  velletl  Wegen  tegai  i.  lU  I,  1.  tegui  graliam  i  hier 
Beieichuaug  unieri:  nach  tiatja _  Penehamt  leben ;  nach  l.avne  und 
WiUlinhr  leben  und  bandeln.  --  Der  Text  il^allB•  Zireifel  comimpIrC 
entw.  Gel  nach  genat  kern,  ein  Pridikatibegr.  aoi,  wie  leo«,  mobUe, 
friiolvm ,  —  oder,  gaod  mdcbte  in  cui  id  verwandelt  werdeo,  wie  Voit. 
■d  h.  1.  Beiier  freilich,  wenn  gao  geleaea  wflrde,  und  belogen  aal 
civile  bellum,  durch  eine  Art  Zeagtaa ,  dai  bei  der  hier  herriehenden 
Breviloqnens  Eotichuldigung  finde.  Statt  vellel  in  mehrem  MSS.  Bfltent: 
waa  gelten  könule ,  wenn  hinreichende  Antoritat,  Eben  «i  nenig  wQrde 
man  tadeln:  gao  «ellef.  ~~  Im  Garnen  aber  iafit  lieh  die*e  Stelle  hia- 
reichend  ali  acht  rertheldigen. 

guae  apad  adcertariot  — /uercrnt]  Näml.  die  in  Corfinium  M 
Caeaar  rnn  Pompefni  abergetretiien  Legg,      Die  reinkittoriiche  ReJation 

}nd  Anfxahlung  bedingt  yürranf;  in  der  Oratio  indireeta,  nud  (tOrden 
ie  Aea/ierungen  und  Bedenkliehieiteii  der  BetheiHgten  angegeben, 
nothw endig  fiiittent. 

Caeiarit  benfßdnm  matauerat  elc.  ]  Den  Gedanken  dei  Satiei 
bestimmt  Eiberling  S.  03.  dahin,  dafi,  wenn  lu  Inen  lej:  offerretiir, 
and  hierbei  in  loterpnngiren ,  Caeiar  habe  tagen  wollen:  ipinm  bene- 
fieinm  Caeaarit  non  ampliua  pro  beneflcio  i.  e.  dono  iponte  oblato ,  led 
pro  debito  haberi  laclpiebat,  ipia  illa  conanetndtne,  qaa  offerebatur."  — 
Indefi,  well  offtrreUir  nicht  durch  Codd.  gfalchert  iat,  lo  können  die 
Worte,  nach  der  gewöhnlicheu  Inlerpunklion  auch  deu  Sinn  gebeut 
Biaber  hatte  ei  al*  bcHudre  WohlllMt  n.  Auueiehunug  gegelten,  wenn 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  D.   CAP.  29.      291 

eüam  diversig  partibns  coninncta:  neqne  enim  ex  Marsii 
Pelignisqae  veniebant,  at  qni' snperiore  nocte  in  cotitu- 
berniis;  coniinilitonesqne  nonaulli  gravioreH  sermones  nii- 
litum  Tulgo  durius  accipiebant:  nonnulla  etiam  ab  iisj  ^ui 
diligentiores  videri  volebant,  fingebaotnr.  J 

Caetar  die  Gegner,  die  lich  ibm  ergaben,  begnidigte  nad  in  tein* 
DieD*te  nahm  □..  die«  worden  mit  beiondrer  Autieithnung  behandelt; 
jelit  aber,  wo  aich  ganze  Mvnicipitn  von  der  GegcHpirlei  dem  Sieger 
anboten,  worde  die  BehandJung  gleicbgüUiger  nnd  kuf  die  Einxelnea 
Dicht  mehr  lo  Viel  Weith  gelegt."  —  Da  jedoch  für  efferrenlar  aucb 
in  mehcern  Codd.  efferreat  zu  leien:  lo  möchte  cfferrenlxT  od.  efferreiil 
te  einen  lehr  fwiaeaden  Gedaulen  geben.  Bfferri  aitr  efferre  tt  iai: 
■ich  brüsten,  wie  B. .  G.  \',.iJi.  qnoi  recenti  Victoria  efferri  icirel. 
Biiber  ballen  die  L'ebergelictiien  geglaubl,  es  lef  ein  Glück,  (benc 
fieium)  bei  Caeiar  lu  ieyn;  allein  jetil  erhobea  lich  aal  einmal  die 
itfoDicipien  der  Gegenpartei.-  nalflrlieh  verlor  nun  .  jenei  «ngebliehe 
6nl  BD  WerlA,  da  dai  Glück  dem  Caeiar  untreu  au  werden  lehieo. 
Nur  aricheinl  um  effertbant  te  oder  cfferebantttr  noch  angamebner, 
VCBB  hier  nicht  rx  mente  aniwioi/iie  der  Leute  ge>|>rocben  iit. 

dictrtii  partibuM  coniHsrla  ]  Oiveriut  Mjaoo.  von  adveriut.  Soel. 
Caea.  I.  diverBarum  partiHsi  habebalor;  zunächit  mit  Beiog  anf  die 
ttbteeieheade  poiit.  Meiaung  nnd  Denkart;  adDeriui.  Leieichnel  die  an- 
geoonuene  felndlicb«,  inr  That  bereite  Richtung  und  Slcllung  der 
fiegenparteL —  Coniuncta»  wie  eoniKUgere  fludel  ■icb-ilroirt  1}  mit 
tum,  III,  IS.  m.  30.  78.  m.  07  exlr.  von  Pertonen,  die  aicb  in  einem 
eanieu  vereinigen,  an  taa.  amchlie/ten,  t.  B.  Corpi;  3)  mit  dem 
DatiB  III,  39.  f.  es.  112.  in  der  Bedeut.  von  lokaler  oder  auch  Ptora- 
atcier  Nähe  and  Verbindung,  >.  B.  III,  112.  theatrom  coniunctuM 
demui.  Ob.  c.  25.  in.  Sa  auch:  tibi  conjnng.  ill,  21.  m.  für  lieA  ge- 
vinnen,  an  tich  siehen  and  bei  tich  behalten.  3)  abaolot,  i.  B.  III, 
B4.  in.  78.  m.  —    Vergl.  ob;  I,.  «3. 

lugue  euim  ex  MaTtit  —  xeitiebamt]  .  Wm  dicier  SlcUe  tüi  ein 
Faktom  unterliege,  lallt  aicb  nur  vermuthen;  wir  glauben,  daf*  das 
Subjekt  an  teniebant  tej  auetore$,  d.  i.  Urheber  der  naehtheiligen  Ge- 
idcbte  und  bennruhigenden  Reden,  nnd  per  coniequena,  ipii  illi  varii 
(ermeRet.     Da   nnn   nach    c.    3T.    2    MariiaEhe    Hanplleule    mit    einiger 

Urhtber  jener  Reden  und  Verdächtigungen  geweaeu:  aut  ihrer  Mitle 
-waren  ate    hervorgegangen  und  herübergcLominen. 

ut  i/ui*)  ut  qiii  in  der  Regel  mit  dem  Conjunllir,  doch  leiten  bei 
Cie.  S.  Z.  g.  SG5.  B.  G.  IV,  24.  «(  quae  —  haberent.  —  Hier  mübite 
man  demnach  ettent  aupplireo. 

ecmviilUenesqae'\  Wir  verliehen  unlec  dieien  die  Landtleate  der 
parier, und  Peb'gn.  di«  xurnctgebliebea  waren,  und  die  lieh,  wie  man 
Hell,  im  Gauien  mit  Vnmllen  über  die  veldächtigeu  Reden  der  Caeia- 
Tlan.  Soldaten  iuIierleB. 

ruigo}  S.  I,  28.  74.  Aticb  wir  lagen:  intgemein,  um  aniuieigen; 
a  plerisque,  inmo  ■  pluriniii   tXiijUid  /ieri. 

duriui  accipiebant]  So  Cir.  ad  All.  f,  2.  duriat  boc  nM  arcipere 
viaoi^  So  t»il*  mau :  arcriii  aut  propitiit  auribai  «liquid  ai  cipere. 
Quinclil.  Declam.  337.  Deigl.  graviui  accip.  Liv.  IX,  4,  «.  Grapfui 
und  ditiiut  auch  loual  ijnon.  a.  e.  3a  —  Uebrigena  iit  faier  der  Text 
lichert. 


gL,..^b,Coo^lc 


292  a  lUL.  €AGSABIS 

Cap.  XXX.  Qnibu  4e  CMisi«  conrilio  conToetito«  ~ 
de  snmma  refam  'deliberRre  incipit.  Erant  seatcntiae, 
qnae  conttHdum  amaihut  «Wü  nuträgue  Vari  »ppng' 
nattda  cemerent;  qaod,  haioBmodi  militnni  consilüs,  otinm 
maxime  contrarium  eam  ari>itTei«ntar :  poBtremo  prtteitart 
dicebant  per  virtntem  in  pugaa  hellt  foriunam  experiri^ 
quam  deierto»  et  circumveitto«  ab  tuit  grmvünmum  tup- 
plicifim  pati.  Porro  erant,  qui  censerant,  de  iertia  vi- 
gilia  ia  cattra  Comeliana  recedendnm ,  ut,  maiote  spalio 
temporia  intenecto,  militum  meDtes  sanareDtor;  simnl,  d 
quid  graviiu  accidisset ,  magna  mnltitadiae  naTluia  et  bitias 
et  facillus  in  Siciliam  receptns  daretnr. 

■iek  um  Jlllti  ISmmmttn ,  fo^Uch  flbenll  horckleu  and  gatranllok  ref«. 
rirtn.  Mui  iteht,  d«A  CaM.  den  CamparaHp  nicht  Dbae  Ironie  ge- 
bTMichl,  «le  oft  —    Heber  den  BefriK  von  dilig.  t.  nnt.  c-  Si. 

CAP.  XXX.  C*Mäi«]  ABck  hier  !■  einig.  Edilt  eomeOU  S, 
B.  G.  III t  S. 

$eiiientiae  —  puM  emMnvat]  Offenbar  per  Melomjfmiam,  Abltnw- 
lnDi  pro  ConürelD,  wie  Ur.  II,  4,  >.  ^naat  In  lenata  vidicet  «»ntftf», 
laae  reddenda  efmtebat  boaa. 

/tuitni^edi  militum  eoniiliii ,  atiam  tte.J  ITnitrelUg  bleibt  die  ela- 
fachlte  Dealaog  Tan  coKiilUt  all  Ablativ,  temporal,  für  in  eontiliii  d.  L 
hä  lolcber  Stlaiaiang  der  Soldalen  —  dte  behte.  Dean  alle  loaat  go- 
laacbtea  Venaebe;  oIikm  1b  negotium  in  TerwMdeln:  atiitm  dard 
nMaiif»  iB  veTbeteeraj  lebclBen  gewagt.  Die  möglieha  Aan^ma  «faier 
HypttHaft,  an  der  wir  nw  bekennen,  i.  Raub.  S.  lOOl.  S-  101.  MMk 
nelcher  Caei.  bitte  lagen  bannen:  qaod  kuiatwtodi  eaiuüia  rnüitu» 
otie  mnxtme  eantrrria  —  ddrfle  noek  aai  neiaten  Gellang  habaa,  da 
militum  in  efalg.  Codd.  narh  eoniil.  itebt.  -r  Uebrigena  hatte  Lneaa. 
IV,  70S>  antre  Bfelle  Tor  Angin,  wenn  er,  dcnielben  Vorfall  berichtend, 
■agte  :  variani  aenper  danl  vUa  roeBfen:  etipe  eoDwUnm  pngna.  Ua4 
eben  lo  beitatlgt  uaare  Erklärnng  e.  31.  eilr.  gnibKt  rebui  nox  maxime 
advvnaria  etl.  Alio  wäre  der  Sian:  gigen  dergleichcD  Pläne  and 
Rntwdrfe ,  naail.  einen  fereirten  Angriff  m  wagen ,  itr^Sutt  tiek  der 
Mbiitggaag;  UntABtigieil  (längere  nnd  anbalteade)  nacht  die  Saldatew 
inroer  abgeneigter. 

quod  —  tut  arhitrarenbtr'^  Jiogbch  ganaaer:  qnad  eut»t,  atl 
arbHrabantnr.  Vergl.  über  diwe  Art  der  Attraktion  Krit»  an  SaU.  Cat. 
c.  49,  4.  p.  330.  ZoBpt  g.  Sil.  Beier  an  Cic.  Off.  III,  gl.  111. 
'  per  Birtilem  in  pigna']  Heb.  per  i.  I,  0.  meiit  nnd  cig.  von 
Pertonen,  nll  Mitteln.  Ob  Uer  die  Worte  gleichbcdenl.  mit:  furUter 
pugnando  wie  Held  ad  h.  1.  ndebteB  wtr  beiweifdti;  Caea.  will  fiel'  ' 
mehr  anidrücken:  dnreh  '(Männern  geiienende)  Tapferkeit  in  offner 
Schlaeiti  daher  die  Poittkiln  per  und  in  in  aalcher  Nabe  nnd  Ver- 
hindnng.  Analog  lit  Sali.  lag.  >8,  3.  per  boniinei  eallidoa  —  exercl' 
Inra  tentahat.    Vei^l.  Cetil.  20,  D.  per  eirtutem  emorl.     Bei.  T,  4. 

ti  quid  gravi»»  acciditteti  Ein  bekannter  Bnpbemijmni  von  ataw 
leicht  niögllefa«n  Niederlage  oder  einem  BDdcm  Unfälle.  S.  la  B.  G. 
I,   18.  eztr.    Unt.  lU,  94.  )1  quid  duHui  aceiderit.     Nep.  Dal.  5,  S.   n' 

futd  —  vdvtrti  accldiai«*.    Wir   bcBBchaa   nidit  »   envähNcn,  dab 


g..._t,CüOSlC 


DE  BELL.  CiyiLl  LIB.  a  CAP.  31.         293 

Cap.  XXXI.  Cnri»^  ntrumqoa  improbaiu  eftnailinm, 
futmtum  altert  tenientiae  deeuet  aaimi,  tantum  atteri 
luperetie  dicebet ;  iot  turpittimAe  Jitgae  raf mmoh  habere, 
(ilot  etiam  iniguo  loeo  d^ieandum  puiare.  Qua  enim, 
inqait,  ßditcia  et  opere  et  iMi»ra  iooi  mtmitütima  catira 
expugnari  pone  conüdimuif  aut  vero  quid  prqfidmut, 
n*,'  aecepto  magno  detrimento-,  ab  oppugnatione  ca»1rorum 
diicedimutf  qmti  »on  et  felicitai  rertm  ge$tarum  exer-- 

gratiM  PrSdikmt  v<m  f>M  Uf,  vie  Taeif.  Agr.  2,   ■«  quid  iwqnani  ^a- 
mttlum  occBireret, 

Magtut  Muhitudimel  Cu.  inttrumemtal.  n.  etamal,  rerctnli  d.  i. 
nkbt  UoA  malcriel  darei  die  grabe  Menge,  sond.  auch  faUiieA  nnil 
kiwtarüeA ,\bti  der  torhandtaen  Meoge  etc.  So  III,  72.  aihi  ipUM  atul- 
Utndime  alqne  angailiit  aiBiai  attuliHe  deIrJmeatiuU'  Namlick  wie  in 
■lies  Spv*ch(«  ncidcD  Saeitn  nnd  Perlenen  eben  ■•  wie  cintralende 
nnd  vorhaadoe  Umitämde  and  Era'gmitit  all  Mittel  nmit  Weikieog  be- 
tndktet,  «ar  EiretebiiBg  eloei  Zmcki. 

CAP.  XXSI.  Superetie}  Verwandt  iit  taperare  all  iTBoa.  «tu' 
'  «iKBiAir«,  loli'i  tifergue  adeste.  OtU.  Met.  VII,  103.  R«baiA.  non- 
thtant,  tvptrmt  mihi  aiil»  in  hMlew.  DafSr  LI*.  XXVII,  10,  4,  wl 
Id  aibi  neque  op«f  dettte,  aaiBam  etiua  taperent. 

eliBM)  Uiei  koantc  all  Weehielbegr.  aB«h  vel  Itehaa,  d.  ■■  Ibi 
Fall  t»  gilti  ;W0lEt  rfea  F/Ül  dab  etc.  8.  B.  6.  VII,  17.  axtr.  E^(>'<»<< 
aber  heifit:  togar  Im  vorttegtnieit  Fall«,  nietat  blofi  In  andern,  »aai. 
aelitt  (d.  I.  ileigerad)  tu  dem  genMinleo.  Dlraaa  folgt,  dafi  «tt'aM 
iteti  TelaliT  odir  mif  Beng  aaf  Irgend  elwai  Leichttrei ,  Ge^eB/l^licl^e- 
rti  geiigt  wird.  Dich  Gridalio  und  Angmcntalio  daa  eedaskeni  lei^t 
aich  In  Stellen  wie  I,  S3.  pleaior»  gtiam  alqae  ubeiiori.  c.  58.  m.  ne- 
qne  dUM  eKsa  vncabolii  —  cognilii.  c.  72.  •tüK  qnam  vcUet  >-  c. 
SS.  eliam  in  fugam  conjedii  adTcriariii.  c  8t.  ta.  injuria  «liau  accep' 
ti  —    Vergt.  Ecl«g.  Ciceron,'  p.  130. 

Qna  fidtitia —  poif*  caiiftA'MKi]  Eina  Im  Grieclilielien  nicht 
■eltne  Verbindung  eiaii  itammTerwandteB  Verbi  n.  SuiftoaM*.  Dialqg. 
is  Ural.  e.  33.  Bg«  aaleia  orMoreB)  —  licnt  locupleleia  |t  laalum 
patrem  familiae,  ann  eo  iantam  volo  tteto  ttgi,  qaod  Imhrcm  me  ««nlnm 
areeat.  Tacit.  Ann.  VI,  35.  pnltu  annortim  peiltrenl.  Cfr.  Sali.  Cat. 
19,  5.  facinni  facere.  Dai.  Koitt.  ~»  Fotte,  ohickan  in  meUvm  Cadd. 
fehlend,  dinkt  unt  acht.  Cle.  ad  Div.  II,  6  eitr.  eam  (gratiou)  ja« 
adieqai  potte  eat^fid».  Dir  Begriff  der  Mäglithieitt  del  iiu  Standratyn* 
trjttim  (tark  hervor,  all  dafi  pasie  entbehrlich  wjre.    Sg  l,  60.  m,.  . 

mul  eerw]  Vtr»  hat  nicht  blsfi  vim  attmeramdi,  Kuid.  aach  eine 
irtnürbB  Bedent.,  wie  in  dar  bikwurten  Veibiolang  van:  quati  vtto. 
S.  eöre»  »  Cie.  Pin.  II,  3,  7.  ^a  wüidea  wir  etwa  lagea:  Oder 
lagt  mir  doch,  wai  gewlnneD  wir,  w«nn  etc.  Daagl,  e.  32.  an  rero 
ia  Biipania  rei  gcitai  non  «nfiitlif  d.  I.  oder  ihr  habt  tahl  nicht  ver- 
Mmmenf  =  habt  ihr  etwa  mickt  TenwmtHal  VergU  B.  g.  353 
Q«LmIU.  Initlt.  I,  11,  3. 

»t  fiticitai  —  tt  rtf  adtertm»]  Wir  tiad  In  Deatiohen  gewokat 
Ha  CapulatiVfütÜktl  ia  Mlihea  Geganiätiea  «eg«ulwHn;  Atm  LateJa» 
dient  et  —  sl,  an  annudgeD,  d*fl  awel  oder  mehtera  Sntiglieder  eaU 
weder  ihrem  Inhalte  nach,  d.  i.  materiel,  gleich  wahr  lind,  «der  dali 
da*  BiBfi  ao   gnt  Statt    Bndat  wla    da«  Mdre;     oder  daf«   farmrl  iwei 


2fi4  C.  lUL.  CAESABI8 

eilMt  benevoUittiam  imperatori6ui ,  et  rei  advenae  odia 
concilient.  Cattrentm  autem  mülalio  quid  haiet,  niW 
turpem  fugam  et  detperationem_  omnium  et  alienationem 
exercitUBt  Nam  negue  pudemtei  tutpicari  oportet,  sibi 
par«m  credii    neque  ia^oiot  acire,    tete  timeri:    guod 

mite  cinaolev  coordinlrl  lind.  Dk  ddii  aber  tl  hier  eine  rein  logiseli* 
Parliktl' lar  Verbindung  der  Begririe  nnd  eedknkcD  ii(,  t«  dient  du 
ente  tt  gewUiermaflen  nur  lur  Hinwciitiiig  auf  du  Folgende ,  und  hat 
alto  nar  formale  Bedeatiamlfit.      Verg[.  Hand  Turieltin.  II.  p.  S34. 

beHetaUntiam'\  In  den  MSS.  trnirolenl.  EljFn  lo  in  aod.  SIcIleM, 
I.  B.  Tacit.  Ann.  IV,  30.  verubiedene  Schreibart.  C[r.  Oadend.  u  . 
.SaetOD.  Oef.  6S.  Ob  wir  gleich  der  jelit  üblichen  Örtbot^raph.  Folgen, 
KaltcD  i*ir  doch  die  Aniicht  feil,  dah  benivolae,  malimlut  etc.  riehliger 
•ejr,  1)  negen  der  Mehriahl  aufierer  AulorlUteoi  2)  «egen  der  Aan- 
togie  von  c«r'illcui,  uta^ni'taqaDi ,  niiftiaciua ;  3)  wegen  der  Zeugniu* 
■Jler  Grammatiker,  wie  laidor.  X,  'M.  p.  321.  edil.  Liudem.  welcher 
■Dsdracklieh  AmitdIdi  verlbeidigli  4)  weil  nn>  Kheint,  dalk  In  loleber 
Kuisrnmenieliung  cber  o  In  c  ( aai  fono)  beai}  verwandelt  wurde,  nil 
iafi  ('  ani  e  enttlandcp  i  Tielmebt-  icheint  nni  f  »a[  eine  GeuiUvtarm 
hlnioweiien.     Vergl.  Hall.  LiL  Z.   1830.  No.   16. 

odia]  Ueber  dicien  Plural  von  abttratten  Snbilantiren ,  detiea 
ilcb  Cicero  binSg  bedient,  noch  mehr  Taeilni,  vergl.  Roth.  Agricol.  9t 
109.  111  fr.  Högllob,  dal)  hier  der  Plural  dareh  Attrsktinn  vaa  reu 
adveriae  entiland ,  an  (o  eine  gewiiie  äDhere  HarmoBle  der  Saliglle- 
der  la  bewirken;,  i.  Fabri  in  Sali.  Ing.  31,  20.  aber  anch  ohne  dieh 
dient  der  Plorsl  mr  Vereinzelung  oder  lnäieiduali$ir«ng  dea  BegriSif 
indem  die  Erblltemng  und  der  Unwille  der  einaelnea  Soldaten  ^  aas 
denen  da*  Heer  beliebt,  ant  dieae  Art  vcninnlieht  wird. 

tenciKiHt]  Hier  mehr  per  Zeugata  lu  benetalenliam  paitend,  all 
in  odia.  Vergl.  in  B.  6.  I,  3.  denn  dali  eoneiliare  in  der  Regel  VOB 
angeneAmtn  and  rrtehnten  Gegenaländen,  die  mau  für  lich  gewinn^ 
getagt  werde,    bedart  keinea  Beweiiea. 

yuid  habet}     D.  i.  w»  hat  ei  lor  Folgef     H.  oh.  I,  fl3. 

negue  pudentet"]  In-  mehr.  HSS.  n.  Editt.  prudealei;  ID  oR.  8. 
OraVb.  lU  Liv.  XXX,  42,  14.  Was  ptx/eni  aey,  erklärt  lieh  IDB 
rbeil  tna  dem  Gegeniati :  iinprobaM.  Ea  beieichoet  den,  welcher 
Ehrgefühl  bat,  nnd  anf  Ehre  halt,  nnd  hier  namentikh  der  von  den 
Heoterern  begonnenen  Umtriebe  *ieb  ichamt,  und  durch  jede  Mifotraue» 
rerratbendc  Mafirrgel  aich  verlelit  fahlen  mufale,  daher  8.  6.  I,  40. 
«Str.  pudar  alqne  officium  ^  Rhr-  nad  PHichlgefühl.  So  CIc.  ad  Dir. 
It,  6,  3.  grave  eil  bomini  pudeali  petere  aliquid  mignnm  ab  ea,  da 
;|no  le  bene  meritnm  palet. 

illiw  —  /lit]  Ein  Fall,  wo  wie  I,  30.  p.  02.  ille  du  örllkk  (!> 
ler  Rede)  nähere,  hie  daa  entferntere  Uhjekt  beiefchnet.  Vergl.  1,  32. 
Hit  ae  onerl  non  futurum  (  U,  20.  Hie  ad  enm  Sex.  Caeiarem  miltil  — 
.III,  81.  extr.  ille,  legelii  idoBenm  toenm  nactna.  Cfr.  Rnbnk.  in  KntU. 
Lap.  p.  170.  ed.  Fr.  und  in  Tereat.  Andr.  I,  4,  0.   n.    11,  20.  p.  371. 

älit  Neeatiam  augeat  timar^  Aehnllcher  Dativ,  lor  Beieiebnnng 
iU  Gegenslandei ,  anf  welchen  du  Prädikat  det  Satjiei  Anwendnng 
'eidet,  (gewn  hnllcb  nnd  in  tUlgeinein:  Datir.  eamtnodi  und  incommadi) 
i.  G.  VII,  84.  clamor,  qoi  poit  lergom  pagaanlibui  exilitil.  Dieaer 
'  lebranch  findet  tich  am  allermeiiten  bei  Verbii  inlrantitivii  od.  paniv, 
■od  in  weiterer  Antdebnung  im  Grleehiichen.  8.  Roit  yr.  Gr.  S.  SOS, 
«ata,  i-  IS9.  p Dia  Stellaag    dci  Objekte,  de*  SsbiekU  nnd  Prä- 


gL,_._b,Coo^le 


iJe  bell,  civili  lib.  n.  cap.  31.  ms 

Uli»  lictntiam  Umor  aageat  noiter ,  his  ttudia  demimiatj,  . 
Quod  ti  iam,  inquit,  haec  explorata  habemut,  qnae  de 
exercitui  alienaticH«  dietmiur,  quae  qnidem  egO'  ttut 
omnino  Jalta,  aut  cerfe  minora  opiniane  esse  confido: 
qaanto'  hatc  düiimulare  et  occultare ,  quam  per  not  con- 
ßrmari    praettetf    An   non,    uti   corporis  vulnera,    ita 

difcati  in  dicMD  Smtigliede  lit  in  beichten.  Vergl.  I,  27.  in.  diebm- 
que  in  CB  re  eoniumtii  noveia.  e,  S7.  in.  Erat  mnlto  iuCerior  naviunt 
namero  Brntui.  III,  1.  In.  Dielatore  babeste  coniilia  Caeiare,  Vcl^i. 
ob.  (,  78.  SO  in.  II,  10.  n.  c.  32.  qno  lit  uioi  —  Caeiar. 

gued  —  avgeat  —  äeminuat]  Urber  dai  Praetem  ConjancHfl 
und  denen  Untenehled  vom  Imperfeete,  dai  hl«r  in  anderni  Sinne 
»neb  lieben  knnnle,  «i(Z.  §.  524.  Der  Gebrauch  von  gnod  ii(  analog 
dem  der  AypolAetttchta  i'artilieln  (i,  nisi,  etat  etc.  Alt  Cauialp^Ttlkel 
la(  aber  der  Gedanke  anf/ulöien  durcb:  gued  Terendum  ot,  na  — 
•ogeati  nder  guod  dabitari  neqsit,  gain  etc.  Der  Indikativ  wnrd« 
die  WirUicAteil  deiaen  anupreeben,  ww  der  Cai^anHir  in  dec  Form 
der  Wairtefieiitlickieit ,  der  tubjektieen  Vermuthnng  oder  Aitertion 
daraleilt :  folglich  itebt  der  Con)anktiv  in  nichiter  Verbindong  mit  der 
indinidatli™  Anaicht  dei  Sprechenden,  die  hier  durch  tlmor  noiter 
beuinderc  hervorgehoben  vird.  S.  Z.  §.  G49.  dai  Praetem  aber  iil 
bedingt  dnrch  dte  ala  icirilieh  etngetretne  Dnd  obwaltende  Fvreit  ge- 
dachte Wirkling.  Hiefi  ci  guod  —  augeret,  dann  würde  der  Zaitaod 
der  Beiorgnift  (timor)  ebenFall*  ala  hypolheliich  angenommea ,  der 
Sinn  leyn:  well  die  Parcfat,-  im  Fall  lie  oliwirllele,  vermehren  mürde. 
So  aber  heifit  et:  weil  die  wirklich  lieh  leigeude  Forcht  —  nacb 
meiner  Aniicbt,  vermehren  därflt. 

guad  (I  iam  etc.]  Wegen  gaod  Tor  >■ ,  nrii  etc.  *.  II,  IS.  In. 
Beide  Wörter  In  ein)  in  vericbmelien ,  wie  Krili  >n  Sali.  CaCS,  B.  . 
u.  A.  gelhan  ,  varhietel  die  fiedentoDg  and  die  nachweialicbe  hiatoriacba 
enlitehang  de*  SpTachgebraacha.  Zweifelbatt  iat,  ob  gaod  für  Nomi- 
fuittD.odcr  AeeutalfB  lo  hatten;  i.  Brenii  in  Nep.  Hann.  I,  3.  n.  Hall. 
Lil.  Zelt.  1830.  Nnm.  10.  Wir  wOrd^n  nach  der  Analogie  dei  Nomi- 
naliv.  abiolnt.  im  Griecbiiehen,  ( rergl.  Koal  gr.  Gr.  g.  131.  S.  0T5.) 
aofh  giiod  eher  fSr  NorainatlT  halten,  ala  für  Aeeuaat. ,  letwa  lu  er- 
gänien  durch:  Qund  »i  ett  et  oder  ac  elc.  Diers  dünkt  nna  das  eln- 
faehale  AnikiinRanrillel,  and  DatQrlicher  all  dai  inr  Krgäaznng  Torge- 
aehUgoe:    propter. 

habemul'\  Held  alimmt  tSr  habeamat  nach  2  Codd.  nnd  elntgen 
Edilt. ,  weil  Cnrio  an  die  Wiiküehlieit  dea  gerügten  Znatandes  nicht 
glaube:  allein  (heila  daa  beigefagte  iam,  theila  daa  nachdrüeklieh  bei- 
getdgte  ntid  wiederholte  inqiiit,  theila  daCa  Curia  manehea  Gesagte  nur 
fflr  atiHder  tefchlig  ani  tär  übertrieben  hält;  endlich,  weil  der  Aiilo- 
rlech  nnl  faktiteh  geactile  Fall  den  Naclidruck  der  Rede  erhöht  — 
hallen  wir  habemut  für  icht.  Doch  nehmen  wir  habemut  in  der  Be- 
dentnng  von  dacere,  exiatimare;   halten  wir  non  für  auigemaeht  ele. 

dittimulare  —  occiiltar»'\  Die  Mehnahl  der  Cndd.  glebt  <te  Fafaiv. 
Form;  dlaaimuATK  elc.  Einige:  diaaimnlare  —  occultan'.  Oodend.  ver- 
weiat  allerdinga  aot  die  tariatia,  dte  Caea,  liebe,  wie  I,  32.  (S.  C. 
il.  p.  IU3. )  allein  ea  tat  auch  eraiohtüch ,  warum  io  der  Th«  daa 
Aktleum  im  eraten  Gliede  eleganter  und  charakteritlischer  aey. 

pra»tet]  Der  Conjonkiiv,  italt  dea  vnig.  praestal,  von  Oudeod. 
■■•b  Codd.   aHtrienoDBan ,    vtrdieat  lU  Hedut  Ofiativ.  mit  Beiog  aaf 


gL,_._b,Coo^Te 


X9Ö  C.  lUL.  CAESABIS 

txercitn»  iucowaaoda  tmt  tegenduy  ne  tpem  tidvertarHt 
ungeamut?  At  etia»,  tit  media  nöcte  prqficüeamur,  tut~ 
duHi:  quo  maiorem,  credo,  lieentiam  kaheant^  gut  pec- 
eare  eonentur:  namque,  huSutmodi  ret  aut  pHäore^  auf 
wtetu  tenentur,  guibua  rebttt  nex  maxime  adveriaria  ett. 
Quare  »egue  tanti  »um  animi,  ut  nt\€  gpt  ctutra  oppug- 
nanda  eenteam;  negue  tanti  timorit,  ut  ipte  dtjiciami 
aique  omnia  priut  experienda  arhitrür,  magnaque  ea^ 
parte  iam  me  «na  vobiscum  de  re  iudicium  /aeturuM 
coafido. 

Cap.  XXXII,  Dimisso  consilio,  concioDem  advocat 
militum:  commeraorat,  quo  sii  eorum  weui  studio  ad  Cor- 
Jmium  Caesar:  ut  magnam  partem  Italiae  ben^cio  at- 
fue  auctoritate  eorum  tuam  fecerit.  Vos  enim  vettrum- 
que  Jacium,  inquit,  omnia  deincepi  municipia  sunt  secuta^ 

die  persÖDliebe  Apiicbl  dci  Cnrio,  woM  deHVoriBg;  duin  aber  uEebt 
■OHObl  direklB  Frage,  tit  aKektvolle  Exclamatioti :  wodurch  dir  Ue- 
danke  eiae  zwar  uiibeitimaile ,   abtr  weitere  Sphäre  erhalt. 

an  nss]  Vergl.  Z.  £.  353.  Diefiei  an  weilet  darauf  hin,  dafi 
io  dem  vorhergehenden  Salze  venteikt  lag:  buh  odernoxHel  So  ODt. 
C  33.  cur  praetereBinf     Aa  ete. 

«re(/el  So  uiit.  e.  32.  m.  8.  iQ  Sali.  Cat.  53,  12.  Cie.  ad  DIv. 
IV,  5,  4.  An  illini  vicem ,  eredo,  doleil  Aehnlieh  oijuiu.  Vigec. 
p.  370.      Beide  Verba  im  Ernit  und  fmniieb. 

iuiutinedi  ri$  ]  Allgemein  mit  Hindeutung  auf  lictnUa  Qod  pteeart. 
So  mnlUi  rtbui  I,  71.  II,  18.  eitr.  Beaund.  ähnl.  Stellen  bei  Sali. 
lug.  30  extr.  ex  eopia  rerum:  d.  ].  nach  (fem  Bettaudt  dtr  Dinge, 
der  Vethältniate,  d.  i.  dei  FaHficAsn.     Ibid.  S8,  3. 

tonenhir]  In  dieiein  Verbo  iil  lowohl  der  Begriff  von  retinera 
(netaphor.  fdr  impedirt)  ali  von  cvntiaert  entboten.  Vom  erstem 
Beiip.  Cie.  ad  Div.  Vll,  1,1.  u  te  dotoi  lenuil,  qno  biIudi  ad  ladoi 
venire!.  Aach  proprie;  aufhalte^,  norari.  S.  Cie  «d  DiV.  X,  31.  Id. 
mUui,  qni  icmper  tiujtit,  ooatro«  tabellarloa.  —  VwgL  Beneeke  is 
Iniliu.  IX,  2,  T. 

al^Kcl  Mancher  erwartet:  itaato  oder  gmin:  »ach  wohl:  gvare, 
^ergl.  aber  I,  13.  p.  103.     Unier:  uii4  demnach;   and  »a  etc. 

HBS  vobiieum}  D.  L  überelnilimmend  mit  Eacb.  ChHd  glaubt.: 
In  der  Hauptiache,  int  Weaeotlichen  (magna  ex  parte)  würde  die 
Entacheilnng :  wa«  ■■  Ihnn}  cinitlmnig  mit  den  flbrJgen  OlBeieren  — 
erfolgen. 

CAP,  XXXIl.  Quo  —  ftudio]  Nahe  verwandt  mit  qvali  oad' 
gua»to.  S..B.  6.  ,11,  4.  Ebenio  quil  u.  quid.  Cfr.  Bahok.  an  Ter. 
Andr.  I,  1,  20.  So  Liv.  VIII,  2S,  12.  eogitaret  popalua  Rom,  potina 
cnm  guttula  (tudio  periculoqae  reditna  in  amicitiau  loun  eaael,  quam 
qua  «tultilia  et  tefueritale  de  nSlcio  deceiium.  So  enlipricht  biiweitea 
•la  - correlativ   dem   Utnto   —   es,    dem  faHtust  —  gmam,     Ctt.  DcaUt, 


gL,_._b,Coo^le" 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  IL  CAP.  8».     »ST 

mequ€  tiite  cmi*»a  et  Caeiar  amicitiime  de  voii»,  et  Uli 
gravitiime  iadicaverunt,  Pompeiut  enim,  nvllo  proelio  ■ 
pvltat ,  vettri  facti  praeindicio  demotut  Italia  exceititt 
CatMar  me^  guem  tibi  carüiimum  haiuitt  provittciamgue 
Sicilüit»  atgue  A/ricam,  tine  quibut  urbem  atgue  Italiam 
tueri  n»n  potettj  vettrae  ßdei  cotamüit, ,  "Adsunt,  qui 
v»$  hortentur,  ut  a  nabit  deteitcßtü.  Quid  enim  eit 
mit  optatiuf,  quam  uno  tempore  et  noM  eircamvenire  et 
vot  n^fario  tcelere  o&stringere  f  Auf  quid  irati  gravi«» 
de  v'obii  tentire  pastunt,  quam  ut  eot  prodatir.,  qui  te 
vobit  omuia  debere  iudicant;  in  eorum  potettatem  veniO' 
iit,  qui  »e  per  vot  periitte  exi»timantf  An  vero  in  Hi- 
»pania  reg  getta»  Cae$arit  non  ßudiitiaf  duot  pultoi  ex- 
ercituif  duo»  tuperatoi  ducet?  duai  receptat provinciai? 

i<f   lavt^  TtoaXaOitt,   *lt  Tietm«br:    td  tuaw  partei  tnhcre,   inam  äl 
äauuam  ampIectcrcHlar  efflcere.    Bfgenilich  nar  ein  Veibalbe^fT. 

im  graviltiMe  iudieaveninl]  Karta,  Held  u.A.  erklären  gravii». 
darct:  gnaieMg,  i.  i<  il*  erksBDtem  und  b«ien^«n  die  Wichtigkeit 
eurer  Tbat.  Diefi  Mbelal  um  malt  wid  geiwnDgen.  Uli  ilnd  nach 
mrer  Mein,  die  Qagntr  Bberbaspt,  wie  oft,  i.  I,  44.  99.  Diele 
atstblen  den  Abtriinnigen  mit  Recht  bittre  Voncärfe,  waren  über  den 
Abfall  böchit  betroffen  md  aufgebracht.  DieM  DeutUDg  wird  doreh  ' 
den  OeKCniati  amiciiiime  ■■  *(hr  anlenlttit,  tu  wie  darcb'  die  ge- 
wnhnl.  Bedent.  Ton  graeiteri  i.  ob.  e.  29  extr,  ia  wie  iVA'  n.  Cattar 
•chichiich*  tiegeniitie  bilden,  nickt  aber  die  Aeteohner  der  nmufcfpAr, 
Ate  darefa  Uli  sach  der  Erklär,  van  Held  -beieicfanet  wdrden.  Aach 
•priebt  fOr  an«  dai  Bnmitteibar  (nig.  Pompei.  eai'n,  and  lelbil:  quid 
^ali  gritviat  de  «obia  etnHre  poiiniit?  D.  1.  WM  können  iie  in  ibrem 
Unninlhe  cncb  SchmäU icherei  umathen;  oder  wie  können  il«  thro 
fHni*»Kge  Getäaatng  »tarier  gegen  euch  auelaitenf  Dieielbe  Erklir, 
bei  Lemalre;  doch  wie  gewAhnl.  ahae  BewciiFdhmDg. 

tietlri  /arli  praeiudieia]  Der  Gedanke  lit  weitere  Expoettlan  det 
•btgen:  auetaritate  eormai,  d.  1.  dardi  den  Biaßttft  nod  da»  GevicAt, 
welchen  Andre,  in  der  Regel  eiae  Menge,  anl  den  Vorgang  and  dai  Ur- 
lAtil  dci  Eimelnea  legen,  AMon.  ieSaM  praeindieiuM  dnreb;  lel, 
qnae  quam  itatnts  fuelit,  «Ifert  iudieaturit  exemplan,  qnod  lequan- 
tor.  Daher  Plin.  Spp.  V,  1,  3.  Carianna  GHai  nrabal,  nt  ilbE  don«. 
ttxa  portionem  meun  (  beredltolii )  leque  praeiudicie  iurarem, 

rfnoatu«]  Wohl  daa  cinalge  Mal  bei  Caei.  Bei  Livini  einige  Hat. 
Vi,  S2,  8.  koitei  gradu  demoti.  Aneh  ttatu  lus  demovere.  Bei  CIc. 
Caecin.  IS.    certo  de  itata  demevere- 

adtiaU,  gtii' Aerlenitir']  3  Cold.  Aorlanlur.  Oot.  aa^t  mit  Reckt: 
tJtua  adflrmalive  id  dob  potnit  dieere  Cario."  Adtitnt  kelfit , nicht:  •■ 
gäbt,  daa  wäre.fuat/  aaeb  nicht:  ei  gtebt  unter  sni  maacbe,;  dlefll 
wäre  «her:  »an  dttvnt;  und.  tt  finden  lieh,  ei  »ind  bei  der  Rand 
Lente,  deren  Miicit  nai  eeicbitt  iil  etc.     Sie  lind  in  der  Naie. 

d«oi  paltet  erereitnl  ete'\  Nicht  Infinitivi,  londern  Participfa. 
8.  I,  SO.  p.  188.  Die  Anafkora,  m  wie  die  Canformiltt  der  84tiglic- 
der  veidlcnt  BeMktung. 


M8  C.  lÜL.  CAESARIS 

iaec  acta  dieha  iiuadraginta,  qw&u»  in  contpectum  ad- 
««Tfffrt'oruM  venerit  Caetarf  An^  qui  incoluntet  retittere 
HÖH  potuerunt,  perditt  reiütant?  vos  autem,  incerfa 
Victoria  Caetarem  teculi,  diiudicata  tarn  belli  ßirtvna, 
ticluM  gequamini,  quum  ve»1ri  officii  praemia  percipere 
debeatit?  Veiertot  enim  se  ac  prodito»  a  vobit  dicunt 
et  priori»  lacramenti  mentianem  /aciant.  Vosne  vero 
L.  Domitium,  an  vo»  L.  Domitim  deteruitf  Nonne  ex- 
tremam  pati  fortunam  parato»  proiecit  ille?  non  tibi, 
dam  vobit,  talalem  fuga  pelivit^  non,  proditi per  illua,' 
Caetari»  ben^cio  eitit  boutervalif    Sacratnento  quidem 

ditbuM  qaadragMal     S.  I,  4B.    IM.    Pabri  m  Skll.  la^.  II,  1. 

in  eoHipeehiiii]  Aach  hier  einige  MS8.  D.  Edilt.  eonipecfif.  S> 
ob.  in  c.  27.  Wir  halten  diel«  Vertsaicfaang  4«!  guieicirendat  und 
trantitiern  CnauiverhiltDliBea  bei  SehTiFtatellern,  die  sich  dem  griethi-  . 
tchen  Sprach gebrkDche  ffigtiD ,  wie  Taeitut,  und  bei  Dichiem,  tii 
rintig  upd  alletn  snlitiig.  So  tub  iugo  millere,  «d  ei  »ichere  LeMrt. 
S.  Fabri  d.  Kor»,  in  Sali.  lug.  SS ,  0. 

Xnetrla  tictaria]  I.  e.  dam  etiet  adhne  ineerta  viet.  Jener  bek. 
Ablat.  tnadal  n.  temporal.     8.  I,  SO. 

desertoi  entta]  Morni  erklart  ealm  dnreh  eitimveref  wie  B.  O. 
V,  7.  R.  C.  1,  81.  Held  auppllrt  all  KwiichengedanVen:  freilich  »olltet 
Ikt  ihnen  fallen,  if^nn  elc'.  Da«  Einrachile  dankt  am,  dinei  BafM 
Ib  nächde  Verbind,  zu  lelzen  mit  dem  obig.  Adsiint,  qui  troi  Aortentrir, 
ut  ~  deitUcaUt;  die  Sohindliehkeit  lolcher  Veriuchung  und  VerKh. 
rnng  wird  von  Onrto  lo  fort  nachgecrieien ;  dnrrh  eine  Art  vau  A-fllar- 
podaiii,  ).  Rutil.  Lup.  1,  I.  Jetzt  aehreilet  er  in  leiner  Refntalio  wei- 
ter Fort,  ond  berührt  die  Grande,  die  jene  Gegner  anfahrten.  Daher 
kann  enim  durch  aSiaKeA  oitr  fieilicA  überaetzt  werden)  Idtitrei,  weil 
allriibar  einige  Ironie  eich  autipriehL  Ver^l.  Hand  TuraelÜn.  II.  391. 
vt'o  beroerlit:  „Sarpe  haec  ironia  in  eo  poilta  eit,  quod  rea  allerlar, 
quam  faliam  ant  abiardam  eaie  omnea  iclnnt." 

ioine  —  an  noi]  Diele  Antitheit  in  SuSjettt  a.  Objekt»,  »f 
mltiiiaa  V.  pattiven  Zuatandea  iat  wahrhaft  rheloriicb.  Statt  voaae  in  - 
2  gut.  Cndd.  blofi  Tel ;  wai  Oud.  billigt.  Die  Perlon  icheint  iwar  ao 
Boehdrackikbei  beieichnetj  doch  die  Frage  an  aich  gewinnt  durch  ne, 
Dni'cr  geben  wir  der  gew.  Leiart  den  Vorzog.  Vergl.  Ramah.  g.  174, 
I.  N.  I.  p.  703.  wo  eine  feine  Bemerk.  Aber  ne  all  Fragparlikel,  di«' 
htrr  AiiAcndong  leidet. 

prafeeit  itle]  So  B.  G.  II,  15.  extr.  Dnker  in  Flor.  II,  16,  0. 
wo  aui  Senec.  Benef.  VII,  28.  quaedam  beneflcia  ptrdidintut ,  qnaedam 
praleeiaiul.     Olff  I,  3p.  praiectam  ac  prodltuta, 

elam  tobii]  Vergl.  Z.  §.  321.  'Genauer  Ramifa.  g.  14B.  in.  lat 
die  Lesart  gfakbert,'»» MACh-f  Cod.  Paria,  beitatlgt,  lo  wird  die  An- 
aicht  widerlegt,  ala  habe  Caetar,  gleichwie  Cicere ,  nirgends  und  dIb 
tiam  mit  rlnrm  Nomen  Terbunrien  :  ao  behauptet  Hand  Turiell.  II.  p.  91. 
Anifre  I.saart  iat ;  llle.  tfh'  dam  non  cnbii  aalutem  pel.  —  Kriftig« 
und  nachdrorksvoller  fit   die  gew.  Leiart. 

■  fliga}      An»  I,  30.    ergifU  aioh,  daa  ei  nur  fagae.  toittfll»»!  ww*. 

mMt  eDBiariaft']     Stellung;  von  ette,  I,  61.  II,  32. 


L.gL,;..b,COO^Ie 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  11.  CAP.  32.     399 

»M  tenere  quipaiuit,  quum,  proiectii  fascUiut  et  depotito 
^perio,  pricaiut  et  captui  ipse  in  diienamvenistet  pote- 
itatemf  Relinquitur  nova  religio,  «t,  eo  neglecto  »acra- 
menio,  guo  nunc  tenemini,  retpiciatii  illud,  quod  dedi- 
tione  ducis  et  capittt  ditainatione  »ublatum  ett.  At,  credo, 
Mi  Caemrem  proittOi,  in  me  offenditii,  qui  d^  tneis  i» 
va»  meritit  praedicaturu»  /lon  tum,  quae  /unt  adkuc  et 
uea  voluntaie  et  vestra  exspecfaiione  leviora;  led  tarnen 
$ui  labori»  militet  »emper  eveutu  belli praemia  peiiverunt: 
qui  qüalis  tit  fulurut,  ne  vos  quidem  dubitatis.  Dili- 
genliam.  quidem  nottram ,    aut  quem  ad  Jitiem  adhuc  ret 

9X1']  Die  BtcIloDg  du  allgem.  ahilraHsn  Fragworli  tat  cbwalife- 
tltliicli:  Terenf.  Ad.  III,  3,  2S.  Ileui  fsUl  qai  pateitl  .^ui  oiid  quid 
oft  bei  leriBnndtrnien  Fragea;    unier:    mie  detint    Cic.  Sen.  2,  4. 

relinquitur  novo  religio  ]  Die  Ironie  Ifcgt  iDuächit  in  nana  i.  i. 
Mir«  quaedam  et  inaudila;  du  folg.  at  dient,  wie  oft,  lUT  koHtreUn 
ErliDleruDg  ainei  allgemeiueD  oder  abalraklen  BegriSi.  S.  über  tioc. 
B.  G.  vn,  55. 

eapitit  demtnulianf']  i,Qai  dqd  eittlatiw  iantuin,  *ed  et  tpliu» 
libertalit  fecerat  iacturain,  ii  dentinutionem  capilii  ma-iinam  dicebB- 
tnr  paaiui."  Heinecc.  AntiqaitBll,  f.  180.  Man  linlerscbied  jedoek 
maiorent  a.  minorem.  Dieie  Strafe  erlitten  1.)  die  incemi  i.  e.  il,  qui 
ceniuia  Tcl  mililiam  iiibterfugeranl ;  3.)  eapti  ab  hotlibui,  wie  hier 
mit  Domitiq«  bei  Corfinium  der  Fall  geweaea  war;  aurterdem ,  die,  ' 
welche  lu  Sklaven  degradirt  nnd  al*  lolche  beitraft  wDrdea,  und 
Manche  andre.     8.  Heiueec.  p.  182. 

>'b  me  offenditit\  So  atellte  Aid.  Mannt,  die  Leiart  her;  dl* 
Hellten  Codd.  n.  Kdilt.  hatten :  iam  me  oIT.  Gedanke  and  Feinheit 
dei  Anidmclii  utimmt  fQr  die  aufffcn.  Canitrnlt.  Ei  iil:  Aoatof*  neh- 
men: Dohii  offrntsculo  inm.  Leber  die  Struktur  mit  Datip  und  ad 
T«rgl.  Ruddimaiin  11.  p.  133.  nud  litier  die  Redeniart  Broukb.  lu  Tiball.  •' 
I,  3,  IS.  wo:  o  quoti»  iDgreiiiji  iler  mihi  triili«  dixi  offentnm  t» 
fOTta  ligna  dediaie  pedem.     S.  Hnhnk.  zu  IJiid.  Heroid.   13,  i%, 

de  nei'a  in  vot  ueriliii  So  ob.  23.  3G.  in  ae  bea^ciit.  Cti.  J, 
53.  p.  US. 

eventu  belli]  Analog,  dem  adremlu,  diteenu-  AUo  nicht  10  «oU 
nr  Xeit  dea  An»gangi  oder  Endet,  u>ai.  bei,  am  Ende,  d.  I.  wann 
nnd  wi  der  Fall  eiiigetreleu  iit.  Sa  B.  G.  11,  27.  V,  54.  nnd  «onit. 
Cfr.  Held  in  I,  18.  nnd  Raoiili.  p.  450.  Uns  ddolit  dicaei  AblallT 
weniger  tempori*  all  conditionit. 

diligtntiam\  S.  in  H.  G.  I,  40.  n.  Dnker  an  Flor  I,  6  extr. 
Roth  (U  Taeit.  AgT.  5.  in.  wo  aich  ergiebt,  dafa  diligent  der  i«l:  coi 
Santa  potina  eontilia  enm  roliose,  quam  proipera  ex  caia  placent.  — 
S.  ob.  e.  2B.  Ea'ieigt  aich  dieie  Tngend  beionderi  auch  in  Beachtung 
der  Kleinigieilet»  und  denen,  wat  oianche  tür  «naet entlieh  und  mib- 
der  aiehlig  halten  dürften:  wer  ea  nicht  eben  genau  nimmt,  lit  indili' 
gem.  B.  Q.  VU,  17.  71.  11,  33.  u.  B.  C.  Ili.  8.  .So  Tacit.  Hilt.  IV, 
49.  gaudio  clamorlbuiqne  cuncta  niiicebant  indiligetitia  vert  et  adnlandi 
libidine.     Eben  lo  Jm/ttl^«.   I'ocr.  Pan.  30,  142. 

qmm  ad finem  —  re»  proeeteil]     Clatke  acblug  Tor:    proceu«rif. 


L.gL,.._b,COO^Ie 


3Q0  C.  lUL.  CAESABIS 

procettitiforhmamque  cur  praetereamf  An  pomitet-vott 
fitod  tttlvum  atque  incolumem  exercitumf  nulla  omnino 
mave  denderata,  tramduxerimf  qvod  dauern  hoitium 
primoimpetu  advenien»  profligdverimf  guad  bit  per  6i^ 
dtnm  egueitri  proelio  tuperaverim  f  quod  ex  portu  timt- 
que  advertariorum  dueentat  nav«t  oaeraria»  adduxerim^ 

ObnlU  nennt  den  Ochnnch  d««  InditaUvt  ein  Jnacaluth;  okne  alleii 
Cmnd,  wie  anl  «cbcint.  El  entbilt  nimliefa  dieier  Siti  ein  m'rHicAtt 
Failtim,  and  jvcm  Uek(  nlcbl  für  gualem,  lODdorB  tlt  du  ichlt  R». 
IktiTpronom.  für:  Ancm,  ad  qttevt  adkne  —  piwcnrit,  i.  e.  iiaun 
ztre  et  ntl  omnci  noitU,  MKcnti  raniut.  S.  sn  B.  (9.  VI,  10.  VaUt 
Antjcht  beitillgt  die  Falge  der  S  ObJeMe:  äiHgentiam,  ßtum,  for- 
UHant.     Andcrr  Elherling  p.  BS.  a.    103.  Cfr.  Z.  %.  551, 

nulla  enutino  nave  detidtrata'\  I.  e.  obae  dafii  nor  eis  SeMS 
TermllM  wurde ;  aobet  kein  SebflT  ete.  So  e.  35.  m.  tnii  omKlbiit  !■- 
«Mlnmlbai.     8>  ob.  ittterta  vSetoria, 

prima  impettt  advenitni]  Ziemllcb  flelebbedent.  dem:  pr^no  oA- 
venhi.  LEr.  V,  SO,  6.  nt  tun  In  nrbem  fntnrai  vlderetnr  impetna 
^ma  advtntu,  quo  >ccc>fe»nt  ad  neben.  XXXVI,  10,  I.  Crano- 
aem,  protectai  exm  toto  exerclln ,  prime  adeenta  ecpit.  Matt  ilcbt, 
dati  eig.  SUSI  BegriSe  geachlcdca  lind:  nno  itnpttti^  all  Adverhitd- 
be^r.  Dnd  primo  itatim  adventu;  adtenient  aber  iil  gmetit,  noi  dta 
Gleichseiliglctit  dei  Komoient  Dad  Getc/ilageuhabeHt  fait  bjperboliieb 
■D  heielcbnen,  nnd  loll  atrbt  lowohi  dai  Verbam  oder  PrSdikat  i«a 
Satiei ,  iood.  all  Eigenicbatliwort  dai  Subjelit  niber  beitinmen. 
lIcbrigeDi  Hegt  aDcb  hier  wie  oft,  im  Particip.  Ftaei,  die  Bedent.  dea 
Imtperfeiti,     Verwand!  iit  («&.  pnifecllone.   I,  27. 

per  bidvam'i  D.  I.  fm  Verlaufe  von  3  antelnaadcr  folgenden  Ta- 
gen; der  Begriff  der  Dauer,  oder  dei  coatinuirenden  ZeltrinDi  nnler- 
■cheidet  dieae  Redeweiu  Toa  dem  Ablalir :  io  per  gaieletn,  per  nettem^ 
BD  auch  blldl.  per  luxani  atque  ignaclom  aetatem  agere  d.  i.  In  «ft- 
ballendem  (laater)  Scbwelgea  and  NliblithaD  laben;  oder  in  elueM 
fnrt  elc.     Sali.  log^  3. 

mperaveriml  Abioiat  oder  genaner,  IntraniitiT:  taperisr  fittrim^ 
vittor  diicetaeriiM.  So  itehl  taperare  Bocb  anderwärli.  Lir.  V,  38,  4. 
faciiem  in   aequo  eampi  tandtin  luperamli  mnliitudinl  Tletoiiam  fore. 

porin  ti'xufH«]  Fait  proverbial,  wie:  oraiif  et  eattritf  vellt 
remiique.  I.  Gernhard  m  Off.  II,  24,  S4.  B.  Alex,  c  47.  claiM  ad- 
Tenariomm  ex.  ilto  (oto  linu  eipnlH.  Advertariomm  beliebe  man 
nlio  Hiebt  etwa  auf  novit,  lond.  ei  iit:  portna  ab  advenariil  oetn^tnt^ 
qao  ie  tanquam  in  totum  larnm  receperant  advenHil. 

anerariat^  Mehrere  Codd.  n.  Kditt. ''onerata»  l>  e.  co^a  rema 
ttnpletai.  S.  e.  25.  Docb  war  die  Verwecbalnng  leicbt  und  oni  Mheinl 
4al  Pridikat,  lO  nackt  hingeitellt,  wenn  et  cam  empkait  geiagt  »eyn 
lollfe,  eioe*  Zniaf»«*  iB  bedürfen}  wie  Lir.  III,  68 ,  0.  nnne  eMrii- 
te«  T/ettrit  fortuuii  hottem  Bfaire  ilnltii;  ja  dai  Pndikat  dai  HsapU 
•alaei:  uddnxerim  m  Jenem  Epitbeton  nlebt  ni  pamen. 

adduxerim'l  So  die  MS8.  f»it  alle,  lo  wfe  fiele  EdHt.  ( aaA 
lior,)  Oudend.  log  mit  Ciaccon.  vor:  oMdi.  and  lo  die  Ncaem  wobi 
alle.  Doch  baltin  wir  aifdueere  für  weif  pauender  1.)  well  Jene  SOO 
Laitickiffe  nlekt  dnrek  Geuall,  ic^nd.-  dorcb  Drohung  TOn  Carlo  ge- 
Wonnen  wjirdco,  >.  ob,  c.  3S. ,  alio  der  Sinn:  qnod  ad  aa%  tradnierimt 
ad  noi    irt   trmnirem   cffecerim.    3.)  weil  addueere  vtA  »»a*t  abmlat 


gL,_._t,Cüo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  n.  CAP.  33.      301 

eoque,  illo»  cvmpulerim ,  vt  »e^e  fedeitri  itinert ,  neft» 
navibut  e^mmeatm  iwari  pouintf  Hoc  vot  fartuna  aU 
que  kit  dHe^t  repudiatii,  CoißnieiueM  igaominiamy  9% 
Italiae  jMgam,  an  Hüpaniarutn  deditionem,  an  ^rici 
belli  pratiudicia  let/uiMinif  Equidem  me  Caetarii  nüi-  ' 
tem  dici  volui;  voi  me  imperatorit  nomine  adpellavittit. 
Cuiut  ti  vat  poenitet,  vetirum  vobi*  ben^cium  remütoi 
mihi  meum  rettitvite  nosiea,  ne  ad  eontumeliam  honorem 
dediue  videamini.  • 

Cap.  XXXIII.    Qua  oratione  pennoti  milites  erebnf 

'  KabTBoebt  varde,  mit  dem  Nebeobc^.  eapiat  adamgert,  reia*  nU» 
tuHmmemtam  ad/irre.  Llv.  IX,  13 ,  3.  Snpplcmantuu  mb  Boma  ad- 
ämxil.  C£r.  Unktob.  la  Liv.  XS3VI,  40,  3.  Walthar  n  TMtb 
Bbt  V,  1.    Aach  ElbcrI.  p.  101.  lUnrnt  für  adi. 

mtfKv  navibtu  cennuat«]  AblatirDi  wtodali*  nnd  iiutntmemtml^ 
■•b«B  •(■•ndar.  Aulog  ein  temporal,  and  inttrum,  SMxax  lug.  S8, 4. 
imHa^ttta  neeU  de  inpiafito  nultituiin»  Nonidamm  Anl!  eaitn  dr- 
esBrnEt. 

CarßaieMMem  ignomittiam ,  an  —  am  tte.  ]  We^n  der  Fiagpuw 
tlkri  am  bai  »kH  oder  aehrern  Gegemtüdcn  od.  Fällen,  vetch«  8Utt 
■nden  könncD,  t.  «tmili.  g.  174.  p.  TU.  19.  Dai  Adjekllr  Carfimiei^ 
til,  (dr :  ad  Cor^finimwi  aceeptk  ignqminik,  erinnert  an  den  Gebnnek 
der  Adjektive  im  Uniehreibang  eioe*  Senilivi  Objectf.  n.  Subjcctt,  wt* 
1.  B.  mein*  ha$tili»  Salt.  lag.  41 ,  2.  meta»  Pmtiimt  Ibid.  Fra^,  ly  9. 
8.  Banth.  {.  303.     8.  040.    Z.  g.  6S4. 

Italiae  fag^tm  e(e.]  Dhu  Breviloqoem  encbefnl  kli  Folg«  dtr 
■tcbt  lellQeii  Cdafonnilat,  aach  welcherj  wie  darek  ÄttrocHem,  «IM 
iariora  Ueberelnilimmang  der  SaUglieder  herbeigeführt  wird.  So  Sali, 
log.  40,  4.  inier  laetitlam  plebli  et  luomm  tugam.  Wir  wardea  IIa* 
Kam  fügaui  •itliren:  die  Flocbt,  der§m  Schaaplat»  Ilalln  war;  deren 
£ä(f  nnl  Halten  leiglc.  Der  Genitiv  beiciBhael  den  Gegenifand,  am' 
welrhem  etwaa  TorgebL  —  So  wie.  Oberbanpt  dieie  Rede  n  einen 
wahrhaft  oralor.  Schwung  lieh  Iheilweiie  erhebt,  in  findet  ikb  bei 
Andern  natlrlich  Aebolidei;  i.  B.  iNcr.  Paneg.  c.  33,  114.  tfoyat  ii 
Koi  axäatti;  mt  vo/iu*  ovyxt^/t^f  ""i  stoXntii!»  /letaßoiäi;,  tri  di  nttlSmf 
vßoitf  not  fvrtuaäy  aiagiirai   «aJ   xg^fiaTmr   ä^ajvt,    ziv   är  iirtura 

lequimini'i  S.  la  I,  3S.  and  Kri(>  n  Sali.  Cat.  SS,  14.  qnU  lUa 
(nada  atqna  Juloleranda  virli  videbantar,  bare  leqai  decreviilia.  Ei- 
gantl.  lU,  91.  -^  So  auch  Tacit.  Agr.  3.  wegut  optimoa,  d.  t.  et 
tetii^t  lieb  an  etc.  1Veg..dei  Folgend.  Caeiarii  aiüit.  u  Salt.  CaL  30,  11. 

CAP.  XXXIIL  PermoU]  Ob.  e.  36.  M.  Bovitate  rel  perm«tiit. 
Vergl.  ob.  II,  II.  14. 

erebrej  Wegen  erebro  (nnt.  t-.  41.  m,  koiüaia  coplae  crafirs  . 
•ngebnalnr;  lU,  0.  m.  erebrit  coafeetl  Tnlneribnl ;  e.  10.  crebr»  magaa 
*ae«  pnHMDoiaret;  e.  49.  erebra  —  proella  Sebant.  c.  40.  ereirae  fo- 
«ei  Milifnat  ~  andiebaotnr.  Cfr.  Nep.  Mil(.  3 ,  3.  qnnm  erebri  nontU 
adferrent.  3,  I.  erebrit  exeiiTiionibai  locnplelavll)  lehren  die  Beiipiele, 
dab  dleb  Wort  nnd  duaen  veraebiediie  Formen  von  efl  aneder&ollem  . 
HaadlaogeD  nnd  in  concreto  ToKbandnen  Sachen  oitT  faitiic/U»,  i.  i. 
hiiloiiaeb  aieh  wlederboleaden  EHcheinnngen  fcbraoiAt   wird,    io   dab 


gL,_._b,Cüo^le 


.   302  C.  lUL.  CAESARIS 

■i 

ptiam  dicentem  iiuerpellabant,  ^t.  magno  cnm  dolore  !□• 
fldelitatis  saspicioneiu  sastinere  Tiderenliir :  discedentem 
Tero  ex  concione  anivergi  cohortaotnr,   magno  sit  ontoio, 

■ie  inisaimtii  eine  JUatte,  ä.  i-  eine  tonireit  Menge,  bilden.  Der 
Begriff  il(  «ItO  objektiv  a.  abtotut.  Nach  der  Analogie  TOD  nlaher, 
Ingabrit  etc.  ( VergL  Rsmih.  {.  Si.  p.  2-11.)  liegt  in  creber  von  crese» 
and  ber,  wm  verwandt  mit /er,  i.  i.  brinnend  und  an  tieh  tragend  =s 
dtrilellend,  leigend,  du  Merkmal  dei  Wachtent  uad  .Stelgent,  dei 
Offenbareni  einer  zunefainenden  Fülle;  wie  wir  lageoT  immer  von  Fri- 
■rbem;  damit  ihrer  in  ir)>end  einer  Art  oder  Gattung,  recht  ri>/  wer. 
'  den.  Alio  ipeeilii<Ae  DilTereni:  ootia  nuineri  cretreitii  oder  qui  aen- 
■im  lenalmque  accrerit,  adauctui  eit ,  oder  aetienii  iterelae.  AehnL 
DDter:  alter  Augenblicke,  Schlag  auf  Schlag;  immer  von  Neuem,  aie- 
derhotl,  Dach  tenchiedDen  MoAiacalioiien.  Soiind  Caea.  B.  G.  V,  12. 
ereberrlma  aed^cia  nicht  xakireiche  Gebäude;  lond.  Geb.  in  grnfter 
Menge;  iaa,n-$täf»t  überall  auf  Häuter;  eins  nach  und  nebtn  dem 
andern;  vulg.  valier  Häuier'  Freqaeai  ani  freqaenler  alsd  relaliB»^ 
Begriffe,  iD  ao  fern  dabei  an  Peraonen  oder  Sachen  gedacht  wird,  dia 
■ich  aahli-eleh  an  einem  Orte  Hnden,  in  Ja  fern  lic  denieltaen  anfüllea 
and  vielen  Plata ,  oder  denielben  Plali  o/l  einnehmen ,  wodurch  lieh 
ciD  reget  T.eben  offenbart.  Wir  erkenneD  in  den  Worte  eine  alte 
f^ttcipialform ,  die  vielleicht  am  Däcbuten  verwandt  mit  dem  grieeb. 
^iy0  od.  ^^(u  d.  ).  ich  rege  mich,  zeige  mich  lliälig.  Denn  wo  von 
Memchen  die  Rede  iat,  ateht />-«;aeai  fafit  immer  lo,  dafi  eise  regt 
Theilnahme  voraaiigeielzt  werden  kann,  welche  die  Menge  herbei^e- 
fflhrt.  B.  G.  IV,  II.  nahm  fregaentisUoti  coiivenirenti  coli.  13.  VII, 
»3.  B.  C.  I,  13.  III,  3G.  n.  oft.  Und  dietea  Merkmal  Um  lich  lelbat 
■nr  Sa^en  soweDden,  a.  B.  p-eqaeittet  honarea  Nep.  Phor.  1,3.  Da- 
her denn  oft  zu  überaetien  dnreli  uiwer:  fleiftig;  z.  B.  Cacio  ^rsfu«»! 
■d  tigna  fuit,  d,  i.  er  fand  üc^  fleißig,  1  heil  nehmend ,  voll  lebhaften 
Inlereii«,  ein.  Liv.  III,  24.  —  Saepe  viell.  Verwandt  mit  alfia,  be- 
■eichnet,  doTi  etwai  in  kttrien  ZwUchenraomen  achnell  Bof  einander 
folgt  und  geichieht;  und  ainnverwandt  mit  identidem,  doch  ohiie  alle 
Beliebung  aot  JVrdin  und  Sache,  due  die  Reitfalge  berQckiiehtigend. 
Wenn  endlich  celeber  mit  frequent  verglichen  wird,  lo  halten  .wir 
jenei  mit  eeler  nnd  xiXtji;  fdr  verwandt,  und  für  ipeeiflaebe*  Merkmal 
dai  Getcimtnel ,  welches  angedeDtet  wird  und  dai  dadurch  entatehende 
Auftehen,  daa  etwa»  erregt;  Wie  i.  B.  eoneie  eeleberrima;  wie  wir 
tagen:  eine  hächsl  amelinliche  oder  ie/eAte'GeiellechaH  oder  Veraamm- 
lang;  oder  auch:  es  war  an  einem  Orle  sehr  lebendig.  —  So  Bell, 
AlfK.  2,  in  cetcberrfmis  urbii  lacii:  in  den  belebtesten  Theileo  der 
Stadt,  wo  der  meiate  Verkehr  ond  Zuiammenflub  dea  Volka  war. 
Andre  Anaichlen  auni  Theil  bei  Ouderlein  Syijon.  1.  8.  17  f.  womit 
jedoch  zu  vergl.  len.  Lil.  Zeil.  IS^Q.  Num.  231.  —  Im  Grlecb.  acheinl  ~ 
wiijtyo«  dem  creber,  av^voi  ieta  freguen»  ähnlich. 

etiam]  Sogar  -während  er  aprai^h ,  Dnteibrachen  aie  ihn.  &.  zu 
I,  G9.  über  die  Stelle,  welche' cfiam  in  aolchem  Falle  eionimmt. 
Band  ToTaell.  II,  p.  560.  aagt:  Locum,  quem  in  bic  parlicola  accupet, 
conatituit  voeulatio.  Nam  aut  praemitlitur  nomini,  tanquam  aMacruiiS, 
qnae  intentionem  praeparat,  aut  tequitnr  noraeu  tanquam  lAeiit,  quaa 
cum  arsf  robaeref."  —  Nur  ist  au  bemerken ,  data  an  utiarer  Stelle 
etiam  aieb  nicht  auf  daa  'inselne  Wort  dlcentem ,  aondern  auf  daa 
Prädikat  dea  baliea  beniebl;  dieaei  aber  ist:  dieenteat  ivlerpelli^re ;^ 
grade  wie  Nep.  Harn.  2,  3.  quibua  malil  adeo  luiit  Poeiii  perterrilt, 
nt  iliam  aujrilia  a  RomaiUs  pelieerint.     S.  Joa.  Bieml.   Vergl.  ob.  31. 


uvCoügIc' 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  n.  CAP.  33.        303 

neu  di^tet  proelia»  committere  et  tuam  Jtdem.  virith 
temque  experiri.  Quo  facto  commatata  omniam  et  volun. 
täte  et  opinioae,  coosensu  sno  coostituit  Curio,  quam 
primum  sit  data  potestas,  proeUo  rem  committere.  Po- 
slero  die  productos,  eodem  loßo,  quo  superioribug  diebui 
constiterat ,     io  acie   coUo£at:     ne  Yarus' quide^  Attiua 

magno  tit  animo"]  Wegen  dei  Canjunlliel  ntcli  co/iorlart  l.  I,7C. 
.  p.  179.  iutr.  Magao  tit  asimo,  veiw.  dem  bona  animo,  aar  dttti^ien 
mehr  lurcchtweiiead  UDd  trciteod,  folglich  mebr  ncgntiv,  =  nicht 
ÜHgsttich  u.  besorgt  —  jenei  poiitfv  n.  erhebend,  cum  quadam  Tiilnm 
6dDcia  ge'Bgt  wird.  Aeh'nl.  not.  c.  38.  magnitado  animf  d.  Nep.  Enm, 
5,  1.  Kxilei  ret  animi  Biagniludiaem  etli  iion  frnngebant,  tarne« 
:  mlnuebant.  So  fuyulnifQovtXr,  Die  P»ier  neunl  Iiacr.  Paneg.  c.  33, 
in.  nti%av  ^  «go5^j:(»  avioiq  f^oviiaanaq.  Ob. 'c  31,  »xtr.  nequa 
tut!  animi  —  ueqae  lanti  (imcrii. 

cBiHBtulata  —  tolantaUl  Conmut.  iit  abändern,  w&i  früher  war; 
in  Biaherige  mit  etwai  Aalerm  verlaa$cAen.  So  a.  i.  38.  III,  36.  Litleti* 
scceplli  contitium  Sei^iia  »etcine  comitiulat.  Eben  lo  II,  3S.  c.  73.  in. 
Caeiar  aibi  cnmmulandam  belli  ralionem  exiittmarit.  Im  Pattic.  wio 
an  ünarer  St.  iat  die  Bedeul.  meist  medial:  »ich  umgeitalten.  So  B.  G. 
III,  G.  coBimutata  fortan«.     S.  dai.  wegen  imntulare. 

eontetttu  tuo\  Ein  Advetbialbegriff,  lor  Ang^e  der  Zoitimmnog, 
die  aneh  Carlo  nunmehr  gob.  Unt.  c.  37.  exir.  omnium  inurura  ^»n- 
>«»■«.  —  Statt  SHO  vor  Oud.  nach  einer  ConJeLtur  von  Hotom.  tamina 
•  in  vielen  Editl.  Sallle  et  *icb  auf  Curia  beiirbeu,  ao  wärde  oi  wubl 
lasten  niüiaen:  aummo  sua  cont.  Auf  Alle  bfiogen,  wäre  tumm.  ein 
an  nacklei  Prädilcal ;  man  erwartete:  »ammo  onmiuBt  eona.  —  Zur  Blr- 
klar.  det  Gedaukeni  dient    c.  31   extr.    uaa   »obiieiiDi  iuaidom  facturnm 

prt,elio  rem  eawmiVfere ]  Eben  lo  unt.  c.  38.  UI,  74.  Unter; 
a  auf  eine  SchtaclU  ankommtn  tauen.  Die  Struktur -Itt  analog  demi 
mililiiui,  qui  ad  Cauoai  commililonea  pugnante«  de>erui»ent,  —  cur 
rei  —  pnbliea  commiileuda  aitf  Liv.  XXV,  T,  3.  Dagegen  findet  aieh 
bei  Liiini  oft  die  Redentart:  committere  rem  in  aciem,  VII,  36,  11. 
in  eatum  ancipiUi  etsentat.  IV,  27,  6.  Auch  rem  rammitlere  eo,  «bi 
duae  limul  aciea  llmendae  eiient.  Begrltf  u.  Strutlnr  iit  dann  naher 
dem:  rem  deducere  ro ,  deseendere  te,  nl  elc  S.  B.  G.  VII,  37.  54.  ■ 
liebrig.  bemerkt  Burm.  lu  Vellei.  II,  38.  \i.  SSd.  Pollu»  permitlere 
■e  polritali  quam  corHiniUere  dicere  lolecit  veterei,  qui  ila  diitlnguunt 
Inter  haec  verba,  ut  commiUrre'  fidei,  permiltere  potetlati  dlcaut. 
Aber  anch:  committere  le  in  .lidem.  -  Tereul.  Hec%  I,  2,  33. 

tie  Varuc  qaidem  Attiut']  D-e  Stellung  der  Ki^ennanien  lit  wich-  , 
tig,  well  hier  dal  Cognamen  »la  dal  beientere,  die  Perion  de*  Indivi- 
■fsim*  ipeeiell  beieich n ende ,  vorangeilelll  iil.  Dielt  leidet  Anwendung 
auf  alle  Fälle,  wo  Individueo  nicht  ao  wohl  all  benannfe-Penooen 
Qberhanpt,  oder  alt  Slaat|bdrger,  lond.  in  iVtrulverhalttiiiieq ,  oder 
In  ihrer  tpeciellen  Keiiehung  lu  Andero  hervorgehoben  werden,  in  lO 
fern  ile  lich  lignaliiirt  oder  bemerklieb  gemachl.  Daher  i.  B.  Critpe 
Sallaitl,  in  Aureden,  wie  in  der  bekannten  Declamat.  in  Saltntt. 
Htitoriich  und  dipiomatiteL  kann  aber  wohl  nur  die  gev>öhniic/ie  Ord- 
nung ~deT  Namen  gFÜen.  Ij'ebrigeni  liegt  audi  hier  in  ne  —  quid-m 
der  Begriff  „ wat  man  kaum  erwartet  hätte."  Vergl.  dagegen  HdJ 
■dkl.    Aehol.  al^i.  -~  Heb.  Stell,  der  Numert  cfr.  UoUicher  p.  24. 


L.gL,.._b,COO^Ie 


SM  C.  lUL.  CAESABIS 

dabitat  eopias  prodocent  *iv«  B»lli«itaii£  ndHlM,  livm 
Reqno  leco  dimicandi  detar'occaMO>  oe  feenltateia  pn»- 
terKtittaU 

Caf.  XXXIV.  ErBt  vidlis  iittw  daas  acies ,  at  snpta 
demonstratum  est,  Don  iia  magofi,  at  difEcili  et  ardna 
adBceosn.  Hanc  otetqae  si  adrenarioram  eopiae  treDrim 
conarentor,  exspectabat,  quo  aequiore  loco  pfoelinm  com-' 
mitteret.  Simol  ab  Hinistro  cornn  P.  Aitü  equitatoB  omnis 
et  ana  levis  armatorae  interlecd  compluieB,   qnum  se  in 

tive  —  tive  detur']  Vnt.  in,  73.  live  —  tivt  interpellaviitet ; 
In  OrBt.  obliq.  'An  nairer  SIelle  iit  der  Gedsoke  rein  hjpolheliKk 
gedacht:  mSchU  iktn  nun  Gelegenheit  gegeben  wetzen  ete.  C(r.  erntet 
$.  424.  n.  420.  Sive  foigt  ganx  der  Regel  vod  it.  Ei  konnte  anck 
geiagt  «erden:  li  ■ollieiUre  vel  dimiciTe  poitet:  d.  I.  ob  er  ettea  — 
könnte-  S.  1,  9.  Aebulkh  lU  Ilt,  SO.  eiercitnni  in  K\tm  prodazl^  ' 
ti  Paapein*  proelio  decerlire  vellel^  at  paeae  cutrij  Pompeii  legtoael 
■nbiieeret;  and  in  nmgeitelller  Ordnung  t.  SO.  FoHpeiui  Kt  venlcnUbH 
••  opponerel,  tf  impradenlei  adorirl  pouef. 

totticilandi  Btilüet\  Den  Begr.  von  maicilart  crkUrt  B,  fl.  H^ 
8.  SsU.  CtU.  28 ,  4. 

CAP.  XXXIV.  At'i  DEeie  AdvenaÜTpartlkri  lit  oCentar  alirkar, 
•II  »ed;  Cl  entipriekt  anfenn:  aohl  aber,  aber  doch.  Hand  TnnelL 
1,  p.  416.  „Praemiiia  lentenlU,  in  qua  aliquid  nan  ette  dldlnr,  p«* 
aitnr  st  Ha,  ul  in  vicem  aegatae  rei  labililuat  aliud  cDatra,  idealst, 
•aepe  aignificet  lamea,  dagegen  dacb;  vel  lallem,  aber  wenigitrna.'* 
Auf  jeden  Fall  legte  der  Bedende  aot  st  in  iolcben  Gegeneatien  einea 
beionderu,  durch  die  Betonung  faerrorgeb ahnen  Nachdruckt  in  manchen 
Fallen  niÜtc  «ohl  gar  die  Stimme  auf  dem  Wörtehen ,  nad  wurde 
■Sektvoil.     Die  Varl.  Leck  aat  ad.  vt  lind  ohne  all«  Gewicht. 

diff^i  adteeniul  Ueber  dieaeo  Ablativ.  QuallUI.  i.  Z.  9.  471. 
Sam^.  S-  ^*^-  3-  B.  6.  IV,  I.  immani  «orpomm  magnitadiue  bovine* 
«fflcit.  Mw  vergl.  unl.  III,  37,  llviu  difficiUbnt  rifii.  c.  SB.  liMgulart 
Virtate  bominc*.  Deigl.  c.  91.  —  C.  75.  flanien,  qood  ripig  erat  injw- 
■fi'fi'f.  e.  79.  eslr.  rivni  ^nidam  iiupeditit  ripii,  c.  103  m-  Res  erat 
Ptoiemaeqi,  puer  aelale,  aiagnit  eepiii.  Auch  ohne  belgefüglei  Nomen 
Subilanlic.  daa  ergänit  werden  muf*  III,  4.  docenti,  exeellenti  ci'rtnf«. 

ti  —  conarealur  exspectabati  Ob.  I,  83.  f.  19S.  Hebr  Beiap. 
bietet  Drakenb.  in  Liv.  IV,  30,  8.  Waliber  in  Tbc.  Ann.  1,  48*.  De«^ 
Ttrenl.  Ovid  and  Spätere,  bei  denen  li  »K  nach  VerbJa  wie  gaaer*^ 
eoaiB/o,  iiUerroge,  fite,  in  der  Bedeut.  mn  nuin.  Vergl.  Rubnk.  n 
Ter.  En».  III,  4,  7.  ■■  Herold,  V,  93.     Man  deake  an  «i  forte. 

levit  amultarae  —  etmplvrei]  Levit  ttmialura  wird  von  CaM. 
nnd  A.  Ott  all  «chcinbarer  Coli  ek  liv  begr.  für  Waffefgatlung ,  (wir  •»- 
gen:  Waffe  in  ahnU  Uetanjnie)  gebcancht.  fo  III,- 4S.  leeit  armalarM 
magna  mnltiindlne  taitia.  c.  82.  uavei  teoit  armaturae  nilitibua  com- 
plela>.  Liv.  XXX,  33,  3.  viai  auteaigBanorum  uelitibut  (ea  tune  levit 
mrmatara  erat)  complevit  XXI,  55,  2.  Baliarei  locat  ante  ligaa,  levem 
armaturam.  Wir  halten  jedoch  den  Genitiv  nicht  aowohl  für  eine« 
Genitiv.  loiiiw  od.  parlii,  (Z.  fi.  429.)  wie  t.  B.  III,  39.  quid  Mt/ilnM; 
e.  42.  gaod  eaiet  frumeBli;  e.  73.  m.  qu»d  —  delrimenli;  e.  87.  guvd 
fnit  raboriif  intaüt.  c  lOS*  qHMitn*eiui<iae  itiaeriit   landeni  bctn^ 


UE  KELL.  CIVILI   LIB.  II.   CAP.  34.      305 

Tülleia  demitlerent,  cernebantur.  Ad  eos  Curio  equitatum 
et  duas  Maimeitiorura  cohortes  miitit:  qnorura  ptimnni 
impetain  eqaites  hostiiiin  non  tnlerunt,  sed,  adinissis  eqniü, 
■d  BU08  refugernnt:  rjelicti  ab  his,  qui  iina  procurrerani 
levis  amtatorae,  circumTeniebantiir  atqne  ioterficiebantnr 
ab  noslris.  Hiic  Iota  Yari  conversa  acies  sdos  fugere  et 
concidi  videbat.  Tum  Kebilns,  Icgatna  Caesaris,  qneni 
Corio  gpcnm  ex  Sicilia  dnxerat,  qnod  magnum  habere 
nsiim  ^n  re  luililari  scicbat,    Perterriiitm ,    iiiquit,  hogfem 

ten  armatara  kli  uitlog  dem  ordo,  und  den  GenUiv  all  Cuni  der 
EigeBscAnß ,  lur  Angkhe  einei  weieiitlicheD,  näher  heilimmenden  Meil- 
.  mau,  wie  H.  6.  V,  35.  Q.  Lucanim,  ejutdem  ordinii.  Tacit.  Agr.  c. 
4.  Pater  Jullui  Graecinna,  seaelnrli  ordiall.  —  Der  Urund  iat,  |)  weil 
von  Caeiar  nach  unarrr  AuiicM,  gilt,  was  GelL  N.  A.  X,  30,  9.  voa 
SalJuit  »agl,  er  «ey:  pTOprietalnm  in  lerbii  reliaeHiittimun ;  2)  weit 
der  tiegrifl;  Art  der  HewaSnung,  Wqffeneettung ,  all  QualilatibegriH 
fQr  alle  Fälle  auareieblj  ao  dal'*  e*  gleich  ist  dem:  Icviltr  nrntati;  nar 
mit  einer  npeelt.  Üiffeieni,  die  Jeder  gewährt,  und  die  der  Saclie  gana 
angeineiieii i  nach  der  Analogie  de)  Unlerlchieda  xwiicben  copiae  can- 
dHcta»  nnd  canduttiliae.     K.  Bremi  lu  Nep.  Iphicr.  2,  4. 

gaant  —  (e  demitlerent ,  cfraebantvri  Vergl.  ul;  ob.  IT,  5.  p.  222> 
Man  lab  *ie,  ah  od.  träirend,  (  WechieÜicgr.  Ton :  vre)  ile  ikh  hiu- 
sbiogen.  Da  nun  du  tiwpere/le  niid  modale  Verhältnifi  etwa*  FakU- 
teAti  vnrauuelit;  ao  kannte  auch  wohl  ein  Jerutalie  c.  In/In.  iubali- 
tairt  «erden:  eo<  le  demittere  ceroebanl,  oder  mit  dem  Particili> 
Allein  quam  drDrll  auf  den  Mament  Diid  deaaen  Daner.  Aehnllcbea 
bietet  die  grierh.  S|irache  in  der  Parlitet  Öic ,  die  braweiLen  für  Stt  lu 
itsben  acheiiil,  narb  jiiuriifint,  ol3a,  äxoim.  Vergl.  Hallh.  gr.  Gr. 
8,  621.  S.  1267. 

ad  eat  ]  Ad  von  feindlicher  RicbAiDg  bei  Caei.  n.  A.  nicht  leiten. 
Siehe  ob.  I,  37.  S.  111.  Doch  dBnlt  onl  die  Grundbedeutung  loialrr 
und  maraliicher  BiivieigDiig ,  oder  einei  Strehtni  au  einem  Ziele  ancll 
Id  ao  (cm  in  gellen,  ala  ad  nur  anieigt,  dafa  man  aich  einem  Punkte 
nähert!  Alt  felndUehe  Tendern  liegt  in  adeerms ;  denn  elwaa  ändert 
iat;  gegen  den  Feind  (naml.  binwarli,  auf  ihn  lu)  fiUiren;  Bud  gegen 
ihn  kämpfen,  anilreben,  nntemebmen.  Vergl.  aulier  I,  3;.  Tervandle 
SIellea:  ai  arbem  proRciacitur  II,  22.  eitlr.  n.  1 ,  32.  tnrrea  ad  oppidum 
agere  Ob.  c.  1.  ad  nnattai  navea  procedunt  I,  50.  coli.  41.  ad  Ilerdam. 
«.  37.  ad  exereilun  Afranli  conlendll.. 

admlttii  eiuis]  So  B.  Q.  1,  22.  Lfv,  II,  10.  in  PoKumlum  Tar- 
quiniua  eganin  admlitl,  Alio  hier:  ala  die  Heilere!  dea  Curio  gegen 
*ie  heranaprengte,  flohen  die  Feiode.  Dean  ea  «ind  elicoUichi:  Ablativi 
C6nteg«e»l. 

retieli  —  levit  armatmae'i  Davia  wBntchle:  Icvlt  armahira,  all 
Appoiilion,  xaxä  ai)iimrö/iiror  oder  S;neain;  fflr  Caeiari  Sl>i,  zu  ge- 
iaaiteitj  oder  gar:  letiri  armalnrire,-  'ein  Plural,  den  man  wohl  hei 
Litini  ilnilet,  XXl ,  55,,  5.  auch  bei  Hirt.  B.  Alex.  59.  der  aber  in  ' 
relicli  nnch  weniger  |>QBien  dürtle.  D;n  Gemilip  denke  man  alcb  aber 
abhängig  von:    giii  leviü  armaliirae  inilllea  una  prorurrvrani  rU. 

^aod  habere  iitiim  in  re  mit.  elr.}  Ueii  Begr.  riLlurt  Caei.  ge- 
M'iaaerniBfaen  »elbal  III,  S4.   q«i  qsatidiana  contueludine  utam   qonqn» 


L.gL,;..b,COO^IC 


306  C.  lUL.  CAESARI9 

videif  Curio!  quid  duiitat  tili  temperit  opporttmiiattt 
nie  iinum  eloentus,  ut  memoria  tenerent^milite»  ea,  qua» 
ipridie  tibi  eot^firmatient ,  sequi  Bese  iubet  et  praecnnit 
yiue  omnes:  adeoqne  erat  impedita  vallis ,  ut  in  adseettsn, 
nisi  sablevati  a  suis,  primi  Don  facile  eniterentnr.  Sed 
praeoccnpatus  animna  Attianoram  militnm   timore  et  fug;a 

4JHt  gcHerii  praeliarDm  perclpcrenl.  So  aach  der  Genttir  e.  110.  utu 
r(<  mllitir.  B.  G.  1,  40.  um*  ac  dltcipKna ;  c|  it\  Uebung  n.  Erfah- 
rung in  Teehnilehtn,  Tic.  Agr.  t.  5.  arltm  et  hiuh  d.  j.  Gewaudlhtlt 
«■d  Ktttkraag.  Denoilhen.  Olynth,  111  cxir.  »gt;  i^r  zov  ^okifiit» 
ifmngliiy  iv  t^  (Jiillnjtov  tinjtiaptvtit.  Vergl.  Sali.  C>t.  7,  4.  —  Dm 
Obiettiprono»-.  tum  wird  man  nach  den  Spraebgcbr.  uichl  veiler  TM« 
BiM».  S.  oh.  II,   II.  p.  2bi.  66. 

fuid  dabitat  Uli  etc.J  Dabitare  4.  i.  Redeiiken  tragen,  Anitaad 
nckuen,  mit  dem  Inlinit.  i.  Z.  g.  S41.  Ob.  c.  33  exir.  Statt  del  Infi- 
■it.'könnte  lichllgef  gueminut,,  al«  quid  In  lolsbem  Fallt,  wie  U«r, 
falg«D. 

unnut  elotMUtt,  nt  elt.]  Ul  liönnle  abhängig  erichiinen.rnn  «luua,  , 
nad  al)  KTklirangMati  belracbtet  werden,  wio  ob.  I,  47.  geieigt  woiw 
den,  abnl.  Cic.  N.  D.  II,  >8.  quod  ai  lint:  idem  caiiling«f El ,  ul  inbiM 
iBcem  adiptcareniua  —  CFr.  Eclog.  Cic.  p.  8.  ~  allein  bier  tritt  (b 
tlogui  der  BegrilC  vWn  cohortari,  pottulor»  e(e.  lu  atark  liervnr.  i.  2. 
f.  Qia.  daber  der  Gebraacb  von  ul.  —  In  elogui  Hegt,  wie  ei  lelieint. 
Bleu  der  He^nlT  dei  freien  oi.  freimüt/iigen  Uekenneni{  aond.  nnier: 
1>  einM*  beittHttHleti  Weite  tirh  äufieriii  aith  autdriielteH  oder  oiw- 
tprechen.  So  Cic.  ad  Dir.  IX,  32,  7.  MemiDi  in  leiiatil  diiertam  eon- 
■Dlarem  ilt,elogui;  wo  ei  beiht:  licb  eine«  Auidrutkl,  einer  Redenl- 
kTt  bedleneu,  iu  der  Mane  nnd  Manier  anedrücken.  Tac.  Ann.  III,  BS 
«Str.  Memoriae  prodilur,  Tiberium,  guolleni  curia  egrederelnr,  GrM- 
eiaverbii  in  httiie  tuodum  elogui  aotitun:  o  homiBea  ad  lerTilnlem  p»- 
raloi !  — '  Man  wird  non  fühlen,  wie  pauend :   unuM  eloe. 

eoirfii-motteitl]     B.  6.'  II,  15.     ürit.  c.  41. 

enilerentur}  Sublevare  und  eai'fi\  in  gani  «{gentlii-Arr  Bedenf. 
Sh{U  iai:  tt'cA  ifenfnenif  emporklimnien ,  lieb  hiHaufarbeiten :  adieen- 
dendo  perradere  aiiqno ,  idque  mullo  labore  et  ilndto.'  Llv-  II,  09,  &■ 
tnn  rnraui  hnpeln  capto  (d.  i.  Anlaut  nebaen)  enltuHtur  alqne  exia- 
perant  iniqnitateai  loci.  Dai.  Drakenb.  der  auf  nnite  Stelle  Tcrweiit. 
So  aneh  auf  jeden  Fall  ichlcklieber  bei  Tactt.  HIat.  I,  13  exir.  quam 
Campaniae  locoa  et  Achajae  urbea  claiiibus  adire  lolili,  Pgrenaeum  el 
jtlpet  et  {Bimenia  lUrnm  ipatia  aegre  aub  armli  enitrrentur •  wo  Fi.  - 
dicna  vorarhlug:  emelirenlur ^  bloh  mit  nichaler  Beiieta.  auf  viattim 
»pal.;  wodarcl)  aber  die  plailiiche  Zeirhnnng  tebr  geichwäcbt  wörde. 

praeoccupalut'^  Aoch  hier  gilt  d»r  eigeiitl.  Begr.  i.  i.-  lo  in  vor- 
Bfli  (naml.  ira  Vrrhältnifa  in  elvai  Spälerent)  einnehmen,  dafi  etwas 
Andrei  keinen  Piati  mehr  findet:  oft  auf  da*  Gemülb  abergetragen. 
Li*.  XXIX,  22,  7.  ProdDctl  {»c.  accniall}  ad  pnpulum  ab  trihunia,  apad  ■ 
praeoreupatoi  Loereniium  clade  animoa  nulluni  miierleordiae  locuui 
haliuerunt.  .  Noiten  Lexic.  Antibarb.  p.  1710.  fugt  bei,  dafi  praeoeeupart 
im  m>Iaphor.  Sinne  fait  Immer  in  malam  ptn-tem  getagt  werde :  prmt- 
teupatio  nur  In  taialer  Bedeut.  bei  Nep.  Eum.  3,  6.  im  bjldl.  Stna« 
sie  bei  Klaaiikem. 

SRutui]  EJne  lebwaefae  Anlorit.  lat  fSr:  praeocrnpaN  anbnf  eo- 
(Itatanf,  und :  pracocenpliH  aninit  eogil.  —  Doch  rergl.  CronoT  an  LIv. 


gL,_._b,Co.o^le 


DE  BEk.L,  CIVILl  LIB.  II.  CAP.  34,  39.   .307 

et  caede  snoram- nihil  de  resislendo  cogitabat,  omnesqtio 
iam  se  ab  eqnitatti  circumveniri  atbitrabanlnr.  Itaqne  prini, 
qaara  telam  adiici  posset  ant  nostii  proping  accederont^ 
omnis  Vari  acies  terga  vertit  seque  in  castra  recepit. 

C.u>.  XXXY.     Qaa  in  fuga  Fabins  Pelignus  quidani) 
ex  infimis  ordinibns  de  exercita  Curionis,  prinunn  agmen  . 
fiigientium   conseculus,    magna  Toce   Yanim  nomine  ad* 
pellans  requirebaf:    nti   unns    esse  ex   eins    militibus   et 
monere  nliqnid  velle  ac  dicere  videretnr.    Ubi  ille,  saepius 

VII,  30,  23.  ««Icher  beitugt:  „Ut  uaini  timimat,  lic  et  mnltonai 
animuim  et  dielmm  frtqaeuter  et  dictom  Irgimi»-"  So  J.ir.  VI,  30,  8. 
Qniiiqna  loli  eruit ,  c*pli  fI  tiapettte»  am'mi;  briond.  bei  pendert  nnd 
lutpeiuum  «Bit    oaiMi    auch    voo  ncArem.     Aebnl.  Tacil.  Ann.  VI,  3C. 

animui  mehr  dpT  Sinn,  d»  GrtaiitA  in  abttraklo;  die  giuie  Gtmit&t- 
ttrfai$ii»g,    aU  piycbiacher  oder  mbral.  Zuiland. 

Ulum  Bdiici}  S.  lu  8.  U.  11,  21. 
,  CAP.  XXXV.  Et  infitmi*  erdiniba*  de  eTerellu  CaHenitI  We-  - 
gea  ordinet  i.  B,  G,  I,  40.  Ei  war  ein  Centario  Vom  nipdrigalcD  Rü- 
ge ,  aiio  von  den  Hatlatil ,  einer  der  Leuten :  Die  primi  ordinet  ».  I. 
Baoptlenle  dea  eralrn  Ran^ea,  waren  fl,  niml.  duo  primi  piii,  dIM 
printipet,  duo  primi  hattati.  Sie  heirien  sacb  ttBlurione»  primomm 
erdinaai.  Cfr.  Gronov  xa  l.iv,  XXX,  4,  I.  Dieie  natente  Haupt- 
minniitelle  beieicfanet  Liv.  Xl.ll,  34,  S.  Dort  lagt  I.iguitinai :  Bien- 
Biam  milei  gregarias  fui  lAvenoi  Pbtii|)i»ni  regem:  tertifl  anno  vir- 
fotif  CRUHa  mihi  T.  Quincliui  Flamininu«  decumutn  ordinem  hutatam 
«diignavit.  Cfr.  Lipiin«  Milil.  Roiti.  II,  8.  Aucb  Uaymann  la  Niea- 
poort  S.  187.  —  De  iur  Aogsbe  eine»  Ganxen  oder  einer  Anxahl  Dnd 
Menge,  Ton  welchem  dm  Kinieliie  all  Theit  ahgehl,  S.  I.  eigenti.  daia 
gehört,  iit  nicht  lellea;  daher  in  Verbindung  mÜ  Zn/./brgr,,  wir 
Unat,  aligui*  etc.  od.  Wärtern,  denen  der  Begriff  dei  Specielleu  gd. 
Individuellen  nnferüegl  j  wie  homo  de  plebe;  maTorem  de  daebi»i  lo 
hfer  ordo  in  Vcrgleieh  tn  exercitat.  Aehnl.  Cic.  Mil.  34,  Q5.  poalea 
■e  gladia  pertniinm  eaie  ab  uno  de  illia.  Beiip.  bei  Hand  Tnr«ell.  II, 
p,  I9G.  Drat.  Liv.  XXXV,  29,  8.  wo  nauni  de  aaxiliaribni  ipeci« 
tranafngae  mittft  ad  «um  —  in  einig.  CoM.  ex.  Bremi  in  Nep.  Them. 
4,  B.  Z.  §.  30«.  Bei  Caea.  linden  licb  grade  nicht  viele  Beiiplei«i 
B.  S.  V,  42.  qnoidan  de  exerciln.     S.  la  B.  6.  I,  3.  in. 

adpellant  rega/rehal]  Brqnirere  nach  etwai  (ragen,  und  ttwae 
amfkachen,  wai  man  nicht  weiri  od.  nieht  gleich  Hndef:  naehp-agem, 
Nachfrage  hallen,  «eil  man  ctwai  vermiraf.  So  Nep.  Atllc.  10,  4. 
quon  reguiiiiiet,  thinam  etiet;  ibid.  20,  3.  modo  aliijaid  de  ■ntiqal- 
Itte  ab  eo  reqairfbat,  modo  aliquam  quaektionem  -  pMtieam  prapone- 
baf.  Befand.  Tacil.  Orat.  10.  in.  Qnotoi  qutiqne,  qnnm  ex  HiipaDfa  - 
«et  Aiia  in  arbem  venit,  Saleiani  Baiinm  requiritt  Atqne  adeo  li  qnil 
rejvirit,  nt  lemel  Tidit,  Iraniit  et  eontentoi  eit,  nt  li  piefnram  ali- 
qnan  vel  ilatonm  ridbael.  —^  So  liegt  in  dem  Verbo  überall  daa  ape- 
eielle  Interette,  und  difa  man  inchl  elwaa  heraniiu bringen.  Vef|I. 
■nch  Doker  an  Fler.  I,  10,  8. 

kK  etr-l  Vergl.  oh.  I,  3S.  tloar*  Sttlle  »cheint  wealgatant  4aa 
dort  Qciagla  aiehl  aa  niderlenn.' 

U2 


gL,_._b,CQO^Ie 


308  .     C.  lüL.  CAESARIS 

adpellattisj  adjipexit  aic  restitit  et,  qnSi  esset  ant  quid 
vellet,  quaesivit;  bameram  apertum  gladio  adpelit  panllam- 
qae  abfuit,  quin  Varnm  interficeret :  quod  illc  pericalunt, 
siiblalo  ad  eins  conätum  scnto,  Titavit.  Fabias,  a  proxi- 
DtiB  militibas  circnmireutug ,  iBterficitnr,  Hac  fugientium 
mnltitudine   ac^turba  portae    castrornm  occnpaniui  atque 

adtpexit  ae  re*mu\  Vtell.  dünlt  Manchem  niturgcmärier :  T€%li- 
Ut  atque  adtp.  Allein  ae  verbindet  oft  lo,  dah  darin  liegt  dM  eoit- 
t'.gitens ,  ».  ab.  I,  1.  p.  4.  Alia  hi«:  er  iah  ihn  an  and  blieb  lo- 
gleich  tleheu;  wai  naral.  tut  nolliwendige,  wenigit.  nalOrliehe  Folge 
war.  Nur  ilaiid  adtpexit  in  Haherer  Beaiehung  lu  dem  nomiitt  adpel- 
lant  reg.    Vergl.  Hand  Tarsell.  I.   p.  ißi. 

hunieruii'  aperlurit'\  Von.  ad  h.  ).  und  nach  fhm  alle  Aoilegir- 
mit  Amiiubnte  von  Gruler ,  erlflärten  e>  dureti:  humerum  ^exlrum,  qul 
seato  nna  Ugebatur.  Dn>  icheint  diefa  nicht  nolhweudig  \  dai  folgen- 
de: tublalo  ad  eioi  conalnm  tcttto ,  —  mncble  eher  einen  Winl  ge- 
ben ,  dafa  Farut ,  indem  er  >dtbIiii  dailtnd ,  deu  Schild  nebat  dem  Armt 
batle  linlen  laisen ,  wodnrcfa  auch  die  linke  Schalter  entblöfit  ward. 
So  Liv.  XXV,  10,  22.  iaculit  maxinie  aperla  carpura  Romaiiorain  — 
b-anifiguiitor ;  all  Uriache  neimt  l.iv.  „nam  nc  tcuta  qniden  tetmn  er- 

.ttileraat.  Dam  kommt,  dafa  uui  in  aperlßtm  eiehl  bloh  d'feaieJia^- 
begrilt,  iond..  ein  (einpore//er  Begriff  dea  Parlicipl  lu  liegen  lobeiBt, 
BDd  die  reehte  Seite  dDrch  dai  Schinrrt,     dai    auch    Varua    wobi    Dicht 

'Bua  der  Hand  gelegt,  oder  in  die  Scheide  geilerVt  hatte,  geaehälit 
■eya  fcoonle.  Seibit  die  Stellung  dei  Piadikala  mfichle  fit  nnire  An- 
•icht  sprechen. 

gladio  adpelil'i  Aebnl.  Tadl.  Hill.  IV,  43.  in.  adpetilum  mortm 
Flaoitia  capat.  n.  lailin.  37,  2,  5.  veaeno  Milhridaleni  appetivere.  Maa 
erkennt,  wie  diefi  compoiitum  von  peiere  verichieden :  dieaea  tieieicli- 
net  in  AlTgem.  dai  Streben,  die  Rie/ilaag  nach  dem  Ziele:  ao  pelert 
aJiqBcra  lapiitibut ,  mit  Steinen  nach  Jem.  werfe»;  appetere  ichtiefll 
in  aich  den  Wonach   Dod  die  Abaicht  >u  treffen. 

faallumque  abfail,  gsln  etc.]  Gewöhnlicher:  nee  tUHltant  «le.- 
Vergl.  Grfiar  Theorie  dea  lat.  Styli  S.  311.  Rrtap.  Hainih.  %.  ISO. 
S.  TSD.  I.iv.  XXXVI,  9,  g.  Haec  renuiicialB  Pheraa  legalia  qnom 
eilet,  ne  panllum  quidem  dubitarunt,  gvin  pro  f  ide  crga  Romanoa, 
^idqnid  tan  belli  tullgaet,     paterentor.     S.  unl.  Kl,   10. 

guod  nie  perieitloM].  Uaa  Relatiipronom.  wird  alt  gehrancht,  aar 
Anrügnag  (Inei  ein  frSherei  Faituia,  dhi  durch  ein  Begriffiwort  cha- 
TaileritiTt  wird,  bcgleilenden  oder  beigetiigten  Urtheili;  al«o  mehr  lUT 
jippaiilien.  Sali.  lug.  42,  3.'  gvae  rei  plerumque  magnaa  riiltatei 
peuumdedit.     Andre  Beiip.  bei  Ramah.   g..  ISg.   S.  G5d.  b.  —   Wir  iflt. 

'sea  Im,  Deutloben  das  Begriffawort ,  welchem  wir  den  vorliegeodeo 
VM  itibiumiTeD,  ear>*  eine  Gefahr,  die  o.  i.  v/1  oder  allgemeiner: 
Binge,   die  u.a.  w. 

ad  eiut  coBotuM]  D.  1.  gegen, _  zur  AbteeAr;  ohachon  lanarlilt 
■nr  die  mcAtaag  In  ad  angedeutet  liegt.  Vlrgil.  Aen.  II ,  443.  eljproi 
ad  tcla  —  nbiiciunt.  £i  Jit  VVcchaelbe griff  mit  den  beilinimtern  ad- 
ttrtm.  Vergl.  ob.  m  c.  34.  Fabrl  in  Sali.  Fragm.  Oi.  I'hil.  exir. 
«nd  Hand  Turaell.  1.  p.  84. 

Hac  fugieittlutn  mslHIudine  elc.'\  Die  Leiart  lehwankte  iwiickan 
«*  n.  n  fug.  Letztrei  icUen  Mancheqi  planiibel.  Eher  mörhten  Wir 
m*  billigen,  da  nicht  leiten  ac  und  atqut  lo  Anfange  einea  Saliea  ite- 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  IT.  CAP.  35.      309 

her  impeditur;  pluresqne  in  eo  loco  sine  vulAerf,  quam 
In  proelio  aat  in  faga  inlerena^  neque  mnltum  abfnit,^ 
quin  etiam  caslns  expelierentur :  ac  nonnitlH  protinus  eo- 
dem  cona  in  oppidum  contenderunt.  Sed  qiium  loci  na- 
tura etmunitio  castroram '  aditum  prohibebat ;  tum  quod  ad 

\en,  um  in  der  Ermählung  rortiiiKbrcUeD  Dod  etwai  noch  Wiehligertt 
dem  l'raherea  kninrcihcu.  S.  H«ad  Furiell.  |.  p.  4S4.  Ö.  Ob.  II,  38. 
Atqiie  ia  cutrli  turionji  magngi  oroulum  ioceliit  timiir.  Im  ~Deut- 
■cbeii  ilrein  nniei ;  und  \a  der  That,  ( iiäml.  wer  lollte  ci  j(lBuben} 
-w»  getchRb  weiter?)  *o  Dkhe  an  at,  und  an  du  Siiinat.  itd,  dafi 
leicbt  Verwechal.  moglicb.  Allein  hae  beliebt  tich  xnnäcbit  aut  da* 
Ende  dei  cHp.  34.  oudIi  ftcie>  Vari  terga  verlit;  denn  die  Getcbichle 
*on  Fabiul  Pdign.  iit  Episode,  and  der  Ablalie  fit  der  Caias  iaUru-  ' 
Mental.  Dnd  tauttal.  inr  AngiLe  eiiiei  Killrnlnirn ,  xtißllifen  Hilleli 
nnd  Werkieugi,  und  wird  durch  impräilur  vallkamoien  gerechtfeHigt. 
A  DiulliludEae  —  oeeapanivr  würde  anieigen,  daf(  ein  Plan  vorhcmcli- 
te,    an  den  hier  Hiebt  in  denken. 

tu  preelie  aat  fuga  \  Einige  Codd.  geben  in  tug.  Held  metnl: 
Viellcicbt  richtig,  weil  Caei.  die  Wiederhol,  der  Prapoiitt.  liebe.  Al- 
lein um  leitet  ein  Gerühl ,  all  lönoe  hier  faga  abgiebtlich  ali  Ablatir. 
eauttal.  geaelit  aejn:  suyder  Flucht  und  durch  dielen  denn  der  Raum 
■d«i  Schlaehtfeldet  war  beichränkter  und  gewiiieiDaben  ein  Punkt; 
daher  fs  —  proelio,  Salluit  pflegt  nach  el  niid  aal  die  PrÜpoiiL  In 
■ler  Regel  nicht  lu  wiederholen.  S.  Fahr!  in  Salt.  Cat.  49,  I.  Dageg. 
Kriti  ad  h.  I.  Cfr.  Ramafa.  S.  472.  T:i.  —  Ueher  djeie  Nebeneinan- 
dcrileliuog  veriehiedener  C'acutt erbüHiiiiie  bei  Tacilia  vcrgl.  Bötlicher 
de  tila,  icriplii  ete.  C.  Taciti  BeroU  IS34.  p.  22,  i.  B.  Ann.  II,  70. 
ea  baiid  ninui  ira    qnam  per  metuni  accepta.     Agr.  0.    cirtule  abt  per 

Cfr.  zu  Sali.  Cat.  10,    I.     Ob.  1,9.   lU  per  conlumel. 

fic  Monnalli  etc.]  Hier  iit  ac ,  wie  oben  bemerkt,  loviel  ala:  and 
Virtlich,  und  logar;  n«cb  Hüiid  Tura.  L  p.  4Sil.  atyue  adeo.  AebnI. 
■ciii  Sil-  8.'Matlb.  gr.  Gr.  §.  G2I.  S.  1260.  Göreni  lU  Cic.  Fin.  11, 
33,  11». 

/idiliint  proAitebal^  Die  Codd.  bieten  venchiedene  Leiait:  theill 
prohibeb^nt,  Iheili  adiri  tunc  (non  poiaet)  oder  (uH.  Diefa  Lelilre 
■cheiut  um  weit  richtig'r  und  riaturgeniäfaer ,  ala  adilum  prohibebat. 
Durch  -den  liifiniliv  Paaiivi  wüide  die  Handlung  in  Concreto  genaacr 
beieichni^l;  und  dai  Pasain ,  unitr:  dad  man  aich  näherte  —  gewis- 
aetmaheit  iura  /mpertoaale  erhoben,  bedarf  keine)  Subjekia,  wie  etwa 
B>  C.  III,  5.  ul  mare  Caeiarem  transire  prohiberet.  Manchem  jedoch 
cncbciHt  vlell.  adiri  laue  non  poiaet  eine  Gloaie  de«:  editam pruhibeb. 
Wie  aber,  wenn  nur  jirahibebat  wegen  der  etwai  lellneiD  Sttaktnr 
jenei  non  potset  oder  nan  poterat  veranlafale? 

'  tuia  gu'id  etc.-]  Qaod  wird  nicht  aelten  gebranclit.  Um  eioea 
.Salie  tubslaaticieche  Bedeut.  zu  geben,  und  dient  lur  Umacbreib'.  al- 
ler (J*(ui.  S.  Ramih.  £.  17«,  S.  7dl.  Bei  Caea.,  nie  Held  ad  h.  I. 
uachweiil,  in  Verbind,  mit  manchen  Nominibut.  B.  6.  III,  18.  ad  hoc 
C4MiiiMiiin  horlabaular  cunctatio  —  eanfirmatio,  et  qaod  bominei  )U 
beuter  id,  qund  volunt ,  creduot.  So  Nep.  Enm.  18,  1.  Eumeni  mvl- 
Inm  dctraiil  inter  Macedonei  vlvenli,  quod  alienae  erat  civilatii.  Tbc. 
Agr.  4.  m.  Arcebat  cum  ab  illeeebrii  peccanUnm  praeter  ipiipa  bonam 
integramque  naturam ,  gaod  ilaüm  parialui  «edem  ac  magiilram  itn- 
d  •luu)  Maiiiliiuii  babacrit. 


gL,.._b,Coo^lc 


SM  C.  lUL.   CAESARIS 

preeliiiiit  egreasi  Curionis  niilite»  üs  rebni  indlgebsnt, 
qoae  nd  oppqgnatioQem  caatrorum  araot  ^«ui.  Itaque  Cit- 
rio  exercitnm  ia  oastra  reducit,  suis  omnibns  praeter  Fa- 
biniu  inculuinibaa,  ex  niiinero  adverHariorum  breiter  sex- 
centii  inlerfectU  ac  itiille  vulneratis:  qui  oiuaes,  disceasa 
Cnrionis,  mnlüque  praeierea,  per  siinulationem  vulnemni, 
ex  casiris  in  oppidum  propter  timorem  sege  tecipiunt. 
Qna  te  yniinum  adversa  Varux  et  terrore  exercitus  cognito, 
baccinatore  in  castris  et  paticis  ad  speciem  t^wrnaculia 
teliclis,  de  tertia  vigilia  silentia  exercituiii  ia  oppidum 
teduciu 

CjiP.  XXXVI.  Postero  die  Curio  Uticam  obsidere  et 
-  rallo  citciunDiiiiiire  insdtnit.     Elrat  ia  oppido  multitudo  ia- 

fMO«  ad  oppugnalioatm  —  erant  uiui]  Miin  flndct  bei  «inf  eitt 
du  Objekt,  dem  e>  gilt,  den  Zieect  aud  dla  RieRtung  hald  durch  äJ, 
bald  tutcTi  iea  DeUii  bei<ichnet.  Letttrcr  iit  bei  Ssllugt  vorberr. 
■cbend{  fut  Immer:  hello  aiul  nie.  8.  F>brl  la  log.  43,  3.  Bei 
Cmi.  B.  G.  1 ,  3S.  ad  b«ll.  Kfui  eiie. 

per  timu/aUoaem)  Ob.  I,  9.  (aot.  II,  dO.)  timutaUone  Pwtbld 
bellt.  Ed  Bucb  Jiä.  ,IiOGr.  Fanef.  30,  133.  tavt  fvatt  ut  ia{  itä 
"JW»  /"■/«  <piiOK:vnui;. 

propter  timorem'\  Wir  halten  dafdr,  Id  Bezielinng  anf  Held  ad 
h.J.,  daf«  prnplir  •eioer  Crbedeut.  nach  hdt  den  nahe  liegenden  Grnad 
oder  eine  deriflelehea  L'riaebc  beieIctiDe  und  ileti  von  dem  Refereatea 
im  reinhittariirehen,  d.  i.  objektiven  Siane  genomTDen  werde)  danill 
vctKl.  du  von  FabrI  m  Sali.  lug.  12,  1.  Geaagte:  ob  leiKt  an  d» 
vortchieebendrn  Grand,  prae  liinore  wdrd«  andeuten,  daTi  die  LAiIs 
vor  lauter  Aiigat  and  Furcht  nicht*  Andrea  thun  und  wihlen  konnien; 
ea.  aaigt  dieae  Partikel  an  einen  übeneiegtiden,  ixe  andern  hinlanitel- 
'lendeii  nod  «urückaelmdeD  Grand,  odtr  eine  ahnLcha  Veranlaai.  und 
Uraache.  Atio  iat  prae  mehr  eine  nibjeltice  Partikel.  Daher  gebraucht 
Cael.  auch  von  acbcinbar  anbjektiven  BeweggrQaden  propter  nnd  oh, 
Wo  er  jene  IFraacben  in  hiatoriiebem  Sinne  auffatit  und  berichtet.  D&. 
n  liomintj  dafi  limor  die  Furcht  vor  clwai  Wirkltehem  anieigl)  Wdr- 
ler  aber,  wie  imprudentia  ( B.  G.  V,  3.  propter  impradentiam ,  ebea 
aowobl  Im  objektivem,  ja  iclbtt  lionkreteu  und  coUettiven,  wie  Im  tut- 
Jtittitt»  Sinne)  Beaommen  werden  können.  Wir  erinnern  an  Taclt. 
Agr.  2.  tapientfae  prafeanorei.  Daa.  Roth.  Dagegen  iil  S.  C.  III,  09. 
MT  «et«  gan)  eigentlich  geaagf. 

bueeinatore }  Den  Dienit  dieser  Leute,  daa  Zeichen  der  eintra* 
fenden  FigUiae  ta  geben,  erkennt  man  aai  I.iv.  VII,  35,  I.  Vigllila 
deiiide  diapoaitii,  celeria  oDmibut  tciieram  dari  iubel:  nbi  lecunda» 
vigiliae  buccina  datuai  lignum  ei)el,  armali  cum  tilenfio  ad  le  con- 
venirent.  ^~  Han  achrieb  auch  iacinalor,  abgeleitet  von  fjficdvi;.  VergU 
Schneider  Elementarl.  8.  402.  Auch  aa  onarer  Stella  atimiDen  dl* 
■nciaUn  MSS.  für  dieae  Schreibart. 

'  CAP.  XXXVI.  IntoltHt  btlH]  Di«  Straktur  iat  bekuiat  ud  fnlft 
ler  Bll(^Belnen,  Ton  Diehleni  und  ipätam  Fnuaialeu  wait  anag«dch»~ 
tfK  ABala(i«  d«T  Mdieetinor.  rateWv.    S-  X>  |-  4»-  >7.    S«  Kall,  Cal 


gL,.J_b,Coo^le 


DE  BELi^  CIVILI  LIB.  Ü.  <:AP.  36.      Sil 

golflna  belli}  dintnrnifale  otii:  Ulicensm  pro  quibusdam 
Caesaris  in  se  beneficiis  illi  amicissimi :  oonventua  is, 
qai  ex  Tafiis  g;eiieribaa  const^et:  tercor  ex  saperioribu 
proeliis  laagnaa.  Itaque  de  deditione  omoes  palam  ioque- 
bantor  et  cum  P.  Attlo  agebant,  ne  laa  pertinacia.omniom 
fononai  pertnrbari  vellet.     Haec  quam  agerentnr,   nuniäi 

S,  4.  iDtniBi  inialenM  nalmram  artlom.  log,  SQ,  1,  pHn  imolita  re- 
rbm  belticaroin.  Ob.  1,  44.  iniutlat.  jKfEea  iler  Bideut.  irhelnt  n 
bnchlen ,  Uti  iHtsla»»  deijcuigB  geBannt  wird ,  dar  stwai  nicht  ■»'!- 
macht,  folglirb  TOB  Dicbli  wVifi,  dem  etwki  frtmd  iit;  dahrr  Cic.  d« 
Oral.  I,  48.  igHarut  >lqae  imolemi;  imelHai,  der  in  etwu  keine 
Vebaag  bat,    die  dorcb  iängera  bcwobnbcil  «längl  wird. 

äiaturnitate  otii}  Ucber  diei.  AbJatiT  ont.  c  37.  ex(r.  nmHihi- 
ätm»  arborDm,  l.  «b.  r.  3.  H.  340.  DerMlbe  Begriff  der  wirkeadn 
VrtacAt  Sali.  Cat.  31 ,  1.  ex  lunnk  laetilia  alqus  laidria,.  qoae  diu- 
iKTlia  gmitt  p*p»r*rat,    repenlc  oan»  triititi*  iavaalt. 

pra  —  t«  I«  benrßeiit\  Pro  kiet-.fir,  d.  i.  all  Ertat%,  all  Emt- 
gtltaKg,  in  ntramqne  parlcm.  Wie  Tercnt.  Aadr.  V,  3,  17.  Am  pr» 
kniai  ego  peeceta  luppücinnl  laireranif  Liv.  IX,''8.  e\lr.  pequ*  le 
pro  ea,  quod  lervaiieot  exerdlum,  poenaiu  Dllam  meriloa  «hb.  So 
■Ofile  mao  aaeh  nehiticn:  par  jira  p*ri  rebTrc,  Cb.  Kortle  >a  Cic. 
ad  Dir.  I,  9,  ^2.  Wegen  der  SUuktar  ob.  c.  33.  >a  de  meit  in  t>e* 
meriUt.  Analog  jeoer  mehi  grätifireBden  SInililiii  Taeit.  Agr.  6.  gn». 
nu  tib  tieram  lemponiiK. 

eonviniui  t'f ,  }iii'  —  eonUaret]  It  fSr  talii,  lor  aligemetnen  ab« 
■Iraklei)  Beieichii.  einer  Eigentrhap,  die  entw.  nither  beitimigl'wird, 
oder  BDI  den  Zniimmenfannge  ergäntt  werden  muti.  Salf.  Cat.  91,  Ifi, 
«Ol  morti,  eoH  moileitiaiB  viri  eognavl.  Vecgl.  Runlh.  fi.  177.  8. 
714.  Z.  $.-£96.  Coeliui  bei  Cic.  ad  Div.  VI»,  6,  8.  qunm  praeietlim 
U  lit,    {ut   ii    piraleioiiim    leiret    eiie  loqui  de  h«e  le,    vis  lainea  ■• 

er  variit  gtittribatl  Wir  beliehen  gtnH*  aat  die  Volte riräMiw, 
■Qi  denen  dieier  cajiventtt»  beiUnd.  Bi  waren  all»  Röuiiicbe  Bürger, 
ab«r  Bui  vericfaiednen  Ländern  nnd  Provluien.  So  Sali.  Ing.  47.  lui- 
hei  gtneHt  mnlti  martalea.  —  Wir  icblieben  betandera  aal  variui; 
nnd  weil  genui  abmlut  andeii  in  nehmen  iit  ob.  I,  31.  caiaigae  ga- 
meri*  hominui»  milia.  —  Sali.  lug.  4 ,  4.  quae  gentra  homt'naiH.  Catil, 
34,  3.  plurinoi  euimgue  generit  hominet  adiciviiH  dicilnr.  Heb.  cait- 
tentm  ■.  ob.  I,  14.  Hier  kann ,  da  ceMvenl.  von  den  Ulieeniem  ge- 
■obieden  wird,  ddt  die  in  Utlea,  ali  einer  Kreiultdl,  wo  die  Ptäta- 
ItD  Ihre  fiericbtttage  hiellen,  beliebende  Sömitehe  Getieind»,  neiit 
megeUmteret,   vanlanden  «erden. 

ewuttt  paltam"]  Weil  mehrere  Codd.  (auch  Sklra.)  ia  palam  «i. 
{»palam  haben,  rarmathete  Dion.  Voll,  nicht  ohne  Grnnd :  ism  palam; 
obaehan  Oudend.  die  Form  ispalata  Dicht  verwerflich  fand.  —  Mam 
•ricbeiut  lehr  paiiend)    eben  lo  ^di],  lorlicbi eilend  nnd  emphaliich. 

Ha  —  ve//«t]  Dem  Sinne  nach:  Bm  ihn  von  leinem  Vorhabem, 
Batiehlatt»,  näml.  dem  rein  tvijeHiven  aai  pertSalicAeHj  ahiabrin- 
geo.  So  Sali.  lug.  43.  eitr.  Q.aae  rei  plerumqne  rnngnu  elritatea 
piiinmdedit,  dnm  alleri  alteroi  vinccre  qnarii  modo  et  victoi  acerblai  , 
nleiici  valant-  Vergl.  ob.  I,  83.  —  Für  biolie  Umtchreibaag  ainel 
V«rbi  Initl  nöchta  aa  nicbl  an  ballen  ler»-  VeigL  jedoch  Rabak,  ■■ 
TMMt.  Hca  IV,  1,  41.     Baru.   lu  Fbaedr.  I,  2»,  8.    qaMiit,    «ui  ile 


gL;;..b,Googlc 


312  C.  lUL.  CAESARIS 

pmemitiiti  ab  rege  labavenerunt,  qni  iUont  eam  magnit 
«o[)ii8  adesse  dicereai  et  de  custodm  ao  defensione  arbia 
lioitarentur:  qnae  res  eonini  perterritos  animos  conlirnuiTU, 
Cap.  XXXVII.  Nunciabantur  haec  eadem  Cniioni, 
sed  aliquamdin  fides  fieri  non  poterat:-  tantam  habebat 
auanini  rernm  fiduciain:  iamque  Caesaru  in  Hispania  res 

meaUH    Vetttt      D.i.    «WDm    c>    ihm    denn    eiitfiele,    beütbe,     ao    M 
lagen  i 

niiitcii  —  ab  regt  fU.'\  Ab  kiugt  nic.kl  von  praemtni  nothweiu 
dig  «1.,  sondern  von  renirf..  Vergl.  in  B.  G.  VI,  4J.  p.  424.  H»4 
TuriHl-  I.  p.  35.  Der  lolale  hefr.  von  ab  kann  »nch  auf  I^rsonem, 
ton  deren  Seite,  von.  denen  atii  etw»  fcichichl  wird  od.  i»mml  sder 
Kinil  grachiebt,  übeTgelr*K*u  werden.  Nep.  AgH.  4,  1.  nwei'at  ei 
,4eme  tenit.  Cyrog.  11,  4,  1.  i\X&i  wif"  Kva^o^ou  üffflo^.  Den  Q». 
braneb  von  a  and  ab  lo  weit  annudebneu,  dah  dicie  Pripoiitl.  faat 
die  Stelle  dci  Gemititi  Sabiecli  vertreten,  iil  wenigstem  nicbt  der  Proin 
daa  goldnea  Zeiialtera  eigen;  «nfver  in  Verbind.  Mit  einem  Subitant.* 
raibale,  wie  prrfuga,  Itgati.  So  Cie.  Off-  I;  13.  a  Hyrrbo  perfne'  - 
lentldi  «1  palltcilDa.  Allein  OSie.  III,  32.  perfagambeo,  ac  Pyrrho, 
venit  in  «Mira  Faliricli;  und  Tuac  V,  3:1.  quuiii  legati  ab  Alexaudro 
guiuqaaginta  iaieata  allalimnt,  —  aiiid  die  Vtrba  oSenliBr  au  lierdil- 
•icbllgen.     S.  dageg.  Eclag.  Cic.  p.   I7U. 

imm  Kagmt  eapiit'\  Dah  hier  CHW,  (not.  38.  m.  3B.  in.)  nnent- 
bebrlicb,  aiehl  man.  VergL  ob.  I,  18-  Hiltil  Antoninn  cum  —  c«- 
bortihoi  qninque.  c.  31.  cum  exereilibui.  c.  41.  cuai  equitibaa.  An- 
den II,  '21.  i|i««  iit  attvibut  —  pervenil.  S.  in  i,  18.  Varro  cum 
iia,  (|UU  babebat,  legionibai  ollcriorem  lüapaniani  tneatnr.  Oft  dM 
gtieeh.  ^eiv,  üyar.     S,  Mallbiä  gr^  Gr.  {.  SSi.    8.  1101. 

dr  cBitadia  ~  Aortsreafur]  Untrer  Aniiebt  über  da,  t.  Sall.CAL 
S,  3.  vcrifl,  oh.  I,  33-  ii.  bei.  II,  5.  •(imnit  bei  Hand  Turaell.  II,  p. 
3üD.  „Vtrba  acliva  (etnculra)  leatieitdi ,  iudicandi,  cognalcetuU, 
pottalatuli  rl  ali^,  qnae  fere  aecHiatieuai  letuui  habent,  componnntur 
eam  praepoiilioue  d»  —  imprimii,  quuoi  m  a«x  tota  liaiul  eompro- 
hendilur,  aed  (ractalar  aeparalim  per  tingutat  parM.'^  Znr  ErliuU- 
rang  von  hortari  dienrn  ticgenialne,  wie  l.iv.  IV,  lg.  in.  lam  oniai- 
hui  loria  cedimr,  iieqoidqaan  Sempronio  conaule  oinrganu  atqa« 
hartanle,  oHiil  nee  imperiuai ,  sec  maieilat  valebal,  Vergl,  B.  ä. 
VII,  ».  Einige  Editt,  hatten  odhorl.,  wai  wegen  aeiner  ipecielleB  Be- 
liehung  auC  ein  beitirnntea  Zirl  oder  Ohjelt  liier  nicht  pafal. 

CAP.  XXXVII.  Fidrt  ficri  non  poU'\  Man  aagle :  fidem  aliimt 
faeere ,  i.  i.  Jemanden  etwaa  glaubtick  machen,  ihn  übeneugen.  LIV. 
XXi,  47,  5.  Ea  (leritii  amiiia  eiua  vix  fiäein  faeerint,  i.  e.  vix  .H 
probuverinl.  Cfr.  Daker  in  Flor.  III,  IG,  G.  welcher  «^t:  Fidew  allcal 
fitri  dieitor,  qonni  fit,  ut  aliquia  credat,  qaum  alieui  pcnaadetnr. 
VergL  B.  C.  IV,  II.  V,  41.  B.  C.  III,  101.  n.  viele  Bciap.  bei  Dakar 
a.a.  U.  Erlanternd  iat  «epen  der  SlroLlnr  Plin.  Kpp.  IX,  31.  Ll- 
bertoi  tuaa  —  freit  atihf  ßdtat  poenilentia* :  vere  credo  «mendatnm, 
quia  deliqniiie  le  lenlit.  Verwandt  iat:  toaui'T^»  ala-tir  äiiaiKÖ- 
Ttav  ijpür  iaiQ  iitO  /af  fäf  allmqtvr  Imß-v/uiii,  i.  e.  da  wb  eiJ*M 
ra  >Bgenlchein liehen  (gUabwürdigea)  Beweia  geiabrl  haben  B.  a.  w. 
'So  aagl  Ltv.  XXI,  35,  4.  abi  ^ifet  iVi  (viam  dacentibua)  non  «hm, 
d.  i.  wo  oder  wann  man  den  Ü'egweiarrn  nielit  Irault. 

tuuntm   rerum  JWbeüim]     Unt.  /11,  15,  3S.   fidufia  rH  gm.  m*- 


gL,_.:b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  II.  CAP.  37.      313 

■econdae  in  Africam  nnnciis  ac  litteris  perferebantar.' 
Qaibiia  omnibns  rebns  anblatos,  nihil  contra  se  regem 
nisnram  existimabat.  Sed  übt  certis  aactoribag  comperit, 
minus  qiiinqüe  et  viginti  milibna  long«  ab  Uiica  eiaa  copiaa 
abesse,  relictis  munitionibus  sese  in  castra  Corneliana  re- 
eepit.  Hoe  frumentum  compoilare,,citstra  inunire,  mate- 
riam  confeire  coepit  stalimque  in  Siciliam  inisit,  Uli  duae 
legiones  reliquusque  equitatus  ad  se  mitterentur.  Castia 
erant  ad  belluia  dncendum  aptissinia,  natura  loci  et  mnni- 
tione  et  maris  propinqaitate  et  aquae  et  salis  copia,  cuius 

lorcm  fidueSam  prahibendi  habebant.    Tae.  Agr.  I.    Pleriqae  laam  <plt 

Der  BegrilT  vaa  fiducia  i*t  fecwandt  mit  ipe»,  metut,  opinio  de.,  bei 
icnen  der  ticuiUr.  Obietti  }Aaig.     B.  G.  V,  48.     Beiap.  Ramih.  %.  106. 

'S.  311.  und  ob.  I,  '20,  Vergt.  über  den  iceittm  Gebrauch  dra  Ganii. 
Obi.  «emhard  id  Cic.  OfT.  I,  18,  07.  —  üa<  Gegentheil:  rthut  *ttl* 
diffidere.    i.  B.  Sali.  log.  48,   1. 

tiiblatu»\  So  B.  G.  I,  IS.  &iiblatiit,  lo  wie  iaUere  aniaiDDi  od. 
■mliBH,  icigt  an  einen  höbern  Aufichwnng  dea  Muthi  und  der  Holf. 
Mung,  dei  Selbitvertraucns,  im,  Gegeiiiali  eine!  fräkern  gemS/iigtem 
sder  gar  gedräctten  Zuilaadei.  Sodunn  aleht  lailatui  nherall  all 
wirklichei  Partieip;  elalat  bat  mehr  adjefctiv.  Bedeut.  und  wird,  wie 
te  efferre,  meiit  im  tadeluden  Sinne  geiagt,  da,  wo  ea  auf  daa  Ge- 
Mttth  and  deaaCn  Affekle  beiogen  wird;  daher  Verbindui>f(  von:  elaliut 
«tqaa  inflaUm*.     L'nl.  III,  79.  gloria  elalii     Doch  mildrrl  der  Zaiam- 

.  nenbang  deo  Begriff,  wie  Cic.  ad  Div.  X,  12,  4.  ineredibili  gaudio 
tum  elalsit,  nnier:  ieh  it«r  vor  Freude  gani  aufier  mir.  Daa.  KorlU 
eoHtra  le  lUgem']  Die  Siellang  dei  contra  hebt  die  Rflcliiicbt, 
i\t  dM  ^ubjelit  auf  liei  nahm,  hi^rvor,  nnd  varhindel  lieh  von  *elbit 
■It  nili,  wie  anderwärti.  Sali.  Cal.  3S,  2.  Contra  eoi  (oniRia  ope 
xitebatur  pleraqne  iiobilila).  Dach  aagle  man  such:  nili  pra  aliquo; 
LiT.  XXXV,   10,  10, 

lange  —  abeite]  Langt  ballen  wir,  wo  ei  einem  durch  Zablan  be< 
■timDleu  Hafte  der  Entfernnng  gilt  nicht  für  blni  lufallige  Kigeoheit 
dea  Caeaar.  Styia;  ei  lieht  bei  aliftie ,  i.  i.  eitifernt  aeyn,  grade  wie 
■uaer:  alliche  Meilen  usfl  enUernt  leyn)  du  iit,  in  manrben  Fällen 
gleich  deai  eine  Strecke  fon  n.  *.  w.  Umachrietivn:  die  Entftmtittg 
von  dem  Platxe,  wo  itch  Jen>  befindet,,  fisfrage  niekt  mehr  all  n.i.Wc 
Dieae  ■pccielle  Beiiebuiig  nnd  Andeut.'auf  eine  H'egilreclic  vou  elnea 
be$liBHBten  Punite  aui  nach  eiaeni  andern  hin,  die  Diilana  awiichen 
beiden  liegt  wohl  ia  langt)  auf  die  Fraie:  wie  vieit  von  hier  bi*  dort-- 
hiaf  Vergl.  B.  G.  V,  47.  VII,  16.  Proeul  heifti:  fern  von  einem 
beliebtgea  ZiV^unkte,  au$  od.  In  der  Ferne.  B.  G.  VI,  39.  n*  qua 
eiui  advaDtoi  praeal  ligniflcBlio  eal;  wollte  man  dafür  lange  aubililut' 
ren ,  10  würde  ei  helfieuli  ein  Xeicfaen  geben  in  aefte  Ferne  Hn,  da* 
tteit  reiehtt.  So  wBrden  wir  auch:  qaod  tempui  faaud  langt  aber'al, 
Sali.  lug.  3S,  I.  erküren:  et  daaertc  nlchl  mehr  lange  bis  dabin, 
in  Sieiliam  wit«,  uti  etc.}  S.  ob.  II,  20.  p.  371. 
ad  bellum  daeendatn]  Utber^ducere  b.  a.  B.  G.,I,  IG.  Aehnl. 
aagl  Sali.  lug.  3S,  3.  At  contra  lugorlha  trahert  omni»  cl  aliaa  dein- 
de  allat  «lora*  eautat  fatere.     Und  23,  2.  peaurl*  rei 


gL,_._b,Coo^le 


»4  C.  lUL.  CAESARIS 

magna  tIs  iani  ex  proximü  erat  aalinii  eo  coagests.  Non 
materia  tanltitDdine  arboram,  noo  fromentam,  enlna  etaat 
plenissimi  agri,  deficere  poterot.  Itaque  omninm  anonim 
conteDBD  Cnrio  lellqnas  copias  exspeclare  et  bellnm  duoeio 
paiabat. 

Cap.  XXXVni.  His  oonstitatia  rebus  probalisque 
eoDBilÜB,  ex  perfagfis  qnibusdam  oppidania  andit  lobam, 
revocatnm  finitimo  bello  et  Gonlroversiis  Leptitanomm, 
reitilisae  in  regno;  Saboram,  eiaB-praefectnm,  cum  me- 
diocribas  copiia  mUsniii,  Uticae  adpropiiHjuare.  His  aa- 
Ctoribus  temere  credena,  congilium  commutat  et  proelio  rem 
eommittere  conslituiL    Mnltum  ad  bano  rem  probandam 

na  heUam  trahi  imd  pOM«.  Viele  Betip.  i 
'  Vcrgl.  Hreai  »  Nep.  Then.  7,1.  didit  opcr 
t*»ptii  dnceret,  , 

rtliguai  —  exiptetare']  I.  e.  tarn  diu  marmrf,  doaee  eoplu  r^» 
BtrJnt,  afmiilqae  iiiectare,  auB  Tentnrae  aint.  Vergl.  ob.  I,  SS.  II,  S4. 
So  lehr  cliKnktcriit.  Sali.  lag.  47.  txir.  reti  pMim  —  Bcque  abaaer* 
mtqam  pallieerl,  el  loler  im  amra«  premilta  Icgatarnm  nxipvclmrtj 
Mil>  RDm  promintt  itareul  ItKaii. 

CAP.  XXXIIl.  Ex  perfugit  ]  lieber  prafagtr^  oad  ptrt.  i.  lA. 
n,  23.  Trantfuga  In  der  Regel  der  Uebtriäupr  ton  dem  eignim 
Bter»  m  dem  andern  frtMdt»  aai  fiiudlieAeii ;  daber  mciit  varäeAt^ 
lieh;  Liv.  II,  I.  iiaaloram  «outenaramqafl  plabi,  traKtfiiga  ex  >aA 
p»palU  —  bc«.  XXII,  3],  7.  '  Ahelii  —  nn^ilii  Hlipanna,  fidui  anU 
Pseult,  —  tum  cum  farluua  mnitmerat ßimt.  CeteruH  Iraaifiigum, 
,  iIb«  nignae  rei  proditlone  rcnientem  ad  hualea,  nihil  aliud  quam  himhb 
tilt  alqae  infame  torput  eise  ralua.  Perfaga,  Jeder,  der  slth  ja  ei- 
■er  andern  Parlel'  gefldcklel  hat.  Daher  bei  FriedeBiichliiiiea  die  p*r- 
f»ga»  FTwalint  werden,  ali  allgemriutre  und  die  gtbreeAn»  Treue  w«- 
■tger  berahnnde  Baneannng:  Llv.  XXXVIII,  II,  4.  Parfogaa,  fugii 
tirei  caplivoique  reddito  (geni  AcMlornm  )  Romaui*  lociiiquc.  S,  dal. 
Draleub.  Call.  Sali.  lag.  40 ,  1.  und  nnl.  e.  39.  Doch  itebt  anek 
lulin,  II,  7,  8.  capllvoa  et  Irant/kgmt  (raderei,  Trgnt/kgm  beibt 
JCM.  In  la  fern  er  teint  Partei  terlie/t;  perfkga.  In  in  (cn>  er  w» 
i«T  ndem  Partei  harn-  Caeiar  tagt  aoaichliefiend  perfStgu-  Praflt' 
gni,  der  leinen  Webosrl  q4.  lein  Valerlaud  Terlaisen  nod  daa  Weil« 
fewMocat  fagitivv*  niflit  der  entlaolM  Skia«.  Vcrgl.  oben  e.  U. 
iber  prafog.  and  ptrt.  ^ 

rtvotatum')  MeUpber.  -nie  Tac.  Agr.  18.  Haea  inauU,  enlas 
pMteiiiaac  rtvocatktn  Panllliiaai  rtMHan»  lallni  Brltanniae  lupra  m*- 
Meiatl     wo  einige  Editt.  m  eniiia  pon. 

/Vae^eta»]  In  welchem  weiten  Sinne  ptaafeetut  *«D  JedeH 
JngttMlttK  und  Beamtea  \a  Civil  and  Mlljlar  gebraucht  werde,  lehrt 
Ball.  log.  40,  B.  ex  oppidil  et  mapaJibui  pratfeeti  regia  «biU  pmce- 
debaat. 

ad  Aon«  rem  pr^amdmml  D.  I.  an  einen  tolehcH  Plan  ol.  Bnt- 
■ebl^  iwcckmähig  oder  aunekmlirh  (probabilia)  in  fiadin.  Daher  (« 
0ppr«bmr»  alicui,  »Ich  bei  Itmaudeu  angenrhn  mMhea,  deiien  Beifall 
■ad  ZufileieaMI  aleh  erwwben,  trhaltent  von  Tacil.  n.  SeMMiMabi^ 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELU  CIVIL!  LIB;  IL  CAP.  88.    3» 

adiarat  adolesMDÜa,  ma^itado  uiimi,  saperiorii  tempo- 
ria  proveatas,  fiduda  rei  bene  gerendae.  Hürebos  ia»- 
puUiui,  equitalum  omnem  prima  nocte  ad  caatra  .boitiim 
iniltit,  ad  ämnen  Bagradam,  quibiis  praeerat  S^ora*  itt 
quo  ante  erat  nudilnm.  Sed  rex  omnibiu  copüa  inseqae- 
batur  et  sex  milium  passuain  iatervallo  a  Sabora  canse- 
derat.     Eqnites  luissi  aocte  ilec  coaficiunt  impriMlenteiqod 

tack  gebrapctt.  Wo  apprabara  dem  prebarm  nah«  Terwaadt,  J*  btl 
Wrchielbesriff  in  ttja  icbelDt,  liegt  doch  imm'fr  dai  Mcrkmkl  das 
■llgenieinero  od.  UuLern  Bcifallt  od.  Applaai  in  approb.  Etwa  UDiar:' 
AMtrkeuming  eadeii.     Belip.  gicbt  Botb  in  Tac.  AgT.  S.  p.  ID.  — 

adiavat'\  Hiermit  IkTit  (ich  anidrficken  nniicr:  leetentlich  beitTW 
gen;  in  ntramquc  putrui ;  wie  denn  Sali.  lug.  c.  45.  adivmtnta  igna- 
Tiasi  oder  teitentlicAt  Dientte  leitten,  oH  wie  bier,  ton  moralifchar 
nnd  gaiiKger  EJuwirknng.  Cie.  Arcb.  7,  IG.  qnl,  ii  Dlbil  ad  pereiv 
ptendam  calendauqac  virtoteB  lltcrii  adfKDorenfMr,  tHmqaam  la  mi. 
earam  itiidinin   eontDliMeal. 

aielnctntia  etc.]  Wlt  haben  aebon  mehmala  darant  hlngenlgt^ 
wie  bei  AirfsSAluKg  veiicbiedener  Dala  und  Grund»  (rationee  et  ar- 
enmeala)  Iheila  äufiere  Ceaformitat  der  Saliglieder  Statt  findet,  a.  B. 
ob.  12.  p.  297.  theila  eine  durch  logiiehe  GrSnde  bedingte  Abweth»- 
luDg  (Tariatio).  8,  ob.  e.  SS.  Utieeniet  —  eaaiienfai  —  tgrror.  An 
DBirer  Sltl|e  iit  auf  dl*  Sttittiiig  der  GeniUveit,  dntcb  welebe  die  Sab> 
■taiitivbegrlfCe  genaaer  beitiannl  und  modiGeirt  werden,  beiondera  in 
aateu.  S.  ob.  c.  32.  In.  AebHÜchea  111,  39.  Hegemratoa,  rclcril 
hom«  patentiaa,  —  Pctreini,  lanimae  aobilltalii  adolcaeena.  111,  T3. 
qnam  parvalae  cBoiaaa  Tel  /aUae  inipieloniB ,  Tel  trrrari»  repemttMti 
Tel  abieclaf  TeUgionU,  magna  delrimeata  Inlnliaieat.  Ul,  7B.  U  «t- 
Catiarii  profectlonani  et  adTentam  PvmptH  dooaeroat. 

prevtnlafi  Hierüber  aa  B.  G.  Vil,  39.  Umicbreib.  d«l  ob;  e. 
S3.  i.  6eiaglen :  quem  ad  fiuem  adbnc  rea  pmcetiil;  Hiebt  der  bloft« 
Erfolg'  aui  Äutgang  1d  Dtramqne  parleai ,  iond.  der  «irkliehe  Gewtmm^ 
Ambealf.  Pliu.  Kpp.  I,  13,  1.  Hagaam  prBvtmlum  poetarnn  hio  an- 
UBi  altnltt. 

ommibai  eopiit  ja(«p.]  Davan  an  1,  33.  II,  31.  So  Sali.  Cat. 
57,  4.  ul  pote  qni  magno  exertilu  —  leqnerctnr.  lag.  40,  9.  ipaa 
ialento  atquc  infa>ta  trgrtilu  in  NnmtdiaiD  procedit.  In  der  Regel  !>■ 
det  man  aoleben  Ablatir  dei  Namen  Snbatant.  TOn  einem  AdjektiB  be- 
gieiUl.  Diefa  lebrea  aach  Beiap.  bei  Ramih.  {.  140.  S.  4)8.  le.  In 
B«br.  Codd.  lieit  man:  ntia  Manib,  cop. ,  wa«  aber,  weB;en  dea  tot- 
anagegangnen :  Saboram  mai  mtdieerib.  cop.  miaanm  —  anfaauehman' 
be^enUielu  Vlell.  dient,  nia  nach  nuierDi  Gefable  den  (Intenehied 
anaogeben,  da«  Beispiel:  der  König  folgte  mit  aller  teiiur  lUaeht,  mit 
taimer  gaiaen  M.  Blinde  tum,  lo  wäre  ■*  atwat  oebat  allen  lelaea 
Trappeu;  ncbit  aelnen  ganien  Heere.  Im  aralern  Falle  nebr  at- 
flraHj  im  letitera  mehr  koakrtt, 

Sabura]  Die  MS8.  n.  Appian  haben:  Saiurrm.  Allein  der  Nun' 
wird  ala  Dacljini  bei  Sil.  Ital.  XV,  444.  n.  Lnean.  IV,  733.  gebranoht, 
Etwaa  aHdera  iat  daa  lat.  $abtlrra,  der  BaUaat.    Vergl.  Sehneidei  Sle^ 


gL,.._b,Coo^le 


31ft  C.  lUL.  CAESARIS 

atqne  inopinm^les  liostes  Rdgredinntar :  Nnmidae  enim, 
'^saHam  barbara  conguetudine,  nnllis  ordinibuH  pasaim  con- 
iederant.  IIos  oppressOs  s  runoetdiBpersoa  adoiti,  ma^ 
nuta  eordm  Buraerum  iolei^ciünt;  'mtilti  perterrili  profu- 
ginnt.  Qno'  facto,  ad  Carionem  equites  revertuatur  cap^ 
TOsqae  ad  eam  leducanU 

Darilellniig  durch  den  m'«gfall  der  CopoU  lebhador,  lorch  die  Ant- 
KBhnie  dea  gut  wegea  der  Nabe  vao  atque  der  WoVIliIi^ig  fCrletrt 
verde;  ja,  dad  gue  hier  la  raich  auf  gaiii  fremde  ülijetle  fahre;  ir- 
gend CID  Prädikat  oder  Adverb,  du  *ich'  iDf  dat  Sabjeit  dea  Satae«, 
tquitut,    bezöge,    wurde  durcb  gtte  acbicli lieber  verbuitdeo  cncheineB. 

jvadaai  barbora  eansutluäint'^  U'eicen  der  SIelluuB  von  qoidMa 
vor  dem  Nomen  Adjelit.  od.  Sabal,  a.  Ilöreo«  in  t'in.  1,  10.  iu.  El 
»«f  in  lolcheia  Falle,  aagt  jeBer  Gelehrte,  lo  *iel  all  gutdammoäa. 
Una  acbeiut  die  Sache  ao:  U'e»n  gtiidaai  dem  AdjelilJro  KncAgeittit 
wird,  Hl  heliit  «■  daa  Pfädiial  tervor,  weil  die  SubjtUirHai  dea  Ur. 
thelli  duick  dat  beigefügte  guläavt  nioderirt,  daa  Prädital  lelbat  ab«r 
sar  ObjekUeUUt  eilioheii  werden  aoll.  Uaber  möeblen  wir  lieber  nni- 
gekebrt  aagen:  ileht  qaidam  much  den  Adjektiv,  lo  kann  el  durek 
fmodammoda,  od.  ut  i'to  ditam ,  ,mti  eguidtat  eritluKB  ele.  eilllrt  wer- 
deu;  ei  mindert  einer  Seila  daa  kategoriacb  beigelegte  Prädikat,  und 
indero  Theili  bleibt  dem  ^'^lheiIe  überlauen,  viel  od.  weltig  biniuin- 
fSgeui  daher  kann  ea  aneh  wohl  notionem  exrellenliae  halieii.  S.  Kclog. 
Cic.  p.  II.  U7.  Siebt  aber  quidam  rar  dem  Adjektiv,  dann  hebt  ea 
•na  der  tiallung  od.  Art.  uur  eins  hervor  t|nd  leigl  die  witkiiebe  Exi- 
'  Mtens  an;  ei  deutet  aii  iaa  failiicAe  ani  ■  objektiae.  So  iai  al>o  hier 
ftuidam  bari,  eoni,  uiiae':  nach  etser  (d.  i.  ttirUic/ieH,  unter  eieltn 
andern)  Cewobnlieit  der  Barbaren;  oder  ea  itt  n»m'to  ei'ae  fiewobnb., 
die  niBU  näial.  iilcbt  weiter  genauer  ftngcben  «d.  beieichneu  will.  Cid 
4«  Orat.  1,  5.  Qui*  enim  aliud  —  ciie  rauiaae  putet,  niii  rei  gtian- 
daM  iiikredibitein  magiiitudinem  ac  difflcullatemt  <  O.  i.  nicht  eine  ge- 
«riaaermabeu ,  (faat  mäcbt'  ieh  »gen,  ao  in  lagen)  uuglaubliclic ;  aoH' 
dtrp:  eine  m'rHicA,  od.  überhaupt.'  eine  uaglanbliche  etc.  '  Steht  nun 
guidaiB  vor  einem  Nom>  SubtIanliB.,  wie  Cic.  Fiu.  I,  l<|.  in.  pd^uui 
kaeo  guedam  ratfone  diri,  >«  iit  die(a  gleich  dem:  ea  lafit  aicb  dieCi 
ictrilicA  mit  tirund  behaupten;  od.  allgrniein:  e»  Ufit  «ich  dafür  wirk - 
lick  ein  Grund  anführeu;  d.  i.  elwai,  wai  unter  die  allgFiurine  Kate- 
f^orie  oder  Klagie  der  Gründe  gehurt.  Vergl.  aber  gitiitain  Weber« 
Uebungiachule  S.  1.  2.  L'ebrigeaa  iat  barbara  hier  dicht  aowohl  «s- 
r«li*ehfr  Beijriff,   ala  poUtüch  grograpli lieber,   atalt;   Barbaroniui.  , 

Hullii  oriHaibar]  Ablatisi  abjalüt.  wie  olt;  i.  ob.  II,  36.  inr 
■Uern  Keallmmniig  der  Umitände,  hier  inbe  dem  Adeerbi'albegr.  Liv. 
111,  5S>  extr.'  deerat  qui  darct  reaponium,  au/la  dnm  eerfo  duct  nea 
Utia  andeiitibuB  ain^ulii  invidiae  ae  obferre.  Eben  lo  lieit  mau  mit 
naebl  Liv.  XL,  40,  I2.  nalÜM  caitrit  eo  die  ficlar  e;|eraitui  maniiL 
Wir:  gani  o/ine  Lager;  denn  nailas  iat  prägnant.  S.  Eclog.  Cie.  p. 
1011.  ~-  Beiap.  van  Ablat.  abiolut.  mit  aulU»  gichl  Fabri  an  Sali. 
Ing.  31,  1. 

pat*iiii\  l.'nire  Stelle  lekrt  eben  in  die  urapiflnii:!.  Bedcnt.  von 
finti»,  waa  man  fnlsi'blich  darcb  A7a  und  xieder  Qberaetit,  alatt : 
hitr  Bud  rfa,  1«  lalnltM  KIbub  ,  —  wie  Met.  I,  8,  4.  in  fanillu  pnu 
Hm  M  ilB*  lege  dit/ieTii.     Uud  Brat,  bei  Cip.  ad  Dir.  XI,  13,  4.  iUc 


L.gL,...b,COO^Ie 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  U.  CAP.  39.     317 

Cap.  *  XXXIK.  Cnrto  cum  omnibns  copüa  '  qaarta 
vigilia  exierat,  cohottibus  quinqae  castiig  praesidio  r»- 
lictts.  ProgreHStis  niilta  passiium  sex  equites  conveait, 
rem  gestam  cognovit;  ex  captivis  qaaerit,  qii!g  castris  ad 
.Bagradaai  pracsit*  lexpondent,  Sabnram.  Keliqoa  stadi» 
itineris  cooficiendi  qnaerfce  praetermittit ,  proximaqne  re- 
spicicns  Signa,  Videtiane,  inquit,  militet,  captivorum 
ortttümem  cum  perfugit  convenire?  aheiie  regev%f  «xi- 
■  guat  ette  copias  mistas ,  quae  paucit  equitibut  parct  eat 
noJt  potuerunt?  Proiade  ad  praedam,  ad  gloritaa  pro- 
perate,  vf  iam  de  praemiii  vettris  et  de  r^erenda  gra- 
tia  cogitare  incipiamug.  Eraat  per  se  magna ,  quae  ge»« 
serant  eqaites,  prneserdm  qnnm  eoram  exiguus  nnmenu 
com  tanta  niuhittidine  Namidaruni  confetretur:  hacc  larneU 

llt  pattim   (d.  i.  nnllii  ordinibn«)  tgo  erdinalim  ( i.  e.  «ginine  pililo). 
Vcrgl.  B.  G.  I,  39. 

CAP.  XXXIX.  Equitet  eanvenitl  Witt  ma(t  der  BagriS  Ifift- 
baltcD  wcrdrn:  er  trifft  mit  iciiivn  LCBIen  cuiammcn,  ataer  abtiekt^ 
lieh,  um  fleh  m  erlundifirn;  ntcht  von  Lngeläbr.  S.  B.  6.  I,  17.  o. 
B:  C.  I,  8.  in.  Intenit,  wa*  in  1  Cod.  und  mcbr.  Edltl.  >ri«k«int  all 
Gloiic. 

tidrtitnf^  Lieber  n«  all  FriKparlikel  bb  dai  Haupteerbam  dM 
Satxei  angehängt,  i.  Z.  §.  352.  Uebrigeni  viiAridere,  wie  olt,  \»et 
Mchdrücklicfaer  gebraucht,    all  inletligere  und  lenO're. 

ejriguat  eise  cop.  »iltsai]  Hier  encheiDl  «oa  durch  aeine  Slel- 
lang  nicht  aowobl  all  Veritim  auril. ,  «oud.  all  Verb,  etientiale,  etwa 
Bnier:  dafi  «■  nur  ein  lileinci  od.  ich  wache«  Corp«  itl,  d»  abtjetebicU 
worden.     Vergl.  ob.  I,  87. 

futie  paliterant'\  Hitkt  jmlaeriat,  wt<  3  Codd.  wednrch  angege- 
b«n  «Srde,  daft  Curia  daraus,  d«ri  jenri  feiiidl.  Corpa  nicht  habe  AV'i- 
dentBBd  leiit.en  köoneu ,  ainen  Schttifi  auf  aeren  geringe  Zahl  ge- 
macht habe,  dafi  er  alto  leine  Individoette  Meinung  milgelhellt,  ana. 
log  dem:  at  jpote  quae,  guippe,  quuia,  Uer  Indikali*  giebl  ein  mir/r- 
liehet  Ftitam  an,  tpritht  die  hittoritehe  Gewtliheit  eui,  und  kana 
eher  Jn  einen  Koniekotiviali  verwandelt  werden:  ita  ut  non  —  pa~ 
tuerint.  Wir  IfÖnuen  tagen:  ein  ichwaehei  Corp«,  du  daher  auch 
Dicht,  wie  Ihr  vernaminea,  in  Stande  war  elt.  So  oh.  c.  29.  lee'O' 
nei  eae,  quae  — fuerant. 

de  gralia  cogitare  incipianuit]  Ineipere  «ehr  nachdrocklicb :  dah 
wir  endlich  einmal  deu  Anfang  machen,  d.  i.  dah  wir  —  daraa  den- 
ken hÜüDen,  daiu  liommeo.  Dem  Gedanken  nach  verwandt  mit  c.  3'2.f. 
«al  laborii  Biiiite«  aeiup^r  ettniu  belli  praemla  petiTernnl.  Wegen  eo- 
gilare  dt  >.  I,  S.  und  fib.  inetp.  I,  86. 

qutiBt  —  coa/erretar]  Quiiia  gränzt  hier  10  nahe  an  die  CondU  . 
tlonal Partikel  li  —  quii  eonferret,  dafi  Buch  hier  die  teaporelte  Be- 
tfent.  der  Partikel  niebl  ein  wirtlic/i  «ingetrelnei  Zrilmomrnt  angiebt, 
■ond.  nur  den  Fall,  wann  und  wo  eine  lolchs  V'ergltichuog  angettellt 
wurde.  Wie  lagen:  taenn  ettea  ete. ,  wenn  etwa  einmal  et«.  C\e. 
Brat.  30.     In  Scauri  orallona  naturaUi  qnaidam  ini 


gL,.._b,Coo^lc 


C.  lOL.  CAESARIS 

^b  (pitfl  influini  eoimnemorabantiir ,  qt  de  suis  tiominea 
laadibas  Ubenter  praedicant  Malta  praeterea  spolia  prae- 
fwebantnr»  capti  homineB  eqnitesifne  prodncebantiir:  nt, 
qnidqaid  intercederet  temporiB,  bot  omne  victoriam  morari 
videretnr.  Ita  spei  Corioais  niUitiini  stadia  non  deeranl. 
Eqniles  leqai  iubet  sese  iterqne  accelerat,  at  qnam  maxime 
ex  faga  perterritos  adoriri  posset.  At  illi,  itinere  totins 
noetü  coafecti ,  subaeqni  dod  poterant  atqne  alii  alio  loca 
resislebant.  Nb  haec  qqidem  res  Corionem  ad  spem  mo> 
tabamr. ' 

nt  eaDHMB,  »ti  Vt  leiliMDiitani  i\ten  paUrei,  fnw  pro  no  dieeret. 
Bciip.  gichl  Ramih.  {  1S5.  S.  780.  Dlcicm  «crwuidl  iit  der  Gebraach 
dei  ConjatiHivi  nach  Pronomm.  u.  Adtrrb.  rcUlW.,  wo  eint  wieder- 
kolte  Biodlnng  bficEchnel  wird.  Daröbcr  Z.  g.  569.  Heber  den  anb. 
logea  Spraehgebr,  der  firlechan  aotaer  Bnllm.  {.  )30.  Abdi.  0.  MatlhU 
|.  921.    S.  100».  f. 

itt  —  pratdCeant']  Von  «t  In  lolehca  allgemeineD  Scnteniep,  Back 
lenen  ein  bBiondTer  Palt  beartheill  wird,    i.  ob.  II,  0.    p.  230. 

capH  hominet  tgnilngtit]  Hotom.  n.  Ciaccon.  ndnacUen :  egtO- 
qne)  all  gäbe  diefi  einen  ichiclIlcberB  Geg^niali.  Allein  tergl.  m 
B.  S.  V,  10.  HB»  die  TOD  Dnker  b.  Dratrab.  ■■  Lir.  XXI,  27,  I.  {»■ 
gebnen  Beiip.  Ton  ei/Mile»  Wriqat,  Noch  belli mnter  id.  IX,  19,  5. 
non  plni  triginfa  milibnl  Aaminmii  et  qnaluor  milibui  eeuilam.  Jm 
Rrleeb.  liebt  laitot  niebl  lelleD  itall  iTinii;,  oder  töljBiuior.  8o  aHcli 
liei  tat.  Dicbtern  und  Taciloi  >.  B.  Hill.  III,  ii.  Germ.  19.  exir.  —, 
Dergleiehea  Verbindungen  waren  faal  aprichwörtl.  wie  DBier:  Se/t  mnd 
Matut,  (nbicbon  hier  der  Grieche  ur^i/  und  rnno; ,  Cjrop.  VII,  1,  3.) 
Haan  Und  Man«  etc. 

quidqnid  tnlereederet]  Vergl.  ob.  1,  75.  ftrlruitgaa  —  accldUaet. 
Bi«r  M'der  Conjnnktir  all  Modat  poUntialit,  wie  nan  ihn  neaal,  m 
belraehlen.  S.  Raoiih.  f.  lati.  S.  813.  Damit  «ergl.  Z.  9  S2I.  Raaak. 
{.  105.  S.  BIO.  —  Uebrigeu  gehört  der  gauia  Sati  n  den  tnbjekti- 
Ten :  'ut  —  viderttar. 

hoc  omne  \  Aehnlleh  dem  Griech.  wo  daa  Proonrn.  dem  Particlp 
ntt  dem  Artikel ,  nachgeietit  wird:  «/;  t^v  X'^i'"  uifaQiaB-iiaar,  itt 
tavrri*  I/tiu;  td  üfiloür,  lOino  n^oaif (iotfiu  xt^-  S.  Hadhlae  gr. 
6r.    8.  877.    78. 

quam  tHajime]  HierSfaer  «fb.  I,  81.  p.  194.  Anch,  hier  fafiieht 
■teb  diei^r  Adrerbialb^r.  nicbl  >Df  perlerritat,  lOnd.  an(  du  Ferbtim 
■nd  deiaen  ObjeH;  wir  aagen:  um  lie  we  möglieh  noch  In  dem  Za- 
ftaade  der  BeilGnnng  n.  Verwirraog  aningreiteB.  So  gebrancbl  Sallntt 
ia«  einfache  marume.  log.  4Gi  4.  oti  Ingnrtham  maxame  vivnm  iibi 
tradarent,  d.i.  ma  mSgiich.  Cfr.  rabri  in  log.  3S,  4,  ifnd  VIger.  p. 
4IS.  wo  Aber  dlcSIrallori  paXtaxit  pi*  —  ü  Jt  ptj.  So  Xen.  Hell.  I, 
4,  2.  IßovXarca  fiir  ftäUü-ra  äraß!jrat,  il  di  firj,  äntl&tlt ;  d,  i.  am 
Hthtten  fi-eilieh  elE.  Mehr  Beiap.  bei  Reiake  Apparat,  ad  Denoatb.  I. 
p.  79*9.  edit.  Schaer. 

ad  ipeiB  marabatarl  Daion  ab.  11,  0.  B.  G.  IV,  26.  Haler  die- 
■elh«  Kategorie  dea  logitehen  Grnndei  gehArt  dem  Sinne  nach  111,  9.  m. 
qnnrn  ntent  infirmi  ad  retittendam ,  i.e.  qnnm  anoram  impedirealm- 
pancitala,  ftumiMai  reilaterent;  oder  infiraiiorf,  qoam  qui  teiitte. 
TMt.   —    Dakar  wir  die  LeiHl  ab  ip«  lehc  ■■ndti. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BEZ.L.  CIVIX.I  ÜB.  II.  CAP.  40.      319 

Cap.  XL.  Inba ,  cwdor  faetas  a  Sabnra  de  noctimio 
pToelio^  dno  milia  His]tan«nim  et  Gallonim  eqaitnin,  qnu 
Ruae  castodiae  caassa  circcm  se  habere  consnerat,  et  pe- 
diinm  eam  panem,  eni  maxime  confidebat,  Saburae  bqI^. 
inittit:  ipse  cam'  teliqnia  copüs  elephontiiiqne  sexa^nia 
lentias  snbsequitar,  saspicatns  praemissis  eqaitibus,  ipsnm  . 
adföK  Cnrionem.  Saboni  copUs  equitom  pedltamqne  ia- 
■tniit  alque  bis  imperat,  ut  aimulalione  timoris  paullatim 
cedanl  ac  pedem  referaol :  aese,  quam  opus  esset,  si^um 
ptoelii  daturum  et,  quod  rem  postnlare  cognorisset,  ira- 
peratamm.     Curio,  adsuperjorem  spem  addita  praesentU 

CAP.  XL.  Saae  emtadiae  eautta]  Eigentlich:  (nf  eaa(«dl>«  ow». 
la,  e(n<  Struktur,  die  dem  Spracbgebranche  weniger  iniB|;te,  in  Pglga 
«iner  Art  »»D  Attraklion.  Vergl.  ob.  fl,  30.  p.  31«.  id  Aae  linore  a. 
lUnib.  S-  ISS.  3.  S.  553.  Brcmi  id  Nep.  Epan.  4,  4.  inm  Thell  kwh 
Zampt  g.  «84,     Ueber  die  Stiuktar  der  ertieh.    MatthU  t-  4GS.  3. 

nMpieatui  praemitwi»  tquitibit*  |  Die  Aliletf.  khtol.  enlheltcn  l*K 
Crvnä  der  MnlhmariuBg;  die  Criecben  Hgea:  li  3i  3ti  tb  jWiiXarta 
ti'fftfio^t  TOtv  ytyifllttroi^,  wofür  aacb:  bhÖtivo;,  lnTwot..  VergL 
MUthiae  gr.  Gr.  j.  300.  S.  704.  Und  la  »ch  B.  Q.  IV,  31.  ar  «•»(■ 
navinm  inarain  —  fore  id  quod  aecidit,  tutpitabatnr,  —  Hiolger  noA 
Ifabt    »uipieari  abiolnl;    i.  U.  I,  41. 

*         ad/are]     Vebtt  fere  und  de».   UnleHcbtad  woB /Kluram  tm  a.  I, 
4.  S.  18.  u.  e.  0,    Ctr.  Rimib.  g.  104.  S.  OM. 

eapiat  eguttum  peditumgut  ]  Hdd  ad  h.  1.  Tervraiit  anE  8.  6.  T, 
AI.  VII,  6.  7(j.'  wa  pedilslua  eqnilataiqae  cop.  Aebniieh  LitiuM  «b 
»ebrern  Stell.  U,  2e.  XXIV,  35,  9.  nl  qnnalae  maxiaae  paaacnl,  pe- 
dJtnni  cqnilnmqBe  copiae  in  Siciliam  trajiecTenlDr. 

Umulatiaita  HmarÜ  ate.j  Aebalichea  von  JngnHha  SaU.  C  10,  3. 
AI  eonlra  Jagiirfba  —  melani  limnlan ,   cederc  initanlL 

^auM  epul  eilet  —  daturum]      8>  Z.  {.  49G.  S. 

gaorf  ram  peiMar»  cafn.}  Oft  bei  Taelt.  it  rei  pateerel  olt 
fteaU  Crr.  Walther  in  Germ.  t.  39  cxlr.  Sebr  oft  bei  Sali.  Jag.  90, 
J.  teil.  53,  S.  54;  0.  Id  quod  negotium  pnieebit.  DaHr  Liv.  V,  47,  S. 
yrout  poitmlarel  lecut..  II.  XXXIV,  0,  13.  tfnmentum  el  cetera,  qua* 
belli  NtB«  pailulabaal.  Ovid.  Pont.  II,  9,  SS,  quam  ret  Um  pattülat. 
Eben  ao  Cic.  OIT.  I,  23  eitr.  qunm  tempui  tteteaita»gu\  peltulmt,  de- 
cerlanduni  mann  tat.  Dine-BcUp.  lab  reu  ,  iwh  peilalare  aof  alle  Ve^ 
kalInFiaa  übergetragen  werden  kann  j  den  ITntcnckied  nöebten  wir  da- 
hin beatlnimen,  dar«  pattniare  In  aoteheD  Falle  verbunden  le;  cum 
raHoue,  d.  i.  wir  erkennen  den  Vernaattigen  Grund,  eioer  iolehen 
Anfforderang  la  genOgen;  peieere  biogeg.  cum  K«ee»i1a(a,  lo  dab 
naa  täglich  niebt  aiiiwalehcn  kana.  Vcrgi.  B.  G.  {,  31.  Uebrigena 
Bnri  bliwelL  daa  Objekt  aua  den  Znaammeub.  erginit  werlen.  8.  Fa. 
bri  in  Sali.  lug.  5:1,  9.  Verwandt  Iit  bei  Sali.  lug.  47,  3.  id  quod 
rtl  menebat. 

adäUtt  praetemNt  temptirti  »piitioHe'\  Addita  lieht  hier  fait  [■ 
Medialer  Hedent.  (Or:  da  aacb  hiniHkam.  Praei.  lempui  iit  effanbar 
it»  griecb.  aoifd«:  der  jelit  etBgelralna  (ginalige)  Moment  8* 
Demoith.  MId.  p.  S15.  wir  jta^ina  tiaför  —  ovto«  ISmlmitf  dia-^ 
nlartnat,  wobtl  SchUet  crkllnad:   tat  vO»  titfunäaus.    Aber  aatgöc 


gL,.._b„Coo^le 


320  C.  lUL.  CAESARIS 

temporifl  «piniöne,  hosles  fagere  arbitratos,  copisB  ex 
locis  superioribns  in  campam  dedacit. 

Caf.  XLL  Quibug  ex  locis  qunm  Iod^us  esset  pro- 
gressns,  confecio  iam  labore  exeroilu,  sedecim  milinm 
spatio,  constitit.  Dat  suis  Signum  Sabura,  aciem  consti- 
tnit  et  circainire  ordines  atqne  hortari  inciiiit ;  sei  pedi- 
tato  duDiaxai  procal  ad  specietn  iititur,  equites  ia  aciena 
,  mitlit.    NoD  deest    negotio   Curio    guosque    bortatiir,    nt 

•neb  abiDlnt  oTt  fSr  fempm  appertuiiKiB.  Olynth.  I.  p.  IG.  6ii  toItv* 
iifiäi,  V  arigii  AS^raioi,  t^»  äKatftar  T^r  ixilrov  «ttifö»  ii/ifiiQor 
ro/ilaartat  hnl/itiv  afru^aaäat  tu  ?iQa}-/ima.  —  Wegen  opiiiio  abar 
Tcrgl.    B.  6.  II,  35. 

hattet  fuger e  arhitralut\  DicM  Worte  cnlhalleD  eine  Art  Epcze- 
gnil  de«  praeient.  Uft-^.  npini«. 

in  campum  ded.  ]  Dafar  auch :  in  planuia  log.  40  «xlr.  in  aegnnm 
InAini'ded.  Ibid.  52,  S. 

C:IP.  XLI. '  Qaiiut  ex  Io«i  ]  Die  bekannte  Wied«rhoIan|-  bei 
/och«  n.  dia.  S.  ob.  I,  5.  dafür  kdnec:  iitde  oder  kiac;  wie  ItriS»»» 
H'htvrit  lo  oCl  hei  Xenoph.  Aaab. 

»patio}  Held  ad  b.  I.  erklärt  tpatiant  dareb  Weile  dea  mrackge- 
Icgfea  Wega,  wie  B.  .G.  IV,  3i.  —  Eiufacher  wobl :  EHlferaang  von 
ainem  bcitlmmlen  Terminua  a  quo.  So  Ott  mit  beigefügt,  s  oder  st, 
oder  Aide.  I.iv.  XXV,  9,  3.  ipie  raptim  agmine  aclo,  quiiideeiin  fermc 
nilluBi  apatia  cutra  ab  Tarenlo  poiuil.  XXXUI,  1,  1.  Prefectna  per. 
Phoeidem  quinque  milia  ab  Tbebii ,  —  poiail  caitra.  AliO  deute  man 
•n  nnirer  StelJe:  ipalio  ab  locia,  er  gnibat  progretini  eraL  Allein 
aweierlei  iat  wicbtlg,  1)  dafi  der  Ablativ  tpatio  culweder  abialut  );«- 
braucht  wird  iiir  Beieichnurtg  der  Entfernung ,  (.  Ramab.  p.  S.  44S. 
$.  147.  Sali.  lug,  Ol,  3.  2)  dah  denelbe  bier  ulTenbar  abbaBgig  >Bl 
von  hagiat.  Die  Eingubiebang  dei  Nebenaaliei;  tenfecto  clc.  iit  äbrl- 
geni  keine  lurälligei  ei  lollte  die  Weite  dei  Maricfaea  fdr  ein  tchon 
trtchöpfte»  Heer,  mehr  heivorge hoben  werden i  lamal  bei  den  bald 
alch  laigenden  Folgen.  Eine  andre  Erklär.,  die  mui  verinchen  könnte, 
dfirde  weniger  für  *ich  haben. 

aeieni  ceiatitutl]  Bekaiinler  Anidrack.  Ob.  1,  43.  p,  124.  Vargt. 
fnr  Uuterecheid.  von  tiatuerc  aciein  Sali.  lag.  53.  extl. 

türcuiafTe  erdineil     Aehnl.  SalL  log.  49,  2.  51,  5. 

daiilaxaPl  S.  B.  G.  VI,  S.  Der  Eiymolagle  gemäh  duntaxat  an 
•ehreihen;  rergl.  Hand  Tunell,  il.  p.  310  ff.  Wegen  ier  Stelle,  die 
da«  Adrerb.  einnehme ,  bemerkt  Gäreni  la  Cic.  Fin.  p.  150.  dantarat 
atefae  bei  Cirero  nie  zu  Anfange  einei  Sälxet;  dieti  finde  iieb  nnr  bei 
Pllnini.  Vergl.  Henaing.  zu  Plin.  Bpp.  1,  2,  2.  and  Emendalt.  p.  247. 
Naeh  Uand  a.  a.  O.  p.  33»  auch  bei  Lncrel.  Debnt  man  jene  Regel 
von  Görent  am  auf  einüelpe  BegrifFrwürter  oder  Aanina,  denen  dun- 
Uix,,  überall  nocAgeiedt  werde^  dann  lebrt  iie  Erfahrung  daa  Gegei)- 
Ibeil.  Denn ,  wie  an  onarer  Stelle ,  dunlax.  alch  auf  prncal  ad  tpecieM 
beiieht;  an  Cic.  Lael.  15,  S3.  colnutur  tarnen  aimulatian^  duntaxat  ad 
Umput,  Vergl,  hierau  Ocbioer  ta  Eeing.  Cic.  p.  216.  —  E>  iil  unier; 
aigeMlich  mr,  böehttent  nur;  olfenbar  nur  ■»  luin  Sehein.  Im  gea. 
Leben  :.u>eH»  man  will;  man  kann  anaefitnen;  teenn  du  icilUt. 

Hom  deect  negetie  C]  Kine  Lltolia  italt:  diligenler  rem  curat  et 
■dmiiii^Ural.  NegaUuai  iil  daa,   wai  Jem.  au  thua  hat,  and  wa«  «ntw. 


L.iL,;..b,GOOglc 


UK  BELL.  CIVIL!  LIB.  II.   CAP.  41.     341 

spbm  omnem  in  virtnie  reponant:  ne  militibog  qnidein^ 
ut  defessis,  oeqae  e^itibus ,  utpaacis  et  labore  «oiifecds, 
studiuQi  ad  pagDandum  viitnaque  deerat:  sed  ii  erant. 
numeio  ducenti,  reliqui  in  idnere  substiterant.  Hi  qnam- 
curaque  in  partem  impetum  feceraat,  hostes  Iö«o  cedere 
GOgebant;  sed  neque  loogius  fugientes  prosequi,  nee  tb-- 
hementius   equOB   incitare  potecaat.     At  eqnitatna  boatiiim 

Jetit  iK  der  Zeit  vergeht,  die  Umitinde;  lag.  51,  1.  oder  wh  Koti  ■ 
that.  S.  ta  Sali.  Cal.  2,  3.  29,  3.  litg.  1,  4.  S4,  7.  NaelidtBcLliclwr, 
all  ret-  B.  G,  ill,  15.  Acliol.  nnt,  III,  B3.  In.  ocqde  vero  PompciaBi 
Aale  rei  defuervnt.  Aamlog:  deene  Mihi  nolui  Cic.  ad  Div.  V,  12,  S. 
Wir:  Bicbti  vet$äumen,  mit  dem  Nebenbegriffe  dei  Inlereiiw«  nud  der 
Verpnichtnni;.  S.  ob.  c  39  t.  ipei  Carionii  militum  alad:a  Boa  deerant. 
hortalur,  ut  etc.]  S.  ob.  I,  21.  p.  07.  Vergl.  SalE.  lug.  50,  2. 
oppidBuoi  hortatur,  moenia  defeudant  etc.  nnd  bald  nachher:  magoa 
voce  Siccenaei  hartatar,    uti  cahortea  alt  tergo  circumTeniant. 

(a  rirlale  reponant}  Aehnlkh  Taeit.  Germ.  30.  plui  reponere  in 
dnea,  qaam  in  exercitu;  wobei  erinnert  wird  an  Lir.  XXIV,  37,  S. 
vir  acer  et  qui  plui  in  eo  ,  ne  poiset  decipi ,  qaam  in  fide  Sieulornm 
repoaeret.  Eben  lo  lagt  I.ir-  einige  Male:  spem  repoaere.  I,  49,  h. 
11,  49.  1.  —  El  entipr.  um.  die  HoBa.  auf  elwaa  beruAen  lateen,  d.  t. 
Mine  HaffauBg  mit  Vertrauen  auf  Jem,  »elien.  Viele  Beiip.  aammel- 
tcQ  die  Aailegg.  la  Vell^.  II,  B3.  p.  )I57.  5H.   ed.  Rubuk. 

M(  de/ettii  —  ut  paucii]  Nicht  etwa  En  der  Bedent.  von  mt  ut, 
uleatiqui  lynon.  gaanlninui»,  da  lich  von  dieier  Bedent.  mit  Pariicip. 
bei  Cae*.  keine  Beiipiele  finden,  anch  lontt  wobl  leltenj  Ineiit  mit 
Varbii,  i.  B.  Cie.  ad  Div.  XVI,  I8,'2.  led,  ut  est,  indulg«  veletndiul 
tnae;  vergl.  Gronov.  Ubieivatl.  III,  G  extr  p.  233.  ed.  Fr.  —  ■ondern 
wie  oft  bei  Caea.  in  dem  Sinne  con  ü;  etc.  wie  ob.  II,  12.  p.  241. 
n.  42.  in.  nämlich  mit  engiler  Bexiehnng  au(:  n«  —  qvidem,  da  man 
loch  hätte  erwarten  können,  data  die  Saliiaten  unter  ■olchen  tlmatän- 
den  an  Eifer  nachgelsjaen  hätten.  So  itebt  auch:  qualit,  vi,  sievt 
crant,  ät  fix»"'  'l^'S  ''^X«*-  ^-  Oak.  au  Flor.  III,  10,  32.  Fabr.  lu 
SaU  lag.  107,  6. 

defeaii^     Dafür  Sali.  lag.  51  .  S.  omaiboi  labore  et  aeitu  langui- 
dU.  Und  53,  S.  itiuere  nlque  opere  eaitrorum  ^«(^  /aaii'qae., 
itudiam  ad  pugnanduBi']     S.  ob.  II,  6.  p.  225. 

ted  erant  ducenti]  Sed  eraeheint  hier  faat  weniger  pauend,  oIm 
autem.  Achtet  man  jedoch  auf  den  Ideengang ,  so  erkennt  mau  leicht, 
dafi  Caei.  beachränkend  aagt,  mit  Bezog  auf  m'rlui  boh  deerat:  allein 
■•  waren  der  Reiter  leider  \  nur  200.  Wir  haben-  ichon  einige  Mal 
feemerkt,  iwü  bei  Zn^Hiegriffea  diea^a  beichrankende  nur  im  Latein. 
fcUt;  BO  bei  pauci.  8.  zu  Sali.  Cat.  IS,  1.  Ob.  1,  45.  lu  taHtum; 
lo  III,  2.  Andrer  Seiti  eraeheint  die  Bedeut.  von  plerique  ebenfalla 
beiehrftnkt,  Wenn  et  bei  den  Spätem'  ao  viel  igt  als:  nicht  ueniga 
oder  10  mencAe ;  Indem  wir  nicht  meinen,  dala  ei  ie;;  gar  viele) 
oder  ichlechthin:  viele.  Vergl.  jedoch  Walther  >u  Taelt.  Aon.  IV,  9. 
Agric.  I.  u.  dai.  Walch. 

negue  —  nee]  Aehnl.  B.  G.  IV,  1.  V,  23.  Analog  würde  lE^n 
nrque  —  valtbant  et  —  iadtare  non  poleranl.  So  not.  111,  SO.  in. 
Aach  konnte  e»  betäen:  nei/tie  tarnen  —  aat  —  Ineitare  etv.  Bef 
ne^M  —  neßue  lieult  mwi,     dab   «we>   antgegengeietite  od.  vNi^ic- 


jLLj_b,COO^IC 


322  C.  lUL.  CAESARIS 

ab  atioque  corao  circamiro  acieni  noatrara  et  aversos  pro- 
terere  incipit.  Qniim  cuhorles  ex  acie  procucartissent, 
Numidae  integri  celerilate  impelnm  noalrorum  efingiebant, 
nmasqne  ad  ordines  auos  se  recipientes  circiiiiiibaiit  el 
ab  acie  excladebao^.  Sic  neque  in  loco  maoere  ordines- 
qae  Berrare,  neque  procurrere  et  caanm  sabire  nitam 
videbatnr.  Houtiam  copiae,  snbmiuis  ab  rege  aaxiliii, 
crabro   aagebantur:    noatros   vires  laasitudiae  deficiebaal: 

deo«  Dinge  gidcbweil  «ntfemt  ilad,  i.  i.  gleich  venig  Statt  ßnden; 
UM  reiht  «in  Venchiedene*  wa  d*n  TorhergehcDdeo  negatiica  SaU  an, 
yad  Irigt  dia  Negation  aacb  aof  den  folgenden  Ober;  äbnitch  naierH; 
tceder  —  und  —  aueh  nicht.  Vergl.  unl.  negae  in  loro  manere,  fie~ 
gue  elc.  «*qu»  aeie  eKCedere  —  neqve  etc.  C[r.  Oehiaer.  in  Eclog. 
Cic.  p.  los.  wo  getagt  iit:  Anf  tuque  folgt  gern  dai  abgekürate  nee,' 
wie  «ut  fice  üCler  $ea,  wenn  dal  iweile  Glied  mehr  eine  blaue  8eU 
tügung  iit,  nicht  beide  Glieder  gleichen  Hang  liaben  loUen.  Ve^L 
ab.  1,  50. 

avertot  prottrere'^  I.  e.  •  lateriboi  et  a  Itrgo  circnaveniebaat, 
Vie  Sali.  lug.  50  eilr.  Pfeterere  gani  eig.  voll  den  Pferden,  Ble- 
phanten,  die  etwai  an  Boden  trelea.  Taeit.  Aui.  J,  65  m.  eqoi  ex- 
on)rii  recloribdi  diaiicere  obliol,  praterere  iacenle*.  Synon.  iat  pro^ 
euleare.  So  Lir.  X,  3G,  9.  larbaloi  eqnea  lua  Ipie  labiidi«  territia 
eqnif  proetileavit.  Aber  aneb  bildlich,  wie  nnier :  uerft».  Tbc.  Biat.. 
U,  J6.  in.  Tun  Othonianui  pedei  crupit.  Frelrila  hoitian  sc^venl 
la  [ugam  etiam,  qui  lubrnilebant. 

fUHK  protueurriiient'l  L'eber  g%iim  i.  i,  wcna  einmal,'  lo  oft, 
(.  Znuipl  g.  569.  o.  Bremi  »  Nep.  Cim  4,  3.  dabei  dai  Imperfekt. 
tfftgi'iant  etc.  gani  natar-  D.  lachgemäri.  Wegen  der  Redoplieatlaa, 
la  preeue.  fQr  die  einige  Codd.  aaagea,  (B.  G.  II,  IB.  B.  C.  III,  DI.) 
t.  Z.  S-  199- 

eeUritate'\  Sali.  log.  52,  i.  Namidae  fnil  fngaUqae  panci  ia- 
leliere;  pleraique  se'eeifst  et  regio  hoitibni  tguara  tolala  ■unl. 

ad  ordinea  luoi  elc.  J  D.  i.  xn  den  übrigen  Manipeln  biid  C«iilw- 
rien  der  Legion,  >o  welcher  die  Cohorte  gehörte;  folglieh  Uer  la  den 
in  Beih  und  Glied  ilekea  gebliebneu  Hauplcorpi, 

ab  aeie  eifludebant]  Ohne  die  hier  bedeattamg  Praepoail.  III, 
31.  exduiu*  Capua.  Andre  Beiip.  gieht  Drakh,  aa  LJv.  XXII,  »2,  1. 
iB.  G.  V.  23.  VII,  3S.  B.  C.  III,  78. 

i'a  leeo  iHanere  eU.]     Der  Infinitiv  ali  Suhjelt  ob.  I,  48.  fl4.  ill. 

roiiiM  tubirei  B.  G.  VI,  30  extr.  ad  mbeumduat  perienbiM  et  «4 
ritandnoi  mnltnm  forlana  ralait.  Iiutin.  XIV,  2,  3.  quom  riderot  M 
fartunam  ob^idionii  isititHriiiH.  Ei  igt  naier:  (ich  auitetxen  mdnent 
davoagehtn  njüiien.  CauHt  iit  rox  media,  alio  hier:  cetlaniai«  dnblnB 
eveotum  experiri.    Hut.  Ul,  13  m.  ;7. 

jtQttrat  —  d'fieitbant'\  Die  Tulgat.  war:  noifrt'i.  In  1  Pari*. 
nottroram ,  wM  «ich  wohl  verlheidigen  liefi;  auf  Jeden  Fall  fdr  noiir«« 
atimsat.'  Die.  Contlinkf.  mit  Datia  n.  Acentet.  wird  durch  Beiipiela 
begründet,  t.  B.  G.  II,  lO.-III,  5.  Für  nnire  Stelle  tpricht  beioadera 
B.  C.  III,  eo.  qaum  vlrei  eum  lauitudine  defeciuent.  (Cfr.  Dratb.  ad 
LIv.  XXII,  4'J,  3.  G.  SD,  8.)  deigl.  der  Geliranch  dei  Paaaiva:  drfiei 
Tifibui,  vigore;  wie  Ondeud.  Soet.  Od.  84.  qoani'i*  noa  d^fieeretKr 
ad  inbita  extiuiporali  fMnUale.    Unl.  III,  64.  a  eiritut  dfJSetrHar,- 


gL,;..b,COOgk"' 


DE  BELL.  CIVILI  tIB.  U.  CAP.  42.      32.1 

gjmnl  it,  qni  volnera  acceperant,  ne^e  acte  excedere, 
neque  in  ^locnm  tutum  referri  poterant,'  quod  tota  acien 
equitatn  hostinm  ürcamdata  tenebatur.  Hi ,  de  sna  salnin 
desperantea,  ul  extremo  vita«  tempore  bomines  fac«re  ' 
conBuerant,  aut  saara  mortem  miserabantnr ,  aut  parenteü 
suos  commendabant ,  si  quos  ex  eo  periculo  foriuna  ser- 
vare  potuigset.     Plena  erant  omnia  limoris  et  Inctus. 

Cap.  XLII.  CnrioDbi,  perterritis  omnibni,  neqüe 
cohortationes  suaa,  neqae  preces  audiri  iatellegit,  unam, 
ut  miseris  in  rebas,  spem  reliqnam  sajutts  esso  aibitra* 
t»a,  proximos  collescapere  aniversos  atque  eo  signa  in- 
ferri    iubet.     Iloa   quoqne   praeoccupat  inisaog   a  Sabur.i 

«t — faeere  ronmemnll  Vtb.  ut  hei  Anfiibr,  von  allgemeia.  Seo- 
teaten  i.  oh.  II,  B.  39.  Wie  fontatiiue  >l>  lynon.  van  lalere,  %o  »ach 
tl&ia/tm.  Uocr.  Paneg.  14,  53.  lovt  oa&irtinigofi  it-»CofiiÖa  &i^it- 
ntvtir.  PInl.  Clc.  o.  9.  D.  li&iapfvtti'  TÜr  mfumij'iür  i/xa  ^ftigrtq  äi- 
icrai  ToTf  xtrSvrivouak  AulTallindfr  iil,  wenn  emmevittt  von  Sefäh- 
len  oder. (lodtea)  Sachen  gCMgt  wird,  wie  III,  I.  n,  bet.  c.  III.  naves 
qaae  —  Aieiauiriae  »>e  ctHineTieraHt.  —  Veiwaadt;  at.fert  con- 
luelKdB  I,  SI. 

eBBt/Heinlabant]  Die  Aaaleg.  beicichoeien  commettdare  all  ein 
terbnm  lolemne  von  fttcTbeiiden  ,  die  ihre  Angehörigen  dem  SeAulxr  e!r. 
Andrer  empfahlen.  Cie.  de  Orat.  I,  53.  Glio)  luoi  parroa  totelae  Pop. 
Romtai  coiDiiiendaret.  Den  abfalaten  Gebrauch  dei  Verbi  weilt  narh 
Korlt.  in  Cat.  3S,  6.  —  An  uairer  Slelle  werden  die  Penonen, 
denen  jene  parentei  empfahlen  werden,  dorch  ti  gnol  beieiehaet ;  üi, 
qnoi  forte  forluna  lervalura  eiict.  Eine  leltne  Slralitar  Jualin.  XXXV, 
2,  I.  Demetnui  duoi  GÜoi  apad  Gnidium  hotpitrnt  tuutn  cam  magno 
Kiui  pondere  commendavernt.  lat  clw«  eomtaendare  bei  Caei.  Um.. 
achreib,  eiae«  leilaineiili  in  procinttat  D.  i.  einer  lumntluar.  Art; 
fiber  feine  Habe  in  diiponlren)  Vergi.  B.  G.  I,  39.  S.  83.  Für  pa~ 
rtnttt  mit  Murklaud  abienlti  in  lelea ,  wäre  gani  gegen  eewohiiheil 
nnil  Sprachgebr.  nnd  bIi  Hütii^ei,  tinpaaifadet  Efixheton  geachmarlilat. 

ti  —  psln'ttet]  D.  i.  im  Fall  data  etc.  S.  ob.  I,  9.  »3.  II,  ^4. 
nnl.  III,  I.  ii  —  «eilet.  In  petnimel  (rfr.  za  III ,  8.)  liegt  der  Be- 
griff der  mSgliehen  ,  aber  teAvjferigen  Reltnog,  die  hier  ala  vitlleadet 
and  voWrar^t  gedacht  wird:  denn  erit  dann  konnte  die  Einptehl.  vor- 
wkklicht  werden.  Vergl.  ob.  I,  GS  extr.  enm  labornm  Bnem  fore,  •■ 
hnatem  Ibero  interclodere  potuUient.  Alao  hier:  ut  pamnlet  ii'M  com. 
neadatoi  Atrberent,  il  —  qaoi  etc. 

y/MS  HntoHt  ]  Sali.  lag.  33  r.  ßagll»  plen«.  Unf.  Iil ,  CO. 
onnia  tnHii/tvfy  hmorit  fiifat  plana.  S.  Z.  f.  43T.  2.  Im  Zeilalter 
QaiBrtiliani  Inititt.  IX,  3.  in.  war  die  Strnkfnr  mit  dem  Ablativ  üb- 
licher. Cfr.  Rnddim.  II.  p.  IIU.  (Inare  Stelle  widerlegt  eine  Aber 
CacMun  eebnneb  gehegte  Heintuig,  all  habe  er  aich  dberall  lea  Ablal. 

CAP.  Xr.il.  Capere  —  atgat  tifaa  inferri  Hr.^  Verbindung  den 
Activ.  nnd  Pats.  a.  oh.  II,  31.  Atgae  loll  hier  nach  Markland 
aeyn:  slatint.  Vergl.  Sbar  dieae  von  den  erammatikem  Khon  lüngiic 
gcmMbte   Bemerlr,   Hand   Tnraell.   I.   p.   480.   coli.  Gell.  N.  A.  X,  'x9. 

X2 


gL,.._b,Coo^lc 


324  C.  lUL.  CAESARIS 

eqnitatus.  Tnm  vero  ad  Bnmnin^i  dcRperationem  nostri 
perveniarit  et  partiih  fagientcs  ab  eqniiatu  interficinntur, 
partim  integri  procnrabnnt.  Hortatur  Curionem  Cti.  Domi- 
tins,  praefectns  equitum,  cam  pancis  equitibus  circam- 
giatens,  u(  fuga  Balntem  petat  alque  in  caatra  contendat; 
et  Be  ab  eo  non  discessunim  pollicetnr.  '  At  Ciirio  nam- 
qnatn  se,  amisso  exercitn,  quem  a  Caesare  fidei  commüi- 
8um  acceperil,  in  eius  coRspeclum  reversumm  confirmat, 
atcjue  ita  proelians  interficilur.  Equites  perpanci  ex  proe- 
lio  se  recipiunt:  sed  ii,  quos  ad  novissimum  agmen 
eqnorum  reficiendorum  caussa  snbstitisse  demonstratunr  ~ 
est,  fuga  totius  exercitus  procnl  animadversa ,  sese  in- 
columes  in  castra  confetunt.  Milites  ad  unum  onmes  in- 
"terficiuntar. 

Vni  gekernt  die  gcwöbiil.  Bedent.  von  alque  .m  selten,  nach  welcbar 
ein  ganx  uktüilichei  Cnnte'queat  dem  (rabera  BHgercibt  wird:  ent  der  - 
allgeineine  Befehl  inr  Oieupstian  der  AnhÖken;  dann  die  RidrtnBg 
dei  Mariebel  mid  Angrifft  auf  den   beieichnetea  Pankt 

,  ad  -^  detperat.'onem  perveniant]  Eben  ao  Nep.  Harn.  2,  3>  qnaa 
prope  jam  ad  detperationcm  penenistent.  Man  ifelt ,  daft  pervenfr» 
■owohl  TOD  Amtrengung  nnd  lelbti gewähltem  Zwecke,  id  welcbam 
man  gelangt,  geaagt  wird,  all  voo'dem,  wohfa  da*  ScMcitat  Hlkrt, 
und  wobei  »leb  der  Henich  mekr  pttuiv  verhalt.  Letilrea  jedoch 
■eltner.   IJnt.  III,  10. 

ialegti  proeambanfl  Mit  Recht  pflichtete  Held  ad  k.  I.  der 
Erklar,  von  Morai,  isUgri  waren  die,  ipti  ne  tentarinl  gaidem  fiigere,  ■ 
nicht  bei;  vielmehr  ttekt  integri  Im  Gegeniati  in  interfif^utitw .,  fn 
dem  gewSknU  Sinne  fdr;  intacti,  natlo  palnere  accepla.  Ob  lie  aai 
Ertch&pfüng ,  wie  Held  meint,  hinitiiritcn,  oder  am  Mathlotigieit, 
kannte  die  Frage  leyn;  wir  giaaben  dai  T.etatre,  weil  der  Znaammen-  , 
bang  daffir  ipricht. 

et  —  pollicetur'j  El  erachelnt  hier  in  der  Bedent.  welche  ffwai 
Tnriellin.  II.  p-  SD5.  erläutert:  et  adinngit  id ,  qood  ad  rem  djctaa 
■.  jnpra  memoratam  aceedit,  nt  it(  praelurea,  nnd  aach,  nnd  zv- 
gtficA.  —  Meinte  Jem.  dafür  limul  lagen  zu  kdnnen;  lo  wdrde  dieft 
weniglteni  der  Kraft  nnd  ilei  fiacAdmcli  ermangeln.  Aekniieh 
■ekeint  )ll,  4.  m.  et  Sadalam  filinm  miierat. 

amiiiB  exercila]     Ein  CoadiUenaUttt,  der^I.  ob.  I,  74.  qaibn*  eon- 
firmalit  rebat,   »e  italim  ligna  trantlatiirei  confirmaul.    S.  daa.  d.  Anm.    . 
p.  176.  Ramih.  S.  673. 

eunfirmal]     S.  B.  G   II,    IS  extr. 

atfue  ita\  Auch:  alqne  iie.  Snet.  Caei.  IS.  33.  85.  S.  Hand'Tnr«. 
I.  p.  501.  Dieiei  ita  a.  lic  findet  leine  Erklimng  nnd  Bedentiamk. 
in  dem  Voran  ige  h  enden, 

demoaetralam  eil]  Ob.  e.  39  estr.  Momi  metnfe:  ad  aavfti. 
agm.  ley  hier  lo  viel,  alsi.«  ierga  Kj-ercflnt,  in  hoite*  conien^entia. 
Wir  wBrdeii  vielmehr  (_-xtg.  agmfa)  iBgen:  die  Reiter,  die  hinfen 
nacbgeiogen  waren;  welche  die  I.etzlen  geilieiea  vürtn ,  weil  ilenbnl. 
'  nicht  mit  den  Andern  fortkommen  konnten.  Alio  tinmchirlen  «le  wohl 
nnr  faagtain  und  mit  Paaien. 


gL,.._b,Cooyle 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  IL  CAP.  43.        325 

'  Cap.  XLIIL  His  rebus  oognilia,  M.  llufiia  qneeslor, 
in  Goslris  relictus  a  Cuiione,  cohortatur  snos,  tie  aniiuo 
deficiaDt.  Uli  oraot  atque  obsecrant,  nt  in  SiciCam  na- 
vibuH  reportentar.  Pollicelur  magistrisque  imperat  na- 
vinin»  nt  primo  vespere  omnes  scaphas  ad.litus  adpulsas 
babeant.  Sed  lahtns  fuit  oninium  terror,  ut  alii  adesse 
copiaa  Inbae  dicerent,  alii  cum  legioDibos  instaie  Varnn), 
iamqu«  se  pulverem  venientium  cernere;  quanim  renim 
niliil'Omnino  accideral;  alü  cUssem  lAjstium  celeriter  adr 
volatnrara  Bospicareatur.  Ilaque,  pertetritis  Omnibus ,  sibi 
quisqbe  eousulebat.  Qifi  ia  classe  eranl,  proßcisci  prö- 
perabaat:  horum  fuga  navium  onerariarum  magistros  ip- 
dtabal:    pauci  leDuncali  ad  officium  imperiumqne  coave- 

CAP.  XLIII.  orant  algae  obieer.}'  Üb.  I,  Sa.  or.  m  poitulat. 
Cic.  ad  Dir.  V,  IS,  1.  aou  Aorler  lolam,  teä  elidni  pro  Amoro  noalra 
rag«  stqB«  M-a.  -:-   Wie  Uei  Nep.  AU.  23,  I.  Ob.  I,  17.  pettre  atqne 

jiWMa  vetpere]  lieber  die  M'orltarmeii  i.  B.  G.  VII,  60.  Z.  §.  OS. 
Die  Bed.  von  prinfut  ergiebt  lich  am  ähiiircheo  BeEiehapgen!  primi$ 
leaebri»,  prima  nocte,  prima  bodieroa  iucir,  «ontit  verniindl:  prim» 
quo^e  l'fipare  Vel  die,    Vergl.  Brrnii  lu   Nep.  Eum.  9,  3. 

adpultai  habeant}  S.  B.  G.  I,  15.  VII,  29.  Unt.  III,  02.-C«etar 
qaaettorMD  enra  leglone  posihtm  babrbat.  c.  80.  cohorfea  couititala« 
hab*bal.  c.  79.  qai  rattra  eBuIata  babitiltet.  Cff.  Z:  %.  C34.  Au&logel 
M  Fabri  sa  SalL  Cat.  23,  4. 

9»arujn  rrr.  aUfl)  Ob.  I,  7.  p.  42.  Auch  mit  dem  flenit.  ala- 
gnlar.  Ubjeeti  laatla.  VUI,  S,  11.  aihil  aat  prilalag  BDqaaiii  aut  pübll- 
•ae  r,ti  EeHeranl. 

ctleritir  adeolaturam'[  Wir  erkenneD  hierin  aiae  Copla  oralloal^ 
■bar  keioeiwegi  rtdandantia,  Aebnt.  B.  O.  I,  1.  qui  fere  ~—  eoataetiit,- 
•  -desgl.  e.  37  fin.  e.  32.  qnod  pltrumgu»  acbidere  cenmevit.  Deigl.  c.  9. 
tati  afOcio  Bibulua  praepoiitu»  euncta  odminiilrabat.  Aehol.  Liv.  XLV, 
I.  DonEÜ,  qaanta  potiiil  ^SkWien  festinatio ,  eehriter  RoBiani  qnum  ve. 
«liaeni.  Die  Schriftaleller  liad  reich  an  Beiip.  VergL  Ktlti  iii  SalU 
Cal.  18,  e.   Wegen  onarer  Stelle  i.  B.  G.  I,  17. 

ilbi  qui$qat  oontv/fist]  D.  i.  jeder  mcbte  *iek  m  helfen,  ao  gnt 
•rkoantBi  in  Fallen,  wo  Jeder  *icb  felbit  flberlaHen.  Veruhieden 
lit:  al  tibi  ipti  eantalertHl  bei  Tbc.  Ann.  I,  4tl.  Der  Spracbgebr.  iat 
bekannt  CJc.  ad  Dir.  VII,  II,  3.  Couisll  qnldem  te  a  Caeiare  leribii; 
■ed  ego  libi  ab  illa  cautuH  aaUem.  D«i.  Korlt.  Dabei  aueh  ala  lynon. 
reib,  mit  protpieere. 

lemneuli]  Nonnina  Hatcall.  XIII,  fi.  erkliTt  du  Wort:  nmvigfum 
piieaioritm.  Man  lil  geneigt  dwio'ein  Deminutiv,  tob  leatbu»  d.  1. 
Mach  lildor.  XIX,  I,  23.  aavirulit  bretit  in  erkennen,  «eil  nan  anch 
endet:  bainncal,  S.  Mor.  ad  h.  I.  Allein  itatt  lembuxculus  bei  Tacil. 
Ann.  XIV,  9  e&tr.  glebt  die  Hehnabl  dei  Cadd.  lemnncul.  Siehe  dai. 
Wallber. 

m<l  qffieiurK  impetiHaigue'\  Eine  Art  Zengm»,  in  »O  fem  die  Pra«- 
polU.  ad  in  doppeltei  Bedent.  in  ncbmen,  einmal:   ai  njflclam  pr»«- 


L.gL,;..f,.GOOglc 


aM  C.  lUL.  CAESARIS 

tiiel^ant;  sed  taata  erat,  coiiipletis  UtoribaH,  contentio, 
qui  .potläsimum  ex  magno  nuiiiero  consCendereat ,  nt  mul- 
litudine  atque  oneio  nontiulli  deprimereDtnr ,  reljqui  hoe 
timore  propins   adice  tardarentur. 

Cap.  XLIV.  Qnibus  lebns  accidit,  nt  paUci  mtlites 
patieaqne  familiae,  qui  ant  grat!a  aut  misericordia  vale^ 
f-eat,  aut  navea  adnare  possent,  r^cepti,  in  Siciliam  in- 
eolnmes  pervenirent:  reliqnae  copiae,  miasin  ad  Varnra 
noctn  legatornm  mnnero  centurionibus,  sese  ei  dedidei'unt: 
(jtiomm  cohones  militum  posteio  die  aOIe  oppidiiin  luba 
consplcatus ,  suam  esse  praedicans  praedam ,  magnam  par- 
tem  eomm  interfici  iossil;  pancoa  electos  in  regnnm  r«- 
mtsit.     Quam  Varus  soam  fidem  ab-  eo  laedi  queferetnr, 


ilanduKt,  und  (odann:  teeundum  impertBm.  Wäre  et  Tieitai,  lowGrd« 
mau  eiul  Hendiadyt  BDnehmeD:  offieiuin  imyeratuatt  DergleichcD  ill 
aber  Caeian  Style  fremd.   8.  ob.  1,  4U. 

cnnteittia  y  gui —  cd  nie  endereal]  Nicht  elw^r  eiman,  qui  etc. 
londern  conleutia  erat  itebt  für:  eantendebant  oder  imperionell:  cea~ 
t'.ttdebatur  f  nad  qui  ill  Pranotneit  inlerrogBliv.  ond  nabe  Tcrwandt  dem 
Fragworte  vier,  wenn  uäml.  too  xveie»  die  Bede  «äre  i  i.  B.  ultr 
utro  prior  eonieeoderet  icaphRin.  Analog  iit  Tief.  Milt.  4,  3.  inier  qitoa 
magna  fitit  conUalio,  titrun  moenibu*  le  defcnderent,  an  obvlant  ircut 
lioilitioi.     Vergl.  ob.  I,  70.  in.  —  certamen  ,  utri  etc.       • 

cfttKtBdertnt  —  deprimere^turl  Jenci  cBmttnd.  abaolat,  wie  oft 
tgredi,  educert  v.  a.  Deprivtrentar  «her  gaui  etgenU.-  von  Fahr- 
leeagen ,    ob.  e.  7.  maf)  auf  Unancali   bezo^ten  werden. 

ioc  fiüRCre]  Die  mciil.  MSS.  nicht  oö  timorem:  uud  diefi  halte« 
wir  mil  Held  n.  Krejil.  fdr  dai  riebtigere,  agnial  wegen  tardarentur. 
B.  G.  VII,  24,  mililei  quum  toto  tempare  Into,  frigore  et  asiiduia 
imbriboi  tardartntar,  Vergl.  B.  C.  III,  70.  Wegen  Aon  limore  il.  . 
Aut'«*  rei  timore  seil,  ne  deprimeiealur  —  *.  ab.  c.  20.  p.  llü.  n.  KotlU 
an  Cic.  ad  Div.  II,  5,  1. 

CAP.  XLIV.  Gratia,  vtic.  —  ralerealf  Offenbar  ein  Zeugma; 
denn  auf  mittrieordia  kann  valere  elg.  nicht  beingen  werden;  nur  per 
CDnaeqnen«  iil  ei  gleich  dem:  tuperare,  inpiriorem  ciie.  Heb.  miterie. 
M.  ob.  c.   13. 

nasel  adnare^  Bei  Ltv.  XXVIII,  3G  fin.  mit  Dati*.  multt  adnait- 
let  naribus  —  foede  inlerierunt;  wai  Ramahorn  g.  124,  p.  367.  durch 
daneben  ichwimmen  erklärt,  und  duTch  Tacit.  Ann.  XIV,  29,  adnantet 
tgais  zu  vectbeidigen  leyn  dSrfle,  Analog:  adegsitare  ad  noitroa 
B,  G.  1,  46.  n.  Uv.  IX,  22.  aifequitaTc  valla,  wenn  nicht  cAeq. 

legatomiH  numero]  An)  MifiTeritand  fand  lieh  in  einig.  Codd. 
legatii  cum  cenl.  Allein  naner»  iteht  fdr  ioco  et,  erdine.  Uudend. 
verweilt  auf  R.  G.  V,  27.  nbildnm  namero  miuoi-,  Nep.  Epam,  7,  1. 
erat  ibi  privilai  numcro  nttlitit.  Dal.  Brenii  u.  (Ironov.  Oba.  I,  6,  50. 
(p.  36  Fr.)  u.  XU  B.  G.  VI,  13. 

luam  fideatl  -  I.  e.  a  ie  datam,  im  Gegeiiaafi  dei  luba;  wie  Sali, 
~       " '  ' "  Cfr.  lU,  19.  pro  ttiit  Lenef. 


L:,gL,;..t,GOO^IC 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  U.  CAP.  44.      327 

neque  resistere  änderet:  ipse  equo  in  (^plAiim  vectas, 
proseqnemibas  compIoribiiB  senaloribus,  quo  in  numero 
erat  Ser,  8iilpicius  etLicinins  Damasippua;  paucis  diebuB, 
quae  fieri  Teilet  Uticae,  constituit  atqne  imperavit:  diebna 
aeqae  post  pancis  sb  in  regnuro  cnm  omnibns  copiis  recepit. 

I    mfj»«1    I.  e.  neqae  tamen.    Ob.  I,  4X  p.  134. 

proseguentibutj  S.  Qb.  die.  Uedcnt.  B.  Q-  V,  19.  Ncp.  Ak.  0,  I.. 
Nahe  vepw.  dem  nQoni/arur. 

iiebiu  aegiie\  1  Cod.  diebut  qu».  Uni  enchclnt  atqtl»  aBnÖlliI?; 
Mller*,  w*  eine  nirkliche  Qualität  all  gleich  Stallfindtni  aBgegebm 
wird}  wie  Li*.  XXIK,  IB,  4.  Sentenlfkni  deiode  vegm«  tnktm  orali»- 
Di  adjccil.  ' 


bvGoogIc 


C.    lüLIICAESARIS 
COMMENTARII 

DE     BELLO     CIVILL 


LIBER    TERTIUS. 

ARGUMENTUM. 

CAP.  1,  Cattar  iietaior  ret  wboHiu  ordinal;  2.  een»id Brvtt- 
iitium  abit.  S  —  5.  Famptiui  ex  Oriente  maguam  vim  coUigU.  6  —  8. 
Caetar  in  Graeciani,  part*  elaiiU  amiiäa,  Iraniiicit,  Bibulo  ineuM- 
nim  ebitanlt.  9,  M.  Oclavita,  Pompeii  Ugatut,  frtutra  Salonai 
oppugnat.  10.  Caesar  pacem  tental.  11  —  13.  Captit  Orico  et  Apot- 
tonia  ad  Apium  cailra  ponit.  DyrrhacUium  Pompeittt  oecvpat.  13. 
'  15.  Bibulttt  mari  portilutgue  Caetarem ;  hie  illum  terra  prohibtt,' 
J6 —  19.  ßiöultti  iiAtrlaite  maritvr.  Labienui,  ad  Pompeitan  trän»- 
faga,  m*i  Caetarii  eaptle  relato,  eompani  pacem  potie  negat.  10. 
22.  in  Italia  Coelii  et  Milonii  mehu  hemm  caede  ledaalur.  13.  34. 
lAbOt  Pumpeii  legatvt,  Bruadiiinum  portum  fruttra  obiid*t.  15. 
30.  Reliquat  Caetarii  legionei  aegre  ab  Äntamo  Iraaitehuntur.  31. 
S3,  Seipio,  detrimentit  circa  AmaaUm  acceptit,  ad  Pompeium  ad- 
ducil  extrcitum,  quem  largttionibut  et  rapintM  tl  vexatione  Oraeeo- 
nim  in  officio  tenet.  Epheiina*  pecaniai  aegre  lertat  Caeiar,  34. 
35.  Cauium  in  Tkuialiam,  Calviiium  inAetoliam,  Domilium  iu 
Maeedoniam  mittit.  36  —  38.  Haie  appoiilui  Scipio  male_rem  gerit. 
39.  W.  Pompeii  ßliut  Ortcum  et  Liiiuia  lentat.  H  —  51.  Caetar 
rompeium  ad  Dyrrhachium  ebiidet;  tttergue  magnam  beltandi  Jct«i(< 
tiam  prodit.  33  —  56.  Pturibut  proeliii  Pompeio  derielo,  Caeiar 
per  Pvßuvi  Aeloliam,  Acarnaniam.,  Beeotiaih  oceupal,  Achaiae  m< 
Aiat,  quam  Ruiiliut  Lvpui  tatlur,  5t.  58.  Caetar^  denuo  cum  Sei' 
pioite  de  paee  agit;  fruitra.  Pabuli  inopia  Pompeium  premit.  59 
-—71.  Ad  huae  AÜobroget  duo  fratrei,  rtlicto  Caeiare,  Iranieunt, 
«IUI  coniilia  Pompeio  produnt,  qai  dttplici  clarte  Caeiarem  ad  Oyr- 
rhachium  adßnt.  Labienui  eapliroi  truddari  iubel.  73.  Fidueia 
magna  Pompeianii  accedit.  73  —  81.  Fugient  Caeiar  cum  Domitiir 
rmiiunclut  T&etialiam  occupat.  83.  83.  Seguitur  Pompeius.  Victo- 
rtae  quan  eerli  Pompeiani  de  praemiii  et  honoribui  et  de  perieguen- 
4ii  inimiciliii  agunt,  8i  —  8».  Proelium  vtrimque  paratar.  90  — 
100.  Pugna  ad  Pharialwn,  Pompeio  fatatit ;  caitra  eiui,  tvxu  pleno, 
a  Caetart  eapa.  Domiliui  caetui;  Pumpeiu»  fuga  elabitur.  [Ol. 
Caiiiui  in  Sicilia  Caeiarii  elaitem  incendit.  11)2.  Fugieatem  Pom- 
peium perinjBititr  Caesar.    103.  101.  liU  tn  Aeg'jptam  te  rrcei^ir. 


L.gL,;..b,GOO^Ie 


C.  lUL.  C  AES.  DE  BELL.  CIV.  LIB.IH.  C.I.    329 

,k£>  ab  Aekilla ,  regio  pratfeetQ ,  tt  Septmio ,  tribuno  miHtum ,  iit- 
ttrfieituT.  10!l,  Cattar  Eyhtiiae  ptcuniat,  a  T.  Ampio  tpoHandatf 
itenim  au^tHiKm  ad/erl.  Porltnta  metonai  auneia.  106  —  IVB, 
CoMor  Alexaniriam  vtnil;  de  Pompeii  neee  cognoidt;  controtsr- 
tiat  PtoUmaei  et  CUofatrme  dtrimere  parat.  Iü9.  Excitalitr  ab 
ArMlla  tumultui.  /i  liiaicoridtm  et  Serapionem,  regit  legalotj 
ittlerfici  iubel.  Regt  potitar  Caetar.  110  —  1 13.  AetUllai  Caetarem 
aderitar;  fit  pugna  ad  perlum;  Caetar  navtt  incendit ;  ad  PAanta 
mililet  expontl ;  pugnatitr  ia  urhe,  Filia  minor  Ptottmati  ad  Achil- 
lam  traniit  e  regia;  oritiir  inier  ea»  it  prineipatu  eoMrotertia, 
Pothimt,  regni  procurator,  ix  parte  Caetarit,  clant  cum  AehiUa 
mgit  tt  a  Catiare  iiUerficitur,    Haee  initia  belli  Alexandrini, 


Cap.  1. 

llictatore  habenfe  comitia  Caesare,  consnies  crean- 
tnr  (olitu  Caesar  et  P.  Serrilius:  is  enim  erat  aaau% 
quo  per  legea  el  consolem  fieri  liceret.     llia  rebus  con- 

CAP.  I.  Dielatore  ele.J  Im  ZniammenkaDge  mit  II,  31.  22. 
Bi  war  TOO  n.  e.  oder  43  vor  Chr.  alio  10  TolJe  J«kre  nach  dem 
entra  Comalal«  Carian;  dieiei  fiel  ini  1.  SS  vor  Chr.  —  Ueber  dfe 
Worlilcll.  i.  ob.  I,  40.  in.  Comilia  uiml.  eealariala.  Ueitiecc,  Au- 
tlqnilBtt.  p.  385.  «d.  Hauh.  Erneili  ia  Cl.  Cic.  i.  r,  eentariata. 

Jal.  Caetar^  Uniuai  oakm  aa  dem  Saaeii  Anitofii  Caei.  nenae 
■Ich  gew.  ichteehtbin  Caetar;  er  wollte  dabcr  leien:  ipit  et  P.  Sereü, 
Anek  ichreibe  Appian.  B.  C.  II.  p.  791.  uneioii;  ^/ifi_if»6r  iairtir  t* 
xai  SioBviUoy.  Allein  Ca»,  neont  äie  Namen  dipivmatisch  genao  nD< 
uub  dem  I4ta>-  Carialiljrl,  weil  da*  Jahr  darnach  benannt  wurde;  er 
tonnte  [olgltch  dai  elg.  Konten  der  Familie  nicht  weglauen, 

per  legct\  Liv.  Vit,  42,  1.  aliii  plcbiieitii  canlum,  ne  qnl« 
eundem  magittratuat  inlra  dectm  anna*  capcrel.  Diefi  Geieti  nnrd« 
gegeb.  Im  J.  413.  □.  c.  312.  V.  Chr. 

ei  cotituiem  fieri  licerttj  Heiniiu»  leblng  Tor:  eunttili;  naeb  B. 
6.  VI,  33.  qaibut  licet  tue  forlunatitiimit.  Doch  vergl.  Z.  J.  601. 
a.  Ramsh.  j.  \6i.  p.  634.  Ea  lonnle  fuglich  aiicb  beiben:  eiim  COD- 
iDleni  —  Beri  lir.  Zd  faemerhen  lit,  dafi  der  Dillr  ei  delihalb  ge- 
teilt wnide,  weil  Caei.  den  üedanlieu  hervorbeben  wollte:  qaa  Ipal 
eoniolatum,  populi  fufFragii«  in  eum  collalnm ,  aecipere  liceret.  Jene* 
comulem  fieri  iil  aber  elwai  ganz  allgemeiaei ,  fÜT^  can$ulem  creart 
ond  beieichnct  ein  Praeäikat,  dai  Jed-m  nach  Willkür  beigelegt  wer. 
den  bann,  dai  aber  nicht  der  Person  «niichliehtnd  Inbärirt,  od.  w« 
die  l^rton  als  bereili  in  Beiilse  einer  Bigentchaft  gedacht  wird;  im 
lelxtera  Falle  alehl  der  Patin;  t.  B.  Cic.  Tmc  I,  15.  ,Lieicit  eiie 
otiotB  Themittacli,  \iea\t  Epataitioitdae ;  iiärali  als  tcaren  ancb  daa^ 
wa*  van  ihiiei»  prüdkirt  wird.  Kpp.  ad  Atlic.  I,  IT.  in  publica  r« 
mihi  ttegligenli  ette  non  licet;  d.  i.  weuo  ich  ea  teSrt  oder  tej"* 
.  »ollte. 

liceret]  Der  Conjuntliv ,  wte  Baumil.  ad  h.  1.  PMb  nntrer  Aa- 
Kickt  ricblig  gegen  Rarnnhoru  §.  176.  S.  738.  erinnert,  abhängig  vom 
li  annm;  dem  Sinne  nach:  fnt  enim  aniti  praeterierant.  Kl  iam  — 
lleeret.     Bamih.   erllarto    den   Cojijanktiv  am  der  itiöjeititem  ond  ro- 


gL,;..b,Coo^le 


330  C.  lUL.  CAESAIUS 

feclis,  qnnm  fides  (ota  Italia  esset  an^stior,  neque  cre- 
ditae  pecuDiae  solvercntur,  coDstituit,  ut  arbttri  dareatur; 
per  eoa  fietent  aestimationes  posseBsionnm  et  reram,  quaoti 
~  quaeqae  eanim  ante  bellum  fuiBsent,  atqne  eae  crediiori- 
bas  transderenlnr.  Hoc  et  ad  (imorein  nOTanim  labolanun 
tollendum  ininuendumque ,  qui  fere  bella  et  civiles  disseii' 
■iones  seqni  conauevit,  et  ad  debitomm  tnendam  existi- 
mafimiein  esse  a|ilissimuiu  existintavit.     Item,  praetoribns 

atTingireiideii  BcdeoL  dDreh;  „waAl  erlaabt  war,  mit  ehrfUrefadvoIler 
BBckiickt  auf  die  MajeiUI  6ei  Rom.  Volki."     ErKbcint  BDI  gciwoDgen. 

ßdtt  —  anguilior)  Dai  Gcgealhcil  wäre  gev/rira:  ßdet,  qua« 
Inte  patet,  i.  i.  wean  die  Leute  überall  Crfdit  ftnden.  Cic.  Manil.  7. 
•dmi»  Koma«,  lolatioae  impedila ,  ßdem  eonriditte.  So  lagt  Snet. 
Vcip.  4.  in.  ut  quI,  propa  tabefacta  iam  Hde,  onaia  praedia  fratrl 
«bllgaril.  —  Ca«,  lagt  ailo,  dafB  ea  liemliHi  icRwer  kielt,  etwai  gt- 
borgl  an  rrtallen,  wcU  nämtick  Nicaand  Interciaen  lahlte,  noch  Mh- 
hu  tonlitel 

arbitri  dareiit*r'\  Judicet  (fei  arbitri)  poifnlali  ■  prmelore  d»- 
haiitur  vtl  addictbantir.  Helnecc-  Antiq.  p.  093.  BriMoa.  Forn.  p. 
196..  CXI.  ed.  Bach,  wo  nnter  andern  Pillen ,  Hr  welche  arbitri  ge- 
geben wurden,  genannt  lind:  a>l  bonorum  quanlttalea)  ae$Hatalioiirn- 
qne  fnaDudam  arbitri  dabanlnr.  Den  ITnterachiel  iwftcben  judex  und 
mrbiter  beitimmt  Cic.  pro  Itoee.  Com.  c.  4.  und  Senec.  Benet.  III,  7> 
Dieter  lagt:  srA'tn'  libarn  erat  et  naDii  adilricla  vincuüi  religio,  nt 
detrabere  allqnid  poiiet  et  sdiicere,  et  tententlam  tnam,  non  prout 
lex  änt  initilia  madeiet,  led 'prout  hnmanilai  et  mliericordia  impetla- 
vet,  regeret.  Dergl.  actionfti  h^erien  bonae  fidei  QBd  arbilrariae,  lom 
llntenebiede  von  itricU  iuril.     Vergl.  in  B.  C.  V,   I.  t. 

pguei.  et  rerum]  Man  nat«rBcheide  paMelifO  unä  peiienieml. 
Dieie  letiiern  drBniren  liidor.  Origg.  XV,  13,  3;  n.  Sext.  Pompe). 
Pealna.  p.  2O0  cd.  Lindem,  faat  anf  gleirhe  Weiie:  „PotlttlioMe* 
•not  agri  lale  palcntri,  pubiiei  privatiqae,  qnl*  non  maMcipaUene ,  aad 
lifH  tenebantor."  Den  Begr.  ran  poiteiiio,  Beiiti,  veraebiad.  ton 
dominiam  6.  t.  Rigenlhnm,  beitiTBint  ücdbii  Ballborn  Roaen  jnriat.  phllol. 
StodiFD  p.  5.  a.  a,  ~  Ret  aind  aber  die  mögDchen  fiegenitände  des 
b«wegli'-hpn  Vermngena,  wie  HSuter,  Silace*,  Vieh.  'S.  B.C.  1,44.  n. 

limnren  navarum  tabalamm  |  L'eber  tabul.  sOf.  a.  (n  Sali.  Cat 
ai.  2.  Znr  Krläuler.  dient  Tor  Allem  Uelneec.  Antiquilt.  p.  611.  wo 
im  Weaenll.  Folgendei:  Tabulae  nnaae  waren  eine  relaxdtia  aerit 
alieni;  nm  dem  Schsldner  ejne  Erleichterung  in  Terichaffen,  Indem 
e«  (rdhcr  üblicli  geweien,  dem  Gläubiger  die  Galer  dea  Veracbnideten 
■u  liberlaaaen,  uni  lie  dann  Bat  geBetillchem  Wege  iD  verkaufen,"  — 
Man  verweilt  auf  Senee.  Benef.  I,  4  fin.  Quinclil.  Dedam.  336.  und 
TOT  Altem  auf  Snelon.  Caea.  42.  eine  Stelle,  welche  die  onirige  voll- 
»(■adig  erklärt.  Folgend«  iit  in  beachten:  1)  Die  hier  erwähnte  Ab- 
ordBUiig  Caeiari  lit  eine  neue,  früher  nicht  gewfibnllche  t  U)  dnrdh 
dieielbe  ging  nacfa  üaelOD.  e.  42.  der  vierte  Theil  dei  Kapitalt  fflr 
die  Creditorrn  verloren  i  3]  diete  Art,  dorcb  Taxation  der  Ijiiteraich 
der  .Srhalden  in  entledigen,  bat  ipäter  Kaiier  Julliniait  Wieder  ein- 
XeMbrt;  4)  Die  labulae  mocae  itanden  In  lehlechtera  Credit,  n.  Liv. 
!XXXII>  38  r.  nennt  die  rogalionea  de  tabulit  nvdt  und  de  agro  vi' 
riUm  «KvMands  —  doai  faeaa  nntmUbu»  rtl   ad   plebem  la   optimatea 


gL,_._b,Coo^le 


BE  BELL.  CIVILI  LIB.  IIL  CAP.  1.       331    . 

tribnnisqne  plebis  rogationes  ad  popululn  fercntibTis ,  non- 
nallos,  ambitiis  Pompeia  lege  damnatos  itlis  tempoiibns) 
^uibns  In  orte  praesidia  legioaum  Pompeius  habaerat, 
(qnae  iudicta,  alüs  aiidieiitibus  iadJcibns,  aliia  sententiam 
ferentibus,  aingulis  diebus  erant,  perfecta,)  in  integrum 
restit^uit;  qui  se  illi  initio  civilis  belli  obtulerant,  si  sna 
opera  in  bello  utt  Teilet,   proinde  aestimaos,   ac  si  nsus 

aeccndeiidam.  TJebereinif.  Iit  dal  vod  Caci.  hier  aaigeipTochiie  Vr- 
theil.  Aebnlick  Vellei.  11,  38,  I.  Dum  in  acie  Phanali»  Africaque 
de  laoima  rerum  Caeiar  dimicat,  M.  Cociii»  —  ingeniöse  neqsam  — 
in  iiraclDtB  noearum  tabnlarnM  auclor  eXiUtlt.  S.  aacb  die  Auil.  na 
Cic.  Off.  II,  21  eitr.  Vcrgl.  Beinccc.  *.  a.  O.  Im  Griech.  x^'^* 
imoxoTial  n.  mujäxO-tiit.    Plut.  Caei,  e.  37. 

rogationes  —  ferealibiit'\  Rogalio  wird  «um  tlnlertefciede  voü  Ur 
von  Fuul.  Diacou.  und  Feitui  lo  defiriirl:  Regalia  e«t,  quam  populni 
eonanlilar  de  uno  plaribant  Aemiiii&ai,  quod  nos  id  eatnei  pertineat 
et  de  Bits  pluHbjityt  rebut ,  de  qiiibui  nna  omiiibiii  lanciator.  Nam 
cinod  in  omnes  hamines  retvt  populut  icitit,  le^  appellatDr.  Cb,  Gell. 
N.  A.  X,  20.  Liv.  V,  25,  13.  Salt.  lug.  40  in.  HamUlDi  Trib.  pl. 
rogatienem  ad  popnlani  praatulgal. 

Pompeia  Ug»'\  Vergl.  auher  der  tob  Held  ad  b.  1.  gegebneB  Kt- 
läaler.  Erneiti  in  Ind.  \-e%f.  Cic.  Brut.  c.  04.  —  An  einem  Tage 
■nDlBle  dem  Gekelaa  infolge  Von  dem  Ankläger  und  itm' Beklagten 
der  inündliebe  Vortrag  gebaKea  werden ;  jeneav  waren  3  Standen,  die- 
■em  3  Standen  Zeit  gegeben:  (lege  Pompeia  ternit  horU  ad  dicendnia 
datii.  Cic.  Brut.) 

praetidia  legienatn'\  Eine  Mttonymit,  vte  c.  3.  ad  cDnEciendl 
belli  eeleritaleia ;  abiilich  Nrp.  Tbem.  D,  5.  quam  latii  altitudo  ntari 
exalructa  videretur.  —      Zugleich  »t  ei  auch  Euallagt,   wie  Lir.  I,  1. 

ȟbe  faud  Statt  bei  dem  Pioeeiie  dei  Mila  ;  a.  n.  703.  od.  52  t.  Ch. 
Vergl.  Cic,  Mil.   1, 

aliii  audicnlibat  etc."]  Man  erklärt  dieb  nach  Aicon.  in  Arga- 
mento  la  Milon.  lo:  Drei  Tage  worden  die  Zeugen  abgebörl;  am 
vierten  Tage  der  Proced  eatichieden.  Nun  konnte  es  lieh  treffen, 
.und  war  auch  wirklieh  der  Fall  gewsien,  dafi  die  Richter,  Welcb« 
ilie  Senttni  fällten,  dem  Zeugen-cerMre  nicht  regelmäftig  oder  iStamt- 
HcA  beigewDbnl  hatten.    Daher  dai  Tumutteritche  de*  Vertahreni. 

In  integrum  reid'luft]  E)ua  Formel  bei  Briiion.  p.  4SS.  erklärt 
die  Sache:  reilitno  te  in  integrum)  ut  autem  iciu,  quid  alt,  honari- 
bat  et  ordiai  tuo  et  omnibttt  eeterit  te  reititua.  Cii  Emoli  in  Cl. 
Cic.  «.  V.  reit. 

proinde  —  aettim.']  Ob  praiade  oder  perimi^  in  lesen,  iit  auch 
hier  nngewifi;  wie  aller  Orten.  S.  lu  B.  G.  VII,  60.  Beacbleniwerth 
Ul,  wai  Walther  la  Tac.  Ann,  Hl,  17  erinnert;  doeb  nicht  enebÖ. 
|>fend:  jisrinde  leige  an  nexuni  Uulporit  anl  loci;  prainde  nexnm 
ouiiae  d.  I.  demgemSfi.  S.  aurh  Roth  lu  Agric.  10.  —  Zu  den 
Vielen  bereite  geiagten,  fflgen  »ir  nur  dief»,  daf»  perinde  ac  li,  ete. 
um  all  lu  einem  Begriffe  der  Gleichung  »er»ühiooUeu  erieheiiit,  io 
äiX»  ac,  atgne  etc.  lich  foit  tnililiteh  anhängen;  proinde  halten  wtr 
mehr  für  beloules  Advecbiuin,  welchem  eine  lotche  lur  Vervoll itändi' 
gung   del   Begrifft   beiiafügenda  Partikel    nicht  Dothweudig.      Logiteh 


gL,.._b,Coo^lc 


332  C  lUL.  CAESAKIS 

esset,   qnoDiam  ani   fccissent  potestatem :    etalaerat   eniiu 
bos  yiiua  iudlcio  populi  debere.rentitiii,    qoani  suo  bene- 
Scio  vlderi  receptos,  ne  aut  ingratus  io  referenda  grafia, 
ant  adrogans  in  ptaeripiendg  populi  beneficio  yideretar. 
Caf.  n.    His  rebus  et  feriis  I>atiiiis  comitiisqDe  oin- 

•lia  wäre  preinde  Adrrrii'albegrittf  ptrioit  ae  ti  elc  loMmiBCDge- 
•elile  fle/aliceauianlif ion ,  aai  der  Cluse  der  Camparalicae  nach  der 
Aunlogie  ran  qttoti,  tBuqgam  etc.  Im  Deoltcken  loiinen  wir  uni  durch 
luterpuntlion  helfen:  gerade  to,  al«  ob  elc.  proiade ,  d.  i.  grade  in, 
kli  ob  daraus  folgte;  pro  ea  igilur  conditioiie,  ad  haue  igilar  aar- 
Huria  et  rationem.  Dngegta:  grade  all  ab  ele.  iit  gleich  perinde.  An 
•iue  gleichgültige,  nicbtiiagende  VeiwcditlnDK  uud  ADwendang  beider- 
lei Forinen  wird  wobl  Niemand  mehr  deokea.  Daher  leieii  wir  hier 
B.  III ,  T2.  «xlr.  o.  c.  60.  pminde. 

aetUt»tmt\  Dal  Particip.  bezeichnet  ein  VaHtal^eiiSiüü^;  i.  RuBih. 
(.  171.  S.  873.  Vergl.  ob.  II,  40.  eilr.  arbitratui. 

ae  ti  u>»>  tuet}  Näml.  eotum  itpera.  Der  ganie  Sa(i  iit,  wie 
bäaGg,  lucVcr  verbanilen,  .and  durch  eine  Ar|  von  AUraitiom  trelen 
4ieae  Pertonett  mehr  herror,  all  der  angebotne  Dienet,  der  eigentlich 
kier  gemeint  Iit.  Analog  iit  B.  G.  I,  39.  reut  fruMeulariam,  Bl  «atii 
commoile  aopporlari  pOMet,   Untere  dicebant.     Cfr.  Ecleg.  Cic.  p.  90. 

lui  fecif$eat  poleilaleui  J  Er  halle  ülifr  lie  ditponire»  LönneH! 
Hll  Hfiiehung  anf  PerManen  leltner;  hanfig :  dioticamdi,  pagnandi  a. 
•Bd.  Vecbrn.  S.  ob.'I,  41.  od.  <lDcb  in  Shnlichem  Sinne,  wie  B.  6. 
I,  40.,  p-  86.  Cfr.  Bremi  in  Nep.  Agei.  3,  6. 

Ingralal  in  referenda  grat,]  Für  ingrat.  wollte  B^ntley  leien: 
eettalar,  wai  nwar  Autorität  hat;  aber  nni  acheint  entweder  hier  ein 
Blferdingi  auffüllender  Pleonaim.  Statt  in  finden,  indem  wir  der  Rr- 
klär,  undanihar  gfgen  An  Volk  siebt  beiilimniea  konnea ,  innd.  bloll 
dai  Verliällnifa  Cäisn  gegen  aeine  Anhänger  bier  beieichnet  glanben; 
odEr  man  niüfate  annehrnen:  ignavat ;  Wai  wabl  verfanacbt  werden 
konnte,  i^.  Diakenb.  la  Lir.  XXXVI,  17,  8.  Aoeh  Wärde  dieli  einen 
guten  Gegenaafi  zu  aifrogam  geben. 

tu  praeripienda  ]  Diefa  hat  Ond,  «chicklich  vertbeidigt  gcgea 
praeefp,  wai  in  einigen  Codd.  n.  Editl.  —  C  "'g'r  wie  praen'^ 
all  dai  leldentchafUiehere  Renehmen  beiaer  m  adrogäni  paaae,  all 
praee.  Vergl.  nnt.  c.  13.  TS.  a.  B.  G.  VII,  9.  —  Bca.  Wallher  in 
Taeil.  Ann.  XIV,  3S  «xtr.  wo:  praerepta  inlerim  ttlHone  fettinabanl. 

CAP.  IJ.  Feriit  LaUnit\  Aueh  bloft  Latijtae;  i.  Drakh.  lO  lAt.  V, 
IT,  3.  ein  volkatbumürhea,  religioaea  Feat,  eingefahrt  von  Tarquinini  Snp. 
Anlangt  dauerte  ei  I ,  ipäler  4  Tage.  Auf  dem  Berge  bei  Alba  Iionga 
wurde  ei  geferert,  und  von  47  Vollem  Latiuma  brachte  jede«  leinen 
Anibeil  lum  Feiteaachmana.  Jeder  Coa.  ehe  er  in  die  Provini  abging, 
mnCila,  nach  heiliger  Sitte,  diese /«n'art  Lat.  anaagen  und  ant  dem 
Albaner  Berge  ein ,  teierlichea  Upter  dem  fapiler  Loliarit  bringen. 
Irgend  ein .  Veraaumnifa  in  dies»  Hinair.bt  galt  fdr  Verbrechen  ond 
UoKlünk  bringend.  Cfr.  Liv.  XXI,  63,  T.  Ileinecc.  Anliq.  p.  30S.  Man 
nannte  dergU  Feste,  die  nicht  auE  beitlmmle  Tage  Gelen,  feriae  eon- 
eeptiva».  Varr.  L.  L.  V,  3.  Daher  der  Auadrnclc  Liv.  V,  17  2.  ma- 
giairalni,  vitio  creatoa,  Latiaat  laeruaigue  in  Albane  monte  non  rit« 
toneepit*^. 

eomitii*  aamibut'l  D.  i.  alle  migliehen,  rar  ZcU  nocb  nethue»- 
digeH:  Allel,  waa  toh  Coaiit.  nocli  xa  hallen  war. 


gL,_._b,Coo^le  , 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  HI.  CAP.  2.         333 

nibns  perficießdis  undeGim  dies  fribnit,  dicfahiraqiie  bb 
abdicat  et  al>  nrbe  proficiscitnT  Bnindisianique  perveniL 
Eo  legiones  dnodecitn  et  equitafam  omnem  venire  insse- 
rat;  sed  tantnm  Bavium  repent,  ut  angaste  quindccim 
inilia  legionariorum  militnm,  quingenti  equites  (ranspor- 
tari  possent.  Hoc  nnum,  [inopia  nariamj  Caosari  ad 
conficiendi  belli  celeritatem  defuit  Afque  eae  ipsae  copiae 
hoc   infrequeatiores  imponanlur,    qnod  multi  Gallicis  tot 

ptrßciendit']  Sa  dfe  inclif.  Codd.  Nicli  Oadend.  bsben  hil  die 
EKlt.  die  Form  ptrfiouadii  angenommen.  '(Ini  dünlt  ManaichfaltigkeU 
.  iler  Formen,  (oft  der  ältetit  a.  neuern)  sbinwagen  nach  dem  Refühla 
in  Schicklichen,  nach  der  Eigenlhümlichkeit  dei  Stria  »nd  dei  Urgen- 
■luidei,  nach  den  Regeln  dei  Wohlklang!.  E*  fragt  licli:  vitit  wohl 
ein  Römer  fn  Caeaars  Zeilalter ,  von  obliegenden  Amllgelc haften  geiagl 
haben:  tiaee  mihi  iiint  perflclundal  —  Uer  Anfänger  vergl.  Z.  fi.  \Ü7. 
Bei.  RBmihorn   G.  61.  S.  144. 

äiet  tTibHit\  So  ont.  c.  78.  hii  rebna  taatuHl  temporlt  Iribuit, 
qnknlnm  erat  properanti  neceaae.  Eben-io  Nep.  Hann.  13,  2.  hie  tan- 
tnt  vir  —  KonTtiAil  lempori*  Irtbait  lilerii.  Item  Attle.  5,  3.  Ali« 
•;non.  itapendere.  £■  iit  aber  nicht  lowobl  vericendifn ,  ali:  Zeil  lu 
•twai   beitintraea.   In  Folge  einer  Eintbeilung  oder  einel  Entaehluiiei. 

lantaat  sasiuH  ]  8.  ob.  1,  4S.  Ernegti  lU  Tacit.  Agiic.  15.  UeiiD 
it,  talit  und  guaatai  werden  eben  lo  gebr.  modo  ad  aiigeudam,  modo 

sHg-Btl«]  lieber  den  Begr.  B.  Q.  I,  2.  p.  10.  Angnite  trantpor- 
tare  Ut  ao  geiogl,  wie  B.  C  V,  24.  anguitini  provenerat  frnmenlum, 
aäml.  fOr:  nl  nonniBi  aaguttiut  coUocatot  militet  lrani{iDrtare  poaieb 
Wir  würden  also  aagen :  ifur  mit  laapper  Nolb. 

traiuportari'\     Bei  Oad.  n.  A.  nach  der  Hebn.   der  €odd.   trant- 
pertare.     Kein  Wunder,  da  die  Zahlwörter  nicht  an ageaeh rieben  waren*' 
.Von   poa(e(,    wai  aicli    entacbnldlgen   lieri ,    Veine   Spur.     Nach   andein    - 
Stellen  m  nrtbeilen,  und  den  ZuaBrnmenhange  gemara,  haltea  wir  dta 
Acan'rfarm  für  richtiger. 

inopia  itavium]  Hotomann  hält  dleae  Worte  tür  Gloiiem;  man 
bemft  iicb  auf  B.  G.  IV,  2S  exir.  wo  bloti:  koe  unum  —  defuit  Allein 
dort  iil  die  gemeinte  Sache  lo  klar  und  bealimml  beieichnel ,  dafa  ei 
keinea  aolebea  Appoiltl  bedarfte.    Aehnl.  Beiap.  Jtamab.   g.  OG.  S.  2SS. 

iafreguentiotetl  Oud.  ad  h.  I.  glanbl ,  Im  Texte  aey  hier  manches 
cormmpirtj  ei  widersprächen  lieh  inopia  navium  und  eop,  infrtqnent. 
Allein  die  Klage,  dat>,  ala  ei  nnn  wirklich  zum  Einschiffen  kam,  we- 
niger Trnppea  tBpglick  geweaen  w&ren,  bezieht  aich  inniubat  mt  die 
Abltaeilang  in  Legionen;  dieie  waren  nirbt  mehr  TollzähligJ  wi«  e.  6. 
beweiat.  Ea  worden  näml.  nominell  T  I^egg.  eingeachilft  und  dieie  be- 
trogen effektiv  nnr  15,000  M.  Uaraua  ergtehl  aleb,  wie  lehr  die  eiu- 
■elnen  Legg.  loiammcngeichmolien.  So  sagt  Liv.  XLIII,  II,  10. 
erareibi»  eaninlii  infrequtntem  commeatibni  vnigo  datli  per  ambitio- 
■em  etie.  In  ibnl.  Sinne  injrequen»  lenatm.  Man  erkennt  die  rela- 
Kv»  BedeuL  dea  Wort«.      '  ' 

mKlM  Gallieii  ete.}  iDiIlen  Codd.  Galli.  Dielk  wBrde  ileb,  wenn 
dl«  Worte  tot  bell,  nicht  binderten,  reehttertigeu  laiien.  Meinte  Cava, 
etwa  die  nnt«c  dez  Btüerei  befindlichen  Gallier?  —  Doch  wahracheiu^ 


L:,gL,z.JtvGOOgle 


S34  C.  lUL.  CAESARIS 

bellis  defecerant,  longnmqae  iter  ex  Hispania  magnnm 
nnmeniRi  deminuerat,  et  gravis  autamnns  in  Apalia  cir- 
camqiie  Brondisiura«  ex  Baluber-rimis  Galliae  et  Hispaoiae 
tegionibos,  omneta  exercitum  valetudine  tentaveKit. 

Cap.  III.  Pompeius,  anauum  spatiuiu  ad  eomparaa- 
das  copias  aactaiy  quod  vacnuni  a  hello  atque  ab  bo^te 
otidsum  fuerat,   magnam  ex  Asia  Cycladibneique   insalis, 

lieber  bliebe;  Ga\l\ae;  wonat  nach  Ond.  eio  Cod.  fübrf.   Verj;).  ob.  I, 
Sl.  Gallien  cnnineluda,    wo  >acb  ein   Codd.  eallia«.    So  B.  6.  VIII, 
'   Prooen.  re*  geiUe  Galliae. 

r/e/eceraai]  AtiBolul  ob.  |[,  31.  oeque  fanti  timodi  inm,  nl-ipaa 
irßciam.  B.  Afrk.  II.  ne  illl  meta  drßrereat.  Suet.  Vilell.  15.  po- 
polo,  ne  d^certt,  bortanle.  Doch  aacb  von  dea  KörperVTUlea,  wie 
BUt.  III,  4U.  v»gl.  Korlt.  zu  luft.  99,  1.  und  alt  bei  Tacit.  Caei.  vill 
«ahrach.  beidet  verbmiien :  Mulhlaiigielt  aui  Ueberdrali  und  Er- 
te&Sp/uBg.  PlDlarcb.  Cari.  e.  37.  m.  aagl:  ntcfiiiii/iaiiörti.  ^ii)  loE; 
aiömmt  —  und  e.  40.  tiixafirov  vnö  yiiQiai  aal  pa\3ii^  ijouv  toI;  aäpaai 
n^o;  TOI';  narouc  3i  äo^/rtHir  irxataXiiaonni  i^r  iifo9vfi{ar.  —  Wenn 
eine  andre  Erklir.,  die  ob.  erwäbot,  gälte,  wurden  wir  drßcere  für 
wirtlidien   Abfall  >U  Pompej.  nehsien. 

iter  tx  Hitp.l  Heb.  dpn  absolulen  Gebraneh  Ton  ex  bei  Verhat' 
anbatant.  i.  ob.  II,  17.  p.  SOO,  Kolh  za  Tacit.  Agr.  p.  330  ff.  Dabin 
^bä(t  Bucli  daa  gleicbfolg.  Bulumnui  in  Apulis  crVcujnque  n.  e.  q.  di(- 
eeatD  ex  Illyr.     UiK.  e.   13.  itinere  ad  Dyrrh.  —    ex  Ilalia. 

gravi*  atftHinnul  ]  So  gratis  häniig  Ton  Wind  nai  Wetter  ^  vou 
KUnta  und  Gegenden,  die  der  Getundheit  nachtheilig.  Lii.  XXXVll. 
23,  2.  e^  Lnro  grori'  et  tempore  atmi  (mediam  enim  aeilalii  erat,) 
lugruere  viorbi  vulgo  CDepemnl,  Id.  XXV,  20,  7.  AcccMit  et  peitllen- 
tia:  nam  tempore  aatuniai  et  ladt  natura  gravibut  —  iutolerand«  via 
aealoa  oaminm .  terme  corpora  movit;  et  temporia  et  loci  vitio  aegri 
erant.  —  Weg.  aatamit.  keine  Abweicb.  der  Codd.  in  der  OrtAogr.  Ctr. 
Waltb.  Tae.  Ann.  XI,  4.  p.    II. 

ex  lalaberriiait  etc.]  Eine  gedriagte  Art  der  Daratellniig,  die 
vielleicht  eotalanden  durch  den  Gedanken:  exeTcitUra,  gui  modo  ve- 
niiiet  ex  aaloberr.  feg.  in  qaibuH  autea  commoratua  eiget.  Denn  ex 
drückt  eben  den  Uebergang  am  einem  ZonCande  in  den  andern  ana. 
Daher  muri  übeiall  ein  dem  Z uaa m nie n bange  lugemehneT  f^erbalbtgtilt 
aopplirt  werden.    CCr.  Bremi  lu  Nep.   Timol.  S,  2.  Oh.  I,  22, 

taletttdiae  tenlanerat]  Nach  der  Analogie  von;  teneno  fentare, 
8net.  Ner.  35.  Cfr.  Oudeud.  ad  Soet.  Cat.  SO.  Ancb  tentari  morbo, 
fa»e  I.  e.  imtiadi.  Vulg.  von  einer  Krankli.  grpacH  werdeo.  Faleludo 
ilt  vfti  Uebelbeßaden.  Saef.  Cal.  50.  Mentli  taletudiaem  ipie  aenie- 
rat.  Lir.  Epil>  13.  Ap.  Claudiai  proptec  valetudineB  oculomm  Jam  diu 
conliliii  poblieil  ae  abilinoerat.  — ■  Ob.  I,  31  f.  adfeetum  vaUtudine 
fiiium.  Plotareh  Caea.  c.  40.  nennt  den  Znaland ;  rooii/iä  «t  koipüäi;. 
CAP.  III.  Ahmuuhi  tpat.J  Ein  11SS.  und  Bd.  bum'.  Offenbar 
Gloiae  od.  wabrafcb.  Schreibfebler.  Akhuuoi  apat.  iit  ona.  ein  gamxei  Jahr. 
'ab  hottt  DiiDfim]  Die  Stiuktor  iit  analog  dem:  talai  ab  aliqno, 
8.  out.  III,  36.  Haud  Tursell.  I.  p.  40.  üeb.  vacuut  a  beUo,  wie  Cic. 
Off.  I,  21,  73.  tacailas  ab  angoribua  —  a.  Hand  a.  a.  O.  p.  40.  41. 
Bamih.  p.  427.  Wwum  die  Fraepoiit,  a  hier  nolbwettdig,  wird  mam 
leicht  erlienoeB. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  Llß.  IH.  CAP.  3.4.     33S 

Corcyra,  Atfaonh,  Pbnto,  Bithynia,  Syria,  Cilicia,  Phoe> 
nice ,  Aegyptö  classem  coegerat ;  inagnam  omaibug  locis 
aedificandam  curaverat;  magiiain  imperatam  Asiae,  Syriae, 
regibnsqae  omnibag  et  dyoaatis  et  tetrarchis  et  liberis 
Achaiae  populie  pecaniam- exegerat;  magQam  sodelatea 
earum  proTinciamm ,  quas  ipse  obtioebat,  aibi  anmerare 
coegerat. 

Cap.  IV.  Legiones  effecerat  ciTiam  Romanorain  no- 
rem;  quinqne  ex  Italia,  qnas  traosdaserat;  unam  ex  Si- 
cilia  veteraaBm,  quam,  factamex  duabus,  gemellam  ad- 

ptagaan  —  magn.  elc]     S.   ob.  I,  51.  'B«li[i.   ahalicher  Wieder- 

dynattae  el  ttlraretae]  So  werden  bn.  dl«  llelnen  Könige  niii 
Fürilen  Atieat  geuannf.  Vergl.  üb-  dgttatta  n.  dynattet  Boeder.  Ind. 
■u  Nepoi;  und  üb.  tetrprcka  bemerkt  Salmsiiui  Exerckmt.  P|[n.  p.  51(1. 
folgende!:  proprie  Telrarc/^'a  nolal  guattraorum  •imal  in  una  eadetn- 
gme  prvtiticiB-  vcl  genta  principatam  )  qDum  regio  aliqaa  vel  natia  •  . 
qaaluor  viril  regiluc,  iloguli  dicunlur  telrarr/tae  et  linKnlocum  admi- 
nlalralio  teirare/iia.  Man  kann  lich  nnn  erklären,  wefihalb  lleiaer» 
Ffl raten  Tetrarchm  genanrt  wurden.  Wie  ilch  natb  und  nach  die 
Sache  verändert  habe,  der  Namt  aber  geblieben,  leigt  Sfinbo  XII,  506. 
In  Galalien  näml.  leycn  nrapr.  3  rerachiedene  Vdlkencbatten  geweieti; 
|edei  in  4  Tetrarcbl'en  getheill,  >0  dafi  luiammen  12  Tetrarehen;  rnd' 
lieb  nur  einer  Dejotarni,  Diäten  erwähnt  Liv.  Eptt..  94.  Dergl  klein« 
Fllriten  biefien  auch  reguU,  In  Dynatiet  'liegt  wohl  nach  Rom.  Sprach' 
^br.  der  Begr.  eine!  kleinen  it'utiisehräniten  Herneberi.  CFr.  Sali. 
Cat.  20,  5.  In  TAatalieit  errichtete  Pbilipp.  von  lUaced.  Ttlrarehien, 
d.  i.  vier  Stattfaaltancharien.  S.  Demoith.  Phil.  III,  7,  26.  nnd  vergL 
Jacoba  giaatireden  S.  284.  85. 

(oci'efofcf]  D.  i.  die  geschlohiiea  Vereine  der  GeDeralpäEhleT 
(pnblieanl)    In    den  Provinien ;    nach  diesen    werden   sie  aach  benannt, 

I.  B.  lorlelai  Bitbynica,  Africana.  Die  einielnen  Mitglieder:  taciii 
ein  Dirigent  heiht;  magister  ■ocielatii;  in  den  Rom.  GeietibQcherQ 
heifien  diese  Vereine:  corpara,  callegia.  Cfr.  Cic.  ad  Uiv.  Xlll,  9.  n. 
du.  Mannt.  Heineee.  Antiq.  p.  595. 

numerare  |  D.  I.  baar  lahlen.  Nep.  EpRm.  3  f.  u.  pecnniam 
nvtneralaM^  acciperc  —  Tiuiolh.  I,  3.  Daher  auch:  dot  uxoria  OBine- 
rala-  Cic.  Csecin.  4. 

Cap.  II'.  Ltgionet  —  uoveat'X  Auf  die  Stellnug  der  Zs^wörter 
ilt  mehrmals  bEng-ewieitn  worden;  *o  i.  B.  I,  80.  milta  progreisu* 
guatuor.  ll[,  101.  f.  na'dei  luiit  combiiitBe  gniagur.  Im  Atlgem.  geht 
der  Gattjiagt\ifpitl  vor:  I,  'JO  fin.  II,  8.  pedei  XXX.  It,  IS  in.  Wo 
der  Za>illKgr\S  vorauigFht,  findet  enlwed.  eine  Speeißi-BtioD  des  Cexe. 
rellen  Statt,  wie  hier,  II,  7  f.  oder  eine  Hervurhebung  des  Quauti- 
(ältbrgriffi ,    wie  II,'32.  f.  (.  ducenCat  naiea  onerar.    Man  vergl.  noch    . 

II,  10.  21.  in.  22.  23.  27  in.  34.  35  f.  4).  in.  III,  101.  f.  Btsweil.  ent. 
■eheidet  der  Ce^eaaall  des  belgeleglen  Pridieals^  welche  Stelle  daa 
NuBttrale  einnehme.  —   NIebt  ganz  Hbereinitimmend  unser  Spracbgebr. 

ej-  ltalia'\  Ex  mit  flesieh.  auf  eiciiim  Roaianor. ,  deren  Vater, 
land  nad  Wohnort  durch  rr  uigedeatet  wird.  Zwar  konnte  er  her. 
helgeffihrt  werden   dorcli  daa  in  effecerat  liegende  toegcritt,  wie  bb~ 


L.gL,;..b,GOO^IC 


33C  C.  lUL.  CA^SABIS 

pellabat;  nnam  ex  Creta  et  Macedonia,  ex  veteranis  mi- 
litibns,  qui,  dimisai  a  BDperlotibus  imperatoribas,  in  iis 
provincUa  consederant:  duaaexAsia,  qaas  Leotuliu  con- 
aal  conscribendas  curaverat.  Praeterea  magnum  muneimn 
ex  Thessalia,  Boeotia,  Ächaia  Epiroque,  Happlemenü 
nomine ,  in  legiones  distribuerat.  His  Anlonianos  milite« 
admiscnerat.  Praeter  bas  exspectabat  cum  Scipionp  ex 
gyria  legiones  duas;  sagittarios  ex  Creta,  Lacedaemoae, 
Pento  atque  Syrja  reliquisque  ctv!tafibus,  tria  milia  na- 
mero  babebat;  fanditorum  cobortes  sexcenarias  duas;  eqni- 
tum  Septem  milia,  ex  qaibus  sexcentos  Gallos  Deiotanu 
adduxerat,  quingentos  Ariobarzanes  ex  Cappadocia;  ad 
enndem  numerum  Cot^s  ex  Thracia  dederat  et  Sadalam 
filium  miseral.  Ex  Macedonia  ducenti  erant,  qnibofl 
Rhascjpolis  praeerat,  exccUenti  virtute:  qningentog  ex 
Gabinianis  Alexandria,    Galles,    Germanosqae«   qnog  ibi 

mcnll.  In  ex  veleranis  mllit.  ilrlitb>r}  allein  du  tolgeDde:  qua*  LeO' 
tolna  COS.  —  eotncr.  cur.  zeigt,  dafi  ex  abialut  gebrBui:ht  iit,  wi« 
Nep.  Ale.  10,  9.  erat  cnm  eo  quidam  ex  Arcadia  hoipei.  Cfr.  Orakb. 
■u  Liv.  XXXV,  32,  4.  wo:  e.v  Indra  flei>hanCei.  Bukok.  la  TercDt. 
p.  97.  cd.  Scbop.  —  Demnach  erwartete  uhi  vidi.  Vor  Irauidurerat 
«in  ipte;   oder  secuKt  adduxerat. 

Leaiulu$   cot.  ]     Qui  lupcriore  anno   conaal  taerat.    S>  I,  14. 
.   lupplemenli  nomine']     Nomen   iit   hier    TiM'aai  Vomrand;    nt« 
TaelL  Auu.  Xlll,  0  in.  ut  aemulalioiili   impecl«!   per  nomen   obMaJU 
»moveret.  B.  G.  VII,  80.  praedae  nomine. 

Aaloniano»  mtl.]  Die  Aual.  bemetltCD  hierbei,  dalk  nach  c.  10. 
n,  €7.  wo  ei  faeihe:  ivpra  le  id  demanilratte ,  Vielei  inr  Geichichte 
äei  Feldiag*  Geberige  im  2trii  Bucbe  feble ;  lo  auch  dai  hier  ange- 
deatele  Ereignifa,  dafi  C.  Antoniat,  ein  Legat  C sei.  bei  Coreyia  durd 
Verralh  in  der  Feinde  Hände  gefaJlen.     S.  Suet.  C&ei.  3a.  n.  nnt,  c  07. 

cum  Sciplone)  Sn  ab.  1,  3S.  Varro  cum  iii ,  quai  babeba»,  legio- 
albns.  etc.  Wobei  id  erianem  an  cum  von  einem  Befeblihaber ,  unter 
welcbem  ein  Corpi  detacbirt  wird.    Vergl.  lu  II,  19. 

iagUlario$1  Eine  Edit.  und  1  Cod.  Bagi(laniir«M  nai  anl.  eqol- 
tUM  italt  eguitei.    Cfr.  lU  II,  18.   p.  2Q3. 

'  tria  milia  numeraj  So  ott  bei  Cae«.  o.  A.  mimero  all  Ablativ, 
der  Hähern  Beillinmnng,  a.  Z.  §.  457.  Ramib.  $.  141.  S.  422.  analog: 
aetate,  natione,  genere,  natu.  So  ant.  e.  27.  65.  GJ.  R.  G.  I,  49. 
nnd  Ronat. 

Gallot]  So  LIv.  XXXVIll,  16.  31.  36.  Elgenll.  Gnlatae,  oder 
GallogTaeci;   auch  Graecogalli  nnd    i^XTitoyaläiai. 

«xeellenti  virtute]  Ablal.  quajitat.  Cfr.  II,  34.  In.  Ana  ducenti 
■npplire  man  hominei,  was  In  der  Hegel  dabei  ajebl,  «ic  B.  6.  IV, 
1,  f.  bei  Nonio.  propr.  nicht  leiten  «eggelaiaen  wird.  B.  0.  I,  18. 
Beiip.  Ramab.   g.  140.  2.  S.  41  £.   d.  Salt.  lug.  61.  exir. 

Alexandria\  Abhängig  von  addaxfrat.  %.  §.  398.  Ramah.  {.  147. 
6.  41«. 


gL,.._b,Coogle 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  UI.  CAP.    5.      337 

A.  GftbiAtAB  praeBidU  eanftsa  spnd  regem  Ptoleraaenm  reih 
qaertit,  Pompeius  filins  com  elasse  adduxerat;  octingentoii» 
qaos  ex  aefvis  suis  pastoronqne  snwum  ccegerat;  treceh- 
t08  Tarcondarias  Castcr  et  Dor^kus  ex  Gallograecia  de^ 
derant.  Horam  alter  una  Tenerat,  alter  filtnm  miserSt. 
Docenli  ex  Syria  a  Comageno  Anliocbo,  cni  magna  prae- 
mia  Pompeius  bribuit,  miasi  «ant;  ia  bis  pleriqne  bippo* 
toxotae.  Huc  Dardanos,  Bessos,  partim  mercenarios,  pa^ 
fim  imperlo  aut  gratia  comparatog ,  item  Macedonas,  Thea- 
stJos  ac  reliqnamm  g^itiam  et  oivitatam  adiecerat  atqn» 
euiB,    qoetA  gnpra  demonstravimug ,   nnmenim  explevarat. 

Cap.  V.  Fnimenti  Tim  maximam  «x  Tbessalia,  Asia, 
Aegypto,  .Creta,  Cyrenia  reliqnisqne  regionibua  compara- 
Terat:  hiemare  DyrrhachH,  ApoUoniae  omnibnsqne  oppi- 
dis  maritimis  coostituetat,  iit  mare  Caesarem  transire  pro- 
hiberet:  eiusque  rel  caussa  omni  ora  maritima  clagHetu 
^poraerat.  Praeerat  AegyptÜB  naribns  Pompeias  filios, 
Asiaticls  D.  Laelius  et  C.  Triarios;  Sjriacis  C.  Cassiiu; 
Bhodüs  C.  Marcellas  cum  C  Copotiio;   Libnriiicae  atqne 

tx  ««rvft  patlemmpte  «fe.]  Der  Gattliv  erregt«  AnitoIk{  uin 
htf  «tlerl«!  CoDJeltureii ,  (.  B.  lervltlia  paslaribtitiat  vorgcbrubt. 
Obne  Nothl  Pattorutn  ti(  der  Gcnilir  des  Ganam  ige*'.  parlitiBar 
gen.)  Die  Stroktar  lelbtt  ht  in  VerbUln.  in  er  ifit.  eia  Hyperbaton f 
«od  ahoi.  Liv.  XXllI,  iS.  de  exercitn  MsrcHIi ,  qul  earttt»  es  tag  i 
Caunenii  euent  etc.  l/nt.  B.  C.  III,  40.  eitiboi  Rani,  qui  etui  conpea. 
tmt   erant.  —    Ueb.  lervf  et  pait.  i.  I,  34. 

er  Gnllograteia']  Zum  UnlenchiedB  tob  dem  Sill.  Tbeile  Ton 
eslatUn,  Ober  «eichen  Dejolar.  herrichte.     Nach  Appian  II.  p.  T53. 

fraemia  In'Astt]  Nicht  tribuerat;  ei  lit  eine  Beitterk.  deiAaton: 
wotflr  ihm  jener  (Pomp.)  grofie  Belohn,  gab,  nachdewt  nüml.  Antlach. 
€le  Trappen  geichlckt  Aalle. 

ÄipptiorelaeJ   Bei  Cart  V,'4,  14.  lagKtartl  equitei.  Aach  B.  Afr.lft. 

Imperto  aut  gralia']  So  bei  hW.  XXXIX,  25.  gratia  ant  eift'vn  ; 
nnd  dieiier  Gegeniat*  war  lehr  geWdhnl.  Objeliliv :  die  Gvntt,  in  der 
Ich  b«i  Aud.  liehe;  lobjektlv:  dai  Streben,  einem  Andern  gallig  id 
Bcyn:  gratlBcandi  ■tadinm;  wie  %B^C!^a&ai.,  aai  ictialdigen  RüekticÜlcn. 
liiT.  V,  8.  at  qnoique  tttiäiam  privatum  aut  gratia  occupaverat. 

CAP.  V.  yim  marim.]  Man  denke  sich  Hl  bei.  mit  dem  Neben- 
begr.  denen,  wai  man  mit  der  Malte  nder  Menge,  ilt  ilch  aufgehäntt 
•der  Irgendwie  rorflndel,  aulriehten  kann,  oder  tCckiiehtlich  de» 
Eindmeli,  der  tVirlang,  die  elwai  macht,  ateo  veracb.  von  mein, 
topia.    Siehe  ob.  |[,  4.   p.  2)0. 

onnj  ora  —  diipot.1  S.  I,  31.  p.  67.  n.  weg.  oiKiiit  I,  13  cstr. 
Daher  aach:    auniiusque   oppidh.     S.  Z.   §.  481.    Bei  Bamih.   g.  147. 

B.  4Sd.  finde!  lich  unire  Stelle  einer  ajideru  Regel  lubiumiTt  ,.dic  wir 
hier  Hlehl  tit  anwendbar  balles. 

Y  , 

L*.gL,.._b,Coo^le 


M»  q.  lUL.  CAESABIS 

Achaicae  claisi  Scribonius  Libo  et  M.  Oetaviofl; '  toti  M- 
men  officio  iDaritimo  M.  BibuluB  praBpoBimscuncta  adui- 
niatrabat:   ad.  bunc  auinma  imperii  respiciebat. 

Cap.  Yl.  Caesar,  ut  Brnndisium  venit,  concionatiM 
apnd  milites ;  quoniam  prope  ad  ßnem  labaru»  ac  peri- 
eulorttm  esset  perventum,  aequo  auimo  mancmia  atque 
impedimenia  in  Italia  relinquerent ;  ipsi  e^^pediti  navet 
eonicenderent,  quo  maior  numerus  mihium  potset.  imponi; 
omniague  ex  vietoria  et  ex  sua  liberalitaie  sperm-eRt: 
canclainantibus  omnibas,  imperaret  guod  velleti  qvodcum- 
que  imperavittet ,  *e  aequo  animo  esse  Jaciarai;  pridie 
Nonas  lanuarias  Daves  solvit,  impositis ,  at  snpfa  detnon- 
fttratum  est,  legionibus  Septem.  Poslridie  terram  adiigit. 
Ceramiioruin   saxa   ioier  et  alia  loca   pericolosa  quietam 

officio  marit.  ]  Analog  lagt  Flor.  II,  2,  9.  maritibtum  egll  Irtii»- 
phum  ,  alatl  dei  looat  dbl.  nava/ii. 

ad  Aune  —  reipiciebat}  Held  nacht  *nl  die  SeltKiüteii  dei  Ad>- 
drucliH  aufmerkiam;  gewöhnlreh  lit;  redirf  ad  aliq.  pertiaere.  Weniger 
der  Begriff  dea  rerbi,  al«  dealen  Varbiod.  mit  dem  sbitriikt.  tamma 
Impcr.  [alJt  aar.  Ein  übDÜcbea  Baitp.  aaa  [Jlpiaa.  bei  «eaner:  Periculam 
rel  vtnditae  ed  vendilorem  debet  retpieere.  Verwandt  bleibt  ipectare 
■d  iliq.  lo  iaft  der  Sinn;  Mof  Bibal.  ßel  Allet  xarävi f  in  lo  [era 
MOil.  alle  Unterbefahlihaber  auF  ihn  luid  (eine  Anordnungen  stkauUn  ■ 
und  aclileten,  und  er  folglich  für  Allaa  reiponiabel  war.  Von  Heo- 
tcben  lagt  maa :  ate  nehmen  ibren  RecuTt  an  od.  lU  lern,  ßei  Tetcal. 
Phortn.  II,  3,  3.  ad    te  rerain  tumma  redil.     Dai.  Ituhnit. 

CAP.  VI.  Jj'li']  !■  Gegeniati  der  tnancip.  juaieata,  laTcitiae. 
S.  B.  G.   VIII,  4.  Sali  Cat.  18,  5. 

ex  vieioHa  —  iperorrnt]  Nach  der  Analogie  der  Ve^bor.  eeg- 
natftmli,  pircipiendi-,  a.  Hand  Tun.  II.  p.  62l.  doch  oITenh.  mit  dem 
NebenhegrilT*  dea  daraoi  hervorgehe  od  ea  Retultatt  und  der  ^elle. 
Analog:  ilnlZlii'  nai/a  «uiot.  —  Nicht  gaoi  eina  mit  aperaie,  exipee- 
Ure  ab  aliquo. 

imperartl'^  Abhängig  von  eenclamare  ä.  i.  eondamando  rogare, 
pMtmlart  ete.  Tbc.  Add.  XIII,  15.  BrttaDpieo  juaiit,  er$tirgerel  taa- 
tumque  aliqnem  ineiperet.  S.  K.  %.  63S.  6b.  I,  21.  p.  67.  Weg.  qui- 
rumgne  mit  Cenjunktiv  ob.  I,  33.  75. 

pridie  Jion.  /ai(.j  Plut.  Caei.  37.  m.  beitimmt  die  .Zeit  darch: 
Xititävnq  tf  ignnaii;  onoq,  laxnufyov  larovaqlou  ^»vöc  (  oiVot  ^  Sr 
Utj  Hoviiiiiiv  AfHi^vinii)  Er  nennt  nicht  1  gond.  5  Legg.  die  Caea. 
'    ■itgenommen.     Eben  %a  Appian. 

CeraunioruiB]  Die  Iiilerpnakt.  lehr  verichiden.  Viele,  «u'h 
Inrin.  iheilen  ab:.temin  adl.  Ceraoniornm.  Saxa  inter  etc.  Die  Worte 
Saxa  —  pericaloia  hielt  fietitlej'  mit  einig.  A.  für  uniiemlichea  4ilol- 
>em.  eieichwohl  aeheiat  die  gewifhnl.  Interpunkt.  und  Leiui  einen 
paaaenden  Sinn  xu  geben:  terra  iit  eontiaeni  lerr.  und  eine  Station  (ür 
die  Schiffe  lum  Atu/andea,  eiat  BacAl  öder  Bai,  no  «ich  die  Flolt« 
aammelle,  war  loch  nothwendig;  und  diele  mohte  auch  geogrmph,  be- 
atimmt  werden.   Qaiita  ttelio  iit  entgegenge».  der  txpeiütia.     IJvXXV. 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  HI.  CAP.  7.  8.      339 

nactns  Btationem  et  portna  omaea  tlmenS}  qnod  teneri  rI»  . 
adversarfis   arbitrabalnr^   ad   eum  locinn,'  qni   adpellaf'ur 
fPalaeste,   Omnibus  navibus  ad  nnam  incolumibasj  militei 
exposuit. 

Caf.  Vn.  Erat  Orici  Lncretius  Vespillo  et  MiniiGius 
Rafas  cum  Asiaticis  navibns  duödeviginti ,  quibuB  iusän 
D.  Laelii  praeerant;  M.  Bibnlns  cum  navibus  CX  Corcy- 
rae.  Sed  neqae  itli,  Bibi  conßst,  ex  porlu  prodire  sant 
atisi,  quam  Caesar  oinnino  dabdecim  naves  longas  prae- 
sidio  duxisset,  in  quSbus  erant  constratae  quatuor:  neqoe 
Bibalua,  impeditis  navibns  dispersisque  remigiboB,  satis 
matnre  occutrit,  qood  prius  ad  continentem  visuB  est  Cae- 
sar, qaam  de  eins  adventu  fama  omnino  ia  eas  regiones 
perferretur. 

Cap.  Vin.  Expositis  militibus,  naves  eadem  noct« 
Brnndisium  a  Caesar^  remittantnr,  nt  reliquae  legionat 
eqnitatiisqoe  transportari  possent,  Haie  officio  praftpositus 
erat  Fufius  Calenus,  legatus,  qui  celeritatem  in  transpoitan* 

30,  3.  hier  ein  Pfad ,  no  die  Flolls  lieh  ruhig  vor  Anter  legea  ko&nte. 
El  bedarf  aisa  keiner  Aeiider.  Iq  iaguittam ,   wie  UbEil.  wallte. 

tasa  t'flier]     Ueber  die  Anaitrophe  i.  II,  33. 

laenst,  gai  —  FAartaHa]  lo  allea  Codd.  Rlelil:  Phartalia  oder 
Phanalu*.  Aui  Lnean.  V,  4C0.  bat  man  den  Namen  PalaetU  •aball- 
(uirt,  obgleich  lein  alter  Aut.  vou  dieier  Stadt  berichtet.  Dea  Worten 
.  Caei.  nach  muh  ea  oichl  eine  StadI ,  lond.  eine  Gegend  geweien  leyii. 

CAP.  Vil.  Eral}  lii  Leid.  I.  erant,  wu  Clarte  billigte,  und, 
dann  praeerat  in  viel.  Codd.  lo  dafi  diefa  nur  dem  Ruftti  gelle. 
Man  mdrate  dann  unten  «beiden  einen  Comniaudanlen  in  der  Stadt  nad 
einen  Befeblahab.  der  Flotte;  wal  nicht  gani  unpaiaend,  ungeachtet  ant. 
a.  Doch  die  Auif.  verweiaen  auf  I,  2.  wo  interceiit  ebenfalb  tat  3 
folgende  Subjekte  belogen.    S.  Ramih.   ;.  <J3.    8.  2ilO. 

fK»H  Caet.  «fc]  D.  I'.  da  dach,  obithan  Caci.  Im  Garnen  nnV 
12  Kriegiicbiire  ete.      S.  Rauiih.  §.   18).  S.  TG7.  B.  6.  VII,  43.  p.  143. 

prartidio  durittefi  Praetidiam  iai  die  Bedeckung,  wie  oft.  Salt, 
lug.  59.  m.  ubi  frumento  aut  pabulo  opu)  eral,  cohorle*  «m  omni 
equitatu  praeiidiitm  agitabanl.  Ditcerv  für:  lerwn  dtic.  Ander«  Ul, 
(10  in.  legionen    taiiidio  luii  ditrit. 

eonttratael  Bei  den  Griech.  a.  ob.  I,  SB.  v^ff  xatinfixactot.  Ob 
navei  tectae  ond  eatutrata»  einerlei  geweieo,  wird  Tun  Voft.  xa  B.  C. 
il|,^9.  beiwelfell.  Cantlratae  waren;  wie  er  glaubt,  mit  Bretem  «. 
AsUdk  gedeckt  {  leetae,  wie  aoidracklich  bemerkt  wird  c.  19.  biiw. 
mit  Le^r  a.  Fellen.  In  HS3.  werden  eonitrsfse,  ratlratat  und  t%m- 
ttrmetae   oft  vetweehaelt. 

CAP.  Vlil.  Trantpart.  pattent'i  Polte  biiw.  mehr  (BT  Umlchrolb. 
amen:  wo  tniiglieh,  de>  beabiiebtigleu  nud  gewäntehUn  Zweclcei. 
Bo  e.  10.  extr.  haec  quo  faciliua  Pompeio  probaci  pottent.  t.  30.  m. 
•i  loiprudenlea   adoriri  pviM.     Vergt*  ob.  1,  03> 

Y  2 


gL,_._b,Coo^le 


34«  G.  lUL.  CAESA^IS 

difi  If^giooibiu  adhiberet.  Sed  wrin«  b  terra  prOTCdu 
narM,  neqoe  nsae  nocturna  anra,  in  redenndo  offea^e- 
ruoU  Bibnius  enim ,  CorcTiae  certior  foctos  de  adventti 
CaesaHü,  sperana,  alicoi  se  parti  onnatanun  naviam  oc* 
currere  posae,  inaniba»  occnirit  et,  nactuB  circiter  trigiA- 
la,  iD  esB  indiligentiae  suae  ac  doloris  iracundia  empk 
omnesqne  incendit;  eodemque  igne  naatas  dominosqB« 
navinin  interfecitf  ffiagnitndine  poenae  reliquos  d«terrer« 
sperbna.  Hoc  confecto  negotio,  a;8atoii!s  ad  Orici  p<UF> 
tata  stationes  Hloraqae  omnia  longe  Jateque  daseibag  oo- 
cujiaTit:  cuslodUsque  diligeatiu  dispositis,  ipae  gravissimB 
hiene  i^  navibiu  ezcnbabat,  neqa«  nllum  laboivoi  aal 


i«  re^Marfo  tfff'tndtrtnt']  L  C.  dctriuBBtun  ■cecp«m»t,'  MH  au^ 
(CMwOBt.  lAy.  XJLVm,  44,  IT.  tuqDmm  «..AtUhii  nima  wcnut 
•d  Abittm  offenderil ;  iforanf  all  Gcgcmad:  rw  egregiai  pTimo  «IM 
gettll,  —     Mm  erkennt  des  KapbeiiiiimM. . 

Cerzyrse]  Nint.  Corcyra  nigra  od.  lUgria»,  elae  Iniel  im 
adrUI.  Meer«,  «n  der  KOite  Illjrleni. 

dolorii  irartimdia]  Man  lebl^g  vor:  tivmnttam,  well  enmp^r* 
sach  »Dia  traorit.  gebraneht  worden:  anibreehem  tauen.  Liv.  XXXVI, 
7,  13-  a^  eranpere  dta  eotreilam  iram  in' boilet  pouit.  tSrono*  b«- 
nR  ilch  auch  ml  B.  C.  II,  14.  wo:  m  Toraa  ernmpaHt,  Indefi  wdT4« 
Dkch  nnirec  Anilcbt  eher  iraeundia  *]■  Nominativ  in  verlhcldigea 
■ejn,  «.  ein  Weebael  der  Satjeite,  dai  ^«»imitiiM  für  da«  Caniret.,  ■•• 
naJ  in  Eimangel.  einer  bler  anwendbaren  Parliciplalcouitrukt.  eoticbHl- 
d)gt  werden  lönnen,  ala  daft  man  eine  Immer  ungewöhnliche  Sttnktnr 
dem  einfachen  Slyle  Caci.  aufdringt.  Aacb  leheinl  nni  truaiptre  b^iacr 
in  iracundia  ßit  Snbjefct,  in  paiien,  all  an  Bibalnt.  Tacil.  Ann.  It, 
72.  eiampebant  gtiettu».  Gewöhnt,  nimmt  »an  iracundia  iüi  den  Abla- 
tiv- canul.  Dem  Genitiv  dolorit  und  indil-,  Bnalag  Iit  Tacit>  Ann. 
XII,  26.  Briiannici  fartunae  maeror ;  n.  Hirt  III,  10.  prodHionit  ira 
mililnif .  Cfr.  Z.  g.  413.  Srotel.  9.  349.  Gieiebwobl  erubeiDt  hier  der 
Genit,  weit  niber  verwandt  dam  tx  indiiigentik  ac  dolore  IrMondiae.  — 
Ueb,  ielar  d.  I.  Aerger;  i.  B.  G.  V,  4. 

itttrrere  tperaatl  Nach  tperare  nnd  f  erwudtea  Verben  crwn^ 
tet  lun  den  InSnit.  Fntnr.  Anioabmen  «ind  nicht  leiten  bet  Caei.  *. 
B.  G.  IV,  21.  p.  255.  Drakh,  an  Llr.  II,  S  1.  Rnbok.  in  Ter.  Andr.  |, 
5,4.  Dnher  in  Flor.  1,  13,  8.  Bdaelui  niiei  lareiurando,  niai  capta 
,  nrbe  non  remeare.  Beniing.  in  Cle.  Off.  II,  23,  7.  Die  AnBlogle  dce 
Crleeh.  aualStrlich  bei  Sebaefer  Apparat.  Demoslb.  I.  p.  204  t.  wo  bc- 
nicrtt  wird:  81  aorlitu«  ponitnr,  rei  quamvii  fntiira  cnm  idncia  eetii 
^nitnr,  nt  qnt  ita  loqualur,  ifguifieet,  tam  cerlo  libl  de  fnlnrae  bniii- 
rei  veritate  perinainm  eue,  ot  ai  vel  hoc  ipfo  tempare  fiat,  vel  farlN 

IBB  lU. 

ad  Orici  partum']  Vigu«  ad.  S.  I,  83.  ad  lolli  occaium;  n.  Sali. 
lag,  114,  3.  inde  ad  noitram  nemorfam. 

exeuia/iiill  Ond.  [and  In  allen  lelnen  MSS.  mit  Aniti.  eine*  ein- 
dgen,  txcabaM».  Dlttt  billigte  MarU.  und  wullte  leien:  cuatodiaa  — 
ditpomit.    Wir  radohten  lieber  i    ezenftat  f Qr  du'  iloklig«  erkenucn. 


gL,_._b,Goo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  UL  CAP.  9.      341 

nUBiAi  d«ä|HeleDg,  neqne  snbnfinni  exipeetaiu,  si  in  Cae- 
Hoda  compleitam  venire  poaset. 

Caf.  IX.  DUceasO  Liburnarani  ex  Illfrico ,  M,  Oc- 
UTina  oniB  ik  y  qaaa  babebat ,  navibos  Salonas'  perrenit. 
tti  ooncitatis  DalmatiB  leliqnisqne  baorbarlg,  Issam  a  Cae- 
NHiH  amiciti»  aTertit:  Gonventnin  Salonn  qaam  neqAa 
pellioitationibaa ,  neqne  dennDciatione  pericnli  permoverti 
piMset,  oppidiun  oppugRace  institnit.  Est  aut«m  oppidnm 
«t  loci  natara  et  coUe  inamtun).  Sed  celeritet  cives  Bo- 
te em^erum  Ptmire']  Der  Anidraek  BWg  UiHerktn  'uMgtnöKlt- 
KeH  leyn;  er  iit  Jedock  anwendbar,  nie  Nep.  Epam.  3  «^tr,  Irbrt: 
iHCtando  ad  eaai  finen.,  quoad  itana  eomplecti  poiiet  atque  centender», 
VergL  14.  Eon.  4,  3.  Mit  Recht  verglich  leboa  Boeder  dai  gr. 
avpni./xta9v».  Demoilb.  Phil.  III,  p.  134,  ov^C  av/aÜMicirtui  iiayuyl- 
Xfa^m.  Oaaitl  vergl.  Tacit.  Agr.  SC.  Brilapnorani  gladil  —  eetnplenim  , 
«rmornm  non  tolerabant.  Mehr  Bewdiei  bedarf  «■  nicht;  keiner  Aen- 
derung  in;  eontpecluwii  Im  Grgeiitheil  der  Auadruelc  erscheint  gewählt 
■ud  dal  IcideaichaKliche  Begebien  dei  Bihulna,  der  Feinde  Aab/iaft  an 
werden,  und  aich  mit  Cae(.  (d.  L  deiaen  Leuten  nnd  Heeiei-  oder 
Floltenabtheiiang)  in  melteä. 

CAP.  IX.  Diiet*ii\  Eisige  CoU.  aehieoen  AnliA  m  geben  in: 
Btd  potl  ditcettum.  Man  vermnlkel  mit  Recbt,  dalb  dief*  cnlitanden 
wu'pottetf  wai  Toraaigtht.  la,  wir  halten  dS»cei*ti  tär  daa  allein 
richtige  detkhalb,  vell  durch  dieaea  Ablativ  (i.  II,  32)  die  Ztit  daa 
Absagt  im  Ailgm^i  aber  all  noch  ufcbt  vergangen  dargottellt  werden  , 
Mll.  Zugleich  liegt  aber  darin  aatgedrackt  die  Veranlauung,  welche 
gegeben  wardj  etwa;  ee  tempore,  quo  Liburnae  diicettiiienl  ei  llljr. 
faetaai  eil,  ■!  ete.  Die  Sache  denken  wir  nni  *o:  jene  Flotlenabtheil*. 
lag  in  Illyr.  nnd  war  dort  anfgebracht  worden.  All  ile  nun  nnicr  den 
Cammando  dei  LU>a  und  üctav.  mit  Pompein«  lieh  in  Tereinigen  abge- 
aegnlt  waren ,  machte  Dctar.  eine  Seite nexpedilion.  Ob  Octav.  u^hon 
frflher  bei  Pbmpei.  geweaen  war,  folgt  nicht  grade  am  den  Worten: 
ad  Pompeium  le  rtceptt. 

ZdAuinarnH ]  Narei  Libarnae  heifaen  lie  von  der  leichtern,  et- 
l^thflmlichea  Bauart;  ei  kannten  aber  leyn:  trireme»,  gtiadrirtttttt, 
gKinqaemne't.  So  Sebeffer  de  mlMt.  naval.  II,  2.  Graev.  au'  Flor.  U, 
6,  4g.     Mitaeheilicb  >u  Bor.  Od.  I,  31  extr. 

eanvenlaiH  Salonii]  Den  Ablat.  Satonfi,  nicht  etwa  Genitiv ,  we- 
gen der  bei  Strabo  Sbt.  Form  2iil»>f,  denke  man  lieh  abhängig  von 
comentai  »li  Verbale.  So  bei  Cic  Verr.  V,  30.  il  eit  conrentni  Sy- 
iVeutit  civiuni  Rnmanor.  —  AefanL  Sltuklnr  ob.  DisceiiH  ex  lllTrIeo. 
imlituit\  8.  ob.  I,  la.  Ra  gilt  den  üutersc)).  von  ciJni(tf»«r«, 
daa  oft  Bit  jenem  verweehi.  Ob.  I,  33.  f.  36  f.  41  f.  caitrs  facere  eax- 
tUt.  S4.  f.  pontem  inilitulum  —  perflcit.  61.  in.  75.  in.  II,  1.  111,  17. 
•sIr.  oralion««  inttituitse.  e.  4Q.  inaliiutae  foiiae.  Vergl.  I,  34,  t. 
BTHorum  vRIcina*  in  orbe  intUtuerani.  HI,  S4.  aupcrida  Inititutuin.  89 
In.  Ana  diel.  Stellen  n.  a.  ergiebt  lieh,  dbb  fntUtuers  heifit:  Amtlal- 
tea  und  EinrieAtungea  treffen,  anr  Erreichung  einea  Zweckt;  eonilituere 
a*t:   bei  licli  reitilellen,  aam  festeu  EnUthlafa  koniwen;  tfeichliefien. 

'     el  loci  natura  et  tolle']     Schon  Ond.  verweilt  an/  II,  1.  loci  natura  . 
et  v*Ue,  Mnl  dab  Caea.  darcli  #t,  algae,  oo  —  oll  etwaa  l^aherea  gc 


gL,;..b,Coo^le 


;U2  C.  lUL.  CAbSAKlS 

manlt  ligneis  efiecuH  tuiribas,  üs  sese  muDierunt  e^  tpma 
«Bsent  inürroi  ad  resistendura  propter  paucitatem  botninaiU}. 
erebris  confecti  vulneiibuft«  ad'  extremuin  auKÜium  de- 
KCBQdernnt,  servosque  omnes  pnberes  liberaveraat  et,  praj»- 
tectis  omoium  muliemm  ctiiiibna,  tormenta  effecenipt. 
Qnonun  GOgnita  sententia,  Octavius  quiais  castris  oppidoin 
circumdedit  atquo  noo  tempore  obsidiooe  et  oppägnatio- 
nibas  eos  premeie  coepit.  Uli  omnia  perpeti  parati,  maxi- 
m«  a  re  frumeDlaria  laborabant.  Qnaie  missia  ad  Cae- 
sarem  legatis,  auxilinm  ab  eo  petebaDti  reliqua,  at  po- 
tflrant>  per  te  incouimoda  sustinebant:  et  longo  interpo- 
■ito  spatio,  qunm  diuturnitas  oppugnationis  negligeniiorea 
Octavianos  effecisset,  nacli  occasionem  meridiani  tempo- 
ris,  discessn  eornm,  pneris  raülieribiisque  ia  mnro  dispo- 
tilis  f  De  qaid  quotidianae  coosuetadiniH  deg!deraretur,  ipsi, 

■Mcr  bcilimne.  E«  nibeite  itch  bIid  et  dem  et  qnHem,  (doc>  vergl. 
bei.  Wilch.  Bmindall.  Liv.  p.  ÖS.  DDd  Ruhnt.  lu  Vdlei.  II,  60,  3.} 
wenn  nieU  et  voramgiog«.  Dadurch  >bet  iit  du  VerfaiKn.  Fecwwdt 
dem  }iiBM  —  Iuih;   jenti  du  Allgemeine,  dieiei  du  Speclalltr. 

ted  —  eieea  e(c.'\  Held  »ermulhel:  el.  Doch  Bauoilt.  ad  h.  I. 
beneikt,  ted  liehe  in  nachiter  Verbind,  mit:  obpagnare  iattit.  t-  ttt 
avisw  (tc.  «e;  parimlAet.  Kwiicbenuli.  Allein  lollle  der  eetonle  dei 
SckriClit.  nicht  seyn:  ei  )*t  iwBT  die  Sladt  vou  NkiDT  befeitigl;  iadefi 
wac  dich  drn  Rom.  BQrgerD  In  der  Slaiit  nicht  genug,  «undein  cJligtt 
errichtelen  aie  noch  ThOrme  etc.  Diejio  trd,  dsi  wie  Güreni  in  Fin. 
p.  644.  Mgt,  blaw.  cnm  eondilioat  caacedenlit  geiagt  wlid,  war«  ala« 
naicr:    ■llefo  deisenaageacÄltt, 

effectit  larriba$,  iü  elr.  |     Vergl    I.  Sti.  cxtr. 

tufirmi  ad  reiiit-l  Iiifirmut  iit  aiialag  den  deeuet  tardare,  ■<•- 
rari  ele.  folglieh  i.  q'.  parum   validi  ad  re«.  S.  ob.  II,  6.  in.  e.  0.  exlr. 

deicenderüitl]  Verw.  ad  emuia  deacendere.  Ob.  I,  9.  p.  48.  Die 
Bedeiil.  von  detcendert  ad  extrem,  wird  man  erkemten  «n*  Flor.  II.  (, 
10,  qaamvil  tane,  o  pudor.  Manu  temili  pngnaret.  Vergl.  Liv.  XXll, 
»T,  n.  ■  . 

tnrmeHta  efftceruHlJ  Niml.  die  zu  dieaen  Maachinen  Bolhw«ndI. 
gen  Stricte  und  Seile.  Bei  Flor.  II,  ISJ  10.  in  tormentorum  vimeKlm 
■latrnnae  crinei  luoa  eoululernnl.  Dai.  Uuiier.  S.  B.  G.  VII,  23.  Aua- 
drdclil.  von  Vegel.  X,  IS.  aiwahut:  tapillo  maxime  tnutiebri,  nerw» 
fonei.   CFr.  Id.  IV,  0. 

a  re  Jrum.  labarot.}  S.  ta  B.  6.  VII,  10.  Hand  Ton,  1,  p,  BS. 
Analog:    dotere.tb  «ntnio,  aegrum  eaie  ab  Miimo,  bei  PIwll. 

per  le]     Oh.  I,  32.  p.  100. 

negligentiore»  ^eciitel']  D.  t.  qaum  dtaturnltate  landem* raiiift- 
leol  negl.  Starher  ala:  feciuet.     CFr.  SalL  Cat.  14,  3. 

occationem  merid.  lempon'*}  Ei  iat  der  tieuitiT.  Subjelti,  gletcb- 
lan'.  oceai.  k  merid.  (enp.  luppeditala.  Analog  iat;  victaTia  eiat,  diei. 
B.  C.  III,  71.  B.  e.  IV,  14.  nod  eben  lo:  per  i'iliuf  Ugit  tceaittntm 
Mt.   vi,  41,  S. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  UI.   C AP.  9.  10.    343 

manii  focta,  cum  iii,  qiios  naper  luaXime  liberaverant, 
in  proxitna  Octavil  castra  irruperunt.  His  expngnatis, 
eodem  impeln  altera  sunt  adorti ,  inde  fertia  €l  quarta  et 
deinceps  reliqua:  omnibugqne  eos  castria  expulcnruDt  et, 
'magno  nnmero  interfecto,  reliqnos  atqne  ipsnm  Octavium 
in  naves  confugere  coegenint.  Hie  fuit  oppngnationis 
exltns.  lamque  hiems  adpropioquabat,  et,  taniis  detri- 
meatis  acceptis,  Octaviua ,  desperata  oppugnatione  gppidi, 
DfiThachium  sose  ad  Pompeium  recepit. 

Cap.  X.     DeraoDgfravinius ,     L.    VibuUium    Bufum, 
Potnpeii  praefectom,  bis  in  potestatem  perrenisse  Caesa-   ■ 

manu  facta']  Sonal:  manuin  coltigere,  comparare.  Nep.  Ale.  7, 
4.   A«hal.  ejtercilam  facere.   Cfr.  Frtinib.  >■  Flor.  III,   19,  «.  a.  VcJIcU 

11,  los,  S.  St.  aae\,:'elaisi$  fatta   bei  luit  IV,  3,  9.  Ck.  Or.  Cuein. 

12.  qai  in  psc«  et  otio  manum  fecerit,  eopiai  pararit,  mnllitudintM 
hominnm  toi'gerit.    Sali.  log.  SS,   3.  grrge  hcln.    Dai.  Korlt. 

•  quot  naper  Tnariuie  etc.]  Man  erkJärl  diefa  durch:  Moperriaief 
nach  der  AnalDgic  von  laue  tnaxime:  Die  Leiarl:  maaumisios  liber. 
die  lieh  eiageacblicben ,  lial  lu  ichwacbe  AatOriUt.  Udi  aber  eriebeint 
maxinle  auf  nuper  bezogen  ohne  Kraft  und  unnüd;  denn  ei  Gadct  gßt 
kein  Gruud  Slalt,  wefibalb  jenei  uuptr  brirvorgehoben  oder  inarqgirt 
werdet  ^i'  »ervi  waren  djeaelben ,  weJcbe  achon  Trüber  erwähnt  wor- 
den. Daher  belieben  wii  maxiate  auf  quot  —  liberanerant,  d.  I.  ma- 
^ aiiBu'sifi$ ,  ali  ob  gtsugt  wäre:  ipai  com  manumiaaii  maj-ime  i.  e. 
praeclpue,  lie  ul  tervoi  Inprimia  adbiherent.  So  wird  maxitae  an  Tie- - 
Im  Stellen  gefanden,  i.  B.  Liv.  IV,  »,  0.  daa.  Drslb. '  Id.  V.  40,  9. 
aTia  maxiiae  plebi*  turba.  lualin.  XLII,  9.  Seylharuni  maxime  anxilio. 
So  ergiebt  lich  ein  paaaender  tiedanke:  Röniiiche  Bärger,  deren  aber 
wenig;  tnit  ihnen  vorzöglUh  die  in  Freiheil  geaeliten  Sklaven.  Kine 
andre  Erklärung  wire  mäglich,  lumal  da  1  Cod.  siaxiHii  lieit;  nüml. 
dafi  liberare  genommen  wörde  fBr:  ^prelio  redimere,  wenn  Jene  ttrvi 
im  BeaiU  fremder  Herren  waren.  Ce rechtfertigt  kannte  dteie  Oeatons 
allerdiaga  werden;  wäre  anch  kein  ganz  unpaaiender  Cedanka,  indem 
daraui  der  Eifft  der  Rom.  Bärger  deutiicber  erliannt  würde.  Wegen 
dei  CenltiVi  •.  Z.  g.  HA.     lieber  die  Sache  ctr.    Liv.  XXII,  97,  II. 

eatlrii  ejrpulerunll  So  uat.  e.  32.  m.  domo  patriagae  expolaoi. 
103.  regaa  expnlerat.  —  Lii.  IX,  14,  IX  nl  eosiulea  avidoa  cacdia 
TnilKea  e  eaitrii  hoatinm  expulUieat.  Aach  unl.  c.  10.  in  einig.  Codd. 
ib  Ilalia  expulaum. 

hiemt  adpropinguabatl  Man  berechnet  diele  cbronolog.'  Angabe 
taeb  dem  damaligen,  terworrenen  Znatande  dei  Böm.  Kalender«,  ao 
>ara  Im  i.  4g  t.  Ch.  der  Tag,  an  welchem  nach  c.  6.  Cseaar  abaegellc, 
eigant).  war  der  14.  Ueloh.  Deiiu  erat  im  1.  48  n.  Ch.  Wurde  der  Ka- 
■  iender  von  Caea.  reformirl  ond  dieiea  Jahr  anaai  confuttonit  hatte 
betanntlleh  13  Monate.   Ctr.  Oadeod.  la  Snet.  Caea.  4o. 

delriinealit  acceplit )  Doch  die  Mebri.  der  MS8.  hat  recept.  no- 
tir  Ood.  «fceptii  vuracblug,  Una  wQrde  retepU  nicht  mirafalien,  nach 
den  .bekaanle»:  ta  te  recipgre,  könnte  ea  aeyii:  qnuaa  tanta  detrinent» 
toleroMtel,  iHifiniifHel  ab  altera   parle  Ipai  itlata.  — 

CAP.  X.  DemüHttravirnui]  Offenbar  mit  Hinweia.  aaf  I,  23. 
31.  M.  w«  «eDigalvni  dia  EtefsuiHe  in  Allgeoi,  aufgefühit  werden. 


gL,_._b,Coo^lc 


344  C.  lUL.  CAESAKIS 

ris  aifpie  ab  eo  eise  dimiBSnm,  Bemel  ad  CorfiBiam,  Iter- 
nin  in  Hiipania.  Hudc  pro  bhü  beneficiU  Caesar  idon«- 
itNi  indieaTeraf,  quem  cum  mandatis  ad  Cn.  Pompeiam. 
nülteret;  eoradem^ae  apad  Cn.  Pompeioiii  aactoiit^tin 
habere  ialeUegebu.  Erat  autem  haeo  snisDia  maadabHim, 
dehert  utrumqut .  pertütäcim«  finem  /acere  et  ab.  armig 
diaeederey  neqa»  amfliu*  furtunam  perielitari :  tätig  etMtt 
magna  uiriatque  inceMModa  accepia,  quae  pro  diacipUmm- 
et  praecepti»  habere  pottent,  ut  reliquot  cana  tüiiere»t, 
Ilium  lialia  expnhum,  amüta  Sicilia  et  Sardinia  dua- 
btuque  SitpamiUi  et  cohortihut  in  lialia  alqtte  Hiipania 
t^vium  Bomanorum  cenium  atque  triginta;  te  morte  Ca- 


tn  petetl.  pervtaitte'i  In  einig.  HSS.  ventue.  nnd  diefi  Iil  da« 
gcwfibo liebere;  lo  ob.  II,  32,  d.  ao  uniahlig  oft.  Indeh  einmü  i((  db 
VcTwecbil..  leUht,  dB  per  gew.  in  Codd.  durch  p  autgedradl  wird;  n. 
dann  liegt  In  peryto.  Jenei  ipecifiiche  Merkmal:  per  tarioi  coibi;  Jbr' 
tutta  ita  fireMlt ,  eo  addnctKjn  eiit,  ul  poteitafi  Caeaarli  arge  tradercl. 

tenel  —  ilerun]  Entwed.  iat  itmel  onier:  ein  tdr  alleinal,  ni« 
Flor.  II,  l2,  2.  Seme!  in  pirpeiuum  oder  aemel  et  in  perpet.  verbin- 
det} oder  ea  iit  aynun.  von:  primum,  dai  erile  Mal.  CIc.  Font.  S. 
Galli  pecuniam  itmel  alque  iteruai  ac  laepiut  dare  eoacli  annt.  Cart. 
V,  4,  11).  bil  captam,  temel  ■  Penia  in  Lycia,  iterum  ab  ipao.  lü  diel. 
Sfuoe.  BDch  Pbaedr.  I,  10,  1.  quicaiique  turpi  [raede  temei  iDllatDi^ 
cliamii  vernm  dieil,  amiltit  Bdem.  V,  8,  3.  elapaum  Bemel,  boq  Ipas 
poiiit  lopiter  r«preb«ndece.  Uici  liegt  dal  it^um  und  Aeiuilicke*  in 
dem  rollenden  Gedanken. 

pro  tut»  beaef.]  1.  e.  o  te  in  illum  retlatil.  Wte  nahe  hier  pr» 
an  propter  atreile,  davon  Korll.  in  Cic.  ad  Div.  III,  10  extr.  Doch 
wird  man  die  eigenlliQail.  Bed.  f  on  pro  erineiaea  an«  dem  Fcaedlkatr : 
judicaverai,  1.  t.  aettuvtaveraL   S.  B.  d.  I,  2. 

pertinaeiae  finem  fae.\  PerUnaciae  iat  Geoltir,  nadi  der  Analogl« 
von :  dicendi  Bd.  fac.  S.  n  Sali  Cat.  52,  1.  Unt..  c.  13.  flnem  prop»- 
raadi  tacit.  Der  Gnind  liegt  auch  bier  in  der  Snbjeklivftät  der  Fer- 
■oneH,  die  u\c\it  fremder,  annd.  ihrer  eiguea  Hattuäckigkeit  ein  Ziel 
actien  loilen.  Aucb  iit  ßnr.in  fac.  llmichreib.  dei  traniitiueD  ßair*, 
Dieaei  wüide  den  Aeenial.  aar  Beieichunng  dei  nächilen  Objekta  er- 
fnrdero,  nnd  der  Genilin  Oijtlii  (pertinaeiae)  Ut  dieiem  analog.  An- 
der* I.  B.  LIv.  XXVI,  46  extr,  eaedibae  Snii  factui  eil;  n&ml.  aigoo 
dato  finii  Impoiitut  cal,  1.  e.  a  caedibui  dcillterunl,  deaiitere  coaell  annt. 
Eben  lo  Nep.  Timol.  1,  5.  qI  nODaauquam  vilae  ßneai  faeere  volneriL 

pro  ditcipliua  et  praeeeplit]  Wir  aagen:  LeAre  nnd  Wifnurngf 
JenM,  diic,  ala  die  Schul«  der  Erfabr.  die  aie  dntehtanten,  wte  d« 
vom  Scbickaale  gleiehi.  in  die  Lehre  ftnammea}  dieaea,  jtrawe.  dla 
Hegeln,   die  lia  «ich  daran*  abalrähiren  konnten. 

ut  —  lAraV«»']  Ol)  ut  particnla  -tiliKif  od.  Ußaimii  tonnte  dja 
Krage  aeyn ;  noa  aeheint  daa  Letalere  bier  »tatt  in  finden:  ita  mt.  Caani 
'  reliqai  alnd  faturi,   igui  Ipiia  afhao  tapertiat  ad  labenndam. 

illnm  —  te  ]  Diete  SäUe  denke  man  lieh  aU  Appotitiom  m  Nbva** 
qne;  «In«  Epexegetia.    Nichia  abalicliac,  al«  SaU.  lag.  tiS,  3. 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIYILILIB.  m..CAP.  10.     34$ 

rionia.  tt  detrimetttm  AfHoami  exercitia  tmnta,  mUHnwt-- 
qae  dtditimiead  Corcgrmm.  Froinde  tibi  ae  reipublieae 
parcereni;  gutintinn  ia  hello  /orttma  poiiety  üim  ipti  iih- 
c««m(hM  tuii  tatit  etteut  doeumente.  ■  Hoc'  «mim  e«M' 
fgmput  de  paee  agtndi,  dum  tibi  Mtergtie  c^iffideret  et 
paret  amho  videreniur :  H  vero  aiteri  pauUam  modo  fr^ 
imütet /orhma ,  non  eiie  «lurvm  candition^Kt  padt  «km, 
jw'  supefior  videretur,  neque  J^ore  aeguaparti?  contentuMf 
gui  re  omnia  kaiiturum  co^fideret.'  conditione»  pacig^ 
quoniam  autea  couvenire  non  patuitsentj  Bomae  ab  teaaiu  • 
et  a  populo  peti  dehere:    iaterea  et  reipabl'icaa  et  ipiit 

ietrimtMo  —  UtnU'\  Me  SteHDup  dci  PrMdJkktt  tonte  enpliB- 
Itoeh,  Hr:  teM  gravi.  Dnub  weliet  dleiei  abialntc  tamtai  aar  elwaa 
Betiauitet  hin,  du«  ilch  nach  dem  6escbet)«ieii  modlficiit.  Ott  In  Ex- 
elamationm :  TerenL  Pborm.  V,  C,  44.  taitlam  farlDOBm  de  ImproriM) 
kti  eiM  datam.  Liv.  XXXVIII,  17,  IS.  tantam  bae  peiegrlasc  volnp-- 
latcs  ad  exitin^endam  figorcm  Biilml  poiiuaf.  Da^  DrakcnU.  und 
Korlt.  la  Sali.  Cat.   T,  3. 

dedilione  ad  Corcyram^     8.  I,   S3.  eeneurtitM   ad  AttnAam.    Ob, 
n,  B9.  tattra  ad  Bagradam.  e.  )7.  Caeiaiii  in  Hfipaiila  r<a  aernndae.  — 
lieber  di«   Sacha  *ergl.   Flor.  IV,  3,  SI.    Dedltionem    fara«*' eztoriit'  • 
Antonio.    Dai.  Dak. 

ipti  —  ttient  doeuMtntal  Ond.  ad  t.  I.  „Sl  per  MSS.  IlMrit, 
■alln:  ip»M  esie:  ot  jangalnr  Kquenlibn),  boo  nnum  cMe."  —  Dar 
Onind  dei  Co^juaHivl  Vmgt  wohl  in  dem  Gedanken,  cler  dadureh  «t-a 
Waa  IroHitehta  and  BiUret  erhält.  Die  Cohartation  nämlle))  geht  br. 
beide ,  die  an  den  bereita  gemachten  Erlhbrungea  fenag  habea  mlehteul 
Btwa:   jam  ipil  hla  documentii  contenll  eiientl. 

rfsiR]  D.  i.  *B  lange  noch,  aührend  nae^.  S.  ob.  I,  51.  p.  Hl, 
D«T  Gebrauch  von  dum  mit  dem  CaaiaoKiV  hatte  fdr  Ttcle  (twaa  i.^ 
■tSblgeij  daher  oft  lertanicht  mit  gnarnj  waa  aacb  an  nmirer  SteJle- 
Oad.  rorichlug.  Doch  vergl.  Hniehke  an  TibnlL  U,  3,  19.  O  qaoäea 
maaae,  eeneret  dum  vMt  inb  alla,  Rnmpare  mngila  earinina  doeta 
borea.  SBet.  Oet.  78.  dam  per  liraa  drpertaritur ,  condorml.ebat.  DbH 
Bn  nnarer  Stelle  die  tubjettitre  Aniicht,  welche  inglelch  elnl  abiiraUe, 
TiaonDirinde  tat,  den  erand  der  Straklnr  beigegeben,  lit  mitre  AmIAI. 
Pdr  elgentlloh  objektive  «ad  ianireU  Daratell.  and  Fälle,  gl«  dW 
tmditaliv.  Man  vergl.  Breml  an  Nep.  Timol.  I,  4.  jedocb,  die  ErUb. 
van  dam  noch  awalfelhafti  m  tehelnf  richtiger  «n  nehmen  für:  wf^M 
Ann,  donee, 

paaüammoda  trttaütet]  8.  I,  35.  f.  dber  tribuer-m ,  cotL  ML, 
t.  It.  m.'  Jaaei  ^näuM  lieht  aberntcbf,  wte  hinig  adnerbtal,  tooi,- 
•ta  AeeaiMv  ObjetU;  (Bit  Hberall  nit  pavHaluna  In  HS8.  Tert*mekt.-* 
Adverbial  Nep.  Harn.  1,  4.  al  paaliam  medii  rea  eaient  reftatae.  Dagef> 
Gie.  Roae.  Amer.  c.  30  f.  «i  «o  T.  RoMlna  noa  panllumi,  seada  qaMj 
fa  rcaa  aoam  cnureitll.    Ob.  II,  IS.  p.  108. 

*<  Aabitammy  B.  I,  IS.  p.  115.  an  ene  trenlarv.m.  Vergl.  n«fc 
«  13.  Ib.  datarat  ae  —  praacInaBroa,  and  ibid.  extr. /ocilxroa.'c,  19.  w 
imUari,  ae  —  »mataroM.  c.  49.  in.  e.  ST.  (.  e.  86.  m. 

■t]  Ob.  I,'38.  VialaBdip.  gMtBeneekesn  loftlK^IXiS,». 


gL,;..b,COO^IC 


3K  C.  lUL.  CAESARIS 

pimcere  oporttrt^  »{uterque  in  eondone  ttätitt  iafavinet, 

M  triduo  proximo  earereitum  dimitttirum :  depotitU  armit 
auxäiitquet  qai&ua  nmnc  eonjiderent .,  necenario  popuH 
»ttuttuique  indicio  fort  atrumque  eontentum.  Haec  gnt» 
JmiltHß  Pümpeio  probari  pouext^  onnet  tuat  ttrrettre* 
vttbiuKfue  eopiat  dimiimrun. 

Caf-  XL     VibuUias,    hiB  expositis   a  Caeaare*  aon 

flaetrt  opartert\  Mao  (sod  elnifca  AHtoh)  »ad  Ciaeean.  woltle 
dafOr:  $nfficere  oporl.  Faern.  mtiitl«:  erptdire  et  Ipiii  plactre.  B»i- 
'  dci  wOrde  eher  für  Gloiiero  gdtcD.  Aehnl.  Salt.  Cat.  3,  I.  aoa  enique 
aatii  plaetbaKt  L  c.  auo  qniique  contaatga  «rat-  Daa.  Koiil.  Ataa  dar  . 
SluD :  der  Staat  nud  lie  beid«  iaMHten  nicht  audera  ala  iDfrlcdea 
■c;b  elc.  Denn  ditfi;  ea  iit  billig^  naa  hat  alle  Unaelie,  Degt  in 
OfiarltU  S.  B.  C-  ■.  4.  p.  15.  —  Canlentiun  eue  lat;  aich  bei  elwaa 
berubigeB  nod  leine  wailcrn  Wfliiaebe  und  Anipräohe  hegeni  plaeir«, 
tat  ctwaa  Wohlgefallen  n.  Freude  fiQden,  ajnan.probalur  nibi  «liquid. 
amnet  iuai  etc.}  Hier  würde  le,  hn  Gegma.  voh  Poaip.  sieht 
anpauend    aeyn;    vUll.     würe    naa   geneigt,     djefa    8abjatla|>roa.    iU<r 

~  grade  wegen  dei  laialtm  Niba  Ton  t  i  eiuauiebiaben.    Docb  i.  ob.  II, 
20.   p.  Z09. 

urbiumque  cafiat'^  Vhna  ZveiFel:  nTbiam  frttetiäia:  terrettrtt 
aber  Im  Gcgem.  tod  maralet,  Oieae.  ganie  EJipoailiaii  der  Fiiedeaa- 
ToraebUge  bat  abrigcoa  Paeudo  Celiaa  p.  ^ZS,  edil.  iScImeid.  faat  wdrl- 
Iteb,  nur  naeh  aeiner  Art  parapbi'aairt  und  awar  In  peial. 

■  CAP.  XI.  ribulNta}  DIeae  gaiiie -Stelle  iit  rieltaeb  AiWarfiM 
CBoanientirt  und  aogefacfal««  wordea;  woiu  Anlati  gab,- dah  In  allen 
Codd.  itehl:  expoiilia  Csreyra«,  itatf  dei  aelt  Aldai  Maiiul.  recipirleB; 
s  Caei.     BsaehtUBg-aweTlb  aiud  die  Meinungeii  und  Anaiclilen  ran  Held 

-  ad  b.  I.  (2te  Amg.)  *ob  KlÜerling  p.  103  f.  *an  Dähne  ad  b.  I.  — 
BaDDiitarb  macht  die  Aniieht  Ton  Held  Unbedingt  la  der  aeiiiigen,  lieit 
atalt  Vibull.  ~  Bibtaut.oKA  oiisint  an  ,  riafa  fiballial  auf  acluer  Reite 
■>  diaaem  nach  .Coreyrs  gekommen  aey|  «otaaf  dann  Bthul.  für  nätbig 
sMchlct,  aoFBrl  dem  Pnapei.  Nacbriebl  >a  gebrn.  Wir  lind  andrer 
Meiauag,  und  halten  1)  Fibulliia  mit  Elbarl.  »r  daa  ricbligei  BIbuhU 
■äml,  könnte  dieae  Reiae  »u  Fonpei.  wegen  lelnea  Amtt  n.  GftehBfU 
Nlebl  Butreten,  wia  dentlieb  erhellt  aoa  c  14.  IS.  16.  U.  nnd  eben  lo 
«eoig  gealalleu  dieCk  die  Worte:  de  Biandatit ,  die  aich  nur  auf  Vibull. 
beliehen  kÖMien.  Auch  lirit  aich  nicbt  denken,  dafa  die  Eriäbl.  Ion 
VibnU.  c.  lO.  aoforl  ant  Bibul.  überapriugen  nSrde,  ohne  dafa  ange- 
geben, von  «WM  dieaer  Caeaara  Antrage  erfahren.  2)  Wir  halten 
Ceteprae  IBr  acht,  er  Caeiare  für  gani  nnndtB  und  falich;  nehmen  an, - 
der  Bedent.  von  erponere  d.  i.  enarrare  gemäta,  (.  B.  G.  Vll,  SB.  p.  • 
S08.  Drakb.  m  Llr.  VII,  32,  8.  wo  virle  Beiip..  dafa  Vibull.  lo  Bibw 
Am  kam  und  dleaem  daa  Nfithlge  miKhclltej  3)  an  den  Wörtern  aon '  . 
minu*  netenrtr-  nehmen  wir  keinen  Anatofa,  aond.  finden  den  Graal 
dar  CsiKiMraitrparlikel  nnd  dca  GedaDkeaa  darin,  dafa  Vibull.  e«  Nr 
ettn  *«  molAwendlg  biell,  aeinen  allen  Freund  und  OberleMlierrn  ton  - 
der  UHeneartnleti  Aatunfl  und  Landuttg  Caeaara  an  henachrlehtlgea, 
•la  Toa  dan  othaltenen  Auftt^äge»,  die  doch  nur  «nm  Seheiu  erlbeill 
W«r«n.  Oder  ea  iief«  akb  denken,  dafa  ea  hiefa:  Vibulllni.  Bibwh  bia 
«.TToallia  Coreyrae;  waa  bei  der  In  den  Cndd,  «Ich  vorfHidendm  Vcr-, 
wechii.  der  Ilamti*  leicht  Mfigliek.    Dann  «are  jeuea  «an.  muuM  ncceaa. 


gL,_._b,Coogle  ■ 


DE  BELueiyifcinB.  m^.cAp.  11.    347. 

nUpiis  ncDewpHiun  ease  exi^mavit,  de  irApetitiiio' adveB-, 
tu  daesaci^  Pompeium  fieri  cerliorem,  utivad  id  coiuiiliDia 
CAp«re  posaet,  aateqaam  de  mandatis  agi  inclpecet:  atqne 
i4eo,  coatinaaio  et  nocte  et  die  itiaere  aique  nutatis  ad. 
celeritatem  iumentis,  ad.Ppmpeiom  copteDdlf*  nt  adewe 
Caesarem  omaibna  copiis  nunciaret.  Pompeins  erat  eo 
tempore  ia  Candavia   iterqae   ex  Macedonia  in   hiberoa 

■edi  »tlirlich^r.  Denn  ingenoninien ,  daft  VIbnII.  leine  Reite  tu 
PoBpal.  bcreili  anirftrcten,  ehe  Cm'i.  van  Brundai.  am  kbgMegclt;  id 
war  el  mäglich,  dad  er  grade  jp  Corcjra  Teivreille,  all  Ca»,  ikh 
1er  Kälte  IlLyrieoa  nibcrte.  Daher  eilt  er  zu  Pompei.  Ciaecon.  icblag' 
vor;  Vibuli.  i*  t.Tfo*itii*  Coteyrae)  ilcbt  nirr  mit  den  folgeaden;  hob' 
Ktinat  meettt,  iu  gar  keinein  Zuianineiihauga,  n.  tt  kann  gar  nicht  gclteo. 

Kecucart'aM  «IM  —  fiirt  etrliiiTem  |  Nach  der  Anatomie  der  Ver-' 
.  bor.  voluniatit,  iteht  hUr  der  Ii^nitiutmit  all  witlilicher  Snhjeklica^ 
■■■  10  dem  Prädikate  neetnariam.  Ali  Nawtinatlv  bei  necent  nt. 
S.  Bamih.  S.  168.  p.  Ö3S. 

Alf  id\  Held:  dtin  gemSfi.  Vni  ichctnl  ea:  m»  KSeitieHt  dar' 
tnfi  nicht  ttnalial.  I,  30.  io.  etil  md  ijtein  eonfleiendl  negotii  naxlna 
prabatat,  obgleich  hier  xarä  aiirtair  der  Ztgeet  mH  aaiged^Sctt  Itt.' 
Ealtprechender  lind  SMIen,  wie  tAt.  XI.IIj  «7,  13.  ad  hurnn  precei 
—  in  BoFOtiam  dnxit.  Tacll.  Ann.  XII,  31.  ad  ta  Caeiar  venUm  tp(l' 
toibnit.  So  bei  Cie.  ad  D».  Jt,  9.  Planeai:  ad  teMpua  cimiiliam  ca.' 
piaü.  Sehr  uatBrllch  iat  hier  äbrigmi  -der  Gedanke,  ob  ad  tir  ad- 
vertut  iteh«  f  Aehnl.  nnierm:  Mslhrtgeln  dagegen  ergreifen.  Vergl. 
Haod  Tun.  I.  p.  84.  ~Ueiiigilena  liegt  k<er  der  fledaiike  Impllcit«  le' 
jflDen  ad  id  conail.  eap, ,  wie  d«r  Erinlg  lehrt  and  aieh  von  iilhat  ver- 
itaad.     Eben  lO  doppeldeutig  ist  n^  Dt.  ' 

agi  imriperet]  Man  vergl.  Ramiborn  {.  168.  8.  638.  f.  and  man' 
wird  den  Urund  leicht  finden ,  wefahal^  nicht  cO^jitimt  ettet,  wa*  vicU. 
Mauchem  all  gew ähnlicher  erieheinl- 

atgve  ideei  Die  Cudd.  haben  alle:  eidem.  Daher  acblug  naa 
vn-:  iitde,  iadident;  aiieh  ideM.  Lelztrei  (ton  Mor.)  lobaint  dta  ■•-' 
tSrlicbite  und  leicbteile.  Nur  fiel  um  ■■•  Voricblag  ein:  itafue  eodem- 
.^  Itiuere:  4.  I.  in  emer  Taur,,  VHauigeiettet.  Auch  haltan  wir  di* 
Leiart  Ju  3  gut.  Codd.    die  ae  uoclc  'für  angencfiBcr. 

ad  cehriiaie» ]  Zur  Angabe  de*  Zweckt,  a.  eh.  II,  38.  VnlU' 
•täud.  ad  iter  aecelcrandiia. 

ade**e  oanibat  eop.}  Man  iweirell,  (t.  Ueld  a.  Elberl.  «Ib.  l.> 
1)  ob  ew»<'A.  eop.  nicht  für  Gloue  n  halten ,  «eil  iu  den  USS.  diea« 
Worte  vor  matalii  elc.  liehen  )  —  Um  loheint  der  Zoiali  .alcbt  ahe>- 
lliluig;  deau  obwhon  Caet.  .unch  nicht  alle  Truppen  aui  llaiien  her- 
-  beigeaogen,  ao  wareo  doch  die  Anitalten  dain  getroRen.  2)  Ob  maa 
>ageo  könoe:  adeiie  oibh.  copiial  wai  Klberl.  p.  100.  baitreitet ,  d* 
dieier  AUal.  ia  der  Regel  nur  mit  Verhia  der  Beteegumg  verbulideBi 
werde,.' dergl.  prqfieiiti,  venire,  ttjui  etc.  leheinl  dnrak  die  nnh«« 
sweilelle  Stella  l.lf.  S,  S,  4.  £trnaci  —  omniAmI  ca^t  aderemt  wider- 
legt. CCr.  eron.  in  Liv.  XXIll,  41,  10.  FiM  eiMn  Cleaial^r  dOnU  bm 
der  eiataihe  Ablativ  grade  in  gewählt. 

tn  Ctmdavla'l  Davon  Lacan.  VI,  311.  terraeqne  teentaa  dvrla^ 
qaa  »ktm  aperit  Ctindavla  laltoi.  Cic  ad  Attie.  IU,  7.  E*  iit  ein« 
.  ranbe  ttebirgigegcnd  in  Ulfrii  eraeea^  78  milia  pau.  aadiiitl.' tm* 
DjrrhackiaK. 


i4»  a  lUL.  CAE8ARIS 

ApäUdoimii  Dfirfaritdiinmqne  InbebBt.  8ed  n  norm  per< 
ttirbaltMi  mBioribm  itjnerib«  ApoUoniaia  pfeiere  coepit, 
t»  Caesar  orae  lUHrttimati  ciritEiteii  occnparet-  At  ille, 
d^pfliitn  ftiKrib^s^,  eodem  die  Oricnm  ptoflciKitor.  Qdo 
^nm  veiiisset,  L.  Torquatos,  qni  iofmn  Pompeii  oppidö 
praeeraf  praesiifinnqne  Hü  Partbinomm  habeltat,  conatns 
portis  cloHsia  opptdum  defendere,  qnum  Graecos  mnrnni 
adscendete  atqoe  arma  capere  iuberet;  iUi  äutem  se  cen* 
tn  impMiuDi  popali  Romatti  pngnatnros  esse  negarent, 
oppidani  aatem  etiam  sna  sponte  Caesarem  recipere  cona- 
TMttnr;  de.^pera(i9  omnibna  aDxilKs,  porüts  apernlt  et  m 
atqne   oppidiim  Caesar!  dedidit  incolumisque   ab  eo  con- 


An-  —  iabebat}    S.  ab,  I,  Cl.  Ipi. 

re  ncva  I  Nüal.  imA  die  BMrwattvte,  ron  Vibnll.  geoicMtU  Ak- 
Innft  Bild  LMidaiig  Cuun. 

PartkiMerMm}  Griecb.  IIaf»trol.  Md.  II,  t,  II.  Die  QDUtttIt 
war  T«ndiiedeB(  bqoIi  JJaf^ii'oL  C[r.  Oad.  md  Snet.  Octar.  c.  10^ 
81e  «ohBicB  in  der  Gegend  it»  heutig.  Ragv»a  von  EfiiUainu*  und 
Jfatlamim  bU  in  den  Ctrmum.  etbirgea.    H.  nat.  e.  41. 

mnrmn  mdieeniere'^  Sc.  nt  moenia  defendant  Die  Graed  ^mA 
die  geoanuf.  ParlAini. 

Uli  aatem  —  epffdoMi  aulem  ]  Uli  mit  Bedebung  BDf  dai  Hanpt- 
■nhjekti  Torguahit.  S.  I,  30.  p.  92.  Fabri  ID  Sali.  leg.  94,  5.  und 
not.  e.  13.  Üti  vevo ,  im  Gcgeaiati  tdo  StabEriui.  Doch  nahricbein- 
Ihber  Docb  wegea  dei  folg.  ofpidani;  denn  dieie  liod  die  aäbera  oad 
Ueibcndea;  die  Graeci  waren  die  Frawtden  und  lagleich  dicjeaigen,  . 
Welobe  früher  In  Anepnich  gCBammen  worden  nud  in  Ecwägang  kamea, 
Sa  Sali.  Cat.  la,  4.  Verum  ilii  ~  at  Ai  eonlra.  —  Dai  doppelte 
mmtem  erinnere  aa  daa  grieefa.  ät,  xwlefoeb  im  Vardenatze  and  ia 
MachMiie  gebranobt.  8.  Baitar  lu  Iioer.  Paneg.  37,  9S.  Matlb.  gr. 
Gr.  8.  136  3.  —  El  lind  aber  die  Fälle  nicht  (elten,  Wo  aulem  »ie. 
dubolt  wird.  S.  Göreni  in  Cic  Fin.  I,   18,  61. 

eentra  imperiu»  P.  A  ]  Nicht  etwa ,  wie-  inperiam  den  Praeta- 
Itoa  nnd  CQtaulH.,  poU$lat  den  T^ibno.  pl,  nad  Aedilen  beigelegt  wird, 
■•  viel  all:  contra  jniium,  imfertttum;  lond.  verwandt  dem:  eoitträ 
r*m  pubHeam,  o.  m^ettatem  Popali  Rom.  in  M  fern  lie  in  Cattar 
AI«  reehtma/tigf  Staat^ew^t  anarkannteo,  weil  er  erwählter  Cot.  war. 

tmttm  flliain]  Einige  Codd.  geben  entw.  hlob  autem  oder  aliaat. 
Mgleleh  atitem  biiweilen  die  Knft  einer  Gradation  hat,  ■..  Oehioer 
n-  Bell^.'  Ck.  p.  3S3>  «i  finden  ifeb  doch  ibnUche  Beiiplele  dei  x» 
mitttm  gqfQgteo  eUam.  B.  Hand.  Tunell.  1.  p.  3«e.  Göreni  a..  a.  O.'  . 
WJt  Wirden  am  licbiten  etiam  anfgcben;  doeb  iit  dei  Zonti  heinet- 
wagea  nimatii  »iehnchr  wird  daa  folgaade:  dnftratit  ete.  dadureb' 
■ooh  mehr  notivlrt.  Dem  Dentaebln  liegt  ei  nake,  dleiel  etiam  mit 
l«M  fUiefalieb  in  vertinichen. 

(Ms  (jMMta]  Nach  Held :  «nt  tigfer  Kraft,  obna  Andrer  Zatbna 
«>d  mife.  Wir  meine»;  mit  Raekatcht  an!  Caetar,  der  dareb  Var- 
^icehongca  nnd  VoncUig«  die  Kiawohaer  gewinsen  koaato,  ea  aey 


gL,_._b,Coo^le 


D£B£LL.Ciy|MLia  ni^CAP.  12.    ^ 

CaK  XIL  Baeepto  C«esnr  Orino,  jtall«  Int^opCfi 
DHera,  Ai^elloniaia  pjrofi«ixcilnr.  Ejus  ad^enta  «adita«'  If, 
StaberioB}  ^oi  ibi  praeerat,  aquwot  «^mpostHTe  io  arcap 
Btqne  eam  mnnire  obü^raqae  i^  ApoIlofi^«tiJbB8  «xiges^ 
ooepik  lUi  Veto  äg^r»t  le  atgarBf  nequepoftat  coatuU  . 
praecituuro« ;  ttsque  »ibi  iuditium  ßumttira» e^tra^  f^^ii^' 
«WIM  /AeA'a  popultufue  Bomasfu  iv^^aeiß^t.  Quonuti 
cogoita    voluBtate  ^    clam    ^rof^t    ApoUpiW    Stafeprinfi 

nnier:  nat  jirtien  Släcten,  »an  tig*em,  ^T^iäXA  fireUtn  ButieMuu«. 
Cur.  Nep.  Milt.   I,  9. 

CAP.  SU.  lUtefto  Cäetar  Orll  Vab.  «an  IVinteUlL  m^ 
BmiA.  f.  300.  U.  p.  a^l  L  AchBl.  nnt.  c  101.  n.^(KoUli4tifl  Motlrft 
•d  temm  navibgt. 

f6f  proMn-ot]  Ohu  Cuai  Qbjeet.  wla  oft.  Ui^,  t.  tt.  Uwl  pn*« 
M*t  LiT.  XXV,  IS,  7.  qiü.iD  BtaUil*  pnMrat.  Hit,  B.-Afr.  Ü. 
AwUog:  prmetiäebat  i*  agre  PIcnia.  aall.  Cal.  17,  2. 

tibi  iudietim  («nftir«*]  Fut  i».  fiel  >li:  iatUct»  kMitm.  8S' 
Nep.  Mut.  1,  S.  Millisdem  tibi  ii^^ualoram  (omtreiit.  IbI  ^aAMiiip 
Mrelft  tumer«  nah«  m  arragttra.  Sa  Clc  »d  Dir.  VI,  5.  *Ma  mMI 
niRa,  nt  pln  Ipie  proipieiam, 

comtru  atfne  eir.]  Uchcr  ficM  BBtawelae  aad  dia  ««rWaodWt 
Motra  qumm  (aaal.  advenvt  gaam^  :  ma  B.  Q.  IV,  II.  Salk  Cat,  80^ 
6.  Hand  Tartcll.  II,  119.  Obgleich  wmtc  ta.  SaU.  a.  a..'0..g>iiiluifl* 
MelBHB  Uiefivel^.b«)tritten  wwdaa,  8.  Uaa«  ir  !•  W  lat.daidi  olTea« 
bar,  dad  iwtielica  cenlra  atqat  oder  «e  nnd  ctHiteK  9t><V  Bin  «pac^ 
Mhcr  IJntaMchied  Statt  flade  u.  der  I|l«tnr  der  PartUudn  dmIi  SUtt  f  od«« 
Mof*.  Juiue  Dod  sc  weilet  hin  ^f  aiiv  Parallile,  die  gemgen  wtrj* 
■ad  darch  tontra  loll  die  AbtteietuiMg  «agegebeu  werden  i  ^aaio  m^ 
aet  bin  a«!  etwaa  dM  geMbiehl  oder  geMhebeB  ilt{  at^ut  «lag  nabJC 
•of  dia  MadalltU  ond  Sabjekttvität  de»  Urtbeil«;  qa^m  aat  da»  /»AcA 
«du  da«  Objektive.  Tina  ichclnt  die  Analogie  vonalMgeji  Ifi  frin, 
MMla,  eilra,  pottea  —  quam,  in  welchen  FiUen  gtiaia  ^deanat  (iajk 
Wi[  «Iwai  Fakliiebel  oder  Objeltivei  be^jebl,  aof  eine  re^liairte  BaaA. 
lang;  folglich  lit  )n  eonlra  guam  <<n  materieller  oder  wirkljdier  I^«- 
,  geotati,  api>diktl«cb  auageipraehcn.  Bei  «e  and  sffas.aabaial  aaa  jun- 
tenuUc^ea  -  der  Begriff  dei  mMsuslelleuden  Fergleiehunf ,  wla  alwf: 
e^mforatioHe  /aclti ,  ruttont  Aßl)äa  alioi  cojuidaoi  »tataa  «t  c4iBdttio«b|. 
Wir  aotemkaidea :  ändert,  wie  ale.  nad  gegem  neiM  Erwartwgi  ml* 
«adera,  altj  ao  dab  dort  blob  eiae  Differeia  od.  Dieerge»ii,  IAik 
^a  Gegtmktx,  ein  Oppetibm  angedentet  wird.  Man  k*niBt  la  dMr 
Anilckt,  dafb  guam  In  aalcban  Fallea  gleich  einer  IqgiKltaB  Partikal 
iai«  .diwte,  ctw  Patilivet  aad  Fuktitchei  aa  (eljien  n.  dqceh  einen 
F«rAaAati  einen  Subita»lfebK%tlS  in  amtehreiben,  i.  B.  eontn  qaaif 
iegibut  tameitnm  erat,  fdr:  eoHtra  Ugibut  taneUaf  nar  dal*  gaam 
cbeniawahl  Keieben  de«  Urlieili  «nd  iSa<xe>,-Bli  der  in  irgand  einar 
Weiae  rtaiiiirtem  and  Tslleiideten  HaitdluDg  iit^  in  m  twjm  niaU>  durch 
fKoai  »la  Cotrelatir  von  tarn,  eben  lO  wobi  die  B^flejeioM  ale  di« 
Intenaital  oder  Esten)lTltät  der  Handlang  auigedrQcVl  wird.  SilM  aadre 
Aaaieht,  all  ab  In  comira  ein  Coa^aratMitgTia  enthalte«,  dnrah  weU 
f^iea  suam  herbelgefibrl ,  i.  B.  G.  IV,  11.  tcheiel  nn«  jctat  w^nigpc 
iMUbar.     Ucber  mt*  «.  leie  rergL  Seidenatdctera  Naahlab  8.  71   If. 

Jp«tl0mia}    b  «In.  Codd.  n.  Kd.  «6  Af.     UnL  o.  ».  «6  Oiic«. 


gL,.._-b,Coo^le 


'Kte     ■•  .         C.  lüL.  CÄESARIS 

'Hi  »i  ■Cafee&i'ftin  legatt»  mittaüt  oppidoque  -tecipinnt. 
•Hoa  HM|nantDr  Bullidenses ,  AmantiBni  et  relit{uae  finitlmhe 
'elvitBlte,  totaqae  Epiros  et,  lentis  ad  Caeiärem  missia, 
'qua«  imperarat,  factDroapoUicentiir. 

Cat-  XHI.    At  Pompeias,   eo^i(ia   iis  rebasj   qnae 

erant  Oriei  atqne  Apollooiae  gestae,  D^Trhachiotiniena, 
'diurnia  eo  noctarnisqne  itlneribaa  contendlt.  Simul  fac) 
Küaeaar ;  adpropinqüare  dicebatur ,   tantiisque  terror  incifUt 

eias  exercitui,   quod   properans  Qoctem  diei  coniunxerat» 

.&  ob.  L)  II.  Hlsr- irrerfce«  3' lalcbt  crkcnnbue,  {tlm  iabenr  aal 
iBarcr)  <iräade  j'gon  Znlauung' der  Piftepaiit.  .CIr..  übec  clnea  t«S- 
Wlndlcn  Gehraueb  Kibri  la  Sali.  lag.  75,    I.  . 

oppUoft^  reelpitim]  S.  I,  SS.  «xtr.  «.  Llr.  XhV,  SI,  14.  Aale- 
.Borin  ---  |ier(H  rteepluM,  comoltatibi»  JureroBl.  Jeloeh  ilad  dia 
Strulclaren:  In  ufba  nnd  in  urbem  reeiper*  niclit  miadcr  gebriiicbllcb. 
•Cfr.  Drakb.  in  LIr.  VlIL  20,  3.  aad  Korlt.  n  SalL  lllg.  28,  2.  wo: 
fUmeltta*  legatoi  reeijii  nocotbqk 

wfsiMf^r]     8.  ob,  I,  iS.  aa  ametarilattm  »e^ni;.  aad  nnt.  c  IS. 

faetuTt»  foUiteittuT\     Mehrere    Codi),    fügen  bei;    tt  poU.     Ooeh 

B>  6.  I,  92.  qua«  imperarealDtl  yteere  äiiemml.     Id  d«i  Tbkt  wird  das 

.8nbjckl>[)nHi. . gar  nicht  an  an ircr  .Stell«  Tatmilit,    ■•  wenig  all  vor: 

■tmperartl..-  Vargl.  ob.  c.  10.   cxir. 

CAP.' Xlll.  Dm^hachio  Umen*'\  S.  B.  Q.  IV,  IS.  tu.  Ilamib. 
■%.   124.   S.  B7D.   Analog:     d«perire   tätitti. 

Simut  {acj  Catiar  etc.]  FBr  dieee  Stelle  bedarf  «•  .der  Gnt- 
■ebnldlgang.  Leaart  Tieier  £11.  Editl.  fati  gna  limal  stf  und  io  HelO, 
Ober!.  Üit  Codd.  aber  iprecben  ent'wl  (01*  timal  ac  od.  »Ilkul  et,  ohna 
^D.  Lemalre  ad  k.  I.  macht  grofa«  Verwirr,  und  eulittllt  die  kril. 
Thallaehen.  Nach  Oadead.  lieat  Kreju.  Simiil  et —  tanluigae , /ViKt 
.  jedoch  ohne  Anleriläl.  Um  ichelnl  xweierUi  verlräglieh  mit  den  Codi. 
.  nad  ertrigtieh  In  Beiag  aut  die  Sprach geaetie.  Eulw.  leie  man :  SimtU 
Caet.  —  ae  tanlua  od.  at  taut.,  nach  Art  der  gricch.  äjia  —  xo).  8.  ab. 
i,  30.  f.  9t.  93.  od.  man  leie:  Ae,  tliaitl  (d.  i.  tiiKal  ae)  wie  ob.  1. 
BO.  —  lantHI  lerrar  etc.  Died  Letitere  würde  dea  Zaiamnenhang  der 
Bcd«  am  betten  befördern.  Wenn  dann  ae  in  der  Bedeal.  nahe  «a 
•Mf  grünrt,  woräber  «let  dfapntlrt ,  a.  Uand  Tara.  I,  p.  487.  lo  wBrda 
■Ich  diefi  entweder  rechtfertigen  tuten,  od.  die  eigenihSm liehe  (Icdcat, 
-  Tan  oe  n.  atqne,  aacb  welcher  Dinge  und  Breigntiie,  qnae  froxmmB 
tt  Centime  Itmport  evenerunt,  durch  jene  Partikeln  Tcrbnoden  «erden, 
■wird  gelten.  8.  Hand  Tariell.  I.  p.  4B0.  Sekaontlleh  erklürle  man  »o- 
gar  ae  u.  at^ve  in  lolehem  Falle  dareh:  et  ttatim,  «t  ilUtt.  S.  ob. 
II,  43.  in. 

ineidft  eirtttOut']  Naeb  der  Analogie  von  (nentll  extreitui  Ca*- 
•arli  omni  laut»  dolor.  Unt.  llf,  74.  Aach  Invadtrt  mit  Dativ.  Cfr. 
Kamill,  g.  13S.  8.  103.  Datdr  Liv.  XXIX,  )4,  4.  limor  i*  tieieitum 
ttrideret.  Mao  wcHIl  aber  wie  oft  tu  aar  Umicbreib.  dei  Datiei  g«>. 
braaebt  wird. 

gaod  prtpertint  ete.  ]  Der  bi^r  mit  angTgcbne  flrnnd  gröftrer  Be- 
afBriong  iat  luvr  nicht  gani  deutlich  anigeiprachen,  aber  unitrcll. 
dafi  die  »oldolen  ond  dai  Heer  geglaubt  and  gehofft  hallen,  dureh 
Jene  EilmMrteAr  nnd  darch  die  ^ilf^nfUNg  den  Feinde  luvonaLoa- 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LXB.  la  CAP.  13.    tg^ 

neqni'itflr.'iUtermiHerdt,  iit:7at)Be'onmii  id  Cpbw'firid- 
misqae  1  rcgiooibas  '  »iga»  reUnqnerent,  compliirMtwoai' 
firofloerBiit  ac.  fagae  simile  iter  .  vidersttir.  S^d  ^apia 
prope  Dyrrliadiium  PompeioS  caastiliaset  castraqne  metari 
infisiuset,  perterrito  etiam,  tam  exemtn,  prhiceps  Labienas 
ptOfse^H  ,Uif atqae ,  ne  eum  non  desertunrai  -euindsaiqifia 
casBiB  »bitaruin,  qaerocomq«  ei  foitutHi  ttibaipBet. ,  Hdb 
idem  reliqui  iarant  legati:;  bos  tribonl  nilicsiB  centariii- 
hesqae  Bequuptnr ,  atqae  idemomnu  exextiitiiB.iarät.  Ck^ 
■ar,  praeocciipaio  itinere  ad  Dyrrbacbium ,  finem  prope- 
raiuli  facit  castraque  ad  äiLmeii  Apsum  ponit  in  fioibtv 
Apolloniatkim ,  nt  caslellis  vigiliisqae  beae  meritae  civt- 
tales  lutae  esseot  praesidio;   ibique   reliqaanim  «x  ItaU^ 

Dien:  In  dieier  Hoffn.  laticn  lie  ilch  nnn  gedutchl.  Alio  efw>  depi 
Sinne  nacb:  co  major  ineiiXl  lerror,  guo  properaaliui  etc.  Efwip 
&hnl.   ob.   e.   2.   hac   Infrequrnliorei ,    quo   e(c. 

ridtrelar  ]  Fiut  nicht  lowobl  itpatyCTo  all  ifänj  d.  ü  appartrei. 
Aehnl.  Sali.  Caf.  6,  S.  !«■  eoram  — tatii  palleiii  videbatur;  n.  a|l. 
■.  B.  ob,  III,   1.  f.  ■  ," 

propt  Di/rrl.achiutiil  Ob.  e.  fl,  prope  ad  flnen  —  perventtiM. 
8.  B.  U.  III,  7.  proximut  mare  Oceannm.  Z.  J.'  411.  u.  B.  G.  VU,  18. 
'CMtra  moTJaic  propiat  Araritnni.  8.  *u  Sall.'Cat  ll.  in.  .  , 

etiam  tamj  I.  e<  impter  noeA,  cig.  anch  .dana  noch,  tum  nini(> 
dtnaoh  in  der  Reflcx<OD ,  ■)■  tubjcLti Fe  Panik,  lam  (Jnter^«!).  ^ea-co^- 
trrt«u  lR»c.  Eben  iO  unt.  «,  63.  t  pognantibnl  eliam  tum  —  Vaa^- 
pcjunii.  Man  erläutere  licb  den  Begr.  von  (iisi  durch:' quanl  eo.^rql 
drveniiiet;  quuoi  «d  id  ventDin  eiiett  iDiniii  rei  ila  ,b«bcret.  Der  ^^ 
■lebt  Ton  Krili  in  Sali.  C«l-  2,  1.  Länoeo  wir  oi'cbl  ^aaa  beiatimmeD. 
Die  Abt'ralttion  erleont  man,  weil  in  den  nieiaten  Fällen  hinmieaetj^t  [■ 
'wet-den  Icann:  ungeacHut  dea'Stalt  findenden;  bH  älie  de»t  itt.  Dieta 
liegt  aber  ia   rliant  eben  lo  wohl   atj  in  tnai..  .  .i; 

-  -  prinetpt  Lab.  \  Sehr  cbaraliterial.  für:  er  -^u  der  ertle,  Ifl.or 
tkat,  er  marhu  den  Anfang.     S.  B.  G.  I,  13.  f.  u.  ab.  I,  63.      '  ' 

quemettnqitt  —  IrfbaUttl]'     S.  ob.  I,  TS.  ■     •     i 

pracoee.  Uinere  ad  DyTrh.'\  Ob.  c.  3.  p.  334.'''  J^noa  praeocii^- 
pate  Meht  abaolut,  ohne  Beiiehung  ant  daa  Haaptanblclil  dei  Satiei, 
Caeaar.  Vielmehr  war  dieler  L'mataiid  durch  Pampei.  heibeigefahrt* 
Indefa  haben  die  Codd.  praeoccupata  nicht;  loiid.  di«  Mehn.  Cntif. 
,  profrcio  od.  per/,  od.  praef.  Daher  Ciaccoo.  auf  prafceptB  rielh;  Waa 
an  (ich  nicht  angewähDÜcb,  a.  B.  G.  Vit,  0.  in.  Kortl.  in  Sali.  Frag«, 
p.  995.  mona  —  praecrptut  a  Lnaitanii.  I  Cod.  in  welchem :  prafet- 
tioni»,  ernekt  die  Meinung;,  ob  vieli.  tu  leaen :  pTofeclioid  eceupat» 
iliaere  ad  Uyrrh.,  io  dafa  der  Stun  t  dt /är  den  weitero  MartcA  nach 
Dyrrh.  die  Strafie  getperrt  Harj  niml.  von  in  Feinden.  So  KeM 
eecupatut  n.  impedit^»  verbünd.  Cic.  Coel.  10.  and  vcmp.  wäre  eoa- 
■trnirt  analog  dem:  occurrtre.  i.  B.  Nep.  Pelop.  I,  1.  Doch  Iit  dlefi 
uar  Veranch.    Vergl.  Breml  zu  Nep.  Dion  4,  1. 

ut  catMH»  vigiliitgae  elc.  ]  Die«e  Stelle  bti  —  praetidio,  lil 
kritlick   wenig  goilcherl.  '  Una   geCUll   «n  Belilea  der   VoraeUagt   nt 


L.gL,;..b,COO^Ie 


C  lUL.  CAESAKU 


lijlltwifc  advieitMm  exapeqtare  «•  «qb  pdtilnii  Mwwi 
tBOWtötaSt.  Hoc  iim  Pompcios  fecit  et,  tan»  flanwn 
JkfWKta  pOBitia  cBitria,  e«  eöpiu  omnes  aaKiliaqae  condoxit. 
Cap.  XIV.  Calenaa,  Ugionibiu  eqnitibnsqae  Bnw- 
;JhÜ  iu  OKveä  in^ositiB,  iit  erat  praeceptnna  a  Caesai«} 
ifiiantem  nanym  faenltaiem  habebat,  tune»  srivit,  piuil- 
flwatiue  pragremu  u.  {muM,  littera^  a  Caesare  accipit, 
■^■ibni  «tt  -ceiüar'  factni,  ^rtni  litoraqae  omDw  clantbos 
•adverwriohim  ilc—ri.     Quo  capiito,  le  ia  poqtDn  Ketpit 


'cntelHi  tfetiqne  besä  nerttu  rfvItUIi  lato  Mient  prmefidla.  Aadn 
.«IMbtH  M^n  VQndläKe;  der  n*rigi  nibsrl  rid  an  Hohlca  l^r  A»- 
^ht  dci  CiueoB.  and  laria.  Bi  htadert  ninl.  oiciti,  ktcr  bloti  am 
-Apvllemla,  ond  ntcht  ui  dia  rflelrvrärti  IlegeadcB  Slldte  la  denken; 
denn  du  Gebiet  von  Apollonta,  war  wegea  der  Naekbiirtehafl  felad- 
lichen  InctiTtiometi  am  Hellt,  aaif^aelili  wrnigtr  die  Stadt,  and  nock 
Vculger  die  riieka^ti  liegenden  Städte,  Aach  itl  aaitSfaig  jene  V«i^ 
ttnd.  v'aa  catlell.  und  ot^.  and  In  einer  alt.  EdlL  iteht  tür  vigil.  da* 
Vunnllende':    ben^ciit,  wu  leicht  am  vitit  ent*tekeii  kOBot;, 

er  tlaliit  legionuat  ]  Die  Wortitell.  macht ,  daA  man  dieoe  Wort« 
als  n  «fseiH  Begriffe  verhnnden  lich  denke;  Jenei  ejr  Itml,  nicht  «la 
äbhlngig  von  aivenlum  betroclitci  waa  «Ichl  einmal  einer  nahem  Ba- 
'■Umaong  bedorfle.    S.  «b.  c.  10. 

»üb  ptlHbuiJ  S.  B.  Q.  IU,  28.  Den  Untenchied  von  den  g««. 
Wlnderqnarlleren,  (biberaa)  lehrt  Liv.  XXXVU,  lO,  1.  aot  nb  feUi^ 
tat  babeadol  mliltet  eiie,  ant  il  eaacedere  In  hibema  veileat,  dilla- 
nndan  cMe  In  aeitatem  bellum.  Man  (eritehe  olto:  MbenuKtila  od. 
bibemaeula  pellibnt  Ueta.  Cfr.  Lir.  V,  2,  T.  Hier  wellla  Caei.  offcB. 
bor  vder  Zellm,  der  Sieherbeit  halber,  um  tich  aefcaeller  und  be»* 
aar  in  eoneentriren. 

C^P.  XIV.  CaleniJ  Bei  Oadeod.  nnd  A.  Aalen,  ohae  Aatorit. 
ier  Codd.  Dleie  n.  Hdaieu  ichreiben  C.  VergL  Schneider  Elementul. 
f.  3B5. 

tm  lutvet  impan'UtJ  Ueb.  dleie  gani  gewöhnl.  Conttnkt.  ik  B.  O« 
TIU,  40.  n.  ant.  III,    103.     Bremi  in  Nep.  Dion  4,  3.    Z.  Q.  490. 

fanHtum  —  faeuttaHi»  hab.\  D.  1.  ip  Weit  die  ScbiKe  Ihn  dl« 
HS(lichkclt  dacboten,  iniiffte  er  Truppen  ein.  Jenei  qttanbu»  wflnic^t« 
Oad.  in  qaan/oin  Verändert;  doch  dörfta  ei  all  i^on.  ran  in  guanlHm^ 
1.  Tacit.  Ann.  XIII,  S4.  in  juanlmn  6ermul  regnantnr,  ■■  rechtfer- 
tigea  leyn.  So  Llv>  II,  27,  1.  guantam  es  tnto  polerat,  rem  Ram. 
fiivebat.  CIr.  Rnhnk.  m  Terent.  Andr.  V,  3,  20.  So  eraeheinen  gm«ai, 
gualemia,  gttanltim  all  verwandt,  aber  ipceiGich  veracblcd.  JenBebden; 
der  Termitit  ad  qneni ,  od.  die  Ratio  nnd  Hrlation  oj.  die  ^nmm/itSt 
•ogeielien  wird.     Doch  mlürlich  gar  oll  im  metaphor.  Sin&e. 

Ultrmt  a  C.  aeeipii\  Wie  a  in  dieaer  Verbind.  lu  nehmen ,  er. 
klöreB  St«Uen,  wie  Cic  ad  Dir.  XII,  3S,  I.  Ltteroa  accepi  tuat:  n.  Ib. 
Kp.  IS,  1.  an  epUlola,  qoon  a  la  proxima  aceepi.  Analog:  -lileraa 
md  t«  nomqoam   hahiii,  cni  darem,    Ep.  IS.    S.  B.  G.  I,  34, 

eit  eertior  faclut}  Sa  aoU  c  Iß.  in.  Da*  Kigentbämlicbe  dca 
Begr.  werden  Jüngere  erkennen  au  Cic.  ad  Div.  II,  4,  I.  E^ilolarnm 
ioa  caniaa   iovcnlä  rea  ipaa 


bvGooglc 


De  bell,  civili  lib.  m.  cap.  is.    333 

ji^vesqBe  omnes  revscat.  13*«  ex.  iis,  qnafl  persereravit 
Bequ«  imperio  Caleoi  obtemperavit «  qaod  erat  sine  mili- 
tibus  privatoqoe  coasilio  admioistrabatur,  delata  OriciiHi 
BtqiH  ^  Bibulo  expugnata  e&l:  quL  de  servis  libeiisque 
omilibua  ad  impubecea  siippn<iiuin  Buinit  et  ad  nnnm  iDter- 
ficit.  Ita  Buiguo  tempore  laagaoqiie  casn  totius  exercUui 
Salus  coiutitit. 

Cap.  XV.  ßibulus,  ut  snpra  demonstratam  est,  eraf 
cum  clagse  ad  Oricum:  et,  sicuti  mari  perlibasqtie  Cae- 
saiem  prohibebat,    ita  ipse  omni  terra  eartun  regionum 

eit,  nl  ttrHore» faceremnt  abtrnles,  %\  qnid  csaet,  qnod  coi  itfri  bdI 
noatr«  lat  iptBram  intereiiet,  Manat.  ad  h.  1.  bemettte,  wie  ctrtiorcl 
rfddere  nicht  gut  lateio.  ley.  Vi\T  meiden:  ap  licli  wohl  gut,  aber  nur 
'alchl  in  dem  Sinne  von:  benachrichtigetf ;  lond.  nach  dem  [Inl«r*cb. 
ron  facere  n.  Tfdd.    S.  B.  G.  I,  IS. 

una  er  t"i'»]     S.  ob.  ir,  6. 

gaae  pergecerarill.  Naml.  äno  rSv  xoiröu  tit  la  luppliren:  pro- 
gredi,  ultra  procedere,  qlluM  ptiere  etc.  Cfr.  I,  83.  f.  lOS.  wo  ein 
Beiip.  vom  InßaitiB ;  oft  anob:  perteverare  in  aliqna  rc;  odet  mit  dem 
blors.  AblaUB!  luitin.  SS,  4,  II.  beUii  continais  peneveiMie.  An<A 
lalrani.  für:  perdurart.  Pliii.  Epp.  VI,  20,  ]Q.  Ja,  als  Iran iMir.  Verb. 
Dit  dem  AccHat.  B.  Afric.  IH.  jumeota  ad  inieqDendum  bottem  per- 
tecemadxiaqa«  cutium  tardiora.  Cfr.  Cronor.  lu  IJv.  XXII,  38,  13. 
Knddim.  Inititntt.  II,  322.  Womit  Sa  lergl.  Gell.  N.  A.  I,  21,  2.  cor- 
firmat  et  perteverat  d.  i.  etwai  vertichern,  ticbrigeni  itefct  hier  pen. 
tfv.  in  der  gigentb.  Bedeol.  sich  nic/tt  stören  lasten;  rnil  allem  Ernit* 
uud  Knr.hdrueke  bei  elwaa  verharren.  Aebnl,  ist  nach  Inhalt  D.  Sprache 
ünet.  Veap.  B.  bioa  mllin  exercilus,  poilquam  ingretiii  Her  nnncialara 
ei{,  viclaiii  Otbonem  —  nihilo  leciu*  Aquileiam  uiqne  pertetieraverxnt. 

privalo  —  congilie  1  Nep.  Peinp.  1 ,  2.  idque  iuo  priealo ,  «OD 
public«  fecit  conailio.  — .  Das  Schiff  gehörte  viell.  einem  Kaufmaane 
oder  Ntgeliaalea ,   der  da*  Heer  begleilele. 

algu»  —  a  Bib.  exp-^  D.  i.  und  *o;  dEidI.  wie  nicht  tndera 
möglich,  ganx  natürlich.  So  Hand  Tnri.  I.  p.  478,  S.  oh.  I,  33.  Uft 
nahe  dem :    and  ohae  Weitre*  elc. 

a4  impuberes  ]  So  unt.  c.  27.  navei  ad  mutm  omnei.  Die  SleU 
fening,  in  au  fern  <■  i>t  unaer:  tU  auf,  bii  zu,  «rheont  Jeder.  Beiap. 
bei  Hand  Tun.  1.  p.  104.  Die  Bedent.  erklärt  Liv,  II.  Epit.  exir. 
(Faltii)  ad  CremerMi  ad  anutn  ab  hoitibul  eaeit,  uno  ImpDbere  doni 
rdioto.  Manche  deuteten  jenei  ad  fällchlicb  dorch:  praeter. 
'  tuppliciam  luoit']     Sali,  Cat,  55  extr.     Dt  Celhf-ge  —  luppticiam 

tumtuM.  8.  Nep.  Eum.  IS,  I.  Liv.  111,  18  eKtr.  Bibului  lief«  lie  wahr- 
•ebeiDl.  mit  dem  Beile  hinrichten.     S.  Ddker  an  Flor.  II,  G,  3. 

magnoquv  csiu  ]  3/iig'au(  wird  erklärt  durch:  ein  in  rrchi  Aalitm 
Orade  lutälliger  llmitand.  Una  acheiot  der  Gedanke  an  diemv^tifeM 
Folgen,  der  Sprache  angemefaner.  S.  ob.  I,  22.  B.  6.  VI,  30.  Dadurch 
\fird  taagaae  ca».  per  conieqacni  lo  viel  ■!■:  ein  be*andrer  Glüett/all. 
Caea.  lelbit  erläulerl  glcJchi.  den  Gedanken  B.  Q.  VI,  30  cxir.  aic  ad 
perienlam  Tilandnm  mu/fun  forluna  valait, 

CAP.  XV.  Omni  terra  ear.  rMgionaml  Terra  iit  ^mifoi,  laatt 
eoHtinem*  tcrnk  Nep.  Ihta,  I,  2.  v.  regioH^  dl<  Landiirlcbe,  wla  oot. 


354  C.  lUL.  CAESARIS 

prohibßbatnr :  praesidiis  eoim  disposilis  odinia  litora  a 
Caesare  t^ebantiir,  neque  li^andi  atqne  aqnandi,  neque 
naves  ad  terram  religandi  poteslas  tiebat.  Erat  res  in 
magna  dilTicultate  sumiaisque  angustiis  teniin  necpuaiia- 
mra  piemebantiir ,  adeo  ut  cogerentur ,  sicuti  reliqaom 
coi^meatnin,  ita  ligna  atqne  aqnam  Corcyni  oavibus  one- 
rarii»  supportare:  alque  uno  etiain  tempore  äccidit,  nt, 
difficilioribus  iisi  (enipestatibijs ,  ex  pellibus,  qnibtu  erant 
tectae  naves,  nocinrnum  excipere  rorem  cogerentur;  quas 
tarnen  difficultateni  paiienter  atque  aeqno  anbno  ferebaht, 
neque  sibi  nudanda  litora  et  relinquendos  portna  existi- 
mabant.  Sed  quuni  essent,  in  quibus  dcmonstravi ,  anga- 
Btüs  ac  se  Libu  cum  Bibulo  conjunxisset,  loquuntur  ambo  ' 
ex  navibus  cnm  M'.  Acilio  et  Statio  Murco,  legatis,  qao- 

c  34,  wo  ein  TAeil  MuedootcDi  durch  rtgione*  bezeiclmct  wird.  Ob. 
I,  08   in. 

atque  aguandt'l  Die  Cold.  wechieln  mit  neque  und  emt.  Va» 
■cheiot  atgue    ftnch  durch  du  tolgeude:    ligmi  algue  aq.   beitltigt. 

naeet  rttigandi\  U«b«T  die  Bedegl.  dieier  Conitrukt.  dei  Gcrpa- 
dltfmi  mit  Accäikl.  i.  la  Sali.  CM.  4,  1.  p.  33.  Held  vcrwciut  lehr 
pHiend  aat  B.  G.  1,  53.  ipatiuni  pila  in  hoalel  ceuUciendi  u.  IV,  14. 
wo  ein  gleicher  Wechiel  der  Formen.  Un*  dQukt  der  Hanptgrnnd  aol. 
eher  Conitrulif.  darin  lu  liegen,  dari  dadurch  die  HaHälaag  jtdeimat 
plaiUtcher  and  gleicha.  genetitcher  in  ihre  einieinen  Theile  autgelÖil 
nad  dargeilellt  wfcdi  weichet  überall  da  nölhig  iX,  wo  ein  Faktum. 
eine  conkreie  Handlung,  wo  Sabjelle  auf  Objettt  einwiTfcen  nnd  ui 
dieaen  eine  weienlliche,  äufiere  Veräudarnog  vt^rgebl,  beMichnet  wiid, 
Dder  wo  die  Auflöaung  der  Handl.  in  ihre  einaelnem  Theile  nolhwendig 
CTifehien.  So  Tacit.  Ann.  I,  6.  f.  ne  Tibciioi  rlm  prlneipalni  molreret 
cuneta  ad  Bcualum  votando.  Wir  hallea  die  Cauformitäl  der  CMa>, 
wie  agro  cotenäo  für  Abitraktioa;  jene  lr*niitive  Struktur  für  o^ei- 
Uve  Danlellungaweiae.  Vtit,  reügare  k.  II,  B.  Man  denlie  an  n^u/t- 
xijOHt  Ulla  bei  Homer ;  aliu  an  ein  Anbiudeo  und  Befeatigen  am  Lande. 

ut  eogereatar]  Kben  an  gleich  nnt.  eogertHlur,  Deagl.  an  ob- 
preM'bebat;  unL  rri  —  rerunt,  dffficutlate  —  difficullatet.  Iit,  w>0 
Elberling  p.  107.  beliauptet,  dai  3te  Buch  der  CammentarieB  öberhanpl 
nachlüaiger  gesehrieben,  al«  die  beiden  ■ädern;  lo  lind  doeh  Wieder- 
heluttgen  dieier  Art,  nnd  gewiiie  itehende  Auxiräek«  «lleo  Hlatorikuni 
eigen;   heiDenj,   ichetnl  nni,  mehr,   ata  Sailatt. 

vno  —  tempore'\  D.  i.  einmal  traf  el  «Ich;  ein  einaigei  Mal 
swar  nur,  aber  doch!  Alto  picht,  wie  lOnit  für:  «na  eodtmqae  lemp. 
m.  B.  luatin.  XXXI,  1.  ne  mo  tempore  anpUei  bello  Romanae.  virea 
diitinerentnr.  —  AebnI.  oft  verbunden:  MnuJf  ahgiiit.  Cie.  Fin.  KI, 
19.  «4.  D.  Tacit.  Oral.  6,  I.  einqaentiae  jucnnditki  nun  nno  aliove 
moinento,    led  omnibui  piope  diebni  et  prope  omnibDi  horii  coaliogit. 

ex  pelHbut  —  excipere]  E.v,  in  >a  fern  der  Thak  von  den 
Fellen  Aeritiffrf,  gleich),  weggenoipmen  u.  anfgefangen  wurde,  wie  von 
Dübern  herablaufende*  Regenwaaier.  Analog  i*t:  Lucernam  fui  aeceadll 
tx  ara  lorli.  CEr.  Hand  Tun.  II.  p.  622.  wo  weiiigileni  iluilichc  Fälle. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVIL!  LIB.  III.  CAP.  i6.      355 

mm  alwr  oppidi-mniis,  alter  praesidiis  terrestribns  prae- 
erat;  velle  te  maximig  de  relui  cum  Caeiare  loqut,  ti 
tibi  ei«t  facuUai  detur.  Huc  addunt  pauca  rei  confir- 
mandae  canssa>  \tt  de  conipositione  acturi  viderentur. 
Interim  postalant,  nt  aint  indociae,  atque  ab  iis  impetrant: 
laagaum  eniin,  quod  adferebant,  videbatni,  et  Caesarem 
id  eamiiie  sciebant  cupere,  et  profectum  aliqiüd  Vibnllü  - 
maedatis  existitnabaliir. 

Cap.  XTI.     Caesar,  eo  tempore  cnm  legione  nna  pro-   - 
fectuB  ad  recipiendas   uileriores   civitateB  et  rem  fnimen* 
tariam  expediendam,   qua  anguste  ulebatur,   erat  ad  Bu- 
throtum,   oppositnm  Corcyrae.     Ibi   certior  ab  Acilio   et 

iK  fuibut  demoMtlravi']  S.  id  I,  31.  Id.  Vergl.  Fabri  in  Sali, 
lag.  49,  2.  fuaa  ab  Imperator«  decoerint,  omaia  luU  pravii^,  and  di« 
lehrreichen  Bebp.  bei  Rnnik.   8.  SSO.  N.  3. 

praeiidiii  terrettribiit]  Nicht  aowohl  G/rrniiatttn,  all  die  anf  den 
Lande ,  lang!  der  Kulte  aDIgeitellten  Patlrn  Dnd  Trupp» ,  mit  denen 
daa  Land  lietetzt  gebaJten  wurde.  Ob.  praaidiit  dUpeiitii  IltOTk  tene- 
baDlnr.     Oppidi   beielchDcl  Oricnmi. 

eiui  faru/taii  Zwar  fehlt  in  einii^.  MSS.  «tn,  nnd  Beld  adh.  I. 
DieiDl :  Cae  1.  wBrde  getagt  haben :  riut  rti;  daher  könne  ei  ■»fal- 
len. Indtr*  halten  wir  dien  fSr  gewalfiam,  und  der  näter  bcalinimea- 
de  OhjckligeniliT  dOnlil  nna  logar  weienlüeb.  Wir  glauben  Aebniicbcl 
■D  CTlienuea  hei  Plane.  Cir.  ad  Dir.  X,  4,  9.  ■!  facullai  —  fHi  prae- 
Metitit  eitel,  snd  beiiebeo  elui  auf  Caetttrii.  8alln>t  würde  wabr«ch. 
nuh  leiner  Welle  illlut  gcMgt  baben.     S<  Fabri  zu  lag.  51,  4.  G2,  I. 

m  viderenlurj  I.  e.  ita  xl.  S.  I,  63.  p.  199.  Unt.  c.  17.  in.  nl 
—  nnn  rem il leren lur. 

adferebanl}  VoX  el(  mumriamn  et  Ugaliaaum  praprla.  Davil, 
Cfr.  B.  G.  11,  1.  in.  Dra1il>.  in  Liv.  Vill,  17,  7.  DafQr  hstle  lieb  nach 
hier  adttrtbanty  wie  an  anders  Slellen  der  Autaren  ei  nge  ich  liehen.  Doch 
olt  die  cigcntl.  elalUtthen  ScbTitlil.  dich  Verbnm  in  der  Bedeot.  Von 
adjirmere  gebranehen,  oder  nicht)  herricht  Zweifel.  Gewifi  aber,  difi 
ei  mehr  iigt,  all  adfirwiarty  und  näher  dem  adteverare.  Cfr.  NoIleD 
Lex.  Aiiiib.  p.  808.  Drakb.  *a  Liv.  XXIV,  1,  G.  Graer.  in  luitin. 
XXXVlIi,  3,  5. 

iMHiMs]  So  bei  Cic.  pro  Qnlnt.  e.  24.  itonM«  coileDpIleere  —  (hi^- 
jBe  petere.  Ei  lit  nn«er:  n  hSekuen  Grade,  Verwandt:  ihmma 
Tnlnnloi. 

prafeelum  —  moiwf«(il]  Weg.  prafeetum  1.  B.  G.  IV,  19,  Jene 
mßHdata  ViballÜ  nehme  man  wie  Cic.  OIT.  III,  27.  qnamdiu  iureioran- 
do  ioitium  teneretnr,  I.  e.  AeUiiui  dato.  Ond.  verweilt  anC  B.  G.  I, 
30.  iniuriae  popall  R.  Vergl.  Ramih.  S>  lOO.  S.  304.  N.  1.  —  An  nmrer 
Stelle  konnte  blofl  anffailen,    dab  c.  18.  Wieder  Mandata  Caeiarlt  er- 

CAP.  Xvr.    M  reeipienda*]    S.  ob.  den  Begr.  »on  rteip.  ob.  I,  16. 

appoiitum'i     In  (iel.  Todd.  dafür:    oppidutn.     Nicb  Onil.  beilel  in 
verbinden:   oppid.  eppei.  lebeint  weniger  beiratliwrrtb ,  wegen  dei  ror- 
aDigekeaden  eivHatii,  nul  wegeu  der  leicht  Möglichen  Verwecbilnng. 
Z  2- 


gL,;..b,GüOglC 


366  C.  lUL.  CAESARIS 

Moreo  per  littenis  factus  de  postniatis  Libonis  et  Kbfdi, 
legioaem  relinqoit:  ipse  ^  Oricnm  rereititur.  Eo  qnam 
venisset,  evocantar  Uli- ad  colloqniain. .  Prodit  Libo  atqne 
excDsat  Bibulam,  qnod  is  iracnndia  samma  erat  inimtei- 
tiasque  habebat  etiam  priratas  cam  Caesare,  exaeddi- 
tate  et  praetura  conceptas ;  ob  eam  rem  eolloguium  vitatte, 
ne  ret  muximae  spei  sutxiataeque  utilitatü  eiut  imcum- 
dia  impedirentur.  Pompeü  tummam  ette  ae  Jvitie  *e»~ 
per  volmtatem,  uf  componereniur  atque  ab  amii  ditcede- 
refur:   ted  poteitateat  eitu  rei  $e  nullan  habere,  prop~ 

pr»dit  alqut  ej-nrnrl]  Jen«  pradü  nabm  Mao  rlell.  ßir;  eerro' 
the»  B.  muUe  de&balb,  od.  aai  Vcnchen  ani  atg.  —  neqtte,  wla  Ir  ful 
•II.  HSS.  BBd  einig.  Edill.  Allein  prodire  iil  berrbrlreten,  l  c.  10. 
qnk  cx  freqnentlB  F.  L>faipHii«  pradiit ;  alao  birr  mit  Boieli.  uf: 
evectmlur.  Wie  in  andern  Fällen:  largere  a.  lirainijmi,  Ton  denen, 
-  welche  anfitebcB ,  nm  zn  iprechen.  Sodann  wird  nor  dorcb  algue  er- 
klärbar, wie  Caet.  guod  —  erat  —  habehat,  all  erklärenden  Canad- 
aati  heiraten  konnte,  nsnl.  nm  des  faiHtchen,  rorliegenden  realem 
ßrand  in  beieiehnen,  der  die  EnUehuldigMng  berbeigefdbrt.  Cact. 
•prlclit  aber  iclbaf,  weil  ihm  die  Saebe  wakl^bekannt  leyn  muHtc 
Einen  analogem,  wenn  gleich  rencbiedencn  Fall  Sali.  Ing.  54,  4.  Id 
ea  gratia  eteniebat,  gaod  praeter  regioi  rqaitci  nemo  oatoinm  NnmU 
darnm  regem  tegniluT,  qoo  cniniqne  aniinni /erl,  eo  ditcednnl;  neqon 
Id  flagilium  mililiae  dacHar  :   tla  (eie  morei  habent. 

enneeplatl  So  Imlin.  V,  IQ  extr.  tacllii  animii  taniam  iratm 
cancipiajtt.  Cart.  VIII,  1,  II.  rex  iagenlem  iraat  eonceperat.  Und  ao 
oft,  mit  dem  Znialie:    animo  ae  meatK  concip. 

eomponerentar'^  So  die  neiit.  Codd.  Man  lapplirl  am  dem  Vo- 
rigen ret,  (de  qaibn*  agitar)  Doch  Held,  Kreyii.o.A.  *t im mleo  neuer, 
ding!  mehr  Nir;  componeretur  all  Impenoosl.  Die  Pfuraltotm  könnte 
rar  richtiger  gelten,  weil  der  impertonetlr.  Gebrauch  dea  Verbi  etwai 
nngewdhnlieb,  obicbon  c.  15-  nnt.  c.  IS.  abtalot:  de  ciimpe»iliBne  gani 
ähnlich;  ond  anfierdem,  wenn  rei  nicht  annehmbar  tehelnt,  ali  Snb- 
jekle  angenommen  werden  könnten :  Pompriui  et  Cattar.  Wir  ver- 
weisen auf  Tocit.  Ann.  XII,  40  in.  dra.  Walth.  d.  c.  33.  wo  ei  helfit: 
'  elade  Icenornm  eompaifll,  qut  bellum  inter  et  pacem  dnbilahant.  Be- 
kanntlich oR  eompoiilut  tat  pacalat.     Ctr.  Düker  ad   Flor.  III,  23,  3. 

le  nu/lain  /inhere}  Se  feblt  in  4  der  bellt.  Cndd.  nnd  dem  Sinii« 
nnd  Gedanken  icbeint  el  ganz  zuwider,  dali  Liho  ptötilich  vom  Pampei. 
tat  »ich  übenpringe.  Dennoch  möchten  wir  te  zwar  nicht  verbannen, 
aber  mit  Klberling  p.  115;  Pampe!  für  eingeschoben  erklären,  statt 
tutuBtam  aber  leten  aua«  nad  Alles  auf  den  Libn  beziehen.  Hierdurch 
entitsnd«  eiue  nafurgemälze  Folge  der  Gedanken  und  Pereonen :  erat 
Bibalut  enticbtlldigt ;  dann  dei  Liba  perliinliche  Ansicht  und  Bereit- 
willigkeit; inlelzt  Pompeiui,  und  der  Vorwnrt  einer  ungeschickten  Lüge, 
die  Liho  hier  rorbrächle,  ßele  weg.  —  Gleichwohl  darf  in  den  Com- 
raent|rien  Caet.  ttremfe  Oritniinf  der  Sachen  nnd  der  Darstellung  nicht 
veilaogl  und  darnach  die  Kritik  geOhf  Werden.  Delkhelb  enlachnidigen 
wir  BDch  deo  gewöhnlichen  Text,  beionderi  wegen  periaiierial  —  ait's- 
lan-B«  -~  und  nelimen  «n,  Jenei  te  beieichne  den  Bibul.  n.  Libof  dl« 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  ÜI.  CAP.  17.     357 

terea  guad  de  contilii  »ententia  tummam  Mli  rerwn^t 
mutiitm  PoMpeio  permütrint:  aed  poiiulatit  Caetarit 
cognHü,  mitturo»  ad  Pompeium  atque-illum  seliqaa  per 
te  aciurum^  kortanttbut  iptit:  inierea  manerent  induciaef 
dttm  ab  illo  rediri  ponet;  neve  alter  altert  noceret.  Hae 
•ddit  paaca  de  canssa  et  de  copiü  auxilii^qne  snis. 

Cap.  XVIL  QaiboB  lebns  neque  tum  reBpondeDdum 
Caesar  exiatimavit,  neque  nunc,  nt  ntemoriae  prodantar, 
satis  caussae  paiamus.  Postnlabat  Caesar,  «t  legatos  tibi 
ad  Pompe^m  »ine  periculo  mitiere  Uceret;  idque  ipii 

Worte  cfBl  rri  walica  bloh  hin  mnf:  armil  diieederelnr ,  weribklb 
kuiui  r. ,  wai  in  I  CadJ.,  nicht  g*ni  la  varweiftD. 

de  eonu'lii  ttmttKlia]  Gewöhnl.  Leiart  eaacilii;  doch  Tielleicht 
hl  den  BKiit.  CDdd.  eentilti.  C(r.  ElbnlJDg  p.  116.  Dieier  will  aogori 
de  contalaai  leol.  nänil.  die  Co».  C.  Ciaud.  Mireeltni  o.  L.  Corael. 
litntatm  «.  □.  T05.  welcbe  wirklich  mit  Einitiam.  dei  Senali  den 
OberbereU  dem  Pompet.  dbcrgeben,  wi«  Loon.  V,  45  ff.  n.  A.  berieb- 
ten.  Bnond.  Plnt.  Pomp.  S9.  Vellel.  II,  40.  Appian.  II,  31.  Un«  ichetnt 
eöntilii  dal  richtige,  1}  weU  der  Rom.  Senat  mit  dielen  Namen  oft 
beieicbnet  wird:  Cie.  Legg.  Ilf,  12-  dominui  pubtiei  eomiilii;  2}  well 
der  ADidrncli:  de  coiailil  lest,  ein  lehr  aligemeiner  D.  fall  itehtt^er; 
•.  Elberl.  p.  II«.  wo  viele  Belip.  (Nrp.  Phoc.  I,  4.  da«.  Bccmi)  3]  weit 
eoneiHum  Dar  die  tn'rtA'cA  gehaltene,  d,  i.  Veraamminiig,  tn  coa- 
erelo,  nlt  dem  Nebenbegr.  dei  Lokalen  und  Temporell.  bedeuletj 
eoniilium  aber  die  Beralha*g  eben  io  wohl  in  Abilraeto,  all  die  be- 
rathendt  Be/iiirde  In  Conkreto  beieicbnet,  lo  dah  immer  ,der  BegriS 
der  Eimieht,  der  toniultattTea  Bet&bigUDg  vorfaerricbt.  C£r>  GrooOT. 
in  Liv.  XLIV,  3,  6.  n.  Dt^kb.  in  Li«.  VIII,  ZT,  9.  Alio  beugen  die 
Worte:  dem  Setchhiita  der  btralhenden  Venamml.,  der  ebertttn 
Slaattbehörde  gemäfi;  man  lapplirei  publici.  Denn  ao  einen  ipeeiell 
von  Bibnl.  nnd  LIbo  gehalleaen  Krfegiratb  iit  nieb^t  in  denken.  Diefl 
Iit  der  Fall  i.  B.  Sali.  lug.  63,  9.  Ita  more  maiarnm  ex  eoniiUi  de- 
crelo  — ~  imperal.  —  Endlich  liebt  man,  dafi  tomalan  viel  zn  per- 
töulieA,  nnd  logar  enTfananglwidrig  geiBgt  wäre. 

pmtulatit  — '  tBgniHt\     Ali  Conditio naliati,  wie  oh.  II,  43.  imitaa 

per  >a]  Ob.  I,  33.  p.  100.  WegtU  dum  —  poltet  1.  ob.  1,  51. 
p.  142.  n.  III,  10. 

dg  cautta  et  ete.  ]  U(b.  den  Begr.  B.  fl.  IV,  4.  El  Iit  aäml. 
•enan  forena.  die  chuiib  litit  et  conlratfr'iae  i  die  efg.  StreilCrage, 
der  ilreitige  Poskl.  —     In  Cod.  Leid.  I,   fehlt  abermali  die  eopnla  et. 

CAP.  XVII.  'Neqae  (un  —  *egiie  nuMc]  S.  Qb.  tum  ob.  I,  81. 
io.  Tum  iit  datnal»  a.  nnter  den  damaligen  UmtläHdeu.  Vergt.  Jen. 
Lit.  Z.  1832.  Num.  id.  p.  444.  Otto  in  Cic.  Heu.  p.  2SS.  n.  die  du. 
Geniiinten.  Bei  Ihm  blickt  nnaeri  Eracbteni  der  Sprechende  Ton  dem 
ätaudpunkte  der  Gegenwiirt  aoi  auf  den  leitdem  verflohnen  Zeitraum 
rackwärli,  nnd  bleibt  dann  be!  einem  Pnnkte  itelien,  den  er  darch  tarn 
be»icbnet.  Wie  wir:  damali ,  tu  jener  Zeit.  Daher  bleibt  dieic  Par. 
tlkel  relativ  nnd  tubjettie :  d.  i.  lie  gehört  der  Betrachtung  an.  An 
hnirer  Stelle  wird  lie  regrettiv  gebraucbl,  wie  In  etiam  tum,  well  ile 
der  rtcordaUo  ugehSrt,  allcia  eben  m  oft  lit  d»  ihrir  Nklnr  naek 


gL,.._b,Coogle 


35S  C.  lUL.  CAESARIS 

fare  rtciptrent^  auf  aeeeptot  per  ae  ad  eum  perduceremt. 
Qfiod  ad  imduciat  pertinerelj  tic  belli  rationem  eite  di~ 
vitam,  «f,  Uli  cla»te  nave»  auxiliaque  »ua  impedirentf 
ipte  ttt  aqua  terraque  eoi  proHiberet :  ti  Hoc  »ibi  remitti 
vellentf  remitterent  ipri  de  maritimit  ctutodii»;  ti  illud 
tenercHt,  te  quoque  id  reientwum:  nihilo  mimu  tarnen 
agi  potte  de  compotitione ,  ut  kaec  non  reaiitterentur ; 
neque  hone  rem  este  impedimcHti  loco.  Uli  neque  lega- 
t08  Caesaiis  recipeis,  neque  periGuIiira  praeutare  eomm, 
•sed  totam  rem  ad  Pompeium  reiicere:  tinnm  iostare  de 
induciis  TehementUsinieqiie  contendere.  Quos  obi  Cae- 
sar intellexit  praesentis  periculi  at^ue  ioopiae   vitandae 

progrettiv ,  wuin  lie  elaoD  Poott  \aAtt  fertiehreitendta  Zeil  bcnlck- 
net,  wie  >■  B.   Iihii   vmo. 

reci>rr«N(]  Ein  gewählter  ADidrook  fdr:  «ich  auhtitehig  iDMk#B, 
Sberachineu,  auf  lieh  nelHiien.  0(1  bei  Cicer.  lerb.  nit  promittere  n* 
polliceri,  aber  nHcbdrüdllcher,  all  erilerei.  ».  B.  «d  Dlv.  VI,  13, 
du.  Mannt.  V,  S.  IX,  1.  X,  31.  daa.  Kor((.  Aach  nU  dem  Dali^  der 
Pert9H,  B'get  welch«  naa  lieh  aDhciiehlg  macht.  So  nnt.  e.  83- 
Aneh  ad  te  oder  t'n  le  reeip.  8.  Rsknir.  Ter.  Heaat.  V,  5,  la.  Bara. 
■«  SaeL  Caei.  23.  Drakh.  Liv.  Vll,  14,  1.  Ga&i  aoalBg  «mJ/j^M^ot. 
'  Demovth.    Otypth.  llt  S.    lov  jioksftov  nolifujaiir  u*ttiiiaa&tu, 

aeeeptot  per  te  etc.)  AIio  ilellt  Cae«.  die  AlterDativej  entiredar 
•olllen  ^Ihal.  ngd  Lilio  dafür  garantlten,  dah  dw  GeiaadtCo  lieber  im 
Foup.  gelaagtea  {idJ'Bre)  od.  *ie  •illeB  dieie  lelbat  iu  Empfang;  nek- 

Uli  —  ipte^  S.  «b.  «.  II.  Wegen  de*  toig.  perlinn-et  *.  B.  6. 
V,  2B.  n.  remiM  i^ob.  U,  21.  p.  273. 

peTtcuXum  praeutare^  I.  «.  fide  intcrpotila  ipondere  vel  coullTna- 
re,  nnllaa  iii  inde  pcricalnm  fort.  Cic.  ad  Div.  VII,  17,  9.  qnae  egs 
tibi,  et  iocanda  et  boneit«  pratttab«.  lit  namlick'  von  etwai  üachthti- 
ligiai,  culpa,  damnum,  die  Rede,  H  iit  praetlare  gleich  den;  ftlr 
etwa!  caviren,  d.  i.  bälgen,  daii  ei  nicAl  geiehebe.  Cic,  Muren.  3. 
pericnlom  itidieii  praeilire.  Cfr,  Buddim.  II.  p.  153.  Damit  vecgi.  Cic. 
ad  DiT.  I,  4.  exir.  cgo  tibi  a  vi  —  praettart  nihil  pMinu:  vi  excepta, 
poanim  eonfinaare  etc. 

ad  Pompei.  reiicerel  Aebnl.  ad  tenatam  rem  reiic.  Cfr.  Kailt.  lo 
de.  ad  DiT.  XIU,  14,  3.  Üft :  ad  tetapvt ,  in  aUnm  memiem  leiicera 
rem  t.  cauiiap.^ 

Hium  imlarei  1.  e.  nuum  urguere  leil.  fligitando,  petenda,  pa~ 
ttulando.  Terelit.  He ant.  V,  I,  23.  niagr*  iiqhd>  eliam  imtare,  ut  con- 
ficerentar  nnplise.  Eben  lo  nnitTeitig  Tac.  Ann.  IV,  S3.  alne  reipouio 
qaauqoam  IntlaaleM  reLii|alt:  denn  torauigebt :  invldiam  et  pretii  ar- 
äitur.  Cfr.  Raddim.  11,  143.  Verwandt  iit  die  Struktur  von  intlure 
Bii(  dem  Iiffiaitir,  wie  LI*.  XXVII,  3,   10.  veitlglii  intUUt  lefui. 

de  indueiit  |  CFr.  1,  33.  p.  OH.  u.  c.  31.  in.  Eine  etwa«  beeehräiilie 
AolMt  dbn  den  «ehrauch  der  laletu.  Praepetilt.,  die  hin  u.  wieder 
obwallele,  wird  man  leiebt  «ofgebiii,  wenn  na*  cntügt,  dafa  der  La- 
teiner den  tehlendeii  ArUiel ,  deaten  lich  der  Giteehe  mit  lo  riel  Fiei- 
biit  in  Veibisdang  uil  Piaepoiitl,  bedient,    effsiibar  enetJt  bat  durcb 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  hlB.  UI.  CAP.  18.     35» 

canasB  omnem  orationem  institiiisse  neqne  nllam  spein 
ant  conditionvm  paois  adferre,  ad  reliqaam  cogitatioDen 
belli  sese  recepit. 

Cap.  XVIII.  Bibnlos,  mnltos  dies  lerra  prohibitus 
et  graviore  morbo  ex  frigore  ac  labore  implicitus ,  quum 
Deqae  cnrari  posset  neqoe  sosceptum  officiam  deserere 
Teilet,  Tim  morbi  änalinere  non  potuit.  Eo  mortno,  ad 
neminem  unnm  samma, imperii  redit;  sed  separatim  gnam 
qniBqne  clasBem  ad  atbitrium  anuin  administrabat.  Vibal- 
lins,  sedato  tumulta,  qoem  repenüniis  adrenlns  Caesaris 
concitarerat,   ubi  primnm,    rnrsns  adbibito  Libone  et  L. 

beigefQgtc  Suitlanttrbegriffe ;   wie  kier:   uaum.     Dem  Sinne  uacb;  tf 

ad  retiguam  cogilalienent  billi  «ff.]  Dem  Gedaateii  Dieb  fut  ein« 
Hypallage  fQi:  ad  rtliqui  cogitationeiu  belJij  entiprechcnd  Dni.  wu 
treiUr  x»  tAun  tey.  Vergl.  Rsmib.  £.  20S.  S.  1002.  Uebrigen 
cogilalio  gicicb  deliberalio,  und  der  (ieniliv  Objekt,  erklärbar  luu 
■u  der  Straktor:  eagitart  tiiguid.  So  Flor/ II,  8,  3.  qoum  Pen»  et 
Oiienlem  —  cagitarent;  (Cfr.  Tecit.  Agr.  33exlr.)  no  dann  eegilart 
beiht:  anJmo  libi  proponera  ac  ■ecom  reputare  et  perpendere  ,  qoan- 
tam  qnid  (vel  qaii)  valaeril  vel  adbuc  vileat.  Dngegen  eagitart  dt 
Tt  lieb  niebr  auf  die  Zuku»fl  beziebl.  tu  dieiem  Sinne  rnnh  hier  eo> 
gilatie   getiM  werden, 

teie  recepit}  'Sia\l.  von  der  angettelllen  Unterredung  ibg  er  tick 
■nraek.  Dief*  iit  befcanni;  i.  Nep.  QasD.  II,  3.  AUein  Uer  wobl 
nickl  ahne  den  Nebengedanken:  lich  lurückiiehen  mit  UnailUn  snd 
ytrdmfi ;  am  nicht!  weiter  mit  jenen  tu  «cbaffen  in  baben. 

CAP.  XVIII.  Morbo  —  impUeiluiJ  8o  gewäbolicli:  bei  Nep. 
da.  3  estr.   dai,  Bremt ,   und  Age*.  8,  Q.  la  atorbum  implic. 

enrari]  Curari  wie  S-i^anivcir ,  pflegen  n.  icarlen;  lowvbl  von 
Erqaickuoft  nnd  Wiederhenlell.  dea  encböprten  Kfirperi,  all  von  der 
'  SnÜichen  meiit  chirargitcken  Bebandlung.  Bei  Nep.  Atlic.  31,  3.  d«- 
lorei,  qnoi  ex  euratione  eapiebal.  Dagegen  Plin.  Epp.  VI,  20,  19. 
cvraÄ'f  Dtennqne  earporibut.,  Dieb  geicbib  naeb  Ceilir.  m  Cort 
VIII,  0,  ID.  dnrcb  lavare,   eibe,  reßcere,   dormire  nnd  Aebol. 

ad  neminem  anum]  Hier  andere,  all  bei  Livini  u.  A.  wo  zu 
nemo  oft  unui  geaelil  iit,  anch  quUquam  in  der  Bedenl.  Ton ;  kein 
einitger  Menteh.  Cfr.  DraLb.  lu  Liv.  III,  12,  4.  An  nnir.  Stelle  aber 
iit  ci:  nemo,  qai  nnui  (lolni)  lummam  imperii  tiperet.  Im  Sinne 
von  Livia*  lagte  man  auch:  nemo  hama,  nemo  vir.  S.  Oadend.  lU 
Suet.  Ciaud.  29. 

ubi  primuta  rur%ut  «te.)  Mit  Recht  nabraen  mehrere  der  ält.'Er- 
klarer  Anitori  an  dieier  höcbil  wahrieb.  verderblcn  Stelle.  Deun^ 
I)  eracbeint  rariut  uupaaiend,  da  von  Libo  ahiiliebei  noch  nicht  pra- 
dicirt  worden;  2)  uui  dankt  beiond.  nbl  primom  —  insUtail,  in  Being 
auC  dai  folg.  nnlogiicb}  nicht  dai  Betchliffien ,  iniid.  daa  Beginnen, 
oder  irgend  ein  Fatlum  lollte  durch  ubi  priatum  eingeleitet  warde>. 
Sebr  beifailawerth  erachten  wir  daher  den  Vorichiag  Elberlingl  p.  HS. 
in  leien:  e  re  vitum  eit;  inmal,  da  in  mcbiern  der  beti.  Codd.  niclil 
mia  in  lewn,  «ond.  fm«m.    Doch  fiel  Btii  ein,  ttb:   abl  prim.  r*wtchn 


c„..c.,vCüo;;; 


36a  C.  lUL.   CAESABIS 

lioceelo  etTheophane,  qnibuücuni  commnnicare  de  maxi- 
nis  rebus  Pompeius  cossueverat,  de  mandatia-  Caesaris 
Bgere  instituit,  eum  ingressum  in  sennon^ni  Pompeins 
ioterpeltavit  et  loqni  ptnca  pri^ibuit.  Quid  mihi,  inqiiit, 
auf  vittt  auf  civitate  opui  eit,  jKont  hen^cio  Caetarit 
habere  videbarf  cuius  rei  opinio  talli  ntm  poterit,  qmt» 
in  Ilaliam,  ex  gua  prqfectui  tum,  reduciut  existimabar- 
Bello  perfecto,  ab  iia  Caesar  haec  tticta  cogaorit,  qoi 
•ermoDi  interfaemot:  conatns  tainea  nihilo  minos  est 
alüs  rationibua  per  colloquia  da  paoe  agere. 

rtt,  adhlb.  Lib.  entickaldigl  werden  känoti;  denn  I)  itett  in  3  I^SS. 
rteertttt  ett,  w»  Ca»,  wohl  nicht  gebrBacht  halte;  2)  würde  dieles 
Merkmal  auf  Ltbo  wohl  yAtKOi  3)  finden  ikfa  Belipiete  Tun  ihnücher 
AttraktioD  ood  Veriaaichung  des  Subjekb  od.  Okjektt  in  courdinirten 
SUien;  i.  U.  Sali.  Cal.  II,  3.  Laie  quia  bonae  aitei  deiont,  doÜa  U- 
qne  fallaoiii  camendit.  Vergl.  fiBmili.  S.  1001.  Fabri  ip  Sali.  lug, 
14,  IS.  Krlti  in  Sali.  Cat.  a.  a.  U.  Alio  hier:  abi  prini.  receetut  ett 
Liho,  adhibito  eo  etc.  Doch  mdchlen  wir  ««Ibit  rever$ua  ett  nithi 
Terwetf#n,  In  der  Btdeut.  tod  radar  fuil,  wt«  von  rtcerlit  ve>gehiedeii 
bleibt.  S.  Heuiinger  Obiervatt.  Anlib.  p.  45S.  la  Nep.  Them.  V,  3.  — 
Auch  acheint    für  nnire  Anaicht    ctDigei  Gewicht' zii   geben:    adhibila. 

guibuttam  eammunicaTt'i  Alle  MSS.  lasien  eum  weg;  wahrich. 
entitsnd  der  Fahler  darch  die  Nähe  von  com.  So  oft  iu  Codd.  Krit 
die  Spätem  lagtea:  Dammunioare  alicui  quid.  S.  B.  G.  Vi,  13.  Bei. 
Buddim.  Inilitutt.   II,  p.    107. 

tum  ingrttsum  in  serm,  ]  Maa  beiiebt  eain  auf  lerm.  wie  ob.  I, 
3.  Uarcellui  ingreiiui  .iu   eaoi   oratlonem. 

gvMm  —  exittiiiiabar'\  Uai  tempurelle  quum  bezeichnet  den  durch 
ein  früherei  Fallum  bedingten  küafligeii  Zuitand  oder  Fall.  Cle,  Phil. 
TU,  6.  poterili*  expioralam  habere  pacem ,  quum  in  civitate  Antanlnm 
tidtbiti$i   Vergl.  RBinab.  S.  7/0. 

reductut  exitliiRabor']  In  dem  radaeera  liegt  etwai  für  Pompelnl 
Entehrende*,  mag  man  nun  an  den  nicht  (ellnen  Auadruct  denken, 
dergl.  Lir.  IV,  24,  7.  com  gralulatione  ac  faTore  ingenti  populi  domam 
alt  radaetm;  oder  Wai  noch  beieichnender  von  Kdnigea ,  die  wie 
Flolenaeai  Aulet.  in  ihr  Reich  inrückgefahrl  und  wieder  elngelellt 
-werden,  wii  Cic.  ad  Div.  I,  7,  S.  Ptolemaeus  redeat  in  reguum  .— 
aitte  iDiüUtadine  reducalur.  Wer  jenes  rtdarert  aDiQbt,  ericbeint  im-  < 
nur  >l>  der  Eindofareicbe,  Mächtigere. 

/laee  ift'cis]  In  mehr.  Codd.  (aneh  bei  Len.)  facta.  Claceon. 
verwiei  auf  B.  G.  V,  0.  wo  ein  gani  ähnlicher  Fall.  Ud(  icbeint  dta- 
ta  beiiubebalten !   warum  f    liegt  liemlich  nahe. 

tarnen  nihllB  miaut']  Erschien  lUanchem  PleonHmnt.  Doch  ilt 
dieie  Verbind,  nicht  ungewöhnlich.  Cfr.  CU.  ad  Div.  IV,  13,  'S.  8. 
Heiner«  Partikeln  etc.  S.  SOI,  —  Tarnen  ohne  rolauigehende  Con- 
tetiivpaTtilie\ ,  dergL  qaaniguam,  etii  etc.  nicht  leiten.  Cfr.  Kortt.  IR 
Salt.  Cat.  30,  12.  Plin.  Epp.  I,  13,  13.  Düker  in  Flor.  IV,  1,  10. 
Ruhnk.  m  Ter.  Apilr.  V,  3,  93.  Dieielbe  Bewandtnlla  hat  e«  mit 
£i>!  D/ioi«.  S.  Viger.  p.  418.  Die  beiondre  Beziehung  lehrt  der  Zn- 
uuimeohaog;  lo  hier:  angeaehtet  dieier  erite  Vertoch  wiainugeu  elc 
tto  c.  19  «itr.     Valnenntiu  ttmtn  »W. 


TjL,.._b,Googlc 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  III.  CAP.  19.     t6ft 

Cap.  XIX.  Inter  Mna  cSstra  Pompeii  atque  CaesarM  ' 
nnnm  flumen  tantuni  intererat,  Apsna,  crebraqne  inter  ae 
ooUoqnia  milites  habebant:  neqn*  ollum  interim  telum  per 
pactioneg  coDoqDeDtium  transiiciebatar.  Mitlit  P.  Vatinisia 
legatnm  ad  ripam  ipsam  flnminis',  qui  ea,  quae  maxime 
ad  pacom  peitinere  Tiderentar,  ageret  et  crebro  magna 
Toce  pronnnciaret ,  liceretne  eivibüg  ad  civet  de  paee  ie* 
ga/og  mittere,  guod  etiam  Jugitivis  ah  $aifa  Pyrenaeo 
praedenihusque  licuistet:  praetertim  «t  id  agereat,  ne 
cives  cum  civi&u»  armis  decertarent?  Mulla  suppliciter 
locatus,  ut  de  8ua  atqne  oniDinm  salnte  debebat,  silentio- 
que  ab  uirüqae   inilitibus  audttas.     Besponsum  est  ab,  al- 

s^t  rationibnti  Unt.  c.  SS.  Ui  rtiti<mibnt  cqaltabini  forcrore: 
Bf  find:    Maftregeltt. 

CAP.  XIX.  Intar  hina  c]  Mehrere  Codd.  geben;  Ut  inter  ete. 
wu  nach  Uudend.  nenerdhigi  oMiiche  Her>aig.  billigten ,  wie  Held  n. 
Dähne ;  tt  ley  zu  nehmen  fflr:  pattfaam,  und  der  Vordeilati' dann 
'  lU'itetlen  bi*  trantiiciekalur.  Gegen  dieie  Ansieht  icheint  an«  CBeun 
und  Andr.  Qebraach  lu  itreiten,  lo  wie  die  Bedcnt.  der  Parlilcel  aa 
■ich,  41«  I.  B.  aal  B.  O.  1,  4  in.  erfcannUir,  and  aberall  iwiichen 
■uet'  Sätnea  ('Gedaiilten  oder  Thaliachen)  eine  lolcha  Verbindang  her^ 
■teilt,  dah  der  Nachiali  al*  ein  analoget  od.  parallehl  Cooieqnenf 
ertckelnt.     Eber,  gUaben  wir,  könnle  at  vertheidigl  werden. 

per  paetionei^  Nicht  lowobl  (^  oder  tecundum,  n  Folge;  aU 
vielmehr;  durch  u.  teegen,  lo  dafi  per  die  Teranlaiiende  UriMbe  b<S 
,  »«ichuet.  LiT.  VIII,  13,  3.  ipse  per  'valetudioem  id  belinn  esaeqnl 
neqnierst.  Cfr.  Fahr!  in  Sali.  79 ,  I.  —  Heb.  inten'M  ■.  B.  G.  lU; 
38  estr. 

eivibu*  ad  eiveil  S.  RamiB.  §.  200.  III.  8.  9IG.  Ob.  I,  S3.  p.  106. 
legatoi  miltere']  In  deo  meiit.  Codd.  daot  legat.  Dieh  veran- 
Unte  allerlei  .Conjekluren ,  *.  B.  er  lata,  od.  tuo».  Una  achi«n  we-  - 
niger  ein  Zahlwart,  all  ein  Prädiliat  lu  paiien,  du  aaf  dai  polHiteka 
Verhillnifi  der  beiden  Parteien  Being  hatte;  wodurch  näml.  angedeu- 
tet wdrde,  daa  dergl.  Geaendte  nicht  an  den  Senat  geachiekt  in  wer- 
den brauchten,  londern ,  dafa  die  Sache  gleieha.  inter  privatot  abge* 
thon  werden  könnte.     Ob  etwa:   privoif  viell.   tiatt  privatoif 

fagitivot  ab  laitu  etc.~\  Darnnter  venteht  man  inigeniein  RSuhac 
und  Ueberl&nfer,  (entHobne  Skhven)  welche  eigeatl.  aaC  beiden  Sei- 
ten  der  Garvmna  iti  Gallia  Aquitania  baoBlen,  nnd  frdbet  unter  Ser- 
teriut  gedient  hatten.  PoBipeiai,  nachdem'Sertnr.  beilegt,  72  t.  Chr. 
wiea  ihnen  die  Stadt  an:  Coavenae,  od.  Lugduaam  Convenarutn j  in 
■fldwettl.  Call.  Aqalfanica.  —  R-aedonibut  deutet  man  sof  die  See- 
riaber  in  Cillcicn;  ant.  c.  104  bellum  praedonum.  Deigl.  Vellei,  ir, 
92,  4.  Ponpelai  praedonei  —  eirea  Cilieiara  clagie  adgreiini  fadtl  «e 
fngavil.  S.  ab.  lo  II,  23.  Einige  wollten  verbinden :  fugitivli  —  prae^ 
danibut.  TC«niger  wahraekeinl. ,  beiond.  da  Pompelni  mit  beiden  m 
thnn  gehabt  hatte.  Dieic  Stalle  ebenlatia  fail  wöitlich  bei  Pieudo  Cel- 
ani  p.  ISO. 

bt  ii  Bg.  1  Statt  ut  in  einig,  der  bell.  Codd.  yuum.  Ondend.  rlelh 
n(  vM.    0cm  Gedanken  lud  dem  Begriff«  von  ogere  telir  ■■geBeueu.  , 


gL,_._b,Coo^le 


363  C.  lUL.  CAESARIS 

tera  parte,  A.  Varronem  pri^teriy  te  altera  die  ad  cel- 
loquium  venturuMj  aiqne  una  etiam,  nbi  ntrimque  adm<»- 
dam  Into  legati  venire ,  et  qnae  vellent,  exp^oere  possent, 
certamqne  ei  rei  tempus  coostituittir.  Quo  qnum  esset 
poHero  die  ventuin,  magna  utrimqae  multitudo  convenit, 
magnaqne  erat  eiua  rei  exspectatio  atque  omaiiint  intentt 
animi  ad  pacem  esse  videbantur.  Qua  ex  freqaentia  T. 
Labienofl  prodit,  sabniissa  oralioae  loqui  de  pace  atque 
altercaii  cum  VatiDio  incipit.     Qnornnt  mediam  oratioaem 

tupplieiter  Toeuttii  —  audilut]  Oaitni.  tili  i'itü  tOr  SomiHaliv. 
«Steint.  D.  den  Sali ,  ia  Bcing  >□(  mpontum  eil  (flr  ein  Anaeelalhon. 
Vergl,  Ramib.  S.  1010.  Andre  »cblugCD  vor:  laeula  —  tmdilo  reipsni. 
Clt.  Oll  Karieile  wiit  mit  1  Cod.  eit  beiiufagRii ,  WM  Mor.  billigte: 
wo  nicht,  »o  denke  niui  *b  eida  eben  nicht  grata  Begligenli&;  dte 
SbeihaapI  lo  den  gui,  C*p.  obwallet.  Uefarigen«  finden  lich  lelbit 
bei  den  lorgniligMen  SchTiflil.  BeUpiele  auffallend  abeebrochner  oder 
nngewdhnl.  Conitruklion.  Vargl.  Baitec  m  Uocrat.  Fineg.  c.  17.  J.  M. 
Dahin  rechnen  wir  auch  Satl.  lug.  6a,  3.  IgUur  Varceiuei,  fuo  Melel. 
Im  |>raeiidiBB  inpoauerat,  —  prineipei  clvilatii  iater  le  coiijoTanl.        ■ 

.*.  Varroiieai  prqfileH]  Ueb.  prqfit.  ■.  B,  G.  TU,  3.  Wie  hier 
■neb  B.  6.  Vil,  37.  quam  le  vel  prineipci  eini  cDnillii  tor«  pr<ifiteren- 
tur.     Und  nnt.  III,  34. 

atqut  Msa  feliam)  uU  ntrimque  elc]  Dali  dicie  Stelle  tritiieh 
■neh  nicht  feit  ilebt,  lil  aaigemacht.  Deno  I)  fflr  etiam  iit  gar  kein« 
genügende  Antarllätj  auch  iit  ea  entbehrlich.  3)  Vbi  ii(  ebenfalll 
(chwankendj  in  mehr.  Codd.  vis;  in  einig,  aach,  wie  ci  achelot ,  ibt. 
Mit  Recht  rahlte  mui  die  CoMh  ick  lieh  k«it  der  SIrnktar:  uhi  od.  ihi  — 
vtnir»,  wai  Oberlin  nehmen  wollte  Idr  eanvenire.  Diet»  lifit  lich  kel- 
niiwegi  rechtferligeii ;  man  müfale  denn  ein  Ztugaia  annehmen  und 
mbi  auf  txpentre  mnichit  beliehen.  Elberling  ichlägl  vor  p.  121. 
■au  müge  crganien  nnd  Icaeni  alqne  nua  vilumtH,  quemadmiidam 
lata  legali  etc.  Uni  fiel  ein,  ob  vielleicht  itatt  atque  in  leien :  wfque 
d.  i.  queatadmodun ;  vergl,  B.  G-  I,  43.  p.  Q3.  wie  alt  'iiq.  Ob.  II,  5. 
f.  333.  Iiocr.  Faacg.  c.  19  f.  liyiiia  nt^i  /liy  "Aiiaf^öriar ,  wf  xvr  fii* 
il»avnüv  oiSf^iia  aäXir  mi^l3-ir.  El  wäre  möglich,  daTi  eine  «loiiet 
fuemaduioduat ,  die  jenei  nlqne  erklären  lollle,  in  deo  Texl  kam  ood 
admodum  daraui  entitand.  Sodapn  (ragen  wir,  ob  tiell.  jene«  vilj 
wai  lieh  in  tlel.  Codd.  darbietet,  enletanden  aui  gainitT  Ob  itatt  utrim- 
qut  iD  leien  :  ufrarmnqael  io  dati  die  SIelle  lautete:  Hfqne  (abhln' 
gig  Ton  rtipontum  ett)  ana  quivit  ulremmgue  tuto  legall  venire  etc.  — 
Soch  iit  dich  Conjeklnrt  du  KinfachMe  bliebe:  alqne  una  uti  ulrimque 
admodum  tuto  etc.  Admoduat  findet  Elberiiog  iwar  anitdriigj  nni 
.»chainl  dlclk  weniger  der  Fall  m  ieynj  wir  wdrden  abcrielien :  gar 
ticher;  gans  unbedenktieA.  Unicr  inbjektivei;  »o  gan%  (d.  1.  wie  nnr 
inmCT  in  wänlchen  oder  in  verlangen.)  Die  Anilcbt  von  Hand  findet 
man  Tunell.  I.  p.  IGO.  — 

imttHti  animi  «(c]  Die  SIellung  der  Wort«  icheint  nicht  luaillgi 
jene«'  intenti  iollle  hervorgehoben  werden, 

tubmitta  oral.}  Ondend.  ftklärt  dicd:  blanda,  leai,  line  arr«- 
yautla,  modrile  ac  podice;  will  aber  wegen  dea  WIdenpracha  mit  al- 
fertari  lucn:    «piiua,     WoU  ohne  Noth;  denn   tabmitia  oral,    kftnn 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB:  lU.  CAP.  20.      363 

intenrampnat  nndiqae  subito  tele  imniissa,  qiiae  ille  ob- 
lectus  annis  militant  vitavit.  ValnersntaT  tarnen  complo- 
res,  in  hU  CorDelias  Balbiu,  M.  Plotias,  L.  Tibartios, 
centarioDes  railitesqne  oonnoUi.  Tnm  Labienns,  Deainite 
ergo  de  compotiiione  loqui:  nam  Hobit^  nüi  Caetari» 
eapile  relato,pax  eue  nulla  potett, 

Cap.  XX.  liadem  temporibos  [Romaej  M.  Coelios 
Bnfus  praetor,  eausna  debitoram  saacepu,  initio  tnagi- 
■IratUB  trlbiinal  suuiu  iiu.ta  C>  Trebonii,  praetöris  urbani, 

■ich  «Bck  «af  WerHargheil,  EinfacMtit,  Gleicügättlgleit  beilebsn, 
talt  wclchM  Labien.  ip»cb.  Dean  lubmimm  diccDdi  gcnni  iit  eben 
■»  eatge^ngeielit  der  atperilai,  ■]■  dei  eontenlio ,  kann  eben  ao  wohl 
die  Ruht  a.  Hanflmithigkeit ,  ala  den  Mangel  an  Fever  n.  Begtitlerung 
bueicbnen.     Vergt.  Brneili  Lexicon  Teehnol.  Lktinac.  rtaeloc.  p.  3B8. 

m//e]     Se.  Vlliniaa.     S.  ob.  c.   II.   17. 

obteetat  orMii'i]  Der  Gebrauch  dea  Parliclp.  a.  ob.  I.  aar  Be*eleh. 
naog  dea  Vmttimd»,  unter  welchem  od.  in  Folge  denen  etwu  geicbfeht, 
waa  daa  Veib.  Biiit.  aaaiagt.  Vergl.  Grotef.  g.  33S.  Raioih.  S.  CTO.  3. 
Hier,  wie  oft,  könnte  ein  Tanach  mit  itm  Gtrundio,  od.  mit  ea  gueä 
«Ic.  ainlieteu.  So  Plol.  Cic.  e.  17.  f.  /i^  iuaf»tlQuii  fiillorta  xoiii 
nai^ovt,  Bcaondera  reich  an  Bciap.  aolcber  Art  iat  der  Sl;!  dei  Tacllai, 
welcher  aehr  olt  dadarch  ieln  Vrtbeil  dem  Faila  mit  ctnverweM.  I.  B. 
Agr.  9,  l.  «fecln»,  iiaem  coatobernio  aealfraaret.  c.  8,  I.  crudilua  atilU 
koncJtia  mlaccre.  IT  f.  auper  rirlDicm  hotlium  —  eluclalm. 

desinite  ergo]  Die  eigealbflmlicbe  Bedeulaamlieil  von  «rga  beim 
ImperaHt  beieichiiet  Hand  Toriell.  II.  p.  451.  An  nnarer  Stelle,  meint 
Held,  beliebe  aich  ergo  ant  die  voraaggcganenen,  olcbt  auadrüellich 
clwahnlea  Aeufieraiigen  dea  Labienui.  Cna  ichelDt  ea,  all  ob  ergo, 
■licht  obne  Teratcckle  Irenit  aof  daa  Faitant  hinwelie,  daa  eben  vor- 
■aagrgansen.  Denn,  wenn  aucb  der  hinterüilige  Angriff  von  den  Pom. 
Iiciancin  aulging,  lo  icheiot  doch  die  Gegenpartei  tiicht  ruÄigtr  Za- 
ichaner  geblieben  an  aejn;  wie  auch  Piendb  Cell.  p.  337.  angiebl: 
Tela  ulrimgue  miiia  aermonem  diremere ;  nnd  wie  aiemllch  deatlieh 
wia  den  Worten  lieb  ergicbt;  qnotnm  mediam  orationem  Inlerrampuat 
mndigve  aubilo  lela  ImmJaaa.  —  So  wäre  der  Sinn:  Hört  (mir)  alto 
anf,    Büml.  von  nas  an,  nach  talthen  Auflrilleii  etc. 

de  roHtpatWane'i  Im  Gr.  Srnlvom.  Plutarcb.  Cic.  e.  18.  tinra — 
Q/itiga  lä»  nfo;  Ilo/iji^ior  iialiiditir ;  .und  Deinoalh.  Hid.  p.  9S3. 
^Unv  Si  xai  nQot  ijii  auxä  yCyria&at  iiic  dtalioiii.  Und  an  Buch 
imlvny.   Von  Aaiaobunng   itreitender  Parteien. 

capite  relato}  tuatln.  XXV,  5,  2.  Caput  eiul  Antigono  refeltar. 
Nep.  Ale.  10^  0.  capoi  eiui  ad  Pharnabaium  retuleruiit.  Man  erlDnert 
aich  an  Ev,  Matlb.  14,  1 1.     Ked  ri*ixS^  ^  xiifuJ-i^   uü^DL'  i-al  ^Itam.  — 

VAP.  XX.  Homa»]  Fehlt  in  deo  meUI.  Codd.  nnd  gilt  mit  RcchC 
für  Gloaae. 

M.  C»tl.  Rufui'\  (Jeher  ihn  CCr.  Mannt,  au  Cic  ad  Div.  Lib.  8. 
wa  ala  Einleit.  »ach  den  Zengniaieii  der  Allen  über  ihn  ala  Bedocc 
■nd  Staalibärger  berichtet  wird.  Daa,  waa  hier  doreh  tautia  dtüto- 
mm  um.  angedeutet  wird,  heibt  bei  VeUei.  II,  68,  I.  ia  praetura 
Mtramn  tabnlarnni  aactar  «zatilit.  —    ¥•■  ihm  ob.  1,  3.  li,  43. 

triiunai  —  iuxla  »tUam  calUcavit]     AebnUclt   Sali,    lug-   t>t,   i. 


gL,.._b,Coo^le 


364  C.  lUL.  CAESARIS    ■ 

Bellam  coHoeaTh  et,  si  qtiis  adpellasset  de  MStlnationft 
et  de  sohilionibDg ,  qnae  per  arbitrium  fier«bt,  nt  Caesaf 
praesens  constitnetat,  fore  anxiliopoUicebatur,  Sed  fie- 
bat  aeqoitate  decreti  et  humanitale  Trebonii,  qoi  bis  tem- 
pwibas  dementer  et  moderate  ius  dicendnm  existimabat, 
nt  reperiri  noti  posset,  a  quibas  initinrn  adpellandi  naace- 
retnr.  Nam  foriasse  inopiam  excasare  et  catamitatem 
aut  propiiam  suam  aut  temporam  queri  et  diflicnltates 
muctionaadi  pioponere,  etiam  mediocris  est  animi;  iufegnn 

.  mors  rcgain  atX  ietläm  iaxta  ponerel.  —  Die  Sacke  anlmngend ,  %t 
bt  aniTC  Stelle  beme'ikeniwnih.  NSmlicb,  d>  IHbunal  eine  erbäte 
BObae,  tugge$lum  war  |  die  tella  (curuli*)  (lei  Praelar»- aber  daranf 
■tend;  lo  mädte  entwed.  bier  per.  Srnredochen  «der  pn  MetanyB; 
(ifgBum  pra  algnala)  IrUnnol  für  RicAler$lv/rl  genommen  «rerden; 
oder  den  Warten  nach  Ijefs  Coeliu»  neben  dem  auf  dem  Fora  etbaa~ 
ten,  ttthendttt  Tribunal  dei  Praefori,  lieb  ein  nenet  erricbten  nnd 
hielt  dort,  gleichfalli  aaf  der  aelU  eaml.  ill^end,  «erlebt.  Diefk  iai 
int  Wabiicheinlichei  denn  sotche  TribunaHa  worden  luni  Tbefl  in« 
Baieu,  ftua  Bretern  etc.  leicht  und  fchnell  erbsof.  Dlefa  eniebl  man 
mn*  Li».  VI,  15,  1.  Dictator  —  tella  in  comitio  posiltr  —  vialnreoa 
>d  M.  Maolium  miiit  —  qoi  agmine  InKeiiti  ad  tribunal  venit.     Dena 

.  Tom-  Praetor  belfat  cl  BHidrScIiI.  bei  Cicer.  u,  A.  praetor  äe  tella  ae 
tribttnali  pronuncial.  Verr.  II,  38.  Eben  lo  bekannt  der  Autdrurk : 
%t&at  jpro  tribonoU  ).  e.  in  trlbanali.  Cfr.  Kortl.  la  Sali.  Itg.  BT,  I'. 
Plin.  £pp.  I,  10,  e.  Bei.  Beinecc.  Actiq,  p.  061.  u.  Erneiti  )u  a.  an, 
adpellattet']  In  diel.  leniu  foreni.  ^aeh  verbünd,  oppellare  et 
provoeare;  meigt'ging  dieie  Appellalio  aa  die  Volkitribb-,  an  daa  Volk, 
■n  den  Fiätor.  Verr.  IV,  CS.  Man  ilruirte  in  der  Regel:  appeltara 
sliquem,  provoeare  ad  «liq.  Lehrreich  i«t  lAv.  II,  29,  10.  Laicivire 
|ilehem  ;  —  id  adeo  malum  ej-  provocatione  natum;  quippe  minaa  eii« 
couiulum,  uon  imperium,  ubi  ad  eoa,  qni  nna  peccaveriut,  provetar» 
liceaf.  Agedom  diclatorem,  a  qua  pravecatio  non  eit,  creemui.  Und 
eben  lot  ab  aliqua  appellare  atiquem;'  i.  H.  Cic.  Saint.  ia.  procarator 
a  praetare  tribnnoi   appellaie  auiui.  —    Venehiedeu   ist  int  autierge- 

■  tiebti.  Sione:  appellare  de  aliq.  re,  z.  B.  ife  pedsnia,  de  repnbL 
diefa  fat:.  dringend  auffordern,  i.  B.  lu  beiahlen,  od.  nie  Siiet.  C*e<. 
34.  lieb  dea  Staats  aniunehmen.  —  lieber  die  Sache  vergl,  ob.  c,  1. 

elementer  el  statleralf.']  AebnI.  Flalarch.  Toif  Cicero  c.  9.  f.  loZt 
tiHiSvr4iovatr  üil,    xad-'  _ölor  ol  vo/iot  jiä^ihovai,    Kexg^sfiiroi  Ixuails 

im'tiuTit  —  nateeretar']  S.  fiber  «cbelnbkr.  Pleonaim.  m  II,  43. 
Aualog:  abl  prima  iaitia  inchoaatii  libertatii  veitrae,  bei  Lir.  III,  S4,  9. 
SoPIuL  Clc  10.  Kaiaag  rioi  wv  Pii  xal  Tof  ngaiaq  tx"*  '''i^  ^"l/J- 
0(WC  agx<ii-     Vat.  c.  94.  m.    ittiHum  rietorlae  oriretur. 

inopiam  exeutarf'\  Aehnt.  Suef.  Oct.  101.  exeatala  rel  fanilt*- 
Ha  mediacrftafe ;  d.  I.  aleb  mit  BlWdl  entscbaldigen  j  etwai  aar  Ent- 
athuld.  loibringen.  Ibid.  Cal.  27.  Tatetudinen  excnt.  Aehnl.  dem  gr- 
nqo<faal^fii&«t  n.     Lehrreiche   Ueiap;   bei  tVailb.  zu  TJcit.  Ann.  I,  99i 

prapriara  tvam'i     Ancb   taut  propr.   Liv.  111,90,^4. 

Mtdioeri*  animi\  lUediocrii  ittw.  dem  medioa,  moderktni,  ■•- 
leatof.    So  S>U,  log.  B  es,tr.  oppoitniiitM,  qua«  eiiam  ihetlieertt  viroi 


gL,.._b,  Cookie 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  m.   CAP.  20.     3ß6 

vero  tenere  possesslpnes ,  qai  se  debere  fateantnr,  cnios 
animi,  anf  cuins  Impodentiae  estl  Itaque,  boc  qni  postu« 
laret,  reperiebatur  Demo.  Atqne  ipsis,.  ad  qnormn  c<Hn- 
modiun  perüdiebfit »  donor  |ny,entus  eat  CoeliuB  et,  ab  he« 
profectns  initio,.  ne.  frusfr^  ingiegaaB  turpem  eausBwn  vi- 
deretor,  legem  promulgavit,  at  Hexiesjent  dies  sine  asu- 
.  ris  creditae  pecuniae  sotvantur. 

•pc  pneifte  Irtuvonoi  agit.  Dugl.  c..8.  In.  lugarlbM  son  aedioerem 
Miiinum  pollicilando  aecendebuit.  Unier  :  genügtant  eatipricht  ■iemlieb. 
So  bekuiiitl.  Mich   fth^tiKi. 

{»tegrat  yet«.]  Nach  HÖblai:  „Beiltiungea ,  fon  denen  im» 
niehU  veränflern  will,"  Dem  Sinne  nacli  richlig;  niir  gehört  inlrgrat 
■n  leaere  nnd  heirit;  leine  BelUi.  nDgeicfa malert  bekalleo,  nichla  ä5- 
trtten  oder  htrgebea  «ollen  ele. 

g»i  — faleanturl  Der  ganie  Sati  lebr  brarhplaglteh ;  man  mp- 
pllr«:  iiitegr.  feuere  pou.  velle  i.  petttilare  eot,  qni  etc.  Wegen  qal 
ve^L  Ramib.  g.  IT7.   S.  734  ff. 

vuiua  anfmi  «(e.)  Ei  ii(  die  Frage,  ob  bier  nlcbt  eine  doppelt» 
Xrklär.  lulUaig:  iat  eto'u*  Prädikat  von  axinf  all  Syoon.  non  guatttf 
■wit  Cie.  Pis.  II,  34,  79.  fUße  iita  amietlla  eitf  odftr  Kit  el  Craai 
Sabjrttit  On  NitüTlIcbire  und  Einfaebite  icfaeint,  dai  erila  aninnch- 
neb ;  nnd  docb  gewäone  die  FriLge  dnrcb  die  iwiite  Dintong  an  Nach. 
drock  and  Kraft. 

nemoj  S.  B.  6.  I,  7.  p.  23.  üb.  die  Stell,  von  aullul.  Anden 
ob.  c.  IG.  poteitaleiD  le  nuUam  bahere.   e.  10.  pax  eiie  nuUa  pot. 

et  ab  hoc  praftctut  etc.\  Für  et  wollte  Ciaccon.  »ed  und  Darli. 
«f.  Aebnliebci  bietet  Tacit.  Agr.  e.  3,  in.  wo  ebenfalla  «Oon  Einig. 
In  Inf  verhandelt  worden,  and  such  logiicbe  Verwandt  ach  afl  der  Gedai)' 
_  keniolge  lich  findet.  Jenei  et  nanlieb  knSpft  formell  einen  Sati  aa 
daa  Frühere,  der  eine  weitere  Expoiitian  dei  Gedanlieni  entbUt  oder 
ein  Faktum  anreibt,  das  mit  dem  Frühern  in  einigem  Coulraitt  lieht. 
So  würde  man  hier  lagen:  durior  inventoi  eit  Coe].  Tamen  i.  nlliüo 
terita  ab  boc  prof.  iu  etc.  näml.  ohne  auf  daa  LrtheJI  der  Leute, in 
aebten,  denen  leio  Verfahren  m  geteatttant  und  drückend  t&t  die  Be- 
theüigteo  enebien. 

iagreuua  eaauam'\  L  e.  t^acepitte  eanil.  So  luitin.  :XXXV1IT, 
7,  4.  mnlto  le  timidiui  bella  Piinliea  iHgrnttim,  Aach  mit  folg.  I^fi- 
mitiB.  Cic.  Aead.  11,  6.  qnod  noi  facere  ingredJmur.  Verichied.  ingredi 
iu  caOHam.  S.  Korlt.  lu  Cie.  ad  Div.  VI,  1,  10.  Cfr.  ob.  II,  1». 

vt  lerffi  aeni  diet  etc.]  Da  dieie  Worte  keinen  Sinn  geben,  m 
lind  vcriebiedne  Conjektaren  .  gemacht  worden:  teiretmi  die  d.  f.  nach 
O  Jabren  oder  ton  8  an  S  Jalir.  So  Mannt.  Oder  naeb  Gronov.  at 
ltmi$te  in  diet  etc.  i.  e.  ot  diaidia  credili  retUluto  eine  olorii.  (iia 
qoie  lolntae  erant,  torü  impnlalii)  latli&cerent  debitorei;  nnd  iwar 
rerni'Qweiie ,  (In  diei)  in  beliebigen  Friiten.  Daa  Kerzeite  war«: 
leriei  teuit  diebut  i.  i.  aller  36  Tage;  nur  wäre  dieie  Friil  fSr  die 
Venehnldeten  lo  knri  geweien. ,  Oder  lollte  mnr  oller  SO  Tage  etwa« 
abgexakU  werden) 

tohanturl  Wie  bei  Angabe  der  Geietie  ofer  dei  Inbalfi  dertel- 
ben  oft 'die  Worte  nibat  angeführt  werden;  daher  daa  Praetett»,  Km.- 
den  Stil.  Ing.  10,  I.  rogalionen  adpopulam  promntgaty  at  guaertro- 
tttr  In  •«■  «t«.    Und  lo  gewfihnlieh.    Doch  i.  Sremt  ■■  Ncp.  Ale.  I,  I. 


UiglizL^tvCOOgle 


366  C  lUL.  CAESARIS 

Cap.  XXI.  Qnnm  resisteret  Servtlins  connil  mltqnt- 
qne  magiBlrRloB ,  et  miims  opioione  saa  efficeret:  ad  ho- 
rainDin  excitanda  itadla,  sablafa  priore  lege,  daaa  pro- 
tnnlgavit;  aaam,  qaa  mercedes  habil^tionnm  nnnaas  coih> 
dnetoribns  donaTit;  alteram  tabniarum  noraram;  impetn- 
qae  mnltitiidiiiii  ia  C.  Treboniom  Facto ,  et  nonnullis  vnl- 
neratis,  eum  de  tribunali  deturbavit.  De  qDibiiB  rebus 
ServilinB  codsuI  ad  senatam  retulit,  senatnsque  Coelium 
ab  rcpublica  removendum  censuit.  Iloe  decreto  eam  con- 
bdI  senatu  probibait  et  concionari  conantera  de  rostris  de- 
dnxit.  Die,  ignominia  et  dolore permotns,  palam  se  pro- 
ficisci  ad  Caesarem  siinulavit;  clatüy  nnnciis  ad  Milonem 
missis,  (^'li)  Clodio  interfecto,  eo  nomine  erat  damna- 
tus)   alque  eo  in  Ilaliam  evocato,   quod,  magBis  mune- 

CAP.  XXI-  MiHUt  opinlone  «»a]  H«1d  T«rgletctt  B.  Q.  II,  3. 
eeUriul  omut  opiniane.  Analog  )■(  TmK.  Oral.  21.  n.  In  oratloDibaa 
miltoreat  tttt  fapta  (na,  aÜMd  admiralsm  eiui  fatcnlnr,    %.  9.  4S4. 

eoiidaeleribiit\  D.  I.  Pachtrr  od.  Mtethcr.  Verpächter  lit:  laea' 
ter.  Nach  Hcfnaee.  Anllq.  p.  Sftl.  hiab  dM  Pachtgeld  Sät  Feldgrnad- 
■tOckc,  pentio ;  für  Wotanongcn,  trotutor  rel  miyotöpior ,  bei  uidera 
Sachen,  reäilui  aitr  redaetu».  Die  gewAhnUche  Pacht-  od.  MiethttM 
ww  au£  S  Jahre. 

de  tribuBali  dttarbatit'\  De  hier  eben  lo  nolbvendtg  wie  ont. 
a»  roilrii  dtdurxl.  Anch  mit  dem  Ablalir  bildl.  de.  ad  DIt.  XII,  35,  C. 
neqae  lolnn  ipe,  aed  certa  re  iaa  et  paMcaelaae  deturbatut  eil.  Aach: 
detarbali  er  magna  ipe   iacanl.   Ib.  V,  7. 

a/t  rep.  reMotenduin  ]  Achnl.  acbeiot  Sali.  Cat.  IS,  3.  qnippe  foe- 
dnm  hoRifacm  a  repablica  proenl  ene  volebat  aenalDi;  doch  e.  daa.  A, 
.An*.  Allein  untre  Stelle  erhall  eollitindlge  Aofklar.  durch  Lir.  V,  II, 
II.  Nam  et  lenaloi  eonenllo  eoa  ab  rirpubl.  rfmotow  eaie,  et  reeutan- 
ttt  ahdicart  te  magitlralu ,  diciatoril  aicla  Ib  collcgii  coerciloi  eMW. 
Vellei.  II,  08.  lagt  «on  CoFline:  ihjhhbIu«  a  rep.  Snet.  Cafi.  10.  ambo 
adminitlraiione  retpubl.  deeielo  patram  »mmavebanlnr.  £*  watalio: 
AatlieaUrtuang. 

tenalvi  —  eeHiuit}  Dia  Tcnehiedenen  Aoidrücke  fflr  die  Beacblnb- 
natmc    dce    Senate,    erllatert    dorch    Belip.    Briaaon.    Porjn.   p.  181.  ff, 

IBl  viderif  teBatnm  eritUmare;  arbilrari.  Biiff.  lenatoi  enraa  y^e; 
■rnat.  iadicare.  So  nahe  verwaodl ,  so  dennoch  aach  Zeit  and  Um- 
■tladen  venchieden  gebraocht. 

palam  —  titsHlivit]  Verlieht  liA,  wie  Plnt.  von  Cicero  tagt 
c.  S.    StaiJt/tgai  Xiyor. 

40  namine]  DIefi  iil  ein  terniinni  fbreni.  Von  dem  Kläger  lagte 
bmb:  defert  hdmc«;  vom  Praetor:  reripil  nomrn.  Daraoi  tolgt,  daXs 
natneH  die  Klage  lelhit  beieiehnet  und  dai  Verbrtrhen,  dai  hrgangea 
worden.  EigenIL  den  Namen  itt  Verbrechen  ond  dei  Verbrecheni 
bei  dem  Prätor  >nr  Anieige  bringen,  bt  Hamen  deferre.  Verg].  Hei- 
■crc.  Antiq.  p.  735.  bl.  Etr.  ob.  t.  4. 

in  Itaiiam  eeaeotJo]     lieb,   evoeare  i.  B.  G.  111,  SO.    Man  denk« 


gL,_._b,Coogle 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  HI.  CAP.  21.     367 

ribus  datis,  gladiatoriae  familiae  reliqnias  habebat,  sibi 
conianxit  atqae  eaia  in  Tbarinnm  ad  Bollicitand«8  paato- 
res  praemisit.  Ipse  «jaDin  CasUinum  renisset,  nDoqas 
tempore  Signa  eitiH  militaria  tüqaa,  aima,  Capnae  easent 
Gomprebensa  et  familia  Neapoli  visa,  atque  prodüio  op^ 
pidi  adpareret,  patefactia  consiliis,  exclusns  Capna  et  pe- 

hlerbcl  cdIw.  «n  die  Verborgenheit  und  d»  Exil,  in  welchem  Milft 
*ii  Maiiiii&  lebte,  und  >ui  ivelchem  ihn  jelit  Coci.  hereorricf,  oder 
duBo,  d«r»  er  Ibn  »  lieh  betcAied,  >]■  der  Höhere:  fn  beiden  PUlem 
iit  eree.  gelirBUcblicli,  beionderi  nean  ei  lom  Kritge  geht.  S.  Dal. 
«a  Flor,  m,    17,  0. 

mnneribHt  i/ati't]  Dardber  infiert  lieh  Ctc.  «d  Dir.  II',  6,  8. 
Dai.  Korll.  L'eber  die  munera  «elbtt,  neial  fladialoria  i.  IHinul.  in 
Cic.  Epp.  II,  3,  I.  Cicero  aelbit  duidIb  die  VcrichweuduoB  de«  Uilo 
Raitrti. 

eo  erocate  —  tibi  eauiunxHJ  Der  fehlende  OhSeHtttata  amtt  am 
eo  eDlnommen  werden.  8.  B.  C.  V,  G.  43.  VI,  20.  GO.  Anch  hU  I  Cod. 
tum  —  eroratum,  wofQr  Uolora.  Ximmte.  Wir  hallen  aber  lolche 
Slmklnr  bb  nnirer  Slelle  heinciwega  tdr  loglich  ricbtig.  E*  bednrfla 
eisei  urtaclÜichtH  Aulrredetit ,  d«a  >U  verauagegangne  Handlung;  dar«b 
Ablativ,  abaol.  aaig;cdrfickl  Werden  nalite,  oder  darch  pottfHam  etc. 

TAuHnuM]  Sr.'agran,  wai  Liv.  XXXIV,  ES,  3.  (ant.  c  33.) 
■■  A.  gewöbnl.  hininlGgea.  Die  Gegend  del  chemalt  Sybarit,  dal 
•päter  Thurium  u.   Tharii  genannt. 

pradillo  epptdi)  Die  proditio  lenao  traniit.  der  bcabiiehltgle  Yen 
Cath  nnd  die  Ueberlieferung  der  Stadt  an  die  Verichwornen.  8o  Neth 
Phoe.  i,  I.  propter  pmdiUanii  luipieionem  Firaeei.  Die  «ladiaturen 
lolltea  niinl.  den  Verralh  bewirken.  Oppidum  beieichnet  dem  XntaiB~ 
menhange  nach  Capua,  wegen  de*  fnig.  Capua  rrtlutui,  und  weil 
ronttnlat  der  conv.  Campanut.  Ob.  I,  II.  —  Sehr  genan  nud  torg. 
Kllig  iit  dieu  Dartlell.  der  Ereigaiue  keinuwegij  denn  oppid.  könnt« 
eben  ao  gut  aal  Neupolia  beiDgan  werden. 

patefaetit  enniiliii]  So  Sali.  Cat  46,  3.  eaalnratlone  palefacia 
ciTifalrm  iiericuiii  erepUm  eaie.  Erläuternd  iat  Cic.  ad  Div.  XV,  1,  11. 
dixlt  ad  ae  indieia  raaiiifcitarum  inaidiarnm  eaac  delata,  qnac  caaent 
ante  —  oeeDltata,  qaod  li,  qui  ea  patefactre  pOHent ,  propter  melata 
relicuiiient.  In  B.  G.  gebiaaeht  Caea.  diei  Verb,  nur  im  niBteriellen 
Sinne:  parlai,  viat  patef.  II,  32.  VII,  S.  Und  %o  gani  voraSgl.  ape- 
rire,  ao  wie  apirrlui  loelal  adjektirlach  oder  nur  Im  conkreten  Sinne, 
In  patefatere  liegt  der  Begriff  dea:  an  den  Tag  bringet  od.  dea  Er-  * 
iBeittml  und  Aa/macAemi^ia  fraher  Beengten  oder  VertrhlofintK ,  la 
Atü  man  die  freie  Amtiert  oder  EiniicAl  in  Elwai  gewinnt;  nnd  per 
coDicq.  den  leichten  Zugang,  t.  B.  Tac.  Agr.  14.  quorom  Gducfa  of' 
erttianem  patefeeit.  Diefi  kann  nor  ron  Mentehen  anagebu,  nnd /är 
Mtlche.  Aperire  ala  fiegeniati  ron  claudere  nnd  den  verwandten,  baiht 
Im  Allgem.  bli  dabin  Verlchlolanea  Öllnen  oder  Veriteckte*  tinntieh 
uahrnehiitbar  machen  und  xaia  tiebranche  tielegenbell  g<cben.  Daher 
■nch  in  vJel,  Metaphern ,  i.  H.  locnm  atylvm  apfrlre  Liv.  I,  8.  lax 
fagam  hnitium  aperuit.  Ib.  XXVIl,  2.  Darana  folgt,  dafa  palefae. 
nur  relativ,  aperire  abiolnl  gebraucht  werde;  ao  wie  wir  diela  Letilr« 
für  verwandt  hallen  mit  dem  grireh.  nilga  elg.  leb  dringe  durch,  wie 
deutlich  erkennbar  nui  Siell.  wie  Liv.  I,  59,  9.  aperienübvt  fiiniantn- 
la  fcapIT  ca^nt   bauknam   dicilar  adparaittt;   ao  wl«  aich  aicbt.  «h- 


L.gL,;..b,GOÜglc 


368  g.  lUL.  CAESARIS 

licalam  veritafl,  qnod  cenrenttiH  arma  ceperat  atque  enm 
liostis  loco  babendum  existiniabat ,  conailio  deHtitit  atqoe 
eo  itineie  lese  avertit. 

Cap.  XXIL  Interim  Mi]o,  dimissig  circum  iniim«^- 
pia  llturii,  ea,  qnae  faceret,  iasBu  atque  imperio  facer« 
Pompeti,  qaae  mandata  ad  se  per  Bibnlutn  delau  essen^ 
quos  ex  aere  alieno  laborare  arbitrabatur,  sollicitabat. 
Apud  qao§  qaiim  proficere  nihil  posset,  quibasdam  solntis 

wabTich.  aperio  u.  aäpario  lo  einanileT  verhalten  •mit  tedare  a.  tedert 
and  analoge  Formen.  Vergl.  lar  Präfnng  Raniihorn  Syiionym.  N.  SS2. 
md  über  d«a  bÜdL  Gebr.  rop  pate/ac.  u.  aper.  Kraft  Kff.  BeutleÜ  et«, 
p,  202.   5. 

ee  ilintrt  tete  orerti't]  B.  G.  I,  16,  n.  33.  Iter  ab  Arore  Helveltl 
aeerterant.  B.  C  I,  4.  tolun  le  ab  eini  amicilia  ancrlrrat.  Sa  aock 
B.  G.  VI,  41.  quod  oi  ipio  vallo  —  barbarai  averlliient.  Cfr.  ob.  c.  9. 
Daran!  folgt,  dafi  der  Sinn  nicht:  ab  eo  lt.  le  afcrt.  londern:  nnge- 
■ehlet  er  ichon  dahin  auf  dem  Wege  war,  wandte  er  lich  ab,  4.  i, 
nahm  die  Biehlnng  ander*  wohin.  Doch  konnte  die  gewöhnliche  StrukL 
von  deiiilere  mit  dem  blofien  Ablät.  ■.  Dnt.  c.  112.  extr.  jene  Confor- 
mltit  herbeiCdbren.  Cfi.  B.  G.  V,  II  in.  1,  49.  IV,  12.  VJ,  4.  Dageg. 
■Qch  de  Cie.  ad   Dir.   V,  2,  18.  ut  de  illa  mente  detitttrel. 

CAP.  XXU.  Dimittit  —  litlerit,  ea  ~  facere  etc.]  Nafilrlicli 
mehrere  Scbreiben,  wie  Mob.  riditig  bemerliti  i.  ob.  1,  40  Id.  u.  III, 
35.  u.  be*.  79.  m.  iiiDäehit  alio  all  Gegenialz  von  nuBciit,,  n.  lodann 
weil  iU  iiipplirea:  ad  tiagula  muoidpia;  uiid  well  Ulerae  ilbrrbaa|it 
alle  tthriftlirheH  Aar*ätie  und  Denkmäler.  Kür  unire  Stelle  iat  Ml 
rel^l.  Cie.  ad  Qnlnl.  III,  1,  3.  venia  nunc  ad  tuai  lilteras,  qoai  plurt- 
bmf  epiUalit  aecepl.  Weben  Lebichule  S.  252.  n.  Mannt,  m  Cie.  Rpp, 
X,  9,  !•  üb,  binae  lilterae  n.  duäe  cpialotae.  Der  InfinltlT  abhängig 
«OB  ditnittere  litt,  wie  ob.  II,  HO  f.  p.  2TI. 

per  Aitu/un]  Uolamann  bemerkte  gegen  den  Einwnrf,  Bibulu* 
•ey  iumar  inr  See  und  damali  nicht  mehr  am  Leben  geweien,  dalk 
Her  von  der  Zeit  die  Rede  aey,  wo  Bibalvt  in  Italien  Trappen  aam- 
tDclle.  Dieae  Erklär,  iet  nicht  nothwendig;  ea  konnte  i^ater  geaebehen; 
denn  per  heieichnet  oft  nur  die  Ulitteliftnaa.  So  Nep.  Atlic  7,  2. 
■n  Sali.  Cat.  44,  1. 

guibatdam  talulit  ergaihdis'\  lieb,  die  Stell,  von  fuidam  t.  ob.  II, 
33.  coli.  Sali.  lag.  OB  m.  Solvere  ergait.  gewöhnl.  Anadr.  wie  Cie.  ad 
Dir.  XI,  13,  4.  Doch  danke  man  bei  ergratula  Dicht  an  die  Gladiata- 
r™,  iond.  an  die  Sklaven.  So  Flor.  111,  19,  3.  Hie  (in  Sieilia)  ad 
.cultum  agri  freqnenfia  ergattula  cnfennliqna  cultoret  maleriam  bello 
praebuere.  Ibid.  9-  ^-  Alhenio  paitor  familiatn  ergoitn/e  Uberatam 
■ob  lignii  ordinal,  lieber  dieae  zum  Feldbau  bejlimmlea  Sklaven,  die 
In  Ketten  jenen  Dienal  verrichleten  ond  in  nnleriidiicheD  Zwingern 
•Ingeeperat  fehalteli  wurden,  vergl.  Heinecc.  Antiq.  p.  (t7.  Itidor.  Origg, 
XV,  6.  p.  477.  giebl  folg.  DefinitiOD :  ergattula  —  a  Graeco  vocabulo 
nancopantur,  nbi  depatontar  noxii  ad  aliqaod  apui  faciendum  ,  ut  aalent 
gladiataret  et  exalet,  (d.i.  oITenbar;  deportatt.  Cfr.  Heinecc,  p.  1B9.) 
qut  marmora  lecaiit  et  tarnen  vi  neu  lornni  ruilodiia  alligatl  lunt. — .Und 
Lactant.  V,  18,  14.  Nervus,  qai  damiilum  laum  fuga  deierit  —  ver- 
berlbui  cl  Tincalli  «t  trgaitala  et  crnce  et  omni  raalo  digniuiiuui  Jn- 
diaator. 


gL,_._b,Coo^lc 


-  DE  BELL.  CIVILI  LIB.  lü.  CAP.  22.     3äÖ 

er^Btalis,  Cosain  in  agro  Thorino  oppn^ara  coepit. 
Eo  qtmm  a  Q.  Pedio  praetore  cnm  legione*"  iapide  ictns 
ex  muro,  periit:  et  Coeiius,  prof«ctas,  ut  diotitabat,  ad 
Caegarem,  pervenit  Thnrios:  ubi,  quum  quosdatu  eiuü 
municipU  sollicitaret  eqiiitibusque  Cpesaris  Gallis  aique 
Hispanis,  qui  eo  praesidii  caussa  missi  erant,  pecuniam 
palliceretar ,  ab -üs  est  interfectas.  Ita  magnanim  initia 
Temm,  qnae  occupalione  magistratuDm  et  temporam  solÜ-< 
citam  Italiam  habebant,  celerem  et  facilem  exitum  ha- 
buerunt., 

Cap.  XXm.  Libo,  profectas  ab  Orico  cam  classe, 
CHI  praeerat,  Davium  quinqaagiata ,  Bmndisium  venit  in- 
snlainque,   quae  contra  Brundisinum  pottam  est,   occapa- 

Cotam]  Min  hält  iM»  für  ein«  mit  Campte,  wo  natb  VellcL 
II,  68,  3.  (welche  Stelle  überhaupt  in  vergl.)  u.  A.-Hilo  leinen  Tod 
fand,  weil  maii  lieh  loiiit  in  in  viele  Scbwierigkeiten  verwickeil.  Vergl. 
Rubnfc.  lu  Vell.  I,   14,  7. 

Eo  —  cum  legione  -7-  lapfde  ietat)  Die«e  Stelle  J»l  verdorben: 
am  wahncheiolicliileD  icheinl  nni:  eo  Q.  Pedio  prael.  cum  leg.  miiio  — 
oder,  weil  in  einig.  Codd.  ilatt  ea  lu  leien  i$,  darftc  lieh  vertbeldi- 
gtn  lauen:    fpse ,   eo  Q.  Pedio  —  miian,  periit.      , 

guiim  gaotdam  —  toaicitaret'\  Auch  hier  nniicbre  Leiart>  I» 
ein.  Cndd.  fehlt:  guoad.  H.,taunic.  nnd  man  lieit:  cotaUtntiua ;  wori 
auf  Marktand:  CoBtentlnoi  »  errathen  j-tanbte.  Hier«  ei  etwa:  quum 
{ntlaatiai  quoadem  ein»  mnn.  ete.  So  lojt.  VI,  2,  G.  eo  iatiantiui  de- 
bila  potcentibui.  Ilnaer:  dringlicher.  Die  Conilrukt.  von  guida»  1. 
RaiBih.  S.  lOS.  S.  3U7.  •  Auch  amnet  od.  euntli  ilrnirle  man  (Oi  t.  B. 
omnet  Tarquiniae  geHti^  exnlei  eaatnt.  Liv.  II,  3.  Wie  dieier  Oebraoeh 
anf  9uaJifä(ibegrif[e  ipäler  und  voo  Diebtern  auigedebnt  werden,  iclt* 
ner  bei  den  Frdhern,  daröber  l.  Ruhnk.  tu  Vellei.  II,  SO,  1.  1.  B.  la- 
iiaruin  nigrae.  (Jebrigena  wotllea  wir  gern  eiui  mtinicipii  entbehren, 
viell.  all  Gloiie,  und  eher  vermuthen,  dab  eintt  In  «i'ui  venleckt  lag, 

occupalione  ele-l  Man  Heil  bei  CiceTu  u.  A.  bei.  Plin.  nicht  lei- 
ten; eecupationibat  diitlneri;  der  Sinn  iit  alin:  nultii  et  magnia  ne. 
gotiia  magiilralibna  oecnpatii  ac  diiienlii.  Wir  möehien  aber  fait  anck 
hier  annehoien,  dafa  entw.  occupatio  eine  active  nnd  pattive  BedeaL 
hatte,  gleithiam:  occupatii  magiilratlbna  et  leinparibui  occpuantibu* 
IC.  iliol  vel  hominuni  animaii  od.  dafi  eine  Hendiadfi  aniunebmea : 
occupatio  magiilral.  er  lemporibai;  od.  dafi  ein  Xengma  Statt  finde, 
nach  welchea  occupatio  innäcbit  auf  mapiilr.  >u  h«>lieben{  bei  lempar. 
xoT«  tÖ  ati/iaivn/iivoi'  ta  ergänien ;  diffieultaUt,  Aelinl.  Taeit.  I)ial. 
Grat.  e.  31.  m.  Concedamsi  aane  C.  Cariari,  ot  propter  niagnitn4iDem 
cogitationom  et  «fcäpalione»  ra-um   minui  in  eloqueutia  effecerlt. 

eritiim  habuerunl]  Auch  voo  Pernnen,  wie  c.  S7.  n.  turpem 
habuit  erituti  t.  e.  eveiitoiii.  An  andern  Orten  bezeichnet  ejrilut  dai 
Ende  dei  Lebenq.  Nep.  Phoc.  4,  3.  Ei  iit  vox  mediki  cfr.  Kollt.  IH 
Cic.  ad  Div.  XV,  II.  »xtr.  u.  LIv.  V,  27,  10. 

-  CAP.   XXIll.     Ab  Oricoi     Weg.  ab  1.  1,  II-  p-  SI. 

contra  Brunditinum  port- 1     Ueber  contra   im  Ailg.   ■-  ob.  I,  42> 

A  a 


gL,.._b,Coo^le 


370  C.  lUL.  CAESARIS 

Tit;  qaoi  piaestare  arbitrabatur  nnnm  loctim,  qua  neces* 
tarius  noatrig  erat  egresaos,  qnam  omniuin  lilora  ac  por- 
tuB  custodia  claiuos  Ineri.  Hie,  lepeatino  adventu  naves 
ooerarias  quasdam^nactus  incendit  et  unam  frumeoto  oaa- 
Btam  abdiixit,  magnumqne  noatris  terrorem  iaiecit  et  nocta 
militibuB  et  sagittariis  in  tertam  expositis,  praesidiam 
equitum  deiecit  et  adeo  loci  opportnnitfUe  profecit,  uti 
ad  Poinpeiiun  liUeras  tmtteret,  nares  reliquaa,  b!  Teilet, 
subduci  et  refici  iobetet:  sna  clasae  auxilia  seee  Caesa- 
xig  probibituiam. 

Ob.  1,  S6  f.  IdidI«,  qatM  ewt  eenlra  HuilIIim  B.  G.  III,  D.  Brit«DDla, 
qDBC  eOKira  eu  regioDei  poiiU  eil.  Nach  Ckarll.  p.  307.  (vergl,  ok. 
1;  2.)  beziehe  lich  contra  ant  dea  Ort,  adnertai  tmt  Gemüth  und  6e- 
■innnng.  Vergl.  fI*Dd  Ton.  II.  p.  lOO.  Ei  iil  aber  contra  der  all- 
gemeioe  Dod  abiolate  Auidrack  far  tapo^apb.  BealinibuDg  eine*  ge- 
.  geHäier,  i.  i.  vor  fiegendea  IhinHi ,  wie  Ttcit.  Agr.  10,  nulU«  eoR- 
tra  lerrli;  ex  adverto  heitit  mehr:  von  der  Gegenseite  und  kum  eig. 
■DT  geiagl  werden ,  in  vo  fern  dam»  ein  Hindernifi  (oft  nnr  fdr  i, 
Auge)  entatebl;  eregiene  iit  in  der  Sichtung  gegenüber,  wobei  man  an 
«ine  parallele  Linie  denke.  B.  €.  Vil,  S8.  profecti  a  palude  in  ripii 
geqnanae,  e  rcgiene  Lutetiae,  eontra  Labienl  coatra  coniidun^ 

«■UM  loeatn  gad]  AehuL  Sali.  Cat.  57,  3.  (ob  ipiii  radidbu 
montimn  coniedit,  gad  Uli  deieenaai  erat  in  Galliam  properaoti.  S. 
dam  die  Anm.  and  Fabri.  Und  noch  auffallender  Sali.  lug.  60,  i. 
Vateeniet,  gao  Metellni  praeiidinm  Impoiuerat.     Vergl.  ob.  I,  49  extr. 

anmi'an]  Mit  Becht  behält  man  dich,  atalt  dci  vargeichl^ueB 
emnia,  wie  ob.  c.  8.  bei.  14.  nnd  lupplid:  loeeruin,  weil  ohnehin 
der  GenitiT  omninm  aick  mebt  »af  partnt  la  betieben.iebeinli  nnd  hier 
die  oDgewöbnliebcTC  Leeart  den  Voring  Terdienen  ddcfle ,  mmal  bei 
dem  Streben  der  Abiebreiber  die  Endform*»  d«r  DecliKabilitu  einan- 
der an  aaiimiliren. 

lueri]  Kein  Wnnder,  dab  ilch  dalOr  teneri  eingeMbllehen ,  wie 
auch  an  and.  Orten,  ■>  B.  Lir.  X,  S,  3.  wo:  Hanoi  agrnm  Dt  taeri. 
Auch  loll  hier  die  HaHdlung  al«  von  dem  Sabjekte  anigeheod  gedacht 
werden,  WDiB  da«  PaeiEr.  weuigileui  lieh  nicht  eignen  würde;  man 
tnöritc  teuere  Bit  Hotom.  leaep.  In  tueri  liegt  aber  der  Nebenbegr. 
elanioa  tenere  ae  ne  evadant  eavere.  So  ilberall  in  tueri  der  Begr. 
del  Behaaptem,  Forter/iattent ;  logar  dei  Vaterhallent  t>i.  Halten» 
1,  B.  tueri  elattem.    Cfr.  Drakh,   in  Liv.  XXXIV,  0,  13. 

nanei  —  naetai  (acfuiifff  ]  Man  erwartet  ea>,  nach  det  Analogie 
van  Stell,  wie  I,  SS.  p.  109.  gvibul  effeclit ,  hie  Brntam  praedcit. 
B.  ü>  I,  70.  m.  naetui  pluiitlem,  in  hae  aciem  initruil.  So  nnt.  c.  3S. 
doai  nsrli  hoflinm  tarmaa,  ereeperaal.  Cti.  B^  G.  VII,  4.  in.  Aebnl. 
ob.  c.   14.  de  lervit  liberiiqne  iopplieinm  lamit.  et  ad  unum  inlerfieit. 

in  terram  erpeM.^  Veb,  die  Leiail  einiger  Codd.  in  terra  i.  Db> 
I,  SI.  «Str. 

navet  —  iaierelj  Snfcjekt  det  Aktiei  iit  Pompeial,  an  welohen 
Lib«  ichrieb:  „er  miiehte,  wenn'i  ihm  beliebte,  die  Schiff«  ani  Luii 
liehen  nnd  •nibeiiern  I«Men."  Die  Bedeatiamkeit  dei  Conjnnktivi  ali 
Cahortaliv»  i.  I,  31.  S.  67.  Damit  vergl.  Cic.  ad  Alt.  XI,  7.  Caeiar 
DoUbeUa«  disit,  nt  ad  aw  ttribertt^  ut  In  Italiam  quam  primnia  se- 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI-LIB.  UI.  CÄP.  24.     371 

Cap.  XXIV.  Erat  eo  tempore  Antonius  Brundisii, , 
qui,  Tirtati  mtlitnm  confisus,  scapbas  naviam  magnanim 
circiler  sexaginta  cratibus  pluteisque  contexit  eoque  ini- 
liles  deleclos  imposuit,  atque  eas  in  litore  ploribus  lociB 
Separatini  diBpogiüt  navesque  triremes  dtias ,  quas  Brun- 
disii  faciendag  cnraverät,  per  caussam  exercendorum  re- 
migom  ad  fauces  portus,  prodire  iusait.  Haa  qnum  auda-  - 
eins  progressas  Libo  vidisset,  sperans  intercipi  posse, 
quadritemeB  qninque  ad  eas  luisit.  Quae  quam  navibus 
nostris  adpropinquassent ,   nostri  ve(«rani  in  portom  refu- 

Kirem.  Und  ob.  c.  6.  conclamantibut ,  imperaret,  qllod  rellet.  Vergl. 
duuit  «.  35.  f.  tüTipsit  ne  diiDlttcreat. 

CAP.  XXIV.  rirfuli  —  cs>iA(ui]  ConArfeMmit  Dkliv  D.  AbUtiv; 
1.  Z.  S-  411.  Vai.  e.  94.  m.  cui  maxime  coofidabat.  c.  lOQ  Cm*w 
confitat  faiDB  KTiiia  geitBram.  c.  lüQ  ut  eit  —  confldcrel.  Im  Allg. 
iit  bei  copfitu»  der  Ablativ  häufiger,  wo  von  äu/iern  Dingen  die  Rede 
iit ,  suE  die  m*n  bsutj  daher  lich  virtufi  hier  gegen  die  AblativCorm 
verlheldigen  ILefi,  wiewohl  wir  glaaben ,  dafs  auch  ein  feiner  llater- 
■chied  [n  der  Bedeutung  von  den  Alten  beobachtet  wuide,,  elwa  wie 
nnier:  Boll  Fertruueu  auf  eU.  (AbUt.)  nnd:  im  Fcrlrauen  auf  etc. 
(Dat.)  1.  B.  G.  I,  53.  V,  17.  VI,  13.  B.  C.  I,  12.  43,  bei.  SS  in.  da- 
gfg.  ob.  c.  7.  nibi  couBU.  Cfr.  Rnddi|n.  Inilit.  tl.  p.  140.  und  QEier 
diffisui   ob.  I,  12. 

n'reiler  lei'ag.'j  So  la  der  Regel  bei  Zablbegr.  I,  45,  46,  91.  83. 
Man  lerne  inaächit  die  Stellang  des  Adrerbi  vor  dem  Numerale.  So 
bei  Caea.  gendhnlich.  Dah  ei  auch  auf  die  Zeit  belogen  wird,  lehren 
die  Beiipiele.   S.  Hand  Tnraell.  II.  p.  73. 

eralibui  pluteiique  coittes^it']  Der  einfachilen  Woilbedent.  nach 
gehört  eonlexit  mehr  in  cralib.  ala  lu  pluleia,  denn  diese  bildeten  auf 
jeden  Vall  an  dem  Bord  dci  mit  Flechtwerk  brdecilen  Kabna  eine  Art 
Sc/iatswthr  für  die  »onil  in  niedrigen  and  flachen  Boote,  gegen  die 
bdhern  Schiffe.  Diele  Erklär,  /oigt  theiU  aui  dem  Begr.  von  eralet  n. 
plutei,  die  meiil  inr  Scbutüwehr  angebracht  waren,  a.  ob.  I,  35  f.  H. 
III,  46.  theili  BD*  eonlexit;  denn  ob.  II,  4.  navea  piacatorlai  eon- 
texerent,  nl  eaient  ab  letn  telornm  lemigea  tnti :  haa  aaglltuiia  tor- 
mentiaque  coiDpleterant. 

eague  impotaiti  Einige  Editl.  eitgue;  ohne  Grnnd  u.  logar  faliebl 
Von  ea  (i.  I,  45.)  bencike  man,  data  diela  Adverblom  ebeuiowahl  im 
eolleitieen  ala  In  einem  abitraiten  Sinne  genommen  wird :  ea  liegt 
näml.  darin  auch  der  Begriff;  teap/iit  Ha  contectit  ae  muKitit.  Vergl. 
ob.  II,  10.  an  ubi  m,  ro  anper,  p.  238  30.  Mit  iolchen  aügemeineit 
ü^eafbealimmungen  Iit  ea  taat  ebenio,  wie  mit  dem  Heutro  dea  Prae- 
diiati  bei  Koiaini^t  verichiedenen  Geacblechti,  i.  B.  Sali.  Ing.  GS,  I. 
nbi  im  et  aegritado  ptrmixta  aunt.  Die  Sachen  werden  namf.  mehr 
in  der  Ertehtinuitg  aufgelatat,  d.  1.  nach  dem  Tola/eindrnek,  ala  nach 
ihrer  foruialen  und  lograeben  Sundernng.  ,    . 

per  eauiiam']  Uni.  c.  TB.  per  cauttam  pabnlandl;  c.  S7.  in.  per 
'  eauaant  vaUtndinii.  Ki  eotapriebt  der  Auadruct:  mehr  nnaerm:  anter 
dam  Varaiande;  ali  angebliche  l/riache.  So  auch  bei  Liviu«  XXII, 
61,  8.  qood  per  canttam  recoguoiceadi  Momina  captivorun  —  religione 
■cie  esaolvtaicnt. 


gL,;..b,GOO^IC 


372  C.  lUL.  CAESARIS 

giebant:  illit  studio  incUati,  incautiug  sequebantnr,  lam 
ex  omnibud  partibns  subito  Aatonianae  scaphae,  sigoo 
dato,  se  in  bestes  incitaverunt  ptimoqne  iinpeta  unam 
ex  bis  quadrireniem  cum  remigibns  defensoribnsque  suis 
ceperunt,  reliqaas  turpiter  refugere  coegerunt.  Ad  hoc 
detrimentum  accessit,  ut,  equidbiis  per  orain  niaritimam 
ab  Antonio  dispositis,  aquari  prohiberentur.  Qua  Deces- 
sitate  et  ignominia  permolns  Libo,  discessit  a  Brundisio 
ob8essionein<|ue  nostroraiu  omisit. 

Caf.  XXV.  Multi  iain  menses  transierant  et  hiems 
iam  praecipitaverat ,   neqiie  Brundisio   naves   legionesque 

ad  «ot)     S.  II,  34.  S.  309.     Unt.  c  2«.  f.  ei  eoi. 

ttadia  ineilalii     Auch  elaU  itudio  I,  45.  ,    - 

lam  tx  omn-l  Nam  hat  iwcb  einig.  CoH.  leim  Verthcidiger  ge- 
tnnden;  el  hänge  guii  eng  luaammeii  mil  tncoulitii ,  welche!  durck 
jenp  fautalftniktl  molivirt  werde.  So  CUrke  uod  Oai.  Held  u.  A. 
.Allain,  ^nach  anierm  CeCdhle  bedarf  et  aolcher  Aenderunp  nicht;  viel. 
mehr  dient  iam  mm  lebhaftem  Kinuhreiten  dea  neaeu  Fakliinii,  nahe 
nnierm:  leider  in  ipüt  bemerkleo  iie  dieh;  denn  tcAan  elc.  Diera  iat 
liemlich  gleich  dem:  Siehe!  ton  allen  Seifen  etc.  d.  1.  per  conieqaen» 
nahe  dem:  alibald,  far  bald;  eiiie  Bedeul.  die  ileb  in  Veibind.  mit 
dem  FatuTO  alt  bewShrt.  S.  Liv.  II,  30,  II.  /om  hie,  qao  nunc  om- 
ni« ardeut,  conlieeieel  fnror.  Vergl.  ob.  II,  23.  Uebrigenl  lind  nam 
nnd  iam  lebr  oft  verweehielt  worden,  ntid  wie  oft  CbmparatiJibegxiS« 
sbaolot  geaetil  werden ,  iit  beVannI.      So  c.  25.  leeeriut  acripait. 

te  —  incilaremut]     S.  oh.  II,  G.  p.  217. 

accetsit  ut]  Ucb.  die  doppelte  Conatiulit.  mit  gxod  u.  ut  i.  B.  6. 
III,  13.  p.  IST.  Der  Anfänger  merke  aich  den  llnlerachicd  ao;  gued 
ateht,  wenn  ea  helfal:  daiu  kam  der  Itmiland,  oder:  denke  daia,  fSge 
bei  (adde  qood)  dafa  etc.  Ut  mafa  folgen,  wo  ea  beifat:  dazu  mufale 
ca  iicb  noch  treffen ,  od.  ereignen;  oder  ei  Engte  aich  noch  ao,  dafa  etc> 
Zar  Vergl.  diene  Ramah.  9-   l?^-  S.  T47. 

per  DroH]  Einige  Codd.  geben:  ora  aiarilima.  An  äclt  gut; 
nur  iat  per  i.  i.  langt  u.  aaf  der  Kiiate  hin  —  nach  mehr  veraniehau- 
lichend.    Anden  ob.  III,  5.  oinni  era  maritima  claaaem  diapaanerat. 

,  C.iP.  XXV.  Main  iam  mensea}  Jenei  multi  achien  Uanchem 
rerdäcbtig ,  und  man  acblug  vor:  mullum  —  ptentig.  Allein  bedenkt 
man  1)  dafa  der  Begriff  relalir  zo  uebmen  nach  Caeaara  n'nnich  und 
Sehniucht,  wie  Vofa.  ad  h.  I.  3)  nach  der  ^ntfernaag,  die  ao  nnbe- 
denlend;  3)  dafa  der  wirklichen  Zeit  nach,  Caea.  am  14.  ücl.  von  Brnn- 
duaium  abgeieg'elt  war,  und  dafa  jetit  bereita  der  Februar  begann:  ao 
wird  der  Auadmck  gerecht  fertigt. 

hiemt  praeeipilaverat]  Dai  Verbum  aeltner,  ata  praeeepi,  aber 
doch  aehr  gewöhnllcb,  von  der  lU  Ende  eilenden  Zeilfriat.  Sn  oft  bei 
Livin),  Curt.  Flor.  u.  A.  Lif,  IV,  t>,  13.  pratcipitiiue  lam  die  curare 
'  Corpora  mililea  iobef.  Oft  mit  einer  nähern,  dem  Begriffe  angemefanen 
Beatimmnng  dea  Sndpnakta :  Liv.  Y,  42.  iam  praeeepa  in  oi;catum  aol 
erat.  XXV,  34.  praeeipiti  iam  ad  ttetpervm  die.  Ovid.  Triat.  I,  3,  4T. 
iamqae  morae  ipatium  nox  praecipitata  negabat.  Beiap.  aammelte 
Freiatheim  im  Ind.  tu  Plor.  u.  Drakh.  la  Lir.  IV,  9,  11.  uod  aelbat  bei 


gL,.._b,Coo^le 


1>E  BELL.  CIVILI  HB.  TU.  CAP.  25.       37J 

ad  Caesarem  veniebanl:  ac  nonnullae  eius  rei  praeter- 
tiuHsae  occasiones  Caesari  videbantitr,  qaod  cerfe  saepe 
flaverant  Tend,  quibng  neceasario  committendum  existima- 
bat:  qitantoqae  eius  ainpliiis  processerat  temporis,  tanto 
erant  alacriores  ad  custodias,  qoi  classibus  praeerant; 
iiiaioremque  fiduciatn  prohibendi  habebant  et  crebris  Pom- 

Cicero  finden  lich  analoge  Belip.  matttr  dem  von  Ond.  lehon  angefObr- 
len  aoi  de  Orat  II,  5S,  309.  lot  ip«<  iam  praeeipitast ,  me  quoqae 
baee  praeripitem  paene  devottere  eoegit,  vergl.  Cic.  pro  Dom.  c.  19. 
tno  praecipitartlt  iam  et  debililato  Iribanalo ;  und  Matiiii  bei  Cic>  ad 
Dir.  XI,  2Sj  aelale  praecipilata.  —  Dieie  Beiip.  lehon  tefaren,  dalk 
man  teiR  nngern  an  unir.  Slella  vermiaaeo  würde,  woza  Oadend.  nacb 
ein.  Codd.  rietb. 

ifegue\  Unier:  und  doch  (nacA)  nicht;  and  denen  ungeaehM 
noch  HicAt.  Dafi  dcb  di«*em  aegue  der  Begr.  von  xegue  duia  beimiicbt, 
der  eigentlich  aber  nicbt  darin  liegl,  bat  aelnen  Grand  in  dem  Toc- 
auigeichickttD  iam;  darani  Itägt  aich  ein  tempareller  Begrilf  auf  negue 
aber^  vom  noch  kommt  dai  Teviput,  deaien  »ich  hier  der  Autor  b«> 
dient.  Ändert  bei  dem  Praai.  und  Frae'tcrlt.  Vergl.  Bremi  an  Nep. 
Age..  1,  4. 

certe  —  flaeerant  EEMft]  Qronov.  lehlng  Tor;  cerK<  e.  coultan- 
lei,  uns  quBil  tenore  flantei.  Ood.  führt  «n-  B.  Atr.  2.  vento  terto 
eelerique  narigio  Tealsi;  Virg.  Georg.  I,  3IS.  iaeerti  menses.  —  Allein, 
wer  nur  die  BedeoL  von  certe  erwägt,  und  dafi  Caei.  leln  inbjeklivet 
tadelnde!  tirlheil,  BBnnaUae  ȟc.  praeterminae  ei</ǣan(Hr,' dadurch 
maÜTiren  will,  wird  jene  Conjtktnr  getroit  verwerfen,  aumal  da  nna 
certi  venli  fSr  Caeiari  Styl  fait  gekünitelt  erieheint. 

eoBuntllearfiim ]  Man  «npplirt  gewohni.  te;  der  Sinn  iey:  denen 
lie  tieh  bütlen  anvertrauert  tollen.  Damit  vergleicht  man  ddL  c.  AG.  t. 
igulbnl  ad  redpiendum  —  foiiae  magno  impediinento  foernnt.  Eben 
■a  B.  «.  I,  48.  VII,  52.  Indef*  bedarf  e*  einet  tolchen  8upplementt 
nichf,  weun  man  bedenkt,  dafi  ea  auch  einen  imperteneUen  Gebraach 
dei  GminiliuMt  gab,  wie  jedea  Verbal begrifb;  und  dafa  hier,  wenn 
ein  Subjekt  genannt  weiden  lollle,  et  heifien  mSaie:  quihoi  neceita- 
rio  rrnt  commitlendam  faitie  e^'ittimabal  ic.  ab  Ulis.  So  wie  man  alio 
taitle:  rempenrnduin  eit;  eben  am  commitlendtiiH  ett,  te.  id,  de  quo 
agitur,  Hit  Recht  deutet  Watch  in  Tbc.  Agr.  9.  S.  170.  au,  „wie  gro- 
faen  Hei>  Cur  Scbriftiteller  von  feinem  Ohr  der  abioluU  Gebrauch  von 
Zeilwärlern  habe,  mflate  ichon  Caeiart  Beiapiel  lehren."  Gar  nicht 
befremdend  wire  geweien,  wenn  von  Menichen  die  Bede  war:  quibna' 
—  toaßdendum  ex.  —  Einen  Veraneb,  dat  Weten  det  lateln.  Gernn. 
diumt  genauer  dariattellen,  gab  die  Sbbalzelt.  1833.  II.  No.  147.  48. 
Damit  vergl.  üb.  den  paitieen  Gebr.  Fabri  zu  Ing.  31,  8. 

gnantoque  ampliut  —  temporii]  Atrtpliui  wird  gerechtfertigt, 
«renn  Jem.  an  plm  ala  daa  richtigere  dachte,  durch  proretterat;  denn 
et  bvieicbnel  eine  Friceilerang ,  einen  Znwacht  der  schnn  vorbandnea 
oder  grd«cbtfn  GrSfae  oder  Summe.  B.  G.  VI,  9.  ai  amplias  abtidum 
vei:t.  nai.  die  Anm.  So  lädt  ilch  auch  erklären  Sali.  lug.  69,  3. 
praedae  aprs  /imph'us  quRm  laaaifndo  posie ,  d.  i.  genau  erklärt :  ultra 
Biret,  pro  lataitudine  tnfirmiörei,  poite.  Und  tD  auch  ib.  c.  111,  I. 
wo  ampliu*   ehenfalll  relativ  in  foaaen.  ' 

Jidüciata  prohibendi  hab.  \  Statt :  eoque  magii  botilem  le  prohi- 
bifarnt  ranfidebanf ;  nur  liegt  in  habtre  der  Begr.  von  hegen  d.  nähren. 


L.gL,;..b,GOO^Ie 


a74  C.  lUL.  CAESABIS 

pell  littetis  casligabantar,  qnoniam  primo  Tenientem  Cae- 
sarem  noo  prohibuissent,  ut  reliquos  eiua  exercitm  impe- 
direat:  duriusqne  quötidie  tempus  ad  transportaDdum  le. 
nioribus  ventis  exspectabant.  Qoibus  rebus  permotus  Cae- 
sar Btuodiainm  ad  sdos   severios  Bcripsit,   nacti  idonenn 

erebrit  —  lilterif  1  D.  I.  durch  wiederholte  Sdarelbea  od.  lehritlL 
Znfertlgangen-   S.  II,  3S. 

eatligabanturi  Wie  ob.  I,  3.  p.  14.  eatttgare  beiond.  die  Megnel 
betraf,  (wie  Cie.  Orat.  41.  «od  Liv.  XXXI,  0  eilr.  nnl.  c  37  exlr. 
HDd  60  in.  von  malhoaneflen  Hui<l1.)  ■»  «Bgt  T&cil.  Ann,  III,  15.  Ti- 
beriai  ftt  lilleni  caitigalit  oblique  pitribni,  quod  cnacl«  eartrum  ad 
princlpeiD  reüecreiil.  L'nd  lo  galt  aQcb  hier  die  eaitfgaüa  der  legni- 
tiet  u.  laeordia,  wie  die  Worte  lehren:   quottiam  etc. 

printo  ]  Dsi  Adverb,  belogen  aot  prohibaitteat.  DU  Stellung 
dieiei  Redelheili  kann  nicht  auf  die  logitcAe  Be/iehnng  Bberall  Einflufl 
haben;  der  ZniavanenAang  matt  enlicheldeo.  Vergl.  Sali.  lug.  GS,  1. 
paaliinper  raoedni  e  eonipECtn  aiil.  c.  GS,  2.  aquite*  pcditeiqne  re- 
ptnte  «igno  dato  alli  votgum  —  enedere, 

dun'uigne  —  exipectabanl'\  Deu  Sinn  dieier  Stell«,  In  welcher 
olfenbar  die  Antilbeien,  fail  einem  Wottaplele  gleich,  la  beachten 
■iud :  duriat  —  lenifiHbui  —  vielleicht  nicht  ohue  Ironie  von  Seiten 
Celan,  faiien  wir  (o;  atque  in  diu  temput  ad  tranapoTtandiMa  Iraio- 
ribtie  reatii  (Ablalivi  qualilat.  oder  der  nähern  Beilimmong)  txtft- 
ctando  nihil  exspeclahant  nlii  diiriai  ad  tramp,  lempuu.  Unter  lempua 
dariai  denke  man  airh  aber  die  bald  beginnenden,  mit  Ende  U'inter* 
elDlretendeu  Atguinoclialtlüriae;  denn  tod  lolcAer  Witterung  und  von 
änfserer  Bedrängni/t  lagt  man:  dara  tempeitai  u.  ahnliebei.  Su  B.  6. 
VI,  10.  i'n  malurlui  ex  bibcrnia  educeret,  ne  ab  re  frumeutaria  durii 
■ubrectionibni  lafaoraret.  VlII,  S.  nee  lilvarum  praeiidlo  tempeatatibaa 
duritsimii  (egi  poiteot.  VII,  g-ffuriiiino  tempore  anni,  altiuima  nive. — 
El  tnöchte  tvohl  ein  Irrthum  aein,  wenn  man  mit  Baumitark  ad  b.  1. 
für  daa  Subjekt  iii  eiipectabant  die  Pompeiaui  lieh  dachte.  Vielmehr 
■cbeiut  um  der  Sati :  doriusque  —  exipeclabant  auf  daa  Engste  der 
Sacbe  nach  verbanden  mit:  gaaittogue  eiat  amplim  proeesierat  leapo. 
rii.  Man  denke  lieh  aber  den  Sata  auigeiproehen  nach  Caeiari  RS- 
toanerafal  und  Urt/ieil ,  wie  am  videbantur  o.  exittimabal  hervorgeht. 
Im  Munde  der  Pompeianer  wQrde  duriui  temp.  und  ad  trantportand. 
aich  kaum  rechtfertigen  la»en{  dich  lind  Begriffe,  die  nar  auf  dia 
Caeiarianer  hier  Anwendung  leiden.  Die  ty»tattitche  Verknüpfung 
der  Sätze,  lit  allerdingi  lehr  Incker}  der  Thal beitand  und  falliiche  Zq- 
■amraenhang  mnfi  enlicheideu,  diekeu  aber  erkennen  wir  in  folg.  RL- 
«onnemenli,  die  lich  Cae».  vorhielt:  ])  manche  gute  Gelegenh.  (non- 
nollae  oec.  etc.)  möehlen  leiue^Lente  wohl  veriaamt  haben;  2)  je  län- 
ger lie  smblieben ,  deato  vigilanter  und  canrageaier  würdest  die  Gegner; 
3)  wollten  aie  etwa  günitigerc  Winde  oder  ruhiger»  Wetter  abwarten, 
■o  warteten  lie  in  facto  nur  auf  ichlechlerei,  Diele  Betrachtungen 
nnd  Thatiacben  hefatit  Caei.  in  den  Worten :  guibat  'rebut  permot, 
lurin.  ad  h.  I.  billigt  mit  Ciaecon,  exapeclabntar ;  und  erklärt:  Nimi- 
rnm  qnanto  leniorei  venti,  tauto  bciliui  mare  euatodiebaut  claiiei 
Paropeianae,  et  pruinde  tanto  duriui  erat  tempne  ad  Caeaari*  exercltua 
tranipoitandoi.  Wir  dbcTlaiien  die  Prüfung  dem  Leier,  nnd  verwel' 
■en  auf  elaen  ihnl.  Gehrauch  von  «xtpeet.  hei  Tac.  Agr^  18  f.  hoatM 
qul  elatteMf  qui  nare«,  qal  mmre  extpeeUAant:  ^ 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  UI.  CAP.  26.        375 

Tentnm  ne  occaslonem  navigandi  dimiHerent,  sive  ad  litora 
Applloniatinm  cnrsum  diiigere  atqua  eo  navea  eiicere 
possent.  Haec  a  ciistodiia  classima  loca  maxime  vacabant, 
qaod  86  longius  portihua  committere  non  auderent. 

Cap.  XXVI,  Uli,  adhibita  audacia  et  virtute,  ad- 
minislTBittibua  M,  Antonio  et  FufioCaleno,  multam  ipsis 
mtlitibtiB  hortantibus,  neqtie  uUiun  periculiim  pro  Balnle 
Caesaris  recusantibus,  nacti  austnim,  naves  solront  atque 

(fve  ad  litora  tte.  ]  Man  hatte  tu  dan  llt.  Editf.  live  niD  Thell 
Tctirindelt  in  li  vel;  dieft  erKhcint  guiz  anpuieod,  wegen  de*  folg. 
Haee  lecm  vnoabaat,  ADdte  ■chobea  ein:  et  ad  Orieam  live  ete. 
Van  tcbeint  der  Gebrauch  vdd  live  in  golcban  Fallen  durch  eine  Ellip*« 
eulitanden,  all  habe  Caei.  ickrelben  wollen:  aiic  ad  loenm  praeicrip- 
fsH  appellere  poiient,  *ive  ad  Ülora  Apollon.  ete.  So  würde  der  Sinn 
•e; n :  *ie  •ollIeD  die  Gelegenhell  abiuiegeln  oder  die  L'eberrahrt  an- 
■otreten  nicht  veriäunien ,  oder  im  Fall  ei  »ich  aa  machte,  im  Fall  et 
■ich  Dicht  aadcri  tban  luie  ete.  Die  gewöhnl.  Deutang  iat;  live  %vj 
in  Boleher  StellonK-  gleioh  dem  vel  ti.  So  Rohnl.  ■■  Ter.  Andr,  I,  i, 
19.  Vorgl.  Ramihorn  9-  ISS.  S.  827.  welcher  meint:  ii  lef  durehani 
dei  Sinni  halber  notbwendig.  Uni  dagegen  icheint  In  live  der  Gedanke 
•aigedrBckt;  Ihm,  (Caeiari)  ley  ei  gleichgültig,  ob  lie  an  den  fl-üher 
<  beatimmten  Ort  gelangten  oder  etc.  DIeiea  Mtrhmal  dea  Gleichgelte»- 
dem,  objektiv  ladifferenlea  icheint  noa  dareh  ii'v«  angedeutet. 

«sret  eiicere}  llnt.  c.  2S.  in  terram  tianeia  eiicere.  Da«  Verb, 
wird  aöwohl  vom  Slurmm,  der  Schilfe  gewsltaam  ani  Land  treibt,  wie 
B.  G.  V,  10.  aiao  meial  von  Sekiffiriichigeit ,  w.  Gronov.  lu  Senee. 
CoolroT.  III,  16.  Cic.  CatiL  II,  11.  eieclam  mmufragoruat  manum;  Cfr. 
Buhnk.  ta  Ovid.  Herold,  p.  SO.  —  ala  vom  freiwilligen  Landen  und 
B«r  Aitier  gehen  gebraucht  Liv.  XLIV,  28,  13.  para,  velii  datii,  ad 
Chium  navei  eiicere. 

longiui  porf)Au<]  Man  vcrmirat  dem  gewShul.  Sprach gehraa<Ae 
■ufolge:  a.  Cfr.  Kortl.  in  Sali.  Ing.  21,  I.  Nach  Oudcnd,  bedSrfe  «i 
der  Praepoait.  nicht;  doch  alnd  die  Beiiptele  leiten.  Etwai  Aebnljehei 
findet  Statt  bei  dea  Verbalbegriffen:  natu»,  orlul,  genitui  etc.  wo  der 
biofae  Ablativ  mit  «  n.  ai  wechieln.  Beiapitle  glebt  Beneeke  lu  laitin. 
XI.Ii,  2,  12.       , 

le  commilttre']  Kig.  alch  anvertrauen,  Hierlkliea;  mit  dem  ape- 
ciBaehen  Merkmale:  dem  IJngiiciiien.,  dem  pTobIcmal.  Ana^ange.  AehnL 
nnaer;  lich  auf  ettcai  einlaiien.  Oft  bei  Cicero,  l.  B.  Manil.  11.  qlia 
uavlgavit,    qai  non   ae   aal   mortla  ant  lervilutil  pericnle   commillerelt 

CAP.  SXVt.  Adhibita  audacia  etc.]  Darana,  lo  wie  aui  lenia.  ■ 
ribut  veatis ,  folgt,  data  dai  Welter  damali  grade  nicht  gOnilig,  dal 
Meer  aldrmiach  geweaen.  Diefi  itimmt  mit  dem  Wagitück  Caeaara 
fiberein,  von  welchem  Plutarch  Caea.  e.  SS.  u.  A.  berlchleu.  Vergl. 
Mar.  in  c.  25.  —  AdAibere  t.  ob.  I,  37.  p.  111.  bezeichnet  ingleicb 
unaern  Adverbialbegr.  dabei,  i.  i.  bei  AaaCnhrung  einer  Sache  elwai 
aatrenden  od,  beaeilen;  ei  hei  irgend  elwai  an  gewiiien  Dingen  oder 
Eigebachaflen  nicht  fehlen  laiaenj  aich  dabei  benehme»  ■■  B.  mit  Kühn- 
hrit  und  Muth.  Sa  Cic.  ad  ßlv.  IV,  S,  3.  in  ne  eonaoiando  non  me- 
dlocrem  animi  dolorem  adhibuitli.  lind  lo  verbindet  Cicero  hanfig  ai- 
hibere  mit  allen  AenrieTungen  periöalicher  od.  moraÜKbcr  Tbäligkeit 
a.  B.,  earam,  diligentiam,  «mimum. 


g..._t,Cüo;;lc 


376  C.  lUL.  CAE8AKIS 

altero  die  Apolloniam  Dyrrhachiumque  praeterrehnntar, 
Qui  quam  easent  ex  continenli  rigi,  C.  Coponins,  qni  ' 
Uyn-hachii  classi  Rhodiae  praeerat,  naves  ex  portu  educit 
et,  qaam  iam  nostria  reinissiore  vento  adpropiaqnassent, 
idem  RDSter  increbniit  Dostrisqne  praesidio,  fuil.  \eque 
vero  ille  ob  eam  caussam  conatu  desistebat,  sed  labore 
et  peraeveraDtia   nautaram   se    vini    tempestatis  superare 

atjue  altera  die]  So  In  einrg.  Codd.  dainiit.  PcL  n.  Latd.  I.  nicht: 
alttra,  wie  die  vulgata  und  noch  in  mehr,  neuern  Editl.  Diefi  ver- 
dient Anfnahme;  picbt  bläh  wegen  der  ¥0d  Dr*kb.  in  LW.  XXXVII, 
39,  2.  beigebrachten  Beiap. ,  lond.  mueh  weil  hier  d«r  chrenologitehe 
oder  aitranaai,  Tog-gemeiDl  iit.    Sa  c.  30  f. 

DffKrAaehiumque  praelerveiunttir]  Elberl.  p.  132.  wdniebt  Dyrrh. 
que  nli  Znnti  der  Abichreibci  verbunt;  Bneb  ApplH  II.  39.  «igt: 
o  Arrüruii  AnolXurlar  fii»  TutQ4n}.tvan.  AlM  lef  Antoniu  vor  A|Hillik 
nia  vorbei  ft%ta  Norden  nach  Dgrrh.  *d  geeegelti  ihm  ley  Capnniai 
von  Dyrrh.  aoi  entgegen  geiefaiOl,  uro  wo  möglich  von  der  nördlich 
gerlcbt«l«B  Fahrt  den  Feind  abiaiehnelden.  Noch,  meint  Klbert., 
lönne  man  die  Worte  deaten:  Apalloniam  praetervehnDtnr  Dgrrha- 
rhiam  vertut;  denn  jenei  gut  fehlt  all erdingi  in  mehr.  Codd.  IndeA 
fcooiite  I)  fue  leicht  dareh  dai  folgende  p.  In  praeterv,  veidringl  wer- 
den und  Buifkllent  2)  labt  eich  die  Sache  gani  uuarlicfa  erklären,  da 
Anloniai  offenbar  xfiieAen  dem  nördl.  Hegende«  D^rh.  nad  drin  aüd- 
tichern  ApoUonia  hisdureh  [ahrcp  und  landen  wallte,  der  Weiiong 
Caeiari  gani  geaiäfl;   3)  unleritütal  t.  30  in.  diei  gewähiil,  Leiart. 

auiler  inerebruW]  Auilfr  einer  von  den  nieei  ein^elmiichen  Na- 
men, mit  denen  die  Römer  die  Winde  faeielchneleoi  aufterdem  noch 
Favom'at,  der  Weilw.  Vergl.  WoU«  Analelt.  II,  461'^  500.  —  Die 
Form  increbmit  itatt  der  welchern:  inerchs^f,  verlheidlgt  nach  der 
Analogie  Uadend.  mit  hinreichenden  GrQnden  lu  8nel.  Caea.  c.  79.  o. 
Ocf.  II.  Damit  itimmen  hier  3  der  heit.  MSS.  dberein]  dcigl.  die 
ineiet.  Codd.  bei  Liviai  n.  A.  8.  Drakh,  an  Liv.  VII,  12,  T.  Dchtner  n 
Erlo^.  80  aach  Dnter  den  Neuem  Ruhnkeo  la  Haret.  Opp.  I.  p.  S9. 
und  Cic.  p.  IS7.  Kichatädl  In  den  Acadea.  Protuai.,  deuen  AnloriUt 
vollgültig.     Wie  hier,  bei  Cic.  ad  Dir.  VII,  20  (.'  ventitt  inertbraeit. 

Koilrügae  praetidio  fuit}  Dieie  Stelle  (eheint  Held  ad  h.  I.  milk, 
ventanden  an  haben,  wenn  er  tagt:  „die  reindllcheu  Schilfe  braufhten 
■nr  Verfolgung  den  nimlichen  Wind,  wie  die  Verfolgten {  aber  der 
Wind  verhinderte  durch  leinc  Uefligfcell  jeden  Angriff."  Moth.  fOhrt- 
an  Dia  Caia.  XLI,  48  (,  {"/"'>'  Y^^  aqio3qo^  intyira/ttrof  ixalvai  «^v 
hii^ioH'.  Wir  denken  uns  die  Sache  ander*.  Plan  und  Zweck  dea 
ABtoniu«  knhnle  ri  unmöglich  aepi  und  war  n  auch  nicht,  nach  c.  30 
in.  nach  yj/mpAaeam  lu  trgeln  od.  ,naeh  Pj/rrAaeA.,  londern  er  wollte 
iwiaehen  Apollon.  und  Dyrrh.  irgendwo  landen.  Der  tlarke  Sddwind 
trieb  ihn  mit  der  Flolte  wider  Willen  gegen  Norden)  ihm  enigegea 
kam  Coponini ,  der  den  Feind  ȟdli'ch  von  Dyrrhach.  noch  xn  allHkiren 
hoffte-  Allein  gegen  den  Wind  konnte  er  Anfange  nicht  kämpfen,  noch 
die  feindliche  Flotte  angreifen,  und  all  Anloniai  bereit!  die  Höhe  von 
Dyrrhach.  gewonnen  und  drüber  hinani  war,  da  Vvar  ca  m  apit;  An- 
tonini  hatte  den  Vnraprong. 

»e  Bi/H  —  Superare)  Stall  <e  fn  5  Codd.  ft,  wai  auch  EIhtr] log 
TIaamit,   «ofnatm  n.  ni(  dem  folgenden  gne  in  Correlafion  sefite,  und 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  m.  CAP.   27.      377 

po9se  Bperabat,  iiraeterpcctosqae  Dyirhachinra  magna  vi 
'  Tfintl  nihilo  secins  sequebainr.  Nostri,  ngi  fortnnae  beae- 
ficio,  tarnen  impetum  classis  timebant,  si  forte  Tetltiu 
remisiHset.  Nacti  porlum ,  qui  adpeUatar  Nympbaeam, 
ultra  Lissam  miHa  passunm  tria,  eo  naves  intrQdaxenmt, 
(  qai  portuB  ab  africo  tegebatur,  ab  aastro  non  erat  tntas,) 
leviase|ue  tempestatis ,  quam  classis,  periculom  aestima- 
verunt.  Qno  simul  aique  intQB  est  itum,  incredibtli  feli- 
dtate  Buster,  qiii  per  bidiium  flaverat,  in  a&icum  se  vertit. 
Cap.  XXVII.    Hie  snbitam   commutationem  fortunae 

■l>tt  mftrare  nach  eioiB.  Coii.  iDperoiV.  Dttd  ichcint  der  Sachs 
■elbat  angemeiicn  aad  jenra  le  etc.  elwai  dem  geianden  Sinne  der 
lateip.  Spraehgraetie  logar  Widerilrcbendei  anindealea :  denn  Copo- 
DiD*  alltin  trat  doch  nicht  in  Conflikl  mit  der  Gewalt  dei  Windei? 
Schicklicher  wird  die  Kratt  dei  Elemente  and  die  eegenanitrengDng 
dci  «tchiflivotke  penonificirl.  Nur  xwei  Grande  für  te  laiien  lich 
aofier  drr  JtfeAnahl  der  Codd.  aofäbren,  dah  der  Verf.  die  Perioidich- 
keit  D.  Leiden! eh sf Eli rhkeit  dc>  Copon.,  mit  Bexug  anf:  negue  —  cnaatu 
4e*itttbat  —  hahe  naher  beieicbnen  wollen  j  ludet!  würde  diefk  dnrch 
—  niMto  leciui  leq.  vielleicht  hinreichend  geicheheu  icfn;  —  nnd  waa 
die  Bedeot.  von  «t  —  gu«  KDlangt,  die  hier  gellend  gemacht  werden 
Murale,  lo  lehclat  ale  Kot  natr*  Stelle  keine  Anwendang  in  geitatlen. 
In  io  fern  der  Sali:  praeteneeleiyu«  elwai  Zaßill'gei  enthält,  was 
mtl  dem  Frahern  et  vlni  tempeil.  ele.  in  keiner  durch  Innern  ZDiain- 
menhmg  der  Verhältnioe  oder  Thatiachen  begründeten  Verhindang 
Kehl.  Einige  Beiip.  bei  »anilh.  %.  188.  S.  810.  Man  Sherietie  alio 
te  durch:  er  teiner  Seilt. 

jiotte  sperabat]  Sa  ,ant.  41  f.  B7  tu.  coli.  e.  02.  eatnra  pila 
iptrahat,    aimal  yöV-e  etc.  ^ 

praetervectoiqtit  —  magna  vi  cenK]  Dien  *ind  Ablativ.  Initm- 
mental.  a.  cauiial;  la  beliehen  auf  pratterenelos ,  wodnrcb  angedMtet 
wird ,  data  aie  dnrch  die  Gewall  dei  Sturmi  glrichiam  vorbeig^agt 
wnrdeni   and  dieta  haHe  den  Ropan.   voriicfatlg  narhen  aollen. 

qui  adiiellalur-S^mpkaeum]  Vergl.  Rani. hörn  §.  15S.  S>  SSI.  a^ 
62.  ta  Kall.  Cal.  9S,  3.  eal  /omt  in  careerej  quud  TuUianuwt  adpella- 
tar.     Z.  g.  a;2.  und  he«,  anf.  c.  2D.  m  poaloaet. 

ab  afrirv'i  Der  Sadweatnrind,  ll\p  hei  dea  Griechen)  er  weht 
as*  der  äuofni  x"f"9'>^  ^-  ■■  »o  die  Sonne  im  Winter  nnterteht. 
Man  kennt  ihn  aua  Horal.  Od.  I,  IS. 

letim  lempettati»  ele.]  Ctaitis  perieMlnii  iit:  perlcal.  ab  ReiNum 
elalte  immintiu.  So  aagl  Liv.  V,  54,  4.  in  jeoeT  ichonen  DaritetlnnK 
der  Voriüge  Romi,  lelbat  In  der  geogr.  Lage:  anare  vicinnm  ad  eam- 
■loditalea  nee  expoailam  nimia  propinqnitate  «d  perieula  clmtiuni  ex- 
temamtn. 

intHt  ett  itum'l  In  0  MS9.  intro.  Wir  tragen  lein  Bedenken 
wegen  intu» ;  dann  aatier  •Stellen  bei  Plaului  uud  Calmt ,  atebt  bei 
Taelt.  UUt.  1,  35.  eqnltam  pleriqoc  ~r-  refractii  palalil  [oribna  —  mere 
intat,  wa*  iwar  Tan  Quintilian  I,  5,  50  fdr  Soloeciamni  erklärt  wird. 
Vergl.  Meinen  Ucbertiehl  der  lat.  Part.  8.  31S. 

CAP.  XXVli.  Hie)  Ehen  (O  c.  2B.  lieb,  tibi  Untere  ob.  e.  13. 
Umpare  eommuUit«'i     Tempta  lat  hier:  Zeit  a.  Umatinde,  £««« 


gL,_._b,Coo^le 


878  C.  lUL.  CAESARIS 

Videre  licnit.  QdI  modo  sibi  'timnerant,  hos  tntlsaiiniis 
portos  recipiebat:  qni  nostm  oavibas  pericblnm  iritnlerant, 
de  SQO  timere  cogebantnr.  Itaque,  tempore  coromutato, 
tempestas  et  nostros  texit,  et  naves  Rhodias  adflixit,  ita 
nt  ad  anam  omnes  constratae ,  numero  sedecim ,  elideren- 
tnr  et  nanfragio  interirent,  et  ex  magno  remigam  propng- 
natoramqne  numero  pars  ad  scopnloti  adlisa  interficeretur, 
pars  ab  nostris  deiraheretur:  qnos  omnea  conaervatos  Cae- 
sta  domam  retnisit. 

Cap.  XXVm.  Nostrae  naveg  dnae,  tardins  carsa 
confecto  in  noctfem  coniectae,  qnnm  ignorarent,  qnem 
locam  reliquae  cepissent,  contra  Lissnm  in  aocoris  con- 
stitemnf.  Has,  Bcaphis  minoribusqne  naTigiis  compluri- 
bns  anbmissis ,  Olacilius  Crassus ,  qui  Lissi  praeerat,  ex- 
pttgoare  parabat:  simal  de  deditione  eormn  agebat  et  in- 
columitatem  deditis  poUicehatur.  Hamm  altera  navis  du- 
centoa  viginti  ex  legione  tironum  Bastulerat:  altera  ex 
veterana  paullo  minus  ducentis.  Hie  cognosci  licuit,  quan- 
tttm  esset  hominibns  praesidii  in  animi  firmitadine.     Ti- 

,dcr  Sache  n.  P*noa.  Verwandt  B.  6,  III,  6.  eommmtata  forltma.  We- 
tta  texit  vergl.  1,  85. 

ad/ti3-itj     CCr.  B.  e.  V,  10.  omnci  dstci  adßietat  atqiiB  in  Klar« 

detrahtretur]  Einige  »ogen  Tor:  ertraierenliir ;  i>%^  vnig.  war 
vor  Üad.  rfittrali.  ße  ncopulil  fael  deitti.  tu  iDppIiren  i>l  natilrlicher, 
■ii  ex   aqua  ,iu  extrah, 

CAP.  XXVIU.  Noitrae  nartet  daa»'\  8.  II,  27.  ta.  Damit  ver. 
wanat  der  latfia.  Cebraach  in^SlrltCD,  wie  Sali.  Cal.  SS,  13.  potuitU* 
aomutli,   d.  i.  IManehe  von    Each   lionnUn.   8.  Fabri  B.  a.  O. 

t»  noetewi  eenitclae]  IHbd  übcraetil:  JQ  die  Nacht  hinein  Tcnpi- 
le(.  Allerdingi,  deip  Sinne  nach,  eigenll.  die  in  die  NacM  hSaeimge- 
rathen  waren,  nami.  durch  dai  nngSnitige  Wetter  nnd  darch  den  Zo- 
tall.  Man  fährt  an:  B.  Afr.  52.  ni  ia  noctem  praetiuia  eiiet  coaiectMmt. 
Aach  hier  gilt  es  Tan  den;  Zotolle. 

Lit$i  praeorat]  S.  ob.  III,  13.  Weg.  iHStuleral  (.  B.  G.  IV,  3». 
Tallere  in  navan,  in  Umbum  sind  die  elgenthdnil.  Anidracke.  Cfr. 
Ovid.  iMet.  XI,  441.  Sil.  Itat.  VI,  500.  Eben  nt  Miere  alall:  in  egutim 
toll.     S.  Dralb.  IQ  LiT.  XI.V,   6,  S. 

paullo  minut  ducenlit  ]  Aehnliehe  Struktur  mit  ampliu!  B.  G,  I, 
15.  f.  IMan  mur*  auch  hier  minta  lubatantirlieh  nehmeni  dich  arheint 
wenigsten*  dae  allgemeine  Spracbgeieli  la  fordern,  wie  unter:  tiaat 
weniger.  S.  7..  $.  485.  Ctr.  Sali. 'lag.  53.  5.  dai,  Fabr.  Vergl,  Rani ih. 
8.  401.  wo  viele  Heiip.  Einige  EdiLt  nahmen  aaf:  daeentot^;  nnd 
•llerdinga  kannte  die  lonitige  (iewahnb.  Caeiari  dafSr  «timmen,  i.  B. 
nnt.  SS.  noatrl  non  atnpliai  viginli  e.  q.  non  ampliui  ducentat.  An 
luiirer  Stelle  konnte  jedoch  jenei  paallo  deb  Begr.  von  mlim*  uodiBdreD. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  HI.  CAP.  28.     37» 

rones  enim,  mnltitndine  naviani  perteiriti  et  salo  nansea- 
^ae  confecti,  iureiurando  accepto,  nihil  iis  nocitMros  ho- 
Ktes,  Eie  Otacilio  dedidenint :  qui  omneB,  ad  eum  prodncti, 
contra  religionem  inrisiurandi  .in  eias  conspectu  cnideliB- 
siiae  interficinntiiT.  At  veteranae  legionis  nilites,  item 
Gonfiictati  et  lempeslatis  et  sentinae  vitüü,  neque  ex  pri- 
Btina  rirtute  reiDittendiun  aliquid  putavemnt;  aed,  tractan- 
dts  conditionibus  et  simolatione  deditionis  extracto  primo 
noctis  tempore,  gabernatorem  in  terram  navera  eiicere 
cogant;  ipsi,  idoneum  locnm  nacti,  reliqnam  noctis  par- 
tem  ibi  conffloenmc  et  lace  primae  misais  ad  eos  ah  Ota- 

(b/o  ttauietigiie  ete.J  Saide  Warffaraen  griechiicb.  So  «in  Seb«- 
liail  lu  Ariitolel.  Rbel.  p.  G6.  nl  it  i^  aloiia  örtis  intö  loH  aaXav 
xai  tu*  xv/rniei*  ta^aoo/ierot  vavziiSai. 

nifiil  iit  —  nocitaroi  A.]  Wegen  iit  verweilt  Hetd  a.  A.  aaC  die 
Fälle ,  wo  Gnei.  itslt  lui,  tibi  etc.  a.  tum  lieh  dea  Pronom.  t(  ele. 
bedienei  i.  B.  I,  35.  p.  106.  Doch  fällt  iit  an  aatnr  Stelle  weniger 
■uf,  ond  tibi  wüide  hier  doppeliiDoig  geweieu  «eyn.  Der  Smiid  lieüt 
aber  lUDBchit  iii'  den  Ablat  kbiolut.  iufiiar.  aeetpto;  blrr  tritt  die 
Ptrtott  der  Belkeiligten  gen*  In  den  Ufotergrunid  und  die  Angabe  iit 
rein  lätloritch.  Anden,  wenn  a*  hieb:  poetquom  —  ■cceiKrnat.  Vergl. 
ühcr  den  Gebr.  von  it  n.  ille  Pabri  xn  SalL  lug.  51,  4.  &a  wdrde  hier, 
wenn  ea  hiehe;  inrelnr.  datOy  gani  richtig  geiagt  werdea:  nihil  iiH* 
nue.  h.    Vergl.  Beoeclie  in  luitin.  XLII,  1,  3. 

ttmpettatit  et  tenlinae  vitii»\  Den  Sinn  heitlmmt  Held  ad  h.  I. 
■o:  mit  den  UngimäekUchieiUn,  welche  der  Storm  und  dos  einge- 
druiigae  Meerwaiaer  verareBchte.  Doch  vitiam  bedeutet  lowohl  tcileeAM 
und  fthUrkaftt  Eigeutchttft ,  ■!■  nachtheilige  Wirkung  D.  F^lge.  S, 
ob.  1,  81.  p.  192.  So  Tacit.  Dial.  de  Orat.  c.  IS.  n>.  ailio  malignilalit 
■huBianae  velera  lemper  in  Inude,  praesentia  in  fulidia  eiie.  S»  auch 
luttin.  11-^  1,  Q.  lacoram  ttitia  quaeiitU  arte  remediis  niolliebantur. 
Heber  tentina^  im  eigentl.  und  oft  gebrauchten  bildl.  Sinne,  vergi. 
Benecke  au  Cir.  Orat.  Catil.  1,  S.  p.  S3.  u.  lu  Sali.  Cal.  37.  4. 

ntgtie  —  reaiitleiidum  etc-l  Oud.  erklärt  negae  durch  ne  gnidem; 
otFenbar  xu  gewagt  und  ohne  Notb.  Nrgue  hat  die  bekannte  Bedeut. 
von  neque  tarnen,  negue  vera.  Die  Verbind,  irt  41edaukeni  itl  ichein- 
bar  durch  ntgve,  hier  in  Bexieh.  auf  at,  fall  taufolugiich  onterbrochen, 
ond  würde  einfacher  und  natürtleber  lo  lanteo:  At  —  militel,  guati- 
guam  aeque  atque  tirooel  conlliclatl  etc.  —  nihil  tarnen  —  remitten- 
dum  potaveroiit.  Dieie  Folge  von  At  —  negue  tcfaeint  enlalanden  durch 
NacbUiiigheiti  unter  andern  Umaläuden  wurde  man  xa  conflictati  hiu- 
xnfügen  tunt,  und  dann  wäre  neque  ziemlich  gerechtfertigt;  a.  ehcnao 
würde  durch  Interpunktion  leicht  zu  helfen  aeyn.  Alio  bedarf  ea  kci- 
'ner  Aenderung  von  ted  in  et,  wie  Mot.  wollte.  Aehnlich  iat  wenigat. 
e.  20.  m.     Negae  vero  —  ted  —  niAil»  lectat. 

traclandit  coitditionibut }     So  Liv.  XLIV,  II,  9.    Fama  tnit,   tra- 
elalai  iuter  Rumenem  et  Peraen  condnionet  amicltiae.  In  demielb.  Sinuc  ~ 
luat.    XXXI,  T,  1.    Nam    neque    de    Tedimendo   Slio    unquam    traelavit, 
nee  aenalom  de  eo  agere  permilil.    An  nnir.  Stelle  al*o:    Unterhand- 
lungen pflegen  oud  betreiben. 


gL,_._b,Coo^le 


380  C.  lUL.  CAESARIS 

(älio  eqnitibns,  qlii  eam  partem  orae  ntaritimae  adsenTt- 
Itant,  circiter  quadringentis ,  quiqae  eos  armati  ex  prae- 
Bidio  secuti  sunt,  se  defendenint  et,  Donnullig  eoram  in- 
terfectis,  incolnines  se  ad  nostros  recepemnt. 

Gap.  XXIX.  Quo  facto  conFenlus  civinm  Romano- 
mm,  qui  Lissnm  obtinebant,  qnod  oppidnm  iU  antea  Cae- 
«ar  attribuerat  maaiendumqae  caraverat,  Antoniam  rece- 
pit  omnibusqne  rebas  iavit.  Otacilios,  aibi  timens,  oppido 
fngit  et  ad  Pompeium  pervenit.  Expositis  oiuaibtis  copiis 
AotoniuB,  quarum  erat  Bumma  TeteraDanim  triam  legionnia 
nniusqne  tironum  et  eqaitum  octingentoram ,  plerasqoe 
navea  in  Italiam  remittit  ad  reliquos  milites  equiiesque 
tt'ansportandos :  pontones,  qaod  est  genns  naviuin  Galli- 
carnm ,  Lissi  relinquit,  hoc  consilio ,  nt  si  forte  Pompeius, 
Taonam  exiHtimans  Italiam,  eo  transiecisset  exercitum, 
qiiae  opiriio  erat  edita  in  vnlgas,  aliquam  Caesar  ad  in- 
sequendum   facultatem  haberet:    nunciosqae  ad  eam  cele- 

HBetit  parleui  —  con/VcRmat]  D.  (.  dIcU  bloh:  Irantegenait ; 
«und.  li«  brdchten  den  flbngen  Theil  der  Nacht  -'-  volltadi  su,  w> 
Hall  die  Nacht  la  Ende  war.  Ahiolnt  B.  6.  VII,  3.  coiiffeta  vigiUa. 
'  und  B.  'Afrie.  83.  eonfielat  diei. 

adiervabanll,   S.   oh.  I,   21.   p,   66. 

guifue  —  »ecati  lunt]  E)g.  iiiqae,  qal  etc.  8o  B.  fl.  VII,  31 
«ttr.  com  magno  ■■ornm  nomero  et  quo»  —  eonduxerat  Ctr.  Ramib. 
§.  198.   S.   SSO- 

tT  praniifio]     P.  i.  von  der  Gamiton,  nimlich  in  Liiini. 

CAP.  XXIX.  Allriöaerat]  Sc.  defcndcnduDi,  vel  omnino  «d  pro 
tempore  et  loro  n«ee»aria  curanda.    S.  I,  S7.  )n. 

Expotltft  —  eopiit  Antoniat]  Aebni.  ob.  c.  12.  JUcepta  Caesar 
Orte».    Unt  c.  30.        . 

guarum  (Bnns  —  IriDm  legg.]  H«ld  niacbt  «ofnieTkiBni  anf  den 
dopprilen  Genitiv  (SobjeVti  n.  QaButilalii  od.  Numeri)  bei  den  Wärt. 
tnunna  a.  aamenii.  B.  G.  II,  33.  IV,  12.  15.  .Cfr.  Ramab.  §.  107.  I. 
2.  u.  Rremi  zu  Nep.  Kam.  7,  1.  Analog  iit  Liv.  XI.II,  Sl,  7.  Et  ar- 
matorom  daa  milia  Oallorom  erant;  wo  auch  eine  andre  Stroktor  von 
ivininn  eraichtliehf  Samma  loKus  exercitua  Iriginta  nevea  mitia  pedi. 
'  tom  rrnnt.  —  Ibid.   Summa  oroniom  quadraginta  milia   ariaata  fiierf. 

pontonet  gued  ett  gtnut]  Held  ad  b.  I.  lehrt  dorch  Beilp.  wie 
des.  da*  Pronom.  gui  mit  appellari  in  dem  Gfnui  dei  Sahilantivi 
Snhjerti  iclie,  >.  8.  ob.  c.  e.  lorni,  ^ur  appellatnr  Phariilia;  bei 
nsf  stehe  g«i  in  dem  eenm  ite«  PrSditatanomen ,  wie  hier,  fin  B.  G. 
VII.  ilS.  Uavon  weicbeD  Andre  ab.  Sali.  Cat.  55.  Est  locu«,  gtiiid 
Tullianum  appellafnr.  I.iv.  II,  13.  agrum  dono  dedere,  gaae  poilca 
Kui.t  Mucia  prala  ap[iellala.  U»d  lo  auch  bei  dicitur.  Cic.  Oral.  II. 
forma,  qui  x"'^'^'!!!  Craece  dicilnr.  Vergl.  Ramih.  J.  158.  S.  55). 
Di«  pontaats  nennt  Getl.  N.  A.  X,  25  f. 

ad  iiarytiead.  facatl.]  Davaa  ob.  II,  6.  p.  225.  LiT.  VI,  22. 
mvleria  ad  omnem  laude  m. 


L.gL,.._b,COOgle 


D£  BELL.  CIVILI  LIB.  lU.   CAP.  30.      381 

ritcr  mittU,   qaibus  regionibua   exercitum  exposnisset  et 
qaid^  intlituin  transTexissel. 

Cap.  XXX.  Hatic  eodent  fere  tempore  Caesar  atque 
l*oinpeiu8  co^oscuni:  nam  praetervectas  Apolloniam  Djr- 
rhachinrnque  naves  viderant;  ipsi  iter  secundum  eas  (eira 
direxeranl;  sed  qao  essent  eae  delatae,  priinis  diebas 
i^orabant:  cognitaque  re,  diversa  sibi  ambo  consilia 
capinnt:  Caesar,  ut  quam  primum  se  cum  Antonio  con- 
iangeret;  Pompeius,  ut  venientibus  in  itinere  se  oppone- 
ret,  si  impnidentes  ex  insidüs.  adoriri  posset:  eodemque 
die  uterque  eonim  ex  castris  sfaiivis  a  flumine  Apso  exer- 
citum edncuDt;  Pompeius  clam  et  noctn,  Caesar  palam 
atque  iDterdio.     Sed  Caesari  circnitu  maiore  itet  erat  lon- 

quid  taiKlam^  B.  ob.  II,  34.  p.  304.  Analog  tir,  SXII,  4.  Fl)>- 
mloiui  id  Uiilum  bottiam,'  naai  ex  adveno  erat,  conipexil.  Cic.  »1 
Div.  IX,  2S,  I.  cogito  —  natictilaram  habere  aliquid  in  ora  maritU 
na.  —  Bei  gmd  tebe  ich  auf  <lai  Materiale  aad  auf  die  Malte,  au« 
der  ettraa  beatebl}  bei  qaantatn,  mil  dem  Nebenbegriffe  der  Verwnu- 
dcrung  und  de>  Affekti,  aaf  dea  Umfang.  —  Ueb.  die  bek.  Strokb 
1.  Rauiib.  S.  104.   S.  304. 

CAP.  XXX.  Secundum  ;a»]  So  wFe  teeandum  ßumen,  lang! 
dem  Fluiie  bin,  R.  ti.  II,  18.  VII,  34.  lo  hier:  nach  der  Richlang, 
welche  die  SchiFFr  nahmen.  Veriobiedeo  daron  B.  6.  I,  33,  in.  t-can. 
dam  ea,  d.  i.  necfnl  dieaem,  nolür  aneh:  tecunda  loeo.  Vergl.  F'abri 
in  Sali.  lug.  14,   3. 

quo  —  delatae'\  Mit  RBclficht  auf  den  heftigen  Wind,  der  di« 
Schiffenden  wider  Willen  irgend  wohin  getrieben.  S.  B.  G.  V,  S.  S. 
as6.  Ruhiik.   in  Veilei.  I,  I,  3.     Dafür  auch   deiiei  a.  delrudi;  griech. 

se  opponeret]  Daher  Sali.  Vat.  S8,  B.  exercltna  dao  haitinn  — 
obitant.  u.  Plot.  Cic.  ii.  Kä^aip  lOlg  lutaan  jtoXniVfiaatr  —  ainnaa- 
aö/iirog.  —  Nicht  onier;  lich  yriderutsen ,  diefi  iai:  reiiatere,  ob- 
•Iilere,  obScerei  lond.  faktiacb  and  In  kookreto:  entgegentreten,  tax 
Jem.  Widerpart  lu  hallen ,  wobei  ea  natürlich  aot  Kampf  abgeiehen. 
So  Nep.  Timolh.  3,  I.  Phillppna  iam  tum  valeni:  cnj  oppatitat  Chaiea 
..  qaum  eiaet,  non  latia  In  eo  praeaidil  pnlabatur. 

atergue  eorum  —  edaeani]  Han  lieat  aonat  bei  Caea.  nach  Mer- 
gue  den  Singular,  vie  B.  G.  I,  43.  VII,  33.  B.  C.  1,  40  extr.  Q.  looat. 
Eben  ao  hat  Sajlual  den  Plural  nur  Calil.  40,  3.  Vergl.  aufaer  Z.  (.  167. 
Rainib.  g.  156.  S.  518.  Ebin  ao  luatin.  XXXVIil,  3,  4.  ulergue  in 
regaum  reslitaaiilar.  —  Dergleichen  Conatrukt Ionen  laaaea  lich  an 
Beaten  erblareu  durch  Annahme  einer  Appotition,  nach  welcher  titer- 
gut  eorum  paj-enlbetigcb  geaetit  wird,  wie  pro  te  gaiigae,  aliat  alio 
niore  virenlet.  S.  Kriti  in  Sali.  Cal.  0,  3.  u.  Maltbiae  gr.  Gr.  p.  t>D2. 
über  i'iamo;  u.  äkko»iv  äXlon  —  Der  Hliral  wird  dann  gerechtfer- 
tigt ond  hier  am  ao  mehr,  weil  gleich  darauf  die  beiden  Peraouen  ge> 
nannt  werden  und  dai  Prädikat  educuut  nicht  blofa  beiden  xugleith 
beigelegt  wird,  *oud.  dieielbe   Handlung   ftii  augleich  au  nertcAiedMem 


gL,.._b,Coo^le 


383  C.  lUL.  CAESAßlS 

gios,  aclverso  flumine^  ntvado  transire  pOaset:  Poinpeius^ 
qnia  expedito  itinere  flumen  ei  Iranseuaduia  non  erat* 
magnis  itineribus  ad  Antonium  contendit;  atque  eum  ubi 
adpropinquatecognovit,  idoneum  locum  nactus,  ibi  copias 
collocavit,  goosqae  omnes  castris  coatinuit  igneBqiie  fieri 
prohiboit,  quo  occnllior  esset  eius  adventus.  Haec  ad 
AntoDium  statim  per  Graecos  defenintur.  Ille,  missis  ad 
CaeEarem  Hunciia,  unum  diem  sese  castris  tenuic  altero 
die  ad  enm  perrenit  Caesar.  Caiaa  adventu  cognito  Pom- 
peius,  ne  daobus  circumclnderetiii  exeroitibus,  ex  eo  loco 
discedit,  omnibusqne  copiis  ad  Asparagium  Dyrrbachino- 
nim  pervenit  atqne  ibi  idoneo  looo  castia  pomt. 

Urlen  erfolgend  dirgctiellt  werlca  ■ollle.  —  Dieh  enteht  n*n  «tii 
Stellen  wie:   Curemu*  nterqae  «Ic.    S.  Runih.  a,  a.  O. 

cireutht  maioret  D.  i.  dureA  den  grnriern  Begtn,  den  Caet, 
Barben  muhte;  ftr  conieq,  der  Vmatg ;  deon  cireuitut  eig.  der  Ua- 
kreii,  dab.  in  elreallu  =  rimgnm.  B.  G.  II,  29.  Allein  der  in  vieliB 
Kriitnmnngem  lortlanfende  Weg ,  Im  Gegeniati  dei  ichaurgradtn, 
heilit:  anfractu*.  So  Nep.  Bum.  S  extr.  lllum  Bufractum  loagiorem 
ilae  copionc  capif.'  n.  ib.  8,  5.  via,  qna  omnei  comDieabant,  altero 
lanlo  longiorea  habehat  anfiatlam.  In  2  Codd.  lieit  ubii;  Sad  m 
Caeaare  i  man  kann  alch  wokl  crliläran ,  wobvr}  Indefi  wäre  Tiell. 
Sed  Cneiari  a  tircvüa  mai.  an  Tertb eidigen.  Aehnl.  änö  PIul.  Cie.  31. 
In.  Mip&orov  laviöii   inol^ot  äii  ovdmiiq  tqynv  iic»^[]oI>. 

adrtrta  fluBi-l  Mob.  ad  h.  I.  erkJäit  dief*:  den  Flufo  anfaSrH; 
Banmd.  dnrcli :  da  vor  ihm  der  Fl.  war.  li'na  icheint  daa  folg.  qnli 
expedito  ilin.  Humen  trana.  no»  erat  —  aaanieigea,  dafi  der  Sinn  aey: 
adveriante  a.  iiapedienle  ac  prahibenle  (ic.  ipao  iLlo  loca,  quo  eaitni 
■tatira  habnerant)  flamine :  Der  Flufi  geitaltete  dort  keinen  Ueber- 
gaug,  der  Flah  war  in  Wege.  Vergleicbt  man  aber  B.  G.  \'II,  60 
«.  Gl.  legiouei  —  adeerio  flamiitf  [iroGciici  imperal ,  im  Gegeaa.  von 
lecunda  ü.  und  dächte  man,  dafa  die  Fürth  (vadum)  and  der  Fii^ft 
docb  imtaer  ein  und  daiielbe  bleiben,  wai  aber  wohl  in  anferachtidea 
iil,  wie  uuier;  der  Strom  war  im  Wege  und  man  lurhte  eine  Fürth 
durcfa  den  Fluh  j  ferner,  dafi  die  Richlvng  dea  Martchea  angegeben 
werden  mnfile ;  ao  halle  tlremaufteärli  fiinigea  für  aicb.  Doeä  dec 
SSttlaataienAang  iDDri  enlacheideo. 

expeäilo  HtnereJ  D.  i.  da  aein  Marich  ohne  Schwierigkeit,  leicht 
und  tehneU  «ngetietea  werden  konnte.  So  B.  6.  VI,  24.  iter  expe- 
dito palet  d.  t.  fSr  einen  der  leicht  in  Kura  iit,  gut  maDchirt,  ab«r 
aneh  auf  kein«  Hindernliie  atiihu  So  IV,  33.  expedÜHm  ad  auoa  re- 
«eptttiH  habent. 

tranteundant  eral'\  Soll  diefa  die  Neth^endigkeit ,  wie  gewtibn- 
licli,  beiekhuBD,  oder  vielmehr  daa  nieht  Dürfen,  und  folglich  nicht 
»ölhif  habent  Wir  glauben  daa  I.elitre.  Vergl.  Z.  g.  649.  u.  Raiaih. 
%.  IS3,  8.  5&3.  Beionderi  a.  Bremi  lu  Nep.  Attic.  IS,  5.  Beld  zu 
B.  G.  V,  2S.  Beneeke  au  Cic.  Or.  Calil.  II,  13.  p.  I7T.  Gewöhnlich 
■tobt  in  der  ^edeut.  dea  Därfent  (Andre:  der  Mägllehteit)  «ine  Ne- 
gation oder  ein  verwandtea  Adverb,  i.  B.  rix^  Uebrlgenl  nSrde  Cl 
r  Uulwi:  Poupeini,  ati  —   non  erat. 


gL,_._b,Coo^le. 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  HL  CAP.  31.     383 

Cap.  XXXl.  His  tempoiibas  Scipio,  detrimeDtis  qoi- 
busdam  circa  montem  Amanum  accep'tis,  sese  Imperator em 
adpellaverat.  Quo  facto,  civitatibns  tjrannisqae  magnas 
iraperaTerat  pecunias:  item  a  publicaoia  Buae  ptovinciae 
debitatn  biennü  pecuniam  exegerat  et  ab  eisdem  inseqaea- 
tis  anni  mutuaru  praeceperat  equltaeque  toti  provinciae  im- 
peraverat>  Quibus  coactis,  finitlmia  hostibuB  Parthis  post 
se  relictis,  qui  paullo  ante  M.  CjrasBani  itnperatorem  in- 
terfeceränt  et  M.  Bibulum  in  obsidione  habuerant,  legio- 
nes  equifesque  ex  Syria  deduxerat:  sainmaque  in  sollici- 
tudine  ac  timore  Parthici  belli  iu.provinciam  quam  renis- 
set,  ac  nonnullae  militum  voces  tnm  audireotar  tese,  con~ 
ira  hostem  ti  ducerentur,  iluros;  contra  civem  et  coo' 
lulem  arma  non  laturot ;  dediictis  Pergamum  atque  in  lo- 
cupletissimas  urbes  in  hiberna  legionibus,  maximas  lar- 
gitiones  fecit  et  confirmandorum  militant  canssa  diripien- 
das  ÜB  civilates  dedit. 

Cap.  XXXII.  Interim  acerbissime  imperatae  pecnniae 
tota  provincia  exigebantur :   multa  praeterea  generatiin  ad 

CAP.  XXXI.    Hii  lentporSbut']     S.  ob.  II,  23.  io.   Ueb.  Seiplo  I,  a. 

delrimenlit  —  accepU$'\  WeVdie  S»fae  li>cheTli«h ,  wollte  UtiU 
DD!  d«n  Scipio  enticbuldigen  darch:  eatoltitaentii  gaibusd.  Wir  talten 
lolchca  Aaidrnck  mt  BFXeichnDDg  du  beabiiehtiglcn  eedeokeni  'lar 
□npaiiend  Dod  nicht  laleiniich;  denn  entottimtnltim  lit  immer  ein  «ai 
Irgend  etwai  enlip  ringend  er  reeller  Vortheil  und  Gewinn;  onicr:  et 
teirft  etwa»  ab.  Liv.  V,  4,  4.  nu*qaam  nee  Opera  line  emolutaeMlO, 
Bac  emolumentum  Terme  ilne  impea»  apera  eil. 

tyranaitque  \  Sonil:  telrarcbag  und  dffnattae.  Ob.  III,  3.  Der 
Anadruck  nach  RÖmiiefaeD  Begriffen.  B.  Alex.  GS.  f.  Regei ,  tyraa- 
not,   rtynailai  receptoa  in  fidem  —  dimlUit. 

praeceperat'}  Cfr.  B.  6.  VII,  9  )d.  Unt.  III,  e.  87.  exlr.  Bniroo 
Tlctorlam  praeceperant ,  wotUr  Xacit  Agr.  18.  m.  praeiutnpta  apud 
DiUitain  illiui  annt  guiet. 

lumnia  i»  tolHcüudiae  «(e.j  I.  «.  qnnm  vel  oittxime  «lent  lalli- 
eili.  In  beielehnet  den  bemebenden,  grade  Statt  findende»  Znatand. 
8o  in  eupeclatinne,  in  honore,  tu  armia  eiae.  Cfr.  Koilt.  lu  Cle.  ad 
Dir.  II,  3,  5.  und  unire  Bemerk,  in  Sali.  Cal.  51,  6. 

votet  aadirentur^  Eben  lo  B.  G.  III,  17.  p.  303.  n.  c  24  exfr. 
Aehnl.  fiwv^   d.  i.  Aenfierang.     Fiat.  Cie.  c.  24.  m. 

PergamantTi  Die  l^uptsladt  der  Prorina  MIa,  die  oben  im  Alt- 
gem.  genajinl;  i'n  proviacian  ttc.  Man  veriland  darunter  da*  KQaten- 
land  von  Mytien  bis  Carien,  mit  Einiehlala  von  Lyelwnien  n.  Piiidien. 
Es  beitand  dieae  Proviai  lelt  1S3  v.  Chr.  lu  Folge  der  AttaJiieben 
Etbichafl. 

diripiendai'\  Nor  1  Col.  dlriplnnAif.  GrÖfiere  Autorität  für: 
potiuudi,  faciundi,  interfieiuiiäi,    S.  Ondend.  la  B.  G.  111^  8.  ia. 


gL,_._b,Coo^le 


3»!  C.  lUL.  CAESARIS 

avaritiam  excogitabantnr.  In  capita  singnia  servoi^m  ac 
Uberomnü  tribntDm  imponebatnr :  coldmnaria,  ostiaria, 
fniRientant ,  milites,  remiges,  arma,  tornienta,  vecturae 
iiupetabantur:  cuias  modo  rei  nomen  reperiri  poterat,  hoc 
'aatis  esse  ad  cogendas  pecunias  videbalor.  \on  solum 
nrbibng,  sed  paene  vicis  castellisque  ^inguli  cora  imperio 
praeficiebantuF.  Qui  horum  quid  acerbissime  cnidelissi- 
neqae  fecerat,  is  et  vir  et  civia  op'timns  habebatur.   Erat 

CAP.  XXXU.  Mulla  —  ad  of arttiiM ]  Ueb.  aä  u.  -ob.  U,  28. 
p.  2Se.  Fabri  >u  Sali.  lug.  S,  3.  Beaecte  ta  Intüa.  I,  1.  Uirmöch. 
ten  diiniit  vergteichcu  Sali.  lug.  c.  75,  3.  Ceteruia  ulrel  el  ali'a  aguae 
idenia  ^oilari  iubct.  Da  dei  liebrauch  ran  ad  um  abhängig  icbeiat 
von  einem  Feria/begriffe ;  io  würde  mao  hier  >u  luiJtiliren  geneigt 
■eja:  ad  avaril.  explendam.  —  Unten  erklärt  aieb  der  Schiittil.  ielbit 
durch:    ad  cogendas  ptcuniat. 

generalimj  Ob.  II,  21  lu.  Die  Sache  und  Bedeut.  dei  Wort« 
elUärt  da«   Falg. 

ealuMHoriai  Sc  vecligalia,  B(  Wurden  alio  die  !■  den  eiaaetnea 
^&dtelt  Tothan denen  aablreichen  calamnae  Ijeiteuert.  Eine  ähr.litbe 
Abgabe  erwähnt  Cic  ad  Atlic.  XIII,  0.  Ctr.  Erueili  inCl.  Cic.  Ea  itand 
•bn-  dieaa  Steuer  in  geuauer  Verbind,  mit  fdcr  TAünleaer,  da  dergl. 
Columnae   an  Prarhlgebäudrn  aller  Art  faat  nolhwendiger  Theil  waren. 

naehirai'l  S.  not.  c.  42.  vectttrat  frumenti  civltatibui  de*crip)il. 
Wir  ueouDD  ei :  Spannfuhrett. 

cuiut  mode  rei]  Die  Cadd.  baben;  modi;  dabei  meinen  Biaige: 
cuiut  modi  liehe  für:  cuiiueanque ^iedi.  ludefi  die  von  Ueld  ad  h.  I.  . 
•UR  Cicero  angeführten  Slellea  unterliegen  manchem  Zweifel,  bei.  ptD 
Roic.  Amer.  c.  34.  wo  nach  PrUciaa  p.  5tJS.  ed.  Krebl  lU  leieit:  cui- 
cuimodi;  vergl.  Kortt.  lU  Kpp.  ad  Div.  IV,  7,  B.  und  aodann  ericheint 
bier  modo  wo  gani  in  aeinec  cigenthümlichen  Bedeul. ,  die  jedoch  nicht 
mit  der  bei  Sa/lail  Qblichen  ta  verwechielo,  a.  Fabrl  tu  lug.  75,  7. 
daft  wir  ei  nngern  aufgeben  miichlen,  lumal,  da  man  die  Gewahnheit 
der  Abichreib.  kennt,  die  Caiuiei  düngen  in  egaliiireii.  Doch  die 
Uanpliache  i*t,  daf*  durch  die  Leaart  der  Sin»  ein  Vcriehiedentr  wirdj 
ineda  M  unters  nur  einiger  mufien,  d.  I.  cniui  modo  j^ei  ideneuta 
aliquod  et  prababäe  nomeD   reperiri  poterat.    Dieb   icheiul   not  gani 

singuli  —  prae^ciebantur]  Nur  3  Codd,  haben  ilngali ;  die  and. 
tingulii ;  und  für  die  Ittzlre  Leiart  illmmen  die  meint.  Herauigeber. 
Udi  »cheint  linguli  darchaua  nothwendig ,  wegen  dei  Beiialiei  von: 
cun  imperio.  Denn  lo  künarn  jidjeilictie^T'iBe  nur  umichrieben  wer- 
den, wenn  dal  Subjett,  an  welcbem  licb  die  Eigenichaft  befindet,  ge- 
nannt, oder  wie  I.  B.  In  der  enteii  Perioii  deullicb  erkannt  und  lie- 
ttimmt  wird.  Vergl.  über  eine  ähnliche  Krelheit,  die  aleh  die  Spätem 
in  der  Seieichnuug  der  Qualitäten  durch  den  Genilix  nebmrn,  Roth 
aa  Tacit.  Agr.  §.  IX.  Uebrigena  gebt  der  distribuliv»  Begriff  von  ii»- 
fuii  auf  die  eiei  u.  east,  von  lelbal  über.    So  ob.  I,   11.  24. 

qvi  hoTtim  guid  e{c.]  negen  guid  ».  Z.  §.  710-  Der  ganie  Sats 
und  Gedanke  lielil  sich  (üglich  auf  ComparaHetitxe  lurückCuhien : 
^ao  quis  aeerbiui  «le.  eo  eifis  el  vir  melior  taabebaluri  Od.  nt  galt' 
TN«  —  Aa  etc.     Vergl.  Ramih.   g.  154.  S.  405.  OB.  u.  S.  S04. 

itaieiatur}     In  haheri  liegt  der  Begr.  gehalten  xerdem  n.  gelten; 


L:,gl,z..f,.GOÜglc 


DE  BELL.  CIVILl  LIB.  m.  CAP.  32.       38S 

plesa  li^omm:  et  Inperiomm  proriocla;  diffflrta  praece- 
■  ptis  atqne  exactoribos,.  qni,  jvaeler  imperalas  pecanias, 
nio  etiam  privato  conipendio  Mrviebant:  dictitabant  enini« 
■e,  domo  patiiaque  expoho»,  omnibns  necessarils  egere 
rebos,  ut  honesta  pra«ici^ti<ue  reu  tarpissimam  teger«it. 
Accedebant  ad  bäte  gmnstimae  asarae,  quod  in  belle 
plemmque  aceidere  consamdt^  nniversis  impeiatü  peca- 
nüs : .  qaibi»  iB'  lebn«  piolationem  diei  donafioneia  esse 
dicebant.  Itaqae  aes  alieDara  provinciae  eo  biennio  mal- 
tiplicatura  est.  Neque  minus  ob  eau  canssam  civibns  Bo- 
manis  eins  provinciae,  sed  in  sirignios  conventus  singn- 
lasqae  «^vitateS}   cettae  peconiae  imperabantor  j  uutoas- 

benndira  nub  dem  Erfolge  der  Thtlen  n.  Caf cmehmangen ,  nä.  Bacli 
dem  ThatbeitaHde,  Guii  ähnl.  Tacit.  Agi.  18  m.  ^1*  pelila  pace  et 
dedita  Ininla  clarul  ac  magnut  haberl  Agrieola.  Ct'r.  B.  G.  l,  21.  IV, 
31.  anctorllai  magnt  /labtbaUtr. 

■■lyerionin ]  Nicht  lowobl  gleich:  imperattUum ,  all  nack  Art 
del  griech.  vvijutvidK  oi.  a^/ai,  lo  vldali:  CammttmdanttehKftem  oi. 
.  ComiMMdatilttreti ,  mit  dem  Xebenbegr.  wiUkdilicber  Straago  h.  V«xa^ 
lloB.    So  lagen  wir  bliw.  AutoritättM. 

dffferta']  Kia  atuiSUyä/itto*  bei  Caei.  Bei  Tadl.  Ans.  XVI,  «. 
CorpBl  M>  Poppaea«  Mon  igui  abolitan,  Hl  Raman«  moi,  led  regool 
ejcttriioruB  coniDclndine  äffertam  edoritat  condltur  tnanloqae  laiio- 
mm  lofertor.  AliO  oiuer:  vollgeitojift  uaeb  atlt»  Saiten  hin,-  nod  p«r 
aonaeq.  telmattlnä.  —    Kine  andre  lietart,  nlnder  geaicbnt:  eomferla. 

praeetpti»']  Ondend.  erklitt  diefl  edirti»,  taandalit.  AlIecdiDgi 
lat  der  ADidmek  la  dieier  Verbind,  taal  in  teAwatA;  denn  der  Begrilf 
der  Sliymge,  den  man  hier  erwartet,  Krgt  nkbt  In  dem  Worte,  obachoa 
B.  e.  VI,  36.  in.  praetepUi  Caesarii,  all  Oberfeldherrn ,  erwibnt  wer- 
de!. Maa  !■■  Tor  Ond^gew.:  praefeclit,  doch  gegen  die  Codd.  Auch 
■iebt  man,  wie  die  beiden  Saliglleder  eorreapondiren :  lietor»  n,  tn- 
peria;  praecepta  nnd  tratt,  —■  Heb.  eompendtHtn  i.B.  G.  Vll,  <I3. 
f.  SIG,  Bealley  icblng  vor:  pratdibuM  atq)ie  exact,  Ueb.  praedei  «, 
Nep.  Atl.  0,  9.     Sebeint  in  Rcwagtl 

praeicr/ptfone']  I.  e.  eauMa,  praetexta.  Den  BegrllT  erlänferf, 
wie  am  icbelnt ,  der  Gebrauch  bei  den  Köm.  Inrliten  ,  nach  welcbem 
eine  vani  rraelor  oder  durch  ein  Geieti  geilatlete  ereeplie  litii  per- 
pelaa  t.  perentpieria  ebeofatli  praeicrtptio  genannl  wurde.  S.  Heinece. 
Anliq.  p.  ?23.  Ri  liegt  alio  darin  eine  Entaehnldigung,  die  elwB  ■» 
laolel :  die  Saclie  itt  abgemacht;  dagegen  IBfit  »ich  nieAtt  tteitet' 
eiumenden. 

plerumgue  —  cemner^il]  8.  m  II,  41.  p.  32S.  III,  I.  20.  MatL 
vergl.  8all.  lug.  !3j  1.  indina  patefacta.  Ter.  Ueant.  V,  4,  31.  prin- 
efpiam  inclptrt. 

led  in  tiagulat  ete-l  Durch  ted  aall  der  Gedanke  entfernt  werden, 
all  warb  jene  Cnutrihution  den  Rom.  BOrg;.  in  Bautch  und  Bogen,  im 
Gannea  auferlegt  werden,  /n  mit  diilributivcr  Bedent.  wie  Cie.  Verr. 
IV,  53.  Centarea  bini  in  lini^ulai  eivitatea.  Nep.  Att.  13,  ti.  peräeque 
iM  aiBEnlos  meoae*.    Ob.  I,  17.  quaterna  in  lingalot  Itigei«. 

0  B  b 


gL,;..b,GÖOglC 


386  C.IUL.  CAESARIS 

■qne  illas  ex  mnattufionsidto  exigi  dicätabant :  piiblieani% 
utt  in  BOrte  fecerant ,  inseqnentiB  anni  Teotigal  protmitiiani. 
Cap.  XXXIII.  Praeterea  Epheai  a  Eaoo  Dianae  de- 
positas  aDtlqaUQB  pecnnias  Scipio  tolli  inbebat,  certaqne 
.eius  rei  die  constituta,  qmim  in  fannm  TeQtnm  esset,  a^ 
iübitis  compluribas  senatorii  ordinia,  qnos  adrocaverat 
Scipio,  litterae  ei  reddontnr  &  Foropeio,  mare  irtauitte 
4Mm  legioHibut  Caetarem  :  preperaret  ad  $e  cum  exereitu 

puhUeamit,  uU  im  $iirte  ficerant'l  Wtr  gUaben,  4«A  Hft  Stell* 
IbeiU  falicb  crUArt,  (heili  krilticb  nicht  «lehn  I>l.  Aeltere,  wla  Ciae- 
eoniut  und  SliBderp.  «olllcaleieD:  in  Sgria.,  obnB  klle  AatorilEt  des 
Codd.  Aach  icheinl  um  dieh  «ogar  fehlerhan  n,  nur  dnreh  die  Fiüeh- 
tigieit  der  CeanneDlBricn  lu  enticbuldlgenj  denn  wer  wollte  ugent 
pabllconii,  Uli  In  SjrU  fettrant,  —  vectigal  promnlaDm  le.  imptraha- 
lart  Od.  will  man  Bappliren:  imperabaiil/  Demiocb  bllUglE  aocb  Held 
den  Voraeblag.  Baamit.  erklärt  ton  durch  provincia,  qase  lorte  ob- 
Teslt,  und  dieh  tey  hier;  Syria.  Vat  gadi  unwabncheiDlicb  nnd  ga- 
■WaAgen^  liDd  ffir  die  Subjekte  und  dai  Sachreihältnlri  nicht  paHcud. 
Wir  glaabea  fo  den  Worten  etwai  Andrea  lu  finden  j  uünl.  eine  nabele, 
bler  »olhtperrdigi  Betlimmnag  dei  pecff^a/.  Da  nun  e^»r«  ancb  bclfit: 
den  Betrag  einer  Sanime  aufbringen,  i.  B.  C!e.  Verr.  III,  33.  Lieitf 
innt'(ln  aaetione)  aiqae  eo,  qnoad  te  ^fflexrii  pone  arbitrabaatar ' 
d.  i.  *fe  boten  ■■>  lange,  ali'ile  glanbten  die  Samme  heraannbringenl 
■o  nflrden  wir  TonchtaEca:  uti  id  fbrte  eff'eeeranl ;  d.  I.  den  Slener~ 
betrag,  lo  wie  lie  die  Summe  grade  anfgebraeht  halten.  Nimlieh  Im 
Gegeniftti  Ser  Rom.  Bürger,  denen  nach  Gemeinden  v.  elnielnen  StSd" 
Int  eine  btitiMmte,  ßiäle  Coatribatioa  auterlegt  worden  war,  wocda 
den  Stenerpacbtem  der  Vonchnh  einer  führlicheit  Quote  In  Baauh  a. 
Bogen  aalerlegt.  Wollte  man  eorie  leaen,  lo  näre  der.  Sinn:  nach 
dem  Laote  oder  nach  dem  jintbeile  jedei  Elnielnen,  gleichiam,  nack 
der  Aette:  doch  dum  «ire  «äbiicheinlieher:  pro  torte.  lodeli  litbea 
S  Codd.  forte. 

praatutuitml  D.  1.  B»ch  Oad,  in  anteeMluM  rtpraeeiwlatam } 
nnier:  in  Vorani.  Codd.  n.  Spracbgebraneh  licbern  dieie  Leaart  gegen 
pro  mutvü,  Denelbe  Gedanke  liegt  e.  SI  in  dea  Worten  i  a  puhllcaab 
iaieqoentii  anni  mntnam  praeetperal, 

CAP.  XXXfll.  Certai/tie  —  eantlitiitm'i  So  coiüektnrtrte  Uritaiia, 
«nd  dieh  fand  Beifall.  Oh.  c  Ift.  m.  eertum  ei  rci  ttaipuM  eontUluitur, 
Die  Codd.  geben  melit  die  Tnlgat.  eeieraiqae  ei'ui  Deae  ttatuatj 
(lo  Lemalre)  wofür  Holom.  nünichle:  cerlaiqve  etc.  Davl*  wollt«: 
aureatnot.  Nach  einig.  Codd.  eeteraqae  el  deae  eonttüuta  le.  öpn^' 
^loia.  Indefi  begfinatigt  der  Seblnli  de!  Cap.  Aaee  pecnnlae  »latani 
•Itulit  dei  UntD.  VorichUg,  lo  wie  anch  ii»  Verbiadang  der  Sitte  n. 
der  Gedanken  gewinnt. 

adAiMli']  Scip.  halte  lie  damu  gesogen  ■!■  Sathgeber  n.  Belataad, 
n.  hier,  .am  die  Veraolwortlichkeit  nlebt  allein  tu  tragen.  8.  B.  6.  IV,  3> 

romplaribut  tenatorä  onfini'i]  Sali.  lug.  63,  4.  ennttot  tenatorii 
erdSnit  »CGeriiri  labet:  eomm  eoniillun  habet.  Heber  den  Genitto 
Qaalitalii  i.  Z.  $.  429.  nicht  etwa  Genitit  parUliv.  liehe  ob.  II,  S4. 
am  ler^i  armaturae. 

mare  trantttte-:  properaret  ttc.  ]  Vergl.  fib.  dea  Cebr.  de*  Con- 
juaklir  ob.  c.  23.  o.  weg.  properaret  renlre  an  B.  G.  II,  S5.  v.  ob.  1^ 


gL,_._b,Coo^le 


DE  B£LL.  CIVILI  LIB.  III.  CAP.  34.      3»7 

venire  emniaguepoithaieret.  His  Iit(eris  acceptig,  qaos 
sdvocaTeret,  dimittit:  ipse  iter  in  Macedoniam  parare 
incipit  paucisqne  po8t  diebns  est  piofeotns.  Haec  m 
Epheaiae  pecnniae   salutem  aUulit. 

'  Cap.  XXXIV.  Caesar,  Antonii  exercita  conioncto, 
dedncta  Orico  legione,  quam  taendae  orae  maritimae  caassa 
posnerat,  tentandas  sibi  provinoias  longiuaqae  proceden- 
dam  existimabat ;  et ,  qauin  ad  euni  ex  Thessalla  AetoUa- 
qae  legati  venisaeiit,  qui  praesidio  misso  pollicereatur  ea- 
mm  geoüam  civitates  itnperala  factaras,  L.  Cassium  Lod- 
ginnim  cam  legiooe  tironum,  qaae  adpellabatur  vlgesiina 
septima]  alqne  equitibus  dnceotU  io  ThessaUam ,  C.  Cal* 

20.  f,  3CSi  D.  SbU.  lag.  60,  S.  Cat.  18,  6.  n.  nnl.  e.  36  m.  propera»- 
t#B>  leqal;  wo  analog:   Buxiliam  ferre  conleniit. 

peeuniaa  talutem  attulU~\  Da*  Verb,  oft  voa  Caei.  gebr.'  Grada^ 
M  c  70.  cxtr.  Vei'gl.  I,  SI.  attalit  momentuat.  Uni.  c.  SO.  extr.  d«igl. 
c.  Sl  m.  magnim  rei  ad  reccptum  difficultatem  adftrtbat.  c.  60.  mag' 
■am  oFFenilonem  &lit  —  atlülit.  TS.  detriMtntum  —  ailalitie,  und 
C  01.  AnroMnoduM.  DafQr  c.  lOS.  lia  duobnt  lemporlhni  Ephelia«  ' 
pecDnlae  Cacaar  ouj-tWain  tuHI.  In  adferrt  liegt  immer  der  relaiie» 
Begr.  dei  tod  Atijten  Aer,  Ton  andtrttBoher  erfolgten  Binwirlnag, 
iHidureli  BK  dem  belroifneii  Objekte  eiue  VflTiaderang ,  etirat  prüktr 
ttUsht  SlattHndendea  eriengl  wird. 

CAP.  XXXIV.'  Exercitu  coniuncW]  Ueb.  die  Stratfar  nn  eon- 
iingere  l.  II,  29.  p.  291. 

poiuerall  Man  erwartete:  iH,  indem  bei  colloeare,  ponere,  von  ' 
eingelegten  Garniioneit  oder  von  argewieienen  Quartieren  gebrancbt, 
aelteu  wohl  die  Beitimmong  dei  Ort»  feblen  dürfte,  die  hier  Implicil» 
.  In  dem  Zaeeie,  tstndae  cautta,  enthallen.  B.  G.  VIII,  4B.  dnaa  legione* 
i»-  TuTonit  —  poiuit.'  LiT.  XX,  30,  3.  modieo  praesidio  in  arbe  potito. 
Aebnl.  B.  e.  I,  20  extr.  Damnorigi  euHodet  penit.  DIeieC  abnlnle 
Gebr.  dQrfte  bei  eolloeare  seltner  »yn,  all  bei  penere. 

tentandat  —  previnr^ai]  So  ttntare  ob.  I,  20.  extr.  n.  But.  «. 
40  m.  icalii  et  elaue  maeaia  tenlaMt.  e.  52.  caatella  —  leataceraf. 
SS.  Itniandam  tibi  Aehaiam  ae  paullo  longlni  progrediendum.  Wie 
vetgteichen  damit  lacettere,  bei.  inr  Erklär,  der  Tielfacb  gemifldente-  - 
fen  Stelle  Tar.  Agr.  20  extr.  nt  naila  ante  Brilanniae  noTa  par«  ilta- 
cenita  Iraniierit,  deren  Sinn  nna  onr  dieaer  lo  ityn  icbeint ;  Agricat>' 
bewirkte  dnrch  leine  ilrategiicben  Mafaregeln ,  daft  anm  eriten  Male 
nnler  lelnem  OoQTerneineDt  ein  neuer  Theil  Britannien*,  obne  vorher 
Tiin  den  Römern  vertuehtweiBe  angegriffen  worden  an  aeyn,  d.  i.  frei- 
willig nnd  ohne  alle  Waffengewalt,  au  iAaen  Obertrat.  ffalla  ante  part 
llt  negalir  geaagt  italt;  tune  primnm  para  nova  Brllannia't.  Da&  Tac, 
dnreh  Jene  negative  Art  dea  ABidrneki  daa  den  Agrieola  *n  apendeuda 
Lob  erhöhte ,  bedarf   keiner  Erklärung. 

gni  praetidia  mitia  pelUcerenlur  ]  Dieselbe  StrnktnT  ab.  c.  16.  f. 
Bad  pmlalaUt  Caeiaria  cognitii  missaret  etc.  Vergl.  I,  74.  p.  176.  an: 
tegatoique  mutant.  RaEnah.  §.  171.  S.  073.—  Weg.  der  Sache  vergl. 
Sali.  log.  7T,  1.  Legati  ex  oppida  Lepti  —  venetaat,  oraalea  nti  prat- 
Midium  praefectumau«  co  MiUerel, 

Bb2 


gL,_._b,Coo^le 


368  C.  lUL.  CAESARlfi 

vüiam  Sabinnm  com  cohortiboJi  qaioqae  paacisqoe  eqaiti- 
buB  in  A^toliam  müit,  maximeque  eo8,  qnod  erant  pro- 
l^quae  regioneg',  de  re  fnunentaris  ut  provldereot,  hor- 
tnius  «8t.  Ca.  Domiliam  Calvtnum  onm  legionibiui  daa- 
ht»t  iuide«iiaa  et  dnodeoima^  et  eqnitiboji  quingentis  in 
Maeedooiam  proficisei  inbet:  cnius  provinciae  ab  ea  parte, 
qaae  Libera  adpellabalnr,  Menedemus,- princepa  earum 
legionam,  miaaiu  legatns,  omnium  Boorum  exoeUeiu  sta- 
^um  profitebatnr. 

Cap.  XXXV.  Ex  bis  Calvistus»  primo  adventu  som- 
ma  ompium  Aetolorunt  receptas  volnDtale,  praasidüs  ad- 

iu  Thtnahaai]  Nseb  einig.  Codd.  WDlIle  Ond.  leMB:  in  Ti.  ire 
m.  fielen  Inlnit.  alt  ahhäaglg  von  müit  bctnchlct  wIiicd  ,  wie  Iiia  b. 
wiedn  mttttr»  mil  gaaertre,  ttitari  und  and,  Vecb.  verbanden.  Um 
Mbeiat  dlue  Struktur  dem  Style  Oeun  fremd, 

ie  re  frum.  providertnt]     lieber  dt  i.  la  II,  5  eilr.  Vergl.  B.  O. 

I,  44.  p.  M.  de  tUpatdio  iMUixre.  V,  30  exlr.  kb  ta  de  tua  me  militant 

^  talute  itnpetrari  poiie.     Anlangend   die  Gedanken  und  Watifolge ,    er- 

•chcint  Boalog  B.  G,  I,  10    f.   rem  fraaienlariaPi,   ut  Mlii  enmmode 

■u|iportni  pniiet,  iimere  dieebant. 

Libfra  adptUabaturI  So  die  IHebrx.  der  Codd,  Nur  3  babcn: 
adpellatar,  wu  Ond-  nmch  dem  Vorgänge  andrer  Stellen  ,  wn  geograpA. 
AitltT.  Merkmale  angegeben  werden,  ob.  c.  6.  30.  nnl.  42,  B.  6.  I, 
17.  V,  53.  all  da>  rlchlige  betrachtet.  So  sncb  in  Suet.  ÜcL  e.  91. 
Doeb  wltl  er  nicht  andern,  weil  Caei.  ent  naeA  dem  Kriege  dieMi 
Commeatarien  geubriehea  od.  wenigil.  geordnet  habe.  —  Wir  lind 
andrer  Meinung.  Du  Jvptrfeet.  labt  lieb  rechtfertigen  I)  durch  dl« 
CenfarMität  der  ilbrigen  Verbaliltie:  mittut  — prufitebatar;  2)  da- 
durch, dab  Caei.  du  dem  Lande  heigelegle  Prädikat  hier  auiipraeh 
mit  Being  auf  die  abtcahenden  Ver/iällHiite ,  d.  I.  all  habe  er  dea 
Namen  dei  Lmtdet  Ton  Menedem.  erfahren,  der  all  Geiandter  in  ihm 
kam  >uid  lieh  all  ein  Abgeordneler  jeiiei  LandilTichi  bei  ihm  prätem- 
Urle.  Dadurch  tritt  da*  Prädikat  atia  der  Sphäre  dei  Abtolulen  (Prae- 
■eni  a.  perfeet.)  heroui  nnd  über  in  die  dei  Relativen,  d.  i.  damala 
■«liehen  Caet,  u.  Menedem.  Stall  finden  den  u.  gleiehiam  Getcliekendeu, 
indem  die  pereNnirenrfs  u.  permanenle  Eigenaehafl  und  Benenimng  da- 
malt i.  \.  in  dieaem  FaUe  a.  in  dleier  Bestellung  lar  Cegnition  Cae- 
■ari  gelangte.  Folglich  fuien  wtr  adpellabatur  TOO  dcni  hittoritekem 
Standpunkte. 

CAP.  XXXV.  Prime  adtentu"]  So  B.  G.  U,  3S.  In.  fBr:  tibi 
primam  advenitlet.    Mebim.  bei  Liv,  i.  B.  V,  30  m. 

tttmmm  vehmlatel  Ob.  I,  13.  II,  20.  bei,  B.  G.  I,  10.  wo:  lum- 
'  auu  in  PopulnM  Rom.  iInWiVm,  tummam  in  le  Tolmilatem  lieh  gegea- 
•eitig  erklären;  wie  Cie.  Or.  p.  red.  e.  2.  in  ilndiia  veitria  tanta  anl- 
taornm  decllrala  eit  uoluntai,  ähul.  ob.  II,  20.  Den  tiegr.  von  eui*- 
MBi  eiläalcra  Stellen  wie  Cie.  ad  DIv.  III,  2,  3.  pra  noitra  tamma 
eoaitMclfo««  taaqne  lingulari  bnmaoifale.  —  An  unir.  Stelle  vergl, 
man  c.  34  extr.  excellent  »ludium.  Derielbe  Gedanke  B.  G  VIU,  51, 
EreeptH*  Mt  Caetarii   adventu*  ab   onnibni  iacrediiHi  /lenere   atqae 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  ID.  CAP.  35.     889 

venariomm  Cnlfdoiie  et  Nanpseto  reiecds,  omni  Aetelta 
potitns  est.  Cassias  in  Theualiain  cum  IsgloBe  perreoft. 
Hie  qnuin  usent  factionM  dtwe ,  varia  volantate  cmtatam 
ntebatnr.  HegeaaretoB,  vetcri«  homo  potentiae,  Pempeiti» 
nb  tebua  Bladebat:  Petreiin,  smomae  nobilitatiB  adole^ 
«cens,  suis  ac  morum  opibiu  Caesarem  enixe  iuvabat. 

reiecMil  Nacb  Onl.  deieeUt  ex  IDIi  nrUbai  retrertn*  «d  Pon- 
pelii»  CHtri.  B.  ß.  I,  31.  reiect^  cqDitatD.  II,  33.  ia  oppidnm  rtieetü 
£*' bcdurRe  bIio  keiner  Aender.  In:    deiecUi. 

vmria  valunt-l  Varim  l*( :  TcneUedea  oder  nicht  einerlei  ader 
micit  timfSrmig.  Ei  icigru,  daf*  «in  Wtcht«!,  etne  Mantriehfaltig- 
keit  Art  nTiprüaglich  Einen  nod  Einfachen  StaU  findet:  TenehiedtBe 
lUaäffiealionem.  Von  divenat  lo  nntencbled^kt.,  difi  Ich  bei  dieiem 
einen  Mafiitab  der  Abweichung  anlege  nnd  d^r  Merkmal*  mir  bewuhl 
bin ,  gieichiaD  du  Intervallum  od.  die  Mn^trnung  dei  Einen  von  dem 
.andern  kenne  und  benriheile;  htl  varint  bietet  ilck  nir  du  ObjcM 
(oFort  ■!■  ein  Vertchiedenet  and  Ungleichartige!  d«r{  Ich  neboe  mit 
den  SinneB  den  Wecbiel  «ahr.  Bei  tarint  M  der  MaTiitab  die  ge- 
forderte ed.  geietite  Einförmigkeit  ai,  G/ei>fttdrmIgk.  {  4iei  divert.  Iil 
ei  der  Begriff  der  Alneeiehung  de(  Eines  von  den  And.  Man  denke 
bei  variiit,  Dkcb  lelser  Ablelt.  von  varut,  an  eise  geechlängeKe  odei 
Im  Zicinati  laufende  Linie  ad.  eine  mit  TenehiedHen  F^^»  pvo'^Ci^* 
Fläckei  bei  dieert.  «n  iwel  oder  mehrere  getremmtt  Funkle  oder  nech 
rencbiedneu  Seilen  förlimfende  Linien.  Vergi.  Döderlei«  Synoa.  III, 
S.  369.  DkWer  Iit  allerd.  toriitt  bei  Sali.  Cat.'  5,  4.  nietat  wanielmii. 
thig,  lond.  einer,  der  bald  dieie,  bald  jene  moralitche  Farbe  oder 
Matie  anoimmt  nnd  tragt,  aber  nicht  eiuei  in[>ein  Zveejti,  willen; 
■ond.  ani  Charaklerloiigkelt ,   Laune  n,  Mulharillen  i    cia   moral.  CAa- 

alebalurl  D.  t.  er  hatte  m  genie/ien;  in  ntranque  partem  J  er 
fand  vor  nnd  dief*  teirkle  au(  Ihn  meki  ed.  weniger  ein.  S.  1,  96.  n. 
B.  G.  U,  28.  exlr. 

veterii  h»m»  pat.]  Hin  faeaelite  die  WnrtiteH.  ia  Pwaiiele  mit: 
»ummae  nobilitalit  adel.  von  der  8.  G.  Hl,  28.  Und  ob,  I,  46.  In.'call. 
78.  80.  In.  Auf  eeterit  liegt  bler  der  logliche  Nachdr/ick;  der  Begr. 
lon  petttt  deraelbe  wie  I,  4.  in.  veterei  iHimicitiee  Caeiarii.  IJeber 
fOlenlia  l.  lt.  C.  I,  IS.   daher  oft  vcrb.  mit  dominalu*.     So  I,  4.  f. 

iVlrn'iif]  Der  RSm.  Nene  Mbiea  dem  Ciaeenit.  nach  Maeedanlen 
nicht  lU  puien:  1  Codd.  geben:  Preleta  wu  Obetl.  aafnahm.  Wir 
Rnden  ia  Petreut  oder  Petra«»*  nickti  Aaatatiigei. 

*uit  ae  »•nr«]  Eine  nicht  uagewShnl.  AllUeralitn,  Ton  der 
Bciip.  bei  Fabri  v»  Sali.  lug,  38,  9.  n.  gan*  natariicbe  ideeBMMcialion. 

atixe^  Die  feinere  LatlBitit  geitnttet  nidit  du  Mn  n.  irieder 
fibllche:  enixe  ragare,  petere,  obichnn  Senee.  Bp.  SS.  ■.  95.  deigl. 
Amoilan.  Haredl.  XXIV,  I.  eftn'je  petere  gesagt  haben  (alleB;  wm 
Rnfant.  in  Vellel.  I,  0.  f.  an  Mnret.  Opp.  I.  p.  500.  in  enixe  verwmi- 
dell  haben  wollte.  Allein  der  Sprachgebr.  dei  goldnea  Seilalt.  lehrt, 
dali  enixe  heihl:  mit  Amtreagmng,  am  allen  Krilflen,  eifrigtt  nnd 
iereitteitligtt.  8p  hier  nnd  an  TJelen  Stell,  bei  Livini  i,  B.  XXXVil, 
16,  3.  imperal«  enixt  teccrnnt.  Oft  mit;  operam  nmare,  adiavare. 
XXIX,  1,  IB.  Cfr.  Drakh,  in  IV,  2d.  eitr.  In  thnl.  Sinne  »gl  Sali.  log. 
7S|  1.    Nnmidae,  lUoti  pleriqne  in  nova  deditiooe,  ^ffieia  inlenderanl. 


gL,.!_b,Googlc 


390  C.  lÜL.  CAESABIS  ■ 

CiP.  XXXVI. '  Eod«nqae  tempore'  Domitiiis  in  Mb- 
eedoniam  venit   et ,    qanm   ad  eatn  freqneates   ciTitatnm 

'legationes  coaTenire  coepiuent^  naociatdiit  est,  Bdesse 
ScipioDBin  cnm  legiooibus,  magna  et  opinipae  et  fama 
omniunL:  nam  plerumqne  in  ooritate  fama  antecedit.  Hio 
nollo  ia  loco  Macedoniae  moiatua,  magno  impeta  tetendil 
ad  Domitinm  et,  quam  ab  eo  milia  pasSanm  viginti  ab« 
fuUset,   snbito   se  ad   Cassiom  Longmom  in  Thessaliam 

'  convertit.  Hoc  adeo  celeriter  fecit,  nt  simul  adesae  et 
venire  nnnciaretur.  Et^  qno  iter  axpeditius  faceret,  IVL 
Favontam  ad  flnmen  Haliacmonem,  qnod  Macedoniam  a 
Thessalia  dividit,   com  cohgrtibus  octo  praesidio  impedi- 

CAP.  XXXVL  EodeMgtte  «fis]  Mit  qnt  letie  mm  in  Verbind. 
4m  T(^.  venil.  et  BaneialDm  eit,  wie  ti  —  asi. 

piagna  —  opiiria»B  ete.'\  Der  Ablatir  dei  begleitenden  NebeBDi»> 
«laiideii  gaoi  abiolat,  wie  11,  32.  p.  208.  voi  iacerla  vieloria  C«eM- 
len  Recntl.  nnt.  e.  71.  (•  magBa  veibornm  eontumeHa  inlerragani. 
JOO.  m.  i>\firmit  auxiliit  proGciicl  neu  dabitaveral.  Held  vergleicht 
c.  S7.  qni  magna  txipectatione  Tcnigiet,  Nur  lat  durch  die  Stellang 
der  Worte  der  adverbiale  Nebeoiati  in  einem  ganr  ahnolaten  getror- 
den.  Cfr.  1,  SO.  Garn  äbni.  Tacit.  Agr.  0.  f.  nullit  in  hac  mit  *er- 
monibtit;  wo  kari  vorher:  comitante  opinione.  So  Sali.  lag.  84,  I. 
Marina ,  cuyientiituma  plebe  connul  factni.  Fasia  aai  opinione  ver-~ 
band.  not.  c.  5G.  extr. 

in  navitmte  fama  anleeeditl  Der  Sinn:  bei  nngewöhnlieben  Br- 
•ignlHcn  eilt  der  Ruf  voitat;  d.  t,  man  erwartete  vom  Seipio  tTuge- 
«robniiehei  und  (irodea.  Die  Hovilai  beiland  aber  wobl  darin,  daTl 
Seipio  den  weilen  Manch  au  Alien  nach  Haeedon.  gemacht.  Held 
bciog  den  voranegeb enden  Rnf  nnd  die  allgent.  Brwirlong  anf  Demitiati. 
Wir  eriBsern  an  Tacit.  Agr.  0  eitr.  haud  temptr  erral  fanta;  (alu^ 
doch  in  der  Hegel)  alijuando  et  elegil.  Vergl.  auch  Roth  in  Agr. 
10.  8.  140.  infr.  Durch  jenea  anleerdil  wird  aber  ebenfalli  angedeu- 
tet, wie  lieh  «oleber  Rnf  aber  die  Gebühr  vergrofaere,  wie  etwa  dla 
PaTcht;   ob.  II,  29  in.     Denn  der  gtdiegne  Rut  folgt  nnr  deU'ThafeB. 

nalla  in  /sco]  Ond.  billigt:  nullo  toco ,  wie  in  3  Codd.  Allein 
laorari  icheint  in  in  fordern ,  wie  auch  lonit,  R.  6,  IV,  S2  in,  VII, 
82.  tn  lii  rebu*  ndminiatrandii  morati, 

letendit\  So  2  Codd.  Die  Mehn.  eontendit  ad.  tendit.  Dai  Le((. 
tre  würden  wir  Vorlieben:  da  die  Redoplicatioo  leicht  ani  Impefu  her- 
«bergeiogen  werden  tonnte.  Aehnl.  SaU.  Cat,  60,  5.  nbi  videt  CallH- 
nam  magna  vi  tfndere.  El  Hegt  aber  in  iendgre  der  Rejrr.  dei  A^ttU 
gen  Eilen),    (magno  impetn)  nur  irgend  etwu  in  erreichen. 

abfuittet'\  Man  Idie  diefi  ant  In;  qanm  eo  pervenittet,  nt  — 
•bellet.  Dat  Plnaqperf.  mil  Beiiehnng  auf  den  nach  der  Brreichnnf 
jenei  Sfiell  eiQgetretnen  lehnellen  anderweitigen  EnUcUnh.  Ueber' 
adet»e  et  venire  rergl.  ob.  I,  14.  lu  adventare. 

praefidio  impediKtealii']  S,  ob.  1,  41  in,  B,  G.  VI,  S2.  prmiidi» 
intpedimenlii.  legionem  XIV.  reliqail.  Damit  vergl.  VI,  8.  paaeft  tnr- 
nii  praetidio  ad  impedimenta  dimiaili.  Ctr.  B.  6.  I,  til.  L'eb.  prat^ 
MidiuM  vbi  eoniUL   d.  i.  der   Pesten,  den   Jem.   gegen  die  Feinde  an 


L.gL,I..t,GOO^IC 


DE  BELL.  CIVIL!  XIB.  DI.  CAP.  37.      391 


:  legionnm  reliqnit  castellamqne  ibi  mnniri  hissit. 
Eodem  tempore  equitatna  regts  Cotys  ad  castra  CassU  ad- 
TOlant,  qni  Gircnm  Tlie>»aliam  «sse  consnererat.  'Tum 
timöre  perterritns  Cassins,  cognito  Sclpionig  adventn  vi- 
Bisqae  eqoititms,  qnos  SctpiODia  esse  atbitrabatDr ,  ad 
montea  se  conrenit,  qoi  Thessaliam  cingnDt,  atqae  ex 
bis  loois  Ambraciam  Tersns  iter  focere  coepit.  At  Sci- 
{nonem,  properantent  se^ui,  litterae  snnt  oonsecntae  a 
U.  FavOnio ,  Dominum  cum  legionidut  adette ,  neque  te 
praetidütmf  ubi  cotuUtnhu  eilet,  line  auxtUo  Scipionii 
teaere  poiie,  Qnibus  litteiis  acoeptis  conailium  Sci|HO 
itnqae  commntat;  Casstom  sequi  desistit,  Faronio  anxi- 
Ihun  ferre  contendit.  Itaqae,die  ac  noct^  conttDuato  iü- 
nere  ad  eom  parrenit,  tarn  opportooo  tempore,  m  ainiHl 
DomiÜBni  exercitas  palvis  cernereior  et  primi  aotecurso- 
res  Scipionis  videtentor.  Ita  Caasio  indiistria  DomitU, 
Faronio  SoipioaU  celeritas  Balotem  attnlit 

Cap.  XXX VU.  Scipio,  ^idaam  castris  statitis  mo- 
mttiB  ad  flamen,  qnod  inter  eum  et  Domitii  oastra  flae- 
bat,  Haliacntonem  tertio  die  prima  luce  exercitum  vado 
traoadacit  et,    castrU  poütisj    postero  die  mane   oopiaM 

TcrtlietcUgeii  hat  inr  Siehtrhelt  n.  nun  Schutze  der  Uebrtgea,  t.  B.  O. 
t,  S.  f.  36.  ant.  «.  iS  wird  der  BBgtl  preeiidinm  gaii> 

regit  Cotri]  Davii.  Tartheidlgte  die  Form  :  Catut,  ColV  etc.  Doch 
■•gin  andre)  Heiniiui,  Burmann  Tor  :  Cof  j(,  jli  ^  Ji.  S.  Raniik.  p.  50> 

limtil  —  Bl]     Cfr.  I,  63.  p.  1S8.  a.  II,  SO.   B.  C.  I,  ST. 

CAP.  XXXVII.  Caitrii  Mtatlvit  ]  Nicht  der  Ablalir.  localit,  des- 
■Ml  Verhilniih  hier  dnreh  ad  fliimen  angeilenlat  wird ,  lond.  wtadalit, 
■af  die  Frage:  »iaf  «nf  teelehe  Weitat  Sn  etwa:  cnrru  vehi  =  auf 
nnd  in  einem  Wagen  fobren.  Will  man  den  AhlatiT.  Iteal.  snch  hier 
erkennen,  wie  lonit  bei  allgevteinen  OrtibeitimmaugcD,  Vergl.  Z.J.  481. 
Ranih.  fi.  147.  B.  4!>I.  «bran  bei  den  Griechen  saflailendera  Beiiplele, 
B.  SUllb.  an  Flaton.  Menei.  p.  43.  Matlhlae  %.  406  eitr.  8.  742.  Popp« 
■u  Thnejd.  I,  73.  o.  beinft  man  lich  Tieileichl  ant  Stellen  wi«  B.  6.  I, 
40  m.  qnan  mnltoi  meniei  caltH*  le  ae  'faludibu»  ttnuittet,  (deagl. 
4ft.  lil,  17.)  to  iit  wenigttcnf  Bemtang  ant  die  Mxtarn  Stellen  be- 
waliloa.  Dach  haben  sn  nnir.  Stelle  mehrere  Codd.  in  cutria  it.  Han 
begi'elfl,  teek^f  «ahrtch.  Jene!  int  —  Man  Tergl.  nnl.  jMqne  propt 
Annen  tiita  natnm  loeo  eaitrs  pointt;  wo  die  Ablal.  tdila  loeo  QU 
efaie  Nebeabel llnimnng  dei  Terralai,  vd  da*  Lager  itand,  enthalten; 
■o  aneh  c.  10  f.  Ibl  idanae  lata  eaalra  pnnK. 

fiame»  —  ßiiebat']  Vergl.  ob.  ta  e,  33.  m:  pltruMgae  eammevit. 
IHei«  Verbind,  iit  aber  ftat  itehend;  Llv.  XXIV,  3,  3.  aamen,  qu»d 
^edio  oppido^rerst,   extra  beqnentia  leetii  loca  praelerßaebal. 

wriM  ~~  tlrvU]     Die   Vnlgal.    vor   Ond.  inUrttit.    Die  Lallaltit 

L.gL,.._b,Coogle 


392  C.  lUL.  CAESARIS 

Bitte  frontem  caBtronim  atroit.  Domitias  tarn  tpktiqai  iiU 
dabitaDdam  non  potavit,  qain  prodactia  legionibns  pro»* 
Ho  deeertaret;  Sed ,  qiniia  esaet  inter  bioa  castra  cantpus 
ctrciter  nüliom  paunnin  lex,  Domitias  castris  Scipionis 
aciem  saam  sabieoit:  ille  a  va31o  non  diicedere  peneve- 
ravit;  aUiunen,  aegre  retenfii  Domidanis  miliübus,  e«t 
factnm,  ne  proelio  ooDtenderetiir ;  et  maxime,  qnod  rivai 
difficiiifaus  ripia,  castris  Scipioaia  sabieclus,  progresnit 
nostronim  impediebat.  Quorum  atudiam  alocrkaternqua 
pugnandi  quum  cognovisaet  Scipio,  iuspicatui  fore«  nt 
pofltero  die  aut  invitns  diinicare  cogeretur  amt  magna 
eum  infamia  castris  se  continera ,  qni  Inagna  exKpectatione 
Teaisnet,  fernere  progresaus  turpem  hafaait  exitora  et  nocm, 
Be  aooclaiaatis  qnidam  rasis,  fltunen  iransit  atqna  in  eam* 

dd  Aaidrneki:  tlmert  eeiem  bewclaco  viels  Stellen  bei  Lirioi,  TacS- 
tni;  lelbit  bei  Cm>.  B.  G.  I,  41.  (uie  in  loeti  Idoncii  imttrHeta)  len. 
gen  mehrere  Codi  fflr  ttrmeta.  Bebp.  bei  Or>kb.  in  Ltr.  XUI,  Sl,  3. 
Cutra  tiitte  qrbeoi  ponit  omBewie  anaaloi  )■  campo  itruril.  Wir 
■neben  den  tlnlerjcbied  der  Bt^iTTe  darin,  dafi  tlruere  helht:  die 
Truppen ,  all  ladividuen  gedecbl ,  in  H4ertMma»t*)t  ordnen ,  nnck  Hn- 
nipeln,  Coborlen  ele.  a,  darkni  d»  Totale  der  Schlnehlordaung,  gteiehi. 
das  ganie  Gebäude  formiren.  LiT.  VIII,  8,  3.  maitt'pulatim  Ururta  acici. 
llMi  esmoandirte  nnch  tontl  hin  n.  wlefer  bei  denUehen  Tmppenl 
rangirt  eneh!  Jenei  imtruer»  icbeiDt  nnc  nack  einem  beetimiBtea 
Plant  mm  Kampfe  aufiteüen,  lomlt  die  Diipaiilian  inr  Scfalacbt 
treHen,  —  Wie  hier  die  StelUng  dei  Heen  beechriebeo ,  gntde  •• 
mit  and.  Worten  nnt,  e.  56  f. 

las  qaogae  tibi  —  pntaviti  Wir  beziehen  tvm  daranf,  imSt  O«' 
mKini  nanmekr,  da  Selpio  lur  Sek  lacht  lieh  gerditet  zeigte,  eienfaßt 
nicht  xögerit  in  darfen  giaolite;  ganr  nach  der  beliannten  Bedeut.  von 
IsM  Tero.  Cfr.  ob.  I,  81.  Von  dieser  Bnleal.  dci  tmm  hängt  aneh  wohl 
dai  nbaolnt  .blalorbcbe  Perfekt,  pmtavit  ab,  in  >o  fern  andcnwo  das 
Imperfett.  rOB  pntare,  exbtinuir«  t>.  arbilran'  gebraitcbl  wird,  w[* 
«h.  e.  M.    worani  Beld   ad  h.  I.  hindentet. 

imhlteit]  D.  L  D«ait.  fahrte  lein  Heer,  gegen  äma  Lager  itt 
Feinde»  *a  beru,  dal*  e«  tob  daa  Geguen  Ste'Uang  bebermbt  wnrdei 
denn  dleier  Begriff  dea  f/nleritellepa  Iif  torbernchend ,  tej  es  /mm/ 
oder  nMraÜlcb.  Die  An^  rerwciien  an!  e.  84.  89.  So  Liv.  IX,  35, 
3.  tmUecta  lata  plaaieitt;  wie  not.  caatrii  Scipisnln  »ubiEetitt  d.  i. 
dMil  am  n.  vor  dem  Lager,  aber  titfer.  VII,  34,  5.  neqne  euim  m*- 
veri  boitia,  tubitctu*  nebii  ad  amnei  ictni,  »Ine  ina  pernieie  paterlt. 
Damit  ancb  verwandt  Vellei.  If,  80  exlr.  nos  —  HBlTeraui  imagimin 
prinelpatni  eine  och/A  amWiqne  tubtedmut.  Demnach  ist  dtr  Anadraek 
in  nlliäf.  Bedent.  per  eoMeqacDa  nahe  de»:  tui  patttlaUm  tkctati 
topian  lac.  pngnandi  excrcitn  prapina  ad  boatea  addncto. 

ettfaehm,  HB  —  eonteuda-etur\  S.  in  I,  BS.  p.  206.  Aneta 
Gmteread  g.  401. 

ne  eoMtlamaUt  guide»  va$itf  D.  i.  illenUt,  tacita  agmime  p*»' 
eclaa  cit.     Ob.  1,  40.  «tfanfto  eopiat   ea$IH*   tdiixil.    Bei   LIt.  XXI, 


gL,_._b,Coo^le 


de;  bell.  CIVILl  LIB.  m.  CAP.  38.    393 

den  partem,  ex  qna  venerat,  redit  ibiqoe  prope  flninen 
«dito  nnlnnt  loco  castra  posait.  Paucis  diebna  iaterposi'* 
UM  nactn  issidias  equitnta  «olIoeaTit,  qao  ia  loco  snpe» 
rioribus  fere  diebas  noatri  pabalari  consoeverant.  E^ 
qnam  quotidiana  consnetadine  Q.  Vanis,  praefectas  e^ai* 
tum  Doniilii,  reaiMet,  subito  IHi  ex  iiuidiis  couarrexe» 
rant:  led  noatri  fortiter  eornm  itnpetam  tnlernnt  celeri- 
terque  ad  saos  qoisqae  ordioea  redüt  atqnenltro  nnirerai 
Id  hostea  impetum  feceraDt.  Ex  bis  circiter  oetaginta  in- 
terfectis,  reliqaia  in  fogam  cooiectis  nostii,  daobiu  amia- 
lia,  in  oaatra  ae  receperunt, 

Cap.  XXXYIU.  Hia  rebus  gestis,  Domitiaa,  aperana 
ScipiODem  ad  pugnam  dirä  posae,  simolavit,  aeae  aaga- 
alüa  rei  fiamftiuriae  addjictiun  caaua  movere;  vaaiaqne 
nililari  toore  conclamatia,  progreasua  railia  passuiun  teia, 
loco  idoneo  et  occolto  omnem  exercitum  eqnitatumqne 
floUocBTit.  Scipio,  ad  iaaeqaeadam  paratoa,  «qnitalura 
magaamqae  partem  levis  arinatarae  ad  explorandam  iter 
Donitü  et   eognoscendum   praemieit.     Qui  quam   eaaeni: 

41,  3.  beugea  iis  Warte:  inda  nililibtw  vmm  Mewlia  caUigere  -. 
toiielb*.  Eilftatcrnd  liC  ■■«h  naL  c.  S8.  *Hi«  militari  mar*  venelm- 
wmti».  Statt  ne  —  guidsm  ilckC  ia  m^ir,  gnl.  Codd.  ne^mt,  obas  f >f- 
4em.     BUft  «Qrda  lUh  TaOkomaaa  Trttheidigcn  Uaacn.     8.  ab.  c.  IS. 

naMtnrrtierttMt'^  ThciU  and  racialeni  nar  *ün  Mtkrrrm  od.  Vie* 
tarn,  thslli  nicht  ohne  die  ipcdf.  Diffcrcna  dea  rmtchtm,  ttineUtw,  im- 
$Ug*ii  Anbtckaaa.  Vcrgl.  H.  6.  V,  >0.  VI,  33.  Wie  U«r  Ut.  II,  SO. 
BDbHo  »X  raildiii  ea'taurgitur.  Von  Eintm  anr  ■•Itcn,  BBgcaehtal  dar 
*•«  Dnkh.  aa  LI*.  VIII,  7,  10.  beigebracht«  Bcrichtisapf. 

impttum  (H/n-utf )     Dd^be  Aaadr.  c,  Sl.  64.  SS.  m.    Asaloa  b.     ' 
tOl  f.  igaoHluiani  non  tmtavnt.    Uebertiaapt  iimtg.     B.  6.  V,  31.  d. 
aanit.   Aacht    nttiiteni   inpataai.     Achnlicb   Plat.  'Mmm,    c.  II.    oJa 
iMiÖrra  vjtipurar  »ata  il  yi\r  nid  xaiä  Saiarai»  Hat  äf  tjfivrrtno  TairTa. 

gmiifae  rtäiU"}  Hier  varde  Nlcmaad  an  de»  Plmml  dea  VerU 
AiHtah  gcMBaieB  haben.  Vergt.  Sali.  Cat.  3«,  t.  S3,  31.  lug.  6t,  3. 
Z.  S-  1C7.  IQ  aal).  CU.  43,  I. 

nitro]  S.  ob.  1,  7fl.  p.  187.  TJaire  dMribit  gipahD«  Ertltnia|; 
flnlet  *all«  Anwendung  bd  Tult.  Agr.  10  f.  ioh  Verilanilairi  dar  man.  < 
■Igtoeh  gedentelen  Stelle:  nanqne  aiildere  elaaii«  horreti  et  aaiera 
nitro  fniBCDtaal  «c  vcDdere  pTelio  cagebwilnr.  Ei  grinil  Hier  nah« 
•b:  Wrfer  Wlllea,  well  niiaiicb  etwa*  gekauft  werden  naMe,  wai 
dl«  Iiente  eigentlich  nA^At  AroacAleit.  Sa  tanier:  obenilrriat  taeh  ilH' 
XII  ;  Ja  lagai*  biiw.  tronlicfa:  lum  Ueberßa/te;  um  dai  Maafi  toUtm- 
maeAeK.     Ver^l.  du.  BiXh  f.  41. 

CAP.  XXXVIII.  Leeo  id«uto  rt  eeenlle]  NänI.  der  Ahlal.  foeat, 
bat  lotut  !■  Verbind,  mit  eiüeai  At/jetliv.  Vergl.  7..  g.  4SI.  Baaaih. 
(.  147.  8.  447.  B.  G.  VII,  SB.  ctatra  Gallorum  epportunii  toeit  tnmi 
fotlla.    Cb.  Ealog.  Cie.  p.  •.    Ob.  I,  3.  p.  8.  n.  p.  136. 


gL,_._b,Cooglc 


394  C.  lUL.  CAESABIS 

progressl  prMuBeqae  Unnae  inüdias  intravisBeDt,  tfx.  £re- 
mita  eqnontm  iUata  angpicione,  ad  ihoh  ae  recipere  c6e- 
peroBt:  qoiqne  lioa  seqnebantur,  celerem  eoroin  receptniU 
oonspicati,  resriternnt  Noatri,  co^iris  inBidiis,  ne  fh^ 
«ra  leliqaoH  exspectarent,  duas  nacti  hoBdam  toimaK  ex- 
cepernnt:  (in  bis  fuit  M.  Opimius,  praefectaa  equitom) 
reliquoa  omnes  earnm  turmarnm  aat  interfecenint  aot 
CaptoB  ad  Domitiom  perdnxemiit. 

CaP.  XXXIX.'  Dednctis  orae  maritimae  piaeddiU 
Caesar,  ut  aapra  demoDBtratnia  est,  tres  cohortea  Orici 
oppidi  taendi  canssa  reliquit  üsdemqne  ci^todiam  naTimn 
longarum  traosdidit,  quas  ex  Italia .  traasdaxerat.  Haie 
officio  oppidoqae  C-Acilios  le^tos  praeeraL     la  naTea 

et  cognotctndum'i  Ab«ola(:  nm  ilch  la  infornirtn,  bb  n  r«. 
eognaiciria.  Wir  beliehen  du  Wort  ninil.  njrbt  mit  maf  fler,,  land. 
nehmen  ei  ■!■  Gerundiuai.  Explirrart  hattium  iter  i«t  fut  itehendMt 
Anidr.  id  Skll.  lag.  c.  48,  I. 

t'niiVtiai  iatravUieat']  I.  (•  /oev«  imidlMum.  So  SftU.  Iftg.  110 
«tr.  Jlumen  Mnlucbant  aon  egredior,  neqne  lagarthKm  id  iutrarm 
■Inam,  d.  1.  den  von  dem  Floate  begriniten  Rbodi.    S.  Fabri  ■.  a.  O, 

eitgnitU  iniidii»'\  So  viel  ali:  patefaeti»  neo  mmpLBi  boiUbaa 
imcognitu !  quo  faclo  toUi  rei  ad  irrilum  ceciderab  —  Dennoek  icbeiat 
nai  mit  Moi.  die  Leurt  fait  aller  MSS>  und  älL  Editt.  Beachlnng  ■« 
verdienen;  tagitiUt  Aettinm  fntiV»»,  wai  man  füglich  In  AofK  nit 
¥■>■«•  nmändern  kann:  venlgtteni  wird    die  Deutlichkeit   lo  belördett. 

Kaeti  —  exetpenmli  OIhci  mmcti  dentet  daraaf,  dab  die  Cae- 
■arlaner  Gelegenheit  fanden;  ei  machte  lieh  grade  la,  daTi  *le  Jene 
■wei  Tarma*  ablangen  tonnlen,  vell  dieie  einmal  in  den  Mlnterhmlt 
geralhen  waren.  Ob.  e.  23.  navei  qnud.  Maetui  —  ineenllt.  Die  Ue- 
irigem  näml.  cogen  lich  theilB  eilig  surück,  theili  machten  die  Letlte> 
Halt:  rettitemnt.  Eben  lo  naneiici  oppartunitatem,  teatpettatem,  rob 
tuiK  eto.  vsm  (günitigen)  Ungefabr.  lHB-  G,  1,  0.  Eieipere  aber 
■ynon.  von  intercipere ,  bcMnd.  iinidüt,  fl-aude.  S.  Drakh.  la  Lir. 
V,  i\,  6.  wo:  De  qoa  framt  hoitilia  vaget  exdperet. -^.  Ueb.  dai  Uer 
Tiell.  vennihle  eat  i.  ob.  III,  33. 

earuMi  lurmarutul  Naoh  Baam)t.  eanm,  qnae  In  intidim  ineU 
derant.  Diele  Erklär,  nimmt  auch  Held  in  der  !llen  Auig.  an.  Allein 
,  dem  kann  nicht  füglich  lo  lelni  aond.  wie  Mor.  icbon  bemerkte,  noter 
religuBM  omnea  ^ar.  tum,  Tentebe  man  daa  ganie  Cavallerteeorpij 
du  Selpio  abgeiandt  hatte;  lo  daf*  die  ganie  Expedition  denelb.  varb 
altelt  war.  So  ob.  34.  eomSt  gentium  eivitatea  d.  i.  alle  frdhep  ga- 
nanotea.  Der  Plan  war  anfatigi,  *ie  alle  in  dem  Hinterhalte  aiatl- 
fangen;  da  diefi  nicht  ging,  lo  machten  lie  oflenbar  ipäter  eine  B«- 
WcgQng  nod  griffen  jenei  Detaehemeut  dei  Hcipio,  dai  auf  der  Betlrad* 
b^tiSen,   an. 

CAP.  XXXIX.  Deduetie  ~-  praetidiii  Caeiar  ete.l  Ob.  e.  SB. 
BjrpoHtii  ennnöm  eepiii  AMmHut  ete.  Unt.  e.  76.  B.  6.  VII,  17. 
Vergl.  ob.  ni  c.  12.  in.  —    Die  Sache  lelbit  Iit  von  Cacf.  harührt  e.  S4. 

Orici^     All    Cuui    laeal.   ta   faHen.  .         . 

4eiUut]     Man  anteriehied  die  Namen:    jljuHlm*  od.  Jqnäliml,  «. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB./IIL  CAP.  40.     395. 

nostrai  interiorem  io  partem.  poit  oppidam  rednxit  et  ad 
tarram  deligavit,  faacibasqae  poitos  ■avem  OBerariara 
aabmersam  obiecit  et  haic .  alteiam  oonianxit,  saper  qna 
tnmm  effectam  ad  ipsnni  mtroitnm  poitas  oppomit  et 
luilitibas  complerit  tneDdamqne  ad  omneH  repentioos  camui 
trantdidit.  ^ 

Cap.  XL.  Qnibos  cognilis  rebos,  Cn.  Pompeiiu  S.- 
liasj  qai  dausi  Aegyptiae  praeerat,  ad  Oricnm  renit  sab- 
nersamqae  naTim,  remalco  mnltiaqne  contendena  fnnibus, 

Schneider  ElementnlcliTe  S.  408 
eeU.  N.  A.  VII,  14,  6.    Onikb. 
Übt.  Cic. 

iiilerioreK%  —  partem]  DkfQr  Claecon.  portum.  Ohoe  Noik  and 
Dlehf  einmal  richtig;,  wenn  Dämlich  hier  an  eine  aneh  von  der  Nalnr 
gebildete  Bucht  oder  Bai  la  denhea,  nodnrcb  der  Habnpliti  eine 
grdtiere  Anedehniuig  erhielt.  Jener  entlegmre  Thell  worde  wahrieh. 
•  TOM  den  SchifFen,  die  biofi  aDlegtea,  weitem  benntit.  Aach  c.  40  n.- 
denelbe  Aaidr. 

aeligaviti     8.  la  II,  8.  p.  326. 

ad  entati  eatiit  ]  ISmtn:  für  -d.  L  per  cimieqaeiie;  gtgen  alle' 
Falle.  Am  ähnliehateo  icbeiDt  une  Cie.  Diiinat.  I,  7,  13.  mirkri  licet,' 
qaae  liol  auimadvena  a  medicli  berbsmm  genera,  qnae  radlenm  ad 
noriDi  beellarna,  ad  oenlamm  morbsi,  ad  rnlnera.  C(r.  Hand  Tür.- 
■eil.  I.  p.  8S.  aneh  ob.  I,  37.  p.  111.  Den  Untencbled  *an  eonfnr  i*ird 
Man  leicht  fillileii;  lo  bald  man  lieht,  wie  ad  omn.  CM.  nicht  abhin- 
gig  van  btendam,  londerD  ,  vie  tuendam  trantdere  ID  eineai  Begrilfe 
Tencbmetien  and  ad  durch  trantdere  bedinj^  ward;  folglieh  ad  dM 
Ziel,  den  Zveet,  die  Richtung,  die  Weitung  aaf  etwu  hin  —  an-  , 
dentet,  in  dafi  md  lich  dem  Be^tte  nnd  der  Bedeat.  dei  Datitt  aneh 
hier  nähert;  «.  B.  ad  omnet  tctat  eKpoiitne,  Cart.  IX,  t,  0.  Denn  an 
eine  älluhtor,-  analog  dem  diehlerijchen  defindere  aliquld  aA'euf  etatt' 
■b  aliTB« ,  wird  hier  Niemand  denken.   Clr.  Roth  lo  Tat.  Agr.  8.   140. 

trantMdit]  Ninil.  piHilibut;  daher  emartft  man  aneh  hier:  iti. 
Beiipiele,  wo  an  einem  voraaigegangnen  A'sfRsn  ein  pa»ender  Caina 
Proneiaini*  demonttrativi  entnommen  werden  mnli  gab  Korit.  in  SaU. 
Cat.  IS,  3.  qalppe  gttai  boneite  habere  11  eebal ,   iifralf  properabant. 

CAP.  XL.  Ad  Oricumi  I.  e,  ad  littora  et  portnm  prope  Orienm. 
Clarke.  8.  B.  6.  I,  7.  VI,  1.  Hand  Tun.  I.  p.  ga  nnd  nnt  c.  41.  ad 
Aiparagtnm.  e.  58.  ad  Dfrrh. 

remulco\  Vau.  ad  h.  L  inchf  m  beweieen,  data  remuleuw  hier 
bMcUhne  eine  Art  Winde,  die  auf  dem  Lande  angebracht,  mitteilt 
der  Taue  und  Seite  dorch  Umdrehen  einer  anf  iwef  Pfählen  ruhenden 
Wai%e  jene!  eerienile  Sehiff  Aerauf-  und  ^erangeiogen  habe ,  lo  dalk 
die  Pauage  nun  frei  worde.  Aue  aDdem  Stellen  geht  wenigeteni  ■« 
-  ^el  hervor,  dafi  man  Im  teeitem  Sinne  remuleul  jede!  Werlieu|' 
(lelbat  Pferde,  JHavlthiere)  naonte,  durch  weit^ei  ein  Schiff  entweder 
/lotl  gemacbt,  od.  teAneller  fortgebracht  wnrde.  Vergl.  Krit.  Bihlloth. 
von  Seebode  1830.  S.  303.    Ob,  II,  33  extr. 

contendeiit  J  Man  würde  moltia  iateatii  fanlhot  iagen  k8nnen, 
wean  nicht  eentendent  die  Anitrengnng  dea  Pompcine  n.  lelner  Lente 
beieichneo  lolltet  wie  Sali.  Cat.  SO,  S.  magna  vi  tendere.  Ab  noinr 
Stelle  beUll  da*  Verb.  •«■««  krtpr.  Bedeot. 


gL,_._b,Coo^'lc 


396  aiUL.  CAESARIS  • 

addnxit;  Mqae  altenun  mTem,  qnae  erat  ad  esstoAlBm 
ab  Arilio  poiitB,  pluribns  adgr«s«u  navibiiH,  in  qnibns 
ad  libram  fecerat  tarres,  nt  ex  anperiore  pngnaai  loco» 
integroaqne  semper  defatigatiB  ralunittenA  et  reliquii  par« 
tibns  aimal  ex  terra  icalis  et  dasie  raoenia  oppidt  ten- 
tans,  Uli  adversariomm  manna  didoceret,  labora  et  vuA- 
titndine  telonun'  nostroa  vicit:  dafectiaqne  defensoribtia, 
^ai  omnes  icapbis  excepti  retagerant,  eamnavem  expag* 
navit;  eodemque  tempore  ex  altera  parM  molem  tenail 
Datiualetn  obiectam,  qnae  paeoe  instüom  contra  oppidnm 

oiMuWt]  Bebtnptet  ilcb  woki  daüarcb  m  Befileti  gcgsn  du 
nig.  «Mkx>  vclt  BMB  lieh  it»  eertenUt  ScUff  aneb  mit  aUeriei  Bai- 
Imtt  bncbwcrt  d«aken  Msri :  f*tglUh  nebr  von  WegräHmumg  der  iar> 
gdcglcn  Buriera  dia  Rad«  bt. 

alteram  mavtai]  S.  ob.  3B.  E«  «rllirt  «icb  «•  T«a  lalbil  Jen«! 
eamtuarit,  i.  1.  bfailar  dan  vertemtl»»  BebiSa,  lUBtttalbkr  ora  dMMlb« 
itallte  er  daa  xveiu  mit  dsm  ThDTina. 

od  lih-aiK  ficeral  turrei]  UebcT  dieMH  AMdraek  tlM  ■■•  H^ 
aftBgtm  ^heilt;  oit*.  1)  auf  je<ei>  KcblSa  aieei,  ao  dab  lia  ciaBoder 
4ia  Wag»  hielten,  aad  awai  tatm.  im  prora  tt  puppi  adcr  ad  utrum- 
fite  iatiUf  Biaa  böebit  aaira b rait eial Jcbe  Dcatangi  od.  3)  nta  gleithtr 
MäiB  i  ab  wir  i^oa  gUnbcBt  d^  ad  litram  e^eati.  ballaa :  m  oiBsmmf 
m  daa  «Ma  lomlih«!  aa  die  Gmadßächg  an  dtakaa  babe,  la  data  di« 
fiabil«  dai  Pobi^Imi  von  gieicAer  lliie  wbmb  mit  dem  fttmUteMam 
SebiK«,  daa  MigcgrlVen  wcrdco  aoUte.  Oder  ea  köiwla  ancb  beiniea: 
I«  der  Mitta  ao ,  doli  der  Tborn  aclbat  nacb  alle»  EtUem  hin  in  der 
Wage  ilaad,  nnd  wader  vor,  aocb  rütifärl*  drOckle;  waa  aber  bler 
«nautUatt.  Doch  iit  riellcictt  aa  leieo:  ad  libramen,  I.  e.  ad  lela 
Ubranda,  »der  ad  rtat  iaculaiidi  adaugeadot».  U«in  1)  bleibt  ad 
KbraM  fiicla»  ein  eben  «o  uabeiliinpilea ,  ala  hier  anoälhigea  Prädibat) 
3)  kana  Uv.  XUI,  05,  10.  baie  apkalo  ad  libramim  pinnae  trM,  VelMt 
aagitlia  aoleat,  ciramdabaatur,  aJa  analagea  fielapiel  dJaaea,  obacboa 
•■  Hnarar  8t.  dia  H'arta  ad  libramen  nebr  abitltit  atäBdcB,  bi  as 
f*ra  daa  Obiekt,  welchea  geachlendcrt  wird,  alcbt  bemaaat  iat,  gteiek  - 
dam:  m\  tibrandum;  davon  ob.  35.  an  eomtKittend,  3)  die  folgend«» 
Wortai  ex  tuperiere  leeo  pngnana  —  multiladiae  telaram  bctIBtIgeii 
di«  Vanralbnag.  4)  Ubrare  Iat  ein  ailgewohnl.  AntdnMk ;  a.  B.  Ort. 
IV,  14,  5.    fonda  laxa  Ubrare. 

B/  ex  titperiare  —  heol      Ul  fflr  atpaU     S.  M  II,  13.  p.  347. 

dtfeeUtque  defentartbai}  Die  Codd.  ■tlmnlen  gegen  daa  vnig.  dt- 
ieeU*,  wai  an  aleb  durch  daa  [olgende:  re/ugerant  aweihlbaft  wird.  . 
BakaDot  iat  dr^i  ciribna  od.  a  ilribui,  wie  ant.  e.  64.'  wofOr  Octi*« 
«.  09  eKlr.  fUMM  tjira  ema  defeditait,  a.  ob.  II,  41.  p.  333.  Beaaa. 
dera  ^ricbt  tat  dtfectii  daa  voranagch.  Labore  —  *lc<l ;  nad  der  Lim- 
•tand,  dafi  dadurch  Caeaar  aeiac  l.ea(a  ober  emtiehaldift ,  »la  darak 
deiect.  —  Aacb  aanai  «lebt  defectut  abaolat,  ».  B.  Tac.  Ana.  II,  7** 
lieber  daa  ialraoailive  dtfUere  d.  i.  a»imitm  detpoMderie,  aliäeer«  e, 
Dukar  in  Flor.  II,  3,  17.  B.  «.  II,  10.  n.  VIII,  3.  Mabcmala  dtfeelut 
•![%«»  re,  ■.  B.  [ructu,  CMaiUa,  nateiid  bei  VaUel.  U,  110.  IVX 
■ach  elwaa  nogewöhnlichcra  Cebrsnche. 

malern  leauit  naturalem^     Tcoult  le.  aetupatam ;  l.  t,  47.  p>  IM. 

L.gL,.._b,Coo'ile      ' 


DE  BELL.  CIVILl  LIB.  IIL  CAP.  41.      ^97 

•fi^rati  qna  qnatoor  blreines,  iabiectig  scatnÜs,  impnl- 
saB  Tectibua  in  interiorem  parteia  tratiaduxit.  Ita  ex  ntra^ 
qnb  parte  naves  longa«  adgresana,  <]aae  erant  deligatae 
ad  terram  atque  inanes,  quatnor  ex  hia  abduxit,  reliquas 
iDcendit.  Hoc  confecto  negotio  D.  Laeliutn ,  ab  Aeiatica 
cla8§e  abductom,  reliqail,  qui  coiomeatus  Bullide  atque' 
Amantia  importari  in  oppidum  prohibebat;  ipse,  LisBum 
profectoS)  Daves  oneraiiaa  triginta,  a  M.  Antonio  reliclas, 
intra  portum  adgreSBus  omneq  incendit:  Liasnm  expugnare 
conatuB,  defeadeatibus  civibus  Bomanis,  qui  eins  conven- 
tns  erani,  militibnsque ,  qoos  praesidii  caussa  miserat 
Caesar,  triduom  moiatns,  pauois  ia  oppi^nadoae  amissi«, 
re  infecia  inde  dlsceasit. 

Cap.  XLI.  Caesar ,  postqnam  Pompeioin  ad  Aipara« 
ginin  esse  cognovit,  eodem  com  exercitu  piofeotnji}  ex> 

DIne  melei  d.  t.  efaia  LandMang«  oder  SaitMirmh,  dh  «leb  d«r  fittdl 
gtgtmä.btr  gsbildet,  war  klio  von  dea  Caciariioera  iLiebt  beialMl  ge^ 
wdcnj  Pompci.  hatta  lie  «ofort  aeenpü-em  käunca  vai  batta  *ia  na« 
inue.  WegEii  aalmralii  renvclat  Uad.  aof  B.  Alex.  73.  >atnraUa  to- 
mttlu».     So  laitln.  IV,  1.   Mit  Iptioi  mdtarmlit  mattria, 

tubitetU  KtttuUi\  Heber  ttutula  (tctsI.  die  Anal,  i«  Taeit.  A|T> 
10.)  benartle  Vok.  ii  h.  I.  daTi  oxvxalti  und  tpaiäyyii  alaeilei  «er, 
■ad  eine  Wal-e  beieichae,  eine  Badmit.,  die  lieh  anek  wtederBadat 
In  der  Form  der  *oa  Nep.  P*al.  3,  4.  enrähntcn  Scytalm,  wor4bc( 
Cell.  N.  A.  XVII,  9,  6  ff.  Von  dleier  Art  durch  Waliai  SEhilfe  Sbcr 
Landitreckca  an  brlagcn,  fladra  lieh  bei  den  Alten  mehr  Ballpfele. 

iNaHt)  Da'ar  in  raancb.  Codd.  nnd  Edilt.  noBet.  Doch  iiuni$ 
bei  den  befit.  Sehritlal.  fdr  eoexiM.  So  Cie.  ad  Di*.  XVI,  30  t  nalac 
noitra  lagenat  etiani  inanet  obiignahal.  Von  Sehl&en  B.  S.  V,  at. 
Ob.  Ilt,  8.  Um  aebeint  inairiM  diaolat  leer,  lo  dafa  In  diteB  eefäne,  ' 
In  welebaa  »an  eigenU.  etwaa  ervarlet,  »itht»  enlAo/ten  tat)  ftaenna 
entw.  leer  gemacht,  geritumt  oiti  leer  fdr  einen  ^ifen«,  der  nna 
PlBli  ergreifen  kann.  Ob.  «.  30.  tmetiam  ezlKimana  ItaUam.  Aadn  , 
Art-  der  Rrklär.  bei  DSderldn  I.  8.  M. 

BaOide  atgne  Amantia^  Beide  Stidle  In  Eplnl.  Wegen  del 
Jblalivt  vergl.  I,  34,  n.  II.  Ob.  c.  20.  cppido  taglU  c.  31.  dadMta 
Oriea  legionc.  e.  SS.  Corcyrä  —  aopportare. 

gui  eiui  canrenfKi  erant'\  Nacb  der  Analogie  von  v..  S8  eslr. 
religuot  omnea  tarum  ttnuarMM.  Vergl.  an  III,  33.  u  qitowdam  «im* 
muaicipH;  aa*  in  guid  uUilBU  «.  30.  ilinl.  Tee.  AgK  J9.  m.  jnan. 
lulum  Iranitiia  niVthiM. 

aoralHt  —  ataittit  —  tnfeeta'^  Oaa  Aiyndeton  lat  «kU  atme 
Witkong,'  ea  retrith  Caeaara  Irnnlaebe  Stiminnng. 

re  in/ecfa]  So  dt.  1,  Jl  txlT.  Ra  tat  ohne  etwaa  timtgeriehltt 
SB  haben,  und  ohne  dili  et  etwaa  hatte  aiiurithteo  tonnen,.  VergL 
Fabr.  la  üall.  lag.  76,   1. 

CAP.  XLI.  /s  NiKUltniapt]  Wie  In  faat  allen  H5S.  in  (eUen 
kounte,  erkläre  man  aieh  au*  itta  benachbarlrn  M. 


gL,_._b:Coo^le 


398  C.  lUL.   CAESARIS 

pngnato  in  itlnete  oppido  Parthinomm ,  in  quo  Pompeiai 
praeBidinm  habebat)  teitio  die  tn  Macedoniitm  ad  Poi»- 
peinm  pervenit,  iaxtaqae  eum  castra  posuit  et  postfidie, 
educÜB  Omnibus  copüg,  acte  instructa,  decernendi  pote- 
Biafem  Pompeio  feclt.  Ubi  illum  suis  locU  se  tenere  ani- 
mam  advenit,  reduclo  ia  castra  exercitu,  alind  sibi  con- 
■ilinm  capiundnm  existimavit.  Ilaque  postero  die  omni- 
bns  copiis,  magno  circuitn,  difficili  angustoqne  itinere 
Dyirhachinm  profectas  est,  sperans,  Pompeium  ant  Dyr- 
rhachinm  compelli  ant  ab  eo  intercludi  posse,  qnod  omneni 
commeatnm  totinsqne  belli  adparatum  eo  contulisset:  ut 
BccidiL  PompeinB  enim,  primo  iguorans  eins  Gonfeiliara, 
qnod  diTersD  ab  ea  regione  itinere  profectnm  videbat, 
angnstiis  tei  fmmentariae  compulsnm  discessisse  existi- 
mabat:  poBtea,   per  exploratores  cettior  factna,   poHtetp 

iteemendil  Den  Be^.  erl&nlem  Bnnil  in  Ncp.  Huiii.  40,  4.  n> 
Ttcle  SleUcB  br«oi>d.  bei  LiTim  >.  B.  I,  IS,  3.  Itl,  62,  4.  Ott  aft  !«■ 
Beiiitie  ade,  artufi,  ferro,  eerlamiitt.  Drakh.  la  XL,  S,  19.  tj«b«r- 
■11  aber  aoch  bei  Caei.  Terwechatlt  mit  deeertart;  bier  mit  lebr 
■ehwMher  Aalorit».  VcTgl.  8.  *3.  I,  90.  p.  104.  Deeernere  itl  etit< 
Icheiden ,  knf  leeitem  Seite  der  Sieg  leyo ,  wer  der  genlunende  ictii 
-werde.  Hui  letat  alio  Torani ,  data  dt<  Sache  bli  dahin  noch  aneep», 
Aitia  geweien.  Analog,  .doch  nicht  «o  häaig,  dua^lnafiia,  w*a 
Heifch.  erklärt  dorch:  /täxtu^iu.  So  Demaalk.  PhUIppi  EpUt  p.  108. 
xÖti^o*  Kiiillio*  onloit  ^  iöfOi';  StiaijbeaOiu, 

tw'i  locit]  iSuKi  nicht  in  der  hei  Sallnit  n.  A.  Torkommendca 
Bedant.  r«D  idoneai ,  opportunut,  *.  Fahrt  n.  Korlt  tu  lag.  S4.  lond. 
«•  iit  hier  die  cfonial  vea  ihm  genommne  Potitions  lelDs  Ihm  «Del- 
ling* fSsillge  Stellnag, 

diffieHi  —  itinere^  Du  Gegcntb.  ob.  e.  SO.  expedito  IHn.  Haa 
nnfl'bier  an  wirkliche  /ojla/e  Scbwierlgk eilen  denken.  Jenem  angaitum 
Iter  Jit  verwandt:  per  troMitei.  Sali.  lag.  48,  3.  Uebrigeni  i«t  über- 
all iter  der  Weg,  die  Strafte,  in  to  fem  man  nuf  derjclben  reitt  n.  geht. 

ab  «a]'  Se.  Dyrrhathio.  Hat  c.  42.  intertiutu»  Djrrhactioi  den« 
b*Me  Straktnren  «Ind  gewdhnlich.  Ob.  I,  68  exlr.  hottem  Ibero  Inter- 
dndere.  e.  72.  r«  frumentariu  inlerelad.  B.  G.  I,  48.  eemwieatn.  Dageg. 
bei  LiTiul  meiit  mit  a.  Cfr.  Drakb.  in  XXSIV,  39,  13.  III,  TO,  i: 
Bei  Plant,  n.  Caei.  anob;  iutereludere  alieui  corameatam.  Raddim.  II. 
p.  114.  dMgl.  B.  G.  VII,  II.    Vergl.  Ramih.  S.  3G3.  Infr. 

guod  —  eo  eoiUMiieeet\  Der  Conlunktir  nach  guod  wegen  der 
*ubi«ktiven  Baiiehang  ant  Cae$ari  mollviiten  Plan  d.  Enlichlnfi,  wor- 
m1  ancb  Interclndi  poiie  wdiet.  Vergl.  Ramih.  g.  178.  S.  742  ff.  — 
Denielben  Gedanken  bei  Ball.  Ing.  81,  2.  ad  Cirlam  oppTdam  itec 
eontlltaant,    qnod   M   Hetellna    praedam    caplivoique  et  impedimenta 


eoMpuUuM']  So  c.  5T.  tempellere  afqae  errtntem  regere.  Ob.  I, 
X  Et  liegt  darin  der  Begr.  einer  necntitai  mrgeiu,  ob  pbfiiich  oder 
uorallNh. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CJVILI  LIB.  HI.  CAF.  42.     390 

die  CBitra  movit,  breviore  idnere  »e  occnrrere  ei  posae 
Bperans.  Quod  fore  sngpicatus  Caesar  militesqne  adhor- 
tatns,  ut  aeqao  aDiino  laborem  ferretat,  parva  parte  no*^ 
tis  itinere  intermisso,  mane  Pyirhachium  venit,  qnom 
^rimam  agmen  PompeU  procul  ceinetetor,  atqne  ibi  ca- 
Btra  posuit. 

Cap.  XhU.  Pompeias  interclosns  Dfrrhachio,  nbi 
propositam  tenere  non  polait,  secnndo  aens  consilio,  edito 
locOj'qni  adpellAtar  Petra  aditomque  habet  navibas  me- 
diocrem  atqae  eas  a  quibasdam  protegit  ventia,  .castra 
comraanit.  £o  partem  Davinm  longanvu  coDveDira,  irn- 
mentam  coninieatiim([ue  ab  Asia  atque  omnibug  regionibus, 
quBS  tenebat,  comportari  iinperat>  Caegar,  longios  bellam 
ductum  iri  exlstimans  et  de  Italicis  coramealibus  despe- 
rans,  qnod  tanta  diligentia  omnia  litora  a  Ponipeianis  te< 
nebaofor  classesqae  ipsioa,  qaas  bieme  in  Sicilia,  .Gallia, 
Italia  fecerat,  morabantnr,  in  Epiruni  rei  fnuneatariaa 
cauBsa  Q.  Titinm  et  L.  Canaleinm  legatom  misit:   qnod- 

parva  partt  «oeKi]  Parmt*  indit'  ran  kontretea  KSrpam  nod 
^HOMfl^averUttniMen.  Von  der  Zeit  hBDBger:  ertguui;  noch  mthr: 
irepi$.  Bei  Dichleni  hlD  d.  wieder:  parvant  lempo«,  parva  lox. 

CAP.  XLII.  Prapetitum  tesere]  NMh  der'Awlogi«  von  cmtnu« 
ina-e.    S.  in  B.  e.  IV,  2G. 

ttaiitda  —  eoHfi'Ko]  D.  I.  dcD  xtemteM  PIui,  Bkcbdem  der  «rtl« 
nicht  aiiiiDfabreii  inSglichi  SeCHtidua  heifit  er,  in  m  fera  er  Dnmit- 
telbar  auf  des  eriten  folgte,  Bod-dieiem  leincr  Zweckmäfiigkeil  nach, 
km  näehilta  ilaud}  anch  von  Pampet.  wobl  in  Faraai  betchlouen 
worden  war.  Die  Meiilen  aiad  wohl  geneigt  daa  Beiwort  dareh  pr»- 
tper  (Q  erklircD,  wie  ob.  I,  73.  etUm  leeundo  proelio.  —  Dagegen 
wollen  wir  nicht  ifreilen;  wir  aeken  innicliit  ftof  u  41.  m.  Pompctimi 
out  •>  aat  —  Dt  accidit. 

adilum  —  m Afiscr««  ]     D.  1.  non  plana   *.  pronni   incammodumf 

ItapeditiiBi.     An  die  rSumlicha  Anidebnnug,  wie  ■>  B>  wpatium  medio- 

ere\  B.  6.  IV,  17  f.  a.  lonat,    datt  hier  nicht  gedkeht  werdoi,  lelhat 

.    nicht  wegen  dei  Dativi  mavibui;    n.  wegen  dea    rerwandtcn  ZtuatiMt 

tiffit  —  protegit  eto. 

eomportari  imptrati  Saltner  der  I^fi»itivll*■,  ala  *i  od.  tu.  Cfr> 
Rnddinaim.  11.  p.  234.  n.  Kortt.  an  S*ll.  log.  47,  3.  Bamah.  9,  168. 
S.  634. 

morahantur'i  Dem  Znaammeahange  o.  Spncfagebr.  nach)  nScktan 
wir  annehmen,  ofa  wir  gleich  nicht  eine  kategoriaehe  ErUärang  geben, 
fler  ginn  tey:  qnod  Pomptiani  clauea  —  ntorabantitr ;  wie  B.  ö.  Vt, 
IS.  non  hoa  —  palna  —  non  ailrae  marantHr.  VII,  33  exlr.  aperina 
,  cnnicoIoB  —  tnarabaHtur,  Ob.  1,  63.  f.  atorari  atqhe  iter  impedir*. 
Eine  Analogie  der  Bedent.  werden  die  SachiiaudlgaD  wabmehniea  in 
den  grieeh.  Maraa&ai  a.  irax^vtu,  oft  al*  (yaon.  vecbnnden  mit  iu*- 
xatJtiJttr.     CÄr.    Held   an    Plnf.   Aemil.   p.   390.   Bahr  ad   Thilop.   p.  40. 


L.gL,.,_b,COO^Ie 


400  C  IUI«.  CAESARIS 

^e  hae  regioses  aberant  longiai,  loeis  c«tIu  henea  cen- 
Mitait  'vecturasqDe  frumeati  finitimis  civitatibus  descri- 
'  psit;  item  LiHO  Panhinisque  et  omnibus  castellis,  ^od 
esset  fjTunienti,  conqait-i  iossit.  Id  erat  perexiguum,  quam 
ipsiiu  agri  natura,  qaod  sunt  loca  aspera  et  montuosa  ae 
pleromqae  frumento  utuntur  importato;  tarn  quod  Pom- 
peius  haec  providerot  et  saperioribus  diebus  praedae  loco 
ParthiDOS  habuerat,  frameotQraqae  omne  conquisitont, 
Bpoliatis  efiossU^ae  eonua  domibuSf  per  equites  com- 
ff   portarttt 

Aneb  tit  der  Wecliiel  alticer  ubI  pMtivtr  Stnittar  nielt  felfcn,  m 
'  wenig  tlt  die  BrginiiiDg  einei  Snbjell«  wi  dem  Vorhergehenden. 
AuBlog  ■.  B.  SM,  lug.  64,  I.  ^ilqBui  baee  «(qaa  alim  Utia  diitl 
acqne  anlmn»  Marit  fleclititr  m.  ab  eo.  Und  wegen  dea  verftaderfea 
oder  %a  lodernden  Catut  einea  n.  deiaelben  Subjeitt  im  Vorder  oder 
Nachial*,  wi«  aneb  tn  rerbnndDen  Sälieo.  i.  Ramah.  J.  206.  8.  1001.  -~ 
DaiD  kanpit,  data  Caewr  in  tBorari  ia  dem  neutral.  Begr.  »ich  auf- 
halten, in  der  Regel  die  Zeil,  Kit  lange f  anglebl,  od.  den  Ort,  teot 
■aadra«kUeh  bsitimot  B.  e.  I,  89.  3ü.  II,  1.  10  eilr.  IV,  33.  Abiolat 
ob.  I,  TO.  dageg.  III,  SG.  nalio  in  loco  meratut,  Vaatt  Biliär,  bc. 
■taligea  die  c.  100.  n.  101  jeraäblleD  Thslaaehea,  dean  matt  lieht,  AutA 
»en  Jener  Vering  bewirkt  wurde. 

■  eieitalibm  —  dtteriptifl  Den  Begr.  *an  deierib.  eiilBlem  Siel- 
Ico,  wie  Liv.  I,  19,  0.  In  XII  meuaei  dtteribit  annam.  XXX,  2S,  fl. 
nagnaiB  vis  frnmcnti  tieatlm  populo  dtteriptertint.  e.  37,  i,  decem 
■aiÜB  laleotüm  argenti  dtieripla  penaianibaa  aeqnlt  in  annoi  qnioqa»- 
ginta,  aalrerent.  Wir  glauben  alao  nicht,  dah  ei  lej:  nach  ein.  be- 
■llrnnten  Einlhcilang  amftrlegeM ,  dteaer  Begriff  iat  ein  teeuHdärer ; 
■ond.  ea  enlapiicht  mehr  nn*erin  :  tattieAreibe» ,  A,  i.  eine  tekr^Uiekef 
MeJat  tnA  Zahlen  gemeftoa  Eintbeilang  ond  Verlbelinog  der  Präils. 
Honen  od.  Sachen  anafertigen  n.  Ireffeo.  Nnr  liegt  wie  in  itenDntiBre, 
•0  aneb  in  rfeecrlb.  der  Begriff  der  Beitimmlbell  nnd  del  Naehdrncki. 
Ib  Aaaehnng  der  Sadic  bietet  Tac.  Agr.  19.  extir.  elwaa  Aebniiehei. 

Liito,  ParthM*  ete:  tinifnirij  Der  Ablativ  «bhiagig  von  eam~ 
guiri;  vergl.  I,  S4  u.  34.  Baumat.  ad  h.  1.  halt  Utto  eU,  Iflr  Datxee, 
abhangig  von :  quod  »tiel.  Diefa  iit  an*  doppeltem  Gruade  naalattbatt : 
I)  weil  •ehwerlicb  dai  ^eii'laverhillnira  aol  /.iiia  o.  eaitellit,  die  hier 
da  blolae  OrtibegrilTe  gelten,  von  Caea.  übergetragen  worden  wir«^ 
und  ei  anf  jeden  Fall  LiiH  beiftear  wdrde;  3)  weil  gued  tuet  jYum. 
jiani  ahtolat  geaagt  (it,  da  die  BailxendeM  all  tolclie  in  gar  keinen 
.  Betracht  kommen,  ond  m  hier  biora  om  die  vorbandne  Mane  dea  Ge- 
tretdci  la  tbon  warj  wie  B.  6.  III,  16.  navirnn  quid  ubique  fnerat. 
Wegen  gnod  frunenK  l.  ob.  c.  39  in:  guid  mililtiin.  Uebrigeni  b». 
■eieboet  quoil  fiberall  mir  SacAe  n.  Wetem,  oder  Sfjfn;  qaaniatM  dio 
Gri^te  a.  Zahl;  dort  denke  ich  blofi  an  dai  Verhanda«  n.  Allgetneine ; 
hier  an  Gemtftntt  o.  Relalicei. 

fi-amento  _  i'H;iDrtii(0  ]      S.  B.  ß.  IV,  3.  p.  331. 
pravideral}     Ferauiiehea  (i.  U,  0.)'u.  aagleich  dem  geieifa  ban- 
deln,   meiit    catendo.     8.  B.  G.  V,  33.     Die   meiat.  MSS.    provideAat,- 
weniger  dem  KachveriiBttnliie  gemaüt.    Man  achte  auf  die  Verbind,  der 
Salse  dareh   «1  —  qmit 


L.gL,...f,.GOOglC 


DE  bell;  civili  lib.  ni.4:AP.  43.   mi 

Cjcp.  XLKX.  .  Qoibus  rebas  Colitis,  Caesar  coDsilium 
cajiit  ex  loci  natura.  Erant  enim  circam  castra  Pompeu 
permiilti  cditi  atque  asperi  colles:  hos  primam  praesidiis 
tennit  casteUaque  ibi  contmnniit.  lade,  ut  loci  caiusque 
natura  feiebat,  ex  caätello  in  castelliun  perdacta  manitione, 
circumvaUare  I^ompeium  institait:  haec  spectans,  quod 
anguüta  le  franientaria  utebatnr,  quodque  Pompeins  nral- 
titudine  eqoitum  valebat^  qao  minore  pericnlo  undiqae 
fnuneatum  commeatnmque  exercitui  snpportare  posset;  si- 
mnl,  ntl  pabulatione  Pompeium  prohiberet  equitatumque 
eins  ad  remgerendam  inotilem  efficeret;  tertio^  nt  aucto- 
ritatem,  qoa  ille  roaxime  apod  exteitu  aationes  niti,  vide-, 

praedae  loeo  hahutrati     S.  ob.  II,  3S.  B.  6.  V,  7. 

effouit  —  Aomlbut'\  Weil  nainl.  die  Bcwoliner  ihr  Getreide  Itt 
Ihren  Höaiem  vergraben  oder  in  Graben  uifbewahit  hatten.  So  bd 
Tftcit.  Ana.  XVI,  3.  von  einem  vcnneintlichen  Sehatia,  der  gtholieii 
«erden  ■ollle:  Baiiaj  effoita  agro  tuo  laliique  clicum  ftrrlt  —  pndo- 
lem  et  metom  moile  TolnotiiriB  eSuglL 

CAP.  XLIII.  Bx  loci  HKtaral  Min  vergL  danit  dea  bei  Sdluit 
sehr  gewöhnl.  Aoidrack:  ex  copfa  rtrum  Btatail;  od.  e.r  eapia  rerunt 
eonitlium  traUtt  pro  rei  eopia  iMi«  proTideuter  exoiiiat.  Ing>  c.  3B. 
00,  li.  BS,  3. 

praetidiit  tenuitl  Kicht  lo  wobl  genetitek  von  Caei.  referit^ 
MD^  naeb  dem  Erf^gt  n.  'Rttvliatt  der  voranigegangBea  OccnpatiiHi.. 
Eben  lO  nnL  c.  100.    Ob.  e.  40.  m.  n.  c.  100. 

tx  eattello  in  eattell.  ]     S.  ob.  I,  S2.  S.  ISO. 

Aa^  Mfeetata,  gued  eu.]  A«bnl.  ant.  c.  G3.  In.  äee  «Hperlarlbaa 
dlebni  llmeii«  Caeiar,  ms  —  noslri  clrcamvenirentor.  So  stebl  Ate  etc. 
analog  dem  **e,  B.  0.  II,  4.  in.  oft  vorbereitend  auf  gance,  nachfoU 
gende  Sätie}  tbell*  analog  dem  grieeh.  Gebrauche  dei  loOie  iot  vi* 
.  t.  Viger.  p.  172.  theita  den  von  Matthiae  S.  S78.  70.  aafgefiihrlen  Fil> 
Jen.  S>  lUmih.  S.  BTS. 

(n»^tttii(tfiie]  D.  L  überlegne  ZabI,  im  Gegeniati  in  den  irenigen, 
die  Cae».  hatte.  8.  If,  33.  Ueberhaapt  aneb:  eise  grufte  Menge,  io> 
bald  der  Zaiammenliang  qdiI  ein  Cegeatali  vorbanden ,  wie  S^.  lug. 
eo,  2.  Eoiam  tantlitadfnea  In  unuin  cogit;  vorher  nänlt  auch  noch: 
enm  faiteii  profeelaa. 

gua  minore  perifulal  Diefli  fiaiOB  gmt  mit  naehtter  Beilehuag 
■nf  eireumvallare  Pomp,  imtituit,  all  dem  Ubjelite  oder  flegenitand^ 
(Hillel  oder  Werkieug,)  durek  Kelchmit  der  Zweck  erreicht  werden 
könnte;  nnaert  um  dadurch  od.  leodurch.   Vergl,  Ramab.  g.  183.  &  7Sß. 

tupporlarg  poitet]  Ueb.  paue  i.  1,  G3.  III,  8.  Bergmann  fu 
Rnhnken.  Elog.  Tib..  Hemiterh.  p.  347.  edil.  Frirdem.  bemerkt:  Con- 
■lat  boDOt  icriplorei  vim  Teibi  pait«  Conjonetiio  Modo  tribnere,  Ita 
nt  nht  DOi  V.  c.  niarpare  lolemnt  dieere  pottiai,  Uli  linpliciler  pananl 
dteam.  —  Oft,  wie  an  nnsrer  Stelle ,  könnte  patte  fiberfldeiig  er- 
acheinea,  wenn  nicht  dem  Scbriflil.  der  Begriff  dei  im  Slaitie  sej/n, 
der  gegebnen  Muglichieit,  Torachwebte. 

intttdem  fffiferet^     S.  ob.  III,  0.  lu    Mtgligenllaret  effei-.itset. 

pMeiitfur]  Ueber  dIeKI  Vctboia  und  del*eii  Uebranch  vergL  ob. 
C   C 


L.gL,.._l.,COO^Ie 


403  -     C  lÜL.  CAESARIä 

batiir,  mintieret;  qaum  fama  pier  orfaem  femmun  petcre- 
buisset,  illam  a  Caesara  obsideri  neqae  ander«  proelie 
dimicaie. 

Cap.  XLIV.  Pompeios  neqoe  a  man  Dynbachiot|ae 
^Bcedere  v»lebat,  qnod  omoem  adparatom  belli,  tela, 
arma,  tormenta  ibi  collocarerat ,  frnmentomqiie  exercüni 
navibiu  snppoitabal;  neqoe -maDiCiones  Caesaris  prohibexe 
poterat,  ubi  pioelio  decertare  vell^,'  qnod  eo  tempore 
atatuerat  non  esse  faciendnm.  Belinqnebatnr  at,  exire- 
mani  latioaem  belli  seqaens,  quam  plorimos  coUes  ocoa- 
paret  el  qDaln  laüssimas  regiooes  praesidü«  teneret  Cae- 
aarisqiie  copias ,  quam  maxime  posset ,  disünerets  id  qood 
accidit.  Castellis  enlm  quatuor  et  viginti  effectis,  qnin- 
decira  milia  paasaaot  circuita  amplesasj  hoc  spatio  ps" 

(t  II.  n.  Zcnn«'»  Viger.  p.  S12.  Ibw  äomlr  a.  ^ahia&ai.  Aach  Mar 
wirde  dM  letalere  ec^^"»  ■<>  ^*'^  beide  grleeh  Slrnktacen  tou  ipal~ 
tus&at  U  dem  iKtein.  videri  tenchmoIieD  •cheiaen.  VirgL  Bremi  m 
IIDcnt.  Trapexit.  p.  ISI.  Matth.  gr.  6r.  p.  1078. 

^K)tm  fama  tte-l  t/uuM  hier  gun  eisentlleh  f3r:  qnod  tum  eve. 
nirel,  übt  pereiebniHct.  Dai»  to  wie  klar,  *d  wOr.d«  aseh  n.  07.  t, 
quum  irrumpcra  eonuentnr  —  c.  72.  ;kiim  altera  alterl  anziUDia  fem 
non  poMet  —  die  Strnkt.  der  Ablativ,  abtot.  inläiilg  ■eyO)  wenn  Bi«ht 
der  cauial»  und  temporale  Begr.  venekmoliea  wire,  dii>«  hier  ilekt 
quam  in  engeter  Bexlcbang  mit  der  ratioeinaiie  Caeiarir  .  angedantvt 
durch  ipectani,  und  dieie  Velhindnng  dei  ratieaetteit  \  erhUtniila* 
mit  dem  temporeUen  od.  tächlieheu  Iil  auch  der  einad  dei  CaKfuniUvt 
nach  quumi  Toradgl.  mit  latperfiet-  n.  IH.g.perf. 

CAF.  XLIV.  Ertremam  raltantm  ete,}  lieb,  txlreai.  i.  ob.  II, 
4.  Die  ratio  belli  wird  auch  beielchliet  odI.  c.  47,  ia.  o.  SO,  bcUaadi 
rationet.  e.  73.  81  extr.  eo  amuem  rationtm  belli  tonferre  e.  85. 

id  quod  accidiH  S.  I,  80.  Id  quod,  volOj  in  aU.  MS8.  bll  Ml 
a,  idque,  beltBligen  viele  StellcD  bei  Cee*.  n.  A.  S,  Oad.  ad  k.'l. 
eieiebwobi  lafit  aueb  idqae  lioh  hürea  und  verlkeldlgem;  1}  weil  dls 
Verwechil.  lelcbt  d.  gani  gewöhnlich,  i.  Drakh,  m  Liv,  XXIIl,  9,  0. 
3)  weil  der  L'ateriehied  nickt  iq  Tcrkenneo,  Id  quod  hebt  gteiek  na- 
■•rm:  eine  Sacke,  die  etc.  d.  i.  elwai,  wai  lieh  auch  tgitih'eA  la. 
trog,  —  da*  beielehaete  Objekt  weit  nachdracldickei;  hervor;  idqKo 
reiht  Ata  Krfolg ,  der  hier  al>  Urtheil,  bIit  Beaierhiag  dei  SetcrcBtea 
beigatBgt  wird,  nnr  kn  dai  Frühere  logiicb  u;  wir  würden  lagaai 
und  dai  gelang.  Die  Natar  von  que  aber  bewirkt,  dab  dar  ifrtbel- 
lendc,  In  lo  tera  er  ätn  Erfolg  nnmittelbar  an  dM  Frühere  «nkntlpn, 
dleicn  all  etwas  ihm  gani  Begrtifliehtt  dantellt,  ihnl.  ddi«»:  and 
dhri  gelang  de»u  auch.  So  e.  45,  in.  erehra^e  ~~  proelia  fiebuit.  So 
:  Ltv.  I,  8,  6.  Aiylum  aperlt:  idque  primnm  ad  coeptam  magnltodlneM 
rohorit  fnll.  Die  Stallen,  wo  id  quod  vorkommt,  B.  6.  IV,  39.  VII,. 
M.  lind  von  andrer  Arli  überall  enchelDt  vor  dem  fJrlhalla  riae 
.  Paute  eingetreten;  der  Beiialx  mehr  erplicaliver  Art, 

ea$leaii  —  effectii}  Weiche  Art  mn  CNleUm  geMelttt  »lad, 
du-««  B.  G.  II,  S. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  B£LL.  CIVILI  LIB.  lU.  CAP.  44.    403' 

bnlabatnr;  mnltaqne  erant  iatra  enm  tocnm  mana  sata, 
quibns  interim  inmenta  pasceret.  Atqne  nt  Dostri  per- 
petnas  munitiones  habebant,  perdnctas  ex  oaBtelUa  in 
proxima  caatella,  ne  quo  loco  eFumperent  Pompeiani  et 
nostros  post  teigiim  adorirentnr,  [timebant}:  ita  iUi  io-' 
teriore  spatio  perpetnas  muniticmea  efEtciebant,  ne  quo 
laco  nosffi  intrare  atqae  ipsos  a  tergo  circaiaveiiire  pos- 
Bent.  Sed  ilU  operlbus  rincebaut,  ({ood  et  nnmero  mili» 
tnm  praestabant,  et  interiore  spatio  minorem  circnitam 
habebant.  Quae  qnum  erant  loca  Caesari  capienda,  ebri 
probibere  Pontpeins  totis  copiis  et  dimicare  non  constitn« 

gaiHdeeim  milia  —  cftruftu]  Den  Ablativ  eirenilu  ertlire  nm 
ganz  auch  Adalogie  yon  num*ra,  aetaW,  nalitag  Bnd  ahnl.  AUat.  ' 
tKBdal.  *.  B-  Cic.  Vsrr.  I,  IS.  Pen»  mille  Humero  Daviim  clutcm 
*A  Deluia  appalerant.  S.  Ramili.  %.  141.  S.  423.  Daher  enchelnt  in 
drcnitn,  wai  fn  wenig.  Codi.,  uDnatu,  lo  wie  dte  Bntiteb.  vftn  in  be- 
greiflieh j  nnd  eben  lo  wenig  braneht  ctTeniYa  abhinglg  gedacht  m 
werden  mn  amplecti.    Dach  lergl.  c.  OS. 

mana  tata}  Manus  a.  ar$  im  Oegeniatt  der  Katar,  beaetcbncR 
GeachicUichlcelt,  Knnlt  and  Einrichtang  vnn  Menicbenhand :  hlar  alw 
entwed.  grünende  Swten  oder  F'ulterirSHter ,  lum  IJnlenehiede  vau 
Winea  D.  Weideplät^teu.  Die  Lexiea  geben  Beiiphle;  wir  reebnan 
bierher  auch  Gell.  N.  A.  XIII,  23.  mihi  neqae  Vaium ,  aeiiu«  vclthnen- 
tuia  allam  eit  manu  pretiotum. 

st  aoitri  perpeiaai  etc.  ]  Wir  geben  dieae  Stella  nach  Lemalra 
Dihne  n.  Krefii,  o.  lanen  die  eingeiehlohnen  Worte  dqp.  nir  Ver- 
gleiebang  itehen:  weil  aneb  nni  die  Sache  lo  am  eiafacAtten  darg»> 
■teilt  nnd  inrch  den  Thatbeltand  bntaligl  ericheint.  In  cinan  leet' 
lern  Krefie  i.  e.  13.  halte  Caeiar  dorch  fortlantende ,  von  etnem  Ca- 
ttell  xam  andern,  als  Stutspunlten  der  ganxea  CirenmralUtlonilloi« 
getührle  Verl  Chan  langen  den  Pompei.  eingeichloiien :  dtcier  Kreiatlnla 
parallel  hatte  rieh  Pampeiut  im  engem  Kreite,  (t'nlerjor«  tpatie)  Fer- 
■chanzt,  innerhalb  deiten  er  «eine  Trappen  concentrit  Iiatte.  Bei  dei 
gewohnlichen  Leiarl:  nt  noitri  qai  —  habebaut  —  ne  —  adorirentar, 
timebant,  tritt  ein  la  greller  Widenpmch  ein  iwiachen  tiaiehant  anl 
qnl  perdHctat  habebant,  wM  man  namdglicb  mit  Beld  d.  A.  13r  nocb 
Mieht  vallendete  Handlang  Debmeu  kann.  Mora«,  der  an  lo  viele* 
Stellen  fn  der  einlachtlen  Weiie  du  Kechte  aab,  leblpg  vor:  nMtrt 
perpet.  man.  hab,  guia  ne  quo  loco  etc.  timebant.  llna  Del  dabei  clk 
1}  weil  alle  Codd.  videbaat  haben,  «tatt  habeb.  2)  weil  gui  in  all.  HSS. 
liebll;  ob  etwa  ursprdngl,  itand:  Atqoe  ut  noBtri  per  perpetaai  ma>. 
ellabani  —  ne  qao  etc.  Dieiei  titabant,  d.  I.  in  venneHen  ttieAle», 
erfclärle  ein  Gloiiator  durch :  timebant;  lo  lam  diefi  Wort  in  d«a  Texli 

et  (n\rriore  ipatiol  D.  i.  guutn  interiui  ettet  apatinm,  all  Atfat. 
abiolnt.  Eigentl.  Ablal.  couiaf.  S.  Z.  j.  Ü4S.  Ifnt.  c.  ?0.  71. 

qaaB  quam  erant  leea  capienda]  Einige  hallen  dieie  Stelle  (Ar 
Verdorben;  Mor.  conjicirle :  dam,  weil  quam  mit  dem  IltdicaUp  •>• 
■töfiig.  Baamatark  erklärt  gaum  nach  Ramih.  S-  >^S.  I,  S.  770.  dircb: 
lo  oft.  Wir  würden  vorziehen,  quam  durch  quaniam  au  deoten,  je- 
docb  mit  dem  ipectclleii  Nebenbeariffe  de«  in  der  Zeit,  d.  i.  dnmalt 
C  c  2 


gL,;..b,GOOglC 


404  C.  lUL.  CAESABI:ä 

erat,  tarnen  snis'locis  Bagittarios  funditoreaqno  mittebat, 
qaornm  magnnm  habebat  namemm,  moltique  ex  nostris 
Tulnerabuttur  magnusque  incesaerat  timor  Bagittacum ,  a^ 
qne  omnes  fere  milites  ant  ex  coactis,  aut  ex  oentonibos, 
But  ex  coriis  tabicas  aut  tegimeate  fecerant,  quibus  tela 
vitarent. 

Cap.  XLV.  In  ocenpandia  pracBidiis  magna  vi  atep>  ■■ 
qne  nitebatnr,  CaestH-,  nt  qnam  angnsiissim«  Pompeinm 
contineiet;  Pompeius,  nt  qnam  plurimoB  coUes  quam 
maxiniö  circuitu  occnparet;  crebraqne  ob  eam  eaossam 
proella  fiebant.  In  hU  qnnm  legi»  Caesaris  nona  prae- 
stdium  qnoddam  occupavisset  et  Rinnire  coepisset;  hnic 
loGO  propinquuni  et  conlniriam  coUem  Pompeius  occnpa- 
'  tU  noslrosqne  opere  prohibere  coepit:   et,   qaum  nna  ex 

*0TiraIt«ndeN ,  faitischfn  UmitaDdei.  Etwa  ao:  qoae  loca  Caeiar  nl 
tum  caperct,  quoniam  neceiic  erat.  Zu  dieier  Dealung  (lergl.  Orotef. 
§.  421.  Anm.  1.)  veranlarit  der  in  capienda  liegende  Brgr.  der  Noth-  ' 
weadigkeit  Die  loca  aelbit  lind  ntchd  Boden,  ■!■  du  omicbaiisl« 
tpatiuM  ittteriitt  d«i  Pampei. 

mit  >loeit'\  Hier  oSeubwr  vie  bei  Sali.  lag.  5<1,  8.  tod  gelegnen, 
pMteudea  Orten  aal.  S.  ob.  I,  61.  S.  157.  vergl.  ob.  c.  41.  lint.  e. 
40.  idaiteit  loeii.   n.  c.  ii.  100. 

ex  eoaetit  ]  Kine  Art  Fils  am  Wolle  oder  Haaren.  Bei  Plln. 
H.'N.  IV,  48,  73.  lifit  man:  Laiiae  et  per  le  coaetan  (andr.  ceaetae) 
reitem  faeinat.  Eben  ao  lagte  man:  coarlüii,  ntljiioi;,  Uan  nanale 
.  dieaen  Fi7s,  verwaodt  mit  dem  griech.  ni^o;,  auch  nil^/iaj  analog  dem 
eeaetum.  Aehnlieh  war  ciliciam  d.  ).  panooi  ex  pilii  caprarum  et  hir- 
eorom  cantextiii,  aar  offenbar  dQoner  and  gochm eidiger.  Aach  dieica 
8t«ffa  bediente  man  lieh  im  Kriege:  nd  impelum  ■agillsrum  excipien- 
dnn>.  Veget.  IV,  6. 

CAP.  XLV.  I»  occvpandit  praeii'diit]  Praetidia  iiod,  «le  man 
■Eebt,  feile  PuBÜte,  die  mit  Soldaten  beeetzt  wardca  i  die  man  tieb 
■ber  änfterhaib  jener  von  Caea.  a.  Fompei,  geaogoen  f^trie&anxuagen 
an  denken  bat. 

uittbalur']  Iit  abiolat  getetil,  nod  nicht  elira  aaf  in  occtrp. 
piaetid.  ifntaiitiaGh  xu  beliehen  |  ao  wie  auch  magna  vi  aar  adrerlital« 
Nebonbeitlmmong  iat^  wie  Sali.  Cat.  1.  gumma  ape  ttiti  decet.  8.  ib 
I,  45  f. 

IM  All]  Held  verneiit  auf  B.  G.  V,  53.  wo  ebenfall«  la  Rit  von 
Caet.  gelkrauebt,  am  ein  Beispiel  eininleiteo.  Der  Gebraoch  i>(  allge. 
nein,  so  oft  ein  eiuxelner  Fall  od.  eine  Hnaelae  Fenon  od.  aiehrer« 
nnter  vielen  naher  oder  ipeclell  beieichnet  wird.  Aocb  ttebt  it  In 
•eber  «Igentküml.  Bed.  i.  B.  Nep.  Milf.  4,  4.  creanl  decem  pruetorea,' 
—  in  eil  Milliadem.  Liv.  XXVIl,  12,  16.  eeddere  ad  dno  müla  dviom  — 
in  hit  qnatoor  eentnrionei.  Man  beziebe  hie  anf  erebra  —  proeUai 
und  lo  fiberall,  nicht  etwa  im  allgemeinen  Sinne,  fdr:  qneeeanqua 
forte  «ccidnnt  *.  geruntnr. 

tonlraTium  ei>Uem\     Sjuon.  eSveTtnt  (■.  B.  O.  IT,  18.)  unr   ttf 
«  nicht  bloft  der  gegeaHber,  *ut  der  eittgeg«ngetet»teu  Solle 


gL,.._b,Coo^le 


VE  BELL.  ClVlLl  LIB.  ül.  CAP.  46.     ivü 

parte  pntpe  aeqouin  adttnm  haberet,  primun  sagiUariis 
Ainditoiibusqae  oiroamiectis ,  postea  levis  anuaturae  magn» 
mnltibidiae  miasa  tonuentifque  prolatis  mnnitiones  iu- 
pediebat:  neque  erat  faoile  aostm  nno  tempore  propag- 
^re  et  raarnre.  Caesar,  quam  snos  ex  omaibns  partibus 
vuloerari  videret,  recipere  se  iussit  et  loco  excedete. 
Erat  per  declive  reoeptus :  Uli  autein  hoc  acrius  instabanC 
neque  regredi  nostros  patiebantur,  quod  timore  adducti 
locum  relinquere  videbantor.  Dicitur  eo  tempore  gloriaos 
apad  BQos  Poiapeius  dixisse,  no»  recutare  te,  guia  »ul- 
Uut  UM»  imperatar  exütimaretur ,  »t  tine  Buufimo  detri- 
mento  iegiones  Caetarit  tete  recepittent  iade,  ju«  fernere 
eätent  progrestae. 

CiF.  XLVI.  Caesar,  receptui  suotura  timens,  crates 
ad  extremam  tumulam  contra  hostem  profeiri  et  adrersas 
locari;  intra  has  mediocri  latitadioe  foBsaia,  tectis  milili- 
bus ,  obduci  iussh  locumque  in  omnes  partes  ^luam  inaxime 
iiupedifi:  ipse  idoneis  locis  funditores  insiruxit,  ut  prae- 

llegcode,  lond.  anch  bchittdermU ^  in  lo  Tern  er  eini  dM  ^dre  li^iich 
ayfbebl.  Vcrgl.  DÖderl.  Hl.  S.  2T3.   n.  eenlra  e.  63.  SO. 
tiito  tempore  —  et]     S.  in  1.  85.  p.  ^0. 

propugnare}  Tac  Agr.  13.  Honeilior  aBTiga;  elientea  prepugmant. 
Bi  Ut:  ej-  loce  atiquo  vel  iatiore  vel  exceltiore  iuiprtu  facto  iiugnare, 
boiteique  defcadtTe,  a.  procul  areere,  Aual.  prolegere.  Gtr.  B.  U. 
V,  Ü.   B.   C.  II,  8. 

binare  adducli]     S.  ob.  II,  JO.    S.  270. 

HO»  recusare  t»  quin  B(e.  ]  D.  i.  er  habe  ttiehtt  dagegen,  dafi 
man  iba  etc.  gleichiam :  nihxl  tt  eatnae  contra  habera,  gaamiHHt 
de.  Grlcch.  na^aniia^a^  Bei  Tacit.  Ann.  I,  70,  mit  liifiait.  Fwi. 
Vergl.  Cber  gairt  Z.  g.  540.    Ob.  I,  7S. 

nulliui  »(ui]  D.  L  pronai  et  plane  ineplat  alqne  innttUi.  Ea 
liegt  darin:I>ne  ulU  qnidem  Msai  a.  nulliu«  proTini  ejrperieatioe. 

Ugioaes  Caet.]  Uan  beiieht  diesen  Plural,  der  Maacben  klar 
nicht  psaiend  erichien,  indem  nnr  eine  Legion  im  Üampf  begriiten, 
aaf  Caeian  ganxn  Heer ,  da«  lieh  van  Djirbachinm  uicht  ohne  gro- 
ben Vcfluit  werde  lUrüctiiebea  könaen.  S.  BIberl.  p.  125,  Wir  hal- 
len den  Plural  für  allK'emeine  Beiiehnng  der  Caeiarian.  Heereiallbel- 
Inngan;  dar  Prahlerei  de»  Fompei.  goni  aagemciien,  zumal  da  er  lelbil 
nicht  wiaien  Iconata,  wie  ilari  die  geEcn  ihn  kimpfende  Maaie.  DaTa 
FoBpai.  bei  tenere  —  progrettae  an  Caeian  ganie»  Marteh  (c.  41.) 
gedacht  habe,  Iil  nicht  »■hricheinllcli,  da  Caea.  ihn  beretU  gaoi  eia- 
geieAlatien  hielt,  und  alle  Sichech«ilima()regeln  durch  VcMcbwuung 
gatroSea  hatte. 

CAP.  XLVI.  Cralei  —  advertat  loearil  Dainif  nüaL  di«  8oI' 
dateo  hinter  dlcien  Flechten  all  SchntiWEhr  Graben  lieliMI  fcöantaB; 
diab  folgt  Khon  mu  iveti't  niül.    S.  ob.  I,  35  exlr. 


gL,..:b,Coo^le  . 


406  C.  lUL.  CAE8ARIS 

Bitlio  noitm  se  recipieDtibiu  euent.  His  rebm  oompletii, 
legibnes  rednci  iuHit.  Pompeiani '  hoc  inciolentias  abjae 
audacios  nostroa  (wemere  et.inMare  coepemnt  oratesqne 
pro  munitione  obieclas  propuleroal,  nt-  fsBsas  transcen- 
dereat  Qnod  qaam  animadvertiHet  Caesar,  veritni,  oe 
Bon  redncti  sed  reiecti  videteBtur  xiaiiuqin  detrimmitam 
caperetnr,  a  medio  fere  spatio  anoi  per  Antoninin,  qiii 
ei  legioni  praeerat ,  ct^ortatiu ,  taba  signam  dar!  atf(ne  in 
lioBtes  impetam  fieri  iasBtt.  Milites  legienis  nonbe  subito. 
cstiBpirati  pila  conieoemnt  et*  ex  inferiore  loco  adrersi»' 
dUTom  ineitatl  Mmm,  praeeipites  FompnwtOB  egerant  et 

rtbut  ecmptelitl    Raknkea  (Praabt.  m  Sclicllar.  Lu.)  Ormlt  •( 

DiflerUtt.  p.  509  cdil.  FlUdem.  wBnieht  mit  Marklsnd  p.  373.  Ua 
lebm  eonfeclit,  wie  er  beifügt:  qnoi  poitaiat  parpetuB  Cftetuii  eon- 
■netnda.  AUeia  wiob  Cicuo  gabranclit  4bi  Wort  für  aä*olvere,  wia 
TtlilljiSam,  1.  Ecneit  CU  Cic.  Um  icheint  eompleie  aUb  Aehnliclikeit 
«OD  compiere  legioaeat,  ej-erettuM,  «niiol,  /da,  mehr  la  lagen,  >!■ 
«onfietre,  nsnl.  plen»  et  ferfetlt  ren  abiolverc,  lic  ul  onniboi  Im- 
lieralorli  oneii«  ■atiifeciiic  laortim^ue  itr/utt'  qucwii  modo  priupesjMe 
TiderelHT. 

legiean  rtdueii  ElbaHing-  ^.  126.  itfmat  mit  Faam.  lnrin,  a.  A, 
lOr  Itgtontm,  da  hiev  aoidrüeklieh  nur  die  IX.  Leg.  in  Tcnteheii  ■«;{ 
anmal  da  id  MSS>  (ait  Immei  abbrevlrt  worden:  Itg, 

pro  Muititiont  abieetatl  So  erklärt  )ich  du  obige:  advtr§ai  taeari. 
propulerunl'^  Naek  der  Analogie  von  praruere  nallatK,  Llv.  IV, 
20.  n,  Vellei.  U,  63,  1.  I*t  hier  propeller«  unieri  ober  den  BaatvB 
werfe«,  fort  tu  ■•iitoftcn.  Wenn  Davla  ad  h.  1.  biDiaaetiti  eum  In 
fiaea  deiceeraatf  ul  iii  fottat  iatttrnertnt  de^soreulgae i  a«  iat  Im 
nrlel  getagt. 

a  mtdio  —  tpatio'\  Etwa  »Ml  der  Mitte  de»  Wegi  der  Enlfnv 
nang  nui,  die  xaiiehe»  den  Feinden  v.  Caeiart  Vericbania'ngea  war. 
EbCD  lo  Liv.  XXXVIII,  30,  2.  a  qninqae  fernie  miltibut  locat  eaitra. 
B.  G.  II,  30.  ab  tanio  Spatio.  Aa  unirer  Stelle  Iat  a  bedingt  durek 
die  Frage:  von  wo  aull  dieier  kann  In  mancben  Fällen  coordiaiit 
tejn  die  Frage:  wqI  Alio  bler;  «u/  der  Hälfte  dea  Wegt.  Cfc.  ob. 
I,  83.  p.  190. 

eoaipiratii  Ob  eentlipali  m  leiCD,  wie  die  valgai.,  kau  nicht 
mehr  in  Frage  kommen,  wenn  man  B.  6.  V,  42.  lieit;  •«  asb  ipao 
vallo  eonstipaverant  recetriiniqae  primi»  nllimi  nett  dabamt.  Sine  adet 
ttipata  itt  immer  elwai  Auberordentliekei ,  nur  im  Nothfali  an(Bl>«B- 
deu.  Die  Leiart  campieaii  iit  nur  Beitäiigung  dei  compirati ,  waa 
wir  aber  nicht  erklären  möchten:  in  modom  apirae ,  mnre  aDgnJum 
eongloball,  «Indern  wie  loatin.  111,  5,  3.  Lacedaamouii  ea  eoatpiraliat 
■d  arma  Goncurrunti  wo  mancbe  eoncitatiut  vortchlugen.  Dieä  aefaelnt 
um  lelbit  du  voran  ig  egangne  inoa  cabartatut  lu  beitätigen,  und  wir 
wOrden  fait  übenetieu:  roll  eimUmmigtr  BegeUtenng.  Man  rei^l, 
jedoch  Bremi  in  Suel.  Caea.  63.  und  weon  unire  Erklär,  nlehl  gui 
uopaiaend  icheiat,  ant.  c.  72.  in.  tanium  fiducim  kc  »piritia  ete. 
inritati  eursul  S.  ob.  c.  24.,  SU  »liidio  ineidali. 
ad  reripieuUuHt  j     Aebnlich  U.  G.  I,  is,  nl  quo  traf  ccietiM  reet- 


L.gL,;..b,COO^Ie 


,.     DE  BEI-L.  CIVILI  tIB..Iff.  CAP.  47.       4»r 

terga  viertwe  coegeimDt :  quibiu  »d  recipiendam  ctatas  di- 
rsctae  longorüqae  otüeoti  et  inatitatae  foBsae  inagDO  im> 
psdÜDBDt»  faemut.  Noatii  vero,  qai- sads  babebant  sia« 
detrimento  diaeedire ,  com^ocibas  interfectis ,  qninqae 
omaiDo  vnoram  amUsia,  quietusime  se  receperaat  paollo- 
qae  cätra  emn  locom  nnoratt,  »^w  coiaprefaeRgis  collibus, 
■wahiones  pcHeoenuit, 

Cap.  XLVH.  Fxat  nova  et  imuititta  belli  ratio,  qnum 
tot  eaneUariim  namero,  tantoqüe  i^atio  et  tantis  munilio- 
oUntB  et  toto  obsidioois  genere.,  tum  .eiiun  teliqai«  rebus. 
Nan,   qiücoioque  dtcrum  obsidere  coaaU  stint,  perculsoa 

piVxiIiiin.  Vit,  51>  itgniiin  redfita^x.  Cfr.  ob,  e,  2S.  id  ramniittendiimf 
DoA  ucli  B.  e.  III,  4.  tni  reeipieadi-  funfllaa.  Man  rirgl.  Sali.  lug. 
3,  &•  niqne  «Ilad  fatifand«  nlii  odlum  qHaereTc.  Aaticrdcra  über  dicso 
bsKcticniwerthe  Eiginheit  der  !■!.  Sprühe,  welcha  dem  G«Tandto  oR 
r^xive  Bedcut.  gegeben  lu  hKben  RcheiDt,  tiek«  Baddim.  latrtitl.  II. 
p.  3M.  55.     Unt..  c.  51.  helht  «:   ad  receptum. 

tratet  dfreetae  longuriltue  obi-l  Dieie  Flechten  lagen  Aarisental  ' 
avt  1er  Eräe^  ebenin  die  laneurn  der  Quere  od.  aberhuet  •'"■  Wege; 
dieft  icheinl  ooi  in  objecti  %a  liegen..  An  dielen  longnriil  hatte  man 
di«  eratei  befeitlgl.  DieA  enieht  mu  anch  daram,  dah  Varr.  R.  R.  tT, 
7.  -lagt :  in  «tabniia  —  elania  kaber«  oportet  oitia  ac  feneitrai^  et  Intel 
■ingqlai  a  praeaeptbn«  Interücere  lenguriat,  qnl  eai  (ic.  eqnM)  äh- 
eeraant,  ne  inier  le  pn^nare  poiifnt.  Atio  denke  man  liek  die  PRhIe 
■mdSlaogen,  xm'ieAen  deneD,  wie  iwilcbeu  Stanäbäamm ,  die  einiet-  - 
nea  eratei  ilanden. 

iuttiluta«  faua»:]  D.  i,  dis  OHgglegtex  erahen  f  Dicht;  perftetae', 
wie  Moeb.  ad  ta,  1.  CCr.  B.  e.  II,  SO.  IV,  16.  V,  11.  wo  mathinat,  , 
pontejK,  navet  initifnere. 

tatit  häbehaHi\  I,  e.  eontenU  eraot.  S>  Ind.n.  Habnl-  zu  Ter.  Eon. 
III,  3,  S2.  n.  Br«mi  %n  Nep.  Epam.  8,  4.  dar  äyanär  all.  analog  «Dführt. 

ei'ft-K  «out  Aieum]  Di eier  Platt  kann  wohl  kein  andrer  geweae* 
■cpi,  all  daa  c.  45,  genannte  praeiidian  qnoddam.  So  viel  eriiekt 
man  aber,  dafi  I)  der  Verlnit  von  nur  5  Mann  nnwahnch  ein  lieb ; 
S>  daTi  die  Caeiarlaner  doch  gewitiigt,  lich  andre  Punkte,  wahn^einL 
ihrer  Linie  »Sher  gelegne,  gewählt  haben. 

CAP.  XLVII.  Qua»  utmera  —  bim  efe.]  Dtelen  Ablativ,  vergl. 
Tactt.  Agr.  13.  coelnm  —  imbribui  biednu.  Znr  Angabe  der  ratio  od. 
dei  Gründet  nnd  der  ffrtmehe  entweder  eine«  FakU  oder  eine«  Vr- 
theüt,  wie  hier,  wo  die  beigelegten  Prädikate  nava  et  tnutitatä  ian- 
tirirt  werden ,  |nden  wir  auch  nnt.  e,  110.  copiae  neqne  nmntt»,  ne- 
qne  geaert  hontlnsm  nei|ae  m»  lel  nilitarii  eontemnendae.  B.  G.  U|, 
17.  idoneo  emnibiif  rebat  loco.  Wir  «Bgen  in  tolchein  Falte  ralionaltr 
Beiiehnng:  rüeiiicAOieh.  tJeh.  gnu»  —  tu»  i.  B.  G.  II,  4.  p.  VIS. 
Eben  an  e.  i».  ob.  c.  42  extr.    Cfr.  Staren  borg  m  Cic.  Arcfa.  p.  168. 

gBicumjKB  conati  (nnl]  Wir  mächten  hierbei  an  den  Gebranck 
dei  grieeh,  Aoristi  eriiineTn,  lal  Beieiebnang  der  Dinge,  die  gewöha- 
Uch  nnd  in  der  Regel,  nach  einmü  angenommnem  Prineip,  geickehen. 
Vergl.  Viger.  p.  208.  Halth.  gr.  Gr.  8.  954.  StaUb.  in  flat.  Phaedt. 
p.  20.  Walch  in  Tae.  Agr.  S.  104.  —  Zur  VerailgemeinaraDg  dei  Ge- 
danken!  sagt  man  snch:    qalcnmqde  nnqaam  etc. 


gL,;..b,GOO^IC 


408  CIÜL.  CAESARIS 

atqne  infiitnoa  hoste«  adord,  aat  proelio  sapeiatos,- ast 
aliqna  offensioDe  permotos  oontiaaerant ,  quum  ipal  imiaero 
milltuiD  equitumque- praestarent :  oaiuBa  aatem  obsidiimia - 
haec  fere  ease  ooiunevit,  nt  fninisnto  faostcs  prohibean- 
tur.  At  contra  integtas  atque  incolumes  eopias  Caesar 
iaferiore  luilituia  numero  continebat,  qanm  ilii  ommnin 
retnm  oopia  abundarent:  qaotidle  eaini  me^as  andiqo* 
navium  nameraa  coaveiiiebat,  quaa  commeatunt  suppor- 
tarent;  lieque  ullus  llare  ventua  poterat,  quin  aliqna  ex. 
parte  seoandum  curaam  haberent.  Ipae  aoteia,  consamdB 
tunnibus  lange  lateque  frumentia,  snminia  erat  in  anga* 
stiia:  sed  tarnen  haec  singnlari  patientia  milites  fetebant. 
Becotdabantur  eniui,  eadem  se  superioie  anno  in  Hispa- 
nia  perpessos,  labore  et  patientia  maxlmam  bellam  con- 
fecisse:  memioeraat,  ad  Alesiam  magnani  se  inopiam  per> 
pesaoB,  mullo  etiam  maioiem  ad  ATaricnm,   loaximaraia 

uliqua  ebfeaiiant  permatotl  Vth.  permot.  n.  II,  11.  8.  110.  B. 
'  «.  33.  in.  OiftBsia  iit  aber  hi«r  in  passiven  Sinne  in  fMiCn,  fär: 
rtl  male  getia ,  Wie  maa  aucb  lagte :  pedit  offeuiia.  Gie.  ad  Dir.  I, 
7,  12.  lllud  tibi  adfirmo,  li  rem  er  lenlentia  getteris,  fore  Dl  abMB« 
A  lunllit^  qDuQ]  rcdicril,  b!i  omnibai  collaudere.  Obftntionem  eu« 
periculoiam  —  tideo,  —  Sonit  gebinichi  Caei.  dai  Wort  ddt  in 
uiticen  Sinne,  wie  ant.  e.  60.  magnam  faaec  lei  illii  abfensioHtnt  et 
coHtewipUottein  %i  amnei  altulit.  B.  G.  I,  19.  exir.  liue  eiui  abfaiuion4 
•aiml.  —  Cfr.  ob.  8.  üb.  obftndere  b.  c.  72. 

eonlinaeTiint\  Hier  beitimmler  noch,  all  I,  83.  Lehrreich  iif 
Doier  ad  Flor.  III,  i,  \.  wo  folgende  Erklär.  Coatinere  notat  Tim 
•liquam  maioreu  et  extrioiecBi  adcenienlem ,  qua  quii  (tetinetnr  et 
probibetur  progrcdi:  quomodo  etiam  contineri  dicnntor,  qoi  ttadiguß 
clami  et  eottttrieti  fenentnr,  ot  expedire  (e  qod;  pouiDl.  Cio.  FhiL  XIII, 
3,  S.  luit.  V,  G,  0.  Cfr.  ob.  I,  Sl.  II,  13. 

müitum  »quit.^  Davon  ob.  t,  S4.  Beneeke  tu  Init.  Xllt,  3,  %. 
Unt.  c.  Gl. 

aligaa  »x  parlB]    Nlmlicli   Im   giographitchtn  Sinne:   loa  Hner 
Stile  (wenlgiteni)   Aer.    Vergl.  Sb.  aliguis   GioCefend   Commentar  la 
StUab.  Eicnn.  XIII.  extr.     Cic.  ad  Div.  XI,  5  «xtr.     Oplo  at  ah  Utla   ' 
'   QrieiHit  parliöut  virtntii  luoe  lomen  eluceat. 

tumviit  I»  aagutUis'^  So  ob.  c.  IS.  Kral  rei  In  magna  dillcaU 
täte  tsmmiviat  angusiiis  rerum  neceiiariarum  premebaiitiir.  Aehnl. 
Nep.  Pboc.  ],  3.  in  wa/naa  paapertate. 

ad  Aletiami     S.  B.  G.  VII,  14  ff.  a.  flb,  JvaHeum  VII,  GS  lt. 

le  —  perpesioi  —  te  diicessisse]  Aebnl.  doch  in  Zweltcl  geio> 
Ceoe  Wiederbolung  dei  Pronam.  penonal,  B.  G.  I,  35  extr.  Eben  iv 
bei  Oriecben,  narh  parcDtli  etil  eben  Sätien,  Wiederhol,  beiond.  de* 
Pronom.  demoDitraf.  Fiat.  Menex.  c.  7.  Ir  Ixclviii  tu  /fovf»,  iv  4  '^ 
ftäaa  yfl  Bti3l3ov  xal  fipvt  5wo  uayroSanä,  &tiQla  te  «oi  ßma,  tr  lov- 
T^  X.  I.  l.  (Sa  Bnl.  c.  51.  liberatii  luii,  hoc  fujl  conleulBi.)  S.  dai. 
Slallbi  ■—     L'ebrigeni   etkcDnl   man  leicht   *ogsr    die   MotbweDdigkcit 


gL,.._b,Cou^le 


DE  BELL.  CIVIL!  LIB.  UI.  CAP.  48.     409 

«e  gentiam  Tictores  dtfloeaaitse.    Non ,  iUis  hordenm  qmiiii 

daretnr,  non  legnmina  recosabRQt:   pecas  vero,  caiag  rei 

-   nunma  erst  ex  Epiro  copiaj  magno  in  honore  habebanu 

Cap.  XLVtll.     Est  fltiun  geani  radicU  Inventnm  nli 

iii,  qHi  fuflnmt  cQm  Valeiio ,  qnod  adpellabir  chartt,  qqod 
.  admixtum  lacte  multum  inopiam  levabat.     Id  ad  similita- 

diaein  panis  efficiebant.  Eins  erat  magna  ^opia.  Ex  hoe 
.  effeotoa  panes,   qaum  in  colloqnüs  Pompeiani  famem  no- 

ler  Wiedcikol.  n»  HeTvorhebuMg  de«  Subjekt! ,  vdid  vuA  dte  SUl- 
lung  wcienllich  beiträgt.  Beotley  hielt  den  SiXi:  mtaineranl  bll  dit- 
MtHua  für  Interpolation:  Kn  ktihn  und  ohne  hinreicbcDd.  Grund. 

muila  etlam  maiortm  ]  Ueb.  eliam  beim  Compaiatir,  fon  Spätara, 
feit  SeuecB,  mit  adiut  Teitlnieht,  •.  aufier  ob.  I,  SS-  Ramili.  $.  104. 
S.  407.  Gtjtax  Theorie  etc.  S.  47«.   Hat.  9S. 

illii  iordeum  fxim  (torctKr]  Dieia  lyntaktiiebe  Verbind.,  weleb« 
Benlief  ohne  Noth  umwandeln  nollte  in:  non  Uli  etc.  nqhcrt  ileh 
-Siemlicb  der  ^sl^feti'f  ,'ibnUth  dem  B.  6.  I,  19.  milltei  rem  frameii. 
tariamt  »t  latie  commode  «apportari  pniiet,  Uatebattt;  n.  der  Altrat- 
Uan,  woTou  in  Sali,  Cat  11,  3.  n.  ob.  I,  74.  S.  I75.  Wegen  (vum 
d.  i.  nenn  einmal,  ■.  II,  30.  8.  317.  Ordenm  haben  alle  MSS.  dach 
hat  Avd.  a.  i&eden  melu  Antorltät.  Vergl.  Sehaeider  Blemealarl.  S.  18S. 

pscHf  vere]  Ondend.  ad  h,  1.  lagt:  Farnm  buic  laco  facere  vi- 
delDr  iiind  peeut,  qnod  (amen  mordicur  retinent  MSSti.  UibI  fara 
lauge  magii  arridet  lectio  ed.  R.  Slephani:  Atainta«  (ob,  II,  32.) 
Doch  maobte  c  49  extr.  bedenklich.  Bentley  wallte  auch  panicaatj 
denn,  meinte  er:    miia  yöaul  et  inapia,  nbi  tumma  peearit  copia! 

euiat  rei]     8.  I,  8.  p.  44.    wo  anf  B.  Q.  Ui,  13.  verwieien. 

magHB  in  ietiore  Aab."]  Dafi  man  nicht  an  «ine  WerUitcAälaaug 
dcake,  wie  etwa  bei  Idalolalrle,  l.  B.  In  Aegypten,  lehrt  der  Znlam- 
nauhan^;  ei  will  Caei.  li^en:  da*  Viah ,  (bei.  Schüfe  n.  dergl.)  da« 
•1«  bekoaincD  konnten,  war  Ihnen  lebr  mHiomiBe*,  galt  ihnen  ala 
grvfie  Wohithat.  So  verbindet  CIc.  BOM.  Am.  c  28.  lervi  apnd  eam 
■nnt  in  hettore  et  im  pretia. 

CAP.  XLVIII.  ^ui  fkeraat  cum  falerio]  Der  Name  Iit  gau 
nngewib,  eo  wie  die  Penon.  Man  nimmt  ao,  ei  eey  der  nnt.  c.  63. 
genannte  Praalor  Aiiae,  der  im  Mitbridat  Kriege  die  30.  Legiou  ba. 
fehllgte.  Grultr  nnd  A.  vermathen  dea  Namen  einei  Ort*,  violl.  In 
Spanien;  deno  mehrere  der  b«Hcrn  Codd,  gebeu:  Valeribui;  vao  cum 
keine  Spar.  Ob  Tiellelobt:  Balearibm  in  leien?  ITnd  ab  etwa  Balea- 
tllche  fiutdilore»  gemeint  lind  t  Dann  ndäte  alleictiDgl  «ine  Praepo- 
lHiaa   inpplirt  werden. 

ehara]  Voll,  ad  h.  1.  glebt  aa,  daTi  Plin.  H.  N.  XIX,  X.  4l. 
dieaelbe  Wurael  laptctua  genannt.  Man  vergl.  Oberlin  in  Mantln, 
Ohiervatt.  ad  b.  1.  Genauere  Topographie  Jener  Segend  nnd  eine  krU 
tiieh  geiammelle  Flara  wdlde  das  Bithiel  Ideen,  In  einig.  BISS. 
eAala  und  tatha. 

lacU\  Leid  I.  laeti,  waa-anek  Bentley  bilUgi,  So  ob.  III,  4. 
jWi  Anlonianai  —  admitsittrat.  Allein  wo  der  Stoff,  dntch  den  etwu 
GrSfBtrai  erweitert  od.  gewinkt  wird,  anlgedrSckt  wird,  da  atebt  der 
Abialiv  gau  richtig.    So  Clc.  N.  D,  U,  10,  ker  multo   ohtora  odatiM- 

tiutgoi     S.  I,  38>    Apptan.   II,   Gl.    ätnifiolei  noiattfUf  \oiovidt 

L.gL,_._b,Coo^le    ■ 


410  C.  lUL.  CAfiSARIS 

■tiis  «bleetarent,    Tolgo  in  eos  iatäabant,   at  spem'«o-' 
mm  rainuerent. 

Caf.  XUX.  lamqne  framenta  iiuitarem>are  incipi»- 
bant  afque  ipaa  ipeB  inophun  anatentabat,  qnod  celeriter 
«e  habitaroB  copiam  oonfidebant:  crebraeqne  vooes  militatn 
in  vigiliii)  colloqaiisqae  aadiebantor,  pritu  te  cortice  ex 
arhor^ua  vieturos ,  guam  Ihtmpeium  e  maHÜm»  dimütmror. 
Libenter  etiam  ex  perfugii  co^OHcebant  eqnQs  eonm 
rix  tolerari,  reliqaa  vero  iamenta  interisse;  nti  autem 
ipsoB  valetadiae  non  bona,   quum  angoitüs  loci  et  odore 

Sgravt  Tcfotvriyiatr ,  vc  ti^ftaieCmt  liörra,  —  Kr  ngts  aber:  ototf 
■»ifQlati;  /taxofußv.  Duuelh«  berichtet  Suton.  CMt.  68.  FMt  wSrUtdi 
'  Flatarch  Ca»,  c.  3B.  fV^  »ra  »ÖKTornt  ol  mfavtäxtu  ibI  ^nöiUnln 
f  ufiHmcc  X.  T.  l. 

CAP.  Xr.iX.     fywa  wpeil     S.  m  I,  SO  «xlr. 

eeleriter]  D.  1.  ea  wetda  akkt  /an;«  d«f«ra,  ta  wBH«b  ri« 
dteb  dbenlanden,  and  gleiebiam  dea  ZwiMhenranoi  voa  ier  gegaa- 
wittig«a  ^atA  lu  dem  VeberJUtftt  duTchlaafen  b«b«a.  Si«  wArdea 
■e Auen  drüber  hinmegtfmmiin I  So  lit  dM  Wert  lu  faHen,  UU  m6- 
JetUeer  Beilahnng  aaE  dls  d«bei  betheiligten  PeiMnea;  «ahroad  m»r 
einen  gani  nentralen,  -d.  I.  abatratCen  tenparellen  Begriff,  Tklleteht 
mit  rnmes  verwandt  aiudraekti  da*  Farlgehen  in  der  Zeit  benichnMi. 
Unter:  trieht  lange,  (»  etc.  noch  -eine  Weile,  und  dann  eto.  Vergl.  - 
DUerl.  II.  B.  134.  Celer.  «ntiprieht  gaai  oni.  tehntU,  in  »  fers  aaeh 
darin  llrgl  die  iHteMivt  Kraft  eine*  Sabjelcti,  nit  dm  lich  daiKlb« 
/ertbeuregt,  gleiebi.  darcb  einen  Inipuli  od.  gegebnen  Sto/t,    8.  c.  70. 

cortice  ex  arboribni  J  Et  acbeint  uai  nicht  etwa  [Iniehreibnng 
dee  Oenitivi ,  sond.  bediagt  dnreh  tai  Verbnni  ticlwroi,  wie  ob,  c.  15. 
er  peltiboi  rorem  erdpere;  10  dah  In  er  der  Begr.  liegt!  cortice  er 
•rhoribn«  delracto.  So  bei  den  Griecb.  ol  U  twv  xoJU^h*,  ic  äratgi- 
«^irtn.  Thneyd.  II,  14.  SS.  Vergl.  nnt.  c.  S8.  fbltii  er  arboribni  ilrie- 
tili  darauf  bloh :  frondei  ex  arborlboi.    crr.  e.  106. 

libenterl     I.  e.  öa/i^irot  nai  jtfoS^fitit!  mit  VergnBgen  and  gem. 

vir  tolerarij  Bo  out.  e.  S8.  eqoitata«  tolerare.  S.  an  Hall.  Cat. 
S3,  8.  Rnhnk.  in  Ter.  Ad.  V,  3,  33.  Maa  liekt,  dab  daa  Verb.  In 
oolehen  Fillen  trantUic»  Bedeal.  hat;  intranell.  dageg.  t.  B.  Ulerare 
EocH  nnimo  miKUam.  Vergl.  Döderlein  IV.  8,  360.  Doch  icheiat  ona 
du  CharakteTiitiiGha  dei  Wnrta  dort  nicht  gcnan  angegeben.  Nicht 
die  Kraft  iit  ei,  die  «peciflieh  in  tolerare  hervortritt;  dieae  liegt  tn 
»uttlnere  s  ancb  iil  tolerare  kein  lafMiisitM ,  lond.  eher  ein  ittrati- 
«■M,  denen  Eigentbamlichkelt  darin  be«tekt,  dab  «in«  in  ImttrvalleH 
-wiederbolte ,  vertuehivieiie  erneuerte.  Handlang  od.  Tkätigkeit  aoige- 
drdclct  werde.  Maa  rnbt  and  rMtet  nicht,  obtcbon  night  eentüma  et 
ferpttaa  virium  inlentione ;  t»  iit  mehr  eine  «nruAtg«,  nbgetroeAme 
Betriebiamkeit  nnd  Beweglichkeit.  So  recnperare,  generare,  vocife- 
rarl'     Dief*  tat  wcnigllcDi  nnite  Anlichf.  Vergl.  la  c  04. 

edere  tetroj  8.  in  Sali.  Cat.  S2,  12.  aamenfl.  Toa  deci  G»rm*»t 
widrigen  Dingen.  Am  niohlten  verwandt  mit^rfm,  >.  B.  teterrima 
hieme.  Cie.  <<;oel.)  ad  Div,  Vill,  15,  2.  Nor  XAfoeim  ein  aentral« 
Begriif;  ttter  beaeichnel  eine  ieidrige,  ai$cAr€ciemde,  Biet  erregend» 
Eiaioirtuiig, 


L.gL,...t,GOO^IC 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  m.   CAP.  49.      411 

tetro  ex  mnltitadine  eadaveium  et  qnoridianis  laboribai, 
insnetos  operum,  tum  aqnae  anmina  inopia  adfectos :  omnia 
enim  flamlna  atqne  omnes  mos ,  qal  ad  mara  pertinebant, 
Caesar  aut  averterat  aut  magnis  operibns  obsbvxerat. 
Atqne ,  Qt  erant  loea  montaosa  et  ad  specas  angastiae  vtA-' 
litun,  haa  snblicis  in  terram  demisfiis  praesepserat  terram- 
qne  adgesseiat,  nt  aquam  continerent.  Itaque  Uli  neces- 
s&fio  toca  sequi  deiriissa  ac  palnatria  et  puteos  fodere  co- 
gebantnr,  atqne  baue  laborem  ,ad  quotidiana  opera  adde- 
bant;  qni  tarnen  fontes  a  qoibusdani  praesidiia  aberatrt 
longins  et  celeriter  aestHraB  exarescebant.  At  Caesaris 
esercitns  optima,  valetadirte  sammaqiie  aqaae  copia  ule- 
bator;  tarn  commeatos  omoi  geoere  praeter  ffamentum 
abandabat:  qaibas' qnotidie  melius  succedere  tempas  ma- 
iotemque  spem  mataritate  frumentonun  propöni  videbant. 

.  imopia  adfirelat]  Held  weiif  anf  B.  Q.  VII,  0.  17.  difficullate  ad- 
fiei.  El  lil:  -betroffen  niid  gedrückt  werden.  Aehni.  marbo  adfetU 
LacTct.  I,  133.  K»vi  morbo  adfeetari  Llv.  SXIX,  10,  I.  So  auch 
eura,  dolore,  talieitudine  adfid.  PliD.''Epp.  II,  0,  1.  SeltDer  tn  bonkn 
^rtem  i.  B.  gavdiot  tattitia,  Cic.  ad  Div.  XIU,  8  exir. —  Wie  bicr, 
■•  Cic.  «d  Dir.  XIIl,  7,  4.  muaicipiam  muimii  oneribai  preiium,  tum- 
tHit  adfietum  dlffiettllatibut.  ^ 

rivi  —  ad  mari  ]iertinebant'\  So  Cnrf.  VII,  3,  4.  qaorDm  regio 
•d  Pontlcnm  mare  perlinet.  So  B.  G.  I,  1.  Belgac  pertiaent  ad  infe- 
riOTcm  partcm  Rbeni.  c.  6.  Foni  ad  Helvetioi  perlinet.  Sali.  log.  4S, 
S.  collii  in  Imraciuiim  pertinem.  DafDr  aoek:  pertingere.  Vwgl.  c. 
«3.  6S.  05. 

ut  erant  loca'\  Ucb.  nt  i.  ob.  II,  S.  (3S.  41.)  So  Tacit.  Agr.  1l> 
BitlanDlam  qai  mörUIei  inilio  cotDcriat,  ut  inter  barbaroi,  param 
comtertum.   Vergl.  B.  G.  I,  3.  p.  10.  ab.  pro.  a.  nnt.  c.  53.  lOV. 

ad  tpeeut  anguiUae  calUua]  Baumil.  ad  h.  1.  erklart:  lO  eng« 
Tbiler^  daT)  lie  wibre  Hohlen  od.  Canäle  (mit  Berafnng  auf  B.  Alex. 
9.  0.)  bltdelen.  Der  Gebrauch  von  ad  ley  analog  dem  ob.  c.  Id.  ad 
inpnberet, —  Wtr  glauben,  nacb  gani  gewShotichem  Spracbgebtancka 
le;  ad  ipecDi  bedingt  dareh  anguiUae  d.  i.  rallei  tan  angaalae,  at 
paene  ad  tpeaan»  tiatilitudineat  coarelata«  riderealar.  So  Flor.  IV, 
Z,  8S.  ad  ilnntl'cniin  ignian  (irdeoi  Pbarai.  Suet.  Caei.  84.  aedci  od 
■inalacram  lempli  Veaedi.  Damit  Terwandl  nnl.  o.  it.  ad  bune  mo- 
dam  initraeta  adei.  CEr.  Band  Tunell.  I.  p.  100.  Nur  liegt  In  Folg« 
von  anguttiue  in  ad  der  Begriff  der  Geneiis  n.  der  betoirlten  Anmihe~ 
ta»g  an  dai  2f«;  der  Aehnliebkeit.  Wir  halten  aber  >;>eeiii  Idr  Schlaehten, 

naeenario  tMgebanlnr'\    S.  Ob.  diei.  fcbetnb..  Pleonaam.  B.  fi.  I,  IT. 

loea  tequi'\  D.  i.  nachgehen,  lo  JB'nJge  irgend  einer  Art  Ton  Ab. 
kingigkelt.   8.  in  Sali.  Cat.  3,  2. 

alqui  ]      Vnd  to.     S.  ob.   I,  3S.  p.  101     Unt,  c,   63. 

{ui'Aiit  —  rirf«Aaat]  Woraut.  wodurch  ile  erkannten  ete.  Zd  ll- 
doiiNt  iit   ^11  tdv  Moi/äu  au«  ercrcitut   ta  enlnehineu :    miiitei. 

lucctdrr*  l«Mpu(]     In  den  Codd.  lieat  man:   lubtrere,  subltrtre, 


gL,.._b,Coo^le 


412  C.  lüL.  CAPSABIS 

Cap.  L.  In  novo  genei-e  belli  uovaö  ab  uli'iaqne  bel- 
landi  raiiones  re))eriebant(tr.  ^li,  qutim  animum  adver- 
ÜBsent  ex  ignibas,  nocte  cohortes  nostrag  ad  mnnitioneit 
excnbare,  sUentio  adgressi  universas  intra  maltitndinem 
Kagittas  coniiciebant  et  se  confestim  ad  snos  recipiebanf. 
QuibuB  rebus  nostri,  usu  docti,  haec  reperiebant  remedia, 
nt  alio  loGD  ignes  faceient,  [alio  excubarent].  "•" 

Cap.  Li.  Interim  certiot  factus  P,  Sulla,  qaem  Jis- 
cedeiis  castris  praefececat  Caesar,  auxilio  coliorfi  venit 
com  legionibus  duabus,  culus  adventu  facile  Hiint  repnlsi 
Pompeiani.  Neque  vero  conspectum  aut  inipeluin  noütro-^ 
rnni  tiilecuot;  priinisque  deiectis,   reliqni  se  verterunt  et 

M&l«H>v.  Duraui  dla  Conjeltnreo i  lubvtnire,  tabire  (Benlle;)  «se- 
eurrere.  Lcmaite  meiaf  luiltrere  tej  beixubehBltm  für:  eoiaiiiiiuiert 
9,  docendo  liahere  lempui.  Unpaiiend  uni^  ongewölmlicb.  Vielleicht 
LIcEi  ei:  ttibferre.  DJeri  wäre  du  eiurachile,  und  te  laicht  ia  (je- 
dankan  in  iDiipliien.     Oder  tubiitteraf   iAy.  I,  4,  9. 

CAP.  L.  StYentio]  D.  i.  nicht  mit  dem  «onat  gewöhnlichen  Liiln 
n.  Oeushrel.  So  c.  94.  75.  S.  ob.  I,  OS.  p.  109.  n.  II,  35  exlr.  UeI.  c.  7S. 
intra  mtltUud,'\  Diei»  intra  iil  etwai  Terdichtig;  dabec  Hotom. 
'imiverdim  im  mallitud.  Torichlug.  Gewuhnlich  verbindet  man  iutra 
mit  einem  örtlichen  Begriffe,  wie  iutra  moenia,  Valium.  Oder  ataiid 
iittra  adTerhial  und  iit  multitndlnem  wagillarum  la  IrienJ  So  Soelon. 
Gaei.  CS.  cobon  paeoe  omni)  canSxa  multitadine  hoalllium  iBgittuan. 
remedia']  So  [,  81.  piaeienti  malo  aliii  malii  remedia  dabantiir. 
Eben  la  I,  48.  polerat  eMe  inapiae  tubtidium.  coli.  c.  S2.  Nacb  der 
Analogie  Ton  praetidiam.  S.  I,  4U.  S.  117.  B.  G.  II,  20.  Vergl.  Kamdi. 
S-  IIB-  8.  347.  Daraus  [olgt,  dafi  remedium  und  die  lyaon.  Wörter 
den  Dativ  an  ilcb  erfordern,  nicht  abhängig  von  dem  Verbo,  i.  B.  I, 
Bl  von  dahanlar;  efr.  I,  41  In.  Vielmehr  wird  remediuia  ilruirt  nach 
der  Analogie  von  atederi  (Z.  fi.  40S.  412.  Ramih.  g.  130.  p.  153.) 
Uebrigeiii  hat  reaediunt  überall  acinen  abltrallen  Begriff,  auch  la 
Stellen,  wie  Nep.  Alt.  21,  3.  marboi,  cul  remedia  eeleris  faciliaqne 
proponebaultir,     Dai  eontrele  Mittel  lal;    medicamealam, 

alio  erenbartati     In  keinem  H5S.  befindlich,  wahncbeinllck  (on 
AUui  beigefügt. 

CAP.  LI.  P.  Salla,  guea  diieedent  «Ir.j  Man  erkeunt,  dafg  liier 
atwai  loranagegangen  aeyn  matk,  waa  Caelora  Entfernung  vom  Lag«: 
molivlrte.  l'seudo  Cela.  lagt  p.  23S.  Ibi  vero  crebrae  obaeiioram  erpp- 
tionea  et  aaepe  erunpentibna  faneilae;  nt,  qnum  Caesar  profecinraa 
P.  Syllam  caatril  praefeeiaiet  et  Ute  audiiaet  cohorteni  nnam  ab  hoitl-- 
b»  argeri,  dnaram  legionum  aozillnm  tnlit  laborantibui. '  Claccon.  ail 
k.  1.  fflhrt  ant  Apptan  U,  60.  an,  dafi  tjaeiar  Hotfni^g  gehabt,  durch 
Vcrratb  lieh  Dfcrhachiuma  an  bemächtigen,  uod  defahalb  in  der  Nacht 
mit  einigen  Begleitern  dorthin  gereitt  aey.  Das  hier  erwähnte  un* 
gleiche  Gefecht  aber  der  Caeaar.  Cphorle  beacfateibl  Snelon.  Caei.  68. 
»e  tertemnt]  Aeli^l.  dem  gr,  iQantaßiu.  Üonit  gawiibnl.  lerga 
wertere  od.  in  fagata  aa  verlerc  —  oder  converti.  B.  G.  IV,  39.  37. 
III,  21.   B.  C.  I,  43.  45.  u.  111,  91. 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.'CIVILI  LIB.  HI.  CAP.  Sl.      413 

loco  cessemnh  Sed  inieqnenteB  nöstrofl ,  ne  longins  pro- 
se^uerentar,  Sulla  revocavit.  Atpleiiqne  existimant,  ai 
acrios  inseqni  voloigset,  beUnm  eo  die  potoisse  finiri. 
Cuias  consilium  reprehendendum-  noo  Tidetar:  aliae  enim 
sunt  legati  partes,  aliae  imperatoria :  alter  ontnia  agere 
ad  pcaescriptam ,  altei  libere  ad  sammam  rernm  consnlere 
debet.  Salla,  a  Caesare  caatris  rellctoB,  liberatls  suis,  - 
hoc  fuit  coDlentns,  neqae  pioelio  decertare  roluit,  (qnae 
rea  tarnen  fortaue  aliqnem  reciperet  casam)  ne  imper»- 
toriaa  sibi  partes  anrnsisse  videretar.  Pompeianis  inagnaiD 
tat  ad  receptom  dtfficultatera  adferebat.  Nam,  ex  iDiqno 
progreasi  loco,  in  summo  constiterant:  ai  per  declive  aese 
teciperent,  nostros  ex  sapeiiore  inseqnente«  looo  Ter»> 
bRntnr:  iieqne  ntnltam  ad  solis  occasnm  snpererat'tempo- 
lia:  spe  enim  conficiendl  negotii  prope  in  Docfem  rtaa 
dnxeranl.  Ita  neceasaiio  atqae  ex  tempore  capto  cohsilio, 
Pompeing  tuiuulain  qaemdam  oecapavit ,  qqi  uiihini  aberdt 
a  noslro  castello,  at  tolum  totmentamve  miBsum  adi^  non' 

K«  —  I^ottffurrtHtKr']  Snbjektl*  n  fH««n,  «eil  8«IIft  jtliDltck 
uoUta,  dt(ft  lie  nickt  wcilac  —  Tcrfolgten:  nleht  t\l  nirs.  «0  ein« 
puDcBla  iKßcmr^,  Wie  etwa  iSmi  /uj.  Ki  iit  pwlicula  «i^iii|:  nt  a 
loBgla«  proicqnendo  probtbcret.  Wir  erwikncn  dien,  well  bei  Sekriflil. 
wla  TBoitoi  Dnd  bei  Diehtem  ci  wohl  nicht  anerbärt  wäre,  revmart 
tflr  »igMiim  tuia  dar»  od.  redeuadi  lignum  dare  in  nebmea,  nnd  »iek 
ms  —  protef,  fii  eiocn  abbingigen  ObjektiTiUa  in  denken,  wia  aaek 
iea  Vetbfi  cohartaudi,  imptTtatiU  elc.    S.  Z.  g.  OlS. 

at  pltriya^l  Dleten  gaaieo  Sali  bielt  Hotai  fBr  cinan  Zaiati 
ein«  eloualon;  wobi  mit  Unrecht,. da  niebti  gewöhnlieber,  alt  laleb« 
gelegeniliche  Bemerknageii,  mit  denen  Caei.  eutw.  etwaa  SpedeUn  «I- 
nem  allgemeinen  Qrundfatie  nuleriteiltj  oder  Jcmandaa  enlcchaldigeit 
will,  oder  wai  niehl  leiten,  lelne  eigne  Sache  gelegentl.  bemänteln. 
Dar*  plerigite  nicht  grade  die  JUeiilen,  die  lUthraahl ;,  laudem;  mUlU 
Wenige,  gar  Vitie  bedentc,  wie  anch  ol  aolXai,  lil  bekannt.  S.  Waick 
■B  Tac.  Agr.  I,  p.  108.  Nach  SelL  N.  A.  VUl,  13.  legta  Man  anch: 
plerique  onset.  8-  Fabri  la  Soll.  lag.  0,  1.  —  Bei  Cell,  heibt  ei: 
creditun  fnil ,  die  illo  cenBei  bellom  potniiie. 

ad  luatauuM  rtr.^  Weg.  tamma  1.  I,  82.  p.  19h  ■.  e.  07.  p.  107. 
Janci  ad  eriunert  aaeh  hier  an  dai  gr.  mtonii»  vt  n^ö«  äiXo  vi.  Cfr. 
gpobn  an  laaer.  Paoeg.  S-  IL  —   llel*.  reeipere  cainm  i.  I,  78.  p.  ISST' 

per  deelirtj  So  e.  45.  VergL  Z.  S.  413.  Diem  ^abranch  iit  na- 
tOrlieh  bei  Caei.  «eilen.    S.  nnt.  c  lOS. 

tuperett  ad  oeeat.  ]  Nach  der  AehalicUrit  tob  ad  virtnleia  de- 
fuit.    8.  in  II,  6.  30. 

ex  Umparei  Nicht  etwa  wie  ex  lempare  dicere,  lond.  dai  gr. 
xaiä  KiuQÖf,  pro  loco  et  tempore.  Cic  ad  Alt.  tX,  %  %,  ex  rc  et  ex 
tempore  conailinm  capieinui.    Ctr.  Hand  Tan.  II.  p.  CSa 

Ht  telHot  —  adigi  non  pnttetl     Faat  eben  ao   unf.  c.  SG.    Wegen 


L^gL,;..b,COO^Ie 


414  C.  lUL.  CAESARIS 

pouet  Hoc  eotuedit  loco  atqne  enm  connaanüt  omnes-' 
qae  ibi  copiaa  eontiiniit. 

Cap.  LU.  Eodem  tempore  duobas  pneterrä  loci« 
pognatam.  est:  nam  plora  cauella  Pompeiiu  pariter,  dis> 
tinendae  msmiu  cauisa^  tentaT«rat,  ne  ex  proxJmis  ptae-' 
sidiis  soocmri  posset.  Udo  loco  Volcatins  Tnllns  impe-' 
^  tum  legionis  Bustinait  cohordbua  tribna  atqoe  eam  loco' 
depnlit;  altem  Genmuij,  ntnnitiones  noatras  egreasi ,  com- 
ploriboB  loteifectis  seae  ad  aaoa  incolntaea  recepemiit. 

amititiilam  adig.  oi.  lanaenlo  tdam  mdlgare  ob.  ir,  V  txtr,  Aanh  an 
um rer  Stelle  wollleo  Voa*.  V.  DavU.  nur  gelten  iBuea:  telam  tarmemta 
emiaium  od.  laiiiam.  Doch  Clarlce  and  Oudend.  ■limmcu  mit  der  ob. 
li,  g.  gemMbtea  UntcTicbeiduag  der  Segcilt»  Bbercin,  wobei  mir  !■ 
BeiUB   Mt   batliMlm^m   fminiattel,    Cle.   Toic  II,  34.  von  Clukc  «In 

.^  Irrthum  begangeu  Ul,  in  lo  fern  derielbe  balUttaram  (flr  den' Genltly 
Obiekli  genommeB  la  haben  icheint,-  da  cl-  doch  nach  feaer  Stelle  hei 
Cio;'ihm  nnr  Caaai  SubjecH  leyn  konnte.  VergL  üb.  lotmenta  In  den 
Sinne  Von  grahdiora  et  graviora  «thtilia  B.  O.  IV,  3S.  fi.' C.  II,  11. 
14.  B.  Am.  e.  1».  "Ueb.  dsi  oft  TeTweckieUe  adOtere  n.  adtgere  B.  C 
IV,  33.  n,.3l. 

CAP.'  LH.  I^ura  —  pariter  teniaverat]  Ueb.  featar«  i.  n  I, 
sä  cxir.  Pariter  erklärt  nan  dnrcbl  limal,  eodem  lempore,  nach  Held: 
augleieM.  8.  -Darll'ad  b.  1.  vo  anf  toitia.  XVII,  2,  B,  n.  aaf  Sali.  lag. 
OS,  S.  verwfeaen.  Viele  Bclip.  an*  Sallmt  glebt  Fabrl  la  lag.  9,  S. 
.  wo  lidivrgiebt,  dalb  pariter  gleich  jurta  meld  mit  mn  rerbnadea. 
Aber,  ebue  den  Begriff  la  nrglren,  glanben  wir,  dals  pariter  nur  hcl&en 
tiinne  gltiakar.(Hg ^  lo  dah  neben  ein  Rrefgnira  dai  andremmt  la  der 
Xieit  geeteUl  wird,  dem  Faklo  aber  aetbtt  gewlnermafiea  ein  Prädikat 
hcigetegl  w'H-d.  In  lo  fern  pariter  andeutet,  dala  eine  gleiche  Wirbung, 
ein  gMehet  VerhäUniJt  iwiichen-  Kwel  Thatiachen  obwalte.  Allein  wir 
buiiehen  hier  pariter  anf  diilinendae  cauiea,  a.  äberielien:  gleiehfalH 
um  Caeiam  Cnrpi  iq  rereinieln;  mit  RQckiicht  anf  denielben  Zweck, 
den  Pompel.  herein  nach  c.  44i  aaf  andre  Weiie  in  erreietaen  laehte, 
(Hl  qnod  qsam  plurimo*  eollet  eeenparet  et  qnam  latittima»  regianet 
pmetHÜM  teiteret.  Auch  nnterntütit  tenlaaerat  nnire  Aniictit;  Pompel. 
mseUe  nftmi.  nur  ecrtncAi weite  jene  Angriffe;  der  Hsiijrdweek  war 
ein  aadreri  niml.  auf  einen  andern  vtieAtigern  Punkt  gericbtet.  Bamnaf; 
ad  h.  I.  erkUrt:  auf  gleiche  Wehe,  wiean  dem  Pnnkte,  Tan  welchen 
grade  rorber  die  Rede  war;  alio  beiogen  ant  tentäcerat.  Dieta  «cheint 
unpaiieiid,  indem  pariter  ein  beitimmtet  AnalogOK  erfordert,  du  taiA 
diei^r  Ertlär.  fehlen  wSrde. 

munitione.l  —  egreiii\  Aebntiehe  Stmkfnr  bei  erttdere  laeum. 
S.  I,  44.  t^  137.  Bd  Liviut  Dicht  leileu.  Drakh,  m  XXIX,  «,  4.  «beih 
•o  mehrere  mit  e  u.  ejt  lOMmmengei.  Verb«,  Cfr.  Koddlmann.  II,  p.  ISO. 
Ramihorn  S-  138.  S.  3«0.  Sn  Buch  B,  Q.  I,  44.  m.  Bnnqnam  ante  hoc 
tenpni  exercitam  popull  itom.  Galliae  provlneiae  ßiiet  egreuw».  tint. 
e.  65.  Pam{>eium  ertra  mnaitione*  egrettant.  Dutt  bei  den  SchrlR- 
■teliern  dei  gotdnen  Zeltalteri  Verba  intraniitiva  od.  neutrs,  wann  ti« 

'  die  Struktur  einei  tramititi  annehmm,  aaeh  ihrer  Bedeatang  den  Be- 
griir  gröfeerer  SelhttHäHgktit  beifügen,  iit  icbon  bemerkt  worden;  ■.  B. 
bei  lalrsre  damuBi  n.  in  domnm,  penelrare  afiquid  u.  i'n  locum.  S.  c.  111. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  Llß.  IIL  CAP.  53.    415 

Ctr.  Ijm,.  Ita  nm»  üb  mx  prodi»  Satüs^  aiiaut 
ad  DyTrhachimn ,  tcibus  ad  muniüoaes ,  quam  hemm  om-^ 
lüum  ratio  h^eretnr,  ad  dnenim  miliiun  niimero  ex  Pom-. 
peianis  eecidiaae  repeciebanuts ,  evocatoB  ceDtnrioneique 
oomplnres.  In  eo  fuit  niimeio  Va1eiiu8  Flaccna,  I»  filia». 
eUu,  qui  praetar  Asiam  obdnneniC  signaque  «unt  sex 
milltana  rolata.  KosUi  non  ampÜiu  viginti  omnibüs  sunt 
proeliia  deaiderati.  Sed  in  castello  nemo  fuit  omnino  mi- 
litom,  qnia  vulaeraietnr,  qBaiuofque  ex  ooa  cobort«  e»W'. 
tnriones  ocalos  amiBerant  Et,  quum  laboria  gni  pericnli« 
^e  testimoniiun  adfecre  veUeot,  milia  Bagittanun  citciter 
triginta,  in  caBtellam  comeeta,  Caesari  reDameraTemot: 

CAP.  LIU.     Italio  Äabtrtinrl    D.  I.  Becknuag,   Berccknitm.   8.    ' 

ob.    II,    aO.     p.    271.  ;     . 

aä  dttomm  miliuM  mumtra}.- Vtb.  ita  ah§o\atc  <m4MrUal«>  MWMrvt 
^1.  ob.  III,  4.  Obichon  die  IMchr«.  dtr  Ciwld.  bftt:  »A  Ato  atäia,  vtm- 
dem  Sebruiehe  yon  ad  angemcäuer  lekelnt,  bo,  iit  dock  sich  dn  viM> 
■IsrtM  »cboM  Im  lad.  (coiwbtvn  ^««tefkpQg,  mai  de«  BpracbgebfMich 
de*  gameinen  Lcbeoi  m  «chtcB  ,  Ati  kctn  Bedenkin  ttmg.  ai  gimda  lor 
tut  adserbitU  sb  letim.  Aiulog  lind  viele  Stellea  i.  B.  Lir.  X,  17^ 
8.  ad  ita  M^ÜM  «t  trecmiti  oaeiiL  Bctipieie  gicbt  Haad  Tanell.  U.  _ 
p.  103.  Ctt.  n  B.  Q.  U,  33.  ABlaosend  die  gau*  •aemal«  Straklw^ 
■0  daabcn  wir,  f;riilBD«li«c)i  mäaia  verbunden  wMilca:  ad  duor.  mil-.. 
namere  >kIi  Analogie  dca  jii  ante  dieat,  ala  Snbjekt  de«  Satica  ■«> 
'  etaem  Zahlbigrifft  fir:  dno  dreiler  mllla.  Logiich  aber:  «x  Pompai^M 
ttit  cecidiiae  ad  *lc.,  ■»  dofi  in  dem  ParUtiv^egtiü.»  ex  Fampeiaa.  d.  I- 
Aaip<(Bt>ortin>  iDgleich  iaM-Sabjekt  dcl  Satzei  Batbalteo.ley.  EbfM 
U  i«t'a  iu  DeDtieban,  wenn  »ir  i^en:  der  Pompeiantr  ie;eii  f[elall<ia> 
gegen  3006  an  der  ZaUj  and  ahnlich  kann  der  Oriedie .  llrvireD. ; 
'  Dtoa  der  ZaiilbtgriB  iil  nor  mltriimliBe  Beitlmouiag.   . 

evocatoi  cfuliirianeiguel  Die  NebeoalDaBdenUllaag.B.  Aniaieb- 
nung  beider  be&emdet  sieht;  i,  B.  6.  lU,  30.  Bhen  m  ob.  I,  3'  cobi- 
pletor  Diba  —  C«ntaiionibna,  evoeatü.  e.  II.  ellr.  in  mahr.  SdlU.. 
lai  ma«:  «ra^  et  »anipmlarei !  wenn  Mehr  ala  1  Cod.  dafdr  olinMle,- 
nicht  (BBi  n  VMwerlea,  weil  dadoich  weDlgiUna  Caesan  Baiabt  it^ 
WH  vot  dem  Scheine  d^  UcbcitraibaBg  gailebart  wäre. 

noitri  nes  amftiai  vigimlil  Daran  ab.  «.  3S  In.  aal  tb.  ommine 
■D  U,  12.  p.  247. 

lltau  fitit  —  fiiAt  vuln»raretar\  Dat»,  nicht  gtehi:  calmtratnt 
«net,  wai  wobl  in  erwarten,  mit  Bemg  auf  ratio  habita,  aebciat  tat-- 
nen  Grund  darin  an  haben,  dad  /Wft-,  wie  oft,  nicht  den  BagriK  dea- 
Sejfn»,..Moait.  deii  concretea  Verbalbflgr.  de*  lieh  Bindern  anadrdekl; 
dadurch  wird  der  Sali  nnd  Gedanke  rein  hittariteh:  In  dem  Kulella 
hcbnd  licli  nleht  ein  Soldat,  der  nieht  (wahrend  de!  Xampfei)  ver- 
wandet wnrde.     tVegen  quin  i.  ra  I,  78  extr. 

jaatuor  er  eeioriei  Vergt.  ab.  er  md  deuen  UntaEaeUvd  yom 
Genitie.    dei  Ganxen  ab,  II,  5.  p.  223,. 

iH  catlelluitt  eonfacra]  Coniici  von  Geiclioaun,  ton  Feoerfanken 
und  AehnLoft  eatiprecheud  anaena :  auf  etwaa  fallf»,  *9  baltl  di*T« 
nicht   aui   sufä/liger   Unache.     Sa    lagts  Moref.   Uralt.  II,  3.   oniMoa   ' 


gL,_._b,Coo^le 


4IC  C  lUL.  CAESARIS 

Bentoc[ne  ad  cnrnrelato  Seaerae  eeatnrionis,  inTenlamtit 
in  eo  foninifaia  CXX.  Quem  Caesar,  nt  erat  de  semeri- 
taa  et  de  repnblica,  donatum  milibus  dacentis  j^aeria],  ab 
oetavis  ordioibus  ad  primam  pilnm  se  transdncere  pronoU' 
(^avit:  eins  enim  opeia  caBlellnm  magna  ex  parte  conaer- 
VBtam  ease  coiutabat:  cohortenqae  postea  duplici  stipen- 
dio,.firaiiieDto,  Teste  et  aliis  militacibni  donis  ampUssime  - 
«lonavit. 

ab  oanl  Imprabs  cnpIdiUte  pnral  te  llccni  lA  eoaUctatn  tutlcBDi  Ignll 
4irini  tcintillam  lotni  eiuiit.    Unt.  e.  99. 

scato  —  relalo,  in  eo  itc.\  Von  dieiem  GebTBDcIie  dei  Prouom. 
U  «BT  «ieJerboltaB  BczcIctinnaK  einei  icbon  KcnsDiilen  SubjeVti  oder 
Otjcku,  t.  ob.  c.  S.  DuDit  vcrgU  SloUen,  wie  e.  Sl.  SnUa,  liberati» 
luit,  hae  [uit  conlentdi. 

ul  erat  meritut  ete.'\  Siebe  II,  8.  p.  230.  Wir  pOegen  in  ■■gen; 
ftirf  dsn  Vardlcnilea ,  die  er  ifcb  erwarbea  cte.  Wegfeo  mtrert  tU 
•  «liqno  eb.  Rnddim.  IL  p.  SIT.  ond  Bber  dea  Uiitenebitd:  i«iicheD  ■■•• 
t*re  a.  meroW  Grim  Tbasrie  etc.  S>  938.  wobei  jedoch  du  Narb- 
draken  >Bl  elae  Analogia  dei  grlecUKken  Medii  *dd  aelbit  fBhrt  Ba4 
dia  Bagrifte  eriintail.    - 

milibat  dtieemtii  «aWa]  AeHi  findet  rieh  nur  in  1  Csd.  nnd  ia 
1  Parii.  I^em.  von  ipitTcr  Handi  bann  MMh  entbehrt  werden,  weil  et 
Sblleher  wa)r  da«  Wort  wegmiauen,  wo  nach  Seiltrütn  geiiblt  worde, 
Alcdenn  auch  bier  in  veritebea  wären.:  Eben  lo  ;LiT..Vi,  SD,  9ii  nt  ' 
^ingtntuia  militm  el  mnlcta  eiiet.  Statt  aertt  In  den  MSS.  n.  SdltL 
atgme,  i»Bi-d«r  Leiart  vihler  &lt.  Aoigab.  donmit  va  Stallen  koibnl^ 
Ale  wir  nicht  rerwerfen  möchten,  wbdd  man  aich  geiebrieben  denkt: 
lonaMf/  JH.  docentii  ete.    So  erklärt  ticb,  woher  donatan. 

ah  vcUnI*  ardinibui  ele,]  Primia  pilul  1*1  die  enle  Centnrla 
der  Triarler.  B.  B.  fi.  II,  2S.  OelOBi  «nfiiMi  alnd  die  Centarien  <er- 
aekUm  Cohnrte,  tob  der  Se«era  alio  auf  einmal,  die  andern  alle  über^ 
■pringeiid,  anni  trilen  Centario  der  eriten  (Johorte  erhoben  wnrde.  So 
•b.  I,  ]>■  p>  64.  B.  O,  V,  44.  centntionea,  qni  lam  primti  orÜaU»»- 
^piaptnqaarent.    Uat.  c.  91. 

tt  tran$dutert  prunumeitnit]  Ueb.  proHtueiitre  i.  B.  6.  IV,  S. 
Der  Infinit.  Praeienl.  lur  Beielchnnng  de«  lafiirt  GneheheoJen ,  in 
4eiiutlhem  AngeHblicka  Slatlfindeoden.  Zur  Vergleicti.  dient  B.  6.  VII, 
3,  In.  profitentor  le  nullum  pericnlum  rtcuiare,  prineipeiqne  —  bellmn 
facturot  pollicentnr.  Bei.  VI,  20.  «eae  confeitin  tvbieiiMi  dixiU  KaA 
fD  B.  6.  IV,  21.  Z.  j.  60S.  Ramih.  S.  607.  Lehrreich  Winen  Gran- 
uMik  dei  N.  T.  Spraehtdioni*  L    8.  115.  3te  Anig. 

snie  tt  <Uiit  —  (fanft]  Dleie  Stelle  be*aichneQ  die  AnaL  all 
rerdorbeu  od.  ali  &n*icher.  In  mehr.  Codd.  lleit  man  näeilkh:  frs-' 
nento  vttpe  eiarH*  oder  fraatentove  ■peeiM'iil  militaribDiqne  dooiij 
daraili  bildet«  man  die  gewöhnL  Leiarl :  vttte,  Mpeeiariii  mdil.  donli, 
nnd  erkürte  tjieetaria  dona  durch  triUeutn ,  iardum ,  Bleum ,  rANcni, 
denn  dieie  Bedfirfnlaie  worden  Ton  den  Böm.  letii  tpeeiet  genannt.  , 
Andre  conjektsrlrlen :  peamiarHl  od.  cl  aiiit  mllitarib.  don.  Mehrere- 
AmL  michten  eeite  nicht  gern  aafgeben;  andern  «cheint  et  aliii  daa 
Von Bg liebere ;  nu  fiel nnwiUkärlich  ein,  ob  nicht  peeuariit  m  leienf 
So  lleit  man  Liv.  VII,  IT,  3.  MiUtea,  qni  In  prfteiidla  ilmnl  faerant, 
dapllcl  fraioento  In  perpetnnm,  is  praeientia  tingiUit  bubut  bioJiqtmi 
'  iirirli  lunicli  donatt. 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CiVILl  Lifi.  Itl:  CAP.  54.  »5,    417 

Cap.  LIV.  fotnpeins,  tioctu  ma^iä  ädditis  mnnitiä- 
nibos,  rellquis  diebas  tiures  exstnixlt  et,  in  altitndinem 
pedniu  qäindecim  teä'ebtis  ojtbribus,  vihbis  eam  parteui 
c^stroium  obtexit;  et,  ^utnque  ItiterinifiHis  dieb^ ,  iüteraiti 
notteKi  subnabilaAi  nactiis,  obstriDitiä  omnibns  castrorum 
portis  et  ad  im^tedieoduni  obiec'lis,  teiüa  inita  vigilia,  sj- 
.  leotia  exercitum  edaxit  et  se  in  antiqua»  hninitiones  recepU. 
Cap.  LY.  Aetolia,  Acarnania,  Ämphilochis  per  Gas-, 
sinm  LoDginum  et  Calvisium  Sabinum,  nt  demolABtravimuä, 
leceptis,  t'entandam  sibi  Adtaianl  ac  paollo  longius  pto- 
grediendum  äxigtiniabat  Caesaf.  Itaqne  CO  Fufiuäi  Cale^ 
nnm  misit  et  Q.  Sabinom  et  CaBUum  cum  cohortibns  ad- 

CAP.  LIV.  Obteril}  Ob.  t{t,  21.  oiteetut  amili  militDm.  Ib  öi. 
fegere  liegt  der  (egr.  der  Donchwebendeii ,  ofiwalkeadea  Gefahr,  gegem 
die  msn  licli  ilchert.  Kben  lo  oAiiceie,  uAitruere  u.  a.  Daber  ht  *a 
f^ari  CBitrorum  der  dem  Feinde  aunachtt  liegende  TbeÜ.  Verichjeden 
li(  t[,  10.  f.  boe  opnli  omne  teelum  vineit  ad  ipiam  tarrim  pferfietoni; 
wo  näml.  die  vineaa  xur  Sichetkeit  der  Jrbtltenden  dienleu.  Alleia 
an  uuirer  Stelle  aollleD  die  tineae  nobl  nnr  dienen  deii  Anblick  ier 
neaen  Werke  dem   tpäAenden  Auge  dei   Feind»  in  entsieheu. 

alieram  noeUm]  Altera  tcheint  nichl  bJob  auf  noctu  larGetzn- 
weiien  ,  londeni,  wai  die  Ami.  Sberietaea  baten,  darauf,  dar«  jeoe 
ertU  Nacht  ebenfalJt  tuinubila  gqwefen,  aningeben,  Itiet*  folgt  aua 
dem  BegriRe  von  aiter.   S.  B..  G.  I,  1.  u.  ob.  1,  4.  p.  IS. 

ohstrucHt  —  parlii  et  —  abieclii }  Clarle  wallte  lupplireo  :  cra- 
tiba»  —  object.  oder  etwai  Aehnlichea.  In  der  That  bleibt  der  Aat. 
draek,  wenn  auch  der  Gedaaie  am  dem  Zuanrnmebbange  errathen 
wird,  ungewübnlicli  nnd  k&hn..  Man  denke  licb  n'aml.  aaä  toC  xomSo 
als  Subjekt  in  obiertit  «li  dem  Vorhergeheaden:  Aii  obttmclinnibut. 
Dann  ii(  die  Flaebligkeit  dei  Schriltit.  UrMcbe  dec  UnToIlitündigkeit. 
Die  Frage,  wie  Jf^npei'.,  wenn  die  Thore  verrammelt  waren,  hah« 
hiuautkaatava  können ,  beantwortet  lich  leicbt:  er  log  lichdorcb  das 
/liniert  Tbor  (^^ttt,  decstaana  ain  a-aerta)  zuriick,  oder  .hatte  dia 
bintere  Seite  dei  Lagen  grade  lu  offen  geluseD.  Die  Leiart;  e.ratra. 
clia  verlnlaAte  Ondeud.  tu  der  Vermathniig,  ob  if<!iLruGtii  »u  lei^nl 
Altein,  wie  war  dai  mdglieh  nnd  waanl 

CAP.  Lv.  Vi  dtmoruiraviattit']  Belog  Lemaire  nach  Morua  auf 
e.  34.  Hit  Recbt;  Andre  finden  hier  Beweii  für  eine  nach  c.  bO.  enU 
■tandne  LScke.  Üui  «chelnl  ul  dem.  lich  lunächit  aat  den  den  genonn- 
teu  Mäonem  gegebnen, Auftrag  in  beliehen.  Reeeplit  beieicbaet  den 
Erfolg;  der,  weil  er  ohne  grofie  Schwierigkeit  herbeigeführt  worden, 
nidit  weiter  motivlrt  werden  durfte. 

Ackttiam'i  Damal)  wurde  dai  geiainmle  Griechenland  in  Macedo- 
nien  a.  Achaia  eingetbeiltj  Lefzterei  begrilT  Hellai  u.  den  Pelopaattri. 
Man  lieht  wohl,  dafi  CM*,  den  Namen  hier  im  engern  und  tBeiterit 
Sinne  genomioen  hat;  wenigiteoi  wenn  er  tagt:  lilhmam  praeinunice 
Iiutituil,    ut  AcAaia  Fufium  probiberet. 

et  9-  Sabinutm]  Gltudorpa  Vermulb.  eigne  fand  bei  Vielen  Bei- 
'  fall,  Ofane  Noth;  denn  tbeila  itehen  Verlia  eompoiita  oft  abiolat, 
thella  siebt  ei  adiungit  einen  slno,  äen  Caei.  bier  viell.  grade  ver- 
»d 


L.gL,;..b,CüO^IC 


418  -      C.  lUL.  CAESARIS 

inngit.  Quorum  cognito  adventu,  Rntilinii  Lapns,  qni 
Achaiam,  missus  a  Fompeio,  obtinebaf,  Isthmum  prae- 
mnoire  instituit,  ut  Achaia  Fufiotn  prohiberet.  Caleoas 
DelphoB ,  Thebaa  et  Orchomenum  Toluntate  ipsärum  civi- 
tal,am  recepil,  noimollas  urbes  per  -vim  expugnavit,  reli' 
qiias  civitatea  circammissis  legationibus  aniicitia  Caeaari 
eonciliare  studebat.  In  bis  rebus  fete  erat  Fufius  occupatu8> 
Cap.  LVI.  Oinnibas  i  deinccpa  diebus  Caesar  exep- 
citam  in  aciem  aeqnum  in  locum  produxit,  si  Pompeius 
proelio  decertare  vellet,  ut  paene  casiria  Pompeii  legioaea 
ajibü^cecet :  taatuinqae  a  vallo  eios  prima  acies  aberat ,  uii 

nieHea  «oUlef  vat  dea  Saiiniu  und  Cattiut  aleU  Ut  t^A^tUmtrU, 
■■od.  bIi  eoordin&te  BefthliliBber  IB  beicichneo, 

volHHtate}     S.  ob.  I,  TT. 

atnietliaj  Im  GeE;epl>tie  tob  per  rim ;  llloi  aar  freDadH^iFIll- 
chem  Weg«,  l'eher  dieten  adverbiaUn  AblaliP  ob.  II,  28.  p.  3U. 
c.  3S.  p.  31S.     Viele  Beiip.  l«i  Roth  in  Tacit.  Agr.  S.  167  K 

in  hU  rebnt  on-u;ial««J     S.  Ob.   »n   r,  28. 

CAP.  LVI.  Omaiba*  deintepi  ditb.]  Darch  die  SlclIanK  gewiani 
deinerp»  ouh  grifchiKher  Weiie  adjeiliviteAg  Sedfnt.  S.  B.  G.  Ul, 
39.  Vcrgl.  MBlIbise  gr.  Gr.  {.  273.  S.  5i7.  wobei  wir  jedoch  den  Gt- 
dajiten  oicht  onterdräclen  mögen,  dafi  in  ditter  Art  adititivUeÄtr 
(nlebt  idjettlitür)  Nebenheitim;iiangen  eine  DifTerenlia  ipeciflea  Ijegl,  ile 
man  tiiilier  in  den  Sprathlehren  nnbeacblel  llefi.  Ein  Adrerbiam  aurb  Ja 
talehem  Falle  bettimml  nie  eine  Eigentriiafl ,  londern  nur  ein  AecidtMt. 

in  acitm  ■—  i»  /Dcum  ]  Gan«  dailelbe  logticbe  Verbältnlfi,  wis 
ob,  c.  37.  m.  i'ii'que  prope  OnineR  edilo  natura  /aeo  caitra  powit.  El 
lind  H^cht  lowohl  atgadetitche  Sälie,  durch  Kommata  lu  trennen,  all 
ai^eHitiiivlit  Nebenbeitlm mutigen ;  daher  faier  rlgeDtlieli  an  vervoU- 
■läadigen:  iit  aeiem  aeqao  in  loco  ttrntitdam  prod. 

«I  Ponp.  —  vellet]  Davon  ob.  I,  84.  S.  108.  Der  Le»tr  Tergl. 
Breral  in  Nep.  Hannib.  S,  1.  und  erwEge,  ob  der  DeutuDg  durch  ««ai 
odoi  a»  noch  Beitali  zu  lebeiikenf    Wir  glaoben,   nicht! 

at  paene']  Vtb.  paent  •.  I,  4t.  womit  in  rergi.  Hemann  an 
VIger.  p.  714.  155.  über  oXtyov  iiir  d.  i,  paih«,  nicht  propemodum 
oder  prope, 

taatumgae  a  valla  eins  1  Sdl.  eaitroram  Pompell.  Die  von  Banmit. 
■H  b.  I.  gegebne  Erklärang  befremdet.  Denn  taKtunt  aberat  heifil  nicht 
iowohl:  nur  ao  letit,  hloj»  \a  weil,  A%:' grade  to  weit  n.  oieht  ictiten 
and  a  vallo  eist  kaiiii  nimmerniehr  auf  Caetari  Lager  belogen  wer- 
den, theila  am  andern  einleuchtenden  Grit n den ,  Iheila  nod  vorijglich 
wegen  uH  nt  etc.  Dean  der  Sinn  iil ;  Caesar  rückte  xiear  dem  Lager 
dn  Pomp,  ao  nahe  all  mÜglicb,  hielt  lieb  jedoch  in  taleher  EnlEeruupg, 
dafi  le Ine  Leute  lelbat  in  den  vorderiten  Reiben,  von  den  feindliehen 
Gelchoiien ,  fcleincrn  ond  grüfaem,  nicht  getroffen  werden  fcoanlen.  — 
Obgleich  fv«  oft  adveriatine  Bedeul.  hat  u,  für  ted  genommen  «erden 
ktnn,  (cfr.  I,  74.)  lo  bedarf  ei  lolcher  Oeof.  hier  nicht,  weil  gue  im 
nichater  logiaeher  Verbindang  iteht  mit  praduxit,  glelehiam  alt  ttända; 
IsHhiwqne  ad  valtom  eiai  —  promovit.  ete.  Hau  rcrgL  e.  fil.  L  t»- 
-taalnn  oocapavit,  qul  lanliim  aberat,  at  «w. 


gL,.._b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  Ul.  CAP.  57.       41B 

ne  in  eam  telum  toimentamve  adigi  posset.  Pompeios 
autem,  ut  famBm  et  opinionein  hominnm  teneret)  sie  pro 
castris  exercitam  constitaebat,  ut  tertia  Acies  Ta]liim  cod- 
tiageret,  omnia  qnidem  instraotas  exetcitag  felis  ex  vallo 
ahiectia  protegi  posset. 

C\p.  LYU.  Haec  quam  in  Achaia  atqne  apiid  Dyr- 
rhachiam  gererentur  Scipionemqae  in  Macedoniam  venisse 
constaret,  non  oblitua  pristini  instituti  Caesar,  mittit  ad 
eom  A.  Clodjuni,  suam  atqne  illioe  familiärem,  quem  ab 
illo  transditum  initio  et  commendatnm  in  Euorum  neces- 
saiioram  numero  habere,  institnerat.  Hole  dat  HtXeras  maft- 
dataque  ad  eum,  quoram  haec  erat  snmma:  tege  «mnia 
de  päce  expertum:  »i&Ü  adkuc   arlitrari  Jactum  vitio 

mti  nc}  OffeubRT  tm  BBcbiten  aaicnn:  auf  didi  ja  nM/U,  damit 
in  ieinem  Falle,  oder  mo  mägticÄ,  tiieAl!  ■^a  Iva  /lij.  Für  San  ifcbt 
ci  nicht,  dena  na  Iit  eiae  gani  tabjetUve  Partikel.  VergL  Ochaner  - 
*B  Belog.  Cicer.  p.  14G.  b.  bei.  Dabac  la  Nep.  Thcm.  «,  3.  obwahl 
wir  der  nacb  RBmlhorn  g.  IBl.  S.  TSJ.'gegebuen  Beitioiinnng,  doTa 
UDr  ein  eiazelaer  Begriff  dsreb  «a  negirt  werden  lalle ,  aictit  betpflick 
len.  —   Verg[.  Z.  S.  S^T- 

apinionea  tenerelj  I.  e.  reUnefeti  »e  —  prrdlreU  Aebnl.  laat 
atqne  cxinimati»  I,  SS.  ß.  70.   B.  G.  VII,  50.  p.  53D. 

Bmnt'a  guüfrui]  Vor  Ondeod.  Ut  man:  onniia^uit  eiw»  et«.  Hit 
Hecht  sagt  Oad.  von  fmäem,  dai  durch  die  beiaern  Codd.  empfotleut 
mallo  elegantia»,  qaaal  dicat:  at  vtro  amnia  elc>  Ob  nir  gleich  sieht 
tweilela,  dati  rln  Grieche  die  beiden  Saliglieder  tertia  ttdet  a.  omni* 
exenrilui  durah  fiir  n.  ii  nerde  verbunden  haben:  io  liegt  doch  ia 
dam  tatein.  guideat  hier  etwa!  gani  ändert,  nkmlich  onaer:  dai  gania 
Heer  <m  »ich  ieirae/ilel ,  in  leiner  Lage,  nach  eeinetii  VerfiSltiiiite. 

abietliil  So  die  MSS.  Aeltere  Aoig.  «dieclii.  Hau  fohlt  daa 
napaiiende,  am  mebi  a)i  eiiwin  Giunde.  ' 

CAP.  LVII.  Pti$tlni  iatUlutl]  Gcammatiich  analag  dem :  OpW. 
muM  faelum  bei  Sali.  Cat  13,  1.  daa.  Fabri.  Ca»,  beieühnet  teiB 
frühere*  Verfahren  und  die  trätet  ichoB  lur  gütlichen  BeileguBg  dm 
Kricga  getroffaen  Muferegein* 

fttum  atque  illiu»'\  Atgue  ia  jener  adtiegnirendtn  fiedeatnng,  dl» 
rieb  in  pariter  atgve  frelliob  am  bealinuntesten  anElpriehlj  anier;  nnd 
eben  *e.  Hand  Tunell.  I.  p>  4B0.  bemerkt:  Atqae  Id  piopriani  hahtt, 
nt  uniUit«m  noUonKm  ■interiarem  nexnmqoe  reran  in  aeqaaii  rationt 
eonapienam  ligailicel.  < —  UoraL  Epitt.  I,  IG,  32.  vir  bonui  et  prodeni 
dlci  delector  ego  oc  tn.  Vollilladlger  und  nachdröck lieber  Blül.  lag, 
14,  11.  batre  meo  alqite  eadem  propiaquo  aao  laterfecta. 

trantditum  ete.'\  Cic.  Bd  Div.  II,  6  extr.  me^ae  totnni  zommtnia 
atque  trado,  Daa.  Haonl.  Daher  auch  Ibid.  VII,  5  eJitr.  totam  '—  ho« 
niuem  tibi  Ita  trado  de  manu,  ntalunl,  in  manuM  laaM.   Dai,  Kortt. 

tM«]  Zur  Hatvothebnng  d«a  Hnbjekti.  S.  n  Salt.  Cat,  I,  |. 
Ob.  I,  S.  S.  39. 

•msja  4e  poc*  tte.J  S..  ob,  II,  B  ixtt.  So'c.  II  eftr.  allqald  rfe 
arapUone. 


gL,_._b,Coo^le 


420  C.  lUL.  CAESARIS 

«orw»,  juta  cfv  micl»ret  eini  rei  voluiiiet,  juad  nut 
mandata  per/erre  non  opportuno  tempore  ad  Pompeium 
vererentttr.  Scipionem  ea  ene  aucloritate,  ut  na»  tofum 
liiere,  quae  probaxiet,  exponere,  sed  etiam  magna  eX 
parte  compeflere  atque  errantem  regere  potitt:  praeetie 
auttm  cuo  nomine  exereiini,  ut  praeter  auctoritatetn 
virei  guoque  ad  coerccndaM  haberet:  quod  li  fecitget, 
quietem  Italiae,  pacen  provixcianim,  talHtetn  imp^rii 
,  nni  «mne$  acceptam  relaturai.  Hae'c  ad  eam  mandata 
Clodiaa  refert.  Ag  primis  diebuB,  vt  videbatur,  Hbenter 
Bilditus,  reliqais  ad  Golloqnium  noo  adtniltitor;  caatigato 
Scipione  a  Favooio,  nt  postea  codfecto  hello  repetieba- 
moB:   infectaque  re  sese  ad  Caesareta  recepit. 

Cap.  LVUL  Caesar,  quo  facilius  eqnitatam  Pom- 
petanum  ad  D^rrhachinm  contlneret  et  pabulationä  prohi- 
beret,  aditiis  diios,  quos  esse  anguatos  deiuonstraTiniaB, 
magnis  opetibm  piaemunivit  caiitelIaqRe  bis  \oäa  posuil. 

ttdhuc  arbitrari  faelum'\  Adb»e  beiogea  »al  faetumj  kälte  CMI> 
■a«drückcii  wollen,  er  ley  ancb  j«fiit  ttoth  der  Meinongj  lo  «arde  «r 
ttiamBUBi  ge»gt  habeo.  Vergl.  lu  III,  II  Ob.  etiam  tum,  TOeber  Ue- 
buBgiicb.   S.  3S1.  Se.  wo  ciDc  lehrreiche  Bemerk.  Tu.  Agr.  e.  3S  In. 

auetomt  ]  Sind  bier  die  Vrrntitarr ,  ^elchiam  die  Unterhändler, 
!■  lo  felB  >>e  die  Bacbe  in  Stande  bringen  lolICen. 

fsD  nomine']  ßrlaaterud  ilt  B.  6.  1,  3I-  p>  691  tcI  aaeteritale 
tan  fei  neaine  papnli  Rom.  Aehalich  B.  G.  VItl,  54.  Llv.  XXXVlll. 
38,  2.    Bellam  tNO  nomine  LoBgETua  can  Denelrlo  gei*er«(. 

gtiielei*  —  purem  —  lalnteml  Heber  dieie  Contbrniltit  i.  II,  tS. 
p.  297.  nnd  p.  315.     Eben  M  an(.  c.  78  ia.  n.  o.  110  eztr. 

aeceptum  reftrrei     S.  in  B.  ti.  VIII,  SS. 

eaitigatoi  Heb.  den  Begr.  i.  III,  3S.  Der  Ablaliv  lif  der  Cune 
umtal.  zur  Angabe  dei  Gmndet  von  Uen  aimittOur,  S.  RainihM« 
g.  171.   S.  675. 

confecte  hello  reperiehamvt  ]  Unt.  ci  OO.  f.  nt  poilek  —  eogmi- 
iKM  ett. 

CAP.  LVIII.  ^new  —  demonetravimni']  Man  terwellet  «af  c.  41. 
wo  Bar' einige  Andcnt.  gegeben  leya  loli  In  den  Worten:  djfficiU  an- 
gntloqa«  itiner«.  Aber  wir  können  bierin  nicku  aol  Dnire  Stell*  Bv- 
■SgUebai  tndea. 

praemmtiviti  So  e.  55.  nnd  alt.  Wir  vcrweiaen  fiber  dl«  eigen- 
IbCnliehe  BedcstUMbelt  von  jtrsa  in  Verbia  aoopoHt.  auf  B.  6.  VII, 
49.  Damaek  wäge  nao  ab  die  Bedent.  Ton  praepedire,  wo  dieb  etwa 
IQ  nDlerichäden  ran  i'iapedire,  wie  8b1L  lag.  38,  5.  ei  iit:  den  Weg 
■artperreii.  eigentllcb  oud  melaphoriiiA ,  lO  daTi  dem  Meuten  die 
Ani.tii.  fi.-Riieht,  nod  dl«  Mdgiicbkeit  beMomBCB  wird,  grtide  ant 
au  leheu  oder  iii  bandeln. 

^11  leci$  patuil}  1  Cnd.  iMpoiOit.  AUela  vergl.  m  I,  21.  p.  S7. 
B.  III,  38.  n.  5.  n.  nnt.  omniöue  loeit  d.  L  aller  Orten. 


gL,.._b,Coo^lc 


DE. BELL.  CITILI  LIB.  lll.  CAP.  i8.     421 

PompeiaVt  bU  dUüI  profici  eqnitata  cognovit,  paacls  In- 
termissis  (liebua,  mrsas  eum  oavibuB  ad  se  intra  mani- 
tiones  lecipit.  Erat  snmma  inopia  pabali,  adeo  at  foUis 
ex  arboribus  strictü  et  teneris  arundiimm  radicibas  con- 
tusis  equos  alerent:  fratiieata  eBÜh,  qnae  fuerant  intra 
munilioDeB  sata,  coDsumserant  et  cogebantur  Corcyra  at- 
que  Äcarnania,  longo  interieeto  navigationis  spatio,  pa- 
bulum  Buppoilare:  qoo^ne  erat  etus  rei  miDor  copia,  hor- 
deo  adaugere  atqne  bis  rationibos  eqaitatnm  tolerara. 
Sed,  pojilquaia  aon  modq  ^ordeum  pabalamqae  omaibas 
locU  berbaeqao  dcBBCtae ,  «Led  etiain  frondes  ex  arboribas 
deficiebant,  cocniptts  equis  naoie^  coaaQdoiia  sibi  aüqoid 
Poinpaitu  de  ec^^one  existimavit. 

null  prt^eii  Ott  pattiirittA  und  ia^tnoiitll.  TM.  Agr>  IS  iw. 
nibil  proßcl  palieotia.    Ib.  c.  19  in. 

Corcffra  —  Aearaania']  S.  ob.  c  40.  la  ftnlUäi  eic  c.  42.  lu 
£i!*ta  elc.  Qier  gilt  Corcgnt  tlw  kleiner»  Iiucl  nnd  AcaTH"«-  folgt 
per  AttTBctipaem  od.  oaeh  einer  nicht  lelluen  Gewobnheit  der  Sehriflit. 
aacb  in  ättfierer  Form  Begriff«  and  Gcdanlieii  dem  VoTherK«heDden  >b- 
lufügen.  Ha  hehaaptet  lieh  Sali.  lag.  17,  9.  booai  pecoriy  arbori  in- 
{«eondui,  ungeachtet  aadier  Lelacten,  wie  «rborft,  arliorum.  Vergl.  aanh 
ob.  III,  3.  DyTrbachii,  Apollonlae  onuiibiitifaK  oppidii  maritimi*  ete. 
Ueigl.  Sali.  lag.  13,  4.  Santa»  NamiiNaeqae.  Z.  {.  BQS.  tieb.  dieaen 
AbUitiv  anf  die  Frage  iBaAerf  >.  Ramdi.  %.  147.  S.491.  8.  ant.  c.  71. 
adaugtrel  Sehr  chkrakteriitiech ,  wie  afl:  addatda ,  admiteemd» 
•ngere. 

/lit  raJiaMtfisf]  Dorcb  diele  Mitttl  uad  R'cfe  nad  genommiien 
Maßregeln;    alt«    nicbt   bloh :   boc  marfo.     S.  ob.  e.  1,8  extr. 

froadet  ex  urboribui'l  8.  zu  c.  13.  ef  Ilalia  legtone».  Die  Codd. 
habeu  meiit^Kctvi;  dich  wird  too  Dähoe  verthcldigt  nach  Doaat.  lo 
Ter.  Pharm.  II,  3,  Ig.  qaidqaid  idilur  eibi  loco  fruetut  appellatnr- 
Uni  biet  kaum  wahneheinlicb ;  well  aber  und  lieber  fron»  cntiland 
aDayruf  j  woran!  aebr  leicht  ^vefat ,  wa«  »vt  Menaehem  wohl-,  lehwer- 
.  lieh  in  diei^m  ZaiamBenhaBge  ant  die  Pfitrde  beaogeD  werden  konnte. 
Front  aber  iat  «»Uektir,  wie  Ftaaedr.  Fab.  II,  8.  v.  11.  frondtm' \m- 
bolcui  adteik 

d^ciebanfi  Daa  Tmptrfttlum  lieht  nach  pottquam,  «o  bidd  ein 
elngetretner  Zaitand  a)i  ein  daaerttdtr  baieiehnet  werdea  loll';  eat- 
fptfcbcnd  UBierm:  alt  nun,-  leiläem  —  latmar  fort  fehfte.  Vergl.  lu 
Sali.  Cai.  S5,  1.  Fabri  la  6,  S.  Ramih.  %.  185.  U.  S.  783.  84.  Und 
Dul.  c.  00.  PoilqBBin  id  4iffleiliui  vittm  e*t  neqne  faeoltai  perGeiendi 
dabatnr. 

eorruplii'i  ,  Havtl.  vergleicht  lebr  paiiend  Pbaedr.  II,  8,  21.  qnla 
oorniplut  vidcrat  nupei^  beoai;  d.  i.  AemMlergeieiimeii  and  »ntaugliei, 
unbraucMär  geworden. 

eoaandunt  —  aliquid}  lieber  die  iuleniire  and  rabjekUTe  Sieige' 
rnng  dca  Begriff«  *•&  aliqaid  u.  >.  w.  liebe  an  1,  tlj  p,  lOT^  So  iit 
ei  aifoh  mit  uai.  eltemi.  Allein  an  aairer  Stella  iit  legiteh  benorg;«- 
h»l  en  darch  die  Stellnng   dei   Word,  ritnari. 


gL,_._b,Coo^le 


422  C.  lUL.  CAESA.B1S 

Cap.  LCX^  Eram  apad  CaeBarem  ex  eqnlfam  nnmero 
AtlobrogeB  duo  fratres,  RoBcilloa  et  Aegns,  AdbnciHifilil, 
qui  principatum  in  civitate  tnultls  antiia  obtinacFat,  sia-' 
gnlari  virtate  bominea,  qaoram  opera  CaeBar  omnibiu 
Galileis  bellia  optima  fortissimaque  erat  usna,  His  domi 
üb  bas  causaaa  ampllssimos  magislrataa  mandaTerat  atqae 
eos  extra  ordinem  in  aenatäm  legendoa  eaniTerat,  agioa- 
qae  in  Gallia  ex  hostibaa  captos  praemiaque  rei  pectmia- 
riae  magna  tribuerat  loonpletesqae  ex  egentibiu  fecerät. 
Hi  propter  virtatein  dod  Bolam  apud  CacBarem  in  honore 
'  crant,  sei  etiam  apud  exercituni  cari  habebantor:  sed 
freti  ainicitia  Caesans,  et  atalta  ac  barbara  adrogaatis 
elati ,  despiciebant  suos  Btipendinmqoe  eq^itnin  frandabuit 
e;t  praedam  omnem  domnin  avertebaiit.  Quibus  illi  rebus 
permoti   nniversi  Caesarein  adiernnt  palamqae  de  eorum 

CAP.  LIX.     ErrntJ     Vergt.  ob.  I,  11  In. 

fi-alret]  Hier  gilt  die  Regel  van  der  Appoiltten  uck  Blg«D>lnai 
Z.  g.  703.  B.  e.  I,  31.  lil  praeelie  NMnftm  et  Cimbeiinn  /ralret. 

m»Hl*  annfi]  Vth.  dieieo  AUi/Uti  i.  I,  18.  xn  triduo  ond  b«t. 
SO.  p.  110.  Vergl.  Jedoch  K.  J.  190:  htt.  Rara>horii  f.  143.  S.  494. 
wo  bemerkt,  .wie  naAe  ofl  die  BegrilTe  vom  yiilkTend  (Dauer)  oBl 
inaerinlh  oder  ttann  an  einander  gränzen.  So  bierj  nnr  dafa  Coes. 
«n  den  ebgttehloftnrn,  voütuäcten  Keilraani  denkt  nnd  daber  !«■ 
Abimtiv  ifona  regetrecht  lelit,  Held  Tergleicbt  1,  40.  ■iiori*  qulu^no; 
lleigl.  c.  47.  n.  1,  7.  novem  horit. 

«rot  HMu]  Wegen  der  SteUang  dei  VerM  tubitant  t.  I,  <tl. 
p.  156.     Eben  in  nnt.  mnt  qaeali.    Unt.  c.  GQ. 

legendot  enrinieral}  Von  der  Struktur  handelt  Z.  j.  SBS.  Damit 
vargl.  lu  B.  G.  ),  13.  p.  35.  Ramiboin  §.  171.  S.  060.  f.  Leger»  im 
tenatum,  In  Born  Vom  Center,  [rGher  von  den  KönigeD  nnd  Coat. 
welche  in  den  Senat  anfBahmtn.  Liv.  I,  SS,  6.  centam  in  patret  l'git. 
Ci«.  Dom.  c  Sl.  cavlati,  ae  meo  ne  lata  eenaor  im  wematum  legeret. 

praemia  rei  peeumiariae'l  Bin  Aandrock  ,  der  nnierm:  BelahnDD- 
gen  mn  Geld  s.  Geldtttcerth  od.  an  baarem  Geläe  entipricht  and  faal 
au  jene  Auafühclicbkeit  und  amiefireibemile  Art  der  DaritcUong  erinnert, 
loo  der  «ich  bei  Cae*.  ao  viele  Belap.  Anden,  Weniger  anffallend  Iil 
imtpim  rai  pecnniariae  bei  Cie.  ad  Brut.  I,  18  m. 

tx  eeemtibiii]  I.  e.  qai  ante  fuiitent,  Cfr.  oh.  e.  3.  p.  SS4.  ■■ 
tx  lainberiimia  regiouibni. 

apad  exerriluBi]  O.  1.  nicht  tet  dem  Heere,  lond.  An  Heere  w»- 
ren  aie  geliebt.  So  wird  jiafä  mit  dem  Datia  biaw.  al*  lynoai  von  Iv 
gefanden.     Viger,  p.  &43. 

»tipendium — fraadabamtl  fiewöhnlieher:  fraadare  allquem  ro. 
»od.  fuhrt  nn  Drakb.  KU  Lii.  IV,  12,  ID.  wo  !■  einig.  Codd.  tn»- 
duido  partem  dinriü  eibi.  Aehnlich  iit  Initia.  XI.II1,  I,  11,  proptev 
framdatiu  Lavinlao  muptiat.  Bhen  lo  nnt.  c.  00  extr.  lo  -  aolehar 
tramilivtm  lieileul.  »c\tiat  fT»mdara  ubict:  Mrafa,.. otirecAvit  Mii 
■ulai<cUBE«N. 


gL,_._b,Coo_^le 


1>E  BELL.  CIVILl  LIB.  lU.  CAl*.  60^      423 

ininillsmiit  qnesd;  et  ad  cetera  addidenint,  falsuttiabhis 

eqnilnin  Dumernm  defEirri,  quofuiii  Stipendium  averterent. 

Cap.  LX.     Caesar  neque  tempiu  illud  aniniadversio- 

'  nU  esse   esistimaDs,   et  multa   virtati   eornm   coDcedeas, 

rem  totam  diatulit;  .illoa  geereto' castigavit,  quod  quaestai 

MMHnfK  itfarrl)  BIb«  Micke,  offcsbar  xa  Aoli»  Zahl  w«rA* 
.  na  IhDea  aagagebtn,  nimlich  bei  BcrechuuDg  od.  EmpfaDgaabnie  dei 
Sold«i.  DeftTT»  iitr  lar  Atimeigt  iringta,  bei  J«m.  glcichiam  abge- 
ben D.  >WBr  >|iea(a,  ohna  eigeutliobe  VnpfllchluDg:  dieia  liegt  )d  ro- 
/»rr,.     S.  .Q  e.  61.  eslr. 

merterenll  Aipui^iia&ttt  oder  eutKeHden.  Nftcb  Gronov.  ObielV 
IV,  9,  p.  70.  (377  ed.  Fr.)  wo  .viele  Beiip.  ans  Cicero  VeiT..-II,  s.  4. 
0.  SS.  averti  pecaniani  (jamuin  dop  placere;  auch  avtrmr  pecnniae 
[inblicae  Verr.  V,  SS.  „avertere  Inlerdam  proprium  eit  verbum  de  Tebui 
111^,  qnai  ex  alJena  in  oailram  paleilalem  et  ditioDem  at  platimsm 
fr«nde  et  loBli«  irllbDi  ledigimos."  Lit.  I,  7.  VI,  14,  11, 

CAP,  LX.  Keqne  ~  tt]  Wir  glanben  dieier  Struklor  analog 
■ey  «Bier :  ibtm  (o  uelig  —  all  aufierdem ,  alt  überAaupt  cle.  DeoB 
dadarcb,  dafi  negug  lobjcliliT  negirt,  niid  iwar  einen  Ocdsnkea  in  tat. 
fernen,  absateehreit  dient,  folglich  remmireHä,  dagegen  et  eisen  andern 
Sali  od.  tiedanken  effiftando  aoi  faltiieA  auknflpft,  ertcbeint  dleicr 
mteeil*  Sali  logiicb  aiehliger  nnd  bedeuttanter.  Man  vcrgl.  all  analog 
Tac.  Agr.  37.  nihil  rirtnli  inae  inviani  et  peBcIraadam  Caledoniam. 
Alio  bleibt  dem  ntque  auch  In  lolebem  FrUc  letne  eigentbümlieke  Be- 
denl.  n.  encbeiöt  nur  forMetI  alt  eepulatiee  Partikel.  Vergl.  la  B.  6. 
tV,  38.  p,  307.  ' 

temptil  '-  aHimadeertiani»']  So  B.  6.  VI,  4.  qaod  aeiliviiin  leM' 
fM*  Initantli  belli,  non  gtuteih'eiiii  eiae  arbilrabator.  Liv.  XXII,  30, 
•,  nee  gloriiatdi  tcmpu*  —  eit.  So  dai  grtecb.  nai^oc  d.  I.  die  Zeit 
In  irgend  einer  tvbjeitiven  od.  relativen  Bedenl.  Aniatadtreriia  beiond. 
*on  den  CenterfM,  ata  den  conitllnirteit  Sitteniicktern  ^ce  Rom.  Frei- 
aiaali.  Cle.  Oflic.  III,  l\,  llI.'fndicaDt  nolionei  {al.  notalioiie«)  ani- 
madTeriioneiuBe  cenioium ,  qoi  nalla  de  re  diligenlini  quam  da  iore- 
inrando  iudicabanl.  Unter:  Rige  and  dar««:  Ahndung.  Lebn-eich 
Gell.  N.  A.  VI,  14,  J.  in  ETklif.  dea  Begrilb  -rinuqCa,  wo  er  lagt;  ea 
caniia  aniutadvertendi  eit,  quam  dignilu  anctoritaaqne  eini,  in  qncm 
alt  peecatniB,  Inenda  eit,  oe  praetermiiaa  aninadvartia  conlemlan  elm 
pulat  et  konorem  levet.  So  wird  man  die  gaai  naldrllebe  Gencili  dei 
BegriKi  iob  anitnadvtrtio  leicbt  erkennen.  So  wir;  etwai  mnbei»trH 
k  In  geben  laiten. 

eaaetdent )  8.  n  B.  G.  III,  I  exir.  Lir.  VI,-  6,  7.  nie  quldquan 
de  majeilale  lua  delraelum  cradere,  qnod  majeitatl  elni  Tiri  ronceltA- 
eent.  Aber  anch  abiolat  Sali.  Ing.  II,  3.  nt  aetati  eeneederel,  fatlKatni 
a  fratre.  Dat.  Korft.  Cie.  Verr,  V,  9.  nmni«  iita  eaaeedam  et  remillam.  - 
Beiip.  bei  Bnrmaan  lu  Snet.  Claod.  30  eitr.  n.  Drakb.  an  Liv.  •.  a.  0> 

guaettui  ia6ereHl\  In' 3  Codd.  gnaetl»,  alte  DaliTform.  S.  an 
B.  e.  I,  m.  Habere  mit  dem  Dalir  Objeeti ,  a.  B.  Tac.  Ann.  III,  33. 
noblUtalera  line  probro  aetam  honori  qnim  i'gaoaaiWaB  babendam  dnce- 
bat  —  beibt  olWM  haben  n.  ^ehaHdeln  nd,  »neb  blofi  betrachten,  od. 
antehen  all  Gegeaitand  dei  la  errtiehendtm  d.  i.  dei  entferntem  Zwecke, 
aliD  benutzen  «a  etwa«;  analog;  kabere  aliqaeni  conleaplai,  deipleal«', 
lodibiVe.  Raddim.  II.  p.  134.  Kamih.  £.  13).  S.  395.  l.  Salt.  C«t.  31 
exir.  ul  patitloDttt  anaiii  turae  habeieBl.    . 


gL,_._'b,Coüglc 


Ul  C.  lUI^  CAESARIS 

equiteq  habereat;  monuitqnfi,  at  ex  Boa  amlcHltt  ötania 
exspTectarent  et  ex  pr^eteritU  saia  officiis  leliqu«  ipcrarent. 
Magaam  tarnen  tuiec  res  iUis  ofieBsioiwei  et  coittaaüeDem  ' 
ad  omaes  itttuUt;  iitgne  ita  esse,  quum  ex  alioFam  ob- 
iectationibuB ,  tnm  etiam  ex  domeaticQ  iadicio  atqae  aniini 
Gonscientia  intellegebanL  Quo  pudore  addncti  et  fortasse 
noa  se  Uberari,  'sed  in  aliud  ten^wu  nservari  ubilxati, 
discedete  ab  nobia  et  novam  tentare  foitnofun  Doraaqne 


'   et  [lOBlalei  et  exipeclei.     Der  Dutenchied  tat  begreiflicli. 

praelerilft  '(fftciil}  D.  1.  oScUi  praelerila  tempere  la  tat  eolls- 
tis.  Folglich  bat  ex  jene  bekannte,  anf  etWH  Frühere»  bfaweiiend« 
UedeDl.  wovon  in  B.  G.   t,  30  extr. 

effentioaem  et  eonteiiitionem'\  NimL  Im  aktiven  oder  franittlven 
Sinne,  wie  iauidentla:  caoaift  fnit,  ut  omnei  in  illCi  offenderent  tot- 
<|ae  conUmnerent.   fi.  6.  I,  10  extr.  ilne  eini   effeniione  aninii. 

ad  omnet]  Man  vergl.  fi.  Q.  I^,  9,  IV,  10.  Hand  TuricH-  L  P'  03. 
Ul.  L'ai  icheiot  Ca«ar  in  dem  Gebrsucbe  dieier  Paclibel  sieb  >tie  to» 
der  ijriprQiig liehen  Bedenl.  einet  Sichtung  n.  Beteegang  od.  jiii<{BAe~ 
ruiig  nach  einem  Ziele  «ntferut  in  haben.  Hier  gab  attulil  >icblU*Jf 
Vcranlaiduag.  Ott  leSit  lieb  der  Gebrauch  erklären  durch  den  media-  - 
tiven  Gedanken:  licb  an  Jen.  wendend  etwai  tbun  od.  Torjicbnienj 
oder  «neh:  rüehtichtlich  etc.  mil  Besag  auf  etc.  Der  ipätcre  Sprach-  - 
IjebnDch  .elnea  Lirina  and  die  Sprache  der  KqoiLker  kann  kein«  Norm 
Eür  Cftetac  und  denen  Zeitgeooiien  bilden. 

äomettice  iudicioj  Nach  Held,  dem  MSbioi  folgt,  wäre  do^rieltie. 
dai  innere  tittbell  ihrei  Gew.liien«;  d(efa  folge  auch  aije  animi  ceq- 
acienlia.  Nach  llBDn>t.  dai  ürtlieil  ihrer  Laadilßate  in  der  Heimath. 
Held  Tergleicht  Cic.  Ro«c.  Am.  c  34  m.  wq:  luae  malae  eagitationca 
conBcientiaequu  animi  tericnt:  bae  aunt  impüa  «ifidnae  domeUicaenoa 
Furiae.  Wir  halten  doKetlicam  jud.  nach  Ci)eaara  eiiifaeltec  nii.d  no- 
lütlicher  Sprache,  die  sich  aellen  Von  der  lirigrdiigliQheD  B^e^l.  der 
Wörter  entfarnt^,  füi;  iv  llrtheilr,  du  i\t  beide»  Brüder  in  ihrem 
Hause,  d.  i.  unter  u.  von  ihre^  Leuten,  («.  nnt.  %a  contilii  particip.') 
die  ihren  Hausstand  bildeten,  erfuhren.  Dann  aal  weiter  Ferne  tooii- 
teu  dergleichen  Aeutieruqgen  bei  der  »chnellen  Eolge  der  Ereigaiaie 
nicht  in  ihnen  gelangen.  Vi^i  wäre  diefa  möglieh  gewr^en,  ao  wäl« 
doKtestica»  nur  auf  ihre  Familie  ii«  V^terjande,  in  d^r  Heiqiath,  an 
belieben.     So  Lir,  1,'  I,  9.   dametlieum  publica  adinncit  foedua. 

cejMCjesfia]     Hier:  Bewnfitacyn  der  Schuld,     Bei  Liv.  IH^  1,  11. 

.   eeuteisutia  eonlracti  eulpti  periculi.     Wie  an  nnarer  Stelle  i^dicilm  n. 

eanici^ntia,   ao  i>l  bei  Xifit.  Agr.  c.  27.  in.  verbunden!   cafttcientia  a* 

fßKa-     Auch  lolcbe  ZeiianimeuiteltBnK  d«a  Subjektiven  and  Objektiven 

■Cheint  für  dieae  Leeart  gegen  cenalantia  in  jener  Stelle  in  aetigen. 

gu»  pudere]     S.  in  Ik  30.  p.  370. 

fortae»e'\  Naml.  su  arbilrati  belogen,  ale  BtuIhmafylrrJier  meiler 
Grand  dea  Verfahrene;  d«B  eraten  f pudere  adducli)   war  Cae*.  gewifa. 

nBram  —  novamgue'}  '  Ob.  I,  51.  nulba  ordo,  nuUum  imperinm.  — 
Erani  couiplurei  —  erant  legati  CMiaii).  8.  dae.  p.  141.  udr*  Beiep. 
««U'her  AoBphnra  n.  nnt.  r.   70. 


f.Gotiglc 


DE  BELI4.  CIVIL]  ÜB.   m.  CAP.  60.     42& 

expeiiri  «uicitiafl  coosiitueruBt:  «t  «Bm  pascii  ccJIocuti 
dientibuB  mäa,  qaibiui  tanfiua  faoinos  cöinmitteTe  andebant, 
primam  conati  sunt  pcaefectam  equitum,  C  VolaMnam, 
inte^üeere,  at  poittea  hello  cosfecto  cognitumeBt;  m  cum 
moaeie  aliqno  peifii^se  ad  Pompeiua  videreDtiir.  Post' 
quam  id  diffiüliiffi  visuia  est  neque  facaltas  pezficiendi 
dabatur,  quam  naxixaas  potneriuit  pecanlas  motuati,  pro- 
iade  ac  suis  a^sfaceie  et  fraodata  restitu«re  TellcDl,  mal- 
tis  Goemtis  eqnis,  ad  Pompeiam  traDsierunt  cum  iü)  quos 
«ti  oonulii  partic^»ea  babebant. 

cum  paueil  —  elientibai  cin:i]  S.  ob.  III,  38.  GS,  Sb«!  dfefe 
ContorniiUI  dea  Ptododi.  pOBie«>.  bei  ZahlbegrE^fn. 

cum  munere]  Mit  einer  Gabe,  eioem  Getchenie,  d»  ■!«  dem 
Pompei.  durch  einen  geleiiteten  Dierul  mithracbten.  Muatit  iil,  nach 
nitirer  Aniiebt,  ein  Grlchenk,  dnreb  welche*  ich  mir  Jemanden  verbind- 
Heh  machen  will,  m  wie  .  ondrerteiti  aaA  eiue  aal  mich  genommDe 
VerbindUckitit:  dortunt  bl  eine  Cj^be  oder  eiD  Geicbenk  der  Gnade 
ntiä  dei  guten,  fielen  Willent,  wobei  von  Seilen  de«  Empföngert  die, 
Ari  dei  Erwerbt  in  Aoschlsg  koaml,  ob  aanil.  elwu  yretie  puatum 
oder  doae  aeceplum  lej.  Vergj.  Döderl.  Berlin) mun gen  IV.  S.  141  tL 
difficiliat  vitunt  eit^  NBml.  quam  tperabatar  i.  extpeetabalur. 
Wie  dsi  folgende  lehrt:  neqae  fac.  etc.  Vergl.  B.  G.  I,  ja.  p.  40. 
Raniah.  £■  1G4.  S.  494.  Fitum  e»t  wie  dM  frani.  piffoitre,  nicbt  tewi- 
hier.   S.  ob.  c.  13.  4S. 

prainde  ae]  S.  in  111,  1.  p.  331.  Aneh  hier  war  Tor  Ond,  die 
Tolgit.  jxHnde.  —  Hon  Terlaugc  kein  ii  ■!■  nolhwendig  uuh  perind« 
«der  prsinde  ac,  denn  dieä  iit  gleich  =:  quati.  Der  Ünlenchied 
wird  erkennbar  dadnrob  ,  daft  der  8iiti  perinde  oder  proinde  ac  all  ein  i 
reiner  Pi'aeditaliuiz  in  betrachten  i>t,  .der  auch  dnrcb  ein  Parlielp 
kuigedrSekl  weiden  kannte;  i.  8.  qaaii  latUfaeere  —  euptenlel.  Da- 
gegen iat  proinde  ac  U  ein  förmlicher  hypolAttiicAer  Satz,  durch  den 
«io  andrer  vorbeigetwnder,  wie  durch  tiae  geietite  Parallele,  erläu- 
tert werden  loll.  In  perinde  u.  preinde  ac  aeheint  una  flbrigen*  an»-  ^ 
gedrückt  äant^  är  mit  folg.  Participj  i.  B.  wcntp  av  iitiXomi;  nnoxo-, 
^lotiinii.  UehrigeBi  lit  iu  den  Csdd.  keine  varieia»  teripturae.  Fragt 
man,  wie  beide  Focmea  per.  a.  jirsinde  ae  in  Pillen,  wie  dieaer,  %a 
Dnlericheideni  lo  meinen  wir,  liclilerci  ley:  ganz  «a,  grade  zu  ab 
wollten  lia  ete.  perinde  ac  =  grade  all  etc.  Liv.  XXXIl,  31,  3.  per- 
inde ae  non  pottulaverint.  II,  5S,  1.  perinde  ae  du«  ante  faerint, 
XXVllI,  3S,  10.  Africam  ei,  perinda  ac  debeilatnm  in  Italia  fartt, 
provlnciasi  deilinabant.  S.  auch  Ramib.  g.  ISg.  8.  814.  Dafi  man  anrh 
ac  proinde  ae  ■>',  guaii,  uf  sagte,  iit  bekanat.  0(r.  KrMl  aa  Sali. 
Cat.  12  exlT.  Kelog.  Cie.  f.  ». 

cmaiKi  partieipet  ]  Auch  iirit  itbeint  UMre  Erklär.  TOn  d»mt- 
tNenv  jadiciun  ao  beitätigen.  Den  Betrug  konulen  «ie  nimlick  uicht 
oitrin  aaifähren;  »ie  hatten  alao  aut  jeden  Fall  einige  DieittUeate,  die 
ihnen  halFen.  Dieie  an  ihrem  Cortege  nnd  Hof-  od.  HaBiitaate  GehA- 
tifien,  Bpbtt  einigen  Clitnlen,  nahmen  (ie  jetzt  mit.  —  Wie  hier  Sali. 
Uat.  11,  B.  eontHa  aoi  partieipet.  Nep.  Kam.  I,  S.  Der  abtalute  Ge- 
braaeb,  «ui  pariicept  gehört  einer  apütprn  Zeit ,  x.  B.  Tacit  Ann.  VI, 
10.   Harino  partieipi  Scianai  CurtiBRi  oppreucral  d.  i.  mil  HGlfe  elf . 


gL,.._b,Coo^le 


426  C.  lUL.  CAESARIS 

Cap.  LXI.  Qom  Pompeius,  (juod  enint  hooest«  loco 
DRti  et  inatrncti  liberaliter  raagnoque  comilatu  «t  mnttis 
lomentüi  venarant,  viriqae  fortea  habebantiir  et  in  bonore 
Bpad  Caeiacem  fueraat,  qoodque  aOTom  et  praeter  <ion- 
metadinem  acciderat,  omnia  goa  praesidia  circnnidnxit 
atqae  OBtentETit:  Dam  aale  id  tempo«  nemo  aat  miles  anl 
eqaea  a  Caeaare  'ad  Pompeiam  transierat,  qanm  paene 
^aotidie  a  Pompeio  ad  CaeBarem  perfugerent,  mlgo  vero 

CAP.  LXL  rnitraeti  meraUlm-}  Nicht  tcllea  nrwecht.  mU  /»■ 
ttttuti,  bei  Lir.  Quipctll.  Clo.  and  A.  8.  Biirm*aii  in  QulDclil.  I,  I. 
p.  17.  Den  BcktIS  erlintFrn  StelicD,  wie  Cie.  Sen.  30.  An  ue  eu 
^nldem  tirn  ■eneetnii  rciinqaemni,  nt  Bdoleieeututo*  doceat,  inttitmat, 
mA  omne  oHIcti  munni  inttraat%  Ledtre«  nach  Belcr  la  Üfflc.  II,  4,  IS. 
■d  rect«m  procurationem  e(  adaiHUIrBtionent  tnnntrit  praecepta  dar». 
Un«  «chcint  iattruere:  Jem.  ISr  betUumte  Zaeeke,  denen  Itm.  kOnf- 
tlg  genügen  loll,  formell  o.  materitl,  >owohl  geitlig  ■)■  auck  maraliaeA 
Dud  10  lu  HgeD  habitatll  bilden  nnd  mit  den  nütkigen  HülfimiUelm 
■Dlra«ten.  Sie  bstten  «Jio  eine  feiner»  und  anitändige  i.  I.  hier: 
ttandetmSftiga ,  itiha  thtn  \nttruere ,  Erjtiekttng  n.  Bildung  ^ettonta. 
Analog-  lil  Nep.  Agei.  7  ellr.  Sic  enim  erat  domnt  Imlraeta  etc.  Dae. 
Btemi.  —  Aebiil.  Cie.  OriL  II,  31.  quod  eit  homine  ingtnuo  liberaliter- 
gut  ednealo  dignum.  In  liberaliter  erkenne  man  eben  an  die  ungeAlmt 
dtrU,  ilnreh  keine  materielleit  Zwecke  beidirankle,  geittige  Enlwlcke- 
luDg-,  >>■  dab  dabei  nicbl  enghuilg  und  geinig  Teltahren  «BTdci  d*fl 
inmn  deu  lelatiren  .Aafwind  nicht  icheute. 

magno  eonihKul  S.  fu  I,  32.  p.  95.  tiad  Benecka  n.  Cio.  Or. 
CalU.  lllt  3  extr.  qunm  Jim  pontein  HnlTium  wuigno  eomUain  legaU 
Ailobrogum  ingredi  inclperent.  Danit  Tcrgl.  StcUaD  bai  Sali,  lag,  4C, 
d.  Delude  ipie  —  intento  alque  infetio  exereitm  tn  Nnmidlan  prneedit. 
Cal.  57,  4.  Dipole  qui  magno  exercil»  —  In  faga  lequerelur.  Vcrgl. 
X,  j.  473^  n.  iB  II,  31.  p,  274. 

tirign*  p>rt«t  luibebantur'\  D.  I.  ala  galt»  für  gute,  tSe/Uigt 
Soldaten  ;  für  vactre  Krieger.  Sehr  ehaiakteriallieb  Taeit.  Agr.  20  in, 
quem  eainni  non  nt  plerlqne  forUuM  ^irorum  ambltioie  -•  (uUt:  d.  I. 
dem  Gedanken  aaeb :  er  trug  nicbt,  nie  lo  ».aueb«  Kriegthtldtu  leinea 
Beroiam>ii  aar  Schan,  'iiiGblfl  nickt  Aufleben  n  erregen.  Dlefl  liegt 
1b  ambiiiil»*. 

■acNM]  D.  I.  aia  etmai  Nene»  n.  Un  ga  wohn  Ue  hei.  Bier  Ut  nickt, 
am  wenigilen  bei  Caei.  an  jenen  Gehrancb  an  denken,  nach  welcheni 
bei  Spileren  ofl  Adjeetiva  gen.  nentr.  adverbial  geietat  wurden;  ■.  B. 
immeitum,  $uaee,  lene  ele.  8.  Ramab.  f.  153.  S.  481.  WBltk.  an  TM. 
Ann.  lil,  »  ■»■  Z.  9.  SGO. 

prireiidia  eireutHduxit]  In  einif.  Kdilf.  per  »mn.  pr.  ahn«  Anl». 
rlläL  OudeJld.  führt  am  Frontiu.  III,  15,  S,  an:  Horrea  eircumduxe- 
runt  eiptiioB.  Uau  vergleiebl  eireumire;  auch  eirtumtedere  templaa. 
Tac.  Hill.  IV,  S4  extr.  gcbdrt  dabin.  Deigl.  lait,  XI,  7,  5.  iTti  mm 
eireumealare  coepcrBBt. 

nemo  aul  ~  anl]  S.  n  B.  G.  IV,  30.  p.  i66.  VII,  04  in.  Ctr. 
Hand  Tara.  I.  p.  (43.  Hier  beatäligl  d<r  Verf.  dM  von  nai  frObar 
Hemerhle:  „Ant  non  modo  vim  negandl  non  per  H  habet,  Md  ne  r«- 
cipU  qaiden  «am  ex  auteeedeata  oegBlioDCi" 


gL,.._b,Cooj^lc- 


DE  HELL.  CIVILI  LIB.  III.  CAP.  61.     427 

nniverst  in  E|»Iro  alque  Aetolia  conscrtptl  mllites  eamm- 
que  regionntn  omniani ,  quae  a  Caes^o  tenebantdr.  Sed 
hi ,  eogBitis  omniboi  rebus ,  seu  quid  in  mnnittonibus  per- 
fectam  noo  erat,  sea  quid  a  peritioribuH  rei  mtlitaris  deal- 
derari  Tidebatnr;  temporibusque  remm  et  spatÜB  locomm 
et  cuBtodiarnni  TiTibna  ac  diligenlia-  animadversa,  proal 
eniusqne  eonim,  qui  DCgotUs  praeerant,  aut  natura  ant 
studiam  ferebat»  liaeo  ad  Ponipeiuia  omnia  detnleiant. 

fnum  —  perfiigtrinti  Da  doth;  obtchon.  Oh.  in,  7.  und  B.  O. 
VII,  S2.  p.  512.    All  Subjekt  iDpplire  oiui:   militet  aat  tguilet. 

eulgo  —  uniterti}  S.  in  I,  2S.  74.  Au  uniterii  nahmen  tUi\gt 
EditL  ABKofi,  aU  >c]t  es  Gloiieo  Toa  vulgo.  Onite&d.  fBktt  (nm  Ge- 
gcnbeweiM  <ui  Verbiadungen  wie:  pUrigne  omnet,  panUalim  ipatio 
Umporit;  logar  univerti  omnot  —  Hier  lolile  ttuivtrti  gar  nicht  uf. 
fallen,  da  hudI.  die  GttnwitiitBiatte  einer  gewiiien  Art  Saidaten  ana- 
drücklioh  bezeichnet  wird:  imgegteim  aber  all»  Soldateai  M  liätten  ja 
Mick  blob  «iaaeta»  Truppa  deiertireo  koonea. 

eognitii  —  rebul]  Jm  GrieeAitthem  und  Deattehen  genancr  be- 
logen anf  du  Sobjekt ;  y*öriit  —  8.  la  c.  ST.  extr.  cattigalo  Seipiona. 
Alio  wird  darch  den  Ablativ  auch  bier  der  Grund  angrgebcD,  wie  ile 
In  Stande  waren,  dem  Pompci.  genaue  Naekrickteu  über  CacMia  Lager 
und  MafiregelD  in  geben. 

tea  fuid  —  itui  Vargl.  I,  27.  p.  83.  fiM  —  tivt.  Seu  quU 
d.  I.  mookte  aou  (twai  nach  ihrer  AleinaDg  od.  Beobaehtiing  nneh  nicht 
vollendet  «der  voilitiiDdig  »tja  cte.  Caeiar  lelbit  ickeiot  aai  nimL 
bier  tein  Urtheil  an  inipendireo;  bitte  «r  ei  auck  ingeitandan  nad 
*!•    fakliieh    Bo^enammeH,    dana,    neiaen  wir,  kitte  er  geachriehe«:  ■ 

Uvipaributqiie  rer,']  Naek  Ond.  epportunllatitai ,  oeeaifeaAw 
rer.  —  Richtiger  nach  Held;  die  Zeil  jedei  einielneu  fieiekafti.  Acknl. 
Taell.  Agr.  0.  Jam  vero  lenpera  curanin  renitifonnMqne  diviia. 

diligentia  anünmlefriaj  Ueber  dfe  Beiiehung  dei  Praeditalt  auf 
daa  letxte  von  mebr^rn  In  Numero  Terackledeoen  Subjekten,  z,  g,  37g, 
Bamikorn  $.  QS-  ^'  27S.  79.  So  B.  6.  VI,  8.  Cingeloiigi  prlaelpalna 
■(qne  inperium  eit  trtMluBt.  Cfr.  B.  G,  II,  2a.  Gern  analog  Liv.  Xl.l^ 
M,  S.  oppidaoo)  —  uon  vuluera  nwdo,  led  etiam  vigiliae  et  eonlinens 
labar  taa&citbat.  Clc.  Claenl.  e.  53.  Ment  et  Bulmua  et  eonliliuia  et 
leutentia  civilalii  petita  ett  in   leglboi, 

aut  natura  aut  ttudiu»  ferebät']  Ferre  ablolnt,  Tf f c :  «ontne- 
tu3o  fert.  B.  G.  IV,  S3.  n.  mebrrn.  bei  Cicero  aber  allgenieiner,  theili 
ron  den  Nalargetelaeu ,  tbeili  von  den  moral.  und  pi^cholog.  Aaligea 
dei  Menicheu'.  natura  ftrt  u(  clc.  Sornn.  Scip.  e.  5.  Bep.  |,  34.  pro 
MuTcn.  e,  3.  OcUhr  in  Clc.  Belog,  p.  322.  vergleieht:  Hat  17  91101« 
di  SlSaam.  LeieB^%annte  auck  gcaagt  werden;  prout  gsemgut  eamn 
—  Fcrebat,  wenn  nicht  prout  titi  Hindemib  gegeben  Bnd  der  Sinn  elwaa 
abweichend  modiBeitt  worden  w&re.  Man  prSIe  den  Uulerackied  nach 
ferrl  ad  itadinni.   üb.  II,  11.  p.  34S. 

haee  —  omsi'a)  Dah  dieie  Art  AnalephalqeoHi  oder  Caiiipre~ 
hentio  eerlcRieileaarSger  Objekte  den  ganccil  Sali  doch  nickt  in  die 
gckdrige  Ingitche  und  lyntalitiicke  Ordaung  bringt,  tichl  man.  (£« 
bleibt  eine  Art  von  Aui^^lh.  Mao  erwartete  rolgerickligei:  Sed  ht 
qitaccanijiie  cogooTera^PHn  —  <ra  tem/iaraque  renn  «-    ac  diligea. ' 


gL,_._b,Coo^le 


42«  ,    C.  lUL.  CAE8ARIS 

Cap.  LXn.  Qnibus  ille  cognitla  ernptionisqne  inm 
mte  capto  consilio^  Dt  dflinoostratum  est,  tegtmenta  galeis 
milites  ejt  Timinibus  facere  atque  ^gerem  coiupoKare 
inbet.  His  paratiti  rebus,  magaum  nuinerum  levis  acmatu- 
rae  et  tagittariorum  aggeremque  omnem  noctu  in  scaphas 
et  naves  actuarias  iiuponit  et  de  media  nocte  cohortea 
eexaginta,'  ex  maxiiuis  castris  praesidüsqne  dednctas,  ad 
eam  partem  munitionum  ducit»  quae  pertinebaot  ad.  mare 
longissioieque  a  maximis  cAstris  Caesaris  aberant.  Eodem 
OSTes,    qnaa   damooBtrBvimiu  aggere   et   levis  armaiurae 

tiapi  quin  MiinadTniaraat,  — .  h&«e  omnia  eU.  Ctr,  Ranaborn  {.  307. 
^  10)0. 

ttd  Pan^ti.  dtlHlM-iint'\  .  Der  Aaidiuck  (fdreris  n.  roKrre  aliqaid 
.<«{  »liq.  IM  «ben  ■«  balianal,  all  beide  Vctb.  olt  In  MSS.  und  Editt. 
WrwMlHelt.  ^  an  B.  e.  III,  33  *zlr.  Allein  dla  BegrilTc  lolleii  gt- 
Kchicden  ireTden,  und  die  Erklär,  van  Mannt.  ■■  Cie.  ad  Di*.  XIII, 
SB.  deferra  »i  aUq.  try:  arHtrio  alicalai  eommSttere  iit  mebr  ein 
«•aWtK'a*  der  Bandlnng  n.  Sache.  Um  leheiDt  dai  cinFacliite  Merkmal 
Ml  deferra  die  SpoiOantaAt  der  Handlang,  I:raR  welcher  man  den 
4udem  etwa*  ih'atBririiigt,  bei  ihm  gleiche.  Mitdtrltgl  snd  dai  weitere' 
Verfahren  überläfet;' wobei  der  Gedanke  nicht  teilen  Dnterliegt,  da(l 
vaq.  dadnrck  iteA  bembige,  tieh  einer  Verlegenheit  ed.  Lait  entledige, 
gleieha.  vie  man  lagt,  vertiart  bähe.  Referrt  lefit  voraat  irgend  ein« 
/fmlUeAe  «d.  moralitehe  Oblitftnheit,  die  mich  verbindlicb  macht  einer 
hiihera  Jutnität  etwa*  an  melden  od.  an  beriehten.  So  glauben  wir 
4ie  Herlunale  gcnaaer  bcatfmmt  in  haban,  ala  an  B.  6,  III,  33. 

CAP.'LXII,  Trgimenta  galeiM"]  So  II,  fi.  conlignatio,  quae  turrt 
ttgiment»  e»et.  B.  6.  V,  20.  Trinobantlbni  Caeiar  iroperat  bamentum 
«xereitui.  Ueb.  diei.'Datfr  i.  Z.  g.  40S.  Ramib.  J.  119.  u.  Drakb.  an 
l.i>.  IX,  ID,  T>  WD  icDlnn,  malui  eorpori  tegumentam.  Cani  ver. 
•eSleden  Liv.  t,  43,  'J.  arma  lisee  oninia  ex  aere,  nt  tegumenla  rorperit 
OHent.  Den  Zweck  dea  angewandten  Scbnliinitteti  gi«bt  Caea.  lelbit 
>■  c.  SS.  mnllDm  ab  icta  tapidum  —  Timiues  tegimenla  galeii  iiapo- 
•Ua  dafindebaat.   —    CCr.  Roth  la  Tac.  Agr.  p.  149. 

aggarrm  eomportare'\  So  B.  C  II,  SO.  aggerii  petendi  caniiB, 
Eben  lO  ob.  I,  4S.  longiai  erat  agger  pelendnt  d.  i.  man  mufile  ihn 
aienilieb  weit  halan,  ^  ei  war  tceit  bit  dahin,  wo  man  ihn  Ira^  nnd 
JbJid,  am  Ihn  von  da  tceg  u.,  Aertei  ta  schaffen.  Letitre* :  comporlare. 
■  quae  pertinebaal }  lurin.  eoiplahl :  pertineA^I  —  aheror.  Auch 
Beld.  Wir  ballen  die  Beziehung  auf  uuni'd'onei  defibalb  für  richtiger, 
Weil  1)  dieie  genauer  beitimml  werden  raurilen ,  und  weil  2)  pan 
maniUotuim  Jogiach  zu  eifern  Culleklivbegriffe  leraAniild.  Mit  Recht 
febrle  Uäbne  an  ob.  c.  47.  wagnut  navium  numerut,  quae  —  inbpor- 
tarent;  H,  Cir.  Off.  II,  33;  80.  tiraeciaiu  evertit  contagioaibut  maloruai, 
fuaa  a  Laeedaemonüa  prohcfa  (M.  profeclae^  manarunt  laliqi.  Jl> 
man  kann  hierher  rechnen  Cie.  rtrch,  la,  31.  qiii  eit  eit  eo  numero, 
qui  lemper  apud  onfuei  taneti  suni  habili.  T*c.  Agr.  32.  m.  Ne  t«r- 
real  fiimi  adipcetui  et  auri  fnlgar  atque  argenli,  quod  neque  tegit 
ncqnc    vulneraf.     Homer.  Odji*.   V,  101.    aiäi  ti«    ä;x*  ^^mür  jiäXt^, 


gL,.._b,C00^le 


DE  BELL.  CIVIL!  LIB.  ül  CAP.  63.      429 

DiilitibTis  completns,  qnasqne  ad  Dyrrhachinm  naves  lon^ 
gas  habebat,  initth  et,  tjaii  a  ^oqae  fieri  Velit,  praeci» 
pit.  Ad  eas  moniliones  Caesar  Lentulnni  MarceliiDiitn 
quaestoreni  cum  legione  Dooa  posltum  habebat.  Haie,  qaod 
valetudine  ininus  commoda  utebatur,  Fulvium  PoEitamum 
adiutorem  submiserat. 

Cap.  L.XIII.  Erat  eo  loco  fossa  ped^im  qdiDdeciitt 
M  vallas  contra  hostem  In  altitadinem  pedam  deeem,  tan' 
tumdemqne  eins  valli  agger  in  latitudinein  patehat.  Ab 
eo,  intermisso  spatio  peduDi  Bexcentonim ,  alter  coore^ 
sua  in  contrariam  partem  erat  vallas,  humiliore  paullo 
mnnitione:  hoc  enim  Baperioribns  diebirs  tlmens  Caesar, 
ne  navibue  nostri  circnmvenirentur ,  dtiplicem  eo  loco 
feceral  vallois,  nt,  si  ancipiti  proelio  dimieaietur,  possei 
lesisti-  Sed  operum  magDitado  et  continens  OMninm  di«" 
rutu  labor,  quod  niilia  passuiua  in  circaitu  septemdecim 
munitione  erat  complexua ,  perficiendi  spatiam  oon  dabad. 

guidßeH  velit,  praec^it]  Soatt  etlendit.  Vat.  e.78.  89.  e.  10«. 
qnag  Beri  vellct ,  liKerii  nuDciiiqire  edeeuit.   Otttet  nOoK  Im  B.  6. 

potittttn  habehat]  S.  ob.  xo  c.  34.  in.  potuA.  Bei  Ltvlnl  uich^ 
ielten.  XL,  30,  3.  praeiidlA  in  nrba  petita.  Ibid.  e.  27,  4.  prineipei 
•X  odcni  legione  in  inbiidif«  paiuit.  Nor  von  iem  Bimtiliuu  (gril*^ 
BUllich)    fönt  ei  anf.     Unt,  c.  94. 

valitudiae  miaut  ceaimada}  Sa  Cle.  ad  DIt.  II,  17,  4.  inoltate 
tCTebim ,  de  e>  re  ninui  eammodot  termone*  maleToIornm  I&fipe.  MI 
tubjetliver  Beiiebai^  kondle  ei  beifBea:  purum  Mumoda  d.  I.  Icfdcrl 
ulcbt  ■onderiich,  nicht  lo,  wie  la  wÜnacbeD,  gOoitii;.  In  ihnl.  61aa<* 
•agt  ße.  ad  Dir.  XVI,  I,  4.  ■)  camModo  valetudlHit  tma  fleri  poiiit, 
d.  i.  obne  NacAlAeil  tat  die  Geanndheil. 

«diutorem  »aimiierat  1  Subm,  gkux  proftHe.  S.  Oln  I,  89  fl.  tn 
B.  G.  II,  6  «xlr.  Möglich«  Struktur  enleht  man  mat  B.  O.  V,  37  aHr. 
m  ad  eatn  rem  profltetur  adiatorem. 

CAP.  I.XIII.  Vatlutl  trllärt  I,  28.  p.  tf.  Vll^l.  ft.  6.  VII, 
T2.  p.  550>   IJeb.  hoc  —  Ument    «.  *d  e.  43.  haee  tpectaoi,  quod  tta. 

aneipiH  proelio  J  Aneepi  erkl&rl  Von  Caei.  tint.  c.  1%.  antipiM» 
teiTDreU,  iittra  erlran\>e  mtanilionei.  Ju  hht  Vehr.  nit  i/aft  and 
d1«*ea  mit  dq*.  um,  ■onil;  hmA  u.  Ani6. 

eoKtinent  labor.]  Ütr.  B.  G.V,  U  tUtr.  htv.  XLII,  B4,  1.  nppt' 
danoi  eoxlineni  tabor  eonfielebat.  -^  Eben  10  UM.  t.  D7  L  CoUimem» 
in  M  fern  elnai  ntebt  dutielxt,  Irelnek  K»I«chctitaaHi  tS/ili  gtiu 
Hgentl,  Btthaltend  mit  kauiatlTer  Bedeut. ,  in  «t  fern  keine  Pidm  g»- 
ttattet  wird.  Coalinuut  nnr  von  dem  Slandflinllb  del  Beabaciten 
■Ol,  *U  wafamehmbaret  Merlmtal,  Daher  liegt  In  eontinent  taiehr 
Nachdruck.  Alio  conlinent  laiot:  ^  ohne  ItatI  nnd  Anfektball;  ein» 
Jagt  and  f>ilgl  dem  BDdem;  eoittiitutit  =  eini  hängi  mit  de»  and.  au- 
■ammen,  reihl  lieh  an  daa  andre.     So  nnl.  e.  lOQ.  f.  easti'aiift  diebmt. 

MumitioMe]    Wir  haHen  dlett  nK  Ctarfea,  Mar.  nud  KnrM.  fib 


L.gL,;..b,COO^IC 


430  C.  lUL.  CAESARIS 

Itaqne  contra  mafe  transTersotn  vallnm ,  qni  das  dnai  mii- 
nitiooes  contingeret,  noodum  perfecerat.  Qnae  res  nota 
eral  Pompeio,  delafa  per  Allobrogas  perfugas,  tnagnuin- 
que  noBtris  attulit  inconunodum.  Nani ,  at  ad  mare  no- 
strae  oohortes  nonae  legionis  excubaveranf ,  accessere  su- 
bito prima  luce  Poinpeiani  exercitus,  novnsqne  eorum  ad- 
yentus  exslitit;  simul  ex  navibns  circDiUTecti  milites  in 
exterioretu  Tallaiu  tela  iaciebant  fosaaeqae  aggere  coTn- 
plebantur:  et  IcgioDarri  interioris  mnnitionis  defensores, 
Bcalis  admofis,  totmeDtis  cniusqne  generis  telisque  terre- 
bant  inagnaque  muhitudo  sagittariorum  ab  atraqae  parle 
circumfuRdebatur.  iMiiItum  auiem  at>  iclu  lapidum,  qaod 
tinaiD  DOstris  erat  telum,  viniiaea  tegimenta  galeis  impo- 

rlcMiger,  bIi  mnDitieRM ,  nm  ih  mehr,  da  iorh  die  ZabI  »rptemdeeim 
(XVll)  far  la  klein  bält,  o.  Lipaiui  dkiar  XXXVII  »oianehoiea  Heth, 
nach  c.  44.  und  in  den  meial.  MSS.  lu  leien  iit:  niunilianei  XVIl, 
«nd  g»de  dIciM'lS  mm  X,  wie  nicht  lelleo ,  enlitandeR  leyb  fcoiial«. 
ÜBch  rcHiesI  nHBitiea«  den  Vorzug  vor  munilianffiKt ,  wie  fu  I  L'od. 
DcBB  mnnitio  beaeichDct  die  Handlung,  den  ^it  dei  UmichaDiriii, 
tu  «ber  nicht  au  Stmads  kam.      Wegen  la  circultu  ».   ab.  c.  4t. 

ptrßeiendi  tptiliiiui  ]  In  welchem  Kinne  geiigt  werden  konnte: 
ad  peiGcien^fl«  ipBl.  davon  •.  ra  III,  S.  wo  temput  ad  conandota. 
-Damit  vergl.  leginentum    corpori  u>  corporii,    ob.  o.   63  in. 

eenlra  tnore]  S>  ob.  e.  23.  El  iit  dem  lUeere  parallel  nnd  ^^ 
gtKüber,  10  dah  die  vom  Heere  Koiamenden  Varao  ein  oiitaculam 
oder   objeetKtn   fanden. 

Hftrae  eoAarl-i  Ciaccon.  rernuthete  tr-et;  larin.  b«c(k  Irei.  1,'na 
lOBhl,  ohae  Srund;  wegen  dei  Gcgeniatiei:  ntstra»  —  Pontpeiani, 
■■d  wegen  dca  eigenthümL  liFgriffl  von  excabart  ».  K.  G.  VII,  II.  u. 
vag.  priam  Ivee.  Eher  würde  lieh  am  der  Lesait  van  3  Codd.  inter 
catacbuKB  laiian:  inlerimf  u.  dai^na:  inlerim  IV  coborlei.  Doch  diena 
diefi  nur  aar  PrStaag. 

ejxubaverattl']  Sellentie  Form,  durch  gute  Codd>  bewährt.  CIr. 
Bamatot  9.  Ol.    . 

Potnpeiani  extrcäa»  fte. }  Oad.  ad  h.  I.  „de  Kao  eXercitn  no« 
■olM  ita  loqai  aoclori"  natnitque  earuwt  'eblt  in  S  Codd.  Beniley, 
liemlioh  kühn,  wollte  lo!  acceiiere  inblto  Pampeianl'  atqae  ex  inopi-  ■ 
tuila;  timulque  eorum  advenlni  eiitltil ,  aiaiul 'militei  etc.  Am  ein- 
fachiteo  TieÜeichl:  nonuique  torttm  extrcität  advenlni  exitilÜ;  doch 
bedarf  et  der  Aenderung  nicblc  exercjAii  defihalb,  weil  e>  wirklich 
vertchieden» ,  lehr  beträchtliche  Carpt  waren',  die  bettndert-  agirlen, 
wie  asi  e.  63.  deallich  lU  eriehen.  An  nscut  slöfit  glch  Niemand; 
a.  ob.  61.  noBva  —  aeeiderat.  a,  txitltre  Jal  bekannt.  B.  G.  V,  28  in. 
Sonnt  möchten  wir  erklöreD  durch  TaelL  Agr.  38  m,  nondem  vulgalo 
Tunnre  ul  miraeulvm  —  apparuere. 

legionarii)     Seil.  Ponipeiatii,  lo  wie  dia  dtfintortt  die  Caeawianef. 

ab  ulrsjaa  parte"^     O.  i.  von  der  Land-  u.   H'aMerleite  'her.. 

lapidua,  gtod  —  teluat]     Vergl.  Ramah.  g.  ISS.  S.  353.  r.  a^aia 
Oano  dedere,  fuae  poilaa   innt  Maeia  prala  appdlala.  —    In  lolcher 
I  de*  Pionom.  fiat  aof  dM  folgende  Appoiitum ,  eikeaal  man, 


gL,_._b,CüO';le- 


DE  BELL.  CI.VILl  LIB.  lU.  CAP.  04.     431 

Sita  dcfendebant.  Ilaqne,  qaam  oiunibns  rebiw  aoMrl  pre- 
mcrentur  atque  aegre  resiMerent».  animadrersiim  est  vitium 
munitionis^  quod'  Bupra  deuionsiratum  est,  atque  int«r 
duos  Tallos,  qua  peifectum  opus  noa  erat,  per  mare  na> 
viboa  exposUi  in  adversos  nostros  impetam  fecerant  atque 
ex  utraque  munitione  deiectos  ttrga  vertere  coegeniot. 

LXIV.  Hoc  tnmulla  nnnciato  Marcellians  cohortea 
sabsidio  noitris  laborantiBus  siibmittit:  qaae  ex  castris  fu- 
gientea  conspicatae,  neque  illos  sno  adventa  ^onfinnan 
potnerant ,  oeque  ipsae  hostinm  impetum  tuIcvoDt.     Itaqae, 

dab  der  ganie  Sa(s  nebf  eto«  pareallleUiehe  ErUäratig  ai.  ErläuU- 
rmng  iit,  iibnlich  ODierm:  dla  eiuilge  Waffe,  die  den  I!iilri|;*Q  in  fle. 
böte  ataud.  '  S.  au  B.  6.  II,  1.  IV,   1.    Uut.  e.  00.   guad  inttar. 

eniniadeertiim  elf)  Naml.  von  den  Canarianertt ,  4ie  i)»n  leider, 
Inne  »nrdeu,  welebei  VerieAen  aie  begangen.  Ucb.  BtliKiM  1-  abt  l, 
Sl.  p.  1B2.  Diele  Erklär.  beilätij(t  dai  ob.  tieaagte:  ^itßB  tat  not!  ' 
erat  Pouipeia :   folg!.'  bedarfte  dieier  Dicht  enl  jener  WabTaehmun^ 

gua\      Ob.  I,  49.  bca  imtegra,    qnd  ^^aeiai  adire  non  patent 

per  taare]  Der  Sinn  keb  andief,  sl»  durcb  Hälft,  Jm'tMt  der 
nm  Meere  daTgebotnea  Gelegenbeil,  und  gsni  eng  .Tcrbuiden  init  tm- 
pelua  feceniMi.  (Jeb.  per  vergl.  I,  B.  p.  47.  B.  II,  SO.  n.  FabrI  aa 
SalL  lug.  '79,  I.   Wir:  äAsr  daa  Heer  Aer. 

alque  iu  adwen.  ]  O.  1.  sMf  (# ,  und  ao  war  dean  ,  WKtürllch* 
Folge,  daTi  ele,  Wohl  Tentanden,  aar  legiicA,  niakt/^itiirA.  \frgL 
oh.  I,  13.  p.  102. 

in  advertot  «oifrei J  Oud,  n.  Held  logen  v«r:  meertot-,  ,«age«eb- 
let  die  Codd.  ottveri.  einitimmig  darbieten.  Und  in  der  Thal  ainl  heida. 
Worttormea  fait  überall  rerweebaelt,  *.  Drakh.  lU  Llr.  II(,  70,  4.  aod 
in  aveftot  Iigpetain  Tbc.  iit  nur  gleich  dimi  «  tergo  ele.  ao  dafi  daa 
folg.  lerga  vertere  keinen  Wideripraefa  cnibäll.  Aabnllph  faat  Llr.  V, 
21,  10-  pari  avertot  in  mnria  iii?adDal  hoilei.  —  Momenlo  .temporia 
deieclit  es  mnro  andiqoe  «rmatit.  Aach  ipricht  für  STeri.  jeaea  vitium 
aniiaadveriDD ,  and  —  aexre  reililereat^  So  B.  6.  II,  20.  jgnnm  — 
ue^uc  timtreal,  ne  «rcrci  ab  boite  ciicumveairentur ,  .audaeiui  reif' 
ttera  ac  fort!» pognare  eoeperunt.  —  Aach  dai  obige:  ma^nan  no- 
■trla  altulit' iimemittodBa —  atinimt  für  averaoi. —  Einen  Gmud  für 
adetrial  bietet  jedocb ,  aufier  der  än/iern  Autaritäl  der  (^odd.  der  2a- 
leBUnen/iang ,  der  möglicbcr  Weiie  gedarbt  w^eiden  kuinj  aattlicb,  die 
Caeiirianec  wurden  milten  in  dem  Gedränge  den  begangaeu  fehler, 
die  ms/ie,  die  lie  aich  gegeben,  gewähr  and  luaehten  gegen  des  i» 
Bücken  Ut  an/aUeaden  Feind  iwu  noch  lur  rechten  Zeit  Fronte, 
uufateu  aber  doch  der  I7ebermachl  teeieAea. 

CÄP.  L\IV.  Qaae  er  eattrit  een$picatae]  Wall  einige  Codd. 
ex  eailrig^ae  haben,  lo  wollte  Held  voniahea:  labmittit  »a  eailriif 
qaae  elc.  Cbi  ichelnt  ex  eatlr.  an  'ronspitatae  la  au  beliehen,  dab 
der  Ort  beielcfaaet  wird,  von  wo  am  man  bereitl  die  Flüchtigen  aeben 
konnte  nad  gejieheu  hatte.  Die  I^er  wurden  gewöhnlich  aaf  Aiüiohem 
angelegt.  Ctr  II,  5.  FacÜe  erat  ex  eaitrit  proipieere  io  urbem.  U.  c.  07. 

tuleruntj  0.  1.  lie  Aielten  aelblt  den  Angiill  olcbt  ai,  leiitete« 
•elbil  gar  keinaa  Widmtand:  quldquid  enim  fero,  id  non  reenio, 
noa  denega,  noB  rtOtn»  Tai  abütie,     AI»  abaolut,  ska«  IMduiEkt  aal 


gL,_._b,Coo^le 


431  C  lUL.  CAESABIä 

qno^enm^e  addebslur  rabsidio,  id,  corniplnm  dmore  fii- 
gientinm,  terrorem  el  pericalnm  augebat:  hominum  enim 
mdtitndin«  leCeptns  impediebatur.  In  «o  proelio,  quiiiii 
'ffvvi  Tolnere  esset  bdfectns  aquilifer  et  ä  viribus  deSce- 
retnr,  'eonspicalns  eqnites  nostros,  karte  ego,  inquit,  et 
vitm»  »uRo»  per  tmnor  magna  diligentia  d^endi,  et 
%Hnc  vtorietu  eadem  Jide  Cäeiari  rettitwo.  NoHte^  06- 
Kcnix  'CMimittere,  qaod  ante  in  exercitü  Caetarit  non 
aceidit,  «t  rei  militari»  dedetu»  admittattii;  incolumem- 
yi(8  ad  em»  referte.  Hoc  casn  aquila  coDserTainr,  Omni- 
bus primae  cohortis  centurionibiu  interfectis,  praeter  piin- 
cipein  priorem. 

difc  r«l*f'*^  Xro/t  oder  d.  Willen.  Andeti  bei  tolirar»  ä.  \.  «Ich>i  10 
ftfkllelk  ItrtMen,  d«n  elOM  ta  tragen  lit  und  dulden,  weil  ei  einmkl 
«iekt  tMtn  lil.  Atio  Nebenbegr.  der  Ergetang,  and  (aucb  dei  kÖi- 
pcriicben)  AMiialleni.  \ttgl.  Däilerlefn  IV.  S.  ZÜO.  So  ichelnt  am 
,  dith  Verb.  TOB  tsih'nere  TorKbleden,  9.  i.  eioe  Weile  aui  a.  abbai- 
len,  dmb«r  «neb  verb.  tnittnere  ac  Uieri.  Cic  ad  Dir.  II,  1,  6.  B.  G, 
IV,  4.  oomplurei  annoi  SneTorain  Tim  luttinueritBt.  II,  11.  quam  for- 
UUr  iBpcthm  nottromm  mtlilam  tuttinerent.  Cfr.  V,  30,  IV,  37.  V^ 
29  «Str.  ■■•  tttL  Dageg.  VI,  SO.  qBon  laborem  aul  belli  ant  fugae  ferr* 
hon  p«He(  d.  L  ein  Iflt  allemal,  öbeibaupt  nicht  abhalten ,  ertrage» 
koBBte.  S>  ob.  e.  4S. 

addebatHr  tmbtidio]  Addebatur  abiolaf,  d.  labtfdio  all  Dativ  dea 
Xiela  Ol.  Zieeett.  B.  C.  II,  19  in.  ad  iä  —  addebal.  Ob.  c.  69.  (. 
'ad  cetera  addidernnt.  Abinjat  B.  C.  V,  40.  addant  de  Sabin!  moiia. 
Hit  Dali*  B.  6.  VlI,  4S.  HH  paucia  addit  eqnitei.  SoRte  tubtiäio  der 
Dalir  dei  qnahtltatiTen  Objekti  d.  i.  der  IWaiae,  der  etwai  beigefdgt 
«Brde ,  icth  ,  in  wOrde  ei  wohl  heitaen:  lubiidio  mitto. 

eorraptwM  ti'iiDre]  Uni  dfinkt  ebenao  dai 'Nenlrüin:  guodrangne 
all  da«  Terb.  eomtptvm  Caeaan  Indignation  «iemlieh  deutttch  aui^n- 
Srflcbeni  E'a  tat  aber  nlcbl  etwa  angestecit;  aonderii  ia  Schanden  a. 
BD  nicht«  genaebt,  d.  I.  du  an  licb  Gute  nnd  Brauchbare  verderbe» 
und  eerldcbten,  und  folglleh  Andrer  Haifnung  vereiteln.  Jlaher  daa 
siebt  lettene:  igni  eorrunpere.  S.  Fabri  d.  Korlt.  ta  Ing.  7(1,  8.  Dak. 
IB  Flor.  II,  S,  S.  —  So  Barlp.  Bec.  T.  332.  lä  SoCi-o»  _ 

o  ttribut  dtifieeretuT]  &o  nach  der  AnlDTilit  der  beAt.  Codd. 
D.  i.  da  ihn  die  Kr&fte  verlfelaen:  guum  leieli  valnere  tran^Tut  mortS 
^eximum  le  tentiret.    Prendo  Ce]a.   f.  242. 

obieero'\  lieber  die  Stellung  dieaei  nnd  alnnrerwandtcr  Veriieli 
TCi^  Itamibom  %.  30D.  S.  908.  Ueb.  die  Bedeut.  (.  ob.  II,  43  in.  n. 
Mannt,  all  Cle.  kd  Dir.  II,  ],  6.  Obieerare  OBiorem  habet  vim ,  qnam 
ragare  ant  oror«  .*  ttaqäe  leelindo  ioco  poaitnr,  et  fn  Orat.  pbal  r«d. 
kd  Qnir.  e,  T.  Pro  mea  voi  latute  non  rogavit  loluni,  Ternia  etiani 
oh*teraiiit. 

dedeeat  admOtalur}  Vergl.  la  B.  6.  III,  9.  p.  ISt.  nnd  Eclog. 
iSe.  p.  13. 

prineipem  prinrem]  D.  1.  der  Centuria  der  ertten  Tenlorle  der 
Principe»,  deren,  wie  von  den  Hattatit  a.  Triariii  bei  jeder  Coborta 
nvtt  Cealarien  waren.    Der  den  Hange  dacfa  nnterge ordnete  ad.  nacbit- 


gL,_._b,Copgle  ■ 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  UL  CAP.  65.      433 

Caf.  LXV.  laniqtie  pQmpeiani  magna  caede  tio- 
stromin  castris  MarcelliDi  adpropinqnabant ,  nan  niediocri 
terrore  Ulato  reli^uis  cohortibus:  et  M.  Antonius,  qui 
proximum  loctim  praesidioram  tenebat,  «a  re  nunciala,\ 
cum  cohortibus  duodecim  descendens  ex  loco  superlore  ' 
cernebatur.  (Juius  advenlus  Pompeianog  compreasit  no- 
strosque  firmavit,  ut  se  ex  maximo  tünore  coliigerent. 
Neque  multo  pgst  Caesar,  %igni&catione  per  castella  fumo 
facta,  ut  erat  superiorig  temporig  coasnefudo,  deductis 
quibnedam  cohortibus  ex  praesidiis,  eodem  venit.  Qai 
cognito  detrimento  quum  animadvertisset  Pompeium  exira 
munitiones   egressum ,  -  rästra  secnndum   mare ,    ut  libero 

folgend«  kleti  Prlneept  potleriar;  jener  aber  oR  nnd  In  der  Reg«): 
Princcpi  priiavt.  So  Ur.  XXy,  14,  T.  XXVI,  6,  I.  De^  ZniUi  cen- 
lurie ,  der  lieh  bei  Liv.  tun  trttgttx,  Orle  llndet,  bölt  man  mit  Kecbt 
(ür  Gloiie. 

CAP.  LXV.  Magna  caede]  S.  m  c.  36.  Wir  nanalen  dleien 
Ailalin  den  Cai.  dei  begleitenden  yebenntaxlandcs :  el  war  ingieieh 
Mittel  D.  Weg,  den  Zweck  xa  erreichen,  du  Vorhaben  in . verwlrklU 
ehenj   daher  riichf  eam.    B.  G.  I,  30.  ' 

te  —  calligerent]  Von  Cicero  inehrmsli  gebr.  Sehr  charalferi- 
sllich  JiLpp.  ad  Dir.  V,  IS,  I.  Pro  nmore  oollro  rogo  atque  oro,  le 
eolligas  tirainque  praebeai.  So.  Tnic.  IV,  IG.  Quid  cat  te  ipium  col~ 
tigere,  Dill  dUiipatai  animi  partes  rnrinm  lu  lunm  loeum  cagerel 
Beiip.  bei  Hanut.  in  Epp.  ad  Div'.  I,  9.  Auch:  aaitni  eolligunttir.  l.iv. 
X,  14,   13.    So  äraiapßarew  CavTOt.     Plal.  Lyi.  c.  S.  du.  Staub. 

per  eailellaj  I.  e.  ab  ans  ad  alleruut  atqae  lie  deincep$.  8o  <V«i 
c.  Genif.  Xenoph.  Aoab.  I,  6,  IG.  »OQvßov  qioUOI  Siä  xät  täUir  2ur- 
Toc.  Ob.  c  43.  ex  cMtello  in  caitellDm.  —  Näml.  die  tiguificalia 
wurde  dem  entferntem  Caetar  gegeben.  Cfr.  B.  G.  II,  33.  m. 

cattra  neeundum  laare]  Held  a:  lurin.  Fermolhen,  dafi  bier  fehle: 
poiuine  and  beliehen  die  Fina/iilit:  ut  —  pauset  —  nee  —  kabercl 
auf  PaiDpeinij  nifr  bedarf  ei  leiuei  Supplemeoti.  Cailra  leeund.  mare 
kana  als  Accuiat.  dei  übjekti  von  anivtadeertere  ao  gut  sbbäugea,  a\t 
Pompeium  —  egresium.  iSätt  man  mOtile  eine  Verichiebnng  der  SäUv 
onnebmen:  Fompei.  —  egreKam ,  ut  liber^  pabulari  poiset,  caiira  le- 
cnndnin  mare  nee  mlnui  —  habere  atalt  haberef,  waa  Moeb.  voraehtug. 
Banmatark  verbindet:  cattra  niunire  ianit,  ao  dafa  Caelart  Plan  uail 
Ablicht  angegebeii  ^drde,  nicht  dei  Pampel.  Dagegen  acheinen  atier 
swei  Thataachen  ID  alrejten:  1)  lolite  Caea.  nur  bei  aelner  Ankunlt 
bemerkt  haben,  daTa  Pomp,  aelae  Verschanxangen  verlatien  hatte;  war 
dai  andre  niclit  viel  icichtigert  Und  beitimmle  nicht  grade  dai  Leti- 
tre  —  eailra  lecnnd.  mare  etc.  den  veränderten  Entacblufa  Caeaarif 
3}  Wie  paht  denn  für  Caea.  jenei :   at  aditunt  naribut  haberetl    Vergl. 

icheiot  auch  uns  Cattart  Abliebt  n.  Motiv  angegeben,  und  iwar  ana 
»prachlichen  Gründen :  I).  ut  —  passet  bezieht  lieb  richtiger  auf  daa 
aeiiiea  Zwecket  lieb  bewufile'  /TaBjilaubjekt,  all  auf  eine  dnn  Andern 
vntergesehabne  Abiicht;  3)  nee  minus  weiiet  bin  aof  eine  Parallele; 
alxo  eben  so  gut  wie  Poaipei.  die  ConununicMlon  lur  See  und  eineu 
E  e 


gL,_._b,Cooglc 


434  C.  Wh.  CAEKARlt» 

pabalari  passet  nec  minus  Rditam  naTtboB  haberet,  coiii- 
mntala  ratione  belli,  quoniain  propOBifom  noa  lenncral, 
iaxta  Porapeiuiu  muDire  iussit. 

Cap.  IiXVI.  Qua  perfecta  manitioiie>  antraadvenam 
est  ab  speculataribos  Caesaris,  cohortes  qnasdat»,  quod 
instar  legionis  videretur,  esse  post  sUvam  et  io  veteia 
castra  daci.  Castiomm  htc  situs  erat.  Siiperioribus  die- 
bus  nona  Caesaris  legio  qnum  se  obieciwet  Po^ipeiuiis 
copiia  atqne  opera,  nt  demtHistravinius,  cifcnminuairer, 
castra  eo  loco  posuil.  Haec  stlvBin  qaamdam  coatiage- 
bant  neque  longins  a  mar!  passibus  quadfiagenlis  abuanl. 
Post,  mntato  consUio  qaibusdam  de  cansBÜ,  Caesar  panllo 
nTlra  eom  Ipcum   castra   Iranstulit:   paucisqae   inlermissis 

tanibtagipMt  fSi  icine  Schllfa  httie,  lo  noille  auch  C>ei.  einen  der- 
ftleieken  hkben.  3)  Htaditam  —  Aaberet  \til*t:  nt  navibni  guli,  quu>- 
i)o  apprDpinqnsiient,  id  lemm  «ppelleodi  coplua  Faceret.  Die  floU 
Irn  xögerten  iwnr  and  halten  sich  verweiltt  murilen  aber  od.  kniialen 
doeb  iiBcbiteni  kommen.  Endlich  lähl  tlch  nacbweiien,  wie  ein  he- 
■limmender  Zuiatx  naeb  dem  «ndern  dem  Schripil.  heikam,  und  den 
ganzen  Sali  anbemerkt  elwai  ichleppead  niachle:  grade)  weil  Caei.  *ein 
Verfahr^en  enlicbuldigen  will,  wird  er  brelf. 

gnouiam  —  moh  tenueralj     Da  er  einmal  leiaeu  Plan  niebl  hatte 

•ilaführen  kdan«n,    davon  hatte  abteeivhen  miiiien.     Der  Plan    war  ge- 

-  wesen,  dpn  Pomp,  eininicblierien  und  ihm  Fonrage  und  Proviant  ab- 

Btanire  inllllf  I.  e.  maniliouem  intipere.  Dieh  findet  Krk lärmig 
in  c.  6T.  reliqait  In  nptre  cohortea  dnai,  qaie  tpecitm  munilionit 
praeberenl.  Vth.  tubere  mit  Infinit  Aeliv,  obne  Beielchn.  der  Person, 
*.  II,  25.  p.  2S4.  Ramsh.  §.  I6S.  S.  G30.  Bes.  Walther  in  Tat,  Aon. 
XIII,  7- 

CAP.  LXVI.     Qua  perfecta   mnm'li'ose  ]     Naml.    nur   eine   teiehte     ' 
VerachaaiDDg ,   die  Doch  eneei'tert  werdea  kannte,  nie  lieh  aai  c.  07. 

.i,i.bi. 

guod  intlar  legiontt  «(e.j  I.  e.  taninm  eohorliam,  gnanlum  legio- 
Bern  fere  eKaeqsarel.  Man  vei^leirht  B.  Alex.  c.  19.  cohortiam  Irinm 
tii«lnr  in  terram  expoiuerat.  LIt.  XXXV,  49,  10.  rideretii  vix  dqarnn 
male  plenaram  leginiiculBrum  instar  in  caitrli  regt«.  Dai  Wort  nämL 
iit  gsnx  lubttantitiifch  in  faaien.  Brneiti  in  Cl.  Cic.  „Semper  aliiguam 
magiiitudinem  (modnin  qnemübet  ac  velati  meiiinrae  apncieoi)  imlicat 
apad  opltmoi  scriptorei."  Daher  qaad  dnrcb  jene  bekannte  Atlractioa 
de«  ,Numerua  and   Geimt   l»   Appoiitionsuttieii.     Ob.   c.   G3.    lapi'ilum, 

demonstraeimai  1  Ob.  c  4Bi  40.  CiVeuniniiiniref.,  Unter  epfra 
rerslebe  man  die  einielnen  festen  Funkle,  praitiiitia,  die  nan  besetzte 
und  durch  «ine  forllanlende  Reihe  tob  Veraehanxangen  Terb,and.  Das 
Imperfekt,  weil  damali  die  Legion  noch  tfi  opere  begriffen  «ari  ob.  r.. 
4S.  qoam  muttire  eetpt'uet.     • 

$ileam  gnamdani'\  Die  h an 6ge  Wiederhol,  des  guidam  In  solisher 
Nahe  falll  anf.  8.  ob.  c.  15. 


gL,_lb,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  iü.  CAP.  67.     43S 

diebus  eadem  haec  Pompeius  occupaveraf  et,  qnod  eo  loco 
plures  erat  legiones  habitnrns,  relicto  interiore  tbIIo, 
maiorem  adiecerat  munitionem.  Ita  miiiora  castta,  inclusa 
maioribns,  castelli  atqne  arcia  locom  obtioebant.  Item 
ab  aognlo  caslromm  sinistro  niunitionem  ad  flumeo  pei^. 
daxerat,  circher  passns  qnadrio^ittos ,  qno  liberius  ao. 
sine  periculo  milites  aqnarenttir:  sed  ia  quoque  molato 
consUio  quibusdain  de  canssia ,  quas  comniemorari  necesse 
non  est,  eo  loco  excess^Bt.  I(a  complores  dies  manse- 
rant  oastra:  munitiones  qnidem  integrae  erant. 

Cap:  LXVII.  Eo  signo  legionis  illato,  Bpecnlatorea- 
Caesari  reniiDciarunt.     Hoc  idem  Tisum   ex  snperioribas 

taüoK  haeel  Ctr.  I,  Sl. .  Venchielen  in  det  Bedenl.  ftti  idem; 
I.  B.  Liv.  1,  3,  2.  guem  latqm  euBuUm  lalia  gen»  Bnetocm  naoilnll 
lul  nuDcnpitl  worsui  folgt,  dsfi  6arc  eadem  und  eadem  haee  nicht 
mit  quae  eaäem  rertaaicbt  werdia  kannten;  d«nn  in  dieieai  ictitem 
Falle  fdgi  idem  dem  durch  7111  beaeichneten  Subjekt«  ein«  andre  Per- 
$analiiät  oder  Qualität  bei;  wie  bef  LIv.  a.  A.  O.  den  üt  mUi  /Wh« 
eine  und  dieselbe  Perlon  etc. 

ji'uret  erat  leg.  Aatiturut]  Die  Sielluiig  der  Worte,  bwODd.  im 
erat  itt  sargfällig  gewählt.   S.  ob.  I,  öl.  p.  15».  III,  5». 

libtriut  ae  line  ptricula]  Nicbl  lelleo  Verbindoog  den  affirmali- 
een  u.  negalinen  Auidruchi,  zu  gegen leiliger  Erklärifig,  lO  wie  Ad- 
verbiuia  und  adverbialer  Caiui  eiaei  Nomeii,  SoJl.  Cat.  e.  51,  4.'  reela 
•tqne  ordine  Vergl.  tu  Sali.  Caf.  6,  1. 

t  commeKorari  Bteettei  Vergl.  Rauiah,  §.  106.-8.  G33.  Comitie- 
mofare  wie  in  1  Cod.,  »arde  Ergäniimg  dei  PerMnalproD.  MC  oder 
not  DÖthig  machen,  wie  Salt,  lug,  SS.  4.  mihi  ipei  oninei  in  mcnet 
■ilae,  t^aif  necene  ett  et  Ttriute  et  iunoceutia  tnlari.  Vergl.  nb,  c.  II. 
[n.  xn :   neceitarium  —  exittimavit. 

ita  —  mant»rant  cailra]  Den  Worten  nach  aar:  it>  (d.  1.  ant 
die  eben  beicbriebene  Welle)  eulra  iulacla  maaaeranl;  10  war  dai 
Lager  tle/ien  geblieben,  denen  ganie  ionere  Kinrichluog  nnverathrl. 
Held  ad  h.  L  meint:  leer  geblieben)  wofür  in  ita  kein  Gmod.  Denn 
logiteh  betont  iit  nur  manteraHl ;  Weil  in  der  Begel  mit  dem  AaftmeA 
dei  Heer*  der  Beitand  dei  Lagen  ulbit  Tericbwaiid. 

CAP.  LXVII.  Eo  tigne  —  Hlato\  I.  e.  in  eattra  aupra  c.  SC. 
memorala  alque  deicripla.  Wai  die  Conilrukl.  anlangt,  an  erwartet 
man  wenigileni  nach  den  Ablatiels  abia).  id  renuaciarunU  Viel»  Bei. 
■piele  ähnlicher  Stmfct.  giebl  Und.  m  »■  6.  VII,  4.  woi  Verelegeto- 
rlx  —  tonvoeatii  tui»  etientibut ,  facile  inetndit  ir.  «m.  Cfr.  ob.  III, 
2S.  Umgeliebrt  linden  licb  auch  Fälle  dei  in  Tencbiedenem  Caioi  wlc> 
dcrhoUen  Pronom.  perional.  lur  Beieicha.  einer  oud  derietb.  Pcnon. 
LiT.  XXIX,  21).  militante  ee  pro  Carthaginienilhui  In  Hiapaoia,  paler  etat 
moritur.  Anal.  Sali.  Cat.  40,  I.  aere  alieno  opprenot  —  faule  »o»  ad  tale 
coniiliani  adduci  poM'-  Dai.  Fabri.  Vergl.  n  I,  7.  p.  43.  o.  c.  IS  In. — 
(Jebrigea*  heifit  »ignum  inferre  nur:  irmmpere,  irrupUonem  facere. 
S.  B.  e.  p.  072.  n.  LiT.  XUV,  11  extr.  a,  13.  Wo  irmmpere  o.  ligna 
imferre  all  WechielbegiiSe  ericbeiden.  Alu  hier:  Maehdem  die  Legion 
dorthin  manchlrt,  Uuren  Hatich  derAAi  fCftoauMfli,  am  einxurüeteii ; 
E  e  2 


,L,_._b,Goo^li.' 


43Ö  C.  lUL.  CAESARIS 

qnibuftdam  ciuh-llis  connmia'vcrant.  Is  locus  hbr>nit  a  no- 
vis  Pompcii  jcaatiis  circitec  passiis  quingentoR.  Hnnc  le- 
gion^iii  sperans  Caesar  so  opprlmere  posse  et  capiens 
eius  d!ei  detrimentuin  sarcire,  reliquit  in  apere  cohortps 
duas,  qnae  speciem  miinitionis  praeberent:  ipRC  diverso 
itinere  quam  potait  occultissime  reliqua&.cohortes,  numero 
tres  et  triginta,  in  quibiis  erat  legio  nona,  mnllis  amissis 
ceaturionibus  deminutO()ue  militnin  numero,  ad  lej^onem 
Pompeii  castraque  minora  diiplici  acie  eduxit.  Neqtie 
enm  prima   opinio  fefellit,     Nam  et  pervenit  prins  qaarii 

nobel  ife  aJIcrding;!  offeniiv 
dullbia  Lam,  war  aie  berciti 
daher  unl.  ex  VbIIo  deturbavit. 

ex  tuferiiiribat  cattell.  ]  D.  !-  von  hSher  ^eltfgnn  Cut.  aitt. 
Ro  «X  cutri*  ob.  c.  M.  deigl.  nnt.  c.  60.  ex  valln  ■.  c.  70,  in.  ex 
cattrii  eonipeserat. 

aheral]  D.  i.  mochte  feUca)  entfernt  ieyn.  Du  Imperfrct aim\.  ■ 
ofl  bei  gelegen! liehen,  die  //aupfhaqdiung  begleitenden  ürl/ieitcn  aad 
NebenbeitiiuniBogeB;  folglkh  überall  relatin  und  dnber  Dicht  ■eilen 
mit  tnbiektiver  Reiiehnng  and  Einichränkang.  Sa  Li^.  I,  4,  I.  Sed 
rithebaliir,  nt  opinor,  falii  tantae  origo  urbii,  d.  i.  man  iatlr  nicht 
falnf«  3U  verdanien;  (ond.  man  »allte  in  verdirnies  /i/r6ea. 

»bpHmere  palte]  Cae«.  boBte  die  Legion  in  überaälUgen ,  (an 
dah  einer  nlcbl  wieder  aufkotitmea  toH«,)  mit  ibr  fertig  su  aerien. 
•So. Sali.  Cit.  27,  4.  ii  prioi  Ciceronem  apprettittet ;  eam  luif  FonUlHt 
mnHum  obfieere.  D>tbd(  erkennt  man  die  cigenlbaDil.  Bedent.,  niebl 
wie  Kortl.  erklirtc,  gleich  dem:  iitterfieere.  Vät.  B.  O.  I,  4t.  f.  exer- 
citnm  in  ßallla  lui .  obprimeadi  caniia  habere.  III,  2.  legionis  obpri- 
mendtie  eomilinm  capere  VI,  10.  Snoi  enim  oppriini  quiiqae  et  rircsin. 
vemiri  non  patitur.  Und  M>  oft.  Al*o  nicht;  »»(«rdrärfceivS  unod.  lo 
»iViferdrQclieD  nnd  beicältfgen,  iiti  wir  nicht!  mebr  lu  fürehlen  haben, 
liiif.  c.  79.  in.  —  An  aad.  Stell,  iit  opprimere  nur:  repente  et  s.i- 
itnproriio  depreAendere ;  z.  B.  Liv,  XXV,  34,  2.  paucoi  tarnen  eoram 
■ohpreitat  in  enhllibni  interfeeernnt. 

deMmentaiH  lareire'}  Bier  nnd  ionit  in  einig.  Codd.  mnrc.  — 
NMh  Feilui:  integram  fac're.  Ob.  I,  45;  nnt.  III,  73.  74,  Ofr  l'n- 
teriebled  ist  einleuchtend:  Sareire  abiolut:  auabeeiern,  gleichi,  heilen^ 
■ich  fQr  eiaeo  Verluit  ant  Irgend  eine  Weise  enltekBdigen ,  tchadlot 
halten  und  nacbeit,  Retvxeite  -einen  In  spedetler  Hinaiebt  eriiltsen 
Verioit  oder  Schaden  in  dertelbea  Gallang  nnd  Wetie  ertetxen,  daa 
Verlorne  od.  Beeehädigle  durch  Glelehea  od.  Arhnlifke*  vitätTergünaen. 

mulK»  (nti>n'l  Centur.  elr.  ]  DIeie  AbUt.  inr  nibeni  Betlinm. 
nnl  Beaeiekitimg- äer  9ten  Leg.  and  ihrea  geachvächlen  Znitandei.  St^ 
ant.  C.  lOI.  perlnrbalnmque  tum  naclQi,  »ulfit  cuitadii$  aeqae  ordi- 
ntbat  eerHi.  ~~    S,  tu  II,   34.  p.  304. 

daplici  aeiej  So  B.  G.  III,  24.  duplici  acie  lailituta.  Findet  dieia 
Sehlachlordiiang  nicht  ihre  Erklaruag  in  Kielten,  nie  Uv.  XXI,  46, 
at  Seipia  laeuialnrei  et  6aUo«  rqnjte)  in  fronte  lacst;  RamaBO*  anclo- 
mmque  gaod  roborii  fait,  rä  mbtidäi.  —  Vlxdum  elamore  iDblalo, 
I  iaciilatoret  fngernnt  inter  anbaidia  ad  seeundam  aciem.  Von  der  prima 
aciei  nnlertcbeidel  Llvin»  oft  die  sabiidia  «J>  teeunda  aeiel. 


gL,.._b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  HL  CAP.  Ü8.       437 

Pompeias  soxiüre  possei:  et,  tainetsi  erant  limnitionoB  ca- 
stiomln  magnae,  tamea  sintstro  coran,  ubi  erat  ipse,  ce- 
Uiiter  adgressus  Pompeianos  ,ex  vallo  delurbavit.  Erat 
oblectus  portis  ericius.  Hie  panllisper  est  piignatum,  quiim 
irnimpeie  nostri  coDarentur,  illi  castra  defenderentj  for- 
tissime  T.  Pulfione,  caiiu  opera  proditum  exerciluni  C. 
AntoDÜ  denionsiravimns ,  e  loco  propugnante.  Sed  tarnen 
nostri  rirlnte  Ticeront  excisoque  ericio ,  primo  in  inaiora 
castra ,  post  eliam  in  castellum ,  quod  erat  inclusam  iiiaio- 
rihuB  eastris,  irruperunt  et,  quod  eo  pulsa  legto  sese  re- 
cepenU,   nonnu^s  ibi  repugnaates  interfeceniol. 

Cap.  LXVIII.  Sed  fortana,  qiiae  plurimum  poteat 
qunM  in  reli^ia  rebus,  tum  praecipue  in  bello,  parrk^ 
momentis  nia^as  lerum  commutationes  efBcit :  ut  tum  ae- 

prima  o^'m'a]  So.  qua  fpcTKTcrat  la  Ponpcluonim  legianem  oli- 
primere  poiit;  IDDI  Ualenchiedc  von  enpleoB  —  ietrimentum  tareirn.  -^ 
liabcr  tentiie  poltet   S.  ob.  e.  43. 

triciiii]  Nuh  Vom.  ad  h.  1.  u.  Llpi.  Poliorc.  V,  4.  Irabi  (■'■ue- 
'  leravia,  cut  iiiflxie  piniiBe  ferreae  ■.  Bculeii  terrcU  cunAxa,  ae  Kta^e 
feraBlilii.  Nach  Koiti.  lu  Salluit.  Ftapin.  f.  970.  Iraba,  ex  i|Qa  uo- 
dique  farrei  aculei  prumlnebanl.  —  Sollten  ulchl  (ogrnaunle  tiianitrht 
Btiter,  aacb  am  Holi,  damit  beieichnel  wcrdeii,  dit  in  jeden  Falle 
ichacller  H.  leichter   lich  herateUen  lierieuF 

paa/Ziijurr]  Cfr.  B.  G.  VII,  77.  p.  SEiS.  D.  f.  zaar  mlrbl  lange, 
aber  doch  «ne  Weile.  Nach  Grjiar  Theorie  S.  ä42.  mit  Hexan  «ul 
Vaila  Kieg.  II,  4)1.  diefl  Ditd  porxnper  (u.  iiaturl.  auch  tantitvtt)  all 
aaiaannep^iOljeD  am  parum  u.  paulLiiin  tfmpori»  lieb  >a  denken,  laaa 
nicht  luaageu.  Wir  erlteuuen  vielnehr  darin  da*  grlech.  ni(i;  (o  ein 
Weilchen  tutnigUtM ,  für  eioe  Weile.  Dafa  pantHftr  «on  Cati.  nicht 
gebraucht  werde,  bemerlil  OMer).  Synon.  I.  S.  148.  Uiefea  nürden 
wir  nach  der  Analogie  von  parunt  erklären  doreh :  ntr/il  eben  lange, 
niehl  gar  lange,  aiir  auf  eia\ge  ADgenbliclie.  So  bliebe  diela  relalie, 
gleich  parum,  und  wdrde  den  Nebeubegrif  lalaHen:  »icAt  to  lange, 
all  man  trümeRte  nnA  aoUte.     PauUiifer  wäre  abiolut  ■«  faiaen. 

taial  upträ  pndituK  ]  Darani  ergiebt  aich  del  HoppeUinn  in 
tpera.    S.  m  B.  G.  VII,  13- 

noaaalUi  ibi  repugn.\  D.  i:  ptanehe,  liier  nnd  da  einen,  den  v. 
jrnen.  Man  betrachte  deo  Begriff  Bberall  in  Parallele  mit  dem  Gegeu- 
ibeile:  nullui,  deiaen  Begriff  dnrcb  jenei  aufgehoben,  aber  ohne  nu- 
uitriir/ie  Beatimmang. 

CAP.  LXVIII.  Seif  fartuna  *tr.]  Deraelbe  Gedanke  über  Ein- 
wirkung dei  Schlckaala  und  Zufalla  B.  G.  VI,  3U.  tfultum  qnnm  In 
emnibua  rebui,  tum  in  re  nilitati  poteat  fartuna.  Aehnlicbfi  kehrt 
wieder  oder  Verwandtea  nnt.  e.  70.  73.  73.  7B.  9S.  104.  »o  mehr  od. 
weniger  allgemeine  Senlenien  die  Tbaltachen  begleiten  nnd  inoliviren: 
in  dielen  Commentarien ,  wie  ichnn  geiagt,  banfigcr  all  ig  Bell.  Galt, 
wo  V,  58.  eouprobat  hominJi  coniilinm  fortana  a.  VII,  KQ-  qnaniaia 
lit  fUrtunae  ceilendom,  ebe>IalU  auf  jene  illgemciDe  GrHadaBiit,'bt  de« 
AUerlhniBa  hinMeiaeo. 


gL,_._b;Coo^lc 


«aft  C.  ICL.  CAESARIS 

cidit-  Manitionem ,  qnam  pertlnera  r  castris  ad  flamen 
Bnpra  demonstraviiaas ,  dextri  Caeaaris  coniii  cofaortes 
ignorantia  loci  sunt  secntae,  qautn  portam  quaereretit  ca- 
Rtronunqne  eam  mnnitionein  esse  ,arbitrarentar.  Qnod  quam 
esset  aDimadrersam  coniaactam  esse  Sumioi,  pronitis  bis 
mnnitionibos,  defendente  nullo,  transcenderunt  onmisque 
nOBtec  equitalQS  eas  coborteg  est  secatus. 

-  igmormnH«  loci"]  Dafür  Tac.  Agr.  38.  ■mliaii  p#r  inteitiam  rege»- 
di  navlbui.  Dea  Lnterichicd  iwiich.  Ablativ  and  per  wotou  ob.  I,  9. 
wird  nan  noch  deallichei  inne,  wenn  Aian  bedenkt,  dab  p«r,  darcb, 
igSkrend,  eiae  läager  danemd«,  Dachhalleode,  lasachit  äu/tere  Ver- 
'  anJanung  and  Uriuhc  aatdrückl ;  der  Ablativ  die  dem  Subjekte  bei- 
geiegte,  in  diciem  rnhcade,  von  ihm  oder  denen  Atlribale  Dnd  Eigen' 
'  wAtXl  autgehende  Uriacb«,  Mittel  und  Weg  anieigt.  Demaacb  lÜ  da« 
Verhilloii:!  lo  %a  Hellen:  Ablativ  heiiehl  aich  mehr  all  Praedikalibe- 
grlff  *a[  dai  Subjell;  per  all  Adverfaial begriff  aa[  dM  Praeditat  ader 
Verbum  im  Sat».  BeUp.  B.  G.  lU,  1 1.  it  pir  Etn  natihai  flamen  Irana- 
Ire  cODcntur.  Liv.  I,  5,  4.  quam  Romulua  vi  ■•  defeDdiiiel.  Darnach 
beurtheile  man  auch:  per  eiuuaiu  nuit  eautm.  8.  ob.  ao  c.  34.  n.  U, 
13.  II,  30.     Sonit  gebraucht  Cae*.  inteientia.  B.  G.  III,  0.  13.' Vil,  42. 

Munl  $eculae]  Nor.  „venemnt  eo,  delalae  inat  ea."  Vei^L 
■n  c;  4S. 

fUBd  fuum  eitel  animadvertnml  lieber  guad  yuam  nnd  Ualieh» 
•  Verbind,  maoclur  Conjnnklionen  mit  dem  icheiubar  dberfldiirgcD  gu»d 
•■  ob.  II,  IG.  El  dient  nach  dar  allgeni.  Anlirlit  tfaelli  xur  Folgcrang, 
llicili  xur  AnknOpInDg  an  dai  Vorige,  oder  CoKliniialio  einer  darch 
frdherei  varbareltettn  Tbaliachc.  Um  »ehien  immer  gtiod  gleich  dem 
iae,  haec  (i.  ob.  43.)  dem  tbigenden  tiedBaken  oder  Satje  einen  be- 
iondern  NaeMrutk  lU  geben,  in  *o  fern  dat  formale  Relatirpronoa, 
Bialeriell  ali .  JduTurnv  ■□  nehmen,  etwa  uie  unier:  Da  man  nun  hier- 
kei  dmi  bemerkt  hatte,  de/s  etc.  Von  animadverlere  iit  an  beachte«, 
dab  ci  bei  Ca«,  itefaeader  Aoidraek  Ut  von  MomeMlan  ond  gelegemt- 
UeA  Im  Laufe  der  HandlnoK  gemachter  WakrneluBung  und  im  Folge 
,  einei  Aarmerkiamkeit  erregenden  Ineideat. 

prormli»  hit  manit.  \  8o  Ondend.  italt  der  *u1g»t.  proUnut,  «eiche 
Htld  beibehielt,- den  Ablativ  At'i  Muni'h- erklärend  durch:  lie  ileigaa 
Ober  dieie  Venehani.  Allein  I)  dürtle  lieh  ichwerlicb  der  AUal.  loeal. 
ob.  I,  40.  p.  ile.  auf  traneeudere  anwenden  laiicn,  (B.  O.  VII,  Ta 
fouam  tran*ire,  naeeriai»  tranieendere  eantnlnr.  B.  C.  Jll,  46.  nt 
fbt*M  IrBBicenderent)  well  grade  hier  nicht  der  Weg,  den  ile  nah- 
men, lond.  dai  vorliegende  Objekt,  dai  äberieälligt  wurde  (loperare) 
beieiebnet  oder  irgend  eine  andre  Beilehnng  der  Handeladeo  ant  die 
mmiiUiiMei  angegeben  werden  murale:  danti  konnte  tranteenäere  abao- 
Inl  aleben.  Die  Codd.  bieten  mm  Thsll  patitil  oder  prowt  nty  darana 
•chlob  Clarke  anf  pronttii  oder  prarafti»  oder  perruptie.  Prorutra 
Valium,  nmnitionel  iat  aebr  gewöhn].  B.  e.  III,  2S.  Iiivi  IV,  29,  3, 
Dai.  Drakh,  n.  eroa.  Dlefi  wird  nm  lo  wabraeheinllcher ,  da  man  mit 
Recht  fragt;  wie  kannte  ohne  Niderrei/ten  der  Veraehanaang  die  Xct- 
lerei  itutn  Cohortea  folgen?  Wobei  man  Iranaceaderont  omnia^aa  ele- 
nfcht  fibariehen  darf^  o.  e.  69.  eqnilatni  Caeurii  angaalo  illuere  per 
aggerei  adaceiidebat.  Wire  diefi  nicht,  *o  köoola  pati'ij  viell.  Plati 
gewinnen. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  VI.  CAP.  69.     439 

Cap.  LXIX.  Interim  Pompeias,  faac  satiB  longa  in- 
(«rieota  mora  et  r«  OBDciala ,  quintam  legionem  ab  opere 
dediictam  sab§idio  xuU  duxit :  eodemque  tempore  eqnitatiu 
eiua  noStris  eqnilibns  adpropinquabat  et  acies  inglrucla  a 
BOBtris,  ^i  castra  occaparenuit,  certiebatar,  omniaqne 
■nnt  snbito  motata.  Pompelana  entm  legio,  celeris  spe 
subsidii  eoDfirmata,  ab  decnmana  porta  resistere  conaba- 
tor  atque  ollro  in  nostros  impetuin  faciebat.  Equitatus 
Caesaris ,  qaod  angnsto  itinere  per  ag^res  adscendebat, 
reoeptui  suo  timeas,  initinni  fugae  i'aciebat.  Dextnun 
corou,  qood  erat  a  sinisbro  gecloMim,  (errore  eqiiitnin 
BDimadTerso ,  ne  intra  mnnitionem  opprinieretur,  ex  parte, 
qaa  proruebat,    sese  recipiebat  sc  plerique  ex  üb,    ae  in 

CAP.  LXIX.  Eodenqu«  Umpore  —  «t  aeiti}  Üb.  1,  «2.  p.  IM. 
EbcD  lo  ant  «.  111.   Simul  —  et.  , 

omaiagjia  lunt  —  iHKtel«]  Ueb.  die  Stellnag  >on  Mte  all  T«rb. 
Buiil.  aä.  inbilant.  vergl.  all  Nacblng  in  I,  B7  extr.  ant.  c.  7t,  eiaent 
trantportali  «Ic.  c.  SS.  ette  Miem  —  pTogreutm.  c.  80.  Dt  ettemt  aninio 
parati.  e.  87.  fait  neceiie  —  tunt  relicti  — -  tuHt  tefedae.  c.  03  cxtr. 
imat  adoTti.  c.  BS  extr.  et(  iuleifectua,  c.  101  m.  eitel  iegia  praeiidia 
—  «iMit  adlati  —  tunt  eombqila^.  c.  10.  toeielM  »r«l  facta,  t.  III. 
tanta  et(  eontcntione  actum,  c.  112.  qaibm  eit  rebai  cfTeolam  —  aic 
>sl  pDgDBtaja  —  elf  iotcrfectai-  —  Vielleicht  bildet  lich  dnrch  aut- 
merkiam«  VcrgleiLbuag  ela  alchrer  Takt  tdr  paaiende  Nacbahmaug. 

ab  rfvniflisfia]  So  l<<v.  111,  70  in.  Pcdftn  ab  dcxlro  mma  egcegic 
pORnavcre.  (Damit  tcrgl.  B.  e.  I,  1.  attiDgil  eliam  ab  Srijoatiii  e( 
Helreliii  flamea  Rhcoam.)  An  untrer  Stelle  gilt  volllieiuueii ,  waa 
Haad  ^Tunell.  I.  p.  50.  3.  lebrt:  aelia  c  lod  allcniu(  xegiaae  txire 
vtdetnc.  Sed  ipta  loeiti  eal,  qal  boc  modo  iignifeatnr  et  qalelat  atk- 
tai  cagBotellar  a  mal«  agenlla,  Tduti  ii,  qai  itami  in  aliqaa  loto  kll- 
qold  egll,  egi»e  dicitar  ab  illo  Ueo. 

atgae  ttllroj  D.  i.  Und  togar,  «aa  man  nlcM  erwartete  ■.  wM 
■ie  Dickt  (relBtir)  nötbig  halten.  Vergl.  ob.  1,  7S.  Liv.  I,  5,3.  ReBOia 
captam  reg!  Aaiultü  tradidine,  mltrm  aeeniantea.  Tacit.  Agric.  e.  3S. 
tillro  qnin  etiam  empere ;  (faat  pleonait) 

sr  parle,  qua  proruebat\  Der  Auidniek  iit  dunkel  und  anbc. 
■tioiintt  und  donh  atimmt  die  Heb»,  der  Codd.  o.  Edttt.  fär.  die  Bei. 
Iiehaltong.  Man  verbe»ette;  ea  parle,  qua  perruperat  *c.  nuoitianeiii; 
(Hör.)  quam  praraerat  (Oa«ii.)  od.  'qoa  prornerat  ic.  mnnitionem. 
Wie  kalten  ex  parle  fBr  acht,  mit  Being  aaf  «eie  recipiebat;  ijna 
proruebal  fflr  daa  am  MeUtcK.  der  Sacbe  aagemehtae,  !■  det  Bedeut. 
von :  qua  vallitm  a.  mnnitioiiem  proruebal  i.  e,  reuindere  atqne  e*cr- 
lete  iludcbat.  Diefi  wird  an  wahnebeinlicbitcD  durch  du  folg.  ne  in' 
BHgutUa*  ineidercnt  dv  f.  In  dai  eedränge  der  in  den  Wall  gemaehleii 
Oeffnnng,  gleichiam  einer  Bretehe;  wie  aHguttiai  portarnm.  Dai  Im. 
perfeetuKt  ateht,  well  die  Handlang  ooeh  fartdauerta ,  der  Bruch,  die 
Oeffnung  warle  dnrch  die  Naehfolgenden  immer  grfitaer. 

plerijue  ex  ii*\  Kmä  iivr%Qw  nil  BeiBg  Mf  dtxtritm  carnu. 
Ob.  I,  SB.  in.  Uni.  e>  ST. 


gL,.._b,Coo^lc 


440  C.  lU^.  CAESARIS 

*  aogiistias  iDciderenti  decem  pedam  mnhitionis  se  in  fossas 
praecipitabant :  ptimisque  oppressis,  reliqui  per  horom 
Corpora  saluteia  sibi  ttique  exitum  pariebant.  Siaiatro 
corau  milites,  quam  ex  vallo  Pompeittm  adesse  et  snos 
fugere  cernerent,  veiiti  ne  angustüs  inteicladereatur,  quuta 
extra  et  intus  bestem  baberent,  eodem  quo  Teoerant  te- 
ceptu  sibi  Gobsnlebant,  omniaque  erant  tumultuB,  (imorü, 
fugae  plena,  adeo  ut,  qaum  Caesar  signa  fugieDtium  maau 
prebenderet  et  consi&tere  iuberet,  alii  dimissiB  equis  euni- 
dem  cursum  conficerent,  cdii  ex  metu  etiam  signa  dimit- 
terent,  neque  quisquam  omniiio  coosisteret. 

deeeia  pedutu  —  ia  fonall  Dia  gcwöhnliclifi  Tief«  der  Grftben 
die  nm  ein  Lagtr  aubeihalb  dei  Walli  heiamgeführt  wurden,  genröhn-t 
lieb  nur  einer,  war  0  Fafi.  AainfthmeD  i.  B.  B.  6.  II,  5  eulr.  caitim 
In  ftlfitüdiaeai  peduoi  dnodecini ,  vallo  fftii&que  dnodeviginti  pedum 
sianire  labet. 

pariebanti  D.  t.  lie  luchlen  lieh  za  iciaffen,  herxuilellea ,  VBi 
'  Dicht  da,  noch  vorhanden  war;  alaa:  selbsttläudig  und  Ihatkrüfli^  xa 
ericDgen.  Parare  =^  aui  deni  vorhandnen  Vielfältigen  und  MannicR- 
fachen  du  Branebbar«  herbeitchaffen  und  lu  ■ciuem  Zwecke  einrich- 
ten.  Alio;  lie  lehufen  lich  einen  Weg,  sie  brachen  lioh  eine  BaLn! 
Vergl.  lu  Sali.  Cat.  51,  42. 

eodem  quo  tenerant  Terepta'\  Am  icheinbanten  dutch  tia  Sfne- 
lengdienon  in  erklären,  lO  dafi  aas  recr.pta  zn  entnekmen  itinere,  , 
via,  aetettu;  all  ob  ei  hich:  eadem  qua  veneriuit  via  iam  leae  reci* 
piendo  aalnt)  auae  coninlebMit.  So  würde  iBan  sagen  können:  eodem 
quo  te  receperant  adiia.  Di»  Leiarl  mehrerer  Codd.  reeeptai,  wailta 
■neb  i^ntaLliich  in  rerh  1  fertigen ,  ertcheinl  nni  doch  wegen  *ibi  nn- 
■lalthafl  niid  der  Gedanle  ielbit  mit  Caeiaii  Einfocbheit  in  contrasliren. 
Die  hierbei  aufzuwertende  t'rag-;:  wie  receplat ,  all  einp  vollendet» 
Handlung  beieichneud,  wa*  bei  dieieii  Verbalten  gewäbnlich,  vergL 
Held  m  B.  C.  I,  IS.  Rotli  za  Tacit.  Agiic.  8.  10?.  beantwortet  lieh 
leicht,  wenn  mau  bedenkt,  dafi  der  Schriftit.  die  Sacbe  all  in  der 
Vergangenheit  getchehen  dar*lellt;  dar«  der  Süciaag  wirklich  begönne» 
.%M.a  und  daTi  überhaupt  dieie  Wörter  die  Thattachen,  den  Akt  in 
'Ahilrakto  heieichnen.  Den  Aaidrnct  selbit  wurde  man  eher  bei  Ttui- 
tai  lachen,  ali  hei  Caeiar;  und  Tenchweige^,  wollen  wir  nicht,  daGi 
Dm  dünkt,  all  lollfe  man  (erbinden:  reeepta  iodem  d.  i.  auTch  ein<D 
Ruckiag  ebendahin  u.  anf  eben  dem  Wege^  wo  (,i«o)  lie  gekommen' 
warei.  So  bedarf  es  gar  keiner  künillichen  Deutung  UBd  die  nicht 
lellene  Atlraitioa  würde  gao  itatt  gud,  wai  Mancher  vielleicht  erwar- 
tet, cntichuldigen.  Oder  will  man  eddem  gud  leienf  Di efa  würde  lieh 
aber  auf  den  gaaxea  Weg  beziehen;  ettdem,  quo  «eilet  mehr  auf  deB 
Funkt  dei  Lagen,  durch  den  sie  einpaiiirt  waren.  Dai  Analogom  fOt 
unirs  Stelle  tat  oben:   ex  parte  qua  prontebat,   leie  reeipiebat. 

dimitait  eguis  ]  Faernui  a,  A.  icfalugen  vor:  admiiii»  t.  i.  cal- 
carlbui  equo  Bubdifii.  Doch  icheinl  eine  noch  grüfaere  Verwirmng 
■ngedeutrl  zu  uerden,  wenn  die  Reiter  mgar  ihre  Pferde  lauten  liefaen 
und  la  Fuße  in  Halt  und  Eile  fortrannten.  Be*anderi  ipiicU  tiaidem 
iuris«!  confir.  für  rf/mlist».  —    Cfr.  Tac.  Agr.,i,  37.  t 


L.gL,...b,GOÜglc 


DE  BELL.  CiyiLI  LIB.  IH.  GAP.  70.  71.    441 

Cap.  LXX.  His  lantis  malis  haec  subBidiasnecutre- 
liant,  quo  ininas  omnis  deleretur  exercitns,  qaod  Pom- 
peiu8  insidias  timens,  (credo,  quod  haec  praeter  spem 
Hcciderant  elus,  <[ui  paullo  ante,  ex  castiis  fugientes  suog 
conspexerat,)  munitiooibus  adpropinqaare  aliqiiamdm  noß 
andebat  equitesqae  eius,  angustis  porlia  atque  bis  a  Cae- 
saris  mili'tibus  occapatis,  ad  inseqiieDdum  tsrdabantor. 
Ita  parvae  les  magnuin  in  utramque  partem  moiueatDiii 
'  babueruiil.  Munitlonea  enim,  a  castris  ad  ilamen  per- 
ductae,-  expugnatis  iam  castris  Pompeii,  prope  iara  expe- 
ditam  Caesaris  victoriant  interpcllaverunt ;  eadem  res,  ce- 
leritate  insequentiam  tardata,  nostriK  salatem  atlulit. 

Cap.  LXXI.    Duobus  his  nmus  diei  proelüs  Caesar 

tigna  diMitlertnt]  D.  ■■'  ■!«  liefim  die  Fahnen  Im  Stich«  un<l 
nrarfen  lie  weg;  di«  «rilera  dach  nur  die  Pferdt. 

gitisqaam  omnina'^  Manal.  vcrmutbels:  omniua,  d.  i.  tei»  Ein- 
»iger;  omiüao  iit:  im  Gänsen  betrachtet,  ein  für  allemal,  darehteeg 
keiner.     8.  m  II,  13.  S.  24T. 

CAP.  LXX  Praeter  spei»  eiui ,  gui  ete.]:  Etat  mit  Beiag  an! 
PoBipeiui,  Dicht  ahttrait  wie  unter:  er  (d.  f.  eia  Mann  in  solcAer 
Lage,  anter  tolehen  Uinitüiden)  dar  etc.  Verg).  za  II,  30.  p.  Sil. 
Den  Ca/fjuntlirr  wird  bIeo  hiei'  nach  gui  Kiemand  fordern,  da  der 
Schfiflit.  $eirt  Urtheil  nicht  belmiieht,  laridem  nur  ein  Faktfim  angiebt, 
daa  hier  all  PradiVal  deai  Sabjelite  hiitoTiich  beigelegt  wird;  dati  der 
Conjnnktif  itebeu  iänne,  iai  Lein  Zweifel,  nur  mubte  dann  i't  ander« 
'    TOU  ibm  potenzirt  lejn.    Cfr.  I,  86.  p.  20U. 

.  tmguttit  jporli'i']  I.  •.  quam  anguitae  —  etlent;  propter  angnilM 
portal.  S.  ob.'  in  c.  44.  p.  401.  Man  erkennt  die  Cooidlnation  von 
aagaitil  und  oceapatit. 

prepe 'iavi.  firpedilamj  In  den  meiit.  M8S.  propriam  et  esfied. 
Auch  um  icbeiat  dieli  unpaiiend,  lumal,  wenn  proprio  Victoria  nach 
Oud.  10  viel  aeyn  aoll,  aU  gerpetaa  und  oicbt  etwa:  der  ihm  von 
EecAllieegeH  gehörte.  Nur  möchte  interpellare  datu  nicht  paiien  und. 
proprio  In  der  von  Und.  angegebneu  Bedenl.  arrogant  klingen.  I^opa 
im*' expedita  virt.  iil  uniei:  fast  lO  gut  wie  abgemacht:  eni  nibjj 
adeo  eilet  iKpediateato.;: 

inUrpetiaeerunt^  tn  etgeutf.  Bed.  ob.  II,  33.  crebro  ellam  diten. 
tfst  interpellabant.  Dann  überhaupt:  ttörend  n.  hindernd  daxiciicÄea^ 
treten,  daher  nahennaerm:  hiaterlreiben  n.  unterbrechen.  Hetd  fOhrt 
an  unt.  73.  105.  n.  B.  Q.  I,  44.  Anherd.  B.  Alex.  50.  titioiMnlerciderat 
■ut  erat  inlerpellalum.  Mit  dieaem  Veibo  lieb  lich  unier:  Störenfried 
n.  FriedeasltSrer  umichreibeo. 

CAP.  LXXI.  Daobut  hii  proeliiil  Unt.  eo  proello.  Dageg.  c.  09. 
In  ta  proel.  und  gleich  darauf:  eo  proel.  Ebenio  e.  104.  qnad  ieUa 
praedonum  apnd  eDm  oidiaera  duxerat.  —  El  nähert  lich  dieier  Abla- 
tiv, dem  Gebrauche  vnii  eo  loco  (ob.  38.  58.)  wie  nnl.  74.  SJ.  100.  wo: 
omnibit»  partihui  III.  ptaribnt  viit  pugnabatur  d.  112.  religtiii  oppidi 
partibal  de  «it  pu^natam.  Vergl.  Z.  £.  47S.  Ramib.  j.  14g.  S.  4S6. 
In  proelii/  liegt  der  Begriff  von  Orl  u.  Zeil  (ao  n.  loanat)  verbnodeo. 


L.gL,;..b,COO^IC 


442  C.  lUL.  CAGSAKIS 

^esideravit  militea  DCCCCX.X  «t  notos  eqiiites  Romanos, 
Feiginatem  Tniicanum  Gallnin,  senatoris  filiuin,  C.  FeL  - 
ginatem  Placentia,  A.  Granium  Puteolis,  M.  Sacratmram 
Capita,  iribnDos  luilitum  et  eentnriones  XXXII.  SM  bo- 
tnm  oianinm  pars  magna,  in  fossis  munitionibni^De  et 
finminis  ripis  oppreasa  Bnornm  terrore  ac  fuga,  sine  ullo 
Tulnere  idteriit,  signaque  sant  müitaria  XXXII  amissa. 
Pompeias  no  proelio  iinperator  est  adpellatos.  Hoc  nomen 
ebttbnit  atque  ita  sejpostea  salntari  paasas  est;  8«d  neqne 
in  litteris,  qnas  scribere  estsolitiis,  neque  in  fascibus  in- 
ai^ia  laoreae  praetolit.  At  Labienus,  qnum  ab  eo  im- 
petcarisset,  m  sibi  caplivos  traosdi  inberet,  omnes  pro- 
dactos  ostentationi«,  nt  videbatur ,  caossa,  qQo  maior  per- 

»»tot  efalUt]  I.  e.  eoni  iMle  imigite*  %t  nallii  eagtUti.  8a  Nep. 
CIb>.  S,  2.  confwtlm  matag  eiui  virliifi'i  deiideriaiu  CDkurnlum  tat. 
Aulog  Tacit.  Agr.  S.  AgrlcoU  notiere  proriociaiD,  notei  cxcrcIlDf. 
So  Terblndet  ClMra  Phil.  XI,  S.  naha  Blqae  intigitit  ItJra.  Audera 
ob.  I,  74.  Die  CoiMtriiklian  Ist  öbiigem  gaoi  «n*log  der  ob.  III,  28. 
SS.  bd  FroaoDim.  poiieii.  bemerktso.     Clr.  c.  104.   noUlia. 

AatwflJi'a]  ID  einig.  HSS.  a  Plte.  a  Pbl.  Hit  dieiem  mbiolat. 
Ablat.  ftsl  die  Frage:  Ksher  itammendf  rcrgleicbe  idui  die  Slraklar 
VM  Hat«»,  arpu,  genttat;  Z.  $.  4SI.  coli.  Benecke  «a  Iu*(iii.  XUI, 
3,  12.  lud  StelleB  wie  Taclt  Hiat.  1,  48.  paler  iHI  prtieleHm  famUia, 
uateruHa  aTiii  »  proicriptii}  wofiir  laiiat:  e  fuiilia  gewfitauL  Clr.  Wal. 
aar  lu  Tae.  Hilf.  I,  48. 

tia»  ullo  vulntrel  Vat.  c.  73.  ('>'  aliqnit  raln.  t.  86.  pamc  tim» 
mlawe.  V^l.  t.  07  noai  «rat  lia«  aqua.  c.  OS.  iiite  reeaaalione  te- 
MTDat.  Ob.  U,  Se.  mullo  erdine  et  aiaa  timore.  Dergl.  rracpoiill.  mit  . 
Sabitanttv^  vtrb.  bald  aar  Umiehrelb.  einei  Adierbiat  -  bald  eines 
^li^.wfifbein^iir«.  Vergl.  Roth  in  Tae.  Agr.   Exe.  XXV.  p.  330  f. 

inperalor  «It  appellatat]  S.  ob.  II,  SB.  Bei  Tacilna  aaeh;  taUl- 
tmr«,  Imperatorein.  Hiat.  II,  80.  bei  Snel.'Fol.  S.  eonialutare.  Appel- 
Ita-e  daa  gevShnliebite. 

nemtn  dAaiibA]  S.  an  i,  SO.  Kr  behielt  d;n  Nam.  bti;  gab  ika 
mMU  auf.    lieber  lei  Hefa«  rergl.  die  Nachträge. 

iniignia  laureae  itc.  ]  Denelbe  Gedanke  elDfach  bat  Tae.  Agr.'  . 
18  estr.  ne  lanreatii  qnidem  getia  praiecutat  eit.  hiv.  V,  2S  extr. 
Irialan  ab  Taionlo  nnnciDRi  —  lilerae  a  Pottomio  laurratae  leqnBBlur. 
U  Xf.V,  I.  Damit  vergi.  Flor.  111,  3,  3U.  Kndem  die,  qao  geata  rea 
alt,  Tial  pro  sede  Caatorii  et  PoUucli  JavcneB  laareali  praeluri  llleraa 
Iradere.  Die  8acbe  tat  bekannt:  „aolebaiit  enim,  qni  rea  laetaa  itaa- 
ciabaal,  Romam  nancioi  cuin  baitia  lanreatii  littriaque  lauro  iuvelulit 
niltere."  H.  GtoBor.  Diatrlb.  ad  Stat.  e.  40.  p.  310.  Plin.  H.  N.  XV, 
4a  in. 

trantdi  inh.  ]  Nach  HDiemi  GefOhle  mit  tpedellef  Hindentaug 
aaF  die  loeale  a.  eoncrete  Ucberlleferang ,  Uebergabe  an  einen  andern; 
daber  nicht:  trodi.   CCr.  c.  97. 

OttentatioHit  —  cauita]  Niml.  Vergl.  ob.  c.  35.  o.  DO.  ab.  Ad- 
varb, in  «agiler  Beiiekang,  ala  adverbUle  NebenheiliinMnng  der  oania« 


gL,_._b,Coo^le 


Dfe  BELL.  CIVILI  HB.  IIL  CAP.  72.     443 

fagae  fides  haberetur,  c<Hnmilitones  adpellana  et  msgna 
verborum  contnmelia  iotenogans,  solerentne  veterani  Mi- 
HtetJ'ugere,  in  omnium  conspecta  interßcif. 

CjLP.  LXXn.  His  reboa  tantain  fiduciae  ao  apiiittu 
Ppmpeianis  acceasit,  nt  non  'de  ratione  belli  cogitaren^ 
aed  vicisse  iam  sibi  viderentar.  Mon  illi  paocitatem  no* 
Btrorom  militam,  uoa  iniqnilatem  loci  atqne  anguatia«, 
praeoccupatis  castria,  et  anetpiteiiL  terrorem  intia  extraqae 
munitioDes,  Don  abscissam  in  duas  partes  exercitnni,  qouia 
altera  alteri  auxilinnt  ferre  non  posset,  caassae  fnisse  co- 
gitabant.     Non  ad  haec  addebant^   non   ex  concorsa  acri 

movant,  nil  iHterßeil.  —  OtUntätio  lit  du  idc  Sthau  tragtm,  Ikeih 
Qm  lieli  ID  iräilen  a.  gellend,  theil«  um  Andern  etniKi  uef/i  n-  plau- 
■  tibel  >a  rnaehen.  E*  licgt^  itugldch  dnin  dM  UnggicAeale  dei  Beneb- 
mcoi.  So  Lir.  VII,  1,  3.  eo^Domen  Impriioii  ab  BiteHlalioae  tmniliae 
■dicituB  d.  i.  vou  den  vielfachen  a,  vtitderholten  Zügtn  a.  Benrein» 
vou  GraiiMmlicit,  die  er  gegeben.  Labien,  wollte  einen  reckt  erlata»- 
teii  Bewri*  leincl  Treue  an  die  bcd  gewählte  Partei  geben,  da'u  kli 
Veberläufer  mancbeia  PoinpeiHner  verdächtig  ie;n  konnte. 

lalerenlne  ]  D&  nainl.  ■<  ^i  dai  einfuchile  n.  abtoMe  Fragwort 
enebelnl,  «o  wird  d«  Wort,  dem  die  Partikel  angebangt  ül,  jcdeuial 
dnrcb  die  Subjekt  i  vi  tat  kier  i.  B.  dnreh  Ironie,  dei  Sprecbendeo  be» 
ionden  bevorgtiogen,  der  gaaie  Sats  aber  und  Gedanke  darch  die 
verlängerte  Wurtforin  gleich  von  vorn  herein  ala  ein  Fragtai»  bCMich- 
net.   Vergl.  Ramih.  %.  174.  S.  701. 

CAP.  I.XX11.  Fiduciae  ac  j^tWl»«]  Ob.  II,  37.  tdoeta  reniM. 
Weg.  (jH'n'lHt  1.  B.  G.  I,  33  extr.  II,  4. 

de  rationi  —  eogitarent}  Vmt,  c.  Sl  esir.  eo  emnum  raUanum 
kein  conterre :  der  Operation!  -  n.  Kriegiplan.  85.  in.  bane  ilbl  com- 
nodilaimam  belli  retionem  ladicavit.  86.  raUonem  eontilii  mei  d.  i. 
(lai,  woraul  iicb  mein  Plan  gr&ndet  nnd  lldtil,  S.  ob.  1,  30.  Weg. 
eogitare  de  re  ob.  I,  5>  f.  24.  n.  unt.  c.  95-  m. 

*"  Son  illi  —  non  —  nom  ete.'\  Dieie  ganaa  Stelle  hat  idea  durdt 
den  gleicbförniigeo  Anfang  itt  drei  Hanpleälae,  darebaH  elwai  Oro' 
torlieAet;  Biid  leagt  von  der  CeraatbibewegoDg  Caeian,  veraiilalM 
durch  da*  erwähnte  BenebncB  der  ilegeitiDDlcenen  Pompeianer  n.  durch 
den  gebeimeu  Verdruh  und  Untnnth  über  die  ihm  lelbit  widertahrnc 
Niederlage.  Solche  AnapAara  n<ebl  leiten;  aolher  I,  91.  p.  141.  76. 
III,  3.  ähnl.  unt.  e.  70.  m.  iaee  —  Aase  —  wo  auch  äbnlieke  Affektca 
■Ich  anifpreehen;  (.  87.  m.  muftoi  — ~  rnulÜ  —  mulli ;  o.  SO.  gusnl» 
atudio,  guae  —  gaae  —  gaiiut  medit.  —  Eben  lo  beachte  man  des 
'eaaialen  KelMtz  praeaceupatit  eattrii  n.  denen  Analogon:  guum  altera 
—  ferre  non  petiel. 

non  ex  eancurtv  aeri]  Jener  cenenriat  beieichnef  nä«l,  ein  Zu- 
Mmmcnlielfen  iweier  aaUcqtelltea  ScblachUinien  oder  l&mpfeader  Par- 
teien;  wie  ofl:  prime  {ttUfm)  eoHCvrtu;  i.  B.  B.  G.  VI^  7.  f.  S.  KortE. 
■B  Salt.  Ing.  74,  3.  Tac  jVgr.  36.  in.  Sonit  anck  daa  hlohe  Herbei~ 
eilen,  wie  B.  «.  1,  8  exlr.  IV,  14.  Ob.  1,  53.  Tfi.  oder  daa  durek  den 
Sturnt  bewirkte  KoiammenilofBen  nnd  AneinaiidertreffeD  der  Schifle  V, 
IB.  —   4err  beieicbuet  aber  die  Hitne  a.  Ilefiigteil  der  Kaapnotl,  die 


L.gL,;..b.GOO^IC 


444  C.  lÜL.  CAESABIS 

facto,  non  proelio  dimicatum,  sibique  ipaoä  moltimdine 
atqne  angustiis  malus  attuUsae  detrimentum,  quam  ab  bosie 
Bccepissent.  Nor  dentque  commanes  belli  casus  recorda- 
I>antur>  quam  parvulae  saepe  caussae  vel  faUae  suspicio- 
nia,  Tel  terroris  repentioi,  vel  obiecl^ae  religionis,  magna 
detrimeuta  intulisseat ;  quoties  vel  culpa  dncis,  \el  tribuni 
Titio  in  exercitu  esset  oß'ensum:  eedi  proinde  ac  si  vir- 
tnte  vicissent  neque  ulla  commutatio  rerum  posset  accidere, 
per  orbera  terraram  fama  ac  iiuetis  victoriam  eius  diei 
copcelebrabani. 

Taelta*  Agr.  35.  pcböii  beichreiht  durcb:  Et  «lloqueDfe  aflhoc  Agricola 
militum  ardor  emiaebat,  et  Gnem  oralionii  iii|;eni  alacritai  CDugFcol* 
alt.  fnitinctti  ruenlttqae  (d.  i.  dia  eathuiinilfich  Herbelrenn enden, 
In  den  Kampf  licb  in  itärzen)  IIa  diipoiuil  etc.  Dab«r  acer  ali  Prä. 
dikat  Ton  Männern,  umer:  feurigea,  auch  Ailiigen ,  leidentchaplic/ie* 
Tamperamenti.  —  Ei:  wolItE  Mar.  entfernt  babeu.  I*t  e«  aucb  ent- 
behrlich, lo  wollte  dach  viell.  Caea.  dai  antecedem  nach  genauer  au- 
gebCD,  glcicha.  ex  quo  i.  uade  ad  proelinni  «eotuin  lil. 

tihique  i>>0(]  Aach  hier  Jn  1  Cod.  tptit,  wie  in  der  Aegcl  in 
ähnl.  Fällen.  Clr.  B.  G.  V,  37.  Durch  ipti  bezeichnet  Caea.  liemlich 
nndenUich:ini»Ira(  mililew,  von  deueo  er  oben  dnreh  Uli  die.  Pompeia- 
ner  nntencheidet.  Hier  ergiebt  ilch  da*  Subjekt  aua  dem  Gegeuiatüe : 
ab  ÄBSIt. 

recardabanlurl  Jede  recerdatio  iit  ntchl  hlofa  eine  Erinneramg 
dei  Früheren,  dieti  iit:  meminitte  a.  reminiiei;  sond.  iit  Vtrgegen~ 
teörtigung  d.  Behelligung  dei  Vergangnen ;  folglich  geachiebl  sie  dnima 
et  adfectv.  tieb.  die  doppelte  Coiiitruk|.,  deren  Grund  aehr  bald  ein- 
leachtet,  ■■  Z.  $.  439.  Ramtli.  9/II1.  S.  «20.  ff.  Beim  Aecutativ 
nimmt  dai  Verb,  mehr  einen  Iransilirem  Charakter  an ;  beim  Geniliv 
beitebt  der  neutrale;  jener  Caivi  beaeichnet  daa  tiolle  Objett  ala  Fak- 
tum Dud  einwirkende,  folKereiche  Erachelnung;  dieier  (Gcuit.)  xeigt 
bloh  »n,  da[a  man  lieh  der  ferttellung ,  de«  Gedanleat  an  Elwai 
bemächtiget.  —  So  rac.  Agr.  32.  reeordabaalur  Galt,  priores  ti- 
bertalem, 

'rel  faUae  <(e.  |  Zo  berSetüchligen  die  mechtelude  Slellnng  der 
Praeditote.   Ctr.  ob.  in  e.  57.  ab.  Conformilit. 

ebieetae  religionit]  Der  Gedanke  u.  Begriff  «läutert  durch  B.  6. 
V,  6.  VI,  37.  Dud  durch  Stellen,  wie  Tbc.  Ann.  ^  Tl.  Inceait  dein 
religio ,  qaonan  In  templo  locBndum  foret.  donum  ,f|«od  —  equilei  Rom. 
TOveraut  Equeelri  Forlunae.  Alio:  eine  religiöte  Bedenkliehkeit ,  ein 
lieh  plöttlieb  darbiete» der,  lieh  aatdrängender  Scropel  ant  ClanbeB 
oder  Aberglauben. 

'euet  uffentu»"^  S.  ob.  II,  33.  he«,  c.  S.  u.  47.  nnd  Gb.  dai  in 
gleiehem  Sinae  (sebranehte  maaiv  o.  mäto/ia  Held  an  Plutarch.  Timol. 
D.  ö.  p.  341. 

fama  ae  Utlerit  ]  Unt.  c.  80  extr.  iflft  >ic  >  »t  puacitt  famaqptt 
«nleBederet.    c.   108.  iüerit  aaneiVrqae  edSflV 

.  eolieelebratBnl'\     Entapriebt  UDaerin:   autposaunen.  Vergl.  lu  Sali, 
Cat.  8,   I.   Analog:   cDnaalntare ,  d.  i.  laut  und  in  Matte.     Oft  bei  Li*. 
'   s.  B.  I,  7,  I.  Epit.  103.  DiBgnui   a  tela  taaciane   eoflSslolatui  eit.    Sa 
0.  V,  2. 


gL,_._b,Coo^le 


1>E  BELL.  CIVILI  LIB.  lU.  CAP.  73.        «5 

Cap.  LXXni.  Caesar,  ab  siipffriorilma  consilüs  de- 
pulaiis,  omDem  sibi  conunntandam  belli  rationein  existi- 
mavit.  Itaqne  tino  tempore  praosidüs  omntbus  deducüg 
et  oppugnatione  ditnisaa,  coactoqae  in  Unum  locnm  exer- 
cito,  Goncionem  aptid  milites  habnit  bortatasqne  est,  ne 
ea,  guae  aceiditsent,  graviter  ferrent,  neve  Ais  rebus 
terreventur  mnllisque  lecundis  prOeliit  tmum  adveraum, 
et  id  mediocre,  apponerent:  habendam  fortHuae^  graiiamy 
guod  Italiam  tine  aliquo  vul/tere  cepisient;  quod  dua» 
Hiipaniai,  belHcosittimorum  kominum  peritissimi»  atque 
exercilatiitimii  dncihu»  pacamssent;  gttod ßnUimas  Jrw 
menlariffigue  provincCas  t»  potestatem  redegiasent:  deni~ 
iq»e  recordari  debere,  qua  felicitate  inter  media»  bostium 
clatses )  opplelis  non  »olnm  portihus ,  led  etiam  litoribugf 

CAP.  LXXIII.  Uao  temper»  —  «(J  AehnL  Umit  —  et  —  ident 
— ■  et.    Ob.  I,  r.2.  D.  Sb:  anat  III,  9  m. 

apvd  mäUes'\  Ob.  I,  7  In.  Damil  vergl.  ant.  c.  S2.  apud  minclnnt 
exercituin.  c.  8S.  f.  apttd  inoi.  n.  91j.  pnuca  apud  eoi  locutui, 

et  id\  Ob.  c.  70.  ansnilii  portii  atque  hit  —  OccHpstii.  VergL 
Z.  9.  noa.  Hand  Turi(l[.  II.  p.  477.  „Lstini  laepe  coniiiiigiiiit  dual  len- 
teotiai  duoqua  nomina  per  et,  quoram  alterum  priori  .  addit  dialinclio- 
ran  dcflnitionem  idi|ae  illuilrat  et  explicationc  aniplificBt.  Id  critlel 
varbii  et  gaidtm,  itgtte  nolaat,  led  oimiDoi' ingeruiil,  qnan  dicaat  ip- 
■Dm  «I  ligniScaTG  et  quidem.  Nam  haec  vii,  quam  parliculae  ^llribnant, 
Ineat  in  collo«atii  reliquis  verhii ,  quae  reo  eixplicant.  Qnare,  ubi 
oratio  graritrr  aiiargit,'  ttcram  poliilur  idem  nomen,"  Clr,  Beier  la 
Off.  Tom.  II.  p.  III.  Jeaa  Bemerka'n|  mag  auch  gellaii  gegen  Scbaii 
lu  Horat.  Epp.  I,  18,  53. 

(tue  aliguo  vH(aere'\  Dah  tine  aliqao  (i.  ob.  I,  2.  p.  7.)  n.  B.  G, 
VIII,  3.  nichl  gani  angejvöbnlkh,  ergiebt  lich  au«  vieleo  SlelJen  Cice- 
ro'i,  bcBond.  nach  Negationen;  nor  In  andrer  Bedeuf.  all  sine  uUa. 
S.  Z.  g.  710.  Dieiei  iit:  ohne  aUe;  line  aliguo,  obne  weiiigitena 
einige!,  biiweil.  beträc/itlSchet ;  immer  nur  tfieilaeite  excludirendj  dort 
gänstich:  Cfr.  Nflp.  Atl.  14,  1.  tieque  unquam  liiie  aligxa  leclioae 
■päd  eum  coenalum  «at.  Viele  Beiip.,  in  Jahii'i  Jahrb.  IX,  J,  S.  308, 
Cie.  N.  D.  I,  20,  E3.  Epp.  ad  Di».  X,  30,  15,  Cr.  pro  MW.  1,  a.  An 
gnir.  Stella  iat  der  Sinn:  obne  bedeutendeit  Verlmt,  obne  naiäkafUny 
erheblichen  Verl.  ^=  nulio  adeo  aceeplo  volnere,  qnod  hoc  nomino 
dignnm  eaiel;   qaod   in  aliguo   nntaero  eilet  babenduui. 

daat  Hiapaaiae]  O.  i.  alle  beide  Span.  Den  Plural  bei  r.Sna«r- 
nattien  Iconnte  der  Latein,  nur  aetaen,  wo  taktiicher  Untericbied  und 
wirblicbfl  geograph.  Sanderang  Statt  fand.  So  veriteb«  ich  ancfa  Ticit, 
Agr.  38.  cobora  Uiipiorom  per  Germaniaa  conicripl«,  i.  e.  tum  tnper- 
ioreat,   tum  iaferiorea. 

periliteimis  —  ducibu»'\  Die  Stellung  tob:  bellicotitl.  hominum 
und  ducibK*  iit  aebr  kräftig  u.  maleriicb;  der  AblaUv  iit  erklärt  in  I, 
SO.  u.  85.  vergl.  aat.  77.  *d  attfitimit  etc.  —  IHan  Tenrteht  nnfer 
jenen  Dneib.  den  Afran.  n.  Petreiui. 


gL,.._b,Coo^le 


440  C.  lUL.  CAESARIS 

inmef  ineolttmei  ettent  Iramporteti:  tl  non  otnnia  cade- 
rent  tecunda ,  fortunam  ette  induttria  Mublevandam  :  quod 
tuet  acceptum  detrimenti,  eiut  iuri  potiui,  qua»  nme 
culpae  debere  triiui:  loeum  te  ae^uum  ad  dimicandum 
deditte,  potitum  e»»e  &o»ti»m  caitrii,  expuline  ac  t»- 
peroMte  pttgnaniei:  sed,  tive  iprorum  perturbatio,  $ive 
error  aliqaü,  tive  etiam  fortuna  partum  tarn  praeien- 
ieatque  vieteriam  iaterpellavinet ,  dandaxt  omniSut  ope- 
raat,  ut  acceptum  incommodum  virtute  larciretur:  quod 
it'  ettet  factum,  detrimeatum  in  bonum  verteret,   uti  ad 

ti  MGS  omnia  eaderent  ete.']  8.  in  II,  19.  p.  3S4.  n.  Korlt.  in 
Cic>  ■<)  Oiv.  I,  7,  10.  li  ceciditiet.  Dt  Tolnmni  el  opUmn».  Rahnk.  la 
T«r.  Aodr.  I,  9,  29.  Adelpb.  IV,  7,  33. 

«tut  lun'l  Sc.  (urlUDB«{  nach  dem,  «kl  8bII.  Cat.  8,  I.  t«;!: 
Profecta  fartanti  i's  0»»^  re  dominatar.  S«  «ie  Demoitbcn.  Opp.  p. 
397.  ed.  Rei>k.  övii  x^t  i''Xn^  xvgtet  ^r,  all'  tuetrii  ivr  niinaii'. 
Der  Begriff  von  iu*  erglebt  licb  tbcili  bdi  der  ultht  leltnen  Verbind. 
Bit  pateilai,  and  >oi  Lir.  I,  3,  4.  »ab  todeattiure  me,  i.  i.  gesttz- 
Kehe^  legal  beiUuBte  GeicaH;  Ood.  fSbrt  noch  aa  aoi  Cic  pro  Marc. 
e.  3.  maxiiaaiiL  vero  psHem  qaiii  tue  iure  tarluna  *ib[  vlodleat. 

lacuwt  I»  aeguMiK  —  dtdinel  Argant  kann  bier  nicht  die  Ebime 
baeiehnen,  in  welche  er  leine  Lenle  berabgefdhrl ;  «ond.  ein  be- 
fueiHt*  Terrain,  dai  dem  dei  Feindea  <n  sfcAlt  naeAiland,  dieien  gleich 
war,  und  leinea  eignen  Lenlen  Iceiu  Hindernift,  noch  Naefitkeil  brin- 
gen konatel  alio  ein  Terrain,  mit  dem  lie  inlriedea  aeyn  Itonnten  and 
du  lie  dem  Feinde  a/  pari  ■teilte.  Bei.  iit.  deditte  lu  berSrliaiehtigen, 
■iinl.  nlehl  HatliBu»,  lond.  wiUiUbu*  tuit ,  anf  welche  lelitre  die  Reda 
■niihebil  gelichtet  iil.  Daher  heilet  deditte  lo  viel  ali;  iptit  deicgiue. 
IJebrlgeai  atebt  in  den  MS9.  entw.  f  ecHM  od.  teearum ,  lecuHdam. 

partam  ia»i  praeteiitemgue^  Den  ale  bereite  lo  gut  wie  in  tfin~ 
den  gehabt.  So  verbindet  man  i  pmeaeiia  alle  algue  aifeite.  8.  Eclog. 
Cieeron.  p.  OS.  Ueber  parta  i.  ob.  c.  S9.  —  8oii*t  Ifeit  man  auch  tprt 
od.  vMoria  explorata.  B.  6.  VII,  G3.  Cfr.  Rnbnk.  in  Ratii,  Lop.  p.  108. 
■d.  Fr. 

qned  tl  titel  faetum  ete,  j  In  dem  Gewirre  von  Leiartea  n.  Con- 
jekluren:  eerlerent,  verteretur,  ut  delriment.  nrlerel;  deigl.  Jire  ut 
detrlB.  gcfiUlt  1)  der  von  Held  gemachle  Voraehlag,  gaod  t\i  Sabjelt 
xn  verUret  n  liehen  und  dieiei  im  Iraiail.  Sinne  an  nehmen;  nicht, 
wie  gemelnigl.  nach  einem  iwar  eleganten  eehraaehe,  im  neatralem, 
welchen  letztem  nnr  die  Worte:  Uli  aetidieiet,  la  nnteritfllien  arfaet. 
Ben,  da  hiermit  ein  su/älligei  Ereigntll  angefeutcl  wird.'  Am  wenig- 
■len  mögen  wir  gelle»  laaien,  «ai  Baoniit.  deutet  d,  annimmt:  guod 
ti  «»et,  factum  delr.  verterenl  ete.  d.  I.  »le  tollten  [all  AalTorderong) 
den  irlitlnen  Schaden  inm  Vorlbeil  wenden  etc.  Denn  jene  Bedingung: 
qaed  ti  eiiet,  and  die  Auffordemng ,  wtdenprechen  lich  nicht  nur;  et 
wOrde  riehtiger  hrifiea:  guae  gittim  ita  eitent  etc.  londern  die  Warte: 
mU  —  aeeidittel  deaten  aof  etwai  wirtllcb  Erfolgtet,  w«a  hier  all 
Beiipiel  a.  Argamcal  Kr  einen  ähnlichen  Rrfolg  niiter  voraoigeietitem 
gleichen  Verhiltofaie,  gelten  mIL  Nut  glauben  wir,  3)  dafi  nach  den 
Sparen  d«r  €odd.  in  denen  ileh  ut  detr.  Iqdet,  geleien  werden  Unae: 
rt  detriment.  all  eorrelativ  dei  atyut  U  «Ic.  (i.  fib.  et' —  mtfue  =  af 


bvCooglc 


DG  BELL.  CIVILI  LIB.  III.   CAP.  74.     447 

dergoviam  aeddftitety  at^e  tV,  qvi  ante  dimicare  fimuit' 
fent,  nitro  te  proelio  offerrent. 

Cxp.  LXXIV.  Hac  hnbita  cODcioae,  noDonlloR  signi- 
'  feroB  ignaminia  notavit  ac  loco  movit.  Exercitni  quidein 
omni  tantas  iDceBsit  ex  incommodo  dolor  lantainque  Sta- 
dium iofainiae  sarcieodae,  ut  nemo  aut  (ribuni  aut  ceo- 
tnrionis  imperium  desideraret  et  sibi  qaisqae  etiam  poenae 
loco  gravioiVB  imponeret  laborea,  siraulque  onnes  arderent 

vergl.  Hand  Tariell,  I.  p.  S2Q.)  und  daTl  rrrlerefur,  vi«  Cgd  Leid.  I. 
bat ,  ifhi  li  enptrhlen ,  voriflgl.  wegen  dei  Sinnr*.  Denn  detriment, 
in  bnnnrn  refttret  «etit  dem  tateln.  SpruiigebrBuahe  geuiili,  «in«  g«- 
vliie  SelMthäligkrit  und  Milwiriung  in  Suhjekli  vorHii,  WM  lieh 
«uf  cioen  erliltnen  Virlnit  nicht  wohl  anwcDden  liftt.  Daher  denn 
di«  pattivt  Form,  sbicbon  im  Denlach.  auch  rrJUxiu  tn  faiam,  hm 
vaiiügl.  cncheiBt.  Jacob  bet  Seebade  Jahrg.  1S23.  S.  STD.  brachte  in 
AnieUag  die  Cantormilät  mit  laitcireltir.  —  Den  CoTijutiHiii  aber  er- 
kläre man  ali  T'iapui  Goadllioaaie  tnil  Annabme  dei  möglich  eiutr^ 
Unden  Faili,  «ie.  Hör.  ichaa  lichtig  erhaimle;  finaßHono  är,  Bnd 
•tall  dei  lafiniUvt  wurde  jener  Uodai  geielil,  weil  diel*  ingleich  dw 
Modna  iieltmlialt't ,  verbunden  mit  dem  Qfitativ  iWi  woiaoa  eine  Att 
i'raediclio  od.  valiciniam  entitehl,  die  nicht  aader*  all  in  der  OraU« 
oilifMi  od.  indirecla  atugedrückl  werdea  konale,  wenn  oicbt  eins 
noch  beiliMmt«Ee  gcwatall  weideM  lollt«:  qnod  if  factum  cWI,  tum  de. 
trim.  te  vertel  oder  rertetur.  So  wie  nnn  oben  die  Rede  cingefahlf 
Warde  durch;  xe  ea  — /errtitt  und  dann  übergegaegca  laia  Infinitiv. 
Objeeti  nit;  habtndam  —  gratiam}  lo  icbliefil  die  Rede  gani  paaaent 
mit  dem   Modoi  eanitilionalit  optviirmi. 

CAP.  LXXIV.  Ignominia  notmtit}  Vergl.  ob.  I,  U.  Ob«Tl.  ad  h,  I. 
„Clemenliae  exemplom,  aliaa  norle  mullabantur."     Die  ignamiMia  näml. 

B.  infavtia  geborte  unter  di«  gtietiUeheu  Straten  der  Römer,  und  er- 
folgte darcb  eine  *ota  der  Cenioren  od.  durch  eine  ler  od,  ein  edictam 
der  Präioren.  S.  Ueinecc  Antiq.  p.  748.  Die  -Folgen  dleier  äiifiia  bte 
Blanden  auch,  wie  bei  Griechen,  cir.  Waebimnth  Hellen.  Alferth.  II,  1, 
8,  l«3.  in  Entiiebung  gewliier  Rerhle,  dii  dai  Sargerthnm  in  lieh 
faaie,   b».  Anitelinng   im  äffenll.  Dienit.      Erläuternd  ial  TaciL  Germ. 

C.  O.extr.  atnton  teliqniiae  praecipunm  Bagitlnm,  nee  aut  laerit  adelte 
anl  eaaeilium  inire    ignomtMioio  fai :    mulliqoe  lupenlitn  belinrum  jie- 
faMiam   laqnaa  Sniemnt.    Sin  Belap.  von  railitär.  Strengt   bei  Liv,  II,   ' 
SB  c»i. 

lote  mBvit\  Anal,  lenatn  wutvere  nienali  a  tatwia,  Dngl.  tena* 
tarla  loto  nofcre.  tfr.  Li*.  XX\IX,  42,  0.  JJat.  Dralb.  Alio  ver- 
loren lie  bloh  ihren  EAr««pailen,  ood  wurden  degradirl  n.  von  Cae«. 
Torher  all  Bfirlete  öffenllich  beaeirbnet,  gleiche,  durch  eine  mala  e»n- 
taria,  Dah  aie  gani  taitgyagt  worden,  iit  nicht  aoranehmenj  liegt 
ucb  nicht  in  leeo,     S.  bei,   Briuon.  Form.  p.  34€, 

iienej  Sc.  milu  ( l*^ana|:Iai)  d.  1.  die  gemeint»  8<dlnteB,  In 
Oegeni.  der  OU^re. 

detMfraret^  Man  glaubt  «letL  extpectnret  i.  I,  abwartete;  allein: 
detiderare  lil:  lieh  nach  etwai  umteAen,  näaiL  am  Verlangen  uwl 
weil  man  elwai  braucht.  Daher  aach  btiw.  vermitttn.  Aber,  nach 
dem  tueAen  od.  mafiucAtn,  wu  in  piaeaenti  und  wo  nan  ei  irmatM, 
nleU  da  lit,  heilt:   rejuirere. 


gL,.._b,Coo^le 


448  C.  lUL.  CAESARIS 

cnpidttate  pngnandl:  qaom  snpeno^s  etiam  ordinis  non- 
Oulli,  oratione  permoti,  manendutn  eo  loco  et  rem  proeliu 
commiltendam  existimarent  Contra  ea  Caesar  neque  sa- 
tis  tnllitibna  pertcrritis  confidebat  spatiumqne  interponeh- 
duin  ad  recrenndos  anlmos  pntabat,  relictisqae  munitiODi- 
bns  magnopere  rei  fnitnontariae  timebat. 

Cap.  LXXY.  .  Itaqne,  naila  interposita  mora,  sau- 
cioniin  modo  et  aegromm  habitawratinne,  impedimenta 
omnia  silentio  piinra  nocte  ex  castris  Apolloniam  praeini- 
sit  ac  conquiescere  ante  her  confectum  Temit,  Hls  nna 
legio  missa  praesidio  est.  His  explicitis  rebas,  dnas  in 
caslHs  Icgiones  relinuit,  reliqaas  de  quarta  vigilia  coiti. 
pluribns  portis  eductas  eodcm  itincre  pracmisit;  parvoque 
spatio   intermisso,  ut  et  militare  institutuni  servaretur  et 

tuperiorii  arätnit  no»n.]  Ond.  wQnichte:  lapcrior«!  ordin«  t.  «, 
primorom  ordinnin  cenlurionsi  tt  Iribuai.  leb  nehme  die>  Worte  Im 
CegeniBtz  von  neinOf  wie  ob.  angedeateti  die  Strukt.  gmde  wie  c.  07. 
pauei  ordlnli  Senalorii.   Und  lo  oH. 

Htgae  —  ipaUuBique\  S,  ob.  ta  e.  00.  üb.  nejue  —  ef.  n.  Ruiib, 
S.  188.  S.  830.  von  tttgae  —  et  —  viele  Betlp.  bei  FRbri  in  SalL  C>t. 
S3,  I. 

tejictiigtte  munilioaitaij  Man  erhebt  Sehwieriglrelteii ,  ob  dieie 
LeMrt  Äcbt  d.  nicht  mit  Von.  la  vcrbioden:  pnUbat  reliclii  mnail.  et 
magnop.  et«.  Ohne  Nolh.  Denn  nmnilionei  lind  dorh  wohl  offenbar 
bIIb  die  fetten  durch  forllaufende  Versctianaangen  verBundneu  Plälie 
und  Punkte,  die  Cuei.  früher  beietil  gehalten,  wie  am  c.  73.  in.  ein- 
lenchtel:  praeitdiit  omnibut  deductit.  Deigi.  )c.  65.  C%tta.i —' deducUt 
guibuadaia  eohortibui  ex  praesidiit.  Daiu  c.  6G.  dai  dort  beichriebene 
verichanite  Lager,  dia  Caea.  Verlanen  und  c.  GT.  wieder  zu  bei«lien 
verincbte.  Darsne  folgt,  dah  überhaupt  an(;egeben  werden  lall:  wie 
Gaei.  naebden  er  leioe  feiten  Stellungen  einmal  auFgegebeu  und  die 
gewSnichte  Poiitioo  gegen  die  Pompei.  nicht  behaupten  Icöniien,  wegen 
der  Verproviantirnnf  mit  Recht  beiorgt  war;  Wegen  eoiffideiat  —  pu- 
tabal  etc.  •.  »b.  I,  47  extr. 

CAP.  LXXV.  SaaeieruiH  —  Aatila  ralione]  Vergl.  Korll.  in  Sali, 
lag.  SS,  1.  wo:  Metelloi  tauciot  cnm  cura  rrficit.  Sauciut  iit  teiaer 
tertBiindet  und  erschSpft;   daher  al*  oppol.  integur.   Ctr.  Sali.  Cat,  80, 

4.  Flor.  III,  I,  13.  Id.  tll,  33,4.  aegra  tauHaqae  Raip,  Vavaaior  An- 
|{bart),  p.  S85.  „Saiicfat  apud  Graecoi  Teau/ini/«; ,  vnlneralai  Tprpai- 
fi(*<i':.  Qnum  vulneralum  loqnimnr,  ligniÄcamui  percDtium  corfu  parte 
tut  aut  gaoliet  anl  gao  vnlnere;  laaciam  dictmai  iadrfiaile  ac  libe  de~ 
lignatiene  -ealBervia',  quot,  qaae  qtiatia  snt  qua  in  parte  acceperit." 

erpHeitü  rebai  ]  S.  B.  G.  VI»,  4.  wo  Beiip.  lehren ,  dafi  ea  ver- 
wandt mit  erpedire.  So  Cic.  Manil,  II.  Sieiliam  nuAique  cinctam  pe- 
ricDlia  non  terrnre  belli,  eed  eonailil  ceteritate  ej^pKtautt.  CCr.  Gell. 
N.  A.  I,  7  extr.  Ei  begreiR  nnier:  eafwfrren  n.  abiaachen ;  oft  Wech- 
■elbegriff  von:   eieb  ana  einer  ferlegtnheit  od.  aai  der  Affaire  liehen. 

compluribui  porliii     Vat,  c.  70.  deeitiiunia  purld;  coli.  c.  96.  m. 

5.  ob.  I,,40  in. 


L.^J._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  HB.  ffl.  CAP.  75.     449 

qnam  serissime  eina  profectio  co^oscereUr,  conelamari 
insflit;  Btatimqne  egres§u9  et  noTissimam  agtnen  consecn- 
tas  celeriter  ex  cotispectu  castronun  discessil.  Neqne  vere 
PompeiuB,  cog^nito  congilio  eins,  moram  nllamad  iiue- 
qaendum  intu)it;  sed  eadem  spectana,  si  ititiere  impeditos 
et  perterritos  deprehendere  posset,  'exereifum  e  canris 
edaxit  equitatumque  praemlsit  ad  ROviMtmDni  a^en  de> 
morandum;  aeque  consfqai  potuit,  qnod  mtiltani  expedit« 
itinere  antecesserat  Caesar.  Sed ,  qnnm  ventum  es^l  at 
Humen  Gennsum,  quod  ripis  erat  impeditiR,  conaeeatafl 
equiutas  novissiiuos  proelio  detinebat.     Huio  8a08  Caesar 

fvaiK  teriMiiTa«]  Die  aictit.  Codd.  guam  tuetittimü.  Damt  bil- 
dete Scsiig.  jcnei  terittime,  wu  hScb«  i*lt»n.  Doch  um  itelll  lich 
die  Frage  dar;  ob  dadurch  nicht  gradeiu  Vntinn  enlitehef  Wotlle 
Ca«*,  dem  Feiode  dea  Abmaneh  Btrbnrgea  baltei»,  vom  deaD,  weaa 
*Deh  noch  to  tpäl,  der  lärnitHde,  weit  hiuichallende  Ruf  mm  Auf- 
bruch f  Um  dünbt  wabncbein lieber,  dafi,  weil  der  Aufbrncli  zwar  ge- 
fährlich und  au«  Noih  geiehah ,  Caei.  aber  doch  den  Anecbein  haben 
oder  die  Meinung  erwecken  wollte,  ali  habe  er  nicAu  %a  färchlem  B. 
fflrchle  die  Feinde  nicht,  irgeod  ein  Prädikmt  4er  frefttUo  gegel.en 
wurde,  dai  in  guam  tttttiuimt  veriteekl  liegt.  Ob  vielleieht:  gtutti 
tuKtiimaf 

maram  —  intulit]  Infirre  kann  nur  bei&en:  Jitlaft  gA«n  anr 
Zdgernng,  lam  Anfaehab)  analog  dem:  morarf,  impedire  ad.  S.  ob. 
II,  e.  f.  224.  —    Eben  in  c.  17.   nom  illata. 

eadcm  —  *i  efe.J  Sc.  quae  lemper  ipectare  eananeTerat:  gani 
■einer  Manier  gelreo;  wie  c  8.1.  in. 

(I  Üintrt  impeditoi  et  prrterrita»  etc.]  So  die  maUl,  MS8.  wan 
nnt  richtiger  und  auihgeniBfaeT  düntt,  al«  ilinere  impedita  perterritoe. 
Denn  der  Hinderniiae  und  Schwierigkeiten  hat  der  Soldal  auf  den 
Manche  Tiele^  and  wenn  aacli  fter  impeditum  eine  nnbeqacae  Slra/te 
bäten  Weg  bedeutete,  »le  c.  77.  »o  iit  doch  die  Wirkang  nicht  der 
Schreck,  die  Beiläraumg;  dieie  w>r3  mehr  berrorgebracht  darch  cioeu 
pletxlichtn  üebtrfall.  liebrlgen  wird  dnreh  iptctaitt  ii  ete.  nur  der 
mögliehe  Fall,  der  Stall  finden  konnte,  angegeben;  daher  denn  mit 
den  folg.  expeülo  ilinere  kefn  Widerapmch.  Kbea  m  c.  79.  iter  in 
Hacedon.  expeditam.     Ob.  e.  30. 

negtie  conlejut  etc.]  I.'C.  iieftie  tarnen,  R.  I,  d2.  p,  124. 
^Bien  —  ripit  impediUt]  Ob.  II,  34  In.  Vergl.  Doch  ■nf.  c. 
101.  m.  pertnrbatun  tarn  nactoi,  nallii  cuttodiit  beqne  orditUbm  cer- 
tii.  e.  104.  lingalari  hOBinem  audada.  e.  112.  in.  Inrri»  magna  alti, 
tnäine  —  vicm»  apfiii  magnitudine.  Oh.  c.  46.  mediaeri  latitadine  founa, 
eqttitatai  nociit,  proelio  detinebat]  \Ieriteht  aich  egnitum  novin. 
Crr.  ob.  I,  83.  p.  107.  Detinere  1.  (.  morari,  impedire  qnomioDa  agnien 
proeederet,  porro  pergerct ;  findet  aich  analog  Li?.  XXVIl,  12,  2.  FaUin 
—  obleitatoa  per  lltlerai  Marccllam ,  ot  quam  scem'nn  bella  dttintret 
Hannlbalem.  B.  6.  IHi  13.  noafrae  n^vea  tr.KpettatibHt  deUnebantnr. 
Detiaeri —  an  einen  Ort  gebannt  gehatten,  (nach  der  Aaaleg^a  von 
ifeGgere,  deifinare)  gleicht,  abicärti  au  den  Boden  gefeieelt  werden) 
retincri  =  nicht  ybrteelaiiBn   werden;  Jene«   abaolut,    dieMi   relatlr 

Ff 


gL,_._b,Coo^le 


450  C.  11314.  CAESABIS 

eqaites  opposnit  expeditosqne  antesigna^os  admJsciiit  qua- 
driogcntos,  qui  tanium  profecernnt,  iit,  equestri  ptoelio 
commisBO ,  pellerent  oiunes  compluresque  iaterficereot, 
ipsique  incolames  se  ad  agmen  reciperent.. 

Cap.  LXXYI.  Confecto  iusto  itinere  eias  diei,  quod 
proposnemt  Caesar,  transdnctoque  exercitu  finnien  Genn- 
sutn ,  veleribus  suis  in  castris  contra  Asparagium  consedh 
militesqiie  oinnes  intra  vallum  ca^lrorum  continuit  eqaila- 
tumque«  per  caussam  pabulandi  emUsu^,  confestim  decii- 
mana  porta  in  castra  se  recipere  iussit.  Siniili  ralione 
Pompeius ,  confecto  eiusdem  diel  Itiaere ,  in  suis  veteribns 
castris  ad  Asparagium  consedit,  eiusque  milites,  quod  al> 
opere  integris  munitionibus  vacabant,*  alü  Ugnandi  pabu- 
landique  caussa  longius  progrediebantur;  ali!^  quod  subito 
eonsiliunt  profectionis  cepeiant,  magna  parte  impedinieo- 

erpeditetgim  ontei^f  nan»  ]  D.  I.  nicht  lo  wohl' leicht  ieteaffheie, 
ftti  leicht  boBtglifhe  ^  and  lomit  gewandte  Leal«  von  den  Aateiigaamt^ 
denn  nicht  alte  waren  ei.  S.  lu  I,  43.  p.  IIB.  AdmitcuU  ~  oaailich 
»faitibta.    Cfr.  Ball.  log.  93  extr.   quam  TelocHiImM  delegit. 

laBluHt  profecerunt]  Ob.  HI,  23.  adee  ~  proftcit.  c.  15.  extr. 
prafeetum  aliguid  II,  31.   gaid  proGciiani. 

ipsigae]  Nur  1  Cad.  ipel,  die  anil.  tpii^ue;  was  wir  ungeichtet 
der  richtigen  Bemerk,  van. Held,  daft  Gegentätse  gern  ohne  Cep'ilaliir~ 
Partikel  nebeneinaader  geitelK  werden,  doch  nicht  verwerfen ,  I)  we- 
gen dei  minder  tiarien  Gegeaaaliei  von  omitei  u.  ipsiguei  denn  hiefae 
e>  hottet,  dann  wdrde  ^it  unbedingt  richtiger  and  gewichliger  leyn; 
2)  wegen  dea  fortlanfend  ahhinglgea  Sati»:  ut  ~  pellerent  —  ipil- 
que  le  reciperenl.  Ipti  würde  in  der  oratio  direeta  gleichfalla  dai  ein- 
zig mögliche  itfH:  ipti  te  recipiebant;  3)  jenea  prtfecfruJtt  enthalt 
der  Erfolge  ond  Wirlningen  nnr  zteei  bau  pl  sich  liehe:  pellerent  omnea, 
denn  complu):  inlerf.  tat  äieiem  inbordinirt  und  iptigae  etc.  and  ca 
atnd  nicht  GegentiXt»,  aond.  eaordinirte  a.  temporell  ^ubiecutive  Sitae. 

CAP.  LXXVI.  lulto  Mnerel  Näml.  wie  Bai  dem  Scblniie  dea 
Cap-  hervorgeht:  4000  Schritt;  obieben  Vcget.  I,  9.  BOKiebti  nach  dem 
gewöhnlichen  Sehritte  hätten  die  Köm.  Soldaten  in  5  Sammeratunden 
30,000  Schritt  iniSiclgelegt  1  aach  dem  tchnelten  Schritte  in  eben  ao 
viel  Zeit  34,000  Schritt.  Vergl.  Nait  Räm.  KriegMllerlb.  S.  303.  Offen- 
bar 11707/1«  Caei.  nicht  weiter  Riarichireii  und  in  der  Regel  war  diefa 
nach  der  Hafaitab  fSr  ein  mit  allem  GepÜcV  lieh  forlbe wegen dei  Heer. 
Man  bat  daher  iastaat  Her  auch  hier  in  Qberaetien ;  ein  gemv/inlicbtr 
Tagmarieh.    S.  nb.  I,  2J,  p.  73. 

prapotueratl  Kaum  denkbar,  dafi  hier  proponer»,  abiolat  gebr. 
I»  viel  aey,  ala  tibi,  attimo  propon.  wie  B.  G.  VII,  47.  Vielmehr  wohl 
gleich  dem:  pra^nierat,  ante  (anqoam  terminum  miUtibaa  adicqnen- 
-4nm  poiuerat.   Weg.  per  eaaltain  i,  ob.  e.  24. 

integri*  mutiiliombut  ]  Ob.  70.  aaguttii  portit.  —  So :  magna 
parle  —  relicta.   Uut  e.  77. 

fkpd  —  f«aiili»m  ctptreut}    Nial.    mr   Erliuleniiig    dei   Un- 


gL,.._.b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  III.   CAP.  77.      451 

toram  et  sarcinarum  relicM,  ad  haec  repelentia  invitati 
propinqnitate  snperiorum  castromm,  depositis  in  contuber- 
aio  amibi,  vallum  reltnquebaDf.  Quibug  äd  sequetidum 
impeditis,  Caesar,  quod  fore  providerat,  meridiano  fere 
tempore,  signo  profectionia  dato,  exercUum  educit  dupli- 
catoque  eins  die!  iiinere  octo  milia  passuum  ex  eo  loco 
procedit:  qnod  facere  PonipeiuB  discesau  militam  oon 
potnit. 

Cap.  LXXVII.  Postero  die  CaeEar,  similiter  prate> 
misBis  prima  nocte  impedimentis ,  de  qnarta  T^ilia  ipse 
egredituT,  qt,  si  qua  esset  imposita  dimicandi  necessitas, 
flubhäm  casnra  expedito  ''exercitu  subirel.  Hoc  idem  re- 
liqiils  fecit  d!ebtis.  Qtiibus  rebus  petfec tum  est,  ut  altis- 
Htmis  Üominibus  atqne  inipeditissimts  iiineribus  Dullunt 
acciperet.  incnmmodum.  Pompeiug  enim,  primi  diei  mora 
illata  et  reliquorum  diemm  fnistra  labore  snscepto,  qunnt 
se   magDis  itiaeribiu  extenderet  et   praegressos   consequi. 

.<(nn4ea,  tcaram,  lei^ifiali' t'it  lO  Tiel  Gepäck  luraekgelaMen.  Die 
linfitrc  eaaia  maeeut  wird  folgerichtig  eher  angegflien,  ali  du  Fat-  . 
Um.  il)an  beachle,  daft  viell.  farniBl  genauer  c>  Beheifieni  alli,  yitad 
(ubilo  —  tomiiia   ctrplo,  inftgDaia  paileni  —  leligunrenl, 

rcftlenda]  D.  j.  um  die  lurüctgeliifsneii  EtTeklen  u/nfm-  oder 
vielmehr  «acA  xa  holen.  So  Sacton.  Ott.  IG.  qaom  partett  retignan* 
co|iiBrqni  eontinenli  repetertt.    S.  du.  Crem. 

in  t»nlubemiii\     Ein  lolchea   eontubtrmum  Od.  gemeiaiebBtllicb«« 
Zelt    faftle  10  Vhdd  und   1   ipiler    (bei  Veget.)    aogen.   Detanut  oder 
UalerofBc.   Gr.   ovon^vioii ,   ciPio.-^oioi'.     Später  nannte  Bsn   cuutabi-r- 
nium,   den  GOteu  Theil  einer  Gohorle,  auch  tnaiipulai.     So  nimmt  man,  - 
Tac.  AgT.  28.    die  Worte:   ilnIDi^ti  muaifalU.    Cir.   Droake  u.  Walch. 

duplicatagve]  Näml,  in  Beiug  anC  den  voriges  Tag  verdopprltf 
ivai  man  nicht  3ber«ehe&  darf. 

.    diiceita  Mililuai  ]     AbEal.  cau»aal.   Wegen  des  «folgten    Veggangl   . 
der    goldoten,    Vergl.    e.  8G.    in.   /lortnlu.    89  txtr,   iiitittu' loa  —  92. 
admoHita.     Mit  dem  in  I,  18  Mir.  Geiagtea  vugL  Roth  «q  T«c.  \gt.  ■ 
p,  197.  —  Ob.  «.  9  in. 

CAP.  LXXVIL  Sabituat  eaium  —  (HftiVel]  S.  *a  c.  %7.  flunen 
—  fiaebat. 

altiuimit  ßitm,  etc.'\  Ungeachtet  der  etc.  trots  der  etc.  BIgcntl. 
iwar  nur:  bei  den  etc.  Allein  der  Superlativ  habt  and  atelgert  den 
Gedanken    ähnlich  wie    B.  6.  VIII,  4  in.  u.  ob.  e.  TS.  periliitfeiit  etc. 

priaii  diei  mora  illala]  Nicht  durch  lÄn  wM  die  ZÖgeraxg,  die 
Vmpälung,  veranlafit,  loodern  durch  die  nach  e.  TC.  weggelaufnen 
-  Soldaten;  daher  ^hiolul,  ohne  Angabe  dei  Subjekti,  weit  aich  AUea 
ttufällig  ao  gemacht.    IJeb.  mera  ob.  I,  E0> 

le  Biagnit  Hineribu*  extetidtret  ]    .Es^tendere  erkl.  Banratt.  dnnh: 
Tel  masimii  itinetibua  progredi.     Genauer  nach  Analogie  Ton  B.  Atrir. 
r.  14.  nbilD  ■dyeraaiiorajn  equitttui  leai   txteHdere   et  in  latitadlnew 
F  f  2 


gL,;..b,C00^1C 


4S2  C.  lUL.  CACSARIS 

caperet,  qnarto  die  finem  sequendi  fecit  atqne  alind  liU 
eonsilinm  capiendiim  «xistiinavit. 

Cu>.'  LXXVIII.  C^eaari,  ad  saucioB  deponendos,  stt* 
pendiDta  exercilui  dandam,  socios  confimiandoa ,  praeri« 
diiim  urbibus  relinqueoduni,  necesse  erat  adire  Apollonian. 
Sed  bis  rebus  taatum  temporis  tribuit ,  quantum  erat  pnn 
peranti  necemae:  timengqne  Domitio»  ne  adventa  Porapeii 
praeoccnparetur,  ad  eum  omni  celeritate  et  stadio  inciU- 
faa  ferebatur.  Totias  antem  rei  consilium  bis  tationibni 
explicabat,  ut,  si  Pompein«  eodem  eontenderet,  abdactom 

pTomarer«  ;  iffH-  kmIi  den  Auidmcle:  erteader*  ttm*^,  menoritB 
■ui,  wuCür  SM.  Cat.  1,  S.  quam  maxame  laagaBi  e^ccre,  dürfte  ex- 
iekdtre  wohl  leja:  agmtii  inito  langtui  cSccre  «oqoe  erleiiaare.  Da 
nämlieli  bei  der  lehBcIlen  VerfolBOUg  siebt  alle  Mint  Leute  gltiehem 
Sehritt  ballen  konnlen,  iv  dehntp  ilch  die  Linie  de)  martehirendeM 
Heirt  weit  an),  und  lief  nebenbei  Gtltlu  fttrennl  od.  mit  VeHuit  aaf 
einielaen  Puukten  aiigegrilfen  lu  werden.  B«  iit  aUo  entgegen geeetat 
dem  fetthlofntn  und  gedrängltn  LBDgiainen  Zuge.  Tk.  Agi.  37  f. 
ahl  eampoiüoi  finait  ardinibu*  lequl  rnriBi  ridece.  Vorher  beichreibt 
Tuit.  eine  Art  der  Verfolgung,  die  aoEh  kier  Anwendung  leideL  In 
Deutleben  Kheint  nn«  dai  rontequetu  n.  aecidem»  weaigileni  hervorge- 
boben  durch  1  indem  er  lieh  darck  itarlie  Manche  m  lehr  angriff. 

CAP.  LXXVIII.  M  laBCiei  deponendoi  —  dandam  —  teiffirma»' 
dot  «M.  ]  Wegen  der  Confamritit  der  Satiglied«r  ■•  in  e.  74  exir.  a. 
e.  83.  in.  deigl.  e.  S3.  c.  91  extr.  110  exir.  Uebar  Weglau.  der 
Praepoiitiait  in  coordinirten  SJUaen  Samab.  j.  151.  S.  473.  Cfir.  in 
B.  G.  V,  8. 

tanivm  UMperitl     D.  I.  nor    to  rlel.    Ob.  I,  iS.  p.  136.  n.  in,  X 

tiaeMigMe  OemiHol  Eigentl.  Jene  bekannte  Attraktioi),  gaua  ana- 
iDg  dem  griecb.  Plul.  Cie.  c.  3S.  ö  mXmr  top  Hmi^ra  Stlaai;,  /i^ 
Tiqoi  i^»  öi^if  ätf&ilif  6iataQaxS-rit  x'^"'  iufmtliiiftai.  S.  B.  G.  l,  39. 
.   p.  83.   Ob.  1,  2.  p.  9.  —   Von  DomiHut,  damal*  in  Maeedon.  e.  30. 

oatni  eeleritate  —  ftrebahtrj  Näml.  enai  eeleritale  dient  lor 
ITmicbretb.  dei  «dTcrbial.  BegritEi:  quam  cehrTime;  n.  ttuäio  imeilatua 
gehSrt  iDiammen  lur  richllgern  Beieiehnnng  nicht  d»  äafaern  Un- 
atandei ,  «ondera  de*  piyckolagUcken  Zuiiamde*.  Ob.  e.  24.  Bener- 
keniwertb  iit  alio  dieie  Neben e in anderilell.  eine«  adverbialen  nud  ad- 
fektiviichen  Begrlffi,  vit  t,  79.  aeu  prlitina  ms  coutuetudine ,  —  aen 
gloria  elati.  Deigi.  Tacit.  Ann.  III,  ib.  lelpondit  Blaeaug  (pecie  re- 
eniuilli,  aed  neque  eadem  adteveratioBt ,  et  conlenan  ■dolanttum  hnud 
iutut  eit.  Hil  dieaen  Worlea  lieft  lick  ilewlieh  getreu  auidrackea 
Schulen:  „and  die  Angtt  beflügeU  de»  nlendeHFuft,"  and  die  Bpeze- 
geie:  „ihn  jagen  der  Sorge  Qualen.  In  Proia:  mtt  mögliehitei  ß«- 
icbwindlgkeit  and  unanfhaltianier  Eile  •nehle  er  lu  iiini  (dem  Donit.) 
la  gelangen.     So.im  Nibelungen  L.  r.  103.   dai  lin  Wille  in  trüge  dar, 

coniiHum  —  ej'pticabat]  D.  i.  er  uoHvirte,  rechtfertigte  ieiaen 
Entichinfi  and  Plan  durch  folgende  Orande)  eig.  erläutern  a.  aaiefn- 
aadertetaen,  nanil.  tich  pnd  Audern.  Keineiwegi,  nie  Baumit.  ad  b.  I. 
deutet:  „er  brachte  leinen  Plan  ini  Reine',  gleieli  ezpedira  =  impe- 
dimenta  toUe^e." 

Hf]    Unaer:  «m,  nioüich  fo  catcalirl«  Caei.,   In  4cb  n^HchCB 


gL,.._b,Güo^le 


DE  BELL.  ClViH  LIB.  III.  CAP.  78.  ,  453 

illnm  a  mari  alqne  «I>  iis  c»piis,  qnas  Dyrrhaehii  cotnpa- 
raventt,  frnmento  sc  corameatu  abstractum,  pari  (^nditio* 
De  belli  secnm  decertare  cogeret:  ä  in  Italiam  transiret; 
oeniuncio  exerciln  com  Domitio  per  Dlyricum  Italiae  snb- 
■idio  proficisceretur :  sin  ApoIIoniam  Oricumqae  appngnare 
et  se  OButi  maritima  ora  exciudere  conaretur;  obsesgo  ta- 
rnen Scipione,  necessario  illnm  suis  auxilium  ferre  co> 
gerat.  Itaqne,  praemissis  naaciü  ad  Ca.  Dontitiuin,  Cae- 
sar Bcripsit  et,  qaid  fieri  vellet,  oslendlt:  praesidioque 
Apolloniae  cohortibns  qaatnor,  Lissi  nna,  tribus  Orici 
relictis,  -qaiqne  erant  ex  vnlneribns  aegri,  depositis,  per 
Epinim  atque  Acarnaniam  itet  facere  coepit.  Pompeius 
qnoqne,  de  Caesaris  consilio  coniectura  iadieans,  ad  Sci- 
pionera  properandum  sibi  existimabat ,  si  Caesar  iter  illo 
liaberet,  at  sabaidinm  Scipioni  fenet;  si  ab  oia  maritima 
Orißiaque  discedere  noilel,  qnod  legiones  eqnitatnraqne 
ex  Italia  exapeclaret,  ipae  ut  omnibus  copÜB  Domitiuin 
adgrederetnr. 

PUIm,  iU  er  itck  vorhielt,  larch  verhilfalmnUHg  paifrade  MiTir^ 
gtla  Jcdeimal  den  TDncb  webend  es  Zweck  >u  erreiehen.  Gletchiun  al* 
■aste  lieh  Cee*.  hoc  ideo  feci ,  nt  etc.  E>  i*l  «U*  in  v(  der  Zieect  a. 
Ijei  ( mathmaftllcke )  Erfolg  hier  dareh  du  Imperfekt,  gewiiieraiebeB 
vereinigL  Vergl.  II,  5.  p.  33S.  So  ob.  e.  47.  cowtt«  obil^ionil  hace 
fsre  —  Bt  frnmeiito  boitei    preHbeamtur.    Ob.  II,  5.  p.  333. 

paH  eomJitiamt  belli]  Sali.  Cal.  31,  1-.  qnae  eandilia  belli  foret. 
Dm  nort  amfa/al  nuiar:  Verhältmifi ,  relatiTe  und  latjeklire  Lage  der 
Sachen  nnd  Penonen,  jedeiniallger  Stand  der  Dinge.  Ob.  II,  16  f. 

neeenariB  -^  epgereti  So  B.  6.  I,  17.  vei^l.  ob.  I,  4t.  II,  43. 
p.  S3S.  III,  I.  D.  I,  SS.  db.  echejnfaar.  Pleonaaa,  Ueber  dai  wieder- 
halle eggeret  ob.  e.  IS.  Viel*  Bebp.  bei  Drakh,  bb  Llr.  1,  3,  0.  Oh. 
e.  47.  ptrpelwet  —  perpett, 

praeiidlegue  —  eaAortibiu  —  reUetii']  Praetiäio  all  Dmtie,  alAt 
4btaUv.  WaTDrol  nage  man  prOteo  ani  den  GenillTca:  ApoUMila«  — 
Liail  etc.    Vergl.  nnl.  c.  09. 

«X  vhAmHAk»]  In  Folge  der  crhaKneB  Wnuden.  Oh.  II,  33.  III, 
a.  4».  D.  B.  6.  I,  30  eifr.    tJat.  e.  106. 

depatiHil  Cbarakleriatiieh  und  elgealhSnlich :  i»  Sieierkeit  ge- 
hraeht,  wie  man  SthBtui  b,  dergl.  i.  B.  G.  VII,  63.  ob.  c.  33,  irgeBd- 
wo  niederznlegen  pflegte.  Nlnt.  diefa  halte  Caei.  gelhan  in  den  ge. 
nannten  Stldlen;  •!■•  iteht  depotiHt  nicht  abaolit  aond.  In  cng«r  I»- 
llticber  Verbind,  aiit  relictit  Apolloniae  eU. 

eoaiectiira  iudieani'^  Ein  eben  lo  feiner  «la  TOn  dem  lonif  Ahlt- 
chen:  eoHieeturam  f&eere  renohiedener  Anidrnck.  Plin.  Epp.  IV,  37 
cxtr.  Poiiii  ex  hoc  taeeie  cnnleetarBD,  qnam  ail  emeudalin  adoleaeeai.  — 
Jenei  entiprieht  mehr  Boaem;  «n-atAe«,  (Ich  dtuktn  könntn.  ßatdi' 
BBt.  c,  1P0.  eo^iieetan», 

iptt  Bl  ele.]    Wie  bei  PraepoHUonen ,  t.  |I.  33.  III,  6.   »o  findet 


gL,_._b,Coo^le 


-454     .  C.  lUL.  CAESABIS 

Cap.  IjXXIX.    lis  de  eausais  uterqne  eoram  cel«ti< 

lati  Btadebat,  et  suig  iit  esset  auxilio,  et  ad  opprinien- 
dos  adversarios  ue  occasioni  tetnpons  deesset.  Sed  C'ae- 
.«arem  Apollonia  a  directo  itinere  avertra^t:  Fmupeios  p^ 
Candariam  iter  in  Macedoniam  expediium  faabebat.  Ac- 
cecisit  etiam  ex  improviso  aliud  iiKomiqodam ,  qned  Dot 
inttias,  qui  Aittt  complures  castris  Scipionis  castia  voUala 
haboisBet ,  rei  fminentaiiae  caiissa  ab  eo  discesseiat  el 
HeFacleam,  quae  CBt  »ubiecia  CaDdaviae,  itec  fecenit,  ul 

■■eh  btl  Ce^janf-tionfn  M«  Aiiailr»ph»  Ütttt,  dodi  icltBCT..  Asaaircr 
KIcUc  iitt  sehr  prägnant  ipie  bervorgikobca ;  der  von  ut  abhängige  Sali 
tritt  dngegea  xurQelr.  Vergl.  unt.  c.  !!).  in.  aai*  ut,  n.;  ad  (fpprimcndol 
«dt-,  ne  —  e.  SJ.  limalque  In  itintre  Ht  aliciuaro  occuisnem  —  nait- 
CJHierelur.  Daoiit  analog  c.  Ol.  niUiipuUrcB  in«i  gui  [uialii.  e.  J09. 
ritra  oppidom  ti  tuet  dimicandam.  Ibid.  ivgem  ■(  In  aua  pateitale 
babcret.  c.  113.  f.  Haec  dual  —  gcruiitur.    Dich  lelilre  leb^  bäotg. 

CAP,  LXXIX.  Sali  at  —  et  —  b«]  Analog:  affue  —  et.  Ob. 
r,  CO. 

atcatiani  temptrit  demet]  8o  Lir..  XXII,  S9  cxtr.  B*qDe  oeea- 
iiem'  luaa  dtiia,  tieque  luain  oeeaiianeM  hoiti  dci.  V«rgl.  U.  G.  VII^ 
4i  "Ir-^o-  ob-  >i  40.  p.  120.  So  hei  Den«ltlien.  verband.  nnSita  lat- 
Ijov  p'^ä'iSgat  nagaXiiiiiar.  Olfnlb.  IL  p.  !4.  Deigl.  oK:  ö  rät  «gay- 
fiütvr  xat^ö^  CoTon.  p.  3dl.  Kelond.  ekarakterisL  d«  [alt.  Legat, 
p.  343.  noiitiixi«  avfißaiytt  jiolliär  ngaj'/mttv  xai  /iij/äXair  mH^av  tr 
' ßQaxü  Xll'""f  t^rna^ai,  Sr  iiir  xit  iiioif  naS-Vff;  loJ?  tmrxloK  xoJ 
^oS^,  mAir  üxioSi  nau/i  T^öi-'*  etö^  ie  Xmat  oivoai.  Endlieb  iit  mit 
äeeti»  occaaiooi  la  rergl.  BnokitixtoO-iu  xiagoi. 

a  direelo  tl. . as<rtrra< ] .  Nach  Oad.  „fecerat,  nl  a  reoi«  itinere 
■e  (ApolloDiam)  verana  viam  flecterel."  Anal.  onl.  a&  eiui  ttmicitia 
WBtrlerat.  Direttat  eriliprielil  uHaerm:  grade  aat,  grade  noraara, 
gebend,  wobei  man  lientt,  dafi  Jemand  gleiEhaam  nach  genomniBer 
Mentur  ■eiaem  Ziele' an f  den  uäehalen  Wege  sueilt,  ^ao  mit  Duck' 
lieht  Bu[  eine  Linie  iwiachen  Subjekt  u.  Vb}ek{.  S«  l.iv.  XXII,  47«  3. 
tn  direetam  u(ri<Di|ae  nitentea.  Reclu»  olt  mit.j'enein.Terwechi.  iat  ab. 
•olnt  am.  grade,  im  Gegenaati  dea  eircuilui,  der  ambagei ;  dea 
Krummen.  B.  6.  VII,  46.  n,  Llr.  XXVI,  43.  bin«  rectut  in  Africam 
cuTiui  eat.  '        , 

eatlra  ceHata^     Vergl.   an  B.  O.  VIII,  0. 

ifui  —  Aaiaiitel']  Der  Conjanlrlir,  wie  aon*t,  1.  II,  10  la.  wegen 
>  Reimiachung  dea  lutüfiUnen  Urtheila:  der  dntA,  er,  der  etc.  gehabt 
halte.  Vergl.  Bsier  m  Cic.  Uff.  III,  31.  p.  397.  Matthiä  in  Wolfi  AnaL 
III.  S>  13.  Lehneicbe  Beiap.  Eclog.  Ciceron.  p.  158.  Bremi  m  Nep. 
Agea.  6,  '2.  Auch  B.  G.  V,  33.  —  Auanabmen  von  dieaem  Spracfagebr. 
bei  den  Verhia:  pcsie,  »porUt,  debere  elc.  s.  2.  g.  EIS.  Cic.  al  Alt. 
X,  IG.  Cato,  gai  SieiJiain  tenere  pottiit,  et  ai  lenniaaet,  OmDea  boni 
ad  eun  le  contnllHenl,  Syrocuiia  profectna  eat. 

_  .tubieclm  Can^aviael  Cfr.  üb.  tubiic.  vnn  Peraon.  ob.  c.  37.  nnt. 
SS  in.  Hon  v«rg).  \,W.  XXXVIII,  3,  T.  vallei  tubieclar  rnpibua.  Id. 
II,  7,  II,  Uererasi  nou  in  plannni  modo  aedea,  aed  eolli  etiam  sabiiciam. 
Daa  tiegenibeil  ibid.  Kthopiam  occupare  labet  oppotlnne  Argitheae  im- 
mmenlem.     Von  Candatia  ■.  c.  II. 


bvCoüglc 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  lU.  CAP.   79.      455 

ipaa  fortnna  illum  obiic^re  Ponipeio  videretur.  Htiec  ad 
h1  tetnpus  Caesar  ignorabat.  Simul,  a  Pompeio  Htterit 
per  omnes  provincias  civitatcsque  dimissts  de'  proelio  ad 
Df rrhachiuin  facto ,  latiua  inflatiusqae  multo ,  ^uaia  ret 
erat  geata,  fama  percrebruerat,  pvltum  /tigere  Caeserem, 
paene  omnibm  copiit  aminis:  baec  itinera  infesta  reddi- 
derat,  baec  civltafes.  Donnullae  ab  eiu^  amiciiia  averterat. 
Qaibns  accidit  rebus,  ul  plaribtu  dimissi  kioeribus,  a 
Caesare  ad  Dotnitium,  et  ab  Doinitio  adCaesatem,  oalla 
ratiane  iter  conficere  possent.  Sed  Allobroges,  RoscilU 
atque  Aegi  familiäres,  quos  perfugigse  ad  Tomp^ium  de- 
uonstrayimas ,   conspicati  in  itinere  exploratores  Domitii, 

ad  id  Uaput  ]  S.  I,  34.  '  Wir  iSgta  iitchtraglieb  bei ,  daf)  ad  td 
temp.  dDrchani  der  UTbedeDfang  von  {(  getrcD,  eine  Ztlt  oitT  elnea 
MomtHt  denelben  beieicbnel,  deren  Verhältnille ,  Wirkniigen,  Bigen- 
IhQmlichkeiteD  beionden  in  Betraehl  gezogen  werden.  Demaach  liegt 
In  id  temp.  Immer  eine  4b$tralttiiin  dei  Urlbellen  den  ond  eine  betondre 
Beziehang  ait  die  TJmttänile  und  Pertonen.  Shenao:  fd  atlntii  lan 
■umn«,  Dt  omiiin  —  forliter  feire  dfbeitmai  Cie.  ad  DIv.  VI,  31  exlr. 
dat.  Korlt.  Eben  ao  ad  id,  t.  B.  Liv.  I,  s,  3.  ad  id  paatorei  qiioqne 
aecetterani  d.  I.  aiia\.  tu  an  var)i<rer wähnten  Tfiataatke,  in  dem 
VnutaHde  dah  etc.  In  aalcbem  Falle  nnaer:  su  deoi  =  aofserdem; 
ebenfslli  in  abalraktera  Sinne.  Daher  ia(  aberall  i»  ek>  daa  abitrakta 
Frononi.  der  dHlten  Peraon,  ao  wie  ilU  dai  ketilrete.  '  Die  Zeil  hitlo. 
ritch  aofgefar«!  und  in  ao  fern  dei  Sprechende  darin  Übt  nnä  trirUbb 
begriffen  Itt,  driiekt  ana :  hac  lempui.   Ifr.  1,  37.  p.  lU.  ' 

latiui  iBflalinigue'i     Ob.  II,  17. 

^uiii«  re*  erat  geital  Liv.  I,  2,  3.  nloiia  plna,  gueim  aalll  Inlnm 
tiaet  accolii,  rem  Troianam  creiceie  ralui.  —  Nicht  immer  wird  be* 
kanaflieb  nach  CoiKparaÜKen  der  lum  Ma/nlab»  dienende  Salz  oder 
Gedanta  Leigetagtioft  rnnfi  er  ana  den  Zuiammenbange  ergänit  «er- 
den. Vergl.  Hermann  za  Viger.   p,  718.  cd.  IV. 

puhuit  fUgere']  Caei.  «^  getehlagen  a,  flieAe.  8o  wird  oH  naetl 
einer  Piarogalive  der  lalein.  Sprache  eine  Handttmg  od.  ein  Zuiland, 
welche  all  Antecedentia  mit  dem  Centeguen*  verbunden  dargealellt  wer- 
den, dnreh  dai  Parlicip  Peifect.  Paai.  anagedrückl  ond  dem  ObjeU« 
ala  Attribut  beigelegl,  waa  nnare  Sprache  von  dem  Subjekte  aji  Hand- 
lung oder  Tbitigleii  aniaagt.  Taelt.  Agr.  37.  in.  nl  Agticola  ^tiatnor 
eqoilnm  alai  venlenlibDi  oppoautaael  quanloque  ferocina  Bceucurrerant, 
tanto  aeriua  pultot  In  fugam  disieeiuet,  Deigl.  N'ep.  Hannib.  4.  Bau- 
nlbal  C.  Flaminium  conaulem  apud  Traiiuienum  com  exercila  iniidilB 
cinumventam  «ecidit.  Cie.  Verr.  IV,  5».  aignum  illnd  lovil,  qned  tu 
MacedonJB  captum  in  Capilotio  potuit  Flamlninoa.  Sehr  gewinnt  ta 
die  CancinaitSt. 

hate  itinera  —  reddiderat  —  averterat']  Eine  andre  Letart  war; 
reddiderant  etc.  Da  die  Fama,  auf  die  aich  Jene  Praedikale  belieben, 
mlleiit  Uauplfaktam,  ala  erfolgt,  verhreitet  halte,  pultuai  fugere  Caei.; 
«o  konnte  onmuglicb  han  aur  Beielcbniuig  Jenea  Faktnmt  gebraucbt 
warlen.    Ea .würde  richtiger  bellten:  id. 

pluHiu*  —  iliKnibni']    S.  oL.  c.  73.  cempturibut  portit. 


gL,_._b,Coo^le 


4W  C.  lUL.   CAESABIS 

9en  priKtioa  «na  consnennliiie ,  qaoi  nna  In  GdBa  heQa 
gesseranl,  ua  glcria  elali,  cnocts,  nt  etaot  asta,  «- 
pOHaerant  et  Caegani  profectiooem  M  BdveDtbm  Ponpni 
riocnerant.  A  qnibns  Domit'ma  cerftor  factns,  vix  ^aatnor 
boniran  epatio  aatecedeiu ,  hostiHia  beoeficio  pericalim 
vilarit  et  od  Aeginiaia,  qaod  est  obiectnm  oppomlnnqae 
Tbessaliae,  Caetaii  Tcoienti  ocenrril. 

Cap.  LXXX.  CoDinncto  exereitn,  Caesar  Gomphoc 
'pervenit,  quod  ett  oppiduin  prinmin  Thesaaliae  venwad- 
bu8  ab  Epiro,  qnae  gens  paucis  ante  mensibiu  nitro  ad 
Cnesarem  legatot  tniaerat,  ut  snis  omnibas  facnliatiboa 
uterelnr,  praesidiamque  ab  eo  inilitnni  peiierat.  Sed  «o 
fama  iam  praecnrrerat ,  quam  snpra  docairnns,  de  proelio 
D^rrhacbino ,   quod  muliia  auxerat  parlibna.     Itaqae  An- 


$ua  eitn$MehiiHaei  VoB  »itt,  AU*t.  ■.  II,  11.  f.  349.  Briiptct« 
■och  c.  104.  fuadaBi  notitia  Srptimii  ptodntlBi.  c  101.  Dt,  qDBai  icnl* 
magttitadiiu  Ttnii  latiui  lerpHct.  c.  113.  more  pracdonoB  diripele  csM- 
.  «neiuyiil.     Dibin  rcckna  d»u  aock  c.  101.  Ibl  eam  rtx  trat.  — 

guataor  horantm  tpalio  ]  AhlBtiv  de«  Habe*.  Z.  fi.  48T.  SMUlh. 
{.  140.  8.41».  %.  154-  a.  -I9S. 

CAP.  LXXX.  Coittautta  axtreitu\  Uat.  c.  83.  n.  du»but  exer- 
etMu*  MMtunelU.   Ctr.  ob.  c  34. 

vtmiemMHt  ab  Effrel  Btilpfela  iboUcbcr  topaKrapkiickec  Bc- 
•lipmaagea  fBb  Gronai.  in  Ltr.  I,  S,  9.  la:  Iscnn,  iiai  nanc  Mpti» 
äfteendentibiu  InKr  duoi  lucoi  eat,  A'llvni  «picit.  8uct.  V<«p.  I. 
■.•CD!  alian  uane  m  Surtia  äyoletium  tmutibia  in  nonle  inmms  wf- 
pcUatnr  Veipaiiae.  '' 

gtiat  gen$'\  Ninl.  Thetlali,  nit  Bükiter  Boiehang  aaf :  GampU 
OfpUo«!  TAtttaliae;  wonach  die  Bemerk,  xn  B.  G.  U,  I.  n.  IV,  I. 
genaner  m  beitimmen.  Vcrgl.  über  dii'e  AUraitiam  de«  Froasa.  leUt, 
ia.Cca««,  bi  AanierM  ■.  Cot.  bei  Appo*iliaBCD  in  I,  IS.  a.  G.  tl,  I. 
■SufMoaeat«,  —  ^nod  appidum.  W«gea  VerlMUchuug  dar  Begriff»  VAa 
Land  <t,  Volk  vtrgl.  Bremt  xd  Nap.  Dat.  4,  I,  Aipii  Cataaniam  Uae- 
bat:   quBC  gtnt  lacal  appra  CiKciam.    Kigaatl.  -WelanjriBia. 

legmtet  miterat,  %t  ttc]  Davon  ob.  c.  34.  Uab.  nt  —  Htrretiar 
Datb  legaloi  mliit,  wie  nnt.  sunciot  mlltil,  »t  etc.  wofür  roltaländlg: 
gni  dieerent,  dtclarartnt,  tigitificartnt  «ergl.  ah,  II,  3Q.  p.  271.  BicbI 
M  Allle.  'iD,  I.  Van  jener  Tollitändigen  Art  in  apreeban  enden  aiek 
BOeb  Beiipiele ,  aaraer  B.  (J,  I,  34.  Placutl  «i,  u(  ad  Ariaviitam  legalaa 
mlUmret,  gut  .ab  <a  'pntulto'tHt ,  ati  aliqnem  Jocnm  —  dieerat.  Lir., 
XXV,  31>  3.  Lcgaito»  ad  eoDanlem  miMhhJ,  f  ■■  sHuataraai.  Daa.  Drakb. 
Nep.  Them.  4,  S.  de  lerria  «nii  6d<Ua>iniam  .ad  flegen  aiiait,  «f  el 
imtteiaret  Hii  rerUc,  adTcnarloa  eisa  ia  fnga  eiae.  Cfr.  aa  I,  40, 
pahitlabtr»  nitlebat. 

falua  —  quam  —  rfaeaimai}  I.  c.  an,  te/<(,  tiuimedi.  Ob.  c  It. 
qnam  enant,  ia  guibat  demnnitravl  anguiliii.  Veifgi.  Bainab.  g.  158, 
8.  959. 

multia  mtjrerat  parUbut]     8e.  üuat;  mit  naoLiicbt  auf  o,73  «ifr. 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  in.  CAP.80.      4fi7 

drostheii«B>  praettir  Tfaenaliaet  qnnin  le  victoriae  Pom- 
peii  comiiem  esse  mallet,  qnam  socinm  Caesaiis  ia  rebuk 
stlveraig,  omnem  ex  agris  maltitndinem  servomm  bc  U- 
beromm  in  oppidiira  cogit  portas^ne  praeeludit  et  ad  Sol- 
pioneiR  Ponipeiumqae  nuncios  mitlit,  nt  sibi  subsidio  ve- 
niani;  le  confidere  munitionibiis  appidi,  st  celeriter  snc- 
cnrratnr:  longinqnam  obpiignaiionem  suslinere  doo  posse. 
Scipio,  (tiaceMiii  exercitimm  ab  Dyrrfaachio  cognito,  L&- 
rissam  legionei  addnxerat:  Pompeiua  nondnm  Tbewalia« 
adpropinqnabal.  C&esax ,  castrig  munitis,  scalas  mugcu- 
lesqne  ad  repentinam  oppngnationem  fieri  et  crates  parari 
iiHsit.  Qnibiu  rebos  efTectis,  cobortatna  milites  docnit« 
qnantiim  aHnm  haberet  ad  sublevandam  omniam  remm 
inopiam  potiri  oppido  pleno  atqae  opnlento;  simuT  reli- 
quis  civitatibiis  huins  urbia  exemplo  inffxie  tertorem;  et 
id  fieri  celeriter,  prlnsquam  anxilia  conenrrerent.  Itaqne, 
usus  singulari  militum  stadio,  eodem,  quo  venerat,  dia 
post  horam  nonam  oppidum  altissimis  moenibns  oppngnar« 
adgressus,  ante  solia  occasuin.  expngpavi^  et  ad  diripien- 
dum  militibuB  conceasit;  gtatimque  ab  oppido  casffa  movit 

paetar  TAaial,  1  AkodId«  PcdliD.  sn  CIc.  Varr.  I,  14.  „Vatere* 
OBBaa^aglitralna,  ch/  parket  ererciliti ,  praetortm  BppeJIiTcnint." 
Wir  trkannan  in  diaiar  BeneDnang  danAll-Theaui.  To^aj.  Nach  Fall ax 
I,  128.  Tioi.(ita^z'"i'  f^  &izTak(S*  tafoi.  Damit  vcrgL  WachiiantlL 
Uellen.  Altcrtkoioik.  I.  I.  S.  129.  „Lariaaa,  ala  Sita  dea  altfilrill.  Gc- 
ieUtcbb  dar  Aleuaden,  bchaDpIcla  iu  ThaaaalicB  «In  PHncxpat  bia  iv 
daa  ParacrkTicgco.  Di«  Theaialier  varen  trähei  aa  einet  Waffeugt- 
noaaoiHckaft  antet  einem  Krlegaobcratan  Tage*  Teiboodeo. 

M  —  victorian  camittm  eilt  maäet')  Ackol.  Ncp.  Tlaiotk.  4,  S> 
nt  malltt  le  eapltia  periculBm  adire.     S.  an  SalL  Cal.  1,  1.  tet>  afndent 

pratilart.     Z.  S-  BO?-   Bea,  Oehiaer  in  Eolog.  Cie.  p.  83 Wie  hier 

bei  Lii^  XXII,  GO,  13.  vlctodM  o«»e*.  Tae.  Ann.  III,  15,  in.  leeiam 
aa  calnrcanqae  forlnnae  et,  al  it«  ferrel,  eemitam  ezitü  pniuillebat. 
Sa  VeUeL  II,  50,  HiipaaicBaia  nililia«  eame«.  Dmgtg.  ibid.  c  80,  3. 
iDaliiia  in  atitmm  vietoria  conea.    Daa.  Rahnk. 

langinquam  oppufa.]  Longinq.  von  dar  Zeildmur,  tob  den,  wM 
atah  bt  die  Läng»  lieht  a.  B.  «.  I,  47.  p.  100.  Bieoi  in  Ncp.  Tham. 
4,  3.  eroDsr.  Obiarratt  IV,  II.  p.  434.  ed.  Fr.  —  Heb.  AtcM«K  ab 
Djrrh.  a.  e.  0.  n.  II,  3.  Id. 

paUri  apptio]     Inßi^tiv  alt  Siajtiit  det  Salita.  Qb.  I,  4g.  p.  1S4. 
qnibiia  erat  procKre  traHinare  ILomea;   D.  o.  64.  in.  c«nia£iiliir  —  uo-  - 
viaaluoa  prtmi,   Vergl.  Crolefend  j.  304. 

arUt  extatpja]     1.  e.  in  hac  nrb«  cxpognand»  edlto.    8.  B.  G.  I,  31. 

ttid/iari}  D.i.  f/ml  aimn-,  d^/f  (Kena)  diel»  acbnall  geicbilie. 
fi.  ob.  e.  73.   Kein;.  Cieer.  p.  3C. 

MKt  —  thnits  I    Vergl.  I,  S6.  In. 


L.gL,...b,GOO^IC 


460  C.  lUL.  CAESABIS 

cani  et  alienira  illi  inbet  praetoriara  tendi.  Aoctia  copiis 
Pompeii  daobusqne  magnis  exercitibiu  coninnctis,  pristina 
onniam  confirmatnr  opinio  et  spes  victoriae  aagetui  ade«, 
nt^  qoidqoid  intereederet  temporiB,  id  norari  redilam  in 
Italiam  viderelnr;  et,  ri  qnando  qnid  Pompeins  tardius 
ent  coiiflideratim  faceret,  nnhis  esse  negotiam  din,  aed 
illam  delectari  imperio  et  conrolareB  praetoriosqae  xeiro- 
nm  habere,  nnmero  dieerent.  lamqae  inter  ■•  palam  de 
praemiis  ac  Bacerdotiis  cöntendebaDt ,  in  aonoaqne  comn- 
latnm  definiebftnt;  alii  domos  bonaque  eornm,  qni  in  ca- 
atris  erant  Caesaris,  pelebant:  nagnaque  inter  eos  ia  con- 
silio  fait  eoDtroversia,  oporleretne  L.  Hilri,  qnod  is  a 
Pompeto  ad  Parthoa  misBoa  eBset,  proximis  comitiis  prae- 
toriü  absentiB  rarionem  haberi :  qnom  eins  neceBsarii  fideia 
imploraient  Poupeii,  praestaret,  qnod  ptoficificenti  rece- 
pisset)   ne  per  eins  anctoritatem  deceptus  videretar;  leli- 

praetarimm  tenJl]  Taniltrt  nlcbt  ■«ItcB  ahiolat:  flr  teniaria  oi. 
tmhtriuitula  figcra.  Oft  bei  Tult.  i.  B.  Abb.  XIII,  lA.  Aach  CuL  X, 
T,  30.    plscebit  cxccdere  nrbe  il  lendert  in  campo, 

UUm  dtlectari  et  —  iaberti  Wcchiel  dci  Atlivi  u.  Patitl».  ob. 
42.  9.  400.  1,  et  cs(r.  Unire  Sielle  halt«  walirieh.  T»r  Aogen  PluUrck 
Ponp,  c  6T.  yitam  «r  von  Ponipei.  »Kti  ir  aiiJcu;  ipi  nöi  »taaßiHiiit- 
tfif ,    w«  DU  Xviaafa  unumfimiyiii' ,   alln  t^v  jimftia  Kii  T^r  ß^vltfr, 

inUr  f«  —  de  pratimiii  ae  laeerdetüi  «<«.]  Statt  prataUt  icbloc 
Itarll.  van  proflurU ;  bciond,  weU  Plnt.  Pamp.  07.  orwiliat;  oi  /liti 
imaiilat  ^iif  icoi  mgtniifiai;  Iv  tä  ari/itiojiiSia  t/irärta.  Wir  glaabcn, 
Ciei.  vflrde  d*  praelan«  nicht  gaachrleben  haben;  höcliileBi:  piaetnra. 
Ueber  die  renebicdcBen  taverdoUm  tergl.  Heiacec.  Antlq.  p.  aS7> 
Dann  man  nnteriehicd  16  lii/äo&at  nol  ö^xii«,  «ia  tacerddlfn  a.  »a- 
gi$lrafat.  Da  bbq  beidallei  Wardtn  Anaore«  genannt  warden,  *o  or- 
Uirea  wfr  praevia  Kr  tinen  Wecbielbegr.  von  bonvret.  Wie  bet 
Cteara  Oral.  I,  J.  Terboiid.  Tema,  inalD»  et  honeitnt  \that  ^bonTibittf 
prmtmiii  Uque  ^lenaor«  decotatnr.  —  Speelell  nennt  Caea.  r.  83  axtr. 
piaemia  pecunitit. 

ad  PoTlhot'l  Um  den  König  Oradei  in  einem  BBn^niMe  nit  aiek 
aa  varmögeo.  Die  ctwai  dreiite  Fordernsg  deaielben,  data  ihis  Sj/rUn 
■bKetretan  werden  lalle,  aerichlDg  dei  Pouipeln*  Plan. 

prorimit  —  een^iiVr  ]  Ob.  c.  71.  duobn*  prodiit.  Z.  g.  479. 
Banib.  j.  148.  8.  450.  Go  Im  firieeh.  bei  Namen  beiliger  Feite.  Veifl. 
Boat  gr.  Gr.  S.  SIS.  Mattbla«  gr.  9r.  8.  743.  Dahin  gebären  aaek 
die   eifentl.  /^iroicaanatamieD »    Jlv&oi  xai  Jt&ftii  voi  NtfU^,    Plat. 

praeilarel']  Dieter  Modut  eehortati«.  ahne  ttt,  nach  VeiUs  dea 
BKUdb,  iit  bekannt.    Uh.  e.  23.  p.  370.   Ramih.  S.  7G3. 

reeepitt»t]  Oafdr,  offenbar  aii  Glouea  in  einlff.  Editt.  n.  MSS. 
premiiiitet  Meli  repromiiiMel,  d.  i.  [eierlioh  rerapreclieB.  Cfr.  Biuai 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CtVILI  LIB.  HL  CAP.  63.      461 

qni,  in  labore  pari  ae  pericalo,  ne  nnns  omnes  antecsde- 
nt,  recoBBreDt. 

Cap:  LXXXm.  lam  de  BBcerdotio  Caesaris  Dotni- 
tins,  Scipio  Spintherqne  Lenlulns,  qnotidianis  eoDtentio> 
'  nibos  ad  gfravissitnas  Terboratn  contumelias  palam  descen- 
deroDt:  qouni  LenmlDS  aetatis  honorem  ontentaret,  Domi- 
tins  nrbanara  grätiam  digaitatemque  iaclaret,  Scipio  ad- 
finitate  Pompeii  confideret  Postalavit  etiam  L.  Afraniant 
proditionis  exercitos  Attius  Rnfiia  apnd  Pompeium,  quod 
gestsm  in  Hispania  diceret.    Et  L.  Dontitimi  in  consilio 

n  Soet  TIb.  17.  nnd  promi$traL     Cfr.  ob.  c.  17.   p.  358.     Vthet  Ha 
Conilrnkt.  mit  dem  Objtkle  vergl.  Ramih.  S-  124.  S.  373. 

ptr  elut  auctorilattm'j     ETgestl.  per  eum.   Allelo  glimpfliiker  «ut.    ' 
gedrackl    durch  per    aitct.   Ib    io    fern   Pompai.   ai   augetanen   hatte. 
y,Aucloritate  alicuiin  Dtimar,   qaum  eum  ■nclOTem,  approbatorem ,  C07t- 
gentieBtem  nobii  dicimni,"     Cfr.  Erneati    in  Ci.  Cie. 

ne  antettderet,  reeutaref^  Vergl.  Z.  g.  543.  n.  B.  6.  I,  31.  ne- 
que  recDiataroa ,  fuoainut  inb  illorDm  ditione  eaienl.  IV,  7.  neqna 
tarnen  rtctiiart,  guia  armii  eonleudanl.  Souit  mit  dem  Aecaiativ,  ObjelilL 

CAP.  LXXXIM.  Bt  laeerdoHa  Canarit^  Plotareh.  Pomp.  e.  87. 
.JiKctf^i  Si  Kol  Jofurif  mal  Stmluri  ja'jl  ■nj'i  Kaloa^ot  äqgwQuavrtit 
tfiäti  faat  nid  ^tlortixtM  Msi  dijttiadv.  Sa  lagt  auch  Cie.  Sen.  e.  9 
cxlr.  L.  MelElIum  memini  poer,  qui  pontifes-  ataximut  faclua,  vlgintl 
et  duoa  aiiDDi  ei  tacerdolio  praefail.  Wie  Caeaar  d«a  PontÜkst  ertangt, 
Jaraber  Sncten.  Ciei.   IS. 

ad  —  eattlnraetiat  deictnifrent  1  Vergl.  üb.  dieae  metapbor.  Bed. 
TOn  dfitend.  B.  6.  VII,  33.  Aebnt.  Iit  decurrere,  rem  deducere.  8.  ob. 
1,  4  exlr.  Feriafum  coutumeliae  lind  abiichllicb  vod  Ca«,  genannt; 
rtröalinianeo,  lum  Un^riclilede  von  Atalinjnrien,  die  alt  dam  grleeli, 
ä^d^if  u.  vßijCiut   entiprechen,    Vergl.  1,  &.  p.  47. 

quam  Lentalnt  —  eifeslarel]  Qavm  dient  oft  In  Nebeniitiaa 
mr  hitttritchen  neterminalion  ol.  Epexfgetiit  einca  allgemein  ange- 
deuteten FBltani*  od.  Oedankeni.  Ob.  e.  82.  qaum  eiua  ueceiaaril  fldera 
fmplorarent;  kAnnte  fQglich  mit  den  Ablativ,  abtat,  wccbieln,  nenn 
Mieht  grade  der  Begiifl  dei  daaali  d.  i.  de*  hittariteht*  b.  Umpartllem 
vorgehoben  werden,  und  nigleiek  dai  Urthtit  dnrcb  die  logiicbe  Var- 
blndnng  eineii  Faklnmi  mit  einem  abatiaklen  9edanke|i  anigeiprocben 
werden  aollte.  Vetgl.  ob.  c.  72.  —  Man  beaebte  die  Gradation  Ton 
etltntare,  jactare,  ctufidtre.  Die  a^finilat  dei  Scipio  mit  Pempei. 
ab.  i,  4.  wo  ale  aecettüuda.  S.  Flut.  (laei.  c.  30.  Scipio'a  Toehler 
Cantelia  vtx  dea  Pompei,  Gemablin. 

pottulanlt  —  praditioait  ]  „Pottulare  proprle  eit  In  cauai*  privatli 
pra^orem  rogare,  ut  liceat  actionem  allcal  intendere.  In  eaniia  pnbli- 
eta  anleB,  Bt  liceat  nomon  deferre:  unde  per  meloiiynilam  aateceden 
tli  pro  conaequente,  pro  aetutare  diEilur."  Erneati  In  Cl  Cie.  Cfr 
Ueiuecc.  Anliq.  p.  673.     OR  von  Tacilai  gebr. 

guad  gettuat  ~  diceret'\  Man  bält  inigemein  dieie  Stelle  für 
etogeichaben.  Kuin  aber  uobedeoklieh  quod  —  geltum  per -Sj-ntheiin 
Auf  du  dureb  proditie  exercilui  angedeolete  Paetnm  belogen  werden 
■o  ichel&t  no*  daa  einfachat«  ib  leaeo;  dicereturt  inmal  di  In  1  Cnd 
aa  leaen :  eidertiur.    Dann  beterf  ucb  der  '  CoiytiiiHtp  keiner  Becht 


462      .      .       C.  IUL..CAESAR1S    . 

dixit,   pjbaeere  sibi,   bello   confccto,   lenias   tabdias  dun 

ad  tadicandum  üb,  qui  ordinis  essent  senatorü  belloqiie 
uns  csm'ip»»  interfuissent ,  seotentiasque  de  sin^^IIs  fer- 
rent,  qui  Komae  remansissent,.  quique  iotra  praesidia  Pom- 
peü  fuissent  neque  operam  in  re  militari  praeslitissent : 
anam  fore  tabellain,  qni  liberandos  omni  periculo  cense- 
cent;  alteram,  qui  capitis  damnarent;  tertiam,  qiii  pecnnia 
miiltaient.  Fosiremo  omnes  aut  de  honoiibus  suia  aut 
de  pracmiis  pecuniae  aut  dd  perseqaendis  iaiiuicitüg  age- 
bant;  nec^quibn«  rationibus  snperarepoiiEem,  sed,  quem- 
admodnm  nli  victoiia  deberent,  cogitabant. 

ferllgung,  !a  ao  fein  dirin  ■Digciproclen  liegt  dai  ttthjeltiv«  Motfr, 
du  den  Altiu*  lU  jener  Auklage  bei  Pomp,  vertnochle  and  feoraaf  er 
■ein  Vertahren  griindde. 

L.  Damillul]  Plntarcli.  Pomp.  c.  GT.  AoiUiiov  ö  Altößa^ßoe. 
Sein  Tsd  unl.  o.  QD.  Ein  indrei  Cii.  Dan'it.  CeMnut  Ton  Caeiir« 
Partei  ob.  e.  78, 

placere  —  darij  Sali.  Ing.  28,  1.  plaeeretne  legaloi  Ingurlbae 
rect>t  motnibnil  la  lolcben  Fallen  iil  der  JaUnilir  nur  Stell rerlrtter 
eioei  Sabjttti. 

terant  tabeltatl  „Tabellai,  quiboa  in  coiniliii  lulfrsgta,  Eo  fadi- 
dil  acnlenliie  ferebanlur.  Lude  legei  labellariat  dklae."  Erneitl  in 
Cl.  Cic.  "Terime  ==  jtdem  Senator  rfreif  näml.  j«dei  Täfelcben  it- 
nndrrt  beieithnet  oder  tnnrguirl,  nach  dem  dreifach  verscbiedeoen 
Zvcclc.  —  Dafa  In-nt,  ob,  I.  IG.  gleich  aiyd  dein:  Iret  timul  *.  irt- 
plicrt;  dagegen  irtni  aa  Viel  bIh  tret  ordine  ef  »patio  hei  teiupoTii\r  — 
ergiebl  lieh  aua  B.  G.  I,  53.  vergl.  ttaiuah.  £.  ISO.  S.  514.  Eben  ■» 
Irigemini  =  drillinge  (rcspeclu  naiAeri  et  temporit)  degeg.  lergrmiDi 
gleieb  tn'corparti,  tetpeclu  numeri  et  fOrmae.  CCr.  üudeudorp  in  Suel. 
Oct,  t.  74.  ■ 

ieHleitliatque  /srrent]  Kuiu  üVreoir  TOn  plaetre  abhängig,  aji 
eioem  Sj'Don.  von  utile,  tuaderB  ele.  S.  ob.  I,  21.  Einen  abnlichen 
Wechael  der  Conatrukl.  lejgle  Held  in  B.  G.  I(,  10.  opUmnm  ene 
conillluirvnl  domum  laam  qoentqne  reperli  et  nndlque  —  cenvtairenl. 
S.  daa.  untre  Aiimert.  p.  ISO. 

inira  praeiidia  faUteM  ]  D.  1.  dU  (ich  bei  dem  Heere  befinden, 
Innertfalh  des  von  den  Pampeianern  eingenommnen  Bai/»B'i ;  innerhalb 
der  Linie.  Da  wurde  vielleicbl  Cictro  einer  von  den  hier  beiticbne- 
ten  geweien  ■e}'n ,  dec  nach  l'lut.  Cic.  c.  30.  ÖJ.uf  ^ivj'or.tö  Vvat^i- 
tiiioaai,    und  nach  der  ibid.  C.  38,  gegebnen  Si-hildecong  , 

negue  —  praeslilifteati     I.  e.   »egue  tarnen.     Ob,  75.   Dafür;   qui 

III.  bt,  3.   Conaul  —  laudare   forlet,  inerepare,   aicubi   legniqr  pogna 

Ulan  /ore  tabetlam,  gni  e'/c]  ludn.  Ichlug  Tot:  gaa,  wai  Ond. 
nlclit  verwirft;  Held  luppllrt:  iie.  Ricbliger  Battniil.  toruin;  wie  dem 
Sinne  and  Gednnkeu  nach  nicht  ander»  möglich  r  e*  Ul  der  GeuiliT 
Sabjeclt  od.  aiiclaris  tfntentiae.  Eben  ao  gut  konnte  ea  lieiben:  una 
Ht  lententia  lignificelur  eoruia ,  qui  elc.   Ctr.  Raniah.   S.  3.^8.  c. 

äe  perteqaeudit  inimiciUii  ]     S<^1"*<":^  und  geichmaclilsa    war   ist 


gL,.._b,Coo^le 


Dß  BELL.  CIVILI  LIB.  UI.  CAP.  84.      463 

Cap.  LXX^IV.  lle  fnimentaria  praepatata  coaSr- 
madsqoe  lailitibus,  et  satis  longo  apatio  temporis  a  Dyr- 
rhachinig  proalüs  intetmisso,  quo  satis  perspectam  habere 
militum  aninium  videretur,  teotandum  Caesar  exisiimavh, 
quidnam  Pompeius  propositi  ant  volnntatis  ad  dimicandtun ' 
haberet.  Itaqae  ex.  caslrig  exercitum  ednxit  aciemqne  in- ' 
Btnixit,  priinuin  suis  locis  paulloque  a  castris  Pompeii 
longius;  conlinenlibus  verodiebus,  at  progrederelur  a  ca* 
Stria  suis  coUibusqiie  Poinpeian'is  acicm  subiicerfft.  Quae 
res  in  dies  -confirmaliorem  eius  exercitum  efiiciebat.  Su- 
perius   tainea  institulum  ia  equitibus,   quod  deraonstravi- 

(ritliere;  iafmfcit ,  wu  Davli  Ttibannle.  Wir  Tcrilebc«  ahtw  niebl  dtr- 
aoler  cio  Verfeigen  oder  Racfie  iiebiD«ii,  wie  l.  B.  iafaiiat  penegui; 
und.  ein  alere  alciDC  fotere  inteilof  auiiDJ  leaiua ;  perti'tteri  at  per- 
teeerare  la  i7i!m<ciUi$ ;  nalürlicb,  um  dann  grirgenlltcti  aeia  !UülA~ 
cAen  *H  lüliiin.  So  würde  Caca.  auf  eine  feioe  Weiie  auigcdrdckt 
haben,  wie  wenig  tie  von  dem  wutilen;  „Ural!  und  Rache  ley  Ter- 
geuea,   ouierni  Todfeind  aef  veriiehii!" 

C.IC  I.XXXIV.  Se  framentaria  praeparatal  Praepar.  lellen  In 
solcher  Besieh,  mit  fl-uta.  LIv.  %\Al,  12,  8.  in  deeem  annoi  frameittuM 
proeparare.  In  ahiii.  Bed.  von  AnichsRang  tnaUricIltr  H Ulf ■  mittel, 
Vellei.  II,  111,  2.   Oinnia  haae  (riiitra  prarparattemut  —  (clI.  mililei. 

tpalio  lemporis,  guo  — ]  Quo  nicht  ganx  gleich  dem;  patidt 
diebut  —  qaibul  —  od.  bidao,  quo  efc.  S.  ob,  II,  10.  Raunh.  fi.  1J8. 
S.  4S8.  ■oiideru  eigenl).  <a  und  durch  welchen:-  >cil.  qualenua  ipinra 
lllod  temporia  ipalium  ittlermittum  faeatlalem  dedlt  et  /ofuih  peripf> 
ciendi  mitilum  aniiooi.  Ea  itt  also  nicht  blorner  tentporaltttat,  land. 
auch  cautal.     Der  Gfuiid  liegt  auch  in :  pertpeelam  habebat, 

quidaam  pmpeiüi  elc.J  Uh.  e.  '20.  t/uliI  milidirnl  Eine  beiondre 
Feinheit  iia  Gebrauch  niit  abtirattea  Begtiffen.  Cic.  Deiof.  I.  qaiä 
nunc  mihi  animi  (it.  Beiap.  bei  Itanili.  $.  104.  S.  30J.  Ra  nähert  aich 
unterm;   wa>  wohl  i'ii  ieinem  Karte  liegi-T  wii  er    li'ilhaa  atyt 

ad  dimieanduml  Heb.  den  Cehrauch  von  ad  vcrgl,  ||,  C.  f.  235. 
Dergleichen  Struktur««,  aut  dem  ZniBiumenhange  □.  la^hehrn  Sala~ 
verhüllniKe  geriiien,  verleilen  lo  Batbariamcni  z.  B.  wenn  Jeoi.  wähole 
abioint  tu  contltuiren:  votuntai  ad  aliquil,  ohne  den  Veitjulbegr.  von 
habere  und  der  dnrau»   lich  ergebenden  Vonlellung  einei  vorirhweben. 


den  Zatcit, 

den  jenca  ad  bczeicbneti  nicht  andeil  all  in;  navei  prae- 

paralae  ad  in 

cendium.    e.   101. 

tiiii  locft 

1     Ob.  c.  4t.     Da.   falgende;   uE  collibu*  Pompcl.   acievt 

tmbiiceret  lit 

«ehr  erläalerad.     Weg.  h(  progiederelllT,   für  ita  nl,  i. 

ob.  I,  87  c 

luperiua  institntum']  Eben  lo  c.  S9  in.  Saperiai  mit  Gciieh.  auf 
dai  c.  75.   Angegebene.  Jtlor.  verweilt  aucri  auf  B.  G.  1,  48. 

iR  eguitibui}  Bei  der  Reiterei.  Faxt  ichelnt  el,  all  habt!  in  eina* 
lokale,  blofi  räinnliche  Bedcut.  u.  egailea  atehe  metnnyiP.  für  eguitatut, 
Lelitrei  lit  bekanul ;  aliein  i'r  bei  Pertonfn  beieicbnel,  dsfi  an  dcn- 
■elben  elwai  gcicbiebt  u.  vurgebl.  Cic.  Legg.  III,  14.  Licet  tidcre  — 
i^uaecanqD«  mutalio  marum  iit  principibai  exitiierit,  eaudem  in  popul« 
■ecDtuu. 


gL,_._b,Coo^le 


«9*  C.  lUL.  CAESARIS 

mos,  mrvabat,  nt,  qnontam  namero  mnllis  partibm  esset 
Inferior,  adolegcaatei  atq^ie  expeditog,  ^x  antesignatÜR 
electos  milites  ad  pernicitatem ,  armis  inter  equitea  pro«- 
liari  inberet,    qni  qaoddUna  consaetudiae  usnia  quoqae 

»leelii»  ad  per*ic<biUm'}  Na«h  Hand  Tariell.  I,  p.  114.  ■•  fiel 
■ll  «Iwai  »(  eoram  pcrnicitala  nleretur  Caeiar;  Dt  loa  pemiciute  C«e. 
Mtrli  cammodU  intervirenl.  Allein,  ervtigt  mu,  dafi  pemir  n.  per- 
mieitai  di*  Eigemtehafl  deijsaigen  beietcliiitt,  der  mit  angettrengter 
Kraft,  pfelUchBcIl  (pcrnitor)  Ittegt  ad.  laufti  dafi  aber  beide  Wörter 
«In«  wahrgenommene  oder  kageboruc  and  alt  dem  Sabjell«  t^/hiäUe&t 
Ei|[Ciiwhali  heiekliBen,  die  alio  eiti  durch  Beobachlang  gewanncncl 
Beanltat  Tor«UHefH:  lo  daulit  um  richtiger  ad  in  der  Bedeul.  lu  neh- 
ueB  von:  teemidum,  tx ;  gleich  ad  «lemplar,  ai  apeclBtn.  C fr  -Hand 
Tun.  1.  p.  109.  BB^vtl■  iit  bw.  VeJlei.  II,  34,  I.  vlglali  quatitor  mi' 
llboi  favcBum  coaclia,  velecilate  pertiMbai,  armorun  labornniqDe  jia- 
tteutiaiiniii ,  laglilarum  nan  celeberrimii.  Dan  koiniDt  noch  die  Bcdcnt. 
Von  e/ntai,  deigj.  ex  ante§igiiaa{i  i.  I.  eig.  alteren,  minder  acKnelU 
tätilgen  Soldaten.  Ferner,  dafi  ti  einer  Angabe  dei  Zieeeit  hier  grada 
■icbt  bcdorfle,  wobl  aber  einer  Delermlnation  dei  adoletcente»  alqna 
txped.  —  Heb.  fernicitat  b.  gyn.  la  B,  G.  VIII,  36.  Unare  Erklar, 
leilati^  aarh  Sali.  lug.  03  exir.  er  capia  tabirinum  —  quam  vtlecii- 
ttmae  deiegit.  8etb»t  B.  G.  I,  48.  pedit»  vclacittimi  ac  farüitipii, 
quo»  ex  omni  copia  —  dete^ierAnt.  Die  Eigemchaft  wird  überall  her- 
Torge h allen  ?  der  Zweck   liegt  deatllch  geDog  anageiprochen  In;   armii 

artnit  —  praeliari]  Ond.  „Vebemetiter  haec  VOT  (errniAi)  inipecla 
«if  et  flljasam  arbitror,  Tel  aifjeetiiium  excidiiie,  quo  pertineat:  ne« 
Mim  placet  armatoi  reicribi  cum  Freiiiibcm.  ad  Cart.  VII,  7,  32. 
tnrin.  wollte  beifSgeii  i  leeibut ;  Oberlin :  intoUlit ,  iHtaetit.  Beil 
■immt  auch  Anilali  an  orntf.  Nach  nairer  ADiieht  ohne  Grnnd.  Oenn 
])  tat  der  Auidmck  gani  aebt  latein.  u.  bei  Caet.  D.  a.  Achnlichei  nickt 
nngewöbalich ,  i.  B.  prae/ie  canlendere,  srMii  deeertare,  armi't  dirni' 
tare,  2}  Allein  ei  itl  eben  io  gewila,  dab  dergleiebea  BeatiniiDDogea 
«inei  ferAa/begriffa  nur  Statt  6aden ,  wo  ile  nöthig  lind  nnd  durch  * 
den  Gegentats  oder  die  AUgemeiHheit  dei  rerialbegr.  bedingt:  Ole{* 
ilt  hier  -der  Fall.  Denn  B.  G.  I,  48,  haben  die  peditet  inier  equitet 
vtrtanlet  eine  ganx  andre  Beitimmung;  bei  Sali.  lag.  DI.  werden  ne- 
Uciliimi  pedite*  blofi  mit  Reiterei  abgeiandt;  at  eurta  tendant  ad  Cap. 
■am.  Lfad  lo  elw^  wäre  saeh  hier  möglich  gE-#eien.  Noch  manche 
andre  Zwecke  laieen  iicb  denken.  Armie  praeliari  heifit  alio:  lit  idII- 
ten  lieh  ihrer  eignen  o.  eigenlhämliehen ,  regelmS/iigen  Waffen  aueh 
anler  u.  »witchen  den  Reitern  bedieiien  lernen.  Man  ventehe  aber 
darnnter  Toriogaweiae  Sehaerta.  Scbild,' lam  Unterichlede  von  iaeula 
Be  tela,  die  nur  aui  der  Ferne  geicblendert  wurden,  und  bei  deren 
Gebrauche  ea  nicht  grade  nölbfg  war,  daft  die  pedilca  Stand  hielten, 
mn*  bei  armit  prbel.  voranageaetit  wird.  Warnm  B.  G.  VIII,  13.  blofa 
aUbt;  ut  eqnilibua  inlerpoaiti  proeliarentur ,  wird  jeJer  einaehen  ,  der 
die  Stellen  vergleicht.  An  untrer  Stelle  lat  die  Rede  von  Eineiereiren 
D.  re;e/m&fiigem  eefeehl.  Vergl.  auch  Breini  xn  Nep.  Hilt.  1,  3.  an 
armlt  —  dimieandam,  wo  ein  andre!  Merkmal  hervorgehoben  wird. 

inter  e^Ki'teij      B.  G.  VIII,   13.    eqoiliba*  interpatiti. 

roatuetudine  u$uM  —  percipereHt\  Vtsti  ial  Uebang  nnd  Praxi» 
und  dadarcb  gewonnene  Fertigkeil.  So  Sali.  Caf.  7,  4.  wo  viciteichl 
dl«  I.eauli  in  eiutrii  per  laboien  utum  militiae  diicebal,   dnreh  naars 


L.gL,;..b,GOO^Ie 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  m.  CAP.  89.      46i 

eina  .geaeri^  proeliorum  perciperent.  Hia  erat  rebui  effe- 
ctam ,  Dt  eqnites  mille  aperlioriboB  etiara  locis  seplem  mi- 
limn  PompeiBiiorani  impetiun,  quom  adeaset  usus,  siuliDers 
aadereDt  neque  magoopere  eorum  multitndine  terrerentor. 
Namqne  etiam  per  eos  dies  proelium  secuadam  eqaestro 
fecit  atqne  Aegum  Allobrogem  ex  duobus,  quos  perfagisse 
ad  Pompeintn  snpra  docnimas,  cum  qaibuadam  intetfecit.  ~ 

Cap.  LXXXV.  Pompeias,  quia  casira  in  coUe  ha-' 
bebat,   ad  infimaa  radices  montis  aciem  iiutruebati   sein- 

Stell«  ITüteritatiBBg  rinde.    So  Dimollh.  OIjdIIi.  III  cxtr.   ol  i»  ^JUxf^ 

equilet  iniUe\  ^iDige  gute  MSS.  geben:  equititn  uille.  DleA 
SBbuBahDieii  gcltatlclc  wähl  der  Sprach Kebranth.  B.  6.  I,  39.  n.  ob. 
II,  14.  Nur  leheiat  um  Caeiar  dieie  Struktur  auf  LSHgenmaltt  in  be- 
«ebTÜnlieu,  ohwohl  equÜiiM  mille  di«  Sieb*  mehr  hertioTbebeti  würde, 
bwand.  wenn  mui   licb  hiniadichie :  equItBoi  nattrom»  mill«. 

«•K»  adeltet  iitut'\  Nach  Held:  lo  oß  et  nöthig  teyn  atochlej 
mit  Berufung  buI  B.  O,  IV,  2.  ad  quoi  le  celeriler,  qnnm  «mm  «(, 
reelpinat.  Vt,  IS.  qBHni  ett  utut  alqae  aliquad  bellam  incidit.  VII,  SO. 
»I  mtttt  vemiat.  Allein  au  unirer  Stell«  will  Caei.  etwu  gana  Andre* 
aagen,  nnd  wai  man  deutele,  toaale  er  nicht  aagen.  Vergl.  B.  6.  I, 
40.  quait  ■■raen  «liquid  hihi  —  tuhUearet.  £a  loll  die  erlangle  Fer- 
•  ligieit  u.  wie  dieie  allmälig  geiteigert,  ^ngegebea  werden.  Deon  niui 
eil  und  adeti  Kiod  1)  dem  Sione  nath  lebr  Tencbiedeo.  Jene«  hellit 
bloli:  et  tAat  Holli,  ei  iomunl  oder  itl  iw  Fall,  wo  etwU  gebraucht 
wlrdi  »Hier:  MÖlAige»  Fallt.  In  dieaem  Sinne,  gUnben  wir,  dürfte 
oia*  adeil  gar  nicht  geiagl  werden  oder  knnnte  nur  hettien:  der  Fall 
itl  eingetreten,  (alwt  hier:  ttema  der  Fall  einmal  eingetreten  war;) 
oder  dai  Bedürfmifi  lit  da.  2)  Dieier  Gedanke  _patit  aber  Weder  in 
dem;  inpelom  auitinere  miilflreRt.  neqne  —  lerrebanlnr;  noch  in  im- 
pelutn.  3)  Soll  e>  lieh  anf  egnitet  beaieben-,  du  einiige  Bubjcht,  an 
dem  der  Gedanke  etwa  pable,  wie  B.  G.  VI,  15.  Allerum  gcnui  eit 
Eguitum.  Hi,  gnuat  eil  uiat  ete.  d.  I.  wenn  der  Fall  eintritt,  wo 
man  iirer  bedarf  und  lie  braacbt  etc.  —  dann  würde  .die  Slellung  der 
Worte I  wohl  eine  andre  M;n,  naml.  st,  qnnm  adeltet  nani ,  eqallea 
DiUIe  etc.  Allein  Caci.  will  eagOB;  dordi  anhaltende  Uebung  brachten 
■ie  ei  dahin,  daTi,  da  ihnen  die  Uebung  u.  Fertigkeit  an  Statten  tarn 
nnd  afe  nnlertttilste ,  da  lie  eingeübt  teareit;  (gusm  all  Ca uiafpartikeJ, 
wie  e.  8e.  87  in.)  ile  den  Angriff  —  auiinhallen  wagten.  So  itehl 
atnm  percfpere  a.  uiai  adett  lo  lebr  angemeliuer  Beilebnng.  Endlich 
uuleritütit  auch  die  Stellung  ran  adettel  siki,  nicht  «lui  ad.  uaire 
Rrklärung,  »o  wie  die  Bedeut.  von  adette.  B.  G.  VII,  62.  all  oppo- 
•II.  Ton  deette,  aiuh  iia  moral.  Sinne.  Zolettt  tat  der  iläckate  Grund, 
data  der  adjektii.  Nebenaati :  inter  eguitet  proeliui  iuberel,  gm  — 
perciperent  —  aich  auf  equilet  belieht  nnd  nicht  etwa  auf  adeleteenU* 
ete.  Diefi  folgt  an«:  Bia  —  rebaa  eReelnm,  Qt  egnitet  etc.  ao  wie 
ana  der  ganien  (achleehten)  Betchaffenhelt  der  Caeaar,  Reilerei  und 
aoi  dem  Zwecke  Caeaari)  und  ob.  aai:  in  eqaltibui.  — 

natngue]  Naml.  inm  Bewelae  de«:  ii«;b«  atagnopere  —  lerrtrt»' 
tur.  Ba  läCit  aich  in  Dcntichcn  geben  dnrch:  Ja,  er  halle  logar  Clc. 
Kb«D  M  nnt.  e.  80.  in. 

Gg 


gL,_:._b,Coo^le. 


466  C.  lUL.  CAESAKIS 

peF,  ut  videbatnr,  spectans,  si  iniqnis  locis  Caesat  ve 
subiiceret.  Caesar,  niilla  ratione  ad  pugaam  elici  posse 
Pompeiam  exiatimans,  hanc  sibi  coiaiuodissituam  belli 
tationem  kidicavit,  uti  castra  ex  eo  loco  moverat  semper- 
qiie  esset  in  itineribus:  hoc  sperans,  ut,  movendis  castm 
pluribusque  adeundis  locis,  Gominodiorc  frirmAntaria  re 
uteretur:  simulque  in  itinere  ut  aliquant  occasionem  diiai- 
candi  nancisceretur ,  et  iasolitum'  ad  labocem  Pompeii 
exercitum  quotidianis  itineribus  defatigarel.  His  consti- 
mtis  rebus,  sigtio  iam  profectionis  dato  (abernacolisque 
dclensis,  animadversum  est^  paullo  ante,  extra  qtiotidia- 
nam  consuetudioem ,  longius  a  vallo  esse  aciem  Pompeü 
progressam,   ut  non  ini^uo  loco  posse  dioiicari  videretur. 

CAP.  LXXXV.  Spnlaai,  it  inigui»  loci»  etc.]  S.  ob.  «.  75.  Uod 
e.  Si.  (Hit  locia.  Subiieere  aber  abiolal,  »eil  ilck  dH  Objekt  aaa 
dem  ZaiaiDDieQhange  ergielil:   tollibtii,  eaitrii. 

hoc  sptrant,  ut  rte.'\  In  eliiig.  Editl-  tpeeiant  nach  einer  lehi 
.  )i,ewÖhiil.  Verwecb«).  HU  der  CoDalnikl.  nt  slalf  dei  narh  rpero  übli- 
chen Ai-cutal.  cum  Infin.  vergleiche  man  dem  Sinne  iracli  ob.  e.  78. 
loliui  Tel  coosilium  kia  rationihut  ej-jilieabal ,  «t  ele.  Sodann  B.  G. 
I,  M.  plaeuil  el,  ut  etc.  Desgl.  die  vielen  Belip.  ähnlicher  Fälle  toq 
tcheiiibarer  Vertauiclinng  dei  Infinitict  luit  »r  «um  Canjnntiiv»  bei 
Ochinei  zb  Eclog.  Cic.  p.  05.  Auherd.  RKraihorn  S-  119.  'J.  DaCt  bei 
Cieikr  jenei  ut  tbeili  durch  /me  herbeige/ogea,  d.  i.  iperaai  le  ioe 
f  ffectarum ,  «l  etc.  Iheila,  daTs  durch  ut  dai  Objekt  all  enlfernlfr,  d.  i. 
auf  die  Fontellting  a.  Abtlc/if  bezogen  dargeitellt  weide,  iat  nnleagbar. 
Bei  Doderlein  Syiian.'  III,  8.  327.  findet  «ich  noch  ein  ähnl.  Belip.  ana 
Seneca.  Conlrov.  II.  p.  2SI.  Ettp.  Nan  spera'wtut,  ut  —  FlamialaaiB 
judex  probet,  *ed  ut  dimillat.. 

nievendis  cailri»  —  adeandiM ' loeiil  S.  c.  SO.  au  ad  diripicad. 
Nicht  ra*tra  iKOVCHd«  etc.  weil  auch  hier  Subjekt  d.  Prädikat  in  d«r 
VoiatelloDg  verbunden  d.  i.  dai  iünflig  erst  geichebende  od.  nothweii- 
dige  Aceideas  mit  dem  ■abitanliellen  ratira  im  Vrtheilt  Terknapfl  iil. 
Daher  Im  Deutsdien  oft  diese  Conatrakt.  von  der  TCtwaadtcn  in  «on- 
dem  durch  ein  in  Gedanken  beigetagtei :  künftig;  jene  andre  aber  mit 
dem  Girundio,  dnrcb  ein  beigedachtu:  airklicfi  od.  wenn  ittti.  dadorcb, 
dnf<i  man  etc.  Sodann  gebt  bei  jener  Strutlor  der  Begriff  der  int  I'erbo 
liesenden  Pertaniichkeit  dei  handelnden  Sabjektz  ganz  unterj  bei  dieter 
nub  er  iiipplirt  weiden. 

insolitum  ad  labareni']  Iniolilut  nach  der  Analogie  dei  mehx 
participiellen  insuetus,  daa  aich  oft  lo  atruirt  ündet,  i.  B.  ob.  1.  78. 
corpora  imueta  ad  onera  porlanda.  Liv.  XXXI,  35,  6.  eqnea  —  intuedt« 
ad  atabilem  pagoam.  Sonat  findet  «ich  inielitut  mit  Genilir,  S.  Kamih. 
§,  108.  S.  S23. 

tabernacuU*  detemh^  Tendo  et  lentam  et  teniunt  faclt.  Priaelan. 
X,  S.  p.  4Q3.  Man  fühit  aui  Liriua  Xt.I,  I,  l.  an :  uautici  faberna- 
cnla  delendual.  ' 

exira  —  eeii»uetudinen]  Sa  nie  ej-fra  ordjneut  e,  SO.  ^fr.  HanS 
TantU.  II.  p.  6711. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIV1LI  LIB.  HI.  CAP.  80.      467 

Tnnc  Caesnr  apud  saos ,  qmun  iara  esset  agmen  in  portis, 
Differendum  est,  ioquit.  Her  in  praetentia  no&it  et  de 
proefiö  cogitandum,  tictit  $etnper  depopotcimu» :  tmimo 
timui  od  dimicandum  parati :  non  facile  occationem  pott~ 
ea  reperiemns:   confeslimque  expeditas  copias  educiu 

Cap.  LXXXVI.  Ponipeius  qnoque,  «t  postea  cogoi- 
tam  est,  suorum  omnium  hortatu  statueral  proelio  decer- 
tare.  Namqne  etiain  io  consilio  snperioribus  diebns  dixerat« 
printguam  cottcurrerent  aciety  /ore,  Uli  exercitu$  Cae- 
tarit  pelierelur.  Id  quum  essent  plerique  admirati,  Scio 
me^  inquit,  paene  incredibilem  rem  polUceri;  ted  raiio- 
nem  contilii  meiaccipite,  quo  ßrmiore  animo  iaproeliam 
prodeaiit.  Pertuaii  equitibus  noBtrit,  idque  mihi  te  fa- 
ciurot  coiifirmaverunt,  ut,  guum  propiut  ait  accestum,  dex- 

■an  iniquQ  tocB'\  Ueb.  Slellnng  von  non  t.  I,  8t,  Denkt  nuichcr 
vielleicht,  "kaud  iniguo  loc.  dürfl«  ricbtiger  leyn,  lo  ballen  wie  diera 
tSr  wahr,  wenn  irgend  ein  lubJeHira  Inlereiie  d.  i.  «ine  Einmiirbnng 
dei  irtdividaellen  UrlAeilt  lich  ^abei  auMprache ;  wm  der  Fall  leyrr 
Kflcde  bei:  dimlcar«  videretnr  In  Bexag  aa[  Pompei.  Wo  dana  AauH 
ialgiiH»  loviel  wäre  ali:  $tiu't  commodm,  aiqnui,  qaantuni  eqaidem 
lealin  i.  vIdeo.  Allem  no«  ialqaai  negirt  abiolal  mit  Rdekiicht  auf 
dai  obige  tpeetant,  li  inignit  iocia  Cael.  etc.  Daä  diefa  nicht  der 
Fall  war,  irird  kalegariseh  antgeiagt.  B.  G.  V,  54. 

aniuta  limut  paraW^  Unt.  c.  SO.  c.  95.  ad  omneni  laborem  ani'na 
parati;  und  in  dieaer  Sttllnitg  der  Worte  wohl  überall;  äbnl.  am  pe. 
riti.  Analog  nnicrn  BeitimmuDgawortetu  cor  den>  Crnndworte.  Auch 
•baoiut:  nilitnoi  paratiitimot  »nlmo*.  Ob.  I,  Tl.  Ueb.  la  ' pratientia 
?ergl.  I,  6. 

CAP.  LXXXVI.  Horlalu}  Vargl.  (über  den  Gebrauch  dea  aogen. 
%tetilen  SapiniJ  Z.  g.  66S.  and  Roth  in  Tac.  Agr.  S.  197.  Knddlmann 
11.  f.  259.  Kt  llt  aber  ata  anagemacbl  anxanehnien ,  data  dieie  ABlatic- 
tormen  von  Sttb$lanlivi*  verbal,  abmleiten  alnd  und  dara  man  (urmelt 
dicaelben  lelaeavetta  mit  iem  iogenaiinl.  SupCno  verwcebieln  Hillte. 
Dalh  mit  jeaer  Ablatitform  elwaa  farauigrgaitgnei  beieichnet  werde, 
ilt  bekannt  nnd  findet  «ichei  überall  itall,  wo  die  TOllstSndige  Sub- 
ifatiMvfarm  nickt  mehr  übHcA  ilt,  wje  vecata ,  iua$a,  iniuttu  c.  SO. 
adntonilu  c  02.  permiita ,  eaneetiu  etc.  S.  Ramih.  {.  ITO  ex.tr.  Gro- 
tef.  S-  314  extr. 

priuijaapt]  D.  ).  Moeh  eher  ala  ete.  bevor  ei  dahin  käme,  dafaetc. 
Eben  lo  nat.  priu*  pellerent,  guam  etc. 

adatirati}  Bekanntlich  eben  ao  wohl  von  «rbabeneD  nnd  grohen, 
ata  von  befrtmdtaden,  «DlTalleiideB  DiageB.  S.  Edog.  Cie.  p.  141.  d, 
ob.  I,  36.  p.  T8. 

le/setHroi]  In  einig.  M8S.  fehlt  t»;  nicht  nngewSbHl.  S.  II. 
30.  p.  269.  In  1  Cod.  mibi  faeturi  per  Graeelimnm.  Letitrra  bei  Cae- 
tar  kaum  lU  gealalten,  obgleich  Oudend.  etwaa  daraaf  gab.  6.  Hamih. 
g.  IBS.  8.  633.  —  Wir  glauben  achlieraen  an  können,  dafi  el  hier«; 
facturoa  ,e ;  ao  erklärt  licba,  wie  t«  in  manchen  MSS.  fehlt.  Cfr.  ob. 
(.  \1  «itr.  facturoi  pollicentar. 

Gg2 


gL,,._b,Coo^le 


4(iS  C.  lUL.  CAESARIS 

trn»  Caetarit  eornu  ab  falere  ttperto  ädgrederenivr,  ut, 
circumvenla  ab  lergo  acte,  jtriui  perturbalum  txereitum 
pellerent,  quam  a  nohi»  telum  i»  kottem  iaceretur.  IIa 
tine  pericufo  legionum,  et  paene  tine  vulnere,  bellum 
conficiemug.  Id  autem  difftcile  non  ett,  quum  tantnm 
ctfaitalu  valeamut.  Simal-dentiDciaTit,  nt  egtent  animo 
parati  in  poiierum)  et,  quoniam  fieret  dimicandi  pote- 
ilaiy  Ht  laepe  cogilavitientf  ne  utu  mannque  reliquornm 
Opinionem  fallerent. 

Cap.  LXXXVII.  Hnnc  I^bienus  exceplt  et,  quam 
Caesaris  copias    despiceretj    Pompeii    consiliani    Bumniis 

ab  lulere  apertol  Nwk  Hell:  „«nf  der  Sdl«,  w«  er  tl^  Dfclil 
Mt  die  übrige  ScbUchtorduung:  aniehliefat."  Richtiger  and  den  cou- 
Rtnnlen  Spnchgcbraiiche  der  Hiitoriker  «ngemeriMr  dOrRe  >cya;  vaa 
der  Seile,  dla  blo/igetlelll,  durch  nichli  gnicbert  war,  i.  B.  durch 
einen  Hagel,  Baeh,  wie  c.  88  extr.  dextram  corna  Pompeii  rivul  — 
muniebat;  durch  Wald.  Vergl.  II,  SS.  Caeisn  rechter  Fldgei  halte 
alio  mr  Seite  eine  Ebene,  wo  die  feiodl.  Reiterei  beikammen  konnte. 
Daher  denke  man  lich  Idtut  aperlum  nicht  all  Gegeniatx  von  einen 
lalUB  firmatHm,  mttKilum,  lond.  In  der  unbedeckten,  biofsgeitellle» 
Flanke  BOlKen  nie  den  Fldgel  Mgrelteii:  all  Gegentats  von  ex  adverta, 
m  fronte.  Cfr.  Taeil.  Agr.  35  extr.  Der  Hsuptgrniid  ist  der,  der«  der 
FIdgel  eine*  iu  Schlachtordnung  aufgeileilleD  Heeri,  wenn  lafillig  die 
Flanke  nicht  aniugrelfcii  iit,  Nor  von  vorn  halte  aagegrifFei|  werden 
kdnnea.  Wunderbar  erlclärt  Gadvin,  die  Stelle:  a  latere  aperta  L  e. 
a  äexlre;    liniitrnni  enim  tegebatur  tfypia. 

perlurbalHin  —  pellerent]     S.  c.  70.   xa  pttltun  fngere. 

■ff  laepe  eogilaviiieiit']  Hau  «cblug  vor:  oplatiitenl  (Därh.) 
Biilaviitent  (Gruter)  rogitatistenl  iKoi.)  flagitaeiatent  {MKrVlwiti) 
l.elilrca  findet  Rlberling  p.  133.  am  wahncheiul.  Oberl.  itiinmte  fSr 
rogilav.  Dennoch  leheint  Dichte  %a  ändern,  weil  1)  von  inlcber  -1m/- 
u.  Attfarderung  von  Seiten  der  Pompeiauer  nichti  id  vernehmen,  wenn 
auch  vielleicht  am  c.  82.  id  enchliefaen.  Doch  isl  BDcb  dort  mehr  dir 
Bede  f  on  der  Ungeduld  der  bereit!  vom  Siege  aufgehtainen  Pompeiaaer. 
2)  Bilden  eogilare  a.  ob.  c.  17.  n.  um  manuque  einen  «ehr  ichicIrlJcheu 
Gegeneati.  3)  Litit  aicb  ein  paiiender  Sinn  hineinlegen,  nach  der  Asa- 
logie  von  B.  C.  V,  33.  Cotta,  qui  eogitanel  faaec  poeie  fn  ilinere  ae- 
tidere,  —  nulla  in  re  eaauRuni  taluti  deerat.  Aiio  auch  hier:  wie  ala 
oft  gedackt  hätten,  ie.lt  der  Fall  eintreten  wärde,  nämL  dali  ea  zar 
Sehlacht  katiAten  werde.  ' 

ne  uiu  manugue]  So  wie  aäml.  die  Mäglichieit  einer  enttcheld»- 
den  Schlacht  den  Pompe),  oft  vargetehaebl ;  lo  tonnte  ihnen  dia 
Sache  nunmehr  nicht  unerwartet  kommen;  und  lo  wäre  uiu»  vielleickt 
die  Praxis,  die  Antfährting;  ninnm  —  die  periötiliche  Tapfertnt. 
FSr  Kriegterfahrung  n.  Geaandtheil  nehmen  wir  utui  hier  nicht,  uand. 
sl«  Gegenaatx  von  ratio  u.  ratioeinatio.  Elberling  ichlägl  vor  in  leicti: 
nes  tuam,  nea  reliquoram.  Doch  inScblen  wir  ne,  dei  Nachdmciia  hal- 
ber, nicht  aufgeben,  und  eher  vonchlagen:  ne  luam  aal  reliq. 

CAP.  LXXXVII.    Bxeeplll    S.  II,  7.  p.  220. 
,     eopiat  deipieerrl}     Damit  wechielt  hin  v.  wieder  bei  And,:   spar- 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  lU.  CAP.  87.      469 

laudibns  efn?rret,  NqH,  InquU,  e^titlitnare,  Pompei,huuc 
es»e  exercitum,  qui  Galiiam  Ger^taniamgüe  devicerii. 
Omni&ui  interfui  proeliis,  negue  fernere  incognitam  rem 
j/roauttcio.  Ferexigua  pari  üHus  exercilws  mperetl, 
magna  pars  deperiit :  qiu>d  accidere  tot  proe/iü  /uit  ne- 
ceate:  mulio»  autumni  pegli/entta  i»  Itaita  coatumiit, 
mtüti  domum  dücetserunt ,  multi  m»t  relicti  in  continettti. 
An  tum  exaudüti»,  ex  Üt,  qui  per  caustam  valetudiHit 
remanientat,  cokortei  eine  BrundSiU  /actaif  Hae  copiaef 
gua»  videtit ,  ex  di/ecUSu»  Aorum  atatomm  in  citeriore 
Oallia  nint  r^ectae,  et  plerique  tunt  ex  coloHü»  Tratu- 
padanit:  attamen,  quod  Juil  roiorit,  duobti*  proeliii 
Dyrrhachinit  interiit.  Haec  qauiit  dixlssel,  iuravit  ae, 
nisi  victoreat,  in  cattra  noa  rever»umm:  reliquosqne,  nt 
ideia  facerent,  hortatus  est.  Hoc  laudans  Pompeiiis,  ideni 
iuravit.  \ec  vero  ex  reliqais  futt  quisqnatn,  qai  inrare 
duliitaret.     Haec  qaiun   facta   essent  in  consilio,   magna 

nrre.  ■.  B.  Tac.  Agr.  17.  in.  Brilanni  pineilatein  noalrormn  »pernebani; 
R.  ti.  VI,  10.  deipeeia  paacitsle)  Bnd  ronlemuere.  \'ergl.  lu  B.  G.  V, 
46.  D.  ob.  II,  33. 

an  HON  tiBudMit  ]  Vo»  txand.  B.  G.  VI,  39.  Wegen  an  hoi 
üb.  U,  31.  p.  ISC. 

ca/i«rl«(]  Clarke  vtroiDtbete,  dah  ein  Zahlbegt'itt  amgefalltn: 
Cobortei  facere  «oll  aber  Oberkaupt  nur  andeqteji:  CobOTlen /vrnti'reR, 
■Ulli  Beweite,  wie  (ehr  e>  an  brauchbarer  Manuschaft  [eblle,  da  man 
aona«  Hie  Kranke»  nicht  aam  Dienit  genoinineD  halle. 

horutii  annaram]  Hie  tou  der  Zeit,  die  nächttcerflo/tnt  audea- 
tead.   B.  e.  III,  17. 

plerii/at'l  Sc.  mililet.  Abiiehllleh  um  die  Individuen  in  beicich- 
iicn,  nachdem  ein  CollektiebeeT.  topiae  roraaage gangen.  So  Sali,  Cal. 
10,  1.  JavtMlulein  —  ex  iliit.  Daa.  Fabri.  Daher  die  Letart  plrraegue 
geiehiBaellot.  Aehol.  Suel,  Cal.  48.  Vocalu,  (le.  legiapef)  inermei 
cqaitatu  circomdedil.    8cd  qnoM  ridcret  pteretque  dilabi  ad  reiumenda 

ifMod  fittt  roAtrit]  Tac.  Agr.  c.  13.  In  pedite  robur.  Die  Ver- 
Iiind.  qaod  reborit  li(  bei  Liviui  aebr  hanfg.  XXXV,  38,  0.  quod  robo- 
rit  in  invenlale  erat,  ntraqae  civitai  armaiit  XXXVIll,  26,  3.  hoatiam 
qmod  roborit  erat,  Teclniagi  —  medUm  lenebant  aciem. 

iiT«i  victarrm,  non  elc]  B.  6.  I,  44.  p.  04.  Sali.  Cat.  It,  I. 
Ramahorn  i-  103.  S.  8T4.  Anklog  Nep.  Agei.  D,  I.  niii  ille  [Uiiael, 
Spattu  (Dtnrain  mm  [niaic. 

ji<e  verel  Nicht  neqae  TVro.  8.  ob.  I,  II.  F.i  erglebl  ilcb  der 
.  weteallicke  Unteiacbied.  Dergl,  Verbindnngen  Teriehledenaitiger  Con- 
juntlinnca  berubea  iu  der  RegeL  auf  einer  Ingiacbea  Bllipi» ,  wie  bei 
liliä  yaf,  n.  hier  lieftt  der  Gedanke  zum  Grunde:  Auch  gab  ea,  »ai 
nun  wobl  ericarlen  tonnte,  keluen  einiigen  etc.  DafOr  auch  hiiweilen, 
ab«r  nisdar  BachdrScklicb  betbeaernl,   da«  einlache:   ntqne.  ^ 


g._._t.Cüo;;lc- 


470  C.  lUL.  CAESARIä 

spe  et  laetitia  onminm  discegsnin  est :  ac  lant  Rnlmo  victo- 
riatn  praecipiebant ,  quod  de  re  tanla  et  a  tarn  perito  im- 
peratore  oibil  fnisfra  confirmari  yidebatur. 

Cap.  LXXXVIII.  Caesar,  qnum  Pompeii  castris  ad- 
propinqaasset,  ad  hnnc  modum  aciem  eios  instnictam 
animum  advertit.  Erant  in  oiniatro  cornu  le^ooes  duae, 
transditae  a  Caesare  initio  diBseosioniB  eic  senatngconsnlto, 
quanint  una  prima ,  altera  tertia  adpellabatur.  Id  eo  loco 
ipse  erat  Pompelua.  Mediam  aciem  Scipio  cum  legioni* 
I>us  Syiiacis  leoebat.  CÜiciensis  legio,  coniuncta  cum 
cohortibus  Hispanis,  qnaa  transductas  ab  Afranio  docai- 
nius,  in  dextro   corna  eraot  collocatae.    Has  firmissimas 

magna  tpe  et  laetitia  ]  Unter  gTnfin  Freade  nad  Hoffn.  CFr.  ob. 
t.  3Q  in.  Aebniicfaer  Gcdanle'Tac.  Agr.  35.  finem  oratiania  ittgtnt 
alacrittn  eamteula  eit. 

amiMO  —  praecipiebant]  B.  6.  VII,  0.  in>  oplutons  praeeeperat. 
Plnli  Caei.  e.  43.  Ol  di  atql  ainör  K.  Ilofin^ior  &faail<!  ijcuv  xal  lö 
flxtjfia  Tais  V.a(ai  tiQoiiXiifötif.  Liv.  X,  2G,  4.  laola  laetitlft  m  gra- 
tolalia  foit,  nt  praeciperetur  vietoria  aniTnia.  Der  Zuaali  aniuio  iat 
■Ito  steht  dherflüiBlg,  pratcipere  an  licb  wflrdc  mehr,  gleich  praeeu- 
vttre,  Tac.  Agr.  18.  praetumpta  apad  Tnilileoi  iilini  anai  qiii«i,  eine 
malerielle  Bei.  haben. 

CAP.  LXJtXVIIl.  Jd  6une  nsdifin  ]  So  B.  G.  III,  13.  nave*  ad 
tiane '  aoduBt  fadae  armataeque,  V,  24.  ad  6ane  medum  dialributii 
legionibua.  Gtat  verachieden;  in  hnnc  modum  locnta*  fettnr.  Tm. 
Agr.  39. 

iaitio  dittentioniti  B.  G.  VIII,  54.  Initia  «li  allgemeiner  Zeit- 
hegriff;  initio  aetlatit  Tac.  Agr.  20.  gleich  prinsipia;  a.  analog  c.  6. 
ditcettu  Lihnrnarum  etc.  Auch  ah  blolaer  Adverblalhegr.  Sali.  Cat.  3, 
1.  6,  I.  SS,  2.   Vtigl.  Rolh  za  Tac.  Agr.  S.  16T. 

tertia  adpellabatur]  Lipajua  wollle:  adpellatur.  Mil  Recht  macht 
Oadend.  darauf  aufmerkaaFn ,  dafa  bei  Zahlbeatimmnng  der  Legionen, 
kl*  einer  tmaporären  Einrichtung,  Caea.  dei  Imper/eiti  «ich  bedient 
haben  mnlie,  weil  ipäter,  ala  er  diete  Commentarieu  tchrteb  od.  redi- 
girte  Dnd  retidirle,  lo  Mancbea  aich  aiich  in  der  nuateriscAeu,  oder 
nopiinelien  Beieichunnj-  verändert  halle.  Vergi.  ob.  %a  e.  34.  Uebri- 
geni  hcifat  dieie  Legion  bei  Lncaa.  VII,  210.  die  vierte;  allein  Appian, 
Plutarch  u.  Lnean  weiebea  nberhanpt  In  Uaritellnng  der  Schlacht  achr 
fon  Caea.  ab. 

Cilirientii  legio'\  Ciacc.  Termuthct,  ei  ic;  die  Legion  geweien, 
die  Cieere  im  Jahr  51  —  50  vor  Ch.  in  CiÜcien  gehabt.  Blatte  Ver- 
muthuugi  wahrBchefnl.  dort  gejcerbin. 

legio  caniancta  cum  cehertibai  —  erant  collocatae}  lieber  den 
Plaral  nach  legis  cum  coh.  a.  Z.  S.  B7S.  Kamah.  j.  02.  S.  37e.  n.  die 
4>b.  xa  I,  3i.  p.  113.  genannten  Krili  zu  Sali.  Catil.  43,  1.  n.  Breati 
«B  Phoe.  3,  2.   Beaond,  aneb  Hand  Turaell.  II.  p.  138.  , 

tranedactat  —  docuiiitui~^    Ob.  I,  SG.  B7.  Ciaccon.  glanble,  diete 
hlatoriachen  Nofiien  icfcn   Im   nieeilen   Bpehe   enthalten  gewAen,  »an 
dem  ein  Thell  veilaren. 
4b     ha*  firmiutimat  »l  habert'\     „Diefl  ■*3'*ii}  gUubte  er,  die  inver- 


g._._t,Cüo;;lc 


UE  bell;  CIVILI  LIB.  IIL  ^AP.  aS.  89.  >  471 

fie  habere  Poinpein«  existtihaljat.  B^liquas  !tiier  acieni 
mediam  cotnnaqae  interiecerat ,  numeroque  cohortes  CX 
expleverat.  Haec  erant  inilia  XLV,  *^^ft^;'\t"r""  circitfer 
Äuo ,  qnae  ex  beneficiariis  siiperioruiD  exercituuin  ad  eum 
oonveoieraDl ;  qnae  tota  acie  disperserat.  Reliquas  cohor- 
tes  BKgtem  oastris  propinquisqiie  castellis  praesidio  dispo- 
8tieratr^l>eMrum  coinu  eius  tiviis  quidain  iinpediliH  ripia 
raoniebat:  quam  ob  caussain  ciiDctum  equitatnm,  sagitta- 
riOB  fiuditoresquä  omneB  in  sinistro  cornu  obiecerat. 

Cap..  LXXXIX,  Caesar,  saperius  iostilutuin  senansi 
decimam  legtonent  in  dextro  comu,  noaam  in  sinistro 
collocaTecBt ,  taaietsi  erat  Dyrrbachinis  proeliia  vebeinen- 
tw  attennata.  Iluic  sie  adiunxit  octavaiii,  ut  paeneunam 
ex  duabuH  elGceret,  atqne  alteram  alteri  praesidio  esse 
iuaserat.  Coliorles  in  acle  octoginta  consfitutas  babebat, 
qiiae   summa  erat   milinm  XXII.    Cohoctes  dnas  castris 

liMlgitm  Trappen ,  die.^r  bäl'te."  Die  Stellgog  ilei  Adjeclivi  Iit  keine 
lUfäUlgc.  Firmas  tod  Menichen,  nelche  SlaatI  ballen,  authallBn, 
a\ch,t  welchea.   B.  G.  I,  3.  extr,^^^ 

eshorlet  CX  erpleveral]  ^^Vonipei.  nur  f)  Legg.  halte,  10  er- 
leheliit  die  Zahl  van  110  Coiinr^^u  grob.  Oroslui  VI,  IS.  giebl  nur 
StI  Mh  OiacWn.  woIUe  daher  XC  ichreiben.  Oudend.  dagegen  mein le, 
nui  uQxc  die  Truppen  der  Uundtgenoiirn  ual  die  HülFttulker  io  An> 
■chlog  briBgea.  Rei  du  Zahl  tSilia  XLI'  «alle  man  ober  bedenkca, 
dan  die  Cohorlen  aach  nicht  vollzähtig  geweiea,  wenn  auch  niebt  >o 
•whwaeb,  wie  die  äei  Caesar.  K)  dürfen  alio  die  Worle:  Buinero(|ue  — 
,  iirpUverBt ,  niehl  >o  genommeD  werden,  wie  Soll.  üat.  SS,  %  brevi 
■palio  legionea  »umtro  iaminaiH  expleveraf  i  londerii  in  dem  Sinne  vau ; 
cahorlei  fn-o  aamero  tnilitum  camplevEral.  Vergl.  Sali,  a.  «.  O.  n. 
B.  6.  VII,  31. 

9111»  Iota  acte  aiptrterat'\  Sc.  eveeateruM  drcller  duo  mllia. 
Abliebt  und  Zweck  leuchtet  ein.  Man  könnte  mit  Taeitui  Agr.  38. 
•agen :  qoi  ImDixti  uanipiili)  txemplunt  el  recler*»  haberentnr.  jLIeb. 
btnfßciarii  ob.  I,  75.   Weg.  tola  ar.ie  ab.  1,  12.  Un(.  c.  80.  media  aeie. 

prattidio  diipotHerat}  Praetidio  iil  der  bekannte  Caiui  dei 
Zaeett,  anl  catlHi  nod  taltelfi*  Cai.  dea  Objekla  wie  ll,  23.  nat.  DO. 
ditpouBT*  aber  abMiul,  weil  die  Truppen  witklich  verlieai,  nicht  eon- 
eentrlrt  waren.  So  oFt;  praeiidia  disponere,  ohne  Angabe  dea  Ort*, 
der  ■«>>■{  betgertlgt  wird.   Üb.  I,  31.  p.  C7. 

impeditit  ripii^  Ala  Ablatir.  Quotitalit  lu  Tivut  gebörlg,  nickt' 
all  Cbi.  i'iMlriioie»'.  in  taaniebat.  Eb  «sr  der  Eaipfas  in  Theiialloti«. 
Lucan.  VII,  324.  At  inlta  flnviol  et'  itkgn*  nitdaatit  Enipei.  — 

obiecerat^     Sc.  hoilihui.    S.  ob.  c.  8S.    sfi  möiieeret. 

CAP.  LXXXIX.  Aiiiunrit,  ntjue  —  iutieral]  Dai  Ptusq.  ptr- 
feetaut,  in  ao  fem  naa  lieh  die  IViikung  ijer  Handlung  d.  i.  dei  Be- 
tehli  all  fortdauernd  denken  aoile  in  der  iCeity.  von  welcher  nachher 
dit  Bede  iii:  Vergl.  Fabri    lu  Sali.   lug.  72,  t.     . 

-  fiHW  (aMma  ~  miliam  etc.i    Konnte  auch  beiben :   quarüm  tarn- 


gL,.._b,Coo^le 


472  C.  lUL.  CAESARIS 

praeddie  reliqaerat.  Sinifitro  cornn  Antoniani,  dex'tro  P. 
Snllam,  media  acie  Cd.  Domitiam  praeposaerat :  ipie  con- 
tra Poinpfliam  constitit.  Simnl,  hii  lebos  animadTenU, 
qnas  demonstraTimuB ,  timeDS,  ne  a  multUodiae  eqnitiun 
dextrann'  cornn  circ<imveniret,ar,  celetiler  ex  tertia  acie 
singuIaH  cohorteg  detraxit  atqne  ex  hig  qnartam  isidtait 
equitatuiqne  opposait  et,  qaid  fieri  vellet,  ostendit  monnit- 
qae,  eius  diei  Tictoriam  in  eamm  cobortiiim  virtate  con- 
Blare.  Simul  tertiae  aciei  todqae  exercUiii  imperarit,  ne 
Iningga  giio  concnrreret:  se,  qnnm  id  fieri  rellet,  vexiUo 
sign  am  datnrnni. 

nift  erat  ad  milia  cle.  Ctt.  B.  ß.  I,  30,  Aa  ninnr  SM)«  ylH  du  «b. 
■u  I,  18  in.    Bemerkle  n.  die  Belip.  bei  Ramih.  8.  S9S. 

tiafitro  toraa  —  praepotaeral]  Abiolut,  wie  Lit.  XXXVH,  41, 
I.  ABlipBtrnm  Fratrti  filiirm  ■'»  laevo  cornn  prarpoiaU.  Acbniieh  ge- 
braucht lat  prtiee$u.  Ob.  c.  IB.  Der  UnteTiciiled  dei  allgeiBeinaB  Lo- 
ci ibeieicbnn  ng  durch  dem  Ablativ  und  die  Struktur  mit  in  dexlro  cor- 
nn —  in  »iaillro  cunloeaverat ,  wird  bier  recht  einteitcblend.  PInt.  Ca«, 
e.  41.  nj»  xä^H-  igtirlijr  licoltiui.  Kul  toli;  f^r  fiaou;  Mn-^^at  Kal- 
pirar  dofihior  — ■  Kai  JtJotvü«  iö  'nXfjS-o^  (rar  TUtlt/Utn)  önö  tifi 
/O^wnjs  taU^i  äS^Xai;  iti/Uuaf  n[g|ji*»ir  äjo«  («vro»  fj  axtiftn;  nit 
mnonu'  tor^ot  toB  Stiiov  SiJäiJ^fxe^  '">"'•'■  Plntareb  halt«  math 
bier  Caeaar*  Beriebt  rar  Augen.  • 

tinga/at  cohortet  detrajril^  So  B.  U.  III,  3.  detraetit  cobsFlibaB 
4nabn*.  Da  tiaguli  all  Dil tribntiviahl  wort  «ieb  auf  eis  G«n*m  iMiieht, 
von  dem  hier  je  eitu  abgezogen  worden;  dieaea,  die  Legion  ■>  aicti 
wobl  bekannt,  aber  nicht  die  Zahl  derwlbeu,  die  bier  alt  MeirMt 
Torauageielit  wird,  ao  natite  in  Folge  der  etnai  mBngelbaftea  Daiu 
■ttllanf,  Bui  e>  UI.  dieae  Zsbt  erkannt  werden.  Ei  waren  der  Legio- 
nen tecAl,  wie  man  aletil.  Denn  IWilrf An tiniahlwdrter  alod  eotwedar 
parlti  oder  partieipit.  Eine  lebr  verrehlte  ond  «inen  gani  aadcn 
Binn  gebende  Coojektur  von  Daiii.  a.  Freinih.  war :   tena*  eoh. 

ntonnitqne  —  virtoriam  ensitare]  Der  Accntativ  e.  /if/Er».  •!■ 
Obieit  nach  mancrt,  wo  diei«  helfit:  in  Erinnerumg  bringen,  m 
(ifmälAe  fähren,  ilah  etwak  Statt  findet  «.  itt.  Hiebt  dah  etwat  ge- 
acheben  loile.  An  nnsrer  Steile  geht  der  Begrilt  tob  etten^t  -mit  aaf 
ynenuil  aber.   Vergl.  Z.  fi.  015.  n.  B.  Ü.  VII,  9. 

imprravit,  nt  «Ir.]  VerRl.  I,  Tl.  an  me  dabitarat.  Aehnl.  II,  IS. 
Caeaar  per  litcrai  Trebonio  mandaveral ,  ne  oppidnn  cxpagnarl  pata- 
relur..  Raniib.  {.  182.  S.  7S8.  —  Fiendo  Ceia.  p.  34T.  in  aelner  Weile: 
'  amnibat  iubent,  n»  iniaiia  eiu>  incipertnts  ae  in  tempore,  quid  Bgin- 
dBni  e»ef ,  ligno  indicalarnui.  —  Imperare  ttberatl  mit  Rdckaitht  aaf 
höhere,  amtliche  Gewalt, 

qnu»  id  fieri  vellet'^  Hier  gilt  Z.  f.  4Sß.  etwa  ataUi  nU  a.  qnaa- 
do  Id  eommodo  loo  Der!  ivdicaturnt  eitet. 

te  —  vexillo  tignum  rfatursio]  B.  Alex.  49.  vexitlo  inblata,  quo 
pognandi  dabei  ilgnnia.  Bei,  in  B.  6.  II,  20.  El  war  «ine  parpnrne 
Fahne,  deren  ileh  andi  Caei.  (nach  r.  OB.)  während  der  ScblacU  bC' 
diente,  wnbl  an  nnteracheiden  von:  ttibn  lignam  dedil.  c.  DU-  Daher 
■Saht«  hier  daa  beleben  mlttciat  dci  eetitlitm  annachit  der  tertia  aeiet 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  Ilt.  CAP.  90.       473 

Cap.  XC.    Exercittim  qunm  mililari  more  ad  pogüRin  ' 

cohortaretnr  uiaqne  in  eam  perpetui  lemporis  ofGcia  prae- 
(ticaret,  in  primis  commemoraTit ,  tetttbuf  te  militibur^t0 
potie-,  quanio  studio  pacta  petUtet,  quae  per  Vatiaiuu 
itt  coi/oquiit,  quae  per  A..  Clodium  cum  Scipiine  egüiet, 
qvüta  atodit  ad  OricuM  cum  Lihone  de  miltettdii  legatii 
contendittet:  negue  »e  tmquam  abuti  militum  »anguine, 
neque  rempublicam  alterutro  exercittt  prinare  voluitte. 
Hac  babita  oratione,  exposoenlibus  miliUbus  et  studio 
pngnae  ardentiboB,   tnba  signuni  dedil. 

Cap.  XCL  Erat  Crasünos  evocalua  in  exeroita  Cae? 
sariR,  4)ui  superiore  anno  apud  euin  piinmm  j^am  in  I^ 
^one  decima  daxerat,  vir  Biagalari  virtute.  Hie,  signo 
dato,  Sequimitti  »e,  inquit,  manipularet  mei  qui /uistity 

gegollcB  babea*  Wu  den  Weekael  der  Coaitrelllon  anlangt:  n«  — 
fjtncarreret  —  («  dalurtut ,  >o  *ergl.  ob.  lO  t.  83.  plaegr€  libi  dort. 
Sali.  Iti^.  97,  r.  nnndoi  niltH,  qnain  prirnnm  In  Namidiam  cspifi  4rd>- 
dvceret:  proetii  fadiindi,teiii;ttit  aJette,  S.  7..  S-  630.  Klnci  gleicben 
ZeiehcDi  bedIMte  man  >ick  aoF  den  grieehitehta  ScbfffBa.  PlnlsTcb 
Alrlb.  c.  37.  täxa  ii  aij/irlur  boks  «jrö  rijt  rava^x^tof  tpiUor.  Woliel 
Coraei  bemerkie,  ob  TiellcJuM  vmramSvvf  wie  bei  Diödor.  XKI,  46. 
fifrfaQo»  litoCtjat  intatipor  yotramSvv  (mo  Tijt  ttta^  >t(ü$>  OB(f  qr  oiO' 
eriftor  avroTt  SutttTaf/tirot.'  Dtne  Faboe  nannte  man  ancbl  ^onratt, 
jrnür  ^inraimoiiq  od.  Koxictvnf.     Cfr.  Bilir  la  AIcib.  p.  214. 

CAP.  XC:  In  «hm  perpetat  teaiporii  ^ffUiaJ  Bannrt.  Tergleieht 
B.  G.  V,'f>*,  prd  reccDlIbna  OalUei  belli  offlciii.  Ob.  I,  80.  iliuerit 
olBciam.  Diete  GemiHte  anKbrelbes  aber  nicbt  blofi  den  adjetUv.  B«' 
griff,  londern  hier  ein  charaklerirtlrebe«  (titrcA  dte  Zeil  bedingtei^^Herk- 
Diati  ileiclii.  gaee  perpetaa  In  enm  tulerit  olOcIa  lempat.  Eben  ao: 
oeeailo  temportt  c.  7D.  nui  diei  vicloria  e.  SO.  Wie  bler  ngt  Terelit. 
Andr.  IV,  1,  5.  hone  diein  cnplo  perpetunm  In  I>«(ltia  degere.  —  Weg. 
I«  ea»  —  qfflcia  ».  II,  2.  in. 

gaihai  Piodii  —  eo^tetuIi^^et^  „Contemdere  eHm  aUgno  aemutaiH 
HHin  eit  alqne  lamma  Ti  enitentinm,  nt  ailqnid  adipiieantqr.''  Nep. 
Agei.  1,  4.  !•  de  honate  regrtl  esm  Ageiilao  eonlettdit;  neqae  id,  qnöd 
peliTtl,  eoniecDtai  eil.  —  Caei.  gebrancbt  einige  Mal  den  Plural:  medit. 
B.  ß.  VI,  4.  omnibDi  modlt.  Deigl.  ob.  II,  SO.  Auch  hieiliel  gilt,  wal 
SB  II,  31.  p-  2M.  Aber  die  MilraHa  bemerkl  worden. 

ejTintteeitfiA» ]  Dai  Objelit  ei^ebt  lieh  aui  den  lEniamEien hange) 
wie  bei  Lfv.  XXIII,  22,  4.  qennf  de  e«  re  praetor  erpoieentibut  enm- 
etil  retnllMet.  Dati  der  HegriS  eartr  anirrm:  um  etiBai  bitlen,  Jen. 
ertuehea  enliprichl,  aXa  fordern ,  verlangen,  lebrt  B.  C.  II,  G.  p.  222^ 
vergt,  B.  AI.  IS  ntr.  Bei  FiendoCeti.  p.  247.  Ui  eipUeitle  abtteran- 
tfftuiqne  mllKibnl. 

ttudlo  pkfnae  itrdentibnt^  Tadt.  Agr.  19  ib.  Et  «Uaqaente  adbnc 
AgTteola  miiltnm  ardor  eminebat-  Vergl.  ob.  e.  74.  a.  B.  li.  VI,  Sl. 
omniam  «oimi  ad  alclicendoin  ardebant.  Wie  Taeit,  Hiat.  I,  41.  iin- 
nere  ariiio  Otho«ii  DOMlnatim  im  eaedem  Pitonta  ardeKle*' 

CAF.  XCI.    Fni»H*\    Wtll  «raalin.   n&mL  dm  Dieut  aigenUicb 


gL,_._b,Coo^le 


474  C.  lUL.  CAESARIS 

et  veiiro  imperatori,  quam  cotutituittit ,  eperam  daie: 
unum  hoc  proelium  »uperegt,  qm  confecto,  et  ille  »uam 
tlignitatem,  et  not  nostram  iihertatetn  reeuperadimui. 
Simiil  respicieuB  Caesarem,  faciam;  inqnit,  hodie,  itkr- 
peralor,  ut  aut  vivo  mi&i  autmortuo  gratiai  agat.  Haec 
qiium  dixisset,  primas  ex  dextro  coran  prociicnmt,  atqne 
euin  electi  milites  circiter  centum  et  viginti  voluntarii 
eiusdem  centtiriae  sunt  prosecuti. 

Cap.  XCn.  Inter  duas  aciea  tantnm  erat  relictani 
Bpalii,  nt  satis  esset  ad  concursum  utriiisqne  exercitna: 
sed  Pompeins  suis  praedixerat,  ut  Caesaris  inipetam  ex- 
inpereal  nere  se  loco  moverent,  acieniqiie  eius  dislrabi 
pateretitnr:  idqae  admonilu  C.  Triarii  f^iase  dtcebatiir, 
ut  priniiis  excursus  visque  militiim  infringeretiir  aciesque 
distendeietor ,  atque  in  suis  oidinibuB  düpositi  dispersos 

verlatiem,  den  Poilcii  dci  Ceaturio  oiedergeicgt  b*Ue,  und  blob  alt 
i«roc«lB>  diente- 

operaiH  datal  L  ».  prutttale,  txhihtte;  mm  Unterichicde  von: 
polliceri,  comlilaere ;  denn  die  gflwühnliche  Bedenl.  ron  eperam  äare 
alicui,  wai  IB  einem  Verbilbcgr.  verif  hmilil  —  d.  i,  «ich  Jeinande«  an. 
nebmcn,  ilch  rar  Jem.  lAätig  inlereiiiren ,  JeioBiiden  aufinertiam  zu- 
AörtM    X.  B.   Cic.  Bd  Di"-  VII,   1,  8.    eperam  dedUli.  Frologeni 


t  RicMfT 


:    genau 


■Debet,  wie  Cic  Epp.   VII,  24,  5.    dixil  ludiceia    tibi  epfräm 

alilttiii«  —  gilt  hier  nicht :   lODdern  der    Gegeniati  fanslitucrt   Uolitt 

V.  palenifrt  den  Begriff  von  dare. 

rapieltii»^  S.  >n  B.  G.  U,  24.  Ob.  II,  39.  proxima  respitiemt 
»Ign». 

Faeiitn,  inguit  elr.J  Nach  PIntarcli  Pomp.  71.  Caea.  44.  fragte 
Caeaar :  Ttmq  ifQovolti  hiqI  tf;  /<«/(){.  Worauf  Cratlinus  (bei  PJntarcb  ( 
liQuaaiar'ii  n.  Ji^icaalyioq)  »agt;    rix^am   laftnQiüi,    u  Kaiaag,    ifii  & 

protteutii  Sehr  diarakteriat.  u,  eigentbaml.  Jemanden  »afhfolgtn, 
an«  Inlereiac  n.  ThrUnahme,  glelchi.  «la  ducan  gregit.   PInt.  Caei.  44. 

Tow  nii^l  Brrö»  iiintöf  tXxoat  oijotnJtos.   Vergl.  B.  6.  V,  15, 

C.tP.  XCIL     Tantum  $patH'\     O.  i.  grade  so  TJel  etc.    Ob.  c.  78,- 

E»  konnte  helTaen:   qaanluM  »t.  ul.   Oh.  c.  7*  in, 

aciemqtie  dislraAl]     Qae  nach   To r an ij^eh enden    Negatienen ,   Bake 

dem:    led,    i'mmo  poliui,  wie  Gör«Bi   xu  Vic.  Via.  I,-13.  p.  S7.  angab. 

Vergl.  ob.  I,  74. 

in  erdiuibai  dttpeiiti]     In   ord.   in  lo  fern   der   Sfiinifpunlit ,   der 

Orf,  «u/ dem  liebcharrten,  angegeben  wird.    B.  G.  VH,  28.  ,n  Fla  dti- 

poiiti)  famlliaribni.    Ib.  r.   gl.   audibn«,  qua*  in  opere  diapoiuennt.    ßb. 
'  f,    14.    legianea    ia    ApuÜa    liibernorum    cauta    dispusaerat.     Analog   iit 

e.  93  txlr.   in  acie  reiialeiitibu'.     So  behauptet  lich  auch  giammatitch 

dieae  Leaail   gegen    die   vulg.   in  »um   ufd.   und  gegen   dj»  CaujelUar: 

tut'  vrdin^iit  i-tpoiiti  det  lurJa, . 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI   LIB.  IH.   CAP.  Ö2.     i7& 

adorirentnr :  leviusqne  casura  pUa  sperabat,  in  loco  re- 
tenüs  militibus,  quam  bI  ipsi  immiksis  telis  occarrisseat : 
stmul  fore,  ut  duplicato  cucsu  Caeiaiis  milites  «xaninia^ 
rentnt  et  laBsifudine  conEcereotur.  Quod  noLia  qnidem 
nulla  ratione  factum  a  Pompeio  Videtiir,  proptorea  quod 
est  quaedam  animi  incitatio  aujne  alacritas  nataraliter  io- 
nata  onmibad,  qnae  studio  pugnae  incenditur.  Hanc  non 
reprimere,  aed  augere  imperatores  debent,   oeque  Üustia 

eattira  pilal  8.  tu  b;  G.  III,  14.  nt  leia  miiia  >b  GaDU  B^taiiiiM 
atciderent.     Wegen  dei  fehlend,  ette  ■■  I,  39.  p.  155. 

duplieato  cur««]  Naeh  Held:  „well  aie  die  goase  Sir&cle  »OB 
ihrem  Slandpualit«  aal  bl«  xur  Seh  lieh  II  i  nie  dei  Ponp.  dnrcblMifeS 
mnriten ;  diese  ihnen  nietat  bi>  lur  Hälfte,  wie  lanit  gewöhnlich,  enl> 
K«gen  kamen."  —  Im  Dentich.  dadnrEh,  dati  >ie  netA  .einmal  lo  weit 
laufen  mufitea  oder  gelaufen  waten.  Nep.  Iph.  1,  I.  bailae  modum 
duplieavit  i.  e.  altero  tanio  longioreni  fecil. 

exaititttarentar'\  Die  Codd.  geben:  erinanirentttr-  —  STiitima- 
reittur;  1  Cnd.  (PeUv.)  aestuarent.  Kl  iit  nicbli  in  ändern,  weil 
der  Aaidrnck  gani  angemeiien,  jeder  andre,  bei.  da«  von  Oud.  nicht 
gemihbilligte  ae$lKarenl,  nicht  einfach  geling.  Cfr.  B.  6.  II,  23  la. 
K>  iit  DM.   ai^aer  Älhem  kommen.  .       '         ' 

nalla  rah'en«}  D.  1.  ohne  allea  ( t'ernnnfligen )  Gmnd.  lieb,  di»- 
■en  Gebr.  von  mtllu»  ■.  II,  3S  exlr.  Auch  von  Plutaroh  Cae*.  M.  m. 
wird  dai  Urlheil  Caeiari  über  Pompei.  angeführt:  Kauraf  it  xal  ntfl 
voi/TO  Sia/tagitir  ifnat*  itvxov  ayro^ffana  t^f  fmm  -d^OfiOV  xai  frofo? 
1*  ätxi!  }'i*'o/(fVip  cTu^^ottv,  üt  iv  T(  XBiq  niiiyiii^  ßlar  jtfotTW-^at  Hat 
wniixalti  TOP  &V/IC*  (k  amiTtir  ova^^int^oftcar. 

naluraliUr  initata\  Ob  naturaliler  acht  laleiniteh  lejj.Muw  «age: 
»atttra  —  wird  In  dgr  Anigabe  von  Inrin.  lebhaft  beilritten]  au  dem 
Pleouaam.  naturaliter  ianata  gewaltig  Anilofi  genommen;  ei  le;  va 
lelen:  aiacril«*  i'nit'ta  atqae  ianita.  Oberlin  verweilt  jedoch  auf  ulrl. 
U.  AI.  e.  S.  omaia  lilora  nalsraliter  aqaae  duleii  venai  hataere  — 
Veilei.  II,  GO  extr,  Inter  nalaraliler  diitinilllimv>i«a  diveria  volenLei 
cteicebat  ndlnm,  Cie.  Div.  1,  5ü.  uec  rero  onquanlia^im««  hominnm  na- 
turaliter divinal.  AnficTdem  bei  PÜn.  H.  N.  II,  37^«?:  'M  Den  Pleoniiim. 
kann  Niemand  leugnen;  Cae«.  wollte  aber  wohl 'Wenfger  anadrQvkea : 
Kalttra  fotAa,  i3t  ear  nalaraa  legibut,  waa  denn  inr  Folge  bal  daa 
freiaimge,  waa  voa  telbll  gelehieht,  uhne  kdnittiehe  Mittel,  lo  dafi 
mehr  die  -4rl  u.  Weise,  all  der  ISrtprung  od.  Urheber  angegeben  wird. 
Wir  i*gen  wohl;  vripränglicA  nad  eigentlich.  —  Doch  bemerkt  der 
frani.  Heranigeber  b(i  Lern,  hierbei  mit  Recht:  qnae  vero  eit  illa  in- 
feltX  recentiorum  iupertaia,  qui  ioa  ipoDle  (ioU  beifien;  nulla  ralioiie) 
biiic  ant  Uli  voci  ina  Romanae  civilatii  auFeront.  Haxlmni  debet  eiae 
DObii  in  huiui  generiB  iudicüi  modni.  —  Für  Caeiar  wenigilen«  bat 
Benlley'i  Scharfsinn  wenig  Auibente  geliefert. 

negue  fratira  eta.\  Gewnhuiich :  nicht  «ergeben»,  d.  i.  ohne  Ev 
falg  od.  Nutsen,  lo  daf)  dai  erwartete  ond  gehoIFIe  Relaltat  nicht  ge- 
wonnen werde,  naml.  von  denen,  die  jene  Einricbtnng  trafen.  Wie 
denn  der  Ucbergang  von  der  an bjekl loten-  n.  pusiven  Verhalform  tn- 
tiilKlum  ei(  —  SU  exislimaneranl  bemerken! werth  iat.  Wo  der  Erfolg 
(eventni)  der  Absieht  (ratio,  coniillam)  eben  aowohl  theortlisch  als 
prahtiteh  nicht  enlapricbt,   itcbt  _^-«(trar.     Daher  kann   dirta  euch  hei- 


L.gL,;..b,COO^IC 


476  C,  lÜL.  CÄESABIS 

antiqoifas  insdtiitiiin  est,  nt  «igna  nndiqne  coDcinerent 
Elamoremque  univeni  tollerem:  qaibns  rebus  et  hoBteg 
leiTSri,  et  saos  incilari  existimaverant. 

Caiv  XCIII.  Sed  nostri  militeB,  dato  «igno,  quam 
infeatift  pilis  procnearrisaeDt  at^ae  animadvettiitent,  nou 
concnrri  a  Pompeianis ;  nsu  periti  ac  siiperioribuii  pugnis 
«xercitati  saa  spontfl  cnrsum  represseruat  et  ad  medium 
fejre  Hpatinm  constilerunt ,  ut  ne  ^nsamtia  viribus  }adpro- 
pioquarant;  parvOque  IntenniBSO  temporis  spatio  ac  nirsus 
renovato  cursa,   pila  misemnt  celeriterqne ,   ut  erat  prae- 

mttmt  DliDa  StcAmmg  tat  kanftlgen  Erfolg^  i.  i.  obna  Ziteelt  xi,  tmrff* 
,  Jiei  btreehneU  AMcht.  In  lelzUrm  Sinne  warden  wir  d»  Won  hier 
:aehmen;  tat  iwar  wegea  dei  folg.  qaibai  reb.  —  eritliKUmtrunl:  ■• 
dafi  «  TCfHSndt  dem :  nuUa  raliane.  Cle.  Div.  II,  äi).  nee  fraitra  M 
tiite  etussa  qatil  fatere  Deo  dignnni  eil.  Dslier  iil  weienllichei  Merk- 
atal  bei  fmiira  der  Begr.  ie*  Ztcecii,  der  Abtirht,  der  nur  bei  dabei 
%etheilisl>B  PtrtBUtK,  all  dankeadeH  Wfieu  Statt  finden  kann:  bei 
neguidquam  lat  ea  di«  Wirkung,  (gffeelaa)  ula  abialule  oder  konkrete 
JCricdetMinj'.  kM  Urtheät  dei  BeKhaaendan  aafgeUfil.  Für  den  rieb- 
tigen'  Gebrauch  giebt  ci  alia  bei  fruslrm  ein  einfachei  Mittel,  wenn 
«an  iu  Gedanken  hinxiifdgt :  für  ihn  etc.  für  die  Sache,  M  dem  Be- 
tufe.  WoFaui  von  lelbit  die  relative  Bedent.  ilefa  ergiebt.  Wo  aber 
ttbtolat  n.  ntgeHiv  eine  Handlung  ad.  ein  ZnaUad  in  leiner  Wirkung 
■.  Aenhernng  all  nall  u.  nichtig,  io  gut,  all  wäre  ea  lächt  geaebehen, 
-dargcilatll  wird,  iteht  ueqaidqtiam.  Du  Ut  i]i  rieh  wörtlich :  für  micAlt  . 
nnl  teider  niebti;  ■□  gut,  m'e  mic/ili.  Mit  aubjekliveT  >■  individatUtr 
Theiln^me  an  dem  Geatbchenen:   Uider,  to  xn  lagaa  Dmaooilt 

Hl  tigMti  cBncinereBt}  Eben  lo  bei  Liv.  JLXX,  S,  i.  a.  IL  IX, 
S2,  G.  etamer  ab  Etruaeia  ocitor  eeHcinM»tgue  Inbae  et  figna  infenat- 
tuT,  Mu  rergl.  Ober  dai  hier  saigeapTocIinc  Urtkell  Caeaara  dia  lehr 
verwandle  Stelle   hei  GeU.  N.  A.  I,  11,  9. 

CAF.  XCIIb>'ß-0rBCBm'ne«(]  Su  die  Mebn.  der  Codd.  Ueber 
die  Weg-  odar:  ZnlMiong  der  Reduplication  bei  dieaer  Worttamilie 
vargL  U'olth,  n.  niiU-  Agr.  c.  37.  Demnacb  wQrde  In  des  Cempotitit 
mit  einer  Pracpmilio  tmieparabiK*  dia  Redoplical.  unitattbaft  ttja; 
wo  absr  die  Pravpoait.  mit  dem  Verbo  ihre  uraprGngllcbe  Bedentong 
baibebäll,  könne  jene  Perfektform  dei  Stammworli  gebraocht  werde». 
Dicae  Rogel  kann  aber  für  die  Kritik  keine  allgeniei»  gSltige  «erni 
oft  mufi  der  Sinn  und  dte  logiicbe  BedsMttamteit  oder  Betonung  dea 
.  Vertalbegriffe  entieheiden.     Hier  wBrde  ticb  prscueurr.  recktferligau, 

od  mediuM  —  ipalium]  Ad  itl  abhüugig  u.  molivirt  dnrcb  car- 
tmn  represientnt ,  *o  dali  der  Gedanke  Totlilandig:  qnnm  aJ  medium 
■patii  locum  jtemaliitent ,  eouititerant :  ad  quem  veluti  teraiinum  nbl 
ncceMiiietit ,  coniiitunl.  So  Liv.  XXI,  49,  I.  quuai  ad  Tr^iam  ler- 
reilre  eantUtitMet  bellnm  I.  e.  ultra  non  prolalum  etteL  Nach  den- 
■elbeo  Grundbegriffe  iit  auch  an  erklären.  Sali.  lug.  Bö,  3.  In  operibaa, 
in  agmine,   ad  rigUiBi  mullu«  ndaaM,  i.  l.  er  fand  iieb  M  iim*m  *te, 

»Ca«]     8.  ob.  c.  G6. 

r«riiis  rtnciaiol  Bekannt  aind  VcrbindODgen,  wie:  rurtut  re- 
vmU,  rfdirg  n.  bkni.   campoaita.   S.  B.  6.- IV,  4.  VU,  S.   Burtui  laigl 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  UI.  CAP.  93.     477 

ceptnm  a  Caesare,  gladios  Blriaxenint.  Neqae  vero  jPont* 
peiani  huic  rei  defuenint.  Nam  et  lela  miasa  excepenint 
et  -impetnm  legionnm  tulenint  et  ordines  comervaFerniit, 
pilisque  miaais  ad  giadios  rediemnt.  Eodem  tempore  eqni-' 
tes  ab  sinistro  Pompeii  coraa,  nt  erat  imperatum,  oniTeffsi 
procncurrehint  omnisque  mnltitudo  sagittarioruin  se  pro- 
fadit:  qnomta  impetam  nOBter  eqiiitadis  non  tuLit,  sed 
pauIlaiB  loco  motns  cessit :  eqaitesqne  Pompeiani  hoc  acrius 
ioBtare  et  se  lurmatün  explicare  actemque  nostram  &  la- 
tere  aperto  circoire  coep^runt.  'Quod  nbi  Caesar  <  animuiit 
advertit,  qnarlae  aciei,  quam  institnerat  sex  cohortiom 
namero,  signum  dedit.  Dli  celeriter  procacarrenint  ia> 
festisqae  signis  tanta  vi  in  Pompeii  equites  impetum  fe- 
cenuit,  nt  eornm  nemo  consistecet  omnesque  coDTeni  aoa 


Mi    (Ue  wiederltoUt  Hullniig,   >■   der   da   link  von    N«acB    Ktadam, 
Vcrgl.  ob.  II,  10.  p.  241. 

huic  rei  dtfiieranl']  O.  I.  ancb  <ie  waren  bei  der  Hand;  lach  ■(• 
UcheD  ci  dabei  Bäml.  bei  diettr  AH  dei  Kampfii ;  du  ItV,  ha»a 
rei,  —  an  eicb  nicbt  fehlen.  8.  ob.  II,  41.  Um  den  Begrilt  vou  ueqnm 
vero  >■  tauen ,  denke  man  lich  uneer:  daci  glaubt  ja  Niemand f  dalk 
die  Pompei.  lich  dabei  feige  linden  liefien! 

pilitgn«  mitlii  ad  gladiot  redtemtt]  HaBut.  fQkrt  an  B.  6. 1,  SS. 
reieetii  pilii,  eonunDi  gladüi  pugnBlaiD  »1.  Vif,  88.  noatrl  eminit 
pilii,  gladila  ran  garnul.  Sali.  Cat.  60,  2.  plla  omittuni,  gladiit  res 
gaiitar.  —  Nnc  verwechaelq  mia  Aickt  pila  mitlere  a.  emilt,  mit  r«> 
lieere  a,  emillere.  —  In  redire  liegt  der  Begriff  vorauigegangner  ni*- 
teraeiliger,  vertehiidemer  Vcnucbe,  nach  welcbeo  man  lu  dem  greift 
oder  lammt,  Wai  bleibt  1.  «U  leUtM  refufiam  betraehtet  wild.  CfT. 
I,  4'.  p.  IB. 

le  prü/adil}  Der  metaphor.  Anedrnck  anr  In  ao  fern  gebrauch^ 
all  die  leie/ilen  Truppen  In  SeAaSrmen^  ueit  a.  breit  berrorbraehen, 
Bicbl  la  geichlorinen  Gliedern.  So  Lir.  X,  36,  7.  minitani  obitlUt  fro' 
fnte  tendantlbBB  inii  in  eailria, 

lex  eoherlium  numtral  Deji  GenilEr  eohertium  denke  -maB  itck 
■;ntaktiich  abhängig  von  guam,  ala  Caaa*  der  Eigentehaft  a.  qnan- 
tiUtlren  BaackafTenlieEt.  Z.  {.  43S.  Weg.  nnmero  i.  ob.  III,  4.  p.  3SG. 
inftwiitqHt  Mignit  tanta  vi]  In  aolcheoi  Falle  iit  ein  Mlatietnt» 
ab  Adjektiv  oder  Praedibat  dw  Snbjekti,  der  «adre  ala  Adrcrblalbegr. 
■n  fanen.  Aehnl.  war  e.  7S.  onn)  eeleritata  et  itudio  iocilatna.  lieber 
ta/mMtui  glebt  Gell.  N,  A.  IX,  IX  die  Erklärmg:  infeitui  aneipiU 
aigalflcatiMM  tU.  Nam  et  li  infeitut  «ppellatnr,  qni  Btalom  Infert 
eoiplam,  at  eonlra,  eui  abnnde  impendet  malnm,  i*  qnoqne  imfetlat 
didlnr.  —  Man  leitete  ei  naA  Gell,  ab  von  fettinare,  qoeii  iitfettnt 
dJeJtii  ab  liutanlia  alqne  Imminentia  frandfi,  qoMi  ret  faetnraa  cni- 
ptam  rei  paunru«  eat.  —  Der  Anidrnck  infeilit  tignii  ut  aber  fait 
■Iahend  Ton  dem  aaf  den  Feind  !■  <  Schlaehtordanng  Inimanchirendcn 
oder  «um  AMgrilT«  bereiten  Beere.  Sali.  Cat.  00,  3.  B.  S.  VI,  7.  VI^ 
61.  8eUa«r   du  ob.  gebianchle:  piUi  lafeit. 


gL,.._b,Coo^le 


tfS  C  lUL.  CAESARIS 

roIdid  loco  excederent,  sed  protinoi  iscitati  foga  mont^ 
eltissimofl  peterent.  Qnibas  suhmotiB,  omnefl  Bagittam 
fanditores^e  deatituti,  inennes,  BiDcpraesidio,-  interfecti 
sunt.  Eodem  impetn  cofaortes  sinistrnm  comii,  pagnao- 
tibus  etiaio  tum  ac  resiBtentibus  in  acie  Porapeianis,  cii^ 
comieraat  eosqne  a  lergo  sant  adorti. 

Cap.  XCIV.  Eodem  tempore  teniam  aciem  Caesar, 
qnae  qaieta  faerat  et  ee  ad  id  lempiu  loco  tennerat,  pro* 
cncrere  inssit.  Ita,  qnnra  recentes  atqne  inlegri  defessig 
snccessissent,  alii  autem  a  tergo  adorirentar,  sastinere 
Pompeiani  non  potaeruol  atque  universi  terga  verteraat. 
Neqne  vero  Caesarem  fefellit,  quin  ab  iis  cobortibas, 
quae  contra  eqaitatum  in  quarta  acie  eoUocalae  essent, 
initinra  vidoriae  oriretar,  nt  ipse  in  cohortandiB  inilitibus 
pronimciaverat.  Ab  hie  enira  primam  equitalus  est  pulsus, 
ab  iisdem  factae  caedes  Bagitiariornm  alqne  fanditornm, 
ab  iisdem  acies  Pompelana  a  sinistia  parte  erat  circomila 


ineitatll  S.  ob.  I,  79.  Den  Uolenchted  ron  ineilati*  ejnü,  wM 
MU  Tiell.  für  gleictbedeulend  bill,  wird,  glaube  ich,  Jeder  inna  wer- 
den. Vergl.  B.  ß.  IV,  2S.  Hoalei  vero  iueitatit  eguii  impeditoi  adotie- 
lünlur.     Wohl  aber  c.  B6.  titato  egao  eonlendil. 

inermei;  litt  preetidiii]  Wie  itne  *ergt.  c.  97.  znr  tJmiehreib. 
eine)  MjeiUB~  oder  Mverbialbtgiitlt  diene,  iil  griagt  worden.  Viele 
Bet'li.  giebl  Bolh  ZQ  Taril.  Agr.  p.  230,  fmerme$  iit  nicht  anbeteoffntt, 
■Ond.  faier:  lieh  ta  wehren  u.  in  rerlAeidigen  aufaer  Stand  geietit,  da 
Ihnen  die  gegen  tolcAe«  AngrilT  nölbigen  Sehuliwaffcn  fehlten.  So  aagt 
Sali.  Cst.  SB,  3.   Jatronei  inermei  —  von  tchltc/it^tvtnltnettn, 

eliam  lu«  ]  Üb.  III,  13  p.  351.  Sali.  lug.  G3  extr.  Etiat»  (ust 
■lloi  magialratut  plebea,  conialatmn  nohililai  inter  le  per  nianui  Iradehal. 

CAP.  XCIV.  IfeitieCat$areni  fefellil,  quin  elf.]  Wenn  nach  non 
failit  afi  analog  dem:  non  me  yügiV  etc.  gewöhnlich  der  Infinllip  t. 
Jccui.  folgt,  >a  liegt  dleti  in  der  Bedealang:  n  wird  irgend  ein  Ob- 
jell  lafaclo,  d.  i.  ein  wirklich  GeichchoM  oder  etwaa  hfylerUehei  all 
eegeniland  beieichnetj  der  lafinitlvnU  alehl  aber  loco  Suhjekli  gti- 
mäfi  dem  :  ntque  ea  rea  illam  f-fellH  Nep.  Ale,  g,  i.  Wird  aber  et- 
wa! durch  da*  Urtheil  und  in  der  VarlUllamg  all  Ohjelit  oder  Snbjekt 
BuFgefabt  und  dargeitellt,  Endet  eine  logitche  Combination  Stall,  lo 
lieht  guiM  gnni  an  leinem  Platze,  zamal  hier,  wo  von  elwsi  Künfti- 
geiM  die  Rede  ilt.  So  hier,  alt  ob  n  hler>e:  neqoe  in  eo  faliut  fiiit 
Caeiar,  guod  —  «aa  cohortea  —  inilium  faeturai  ciae  palarel.  Wir 
können  lagen:  Aach  laoichle  lieh  Caeiar  nicht,  in  la  fern  all  der  Sieg 
(OD  den  Cohorlen  —  aaigeben  wärde;  eig.  tple  er  aiehl  auigeben  seilte. 
Bei  Kannbom  g.  ISU.  S.'74B  —  50.  ilt  dieta  Veihallniri  wenlgitena 
■iehl   gehärig  erklärt. 

eirrut»(ta]  AndteLeiail:  eireuvtveala ,  wie  oft.  Doch  berad  maa 
lieb  mit  Recht  auf  Nep.  Then.  3,2.  ne  nnltilndine  efrcVMiVchir. 
B.  e.  lU,  23.  eircuaHUt  hoilinui  cutiii.     Du  Aeliram  iit  lekr  gewöhn- 


gL,_._b,Coogle 


DE  BELL.  CIVILI   Llß.   10.  CAP.  94.    479 

atque.initium  fugae  factum.  Sed  Pompeias,  ut  equitatuia 
Huum  puUutn  vidit  atqne  eatn  parteiii,  cui  luaxime  con- 
fidebat,  perteriltara  animnm  adrertU,  aliia  diffisus  acie 
excessit  pfotiousque  se  in  castra  eqao  contolit  et  iis  cen- 
turionibua,  quoB  in  statiiHie  ad  praetoriam  porlam  posiie- 
rat,  clare,  nt  niilites  exaudirent,  Tuemiai,  inquit,  cof/re 
ei  d^endiie  diligenter,  si  quid  duriut  acciderit:  ego  re- 
liquat  portat.  circumeo  et  casirorum  praetidia  cotffirmo. 
Uaec  qnani  dixisset,  se  ii^  praetorium  contuUt,  summae 
rei  diffideus  et  tarnen  eventuna  exsp«c(ans. 

lieb.  Tbc.  Agr.  t7-  tVccumira  lergm  vlncenliam.  meperaoL  Der  Bagr. 
von  FircuBivfnire  iit  ein  guii  andrer  nnd  patit  hier  weniger. 

initium  fugae  factam\  Factum  i.e.  effeetam,  viXn  raidet  factae ; 
ein*  tog  Ata  andre  Dach  lieh ,  wie  nicht  •elten.  Doch  Bentlef  bielE 
die  gaaie  Stelle:  Ab  /lit  enim  bii  initiim  fugae  factum  ~-  tii  eineu 
Zniali  eine*  nogeicliictte»  liObbadleta,  durch  deMeo  H>nd  C^etar  ■!■ 
Bnmabenil  und  rahmiedig,  j«  all  Schwnlicr  dargeilelll  werde.  Auch 
werde  im'lium  factum  B.  G,  I,  18.  n.  nnl.  c.  99.  in  dem  gewölml. 
Htutralen  Sinne  genoninieni  nnck  tej  Uctae  Ckedei  auffaltend.  Vo» 
dem  Allen  giebt  der  unbefangene  Leier  keine  Spur;  denn  der  ganae 
Satz  Iit  anr  faHiieAer  Beweil  für  dai  oben :  Kefae  —  fifettit  elc. 
■Digeiprochne  Urlheil;  nnddaa,  «•■  Jene  Cflborten  leiatelcn,  war  ein 
Mannlffaltige» ,  da»  Jeden  Mitilär  intereiairte  nud  anf  dai  Guie  von 
Eiuduh. 

CM)  —  eoafidebat]  S.  oh.  III,  24.  In.  Ueb.  diffidere  I,  12.  (ITnt. 
nia*  dlffinn  o.  $ummae  rei  diffid.  n.  c.  07.  Ueb.  die  SacAf  aal.  e.  00  extr. 

clare  —  inguitj  B.  G.  V,  30.  Vineite,  inqutt,  el  id  clariore  voee, 
ml  magna  pan  militum  exandiret-  Plin.  Epp.  II,  IB,  2.  iater  le  elart 
loqnebanlnr :  intrari,  eonticneruiit.  Clara  vax  iat  aber  nicht  blora 
nnier:  taute  lond.  Aell  tlarHoBtait  Stimme,  Daher  anch  Cic.  Cloent. 
C.  41.   Clara  voce,  nt  omnii  roncio   audjre  poaael,  diiit.    Cfr.  Ind. 

Tuemini]  In  einig.  Codd.  a.  viel.  Editt.  tueamiai.  Ein  aolcher 
Wechiel  wäre  au  andern  SIellen  wohl  luläiaig;  nur  hier  nicht,  hei 
■olcher   Nahe  n.   Verbind,   mit   defendite.    Vargl.   Rarnah.   S-    167   extr. 

s.  n-za. 

c!rcuMeo\  Ueber  du  Praeieitt,  wo  (cbeinbar  daa  Futurum  timpl. 
an  aetxen ,  unaer:  ich  >cr7/,  ieh  verde  «tc.  vergl.  Ramahom  S>  10^- 
S.  567.  —    Hier  Überana  nachdrüotltch  u.  dramatiach. 

praetidia  co^firtHo\  1.  •.  militnm  aitimoa  eonBrmo.  Ob.  II,  3G. 
Bi  G.  V,  47.   eoa  ad  dimicanduBt   animo  canfirraat. 

luxtmae  re>]  Analag  dem:'  aumma  exereitut,  anmma  6elli,  Bt~ 
cloriae.  I,  ST.  82.  Vergl.  Kortt.  in  Cie.  ad  Div.  Xltl,  OB,  3.  Ego  ad 
te  de  riipublicae  (»intRa  qaod  aenliam,  non  aaepe  acribam  propter  pe- 
rienlnm  eiuimodl  literamm:  quid  agatur  aotem,  acribam  aaeplui.  Ki 
Iat  der  in  dar  Varatellung  berahende,  darch  Schlüaae  gewonnene  Atit~ 
gang  Att  Sache,  daa  endliehe  Loot  a.  Schicttal:  daa  ideelle  Faeit  der 
Rercchnnng  and  Leberlegung;  dagegen'  anmina  rerum  ob.  c.  51.  daa 
Totale  a.  Gan^e,  A.  i.  InbagTiff  alftT  konlirelen  EiMielAeiteu. 

diffident  el  tarne«  elc]      lji\i.    l'arlicipla    abaulul.    in    coneetlieer 

Bedenl.i  cfr.  Raauhuni  g.  171.  S.  671.  4. 


L.gL,.._b,COO^IC 


480  C.  lÜL.  CAESARIS 

Cap.  XCV.  Caesar,  Pom^ianis  ex  fuga  intra  valliuB 
compnlsis,  |ntillam  spatium  perterritiB  dare  oponete  exi- 
titimanB,  ipilites  cohortatns  est,  tit  beneficio  fortuaae  ate- 
renlnr  castraqae,  oppugnareiit :  qai ,  ntai  magno  aestn  fati- 
gati,  (nam  ad  meridiem  res  erat  perducia)  tarnen,  ad 
omnem  laborem  anitno  parati,  imperio  panierunt.  Castra 
a  cohortibns,  quae  ibi  praesidio  erant  relictae,  indasirie 
defendebaotur ,  malto  etiara  acrius  a  Thracibus  barbarisqae 
anxiliis.  Nam,  qni  acie  refngerant  mililes,  et  animo  per- 
territi  et  lassitadine  coDfecti,  ipissis  pleriffne  armis  signia- 
qiie  militaribus,  magis  de  reliqua  fuga,  quam  de  caslro- 
rnm  defensione  cogitabant.  Neque  vero  diiitius,  qni  in 
vallo  constiterant,  multitudinem  telorum  sustinere  potue- 
fnnt;  sed  confecti  rulneribug  locum  reliquerunt  prOtiaus- 
que  omnes,  ducibns  usi  centurionibus  tribunisque  militatii, 
in  alliasimoB  montes,  qni  ad  castra  peitinebant,  cenfugeruol. 

CAP.  XCV.  Dare  eporlere]  In  Editt.  dari.  Hier  findet  du  Ce- 
fentbcil  von  dem  lu  c.  SG.  bei  tuperare  Bemerllen  SUIt.'  Caetar 
giebt  und  gettBtlel;  folglich  dare,  «e.  se ,  wu  der  Zmamineuh..  lehrt, 
Wle.Cic  luv.  I,  38.  Omnei  lege>  ad  comiaadam  reipublicie  reftrr» 
Dportel  et  cM  el  utilitBle   commani  inlepretan'. 

indntlrie]  B.  G.  VII,  00.  dilxgenter  indtitlrieiia«  bei  ifu  Me- 
tsphr.  iitifiiläs  Tt  xal  naläq.  Doch  Ut  el  mehr:  anovSattn:.  Em  liegit 
darin,  diu  ile  ei  lich  angelegen  »epn  liebea  und  Ihie  ScAuldigleil 
tbateaf  In  tolchem  Falle  etwa  nnier:  tBacier,  brav;  denn  tireime  Ut 
nebl  munter  vr.  rührig;  forliter,  berihaR  a.  tapter. 

muUo  etiaail     S.  ob.  c.  47.    muUo  eliaia  maioreut  etc. 

giti  ade  reßigurant]  Sc.  in  cMtra.  Vergl.  nnt.  c.  90.  lOI  extr, 
El  t«t  nicht  bloh  fliehen,  lond.  rHetaiSrlt,  (locu,  ubl  quii  conatitit, 
relicto)  irgend  wohin  ^c^Isn,  tich  fliehend  xurückxiehen.  Der  blofte 
.  Ablativ  SCI«,  wo  ex  nicht  UDpuaend  nach  der  Anaiog.  von  cattrit 
excedcia,  lato  eedere,  -  Irren  wir  nicht,  lo  wüe  ex  acie  lo  viel  all: 
BUi  der  Linie,  anl  Reih  n.  Glied,  die  da  focht;  acie  refugere  >it  blof*: 
fugna  deeeäere,  praelium  relinguert;  «ob  der  Schlacht  enllaufen, 
während  der  Sehlacht  davon  laoFeo,  lich  Biicbten,  —  Man  «ieht  alao, 
wamn  c.  OB.   Uomitiu»  ex    »itrii  in  manteia  refugient. 

mUtit  plerique  arinii]  Nicht  amiiiit ,  wie  lurin.  wollte.  El  iit 
gleick:  abjeeUt  und  pafit  rolilioninien  xn  dem:  perterrili  et  —  esii- 
ficH.  El  iit  aber  mitlere  in  loicher  Verbind,  ähnlieh  nnicrm :  im 
SHeie  tatten,  fallen  ond  fahren  laiien,  woa  man  nicht  halten  kann. 
I.lv.  XXXV,  31  extr.  ibi  praeda  Elrnica,  qoae  miita  a  popnlatoribua 
fnerat,  rcpletua  eit  miiea  Romanni,  Abieclit  armi*  iit  weit  itärker  mit 
FoTiats,  abiichllich  wejiwerfea,  lehtielt  u.  raach.  B.  6.  IV,  15.  VII,  28. 

in  altiuimet  monles\     Auch  hier  wüuichle  lorin,  BlliMiiDHin  Bioii- 

fem  etc.   weg.  t.  07.      Doch  aelhit  Pieado  Ceta.    f.  "ih  qoum    Pompeiani 

allqui  in  montem  eaatria  proximum  profagiiient  —  deutet  an ,  dah  nicht 

,   alle  lieh   ant  einen   Berg  larScliiogen ,   nnd  der  Snperlativ   altittimus 

mont  würde  tinen  einxelntn  Berg  benivhuen,  der  grade  an  d»i  L«g«r 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  10.  CAP.  96.     481 

Ctr.  XCVI.  In  castris  Ponipeii  virfere  Itcnit  frichl- 
Ibb  stTHtas,  magnnm  argcnti  pondag  expositnm,  recenti- 
bus  cespitibiu  tabeniacDla  constraia,  L.  etiain  Lemuli  et 
nonniiilorum  (abemacola  protect«  eitera;  mnltat^e  prae- 
terea,  quae  nimiani  luxariam  et  Ttctofiae  fiduciam  de- 
signateot:  at  facile  aestimari  pomct,  nihil  eos  d«  evenra 
eüis  dici  timoiBse,  qai  Ron  nccessarias   con(|airereat  to' 

■tlHi,  «M  elnenrita  mIsU  »«bittkilaHA  mtti  Ucb  e.  9t  exlr.  wH«r- 
■präcbe;  und  lodanii  gcittlltn  iie  Worte  dco  Sino  TOn :  in  altittima 
■BOnliLini  d.  1.  lo  weit  nli  mSglich  aat  die  Hii/ia  od.  Spitie  der  aller, 
ding*  an  lich  hohen  Berge,  an  deren  Fuhe  od.  iit  d'eren  MHte  *)e  sucli 
b&Uen  verweilen  krinnen.  Der  Grand  ouirei  Aaiicht  liegt  in  dem,  im 
«na  Zumpt  9.  43S.  folgt. 

CAP.  XCVI,  TricMat]  DaHlr  lonat  Mehina,  waa  aber  acbwer- 
lleh  ran  den  ANchreibern,  nie  Oad.  bemerkte,  in  j^nea  tinbefcannter« 
Wort  verwandelt  worden  w^re.  Man  Veralebl  darunter:  axcäSi^,  an- 
bracnla  iDKurroia,  goihii^iiBfiOB  fnmdibira  ad  coenatianem  contexl«. 
Auch  Aypaoipeloi  genaunt,  weil  man  voriaglich  die  Kanten  dea  Wehl- 
atocka  dun  benufzle.  Vir^il.  Copa.  v.  S.  Kf  Iric/nla  ambriferia  tri- 
gids  arundinibaH.     Doch  birten  auch  dsrt  die  C«dd.  trir.linia.    Cfr.  Sitlig. 

itralaij  Tiitit  wird  gegen  ttracina  dadurch  vertbeidigi,  daf)  da- 
dnreb  Mb  naffallesderes  Merkmal  de«  Luxul  angegeben  wird.  Stratat 
näml.  in  >c>  fern  darin  Poltler  nnd  Sap/m'i  EU  den  tricliniit  oder  zur 
Beqaemikbkeif  anfgeateilt  waren.  Denn  lo  wie  tlTatum  M  i/uidqaiit 
tecle  intternilur  alque  «de»  leclu»,  x.  B.  Suet.  Dnmit.  ]7.  ■<(  medlaln 
nodem  4ta  eit  exterrltoi,  nt  e  ttrata  proiilirel:  lO  lagle  man:  trieli- 
■lura  »lermre  i.  e.  veitibua  atrignlii  eontegere.  Ovid.  Met.  VIII,  6SS. 
Veitibna  bunr  {lectnm)'  velanf,  quH  niniiiixl  tempore  feito  ttfrnerg 
conauerant.  —  Gleichwobl  kommt  Dut  der  Auailruct  ungeuiohnHeh  aaS 
faat  fuetiieh  Vor;  einfacher  bleibt  itmctai:  denn  waa  man  bei  Macrob. 
Salnrn.  3,  0.  ileif:  trt'china  leclii  eburneia  tirata  beweiit  eben,  daf« 
Mtrafui  abaolnt  aelten  gebraucht  wird.  Aucfi  ist  tTicliniam,  Uctum  alei- 
nere  immer  veratändiicher,  ala  trichilaia  atern. 

argenti  pondai  expos.J  Man  verifebt  darnnter  daa  Silb  ergeich  Irr, 
worauf  Pluf.  Pomp.  72.  hindenlet:  TprKr/t"!;  ^xrrw^arur  fiiaTitli;  xal 
K^m^^EC  öi*ov  agoSniirro  xki  nagaTKtv^  xiil  nöcr/ia;  ^v  tiÖ-vxoitir  aal 
miriiyvgiXövTiDr  /läXloy  ^  npö?  fö^ifr  tXirjXiX,oftiriiir,  —  Una  ist  wahr- 
acbeiuticher,  daft  Ptutarch  IrMinia  geleien,  wenn  er,  wie  anzunub- 
men,    dieae  Stelle  vor  Aagen  hatte. 

reeenlibu*  cetpilibus  cfr.]  Der  fritcAe  Raaen  iit'i,  der  jene  Weich, 
liebheit  nnd  Sicherbeit  verrieih ,  znmal  am  Tagie  der  Schlacbt  odtr  knn 
TorSer.  DIefa  bemerkte  ichon  Godvln.  Sollte  nlebt,  bei  10  manchen 
äbnOchen  Dentnngen ,  Pfatareh  Pomp.  e.  12.  dieae  eeipüet  ree.  ge* 
■eint  haben,  ala  er  achrieb:  aSaa  aiivij  oTQin/iralq  ävO-iraii  ^(tutto. 

tabernaeala  proUeta  edera'\  Nicht  eontreta  od.  teeta  Sberhaopl; 
Mildern  protecta  ac.  ab  aealn  ac  lolii  aidore.  Tabernacula  lind  dir 
gewriholichen  Zelte,  a.  I,  Sl.  und  graile  daa  hier  Gciagte  niaeht  Jenea 
trichilai  noch  Verdick tiger.'  Denn  wenn  man  die  tabtrnacttla  10  lier- 
lieh  und  gemächlich  ein  richtete  j  wozu  jene  Lauben!  War  etwa  trf- 
chilai  eine  Gloaae  tflr  tabemaeula  Ledera  proUetaf  Dergl.  Jlndat 
aich   anch  In  MSS-     Oder  darf  man   tiraguias   atiatae  vermuthen  statt 

H  h 


gL,.._b,Coo^lc 


482  C.  lUIv  CAESARIS 

luptales.  At  hi  miserrirao  ac  paiieotiBsimo  exercita  Cae- 
saiis  luxntteia  obiiciebant ,  cui  semper  omnia  ad  neccssa- 
rium'  usum  defaissent.'  Pompeius  iam,  quiun  intra  vallmn 
nostri  TeniateDtnr,  equam  nactus,  detractis  insignibas  im- 
peratorii«,  decumana  porta  se  ex  castris  eiecit  protioDsqu« 
eqno  citato  Larisaaia  contendit.  Neqae  ibi  constitit,  sed 
eadem  celeritate,  paucos  snos  ex  fnga  .nactus ,  noctuTiio 
itioere  non  intennisso,  comitata  equitum  tiigiota  ad  mare 
pervenit   naTemqoe    frameotaiiain    consceodit;  saepe,   m 

«OH  «aeeitariai  ele.J  So  c  49.  VHletndiiia  »an  bona  =  •.  89. 
Nd«  iolquo  locD. 

At  Ai]  At  nihcrl  itcb  hier  der  Bcdeut.  tod  anaermi  Und  doch 
■  iannttn  dieie  Leate  -~  vorieerfen.  Man  «kennt  die  Rr/Urien ,  eben 
M  nie  die  bqi  dem  Kantratte  entttandne  Indignilion.  Gleicbism:  Allein, 
WU  Ihttfen  dietel  Sie  etc.  Einen  ühnlichen  aber  Atitor.  Gegeniali 
giebt  Snll.  Cal.  12,  4.  Uli  delnbra  deeoraba^:  at  hi  contra  ignaviiw- 
mi  hamlnei  ete. 

patientitt^lno^  Alle  MSS.  pottHtit*.  wa«  auch  Lemaire  -wieder 
«nfnabm,  ein«  ErklBrnng  gebend,  die  hier  gani  nnpaiiend  nnd  in  Cae- 
•an  Munde  abiurd  wäre.  Ware  poteni  all  oppoiit.  von  impotent  sc.  ini 
fiblieh  geweien;   dann  wäre  die  Sache  und  daa  Wart  an  leincr  Stelle. 

evi  —  dgfitineut'l  S.  ob.  c.  7S.  qut  —  babtiinet.  Und  ob.  gvi  — 
eenquirereat ,  «o  qui  nicht  ton  eat  abhängig  iit,  *ond.  verwandt  dem: 
ut  gui.  B.  G.  IV,  24, 

aä  neeettarism  uiBim]  Dafür  3  Codd. -ei'efuin;  offenb.  Glone.  Öod- 
Hkrt  an  Salt.  Cat.  48,  2.  eai  omaei  eopiae  lemper  in  ■•»  coUdiana 
crant;   i.  e.   dai,   wM   man   täglich   braucht.    laocraL   Faneg.  c.  9.   ii 

tricUO'   Tlü*    KOI?     1J/l^g«f. 

delraelii  iniignibui  imperator."]  D.  I.  dai  PaladamtHtain.  Plof. 
Caei.  4S.  aiuSvarao  /tir  i^r  ltlB}'lil•^o¥  xai  org(tn(;'uii,i"  ia&rjia,  iprv- 
fitnt  öt  n^aovoar  fuxalaßur  iml^X&ir.  Die  Griecb.  nennen  jenen 
Imperatoroiantel  auch  ipoivnlt  oder  uxgtaijj'li  foiruiCi;.  S.  ob.  I,  6. 
p,  3S.  Dnker  n.  Frelnih.  zu  Flor.  I,  9,  6.  DetraAere  Blmlich  gebraucht 
B.  G.  II,  21.  icntii  tegment«  detrahenda.  Cic.  N.  D.  III,  34.  Uiony- 
■in«  Jori  Oljnpio  detraxit  amlcalnm.  Da«  Partidp.  Perf.  Pau.  oft  in 
reßexivtr  Beden  t. 

pautBt  —  ejf  filga  naetu*']  Uat.  t.  102.  ex  fUga  icqni.  Dieaen 
Gebrauch  von  ex,  analog  dem  ex  Itinere,  *.  I,  34.  erläutert  Band  Tara. 
,  II.  p.  627.  eine  frilbere  lo  B.  G.  VI,  35.  Edit.  L  von  nni  gegebne  Er- 
klärang  widerlegend.  Allein  eben  lo  wenig  Idnnen  wir  beiitimaeo, 
wenn  gelehrt  wird:  „omnll  haec  ratio  nilitur  In  verbli,  quse  e>ni'»i'oH«M 
Tel  exitam  aot  lignilicaat,  ant  id  cOgitare  lubent."  Vinlmebr  weiaet 
ex  daraat  hin ,  dsA  von  der  Flacht  ueg  d!e  Fliehenden  andertKofitm 
entweder  lich  begeben  oder  auf  irgend  eine  Weiie  abgesogen  werden. 
DamBacb  liegt  in  ex  zweierlei ;  1)  dafi  Jem.  auf  der  Flacht  begriffen^ 
4orch  die  Flucht  wohin  geführt  ^ardenj  denn  ex  lalat  einen  ^wAer» 
Znaland  Toran*;  2)  dah  nanmehr  Jemand  ani  dieiem  Zaitande  In  einen 
Mdcrn  übergeht.    Ob.  95.  in. 

eomilatu  egHitttnt'\     Uh.  c.  ßl.  ,    , 

fBerimi]  Vergl.  I,  T.  p.  40.  Wander  «u  Cic.  Plane,  p.  109.  „9««- 
rmnhir  i.  e,  gnerebundi  iWraal.'^ 


gL,.._b,Coo^lc 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  III.  CAP.  97.      483 

^cebatuT,  querens,  tantum  se  opimonem  fefellisse,  nt  a 
quo  genere  hotninum  Tictoiiam  sperasset,  ab  eo,  inilio 
fiigae  facto,  paene  proditus  videretiir. 

Cap.  XCYII.  Caesar,  castris  potitns,  a  militibua 
contendit,  ne  in  praeda  occupatl  reliqui  negotii  gerendi 
facultatem  dimitterent.  Qua  le  impetrata,  moniein  opere 
circumvenire  instituit.  Pompeiani,  quod  is  mong  erat  sine 
aqna,    diffiai  ei  loco,   celicto  monte,   nniversi   iuris   eiua 

täxliiM  te  Bpinionea  fefeUitte'^  L  t,  laBm  ipitiiii  apinionem  fe- 
feil.  Nep.  Ag.  3,  S.  In  quo  qaam  eum  opinio  fefcIliiKt.  —  AUet« 
%tt  dem  Gewirle  der  Leiarten  ictaeint  in  falgen,  dali  man  lei«:  tos* 
SHsn  se  opinionem  etc.  —  UelirigeDa  meinte  Pompei.  mit  dem  gerait 
dominum,  vergl.  <rb.  c.  tt4.  lonachit  leine  Reiterei,  gegen  die  Buch 
je» er  bekannte  Befehl  Caeisri  währe^iil  der  Schlicht  gerichtet  waf: 
Milct  fttciem  feri.  S.  Flor.  IV,  2,  50.  Deno,  »ie  Fr«ntiii.  IV,  7,  82. 
ftuidrnclilich  sngtebt,  war  ea  die  Reiterei  dei  Fampei.  die  dncch  jene* 
Hiltcl  geichrectt  werdea  lallte;  unter  derarlheo  beFsndcD  lieh  riele 
vonteAme  junge  Römer,  und  von  den  HüUiiruppeD  Leate  tod  Stande. 
CIr.  Düker  zd  Flor.  a..8.  O.  t.emaire  denkt  aich  ddI.  dem  genui  hom. 
den  Laiienui,  Scipi'o,  Domiliut ,  die  Befehlshaber.  Keineiwegi;  PoDi- 
pei.  konnte  iick  nur  über  die  Nebilet,  die  ariatokratiicta ,  angeblich  re- 
pablikaniich  Getinnlen  beklagen ,  die  lO  ohnipBchligen  Wideraland  ge- 
leiitet,  Ib«  lelbtt,  an  den  lie  kein  moraliachei  lotereiie  k-oOpfte,  m 
■  ichnikhlich  Frei*  gegeben  hallen.  —  Wetek'  ein  Stoff  sd  Paralleleit 
Dnd  Betracbtangen  für  den  Geicbichtiknudigenl  — 

CAP.  XCVII.  J  utilitibiu  e»nleadit]  El  »t  aichti  au  lappUreo, 
weder  impelrare,  noch  pelere,  ungeachtet  B.  G.  V,  £■  amnihul  preel- 
bai  petcre  conlendit.  Bei  Cicer-a  nicht  leiten;  s.  B.  ad  Div.  II,  6,  2. 
verecBodine  a  te ,  >i  quK  magna  rei  mihi  pelenda  eiiet,  eauleitdereHi. 
£i  enti[alchl  wohl  am  meitten  unierm:  bei  }eni.  Baf  ttwa*  driagen ; 
auf  elwat  hetleAem,  PteadoCels.  p.  251.  itudioie  egil  cnm  mililibui, 
ne  in   praedam   inleali   tempni   labi  «incMot,   quo   maier  uegligereliic 

opere  cirevmvenire'\  AI,  eircttKmanife.  VcrgL  ob.  I,  18.  p.  Ö2. 
wo  DM  circumeemVe  anpaiaend  ericbien  nnd  bei.  gegen  den  lond  üb- 
lichen Gebrauch  dieiei  Verbi,  denen  Begleitung  in  der  Regel  Mentehen. 
ADiaabaie  tat  Sali.  log.  98,  i.  planitiei  locii  paolla  inpcrioribui  circum- 
vanta-  Und  m  mäfite  man  aonebmen,  dafa  circumvenire  optre  et  ea- 
Mtellii  mr  von  dem  Angreiftndeit  geaagt  WM'de;  cirtutatmuiir^  nor  Be- 
btlCi  der  Sicherheit  und  luu  (eignen)  Seüul^e.  —  Pa.  Cell.  p.  251. 
luontem  eircamvallare  diipoiuil. 

d^ti  ti  loca,  reiieto  etc.]  Cae*.  Hebt  die  Haufang  der  Praedi- 
kate  und  ganiei  Nel>eniatie  (Adjektlr'a.  Adverbialiätie)  dur«k  JPar-_ 
<in>ia/eonatruktian.    Vergl.  9&.  c.  103  io.  c  1 13.  in. 

iurit  Hut  ]  So  in  den  Cadd.  —  Voii.  fand  darin  rine  Beielcbn.  d«r 
t^apriauer, .  wie  aalTeTii  ordinit  mui  I,  1.  in.  Diefi  wire  )uer  ein 
fall  Tcricbrobener  Anidrack  nnd  Gedaske,  gcactzt.man  dächte  auchu: 
eintdem  iarit  atque  canditlonis.  Einige  rielhen:  viril ,  equit.  Uiefi 
•racheint  bei  univerti  lebr  tautologiicb.  Ciarke'a  Aoilcbl:  iugil  giuM 
I.  «.  per  iuga  «a  lu  leien,  dSsKe  aJlerdingi  de«  ZuiammeB hange  an- 
geneaesB  leya.  DatBr  hat  man  mancherlei  «Irüude  angeführt,  cfr.  Dähne 
ad  h.  I.  Wir  Kgea  des  ■vkUintca  biuau,  d«n  awa  bisher  iUicraebeD: 
II  h  2 


gL,_._b,Coo^le 


484  C.  lüL.  CAESARIS 

Larissam  versus  se  recipere  cöepenint.  Qiia  re  anlmaH- 
versa,  Caesar  copias  suas  itivisit,  partemqne  legionuin  in 
eastris  Pompeii  romanere  iussit,  partem  in  siia  castra  te- 
misit;  qliatuor  secum  legiones  duxit  commodiareque  itincia 
Pompeianis  occurrere  coepit  et,  progressuB  milia  passmim 
sex,  aciem  ingfruxit.  Qua  re  animadversa ,  Pompemni 
in  quodam  monte  constllerunt.  Hutic  montem  fliiinen  snli- 
lne|>Rt.  Caesar,  mililes  cohortatm,  etsi  totias  diei  ^.on- 
lincnti  laborc  erant  confecti,  noxqnc  iam  suberat,  (amen 
iDnnitione  fliiRien  a  monle  seclusit,  ne  nocln  aqnaii  Pom- 
peiani  possont.  Qno  iam  perfecto  opere,  illi  de  dcditionr, 
missis  legatis,  agere  coepenint.  Paiici  ordinis  senatorii, 
qni  se  cam  ii»i  roßinnxerant,  aocte  fiiga  salutem  petienmt. 
Cap.  XCVIII.  Caesar  prima  Ince  onines  eos,  qut  in 
monte  consedcrant,  ex  snperioribuB  locis  in  planitiem  if- 
scendere  atque  arma  proücere  iussit.  Qnod  iibi  sine  ro- 
cnaatione  fecemnt,  passisque  palnüs,  ptolecti  ad  lerrani, 

romwiodierf  Itinrre  Porapeianii  oecDirere  eoepit  Dieh  erinnert  an 
S*II>  Cat.  57.  reliqaoi  Cslilloa  per  moaut  asperot  —  in  agruai  Piiln- 
rieniem  glidocit.  —  Der  Gegner  aber  Anfonlui:  magno  «xerelln  /(^ii 
aeqaioribtii  ejfpeililN»  in  fuga  leqnebatnr.  Sodann  folgt  am^  in  quo- 
dam Tnonte  canslitei UBi ,  dafa  der  Manch  anf  gleic/iartiger  Fladie  oücr 
Slraek«  fortging,  weil  soail  eotigNterunt  nidit  fceiagl  werden  konnte. 
Der  AblaltB  befremdet  nicht.  8.  G.  VII,  49.  legionem  eodem  iago  mit. 
tu.  LiT.  XXII,  IS,  0.  Fablai  mediui  inier  hmliusi  agnien  urbetiu)i>e 
Romain  '«£>'*  dacehnt.  —  V/aa  achlen  freilich  angemefiner:  iiigir  u- 
gaentei^  lAth  lich  aoob  fertheidigen. 

gua  re  animadrerta  Caesar  etc.]  Die  Mehrz.  der  Codd.  bat  «p«. 
Nach  Oud.  Tlell.  gpeeie,  vai  oft  verweehi.  CFr.  Index  la  Tacil.  aittt. 
WaltheT.  1.  h.  V.  Bener  iat  ipe  in  behalten ;  ei  iit  Caeiari  Hoffnung, 
atati:  e«imt  rei  tpe,  t.  e.  qna  re  iperata,  exoptata;  wie  gleich  die 
Felge  lehrt.  Denn  Caei.  halte  et  nun  beqnemer,  ali  wenn  er  den  Berg 
ttmlagerte. 

flamen  a  monte  MecTuiit]  I.  e.  mnnilioiie  praedneia  Pom^ianoa 
prnhibtit,  qaeminu*  ad  ßiimett  praeferHaeni  aecedere  poiienl.  — 
'SnblKfre  findet  sich  anch  R.  G.  VII,  GS. 

pnuet  Brdinii  tenatorä ,  gtti  elc]  Unitreillg  in,  dal«  yut  dem 
Sinne  nach  ileh  auf  ordim's  lenst.  beliebt,  ae  dafl  der  Gedanke;  pft«- 
rii  de  online  Rfnalorio  Aa/ninuni,  gtii  etc.  Binlge  wenige  der  Stma- 
lareit,  die  lieh  mit  den  Pnnipeian.  vereinigt  hatten  ele.  Deoa  tttnigr 
hn  Garnen  kdnnen  Ihrer  nielit  geweien  leyn.  Cell.  p.  352>  Hgt:  «Itquof 
lenalorll  ordinii  fqga  per  nactem  clim  dllapiit. 

CAP-  XCVIII.  Patiligae  palmla^  Virgil.  Aen.  I,  ft7.  U.  OvM. 
Met.  IX,  179.  daplicea  tendent  ad  ildera  pafiHat.  Met  VI,  5DS.  Ultemt 
ad  lidera  palmaK.  Worüber  zu  benterlen:  habllnm  eate  eraolinm,  mI 
nanibni  cslenei*  in  cpelum  precentor.  Ctr.  Cellar  an  Curt.  IV,  II  exfr. 
Die  Btwegnng  jedotl,   die  hier  beachricben  wird,  iM  nneliedm:   aie 


gL,;.;b,C00^le 


1)E  BELL.  CIVILI    LI».  Hl.    CAI».  'JU.      48ä 

fleiiles  ab  eo  ealutem  petlerunt;  consolatus  consurgere 
'iuMii  et,  panoa  apud  eos  de  lenitate  ma  lociitus,  ^o 
minore  essent  timore,  oiunea  consennvit;  militibusque  suis 
udnimendavit ,  ne  qiii  eoniin  violareatur,  neu  quid  sui  do- 
«iderarem.  Hac  adhibita  diligeotia ,  ex  caatris  sibi  legio- 
nes  uLias  occurrers  et  eas,  quas  secuin  duxerat,  invicem 
reqiiitsscere  atque  in  castra  reverli  iussU:  eodenque  die 
LariE^aui  pervenit. 

€ap.  XCIX-  In  eo  proelio  non  aiiipliua  ducentoa 
Miilile»  desideravit;  sed  oenturiones,  fortes  viios,  cirGiter 
(ri^nla  amisit.  Inlerfectus  est  etiaiii  fortissime  pugnana 
Craslinus,  catns  aientionem  üupra  feeinius,  g]adio  in  ok 
■dveiMun  Goniecto.  \eque  id  fuit  falsum,  qtiod  ille  in 
pugnum  proficiscens  dixetat:  sie  enim  Caesar  exisdmabat, 

brtitttem  die  Uiude  a**,  gleicbum  wie  Umarmtnete  in  fbun  pflegeii: 
bIbc  MelloHg  derer,  die  tkil  h&Dderiugeud  flehen.  So  ericheint  pal- 
tH  iialati»  uoch  plutilcher,  ■!■  I.iv.  VII,  31,  S.  Sab  haec  dlcU  omoei, 
loauiu  ad  cenltilti'  Undintet,  |ile>il  lacrimatum  fa  veilibDlo  (irucubue- 
mul,     Vergl.  äbulich«  Bcichreib.   B.' ß.  1,  Sl  cxlr.  II,  13.  Vil,  47. 

taatervavit]     Ob.  c.  £1.  S.  II,  22  extr. 

laililibui  —  eiimtatttiattt\  lu  einig.  Codd.  iaaiit.  OL  diets  lail 
di(«i  JiatiB  der  PtrtaB  ftruirt  werden  liiiuue  und  dürfe,  icbien  iwei- 
falhait.  Ovi.  ad  b.  I.  benerkt:  iu6eo  tibi  non  dienut  ulri  dcpnvBiai- 
Um  l.atipiiMiii  icriptotei.  Dieiem  geraäri  KaniBharQ  g.  IG8.  S.  G3it. 
Veif).  Uiakenb.  ■.  Düker  lu  Liv.  XXVll,  S4 ,  3.  £iue  Menge  Hei- 
fe|<iele  letrcB  dH  Ucgentkeit.  Sali,  lag,  tt4,  I.  |)0alHO>in  ei  protinciaiH 
Kumidiim  [lapulni  iuttit,  «0  nan  xwar  lupplireu  will  dari,  Allel» 
die  Suche  acheiat  clvlacb  dieie:  im  goldiien  Keiteller  itruirte  siau  lu 
'  der  Regel  iubcre  mit  deai  Ohjekta  Ant  Handlung,  iiiefal  einer  SacAf, 
»eil  iut«o  bedeutet:  ich  btifte,  näml.  BicA  etwai  mac/iea,  thuH  elc. 
Daber  die  Conitrolit.  mit  Ivßniliv  u.  Acc.  dea  haadelmleH  od.  belhei- 
tiglert  Subjelti.  Vergl.  Beitp.  u.  Aiimert.  Walthen  lu  Tacil.  Ann.  IV,  Vi. 

■invieeml  D.  i.  an  dit  Stelle  der  Abtregaugnen ,  der  Andern.  Da 
der  Utgrtff  der  Piacpasil.  in  »oklicm  Falle  mit  dem  ÜBhilantiv  Ter. 
»cliaiulien  iit ,  lo  achreltt  man  riihligec  .dai  Gauze  all  rfa  Wort;  wa* 
tuu  «ua  iu  B.  G.  iiicbt  ilreiig  lieobaclitet.  Anden  in  Falten  wie  IJviul 
XS\i,  ii,  3.  DiHi*  in  vieem  tttrtmt  q,Din<lue  millibn*  laeiomm.  III, 
tu,  V.  ip'e  iu  lotam  cfceMqne  coiuulii  {iravolat.  Doch  bedarf  ea  nicht 
huner  einet  Cenilivt  der  ferion  od.  Sache',  um  die  Ortkegraphie  wt 
bcilJinMeu;  Siun  u.  Zanmmenbang  uaft  enticheideu,  wie  bei  in  prituit 
U.  iiBiirlai.  t.  B.  C.  SO:   >s  priaiis  coinmemoratit. 

|;aP.  XCIX.  In  ee  proelio]  Vergl.  ob.  c.  S3.  emnibvs  piati. 
Weg,  fItrUt  Di'rat  a,  üb.  c  62. 

gtudio  —  m>»eeto\  U.  i.  dai  Schwert  war  Ibm  grade  im  Oeitrri.t 
geilUfien  wordeui  gewobnUcb  «lebt  conücete  Ma  U.  Aehulicbei.  H.  ti. 
V,  15.  eirtr.  L.  Colla  —-  in  adrertum  ot  lunda  vulneralur.  IVelcfae'r 
Theil  dea  tieaichle  f/aeieij  durch  «i  bcicicbuct  ««rda,  folgt  ans  der 
»(ftatUchea  Bedent.  dei  Worli. 

ric  tKlm  ett.\     Näml.  luil  Ueiuj.-  auf  die  Wort«  t.  91:    Fariani  — 


gL,.._b,Coo'ile 


486  C.  lUL.  CAESARIS 

eo  proelio  excellentissimam  virfutem  Craslial  fuisse,  op- 
tiraeque  euin  de  se  meritiim  indicabat.  Ex  Pompeiano 
exercilu  circiter  inilia  quindecim  cecidisse  Tidebantnr:  sed 
in  deditionem  Tenenint  amplius  milia  quatuor  et  viginli : 
(aainqne  etiam  cohortes,  quae  praesidio  in  castellis  fue- 
rant,  sese  Snllae  dedidemnt:)  multi  piaeterea  in  flnitiinas 
civitates  refugerunt ,  sigDsque  militaria  ex  proelio  ad  Cae- 
sarein sunt  relata  CLXXX  et  aqiiilae  norem.  L.  Domi- 
tiuB  ex  castris  in  monlem  refugiens,  qaam  vires  eum  las- 
'iitudine  defecissent,  ab  equitibas  est  interfechis. 

Cap.  C.  Eodem  tempore  D.  Laeliag  cnin  dasse  .ad 
Brnndisium  venit;  eademque  ratione,  qua  factum  a  Libone 
antea  denioiistravimiis ,  insulam  obiectam  portui  Brandisino 
tenuit.  Similiter  Yatinius,  qui  Brundisio  praeerat,  tectis 
instroctisqae  scapbis  elicuit  iiaves  Laelianas;  atqne  ex  bis 
longias  productam  unam  quinqiieremcm  et  minores  duas 
in  angnstiis  portas  cepit,  itemque  per  eqnites  dispositos 
aqua  prohibere  claBBiarios  instituit.  Sed  Laelius,  tempo- 
re anni  commodiore  usus  ad  navigandum,  onerarüti  navi-  . 
biis  Corcyra  Df  rrbachioqne  aquam  suis  snpportabat;  neqne 
a  proposilo  deterrebatur  neque,  ante  ptoeliam  in  Thessa- 

.  ut  —  gratlai  agaa,     AIio  [■!  ric  exittiaabat  al«.  gleEch  dem:  tie  cma    . 
Caeiar  lummii  virtnlli  laudihui  praedicabat. 

reeidikte  vidtbanlar]  Videri  zur  ellgemeiD«),  approxlmstiren  Be- 
itiimnung  der  Zabl,  nach  einer  übersichtlichen,  d.  f.  durch  AHgfnicheiD 
gewonnenea  Schatiung ;  welcher,  durch  led  In  deditionem  etc.  die  g». 
iciiitre  Zahl  der  Gefangnen  enfgegeugeitelll  wird. 

praesidio  in  eaUrltis  elcl  Dtdurch  beilatigt  »ich  die  ob.  e.  78. 
gegebne  Erllirung  von  praesidio  —  reliuqnere.  Denn  man  aagle:  in 
praeiidio  reliagaere  d.  i.  jn  Garniion,  all  Garn,  zurückiaiien.  l,ii.  SIi, 
37,  7.  triarit  —  in  praesidio  caattorum  manere  iaiii.  Dagegen  XXiV, 
40,  S.  praeiidio  lod  eina  reliclo  V.  Vnterio  legalo  cum  claiHe  inilructa. 
■  Int.  c.   101.   quum  eiiet  lef;io   prnesidin  llIeiiBnae>  □.  ob.  c.  80.  05. 

signaque  —  relata  CLXXH.]  L'nt.  c.  101.  omaei  naTei  ineendil 
quinqiie  et  triginta.  ib.  navea  innt  combuitae  quinque.  Vergl.  lll,  4.  in. 
Anlangend  die  Conitlniklion ,  lo  lat  Bio  analag  der  lu  28.  d.  S3.  bei 
Pronomin.  poaieii.  bemerkten.  ' 

CAP.  C.  Laeliut  ~  tenuit"]  S,  ob.  c.  5.  a.  weg.'  ten.  c  41. 
teclis  inttrnctfigue  etc.]  Teetae  näml.  mit  Bretera  oder  Fellen. 
S.  ob.  I,  56.  LiT.  XXXVI,  43,  13.  cum  qaatnor  e(  viginti  nasHut  tie. 
tis,  apertta  plaribui.  Ob.  II,  d.  piscatoriat  navei  conte.rerant.  In- 
slraetae  le.  armamentit  alqne  armatil.  Du  Gegenlheil  inerm:i  narii. 
Flor.  IV,  3,  20. 

prohibere  —  insUltitf]  D.  i.  «r  vernntlaltete  dark  e(e.  er'  fn^ 
Einrichtungen  a.  Aattalten,   tun  zu  Verbindern.   S.  ob.  Ul,  9. 


gL,_._b,Coogle 


DE  BELL.  CIYILI  LIB.  III.  CAP.  101.    487 

IIb  factum  cognitam,  aut  ignominia  amissarnin  naviDin 
aut  Decessariatnm  rernm  iaopia  ex  portu  insulaqae  ex- 
jielli  potoit. 

Cap.  CI.  ÜBdem  fere  tetnporibns  Cassias  cnm  clasge 
Syroniin  et  Phoenicum  et  Cilicum  io  Siciliam  venit.  Et, 
qanin  esset -Caeaaris  classis  divisa  in  dnas  partes  et  dimi- 
diae  parti  praeesset  P.  Snlpiciua  praetor  Vibone  ad  fretum, 
diinidiae  M.  Pompoifiiis  ad  Messanam:  prius  Cassius  ad 
Messanam  navibaB  advolavit,  qQäm  Pomponius  de  eius  ad- 
ventu  cognosceret;  perturbatomque  eum  aactas,  nullis  cu- 
■todiis  oeqae  ordinibus  certis,  magno  vento  et  secundo 
completas  onerariaa  naves  taeda  et  pice  et  stupa  reliquis- 
qae  rebus,  qoae  soat  ad  incendia,  in  PoDaponianam  clas- 

meque  —  detembatHr  —  ueque  —  potuiti  Der  Weckiel  d«r 
Tempera  durch  deren  eigenlhamlicha  Bedeutung  nnd  darch  die  Vtt- 
■cbied«Dheit  dei  lahalti  der  S&lie  herbeigeführt.  'Pulerrfbalur  =:■  er 
lie/a  lieb  nicht  abieAreeien  im  Laafe  der  Zeit,  all  ein  lüggr  dauerH- 
der  Zaitaod,  reiativ  (d.i.  damall,)  hiitoriach  anfgefafit:  aegue  potiiit 
d.  i.  und  konnte  äberhanpt  (bIi  abEolutti  Relatui»,  naeh  den  RemiUa~ 
len)  —  nicht  verliieben  werden,  lieber  neqae  lergl.  I,  TS.  p.  179. 
Uebrigena  encheinl  ntgue  nur  formell  ■!■  Cupulatirpartibel  fSr  den 
fulKenden  Satz ;  denn  materiell  iit  offenbu*  ein  Uebergaug  von  Tkat- 
»achtn  luro  Urt/ieile.  Aehol.  ob.  c.  90.  Vergl.  anch  92  exlr.  Etwa  in: 
und  lieli  licb  eben  *o  wanig  —  a)i icbr ecken ,  alt  w  überhaupt  —  ver- 
(riehea  nrerdcn  knunle. 

CAP.  CI.  Vibone  ad  fret.'\  Fibo  eit  Oppldnm  Brutfiamm ,  band 
procnl  a  trelo  Siculo  litnm.  Einige  Codd.  Vibonrni.  Hiefl  »  etwa:- 
ad  Vibnnem?  —   Bier  u.  lonit  itatt  Vibo  In  den  Cudd.  LIba. 

de  adventu  —  cegnoteeretj  S.  ob.  II,  20.  p.  288.  üb.  dieie  Con. 
■trakt.  a.  Redeweiie.     Oft  wiederhallj  nnt.  cap.  extr.  c.  lOQ  m. 

nulh't  ruiladiii  negue  etc."}  Die  Ablative  dienen  offenbar  all  ad- 
jeklire  Nebeabeitlmmung  dei  durch  eum  perlurbaluta  bezeiehneten  Ob- 
jVkli;  rergl.  ob.  c.  67.  tu:  aiiiltii  amiitit  Cetiturionibut.  Sic  bildeten 
eine  Epertgetit  und  der  Redeut.  nach  »innverw.  mit  line.  S-  ob.  93. 
Wegen  aullnt  a.  dei«.  Bedent.  ohne  alle  etc.  Btirker,  ab  ohne  i.  c.  93. 

magno  venlo  et  tecundo'\  I.  e.  caqae,  et  quidem  lecundo.  Diefi 
folgt  BU«  der  Stellung  der  Fraedikale.  Aehntiche«  findet  sich  in  der 
Verbind,  von  siuita  et  magna.  Ctr.  Hand  Tnriell.  II,  419.  Ochiner  in 
Eclog.  Cic.  p.  200.  El  hätte  auch  wohl  beltwn  können:  ein  ilarter 
günstiger  Wind.  Doch  jene  latein.  Anidruckswciie  iit  hier  richtiger ; 
vtagnut  beieichnet  die  allgemeine,  abaolule  Eigentchafti  leeandu*  die 
relative  n.  tpeci'eHe.     Alio  ein  blobei  accident. 

' qKOe  lanl  ad  inrendia]  In'l  Cod.  apta  ad  Inc.  Andre;  aptae. 
OiTcubar  GloMe.  Man  veigleiclie  in  Aniebung  der  Struktur  dai  bei 
Qninktilian  nicht  (eilen  voikomnicnde :  etie  ad  aliguid  i.  e.  rcferri  ad 
aliqald ;  um  den  abitraklen  Begriff  dea  Rflatiren  au  bezeichnen,  i.  B. 
I,  I),  13.  illod  Domen  limplieilrr  (abioint)  poillum ,  hoc  ad  ali^nid 
«•c  rontendnnti  ~-  nnd  in  der  Bedeutung  iit  verwandt  dal  griech. 
tir«(  il{  To  K^//(a,   Viger  p.  S93.  ed.  4. 


bvGoogIc 


488  C.  lUL.  CAESAUIS 

Mcm  ünmisU  al^ue  omnes  nares  inceodit  «juio^itt  et  tri- 
ginta:  e  quibus  eiant  viginti  conslralae:  lanlugqu«  e«  fa- 
cto timor  ince.'^sit,  ut,  <|uum  esset  legio  praesidio  Measa- 
nae,  vix:  oppjjum  liefendefelur;  «t,  aisi  eo  ipso  iempore 
qiiidam  Duncii  de  Caeetaris  victoria  per  dUpOBitos  equins 
essent  adlati,  existimabanl  p1«riqae  futurum  ftiisse ,  uti 
amitterefur.  Sed  opportun issime  aundis  adltrtU,  oppidem 
Aiit  defeasniH,  CaeBiua^ue  ad  Sulpicianam  lade  clasBem 
profectos  ent  Vibooen,    adplieatisque    noatxi   ad  tenaoi. 

timar  AMVMft]  8.  tb,  II,  30.  tn.  n.  veg.  nne«  —  adlati  bb 
B.  G.  II,  1.  In. 

fuum  es»et  legto  etc.J  D.  1.  (fd  doch,  ungeacRiet.  Ob.  III,  7. 
Dla*e  RcJest.  n'ai  wie  ü4>er(U  dareb  den  Gtdaulcea  Botivirl,  rarrtg- 
Ikh  durch  de»  Ge(feiiiiili  u.  Conlrnit  iwiichen  dem  beite/uHden ,  ob- 
aalltttden  Verhältniiie,  a[a  möglicher  Vrtaehe  oder  Grunde,  uiid  dein 
Erfolge  nod  dei-  Wiriaitg.     Hier  legia   etc.  n.  ctj-  d^fendi. 

fsHdcfettmm'^  Nach  unirer  Mein,  gleichbedcal.  wit;  faetaim  ett, 
Ul  depcndrrttur ;  BIMW:  ward  aic  »ertheidigl,  «tcht  Kurde.  Also  nicLt 
eine  voa  den  Steifen,  wo  nseh  Zimpt  f.  108  «Xtr.  _^),  fuertna,  fiierimt 
Mit  den  Pari id|<.  blafi  di«  Slril«  verlrfll  vau  mni ,  ersi»,  ti'n.  VcrgL 
Rumharn  8.  110. 

ad  Salpicianam  c/ai««iR]  S.  cb.  I,  37.  p.  111.  Wie  Liv.  I,  II,  I. 
M  ad  hol  fioniMa  legto  dnclB. 

adplieathqite  nottri  —  egeranl.  ]  ,,CodirUBi  «tri  ect  diicrcpMUtt" 
■•gt  Ondend.  ad  h.  J.  In  mefar.  CodJ,  egit.  In  maiicb.  fehlt  Cattiut; 
gawfihnl.  ■■■  nianl  nosfrft.  Ualer  Am  Neuer»  ballFo  Held,  KreyM. 
Üähne:  aäpKcatüg.  noilrU  —  'git-  Secundam  ^e.  fdr  dal  RiehCig«. 
Wir  lind  andrer  Anilcht,  und  glauben:  pari  atgut  aniea  raliene  deul« 
■nl  dai  frühere  von  den  Caeterianern  befibachlele,  larglai»,  UMlhälig« 
und  saghafte  Benehnen ,  In  Folge  deiien  lil  keine  AmtsKen  iBr  Ge- 
geawehr  getralTen;  etwa:  ät  Uefsttt  e«  gini  ruiig  geichthnn  a.  ter- 
hieiten  tich  grade  «a,  (näml.  nnlbatlg)  uü  früher-  Dafür  gtelili  bca.  . 
*wei  flfüade;  1)  weit  ager«  mehr  neutrale,  all  IraMÜtre  Bedeat.  hat, 
daher  oFt  akialat  gebraucht  j  nickt  >a  gerere  a.  faeere.  Lif.  1,  iU,  2> 
leaU  agrre  lii  Tatin  »abiolitBe  v!>i  lantj  2)  weil  Cjui.  dsa  lleaehaas 
der  Veteranen  herTarhebl  gegen  die  UulhJUigkeit  □.  Feigheit  der  uottrt 
d.  1.  feiner  Officiere  a.  Befehlihaber.  In  dieler  ailcliicbl  bemerke  man 
heioad.  dai  ms  ipmle  uacei  conioenderaal.  Man  ütieraetia  alaa  rg»- 
runt  flieht  lowoht:  tie  boTtdellm,  all;  lie  triebeit''»,  benaiinen  tith, 
verhielten  lieh,  nlmlicb  nicb  Art  dei  Pomiioniiis  in  Sicil.  uulHi  eatUt- 
rfni  uequa  ordiitibu»  cerUt  etc.  worauf  eben  die  Nacht  in  igt  eil  fieh  cr- 
gfebt.  Sa  liefie  fleh  durch  agere  grade  rerbt  gut  anier:  ScAlendria» 
bberfedes.  —  Diebi  allef  aber  bloi«,  weil  die  Codd.  eiae  itahera  Au. 
taritäl  tar  egerunt  gewähren:  eAne  dieie  würden  wir  l(ein  BedeahcB 
Iragea,  egü  a.  egerant  Vir  Interpolation  xa  halte« 'U ad  die  Stelle  !• 
keritelien  :  adplicalisqat  noitrii  —  aavibut  prepter  eundeai  tiuiere»,  — • 
pari  alqne  antea  ratioue,  feeaaduni  nactui  reDtum ,  SBerariaf  pavei  '— 
linmiflt.  Die  Worte  alio :  propter  eundeta  tiatoren  würden  daaa  » 
adplicalit  bezogen,  den  Grund  angeben,  weiihaEb  die  Caeaar.  die  Schjffa 
auf  Land  angelegt  ballen,  Riebt  In  offner  See  lieh  lu  ballen  wagt««. 
Ue(t  man  egit,  daan  taBMv  prepter  von   eisen   biof*   gedacU*M,  all 


gL,i._b,  Google 


DE  BELL.  CIVILI  Lia  UI.  CAP.  102.     489 

nflvibas,  |)ropter  enmdeni  limorem  pari  atqae  antea  ratione 
egprnnt.  Cassius  seciindum  nactus  ventuin,  onerarias  na- 
res  clrciter  quadragrnta ,  praepanitas  ad  incendiiim ,  im- 
aüak  et,  flainma  ab  ulroque  corou  comprehensa ,  naves 
sunt  combttsfae  quinque.  Qnuinqne  ignis  magniiudine  venti 
latias  serperet,  mililes,  qui  ex  Te<«ribu8  legioaibtiB  erant 
relicti  jiraestdio  naribus,  ex  natuero  aegrönun,  ignominiam 
hoa  luierunt;  sed  sua  sponU  naves  conscenderunt  bt  a 
terra  solvernnt,  iiDpetnqiie  facto  in  Cassianam  classem 
finia^ereines  diias,  in  quamm  ahera  erat  Cassias,  cepe- 
nint :  sed  CasBius  exceptns  sc^ba  refugit :  praelerea  duae 
sant  deprebensa«  triremes.  Ne^ae  multo  post  de  proelio 
faeto  in  Thessnlia  eognitnm  est,  ut  ipsis  Pompeianis  fidea 
fieret:  nam  ante  id  tempus  fingt  a  leg&tis  amicisqne  Ca«- 
saris  arbitiabanluF.  Quibug  rebus  cogaitti  ex  iis  locts 
Cassiiis  cnia  classe  disceasit. 

Cap.  Cfl.  Caesar,  onmibne  rebus  relictiH,  pergeqnen- 
dam  sibi  Poiapeium  exisüraavit,  ^uascaoiqae  ia  partes  ex 

«ndinchetnlKh  roraiugeiettten  Oruode  ventaBdco  werdnt.  8.  Pabrl 
IB  &«ll.  lug.  12,  1.     »iefi  dÜBkt  uri   hei  Cml  kuni  auUMig. 

prafparalat  ad  incendiam  ]  So  Mlat  lieh  tunichTeibeB  du  Aegr. 
BroKder:  Htniigia,  teaphae  praeparafie  clc. 

flaauam  —  comfTr}i€nia'\  O.  i.  da  du  Peacr  gefaBgem  halte,  da 
4te  breniibareH  MaUriaHen  gczandd  liHtlea,  StaS  {cfuodrn  ,  von  dem 
i!e  BDfgefHigeo,  «rgriSen  wurden.  So  wäre  djera  eine  HyplIUg«  für: 
naclkDi  all  atroque  eeniu  flunma  compiehnnit.  B.  Q.  VIII,  4J.  Optra 
lamni«  comprehensa  parUiii  riilingniiBt. 

loHtt  terpgret]  Aach  bildlich  ott  bet  Cicero  n.  LIf.  b.  A.  laliat 
«et  longiBi  acrpere.  Uiiler:  aai  aleh  greift»,  nit  den  Begr.  noe^Ati- 
liger  KiBwirkung  u,  ivar  unvermerit  Bad  im  Sh'Seit.  Vergl,  UcbiaM 
Ecleg.  de.  p.  230.  Iiutin.  XXXI,  3,  3.  ae  tieintm  Matum  cliain  ad 
■e  ttrperel. 

ex  MtmtTO  aegreruetj  Eine  nähere  Bnd  ipedellere  Deteriuinalio 
iet:  tT  relerib.  leg.  Mui  vcrblade  gramiuatiKh  dieivi  £x  uiit  gui, 
als  tKomiHBl  ad.  Snbdanl!)  begriff,  nit  dsDen  er  aat  dicie  AH  vertHio- 
dea  an  werden  pflegl.   Cfr.  Maod  Tu».  II.  p.  CIS.  T.  h.  8. 

deprehtniiae'\  Eini|;c  ÜISS.  depreetae,  nie  auch  tonit ,  ferivecb*. 
UBdend.  mirabilljgt  dich  grade  uiehl,  negen  eeftrunt,  damtl  ein  H'eeb- 
■el  der  Ereigtiine  Stall  finde.  Doch  iil  ein  tlntcncbied :  cepersnt  in: 
■ie  nabtnen  aie  weg,  eroherten  lie  iatpetn  facta;  jenei'  deprehen$a» 
beifit:  nie  bekamen  ife  In  die  Gewalt  durch  Veberratrhung ,  \ittt.  well 
die  trlremet  nickt  fort  loBBtea,  durch  Wind  und  Wetter  oder  lrg«D4 
wie  gebindert.     ' 

.  «1  iptit  etc.  1     I.  e.  ila  bI,  od.  noch  genaaer:  tut  ul.   S.  ob.  I,  Ol. 

UAl'.  Cfl.  Helmt  relieth\  I.  e.  pntAaUlit.  Belip.  bei  Bukak. 
iB  Terent.  Andr.  II,  6,  I.  Dafür  auch:  emittit  rebu*  aliit,  Beiaf. 
OnMov.  ED  Uv.  XXKVll,  87,  4. 


gL,;..b,-C'uoi^le 


«M  C.  lUL.   CAESARIS 

tagn  »e  recepisset,  ne  rorsuB  copias  comparare  alias  «t 
bellum  renovare  posset;  et,  qaaDtomcamque  itineris  e^ni- 
tatu  eSicere  poterat,  qnotidie  progrediebatar;  legionemqne 
onam  minoribos  itineribus  aabsequi  ioasit.  Erat  edictam 
Pompeii  nomine  Amphipoli  proposituiiL,  ad  omnes  eius 
pTovinotae  inniares,  tiraeci  clvesque  Romani ,  inrandi 
eaussa  conrenirent;  sed  atium  avertendae  sospicionis  caassa 
Pompeius  propoBuisset,  ut  quam  diatidsime  longioria  fngas 
eouBiliuin  occultaret,  aa  noris  dilectibns,  si  oerao  preiue» 
ret,  Macedoniaih  tetiere  conaretnr,  existiraari  DOn  pöte^ 
rat.  Ipse  ad  aDcoram  nna  nocte  constitit  et,  Tocatis  ad 
se  Amphipoli  hospltibas,  et  pecuoia  ad  Decessarioa  snin- 
tUH  corrogata,  cognito  Caesaris  adventn,  ex  eo  loco  dis- 
«essit  et  Mytilenas  paucis  diebnEi  venit.  Bidunm  tempe- 
state  cetentus,  navibnsque  aliis  additis  actaarüs,  in  Ciliciam 
Btqoe  inde  Cfpmin  peivenit.  Ibi  cognoscit,  congensn  öiu- 
nium  Antiocbeasium  civiamqtie  Bomanoratn ,  qui  illic  ne- 
goiiareDtnrj   arcem  captatn   esse,  excludendi   sui  caussa,' 

fpiatcuaigH«  —  t«  recepiiset]     Der  Cei^juiiitiv  erlsotsTt  ob.  I,  TS. 

equitata]  D.  L  mit  äa  Rcfterer}  tl»  Mittel  b.  gleiebi.  alt  Wtg. 
S.  ob.  p.  274.  Ramihorn  g.  140.  S.  418. 

edictum  —  prspoiilum'\  Ein  bei  Llvini  lehr  gevöhDlleher  Ana- 
dracb.  Vergl.  Dnbb.  lu  XXVIII,  35,  10.  lieber  du  Recht  edieta  ID 
cTlaiien  vcrgl.  Helncce.  Antiq.  p.  flSO.  „latperiam  complectebnhir  idb 
«dieendi,  voeandi  et  prehendend!,"  Btliaon.  de  Formiil.  p.  322.  ed.  Bkefa. 

iuniorei  —  iaraKdi  eauital  CEr.  B.  G.  VII,  1.  Gellim  N.  A. 
X,  2S.  „C.  Tobero  in  Hiitoriarum  primo  icrlpiit,  Servinm  ToIliniB 
reKf^iHi  quam  UIbi  quinque  elaiiei  iHniorifm,  cenini  fsciendi  gralla  fit. 
■litaeret^  paerei  eiie  exlilimuie,  qui  minorei  eiieul  annii  leptemdeeiiii : 
Btqoe  inde  ab  aono  leptroii}  decimo ,  qQO  Idoneoa  lam  eue  reipabllema 
aibilrtiretiir,  militei  Bciipaiiie;  eoiqne  ad  annum  quadrageiiaium  lex- 
laut  iunioret,  lapraque  cBm  annum  leniorei  appeliaMe." 

bturlhtileu ,  mebrere  Stellen  bei  Lifiaa  u.  A.  ».  B.  IV,  41,  2.  QuaotB 
pradcnlia  lei  bellicBe  io  C.  Semproaio  eiiet,  non  militii  de  imperalora 
exitUmationem  ei<e  i.  e.  de  eo  iadicare  non  e»e  militii ,  non  licere 
milJli,  eal   dalui  «it  Imperator.    Cfr.  GronoT.  o.  Drakli.  ad  h.  I. 

JntpAipoli]     Abhängig  von  tacare :  und«?  Ob.  c.  40. 

corrogala\  I.  e.  petendo  coltecta,  coacta.  Liv.  XLIII,  0,  7. 
anxilia  ab  ■ocili  cerregando.     Cfr.  Drak.  zu  XXXIII,  48,  5. 

MgUlenat  ]  GHeeh.  MiniX^tti.  Cfr.  EIor»t.  Od.  I,  7.  Bei  Mel.  II, 
T,  4.    Wj'lileit«.     Auch  JWrti'i^*»;.    PInt.  Pomp.  14. 

Unipettat«  retemlut  1     Uut   c.  107   in.   ipie  neceiiario   eUtU*   te- 

negoUarentur']  Vergl.  B.  6.  VII,  3>  n.  Emeiti  in  Clar.  de.  i.  r. 
■megBUatar,  S,  Sali.  log.  4T,  I.  Oppidnni  NDmtdarum,  nomine  Vacca, 
^i  et  ineoltr«  «t  mtfreari  contueverant  Ilalici.  geaeiii  mnlti  mortkl«!. 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  Ol.  CAP.  103.    491 

nnnciosqiie  dimigsos  ad  eos,  qui  ae  ex  Faga  in  finiüma« 
civifates  tecepisse  dicerentar,  ne  Antiochiam  adirent:  Ü 
ai  fecissent,  magno  eomm  capitis  periculo  fntnrum.  Idem 
hoc  L.  LeDlulo,  qni  snperiore  anno  consal  fuerat}  et  P* 
Lentulo  consulari  ac  nonnallis  alits  acciderat  Rhodi;  qni 
quam  ex  fuga  Pompeiunt  seqnerentur  atqae  in  iosnlam 
venissent,  oppido  ac  portu  lecepti  non  erant:  missi^qne 
ad  eos  nunctis,  ut  ex  üb  locis  discederent,  contra  volun- 
tateni  snam  navea  solveiunt.  lamqae  de  Caesaris  adventa 
fama  ad  civitates  perferebatur. 

Cap.  CIII.  Quibns  cognitia  rebnB,  PompeinB,  depo- 
slto  adeandae  Syriae  codbUIo,  pecitnia  Bocietatis  snblata 
et  a  qaibusdam  privativ  aumta,  et  aeris  magno '  poodere 
ad  militarem  nsnm  in  navea  imposito,  duobnsqae  milibas 
hominnm  armatis ,  partim  quos  ex  familiis  societatnm  de- 
legerat,  partim  a  negotiatoribus  coegerat,  qnosque  ex 
suis  quisque  ad  hanc  rem  idoneo»  existimabat,  Pelusiura 
pervenii.    Ibi  casa    rex    erat  Ptolemaens,    piier  aetate. 

Wo  lieb  ineelere  auf  die  »egoHalort»,  4m  mtremri  m>f  di«  von  Jenen 
in  ontcricheideudcn  mwtatortt  beliebe.  CIr.  Koitte  ad  b.  1,  a.  m 
Catil.  40,  1. 

Magno  —  periculo  fiittimm']  Ob  Daliv  od.  Jblalirf  ttber  jenen 
•.  Ramib.  S.  121,  I.  Wir  ■timmen  Idr  den  Ablativ,  wegen  fiitaram, 
nicht  aber  fort.  Sodean,  wegen  eomm;  nicbt  t'if.  Man  denlie  li^b 
alio  jenei  oft  von  Atia' deuttch  deniccndea  vermifite  cum;  uni.  untar^ 
mit  grofi.  Ger.  Ancb  nnleiatälit  der  Begr.  von  perieulum  nnire  Anilcht;  . 
d.  i.    über    an»    leiwebeade ,    nahe    Gefahr;    Gelegenheit   umxtttaaimeii. 

recepti'\     Uni.  c  103.  nt  ~-  Alexandria  recipcretnr. 

tolverunll  Hebrere  Codd.  toUerent;  einige:  iolrere  inbebantHr. 
Oad.  vermuthet:  «olvemnt  tey  du  richtige,  vie  ancb  in  einig.  Editt. 
Sollte  lieb  nicht  recbtterligen  lauen:  mliiii  —  naneii«,  ■■(  —  diiee- 
derenl  cnntra^u«  —  lolnerent.    Jenei  miniigue  icheint  um  lehleppend. 

CAP.  CIII,  Dtpatito  —  contilie  J  Gana  ähnl.  depnnere  provtii' 
eiam,  d.  1.  auf  eine  Pr.  Verzicht  leiilen.  Cfr.  Kortt.  %a  Cie.  ad  Div. 
V,  %  7.  w*i  ehendu.  keifit:  praeterutiHeTe,  Eben  lo;  depnnere  per- 
Ünam.   Id.  VII,  33,  6. 

peeania  —  tmnta'\  „Pecnniam  tutaere  In  re  pecDuiarla  eit  v«r- 
»nram  facere,"    Enieiti  In  Cl.  Cie.     Man  rergl.  Bremi  in  Nep.  Att.  3,  4. 

partim  —  eaegerat]  Ctaccon.  icblug  vor:  guot  partim  ex  famtl. 
um  da*  im  iweiteo  Gliede  fehlende  gast  weniger  in  verniiiien.  Maa 
Tergl.  B.  G.  II,  I-  Ein  Grnnd  guaw  negiuluien  konnte  In  dem  folg. 
gaotqae  liegen;  Doch  mehr  aber  darin,  dafi  dureh  partim  — partim 
wohl  veriFhiedene  Wege  angegeben  werden,  an  f  welchen  die  Leute  nu 
■ainmengebrarht  wurden,  die  handelnde  Perion  aber  dielelbe,  folglleh 
auch  die  IjCDte  au  einer  Kategorie  gehörlen. 

catui  Unier:  sufSlIig  grade;  ttvxt  äy.  Niml.  wegen  det  folg. 
erat. 


gL,_._b,Coo^le 


492  C.  lUL.  CAESABIS 

nu^;iili  C9püi  com  AOrore  CleopKtra  b^Iani  gereDs ;  ^aam 
pancü  ante  menaibus  per  soob  propinqnos  alque  amicoH 
regno  expulerat;  caslraqoe  Cleopatra«  dod  loago  spatio 
ab  fliuB  cBslriB  disfaluiiit.  Ad  eom  PompeioB  lulsit,  ut 
pra  hospilio  atqae  araicitia  patris  AlexandnA  reciperetur 
Blqoe  illüiB  opibna  i|i  calathitate  t^eretnr.  Sed,  qni  ab 
eo  raisBi  erant,  cODfeeto  legaiionis  officio,  liberiug  cum 
iniUtibui  regis  cf^Ioqui  coeperant  eosque  horfari ,  ut  suum 
officium  foinpekt  praestarent,  neve  eUis  fortunam  despi- 
cerent.  la  hoc  etant  nuniero  complures  Pompeii  miiites; 
quoB,  ex  eius  exemta  ecceptos  in  Svria,  Gubiaius  Älexan- 
driam  transdnxerat,  belloque  coofecto  apud  Plolemaeomj 
patre«  pseri,  reliqnerat. 

Cap.  CIV.  Hia  tuDc  cogmiU  rebaa ,  amici  regit,  qni 
prapter  aetat«tn  eiua  in  pTOcaratione  eraitt  regni,  aive 
tluore  adducti ,  ut  postea  praedicabant,  «ollicitUo  exercito 

magitf*  tupti']  Copiat  nicht  Trappmiaaiieii;  ■ondern  Qberhaupt 
Hutftt^ltel  «B  Manpichaft,  Geld  a.  Fiovisot,  Kriegigvrälhe,  Fialleii. 
S.  >□  B.  G.  VIII,  1.  SbII.  lag.  14,  7.  rei  jcenere,  fama  alque  rapHs 
pst^i.  CaM.  51,  3,  Selt\)aa>  *>e|iemiiiieni  parva  manii  cum  tuagnit 
lagUailuii  bMliun  cantandiiie ;  cO|[aoT«rua,  puroit  eopiit  b«Ua  geiU 
cam  epulettlii  reK>l)iiH. 

ritgn»  eifultral]  Wie:  txßülUtr  t^;  ö^/^;.  Weg.  der  Ktruktur 
Mit  a  «.  ex  1.  ob.  c.  0.  s-  343. 

miiit,  «1  —  reeiperetur ]  Zonicbit  Xiceck,  aber  aneh  fn/talt  der 
MiMioo;  gleichi.  mliil,  ;■■'  ragarent,  peterent^  ul  etc.  8.  all,  II,  30. 
p.  271.    fi«i  Platarck   Foi^,  77.   nqo^ifl^|Hli ,   cor  ifiqaaona  w  jkuiilti 

in  calamitala'\  Kbniio  c.  ](M.  Wir  fügea  bui:  b«I,  dafi  im  caln- 
Imitate  aieh  hier  aat  dai  Su/g'eH  dci  StOiet  dergeitalt  beliebt,  daf*  da- 
dnrcb  eia  Pratdiial ibvgtiB  aaigedrückt  wird :  gwaw  ia  calan.  «ttfll. 
Wir:  ia  feüis«  Unglücke. 

GohWnS  j  Dieaer  balle  in  J.  50  vor  Cfar.  609  n.  e.  ■!■  Proeua. 
von  SyriiB,  heimlicb  von  l'an>iieiDa  aofgemmitert,  den  Kenifi  Pf  olemBaa 
Aolele*,  ffir  aicb  a.  obne  Aullrag  de>  Senali,  telbit  geg.  die  SÜLjUia. 
Birtar,  aüt  bewafCnclar  Uaohl  wieder  aof  dcu  Thron  geaetzt.  Dieaer 
afarh  51  v.  Ghr.  »nd  balle  die'  KÖmer  zu  Voriuaiidern  leiaer  beidea 
Kisder  J^oian.  XIU.  od.  Uion^iea  u.  Kleopatia  ernannt.  Beide  ge- 
rielhmi  ia  Kri^.  Aafiiiiluh  geben  viele  Biiefe  dei  Cicero;  ad  üiv.  I, 
I.  B.  folgi  aa  des  Leotulm. 

CAF.  CIV.  tn  fracuratiauB  —  enatt']  Prucaratia,  ia  to  fem  lie 
Moh  Beauflagte  tfaren.  8.  •«<■  II,  IB.  nnt.  e.  108.  Bei  Nepua  AU. 
1,  2.  etwaa  allKenicinar  für:  adatinUtralio  reipubl.  —  Esse  ia  aliqua 
R«  iat  nirtt  bloh  UmtehrtibKitg  dea  Verl'iUbe^rt8i,  aoiid.  bekeichuat 
dM  i*  eiMe  Lage  irgeud  wie  geiielit  od.  gebrdeAi  teya.  Allgemeiaar 
Viger,  p.  607.  8.  ed.  IV. 

»oaicilala]  S.  9b.  II,  32  exü-.  1,01  acbeiiit  der  BrgrHI  am  rieb, 
ligiten  Maitediai^   durch  uaiei:   tut    TAeUKahMc   (irgeud  einer  Art) 


gL,.._b,Coogle 


DE  BELL.  CIVILI  HB.  IH.  CAP.  i04.      493 

re^o ,  ne  Pempeine  Alezandriam  Aegypbitnqne  oecnparM, 
sive  despecta  eius  fortuna,  nt  plernniqne  in  calamiiate  ex 
amicis  inimici  exsisfiint;  üs,  qni  eranf  ab  eo  missi ,  palam 
liberaliter  reapontlerant  euinqtic  ad  regem  venire  insserant: 
Ipsi,  elam  consüio  itiitö,  Achillan,  praefecüim  regium, 
singnlari'  hoininem  andacia,  et  L.  Sepiimiam,  tribunHRi 
militum ,  ad  interliciendnm  Potnpeium  mlsenint.  Ab  h'ia 
liberaliter  tpse  ad[»e11a(DS  et  qoadam  natitia  Septimii  pro- 
dnctas,  quod  hello  praedonam  apnd  eam  ordiaem  dnxnrat, 
AaTiculam  paivalam  congcendit  cnm  pancia  suis;  et  ib« 

■affordcrRt  .d*ker  oft  aafwiegeln.  Am  Jener  AniTcht  Mgtt  ^^^  ■»■■>  ' 
in  in  Regel  Fremde,  andre  Leale  BufToraert,  die  etwa«  von  lelbit 
ni'cAl  thun  warden;  ofl  durch  Torgehaltne  HafTnsngen  u.  BelobHDBea. 
tief.  Pani.  },  7.  Servoi  quoqne  tallicilare  tpe  libcrUtil  eTistinabalDr. 
Dadurch  wird  4ie  Ableit.  von  lolla*  und  cilare  nicht  nnwafancheinlicL 
Vergl.  J^chiieiden  EJerDentarlehr.  S.  415. 

r  er  amirit  inimiei]  BrsBl  ad  h.  I.  führt  nnter  andern  Ihnl.  Sen- 
tenien  an  Vellei.  II,  53,  3.  wo  vom  Pampei.  nnd  denen  Schicfcule  Um 
Rede  and  geiitgt  wird:  Sed  quii  in  «dreraii  beneliciorun  lerval  menn»- 
riamf  Bat  qnii  allam  cilamttaiis  deberl  pnlat  gratiam?  ant  qnando  ror- 
Inna  non  mutat  fidemf  —  VJell.  rhetoriiebe  Umlebreibong  dei  von 
Caetar  an  Dnar.  Stelle  einfach  aaigeaprncbnen  Gedankeai.  UanH  «ergL 
Cic.  Heren».  IV,  17.  qui  (ortunii  alieatui  indncti  aoiicitlam  eint  lecall 
aont,  hi  lironiac  fDrInna  diiapia  e*t,  devolant  oinnei.  Saii.  lag.  24,' 
4.  eliam  antea  experlni  lum,  paruit  fidei  miteri»  etat.  Tacit.  Hiit.  IV, 
02.  amicBt  tempore, /iirfuno,  cnptdiaibtis  aliqnando'  ant  erroribni  in- 
inlBai ,  traniterri ,  deiinere:  ■iium  cniqne  langDinen  iHdlieretoin.  Ana 
Caetart  Hunde  iit  obige  Sentenz  fOr  denen  Charakter    lehr  ebrenroll. 

palam  '■ —  clam  ]  Taritui  Agr.  19.  in.  ut  Oomiliano  morii  «rat, 
fyante  laetua,  peelore  anxii»  excepit.  Plln.  E|ip.  V,  1,  3.  nou  eoavenii 
woribua  meii  alind  palam,    aliud  agere  leerelo. 

liberaliter  rtipandtraat'\  Ala  ConBequeni  del  in  c.  Ol.  angegek- 
■ea  BegrilTa  iit  Hberaliler  auf  Srdrn,  Atrv/tertingen ,  Xatagtn,  Beneh- 
men et«,  übergetragen,  nnier:  hSftith,  artig,  nuvorlammesd.  CIc.  ai 
Dir.  XIII,  42,  I.  aecamalatitiime  et  liberaHnitae  poiticltui.  Ib.  ep.  70. 
andietam  ex  gratiuimo  homine,  quam  B  te  liheraliter  eiact  traclatiit. 
XtV,  23.  redditae  mlbi  lant  a  Caeaar«  ttterae  aaUg  liheratrt. 

adpellatve]     Flut.   Pomp,  e,   78.    ö  2aitlfuoq   xal   ^itfiiänl  «»* 

aatilia  —  prndaetu$'\  Sali.  Cat  40,  2.  pleriaqoe  —  »tttut  erat 
■Ique  eoi  noneral.  Dieiei  Weebielierhsitniri  liegt  hier  In  noUHa, 
Produrltit  wird  von  Held  n.  A.  erM&rt:  verlockt,  ihnen  an  fnigen;  mit 
Berufung  anf  B.  G.  Vlll,  48.  quem  ille  faga  vehMnenll  Votmenam  Ion- 
glui  produjriiiet.  Wie  glauben,  CaeMr  wuille  annlchat  etn  leialei 
Verhallniff  andenten ;  e  naci  *ua  afqne  a  tuia  t.  ex  tttorum^  globo  -r- 
productDi.  Dem  Sinne  nach:  Bt  «avem  nirm  el  clanem  reKnjuerel, 
.  adduetui.  OenR  der  Rath  der  Freunde,  die  Trauer  aelner  Galfln  kitten 
ikn  eigentlich  im  lic/irern  Orte  suräek/ialten  lollen.  Dal  deatllcItBla 
Belip.  ob.  r.  100.  longiua  —  produelum.  —  UUier:  alch  heraui  lu 
Ifagen  Teranlafit  —  enlipricht  dem  Sinne  de*  Worti, 

navittitam  panmlam']     Ein  klelnet  und  teblefhtet   Selriffchen:   ci 


gL,_._b,Coo^le 


4M  C.  lUL.   CAESABIS 

ab  Achilla  et  Sepümio  interficitur.  Item  L.  Lenttilas  com- 
prehendituf  ab  rege  et  in  custodia  necator. 

Cap.  CV.  Caesar,  qnum  in  ABtam  venisset,  repeiie- 
bat,  T.  Ampium  conatum  esse  tollere  pecnaias  Epheao 
ex  faao  Dianae,  eiuaque  rei  canesa  senatores  omaes  ex  ' 
ptovincia  evocasse,  ut  iis  festibus  in  summa  pecuui^ 
gteretur;  sed  interpellatom  adveata  Caesaris  profngisse. 
Ita  duobns  temporibos  Ephegiae  pecuniae  Caesar  aDxilium 
tulit.  Item  constabat,  Elide  in  templo  Minervae,  lepeti- 
tia  atque  eonmeratis  diebus,   qao  die  proelium  Becnnduni' 

lisgt  In  dem  Dtutisutiva  ntcbt  lellen  der  BegriB  de«  rtlaliv  Geriog- 
fagiges,  Uabedenlendea,  hier:  Uuieiirdigtn  ,  Sc/UechUn.  türgl.  Schaid 
■0  UoTU  £(ip.  I,  7,  8.  Platareh  hat  dlefi  lo  suigedrückt  c.  78.  «e 
oin  (hIov  ov  ßaad.titiir  oütj   Ao/ingur  oiäi  tuiq  —  ihi(oni  ö/to{ar  vaa- 

3eno  T^r  oliytiQiay  ».  r.  l, 

el  tbi  —  i'atüi^i'tur]  Dieie  trotin»,  ialtt  Angabe  äci  liagiichen, 
(von  Plnlirch  mit  d«r  aicbtbar  lebbaftMl«»  Theilnabme  enihltep)  En- 
Äm  du  grofieu  NebeDbublen  befc<mdet,  lumal,  da  Cae»r  ipäter  der 
TkriusD  lieb  Dicht  enlhalteu  kaonte.    V«rgl.  dagegen  Vellei.  11,  53,  2. 

CAP.  CV.  Tallere  —  EpAtwe  ex  fiiite]  Ueber  die*e  doppelte 
(allgemeine  n.  ipecielle)  Beieicbu.  lotaltr  Verbällniue  f.  ob.  S6,  IV. 
in  aciem,  aegaaiH  in  locuix.    Ob.  c.  33.   Epheii. 

in  tumma  pecuniae]  Dieie  Siroklqr  abhängig  Ton  leitet!  qnl 
teitimonio  ino  mllquando  EOnfirmarent,  guanta  fuerit  pecaniae  aoauna. 
Aber  uicbt  gleichbedeul.  von  ad  luramam  etc.  Der  Spracbgebr.  der 
Iiiteioer  behandelt  in  mit  dem  Ablatie  nicht  leiten  grade  wie  der 
Grieche  ini,  mit  Dativ;  aDch  von  PtTtonettf  eutipreehend  nnierm:  bei 
und  in  Jxtekatig;  od.  aneh:  an  a.  gegen.  8o  eiklären  wir  uua  Plu- 
tvch  Cic.  43  m.  i/ir^attar  iiSr  ial  Kalaafii  Tf'rfipCoaaffiUt  wai  man 
gew.  darcb  eenlra  dealet.  —  Wir  erwähnen  dieb,  well  die  Leaatle» 
.■chwanken  nad  mm  Tbeil  in  nimmsM  darbieten. 

dnobnt  UMporibut}  D.  L  xiuei  Mal,  nicht:  siBeimal;  d.  i.  in 
atett  venobiedenen  Zeilen  nnd  IJmitänden.  Aefanl.  TctÜ*  ^Stj  tm^diß 
Ktatil^ipiTui'  tipt  jiö3.a.  Demoilh.  Pboim.  p.  91S.  Cie.  Ltgar.  t.  2. 
kaee  dua  temporm  carent  crimlne. 

aurili«»  Ittlit^  Den  ipeciellen  Begr.  van  auxil.  iOche  man  daria, 
dttll  elwai  erhalten,  gerettet  werden,  ein  betierer  Kiiiland  der  Ding« 
fäviavHrJ  herbeigeführt  werden  toll.  Daher  asiilium  Wechielbegriff 
inoD  tubtidiuM,  B.  G,  in,  19.  Opetti  fcrre  lil  Sache  deiteo ,  der  im 
Beiili  oder  Uchernniie  von  Mitteln,  Andern  einen  Beitrag  giebt,  der 
wirUiek  voihanden  n.  da  iat;  auxilium  begreift  jedei  Mittel,  wadnrek 
Ich  Andern  in  kelten  gedenke  d.  tiaffe.  E«  liegt  darin  die  Möglichkeit 
dei  Heirena.  So  icbeiut  nne  vpt  nna,  Beittand;  auril.  aber  Hülfe, 
(Ueb.  die  Verbind,  von  opem  et  lalatem  ferre  ver^l.  StOreoborg  xn  Ci«. 
Arcb.  1.  p.  SB.)  Mit  dieiem  letztem  mächte  i^ixooqiir  Achnliehkelt 
kabent  mit  jenem  ßotj'&iiv.  Ctr.  Ammon.  de  different  vocab.  i.  v.  ' 
ßa^»tttt. 

repetilit  —  diedni]  Nicht  wie  Cic.  Arch.  1.  Qnoad  lonfiiiime 
pofeat  meii«  me>  reipieere  ipalium  praeteriti  lemporia  — i  inde  aique 
repeUnt  etc.    aond.   Im   nmgakehrleB   VcrhallniHe,   an   nnorer   Stelle: 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.   CIVILI   LIB.    U.  CAP.  105>    49S 

feeisset  Caesar,  «inmlacmm  Victoriae,  qnod  ante  ifiam 
Mineiraia  collocatum  erat  et  ante  ad  fumulacnim  Miner- 
vae  spectabat,  ad  valvas  ae  teinpli  limenque  conveitisae. 
Eodemqne  die  Aotiochiae  in  Syria  bis  tantns  exercitna 
clamor  et  signomm  sonua  exauditas  est,  at  in  mnrüi  ar- 
mata  cifitag  discuneret.  Hoc  idem  Ptolemaide  acoidit> 
Pergami  in  occultis  ac  reconditis  tempU,  quo  praeter  aa- 
cerdotes  adire  faa  non  est,  qnae  Graeci  aSvra  adpellant, 
^mpana  Bonuerunt.  Item  Ttallibus  in  templo  Victoriaej 
nbi  Caesaris   statuam  conaecravetant,  palma  per  «os  dies 

rSeiwärU  oder  aufotärtt  iteigend,  nie:  Incam  •liqaem  repetero,  i.  e> 
*  laco  quo  quti  conililit  Tel  moratur  in  Btiam  qucndam  renerli  i.  rs- 
dire,  nnde  modo  diaceuarat.  Alio:  nameiando  diei  praeteiiloi  qaMl 
relegere,  tnitia  facta  ab  eo  ipio  die,  qui  lunc  forte  eral. 

fue  — feciiiet^  Der  Conjunlctir  abhängig  vod  der  in  dem  ganieli 
Salie:  cantlabat  —  canverUue  —  entfaalteDen  Vorile/lung  jener  all- 
gemeinCD  Saga.  S.  Bamiborn  g.  186.  R  788.  Aehol.  Säet,  Oct.  SO. 
quaedam  Itatiae  eivitatei  diem,  gne  piimom  ad  ■•  veiastet  Auguitai, 
Inilinm  anni  feeeraot. 

ad  vaivttl  tejapli  limenguej  Valtae  (von  ee/eer«)  eine  Doppcl- 
tliilre,  die  lunmmengelegt  werden  konnte  und  eigeotHch  Dach  Imtag 
iHiging,  lo  wie  foret  nach  Anfien;  doch  bemerkt  Iiidor.  Origg.  XV, 
7,4.  led  g^eneraliter  tnu»  vaeabala  iita  corrapit.  Ueb.  die  Thiiren  der 
GriaehtH,  die  nach  Au/ten  gingen,  wie  bei  I^aat.  und  TerenU  nach 
griech.  Vorbildern  beibehalten,  vergl.  Wim  Leim  ahm  W.  I.  8.  3S0. 
An  Tempeln  finden  lieh  vulvae  am  begreiO.  Unachen.  Liv.  XL,  A2  extr. 
Eodem  exeroplo  tabula  In  aede  Jovii  in  Cspitolia  «»pro  nalvat  Exa  e*t. 
Nep.  Fani.  5,  2.  Ctr.  H.  O.  VIII,  0.  —  Altgemein  üblich  und  auf  logi- 
achen  GrdudeD  berabend  lit  die  Anfeinandectolge  dea  Allgeaeiaem  and 
BtiOBdem,  d«i  Gräfiern  n.  Kleinern,  to  lu  lagen,  de*  Augenfällige» 
and  fitbeittächlicke« :  \tlvaM  —  limenqoe.  Davon  bei  correklen  und 
aorglälli; eo  Sehriftalellein  unzihlige  Beiipiele.  So  Tacit.  Agr.  c.  40  in. 
Jgitnr  triuwiphalia  eraoMtnta  et  iümtrii  ilaluae  honorem  et  guiilgaid 
pro  triumpho  daUr  —  deceroi  in  aeuatu  iubel.  Eine  ähnliche  Subor- 
dination der  BegrifTe  n.  Cedanken  ofFenbart  lich  in  maacheo  deuticAe» 
Ipiichwortliehen  VerknBpfungeD  lokal  n.  lempurell  od.  ideell  verbnud' 
Her  VoratellBagen  und  Symbole,  s.  B.  Ro/i  a.  Mann;  Tag  u.  Stunde^ 
Harn  o.  Hef. 

exereitui  clamsr  elc."]  Aach  clamer  tniVt'(«rti,  wie  Valer.  Max. 
t,  G,  13.  C(t  Kortt.  ad  Sali.  lug.  SB,  4.  Aach  ahne  exercilu*  ward« 
elamor  veriländllcb  aeyni  an  auch  Joi.  Obieq.  CXXV.  pag.  230.  od. 
Kapp,  elamorem  (rrjH'fimqne  arment»  AiitJDchiae  bia  —   andiluaa. 

in  oeailtit  ae  reeondilit  lempH  <^e.]  Kein  Wunder,  dafa,!«  meh*. 
MSS.  teiDpfi«.  Caea.  wollte  daa  griecb.  äitia  getreu  wiedergeben  und 
unfite  lieh  jener  adjekUe.  Formea  u.  BeMille  bedienen.  Dio.  Caia.  XLI, 
p.  183.  fm  UiiD-a/i^  ivunarur  iE  iiru  xul  xufißälm*  ^öipor  in  toO 
jJtcpvolov  äq&ina  Sia  9Hiai|t  T^{  noJtfMc  j^w^ijam.  Hör.  h&lt  die  Wo*, 
(c;  qua»  Graeci  —  adpeÜ.  fdr  ein geieb oben :   wir  gtaubcn  diefl  nicht. 

t'n  tentplQ  —  ubi'\  So  auch  fu  Griech.  Plat,  Lj!.  1  in.  Jaeifq  f 
ifföpit»  tmä  Tfr  ^'USk,  p  ^  llarouot  ■C'i>'t-  Vergl.  RanuA,  S.  SM.  4. 


L.gL,.._b,COO^Ie 


496  C.  lUL.  CAESARIS 

iR  lecf«  Intex  .eoagmenta  lapidan  e^  panmeiita  «xsthisa* 
«HteiMlebalnr. 

CjLP.  CVI.  Caesar,  paneoB  dies  ia  Atia  tnoratits, 
qnum  audtaset  Pompeiam  Cypii  visiun,  coaiectanB,  eam 
Atgyptam  iter  habere,  propter  occessitadinex  f^bI  rell- 

Caetari»  —  eoniteraveraul]  Einig,  Editt.  Caetari.  WahriebciiU. 
auch  Caei'ar,  denn  einig.  K.iIiK.  n.  1  Cod.  coniecnverRl.  Vergl.  r,  ril. 
Allein  niehl  Jtm  €MMr  wvnle  die  Slatne  gehHIigcl,  gvwnhcf,  aond. 
Cattari  Statue  war  in  dtm  Tempel,  alt  den  GoUtrn  geneilit,  an  beU 
liger  Stille,  am  Ibre  Erbaltung  tu  airliern ,  aur^eilellt.  Aleo  itamf 
li«  ia  den  Tsap«!  ala  Bin  tamfi^/m  =  Wcibfcichcafc.  Vcrgl.  ab.  mt- 
Urrare.  Bremi  in  Suel.  Caci.  t.  20.  p.  23.  u.  c.  81. 

iit  teeto'\  Oudend.  fand  diete  Worte  >n>töraiK  (wegen  ex  pifvi- 
meitlo  and  anth  viell.  wegen  der  Hlufnnj^  totaler  ßratininiangen ;  Trat- 
HbMi  —  in  tcBplD  —  hl  tmlo  Airer  coagneota  iap-,  variSgl.  alter  ue- 
fen  der  Stelle  bei  Jol.  Obieq.  a.  a.  O.  Palma  riridii  —  magnt'tudiae 
malura  enata;  wofür  Valer.  Max.  I,  6,  12.  iaila  magniladiat,  and 
■efalng  vor:  integra.  Soait  ichtint  ei  lo  zn  erklären:  Die  Palme  «acba 
Kof  din  platten,  gepflaiterleii  Darbe  dei  Tempeli  herror;  doi  lo  auf- 
fallendcT,  da  alle  Welt  n  tebeu  bonoU  n.  mb.  Allein  Plulareh.  Caea. 
&  47.  giebl,  wein  nir  ni^ht  irran,  einen  Wink,  wie  vielleicbt  jene* 
in  teeto  an  verheaaern ;  er  giebt' folgende  BeacbFeib.  von  der  Umgehung 
dea  Tempela:  Ir  ^äq  Iiqiü  JVYiit);  «rüftuiit  dai^xit  KaiaiiQo';  mä  to. 
Titfl  Bvxö  x^S^"*  "^"  tft  otegeor  ipvati  xsl  Xl^ia  uKl^fi^ 
nar  lOTgaui*  ov  TJr  äriaOiv  ix  tdutdu  liyauuir  äraiilXai  fohixa 
:lBf>a  -cqr  ßuotii  tov  arifianoi;,  Hielb  e)  etwa :  inter  lectorvm  eoag- 
Meata  la/ttJumf  Jene  eeagmenta  lapiilm  wären  alto:  tetiellae  mar- 
moreae  evagmealalae ,  eine  Art  MfiaÜ,  So  Mor.  ad  b.  I.  »rgl. 
Bremi  imd  Banmg.  Croa.  m  Snef.  Caea.  4G.  Wäre  teetarunt  ballhara 
beaart,  dann  denke  nua  an  jene  bei  Snelon.  a.  a.  O.  genanntea 
fecNh'a  pavimenta.  Eine  andre  Vernmthnng,  die  wir  hegten,  theitea 
«ir  inr  Prüfung-  mit,  ob  Caei.  ichrleh:  incertuia,  inier  eoagmenta 
lapidnra,  an  ex  paTJmenlof  In  dirier  Meinnng  heatärlit  vnridglleh 
WInckelnapR  Werke  I.  S.  304.  tro  bemrrlt  wird,  d'fs  über  den 
ateinernen  Fufiboiten  ein  EilrirA  von  Mörtel  und  gettnfisen  Xingeln 
^legl  wurde  und  dafa  <Rt  Altcu  onter  fbren  aklAren  konslferti^e  pa- 
vtmeHlarioi  hatten,  die  aolehe  Ealriebe  mach.teu.  Palt  mödhle  maa 
glaDben,  PlaiarcA  habe  geleien ;  in  lepto,  wegen  dea  tq  niQl  avxi 
X^ljloii.  —  Dafi  übrigena  auf  dem  Gipfel  der  Tempel  hin  D.  nieder 
Statuen  und  äbiil.  Knntwerke  ttanden,  iat  bebannt;  nnr  bietet  Untre 
Stelle  weaenllicbe  Minderniiie,  dieti  nninnehmen.  Vergl.  Winckelmann* 
W.  ed.  Pernow.  f.   S.  411. 

ottendeiabir'\  Nach  der  Analogie  ob.  I,  73.  dea  Verbor.  ttntiendt 
und  declarandi.  9.  Ramihoru  {.  108.  S.  C32.  7.  So  CIc.  Rep.  3,  IS. 
Tegnanle  Tarquinio  Superbo  Sybarim  et  Crotonem  Pylhagoraa  Teniaae 
rrperitur.  Beiapiele  K^ebt  Roth  a«  Tao.  Agiio.  p.  Hl  t.  So  c.  109. 
exercitat  venire  nuneiatur. 

CAP  CVI.  Aailittet  —  m'ibm}  Ueb.  viim  a.  Ramih.  §.  163.  8. 
SS9.  Ob.  III,  36  extr.  Mv.  IH,  50,  3.  toKae  ~  in  cailrji  Hiae.  In 
etdera  bleibt  vorherricbend  der  Begr.  der  Ersdieinang  det  ttch  xeigen, 
[iroTlneiell :   vertemineii.     Wir:   man  habe  ihn  In  Cypern  gneAen. 

Aegpptum  iter  liab-l  SD  die  HSS.  ob  alte!  nicht  an  beatimiaen. 
Bdfpiele  lehren ,  daf*  der  Name  Aegyptui  oft  ohne  Praepoaft  gebmnchl 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVIL!  Lift  IIL  CAP.  106.     4W 

qnai^Ae  eiaa  loci  opportun itatM ,  cntn  ]«gioiiibas ,  ona, 
quam  ex  Thessalia.  le  sequi  iugserat,  et  altera,  quam  ex 
Achaia  a  Q.  Fntio  legaio  evocaverat,  equitibosqoe  octiqr 
gentis  et  navibns  lonjjjis  Hhodiis  decein  et  Asiaticia  paucis, 
Alexandriara  perveatt.  In  his  erant  legionibiia  hoBiinnm 
tria  milia  dacenli;  reliqui,  viilneribus  ex  proeliia  et  Jabora 
ac  magnitudiae  itiiieris  confecti,  consequi  non  potuerant. 
Sed  Caesai,  confiaoB  fama  leruin  gestarum,  lufirinis  auxi- 
liis  proficisci  non  dubitaverat  aiqiie  oninem  sibi  locatn  la- 
tum  fore  existimabat.  Alexandriae  de  Poinpeii  morte  cog- 
noacit :  atque  ibi  primam  e  navi  egiediens  clamorem  mili- 
tant audit,  quoB  rex  in  oppido  prac|idii  caussa  reliquerat, 
et  concuisam  ad  se  üeri  videt,  quod  fasces  aot^ferrentnr» 
In  boc  omoU  rauliitudo  maiestateiii   regiam  minai  praedi- 

nardt.Nef.  Daf.  4,  I.  Lir.  XLV,  10,  3,  Mel.  III,  S,  9.  Aatnllcba 
Bciipiele  btl.  bei  Dicblern  Ruddin-  tl.  p.  3^4.  Den  Grand  dleicr  Cod. 
■IrakKoB,  dl«  nicht  aufällig  teya  kapn,  glaubea  wiT  in  dem  Cater. 
■lki*de  n  flsden,  der  iwncheu  i»  Acg.  Diid  Aigyplaai  Icndcre,  navU 
gaff  elc  Statt  flod et.  Diesra  bciTit  nur:  nach  Aeg^plea  tu,  an  Acgf p- 
tcnl  Kälte,  und  bcielchnft  im  AllKcni.  dsa  ZM,  die  Bicktuug  vahin  I 
Da  vo  aber  entw.  ein  Gegentata  od.  der  Zweck  eiaei  längern  Aufent' 
haltt  angenoiDmen  wird ,  halten  wir  die  Präpoillion  fSr  dorcbani  nolh- 
«cndig.  Ein  grammitiicher  Grand  lag  vielt.  darin,  dafi  Argyplut  ge- 
Dcria /fufniBi  war  and  Aiidurcfa  dem  Namen   einer  Sladt  analo);. 

iteetttitudiaes  regni'\  Wir  würden  lagen :  wegen  leiner  Verbta- 
dangen  mit  der  kSnigl.  FainiUe,  mit  dem  regierenden  Haoae,  der  Dy- 
naalle.  Davon  ob.  e.  103.  pro  Aoi/iitio  et  amicHia  patrii.  Is  jenen 
Plaral  liegt  wie  oft:  ManuieRfaltigteit  and  langer*  Dauer,  bei  der 
■ich  Ott  «elegeaheit  gefunden ,  Jena  aeceititudo  in  bewibren. 

cam  legioHtbui  una^  Aehoüebe  Appotilion,  wo  der  Theil  zn  den 
Garnen  lieigefagl  wird ,  *.  bei  Rauahorn  J.  Sil.  S.  IOC.  d.  Belapiela 
«ni  dem  Griecbtaehen  bei  RQdiger  an  Demoilh.' Philipp.  III,  13,  GS, 
coli.  B.  G.    I,   Sl. 

vulneriöai  ejr  proel.J  S,  ab.  e.  A9.  in.  Art  nnarer  Stelle  gaai 
analog  dem  lokalen  und  die  yUiaii;  beieichnenden  ex,  i.  B.  qaidam  ex 
Arcadia  boipei.  Nep.  Alrib.  10,  S.  Den  Unlerscfaied  dea  Genitieret- 
hältniaaei  jeigt  aehon  da>  parallele  roagnilodine  itiaerii  an. 

{Bfiratit  anrUm]  Oh.  e.  73.  peritliaimia  docibui. '  Auxilia,  attl 
näc&aler  Ueiiehung  au(  die  naTea  Rhad.  et  Atiat.  Denn  lollte  «eine 
GeianiMlnischt    gemeint  aeyn,    an  mafata  ea   copüt  belfaen.    8.  ob.   lOS. 

quad   —  auteferrentur]     S.  Z.  (.  M9.    Ob.  c.  41.  p.  SOS. 

i'n  jIdc]  I  Ced.  ine.  (ladend,  in  B.  C.  I,  22.  ntiit  einige  Bellp. 
U.  Nep.  Them.  7,  1.  eam  in  ea  re  coanl  tallerr.  Trtent.  Andr.  I,  I, 
67.  neqae  eomoiorelar  RBitnaa  in  ea  re  tarnen.  Da«n  rergl.  Cie.  Taie. 
11,  4.  in  ratiene  vila*  peeeani.  Darah  Ar  wird  nach  nnaerm  KrMCiaen 
siebt,  ao  wohl  per  BMicbciebeo,  obacboa  aelhit  IV  Aehnliehei  darbietet,  . 
(cfr.  RMiger  in  Uenoatli.  Olynth.  II,  4,  I.  Philipp.  III,  14,  ßS.)  iond. 
ein  dauernder  Alt:   dva  tale  n9ii  fit  i.  agilar. 

jraedicatmtl  S.  I,  33.  p.  M./  Hier  gUI^  gani  iaa  'ni  SalL.  CaL 
I   i 


L.gL,;..b,GOO^IC 


498  C  lUL.  CAESARIS 

CRbat.     Hoc  sedato  tumulta,   crebrae   cantiniiis  difrbss  ex 

eonciirsu  multitndinig  concitationes  fiebant,  complareBqns 
mililes  huiua  urbis  oinnibuB  pattibiis  interficiebaittiir. 

Cap.  CVU.  Qaibus  rebus  aniiiiadversis ,  legiones  si- 
bi  alias  ex  Asia  adduci  iuasit,  quas  ex  Pompeianis  mili- 
tibus  cotifecerat :  ipse  eniia  necessario  etesiig  tenebatur, 
qiil  Alexandria  navigaotibuB  sunt  adTersissimi  venti.  In- 
terim Gonlroversias  reguin  ad  popnluni  Romaauin  et  ad  ae, 
qnod  esset  coasul,  perlinere  existiinans,  atcjne  eo  magis 
officio  suo  GOQvenire,  quod  superiore  -  cousiilatu  ciim  patre 
Ptolemaeo  et  lege  et  senatusconsnlio  socieias  erat  facta, 
estendit:  sifoi  placere,  regem  Ptoleniaeiim  atque  sororem 
etus  Cieopatrant   exercitus,    qaos   haberent,   diinittere   et 

48  eitr.  Bemerltei  palant  c(  vulgo  dlclitabaDl ,  JMlabinf.  Nahe  nu- 
tern:  van  ilcA,  onr  mit  Besag  ■!![  rieh  reifen,  um  aiid  inJcr  Abliebt, 
ci  Andern  in'is«n  zu  lauen;  damit  et  Andre  höreB  u.  crfabren.  Dalier 
Taeil.  Agr.  8.  verecundiu  in  praedieanda, 

hu{Hi  urb.  —  partiiut}  I.  e.  iiima;i-oi~  Titriij«  T^;  JiäXiui.  Vth. 
dan  Ablal.  ob,  SS.   Uni.  c.  112.  m.   religuit  a^fiii- parlSbut. 

CAP.  CVU.  Necesiario  —  teBebatur}  1.  e.  coutra  voluntatenl, 
pTMler  ipcoi  et  exDpcetationeio  telioebatui.  Oeuu  neceitaria  iit  ent- 
gegen gei.  dem  tu«  tpeale. 

r(»iVs]  AaifQhrlich  über  die  Eletiae  Muuut.  ad  b.  1.  neaerdingi 
Waehu|iulh  Hellen.  Alterlhumlk.  1,  1.  S.  2t>i.  Der  Begriff  «ai  bald 
weiter  i  bald  enger.  Xu  lelileru  Sinuc  veratebt  maa,  darunter  die  in 
den  griteil-  Gewaiiern  jährlick  von  den  Hundatagen  an,  (quuin  canSri 
^rllur)  und  während  derielben  wehendFU  Nurdaeslieiadf ,  welche  auf 
Äeg7|>ten*  NariHattt  beiondera  alatk  saffieleii  j  daher  die  Meinung  Ton 
dein  durch  lie  bewirkleu  Austreten  dei  Sil^.  Uerod.  II,  2U.  So  wurd« 
durch  aie  4)e  Fahrt  von  Rhodot  nach  Athen  während  der  HuiidataE« 
fall  unmöglich.  Cic.  ad  Altic.  VI,  7.  Sie,  beihen:  'BiTialai,  iä  'Ec<,- 
iia  itrii'i/iicia  i  ffoijiai  jx^sioi/  auch  aguHones  eleiiae;  bei  Lncrel.  V, 
741.  ttetiti  ßabra  aqailoiium. 

eenlreveriiai  regam)  Wie  hier  reget  Ton  Bruder  a.  ScAipetter, 
ao  t.  112.  inter  eo$  von  der  /ilia  minor  Ptolemaei  u.  Aehillas;  luni 
Beweiie,  wie  ia  lolehem  Falle  dai  Masealinuia  torharrache.  Kamab. 
S.  0.  S.  S.  S77.  I.  Hatth.  gr.  Gr.  g.  441.  S.  «24.  Cfr.  B.  G.  H,  7  extr. 
Aufaerd-  verweilt  Hör.  auf  Bentlej  lu  Hör.  'Serm.  I,  I.  100.  wo  bM. 
auffallend  Stellen,   via  fratra  auch  die  Sc/iiceiler  mit  einichliehl. 

md  te  pertinere'l  So  iteltt  Caei.  die  Sache  darf  am  ilaatireekl- 
Uche«  Gründen  itMht  er  den  Krieg  an  reehtfertigen:  laiu  fVicalinter' 
ciie  (nach  Flutanh  c,  48  ein  duppellei)  veracbwcigl  er  politiich  lOl^- 
faltig,  all  gehe  leine  Individnalilät  In  dar  Perioa  dei  Staali  unter, 

^uBd  —  «rat facta]  L'nbeiehadet  dei  Sinna,  konnte  ea  mit  fic- 
ikhung  auf  exiitiaant  heiTaen:  quod  ettet.  Allein  daa  FaHim ,  am 
welchem  Caei.  die  Folgerung  für  ilcb  abitrabirte,  und  lein  Verfabrea 
,  MutiTirte,  wird  von  ihm  ici»  otgetUe  gclafil,  Ungeatellt. 

pm»  haberent'^     In  i  MSS>  haheAaaf.-   wegen   ettemddt  «iAi-iilMe 


gL,;..b,Coo^lc 


DE  BELL.  ClVItl  Llß.  lll  CAP.  108.  4» 

de  cbntroversiis  inre  apnd  se  potins,  quam  inter  äe  armü 
disceptar«. 

Cap.  CVin.  Erqt  in  procnratioiie  rcgni  propter  ae- 
tatem  pneri  nutricius  eias,  eunuchus,  nomioe  Potfaii^m. 
b  priianm  inter  saog  queri  atque  indignari  coepit,  regem 
ad  diccndam  caiissani  evocari :  delnde  adiulores  quosdam, 
consciöa  aui,  nactus  ex  regis  aiuicis,  exerdtom  a  Pelaaio 
dam  Alexandriam  erocavit  atqne  enmdem  Achillan ,  cuint 
svpiB^memlDimus,  omnibus  copiis,  praefecit.  Hunc,  inci- 
tabin;  Huis- et  regia  inflatum  polIicitatioDibus ,  quae  fieri 
Teilet,  litteris  nunciisque  edocuit.  In  testamento  Ptole- 
maei  patris   heredes   erant  scripti  ex  daobns' Ullis  maior^ 

re  —  nicht  in  berflckiichtlgeii.  Vugl.  la  I,  18.  B.  G.  VI,  10.  Ruuli 
f.  705  ff.  Waltber  %a  Tacit.  Ann,  II,  SB. 

iure  —  ditcrplare}  Cfr.  B.  G.  VII,  37.  „Di$ceplmv  dicitor  ahJ 
biler.  inirr  litigalorei  i  led  at  hligatoret  diaccptBre.  dicmilor.  lud«  ^1 
diieeplitor  pro   iudict  et  arbitro  ninTpatnr."     Hriuen.  dl  nifmt,  Verb, 

C\V.  CVIII.  Propter  aelatem}  Er  war  13  Jahc  hII.  Appinn.  11, 
84.  ö  di  ^v  /i-iv  inl  TgiiixaeSixa  Jtjj  ualtma  ytyortuq.  Plnlareh -fomp, 
c.  17,  blob:'  0  /tir  oiHr  JltoXi/iäioi  tf*  toptiji  vf'o«,  6  Si  aävm  dUaun 
cä  :igä}'/taTa  Ho&tniit.     Bei  and.  PAalinut  Loca».  VIII,  483. 

HKtrieiui]  Gr.  «tf^rvöf.  Am  ihnlkhilca  Varr.  B.  B.  II,  I.  p.  IS9. 
Bip.  -qaii  Fauitalnm  neidl  paitorem  fniMe  nulrieitim ,  qni  RokkIub  «I 
Rcmum  •dueavit. 

ad  dicendam  eatniaml  B.  O.  I,  4.  In,  Orgtlori^ein  ax  viacalU 
oamian  dieere  ctfegentul.  Nep.  Ale.  4,  3,  at  deamm  ad  eoMitam  A^ 
ctndam  rcdiral.  Phoc.  ),  S.  rstntBM  —  iaHOi  eat  dicirt,  Abiieht- 
lieb  anaDMCT  Stille  die  Worte  nmgntellt :  denn  in  eaunam  dicec*  " 
wird  vorani^eiBtii,  dah  die  emiMi  d.  i.  dar  Rethttfall,  die  alrellig« 
SMtie,  wirblicb'  voikanden ,  dili  lie  Statt  iiidet;  in  dieere  eniUMm  — 
tat  der  Begrilf  der  Verantaortung ,  der  Rechtftrtigxitg  n.  Enttchutdi* 
gang  der  ^arfaemdieDde.  Hier  alio  iit  die  Handlang,  dart  dM  Objeit 
da«  logiich- Betonte.  • 

caatciai  tui]  Lipi.  n.  A.  ichlugeo  vor:  eaatilii  tai.  Oka«  Nalk| 
BOT  nüTde  dat,  wai  Held  bemerkt,  ea  müwe  dem  gewöiililicbcn  eabranrha 
«alnlge  beifnn :  camcioi  tibi  —  einen  gani  andeni ,  hier  nnpaiaenden 
dinn  geben.  ~-  &mi  tonteii  aind  die,  welcbe  am  aoiiw  Piane,  nn  leiad 
litnk-  n.-Simietarl  wDfiten,  in  ao  fern  er  aich  ihmem  mitgetketlt.  Tm. 
Agr.  42.  in.  «coeifcre  qnidaa  capAaManliM ,  prinuipii  periti  —  ugt  et- 
wa» Athnliehet  ana,  aber  alehl  danelbai  dann  ea.feblt  dai  Merknat 
der  HlttbeiluDg.  Vergl.  Ramah.  9.  lUS.  8. 119.  Karll.  in  Sali.  Cat.  33,  2. 

er  —  OMiMi]  Ka  waren:  eubitmlaHi  (Plat.  PoBp.  77.  xrnievrn' 
inal)  eokiHiarii,  mialMlri.  Colt.  VI,  3,  II.  fraUemqne  Darü  rpcepU 
in  cohortedi  irmicoTum.  Vergl.  Beneeke  in  ioatia.  I,  4,  4. 

cw'ut  —  HiemiHimat^  Ueti.  den  Uatericbied  der  CDHtruit.  adt 
GeuU.  D.  Afcas.   %.  Z.  §.  440.   CoU.  Nep.  Attio.  11,  6.     ... 

edocaii}  Robnk.  in  Ter.  PherB.  111,  3,  7.  ,^lan*  dtemit.  KaHU 
■a  Sali.  Cat.  4»,  4. 

kcräte*  —  ier{pK'\  „Proprie  tcribi  dicebantnr  ea,  qaae  in  teila- 
^enli«  ponebantor."'  S-  Cie.  MU,  18.  Clnenl.  14.  teribere  aliquem  (v 
I  i  2 


g„_._b,Coo^le 


MO  C.  iUL.  CAESAHIS 

et  ex  doabat  ea,  qnae  aetale  anteeedebat.  Haec  ad  fie- 
rent,  per  onines  deoa  perque  foedera,  qiiae  Romae  fecis- 
set,  eodem  texlaniento  Ptolemaeas  popubim  Roman  am  ob- 
teelabatur.  Tabake  testamenli  unae  per  legalos  eins  Ro- 
main eiant  adlalae,  ut  la  aerario  ponerenmr,  (hae  t^auni 
[vopter  pnblicas  occupationes  poni  non  potiiiftaent,  apad 
Pompeiitm  snnt  deposi(ae)  alterae,  eodem  exemplo,  re- 
tictae  atqne  obsignatae  Alexandriae  proferebantnr. 

Cap.  CIX.  De  bis  rebas  qaiim  ageretnr  npadCae- 
sarein,  üque  maxime  vellet  pro  comiiHUil  amico  atq««  ac- 

larem  Itberii.  Tadl.  Agr.  t.  43  «Cr.  SDct  Cm«.  83.  —  CcteniB  (ct^. 
Briiaon.  Form.  p.  5T6.)  hercdei  iaterdum  nuaciipabantnr ;  led  id  pa- 
lam  SeH  debtbtt,  iU  nt  estadiri  i  leetcDi  leilibm  poiMt.  Cfr.  Sael. 
CBÜg.  e.  U. 

r  duaiit$]  Lald.  1.  tagt  bd:  ßUabM*.  Von  ZBlannng  dkiea 
■  koBBta  wobl  die  Rede  »yn;  Qber  die  Foch  «Am«,  (Qt  welch« 
Friiciui.  I.  p.  307.  ed.  Kr.  hhiTeicheade  eew&hc  leiitet,  vergL  Sehnet. 
der  FsTMcnlekre  dar  lat.  8pr.  8.  SS  ff.  Wir  wfirden  tedock  lieber 
imahnt  ui^ebea,  b.  fiUabm  kBlDchouD,  weaa -itüberc  Aatorilit  d*- 
fSi  «präclie. 

fwae  —  dnlecerfeAatl  Oh  aleU  aach:  waittväcrttf  V*tg,{.  e.  107- 
■n:  i{n<id  «ral  (acla.    - 

ftr  ON»i  ihu  elF.I  Vergl.  la  Kall.  Cal.  3G  txtr.  Aodi  ahiolot 
MiD«  ein  Verkam  ragandi  leg.  14  cxir.  por  libariia  aique  parenlei 
Vcitroi,  ))»r  maieaUteia  Pop.  Rom.  lebreniie  mfiero  mihi. 

tetefae  twilam»nUi  Tafeln  rou  Hdijiiit  IVaehi  Übcnsgea  wur- 
den aameutl.  hei  allen  Ctntraitea,  ftrteArei&umgeu  a.  Ferträt»»  >•• 
bMeekl.  Vergl.  Hael.  Ner.  17.  HatMCC.  Antii).  p.  704.  e.  BriiH>n. 
Farm  p.  itOt;  welcher  aafäkrt:  pJurei  tabalae  teitamenli  tadeai  exeB> 
flo  iraihl  ce&nievcTBDt.     S.  areoü  an  Hact.  UoL  IUI.  ia.  Tih.  70. 

iu  4i(raKa}  ViMi.  ad  h.  1.  kcaarkt,  dab  dleea  la  atdt  Salami 
war.     8.  Säet.  Claud.  o.  34. 

»eimfati—teti  Milderada  Uniokialbang;  de*  tuaiultitariitAtii  Za- 
•fande*   de*  SUala    wegen   der   bargerl.  Uaruken.     S.  ob,  e.  23.    B,  G. 

IV,  le. 

tfgpMfCna]  Briaeon.  p.  US.  e.  0.  „Tabalae  leitamenli  ycl  prir^ 
Vtm  Tel  pKäiiee,  Id  eit,  vel  ia  aede  laera  apud  aadilnem ,  vcl  apuit  Ta- 
bDlaiinm,  rel  apud  aalcnm  aliqutm  ptcramque  teilator  depouetnt.  .Be- 
■•nd.  gMehah  dlefa  an  Rum  bei  den  .t^atlalimea.  Sud.  Caea.  Hl.  U- 
atamaiituB  —  demmndmBaral  Virginl  VeaOdl  Joaximae.  Oct.  101  in. 
Teatamentum  —  dipmtitum  apnd  ae  virgiae*  Veitalei  prottUerunt.  Lipa. 
au  Tae.  Ana.  I,  8. 

proftnbamtnr'^  Se.  iquod  anlea  faiaaent  eteiiltme  ae  racoadilae. 
Wir  u^en:  «uf weiten,  vorieigen,  pradneirem.  Bei  Tae.  I,  8.  teeluttea. 
Inm  .'.ugDiti  üUotam  per  Virgiata  Vcilaa :  aber  in  d^  Siaac  roa; 
trtKgt»,   iiivrtriMgen. 

CAP.  CIX.  Agerrtar'l  flaaa  clg.  voa  Strcitfragf n ,  die  TCrhandell 
wtrdeo.     Li*.  I,  14,  1.    qanm    Laareatti    inre   genlinai   agertnt.    Cfr. 

■•«xAne  vs/fM]  Cie.  ad  Div.  Xl(,  16  eifr.  de  (e  audiebaoiiw  e>, 
laae  mmjHm*  vttlgBm*.  ad  AU.  X,  8.  Ja.   id  qai>i  ma^rim*  v«/wi :   •mm 


L.gL,.._b,COOgle 


DE  BELL.  CIVILl  LIB.  IIL  CAP.  109.    501 

bitro  eontroTersia»  r^;nm  componere :  rabito  exercitt» 
re^aa  eqaitatusqne  oninis  venire  Alexaadriani  muiciatnr. 
Caesaris  copiae  neqaaquam  erant  tanlae,  nt  eis,  extra 
i^idain  si  esset  diraicandnni ,  confideret.  Belinqnebatur, 
ut  le  sntt  locia  oppido  teneiet  conBiIiaiiH|iie  Achillae  e<^ 
aosceret,  Milites  tarnen  omncs  in  annis  esae  iuBsit,  re- 
gemqne  faturiatus  est,  ut  ex  suis  necetsariis,  quos  baberet 
naaximae  auctoritatis ,  legatos  ad  Achillan  milteret  et,  quid 
esset  suae  volantatis,  ostenderet.  A  quo  missi  Dioscori> 
des  et  Serapton,  qui  ainbo  legatl  Roinae  fuerant  magnam- 
qne  apnd  palrem  PtolemRenm  aucloriiaiem  faabnerant,  ad 
Acfatllan  pervenenint.  Qnos  ille,  qaiiin  in  conspectum 
eiu9  TeoiBseot ,  prins,  quam  andiret  aot,  cuius  rei  oansM 
missi  essent,  oognosceret,  coiripi  atqne  ioierfici  iussit: 
quoruiQ  alter  accepto  vulnere  occupatas,  per  suos  pro  oe- 
.  ciso  gublatus,  alter  interfectus  est.  Quo  facto,  regem  nt 
-in  sna  potestate  habeiet  Caesar   effecit,    inagnaiaque  re- 

mlr  trcillcL  am  Ilebitan  wSre.  AIio  !■(  der  Sigh;  CaM.  vOnickl« 
raeht  itbr,  bAtt«  «■  am  Kebtten  getehen,  iU  Sach«  —  gailieh  bcUe- 
.gcn  iD  köiia«!!.  Naib  der  Analogi*  von:  magii  vtllt.  8>  ob*  I,  81. 
p.   164. 

fra  —  amtf"]  Wl«  B.  O.  V,  7.  nihil  kaue  le  abicntc  prt  iBaa 
CulaiMa  >rbltrats«{  i.  i.  tdt,  in  der  Qitalität  n.  Paria»  eine*  Scbiadi- 
Tlebten;  nab«  alao  dem  tamfikam.  B.  6.  I,  aa>  qnod  dos  «idit,  fTQ 
vlM  ei  rengiiliaTlt. 

rtUngitebalKT,  at  tte.'\     Ob.  I,  2fl.-p.  80. 

er  meetttariit  ]  Gleicbbed.  Bit  mmitit ,  *■•  dJa  Folge  lehrt,  aber 
•R  aach  nah«  FtrtiraKäle,  nach  Ntp.  Pan*.  3,  b.  B.  6.  II,  4.  Ob  cagiui- 
U  «d.  gäfintt,  hier  in  veratehiB,  i>l  iweifelhafl:  aach  B.  G.  I,  II.  n 
artkellen:  mceuarH  at  eumaMgnitai  —  «lad  ai  am  yerkratite  aad 
Frtunde. 

aeeepta  ««Atera  acev/nfM]  Hör.  -aeklag  var:  oeeapatDl  fttgua 
ele.  und  «klirt:  eftiHf  inblata«  Mt,'  quam  iBlerlcualar.  Die  ton 
D«Ti*  «d  b.  I.  cllitlen  Stelle«  Vellei.  II,  57.  Caeaar  —  incaului  ab 
l^^ali*  eeeupatHt  e»t.  la*t.  VII,  4  exlr.  imtUiin  axorla  vtempattu  tuii> 
•et  —  d.  i.  imitretptu»,  wt«  Tae.  Agr.  43-  ««■«■•  latereepl.  geben  tBr 
aaare  Stelle  kelB  Raanltat.  Wir  aebaen  an,  eB  tmj  io  tlel  ala ;  ■'«■- 
ftdilut,  praepeditui ,  quo  minoi  i|»e  fuga  aate  cxpedireii  entiprecheAd 
uaerB :  da  er  tick  nicht  mehr  ragen  iounle,  aa  der  erhaltenen  Wand« 
gradtgtnug  hatte,  falglicb  aDfaer  Slaad  geieUt ,  aieh  in  wahren.  AlaO 
nicht  an  wobi  analog  dev:  timore  oeeapari  B.  G.  I,  SS.  Vi,  40.  wie 
Ond.  ad  k.  1.  »einte,  lond.  ttegotiii  oeenpatau  eue.  —  Grnnoy.  icklu  ■• 
ntr  topUnt;  Inrln.  Mceplit  vulaere  ereijiilit.  Bentl.  acceplo  vnlueri: 
tapimtilHi  CiL     Wir  laaian  Alle*   naaiigelaatet. 

magmamque  —  «I  Ut  polilil\  Heber  que  ~  et  1.  ob.  c.  i€.  i«. 
Jenei  gut  tehlt  In  einig.  Kdilt.  u.  1  Cod.  Iaht  lieh  aber  wohl  reeht- 
farti(an;  nnr  denke  Ben  »ich  durch  qut  alleBal  den  Sata  »nnichat  mit 


gL,_._,b,Coo^le 


502    .  C.  iUL.  CAESABia 

giam  aomen  apud  bqos  auctoritatem  habere  exlstimane, 
et  at  potius .  privaM  paacorum  et  latrODUin ,  qnam  regio 
consiiio^  Biuceptom  bellnia  Tideretur. 

Cap.  CX.  Erant  cum  Achilla  copiae ,  nt  neqne  nn' 
mero,  neque  genere  bomiDum,  neqne  asn  tei  inililaris 
cootemnendae  videtentor :  milia  eniiii  vigioti  in  armis  ha- 
bebat. Hae  constabant  ex  Gabinionia  militibug ,  qui  iant 
in  consuetndiaem  Alexandrinae  vitae  ac  licentiae  veoeraa^ 

lern  terhergthtHden  Terbanden ,  mit  welchem  derirlbe  In  logiiekcr  od, 
rakti*eher  Verwuidtichafl  iteht,  wie  durch  eine  logiKhi  AltrikUoB 
■■Rinineulifaigl }  dvr  mit  et  (ageknüpfte  Skti  ■■!  elwsi  vaa  Auhca  ber 
noch  Hiniukoinaie'iidei,   d.  i.  ein  aliad  gtaui  voo  Faclii  oJ.  GedaiiLfo. 

apud  laet]  In  L«id.  lt.  iteM :  civet  iDoi.  Dieh  gi«M  die  Br- 
klär.  von.  iKot;  denn  auf  Ceetarl  Leate  kaiiD  diefi  unnöglich  liciogea 
werdes,  denen  eiu  tolcher  König  grade  nicht  Seipekt  cinGüben  kannte. 
Aehnlicher  Wechiei  der  Relktian  dei  tum  bei  Liv.  I,  13,  2.  ne  parrl- 
«Idio  macuUrent  parlai  tuet.  Vtr,  d*i.  Jk.  Grooov. 

pauearum  et  latronNM]     Weg.  et  d.  i.  und  saar  i.  ob.  e.  lOI. 

regio  cami'/i'a]  Diefi  in  Parallele  mit  dem  Genitir.  pmicorum  etb 
glebt  abermali  Beiepiel  Ton  dem  Wechttl  der  Farmen  im  AuadlDek^ 
deiaen  Zweck  keine  bloh  rhetoriicbe  Kämtelei.  Man  prüfe  i.  H.  Lir. 
I,  IS,  4.  agroi  vaetat  uteücindi  magia,  quam  praedae  atodlo;  nicht 
praedaadl.  Auch  hier  liegt  in  regio  com.  da*  dem  Stande,  der  Wiirda 
anhaugead«  Merkmal;  regit  eaaiil.  wurde  die  Perton  dei  dawial.  K&- 
•iga  beiiarbeben,  Dadureb-erhält  der  ^^eX-licbegr.  etwa«  Abatraktei, 
wie  iehoD  erinnert. 

CAP.  CX.  Cum  Jckillal  Von  cKn  «.  II,  19.  Offenbar  wiU  Cae«. 
Bndenten,  daTi  die»  Soldatelke  nieht  blofe  leial,  loodern  auch  dnrek 
iür  Iptereeie  an  den  Aehillai  eich  BMgeichloMea  halte;  mit  ibm  gemeio- 
■cbaflljehe  Sache  machte.  So  /iiiü  ttros  Hiid  airy  tif(  ,ilmi.  Vigcr. 
p.  UiO.  AebnI.  Plat.  Cic.  o.  44.  oin  iUyovt  lär  vnö  Kaiaafi  arfaTtv— 
Oa^tVcui  nt|il  äuzir   rix»  fö  /uiQaxtov. 

■f)  Man  erwartet:  guae.  Vergl.  die  Icbrreicb.  Betap.  bei  Ramsli, 
$.  ITT.  S.  740.  ti.  i.  Der  Gedanke  i|t:  bei  Erwägung  n.  Belrachlnng 
dieaer  Streitkräfte  ergab  eicb,  da/t  etc.  So  liegt  also  in  al  die  An- 
gabe dei  RetDllati. 

numtro  —  gener»  —  imi]  Man  beaebte,  wie  alle  S  Paukte  !■ 
lerielben  Beihefolge   crdrlert  werden. 

eoaltmneKdae  tidereutur'Z  Tnrpin  de  Criii£  wanderte  lich,  daft 
Ca«l.  *o  nrlheiie ,  da  doch  die  Hauptmaiie  aui  Getindtl  aller  Art  be- 
■taoden:  la  habe  er  aich  gewiiierm.  lelbit  widereprochen.  Allein, 
die  Uiiciplin  abgerecfanct,  war  e*  docb  gani  cerwrfn«,  keiaelwega  er- 
•chlairtei  od.  verweicMichtei  Volk. 

Aa«  eoHttabant  er  eU.  |  Einige  MSS.  hi;  I  Cod.  haec.  Doch 
helreebt  der  Begr.  copiae  oReabar  vor.  Bx  -^  militiiut ,  inr  Aagaba 
materieller  ttealandtbeile ,  ant  denen  all  am  vertchiedemen  Snhilanien 
«in  Gauiee  sutammeiigeietit  worden  iit.  Nep.  Them.  6,  S.  Quo  faclam 
a>t.  Kl  Alhenienaiuni  mnrl  ex  larellU  lepolcriique  caiittaretit.  Vergl. 
Ramah.  fi,  142.  8.  433.  Die  Sfraktar  mit  d.  Ablatir,  i.  B.  Cic  ¥ia. 
IV,  8.  anlran  eonitamut  et  eorpore  entipricbt  mehr  dem:  In  um  lind 
vereiHiit,  d.  i.  der  wirkliche  Bettand  einer  Sache,  nicht  deren  hieto. 
ilicbe  od.    wirklich  Statt  findende    Zusammeiuetsang ,  wird  bejei^net. 


„...b.Coogl!.- 


DE  BELL,  CIVILI    LIB.  ni.,  CAP.  110.    503 

«t  nomen  -diicipliDRiiHjae  popaÜ  Romani'  dedidi«9rai)t  nxo- 
rea^e-  daxerant,  ex  qnibas  yleriqae  liheroa  habebant. 
HuG  BGcedebant  coIIqcü  ex  praedonibus  lalronibuBqne  St- 
riae Ciliciaeque  proviaciae  fiBitinuwumqiiG.regioauin.  Mnlt^ 
pFoeterea  capitis  damnaii  ßxnuleaqtie  convenerant :  fngill- 
viaqne  omnibna  uostns  ceitna  erat  Alexandriae  lecepfna 
certa^e  vitae  condülo,  nt,  dato  noniiae,  militom  essent 
nunero:  qnoram  gi  quis  a  flomino  preheqderetnr ,  conddtwi 
ntilitiun  eripiebatur,  qui  Tim  suorum,  qaod  in  simili  culpa 
^ersabantiir ,  ipsi  pro  sno  pericnlo  defeadebant.  Hi  regnm 
otnicog  ad  mortem  depOBcere,  hi  bona  locnpletam  diripe're 
ktipendii   aagendi  cauasa,   regia   dorania  obsidere»  regno 

nXBrngue  Uuxerant']  Niml.  im  Lager  und  im  Feld»  batfen  il« 
'Waiber  genommeD ,  wai  verholen  war.  Tacit.  Ann.  III,  33.  haud  fru- 
(iFrB  placiton  olim,  ae  ftmioa«  in  iiKiiia  aul  gmlei  cxterou  trahertn- 
tar:  ineia«  malicmm  comüslui,  quae  Rafnanum  agmen  ad  limilitudincai 
barbari  incetlu$  coiiVertaot j  wobtri  Murft.  brmerlile,  lal»  Germanen, 
Callier,  Penicr  die  Weibtr  mit  in  den  Kri«j  genommen. 

eerUi  eondiliof  at  fle-i  In  cerla  liegt  der  HegriS;  retiqvm  trat 
ke  memata  ea,  ul  elc.  Ohne  dine  Andcnl.  dei  Zaeeit  a.  Erfolgt 
.ainei  wilelicn  ZaltDcblaortci  und  dea  Jeden  noch  übrig  bleibenden  Ge- 
werbe* a.  Standei,  kannte  der  Infinitiv  «leben,  ebentaJii  all  Apfotiliom 
um.  cerla  conditio.  Vergl.  Kanih.  £.  179.  Not.  S.  747.  i.  Oft  f Sgl  man, 
mehr  naob  daulichei  Weile,   bei:   $ciliett,  nl  etc. 

dato  aoHfn«]  D.  i.  uachdem  sie  '■ich  batlnn  tnroltireii  lauaa, 
oder  genauer:  lo  baU  ile  akh  gemeldet  hallen,  all  Leole,  die  Dientte 
neliBte»  teoUlen:  denn  hier  iit  die  Bede  von  Miethioldaten,  nicht  von 
(relea  Uürgern.  Ctr.  Liv.  III,  0».  XXXIV,  95.  Tk.  Hiit.  II,  97.  limol 
eetera  iuvenlm  da^at  impigre  ttomina. 

Eint  itiorut»  —  dtf>eadabant\  Statt  dei  gewdhnlicfaem:  vin  In  mo« 
tenfalam  ab  iii  defendehanti  oder  laoi  a  vi  —  dctendebanl,  fVi.wle 
iniarim  wtrd  hier  patlive  gCDommen ,  ^ai  elwai  ungewabDlieher ,  all 
iniuria.  Weg.  defendere  =  äfiiraa&at  i.  in  1,  7.  p.  43.  Sehmid  ii| 
Um'.  Rpf,  I,  S,  10.  Oft  bei  Icti)  HortcFM  defegdere  itatt:  nleliel.  Cic. 
Off.  III,  18.  t|ai  nen  def*ndit  iniuriam  utqne  propulial  a  anii,  qaam 
poteil,  Iniuite  facit 

in  —  ctUpa  venaA.]  Demoitb.  E^  %  ab  inif.  Sfofial  /it  itlr  td^ 
6/toiaS  xu^ttr  cr»Ti)^Aif  xoli  TÜr  ofiolir  altiiSr  Ttiv^fpiai, 

ipii  pro  m«  perfeul»  ]  ■  ,^Avxoi  iiniQ  T^«'  iaVrär  atniiqlai."  So 
wcoigiteni  dem  Sinne. nach ;  eigentl.  tanguai»  tuun  etttt  pirirmlmm. 
Sa  venelunilit  faal  dieiel  pro  —  defeadere  in  dai  griecb.  ji^onolffiilr 
=:  propDgaare.  So  Plut.  Cic.  43.  TmOTtali/itty  ife  naiQlSoq.  Man  er- 
wartete dei  Gegcmatiei  halben  vi'M.aliorBni  od.  iliornm  od.  alieaim 
.Iniariam  pro  Mo  etc. 

iliftKdii  tmgeiidi  oaatlm'i  Hefari.  der  ■  Codd-  atiptndia.  Held  ad 
h.  1.  lagt:  „Schwerlich  steht  der  Genitiv  dea  Gerundium  mit  dem 
Aecnaal.  Objecli  Jemali  in  Verbind,  mit  eauMa,"  Dagegen  würde  lich 
■Ol  Lir.  II,  3.  experiendi  aaimo$  railitum  eauiMa  parumper  moratoi  — 
(ohne  alle  Var-  leet.)  weiter«  Schliibfelge  «nt  nnire  Stelle  machen 
tauen,  wenn  nicht  einai  Theil*   die  Nähe  von  atipendiV  «ng.  hedenk- 


gL,.._b,  Google 


504  C.  lUL.  CAESARtS 

•xpellere  «Um,  aliot  areitsaete,  vetere  «(oodun  AlexRodriai 
cnceEcitas  inMitnto  eoBaueierant.  Erant  pnieterea  e^nitniB 
■üliB  duo.  iDveteniTeriiiit  bi  omAe«  eomplaribna  Alexan- 
driae  beilis,  Piolemaenm  patrem  in  regnum  redaxerant, 
BibuU  fitios  daoa,ln(erfeceraiit,  btdU  cum  AegyplKs  ge«- 
lerast.     Hnnc  osnin  rei  miliUrSs  habebanf. 

Cap.  CXI.  His  copiis  fideoa  Aehillas  pancifatemqoe 
nilitam  Caesaris  despkäens,  occapabat  Alexandriam,  prae- 
ter eau  oppidi  pattem,  qvain  Caesar  enm  niilttibus  ten»- 
bat,  primo  impela  domum  «ies  irrampere  eonatiis:  sed 
Caetar,  dispositia  per  vias  cofaorlibas,  impetnm  «üb  tn-- 
atinoiti  EodeiH^arf  tempore  pugRatnm  est  ad  portnm;  ac 
tooge  inaximam  ea  res  attntit  dimicationein.  Simal  enini, 
diductis  copiU,  pluribnti  viis  pugDabatur  et  magna  inulti- 
tndin«  narea  leogas  occopare  hoste*  conabantur,  quamm 
erant  quiD^oagiota  aaxillo   missau  ad  Pompeiuiu  proelio- 

Uch  ■uUa,  nnd  itr  Spncfafthrtuk  fOr  Miptadim  nagte,  !■  der 
Bedcnt.  tob  S»id. 

aliet,  aKai]  Nuk  dar  Antorit.  «iDiger  Codd.  wollte  Oadimi.  Im 
«nie  aliai  veikanat  htben  mit  Beileb.  anf'a.  O.  I,  8.  wo  auf  GroaoT. 
.«•  Llv.  III,  17,  ».  varwieicB  wird.  Vergl.  tu.  dl*  voa  Drftkb.  gtm. 
B«lip.  Allein  die  FUUe  iliul  an  «utertckcidcB.  Der  Ireaid*.  BerMra- 
feb.  Uf,  wia  gewöhnlieh,  acbneil  bei  der  Hand  in  Andrer  Febtapfca 
.ra  treten,  oh>e  in  bedenken,  daTa  Bnarrni  Schrittitellar  ein  endrer, 
tcAwfeAerar  Gedanke  nutergtaclioben  würde.  Um  die  lamaittAe  dm4 
wetferwaaAleA*  Wilikahr  jeitai  Saldaleike  an  bcaeiehoen,  nefa  atit 
—  aliat  leinen  Plati  behaupten^  woiD  noeb  kBrnnt,  dah,  wenn  regiee 
txfellert  abielBt  geietat  wdrde,  man  Caetart  Schreibart  gaui  veckcn- 
nen  würde,  der  bler,  wie  liehi  gehörte,  dnreh  regmo  —  atioi  nnt- 
aehrieb:  ^al  /arte  in  regna  ettent.  Wir;  Kenigt  bald  von  Tkrone 
Jagten,  bald   erBauBtea  und  einietilcn. 

iMveleravtranl}     Vtrgl.  aach  Ob.  d*B  Sedaalaw  ab.  1,  44.  p.  13«. 

BibuUfiliei]     Davon  Valcr.  Mai.  IV,  I,  15.  Lcienawetlb. 

CAP.  CXI.  I^aeter  —  paitem,  quam  —  cum  miKUbta  ele.]  CtoBi 
■iilitibiii  erkläreB  wir  uach  I,  3».  f.  113.  würden  ei  auicbrelbeii :  qaan 
C,*el.  milituai  qaoa  aecitiB  Aabebal,  praeiidiii  oecupatani  tenebatj  nnd 
Tcrweiaen  tn  Beiiebnag  aaf  die  ABaiebt  EiuigeT,  dah  cum  aaeh  lar 
BeMichB.  de«  Caa.    iBitrBiMBto/it  diea»,    anf  HbmI  Tnraelt.  II.  p.  IS*. 

i»mitm  —  irrvmpere  ]     Vergl.  ob.  e.  it.  lu  taa^Uann  —  tgretwt. 

mttuht  dimieatiamem  J     Ctr.  ob.  c.  Ü  extr. 

wutg-m  muttÜKdiitt\  D.  i  die  Peiad«  warten  eiaea  groFaeB  Tkell 
ihrer  Streillnarte  aaf  den  Hafen,  um  aicb  der  SehiKe  (n  beaiiebligeB. 
Alao:   Mt'l  mi.  durth,  mültUt  einea   ataiken,   whlreieben    Ctrf»   inek- 

ad  ^mftium'X     K.  ob.  (.  3.     Dareh   ad  loll    du  Z>ajl'«/ver%iilfBllB 
aagegeben  werden:   raiaaae  es,  abi  ti        ~  ......>. 

feapeiaai  v*niue  dici  pouenl.    So  C 
eril  ad  Fa»peinni  aoiler  adVautna. 


gL,;..b,GOO^IC 


DE  BELL.  CIVIL!  LIB.  III.  CAP.  Hl.     605 

-tfae  io  Tbeualia  facto  domnm  redierant.  Ulae  triremes 
omnes  et  qninqneremes ,  ap^ae  insirnctaeqne  omnibua  re- 
'  bus  ad  navigandnin.  Praeter  has  duae  et  viginti,  qnae 
praeiidii  cauKsa  Alexandriae  esse  consueverant ,  coDstra- 
(ae  omneH:  qnaa  b!  occnpavissent ,  classe  Caesari  er^pta, 
poituiM  ac  iiiare  lotum  in  aaa  pmestate  haberent,  cvmroeat 
tu  aQXÜiis^ue  Caegarem  prohiberent.  Itaqne  lanra  tat 
coatentionfl  actum,  qoaota-  agi  deboit,  quam  ill«  c«lfirem 
in  ea  re  ricloriam,   hi  sdntein  suam   consistw»  viderent. 


Mrtme»  »miml  D.  L  lauter;  «Dch  wir  coDctttvc;  Attet.  W* 
StellBBg  dm  U'attt  bedingt  di»«  Uedcnt.  »o  8sll.  lag.  1E)3,  1.  qok 
iHgBrtba  }ierfugat  emnei  praeildium  ImpaiBcral.  Du.  Fabr.  Cfr.  ob. 
II,  10.  p.  241. 

*  aflae  i»Hrui)laefKtJ  Ob.  I,  IO  f.  oiamiB  itbi  —  ad  bcllan  aptm 
mc  parata.  Ltv.  XXI,  37,  S.  aptae  parataeifat  linlrei ;  wo  andre  MSS. 
Bptatat,  Id.  c.  11,  4.  apiae  imtraetatV'*  rcmigin  qnlnfjueremei.  Dar- 
KU  vrlreDiil  man  die  nripril n gliche ,  in  inlcber  Varbind.  gellinde  P»r- 
Ueipialbritut.  Ton  qptus.  CEr.  Eclog.  Cie.  p.  390.  la:  gladium  e  laeii^ 
Bari  aplum.  Serv.  id  Virg.  AeD.  IV,  4S2,  Aiem  bumcro  InrqBct  itdltl 
•rdenlibui  apluM  l.  e.  conjunclum,  önö  tdo  ünttaOitt.  —  Ueb.  (Dia* 
meceraal  a.  o*.  II,  41.  p.  3-i3. 

gnai  *i  oecupaitliemt  —  kaberent']  Haberent,  lebrCD  Held  and 
BauniL  ad  h.  I.  atehe  aall  BeiDg  auf  die  Vontellang  der  Aegppter, 
Dttf«  lelielnt  nni  keiienregi  der  Palli  vielmehr  lit  M  Vtlbcil  D.  KA- 
Bonmment  Caesart.  Die  legitehe  n.  sgntaktiiehe  Bedenlnng  nad  VCF- 
bindnug  dicaer  Conditianahitti  hat  aber  mit  Klarheil  und  Srharbina 
Ma  aar  Kvideni  erwleieo  Kroger  tloleriu eh.  11.  8.  S34  IT,  vergl.  S.318 
ff.  wo  lahlr.  Belap.  Ei  lieietebnet  näni.  daa  Inperfittum  elwai  In  d(C 
Zer'l  Banermiltt.  Wir  würdca  dlefi',  e><enrall)  all  luhjelitive  AoBicbl  n. 
Relexian,  etwa  lO  aMdrieken:  iallea  ><e  —  dieie  elnniat  erobert,  M 
kmlle»  rifl  au«b  den  Hafen  tn  ihrer  Gewalt;  oder  es  war  »olhweadige 
Folge,   daTi  —  lie  hallen.         \ 

elaut  CaesaH']  In  *lel.  MSS.  CaetaWt;  wa«  Jedoch  hier  nicht 
!■  gealaltru,  olrichon  eripert  ohne  Angabe  der  Perten  oft  gefunden 
wird.  Hin-  nrafale  der  Gegner  ganannt  werden,  dem  gete/mtlet  wurde. 
LIv.  V,  00,  6.  aanm  «alJii  ereplDM.  tlad  an  kadn  aberall,  wo  dorck 
■eHpere  ain  betgebrttehler  Verlutt  angegeben  wird ,  daa  bethelllgt«  Ob- 
jekt (der  Dativ)   an*  den  ZBiammeabaRge  erg&nxl  werden. 

eil  —  aetiim'i  Glelehian  wie  vor  Gericht;  daher  aneb:  reut  ob- 
Hmmit.  Ob.  I,  73.  Ctntentie  lil  Übriger»  niWiiai  eOnlentio,  B.  6.  V,  19. 
jfonta  —  debutt'\  3  Codd.  haben:  aeeidere petvit.  Daraui  kilna- 
te  nan  laicht  folgera,  ei  habe  Ca»,  geichrieben;  qnaota  dfbait;  vg{ 
n.  acHder»  aefen  eiageKhoben.  Man  erinnert  aieh  irx  kaoflgen  latM- 
rotalim  ran  fieri.  Cfr.  FabH  n.  Korlte  la  Sali.  Cat.  39,  2.  Coli:  Raonh. 
f.  ISS.  8.  50S.  Doeli  wCrde  Dnira  Helanng  bei  Sallnil,  TaclL  n.  Dich- 
lern  eher  OellBug  gewinnen. 

nie  —  vietoriam,  hi  —  mMsm]  Lanaire  hnd  in  1  Cod.  Pari*. 
tat,  wat  aehon  lorin.  empfahl;  dveb  knnnte  Caeiar  abitclltlieh  danA 
itle  den  Athillm  ah  Uturpitler  u.  Meuterer  hertnrheben  wollen,  WB- 
gagan  freilieii  —  occupaviManf  —  au  atreften  ackdnt.  Die  Codd.  uOt»' 
Im  enlwbeUaa,  «e  hier  bei  Oirimd.  •ehweig«».    tiiü  tüBUcb  OH  d1< 


gL,_._b,Coo^le 


W6      r-  C.  lUL.  CAESARIS 

&ad  rom  ofttlnnitiCaeaar^  omnesqae  «oa  naVM  et  Teliquas, 
^ae  dfant  ia  oavalibiiB,  ineendit,  quod  tarn  lat«  tneri  tarn 
jiarva  ntttQu  nos  poteratt,  coafeatiniqae  ad  Pharoii  navibns 
utliteB  exposttit. 

Cap.  CXII.  Pbaros  est  in  inaala  tupris,  magna  allt- 
tadine^  nim&:i8  operibua  exstruota,  qoee  honien  ab  in- 
Mila  accepit*  Haec  insiila,  obiecta  Alexandriae,  portum 
•fficit:  Bcd  a-Huperioribna  regibus  in  longtiadiaem  paasunm 
JBongäolonm  jü)  narfl   iactis   molibas,  aogusto   itinere  et 

Mtxandiiner-,.  M  4ia.L«nle  Cmttart  beietclmeii ,  hflt  laria.  n.  L*maire 
(Sr  ciitgekicden,  ntil  Beiug  kaf  tlirl.  B.  Alex.  16.  noWria  eoini  pronn« 
■equa  tctrk,  neque  niui  tffngium  dabstur  victit.  Uud.djcri  bcilüligt 
plutarch  €■•■■  c.  49.  Er  nennt  den  Krlrg  fSr  Caewr  itiliitor  ßagif 
■Tai  SvifUtaix(ti''iiTOv,  Piend»  Cell.  p.  25g.  vii  tliad  tempu«  perkuloiiai 
«git  C«M«r. 

anaM  bbViU  —  imKtatftt]  Dieaer  Brand  verzehrte  an«h  die  kMt- 
bart,  iu  den»  S^rapeam  anfbewslicle  Bibliothek  der  PtaleraäFT,  nach  Aak- 
'  niaa.  Marc.  XXII,  16.  p.  317.  Hib.  In  Serapeo  bibliolhecae  foeruni  io- 
■etliiDaliil« :  et  loquitur  mauUBenlOTUu  telernin  coDctaenl  Bdei,  ttp- 
tingeHbt  aelumittinH  tiiUfia,  Ploleroacii  regibn*  vifiillia  intsDlii  con- 
poiita,  hello  Aiex^ndrina,  dnn)  diripitnr  eifilat  aub  diclalore  t'aeurr, 
coBflagraiae.  Vir.  flnL  Caei.  49.  Dio  C«M.  Xl.li,  Sg.  PneadoCelt.  p.  358. 
In  quo  pTocIio  —  tlamma  proximia  (rctii  ilUpia  illam  Phll«deJphi  bi- 
bllolhecan)  famnaiHiinain  abmmpiit,  iu  qua  cTaal  librocnu  inUia,  alih( 
quadraginta,  alibif  uadriagtnla  reprrioi  et  eit  plane  liniilia  i^lUba- 
rsM  lOiiu* ,  nnioernl  longa  diiiimiü*.  —  Aul  die  Krage,  warum  Caea. 
licaei  Ereigniiici  nicht  erwähnte ,  lätat  lich  Tom  ptychiilagitth  morat- 
Bland  punkte  aua  wohl  antworten, 

CAP.  CXII.  Mirificit  opinbai  tj-itr.  ]  D.  i.  ein  Waader  der  Bao- 
Jmnal;  ein  arataunenaweTlhel',  lunttnoUtr  Bau,  Denn  epnt  lat  jcda 
■tuiülrtScli»  ArUa  ali  elwaa  Hentrttet  gedacht.  8o  Cic.  TuiD.  V,  31. 
lextile  alragDlDrn ,  magnifiria  aperihut  piciuoi.  Daher  B.  G.  VI,  17. 
•pera  atqni  art(ficia.  Ea  iai  aber  lu  heachieu ,  daf*  nirtt.  optra  die 
aieracbiedeeen  Bauten,  (tirnndlagea,  Mauern,  PleiUr  ete.)  begreife*, 
.maf  deaeii  und  duTch  welche  jener  Thurat  errichtet  wordeo.  So  wird 
apera  od  von  Mauern,  VrrachaiiiangeD  nnd  allerlei  B*aten  gebraucht. 
Cfr.  Dakar,  in  Flor.  II,  IS,  II.  üb.  I,  27.  Von  Pharua  aagl  Amnian. 
«.  B.  O.  Pbaraa  —  praelocendi  oavlbua  nnelaraa  auggereni  BiiBiiteria. 
a  —  rtgiiyt'l  Dia  meial,  Codd.  rtgioaibui ,  waa  achwerlicb  einen 
•rtriglichen  Sian  geben  dürfte,  ohaehon  ClarVe  deutete:  DolibDa,  quw 
a  ■uperJotilMa  (i.  c.  moutuoila)  regionibPs  eeHVßT^erant,  Mit  Recht 
von  Oud.  verwarfen,  ubgl.  von  Mor.  u.  Jacob  (Seebode  1823.  S.  370) 
rcrtbeldigt.  Hör.  Terataud  die  Oberttait,  weil  Bell.  Wen.  3.  auadröckl. 
ptarte*  nrbia  infhrtorei  erwäbal  werden,  und  1.  geaagt  tej;  in  rfuau 
pmrttf  uTb»  dlvliB.  Die  Hauptaache  iat,  dafa  bei  moltt  ala  einer  tiinat- 
UeÄeH  VorrlcbtoDg  der  Bauma'tltr  In  topograph,  Svicbreib.  me^r  in 
Anathlag  kommt,  ala  dar  Ort,  wo  nan  die  Maai*. herholte;  wobei  aa- 
gleieh  erakbtiicb,  dalk  Caeaar*  Angahe  gegem  die  Angabe  Hancher 
SehriBft.  aeagt.  ala  hall«  Cleopatra  dieieu  UHaim  erhaot.  2)  dajii  aco- 
let  ala  Colleklivliegriff  eiuca  KnnUbao'a  in  aolcher  Verbindang  gar  nicbt 
aiebeii  würde,  Modcra  eheri  figua,  materie$,  agger,  Iraiei,  taxa  »iß. 


gL,_._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  Lia  IlL  CAP.  112.     Uff 

pontB  «nn  oppldo  coninngitnr.  In  hac  nibfc  msala  domir 
cilia  Aegyptiorom  et  vicus,  oppidi  magfuitadine :  quae^« 
ubiqne  naves  impnidentia  aut  tempestats  paDlIalain  -s»« 
cursa  decesseriDt,  has  more  praedonnm  diripere  consne» 
veruDt.  ÜB  aatem  invitis)  a  qaibas  Pharos  teDetar,  boa 
potest  esae  propter  angnstias  navibus  introitns  in  porlnnb 
Hoc  tum  veritus  Caesar,  hoBtibas  in  pugaa  occtipatia  mir 
litibusque  expositis,  Pharoa  adprehendit  alque  ibi  prae- 
sidium  poatiit.  Quibus  est  lebns  effectnm,  uti  tuto  fra> 
meninn  aaxiliaqae  navibna  ad  enm  supportari  possenL 
Dimisit  euim  circum  omnes  propinquas  regionea  atque  In- 
da aaxilia  erocavit.  Reliquis  oppidi  partibus  sie  est  png- 
DBlnm,  ot  aequo  proelio  dlscederetur  et  neu  tri  pellerentur, 
(id  efficiebant  angustiae  loci)  pancisqne  utrimque  intcrfe- 
Gtis,  Caesar^  loca  maxime  necessaria  complexus,  nocta 
praemnnil.     Hoc  tractu  oppidi  pars  erat  tegiae  exigaa,  in 

Wahrarhciolich  auch  reglonet  mibcr  beMtmint  dnrcli;  terra»  oi.  Ä»gy- 
pti  ad.  urtii,  aad  ■och  im  IcliUra  Falle  Dicht  regioaibui ,  lond.  eher 
parle;  und  dann  wilrda  M  heititp:  petilae,  nicht  iactae :  bei  welchen 
Verho  a  regioui^ua  nur  den  AufimgtpuiiH  dea  lün>llicb(n  DftiriDci  aib 
dcuteo  kaao.  —  Der  Name  dti  (  noch  vorhandnen  )  OaDiinl ,  Heptaita- 
diam,  giebt  die  LÄDge  deiiclb,  ut,  die  Cac»,  uacb  einer  innden  Siunm« 
IteiliDiDit.  * 

gaaegue  ubiqne'^  D.  i.  Schiffe,  die  irgend  lea  (je  einmal  Wo) 
■ich  Tcrirrl  haben  oä.  verichlagen  worden  lind  elc.   S.  ob.  1,  3«.  p.  lOi. 

PAarot]  Far  dieie  Form  bürgen  einige  Cadd,  Uu  iit  nicht  oo- 
wahncbeiDlicb ,  dafi  die  Intel  abiiebtlicb.  von  Caea.  lo  beuanut  wnrde, 
anm  Unlerach.  vom  Leachttharme  Pharm,  welrbei  Wort  Kaieul.,  wäh- 
rend der  Inielaaine  femin.  So  Mel.  II,  7,  6.  .  Pheret  onnB  Alexaudrlu 
poDte  coniangilur,   Daa.  Txichacke. 

adjirehtaditl  AI.  tomprth.  od.  prekeHd.  Janei  Verb.  Sodef  tick 
■ooit  nicht  bei  Cae*.  B.  Hiip.  IS  In.  hominem  adprebeudit.  Doch  lagl 
Cic  ad  Alt.  X,  S,  I.  Q«ce»e  eil  pelli  iitDa  ab  Hiapania,  aut  trab!  id 
bellHm ,  aat  ialnm  adprehendert  Uiipanlai.  deich  um.  Beaiti  argraL- 
fea,  trani.  taitir,  iiheiut  darin  m  licgeo;  »ehmUf  daich  ei>cB  oa^i 
de  maim  aich  lo  Beiita  Ton  elivai  lelien. 

dimixU  emiwi]  So  TeibcHerle  angebl.  Bealiger;  obicbon  in  d«B 
MKS.  entw.  dedaxit;  in  einig,  bewahrten  Codd.  deauxil.  Dieaer  Spur 
{olgand,  fehlen  oai  exkautit  an  rechlteillgea.  Lir.  XXXVII,  IB,  4. 
In  hiberna  copiae  reduelae  exhaariaat  eommealiiui  jiraebendit  iofioa.  — 
llB^achlct  der  Anidruck  viell.  lu  /tarl  erachiint;  lo  entacboldigt  Ihn 
doch  die  Nalbwendigheit,.in  welche  Caei.  verietut  war,  Mlet  aar>n-> 
bieten,  nm  aich  lu  hatten;  er  /eerle  aita  alle  Vbrrithe  ohi.  Jmjttttm 
Biad  aber  ÜilUvälktn. 

e»mplexmt  |  So  ob.  c  63.  mUia  ptManm  XVIII  eempltjnn.  B.  O. 
VU,  la.  71. 


gL,;.-b,GOO^IC 


SM  C.  11]L.  CAESABIS 

qnam  IpM  bablMndi  canasa  initio  erat  indaetos,  et  thm- 
tnim,  coniunctiim  doinui,  quod  arcis  tenebat  locnm  adi- 
tntqae  babebat  ad  portam  et  ad  nliqna  navaiia.  Has  tnn- 
nitionea  ioae^aentibaa  anxü  diebua,  nt  pro  niuro  obiectas 
faaberet',  nea  ditnieare  iOTitn«  cogdretnr.  laterim  filia  mi- 
nor Plolemaei  regjs,  vacnam  possenionem  regsi  aperam, 
ad  Achillan  seae  e^  regia  traosiecit  nnaqne  bello»  admi- 
niatiare  coepit.  Sed  celeriter  est  inter  eos  de  priacipata 
controvenia  orta;  quae  res  apud  mililes  largUiones  auxit: 
aiagnis  enim  iacturis  sibi  qaiiqne  eoram  animoa  eoncili»- 

Wir  Dicht  ■timnm,  weil  traelul  ain«  ABidchnmg  n.  Fläch*  beieidnet, 
die  wir  •Ugemeliier  nnd  nnbeitimnilcr  »mdrackea  durch :  auf  der  Seile 
d*t  Stadt ;   iit  der  Richtung  hla. 

erat  iitdaetiit\  Hc  ■  ni«ilri*  regli.  Uuer:  rimguartiereit ,  (hier 
ninder  ■chickliib)  llefi  lich  nmchrcibCD  darck;  bftbilaadi  caiuia  —  !■ 
dBOKil  cMan  in  dual. 

aJ  rtiiqna  nocafts]  Mar.  id  h,  1.  fragt:  ear  anteni  rtlijiuit 
LeBerim:  ad  regia,  ubi  rtgiae  ttavet  ilaiiaqL  Uni  ■cheinl  dieia  Coa- 
Jcktnr,  von  Oberl.  gcbiEliift,  naaötbig.  Ob.  II,  I.  Ilna  Inrrii  proxii» 
portMi  mavalibat<i>u.  Detgl.  II,  33.  Cfr.  Ck.  Off.  II,  17,  60.  ReUqua 
kcihin  jene  Sehifftwtirßen  nnd  BAedf.n,  in  m  fern  alle  au/irr  dem 
Hafen  fn  Alexandria  vorhandnen  gemeint  ilnd.  Dafa  portut  n.  nacs. 
lia  einen  gemeinarbaniickEu  gerteritcben  Begriff  der  SehiffttlnHan  anb. 
■amirt  werden  köunen,  lil  Itein  Zweifel;  dam  küme  noch  die  ticaeia- 
•cbalt  d«a  Lokalt  oder  der  Lmgi,  vrodurcb  religua  gereeblterligt  er. 
acbeiat.  Dam  Sinne  aacb :  quiciiaid  praelerea  naealium  erat  Alexan- 
drlae  =  alle  anrierdam  socb  vurbindnen  etc.  Ware  die  Stadt  von 
«ner  andern  Helle  airt  iUuticben  Anlagen  venehen  geweeen,  ■»  uärde 
Caei.  leiiiBu  Zweck  uicbl  erreicht  haben,  dai  kösigl.  Schiob  u.  Thea- 
ter daich  ienc  Csmmnnicatian  mit  der  See  nicht  lo  viel  gewannen  hahea. 
filia  wiiner  —  lete  irantieeil']  Sit  bicli  Artinoe.  H.  AI.  c.  4.  >■ 
traünere  fit  eeltacr  Anadr.  Brut.  CIc.  ad  l>iv.  XI,  13,  10.  ai  qao  cbmi 
liaram  ae  traieeerinl.  Der  Auidrnek  icbeint  von  Caca.  gebraucbt ,  In 
Mtera  Arilaae  bei  Ihrer  Flacht  die  Hauarn,  Vcriehaiiiaageii,  Graben  etc. 
BD  pwtircD  hatta,  md  die   Flacht  Hit  Halt  n.  £ile  «alfahrte. 

inter  cm]  Weg.  eoi  i.  c.  107  ao  regum.  B.  AI.  c  4.  diaiieaiinta 
0rta  inter  Aebillati  —  et  Araineen,  quam  «lerqne  alilque  iDiidiarclwr 
«t  nrBnaai  imperü  ipte  obtinere  vellel. 

ap^d  milil.  largitianes  \  „Largilie  «it  imprloiii  aaibltai  anl  cor- 
r^talae."  Cfr,  8ali.  Cal.  3,  3.  Jug.  10),  6.  Tacilua  Hiat.  i,  17.  mili- 
iDin  («vor  Bl  largllisua  et  ambiln  male  «dquiritur,  ita  per  ttonaa  >rl«a 
kaad  iperBcndnaL  —  Wate  cl  der  latein.  Spraehe  mdglieh  gawaaen, 
targiUo  «la  Verbale  nil  dem  Caina  iea  entferntem  Objekli  id  eanatral- 
ren,   lo  war  apud  tutbehriieh.     Clr.  Hand  Tora.  I.  f.  410.  8. 

iaettirit}  Den  Begriff  erliulert  au  B.  «.  VI,  )X  Üb.  I,  0.  48. 
Darta  weiaet  Üb  auf  Pilo.  Paaeg.  c.  11.  w«  damna  inmentaqüe  ata»«. 
re  Tcrb.  Dttch  iit  iniackeu  damnupi  v:  iaclura  «iu  grvfaer  UnteiaeUed. 
Einige  IMen:  dena.  Damnum  iat  fiberall,  wo  ieia.  i»  NaehtheUe  Ut, 
oder  darein  verietet  jil. 

caneiliaiaf^  O.  i.  aaehte  au  gewhiaeii.  C(r.  B.  6.  I,  )  eitr.  Bremi 
»a  Kcp.  Haan.  10,  3.     Welchw  Kittel  ■.  We|«  luk  der  mmeiham»  be- 


gL,.._b,Coo^le 


DE  BELL.  CIVILI  LIB.  IIL  CAPr  112.     SO» 

bat.  Raec  dum  apnd  hostes  gernnlar ,  PothinnB,  ntttriehui 
pHeri  et  procnrator  refi^ai,  in  parle  Caesar»,  quiiia  ad 
Achillan  nnncios  iniiteret  hortareturqne ,  ne  nejBfotio  desi- 
Btciet  neve  aninio  deficeret,  indicatis  deprehtnsis^e  ia- 
terhanciis,  a  Coesare  est  interfectns.  Haec  initia  belli 
Alexandrini  fiierunl. 

diaac,  wie  Gtiealt  gan«  ■niBctcIiIoMeii  Mjr,  ergiebt  lieh  mach  m  dar 
Redenaarl:    nupliat  rnnriliare.    Cfr.  RuKnIc.  10  OVM.  ITtfrali].  10,  2i. 

in  parle  Caetarii]  Nach  Mor.  In  tt  parte  urHi,  quam  CuiW 
tenebtl.  Ulaccon.  a.  Oaiea«.  dcIkdcii 'dsi  Worl  rar:  in  parlibmi  Cae- 
aarlaait ;  •noftftu  Mor.  einwendet:  erraiit  iili ,  mm  Palklniu  Cauari 
iHiiHiciiiimaa  tuil.  Ati  analag  wird  angrfdhrt  B.  AI.  Q.  wo:  aqua« 
inagnam  tin  — ^  [nnderl  In  parlem  Caetartt  eon  inlermitlebat  ae.  Ga- 
nymedti;  o.  c'  32.  CscMr  —  in  taam  parteut  spiiidf  magna  gratala- 
tione  renit  ■öorum.  Dannaeh  krianen  wir  mit  jrnent  lolahu  Begriff« 
ron  pnrt  ani  hier  nicht  beFregnden ;  DDtenefaeideii  aber  ta  parle  all- 
CDiui  e>*e  von  :  a  parte.  Dief«  letifre  wfirde  meralitcAe  a.  peNllitha 
Canformität  der  Ceiinn.  varaauelien,  die  liter  nicht  -Statt  fand;  im 
pari'  tue  aliciii.  tann  auch  drr,  dervidi  hrt  Jen.  hcllätfet,  aal  irgnid 
•iDi^r  UriBChe,  d.  I.  bei  der  iontretem  Maaia  der  Begleiter,  dar  Unter- 
gebnen. Beweii  für  untre  Anaiehl  giehl  Li*.  XXI,  9,  S.aagei»  (attra 
Ibenim)  in  parle  maftii  quam  i'n  Mlioii»  KarlbagtnlemliMi  erat.  So 
kannte-  ei  bet  Cael.  heifien  :  in  parle  magii  qian  i'n  JUb,  AsUngekd 
den  ■hiolotrii  Gebraach  Von  i'n' parle,  lo  verwrlae«  wir  aberaala  aaf 
Rolb  in  Tacif.  Agr.  8.  230.  wo  «ahlr,  Baiipiete  lebren ,  wls,  gletcfc 
den  AirtrhSit ,  aoeli  die  PrarpotHianen  von  dea  bcTalen  SekHItM.  «ilt 
<  SnhalantiTti)  *o  Terbundeo  werden,  daft  man  aar  Vervsllalbidlf ang  dea 
logiitAen  n.  gramnaliirhcn  Satiei  ein«i  rerhtategr^  erwarlct.  Latah- 
ter  nnd  humnoiicher  verbindet  die  griech.  Sprache  darglalebca  Appo- 
alfioaaaMae  Uarefc  den  AHUal.  iteber  pmrt  In  det  Bedaat.  von  ^nUe, 
rtaai  dea  gawCbnl.  partet,  .worauf  Ooflcnd.  ad  h.  I.  htndeatet«,  rergl. 
■•ch  bei  Ci«.  ad  Div.  X,  Sl,  S.  Snel.  Caei.  3S.  diilkaaloa  Com.  e 
jMrW  dvaraa. 


L;,gl,;t..d[jvG0üglc 


czofiKArnigcR««  nceirTKR 


Geographisches  Register, 

uliat  BeittSgeo  und  Baricbtlgungen  nach  Reichard. 


Acaruänia,  III,  5S.  wcitlieh- 
ttt  ProTioi  vnn  Hellu  od.  Grae- 
oit  propTi4  Im  H.  JQrch  den  (inu 

.  AMbraaut   roa   Kplru,    öiilicb 

.  dorcli  den  Fl.  Aekeloai  Ton  At- 

.    teliem  gtufaiedtu,  geg.  W.  a.  S. 

!  du  nsre  Jonicum.  Die  Einw. 
Aeu^tn  B.  Atarmantt. 

Adrumeiun,  (»ch  Inwhrift. 
Maitan.    Mcl.   1,  7,3.)     Auch 

.  'MfovfUfTot  Plat.  Cat.  in.  e.  SB. 
anch  Adirfmc.  liptil.  von  Bj/aa- 
CIHM,  (ö.illiehite  Iiandichaft  In 
Afrlei  propr.)  (on  Fbdeoiciera 
Mb.  «päter  von  Traiait  nur  Co- 

,  loni«  erbflbeii.  Vif^r  veiehitec 
Beichard  bemerkt  h  ierbel  FolgCD- 
dei:  Adrnmetura  kat  Shaw  mit 
•ehr  künitlicken  Conjeklnrcn  in 
MratUm  (Hcreia)  *n  Buden  gc- 
glinbt,  and  bierant  icheint  Hr. 
Held  aninipielen.  Mann  tri  lelit 
n  etwai  ladlicher,  aber  immer 
nneb  m  weil  von  Leplit ;  hat 
aber  die  Itinerarien  nicht  ver- 
atanden.  Da  ich  nicht  verlangen 
kann,  dich  ohne  Beweii  an  hin- 
■Buehman,  «o  mägen  einige  Ar- 
tikel meioei  noch  nngedrockteu 
II.  Theili  del  Theisarai  denHl- 
ben  fdbreo: 

„Adruroetum  ele. 5uts.  Shaw, 
p.  96.  Le<^  p.  413.  (veri.  Lora- 
bacbii)  Teitante  Uiitio  (e.  63. 
63-)  lalnil  Adminetnm  pone  pro- 
DOnloriam,  oppidum  ahieonden«, 
quod  nequ«  Aqnila  neqne  Caeiar 


tpie  claHlbn*  inli  «Thapto  «Te«- 
li  Tenlaqae  adveriD  prohibiti  IB- 
perare  poleraol.  Qiiom  Suimm 
eodem  lila  poiilam  coDipiciamDB, 
tacile  diiudicaii  poleit,  qaid  ve> 
rnm  ,  quid  falinm  ait  ia  Itinera-.' 
liii.  Shaw  c  I.  aumiaam  dedtt 
Operais,  nl  proharet,  oppidoM 
Eiälili  Adrumeti  loeum  iiune  ob- 
tinere;  led  negleiit  Horrea  Ca»- 
lia,  qnae  XVIII  ni.  p.  et  I,eptim 
minorem,   qnae  XXV  ip.  p.   ab 

Ad  Horrea,  Tab.  Paol.  Sg.  V; 
Horrea  Caelia  y  It.  Aot  Ii.  Sl 
vi.,,EraHia.  Shaw  p..  ,06-  •«. 
Horrea  Caelia  aberant  «k  MtM- 
meto  aecandam  Itin.  Ant.,  p.  58. 
XVIII  m.  p.  Quae  p.  S2.  Ugm< 
Inr  X,  mendoie  lerlpta  innt,  qaol 
patet  ex  tntervalto  XXV  m.  p. 
Adrumelam  inter  et  Leptim,  Ta- 
hnlae  Inierto.  Quamvii  enim  In 
IlineVaKii  XVIII  notala  iinlf 
Rutpinnm  tarnen  ibi  cum  VU 
m.  p.  omiiium  ed,  qnod  ex  Ta- 
bula (uppletar,  übt  hie  nomerof 
inter  Leptim  et  Ruipinum  deal- 
derälDi,  inlervallo  XXV  illalna 
eat.  IIa  haec  cnm  noviaiimli  nan* 
ticia  delineatlonibaa  acearate  cOD> 


Hin.  removel  oppidum  XVIII  ab 
Admmeio,  qaod  tolidem  ab  Her- 
rti*   diilal  p.  BG.    Tahala  habet 


gL,;..b,Coo^le 


aB-oeftAPHMrBTE»    RBO-ISIB» 


SU 


«  Katpima  tä  JdruHtelimXSV, 
•■iIho  linterraHniiilcr  Itutpimm 

■ '  Kt  ■  Leplita.  At  dimeniiDntl  jima- 
lieae    nuperrline    initilatkc-,   Jo- 

'  cenl  noiBarm  boHe  iu  eiie  tx- 
plicmdoa, .  nt  ■  Lrpti  Piqna  wA 
J/urrnt  XLI»  cnmijiitenlur.  11» 
•pparet  ia  Anloniniauo  itatpitiam 
■enm    namcro   VII    (proxinam  «i 

'  apitidoM  iLeptim  nomiaaC  Hirt. 
B.  Afr.  c.  10.)  omiiMtin  et  tu 
TabnlaBuntram  XXV  it>  diri- 
dendun  euc,  ul  fnler  Leptim 
«I  Ruipinum  Vit,  et  tnde  ad 
AdramilBin  XVlH  legalar.  8i^ 
gl  DumaiB*  X 'p.  S2.  Itiu.  Antau. 
"piMhuk  Intcr  Horrea  et  MntmV' 
•  tu»  pro  iHioiiö  habcniiafl  cit." 
Aeginium,  ein BergVailclIi  narh 

'  MannKrtVlU  8.  Sil.  närdt.  *VD 
Geinphi  in  HtlHaeettt  in  TUi- 
■aliin-;   ladweitl.    voa   Ptiahria 

■  (Phaloria)  indtflu  nach  dcniielb. 
.  Vecf.  der  CooiBl  hei  Liv.  XXXII, 

19.   «OB   G*inpM  vor   AfgHtlti» 
■ '  vorbti  grgen  Süden  gelogen  «*il 

-  «ine  AnDahne,  die  nmcb  R«>:Aird 
gani  unitattbaft,  da  LiTiu*  ober 
die-   Ric&tung  'tfci    Xn;ta>Baeii 

'   Süäe-  gaiiK  iiokneigl.     Nth  fii-' 

'    rikii    c.    14;  'iairr    der    et»:    Rin 

Epirui  (Ambraela)  etc.  herotad 

aeUle  '(icH  atf  ««m  M:  CsreMhil 

'    (emeraThellsUei  Pinduty  mi. 

Ui«  erite  SiBill,    die  er  antrilR, 

■  lal  Phaierlk;  aUo  lag  dieie  «wU. 
'' Mheii  dem  fidkirge' und  detui  f'I. 

PtBeii*.  Von  da  giag.'ir  4or 
Aegiaium,  dai  ibm  xu  fe*t  war, 
vorbei  nach   Gmaphi,   dai   nach  . 

.  Pliu.  IV,  8.  aa  den  Quellen  del' 
AiMut,    fulglieb  norduill.  oder 

'  'Boidtveit'f. -'l'dn  Aiginia'm  lag. 
Daher  wabraebeinlieb,  dafi  'Pha- 

■  UriaHgi  wo  Touqueville  Phai 
'' nitH"  hihalelH;     Aegtjiiujn    dai 
'■  htat.  •  Vetemico  V,  G»mphi  daa 
.    beut.  KHtiovo.'"' 
AelAHU,    Pirbilnil    von'  UellM 

-  tviHiM.  Acarnänien  und '  Loerii 
Oialarani.  Dia  Landsch.  eratieck- 

'  teaich'bU  aoa  Gebirge  Oeta,  Wo 

lieh   dielet   TOdi    Pindai    trennt. 

'    Doch    laueU'    ilch     £■"■    genau« 

Grauen  oftht  iteheu- 
Alba,    (Fncehtia,)    auch  Alba^ 
FaäatumllaMiia-f-'AlbaMarM'riHm, 


■  ■■itttt  Alba  'mni'«WMo.  Setf  im 

-  Abrono  alt^ioTe;  * '   i  r 
Albici,    laaetAlbfl  B.' AlblMd 

' -ecfi.  in   der  Pratenee,    airf   lar 
linken  Seils  itt  Dafkfee.<  Mt- 
■■■  bree  Keiaruai  ApblUaditam,  }atal 
Hee»,    war  ihre  Hauplil. 

Aleiia.  (vergl.  B.  Q.)  Stadt  Sei 
■'  Maodobil  im  nanbm.  ßUlla  Lag- 
dnneiia.  Prima  nvrdtaeitl.  eoB 
■Diion.  iettl  äu  VlmV.  AlUe.  : 
Atexatidrfa,  in-N^dk  AegTP- 
'tcn.  EtbautiwiXtbeafiSI  D.  335 
.'*Br  Chr.  Xlt  H-J  P.' Wertl.  vam 

>  Oalinn  Canopieom,  halber  (Halb) 
'  Inul  Pharot,-    Uabn  ile   Aea- 

-  'tpraebel  A^exatadna  od^  is  Tergl. 

Lange'*  Kektnr'i  in  Plorta  veria. 
-'«ckriftea-'S.  1P3  ff. 
Allobröge»,  (^AXXoßi^Kt.-^ 
■  ßn^yn  —  ßti»r*0  Voile  imuaebm. 
£allia  Narboaeai. -im  Norden. der 
.'  DaipÜK^ti.  «tnea  Thtila  to« 
' -Sava^en  an 'der  Mr*  hi«  Gent. 
A  m  ft  n  t  i  a ,  in,  40,.  im  iBdl.  Ulr- 
-'vlen,  na«h  R«leh.'aM-.deiii  FL 
-l^'^VolaHB)    Sainl  ttnincn  faeiflea 

A  m Sn u  B ,   triii  -«hell 'dea  Ta«vl( 
'    der  Cdfoaafa  «dn^yKaaebeldct. 

-  Der  Tbeit.,  wcleber  -dUHen  Von 
■'■Bfyim  lr«aBt^  helbt'iMck  Tarw. 

Anbracl-B,'   St.  1b  TheaprotU 

: .  (iBpiiin)-.a«   SlauK -fAubiacini, 

in  derNBb»«aTMendvdei.4r<)eA- 

>  thai.     Dar    heat,    ^rtu.-     EianL 

-  Ambraeieiutt  «.'  ^^Mitnse^alaB, 
A  Bi  p  h  i  1  «t  c  h  1 ,     Bewohner     der 

Laadieh.  AmphilBehia   im  nord- 

fiatl.  Acarnanien,    mit  der  Hpik 

Arge»  Ampbilocbiconi. 

Amphipoli«,    St    id  MacaliiAl 

am  öall.  Ufeir  de*  StijBioa.  Jdt*l 

Emboli,  ■■.■•■ 

Ana>,.Be;  Tlafl  4B.Hl«paB.  Bbb- 

''tica,  jeI>l''CKtMfMiUil' 

Atttönar    (aash    AImM,    SbIb, 

Luian.  II,  402v>  in  HcAiuii,  «m 

' 'Vorgeb.  Ciuserlun.''' '  '• 

AntiochiB  ,  Mch  Aalloehea,  am 

i-OraalM  j.  vb/,'  ktAM'l.  AmlaHa 

Im  Srr-^Paiehalit  HaUh.  Bef  d. 

-  Grieoh.  Uv»oj'(i«^-M  TaC'Of  äti 

■tat}  jinta/iSo ,  auch  ^  ^iti  M<fiiij. 

Apollo«4at  St.  in  lllrria  Giaa- 

'  ea,  S  U*  B  Stand.-  vm  «dciat. 


gL,;..b,COO^IC 


913 


«>0«RAPH|jrfCBE8    BEOItTBA 


'  H«H«r  loatad.  von  .fc<»i  lOdl. 

von  Djrrbach.  NMh  jclat  Rui- 
■»B  nltrieM  Naacn  Polamla  otb 

'  i^hmti,  —  Apattonim  WH  Na«B 
wbT  Tlel«r  StaMe. 

Jtpti)]«,  KLinllt^riaGraeceatcrr. 
%<tl  der  firinie  lon  Mmccd.  niii' 
dct  in*  adrial.  Meer  aaget.  4  gKOr 
gr.  Ueilan  aflilliehtr,  all  dar  Ge~ 
nutm.     lettt  Crevatta. 

Apulia.  Daa  ganie  Land  6itl. 
der  ApaBBinea  rani  FJ.  FrtiU» 
an  bi*  inn  Ueerb.  ran  Turtnl 
■.  dna  Vorgeb.  8.  H.  H  Unta, 
(ProBOBl.  tmpfgi»my  Kl  hjch 
aeth  lupjfgia,  a.  thcilts  lirh  n>n 
N.  naakS.  In  Danfdm,  PkuegUa 

.  n.  MeMtapiti. 

AqiiilarU,  II,  aS.  lOdwaitl. 
Tarn  llioRHMtar.  MtreurÜ  oder 
Hurmmeum  la  Zfagilowr  (regio) 
d.  i>  In   d«u   gaaa   eig<nll.   bei 

'  d«a  Alten  aagc«.  Africa,  vom  f  ■• 
Ttuea  bii  Hi  Vorgab.  d«a  Mar- 


■   W.  I 


k  O. 


ArttlSte,  S(.  der  l.atyi  im  «Bdl. 
.    CalUcB.    Jifat    Arie»    in    Dfp- 

RhonamSnd.    . 
AriMlaum^.M.Jn  UjobrlcD,  •« 

adrUL    M.    3  H.   »BdL    v«u    «er 

Müad.  4m  RsWean,-  dia   ndrd- 

Itthila  Stadt  dci  ai»*BU.  lUlieHi. 

JeUt  Rimiiti. 
Arretiain,    (ArelipH,  Affifiitir 
-   nnlif)  .St  ia   Kirnriva,  i«l«t; 

AreiiD  in  Taacana. 
Aaevlum    ( Pietnnia,  'AoxXor  ri 

JIt»ipnv  filnb.)  UpUl.  in  Ute- 


rana.  Ea  gab  aacb  ein  AtcalBB 
in  Apollca.  Plnt.  Pyrtk.  c.  31. 
«ai.   Häbr. 

Aa  pa  ragiHM,  »ach  Reltbar4 
.daa  heel.  Jikarpar,  eine  >i«ht 
gani  Dnbedeultmle  Stadt  la  Al- 
itnim ,  iwiachra  dem  Aptni 
(CrcTaaU)  u.  d.  Aom  (Voiaiaa) 
oder  aaf  dem  Vftgt  van  Berat 
od.  Armaud  Belgrad;  dem  ehe- 
mal.  Pnlcberio^lii,  und  Paliaa 
d.  L  den  alt.  Apolloflia.  Aabcr 
der  Aebnlietikrit  dea  Nameaa, 
überei Bitimmcad  mit  Cae«.  Elap- 
penllnie  rom  Genuiu»  uacb  Apel. 
lonim.  OtU  et  am  Gtnutu*  lie- 
B«,  {wie  gewöhal.  aagctiomBaa) 
aagl  Ca»,  wedtr  ill,  13.  noch 
c.  10.  Boctl  c.  40,  aod  wird  von 
Relrb.  tir  abcrcüten  Scblab 
gehalten.  Etwai  genaoer  teilt 
Manaert  die  «Udl  an  den  Fl. 
Apiwi,  aa  deM  «ie  aber  aichf 
aclbit  iag,  aond.  «eiler  lurOck 
nech  Apallania  lu.  wie  Ukarpar, 
tWabraeheisJ.  anch  du  Serefm- 
ri»n  dcB  KanUeoieaBa. 

Araricuin,  &t.  itt  Biturige*  \a 
Aatli«  Aqnttaaia.  Daran*  biidat« 
lieb  dar  NamOifiDarge*  im  Otf. 

eher. 
Auaetani,    ein   IheriMhei  Volk 

ill  HiipaolaTarracnucai.  Im  kcpt. 

CBlaloniea. 
A  u&iro  u  m  (aoeh  Avlauiutr')  tlf. 

In  Plcennm.         " 

I.  Otim».  . 


,  täAU  loa  AMCBMti. 


BaHirAda  iÖ  Bay^a<t  nmmiiaiü 
FL  UAtsgitaa«,  dicht  von  SIV. 
nacb  NO.  fallt  iwiichni  Utiea 
M.  KarilMg*.,  4<Kh  jauer  «ta4t 
näher,  imJlMr.  JsUt  Mtj«nla 
(anebltr*dA)  UTaaii.  Cfr.  AXPh 
8U.Mftl..l>7,  3, 

Beasi,  ein.wildci,  ränberiicbea 
Volk  im  HordoiU.  Thracien,  aq/t 
damHiiaui,  l'aka  vom  Stryman. 
Die  Qegand  Betica. 

Brandiaium,  Bmaduiium,  BrHo- 
dliina  Celan,  fiptvr^oior,  UpUt. 
dar  Smltmlimi  In  Magna  Graeeiaf^ 
■•idäaU.   KUt  T*aat,   L  Briif 


A'ii  in  der  Neapql.  JVot.  Terra 
d'  Otranlo. 

lullia,  idii,  aoeli  Byllii,  E.  Bw/- 
Ipdoftei,  III,  13.  wird  loa  Han-  ' 
uert  VII,  409.  DBcb  Plalem.  in 
den  Meerb.  von  Valona  gciclat, 
H^n  dicaer  S|ad>r  A1M>  ReU 
ehard  bemfrll  bierhri:  kein  ein- 

;*iger  Scbriflat.  dentt  fn  Bntfa, 
WBim  er  «oa  Begebenheiten  od. 
Zügea,  die  an  diuem  Heeib. 
vocgeftllen ,  redet.  HrnDadera 
aber  iit  aui  Uv.  Xl.iV,  30.  itt 
«raeben,  dafi  App.  Claudiui  aua 
Genuiu%  mit  n.  bai  de»  BulUrn 


gL,.._b,Coo^le 


flXOen^PHISCHEg    RK43iaTER 


St3 


MMd.'    JniHi    ScjriM    MhH    «■ 

■wImIimi  Byrrhackium  a.  .4*»'- 
lomia.,  lo  Bnnh  PanaaD.  D.  Uiera- 
kl*i.  Nicbt  «eil  ru  der  Miind. 
d<i  GenKWUl  Ueht  bei  Hollind, 
Ried),  P«jBk  D.  VindsMonrt  — 
/'Bi-An,  bei  PonqucTiUe  Fletini, 
wakriEb.    dank    IrrlliBia.     DIb 


Bmtidimir  wann  8««fi\r«r,  n. 
•«  darf  HMD  «»hl  annebiocB,  <ah 
AiiAa  den-  Ort  liMaleliBct.  ' 
luihrfitu«,  Sl.  »r  dwiFüM« 
Ton  TfiftproUa  in  Kplr.  I.  Bu- 
Irinta  in  AlbUi<D,  ui  der  Meeil- 
enga  tou  Coifu. 


Calkgwrrti,  St  der  DeTgetM 
ta  Hiip'>B>  ,TiiTTacniieat.  nord' 
weiti.  VOB  Otra,  j«tit:  Loharre; 
■D  nntmebcld.  Tnn  AsAii^-oi'pi; 
Tiür  Oii«aii*W(H  nD.1»;,  am  lud. 
weiU,  Ufrr  In  Ebra;  j.  Cala- 
borra,  in  der  ■llciilil.  Proi.  Ho- 
rla,  ecb.  ort  dei  QuIncliliBB. 

Calydon,  St.  Bin  Fi.  Eveoai  in 
AtlDlieB,  jelit  Allon  Dd.  Aidoo. 

CameTiniin,  81.  iaUmbiieui 
%*\.i.\  Citnttrino  Im  K.irebe(i>l*al, 
am  FdAc  4cr' ApeuDlDen.  Eiilw. 

CaadaTia,  eine  rauhe  a.  wal- 
dige CebirgiRrgend  in  Illyril 
eraecB,  78  M.  P.  sädäili.  von 
Dfrrbacb.  Wie  man  glaubt,  das 
Jb(i.  Cattovia. 

Cantäbri,  Volk  tn  Hiip.  Tar. 
racon.  Im  beal.Biieaya,  Im  n6rll. 
Bargoi  B.  im  weill.  enipatcoa. 

CanuBium,  8t.  in  Apiilia  Dan. 
nia,  j.  Canota  in  d.  Neap.  Prov. 
Terra  di  Bari, ' 

Capua,  Sl.  in  Canpanien,  nach 
Reich.  aa(  beiden  Seiten  dei  Vul- 
tnrnD*i    bet  Weilern   der  geria- 

,  gere  Tbcil  antder  reeAten  Seite. 
Dia  nnhedaateodeu  Ruinen  die- 
■er  einet  bo  blühenden  Stadt  in 
dem  Flert.  Maria  di  Crotf. 

Caralllanl,  Bewohner  der  SU 
CaräUi  (od.  Cafärii)  d.  f.  Ca- 
gliari  Hpltt.  von  Sardinien. 

Carmöna,  St.  in  Hiipan.  Ba»- 
tica,  BBcb  Carito,  Carmere, 
MordÖatl.  von  Hitpalit  (Serilla) 
j.  Carmone. 

CaBilinvm,  8t.  fai  Campanien 
am  VolInrnDB,  nach  Reieb.  j. 
A'erir  CagHia.  An  der  Stelle 
von  Capua,  wie  Mannerl  IX' 
tauptet,  kann  ee  nie  gelegen 
haben.    Zwar    Btaud    ein    Tbeil 


der  Stadt  Cirpnm,  rat  der-iRn' 
mer  Zeit  nad  bis  Bansibct,  auf 
der  ndrdl.  Seife  d«B  FlnBieB ; 
(citra)  docb  nicbt  da,  wo  ea~ 
lilinam  lag,  aoud.  naher  an  d»nl 
Banpltbeile  der  Sladl;  denn  Ca- 
•  tilimam  wir  k\a  beteitlfler  Orl^ 
und  der  Vollurnn*  faal  sehr  itar- 
kr  Krämmiugen,  iwd  k»  einer 
aoIchcB  «teht  aaeh  der  Tafel  'N. 
CagHia  1  H.  F.  vou  den  K«tDen 
da  Oertebeni  K.  Maria  di  Oore. 
Caatra  Cornelia,  ancb  Cir. 
neüana,  b.  11,  Sf-  eiae  AnböhW 
nach  dem  Meere  in,  awiecben 
Vlica  und  dem  Fl.  Bagräda; 
bei  Piolem.  Kogrtjl/ov  Hagi/i- 
ßok^  "  Bueh  SetplonlB  Valium^ 
ö  ixKÜorroi;  i  Xä[mi.  Unter- 
halb jener  AfibAbe'  lag-  itln  ge- 
rinmiger  Uafbn,  wo  Scipio  AM- 
can.  maior ;  oBeb  der  Landniigi 
•D  Promentor.  Pnlehrun  Beine 
Flolta  vor  Anker  liegen  livft. 
Cfr.  Lii.  XXIX,  35.  Nach  Shaw 
jettt  Gellab.  S.  Anil.  in  Mel. 
I,  7,  3.     Mannen  X,  2,    2S6  IT. 

der  St.  Caitulo  in  Hitp.  Tarrac. 
Narb  Ukerl  «eograph,  der  Grieöh 
D.  Rom.  II  Tb.  I  Ablh.  daa  h«at* 
Caxalena. 

Celtiberl  {KiXttßiiQtia  Volh  In 
Hiip.  Tarr.  HptiL  war  Segobriga 
j.  Priego.  Sie  wohnten  in  den 
augrinienden  Thellea  von  Ära. 
goiilen,  Natarra,  AU-  B.  Nea- 
eaitil. 

C«raunit  Monl«i,  «eb.  «ir|. 
•eben  Chaonia  in  Epir.  n.  Illf- 
ria  Grare.,  Meten  geg.  W,  ana 
in  das  Vorgeh.  ArroreraHtttOf  j. 
MoiiCi  della  Chinera. 

Cinga,  Fi.  in  Hiap.  Tarr.  entapr. 
in  den  Fyrrnacen,  vcTeiolgfe  BJch 

K  k 


gL,.._b,Coo^le 


GEOGRAPHtaCHRS    tt&QIBTBR 


;äl4 

nll  itn  SlrüHt,  jefil:  Cinca 
in  Arkgon.  fällt  nit  dem  Segre 
In  daa  Ebra. 

ClnguluBi,.  8i,  Ib  Picennn,  ]. 
Cingoli  Id  der  Delegat,  Aneona. 

C 1  n  p  c  a ,  auch  Cigpüa ,  auch  At- 
pii,  idii  (Sil.  Ilal.  III,  244. 
muTO  Id  clypel  apcciem  canalii 
tarriLm  Atpit)  St.  In  Zeagila- 
na,  in  Africa  Propr,  aa(  der  . 
Oitnite  der  mit  dem  Promon- 
tor.  Merearii  oder  Hermaeum 
endigend  CD  Landapilze.  Noch 
.Jetit  führt  den  Namen  Clgbea 
rin  Hänfen  foq  Bütten.  8.  Man- 
nerl  X,  3,  MO. 

Corcyrn,  Nigra  gen.  ad.  Kög- 
xvga  ^  Mikmra,  auch  C'orrjfra 
JUyHae,  eine  Im.  im  adrJat. 
Meere,  an  der  KSde  lllyr.  Jetit 
Cariala  od.  Cnriola.  Den  Na- 
men nigra  aoU  aie  Ton  den  dich- 
ten und  hohen  Wkldungen  «r- 
hallen  hftben.  S.  AniL  in  Mel. 
II,  7,  18. 

Cordaba   («pll<    anch    CoIobIb 


Dardani,  Volle  tm  Sad.  von 
MaeHa  tuptrior^  im  hent.  Ser- 

Dyrrhachiatn,  fraher  Epidam- 
nui  gen,  St.  in.lll;rii  tiraec.  J. 
Duraaaa)   DmradteA,  im   tüclc. 


Pattfda  Cordabeniti)  St.'  In  Ht- 
Bpan.  Baelles,  Cordeva  in  Audi- 
iHien. 

Corfiniam,  {Koqiflvtov)  Hpat. 
der  Peligner  in  SaÜna.  3.  81. 
PeliHO  in  Abmiio  cileriore, 

COaa  (Aach  Cotae,  aram  Vitg. 
X,  1,67.  aneh  Cona)  gt.  aof  der 
KOite  von  ßtrnrieD.  Nuh  Beleb, 
■rhwache  Rainen  der  Stadt  bei 
Orlitello  In  Toicana. 

Cr^möna,  St.  der  CenamaiatI 
In  Galt.  Traoapadans,  )elit  Lom- 
bardei, liegt  am  Po,  noch  jetii 
anf  der  alt.  Stelle. 

Cyclädes,  bekannte  Inielgrnp- 
pe  dei  Mare  Myrtovm,  (Aegenn) 
lagen  nm  Deia»  bejum:  naeh 
M*l.  II,  1,  11.  qala  in  orbcn 
iacent.   Vergl.  dat.  Titehnck. 

CyrSne,  anch  Cjrgnae,  aroa«, 
Hptit.  von  Cgreiunca,  naeh  Plin. 
XI  M.  P.  vom  Heere ,  jelit  C^. 
ron,  Curen ,  Kurin ,  in  der 
lid«eh>  Barea  In  N.  Abiea.^ 


Albanien,  nn  einen  Meerb.  4M 
ndria.  Meen.  Nördl.  von  der 
Stadt,  an  einem  FldflKh.  j.  Ar- 
genta  gen.  standen  di«  Lager 
dH  Caea.  a.  Pomp. 


E.  , 

Elia,   idii,   Hpttt.   der   Laudicli.  Epheana,    St.  in  Ivnten  an  der 

Elit   tm   Peloponne«,    am   lüdl.  MSnd.  d«i  Kay*lro«.  Satnen  der 

Ufer   des  Penenn.    Naeli  Reieb.  8t   noch   jelit    bei   dsm   FleiJr. 

1.  deu.  äermanien,  Vocr.  S.  '22.  Aiatalut. 
23.  jetil  Lala.  '    ' 


Fanun,  (I,  II.)  sacb  Panum 
Fortuaat,  to'IeQÖt  t^s  j(^/ijs, 
SL  auf  der  Kütle  Umliriea«,  jetit 
Faao  im  Kircbenitaatin  der  De- 
legat. Aacona,  mit  dem  merLw. 
Triumphbogen  delAugoitui.  Der 
Name  Fanum  nar  ein  lehr  all- 
gemeiner. 


Frelntani,  ein  Sanail.  Voll: 
(I,  2S.)  anf  der  Oetküite  ItaL 
den  iSdtfill.  Thell  dea  benU 
Abmza  Cileriore  im  Kngr.  Nea. 
pel,  nördl.  vom  PL  FrentOf  JeUt 
Fertort. 


bvGoüglc 


GEOGRAPlItaCHES    RECrSTER 


Gadltant,  BeirakD.  ran  GiUm, 
lam,  od.  ruSlii/a,  Ipmt.  Aagoila 
Jnlfa  GadlfanBi  Sl.  in  Htlp.  B>et. 
tnf  der  Iniel  Gadir;   Cadir. 

Gallia  ulterior,  iit  6.  Iran»' 
alpiMa;  tarn  Unleneh.  von  GftlL 
eiterior  ä.  i.  citalpina. 

Gallograecia,  iit  Galalia, 
ralXoyftuxla,  Landicli.  Tou  Atia 
minor,  grinile  öitl.  «n  Ponlui, 
nördl.  an  Papblagon.  wcill.  an 
BHiiynl™  Q.  Phrygien,  lud),  an 
IifcaDnien  ond  Cappadoe.  Cfr. 
lU,  4. 


O611ÜSV8,  (Lnean.  V,  403)  VI. 
In  Illrri*  Graec.  bei  Lir.  XLIV, 
30,  13.  Getiusuut,  lOdl.  vom  Fi, 
^pcui,  ndidt.  TOD  Äpeltonta, 
Nacb  Einig,  jetil  Siomtal  oder 
Seeirte ;  nacb  Reich,  /it-gtjni^ 
VieAlBtnaii ,  Sioaipi  ond  ^eAf^ 
tn  vcnehie denen  Dialelten. 

Gomphi,  St.  in  Theaiailen,  He- 
■tiaeotii^  am  öill.  Itlec  dei  iV- 
neui,  nicht  weit  von  der  Qoella 
dielet  Fl.  am  Ptndut.  Nacb  ein. 
jetit  Stagi,  nach  Krnt«  J.  Xa- 
lahait. 


Haliacmon,  Ilt,  3S.  CTänzIt. 
■nlich.MacelOD.  n.Thesial.Jetit 
tätTL..Indtrht  —  Karats  ,  in  der 
LlirgaaFraDca/Vafamone,-  flier>l, 
nachdea  er  kurz  vorher  den  £y- 
A'at  Bafgenamnren ,  nahe  am 
Axiax  Fl.  (Vardar)  in  den  Meerb. 
(OD  Salonichi,  nicht  aber  tüdl., 
lond,  nürrfl,  voD  Pjdna.  S.  Rel- 
chaid'i  Theiaar.  fol.  20.  b. 

HelTii,  iHkovioi)  Volle  in  Gal- 
lia  ProTiiieia.  H|>tal.  Alba  Au- 
gutta,  jetit  uoeb  Alp»  bei  Vi, 
Vitra  im  ehe  mal.  Laogaedoc. 


u< 


c  I  e  a  Lynceitii,  St.  In  Mb. 
eedonien,  Jetit  Perlepe,  paeh 
Reich,  dai  tarkiieh  verdorbne 
Mtracita,  Dal  von  Minelien 
<vergl.  B.  C.  III,  70.  ed.  BIp.) 
mit  dieiem  verwechielte'  Hera- 
etta  Senliea  lag  anf  einer  gut* 


andern  Seile  Uacedonien*.  S. 
Reich.  Thei.  fol.  17.  d. 

Ujspülis,  Sl.inHiipan.Baet]ea, 
500  Stadien  Tom  Meerej  Secifla 
In  Andalatien.  Später  bei  Plin. 
'  auch  Colania  Roauhntti. 

Hiapftnia.  Bei  Caei,  finden  iteb, 
wie  überbanpt  vor  Augualai,  die 
beiden  Uptibeile:  Citerior  und 
Ulterior.  UnL  Angmtui  waren 
ei  3  Hpltheile :  Hispaola  Tarra- 
eonentii,  von  der  Uptit.  Tor- 
raca,  d.  i.  eiterior.  Vllerior 
uniFafile  dagegen  Hiapania  Bae- 
tiea  u.  LatllaHia.  Dieti  Lell- 
Ire  grhnile  öill.  an  Tarraconent., 
nördl.  an  d»n  Duriat ,  (Dnero) 
velll.  an  Oceanoa  Allanlie.  ida. 
lieb  an  den  Ana*,  aufarite  allo 
mehr  alidaa  heul.  Portugal,  näÜL 
eIneD  Theil  von  den  Span.  Prov, 
Btttemadarä,    Leon,  Altcaitil. 


lacet'ln^,    Volle  in   tt.O.   van' 

'tlJip.'Tarrae^  im  hmt.  Ctttalonlen. 

Ibprui,    (Kbrc}'Ft.  In  Hlipan. 

Tarr.  erglelat   iich  in  dai  Mart 

lgiIiui»'(Aegilium,  Eglllnm.) 
H.  Iniitl  an  der  KQile  von  Toa- 
cani,  ],  Gif  Ha. 

IgUTiuBi  ( ngubiODi,  aneb  Engn- 


Mnio)    St.   *n  UrtibrJen.    I^i' 
BuguMo  oitt 'Gubliib.  •  '    ' 

er  da,  Hptit  der  liergettt  ht 
Hiip.  Tarr.  am  weatl.  Ufer  dea 
SicOrii  i  jetit  Lerida  In  Katalo- 
nien, am  Segre. 

inenae«,  (anith //«i*' ' 
caonem.  Ilergaones)  1,, 60.  Voll 
Im  0>  von  Hiap.  Tarr.  aüdweath 
K   k   2 


lllu 


gL,.._b,Coo^le 


GEOGRAPHiaCB^a    RECIBTER 


diich.  liDga  den 


goaity. 

lllyrlcum,  I. 

»4ri*t.  Meere,  tod  liuia  oder 
Ton  Fl.  Amia  bii  xuo  Drllo 
IIP  S.  geg.  Oll.  Iiii  zum  FI. 
Sanut  u.  Driaut,  und  zerfiel  in 
ttfyrit  Bartara  *.  Piui»ia  ■.  Ro- 
majia  u.  iu  /%r.  Gr««cB. 

Issa,   Im.  dci  Mlriat,  JUeen,  an 


der  Kflile  ron  Dalnatlcn,  na> 
'  weit  Pharia.  I.  Liua. 

Isthmus  V.  Korintb,  von  den  Al- 
len gerechnet  vya  Hafen  Schot- 
nnt  am  Aegäiiek.  Heere  nfch 
dem  Koriulb.  Haf.  Ltciaeum. 

ItallCB,  (Spät.  Colonia  Italkcn- 
lig,  auch  Traiaoi  Civitai)  81.  in 
Uiipau.  Baet.  am  recht.  Ufer  des 
BaeÜi  ].  Stvilla  la  Fi^a. 


{fScIoStot,    Einwohn.   der   St. 

B*  Umgeg.  von  LariHum,  «wiieh. 

den    Fl.    Frento  u.  Tiftrnut.  i. 

Larltto    im    Nea|>ol.    Sil.    Ilal. 

VIII,  -103. 
Lariasft  (Tbeiula)  in  Theiul. 

Pelaigiotii,   am    lüdl.   trfer.dri 

f  rneui.      Noch    jelil ;     Tioritte, 

iQrk.  ftahchelier,  legui  ScAeAr. 


IJeh.  dei 


Nao 


I  Lariiia  Tergl.      L 


weg.  d«i  Pelaigigrhtn  Unprniiga 
dieier  Laristae.  Ullfr.  Müller 
tiesch.  HiJleu.  Släiume  I.  S.  126. 


eptit,  (Minor)  daratu  LepU- 
rninua*  auf  Tab.  Peul.  St.  .in 
Byzaciuiii,  iwiicfa.  AJiumel.  u. 
Thapiui.  Name  und  Ruinen  in 
dem  Fleck.  Lempla.  Cfr.  Sali, 
lug.   78. 

iiaus  (Spät.  Blliioi)  St.,  im 
lädi.  Dalmatfen,  am  Uriuui.  Jct^ 
wahrsch.  Aletilo  in  Alban. 

,  St.  in  Julien,  jeüt 
i^uiiera  In  der  !^apof.  Piai> 
BaniticaU. 


äie  Laud- 


lAacedonia  I.ibera, 
Thcil  vun  Maced.  bei 

"ach.  Lpneestii  u.  Or/tifi ,  mit 
der  Uptil.  Pe/agonia  ud.  Hera- 
ffen PeUgotiiaei  der  rierte  lou 
Lii.  XLV,  30,  e.  genannte  Tlieil 

,I|)aeedon.  nach  äer  von  den   Hü- 


sullui,    im 
g:e  troff nen   £in- 

■ini,  Marne 


icb    AemJI. 


Iheilung. 
Marrucin 


Mai 


r  Kulte 

swiach.  den  Fientani  n.  dem  PI. 

Meruuty  Hplat.  Teule  j.  Ciieli. 

Sil.  Hat.  VIII,  530. 
Uarai,    Volk   in  Samitinm.,   Mi 

ndrdl.  Ufer  des  Lacoi  Piicinui. 
Il*astlia,  gegiüBdet  um  OOO  r. 


Chr.  durch  Phocier;  Marteille. 
l.ucan.  IV,  -Ibfi.  Phocil  MaMÜla; 
auch  Phin-ai,  {«ventut  III,  SOI. 
MauretanlB,  ( MauWtani«  ) 
Mavt/taftuv  j'^,  aordwealliehra 
Land  von  Attica;  au  Nuniiditn 
grinsend ,     «pa'nien    gegeuül 


SaU. 


»g.    10. 


:   Ftt 


Ueasäna,  Memene,  früher  Zaa- 
cle,  St.  iu  Siciiiea  seit  CG S,  v. 
Chr.  DerName  HtMeue,  Tun  dtu 
auigewandeilen  Metunitr, 


Metri 


oli< 


I    The 


■al. 


iich.   Gamphi   und   Pban^lui. 
Ebenfalla  Name  vieler  Städte. 
HytiUnae,   Hitftene,   Sti  aal 
der  Im.  Leiboa,  j.  Melclino.  III, 
103.  MeL.  11,  7,  4. 


>  j.  Narboniie,     A'sujxnc 


L.gL,;..b,COO^Ie 


GEOGRAPHISCHES     REGISTEft 


5)7 


ht  Aeloltcn ,  *d  der  N.küile  HtM 
Korinib.  Meerb.  Eig.  lag  ■■«  <■! 
t^JMt.  Jttxt  Lepamla  *d.  Hg- 
pontot  bei  teil  Neagriech. 
Neapolii,  aacK  ParlhaDope. 
Cm  jcti.  Neapel  ««it  gröIMr. 


Auch  dieiea  Namen  fSbrieo  vie- 
le Stidle. 
Nf  ntihaean,  kl.  S(*dt  km  loa. 
Meere,  am  Fl.  Aimt  la  •)«*  NUe 
von  ApDiloafa,  nil  ein.  Haha. 
LncM.  V,  730. 


OotogeiB,  Orloiega,  St.  tm 
Beb.  der  IlergPtety  beim  EinS. 
dei  Sieöri«  tn  den  Ihtrui.  Wird 
femeioigl.  fdr  Mtqttiiieniia  ge- 
halten, im  aber  wegen  der  nn>- 
vatlkommnen  Bnebreib.  dietel 
Zngei  bei  Caei.  I,  Ol.,  lehr  »(ei- 
felhafli  lo  dalk  man  nicht  weih, 
ob  aa(  dem  rechten  oder  linken 
Ufer. 

Orchoaienot,  8L  In  Boeolica. 
L'eber  die  Lasa  I*t  noeh  Blehli 


Bettlmmtei  ni  emltletn,  Irofi 
Clarke  n.  DodwelJ,  die  SlTlpe 
au  Kopaliiee  für  den  geinchtea 
Panlit  ballen.  Sa  aath  anf  Otttr. 
Hallen  Charte.  Reiehard  iit  der 
Meinung,  dafi  ei  auf  dem  reeh- 
Un  Ufer  de*  Kephiiini  lag. 
)riciiin,  81.  In  ICpIrai  (Chionfa) 
StQoi'of  V.Jl^aöi;.  Mel.  II,  3,  13. 


Pftlaeite,  III,  0.  dar Landiingi- 
plati  in  Chaania,  ia  der  Nike 
von  Orienm  n.  den  Ccrann.  Berg. 

Parthtni,  ll<t^»aiai,  «neh  Far. 
(benf,  Volk  in  lllyr.  Bruc.  in 
der  Geg.  von  Djnhacfa.  Lir. 
XXIX,  13,  3. 

Peligni,  Volk  In  Samnlnm,  la- 
nerbalb  der  Apennin,  de«  FL 
AterHu»  D.  Sagrai;  neben  den 
FVaatanern,  aildl.  Ton  den  Mar- 
rncini.    In  Abraiio  elter. 

PSluaium,  JJtJLoi'iKo* ,  St,  an 
öitliebiten  Arme  dei  Nili;  Feil. 
gegen  Arabien  bin.  Weg.  der 
Quantität  Tc^i.  Lucan.  VIII,  4S6. 

Pergämum,  anch  —  ut,  St.  in 
Myiiau,  amiCaliitral;  yj^gamo. 

Petra,  kl.  Ort  an  dar  HIjt.  KO- 
•ta,  ndrdl.  t.  Dyrrhaeh, 


PlcSnnat,  Landieb.  fn  Ifel.  auf 
der  Ditl.  Seile  dar  Apennluen 
bie  an«  Meer,  «on  Anrotia  bii 
Matrimim ,  dem  Bafen  tuu  Ila- 
dria. 

Piiaurum,  St.  In  UmbTtcn,  na- 
he der  KSite;  j-  Putaro}  am  FI. 
Pitanru»,  ].  Fogtia. 

Ptacenlia,  .St.  In  6all.  Togtta, 
■m  Pa.   t.    PSaeeitsa- 

Ptoletnaiii,  tdii,  St.  in  Phdni- 
eien  ,  od.  Qalilaea  Sitperlar,  mit 
Hafen  am  Marc  mediterr.  auch 
Aca ,  .4c« ,  Aenri ,  Jetit  Arre ,  8t. 
Jeatt  d'  Arre,  ?|  M.  nSrdl.  tob 
Jeruiitem. 

P  u  t  e  o  1  i ,  gl.  in  C'ampanien, 
weitl.  voa  Neapel,  am  Sinai 
Putedanat.  Mel.  ||,  4.  9.  Jelit 


R8T«ana,    St   In  Gallia  Ctnl-  Call.    Aqnllan.    nnl   Narboneni. 

plna.'Puovirrav.'l^^cnw.  Mel.  Uptil.    Segedauum,    da«    henl. 

II,  4,  5.  Bhodei  im  Uif.  Ave;roB. 
Rutheni,  aaeh  RuISni,  Volk  la 


gL,.._b,Coo^lc 


(iEOGR4PHISCaES    REOISTEB 


Salünae,  SalHat,  ■«,  (q  2üJl«r, 
•wo;,  SIrab.)  St,  ma(  der  Ka«te 
von  Dalmttieti ,  lag  oiaht  weif 
Tom  h«nt.  Spalatra;  hitfe  aloen 
TonBgL  HUea.  Cfr.  Mel.  II, 
1,  13. 

Sictirii,  Nebendnfk  4«  USra« 


rem  N.  O.  in  ICtp.  Tun«.  i«tit 

Segre  in  Citalom. 
g  n  I  m  o ,  fi  n  i  ■ ,  81.  dar  PeliKuar 
in  Samninm,  T.  M.  F.  Von  CoT- 
finlam;  J.  Sulniooft  in  AbnuM» 
BiteriBre.  Sflt.  Colania  SoU 
monttna  (.  SalmoM* 


Tcrrftcin«,  Tameina«,  auch 
Tcrraeina,  tob  Tqu^o^  i.  a.  ab 
aiperilale  aoU.  Bei  den  Voll- 
le»,  in  deren  Lande  aie  lag, 
AnJrur  gen>  Lag  nicht  weit  Tott 
dar  KBite  In  Laliam.  MeL  U, 
4,    9. 

Tarrüco,  oder  Tarracon,  «ina 
der  Ulutan  Colonien  der  Pbd- 
nicicr  in  Hlipan.  Tarrao.  iwiteh. 
den  Pyrenäen  n.  Ebro,  an  einem 
Mearti.  t-  Tarragana  in  Calaloa. 
Wnrda  719  nach  Chr.  darch  die 
A»ba  Tsn  enind  ana  aenloct; 


Im  i.  1038  trleder  anfgebant. 
Cfr.  Mcl.  II,  6,  5. 

Tanröia,  eaUi,  II,  4.  KaaleU 
bei  Haiiilia.  Der  Name  »ekr 
varlirt;  i.  Mel.  U,  5,  3. 

Thebae,  ].  Thiba  oder  Tbin; 
bei.  8t.  in  Hoeotien.  Auch  dia- 
■cr  Name,  vahrteh.  Appellalir, 
war  mehrem  St&dtea  eigen. 

Thtirii,  S(.  ia  Lneanien,  aaeh 
Thuriam,  Thariae,  [ruber  Syha- 
rla,  ipäler  Cepiae.  MeL  11,4,  8. 

Trallea,  St.  in  Lydien.  Binw. 
TraUianL  Jetil  SoltaM  —  BlaMr. 


ü. 

VtICR  (Itiw^i  Ovriii])  pUInle.  aalfemt,  nnfam  dei  Promonlor. 

Stadt    in   Zengitana,    ältar    all  Apollinii  n.  innerhalb  dei  Heerb. 

Karthago,  Ton  dem  «a  300  SUd.  v.  KarthaKO.  MeL  I,  7,  2. 


VSrua,  (Lncaa.  1, 4o4.)  Flnb  an     Vibo  (6nU)  ad  Frelna,  (rB- 
der    Oit - SraDie    der    Frovioc.  ber  Hippo,  'Itcihüvu 


Gall.  Narboneni.  fallt  in 
Hare  inteinum.  J.  Vor.  Bei  Hei. 
II,  4,  9.  VaruM, 
Vettönes,  ein  Volk  I«  Lniita- 
Dia;  ihr  Land  vom  Tagut  dnreb. 
floiten,  durch  den  Duriu»  von 
Altarien  getrennt.  JineaD,  IV,  9. 


der  Weatk,  von  Bruttinn.,  ■« 
SfnDi  Viboneoi.  J.  Bivoua  In 
Calabria  nlterior«. 
VolcK«  Arecomloi,  ein  kalt. 
Volk  In  Gall.  Narboaeoi.  theUta 
«ich  f>  3  Stimme:  AreJiomid  «. 
TeotoaSgei.    Hei.  II,  6,  S. 


L;,gl,;.dbvG00gle 


Register   über  Sprache  und  Sachen. 


•"-  d.  I.  davon  entfen^ , '  I ,  es. 
a  n.  ah  ob'  tautal  Öder  tofa- 
grapAiteli  II ,  29  in.  a  medio 
ipatio  III,  40. 

eb  bei  SUdtcDioiea  I,  IL  p.  Sl. 
Il[,  33.  a  n.  ab  na  DalsrieheU 
den  II,  II.  p.  243.  o  n.  a6, 
olp  den  Geniti-B  blob  nmichraU 
bend  U,  30.  p.  312.  s«  koite 
otiotat  III,  3.  b(  lalln  (ngitKI 
III,  le.  a  Onne  lillera«  lU, 
14.  a&  decmnaiiB,  lokal  III,  G9. 

^ettt  ab  ajixilio  I,  79.  tibett 
paallmnt  quin   II,  33.  p.  lOS. 

abjeetut  u.   adjtctut  Itl,  SO. 

Ailativui  localil  I,  2.  Ablat.  lo- 
eal.   exttntit.   bei    iolu»,    omnit 

'  I,  12.  p.  93.  111,  5.  88^  Abtat. 
locaL  tbhingig  tob  ciDCm  Var~ 
bale  III,  9.  oder  Vcrbo  c.  42. 
Ablat.  doppelt  lar  BeifimaoaK 
eine!  LokBUerkiltDiue«  IM,  105. 
AMirt.  a.  Gniu  verwecblell  bal 
Klidlcuaiucn  I,  12.  Ablat.  tem- 
poral. In  wie  langer  Zeit  und 
n»h  welcher  Zeltl  I,  18.  p.  Ol. 
(rergl.  Walch  m  Tacit.  AgrU' 
eola  S.  413)  II,  31.  p.  271. 
Ab/al.   der  StSlIenBmea  abiolut, 


woher? 


24.  34. 


.11, 


38.  III,  4,  4U.  IQZ.  Ablat.  Par- 
tieip.  sbiolnt  I,  30.'  p.  92.  Ab- 
lat. ohne  cum  I,  31,  III,  87. 
Magna  tpe  d.  i.  unter  ele.  Ab.. 
lat.  de*  Raum»  I,  39.  p.  IU7. 
«4.  dei  Wegt,    der  Slro^«,    I, 


40.  II,  8.  13.  24.  III,  7S.  «7. 
Ablat.  coatequentiae  I,  30.  p. 
109.  Ablat.  der  Dauer  I,  30. 
p.  110.  coli.  III,  G9.  Ablat. 
«nr  Umichreibang  einei  Ad- 
jektiv  -  oAtr  Adrerbialbegt.  I, 
40.  p.  119.  II,  S3.  III,  »S.  07. 
Ablat.  ob  in  e  oder  (  bei  Com- 
paralireDl  1,43  extr.  Ablat, 
oder  in  cangreiin?  I,  47.  p. 
1S4.  Ablat.  dei  Neben Dmaianda 
I,  90.  83.  II,  2fi.  33.  III,  36. 
47.  65.  70.  73.  78.   Ablat,  eau- 


tal.    I 


36.  p. 


chead  anierm  irafi,  in  Fol- 
ge I,  87.  II,  13.  p.  249.  bei 
Verbit     der    freien    Ttaätigkeil 

II,  23.  p.  280.  eaaial  a.  in- 
ttrumental  1,  30.  II,  36,  Ablat. 
cauiai  oder  eb  timorem  I,  41. 
eautal  im  Partieip.  III,  20.  37. 
cavt.  n.  rational.  1,  47.  Ablat. 
rnnd  per,  I,  08.  79.  Ablat.  ab- 
tolut.  a.  quam  eaaiftle  wechiela 

III,  7S.  Abi.  eonseqtie»tia»  In 
hypothel.  Sälien  I,  74.  p.  170. 
II,  42.  UI,  16.  IB.  10«.  Ablat. 
gaalilat.  I,  80.  p.  188.  II,  31. 
bei  Nom.  propr.  III,  4.  p.  336. 
c.  TS.  88.  101.  Ablat.  qualOat. 
n.  cataal.  I,  85.  p.  204.  Ab- 
lat. oder  Aceat.  II,  18.  III.  31. 
eautal  oder  modal.  II,  18.  p> 
3GX  Abtat,  intlrument.  et  ma- 
dal.  II,  SI.  p.  274.  II,  3S. 
(qnadtUB   — .   eoniDeladine)    III, 


g..._b,COOglC 


RegUtec 


520 

103.  III-  jiM.  lamperal.  der 
ciogetrelenen  oder  cinlrel<Dd«n 
Zeit  eveitl»  eU.  II,  33.  f.  299. 
ditee$tM  nicht  pati  diic.  III,  9. 
coli.  1II>  82.  (prollmii  camitiiii) 
Abtativf  iwei  neben  einander 
11,32.  p.  301.  Ablal,  Lei  lange 
■[■tt  a.  III,  25.  Ablal-  bei 
laBO  III,  38.  SS.  iluobut  proe- 
liii  n.  ■»  duob.  pi.  Ul,  Tl. 
106.  na.  Ablal.  luT  HdUiii- 
luang  dei  Jlf.T/te(  III,  44.  79. 
AHttt.  der  BegleUung  III,  61. 
gn.  9ß.  Abi.  mad.  III,  70. 
.4U.  oder  Dativ,  f  e.  102.  ^A/. 
Gooforn  mil;  Prunomm.  pattet$. 
WO  man  er  erwartet  II ,  37. 
«Mo/ii(er  Gebrauch  der  Verlxi- 
ruBi ,  bei  Caeiai.  lelir  gewöfaS' 
lieh   1,   3.   p.    14.  c  42  (Uce*- 

AkwuUnlia  traüonit  tcheiobM 
I,  es  extr. 

sc  BedeBtuog  1,1.  p.  4.  sc  oder 
et  t.  13.  sc  vor  c  I,  48.  ac  la 
Aalaos«  I,  64.  p.  102.  Oft  ver- 
wecbielt  mit  aut  II,  9  extr.  ae, 
i.  1.  and  wirklich.  Jl,  SS.  p. 
300. 

»tetiit  *t  III,  24. 

aeeiiit.  Die  Redeniarl:  td  (hm 
aecidit  I,  80. 

accipert  oder  rteiptre  dttrimmta 
Ul,  »  extr. 

4dce«M(w  bei  Lindera  I,  31.  p. 
04.  III,  100.  Aecut.  der  Dauer 
I,  84.  Ateu$.  bei  Verb,  der 
Beaegumg  II,  21.  p.  274.  Je 
CHI.  abhängig  von  aaiHflifl'«'- 
lere  III,  05. 

aeer  Begriff  III,  73.         \ 

jchaia  III,  SS. 

acte*  duplex   erkl.  I,  83. 

/fnliiu  a.  Aquitiut   lU,  38. 

»cHanu   Bedeut.   1,  S.  p.  25, 

Aeliv.  u.  Pttuiv.  verbunden  II, 
31.  p.  aOS.  e.  43  in.   III,  82. 

actuaria  navigia  Begr.  I,  27. 
p.   83. 

ad  dieiB  u.  ante  diem  I,  2.  p.  II. 
ad  dien  bei  Angab«  dei  Da- 
tum I,  3.  p.  28.  ad  id  tempui, 
ia  weishem  SinDet  1,  34.  ad 
aur  Beieicbnang  dei  Zwecki  I, 
30.  II,  2B.  ad  d.  i.  gegen  I, 
37.  II,  34.  p.  305.  c.  35.  p.  30H. 
111,   101.    III.   ad  haec'  n.    aä 


hoe  nntenehleden  1,  SO.  p.  114. 
115.  ad  id  Bedeut.  III,  11.  p. 
147.  ad,  d.  I.  utque  ad  I,  83. 
III,  8.  ad  nuiBeriin,  d.  L  bU 
■ur  Zahl  11,  4.  tempu  ad  ea- 
»andum  II ,  e.  p.  325.  ad  tar. 
ri»  i.  e.  apud  II,  la  p.  241. 
111,  40,  od  ipem  Btorari  Dal 
ähal.  II,  39  extr,  ad  reiiilen- 
dum  infirmui  111,  9.  ad  dudb,  - 
ad  impuberce,  d.  I.  bii  utl  III, 
14.  ad  «Taritiain  mnlla  Ul,  33. 
rfeeti«  a.  »upernte  ad  etc.  III, 
51.  ad  nUiuin  numero  III,  S3, 
ad  oninei  ratHi  III,  30.  ad, 
d.  i.-  nacb  Art.  III,  40.  ad  hutm 
moduia,  III,  88.  ad,  i.  i.  mit 
Haekticht  III,  Sl.  ad  omne«, 
d.  i.  bei  HI,  60.  ad  dimica»- 
duM  Bedent.  111,  84.  ad  p«r. 
nicitaten ,  ibid.  ad  mediMm  qiap 
liua  couiaten  HI,  93, 
mdaequare    ol>   abiatat    oder    t»f 

II,  16  extr. 

adangere,  gani  eigenllfcb  Ul,  ES, 
mdiere  abiolut  U,   3.    CoDilrakL 

III,  64.      . 

adiietre  In  pubUeum  II,  18.  p. 
263, 

addueere  ai  ete.  u.  mit  dem  Ate. 
dei  Orla  I,  36.  p.  100.  ad. 
dueere  a,  abdueere  I,  74.  II, 
32.  p.  300.  III,  40.  —  adia- 
tltu  Begr.  II,  30,  p.  370.  HI, 
45. 

aitlie,  ab  für  praetenlem  adette 
1,  2.  p,  7.  adelte  omuibna  co- 
piii,  ob  lebt?  HI,  II.  p.  347. 
adfare,  nicht  fiiturum  II,  40. 
aiett  utm»  III,  84.  adtunt,  qai 
harlamtur  oder 'botlcatKrf  II, 
•3,  p.  397. 

aiferre  lelatem  u.  Aebnt.  III,  31. 
adffrre  u./oceref  I,  II.  ad- 
ferre  n.  aditrere  verwechi. 
III,    15. 

adfiei  ran  Uebeln,  HI,  40. 

aifiigi,  vou  ScbiUendea  HI,  27. 

adhibert.  Gebr.  1,  37.  III,  20  in. 
adhibere,  d.  L  laiiehen  111,  33. 

aihue  111,  37. 

adigere  iuniurandum ,  Slrukt.  I, 
76.  p.  17a.  II,  18.  p.  264.  ad~ 
igere  aäa  allingere  11,  1. 

adire  ad  perlcuLum  II,  7.  Ȇfe 
in  iui  I,  87. 


gL,;..b,Coogle 


Gber  Sprache  un4  Sachen, 


5» 


m4itm$  eommtiulalionii  I,  74. 
aiittim-  od«r  odiri  tarn  iiroti- 
berel  11,-  3^  p.  30».  aditnm 
habere  arkl.  III,   C6. 

AijtcUvbtgr.  itatt  Adverb.  1 ,  2. 
ji.  II.  I,  El  CKtr,  Adj.  lUT  UiD- 
■ciueibBug  dei  Genit,  I,  Gl. 
|i.  140.  Adj'il.,  ob  ati  Appo- 
•iliOH  II,  6.  p.  227.  Strlluiif 
de*  Adjekt.  II,  34  in.  Adjett. 
.  alaU  Gtna,  Sabil.  II,  Sl.  p. 
301.  Adjtkliv  a.  Adterbialb»' 
gtlffe  iattk  iwel  AbUt.  III,  Ol. 
Adjekt.  dnrcli  die  Steduug  be- 
toat   III,   90.   (reeentiboi  Mip.) 

miiutortm  »ubmitttTt  lil,  ei. 

Aditnal  d.  i.  ei  ndlit,  ei  träEt 
bei  U,  38. 

*rflM  fflsri  II,  1. 

aiminittratiant*  fortut  Beg'*  'i 
35.  p.  TS. 

odmirari  B.  I.  ileh  wandwa  I, 
2G.  p.  7S.  III,   86. 

a^tJcn-e  mit  A6I.  nnd  Z>at.  11^ 
4T. 

mdmiiltrt  tquot  II,  S4.  admiittr« 
dedecHt  III,  64. 
"  «rfnitre  coniir.  II ,  44. 

adornart  a.  exornare  navti  I,  30. 

tidpellart-  regtiu    1,    4.    p.     18. 
.     adpellare   d.   ].   namemlUeA   an- 
reden  I,  70.    adpellart   U.  yro- 
vacore  III,  30.  p.  364. 

adpeltafio  ali  Vaibalbcgr.  II,  38. 
p.    I8K. 

»dptter«  gladia   II,  35.  p.  308. 

mdlce»i<rt  marnm  III,  II. 

udiervart  u.  obttTvOT*  If  21. 
III,  38. 

aiuratrt  conitr,  oder  mditrimgtr» 
U,  S.  p.  332. 

mdiuefactu»  mit  Ablal.  i,  44. 

adultilio  utqut  ottntati»  I>  4. 
p.  30. 

adttntar«  Begr.  I,  14. 

Jdverbialbegriffe  »«ei  verb.  I, 
67-  p.  168.  Adverbial,  u.  Ad- 
j«t(i'Dbegr.  TcrwecbieH,  I.  ;0> 
p.  186.  Adverbia,  dtren  Beiie> 
hang  DDd  Stellang  III,  3S.  p. 
31^.  c.  eo  (torluie)  Adverb. 
Bad  Sabttantiv.  verb.  III,  Ö6. 
Adverb,  vad  Adjekt.  vaib.  III, 
78. 

a^verint  o.  conlra   I,  2.  p.  II. 

«Awrou  d.  i.  Voa  com  II,  15. 
advertttl  a.  avertat  II,  63  cxtr. 


adverio  ßumine,    wie    in   den 

lenf    III,  30. 
mdverlere   u.  animadteTtere    ler- 

wechi.  I,  ei.  p.  191. 
aifyfa  Umpli   ob  ächll'  Ilt,  lOS. 
oeaei  u.  templum  I,  0. 
Qegrs    n,    eij:    venchieden    I , 


V  J. 


uf   It,  2. 


aequaft  li 

ae^u«   ob  acht!  II,  44  e 

aequui  locui  III,  73.   a«gHO  «li- 

tno    Bedeul.  I,  38. 
atrarium    I,   6.  loaeli'n«  1,  14.  ' 
aeralae  navti  II,  3. 
AM ,      weggeluteo     bei    SänveB' 

III,  53. 
Jßirmalitg  Fartltel  aai   der  ne-' 

gatiten    itl    entuebnieu    I,    ID. 
■    p,   03, 

agtf  la  iDpplireB  III,  21.  p.  367. 
agtT*   vericb.    von  facere ,  gerere 

III,    101    vW    SlreilCragen  III, 

109. 
agger  n.  eralel  beim  Brackenbaa 

I,  40.  p.  118.    aggertm  feiert 

n.     cotnportare  III,  02. 
alariae  cakurlet  a,  alarei   I,  73. 
alere  a.  nuuirt   II,  23.  p.  376. 
aliai  —  aliat  I,  SO.  ein  attdtrmal 

I,  64. 
aliema  erkl.    I,  II. 
alii  —  alii   oder    blotl  aliit    III, 

110. 


iDchei  Andre  I,  3. 
ider  aliqaantut  I, 
■liqui,    etc.    d.  i. 


aliqui*  d.  i.  i 

67.    p.     lüT.     ai 

liemlich  1,  SS.  l 
Allgemeine*  n.    Betondrei   ■eben 

einander  III,  lOS  (valvae  Ilmeik 

que). 
aller   d.  1.  der  aieeite,    waonl   I, 

4.   p.    18.   II,   30.  f.  370.  alter 

—  tertiai,  ob  oatiiiltcbe  Reiben- 

folgef  1,  38.  altera  nos  Bedeat, 

III,  S4. 
alliiiimi   moutea  sieht   alllulMiU 

mnnt  III,  95, 
amba,  nicht  ambat  I,  48.  p.  148, 
amieui  P.  R.   I,  4.  p.  18.  awäd 

regit  wer)  III,  108. 
amplitnimi*  vir  I,  5.  p.  39. 
ampliai  lextenti   I,  40  extr. 
ampliui  B.  plut   III,  2S. 
au    in    der    GeBeufr^e    11,    31.  p. 

396.  aa  —  an,    gebäutt  U,  31. 

an  aott  III,   87. 


gL,.._t,Coo^le 


Begister 


523 

AHtnhiiJi  HI,.  Gl  Mir, 
AnakephalaeoiU  111,  Ol  extr. 
jHmphora    I,  51.  p.  141.  c.  TS 

1r.   11,   11.   p.  240.   III,  S.  00. 

p.  434.  c.  72. 
jl»a»lT»fk€   der   Präpotilioueu  tl, 

22  la.  III,  0,  der  ConjuneUoaen 

Ul,  78.  eo  in. 
ancep*  proeUim  crtL  III,  63. 
Anfang   du  Werki,    ob  ventSm- 

mclt  1,  1  ia. 
Maimadteriio  Begr.  ni,  00. 
animadttrtere  Begr.  III,  08. 
animv*    ob    voD   Mebrern   tl,   S4 

cxtr.    aaimo     parati     III,    85. 

aniaiam    adverture  I,   69. 
angutt»   d.  i.   knapp   III,   2.    an- 

gmliai  pabalari  1 ,  50. 
annuufn  ipstiDm  u.  aB«  III,  3. 
OAtt     ■drerbial    U,    2X    p.   27T. 

aale  aacbgeietit  I,   34. 
anletignani,  wer?   I,  43.  57. 
antiquiliu    B«gr.    I,    34.   p,   104. 

II,   2. 
Antithttt  II,  32.  p.  308. 
aptrir«  a.  patefactre  III,  21. 
apertu»    kumtrut     Begr.    11,    35. 

p.  SflS. 
JppoHlioa  —  erit  AUgemein,  dsna 

Speeiell  —  III ,   106.  (cain  legio- 

nibni,  una  de.)   Cfr.  SlBllbaum 

>n    Pl«t.   Ly«.  p.    07.   ^ptl^   xt 
■   atnoi  ■«!  äiUaf  nänu  xoXXoi  lai 

Appetilioniiätse  und  Epexegtih 
III, '10.  p.  344.  /fppaiila.  Dich 
EigeBDamen   nacbgraelil  lU,  SS. 

appTiliendert  III,   112. 

«pfui  initruetaique  111,  l'l. 

ojttlri  Begr.  der  Fsrllkel  I,  7.  III, 
50.  wegen  der  nngeblichen  Ver- 
wandtichatt  mit  ^nt  vergl.  Qainc- 
iil.  I,  7,  12.  Leop.  Schneider 
Elemenlarl.  I.  S.  1%\.--apud 
magiilratam  II,  38.  p.  288. 
apud  aililei  III,  73.  apud  mi- 
lite*  largitionel  III,    112. 

arbilri  werl  III,  1. 

arcano  oder,  arcant?   I,  IS. 

arier«  ttudio  III,  00. 

BTgeali  ponita  von  lafelgnckln 


anMfm-4  Ittii   ob  colIeeU*!   II, 

34.  ob  iin  Plarall  Ibid. 
«TMM  proeltiii,    ob   PleoDMUBif 

III,  84. 
arlißcia  n.  arlifiee$   I,   S8.   arli- 

ficium  Begr.  II,  0.   p.  236. 
Auonaax   d.   Allileralio    II,    20. 

p.  266.  III,  82. 
Atyndeton  bei  Caei.  nuh  welcber 

Regell   1,   84.   p.   100.   lU,  40 

Bf  Begr.  II,  34. 

atque   ob   vericbied«B  voa  aet  I, 

1.   p.  4.  vergl.   c.   7.  p.   42.  e. 

SO.    p.    78.    II,    42    in.   III,    14. 

57.    ob    in    aateguam  in  ircron- 

dern    I,    21.    prägnant  it.  alqne 

ila   I,   33.   p.   1U2.   III.  40.  03. 

olftfs   wiedctbolt  1 ,  07.  p.  160. 

tttgae  *t-  atque  i»    1,    50.  ob  in 

der  Bedeot.    von    tMtiaa?   II,    31 

«Str.  atqua  ila  Bei.  II,  42. 
Allraelion   ob   uunnebmen   I,  3. 

p.   0.    nave»,    cuim    geiuri»' t, 

S4.    I,  14.  p.  175.  III,  47  extr. 

Mtraet.     der     Begriffe     III,     1. 

p.    332.  Atlractian    dei   MelaWei 

in  NebeniBtien  III,  13.  Allracl. 

dei    NEbenverbum    II,   tO.   Al- 

tract.   dei  Object.   am  den  N«- 

benaaUe  III,  78. 
attribuere  Begr.  II,  4  «Ir.  cfln- 

baere   I,  51.  III,  20. 
«Bctore  aiyu«  «r^eate  1, 26.  p.  80. 
auetoritat     Begr.   I,   32.   p.    100. 

I,  35.   p.   105.     auctorila»   ipr 

Umickieibuiig   def    Perlon    III, 

82.  - 
Aatlaiiung,  schrinbire,  der  noth- 

weadigen  ParLikal  1 ,  1».  p.  03. 
aut —  aat  in  uegat.  Sälieu,  II,  7. 

III,   Ol. 
avtem   ob  XU  letien!  11,  8  in. 
UUttm,    weggel.    1,   39.    p.    115. 

autem  wicderbolt  III,  11.  p.  348, 
auxilium   fern    Begr.    Ul,   105. 

auriiia  nicht  ropiae  III,  100. 
«verliet,  nicht  adctrsei  I,  79. 
averter*  ««  mit  blafaeni  Abi.  o.  m 

111,  31  eilr.  aetrier«,  d.  i.  cDt- 

w«nden  lil,  50. 
azit  B«gr:  II,  0.  p.  233. 


bvGoüglc 


über   Sprach«   and  Sachep. 


BaUarilui,  mnlbniRfBliche  Leaut 
'III,  48  in. 
Bellica  porta  II,  35  in. 
beneßcia   Pompdi,    trat?    I,   39 

extr.  c.  61.  bin^eia  ia  atiquem 

I,  31. 
bentßciarii  werf  I,  75. 
lenevohMxa  u.  itnivolent.  II,  31. 

p.  2B4. 
iidua  d.  i.  DBcl  iwei  TagcD  <!,  4g. 

iirfuujn  >am  Vnlerichied  von  »o- 


e(M  II,  23.  hidMo  cBmaiali  I,  S. 

p.  29. 
bona  oder  donaf    I,  7,  [li  41. 
Brand  der   Bibliotbek   in  Alezan- 

driea  III,    111. 
Brander  (Schiffe)  tliniohrelb,  d«i 

Begr.  III ,  101. 
breei  11,  IS.  p.  25Ü. 
ireDtfi»apatiivomu'r(/.R«aiii«I,S2. 
buccinator,  Ortbographie  und  Be- 

dcnt.  U,  33  exU. 


Cadert;    vom   Anigaiige   der   Er- 

eign.  II,    15.  eadsre  d.  arridere 

III,  73.  eadunt  pita  III,  92. 
Caetarit  oder  Caetarif   lU,  lOS. 

III. 
CafMUi  n.  K*!!!».   lU,  14  In. 
ealoaet  I,  51   exlr. 
eantpu«.  IncampamdeducertlliVi. 
eanelit     Umichreibang   des    Begr. 

Spritst  II,  10. 
Canifiieia;    Gegend  III,  11. 
cunere   clauicum   a,   i^wi    Bed. 

n.  Strukt.  III.  83. 
CtprtoU,    uehitektoaieher     Begr. 

II,    10. 
eaptiiut  Ton   Soeben  II,  5. 
eatlella,  rerichiadeQC  Art  111,  44. 
eatligare  Bedent.  in,  25. 
eailra   pachmali   StädU  b.  Oerier 

II,  24. 
Cafui,  formell  znsammengelidren- 

de  gelrennt  I,  2.  p.  7.  (er  <p«lH» 

ere  Pesipeii)    CaiHtVKTb'MriaM 

dnrck   PraepotW,   verändert   II, 

33.  p.  30e. 
eanu,    vox  media,   I,   7.   p.-  43. 

eaiHl  V.  f&rtttnae  II,  B.   eattttK 

mbire  II,  41.  p.  B23.  eatv  d.  i. 

lafaUig  III,  103. 
eoiHia' n,   g^$ia   t,  38.    33    In. 
nUMM  d.  i.  StreiliMhe  KI,  10, 
carere    Stinkluc   d««  Verb.  I,  38. 

p.  87. 
etleriltr  tdvolare  II,  43.   celeriter 

n.  mm  III,   40. 
ceiuera  draitacli  itrairf  I,  2.  p.  9. 

Tcrgl.    1,    67.    p.    166.    ctnttat 

»emtenHat  II,  io.  eemet  tenatut 

n.  a.  Verb.  III,  31. 


eeBtonn  Begr.  II ,  9. 

Ceraunia,  xwcifelb.  Leiart  ni,  0. 

cernere.     Cerrtebalur  mit  Aceuiat. 

c  Infin.  I,  04  in. 
e«rt«  u.  cerlH   III,  25. 
eertior  factui   Begr.  III,  14. 
etrlui   ajnon.    mit   verut   I,    29. 
d.   i.    verabredet  e.   37.   p.   85. 
'  eerlae  navei  d.  i.  eine  bailimra- 
Anlahl   I,   SD.   eerta   a,    elttrm 
Tcrweeki.   IM,  33. 
tftra  D.  teutum  I,   39. 
eetrata4  eehortet  I,  55. 
rircjfer  bei  Zablbegr.  III,  24. 
eireaitut   Begr.    I,  64   exlr.   efr- 

eui'fwi  n.  anfractat  III,  30. 
eircttlari  Begr.  1 ,  64. 
circum  Begr.  I,  37. 
eirciaadueere  mit  Aecaiat.  Ob|eef. 

lokal  III,  Gl. 
eireamfundi  Strnklnr  I,  67. 
eireumirt  u.  eirenire  II,  28.  efr- 
eumire  oräinet  II,  41.  nVmm- 
ire  aitr  ciTcumeeitire?  Hl,  04. 
eirrumtcribere  Begr.  I,  33.  p.  99. 
eiTCumvenire  a,  eirevmmanire  ver- 

wccbi.    I,   18.   81.  84.. III,  97. 
eivei    Romaiii    a.    citet    I,    30. 

p.    03. 
dam  ob  mit  Dativ  f  II,  12.  p,  298, 
elämoT  '  excrcllna ,     anch    clanwr 

abiol.  111,  106. 
elare^  d.  i.  lanlt  Ton  der  Stimme 
-    III,  94. 

ctemenler  et  moderale  III,  20, 
Cluptat  n.  a.  II,  23. 
.coacta  d.  L  Fila  III,  44  cxtr. 


ed.  I, 

HMlIOM 


,  •■  cegi 


gL,.._b,Coo^le 


Register 


41. 


ob  plaon»!.}  I 


tagitara  ^*  r*  I,  S.  p.  34.  III, 
Tl.  toglt.  guld  II,  17./.  eogi- 
Ure  arler  agilnre  elr.   111,  80. 

rogilalio  belli  III,   IT.  f. 

cugnitat  Imidiafl  ol>  lo  viel  mli 
pirtefocl/rrl    III,  38. 

togaoietre  Tom  Richter  I,  87.  t. 
ad  oniioteeiidvBi  i.  I.  *ui  Neu- 
gier II,  7.  ragnote.  df  Tt  II,  20, 
p.  20g.   III,  lOt.   kbiot.  III,  38. 

eokortet  faütrt  B«d.  III ,   87. 

coiVe  infcr  »I,   79  cxtr. 

eollattdar*  Begr.  I,  2  extr. 

CaUtttn  Im  Singular  mit  Praedl- 
Vat  im    Plarsl  II,    S.  p.  326. 

eolligtTe  $e   Bei.  III,  05. 

co/Dirt,    itrvi  etc.  oft  verl).  I,  54. 

eoloniate.  municipia   I,  0.  p.  S7. 

cofoiiirvi  Begr.  II,    19.  f. 

eolumillae  arehltektoit.  Brp.  II,  10. 

eolumniaria  vectigalia   111,  32  In, 

eominut  n.  ronmin.  I,  47.  p.  154. 

e0tiiifatiM  m.  eommtatut  '1,  48. 
94.  eoMilatH  i.  1.  vnter  a.  mit 
BcKlell.  HI,  96. 

eomiliiilia  diu,  wHf  I,  S.  p.  30, 

camitiun  Hr^t«  ob  ächlf  1,  8< 
p.   15. 

eummeiidare  abiol.  II,  41- 

eom»iltere  prottiuM  Brgr.  I,  40. 
p.  110.  II,  6.  emmpiitt.  v.  mit- 
tere  II,  10.  comiaHtert  rtm 
prorlia  a.  permitt.  II ,  31.  c«im- 
mitlere  fait  »bial.  tlieai  wagen 
III.   29, 

eummoda  vaUtudo    Begr.  III,  03. 

commune*   inintici   I,   4.  p.  32. 

eommtmieart   ilmirt   III,  18. 

eomaaitart  Begr.  II,  13. 

Comfaratitt  auf  e  oder  i'f  I,  43 
extr.  Comparalir*  weiean  flber- 
■II  bin  «a!  eine  Parallele  I,  HS. 
p.  303.  III,  CO.  (diiflcilini)  c, 
79.   (latioB  inflalioique). 

camperire  mit  Ablat.  modBl.  II, 
10.  p.  203. 

tmmfleeti  laea  III,   112. 

eoiuplelii  rebut  oder  eoKßMUtt 
111,  40. 

eampUxu».  In  eitmplemm  vaiira 
«b  äcMI  III,  8  extr. 

ctmyonere  abi«\.  Mhllcbteri  III,  16. 

eiimfurlar»  a,  romparar*   II,  15. 

Kompaiilio  abaiil.  t.  e.  itaXvaK 
tu,  ID  extr. 


eomprtiendi  »oW  Feaer  v.  bmi)' 
bar.  Materialien  III,  tOI. 

conctdert  i.  e.  eendonari  III,  «0 
in. 

eoneeltbrgrt  i.  L  snipoHnnen  III, 
73  extr. 

eenriHare  Bed.  III,  112. 

eeurilium  a.  eontil.   I,  10.  III,  16. 

toacinanl  ligna  III,  02. 

concipcre  a.  eorripere  rom  Fever 

II,  14.  eaaeipere  in  %t  leelui 
I,  74,  eoneipert  iram  etc.  III, 
10. 

eoiiclumart  rata  III,  S7. 

eanruri»*  domum  la  eine«  Begr. 
TeriehmoU.  (,  93.  (Bei  Taeit. 
Agr.  c.  4S.  ventitavero  «d  do- 
Innm.)  ranrurtui  nmitim  in 
doppell.  Bed.  II,  22  f.  eotunrt. 
In  der  Reblacltl  III,  72. 

tondili«  belli  III,  78. 

ConditionaUatx    ia    Ablat.   abaol. 

III,  34. 

coKduelert»   wer!  III,  31  In. 
eopferre  arma  Begr.  I,  74.  g.  175. 

eonferre  cattra   III,  70, 
'eanfertttt  I,  71.  exlr. 
Cünficert  nociem  III,  28. 
conßder«    a.    confidentia     II,    4.  - 

p.  220.  eonfidere  c.  Dat.  III,  04. 

eonßtHt    itrbirt    Hl,   24. 
totifirmare  lihertati  1,  14.    ro«- 

firmare   d.  i.  Tcnicberu   II,  34. 

coitfirm.    uicbt   »({^riH.    11,   42. 

Goudrmare  praetldia  III,  04. 
eonflietari  atruirt  u.  Bed,  1,  53. 
Conformität  der   Sofigtiedel   III, 

57.  78. 
eongredi    ob    fdr    mä   od.  «IhdI 

egredit   I,  4»,  p.  111. 
esnteelurs  luifteare  III,  T8> 
coniicire   tela    111,    53.    gladimm 

c.    {19.    eoniiei    in   «oetn*  Bed. 

III,  as. 

eofliHH^er«  «bael.  III,  34  in.  c. 
SO  in.  eoniungert  cattra  I,  03. 
Coniitaktiaiuti  Terietit  I,  73  la, 
Cmiwilniv.  cohortat.  I,  21  p.  «7. 
III,  33.  veneh.  st  n.  tu  ibid. 
III,  82.  Conianktie  a.  Imditat. 
I,  48.  p.  13A.  rsHtBntf.  obt  II, 
30  extr,  Cenjanlt.  od,  Imper- 
fikt.  lodik.  II,  35.  (roiiferanlnr} 
Cbk}.  ad.  Imdiiat.  nach  jnj  II, 
33.  p.  397.  ConianHiv  WOTWI 
«bbäag.I  lU,  1.  Ceivi'x'l'P  »ob 


gL,_._b,Coo^le 


über  Spiacha   und   Sachen. 


Uf,  e.  Coivux^ff* 

.   lu    Ural,    obllq.      111,    73     eilr. 

CoiOanktie    uocb    Selalic.     111, 

105,   107, 
egnimctut  ilrDitl  11,  30  In. 
coHtcendtre   absol.  H,  43.  f.  329. 
coHieientia  Beftr.  111,  60. 
eoaMu*  lai  111,  108. 
eoniicrare  Bcd.  III)  105. 
eaiuenlirt  trf  elc.  II,  30.  p.  208. 
cOMtqntat   Bed.  II,  II   (Xtf. 
eonicfui   Ht^t.   I,  H.  p.  SS.  und 

eujaectari   I,  4II.  p.    137. 
eoattrvart   tuu   üicKcr:   bcgoadi- 

gcii  II.  22  exir.  111,  BS. 
ciniiiliari  Qb  Uteiii)  I,   19.  p.  €3. 
caniilium  a.  epMcil.    I,  G7. 
coniyeclui    a,    retftctu»    padUe 

11,  7.       •      - 
eonipicari  ex  eatlrii   III,  C'l. 
conipi'ral»  Brgr.  111,-  ifi.   ■.  «an-' 

>1{;><T(|'  Ibid.        .        . 
can»tatt  ex  re,n..r«  III,  110.  co»- 
i.    harmouirca 


I,  89. 

coatlat  i. 


>  I,  48. 


i.  e»  M  DDT  eine  Stia- 

I   and  intliluere  1 ,    19. 
rtinilil.  1.  eoUacarf  1,  42.  II,  41. 
eonitraiae  jiavci  ab  einerlei  mit 

teetaet    111,7. 
eontatvhtf  G«br.  II,  dl.  f. 
Contularel  od.  l*r<icolt,  I,  S.  p.27. 
c*nitl(er«   viloe   durlut   d.   i.  per 

Kuplieinlim.  licb  entleiben  I,  2;l 

extr.    eantfleTV    timori    1,   tlT. 

cotuulit    tiH    quitqut    U,    4t. 

(Sali,  lug,  62,  1.) 
eoniuin«r«  (empai    in    re    I,   27. 

Bd.  re  U,  »3. 
eomurgert.  KFseulh^l.  Bed.  111,57. 
toutecta  u.  cuniecta  II,  l4.  p.  251. 
cattttnnttt   Rigr.   1,   8j.   p.   SOd'. 

o.  detficere  II,  5. 
coattadere   abiol.   fleh   beeilen  II, 

22.  [.     confcRiferc  vom    Anipan- 

ocn   der   Seile    nud    der   Kräne 

111,  40.   canttnd,  cum  aliqaa  dt 

re  III,  90.  eant.  ab  «liqoo  c.  OT. 
contentio  erat,  qai  etr.  II,  43. 
contigaatio  u.  contabulaHo   II,  %, 

p.  233.  34.  n.  c.  IS. 
c<i»iinn-e  u.  rdinere  I,  SI.  p.  141. 

III,    47.   eniUiHeTi   mit    I,    «3. 

im  markl.  Sinue  ilid.  p.  198. 
continenlar  fandaaieula  II,  II. 
im  lopugr.  Siuue  II,  33. 


ceaftniri)!  d.  etiftiauttt   III,  Oi: 

eentVncnli'or  ali  mat«L  Bigenseban 
a^  eautiaeHtia  1,  23  extf. 

contra  ■■  e.  ex  ndverte  1,,  43. 
p.  124.  111,- 33.,eosfra  mV  II, 
37.  contra  algue  d.  eonlra.ßMaat 
III,   12.  ^Rli^s  mare  lU,  tl3. 

eonfrariu*  fo/Ji't   III,  4S. 

eantribuert   iliaiit  I,  60. 

tOHtuheriiium    Begr.  III,  76. 

eeatumflia  Krgr.  I,  0.  28  in.  rD«- 
lunulia  appellare  d.  1.  icblnprrn 

,14,  38.  f  <  i>i^>  coMtuBtelia  ufer^ 

baruHi  III,  ti3. 
etmttJiiT*  u.  i«jiirt  I,  7  eilr,  can-' 

■unjj-e    aUqusia    I,    8.    Ilv  30. 

concenü  JinperiDacll   I,  38.  Ul, 

lo.   eonrcair«  d^  I,  etni  wefdtu 
..UI,  10. 
tiMteattu   Csmpiinui   l,   14  exlr. 

amccat.  Salonii  III,  0. 
cq^ctrtere  ad  te   quid  I,  i  ei(f. 

tinaemi  d.    i.   mit    vcränderler 

FrÖDle    I,    tu,    70.    ciime^ter» 

eatlra  I,  St.  p.  192. 
tanticiam   Begr.   I,  2.  p.  10. 
eiinvalatm  a.  involut.  II,  2.   f. 
cojtta  Begr.  11,  4.  m.  eopiat  tau* 

expimere     Begr.    1 ,    6.    9.    31. 

Ul,  103.    copta  n.  eopiat  1,  45 

«\(r.    eopiat    eguitum    II ,    40. 

eii^,  urfriuiw  d.  i-  B«(at<>><ig  III, 

10   extr.  .^4-   eopiti   rerum  Bed. 

III,  43.  in. 
eOTripi  blldl.  I,  2..p,  10. 
cotrugare  pecuniara  III,  102. 
corrumiii    van    Pferden    III,    58. 

fimoTt  III,   64. 
Corte;!   ex   arioribvi  III.  40. 
Cutifitui  «c.  ager  1,  Zi. 
erßlet   ae  plulei   I,   3S  extr.  III, 

24.  eratet   adtertai   locare  III, 

46.   in. 
ereda    pa>ea(b«t.    Cebr.    II,    II 

crebrae  Ullerae  al«  Plnrat  111,  25. 

ertbro  n.  frequeMer,  tatpi  <>• 
celeber  11,  33. 

erndttitat  in  lappllcia  i,  TS. 

eulpn.     In  culpa  veriarl  III,  110. 

eain  Bed.  der  Parlit.  I,  3.  p.  15. 
CUM  alfqoo  orart  ob  acht!  I, 
22.  p.  60.  cuia  iit  •(,  tt  tat  I, 
38.  p.  113.  III,  88.  AfTanJua 
tarn  Petrei«  eoDipcxit  1,  ÖS. 
eam  aiiqn»  d.  i,  tiMer  dettem 
Comatamäo  11,   19.  in,  III,  4.  m. 


,L.gL,...t,GOO^IC 


»ae  -  R«giiter  . 

emm   moerare-  Red.  II,  12,  eam'  cwr«  et  diligentia  II,  IS.  m. 

-  lie  >.  ibnl,  II,  30.  f.  nn>  »rare  eor;iimi  III,  18.  earare 
eoprii  II,  Stt'e^r.  ckm  nitül-  '  ^(/»emrfari  awei  I,  SO.  Illj  S9. 
bn    tMerc    lllj  111.   In.  cite  evitodei  n.  tieiliae   1,  22. 

-  evM  altqtio  III,    HO.  ttuioiia  pvbbea   «oUcktir  II,  5. 
mper*  d.  i.  I9i)iti»  1,  18.  p.  332. 


Anv   eoniitimeM   Befl.  II,   H. 

«for«  i.  q,  praettare  III,   Ol. 
Dath.  eomatodi  1,  8.  (rclpabllcae 
-dinitllcre)     BaHe    od.    ^cff.    b«l 
,  EtUten   II ,   10.  ßalivtoim.  all« 
II,    I.     /)sA>,    woiaT    wofarf 

11,  IS.  in.  bei  Verb,  ncnlr.  II, 
31.  p.  294.  doppelter  Dal.  II, 
23.  p.  281.  m,  36.    Dativ   o». 

■  Abtat,  bei  adautcere  III,  47. 
(:<n;((i  od.  />7cli-7j'  Dativ.  Objeeti 
III,  00.  (qBMitin  baber«)  Dat. 
««■  Zweclia  o,  Objtiti  be<  Sob- 
■t>nUT.   III,   es,   In.  Dat.  oder 

^U.  in,  loa. 
ie  inr  Umichreib.  dn  Objeiti,  I, 

12.  p.  OB.  1,  3^.  In,  11,  S.  III, 
87.  <b  «ocW,  Bcd.  1,  Sl.  de 
sor  Angabe  det  Oanxett,  Ton 
dem  etwai  genommen  II,  33. 
In.    dt  BbMl.  III,  17. 

(leiere  Ableit.  I,  30. 

ieeemere  Bed.  I,  3,  p,  IC.  decent, 

D.  ditctrn.   I,  39t    deeernrre  n, 

deeertare  III,  41. 
Decurton»  in  denMonieipien  1, 13, 
decurrere  ad  allqntd  I,  4.  f. 
itiueere  n.  didue.   I ,  T.  p.  ds. 

dedueere  rem  ad  arma  1 ,  4.  f. 

c.    G2.    dtdnefre    In   porlnoi  I, 

10.  p.  108.   II,   t. 
deeMe  lenatttt    I,    1.  p.  4.  deetie 

ad  virloteiD    II ,    6.    deeu»  He- 

golio  II,  41.  re>  III,  Ol. 
de/endtrt   ali   aKgito   I,   7.  f.  de- 

fend.  t/m    III,  110. 
ieferre   u.    eon/erre   In   pQbUcam 

I,    36.   p.    109.   de/erre  a,   ref. 

m,  Ol  extr. 
deferri  von   SMtlem  III ,  30. 
itfettut  n.   *jnon.  II,  4t. 
d^eere   a.    dttttt   alieui    II,    G. 

p,  228.    drfieere  mit  Ae«Di,   II, 

41.  abiol.  III,  3.  (fe/eclf  defen- 

■oToi  HI,  40. 


deßger«  In  ferro  od.  temnif  II,  3> 
drfugtre  n.  diffugere  1,   82. 
^«Itcere  fe  ile   »Nro   I,    18.    de- 

Heere  lorletn   Bed.  I,  0.  p.  35. 

deiici  1,  e.    protlemi  1 ,  46,  ite« 

teeta   laca  ibid. 
deligart  Bed.  III,  10,  b.  retigar« 


IS. 


11.   0. 

tfefBftrxm  n.  Srnon.  I, 
deminuere  a,  dimin.  I,  d'j. 
demtnutia   eapilit    Begr.   11,    82. 

p.  290. 
Deminuliva,    nm    etwu    Sefale«^ 

■ter«  lu  beieiehnen  III,  104, 
demiile  n.  tubmiiie   1 ,  84.  t. 
demonilraium   eil    nit    fttig,  A«- 
Inf.  I,  38. 


denn 


.  f. 


demotut   itroirt  il>  32. 

rfenigve  ob  Wechielbegr,  von  de- 
mum  I,  G,  p.  SS, 

^«pDnere  in  pnblicnm  In  welcbem 
SinneT  1 ,  23.  in  Sleberhelt 
bringen  III ,  78.  dep.  eontilitiM 
111,  103.  von  Teatanient.  c,  lOB, 
dcponere  memodam  11,38.  p.288. 

deprecari  Bed.  I ,  t.  in. 

defirehendere  Bed.  1 ,  38  cxlr. 
deprehentae  n.  depreuae  iwrca 
III,  101, 

äeeeendere  ad  omnia  Bad,  f,  9. 
81.  t.    sii  eitrema  III,  9. 

deteHbere   d.  I.  abth«llan  III,  49. 

deierere  te'l,  7E, 

deiiderare  Begr.  III ,  74. 

dnperare   ulrulTf  II,  32.  !■. 

detperatio   »alutU   I,  6.  m. 

deipieere   copiai   11,  23,.III,  S7. 

deilixare  nicbt  dittin.  I,  3S,  f. 

deitringere  gladioi   ],  dff. 

dtittptr  Bed.  1,  70. 

detendere   tabernaenl*  III',  85. 

dettrgere  remoM  I,  £8. 

Determinativ  In  rhetor.  S.  II, 
14.  p.   351.    . 


gL,.._b,Coo^le 


über  Sprache  und  Sachen. 


<Minert  m,  ditlta.11,  17.  delinert 

prael/o  111,  79. 
delrakere   m.   txlraktre    III,  ^7. 

detTah«re  cohortet   llf ,  80. 
ittTiw»t»tani.eBiolainaitaflll,l\. 
delmbare  dt  «tc,  III,  31.    - 
detineire  mbwl.  n.  tibi  l,'3g«xtr. 
dietre  tmutant  111,  108. 
d\eta  ai.  facta t   III,  18. 
Dielatorem  diArt  II ,  21  e^ctr.     > 
diducere  »an»  il,  0. 
dit*  >1*  msie.  a.  fcB.  1,  2.  p.  II. 

111,  26.  diebui,  a  qua  dit  1,  30. 

f.  ad  diem  i.  i.   auf  die  Shinde 

II,  10.   ex   die   ai.   die   I,   fil. 
p.  100.  die»  firuHienti  I,  87.  (. 

diftrtut  Begr.  111,  sa.  f.  S8S, 
ditfie.Ve  tfer   lli;  41. 
d^vtui  uinatr.  I,  13. 
dignitat  Begr.  I,  7.  p.  40. 
ditigent  ttegr.  li,  20.  f.  c  12. 
diligentia   in   der  Aaiwahl  I,  77. 
.  II,  32.  p.  »0. 
diaiillere   od.   admitt.  equot    III, 

OOl   dimiltere  ligoft  ibid.  diiail- 

fere   ipeni    1 ,    73.    dimitil   -ob 
'    äehtr  111,  112. 
dirtein»  n.  dereetui    1,  45.  «Kre- 

etse    eroldi    III,   40.    diVee/.  n. 

rerfuir  III,  70. 
direpHo  Begr.  dei  Verbale  II,  12. 
ditipert    gilt    von    Meniehm    und 

LänJcrn  II,  13.  p.  246. 
diteeder»  od.    deieendere?   1,  B, 

p.  27. 
diiceptare    Bed.   1-,  24  extr.   coli. 

III,  107. 

diicipliaa  et  praeeepla  111,  10. 

ditp««ere  .niil    AbUt.    lok^.     tft 

apirn'tta  .  1 ,    31.   p. '67.   abaol. 


5X7 


111 ,    88.   ditpati^  Ht  ontMftM 

III  ,02. 
diiiimulare  od.  Miimiiaret  1,  10. 
diuohere  itgr.  I,  87. 
CittrMttfioiahlen',     wie    fo   neh- 

nent    I,   >I.   f.    (linsnli)   24. 

III,   89. 
diit  lougoqao  ipatio  II,  16. 
diutitti  a,  lengiai-  1,  69. 
dicerta   aeiei  !>  40i    p..  119.   ii- 

verti  d.  1.  BuAf  xUfti  Sailcn  hitt 

I,  58.  f.  diterlkt  n.  advert.  11, 

29.  p.  2Bl. 
dMna  et  hwhana   I,  6  tiir. 
doccTt  aliquem  guidl,  I.  f. 
doeii  liominei  a.  ertidtti  H,  |ia;> 

p.  247. 
rfoior  a.  labor  1,  84,  f. 
doigeilirae   ope*    II,   5.  f.   ^w«> 

sticum  iudfciaiit  111,  «0. 
itona  ■,  bana!  I,  7.  p.  41. 
daae  Hitpaniae  ia   welch.  Sinn«? 

111,  73.  duehuM  temporibtM  niehC 
'  gleich  Wf  llf,  105. 
dubitare  leq.  Infinit.  U,  34.  p.  300. 
dueere  bellum    1,  64.  II,  37. 
dum   Bedeol.   lt.  CoBiIraIrt.  I,  Glr 

p.   142.  »o/^rn'1,  S8.  mil- Can- 

juntliv   Praes.  1,   87.    d.  i.  ■« 

^sB^e  noeh,    mit  diniBDU.  UIj' 

10. 
dumtatat  Begr.  11,  41. 
dupfe^r  HCl«   Begr.  111,  «7, 
daplieare  aar  relatiT:    verdoppelB 

111,  76.    dupUcare   turtum  Bed. 

in,   92. 
dvriui   cotulere  Titse   Bedi.  I,  12 

■JCtr.  dariat  u.  gratiut  II,  29.  f. 
durum  temput  111,  25. 
dgnattae  n.  ttlrarekmt  III,  B. 


E  n.  M.  £r  lileri*  1,  1.  p.  S, 
e.r  'praulura  d,  I.  nnniilletbar 
nach  I,  22.  ej-  /b'iurB  veneh. 
-TOn   iit  Hin,  1,  ii..ex  a,  ,a  bei 

'  lokal.  Beilimnangen  ver*cb.  1, 
29.  S4.  11,  13.  er  BoetorKale 
1 ,  3S.  ejr  priuo  banlato  d.  1. 
wakricb.  reraali,  fniher  1,  4C. 
ex  omuibat  niebt  glaiclt  dem 
«tniuM  I,  31  exir.'  78.  II,  9. 
111,  53.  ex  raagnii  rDpibui  d.  I. 
IIa  »nperalit  1 ,  70.  ex  cooclO' 
•ione  d.  I.  in  Folge  II ,  14.  23, 


111,  TS.  100.  eie  niaberrlmta 
legionibna  d,  I.  nacli  dem  Aaf-^' 
euthklt  (8  elf.  111,  2,  er  abiol. 
aar  Angabe  dei  Vaterland)  IH, 
4.  In.  ex  und  Genitiv  Verb.  III, 
14.  r.  ex  Italia  Icgionei  Hl, 
13.  ex  loci  natura  111^  4S.  ia. 
ex  tempore  i.  e.  xma  xatoäv  i 
III,  51.  ex  parte  aliqna,  lokal 
III,  47.  03.  ex  arboribos  coilex 
III,  40.  ex  fnga  naelul  III,  96, 
Vig.  p.  C02. 
tdietum  propoiiluat  III ,  103. 


gL,.._b,Coo^le 


92S 

4iaeert  1U,  UM. 

tfferri  itudio    I,    45.   tlmtut  vaH 

tublam*  II,   IT.      • 
^eert   Ugietti    I,   IB.   tffif.    o. 
.fmeer«    III,    9.     ( Begtlgeatlorel 

cffecItKl)   III,  43. 
tffodrrt  domo»  lU,  42.exfr. 
^un^trtß*.  q.  «#V»rf.-  11,  7. 
tgrtii  lotnat    111,   93. 
mildOMi!    L,  27. 
•»>«>;<  MPMI  V<ri.  III,  3S.  & 

eleeti  md  peroidlBleq:  Hl,  H, 
thgiii  II,  Mi  f..  306. 
tludeft.p^tr-  I ,  SS. 
nJR   «>t».filf.,«ii'(ii  Mr#/    I,    81. 

ll,  33.  p,  398. 
tniti  Begr.  I| ,  34l 
exixt  Hfgr.  in,  35. 
fO    abiol.   iiBcb    Auatofcia  nm  fw» 

I,  45  f.  e«  nlcbl  ai  tat  II,  1«. 

Hl,  14. 
tguilafut  Plnr.  I,  61.  83. 
equiialu  d,   i.  miitel»  d-  Heftetet 

Hl,  lei. 
egnilf$   Rqp.  od.  Tribunit   I,  77. 
j^fahrunginätxe,  ■>•  Sentwies  ja 

B.    n.   I,  41.    p.  I3S. 
tTga.Ual«ni  IlFgr-.lll,  33. 
tfgo   btla  ln^ierftt.  III,    lO.   (.    ' 
trieiii    Brgr.   111,  67. 
erui/i^ere  le   II,  lt.  Hl,  8, 
(11*     voiu)gciielll    i,    11.    fo.    II, 
.  33.  33.  m.  aO,    ob  wcij^aUtf.  I, 

59.  p.    Ilö.    ett  ti.  fit   rehlt    I, 

60.  p.    134.    Sletliing    von     tue 

-    --    ■-  III,  59.  ^a. 


Bflgtaler 


69.  . 


1   •/" 


r  Um  ich 


•iDt*  Vcrbi  II,  17.  ene  fehlt 
b«i  Particip.  Ful.  III,  10.  e»»e 
mit  Genit.  D.  Dat.  III,  83.  ette 
ad  aliqaid  d.  1.  la  elwai  die- 
liea  III,  101.  «((«  in  re  Bed. 
HI,  10«.  ett«  «um  aliqao  III, 
IIQ. 

tt  üb  fttr  eUa«f  I,  14,  p.  59.  et 
d.  l.  sumal  I,  ai.  p.  00.  tt 
narh  Negat,  ilinl.  dem  ted  I, 
31.  p.  lOO.  111,  10.  tt  dient  lur 
Explikation  1,  60.  p.  158.  rl 
BJclit  oe  H,    13.  in.    et  —  ft  II, 

.  31.  in.  et  d.  L  und  zugleich  11, 
42.  Ulla  tempore  et  III,  73. 
et  id  uod  iwar  III,  73.  80. 
101.   109. 

tietiae   Begr.  Hl,  107. 

ttiam  bei  Conparativeii  Terlanichl 


mit  adhme  I,  SZ,  la,  i||,  47. 

eftan  d.  I.   lagar  I,   SS.    Stell. 
,V  99  r:itr.    eli'aiM  o.  tel  II,  31. 

in,     eltoH    beiielit    aigh  aul  den 

gaiaea   Sb(|  II,  3B.  eUam  tum 

Hl,    13.    9S.    Cfr.   Raperli    «n 
.'  T«ft  Aon.  I,  3.  p.  10.  ' 
rirenfn«    Siagul.    «d.  Flur.   1,  31 

exlr. 
eetMere  Begr.  I,  S7  eitr, 
evocare   Bed,   1 ,  3.  p,  14.  tBaeali 
.'et    okteerati    II,     9.    ntt-    lU 

It»tiam  Hl,  31. 
ttoe»ii   Begr.    [,   3r.   ec.  et.  e*«- 

.  lun'oiM*  Hl,  5S. 
«£(e9»flr(  d.  i,  volllroinraea  gleirli 

qndte» ,    gleich    ileUen    I,    4. 

p.  21. 
exagitart  n.  eattigare  I,  X  p.  10. 
txaniman  HI ,  32. 
exeti*Tt  loco  n.  lecum  1 ,  44.  in. 
txeepto  n.  extmto  1,5.  p.  29. 
exetpere  abiol.    l,    65.  II,  7.  III, 

fr7.    ron   Feindrn ,    die  man  eb* 

färigl  I,    79.    Hl,  38.     excipert 

t%  pelliboi  Hl,  .15. 
txcitart  titrret  1,  SS  eilr, 
eatludtre  mit'AbUt.  ttd.  a  II,  41, 
ejicuAaeeranf  lellnereFnrm  IU,ft3. 
txeutgtt   aliqaid  Hl ,  20. 
extuiati»  aetatit  1,  85.  p.  306. 
Memp/am    urbit    L   e.  edfteM    In 

urhe  HI,  8a 
exigtre  toki  Kiulreib,  dci  Tiibata 

I,  a.  p.  38. 


txitiimaTe   d.  i.   eoticbeldeal  nr- 

theilen  III ,  101. 
exUtimati»  vüx  media  I,  311.  p.  79. 
txitat   i.  I.  Aoigaag  n.   eadlicbFi 

Scbicteal,    reo     PenoDen    111} 

32  exlr, 
ixoriri   Begr.   II,   II. 
exfedire   fiumentDin    1 ,   54.  extr. 

—  Batet  II,  4.    farUM  II,  9. 
expedilni   heut  Bed.   I.   37.   tob 

Trupp.     I,   43.    64.   73.    txp'd. 

xlrr   Hl ,   30.   txp.  Tieloria  HI, 
.70. 
txptHere    mit    Ablat,    deigl.    mU 

fulK    an.  er  HI,  9  exlr. 
expeltere  regno  III,  103. 
expftrre  B»gr.  I,  31    p.   M. 
txplert  U.  COmpUrt  I,  31.  p.  07. 

111,88. 
»xplifare  ra   III ,  75.  explieilum 

contitiam  I,  78.  111,  7S, 


gL,;..b,Coo^le 


fiber  Sprache  nn^  Sachen. 


txfontrt  in  ttrrtim  od.  terra  t  I, 
31.  f.  111,  23. 

txpotcir*  voD  dm  m  den  G5ltfrri 
Fleli«ndcii  II,  5.' call.  111,  90. 

exipecläre  *t  1,  8.  p.  ä5.  exapeeU 
u.  opperiri  1,  53.  txspeelare 
roll  Act.  II,  37  exlr.  e^'fji-  <Jr 
D.  ab  III,  6U.  p.  414. 

«jrtotifer«  i«  Itinetibm  III,  77.  . 


txtra  eontvttuiintm  III,  89. 

txtrtAtrt  diem  I,  32. 

exlrtmut.  Extrema  ratio  bellt 
III ,  44.  exK-emsn  f»t  Begr.  I, 
5.  in.  crtr«ni.  n.  u/ffwn«  I,  5. 
p.  2G.  1,  2S.  «.rfr.  tentpu»  II, 
4.  ej'frenii  Itmctura  Begr.  II, 
9,  «.rfr#«.   tfcliiMi  II,  10. 


Faetrt.  FBctnm  initivm  fDgae 
III,  94.    facerent  ob   GlDiietal 

II,  18.  in. 

factum  toram  I,  13  estr. 

factillat  u.  -^  (alM  1,  40.  Can- 
strukt.  ibid.  facultattt  exigtiae 
1,   78.   faeutta*    alicniiii  datar 

III,  15.  t. 

falltrt.      Fefeäit   Canarem    qnia 

III,  M.fifiUitopiBio  III,  9ß.  f. 
fama   omniim  i,  82.  iB.Jaata  et 

lülerae  111 ,  72. 
/antVta  =  GeiiDde  I,  TS. 
fanum   n.  Synon.   1,  6.  p.  38. 
fltigato   Bbiol.  II,  10.  p,.  ^0. 
fastigium    tentie     1 ,    45.'  fällig. 

motte  II,  10.  p.  23S. 
/urere  rebui    Bed.  II,  18.  f. 
ferae  a.  feminae  I,  84.  p.  201. 
/«re  Begr.  1 ,  43. 
ferüie  Latinat  111 ,  2. 
ftrre    ad   populunt    I,   C.  p.   31. 

ferri  ad   ilDdiiim  II,  12.  p.  215. 

/errt    eelentatc    III,    78.  fem 

■eriaonibui    II,  17.    (C(r.    Tacit, 

Abo.   1,   4.   rumeriint  äifferre) 

ferrt  n.    tuHinert    od.    talerare 

III,    64. 
jEifei    d.   i.   Cred»    111,   1.  ßdea 

dare   I,   10.    in  fide  eile  1,  34. 

/ideta  gaairrre  1,  74.  ßd.  faeert 

u.  ßeri  n,  37. 
fiducia    aÜeuiiu    i.   I.   poilta    ia 

aliqua  I,  30.  ßd.  reruta    II,  37. 
.    111,  72  in. 
ßduciaria  opera  II,  17. 
fitri.     Quid  /«n-  »«AY  III ,  63. 


filia.     ObßltatMtf  III,  lOS. 
ßiiut  a.  adolevceni    II,  23  f.   (B. 

G.  Vir,  87.  in.) 
^1«.    Pinem  factrt  c  Oenit.  HI, 

10. 
ßrmui  d.  I.  BBf  den  man  licb  rer- 

Imien   kann  I,  86.  firmitsimaa 

copiae  111 ,   88. 
iSicui   veiicfa.   von  aerari*Bt  I,  0. 

p.   33. 
ßmnina  nleii ßamen  1,  Sl.p.  141. 

fiumea  flaebat  III,  37. 
fort   Begr.  n.  Unlencb.  von  fiilu' 

ruK  eiie  1,  4,  p.  18.  c.  9  esir. 
forlii   vom   HolJe  U,  2.  t.  forte* 

eiri  111,  Ol.  99. 
Fortuna  ;  denen  Einfluhlll,  68. in. 
/alio.   Tiefe  de».  111,  €9.  p.  44a 
Frage  iudirecte  I,  33.  p.  97. 
fraiidare  tlcuiit  III,  S9. 
fravi.     Sint fra»dt  II,  32.  p.  »J. 
front,     Im    lokal.  -  topograph,   S. 

Fronte  nna  1,  80.  p.  188. 
fron*  (dl.)  od,  fructutt   111,   S8. 
fructum  ferre   I,  74  extr. 
fr^aatnti  u.  framrntandi   I,  54. 

frvmenlo  od.  —  li'(  1,  SS. 
fruilra  u.  ncguirfguam  III,  93.  l. 
fugere.      Fagienle*     Terdreht    in 

lengint    1 ,  45.  fugere  nicht  re- 

fug.  1 ,  59. 
fugUivi  ah  lalta  111,  19. 
fui   n.   die   abgeleit.  Tempor*  dcc 

Bedeal.  nach  la  fieri  1,  19  extr. 

Cfr.  m,    101    (fuft  defeaxuro.) 
Futta-um     «xaet.     Oebr.    II,     24 


Galliae  eicia«    ob   äcbtt    I. 

p.   lOO. 
CalU  d.  1,  GalataelU,  4. 


Gallien   coninetudo   od.   GatHaef 

I,  ai.  111,   2.  p.  333. 
Qallogratcia  a.  Galalia  III,  4. 


L.gL,;..b,COO^IC 


530 

gmtraiim  Beer.  II,  21.  la.  in,  i1. 

Genitiv  doppelt  I,  7.  p.  39.  ill, 
29.  Genit.  ObjteU  bei  ßducia 
u.   tft»  1,  30.    Geiiit.   auetori* 

.  dl.  Subjarli  I,  3g.  p.  87.  II, 
Ifi.  p.  355.  Gmü.  bej  tue  I, 
12.  f.  Geait.  del  Gentndiv  I, 
83  In.  G«aif.  Oij.  11,  22.  in, 
an  den  lich  etwaa  findet  II,  32. 
t  Cll"li«e  tuga)  Genit.  Partiliv. 
Bbhäng.  Ton  qui  II,  34.  (levil 
■noalo»«  compldrei)  111,  4.  t, 
(«X  lervLi  elc.)  40  extr.  Genitie 
der  Vriäche  od«r  dei  GruBdei 
111,  8.  (dolorii  iTMoadi*)  GeiU' 
Uv  in  paiiiveD  Siiuie:  VibxUii 
Band«»  111,  15  eilr.  Gtn.  par- 
litiv.  fall  qviiiam  111,32.  Genil. 
iireitelhBlt  111,  23.  (omnium) 
Genil.  fualitatit  aicfat  parlilir. 
III,  33.  Grieehiiche  Endung  dei 
Gtnit.  Pltir.  11],  Sl.  ia.  ecst- 
ffr,  nicht  blofi  der  äufiern  Ei- 
geuxbaft  111,  90. 

eeHH«  dei  Praedikmta  I,  2.  p.  13, 
(interudit  H.  AnlasiB*  etc.) 

gtnu»  pugitat  1,  41,  gtnera  varia 
Bed.  11,  SO. 


BBgiBtet 


GeographUehtVetÜmKongta  dotefc 
Particip.  (eoDtibn«,  Tcalenliliut 
cic.)  111,  80.  in. 

gtrtre  rempubl.   I,  7.  f. 

Gerundium  itmirt  III,  15.  p.  3S4. 
(Sali.  Cat.  59  eitr.)  Gertind. 
ahrot.  ohn«  le  111,  40.  f.  (ad 
recipiendnm). 

Geruadivurn  nicht  Gerundium  I, 
34.  in.  111,  S5.  Gerundiv,  ob 
die  Zulun/t  beieichn.  I,  73. 
Genitiv  del  Cerum/ic*  ob  abao- 
lalf  1,  82.  in.  Eodaag  de>  Gt~ 
rnnd.  ail[  «ndui  od.  imdui  JII, 
2.  fn.  31.  Ob  xar  BeMiehn,  der 
Uäglichkeitl    111,    30  extr. 

gladiui.    Ad  gladiai  redire  111,  93. 

Gleichklang  u.  Paronomatie  II, 
17  f. 

Oraeciimui  im  Gebnach  der  Prae- 
poiitl.  II,  17.  f.  (de  anguitili 
ad  Herd,  rcl  from.) 

gralian  tegui  I,  1.  p.  S. 

^arti  leMealia  Begr.  1,  2.  t. 
gravea  concionei  II,  18.  p.  362. 
graeial  qaid  accidit  II,  3a  Van 
der  Witterung  III,  i. 

graBittiwtt  iuiicat*  Bed,  II,  32.  b. 


R 


Bahtn  Utr  I,  14.  51.  hahere  in 

pfttettaf  I,  39.  habere  eon- 
iunctutn  1,  40.  p.  118.  Aabere 
male  I,  63.  in.  habere  d.  i.  int 
Folge  biAen  ibid.  11,  31.  p.  294, 
habere  in  bonore  od.  honore  I, 
77.  III,  47.  Atibere  hanorea  II, 
21.  f.  habere  navet  adpaltat 
11,  43.  habere  ßdaeiam  111,  25. 
p.  313.  haberi  d.  i.  gellen  111, 
33.  habere  aliqueoi  Cimom  111, 
88. 
iMTfagante  I,  5?. 

Haltalm  primut    l,  46,  (. 
Hendiadge  obl   1,  40  exlr.  II,  43. 

(oRlGiuni  impErianique) 
kihenui.    In   hiberni»    od.  hertüif 

I,  48. 

hie.  Häc  te.  via,  regione  II,  3, 
fioe  idtBt  n.  iden  itoe  1,  81. 
p.  193.  hoe  u.  e«  magia  ver- 
ichied.  ron  (orId  II,  30  in. 
ktc  litnar   if,   haiui    rei   timor 

II,  aO.  p.  270.    (Tadt.  Agr.  c. 


23.  In.  qua  fnrmldine  ele.  ■•  c. 

45.    m.     noalcr    hie    dolor)     Ai'c 

Dd.  Auct  II,  28.  t.  Aae  od.  ae? 

11,  35.  p.  308.   haee  a.  hoe  vor. 

aDSgeilettt   111,    43.    in.    63.  in. 

hie  von  der  Zeit  auf  die  nächat 

verflofme  biuwels.  Ill,  ST. 
hie    d.    i.    bei    diesem   UnilMtde, 

nunmehr,  da  III,  27. 
hieini  aipTopittquabat  111,  9  extr, 
hine    lokal    od.   tenporal    I,    39, 

p.  115.  lokal  I,  82. 
kip^iDtoxolae  III,  4,  f. 
komiue*    ob    cum   deipedB   1,   5. 

p.   30.    humine»   eqtiitetqta    11, 

39.  p.  318. 
Homeeolrltulon  1,  0.  p.  37.  «.  4t 

exlr.  II,   13.  In.   III,  78.  JD. 
honritiitimi  Begr.  I,  20. 
hanor  u.  dignitat  1,  7.  p.  4a 
Aordeum  od.  ordeum  111 ,  47.   t< 
korlmri  de  rt  II,  36  extr.  Aortari 

ut  etc.  u.  blob.  CoitfnaitiV.  11, 


L.gL,.._b,COO^Ie 


über  Sprache   and   Sachen.  531 

AoitafN    und    ihn).    Formtn    111,     Bspallage   1,   TQ.    (novi   nDgioj 

80.  c.  70.  111,  17  cstr. 

huc  »U  tid  hoe  \,  50.  Ut/perbcl  I,  »i.  f.  20). 


40. 

p.  IIS. 
ibi  «llgem.   I,  42.  in. 
*rf«)R  ilU  1 ,  6.  in.  idem  ae  I,  34. 

j'fem   et    I,    33.    62.    SS.  p.  206, 

II,  20.  111,  SO.   idrm  hie  a.  gtti 
idem  verieh.  III.  00.  103. 

iieo.  V*r.  l«ct.  111,  II.p.  347. 
t^nomtatB   n.   infamia   1,   8S.  p. 

207.     i>B0D>.  nofor«  111,  74. 
ignorantia  loci  IM,  68. 
Iguviitm  Sladt  1,  12. 
ille  a.   bic  1 ,  30.  p.  02.  Itle  vom 

Grgncr    I,    44.   E9.    itmnSg  I, 
'      85.  p.  20S.  call.  II,  20.  p.  271. 

(He   bti.   SfU    Nihern   111,    II. 

f.  e.  17.  iW  — Ä(wer)  111,  110. 
iltuxit  od.  ;u:c((7  I,  33.  In, 
impeäimenta   Begr.  1,  40.  p.118, 
intfediri  ad  ieftnita^m  I,  29.  f. 
impeditut  it  prrtet-rittt^oh  reraeb. 

III,  75.  m. 

Imp*rativ  u.  Coujunltiv  111 ,  04. 
Imperator   kl*   Ehreutitcl   II,  26. 

III,  71. 
.    Imperfekt,  od.    Praaetut    t,    4. 

p.    IB.     (arbitrabatar)    Imperf, 

sacb   iVa«s.    Idit.   I,   18.  p.  Ol. 

Imperfett.    Indical.    nicbt  Conj. 

1,  30.  (debebat)  tmyerf.  abbang. 

vom    Hauptverb.   1,    40.    p.  110. 

Imperf.    Coiijunet.   nicht   Prael. 

I,  85.  p.  207.    Imperf  od.  Praes. 

bei   gtograph.   Btalimm.  tll,  34 

exlr.     Imperf.     mit     labjektlrci 

Betieh.   111,  07.  p.  436.  (Taeit. 

AgT.  e.  36.    m.    non   toleroianl) 

Imperf,    i(.    Futur.   Canjunctiv. 

111 ,     89.     Imp«ir.     lt.     Flniqp. 

111,   S3. 
«nperftus  Begr.  I,  89.  p.  204. 
imprrium   Begr.   I,   e.  p.  35.  tm- 

periam  P.  R.  Hl,  II.  f.  imperia 

d.  i.  CoHmandsotichaftca  HI,  92, 
imptlmn  ferre  111,  37.  f. 
imptieitu»    morbo    n.   a.    Stnilt. 

111,  18.  tn. 
impatiere  i»  navei  III,  14.  In. 
AnproBimi.      De     tmpcatiM     ob 

tUierl.  II,  6.  p.  237, 


impruietu.    Bed.  I,  51.  ^  143. 

imprad.  a,  itiapinam  II,  3. 
In  fehlt  in  »SS.  weg.  t*Ig.  m. 
in  Hitpali  ob  lebt  II,  18.  tn. 
i«  I«  ob  Acc.  od.  Abi,  1,  8.1. 
p.  203.  tn  leMlenliam  dtcere, 
loini  1,-1.  p.  5.  in  legib«}  Be> 
griff  von  in  lur  Beieirhn.  rinM 
hiilor.  MomenU  1,  7.  p.  41. 
111.  31.  in  hoDore  habera  I,  17. 
in  procoratione  eila  111 ,  104. 
in  aummK  peeuiiiae  d.  i.  bei  111, 
los.  in  calarailale  111,  103. 
Bei  Verbal,  eradelilai  in  lup- 
plicia  I,  76,  in  kii  voo  Beiip. 
]1I,  4S.  in  I.  t.  quod  attlnet  ad 
I,  32.  p.  98.  in  diatrtbatiT  1, 
17.  f.  in  paleitele  od.  poteita- 
teai  habere  I,  25,  p.  75.  in  con. 
■pectu«  od.  H.  II,  17.  33.  p. 
398.  inflnmine  poni  1,  40.  in. 
in  armit  □.  ihnl.  I,  43.  in 
praitenlia  1 ,  41.  In.  tn  loco 
od.  loeel  III,  30.  tn  loci«  nicht 
loci!  1.  43.  00.  (M  cufrii)  73 
exlr.  11,  35.  p.  309,  111,  SO. 

»0.  (proelia  n.  fn  proel.)  in  hfl 
D.  er  hii  1,  46.  p.  131.  1,  Ol. 
(tn  barbull)  III,  84.  {in  e^itl. 
bna}  in  hoe,   sieht  per  hoc  III, 

iaaediftcare  I,  37.  p,  84. 
inaeguare  1,  S7.  p.  84. 
inanit  a.  vgctitit   U1,  40.  t. 
incedtrt  ad.   inetiitr«  «biol.  111, 

101. 
ineidert  »ttaiti  mit  Dat.  der  Per. 

■on  111,  13. 
inciper».     AgI    iueipit   ntebl   egg. 

ptan  eit  III,  11. .p.  347, 
incitare   lei«    II,  o.  p,  337,  li, 

14.   ineilali  cur»  Begr.  n.  Cwi- 

ilrtiLt.   1,   79.   p.   1B6.  III,  49. 

93.  itttilali  iladio  III,  34. 
iacrebrtico   Form   a.   Bedenl.  IIL 

36.  p.  176. 
bide  n.  tarn  rervoehi.   I,  B0> 
Indikativ   od.  Canjuaet,   I,   8.   p. 

SO.  1 ,  84.  p.  100.  I,  8T.  In.  II, 

1.  31,  p.  305.    Indit.  In  Mitor, 
LI  2 


gL,_._b,Coo^le 


S32  Beg 

Säuen  II,  IT.  in.  fadical.  narh 
qai  II,  S9.    (qiiac  polaeiaul) 

inioinüui.Uegj.  I,  57. 

indaeere  in  domo«  il,  i.  tiulogircn 

Ili,  113. 
iniuciat   Begr.  I,  85.  p.  203. 
iaduttria   Begr.  a.  AliUil.  II ,  4. 
inäuUrit  defendere  III,  95, 
intTgmt  D,  —  ü    I,    GS.    d.    i. 

icklecht   beioSa.   III,   91. 
jn/<"">a   Ifgionum    I,   4.   p.   32. 

inji-ima  u,  ignaminia  l,  B.  p.  47. 
inftcti»  Ttbut  I,  33  extr.  111,  40, 
infrrrt  tigna  im  Allgera.  die  Of- 

feDBiT«  ergreifen  I,  74.  III^  üT. 

infeire  cenirorertiat  1 ,  80.  in- 

ftrre  morini  III ,  75.  77. 
infeita  tigita  III,  93. 
iti/inllic  ■■rsei.  od.  Partidr».  Pttf. 

PsH.   I,    II.    (velle   dimiüi)    /n- 

j!h.   Futuri   und   Pracicnt    iinch 

Verb.  pailic«iidi   I,    11.     Infinit. 

Pill,  nach  iubere  I,   37.  laKriil. 

Bit  SubjeK  dei  Salzea  1 ,  48.  p. 

137.    (.quibai  —  proclive)    c.    04. 

ia.   11,   41.   p.  331.   III,  SO.  p. 

4S7.     Infinit,    este   od.   esienif 

III,    10.    p.    855.     /j!^«.    Pffss, 

DKh  imperare  Hl,    41.     //{/{ji, 

vert.  mit  ul   III,  BS. 
infirmn»   d.  i.  zaghafi   | ,  3. 
iufregutni   Begr.  III ,   3. 
iafula«   Begi.   II,  12. 
ingratu»    a.    ■c'naBu«    verwecti*. 

III,  I.  f. 
ingrtdi  in  oratianem   I,  3.  p.   8. 

i'n  terBianem    III,    18.    caatiaia 

Bed.  III,  20. 
ingrtiittt  u.  inctttui  I,  84.  p.  SOI, 
inimiciliae  taa   400    I,  3.,  p.  15. 
initiuin  oritur   I,  35.  i'niV.  nasci- 

tur  III,    10.    isfliD   mit  Genil. 

III,  88. 
iaiictrt   od.  imialltere!     II,    10. 

p.  339. 
iniuagera   Begr.  1,4.  p.  32. 
iniuria  aktiv  od.  pmilv}  I,  7  exlr. 
Jaie/Jt.     Namen    de»,    im    AblaUv 

ohne   Pratpoglt.   III.  40.  5S. 
itutgiti  elg,    Begr.  I,   60. 
insidiae    1.    e.    locu»    iatidiamra 

111,38. 
«Biign«  Begr.  II,   G.   p.  2I7.    ia- 

tignia,  laureoe  III,  71.  intignia 

impetatorii  III,  Ufl. 
intoltii»  a.  in»olitut  11,  SG.'in. 
intolitu»  ad   lahoren  III,  85. 


tMitare  a.  inmiaert    I,  BS  citr. 

ittttare  quid  S.  i.  dringend  rtr. 

langen  III,   17. 
iatliluere  a,   caailit.    III,   B.  in. 

inilitalae  foiiae  III,  40.  f.  ia. 

»lituH  prohibere  III,  100. 
intlrutTe  aeiem  n.  tiraert   I,  43. 

p.    120.   iailrufHi  liberaliter  III, 

Gl. 


intrgtT»  u.  eonteg.  I,  35.  t. 
inter  »e   1,  II.  p.  67. 
intercedere  d.  i.  veimillelH  I,  1.  f. 


'   Zeit   I 
283. 


25.  _ 

tnlercidere  od.  iaiereed.  1,31.  in. 
inlercfuifere  conilr.  111,41.  (ab  «0} 
inieTtm  Bedenl.   I,   17. 
iattrire  eigenll.  Bedeat.  I,  SB  ezlr. 
inttrmittert  a  labore   I,  J3.  in, 
interpellare  Begr.   III,   70. 
intra  ob  acht  III,  50. 
introdaeer*  in  rep.  I,  7.  p',  40. 
ialiti  ire   ob  richtig  111,  20. 
iavadcTt   abiol.   ohne   Aceni.  Obj. 

1,  14.  Id. 
inzeaire  n.  nperirt  II,  8. 
i'nlteCeraarere  Beiir.  I,  44. 
invicem   Begr.  III,  D8. 
invUut  n.  inciiitalui  11,  4.  p.  320. 

(Utilamihm). 
invitare   Begr.  1,   74.  in. 
iavolutui   od.   evalül.   II,   II,   p, 

243. 
ijite    ini    prignant.    8.    I,    II.    io. 

Verwandt  dem  tolui  I,  38  eilr, 

Stellung   von   i'pse   ibid.   I,    56. 

Gl.   TS.  p.  IS3.  II,  10,  p.   266. 

per    ae    ipsum     II,   9.   p.   23&. 

unam    iptiui    navigitiDi   II,   22, 

p.   277,     Ipsi  von   JUenichen    Im 

Uegcn*.  der  Thiere  III,  6.  fn. 
iraaei  a.  micentere  I,  84.  p,  200. 
irrampere  oppidum  II ,   IS   estr. 

irr.  domam   III,  III. 
M  u.   iUe  I,  35.  p.  106.  il  D,  «Kl 

etc.  wecbxln  ab  I,  35.  (poblice 

iis  conceBi)  111,    38.  id  nianeris 

1,  57.     id  beliebt  lich  auf  ein. 

Gedanken    I,    81    exlr.    c.   8«. 

p.   200.  it   fehlt  vor  qni   c.  85. 

p.   203,   II,   2a  III,  iß.  .1  9B|- 

I,   86.   II,   3G.    in.   ')>   wieder. 


gL,.._b,Coo^lc 


nber  Sprache  and    Sachen. 

ktttt  nMh   Angsba  an  SaüJeHt 

od.   Objtkd   ],   30  cxir.  III,'  0.  .              ^              , 

93.   is  fehlt   im   beifinm.   Nach-  ittr  iullum  nia  weit}  1,  II  exlr. 

»alle  1I[,   23.  (nav«a  naclaa)  it  III,    70.    ilinere    nicht  in  Uia. 

wotonf  ea   aieh    beilaht  111,   3S.  II,    24.     Her  habere  I,    51.   in. 

lid  ttmput    u.  hoc  I.  III,  7».    id  111,    II.   Her  oW  Dyrrh  Hl,    13. 
gued  od.   i^yu*  III,   44.  in. 


Jaetwa  Begr.  1 ,  0.  jaehtran  fa-  juttgtrr  mit  Dativ  II ,  10  extr. 
eera  n.  Srnon,  1,  32.  p.  98.  juneft'icarrfi  in  weleta.Bed.l,  51, 
III,   112.   f.  Janiorei   Begr.  io   der  Rom.  Verf. 


jam    Badeut.   II,   33.  In.   jam  .. 
nain   III,  24.  35.  jam  jtimqve 

jubtr»   mit    laiin.    Ac(iv..Iil,  66 

extr.  ob  mtl   Dalivf  III,   9S. 
Judieii  mti  lei   eat  I,    13. 
Julia  lex  agraria   1 ,    14, 


Janiorei   Begr.  io   der 

111,   103. 
jat.    Jarii  eiaa  od.  jiiyi>  III,  97, 
jaHara»dum    n,   juramenhim     I, 

76.   p.   179. 
jKiiB  n,  miiiH  verf .  II,  12.  p.  27T. 
jtulum    incommodnm    1 ,    86.    in. 

(victi)  jBif.  iter  HI,  76. 


Stelle  111,  54. 


K: 

.  Erklär,  einer     Kürst    «Uipliaclie  Caesin  I, 


L.  d.  L  liuciui  von  den  Akackralb. 
Idr  dai  Zeieheu  dei  Nomerale 
geballen  I,  33.  p.  Tl.  (ac 
ordioi)) 

laboT  u.  dolor   verweehi.  I, 


p.   230. 
langutre  Bed.  II,  14.  p.  2S1. 
lattra  od.  tatereif  11,  0.  p.  336. 
lalerrata»  collecttr   II,  9.  p.  233. 
latilanUi  ob  GloHamf  11, 4. p. 230. 
latitttde  u.  allitttdo  in  MäS.  ver- 

weeha.  I,  61.  ia.  11,  IS.  p.  SSI. 
UHu*  inflatiuiqne  III,  79. 
ialort»  (laloTum  aadacia)  oh  ichtl 

1,  5.  p.  30. 
latro  n.  praido  II,  33. 
latut  apertuM  Begr.  III,  86.  (B.G. 

V,  3G.  in.) 
Iat«i  D.  craitui  II,  9.  p.  334. 
jaareae  tjiiigaia  Begr.  111,  71. 
ttgalio  n.  legart   von    den   Amte 

eiaei  Legaten  II,  17.  in- 


/<n>'w 


I   poilntata , 
5.  p.  30. 


lenitt*  agere  I 
UuuhcmIii»  Begr.  II,  43. 
£.Mlirt  aebr  verdorb.  I,  64.  79.  In, 
III,   ta.  p.   362.   c.   20   p.  365. 
22.  25.  32. 


44.  46 
103.  1 


S3.  5.4.    6S.  I 


Faliebe  Leia.  oft  wo- 
hmi  II,  38.  in.  (lupra  demon- 
atral.)    Leaa.    lehr   verich.   Ilt, 

II.  in. 

Itbiralittr  initructi  111,61.  liberal. 

reipondere    III,    Iü4. 
•tilere  d.  i.  oDgahinderl  II,  14.  f. 
liberi   ob   Kinder   oder  Freie?    I, 

61.  In. 
libra.    Ad  Hbram    facere    luraM 

III,  40. 

Libumae  waa  tOr  Sebiffef   III,  9. 
I>ea(  conilr.  mit  Accuiat.  n.  Datir 
der  Peiioa  111,  1.  In. 


L.gL,;..b,COO^IC 


534  Reg 

Urnen  lenpll  III,  lOS. 

Lilolit  I,  51  exte. 

lilttrat  mehrere  Sehreib.  III,  33,  Ib. 

LokalvtTkäUnntt  gehäutt  (in  aci- 

em  —  io  loeam)  III,  06. 
Iteut.    Enden   loco   Labere   I,  33. 

p.    102.    loco    argumenti   I,    07. 

p.  IGG.  laro  praedat  hab.  II,  2E. 

m.  III,  il.  locat  wiederb.  II,  41. 

In.  /ocaM  dare  Bed.  11,  0.  p.  22(1. 

lotum  aequam  dare   III,   73.   Ia~ 

eu*  im  Ailg.  Ort  u.  SLelle,  wo  elc 

II,  B.   p.  333.  ioeut  =■  Gegeud 

III,  «. 


Mmeiiiuttio  nmali$  II,  10.  p.  241. 
Magazine  aDlegen  U,  22.  p.  270. 
magniludo  aeris  I,  4.  p.  IS.  mRgD. 

flomiDii   I,  G4. 
niaguopgre  Begr.  1,  44. 
magaui.    Magni  caiui    I,  21.  in. 

Ilf,  14.  f.    «a^tmi    cBmitatttt  I, 

4g.  magno  animo  II,  31.  magna 

comilitu  Itl,  61.  In. 
male  habere  Bed.  I,  G3.  81.  p.  193. 
maießciuai  Uegr.  I,  32.  p.  TU.  II, 

ao.  p.  270. 
malle  tt  c>ie  III,  80. 
mandata  Subilant.  I,  10.  In. 
manere  (outra  man.)  III,  CO  extr. 
HHtintel   nach   dem  Winde  bangen, 

■pricbw.  il,   17  extr. 
■wniii.   Per  maoui  1,  HS.  f.  inier 

manul  11,2.'  p.  Ulä.  maaus /er- 

reae  II,  0.  manu  facta  j.  e.  git- 

ge,  globo  III,  0,  manu  lata  i.  e. 

arte  III,  .14.  manu  et  mu  111,80. 
maritimum  officium   ill,  6.    (ctr. 

Walch  an  Tacit.  Agr.  c.  14.  fama 

aucli  offieii  i.  I.  AmlifahrniTg.) 
Katenlittum   varbernchendei  Gt- 

»ttM  111,  ua.  (rege«) 
MuMtÜieBiti  I,  35, 
üfaMverhällnifa    niebt    Im    Cenit. 

■and.  per  Appoilt.  Im  Accni.  II, 

18.  p.  203.  (modioi) 
matreM  familiae  a.  familiär.  II,  4. 

p.  210. 
Mauritaaia  od.  TSaurel,  1, 0.  p,  32. 
majime    (qnaia   raax.)    1,   81.    t. 

coli.  II,  39.   worauf  ei   licb  be- 

■iAe   III,   0.   f.    maximt   teile 

III,  100.  . 

media  seiet  I,  8g.  In. 


Lot»»  eommwftit    11,  37.    (q>u 

voIqidu*  etc.) 
Unge   Abeue    vom   Hab    II,   S7. 

laagim  poitibui  III,  29.  t. 
laiigiaguitat   von   der  Zeit   I,  39. 

longinqKUt  von  der  Zeit  III,  80.  t, 
lougUM  abiol.  bei  Genitiv,  de*  Mft- 

fiel    II,    10.  in.    longae  n.  /en^c 

ibid.    p.  33S. 
leqiti  a.  cülloqui  1,  84.  p.  200. 
luclai  Begr.  II,  1. 
jurfut  gladiateriut  1,  14.  p.  36. 


meiioeri*  animuM  II,  SO.  m.   «m- 

(fiDcrif  aditu»  II(,  43. 

mefRiniHC  mit  Genit.  III,  108.  nu 

tneniM  mutti  III,  25. 

Melont/iiiie  III,  I.  p,  131.  (pne- 
aidia  legionam)  Melon.  in  Ver- 
fauaeb,   voa   Tu/X   n.  £«/i(l  IHj 

metut  ob  Stngnl.  od.  PInr.  I,  9.  li 

militet  d.  i.  peditea  I,  B4.  111,  47. 

raiHtei    verwerba.    niil     millibsM 

I,  04.  p.   1C2.  (vi  fiDBiinU  etc.) 
mille  Gebrauch   als  Appoiilion  1^ 

IS.  p.  2C3.  aille  mit  Genit.  II, 
24.  (cir.  Kloti  in  N.  Jabrbrb. 
für  Philologie  etc.  X,  4.  S.  413- 
ff.)  Kille  equil«!  nnd  eqnlluM 
III,  84. 

mittari  seq.  Infinit.  II,  13.  C. 

viinut  ellipt.  I,  HS.  in.  Mtiims  opl- 
nione  aus  II,  21.  III.  28. 

müceri  von  aDarehiacb.  Zuitaadeii 

miieratio  Begr.  I,  83-  In. 

tnUericordia  Begr.  II,   12.  E. 

miliio,    Arten    der   £nllan.  I,  86. 

wtiltere  oratioatm  I,  3.  p.  7.  ntt- 
fere  lenelum  1,  3.  in.  mitlera 
Bbaol.  I,  40.  in.   II,  30.  p.  371. 

II,  37.  call.  III,  103.  miller» 
legaloi  ■!(  etc.  111,  BO:  In.  bM~ 

1,  71,  f.    milt.  armm 


\.  I 


i  m,  I 


tnotfiui,  lUafibeil.  11,  18.  p.  263. 
medut.   Modo  od.  cuiu*  taodi  III, 

33.  In.  medi  im  Flur.  111,  00. 
motet  alqne  agfer  1,  35.  aeiet  IHP> 

(«rolta  IJl,  40.  p.  39«. 
mol/«  fattigiam  11,  10.  p.  S38. 


gL,_._b,Coo^le 


über  Sprache  und  Sachen. 


montnlvm  Bagr.  I,  21.  Id.  (nagitl 

cum)  mamButam  adferre  I,  51. 

1  momeuta  parva  li,  6.  p.  327. 
StemrB   i.  i.    in  EriDncroag  biia- 

gtn,  mit  Acc  c  Inf.  Jll,  DQ. 
momimtnta  II,  31.  p.  374. 
mara  Btgt.  1,  80.  111,  77.    nipra 

1.  e.  MDiM  monndi  11,  13.    p, 

24ö. 
ntorari  rinol.  I,  63.  t.  jimtral  od. 

truiil.  III,  4a.  moratHt  n.  coib- 

atoriit.   1,    16.    mBramttt  1,  79. 

p.  ISG. 
BMI   militarü  Begr.  a.  Audniek 

I,  66. 
motu*  fortdoM  11,  IT  tjtr. 
nover«  m  U,  17.  p.  :t60.  loco  mar. 


535 

Ifl,  T4.    moveri  btldl.   ram  Qa- 

mülh  I,  44.   m.  83.  ra. 
Kvititudo  d.  ].  MehnaU  I,  46.  11, 

33.  p.  380.   III,  43. 
multo  etiam  Begr.  111,  Ol. 
«lu/twn  ob  gUick  tatfei  1,  44,  ni 

StUMCIpl    1,    74.   ID. 

municipi'a     deren    Vetfui.    I,  6, 

p.  37. 
RUHKi    IcgalloBi*   I,    33.    mKnwa 

dare    Tod    Gladialor.   SpteL    II, 

3t.  n.  nKiw«   d.  i.  GaSty  Ga- 

tc^enk  III,  CO.  p.  435. 
MUteutut  Eigenthamlichk.  der  UB' 

■chiae  II,  1».  in. 
mvtart  Begr.  II,  10.  p.  TOO. 
Sjitilene  a.  tu  lU,  KO. 


Same  lei  lallni  Cae«.  III,  1.   Bei 
Angabe  fnn  WBidea  voLbitüdig 
ibid.  in.     , 
»amgut  Bed.  III,  84. 
napciteor  Begr.  eiliat.  I,  31.  in. 

III,  M. 
natura   fett. III,  61.  f.  natura  ob 

ütaerfla».  I,  Sl.  p.  190. 
nataraliter   innala    ob    pleoDUf. 

III,  6i. 
»avei.    Naviittt   d.  I.   in   Schiffe, 

auf  Sekiffeu  II,  21.  p.  374, 
tuteicttla  parmla  oicbt   pleoDUt. 

III,  104. 
navigium  I,  37  esfr. 
M  all  Fragparllk.  II,  12.  p,  SOS. 

II,  30.  in.  III,  71  extr. 
*t  0.  ut   I,  8  extr.    ut  am  ne  sa 

entnehmen  I,  19.  p.  63.  ne  HMh 

Verb.  Km«  ovoioiy   gebr.  I,  Jl. 

■e  a,  nt  s«  I,  85.  p.  3DG.  ae  — 

fluidem   II,  >3.  p.  303.  ne  nacli 

factum  eil  III,  37.  m.   ne  piO' 

kibitir.  III,  Gl.  »e  nach  impera- 

tU  III,  SO. 
KM  —  nequt  I,   50.  it«c  moh  ob 

fflr  Caeiara  Styl   paiiend  I,  GO, 

nee  auf  dai  Verb,   n  bnlehen 

1,    70,    estr,     nee  eero    verieh, 

von  ne^ufi  K.  111,  87. 
ttacMis  mit  InBD.  Pagi.  III,  GG.  t. 
»eeettario  Begr.  I,  04.  70.  nec^i- 

MoHo  tagt  III,  4<l.  [.  e.  78.  d.  i, 

wider  Willen    HI,  107. 
nectttariut    Begr.    I,    SC.    p.    10. 

neeeuariart  voaetut  obpleonwt. 


I,   40.   p.  118,  neeeltarium   ett 

ttrnlrt  HI,  II.  in.  non  tueettar. 

Begr.    111,  DO.   Mtetnarii  weit 

ni,  109. 
ntetuitat  a.  neetnititio  1, 8.  p.  44> 
neeetiilado     Begr.    erklärt    I,   4. 

p.  10.  meeettUmdinet  Begni  Ulg 

106. 
atgare  Begr.  I,  3.  p.  10^ 
negoliari  Begi.  111,  102. 
nemo  unui  in  doppelt.  Bedent.  III, 

J  B.  in.  aemo  deii.  SteU,  III,  30. 

p.  SÖS. 
tuque  a.  n*c  I,  II.  p.  50.  p.  321. 

neque  vero   mit    bei.  Nachdiock 

1,  24.  f.  iieque  d,  1.  neqas  ta-nen 

I,  43.  f.  II,  17.  44.  III,  T5.  83, 
f.  neqne  dum  I,  38.  p.  151.  »• 
gae  wiederholt  1,  76.  m.  ««9»« 
od.  alguet  III,  lt.  in.  Megue  ob 
ne  —  guidenl  III,  28.  negue  — 
et  III,  GO.  !■.  negue  —  ga«  III, 
74.  f.  negne  —  ntgae  Eigen- 
Ihamlichlr.  III,  lOO.  mefu«  —  *ec 

II,  41.  p.  321. 
ntquidguam,  fisatra  «fe.  I,  1  extr. 

coli.  III,  03. 
neu  verwecki.  mit  nee  I,  64.  p,  161, 

ttt»  —  neu   Bed.  I,  76. 
Neugier  Begr.  tnnichileben  II,  12. 

p.  34S.  (mililei  ad  itadium  etc.) 
titvirum    dei   Adjektiv*    at.  Sub- 

atant.  III,  Bl,  JOS.  (pai  decllve. 

Keutr.  nicht  ala  Adverb.  111,61) 


<n> 


m) 


iuA»IAanunr«ruaiI,p.  7.48.Ili43. 


L.gL,;..b,COO^Ie 


Register 


mikilo  mhuu  lamtti  »b  ^connt, 

111,  18. 
R»*  —  NW  Gebr.  III,  87. 
Ulli  aliiDl.  I,  4S.  f.  III,  49. 
N>«  a.  nivet  in  ontench.  I,  48.  In. 
aaRM  D.  fama  11,  33.  f.   ■uni'»« 

tupUmtnH    III,   4.    Kantint   van 

Verbrechen  n.    KlBgen    111,    21. 

nomine  fii0  III,  S?.  nomen  darf 

d.  i.  »ich  >nr  ADwerbung  meld» 

111,  110. 
Komina  propria   Aul   überall    in 

USS.  veranitBltet  I,  15.  16.  in. 

coli.    la.    in.   II,    18.    in.    Stell. 

der  Naminapropr.  II,  33.  p.303. 

NOH.  prapr.  verwechi.  III,  II.  in. 
üominatiti   abt»luli   ohne    ett  I, 

60.  p.  154.  Somimat.  od.  Accul. 

im  Prädikate   I,  70.   (exceliiiii- 

nni)    A'sn.   aAioJ.   obT    111,  1». 

p.  363.    Naminat.  mit  Inflnit.   ob 

laiiiliK  III,  BG.     , 

«Off  —  nequt  —  ntqtu  I,  TO.  m. 

Stell,   dee   nom    I,   81.   p.   191. 

non  u.  hmd  III,  85. 
»otmullM  Begr.  I,  40.  p.  132.  III, 

07   eitr. 


RofiM  Begr.  1,  74.  in.  (ofr.  Taett. 


AgT.  41.  In.   exlranel  Ignotlqae) 

KSK  tqnitet  III,  71. 
nontat  reram  Befr.  III,  10. 
KMKi  Begr.  II,  33.  p.  29D.  navA- 

limutn  BKnien  II,  43  exlr.  noea» 

tabulae  111,  1.   p.  330. 
nuiatat   nmnib.  rebai  I,  7.  p.  41v 
nullui    Begr.    11,  3.    in.    nulla  ret 

Teracb.  VOD  m'Ai/  II,  C.  in.  mtllo 

n.  hnW  I,  7.  in.  ([.  naitiat  utta 

III,  45.  ti'sfl  »Ua  II,  SS.  f.  null* 

nttionB  i.  i.  ohne  alle  et«.   HI, 

02.   lai. 
JimwieraHa  gtHeua  H,  18.  p.  »3. 

Deren  Stellung  HI,  4.  in.  99. 

llinH<rut  i.  c.  /sc«  II,  44.  mmera 
bei  Zfthlwdrt.   abiol.   III,  4.  03. 

Jiflteru»  dei  Prädikati ,  wonach 
er  eich  richtet  I,  1.  p.  13.  Nw 
■terio  riehtet  eich  nach  dem  Ap- 
poiäo  II,  IQ. f.  <CarmoDeBiel  etc.) 

nunc  oere  I,  84.  p.  201. 

nuiieiatur  mit  folg.   Inflnit.  I,  73. 

nuno'k«  ab  reget  II,  30.  f.  mn- 
eiV  mtfBt^  III,  101. 

nunrapare  voia  I,  G.  p.  3<l. 

»uper  Maxime  ob  lür  naperWnMf 
III,  9.  f. 

MMtrtViiti  Begr.  III,  lOT. 


0. 


Obfendere  per  Enpbemlimnm  i.  q. 

detrimenlnm  aeeipele  III,  8.  in. 

efr.  c.   7'2.  f. 
ohfentio  Begr.  III,  47.  in.  60. 
Objekt  D.  Subjekt  ein  u.  daiielbe 

in  Haupt- a.  Nebenialien  I,  36. 

p.  109.  (qaibDi  effectii  etc.)  Ob- 
jekt awetmal  genannt  I,  36.  ibid. 
ohiictTt  abiol.  III,  88. 
obteero  Gebr.  Hl,  64.  f. 
obtUer«   Begr.    I,  G4.   in.  obtettt 

ammibul  reb.   I,  84.  in. 
obttringi  u.  obtigmri   religlone  I, 

II.  p.  51. 
obttruere  ptrtai  III,  54. 
obtegere  Begr.  III,  54. 
obtiner*  m.  teuere  I,  30.  abUm.  reu 

I,  72.  oblbt.  proBlMctain   I,  85. 

p.  206.  ereriHtum  ibid.   p.  207. 

obUn.  rem  HI,  111. 
«(venire   Bedent.  Tench.  von  ob- 

tingere  I,  6.  p.  34. 
«ecatio  et  btuefieitHH  fortonae  Bed. 


I,  40  exlr.   eeea»,  tempori*  111, 

79.  in. 
occupatio  Kegr.  III,  22.  f.  III,  I08. 
oecupatui  an  re   Begr.   I,  38.  III, 

55  eatr.  ixcupatu»  aceepto  TnU 

nere  III,  100. 
occurrere  im  feindl.  S.I,40.  p.  118. 
oeulü  omnium  I,  67.  t. 
edium  =     Untfiilcn 


II,  : 


.  f. 


über   etwai 


oj^cia  ioter  >e  parlirl  I,  38.  !a. 
omnt'no  Begr.  II,  13.  p.  247.   om- 

fli'ao  od.  omninm   itl,  69  eilr. 
omni«  ager  Fieeuut  1,  15.  omm- 

bat  rebu»  1,  36.    p.  78.    ooutib. 

eopiit  1,  41.  IB.    oKm'a   Comitis 

III,  2.  In.  emiiis  u.  Iota  I,   38. 

p.   1)3.   ontiie  ataiol.   Aoe   oinns 

1,  41.  f.  emaii  naehgei.   II,  10. 

p.  311.   osiiiei   d.  i.   Unter  111, 

lll>m. 
ONeri  ei*«  I,  S2.  p.  lOO. 


gL,_._b,Cooglc 


ober  Sprache   and    Sachen. 


537 


Optra  («e)  « 


IC  lüedia  III,  67,  f. 

allcni  lil,  Ol. 

opera.  OpeTihni  ■nletra  I,  31  exlr. 

Opera  d.  1.  Werke  der  BsuliBDit 

III,  III.  in. 

opurtere   mit    [nHnit.   AellT,   oder 


Pbh 


.  III,  ■ 


oppiium  oh  beiiii(agtn]lll,  16.  In« 
opponert  te  B«d,  III,  30.  ia. 
epprimere  Begr.  III,  S7. 
orarc  alqne   obtecrart   nicht  dk- 

gikehrt  I,  22.  II,  43.    »rare  m 

poitulare  I,   33.  p.  90. 
«ratio  Tteta  geht  Ober  inobliqaol, 

7,p.42.  (quaram rer. nihlLbclnDi) 


ordo    lenaloritu    Begr.    I,   3.    In. 

erdlnet    beim   Avancement  I,  3. 

p.    14.     VTtla   i.  i.    CentuHe   I, 

13  coli.   II,  41.    p.  322.  ordinti 

inferioret    I,    46.    t.    111,    S3.  f. 

errlo  luperior  lli,  74.  f. 
ornaraenta  =  Kanstwerke  II,  18. 

p.  202. 
ot  aivtrtum   III,  OS. 
sifenrfere  Begr.  I,  6.  in.    otlende- 

hatvr  mit   Nominal,   n.   Infinit. 

III,   lOfi. 


Vatnt  n.  prope  T,  41.  In.  III,  S«. 

pvUtm  ai.  inpalam%  II,S6.p.3ll. 
palam  n.  dam  III,  1B4. 

paludalut  Begr.  I,  6.  p.  80. 

panicum  Saebe  n.'  Begr.  II,  32. 

|Mr  cirtamt»  Bed.  I,  äl.  p.  143. 
.  parare  od.  paeart  1,  39.  m.  parat 
perfietre  I,  83.  f. 

parsd»  nil  dreltaeker  Conitrokt, 
I,  7.  f.  call.  c.  20.  abiDl.  ], 
JI.  t 

parere  u.  parare  111,  09. 

pariler  ob  für  limalf   III,  Sa. 

faronemaiit  II,  17.  t. 

parun  oS.  quarum  >  I,  36.  p.  108, 

pari  od.  portttt  inlerior  III,  39. 
partra  part  QOcUi  III,  41.  par- 
len  alijaam  n.  parle  aligua  I, 
Ol,  in  parte  od.  a  parte  Caeia> 
ritt  Bed.  III,  IIX  partei  i.  i. 
die  Rolle  1,  17.  m.  coli.  1,  SS. 
Jb.  KlMien  n.  Parteien  ibid. 
p.  303. 

Parthiii  Name  III,  II. 

particept  Begr.  III,  GO.  t. 

Particip.  Perftct.  Pau.  Teriob. 
Tom  InBntt.  I,  8.  p.  44.  1,  29. 
in.  I,  80.  p.  ISS.  II,  31.  p-  2S7.- 
Particip,  wisderbolt  I,  Ss  extr. 
Parti cipialconilrukl.  I,  30.  p.  100. 
-{qaibBf  effeclil  etc.)  Partieip. 
Prara.  leniu  Imperf,  II,  32. 
p.  BOe.  ( adventeni )  Particip. 
im  NomlnatiT  beietcbti.  ein  Caa- 
lafterkallo.  Hl,  I.  f.  10.  t.  (ob- 
tcetoi)  ein  Coneeiiivverii.  III, 
94.  Parkcipia  beförd.  die  Con- 
ciuniUt  III,  70,  (pnlinm  tof  ere) 


parva*    mat  die  Zeil   belogen  111, 


e.  37.) 

patfit  palatit  Sachen.  Bed.  111,08. 

Paiiiie  n.  active  Form  der  Ver- 
hör, oft  verwechi.  I,  9.  '(ditnit- 
tiint)  1,  32.  p.  08.  (permitceri) 
Hl,  2.  p.  333.  Pasiip  od.  Jelivf 
(auperare)  III,  30.    Beide  Form. 


oft  V 


..  I,( 


r.  I,» 


,103. 


(male  haheri)  III,  «2.  Paitira 
Iq  reSexiver  Bed.  II,  22.  (aie- 
binlur)  c.  40.  (addit«)  Pat- 
liv.  Particip.  per/.  Id  medial. 
Bedeut.  1,  9S.  in. 

patefactre  u.  aptrire  III,  31.  f. 

patere  Begr.  I,  32.  in. 

pati   eonalr.  I,  50.  II,  13.  p.  240. 

patient  a'.  paltni  111,  96, 

patranut  über  ganie  ätaalca  1,  35. 
p.  100. 

paaeii  anlt  diebut  Stell,  der  Wor- 
te 1,  34. 

paulliiptr  n.  ülinl.  Formen  III, 
C7.  (. 

pauilulum  in  adjeltiv.  Bedent.  1,78. 

paullum  nnd  pauUalam  111,  10. 
p.  34S. 

pteuaia  magna  I,  4.  p.  IS, 

pieuniaria  ten  III,  30. 

peeiu  Begr.  I,  4s.  p.  137.  ;i«cui 

ob  Üchtf   111,  47.  f. 
ptllii.    Sok  pellibui   hlemare  111,- 

13  extr. 
ptr  Utal:  ptr  oram  III,  34  cxir. 


L:,gL,;..b,COO^Ie 


Register 


per  catUllalll,  BS.  per  Ton  dar 
Zeit:  per  üdaiim  II,  33.  p.  300. 
per  coRtumeliai»  gewSknliehB 
titrutt.  I,  U.  p.  47,  per  «  d.  i. 
allein  I,  31.  p:  ICD.  II,  9.  p.  335. 
per   lUT   Umichrcib.   de)   Ablat, 

II,  13.   30.   35.  f.   111,   10.   32. 
j                      per  caDi*.  III,  34.  per  mare  III, 

^  63.   per  Dee«   Sekwarforn.  111^ 

lOS. 
ptragtre  eoniDlatatn  1,  II.  m. 
Pirftetum    oiclil  Ptciq.  Parf.  III, 

4.   f. 
ptrfuga  od.  tfantfuga  II,  38. 
ptriclitan  fartunam  Bed.  I,  73. 
periculum  tuum  d.  i.  wie  viel  et 

wage   I,    13.    periealum   ela$§i» 

III,  37.  (.  . 
ptrmantre  Begr.  I,  60. 
ptrmotai  d.  !.  ufgebiacht  II,  II, 

14.  coli.  11,   3S.  in. 

ferpetuum  lempai  Begr.  III,  90. 

peracriberi  d,  i.  lu  Fratocoll  brin- 
gen I,  5.  p.  3S.  d.  1.  MmatäDdl, 
Toliitänd.  ichreiben  I,  53. 

ptTttqtii  inimieiliat  Begr.  III,  83. 

ptTiecerare  tait  Infinitiv  I,  72.  f. 
coli.  e.  83.  f.  {parat  perGceie) 
111,  14. 

ptrtintre  aä  locuu  1,  38.  (,  Ilf, 

49.  m. 
perveaire  i.  e.  perlinere   ad  aliq. 

I,  2G.    p.  70.  perven.  ad  despe- 

rationem   II,  42.    in  palettaiem 

III,  10.  p.  344. 
pet.  P<rfiAuid.i.inFaf*elI,2l.f. 
peitiltHlia  u.  petita  II,  23. 
pelere  atqae  orare  1,  IT. 
Petreiu*  od.  Pompei.  II,  18.  In. 
phatangat  i.  I.  Walzen  II,  10.  f. 
FAarot  n.  Pkaraa  III,  1 12. 
pi^nut  Begr.  n.  graminat,  Fora  I, 

39.  (. 
pilae  BegT,  II,  IS. 
placert  Begr.  III,  lO.  f.  (Sali.  lag. 

G4,  2.)  phtcet  mit  liiAail.  HI,  SS. 
planitiet  u.  planicia  1,  43, 
plenut  abaal.  II,  25.  mit  Genlt.  11, 

41  exir. 
Pleonatmn»  icheinb.  I.  70.  (dean- 

per  Ac.^  11,20.  p.  270.  (domoBl 

ad  le)  II,  43i   (e^Feriter  advo- 

latnnin)  III,  S2.  p.  S8S.   (ple- 

rnmqne  coMinevit) 
pXtrique    Bed.    III,    fli.    plerign« 

nicht  pteraegtce  III,  87. 

Pltmt  der  Nmitnaa  ahatruit,  I, 


0.  f.  (metnt  —  toUalui)  I,  Ol. 

p.  85.    (aditm)    11,  31.   p.  294. 

/Vur.  iolgt   aof   Singut.     I,    87. 

p^2IU.  ^qaae  liql  ele.)  Plural 

nach  nUrqut  111,  30.  Plural  4er 

Lüadernamen,  wdI  III,  73. 
plurei  od.  equitett  1,  TS.  in. 
Pbuqvamperfect.    wefnbalb   1,  44 

extr.  111,  3Q.  PUtguamperf.  od. 

Imperf.  1,  tiS  exIr.  Piaig.  oder 

Per/.  H,  8.  Flniq.  in  b;pothet. 

Satien  itatt  Ptr/.  II,  2U.  p.  209. 

Kmig.   in  welcher  Bed.    11,  27. 

Pluig.   tl.   Per/.    Verb.   III,   80. 

Plutf.  u.   Imperf,   in   Conditio- 

■aliati.  III,  III. 
pluteui  Begr.  1,25.  f.  II,».  p.  232. 
polHceri  ob  ^astir.  II,  21,  in, 
ponda  Gebr.  n.  Strafct.  II,  18. 
ponere    tob   Trappen    abwi.   111, 

3«.  Ton   Einiela.  III,  «2,  04, 
ponlonei  Begr.  III,  29. 
ptrtttTt  D.  c^rr«  II,  33. 
porfteui  BegT.  II,  2, 
fOfie  d.  i.  IM  Stairde  teffit,  wenn 

■ie  wollten   1,  63.   biiwail.   inl 

Seieichn.    der  MögUcbk.   III,  8. 
.  pme  tpermbal  III,  30.  ob  wrg- 

■nlMi.  111,  43.  poase  abaol.  ahne 

InGnil.  in  der  Form.  guaUa  po- 

tuit  od.  debait  II),  11t.  p,  505. 
peuet$ioaei  n.  re«  111,  1.  p,  330, 

call  B.  G.  1,  44. 
poit  pauUo  bei  Caei.  leiten  1,  30. 
pottta  d.  i.  leitdem  l',  77  CxIr. 
potterUat  Begr.  1,  13. 
pailguam  mit  Imperfekt  III,  58.  L 
petlülare,  Rei  paaiulat  n.  Aehnl, 

II,  40.  paitulare  ciiminia  III,  83, 
potttlaltm   tut  facere   III,   I.   t. 

pottttatiai.potttlateiat  1,20,  f,     * 

praeber«  a.  dare  \,  49. 

praeeepta  d.  i,  edicta  \l\,  32. 

praecipere  optnione  III,  87.  pro«- 
oipere  Bed.  III,  31. 

praecipitare  vom  Wetter  ■.  Jah- 
ren, lli,  25.  in. 

praiia   Begr.  II,  13.  p,  247. 

praedicare   Begr,  1,  33,  p.  08,  III, 

loe, 

Praedikal  Stellong  de)i,  bei  meb- 
rem  Sabjeklen  1,  40.  (praebebat 
et  Iota)  Beiog.  anf  dai  letzte 
finbj.  III,  63.  (qaaepertlBcbant) 
Praedihat  wechielt  Jn  der  Stell. 

III,  71.  (Tel  faliae)  PrmedaMt 
feUüi«  doreh   Patfidp,  UI,  VI, 


gL,_._b,Coo^le 


UTiei'  Sprache   und   Sachen. 


pra»it  V.  latro  II,  3S.  pratdiuum 

teil.  ibid. 
pra«etif  abiol.  JII,  13.  in.  III,  18. 
J'ratfectut  Hep-.  II,  38. 
praeferrt  opinionem  1,  47.  in. 
yraefrangert  o.  ptr/ringer«  11, 0. 

p.   3-27. 
praeiadicium  Begr.  II,  33.  p.  397. 
praemiü  alque  ariwtt   Bed.  I,  3. 

p.  14.  pra«ini<i  u.  AunoreM  vertcb. 

II,  31.  p.  275.  III,  83.   , 
fraemiltere  Begr.  I,  37.  p.  III. 
pratmunire  «.  tMloge   Verb.  IH, 

58.,  in. 
praeoeeupere    von    dini   GemSthe 

II,  IT.  ID.  It,  34.  C.  praeaecup. 
n.  praitipert  111,  13.  b. 

praeparart  rem  IraDienUr.  III, 
84.  in. 

praepnttrt  abaol.  III,  80. 

Pratpetitionen  mit  Sabilint.  verb, 
lt.  GcHlliT.  I,  60.  f.  (rainoribtii 
de  Biixil.)  /^arpoiHt.  abiol.  I, 
76.  p.  180.  (crnilelitM  i's  buf- 
pliclo)    II,   2,  in.  c.  17.  p.  260. 

III,  2.  f.  e.  10.  p.  345.  e.  13.  f. 
Praepasitt.  nickt  wiederh.  111, 
78.  Praepositt.  ahiolal,  nbne 
VerbalhegT.  III,  113.  Praepositt. 
IQT  Uiii»chreib.  ton  Adjelliv  -  n. 
AdTcTbiaibcgr.  II,  14.  in.  Prae- 
potilt.  ob  zireC  ant  eiDander  folg. 
II,  35.   p.  309. 

praeripere  ud.  praeeipere  III,  1.  f. 

praetcriptio  d.  1.  eauiia,  praeter- 
fo*  III,  33. 

Praettni  u.  Imperf,  ConiaDCtir. 
RHch  PracL  biliar,  wie  Teriebia- 
den  1,  21.  p.  07.  (ut  conlingaut) 
1,40.  p.  119.  [an  poHel)  II,  10, 
p.  240.  Prae».  a.  Perfekt.  Verb, 
1,  41.  p.  131.  (conititjt)  I,  65. 
fintlrDil)  Praei.  od.  Perfekt.  I, 
84.  p.  300.  II,  36.  Praet.  ia 
der  Beicbreib.  II,  10.  p.  338. 
Praet.  Conj.  uicbl  Imperfett. 
nach  gu9il  II,  31.  p.  305.  Praet, 
Particip.  im  Sinoe  dei  I>«perf. 
H,  33.  p.  300,  Praet.  od.  /«. 
'  per/.  III,  8.  f.  (eieababat)  Prae*. 
bei  Angabe  der  Geielie  III,  30 
«xtr.  bei  numer,  Angabe  der 
Legionen  111,  88.  Fraei.  oder 
Fular.  111.  53.  t.  94. 


S39 

etaria  III,  73.  p.  446.  pnutenlem 
etie  D.  adelte  I,  2.  p.  7. 

fraetenlia.  In  praeient.  I,  fi.  p.  3S. 
u.  lynon.  I,  43. 

fraetidium.     In  praetidio  habere 

I,  15.  mit  Dativ  der  S«eh«  oder 
.  Penon  1,   40.   85.    p.   205.   III, 

36.  88.  praetid,  od.  tabiid.  I, 
43  extr.  praetid.  legioHuM  me- 
tonym.  111,  1.  p.  331.  praetidio 
dueere  III,  7.  praetid.  d.  i,  Gar- 
niion  III,  38.  praetidia  d.  i. 
feile  Pankte  III,  45.  praetidio 
relietil  ob  Dativ,  od.  Ablat  III, 
78.  09.  intra  praeiid.  III,  83. 

praettare  pericalmm   Bed.  111,  17. 

prifulo  eitf  Red.  II,  16.  in, 

praeitolari  Begr.  u.  Strulil.  II,  23. 

praeterire  bei  Abiitnunimg  I,  6, 

p.   34. 
praelerila  eßieia  Begr.  III,  60. 
praetervehi  Dyrrkachium   wie  in 

nehm.  III,  36. 
prael»r   im   weitern   Sinne  I,  13, 

praetoret  oder  praetoriit    I,    6. 

p.  3S.   praetor  TAetiaUaa  Ulto- 

riicb  erkl.  Ili,  80. 
praetoria  vohoTt  1,  75. 
praetoriKlK  Brgr,  I,  76, 
prekentio  u,  presiio  II,  0.  p.  3S0. 
premi  pabutalione  1,  78.  in. 
pridem  Bed.  I,  85.  p.  305. 
primi  pitui  Begr..  1,  13.  f. 
primum   oft   aliein ,    ohne   deinde, 

latattc.  1,  S4.  ob  acht?  I.  59,  in. 
primui  d.  i.  praeeipuHt  I,  S.  p.  47. 

d.  i.  der  vordtrat«  I,  13.  m.  d.  1. 

der  itächtte  ],  IS.  p.  61,  prima 

■c.  ^ora  1,  20.  in.  priitto  vetpere 

II,  43.  pnnto   adventu  111,  33. 
priaeepi  n.  primut  I,  63-  IH,  13. 

p.   S9l.  prineept  prior,    ein  mi> 

litar.  t^rad  111,  64. 
prier  nicht  priitt   I,  66.  '83  exlr. 

(cfr.  Roth  in  Tae.  Agr.  pag.  3. 

N.  5. 
pritlinvr  Begr.  I,  74,  f. 
priutquam   mit  CoDJanlltv  I,  39. 

III,  86,  priutq.  n.  anteq.  I, 
41.  r. 

pritatitm   eontiliutn   Begi,   Ij   fl, 

p.  34.  coli,  111,  14. 
pra  eattello  i.  a.   toea  eaafelli  11, 

8.  pro  «mieo  III,  109.   pro  luo 

pericnlo  III,  110, 
probare  i.  i,  ritblicb  <nden  I,  39. 

probare  operam  Bed.  I,  57  estr. 


gL,_._b,Coo^le 


S40 


Register 


I  ■  quo  1,  73.  probara 
ttm  a.  approb.  II,  38. 

fToelive  eit  CohiIt.  □,  Begr.  1, 18. 
p,  137. 

procurare  Begr.  II,  18. 

preeurrere  u.  prateurr,  1,  48. 

prodirt   Tou  Sprtctaenden  111,  i&. 

proditio  oppidi  wiet   III,  *il. 

proiartrt  ad  fornm  I,  14.  p.  SS, 
pToduei  ob  verlockt  werden  f 
III,  101. 

proferrt  i.  t.  6ffent1,  jonügen, 
von  Tealamentcn  III,  106.  pro- 
ftrre  In  guii  elgeall.  Bed.  I, 
81.  p.  192. 

prefieeri  n.  prrfle.  Terwcclu.  I, 
21.  jirciÄc.  eOMlr.  III,  75.  f. 

proßcitci  ad  iter  I,  09. 

profugert  n.  pcrfng.  II,  33.  f, 

profundtre  le  III,  03. 

progrtdi  abiol.  von  EioTcla.  I, 
7S  e»tr. 

proktbert  dreifacb  ttrnirt  II,  14. 
p.  3äl.  prohibere  a  coDtanieliii 
I,  23. 

proinde  ae  III,  60.  f.  proinde  u. 
perinde  III,  I.  f. 

praiieere  B«gr.  II,  32.  p.  298. 

promitUre  BMt  ]  lUalJiel  Caei.  11, 
20.  p.  271. 

pTomulgare  Ktgr,  II,  2S.  L 

jironutuum  Begr.  III,  32  extr, 

ä'ronomtn  demoasIraliF.  nach  re~ 
Iahe.  I,  7.  p.  42.  (cdjdi  iiD)]»' 
ralorit  etc.)  c.  15.  in.  e.  fiO.  in. 
iVonom.  geoer-  («»(r.  Im  Collelc- 
liviinne  nach  ffroSi.  Summen  1, 
23,  (qood  «aveifFBl)  Pronom. 
demaittt.  in  HpUatxe  fehlt,  in 
welch.  Falle]  I,  CO.  p.  154.  (con- 
quiiitls  iumentii)  frenom.  fehlt 
im  Nacbnlxe,  »D  wiederhol,  ang 
dem  vorig.  III,  67.  in.  Pronom. 
relat.  woraat  /n  beziehen  I,  60. 
f.  Pronom.  dem.  heim  Infiriitiv- 
■alze  I,  71.   Prottomm,   vielfach 


«•rdorb.  i,  74.  ta.  iVoMem,  '^b- 
jetU  fehlt  oR  II,  20.  p.  2W. 
Pronem,  pouetli'n.  it.  pertonal. 

II,  40.  in.  Prouamina  peitnt. 
bei  Zahlbegr.   in  gleichem  Caiu 

III,  28.  53.  GO.  104. 
pronuneiare  aenlenliani  1, 3.  p.  10. 

vom  Vortrage   II,  12  extr.  pre- 
BUBC,  n,  denuBc.   II;  26  exlr. 
propt  lait  Aecnaal.  III,  13.   propt 
iam  od.  prepriam!    III,  70. 

propelleTf  crate»  B«d.  111,  4ß, 
proptrart  ul  ete.  H,  20.  properarr 

mit  iDho.  III,  33. 
propenere  abiol.   III,   70.   prepo- 

itere  edictnm  HI,  102. 
proprattor   od.  pro  pratloref  I, 

6.  p.  33.- 
propriut   i.  i.  anaichltefilich ,  bff- 

londert   I,  40.  p.  117.  prapriM» 

tH»  III,  20.  m, 
propttr   von   mural.   ReweggrSnd. 

II,  35.  f.  rerich,  prae  a.  ex  ibid. 
propvgnare  Begr.  HI,  4S. 
prortut  Bed.  11,  II. 
prorutre  munitiontt  III,  68.  69. 
prerumpere  u.  proripert  1,  80.  ni. 
proiequi  Hegr.  II,  44.  111,  Ol. 
protecta  edera  tabernacala  III,  OG. 
prottrert  nnd  pracuicare   II,   41, 

p.  322. 
profi'nui  Begr.  u.  Ableil.  I,  30.  in, 
proventu*  Hegr.  II,  3S.  p.  315. 
pro*idere  ite  re  fruDieotar.  III,  34. 

ab«ol.  42. 
providtre   and  pratvidtre   II,   0. 

p.  227. 
protineia   von   Kl.  Alien   III,  31. 
profijitiae  contalaTii   n.   praefo- 

riae  I,  0.   p.  33.  * 

proximu»  &.  i.   der  näcbi [folgen de 

1,  Sl.  p.  103.  mit  Patie.  II,  1.  In. 
pubHtut.    In  pablicunt  conferre  I, 

30.    p.   ■-- 


QuX  adreiblal  II,  1.  in.  mit  Be- 
zug anf  heut  in,  23.  «3. 

innerere  Bedent.  I,  OT. 

guaetlui  habtrt  III,  60.  in. 

quam  od.  ijuimt  nach  poilea  11,  17. 
qaaTB  beim  Poeiliv  I,  55.  in. 
beim  Soperl.  I,  Sl.  f. 


guanqunm   eolhallen   Im   Particlpi 

II,  IG.  f. 
qiiiialut.    Qnania  dehuit  —  potait 


gualer 

qn«  ob  überfl.  1,  17.  wiederholt  I, 
32,   qae  bei  icbnetler  Autainan- 


L.gL,...b,COO^Ie 


über  Sprache  und  Sacheo. 


dcrfulfe  I,  3ß  extr.  II,  4.  p.  230. 
.  II,  18.  f.  gue  BD  PrMpaiitl.  an- 
geh.  II,  0,  I,  gue  nach  Negalio- 
iien  «IidI.  dem  led  puliai  I,  74. 
p.  1TB.  III,  Bl.  gue  obt  II,  38. 
r.  III,  75.  gaa  a.  et  vttb.  III, 
36.   lOQ. 

qaeri  rem  a.  dt  r«  I,  7.  p.  40. 
1,  75. 

gui  mit  Conjunltiv ,  verieh.  von 
■ad.  FiaaUitten  I,  3  extr.  II, 
16.  III,  TS.  30.  107.  mit  ladikaU 

.  Ol.  Coujenlt.  I,  30.  mit  Jndikat. 
i,  4.  p.  31.  c.  a.  p.  28.  c.  18. 
III,  70.  in.  caia»  rei  cbumb  ob 
auf  da)  vorhergehende  od.  folg. 
r,  8.  gui  richtet  aicb  in  Genere, 
fiaai.  n.  Cas.  nach  d.  folg.  Prä»- 
dittxUtabitiite  I,  18.  in.  lli,  20. 
f.  c.  29.  f.  c  03.  p.  43U.  gui 
ohne  I«  III,  83.  gai  oi.  Jii  gaif 
I,  70.  p.  180.  gui  pud-ir  sl.  eu- 
iul  rei  pnd.  III,  60.  gui  mit  /s- 
^»ffiV.  Halt  CoRjURil-fia  in  Ne- 
lienaälzen  1,  2G.  p.  7D.  ^aiie  u. 
9HE  verwechi.  1,  68.  gua»  od. 
guB  II,  0.  (..  X35.  quoll  all  Re- 
lativ |iron.  bezogen  aiif,du  Letvte 
',  05  cxir.   III,   O'J.   (qiiu 


k)  c 


1  II, 


35.    p.  SOS.    gaad  übi 

II,  10.  in.  c.  Bl.  III.  GS.  f,  gund 
bet.  aich  auf  ein.  IJedauken  lll, 
S3.    gua    bei  Comparat.  I,  G2.  t. 

III,  43.  gai  ob  adjekliv.  od.  lob- 
itanliv.  tu  nehm.  II(,  'JU.  («uiui 
Bniwi)  vi  f.-guii  I,  84.  f.  {li 
gui  elc.)    II,    24.    gaod    roiiorii 

.  II(,  87.  gui  adJeUirlKb:  fama 
guam  douuimai  IlI,  SO.  gtU  n. 
guali»  fehlt  in  Panlleliati.  II, 
4.  p.  221).  II,  Sü.  in.  gui  ob  ID 
ulederhoL  111,  103. 

quieiiNgiie  mit  .Ronjunttiv  I,  33. 
p.  102.  I,  75.  III,  13.  102. 

quidam  Stell,  d.  Hed.  II,  3s.  mit 
Genitiv  dei  Ganten  11^  22.  f. 


541 

qttidrm  certe  II.    77.    qiüdem   In 

cigeatl.  Bed.  III,  56. 
quin    Bedenl.   1,   7S  extjr.   II,   19. 

lil,  81. 
Quiaclilial  ed.   Quint.  II,  28. 
guit.     Qui   a.  guia    1,    81.  f.    quid 
,     guilgue   1,   87.   in.    qui  II,   32. 

p.  299.  gaid  mililum  III,  2D. 
■  guid  prspotiU  III,  84.  gttid  ßert 

velit  Gebr.  UI,  »2. 
gaitguata  oinniito  III,  09  extr. 
quiiqut  mit  Siogul.  u,  Plur.Ill,  37. 
quitquu.  Quiäquiä  mit  Conjunktiv 

II,  30. 

quo  Adverb.   1,  49  extr.   anf  ein. 

Gedanken  beiog,  1,  81.  t  ^uä  D. 

qua  II,  10.  in. 
guoad  Conilr.  u.  Bed.  I,  10,  in, 
guod   all   Caaaalpsilik.  verichied. 

von  quuia,  guia,  qooniBm  I,  2. 

in.  III,  70.  mit  Conjunktiv  1,  30. 

p.  02.  I,  85.  p.  200.  coli.  II,  2a 

evtr,  111,  41.   106.    mit  Indikat. 

III,  107.  qaod  nach  Verb,  dieeodi 
waoa?  1,  23.  (panca  loquitur 
quoit  etc.)  quod  ob  Conjuaklion 
od.  Pron.  I,  45.  in.  quod  -r-  qaod 

I,  47  extr.  II,  2l.  in.  guod  od. 
quum  I,  58,  m.  qaad  giebt  Ott 
einem  ISalze  lubitantiv.  Bed.  II, 
33,  p.  300. 

quominui    Bei.    d.   Gebr.    1,   41. 

p.   121.  II,  12.  p.  246. 
guoniam  Begr.  III,  05. 
guoguo  eertui    bei    Beilimm.    dei 

Flacheniiibalta  nach  n  Mail  I,  23. 
guum  lemjjQral  mit  Praei,  Perf.  o. 

Fut.    I,    30.    32.     p.    Q7.    e.    71. 
•,   guum  i.  e.   tum  guum  mit  Con- 

j/iiikt.    II,    34.    guum    nit    Coaj. 

II,  30.  d.  i.  wenn  einmal  II,  41. 
■    i.    i.    da  dach,    obicbon    III,   7. 

Ol.  m.  101.  fuuM  mit  Indikat. 
HI,  18.  (41  f)  guum  u.  Ablat. 
abaol.  all  Wccblelbegr.  lll,  43 
extr.  UI,  83.  dient  inr  hialor. 
Kpexegei.  ibid.  quuBi  —  tum 
UI,  47.  Id. 


Baptim  afqae  tUTbale  i,  S.     -  nnog  II,  30.  f.  UI,  53.  ralioni- 

rata  part  1,  17  extr.  '  but  aUit  ^  durch  andre  Uiltel 

ratio   d.  I.   Grand   und  ■nbjefctiT*  und    Mafiregelu    III,    |8    extr. 

Anaichf  I,  30.  in.  111,  Ol.  ratio  c.  58. 

betli  UI,  72.  rationei  d.  i.  Rech-  rtcen*  Begr.  UI,  00. 


gL,.._b,Googlc 


642 

reeepluM  tabtrt  1, 1.  p.  6.  eodem 
gno  ventrant  rteeptu  III,  09. 
(  AebDt.  Strnlt.  ■.  SatxKtb.  Tae. 
Agr.  e.  43  extr.  eo  laudii  csce- 
dcre ,    9110  pleriqne  -^  ambllioi* 

Tteiptre  ran  StädUn  I,  10.  in.  III, 
Ig.  in.  r«CT>.  porlibut  1,  3S  exlr. 
reo>.  oppido  III,  13.  f.  loa.  I03. 
Tteip.  ibiot.  II,  Vi.  p.  37a  re- 
eip.  $«  nach  eio.  (Jnicrred.  III, 
17.  rectp.  eatui  I,  78.  abiol.  >t, 
«■  I«  redp.  m,  1.7.  Sl.  f.  reci- 
pere  a.  aeeip.  delrimcnlnia  HI,  0. 

rtconeiliart  u.  rtconeinnareW,  19, 

rtcoriari  Bsd.  n.  Rtrniit.   ]ll,  73. 

rectfl  d.  I.  Ternünftig  I,  74. 
-rccHJore  i^ittn  III,  45.  reeut.  neete. 
III,  %-l  »Ir. 

Tediere  iudicia  II,  18.  p.  30J. 

redimert  Bcd.  1,  39  extr. 

rtdire  ad  qutm  I,  4.  p,  19.  redire 
ad  s/nJiBi  111,  93. 

Ttduei  in  pairiam  ichimpft.  111, 18. 

Beiuplicatien  ia  manch.  Compoiilt. 
TO-  eurro  11,  41.  Ili,  S3. 

reftTTt  ad  icnat.  I,  I.  p.  3.  re- 
ferre  d«  rep.  in  civilate  ob  ricb- 
Ug7  ibid.  rtferre  capot  III,  19 
extr.  rtftrre  aeceptam  111,  57. 
le  rtferrg  0.  recipere   I,    73.  f. 

f-e;!eere  Begr.  II,  IS.  in. 

Ttfugere  loco  111,  US. 

ref  ci  von  Bruder  u.  Sebveiter  III, 
107  rtgibut  od.  regiottibutt  III, 
113. 

regio,  E  regione  Bed,  I,  35.  re- 
^'oHCt  :=    Landüliicbc  III,  15. 

ngniM  i.  i.  küoigl.  Djnaitie 
Ili,    106. 

TtiictTt  ad  aliqutM  n.  c.  ad  St- 
tml.  III,  17.  reiic,  nnd  deiie. 
111,  39. 

Belative  and  demoiutraliet  SÄtM 
vtrw.  II,  3  esir. 


Register 


rtUgare  a.  dtUgart  II,  8.  p.  336. 

rf/jf.  HOCM  III,  15. 
religio  Begr.  I,  7ß.  t  ri^^a  ob- 

ietta  IM,  72.  f. 
reliuquere  i.  e,  MpeTitKcm  rctinq, 

I,  4.  f.     reHnquere  d.  i.  für  tick 

lutiicti  beb  alten   I,   4i.   rellaqai- 

tur  ut  I,  19.  79.  III,   109.   re- 

linlii  od.  rttiquii  I,  SO.  I.  relitU$ 

rebM  BH.  III,  103. 
rtliqva    oäTalia    ob    iobt?    8igr. 

III,  113. 
rtmitttrt  d.  permitlere  I,  10.  re- 

milt.  d.  i.  erlaiMD  II,  31. 
remotert  ab  rep.  111,  II. 
Ttmulco    abttrahtre   II,    33  BXtr. 

eull.  III,  40. 
reperire  lynan.  eegiastere  II,  10. 
repetere  d.  i.  Vcruermei  nubliDlen 

111,   70.    lurnckiäbleu  ,bU   ctc 

Ili,  tos. 

repontrt  in  virfule  II,  41. 

repaliam  fetre   1,  4.  in. 

rtquirere  Bed.  II,.  3S.  ia. 

r«i  allgem.  Begr.  I,  5.  f.  d.  I. 
Thatiachen  I,  8.  f.  von  Zailan- 
den  II,  31.  f.  von  Lebenden  III, 
47.  (.  r»  u.  ipei  III,  SG.  ret 
ptibl.  AcHpubl,  adMiniitrare  II, 
18.  ni. 

rttpietre  n.  reipechti  I,  I.  p,  4, 
retp.  ad  quem  111,  5.  gans  ci- 
geoU.  III,  91. 

reiptnia  potItUati*  a.-ahal.  Con> 
tttuU.  I,  9.  f. 

reililMtrtia  inttgruiH  Bed.III,l.r. 

rttorqutre  agmtit  Ued.  I,  GO. 

rnoeare  bildl.  it.  impadire,  pro- 
hibere  11,  38. 

rogatio  Begr.  111,  1.  p.  831. 

ntmor  n.  faaut  t,  53.  rumor  dt 
re  1,  CO. 

rttrfwi  Begr.  II,  10.  p.  240.  rar- 
tut n.  revertv»  verf.  111,  18. 
rnn.  renteare  Ul,  93. 


SactrdoHvm  dei  Pontit.  M.  III,  81. 

»actrdatia  Begr.  III,  81. 
iaer<i>R«iifi(in  dicere  I,  23>  Sß  exir. 

ob  lacramenta  dlc.T    ibid. 
taltem  Bed.  I,  6.  p.  31. 
«ansre  Mentnn 


tali*  habere  Bed.  III,  40.  t  (Con. 

■tnikl.  cFr.   Zampt  g.  590) 
Salxverbiadung  etwai  aachlätalger 
I,  IS  exlr,   Sälae  blitorliche  n. 
Tctlektireiide  verb.   III,  lOO. 
legr.  HI,  76. 


Ilf, 


rttareirt    venchlBd.     *eitnttr  D«gr>  I, 


gL,.._b,Googlc 


über  Sprache  and  Sachen 


S4ä 


icribert  heretl«$    elgantt.    Anidr. 

III,  108. 
KUtuUt   B«gr.  a.  Siehe  III,  40. 
Kutum  ■■•  celra  verich.  1,  39.  io. 

fctr.  Tae.    hgt.    c.    SO,  o.  de  I« 

CeriB  lu  Virg.  Aeneid.  VII,  732.) 
§t    *DC  Hervorbeb.  dei  Subjekt!  I, 

1.    p.  5.     HM   I,  e.    p.  29.      I« 

ob  Acc.  od.  Abi.  1 ,  89.  p.  305. 

I«   ob   luliiilg   III,  20.   D.   ob 

wegml.  III,  80. 
»eeeMtonem  faetre  Vlti.  J,  20. 
»eelvilm!  Begr.  III,  97. 
»etUttduM    AdrerfaiilpripoiIL    ron 

der  Richtung  ill,  30. 
MeundM»   o.   alltr   I,   48,  p.  137. 

secandun    eenriliuai    in   welch. 

Bed.   in,  42. 
■«d  durch  d.  ZaMmmenh.  gereebt- 

fert.   11,   41.    ob   in   et  la  ver- 

wandela  III,  0. 
teget.     Segctii    toeut    ob    lAU 

III,  81. 
tegait   Begr.-!,  3.  p.  ]4. 
lella  D.  (rtiunol  etkl.  III,  30, 
lernet — ittmm  Big.  Ill,  10.  in. 
temeltnl^u.  tementtti*  I,  9.  p.  47. 
$enteulia;    de  tetil.  Ul)  to,  mm. 

l»({<i<T  cenient  II,  30. 
Menlina   Begr.  III,  38. 
tegui  gratiam    I,  1 ,  p-   9.   ttq. 

auelaritattm   I,   35.    amitltiam 

I,    OO    estr.    coli.   II,    32   «xtT. 

III,   12.   tequl  loea  III,  4ft. 
tequiut  d.  «e^nitit  U,  7.  r. 
nr>(«me   ob  acht}  111,  7S. 
terftre   lalini   Bed.   u.   Oebr.   UI, 

101. 
lernt,  paitam  ob  a<iu  Meaiehen- 

klauef  I,  24.  in.     teni,  llfaec- 

ti,  coloni  1,   34. 
tervirt  anribai  II,  27. 
ieu  —  uu   lU,   Ol.  r. 
n  ob  etwa?   in  Fslt,   dafi  *tc.  I, 

0  in.    I,   83   extr.    U,   34.   43. 

III,   S6.  85.    II  mit  Coninntliv 

Praei.  n.  Iiapert  in  vericb.  Bed. 

I,  2«.  p.  80.     II  mit  Fat.  Exart, 

II,  24.  extr.  (>  od.  «im  I,  12. 
p.  97.  II,  9.  r.  n  gitit  od.  li 
gut  I,  84.  f.  II,  24.  eff.  Bamih. 
p.  B6d.  «(  n.  niti  II,  12.  p.  346. 

_c.  20.  p.  269- 

nit  conailium    capfre   I,'   I,  p.  S. 

-II,  20.  p.  26B.    n'K   caniBemD- 

rare  I,  H.  p.  49.  coli.  I,  41.  in. 

.      11»^  n.  m  (crWMlM.  I,  41.  ia. 


$ie  (paratM)   Bei.  I,  7S. 

tigBtßcart  abiol,  I,  38. 

tignam  dare  I,  00.  ligna  eänert 

Spracbgebr.  und  Sarbe  III,  »2, 
.lÜenlio  edncere  ciercitau  III,  SO. 
limiS»   allgem.  I,  42. 
4illtal     Bed.     genauer    bealinnit   1, 

39. 


III, 


13.  In.    timui  t 


U,    30 


$iniulare  n.  iiitimtitare    Begr.   I, 

10.  in. 

tine.  Sine  aHo  n.  amai  I,  49. 
SS.  in.  Ill,  71.  alne  aliguo  vnln. 
III,  T3.  $ine  dient  inr  Um- 
«chreib.  von  Adjektiv,  und  Ad- 
verb.   III,  B3. 

Singular  od.  Plural  dei  Verb.  1, 
66.  f.  c.  67.  p.  160.  c.  00  exir. 
c  70.  in.  c.  83.  in.  Singular 
od.  iPlural  bei  mehr.  Subjekten 
I,  79. 

iinguH  od.  tingaliil  HI,  33.  n'it- 
gu/ae    cohorte*    wie    ta    Te»t. 

.  m,  89. 

«i»ui  et  portu*    U,   32.  p.  300. 
fi«e— ti're  I,  27.  od.  »u   ibid.  II, 

S3.  f.    liie  BlIeiD  HI,'  25.  f. 
»ocielaUt  poblloanorDm  III,  J. 
tollicitare   Begr.  II,  33.  III,  104. 
tOTt,    Sortem   dtUcere   lled.   I,  S. 

p.  3t.   lon  von  den  PabUeania; 

dniikle  Stelle  111,  31.  f, 
»palium     Begr.    H,    41.    tpalium 

pTOpinqoilalil  U ,  IS.  tpat.  per. 

4cieiirf)  -and   ad  perßc.  III,  63. 
tftctant  »i   III,  85. 
iperare    mit   Infinit,  PraeteBt.  it. 

Futur.  111,  8.   f.    tperare   hoc, 

ut  elc.   III,    SS. 
tpiritMt  Begr.  III,  72.  in. 
ttare,     Slai  per  aliq.  I,  41.  alara 

tlattitre  labematula  I,  81, 
Stellung    der  Bom.    Soldaten    In 

der  SeUaehtordn.  I,  83. 
tternere   atragulaa    III ,   96> 
tlipendium  u.  —:■  a  HI,  110. 
itoria   Begr.  11,  9.  p.  334. 
ttruere  eepiat  u.  inilruere  III,  37. 
itudium   ad  pugaandum    d.   äbnli 

Strulct.  11,  41. 
ntb  pf^afeetione  I,  37.  p.  63.  IJn- 

(erach.  iwlacli.  lai  mit  Ml,  od. 

Aec.  ibid.    tttb  caitrit  1 ,  41. 
Mbeua  A.  U  ia  der  Näka  isla  U, 

11.  p.  343. 


gL,.._b,Coo^le 


544 

iubire  eatum  II,  41.  mAiVw»  eu. 
»Hbire  III,  77. 

Subjekt  dei  Nomen  fehlt  I,  38. 
(a  Mtln  etc.)  Fronom.  fehlt  I, 
41.  f.  (ipii  anlem  etc.)  II,  12. 
(optam  laim  etc.)  Sab},  bdi  d. 
Coiil<ite  la  erBBiw.  III,  73. 
p.  444.  5a^«<rt  dei  SXxei  da- 
■wUcb.  geickab«a  III,  12  (Tbc, 
Agr.  e.  39  «xir.  dieiia  et  ipte 
ia  trei  parfei  extreitu  laceuil) 
Subjelt  uach  Aiilat.  abiol.  ge- 
■etit  III,  39.  in.  Subj.  u.  Obj. 
In  coordioirteQ  Satze  d  nicht 
wiederholt  lU,  103. 
,   tubitcliiiimt   Begr.  I,  84  exlr, 

tubiictre  d.  i.  JemaDden  antteBeit 
all  Werkieog  and  Mittet  I,  33. 
p.  102.  von  Trappen,  deren 
Slelrmig  III,  37.  lubieeta  Can- 
daiiae  in  tapogiaph.  S.  III,  79. 

tublatut  u.  elatut  II,    3T. 

»ubletart  in  maral.  u.  polit.  S. 
I ,  Tl.  m.  r.  04.  coli.  08. 

»ubmittert  Bed.  I ,  KS.  p.  20S. 
tubmitta  oratio  UI,  tit. 

tubiidiam.  Subiidio  ob  Dadr  dei 
Ziel»  III,  Gl. 

tubiiilere  u.  luttinere    I,  70.  in. 

(uitlructio  Begr.  II,  35. 

luccedere.  IHare  micced.  II,  34. 
$accedere  (leinpua)  ob  acht?  JII, 
49.  p.  41t, 

tuccenlere  Bed.  u.  Gebr.  I,  84> 
p.  aotf. 

tuffrageH  bild.  I,  61. 

mmere  libi  iadcium  III,  U.  tarn, 
anpplicium  III,  14.  f.  itmiere 
pecnniim  III,    lO 


Begistez 


belli      Begr. 


3G. 


(Hmn*  Bed.  III,  is.  . 

Sammea  Geldei  durch  Promant. 
ganer.    ntatt:    in  Singular,  be». 

.      J,  33.    (qaod  advex.) 

iummut  a.  tuprtm.  11,  9.  p.  384. 
»nmaa  eupcctalio  In  Mrctebem 
Sinne  f  1,  21.  f.  »amnia  vaXaa- 
tai  111,  SS.  tuMmae  anguttiam 
Ul,   47. 

JHprr  (eo)  ob.AdTerb.  oder  Pme- 
poall,  II,   10.  p.  239. 

»uptTUrt  mctoDrm.  ron  d.  Waa- 
■erfluth.I,  48.  tup.  rr^ioxem 
Bed.  I,  GS.  abiot.  U,  33.  p.  300t. 

ttiptriut  oppoi.  deetie  11,  3l. 

tuptrior  tod  der  Zeil  I,  42  ex(r. 
(Hp.    aetat    Begr.  11,  S.  p.  222. 

Sapinalform  auf  u  lU,  86. 

Supiuuin  finale  I,  40.  In, 

luppelere  Begr.  1,   49. 

tupprimere  Bed.  I,  4S.  eupprimilur 

I,  GG.  f. 

tttipendere  ac  ta/fn-e  II,  9.  p.  233. 
tuipicari    mit  Ablat.    iL    e^    ra 

II ,  10. 
Bh)ol.  I,  Oi.  Id.  od.  tub- 


I  I,  07.  f.  vi- 
ctarioe  I,  SI.  f.  summa  loit  dop- 
pelt. Geiiil.  lU,  39.  tumma  re- 
ruM  Ul,  it.   lununa  r«'  111,  94. 


liilere  l,  79. 
«UV«    zur    Uervarhebang    dei  Sub. 

jekti   u.   leiner   Verhällntiie    1, 

1.  p.  5.    tuus   in   doppelt.   Bei.. 
.  111,   190.    taai    lecut    Ul,   4)i 

saa    loca    waif      I,    Ol.   f.   111, 

44.    84.    ins  ßdei    i.   e.    a   le 

data  II,  44.    tiia  beofficia  i.  e. 

ab    ipio    collata   IH,  10,  p.  344. 

INS  od.  lunno.'   11,  33,  p.  30l. 

»uum  faeere   Begr,  II,  33.  in. 
lua   tpaale  Begr,  I,  31.  coli.  111, 

II  ntx. 
Sj/netit  Struetor  I,  SG.  in.  III,  Sl, 

(ciQin   parerent.) 
Syafzeugmtnoa    III,    00    (eadem 

quo  —  receplu.) 
Syatketi*  (äitö  lot/  aoiwaü)  III,  87. 


Tabellat  Begriff  und  GebiMicIi  bei 
den  Hörnern  III,  83, 

tabernacutatn  Begr.  I,  81, 

labulae  leitamenli  Sache  und  Ge- 
brauch der  Römer  III,  108, 

lam    d.  i.  in   dem   Grade;    in  Wel- 


long? 


,  53. 


tameu  mit   Being  auf  Frühere«  I, 


taxtutnmodo  a.  fantvnt  nm  1* 
G3  in.  (exitare  et.) 

lanlui  verbanden  piit  iuMmki  I, 
31.  f.  laiUui  ä.  1.  lo  viel  nor 
I,  45;  tanta  voluntaB  Itl,  3. 
78.    03.    Begr.     II,    10.     tantai 

.  tamgue  nicht  leltene  Vecblndnng 
und  Aiionanz  II,  30,  tonlN* 
düTch  die  SlcUnng  betont  UI,  10. 


gL,_._b,Coo^le 


^Übet  Sprach«   nn<l   Sachen. 


lieUe  mavt*  Begr.  I,  S6.  a.  aper- 
tat  III,  lOO, 

ttetum.   In  teelo  ob  ächll  III,  lOS. 

ttgtre  Ui  reger t  vnyiteimtU  1, 
SS.  In.  («rlat  tiAieti  d.  i,  ge- 
liehen  II,  10.  p.  341. 

Itgimenlumm.  teetum  11,  9. p.  213, 
legiiHtnla  für  die  Helme  tll, 
6).  in. 

itmpluBt  V.  Sjaon.  I,  6.  p.  8s. 

Tempora.  iVa«.  a.  Perf.  w«A- 
■eln  I,  16.  ST,  (delecll)  Prae*. 
B.  Imperf.  III,  lOD.  t.  Praet. 
q,  Imperf.  Conjanct.  B*ch  Pnei, 
biet,  wie  verichieden  T  I,  2t. 
(■t  contingant  ele.)  VcfTgl,  die 
etmelnen  Tenpora. 

temput.  Tempore  te  BCd.  1,  S7. 
r«inp0r<&Hf  itfif.  Q.  lemperv  to- 
dem  wie  Tcricbtedeal  11,  2S. 
In.  Hl,  3l.  lenjiu*  praeitn» 
1.  e.  xiu(iDt  II,  40.  III,  eo, 
temput  cammultfum  i.  e,  for- 
tuna  111,-27.  tempara  i.  i.  Zelt 
fOr  eimelne  Geichäfle  111,  03. 

ttndere  Bed.  n.  Form  teteudit  od. 
Und»  111,  36.  tendere  i,  i, 
Zelte  aiifacblagei) ,  aufipanntn 
lil,  83. 

fener«  ■,  ej(tn«r«  I,  47.  colL  III, 
100.  tfl  Untre  n.  cenltnert  I, 
GS.  ten«re  prepetilum  I,  83.  III, 
43.  (mert  n.  retfn.  II,  i\.  t. 
III,  101.  epinioneiK  III,  SG.  von 
Menichen  and  Landern     III,  81. 

Untart  Bedeul.  I,  30  exlr.  III,  34. 
tentare  ealeludine  III,  2  exir. 

/cjimV  a«tmi  I,  33.  f. 
ttmi  u.  Iritti   nnchiedin  III,  88. 
terreitria  prattidia  III,  15. 
ttrror   Begr.    I,   2.   p.   II.   terror 

ablattct  WH?  I,  ;a,  p.  ISO. 
Ifluiinet   Kriegini  Mebin  en ,  drei* 

fach  II,  2.'p.  31G, 
Mer  a.  fotdui  III,  49, 
tetrarchae  Begr.  III,  3. 
timere  alirui  III,  IS.  in.  e.  78  in. 
timar  Begr.  It,  3ß, 
tolerare  a.  Synon.  III,  10. 


fi45 

tatlert  ancorat  I,  Sl  extr.   tolbre 

EpheH  oder  Epbe«o1  III,  tSI, 
formttilum  mitlere  oder  tormenta 

millere   Ulumt  II,  S  ex(r,  call. 

III,  SI   eK(r. 
(0(u«.    Toto    Pieeno  I,   13    exlr. 

nachdriickl.  II,  20. 
traetartcoaJitionii  Bedeat.111,38. 
traiere  a.  eommeadart  III,  97. 
trahtre  meatt  et  'ant'ms   I,  31.  1. 
tranKtndert  eallei  I,  68. 
tratudtre  n,    tradere  III,  II.  f. 
tranifuga  u.  perfuga  I,  38.  In. 
(raniire   n.   ligna  traniftrrt  wla 

XQ  nnlencheUenl  I,  00. 
Tratuitive    Bedeat.    mancher   In. 

traaiitiven  Verba  III,   111.  (ir- 

rumpere  domnm) 
frsniiirere  flumen  I,  54.  n.  abioL 

gebr.  ibid.  te  franoVcere  III,  112. 
Imittorrisriui  Begr.  II,  15.  p.  295. 
Iraniceriuf  Begr.  II,  9.  f.  233i 
Iribuert   volunlattm  I,  3S.  (.   (ri- 

Auere  Umptu  d.  i.  Zeit  verwen- 
den III,  3. 
(rittOMt  III,  30.  [B. 
tribuni  milit.  a.  pratfeeti  verb. 

I,  21.    m.     lii'Äunf    coAarliHKi 
wert  II,  2Ö.  p.  369.  ' 

TVi'Aunicifi  lex  erwalint  I,  7.  p.  4t. 
tributa   ob   Snbilant.  od.  Partidp. 

II,  31.  p.  373. 

trickila  n.  andere  Lnarten  Hl,  OS. 
triduum  Begr.  I,  33. 
»r>>feT   aeiei   erU.  I,  41.  p.  12.1. 
tutri  oder  tenerif  III,  33. 
(um    n.    func    I,   4.    coli.   «.  8l. 
tHm   oder  tauten   I,  44.  p.  I18. 


tuat   I 


ed.   I,   81. 


ohne  primaia  II,  3.  f,  taiif'vj 
naue  verb.  III,  17.  jn.  txM  au* 
dem  Kueamnenhange  nt  erkl. 
III,  37.  p.   302. 

hirbuUntai  von  den  Tolkitribb, 
1,  S.  p.  24, 

lurrt*  ex  latere  ob  gleich  dem 
lateritia  l  II,  8.  in. 

tuiari  inopiam  Bed.  I,  92. 

tyraani  vittt  III,   31. 


V. 

rA>  ob  ilati:  et  fU/ II,  S.  p.  336,  uUerior  pont    wie  n  rentcfaenf 

ob  fdr;  «1  ibiT  II,  If».  p.  23S.  I,  40.  p.  110. 

ic6i7tie   fiedent.  nicbt  =  ublvit  l,  idlimui  a,  txtrtmut  veraeh.  I,  5. 

3e.  111,  112.  (qaa  nbiqne)  p.  16. 

M  m 

L.gL,;..b,COO^IC' 


&4ff 

tiilre  eitroqni  I,  aO.  tdtr»,  UnteN 
Khtcd  VBB  fpante  I,  T!).  III,  69. 

KR««  SteUoDg.  und  Sedeut,  li,  0, 
p.  234.  mtw  tetupore  i.  \.  ein- 
mal, TerKh.  TOB  lewul  II[,  )S> 

Mtki  d<  t.  tloisans.  1,  31.  p.  05« 
MV«  tu  re  mUilari  11,  34.  stu« 
eeleritaUi  I,  5S.  nimm  pncipcr« 
ecaiuelDdias  III,  84.  »mi  ette 
Ofl.  drf  atam  II,  3S.  p.  310.  »>»« 
adelt,  Jn  welcher  ÜcdeDtuiigt 
III,  84.  f.  nttu-  necritiiriM  III, 
M.  «flft  nallin*  III,  49. 

M  d.  i.  (Dill  Belipf«!  I,  3.  p.  8. 
■f  qui  II,  39.  L  Ml  qHuqu*  — 
»it  I,  3.  r.  st,  d.  ).  firOKt  II, 
10.  p.  21tl.  a(  htm  aeridit  I,  80. 
in.  ahai-bpt  hei  I.occ.  eamai,  II, 
8.  39.  41.   III,  4e.  93.  ti(.>taBl. 

.  de»  lü«)  ota  etc.  lur  EnUehal. 
diguBg  oder  Erklüroag  II,  13. 
p.  241.  II,  II.  p.  331.  111,  40. 
hI  ob  jlaii'/  oder  eonieliiliv  III, 
1«.  p.,»44.  c  15.  lU  «d.  nef  l. 


Beglster 


8.  «Xir.  «ff  ß»mh  lUU  ^imm  nil 
Conj.  III,  110.  ut  ah  nacb  pt- 
tlulare  n.  Verb,  jobendl  et«.  I, 
U.  p.  99.  I,  70.  p.  17  g.  ir,  4, 
5.  coU.  II,  18.  II.  «(,  partieala 
hß«:tt*i  II,  5.  f.  Ht  in  Erklir.- 
Hlxen  I,  47.  in.  III,  110.  reUn- 
luUur  ml  cle.  I,  79.  eoU.  c.  81. 
p.  198.  ur  i.i.  ita  »t  I,  «3.  ST. 
f.  «(  I.  e.  tä«  lar  Aogab«  dt« 
UWetd  II,  9.  f.  »1.  «f  —  tl, 
analog  dem  aegue  —  et  III,  79. 
mt  «d.  fUH»;  III,  19.  p.  3«1. 

teffr  B.  cuUtM*  I,  48  exir. 

ttfergue  «omm  mit  Ptoral  111,  So. 
utrique  Begr.  a.  Spraehgehr.  I, 
47.  83.   utratqua  nictat  eifrafiia 

II,  fl.  p.  W. 

Mi  B.  UM  Begr.  I,  SO,  UI,  33.  uU 

ttuiito  III,   8«. 
Irft  u.  wl  Ob  ein  ipeciGicb.  tJnt«!. 

•chiedl  I,  BS.  II,  Zi.  In.  «W  a« 

III,  SO. 

luore*  Ahmt«  in,  110^ 


Faevus    mil  a  a.  Abist.  I,  31. 

p.  04. 
tadunt  ßuniinit  I,  04  exfr. 
valtlui»   d.   i.    KraokUchkelt    III, 

3  extT. 
mlliti  a.  ranum  I,  28.  III,  63.  In. 
vmleae  ttmpli  Hrgr.  u.  Sache  IU,IOS, 
voriu«   Begr.  III,  3S. 
taia  coaclamare  I,  6S. 
M  Particula  enclit.  II,  19.  p.  200. 
Wtetiirae  d.  1.  Spanntuhren  lU,  31, 
VtlU   te  pargatuiH   Conitrakt.   n. 

Bei.  I,  8.  teile  i.  e.    /»(Xnr 

K=  Lnit  haben    1,  81.   ob  pleo- 

natUtcb  II,  36. 
tenire  navibut  I,  31.  p.  OS.  vrnire 

d.  I.  berankamioeD  II,  36.  venire 

t'a  ifrm  I,  T3. 
VerhM  oft  abiotut  gebraucht  I,  3. 

p.  14.  (landat)  e.  T2.  (inpeiare) 

III,  88. 
wrba  habere  tl,  18.  p.  363. 
ftTbalia  Subttantha  mit  dem  Ca«, 

dei  Verbi  I,  5.  p.  30.  I,  53.  coli. 

I,    14    ( beneficioram )    Verbal. 

mt  (s*   >.  B.  adreotgi  I,  18.  f. 

Verbal,   (eigenllicb  Parlicipi«) 

mit. Adjektiv,    verb.    III,  S7.  in, 

(prfitini   luililaU) 


ternaettlvt  Begr.  tl,  39.  p.  270. 

Vtro  eebraach  a.  Bedentnog  1,  39. 
p.  100,  I,  71.  ia.  lumt  vero  I, 
Sl.  in.  Keqae  Bern  ibid.  vera  B. 
anteat  I,  84.  p.  301.  vero  ir««. 
11,   31. 

Vtrtchmtlsung    cwelei   BegriKi'  •{ 

werter  I,  80,  f,  (qnoUdiaai  iü-  { 

nerii  offie.)  | 

terlere;   ferlenmt  »»  i  J.   Urgm  \, 

vtxU  III,  51.  I 

Veitigium  Htm   II,  7.  p.  320. 

tetu*  (fmaicum)  II,  23.  p.  370. 
e«tnl  poteatia  111,  S6.  velert» 
iximiciliae  Caetari*  tam-CalOMm 
1,  4.  in. 

veluttai  n.  alinlidi  gebUdete  SabaL 
I,  6.  p.  37. 

DUrWo  *ignum  äart;  Sache  tial 
(iehraueb  der  Rom«'  «rli^l  Uly 
89. 

pieui  n.   platea  I,  3T.  p.  B3. 

tidere,  Videaat  Coit.  etc.  bek«nn> 
le  Formel  I,  5.  p.  36.  videre  od. 
plderir  II,  13.  p.  345.  videH 
(icbefaen)  oft  mehr  paiiir.  III, 
1.  13.  43.  videri  vOn  Jem,  der 
lieh  irgendwo  lehen.  läfit,  den 
mau  geiekcn  hat  111,  106.  tritUri 


gL,_._b,Coo^le