Skip to main content

Full text of "Codex diplomaticus Arpadianus continuatus =: Árpádkori új okmánytár"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http : //books . qooqle . com/| 



i 

i 







- V <:.V ?.. V -• / 



-- 9 
I • 



• ■ « 



« / 



■IHf- NE.W YOiK 

^UBLICLIDRAR'1 



C- 



MONUMENTA 



HUNGARIAE HISTORICA. 



DIPLOMATARIA. 



VIII. 



• • » 



• ■» 

« J 



* .» 



' '. • 






» » 
t t 



* *» t 

* * t 
t t »* 
» » » 



»., » 

» * 

» » » 

» m 



•» 

» 



» * •- • » 

*» » * » J 

• * t ,* »t 

• » » » t S 

< t t t t 



MONUMENTA HUNGARIAE HISTORIOA. 



MAGYAR 

TORTfiNELMI EMLEKEK 



K I A D J A 



A MAGYAR TUDOmAnYOS AKADEML4 



tOrtenelmi bizottmXnya. 



EL86 OSZTAlT. 



« • • • • • • 

• • a • a A • 



• • 
••• 



• • 
• • 



• • 
• •• • 
• • •• 

• • 



NYOLCzKl^'liciTiT. 



• .• 



• *•••• ••• •• 

• •.•• • ••• ••• • 

• ••• •• .•• •• 
•• ••• • • ••• ••• • 

• ••••• ••• •;.. 

• ••• ••••• ••• 



PEST, 1862. 
egqenbebgett ferdinand akademiai , (jqy geibel; hartleben, ki- 
lilan egyetebn, lahpel, lauffer es stolp , osterlamm; pfeifer^ 

rAth pestI; haas b£csi kontvArusoknIl. 



CODEX DIPLOM. AKPADIANUS CONTINUATUS. 



ArpAdkori 

tJ okmAnytar 



A M. TUD. AKADEMIA TOKT. BIZOTTMANYA 



ME0BIZA8Ab6l KdZZ^ TE8ZI 



WENZEL GUSZTAV, 



X. AKA]). BXNIIS8 TAO. 



• ' • • • • • • '»•..', 

' * * » • * • « " » 



•• • ••••• 

• • » » * • 

• •«•••••• 

• '«••••• • 

• ' • , . •* 
» ♦»»••,' •« 

• ■•j •*• ••• 

• • » * •••••« 



••• 



• • 
• . 



'N*S*>..%^%rfVW>rf^rfN^^*%#>^^S^S.'W^^*^/N.^*V^^^^^«W^*^S^VS# 



PEST, 1862. 

EGGENBERGEB FEBDINAnD AKADEMIAI ^ UGT GKIBEL^ HARTLEBEKy 
KILIIn EGYETEHI^ LAMPEL^ LAUFFEB ES STOLP^ OSTEBLAMM; pfeifbb 

bAht festI; haas Bicsi kOnyvAbusoknal. 



!■ 



THENEWYORK 

PUELICLIBRARY 

267735 

1 > f F.N FOi.-'. ■^"". 'C' ' 



I 



• •••♦ « 

• • • • • 

• • • • « 

• • • • 



• • 



•-• 



•• 



• • «•• 

• • I • 

•^> • • 



• ••• 

•• 



• • •••••• 

• • • • • • 

« M • •• •• 

• • •• • •• 

• • ••• • 

• •*•• •••! 

• • • • • • • 

• ••• • • •• 

• • •• • 1 

• ••• •• • 



• : 

- • • • • 
>• ••• • 



•• '•• • • •• ^-z I 

: ••:;•••••:•••••••• 



1 est, 1M2 Emich OnaztiT m^gj. Akad. nxomdin. 



TARTALOM. 



IMl— kdrttl. 

liap 

1. IV. B^la kitily Liupoldot, Truslef tesiv^rdt, Semptey rit- 
megye foispdnjdnak kineyezi. • , 1 

2. IV. B^la kirily elint^zi a pannonhalmi apitsig es a sz^- 
kesfeh^rv&ri kiptalan kdsti , a kiptalannak Somogy me- 
gyAen fekv6 jdszigainak tized<Sre vonatkoz6 egyenetlen- 
B^geket. 2 



3. Istvin ifjabb kiri]y Echy gr6fiiak fbldet adom^yoz Sd- 

viLr kdmyek^n 4 

4. Iitv4n iQabb kirily megerdBiti a deesi polgirok kiviltsi- 
gait. 

5. ly. Orbin p^pa, a pannonhalmi apitsdg ^s a chorg6i jinoa- 
rendiek kOzt, a somogy megyei tizedek tekintet^ben int^z* 
kedik. 7 

6. IV. Orb^ pipa a pannonhalmi apitsdg 8 a veszprdmi pUs- 
ptfk ^B kiptalan k5zti egyenetlenB^gek tekintet^ben in- 
t^etift 8 

7. IV. Orbin pdpa a pannonhalmi apitsig 6a a BzdkeBfeher- 
▼iri kiptahin Ko^ti elrydnjdtteiSBigeVt^Mi^tct^en int^z- 

8. A paBBaui , oimttczi* ^ pjrigH pttBpQk5k kotlevele, misze- 
rint n. Otakar czeh icir ^1}/^]$%^ IV; JS^a magyar kirilylyal 
k5t5tt b^eB^get meg.trem'tart^dap4, kik5z5Biteni fogjdk. 10 

9. Otto paBBani pttB^5bieX ;ugyaB^rr5t kiadott mdBik k5t- 
levele 11 

10. A Bz^kesfeh^rvdri kiptalan bizonyitja , hogy a Bad nem- 
zetB^g nehiny tagjai Tord nevii birtokukat a pannonhalmi 
apitBdgra itruhdztik 12 

11. A Bomogyi sz. egyedi konvent bizonysiiglevelei hogy Ger- 
gely pap Tord helys^gben Uy6 Buchmala nevU birtokdt 
FftvuB paunouhftlmi apdtnak bevallotta. ,.**.., U 



VI 

L0p 

12. A somogyi sz. egyedi konyent bizonys^levele, hogy Chi- 
choli Pdl Chichol birtokdnak i^sz^t Favus pannonhalmi 
apdtnak bevallotta 15 

1262. 

13. IV. Bdla kirily J^os viadornak Zagor v^ fbld^b61 Batyna 
neyii birtokot adomdnyozza 16 

14. IV. B^la kirdly Szigliget^rt csere fej^ben a pannonhalmi 
apdtfiignak mds birtokot enged ^tal 18 

15. IV. B^la kirdly helybenhagyja a gyori kdptalannak 1222-ki 
okmdnydt, mely a pannonhalmi apdtsdghoz tartoz6 Nyalaa 
helysdg ^s lakosainak jogdllapotdrdl sz61 20 

16. IV. B^la kirdly meger^siti Pikud nevii asszonynak int^z- 
k^dds^t, mely dltal Tamisy ^s P^terd neyfi birtokdt a pan- 
nonhalmi apdtsdgnak hagyomdnyozza. . '. 21 

17. IV. B^la kirdly a sz^esfeh^rviri kdptaldnnak ogyanazon 
int^zked^sr61 k^sziilt okminydt er6sfti meg 22 

18. Istvdn ifjabb, kifdly Mihdly gr6fnak Patak vdrdban egy to- 
ronyt adomdnyoz 24 

19. rV. Orbdn pdpa Ftildpnck zdgribi ptispdknek , ki eszter- 
gami ^rseknek postuUltatott, megengedi, hogy az eszter- 
gami egyh&z kormdnydt ideiglenesen dtvegye 25 

20. A szdkesfeh^rvdri kiptalan bizonysdglevele, hog)' Pykud, 
Cozmach Szvegye, Tamdsi ^s Beturd nevii j6szigait a pan- 
nonhalmi apdtsdgnak hagyomdnyozza. 26 

21. A gy6n kdptalan bizonysdglevele, hogy Szeplak helys^g- 
nek rdsze, melyet J^nos, Belid fia, Herbord gr6fiiak, Osl 
fidnaky elz&logositott, kell5 id6ben ki ^nem viLltatvdn , az 
ut6bbinak tulajdondvd v^lt 27 

22. T5bb mosonyi viijobbdg}ok Staraduna nevti szigetoket a 
gyc^ri kdptalan el6tt a pannonhalmi apdtnak vaUljdk be. . 28 

23. A gyori kdptalan bizonysdglevele, hogy D^nes, barithi la- 
kos, Bardt-Sukur6ban fekvd szSlej^t a pannonhalmi apdt- 
sdgnak odaajdnd^kozta. , i ••.*•••».•* .^ 29 

24. A veszpr^mi kdpt^aiAiflk^bVonj^igSiigle^^, U pannonhalmi 
apdtsdg s Pongr^ ^s*tfai k6ztijp|iz&^Qser^r61 .... 30 

25. L((rincz orszigbir6nak\ a •pai^j^haJiAt apdtsdg, s Pal ^s 
L&szl6 mosonyi ydrjobb!l^6^ £^^^,\dorqgi peres birtokra 
vonatkoz6 it^lete. *••* vi«;H %•'•;• > ; 31 

25. Mikl6s n6grddi esperestfteW, ft^yhSzi birtokra vonatkoz6 

it^lete 33 



27. IV. Bdla a pdpdt ^rtesfti, hogy kozte ^s fia Istvdn kozt a 
b^ke ^s egyet^t^t helyredllt 34 

28. rV. B^la kiialy meger6siti a pannonhalmi apdtsdg sz^&ra 



vn 

Lap 

Scynes n(>iiek II. Gejza kirily helybehagjasival 1146 tett 
adomdnydt 87 

29. IV. Bcla kiraly meghatdrozza a fUzedtcJi yendegek jogait 

^8 szabadsdgait. . 38 

30. IV. B^la kirdly Geubalint, L6ndrd Ut, Nddas nevti birtok- 

kal adomdnyozza meg 39 

31. rV. Bdla kirdly Endr^t, beszterczebdnyai bir6t, ezen vdros 
szomsz^dsdgiban 14^6 erddvel adom^yozza meg. ... 40 

32. Mdria kirdlyn^ , adomdnya a pannonhalmi apitsdg szii- 
mdra. 42 

33. Istvibi iQabb kirdly, erd^lyi vez^r ^s a konok nra, Indrcsi 
Tamdst, Pdlt, Fen^t ^s Ombot , kik a vdrjobbdgyok azon 
08ztdlydb61 eredtek, mely a f^ispdnnak Bzdlldsaddseal tar- 
tozott, azon tekintetb^I, hogy a tatdrok dltal feldnlt f5ldti- 
kt$n ^hf^gre jntva kibnjdosni ne k^nytelenitesBenek, mara- 
dekaikkal egyiitt a tisztes vdijobbigyok osztalydba 
emeli 43 

34. IV. Orbdn pdpa Timotheust zdgrdbi piispbknek hatdrozza. 44 

35. IV. Orbdn rendelete, hogy az esztergami ^rseknek min- 
denki a szUks^ges utazdsi segitse'get nyujtsa. .... 47 

36. IV. Orbdn pdpa az esztergami erseknek meghagyja^ hogy 

a szent fbld segits^g^re mtikodj^k. 48 

37. IV Orbdn mds hatdrozata agyanazon figyben 54 

38. IV. Orbdn pdpa a keresztes hadra men6ket az apoetoli 
sz^knek pdrtfogdsa ald vcszi 57 

39. IV. Orbdn pdpa Magyarorszdg fopapjait fel8z61itja, hogy a 
keresztes hadjdrat elok^szitds^ben az esztergami ^rseket 
segits^k 57 

40. IV. Orbdn pdpa az esztergami erseknek meghagyja, hogy 
Bes8eny6' (Bissenas} Mdtyds mestert, veszpr^ megyeb^li 
papot, egyhdzi javadalom elnyer^s^ben segitse 59 

41. IV. Orbdn pdpa az esztergami ^rseket felsz61ftja, hogy 
gondoskodj^k, mik^p az aquinoi ptispoknek , a neki Mn- 
gyarorszdgban oda rendelt j($vedelem kifizettess^k. . . 60 

42. IV. Orbdn pdpa Mdria magyar kird.yn^ szdmdra meger6'- 

siti Posega vdmak IV. Bela kirdly dltali adomdnydt. . . 62 

43. rV. Orbdn megerdsiti Bdla szlavoniai herczeg szdmdra, 
IV. B^la kirdlynak az orszdg tSbb hatdrvdrat tdrgyaz6 
adomdnydt . 63 

44. IV. Orbdn pdpa B^la szlavoniai herczeget birtokdval egytttt 

az apostoli sz^k pdrtfogdsa ald veszi 64 

45. Istvdn prenesztei bibornokptisp5k mint vdlasztott bir6nak 

a soproni esperests^gre vonatkoz6 it^lete 65 

46. A gy6ri kdptalan bizonysdglevelo , hogy t6bb birtokosok 
fbldeiket a pannonhalmi apdtsdguak eladtdk 70 

47. A nyitrai kdptalan bizonyedglevele^ hogy Endere gr6f eg 



vnr 

testv^rfi Prorjuche birtokukat Rennaldnak elzdlogosi- 
tottik ' 71 

48. Leustich ozvegye a saghi konvent elott bevallja azon UBud 
r^Bzbirtokot , mely irdnt mdr f(drjc Istvdnnal ee Victorral 
Wpctt egyeps^gre k 72 

1264. 

49. IV. Bdla kirdly Ujhelyben is Potworchban fekvS foldeket 
Favas pannonhalmi apatnak itel oda ^ 

50. rV. Orbdn pdpa latvdn prenestei bibomok-ptispoknek a eo- 
pronyi esperestaeg tigyeiben hozott it^iet^t ertfsiti meg. . 74 

51. IV. Orbin pdpa a pannonhalmi apdtnak meghagyja , hogy 

a Bopronyi esperestseg iigy^ben hozott it^etet vegrehajtsa. 76 

52. IV. Orbdn pdpa Jinos gy6ri esporeatnek megengediy hogy 
espereatsc^g^n kivtli mis egyhdzi javadalmat birhasson 
m^g . 78 

53. IV. Orb^n pi.pa a veszpr^mi pilBpdknek meghagyja, hogy 
Robertet, kinevezett valkoi esperestet , esperesta^gebe ig- 
taftsa 79 

54. IV. Orban pdpa Eventius zdgribi kanonokot egyhizi java- 
dalmAban megerositi SO 

55. IV. Orbdn pdpa ugyanazon &gyben intdzkedik* .... 82 

56. IV. Orbdn pipa Isivin preneatei biboruokptiap5k hatiro- 
zatdt, meiy iltal Janos gydri esperestnek a zalai esperest- 
sdget oda rendelte, meger((8iti 83 

57. rV. Orbdn pApa Magyaroreziig fopapjainak meghagyja, 
hogy a magyar kirdlyi csaUdnak a tatirokkali 688zehdza- 
aod^it akadilyoztassik 84 

68. IV. Orbdn pipa Farkas mesternek, vdlasztott Bz^kesfehdr- 
vdri pr^postnak meghagyja, hogy n^gy holnap alatt R6- 
m&ban jelenjen meg 86 

59. IV. Orbdn pipa az erd^lyi pti8pi)knek meghagyja , hogy 
Istvin papot, ki magdt vddelmezv^n, ember5ldBt elkdvetett, 

az egyhizi btintet^s al61 felmentBC 87 

60. rV. Orbin papa int^zked^ze, hogy Endre pdpnak a BZ^kes- 
feh^rviri kiptalanban kanonoksdg adattaas^k 88 

61. IV. Orbin pdpa Girold owadi (6viri) pap BZ&mira ndhiny 
kdpolndnak birtokit erdaiti meg 89 

62. IV. Orb&n pipa az esztergami ^rsekhcz ugyanazon tigyben. 90 
63 IV. Orbdn pipinak intezkeddsei a poginy kunok ellen. . 91 

64. IV. Orb&n pdpa meger^siti IV. Bcla kiralynak ViaBOgr&d 
virit ^B PiliB megy^t tdrgyazd , Mdria kirilyn^ Bzdmira 

tett adominydt 94 

65. IV. Orbin pipa B^la szlavoniai herczeg szimira megerfi- 
siti IV. Bela IdriUynak az orazig tdbb vegvdraira vonat- 
koz6 adomioyit. .,...«.«****... 96 



IX 

Lap 

66. rv. Orban pi^p^ ngyanazoD tlgybeD ax esztergami ^rsekhez. 97 

67. IV. Orbin papa Bela BzlaToniai berczeg szimilra megero- 

gfti iV. B6\9L kirdkiynak egy m^ik adomanyit .... 98 

68. IV. Orbdo pipa IV. BtSla kiralyuak Belin 4b Sz-Demeterre 
Tonatkoz6 adomdnyit leinya Anna , Kadoezlaw galicziai 
berczeg ozvegyei es fiai sziu&ra meger^siti 99 

69. rV. Oibi.n pdpa a nyitrai piiBpoknek megbagyja, bogy kdp- 
linja Sixtos Bzimira egybizi jayadalomr61 gondoskodj^k. 100 

70. IV. Orbin pdpa Istvint ifjabb magyar kiralyt inti , hogy 
nOver^t Annit, galicziai dzvegyherczegn^t, birtokiban ne 
hilborgassa 101 

71. IV. Orbiin pipa Egyed gy^rmegyei pap Bziimdra egy 6- 
budai kanonok8igr61 intdzkodik 103 

72. IV. Orb^ pdpa Bdlint mestert esztergammegyei diikont 
sztiletese torvenyteleni^ge aldl felmenti 104 

73. IV. Orbin pdpa a bizoni pfUpok ^rdek^ben tett intdzked^- 

seit m6doBitja 105 

74. A IV. Bdla ^s fia Istvin kirdly dltal vdlaBztott birik a bu- 
dai ki,ptalannak a csch-toi ha iBz6 helyet , mely a zintai 
rdvn^l fekszik viBSzaadni rendelik 106 

75. Ftil5p esztergami ^rsek engedmenye , hogy as erd^lyi sze- 
beni lelkdBzek Bzimira az ottani cspereBt^^g legyen els^ 
folyamod^on egyhdzi hat68^i 107 

76. latviin prenestei bikomok-pliBpok a pipa engedelm^b51 
EventinBnak zigribi kanonoksiigot adom^yoz 108 

77. Ifltvdn prenestei bibomokpiiBpdk a p^pa engedelmfSbdl sa- 
jdt nnokaoocB^nek , Jdnos gy6ri esperestnek, a zalai espe- 
rests^get adominyozza 110 

78. Istvin prenestei bibornokpttBpSk a pdpa engedelm^b^l Gi- 
rold 6vilri papnak nehdny kdpolnit adomdnyoz 113 

79. A gycjri kdptalan bizonyBiglevele , hogy ObI nemzetB^gtt 
JinoB a nejtfnek Biburaak jir6 hitb^r fejebeo Zupur nevtt 
foldet dLtengedte 115 

80. A hanti kiptalannak varsinyi fold 08ztilyoziiBir61 8z616 
bizonys^levele 116 

81. IV. B^a kirilj Hric86 vdrdt Mikl68nak, a Beych nemzet- 

Beg ivad^kinak, adomdLnyozza 118 

126«. kdrttl. 

82. IV. B^a kirily a gy^ri pttBpoknek megparancsolja , hogy a 
bakonyb^li apatsdgot tizedjog&ban ne hdborgassa. ... 1 19 

1266. 

88. Istvdn ifjabb kirdly meger^Biti Ldrincz erd^lyi vajddnak 
1248, Alvinca; sz^mdra kiadott szabadsdglevelet. , . . 120 



X 

Lap 

1265. kdrU. 

81. Istvin ifjabb kiraly Gragyssa nevii birtokra vonatkoz6 

adomdDja 122 

1265. 

85. A gj<>ri kdptalan bizonysdglevele , hogy Eolochi Peter 
Koloch birtokdt Herbort gr6fnak eladta 122 

86. A vasvdri kdptalannak Hobay nevii fd!d batdrjdrdsdra vo- 
natkoz6 bizonjsdglevelc. . • 123 

87. A vespr^mi kdptalan az Hia nemzcts^g tagjai kozt tiSrt^nt 
osztdlyr61 tesz bizonjsdgot. . 126 

87. b. (173.) Uros Istvin szerb kirdly bizonyos kovetel^s Ugyd- 

ben Baguza vdrost Bz61itja fel 283 

1266. 

88. IV. B^la kirdly IstvAn ifj. kirdlylyal kib^kttl 128 

89. IV. B^la kiriily meger6'8iti a pannonhalmi apdts&g szdmdra 

a Runkira ^a Urnkangra vonatkoz6 okmdnyokat. . . . 182 

90. IV. Bdla kirdly Monthas neviinek Nogrddban Olwdr fold^- 
nek fel^t a mdr megvolt hatdrlev^l szeriut adomdnyozza 
ugy, hogy azt el ne idegenithesse 133 

91. lY. B^la kirdly Baas mesternek Arlouch nevii f61det ado- 
mdnyozza 135 

92. Istvdn ii^abb kirdly b^kess^get kat atyjdval , IV. B^la ki- 
rdlylyal. 136 

93. IV. Kelemen pdpa a tihanyi apdtsdgot az apostoli szek 
pdrtfogdsa ald veszi, egyszersmind annak jogait megerd- 
sitv^n 140 

94. IV. Kelemen pdpa meger($siti a IV. B^la magyar kirdly ^s 

fia, Istvdn ifjabb kirdly k(5zt ujonnan krt($tt b^kessdget. . 144 

95. IV. Kelemen pdpa rendelete, hogy Farkas mester , kirdlyi 
alkanczelldr , sz^kesfeh^vdri pr^postnak vdlasztatvdn, a 
pdpa nev^hen meger^sittess^k 14^ 

96. IV. Kelemen pdpa Demeter mestert, az esztergami egyhdz 
f^esperestj^t, pdpai kdpldnnak nevezi ki 147 

97. rV. Kelemen pdpa Istvdnt, ujonnau vdlasztott kalocsai ^s 
bdcsi drseket megerdsfti 148 

98. IV. Kelemen ugyanazon ^rdemben 150 

99. Jegyz6i bizonyitvdny haszonb^rHsrdl, Spalatoban. . . 153 

1867. 

100. IV. B^la meger(>8iti a pannonhalmi apdtsdg nepeinek tSr- 
v^nykez^si szabadsdgat 155 

101. IV. B^la kirdly megerdsiti a Zazty-i kolostor birtokdt . . 155 

102. IV. Bdla kirdly ds tdrv^nysz^k^nek iteletlevele , melyben 
Toplicza, Vdrna ^s Zsolna trenceini fdldek a perbe idezctt 



XI 

Lap 
P^ter honti fSispinnak, testyereinek ^s Detro ispdn fiainak 
it^ltetnek meg 156 

103. IV. B^ kirdly Sebestydnt, Bzolgagy^ri vdrjobbdgyot meg- 
nemesiti 158 

104. IV. B^a kir&ly Gekmin ^b Tjwan , lipt6i nemeseknek , a 
Lipt6 megyei YidafSld^t adominyozza 159 

105. Szent Kinga vagjiB Kanegnnda, IV. B^la kirdly lednya ^s 
Boleszl6 krak6i herczeg neje, unokahugdt Kunegunddt II. 
Otakar cseh kirdly nej^t k^riy hogy f^rjct arra birja, mi- 

k^p IV. B^la kirdlynak fia Istvdn ellen segits^gdre legyen. 161 

1267. k5rttL 

106. Kunegunda cseh kirilyn^ ^s IV. Bda kirdly unokdja nagy- 
atyjAnak csalddi Ugyekben vdla8z61 162 

107. Kunegunda cseh kirdlyn^ nagyatyjdt IV. B^At csalddi j6- 
Wt^rdUrtesiti 163 

108. Kunegunda cseh kirdlyn^ anyjdt Anndt, Batiszlaw galicziai 
kirdly nej^t kdri, hogy anyai szeretetdt t61e meg ne vonja. 164 

109. Kunegunda eeeh kirilyn^ anyjdnak, Anna galicziai kir^y- 
n^nak, egy, mint Idtszik Galicziiiban, kirabolt troppaui ke- 
resked^ tlgy^t ajdnlja 165 

110. Kunegunda eseh kirdlynd nagyn^nj^t Ilondt, Boleszl6 ka- 
lisi herczeg nej^t kdri , hogy kieszkOzdlje, mik^p hnga 

. Qrifina 6t megldtogathassa 166 

1267. 

111. Domonkos gr6f a Cs&k, ^ Lampert a Lo^a nemzets^gbdl, 
peres Qgjbket a budai kdptalan el6tt bardtsigosan egyen- 
Htikki 167 

112. Domonkos gr6f a Csdk, ^s Lampert a Loya nemzets^gb^l 
azon baritsigos egyess^ge t, mely et a budai kdptalan elott 
kotottek a sz^esfehdrydri kdptalan elott y^glegessen ^r- 
yenyesitik.* 169 

113. A hantai kdptalan bizonysdgleyele, hogy Korrard gr6f a 
pannonhalml apdtsdgnak adomdnyozta gugi birtokdt. . .170 

114. A p^csydradi konyent bizonysdgot tesz arr61, hogy a szek- 
szirdi apdt Pet5rd neyezetii puszta foldj^t Baranya yir- 
megy^ben , mely szemm^rt^k szerint 20. ekdnyi lehetett, 
Bodor gr6fnaky Lffrincz nddor albir^dnak,60 gird^rt 6r<5kre 
eladta s egyszersmind ezen fold hatdrdt r^szletesen leirja. 171 

115. Spalato ydros k<>zs^ge sz. L^rincz templomdra yonatkoz6 
egyhdzi v^^jog^^ ^z ottani kdptalanra ruhdzza dltaL . . 179 

1266. 

116. IV. Bdla megengedi, hogy Pamlen ^s P^ter cBall6k5zi ne- 
nemesek Patonyban ley6 r^szjognkat 18 girdn eladhassdk 8 
Jurk kirdlyi tdrnoknak i% testy^reinek 17 



xn 

Lap 

117. IV. B^la dt Ethei helyB^grol bz6116 adomdnyozieat, melyet 
e helyseg adyamokjainak tett az iBteniteleten gyoztes Ud- 
varnok helysegbeliek ellen^ben , az ut6bbiak javdra meg- 
Bcmmiti 180 

118. rV. Bela kirdly adomdnya a dunaszigeti boldog asszony 
koloBtora szdmdra 181 

119. Kunegunda cseh kiralyne nagyatyjdnak IV. B^la kiraly- 
nak koszonetet mond azon ajiindekdrt , melyet ez ferjenek 
ktildStt 182 

120 IV. Kelemen p4pa rendelete , hogy a Jildra mellett fekvo 
Bz. Kozma ^s Ddmian czimii benczekolostor a topliczai 
apatsdgnak aiirendeltesBek 183 

121. Lorincz nidor ^s somogyi fdisp4n bir6tirsaival a kirilyne 
Bzabadosai «iltal elfoglalt sz. Gyorgy nevii foldet, Sindor 
^s Pil nemeseknek , kikhez broksegi jogon tartozott, visz- 
Bzaadja 184 

122. L6rincz nddor i% somogyi foispdn bir^tarsaival , a kirtily 
Bzabadosai dltal elfoglalt Lapa nevii fdldet, Qrab nemes- 
nek, kihez Sroks^gi jogon tartozott, vbszaadja 186 

128. L6rincz nidor ^s somogyi f^ispdn bir6t4rsaival a kirdlyn^ 
Bzabadosai iltal elfoglalt Leta nevii fbldet Barlabas es 
Kili^n nemeseknek, kikhez oroks^gi jogon tartozott, visz- 
Bzaadja 188 

124. L(Jrincz nddor ^s somogyi f(>i8pin bir^tjLrsaival a kirdlyne 
Bzabadosai dltal elfoglalt Bard nevti foldet elobbi birtoko- 
sainak visszaadja 190 

125. Ugrin szGr^nyi bdn Denest, Sadan nemzetsdgbdl, ^rdemci 
tekintetdbcil Peggen nevii birtokkal adomdnyozza. . . , 192 

126. Az erd^lyi kdptalan bizonyitja , hogy Luka, rokonai bele- 
egyezdsdvel , vej^nek Endr^nek Chungna nevii folde ne- 
gyedr^Bz^t itengedte 193 

127. Endre hosszas perlekedes utdn Mik6 (fs Detre fiaival a 
viiczi kdptalan el6tt egyess^gre l^p, ezeknek engedv^n 4t 
Lad4ny r^szet , mely Endr^re ^s nov^renek gyermekeire 
leinynegyed jogul szdllott- 194 

laea. 

128. IV. B^la kirdly a pannonhalmi apitsagnak Denesben lak6 
alatval6it egyedill az apdtsdg torv^nyhat^sdga ali helye- 
zetteknek nyilatkoztatja. ' 196 

129. IV. B^la kirdly a pannonhalmi apdtsdg alattval6it ad^sza- 
badsdgukban v^dL 197 

130. IV. B^la kirdly Tamis mestert Puk nemzetsegbcSl Tet nevii 
fblddel adomdnyozza meg 198 

131. IV. Bdla kirdly Ftilop esztergami erseket Kdr nevii fdlddel, 
mely a ii^itrai v4rhoz tartozott, adomdnyozza meg. . . , ^ 



xm 

132. Istvdn iQabb kirdly az erd^lyi kdptalannak djonnan ado- 
m&nyozza oda szabad birtokul a tordai s^akndkat. ... 201 

133. A gy^ri kilptalan bizonysdglevele, bogy gr6f Emey ^s gr6f 
Syke, Opur nemzets^gb^l, t($bb jobbdgyaikat szabadokki 
bocsdtottik , 202 

U70. 

134. IV. B^a kirdly, haldla el6tt , csaU^jdt 4b biveit 11. Otta- 

kar cseh kirilynak ajdblja 204 

135. Erzs^bet bajor herczeg^^ , IV. B^a kirdly lednya , Knne- 
gnnda cseh kirdlyndhoz atjrjdnak haUlir61 205 

136. Selmecz vdrosnak IV. B^la kirdly kor&ban szerkeztett vd- 

rosi ^s bdnyajogkOnyve. £v n^kttl 206 

137. V. Istvdn kirily megerfislti a pannonhalmi apdtsdg alatt- 
val6it a sz. Istvdn kirdlyt61 nyert ad68zabadsilgakban. 228 

138. V. Ifltvin kinUy megertfsfti a panaonhalmi apdtsdg alatt- 
val6i szimdra a sz. I6tvdnt61 nyert tSrv^nykez^i szabad- 
sigot 230 

139. V. Istvdn kurily megerdsiti IV. B^ldnak 1269-ki a pannon- 
halmi apdtsdg ad6szabadsdgdr61 S8616 okmdnydt . . . 232 

140. V. Istvdn kirdly a borsmonostori apdtsignak adomdnyozza 

a Bopronmegyei tizedek huszadr^sz^t 233 

141. V. Istvdn kirdly meger6sfti FUltSp mester fiai szimdra IV. 
B^ldnak Harka nevtt fbldre vonatkoz6 1257-ki adomdnydt. 234 

142. V. Istvdn kirdly megerosfti Tamds hantai pr^post szdmdra 
rV. BdUnak Nynlas nevfi fbldre vonatkoz6 adomdnyo- 
zdsdt 235 

143. V. Istvdn kirdly Mat^ aranymfvesnek Zdrber^nyben (a mai 
VdrOsber^nyben) hatvan holdnyi f(5ldet adomdnyoz. . . 237 

144. Kuneg^nda cseh kirdlyn^ nagyanyjdt M&n&tf IV. B^la oz- 
vegy^t csalidi tigyei tekintet^ben biztatja 239 

145. Ugyanaz ugyanahhoz hasonl6 tdrgyban 240 

146. Ugyanaz ugyanahhoz haBonl6 tdrgyban 241 

147. n. Otakar cseh kirdly V. Istvdn magyar kirilylyal b^es- 
sdgre l^pni kdsznek nyilatkozik 241 

148. n. Otakar a ke$t5tt bdkess^grm kiadott okminya. ... 243 

149. Anna, Ratizlaw galicziai kirdly neje, vej^t II. Otakar cseh 
kirdlyt csal^ iigyeirdl ^rtesiti 244 

150. Mdt^ erd^y i vajda Inuktelke nevfi f(5idet az egresi apdtnak 
it^oda - 245 

151. Ndna mester <5zvegye a margitszigeti ap^zdknak hagyo- 
mdnyozza S^skutnevtt f{5lddt, mely felett most Dt5me, Bez- 
ter fia egyezkedik az apdczdk ttgyvfv(fj^vel Mikl6ssal a 
budai kdptalan el6tt 246 



xrv 

Lof 

1271. 

152. V. Istvdn magyar kirdly 11. Otakar ceeh kirdlylyal b^kes- 

sdgct kbtvdn, errol tinnepelyes okmdnyt dd ki 247 

158. y. Istvdn kirdly a cseh haboruban elesett Pouka nevfi hi- 
v^nek csalddjit , Trcncsin megyei birtokukkal egyutt ne- 
mesiti ^b^ 

154. V. Istvdn kirdly Indrcsi Tamdst, Pdlt^ Fen^t is Ombot, Ja- 
kab a szdkesfeh(^rviri vdr ember^nek fiait, kiket azon szol- 
gdlataik^rt , melyeket neki , mint erd^Iyi vez^mek m^g 
atyja B(Qa kirdly ^letdfoen tettek , Inarcson lev6 r^szbirto- 
kukkal ugyancsak a fehdrviri vdrjobbdgyok sordba emelt 
volty ezen dmsukban, miutdn az orszdg komdaydra jutott, 
fbldeikkel i^olag mcgerdsiti 257 

155. IL Otakar cseh kirdly panaszlevele V. Istv&n magyar ki- 
rdly ellen , hogy az 1270-ki b^kess^get nem tartotta meg. 259 

156. Kunegunda cseh kirdlyn^ nagybdtyjdhoz V. Istvdn ma- 
gyar kirdlyhoz , a kirdlyok kbzt tervezett talilkozds tir- 
gydban 261 

157. Kunegunda cseh kirdlyn^ ugyanennek ajdnlja testv^r^t, 
anyjdt ds rokonait 262 

158. Knnegunda cseh kirdlyn^ Erzsdbet magyar kirdlyn^hoz 
ugyanazon tdrgyban 263 

159. Kunegunda cseh kirdlync^ Farkas magyar bardtot vala- 
mely r6mai f({papnak ajdnlja. 264 

160. Magyarorszdg fourai 11. Otakar cseh kirdlyhoz a b^kekd- 

t^s tdrgydban 264 

161. A gyori kdptalan bizonysdglevele , hogy a pnki monostor 
Gyarmat nevii birtokdt Sdndor mestemek eladta. - . . 265 

162. A gy6ri kdptalan bizonysdglevele, hogy Tamds hantai pr^- 
post Nyulas nevti fdld^t a pannonhalmi apdtsdgnak eladta. 267 

163. A veszpremi kdptalan bizonysdglevele, hogy FavuB prdpost 
veszpr^mi birtokdt lUdsre , Pdl fidra , Ajka nemzets^gbdl, 
dtruhdzta 268 

164. A veszpr^mi kdptalan bizonysdgot tess arr61, hogy Farkas, 
DeszmicB fia , or6k birtokdbdl kdt ek^nyl fdldet a Binya 

, vize mellett (Somogy megy^ben) Binyamell^ki GyQrgynek 
^8 testv^reinek nyolcz mdrkdert (>r5kte eladott 270 

lara. 

165. V. Istvdn kirdly megerdsiti Endre beszterczebdnyai ]m6 
szdmdra IV. Bdldnak 1263-ki erddadomdnyoidsdt. ... 272 

166. V. Istvdn kirdly Peerchen le'v6 birtokot magszakadds alap- 

jdn adomdnyoz Chepdnnak, Szemere fidnak 274 

167. Erzs^bet kirdlyn^ Guna nevii szakdcsdt ds testv^reit ne- 
mess^gre emelL 275 



XV 

Lap 

168. X. Gergely pdpa meger({sfti V. Istvdn magyar kirdly szi- 
mdra az 1271-ki magjar-cseb b^kekSt^st. ...... 276 

169. X. Gergely pdpa megerdsiti II. Otakar cseh kirdly szdmdra 
ugyanazon b^kek5t^st. 278 

170. X. Grergely p^pa az esztergami drsekhez ^s a vdczi pUs- 
pdkhez ngyanazon 1271-ki magyar-cseh bdkekSt^s iigy^- 

ben 279 

471. Mikl68 4a Adorjdn, Lukdcs lednyainak f^ijei, azon foldet, 
melyet feles^geik utdn lednynegyed, hitbdr 4b jegyaj^ndok 
fej^ben nyertek, bevalljdk a sdghi konvent elott P^ter is- 
pdnnak, Mik6 fiinak 231 

1242-1272. 

172. A sighi konventnek magdnharoznak elintdz^s^r^l sz616 

bizonysdglevele 282 

1240-1272. 

172. b (174) UroB Istvdn szerb kirdly meger^^sfti a raguzaiak 

Bzabadalmait 284 

172. c (175) Uros Istvdn szerb kirdly meger6sfti a raguzaiak 

tSrv^nykez^si szabadsigait Szerbidban 285 

172. d (176) Uros Istvdn szerb kirdly meger((sfti a raguzai ke- 

resked^ el6bbi privilegiumdt 237 

172. e (177). Uros Istvin szerb kirdly a raguzaiakra vonatkoz6 

utaaftdsa Tvartko zsupiinhoz 290 

172. f (178) GySrgy ken^znek , Uldszl6 kirdly vej^nek , izenete 

a b^kess^g megtartdsa iigydben 291 

172. g (179) UroB Istvdn szerb kirdlynak v^dlevele a raguzai 

kereskeddk szimdra 298 

FllffgeMk. 

Olaszhon lev^ltdrai a magyar tSrt^nelem szempontjdb61. 295 



» . < 



arpadkori 

trj 

OKMANYTAR 

m. 



IV. Bila kirdly Liupoldot^ Truslef tesiverit , Semptey vdrme- 
gy^ foispdnydnak kinevezi. 1261 kMll. 

NoB B(ela) Dei gracia Rex Hangarie commendantes 
memorie TininerBis significamuB , qnod \ sicut fideli nostro 
Tmsleph Gomitatnm de Semptey contuleramns , sic eciam 
post mortem einsdem Tmsleph aduertendo fidelitatem snam 
et eciam sernicia fidelia ; qne frater snus Lynppoldns vna 
cnm fratre sno Petro nostre Maiestati exhibnerant indefesse^ 
dictnm Gomitatnm cum omnibus appendiciis et vtilitatibns 
einsdem ipsi Lynppoldo Comiti de nostro beneplacito dnximns 
confereDdnm. Isto tamen interiectO; nt licet ipse castrum 
sen ad ipsnm pertinencia fratribns sen cognatis suis possit 
relinqnerO; vendendi tamen sen alienandi non habeat pote- 
statem ; ipse tamen et ipsius heredes seu eciam snccessores 
nobis et nostris heredibns ^ sicnt ceteri Regni nostri nobiies 
debita fidelitate exhibere sernicia teneantnr. Goncessimns 
eciam , nt popnlos snb castro sen in aliis villis ad ipsnm per- 
tinentibnS; in cansa fnrti^ decimarnm et mouete nnllns Jndi- 
cnm Regni; et in omnibns alijs cansis debeat judicare; sed 
nec Gomes Posoniensis , nec et Nitriensis , nisi sna persona 
tantnm. Qni si in facienda justicia negligens esset ant remis- 
sns, non popnli sui^ sed ipse in nostra presencia, vel cni il- 
Ind specialiter iniunxerimnS; tenebitnr conneniri. Vnde omni- 
bnsjndicibns precipimnS; etspecialiterPosoniensietNitriensi 
Gomitibus , nt ipsnm et ad enm pertinentes homines seu po- 
pnlos Don possint nec debeant jndicare. Qnas libertates ei 
ex nostra gracia concessas, sibi sernari tam in jndiciis quam 
MoinnL BDiro- hist. — difll 8 1 



in omDibuB aliifl premissis volumus illibatafi. Datnm Bade in 
Assumpcione Sancte Marie. 

(IV. LiBsl^ kir^ly 1279.ki Atirat4b6L) 



IV. BAa kirdly elinUzi a pannonhaJmi apdtidg ia a szffcea- 
fehirvdri kdptalan k^zti, a kdptalannak 8onu>gy megyiben 
fekvS jdszdgainak tizedSre vonatkozd egyenetlensigeket. 1261 

klMd. 

Bela Dei gracia Bex Ungarie vniuersis presentes litte- 
ras inspecturis salutem in Domino Cum pacem^ quantum in 
nobis est , cum omnibus habere debeamus et tenere ; preci- 
pue tamen debemus intendere; vt intra Regni nostri terminos 
pax et concordia conseruetur et iurgiorum materia sopiatur. 
Gum igitur inter Albensem Ecclesiam et Monasterium Sancti 
Martini de Sacro Monte Pannonie super decimis in Comitata 
Simigiensi prouenientibns , quas Abbas in prediis et villis 
Ecclesie et Canonicorum Albensium vendicabat, et ' Albensis 
Ecclesia se ab onere decimarum immunem diceret , dudnm 
fuisset exorta contencio ; fuit in arbitros super eodem facto 
pluries compromissum; per quorum sentenciam lis non potuit 
definiri , quia eorum sentencie fuit ab altera parcium, que 
se grauari senciebat , contradictum ; et demnm negocium ad 
Sedem Apostolicam est deductum, vbi lite diucius perdn- 
rante , tandem causa in Ungariam est remissa , vt amicabilia 
composicio ; si posset, fieret , que utrique parti complaceret* 
Quia yero vtriusque Ecclesie patronatus ad nos pertinere di- 
nqscitur , eorum laboribus et expensis parcere cupientes, me- 
diatores extitimus pacis et concordie inter eos reformande et 
composicionis faciende ; et tandem Diuino auxiUo de communi 
consilio et assensu Gapituli Albensis Ecclesie et Decani, cai 
ex speciali commissione Sedis Apostolice generalis admini- 



dtracio Albensis Eeolesie tam in spiritiialibns qnam in tem- 
poralibns est conceBsa ; de asflensn eeiam Abbatis et Connen- 
tns Saneti Martini composnimnB inter eos in hnnc mo- 
dnm : Qnod cnm Albenses Ganonici a snis popnlis non exi- 
gant , ad exportanda vina vel alias res decimales sigillum 
eorum dari non debeat, sed ad ea exportanda sigiilnm Abba- 
tis Sancti Martiui popnlis Albensis Ecclesie concedatur ad 
sna vina propria exportanda ^ fide tamen eorundem recepta^ 
qnod vinnm aliennm vel alias res decimales suo nomine non 
exportent. Preterea ; qnod Ganonici yel popnli seu semi eo 
rnm non recipiant segetes vel vina aliornm in horreis suis 
vel cellariis Abbati decimas debeocium; ne sub eorum 
occasione decime Abbati ab aliis debite occnltentur. Item 
qnod omnes clerici Albensis Eoclesie, qnaliscnnque condicio- 
nis sint, exceptis ijs, qui sedent in tenis ipsorum Albensinm 
non decimalibns ; deoimales fiant. Item omnes possessiones 
Albensis Ecelesie in Gomitatu Simigiensi constitnte; qnas 
post tempns arbitrij a venerabilibns patribns Roberto tune 
Yesprimiensi; Gregorio Janriensi^ Jacobo Nitriensi Episcopis 
prolati acquisinity decimales fiant proptcr possessiones , quas 
Cosmas Episcopns in eodem Comitatu eis dedit. Nos eciam 
eidem Monasterio , vt Albensem Ecclesiam ab ipsius impeti- 
cione possemns liberare, concessimns vicesimam decimarum 
nobis in Comitatn Simigiensi prouenientem ; Capitulum vero 
Albensis Ecclesie vnanimiter et concorditer capellam de villa 
Bagat ad se libere pertinentem , et ipsam villam Bagat cnm 
aliis tribns villis , foro et omnibns ad eandem villam Bagat 
pertinenlibns Monasterio Sancti Martini contulerunt eo inre 
possidendam , quo ab antiqno ipsi possedernnt. Huic antem 
composicioni^Abbas et Connentns Sancti Martiniconsensernnt; 
ac omni liti , inri et accioni , qne in hoc facto habebant vel 
habere videbantnr , cessernnt et rennnciamnt tam ipsi quam 
Albense Capitnlnm vnanimiter promittentes , se nnnquam 
contra hanc formam composicionis processnros. Si que vero 
parcinm contra id temere veniret, trecentas marcas argenti 
parti hanc composioionem obseruanti solnere teneretnr. Da- 
tam in Zolnn tercio Idns Inng. 

(Eredetie a szent-mirtoni f6apitsdg lev^Itilriban.) 



3. 

Istvdn ifjabh kirdly Echy grdfnak fdld^ adomdnyoz Sdvdr 

kdmySkSn. 1261. 

Stephanus Dei gracia Rex , primogcnitns lilostris Re- 
gis Hungarie, Dnx Transiluanns omnibns presens scriptum 
cernentibus salutem in eo, qui fiegibus dat salutem. Circum- 
speocio Regum prouida condignis premiis se obsequentibua 
sic debet occurrere^ ut alii eorum exemplo prouocati ad fide- 
litatis et seruiciorum studia forcius accendantur. Hinc est 
igitur, ut ad vniuersorum presencium posierorumque noticiam 
harum serie Yolumus peruenire , quod nos attendentes fideli- 
tatem Ecby Coroitis et seruicia ipsius , que nobis pro suo 
posse diligenter impendit^ exhibendo nobis et nostris delicias 
gratanter et deuote ; ad supplicacionem einsdem; vt idem ad 
obsequendum nobis abilior promoiorque habeatnr ; quamdam 
terram in districtu predii nostri de Soouar existentem , vbi 
ecclesia ad honorem Beatissimi Ladizlai Regis est eoustru- 
cta , super qua quidem auceps Myco nomine de permissione 
carissimi patris nostri B(ele) Iliustris Regis Hungarie antea 
residebat ; ipsi Echy Comiti et per eum snis heredibus here* 
dumque successoribus de Regia liberalitate contulimus per- 
petuo possidendam. In cuius terre corporalem possessionem 
eundem per fidelem nostrum Tecus Comitem de Sarus feoi- 
mus introduci. Cuius terre mete ; prout ab eodem Tecus Co- 
mite percepimus ; hoc ordine distinguuntur. Prima meta in- 
cipit in flunio Taarcha ab oriente in ponte ; et ibi exit in Sey- 
lospotoc, ibique eundo superins peruenit ad putenm Burcut ; 
deinde in eadem ralle per sinistmm eundo ascendit ad berch, 
vbi sunt tres arbores de bikfa cruce signate a parte meridio- 
nali ; inde descendit in yallem Ereuspotoc ; deinde Tadit su- 
perius ad viam ; que ducit ad duas metas antiqnaa ad partem 
aquilonis ; abhinc reflectit se iuxta siluam in berck^ venit in 
orientem ysque ad caput Toplo ; etper riuulum Toplodescen- 



ddiiB per magoam yallem eadit ad flaaium Taareha ; et per 
eandem aqnam deseendenB pemeDit ad loeam , ybi est por- 
tnB BnbtaB molendinum MiehaeliB ; et ibi exit ad partem orien- 
talem ad vnam viam , qae yadit paalalam per fenetam ; et 
ibidem intrat Malaoam ; per qaam itar ad flaaiam Seakeha ; 
et flaaiaB ille iterom eadit in Taareha , et per Taarcham de- 
Bcendit inferiaB vsqoe ad predictam pontem ; vbi prima meta 
fiiit incepta , ibiqae terminatar. Ac vt haiaBmodi nostra do- 
nacio robar obtineat pcrpetae firmitatiS; presentes noBtras lit- 
teras eidem contalimaB , sigilli noatri manimine roborataB. 
Datam per manus Benedicti PrepoBiti ScibiniensiB, anle no- 
Btre Vice-Cancellarii , anno Domlni MCCLX primo. 

(Eredetie Eperjes szab. kir. yiros levdltirikan.) 



Istvdn ifjnhh kirdly megerSsiti a deesi polgdrok kivdltsdgait. 

1261. 

StepbanuB Dei gracia Rex , primogenitaB IllustriB Re- 
gifl HangariC; Dax Transilvanag. Ad Regiam pertinet Maies- 
tatem precibas condeBoendere Bnbditoram , at nameras fide- 
Uamaageatar; et Regalis poteneia lacias extendatar, cam 
Regis propriam sii ^ in maltitadine popali gloriari. Hinc est, 
quod aniversornm presenciam posteroramqae noticie volumas 
fieri manifestam , qaod accedentes ad nostram presenciam 
hospites de Desvar litteras Erney Bani quondam Transilvanie, 
Boper libertate eornndem obtentas nobis exhibuerant, petentes 
a nobis suppliciter et deuote^ ut ipsam libertatem eisdem no- 
Btro priuilegio dignaremur confirmare. Nos siquidem peticio- 
nibUB eorundem inclinati ; et ordinacionem Emey Bani dicti, 
dilecti. et fidelis nostri inuiolabiliter uolenteB observari^ duxi- 
muB annucndum ; sed quia series ipsarum literarum erat in- 
utilis f de verbo ad verbum scribi non fecimus ; sed senten- 



6 _ 

ciam ejasdein dnximus inserendam. Qnaram quidemsenten- 
cia tallB est j qnod iidem hospites a inrisdiccione Comitnm de 
Zonnk^ Gnraliam Oomitnm et jobagionnm einsdem castri 
penitus sint ezemti ita^ qnod ipsos omnino non possint indi- 
care ; sed indicet eosdem Yillicns ipsomm^ pra tempore con- 
stitntns y in cansis omnibns inter ipsos exortis ; cansas aa- 
tem, quas commode non posset terminare, nostro relinqnat 
judicio decidendas. Similiter eciam causas extraneornm ; si 
ibidem aliquas contingat habere ^ idem villicus yaleat iudi- 
care et non alius. Item inxta libertatem de Zoloch et Zath- 
mar ad exercitum nostrum uenire , et nobiscum exercituare 
teneantur. Ut autem hec ipsorum libertas salua semper per- 
maneat et inconcussa, nec imposterum per quempiam ualeat 
uiolari; presentes nostras eisdem concessimus duplicis si. 
gilli nostri mnnimine roboratas. Datum per manus magistri 
Benedicti Prepositi Scibiniensis , aule nostre Vice-Cancella- 
rii, anno Dominice Incarnacionis MCCLX primo. 

(Teutsch ^B Firnhaber Urkundcnbuch zur Geschichichte Siebenbttr 

gens. I. k. 72. 1.) 



IV» Orbdn pdpa a pannonhalm apdtidg Ss a chorgdi jdnoM- 
rendiek kdzt a swnogymegyei tizedek tekintetSben intizkedik. 

1261. 

Urbaiiiis EpiscopnB sernas seraorum Dei diiecto filio . . . 
Gantori Ecclesie JauriensiB Baintem et Apostolicam benedi- 
ctionem. Qnerelam dilectomm filiornm . . . Abbatis et Gonnen- 
tns Monasterii Sancti Martini snpra Pannoniam ad Romanam 
Ecclesiam nnllo medio pertinentis Ordinis Saneti Benedicti 
recepimns continentem ; quod Preceptor et fraires Hospita- 
larii lerosolymitani de Ghirgo Yesprimiensis Diocesis super 
quibusdam decimis et aliis rebus fidem non seruarint eisdem. 
Ideoque discretioni tue per Apostolica scripta mandamus, 
quatenus acceptis ad latus tuum etiam aliis viriSi causam in- 
ter partes easdem debito fine decidas , faciens quod decreue- 
ris per censuram Ecclesiasticam firmiter obsemari. Testes 
antem qui faerint nominati , si se gratia, odio vel timore sub- 
traxerint causa in prescripta , appellatione cessante compel- 
los veritati testimonium adhibere. Datum Viterbg nono ka- 
lendas Oetobris Pontificatus nostri anno primo. 

(Eredetie a szent-mirtoni fdaptoig lev^ltdrdban.) 



8 



6. 

IV, Orhdn pdpa a paniionhalmi ctpdUdg s a veszpremi pUs- 
pdk 68 kdptalan kozti egyenetlensSgek tekinteteben intezkedik, 

1261. 

VrbaiiTiB Episcopas sernas Bemornm Dei venerabili fra- 
tri . . . EpiBCopo Waciensi; et dilectis filiis . . • Preposito 
Sancti Tbome Strigoniensis et. .. Gantori laurinensis £c- 
clesiaram salatem et Apostolicam benedictionem. Qnerelam 
dilectorum filiornm Abbatis et Gonnentas Monasterii Sancti 
Martini supra Pannoniam ad Romanam Ecclesiam nnllo me- 
dio pertinentis Ordinis Sancti Benedicti recepimus continen- 
tem , quod venerabilis frater noster • . . Episcopus et Gapi- 
tulum Vesprimiense super qaibosdam decimis et rebns aliis 
iniariantur eisdem. Ideoque discretioni yestre per Aposto- 
lica scripta mandamus, quatinus partibus conuocatis audiatis 
eam ^ et apellatione remota fine debito decidatis faeientes 
quod decreueritis anctorilate nostra firmiter obseruari. Testes 
autem qui fuerint nominati , si se gratia ^ odio vel timore 
sabtraxerint causa in prescripta^ appellatione cessante com- 
pellas yeritati testimonium adhibere. Quod si non omnes 
hiis exequendis potueritis interesse , duo yestrum ca nibilo- 
minos exequantur. Datum Viterbii III. mensis Octobris Po n- 
tificatus nostri anno primo. 

(Eredetie a szent-mdrtoni fdapdtsig levAtiriban.) 



9 



1. 

IV. Orbdn pdpa a pannonkalmi apdtsdg is a szfkes-fehSr^dri 
kdptcdan kozti egyenetlensSgek tekintetiben intizkedik. 1261. 

Urbanns Episcopns sernna sernomm Dei dilecto filio . . . 
Cantori Ecclesie lanriensis. Qnerelam dilectornm filiomm 
Abbatis et Conuentns MonaBterii Sancti Martini snpra Pan- 
noDiam ad Romanam Ecclesiaro nnllo medio perlinentis Or- 
dinis Sancti Benedicti recepimns contiDentem^ quod Prepo- 
sitns et Capitnlnm Ecclesie Albensis WesprimiensiB Dioce- 
sia snper qnibnsdam decimis et rebus aliis ininriantur eisdem. 
Ideoqne discretioni tne per Apostolica scripta mandamns, 
qnatenns partibns connocatis andias eam et appellatione re- 
mota debito fine decidatis faciens qnod decreneris per cen- 
snram ecolesiasticam firmiter obseruari. Testes antem qni 
fnerint nominati , si se gratia , odio vel timore snbtraxerint, 
censnra simili appellacione cessante compellas yeritati te- 
stimoninm perhibere. Datum Yiterbii III. nonas Octobris 
Pontificatns nostri anno primo. 

(Eredetie a szent-m^brtoni f^apdtsig leT^tiriban.) 



10 



8. 

A paBsaui, olmUezi i$ prdgcU pUspdkdk hHtlemiU , miszerivt 

Otakar caeh Idrdlyt , ha a IV. Bila magyar kirdlylycd kbtdtt 

bikes$4get meg uem tartandand, kikbzdeiteui fogjdk. 1361. 

No8 0. Pataviensifl , B. Olomncensis et Pragensis Dei 
gracia Ecclesiarnm Episcopi, omnibus presencinm inspecto- 
ribuB declaramng; nos promisisse et promittere bona fide, 
qnod domintim nostrnm , Dominnm Eegni Boemie, Dncem 
Anstrie et Styrie^ Marchionem Moravie ad observandam 
omnia illa et siDgnla ; qne in instrnmentis , inter dominnm 
nostrnm antedictnm et dominnm Regem Yngarie et Beginam 
ac ipsornm filios , mediantibns religioso viro fratre Lndovico 
de domo Tentonica, Gommendatore domornm per Boemiam^ et 
nobilibns viris Jacobo Pragensi Pnrcranio^ et Wokkone 
Marscalco Regni Boemie confectis continentnr; omni diligen. 
cia indncemns. Si vero composicionem predictam per domi- 
nnm nostrnm vel snos contigerit niolari , et idem dominos 
noster reqnisitns non emendaret infra Illltnor mensinm gpa- 
cium extnnc ipsum denunciabimus excommunicacionis vin- 
cnlo innodatum, qnilibet nostrnm in Djocesi sua; terras eins 
ecclesiastico subiicientes interdioto. Et ad hoc faciendnm 
quilibet nostrum inranimns ; et per virtutem prestiti sacra- 
menti nos obligauimns^ et obligamus presencium testimb- 
nio literarum ; qnibvs sigilla nostra dnximus appendenda. Et 
vt premissa omnia snum sorciantnr effectum, memoratas 
Regni Boemie Dominns, Dux Austrye, et Styrie, Marcbioqae 
MorauiC; se et terras snas nostre inrisdictioni subiecit^ 
renunciando priuileglis omnibus pro sna persona vel terris 
suis omnibus a Sede Apostolica indnltis, impetratia et im- 
petrandiS; super eo videlioet , quod persona ipsius excom- 
munioari ; vel terre sue ioterdici non possent absquo Sedis 



11 

ApoBtolice mandato^ vel eiiiB nnncio speciali. Datnm Wienne 
anno Domini HGGLXL pridie kal. Aprilis. 

(A Mottiunentonim Boicorum Collectio nova, XXIX. kbtete 2-ik r^tse 

174. 1. at^ C««e/k.) 



». 

Otto pas$aui pU^knck ugyanerrSl kiadott mdnk kdtlevde. 

1261. 

Otto Dei gracia Ecclesie PatauiensiB Episcopns vniner- 
sis Gbristi fidelibns banc literam inspectnris salutem in Do* 
mino. Quia pacis tranquiliitas et bonum concordie piis am 
plectenda snnt affectibus et sinceris; nos^ qui pacis et con- 
cordie debemns esse modis omnibus sectatoresi ad peticionem 
et instanciam Serenissimi domini 0. Begis Bohemie , Ducis 
Austrie et Styrie; Marcbionis Moranie^ iuratl promittimns bona 
fide f quod ipsum pcr nostram Dyocesin excommunicabimus 
et terram ipsius Austriam ecclesiastico supponemus interdi- 
ctO; si idem , quod absit y f ormam concordie inter ipsnm et 
dominnm Begem Hungarie ordinatam^ inxta quod in instru- 
mentis ipsorum exinde confectis continetur , excesserit et 
attemptauerit violare. In cuius rei testimonium presentes li- 
teras nostro sigillo fecimus conmuniri. Datum Patauie anno 
Domini miUesimo GGLXL| VII. Idus Aprilis. 

(Ugyanonnan XXIT. k5t. 2-ik r. 175. i. deeh) 



12 



10. 

A 8z4keS'feh4rvdri kdptalan bizonyitja, hogy a Rad nemzetfig 
u£h4ny tagjai Tord nevU hirtokukat a pannonhalmi apdtedgra 

dtrvhdztdk. 1261. 

Gapitalam Albensis Ecclesie vniuerBis ChriBii fidelibuB 
presenciam inBpectoribas Balatem iu Domino sempiternam. 
Etsi humanam pieta^em Balatis desideriO; terroreqae eztremi 
iudicii prouocante omnes Ecclesias possessionibas diiare te- 
nerentur vniuersi^ illis potissimum elemosinaram largitate 
adesse debet yuasqaisqae y ad qaos et donacio progenitoram, 
et recepcio devocionem aaget ampliorem commodi tempora* 
lis. Ea siqaidem consideracione Raad filias Emerici , Cornel 
filiuB Luca, et Corlat filius eiusdem de genere Baad coram 
nobis personaliter constituti proposuerunt , quod cum proge- 
nitores ipsorum in perpetuam elemosinam monasterio Beati 
Martini de Sacro Monte Pannonie excipiendo de quadam pos- 
sessione sua Tord nuncupata quandum particulam contulis- 
sent^ et postmodum ipsi Baad^ Cornel et Corlat in spirituali- 
bus et eciam tempoialibus subsidium eiusdem monasterii 
Buis in necesBitatibus senserint yt patroni^ adeo vt imminente 
quodam debitO; Abbas et fratres eiusdem monasterij de pe- 
cunia monaBterij dicto Baad viginti marcas , Cornelio vero 
et filio Buo predictis sedecim marcas familiariter obta- 
lerint , et in aliis plerisque eis benefioia innumera prestite- 
rint ; volentes pro receptis commodis ab ipso monasterio et 
vtilitatibuB , et adhuc in futurum recipiendis merito remune- 
racionis brauio propensius rcBpondere, totam predictam 
poBsessionem Tord metiB circumquaque per ambitum ualla- 
tam , nihil iuris seu porcionis sibi reseruantes, cum omnibus 
vtilitatibus suis et pertinenciis , Biluis videticet , terriB, fene- 
tifl j sitibuB curiarum , piBcinis et aliis eo omni iure , et sub 
eisdem metis ; quibus ipsi et progenitores ipsorum pacifice 
posflederunt et quiete ; partim , vt diximuB ; pro Bumma pe- 



18 

cnnie pretaxata^ partim vero pro remedio anime ane et sno- 
nim progenitorum contalerant et donanernnt monasterio 
Sancti Martini antedicto in perpetnnm possidendam. Et ne 
procesBU temporifl alicni cogaatornm predictomm nobilinm 
liceat predictam donacionem et collacionem aliqna occasione 
pretensa reuocare , sed vt hereditas et dotalicium sepius di- 
cti monasterii permaneat inuiolabili firmitate roborata , ij- 
dem nobiles a nobis instanter pecierunt ipaam donacionem 
nostro priuilegio confirmari. Quorum nos peticionem iustam 
et legitimam esse attendentes, in hac partepresentesconces- 
simus litteras nostro sigillo communitas. Anno Domiui M^CG® 
sexagesimo pr!mO; tercio Nonas Frebvarii (igy). Magistro 
Paulo Ecclesie nostre Eiecto aule Regie Yice-CaacellariO| 
Gregorio Cantore y Feliciano Custode, Michaele Decano ezi- 
stentibus. 

(Eredetie a szent-mirtoni f^apdtsdg lev^ltdrdban.) 



14 



11. 

A tomogyi »t. egyedi konvmit bizonytdgleveU, hogy Gergely 
pap Tord helyeigben Uv8 Buchmala vevU birtokdt Favut pan 

nonhcdmi apdtnak bevallotta. 1261. 

Nos ConneDtas Monasterii Saneti Egydii de Simigio 
vninersis presentes litteras inspectnris significamnS; qnod 
Gregoriue Sacerdos, qnondam Vice-Archidiaconas Simigien- 
sis constitutns coram nobis proposuit viua voce , quod quan-. 
dam particulam terre nomine Buchmala empticiam de Bad 
filio Henrici de geoere et de villa Ead in territorio ville Tord 
existentem cum omnibus pertinenciis , videlicet virgultis, fe- 
netiS; terris arabilibus et fundo curie seu aliis vtilitatibus 
suiS; domino Fauo Abbati Sancti Martini de Sacro Monte Pan- 
nonie pro quadam summa pecunie vendidisset in perpetuum 
possidendam, recepta eadem pecunia plenarie ab eodem, 
tali tamen interposita condicione , vt processu temporis nec 
ipse Gregorius Sacerdos , nec sui consanguinei ipsam parti- 
eulam terre poterint impetere ab Abbate memorato. In cuius 
rei memoriam et perpetuam firmitatem litteras nostras si- 
gilli nostri munimine impressas concessimus. Datum anno 
gracie M^CC^ sexagesimo primo. 

(Eredetie a sseDt-mirtoni fdapits^ lev^ltArdban.) 



16 



12. 

A Bcmogyi sz, egyedi kofwmt hizonysdgleveley hogy Chicholi Pdl 
Chichol birtokdnak riszit Favua pannonhalmi apdtnak bevcd- 

loUa. 1261. 

Conaentas Monasterii Sancti Egydij de Simigio vniuer- 
sis presentes litteras inspecturis tam presentibus quam fa- 
turis salatem in eo ; qni est salus omnium. Quoniam cuncta 
senescnnt et omnia transeunt , expeditvtea; que bic agun- 
tar niaaci litterarum testimouio coDfirmentur. Ad uoticiam 
igitur Tniuersorum serie presencium volumus peruenire^ quod 
Paulus filius Benedicti de Gbycbol coustitutus coram nobis 
proposuit viua voce ^ quod de terra sua bereditaria in eadem 
villa Cbychol sexaginta iugera terrarum arabilium et septem 
iugera sedes curiarum ^ cum medietate nemoris ; quod est 
super easdem sedes curiarum , qne medietas numero uiginti 
quinque iugera continet; domino Fauo Abbati Monasterii 
Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie pro septem marcis 
argenti ponderati vendidisse perpcluo iure possidendam , et 
summam pecunie se babere confessus est. In cuius rei testi- 
monium ad peticionem vtriusque partis litteras nostras si- 
gilii nostri munimine roboratas concessinfius anno Domini 
M^.CC^. sexagesimo primo- Datum pridie kalendas Se- 
ptembris. 

(Eredetie a szent-mdrtoni ftfapdts^ levAtirdban ) 



16 



13. 

IV. Bila kirdly Jdnos viadornak Zagor vdr foldibol Batyna 

nevU birtokot adomdnyozza. 1262. 

Bela Dei graoia Hangarie , Dalmacie , Groacie , Bame, 
Seruie, Gallicie^ Lodomerie, CnmaDieqae Bex omnibua 
presentes litteras inBpecturis salatem in Domino. Ut colla- 
ciones Regam perpetao perseuerent , litterarum soleut testi- 
monio communiri. Proinde ad yniuersorum noticiam harum 
serie volumus peruenire, quod pugil Johannes filiua Jo- 
hanniS; ad nostram accedens presenciam^ nostre Celsitudini 
instantissime supplicauit ^ vt terram castri Zaguria Batina 
Tocatami terre sue hereditarie contiguam, ad tria aratra 
Bufficientem, de plenitudine nostre gracie sibi dare dignare- 
mnr. Nos igitur consideratis ipsius seruiciis inpensis et in- 
pendendis, dictam terram Batyna dicto J(obanni) et per eum 
suis heredibus duximus conferendam , et eundem J. in pos- 
sessionem terre prefate corporalem per Magistrum Moys 
tunc Comitem de Symigio, dilectum fidelem nostrum fecimus 
introduci. Cuius quidem mete , prout in litteris Lamberi Co- 
mitis ; ofScialis Magistri Moys , cui perscripcionem metarum 
dictus maglster Moys commiserat yice sua ; contineri vidi- 
mus ; hoc ordine distinguuntur. Prima meta incipit ex meri- 
dionali parte iuxta magnam viam , vbi est meta terrea , in 
qua est arbor silicis , cui eciam hereditaria meta dicti Jo- 
hannis ex parte Bokouch terre sue, et meta Nicolai filii Gre- 
gorii associatur ; deinde in eadem via minimine procedendo 
versus occidentem ex sinistra parte dicte vie est meta terrea; 
in qua cst arbor que cul nuncupatur ; deinde descendit in 
vallem ; et ibi in nasu (Igy) montis , qui Graduch nuncupa- 
tur ; est meta lapidea ; et de nasu montis ascendit minime; 
vbi est meta terrea , in qua est arbor ylicis jnxta viam , ab 
altera parte vie secunda arbor est crace signatai deinde de- 



17 

scendit in yallem ad qaendam flaninm , qni Sarus Bar no- 
miaatar ; deinde asceDdit ad montem paraalam et directam, 
ybi est meta terrea , in qaa est arbor qaercas > et yadit in 
dorso caiasdam montis yersas septemtrionem per yiam , et de 
eadem decliaat ad monticalam et yeniet (Igy) in aliam yiam ia. 
xta yineam Johannis; ybi est meta terrea , in qaa est pyras ; 
deinde descendit ad floaiam Bonnam, et enm transeando 
peraenit ad ylrgaltam , yenit ad metam terream ; deinde 
per yiam yeniet ad alteram metam terream , ybi, meta 
Nicolai terminatar ; et ibidem iaxta eandem yiam ez dextra 
parte est meta Martini filii Onrdina, et Cnzmicho ; deinde ye- 
niet per laterem montis minime in yirgalto yersas meri- 
diem ad hereditariam Johannis ; qae Dalga Dancapatar^ per- 
nenit ad primam metam , et ibi terminatnr. In caias rei me- 
moriam et perpetaam firmitatem presentes dedimns litteras 
dnplicis sigilli nostri manimine roboratas. Datnm per manas 
Magistri Pauli Electi AlbeosiS; aale nostre Vice-Cancellarii di- 
lecti fidelis nostri , aono ab Incarnacione Domini millesimo 
dacentesimo sexagesimo secando ; pridie kalendas Inlii, Re- 
gni aatem nostri anno yigesimo YII^. 

(Eredetie a Priberdi Jankoyich c«a1dd ley^ltdrdban. Y. d. Fej^ Cod. 

Dipl VU. k. 3. r. 42. 1.) 



UOMXnL HDirO. H18T. — DlfL, 9. 



18 



14. 

IV. BOa kirdly SzigligetiH csere fqAen a pannonhalmi apA- 

sdgnak mds birtokot enged dltal» 1262. 

Bela Dei gracia Hnngarie, Dalmacie^ Croacle, Bame, 
Seruie^ Qallicie^ Lodomerie ; Camanieqae Rex omnibas tam 
preBentibaB quam fataris preBcnteB litteras inBpecturis sala- 
tem in omnium Saluatore. Ad yniaerBorum noticiam volu- 
mus peruenirci quod cum inBulam , que fhit Ealiani iuxta 
Balatinum, simul cum monte in eadem exiBtentC; aptam pro 
municione facienda^ ipso Kaliano sine liberorum Bolacio de- 
cedente EcclcBie Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie 
Bub eisdem metis et termiuiB > quibus idem Ealianua tenne- 
rat, contulissemus ; et venerabilis vir Fauus Abbas dicte Ec- 
clesie , dilectus et fideliS; noster vtilitati Ecclesie inuigilans 
in predicto monte castrum bonum et vtilein magna summa 
pecunie construxisset ; tandem postmodum placuit nobis pre- 
dicto Abbati et Conuentui , vt ipsam insulam et castrum ad 
nos reciperemuB pro concambio, sicque ad nos recipientes do 
yoluntate Abbatis et Conuentus predictomm , ipsi Ecclesie 
Sancti Martini in commutacionem eiusdem villam et terram 
noBtram de Bok existentem in Coniitatu Zaladiensi sub ea- 
dem libertate et debito, sicut hospites in eadem existentes 
nobis tenebantur ; prout in ipsorum priuilegio series liberta- 
tis ipsorum plenius declarat , et per easdem metas, pront ii- 
dem hospites ipsam terram tenuerunt ; item terram Debreta 
nuncupatam Castri Nitriensis, inter Vag et Duduag existen- 
tem in metis, quibus castrum tenuit; item terram Alma 
Castri Simigiensis sitam iuxta terram eiusdemEcclesie Sancti 
Martini de yilla Sacti Ladislai similiter in eisdem metis et 
terminiS; quibus castrum tenuit et posBedit, perpetno dnxi- 



19 

niift ooDferendas. In eiiiiiB rei memoriam et perpetnam firml- 
tatem presentes dedimns litteras dnplieis Bigilli mnnimiDe 
roboratas. Datnm per manns Magistri Far kasii Eleeti Eccle- 
aie Albensis anle nostre Vice-Cancellarii dilecti et fidelis 
nostri. Anno Domini H^CC^LX* secnndo, regni antem nostri 
vigesimo octano. 

J e g 7 z e t Ugyanazon cserire yonatkozik IV. B6Ia 
kir&lynak egy m&sik szintin 1262-ki okm&nja; melynek 
8z5vege a fenebbitOl n6mileg elt^r. Czilszerttnek l&tszik teh&t 
ennek is eltSrfi riszdt kOzleni. 

,yBela stb.j qnod cnm insnlam, qne fnit Ealiani stb. — 
Mona$Xerio Sancti Martini de S. M. P. — contnlissemns stb. — 
de Yolnntate Abbatis et Connentns predictomm ipsi Monatterio 
S. Martini in commntacionem einsdem yillam et terram nostram 
de Bok existentem io Comitatn Zaladiensi snb eadem libertate 
et debito, sicnt hospites in eadem existentes nobis tenebartnr ; 
videlicet quod nec in furto , nec in decimia , nec in monetis, nec 
euperaliia quibualibet cau-eis coramjudiceparochiali, nisicoram 
nobis et coram mUico ew) aatare teneantur dnximns conferen- 
dam ; adiicientesj quod uUra id iidem populi de Bok ea gau- 
deant adplenumlihertate, qua vniuersipopuliMonasteriiSancti 
Martini ex concessi&ne Segum, prout in priuilegiis ipsius Mo' 
nasterii plenius continetur, gratulantur* Ad hec populos con- 
gregandos ad terram Ahna et Debreche, quas ex nouo ipsi Mo' 
nasterio SancU Martini in commutacumem castri coniulimus, 
eadem similiter per omnia volumus gaudere libertate, qua gra- 
tulantur alii populi eiusdem Monasterii et superius est eaypres- 
sum, In cnins rei stb. (Az okm&ny egjdb szOyege a fenebbiyel 
sz6r61 sz6ra megegyez.) 

(Mindk^t okmdnynak eredetie ^rlstetik a szent mirtoni f^apdtfltfg 

lev^ltirdban.) 



2* 



20 



15. 

ZV. Bild kirdly hdyhevJiagyja a gySri kdpialannak 1222'ki 

okmdnydt, mely a pannonhdlmi apdUdghoz tartozd Nyula$ 

hdysig ia lakosainak jogdllapotdrdl $z6L 1262. 

Bela Dei gracia Hangarie , Dalmacie, Croacie, Rame, 
Sernie, Gallicie, Lodomerie, Gumanieqne Rex omDibns Chri- 
Bti fidelibns presentes litteras inspectnris salntem in omninm 
salnatore. Ad nninersornm noticiam tenore presenciam no- 
Inmns pernenire , qnod fidelis noster Fanns venerabilis Ab- 
bas Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie pro se et pro 
connentn sno ad nostram accedens presenciam exhibnit no- 
bis litteras Capitnli lanriensis confectas snper terra Nnlos, 
quam cnm popnlis in eadem residentibns post collacionem 
Begiam Monasterio sno in concambinm predii sni Enesa yo- 
cati de iobagionebns castri Musnniensis ordine indiciario obti- 
nnit ; cum iidem ; sicnt in eisdem litteris contineri yidimns, 
Buper illa terra et libertate hominnm residencinm in eadem, 
contra dictum monasterinm litem snscitassent; petendo a no- 
bis instantissime , vt easdem ad maiorem certitudinem no- 
stro dignaremnr prinilegio confirmare. Nos itaqne, qui ipsins 
monasterii nostri , ntpote patronns^ debemns invigilare com- 
modis et augmentis , litteras Capituli memorati snper ipso 
facto ratas habentes et acceptas ; ne snper ipsa terra Nnlos 

ant condicione hominnm predictornm lapsn temporis 

Abbas yel Monasterium Sancti Martini impeti yaleat per ali- 
qnem , anctoritate presencium confirmandaa duximns et ad 
instam peticionem prefati Fani Abbatis easdem presentibns 
inserendas. Quamm qnidem talis est : 

In oomine Sancte Trinitatls et Indiuidne Trinitatis B. 
Prepositns et Capitulnm Ecclesie Geuriensis etc« (KGvetkezik 
a gy6ri k&ptalannak 1222-ki okmanya; mely olvashatd Ok- 
m&nytdrunk I. k^tet^ben 189. 1. 109. sz. a.) 

In cuins rei memoriam firmitatemqne perpetnam pre- 



21 



eiDtes dedimiis litteras sigilli nostri dapplieis mnnimiQe ro. 
boratas. Datnrn per maniis magistri Farkagij Eiecti Alben- 
Bis aiile nostre yiee-Cancellarii dileeti et fidelia nostri anno 
Domini milleBimo dneentesimo sexagesimo secnndo. Begni 
antem noatri anno yieesimo oetano. 



(Ered«tie a 0aent-mirtoni f^apitsig lev^tiriban.) 



16. 

IV0 Bila kirdly megerSsiti Pikud nevU asszonynak irdizkedi- 
sit, mely dltal Tamdsy 6s Pdterd nevU hirtokdt a pannonhalmi 

apdtsdgnak hagyomdnyozza. 1262. 

Bela Dei gracia Hnngarie, Dalmacie; Croaciei Bam 
Sernie , Gallicie , Lodomerie ^ Comanieqne Rex omnibns tam 
presentibns quam fatnris litteras presentes iaspectaris sala- 
tem in omniam salaatore. Ad vDiaersoram noticiam tenore 
presenciam volamas peroenire^ qaod Dobilis matrona domiaa 
Piknd; filia Petri, relicta Cozmach filli Gag; nna cnmfilia sna 
domiDa Albina ad nostram accedendo presenciam , cam ca- 
reret solacio liberoram , a nobis instantissime postalanit, 
pnod lieenciam sibi daremns , yt qaasdam terras saas Ta- 
masy et Peterd nnncnpatas , qnarnm naam videlicet terram 
Tamasy predietas pater snas in copala matrimoniali sibir 
contnlerat , et aliam; scilicet terram Peterd, qne sibi a pre* 
memorato marito sao relicta faerat et possesea per eandem 
pacifice et qaietCi conferre posset et donare Mooasterio Beati 
Hartini de Sacro Monte Pannonie pro remedio anime sne et 
mariti sni memorati ao filij Simoois , qui snper dicta terra 
Peterd miserabiliter extitit interfectas. Verum qaia secan- 
dnm Begni nostri consnetndinem approbatam poss^Bsiones 
sine herede decedencium ad manns nostras de iare debeat 
periinere , nec ipsa matrona de dictis terris qnicqaam ordi- 



1 



22 

nare poterat , nisi ex eonccBBione nofltra , qnam de hnias- 
modi flictis qnibasdam familiaribas et bene meritis faeere 
conBnenimaB ex gracia Bpeciali ; nos cnpientes ntilitati dioti 
monaBterii Sancti Martini Regia benignitate pronidere nt pa- 
tronnB , licet collacio predictaram teirarnm ad nos de inre 
pertinere debnisset tanqnam Bine herede decedentis ; tamen 
pinm propositam dicte matrone attendentes in hac parte , et 
ipsam ad explendnm sea faciendnm propositnm saam snpra- 
dictam in coUacione terraram predictamm permittimns ^ et 
eciam nos , ad qnem magis collacio ipsaram terraram con- 
snetndine Begni approbante de inre pertinebat, perpetno 
contnlimns monasterio snpradicto Isnb eisdem metis et ter- 
minis , qnibns ipsa matrona snpradicta dignoscitnr antea te- 
nnisse. In cnins rei memoriam et perpetnam firmitatem pre- 
sentes litteras dedimns dnplicis sigilli nostri mnnimine 
roboratas. Datnm per manns magistri FarkaBij Electi Al- 
bensis Ecclesie aule nostre Vice-Cancellarii dilecti et fidelis 
nostri anno Domini M^GCLX® secnndO; Regni antem nostri 
anno vicesimo octano. 

(Eredetie a Bzent-mirtoni fdapAtsiig levdltdrdban.) 



11. 

IV. BSla kirdly a azSkes-fehirvdri kdptalannak ugyanazan in. 
thkedArSl k4$zUlt okmdnydt erSsiH meg. 1262. 

Bela Dei gracia Hnngarie , Dalmacie , Croacie , Bame, 
Semie , Gallicie ; Lodomerie , Comanieqne Rex omnibns tam 
presentibns qnam fatnris litteras presentes inspectnris saln- 
tem in omoiam Saiaatore. Ad yniaersoram noticiam tenore pre- 
sencinm volamas peraenirCi qnod fidelis noster Fanns venera- 
bilis Abbas Monasterii Sancti Martini de SacroMonte Pannonie 
ad nostram accedendo presenoiam nobis signifioanit , qnod 
filia Petri filii Comitis Leastacbu relicta Cozmtch filii Gag, 



23 

cmn careret solacio liberornm; terras snas TamaBi et Petad 
naDcnpatas monasterio Beati Martioi in eleemoBynam perpe- 
tnam coram Albensi Capitnlo contnlerit pacifice poBsidendafl* 
Cnm antem donaciones poBsesaionnm facte sine conBensn 
Begio non possint perenniter stabiliri ; ideo a nobis instan- 
tissime postnlanit , qnatenns iam dicte domine factas dona- 
ciones nostro dignaremnr priuilegio confirmare. Vemm quia 
idem monasterinm speciali gandet priailegio^ et cum nos 
alinnde pro incremento vtilitatis eiusdem in bis et aliis esse 
fanorabiles debeamus ; peticionem dicti Abbatis iustam esse 
omnino attendentes, premissam possessionum collacionem 
gratam babentes, ipsam secundnm formam litteramm Al- 
bensis Capitnli , in quomm presencia earundem donacio fa- 
cta fnerat; ipsi monasterio nostro auctoritate presencium dn 
ximus confirmaDdam. Quarnm quidem litterarum Albensis 
Capituli tenor tal.s est : 

(K(JYetkezik a szikes-febirv&ri k&ptalan 1262-ki ok- 
m&nya , mint al&bb 20. sz. a.) 

Yt igitur prefatas possessiones dictum Monasterium 
nostrum possit perpetuo et pacifice possidere , in confirma- 
eionem donacionis premisse presentes litteras in testimonium 
dari fecimus sigilli nostri duplicis munimine roboratas. Da- 
tum per manus magistri Farkasij Electi Albensi4 Ecclesie 
aule nostre Vice-Cancellarii dilecti et fidelis nostri. Anno 
Domini MCCLX. secundo, Regni autem nostri anno ricesimo 
oetauo. 

(Eredetie a Bzent-m&rtoni fdapdtBig lev^UiribaD.) 



24 



18. 

liivdn ifjabb UHAy Mikdly gnSfnak Patak vdrdban egy io- 

ronyt adomdnyoz 1262. 

Nos StephantiB Dei gracia Bez primogenitns Illastris 
BegiB HuDgarie , Dax TransilaanaB memorie commendanteB 
BignificamnB yniaerais preBenciom per tenorem: Qnod noB 
qaamdam tarrim in castro nostro de Potok ex parte Beptem- 
trionali existentem , nondam prefectam , sab noBtro nomine 
coDBtrnctam Gomiti Hichaeli fitio Ubnl fideli nostro perpetao 
dnxerimnB conferendam. Ita qnod eam perficiat ipse , idem 
perpetno posBideat ^ et filiis sais imposteram relinqnendi li- 
beram habeat facnltatem \ ita eciam , qaod si Domino conce- 
dente Regnnm faerit in tranqnillo, dictas Michael Comes et 
filii sai poBBessoreB dicte tarris in nnilo jndicio GasteUani 
ipsluB castri adstare teneantnr ; si vero aliqnid siniBtri ene- 
nerit, qnod tamen absit , iadicio Gastellani ipsias castri ad- 
Btare teneantnr^ sicat alii in eodem castro commorantes ; et 
in ciBternis partem habeant commnniter cnm eisdem. Preterea 
eoncesBimas ^ qaod cam idem Michael Gomes yel sni filii yi- 
etaalia sea alia qaecaDqae pro atilitate dicte tarris et aao- 
ram ad ipsam castram traDsferre yolaerint; nnllnm tribatam 
nnllamqne mnlctam rel tricesimam in aliqaibna locis triba- 
toram dare teneantnr. Datnm in ponte Bnchard feria sexta 
poBt festam Sancti Georgii^ anno Domini M^GG^ Bexagesimo 
Becnndo. 

(Kaprinay kdsirataib^l, 4. B. I{k9t. 17. 1.) 



26 



19. 

IV. Orbdn pdpa FuWpnek zdgrdbi pUapSknek, ki esztergami 
ireeknek poetuldltatott , megengedi, hogy az eeztergami egyhdM 
kormdnydt tdeiglenesen dtvegye. 1262» 

UrbaDiis Episcopns etc. venerabili fratri Philippo Epi- 
Beopo Zagabriensi salntem etc. Presentatam nobis postnla- 
tionem de te in Strigoniensi Ecclesia , pastoris destitnta so- 
latio , celebratam , per venerabilem fratrem . . . Episcopnm 
Penegtrinnm, et dilectos filios nostros L Portaensenr-Electnm 
et 0. SancteMarie in ViaLata Diaconam Cardinalem, secan- 
dam laadabilem Ecclesie Romane consvetadinem examinari 
fecimas diligenter. Et licet compertam faerit per examina- 
tionem huiasmodi , postalationem eandem coneordem et ca- 
nonicam extitisse; nosqne noyerimas^ qaod ex tais magnifi- 
ois meritis te maiora decerent, et amplioribas esses honoribns 
attolendas^ tamen inra et statatam Sedis Apostolice saper 
hoo edita servari volentes , admittere distolimas postalaiio- 
nem ipsam ad presens eam relinqaenteSy donec personaliter 
ad predictam sedem accesseris , in saspenso. Ceteram eam 
nolimas , qnod eadem Ecdesia patiatar ob defectam regi- 
minis aliqnod detrimentnm , propter argentem necessitatem 
ac evidentem ntilitatem ipsins te in procnratorem dicte Stri- 
goniensi Ecclesie concedentes, cnram et administrationem 
ipsiuB in spiritaalibas et temporalibas tibi aactoritate presen- 
tium daximas committendam^ fraternitati tae per Apostolica 
Bcripta mandantcB , qaatenns infra festnm Sancti lacobi Apo- 
Btoli proximo fntaram ad presentiam nostram persoBaliter 
accedere non postponas : alioqnin procnrationem et admini- 
strationem hniasmodi finire volamas eo ipso. Datam Yittt- 
bii III. Idas lanoarii. PoBtifieatns nostri anno primo. 

(ly. Orhia pdpa Begeitiibdl, Theioer id. m. L k 243. 1.) 



26 



A szilcesfehirvdH kdptalan bizonysdglevele, hogy Pykud^ Coz' 
mach Uzvegyej Tamdsi ee Peiurd nevil jdszdgait a pannonkalmi 

apdtsdgnak kagyomdnyozza. 1262. 

Capitulom Albensis Ecclesie omnibiis presentes litte 
ras inspectnris salutem in Domino Bempiternam. Ad vniuer 
sorum noticiam harum serie volumus peruenire , guod con- 
stitutis coram nobis domina Pyknd filia Petri filii Gomitis 
Leustachij de genere Zak, relicta Cozmach filii 6ng ab yna 
parte, fratre Bonifacio monacho monasterii Sancti Martini 
de Sacro Monte Pannonie nomine et vice Abbatis et Mona- 
sterii supradicti ex altera , eadem Pykud terras suas^ qua- 
rum vnam Tamasy yocatam a suo patre karissimo predicto 
Petro in matrimoniali copula secum traditam , et aliam Pe- 
turd nuncupatam a suo socero Petro Ecclesie nostre quondam 
Preposito fratre mariti sui dioti Gozmach sibi collatam y yt 
dicebaty easdem metis undique distinctas pro optinendo 
eterne salutis brauio et ob remedium animarum karissimi 
patris sui Petri antedicti et Cozmach mariti sui^ et eiusdem 
Prepositi ac filii eiusdem domine nomine Symonis super 
eadem terra Peturd interfecti prenotato monasterio in e|0- 
dem pleno iure^ sicut ipsa domina possedit, contulit et do- 
nauit perpetuo possidendas^ consenciente karissima filia 
sua dicta. Albina uxore Petrus et permittente , et ipsam do- 
naciouem per predictam matrem sAam factam personaliter 
pio desiderio coram nobis ad profectum approbante. Hoc 
interposito , quod si yoluntati ipsius domine Pykud placue- 
rit; apud ipsum monasterium conuersari; extunc sepedi- 
ctum monasterium ad tempus uite sue, dando yictum et ye- 
stitum sibi, utpote matrone piarum largicione elemosyna- 
mm ipsum amplexanti tenebitur pronidere. In cuius rei 
memoriain presentes coocessimus litteras nostro sigillo com- 
munitas. Anno Domini miliesimo duoentesimo sexagesimo 



27 

secnndo, IIII-o NooaB Innij. Magistro Panlo Ecclesie no« 
stre Electo anle Regie Yice-Cancellario, Oregorio Cantore^ 
Feliciano GnBtode; Michaele Decano existentibns. 

(17. B^Ia kirilj megertfBitd okm^yaibdl, Msd fenebb 17. sz. a.) 



21. 

A gySri kdptalan bizongsdglevele , hogy Sziplak hdysSgnek ri^ 
sze^ melyet JdnOs, Belidjia, Herbord gr6fhak, Osljidnak, dzdto^ 
goeitott , keHlli idJSben ki nem vdltatvdn , az utdbbinak ttdajdo- 

ndvdvdlt. 1262. 

Capitnlnm Ecclesie GenrienBis omDibnB ChriBti fideli- 
buB presencinm inBpectoribns salntem in Domino. Nonerit . 
vninerBitaB veBtra, qnod cnm lohanncB filiuB Belid porcionem 
in nilla Zeplok ipBnm contingentem , Bcilicet Bcxtam partem^ 
qne decedente Nicolao filio ObI Bibi fnerat denolnta; nostra- 
rnm literamm teBtimonio^ Comiti Herbordo filio Osl fratri sno 
pro Yiginti dnabns marcis pignori obligaBSet; adneniente ter- 
mino einsdem poBBeBsionis redemcioni depntatOi videlicet die 
Dominica, qna cantatnr ,,£Bto Michi^' ; nec idem lohannesi nec 
aliqniB conBangnmeornm Bnornm dictam poBSCBBionem redi- 
mere cnranerint sex diebns coram nobis expectati. Vnde ex 
obligaoione sna dicta posBesBio cnm omnibns vtilitatibnB et 
attinenciis snis eidem Comiti Herbordo et Buis heredibns est 
perpetnata. In cniuB rei memoriam perpetaam presentes dedi- 
muB litteras Bigilli nostri manimine roboratas. Anno Domini 
M^GG^LX* Becnndo. Ghepano PrepoBito , Jnrkone Gantore, 
Hectore GoBtode ezistendo. 

A. B. C. D. 

(Az eredeti ntin deoh.) 



28 



T}fbh mo9onifi vdrjobbdgyok Staraduna netAl szigeWket a gySri 
kdptalan elStt a pannonhalmi apdtnak vaUjdk be. 1262. 

Capitnlam Ecclesie GenrieosiB omnibiig Ghristi fideli- 
bns presens scriptnm inspectaris salutem in Domino sempi* 
temam. Ad yniaerBornm noticiam haram serie volomas per- 
venire , qnod constitatis coram nobis Stephano filio Petri pro 
se et pro filiis sais Stephano ac lacobo, Michaele filio Gnes- 
tred y Marcello filio Silaestri pro se et fratribas snis^ Stephano 
et Nicolao ^ Poaca fllio lohannis de Vrazyar, Bomano filio 
Voskan, Hermanno filio Sabns , Poasa filio Gejse pro se et 
pro Petk, Marco ac Nicolao filio Nicolai de yilla Reagen^ jo- 
bagionibas castri Masaniensis ex vna parte ; et fratribns 
Bonifacio et Henrico monachis Monasterii Sancti Martini de 
Sacro Monte Pannonie nomine et yice Abbatis et Monasterii 
snpra dicti ex altera , iidem Stephanns et consangainei sni 
prenotati quandam insulam suam hereditariam Staraduna 
yocatam cum omnibus vtilitatibas et attineneiis suis ^ silats 
yidelicet^ fenetis, terra arabili ac piscatura Danubii pro modo 
longitudinisipsias insule eandem contingentiS; a parte septem-* 
trionali terre Strigoniensis Ecclesie ^ yille scilicet Pispuky^ 
ab oriente yero et occidente terre eorundem yirorum comme- 
taneam , exceptis tribns insnlis suis aliis, Camara, Enrem et 
Polonatu nocatis^ yendiderunt prefato Abbati et monasterio 
pro quadraginta tribus marcis argenti coram nobis sibi plene 
persolutis iure perpetuo possidendam , assnmentes et obli- 
gantes se, nt quicnnqne super eadem insnla ac pertinenciis suis 
predictis dictum Ahbatem et Monasterium impetere yel mo- 
lestare processn temporis attemptaret , ipsos tnnc eorum qni- 
libet defendere et ezpedire tenebnntnr propriis laboribus et 
expensis. In cnius rei testimonium ad peticionem par- 
cinm presentes concessimus litteras sigilli nostri munimiue 
roboratas , anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo 



29 

secando. Cbepano Preposito , lurkoDe Cantore , Hectore Ca- 
stode existentibna. 

(Eredetie a szent-mirtoni fitepitsig lev^tiribinO 



13. 

A gySri kdptalan hixonyBdglevele * Kogy Dine$, bardthi lakos, 
Bardt^Sukurdban fekvS szSlejit a pannonhalmi apdtsdgnak oda 

ajdndikoeta. 1262. 

Capitnlam Ecclesie OenrieDsis omnibn^ litterafl presen- 
tes infipecfnribuB salatcm in omninm Saluatore. Ad vniner- 
somm noticiam barnm serie volnmns pemenire, qnod con- 
stitntis eoram nobis Wyda filio Dionisii , et Jacobo fratre 
einsdem Dionisii de villa Barath ex nna parte, et vene- 
rabili patre domino F(avo), Abbate SariCti Martixii de Sacro 
Monte Pannonie ex alia ; iidem Vida et Jacobns asseraemnt 
viaa voce , qnod prefatos Dionisins. cam adhac plena corpo- 
ris sospitate frneretnr; qnandam nineam snam empticiam in 
Baratsncarov in loco , qni Lak dicitnr , existentem a meri- 
ridie vinee nostre, ab occidente nero vineis Monasterii San- 
cti Martini contignam , dicto Abbati et Monasterio pro anime 
sae remedio et perpetna elemosina contalif, et donaait, qaam 
eciam donacionem ipsi Vida et Jacobns coram nobis ad ple- 
iinm pio desiderio approbamnt. In cnias rei memoriam per- 
petaam presentes concessimns litteras sigilli nostri mnnir 
mine roboratas. Anno Domini millesimo dacentesimo sexa- 
gesimo secnndo. Cbepano Ecclesie nostre PrepositOi lorkone 
Cantore , Hectore Costode existentibos. 

(Eredetie a BKent-mdrtoni KtipitMig lev^Itdriban.) 



80 



U. 

A veseprimi kdptalanndk hizonytdglevele, a pannonhalmi apdt' 
idgj 8 Pongrdcz is fiai kUztiJdszdgcserirSL 1262. 

CapitalQm Wesprimiensis Ecclesie omnibns presentes 
Utteras inspectariB salutem in Domino Bempitemam. Ad yni- 
nerBomm noticiam tenore presencinm volamas peraenire> 
qaod constitatis coram nohis Marcello et Stephano filiis Pon- 
gracii pro se et pro fratribns sais , Johanne yidelicet et Ar- 
tolpho ; ac pro predicto patre eoram ab yna parte , fratre 
Laarencioi Decano Monasterii Sancti Martlni de Sacro Monte 
Pannonie nomine et vice Abbatis et Moaasterii sapradicti ex 
altera ; ijdem Marcellas et Stephanas confessi sant qnandam 
terram saam hereditariam Jaren vocatam certis metis nndi- 
qae distinctam , sicat in prlailegio domini Bele IUastris Re- 
gis Vngarie contineri vidimas ; cam omnibas ytilitatibas et 
pertinenciis sais se dedisse sea tradidisse Abbati et Mona- 
sterio predictis in concambinm caiasdam terre ipsias Mona- 
sterii Bagmas yocate certis metis yndiqae distincte, iare per- 
petao possidendam. £t qaia prefata terra Jaren maioris 
qaantitatis et atilitatis existit, idem Abbas et Monasteriam 
in additamentam predicte terre Hagmas solaerant coram no- 
bis decem marcas Marcello et Stephano sapradictis. In cnins 
rei testimoninm presentes concessimas litteras nostri sigilli 
manimine roboratas. Datam anno gracie M^CC® sexagesimo 
secnndo. YeDerabili in Christo patre Zlando Episcopo, Fauo 
PrepositO; Fabjano Lectorei Paulo Cantore, Joanne Castode 
Ecclesie nostre existentibus. 

(Eredetie a szent-mdrtoni fdapits&g levAt4fiban.) 



31. 



LSrinez orszdgbirdnak, a pannonhalmi apdtsdg^ s Pdl 4$ Ld$zUf 
mosonjfi vdrjohbdgyoTc kdzti, dorogi perea kirtokra vonatkozd 

itaete. 1262. 

NoB fnagiBter LaurenciuB Jadex Curie domini RegiB 
et Comes ZaladienBis tenore presenciam omnibuB quibua ez- 
pedit significamus ; quod Paulus jobagio castri MusunieDBiB 
de yilla Durug pro se et Ladizlao fratre sno adstans contra 
Fauum Abbatem Monasterii Sancti Martini personaliter ad- 
stantem egerat coram nobis proponendo , quod idem Abbas 
de terra ipsorum in terra Durug yersns terram Comitis Marci 
intra metas eorundem quadraginta iugera terrarum viribuB 
suis occupata contra yoluntatem eorum detineret^ facienB jo- 
bagiones suos super eadem residere. E conuerso autem idem 
Abbas per ipsum Paulum sibi obiecta se feeisse denegaDS, 
obiecerat in contrariumi quod illa quadraginta iugera terra- 
rum , qne ijdem Paulus et Ladislaus nomine sue terre requi- 
runt, fuerit terra Monasterii Sancti Martini ab antiquo, 
et quod ante aduentnm Tartarorum et post semper iobagio- 
nes ipsins Monasterii Sancti Martini snper eadcm resedisBent. 
Vnde auditis proposicionibus parcium ipsis Paulo et Ladislao 
Buper sua proposicione adiudicare probacionem yolebamus. 
Sed idem Paulns probare non assnmpsit, sed fratri (?) ipsins 
Abbatis et ynius nobilis de eadem provincia commisit. Vnde 
deereueramuB^ quod idem Abbas et Comes Conraldns de Gng, 
quem idem Abbas spontanea yoluntate nominauit et assumpsit 
in quindena Natiuitatis BeateVirgiDis coram Capitulo Jauriensi 
contra Paulum et Ladislaum predictos, iurarent super eo yi- 
delicet , quod illa quadraginta ingera terramm , que requi- 
runtur per predietos , fuerit terra Monasterii semper et ab 
antiquo per ipsam Ecclesiam poBsessa. Tandem in octauiB 
Sancti Martini predictus Abbas coram nobis constitutus ez- 
hibuit litteras CapituII Jauriensis bec yerba continentefl : 



82 

NoB Capitnlnm Ecclesie JanrieDsis damas pro memo- 
ria, quod cam secuDdam continenciam litterarnm magistri 
Lanrencii Jndicis Cnrie domini Regis Abbas Sancti Martini 
in qnindenis Natinitatis Beate Virginis contra Panlnm et La- 
dislanm jobagioDCS castri Mnsnniensis de villa Dnmg snper 
quadraginta ingeribus terramm in terra Dnrng coram nobis 
prestrare debuisset sacramentnm^tandem ipso die partibnsco- 
ram nobis constitntis ijdemPaulus etLadislans eidem Abbati 
inramentum relaxaruDt; relinquentes pacifice predicta qnadra- 
ginta iugera terramm Abbati et Monasterio Sancti Martini per- 
petno poBsideuda. Adiicimns eciam^ quod eadem die Marcns 
Comes filius Mauricii coram nobis personaliter constitutns di- 
ctum Abbatem in commetaneum seu vicinnm suum qnoad pre- 
dicta qnadraginta iugera recepit et admisit spontanea volnn- 
tate , rennncians accioni , quam contra predictos Ladislanm 
et Paulum et eorum consanguiaeos soper commetaneitate 
t* rre Dumg inteAdebat. 

Nos itaque eisdem litteris Capituli nisis et intellectis 
easdem litteras de verbo ad verbum presentibns inserenes, 
eadem qnadraginta iugera terrarum, Bicut in eisdem litteris 
Capituli uidimus contineri, Abbati etMonasterio Sancti Mar- 
tioi dimisimns pacifice et quiete possidenda. In cnius rei 
memoriam presentes Abbati supra dicto concessimns fligilli 
nostri munimine roborantes. Datum Posonli anno Domini 
M*CC« sexagesimo secnndo in festo Beate Catherine Virginis 

(Eredetie a Bsent-mirtonx ftfapitsig lev^Uriban.) 



33 



26. 

Mikl6$ tuSgrddi e*p«retttuk, egyhdzi birtokra vofiatkoMd itileU. 

1262. 

• 

No8 NicolauB Archidiaconug Nevgradiensis memorie com- 
mendantes Bignificamas omnibus preBentibus et posteris pre- 
aentem paginam inspecturis : Quod Boht; Bacerdos Ecclesie 
Sancti Hichaelis Archangeli de Eezv et uoluntate et permis- 
Bione filii (igy) Eccleaie sue ex una parte ; Karul uero T^atro- 
nuB Ecclesie Omnium Sanetorum de Beren ex altera coram 
nobis conBtituti ; idem Boht sacerdos dixit, de parochia sua 
quandam villam curui Johannis Beren uocatam per sacerdo- 
tem Ecclesie Omnium Sanctorum de Bereg (7^ helyesben 
^yBeren'') contra iusticiam occupatam detineri ; Karul uero 
illam dixit parochiam esse Ecclesie Omnium Sanctorum de 
Beren. Quod cum super hoc coram nobis diu fuisset questio 
Yentilata, tandem postmodum dedimus scire ad fidem eorumi 
qua Deo tenentur; quibusdam sacerdotibus senioribus paro- 
chie nostre, scilicet Vicario nostro Ladomerio de Filek^ An- 
dre de Losunc, Endre de Dalau, Peuce de Chalan et Grego- 
rio de Hygog ; si uilla curui Johannis, que dicitur Bercn^ ad 
Ecclesiam Sancti Michaelis Archangeli de Kezv iure pertine- 
ret| uel ad Ecdesiam Omnium Sanctorum de Beren. Qui 
postmodum ad nos redenntes fideliter requisiti uiua uoce re- 
tnlerunty quod dicta uilla Johannis Beren uocata, ab antiquo 
esset parochia Ecclesie Omnium Sanctomm de Beren. Nos 
yero per uerba antedictorum sacerdotum sciendo ueraciter, 
predictam uillam Johannis Beren nuncupatam statuimus 
Ecclesie Omnium Sanctorum de Beren iure perpetuo possi- 
dendam ; ita ut de cetero fiiii Ecclesie Sancti Michaelis Ar- 
ehangeli de KczT; uel sacerdos eiusdem Ecclesie processu 
temporis racione sepe dicte uiile Johannis nuUam possint 
mouere questionem. Vt autem talis rei series sine obliuione 
ttiyat apud posteros, ad robur perpetue firmitatis presentes 

IfOHDM. HUNO. HIST. — DIPL. i 3 



34 

litteras sigilli Dostri munimine fecimus roborari. Datom anno 
DomiDi M^ CC® sezagesimo secando. 

(Eredetie a leleBsi konvent ley^t^rdban.) 



21. . 

IV, Bila a pdpdt 4rte9iti, hogy kozte isjia Istvdn kozt a bike 

is egyetirtis helyredllt. 1263. 

Sanctissimo patri ac domino U(rbano) Dinina proyi- 
dencia Sacrosancte Romane Ecclesie Snmmo Pontifici, Bela 
Dei gracia Hangarie^ Dalmacie^ Croacie^ Rame, Seruie^ (Gal- 
licie); Lodomerie (Camanie) qne Rex renerenciam filialem et 
devota pedum oscula beatorum. Suscitata olim inter nos et 
karissimum filium nostrum Regem Stephannm discordia et 
materia questionis, ex qua in Regno nostro mnlta dispendia 
et discrimina fimebantur; si durassent^ provenire^ venerabiles 
patres Strigonieusis et Coloceusis ArchiepiscQpi ad sedandam 
hniusmodi discordiam interposuerunt cum efficacia partes 
suaS; et tunc inter nos et ipsuni filium nostmm de consensu 
et beneplacito utriusque partis grata et amicabilis composicio 
intervenit, quam de consilio et assensu Prelatorum, Comitnm 
et Procerum nostrorum firmavimus hinc inde propriis iura- 
mentiS; et nostrO; Prelatorum; Principum ac Baronnm nostro- 
rum sigillis fecimus roborari. Delato postmodum ad anres 
Vestre Sanctitatis buiusmodi discordie rumore, placnit Bea- 
titudine Vestre ad nos et dictum nostmm filium religiosnm 
virum; providum et discretum fratrem Velascum; Penitencia- 
rium et Capellanum vestrum^ transmittere ad pacem inter 
nos et concordiam faciendam et pariter reformandam : qui 
tamquam vir providus et discretus et circumspectns monita 
pacis et exhortaciones quampiures nobis facienS; cum mnlta 
instancia postulavit, et nos inducere nitebatur; ut cninslibet 
dissensionis errore fugato et rancore, si quis esset inter nos, 



35 

omniuo deposiio in pacem bouam et rectam, partibnB com* 
munem et Sedi Apostolice aceeptam deberemus noB eC idem 
noBter filius convenire : adiciens idcm penitenciarias , qnod 
nisi hoc foceremuB, neglectis omnibas periculis et qnibnBCnm- 
qne aliis contingentibiis sinistris, qae possent ei accidere hac 
de caasa^ noB ad hec per excommanicacionis in personaa 
noBtras et interdicti in terras costras sentencias cohartaret 
Ipso yero penitenciario ad hec maltis racionibas et malta 
instancia insistenfe; at pacem et concordiam haiasmodi face- 
remasy nos habito consilio Prelatoram et Procerum nostro- 
rum, qui tunc temporis nobiscum aderant, sibi fioale respon- 
sum dedimus in hunc modum : quod snfficiebat ei, si a nobis 
poterat optinerc; et in nobis perficere et stabilire pacem, pro 
qua a Sede Apostolica ad uos faerat destinatus. Melins enim 
erat firmare et certis penis vallare composicionem inter noB 
ordinatam de utriusque partis beneplacito et assenBU, quam 
nos et filius noster volumus obseryare^ et a qua non possu- 
mus siue reatu periurii et multo dispesdio resilire; quam, 
ista iuterrupta; inchoare tractatus alterioB nove paciS; que 
perfici forsitan nunquam posset : et posset contiugere^ quod 
occasionem et causam in nobis maioris discordie generaret. 
Adicient^s etiam, quod uos et idem filius noster ordinayimuB, 
et juramento firmayimus eandem composicionem vestro con- 
spectui presentarC; et ut confirmaretur per Sedem Apostoli- 
cam^ deberemus concorditer supplicare, sicut in litteris super 
ipsa composicione coufectis pleuius continetur. Tandem idem 
penitenciarius ad corroboracionem pacis et coucordie proce- 
dens, et multis persuasionibus salutaribus nos inducens in 
presencia veuerabilis patris Archiepiscopi StrigoniensiS; aule 
nostre Gancellarii; et discretorum virorum Magistri Faroasii, 
Electi in prepositum Albensem, Vice-Caucellarii nostri, Ma- 
gistri Mutimerii Prepositi de Scypis, Magistrorum Demetrii 
BorsiensiB et Ladizlai Huutyensis Archidiaconorum iu Eeole- 
sia Strigoniensi| Magistri Feliciaui Custodis AlbensiS| fratris 
Marci Custodis Strigoniensis , fratris Antouii Gardiaui de 
LiphEy fratris Pauli de Symigio, et fratris Alexii Ordinis 
Miuorum, fratrum Marcelli; Petri et Theodori Lectoris Ordi- 
nis fratrum PredicatorMU, et nobilium virorum Magistri Moys 
Bummi Camerarii karisBimi filii noBtri Bele DuciBi Comitis 

3* 



_36 

SymigieugiB et VoroBdieosiS; Philippi Magistri Pincemaram 
Dostrorum , Ghak Magistri Dapiferorum domine RegiDe, 
Thome de Kerkou et Pouse BacciDiferorum nostrornm Co- 
mitum; Thome Comitis de Harasua; ^t Pobor Comitis Preco- 
Dum; et aliorum qnamplurium iuravimus iu maDUs ipsiuB pe- 
Diteuciarii sacrosaDctis evaDgeliis et ligDo viyifice crucis 
corporaliter tactiS; quod dod molestabimus ipsum filium no- 
Btrum Regem StephaDum, uec RegiDam iuuiorem coDBortem 
Buam, karissimam Durnm uostram; dcc homiDes buob , oec 
terras eornm^ dcc aliquem exercitum, vel expedicioaem cod- 
tra ipsoB^ vel contra terras eorum, vel sibi adherencium fa- 
ciemuS; vel a nostris fieri permittemus; et aliquas civitates 
aut castra; vel villas aut possessioDes ipsorum aliquas dod 
occupabimuS; nec oecupari a Dostris permittemus ; sed ea 
parte RegDi Dostri; possessioDibus et reditibus, qne pro Dobis 
retinuerimus, sicut in ipsa composicioDe coDtiDCtur, sumus 
et erimuB coutenti; quoad vixerimuS; Domiuo coDcedeDte. 
Predictam eciam composicioDem iurameutis Dostris et snpra- 
dicti filii Dostri vallatam; ad beDeplacitum et maudatum Bea- 
titudiDis Yestre , et Sedis Apostolice observabimus iuviola- 
biliter boDa fide et sine fraudo et dolo, et faciemus per do- 
Btros similiter observari. Et ut osteDdamus probabiliter per 
effectum^ quod ea^ que in manibus dicti peDiteDciarii iuravi- 
muS; observabimus, et DUDquam coDtraveDiemuS; snbmiBimus 
et submittimuB nos libenti animo et spoDtaDea voluDtate ei- 
dem peoiteDciario Id hoc factO; videlicet ut ipse seDtenciam 
excommuDicacionis et BUspensioDis iD dos et Dostros, et iD- 
terdicti iD terraa et capellas DOstraB^ prout Bibi videbitur, 
promulget : quibus scDteDciis iDvolvi et ligari voIumuB noB 
et DOStroB; si presumpserimus pacem et coDcordiam iam fa- 
ctam perturbare, vel coutra iuramcntum nostrum veDire^ vel 
composicioDcm iDfriDgere, vel ipsam Id aliqno violare. Id 
cnjus rei testimoDium preseDtes litteras Dostro sigillo du- 
plici, et Archiepiscopi StrigODieDsis^ et aliorum BaroDum et 
fidelium DOBtrorum iDScriptorum sigillis fecimus commnniri. 
Datum aput Lypcha; anno Domini millesimo dnceDtisimo 
sexagesimo terciO; tercio NoDas Augusti. 

(Az eredeti utdn Theiner id. m. L k. 244. 1.) 



37 



28. 

IV. B4la kirdly megerSsUi a pannonhalmi apdtsdg szdmdra 
Scynef nonek II. Gejza kirdly kelybenkagydsdvcd 1146. tett 

adomdnydt. 1268. 

Bela Dei graoia HaDgarie; Dalmacie^ Groacie; Rame, 
Seraie^ Gallicie; Lodomerie; Comanieqae Rex omnibas pre- 
sens scriptam inspectariB salatem in omniam Saluatore. Ad 
vninersoram noticiam tam presencium quam futuroram tenore 
presenciam volamas peraeDire^ quod accedens ad nostram 
presenciam fideli noster Fauus Abbas Sancti Martini de Sa- 
cro Monte Pannonie presentaait nobis priuilegium Geyse Re- 
gis Secandi pie recordacioniS; petens vt idem nostro Regali 
priailegio renoaare seu confirmare dignaremur. Guius siqai- 
dem tenor talis est : 

(KQyetkezik az 1146-ki okm&ny; mely olyashat6 I. ke- 
tettinkben 56. 1. 24. sz. a.) 

Kos igitur tenorem priuilegii eiusdem Geise Regis de 
nerbo ad aerbum recitantes nostro priuilegio inseri faciendo 
ad peticionem dicti Faui Abbatis presentibos duximns con- 
firmandum. Actum per manus magistri Farkasii Eiecti Al- 
bensis aale nostre Yice-Gancellarii dilecti et fidelis nostri 
anno Domini millesimo dncentesimo sexagesimo tercio, sexto 
kalendas Nonembris, Regni antem nostri anno vigesimo nono. 

(A2 eredeti atin, mely a %%.-mksion\ fdapitsig leydltiri&ban drizte- 

tik. C«eeA.) 



38 



IV. Bila kirdly meghatdrozza a fUzedtBi vendigek jogaxt 4t 

azabadsdgait. 1263, 

Bela Dei gracia iHangarie; Dalmacie, Groacie^ Raxne, 
Seraie, Oallicie, Lodomerie Gumanieqae Rez Yniaersis pre- 
aentes litteras inspectaris salutem in omniam Salnatore. Ad 
Taiaersoram noticiam tenore presenciam volumas peraenire ; 
qaod cam ad terram Monasterii Sancti Martini de Sacro 
Monte Pannonie Fyzedtu vocatam hospites libere condicio- 
nis fecissemas pro nostro sea Regni nostri commodo congre- 
gari, de consensn et beneplacito Abbatis Monasterii snpra- 
dicti eisdem hospitibus congregatis et congregandis talem 
ordinaaimus seu stataimus libertatem; vt \jdem in festo San- 
oti Martini racione terragii Monasterio Sancti Martini solae- 
rent dao pondera annaatim ; in aliis aatem obseraabant li- 
bertatem Badensis Cinitatis tam in facto villici, qaam eciam 
circa jadicia eo modO| vt omnes caasas inter ipsos exortas 
yiUicas eonun pro tempore constitntas jadicabit; hoc ez- 
presso; qaod in caasa sangainis daepartesjadicioram cedent 
Monasterio Sancti Martini; tercia parte yillico remanente. 
Item qaataor molendina et tribatum in Fyzedta, qae ab an- 
tiqao fuerant eiosdem Monasterij^ eidem Monasterio possi- 
denda reliqaimns pleno iure. Item illa dao molendinai que 
Abbas dicti Monasterii Heric^tnnc temporis yillicO; obmerita 
seraicioram contalit; idem Heric et sai heredes iare perpetno 
possidebant; ita qaod nec villicaS; qai pro tempore fherit 
constitataS; in ipsis molendinis aliqaam racione yillicacionis 
ane habere poterit porcionem. Item si aliqais ex illis hospiti- 
baa heredam solacio destitatas natare debitam persolaerit, 
de omnibas bonis suis caicunqae yolaerit; legandi, relin- 
qnendi sea disponendi liberam habeat facaltatem iaxta sne 
beneplacita yolantatis. Item si quis ex dictis hospitibns con- 
tra yillicnm saam litem aggredi yolaerit, eandem nonnisi ad 



39 

prCBenciam Abbatis Sancti Martioi debeat conuenire^ quem 
Abbaa yna cum sex jnratis einBdem ville judicabit. Item sta- 
taimaB, qnod nuUaB Baronum nostromm, vel alter aliquis su- 
per eosdem hospites descensum possit facere violentum. 
Preterea piseacionem, quam Monasterium Sancti Martini ibi- 
dem habnit et possedit^ de beneplacito Abbatis eiusdem Mo- 
nasterii dictis bospitibus perpetuo duximns conferendam. 
Item de tribnto portus Danubii^ qnem nos ibidem duximus 
statnendum, due partos cedent hospitibus supradictis pro de- 
liciis seu seruiciis nobis impendendis ; terciam uero partem 
Monasterinm percipiet antedictum ; de omni autem tributo 
dtcti portus decimam partem torrestres eiusdem terre 
percipient , per quorum terram transitum faciunt trans- 
eontes. Vt antom conce^se libertatis series inuiolabiliter 
obseruetnr, nec per quempiam possit in irritum revocari, 
presentes dictis hospitibus concessimus litteras duplicis si* 
gilli nostri mnnimine roboratas. Datum per manus magistri 
Farcasij Electi Albensis^ anle nostre Vice-Cancellarij^ di- 
lecti et fidelis nostri; anuo Domini millesimo dncentesimo 
sexagesimo tercio ; Regni antem nostri anno vicesimo nono. 

(Robert Karoly kirdly 1320-ki meger6Bii6 privilegiumdb^l, mely driz- 
tetik a BZ.-mirtoni fdapdtBig lev^ltdrdban.) 



30. 

IV. Bila kirdly GeubtdirU^ Ldncurd Jldt, Nddcu nevU birtokkal 

adomdnyozza meg. 1263. 

Bela Dei gracia HungariC; Dalmacie^ Croacie, Bame^ 
Semie, GalliciCi Lodomerie Cumanique Bex omnibus Christi 
fidelibus presentibus pariter et futuris, presentes litteras 
inspectnris salntem in omnium Salvatore. Ad vniuersomm 
noticiam tenore presencium volnmus pervenire : quod cum 
Comes Geubulinus, filius Leonardi de Scepns grata no- 



40 

bis Bemper et acceptabilia servicia ac fervorem fidelitatis 
incessauter impendiBset; los ipsias seryiciomm meritia 
condigna remnneracione Regia occnrrere volentes cnm fa- 
yore, qnandam (terram) Nadas yocatam in Comitatn de Sce- 
puB cnm ntilitatibns Bnis ipBi Genbnlino, et per enm sniB be- 
redibnB, herednmqne Bnomm BncceBBOribnB, more Saxonnm 
aliomm in Scepns commorancinm de liberalitate Begia dnxi- 
mnB conferendam; donacionis titnlo perpetno posBidendam ; 
et eandem sibi Detricns Comes de Scepns dilectns et fidellB 
noster de nostro mandato assignanit, sicnt idem Detricas Go- 
meB nobis in snis litteris intimanit. In cnins rei memoriam et 
perpetnam firmitatem presentes concessimnB literas sigilli 
nostri dnplicis mnnimine roboratas. Datnm per manns ma- 
'gistri Farcasii Albensis Ecclesie Electi, anle nostre Vice- 
Gancellarii^ fideliB nostri ; anno Domini M^CC^ sexagesimo 
terciO; Regni antem nostri anno yicesimo nono. 

(Erzs^bet kirilyn^ 1280-ki megerdsiK^ okmAnyibdl. CKck.) 



31 

/F. £6la kirdly Endrit, beszterczebdnyai birtStp ezen edroe 
BzovMzidedgdban I4v8 erd6vel adomdnyozza meg. 1263. 

Bela Dei gracia Hnngarie» Dalmacie, Croacie, Rame, 
Semie, Oallicie, Lodomerie Cnmanieqne Rez yniaersis Cbri- 
Bti fidelibas preBentes litteras inBpectnris saintem in omninm 
Salnatore. Vt contractnB, qni finnt per consensnm Reginm, sta- 
bilcB persenerent; per litteramm solent testimonia roborari^ 
yt inconcnQsnm qnippe permaneat atqne firmnm, qnod Regio 
ftierit patrocinio commnnitnm. Ad yninersomm ergo tam pre- 
sencinm qnam fhtnromm Christi fidelinm noticiam tenore pre- 
sencinm yolnmns pernenirei qnod nos conBideratis fidelitati- 
bns et serniciomm meritis Comitis Andree fidelis villici noBtri 
de Bysterchebana; qae nobis in consemacione et ampUacione 



yille noBtre predicte cnm omni fernore fidelitatifl impendit, 
maxime iu angmentacionem argenti fodinarnm noBtrarnm de 
Bupra dicta villa, in qnibus lucrum nostre Regie Majestatis 
non modicnm angmentatnr; acceptabiles exbibnerit famnlatufl, 
coram nostre MajestatiB ocnlia memit mnltipliciter compla- 
cerc; quandam sylnam et terram inter prenominatam villam 
noBtram Byzterchebana et Lyptche exiBtentem oum omnibuB 
▼tilitatibuB et pertinenciiB BuiB Bub metiB et terminiB infra- 
Bcriptifl et a jnriBdiccione et potoBtate Comitum de Zolum pro 
tempore conBtitntorum exceptam , eidem Comiti Andree et 
per eum BuiB heredibuB herednmque Buorum BUCceBBoribnB 
dedimuB, donanimuB et contnlimuB perpetuo et irreuocabili- 
ter poBBidendam. Verum qnia de Btatn et circnmBtanciiB, qua- 
litate et qnantitate ejuBdem sylue et terre veritaB ad ple- 
num nobiB non constabat; dilecto et fideli noBtro Ditrico 
Comiti de Zolnm filio ComitiB Myke dedimuB in mandatiB, vt 
qualitatem et quantitatemi circumBtancias et statnm dicte 
Bylue et terre nobiB fideliter intimaret. Qui poBtmodum co- 
gnita yeritate nobiB Buis litteris intimauit; noBtre Celsitndini 
dictam Byluam et terram pertinerC; et quod eandem BtatuisBet 
Comiti Andree antedicto presentibuB jobagionibns castri no- 
Btri, et aliis commetaneis et yicinis, nemine contradicente, 
juxta mandatnm nostrum sibi snper eo comisBum. Cujus qui- 
dem sylue et terre mete hoc ordine defiguntur; prout per 
eosdem homines comprehense extiterunt atque yise. Prima 
meta incipit, ybi qnidam riulns^ qui Celnice nominatur cadit 
in flnuium QoroU; et ibi snnt due mete terree ; et ascendit di- 
recte per ipsum ysque ad caput ejusdem ; et inde ascendit 
directe ysque ad magnum lapidem, qui est circa montanam; 
et de illo lapide directe ysque in piscinam que nominatur Ge- 
zema ; deinde yadit ad caput flnuii qui Lypche nominatur; 
et per ipsam aquam descendendo ascendit ad montem; ybi 
est lapiS; qui Tarschan nominatur; et de illo monte ad pamum 
montem pyroBum, et inde peruenit ad duas metaB; quarum 
yna est arbor ttdgfay et alia est meta terrea; et dcBcendit ad 
qnandam yallem; ybi est rinuluB; qui magna Tstnbna nomi- 
natur, ybi snnt due mete terree; deinde descenditper eandeai 
aqnam ysque ad magnam yiam LipchC; ybi sunt due mete 
terree y et descendit per eandem yiam ysque ad lacum, qui 



42 

e8t retro moDteni Pi eboy^ et per illiim lacnm desceodit vsqne 
in flaniiim GoroD; et transeando ipsam flaninm aseendit Ter- 
sas orientem ysqae ad riaakm qai dicitar profimdaB flnniaSy 
et ascendit vgqae ad capat ejnsdem fiaaii, et de eodem aacen- 
dit Tsqae ad cacamen montis^ et deBcendit per verticem mon- 
tis ejasdemTBqne ad flauiam MalBchenominatnm; et trangeondo 
enndem flauiam aBcendit altam montem; qni est yersnB fla- 
oiam Mnlscha^ et dcBcendit de eodem monte yBqne in flnniam 
Goron ; et ibi est qnedam insnla, et de eadem insala aBcendit 
vBqae ad^riaalam Celnice prenominatnm^ et ibi terminantnr. 
Vt igitnr noBtre collacioniB Beries robnr obtineat perpetoe 
firmitatiS; nec poBBit proceBso temporom per qoempiam in 
irritom retractari^ prcBentcB eidem dedimoB litteraB doppliciB 
Bigilli noBtri munimine roborataB. Datum per manns magistri 
FarcaBii ZagrabienBis Electi; aule noBtre Vice-Gancellarii di- 
lecti et fideliB noBtri; anno Domini millcBimo docenteBimo sex- 
agcBimo tercio; Regni autem noBtri anno yigeBimo octano. 

(BeiiterczebiDya yirosnak a kir. fiflCUB ellen haeznilt permell^klete.) 



S2. 

Mdria kirdlyni adomdnya a pannonhalm apdUdg [udmdra. 

1263. 

Maria Dei gracia Regina Hnngarie yninerBis CbriBti 
fidelibuB presenB Bcriptom inBpectnrifl Balutem in omnium 
Salnatore. Ad yniuerBornm noticiam tam presencium quam 
fntnrorum harum Berie voIumuB peruenire; qnod cum dominos 
Rex de MonaBterio Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie 
caBtrum EyBBin, quod nnnc Vyuar nuncopatur, recepisBet et 
in concambium eiusdem caBtri eidem monaBterio pronidere 
teneretur, et noB eciam ab eodem Monasterio pro quibuBdam 
necesBitatibuB noBtris vrgentibns octingentas marcas fini ar- 
genti receperimuB^ et contra yiai Tartaromm' pro nobiliboB 



J3 

expenderimiis ; qnasdam posBessionefl DOBtras, videlicet no- 
nam villam inzta Wag exiatentem, cnm aliis tribns villis ad 
ipMm pertinentibns, videlicet villa Sceredahel, villa Lnbo 
et villa Pntuorch predicto Monasterio Sancti Martini tam pro 
concambio castri KjBein, qnam pro octingentis marcis ab 
eodem monasterio receptis ex volnntate domini Regis et no- 
stro beneplacito cnm omnibns ntilitatibns et pertinenciis snis 
in eisdem metiS; in qnibns nos possedimns et in eadem liber- 
tate, secnndnm qnod nos tennimus, perpetno inre contnlimns 
possidendas ; et qnandocnnqne per Abbatem einsdem Mona- 
steriii fnerimns reqnisite, sepedictas posscssiones cnm anrea 
bnlla domini Regis eidem moDasterio per fidelem nostmm 
magistrum Mothmerinm Prepositnm de Scepes Cancellarium 
nostrnm fecimns assignari. Vt antem hec nostra donacio 
seu coUacio robur perpetue obtineat firmitatis, et nec per 
qnempiam possit in irritum reuocari, presentes litteras no- 
ist aa duplicis sigiUi nostri munimine concessimns roboratas. 
Datnm anno ab Incamacione Domini millesimo ducentesimo 
sexagesimo tercio. 

(Eredetia a fxent-m^rtoni fdapitsdLg lev^lt^ibaa.) 



Istvdn ifjabb kirdly, erdilyi veuir 4$ a kunok ura, Indrcri Ta- 
mdst, Pdlt^ Fenit is Ombot, kik a vdrjobbdgyok azon oszkUydbdl 
eredtek, mdy a foispdnnak szdlldaaddesal tartozott, azon tekiw 
tetbSl, hogy a tatdrok dltal fdldult fdldilk'dn iheigre jutva &i* 
bujdosni ne kinytelenittessenekf maradekaikkal egyUtt a tieztes 

vdrjobbdgyok osztdlydba emeli. 1263. 

Stephanus Deigracia junior Rex HuDgariC; Dux Trans- 
silnanns> et Dominns Cumanorum omnibus Cbristi fidelibus 
presentes litteras inspeoturis salutem in omninm^ Saluatore. 
Solet Regia Celsitndo sic sibi semiencinm honera subleuare, 



44 

yt popnlas sibi seruiens merito et numero pariter augeatur. 
Proinde ad uniuerBoram noticiam harum serie uolumas per- 
uenire, qjuod accedentes ad noBtram preBenciam Tbomas, 
Paulns, Feney et Omb de yilla Inarcb, filij yidelicet iobagio- 
num Castri AlbensiS; qui descensnm Gomiti suo dare conaiie- 
uerant, nobis bumiliter Bupplicamnt, yt cnm eisdem per pe- 
stem Tartaricam desolatis misericordiam facere dignaremar. 
Nos igitur ipsorum fidelitates Begia pensantes pietate, ne 
propter prefatam inediam fugere compellantur ; sed in ipsa 
terra per Tartaros desolata facilius possint commorari^ be- 
nignitate solita eosdem de huiusmodi statu ipsomm eximen- 
tes in numemm et coUegium honestorum iobagionum eiuBdem 
CaBtri dnximuB transferendos, ita, nt tam ipsi quam ipsorom 
heredeS; beredumque snccessoreS; in nnmernm et cetum bo- 
nestomm iobagionum dicti Castri compntari j perpetno de- 
beant gratulari. £t ut eorundem hniusmodi libertas a nobiB 
concessa salna semper et inconcnssa permaneat, nec in poste- 
rnm possit in irritnm per quempiam aliquatenus renocari, 
presentes eisdem concessimus litteras dnpplicis sigilli noBtri 
mnnimine roboratas. Datnm per manns dilecti et fidelis no- 
stri yenerabilis patris Smaragdi Archiepiscopi GolocieosiB 
Auie nostre Cancellarij; anno Domini millesimo dncenteBimo 
sexagesimo tercio. 

(Eredetije horhirtyin elhalv4njodott y«re8 Belyemrdl fUggd kettds 
pecs^ttel, meljnek alakja kivehetetlen, kiyiltsigley^l alakban, yan 
Kag7-K6r(5B9nazIndrc8iFarka8 testvdrek lev^lt^riban. SuA6 Kdroly.) 



34. 

IV. Orbdn pdpa Timotheuit zdgrdbipUtpdhnek hatdrozza. 1263. 

Urbanns Episcopns etc. dilecto filio Timotheo Eleeto 
Zagrabiensi salntem etc. Rationis ocnlis intnentes commoda» 
que yacantibus Ecclesiis de salnbri proyisione proyeniout, 



45 

reddimQr corde BoUiciti, at circa proTisioneiu haiusmodi fa- 
ciendam fractnoBe atteotioDiB stadinm habeatar. Sane Zagra- 
biensi Ecclesia Episcopi solacio destitata^ dilectas filias Pre- 
positas et Capitalam ipsias Ecclesie conveaieDtes in aaaiPi 
Spiritas Saacti gratia iavocata; diiectam filiam Stephaaam 
CapellaDam nostrum; aepotem venerabilis fratris nostri . • . 
Episcopi Fenestrini, Prepositum Ecclesie PozoniensiS; pa- 
tientem in etate defectam, in Zagrabiensem Episcopam ana- 
iiimiter et concorditer postalarant. Nos aatem presentata no- 
bis postnlatione haiasmodi^ provisionem et ordinationem eins- 
dem Zagrabriensis Ecclesie dicto Episcopo Penestrino daxi- 
mos committendas. Et licet in eodem Stephano imperfeetam 
etatis sappleret generis et moram nobilitas^ matnra discretio 
et scientia litteralis ; tamen predictas EpiseopaS; nolens ad 
camem et sangninem habere respectnm; de te, tanc Sabdia- 
eono et Capellano nostro, Archidiacono de Zala in Ecelesia 
Vesprimiensi et Canonico Zagrabiensi, predicte Zagrabiensi 
Eeclesie; aactoritatc sibi a nobis in bac parte comissa, provi- 
dit Nos itaque de taa providentia et circnmspectione plenam 
in Domino fidaciam obtinentes; hniasmodi provisionemi qnam 
eidem Zagrabiensi Ecclesie cognovimas expedire, ratam et 
gratam habaimas, et eam aactoritate Apostolica daximas 
confirmandam^ ac nihilominas te de fratram nostroram oon- 
silio et Apostolice plenitadine potestatis prefate Zagrabri- 
ensi Ecclesie prefecimns in Episcopnm et pastorem^ firma 
concepta fidacia; qaod eidem Zagabriensi Ecclesie per taam 
ministerium prosperitatis et honoris, Deo propitio, desiderata 
proyeniant incrementa. Qaocirca discretionem tnam rogamas 
et hortamar attente, mandantes, quatenas hamiliter susci- 
pie^is impositum a Domino tibi onus, predicte Zagabriensis 
Ecclesie sollicitam curam geras, gregem dominicum in illa 
tibi commissum, doctrina verbi et operis Informando; ita 
quod predicta Ecclesia tue diligentie studio spiritualibus et 
temporalibus, auctore Domino, proficiat incrementis. Datum 
apad Urbem Veterem VIII. Kal. Octobris (Pontificatus no- 

stri) anno tertio. 

In e. m Preposito et Capitulo Zagabriensi. Ratio- 

nis ocnlis etc. ut in alia, verbis competenter mutatis, usque 
providit. Nos itaque attendenteS; quod eidem Magistro Timo- 



_ 46 

theO; quem nos et fraires noBtri propter sae maltiplicia eTi- 
dentiam probitatis carum habemas plurimam et acceptam, 
clara moram et rite ac scientie merita saffragantar, et por- 
hibetar tcBtimoniam; qaod in spiritaalibas et temporalibas 
sit laadabiliter circamspectaB ; haiaBmodi proviBione etc. 
asqae incrementa. Bogamas itaqae aniyersitatem yestram et 
hortamar attentC; mandanteS; quatenas eandem EUectum ad- 
mittentes ylariter et honorifice pertractantes, sibi tamquam 
patri et pastori animaram yestranim impendatis obedientiam 
et reyerentiam debitam, ac eias BalabribuB mandatis et mo- 
nitis efficaciter intendatis ; ita qaod ipse in yobis deyotionis 
filioS; ac yos conseqaenter in eo patrem inyeniBse beniyolam 
gaadeatis. Alioqain sentenciam etc. Datam apad UrbemVete- 
rum X. Eal. Ootobris (Pontificatas nostri) anno tertio. 

In e. m. Clero ZagrabriensiB Ciyitatis et Diocesis. Ba- 
tionis ocalis etc. ut in secunda asque in finem. Datum ut 
supra. 

In e. m. populo Zagrabriensis Ciyitatis et Diocesis. Ra- 
tionis oculis etc. asque mandantes, quatenns eundem Ele- 
ctum tamqnam patrem et pastorem animarum yestrarum ad- 
mittentes ylariier etc. usque gaudeatis. Datum ut supra. 

In e. m. VasalliB Ecclesie Zagrabriensis. Rationis ocu- 
lis etc. usque mandantes ; quatenus yos uniyersi et singuli 
eidem Electo^ yel prociiratoribus suis eius nomine in hiiB, in 
quibus tenemini intendere^ ac de suis iuribus integre respon- 
dere curetis ; ita quod yos predictum Electum yobis proinde 
constituatis fayorabilem et benignum^ nosque deyocionem 
yestram possimus merito commendare. Alioquin sentenciam 
etc. Datum apud UrbemVeterum VIII. Kal. Octobris. (Ponti- 
ficatus nostri) anno tertio. 

(IV. Orbdn pdpa Regeataib^I, Theiner id. m. 1. k. 245. 1.) 



47 



35. 

IV. Orbdnpdpa renddete, hogy az ۤztergami irseknek nUn" 
denki a ezUksSgee lUazdri segitsiget nyuftsa. 1263* 

Urbanns Episcopag seryiis BerToram Dei veDerabilibas 
fratribnf aniyersis PatriarchiS; Arcbiepiscopis, et EpiscopiS; 
ac dilectis filiis Electis^ Abbatibas, Prioribas^ CapitaliS; Con- 
ventibns et Collegiis Sancti Benedicti vel cninslibet alterins 
Ordinis; necnon Decanis, Archidiaconis ^ Prepositis^ Archi- 
presbiteriS; et aliis Ecclesiarnm Prelatis, ac Preceptoribas 
sea Administratoribas domornm Hospitalis et Templi ac San- 
cte Marie Tbeatonicoram exemptis et non exemptiS; ad qnos 
littere iste peryenerint salntem et Apostolicam benedictio- 
nem. Cnm negotiam terre sancte venerabili Aratri nostro • • . 
Archiepiscopo Strigoniensi; yiro ntiqne probate fidei et exa- 
minate yirtntis in Regno Ungarie de fratrnm nostrornm con- 
silio daximas specialiter committendam, aniyersitatem ye- 
Btram monemas, rogamas et hortamar attentC; per Aposto- 
lica yobis scripta districte precipiendo mandanteS; qnatenas 
ipsam^ immo potins nos in eo, ob reverentiam Apostolice Se- 
dis et nQStram in enndo, morando et redenndo sascipientes 
honore condigno, sibi extra snam Ciyitatem et Diocesim per- 
Bonaliter in predicto negotio laboranti pro se sexdecim eqni- 
tataris et yingintiqninqne personis in necessariiS; necnon in 
secnro condacta proyidere caretis liberaliter et decenter : ita 
qnod idem; quem nos et dicti fratres sne probitatis exigenti- 
bns meritis caram habemns maltipliciter et acceptam^ com 
ad presentiam nostram; Deo dante^ redierit; landabile possit 
yestre promptitadini testimoninm perhibere; ac nos exinde 
reddere in vestris atUitatibas promptiores : alioqain senten- 
tiasy qnas ipse per se yel per alios rite tolerit in rebelles, 
ratas habebimns, easqae faciemas aactore Domino firmiter 
obseryari. Non obstantibas aliqaibas Apostolicis indalgentiis 
sen priyilegiis sab qaayis verbonun forma concessis, qai- 



_48_ 

bnBcamque eccIesiaBticifl ordinibiiB, coUegiis, aniversitatibuB, 
yel personiB; qaod excommunicari; saspendi yel interdici ne* 
qaeant; seu ad prestandas procarationes Legatis et Nanciis 
Sedis Apostolice coartari; sive qaibasUbet aliis ciuaBeamqae 
tenoris existant; qae nalli safiragari volamas in bac parte, et 
qaibaBvis constitacionibaB a predecessoribas nostris editiS; 
sea consvetadinibas qaibaslibet de procarationibns Nunciis 
dicte Scdis snb certis modis et condicionibus exhibendis. Da- 
tnm apad UrbemVeterem Kalendas Octobris (Pontificatus no- 
stri) anno tertio. 

(IV. Orbin pdpa RegeBtdibdl, Theiner id. m. I. k. 246. 1.) 



36. 

IV. Orhdn pdpa az eaztergami Srseknek meghagj/ja^ hogy a 
szent fdld segits^gire milkddjSk, 1263, 

Urbanas Episcopas Bervas servoram Dei venerabili fra- 
tri . . . Archiepiscopo Strigoniensi salatem et Apostolicam 
benedictionem. Inter occupationes multiplices et immensas; 
qaibus assidue angimur et distrahimur supra vires de Bubsi- 
dio terre Sancte vehementius cogitantes : ad hoc attenta sol- 
licitndine et attentione sollicita iastantius vigilamuS; ut eios- 
dem terre -Buccursui opportnno provideatar remedio, et erucis 
ac crucifixi negotium auctore Domino feliciter dirigatur. Nam 
licet nonulli predecessores nostri Romani PontificeS; grandis 
ad boc diligentie studio ferventer institerint; nos tameu; qui 
•tatum illius terre presentialiter novimuS; quique ipsius di- 
•crimina experientia palpavimus manuali; eo affectiosius cu- 
pimus eidem terre celeri et efficaci subsidio subvenire; quo 
terra eadem in graviori est hoc tempore necessitatiB articulo 
conBtitata. Gom igitur nos centesimam omniam ecclesiastico- 
rum preventuum Regni Ungarie usque ad quinquenniom 
eidem terre de fratrum noBtrorum consilio duxerimus conce-^ 



49 

dendam ; fTateraitati tne mandamiiB, qnatenns hninsmodi cen- 
tesimam annnatim nsque ad predictnm qninqaenniam per te 
yel per alium sen alios integre coUigenB, qnieqnid eoUectnm 
fderit, nnntiis einsdem terre yel eomm procnratoribns sen 
alterins eornndem absqnediminntioneqnalibet assignare pro- 
cnres, per eos in dicte terre snbsidinm convertendam. Con- 
tradictores antem^ si qni ftierint^ vel rebelles, per ceDsuram 
ecclesiasticam^appellatione remota^ compescas; nonobstante, 
si PrelatiS; personis, Capitnlis, Collegiis, Conventibns et lo- 
cis aliquibns exemptis et non exemptis a Sede Apostolica sit 
indnltum; qnod ad exhibendnm alicni snbsidinm pecnniarium 
minime teneantur, qnodqne ad Id compelli non possiut. 
Omnes antem de Regno predicto clericos et laicoS; cuinscnm- 
qne conditionis , ordinis et dignitatis existant^ qui olim pro 
dicte terre subsidio crucis signacnlum assumpsemnt, et motn 
proprio deposuerunt asBumptnm voto huiusmodi minime 
adimpletO; nt iilnd cum devotione resnmant ; illos etiam qni 
assnmptum non deposuerunt y et qni ipsum assument dein- 
cepS; nt se sic studeant prepararC; qnod personaliter se con- 
ferant in succursnm terre predictC; et quod interim huiusmodi 
crncis signaculum deferant; moneas efficaciter, et inducas 
eos ad redimendum vota sua, vel ad transfretandnm ceusura 
simili, appellatione postposita, coercendo. Verum quia^ sicut 
accepimuS; nonnnlli executores plerisque personis et locia 
ecclesiasticis ; regularibus et secularibus , exemptis et non 
exemptis eiusd^m Regni a memorata Sede concessi; super 
quibusdam concessionibus de redemptionibus votornm cruce- 
signatornm; nec non de legatis datis, obventionibus^ relictis 
Bubventioni terre predicte^ ac aliis deputatis ad Bubventio- 
nem eaudem in premisso Regno per nos et predecessores 
sostros Romanos Pontifices^ sen alios de mandato Sedis pre- 
dicte factiS; moduin in colligendis predictis excedant, alias- 
que in talibns peroitiose versentur; nos nolentes istasnb 
dissimnlatione transire; ne in grave^ qnod abfiif; vergant 
einsdem terre per subtractionem vel diminutionem prefati 
subsidii detrimentnm ; volumus, ut in predicto Regno omnibus 
execntoribns eisdem^ personis et locis depntutis a predicta 
Sede snper huiusmodi concessionibns ex parte nostra firmi- 
ter inhibere procnres, ne qnoqnomodo ad coUigenda premissa 
Morac Huire. hist. — difl. 6. 4 



50 



procedant, eo9, si contra tnam inhibitionem procedere forte 
preBnmpserint; a presnmptione huinsmodi per eandem cen- 
Buram, appellatione postposita; compeBcendo. Et nichilomi- 
nnS; qna auetoritate^ quibusque personis et locis^ sub qna 
fonna et in qna quantitate fnerint predicta concessa; et qne 
et qnot et in qnibns locis ab eisdem execntoribns fuerint col- 
lecta pro eis diligentiuB inquirens, ea nobis per tuas litteras 
studeas fideliter intimare. Nos enim coneessiones predictas 
aliqnem vigorem habere^ ac illarum pretextn quicquam per- 
cipi nolnmns, donec per tuam insinnationem sciamus snper 
premiflsis pienius veritatem, ac de hijs, prout expediens fore 
yiderimus, disponamns. Tu antem interim redemptiones, le- 
gata, relicta, data et obventiones !; niusmodi per te, vel per 
alium, seu alioB, qnos de hoc ydoneos esse cognoveris, iute- 
gre coUigens, qnicquid de hiis collectum fuerit, nuntlis dicte 
terre vel eorum procuratoribus sen alterius eomndum conver- 
tendum in ipsius terre subsidium, assignare totaliter non 
omittas. Omnes etiam crucesignatos et cruceBignandos pro di- 
cte terre subsidio, qnos snb nostra et Apostolice Sedis prote- 
ctione suscipimus, non permittas per te vel per alium seu alios 
contra immunitates et privilegia crucesignatis ab eadem Sede 
concessa, ab aliquibus indebite molestari, molestatores hnius- 
modi per eandcm censuram, sublato cuiuslibet appellationis 
obstacuIo,compescendo.Ad heccum predicatio crueis inmemo- 
rato Begno pro eiusdem terre succursu tibi per alias sub certa 
forma litteras sit commissa, nos volentes, ut negotium huius- 
modi eo efficacius prosequaris, quo malori per nos fueris au- 
ctoritate munitus, iniungendi libere per te vel per alium sen 
alios omnibus predicatoribus et executoribus crucis ecclesia- 
sticis, secularibus et religiosis, pro terre sancte snbsidio in 
dicto Regno a Sede Apostolica deputatis, ant in posterum 
deputandis, ut iu omnibus, que promotioni dicti negotii ex- 
pedire cognoveris, tibi assistant, obediant, pareant et inten- 
dant; assumendi etiam aliquos Ecclesiarum Prelatos, alios- 
que religiosos et seculares eiusdem Regni, de qnibus expe- 
dire vidcris, nt in hiis, que spectant ad ipsius negotii promo- 
tionem, tibi assistaijt, intendant et obediant, et tam predica- 
tores et executores predictos, quam Prelatos aliosque reli- 
giosos et seculares huiusmodi ad boc, si necesse fuerit. 



51 

auctoritate nostra; appellatione remota; cogendi; faciendi 
etiam quinqae clericiS; qui tecum in ipso negotio laborabnnt, 
beneficiomm^ prebendarum et eccleBiaram suarum proventuB 
per te; yel per alium seu alios ; cotidianis distributionibus 
duntaxat exceptiS; integre ministrari; ac si in ecclefliiS; quas 
seu in quibus ea obtinent, personaliter residerent; et contra- 
dictores per censuram ecciesiasticam; appellatione postpo- 
sita, compescendi; consuetudinibus vel statutis contrariis 
Ecclesiarum ipsarum, iuramentO; confirmatione Apostolica; 
vel quacunque alia firmitate vallatis; nequaquam obstantibus, 
libera sit tibi de nostra permissione facultas. Presentium 
quoque auctoritate concedimuS; ut predicatores cruciS; quos 
ad id duxeris deputandoS; ne buiusmodi eorum predicationi- 
bus impedimentum vel aliquod obstaculum ingeratur; que- 
stuariis universis et aliis quibuslibet et predicare volentibuS; 
proponendi aliquid populo; dum ab ipsis predicatoribus cru- 
cis negotium proponetur; licentiam interdicere valeant ac 
compescere per cenburam ecclesiasticam; sublato cuiuslibet 
appellationis obstaculo; temeritatem eorum; qui secus duxe- 
rint presumendum. Concedimus insuper tibi; ut cum ad ali- 
quam villam vel ecclesiam Kegoi predicti ecclesiastico inter- 
dicto suppositam te declinare contigerit; possis interdictum 
buiusmodi suspendere; ac Divina officia; dum ibidem moram 
traxeriS; in eadem Ecclesia propter crucis predicationem; 
exclusis excommunicatiS; et hiiS; qui causam interdicto dede> 
rint; celebrare ac facere clebrari. Et cum ad loca interdicta 
te declinare contigerit; crucesignandiS; dumiuodo excommu- 
nicati non fueriut ; nec causam dedcrint interdictO; audiendi 
te presente Divina officia in illis eccIesiiS; in quibns possunt 
ex privilegiis Sedis Apostolice tunc temporis celebrari; lieen- 
tiam valeas impertiri ; preterea absolvendi per te vel per 
alium seu alios; cos, qui contra prohibitionem predicte Sedis 
vel Legatorum eius; Sepulcbrum Dominicum visitarunt; ac 
ilios, qui portaverunt ferrum; arma, lignamina et merces pro- 
hibitas SarraceniS; vel alias contra Christianos dederint eis 
cousilium; auxilium vel favoreni ; quoslibet etiam clericos in 
prelaturiS; dignitatibus vel personatibus constitutoS; nec non 
presbileroS; qui contra constitutionem Ecclesie Icges vel phy- 
sicam audieruut; ab excommuQicationum sententiiS; quibus 

4* 



52 

propter hoc teneDtiir astricti ; et dispeDsandi cnm illiB, qni 
excommnnicati yel snspensi alias immiscentes se DiyiniB 
irregularitatem alfqnam incnrremnt, dnm tamen cracesignati 
existant vel crncem recipiant et in dicte terre snbsidinm per- 
Bonaliter transfretent, sen in propriis expensis alios illuc pro 
se ydoneos dirigant bellatores, ant alias partem de bonis 
snis prefato snbsidio congrae inxta tn^ et illomm, quitns 
hoc commiseris, discretionis arbitrinm snmministrent ; absol- 
nendi qnoqne per te vel per alinm sen alios, qaos ad boc 
ydoneos esse cognoyeriS; a yoto cmcis omnes crncesignafos 
hactenus in snbsidium terre predicte, et crnce signandes 
deincepR, qni propter snorom infirmitatem aut debilitatem 
corpomm inhabiles yel impotentes fnerint ad pagoandnm 
yel transfretfindum se in ipsins terre snccnrsum; dummodo 
Bccnndum proprias facultates yelint redimere yota sua ; com- 
mntandi qnoque per te vel per alinm sen alios in huiusmodi 
yotum cmcis yota percgrinationis et abstinentie illomm; qui 
pro dicto subsidio signum crucis assumpserint ; et dispen- 
sandi cum quiDquaginta clericis eiusdem Regni defectum na- 
talinm patientibuS; dnmmodo non sint de adnlterio yel in- 
cestU; ant de regularibus procreati; nec paterae incontinentie 
imitatoreS; sed bone conyersationis et vitC; aliasque eis me- 
rita suffragentur; ad dispensationis gratiam obtineDdam; qui 
signo crucis assnmpto transfretayerint personaliter in dicte 
terre snbsidinm; yel illnc bellatores ydoneos destiDayerint, 
aut alias partem de bonis siis predicto subsidio congrue 
inxta tue discretionis arbitrium ministrabunt; qaod quilibet 
eomm haiusmodi non obstante defectu possit ad omnes ordines 
promoyeri etecclesiasticum bcneficium obtinere^etiamsi curam 
habeat animamm: absolyendi insnper durante commisso 
tibi hniusmodi cmcis negotio per tC; yel per alium seu alioB 
ydoneoS; iuxta formam Ecclesie omnes illoS; quos pro yio- 
lenta iniectione manunm in yiros religiosos et clericos secu- 
lareS; yel etiam pro incendio incidisse compererlB in canonem 
sententie promulgate ; dommodo iniurias et dampna passis 
Batisfaciant competenter, et non sit adeo grayis et enormis 
excessus, qnod propter hoc sit merito Sedes Apostolica re* 
quirenda; ac de mandato tuo yel illorum; quos ad hoc duxe- 
ris deputandoS; signum crucis receperint in Bubsidiom dicte 



53 

terre ituri personaliter, vel missari illuc ydoDeos bellatores, 
ant alias partem de bonis Buis coDgrae inxta tne et iUoram, 
qaibnB hoc commiBeriB, pro huiaflmodi subsidio discretionis 
arbitrinm minifltrabant ; et diBpensandi cam clericiB hoiaB- 
modi ligatis sententiiB, qai se immiscaere DivioiBi ac inian- 
gendi eis penitentiam salatarem : absolvendi etiam ab ex- 
commanicationis viDculo iuxta formam Ecclesie illos, qni 
pro yiolenta iniectione manuum, et incendiis in promolgate 
BcnteDtie canonem iocidernDt; et pro qaorom gravi et enormi 
exceBBo Sedes foret merito reqoircDda predicta, dommodo 
iniarias et dampna paBsis BatisfaciaDt competenter, et talcB 
crocis a .sompto signacolo ad mandatom toom in Babsidiam 
dicte terre se doxeriut personaliter transferendos, plenam et 
liberam concedimoB aoctoritate preseDtiom facoltatem. Ni- 
chilominoB concedentes, ot clerici et laici Begni predicti cra- 
cesignati et cracesigDaDdi, decimas non EccIeBiarom ratiooe 
pacifice detinentes, froctas earom perceptos hactenns in 
dicte terre Bobsidiom convertere valeant per se ipsoSi vel 
tibi aut illiS; qoibas hoc speciaiiter commiBeriS; secora con- 
Bcientia exhibere, liberomqoe sit tibi dimittendi per te, vel 
per aliom seo alios, clericis et laicis eisdem qointam partem 
decimarom hoiasmodi perceptarom hactenas, ita qaod ad 
aliam restitotionem earom minime teneaior ; sed exinde re- 
maneant penitos absolatii dommodo decimas easdem Ecole- 
siis, ad qoas spectare noseantori doxerint libere in posterom 
dimittendas. Ceterom volamos, ot premissa omnia et siogola 
exeqoi libere valeas, non obstante, si personis vel locis aat 
ordinibos aliqoibos a memorata sit sede indoltomi qood in- 
terdicii sospendi vel excommonicari non poBsint per litteras 
Apostolicas, plenam et expressam ae de verbo ad verbom 
non facieates de indolto hoiosmodi mentionemi et qoibos- 
libet aliis indolgentiis; privilegiisi seo litteris ab eadem Sede 
obientis vel in posterom obtinendis, per qoe predicta impe- 
diri^ vel differi valeanti et de qoibos seo qoorom totis teno- 
ribns mentionem fieri oporteat in nostris litteris Bpecialemi 
et eonstitotione de doaboB dietis edita in Concilio generali. 
Datom apod Urbem Yeterem V. Nonas Octobris. (Pontifica- 
tos nostri) anno tertio. 

(lY. Orbin pipa Rege8tiib61, Theiner id. m. I. k. 246. 1.) 



54 



31. 

IV. Orbdn pdpa mds hcUdrozata ugyanazon Ugyben. 1263, 

Urbanns Episcopns Servus Servorum Dei venerabili 
fratri . . . Arcbiepiscopo Strigoniensi salntem etc. De Bnmmis 
celornm Dominas terram sue nativitatis et passionis aspi- 
cienS; dum per singulos dies in illa variis provocatur ininriis, 
nec exnrgit popnlus^ quem ipse redemit, ad vindicandum cru- 
cis obprobrium; ex eo percipue non immerito addi ad dolorem 
suorum vulnerum reputat, quod locus ille sanctissimuB^ in 
quo ipsum celi Regem virgo puerpera genuit, continue vexa- 
tionis lassatur angustiis et successivis dessidiis laceratur, 
nuDc in illum Sarracenica furente sevitia; nunc in eundem 
furoris immanitate Tartarici sexui vel etati parcere nescia 
seviente. Ad hoc enim precipue filiorum lucis intentio ten- 
derC; oirca id debent eorum assidue revolvi precordia , et 
sollicitndo versari, ut illius terre, quam in hereditatem sibi 
Dei filius preelegit, abhominationes expiare conentur, et po- 
tenti manu resistere polluentibus ipsam filiis tenebrarnm. 
Hec profecto dissimulari non debent, vel obtusis auribus pre- 
tcriri, ne redemptor noster cuDcta providens, falli nescius, 
ingratitudinis vitio redemptos laborare comperiens, ab eis 
faciem iratus avertat , eosque velut indignos paterna gratia 
derelinquat. Non sint igitur filii devotionis immemores, quod 
ipse Christus in terra illa in forma servi carnem nostre mor- 
talitatis indutus, crucis non metuit subire tormentum, ut mof- 
tem nostram moriendo destrueret, et vitam resurgendo fide- 
libus repararet. Quesumus, diligenter attendant, qualiter illa 
miserabilis regio depressa iacet, diris angustiata flagelliB, 
quodqu? in eam pestis Tartarica supervenit, cuius tanto po- 
tius nimirum futuri vicinique formidantar incursus, quanto 
gravius ille sevus et dampnabilis Tartarorum populus ter- 
ram, quam sue subicit servituti, intolerabilibus exactionibns 
opprimens, sic ilHus inoolas torquet immaniter et aflFligit, 



66 

qaod degentes sab coram tyrampnide libentias nietas mortis 
eligereut, quam sic Fiveudo tanta snbiro genera tormento- 
ram. Exargant itaqae fidei zelatores ad defensionem dicte 
regionis; eiasdem redemptoris martyrio consecrate^ nec ad 
id tepescant eornm aDimi, sed ferventibas desideriis accen- 
dantnr. Hoc enim ipse Dei filias inter cetera sollicitadinis 
bamane servitia grati^simam repatat, et ob id illa rependit 
premia, qae principaliter affectare debemus et petere; dum in 
valle positi preaentis miserie^ indulta nobis excurrimus tem- 
pora servitutis. Cum igitur de te^ qnem habere credimos ti- 
morem Domini et amorem; quique multiplicibus donis virtu- 
tam preditus, laudabiliter sois et vales proficere^ abi labores 
impendis, magnam in Domino fiduciam habeamus^ sperantes, 
at in prosecutione presentis negotii constanter milltans; illud 
efficacibuB stadiis et pleuis debeas affectiba» promovere, fra- 
ternitatem tuam rogamus et hortamur altente, in remissio- 
nem tibi peccaminum iniungentes, quatenus huiusmodi pre- 
dicte terre statnm Christi fidelibns in Begno Ungarie per te, 
vel per alium sen alios Ecclesiarum Prelatos et olerieos, reli- 
giosos et seculares ; cuiuscumque dignitatis vel ordinis fue- 
rint, quos ad hoc ydoneos esse cognoveris, diligenter expo- 
nens, eisque proponens soUicite verbum Crucis^ ipsos iuxta 
datam tibi a Domino gratiam intentis inducas monitis, et se- 
dulis predicationibus exhorteris, ut cogitantcs prudenter, 
quantum nunc indigeat ipsorum prefata terra succursu, ad 
subventionem eius promptis intendant animis et viribus totis 
exnrganty crucisqae suscepto signaculo; illuc spiritualibas 
armis et materialibus premupiti; de Divina quoque sperantes 
potentia, cum festinatione procedant. £t ut circa id eo libea- 
tios et animosius intendant; quo exinde dona spiritualia tem- 

'poralibas proculdubio preferenda peroeperint potiora; nos de 
Omnipotentis Dei misericordia; et Beatorum Petri et Pauli 
Apostolorum eius auctoritate confisi, et illa, quam Deus no- 
biSy licet indignis, ligandi atque solvendi contulit postestate, 
omnibus vere penitentibus et confessiS; qui huiusmodi labo- 
rem ki propriis personis subierinti et expensiS; plenam suo- 
rum peccaminum veniam indulgemns. Eis autem, qui non in 
propriis personis illuc accesserint, sed in suis dumtaxat ex- 

* pensis iuxta facultates et qualitates suas viros ydoneos de- 



n 



56 

Btinayerint ; et illis similiter; qai licet in alienis expeDsis, in 
propriis tamen personis accesserint^ plenam snornm conce- 
dimns veniam peccatornm. Hnins qnoqne remissioni8 volnmns 
et concedimns esse participes inxta qnantitatem snbsidii et 
deyotionis affectnm omneS; qni ad snbventionem ipsins terre 
de bonis snis aliqnam portionem, yel alias consilinm et anxi- 
linm impenderint opportnnnm. Volnmns etiam cmcesignatos 
illo priyilegio illaqne immnnitate gandere , qne in generali 
crncesignatomm indnlgentia continetnr. Ut antem commissnm 
tibi bninsmodi ministerinm facilius et ntilins exeqni yaleas, 
tibi et predictiS; qnos in boc cooperatores elegeris, conyo- 
candi ob id qnotiescnmqne et nbicnmqne yideris expedircy 
deros et popnlos locommy in qnibns te yel ipsos proponere 
contigerit yerbnm cmcis^ nt processionnliter cnm deyotione 
conyeniant et predioationibns yestris intersint; Cleros eosdem 
ad id| si necesse fnerit, per censnram ecclesiasticam; appel- 
latione postposita, compellendi, ac pro eisdem predicationi- 
bns feriasi pront expedire yideris, indicendi ; concedendi qno-^ 
qne omnibns yere penitentibns et confessis^ qni ad easdem 
conyocationes et predicationes yestras accesserint, centnm 
diernm indnlgentiam plenam concedimns anctoritate presen- 
tinm potestatem. Non obstantibns, si aliqnibns cninscnmqne 
ordinis yel dignitatis existant , qnod interdici, snspendi yel 
ezcommnnicari neqneant, a Sede Apostolica sit indnltnm, et 
qnibnslibet indnlgen tiis , priyilegiis sen litteris ab eadem 
Sede obtentis yel obtinendis^ per qne predicta impediri yel 
defrandari possint, et de qnibns specialem oporteat in nostris 
litteris fieri mentionem. Taliter igitnr tn et alii, qnibns bnins- 
modi predicationis officinm dnxeris committendnm; mandatnm 
Apostolicnm snper boc exeqni procnretiS; qnod palmam glo- 
ric; qne bellnm Dei gerentibns in retribntionem ab ipso im- 
penditnr, yestra deyotio conseqni mereatnr. Datnm apnd 
UrbemVeterem IIU. Nonas Octobris (Pontificatns nostri) anno 
tertio. 

(IV. Orbixk pdpa Rege8tAib61, Theiner id. m. L k. 249. l^ 



57 



38. 

/F. Orbdnpdpa a kwresztei hadra menSket apoetoU etikSnek 

pdrtfogdsa ald veezi. 1263, 

Urbanas Episcopas ete. venerabili fratri . . . Archi- 
episcopo Strigoniensi salntem etc. VoleQtes omnee crucesi • 
gnatofl et cmcesignandoB in Regno Ungarie pro snbsidio terre 
flancte singnlarifl privilegii prerogativa ganderei crncesigna- 
tifl et crnccBignandis hniasmodi , nt per litteraB Apostolice 
Sedis yel Legatomm einB impetrataa hactennB , qnarnm non 
Bit anctoritate proceBBnm , et impetrandaB in poBtemm, nisi 
dicte SediB littere impetrande plenam et exprcBBam fecerint 
de preaentibnB meDtionem, extra DioceBeS; in qnibUB ipsi et 
eornm bona consiBtunt; in cauBam trahi vel ad judicium evo- 
cari non poBBint, dummodo parati Bint coram eorum ordina- 
riis de Be querelaniibuB exhibere iustitie complementum, an- 
etoritate preBentinm indulgemuB. Nulli ergo etc. noBtre con- 
ceBBionis etc. Datum apud UrbemVeterem X. Eal. NovembriB 
(PontificatuB noBtri) anno tertio. 

(IV. OrbiLn pdLpa Bege8t^b61, Theber id, m. L k. 260. 1.) 



S9. 



IV. Orbdn pdpa Magyarorszdg fSpapjait felszdUtJa, kogy a 
keresztee hadjdrat eWkiezitieiben az es^tergami 4rsekei segits4k. 

1263. 

UrbanuB EpiBCopuB etc. venerabilibuB fratribuB Archi- 
epiBcopifl et EpiBcopis , ac dilectis filiis ceteriB EccleBiarum 



68 

Prelatis per Ungariam conslitatiB, salutem etc. Terram san- 
ctam; qnam unigenitus Dei filiaS; dominus Jesus Christas in 
proprinm sibi patrimoDium et hereditatem elegit^ conspicien- 
tes feritate diversorum iofidelium immaniter lacerari, vias et 
modos desideranter exquirimus, quibus eidem terre possint 
opportuna presidia nostro ministerio provenire. Quare de ve- 
nerabili fratre nostro. . . . Archiepiscopo Strigoniensi, quem 
Dei timorem habere credimus et amorem; quique multiplici- 
bus doDis Tirtutum preditus^ utiliter scit et valet^ ubi labores 
impendit, plenam in Domino fiduciam obtinenteS; predicatio- 
nem crucis predicte terre subsidio in Begno Ungarie sibi per 
nostraa litteras sub certa forma duximus committendam : cu- 
pientes ut negotium ipsum in manibus eius eo plenius Divina 
clementia faciente proficiat; quo magis insidet cordi nostro, 
et quo maiorem necessitatem ad presens eidem terre novimus 
immincre. Ideoque universitatem vestram rogamus et horta- 
mur attentO; vobis nichilominus in remissionem peceaminum 
iniungentes, quatenus prefato Archiepiscopo et aliiS; quos in 
hoc ipse cooperatores elegerit; circa ipsius negotii prosecu- 
tionem ferventer assistere stndeatis, habentes ipsum Archi- 
episcopum; immo potius nos in ipso, tamquam nobis intimum 
in eiusdem prosecutionem negotii favorabiliter in Domino 
commendatum; ita quod devotionem vestram commendare 
cum gratiarum actionibus merito valeamus^ ac nichilominus 
exicde Divine retributionis vobis proveniat incrementum. Da- 
tum apud Urbem Veterem X. Kal. Novembris (Pontificatas 
nostri) anno tertio. 

(IV. OrbiQ pdpa Regestiibdl, Theiner id. m. I. k. 251. 1.) 



59 



40. 

IV. Orbdn pdpa az esztergami Srseknek me^hagyja, hogy Bes- 

seny8 (Bissenus) Mdtyds mestert, veszprdm mrgyebdi papot, 

egyhdzi javadalom elnyerfydben aegitee, 1263. 

Urbanus EpiMcopus etc. vecerabili fratri . . . Archi- 
epiBcopo Strigoniensi Balutem etc. ApoBtolice beniguitatis 
affectnm potissime circa illos debemus o^ponere, de quibns 
evidentie claritas innui'^ qnod sint digni speciali gratia et 
honore. Sane dilectns filius Magister Mathias Bissenus Gleri- 
cus Vesprimiensis Diocesis, doc*or nepotum venerabilis fra- 
tris nostri . . . Episcopi PcDestrini, morum et scientie nosci- 
tur iuvari meritis, ut apud nos invenisse gaudeat favoris gra- 
tiam specialis. Hinc est; quod nos in ipso dictum PencBtri- 
num Epi8Copnm> qui eum nobis affectuosis precibns commen- 
davit, honorare volentes, mandamus, quatenus prefato 
magistro in aliqua ecclesiarum Civitatis scu Diocesis, aut 
Provincie Strigoniensis Cathedrali, vel alia de prebenda seu 
beneficio ecclesiastico, etiam curam animarum habente, cuius 
proventus valorem annuum quindecim marcarum argenti 
attingant, si vacat ad presens, vel quamcito se facultas obtu- 
lerit, auctoritate nostra per te seu per alium providere pro- 
cures, faciens eum in Ecclesia, in qua sibi provideri conti- 
gerit, ad prebendam vel beneficium huiusmodi, postquam 
sibi de ipso vacante provisum fuerit, in fratrem et in Gano- 
nicum recipi. Non obstante, si pro aliis in Ecclesia huius- 
modi scripta nostra direximus, quibus eum volumus in asse- 
cutione huiusmodi prebende vel beneficii anteferri, sed quo- 
ad alia nullumpreiudicium generari; autsi aliquibus a Sede 
Apostolica sit indultum , quod ad receptionem vel provisio- 
nem alicuius minime teneantur, quodqne ad id compelli vel 
suspendi, ant interdici seu excommunicari non possint, et 
quod de beneficiis ad eorum collationem spectantibus nulli 
valeat provideri per ipsius Sedis litteras non facientes ple- 



60 

nam et expressam de indulto huiusmodi mentionem, siye 
qualibet alia prefate Scdis indulgentia; de qua cuiusque toto 
tenore debeat in nostris litteris plena et expreBsa mentio 
fieri; et per quam effectus huiusmodi gratie impediri valeat 
vel differri ; seu quod idem Magister non est constKutus in 
sacris ordinibusi ad quos quamcito prebendam vel beneficium 
ipsum pacifice adeptus fiierit, prout eius onus exiget, est, 
sicut asserit, promoveri paratus ; aut quod super provisione 
ipsius venarabili fratri nostro. . . . Quinqueecclesiensi Epis- 
copo litteras nostras direximus^ per quas» ut asserit^ nuUum 
commodum assecutus, renunciavit ipsis et processibus habitis 
per easdam. Gontradictores ctc. Nos enim nichilominus irritum 
decernimus et inane^ si de prebenda et beneficio huiusmodi 
Apostoliea seu quavis auctoritate secus con*igerit attemptari. 
Datum apud UrbemVeterem III. Idus Novembris^ (Pontifica- 
tus nostri) anno III. 

(IV. Orbin pdpa BegesUibdl, Theiner id. m. I. k. 261. 1.) 



41. 

/F. Orbdnpdpa az esztergami drseket feUzdlitja, hogy gondoe- 

kodjikf mikSp az aquinoi pUspdknek a neki Magyarorszdjban 

oda rendelt jdvedelem kifizettesBik, 1263, 

Urbanus Episcopus etc. venerabili fratri • . . Archi- 
episcopo Strigoniensi salutem etc. Gnm nos dilecto fili nostro 
R. Sancti Angeli Diacono Gardinali sub certa forma nostris 
dederimus litteris in niandatis; ut venerabili fratri nostro • . . 
Episcopo Aquinati, qui ab Ecelesia sua per inimicos Romane 
Ecclesie fugatus experiri cogltar insolita incommoda pauper- 
tatis, pro se et quinque personis ac tribus equitaturis provi- 
sionem congruam iuxta sue dispositionis arbitrium ab Eccle- 
siis et monasteriis Ungarie exemptis et non exemptis, Cister- 



61 

ciensiB et Sancti Damiani OrdiDum dumtaxat exceptiS; nsqae 
ad trieimiiim per se vel alinm faceret assignari , ac idem 
Cardinalis in tna provincia in centnm et qainqnaginta l.bris 
Tnronensibns de spcciali mandato nostro, vive vocis oracnlo 
sibi factO; ab EcclesiiB ac monasteriis in eadem proyincia 
constitntiB naqne ad trienninm anniB BingnliB ordinaverit 
dicto EpiBCopo provideri^ descemenB dictaB centnm et qnin- 
qnaginta libraB per te inxta Bingnlornm lo<ft)mm facnltatcB 
taxandas, et eiBdem eccleBiis ac monaBteriiB proportionaliter 
imponendas, pront in einBdem Cardinalis litteriB plenins di- 
eitnr contineri : noB ipsins Episcopi snpplicationibns inclinati 
qnod ab eodem Cardinale snper hoc factnm est^ ratnm et fir- 
mnm habentes, Iraternitati tne per Apostolica scripta firmiter 
precipiendo mandamnS; qnatenas predictas centnm et quin- 
qnaginta libras prefatis ecclesiis et monasteriis per te vel 
alinm inxta statntnm et ordinationem Cardinalis predicti 
imponens ac colligi faciens, eas predicto Episcopo vel eins 
nnncio pro ipso facias assignari. Contradictores etc. Non ob- 
stante, si aliqnibns a Sede Apostolica indnltnm existat^ qnod 
Bnspendi; excommnnicari vel interdici non possint per litteras 
Bedis einsdem non facientes pleuam et exprf ssam de indulto 
hninBmodi mentionem^ vel qualibet alia indalgentia sedis 
predicte, per qnam effectus preseutium impediri valeat vei 
differri, et de qna cniusque tenore de verbo ad vcrbum opor- 
teat in nostris litteris fieri mentionem; et constitutione de dua- 
bns dietis edita in concilio generali. Datum apud Urbem Vete- 
rem XY. Kal. Decembris. Pontificatns nostri anno tertio. 

(IV. Orbin pdpa Bcgestdibdl, Theiner id. m. I. k. 262. 1.) 



62 



42. 

IV. Orbdn pdpa* Mdria magyav kirdlynS szdmdra megerdsiti 
Posega vdmak IV. BSla kirdly dltcUi adomdnydt 1263. 

Urbanas EpiscopiiB etc. carissime in Christo filie Ma- 
rie Dlostri Regine Ungarie salutem etc. Jasta desideria tae 
Celsitadinis, qae per Dei gratiam vigilanter insistere dicitur 
operibas pietatis^ aadito benigno sascipere et promptis dele- 
ctamor affectibas adimplere. Sane taa et carissimi in Christo 
filii nostri B(ele) Illastris Begis Ungarie, viri tai, petitio no- 
bis exbibita continebat : Qaod cum idem Bex et ta ac malti 
nobiles Regni Ungarie propter timorem de Tartarica feritate 
conceptam ad loca maritima transitam fecissetis, ta iamdictis 
nobilibas positis in gravi necessitate compatiens^ pro sasten- 
tatione ipsoram de tais parafernalibus bonis non modicam 
expendisti pecunie qnantitatem ; demum vero idem Rex bu- 
iasmodi pietatis opus clementer attendens, Castram de Pos- 
sega ad eum pertinens in Dncatu Sciavonie constitatum, 
accedente demum ad id consensu carissimi iu Christi fiiii 
nostri Stephani Regis Illastris primogeniti^ ac nobilis yiri 
Bele Ducis Sclavonie nati tuorum; necnon Prelatorum et 
Baronum supradicti Regni; tibi Regia liberalitate donayit, 
prout in pateatibus litteris Regis eiusdem confectis exinde 
plenius dicitur contineri. Quare pro ipsius Regis et tua parte 
petebatur a nobiS; ut donationem huiusmodi non obstantibus 
constitutionibus contrariis, que inter virum et uxorem dona- 
tiones fieri prohibent; Apostolico curaremus munimine robo- 
rare. Nos itaque considerantes attente ins prohibite donatio- 
nis huiusmodi non amare ^ nec tamquam inter infestos fore 
tractandum, sed tamquam inter maximo coniunctos affectu 
et solam timentes inopiam; quod profecto ad donatoris et 
donatarie magnificentiam respectu habito locum sibi non 
vendicat in.hoc casu, donationem ipsam^ sieut alias provide 
facta est; ratam et firmam habenteS; eam non obstantibus 



63 

huinsinodi constitutionibns anctoritate Apostolica confirma- 
miiB et presentis scripti patrocinio commnnimus NuUi ergo 
etc. nostre confirmationis etc. Datum apud Urbem Veterem 
XII. Eal. Jannarii, (Pontificatus nostri) anno tertio. 

(ly. Orbin pipa Begest^bdl, Theiner id. m. I. k. 254. 1.) 



43. 

IV. Orbdn megerdHti B4la Bzlavoniai heixzcg szdmdra IV. Bila 
kirdlynak az orszdg Wbbhatdrvdrdt tdrgyazo adijmdnydt. 1263, 

Urbanas Episcopus etc. dilecto fiiio nobili viro B(ele) 
Duci Sclayonie; salutem etc. Pro fidei mcritis, qua per Chri- 
sti rutilare gratiam comprobaris, te libenter speciali favore 
prosequimur; et que tibi prosperitatem adiciant, liberaliter 
elargimur ; firma credulitate tenenteS; quod quanto gratiam 
grandiorem ab Apostolica Sede perceperiS; tanto ei ferven- 
tiori studio te oportuno tempore studebis devotum per effe- 
ctum operis exhibere. Sane petitio tua nobis exbibita conti- 
nebat; quod carissimus in Cbristo fiiius noster B(ela) Bex 
Ungarie lUustriS; pater tuuS; diligenter attendens ^ quod de 
Nitria; de PosoniO; de Musum et de SupruniO; caslra Begni 
Ungarie in confinio cius sita, eidem RegnO; si ea, quod absit; 
ad hostes pervenirent ipsius, gravia dispendia imminerent; 
et quod eadem castra per te utilins possent, quam per alium 
gubemari; ea tibi Begia liberalitate donavit; prout in paten- 
tibus litteris dicti Regis confectis exinde plenius dicitur con- 
tineri. Nos itaque tnis et prefati Regis supplicationibus in- 
clinati; donationem huiusmodi sicut provide facta est; ratam 
et firmam habenteS; eam auctoritate Apostolica confirmamus 
et presentis scripti patrocinio communimus. NuIIi ergo etc. 



64 

noBtre confirmationis ete. Datnm apnd Urbem Vetemm XII. 
Kal. Jannarii, (Pontificatus nostri) anno tertio. 

(IV. Orbdn pdpa Regest&ib61, Theiner id. m. I. k. 254. 1. V. a. Fej^r 

Cod. Dipl. VU. k. 5. r. 339. 1.) 



44. 

IV. Orbdn pdpa B4la azlavaniai herceeget birtokdval egyiltt az 
apostoli 8z4k pdrtfogdsa ald veszi. 1263. 

UrbannB Episcopns etc. dilecto filio nobili viro B(ele) 
dnei Sclavonie; salntem ctc. Pro fidei meritis, qna per Chri- 
sti rtitilare gratiam comprobaris, te libenter speciali favore 
proseqnimnr; et qne tibi prosperitatem adiciant, liberaliter 
elargimnr; firma crednlitate tenenteS; qnod qnanto gratiam 
grandiorem ab Apostolica Sede perceperiS; tanto ei ferven- 
tiori stndio et oportnno tempore studebis dcYOtum per effe- 
ctnm operis exhibere. Hinc est, quod nos tuis et ciirissimi in 
Ghristo filii nostri B(ele) Ungarie Regis IUustriS; patris tui, 
Bupplicationibns inclinati; personam tuam cum Ducatn Scla- 
vonie ac de Olcha, de Bragna, SymigiO; Sala et Ferreo Ca- 
BtriS; nec non salibns aquaticis ad Ducatum ipsum spectan- 
tibus^ aliisque inribus et pertinentiis sniS; que impresentia- 
rum rationabilitcr te obtinere proponiS; snb protectione Apo- 
Btolice Sedis et nostra suscipimuS; districtius inhibenteS; ne 
qnis te persistentem in devotione sedis einsdem snper Dn- 
catU; Castris et aliis supradictis temere impedire sen mole 
Btare presnmat. NuIIi ergo etc. nostre protectionis et exhibi- 
tionis etc. Datnm apnd Urbem Veterem XIL Kal. Januarii. 
PentificatuB noBtri anno tertio. 

(IV. Orbdn pipa Begestdibdl, Theiner id. m I. k. 266. L) 



05 



45. 



Istvdnprenestei biborfiokpUspdk mint vdlatztott hirdnak a soproni 

esperestsigre vonatkozd itAete. 1263. 

In nomine Domini Amen. Orta dndnm inter magistmm 
Irenenm Ganonicnm Janriengem ex nna parte, et venerabi- 
lem patrem dominnm Episcopnm Janriemiem ac magistmm 
Petrnm Canonicnm Janriensem; nepotem et procnratorem 
ipsinB Epiflcopi ex altera, snper Arcbidiaconatn Snpmnienai 
et occasione ipstna^ qnem idem magister Irenens sibi colla- 
tnm anctoritate Apostolica per yenerabilem patrem . . . 
Arcbiepiscopnm Golocensem canonice asgerebat , materia 
qneBtioniS; et ea per appellationem ad Sedem Apostolicam 
deyolnta, et coram reyerendo patre domino G. Sancti Oeor- 
gii ad Velnm Anrenm Diacono Cardinali , a domino Papa 
dato partibns Anditore ; libellis binc inde porreotis, placnit 
partibnS; qnod nos Stepbanns miseratione Diyina Penestri- 
nns Episcopns inter eas componere deberemus. Qnod nt effi- 
cacins fieret, obtinnimns specialiter snper hoc a Sanctissimo 
patre domino nostro n(rbano) Papa IV. yiye yocis oracnlo 
plenam anctoritatem et liberam potestatem. Predictis itaqne 
Ireneo et Petro in nostra presentia constitntis, et eodem 
Petro litteras prefati domini Episcopi Janriensis snoqne si- 
gillo signatas in jndicio exhibentC; in qnibns inter alia cont 
tinetnr, qnod in qnestione bnjnsmodi dictns Episcopns da- 
eidem Petro transigendi, componendi et compromittendi spe- 
ciale mandatnm et liberam potestatem, pront in ipsis plenins 
continetnr. Idem Petms tam pro se ipsO; qnam nomine dioti 
mandati specialiS; qnod snper hoc habebat; ex parte nna ; et 
dictus magister Ireneus pro se ipso ex altera; snper bnius- 
modi qnestione spontC; libere ac absolnte compromisernnt in 
nos sub pena dncentatnm marcamm argenti; pront apparet 

KOMUM. HCHO. HIST. «- Dlh«. 8 5 



66 

in inBtramento publico confecto per infra Bcriptmn nofarium 
eyidenter. Poslmodam vero dictna Irenens eidem Petro coram 
nobis libelloB exhibnit in bac foima. 

Coram Yobia domino S. Dei gratia Episcopo Preneati- 
nO| arbitro a partibna concorditer electo, proponit magister 
IrenenB, Archidiaconos SnpmnienBiB in Eccleeia Janriensi, 
contra magistrnm Petmm nepotem Domini • . • JaarienBis 
EpiBcopii qai Be gerit pro Archidiacono Sapranienai : qnod 
cam dictas ArchidiaconatnB yacans per mortem qnondam 
magiBtri Saali, qai Archidiaconatnm ipBam obtinnerat io 
dicta EccIeBla Jaariensi^ anctoritate ApoBtoIica canonice 
Bibi sit coIlataB com CapelliB et omniboB iariboB, sieot idem 
magiBter SaaloB tenoerat, licet decretom fniBBCt per dominom 
Papam irritom et inanC; Bi qoid fieretcontra mandatom Apo. 
Btolicom pro ipso magiBtro Ireneo directom, Bnper providendo 
Bibi in dicta Ecclesia de benefioio eccleBiastico com eora vel 
Bine corai dignitate yel personatO; Bi tonc vacabat in Eccle- 
Bia JaorienBi, vel primo proximo vacatoray et prohibitio ac 
poblicatio hojoBmodi aoctoritatiB proceBBiBBCt in dicta Eccle- 
Bia JanricDBii prefatnB tamen magiBter PetroB Archidiacona- 
tom ipBom temere poBtmodom proeoravit Bibi conferri, ipaom- 
qoe occapavit et detinet occopatom in ipsina magiBtri Irenei 
preiodiciom et gravamen. Qoare petit predictam Archidiaco- 
natom oom ioriboB et pertinentiiB Bois et omnibuB capelliB, 
Bicot prefatoB magiBter SaoIoB tennit| Bibi per vos sententia- 
liter adiodicari, et per vestram Beatenliam declarari ad ipsom 
Ireneom de iore spectare, com fmctibos et proventibns per- 
ceptis; et qoi percipi potaeront a tempore collationis predi- 
ctCi et eondem P. condempnari Bibi ad reBtitotionem omninm 
predictomm com dampnis^ expensis et intereBse, qne extimat 
CC. marcas argenti, et se vel procnratorem eins ipsios no- 
mine in eiosdem Archidiaconatas possessionem indnci, et de- 
fendi indnctom, ipsiqoe magistro Petro soper hiis perpetoom 
imponi silentiom, com noUom ios habeat in eodem, petit 
expeosas factas et protestator faciendasi saivo inre etc. 

Coram vobis domino S. Episcopo Prenestino, arbitro 
de coDsenBO partiom electo; et etiam de domini Pape man- 
dato viva voce datO| proponit magister Ireneos Canonicos 
JaurienBis, Capellanos vester; contra dominom Episcopom 



67 

Jaiiriengem sen ems legitimiim prociiratorem; dicena : quod 
licet ArebidiaconatuB Snpraniensis, qni per mortem magifltri 
Sanli Tacayity cum capellis et aliis suifl inribns et pertinen- 
tiis, sicnt idem magister Sanlus tennerat, eidem magistro 
Ireneo canonice sit collatus auctoritate Apostolica ; tameb 
dictns Episcopus de facto, licet de iure non posset, in elusio- 
nem mandati Apostolici prefatum Arcbidiaconatum Supru- 
niensem Petro et Paulo nepotibns suis, capellas vero Hectori 
sno derico et Gnstodi Ecclesie Janriensis, ut dicitur, contulit 
in grave dampnum et preiudicium magistri Irenei predicti, 
propter qnod idem magister Ireneus ad Sedem Apostolicam 
legitime appellayit : nnde petit collationem predictam, que 
dicitnr esse facta per dictum Episcopum dictis suis nepotibus 
et clericO; ac proccssnm per eundem Episcopum super hoc 
habitum irritari, cassari, oassum, nuUum et irritnm nnntiari. 
Item petit dictum Episcopum sibi in dampnis et expensis 
faetis et interesse occasione predictorum^ qne omnia extimat 
centnm marcas argenti, condempnari, et expensas faciendas 
proteatatnr salvo iure etc. Item petit contra eundem Episco- 
pum dicens; quod dominns Colocensis Archiepiseopus diotum 
Episcopum excommnnicavit et excommnnicatnm publice 
nnnciavit auctoritate Apostolica^ pro eo qnod impediyit, tnr- 
bayit et molestavit, et se minns iuste oppoauit dicto magistro 
Ireneo snper Archidiaconatn predicto et capellis ; sed dictns 
Episcopus Jauriensis excommnnicationem bibens ut aquam, 
Divina celebrarCy immo prop^ianare presnmpsit, et presnmit 
in anime sne periculum et scandalum plurimomm : unde pe- 
tit predictam excommnnicationis sententiam aggravari in 
enndem Episcopnm, et snspendi ab administratione spiritua- 
linm et temporalium usque ad satisfactionem condignam, et 
enndem Episcopum canonica pena puniri, salvo iure etc. 

Lite igitnr super eisdem libellis legitime contestata 
eoram nobis, exhibitis hinc inde ac inspeotis processibnsy 
aetis, mnnimentis et rationibus eoram nobis, et auditis, que 
eedempartes dicere ac proponere volnerunt, consideratis, 
qne ad pacem, tranquillitatem et bonum statum utriusque 
partis provenirenty taliter inter easdem partes in scriptis sen- 
tentialiter ordinamns, arbitramur, laudamuS; componimns, 
pronnnciamus, precipimuB et maudamus. In primis videlicet 

5» 



68 

prefatos dominuin Episcopmn Jaariensem et Petrnm ab im- 
petitione ipsiuB MagiBtri Irenei super dicto Archidiaconatn 
Supruniensi sententialiter absolyimuSi et decernimus absolu- 
tos, mandantes et ordinantes auctoritate predicta, quod idem 
Episcopus magistro Ireneo predicto de dignitate, vel perso- 
natu cum cura vel sine cura, que yel qui in Ecclesia Jauriensi 
vacat ad presenB, vel proximo vacare contigerit poBt Prepo- 
Bituram EcclcBie GathedraliB; de qua dictus EpiflcopuB^ nisi 
yelit providere, non teneatur, eidem provideat et proyidere 
sub pena in compromiBSo apposita teneatur; hoc adiectOy 
quod si huiusmodi dignitas vel personatus viginti quinque 
marcas argenti annui redditus vel ultra valeret; idem Episco- 
pus de ipsa dignitate vel personatu eidem magistro Ireneo 
provideat et providere Bub penahuiuSmodi teneatur: si vero 
minus valerent reddituB eiusdem dignitatis vel personatus^ 
idem dominus Episcopus iliud quod minus valeret; adimplere 
ac providere usque ad predictam summam viginti quinque 
marcarum argenti dicto magistro Ireneo, de capellis et red- 
ditibus capellarum ad suam coUationem spectantium, tenea- 
tur et adimpleat, et provideat cum effectu, proventibus et fru- 
ctibus prebende et capellarum; quas idem magister IreneuB 
in Ecclesia Jauriensi obtinet in dicta summa viginti quinque 
marcarum minime computandis. Quam provisionem dicto 
magistro Ireneo faciendam iuxta modum predictum, si pre- 
fatus EpiscopuS; cum se facultas obtulerit; noluerit vel negle- 
xerit facere ac implero; nos dignitatem seu personatum et 
capellas hujusmodi coUationi Sedis Apostolice per nos eidem 
magistro Ireneo; vel per alium seu alios faciende iuxta pre- 
dictum modum auctoritate huiusmodi reservamus ; decemen- 
tes ex nunc auctoritate predicta irritum et inane, si seeus 
de dignitate vel personatu et capellis huiusmodi quayis 
auctoritate contigerit attemptari. Si vero ad presens eidem 
magistro Ireneo dictus Episcopus de dignitate vel personatu 
et capellis huiusmodi iuxta predictum modum cum effectu 
providere non posset; idem EpIscopuB et Petrus predictns, 
vel eorum alter insolidum siDgulis annis eidem magistro Ire- 
neo, seu nuncio vel procuratori suo eius nomine ac pro ipso 
quindecim marcas boni argenti ad pondus Ungarie integra- 
liter solvant; et solvere sub pena huiusmodi teneantnr in 



69 

festo BeBQrectioniB Dominice coram Conyenta HonaBterii 
Sancti Martini de Pannonia^ quonBqne inxta predictnm modom 
eidem magistro Ireneo in EccleBia Janriensi de dignitate yel 
personatn; ant capellis hninsmodi predicti yaloris yiginti 
qninqne marcarnm argenti proyideatnr cnm effectn. Qna pro- 
yisione yiginti qninqne marcarnm inxta predictnm modam 
facta magistro Ireneo prefato^ et ipsinB proyisionis pacifica 
per dictnm magistmm Irenenm posBeBsione adepta, iidem 
dominns Episcopas et Petrns extunc a dicta pensione XV 
marcamm sint penitns absolnti ; sed antequam ei sic in totum 
cum effectu proyisum ftierit^ et possesBionem pacificam ba- 
bnerit^ dictas XV marcas persolyant ei annuatim, ut dictum 
est gnperiuB; et perBolyere teneantur. Si yero prefatum domi- 
num Epiflcopum debitum nature persolyere, yel ad aliam Ec- 
clesiam trausferri contingat, antequam dicto magistro Ireneo 
in dicta Ecclesia Jauriensi taliter sit proyisum; idem magister 
Petras de fructibus et proyentibus ipsius Archidiaconatus 
dictas XV marcas argenti ad idem pondus in festo Resurec- 
tionis predicto eidem magistro Ireneo, nuncio yel procu- 
ratori sno eius nomine integre persolyat^ et solyere sub 
pena huiusmodi teneatur, quousque iuxta modum predictum 
proyideatur eidem^ ut dictum CBt superius^ cum effectu. Et 
hec omnia et singula sub pena et forma in compromisso 
apposita fieriy adimpleri et obseryari plenarie arbitrando 
precipimuB et laudamus. Actnm et pronunciatum apud Ur- 
bem Veterum iu hospitio nostro ; presentibuB dictis Ireneo 
et PetrO; et hiis testibus : Venerabili patre domino A. Dei gra- 
tia Episcopo UrgellenBi; magistro Thimoteo Electo Zagra- 
biensi^ magistro M. Decano Burgensi Electo Tholetano, et 
magistro Ouilhelmo Preposito Sancti Antonini Placentini, et 
magistro V. Priore^ Ortanp Oamerario nostro; Gapellanis 
domini Pape, Thomasino Notario, Jacobino clerico, familia- 
ribus nostriS; et pluribus aliis testibus ad hoc specialiter 
yocatis et rogatis. Anno Domini MOOLXIIL, Pontificatus 
domini Urbaui Pape IIII. anno tertio^ Indictione VL, die VII. 
intrantifl Decembris. 

In cuius rei testimonium presens publicum instrnmen- 
met fieri fecimus^ et sigilli nostri muuimine roborari. Et ego 
Anlugus de PallianO; Sancte Romane Ecclesie Scriniarius, 



70 

predictis interfui et ea dc mandato eiasdeni domini Cardina- 
lis subscripsi; et rogatus deliter publicavi. 

(lY. Orbin papa 1264-ki megerfiBitci boUdjibdl, mint alibb 50. bs. a.) 



46. 

A gySri kdptalan bizonysdglevele, hogy tlibb birtokoBok fbldet- 
ket a panrwnhalmi apdtsdgnak eladtdk. 1263. 

Capitnliim Jaariensis Ecclesie omnibuS; ad quoa pre- 
sens scriptam peruenerit salutom in Domino sempiternami 
Ad yniuersoram noticiam tenore presencinm volamas perue- 
nire, qnod constituti coram nobis Georgiua filius Mychedeue. 
BenedictUB filius Andreey et Thomas filius Bene presentibus 
et nou contradicentibus cognatis et commetaneis suiSi Kuup 
videlicet^ Akur filio eiusdem; et Oeorgio filio Martini^ propo- 
suerunt asserenteS; quod idem Georgius terram suam empti- 
ciam ad usum unius aratri sufficientemi Benedictus vero et 
Thomas memorati terram ipsorum hereditariam ad usum duo- 
rum aratromm sufFicieutem Kusdeuch (vagy Kis-Dench) voca* 
tam sitam iuxta terram Pothuorch; Ecclesie et Abbati Sancti 
Martini de Fannonia pro duodecim marcis argenti ab eodem 
Abbate coram nobis plenarie acceptis uendidissent iure perpe- 
tuo possidendas ; ita tameu; quod si Abbas prefatus racione 
tcrrarum prediotarum per quempiam molestaretur, GeorgiuS; 
Benedictus et Thomas memorati ipsum expedire et defendere 
tenebuntur. Vt igitur huius rei series robur perpetue firmita. 
tis obtineat, presentes litteras concessimus sigilli nostri ma- 
nimine roboratas. Anno ab Incarnacione Domini M^CC^LXe 
tercio Magistro Demetrio Lectore Ecclesie nostre existente. 

(Eredetie a Bzt Dt-miirtoni f^apitsig levfSItiriban.) 



71 



41. 

A nyitrai kdptalan bizonysdglevele, hogy Endere gv6f 4$ testvi- 
rei Proryuchi birtokukat Rennaldnak elzdlogoeitottdk. 1263, 

Capitalam Nitriengis Ecclesie omnibas ad qnoB presen- 
tcB littere pernenerint Balntem in Domino Bempitemam. Ad 
nniverBomm noticiam tenore prcBencinm nolnmnB pernenire; 
qnod cnm Oomea EnderC; et Beehe fiiii Pomnen^ prcBente et 
consenciente Bjchen^ fratre ipBomm^ terram ad nsnm nnins 
aratri BufGcientem , secnndnm mensnram Regni consneratam 
(i^7),Beparatamper metas^de terra Prorynch; qnondam fratris 
eornm^ in territorio nille Endered existentem; iuxta finninm 
Lenna, a parte terre Bennaldy; filii Rennaldy, eidem Ren- 
naldo pro triboB marcis argenti, nsqne ad festam Sancti 
Martini coram nobis pignori obligaBBcnt; tali modo, qnod si 
ipBo termino Endere et BechC; ac Bychen; terram snam re- 
dimere non posBOnt , ipBa terra , pro eisdem tribns marcis, 
in iuB et proprietatem Rennaldy snpradicti de nolneretar; 
inre perpetao possidenda. Adaeniente ipso termino Beche et 
Bychen terram anam redimere nolenteS; EDdere fratri ipso- 
ram reliqnerant redimendam; qai, qaia asBampto termino; ai- 
delicet aigilia Sancti AndreC; dictam terram redimere non 
potuit; Rennaldo Buperias memoratO; acceptis quatuor mar- 
cis et dimidia; una cnm tribus marcis, pro qnibus ipsa tejra 
fuerat obligata; ex consensu et uoluntate Bychen et Beche 
predictornm; per modum nendicionis, reliquit; iure porpetuo 
poBBidendam; ita tameu; quod si RennalduB prefatus racione 
terre predicte per aliquos molestaretur; Endere memoratUB 
ipsum tenebitnr expedire. In cnius rei memoriam pleniorem 
prcBentes litteras conceBsimuB sigilli nostri munimine robora- 
tas. Anno ab Incaraacione Domini M^OC^LX* tercio. Magistro 
Demetrio Lectore EccIcBie nostre existente. 

(Eredetie borhdrtydn, bzH. 87« dec. htiv., mag. &V, db., melyen a kdp. 
talan fUggd pecs^tje mdg megvan, Ondrejovita Ldszl6 lir lev^ltird- 

ban. K6zli Ifj. K^inyi Ftrene% dr.) 



72 



48. 

Leustdch dzvegye a edghi kanvent eKU bevaUja azan Usud riez- 
hirtokoty mdy irdnt mdr firje letvdnnal 4b Victorral lepett 

egyessdgre, 1263. 

A. B. C. D. E. 

Laca8 Divina miseracione Prepositus et CoDventng Or- 
dinis Premonstratenfiiam Ecclesie de Saag omnibnB Chrifiti 
fidelibng Balntem in Domino sempiternam. Prudens antiqni- 
tafl adinyeniti res gestas fideli iiterarom testimonio oommen- 
darCi ne in poBternm nnbilo oblivionis permittantnr obfns- 
cari. Ad noticiam igitnr vninergornm bamm serie volumns 
pervenirei quod congtituta coram nobig relicta Tjeustacbij fiiij 
Bwgud cum filio suo Bugud vocato confessa eat^ maritum 
Buum Leugtaohium vendidisge terram ad unum aratmm suf- 
ficientem de porcione gua in villa Vgud, congencientibug guig 
cognatig, videlicet Petro, Bogiglao et Endech in nogtri pregen- 
ciai Stephano et Ictori perpetuo poggidendami qui ab antiquig 
temporibug in eadem villa Ygud regidebant| et quinque mar- 
cag pro dicta terra Leugtacbium maritum in vita corporali 
plenarie accepigge a Stephano et Ictore gnpradictig| nondum 
tamen dictam terram metig vel terminibug^igy) digjunctami ged 
quandocunque divisio terre in villa Vsud inter generaciones 
ordinata fueriti dicta domina et fiiius suus Bugud| tenentnr cum 
utili sessione mansionis et feneti iuxta quantitatem valoris 
terre unius aratrii curiculo (vel : circulo) metamm distin- 
guere. Hoc interpositOi quod quandocunque processu tempo- 
ris plaoeret Stephano et I(ctori) terram dictam vendicioni 
exponerei pro tantisdem qninque marcis nominato Bugud 
vendere tenebuntnr. Vt autem huins rey series robur optineat 
perpetuumi presentem paginam, sigilli nostri munimine feci- 
mus roborarii Anno Domini M^CC^ sexagesimo tercio. 

(B0rhdrty4ii kelt metszett lev^I. Misolta Horvdt Istvdn. irdy.) 



78 



40. 

IV. Bila hirdly UjhdybenSsPotworeKbanfekt>f!fdldeket Fama 

pannonkalmi apdtnak itfli oda. 1264. 

Bela Dei gracia Hnngarie, Dalmacie, Groacie; Rame, 
Seraie, Gallicie; Lodomerie; Cumanieqne Rex omnibns tam 
. presentibns qnam fntnris litteras presenteB inspectnris saln- 
tem in omninm Salnatore. Ad yninersornm noticiam tenore 
presencinm volnmnB pernenire^ qnod cnm Bntbk filins Bndi- 
eha, et MortnnnS; ac alii cognati Bui a yillis monaBterii Sancti 
Martini Yyhel et Potworch nnncnpatis, intra metas eamndem 
Tillamm terram quindecim aratrorum repeterent coram nobis, 
fuisBetqne snper hoe inter partes dincins diBceptatnm ; tamen 
quia anditis proposicionibnB parcinm innenimus illam terram 
olim fhisse apnd Comitem Ivankam filinm Damana^ et apnd 
Reginam kariBsimam consortem nostram ; poBtmodnm habito 
conBilio Baronum noBtromm qui in judicio nobiscnm asBede- 
bant (lg7);eoquod idemButbke et cognati sui priuilegium sunm 
stfper quantitate ipsinB terre neqniuernnt exhibere coram 
nobis y racione preuia decreuimnSy quod Fauus yenerabilis 
Abbas dicti monasterii cum yno fratre buo et cum duobus 
nobilibus de yicini^ Beu comprouincialibns in octauis Beate 
Lucie Virginis coram Capitulo Nitriensi^ Buper eo^ qnod dicta 
terra quindecim aratrorum fuerit villamm Vyhel et Pothworch 
prefatarum^ prestare debeat Baeramentnm. Veram quia adue- 
nieute termino ipsius Bacramenti dicto Abbate cum yno fra- 
tre suo et dnobns nobilibus parato ad prestandnm sacramen- 
tum, prout per nos judicatum fuerat; prememoratus Buthk 
cum suis cognatis snpradictis juramentum ipsius Abbatis et 
Bociornm suornm non recepit^ sicnt in tenore litterarum iam 
dicti Capitnli Nitriensis yidimus contineri; sentenciando de- 
creuimus , ipsam eandem terram sepe dictis yillis Vyhel et 
Pothworch perpetuo possidendam remanere. In cuius rei me- 
moriam et perpetuam firmitatem presentes dedimus litteras 



74 



dnplicis Bigilli nostri mQDimine roborataB. Daium per manns 
magistri Farkasii Electi Albensis anle nostre Vice-Gancella- 
rii dilecti et fidelis nostri; anno Domini M°GC® sexagesimo 
qnarto Regni antem nostri anno viceBimo nono. 

(Eredetie a •sentmirtoiii fdapdtsilg leTdlt^ban.) 



50. 

IV. Orbdn pdpa Istvdn prensstei bihMmok-piUpdknek a soproni 
espereatsdg iigyiben hozott itAetet erodii meg. 1264. 

Urbanns Episcopns etc. dilecto filio magistro Ireneo 
Gauonico Janrienei salntem etc. Ea qae jndicio vel concordia 
terminantur^ firma debent et illibata consistere, et ne in reci- 
diye coutentionis scrupulnm relabantur; Apostolico conyenit 
presidio communiri. Eapropter etc. communimns. Exbibita 
siquidem nobis tua petitio continebat, qnod cum nos io causa, 
que inter te ex parte una^ et yenerabilem fratrem nostrum • . 
Episcopum et magistrum Petrum; nepotcm et procuratorSm 
ejus, Ganonicnm Jaurienses, super vacante Archidiaconatu 
Supruniensi in Ecclesia Jauriensi; ad collationem ipsius 
Episcopi pertinente , in quo tu et dictus magister vos jus di- 
cebatis haberC; ex altera orta exstitit^ per appellationem 
tuam ad Sedem Apostolicam legitime deyoluta^ dilectum fi- 
lium nostrum O. Sancti Georgii ad Velnm Aureum Diaconnm 
Gardinalem dedissemus partibus Auditorem; libellis tandem 
coram eo binc inde porrectiS; partibns placuit; quod yenera- 
bilis frater noster S(tephanns) Prenestinus Episcopus com- 
poneret inter eas; qni a nobis super hoc yiye yocis oraculo 
plenam auctoritatem obtinuit et liberam potestatem. Te ita- 
que ac eodem magistro Petro in ejnsdem Episcopi Prenestini 
presentia constitntiS; idem Petrus tam pro se quam pro dicto 
Episcopo Jauriensi; a qno transigendi, componendi et com- 
promittendi speciale igandatnm et liberam potestatem babe- 



76 

bat, nec non et tn pro te snper hninsmodi qneatione gpontc^ 
libere ac absolnte in prefatnm Epiicopnm Penestrinnm com- 
promittere cnravistis. Postmodnm vero lite saper libellis pro 
tna parte coram jam dicto Episcopo Prenestino porrectiB le- 
gitime conteatata, EplBcopns ipse, InspectiB proceflsibns^ actis^ 
mnnimentifl, et rationibns coram eo exbibitis, nec non andi- 
tifl^ qne partes dicere ac proponere yolnernnt; coDflideratis 
etiam qne ad pacem^ tranqnillitatem et bonum Jtatnm ntrins- 
qne partifl facerent; snpradictofl Epiflcopnm Janrienflem et 
magifltrnm Petmm ab impetitione tna anper eodem Archidia- 
eonata Snpmnienfli sententialiter abflolyit et abflolntofl Cflfle 
decrevit. Snpradicta qnoqne anctoritate noatra flnper provi- 
flione tibi facienda de dignitate vel perflonatn cnm cnra vel 
fline cura; qne vel qni in Janrienfli Ecclesia tnnc vacabat vel 
primo vacaret , ao de capellifl et redditibufl capellamm ad 
collacionem ipsinfl Episcopi pertinentinm nflqne ad certnm 
annnnm valorem qnamdam ordinationem te ac dicto magistro 
Petro preflentibna edidit , dignitatem sen personatnm et ca- 
peilaa hninflmodi tibi conferendas Apofltolice donacioni rcflcr- 
vanfl; et deceraeufl irritnm et iDane, fli flecns de hiia qnavis 
anctoritate eontigerit attemptari^ pront in pnblico infltrnmento 
confecto exinde ac fligillo ipsiafl Epiflcopi Prencfltini flignato 
pleninfl continetnr. Nob itaqne taifl flnpplicationibns inclinati, 
bnjnflmodi ordinationem^ reservationem et decretnm per enn- 
dem Epiflcopnm edita; in hiis qne te contingnnt; rata et firma 
habentefl; ea anctoritateApofltoIica confirmamnfl ^t presentifl 
Bcripti patrocinio commnnimnfl. Tenorem antem ipBiuB infltm- 
menti de verbo ad verbam preflcntibafl fecimus annotari : qai 
talifl eflt 

In nomine Domini Amen. Orta dndam Btb. (mint fe- 
nebb 45. bz. a ) 

Nnlli ergo etc. nostre confirmationifl etc. Datnm apnd 
Urbem Veterem IIIL nonas Jannarii, (PontificatUB nostri) 
anno tertio. 

(IV. Orhixk pipa Regestiibdl, Theiner id. m. I. k. 365. 1.) 



76 



5t. 

IV. Orbdn pdpa a pannonhalmi apdtnak fneghagyja^ hogy az a 
80p9'oni e^perestsdg Ugyiben hozott itAetet vSgrehajtecu 1264, 

nrbannB Epigcopns etc. dilecto filio . . . Abbati Sancti 
Martini de Pannonia Ordinis Sancti Benedicti, Janriensia 
Diocesis , salntem etc. Exbibita nobis dilecti filii magistri 
IrcDei Canonici JaurienBis petitio continebat : qnod cnm nos 
in cansa; que inter ipsnm ex parte nna, et venerabilem fra- 
trem nostmm . . . Episcopnm ae magistrnm Petrnm j nepo- 
tem et procnratorem eins, Ganonicnm Janrienses^ super va- 
cante Arcbidiaconatn Snpmniensi in Ecclesia Janriensi, ad 
co]lationem ipsins Episcopi pertiDente, in qao is et dictns 
magister se ins dicebant babere, ex altera orta extitit, per 
appellationem suam ad Sedem Apostolicam legitime devo- 
Inta^ dilectum filium nostrnm G. Sancti Georgii ad Velnm 
Anreum Diaconum Gardinalem dedissemus partibns audito- 
rem ; libellis tandem coram eo hinc inde porrectis^ partibns 
placuit, quod venerabilis frater noster S(tephanus) Prenesti- 
nus Episcopus componeret inter eas^ qui a nobis super hoc 
yive vocis oraculo plenam auctoritatem obtinuit et liberam 
potestatem. Eo itaque, ac eodem magistro Petro in ejusdem 
Episcopi Prenestini presentia coustitutis; idem Petras tam 
pro se quam pro dicto Episcopo Jauriensi, a quo traDsigendi, 
componendi; ac compromittendi speciale mandatum et libe- 
ram potestatem babebat, nec non et idem pro se snper bnjus- 
modi questione sponte, libere ac absolute in prefatum Epis- 
copum Penestrinum compromitterc curavemnt. Postmodnm 
vero lite super libellis pro sua parte coram jamdioto Epi- 
scopo PrenestiDo porrectis legitime contestata, Episcopns 
ipsO; inspectis processibuS; actis^ munimentis et rationibns 
coram eo exhibitis^ nec non auditis, que partes dicere ac 
propoDcre voIueruDt; consideratis etiam que ad pacem, tran* 
quillitatem et bonnm statnm ntriusque partis facerent^ snpra* 



77 

dictos EpiBcopam JanrieDgem et magistram Petram ab impe- 
titione saa saper eodem Archidiaconatu SapraaienBi genten- 
tialiter abgolyit, et absolatoB egse decrevit. Supradicta quo- 
qae anctoritate nostra saper proyisione sibi facienda de di- 
gnitate yel personata cam cara^ yel sine cara^ qae yel qai ia 
Ecclesia Jaariensi tano yacabat yel primo yacaret, ad de 
capellis yel redditibas capellaram ad coUationem ipsias Epi- 
scopi pertinentiom asqae ad certom annaam yalorem qaan- 
dam ordinationem se ac dicto magistro Petro presentibas 
edidit, dignitatem sen personalam et capellas hajusmodi sibi 
conferendas Apostolice donationi reseryanS; et decernens 
irritam et inane, si secas de hiis quayis auctoritate contige- 
rit attemptariy prout in pubiico instramento confecto exinde 
ac sigillo ipsius episcopi Prenestini signato plenins contine- 
tar. Nos itaqae ipsias Irenei supplicationibas inclinati, hu- 
iosmodi ordinationem, reseryafionem et decretum per eun- 
dem Episcopum edi:a in hiis, que ipsum contingunt rata et 
firma habentes; eadem auctoritate Apostolica duximus con- 
firmanda. Ideoque discretioni tue mandamnS; quatenns ordi- 
nationem , reseryationem et decretum predicta in hiis, que 
pro eodem magistro I(reneo) faciunti auctoritate nostra per 
te yel aliam executioni demandes , contradietores etc. etc. 
compescendo. Non obstante, si dicto Episcopo Jauriensi aut 
aliqaibus aliis a Sede Apostolica sit indultum; quod ad re- 
ceptionem yel proyisionem alicuius minime teneantnr, qnod- 
qne, ad id compelti yel suspendi aut interdici; sen excom- 
municari non possint, et quod alius nequeat de personatibus, 
dignitatibns^ aliisqae beneficiis ad ipsius Episcopi collatio- 
nem spectantibns, aliqaibus proyidere per ipsius Sedis litte- 
ras non facientes plenam et expressam de indulto hiyasmodi 
mentionem^ seu aliqua indulgentia Sedis eiusdem, per quam 
executio h^jusmodi impediri yaleat, yel differri, et de qua in 
nostris litteris fieri debeat mentio specialis. Datum apnd 
Urbem Veterem IIII. Nonas Januarii; Pontificatus nostri 
anno tertio. 

(IV. Orbin pdpa Begestdib61, Theiner id. m. I. k. 258. L^ 



78 



52. 

IV. Orbdn pdpa Jdnos gyUri esperegtnek megengedi, hogy t$pe- 
reeteigin kivUl mds egyhdzi javaialmab birhasaan mig. 1264, 

UrbanaB EpiscopnB etc. dilecto filio Joanni Archidia- 
cono Janriensi; nepoii Tcnerabilis fratris nostri . . . Episcopi 
Penestrini salatem etc. Volentes tibi tue deyotionis meritiB, 
intnitn qnoque veDerabilis fratris nostri • • • Epigcopi Pene- 
striniy cuins nepoB existis, gratiam facere specialemi tais et 
eiusdem Episcopi precibns iDClinati, dcyotioni tne, nt preter 
Archidiaconatum Jauriensia Ecclesie curam animarum anne- 
xam habentem; quem te canonice prcponis adeptum, unicnm 
alind ecclesiasticum beceficinm ; etiam si sit personatas yel 
dignitaS; et similis ei cura immineat^ licite recipere, si tibi 
in Regno Ungarie canonice offeratnr, et cnm predicto Archi- 
diaconatu retinere libere yaleaSi coDstitutione Generalis Con- 
cilii non obstante, auctoritate presentium indulgemns : pro- 
yiso quod ArohidiaeoDatns et beneficium huiusmodi debitis 
DOD fraudentur obseqniis, et animarnm cnra in eis nnllate- 
nus negligatur. Nulli ergo etc. nostre concessioais etc. Da- 
tum apud Urbem Veterem II. nonas Jannarii| (Pontificatus 
nostri) auDo tertio. 

(IV. Orbin pdLpa Regeetdibdl, Theiner id. m 1. k. 2&8. 1.) 



79 



i 



IV. Orbdn pdpa a veszprimi pUdpdknek meghagnja, hogy Rd- 
heriet, kinevezett v(dk6i eepereetetf eeperestsigibe igta8$a. 1264, 

Urbanns Episcopns etc. venerabili fratri . . . Episcopo 
Vesprimiensi salntera etc. Dilectns fiiins Robertns Snbdiaco- 
Dna noster, Gantor Ecclesie de Possega; Capellanns venera- 
bilis fratris nostri . . • Episcopi PeneAtrini; in nostra propo- 
snit presentia constitntns, qnod yenerabilis frater noster . . . 
Penestrinns EpiscopnS; cni conferendi per SO; vel per alium 
ant alios personis idoneis beneficia ecclesiastica; personatus 
et dignitates cnm cura et sine cnra, que venerabilis frater 
noster Timothens Zagrabiensis Episcopns, tnnc electus, pro- 
motionis sue tempore in Regno Ungarie obtinebat; concesse- 
ramus per nostras snb certa forma litteras liberam faculta- 
tem, Arcbidiaconatnm de Unlto (Valko), nec non Canonica- 
tnm et prcbcndam; qnos idem Episcopus predicte promotio- 
nis tempore in Qninqueecclesiensi Ecclesia obtinet^ cnm 
omnibns inribus et pertinentiis suis tibi predictarnm littera- 
rnm auctoritate contulit; et proyidit de illiS; teque de ipsis 
per snnm annulnm investivit; pront in instrnmento publico 
inde confecto dictique Penestrini Episcopi sigillo signato ple- 
nins continetnr. Nos itaqne dicti Roberti snpplicationibns 
inclinati, qnod ab eodem Episcopo Prenestino factnm est in 
bac parte, ratum et firmnm habentes, id per nostras litteras 
dnximns confirmandnm. Qnocirca fraternitati tne mandamns; 
qnatenns per te, vei per alinm sen alios, predictnm Robertnm, 
yel procnratorem snnm eins nomine inxta prefati instrnmenti 
tenorem in corporalem possessionem Archidiaconatus et 
prebende predictomm anctoritate nostra indnoens, et defen- 
dens indnctum^ facias enm in dicta Ecclesia ad Archidiaco- 
natnm ipsnm admitti ; et ad prefatam prebendam in Canoni- 
cnm recipi; et in fratrem, non obstante certo ipsins Ecclesie 
Oanonicomm numero inramentO; confirmatione Sedis Aposto- 



80 

Uce, aiye qaacamqne firmitate ▼allato, aut si in eadem Eccle- 
sia direximus pro aliiB acripta nostra, seii si Sedis predicte 
aot legatornm ipflins yel qaaciimqae alia aactoritate in ea in 
CaBonicoB aliqai sant recepti, yel at recipiantar, insiatant, 
qaibas per hoc ad assecationem alioram beneflciomm^ per- 
Bonataam yel dignitatam nallam Tolamas preiadiciam gene- 
rariy aat Bi est aliqoibaB ab eadem Sede indaltam^ qaod ad 
receptionem vel provisioDem alicaias minime teneantar^ et 
ad id compelli, qaodqae interdici; saBpendi vel excommani- 
cari non posBint et qaod de beneficiiB et peraonatibaB rel 
dignitatibaB ad collationem eoram Bpectabilibas nalli yaleat 
proyideri per litteras ApoBtolicaS; qae de indaltu haioBmodi 
plenam et exprcBsam noo fecerint mentionem; Bive qnalibet 
alia indolgentia dicte SediS; per qoam effectOB preBentinm 
impediri yaleat yel differri, et de qoa in nostriB litteriB fieri 
debeat mentio BpecialiS; seo qood idem BobertOB aliaB bene- 
ficiatoB exifitit. ContradictorcB Btb. compescendo. Datnm apud 
Urbem Veterem 11. IduB Janoarii. Anno tertio. 

(IV. Orbdn pipa Regest4ib61, Theiner id. m. I. k. 260. 1.) 



54. 

IV. Orbdn pdpa EvmtitLs zdgrdhi kanonokot egyhdzi javadal' 

Tndban megerSHtK 1264. 

UrbanoB EpiBcopoB etc. dilecto filio Eyentio preBbitero, 
Canonico ZagrabienBi, Balntem etc. Qae de SediB Apostolice 
aoctoritate procedont; soe debent firmitatis robore maniri; 
nt et fatoris temporiboB yaleant illibata consiBtere; et optata 
de illiB poBBit otilitaB proyenire. Sane toa nobis exhibit a 
petitio continebat, quod com nos yenerabili fratri noBtro 
S(tephano) Penestrino EpiBCopo conferendi per se, yel per 
aliom personiB idoneifl beneficia eccleBiastica, perBonatoB et 
dignitates com cora et sine cora, qae yenerabilis frater no- 



• 81 

m 

Bter Timothens Zagrabiensis EpiBeopiis promotioDiB sne tem- 
pore in Begno Ungarie obtinebaty ac faciendi personaa ipsaB 
ad beneficia hninsmodi; si in Ecclesiis coUegatis euBterent^ 
in canonicoB recipi et in fratres, nec non contradiotores per 
eensnram ecclesiasticam appellatione poBtpoaita compescen- 
di, liberam conceBsiBsemns per nostras litteras facnltatem^ 
demnm idem Episcopns Prenestinns tibi Gapellano Ano ancto- 
ritate litterarnm ipsamm canonicatnm et prebendam; qnos 
dictns Episcopns Zagrabiensis tempore sne promotionis in 
Zagrabiensi Ecclesia obfinaerat, per hninsmodi promotionem 
iamdicti Episcopi Zagrabiensis vacanteS; cnm domibnS; cnria; 
et omnibns inribuS; et pertinentiis snis contnlit^ et de ipsis 
proyidit; teqne presentialiter inyestiyit per snnm annnlnm de 
eisdem ; decemens irritnm et inane^ si secns de canonicatn 
et prebenda hninsmodi qnavis anctoritate contingeret per ali- 
qnem attemptari, pront in pnblico instrnmento confecto 
exinde, ac sigillo ipsins Episcopi Penestrini signato plenins 
continetur. Nos itaqne tnis snpplicationibus inclinati; qnod 
ab eodem Episcopo Prenestino super premiBsis factum esl^ 
ratnm et firmnm habenteS; id anctoritate Apostolica confir- 
mamns stb. communimus. Tenorem antem ipsins instmmenti 
de Ycrbo ad yerbnm presentibns fecimns annotari: qui talis est. 

Stephanns stb. (Isty&n bibomokpttspOk hatirozata 
kSyetkezik al&bb 76. sz. a.) 

Nnlli ergo etc. nostre confirmationis etc. Datum apnd 
Urbem Veterem XVII. Eal. Febmarii. Pontificatns nostri 
anno tertio. 

(IV. Orbdn pipa Begestiib^l, Theiner id. m. I. k. 260. 1.) 



MOirUM. HUHO. HIST. — DIFL» 8. 



8S 



55. 

IV, Orbdn pdpa^ugyanaeon ilgyhen int&ksdik, 1264. 

Urbanns Episeopns etc. yenerabili fratri . . . Archi- 
epiflcopo Colocensi, et dilecto filio Abbati de Toplica Cister- 
ciensis Ordinis Zagabriensis Diocesis salatem etc. Qne de 
Sedis stb. provenire. Sane petitio dilecti filii Eventii presbi- 
teri Canonici Zagabriensis/ Capellani venerabilis fratris no- 
Btri S. Episcopi Prenestini, nobis exhibiti^ continebat, qnod 
cnm nos eidem Episcopo etc. Qnocirca mandamns, qnatenns 
dictum Eventiam vel procaratorem saam eias nomine in pos- 
sessionem canonicatas^ prebende^ domornm, iariam et perti- 
nentiaram ipsoram, amoto exinde qaolibet detentore, vos vel 
alter vestrnm per vos, vel per aliam aat alios, aactoritate 
nostra indncatis et defendatis indactnm , facientes enm in 
dicta Ecclesia in canonicnm recipi et in fratrem^ sibi stallo 
in choro et loco in capitalo cam plenitndine iaris canonici 
assignatis ; non obstante statnto de eerto canonicoram na- 
mero iuramento vel confirmatione Apostolica sea qaacamqae 
firmitate vallatO; aat si pro aliis in dicta Ecclesia direximoa 
scripta nostra^ vel si Sedis Apostolice, vel legatoram eios aat 
qaacanqne aactoritate in ea in canonicos aliqni sint re- 
cepti^ vel nt recipiantar, insistant^ qoibas propter boe qoo ad 
assecationem aliornm beneficioram^ personatoam vel digni- 
tatom sea prebendarom nolnmos preiodiciam generari^ vel 
si aliqaibos a Sede Apostolica sit indnltom, qaod ad receptio- 
nem vel provisionem alicoias minime teneantor, qaodqoe ad 
id compelli vel interdici ant saspendi sea excommanicari 
non possint, et qaod de beneficiisi personatibos vel dignita- 
tibas sea prebendis ad collationem ipsornm spectantibas nolli 
valeat provideri per ipsias sedis litteraS; non facientes ple- 
nam et expressam de indolto haiosmodi mentionem, sea qaa- 
libet alia indolgentia sedis einsdem , de qaa caiosqae toto 
tenore de verbo ad verbam oporteat in nostris (litteris) fieri 



88 

mentioneiD; et per qnam effectns execntioniB hninflmodi im- 
pediri valeat, vel differri; ant si dictns presbiter alias bene- 
ficiatns existat. Contradictores etc. Datam apnd Urbem Ye- 
terem XVIL EaL Febrnarii. Pontificatns nostri anno tertio. 

(IV. Orbdn p^pa Begestdibdl, Theiner id« m. I. k. 261. L) 



56. 

IV. Orbdn pdpa iHvdn prenesztei hihomokpUspdh hatdrozatdt, 
mdy dltal Jdnos gySri esperestnek a zalcd esperestsiget oda rm- 

delte, megerdsiti. 1264. 

Urbanns Episcopns etc. dilecto filio Joanni Archidia- 
cono JanricDsi; Capellano nostro; nepoti venerabili fratris 
nostri . . . Episcopi Prenestrini, salntem etc. In nostra pro- 
posnisti presentia constitntns, qnod venerabilis frater no- 
ter . . . Penestrinns EpiscopnS; cni conferendi per se vel per 
alinm ant alios personis idoneis beneficia ecclesiastica, per- 
sonatns et dignitates cnm cnra et sine cnra^ qne venerabilis 
frater noster Timothens Zagabriensis Episcopns tum electns 
promotionis sne tempore in Begno Ungarie obtinebat, con' 
cesseramns per nostras snb certa forma litteras facnltatem 
liberam, Aichidiaconatnm Zaladiensem; necnon canonicatnm 
et prebendam; qnos idem Episcopns promotionis sne tempore 
in Vesprimiensi Ecclesia obtinebat, cnm inribns et pertinen- 
tiis snis tibi predictaram litterarnm anctoritate contnlit, et 
providit de illis, et dilectnm filinm Thomasinnm notarinm 
snnm tno nomine de ipsis per snum annnlnm investiyit; pront 
in instmmento pnblico inde confecto dictiqne Penestrini Epi- 
Bcopi sigillo signato plenius continetnr. Nos itaqne tais sap- 
plicationibas inclinati , qnod ab eodem Episcopo Penestrino 
factnm est in hac parte, ratnm et firmam habentes, id ancto- 
ritate Apostolica confirmamas et preseutis scripti patronicio 

6» 



84 

commQniniQS. Tenorem antem ipsiuB instriimenti de verbo ad 
verbnm presentibas facimns annotari ; qni talis est : 

Stephanns stb. (kdTetkezik Istv&n bibomok-pttspOknek 
bat&roaata mint al&bb 77. sz. a.) 

Nalli ergo nostre confirmationis etc. Datnm apnd Ur- 
bem Veterem V. Idns Martii, (Pontificatns nostri) annotertio. 

(lY. Orbdn pipa Bege8tdib61, Theiner id. m. I. k. 263. 1.) 



Sl. 

IV. Orbdn pdpa Magyarorszdg fdpapjainak fnegkagi/jaj hogy 
a magyar kirdlyi osalddntik a tatdrokkali dueehdzasoddsdt 

akaddlyozt<i8idk. 1264. 

Urbanns Episcopns etc. yenerabilibus fratribns Archi- 
episcopis et EpiscopiSy aliisqne Prelatis Ecclesiarnm per 
Segnnm Ungarie constitntis^ salntem etc. Per facti eviden- 
tiam tibi et nniyersitati fidelinm de Regno Ungarie in popn* 
Inm deplorandnm agnoscitur, qnaliter dampnabilis feritas 
Tartarorum suam potentiam ad Christiane religionis exter- 
minium experitur. Digne igitur non solum admirationo con- 
cnti; sed debemus etiam stupore perfundi, dum per aliquos 
fidedignos, corde tamen anxios et ocnlis lacrimoBos, nobis 
asBeritur; quod karissimis in Ghristo filiis nostris Bele Un- 
garie et Stephano primogenito eius Regibus illustribus a Tar- 
tarorum ipsorum calliditate subdola per quosdam fallaces 
ipsorum nuncioS; vel potius exploratores pestiferos suadetur, 
nt iidem Beges eis parentele yinculo, yel quooumque alio 
amicabili federe studeant alligariy quasi astutia Tartaromm 
ipsornm Beges eosdem ita fore simplices arbitretur, ut nolint 
habere pre oculis, qualis in iamdicto Begno facta per ipsos 
olim fuerit effasio sanguinis innocentis. Ha Deus I que con- 
uentio lucis ad tenebras ; vel quid ad plebem catholicam et 



85 

devotam cum confideliam commaDione perfida seii dampna- 
torum hominnm participatione dolosa, vel qnid etiam InpoB 
rapacea et perditionis . ac diBpersioniB Bcmper avidos cnm 
paBtoris etemi contnmelia, et agni celeBtis offenBa oriam 
gregi mitiBsimo applicari; vel colombaB colabriB coaniri? 
Ha DenB ! qnid ad gentem impiam et a sancti nominiB tni 
notkia penitns alienam ? ad boc intenderC; nt redemptos glo- 
rioBO pretio sni sangainis snb qnodam consangninitatis vel 
affinitatiB^ ant confederationis amictn posBint sne perfidie 
contagio macnlare, ac in iUam per conseqnens devenire po- 
tentiam^ nt de Ungarie partibns et locis conterminis deleatur 
omnis tne reverentia maiestatis. Hac enim de causa utrique 
Regum ipsornm nostras dirigimus litteraB inter alia conti- 
nentes; ut slt eis in odiam temporibus audivisse preteritis, 
vel in diebus audire faturis^ quod gens tam Bpnrcida^ tam 
propbana; cum eiS; aut cum aliquibus aliis personis eximiis 
Regni einsdem commune qnid habeant^ nisi forte quod veniat 
ad Regis eterni caltum beatissimum; si tamen hoc ei desuper 
Bit concessnm; vel quod opportuno loco et tempore se videat 
sub vexillo sue celsitudiniS; favente virtutis Divine subsidio 
ruinam irreparabilem incurrisse. Rogamus itaque universita- 
tem vestram affectione, qua possumus , ac etiam sub pena 
excommunicationis^ quam eo ipso^ si contrafeceritiS; incurra- 
tis, vobis per Apostolioa scripta districtius inhibemuB^ qua- 
tenuB huiusmodi pareutelis et confederationibus iniendis^ vel 
habendis tractatibus super hiiS; et similibus intei^ ipsos, ve- 
stram omnino presentiam adimatiS; ac nullum super hiis 
prestatis auxilium; cousilium vel favorem ; sed omni virtnte, 
qua poteritis^ tam indignis affectibus et iniquis operibus re- 
Bistatis^ ut Apostolice Sedi sit delectabile circa vos sue bene- 
volentie gratiam ampliare, si agnoscat per effectum operis, 
quod in affecto vestro geritur; ut nihil a Regibus memoratis 
vel quibuscunque aliis in detrimentum catholice fidei, vel in 
iacturum fidelium presumatur. Datum apud Urbem Veterem 
V. Kal. Febmarii; (Pontificatas nostri) anno tertio. 

(IV. Orbin pipa RegeBtdib61^ Theiner id. m. L k. 265. 1.) 



86 



M. 

IV. Orbdn pdpa Farkas muienMky vdlasztoU izSke$feh4rvdrx 
pripostnak fnsghagnjoj hogy n4gy holnap alatt BonuSnin 

jdenjen meg. 1264. 

UrbaDOS EpiBcopas etc. dilecto filio magiBtro Forcasio 
Electo in Prepositum Ecclesie AlbeDsis ad Romanam Eccle- 
siam nuUo medio pertinentis^ Vesprimiensifl Diocesis, anle 
cariflsimi in Christo filii nostri . . • Begis Ungarie illaBtris 
Vice-GancellariO; salntem etc. Tne devotioniB paritas effica- 
citer perBuadet, qaod tais libenter intendentes profectibns 
ab hiiSy qae tibi dispendinm possent affere, opportnne sabyen- 
tionis remedio taam stadeamas personam favorabiliter pre- 
servare. Sane lecta coram nobis petitionis toe series conti- 
nebaty qnod licet ta , qai in Prepositam Albensis Ecclesie 
canonicci nt asseris, es electas, in Totis habneriS; pro petenda 
oonfirmatione haiasmodi electionis infra tempns Electis Eccle- 
siaram ad petendnm electionnm snaram confirmationis manas 
a iare statatam, ad Apostolicam Sedem personaliter te con- 
ferre ; tamen discriminibas gaerraram; qae in illis inyalaere 
partibaS; tibi saper hoc impedimenti obicem opponentibnS; 
neqnis commode haiasmodi taam in hac parte desiderinm 
adimplere ; saper qao ne id tibi ad negligentie cnlpam fata- 
ris forBan poasit temporibas impatari, per nostram provideri 
Bollicitndinem sappliciter postalasti. Tais igitar sapplicatio- 
nibas inclinati; tibi ad veniendam ad nostram presentiam pro 
dicte confirmationis tne munere postalando qaataor mensinm 
spatiam indnlgemaB; ita qaod infra illnd propter hoc ad 
sedem prefatam accedere tenearis. Nalli ergo etc. nostre 
concesBionis etc. Datnm apad Urbem Veterem II. Idas Fe- 
braarii; (Pontificatas nostri) anno tertio. 

(IV. Orbin pApa RegeetAibdl, Theiner id. nu I. k. 266. l.) 



87 



S». 

IV. Orbdnpdpa oi ercUlyi pUipoknek meghmgyija, hogy I$tvdn 
papot^ ki magdt v4delmezvin, emberdUst elk^etett, ag egyhdei 

bUntetie aia felmentse. 1264. 

Urbaniui EpiBcopus eto. yenerabili fratri • • • Episcopo 
UltraBilTano salatem etc. Accedena ad presentiam noBtram 
StepbannB presbiteri lator presentimD^ tae DiocesiB, nobiB 
exposait : qaod cam qaidam laicaB maligno dactas Bpirita 
armata mana ad hospitiam eias acoedens^ eam oceidere ni- 
teretar, idem presbiter ad defenBionem saam qaendam cal- 
tellnm^ qaem portabat ad latas exerens, cam aliter non poB- 
set eyadere, ntebatar eo pro eodem laico terrendo commina- 
tionei non icta ; ipse yero laicas ad eiasdem presbiteri mor- 
tem aspiranBy se in caltellam ipsam impegit, sicqae yalneratas 
ex illo diem claasit extremam ; propter qaod nobis hamiliter 
sapplicayit, at proyidere saper hoc igitar misericorditer 
dignaremnr. Qaocirca mandamas, qaatenos inqaisita saper 
hoc diligentiaa et cognita plenias yeritatC; si rem inyeneriB 
taliter se habere , et qaod dictas presbiter in necesBitatem 
haiasmodi se oalpa propria non ingesBit; aliadqae canonicam 
non obstat, cam eodem pesbitero; qaod hoc non obstante in 
sniB ordinibas ministrare yaleat, et benefioinm ecclesiasticami 
qaod caram animaram nallatenas habeat, obtinerei aactori- 
tate nostra dispenses, proat secandam Deam anime sae 
' salnti yideris expedire. Datam apad Urbem Veterem Idibas 
ApriliB, (Pontificatas nostri) anno tertio. 

' (lY. Oshin pdpa BegBBtdibdl, Tbeiner id. i6. 1. k. 267. L) 



88 



60. 

IV. Orhdn j»dpa int&ked^e, hogy Endre papnak a szikesfehir' 
vdri kdptalanban kanonoksdg adattaesik. 1264. 

Urbanas Episcopas etc. dilecto filio . . • PrepoBito Ec- 
clesie StrigODienfliB etc. De dilecto filio Andrea clerico, nato 
dilecti filii Andree de Meniis laici Strigoniensis Diocesis, in 
etltte tenera constituto , nobis datur intelligi^ qaod ipse Do- 
mino concedentCj viram prodacere debeat moribos placidam 
et scientia gratiosam : hinc est , qnod nos eam propter boc 
gratiose prosequi ac favorabiliter intendentes discretioni tae 
mandamns^ qaatenas clericam ipsam per te vel per aliam in 
Ecclesia Albensi Vesprimiensis Diocesis anctoritate nostra 
recipi facias in^nonicam et in fratrem, eiqae provideas de 
prebenda; si vacat ibidem ad presenS; vel qoam primum ad 
id obtalerit se facaltas : non obstante slatato de certo cano- 
nicoram namero iaramento, confirmatione Sedis Apostolice 
aat alia qaalibet firmitate vallato , sea si in Ecclesia ipsa 
sunt aliqni nostra vel alia qaavis aactoritate recepti, vel at 
recipiantar insistant, qaibas aactoritate presentiam nallain 
volamas preiadicium generari ; aat si dilectis filiis Gapitalo 
einsdem Ecclesie vel aliqaibas aliis a Sede predicta indultam 
existat) qaod ad receptionem vel provisionem aliooins com- 
pelli; aat excommanicari, saspendi vel interdici non possint, 
vel qaod alias neqaeat de prebendis eiasdem aliqaibas pro- 
videre per litteras Apostolicas non facientes plenam et ex- 
pressam ac de verbo ad verbam de indalto haiasmodi men- 
tionem, sea alia qaalibet ipsias Sedis iodalgentia; per qaam 
effectas presentis gratie impediri valeat vel differri. Gontra- 
dictores etc. Datam apad Urbem Veterem II. Eal. Maii, 
(Pontificatas nostri) anno tertio. 

(IV* Orbin pdpa Begestdibdl, Theiner id. m. I. k. 267. L) 



89 



61. 

IV. Orbdn pdpa Girold owadi (dvdri) pap azdmdra nihdny 
kdpolndnak hirtokdt erSsiti meg. 1264. 

jDrbannB EpiBcopng etc. dilecto filio Giroldo de Owad 
(6v4r ?) clfirico JanrienBis DiocesiB salntem etc. HiiB, qne 
noBtra anctoritate finnt, nt firma permaneant, et illibata con^ 
siatanty libenter adicimns Apostolici roboris firmitatem. Sane 
petitio tna nobis exb ibita continebat^ qnod cnm nos olim ve- 
nerabili fratri nostro . . • Episcopo Penestrino conferendi 
personis idoneis beneficia ecclesiastica; personatns et digni- 
tates cnm cnra et sine cnra ; qne Tcnerabilis fr^ter noster 
TymotbenS; Zagabriensis Episcopns tnnc ElectnS; cnins ne- 
pos existiS; promotionis sne tempore in RegLo Ungarie obti- 
nebat et contradictorcs etc. compescendi, per nostras snb 
certa foripa litteras concesstssemns liberam facnltatem ; idem 
Episcopns Penestrinns Sancti iiaurentii de villa Files, Sancti 
Demetrii de Boren; Omninm Sanctornm de Nigwan et Sancti 
Hartini de Hinore Hortin CapellaS; qnas idem Zagabriensis 
Episcopns tempore sne promotionis in Diocesi Janriensi ba- 
bnerat, et que tnnc per ipsius promcitionem vacabant, te ad 
ipsas idonenm reputanS; tibi canonice contnlit anctoritate 
hninsmodi litterarnm; teqne de ipsis providit ac te per snnm 
annnlnm investivit ; decernens irritnm et inanC; si secns de 
capellis eisdem a quoquam contingeret attemptari; pront in 
instmmento publico inde confecto et ipsius Episcopi Pene- 
strini sigillo munito plenins continetnr. Nos igitnr tnis snppli- 
cationibns inclinati; qnod snper hoc ab eodem Penestrino 
Episcopo factnm est; ratnm habentes et firmnm^ illud aucto- 
ritate Apostolica confirmamus etc. commnnimns; tenorem 
ipsins instrnmenti de verbo ad verbnm presentibns inseri 
facienteS; qni talis est: 

Stephanns stb. (mint al&bb 78, sz. a.) 



90 

Nalli ergo nostre confirmationiB etc. Datnin apad Urbem 
Veterem XII. Kal. Jalii. Pontificatae nostri anno tertio. 

(IV. Orbia pipa Begestiibdl, Tbeiner id. m. I. k. 268. L) 



62. 

IV. Orbdnpdpa <u eiztergami 4r$ekhez ugyanazon Ugybm. 

1264. 

Urbanos Episcopas etc. yenerabili fratri . • . Archiepi- 
Bcopo Strigonienei salatem etc. Hiie^ qae nostra aactoritate 
fiant, at firma permaneant et illibata consistanti libenter adi- 
cimas Apostolici roboris firmitatem. Sane petitio dilecti filii 
Giroldi de Owad clerici Jaariensis Diocesis, nobis ezhibita 
continebat, qaod cam nos olim venerabili fratri nostro • • . 
Episcopo etc. confirmandam. Qaocirca fraternitati tae man- 
damas, qaatenas eandem Giroldamyel aliam loco sai in cor- 
poralem earandem capellaram possessionem indncas, per t6| 
yel per aliam, et defendas indactam, amoto ab eis qaolibet 
illicito detentore ; non obstante, si scripsimas in partibas illis 
specialiter yel generaliter saper proyisionibas alioram; qni- 
bas qaoad assecationem alioram beneficioram nolamas pre- 
iadiciam generari ; aat si aliqaibos a Sede Apostolica sit in- 
daltam, qaod ad receptionem yel proyisionem alicaias com- 
pelli^ qaod interdici; saspendi yel excommnnicari non possint, 
et qnod de beneficiis ad collationem eoram spectantibas nalli 
valeat proyideri per litteras Apostolicas non facientes ple- 
nam et expressam de indalto haiasmodi mentionemi sea qua- 
libet alia indnlgentia dicte Sedis, per qaam id impediri ya- 
leat yel differri. Gontradictores etc Datnm apad Urbem Ve- 
terem XII. Kal. JaliL (Pontifioatas nostri) anno tertio. 

(IV. Orb&n pipa Bege8t&ib61, Theiner id. m. I. k. 269. 1.) 



91 



IV. Orbdn pdpdnak int4zkedd$ei a pogdny hmok dUn. 1264. 

UrbaDiui Episcopns etc. Tenerabilibai fratribos • . . 
StrigonieDBi et . . • ColoceDsi Archiepiscopis salatem etc. 
Pre noBtris homiliter habentcB ocaliSy qaaliter fidei Catholice 
dignitatem inBtitaerit virtas et Bapientia Dei patrii^ qaietem 
cordiB Bea tranqaillitatem mentiB habere non poBBama§| 
qaando fidem ipBam impagnari vel deprimi neqaiter perBen- 
timns : noBtreqae affectioniB plcDitadinem Bcn nobiB infoBam 
a Deo BiDceriBBimam volantatem ad hoc tota virtate dirigi- 
muB, at defenBionem ac exaltationem ipsiaB fidei eine mora 
magnifice procaremas. Sane cariflsimaB in ChriBto filias no- 
Bter B(ela) UlaBtriB Bex nngarie tanqaam Princeps Catholi- 
CDB, et in ampliationem Christiaai DomiaiB BtadioBaB; pie con- 
BideraDB et pradeater adverteDB Begnam Ungarie conBaetam 
namerosa maltitadiae fideliam aboDdare, propter incnrBam 
Tartaroram cradeliom faisse *in caltoribas Catholice fidei, 
permittente Domino^ graviter diminitam, ac saper hoc volens 
de qaalicanqae remedio providere , cam providendi de alio 
competenti Yotiva sibi non occarreret promptitadoi Camanos 
a cnltn Catholice fidei alieoos in Begnam ipsom ea, sicat as- 
Berit, conditione indoxil, ot illi ex eiS; qoi pro exaltatione 
fidei ac restaaratione Begni eiasdem deyotis ibi mentibas 
BOBciperent incolatom^ renasci fonte baptismatiB et caltores 
perpetai deberent fieri Catholice paritatis. Sed ecce idem 
BeX| proat ex relato sai nancii specialis tristCB accepimasi 
intentione Boa laodabiii enormiter remanet defraodatas; dam 
paaci de Camanomm ipsorom maxima maltitadine eam aBta- 
tia malte fraodis ad ipsias Begni coloniam transeantes, qni 
ad baptismale layacrom penrenerant; fidem dampnabiliter 
respaant; qoam in sacramento haiasmodi fallaciter sascepe- 
ront| reliqaiS; qaonun nameros sopra oreditam est diffasosi 



92 

predictam fidem ita dacentibas in oontemptnm; qaod ipsi non 

solam ad eam converti renaant, proat ex premissa conditione 

tenentaT; sed corporifi et sangamis Dominici sacramentam 

angelicis etiam potestatibas reverendam, habere deriBai, 

sacerdotibas Cbristianis iHadere , ecdesias in stabala com- 

matare; ac etiam prophanarC; nec non tarpitadines horridas 

et nephandas in eis perpetrare presamant: axores aatem 

Chistrianoram et virgines aliasqae solatas malieres de aacro 

fonte renatas vi opprimant, ac eis neqaiter abatantnr, Chri- 

stianos p&ssim et indifferenter perimant; si a nemine in talis 

perpetracione flagitii yideantar, aliaqae tam horrida sea ter- 

ribilia visa et indigna relata committant^ qaod in illa parte 

Regni predicii^ qae de ipsoram contagiosa presencia maca- 

latar^ fides labitar, libertas eoncalcatar Ecclesie^ maltisqae 

pressaris et dispendiis Regie Serenitas afficitar dignitatis ; 

propter qaod imminet non imme^ito formidandam j ne prefa- 

tam Regnnm processa temporis caderet a titalo Catholice 

claritatiSy si; quod absit^ sparcitia gentiliam ibi pro sao voto 

dampnabili sasciperet incrementnm. Qaare pro parte snpra- 

dicti Regis instanter petebatar a nobis, at saper hiis provi- 

dere de opportano consilio et festino sabsidio cararemos. 

Cam itaqae Apostolici sollieitado deposcat officii saper tanta 

diyersitate discriminnm celere ac salabre remediam adhi- 

bere ; nos qui potissime in mente gerimas, at qite ad salatem 

fideliam saat Diyinitas institata, in sao robore conseryemas, 

affectibas prooarando promptis et liberiSi at eyanescant 

omnia; qae Diyine snnt opposita beneplacito Haiestatis, fra- 

ternitati yestre per Apostolica scripta in yirtate obedientie 

snb excommanicationis pena districte precipiendo manda- 

maS; qaatenns; si premissa yeritate nitaatar^ yos vel alter 

yestram aniyersos Camanos predictos per yos aat alios, sicat 

efficaoias poteritis ; moneatiS; at illi ez eiS; qaibas proyenit 

perceptio gratie baptismaliS; fidem Catholicam firmiter et 

reyerenter obseryent ; reliqai yero infra certam terminam eis 

a yestra prndentia prefigendam; iaxta conditionem predictam 

sacramentam baptismatis ; fidemqne prefatam deyoto oorde 

sascipere non omittant; predictis neqaitiis et flagitiis a se 

penitos relegatis ; ita qaod illias felicitatis et glorie merean- 

tar esse partidpes; ad qaam iaxta proyidentiam conditoris 



93 

omninm Boli peireiiiant fidei Catholice professores^ qnamqne 
Begifl etemi benignitas post eius in alta celornm ascensio- 
nem mirabilem perrenire yolnit snam coUentes beatissimam 
Deitatem. Si vero ipsi cor snnm posjierint adamantem, ita nt 
nec igne caritati^^ nec memoria Dominice passioniS; nec Di- 
vini verbi malleo confringantnr; illnmque contempnant agno- 
scere, sine cnins cnltn celebri et devoto omnis labor amitti- 
tnr, et nnnqnam ad celi patriam peryenitnr ; vos ex tnnc con- 
tra hninsmodi baptizatos Cnmanos ad observationem fidei 
compeliendos, nec non contra reliquos nniyersos> qni viam 
yeritatis effnginnt et Incis aggregari filiis dedignantnr; de 
Begno ipso einsqne finibns penitns expellendoSy per yos et 
alios, in qnoram labiis Diyini eloqnii gratia sit diffnsaj yer- 
bnm cmcis tam in Ungaria , Polonia et Boemia, qnam in 
Anstria et aliis proyinciis eidem Begno adiacentibns predice- 
tis. Nos enim de Omnipotentis Dei misericordia et Beatornm 
Petri et Panli Apostolornm eins anctoritate confisi, omnibns 
yere penitentibns et confessis^ qui propter hoc; crncis assnm- 
pto signacnlo, negotinm huinsmodi deyota mente et pnra 
conscientia proseqnentnP; illam concedimns yeniam peccato- 
mm, idemqne priyileginm elargimnri qne transenntibns in 
terre sancte snbsidinm in Generali Concilio a Sede Aposto- 
lica snnt concessa. Volumns autem, nt predicationi cracis^ 
qne anctoritate Apostolica fit pro snbsidio Liyonie^ Cnronie, 
Estonie ac PrasciC; nnllnm ex huiusmodi predicatione yestra 
preindicium generetur. Vos itaque huinsmodi negotinm sub 
fidncia yobis speciali conunissnm^ sic sapienter et fideliter 
exeqni studeatiS; nt predictis Begi et Begno yotiya exinde 
consolatio et nobis spiritualis multitudo letitie» ac yobis gra- 
tie Diyine premium et fayoris nostri proyeniat incrementum. 
Datum apud Urbem Veterem II. Idus Jnlii; (Pontificatns no- 
Btri) anno tertio. 

• (IV. Orbto pdpa Begestdib61, Theiner id. m. I. k. 269. 1.) 



M 



64. 

IV. Orddn pdpa megerBsiH IV. BOa kirdlynak Vissegrdd vd^ 
rdt (s PUxB nugyit tdrgyazd, Mdria kirdlyni szdmdra teU ado- 

mdnydU \264. 

Urbaniu Episcopiis etc. venerabili flratri . . . Arcbiepi- 
Bcopo Strigonien8i> Balntem etc. Jnsta dcBideria carisBime in 
CbriBto filie noBtre M(arie) IllnBtriB Begine Ungarie^ qne per 
Dei gratiam vigilanter inaiBtere dicitnr operibnB pietatis, 
anditn benigno Bnscipere et promptiB delectamnr affectibns 
adimplere. Sane ipsinB Regine et cariBBimi in Christo filii 
noBtri B(ele) BlnBtriB Begis Ungarie, yiri einS; exhibita no- 
biB petitio continebat; qnod idem Bex illa deploranda diacri- 
mina; qne Begno Ungarie intnlit impietaB horrida Tartaro- 
mm, clementer attendens, provide ac pie diBpoBnit, nt in loeia 
oonyenientibuB ipsinB Begni faceret caBtra conBtrni| per qae 
fidelinm poBBct salns et defensio procnrari. Cnm antem dicta 
Begina quendam montem tunc desertum in sil?a, que Pelys 
dieitnr; existentem pro castro ad defensionem yiduamm et 
orpbanorum contra hostilitatem Tartaricam^ que formidabilia 
imminebaty inibi constrnendo ab ipso Bego dari sibi cnm 
instantia petiyisset; idem Bex, qui etiam Baronibns et aliis 
Buis fidelibuB loca huiuBmodi pro faciendis munitionibus con- 
cedebaty prefate Begine liberali dextra montem donayit ean* 
dem; in qno ipsa de auro et oraamentis suis propriiB, sertis 
yidelicet aureis et monilibus ac rebus aliis pretioBiB, que se- 
cum de domo paterna portayit, castram; qnod Wyssegrad 
dicitur^ fecit opere sumptnoso constrai; ad quod necessitatis 
tempore yiduCi orphani ac fideles alii receptacnla propria 
non habentes possent confngere, et ab hostili rabie tamquam 
in domo refugii se tneri* Postmodum yero prefatns BeX; pen- 
sata magnitudine sumptuumi quos dicta Begina pro hnins- 
modi opere faeeret , ei castrnm ipsum cum Comitatn et di- 
strictu de Pelys Begia liberalitatC; ac titulo donationis per- 



96 

petao yalitnre dedii, tradidit y sient montem conceBserat me- 
moratnm, ductiis illa consideratione potissime, qnod cnm 
eadem Regina qnoddam monasterinm in insnla Dannbii ad 
honorem Oloriose Virginis Marie constmi fecisset de propriis 
bonis snis, Regie decebat Altitndinis claritatem, qnod ipse 
sient de aliomm bonomm snomm afflnentia, ita et de snis 
liberis honorem dignnm impenderet Kaiestati omninm Con- 
ditoris. Sic etenim per inspirationem Dei mirificam factnm 
esse conspicitnr; qnod idem Bex ad gloriam Begis et Begine 
celonun carissimam in Christo filiam nostram Margaritam, 
natam snam, obtnlit Gloriose Virgini^ snis landibns in eodem 
monasterio perpetno servitnram. Et qnia plnrime generose 
Yirgines Begni predicti , fere centnm nnmero, in monasterio 
ipso ad Divine laadis obseqninm devote ac hnmiliter conye- 
nernnt, volnit Bex prefatnS; nt hninsmodi ancille Christi nr- 
gente neoessitatis tempore se in eodem castro recipere va- 
leant, et in eins secretario ytrtntnm Domino famnlari. Porro 
nt libera disponendi ac ordinandi de ipso castro penes Begi- 
nam prefatam potestas remaneat et facnltaS; idem Bez de 
consilio Prelatornm et prefati Begni Baronnm inter alia sta- 
tnit ordinando, nt Begina ipsa predictnm castmm nni ex 
dictomm Begis et Begine liberis^ qni magis eidem Begine 
fnerit obsecntns, in yita donare yel in morte legare yaleat, 
pront eins placnerit yolnntati, sicut in patentibns litteris 
einsdem Begis confectis exinde snaqne anrea bnlla mnnitis 
plenins continetnr. Qnare pro parte ipsoram Begis et Begine 
instanter petebatnr a nobiSy nt cnm proyentns ac redditns 
montis, Comitatns et Districtns ipsomm tempore donationis, 
concessionis et traditionis hninsmodi yalorem qninqnaginta 
marcaram arge^ti non excederent annnatim, donationem, 
concessionem et traditionem easdem, ac statntnm et ordina- 
tionem hninsmodi; non obstantibns constitntionibns contra- 
riis, qne inter yimm et nxorem donationes fieri prohibent, 
Apostolico cnraremns mnnimine roborare. Nos itaque consi- 
derantes attente ius prohibite donationis hninsmodi non 
amare, nec tamqnam inter infestos fore tractandnm; sed tam- 
qnam inter maximo coninnctos affectn, et solam timentes iuo- 
piam^ qnod profecto ad donatoris et donatorie magoificentiam 
ac doni exignitatem respectu habitO; locnm sibi non yendicat 



96 

in hoc casii; et quod etiam tam pie et honeste canBe ad id 
Regem indaxenint enndem^ donationem, concessionem et tra- 
ditionem; statntum ct ordinationem predictam^ &icat alias pro- 
yide facta snnt, rata et firma habentes, ea non obstantibas 
constitationibns ipsis anctoritate Apostolica daximoB confir- 
manda. Qaocirca mandamnSy qnatenus dictam Reginam non 
permittas super premissis contra huius confirmationis nostre 
tenorem ab aliquibus indebite molestari^ molestatores buius- 
modi etc. compescendo. Non obstante, si aliquibus a Sede 
Apostolica sit indultum, quod suspendi vel interdici aut ex. 
communicari non possint per ipsius sedis litteras non facien- 
tes plenam et expressam de indulto huiusmodi mentionem ; 
sive aliqua ipsius Sedis indulgentia^ per qoam attributa io 
hac parte tibi iurisdictio impediri yaleat aut differri, et de 
qua in nostris litteris fieri debeat mentio specialis. Datum 
apud Urbem Yeterem Idibus Julii. (Pontificatus nostri) anno 
tertio. 

(IV. Orbdn pdpa Regestiibdl, Theiner id. m. I. k. 271. 1.) 



«5. 

IV. Orbdn pdpa Bila szlavoniai herczeg szdmdra megerHsiU 
IV. B4la Idrdlynak az orezdg tlfbb v4gvdraira vanatkozd ado- 

mdnydt. 1264. 

Urbanus Episcopus etc. dilecto filio nobili yiro B(ele) 
Duci Sclayonie salutem etc. Fro fidei meritisi que per Christi 
gratiam mtilare comprobaris, te 4ibenter speciali fayore pro- 
sequimur, et que tibi prosperitatem adiciant| liberaliter elar- 
gimur; firma credulitate tenentes, quod quanto gratiam 
grandiorum ab Apostolica Sede perceperis, tanto ei fenren- 
tiori studio te oportuno tempore studebis deyotum per e£Fe- 
ctum operis exhibere. Sane petitio tua nobis exhibita conti- 
nebat^ qnod carissimus in Christo filius noster B(ela) Ungarie 



97 

Rex IllaBtriS; pater tuus, diligenter attendens, qnod de Ni- 
tria; de PosoniO; de Mnsnai; de Supprio et Ferrenm Gastra 
Regni Ungarie in confinio eius sita; eidem Regno, si ea, quod 
absitj ad ho»tes pervenirent ipsius ; gravia dispendia immi- 
nerenty et qnod eadem castra per te ntilius possent quam per 
alinm gnbernari; ea tibi Regia liberalitate donavit; prout in 
patentibns litteris dicti Regis confectis exinde plenins dicitur 
contineri. Nos itaque tuis et prefati Regis supplicationibug 
inclinati, donationem Luiusmodi, sicut provide facta est; ra- 
tam et firmam habentes; eam auctoritate Ap. stolica confir- 
mamns etc. Nulli ergo etc. nostre confirmatione etc. Datum 
apud Urbem Yeterem Idibus Julii. Fontificatus nostri anno 
tertio. 

(IV. Orbdn papa Regest^ibdl, Theiner id. m. 1. k. 272. 1.) 



6«. 

IV. Orbdn pdpa ugyanazon Ugyben az esztergami irsekhex. 

1264. 

Urbanus Episcopus etc. venerabili fratri . . • Archiepi- 
scopo Strigoniensi salutem etc. Pro fidei nieritiS; qua per 
ChriBti rutiiare gratiam dilectns filius nobilis vir B(ela) Dux 
Sclavonie comprobatur; eum libenter speciali favore prose- 
quimnr, et que sibi prospcritatem adiciant; liberaliter elargi- 
mur ; firma credulitate tenentes, quod quanto gratiam gran- 
diorem ab Apostolica Sede perceperit , tanto ei ferventiori 
Btndio se oportuno tempore studebit devotum per effecfnm 
operis exhibere. Sane petitio sna nobis exhibita continebat, 
qnod carissimus in Ghristo filius noster B(ela) Ungarie Rex 
Illnstris, pater snns; diligenter attendenS; qnod de Nitria, de 
FosoniO; de Musum; de Supprio et Ferreum Gastra Regni 
Ungarie in confinio eius sita^ eidem Regno; si ea, quod absit, 
ad hoBtes pervenirent ipsius; gravia dispendia imminerent, et 

UORUM. HUHO. UIST« — DIPL. 9 7 



98 

quod eadem Castra per eam atilius possent qaain per aliam 
gubernari, ea ipsi Regia liberalitate donavit; proat in paten- 
tibus litteris dicti Regis confectis exinde plenins dicitur cou- 
tioeri. Nos itaqae ipsius Ducis et prefati Regis sapplicationi- 
bas inclinati, donationem haiasmodi; sicat provide facta est, 
ratam et firmam habenteS; eam anctoritate Apostolica daxi- 
mus confirmandam. Quocirca mandamuS; quatenas prefatam 
Ducem non permittas super premissis contra haiusmodi con- 
firmationis nostre tenorem ab ahquibus indebite molestari, 
molestatores huiusmodi etc. compescendo. Non obstantC; si 
aliquibus a sede Apostolica sit indultum etc. specialis. Datum 
apud Urbem Veterem Idibus Julii. Pontificatus nostri anno 
tertio. 

(IV. Orbdn pApa Regestdibdl, Theiner id. m. I. k. 27d. 1.) 



67. 



IV. Orbdnpdpa Bdla azlavoniai herezeg szdmdramegerlfsiti JV. 
Bila kirdlynak egy mdsik adomdnydt. 1264. 

Urbanus Episcopus etc. dilecto filio nobili yiro B(ele) 

Dnci Sclavonie salutem etc. Qnia Deo et Ecclesie devotus 

esse dinoBceris, persouam tuam libenter prosequi volumos 

benigni exhibitione favoris. Hinc est, qnod nos obtentn ca- 

rissimorum in Christo filiornm nostrorum . . . Regis et Regine 

Uogarie Illastrium, quornm natus existis, tuis iustis suppli- 

cationibus annuentes, de Baragna, Vulco , Simigio, Zala et 

Olcha Castra cum iuribus et pertinentiis eorundem, nec non 

sales aqaaticos ad Ducatum tuum Sclavonie, prout asseris, 

pcrtinentia, sicut ea iuste possides et quiete, tibi auctoritate 

Apostolica oonfirmaroas et presentis scripti patrocinio com- 

munimns. Nulli ergo etc. nostre confirmationia etc. Datum 

apud Urbem Veterem Idibus Julii. (Pontificatus nostri) anno 
tertio. ^ 

(IV. OrWn pApa Regestiibdl, Theiner id. m. I. k. 273. 1.) 



99 



m. 



IV. Orbdn pdpa IV. BUa kirdlynak Belin 4$ Sz.-Demerre vo- 

nathoz6 adomdnydt lednya Anfia, RadoBzlaw galictiai kerczeg 

dzvegye, Ssjiai szdmdra megerSsiti. 1264. 

Urbumg Episoapiis etc« dilectis filiis nobtli mulieri 
Agne yid«e Daei sse Galitie, de Bosna et de Mazo Domliie, 
ac BobiHbvB Tirifi Micbaeli et Bele natis einsdem salatem etc. 
Oam aiiobis petitar ttb. Exhibita eiqaidem nobiid vestta pe- 
tilio continebat, qaod catisBimas in Gbristo filias nosier B(ela) 
Ungffrie Bex niastriB^ pater ttlas , fiHa Dacissa; <}oondam 
Badislao; Daoi' Galieie, viro tao; et tibi^ predieta Daoissa, 
yestriBq«e beredibm in perpetuam qaasdam terraset pos- 
sessioneAi ; qae Belin et de Sancto Demetrio nanefipantar^ 
cnm inribaset peirtinetitiis earam; sicat ad Begem spectabanl 
enndem^ liberali dextra oonceBsit; tradidit et donktrit; pront 
in p^teatibQB litteris ipBins Begis confectis exinde snoqae 
sigiUo mfanitis plenins dicitai' contineri. Nos itaque obtenta 
prefkti BegiS; et ciurissimein Cbristo filienostre M(arie) Illti- 
BtriB Begine Ungarie^ matris taC; prefata Dacissa^ qai pro te 
roibisqne; filii Michael et Bela^ nepotibas sais, predieti Daois 
filiiB %i heredibas^ Apostolicam gratiam imp^orari fecerant; 
▼estris Bapplicationibus ineUnati; qnod ab eodem Bege saper 
conceBsione; traditione et donatione hniasmodi proride fa* 
ctam esf, ratom et firmnm habenteS; terras et possessiones 
predietaS; siont eas inste ac pacifice possidetiB; vobis ancto^ 
ritate Apostoliea oonfirmamaS; et presentis sciipti patrocinio 
commanimns. Nalli ergo ete. nostre eonfirmationis etc. Da- 
tom apnd Urbem Velerem Idibas Jalii. Pontificatas nostri 
attnt^tertio. 



(lY. Orbdn pipa Begest&lbf&l, Theiober id, m. I. k. 273. 1.) 



c^ r* *^. ^o "^ 



100 



69. 



IV, Orhdn pdpa a nyitrai pUs^knek meghagt/ja, hogy kdpldnja 
Sixtua szdTndra egyhdzi javadcdomrH gondoBkodjik, 1264. 

Urbanus Episcopus etc. venerabili fratri . . . Episcopo 
Nitriensi salatem etc. Apostolice benignitatis affectam potis- 
sime circa illos debemas exponere, de quibas evidentie ela- 
ritas innait^ qaod sint digni speciali gratia et honore. Sane 
dilectas filias magister SistaS; Capellanas noster, Bcolaaticas 
StrigoniensiSy elericus et nnncias cariBsimi in Christo filii no- 
stri B(ele) Ungarie Regis lilastris^ moram et scientie meritis 
iayari dinoscitar, at a nobis gratiosa benivolentia foTeaton 
Cam itaqae idem Capellanas Arcbidiaconatamy qaem in Ec- 
clesia Jaariensi pacifice se obtinere proponit^ yelit; sicat 
asaerit , libere resignare ; nos ei obtenta prefati Begis, nec 
non dictoram meritoram intoita, volentes gratiam facere spe- 
cialem, fraternitatituemandamaSy qaatenas eidem Capellano 
in Zagrabiensi, vel aliqaa Cathedrali, aat alia Ecclesia pro- 
yincie Strigoniensis , de personata yel dignitate cam cara, 
vel sine cara, et etiam de prebenda , si vacant ad prescns^ 
vel qaam cito se facaltas obtalerit^ aactoritate nostra per 
te, vel per aliam providere procares , faciens eam in Eccle- 
sia, in qaa ei daxeris providendam, in canonicam recipi 
et in fratrem, non obstante statato de certo canonicoram na- 
mero, iaramento vel confirmatione Apostolica, sea qnacnnqae 
firmitate vallato, vel si prb aliis ibidem scripta nostra dire- 
ximas, qaibas aactoritate presentiam nolamas preiadiciam 
generari, sea quod idem Capellanas alias beneficiatns existit; 
v^l si aliqaiba^ commaniter vel divisim a Sede Apostolica 
sit indaltam, quod ad receptionem vel provisionem alicnias 
minime teneantari qaodqae ad id compelli, vel snspendi aat 
interdici sea cxcommanicari non possint, et qaod aliaa de 
personatibas, dignitatibas, prebendis et beneficiis ad coUa- 
tionem vel elecionem eoram spectantibas, neqaeat aliqaihns 



101 

proYidere per ipsins sedis litteras non facieDtes plenam et 
expressam de indalto hniusmodi mentionem ; sive aliqua 
ipsiQS sedis indnlgentia, per qnam effectas hninsmodi gratie 
impediri valeat rel differri ; et de qna cninsqne toto tenore 
de verbo ad verbnm in nostris litteris fieri debeat mentio 
speeialis. Contradictores etc. Nos enlm nichilominns irritnm 
decerniokus et inane ; si secns de personatn vel dignitate ae 
prebenda hninsmodi Apostolica; vel qnavis anctoritate alia a 
qnoqnam contigerit attemptari. Volnmns antem , qnod idem 
GapellannBi postqnam personainm, vel dignitatem ac pre- 
bendam hninsmodi fnerit pacifice assecntns^ Archidiaconatnm 
resignet enndem, qnem nos nichilominns ex tnnc vacare de- 
cemimQB eo ipso. Datnm apnd Urbem Veterem Idibns. (Pon- 
nostri) anno tertio. 



(IV. Oxhin p4pa BegeBtaib61, Theiner id. m. 1. k. 974. 1.) 



70. 

IV. Orodn pdpalatvdrUifJabb magyav kirdlyt inti,hogy nSvSrit 
Anndt , galicziai bzvegyherczegnet, birtokdban ne hdborgas^a» 

1264. 

Urbanns Episcopus etc. carissimo in Ghritsto fiHo Ste 
phano Regi; primogenito carissimi in Ghristo filii nostri 
B(ele) Iliustris Regis UngariC; salutem etc. Mente vigili et 
animo diligenti debet illa omnia tua devitare sublimitaS; in 
quibns de acnleo iniqnitatis agitur^ et offensa Dei, ac pupilio- 
rum et orphonorum iniuria contineri videtur. Sane carissima 
in Ghristo filia nostra Agna vidna, soror tua, Dncissa Gali- 
tie ac de Bosna; et de Mazo Domina, et dilecti filii Michael 
ct Bela orphani nati eius, gravi nobis conquestione monstra- 
runt, qnod tu eos de Bercz et Fizer Castris, ac Solomon et 
de Borsna villis, inribusque et pertinentiis suis, que dicti Du- 
cissa et orphani se diu iuste et pacifice iisserunt possedissei 



102 

contra institiaiu . spoli^ti; sicqne ipse pro Ana YoloDiate de^ 
tines et eis restituere iadebite contradiois. Quare ipsi et ca- 
rissimas in Christo filiua noster B(ela) Illastrls Bex Ungarie^ 
pater ti;a9, per nantium Bpecialem pro eis instanter pqstuli^ri 
fecerunt a nobis , ut super hiis ej^hiberi sibi complementuni 
iustitie faceremus. Nos itaque considerantea attente, quiod de 
spoliatione et detentione huiusniodi non inodicum ti^e fame 
deperit et saluti, maxime qnia non solnm predieto^ Ducis&aoi 
^t orpbitnos^ sed etiam Begem ipsnm cum supen^i Begw 
offensa, pjTOUt accepimus, gravi^r perturba9ti»,fiiagaitudin€|iD 
t^am attente rogandamduximqs et mon^ndamj.qaatenuspjTQr 
vide conaiderans etc. ex^Uabit|.ad sorpris tue et, orphaqo^iun 
ipsorum ipra vel ad quofnmcuqque bona fideliun^ te qui etc. 
inhiare, supradicta castra et yillaa.cum iuDibus et pertjn^ia 
suis pro Diyina et Apostolice Sedis ac nostra reverentia 
restituere affectu prompto et libero non omittas ; ita quod tibi 
exinde Divine benedictionis ac nostre premium cum iaudia 
humane preoonio valeat provenire ; alioquin cum patres or- 
phanorum et judices yiduarum simus a Domino eonstituti, 
eisdem Ducisse ac filiis, pro quibus in suis iuribus confoTcn- 
dis prefati patris tui benignitas etc. restituendum prefatis Du- 
cisse et filiis castra, villas , iura et pertinentia memorata, 
monitione premissa, per censuram ecclesiasticam, sicnt iustum 
fuerit, appellatione remota^ compellaris. Datum apud Urbem 
Veterem XVII. Eal. Augusti. (Pontificatus nostri) anno tertio. 

(IV. Orbdn pApa Regestdib^l, Theiner id. m. I. k» 276. L) 



103 



IV. Orhdn pdpa l^gyfid gjiSrfnejfjfei pap szdnmra sgy 6-hudai 

kanonoksdgrdl inUzkedUc, 1264. 

UrbannB EpiBcopns etc. dilecto filio . . . Preposito Ec- 
cleflie SaDcti Georgii StrigonieDBis salntem etc. Apostolice 
benignitatiB affectnm potissime circa illos debernns exponere, 
de quibns cvidentie claritas innnity quod sint digni speciali 
gratia et bonore. Cam itaqne; eicnt dilectns filins magisier 
Xistns CapellannB noster^ clericns et nnntius carissimornm in 
Christo filimim novtrontm B(ele) Regis et . . . Rc^in^ Unga- 
rie lUnstrinm nobis asoemit; dileoiiis fiHm EgidinS; presbiter 
Janriensis Diocesis, secum pro ipsomm Regis et Regine 
obseqniis ad Apostolicam Sedem accesserit, etpropter hoc 
non modicnm laborarit , ac etiam commendatns de honestate 
nkornm et vitC; nee non litterarnm scientia; nondum sit asse- 
cntns beneficium ecelesiasticnm; de quo commode possit su- 
stentariy nos enndem presbitemm obtentn ^ctomm Regis et 
Regine paterna benevolentia proseqnentes/ discretioni tne 
mandamuS; qnatenns presbiternm ipsum; si est idonenS; in 
Ecdesia Bndensi Vesprimiensis DiocesiS; dummodo pro alio 
in eadem Eeelesia nondum direximus scripta nostra, facias 
anetoritate nostra per te vel p^r alinm in canonicum et fi-a- 
trem recipi, ac sibi de prebenda; si qua in Ecclesia ipsa va^ 
otet ad presens^ vel quam cito ise faeultas obtnlerit; providere 
proenres. Non obstante statuto de eerto canonicomm numero 
inramento et confirmatione Apostolica seu quacnnque firmi- 
tate vallatO; ant si dilectis filiis Preposito et Capitnlo einsdem 
EcelesiO; ad qnos canonicornm institntio in ea dicitur perti- 
nere, a Sede Apostolica sit indnltnm; qnod ad reeeptienem et 
provisionwi alienins minime teneantnr^ quodque ad id com- 
pellt vel snspendi; ant interdici seu exeommunicari non pbs<* 
siat^ et qnod alins nequeat de prebendis ad eornm coHatio. 
nem spectantibns aliquibns providere per ipsius Sedis littMUi 



104 

DOD facieotes pleDam et expressam de iDdnlto hDiDsmodi 
meDtioDem; sive aliqua iDdulgentia Sedis eiasdem, per qaam 
effectus baiuBmodi gratie impediri valeat rel differri, et de 
qua iu Dostris litteris fieri debeat meatio specialis. CoDtra- 
dictores etc. compesccDdo. Datnm apud Urbem Veterem X. 
Eal. SeptembriS; Pontificatus nostri anno tertio. 

(IV. Orbin pipa Begestdib^l, Theiner id. m. I. k. 277. L) 



n. 

IV. Orbdn pdpa BdUnt mesteri eagtergammegjfei diakoni ezUr- 
Utiie WrvenytelenBige aldl felment». 1264. 

UrbaDns Episcopus et<). dilecto filio magistro Valentino 
DiacoDO StrigODicDsi salutem etc. Exemplo Domiuiy qni bo- 
Dos beDcdictione prosequitur et dat yirtutum meritis sue dona 
percipi largitatis, favore digno instruimur et eis adhibere 
subsidium, per quod hoooris et fame suscipiaDt iDcrementum. 
Hiuc est, quod cum sicut ez parte carissimi iu Christo fiiii 
Dostri Bfele) IjDgarie Begis Illustris fuit propositum coram 
DobiS; tu defectum Datalium, quem de presbitero gCDitus et 
solu^a pateris^ studio boDecoDservatioois et yite, litterarum sci- 
eotia; et vite amplexn redimere dinoscariS; nos intuitu predicti 
Begis; qui per suum specialem nuotium Apostolicam pro te 
gratiam affectuosis precibus fecit implorari, Tolentes nt (u 
premium de probitate percipiens yirtufum amplexui tempns 
deputasse preteritum et futurum adiicere delecteris^ quod, 
huiusmodi non obstante defectu^ in susceptis ministrare ordi- 
nibus et in presbiterum provenire ac beneficium ecclesiasti- 
cnm, etiam si curam babeat animarum, et tibi alias canonice 
offeratur, obtinere yaleas , mazime cum defectus ipse in illis 
partibuS; sicut asseritur, sit occultus^ tecum yeris ezistenti- 
bus supradictis, Apostolica auctoritate de speciali gratia di- 
speosamus ; ita tamen ; quod prout requiret oous beneficii; 



106 

qnod dcinceps obtinneriS; te facias statatis temporibns ad or- 
dincs proaoyeri, et pergonaliter regideas in eisdem; alioqnin 
hninBmodi gratia quoad beneficinm ipsnm nnllins penitus sit 
momenti. Nulli ergo etc. nostre dispensationis etc. Datnm 
apud UrbemVeteremX. Kal. Septembris. (Pontificatus nostri) 
anno tereio. 

(ly. Orbdn pipa Regestdib^l, Theiner id. m. I. k. 278. 1.) 



u. 

IV. Orbdn pdpa a hizoni pilsp^k irdek^m tett inUzkedUeit 

mddoHtja, 1264. 

Urbanns Episcopus etc. yenerabili fratri . . . Archi- 
episcopo StrigoDieDsi salutem ete. Olim tibi et venerabili 
fraf ri nostro Paulo Vesprimien<»i Episcopo , tnnc Preposito 
Ecclesie de Alba, super provisione venerabili fratri nostro . . . 
Episcopo Bisinanensi in certa quantitate pecunie usque ad 
certum temporis spatium in tua provincia facienda; nostras 
Bub certa forma litteras dicimur direxisse. Prelati quoque et 
clerici eiusdem provineie partem quantitatis huiusmodi pe- 
cunie predictarum litterarum autoritate ipsis imposite dicto 
Episcopo Eolvere, ut aecepimuS; incepernnt. Postmodnm vero 
pro quodam alio Episcopo de Regno Sicilie^ snper provisione 
videlicet sibi ab Ecclesiis et Honasteriis Ungarie facienda, 
nostras sub certa forma litteras ad certum executorem dici- 
mur destinasse; qui pretextu litterarum huiusmodi ordinavit, 
at eidem Episcopo in centum et quinquaglnta libris Turonen- 
Bibns deberet a monasteiiis dicte provincie annuatim usque 
ad triennium provideri. Tuqne, cui dictus executor asseritur 
commisisse ; ut provisiouem huinsmodi dicto Episcopo iuxta 
ordinationem suam infra certum temporis spatium assignareS; 



106 

eam sibi fieri in eadem provincia mandavisti, quandam Pre- 
lati et clerici einsdem provincie; quos ad dictam provisionem 
faciendam intendebas compellere, recusaverint ipsam eidem 
Episcopo assignare. Cam itaque intentionis nostre non fuerit, 
nec existat^ ut in predicta provincia; in qua pro eodem Bisa- 
niensi Episcopo scripsimuSi et dicta sibi exhibetur provisio/ 
ut superiuB est expressum; deberet alii Episcopo dicti Regoi 
in provisione consimili provideri : nos volentes snper hoc 
paterna sollicitudine providere ^ fraternitati tue mandamus, 
quatenus^ si est ita , non obstantibus aliquibus litteris impe- 
tratis , cuiuscunqne tenoris fuerint , vel etiam impetrandis^ 
que de presentibus non fecerint expressam mentionem , in 
negotio provisionis eiusdem Episcopi in dicta provincia pre- 
textu talis commissionis tibi facte ulterius non procedas, nec 
super ipsa provisione permittas Prelatos , CoIIegia seu alias 
personas Monasteriorum et Beclesiarum eiusdem provincie 
aliquatenus molestari^ contradictores et molestatores per cen- 
suram ecctesiasticam , appelatione postposita, compescendo. 
Non obstantC; si aliquibuS; quod excommunicari , suspendi 
vel interdici non possint , a Sede Apostolica sit indultum. 
Datum apud UrbemVeterem III. Nonas Septembris (Pontifi- 
catus nostri) anno tertio. 

(IV. Orbdn p^pa BegestiUbdl, Theiner id. m. I. k. 278. 1.) 



74. 



A IV. B4la isfia Istvdn kirdly dUal vdlasztott birdk a hudai 
kdptalannak a cseh-tdi haldszd-helyet, mdy a zintai rSvn^fek- 

sziky vissza adatni renddik. 1264. 

Nofl Philippus Strigoniensis , Sohmaragdus GoIocensiB 
Archiepiscopi , Rolandus Banus totius Sclavonie / Magister 
Mauritius Tavarnicorum Domini Regis — , Ladislaos 



107 

Vayyoda TransylTaDus y JXagitrfer Baas ludex Carie IIliBtria 
Regis ; indices ab ntri^que Begibus pro utilitate Regui depu- 
tati BignificaiDQB qnibuB expedit aDiv^rsiB; qnod piBcinam 
Ecclesie Badensis Chechtov*) vooatam portni Zyntha ad- 
iapeDt{Sin , decreuiinas restltui Ecclesie Budensi memorate a 
qaocunqne detentore sine aliqna difficultate iustitia mediante. 
In cuiuB rei memoriam perpetuam presentibus daximas si- 
gilla nostra authentica apponenda. Datum in Insula Sancte 
Marie in Vigilia Ascensionis Domini; anno eiusdem 1264. 

(A pannlonhami konvent kSnyvtiLrAban ley6 ^iEsztergomi oklevelek 

czim alatti gjfijtem^nybol. Rdtk Kdroly.) 



A^ 



i9% 

' • . ' . ' " 

Fulop eiztergami eraek engedm^nyef hogy az erd&yi szebeni Ul- 
keezek szdmdra az ottani esperestsSg legyen els8 folyamoddson 

egyhdzi hatdsdgi, 1264. 

FhilippuB miBcratione Ditrina Sancte Strigoniensis Ec- 
clesie Archiepiscdpus eiusdemque loci Come& perpetniis, 
aule Regis CancellariuS; vniaersis presentes litteras inspectu- 
ris salutem in Domino. Vestra nouerit vniuersitas , quod nos 
de gratia speciali , qua diiectos nobis in Christo filios Deca- 
num et Flebanos de Scibinio ^ ad nos ef Ecclesiam nostram 
immediate pertinentes, foverC; diligere et defendere tenemur 
eisdem indulsinms, vt nallus citationem ^ uel appellacionem, 
ad nos eciam ex legitimis causis intetpositam contra aliquem 
ael aliquos eoram facere presumpmat^ nisi prius Decano eo- 
rum ffccutidam iuris ordinem requisito^ et si ideni Decanus in 
exhibenda iustitia insafBcielns apparaerit ^ negligens uel rel- 
missaB, rt tunc demum in haiusmodi casibus ad nostram pre- 
sehtiam licite citetar et etiam appelletur. In caias rei testi* 



»> A TiBsa mellett. 



108 

moDium presentes litterag concessimns sigilli nostri mani- 
mine roboratas. Datam Strigonii, anno Domini M". CC*. 
sexagesimo. IIII. intrante Maio die sexto. 

(Tentflch ^s Fimbabery Urkandenbuch stur Geschichte Sieb(*nbtlrgeii«; 

I. k. 79. 1.) 



■w ■ 



7«. 



I§tvdn prenestei bibomok pUspdk a pdpa engecMmibSl EvenHue^ 
nak zdgrdbi kanonoksdgot adomdnyoz. 1264. 

Stephanns miseratione Dirina Prenestinns Episcopus 
dilecto capellano suo Eventio presbitero salntem in Donnino. 
Noveris nos recipisse litteras Apostolicas sub hac forma : 

Urbanus Episcopus scrvus servorum Dei venerabili 
fratri . . . Episcopo Penestrino salutem et Apostolicam bene- 
dictionem. Tuam volentes honorare personam et per bonorem 
tibi exhibitum aliis providere, conferendi per te vel per alimn 
aut alios personis idoneis beneBcia eoclesiastica, personatns 
et dignitates cum cura et sine cura, qne dilectus filius Thi- 
motheus Zagrabiensis E'ectu8 promotionis sue tempore in 
Regno Ungarie obtinebat, ac facendi personas ipsas ad be- 
neficia buiusmodi, si in Ecclesiis coUegiatis fuer.nt, recipi in 
canonicos et in fratres, nec non contradictores per censuratn 
ecclesiasticam appellatione postposita oompescendi; non ob- 
stante certo ipsarum Ecclesiarum canonicorum rumero, iu- 
ramento, confirmatione Sedis Apostolice sive quarunque fir- 
mitate vallato, aut si direximus in ea pro aliis scripta nostra, 
seu si Sedis eiusdem vel Legatorum ipsius aut quacunqne 
auctoritate in eis in canonicos aliqni sunt recepti, vel ut reci- 
piantur insistant , quibus per hoc quoad assecutionem alio- 
rumbeneficiorum, personatuum vel dignitatum preiudicium 



109 

niilliiin fiat , aut si est aliquibuB ab eadem Sede indaltum, 
quod ad receptionem vel provisionem alicaina minime tene- 
antnr, et ad id compelli , qaodqae interdici; saspendi vel ex- 
eommnnicari non possint, et qnod de beneficiiS; personatibus 
vel dignitatibtiB ad coUalionem eorum spectantibus nuUi va- 
lc^at provideri per litteras Apostolicas, que de indalto haius- 
modi plenam et expressam non fecerint mentionem, sen qaa- 
Ubet aUa indulgentia dicte SediS; de qua cuiusque toto tenore 
de verbo ad verbum oporteat in nostris Utteris plenam et ex- 
pressam mentimem fieri, et per quam effectus presentiam im- 
pediri valeat vel differri^ aut quod eedem persone aUas benefi- 
ciate existant; fraternitati tue Uberam concedimus auctoritate 
presentium facuUatem. Datum apud UrbemVeterem VII. Eal. 
Oetobr. (Pontificatus nostri) anno tertio. 

Barum igitur auctoritate iitterarum canonicatum et pre- 
bendam; que venerabilis pater. Timotbeus ZagrabieuHis Epi- 
scopua promotionis sue tempore in Zagrabiensi Ecclesia ob- 
tinebat vacantia per promotionem ipsius Episcopi ; tibi cum 
domibuS; curia et omnibus iaribus et pertinentiis suis confe- 
rimus et providemus de ipsis^ te investientes presentiaUter 
per nostrum annulum de ei^dem. Non obstante certo ipsius 
Ecclesie canonicorum numero iuramento, confirmatione Sedis 
ApostolicCy sive quacunque firmitate vaUato^ aut si domious 
Papa in ea pro aliis direxerat scripta sua^ seu si Sedi<9 Apo- 
stoUce vel Legatorum ipsiusi aut quacunque auctoritate 
in ea ia canonicos aliqui sint recepti , vel ut recipian • 
tur insistant; quibus per boc quo ad assccutionem aliorum 
beneficiorum^ personatuum, vel dignitatum preiudicium nul* 
lum fiat, aut si est aliquibus ab eadem Sede indaUam; quod 
ad Teceptionem vel provisionem aUcuius miuime teneaDtur 
et ad id compeUi ; quodque iuterdici ^ suspendi , vel excom- 
municari non possint^ et quod de bcneficiis , personatibus 
vel dignitatibus ad collationem eorum spectantibus nuUi 
valeat provideri per litteras ApostoUcaS; que de indulto 
huiusmodi plenam et expressam non fecerint mentionem; 
seu qualibet aUa indulgentia dicte Sedis , de qua cuius- 
que toto tenore de verbo ad verbum oporieat in nostris lit- 
teris plenam et expressam mentionem fieri, et per quam 
effectus presentium impediri valeat vei differri , aut si aliai 



110 

bbneficiatas existis ; decernentes etiam anctoritate predicta 
irritnm et ibane , si secnfe» de bninsmodi canonicatu et pte* 
benda qnavis anctoritate contigerit per aliqnem attemptari. 
Actnm in bospitio nostro apnd UrbemVeterem , presentibns 
yenerabilibns patribns Dei gratia A. Urgellensi et Timotbeo 
Zagrabiensi Episcopis, fratre Bentevegna , firatre Gratia de 
Ordine Minomm , et magistro Roberto Cantore de Posega> 
domini Pape Snbdiacono, capellanis nostriS; Thomasino nota- 
rio, Jacobino clerico et Gnidone Bono familiaribns nostris, et 
plttribns testibns ad hoc specialiter yocatis et rogatis. Annb 
Domini MCCLXIIIL Pontiflcatns domini Urbani Pape im. 
anno tertio , Indictione VII. die primo Jannarii. In cnins rel 
testimoninm presens pnblicnm instmmentnm fieri fecimns et 
sigilli nostri mnnimine roborari. Et ego Angelns de Palliano 
Sahcte Bomane Ecclesie Scriniarins predictis interfni , et ea 
de mandato einsdem domini Cardioalis snbscripsi, et rogatds 
fldeliter pnblicayi. 

(IV. Orb4n p&pa megeroBittf okin4ny&b61; mint fenebb 54. sz. a.) 



«♦ 



11. 

liivdn prene$ztei bibomokpUspl^k a pdpa engede/mebSl sajdi 
unolca^csinek i Jdnoe gyHri ey>ere$tmk a zalai eepereetsdget 

adomdnjfozza. 1264. 

Stephanns miseratione Diyina Penestrinus Episcopas 
dilecto nepoti sao Joanni Archidiacono Janriensi i dooiini 
Pape Capellano, salntem in Domino. Noyeritia noa recepiase 
litteras Apostolicas in hac forma : 

Urbanns Episcopns seryns aeryonun Dei yeserabili 
Cratri . . . Episcopo Penestriuo , salntem et Apoatolicam be- 



111 

nedictioneiD. Taam volentes honorare p^rsaaami et.per ha- 
Dorem tibi exhibitam aliis providere, conferendi per te, yel 
per alinm ant alios personia idoneis beneficia ecelesiastica; 
personatns et dignitates cnm cnra et sine cnra , que dilectas 
filins Tymothens Zagrabiensis Electus promotionis sne tem- 
pore in Regno Ungarie obtinebat, ac faciendi personas ipsas 
ad beneficia huinsmodi , si in Ecclesiis collegatis fuerint, re* 
cipi in Canonicos et in fratres , nec non contradictores per 
censnram ecclesiasticam , appellatione postpositai compe- 
scendi, non obstante certo Ecclesiarnm ipsarnm Canonicorom 
nnmero inramento ; confirmatione Apostolice Sedis sive qua- 
cunqne firmitate vallato , ant si direximus in ea pro aliis 
scripta nostra , seu si Sedis einsdem vel Legatorum ipsins 
ant qnacnnque anctoritate in eis in Canonicos aliqii sunt re^ 
cepti; yel nt recipiantnr, insistant, quibus per hoc quo a as- 
secntionem aliorum beneficiornm , personatnnm yel dignita* 
tnm preindicinm nnllum fiat , aut si est ajiquibus ab eadem 
Sede indultum , quod ad receptionem yel proyisionem alicor 
ins minime teneantur, et ad id compelli, quodqne interdicii 
^nspendi et excommnnicari non posslnt, et quod de beneficiis^ 
personatibus, yel dignitatibns ad collationem eorum spectai^- 
tibuB nuUi yaleat proyideri per litteras Apostolicas , qne de 
indnlto huiusmodi plenam et expressam non fecerint mentio- 
nemy sen qnalibet alia indnlgentia dicte SediSi de qua cnins'- 
que toto tenore de yerbo ad yerbum oporteat in nostris lit- 
terjs plenam et expressam mentionem fieri, et per qnam effec^ 
tns presentium impediri yaleat yel differri , aut quod eedem 
persone alias beneficiate existant , fraternitati tne liberam 
cbncedimus auctoritate presentium facultatem.' Datnm apud 
UrbemVeterem YII. Eal. Octobris (Pontificatus nostri) anpo 
tertio. 

Hamm igitur auctoritate litterarum Archidiaconatum 
Zaladiensem; Canonicatum et prebendam , quos yenerabilis 
pater Tymotheus Zagrabiensis Episcopu^ promotionis sue 
tempore in Vesprimiensi Ecclesia obtinebat; yacantes per 
promotioBem ipsins Bpiscopi , tibi cnm omnibns inribns et 
pertinentiis snis conferimus^ et proyidemus de ipsis^ dilectum 
notarinm nostmm Thomasinum tno nomine inyestientes per 
nostmm annulum de eisdem. Non obstante certo ipsins Eccle- 



112 

Bie Oanonicorum nnmero inrameDto, confirmatione Sedis 
Apostolice Beu qnacunque firmit-ate vallato ; aut Bi dominns 
Papa in ea pro aliis direxerit scripta sua^ seu ei Sedis Apo- 
Btolice vel Legatomm ipsius ant quacunque auctoritate in ea 
in Ganonicos aliqui sint recepti, vel nt recipiantur, insistant^ 
qnibus per hoc quoad assecutionem aliorum beneficiornm^ 
personatuum vel dignitatum preiudicium nullum fiat^ ant si 
est aliquibus ab eadem Sede indultum; quod ad receptionem 
vel provisionem alicuins minime teneautur, e!; ad id compelli; 
quodque interdici ^ suspendi vel excommuoicari non possint; 
et qnod de beneficiiS; personatibus vel dignitaibus ad colla- 
tionem eorum spectantibus nuUi vaieat provideri per litteras 
Apostolicas, que de indulto huinsmodi plenam et expressam 
non fecerint mentionem , sen qualibet alia indulgentia dicte 
Sedis, de qua cuiusqne toto tenore de verbo ad verbum opor- 
teat in nostris litteris plenam et expressam mentionem fieri, 
et per quam effectns presentium impediri valeat^ vel differri| 
ant quod alias beneficiatnsexistas; decernentes etiam aneto- 
ritate predicta irritnm et inane^si secus de huiusmodi Archidia- 
conatn; Gannonicatu et prebenda; quavis auctoritate contigerif 
per aliquem attemptari. Actum apndUrbemVeterem in hospitio 
nostrO; presentibns venerabilibns patribus Dei gratia A. Ur- 
gellensi^ et Tymotheo Zagrabiensi Episcopis^ fratre Bente- 
vegna^ fratre Gratia de Minorum et magistro Roberto Gantore 
de Posega; domini Pape SnbdicanO; GapellaDis nostris ; Tho- 
masino notario , Jacobino clerico et Guidone Bono famiiiari- 
bus nostriS; et pluribus tedtibus ad hoc vocatis specialiter et 
rogatis^annoDominiMGGLXIIIL Pontificatns domini Urbani 
Pape niL anno tertio, Indictione Vn.; die primo Januarii. 
In cnius rei testimonium presens publicum instrnmentnm 
fieri fecimns et sigilli nostri munimine roborari. Et ego An- 
gelus de Palliano Sancte Romane Ecclesie Scriniarius pre- 
dictis interfui; et ea de mandato eiusdem domini Gardinalis 
Bcripsi et ro^^atns fideliter publicavi. 

(Orbdn pdpa megerdsitd okmdnyiib61 , melyet I^b fenebb 56. ss. a.) 



11» 



78. 

Istvdn prenesztei bibormkpUapdk a pdpa engedelmibHl GHrold 
iSvdri pcgpnak nehdny kdpolndt ad(mdnyoz. 1264. 

Stephanua miBeratione Di?ina Penestrinus Episcopus di- 
lecto Bibi in Ghristo Giroldo de Owad (^y&r) Glerico JanrienBis 
Dioceais ; nepoti venerabilis patris . . . Episcopi Zagrabien- 
siBy galutem in Domino. KoveriB nos recepisBe litteras Apo- 
stolicas Bub bac forma : 

Urbanus Episcopus seruuB seruorum Dei , yenerabili 
fratri . . . Episcopo Fenestrino salutem et Apostolioam bene- 
dietionem. Tuam yolentes honorare personam et per hono- 
rem tibi exhibitum aliis proyiderC; conferendi per te, yel per 
alium aut alios personis idoneis beneficia ecelesiastiea , per- 
BonatuB et dignitates cum cura et sine cura ^ que dilectus 
filiuB TymotheuB Zagrabiensis Electus promotionis sne tem- 
porc in Ungaria obtinebat; ac faciendi personas ipsas ad be- 
neficia huiusmodi ; si in Ecelesiis collegiatis fnerint y recipi 
in CanonicoB et in fratres, nec non contradictorcB etc. 
compelli ; non obBtante certo Ecclesiarum ipsarum Canoni- 
corum numero iuramentO; confirmatione Sedis Apostolice siye 
qnacunque firmitate yallato , aut Bi direximus in ea pro aliis 
scripta nostra ; seu si Sedis eiusdem yel Legatorum ipsius 
ant quacunque auctoritate in eis in canonicos aliqui sint re- 
eeptiy yel ut recipiantnr ; insistant; qnibus per hoc qnoad as- 
Bccutionem aliorum beneficiorum ; personatuum, yel dignita- 
tum preiudicium nullum fiat; aut si est aliquibus ab eadem 
Sede indultum ; quod ad receptionem yel provisionem alicu- 
ius minime teneantur et ad id compelli ; quodque interdici, 
Buspendi , yel excommunicari non posBint; et quod de bene- 
ficiis, perBonatibus yel dignitatibus ad collationem eorum 
spectantibuB nulli yaleat proyideri per litteraa apostolicaS; 
que de indulto huiusmodi plenam et expressam non fecerint 
mentionem; seu qualibet alia indulgentia dicte Sedisi de qua 

UOVUIC HimO. HIST. — SIFL. 8. 8 



114 

cniasqae toto tenore de yerbo ad yerbam oporteat in nostriB 
litteris pleuam et expressam mentioaem fieg ^ etper qnam 
effectas preseDtiam impediri valeat vel differri, ant qnod 
eedem persone alias beneficiate ezistant ; fratemitati tae li* 
beram concedimaa aactoritate presentiam facaltatem. Da- 
tam apad UrbemVeterem VII. Kal. Octobris (Pontificatoa 
nostri) anno tertio. 

Haram igitar litteraram aactoritate Capellas Saneti 

Laarentii de Yilla FileS; Sancti Demetrii de Boron; Omniam 

sanctorom de lligwan et Sancti Martini de minore Mortin, 

qaas yenerabilis pater Timotheas Zagabriensis Episeopofl 

promotionis sae tempore in Jaariensi Diocesi obtinebat, ya- 

cantes per promotionem ipsias Episcopi tibi conferimas , et 

providemas de ipsis cam omnibns inribas et pertinentiis snia, 

teqae de ipsis per nostram annalam presentialiter inyesti- 

mns ; non obstante certo ipsias Ecclesie canonicoram namero 

iaramento , confirmatione Sedis Apostolice siye qaacanqae 

firmitate yallato, aat si dominns Papa in ea pro aliis direxa- 

rit scripta sna, yel si Sedis Apostoliee yel Legatoram ipsioa 

aat qaacunqne aactoritate in ea io canonieos aliqai sint re- 

cepti, vel nt recipiantar , insistant, qaibas per hoc qaoad aa- 

secationem alioram beneficioram , personataam , yel dignita- 

tam preiadiciam nnllam fiat , aat si est aliqaibas ab eadem 

Sede indaltam , qaod ad receptionem yel proyisionem alicn- 

ins minime teneantar , et ad id compelli , qaodqae interdioi, 

saspendi yel excommanicari non possint; et qaod do beneflciiS; 

personatibas ad eoram collationem spectantibas nnlli yaloat 

proyideri per litteras apostolicas , qae de indalto baioBmodi 

plenam et ezpressam non fecerint mentionem , sea qaalibot 

alia indulgentia dicte Sedis , de qaa caiasqae toto tenore de 

verbo ad verbam oporteat in nostris litteris plenam et ox- 

pressam mentionem fieri , et per qaam effectas presentiam 

impediri valeat yel differi; deoernentes etiam anctoritato 

predicta irritum et inane , si socas do haiasmodi Capellis 

qaavis aactoritate contigerit per aliqaem attemptari. Actam 

apad UrbemVeterem in canonica nostra anno natiyitatia Do- 

mini MCCLXIU. mense Janaario die octava intrante, proson- 

tibas Benedicto , Gnidone Bono , et Jacobino familiaribas 

nostris et plaribaa aliis ad hoc yocatis et rogatis tostibaa. 




116 

In cniTig rei testimomam preBens pQblicQm instmmentam per 
ThomaBinam inlraBcriptam notariam nostram Bcribi et pabii- 
cari mandavimaB, et nostri sigilli appenBione mnniri. Et ego 
de Podio aactoritate ApoBtolice SediB Judex et Notarias pa- 
blicaS; qai predictis interfai, dc mandato predicti domini Gar- 
dinaliB predicta Bcripsi et pablicavi; et signo meo Bignavi. 

(IV. Orb^n p4pa megerdsitd okminydb^l, mint fenebb 61. sz. a.) 



19. 

A gySri kdptalan bizonyadglevele , hogy Od nemzeteigU Jdno$ 
a ny^nek Bibumak jdr6 hitb6r fej(ben Zupur nevU fdldet dt- 

engedte. 1264. 

Gapitnlam Ecclesie JaariensiS; aniversiB presenciam 
inspectoribaB salatem in Domino sempiternam. Ad aniyerBO- 
rom noticiam tenore presenciam volamas pervenirei qaod 
Johanne filio Stephani de generacione Osl ex ana parte , et 
domina Bybar filia Stephani de Jakaa axore eiasdem Johan- 
nis ex altera coram nobis comparentibas; idem Johannes pre- 
fate domine Bybar axori sae pro dote et rebus parafernali- 
buB eiasdemdedit et assignavit quandam terramsaam empti- 
ciam Zupnr nominatam in Gomitata Supruniensi a qnodam 
jobagione castri Supraniensis Hemirico nomine, sicut dycit^ 
comparatam. Qua recepta ipsa domina super premissis dote 
et rebns suis parafernalibus esse assernit se contentam. Ve- 
nim in eodem instanti ipsa domina eandem terram Zupur 
vendidit Comiti Georgio filio Maoricij de Gherna, pro quo 
Stephanus filius Heym de Dwr comparuit coram nobis , re- 
ceptis pro eadem sedecim marcis ; perpetuo pacifice possi- 
dendam. Guius quidem terre metC; sicnt idem Johannes reci- 
tavit; hoc ordine distinguuntur. Incipit prima meta a plaga 
orientali in commetaneitate ville Chalad in quodam virgalto^ 

8» 



116 

et tendit ad Zapnr villam.jobagionam^ abi Bnnt dae mete; 
hinc vergit versaB meridiem ad Kyreztyen rillam Gracifero- 
rom, et ibi sant dae mete ; abinde venit ad Beptemtrionalem 
plagam , ad Ker yiilam jobagionnm , abi sant similiter dae 
mete ; inde venit iternm ad orientem ad primam metam, abi 
orditar , et ibi conterminiam recipit ipsa terra. In cniaB rei 
memoriam ad parciam peticionem prcBenteB dedimaB litteraa 
sigilli noBtri manimine roborataB. Anno gracie miUesimo 
dacentesimo sexageBimo qnarto ; Cbepano PrepoBito, Jnrkone 
CantorC; Hectore Castode exiBtentibaB. 

(Az eredeti hdrtydra van irva, r61a verescB selyemzBin^r ftigg , mely- 
ttS\ a pecB^t mir leporlott ; a fels^ sz^l^n a szokott A. B. C. k(5tbetak 
fele r^szei. K(SzOlte Paur Ivdn az tij M. Muzenmban 18&5. 1. k. 399. 1.) 



80. 

A Aanft kdptalannak varsdnyi f6ld oaztdlyozdBdrdl Bzdld bi- 

zonysdglevele. 1264. 

Capitalam Ecclesie HantCDBiB omnibaB prefientes litte- 
raB iDBpecturis tam presentibaB quam faturiB Balotem in om- 
niam Saluatore. Ad vniaerBoram noticiam tenore prcBenciam 
volamas peruenirC; qaod JobanaeB filius Petride Wosian ex- 
hibuit Dobis litteras magiBtri Laareacii Judicis nobilium Ma- 
gistratuB ZaladieDsiB in hac forma : Qaod cum Nicolao — 

homine sao hominem nostram mitteremuB, coram qui- 

baB ipBC JohanncB terram WoByan diaideret in duas partes, 
qaarum vnam PauluB; StephanuB, JacobuB, Marcus et Matheas 
filii PoBa, Thomas filius Chyrd et Dominicus filius Seeg sibi 
eligercDt; altera parte Btipra dicto Johanai et suis fratribus 
remanente^ proat iudiciali ordioe fuerat prosecutuni. Nos 
aatem ad ipsius peticionem et iuris ordine deposcente pro 
maiori cautela voum ex nobis transmisimus , qui ad nos re- 



117 

aersus cam Johanne, prefato Stepl^Sno etDominico ex adaersa 
parte, in qaoram disposicionem et factum in ipsias presen- 
cia Paalas, Jacobas^ Marcus et MattheuS; Thomas ct Domi 
nicns volantalem saam et verba commiserant ^ confessus est^ 
qaod ipsam terram prefatas Johannes diuiserit respecta vti- 
litatis sue in partem maiorem et minorem ^ de quibus nomi- 
nati Stephanas et socii sui minorem partem ipsius terre 
pro faciliori et vtiliori statu elegissent , ampliori et laciori 
parte irreaocabiliter in forma pacis iam dicto Johanni cum 
Bois fratribas , Petro yidelicet et Nicolao in filios filiorem 
remanente. Goias equidem diuisionis seriem et cursas me* 
tarum idem noster concanonicus ad hoc depatatas , vt dixi- 
mas , presentibas partibas retulit seriatim. Prima meta an- 
gulosa incipit ab occidente in feneto et tendit ad partem 
aqnilonis ad quandam metam terream; que scilicet meta 
terrea et angalosa procedendo inxta terram filiorum Poca 
diaidit inter partem ipsius Johannis. et cognatornm saorum 
prefatoram ; abinde transit per montem , vbi sunt mete ter- 
rea ; exinde transeundo quandam vallem Tekenead vocatam 
iterato ascendit in montem, vbi sunt due mete diuidentes in- 
ter partes ; deinde vero procedit ad quendam collem Kumo- 
loamal dictum ; in cuius fine metc sunt iuxta viam ex parte 
orientis ; deinde postmodum veniendo procedit per medium 
virgnlti Monorud vocati descendendo ad vallem ; vbi sunt 
mete terree et finales. Preterea diuiserunt parcium volun- 
tate similiter in duas partes siluam quandam ; que est sita 
ex parte Seech, de cuius medietas, que est ex parte vdnor- 
nicorum, cesserit Johanni et fratribus suis supradictis, vt in 
terra, altera parte parti aduerse remanente. Ad robar igitur 
et statum irreuocabilem disposicionis et diuisionis pretaxate 
tenore nostrarum litterarum presencialium apposito eciam 
iudicium decem marcarum se partes coram nobis obligarunt, 
si que earum de hoc facto resiliret. Nos autem ad instanciam 
parcinm presentes concessimus litteras sigilli nostri mani- 
mine roboratas Datom anno Domini M^ CG". LX^. IIIP. 
Hyacinto Preposito> Farcasio Lectore^ Hanta GustodQ, Chya 
Decano existentibas. 

(^Eredetie a sz. m^Lrtoni fcjapdtsdg.lev^ltar^ban.) 



118 



81 



IV, Bila kirdly Hricsd vdrdt MUddmak, a Beych nmzetsdg 

wadikdnak yOdomdnyozza. 1265. 

(B)ELA Dei gracia Hnngarie , Dalmacie , Ghorowacie, 
Bame, Seniie , Gallicie j Lodomerie , Cnmanieqae Rex omni- 
bns Cliristi fidelibus tam presentibns qnam fatnris Balatem 
in salatis largitore. Gircamspeccio soUicitadinis omniam com- 
modis invigilat sabditoram ; sed eos faaore proseqaitar am- 
pliori^ qai se sais seruiciis a paericie sae temporibas deao- 
aerant, et sicut etatis incrementam; ita et virtatam profectam 
in domo Regia perceperant. Gam igitar Nicolaas filias Paali 
de genere Beycb, nepos dilecti et fidelis nostri magistri Far- 
casii Electi in Prepositam Albensem, aale nostre Vice-Gan- 
cellariam, a paericie sae temporibas nostris ftierit obseqaiis 
commendatas , bona indole pollens in paericia , meliori in 
adolescencia , optima in iaaentate, gratam nobis semper ex- 
hibait seraiciam et sedalam famalatam. Nos itaqae ipsiua 
merita attendentes, in recompensam nobis exhibiti famalatoa 
Castram Hrichoa cam possessionibaS; villiSi Ttilitatibas, per- 
tinenciis et attinencii^ sais, qaod castram et qaas posseBsio- 
nes qaondam Tolas filio Farcasii daxeramas liberalitate 
Begia conferendam et conferendaS; et posthec ipso decedente 
fline herede ad manas Regias reoiderant , secandam Begni 
consaetadinem approbatam ipsi NicoIaO; et per ipsam Bais 
heredibaB heredamqae saccessoribas sab veris metis et an- 
tiqais contalimas , dedimas et assignaaimas iare perpetpo, 
qaiete et pacifice possidenda. In caias castri et Tillaram 
collacionis memoriam et robar perpetaam presentes nostras 
dedimas litteras daplicis sigilli nostri manimine roboratas. 
Datam per manas venerabilis patris Ph(ilippi) Sancte Stri- 
gonienBifl Ecclesie Archiepiscopi aule nostre Cancellarii di- 
leoti et fideiis nostri , anno Domini millesimo dacentesimo 



119 

lexagesimo qninto , in Kalendis Angnati; Regni aatem nostri 
anno tricesimo. 

Et ne aliqna Bnspicio de presentibnB litteris oriri va- 
leat, pro eo, qnod , nt premisimns , Nicolans , cni castrnm et 
villaa contnlimns ; magistro Farcasio Electo in Prepositnm 
Albensem, anle nostre Vice-Cancellarinm attinet^ ad cante- 
lam sigillnm antenticnm ipsins yenerabilis patris PL Archi- 
episcopi Strigoniensis , Cancellarii nostri, inxta nostmm dn- 
plez sigillnm apponi ez certa sciencia fecimns et appendi. 

(A b^rhdrtydn ixt eredeti utdn , melyrdl a kirdly 4b FHltfp eBzterg&mi 

^rsek pcc0^tei ftiggoek.) 



IV. BAa Jcirdly a gySri pUapdknek megparanesolja, hogya ba- 
kdnybili apdtadgot tizedjogdban ne hdborgaasa, 1265» kMlL 

Bela Dei gracia Hnngarie Rex venerabili patri D. per 
eandem Episeopo Janrieosi dilecto et fideli sno salntem et 
graeiam plenam. Ex conqnestione Connentns Monasterii 
nostri de Beel intelleximns , qnod yos nitimini contra insti- 
ciam vsnrpare decimas popnlomm SjDornm de Koyar; qnas a 
tempore^ cnins non extat memoria monasterium nostrum de 
Beel possedit pacifice ac possidet^ et snper hoc priores litte- 
ras , qnas vobis miseramns , acceptare , sicnt nobis dicitnr, 
nolnistis. Vernm cnm idem Monasterium ab antiquo semper 
fnerit in pacifica possessione et percepcioue deciman^m ea- 
rnndem, et tutum sit prescripcione, nosqne super boc et aliis 
ins Yobis dicere non debeatis; volnaius et mandamns pater- 
nitati yestre diligenter reqnirendo , qnatenus ab huinsmodi 
indebita Tsnrpacione sen occupacione decimarnm Mouasterii 
nostri snpradicti penitns desistatis. Si quid autem inris vos 
babere creditis in eisdemy snper hoc ordine judicario pote- 



120 

ritis experiri. Preterea de yerberacione tribntari^ipsius Ho 
nasterii oostri y quem enormiter yerberari fecisBe dicimini^ 
quod non credimus ^ eidem faciatis exhiberi congruam satis- 
faecionem et omnimodam. Aliud sicut noatram graciam cba- 
ram babetis , non facturi ^ ne nobis de huiusmodi amplias 
querimonia dicti Conuentus porrigatur. Religionis enim hu- 
militas et yestre yirttrs paciencie id reciuirit , quod non per 
yiolenoiam , sed iuris obseryanciam ius vestrum et yestre 
Ecclesie requiratis ; cum restringenda sit sub racione potie- 
stas ; maxime ybi debet Maiestas Begia reuereri. Datum in 
Fyzegtu in festo Sancti Demetrii. 

(Eredetie a sk. mdrtoni fdap^tsdg leyeltdri)>an.) 



8S. 

I$tvdn ifjabh kirdly megerSHti LSriiicz erdUyi vajddnak 1248. 
Alvincz szdmdra kiadott aiabadsdgleveldi. 1265, 

StephaDus Dei gracia Rex Hungarie , Dux Transsilya- 
nus, Dominus Comanorum UDiyersis tam presentibus quam 
futuris presentes litteras inspecturis salutem in omnium Sal- 
yatore. Cnm in mnltitudine plebis honor Regum accendatur 
et accresoat , merito Regalis consneuit sublimitas hospites 
sibi subditos libertatibus premunire et reficere donatiuis. 
Hinc est igitur , quod ad uniyersorum presencium postero- 
ramque noticiam harum serie yolumus peryenire , quod fide- 
les hospites nostri de Wynch ad nos accedentes, nobis litte- 
ras dilecti fidelis nostri Laurencii, condam Waywode Trans- 
silyani et Comitis de Wolkow , nunc Magistri Tavernicorum 
nostrorum presentarunt; petentes a nobis humiliter, ut liber- 
tatem ac oonsuetudinem ipsornm in eisdem litteris conten- 
tam ; ab eodem Laurencio tempore sui Waiwodatus ordina- 
tam nostro priyilegio eonfirmare dignaremur. Nos siquidem 



r 



121 

preeibitfl ipsoram ioclinati continenciam predictarnm littera- 
mm de verbo ad yerbum rcBcribi faeieDtcB hijs duximnB ad- 
▼ocandam. Que talia est : 

NoB Laurencius stb. (Ldriocz erdelyi vajdinak 1248-ki 
okmAnya olvashatd Fej6rii61 Cod. Dipl. VIL k. L r. 294. 1.) 

Nos vero predictam libertatem per siogula approban- 
tes presenti privilegio nostro duximns confirmandam ; et at 
ijdem hospites nostri de cetero congregentnr et congregati 
faciliuB commorentur; ouines terras ipsornm, scilicet terram 
Vnbu]^ sine herede decedeutis^ Marie Magdalene que Telnk- 
wyneh dicitnr, etterram Pad Saxonicam; et Pad Hungaricam, 
nsque ad terram Capituli Albensis de parte Poklnspatak, 
preter terram Abbatis de Bezered , cum silvis ; aquis , pratis 
el sessionibus villamm quocunque nomine censentur , que 
infira dictas terras includuntur, quas ab antiquo usque ad heo 
tempora^ ipso Laurencio Magistro presente, se tenuisse aBse- 
menmt , pacifice eisdem dimisimus possidendas , Btatuentes 
premissa per Banos nostros pro tempore constitutos inviola- 
biliter et misericorditer observari nil ultra libertatem ipsorum 
attemptari. Et ut hec libertas eorundem perpetuo perseveret, 
nec per quempiam valeat revocari^ presentes eisdem hospiti- 
bns nostris de Wynch concessimus litteras duplicis sigilli 
nostri munimine roboratas, Datum per manus magistri Lo- 
domerii; auie nostre Vice-Gancellarii; dilecti et fidelis nostri, 
anno Domini M^ CC^ sexagesimo quinto. 

■ 

(Zaigmond kirily 1421-ki meger6flit(> privilegium4b6] , Teutsch 4% 
VirnhBher Urkundenbuch zur Geschichte SiebenbUrgens. I. k. 81. 1.) 



182 



84. 

Jitvdn ifjabb kirdly Chrtigysia nevU biHokra vonatkozd adomd- 

nt/a. 1266 km^L 

Nofl St(epbanu8) Dei grada junior Rex Hangarie, Dax 
TranflBilnanns et Dominus Comanorum tenore presencium Bi- 
gnifioamus yniuerBis , qu6d Myke et Zalautb fil\js Michaeiia 
fidelibui nostriB pro meritis Beruiciomm auorum terram Grs- 
gysBa yocatam vacuam ad dao aratra Bufficientem Castri 
noBtri de Wngh iuzta terram hereditariam eorundem Bees 
vocatam existentem contulimus perpetuo possidendam. Da- 
tum in Bel quarto die post fe^tum Assumpcionis Beate 
Virginis. 

(IV. Li§z\6 kirilj 1284-ki megerdsitd okmdDjAbdL) 



* m ' m 



M. 

A ^Hri kdptalam bizonysdglevde , hogy Koloehi PMer Koloch 
birtokdt Horbort grdfnak eladta. 1265. 

i 

Capitulum Ecclesie Jauriensis omnibus presentes lite- 
ras inspecturis^ salutem in Domino sempiternam. Ad uniyer- 
sorum notioiam tenore presencium volumus perrenire, quod 
Petro filio Petri de Coloch in Comitatu Soproniensi ex una 
parte^ et Mark de Von5cz serviente nobilis yiri Comitis Her- 
bordj filii Osl pro eodem Gomite Herbordo domi^io suo ex 
altera coram nobis personaliter constitutis, idem Petrns quan- 
dam partioulam de terra sua hereditaria Coloch vocata ab 



128 

eadem a parte orientali verBHB Seeplok diBtinctam , terram 
Bcilicet qnatYor aratrornm in commetaneitate terre Paoli filii 
Martini a meridie, terre Sceplok prefate ab oriente^ terre Mar- 
cel a septemtrione, 'et terre Bue Goloch Bnpradiote ab occi- 
dente, sicnt aBserit, exiBtentem et in diBtrictibns earnndem 
commetaneitatnm diyisam nndiqne certia metiB^ cnjns qnidem 
terre medietatem^ terram scilicet dnornm aratromm asBerit 
yirgnltoBam , reliqnam medietatem terre arabilem eBae di- 
cens , vendidit Gomiti Herbordo memorato perpetno pacifice 
poBBidendam pro, decem et octo marcis , qnaB ab eo se con- 
feBsns est plenarie recepisse^ partim in estimatione, par- 
tim antem in negocio pro qualibet marca decem pensis de- 
nariornm Vienntnsinm compntatis. ABsnmmendo^ nt si qnis- 
piam dictnm Gomitem Herbordnm occasione ipsiuB terre qna- 
tyor aratrornm inquietare Yolnerit; ipse enndem propriis la- 
boribns et expensis debeat expedire. In cujus rei memoriam 
ad peticionem parcium presenteB dedimns litteras sigilli no- 
Btri mnnimine roboratas. Anno Dominice Incarnacionis mil- 
lesimo dncentesimo Bexagesimo quinto. Chepano Preposito, 
Jurkone CantorO; Heotore Gnstode existentibuB. 

(Az eredeti utin. CMeeh,) 



86. 

A vasvdri kdptcdannak Hohay nevU fdld hatdrjdrdsdra vonat' 

kozd hizonysdglevde. 1265, 

A. B. G. D. 

Nos Capitulnm Ecclesie Sancti Michaelis de Castro 
Ferreo notnm facimus tenore presencium univerBiS; qnod 
Alexander pro Agabith patre suo, et Egidio ac Snlnyno filijs 
Pons, et pro se ; item Stephano filio Panli de Byk, ex debito 
in litteris Henrici Palatini , qne nobis patnernnt , compre- 



124 

henso in nostre nniversitatis prcBencia eongtitifti, terramunias 
aratri de terra Hobay ad tria aratra sufficicnti retnlernnt 
permisisse relinquentes Glementino in preseuciarnm posito 
filio Mixe de Hubay inzta contencionem in duello coram no- 
roiuato Palatino habitam post produccionem testium suomm, 
prout in eisdem litteris continebatur eyidenter^ in perpetnnm 
pacifice et quiete possidendam. Partes itaque premisse unum 
ex nobis pro testimonio assumserunt ad ipsam terram nnias 
aratri GlementiDO prefato devolutam metis certis abdican- 
dam. Quibus redenntibns cum ipso uno ex nobis pro testimo- 
nio destinato situacionem metarum ipsis docentibus didici* 
mas in hunc modum : Quod prima meta incipit de comme- 
taneitate predicti H(enrici) Palatini inxta fluvium Repce a 
meridie, ubi in medio duarum ilicum est meta terrea; inde 
progreditur yersus septemtrionem^ et pervenit ad unam pimm 
meta cumnlatam ; inde vadit ad Tiam graminosam (fttea at, 
jelenleg is megvan emlike , de a tagoszt&ly 16t6t megszttn- 
tette^ qtie est in medio nemoris, ubi est meta terrea ; abinde 
protenditnr ultra quosdam fluvios /eketeetcr vocatos ad unam 
pratnm , et ibi est meta in dumo ilico ; inde vadit ad viam 
publicam , et ibi in dnmo spineo est meta; abinde protendi- 
tur ad metas angnlares, ex quibus regirat versus meridiem 
iuxta commetaneitatem cruciferorum de Bun pervenit ad 
flnvium antedictnm , et metam antescriptam, ibique termina- 
tur. Item ipsi Alexander et Stephanns (iam pro se tam pro 
illis quibus aderant dixerunt ipsum Clementinnm esse et eins 
predeoessores verum et nobilem iobagionem castri et fuisse, 
sicut et ipsi snnt ac predecessores fuerunt eorundem , obli- 
gantibus eciam isdem Alexandro et Stephano se ac nniver- 
sos pro quibus astiterunt; Glementinnm prefatum et eins suc- 
cessores ab omnibus impetere volentibus racione ipsins terre 
nnins aratri per omnia defensuros. In cnius rei memoriam 
pleniorem presens scriptum contulimus nostro sigillo comma- 
nitnm. Anno gracie M-o CG-o LX-o quinto magisto Bonaven- 
tura preposito nostro , Oliverio Gantore ; Ombnd Cnstodey 
Marco Decano existentibus. 

• 

(Ax eredeti utdn k5zQlte Paur Iv4n az ld55-ki Magy. Sajt6 50. szi- 

miban.) 



r 



125 



87. 

A V€9zprimi kdjjtalan az Ilia nemzetsig iagjai kdzt tMfnt 

08ztdlyr6l tBsz bizonygdgot. 1266. 

Capitnlam We^pprimienBis Ecdesie omnibus preBens 
f»criptnm inBpectaris salntem in Domino sempiternam. Ad 
oninersoram noticiam tenore presencinm Yolamns perrenire, 
qaod accedentes ad nostram presenciam Comes Ipolitns , et 
Ygra filins einsdem de genere Uia ex yna parte, Leastachias 
et Stephanas cognati eorandem ex altera , in terris ipsorum, 
Bcilicet octo villarnm hereditariiS; qaaram nomina snnt hec : 
Pathycha , Yilla Sancti Martini, Zylnas , Enderelaka , Villa 
Saneti Johannis , Cheknnetelnk; Ilia et Dombrod talem inter 
se dinisionem fecisse dixernnt , et ipsas terras talibas metis 
et terminis esse separatas : Prima meta incipit iaxta flaaiam 
Zylaas de oriente sab qaadam arbore , qae wlgo gemelohen 
nnncnpatnr , et transit per terram fimosam , et directe per 
nnam yiam , tamen in medietate dictaram s yillaram scilicet 
Sancti Martini et Petbecha inngit aliam metam^ deinde ter- 
ciam ; postea tendit ad arborem kercnm per montem, et sab 
eadem arboreest meta sapra et infra^ et descendit per nnam 
Yallem^ cnias nomen Chatak, et per eandem ascendit ad 
montem^ snper quo tangit daas metas, scilicet noaam et an- 
tiqnam ; et inde vergit ad aqaam Pathycha sapradictam ; et 
inde vadit ad arborem fagam , sab qaa est meta, abi eqaabi- 
lur cam aqaa Pathycha sepedicta; et deeadem yadit ad par- 
tem meridionalem et tendens per eandem iangit anam yallem, 
et yadit iterato ad partem occidentalem , et inde in capnt 
caiosdam yallis ; qae wlgo Azoy dicitar , in qaa est meta, et 
postea tendit nersas eccidentem ybi cadit in magnam yiam ; 
deinde yersns meridionalem plagam , et tendens paromper 
iangit metam iaxta yiam existentem ; et inde tangit metam, 
qne est secas eandem yiam , et tantam meta et magna yia 
easdem daas terras disscernnnt ab Enderelaka ; que est de 



126 

occidentali parte^ et Sancti JohaoniS; qne est de occidentali, 
et iode iungit metam Becoa eaodem viam erectam ; deinde 
tangit aliam , qne est sita snb vna arbore qae berekune noci- 
tatnr in Hnngarico ; poBtea vero protenditnr ad nnam metam 
iuxta yiam snpradictam, qne est Bub qnadam arbore , qne 
gartan nominatnr ; deiodc inngit aliam arborem kercnm; et 
ibi est meta a parte meridionali, et verBUS eandem tendit ad 
plagam occidentalem et descendit in flnninm Egmg , nbi tan- 
git metam Gregorij, alia nero parte meridionali vadit ad aqni- 
lonem , et ibi diBficernnntnr dne poBsessiones scilicet Cheee- 
aetelnke et Sancti Johannis , et inde tangit dnas arbores, 
qnarnm nna fagns , snb qna sunt dne mete , nna in terra^ et 
altera in arbore ; et tranBiens nnam niam yadit ad aqnilo' 
nem; tendens per qnandam siluam nersns aqnilonem, nbi snnt 
dne mete , nna in terra et altera in arbore ; et inde yadit ad 
arborem pomi ; ybi inngit dnas arbores ^ quarum nna hyk in 
Hungarico , Latine yero fagus nominatur , snb qna snnt dne 
mete , nna in arbore et altera in terra ; et inde iungit arbo- 
rem fagnm , snb qua est nna meta ; et exit de silua ad cam- 
pnm^ nbi est meta ; deinde yadit ad arborem cerasi, nbi inn- 
git arborem fagnm , snb qua est meta ; deinde tangit aliam 
arborem , cuius nomen jegune circa piscinam Sancti Johan- 
niB; et transiens yiam; per quam itur ad ecclesiam; et ibi est 
meta , ubi tangit arborem kercum , sub qna est meta inter 
dnas yineas Leustachii et ecclcsie Sancti Joh^nnis ; deinde 
pertenditnr ad arborem kerkum , sub qua est meta , et yadit 
ad dnas arbores kercus , prope qnas est meta , et transiens 
yiam nadit ad arborem tyliam ; et transiens ynam metam, in 
qna suot dne arbores , quarum una ylex et altera kercns, 
prope qnas inngit metam , in qua est ylex , et tendit ad me- 
tam aliam ; in qua est ylex ; et iuxta metas terrarnm Zend 
fininntnr mete dnarnm possessionum^ scilicet Sancti Johannis 
et Chukuneteluk ; ab aqua, qne currit de Sancto Johanne exit 
ad nnam metam de feneto Weren a parte meridionali , et 
tendens ad occidentalem plagam parumper , et ibi cadit in 
nnam yiam , que yadit yersus aquilonem^ tendens per nnam 
siluam iuxta eandem yiam , et de eadem tendit ad occiden- 
tem iungens nnam metam, in qua est arbor sylex, et tendens 
yadit ad nnam metam , in qua est arbor fagns inngens arbo- 



127 

rem pomi ; deinde radit ad arborem tyliam et aagceDdit in 
moDtem iuDgens metam, in qna Bunt dne arb^res de ilice ; et 
inde nadit ad tyliam ad BesenewzoY; et ab eadem ad qnan- 
dam pomnm, et traodiens per terram fimosam inngit fenetnm, 
in qno est arbor , qne wlgo dieitnr egur ^ et transiena aqnam 
nomine Gnalaya, yenit ad pratnm ad partem occidentalem ; 
et inde inxta fenetum nadit ad meridiooalem partem ad mo- 
lendinnm Nnlod ; et ab illo yadit ad aqnam Gnalaya, et ex- 
iena de eadem aqna nadit ad partem meridionalem per rinn- 
Inm Egrng, et ab eodem ad arborem tytie ; ab illa antem ad 
pratnm tendeuB ad arborem egur dictam , et transienB per 
tjliam Tenit ad arborem jlicis , de qna uadit per silnam ad 
occidentalem partem ad qnandam pomum , de qua est ad ar- 
hortmjegune dieiam , de qna iungit duas metas ; et hoc or- 
dine difltinctio metarnm terminatnr. Terra autem Pathycba 
ab aqnilone pertinebit Comiti Ipolito et terram de Sancto 
Martino a parte meridiouali LenBtachiuB et StephanuB opti- 
nebnnt. Item terram Zyluas Gomes IpolitUB integraliter poB- 
Bidebit Item terram Eoderelaka LeuBtachiuB et Stephanus 
habebnnt. Item terra de Sancto Johanne Gomiti Ipolito CBt 
denolnta ; terram autem Ghuknnetelnke LeugtachiuB et Ste- 
phanns poagidebunt ; et Bicut mete diBBcernuntur mauBionem 
ComeB IpolitUB ; que cBt in Tlia poBsidebit ; mauBionem seu 
locnm cum loco Endere habebunt LeuBtachius et StephaouB. 
Adjecernnt eciami qnod ne ntra pareium in porcionem alterins 
partis raciooe concambij faciendi uel racione permntacioniB 
sen qnocnoqne alio modo contra partem alteram habere yel 
BUBScitare poterit accionem. In eniuB rej testimoDinm pre- 
sentes litteras conceBBimuB Bigilli nostri munimine roboratas. 
Datnm anno Domini M* CC* LX^ quinto. Reuerendo in Christo 
patre et domioo noBtro Paulo Episcopo J^cclesie nostre, 
Fanno Preposito , Panlo Caotore , Panlo Lectore , Johanne 
Cnsiode existentibus. 

(Eredetie a magyar nemieti Mnieiuaban.) 



128 



-^» ■ • 



IV. B&a kirdly Istvdn ifj. kirdlyU/al kSbOM. 1266. 

Nos Bela Dei gracia Bex Ungarie innotescimQs aniner- 
%\% presenciam per tenorem^ quod carissimam nostrnm filiam 
Stephanam , Dacem Transilyanam , Dominam Camanoram, 
recepimas ad plenam dileccionem nostram paternam et amo- 
rem sinceram^ qao pattr consaeait dilectum fiiium amplexari. 
Idem quoque Bex Stephanus nobis promisit exhibere in om- 
nibus renerenciam et obedienciam filialem. Preter illa igitar, 
que primitus inter nos et ipsum filium nostrum carissimam 
ordinata, statuta seu stabilita sunt^ impresenciarum ordina- 
mus mutuo consensu et communi yolnntate; quod omnes 
cause tam ciyiles quam criminales^ que homines ad nos spe- 
ctantes hominibus Regis Stephani , carissimi filii nostri, mo- 
verint , vel homines ad ipi»um Regem Stephanum spectantes 
moverint contra nostros , nos ipsi , et non alii judices nostri 
aut Barones cognoscemus et iudicabimuS; assidente nobis 
Barone eiusdem Regis Stephani , quem ad hoc specialiter 
duxerit deputandum. Similiter autem Rex Stephanus , caris- 
simus filius noster , omnes causas tam criminales quam civi- 
les in suo regimiue emergentes ; que yel homines ad ipsum 
spectantes moverint contra nostroa, vel e converso nostri 
moverint contra suoS; ipse idem Rex Stephanus cognoscet et 
iudicabit; et non alii judices suiyel Barones, assidente sibi 
nostro Barone ad hoc specialiter deputato. Hoc expressO; quod 
nec nosmittemus^nec predictns filius nosterRexStephanus mit- 
tet procuratoreS; vel promotores seu propositores proponenda- 
rum vel exercendarum litium vel causarum , sed principales 
persone factum proponant etsuam iusticiam prosequantur, et 
nos et filius noster carissimus causas propositas secundum 
racionabilem; et approbatam Regni nostri consuetudinem iudi 
cabimus et sentencialiter dirimemns. Providentes eciam sub- 
iectoram nostrorum commodiS; statuimuS; ut omnes cause binc 



129 

emergenteB in tribns terminis tantammodo et non plnribiit, 
yidelieet in media QnadrageBima , in festo Natiyitatis Beate 
YirginiB , et in fcBto Saneti Nicolai per noB et per ipsom Be- 
gem Stephanom filinm noBtrom cariBBimnm tractentnr , iadi- 
centar et decidantnr modo saperiaB comprehenBO , iudiciia, 
in qnibas partes condempnate faerint , saia ordinariis reser- 
vatiB. Item cam citacio fieri debet domini terraram sea poB- 
BesBionum, officialcBi iadices sea yillici; non yille, non omnes 
yel plnres de yilla , yel cines sant ad iadiciam eyocandi : et 
fli qni fores yel malefactores faerint nominati in yillis sen 
poBBeBBioniboB, qaibas presant , ipsi yel eos stataent in iadi- 
do, yel pro eis respondere tenebantar. Ordinayimas etiam, 
qaod saper popalos Baronam seryientnm Begis Stephani, 
cariBsimi filii nostri , nallam coUectam racione Incri Camere, 
yel aliqao alio pretexta faciemas y aat fieri permittemas , nec 
yictaalia aat aliqaid nomine yictnaliam exigemas aat ezigi 
patiemar. Ad opas etiam castri yel caatroram edificandi yel 
edificandornm eos non compellemas , nec eis haiasmodi ope- 
ris sea edificii nomine coUectam aliqaam indicemas. Eyeccio- 
nes eciam yel yectaras ab eis nallatenas reqairemas , nec 
aliqaatenoB imponemas. DcBcensam eciam saper popalos Ba- 
ronnm yel seraientam ipsias Begis Stephani , carissimi filii 
noBtri y non faciemas , nec aliqaid deBcensas nomine exige- 
mas ; sed si casaaliter in yillis aliqaoram Baronam yel ser- 
yientom ipsias Begis Stephani descendere nos contingat, 
yictualia , fenam , stramina et ligna , sine qaibas esse non 
poBBomaS; ad pleoam persolyemas et persolyi faciemas. Ce- 
ternm si aliquis Baronam nostroram contra ordinacionem 
nostram snper popalos ^ aat yillas Baronam sea seryientam 
Begis Stephani descensam fecerit; expensam factam yel 
dampnam datam cam pena dupli teuebitur resarcire. Qae 
omnia et singuia carissimas filius noster Bex Stephanus Ba- 
ronibus et seryientibus nostris , in suo regimine constitutiB, 
ad plenum obseryabit; faciet et attendet PromisimuB insuper 
predicto filio nostro carissimo , quod nec nos , nec domina 
Beginay consorB nostra carissima, alliciemusi sollicitabimusi 
aut recipiemus Cumanos, BaroneS| seryientes yel aliquos ho< 
mines saos preter rusticos et yillanos : qui filius noBter si- 
militer promisit nobis non soUicitare, aUieere et recipere 

MOHUM. HUSO. HJST. — DITU 9. 9 



130 

Barones^ Beryientes , Dobiles et alios bomincs nostros preter 
mricolaB inhabitandi gratia transmigrantes. Adiectnm eciam 
CBt premiBBifl, quod si aliqoiB vel aliqni a nobis, vel a Regno 
noBtro ad filium nostmm predictnm yel ipsins regimen , vel 
eeonverso de filio noBtro vel eius regimine ad nos , vel ad 
Regnnm noBtrnm perpatrato aliqno maleficio se transferret 
vel transferrent , et nos et predictas filins noster , altemter 
nostmm alterntri de hninsmodi facinorosis hominibns insti- 
ciam , satisfaccionem et emeodam faciet^ et prestabit reqni- 
BitnB. Promittimns eciam noa cnm domina Regina, carissima 
consorte nostra; DnceBela; filio nostropredilecto, et domina 
Anna Dncissa, filia nostra carissima , concordiam , pacem et 
nnionem habitam, initam et conventam cnm Rege Stephano, 
filio nostro carissimo , habere , tenere et inviolabiliter obser- 
vare, cnm snis cognatis et amicis, nec eos, terras ipsornm 
vel homines ad eos spectantes offendere, ledere vel in aliqno 
molestare : et idem Rex carissimns filius noster promisit, 
qnod nec ipse , nec soi cognati , vel amici nos, dominam Re- 
ginam; consortem nostram carissimam, matrem suam, Ducem 
Belam^ filium nostmm predilectum , fratrem suum , dominam 
Annam Ducissam, sororem suam, Ducem Belam; filium eins- 
dem^ Regem Boemorum; generum ipsins et nostrum; Bolizlaum 
Cracovie, Bolyzlaum Gnezdensem; Lynznyk filium Ducis 
Casmerii DuceS; nec terras ipsoram vel homines ad eos spe- 
ctantea, et quoslibet alios nobis adherentes molestabit , tur- 
babit vel aliquatenus impugnabit. Ordinavimus eciam cum 
eodem carissimo filio nostro , nt possessionum, terrarum Ba- 
ronum , nobilinm , ecclesiarum, monasteriorum hinc inde ab- 
lataram celeris fiat restitutio per nos in Regno nostro , eius- 
dem filii nostri homine presente ; in regimine vero filii nostri 
Regis Stephani per ipsnm filium nostrum; homine nostro pre- 
sente , dnmmodo oonstet , terras et posBessiones , que ablate 
dicuntur; eoram fnisse; qui se assemnt eis indebite spoliatos. 
Ut antem premissa et singula premissorum illibate et invio- 
labiliter observentur nos et predictns filins noster; venerabili 
patre (Philippus) Strigoniensi Archiepiscopo presente et co- 
dicem Evangelioram tenentO; iuramus corporaliter tactis Sa- 
crosanctiB Evangeliis et Yivifice Dominice Crucis ligno. Ad 
Buperhabundantem eciam cautelam prefatns venerabilis pa- 



181 

ter StrigonienBifl ArohiepiscopuB ^ nobiB YoleDtibns et cum 
instancia reqnirentibns , tnlit in scriptis Bentenciam excom- 
maaicaoioniB in noB preBentes proceBBn temporiB omninm, 
yel cninBYis articnlornm in premisBiB comprehenBorum yio- 
latores , transgresBores , temeratorea et quoyis ingenio con- 
temptores : ita nt si aliqnis ncstmm contra ordinacionem 
premissam venerit , et in sentenciam per ipBum Strigonien- 
sem Arcbiepiscopum prefato modo latam incidcrit , non de 
noYo per prefatum Archiepiscopnm excommnnioari debebit, 
cnm ipso facto iam sit excommnnicatus ; sed exeommunica- 
tuB denunciari publice et periuruB ; et ipse ArchiepiscopuB 
impreBeociamm constitntuB , nobis petentibus ; promisit fir- 
miter sine delectn alterins partis denunciacionem huiuBmodi, 
cnm transgresBor apparnerit , se facturnm. Actnm et datnm 
in Insnla Beate Virginis anno ab Incarnacione Domini 
M. CC LXYI. Indiccione YIIII.; nono die Ma];cio exeunte. 
In cnins rei testimoninm et robnr perpetuum preaentes litte- 
ras nostro et carisBimi fiiii nostri sigillis duplicibns ex certa 
Bciencia fecimns commnniri. Nos eciam Pbjlippns misera- 
eione Divina Archiepiscopns Strigoniensis , aule Regie Gan- 
cellariuSy ad iastaDciam et peticionem prefatomm IlIuBtrium 
Regum Ungarie presenti carte sigiUnm nostram antenticnm 
opponi fecimuB et appendi. 

(lY. Kelemen pilpa Begest^bdl, Thciner id. m. L k. 284. 1.) 



9* 



182 



IV. Bila kirdltf megerHBUi a pannonhalnU apdtsdg $zdmdra a 
Bunkdra 4$ Urvkangra vonatkozd okmdnyokat 1266. 

Bela Dei gracia HaDgarie , Dalmacie ; Groacie , Rame, 
Seraie, Oallicie, Lodomerie; Camanieqae Rex omnibos 
ChriBti fidelibas presenciam inspectoribas galntem in salntiB 
largitore. Ad yniaersoram noticiam haram serie yolamoB 
peraenire, qaod accedens ad nostram presenciam Bonifa- 
cins Abbas Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie ex- 
hibait nobis dao priailegia Capitali JaariensiS; vnam saper 
facto terre Vnmkang , aliad saper factis terraram Renka et 
Asnan yocataram confecta ; petens a nobis hamiliter , yt ea- 
dem prioilegio nostro dignaremur confirmare. Qaoram siqai- 
dem priyilegioram tenor talis est : 

Capitnlam Ecclesie Jaariensis stb. (Lisd a gjdri kdpta- 

lan 1245-ki okminjit okminjtdnink n. kOtet^ben, 254. 1) 

Vniaersitas Capitali Geariensis stb. (Ldsd a gy6ri kiipta- 

lan 1216-ki okmdnjit okmdnjtdrank I. k5tet^ben, 139. 1.) 

Nos itaqae peticionibns predicti Abbalis Sancti Mar- 
tini Regio inclinati cam faaore dicta dao priailegia Capitali 
Jaariensis presentibas inserta aactoritate presencinm daxi- 
mas confirmanda. In caias rei memoriam presentes eidem 
conoessimas sigilli nostri dnplicis manimine roboratas. Da- 
tam per manas magistri Farkasij Albensis Ecclesie Prepo- 
Biti aale nostre Vice-Cancellarii dilecti et fidelis nostri, anno 
Domini M«. CC^. LX«. sexto, Regni aatem nostri anno trice- 
•imo primo. 

(Eredetie a sa. mirtoni fdap4tsig lev^tdriban.) 



183 



1 F. BOa kirdly Manthus nevUnek Ndgrddban Olwdr fiOdiMk 
feUt a mdr megvoU haidrUvA szerint adomdnyozza iigyf hogy 

aet dne idegenUheese. 1266. 

Bela Dei gracia Hangarie ; Dalmacie , Groacie , Bame, 
Semie, Oallicie , Lodomerie y Cnmanieqne Rex omnibns pre- 
Benciam noticiam habitaris salatem in omniam salaatore. Ad 
Tniaersoram noticiam tam presenciam qaam fataroram ha- 
rnm serie volamns peraenire, qaod ad nostram accedens pre- 
Benciam Monthas fidelifl noster petinit a nobis hamiliter 
saplicando , at in quadam terra Olwar vocata ; eita in Comi- 
tata NengradienBi prope aqaam Ipal , qne erat armigeroram 
noBtroram walgariter fegwemvk vocatoram, Bibi proaidere de 
benignitate Begia dignaremar. Nob itaqae ipBiaB MonthaB 
fideliB nostri peticionibas acqaiescentes^ consideratiBqne Ber- 
niciiB eioBdem, qae nobiB a paericie Bae temporibaB fideliter 

impendit dietatem ipBias terre Baperioris Olwar ad 

noB receptam in Comitata Neagradiensi exiBtentem , et non 
medietatem illias terre Olwar^ qae est in Comitata Hanthendi, 
alia medietate ipBias terre armigeris nostris ibidem ezisten- 
tibas reiicta , certib metis a terra dictoram armigeroram no- 
Btroram distinctam eidem MontbaB fideli nostro et per eam 
sniB sacceBBoribas perpetao et irreaocabiliter daximas con- 
ferendam ; ita tamen , qaod nec per formam yendicionis , vel 
aliqno alio modo eam yaleat alienare. In caias terre poBseB- 

Bionem Monthas per Farcasiam filiam Jacoa fide- 

lem nostram fecimas introdaci. Mete eciam terre predicte, 
proat in litteris Prep(oBiti de) Saag nobis patnit, hoc ordine 
distingantar : Prima meta incipit a capi(te fi^aay Rakoach, 
ubi est piras , sab qaa est meta lapidea ; inde per fiaoiam 
descendit et vadit per medinm dicte ville Olwar , et in fiae 
eiasdem ville est meta terrea iaxta eandem fiaaiam ; inde 
endit y^ersas or)ientem per modicam herch , et ibi in arbore 
^er ^Bt m^ta terrea ; inde yadit et transit yni^m yallem^ et 



134 

ibi est meta ; inde descendit per modicQm berch , et 

▼cDit ad dno flumina coeuDcia in nnam , qaoram alteram Za- 
balaza naDcapatar, et ibi est meta terrea Bab pomo ; ex hinc 
per eandem fiaQiam Zabalaza desceadit , et venit ad anam 
metam terream , qae est sab arbore ylicis ; inde descendit 
per magnam potok , et modicam eando tendit yergus meri- 
diem, et cadit in anam antiquam viam , et in eadem eando 
yenit ad arborem piri, sub qaa est meta terrea ; inde yersaa 
meridiem magoum spacium eundo yenit ad flaaium anam no- 
mine Lyzkouch ; iode transeundo eandem fluaiam Lyzkoach 
yenit ad quatuor metas terreas , in quarum duabus sunt dae 
arbores ylicis ; inde descendit versus occidentem et cadit in 
Warpathaka, ubi est irutex salicis; inde yadit per anam 
uiam versus yillam , et ibi cadit in ynam uiam herbosam, in 
qna oadit in Rumluthpatak ; inde per Rumluthpatak uadit 
saperius yersus occidentem , et descendendo transit fluuinm 
Rakoucb, et ibi sunt tres arbores ylicis, sub quibus sunt tres 
mete terree ; et inde aseceDdendo uDum berch reuertitur ad 
caput Rakouch , ubi prius inceperat ; et sic terminatur. Vt 
igitur coUacio per dos facta robur perpetue firmitatis obti- 
neat , eidem Monthus presentes concessimns litteras duplicis 
sigilii nostri muDimiDe roboratas. Datum per manus magistri 
Farcasg Albensis Ecclesie Eiecti aule nostre Yice-Cancel- 
larij dilecti et fidelis nostrL Anno Domiui H^". CG^ LX"". 
sexto, Regni autem nostri anno tricesimo primo. 

'Jegy%ei, I^gy Ut»zik, osztdlykor Bz4liihen kett^ szolt btfrhir- 
tyai, inelTaek aldl fdlhajtott basad^aib^l fUgg^tt peei^te eltttnt. 
Bereh a&nyi, mint Mrcn, 

(Eredetie a k^kke^i leyAtdbrban : Fasc. L n. 2. trig.) 



135 



91. 

IV. Bdla kirdly Baaa mestemek Arlouch nevU foldet adnmd- 

nyozza. 1266, 

Bela Dei gracia Hangarie , Dalmacie ; Croacie , Rame, 
Servie, Oallicie , Lodomerie , GnmaDieqne Bex omnibns pre- 
sentes litteras inspecturis salntem in yero Salvatore. Qnam- 
qnam Regia snblimitas mnnificencie sne manns porrigere de- 
beat snis snbditis nniyersis , eo amplins in illos consnevit 
specialins gratuitis proseqni donatiyis^ qni perspicacibus 
seryiciis prerogativa snorum effnlgent clarius meritornm. 
Proinde ad nniyersorum noticiam harnm serie yolumus per- 
yenire ; Qnod magister Baas fidelis noster ad nostram acc^- 
dens presenciam proposnit a Pouca genero Oeorgii^ Judei 
baptisati^ quem dixit sine herednm solacio decessisse de tena 
Arlonch ad duo aratra separatam certis metis se dudum 
empcionis titulo possedisse , quam demnm post obitnm ejus- 
dem Ponce ipse magister Baas de terris castri nostri Trin- 
chiniensis sciyit esse ; snplicans instanter; qaod cum ipse 
propter dicti Pouce decessum , qui, ut premissum est| obiit 
sine solacio liberorum ; si eadem terra repeteretur per ali- 
quem ab ipso^ contra neminem nomine expeditorio processum 
habere posset; nec pecunia sna , si eadem terra evincei etur 
ab ipsO; sibi posset restaurari, nos eandem sibi et suis here* 
dibus j cum sit terra castri nostri Trinchiniensis, ex liberali- 
tate Kegia conferre dignaremur. Nosigitur attendentes, pre- 
fatnm magistrum Baas nobis et Regno nostro obsequiosum 
mnltipliciter extitisse; quod prolixum esset enarrare per sin- 
gnla, et posse impendere seryicia in futurnm, dictam terraoi 
duornm aratrornm , in cnjns pacifica possessione ipse ma- 
gister Baas existebat; exemptam a castro Trinchiniensi, eidem 
magistro Baas et suis heredibus heredumque suorum succei- 
soribns donanimns et reliquimus perpetuo et pacifice possi- 
dendam. In cuins donacionis perpetnam firmitatem presen- 



136 

tes dedimns litteras Bigilii nostri daplicis manimiDe robora- 
taB. Datnm anno ab incamaoione Domini 1266-0, Idibns 
Marcii, Begni antem noBtri anno 25-o. 

(Ab eredeti atdn ; Horvit iBtrin k^sirataib61y ki ezen ominyt 126e-ra 
teBzi. Mi az 1960-ki ^vet helyesbnek tartjuk. L. Okm^njtdnink II. kd- 

tet^t 819. 1.) 



iHvdn ifjabh kirdUy bOceasiget kdt IV. Bila kirdlylyal. 1266. 

Nos StepbannB Dei gracia jnnior Rex XJngarie , Dnx 
TranBilyannSy DominuB Cnmanomm, innotescimnB nninerBis 
preBcncinm per tenorem, qaod nos promiBimnB cariBBimo 
patri noBtro, Bele Dei gracia IllaBtri Regi Ungarie^ exhibere 
in omnibnB reverenciam et obedienciam filialem. Idem qnoque 
dominuB BeX; cariBBimnB pater noBter, recepit dob ad plenam 
dileccionem Bnam paternam et amorem Bincernm, qno pater 
conByevit dilectam filiam amplexari. Preter illa igitar , que 
primituB inter noB et ipBum patrem noBtmm cariBsimnm ordi- 
nata, Btatnta Ben Btabilita Bunt ^ impreBenciamm ordinamna 
mntao conBensn et commnni volantate , qaod omncB canBaa 
tam civileB; qaam criminaleB , qaas homincB ad nos Bpectan- 
tcB hominibnB domini RegiB , cariBsimi patriB nostri , move- 
rint, vel homineB ad ipBam Regem patrem noBtram Bpectan- 
tes moverint contra nostroB ^ nos ipsi , et non alii jadices no> 
Btri , ant Barones , cognosGemas et jadicabimas , assidente 
nobis Barone eiasdem patris nostri, qaem ad hoc specialiter 
daxerit depatandam. Similiter aatem idem Bex^ carissimaB 
pater noster, omnes caasas tam criminales qnam civiles in 
sno Begno emergenteS; qae vel homines ad ipsnm spectantes 
moverint contra nostros ; vel econverso nostri moverint con- 
tra saos, ipse idem dominns Bex pater noster cognoscet ^ et 
indicabit ^ et non alii sni jadices vel Barones y assidente sibi 



1187 

nostro Barone ad hoo specialiter depntato. Hoc expresto, 
qnod nee nos mltteiniui , nec prediotHB pater noster mittet 
procnratores yel promotores, sen propoeitores proponenda- 
mm vel exercendamm litinm vel cansarnm , sed prinoipalei 
persone factnm proponant et snam insticiam proseqnantor ; 
et nos et idem pater noster carissimns cansas propositas se- 
enndnm racionabilemi et approbatam Regni nostri consnetn- 
dinem indicabimns et sentencialiter dirimemns. Providentes 
eeiam snbiectomm nostromm commodis statnimns, nt omnes 
canse binc inde emergentes in tribns terminis tantnmmodo 
et non plnribns, videlicet in media Qnadragesima, in crastino 
Nativitatis Beate Yirginis , et in crastino Beati Nicolai , per 
nos et per ipsnm dominnm Regem patrem nostram carissi- 
mnm traetentnr et decidantnr , modo snperins comprebenso, 
jndiciis in qnibns partes condempnate faerint y snis ordina- 
riis reservatis. Item cnm citacio fieri debet, domini terrarnm 
sen possessionnm, officiales, jndicessen nillici, nonville, non 
omnes, vel plnres de villa , vel cives snnt ad jndicinm evo- 
candi : et siqni fnres vel malefactores faerint nominati in 
villis sen possessionibns, qnibns presnnt; ipsi vel eos statnent 
in jndicio , vel pro eis respondere tenebnntnr. Ordinavimns 
eciam^ qnod snper popnlos Baronum servencinm domini Re* 
|is, carissimi patris nostri , nnllam collectam racione Incri 
Camere , vel aliqno pretextn faciemns ant fieri permittemns, 
neo victnalia ant aliqnid nomine victnalinm exigemns , ant 
exigi patiemnr. Ad opns eciam castri vel castromm edifioandi 
vel edificandornm eos non compellemns , nec eis hninsmodi 
operis sen edificii nomine collectam aliqnam indicemns Evec- 
ciones eciam, vel vectnras ab eis nnllatenns reqniremnS; neo 
aliqnatenns imponemns. Desoensns eciam, snper popnlos Baro- 
nmn vel serviencinm ipsins domini Regis carissimi patris no- 
Btri non faciemns , nec aliqnid descensns nomine exigemns ; 
sed si casualiter in villis aliqnomm Baronnm vel serviencinm 
ipsius domini Regis patris nostri descendere nos oontingat, 
victnalia, fennm^ stramina et ligna, sine qnibns esse non possn- 
mnS; ad plennm persolvemns et persolvi faciemns. Ceternm 
si aliqnis Baronnm nostroram contra ordinacionem nostram 
Buper popnlos ant villas Baronnm sen serviencinm domini 
Regis patris nostri descensnm fecerit , expensam faotam vel 



188 

dampnam datnm enm pena dnpli tenebitar resareire. Qne 
omnia et siogala idem carissimaB pater noater Sex Bela Ba- 
ronibaa et Bervientibas nostris in Bao Begno conBtitntiB ad 
plennm obseryabit , faciet et attendet PromiBimas insaper 
predicto patri noBtro carisBimo , non sollidtare , allicere et 
recipere BaroncB, Beryieotes , nobiles et alios homineB Baos, 
preter raricolas inhabitandi gracia tranBmigrantes. Qai pater 
noster promisit nobis j qaod oec ipse , nec domina Regina 
mater nostra, nec fiela Dax , frater noster predilectas , nec 
eciam domina Aona Dacissa , soror nostra carisBima ; allici- 
eot, BoIIioitabant , aat recipient CamanoB, Barones, servien- 
teS; vel aliqaoB homines noBtros , preter raBticos et yillanoa. 
Adiectnm eciam est premiBsiBy qaod si aliqais vel aliqai a 
nobis yel a regimine nostro ad patrem noBtram predictum 
yel ipsias Begnam ; vel econverso de patre oostro vel eins 
Begno ad nos, vel ad regimen nostram perpetrato aliqao ma- 
leficio se transferret vel transferrent , et nos et predictas pa- 
ter noster, alterater nostram alteratri de haiasmodi facinoro- 
siB hominibas iasticiam , Batisfacciooem et emendam faciet 
et prestabit reqaisitaB. Promittimas eciam^ qaod nec noB| nec 
noBtri cognati et amici y dominum Regem patrem nostrnm, 
dominam Reginam^ matrem nostram cariBsimam, Dacem Be- 
lam , fratrem nostram predilectam , et dominam Anoam Dn- 
cissam, sororem nostram , Dacem Belam filiam eiosdem, Re- 
gem Boemoram generom ipsias et no»tram , Bolyzlanm Gr4i- 
covie, BoIyzUom Gnezdensem, Lyzoyk filiam DQcis Cazmerii 
Doces j oec terras ipsoram et homines ad eos spectantes , et 
qnoslibet alios adherentes eis, molestabimas, tarbabimas aat 
impagnabimos oUo modo. £t idem domiaas Rex carissimas 
pater noster promisit aoa com domioa Regina , matre nostra 
carissima , Dace Bela , fratre oostro predilecto j et domina 
Anna Dacissa , sorore nostra carissima concordiam , pacem 
et onionem habitam, initam et conventam, nobiscam habere, 
tenere et ioviolabiliter observare , cam nostris cognatis et 
amicis. Ordinavimas eciam cum eodem carissimo patre nostro, 
nt possessionami terraram Baronam, nobiliami EScclesiaram 
et monasteriornm hinc inde ablatarnm celeris fiat restitacio 
per nos in regimine nostro , eiasdem patris nostri homine 
presente ; in Regno vero patris nostri, Regis Bele; per ipsam 



189 

patrem noBtrniD; homine nostro preeente ; dnmmodo conBtet, 
terras et possesBiones, qne ablate dicnntnr, eornm fniBse, qni 
se aasernDt eis indebite spoliatos. Ut antem premissa et sin- 
gnla premissomm illibate et inviolabiliter observentnr , nos 
et predictns pater noster , yenerabili patre . . . Strigoniensi 
Archiepiscopo presente et codicem Eyangeliornm tenente in- 
rayimns eorporaliter tactis Sacrasanetis EvaDgeliis et yivifice 
Dominice Gmcis ligno. Ad snperhabnndantem eciam cantelam 
prefatns yenerabilis pater StrigonicDsis Arcbiepiscopns , no- 
bis yolentibns et cnm iDStancia reqnirentibnS; tnlit in scriptis 
sentenciam excommnnicacionis in nos presentes processn tem- 
poris omninm, vel cninsvis articnlornm in premissis compre* 
hensornm violatores , transgressores , temeratores , et qnovis 
iDgenio contemptores : ita nt si aliqnis nostrnm coDtra ordi- 
nacionem premissam venerit , et in sentenciam per ipsnm 
Strigoniensem Archiepiscopnm prefato modo latam inciderit, 
non de novo per prefatnm Archiepiscopnm excommnnicari 
debebity cnm ipso facto iam sit excommanicatns, sed excom- 
mnnicatns dennntiari pnblice et perinrns. Et ipse Archiepi- 
scopns impresenciamm conslitntas, tN^is petentibns, promi- 
sit firmiter sine delectn alterntrins partis dennnciacionem 
hninsmodi, cnm transgressor apparnerit, se factnrom. Actnm 
et datnm in insnla Beate Virginis, Anao ab Incamaeione Do* 
mini MCOLXVI., Indiccione VUII., nono die Martio exennte. 
In cnins rei testimoninm et robnr perpetnnm presentes litte- 
ras nostro et carissimi patris nostri sigillis dnplicibns ex 
certa sciencia fecimns commnniri. 

Nos eciam Phylippns miseracione Divina Archiepisco* 
pns Strigdniensis^ Anle Regie Cancellarins^ ad instaDciam et 
peticionem prefatomm Illastrinm Begnm Ungarie presenti 
carte sigillnm nostmm apponi fecimns et appendi 

(IV. Kelemen pipamegerMt^t okminyib^ly mint aUbb 94. ss. a.) 



140 



IV. Kelemm pdpa a Hhanyi apdUdgot az apastcU $zik pdrt- 
fogdna ald veszif egyszenmind annak jogait msgerSzttvdn. 

1266. 



Clemeofl EpiBcopiis Benms Benionim Dei dileetis 
Abbati Monaflterii de Tykhon eiasqae fratribiis tam presen- 
tibas qaam fatariB religiosam yitam profeBBiB inperpetanm. 
BeligioBam vitam eligentibaB ApoBtolicam conaenit adease 
preBidiam^ oe forte oaiaslibet temeritatiB incarBaB aat eos s 
propoBito reaocety aat robar, qaod abBit, Bacre ReligioniB in- 
fiingat. Eapropter^ dilecti in Domino fil\} , yeBtris iastiB po- 
BtnlacioaibaB clementer annaimaB, et monaBterinm de Thikon 
WeBprimieoBiB DioceBis, ia qno Dinino CBtiB obBcqnio man- 
cipati; Bab Beati Petri et nostra protectione sascipimaB et 
proBentiB Bcripti prinilegio commaaimaB. Imprimis Biqnidem 
BtataenteB , nt ordo mooaBticnB ; qai Becandam Dei et Beati 
Benedicti regalam in eodem monaBterio institataB esBe dino- 
Bcitnr, perpetaiB ibidem temporibaB inaiolabiliter obBernetar. 
Preterea qaaBcanqae poBBesBioneB , qaecunqne bona idem 
monaBterinm in preBenciaram iaste ac canonice poBBidety ant 
in fataram concoBBione Pontificnm, largitione Begam yel 
Principnm^ oblacione fidelinm; sea aliiB iastiB modis prcBtante 
Domino poterit adipiBci, firma Yobis yeBtrisqae BacceBsoribaa 
illibata permaneant , in qnibns bec propriis daximas expri- 
menda Tocabnlis. Locnm ipsam^ in qno prefatam MonaBterinm 
sitnm est, cam omaibos perttDenciis sais, cellam monacho- 
ram , qae Vrazka yalgariter nomfnatnr , cam terris, yineis, 
poBsessiooibas et omnibas pertinenciis sais, Sancti Michaelis, 
Sancti Dominici, Sancte Marie Magdaleoe et Sancte Elysa- 
beth capellas cam omnibns pertinenciis earnndem , (castmm 
ipsias monasterii, nec oon) Tillam Apatj et insnlam (insnper), 
qne appellatar Thjkon cnm omnibns pertinenoiis Hnis, 
portnm sapra lacam ; qai Balatin (nominatar et ysam pis- 



141 

candii oam quibiifliii^ piseatnris , quas) in eodem laca habe- 
Ub, yillafl nOTas et prediom, qaod Tocatar Ozofev, terras et poa- 
sessionee , quas habetis in villa Eaesd , predium de £arme- 
nns , terras sitas in villa Vduoryi predia que de Dergyche, de 
Vasyl , de Fylip et de Wrskaal yalgariter nominantnr cam 
ommbos pertinenciis corundem , villam , qae Thovsoch dici- 
tar, terras et possessiones , qnas habetis in yilla Berend, vil- 
lam Sceyleas nominatam sitam inxta locom, qui dicitar 
Apathasamlo , terras et possessiones , qnas habetts in yilla 
Sceyleys apad Vesprim , predium quod Popsuka yalgariter 
appellatafy et jus patronatns, qaod in Ecclesia Sancti Michae- 
lis loci eiasdem habetis , prediam de Vylach cum jare patro* 
natds, qnod in Capella Sancte Margarethe sita in eodem pre- 
dio optinetis ; predia de Keyk et de Arach wlgariter nomi- 
nata ; insnlam qne appellatar Losta cam omnibos pertinenciis 
suis ; yillam, possessioncs etterrasdcKodork; yillam et pre- 
diam de Somthod , prediam de Zaraztho , predium et yillam 
de Gesnoy yel Apaty iaxta Fyzeg, prediam de Telky, terras 
et possessiones, qaas habetis in yilla Chopalch et Lapa, pre- 
diom de Gamas , yillam Job (Gos y. Dob)^ terras et posses- 
siones, qaas habetis in yilla Sag iuxta Jocha, de Chichol, et 
de Kap; predia (et) yillam Mortus iaxta Buchac; prediam de 
Vmkatha et terras qaas babetis in yilla Barand inxta Tholnai 
et yillam de Fod ; yillam et prediam de Beseney in partibns 
Badrogh cum iurc patronatus, qaod ibidem in Capella Sancte 
M(arie) habetis, lacani mortaam cam ooinibas terris ad ipsum 
pertinentibas, Homukeyt (y. Homuke) terras et possessionesi 
qae yocantnr Celon ; annnimus redditam denariorum , qnem 
habetis in loco , qui Symigium wlgariter nominatur, annnos 
redditns denariornm in portibas et mercatis de Tolna et de 
Pest, et mille zuanos salis , quos in Alba singulis annis per- 
cipitis a salinariis de Zalach ; terras qaoque et possessiones» 
qaas bone memorie Bex Ungarie Andreas yobis et Monaste- 
rio yestro commisit intnita pietatis , et quicqaid iuris in Stri- 
goniensi, Vesprimiensi , Colochensi, Qainqueecciesiensi et 
Ganadiensi Diocesibns optinetis cum terris , pratis , yineis, 
nemoribos, ysnagiis et pascuis in bosoo et plano, in aquis et 
molendiniSi in yiis et semitiSi et omnibus aliis libertatibas et 
immanitatibas suis. Sane nonalium yestrorum , que propriis 



142 

maDibM et samptibns colitiS; de qnibns aliqaid faacteiiiis non 
percepit , Biae de vestroram animaliaBi nntrimentiS; nallOB a 
aobis decimas exigere vel extorqnere pre»nmat. Liceat qno- 
qne vobiB dericoB rel laicos liberoB et abBolntos a Bccnlo fa- 
gientes ad connersionem recipere et eoe absqne contradio- 
tione aliqna retinere. ProhibemnB inBnper^ nt nnlli fratnun 
nestromm poBt factam in MonaBterio vestro profeBBionem fas 
Bic Bine AbbatiB sni licencia; nisi arctioris religionis opteota 
de eodem loco discedere ; discedentem vero absqne commQni 
litteramm veBtrarnm cantione nnllns aadeat retinere. Com 
antem generale interdictnm terre fnerit , liceat vobiB elausia 
ianniS; excummnnicatiB et interdictis exclasiB ^ non pnlsatia 
campaniS; snppresBa voce Dinina officia celebrare ; dnmmodo 
eansam non dederitis interdicto. Crisma vero, olenm sanctam, 
consecracioneB altariam sen basilicamm, ordinationes cleri- 
cornm; qni ad ordines fnerint promonendi; a Diocesano sn- 
Bcipiatis EpiscopOi si idem Catholicns fnerit et gratiam et 
commanionem Sacro Sancte Romane Sedis babnerit , et ea 
vobifl volaerit sine pranitate aliqna exhibere. Prohibemns 
insnper; nt infra fioes parocbie veBtre, si eam habetis; nnllaB 
sine assensn Diocesani Episcopi et uestro Capellam seu ora- 
toriam de nono constrnere andeat^ salais priailegiis Pontifi* 
cnm Romanomm. Ad hec nonas et indebitas actiones ab 
ArchiepiscopiS; Episcopis , Archidiaconis flen Decanis , aliis- 
qne omnibns eccIesiasticiB secnlaribnsne personis nobis 
omnino fieri prohibemns. Sepaltnram quoqne illins loci libe* 
ram esse decernimns , vt eorum deuocioni et extreme volnn- 
tati, qui se illic sepeliri deliberauerint , nisi forte exoommn'- 
nicati vel interdicti sint , aut etiam publici vsurari , nnllns 
obsistat ; Balua tamen insticia illarnm Ecdesiamm, in qnibns 
mortuornm corpora assumpmnntur. Decimas preterea et pos- 
seBsiones ad ius Eoclesiaram vestrarum spectantes ; que a 
laicis detiDentnr, redimendi et legitime liberandi de manibus 
eorum , et ad EccIeBias , ad quas pertinent reuocandi libera 
sit nobis de nostra auctoritate facultas. Obennte vero ie, nunc 
eiusdem loci Abbate, vel taoram quolibet Buccessorum, nuUns 
ibidem qualibet snrreptionis astntia sen violentia proponatnr, 
nisi qnem firatres communi consensn vel fratrum maior pars 
eonsilii sanioris secnudum Deum et Beati Benedicti regulam 



14S 

prouiderint eligeudnm. Paci qnoqne et tranqainitati uestre 
paterna impoiteruin BollicitadiDe prouidere nolentes, aucto* 
ritate ApoBtoIica prohibemus, ut infra clausuraB locorum Beu 
grftngiarum ueBtrarum nulIuB rapinam bcu furtum facere, 
ignem apponere ; sangQinem fundere y hominem themere ca- 
pere yel interficere, seu yiolentiam audeat exercere. Preterea 
omnes libertatcB et immunitates a predecesBoribuB noBtris 
Romanis Pontificibus MouaBterio yestro conceBsaB , nec non 
libertates et exempciones secularium exactionum a Begibus 
et Principibua yel aliis ChriBti fidelibns rationabiliter yobis in- 
dultaB; Apostolica auctoritate confirmamus et preBcntiB scripti 
prinilegio communimus. Decernimus ergo , ut nuUi omnino 
hominum liceat prefatum Monasterium temere perturbare aut 
eius poBsessiones auferre yel ablatas retinere^ minuere seu 
quibaslibet yexationibus fatigare; sed omnia integre eon- 
Beruentnr eorum, pro quorum gubernatione et Bustentatione 
concessa suot ysibus omnino profutura, salua Sedis Aposto- 
lice auctoritate et Diocesani Episcopi canonica iustitia. Si 
que igitur in futurum ecclesiastiea Becularisue persona hanc 
nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere ve* 
nire temptauerit, secundo tertioue commonita; nisi reatum 
Buum congrua satisfactione correxerit; potestatis honorisque 
sui careat dignitate^ rcamque se Diuino iudicio existere de 
perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo Corpore te 
Sanguine DeietDiuiniRedemptorisnostri Jesu Christi aliena 
fiaty atque in extremo examine districte subiaceat ultiQni. 
CunctiB autem eidem loco sua iura seruaturiB sit pax Domini 
nostri Jesu Christi ; quatenus et bic fructum bone actionis 
percipiant et apud districtum iudicem premia eteme pacis 
inaeniant. Amen. 

(P. H.) (PApai jegy) 

t Ego ClemenB Cathoiice Ecclesie Episcopus. 

t Ego Odo (?) Tasculanus Episcopus bb. 

t Ego Stephauus Prenestinus Episcopus ss. 

t Ego EpiscopuB BB. 

t Ego AncheriuB <— — -*. 

presbiter Cardinalis bb. 

t Ego Oilbertus tt. Sancti Marci presbiter Car- 
dinaliB bb. 



t Ego Diaooaoa Cardinalis sb« 

t Ego Johanues tt Sancti Nicolai in Garcere 

Tnlliano Diaconus Cardinalis 88. 
t Ego in CoBmidin 

Diaconns Cardinalia 88. 
tEgo 

Diaconns Cardinalis 88. 
t Ego Sancti Eastachii 

Diaconos Cardinalis 88. 

Datam Viterbij per manas magistri Michaelis Sancte 
Somane Ecclesie YiceCancellarii III. Idns Jannarij Indictione 
X, Incamationis Dominice M* CC LX® sexto, Pontificatua 
vero domini Clementis Pape IIII. anno 8ecando. 



(As eredeti 49 Lodom^r eBSKtergami ^rsek 1297-ki itirata ntia, melyek 
a M. mirto&i ft^apits^ lev^tirdbau ^riztetnek. V. 5. FeJ^r Cod. Dipl. 

VL k. 2. r. 87. l.) 



M. 

IV. Kehmm pdpa meg&rSgdi a IV. BHa fmgyar kirdly igJUi, 
htvdn ifjahb kirdly kdetHjonan kmtt bikesUget. 1266. 

Clemen8 Epi8Copa8 8eraa8 8eraoram Dei. Ad etemam 
rei memoriam. Begi8 eterni filia8 pacem hamano generi red- 
ditara8| qaod in primi tran8gre88ione parenti8 iram mernerat 
Dei patri8| in 8ignam federi^, velat arca8 in nubiba8 poni yo- 
Inity cam a88amptam corpa8 ez yirginei mortia ezponena 
8applicio in yiyifice craci8 ligno, dicta8 in came propria 8ol- 
Tit inimicitia8, qne in celi8 8ant et in terri8 1 pacifioan8, ac 
hiia, qai prope pacem annantian8 1 et qai longe , qaam , at 
mortaliba8 carior haberetur , eam ex mondo tran8itara8 ad 
patremi electi8 8ai8 8aam di^poneret teetamentam , hii8, qui 
aecum in 8ui8 temptationibua perman8erant , 8ai8 yidelicet 



146 

commeD8alibaa et discipnliB prelegavit , qaamque resnrgena 

a mortma et eisdem geminata pronunciacione commemorans, 

eo magis ab omnibna amplectandam edocuit , quo celebrius; 

quo frequencius primitivis Ecclesie Sancte patribus voluit 

commendare. Unde nos ipsius in terris eius dispositione Vi- 

carii, licet immeriti, specialiter constituti; digne pacem Chri- 

stianis omnibus affectamus , et circa ea solliciti sumus pluri- 

mum et attenti; pcr que^ Deo propitio^ provenire valeat; ae 

Bummotis obstaculis , illibata servari ^ superadunatis yolun- 

tatnm divisionibus libenter adicientes Apostolicam munimi- 

nis firmitatem ^ ut tranquillitas nostro roborata presidio inte- 

merata consistat et inyiolabiliter observetur : precipue vero 

cum inter Reges agitur sic annexos^ quod naturale fedus viz 

permittit inter eos sciDtillam discordie suspicari. Sane du- 

dum inter carissimos in Ghristo filios nostros, Belam et Ste- 

phannm, primogenitnm ipsiuS; Ducem Transilvannm , Begea 

Ungarie Illastres , gravi discordia snscitata , tandem iidem 

Reges Divina coopcrante gratia inter se ad pacem et con- 

cordiam devenerunty certis pactia inter eos initis, ad quorum 

observationem predicti Beges auper hoo astrinxeront se , ab 

eorum alterutro corporali prestito iuramento, prout in litterla 

inde confectia Regiia sigillis munitis pleniua continetur. Noa 

itaqne Regum ipsorum snpplicationibus inclinati^ quod super 

hoc ab eis fi^ctum est, ratum et firmum habenteS| id auctori- 

tate Apostolica confirmamua et preaentis acripti patrocinio 

communimus : ita tamen^ quod per hoc libertati eccleaiaatice 

et iurisdictioni personarnm ecclesiasticarum nuUum preiudi- 

cium generetar. Tenorea autem litterarum ipsarum de verbo 

ad verbum presentibus fecimus annotari ; qui tales sunt. 

Tenor litterarum ipsius Regis Bele talis et : 

Nos Bela Deigracia Rex Ungarie stb. (mint feiiebb88.az. a.) 

Tenor vero litterarum eiusdem Regis Stephani est talia : 

Noa Stephanua Dei gracia Junior Rex Ungarie eto. 

(mint fenebb 92. sz. a.) 

NuUi ergo etc nostre confirmationis etc. Datum Viter* 
bii X. Eal. Julii (Pontificatus nostri) anno secundo. 

In e. m. pro Stephano juniori Rege Ungarie sunt obtente- 

(IV. Eelemen pdpa Begestdibdl, Theiner id. m. I. k. 88d. L) 



1IOiUll.EraraHX8T.-i>DIFL.8. 10 



146 



9S. 



IV. Kdemen pdpa rendelete, hogy Farkas mestery kirdlyi ci' 
kanczelldr , sz^kes-fehSrvdri pripostnak vdlasztatvdn ^ a pdpa 

neveben megerSsitessik, 1266. 

Glemens Episcopns etc. yenerabilibus fratribns . . 
Archiepiscopo Strigoniensi et Tjmotheo Zagrabiensi Epi- 
scopO; salntem etc. Ad nostrnm peryenit anditnm, qnod Pre- 
positnra Albensis Eeclesie , ad Romanam Ecclesiam nnllo 
medio pertinentis, olim yacante^ dilecti filii Capitnlnm eins- 
dem Ecclesie magistrnm Farchasinm, Vice-Cancellarinm 
earissimi in C hristo filii nostri 6(ele) Regis Ungarie Illnstris, 
in Prepositnm ipsins Ecclesie; pront spectabat ad eoS; cano- 
nice ac concorditer elegernnt : sed idem Electns confirma- 
tionem electionis hnins petitnrns , iuxta felicis recordationis 
Urbani Pape prcdecessoris nostri beneplacitnm ; ad Sedem 
Apostolicam accedere pretermisit; sicnt nec ipse commode 
potnit, qni ratione commissi sibi yicecancellarie officii circa 
memorati Segis erat negotia occnpatns. Nos antem Regis 
obtentn predicti, qni pro ipso Vicecancellario sno Apostoli- 
cam in hac parte gratiam specialiter atteuta precnm instan- 
tia implorat; enndem Vicecancellarinm snper hoc intenden- 
tes proseqni gratiosc; mandamns, qnatenns postqnam nego- 
linm Zagabriensis Ecclesie inxta formam, qne tibi, frater 
Archiepiscope, per alias nostras traditnr litteras, fnerit ex- 
peditnm^ qnod yehementer cordi nostro inherens ad effectnm 
perdnci optamns celeriter expectatnm, si examinatione dili- 
genti premissa, electionem ipsam inveneritis de persona 
ydonea celebratam , qne alias asseritnr canonica extitisse; 
non obstantCi qnod predicta confirmatio infra tempns debi- 
tnm ab eadem sede postnlata non extitit , anctoritate nestra 
eleetionem confirmetis eandem , ac ipsnm Electnm pro eins- 
dem Ecclesie haberi Preposito et tractari, sibiqne in hiii 
obediri ao intendi, qne ad Prepositt Ecclesie ipsins offieinm 



Ut 

■ ■ ■ 

pifertineiit faciatifli receptttii ab eo pro nobis et EcdeBia Bo- 
mana fidelitatia solite inramentiim inxta formam; quam vo- 
bis anb bnlla noslra mittimns interclnsam. Formam antem 
inramenti , qnod ipse prestabit, nobis de verbo ad verbum 
per eins patentes litteras ano sigillo signatas per proptinm 
nnntinm qnantocins destinetis. Alioquin eadem electione rite 
casaata, inhibeatis anctoritate nostro Gapitnlo supradictoi 
ne ad eleetionem vel postnlationem aliqnam de Preposito in 
Ecclesia ipsa procedant, cnins provisionem nobis specialiter 
resenrantes ; decematis anctoritate predicta irritnm et iuane, 
si secns contra reseryationem hninsmodi faerit attemptatnm ; 
qnicqnid snper hiis egeritis, vestris litteris harnm seriem 
continentibns , absqne more dispendio , nobis fideliter inti- 
mantes. Datum Viterbii HII. Nonas Jnlii. (Pontificatns nostri) 
Anno secnndo. 

(IV. Kelemen pipa Regestiibdl, Theiner id. m. I. k. 287. 1.) 



98. 

IV. Kelemm pdpa Demeter metiert , az eeztergami egyhdz fS- 
etperestj4t, pdpai kdpldnndk nevezi ki. 1266. 

Clemens Episcopns etc. diiecto filio magistro Demetrio 
Archidiacono in Ecclesia Strigoniensi ; Subdiacono nostro, 
salntem etc. Oratnm sentientes de fama tue probitatis odo- 
rem^ ad tui honofis augmentnm eo plenius et efficacins inyi- 
tamur, qno clara devotione refuIgenS; homm consideraiione 
promereris attolli nominis titulo dignioris. Tuam itaque per- 
aonanli paterno proseqnentes affectu^ eamqne intendentes fa- 
voris Apostolici gratia prevenirey te Capellanorum nostro- 
mm cdHsortio dnximns aggregandum, ut tanto libentius de 
eet^ro cultni virtntnm intendaS; quanto exhibitns tibi honor 
potioris tibi onns maturitatis indicit^ quantoque te decet no- 

10* 



148 

stris et Apostolice SedlB obgequiis famiUarius adherere. Super 
hoc autem presentes litteraB tibi dnximuB in teBtimonium 
concedendaB. Datum Viterbii VIII. Idus Julii, (Pontificataa 
nostri) anno secundo. — 

(IV. Kelemen p&pa Begestiibdl, Theiner id. m. L k. 288. 1.) 



W. 

IV. Ktlemm pdpu htvdnt, ujonan vdlasztoU kahcsai A bden 

erseket meget^Ssiti, 1266. 

Clemens Epiacopus etc. dilecto filio Stephano Colocensi 
et Bachiensi ElectO; salutem etc GoloceDsi et Bachienai £c- 
clesiiB; que auctoritate Apostolica sunt unitC; pastoris solatio 
destitntiB; dilecti fiiii Capitula earumdem EccleBiarum per 
Tiam compi*omiBBi ad provisiouem ipsarum Ecclesiarum nn- 
animiter procedentes; te tunc Capellanum nostrnm et Poso- 
niensem Prepositum^ Bononie litterarum Btudio inBiBtentem, 
in ipsorum Ecclesiarum Archiepiscopum et pastorem con- 
corditer elegernnt. Licet autem; presentato nobis decreto 
electionis huiusmodi; procedere intendercmus ad examinatio- 
nem ipsius; quia tamen quorundam Canonicorum earundem 
Ecelesiarum litteras rece^imns continenteS; quod ante elec- 
tionem ipsam quedam alia in eisdem Ecclesiis de Magifltro 
Demetrio Archidiacono de Bors in Ecclesia titrigonienBi ce- 
lebrata fuerat electio; in cuins fraudem et preiudicium post- 
modnm ad secundam electionem de te extitit de facto prima 
non cassata processum; nos volentes in hiis cum debita ma- 
turitate procederCi ut examinata veritatC; unicuique ius snum 
Bcrvaretur illesum, festum Beati Nicholai proximo preteri- 
tum terminum peremptorium duximus prefigendum; ut qui- 
cumque vellet huinsmodi primam electionem dcfendere vel 
aliam impugnarC; compareret per se , vel per procuratoreB 



149 

ydoneos coram nobis. Cnmqae predicto elapso termino nul- 
Ins se nostro eonspectni presentasset, qni vel electionem, 
qne dicebatnr; yel forsitan fingebatnr facta de dicto Demetrio, 
proseqneretnTi vel reliqnam impugnaret^ nos electionem de 
te^ nt premittitnr^ factam examinavimns diligenter^ et tandem 
dnm nos ad persone merita referremnsj considerationis nostre 
soHicitndini fidelis memoria obtnlity qualiter tn dndum tem- 
pore felicis recordationis Urbani Pape predecessoris nostri? 
a Zagabriensis Ecclesie tnnc vacantis Gapitulo postulatus; 
examinationis discnssionem soUieite snbiisti; et licet in hu- 
insmodi examine in litteratura Aieris inventus et extimalus 
ydonenS; nichilominns postmodum studio moram Bononie ex- 
tnnc continuando vacasti ; propter quod non indigne presu- 
mimns, sed et verisimiliter credimus ex tanti successu tem* 
poris in studii labore transacti , non in otii torpore dedncti, 
tne scientie plurimum accrevisse. Illad etiam de nostra me- 
moria non abolevit obliviO; quod licet predecessor ipse po- 
stulationem huiusmodi propter defectum dumtaxat etatis tue 
non duxerit admittendam; idem tamen predecessor attendens, 
quod tn nobilitatem generis morum honestate nobilitans , et 
etatem ipsomm matnritate preveniens defectum huiusmodi 
virtntibns redimebas, Apostolica tecum auctoritate dispen- 
sans concessit tibi, nt ad Episcopalem; Archiespiscopalem, 
et qoAmcumqne aliam posses eligi dignitatem; teque eligibi- 
lem de plenitndine potestatis reddidit ; defectu non obstante 
predicto. Et quamquam eodem predecessore morte prevento 
littere snper huinsmodi dispensatione coufecte buUate non 
fnerint , nos tamen ; pront Domino placuit , postmodum ad 
apieem Snmmi Apostolatus assumpti ; quod taliter per pre- 
decessorem ipsnm circa dispensationem eandem facium fu- 
erat, de quo nobis constitit; approbantes tibi super hoc litte- 
ras Apostolicas duximns concedendas. Hec igitnr provide at- 
tendentes; et sperantes^ quod tn post predicti tempus exami 
nis non solnm moribas et scientia creveriS; sed et alias de 
▼irtnte profeceris in virtntem; electionem de te factam, quia 
eam invenimns canonice et de persona idonea celebratam; de 
fratmm nostromm consilio confirmantes ; te memoratis Go- 
loeensi et Baehiensi Ecclesiis in Archieplscopum prefecimus 
et pastorem, sperantes firmiter, quod aetus tuoS; illo dirigentei 



150 

qai novit^ et regiaieD tunm in eiBdem EcolesiiB eo prospemm 
facienle , qai potest; per tuum miDi8teriam spiritoaliter et 
temporaliter statas exaltabitar earuDdem. Quocirca maDdamiis 
qaatenaa iDiuDctam tibi oaas hamiliter et devote aaacipieiBSy 
sic illad sollerter exerceas, qaod taadem viliicatioma tibi 
comisse redditaras tremeado Jadici ratioDem, talenta credita 
daplicata ei; qae credidit, represeDtes , aicqae saper gregem 
carC; tue creditam sollicitas stadeas custodire TigiliaSi quod 
aaa cum ipso mereariSi eodem veniente sp^mso, ad paraias 
ipsius agni nuptias iatriore. Datum Viterbii HI. Idos Decem- 
bris. (PoDtificatus Dostri) anao secaado. — 

(IV. Kelemen pipa RegeBtdib61; Theiner id. m. I. k. 291. 1.) 



JV. Kelem$n ugyanazon drdembeik 1266. 

Glemens Episcopus etc« veDerabilibus fratribus • . . Ar- 
chiepiscopo StrigODiensi et . . . Episcopo Waciensi salaten 
etc. Celocensi et Bachiensi Ecdesiis , que auctoritate Apo* 
stolica suDt uaite^ pastoris solatio destitutis; dilectl filii CSa- 
pitnla earundem Ecclesiarum per viam compromissi ad pro- 
visioaem ipsarnm Ecclesiamm unanimiter procedentes, Ster 
phanum tunc GapellaDum Dostrum et Posoniensem Prepoai* 
tum, BoDODie litterarum studio iasisteDtem, io ipsarum Eieole- 
siaram Archiepiscopum et pastorem coocorditer elegemnt. 
Licet autem, preseatato oobis decreto electionis hniasmodi, 
procedere ioteDderemus ad examioatiooem ipsius, quia tar 
roeo quoruodam Gaoonicoram earuadem Ecclesiarum Htteras 
recepimus coDtioeoteS; quod aote electiooem ipsam quedam 
alia io eisdem Ecclesiis de magistro Demetrio, ArchidiaooBO 
de Bors io Ecclesia StrigoDieosi celebrata fuerat electio, in 
cuius fraudem et preiudicium postmodum ad secondam elee- 
tioDcm de ipso Stephaoo eztitit de facto prima dod cassata 



151 

PT0CCS811ID; 006 Tolentes in hiis cam debita matitritate pro- 
cedere^ at exaDimata veritate; unicaiqae ias sanm servaretar 
illesum; festam Beati Nieholai proximo preteritam terminnm 
peremptorinm daximas prefigendnm, nt qnicnmqne vellet hn- 
insmodi primam electionem defendere; rel aliam impngnare, 
compareret per se yel per procnratores jdoneos coram nobis. 
Cnmqne predicto elapso termino nnllas se nostro conspeetai 
presentasset, qai yel electionem , que dieebatnr Tel forsitan 
fingebatnr faeta de dicto Demetrio^ proscqneretur, vel reli- 
qnam impugnaret; dos eleotionem dc ipso StephanO; nt pre- 
miititnr; factam examinavimns diligenter, et tandem dnm nos 
ad persouc merita referremnS; considerationis nostre sollici- 
tndine fidelis memoria obtnliti qaaliter idem dndnm tempore 
felicis recordationis Urbani Fape^ predecessoris nostri a Za- 
gabriensis Eeclesie tnne vacantis Gapilnlo postnlatnS; exami- 
nationis discnssionem sollieite snbiit , et licet in hainsmodi 
examine in Kteratnra fnerit inventns et extimatns ydonens^ 
Dichilominaa postmodnm stndio moram Btmonie extnne con- 
tinnando vacavit; propter qnod non indigne presnminras, sed 
et verisimiliter credimns ex tanti snceeflsn temporis in stndii 
labore transaeti; non in otii torpore dedncti ^ eins seientie 
plnrimnm accrevisse. lUnd etiam de nostra memoria non 
abolevit obliviO; qnod licet predecessor ipse postnlationem 
baiusmodi propter defectum dumtaxat etatis ipsins Stephani 
non daxerit admittendam^ idem tamen predecessor attendenSi 
qnod idem nobilitatem gCDeris momm boncstate Dobilitans, 
et etatem ipsornm matnritate prevenienS; defectom hains- 
modi virtntibus redimebat; Apostolica cam eodem auetori- 
tate dispensans; coDcessit eidem; nt ad Episcopalem , Archi- 
episcopalem et qnamcuuqne aliam posset eligi dignitatem^ 
enmqne eligibilem de plenitudine potestatis reddidit, defectu 
non obstantc predicto. Et qaamquam eodem predecessore 
morte prevento littere super hninsmodi dispensatione con- 
fecte bullate non fuerint; nos tameU; prout Domino placuit, 
postmodum ad apicem summi Apostolatus assumpti; quod 
taliter per predecessorem ipsum circa dispensationem ean- 
dem factum fuerat; de quo nobis coustitit, approbaates ipsi 
Stephano super hoc litteras Apostolicas duximus conceden- 
das. Hec igitnr provide attendenteS; et sperantes, quod idcm 



152 



Stephanns post predicti tempoB examinis non solnm 
et scientia creverit, fied et alias de virtate profecerit in vir- 
tuteniy electionem de eodem factam^ qnia eam invenimns ca- 
nonice et de persona ydonea eelebratam, de fratrnm nostro- 
rnm consilio confirmantesy enndem memoratis Golocensi et 
Bachiensi Ecclesiis in Archiepiscopnm prefedmns et pasto- 
rem, sperantes firmiter, quod actns eins^ illo dirigentCi qai 
noyit; et regimen ipsins in eisdem Ecclesiis eo prospemm 
faciente, qni potest^ per einsdem ministerinm spiritnaliter et 
temporaliter statns exaltabitnr earnndem. Qnocirca manda- 
mnSy qnatenus vos vel alter vestrnm per vos , vel per alios, 
vel alium in Ecclesiamm predictamm ac iurium et pertinen- 
tiarum ad ipsum Eleetnm earundem Ecclesiarnm ratione 
spectantium anctoritate nostra inducatiSi et defendatis in- 
ductum^ amoto ab eisdem Ecclesiis, iuribus et pertinenliis 
quoUbet illicito detentore, facientes nichilominns prefato 
Electo a suis snbditis obedientiam et reverentiam debitam 
exhiberi; ac sibi de ipsarum £cclesiarum fructibns, proveati- 
bus et obventionibus, ac inribus quibuscumque integre res- 
ponderi contradictores etc. Non obstante, si aliquibns cnins- 
cumque conditionis existant; vel etiam dignitatisj a Sede 
Apostolica sit indnltum, quod interdici^ suspendi vel ezcom- 
municari non possint per ipsius Sedis litteras, non facientes 
plenam ac expressam ac de verbo ad verbum de indulto hu- 
iuBmodi mentionem; ant qualibet alia ipsius sedis indulgentia, 
per quam effectus presentium impediri valeat quomodolibet 
vel differri. Datum Viterbii HL Idus Decembris. (Pontificatus 
nostri) anno secundo. 

(IV. Eelcmen pdpa Bege8t^ib61, Theiner id. m I. k. 292. 1.) 



153 



99. 

JegyzSi bizontfUvdny haszvnberliarSlf SpcUatoban. 1226* 

In nomine Domini noBtri Jesa Cbristi Amen. Anno a 
Natiyitate eiusdem millesimo ducenteBimo BexageBimo Bezt0| 
Indictione nona^ die qnartadecima intrantis ApriliB. Regnante 
domino Bela Serenissimo Rege Ungarie ; tempore domini Bo- 
gerii Venerabilis Spalatensis Arcbiepiscopi; domini Bolandi 
Ulnstris tocins Sclavonie Bani et Comitis SpalatenBiS; Miche 
Madis, Dobri Dliscize et Eamnrcii Petri Jndicnm; Dragan. 
Badomiri eondnxit et aceepit ad pastinandnm a Duymo KaB 
sarij terram snam; qnam habebat in Dilato^ promittens ipse 
Dragan bene et fideliter pastinare totum illud ex ipsa terra, 
qaod est a terra Duyini Derse usque ad yites Stanchi Drage 
in eadem terra plantatas ; videlicet anno quolibet, sine Di- 
Tino vel iusto impedimeuto bene et fidelitersecundumbonam 
consaetudinem Spalatensis Civitatis laborare^ Bcilicet semel 
in anno potare et vitibus duabus zappare, et de omnibuB 
trnctibus^ quos in ipsis vitibus, quas plantaverit^ et eciam in 
tcrra Dominus ei dederit, integre terciam partem ipsi Duymo 
dare et assignare conveniti et sibi duas partes tum modo de- 
tinere; non habendo potest ipse Dragan dictam terram, donee 
tota a terra Duymi Derse usque ad vites dicti Stancbi paati- 
nata non fuerit, dimittendi y neque eam ei dictuB DuymuB, 
dum Tites duraverint^ subtrahendi ; promittens et dictus Duy- 
mus dare et solvere ipsi Draganno in adiutorium pastinandi 
pro quolibet uretero vitium quem pastinaverit, antequam ip- 
Bum incipiat pastinare, solidos quadraginta denariornm par- 
Torum. Et bec omnia supradicta predicti Duymus et Dragan 
ad inyicem attendere et obscrvare compromiserunti et in nullo 
contra facere vel venire sub pena decem libratum denariorom 
parvorum; quas pars contra veniens parti alteri observanti 
dare et soluere teneatur cum bonorum suorum; scilicet Duy- 
mi; et bonorum atque pcrsone dicti Dragani obligacione. Ac- 



164 

__^^ • 

tam in domo mei Notarii ; presentibns Leonardo Drascanij, 
tStepbano Justi, Stanco Drage testibns et aliis. 

Ego Jacobns Petri conscins examinani. 

Ego Hagister Franciscns Imperiali anctoritate Notarius» 
et nnnc Gommunis Spalati Jnratns hiis omnibns rogatns in- 
terfiit, et nolnntate ntrinsque partis, dicto Dragonno simile 
faeiens instrnmentnm; scripsi et roborani. 

(Jegyzoi bitelesit6s). 

(Hitelcs ini*oliit a Wc«i csapzdri titkos levdtArbaD.) 



100. 



IV. B4la m^gtrSsUi a pannonhalmi apdUdg nepeinek Virviny' 

kesisi szabadsdgdL 1267. 

Bela Dei gracia HungariC; Dalmacie, CroaciC; Bamc, 
Sernie^ GalliciC; Lodomerie Cumanieque Rex omnibus pre- 
sens scriptum inspecturis salntcm in omnium Salvatore. Ad 
vninersomm Gomitnm notiiiam , Fosoniensis videlicet , Ki- 
triensiS; JaurtensiS; Komaromiensis , Zaladiensis, Vespri- 
mensis, Tholnensis, SimigiensiS; seu omnium aliorum Judi- 
cumi ad Vtce-Jndicum harum serie yolumus petTenire: Quod 
accedens ac nostram presentiam fidelis noster Bonifacins 
Abbas HoBasterij Sancti Hartini de Sacro Honte Pannonie, 
prinilegium Sancti Regis Stephani, confirmatum per priui- 
legium felicis memorie patris nostri nobis presentavit, quo- 
rum inspecto tenore eognovimnsy concessum extitissci ut po- 
puk>s dicti Honasterij nullus judicum . prcter Regiam Hajc- 
statem et eum; quem Abbas illius Honasterij eliget, presu- 
mat aliquatenus iudicare. Vnde cum priuilegia Ecelesianim, 
et maxime igtins Honasterij, quod dileccione amplectimur 
speeiali, nnllatenus infringere, scd pocius inviolabilitcr in- 



Ji56 

tesdaintts cooBeraarei Yolamiis et precipimiis finBiter et di- 
Btriete, qaateniM nolias vestram popalos sepe dicti Moiia- 
sterij Aee in fartOy nee in deeimiSi nec in facto monete^ vel in 
aliqao presamat jadicare, qaos a jarisdieeione omninm jadi- 
ccm per priailegiam Sancti Regis Stepbani exemptos, jadicio 
tantammodo nostro in omnibus caosis reseraamas jadieandoSi 
Tcl ejas; qaem elegerit Abbas dicti Honasterij secnndnm teno- 
rem piiailegii antedicti. In cnias rei memoriam et flrmitatem 
preseutes dedimns litteras dnplicis sigilli nostri manimine ro- 
boratas. Datam per manas magistri Farkassij Prepositi Al- 
bensiS; aale nostre Vice-Gancellarijy dilecti et fidelis nostri. 
Anno Domini M-* GC-^ sexagesimo septimo , Regni autem 
nostri anno triccsimo secando. VI. Idos Marcii. 

(Eredetie a 82. mirtoni fSapitsag lev<Sltibraban. £aeu privilegitt- 
mot meffer(teftettek V. letvin 1370. VII. Idas Novembris, IV. Linl6 
1878. XVI. Kalendas Aaguati, Bobert Kdroly 1827. Id-o Kalendas Fe^ 
bniarii, IL UUaal^ Bndiin febmdr 13-kin im. ^s L FerdinAnd Bn* 
disk die DomiDieo ia festo Beati Antonii 1587.) 



101 



IV. BAa kirdly megerositi a Zazfy-i kolostor hirtokdt. 1267. 

Bela Dei gracia Hnngarie stb. Bex stb. 

qaod Comes Pacd filiiw Artolphi de genere Aba pilQilegiiim 
Saneti Begis Ladislai progenitoris nostri snper possessioni- 
bns Monasterii de Zazty^ cains idem Gomes Pned est patro- 

nns — exhibendo , idem prinileginm , cnm per 

nimiam yetnstatem et temporis diatnmitatem esset qnasi pe- 

nitns consnmptnm , ne dicto Honasterio cnm pro* 

eessn temporis perienlnm exin pronenire possit 

confirmari petierit stb. (K9?etkezik szent L&8zl6 privile* 
ginma^ melTSt (ftm&oyt&mnk I. kQtetiben a 24. lapon k8z9I« 



156 

tllDky isB melyet IV. Bila kirily megerSsit.) Datom per ma- 
11D8 magistri Farcasij Prepositi AlbensiSi aale nostre Vice- 
Cancellarii dilecti et fidelis nostri, anno Domini H* OC' se- 
xagesimo, Regni anteni nostri anno tricessimo secundo. 

(As eredeti Qtin, melynek f&ggd pecsdte mix lemilott. Cteeh.) 



102. 

IV. Bila hirdly ea torvinyszikmek iteletlev^, mdyhen Tep- 
licza^ Vdma is Ztolna trencsini foldek a perbe idezett Peter 
honti foiepdnnak, testvtreinek is Detre iepdn Jtainak itiUdnek 

meg. 1267. 

Bda Dei gracia Hungarie , Dalmacie, Croaciei Bame, 
Sernie , GalliciC; Lodomerie^ Cnmanieqne Rex omnibns pre- 
sens scriptnm inspectnris salntem in omninm Salnatore. Ad 
nninersorum tam presencinm qnam fatnrornm notieiam ha- 
rnm serie volnmus peruenire , qnod cnm magister JacoboB 
Comes Trincbyniensis, magister Paulus ensifer noster^ et Mi- 
cbael frater eomodem, filij qnondam magistri Michaelis, Pe- 
trnm Comitem Hnntensem et fratres einsdem^ yidelicet 0- 
ihonch et MykoU; filios Comitis Mykon, nec non eciam filios 
Detrici Comitis^ snper prossessionibns sen terris Topla* 
chai Warna et Sylna nocatis in Comilatn Trinchiniensi exi- 
stentibnS; coram nobis traxissent in cansam, et ijdem magi- 
Bter Jacobus ac fratres sni; ipsas terraB sen possessiones ex 
donacione et prinilegio felicis recordacionis Andree RegiB, 
karissimi patris nostri, ad se assererent pertinere, dioti nero 
Fetrns Comes ac fratres sni easdem poBBessiones aibi in con- 
eambinm sen conmntacionem possesBionnm snamm, Arwa 
aidelicet ciun castro ibidem existente, Werbnce in Lyptou, 
Tnrbnzton, BenC; Mnthnatnrcb, et Turnonk in Tnrnchi aoca- 



167 

tarum per nos eoUaiaB faiase proponerent, et svper hoe pri- 

'uilegiam nostrnm cum bolla anrea exbibaissent coram nobia, 

et anper hvjs fnisBet ducins diBceptatnm ; tandem nobia^cnm 

karisaimo filio nostro BeU; Dnce tocins Sclanonie, pro tribnnali 

sedentibns, et aasidentibus nobis Baronibns nostris, Henrico 

videlicet Bano tocins Sclanoniei Laurencio Palatino Comite 

Symigiensii venerabili patre Panlo Episcopo Wesprimiensii 

anle domine Begine karissime consortis nostre Cancellario, 

Erney Bano Jndice Curie nostre, Comite Castri Ferrei, Cbak 

Bano Comite Zaladiensi , et Stepbano Comite Posoniensi ac 

Judice Cnrie domine Regine ; idem magister Jacobns Comes 

Trinchiniensis, ac magister Paulns et Micbael fratres eins- 

dem, in nostra et predictorum Baronum nostromm constituti 

presencia de iure suo diffidentes, cesserunt omni liti et acci- 

oni; quam super terris seu prossessionibus memoratis contra 

Petrum Comitem Huntensem et fratres snos antedictoSi nec 

non eciam contra filios Detrici Comitis monerant in figura 

jadicij coram nobis. Propter quod nos predictas possessiones 

Toplycha, Warna, et Silna uocatas, cum omnibus utilitatibns 

et pertinencijs suis, et metis ac terminis snb predicta aurea 

balla nostra contentis, diffinitiue sententiando dimisimus 

memoratis Petro Comiti et fratribus suis, sicut hactenus te- 

nuerant, perpetuo et pacifice possidendas, magistro Jacobo 

et fratribns snis sepedictis ao ipsomm heredibus perpetuum 

super hijs silencium imponentes ; ita^ quod si idem magister 

Jacobns uel fratres sui prenotatii aut ipsomm heredes nUo 

unquam tempore super predictis possessionibus , nel earam 

aliquai contra prefatos Petrum Comitem et fratres suos, nec 

non eciam filios Detrici Comitis, aut eomm heredes qnestio- 

nem aliquam suseitanerint, tanquam oalumpniatores pnnian- 

tur* Decernentes niehilominus omnia instmmenta, prinilegiai 

tam predicti patris nostri quam eciam aliorumi sen qnelibet 

mnnimentai que idem magister Jacobus nel fratres sui snper 

predictis possessionibus nllo nnqnam tempore exhibnenmti 

esse cassa et irrita et omni robore caritnra , et anctoritate 

presencinm renocatai ac penitus anuUata. Hoc adieeto^ qnod 

quandocnmque idem magister JacobnSi nel fratres snii ant eo- 

rmn sncoessores hniusmodi instramenta in judicio nel ^tra 

jndicinm ezbibere attemptanerint, tanquAm falsftr\f pnniaii- 



m 

tnr. Adicimos eeiaiO; qaod magiirtro Jacobo et friitiilNis svui 
MteActii, graeiam ia hoe feoimue epecialem; qaod eos pro 
eo, qnod auper predictis possessioDibnB Petro OomiU et fra- 
tribns CQig prenotatis ioinste litem mouerant, ad penam dnp- 
pli eamndem posfleBSionnm non dnximnfl condempnandos. Vt 
igitar hnins rei leriea firma semper et inconcnssa permaneat ; 
neo processn temporis oaleat retractari , presentes eidem 
Petro Comiti et fratribns sois concessimus litteras dupplieis 
sigilU nostri mnnimine roboratas. Datum per manns magi, 
itri Fareasy Prepositi Albensis anle nostre VlceCancellarii* 
dileeti et fidelis nostri. Anno Domini M-® CC-<^ LX-*8eptimo. 
Begai antem nostri anno tricesimo secundo. 

Ji0]f3€t, Ssdp bdrhirtya , melynek aldl f<)UiigtoU faasad^kaibdl 
v5r98 6a s&rga sodrott selyemr^l azon pecs^t t($redAe fOgg , mely 
Pray (De SigiUis. Tab. V. fig. 2 ) mank^jdban lithat6. A k^kke^i le- 
vtfltirban : A L. n. 9. jSrdy. 



103. 

IV. Bila kirdly SebestyirU, 9zolgagy5ri vdrjdbhdgyot megneme- 

stH. 1267. 



Bela Dei graeia Hnngarie , Dalmacie ; Croacie , Bame, 
lie^ Oallicie, Lodomerie, Cnmanieqae Rex omnibns Chri- 
sti fidelibtts tam presentibns qnam fntnris salntem in salntis 
largitore. Ad nninersomm noticiam hamm serie nolnmns 
pemenire, qnod nos Sebastiannm filinm Zolnt de nilla Ara- 
nyas snpra Comarominm^ solntorem qninqne ponderam ad 
Oastmm Zolgagenriense; pro fideMtate nobis obsematai qnam 
idem tam in ezploracione, qnam in alitS; exponendo se mor- 
tis perieoUii fldeliter exbibnit et impendit^ ipsnm et snos 
bnredes enm tenra enndem Sebastiannm; et non aHos firattrea 
snot eoAtingente > de nnmere ipsoram cattrensinm soWen- 



169 

eiam qninque pondera; ad nmneimia et Ubertatom ■eniieaciain 
Segalium daximus transferendum. Volentes^ quod nnlluB enn- 
den Sebastianum uel anoe heredea racione pristine serttitu- 
tis impetere audcat, aeu eciam aliquatenus perturbare ; aed 
libere in numero aemiencium more (igy) Begalium coinn»o- 
retur. Vt igitur huiua nostre tranalacionis eidem Sebaetiano 
facte aeries robur obtineat perpetue firmitatis; preaentee dedi- 
mna litteras duplicis sigilli nostri munimine roboratas. Da- 
tum per manua magiatri Farkasii , Prepositi Albensie^ (aule 
noatre) Vice-Cancellarii dileeti et fidelis noatri. Anno Domini 
H-® CG-* flexagesimo septimo^ Begni antem nostri anno tri- 
cesimo secundo. — 

(A sz. mibrtoni foapatsdg lev^ltdriban orzdtt u. n. vcSros k(5ny vbdl, melj 

a Xni. szdsadban (ratott.) 



104. 



IV. Bela kirdly Oekmin es Tywanf liptdi nemeseknekj a Lipt6 
tnegyei Vidafddet adomdnyozza. 1267. 

(B)Ela Dei gracia Hungarie^ Dalmatie^ Croacie, Bame, 
Semie; Gallicie, Lodomerie^ Bulgarieque Rex omnibus Chri- 
sti fidelibus presens scriptum inspecturis, salutem in omnium 
aalnatore. Ad vniuersorum tam presencium quam futuronm 
notieiam bamm serie nolumus peruenire : Quod Qekminus et 
Tjwan de uilla Olosey, nobiles de Lyptou, ad nostram acce« 
dentes preseneiam, qnandam terram Vide, sine berede dece- 
dentis, Vidafelda uoeatam^in Ly^ton ezistentem, a nobis peeie- 
mnt sibi darL Verum qaia de qualitate et quantitate ipsius ter- 
roi vtnun noatre sit coUaeioni pertmena nee ne, nobis neritaa 
non cqnatabati fideli nostro Myebaeli Comiti de Zonlum no- 
stEtadedimns inmandatis^nt de qnalitate et qnantitate ipsiua 



_160_ 

terre sciret et inqnireret omnimodam neritatem / et si nostre 
collacioni pertinentem innenerit, cxtnnc in hijsdem metis et 
terminit, qnibns per priores possessores snos limitata fderat 
et possessa ; statneret et assigoarct eisdem Gekmino et Ty- 
wan sine inris preindicio alieni, rcambnlando presentibns 
commetaneis et vicinis einsdem, si non fnerit contradictnm, 
eontradictores antem, si qni fierent^ ad nostram presenciam 
enocaret. Qni quidem Comes Michael nobis rescripsit; qnod 
eandem terram innenisset nostre coUacione pcrtinentem , et 
presentibns omnibns commetaneis ac vicinis ipsins terre et 
non contradicentibus, statnisset et assignasset Gekmino et 
Tywan antedictis. Nos itaqne qni ex oflTicio snsscepti regimi- 
nia metiri debemns merita singnlorum^etUDicaiqaesecnndnm 
suorum seruiciorum mcrita Bcgio occurrere cum fauorC; con- 
siderantes et attendentes fidelitates et seruiciorum merita 
ipsomm Gekmini et Ty wan^ quod nobis in diuersis Regoi no- 
stri expedicionibus iDpenderunt , ct specialiter propter con- 
sernacionem castri nostri dc LyptoU; in qua opera fidelitatis 
inpendere stnduernnt indefesse, prout per eundem Gomitem 
Michaelem nobis constitit euidenter, ipsam tcrram Vidafelde, 
cnm omnibns ntilitatibus^ et pertinencijs suis Tninersis , qni- 
bns per Vida prenotatum detenta fnerat et possessa, eisdem 
Oekmino et Tywan, et per eos suis heredibus , herednmqne 
suomm successoribus dedimus, donauimus etcoDtulimus^inre 
perpetno et irrenocabiliter pacifice possidendam. Cuins qui- 
dem terre mete, sicnt in litteris ipsins Comitis Michaelis con* 
tineri vidimns; hoc ordine distingnnntur. Prima meta incipit 
a parte orientali inxta flnuium Wag y et ibi snb salice est 
meta; inde nadit ad terram planiciem ad partem meridio- 
nalem nsqne publicam niara ; et ibi saliendo ipsam uiam; ten- 
dit ad rinnlnm Lobila, et ibi contiguatnr terre ville Paluga ; 
et ibi transiendo ipsum riuulum ascendit super mrfa, ad 
berch et ibi est meta; inde asscendit per terram Lygnet 
vocatam nsque terram Comitis Andree filij Alberti ; hinc re- 
flectitnr ad occidentem ad uallem ^ et ibi contiguatur terre 
Fyotha; hinc descendit ad septemtrionem usque metas et 
terminos ville Solumns ; inde cadit ad Azeupatak nocatnm, 
et desoendit ad predictnm rinulum Lobila, et per cnrsnm ip- 
Bins flnn\j descendia ad flnninm Wag ; hinc asacendit per flt^ 



161 

amin Wag ad priorem locam ; et' sic terminantar mete terre 
fopradicte. In caiaa rei memoriam firmitatemqae perpetoam 
preaentes oonoeesimaB litteraa Bigilli nostri daplicie mani- 
mine roboratae. Datam per manas discreti riri magistri Be- 
nedieti OrodiensiB EecIeBie Prepositi, aale noBtre ViceCan- 
eeUari j, dilecti et fideliB nostri ; anno Domini U9 CC^ sexa- 
geaimo septimO; Begni aatem noBtri anno triceBimo Bccando, 
Xnil. Kalend. Janaarij. 



J^tnfasL Ered«tie bdrhirtja, melynek aldl fblhajtott 
b61 a mix eltant kettde pecs^ Md 4b ibolya Miiitt Belyemrtfl fUggOU. 
A lipt6i Begestramba bejegyectetett. (Magyar tttrt^nelmi tir IV. k. 
10. 1.) A Hant-Pdzmint61 eredett Knbinyi nemzets^g ley^lt4rib6L 
(Genealogia Familiae de FelBff Kubin. Editio altera. PeBthini, 1824. 
4-*) A^. 



lOS 



Suni Kinga vagtfU Kunegunda, IV. Bila kirdly lednya 4$ Bo^ 

leBzld hrakdi herczeg nefe^ unokahugdt Kunegunddi, IL Otakar 

e$eh kirdly nejit kiri , hogy firjit arra hirja , mikip IV. Bila 

kirdlynak Jia letvdn dlen eegiteigire legyen. 1267. 

Fomitan non latet Vestram dilectionem adrerBitaB in- 
jnrioBa, qaam Bastinet cariBBimnB dominna et pater noBter 
atqne TCBter B(ela) inclytOB Vngaroram Bex, cajaB dolor 
moltiplex oBt, qaia in aetate atiqae jam matora, abi qaiescere 
deberet, BnblevataB baealo BcnectatiB, de Bolio aoo pellitar 
frandator Boia fideliboB, qaoraui perplnrcB cacBi Babcoboerant, 
MajeatatiB Boae joBticiam defendentCB. Et ecce qoia tacti do- 
lorifl Boi amaritadine, qoam ot dignnm eet propter jostitiam 
Teri patriB et domini repatamoB propriam , ona com dilecto 
domino et marito noBtro cariBBimo BcribimnB, hortamnr et 
BnpplicamaB Dileetioni VcBtrae, qaatenne compatienteB inso- 

MOIUlLBinie. HlfT. niFu — B. 11 



166 

litifl et liyastiB iereoissiiiii domim et patris ▼estri ac nocitri 
dolorum persecutionihas, indacere moDitia, perBttasioDibiis 
atque eoDsiliiB maritom veslram digDemini ad saGcarrendam 
ia forti bracbio et armato contra temeritatem filii, paternae 
gloriac titulum infirmaDtis ; maxime cum dilectas dominus et 
maritus noster carissimas uon paroendo personiSy laboribiis 
aat expcDsis, id ipsum faciendo omnes yires soas fideliter 
exponere sit paratus. 

(Palftcky Ferencs ; tiber Fonnelbfioher. A cseh tudds tirsaaig ^rte- 
kea^seiben , ^ttfdik folyam U. k5i. Pr^ 1S42. 279. 1.) 



106. 

Kunegimda caeh kirdlynS 4$ IV. BHa kirdly unokdja, nagy^ 
atyjdnak csalddi Ugyekben vdlaszoL 1267, kMU. 

Gaudemus, sicut innatae carnis et sanguinis requirit 
debitam, pater reverende et domine cariseime 1 de vestris jo- 
cundis Buccessibus et salute, referentes immensas grates Ve- 
strae Serenitatiy quod nostra desideria tali solamine digne- 
mini frequentare. Nos quoqne, quia per Dei gratiam sanae 
BumuS; boc ipsum vobis in gaudium nuntiamus. Gratulamnr 
etiam in hiS; quae grata vobia sunt; scilicet de impraegnatione 
nostrae sororis carissimae^ uxoris domini Belae vestri filii| 
fratris noBtri, et quemadmodum petivistiS; orari pro ipsa 
boDo animo faciemus ; suppUcantes in idemi ut et vos pro 
nobis orari similiter faciatis. Quod autem nuntiastis nobia 
inqniri a domino et marito nostro carissimoi cur nuntios et 
legationes carissimae dominae et matris nostrae non liben- 
ter recipiat : siue ejusdem requisitione super hoo Yobis bre- 
vis sit responsio, quod si eadem domina et mater nostra ca« 
rissima, quemadmodom vos et alii nostri carnales facitiSy do- 
minum nostmm et maritum alloqjDudram gratiosis et favora- 



m 

bilibiis legationibns visitaret, scimofl equidem TeraciBsime, 
qnod faoo per omnia fore(t) gratam. 

(Palacky u. o. 282« 1.) 



m 

Kunegnndacsek kirdlyninagyatyjdt IV. Bildt csalddi j6U4tirSl 

irteslti. 1267. kdrill. 

Etai prooal BtimuB a Yestrae Dilectionis ocalis consti- 
tatae, excitat cordis nostri memoriam carnalis fidei conjmi- 
ctioy cnjas cnrsn cnrritahtmns qaamdiu vivimus , ignitae ca- 
litatis incendio suptadictae. Est igitar cordi nobis Bcmper 
fcire de salute vestra et de temporalinm cireumBtantiamm 
BiBgulis et utinam prosperis succesBibuB. Sigoificantes Ve* 
Btrae Faternitati in gaudium yice Tersa, qaod nos cum do« 
mino et marito nostro carissimo ac filia nostra dilecta per 
Dei gratiam sanae sumus , hoc ip^ium vobis et YestriSi pater 
et domine, per omnia exoptantes. 

(Falacky a. o. 282. L) 



11* 



164 



108. 



Kunegunda c$eh kirdlynS anyjdt Anndt^ KOMgmuaw 
kirdly nejA kiri, kogy anyai $zeireUUt tSle meg ne vonja. 1267. 

kdriU. 

Merito filiae oor scinditnr in dolores, cum se Tidet ma- 
temi affectns desiderabili gandio desolatam. Ad instar ejiis- 
dem , domina et mater carigsima 1 scisflo oorde tradimnr in 
lamenta, et ad Dci misericordiam snspiria mittimns, lacry- 
mas effnndendo pro eo, qnod nos videmnr ex mat^na pietate 
▼estra cadere in contemptnm, consideratione habita in dile- 
ctionis respectnm, qnem habetis ad^.alios pneros vestros et 
eonsangnineos evidentia tam favorabili cnm effeotn ; qnod non 
dicimns invidendo, sed potins infortnniomm nostromm ii^- 
rias detestando , qne etiam nos aliqnando indnxernnt, qnod 
vobis pro dnlcibns amara scripsimns, qnibns tamen filialis 
amoris reverentia non consensit Qnid enim displicet materao 
affectni in filia solemni copjnge decorata, qnem tota ipsina 
parentela in gloriam elevat et snblimat ? Ah, cogimnr iternm 
maternas injnrias deplorarC; qnod nnllnm adhnc de affinitate 
nostri aliqnibus beneficiis honorastis, nt saltem oognovissent 
vos matrem in nobis exnle filia veneratam ; cnm tamen fama 
pnblica vos coronet; qnod etiam benefacitis extraneis et ig- 
notis. Dicamns ergo hucnsqne nostram in hoc bprndentiam 
pneriiem arguistis. Sed hoc modo projiciatis, domina reve- 
rendal praet^ndentes , qnod modo adolevimns, et vestras 
despectiones naribns sapimns nbertatis ; et nolite amplins 
contemnere vestram filiam exilio depntatam. Sed hoc possn- 
mus forte potius ascribere culpae nostrae, qnam Dens [in no- 
bis exigit flagellari, quam qnod maternae dilectionis contem- 
tum cum gravi contra nos lacrjrmamm discordia dispntemns. 
Petentes, qnatenns adhnc circa nos yestrae pietatis viseera 
non tepescant ; qnia si secns fieret, cogeremnr eligere vice 



186 

TtsbTM, qni aeqvo libramine filioa et filias in se non despioit, 
copfidentef, qnod etiam nos sperantes de soa gratia non di- 
mittat 

(PalMk/ n. o. 281. L) 



109. 

Kvnegunda cseh kirdlynS anj/jdnak, Anna galieeiai kirdlyni^ 
^^f ^y ^nt Idtszik Oaliczidban^ kiraboU troppatd kereikedS 

Ugyit ajdnlfa. 1267. kdriU. 

M iramnr, mater et domina, qna exeeBsnnm eommiseione 
hoc apud Vestram Dilectionem dememisBe jndicemnr^ (qnod) 
indignas Vestra Matemitas nos fecerit visitandi per Buas li- 
teraS; qnibus multum noster animus desiderat consolari. 
Gaudemus tamen, ut oportet , ex affectu caritatis debitO; toto 
corde, toto animo, de univerBie Testris prosperitatibus et sa- 
Inte; si haec per Diyinam providentiam circa vos et vestros 
pro vestris desideriis prospere et salubriter disponuntur ; sci- 
entes quod et noS; et maritus noster carissimus ac filia no- 
stra nnica, per Divinam gratiam in ipsius laude paoe tran- 
quilla firuimur et salute. Et quia in omni plenitudine favoris, 
amoris et gratiae prosecutione ex parte domini et mariti no- 
stri carissimi gratnlamur, omni parte nobis et vobis ac ve- 
stris praecavere vellemus, ne hujus oppositum evenire posset 
nobis quomodolibet incidenter. Ecce enim ex querimonia la- 
crymabili valde cognovimus praesentium exhibitoriSi non ul- 
timi civis carissimi domini et mariti nostri, AI. de Opavia, 
quod in terra vestra quidam de vestris comitibus ipsum mag- 
nis et multis rebus ipsins spoliaverunt enormiter mobilibus 
et immobilibus; quas requirendo, quamvis magnas expensas 
fecerit, rehabere non potuit usque modo. Ad praecavendnm 
ergo ampliori malo, quod ex hoc posset succedere, haee gra- 



yamina d^dnci non permisimQfl ad notftiam nostri domini 
cari simi et mariti| sed ezistimavimus hoc posse per nostra 
monita apnd Vestram Dilect., mater et domina carissima! 
pertractare ; supplicantes ex affectu Vestrae Dndoni , quate- 
nns Vestrae Dilectionis et proprii vestri honoris cansa, ne 
impotens praeceptrix yestromm jadiceminiy memorato Al. 
civi sic adesse dignemini; nt aWata ex integro rchabcat, et 
regratiari vobis potins qnam conqueri de tantis injuriis am- 
plius compellatur. Nos quoque de specialis caritatis gratia 
boc maternae largitionis pro munere gratuito semper gratan- 
ter memores Yolumus ampIexarL 

(Palacky u. 0. 281. 1.) 



110. 



Kuneffunda cseh kirdlyn4 nagynhiyit Hondt, BoleezU kalui 
hercteg nejit kiri , Aogy kieszkdzelje j mikip huga Orifina Stet 

megldtdgathaaaa* 1267. kdiilL 

Laetari et gaudere tenemur, et atique sio facimus, quan- 
docunque boni statns et salutis yestrae prosperae relatione 
aliqua veridica consolamur ; unde si secundum desideria ve- 
stra ouncta circa vos agnntur prospera, tamquam de propriia 
attentissime gratulamur. Rogantes cum fiducia> ut inducere 
dignemini dominum et maritum yestrum carissimumy quod 
nobis vos liceat videre personaliter posse ; habemus enim 
multa digna relatui vobis mutuo et occulte ; et maximC; ut in 
vestra rara et desiderabili praesentia nostra concupiscentia 
satietur. Ceterum quia, sicut scitis, nos qnasi omnibus orba- 
tam esse carnalibus^ ex imo cordis supplicandum Dilectioni 
Vestrae duximas^ quatenus causa nostrae dilectionis indueere 
per vestras literas dignemini dominam et sororem yestram 



167 

oarisftiniaiU; Oaci86&m CracoTienBefli; materteratn nostrain, 
ne in yeniendo ad nos carissimam sororem no8tram qnomo- 
delibet debeat impedire, nt ejns consolemnr praesentia, eni 
Mmper dedideravimug snmmopere eommanere. 

(Paladcy n. o. 286. 1.) 



ni. 

Dwumkos grdf a Cidk, 4$ Lampert a Loya nmzeUigbSl^ pere$ 
Ugjfi^ a budai kdptalan MU bardtadgosan egymlUik ki. 1267. 

Nos Capitnlnm Bndensis Ecclesie damns pro memoriai 
qnod Comes Dominions filins Petri Comitis ab vna partCi et 
Lampertns filins Bnzbord ex altera coram nobis personaliter 
comparentes retnlernnt pariter et concordarnnt; qnod cansai 
qie inter ipsos snper possessionibns Ipoliti nepotis Mohori 
qne dominns Bela Illastris Bex Hnngarie domino Comiti Do- 
minico pro annnnciacione gandii de natinitate Stephani Be- 
gis primogeniti sni et pro seruiciis ejns donanerat^ qne idem 
Lampertns jure possessionem snam hereditariam ab ipso 
Gomite Dominico coram domino Bege Bela reqnirebat, tali- 
ter esset composita et sopita; qnod dictns Comes Dominicns 
possessiones hereditarias dicti Ipoliti dedit et assignanit me- 
morato Lamperto qniete et pacifice possidendas. Qnarum 
possessionnm nomina sunt; yidelicet villa Chulman; villa 
Wranti ; item villa Lauka ; et terra cuiusdam ville Fatrim 
▼ocatC| qne est inter villam Bagiam et villam Onth. Item 
idem Comes Dominicus dedit et assignauit ipsi Lamperto 
quandam parliculam terre^ qnam dictus Ipolitus in villa Ze- 
chehe possidebat. Prefatus vero Lampertus quandam posses- 
nonem Vjiok vocatam, qnam auus dicti Ipoliti; sicnt dicit, 
jure empcionis possidebat; cnm omnibns prediis et pertinen- 



168 



dis ■uis in eisdem metiB, qQMdicont in littem domini Bdgui 
contineri, qne mete separant et distingnnnt ipsam poesessio* 
nem Yjlok ab aliis poMessionibas Ipoliti antea dieki, (Tomiti 
Dominico snpra dicto reliqnit et dimisit pacifice et perpeliio 
possidendam ; se taliter obligando^ qaod si aliqais de ^ene- 
racione sua dictam Dombicom saper ipsa possessione Ujlok 
vellet impetere, Lampertas eundem et saos heredes tenebitnr 
expedire. Preterea dictas Comes Dominicas obligaait se 80- 
lataram ipsi Lamperto sexaginta marcas in argento merci- 
moniali , de qaibas yiginti marcas solaet ia octaais Sancti 
Martini ; item yiginti marcas ia octaais Natiaitatis Domini ; 
et yiginti marcas in octaais parificacionis Beate Marie Virsi- 
nis. Et si aliqnem predictoram terminornm negligeret in sol- 
nendo, solnere tenebitnr cam pena dupli. Adjectum est eciam 

per presentes , quod si aliqua questio super qaare 

de ipsis possessionibns per aliquem moaebuntnr, quelibei 
parcium se pro sua parte tenebitur expedire. Et sie placnit 
utrisque partibus, quod omnis contencio, que inter Comitem 
Dominicnm et fratres suosi yidelicet Simonem Oomitem et 
Micbaelem et Comitem Beere^ et inter predictium Lampertnm 
ei Blasium fratrem ejuS| qui personaliter huio ordinacioni 
consensity uertebatur actenus super duello, destruceionej 
damnis ac injuriiS; omnino est sopita. Et solucio pecuoie 
antedicte de voluntate parcium in terminis prenotatis debet 
fieri coram Capitulo AlbeuBi ; cujub Capituli litteris priuile- 
giatis pars utraque facta solucione pecunie supradicte se in 
perpetuum obligant Item postea adjectum est^ quod si qna 
parcium de hac forma iutro prouocata resilierit, penam cen- 
tum marcarum pacietur. Datum et actum in die Mathei Apo- 
Btoli anno Domini M. CG. LXVII. 

(A MdkM-fehtfrT^ri kdptalan ugyan 1267-iki Atiratib^l; mint alibb 

112. 8S. a.) 



ie9 



Domonka$ gr^f a Ctdky 4$ La$npert a Ifiya nmnztU6gkSl awom 
tardUdgoB egye$$iget, mellyet a budai kdpialan elSH JMlftUk a 
egikee-fehirvdTi kdptalan eUkt vigUgeeen irvenyeMk. 1267. 

Capitalniii AlbensiB Ecdesie oniiubiis Christi fidelibni 
preBentes litterae inspectnriB Balntem in Domino Bempitemam. 
Ad TninerBornm noticiam tenore prcBeneinm volnmnB peme- 
nire, qnod Comes DominicnB filinB Comitia Petri de genere 
Chak ab vna partC; et Lampertns filinB Rnzbord de genere 
Loya ex altera coram nobid perBonaliter conBtitnti exhibne- 
rant litteraB Capitnli BndenBiB EeeleBie in hec yerba : 

NoB Capitnlnm BndenBiB EocleBie Btb. (m. fenebb 111. sa. a.) 

In partibnB prefate compoBicioniB et eandem ra- 

tam atqne firmam habere nolentibnB terminoB Bolncionnm 
predictamm, adnenientibns ipBiB Bexaginta marcaB in ar- 
gento mercimoniali dictoB Comea DominicnB prefato Lamperto 
ad plennm perBolnit coram nobis^ eadem poBBCBBione Vjlok; 
qne ipsnm Mohor et Ipolitnm ejnB nepotem tam empcioniB, 
qnam acqniBicioniB titnlo, vt dixernnt^ contingebat, cnm BniB 
TtilitatibnB et pertinenciis in sniB metiB antiqniB et terminiB 
dicto Comiti Dominico in perpetnnm remanente, obBemata 
obligacione expeditoria BnperinB annotata, ad quam Be idem 
LampertnB nnnc obliganity sic eandem replicando ; qnod qni- 
cnnqne dictam poBBeBsionem Vjlok ^ Beu aliqnid ex eadem 
ant ex ejnB pertinendiB de generacione Comitia Lamperti ab 
ipBo Comite Dominico et ab ejnB heredibnB repetereti ipae 
Lampertna et Bni BncccBBoreB Bcmper et vbiqne expedire te- 
nentnr Buis laboribnB et expensisi prefatia poBBCBBionibnB he- 
reditariiB, yilliB yidelicet snpra. notatiB et terra yiUe predi- 
cte, ac ipsa porcione terre de Zechehe dicto Lamperto per 
ipanm Comitem Dominicnm Btatutis nnnc remanentibnB ei- 
dem in perpetuum modo prenotatOi illo in articnlo quoad ip- 
saa yillas, terram yiUe predicte et porcionem terre de Ze- 



170 

chehe integris permntatifl ; eo interposito, qnod litteras Btias 
in execncione et processn pr^dictomm negociomm quascim- 
qne partes habnerint sine confectas continencie inter se sii- 
per prefixis et singnlis premissornm^ inanes reliqnemnt, qne 
qnidem qnemlibet ipsorum concernercnt qnestiones aliimde 
snscitande resernant. Vt igitnr premissa omnia robnr obtine- 
tokt perpetne firmitatis presentes ad petioionem parcinin ia 
teslimoninm premissomm dedimns litteras pendenti nostTO 
sigillo commnnitas. Anno Domini M. CC. LXVII. , XVI. Ka- 
lendas Marcii; Magistro Farcasio Ecclesie nostre Preposito 
Anle Regie ViceCancellariOy Mike Cantore, Feliciano Cnalode, 
Michaele Decano existentibos. 

(Honrdt Istvdn k&irati gyiijtemtfny^bdi. At okmdny eredetie 

tik a gr. Zay csaldd ley^ltirdban.) 



U3. 



A hantai kdptalan bizonysdglevde , hogy Korrard grdf a pan* 
nonhalmi apdtsdgnak adomdnyozta gugi hirtokdt. 1267. 

Oapitnlnm Ecclesie Hantensis omnibns presens scriptnm 
inspectnris salntem in Domino sempitcrnam. Ad nniversomm 
noticiam tenore presencium volamus peryenire; quod Commes 
(^gy) Corrardus, filins Knlohey de Gnng, in nostra persona* 
liter presencia constitutns confessns cst viva Toce^qnod terram 
snam, et domos suas sitas intra Guug, exemptas; et aepara- 
tas a cognacione sua pacifice ab antiqno ex permiseione do- 
mine nxoris sne, qne ordinem et abitnm Abbatissarnm Eccle* 
sie Beate Virginis de Vesprimio assnmpsit, et elegit, Eocle- 
sie Sanotl Martini de Sacro Monte Pannonie contnlisset jure 
hereditario in perpetunm possidendas ; in qna idem Come» 
Oorrardns Divino nntn ammonitns, et instmetus, monaohs. 
fcabitnm se professns est assnmpsisse. BeqnisitM eeiam 



171 

ipse idem Corrardns per nos pregente fratre*6regorio> tmie 
tcmpore Magistro Carie inferioris Ecelesie Sancti Martinl 
snpradicte^ ntmm per fratres snos et generacionem snam 
contradicciO; fien Bignnm iropedicionis racione terre et do» 
mornm fnerit impoBita, vel illata ; dixit, qnod in nnllo aVali» 
qno fnerit impeditns. Ne igitnr per qnemqnam ipsins donaeio 
et disposicio salntaris processn tempornm possit irritari , et 
maliciosa pcrsecncione defrandari; ad instanciam et peticio- 
nem condignam jam dicti Comitis Corrardi preseutes conces- 
Bimns litteras sigilli nostri mnninime roboratap. Datnm aHBO 
Domini M^ CC^ sexagesimo septimo. Simone PrepositO; Aca* 
ria Cantore , Hanta Castode , Michaele Deeano existentibns. 

(Eredetie a f zent mdrtoni fSapdltsdg levdlUrdban.) 



114. 

A pScsvdrcidi konvent hizwxysdgot tesz drrtSlf hogy a szeksxdrdi 
apdt PMrd nevezetil pusita fdldj^t BaranyavdrmegySben,mely 
sxemmSrtik szerint 20 ^k^nyi lehetett , Bddor grdfnak , Ldrinez 
nddor cdbirdjdnak , 60 girdert drokre eladta, s egyszersmind 
ezen f6ld hatdrdt riszletesen leirja. 1267. 

Connentns Monasterij Waradiensis vninersis Cbristi 
idelibns presentibns pariter et fntnris presentes litteras in- 
specturis salntem in Domino sempiternam. Ad vninersoram 
noticiam tcnore presencinm volnmns pemenire, qnod vir re- 
ligiosas; frater FiliuS; Abbas Monasterij SaxardiensiS; frater 
Martinns CnstoS; frater Petrns de Conuentn Saxardiensi pro 
BC; et pro toto Connentn Saxardiensi cnm procnratorijs lit- 
teris einsdem ConuentuS; Comes Zach officialis dicti Mona- 
sterij de Saxard^ GyalmaZ; Bagza^ Nicolaus filins Peka, My- 
kon filias einsdem; TimotheaS; Kelemen; Zeme, Emerioos 



17f 

lOim Comitis Zacb, Iwaoka de Wrns, et JohanneB frater eins- 
dem, jobagiones einsdem Monasterij SaxardieDsis, pro se et 
pro omnibna alijs jobagionibns einsdem Monaaterij, similiter 
cnm procnratorijs litteris ipsins Connentns, ab nna parte ; 
item nobilis Tir Comes Bodnr filins Fonse; Vice-Jndex Laa- 
renc\j Palatini ab altera, coram nobis personaliter comp»- 
rentes, prefatns Filins; fratres predicti; pro se et pro toto 
Connentn Saxardiensi^ ac prenotati officialis et jobagiones 
dieti Monasterij nomine sno, ac Tice omninm aliomm joba- 
gionnm einsdem MonastenJ; qnandam terram ipsins Mona* 
stery SaxardiensiS; Petnrd vocatam; in Comitatn de Baranya 
existentem, adhnc ante tempns insnltns gentis Tartarice Ya* 
cnam et desertam, ac babitatoribns penitns destitntam , nvl- 
lam aliam ▼tilitatem, preter qnandam pamnlam Capellam, in 
eadem terra Petnrd snb honore Beate Virginis Marie con- 
stmctam, et preter silnam desertam in se continentem, qaam 
qnidem terram Petnrd per Comitem Boch de genere Beche- 
gregor, nobili domine vxori sne pro sna dote et rebns sais 
parafernalibns traditam, sen eciam assignatam, eadem nobi- 
lis domina matrona pro sne anime remedio dicto Monasterio 
Saxardiensi dndnm noscebatur in perpetnnm possidendam 
assignasse et donasse^ ex permissione pie memorie (! ?) do- 
mini Begis Bele^ et ex consensn ac assensn renerendissimi 
patris domini Philippi Strigoniensis Archiepiscopii pront in 
eornndem patentibns litteris exinde confeotis nobis exhibitia 
et perlectis plenins vidimns contineri, presentibns eciam ma - 
gistro Macha filio Mychaelis hominedominiBegis etreligioso 
viro fratre Thoma, Abbate de Feldnar, homine domioi Phi- 
lippi Strigoniensis Archiepiscopi per eosdem ad circumdan- 
dam et reambnlandam ipsam terr am Peturd, coram suis vi- 
cinis et conmetaneis snb veteribns metis, et ad estimMdnm 
eandem cnm snis vicinis coram vno ex nobis fratre desti- 
natis, vicinis qnoqne ipsins terre Petnrd , videlicet Comite 
Dyonisio filio Petri de genere Bechegregor de Felwrns , Ge- 
orgio filio Nicolai de Petnrd , Nicolao et Petro fiUjs eins- 
dem, Petro et Nicolao filijs Lenstachii de Zapnd, ac Stepha* 
no filio Petri de Eomnzoi patrono Monasterij de Bata, pre- 
sencialiter astantibnsi permittentibns et consencientibns ac 
non contradicentibns, prcuominato Comiti Bodnr pro sexa- 



178 

giote marcis, de qmbiis idem Comes Bodnr Yn$m rineam sum 
m Saxardia in territorio Monasterg eiuBdem, in medio Tine- 
amm predicti Abbatis Saxardiensis adiacentem, qnam qai- 
dem vineam a Baal vinitore nostro ex noetra permiBsione 
idem Comes Bodor noscebatnr precio comparaise, pro aex 
maroia, racione concamby ipsinB terre Petnrd assignando, et 
qninqnaginta qnatnor marcas in denarys; prenotatis Abbati, 
firatribnB, officiali et jobagionibnB Monasterg Saxardiensis 
ipsam pecnniam cnm predicta yiQca ad se rocipientibnB pw- 
Bolnit integriter coram nobis, et per enndem Comitem Bodor 
BoiB hoTedibns berednmqne snomm in poBtemm BneceBBori* 
bnB^ jnre perpetno et irrenocabiliter poBBidendan^ tenendam 
pariter et habendam Tendidemnt coram nobiB, eo qnod ex 
precio ipeins terre Petnrd Monasterio Saxardiensi mains com- 
modnm et maior vtilitas snccedere yidebatnr, qnam si Tacoa 
permanBisBet et deserta , ab inpetitoribns eciam qnibnslibet 
occasione dicte terre Petnrd iam yendite, predicti AbbaSi 
fratres^ officialis et jobagiones Monasterij Saxardiensis cnm 
eomm BncceBSOribns snis proprijs laboribns et expensis Co* 
mitem Bodnr prenotatnm et eins posteritates expedire et 
salnare aBsnmpmentes. Hoc non pretermisso, qnod si ijdem 
Filins AbbBS; fratres de Connentn, officiales et jobagiones 
MonaBterij SaxardiensiB , ant Bnccessores eornndem ipsam 
terram Petnrd iam Tcnditam, ab eodem Comite Bodnr, Tel 
ab einBdem Bnccessoribns reqnirere ant repetere attempta* 
nerint qnandocnmqne, dicto Comiti Bodnr, et eins posteritati- 
bns preter jndicem; ante litis ingressnm, sexaginta marcas 
denarioram persolnere; et insnper contra Comitem Bodnr et 
poBteritates ipsins sine strepitn alicnins jndicij pene calnm- 
pnie snbiacere teneantnr, pront aBsnmpsernnt coram nobis. 
CnrBns antem metaram dicte terre Petnrd prefato Comiti 
Bodnr Tcndite^ Tsni riginti aratrornm, sicnt ex Tisn ocnlomm 
datnr considerare, snfficientis, pront Magister Macha, homo 
domini Regis, Thomas Abbas de Feldnar, homo domini Stri- 
goniensis Archiepiscopi; et Tnns ex nobis frater, ad circnm* 
dandam, reambnlandam et estimandam dictam terram Pe- 
tnrd cnm eisdem hominibus domini BegiB et domini Archie- 
piscopi per nos transmissi Regio mandato, nobis in scriptiB 
reportando predictis partibns toI Ticinis ipsiuB terre Petmrd 



174 

presentibnB eoram nobia perlegi feceruiit &eriati]n , eiusdem 
ficinis in nnllo contradicentibas, sed pocins conaencientibtts 
in hac parte, taliter didtiDgnontnr. Prima eciam et capitalia 
meta incipit ab oriente in capite cniufidam sicce yallis, inter 
ralles processns egreditnr ad aqoilonem a capite cuinsdam 
pntei Chabakuta yocati ¥bi snnt tres mete terree capita- 
les, prope qnatnor arbores magyal posite, vbi cst terra 
Monasterij Baxardiensis Kuesd (ma Ovesd) vocata, et 
terra Gomitis Dyonisy filij Petri Felwrus (Fel Or6s?) 
dicta; eidem terre Petard vicinantes ; quarum quidem trinm 
aetarum yna separat Moaasterio Saxardiensi, altera Comiti 
Dyonisio ct tercia Gomiti Bodur ; inde iuxta terram Felvrwa 
ab oriente remanentem; progreditur directe versas meridiem 
ad laoum Gyoznoufertes (DiszQ^fertos) vocatum, in 
qno laco aqua pluuialis stagnare consueuit ^ vbi sunt dae 
mete terree, quarum vna separat terre FelwrwS; altera Comiti 
Bodur ; deinde reflectitur versus occidentem; euQdoque dirc- 
cte ad occidentem, inxta terram FelwrwS; a meridie remanen- 
tem, venit ad quoddam fosstatam loDgam m^k dictum , vbi 
BUDt due mete terree, quarum vna separat terre Felwrws, al- 
tera Comiti Bodur ; abinde iuxta ipsam fossatum iu vicini- 
tate terre Felvrws a meridie remanentis eundo directe versus 
oocidentem descendendoque ad quoddam nemus in valle si* 
tum, et traDseundo ipsam nemus asscenditur ad quendam 
berch^ ybi sunt tres mete terreC; vbi vicinitas terre Fel- 
vrws vocate terminatur, et adiuDgitur terre Comitis Bodur, 
Peturd vocate, vicioitas terre Georgij filij Nicolai de Peturd, 
Nicolai et Petri filiorum eiusdem; eciam Feturd vocate, a 
meridie existentis ; quarum vero trium metarum vna separat 
terre Felvrws, alterapredicto Gcorgio et filijs suis, terciaCo- 
miti Bodur ; inde descendendo per terram arabilem ad val- 
lcm, et iuxta teram Georgij et filiorum suorum a meridie re- 
manentem iuter arbores fructiferas eundo directe versus ter- 
ram Zapud (Szapod) vocatam, scilicetadoccidcntemasscen- 
ditur per locum Z u r d u k u t (Szurdok-iit) vocaturo, vbi in 
capite ipsius Zurdukut sunt due mete terree, vna Georgio et 
filijs Buis, altera vere Comiti Bodur separantes ; abhino iuxta 
terram Georgij et suorum filiorum a meridie remanentem 
euado directe versus terram Zapud ad occidentem venitur ad 



_i75_ 

tres meta« terreas angalareS; vbi relisqiiitQr vieinitas tetta 
Georg\j et filioram saoraiQ; et terra Petri ae Nicolai filioraoi 
Lemtaehij Zapad vocata, sita ab occidente, incipit tenere 
vicinitatem cam terra Comitis Bodar, qaarum qaidem triam 
metaram vna separat Georgio et filijs snia, altera fil^ja Lea- 
Btachii tercia vero Comiti Bodar ; hinc iuxta terram Zapud 
ab occidente remanentem declinatar veraaa septemtrionein, 
eondoqae per fossatnm qaoddam amk dictam vadit ad du* 
aa metas terreas, terre Zapad et Comiti Bodar separaatea, 
adhnc in vicinitate terre Zapad ab occidento remanentiSi 
per geminatas metas terreas in octo locis nono positas^ tene 
Zapad et Comiti Bodar separantes, in magno spacio eando 
directe versus septemtrionem venitar ad tres metas terreas 
angolares; qnaram vna separat terre Zapnd, caias vicinitaa 
illic terminatar , altera terre Monasterij de Bata Apatj 
(Ap&ti) vocate, qae cam saa vicinitate ipsam terram Comitis 
Bodar inmodico attingit, et silae Begali Mooragy (Mo* 
T&gy) nancnpate, tercia vero Comiti Bodar ; abhine relin* 
qnendo vicinitatem terre Apaty, in vicinitate silae Moraag 
ab aqailone remanentiS; regreditar versus orientem; venitqa^ 
ad daas metaa terreas iaxta quandam vallem existentes, in- 
ter silaam Moraag et inter Comitem Bodar separantes ; hine 
deacenditar in vallem versas orientem, iuxta siluam Morag 
ab aqailone sitam, saliendoque versas orientem , ipsam val* 
lem in ascendendo in montem siue berch, in vicinitate 
silue Moraag ab aquilone remanentiS; in eadem beixh sunt 
due mete terre inter silnam Morag et inter Comitem Bodar 
separantes ; inde itnr versus orientem, ad duaa metas terreas 
aeparantes inter siluam Morag et Comitem Bodur ; exinde 
vadit adhuc vertus orientem ad duas metaa terreas in fine 
eiusdem berch aitaS; inter siluam Moraag et inter Comitem 
Bodur separantes ; abinde in vicinitate silue Morag, ab aqui- 
lone existentis, eundo versua orientem venitur ad duas me- 
taa terreaS; similiter inter siluam Morag et inter Comitem 
Bodur destinguentes ; deinde iaxta siluam Morag itur versus 
orientem; veniturque ad tres metas terreas angulares iuxta 
quoddam fossatum amk vocatum, sitaS; quarum vna inter 
siluam Morag; cuius vicinitas illic terminatur; altera interter- 
ram Kuesd superius nominatam, cum qua incipit tenere vici- 



176 

altotem, tercia inter Coinitem Bodnr dlBtin^entes (igj), de 
qmbiui tribne metis descenditnr in qnandam TallemTeraoA 
orientem in Ticinitate terre Knesd, et ibidem in ipsa Talle 
tnnt dne mete terree eidem terre Knesd et Oomiti Bodar se- 
paranteS; de ipsa qnoque Talle asscendendo Tcrsas orientem 
ad finem cninsdam gracilis berch inxta terram Knesd Tenitnr 
ad dnsB metas terreas distingnentes inter terram Knesd et in- 
ter Comitem Bodar ; inde adhnc iaxta terram Kaesd enndo 
Torsns orientem saliendo qnendam tennissimam berQh , et ad- 
hno ascendendo qaoddam zurduk tcI horhag , transito ipso 
hcrhagj snper ipsnm horhag sant dae mete terree, inter 
terram Knesd et inter Comitem Bodar distiogaentes ; hinc in 
Ticinitate terre Knesd reflectitar Tersas meridiem^ et eando 
inxta Tallem directe Tcrsas meridiem, terram tamen Kaesd 
iilic ab oriente relinqnendOi Tcnitar ad daas metas terreas 
separantes inter terram Knesd et inter Comitem Bodar ; inde 
inxta terram Knesd Tcrsas meridiem adhac directe eondo 
Taditar ad daas metas terreas distingnentes similiter inter 
terram Knesd et inter Comitem Bodar ; abhinc inxta terrain 
Knesd ab oriente remanentem, adhnc Tcrsas meridiem in mag- 
no spacio procedendo renertitar ad tres metas capitales seu 
eciam principales, ibiqne terminatar. In cnias rei memoriam 
et perpetaam firmitatem, ad peticionem parciam predictarom 
presentes litteras cnm alpbapeto intercisas concessimns si- 
giUi nostri manimine roboratas Datnm anno Domini M-mo 
dncentesimo LX-mo septimo, mense Febraario. Valentino 
DecanOi Bonifacio Cnstode et Petro Gantore existentibnsi ce- 
terisqne fratribas Tna nobiscnm Deo famnlantibns jagiter ao 
deaote. 

(Garai Mikl6s nddornak ld80-ban kelt itdletleyel^bdl, melTnek are- 
detiije a B. WeBBel^nji csaldd ley^ltdrdban van. S*ab6 Kdroly.) 



177 



ns. 

Spalato vdro$ kbzUge sz, Ldrinat templofndra vonatkozd egy- 
hdad vidjogdt az oUani kdptdlanra rvJidzza dltal. 1267. 

In nomine Dei eterni Amen. Anno IncarnacioniB ejns 
dem millesimo dncentesimo Bexagesimo septimO; Indiooione 
decima , die qnarto decimo mensis Octobris. Regnante do- 
mino nostro Bela Serenissimo Bege Ungarie ; temporibns do- 
mini Johannis venerabilis Spalatini Arcbiepiscopi , domini 
Bolandi Incliti Comitis ; Dnimi CaBsarii^ Oregorii Gmbe, Do- 
bri Madri Jndicnm. Nos predicti Jndices nna cnm nostro con- 
silio ac nniversa Commnnitate Spalatina per presens instrn 
mentnm volnmns ad cnnctomm noticiam pervenirei qnod Ta- 
oante Ecclesia Sancti Lanrencii de Platea^ nos qni Tcri pa- 
troni sen fnndatores ipsins Ecclesie snmns^ ntpote in qnornm 
fnndo eadem Ecctesia fnndata est et constmcta, cnm constet 
nnllos alios habere patronoS; eligimus vos, Thomam Archi- 
diaconnm cnm nniverso Capitnlo Ecclesie Beati Domniii 
transferentes in vestram Universitatem totam nostram jnris- 
diccionem, qnam in eligendo habemns , nt quesita et obtenta 
investicione sen eonfirmacione; qae ad jns domini Archiepis- 
copi spectare dinoscitnr, ipsam Ecclesiam habeatis et possi- 
deatis in perpetnnm; ordinantes et disponentes de ipsins pojs- 
sessione seu restauracione, sicut vobis melius videbitur, ad 
honorem Dei et ipsius Ecclesie statum vel commodum abs- 
que alitujus retraccione et contradiccione. Actum in Eccle- 
sia Beati Domnii die Dominico ante missam coram omni po- 
pnli mnltitndine omnibus. consencientibus et sibi placere pro- 
clamantibns ibidem astantibus cum predictis JudicibuS; no- 
bilibns yiris Micha Madii^ Johaune Cigad, Johanne Vitalis, 
Drago Stephani , Alberto Jancii ^ Petro Gemeche , Camnrcio 
Petri, Marino Oandii^ Ompto Oatule et plnribus aliis. 

£go Joseb Petri conscins examinavi. 

Ego vero domnns Lncas Canonicus et jnratns Notarins 

MOMUU. HUBO. HIST. * DI7L 8. 12 



m 

SpalatinnB his omDibuB interfui et rogatns ab ntraqne parte, 
nt andini, scripsi et conaneto signo roboravi. 

(HitelM mifolata a b^esi cideziri titkos ley^ltdrban.) 



u: 

lV.*Bila nugengedi, hogy Pamlen is Piter c$aU61c6zti nemuek 

Patonjfban levd ri$MJ09z4gukat 18 girdn eladhaesdk Jurk 

kirdlyi tdmoknak is teetvireinek. 1268. 

BEla Dei gracia Hangarie , Dalmacie , Groacie , Rame, 
Semie, Gallieie; Lodomerie; Cumanieque Rex omnibus Chri- 
ati fidelibns tam presentibus , quam futnriS; quibus presentes 
ostendentnr , salntem in Domino. Ad yninersorum noticiam 
tenore presencium yoiumus peruenire ; quod accedentes ad 
nostram presenciam Pamlenet Petrus; filg Zeghen nobilesde 
CboUokuz ; a nobis pecierunt , yt quandam particulam terre 
eorum hereditariC; quam sufficientem vsni vnius aratri et cul- 
tnre habent in terra Potuo, quia pro eorum inopia circumia- 
cencinm malicijs vicinorum suorum non valent resistere^qni ad 
dictam terram eomm maliciose in suum vsum de eornm pro- 
prietate penitUB vendicarunt prebentibus nobis Re^inm con- 
sensnm, venderent emptoribuS; qui eam possent comparare. 
Vernm quia ipsa terra nicinior erat terris Jurk Tauarnici no- 
stri et fratrnm snorum; Vdus videlicet; Bene et Ben^dicti, jo- 
bagionnm vdnornicornm nostrorum de Potnn, ipsam terram 
vnins aratri; in qua esse dicuntur centnm iugera arabilium 
terrarum preter fenetum, dicto Jurk et fratribns suis preno. 
minatis nobis permittentibnS; volentibus et consencientibus 
ijdem filij ZegheU; reqnisitis omnibns alijs vicinis suis et pef- 
mittentibus, sicut per litteras Capitnli P osoniensis nobis con- 
stitit, nendiderunt pro decem et octo marcis receptis plenins 
ab eisdem coram Capitulo Posoniensi; sicnt in eiusdem Ca- 
pitnli litteris nidimuS; perpetno possidendam; et haben- 
dam. Et mete eiusdem terre^ prout in litteris dioti Capitnlj 



■• 



continentiir hoc ordine destiDgnntur : Prima meta inoipit a 
parte oocidentali a quodam trunco salioiB, qui est iuxta palu- 
dem Semlycus uocatam, ubi sunt due mete antiqne; abinde 
procedit iuxta terram filiomm Begkez (B^zen) in quadam 
semita uersus uillam eorundem eumduabus metis, donec ue- 
niatur ad duas metas antiquaS; que sunt prope yillam eo- 
rumdem filiorum Beskez (igy) ; deinde procedendo in lon- 
gitudine unius iugeris terram filiorum Beskes, relinquit 
et adiungitur terre predicti Jork et generacionis sue ; ab- 
inde directe procedit uersus orientem et uenit ad quan- 
dam paludem ag uocatam , vbi sunt quatuor mete antique^ 
quarum una similiter est filiorum Zeghen^ altera uero Jurk 
et graeracionum suarum ; abinde procedit in terra fittorum 
Zegen (igy) directe uersus orientem in longitudine nnius 
iugerifl metis antiquis dupplicatiS; donec ueniatnr ad caput 
cuinsdem paludis, que lapsar uoeatur^ ubi predieta palus ag 
adiungitnr predicte paludi lapaar^ et ibi in qnadam area, sita 
inter ipsum fiuninm diuisum; sunt due mete antique ; abimde 
iuxta terram eorum Jurk et generacionum suarum procedit 
uersns meridiem , donec ueniatur ad priorem paludem Sem- 
licus uocatam; ubi sunt due mete antique , et transeundo pa* 
ludem, terram generacionum Jurk conterminatur terre nlle 
Lokluchey; abinde iuxta terras ville Lokluchey, remanente 
ipsa palude in terra filiomm Zegyn (fgy)i protenditnr iuxta 
eandem paludem uersns occidentem; donec ueniatur ad metas 
vilie Oala, vbi snnt quatuor mete antique ; dein uenit ad prio- 
rem locum 'Semlitus uocatnm; et ibi mete ipsius terre termi- 
nantur. In cuius rei testimonium perpetuamque firmitatem 
presentes concessimus litteras duplicis sigilli nostri mnni- 
mine roboratas. Datum per manns magistri Demetrij Ecclesie 
Albensis Electi, anle nostre ViceCancellarij. Aqno Domiiii M^ 
CC® LX® oetauo ; Begni autem nostri anno tricesimo teroio. 

(Szakadozott hdrtyiin az^p fekete betUkkel irva ; de az okmibiy mit 
annyira elromladozott, hogy csak mds &zdm segits^g^vel lehetett tel- 
jesen leimi. Veressdrga selymen a pecsdttOred^k. Pozsonyk^ptalan 
' orezdgOB leT^ltir. Capsa XII. Fasc. 1. Nr. 1. Knaui Ndndor,) 



12 



180 



111* 

IV. Bila bt Ethei hdyUgrSl szdU adomdnyMsdidt y mdyet e 
helyeig udvamokjainak tett az ietenitileten gydzt-es Udvcamok 
helyeigbeliek dlenibenj ez utdbbiak javdrq megsemmiH. 1268, 

Bela Dei gracia Hungarie , Dalmacie ; Groacie , Bamc, 
Ghdlicie, Lodomerie; Gamanieque Rex omnibus, tam presen- 
tibuB, qoam faturis , salatem in Domino. Ad yniuersoram no- 
tieiam tenore presencium voIamuB peruenire, quod licet iura 
ydaomiGorum noBtroram de Vduornuk, arundinetum Tidelicet 
S a a c uocatum , pratum et piscatnram, que per examen 
d u e 1 1 i ijdem vduornici nostri de Vduornuk coram H. P a- 
latino^Gomite PoBonienBidevduorniciBJioBtrisdeqain- 
que villiB Ethej obtinuerant^ prout per prinilegium 
eiuBdem H. Palatini patet, obtinuerant, yduorniciB nostris de 
quinque villis Ethey contulerimus ; post cause tamen cogni- 
cionem; et inspecta rei certitudine, dicta iura^ arundinetum 
▼idelicet; pratum et piscaturam dictis vduornicis nostris de 
Vduomuc, ad quos prius pertinebant, restituenda duximus et 
reddenda; reuocantes et irritas pronunciantes omnes litteras 
nostras et priuilegia, auctoritate quarum yduornici nostri de 
dictis quinque villis Ethey arundinetum, pratum et piscaturam 
possidebant. lu cuius rei memoriam pleniorem et maiorem 
firmitatem , ne processu temporum in irritum ualeat retrac- 
tari; presentes concessimus litterras duplicis sigilli nostri 
munimine roboratas. Datum per manus magistri Demetrij 
Electi Ecclesie AlbensiS; aule nostre ViceGanceUarij , dilecti 
et fidelis nostri. Anno Domini 1268. Regni autem nostrianno 
tricesimo tercio. 

(Eredetie a Kond^ caaUd lev^tirdban. Knmu Kdndot.) 



181 



IV. Bila kirdly (zdomdnya a dunoizigeH Boldog AMnony ko- 

lostora $zdmdra, 1268. 

Bela Dei gracia Bex Hnngarie eto. vBinersiB OhriBti 
fidelibnd presencinm iospectnris salnteni in omninm Salna- 
tore. Ad vninersomm noticiam harnm serie Tolnmns perne- 
nirC; qnod cnm nos ad proyisionem et ytilitaiem Honasterii 
Ecclesie Beate Virginis de Insnla Begio cnm fanore innigi- 
lare yelimns^ qnandam terram nomine Vj-Bech yocatam, cnm 
palacio snper eadem existenti, dicto Monasterio de Insnla 
dnzimns conferendam. Sed qnia de ipsins terre qnaiitate et 
qnantitate ad plennm nobis non constabat, misimns ad dictam 
terram Prepositam Bndensem; et Magistmm Ambrosinm^ Oo- 
mitem Gapelle domine Begine charissime consortis nostre, di- 
lectos et fideles nostros ; qni postmodnm in snis literis nobis 
reseripserant; qnod ipsa terra yacna esset, et yicina terre ip- 
sins Monasterii Jenew yocate^ et eandem cnm palacio in ipsa 
terra existenti; predicto Monasterio statnissent de precepto 
nostro et mandato. Nos itaqti^ assignacionem ipsins terre fa- 
ctam per Magistrnm ac Frepositnm predictnm^ et Ambrosinm 
Magistmm prefatnm^ ratam habentes atque firmam, ipsam 
terram; qnemadmodum Magister ac PrepositnS; et Magister 
Ambrosins prefati assignanerunt eidem Monasterio Beate 
Virginis; dedimns, contnlimns et donayimus perpetno possi- 
dendam. Datnm anno ab Incaroacione Domini M® OO^ sexa- 
gesimo octayo. 

(B^gi hitelM mdsolat utin.) 



182 



Kunegunde ueh kirdlyni nagyaU/jdnak IV. Bela kirdlynak kl^ 
gsflhietet mond azanajdndikirt, n^lyet ezf6rj6nek kiUdlHt. 

De testorio^ mi&so doDUDo et marito Dostro cariasimOi 
pro eo et eam eo Vegtrae Patemitati immensaB gratiaram 
referimas aetioneSy excasantes oaatiam veBtrami praesentiam 
exhibitorem; qaod idem tentoriam, nobiB prohibeatiboBi non 
perdoxit asqae ad praesentiam domini et mariti noBtri cariB- 
Bimij qnia idem dominnB et maritaB noBter de peregrinatione, 
qaam agebat verBaB PrateDiam, in redita jam jam fait Qoa* 
re Paternitatem VeBtram reqnirimaB et rogamaB, qaatenaB 
eldem nantio yeBtro indignari non velitiB, imo excoBatum ha- 
bere potias saper eo, qaod praediximos ia praemiBBiB. 

(PaUckj, Cber Formelbtteher, 283. 1.) 



IV. KdetMn pdpa rendeUU^ hogy a Jddra vmUM ftkM ««. 
K»zjMi 6% Damian czimU bmczekolosUn' a topliczai apdt$dgnak 

ald rendelte9S<k.'1268. 

m 

ClemeDB Episcopiis etc. veiierabili fratri . . . Archiepis 
copo Jadrensi salntem etc. Ex tenore litteramm; qnas dilecti 
filii . . . Abbas et Honachi Monasterii Sanctomm Cosme et 
Damiani de Monte Jadrensi. Ordinis Sancti Benedicti, nobis 
destinare cnrarnnt^ accepimnS; quod Monasteriam ipsnm per 
incnriam et malitiam degentium in eodem adeo in spiritnali- 
bns et temporalibus est collapsum^ ut nulla spes penitus ha- 
beatur; quod de suo possit ordine reformari. Quare humiliter 
per easdem litteras postulabant a nobis, ut Monasterium ip- 
sum cum suis membris de Cisterciensi reformari Ordine fa- 
ceremus. Nos itaque de tua circumspectione confisi, frater- 
nitati tue per Apostolica scripta mandamuS; quatenns ; si est 
ita, cum ab eisdem Abbate et Monachis super hoc fueris re- 
quisitus^ dictiun Monasterium oum membris etsdem; si Oapi- 
tuli tui ad hoc accedat assensus, de predicto Cisterciensi or- 
dine auctoritate nostra reformanS; illud Monasterio de Top- 
liza eiusdem Cisterciensis Ordinis Zagrabiensis DiocesiS; si 
videris ezpedire; submittas. Contradictores etc. Non obstante, 
si aliquibus a Sede Apostoliea sit indultum, quod suspendi 
▼el interdici aut excommunicari non possint per litteras di- 
cte Sedis faeientes plenam et expressam de indulto huius- 
modi mentionem. Datum Viterbii Idibus Junii. (Pontificatus 
nostri) anno im. , 

(IV. Kelemen pApa BegestAib61, Theiner id. n. 1. k. 398. 1.) 



184 



m. 



LSrincz nddar 4s somogyi fSitpdn bfriStdrscdwd a kir^Bjfni 
ladosai dltal elfoglaU Szent-Gy^gy necU f&dtt Sdndor fs Pdl 
nmeseknfikf kikhez drdksigi Jogon tartozott, viMzaadja. 1368- 

Laurenoios Palatinaa et Comes SymigienBis Tniaersif 
CbriBti fidelibns preBencinm noticiam babitnriB salntem in 
Domino. Ad yniaersitatia neBtre noticiam YolamnB peraenire, 
qaod cam nos dominns noster IllastriB Bela Bex Hangarie 
ad reaocandas ^terras ac alia iara nobiliam per advornicos 
et caBtrenses popalos domine Begine ac alios cniaslibet con- 
dicioniB bomines occapata^ ad Comitatum Symigiensem trans* 
miBisset, et qainqae bomines de nobilibas ipsias Comitatas 
electos per omnes nobiles de eodem Comitatn, Johannem 
Gomitem Bcilicet filiam Ysip^ Stepbanam filiam Deers^ Grego- 
riam filiam Jabaras , Cosmam de Eaazna, et Tbomam de 
Vysloa nobis in socios depatasset, et ijdem qainqae nobileB 
Bocij nostri inreiarando; tacto Sancto et vinifice Cracis ligno 
Domini, domino Regi promisissent, qnod non aliad nisi iora 
nobiliam indebite per condicionarioB occapata restitaerent 
et eciam Becandario nobis tactis Bacrosanotis reliqagB et 
evangelio sapra filios filioram saoram iarassent illnd idem» 
et recepta tali caacione processiBsemaB ad preceptam domini 
Begis sapradictam \ Alexander et Paalas filu Dominici de. 
popalis domine Begine de villa MarcbodoY vocata qaandam 
terram suam bereditariam Sengarg vocatam; safficientem ad 
nnam aratram et dimidiomi sicat per Yisam considerare po- 
taimas receptam et violenter^oocapatam esse dicebant co- 
ram nobis et coram conindiciboB nostriB predictis^ et formam 
inqaisicionis petienmt sibi reddi. Vernm cam nos ad ipsam 
inqnisicionem proceBsissemaB^ sciaimas aeraciter, dictam ter- 
ram faiBse de iare hereditario nobiliam predictoram ; ad ma- 
iorem tamen oantelam ipBOB Alexandrnm et Paalam, fratrem 
eiaSy saper predicta terra constitatos ad perflonas Bnas et ad 



186 

fflios filionim snonim onm dnobns nobilibiis sibi oonBimilibns 
inrare feoimns snper eo, qnod illa terra; qnam reambnlane- 
mnty fberit ipsornm hereditaria, et per dictos popnloB domine 
Segine indebite occnpata. Gnm itaqne diligentiBSima inqnisi- 
oione faota, et recepta inratoria oancione, nt prediximnB, in- 
▼enissemns dictam terram de inre bereditario fniBse nobilinm 
predietomm; eandem terram ezclnBis popnlia domine Regine 
de eadem, restitnimnB hereditario inre perpetno poBBidendam, 
et metas^ Bnb qnibna ijdem nobilcB poBBidere debeant ipaam 
terram, fecimns elenari. Mete antem hoc ordine diBtinguntnr : 
Prima meta ipBinB terre incipit a parte orientali inxta fosBa- 
tnm Tztizaly nbi cBt meta Bnb arbore hykfa wolgariter di- 
cta ; de inde vadit versnB Beptemtrionem; et venit ad nnam 
arborem naar^ Bnb qna est meta ; de inde tendit yerBns oc- 
cidentem, et venit ad nnam pirnm, snb qua CBt meta ; de inde 
adhnc enndo ad eandem plagam, venit ad nnam metam ter- 
ream ; de inde venit ad arborem gtrtan^ Bub qnacBtmeta; 
de inde procedit verBUB meridiem^ et venit ad nnam arborem 
gertan^ Bub qna oBt meta ; de inde adhnc tendendo ad ean- 
dem plagam , venit ad noam arborem ceraBi , Bnb qna eet 
meta ; de inde progreditnr itemm ad meridiem, et venit in 
planicie ad nnam metam terream ; et abhinc tendit verBUB 
orientem et venit ad flnvinm Tztizal, nbi cBt meta ; de inde 
antem procedendo inxta ipenm flnvinm ad eandem plagam 
venit ad priorem vnam metam, et Bic terminatnr. In cniuB rei 
memoriam et perpetnam firmitatem preBentCB conceBBimnB 
litteraB sigilli noBtri et Bigillornm sociomm noBtroram mnni- 
mine roborataB. Datnm per manns Magiatri SebaBtiani Can- 
toris de PoBOga, et Canonici AlbeaBis, Prothonotarij noBtri, 
anao Domini millcBimo dncentesimo sexagesimo octavo. 

J<WMf . Eredetie b6rh^a, meUyiiek alol fdlhajtott haaad^kai- 
b61 hat pecs^t f!lgg5tt, de eleny^szett. Misolta Horvit Istvin. ird^. 



/^ 



186 



\VL 



Uhinez nddor 4$ mnnogyi fffiipdn hiritdrsaiwd, a kMBgnd 
hadosai dJUal dfoglaU Lapa nevH flid^, Orab nemmmBkj ki- 
hez drdkeSgi jogon tariozoUj vieizaadja» li68. 

LanreiiciQs PalatinnB et Comes SymigieDaia miyenris 
Christi fidelibns preseneiiim noticiam habitaris saliitem ia 
Domino. Ad nniyerBitatiB nestre noticiam tenore preseDciiim 
QOlamoB penienire^ qaod cam nos dominot noster lUiiatriB 
Bela Bex Hangarie ad rev^ocandaB terrae ac aUa iara nobi- 
liam per advornicoB^ caBtrenBCB; et popalos domine Begine 
ac aliOB cnioBlibet condicioniB homines occopata ad Gomita- 
tom STmigienaem tranBmiaiBBet , et qoinqae homineB de no- 
biHboB ipBioB, comitatos electoB per omnes nobiles de eod^i 
Comitato , Johaanem Bciiicet Comitem filiom Isyp, OoBniam 
de Kaazna , Stephanom fiiiam Deers , Oregoriom fiiiam Iba- 
roB; et Thomam filiom Morton de Wislov nobis in socios de- 
pntasBet^ et ijdem qoinqne nobilcB Bocij nostri inreioraiido 
tacto sancto et oioifice CraoiB ligno Domini , dpmino Bagi 
promisiBsenti qood non aliod niBi iora nobiliom ittdebit^ per 
condicionarioB ooeopata restitoerent , et eoiam Beooadario 
nobiB taetis sacrosantiB reliqoiJB efevangelio Bopra fiiicDs filio- 
rom iarasBent illod idem, et recepta tali oaacione proceBBifl- 
BemoB ad preceptom domini sapradictom ; Grab filios Bene- 
dicti de genere (Batho)lt (?) de popoiis domine Begine de 
villa Kethyl qoandam particolam terre soe hereditarie^ qoam 
de terra soa La(apa) vocata receptam et Tiolenteir occopatam 
esBe dicebat coram nobis et coram coniadicibas nostriB pre- 
dictis^ petivit per formam inqoiBicioniB sibi reddi. Veram com 
noB ad ipsam inqoisicionem procesBiBBemos, scivimoB vera- 
citer, dictam particolam terre faisse de iore hereditario Orab 
a ntedioti ; ad maiorem tamen caotelam ipsom Grab soper 
predicta particola terre personaliter constitotam ad personam 
BOam et ad filios filiorom Boorom iorare fecimos orribili io- 



187. 

rameDto saper eo , qnod illa particnla terrei qnam reambnla- 
nity ftierit ipsinB hereditaria, et per dictos popnlos domine Re- 
gine indebite oocnpata. Cnm itaqne diligentisBima inqnisi- 
done facta^ et recepta inramentaria cancione^ nt prediximns, 
innenissemns, dictam particnlam terre de inre hereditario fn- 
isse Orab antedicti , eandem ipsi Grab exclnsis popnlis do- 
mine Regine de eadem restitnimns hereditario inre perpetno 
possidendam; et metas, snb qnibns idem ipsani particnlam ter- 
re possidere debeat, fecimns elenari. Mete antem hoo ordine 
distingnntnr : Prima meta indpit a parte meridionali inxta 
terminos terre Thome filij Thome inxta qnandam viam , nbi 
snnt mete ; de inde vadit in eadem via yersns septemtrionem 
et reniet ad dnas metas terreas ; de inde adhnc vadit yersns 
septemptrionem ad* finem nnins silye, nbi snnt mete terree ; 
de inde adhnc versns septbmtrionem enndo descendit^^ ca- 
pnt nnins vallis , nbi snnt tres mete^ et ibi coninngitnr silTC 
ipsins Grah , et sie terminantnr. In cnins rei memoriam et 
perpetnam firmitatem presentes concessimns litteras sigilK 
noBtri et sigillornm sociomm nostromm mnnimine roboratas. 
Datnm per manns magistri Sebastiani Cantoris de Posogai 
et Canonici Albensis, Protonotarij nostri. Anno Domini mille» 
simo dnoentesimo sexagesimo ootayo. 

J«fyiei. Eredetie btfrhirtya, mellynek ahU fdlb^iott basad^kai- 
IM hat pecB^t Higgdty de eleny^szett. Misolta Horydt iBtvdn. Erdy. 



188 



m. 



LSrtncz nddor 4a wmogyifSUpdn hMtdrsawdl, a kirdlyni na' 
hadatai dltal dfoglalt Leta n&vUfSldet Barlabas A KiUdn ne- 
menknek , Idkhez Hr^keigi jogon tartozott , vieeeaadja. 1268. 

Laarencins FalatiDQS et Gomefl SymigieDsiB ▼oiaersis 
ObriBti fidelibas ' presencium Doticiam babitnriB Balutem in 
Domino Bempitemam. Ad nninersitatis nestre noticiam teoore 
presencinm nolnmns pervenire, qnod cnm nos dominns ooster 
lUnstriB Bela Bex Hnngarie ad renocai^das terras ac alia 
inra nobilinm per vdnornicoB, castrenseSy popnlos domine 
Begine et alios cninslibet condicionis homines occnpata , ad 
Comitatnm Symigiensem transmisisset , et qninqne homineB 
de nobilibns ipsins ComitatnB eleotos per omnes nobilea de 
eodem Comitatu ; Johannem Comitem filinm Isyp, Cosmam de 
Koazna^ Gregorium filinm JnharaSi Stephannm filinm Deers 
et Thomam de Wyzlou nobis in socios depntasset, et ijdem 
quinqne nobiles socij nostri inreinrando, tacto sancto et ni- 
nifice Cmcis ligno Domini, domino Regi promisissent, qnod 
non alind nisi inra nobilium indebite per condicionarios oc- 
oapata; restitnerent^ et eciam secundario nobis tactiB Bacr6 
sanctis reliqngs et enangelio super filios filiornm Buornm in- 
raBsent illnd idem, et recepta tali cancione processIsBemus 
ad preceptum domini Begis supradictnm ; Barlabas et Kylia- 
nns^ filij Johannis, nobiles de Symigio de pastoribns domini 
Begis de Gadan quandam particnlam terre sue hereditarie 
Leta TocatCi continentem in se quinqnaginta iugera, sicnt per 
yisnm considerare potnimus^ receptam et violenter occupa- 
tam esse dicebant C(y*am nobis et coram coniudicibus noBtris 
predictis, et per formam inquisicionis petiuernnt sibi reddi. 
Vemm cnm nos ad ipsam inqniflicionem procesBiBBemnSi sci- 
vimuB veraciteT; dictam terram fnisse de iure hereditario no- 
bilinm predictornm; ad maiorem tamen cautelam ipsos nobi- 
les Barlabam sciiicet et Kyliannm Buper predicta terra per- 



18» 

» 

sonaliter coDBtitntoS; ad personas bxlbb et ad filios filiomm 
Bnorum iarare fecimnB snper eo^ qnod illa terra , qnam ream- 
balayernnty fn^it ipsornm hereditaria, et per predictoa pa- 
Btores indebite occnpata. Cnm itaqne diligentissima inqnisi- 
cione facta^ et recepta inratoria cancione^ nt prediximns; in- 
Tenisaemns dietam terram de inre hereditario fnisse nobilinm 
predictornm, eandem ipsis nobilibus restitnimns hereditarlo 
iare perpetno possidendam^ et metas, snb qnibus ijdem no- 
biles possidere debeant ipsam terram^ fecimns elenari. Mete 
autem ipsins terre hoc ordine distingnntnr : Prima meta in- 
cipit a parte occidentali j et inxta qnandam silyam snnt dne 
mete ; deinde nadit ad partem orientalem et pemenit ad dnas 
metas terreas ; de inde declinat ad partem meridionalem, et 
pemenit ad dnas nietaS; in quarum nna est arbor piri et alia 
terrea ; de inde flectitnr iterato ad partem orientalem et per* 
nenit ad dnas meias terreas; dein declinat ad partem sep- 
temtrionalem in qnadam nalle, et pervenit ad dns metas, in 
qnarnm nna est arbor salicis et in alia arbor rakada ; iit 
inde pernenit ad duas metaS; qnaram nna est terrea , et in 
alia est arbor racatia nnlgariter vocata; et ibi mete ipsins 
terre terminantnr. In cnjns rey memoriam et perpetnam fir- 
mitatem presentes concessimus litteras sigilli nostri et sigil- 
lornm sociomm nostroram mnnimine roboratas. Datum per 
manns magistri Sebastiani Gantoris de Pasaga et Canonici 
Albensis, Prothonotarij nostri. Anno Domini M^. CC^. sexa- 
gesimo octavo. 

Jegyiet. Eredetie bdrhditya, mellynek aldl fOlhajtott hasad^kau 
b61 bat pecs^t fttggott, de eleny^szett. Misolta Horvit Istydn* irdy. 



uo 



124. 



Uhincz nddor ig Momogyi fSispdn birotdraaival a kirdbfnd 
bado§ai dUal elfoglaU Bard nevU fbldet dShbi Inriokoaainak 

vi8$zaadja. 1268. 

Lanreoeiiifl Palatiotas et Comes SymigiensiB yniaersis 
Chriflti fideliboB presenciam notieiam habitaris salatem in 
Domino. Ad aniversitatifl aestre noticiam tenore presenoiam 
nolomnB peraenire , qnod oom nos dominoB nost^ Rex lUn- 
Btris Bela Bex Hangarie ad reaocandas terras ac alia inra 
nobilinm per vdaomicoBi caBtrenBes et popalos domine Segine 
ac alioB eaioBlibet condieionis homines occnpata ad Comita- 
tnm Symigiensam ftansmisisset; et qninqae homines de no- 
bilibns ipsioB Comitatas electos per omnes nobiles de eodem 
Comitatn, Johannem Bcilicet Comitem filiam Tsyp ; Cosmam 
de Kaasna, Stephanam filiam Dios, Oregoriam filiam Iharas, 
et Thomam filiam Mortanas de Vislov nobis in socios depn- 
tasset, et ijdem qainqae nobiles socij nostri iureiarando ta- 
oto Saerosancto et aiuifice Cracis ligno Domini, domino 
£egi promisisflent , qaod non aliud, nisi iara nobiliam inde- 
bite per condicionarios occapata restitaerent^ et eciam se- 
cnndaris nobis tactis sacrosanctis reliquiis et Eaangelio snpra 
filios filiorum Buoram iurassent illad idem , recepta tali cau- 
cione processissemus ad preceptum domini supra dictam; 
Ipolitus Comes, Vgra, Nicholaus, Valens, et Ipolitus , filij e- 
iosdem Ipoiiti ComitiSi nobiles de Elya per Boda jobagionem 
udaornicorum de Villa Bard, quandam terram suam heredi- 
tariam Bard vocatam; receptam et niolenter occupatam esse 
dicebant coram nobis, et coram coniudicibus nostris predictiS; 
et per formam inquisicionis petiuetnnt sibi reddi. Vernm 
cum nos ad ipsam inquisicionem processissemus; sciuimus 
veraciter; dictam terram fuisse de iure hereditario nobilinm 
dOfEIya predictorum. Ad maiorem tamen cautelam ipsos no- 
biles de Elya super predicta terra personaliter constitutos ad 



i9i 

personM snas et ad filioB fliiorum sQonnn JQrare feoimiiB or- 
ribili inramento snper eo , qiiod illa terra, qnam reambiila- 
rant ^ fderit ipsorum hereditaria^ et per diotiim jobagionem 
Tduomicoram indebite occnpata. Gnm itaqne diligentiflaima 
inqniaioione facta^ etrecepta iaratoria canoione, nt predixi- 
mns j innenimDs , dietam terram CBse inre hereditario no- 
bilinm de Elya predietomm; eandem ipsis nobilibaa exolnso 
ipso jobagione vdnornicoram de eadem restitnimns heredita- 
rio jnre perpetoo possidendam; et metas, sob qoibns ijdem 
nobiles ipsam terram possidere debeant^ fecimns elenari* 
Mete antem hoc ordine distiagaantnr : Prima meta incipit a 
parte meridionali iaxta aquam Bardauelg; abi sant doe mete 
ex utraqoe parte aqoe; deinde vadit ad septemtrionem ad nnam 
vallem Kotsov vocatam^ ubi suot due mete ; deinde vadit ad 
capnt ipsins KutsoV; obi sunt due mete, et ibi separator a 
terra castrensium de Bard; de inde eundo semper versos 
septemtrionem yadit ad doas veteres metas ad onam viam^ 
obi snnt tres mete angalareS; et ibi sepsfrator de terra cini- 
tatis Symigiensis ; deinde in ipsa via flectitor versos oCciden- 
tem nsqoe ad magnam viam, abi est meta antiqoa ; de inde 
de ipsa magna via declinat ad nnam viam, qoe dacit versos 
oceidentem ad locom; qui dicitor horhfw^ vbi sont doe mete ; 
deinde descendendo in capite ipsios horhfw uersas occiden- 
tem vadit ad unam viam^ ubi sunt doe mete ; de inde vadit 
aenns oceidentem nsque dom cadit in aqoam Hydos, obi 
snnt dae mete in arboribos ; de inde in ipsa aqoa Hydus 
oadit nersns meridiem; et ibi exit ad eapot nnios berch, nb 
saiit doe mete, et ibi separatar de terra ville Yirtus ; de inde 
asscendit ad nnam antiqnam metam, et ibi suntdoenooe 
mete ; de inde uadit oersos meridiem ad doas veteres metas 
et ibi sont dae nooe mete ; de inde vadit ad locum Werti s 
korh uocatom, ubi sont due mete ; de inde vadit uersos orien- 
tem ad caput nnius vallis, ubi sunt dne mete; et ibi separa- 
tor de terra vduornicorum de Bard ; de inde haduc (igy) oa 
dit versos orientem in campo, ubi sont due mete ; de inde 
aadit ad cay nt unius vallis^ obi sont due mete in arboribus 
piri ; deinde vadit versos orientem^ et cadit in aquam HiduS; 
Hbi sunt due mete in arboriboSy piro et pomo ; de inde exiens 
de aqua Bydus vadit usque ad illum iocam; ubi una aqoai 



192 

qne venit de ponte Dumbnl cadit in aqnamHydaB,etibi Baoit 
dne mete ; de inde in eadem aqna vadit Bnperins, naqne dnm 
cadit ad priorem metam; et ibi separatnr de terra caBtFen- 
sinm de Bard, et de terra vdnornicomm de Bard^ et sic ter- 
minaninr. In cnins rei memoriam. et perpetnam firmitatem 
presentes concesssimns literas sigilli nostri et sigillomm bo- 
cioram uostrornm mnnimine roboratas. Datnm per manui 
magistri Scbastiani Cantoris de Fosoga et Canonicy Alben- 
siSy Protonotarii nostri. Anno Domini millesimo dncentesimo 
sezagesimo octano. 

(Eredetie hbrhittyifx, melyr61 hat pecs^t ftiggbt, a nemzeti mozenm 

k^zirattirdban.) 



2S. 



Ugrin szSrinjfi bdn DineHy Sadan nmzttstghSlj irdemei tMn- 
tetMfl Peggen nevU birtokkal adomdnyozta. 1268. 

Nos Wgrinns filius Banns de Scenrin ex dileoci- 

one (Bele) Dei gracia lUnstrissimi Regis Hnngarie significa- 
mns yninersis tam presentibns qnam fntnris presens scriptiim 

inspectnris salntem in salntis Largitore. Qnoniam do- 

minos virtntnm dono decoratos snis snbditis et sernientibaB 
mnnerabiles necessario esse oportet et fanorabiles, et mazime 
illis y in qnomm fnit cordibns fidelitas sibi visa manifestai et 
in omnibns cansis fortnne snnm capnt pro sno domino ponere 
non neglexit. Igitnr ea de cansa, qnia in magistro Dyonisio 

filio de genere Sadan nostro sernienti omne fidelitatis 

sernicium fnit nobis impensnm, et per nos manifeste yiBnm; 
et qnia in omnibns cansis fortnne pro nobis snnm capnt, si- 
cnt personaliter inspeximns^ fnit impositnm; conceBBimins et- 
dem dnas Tillas Peggen nnncnpatas in Comitatn Nengradi* 
ensi constitntas yna cnm rtilitatibns onmibns ad se pertinen- 



193 

m 

tibns cnm yeteri meta, snb qna noster auns et pater ac dob 
possedimuB, pro sais semicijs fideliter nobis inpensiB, sibi et 
per eum suiB heredibus heredumquc successoribus perpetuo 
et inreuocabiliter possideudas. Ita tameu; quod si qmslibet 
nostrorum filiorum ab eodem acquireret (igy) ^ cum nostra 
malediccione auferre non posset ; simiiiter et si quislibet no- 
strorum cognatorum tam ex nostro genere^ quam alius aliquis 
noster propinguus^ sev alienus aliquis requirere ab eodem 
uel a suis heredibus heredumque successoribus iutenderet; no- 
bis uiuente a nostra propria persona requirat ; post obitum 
vero costri de aliis nostris possessionibus querere debeat 
pro Peggen suprascriptis ; eo quod magistro Dyonisio predi- 
cto pro suis fidelitatibus nobis ab adolescencia sua exibitis 
libere concesserimus et secure Peggen prenotatas. Datum in 
Halmas in possessionibus Ecclesie Golochn. (Golocensis), 
anno ab Incamacione Domini W GG® LX® octauo. 

(Eredetie a gy^ri kiptalan ley^tdrdban.) 



126. 

Az erd4lyi kdptalan bizonyitja, hogy Luka, rokonai behegyezd- 
86vel\ vejinek Endrenek Chungna nevii folde negyedriezSt dt- 

engedte. 1268. 

NoB yniuersum Gapitulum Albensis Ecclesie Transil- 
uane Beati Michaelis sigoificamus cunctis tenorem presen- 
eium inspecturiS; quod constitutis coram nobis Luka cum tri- 
buB cognatis suiS; nomine Eama^ Nykon et Olynerib ex una 
partC; ex altera uero Andrea; genero ipsius Luka^ idem Luka 
protestando assemit; quod de uoluntate et conseDSU preno- 
minatomm cognatomm suorum; sicut idem in nostri presen- 
eia confessi sunt; predicto Andree^ genero suo ac suis heredi- 
bus; racione filie suC; quam habet in vxorem; quartam partem 

IIOKUM. HUKO. UIST. — DIFL. 9. 13 



194 

de empticia terra C h a n g n a aocata; quaro posgidebat, com 
iam dictis cognatis flais contalisset^ perpetao poflsidendam et 
habendam, ad eias nolantatem saper ipsa qaarta parte exe- 
qaendam, siae dandi ant aendendi; ael testandi. Vt igitar hn- 
ias rei series irreaocabiliter robar perpetae firmitatis obti- 
neat, presentes dedimas literas sigilli nostri manimine robo- 
ratas. Nicolao Preposito^ Alberto Cantore, Andrea Castode, 
magistro Casmcrio Decano existentibas. Datam anno Domini 
H^ CC. sexagesimo octaao. 

(Teatsch ^s Firnhabery Urkandenbach zar Geschichte Siebenbttrgeiu 

I. k«t. 89. 1) 



127. 

Endre hosizcu perlekedA utdn Mikd i$ Detre fiaival a vdczi 
kdptalan eUitt egyessSgre ISp, ezeknek engedvSn dt Luddny ri- 
8z4t, melly Endt^Sre is novMnek gyermekeire ledny-negyedjogul 

szdUott. 1268. 

A B C 

Capitolam Ecclesie Waciensis omnibas qaibas pre^en- 
tes ostendentar salatem in omniom Saloatore. Ad onioersita- 
tis oestre noticiam tenore presenciom aolamas peraenirei 
qaod Endre filios Andree de Neagrad ex ana partc, Agolch, 
Miko filij Miko pro se et pro fratre soo Petro Comite et pro 
filijs Detrici, yidelicet MikO; Alexio et Detrico, nt dicebant, 
ex altera coram nobis personaliter astiteront et proposaerant 
uno ore et pari animo : Qaod com prefatas Endre snper qaa- 
dam terra soa nomino Ladan hereditaria Detricam et predi- 
ctos filios Miko traxisset in causam, et qoamdia ipsa caasa 
coram Stephano IUastri Sege Hangarie inter eos foisset 
aentilata , tandem mediantibas niris probis inter se taliter 



196 

coDuenenint ; qnod sepe dictus E. prefatam terram Lodan scu 
porcionem suam in ipsa, et porcionem Hozug, Benedicti, 
Zoltani et Stephani fiiiorum sororis sue , qui (igy) ipsam 
porcionem suam in ipga terra racione quarte habuerat de 
predicto Endre , dimisit eisdem filijs Miko et Detrici per- 
petuo poflflidendam. Cuius terre prima meta incipit ab 
oriente in capite vallie que Pith uocatur, et ibi est meta sub 
arbore quadam, que uulgariter dicitur tutUgfa; et inde ue- 
nit uersus occidentem, in fine arbuste est terrea meta ; et 
inde proeedendo inter spinas habentur due mete, et des- 
cendendo in planicie sunt due mete, inferiusque in medio 
uille est meta ; et inde uenit ad finem stagni quod Keerchen 
toua uocatur; et inde descendit in saros potok quem nomiuant 
Heer ; et sic desscendendo peruenit ad Laz potoka , et ibi 
Bunt mete terree ; et inde per terram equalem peruenit usque 
ad muth tuulgfa, et ibi cadit in flumen Ypul, et per ipsum 
flumen asscendendo transit portum ; et inde uersus septem- 
trionem tendit, et ibi est meta sub arbore tuulgfa, uaditque 
per pratum, ibi est meta, et uadit per nemus, et in medio ne; 
moris in arbore quadam habetur signum in modum crucis - 
et ultra ilulgus (igy) in planicie est meta ; et inde procedendo 
in fine minimi nemoris est meta sub arbore, ibique cadit in 
nergues potok^ asscendendoque peruenit et transit per ses- 
sum (igy) uille, et uenit per uiam usque ad arborem pirus, 
ibique cadit in magnam uiam ; et pusillum transscendendo 
transit uiam, que uenit de Sokol, ibi est meta ; et descen- 
dendo iuxta E^eercen potoka uadit inferius, et secundario ca- 
dit in Tiefi-gespotoka, et procedendo per nerguespotok exit ad 
sinistram partem tendendo usque ad kutfeu; et inde asscen- 
dit per uallem, peruenit u?que ad Mathias Bigi , et est ibi 
meta, uaditque inde ad unum monticulum, qui uocatur Leho- 
nia, et est ibi meta ; et per euodem monticulum peruenit us- 
que ad fossatam uulpinam, qoam rouosluk uocant ; descen- 
dendo transit Brekere potoka ; et inde asscendendo uenit ad 
monticulum , qui uocatur Nerce, ibi est meta ; et inde uadit 
per beerch, et pernenit usque ad primam metam ; et sic cun- 
ctis metis designata dicta terra Lodan determinatur. Obliga- 
uerunt eciam partes se, ut quelibet earum terram, quam contn- 
lit altera, et alter alteri inuicem, ab omni materia litis con- 

13 ♦ 



. 196 _ 

seruare apud eumque propriis expensis et laboribus teneatnr. 
In CUJU8 rei testimonium presentea contulimus sigilli noBtri 
munimine roboratas. Datum anno Domini M*. CC^ LX*. 
octauo. Gregorio Preposito , Jona Lectore , Hatbeo Cantore» 
Paulo Custode in Ecclesia Beate Virginis Deo denote mini 
strantibus. 

Jegy^ei. B^rbirtjdra irott metszett level, mellynek aliil f5lhaj 
tott hasad^kaib61 voros 4b zold selyemrol fiiggo monoru pecs^te ek- 
korig kiadatlan. A vdczi kdptalannak csak k(^t pecsilte van kiadva : 
1467. ^s 1700. ^vekbdl. (Magyar tortenelmi tar. II, 75. 1. 55. 56.) Ez 
189. ^vvel r^gibb. (A k^kkdi lev^ltArban. AL. n. 10.) E.dtf, 



128. 



IV. B4lakirdly a pannonhalmi apdtsdgnak DSnesben lakd alatt- 
valdit egyedill az apdtsdg torvinyhatoadga ald helyezetteknek 

nyil&tkoztatja. 1269. 

Bela Dei gracia Hungarie ; Dalmacie , Croacie ^ Rame; 
Seruie; Gallicie; Lodomerie, Cumanieque Rex omnibus tam 
presentibus quam futuris presentes litteras inspecturis salu- 
tem in omnium Saluatore. Ad vniuersorum noticiam haram 
serie uolumus peruenire : Quod nos inherentes felicibus Sa- 
cratissimi Regis Stepbani progenitoris nostri vestigiis et pri- 
nilegium iibertatis seu exempcionis populis monasterii San- 
cti Martini de Sacro Monte Pannonie ab ipso Sancto Rege 
Stepbano pie et salubriter ab antiquo concessum ex specialis 
dileccionis fauorO; quo predictum monasterium Sancti Mar- 
tini pre ceteris monasteriis et Ecclesiis Regni nostri ample- 
xamur; ad quosdam alios ejusdem monasterii populos exten- 
dentes, villam seu terram ipsius monasterii D^enus nuncupa- 
tam in Comitatu Posoniensi in Chyalloukuz existentem ad 
instar predicti priuilegii Sancti Regis a jurisdiccione Comitis 



197 

aen Garialis Comitis PosonieDsis qni pro tempore fnerint^ in 
omnibns et per omnia perpetno dnximns eximendam. Itaqne 
de cetero popali in eadem yilla sen terra Dijenns existenteg 
nec raeione farti^ nec racione decimarnm, nec racione mo- 
nete ant aliqno alio modo jndicio predicti Gomitis vel Gn- 
rialiB Gomitis Posoniengig adstare teneantnr vel compelli pos- 
sint ant debeant nllo modo, sed nostro tantnm jndicio debe- 
ant snbjacere. In cnjnsrei memoriam firmitatemqne perpe- 
tnam presentes dedimns litteras dnpplicis sigiUi nostri mu- 
nimine roboratas. Datnm per manns magistri Demetrii Al- 
bensis Ecclesie Preposiii Anle nostre ViceGancellarii diie- 
cti et fidelis nostri. Anno Dominice Inoamacionis millcsimo 
dncentesimo sexagesimo nono; decimo Kalendas Aprilis Regni 
antem nostri anno trigesimo qnarto. 

(mtyiB kirily 1468-ki, ^s 11. Uldszld kirdly 1510-ki iitirataib61.) 



129. 

IV. BeUt kirdly a pannonhcdmi apdtsdg alattvaldit addszabad- 

sdgukban v4di. 1269. 

Bela Dei gracia Hungarie, Dalmaoie, Groacie^ Bame^ 
Seroie , Gallicie ; .Lodomerie y Gnmanieque Rex omnibus tam 
presentibus quam futuris presentes litteras inspectnris salu- 
tem in omnium Salnatore. Regalis pietatis prouidencia uni- 
uersis yniuersaliter et singulis singulariter, non solum maio- 
ribuBi verum eciam et minimis abesse non debet in suis iuri- 
bus^ sed adesse ; ita quod unicuique reddens quod suum esty 
bone rei dans consultum, et temporalem remuneracionem et 
etemornm reportet augmentum merito premiorum. Hino est, 
quod ad uniuersoram tam presencium quam futurorum noti- 
ciam bamm serie Tolnmus peraenire; quod populos condicio- 
narios Ecclesie Beati Martini de Sacro Monto Paniionie in 



198 

Regno nostro vbicuiiqae existentes, per dinersarnm talliarnm 
et coUectarnm exactores et collectores contra snam consac- 
tam libertatem mnltipliciter aggranatas^ volnimns et volnmus 
relenare, ita qnod qnascnnqne tallias^ exacciones etcollectas 
per Reguum nostrnm; sicut consuevimnS; faciemns, ipsi non- 
nisi dimidiam collectam solnere teneantur^ sine fnerint in de- 
nariis siue in victnalibns sine in aliis; dnmmodo sint collectey 
non reforat^ qnocnnqne nomine censeantnr. In cnins rei me- 
moriam firmitatemqne perpetnam presentes concessimns lit- 
teras dnplicis sigilli nostri munimine roboratas. Datnm per 
manus magistri Demetrii Albensis Prepositi anle nostre Vicc 
Cancellarii dilecti et fidelis nostri; anno Domini M"^- CC*- LX*- 
nono, tercio Kalendas Nonembris, Regni autem nostri anoo 
trigesimo qiiarto. 

(Eredetie a sz. mirtoni f(5apdtsdg Iev^lt4r4ban.) 



130. 

IV, Bdla kirdly Tamds mestert Puk nemzetsSgbSl T4t nevik fdld- 

del adomdnyozza meg. 1269. 

Bela Dei gracia Hnngarie , Dalmacie , Croacie , Bame^ 
Seruie^ Gallicie j Lodomerie^ Cumanieque Bex omnibns Chri- 
sti fidelibus tam presentibns quam fntnris salntem in Do- 
mino. Ad vninersomm noticiam tenore presencinm volnmns 
pernenire : Qnod magister Thomas (de genere) Pnk janitor 
noster ab etate tenera et indole sne jnventntis cnm fernore 
sue fidelitatis et animi sui desiderio ea nobis in magnis e* 
arduis Regni nostri negociis impendit semicia^ qne nostre 
voluntati plnrimnm placnernnt et nostro Regno admodnm 
fuemnt frnctnosa. Qnibns consideratis idem ad nostram ac- 
cedens presenciam nobis hnmillime supplicauity et peciit a 
nobis y vt quandam terram^ qne olim fnit Bissenornm, Teth 



199 

Yocatam, snfficientem cnltiire triniii aratrorum Telpanlo plns, 
enm omDibna TtiliVttibns suia ad ipsam terram pertinenti- 
bus pro semiciis et fidelitatibus snis nobis et Regno nostro 
impensis sibi conferre de nostre gracie plenitndine facere 
dignaremnr. Vernm qnia de qualitate et qnantitate dicte 
terre nobis ad plennm non constabat aliqna certitndo, ma- 
gistro Ectori , Custodi Ecdesie Janriensis dedimus in pre- 
eeptiSy yt scita omminoda veritate terre predicte qualitatem 
rescriberet et eciam quantitatem. Qni nobis rcscripsit, qnod 
dicta terra Teth esset snfficiens nsni et cultnre trium aratro- 
rnm vel panlo plns, et ipsa eadem esset sita in parte orien- 
tali jnxta terram Comitis Oliuerii de Pnk^ et a parte septem- 
trionali jnxta predinm monasterii magistri Mauricii; et a 
parte occidentali jnxta predium magistri Alexandri. Qnam 
Dos snb snis yeteribns metis et antiqnis cnm omnibns snis 
Jirtilitatibus dicto magistro TbomC; dilecto et fideli nostro, li- 
cet a nobis plnra mereretur, de plenitndine nostre gracie de- 
dimnS; donanimns, contnlimns jnre perpetno possidendam et 
habendam. In cnjns rei testimoninmy vt hujusmodi nostra 
donacio inniolabilis et irrenocabilis possit permanerC; pre- 
sentes concessimns litteras dnplicis sigilli nostri mnnimine 
roboratas. Datum per manns magistri Demetrii anle nostre 
Vice Cancellarii dilecti et fidelis nostri, anno Domini mille- 
simo dncentesimo sexagesimo nono^ Begni antem nostri anno 
tricesimo qnarto. 

(Horrit lityin k^sirataibdl a nemsed moseumbaii.) 



200 



131. 



IV. Bila kirdly FUl&p esztergami erseket Ker nevU fiSlddel ^ 
mely a nyitrai vdrhoz tartozotty adomdnyozza meg, 1269. 

Bela Dei gracia VDgarie , Dalmaeie , Croaciey Rame, 
Sernie; Gallicie , Lodomerie^ OamaDieqae Rex omnibas Chri- 
sti fidelibaB tam preseaiibaB qaam fataris salutem in Balatis 
largitore. Ad YDiuerfioram noticiam teaore preseaciam volu- 
mas peraeaire , qaod dob receDBeates meritoria obsequia et 
obseqaiosa merita veDerabilis patris Pbilippi Archiepisoopi 
StrigonieDsis aale Dostre GaDceilarii; dilecti et fidelis nostri, 
qae nobis et BegDo oostro in diaersis nostris et Begni nostri 
Degociis fideliter et laadabiliter in omnibas stadait exhibere, 
propter qae volentes eidem occarrere Begio cam faaore, ad 
ipsias instanciam et peticionem qaandam terram castri Nit- 
riensis Keer yocatam iaxta flaaiam Nitra sitam cam snis 
ytilitatibus sab metis infrascriptis dedimas^ doDaaimaa et 
contnlimas ex Begia manificencia predicto yenerabili patri 
Arehiepiscopo perpetae donacionis titalo possidendam ; ean- 
dem sibi per dilectam et fidelem nostrnm Ohak Banam, Co - 
mitem Nitriensem assignari facicDtes. Mete autem ipsias terre, 
prout iu litteris eiusdem Ghak Bani yidimas contineri , boc 
ordine distingaunlar : Prima meta incipit iaxta fluuium Nitra 
sita a parte orieutali iuxta Yillam Abbatis scilicet (de) Zubur 
Eeer vocatam ; et inde yergit ad partem meridioDaIem> et 
perucDit ysque ad yillas domioi Begis et domine BegiDe Eesu 
yocatas, iuter quas suDt Doue mete iuxta yeteres metas nu- 
mero nouem; deinde tendit et peruenit ad partes septemtrio- 
nales, iuxta terram Teryan yocatam ab yoa parte, et Keer 
ab altera Bunt tres noue mete erecte similiter iuxta yeteres 
metas ; item exiude ascendit iterum; et perueuit ad terram 
nobilium Berench nuDcupatam, et iuxta terram ipsam per 
tres metas progrediendo et descendendo iuxta fluuium Nitra 
antediclum sunt tres mete singulariter erecte ; et ibi termi- 



201 

nantar. ytigitarhaiusmodinostre donacioniS; sea collacionis 
Beries robnr obtineat perpetae firmitatis, nec per qaempiam 
lapsa temporam in irritam valeat reaocari^ prcBentes eidem 
yenerabili patri concessimas litteras daplicis sigilli nostri 
mnnimine roboratas. Datam per manas magistri Demetrij 
Prepositi Albensis aale nostre Vice-Gancellarij dilecti et fi- 
delis nostriy anno Domini M® OC® sexagesimo nono, Begni 
antem nostri anno tricesimo qaarto. 

(Heyenesi k^zirati gyiijtemdny^nek, mely a pesti egyetem kdnyvtdri- 

ban taUltatik, LXI. kotet^ben 431. 1.) 



132. 

Istvdn ifjabb kirdly az erdelyi kdptaUinnak ujonan adomdnyoz- 
za oda szabad birtokul a tordai sdakndkai. 1269. 

Nos St(ephanas) Dei gracia Rex Hangarie significamas 
tenore presenciam yniaersis , qaod yisa paapertate Gapitali 
Transilyani donayimas eidem ex noao salifodinam de T o r d a 
liberam et exemptam ab omnibas officialibas nostris, et ab 
omDibas woyaaodis ac ofiTicialibas eorandem ; relaxaaimas 
insaper eidem Gapitalo omnem collectam Regalem a popalis 
sais I pro tempore qaoais proaenientem, perpetao et incon- 
casse promittentes , nt qaandocanqae presentes nobis faerint 
reportate, priailegiam nostram saper cisdem donacionibas 
ipsi Gapitalo concedemas. Datam Bade in octayis Georgii 
martiris, anno Domini M^GG". LX. nono. 

(Teutsch e'8 Firnhabery Urkundenbach zur Geschichte Siebenbtirgens, 

I. k. 91. 1. Fej^r ezen okmdnyt IV. B^dnak tnlajdonftja, ^s ktil5nben 

18 hibdsan kOzli ; Cod. Dipl. VII. k. 4. r. 185. 1.) 



202 



ISS< 



A gySri kdptalan bizom/Bdglevele ^ hogy grdf Emey i$ grof 
Syke, Opur nemzets^gbSl, tdbb johbdgyaikat szabadokkd bocMd' 

toUdk. 1269. 

A. B. C. 

Capitnlam EecleBie GearieDsifl vuineriiis Cbristi fideli- 
bns presentem paginam inspectnris salntem in Domino. Vni- 
nersornm noticie tenore presencinm declaramns^ qnod con- 
Btitnlis in nostri presencia Comite Emey, Comite Syke filio 
Leonardi de genere Oponr pro se et generacione sna ab nna 
parte , Chama filio Latibnr de Zaka, Syxtu Decano Posoni- 
ensi ex altera , iidem Emey et Syke Comites proposnerant, 
qnod Sanlnm et tres filios snos^ Soldnz scilicet , Benedictnm 
et Johannemjobagiones dicti Chama; item Isaak, Abraham, 
et Jacobnm ^ filios Hy thas , Panlnm filinm Tsip , jobagiones 
Capitnli Posoniensis de yilla Apka^ de qnibns tres personas, 
Sanlnm videlicet; Tsip et Hytbas antedictos^ dnm adhno nec 
nxores, nec heredes haberent, dictns Comes Syke, recipiens 
ab eis decem marcas^ sicut partes retnlemnt, donanerat li- 
bertati; ipse Comes Emey fecerat impediri; et in preseneia 
Comitis Stephani Vicejndicis Cnrie domini Begis repetebat 
tanqnam snos hereditarios libertinoS; et postmodnm ex per- 
missione prefati Comitis Stephani ad talem composicioncm 
et concordiam y mediantibns et reformantibns yiris ydoneis, 
denenernnt; pront per litteras ipsins Comitis Stephani nobis 
constitit enidenter , nt prenominati Sanlns et filij sni, filins 
Tsip et filg Hythns solnerent dicto Comiti Erney coram no- 
bis in festo Beati Jobannis Baptiste dnodecim marcas, decem 
pensis pro marca compntatis, et sic perpetua libertate frae- 
rentnr. Qno termino adneniente predicti Syxtns Decanns et 
Chama solnemnt ipsi Comiti Eraey coram nobis tredecim 
marcas et dimidiam, deoem pensas pro marca compntHndo, 



203 

dnodeciin marcas scilicet racione predictomm Sanli et filio- 
mm sQornm; racione fiiiornm Hythns et filij Tsip prefatomm, 
marcam nero et dimidiam pro Benedicto filio Tsip antedicti ; 
qni Benedictns tempore presentis litis presens non faerat, 
pront partes recitarnnt; vt si redierit; sen nbicnnqne manere 
nolnerit, perpetna gandeat libertate. Qnibns receptis idem 
Comes Erney omnino contentnS; vna cnm eodem Gomite Syke 
coram nobis reliqnernnt predictos Sanlnm et filios snos, filios 
Ysip; et filios Hithns suprascriptos in hac parte expeditos, et 
vninersaliter absolntos^ vt ipsi et tota ipsornm snccessiua po- 
steritas liberam nbicnmqne nolierint (igy) manendi babeant fa- 
cnltatem; assnmentes^ntqnicnnqneipsoS; sen hercdes eomm 
racione libertatis sne ipapeteret; ipsi Eraey et Syke Comites 
ac heredes ipsornm expedire tenebnntnr propriis laboribus 
et expensis. Yt igitnr presens libertas salna et inconnnlsa in 
perpetunm obseraetnr; presentes dedimns litteras sigilli no- 
stri munimine roboratas^ anno Domini M* CG^ LX-mo nono. 
Ghepano Preposito , Jnrkone GantorO; Hectore Gnstode Ec- 
elesie nostre existentibns. 

(A pozsonyi kdptalannak ogyanazon M 4tiratib61, mely ({ristetik a 
pozaonyi kiptalan orBzdgos lev^tdriban, Capsa XIV. Fase. 1. Nr. 7. 

Knaui Nandor,) 



204 



134. 

IV. B4la kirdlyy haldla elHit, cstdddfdtSs hiveit IL Otakar cseh 

kirdlyndk ajdnl^a. 1270. 

Gnm, fili dalcissime, manns Excelsi Regis noB tam gravi 
tetigerit infirmitate^ nt tributum extremae diei solvere debea- 
muBy spem viyendi penitoB rennntiando : vestrnm dulcem af- 
fectam et animnmi qaem erga nos semper habuistis et habere 
volaistis, praesentibas petimas ex tota cordis intentionc; qaa- 
tenas si Domino invocante viam aniversae carnis in infirmi- 
tate praesenti nos ingredi contigerit^ nostram consortem ca- 
rissimam; Reginam Ungariae; et filiam nostram dalcissimam, 
matrem vestram dilectissimam, ao omnes nostros BaroneSi 
qai fiierant perseverantes in fideiitate^ cam ad vos refagiam 
habaerint; amplexa patemo recipiatis^ consiliam et aaxiliom 
opportano tempore eisdem impendentes, cum ad vestra con- 
finia poBt nostrnm decessam oontigerit eosdem devenire, se- 
candam vota mataae dilectionis saepias inter nos habita^ si- 
cut scitiS; at ex hoc facto noster animas in coelesti paradiso 
simal conjangi et gaadiis aetemis perfrai mereatar, et Domi- 
nuS; qai nos tam dnlciter conjanxerat et beneficiis et obseqaiiB 
familiaribas inpensiS; per dilectionem inter nos habitam glo- 
rietar. Praedicta a vobis; dalcissime fili petimaS; laborantes 
in lectO; iamqaam in altimo testamento. 

(Palacky, t)ber Formelbticher, 268. 1.) 



205 



135. 

JSrzsdbet bajor herczegn^, IV. Bela kirdly lednya, Kumgunda 
cseh kirdlynehoz atyjdnak haldldrdl. 1270. 

Lacrymosa doloris moestitia y qaa samns ex obitu ca- 
riflsimi domini et genitoris Dostri Regis Ungariae SerenisBimi 
felicis memoriae, tu pro nepte et nos pro filia, exorbatae, 
pari compassionis pertarbatione yalDerayit intima cordis no- 
Btriy et quod magis nos perturbat est, quod a primaeya ae- 
tate te et carissimam sororem nostram matrem tuam yisitandi 
nobis non dedit copia facultatem. Unde petimus, carissima 
matertera ! nt ad hoc nitaris efficacia diligenti^ si possis in- 
ducere filiali exhortatione praedictam sororem nostram, ut 
noB praeBentiali yisitatione possemus inyicem salutare, ad 
quod aspiramus toto desiderio cordis nostri; sperantes dile- 
ctione mutua similiter nos teneri. 

(Palackj u. o. 280. 1.) 



S06 



136. 

Selmecz vdrosnak IV. BSla kirdly kordban szerkeztett vdrosi 

ia bdnya-jogkonyve, Ev nelkill. 

lo dem namen der heiligen dreifaltigkeit Amen. All- 
hienach volgent gemaine Statt ynd Perckrechtt der erbern 
vnd U^blichen Stat Schebnitz, von ettlichen Dnrchleachti- 
gesten Herrcn vnd Ewnignn von Hungarnn etC; den got ge- 
nadig sej, begabtt vnd begnadet, vnd noclimalen von dem 
Allerdnrchlenchttigisten Forsten vnd Herrnn Herrnn Bela, 
auch Kwnig zn Hangerrn etc. loblicher gedechttnis, ans be- 
snndernn gnadnn der eegedachttnn Statt Scheboitz vnd allen 
Inwonern daBclbenes zw mernDg vnd ewigen anfnemen ge- 
uadiglich bestatt vnd confirmiret hat obbestimbte Statt vnd 
Perckrecht vestigiich gebotten; stat, vest vnd nnzubrochn ze- 
hallttnn; dawider auch nicht handelnn in chein weg noch 
weise. 

G^ema.yiie Sta,tti*eeh.tt ete« 

Wir Bela von Gottes Genadnn zu Hungernc, Dalmacien 
Croacieu etc. Ewoig. Verkwnden alleun vnd ieglichn; die 
diesenn gegenwftrtigen brief onsehun; hOmn oder lesnn hail 
vod genad. Seintdemall da^ kwoiglich Maiestat wol onzymbtt 
seines lanndes nwtz vnd czunemung fleissiglich zu bewarenn; 
so wellen wir vnnsernn getrewnn Perklewttnn vnsercr Stat 
SchebnitZ; vnd auderen vnsernn Perglewttnn in vnnserm Land 
zu Hungernn ein ewige huett machen vnd ein beschirmuog, 
dendagnn die nw lebenn; vnd den die noch In gebornn wer- 
dnn, von vnnserm kwniglichnn gewalt vnd freyem willen, vod 
geben In vnd verleihenn Recht vnd Freyheitt, als hernoch 
geschribeun stet , die der heilignn kron, vnd irem nwtz wol 
fdegnn vud frwmmen; domit wir sie begnaden vnd bestetignn; 
an alles widersprechn; ewiglichen mit vnnserer Maiestate, 
also das kein Lanntherr , noch kein Edellman , noch kein 
Bitter, noch kein LanntRichtter; noch kein gehochtter moO; 



207 

(yeistlich noch wernDttlich; di^ zn yDngenn Reicb gehoren, 
kejnen frenel noch gewallt begeen, in keiner vnnserer perck- 
Btettnn keinen mennschnn onlawffnn ^ noch yahnn, noch on 
kejnen gegchefft hjnder, on desselben StatRichters yrlab; 
ynd seiner gesworen. Ynd anch ob ein Perckmon oder Bnr- 
ger gegenn dem andemn icht zw klagnn hat, ftlr dem Rich- 
ter ynd flir dem Oericht sol das geschehnn, ynd sol sein recht 
snchnn^ als anndere Lewtt. So welien wir auch ynd gebieteo, 
was der Richter yon der Statt ynd geschworen Bnrger or- 
dennty ynd schaffn, das der Oemain gnt ist ynd nwtz, das 
das staat ynd vnzebrochnn pleibe ynd gehallttnn werde von 
allen lewttnn. So wellen wir anch ynd gebietnn yestiglich za 
behallttnn, ob ein mon einen todslaag begienng^ oder also 
grose missetatt, so soll kein LanntRichtter, noch keiner yn- 
ser ambttlewtt keinen Oewalt on seinen gnett, farnnd oder 
ynfamnde begeenn, nocb der Richtter noch die gesworen yon 
der Statt, wie wol er doch schnldig ynd yorfinchttig worden 
sajy sonder sein hawsfraw ynd ire erbnn soUen es besitznn 
mit frid ynd mit gemach. 

(1.) ?. So zwischn zwaicn eelewtn eins, od. firemde mit tod 

yersehiednn. 

Yon sonderlichnn genadnn des AUerdnrchleuohtigistnn 
Furstnn ynd herrn herrn kwnig Wele; wir Oesworne yon der 
Statt Schebnitz habnn yns also miteinander also yerpflicht, 
ynd mit ejnickeit also gegnn einander yerpwndnn : Wer wnn- 
der yns sterbe ynd ein hawsfraw hinder sein l&st ynd erbnn, 
das weder der Richter noch kain anderer mon sol sich ynn- 
sers guets ynderwindnn; sondern es sol inn der hawsfrawnn 
gewalt beleibnn, ynd in irer erbnn. ^. Ist oder das sich die 
hawsfraw yorendertt, so behellt sie ein fraies drittail; so alle 
Schnldt bezalt ist. Ist aber das iemandes stirbt on hawsfraw 
ynd on kjnnd, ynd nicht gescheft yon seinem freyem gutt 
geton hatt, alles sein guet gefellet darnoch auff seyn nechst 
gepome Frewnnde mit erbschafft. ^. Hatt er oder der erbnn 
keinen rnd gepornn Frewnnde ; so sol mon mit seinem gnet 
also twen ; mon sol es in drey tailen, das erste tail sol man 
geben flir sein seel; das ander tail, das man weeg ynd Bru- 
cknn domit pesser, das dritte tail on der Statt nwtz; ynd das 



208 

alles 8oI beschebnn mit der geswornnen wissnn, rnd das irer 
drey zwm mynstn dabey sein. ^. Wo ein mensch stirbt; das 
ze seinen tagnn kemmen ist; was der mit seinem guete schaflTt 
fiir ersamen; vnd ynnorsprochenn lewttnn, oder f&r den ge- 
sworenvnd einembriester, dassolistatt beleibnn. ^. Ist das 
ein frembder mensch stirbt ynd von seinen gnet nichts schaft, 
die geswornen von der Stat sollen sich seines guets under- 
winden, vnd sollenn es behaltnn vnder der Statt Insigll Jar 
vnd tag; vnd kwmbt inn derselbnn frist yemond seiner 
Frwnnde oder sein Gesellnn mit gewisnn worzeichnn^ der nem 
dasselbe guet noch der Stat Kecht^ kombt oder niemant in 
Jares Frist^ so sol man das guet in drey tail tailenn als obnn 
gesprochnn ist. ^. Ein iglicher gast hat frey willkwr, das er 
sich lest begrabnn^ wo er wil. 

{Z) Von aigner wilkwr. 

Eyn ieglich mensch, der zuseinen tagnn kemmen ist, 
der mag seinen willen wol habnn mit seinen guet^ domit za- 
tueu; was er wil. Vnd ob es halt sein hawsfraw widersprecb, 
oder seine kinder^ so bleibtt doch der Gewallt an seiner 
Willkwr. Hatt er aber seiner hawsfrawnn sein gut zw mor- 
gnngab gehnn fttr erbernn lewttnn, das tarr er nicht yer- 
kawffnn noch onwerdnn on seiner hawsfrawnn willnu. ^. Ye- 
doch k3.m es alsO; das er yon yngelfick in armuet yiel, das 
er nicht yorhanndnn hette, domit er sich ynd sein hawsfraw 
ynd seine kinder erneren mocht; wann dasselbe guet; ee danu 
er dann mwst petlln geen^ so mag er das noch irer baider 
frwnnd Baat yersetzen auf ein frist ; wiewol das wider sein 
hawsfraw ist. 

(3) Von kirichferttnn vber landd. 

Wellich mensch willnn bat zu ziehnnaufgoteflweg, als 
gen Rom, zw Sannd Jacob gen Gompastell; oder wo das hin 
wer, in gottes fertt, daran mag In sein hawsfraw wol irren, 
ynd hindemn ; ausgenommen on yber meer alleiU; ala do ist 
gen Iherusalem ; czu dem heilignn grabe der fartt mag sie 
Inn nicht erweren. 



209 



(4) VoB kewfliii, kanftaiaiiflcliall» gewieht 

Die geschwornen in einer ieglichnn Statt sind des ge- 
pwnndeO; das von kewffnn vnd von kanfmongchaft vnd von 
Masse vnd aller Hanndll geschefft; die czn dem gemainem 
firwmen vnd Fride gehorennt, getrewlichnn vnd ordennt- 
lichnn betrachttnn mit des Richtters hilff ; vnd was sie dann 
on denselbnn dingnn setznn vnd schaffnn, des sol sich nie- 
mands wernn oder widersprechnn, vnd die pnes die sye da- 
mber setznn, die sollenn die leidnn, die sie vorwnrchen. 

(5) Von vnreckter maas, elln vnd gcwicht. 

Wir wellen, das welich mensch^ es say weib oder mon 
das mit vnrechter maas fwndnn wirt , sye sey trewg oder 
fenchtt; oder mit vnrechter Elln, Waag oder geUtt, der sol 
den gesworenn ein marck gebnn ; wirdet er zn dem ann- 
demn mal begriffiin^ so sol er czwn Marck gebnn ; wirtt er 
zn dem drittnn mal daran begriffnn, so ist er bestanndnn mit 
der hannt; oder er Idse sie mit zehnn Mareknn; der gefallenn 
ezwei tail dem Richtter vnd das dritte tail den Gesworenn, 
also verr mon in begenadnn wil. 

(6) Das kcin kammcrgraff, odcr andcr, on dcn Richttcr in kci- 
ncn haws Fcclschcr odcr andcr vbUtatcr czcsachnn hab. 

Wir geswome habnn gesaez, das kein Cammergraff| 
noch kein anderer monn in keines mannes haws snchnn sol, 
oder suchnn baissnn weder Felscher oder falsche Mwnncz^ 
oder andere verpottne djnng^ Im helffnn denn der Richtter 
vnd die Gesworen von der Statt. Ist oder, das der kammer- 
graf vnd seine knecht wider das vorgesprochnn Recht , in 
eines monnes baws icht vindet, weder der sohnldige; noch 
der wirt anntwnrtton Im darnmb. Ist oder das sie iemant on 
dem Marck begriffnn^ vnd der gesworenn nicht mwgnn ge- 
habbn, so soUen sie einen frnmen mon oder czwen darczn 
nemen, die sein helffnn hwttnn, das er nicht von Im werffe^ 
vnd aneh das Im icht werd zngestossnn vnczt so lannge, das 
der Richtter vnd gesworenn werdnn darznbracht. 



IfOSUll. HtniG. HiST. DIFL. — 8. 14 



210 



(7) Wie vnd wenn mtat lliclitt«r vnd Sdrgsr secnin, aacb wic 
Ale swem vnd richttn sollen dem armen» alls dem reicluui. 

VoD besnnderlicher befelong vnnseres Allergenedigi- 
Btenn herrn des EwDigs czymbt vds geswornen, des Jarn mit 
deo ellternn dcr gemain ierlichnn anf vnnaerer FrawnBtag 
der liehttwey za erwellen vnd zn seczen einen Richtter der 
Statt, einen erbemn mon^ der das Jar ist im Baat geaesanB; 
alBo hatt denn der Biehtter mit riemn dea alltnn Bats, die 
Im darczn gefallenn, den ganczea Baat zn Bccznn; vnd zn 
bestetignn; ynd der Bichter alsopald er daB gericht empfecht, 
80 Bol er BwerDD, das er das rechte gericht wider dnrch laid; 
noch dnrch lieb; noch dorch forcht; noch dnrch gabe czu 
brechnn; sonder dem armen; als dem reichen sol er riohttnn; 
alB es die ee gesaczt hat ; ynd desselbeD geleichnn aollen 
anch die Bnrger twenn. ^.Ist das die gesworen iemandnn be- 
sagnn vnd sich dann der Bichtter mit dem gericht Bammelt, 
vnd ichtt pSs darans kftm; dye gesworaen beleibnn vnschnl- 
dig, ynd der Bichtter beleibt in der schnlf. Ist oder, das der 
Bichtter czwm andermal vermonet wirtt von den gesworenn, 
vnd darnach zn dem dritten mal, vnd nicht richt, also, dai 
iemant sehednn daraas erstennt, das sol der Bichtter peB- 
seran; als derselb schaldige. 

(8) Wenn man vber einen Richter vor den recbttn lclagt, 8« sol 
crr anrsteen, eliieB andem Riehter secznn, sieh veranttwnrttu» 

vnd einem igllch elnen vorsprech erlawbnn. 

Ynd geschicht es einem menschnn not, das er za klagnn 
hatt za dem Bichtter vor gericht, der Bichtter sol der ge- 
BWornen einn on sein statt secznn, vnd er sol aller klag ant* 
worttnn, als ein ander measch ; will er aber nicht anttwarttnny 
die geswornen sollen sprechnD, das er das mwes toen^ als die ee 
gesprochen hat ,,was da wilt das mon dir twe, das twe ann* 
deran anch'', das ist ein rechts Becht. Vnd ob iemant fllr Beoht 
k&m, der sein selbs Bed nicht vollfwrnn kwnd oder wold^ vnd 
eia anderer erberer mon noch bete sein wort rednn wttrde, 
vnd der Bichtter fraget den, des wortt er rednn boI : Ist das 
dein wortt, was der redt von deinen wegnn. Spricht er : To 
es ist mein wart^ dieselbige red ; bleibt anch stfttt. 



Sll 



(9) Wer «nb geltoekttMtt bektogt wlrtt. 

Vnd wer zw einem klagt nmb geltschitd, vnd In znm 
rechttnn Alrgeboten wirt; vnd kwmbt er fwr^ ynd langent, dai 
er ihm nicbt schaldig sey, der sol das Becht darftlr twen> 
Ton demselbignn tag vber vierczebnn tag mit seinen Aid; 
darnoch die Bchnld gros ist oder klein. Ist aber, das er Im 
bekennty 8o sol er Im anch genweg tnen in vierczehnn tagn 
mit pfannt vnd mit pfennign, domit er des seinen om nechstn 
bekwmmen mwge. Ist das iemant umb gellt beklagt wirt, 
der mag sich pas werrn^ mit den ayd; denn das In der on- 
klager mit dem aid yberwindnn mwge. 

(10) Mer eins von gelltseholtt wegn. 

Ist aber ein mon^ der yil beczalnn sol, ynd hat nidit 
wormit er beczal^ dann yon seinem £rb; ynd das er dassel- 
bige yorsecz yor dem Richtter; ynd yor den gesworenn^ ynd 
dem das geseczt wirtt; der soU ea haldnn lar ynd tag, ynd 
lost mon es nicht inn den Ozeittnn; so haist mon es anfbietna 
drey Rechtteg, das ist drey yierzehnutag, ynd wirt es aber 
nicht gelOst; oder yerkawft, so sol der, dem die Erb yer- 
stanndun sein mit des Rates wissno; die Erb hingebnn, oder 
yerkanffu; noch dem bestn als er mag ongefeer; ynd das 
yberige annttwarrttnn, do es hin geh5rt. Mag er aber nicht 
ein kawfmon gehabnu; so mag er den^ des die pfant gewesim 
sind, oder einen andernn; nmb einen Gzynns darinnen lassnn 
also lanng; hincz das er beczallt wirdet; ynd ob iemant imi 
der Zeytt kwmbt; ynd kawffnn wil, dem mag er es wol yer- 
kawffnn mit raat als oben geschribnn stett. Wold oder der 
Porgmaister es niemandnn lassnn nmb einen czins^ so sol 
Im alsouil abgeen ou seiner schuld; als es hette mwgnn tragnU; 
vnd alsouil das erb darnmb yerdorben ist, ynd das nach er« 
beren lewt erkanntnys. Wil sein oder der porgmaister nicht 
einpemu; so sullen das gesworenn vnd yngeswornn schecznn 
die darczw vernemen^ vnd wil er Inn daran nicht lassBu 
genwgnn, so mag ein anderer inn die Schaczung tretnn, wer 
do wil mit den rechttnn. Auch mag der porgmaister die 
pfannt fllrpaser seczen als tewer als sie Im stentt. 

14» 



212 



(11) Wer erb kawfl, der sal sie vor dem Rat aafiiemeii. 

Ber einem seiii Erb oder sein aignn yerkawft, der aol 
Im das anfgebnn iFtir dem Baat vnd fUr dem Bichtter ; vnd 
der sie kanwfit; der sol darttber GewiBheit nemen^ ynder der 
Statt InsigU, darumb das Im binfflr kein bindernis daraae 
mwg erBteen, dammb 8ol er ein genwgnn twen dem Batt vnd 
dem Statschreiber noch dem Stattrechttnn. 

(12) EId ieder sol mlt wiUn des Rlchtters sein sach lassn ver- 

hornn. 

Ber sein klag zewgt on die geswornen; vnd das sie Im 
gestennt fbr dcm Bichtter^ die klag behelt ir recht, vnd ob es 
ymb ein grossc sach ist^ oder nmb ein gelflbde, die fflr den 
gesworenn geschehnn sind , wenn sie yon dem Bichtter ge- 
sennt sind; oder das es mit peet von Im gehabt ist^ vnd das 
in ernnstnn sachnn vnd nicht in leichtfertignn wortnn , als 
inn hewsemn ynd auf dem Marck. Wil oder der sein nicht 
geratnn, den die Bflrger besagnu; sie mwssnn es auf In be- 
haldnn mit dem Aid. ' 

(13) In weleher mas ein gesworner verhandelt darnach sal er 

gestrafl werdnn. 

Belicher der Qeswornen missetut; der sal darumb antt- 
wurtnn fbr dem Bichtter; ynd fflr dem gerichtt, als ein an- 
derer mon, ynd sol auch nichts anders mwtnn noch begemn, 
wenn was er yerewflrchet hat, das sol er mit dem Bechtnn 
yorpnessnn. 

(14) Wellehe der geswornen vrtall stralTnn. 

Ber yon einem gesworen ein Vrtail strafft vnd spricht, 
er welle es pessers gebnn, ynd tut er das allzuhannt nicht, 
was czemng daraufT yorczert wirdet; die sol er gelitnn ; ynd 
ist darflber bestandn dem Bichtter ynd dem Bate einer swa- 
mn puess noch Irem willenn. 

(15) Von den dle do appelllrn rechtlieh oder vnreehtiich. 

Wenn die gerechtickait , vnd volles Becht fllr dem 
Bichtter vnd flir den Gesworen geton wirt, vnd er darflber 



213 

mit vnrecht zn den Stetnn vnd zw dem Tarnaeklmaitter; 
oder on den Ewnig sich yorrneffet; der ist bestanndnn dem 
Richiter vnd dem Raate einer swarnn pues. Tnet Im oder der 
Bichter^ ynd die Gesworen nicht yoUes Recht^ so dinget er 
freilichnn on die obgesohriben Bichter. 

(16) Wie ein Gottscheiiiiier sal beBtrafl werdnB. 

Wir Gesworen habnn alle aintrechtiglich betracht: 
Wer gotynd sein werde mneter, oder seine heilignn, oder 
der heilignn kristennheit ybll spricht, das der noch geist- 
lichnn Rechtnn sjbnn Snnttag yor der Processio schemlichn 
ynd ynplost bis auf die gwrrtl^ ynd parfuesz ymb die pfarr- 
kirchnn sol umbgetribnn^ ynd gestrichnn werdnn. 

(17) Von ezawbremDy yiid Csaabrerin. 

Vnd all Gzawbrer ynd Czaubrerinen, die mit warer 
tatt begriffnn werdnn, die sol mon yerprennen. 

(18) Wer Ricbtter oder geswom Bttrger fraflicb sBieebt 

Wer den Richtter ynd Bttrger fllr dem Rechttnn strafl 
oder irer einen freflichn schillt; der sol drey Marckhteg sten 
auf dem Pranger^ ynd sol offennlioh sprechnn yor allen lewt- 
tnn : Was Ich gerett hab yon dem Richtter oder Gesworeni 
das hab ich gelognn als ein pQswicht. Vnd sol sich selbs mit 
sein selbs hant on das maul slagnn^ Vnd geleicher weis anch 
der, der yon erbernn Leuttnn, frawnn ynd Jwngfrawnn ge< 
lognns redt wider Eer. 

{19} Von diebn, Rawbernn, MArderan, Premiem ynd andem 
ybeifetern ete. wes todes ein ieder yersebnltt, ynd leldnn sol. 

Wer umb diberei, oder umb Bawb gefanngnn ynd war- 
haftig yberweist wlrtt; den sol mon hengen. Wer mit Bawb 
ynd Mord begriffen wirt; den sol mon slaiffnn ynd radbrechnn. 
Wer umb Brannt gefangen ynd yberczewgt wirt mit warheit 
den sol man prennen. Vnd wer mitt Pranntt drewt, den sol 
mon auch prennen. Oder wer in prwnnst stilt; das do sechs 
pfennig wert ist, den sol mon henngen. Oder wer einen wun- 
det so es prennt, ynd der yberwundnn wirt mit erberer 
czewgnis, den sol mon entthawbttnn . Oder wer ein swertt 



214 

m 1-1- I — 

yber eiBen rttckt^ die weil es prennt vnd des vberzewgt wirt, 
dem sol man die hannt absUhnn. 

(20) VoB HAcbtign Rosse, wie man damit hanndeln sol. 

Ist das ein Ros oder ander tyer oder viech irr wirt, vnd 
wer das aufhelt, der sol daz kwnd twn dem gerieht innwen- 
dig dreien tagnn^ vnd das gericht sol dass lassen rweffen 
drey Marekt&g, vnd kambt dann niemanta der sich dammb 
aa nymbt^ dae mag man behallttnn za nwcz der Stat vnd 
der kirchnn ; vnd wirt das nicht geoffnnwart dem gericht, vnd 
wirt alao gehaltnny der on eincB diebes statt 

(21) Von Kiriehprnchllnn. 

Ein iglicher kirchnnprachll, der do stillt in einer kirchnn 
vnd domit begriiiQn wirt^ den aol man radbrechnn oder prwen. 

(22) Das niempts anf kirehngnt leihn oder behaltn sol. 

Bir Gesworne habnn gesaczt das kain kawfmon noch 
kromer nocb leykeb noch kein ander mensch kein ding das 
zn der kirchnn gehortt, zu pfant nem oder za behalttnn^ denn 
mit gewiesener vrkand ; wer ttber d^ts taet, den sol mon also 
paessnn^ hot er genomen eines guldein wert, so geb er einen 
galdein^ vnd wirt er zam drittnn mal begriffnn, so sol mon 
Im die hannt abslahnn. 

(23) Wer ein JwncklVawn oder flpwn notpfrengt. 

Wir Qesworne wellen aach vestiglich, wer ein mait 
oder ein weyb nottzeget, das mon den enthawppnn sol. Mon 
sol In odor also vberwindnn, ist das die mait oder das weib 
klaget, das sie anf dem felde gelaidigt, say Ir genweg ein 
geczewg, er say ein hirrt oder ein annder mon, inn der statt 
genwg ir mit czwen geczewgnn. Ist oder das die maid oder 
die fraw mit cznrissem gewande klagt vnd znstrawbtnn horn, 
oder plnetnnde oder nicht^ vnd nicht geczewgnn hat, der vber 
den sie gericht begertt der mag sich enttschnldignn mit 
czwaien geczewgnn. Beklagt sie In aber mit ganczen ge- 
wanntt vnd nicht platende, er berett sich sein alein. Elagt 
oder ein gemaines weib, das sie gelaidigt sey, vnd der, den 
sie bekl^ ftir gerichtte darumb stet, der Richter sol ir richt en 



215 

(S4) Weim «iner Min welb csm ted slechtt. 

Sieoh aber einer sein weib zn tod tod vnsehuldt, den 
sol moD richtDD ale eineD aDderoD mSrder. 

(25) Wer dleb vnd Rawber bchawset 

Ber besagt wirt; dag er schedliehe lewt; als diebe vDd 
Bclieher oder aDder p8s volck oder wer sie sein, vnd zn dem 
eraten mal gemoDDt wirt darnmb^ mag er sich alaia beredDD 
vod beBchoD6D ; czn dem aDdermal selb dritte ; czn dem drittn 
mal selb vierde ; wirt er zu dem vierdoD mall besagt, mon 
Bol vber In riehtDn als vber ein dieb aber als vber eiDCD 
sehacher. 

(M) Wcnn clncr cinem Bcin toehter cmpfnrt. 

Wer einem sein tochtter empfwrtt vnd domit anfge- 
halltnn wirdet, das sol also gerichtt werdnn. Der Richtter 
8ol die GesworenD sammcD; VDd der JwDDgfrawnD frewDnde, 
vDd sol die ma id iDn die mytte stellDn , frey vDd od alle 
drawDg vDd VDbeczwnDgentlich; vDd das der moD do gegen- 
v^rtig stee der sie empfnrt hatt^ vnd sie beger noch irem 
freyen willcD czn wcdd sie wil. Gett sie nw czn dem maDne^ 
do gehQrtt keiD rechtt vber, geet sie aber czn dCD frewDDdcD^ 
BO sol maD dem mon das Hawb abslahnn. 

{%!} Wcr cincm seincn Swn odcr tochttcr vcmtt. 

Ber einem menschnn seinen sone oder tochtter verrett^ 
das er verkawfft wirt; oder vorandert wirtt on seiner Frwnnd 
willnn; den mon sol man raadpreohnn der es geton hat^ vnd 
das weib trenncken. 

(28) Von Spliernn. 

Keines menschnn swn noch frwnnde; der nicht seines 
protts lebt^ der mag nicht mer verspileni den das er mit dem 
gwrttll nmbfanngeD hat, vnd wer Im mer mit spil ODgewiDDet, 
des ist er VDgewertt. Wer dem anderDn ongewinnet mit fal- 
BchDD wttrfflDD^ vnd des vberwnndnD wirt mit czweiD ge- 
ezewgoD, der dcDD verlorDD hat^ der aDttwnrt dem gewia- 
ner nichts Dicht darnmb, vnd man sol den felscher die 
wttrffll dnrch die hannt slagnn. 



216 



(M) VoB haifliraelMni. 

Wir Gesworne wellen anch alle gemainklichiin, das 
dys stett beleib; das mon einen igltchnn haimsncher ent- 
hanbpnn sol. Er sol aber also yberwnndnn werdnn. Den wirtt 
der do gebeimsucht wirt; der sol habn seines haws czwen 
czewgnn ; mag er der nicht gehabnn, so hab er einen vber 
wege vnd den anndern seiner nachpernn; oder einen andem 
erbernn frwmmeu mon ; vnd behelt er den haimsucher tod 
oder lebenntig in seinem haws , oder vberwindet er In mit 
zwen Greczewgnn als vor gesprochnn ist, oder mit einem, der 
Gesworen ist, er prenngt Im mit yrtail darczu, das mon Im daa 
hawbt abslecht. Ist aber das der haimsncher entflewet, oder 
entrynt; vnd sich von der haimsuchung entschuldign wil, das 
mag er tuen mit siben frumen mannen anf dem krewcz, oder 
mit einem gesworen ; wirt oder ein einfelttige besuchung ge- 
klagt; des berett sich ein mon alein aufif dem Erewcz. 

(30) Yon todslegnn Tnd von Nottweer. 

Wer umb einen todslag einfeltiglich beklagt wirtt, der 
berett sich alein auf dem krewcz ; vnd welich gesessnn mon 
dreissig marck wert Erb hat; der mag wol parg werden f lir 
einen todslag ; md wer umb einen todslag besagtt wirtt; vnd 
sich des selbsibende ynuersprochen mannen berednn wil^ das 
mag er twn inn der maas also, das er des ersten Bwer, dsis er 
ynschuldig sej; so sullen drey swernn, das sie In ynschuldig 
gesehnn habnn der saohnn halbnn. So sollen die lecztnn 
drey swemn, das die yoderan yier recht geswornn habnn. TT- 
AIso sullen auch die swernn ynd gericht werdnn, die von 
notwer ires lebnns ein todslag begeen. 

(81| Wer nmb einen todslag yerezelet wlrtt. 

Ber nmb einen Todslag verczelet wirt; der sol on alle 
widerred aus der Statt sein ein Jar, ynd so das Jar ein end 
hat; ynd er daz on seiner frwnd huld hat, so sol er genad 
erwerbnn on dem Richtter ynd an dem Gesworen. Darnoch 
mag er kwmmen zu uorrichttung ynd zu swnung noeh Ratt 
des Rates, vnd der Frwnnde, vnd wer in einer statt, die des 
Kwnigs ist, verczelet wjrtt, der ijst in allen vprczellt, vnd 



217 

kein Lanniherr noch kein Edllmon; noch kein Bichtter^ noch 
kein lantrichtter sol daran frcnelnn^ das er kein frist noch 
behald in keiner Statt habe. Wnrd abor einer also gefanngen^ 
den 8ol man vorrechte yerderbnn on dem Leibe. 

(32) Der toii Tolheitt wegnn vmb einen todslag beklagt wlrtt 

vnd von wondnn, 

Der von volheit wegn on einen todslag besagt wirt, vnd 
des nicht mag vberweist werdnn mit erberm gezewgno^ des 
mag sich der allein entschnldignn anf den krewcz. Wer von 
einen wirt gewundet oder in ander weis gelaidigt^ vnd dar- 
noch in dreien tagnn noch nmbewnndnD nocb umb volheit 
niemandnn beklagt, den mag auch flirpaser niemands umb 
die sach beklagnn. ^. Wer den andernn freflich oder hoch- 
fertiglich onlawft, vnd in vorseret oder wnndet oder swst 
vbll hanndllty vnd das sich derselbige weert, vnd sichselbs 
vnd sein gut vor Im fristet vnd denselbnn onlawffer czu tod 
slecht, in einem haws oder darfbr^ vud bewertt das mit er- 
berer geczewgnis das mon In ongeloffnn hat; das er sich 
wemn mwst, vnd leidet darumb kein pues. 

(33) Wer eins Rlchtf ers gebotnen Frid briehi 

Der den frid der In gebottnn wirt von dem Richtter mit 
ofthnwarn werchnn bricbt, als wundnn oder todsleg sei, die 
mon mit frummen lewttnn beczewgnn mag, oder mit einen 
gesworen, der ist bestanndnn mit seinen halls^ ob er das fref- 
lich tuet ; bringt er In aber mit bSsnn wortnn darzu, darumb 
hat mon In zu straffnn noch des Richtters vnd geswornen wil. 
^.Ynd auchgleicherweisder anndererbar lewtte vbllhanndltt. 

(34) Wer on MarcltfSgnn den Frid brichtt. 

Wer den frid on den Marcktag brichtt mit wundon, vnd 
wirtt er des vberczewgt mit erberer czewgnis, so sol man Im 
die hannt abslahnn. ^. Wer desselbnntages ein swertt czugt 
auff eines anndernn scbadnn, vnd Im doch nicht schadet; vnd 
wirt des vberwundnn; den straf mon mit gefenncknis nach 
genadnn der herrnn. ^. Wer sein gewer rwcktt fttr den Ge- 
awornen; oder irer einem enttweicht, der sol gestrafft werdnn 
als iczundgesprochnn ist. ^. Wer begriffiin wirt mit verpott- 



918 

ncr gcwer, der igt dcr obgesprochenn pness verfallnn^ vnd 
das Geweer ist yerlornn, 

(15) Wer einen eeiBe Froeiitt dieplieh etyitt vsd voa vtecli 

sehadnn. 

Ber einen seine fmcht von seinen erbnn nimbt diep- 
licbnn; vnd wirtt domit begriffnn mit beweysnng, der ist da- 
mmb ein hannt vcrfallno. ^. Wirt er aber bci nachtlicher 
czeitt begriffnn; mon sol vber In richtnn als vber einen dieb. 
^. Vnd ob ein mon viech begreiffc in seinen Frttchttnn, der sol 
das bezallt nemen noch erberen lewt erkanntniS; vnd behalt 
dieweil das Viech zw worzeichnn. 

(30) Yon pfennttnn vmb Czinns. 

Ein iglich mensch pfenndet wol mit Rechtte on dea 
Bichtters wissnn vnd der Geswornen vmb 3eyn Gzins, vnd 
wil der czinser das Ffanntt nicht losnn, so soi er mit des 
Richtters wissnn vnd der geewornen das pfant verkwmmernn 
vnd In anf die nochfartt weisnn. 

(17) Von seehseriay saelin wegn veriewst nyemant setne reehtt. 

£s sind anch sechs erhafftige nott^ domit einer seines 
Rechtnns nicht verlewset, der zn geseczttnn rechttegnn von 
dem Richtter zwm rechttnn nicht kemen mag. Das erste ei- 
nes lanndes herr, oder sein gewalttrager; mag ein igliche 
sach wol gehindernn. Das annder, Fewr oder vbrige wasser 
nott. Das dritte eines gemain lanndes vnfrid. Das vierde ge- 
fennknys oder Rawb auf demselbignn wege. Das fwnnfte 
merklich vnd bewerlich kranncktwmb. Das sechste des va- 
ters oder muetemn oder der Hawsfrawnn tod ; vnd die Bachn 
allC; die vorgenannt sind, die sollen vestiglich vnd st&tig- 
lich gehaltnn werdnn. 

(38) Wenn eyner den annderrnn iembtt. 

Wer dem andernn ein gerUrlich glid vorsneidety oder 
abslecht oder abwirfft , als ein awg; oder nasnn, oder ein 
bannt; oder ein fiDger, oder ein fnes oder ein ander erlich 
g]id , vnd darumb beklagt wirt; der berett sich desselbnn 



219 

selbTierder mit TiiTorsprochnn mannen anf den krewcz, vnd 
felen sie mit dem Ayde^ 80 ist er der sacbnn Torfallnn. 

(M) M cr von Leen. 

Und ist das iemantt einem ein glid vnnwcz macht, dass 
ein leem gehaissnn mag werdnn^ mit welicherlay das ge- 
schicht; vnd dartiber nicht gezewgnis ist des gelaidigtDn, wil 
sich der becklagte des berednn; er mwes darftlr swernn selb- 
dritter ; ynd wirt er umb ein YoIIeist darnmb besagt, er be- 
rett sich des allein auf den krewcz. Ist das ein mon ftlr An- 
gesicht eines gesworrnn mons einen menschn wundet , ynd 
dammb ftlr gericht wirt beklaget, vod ist derselb mon genad 
yindet on dem^ den er gelaidigt hatt^ ynd des Gerichtes hold 
nicht gewynnet yon vbermwt wegnn^ der ist bestanndnn mit 
einer Hannt. Vnd mer ist das^ das ein mon umb eynen Hawl- 
slag wirt beklagt mit beweisung eines geswornenS; mit vrtail 
sol er sicznn vier Wochnn im dem Stock, oder sey von der 
Statt Jar vnd tag. 

(40) Von Pfantfn. 

Sylbereyne pfannt, hewser; hwttnn, Mwlen vnd ander 
erb , die geseczt werdnn , die sol man haltnn Jar vnd tag, 
noch gerechttickeit der Statt. Oder andere pfanntt, als ROck^ 
Mennttll; Swert vnd dergeleich; sol man haltnn drey yier- 
czehnntag; vnd damoch schecznn, was die wert sein, vnd so 
iohtts vberblib; dauon sol dem ein benwgnn geschehnn^ des 
dye Ffannt gewesnn sein. 

Item all esswnde pfannt^ die sol man haltnn on den 
drittnn tag. Item alle pfannt^ wye die geheissnn sind; die on 
lidlon geseczt werdnn; die sol man halttnn also lanng; bys 
einer mag vngessnn seyn. Doch also^ das er den on dye stat 
weis; des die pfannt sind ; ynd das die pfanntt von der Stat 
nicht kemmen sollnn. 



220 



AVie noch. volg-ennt Ferclcreclit dei* 



Wir gesworen yon der Schebnicz Ton besunderlicher 
befelnng vnd gwonst des Allerdarchleachtigistnn Ftirstnn 
vnd herrn herrnn Bela kwnigs zn Hangernn etc. So wir ai- 
gentlich betrachtennde geseczt habnn die gemainen Statt 
Bechtt ; nw czimbt vos vnd ist nottarfft zw beschaidnn vnd 
zw setznn die Ferckrecht der aigenschafft noch irem wesn 
wir hernoch erczellnn wollon. So dem perge ynd stollnn 
sollnn gemessnn werdnn noch lachtteron vnd lehon^ so ist 
zw wissno; das das Percklochter behellt vnserer Statt ellen 
drey, vnd sybnn lachtter behalltnn ein lehnn. 

(1) Wie man perekwerch emphahn, hMin vnd pawn sol. 

Nw secz wir zwm erston : Wie ynd von wem mon perck- 
werch empfahno sol ynd zw welicher czeitt So ist zu wissnn, 
das der Bichter Vod der Bate einer iglichen Perckstalt hat 
zn setznn einen gesworeo Perckmaister, ynd der sol seinen 
sold habon yon der kammer des kwoigs. Auch so habnn sie 
zu secznn eioen gesworen tailer , noch der Statt nwcz, als 
yerr als sye aouersprochnn lewt seio. 

(2) Ein gemaine RegU der Perckwerch. 

Alle Perckwerch , es sind Schechtt oder StoIIem, die 
yemaodn yerliehn werdon ynder der Stat InsigU; die snllen 
stett beleibnn on alle wiederrede. 

(3) Der new perckwerch anfbringt vnd yindet. 

Bo ein perg gefnndnn wirtt der nye entgenczt ist, oder 
ein stolln wirtt ongenomen^ anf den mon Genng oder Erczt 
findet, yod beweist das mit dreien Harcknn Silber ftlr dem 
Batt der Statt, ynd dem Perckmaister^ der behelt das Perck- 
recht aaf jede seitton dem ganng nach yierdhalb lehnn^ynd 
das sol er bewernn mit seinen schechttno, in das hangunde 
ein lehon, ynd inn das Ligaode ein lehnn. Vnd wenn man Im 
sein schechtt ausgezaicheont; die er pawen sol, darnoch so hat 



221 

ein iedermon Becht zq paweiii der do pawen wil oder magy 
aafznBlahiiB scheibliche lehnn ; also doch; das einer den ann- 
demn weioh ein lehnn; vnd der eeste aufgeslagnn schacht 
hatdasslehnnanfdie annderrn schechtt; vnd ob ichte freies 
entezwiBchn werC; vnd ob ein tail daBselbe gewinn mit slegU 
ynd mit eysnn, das gewinnt Im niemant on, denn der Graff 
mit der Tberachar vnd mit einem schacht. Vnd ein iglicher 
gemesBener perg in den sibnn lehnn sol von recht zwm myn- 
stnn hebnn drey schecht; ynd in iglichem lehnn drey orttery 
ynd in igUehem lehnnschaft ein orvty vnd mon mag In ftlrpa- 
ser hoher nicht betwingen. Wer oder pawt in ainem stoUnn 
der nicht erbhaftig ist; ynd iecz fwnnd ercz oder geng, die 
der moB wert sind ; man sol in yon der Statt, do er das ercz 
fWnndnn hatt, messnn ftlr sich yirdhalb lehnn, yndhinder 
sich yirdthalbs, als obnn gesprochnn ist, also ob er den stolhin 
rechtlich emphangen hatt. 

H) Wie mon verlegene scheeht oder stoUn verleihn sol. 

Ein Perg oder ein Stollnn die gemessnn sind^ vnd dar- 
noch wnst vnd vnpawhaft gesehnn werdnn^ die sol mon 
kwnndnn offennlich; sechs Snntag^ das die kwmmen» der die 
Perckwerch sind gewesnn. Ist oder das der sibennt Sontag 
fllrknmbt; vnd das mon niemandn do arbeittnn findet, so habnn 
die gesworen vnd der Perckmaister das frey zn norgebnn 
wer do knmbt. 

(5) Vom reehtt der Erbstollnn. 

Ein erbhaftiger StoIInn behelt sein Recht; also ist das 
deri der den stoUn pawt^ seyn wasserseyge recht vnd be- 
schaidenttlichnn anffaert, vnd sein lichttlocher zw rech 
fertigt; vnd in Jares frist on seiner Stolwant eines lachtters 
lanng arbeit mit beweisnng^ so behelt er den stollnn mit al- 
lem rechttnn. Ist das ein perg den aDdemn hiodert mit 
wassers not^ das swllcn die Gewerknn dem gerichte vnd dem 
pergmaister drey tag vestiglich kwnd twn^ vod als die drey 
tag ennd habnn vnd vndernemen sie es nicht; so aigent man 
den sanmendignn perg mit Recht den perg czn, den er ge- 
hindert hat. Vnd arbeit iemands in einem stoUnn mit der 
Rates vnd perckmaisters gwnnst; vnd kwmbt on einen ge- 



283 



messen perg oder in ein Csechi Ynd findet lewt darion arbdt- 
tnn, er mag nicht hindersich gefarnn, nwr mit irem willen. 
Ist es aber das fiie Imb gwnnen, so soll er farnn eines lacht- 
ters lanng, das im doch on seinem rechttnn nicht schade. 
Das recht ist also; was er inn der czechnn mit seinem stolln 
vber sich gehawen mag; vnd was er des geniessnn mag, das 
behelt er freilich, also ob in dem vorgenanttnn lehnn aigen 
arbait ist Er sitzt auch mittnn on dem lehnn on das tiefste, 
vnd was (er) mit einer krazn oder keylhewm vnder sich gehawn 
mag; das gehOrt on seinen nwtz ; oder die Gewerknn dessel* 
bignn lehens nwtzvnd denselbignn StoUnn mitsamb Im, 
ydooh so behellt er doch das virde tail der Samkost zw seinen 
stollDn. Wer ein stoiln onhebt mit des Bates, oder perck- 
maisters gwnst, als vorgesprochnn ist^ vnd das ein anderer 
fttr In knmbt ans der rechtnn mas virdhalb lehns darch einen 
andern stollDni oder durch einen Schacht; vnd des erstnn 
erczt findety das er bezewgnn mag mit fUrsiohtignn dingen^ 
der erst behellt das man Im sybnn lehnn messnn mnes. 
Vnd ist; das in einem perge oder in einem stollnn; on dem 
hanngnndnn oder on dem lignndn Ertzt fnndnn wirt, do mon 
on zweifllt; ob es ans derselbnn lehnmas say; oder darinn, 
Tnd baidenthalb ein krieg vnder den gewercknn ist, wer das 
ertz behaldnn sol ; so sol man dartza kysnn drey erber man- 
nen, die czn keinem tail gehQrnn; vnd anch nicht tail mit- 
habnn^ vnd den virdnn mon von des Grafon tail, das die vier 
mannen ob dem Raasnn ein wincklmas nemen, vnd recht 
besehnn^ob man den krieg zwischnn In mOg yerrichtnn. Mag 
das denn [nicht gescin; so mwes man die czwen genng zw- 
hawf farnn mit einem dnrchslag; vnd in dem dnrchslag 
sollen die vier genannten mannen aber ein winklmas cziehnn, 
vnd snllen sie mit dem recbttnn anfweisnn ; also sol es dann 
stet pleiben. Tedoch die das erczt fwndnn habnn^ vnd die 
do gegnn In arbeittnn anch noch dem Erczt, snllen dieweil 
vast noch dem Erczt werbnn ; vnd was do gehawn wirt on 
baidnn tailen; das sol pleibnn lignn czn dem rechttnn in 
▼erpott ; vnd wem es dann czngesprochnn wirt von den vier 
mannen, den sol es volgu. 



2» 



(6) Von ertrwnken vnd erstfckttnn Czechnn. 

Auch wo der stickt vDd ertrwDknn czechnn sind, die 
kein rad noch 6epl geweldignn kon^ oder gewynnen , vnd 
wirt das mit dem ErbBtollnn gewnnnen; vnd wil er sein 
Beeht darczn habnn^ das ist; alles das, das er gewinnt, vnd 
trewgt^ vnd darczu onnemet , das do frey ist , mitsambt der 
Sol, das gibt man Im darczu. Vnd ob iemant darbey pawt, ir 
sind yil oder wcnig; ynd ob das der StoUnn trewgt| so sol 
mon dem stoUn dieneu; mit dem sibenttnn; als obnn gespro- 
chnn ist. 

(7) Von freyen schechtfnn vnd Lehnnscheffttnn. 

Item solst dw wissDU; wo frey Gzechnn sind rnd frey 
Lehnnscheft, do hat recht ein Erbgewerck vier lOcher; ynd ein 
lehnnhewer soll weichnn dem Erbgewerek vierdhalb lachter. 

(8) Wo zwen stoUnn czwhawf kemmen. 

Do czwen stollnn zwhawf kwmmen mit durchslegDU; 
die wern sich mit dreien virtailen eines locbterS; das einer 
dem anndern weichnn mwes. 

Ynd darnach hawet ein yglicher wideraD, vnd was er ge- 
winnet mit Slegll vnd mit eysnn, also das In dye maas nicht 
kon erraichnn der dreyer Tirtail, das beheltt er mit dem 
rechttnn. 

(0) Elnes snchstolln gerechttiekettt. 

Bo ein suchstollnn aufgeslagnn wirt in einem gann- 
cznn perg, der vnuorprochnD ist, vnd ob er findet eineu ganng, 
also das mon erkennt das er dem lannd nwcz brengen mag; 
€8 sey Silber, oder golt; oder ander GeoDg; derselbig stolnn 
8ol vngehindert sein aller schecht halbnn; vnd sol frey sein 
durch alle lehnn vnd geng; gegnn dem lebnD on BchadnU; als 
eines suchstollnn recht ist. 

(10) Wo czwey lehnn swhawff schlachnn. 

Anch wenn czway lehnn zwhauff slahnn yn einem frei- 
en, so sol einer dem andern weichnn drei yirtail eines locht- 



224 

ters; Ynd ein yeder weer sieh dareh mit SlegU Tnd mit Eyann 
des bestnn als er mag oder kon. 

(11) Von Richttaelieehttnn vnd leeg nnseheehttn. 

So ein sehaeht niderfellt auf einen flaehnn ganng, wie 
wol das er nwcz bring% vnd kwmbt ein anderer anf das hann- 
gnndC; ynd weicht Im ein lehnn als recht ist ^ vnd kwmbt ee 
ynd vndertieft den, das brengt die flache Marsehaid, so hatt 
der Richtschacht die Zol, vnd der .lege die first Oder 
kwmbt der legeschacht, ee das Im sein sail noehuolgnn mag, 
so hat der Richtsohacht sein mwe vnd arbeit verlornn. 

(12) Von Maarseheld stemplnn. 

Anch wo mon Maarscheid stempfil czwisefann den lehnn 
legt; oder gelegt werdnU; vnd wer die prieht oder anssleeht 
mit frefil oder mit wissnn^ der hat leib vnd guet verlornn. 
Vnd wenn mon Marscheid Stempfil legnn wil; darezn gehd- 
ren ezwen geswom BUrger, vnd der perckmaistery vnd ein ie- 
dertaii sol niderlegnn ftir dle mwe die sie do habnn. 

Mer ist czu wissnn, wenn mon lehnnschaft verleicbt 
auf einen gewissen tag , die mag mon nicht widernemen fftr 
demselbignn tag. Ist es aber; das einer die lehnnschaft wider 
habnn wil^ so sol er dem halbe tail gebnn dem er die lehnn- 
schafft verliohnn hat derselbignn tail. 

(13) Von Schwrrflhn. 

Mer habnn wir geseczt; das ein schwrf frejwng habe bys 
on den drittn tag ; vnd wirtt er denn nicht gepawt, so mag mon 
In vergeben mit RechttC; wer da kwmbt vnd In begerrtt. 

(14) Von frlstnnf der perekwereh. 

Swnderlich wellen wir^ das alle gemaine perckwerch 
die durch peschwemus nicht mognn gepawt werdnn, das sie 
fristung mOgnn erwerbnn von dem Saate vnd dem perck- 
maistef; ye vierczehnn tag also oft es not geschicbt. Vnd wer 
das verlast; vnd sich vorleitt, so mag mon es on dem XV^ 
tag vorleihnn, wer do kumbt vnd sein begertt ; ausgenomen 
Erbperckwerch vnd ErbstoIInn als obnngeschribnn stet. Vnd 
besunderlich von grosser genaden wegenn der heiligenn 



226 

Czeitty als zw Oaterrnn, phingstnn ynd Weinnachttnn habnn 

alle ynd iegliche perckweroh frey vierczehnntag darnoch, 

daa mon kein perckwerch belegnn mag, das do vor gepawt 

iflt : sonder newe perckwer ch mag mon alle czeitt belegnn 

vnd empfahnn. 

(15) Von lehniischellltnn. 

Nyemand man (mag) eines anndem tail yorleihnn wider 
seinen willenn. Ist oder, das mon vorleihnn wil; in einer Gzech 
oder in einem Stolln; bo sol der Perckm aister den Gewercknn 
zwBammen anf den perg gepietn anf einen gewiBsnn tag ; rnd 
das dann also yerliehnn wirt^ vnd vorschribn^ das hat kraft, 
Ist oder das die drey schicht darkem men^ ynd die virde nicht. 
oder fwnnff Achttail nicht die yirde schicht, noch die fwnf 
achttail m5gn nicht gehinderrnn ; die anndernn mognn (sie) 
yorleihnn wem sie wellnn. 

Ist das Peroklewt nebnn einander pawen, es sey on per- 
gnn 9 stollnn , lehen , oder lehenscheftnn , einer mag dem an- 
demn enthawen vnd ongewinnen seiner geng,oder seines Ercz; 
des maiste als er mage^ bys das sie gegnneinander dnrchsla- 
hnn. Vnd so das geschicht; so snllen sie on paidnn tailen yon 
dem durchslag enttweichnn; bys das die geschworenn, ynd 
der Perckmaister darzw kwmroen, ynd einen iglicbnn be- 
schaidnn; wo er inn dem seinen mag arbaitt nn on hindemis. 

(16} Von hwttn vnd Mwln anf frembdn hottarrn. 

Ist das iemant hwttnn oder Mwllnn pawet auf eines 
herran aigen, do das perckwerich anf leit, es sein halt gaist- 
liche oder weltliche herrn , so ist das perckwerchs freiheit; 
das er keiuen Gzins dauon nemen sol. Auch auf welichs 
herm aignn perckwerch fwndn wirt vnd gemessnn; derselb 
herr nymbt dauon das dritte tail der Vrbar; vnd was dassel. 
big perckwerich holoz bedarff ynn die grnebnn vnd zu aller- 
lay notturfft; das sol vnd mag In derselbig herr mit nichte 
nicht werenn. 

(17) Ven verpott des Ercztt anf dem perg. 

Eb mag kein mon dem anndem Genng noeh Ercz anf 
dem perg verpietnn umb kein geltschuld; wean allein ymb 
die Samkost. Auch mag ynd sol keiner dem andernn sein 

MONUM. HUNO. HIST. — DIFL 8. 15 



286 

guet inn der k.nmmer oder in dem Sehaidgadnn Yerpieten. 
^.Item 80 mag anch keiner dem anndernn sein klait oder 
anderS; das man maehnn aol; verpiettn bei eneidem, Sche- 
rernn oder schnesterrnn. 

(18) Von ciwayen schechtta anf eynem gang. 

Item 80 czvren schechtt sein anf eynem ganek, vnd 
kwemen auf dem gannck zusammen, Tnd der jwngnst schadlit 
slwg keestnn, oder maweret, so sol man die kcstnn rnd Me- 
wer weg rawmen , vnd darnoch sol dem eldestnn schacht 
sein lehnn geczobnn werdnn. 

(19) Von abUwffnn dor perckwerleh. 

£s sol; noch kan dheincr dem andernn seinen schacbt 
oder stoUnn ablawffnn zw beilignn Zeittnn; nachttiglieh oder 
taglich, es sey durch ganng oder durch prwch. 

Item es mag auch keyner dem anderrnn sein perckwe- 
rich; es sejn schecbt oder stolhin^ durch lawtter prwch ab« 
lawffnn. Wer oder sacb; das sye durcb prwcb czwsammen 
kemmen , so sol allweg dem eidestnn schachtt sein lehnn 
geczognn werdnn. 

J&gyzet, Haz4iik esen nagy ^rdekii 4b t6^ v&rosi jogkonjT^- 
nek Ji6gy p^ld^nya tal41tatik Selmecz v4ros lev^lt&r&ban. Ezeknek 
egyike rMekgos diszp^ld&ny, kotete ezuflttel gasdagon ^tve ; misi- 
k&ra regenten a v4rosbir6 hivatalos eskiy^t letette, az ott olvashat^ 
formala zzerint : „ Ich swer Gott, vnd vnser lieben frawen, vnd allen 
^Gottb heyligen vnd vnserm gnedigem herren dem konig, vnd vnser 
ngnedigen frawen der konigum ; allen getrewen lantherren, der gan- 
»tzen gemain Arm vnd Beich eyn rechter Bichter czosein, vnd ejm 
„Recht czestercken, eyn Vnrecht czuckrencken ; alzo helff mir Qott vnd 
„das heylig Evangely.'' Mindkettff, a betiik formija es az idis kiilsd 
jelens^i at4n it^lve^ a XIY. sz4zad els6 fel^ben (ratott meg. A har- 
madik 11. Ul4szl6 megerOsit^e, kelt Bad4n Jadica vas4mapj4n 1513 ; 
a negyedik UI. Ferdin4nd meger^sit^e, kelt Pozsonyban junias 22-k^n 
1656. Kieg^Bzft^s v^gett m^ ide iktatjuk azon szakaszokat is, meljek- 
kel at6bb a selmeczi b^nyajog megtoldatott, s melyek annak, ha nem 
ii egykoru, m^ ia igen r^ r^sz^t k^pezik t i. 



227 



9, Von cswayen tclieehttn die ezwsaniiiien kemmen." 

„Item BO cnren sohecht sem anf eynem gang, ▼nd ejner UiBi 
dnieh ganges ein lochter, es wer auf dem gang durch fvmtnn, oder 
dnreh ttiiff, vnd keme dem anndemn in sein Czech, vnd fimde nye- 
mant dajinnen, vnd fwr czn dem schachtt aus ; so pleibt Im der schaoht 
mit recht. Fwnde er oder iemants darinnen, dem sol er des perck- 
maistera czaichnn gebnn , vnd sol damoch dem eldestnn schacfat aein 
lehnn gezognn werdnn. 

^ltem so ein schaehtt aufgeslagnn wirtt auf e^mem flachnn ganngt 
der do sein lehnn hatt, md ein anderer slechtt anf auf das hsngnnde, 
vnd weicht Im aos dem lehnn, ynd synckt hinab^ vnd pricht aws in 
das ligwnde, vnd sucht den ganng, vnd vindet den ganng, vnd macht 
ein loch aof dem lehnnschacht, ynd der lehnnschacht wer nicht ge- 
recht, Bo sol man weichnn von dem loch drey virtail, vnd weren sich 
damoch mitt Slegil vnd mit eysnn so lanng, hinz der lehnnschacht 
g^rtigt wirdet ; vnd so das geschicht, so sol Im der schlag weichnn 
aos seinem lehnn , den er anf In getribnn hatt, vnd hat hTnfiir kein 
recht nicht mehr. 

„Item als in dem obemn drittnn artikell gemeltt ist, so czwenn 
sehechtt werenn auff eynem ganng, vnnd eyner kam durdi ganoies 
ein loehtter, es wer auff dem ganng, durch Fyrstnn oder dwrch Striff ; 
Timd quem dem andmn in sein czech , vnnd fund nymantt dorynnenn, 
nmd fur csw dem schachtt aws, so bl^btt im der schachtt mit Bechtt. 
Dobey sol maa meikenn, so saeh wer, das eyner quem mit eynem 
sdiaehtt herab, vnd quem eynem in sdn czech, vnnd der ganng wer 
hyn gehaweym, vnnd fvnmd nymannt darynnenn, vnd fur zw dem 
schaohtt aws, so bleybt Im der schachtt gleich so wol, als quem er 
dwrch gannezes drey vyrttl, ais obenn bemeltt ist Er sol aber mit sein 
selbes kraiit aus fiBrenn, vnnd nichtt mitt frembder hwlff. 

,Item naehdem an dem tag ein igHcher eyner dem anndemn 
eyn lehnn weichnn sol , also das er ein frey lehnn hab vonn eynem 
Bchachtt oder schwrff zw dem anndemn, in solcher Mass vnnd Formb 
Bol es in demi grwbnn vnnd czechnn auch geschehnn, das eynem ygli- 
che&B ein gerichtt gestraktt lehenn sol geczogenn werdenn. Vnd ab 
etdieh krwmb verhanntmi werenn, dy sollenn dy Hemn deB Raattes 
mit dem Perckmeister abbiikelhm vnn abseygermnf vnnd damach ein 
rechtt gestraktt lehnn geczogenn werdnn. 

„Item ab voran an dem drittnn platt stett (H), so ein schachtt nie- 

15* 



228 

derfellt anff einem flachnn ganng, wy wol das er nucs bringtt ; vnd 
kwmbtt eyn annder auf das hanngennd, unnd wejchtt ein iehnn als 
recht ist, ynnd kwmbt ee vnnd vnndertifflbt den, das brenngtt dj flache 
Monchejrtt ; djselbe flache morcheytt zol genn dnrch, vnnd an ao lanng, 
bys ein anndrer schachtt Ton newenn herab quem auf demBelbenn 
ganng. So sol denn aber geschehnn waa do Bechtt ist. 

^ltem 80 ein hanngennd vnnd ein ligenntt schacht auff eynem 
ganng zwsamenn qnemenn, vnnd der hanngenntt schachtt hett das 
lehnn, so secztt er den ligenntt schachtt auf, also hoch er mitt seynem 
lehnn geraychnn mag. Erreychtt er aber mitt seynem lehnn den taw- 
benn stein, so hatt der ligenntt schachtt nitt weytter czw pawenn. 

„Item du salt wissen^ wo freye tsechen vnd lehenschafft is, do hot 
Recht ein Tril^werk fier lochtter, vnd ein lehenhewer sall weichen 
dem Tribgewerk zwen lochter. Wo tzuen Stoiln tzuhauff komen mit 
durehschlegn, dy weren sich mit dreyen fiertailen eines lochters, das 
einer dem andem weichen musz. Vnd damach hawet ein itzlicber wi- 
deran, vnd was er gewinnet mit schlegl vnd mit Eysen, also das in dy 
moss nicht chan errachen der dreyer fiertail, das pehelt er mit rechte. 

„Item wo zwey ErbstoIIn zw hauf kommen mit DurchschlSgen, 
vnd der, der den Durchschlag in den andem stolln gemacht hat, fuend 
niemand in der Zech oder Stolln, vnd fner zw dem StoIIn aus, so bleibt 
im der StoIIn mit Recht, gleichsowol als ein schacht Wo aber ein 
Schacht k&m mit durchslagen auf ein StoIIn, vnd fuer su dem StoUn 
aus der mag den StoIInn nichts angewinnen ; dergleichen auch einen 
suechstollen, dann solch abhiufen ist den StoUen ansch&dlich. ** 

V^gre m^ megjegyezziik,hogy Selmecz v&rosi & b4ny%joga csak- 
nem 8z6r6I sz6ra megegyez Iglau morvaorszigi v&ros latin nyelven szer- 
keztett r^jog&vaI,meIyet I. Venczel csehkir&ly 6» Premiszlaw morvai 
($rgr6f meger({sftettek, ds melynek ekk6peni feljegyz^i idej^t a kritika 
1249—1261 6vekben hatirozta meg. (Ennek szovege oIvashat6 Dob- 
ner QeI4zn4I, Monumenta Historiae Bohemiae, IV. kot. Pr4ga 1779. 
205. I>» ^ a raigemi benedekrendiek mnnk^4baai, Jnra primaera 
Moraviae, Bninn 1781.). A selmeczi vdrosi ia b4nya-jogkonyvet e 
munka kiad6ja tette k5az6 a b6c8i Jahrbiicher der Litteratnr csimii 
foIy6iratban (CIV. kotet 1848. Ertesft6 1—21. U.), ^ lyabb irismddot 
ba8zn&Iv4n Kachelmann J4noB, G^schichte der ungarisrhen Bergst8dte 
und ihrer Umgebung, U. fiiz., Selmecz 1865. 177—192. U. 



229 



m. 

F. Istvdn kircUy megerSsUi a pannonhaLmi apdtidg alaitvaloit 
a 8Z. Mvdn kirdlytdl nyert addszabadadgukban. 1270. 

No8 StephanQB Oei gracia Bex HaDgarie signifloaiuus 
collectoribi» in Gomitatn VeBprimienBi conBtitatiS; Comiti 
cnriali et jobagionibnB cafltri eiusdem tenore presencium 
yniiierBiB, quod cum cauBa devocioniB diaertissemus Eccle- 
Biam Beati Martini de Sacro Monte Pannonie preciosi Chri- 
sti confesBoriB visitare, venerabilifl vir Bonifacius Abbas et 
fratres eiusdem Ecclesie condicionarios populos suos ac alios 
omnes per diuersos collectarum exactores miserabiliter fu- 
1880 aggrauatoB nobis conquerendo significare cararunt; pe- 
tentes vt propter anime nostre salutem ipsis populiB sic mi- 
Berabiliter aggranatiB et afflictiB releuacioniB remedium ex 
BUBcepte BoUicitudiniB officio adhibere degnaremur, priuile- 
giam Sancti Begis Stephani predecesBoris nostri exhibendo. 
GaioB tenore perlectO; quia comperimus euidenter et fide 
oculata inspeximuB in eodem; ex forma indulti eiusdem sanctis- 
Bimi predeceBBoriB nostri ipaum monasterium et EccleBie po- 
pnlam ab omni inqaietudine Bemotom ; nos eiuBdem sanctis- 
simi Begis Stephani feliciboB vcBtigiiB inherentes conceBsi- 
mos atataendO; quod quemadmodum a judicio et potestate 
ae joriBdiccione omnium judicnmy et vniaerBoram judicum 
parochialium sea vicejadicam ac curialiam comitum eorundem 
ex foima priailegii eapra dieti expediti sunt penituB et exem- 
pti ; ita eeiam a vexacionibUB^ molestiiB^ inqnietacionibuB et 
granaminibaBf que per eoUectoroB tam vietaaUum qnam de- 
narioram aeu quaramUbet aUarum manienim poseent eis im- 
poni, mandari et inberi, expediti habeantur penitUB, more po- 
palornm EccleBie AlbenBiB^ et exempti ; ita tamen, qnod b- 
vnqnam in Begno noBtro generaUter^ vel in aUqaibuB proi 
Bineiia siae f OomitatibaB, in qniboB (herint popnU monaBterii 
sapra dicti, Bpedaliter coUectam aliqaam in denariis, UgniB 



230 

aot victnaKbnS; sicat coDBuetiim est, facere nos contingaty 
Abbaa monasterii eiusdem^ qnicnnqne ftaerit pro tempore, ant 
Decanns^ yel aliqni maiores vel pociores de fratribos sine 
oflTiciales ipsius ad nos personaliter accedere debeant^ recep- 
tnri et anditnri ac factnri ordinacionem nostram; qnam saper 
facto collectaram bainsmodi facere et ordinare nobis ridebi- 
bitar iaxta qaalitatem temporis cam eisdem de misericordie 
lenitate, ne popnlo ipsias Ecclesie per graaamina baiasmodi 
ad nimiam panpertatem et exinanicionem vite extremam 
redactO; in ea per sabtraccionem alimentoram Dinine landia 
organa snspendantar. Vnde volamas et fidelitati restre pre- 
cipimas firmiter et stricte^ qaatenns popnlos einsdem mona- 
sterii vltra id nallas yestram debeat yel presamat molestare, 
nec aliter facere presamatis. Datam apad monasterinm Sancti 
Martini in octana Omnium Sanctoram anno Domini millesimo 
dncentesimo septnagesimo. 

(Eredetie a sz. mirtom fc^apitsAg lev^ltiriban.) 



V. litvdn kirdly megerdHH a pannmhalmi ctpdtedg alattvalifi 
ndmdra a $z. Ittvdnt(fl nyert t^^m/kezisi szabadsdgot 1270 

Stepbanns Dei graeia Hnngarie , Dalmacie , GroaeiCi 
Rame , Sernie , Gallicie , Lodomerie , Oamanie , Bnlgarieqne 
Bex omnibns presens scriptum inspecturis salutem in omninm 
Salnatore. Ad vniaersornm Oomitum noticiam; Posonirasis 
videlicet ; Njtriensis , JanriensiS; EumarnmiensiS; Zaladien- 
siS; Wesprimiensis; TbolnensiS; Symigiensis sea omninm ali- 
ornm Judicnm ac Vicejadicnm harum serie volamas peme- 
nire, qaod accedens ad nostram preseneiam fidelis noster 
BonifaeiaS; Abbaa Monasterii Sancti Martini de Sacro Monte 



231 

PannoDie prinilegiam Sancti Regis Stephani confirmatam 
per prioilegiam felicis memorie patris nostri nobis prcBenta- 
ait ; qaornm inspecto tenore cognoaimns concessam extitisse^ 
▼t popalos dicti Monasterii nnllns jndicam preter Regiam 
Maiestatem et eom; qaem Abbas illias Monasterij eligit^ pre- 
snmataliqaatennsjndicare. Vnde cnm priailegia Ecclesiaram , 
et maxime istins Monasterii, qnod dileceione amplectimnr 
speciali, nnllatenns infringere, sed pocins inniolabiliter in- 
tendamos coDsemare , volnmos et precipimns firmiter et di- 
striete, qaateons nnllns vestrnm popalos sapradicti Mona- 
sterii nee in fnrto, nec in deeimis, nec in facto monete vel in 
aliqno presnmat indicare; quos a jnrisdiccione omninm jndi- 
enm per prinilegium Sancti Regis Stephani exemptoSi jndicio 
tantammodo nostro in omoibns cansis reseruamns judican- 
dos, vel eius, qnem elegerit Abbas dicti Mooasterii seeandnm 
tenorem prinilegii antedicti. In caius rei memoriam et firmi- 
tatem presentes dedimns litteras dopplicis sigilli nostri mu- 
niminc roboratas. Datam per manns magistri Benedicti Pre- 
positi Orodiensis anle nostre YiceCancellarii dilecti et fide- 
lis nostri^ anno Domioi M® GC' septnagesimO; Regoi antem 
nostri anno primo. 

(Eredetie a sz. mirtom fdapitsdg lev^ltiriban.) 



232 



139. 



F. Istvdn kirdly megerdaUi IV, BMdnak 1269-ki» apannon- 
halmi apdtsdg addszabadsdgdrdl azdld okmdnydt, 1270. 

StephannB Dei gracia Hangarie , Dalmacie , Groacie, 
Same ^ Semie ^ Gallicie , Lodomerie , CumaDie , Bnlgarieque 
Bex omnibns tam presentibns qnam Aituris presentem pagi- 
nam inspectnris ealutem in salntis largitore. Ad vninerBoriim 
noticiam hamm serie volnmns pervenire, qnod cnm propter 
denocionis nostre fernorem Monasterium Beati Ifartini de Sa- 
cro Monte Pannonie diuertiBsemng yisitare, venerabiliB vir 
Bonifacius, Abbas Monasterii eiusdem inter cetera ipsins Mona- 
sterii priuilegia exhibuit nobis prinilegium dominiBelelllustris 
Begis Hungarie felicissime recordationis, karissimi patris no- 
stri, datnm snper libertate condiciooariorum ipsius Monaste- 
rii; quantum ad coUectamm soluciones, continens hunc te- 
norem : n 

Bela D. g. Hungarie stb. Rex stb. (kovetkezik lY. B^la 

kirdly 1269-ki okm&nya mint fenebb 129. sz. a.) 

Nos itaque ex oflFicio suscepti regiminis nostri vnicni- 
que^ quod sunm est, reddere cupientes^ quamquam vniuersis 
debcamus manus Regalis munificencie aperire, Ecclesias ta- 
men Dei et populos illis subiectos in suis Yolentes antiqnis 
libertatibus indempniter conseraare, predecessomm nostro. 
rum vestigiis inherendo, iam dictnm priuilegium presenti pa- 
gine de verbo ad verbum inseri facientes, ratnm babentes 
confirmamuS; volentes et solempni edicto statuenteS; ut con- 
dicionarii eiusdem Ecclesie Beati Martini in Regno nostro 
vbicunque existentes ad omnes coUectaSy tallias et exaccioneS; 
quas per Regnum nostrnm, sicut consueuimus, facere nos con- 
tingat^ siue fnerint in denariisi siue in virtnalibnS| siue in 
aliiSi dummodo sint coUecte, dimidiam coUectam soluere te- 
neantur ; nec ijdem condicionarii per collectores occasione 
aliqnarum coUectarum ad ampUus cogi valeant et compelli. 



233 

In enjm rei memoriain firmitaiemqae perpeiaam presentes 
coneeaBimiiB litteras dnplicis sigilli noatri mnnimine robora- 
tas. Datnm per manns magifitri Benedicti OrodienBiB Eccle- 
sie Prepositi, anle nostre Vice-CanceUarii dilecti et fidelis no- 
8tri, anno Domini M-* GC-* septnagesimo^ sexto IdnB Nonem- 
bris, Regni antem noBtri anno primo. 

(Eredetie a sz. mirtoni fSapAtaig lev^lUribui.) 



140. 

« 

IV. Istvdn kirdly a bonmonostori apdtsdgnak adomdnyozza a 
sopronmegyei tizedek hus^adrdszit' 1270. 

Nos Stepfaanus Dei gracia Rex Vngarie siqnificamns 
tenore presencinm vninersiSy quod in largicione elemosina- 
mm sperantCB salutem animarum et Begiminis nostri statom 
pacificum promereri; cum non Bolum arma, yerum eciam pre- 
ces pie viuencinm tueantnr Begnum et Begium Diadema, to« 
tam vicesimam decimarnm tam in bladp, quam in uino per 
totum Comitatum Supmniensem' contnlimus Monasterio fra- 
trum Ordinis Cysterciensis de Monte Sancte Marie perpetno 
et pacifiee possidendam'; et boc eidem Monasterio nostro fa- 
ciemus prinilegio confirmari, cum presentes fuerint reportate. 
Datum Jaurini quinto die post festum Omninm Sanctomm 
anno Domini M"» CG* LXX-^". 

(Az eredeti uiiii. V. 5. Fejer Cod. Dipl. V, k. L r. 40. 1.) 



234 



141 



F. Istvdn kirdU/ megerSsiti FlUSp meeterfiai szdmdra IV, B6- 
Idnak Harka nevUfdldre vonatkozd 1257 -ki addmdnydt 1270. 

Stephanas Dei gracia Haagarie , Dalmacie , Croacie, 
Same , Sernie ^ Oallicie , Lodomerie , Camanie , Balgarieqae 
Bex omaibas tam presentibaB qaam fbtaris presentem pagi- 
nam inspectarig salatem in salatia largitore. Ad aniaersomm 
noticiam haram serie aolamas pervenire ; qaod Stephanas et 
Symon filii magistri Philippi, adhac in etate tenera constitati 
ana cam domina matre eoram ad nostram accedentes presen- 
ciam^ obtaleront nobis priailegiam domini Bele lilastris Be- 
gis Vngarie dare recordacionis, carissimi patris nostri soper 
terra Harka confectam petentes at idem ratom habere et no- 
stro dignaremar privilegio confirmare. Cojas qaidem privi- 
legii tenor tali, est : 

Bela Dei gracia Stb. (kovetkezik IV. B^ia kiddj lS57-ki 
ekm&nya, meljet koss^ tettank okm&nyt&rank U. kotet^ben a 284. 
Ispon;) 

No8 itaqae peticionibaB eorandem favorabiliter annnen- 
teS; consideraatesqae ipsam collacionem earissimi patris aoatri 
legitime esse &etamy eandem coUaeionem ratam habaimnSi et 
ipsom prioilegiun de aerbo ad aerbom insertam presentibas 
eonfirmamas daplicis sigilli nostri monimine roborando. Da- 
tnm per manns magistri Benedicti Orodiensis Prepositi, aole 
nostre Vice-Cancellarii; dilecti et fidelis nostri. Anno Domini 
M-®CC-®LXX-®, Begni antem nostri anno primo. 

(Eredetie Sopron sz. k, Tiros levtfltdriban.) 



235 



142. 



F. Tstvdn kirdly megerSsiti Tamds harUai pripost szdmdra IV. 
Beldnak Nyulas nevH foldre vonatkozd adomdnyozdsdt. 1270. 

Stephanns t)ei gracia HaDgarie; Dalmacie, Groacid; 
Rame , Sertiie ; Oallicie , Lodomerie ^ Cnmaiiie , Bnlgarieqne 
Rex omnibns Ghristi fidelibns presentes litteras inspectnriB 
salntem in eo; qni Regibns dat salntem. Ad minersornm no- 
ticiam tenore presencinm Tolnmns pernenire^ qnod Deo pro- 
picio nobis ad Regni solinm snblimatis magister Tbomas, 
Prepositns Hantensis^ noster clericns specialis, ad nostram 
accedens presenciam nobis hnmiliter snpplicanlt^ nt qnandam 
terram Castri Mnsnniensis Nnlos yocatam, qnam ab merita 
serniciornm suomm dominns Rex karissimns pater nostet 
eidem contulerat, colIacioDem antedicti karissimi patris no- 
stri ratificando sibi eciam nnnc conferre de nostre gracieple- 
nitndine dignaremnr. Et licet idem magister Thomas propter 
mnltiplicia sernicia et fidelitatis opera karissimo patri no- 
stro, domino Regi felicis memorie^ et pariter nobis exhibita 
apnd nostram Magnifieenciam maiora mereretnr; qnia tamen 
snper collacione einsdem terre prinileginm ipsins patris no- 
stri; qnod propter anticipadonem mortis einsdem domini 
Regis non potnit impetrasse, nobisqne de qnantitate et qna- 
litate einsdem terrC; et vtmm sine magno granamine ipsins 
castri eandem nobis conferre liceat nec ne^ veritas non con- 

- • * 

stabat; peticionibns ipsins magistri Thome condescendere at- 
tendenteS; fideli nostro B. Abbati Sancti Martini de Sacro 
Monte PannoniO; vt prenominatam terram cnm suis ytilitati- 
bns memorato magistro Thome statneret; et circumstanciaB 
metaram nobis rescriberet; nostris dedimns liiteris in manda- 
tis. Qni qnidem nobis r^scripsit, predictam terram Nulos ad 
decem aratra, et snpra ipsam viginti qninque vineaa inve- 
nisse; et ipsi magistro Thome cum suis vtilitatibuB nullo con- 
tradictore existente; sicut nostrnm mandatum habuerat, ata- 



236 

tniBBe 8Qb metis et terminiB iDfraseriptifl. ConBiderantes igi' 
tnr fidelitateB et obBeqnioBa merita einBdem magistri Thome, 
Corone Regie exhibita fideliter et impensa, beniyoleneia Be- 
gia oirenmBpeote; propter qne ampliori remnneracione fiierat 
refonendnS; iam dictam terram Nnlos cnm omnibnB inis vti- 
litatibns, yineis et pertinenciiB, pront predictnm castmm pos- 
Bidebaty ab eodem caBtro penitnB exhimendo ex Regia mnni- 
ficencia contnlimnB, donanimnB et tradidimnB ipBi magiatro 
Thome perpetno et irrevoeabiliter posBidendam, concedentea 
eidem ex gracia Bpeciali, vt eandem tenendi Bcn conferendi 
inter vinoB ant in morte inxtaane libitnm yolnntatis liberam 
habeat facnltatem. Mete antem dicte terrCi pront in litteris 
Bupradicti AbbatiB yidimnB eontinerii hoc ordine diBtingaan- 
tnr. Prima meta incipit ab oriente inxta terram Monasterii 
Sancti Martini; et yadit cnm binia metiB ad meridionalem par- 
tem inxta eandem terram Monasterii ; et inde ad oceiden- 
talem partem ad terram yille PoBnem popnlomm domine Be- 
gine ; et inde flectitnr ad Beptemtrionem tenendo metas cnm 
popnliB castri JanrienBiB et tanamicornm domini Regis ; ex- 
inde venit iternm ad primam metam tenendo binas metaa iaxta 
terram MonaBterii Sancti Martini^ et hic cnrBnB metaram dicte 
terre terminatnr. Vt igitnr hniaa nostre donacioniB Bcn colia- 
cionifl BericB robnr obtineat perpetne firmitatiB, nec in poste 
mm per qnempiam in irritnm renocetnri prcBenteB eidem ma- 
giBtro Thome conceBBimuB litteraB dnpliciB Bigilli nostri mn- 
nimine roboratas. Datnm per mannB magiBtri Benedicti Oro- 
dieneiB PrepoBitii anle noBtre Vice-Cancellarii dilecti et fide- 
Ub noBtrii anno ab Incamacione Domini miileBimo dncente- 
Bimo BcptnageBimOi Regni antem nostri anno primo^ 

(Zfligmond kirily 1390-ik dtiratib61, melynek eredetie driztetik a sz. 

mirtoni f^apdtsig ley^tirdban.) 



237 



143. 



V. Ittvdn kirdfy Mdti aranymivemek Zdrbertnyhen (a mai Vd- 
rlkberinyben) hatvan holdnyni fifldet adomdnyoz, 1270. 

Stephanns Dei gracia Hnngarie, Dalmacie, Croacie, 

Bame , Semie , Gallicie , Lodomerie , Cnmanie ; Bnlgarieqne 

Bex omnibns Ghristi fideiibns presentes litteras inspectnris 

salntem in omninm Salnatore. Ad vninersomm noticiam te- 

nore presencinm volnmns pemenire, qnod Mathens anrifaber 

Doster ad rostram accedens presenciam, nobis hnmiliter snp- 

plicanit^ Tt sibi de tcrra Salonionis filii Feleh; olim sine he- 

rede decedentiS; pronidere de benignitate Begia dignaremur; 

dicens eandem terram in terra yille Zarberyn sitam esse, et 

per popnlos dicte yille occnpatam detineri. Nos itaqne, qnia 

terra sen possessio nobilis hominis sine herede decedentis ad 

manns Begias denolni debet; peticionibns einsdem anrifabri 

nostri annnere yolenteS; fidelibns nostris Preceptori et Craci- 

feris de Alba, yt de ipsa terra, ytrnm ips ins Salomonis fnerit, 

et eodem sine herede decedeute absqne collaoione Begia per 

popnloB einsdem yille sit detenta; ab omnibns comprouincia- 

libns et yicinis diligenter inqnirerent, nostris litteris dedimus 

in mandatis. Qui qnidem in fide Deo et Gorone debita rescrip- 

serant nobis, eandem terram fuisse hereditariam prefati Sa- 

lomonis sine herede decedentis; sicut ab omnibus compro- 

uincialibus diligenter inquirere potuerunt, et per populos ip- 

sius yille Zarberin sine racione aliqua esse detentam ysque 

modo. Volentes igitur peticionibus ipsins aurifabri nostri ob 

merita seraiciorum suoram nobis fideliter impensoram Regio 

oecurrere cum fanorC; Petrum filium 6eorg\j; seruientem no- 

strnm, cognita huiusmodi yeritate de facto dicte terre, yt ip- 

eam terram Salomonis cum ' omnibus iuribns et ytilitatibus 

snia snb testimonio eorandem cradferoram de Alba prefato 

anrifabro nostro statnati duximus transmittendnm. Statuta 

8unt siquidem per hominem nostrum sub testimonio Grncife 



238 

_ 1 1 I ^ 

roram predictorum eidem Matheo aariflabro sexaginta jagera 
terraram Bimal cam locis viDearam et Bessionam nomine ja- 
ris Salomonis saperias memorati nemine contradicente ; oaten- 
dentibas eisdem nobilibas et alijfi popnlis de Zarberyn, et 
asaampmentibus, qaod si qaid phis de terra porcionem ipsias 
Salomonis contingente imposteram scire possent, id Matbeo 
siatnerent sapradictO; proat in Utteris prediotoram cracifero* 
ram de Alba yidimas contineri. Volentes qaippe prefatam 
Matheam aarifabram nostram et saos heredes eandem terram 
Salomonis cam omnibus ytilitatibus, juribas et pertinenciis 
suis, qaibas idem Salomon jare hereditario dinoscitur posse- 
disse, perpetno et irreaocabiliter possidere, presentes sibi^ et 
per eam sais heredibas concessimas litteras dnplicis sigilli 
nostri manimine roboratas. Datam per manas magistri Bene- 
dicti Orodiensis Prepositi| aale nostre Vice- Cancellar\}, di- 
lecti et fidelis nostri. Anno ab Incarnaeione Domini M* CC* 
septnagesimo^ Begni antem npstri aono primo. 

(£sen jogtort^netUeg igen drdekes okmdny eredetie dristetik a Tesi* 

primi kdptalan lev^ltdrdban.) 



239 



144. 

Kunegvnda csth kirdkfne nc^gyanjffdt Mdridi^ IV. Biladzve- 
gy& esalddi Ugyei tekintet&>en biztatfa. 1270. 

Viflitatione literarnm yeBtrarum consolatae^ mater et 
domina I in qoibas oognoYimas, vos bene valere et congaa- 
dere salati nostrae ac filiae nostrae carissimae, dignaB Ve- 
strae Dilectioni grates referimas ; condolentesqae singalis et 
aniyersis yestris incommodis^ qaae sicat mandastis nobiS; per 
Begem St machinantem yobis malam qaomodolibet dispo* 
nantar^ non dubitamasy qain omnem opem et operam cam di- 
ligentia^ consiliam et jayamen carabimas adhibere^ sicat te- 
nemar ex debitO; circa dominam et marilam nostram dile* 
ctam, qaod in omnibas yobis assistere debeat toto posse et 
yiribas omni yice. Et iternm sapplicamaS; at ad videndam 
carissimam dominam et matrem nostram, in yeniendo ad nos 
qnantocios poteritis, oaasa nostrae dilectionis dignemini or- 
dinare. 

(Palackj, Uber Formelbttcher^ 288. 1.) 



340 



145. 

Ugyanaz ugyanahoz ha9wd6 tdrgyhan. 1270. 

Gandio magnae consolationis nostri cordis desideria 
inflammantnr^ qnotiescanque de ftalnte vestra et aliis Testris 
prosperitatibns renoratione literarum vestrarum Bednla yisi- 
tamur, hoc ipsum nos et nostros comitari Vestrae Domina- 
tioni jocundis animis nuntiantes. Verum qnia patet relatione 
scriptomm Vestromm de infortunio carissimi fratris nostri 
domini M.^ ne videamur Vestram Dilectionem offendere^ nec 
non petere pro eodem; sicut in prioribus literis nostrum yo- 
bis aperimus animum, suppliciter insistentes pro ejnsdem 
pace et commodo reformandis. Vernmtamen Vestra Serenitas 
animadyertat perspicacius^ quid aliud quam quod potest, an- 
gustiato injnriose restat agere^ cum implorans humiliter gra- 
tiae debitum nequeat adipisci. Propter quod non miremini; si 
compulsus aliud cogatur facere, quam yobis sit placitum et 
sibi expediens. Quia hoc est poetico turbatus corde forsitan : 

Est quodam prodire tenus, si non datur ultra. 

Igitur mater et domina ! clementiae Vestrae bonitas Ve- 
stram compescat animum miserioorditer in praescriptis, quia 
fortius saepius fastigium post prospera excidium praetendit, 
ut huuc quem modo fortuna mobilis defraudayit; conyersa fa- 
ciliter, Tacrymantem efficere poterit jocundari. 

(Palackj n. o. 288. 1.) 



Ui 



146. 

Uyyanaz ugyandkoz hasofdd tdrgyban. 1270. 

Gandere nos oportet, mnltiplieatis nobis gandioram 
golatiig, qmbQB vestris Bcriptis noster animas excitatnr. Sem- 
per enim diligimns, nec deBinemns diligere^ at aadita gani* 
tate yeBtra qnotienscanqae hoc faerit; cordetennB consolemnr. 
Sed ecee fortanae saccedente fastigio^ qaa victorem cogno- 
yimns existere carissimam fratrem nostrnm de sais persaca- 
toribaSy amplias maltiplicatar nobis non immerito materia 
gandioram. Saper qaa relatione nobis; mater et domina, gra- 
tes vobis referimas omnimodas ex affeeta. 

(Pslscky u. o. 281 1.) 



147. 



11. Otakar cseh kinUy V. Itivdn magyar kirdlylyal bikesaigre 
Upni kisznek nyilatkoziJc. 1270. Octoberben. 

Amator pacisi Rex pacificas et aetemas filios sanctae 

matris Ecclesiae; qaos redemptos pretioso sangnine in ani- 

tate fidei Oatholicae coaniyit^ etiam in caritatiB dilectione 

mataaeqae pacis obseryatione disposait atqae yolait esse 

annm; nt idemtitatem fidei idemptitas siye anio concordiae 

seqaeretari et eoB| qaos ana conjanxit fides mentiam, dissen- 

sas non diyideret actionnm. Et certe qaidemi licet ad tanti 

dispoflitoris exemplar pacem diligere et seryare teneantar 

singnli Christiani nominis professoreB, tamen hos; qnos Diyina 
MOVUM. Hmro. msr. ^ difl. 8. X6 



242 

proTideDtia in dignitatem archae locayit Regali diademate 
inBignitoS; decet tanto amplios fore pacis et concordiae zela- 
toreS; qaanto se cognoBcaot honoris et snblimitatis apicem 
altias conscendisse, ut ab ipsis tamqaam a lacernis snpra- 
positis^ pacis et justitiae lamen refalgeat^ et eoram concordia 
personis inferioribus imilationis transeat in exemplam. Ea- 
propter acata consideratione pensantes, et in pectoris nostri 
archa diligentias revolyentes; qaod ez Divina clementia Regni 
et terrarnm gnbemacala teneamaS; in tbrono Regio collocati, 
ne Inmen pacis, qao lacere debeamas aliis, tenebrae sint, 
cum domino St(ephano); Serenissimo Rege Ungarornm; cnm 
qao tam consangaineitatis qaam affinitatis fibula in amicitia 
noi connectit, et alterntrum nos inyitant ad concordiae nni- 
onem, pacem plenam et perpetaam promittimas obseryarei 
quam per nos yel per nostros nullo umquam tempore aliqua 
dissensionis corraptela discidii zizania yiolari yolnmua ali- 
qnatenus yel corrumpi. £t ut haec quidem pacis foedera pos- 
sent personis intermediis fortius couniri : ecce nobis et prae- 
dicto Rege St. in insnla juxta Pozonium et Potinburch pari- 
ter coDStitutiS; in octo personaS; quibus arbitrandi plenariam 
dedimus facultatem, per nos hinc et inde exstitit compromis- 
Bum, talibus tamen conditionibus interjectis. stb. 

(Palackyn 0.801.1.) 



343 



14S. 

IZ. Otakdrnak a kdWH bikessegrol kiadott okmdnya. 1270. Oc* 

toberben. 

Nos Ottakarna etc. tenore praesentium protestamnr/ 

qaod licet ad aeterni Regis exemplar^ qui pacis auctor est, 

institntor pariter et amator, concordiam ex pnris amemos 

affeetibns^ et pacem^ qnam ipsius dispositio provida cnm ca« 

ritatis oscnlo nobis dedit et reliquit jngiter observandam cnm 

omnibns Christianae fidei professoribns scrvare desideranti* 

bns Totis et votivis desideriis affectemns : tamen affectn ar- 

dentiori appetimns et desideramns desiderio ampliori^ nt 

praecipne cnm illis, qnos nobis sangninis conjunctio connivit, 

valeamns in pacis unioae et debito dilectionis fervore sicnt 

decet sednlo permanere. Eapropter diligentius intnentes et 

attenta consideratione pensantes, quod nna cum domino St. 

Serenissimo Rege Uogarorum etc. non solum nnicns sed dnpli- 

catns familiaritatis funiculus in amicitia nos coDStriogit| et 

qnodtam consanguinitas qnam affinitas ad concordiae oscnla 

altemtrnm nos invitant, animum praebcmus et praebere vo- 

Inmns ad omnid; quae inter ipsnm ct nos pacem et concor- 

diam mntuam saperc dinoscuntur. Gujus siquidem pacis sen 

concordiae nnio, ut interjecto aliquo tcmporis intervallo am- 

plins nniatnr, firmctur firmius et fortins solidetur^ quolibet 

rancoris symptomate resecato : ecce trengas absqne omni 

frande et dolo a festo Sancti Martini proximo affntnro per 

dnos annos cnm ipso statuimns; quas per nos et per nostroi 

fideliter promittimus observare; hujusmodi nempe trengis 

yenerabilca patres dominoS; Salzcburgensem Archiepiscopum 

etc. aliosque fideles et fautores nostros ex parte nostra no- 

minatim et speciatiter inclndcndo. Quas profecto trengaSi ad 

majorem observantiam eamndem^ conditionibns etiam ralla- 

vimns infra scriptiS; videlicet qnod si qnis eas ex nobis for- 

sitan yiolarit^ ex ipso facto excommunicatioBi snmmi Ponti- 

16* 



844 

ficis et dominonim Cardinalium, Archiepiscoporom, Episcopo- 
ram omnium debeat subjacere^ et nihilominus fidei violator 
et Bex carens yeritate; quae potisBima debet esse socia Regiae 
Majestatis j a cunctis Christi fidelibus reputari et tanquam 
infamis et perjuruS; cui potestates dignitatis patere non de- 
bent; secundum canonicas et legales sanctiones infamiae di- 
spendio subjacere. 

(Palacky a. o. 301. 1. Ugyanaaon bdkess^grtfl Y. Jstvin magyar ki- 

HXj is adott ki akkor formaszerinti okmdnyt, mely nyilydn ngyanaz, 

melyet hibis ^vszdmmal k5zol Fejdr Cod. Dipl Y. k. I. r. 127. L) 



140. 

Anna, Rati$zlaw galicziai kirdly ntje, vejit IL Otakar c$eh £»- 

rdlyt cealddi Ugy^rdl 6rteriti. 1270. 

Magno gaudio, magna consolatione cor nostrum extol- 
litur in laetitia, quia yestri favoris et benivolentiae gratia 
nos filialiter contemplando, visitatione literarum yestramm 
et nuntiorum consolamini frequentia salntandi^ pro quo yobis 
in plenum regratiari non possumuS; fili care ; gaudentes su- 
per omnia de yestris prosperitatibus et salutCi de quibus lae- 
tamur tamquam de propriis teste Deo. Sciat etiam Vestra 
Dilectio, quod dilecta filia nostra, yestra conjux, per Dei 
gratiam conyaluit aliquantum; excepto hoC; quod in uno do- 
let laterc; et yestra yisione una nobiscum exspectat cum de- 
siderio refoyeri. Nos itaque considerantes animadyersione 
soUicita yos yinctos amoris unione alterius ad alterum pleni- 
tudine sincera gaudere in mortem et mori : proinde jam am- 
plius in gaudio nos delectat (igy). Super omnia supplicanteSi 
ut pro amore ejusdem carissimae yestrae conjugiS; nostrae 
quoque dilectionis intuitU; hac yice yestram nobis desid^ra- 
tam praesentiam qnantocius offeratis. 

(Palacky a. o. 269. L) 



M5 



MHi erd&yi vajda InukttUu nevtl fdldet az egren aipdtnak 

it&i oda. 1270. 

Nos Hathens Vaiaoda TranBylyanie et Goines de Zonnk 
memorie commendamns. Siqnidem nos terram Innktelnke par- 
cinm istamm ex donacione Regia olim Gomiti Andree coUa- 
tam, ast eo sine seminis solacio a ninis excedente^ inter Go- 
mitem Gephannm fratrem dicti Gomitis Andree et Abbatem 
Beate Marie Virginis de Egres parcinm earnndem Transilna- 
namm controversam, eidem Abbati jndicaliter adindicandam 
decrenimns, hinc enndem ab omni nlteriori Gomitis Gephani 
impeticione jnris absolntnm reddimns, perpetnnm silencinm 
Gomiti Gephano ex mandato domini nostriRegis impenentes. 
Datnm in Sancto Emerico in octanis jndiciomm festi Beati 
Michaelis Archangeli, anno Domini M^ GG^ septnagesimo. 

(TeutBch ^a Firnhaber, Urkandenbach zor Oeachichte Siebenbtirgeni, 

I. k. 95. 1.) 



246 



151. 

Ndna mester Szvegye a margitszigeti apdczdhiak hagyomdnyozed 
86skutnevilfolddt,vielyfelett mcst Dome, Bezterfia egyezkedik 
ez apdczdk UgyvivHj&vel Miklossala Bndaikdptalan eUitt. 1270' 

No8 Gapitulum BudensiB Ecclesie significamufti qaod 
firatre Nicolao; procuratore Bororum de lusula Sancte Marie 
pro eadem EccieBia ab nna partC; et Demetrio filio Bezter de 
genere Oanabezter de yilla Berkij ex altera, coram nobis 
personaliter constitutiS; proposuerunt; quod in causa; quam 
diotuB Demetrius pro quadam terra Souskut vocata contra 
memoratas sorores de Insula Sancte Marie mouerat, qaam 
terram nobilis matrona relicta yidelicet magistri Nane , £c- 
clesie Beate Marie Virginis de insula antedicta pro remedio 
anime sue legauerat , taliter conuenissent , quod predictam 
terram prenominatus Demetrius cum suis omnibus ytilitatibiu, 
quas de proprijs laboribus et expensis in ipsa terra parari 
feeerit; usque ad tempora uite sue possidebit ; defuncto aero 
Demetrio absque beredum successione; eadem terra in ina 
Ecclesie Beate Marie de insula deuoluetur ; si autem idem 
Demetrius filium superstitem habuerit; si eidem filio placue- 
rit; terram antedictam cum omnibus super eadem terra be- 
dificatis uel plantatiS; prout eadem terra fuerit tunc temporis 
estimata; liberam habeat redimendi facultatem; tociug terre 
precie memoratis sororibus in solidum persoluto. Super quo 
factO; partibus sic uolentibus et petentibus literas presentes 
eoncessimns sigilli nostri munimine roboratas. Datum per ma- 
nns magistri Ambrosij Scolastici BudensiS; anno Domini M^ 
CC*LXX* Nicolao Gantore; Petro Gustode; Bedeu Decaao 
Zoela sacerdote; Damiano et Petro magistris^ ceterisqne Ca- 
nonicis existentibus. 

(Hirtydn sz^pen irva. A pecs^t fehdr selymen fttgg. — Bakoysiky or 
gyHJtemdny^^l. — Kiadta,de hibiaan, Pej^r Cod.Dipl. V. k. I. r. 88. 1. 

Knaui ^dndor,) 



247 



152. 

V. Istvdn magyar kirdly IL Otakar csA kirdlylyal bikessdgei 
kdtvin, errol UnnepSlyes okmdnyt dd ki. 1271. 

Stepbanns Dei gracia UDgarie , Dalmacie , Groacie, 
Bame^ Seryie, Gallicie; Lodomerie, GomaDie , Balgarieqae 
Rex vainersis presenciam noticiam habitaria salatem io sala- 
tis aactore. Licet eterni Begis imperio generali post celi et 
terre transitam; teste veritate evaDgelica; daratnro parere de* 
ceat aniversos ; specialiaB tamen personas sablimitate Regia 
decoratas ipsias preceptam in pace^ qae caritatili est vinca- 
lami observanda mentis sue habere continae conyenit in ar- 
cbivis, snbtili consideracionis libramine attendendo, quod ex 
ea et per eam eisdem qaies corporis^ animi tranqaillitas e- 
sabiectis Totiva opalencia prebeatnr; presertim cnm eterni 
Begis filias in sinum patris^ ande venerat^ regressnras^ Apot 
stolici ordinis cetai^ per quem orbem instrai volait yniaersam 
post salataria precepta pacem servaDdam reliquerit ettenen- 
dam. Qae etsi ex mandati celestis latitadine ad aniversos 
et in nniaersos inteDsioDis sue exteadere solcat iDcremeata, 
tamen eo ampliori sinceritate inter eos eandem decet esse 
radicatam; qaos multiplicis attinenci e unio copulat et conne- 
ctit. Proinde noverint uniuersi, quod post longa guerraram 
discrimiua^ que inter dilectum Othaccarum Begem Boemie 
UluBtrem^ Ducem Austrie, Stirie^ Garinthie , Marhionem Mo- 
ravie , Domiuum Garoiole, MarchiCy Egre ac Portus KaoniSy 
earissimum cognatum nostrum ex parte una^ ct nos ex al- 
tera suscitata fuerant suggerente humani generis inimico, 
com nos pro votive pacis puritate reformanda dilectosfidelea 
nostroB, dominum Paulum Episcopum Vesprimiensem, Egi- 
dium Summum Gamerarium aule nostrC; Bolandum^ Banum 
magiitrum Benedictum Prepositum Orodiensem, aule nostre 
ViceGancellarium , Barones Begni nostri , misissemus, dato 
eisdem pleno^ 8u£ficienti [et legali mandato, ut convenientee 
oam Prelatis et Baronibus Begni Boemie, domino Brunono 



248 

■ 

Episcopo yidelicet Olomncensi^ fratre Hartperno MiniBtro 

• 

Ordinis fratmm Minomm per Anstriam; Hartlibo CamerariOy 

Bohnssone Marschalco, Nezemizel Pincema Moravie, a pre- 

dicto Rege Bohemie similiter cnm pleno mandato deatinatis^ 

tractare et ordinare et diffinire possent omnia ad reforma- 

tionem pacis facientia, qne no8 ipsi, si presentialiter cnm ipso 

Rege Boemie convenissemnB, ordinare et diffinire possemns 

pro nostri qniete animi ac nostrornm tranqnillitate snbiecto- 

rnm ; iidem Barones nostri considentes cum predictis Baroni- 

bns Begni Boemie ordinavernnt et assnmpsernnt inxta inan- 

dati traditi sibi formam : Vt de cetero perpetaa pax inter 

nos et ipsum Regem Boemie debeat observari, nec eidem 

Regi vel suis turbationes vel molestias inferemuS; vel inferri 

per nostros paciemur, includentes eidem paci, et eadem val- 

lantes Regna nostra, videlicet Ungariam , Dalmaciam, Cro- 

aciam^ Ramam^ Serviam, Galliciam; Lodomeriam, Gomaniam; 

Buigariam, totnmque Ducatum Sclavonie^ cnm omnibus at- 

tinenciis eorandem, secundam signa, distincciones et metas 

antiquas, prout eciam progenitores nostri et antecessores 

Reges Ungarie usque tempns vite domini Bele gloriose me- 

morie patris nostri possederunt et tennerunt. Yeram si ter- 

mini hinc inde fnissent avulsi^ vel mutati, venerabiles patres, 

dominuB Archiepiscopus Strigoniensis et Episcopus Olomncen- 

siSy Deum et justiciam habentes pre oculis, super ipsisterminis 

et limitibus cognoscent; et id, quod legitime difflni- verint, per 

censuram ecclesiasticam partes facient observare : hoc adiecto; 

ut occasione terminorum seu limitum, de quibus dicti Archie- 

piscopus et Episcopus cognoscent, pacis pnritas inter Regem 

Boemie et nos non turbabitur, nec nos cum eodem Bege re- 

labimnr in guerrarum discrimina recidiva. Pace hninsmodi 

inter nos et ipsum Regem reformata^ et cancionibns tam lit- 

terarnm antenticarnm , qnam inrisinrandi religione firmata, 

nt eadem robore subsisterre valeat firmiorij infra terminnm 

inter lUustrem Regem Boemie et nos statuendum pro pacis 

mnltiplici firmitate^ eidem Regi Boemie dari procurabimuB 

et faciemus litteras magnifici domini Earuli IUnstris Re^ 

Sicilie, Ducatns ApuIiC; Principatus Capne et Comitis For- 

qualquerii, necnon litteras domini H.^ incliti DnciB Bawarie^ 

presenti pace n parte nostia inclusornm, snper eo, qnod 



849 

iidem paoi , conyencione sen composicioni nnnc factis per 
nos et nofltros Barones adhibebnnt consenBam; conniyenciam 
et opitnlacionem omnimodam inviolabiliter observandam; 
eo exprcBsim cauto, tam in litteriB BegiB Sicilie , qnam H. 
Dncifl Bawarie predictorom, nt Bi noB pacem contingat| qnod 
absit, infringere vel tnrbare, ex tunc iidem Bex et Dnx no- 
biB non aBBiBtent anxilio, conBiiio vel favorC; Bcd bc a nobiB 
penitUB separabnnt : Bex antem Boemie Bnb eadem sen con- 
Bimili forma nobis dari faciet litteras magnificornm virornm 
domini Henrici HiBneoBiB et domini OttoniB Brandenbnrgen- 
BiB Inclitomm M archionnm^ cognatomm et amicornm snomm 
snb ea forma; nt Bi Bex Boemie aliqnid contra pacem fece- 
rit vel attemptarit^ violando Bcn infringendo eandem^ extnnc 
iidem MarchioncB a Bocietate et amicicia BegiB Boemie bc 
penitnB retrahenteB, eidem contra noB non impercientnr con- 
Bilinm^ anxilinm et favorem^ et hoc exprcBBim continebitnr 
in eomndem Marchionnm patentibuB litteris; BigilliB eoram 
antenticis pendentibns consignatiB; qnc; nt dictnm CBt^ infra 
terminnm per dictnm Begem Boemie et noB moderandnm no- 
bis debent aBsignari. Getemm qnia qnedam cafltra intra li- 
miteB Begni nostri constitnta^ qnomm principale domininm 
ad noB pertinet, Knzeg videlicet, de Monte Sancti Viti^ Slo- 
mnk, Ferstan^ de Ohertns ac castra Farkasii de Zagnria, qne 
Henricns, et dno castra Stago vocata^ qne Johannes filins eins- 
dem Henriei; ac castmm Dobra; qnod Nicolans et Stephanna 
filii Panli, et castmm Bow vocatnm^ qnod Merch filins 6ia- 
nnr^ qni a nobia transfngentes se ad Begem Boemie transtn- 
lemnt; detinent occnpata, inxta ordinacionem Baronnm ne- 
stromm et ipBins Begis Boemie recnperanda et habenda^ de 
Bna bona volnntate desemit Bex predictns ; adiciendo et ex* 
prcBse cavendo, qnod detentores predictomm nec per Theo- 
tonicos, nec per Bohemos idem dominns Bex Boemie invabit 
yel invare permittet palam vel occnlte^ et nominatim non pa- 
tietnr eos invari contra nos in ipsis castris detinendis per 
homineS; qnos ipsis^ Henrico scilicet et Johanni filio einsdem, 
Nicolao et Stephano filiis Panli^ Lanrentio filio Petri conces- 
sit, poatqnam se a nobis ad ipsnm Begem Boemie enm ipsii 
eastris transtnlemnt ; promittendo firmiter inxta eomndem^ 
Baronnm ordinacionem^ qnod de Begis Boemie castris nnllnm 



260 

nocnuieDtum hominibus Begni Iluugaiie inferri pacietar Bex 
predictus per supradictos Henricum^ JohaDnem filium eius- 
dem^ Nicolaum et Stephanum filios Pauli^ et socios eorundenif 
et adherentes eisdem ; hoc expres se declarato, quod si iidem 
dampna, iniurias vel depredaciones aliquas hominibus Bcgni 
nostri qnolibet ingeniO; fraude vel machinamento inferre 
presumpserint, et super hoc Begi Bohemie per Hartlebum 
Camerarium, qui secundom formam composicionis impresen* 
ciarum facte ad investigaudum et inquircDdum hominem sa- 
nm, cui super premissis credi debet^ transmittere tenetur, 
facta fuerit certa fides, extunc eosdem omnibus possessioni* 
bu8 in quacumqne parte Begni sui vcl terrarum suarum, ab 
ipso domino Kege Boemie concessis et datis; spoliabitur et 
privabituri nulio regressu temporis ad possessiones easdem 
reservato. Et ut expresse appareat, eosdem per ipsum Regem 
Boemie in sua malicia non foveri; ipsos sic privatos predi- 
ctis possessionibus ubicumque ab eodem Rege datis et con- 
cessis^ de Regni et Ducatuum suorum et terrarum sibi adhe- 
rencium partibus excludere tenebitur; utpote pacis necessa- 
rie turbatores. Promittimus eciam secundum ordinacionem 
predictornm Baronum, quod non recipiemus in graciam no- 
stram Henricum, Johannem, Stephanum, Nicolaum et Lau- 
rencium filium Petri, ac complices eorumdem supradietoi 
cnm oastris et municionibus ab eodem Rege Boemie eisdem tra- 
ditis et concessis iu Regno et terris suis, vel in posterrum 
concedendis. Sane quia per iDfideles et transfugas buc il- 
Ino inter mundi Prineipes discurrentes seminari solent pesti- 
fera pacis turbancia puritatem, que interdum ipsis Principi- 
bns non tam temporalis tranquillitatis commodumy quam vite 
fnture subsidia per guerrarnm discrimina adimunt oportnna: 
promittimus iuxta ordinacionem predictam non receptare in- 
fideles ex parte ipsius Regis Boemie ad non transfngentes, 
nec eis subsidium vel benignitatem aliquam impertiemnr; 
sed ipsos pocius tamquam male meritos excludemus, nec per 
nostros amicos vel subditos receptari vel foveri aliquiitenas 
paciemur. Porro quia multiplex tanquam sanguinitatis yel 
affinitatis affeccio ad correlativum amorem nos possunt et 
debent mutuo incitare, pro observacione pacis nuno facte, ct 
in posterum durature promittimus et assumimus, ut si aliqua 



251 

temporam proecssibns saccessivis contigerit suboriri hine 
inde; que turbare posscnt pacis et concordie UDionem^ pace 
eadem nunc facta in sno robore permauente, super grariori- 
bns^ que ex parte hominum nostrorum contra homines Regis 
Boemie attemptata fuerint sive facta . . . Strigoniensis Ar- 
ehiepiscopus tam ordinaria iurisdictione , quam ex ipsias 
iurisdiccionis in eoS; qui eidem Archiepiscopo subiecti non 
Bunty prorogacione nunc facta cognoscet; et que iudiciaria 
maturitate servata invenerit perperam attemptata, seu faeta 
in preindicium Regis Boemie et hominum suorum^ difTmitiva 
senteneia reformabitur : postquam de cause meritis cogno- 
verit; ut est iuriS; et que diffiniverit^ per censuram ecclesia- 
sticam faciet observari^ cum id nostri et ipsius Regis Baro- 
nes ordinaverint iuxta traditam sibi formam^ et nos ae ipse 
Rex Boemie assumpserimuS; approbayerlmuS; emologaverimui 
premissa omnia et singula spontanea volnntate. iSi vero ali* 
qna praviora per homines Eegis Boemie vel Barones eius- 
dem attemptata fuerint sive facta^ per que nobis et hominibni 
Regni nostri posset preiudicium generari, super hiis venera- 
bilis pater dominus Bruno Episcopus Olomucensis ex ordi- 
naria iurisdiccione, quam omnes Barones et homines Regis 
Boemie in se prorogaverunt, cognoscet iuxta formam articuli 
proximo expressi, et quod diffinierit; execucioni mandabiti 
contradictores per censuram ecclesiasticam districtius compe- 
scendo. Et in huiusmodi cognicionibuS; difiTinicionibus et exe- 
eucionibus causarum procedent iidem Archiepiscopus et Epi- 
Bcopus, Deum et justiciam habentes que oculis, postpositiB 
gracid; timore^ odio et favore. lidem quoque Archiepiscopoa 
et Episcopus in personam Regis Boemie atque nostram singnli 
singnlatim promulgandi excommunicacionis sentenciam plenam 
habeant facultatem : cum nos et ipse in premissis subieceri- 
mns personas nostras iurisdiccionibus eomndem. In minori- 
bns vero causis^ que hinc inde inter nostros et ipsius Regifl 
homines emerserint; [circa confinia Moravie duo ex parte no- 
Btra^ videlicet Comes Pozoniensis et (Gomes) Nitriensis, ex 
parte Regis Boemie Gamerarius Moravie et Burcravius de 
Bmmore ; eirca confinia Austrie ex parte nostra Gomites Sn- 
pmniensis et Musuniensis^ ex parte Regis Boemie Gastella- 
nns de Haslar et Gastellanus Nove GivitatiS; JudiceB provin- 



262 

ciales ; circa confinia Stirie ex parte noBtra Comites Castri- 
ferrei et de Zala^ ex parte Regis Boemie Capitanenfi et No- 
tariuB Styrie ; circa confinia Earinthie^ Camiole et Marchie 
ex parte nostra Banns tocins Sclavonie, et ex parte Regis 
Boemie Capitanens Earinthie, Carniole et Marchie depnta- 
bnntnr^ qni qnerelantibns hino inde inBticie faciant comple- 
mentnm ; et id qnod fecerint, tam ipBins RegiB Boemie, quam 
noBtra anctoritate faeiant observari. Qnod si aliqni ex ipslB 
faerint diem fancti, BncceBBores ipBorom dignitatiB heredita- 
rii vel per alteratrom Regam BabBtitnti fdngentnr vice et par- 
tibnB eommdem. Item Bi inter amicoB RegiB Boemie et no- 
BtroB aliqna diBCordia fnerit Bnscitata^ pro cauBa hninBmodi 
contra pacem promittimns non venire : Bcd diBcordantes sta- 
debimnB, Bi poterimnB ; ad pacem et concordiam revocare. 
Alioqnin cauBa inter noB et ipBOB diBcordantCB exorta Archi- 
epiBCopomm et EpiBCopomm indicio vel ordinacioni relinqni- 
tnr, qnam ipBi recipiant, et eidem parebnnt Bive Btabnnt Qaod 
Bi amici noBtri hoc renuerint adimplere, nnllnm conBilinm et 
anxilium eisdem impendimuB contra Regem Boemie supradi- 
ctom. Si verO; quod absit, Rex Boemie pacis violator ex qna- 
comque causa propriai vel amicornm snomm ac hominum 
terre sue inventus fuerit^ vel turbator, ipso facto incidit in 
sentenciam excommunicacioniS; quam ex nunc venerabiles 
patres PatavienBis; Olomucensis et Pragensis Episcopi tnle- 
mnt Bolempniter et in scriptis ; et quod eadem Bcnteneia ie- 
neat et astringat violatorem pacis et concordie cum effeota^ 
ipse Rex Boemie subiecit se iuriBdiccioni ipsomm Episcopo- 
rnmi non obstantibus aliquibus litteris, indnlgenciis seu pri- 
vilegiis a Sede ApoBtolica impetratis vel in postemm impe- 
trandis. Preterea ut multiplicatus fanicnlus pacem faciat ple- 
niorem, Archiepiscopi Regni nostri iurauemnt ; quantnm in 
eis est; pacem presentem inter nos et ipsum Regem ordina- 
tam tenerc et BervarCy et nos inducere iuxta promissionis a 
se facte formam ad eandem mutuo observandam, et ad tenen- 
dum ea^ que impresenciamm promisimns et promittimnSy spo- 
pondimos et spondemuSi sicut in ipsomm litteris plenins 
continetur. Promisemnt eciam per idem iuramentum et pro- 
mittunt, quod si nos, quod absit , pacem infringere contige- 
rit, vel ea, que in preseuB placitnm sunt deducta, violarc; iidem 



268 

Archiepiscopi et EpiBoopi et Begni nostri Barones noB dese- 
rent, et Regi Boemie adberebnnt ex debito prestiti inramenti. 
Venun si Begem Boemie pacem vel ea, qne in placitnm de^ 
▼enernnt, infiringere contigerit vel tnrbare, Epigcopi terra* 
mm snarnm et Barones einsdem inxta formam presentis com- 
posicionis et ordinacionis enm deserent^ et nobis adherebnnt 
ex debito prestiti iaramenti; sicnt in ipsomm patentibns litte- 
ris continetnr. Item Arcbiepiscopns Strigoniensis, qni ordina- 
rins noster existit; et Archiepiscopns Oolocensis^ Anle nostre 
Gancellarins, et Snffraganei eornmdem; ex Baronnm nostro^ 
mm Yolnntate exnnnc sentenciam excommnnicacionis pro- 
mnlgamnt^ qnam si nos; qnod absit; pacem transgredi con- 
tigerit; ipso facto incnrremns ; et nichilominns iidem Archie- 
piscopi et Episcopi totnm Begnnm nostmm ecclesiastico snb- 
icient in snis Diocesibns interdicto, non obstantibns litteris 
sen indnlgenciis impetratis vel in postemm impetrandis. Ele> 
ctns eciam Salzbnrgensis et venerabiles patres PatayiensiS; 
Vrisingensis et alii Prelati Begni et terrarnm snaram consi- 
milem excommnnicacionis sentenciam in scriptis solempni- 
ter tnlernnt; qnam ipse Bex Boemie ipso facto incnrret, si 
transgessor pacis extiterit vel tarbator. £t si in hac parte Ar- 
ehiepiscopi predicti tam Begnornm nostrornm; qaam saomm 
negligentes in exeqnendis premissis extiterint vel remissi^ 
pnnientnr a dominis GardinalibnS; qnornm jnrisdiccioni se in 
hac parte sabiecerant; tamqaam inramenti prestiti transgres- 
sores. Barones inanper Begni nostri, Mois videlicet Palati* 
nns, Oomes Snpmniensis et Jndex Gomanomm ; Egidins Snm- 
mns Camerarins anle nostre^ Gomes Pozoniensis ; Kieolans 
Jndex Onrie nostre, Gomes Simigiensis; Joachinns Banns 
tocins Sclavonie ; Mathias Wojwoda Transilvanns et Oomes 
de Zonnk; et Lanrencins Banns de Zenriuo et Gomes de Do- 
boca ; Bolandns Banns ; Petms Magister Dapiferornm no- 
Btromm; Gomes de Swek (?) ; Albertns Magister Agazonam 
liOstromm; Oomes Stibiniensis ; Pbilippas Magister Pincer- 
namm nostrornm ; Eroerins Banns, Comes Worosdiensis; Po* 
^ach Banns, Gomes Zaladiensis; Michael Oomes Nitriensis ; 
Panlns Banns Oomes Bathiensis ; Dionisins Oomes de Moro* 
<*ha; Magister Andreas Oomes de Beache; et Petms Oomes 
de Zana, ac alii qnamplores inravemnt; qnantnm in eis tfAf 



354 

pacem nanc factam iideliter observare, et nos indacere iaxta 
poBBC bona fide ad premissa uostra ac sua servanda^ auis 
snper hoc Regi Boemie litteris traditis et concessis. Ad hoe 
nt concordie et amoris dnlcedo inter ipsam Regem Boemie 
et noB propagines suas faciat lougiores, ordinatam extitit a 
predictis Baronibas Regis Boemie et nostris ad tractatum 
presentis pacis specialiter deputatis; ut idem Rex Boemie 
Lombardum StephaiiUm^ nepotem Marchionis Estensis^ et nos 
Philippum Electum Aquilegensem a nostra societate excla* 
dere deberemus. Nos itaque iuxta placita et ordinacionem 
BaroQum nostrorum iuramento firmatam exclusimus et ex- 
cludimus a noslra Rocietate et amicicia omnimodis eundem 
Philippum; non obstautibus litteris concessis eidem^ et pro- 
miBsionibus sibi fact is ; eidem itaque non assistemus conai- 
lio, auxilio et favore : cum idem Rex Boemie Stephanum pre- 
dictum simiiiter excluserit de sua societate; familiaritate et 
amicicia, et penitus removcrit ; seu omnino et specialiter as- 
Bumpserity non receptare vel fovere eundem in suis et ami- 
cornm suorum finibus sive terris; promittens eum e;xcludere et 
excludi facere de eisdem. Exclusimus eciam et excludimus 
Wilhelmum de Sarfenberch et Nicolaum de Lebenberch a no* 
itro BcrviciOy gracia et favore, promittentes in defendendia et 
detinendis castris ipsorum contra Regem Boemie et suos non 
iuvare. Item renunciamus iuri et accioni, quod et que vide- 
bantur nobis competere, seu eciam competebant in Ducati- 
buB Stirie, KarinthiC; Carniole et Marchie, nullam de cetero 
noBtro vel heredum nostrorum nomine contra ipsum Regcm 
et BUOB heredes moturi materiam questionis. RenanciamuB 
insnper juri et accioni nobis et nostris heredibus competenti- 
bus de insigniis Regalibus ; corona videlicet; gladiO; monili, 
Bella, scutellis et aliis clenodiis ac thesauro delatis per do- 
minam Annam in Regnum Boemorum. Item prediete ordina- 
eioni et paci includi volumus et includimus excellentes do- 
minoS; Philippum Francorum et Earulum Sicilie Reges Illn* 
Btres; Karulum juniorem Primogenitum ipsius Regis Eamli, 
generum nostrum ; Michaelem Angelum Paleologum Impera- 
torem Grecorum ; Andronicum juDiorem Imperatorem Qreco- 
rum , generum nostrum ; Bouzlanm Gracovie et Sandomerie 
BobJaam Maioris Polonie; HenricumBawarie IpclitOB DuceB; 



255 

generos Dostros ; Belam Dacem dc Mac^.ow et de Bozde, 

fratrem nostrum; Urossinm Regem Servie^ et Stephanum fili- 

um eius; juniorem Regem Servie; generum nostrum ; Swetiz- 

laum Imperatorem Bulgarorum; et Leonem generum nostrum, 

Ruthenorum Ducem; Mitizlaum fratrem eiusdem; et Wazulem 

filium Wazule Duccs Rutenorum ; aliosque fideles fautores et 

familiares nostros cum filiis^ omnibus terriS; Regnis, Ducati- 

bus, iuribus ao possessionibus eorundem. Insuper promisimus 

et promittimus iuxta ipsorum Baronum nostrorum ordinacio- 

nem, quod a dominis Gardinalibas, vacante nunc Sede Apo- 

Btolica, obtinebimus, transmissis nostris nucciis; confirmacio- 

nem pacis nunc facte ; hoc adiecto, quod nostri et ipsius Re- 

gifl Boemie nuncii circa festum Sancti Michaelis nunc yentu- 

rum iter arripient, et in festo Omniam Saactorum proximo 

sequenti se dominorum Gardinaliam conspectui presentabunt; 

et confirmacionem nostris sumptibns et expensis obtentam 

faciemus ipsi Regi Boemie assignari. Idem autem Rex per su- 

08 Duncios impetrabit consimiles confirmacionis litteras, suis 

fixpensis et sumptibas nobis daudas. Greato vero Papa, con- 

firmacionem sab simili vicissiludine alterutii nostrum dan- 

dam faciemuS; largientc Domino; impetrari. Dampna autem 

iliata hinc inde compensacione mutua sunt sublata; iuxta or- 

dinacionem sepius memoratam. Ut igitur premissa universa 

et singula per nos inviolabiliter observentur; nec successivo- 

rum mutacione tempornm infringi valeant; vel aliquatenus 

vacillare; iuravimus et iuramus tactis Sacrosanctis corporali- 

ter EvangeliiS; multorum Sanctorum reliqaiis, et vivifice Gru- 

cis ligno, ut transgressor promissornm propter infamie notam; 

quam ex transgressione iuramenti incurret, Divine acrimoni- 

am senciat ulcioniS; ut cam GhorC; Datan et Abyron recipiat 

porcionem; Dei Omnipotentis et gloriose Yirginis et Sancto- 

rum omnium sufifragiis destitutus. In cuins rei testimonium 

ac perpetuam memoriam; ac munimen presentes concessimus 

litteras duplicis sigilli nostri muDimine roboratas. Datum et 

actum in castris apud Posonium, anno Domini MGGLXXI. 

Regni autem nostri anno secando; V. Nonas Jolii. 

gi. Gergely p^pa 1272-ki meger^sit^s^^l, Theinern^l. Monumenta 
ist. Hang. Sacr. I. kat. 299. 1. T^red^k^t kdzzd tetto mdr Fej^r Cod. 
Dipl. V. k. I. r. 124. l; Ided ngyan Fejdr munkdjilt VII. k. 5. r. 878. 1.) 



IftS. 

F. Isivdn kirdly a cseh hdbaruban elesett Pouka nevU Mvinek 
csalddjdt, Trenosin megyei birtokdvcd egyiitt nemeetti. 1271. 

(S)tephaiins Dei gracia Himgarie , Dalmacie , Groacie, 
Bame , Sernie , Gallicie , Lodomerie , Comanie , Bnlgarieqne 
Rex omnibns presentes litteras inspectnris salntem in omninm 
salnatore. Ad yninersomm noticiam hamm serie yolnmns 
pemenirC; qnod cnm contra Begem Boemie armatam miliciam 
monissemns pro nostra et Begni ininria propnlsanda^ ibiqne 
Dinina opitnlante clemencia contra enndem Begem Boemie 
nobis victoria celitns arrisisset, ac demnm in Begnnm eins- 
dem Begis Boemie destinassemns qnandam nostromm mili- 
tnm legionem ; eisdem snb castro Brnno preliantibns landa- 
biliter, inter reliqnos Ponca filins Moghnd de Gama in Gomi* 
tatis Trincbiniensi occnbnit fideliter dimicando. Nos igitnr 
attendenteS; qnod hij qni in acie pro patria morinntnr, ninere 
intellignntnr per gloriam, nolentes einsdem Ponce obseqnia 
graciosa in snis snperstitibns et posteris benignitate Begia 
compensare, ad snpplicacionem nichilominns Moghnd patris 
einsdem Ponce^ ipsnm Moghnd et filinm eins , cnm terris ip- 
sornmy in qnibns actenns resedernnt; Lyzko et Gnarna noca- 
tis^ exemptis a castro Trynchiniensi in nnmemm semiencinm 
Begalinm snb metis antiqniS; sicnt ante pacifice possedernnt, 
dnximns transfi^erendos. Vt igitnr hnins costre concessionis 
series irretractabiliter perseneret^ presentes ipsi Moghnd et 
Michaeli filio sno concessimns litteras dnplicis sigilli nostri 
mnnimine roboratas. Datnm per manns magistri Benedieti 
Prepositi OrodiensiS; anle nostre Vice-Cancellarii dilecti et 
fidelis nostri; anno Domini^ M* CC® septnagesimo primo, Be* 
gni antem nostri anno secnndo. 

(Eredetie a Nemzeti MuEieum k^zirati gylijtem^ny^eii.) 



867 



154. 



F. Istvdn kirdly Indrcsi Tamdst , PdU, Fen4t i§ Ombot, Jahab 
a szSkes-fehirvdri vdr emberinek Jiait, kiket azon ezolgdlataik- 
6rt, melyeket neki mint erd&yi vez6mek m6g atyja Bila ki~ 
rdly iletiben tettek , Indrcaon I6v8 rdezbirtokukkal ugyancsak a 
fehtrvdri vdrjobbdgyok eordba emett volt, ezen dlldeuld^an, mi- 
utdn az orszdg kormdnydra jutott, fdldeikkel egyUtt ujdlag meg- 

erSsfti. 1271. 

StephannB Dei gracia Hnngarie , Dalmacie , Oroaci^, 
Bame, SeraiC; Gallicie^ Lodomerie, Gumanie, Bulgarieqne 
Bex omnibus presentes litteras inspecturis salutem in omni- 
nm Saluatore. Ad vniuerBorum noticiam tam presencium 
quam futurorum harum serie uolumus peruenire : Quod cum 
Thomas, Paulus, Fene et Omb, filij Jacobi castrensis castri 
Albensis de yilla Inarch; nobis adhuc eo temporC; quo super- 
stite karissimo patre nostro Bela Bege Hungarie inclite re- 
cordacionis Ducatum Transiluanum tenebamus, diu et cum 
omni fidelitate seruiuissent indefesse, nos eos propter ipso- 
rum meritoria obsequia ab officio seu condicione castrensium, 
ex quibuS; ut premisimus^ originem duxerant^ exhimendo, in 
numerum et libertatem nobilium jobagionum eiusdem castri 
cum terris ipsorum porcionem eomndem in dicta yilla Inarch 
contingentibus duximus transferendos, nostrum eis super hoc 
priuilegium concedendo. Yerum cum postmodum nos Domino 
propicio plenum Begni gubemaculum adepti fuissemus; ser- 
uicia eomndem Tbome, Pauli et fratrnm suomm pedictoram 
in memoriam reuocantes^ nos eo^dem Thomam, Paulum; Fene 
et Omb, propter ipsomm seruicia meritoria nobis fideliter ex- 
hibita et inpensa^ de benignitate Begia^ prout eos tempore 
Ducatus nostri transtuleramus, reliquimus et transtulimus, 
ymmo translatos dimisimus in ipso eodem jobagionatu castri 
simul cum terris ipsorum perpetno pormanere ; volentes ut 

MOBUIL HimO. HiST. DIFL. — S. ]^7 



868 

de eetero ipsi et ipBonim heredes herednmqae snonun sae- 
eesBores in nnmero et jobagionatn dioti Gafltri computabiles 
habeantor. In ening rei memoriam firmitatemqne perpetnam 
presentes dedimns litteras dnplicis sigilli nostri mnnimine 
roboratas. Datnm per manns magistri Benedicti Prepositi 
OrodiensiSy anle nostre YiceCSancellarij, dilecti et fidelis no- 
stri, anno Domini M-* CO-* septnagesimo primo, Begni antem 
nottri anno secnndo. 

(Eredetie hHihiitjin kivdlteigleYA alakjiban van N«gy-K6r5son as 
Inircii Farkas testy^rek ley^tirdban. Pecs^te, mely yoros selyemrdl 

fiiggOtt, elveszett. SmM K&rcly.) 



JegjfMet. Ugyan az InarcBi Farkas testy^rek ley^ltir&ban taUl- 
tatik egy mdsik okmdny eredetie Ib, mely a fenebbiyel Bz6r61 8z6ra 
a^gegjes, de oaak nyilt ley^l alakjdban. Ennek hitira nyomott pe. 

ce^te ie ^yeszett 



m 



155. 



//. Otakar CMsh kirdlt/ panaazleveU V. latvdn magya/r kirdh/ el- 
len, kogy az 1270'ki hekeeeiget nem tartoUa, 1271. 

Grande scelaS; nefandnm crimen et deteBtabilem peifi- 
diam^ per Stephannm Regem Uogariae in Christiannm popn- 
lum perpetratam^ ad anres veBtraB deferimns cnm qnerela, 
ntpote ad eornm, qni Ghristiani Principes eBtis, et qni merito 
ad compassionis dolorem excitari debetie ex traditione filio- 
mm Sanctae Matris Ecclesiae et jactnra nominia Christiani 
Ecce enim cnm eodem Bege St trengaB nnnc a feato Beati 
Qalli nsqne ad festnm B. Hartini, et abinde per dnos annos 
continnos dnximns statnendas, qnae ad stabilem observan- 
tiam earnmdem tam noatris qnam ipsins; qnam etiam Aichi- 
episcopomm, Episcopornm et Baronnm in terris ntrinsqne 
nostmm morantinm literis vel promissionibns fnerant stabili- 
taci interpositis corporalibns fidei saoramentis vicibns repe- 
titisi et anthenticis privilegiis snper eo praestitis hinc et inde. 
Sed ipse Bex St. , cnjns stabilitas est , esse instabiiem; et fi* 
deS; perfidiae deseryirey sicnt patet ex opemm argnmentis, 
non rennnciatis trengis; nobis non diffidatis^ nobis non prae- 
mnnitis, nobisqne nil tale timentibnS| sed de partibns Ea- 
rinthiaei Carnioliae, et MarchiaCi nbi qnosdam infideles no- 
stroS; qni se contra nos in rebellionem erexerant| ad nostrae 
retraximns domininm potestatis^ snb trengamm praetextn se- 
cnre yerBns Anstriam dirigentibns iter noBtram, spicnla non 
nltra dissimnlans perfidiae, qnae etiam in snis parentibns 
exercnit aliqnando, fidem datam yiolans, promissiones irri-* 
tanS; concessa priyilegia yilipendens, dictam terram nostram 
Anstriae frandulenter invasit; in ipsa proh dolor per Goma- 
nos et alios infideles Christi effnndens proflnyinm sangninis 
Ghristiani. qnis Ghristianns Princeps digne non compatia- 
tnr ? qnis Gatholicae religionis zelatur merito poterit non 
dolere ? qnod manns barbara, manns caninai in locis diyersis 

17» 



260 

sacram pedibns concnlcayit encharistiam^ sacerdoteB tormen- 
tornm affecit martyriiS; devaBtavit eccleBias, Banctnaria pro- 
fanarit; virgines et jnyenes abdnxit captiyitati perpetnae re- 
digendoB et nocenter effndit sangninem innocentnm, non par- 
cenB conditioni, Bangnini^ Bexni vel aetati. Qnare profecto yob 
rogamnB attentinB et hortamnr, nt velitiB; Bi non nobiB^ Baltim 
OhristianiB; qnornm sangniB effnBnB est in creatoriB contnme- 
liam, condolere. Adhaec etiam^ nt immanitaB criminiB tob ad 
compaBBionem ezcitet amplioremy ad id YCBtrae diBcretioniB 
acclinetis acnmen et interiorCB cordis ocnloB diligentinB con- 
yertatiB, qnod Bi noB; qnod abBit, qni mnrnB veBter Bnmna con- 
tra perfidaB nationeS; corrnerimnB; et paricB noBtrae potentiae 
ftaerit perforatnB, tob de cetero Bciatis consimilis jnctnrae pe- 
rienlo snbjacere ; nam siont describit anctoritas , „Bes tna 
tnnc agitor^ paries cnm proximns ardet,'' qnoniam mala Ti- 
eina et imminentia, Bi eisdem non tempeBtiTis remediis ob- 
▼ietnr; laedere ac nocere facilins conBneTernnt. Ut igitnr for- 
mam priTilegiomm snper trengis hnjnsmodi confectornm; 
qnam ad noticiam domini Papae, Cardinalinm, Archiepisco- 
pornm; Episcopornm et omninm Christianornm deferre Toln- 
mnS; nt nostram innocentiam et inanditam injnriam nobis fa- 
ctam andiat totns mnndns, atqne etiam nt singnlas conditio- 
neB, qnibns trengae eaedem snnt TallataC; plenins cognosca- 
tiB, ecoe Tobis de Terbo ad Tcrbnm transBcriptnm mittimnB 
eornmdem; sigilli nostri mnnimine roboratnm. 

(Falackj; (jber Formelbilcher; 275. 1.) 



261 



IJML 

Kunegunda C9eh kirdlyni nagyhdiyjdhoZi V. Istvdn magyar ki- 
rdlyhoz, a kirdlyok kdzt tervezett taldlkozda tdrgydhrm, 1271. 

Exnltare et laetari carnalis nnio caritatiB atterlQs ad 
alterum mntno nos excitat et inritat in ennctiB prosperis et 
gratnitis (igj) BnccesBibns nostri pariter et nostromm promp- 
tins, qnod cnm desiderio cordiB et animi andire semper nos 
delectat bonnm statnm veatrnm et salntem corporis vestri ac 
Tcstrae nxoris, noBtrae sororifl carissimae, pnerornm qnoqne 
yestrornm ; qnia haec et alia qnaecnmqne gandia yCBtra et 
solatia propria^ sicnt expedit, per omnia repntamns ; snmme 
difidentes (ig7)i qnin imo sperantes firmiter yice reitM, haeo 
eadem nostra esse similiter vobis oordi. Qnae annnneianda 
Tobis dnximns in praesenti, qnia Tidelicet et nos cnm dilecto 
domino et marito nostro ac nostris filiabns carissimis in jo- 
cnnditate et laetitia TiTcndo Balubriter per Dei proTidentiam 
in omnibns prosperamnr. Vernm qnia Bcripsistis aliqnando 
dilecto domino nostro et marito, snper habendo secnm per- 
flonaliter colloqniO; ad conferendnm, qnae mntno tob contin- 
gerent elterntmm ardna negotiay tcI saltem nt haec eadem 
pertractarentnr per snos et Testros fideles Barones missos a 
latere Testri hinc et inde, si conTenire occnpati forsitan per- 
sonaliter non possetiS; mnltis ardnis obstantibns impedimen- 
tiS; cnm conTenire hactenns neqniTeritis ad inTicem perso- 
naliter; restat^ sicnt scripsistis sibi aliqnando^ si placitnm 
adhnc Tobis fnerit^ nt fideles nostri et Testri conTcniant qnan- 
do Tolneritis; et pertractent loco Testri singnla qnae tractanda 
habneritis facta Tcstra. 

(Palacky a. o. 286. 1.) 



262 



m 

Kunegunda eteh kirdlytU ugyanennek ajdnlja teHvtrit,'am^dt 

4t rokonait. 1271. 

YeBtri nobiB retalerant nantii; eonqiiereiites ez parte 
TBStra de oarisBimo fratre nostro ; ciijas etiam scripta et nan- 
tiam reeepimas; conqaerentem nobis cam lacrymis^ qaod omni 
affeeta et desiderio cordis plenae fidelitatis et constantiae 
yobis potias qaam alicai alteri asqae in mortem paratas ser- 
yire namqaam desisteret, dnmmodo in snis angastiatas ne- 
cessitatibas; qoae proh dolor I maltae et magnae sant, yestro 
fayore et aaxilio foyeatar. Et qaia hoc hactenas sibi defait 
ciroa yos, qaid aliad restitit anxiatO; nisi at se reciperet, abi 
posset atcnmqae yitam inopem defensare. Igitar afflictam non 
calpando, qai sangais et caro yestra^ potias sibi compati digne- 
mini misericordiae yisceribas^qaam perseqai et conqaeri de eo- 
dem. Placeat Vestrae Dilectioni carissimae sapplicantes nos 
exandire fayorabiliter de eodem^ et placato animi yestri graya- 
minO; ipsnm^ at praemisimas^ ad yestra yelitis obseqaia reyoca- 
re jaxta proyerbiam sapientis : ignotam tibi ta noli praeponere 
notis. Sic igitar assit sibi reyocato yestra benignitaS; at caris^ 
simae dominae et matris nostrae, ac alioram nostroram et ye- 
stroram carnaliam per yestram indastriam graciae reforme- 
tar. His enipi bonis operibas honor et gloria clarescet laci- 
dias famae yestrae^ nobis qaoque namqaam possetis gratias 
benefieiam exhibere. Gogimar etiam impatare yobis amicabi- 
liter, qaod nos salatationis et yisitationis yestrae inmeritas 
facitis sine oansa : sed regratiamar affectaose carissimae so- 
rori nostrae, yestrae conjagi; qaae salatando nos amicabili- 
ter per saas litteras yisitayit. 

(Palacky q. o. 284. 1.) 



268 



158. 

Kunegunda e$eh kirdlyni Emibet magyar hirdilynihoz ugyan 

azon tdrgyban» 1271. 

Dilectioni restrae^ soror carisBima^ sincerissime regra- 
tiamar, qaod dob yestris literis et nantio digoata estiB affe- 
ctaoBiBsime salatarci de nostra salate et filiae nostrae caris- 
simae sospitate coDgaadentes. Gaademas et nos de salate 
mariti Yestri carisBimi atqae vestra bona fide ; petenteB^ soror 
carissima, ex parte vestra hoc nobis concedi pro magno be* 
neficio et amorej at omnibns persaasionibos et precibaS| si- 
eat potdstis^ indacere dignemini maritam restram et dominami 
at compassas afflictionibus carissimi fratris nostrii promtom 
et paratam ad saa se exponentem obseqnia et mandata, re- 
▼ocare dignetar fayorabiliter, eomplectendo potias eam, qaem 
carniB et sangainis debitnm sibi stringit ; maxime, cam ex 
hoc illastretar famae suae titalas longe lateqae ampliori glo- 
ria et bonore. Nos qaoqae, qaamdia yiyimas, yobis et sibi ex 
hoc singalaribas yolamas beneficiornm meritis complacere. 
Instet igitar yestra bonitasj soror carissima, nt procarante 
yestro saffragio idem frater carissimas noster reyooatas; ca- 
rissimae dominae et matris nostrae ae aliis nostris camali- 
bas fayori et gratiae reformetor. 

(PsUeky a. o. 284. 1.) 



264 



150. 

Kunegunda cseh kirdlyni Farkas magyar bardtot valamely rrf- 

mai fSpapnak ajdnlja. 1271, 

Ad veBtram Paternitatein tamqnam ad eam; in quo spe- 
oialem spem habemuB promotionis agendomm noBtrorum, 
confngimns affectuoBe BupplicantcB , quatenus cauBa nostri 
hoo impetrare dignemini circa dominum Papam, ut frater 
FarchaBiuB ordinis fratrum minornm, noster fidelis, accedente 
conBcnBU et licentia favorabili ejusdem domini Papae, sibi 
Btare liceat in Ungaria in domo aliqua Bui ordinis, ubi aper- 
tam Bibi mansionem duximuB eligendam. Quod pro speciali 
nobis impenBO beneficio reputamuB. 

(Palacky a. o. m 1.) 



160. 

Magyarorszdg fSurai IL Otakar csBk hirdlyhoz a b4kekl>tSs tdr- 

gydian. 1271.juniu8han. 

Literas Celsitudinis Vestrae debito recepimus cum ho- 
nore^ continenteS; quod vobiS; qui pacis estis filii et bona 
pacis diligitis cum omnibus Ghristi fidelibus; maxime tamen 
cum hiS; qui Serenitati Vestrae cognationis funiculo copjun- 
guntnr; pacis procuratio benc placet. Nob etiam proposito 
nostro et literarum vestrarum serie audientiae domini nostri 
Regis Ungariae ex ordine recitato^ pium ipsius animum mul- 
tis BuadenteB rationibus induximus ad pacem amandam et 



265 

concordiam refonnandam gecimdiuii lieitiim et honeBtom; 
Majestatem Vestram attentiiis inducentefl, quatenns ad finem 
debitnm tanto negotio imponendmn yobis a Domino tradita 
flapientia festinetis, accelerando, quod pacis tractatns exigit 
et reqnirit^ ne mora protractionis cadat in multoram perniciem 
animarum. Scituri; domino nostro Regi de novo de exleris re* 
gionibus maximum advenisse populum armatorum ; nec esset 
Deo placitum mutuis caedibus litare sarguinem subjectorum. 
Quod vero nota dignum reputastiS; qualiter yenerabilis, pater 
dominus Ph.Archiepiscopus Strigoniensis hujusmodi pacis tra- 
ctatui non affuerit, nec per literas suam intentionem yoluerit 
reserare^ qui antea circa tractatum pacis habendae fideli 
auimo et devoto studio laborayit : nos enim rogamus affectu 
(igy); sed ipsius laboris intentio nullum inyenit effectum. In- 
tererit tamen finaliter tanto negotio reformando, si ad meli* 
ora Dominus yicissim produxerit et direxeret aciem Vestrae 
mentis. 

(Palacky q. o. 270. L) 



m. 

A gySri kdptalan bizonyBdglevelef hogy apuki monostor Gfyar" 
nuxt nevU hirtokdt Sdndor mestemek dadta. 1271. 

Nos magister Chepanus Frepositus et Capitulum Jau« 
riensis Ecclesie damus pro memoria : Quod constitutis coram 
nobis ex yna parte magistro Alexandro filio Farcasii de Puky 
et fratre Sebastiano Preposito de Puk cum fratre suo Hako 
pro se et Conuentu suo, idem Prepositus presentibus Comite 
filio Graas ; Comite Johanne pro se et pro Comite Deta fratre 
suo^ item magistro Thoma ct Comite Luka ac Kicolao filio 
Martini pro se et pro omnibus cognatis suis^ patronis mona- 
sterii sui; est confessus; quod possessionem Oyarmath voca- 



266 

tam^ qiiAia Petnis filins Pftnli inter aUaB donaciones finaa pro 
remedio anime sne de consensu cognatornm snomm predi- 
ctonim monasterio de Fnk contnlerat ; yendidisset prefato 
magistro Alexandro pro qninqnaginta marcis denariorom 
Yiennensinm decem pensis pro qualibet marca compntatis, 
cnm sylnisi feneto et omnibns ntilitatibns snis perpetno pos- 
sidendam, et qnod eandem pecnniam plenarie recepisset ab 
eodem^ cni eciam yendicioni jam dicti patroni consensnm ad- 
hibnernnt liberalem ; et rennncianit idem Prepositns prinile- 
gio nostro snper donacionibns dicto Petro emanato^ qnantnm 
ad possessienem Gyarmath memoratam; salnis aliis articnlis 
in eodem prinilegio contentis ; insnper eciam cessit et rennn- 
cianit omnibns et singnlis litteriss in fignra jndicii snper ea- 
dem possessione contra enndem Alexandrnm impetratiS; qne 
casse et inntiles habebnntnr , nbicnnqne fnerint presentate. 
Predicti eciam nobiles rennncianerunt jnri, si quodeisdemin 
eadem possessione competere yidebatnr^ tam racione jnris 
hereditarii, qnam eciam patronatns. XJnde idem magister Ale- 
xander snper hniusmodi contractn litteras nostras prinilegia- 
les sibi dari postnlabat : sed superueniens domina relicta 
Ughnd^ fratris ejnsdem magistri Alexandri^ prohibnit et con- 
tradixit protestando et dicendO; quod medietas ipsius pos- 
sessionis filio sno Ughnd competeret ad emendum; qnod tam 
idem Alexander, qnam predicti patroni in nostri presencia 
concedebant, si medietatem pecuniC; pro qua ipsa poses- 
sio ad Alexandmm memoratum est denolunta; refunderet Ale- 
xandro prenotato. Sed eadem domina nec instantanee per- 
solnit, nec ad soluendum terminnm assumpsit. Vnde ipsis 
taliter contendentibns de dandis litteris nostris priuilegia- 
libns snpersedimus, donec ipsomm contencio sopiatur ; medio 
antem tempore ipsa terra apud Alexandmm remansit possi- 
dend a. Datnm feria sexta ante festnm Thome ApostoU; anno 
Domini miUesimo ducentesimo septuagesimo primo. 

(A gydri k^talan 1279.ik Atiratilb6L} 



267 



182. 



•^ Syllri kdptalan bizonyidylevde y hogy Tamda hantai pripo$t 
^las nevii fbldit a pannonhalmi apdtsdgnak eladta. 1271. 

Gapitulnm JaarieDsis EccleBie vniaerBiB Christi fideli- 
bu8 tam preseDtibus quam futuris preBens scriptum inspectu- 
ris salutem in Domino sempiternam. Ad yniuersorum noticiam 
tenoro presencinm volumus peruenire; quod magistro Thoma; 
Preposito Hantensi, Goncanico nostro personaliter ex vna 
parte, et fratre Henrico monacho, ac Wosos jobagione Mona- 
sterii Sancti Martini pro renerabili yiro domino B(onifacio) 
Abbate eiusdem Monasterii ex altera eoram nobis constitu* 
tis ; idem Thomas Prepositus est confessus^ quod terram suam 
Nulos Yocatam cnm suis ytilitatibus et pertinenciis, snfficien- 
tem cnlture decem aratrorum; ac cum viginti et qninque vi- 
neis super eandem terram existentibus ex collacione domini 
B(ele) Begis Hungarie feliois recordacionis po ssessam^ et pri- 
uilegio Stephani Regis HuDgarie, filii eiusdem, confirmatam 
Tcndidisset eidem domiuo Abbati et Monas terio predicto pro 
viginti marcis denariorum iure perpetuo pacifice possidendam 
eodem statu, quo idem Thomas Prepositus dinoscitur posse- 
disse, quas viginti marcas idem Tbomas Prepositus coram 
nobis recepit ab eisdem ex integro. Priuilegium autem ipsius 
domini Begis Stephani; [quod Idem Thomas Prepositus super 
collacione et confirmacione ipsius terre impetrauerat, predi- 
ctis procuratoribus Abbatis et Monasterii statuit coram no- 
bis. Guius quidem terre metc; sicut in litter is eiusdem domini 
Regis yidimus contineri; hoc ordine distinguuntur. Prima 
meta incipit ab oriente iuxta terram monasterii Sancti Mar- 
tini; et uadit cum binis metis ad meridionalem partem iuxta 
eandem terram monasterii ; et inde Tad it ad occidentalem 
partem ad terram ville Posnem populorum domine Regine; et 
inde flectitur ad septemtrionem tenendo metaa cum populis 
castri Jaurie&sis et tauamicorum dominiRegis; exindeuenie 



268 

(igy) ftd primam metam tenendo binas metas inxta terram 
moDasterii Saoeti Martini; et Bie eorsaB metamm dicte terre 
terminatar. In cuiaB rei memoriam preBentes litteras ad pe- 
ticionem parcinm concessimaB sigilli nostri manimine robo- 
ratas, anno Domini H® GC® LXXI.; Ghepano Preposito, He- 
ctore Gantore et Micone Gastode existentibas. 

(Eredetie a sz. mdrtoni fcfapdtsig levAtilriban.} 



168. 

A veszprimi kdptalan bizontfBdglevele, hogy Favus prepost veez- 
primi birtokdt HUirey Pdljidra, Ajka nemzetiigbHl, dtrukdzta 

1271. 

Oapitalam Ecolesie VeBprimiensis omnibas presentes 
inBpectaris salatem in Domino sempitemam. Ad vniaersontm 
noticiam tenore presenciam yolamus peraenirci qaod vir no- 
bilis et discretas magister Faaas Prepositas noster stans in 
medio nostri retalit et exposait viaa voce, qaod cam ei Elyas 
filias Paali de genere Ayka, consangaineas saas perdilectas 
ab infancie sae primis temporibas incipiendo seraiaisset de- 
aote, fideliter et indefessej eidemqae seraiciis digna et meri- 
toria solacione ac debitis stipendijs minime respondisset ; 
qaia piam erat^ ac opos saadebat caritatis et jasticie; vt eias 
seraicia absqae remaneracione congraa et plenaria non de- 
bebant aliqaaliter preteriri ; ideo dominns Prepositns memo- 
ratas fandnm carie sae existentem iaxta curiam magistri 
Paali Gantoris nostri a parte meridionali cnm edificijs et 
algs vtilitatibas sais totalemi et fenetam qaantitatis daomm 
iogeroram vel paalo plariam aat paacoram sitam aparte 
aqailonis iaxta fenetam Prepositare Ecclesie nostre salao 
are eiasdem, qaod per magist ram Bagas Gastodem; et Co- 
mitem Ghagham officialem nostroS; videlicet sab antiqais si- 



269 

gnis et teriDinis est aBsignatnm et Btatatom in prato Ratholt| 

ac centnm ingera terramm arabilinm existencia in territorio 

Vesprimiensi; empticia sna; omnia premiBsa et Bingnla pre- 

miBBomm prefato Elye et eins heredibns herednmqne poste- 

ritati contnlit in perpetnnm et donanit pacifice posflidenda. 

Insuper astiternnt omnes popnli de Vesprimio, tam nobilcB; 

qnam eciam nostri jobagiones et condicionarij popnli; nec 

non et aliamm libertatnm et yariornm dominornm homines, 

nominatim antem et expressins ex eisdem Johannes clericns; 

Comes Panlns filins Zobor, Betleem centnrio; Michael filins 

Egidij; Thek filins Thekez; et Bok ; qni vnanimiter et eqna- 

liter ipsnm Elyam et eins Bnccessores irrenocabiliter in snos 

connillanos et socios spontanee recepernnt. £z qnibns qnidem 

ingeribus terrC; prout ab ipso domino Preposito et popnlis 

yille YesprimieDsis intelleximuB enidenter; qnatnor ingera 

Bunt Bupra vallem Wamus Ozoy ynlgariter nnncnpatam ab 

orientC; cui vicina est terra Beate Virginis Gatharine ; qnin- 

qne ingera Bunt ab occidente circa yallem Balaccha, quorum 

finis iacet ad magnam yiam ; item decem et septem ingera 

snnt in yalle Balacha; quorum commetanea est terra magistri 

P. Canonici prenotati a septemtrione ; item yiginti duo iugera 

Bunt luxta magnam yiam Sahtuth a yulgo yocatam a parte 

meridionali ; deoem autem iugera sunt de terra fimata iacen- 

cia pencB terram Comitis Sughe yerBus fontem Eama ; item 

decem et Beptem ingera sunt iacencia supra yiam Poloznnk, 

tria iugera circa viam Zobozonth appellatam et tria ibidem 

ab alia parte , qne separantnr per yiam antedictam ; ibi yi- 

cina est terra Johannis filij JohanniS; et in fine eorandem ab 

occidente snnt sex iugera circa yiam Zobozouth yocatam ; 

item yiginti duo ingera snnt prope ad yiam, per qnam ad syl- 

uam itur Comitatus VesprimiensiB , que iacent similiter ad 

eandem sylnam et ad territorium Porlogyerce dictnm ; qni- 

buB yicinatnr terra Jacobi fil\j Olbens a meridionali parte, a 

septemtrione autem Bunt due arbores piri ; item quatnor ingera 

Bunt prope ad yallem Zabaozoy^in medio quomm est yia Kech- 

keozoyth nominata; quibus a meridie terra Matthie filij Nico- 

lai; a Beptemtrione autem terra Ecclesie Beati Nicolai; fiicut 

id dicitnr; yicinatur. Hniusmodi tamen articulo interiectO; quod 

donec dominns Prepositus yixerit Diuina gracia mediante; 



270 

premiBsoram omninm Ttilitates, fructiiB et TBom^ si Tolaerit, 
proat hactenns, percipere poterit ioxta 8ue libitnm Tolantatis ; 
presentem antem donacionem renocare et retractare non po- 
terit nlio modo. In cnioB rei testimoninm et memoriam per- 
petnam presentes litteraa ad peticionem domini Prepositi 
et instanciam omninm Tillanomm de Vesprimio ipsi Elye con- 
ceBsimns sigilli nostri mnnimine roboratas. Datnm per manoa 
Bogezlay Lectoris Eccleaie nostre, anno Domini M® CG^ sep- 
tnagesimo primo. BcTerendo in Christo patre domino Paulo 
Episcopo nostro; magistro Panlo CantorC; Bngas Castode 
existentibns. 

(Eredetie a Teszpr^mi k&ptalan leTdltdr&baiL} 



164. 

A veszprSmi kdptalan lizonyadgot tesz arrdlj hogy FarkaSf 

Deszmics fia, Ih^dk birtokdbdl kit eMnyi fSldet a Rinyd vize 

meUett (Bomogy megyiben) RinyamelUki Oyl5rgynek & testv4- 

reinelk nyolcz mdrkd4rt drdkre eladott. Kelt 1271'ben. 

(0)apitnlnm WesprimienBis Ecdesie omnibns presen- 
tes Utteras inspectnris^ salntem in Domino sempiternam. Ad 
nninersomm noticiam tenore presencinm Tolnmns pemenire, 
qnod Farcasins filins Dezmych, sicnt idem dixit, ab nna parte, 
et Jnrk filins Pangracij de jnxta Bejmna ab altera parte co- 
ram nobis constitnti personaliter retnlemnt; qnod predictns 
Farcasins ex permissione filioram snomm de possessione sna 
hereditaria, terram qnantitatis dnomm aratromm ad partem 
meridionalem metis et terminis separatam, prefato Jark^ 
Schente, Gregorio et Nicolao fratribns eins octo marcis rece- 
ptis plenarie ab eisdem^ nendidit et assignanit perpetno et 
pacifice possidendam. Cnias qnidem terre mete hee snnt 
nidelicet meta est incipiendo a flnnio Bejnna a parte 



271 

meridionali in Bpacio diornm amplexaom ad qnendam fontem; 
exinde itnr per binas metas in decem lociB exiBtentea nersnB 
orientem ad qnandam vallem GalnaBnelg nocatam, et refle- 
ctitnr in eadem valle ad partes meridionaleS; in cnius valliB 
fine snnt dne mete abhinc per dnplicataa metas in decem lo- 
cis erectas, cnrrit ad occidentem iterato ad aqnam Beynna; 
circa qnam est meta finaliS; inxta portnm Orey nnncnpatnm 
a parte septemtrioniS; Bicnt partes exposnernnt. In cnins rei 
testimoninm et memoriam presentes literas ad peticionem et 
nstanciam ntrinsqne partis coDcessimnB sigilli nostri mnni- 
mine roboratas. Datnm per manns magistri Bogezlay Locto- 
ris Ecclesie nostre, anno Domini M-® GC-' Beptnagesimo pri- 
mo. Benerendo in Christo patre domino Panlo Episcopo no- 
stroy magistro Fano Preposito, Panlo Cantore> Bngos CoBtode 
existentibns. 

(Eredetie a b. Wessel^nyi csaULd leyAtiLriban.. 
KO2U SmM KirdyJ 



272 



165. 



F. Istvdn kirdiy megerSnti Endre beezterczebdnyai bird $zd- 
mdra IV. Bildnak 1263-hi erdSadomdnffOzdedt. 1272. 

Stephanns Dei gracia Hungarie , Dalmacie , Croacie, 
Bame , Seruie , Gallicie ; Lodomerie , Onmanie , Bnlgarieque 
Rex omnibns Ghristi fidelibus presens scriptum inspectnris 
salntem et perpeinam pacem. Jnstis petencinm desideriis ani- 
mnm condescendere tam yigor eqnitatiS; qnam ordo exigit 
racionisi dnmmodo id, qnod petitnri jnri non prejndicet ali- 
eno. Proinde ad yninersomm noticiam harnm serie yolnmns 
peryenire, qnod Gomes Andreas de Bystercbebana ad no- 
stram accedens presenciam exhibnit nobis prinileginm karis- 
simi patris nostri Bele felicis recordacionis Begis Hnngarie; 
confectnm snper qnadam sylna et terra inter Bysterchebana 
et Lypsche existentem; petens cum instancia yt nos ipsnm 
prinileginm ratnm habere et nostro dignaremnr prinilegio 
confirmare. Cnjus qnidem prinilegii tenor talis est : 

Bela Dei gracia Hnngarie stb. (kovetkezik IV. B^la kir&lj 

1263-ki priyilegiuma, mint fenebb 81. bz. a,) 

Nos igitur ad peticionem ipsius Gomitis Andree fauo- 
rabiliter inclinati prememoratam sylnam et terram snb eis- 
dem metis et terminisi quibus antea extitit limitata, eidem ct 
per enndem snis heredibns heredumqne snorum snccessori- 
bns dedimuS; donauimns et contnlimus perpetuo et irrenoca- 
biliter possidendam. In cnius rei memoriam perpetnamqne 
firmitatem presentes sibi dedimns litteras dnplicis sigilli no- 
stri mnnimine roboratas. Datnm per manus magistri Bene- 
dicti Orodiensis Prepositi; anle nostre ViceGancellarii, dilecti 
et fidelis nostri, anno Domini miilesimo dncentesimo septna- 
gesimo secnndo, Kegni antem nostri anno secnndo. Venera- 
bilibns patribns Pbilippo Strigoniensi , Stephano Golocensi 
aole nostre Gancellario^ Johanne Spalatensi Archiepiscopis 
Lamperto Agriensi^ Briccio Ghanadiensi, Job Qninqne Eccle- 



273 

Biensi, Philippo Vaciensi anle domine Regine CancellariOi 
Paulo VeBprimiensi; Tymotheo Zagrabiensi; Lodomerio Va- 
radiensi, Dyonisio Janriensi et Petro Transilnano Episcopis 
Bcclesias Dei feliciter gabernantibas ; Mojs Palatino Comite 
Sapraniensi, Jadice Cumauornm, Nicolao Judice Gurie Re- 
gie Comite Symeghiensi; Egidio Magistro Tanernicorum Co- 
mite Posoniensi; Joachimo Bano tocius Sclauonie, Matheo 
Vayuoda Transsiluano^ Comite de Zonuk, Laureacio Bano de 
Zearino Comite de Doboka; Petro Magistro Dapiferornm no- 
Btrorum Comite de Gnechke; Alberto Magistro Agazonnm 
Comite de ZybiniO; Philippo Magistro Pincernarum, Paulo 
Bano Comite Bachiensi; Georgio Magistro Tauernicorum do" 
mine Regine Comite Zaladiensi, Micbaelc Comite Nitriensi 
et aliis quam plaribusComitatasRegnitenentibosethonores. 

(Az esztergami kdptalau 1338-k] dtiratdb<31. Beszterczebdnya v^of- 
nak a kir. fiscas elien haszndlt permeiyklete.) 



MONUlf. BUIIO. HIST. -< DIPL 8. 18 



274 



166. 



F. Istvdn hirdly Peerchen livS hirtokot magszakadd» alajjdn 
adomdnyoz Chepdnnak, Szemere fidnak.. 1270 — 1272. 

Ko8 St(ephana8) Dei gracia Rex Hangarie significamas 
tenore presenciam vninersis : Qaod cnm Johannes filias Whnd 
de Peerch sine herede decessisset; et bona ipsias de Regni 
coDsaetadine ad manas nostras faissent deaolata^ nos terram 
ipsins in predicta villa Peerch existentem contalimas Che- 
pano filio Scemere, vicino et commetaneo eiasdem deceden- 
tis^ sine iaris preiadicio alieni. Vnde volamas et precipimus 
omnibaS; qaatenas nallas predictam Ghepannm occasione 
terre predicte presnmat molestare. Datam Nitrie in octauis 
Apostolornm Petri et Paali. 

(IV. Ld8zl6 1282-ki privilegiumibdl.) 



275 



167. 



Erzsibet kirdlyni Ouna nevil szakdcsdt is testvirtit nemess^gre 

emeli. 1272. 

(E)li8abeth Dei gracia Begina Hungarie yninersis San- 
cte Hatris EccIeBie filijs^ presencium noticiam habituriS; sa- 
lutem in uero Saluatore. Gircumspecta Reginalis benignitatis 
prouidencia metiri debet merita siDgulorum, et singulis se- 
cundum exigenciam meritorum respondere^ vt dum hij^ quo- 
rum seruicia per experienciam fidelitatis patent manifesta, 
prospexerint se fecundod, de uirtute crescere studeant in uir- 
tutem^ et alij eorum exemplo prouocati; ad fidelitatis opera 
inuitentur. Proinde rniuersorum presencium futurorumque 
noticie uolumus fieri manifestnm; quod cum Guna filius 6yu- 
ga, cocus noster de villa Eulked; a primeuis iuuentutis sue 
floribuB in domo nostre Gelsitudinis educatus; in prosperis et 
aduersis, et maxime tempore persecucionis nostrC; quo do- 
minus Bela Rex, et domina Haria socrus nostra bone memo- 
riO; contra dominum nostrum Stephanum Regem; et contra 
noB inBurgerC; et nos expugnare nitebantur, in obsidione ca- 
stri Potok; rarijs se periculorum generibus exponenS; deuote 
fidelitatia obsequium nobis exhibuerit indefesse; rolentes 
eidem condigno retnbucionis stipendio responderC; ipsum; ac 
fratres suos yterinoS; Noboy uidelicet; Ghaba , et Bolosey , de 
riUa Kulked supradicta; simul cum terra eos contingente; de 
oondicione cocorum nostrorum eximenteS; in numerum et liber- 
tatem seruiencium Regalium; de uoluntate, conniuencia et con- 
sensu domini nostri RegiS; duximus transferendos. VoIenteSi 
ut ijdem, et eorum heredes , sev directa generacionis linea 
descendentes ab eisdem eadem libertate perpetuo et inreuo- 
cabiliter gaudeant; qua ceteri Regni nostri nobiles gaudere di- 
noscuntur. In cuius rei memoriam; firmitatemque perpetuam, 
ne pTocesBU temporum possint per quempiam super premissa 
libertate maligna cauillacione impediri; presentCB eisdem 

18 • 



276 

concessimaa litteraS; dnplicis sigilli nostri maDimine robora- 
tas. Datam per manuB magiatri Nicolai, Prepositi Transil* 
aani; anle nostre ViceGaDcellarijy fidelis nostri, anno Domini 
millesimo dncentesimo septoagesimo secando. 

JegyMti. Bdrliirtyir<^l mdsolta Horvdt Istvdn. A kirilyn^ kettdt 
pecs^te k^k, vdrOs ^s z5ld sodrott selyemrdl ftiggdtt. E' dtf. 



168. 

X Oergeljf pdpa meg&rBaiti V. Istvdn magyar kirdly szdmdra 
az 127 Uki magyar-cseh Mkekot4st, 1272. 

Gregorias Episcopas seraas sernoram Dei carissimo in 
Cbristo filio nostro Stepbano Illastri Begi Ungarie salatem 
et Apostolicam benedictionem. Leeta nobis Serenitatis Begie 
petitio continebat, qaod eam inter te et carissimam in Cbri- 
sto filiam nostram Otbacbaram Illastrem Regem Boemie ga- 
erraram pericolosa discrimina sednctor bamani generis semi- 
nasset, Divina tandem clementia desnper inspirante ta et 
ille bonis viris mediantibas de assensn Prelatorum et Baro- 
nam atriaslibet pacem perpetaam iniistis^ confectis saper boc 
litteris et interpositis jaramentis^ ac de atriasqae beneplacito 
per certos ordinarios, qaoram in vos jarisdictionem prorogare 
cnrastiSi in ntramqae vestram fuerant in scriptis excommani- 
cationis sententie promalgate^ eo inter cetera expresse in tra- 
ctatn pacis babitO; qaod terra illioS; qai violaverit pacem 
ipBam, per eosdem ordinarios interdicto ecclesiastico sappo- 
natar ; qaodqae Barones illiaS; qai pacem ipsam violaaeriti 
ab ipsias aaxilio et defensione dlscedant; assistentes eidem, 
qui pacem servarit predictam, ipsnm contra pacis violatorem 
adinvent et defendant; potioribas nicbilominas ex ipsis Ba- 
ronibas se ad boc de tao et ipsias Begis mandato astringen- 
tibus per propriam iuramentam; acto etiam in eadem pi^ce 



277 

ot eam uterqae yestram procaret per Sedem Apostolicam con- 
firmari, proat in predictis litteris plenins dinoBcitnr contineri. 
NoB igitnr attendentes, qnod nonnisi in pace colitnr pacis an- 
etor, lam tuis, qaam eiasdem Regis Boemie precibas inclinatii 
pacem ipsam, pront salabri consilio et deliberatione pronida 
inita esti aactoritate Apostolica confirmamaB et presentis 
scripti patrocinio commanimnS; tenorem litterarum ipsammi 
qui nobis sub sigillis autenticis tam ex parte tua, quam eius- 
dem Regis Boemie fuit exhibituS; de yerbo ad yerbum pre- 
sentibus inseri facientes. Qui talis est : 

Othacharus Dei gracia Rex Boemie^ Dux Austrie stb. 

(kovetkczik 11. Otakar cseh kir41ynak az 1271-ki magyar-cseh h^es- 
s^grol kiadott okm&nya , melynek l^nyeges r^sze olvashat^ Fej^m^l 
Cod. Dipl. V. k. I. r. 113. 1.) 

Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre 
confirmationis infringerC; yel ei ausu temerario contraire. Si 
quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem Om- 
nipotentis Dei et Beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius 
se noyerit incursarum. Datum Laterani III. Nonas Maii| Pon- 
tificatus nostri anno primo. 

(X. Grergely piipa RegeBtiib^l TheiDem^l Monumenta I. k. 395. 1.) 



278 



169. 



X. Gergely pdpa megerHiiti 11. Otakar cBeh kirdly szdmdra 

ugyanazon Mkekdtdst. 1272, 

Gregorins Episcopus 'servns servoram Dei carissinio in 
Ghrifito filio Othacharo Illnstri Regi Boemie salntem et Apo- 
Btolicam benedictionem. Lecta nobis Begie Serenitatis petitio 
continebat; qnod cnm inter te et carissimum in Christo filinm 
nostrnm Stepbannm lUnstrem Begem Ungarie gravinm gner- 
ramm perienlosa discrimina sednctor hnmani generis semi- 
nasset^ Divina tandem clementia desnper inspirante tn et ille, 
bonis yiris mediantibns de assensn Frelatornm et Baronnm 
ntrinslibet pacem perpetnam iniistis^ confectis snper hac lit- 
teris et interpositis inramentiS; ac de ntriusqne beneplacito 
per certos ordinarios^ quorum in yosjnrisdictionemprorogare 
cnrastiS; in ntrumque yestrnm fnerunt in scriptis excommnni- 
cationis sententie promnlgate; eo inter cetera expresse in tra- 
ctatu pacis eiusdem habitO; quod terra illinS; qui violayerit 
pacem ipsam^ per eosdem ordinarios interdicto ecclesiastico 
snpponatnr; qnodque Barones illius, qui pacem ipsam yiola- 
yerit, ab ipsius auxilio et defensione dis cedant, et assistentes 
eidem^ qui pacem servarit predictam, ipsnm contra pacis yio- 
latorem adiuyent et defendant; potioribus nichilominus ex ip- 
sis Baronibns se ad hoc de tuo et ipsins Regis mandato a- 
stringentibns per proprium iuramentum ; acto etiam in eadem 
pace, ut eara uterquc yestrura procuret per Sedem Apostoli- 
cam confirmari^ prout in predictis litteris plenius dinoscitnr 
contineri. Nos igitur attendenteS; quod nonuisi in pace colitur 
paois anctor^ tam tuis quam eiusdem Regis Ungarie precibns 
inclinati, pacera ipsara^ pront salubri consilio et deliberatione 
proyida inita est^ auctoritate Apostolica confirmamus et pre- 
sentis scripti patrocinio comraunimus, tenorera litteramm ip- 
sornm, qni nobis sub sigillis autenticis tara ex parte taa, quam 



279 

einsdem Begis Ungarie Aiit exhibitnS; de verbo ad irerbnm pre- 
BentibiiB inseri faeientes. Qni talis est : 

Stephanns Dei graeia Ungarie, Dalmatie stb. Bez stb. 

(kdyetkesik V. letv&n magyar kir&lyBak as 1271-ki magyar-cseh b^- 
kekot^srdl kiadott okm&nja, mint fenebb 152* sz- a.J 

Nnlli ergo omnino hominnm lieeat hanc paginam notre 
confirmationis infringere; vel ei ansn temerario contraire. Si 
qnis antem hoo attemptare presnmpserit^ indignationem Om- 
nipotentis Dei et Beatornm Petri et Panli Apostolomm eins 
se noverit incnrsnrnm. Datam Laterani ni. Nonas Haii; Pon- 
tificatns nostri anno primo. 

(X. Gergely pdpa BegtBtiib61 Theinem^l id. m. 1. k. 299. 1.) 



110. 



X, Gergely pdpa az esetergami drsekhez ds a vdczi pHspokhez 
ugyanazon 1271-ki magyar-cseh bdkekoztes Ugy6hen. 1272, 

Gregorins Episcopns servns servornmDeiyenerabilibns 
fratribns. . . Archiepiscopo Strigoniensi et. . . Episcopo Wa- 
ciensi salutem et Apostolicam benedictionem. Lecta nobis 
carissimi in Christo filii nostri Othachari Hlustris Boemie 
Regis petitio continebat, quod cum inter ipsum et carissimum 
in Ghristo filinm nostrnm Stephannm Illustrem Begem Unga- 
rie gravinm guerramm pericnlosa discrimina seductor hu- 
mani generis seminasset , et Divina tandem clementia desn- 
per inspirante iidem Beges , bonis viris mediantibns ; de as- 
sensno Prelatornm et Baronnm utrinslibet pacem perpetna 
miniemnt confectis snper hoc litteris et interpositis inramenl 
tis, ac de ntriusqne beneplacito per certos ordinarioS; quoram 
in se jurisdictionem prorogare curarunt , in utrumqne ipso- 
mm fnerunt in scriptis excommunicationis sententie promnl- 
gate; eo inter cetera expresse in tractatu pacis eiusdem babi- 



280 

to^ quod terra illias ; qni Tiolaverit pacem ipsam, per eosdem 
ordinarios interdicto eoclesiastico snpponatar, quodqae Baro- 
nes illiaa, qai pacem ipsam vioIaYerit, ab ipsias aaxilio et de- 
fensione discedant; et asBiBtentes eidem, qui pacem sernarit 
predictam, ipsam contra pacis yiolatorem adiarent et defen- 
dant| potioribas nichilominas ex ipsiB Baronibas se ad hoc de 
ipBoram Begam mandato aBtringentiboB per proprinm inra- 
mentam ; acto etiam in eadem pace, nt eam nterqne predieto- 
ram Regam procaret per Sedem Apoetolicam confirmari; proat 
in predictifl litteris plenins dinoBCltar contineri. Nos igitar 
attendentes , qaod nonniBi in pace colitnr pacis anctor, eo- 
mmdem Begam precibas inclinati, pacem ipsam, proat salu- 
bri consilio et deliberatione proTida inita est; aactoritate Apo- 
stolica daximas confirmandam. Qaocirca de atriasque Begis 
assensa fratemitati vestre per Apostolica scripta mandamus, 
quatenus tos, vel alter vestrum per vos vel alios seu alium 
pacem ipsam per penas et ea, que in ipsius tractatu pro il- 
lius observatione noscantur expressa, faciatis auctoritate no- 
stra inviolabiliter observari ; contradictores per censuram ec- 
clesiasticam appellatione postposita compescendo; et omncsi 
quospro eiusdem pacis violatione laqueo excommunicationis 
involvi contigerit, cuiuscunque dignitatis, ordinis vel premi- 
nentie fuerint; singulis diebus domiQicis et festivis, pulsatis 
campanis et candelis accensis in omnibus locis^ qaibas expe- 
dire videbitis^ excommunicatos sollempniter nuntiando^ ac 
facieado per ecclesiarum et monasteriorum Prelatos et deri- 
co« ac alioB nuntiari. Datum Laterani III. Nonas Maii^ (Pon- 
tificatus noatri) anno primo. 

In e. m. scriptum est . . . Pragensi et . . . Oiomacensi 
Episcopis. 

(X. Qergely pdpa Regestiib^l Theiner id. m. I. k. 804. 1.) 



281 



m 

Miklds 4s Adorjdn, Lukdcs lednyainak ferjei azon foldet^ me- 
lyet felesigeik utdn Udnynegyed^ hitbSr es jegyajdndok fejiben 
nyerteky bevalljdk a adghi konvent d8tt Pdter ispdnnak, Mikd 

fidnak. 1272, 

Laurenciufi Diaina miseracioDe Prepositus fratrum Or- 
diuis Premoustratensis de Saag, et fratres eiusdem Gonuen- 
tns vniuersis presentibus et futuris presencium inspecturis 
salutem ip omuium saluatore. VDiuersiS; qnibus presentes 
patueriut^ fieri uolumus manifestum; quod accedentes ad no- 
stram preseuciam Mykou de Bechke auunculus filiarum Luce, 
Nicolaus filius Namsa, et Adrianus filius Nicolai de Horus- 
sou; mariti earumdem, proposuerunt; quod terram ad usum 
unius aratri sufficientem, qnam pro quarta iam dictarum mu- 
lierum; et pro dote^ ac pro rebus parafernalibus maritis ea- 
rumdem de terra hereditaria Luce memorati a relicta eius- 
dem et Abraham filio einsdem ordine iudiciario aquisicrant, 
que quidem terra iacet iuxta flnuium Kyurtus ab oriente; in- 
fra possessionem Petri Gomitis filij Mykou, nendidissent 
Petro Gomiti iam dicto pro quatuor marcis decime coDbusti- 
ODis perpetuo possidendam; et precium terre predicte ab eo- 
dem plene recepissent ; assummentes^ ut siquis processu tem- 
poris P. Comitem snpradictum impeteret, ipsi tenerentur 
eumdem cxpedire. In cuius rei memoriam et testimoninm 
presentes litteras coDcessimns Petro Comiti sepe dicto sigillo 
nostro sigillataS; anno Dominice locarnacionis millesimo 
dncentesimo septnagesimo secundo. 

A B G D E 

Jegyuu Borhdrty&ra irott metszet lev^l, mellynek f^lhajtott 
haB&dekaib^l sodrott feh^r selyemrol fiiggott peca^te eltiint. A k^k- 
koi lev^tdrhan : AL. n. 12. Erdy. 



282 



m. 

A sdgi konvmtnek magdnharc&idk elint&sSsirSl bz616 bizonyddg- 
levele. ^v n4Kul, hihetSleg 1242—1272. 

Datnin pro memoria, quod Gomes HykuS; ofTicialis Mi- 
chaeliS; MortnmnS; Jaco et Tyle filiornm Sjmonis pro eigdem 
dominis snis personaliter coram nobis constitntns, destmccio- 
nem yillamm Eer, Wosyan et ntrammqne Keresken uocata- 
rnm^ tempore Gomitis Demetrii filii Hnnth factam, Job fiiio 
luanche de Palast ad plennm coram nobis relazanit ; obli- 
gans se ad hoc coram nobis^ qnod si ipse Job raoione de- 
strnccionis predictarnm yillarnm per dominos snos predictos 
processn temporis impeteretnr; ipse Mikns enndem teneretnr 
modis omnibns expedire. Datnm qnarta feria proxima post 
festnm Beate Agathe virginis. 

JegyHt, Az eredetit, melj b6rhdrtydn van irva, kozolte veltink 
T. Ssent-Kirdlyi L&8zl6 dr. Ktilstf jelei ntdn it^lve, az okmdny lY. 
B^la vagy V. Istvdn oralkoddsdnak idej^re mntat, b hihetdleg as ipoljr- 
sig^ konvent kiadvdnya. 



283 



6^iMv nyelven 016I6 okmtoyok. 



«3. (87. b.) 

Uro8 Istvdn seerb kirdly bizonyos MveteUs itgyiben Raguza vd- 

rost szdlitja fel. 1265. 

t ^SSOBbHOMS MH npH-kTEAS KpAAEBbCTBA MH KHE3S A^- 
EpOBbMKCKOMS^ S^AHb KSpHHS , H BbCOH OHLKHHt fpAAkCKOH. 
EpE MH CTE HHCAAH 3A COAh 3A KAASPEpOBS 3A NhKOHOBS, KAKO E 
8 RaHME NbpKE Bb pSlfk ^ TO BH 3HATE A^^P"^? ^^" K^M^kpbKk 
H HHKOHOBb Ht CTAAh 8-HOH pSl^t^ AHUIE 8 BAUJE WnbKHH^, A^ 
8 TOMb MH CE H3AOKI1HH HE HHHHTE. Hh AKO KOPA M8ETE KpHBA, 
A BH MH 83lkMbUJE HO/^AHTE HAH COAb HAH 3AATO , H HE MO3HTE 
M8 HHKAKOpE CbMECTH, Hb M8 np^kAAHTE HAH COAb HAH 3AATO. 
At BH 3HATE^ EpEt HE K8 HOpEKH HH0M8 MOE ptlH, A HETbKMO 
HhK0H8. EOrb BH AAH 3ApABHE. 

CTE<f)AHb <KpOUJb KpAAb BCE CpECKE 3EMAE. 

(TVrtk5Tity, Szrbszki Szpominiczi, Belgrdd 1840. 13. 1. ; Mlklosich, 

Monamenta Serbica B^cb 1858. 49. 1.) 

(Magyar forditds.) 

t Orszagomnak tSlem szeretett bar4tj&nak; Kurin J&- 
nosnak ra^nzai keniznek, 6s az eg^sz v&rosi k($zs6gnek. Mini- 
hogy a Nikon kalngert (kolostorbaritot) illetfi 86 dolg&ban 
ti azt irt&tok nekem, bogy Nerke Klima kez6n61 vau ; Agy ti 
j6l tndj&tok; hogyazon 4ru, niely az eny^m 6s Nikon-6^ senki 
m&snak kez6n61 nem talaltaiott ^ teh&t kdzsdgtOkben meg 
Yolt ; 8 ebben ne faazadjatok. KUlonben azt , kit biinfisnek 
lenni halltok; fogj&tok el^ 6b adj&tok nekem &ltal;Vag:y a86t 



284 



vagy az aranjt ; s ha ezt semmik^p nem tndj&tok elfogni 
6b ^tszolg&ltatni^ Agy ak&r a B6t, ak&r az aranyt adj&tok &t 
Mert tndj4tok; hogy in senkinek nem szegem szayamat , 68 
Nikonnak sem. Isten adjon nektek egiszs^get. 
UroB Istv&n az eg6sz Bzerb ftfld kir&lya. 



«4. (172. b.) 

Uroi Istvdn szerb kirdly megerositi a raguzaiak szabadalnuUt. 

1240-1272. 

t ^A CCTh B^kAOMO BCAKOMOy. CTBOpH MHAOCTh KpAAEBhCTBO 
MH A^Y^^P^B'^"''^'^'*^'^ KAACTEAOMh H BCOH OnhlflHHt MAAHMh H 
BEAHHtMh^ KAKO HMh E EHAh CTBOpHAh EpATh MH^ KpAAh CtE- 
nAHh« MHAOCTh, no TOMOy^A^ OEpASOy H KpAAEBhCTBO MH 
CTBOpH HMh MHAOCTh ^ fi^O KOA^k npABAOy HMOyTh HM^kTH KpA- 
AEBhCTBOY MN. KOYnhl^H H^h fi^X CH ^Of^B no 3EMAH KpAAEBhCTBA 
MH EE3 EOia^HH H BE-3-AEABE Ch BCAKOMh CBOEOAOMh ; A WHH ^A 
AAIO Wfth rpA^A KpAAEBhCTBOY MH HA BCAKO TOAH^IE ^B^k THCOY^ 
KH nEphREph HA AMHTpOBh fi^hHk. H lAKO IjJO ChPp^kuJE KpAAEBh- 
CTBOY MH. A^ CE COYAOMh HCnpABAAMO, KAKO E HO 3AKOHOY ; AKO 
AH COYAA NE EOYAE ChBphlHEHHE. H^h KOYnhl^H KOH EOYA^Y^^ 0^ 
3EMAH KpAAEBhCTBA MH ^ A^ ^^^^ ^^^ P^^^ 3^ '^P^ M^kCEIfE ^ A^ 
CH H3HA0YTh Ch BCkMh CBOHMh AOEHThKOMh. H A^IO HMh MH- 
AOCTh AO 9KHB0TA MOEFO. 

GTE(|)ANh OYpOlllh nO MHAOCTH EOmH KpAAh 
H C EOrOMh CAMOAphmhlfh CphnCKHE 3EMAH H 
nOMOphCKHE, 

(Tvrtkovity id. m. 83. l. ; Miklorioh id. m. 50. l) 



285 



(Magyar forditds.) 

t Legyen tudva mindenki elfftt, hogy kiriklys&gom ke- 
gyelmet tett a ragnzai fOaraknak 68 az egisz k((t86gnek; ki< 
csinjeknck 6s nagyoknak, valamint azt tette nekik testFd- 
rem; Istv&a kir&ly ; kegyelmet tett nekik kir&lys&gom; mig 
igaz8&gban lesznek kirilys&gommal. Kereskeddik kir&lysi- 
gom foldjin j&rhassanak filelem is akad&ly nilkttl minden 
Bzabad8&ggal ; 5k pedig fizesBcnek kir&lys&goronak a T&ros 
rtoz6rdl minden 6yben kdtezer perpert (aranyp^azt) Denie- 
ter napj&n. S ba kinUys&gom ellen valamit y6tn£nek; ez bi- 
r6i titon int6zte8s6k el; a mint errffl tffrviny yan ; ha pedig 
az it6let y6gre nem hajtatn6k; kereskedoiknek, kik (akkor) 
kir&lys&gomnak f(Udj6n lesznek, legyen h&rom holnapnyi 
hatiridejOk, hogy minden yagyonnkkal elmehessenek. S 
ezen kegyelmet adom nekik 6letem folyt&ig. 

Uros Isty&n Isten kegyelm6b61 kirilya, 68 Istmnel 
6naralkod6ja a szerb 68 tengermelletti foldnek. 



m. (172. c.) 

JJiOM Isivdn azerb kirdly megerosUi a raguzaiak fHkvinykezin 
szabadsdgait Szerbidban. 1240 — 1272. 

t ^A 16 CstAOMO BCAK0M8. CTBOpH MHAOCTb KpAAEBIiCTBO 
MH rpAAIO H KHE38 H BCOH WHKHHt fpAAA ^SEpOBblKOfA H TpK- 
rOBKI^EMK , KOH XOA^ BkCSftt 00 3EMAH KpAAOBbCTBA MH , Khf^H 
ffi\Of^H rp8EEUJA H Hhk8AA nOKAHCApb HA CTEHAHIk (i^hHh HA 
^AKfO IIOAE. H CHIO MHAOCTb HMb ^A POCnOAHHb KpAAb , A^ C8 
HA SAKOHt ^ ipO HMb Ig A^Ah CBETO nOHHBkmH TOCnOAHHk MH 
WTkl^b. ^A HMK Nt S^ABE 8 KOMb rOA^ A^kPS ^ AHIHE C^AOMIi 



286 



f^\ CC HI)J8, AA le IGAI^HIi CpbBAHHK X ApSPH A^SpOBbNAHHHb. AKE 
E8A£ npA Cb CACHHOMb, A^ E8AE I6AHI>' CACHHk A ffirH ASEpOBk^A* 
HHHk, nptAb rkMH AA CE pACHpABAAIO. TKO AH nptCASUJA nH- 
CAHHIg KpAAEBbCTBA MH , (i^ npHME PHtBb H HAKA3AHHI6 WTb 
KpAAEBKCTBA MH , H ^A HAATH KpAAEBbCTBS MH . E . CbTb nEph- 
nEpb, H AA 16 KpHBb, S NEMK RpH. 

GTE({)AHb KpOUJii MHAOCTHIO EO;nHI6IO KpAAb 
BCkx*^ CpbnCKHXb 3EMAI1 H H M p C K U X b. 

(Tyrtkovity id. m. 84. 1 ; Miklosich id. m. 51. 1.) 



(Magyar forditds,) 

t Legyen tudva mindenki elOtt; hogy kirilys&gom ke- 
gyelmet tett Ragnza y&rosnak; 6s ken6z6nek, 6s eg^sz koz- 
8^g6nek; is kereskedOinek, kikb&rhoIisj4rnakkir&lys&gom- 
nak f&ld^n ; a hova Srkeztek Grubesa ^s MikI6s k(5vetek sz. 
Istv&n napj&n Dulgo Polj6re (Hossztimezttre). S ezen kegyel- 
met adja nekik a kir&ly iix, legyenek azon t0rv6nyen; meiyet 
adott nekik szentlil elhtinyt aty&m uram. Ne legyenek letar- 
tdztatva b&rmin5 ad6ss&g6rt, hanem bir6i Aton kerestessenek 
meg;Begy szerb 6s egyraguzai itiljenek.Ha perok volua sz4sz- 
szaly legyen egy szdsz ^s egy raguzai; kik el5tt az (igy el- 
intiztess^k. A ki pedig nem hallgatna kir&lys&gomuak ezen 
ir&sira (rendelet6re); azt 6rje kirdlys&gom haragja 6s btinte- 
t^se; 8 fizessen kir&lysagomnak Gtsz&z perpert (aranyp6nzt). 

UroB Istv&n Isten kegyelmibOl kir&lya minden szerb 
is tengermelletti fdldeknek. 



287 



116. (172. d.) 

Vt09 Itttdn 8»erb kirdly megerdsiti a raguzaiak kereakedSk 

Mhbi pncilegiumat. 1240—1272. 

t IIhIIJE KpAAEBbCTBO MH ^ fi^X 16 B^k^OMO BCAK0M8. CTBOpH 
MHAOCTh KpAAEBbCTBO A\H PpA/^S ^SEpOBbHHKB , fi^A npHXOAE 
H\h TpbrOBl(H nO 3EMAH H HO TpbrOBtXK KpAAEBbCTBA MH , H 
AA HE XOA^ HA B0HCK8, H HH 16AHK HAOBtKb 8 CpKniiCKOH 3EAI\AH 
MAAK 7KE H BEAHKK ^A HE S^AIE S Sfi^A^S ABEpOCIiHAHHHA ; H f^A 
HMK CE KOHH nO^K pH^KHHt^S HE 83HMAIO HH HA KOIO pAE0T8 ; H 
AA HME HE HAA^vkTSie EE^h BOAIC A\ECO KSHHTH HAH EpABE HAH 
CBHHHI6 HAH KpAAEBO HAH HHE ^0^*^ , HH MAA8 HH BEAHK8 
K8nAI0.^ pASBi: KKAH CE X^KE KpAAEBO MECO npOAATH , ft^ CE 3A- 
p8^H nO BbCEA\8 Tphr8^ (^X NE npO^AIO HH K8n8l0 MECA, fi^O KOAt 
CE KpAAEBO npO^A; H A^ HMK CE HE 83HMA HO CHAt NH CKpKAATO 
HH ME^K HH M8KA HH KOIA K8nAIA ; H K8KE fi^A HMk CE HE HENATE HH 
WTK KpAAia NHWTk BAACTEAh. H KAKO HME 16 3AKONK 8 EpKCKOBt 
WTIk HC-npKBA^ TAKO ftA HMK 16 H 8 P^AHHL^t , A HNOrA NOBAFO 
3AK0HA A^ HMK NE nOCTABH EpAAEBKCTBO MH. H 8 KOfA CE WEptTE 
A8AK WTpOKK^ TEpE 1|J0 K0M8 HCnAKOCTH, (i^X 8 TOMK rOCHOAApA 
HE HL|J8 , Hb AA CHHIJJ8 KpHBl^A. AKO AH KpKBh 8IHHH A^^THK^ 

AA TA noAA rocnoAApb ; ako ah ta he no^A , a^ haath rocno- 

AAph BpAlRA8 ^ KAKO H CACH nAAKIAIO. H ^A CH X^A^ CBOEOANO 
no 3EMAH H nO TpKFOXh KpAAEBhCTBA MH ; A^ npH KOHMb HXK 
CEAt MTETA HAHAE^ A^ HAATH CEAO EAHmHIE ; AKO CEAO HE HAATH, 
AA HAATH KpAAEBKCTBO MH ; H TpAAA A^ HE pAEOTAIO, HH TA EAIO- 
A8 ; H AKO CE WEptTE KOH AAKrh METKA^ CpKEAHHOMK Cb ^8- 
BpOBKHAHHHOMK , A^ HMK 16 C8AK np^AK C^^HWMK CpKECKHMK H 
DptAK lEAH^bMK A^KP^BHANHHOMK, H l}JO CSAHTA ^ TOgH A^ i€ 
CBpKUlENO. A np^AK KpAAEBKCTBO MH A^ ^^8 3A NEStpS, S^ BpA- 



288 



mffi ^ BA ^EAIAAHNA . 3A KOHb ^ 8 TOMb /^A l€ CSp^h ASKpOB^ANH- 
N8 npt^b KpAAEBbCTBOMh MH. H K8n^H , l|JO HEC8 K8nAI0 , AKO 
pACTOBApN 8 EpliCKOB-k ^ ^A RAATH qApHN8 ; AKO^AH^^MHMO^^HECE^ 
AA r^E npO^A^ T8 H ^ApHH8 ^A nAAIH. H AKO KTO RAKOCTH BH- 
NOrpAAOMb A8EpOBIi1KHA\li ^ ^A TA n030B8 np^AK KpAAEBbCTBO 
MH : /^A 1^0 CE WCptTE KpHBb, f^X ^ACTh KpAAEBhCTBO MH, 1A0- 
B^KA AA H3AACTh ; ^A AKE NE ^A ^ ^A HAATH KpAAEBKCTBO MH. H 
l€l|JB AA HXK ApKlRH KpAAEBKCTBO MH NA TOA\K ^AKON^k ^ KOH C8 
HMAAH 8 CBETO nOMHBUJErA TOCnOAHNA WTKL(A KpAAEBKCTBA MH, 
AA X^ftE CBOEOANO HO 3EMAH KpAAEBhCTBA MH. H CHIO MH- 
A0CTh8 CTBOpH KpAAEBKCTBO MH 8 BpKXKAAEH , KKAH HpHXOAH 
KpAAEBhCTB8 MH HOKAHCAph WTK ^8EpOBKNHKA HhKOAA Kp8- 
CNKK H EhNM8AA ^OCKOBHKK. H CHI€ CE nHCANHIE CTBOpH NA 
KphCTOBK f^hHh BK CB-kA^feNHIE BCAK0M8. 

t GTE<t>ANh ^pWtllh KpAAh. f 

(Tvrtkoyity id. m. 81 . 1. ; MikloBich id. m. 61. 1.) 



(Magyar forditds,) 

Kir&lys&gom irja azt, hogy tndva legyen mindenki el6tt. 
KiriljB&gom kegyelmet tett Raguza yirosnak, bogy jirja- 
nak keresked^i kirdlys&gom f8Idj6n is y&s6rhelyein szaba- 
don^ s bogy hdbornba ne menjenek (ne legjenek kdtelesek 
katon&skodni), s a szerb fSlden semmifgle ember, kicsi yagy 
nagy; ragazait le ne tartdztasson \ s hogy lovaik ad6 fej^ben 
t01(5k el ne vitessenek, sem nem valamely monk&ra ; s hogy 
ne kinyszerittessenek akaratnk ellen hAst venni; ak&r legyen 
az birkahAS; akfir diszn6htis^ ak&r a kir&ly6 vagy m&s b&r- 
ki-6, sem kicsiben sem nagyban, kiySve^ hogy a hol a kir&Iy 
htisa &rnltatni fog, s az eg6sz vfis&ron kihirdettetik , mik6p 
htist senki ne iraljon s ne vegyen mindaddig^ mig a kir&ly 
hdsa eladva nincsen ; s hogy eroszakkal ne v6tess6k el t6Iok 
sem bibor (po8Zt6)^ sem m6z; sem liszt; sem semmi m&s nemft 
iraik; s hogy h&zaik meg ne pees6teltes8enek; sem a kir&Iy, 
sem a fOarak r6sz6rdl. S valamint t0y6ny van nekik Bersz- 



289 

kov&n r6gi \i6V6l fogva, tgj legyen az nekik Radnicz&n 
(rndnik-b&nya) iS; 6b m&s nj tOryioyt Bz&mnkra kir&lys4gom 
ne hozzon. S ha yalakinek tel&ltatnik olyana (otrok ?), ki mi- 
son bintalmat ejtene, ezen eaetben az nron (gospod&r = h&zi 
Ar) ne keress^k azt; hanem a bfinosSn. Ha ygrengz^st k5- 
yetne el yalakinek csal&db^lije (djetik), az Ar azt adja ; s 
bogyha ki nem adn& , fizesse az tlr a y^rdijt (yrazsda); a 
mint azt fizetik a s z & s z o k (I) is. S hogy kir&lys&gom fSld- 
j6n 6s y&sArain szabadon j&rhassanak ; hogy ha yalamely fa- 
Inn&l megk&rosittatn&nak, fizesse ezt a legk($zelebbi faln ; ha 
pedig a faln nem fizeti, fizesse kir41ys&gom. Y&rak 6pit6s6' 
hez yagy 6rz6s6hez mnnk&val j4ralni nem tartoznak ; s ha 
tal&ltatn6k; hogy ad68s4g yan fizerb £s raguzai kozt, itilet 
hozattass^k egy szerb bir6 6s egy ragnzai elOtt^ s a mit ezek 
it61nek; az y6grehajtta8s6k. Eirdlys&gom elOtt pedig jelenje- 
nek meg htttlensig^ b^ket(5r6s (yrazsda), csal&di yiszony; ^a 
tdry6ny magyardzat (z a k o n , helyesebben z a k o n) eset^- 
ben ; ezekben kir&lysigom elOtt legyenek it61ye a ragnzaiak. 
S azon kereskedOk, kik 4rat yisznek; ha Berszkoyin lerak- 
j&k azt; fizessenek y&mot; ha pedig a mellett el yiszik, hogy 
ott eladj&k, 8zint6n fizessenek y&mot. S ha valaki ragnzai 
szdlOkben k&rt tenne ; id6zte8B6k ilyen kiralysftgom el6; hogy 
mennyiben bttnAsnek taUltatn6k; annyiban kir&Iys&gom 
el6gt6telt hatdrozzon; (s) az embert kiadja ; ha pedig kt nem 
adn4; kir&Iys&gom fizessen. S hogy kttldnben is kir&lys&gom 
tartsa ^ket (a ragnzaiakat) azon tdrv6ny szerint; mely nekik 
volt adva kir&Iys&gomnak szentttl elhilnyt atyja ar&t6l; hogy 
kir&lys&gom fbld^n szabadon jirjanak» S ezen kegyelmet 
tette kir4Iys&gom Yerchlabon^ hova kir&Iys&gomhoz Ragnzi- 
nak kOvetei Krasity Mikl6s 6s Foszkovity Bincsnla jGttek. 
3 ezan okm&ny keszttlt Erisztns napjan mindenkinek tadt&ra 
t Xlros IstvAn kir&ly. f 



HONUM. HUirO. HIST. — DlPIi. 8. 19 



290 



m. (172. e.) 

Uro, Mvdn ««* kirdly a raguMihra vonatkozd utanUUa 

Tvartko zmpdnhoz. 1240 — 1272. 

Kp&ABBkCTBA MH AIOBBHOMS KSHAHS TBpKThKS. 3HA1UH, 
KAKO t 838T0 »pKtm8M AptsO H 3 AOKHTKOMh, A* MHOfO OHCA 
KpMBBkCTBO MH KHE38 ASKpO"^»»**^ H BCtMk ASKpOBMAMk , A* 
TAMO nOCHAA KpAAEBkCTBO MH »pCET6. A* TAKO TH MOEPA aCHBO- 
TA H MOE AI0KB6, KTO TH H3AA3B ^8^*3^ HO pAKOTAXK HO CBO- 
HXK CH, KAKO MOJK^ WHO3H 83MH HA HMXK, H OOA&H «pCETeBH : 
A KOH TH rpEAS HA TpKPk KpAAEBCTBA MH , HtMAH 3» HE HE- 
MAAH. H AA «HAH KpAABBCTBO MH , KAKO MH CBpkUlHTH X««- 
UIH CH3H nOCkAb, BpB CB CMO WrptUIHAH 8 CBMk3M MAOBtH*, A* 

WCBBTH TA. 

GTE<(>AHk SpWUIk KpAAk.. 

(Tvrtkovity id. m. 41. 1- ; MSkloeich id. m. 5S. 1.) 

(Magyar forditds.) 

Kir41y84gom szeretett zBBpAnj4iiakTvartk6iiaklegyen 
tudtul adva, hogy elvittetett Ursettdnak haj6ja a rajta 16v5 
vagyonnal egytttt, (s) hogy sokat irt kir&lysAgom (ezen ttgy- 
ben) a raguzai keniznek 6fl a raguzaiaknak, mik6p kirUy- 
gigom oda kttldi Ursett^t. A minl kedve» eWtted 6letem 6fl 
szeretetem, tigy azokt61 (raguzaiakt61), kik majd ttgyeikben 
arra fognak jArni, annyit vegyil el, mennyit k6pes vagy, 6a 
add azt Altal Ursettonak ; a kik pedig kirAlysAgomnak vA- 
sAraira indultak, azokat ne hAborgasd. Hadd lAssa kirAlysA- 
gom, mi m6doa hajtod v6gre ezen meghagyAst ; mert v6tet- 
tttok ezen emberen, s Alj 6rte boszfit. 

Uros IstvAn kirAly. 



S91 



m. (172. £) 

0y9rgjf hmSmMk^ UU$M kirdly nejinek, izeiMte a ragugaiQkhoz 
a h4ku$ig megiartdia Ugtfiben. 1240—1272. 

t RNfi38 A^KpOBbMbCKOMS H BlkrkMk BAACTEAEMb H €8^1»- 
^AMk N BkCkN WEIiKHH^k ABEpOBkMkCKOH W^k KHE3A %8pfi MHOPO 
nOKAOHIHHE. By B^kCTfi, BAACTfiAE, KkftA HA HU nOftS AP^^^A 3A- 
MOpkCKA H EkHITkMKCKA HA HAUIk rpAAK^ TK^A BAUJA AP^^BA 
nOAkrk HHXk rpfiA^ HA HU^ H MU 8 TOMK HtAlAMO rn^kBA HA 
Bbl. A^ CkAA C8 X^AHAM ^^^ aK8nAAHE, Kfi fi AAAk KpAAk EaAAH- 
CAABk MiiH-k H MOCH MH% A CBOEH KkKfipH ^ np^Ak BAIUk rpAftk 
no SAnorkAN KpAAA <KpOUIA^ A^ AA0A8 KHf^A BAUIfirA H BACb<, KA- 
KO AA EHCTE 8 TOMk Hl SkAIAOBAAH^ KAKO H Mhl HE ^kAEA^EMO 
BACk, KkAA rpEAETE HA HAUIk rpA^k, A^ MOAHTE KHE^A BAUIErA^ 
KAKO EHMk p8K8 AAAk , H Ck BAMH A^ EH ctAtAH HE EOEKE CE. 
AKO AH HMk XOKETC KOIO nAKOCTk 8iHHHTH H MkKET8^ TO (H)Mk nt 
MHHHTE ; A^b HX^ E MkKETA MOt H KOpUCTk HXk MO^k ; H M0A8 
KHE3A BAUIErA, KAKO EH 8nHCAAk , MTO E ErOBA BOAA H BAUIA^ A^ 
EH MH 8AAAk nO CHXk nOCAtXk. ETO TH rpEAE WTpOKk KHE3A 
CO^OpA , HMENEMk EpATOCAABk , Ck UOTkHHKOMk Kk KHE38 BA- 
UIEM8 ; H MTW rOBOpH WTpOKk KHE3A O^OpA., yM^kTE M8 st- 

p8, KAKO CAM0M8 G)30p8 , A* ^ ^* ^^^^ ^ •'P^A^" 

KE Kk kAMk. 

A tergO : KHE38 A8EpOBkMkCKOM8 H BkCkMk BAACTEAEMk. 

(TvrtkoYity id. m. 10. i ; Mfklo»ich id. m. M. 1.) 



19* 



292 



(Magyar forditda.) 

t A ragazai keD^znek, 6s minden f<5araknak^ i% bir&k- 
nak; ^s az eg^sz ragnzai kdzs6goek Oydrgj ken^ztfil sok 
tisztelet. Ti tndjdtok, fOarak, (faogy) mikor elleuttnk indaltak 
a tengerent^liak to a yelenczeiek hajdi; (s) y&rosnnkra (tOr^ 
tek), akkor alattomban a ti baj6itak is indnltak elleniink; s 
mi ez6rt nem boszankodnnk r&tok. (N6h&ny) Zsap&mb^liek; 
kiket U1^8zl6 kir&ly adott nekem^ to ndmnek, az o Ie&ny&- 
nak, oda indoltak v&rostok el6 Uros kir&ly parancs^ra, hogy 
kirj^k ken^zteket ^s titeket, mik^p tfket ebben (hay&rostok 
fbldjin j&rnak) ne b&ntsatok; valamint mi sem b4Dtank tite- 
teket; midon a mi vArcsankba j&rtok; (s) hogy k£rj6k ke- 
n6zteket; mik^p kezemet adhassam neki^ s (Sk) f6lelem n^I- 
kttl lebessenek veletek. Ha netal&n 8z&nd6ktok volna, rajtok 
valami b^ntalmat vagy k&rt tenni, ne tegyAtek ezt ; mert a9 
k&rnk az 6n k&rom is al o hasznuk az 6n hasznom ; a fik 
kirik kenizteket 6s titeket; mikdp irja meg, mi az 6 aka- 
rata is a tietek^ hogy tadositva legyttnk az ir&nt ezen ktil- 
d(lttek &ital. S ati t&rsal j(5n (ezeklcel) kec^ztekhez az ozo- 
rai kenSznek aprddja^ Bratoszlaw nevfi ; s a tnit az ozorai 
keniz apr6dja mond; abban hitelt adjatok neki, mert tfileel* 
vette hozzitok j(JvCket. 

Kivttl : A ragazai ken<6znek 6s egSsz k^zsignek. 



293 



m. (172. g.) 

Uro» Istvdn szerb kirdlynak vddlevdearaguzaikereskedSk szd» 

mdra. 1240—1272. 

t ^A E B^bAOMO BCAKOMS. CTBOpH MHAOCTb KpAAEBbCTBO MH 
TpbrOBltEMh A^EpOBhHliKHMIk, (^X XOA^ no 3EAAAH KpAAEBhCTBA 
MH CBOEOAkHO , A HHKTO ^A HMh HE HCnAKOCTH HHIJJA , HH HMk 
3AEABH HH1|JA; A KOH KSni^H rpEAH MHMO EpbCKOBO^ A HE CKBpA- 
KAIO CE 8 EphCKOBO , ^A HMh HHKTO HE HME 3AEABAATH HH HA 
HHXK TpiLEOBATH SECA. KTO AH CE OEp^TE HCnAKOCTHBh HMK HAH 
1)10 S3liMh Ofjk HHXK^ AA npHME nntBK H HAKA3AHHE OTK KpA- 
AEBhCTBA MH , H AA HAATH RETK ChTh nEpnEph KpAAEBKCTBS MH. 

GTEt|>AHK SpWUJK KpAAb CpilCKH. 

(TyrtkoYity id. m. 83. 1. ; Miklosich id. m. 53. 1.) 



(Magyar forditds.) 

t Legyen ttidva miDdenki elStt, hogy kir&lysigom ke- 
gyelmet tett a ragnzai kereskedfikkel^ hogy kir&lyB&gomnak 
{Sldj6n j&rjanak szabadon, i% senki 8ket ne h&borgassa^ se 
nem akad&lyoztassa semmiben ; s a mely kereskeddk Bersz- 
kov mellett elmennek^ 6s Berszkovba be nem l^pnek^ azokat 
senki ebben ne akad&lyoztassa, se rajtnk semmit ne yegyen. 
A ki pedig dket hAborgatandni; yagy rajtnk valamit yenni 
fogoa, azt irje kir&lys&gom haragja 6s bilntet^se; s fizessen 
kir&lys&gomnak Otsz&z perpert 



Ftiggel^k. 

Olaszhon LevdltArai 



a 



mgyar i/Mhdm amfn^OM. 



Olaszhon Eurdpdban a sz^p miiv^szetek ^s tu- 
domdnyok sildott foldje. Miut^n a n^pv^ndorl&s pusz- 
tit6 csap4sai a r^gi classicai mivelts^get csaknem tel- 
jesen tbnkre tett^k volt , OIaszhonb61 inddlt ki a k8- 
z6pkori m£veWd^s els8 hat^lyos, dltaldnosb lendttlete ; 
8 midcJn a XIV. 6s XV. szdzadokban, az ti. n. renais- 
sance kor^ban, Eurdpa szellemi ^let6nek i\]j4-alakTi- 
l&sa kezd($dott, ism6t Olaszhon volt ezen mifv^szeti 6s 
irodalmi mintegy feltdmadfisnak els8 szinhelye. De 
az6ta is , ha b4r nem tagadhatjuk , hogy az Olaszhon 
kivifli Eur6pa az emberis6g nem csak anyagi, hanem 
szellemi 6rdekeinek ter^n is roppant haladdst tett, hogy 
n6vszerint a komolyabb tudominy ok mivel6s6ben mds 
nemzetek 6s dllamok azt sok irdnyban feliil is halad- 
tak , s hogy ennek folytdn a mai eur6pai cultiira ki- 
ziirolagos stilypontj^t Olaszhonban keresni tobb6 nem 
lehet : tagadhatatlan m6g is raiisreszrSl , hogy Olasz- 
hon mind e mai napig maradt a finomabb izl6s 6s tu- 
dom^nyos tdrgyak muv6sziebb feldolgozAsdnak kivdl6 
haz^ja. SehhezjArdlnak az 6 6s koz6pkor le61t dlldpo- 
tainak nagyszerfi maradvdnyai m6g , melyek Idilono- 
sen az archaeologi^ra is tbrt6nelemre n6zve felette fon- 
tosak. Nem csoda teh^t, hogy Olaszhon napjainkban 
is m6g azon fold, hova nem csak sz^p t^j6kok kedve- 
l(5i, hanem a mdv^szet 6s tudomdny munkds mivel&i 
^s diletdnsai is egyardnt zar^ndakolnakt 



298 

S ha Olaszhon szellemi ^let^nek ezen csodateljes 
6b mintegy vardzsszerfl fejl^s^t v^gig tekintjtik, ki 
vonhatn^ k^ts^gbe , hogy B6ma volt mindig annak 
koz^ppontja, s hogy a pdpai udvamdl bszpontosultak 
nagyobbdra Olaszhon szellemi ^s mffv^szeti felvirdg*- 
z^s^nak f&t^nyez&i? 

Itt egyedffl a tOrt^nelem, ktllOndsen pedig hazai 
tort^netiink ^rdekeircJl lev^n 8z6 , nem lehet sz^ndo- 
kom azon k^rd^s fejteget^s^be bocs^tkozni , mi nye- 
rem^nyt njiijt Olaszhon s n^vszerint R6ma az oda 
utaz6 eurdpai tud6soknak 6s mf{v6szeknek dltaldban. 
Az sem tartozik hivatdsomhoz , dmb^ a hazai mfve- 
iSd^s tort6net6nek szempontjdb61 nem kiss6 fontos, 
mi befoly&ssal volt Olaszhon hajdandban , s mi befo- 
lydst gyakorol vagy gyakorolhatna taldn jelenleg is 
m6g hazdnk irodalmi 6s mf{v6szeti dllapotaira. Tudva 
van , hogy mi6ta a kereszty6ns6gnek nemzettlnkn61 
elhintett magva hajtani kezdett , Olaszhon 6s hazdnk 
kozt mindig volt szoros osszekOttet6s, s hogy kezdve sz. 
Istvdn kirdlyunk r6mai 6s ravennai alapltvdnyait61, s 
honfiainknak a bolognai 6s mds olasz egyetemeken 
r6gente gyakori tanuldsdt^l, — az lij korban nem ke- 
vesbb6 , mint a koz6pben, ezen 5sszekottet6s nemze- 
ttlnk szellemi 61et6re sok tekintetben kedvez^en ha- 
tott De az olaszhoni tort6netirds nagy mffveinek m61- 
tdnylata is feladatomon kivtil fekszik. Fejteget6sem 
tulajdonk6pi tdrgydt az olaszhoni lev61tdraknak, sajdt 
tOrt6netttnk tekintet6beni fontossdga k^pezi. 

Magyarorszdg tOrt6neti irodalmdnak keUfi& 6r- 
deke van Olaszhon lev6ltdraihoz kotve : egy a tbbbi 
Eur6p4val kbzOs , 6s egy kUlbnOs, hazai. A kbzbs eu- 
r6pai ^rdeknek alapja az, hogy Olaszhonnak politikai 
68 cultiirai 61ete a kOz6pkorban dbnt(5 befolydssal 



299 

volt Ear6pa sorsdra ; tSgy hogy niocs eur6pai nemzet, 
mely sajdt tort^net^nek hol nevezetes , hol legaldbb 
n^mi felviUgositdsdt Olaszhon Iev41t4rait61 ne nyer- 
hetn^. De van azon kivtfl m6g hdrom ktilSnSs ok Ma- 
gyarorsz&gra n^zve. Egyike azoknak a magyar k6- 
rona 68 a r6mai sz6k folytonos bardtsdgos Osszekot- 
tet^se , melynek folytdn nem csak kir&lyaink y banem 
n6ptlnk is mindig kiv^l6 bizalommal viseltetett a ke- 
re8zty6ns6g fej6hez. Legvildgosabb bizonys%6.t ennek 
akkor adta, mid&n hazdnk f&alapti}rv6nye , az arany 
bulla, 1222. hozatvdn, azon h6t p6Iddnynak, mely- 
ben az kiadatott^ egyik6t biztosb &rz6s v6gett Rom&ba 
kttldeni rendelte. Ehhez jdrdl, hogy az Anjou kir^ 
lyok kor&t6I kezdve Magyarorszdg 6s Olaszhon kOzt a 
kOzvetlen politikai osszeftigg6s csakaem k6t 6vszd- 
zadig tartott. Eur6pailag fontos viszony I6tezett azon 
kivtQ Magyarorszdg 6s Olaszhon kozt az d. n. keleti 
k6rd6snek foly tdn is. Mert ez mdr az els3 keresztes had 
6ta vaI6sdgos gordiusi csom6v& alakiilt, melynek meg- 
olddsdn ehH sorban,a r6mai p^p&kon kivtll, csakMa- 
gyarorszdg , Yelencze 6s G6nua mffkodtek : a pdpdk 
' mint az egyh&z fejei^ a mennyire t($lok telt, a keresz- 
ty6n Yil&g 6rdekeit v6dt6k keleten ; nemzetttnk ritka 
^Idozatk6szs6ggeI a legtisztdbb kereszty6n 6rz6st ta- 
nusftotta; Velencze sajdt hatalm^t 6s kereskedelmi 
vir6gz4sdt igyekezett emelni ; G6nua v6gre szennyes 
kalmdri 6rdekeket hajh&szott(p61d.szolgdlhatl444-ki 
magaviselete).At0bbieur6painemzetekc8ak az tijabb 
eur6pai dllamrendszer alaktil&sa 6ta, 6s annak 6r- 
dek6ben kezdtek a keleti k6rd6sben er6Iyesben mft- 

kodni. 

Kitetszik ezekbSl , mily fontosak a magyar tOr- 
t6netbuv&rra n6zve is Olaszhon Iev61t4rai. 



300 

EIsS helytfoglal ezek kOzt a r6mai yatic^ni 
levdlt^. De az elcibbi velenczei kOzt^rsas&g 
lev^ltdra is felette ^rdekes rdnk n^zve. Ehhez l^koze- 
lebb 411 a n^polyi kir^Iyi lev^Itdr. A g^nuai, 
^smilan6i Iev61tdrak az el(5bbiekn61 mdr kevesbb^ 
fontosak. V^gre Olaszhonnak egy6bb Iev61t4rai a ma- 
gyar tOrt6netbuv4r elStt ktllonos 6rdekkel csak kiv6- 
telk6p, egyes esem^nyek tekintet6ben b£mak. 



I. 



A rSmai leveltdrak^ kiUdndsen a vaticdni, vagyis pdpai 

titkos leveltdr. 

R6m&ban tobb nevezetes leveltdr taUItatik ; de 
ezek kOzt elsd helyt foglal a p4p4k titkos Iev6It4ra, 
mely, mivel a vatic^ni palotdban &riztetik, vatic^ni 
Iev6Itdmak neveztetik. 

Ezea Iev6itdr tort6net6t a miilt szdzadban annak 
akkori fSnOke (prefeto) M a r i n i K a j e 1 4 n f rta meg : 
Memorie istoriche degli archivi della 
Santa Sede czlmU 6rtekez68^ben ^); a jelen sz&- 
zadban pedig annak unokadcscse Marini Marin : 
Diplomatica Pontificid-j4nak egyik szakaszd- 
ban : ^ossieno osservazioni paleographiche ed erudite 
sulle Bolle de'Papi" 2). A fSadatokat Dudik B^da 
is osszeAIlitotta *) ; kinek ny omiin kOztunk N a g y 



Kiadta Mai Angelo Rom&ban 1825. 

') Nyomtatva a DiBsertazioni deiia Pontifi- 
cia Accademia Romana di Archeologia. Xll-ik 
kotet^ben, Roma 1852. 

^) Iter Komanum, 11, kotet B6cs 1855, 



301 

I vdn ^rtekezeit e t^gyr61 ^).Ezekb({l azt tanuljakjhogy 
a pstpai tltkos lev^ltdrnak mdsodfi^l ^vezredes tort^* 
nete van; hogy annak elsd keletkez^s^t m^g a IV. 
szdzadban kell keresnilnk ; hogy mindazdltal lY. Six- 
tus p^pa elcJtt (1471 — 1484), kif:, valamint a vatic&ni 
kony vt^r , ligy a vaticdni titkos lev^It4r alapitdjdnak 
szoktak tekinteni, apitpai okmdnyok^s regest4k iigye 
ondll61ag rendezve m^g nem volt; s hogy egyedfil 
ezen pdpa idej^tol kezd(5dik a lev^ltdr osszpontositdsa 
6s nagyobbszerff dimensidk szerinti alakdl^a. Azok- 
mdnyok , melyek az eldtt hol irodai , hol kQnyvtdri, 
hol kincstdri U^nek fartattak, a XIV. sz^ad kezde- 
t6t((l fogva pedig a p&p&k Avignouban sz^kel^se alatt 
roppant vesztes^geket szenvedtek , ^s csak IV. JeniJ 
pdpa (1411) 6ta szdllitattak ism^t vissza Rom4ba,ilgy 
a fontosabb iromdnyok, kivdlt melyek az egyhdz ki- 
v4lts4gait 6s viszonyait tdrgyazt^k^ nagyobb biztos- 
sdg okd^rt az egyhdz kincseivel egyiitt , IV. Sixtus 
p^pa parancsdb6Iaz Angyalvdrba t6tettek. A regesta- 
kOnyvek azonban , a niint Avignonb61 megkertfltek, 
akkor m6g az apostoli titkos vagy vaticdni kony vtdr- 
ban ($riztettek. Nagy r6aze ezeknek Avignonban ma- 
radt m6g, ^s csak k6s((bb jutottR6mdba. De nem cse- 
k61y szdmu Iratok, melyek ma szint^n a vatic&ni le- 
v^ltdrban tjMItatnak, ez idlShen m6g az apostoli ka- 
mardban I6teztek. IV. Pius (1559—1565), V, Pius 
(1566—1572) 6s VnLKelemen (1591—1605) pdpdk 
egy egyh4zi birodalmi koz6pponti dllamlev61tdr fel- 
dllftAsdra gondot fordftvdn, erre is, mint legalkalmasb 
helyet az Angyalvdrt szemelt^k ki. S fgy maradt, cse- 
k^ly vdUozd^^okkal, az apostoli sz^k lev^ltAri Ugye a 



') Magyar Tortdnelmi T4r, IV. kotet. Pest 1857. 246. II. 



302 

XVIIL szdzad mdsodik fel^ig. Ekkor, s n^vszerint 
1759. tOrt^at, hogy az angyalv&ri Iev^lt4r Garampi 
J6zsefre, 1751. 6ta p&pai kdnyvtdmokra bfzatott, 
ki 1772. XIV. Eelemen pdpa elibe azon indftvdnyt 
terjesztette, hogy a k6t lev61tdr (okmdnyok 68 reges- 
tdk) egyeslttess^k , 6s &lland6an csak egy igazgat6 
&ltal kezeltess6k. Mindazdltal a formaszerinti egyestf- 
168 a vaticdni palotdban csak 1799. tdrt6nt Ezen &1- 
lapotban taUlta a vaticdai lev^it&rt I. Napoleon csd- 
szAr, ki 1810. febradr 2-kdnkiadottrendelet6n61fogva 
azt P&risba parancsolta dttetetni, hol a Rohan-Joubise 
herczegi palotdban (5rfztetett. Ott maradt 1815. v6- 
g6ig; a mikor ism6t R6m4ba, a vaticdni palotdba, 
t6rt vissza. 

E sorok ir6ja nem oly szerencs6s , hogy ezen le- 
v61tdrr61 sajdt tapasztaldsa utdn 6rtekezhetne. Gsak 
mdsok litmutat&sa folytdn szerezhetett magdnak ko- 
zelebbi tudomdst r6la ; miben neki ktilOnOsen Pertz 
G. H. % Palaczky Ferencz '), 68 Dadik B6da ') szol- 
g61tak kalaiiziil. 

A pdpa titkos Iev61t6.ra jelenleg R6m6.ban a va* 
tic&ni palota tizenegy nagy diszes terem6ben Srfzte- 
tik. Ezen termek belsej6be idegenek semmi szfn alatt 
be nem bocsdttatnak. Csak uralkod6 fejedelmeknek 
6s egyes, legmagasb tdrsadalmi 411&sii f6rfiaknak 
szokta a pdpa azok megszemlel6s6t megengedni ; mi 
nagy kit{(ntet6snek tekintetik , s mindig csak a pdpa 
kUlOnos parancsa mellett tOrt6nhetik. Azon tud6sok, 



^) Archiv der Gesellschaftfiir ftlteredeutscheGeschichts- 
kunde, V. k5t Hanovera 1825. 1—614. 1. 

^) Literarische Reise nach Italien im Jahre 1837. Prigg 
1888. 

') Iter Romanuni; 11. k5t. Bics 1855. 



303 

kik a pdpa eDgedelm6b((l a vaticdni lev^ltdx adatait 
haszndlhatjdk, a hivatalos szem^lyzet szobdiban gon- 
doB felvigydzat alatt dolgoznak. Pertz , Palacky ^s 
Dudik, kik kttl^nosen voltak ajdnlva, a praefectus 
szobdjdban dolgoztak. 

Hogy a vaticdni lev^ltdr minden eur6pai lev^l- 
t&rak kozt a legr^gibb, legfontosabb ^s leggazdagabb 
aiT61 nincs elt6r5 n^zet ^). Csak az ellen van panasz, 
hogy az engedelem annak tudomdnyos haszndldsdra 
nehezen eszkOzOlhetc^ ki, hogy ezen haszndJds igen 
terhes felt^telekhez szokott kotve lenni ; hogy a le- 
y61r4r lajstromai hidnyosak, hogy az okmdnyok m&- 
soldsa felette kolts^ges (Dudik szerint egyegy a le- 
v^lt&ri praefectust61 Idtomozott okm&nymj(solat<^rt 15 
paoli = 3 ft. 6 % kr. pp.) stb. 

A vaticcini lev6Itdrban h&romf6Ie iromdnyok 



^)Gr. Marini Marin igy nyilatkozik : „Se tutti gli 
Archivi di Europa sono ricchi di monumenti ; i pontifici ne 
Bono ricchissimi^ e possono appellarsi Archivi europei, o piu- 
tosto universali, perch^ memorie relative ai regni di tutta £u- 
ropa^ anzi di tutto il mondo contengono.' (Diplomatica Pon- 
tificia. 3. 1.) Pertz : ^Dieses ^lteste und wichtigste der je- 
tzigen europ&ischen Archive sucht seinen Ursprung in dem 
Dunkel des vierten oder eines friiberen Jahrhunderts^ vorder 
Zeit, als der lateranischen Bibliothek zum erstenmal gedacht 
wird. Es hat durch Sorglosigkeit, Pliinderung und Brand un* 
ermessliche Verluste erlitten , ohne dass der gerettete Theil 
die Vergleichung mit einer andem ahnlichen Sammlung zu 
liesse. Petri Schliissel sind noch jetzt die Schliissel des Mit- 
telalters** (Archiv, V. kot. 99. 1.) D u d i k : ^Wem das Gltick 
geg5nnt war, in diesen enormen Schatz, fiir dessen Beurthei- 
lung uns fast der Maasstab fehlt, einen Blick werfen zu d(ir- 
fen, der wird vor Staunen, ich will nicht sagen, ob des gross- 
artigen Einfiusses^ sondern ob der wahrhaft vS.terlichen Sorge, 
mit der die rSmisch-kathoIische Eirche das dffentliche wie 
das Privat-Leben ihrer Gl&ubigen umschlungen hftlt , ausru- 
fen : Gross und erhaben ist der Stuhl Petri stb.^ (Iter Roma- 
num, n. kot. 3. L). 



n 



304 



ffrfztetuek, Ondll6 okmanyok, p&pai reges- 
t&k, ^s kOzOns^ges k^ziratok. 



A magyar tOrt^netbuvdr ahazailev^ltdrainkban 
taUlliat6 iromdnyok minSs^ge flltal k^nyeztetve , ha 
valamely lev^ltdrban kutatdsokat tehet, elsff helyen 
eredeti okmdnyokat szokott keresni. Mdsnemtt k^z- 
iratokat csak akkor vesz telvintetbe, ha azok tartal- 
mukndl fogva kUl5n5sen ^rdekesek. Ehhez k6pest 
k^szffltek ndlunk mindentitt a levdltAri lajstromok is. 

Miisk^p van ez a vatic^ni lev61tdrban, hol tudo- 
mdnyos cz(51okra eddig csaknem kizdr61ag a p&pai 
regest&k haszndltattak , az eredeti okm^tnyok pedig 
alig lettek m^g haszndlhat6kkd. 

Ennek folytdn az a kev6s, mit mag4r61 ezen le- 
tdrr61 tudunk , nagyobbdra a regestakOny vekre vo- 
natkozik. 

Mindamellett nem szenved k6ts6get, hogy e le- 
v61tdr eredeti okm&nyokban is felette gazdag; s ha 
azon mutatvAnyok, melyeket egyes tudom^nyos ven- 
d^gek ott Idttak , biztos it^letnek szolgdlhatnak ala- 
piil, az eredetiekben vilAgtOrt^neti jelent8s6g(f meg- 
becsUlhetlen tOrt^nettudomdnyi kincs rejlik m6g. A 
pdp^k az eredeti okmdnyok gyf(jt6s6re 6s megtartd- 
s&ra mindig nagy gondot forditottak ^). 



^) P6Iddiil szabadjon felhoznom, hogy mid<$n nagy Lajos 
kirdly Istv&nt zdgrdbi pasp5kot 1366.a kereszthirdet^s enge- 
delm6nek megnyerise v6gett a pdpihoz ktildte, s ez haza t6r- 
v^n , a kirdly parancsAhoz k^pest megbiz6 levelit magAnak 
visszaadatni k6rte , VI. Incze ekk6p vAIaszolt Lajos kirdly- 
nak : „Nos, quia de more Curie Romane huiusmodi et alie si- 
miles scripture consueverunt in arcbivio ipsius Curie conser- 
vari, litteras ipsasduximus retinendas." (Theiner, Monumenta 
Hist. Hung. Sacram illustrantia, H. k. Roma 1860. 28. 1) 



806 

A pipai titkos lev^lt&r teljesb alakjdt osak az 
1799-ki commassdtio foIyt4n nyerv^n, az ezen ^v 
elfftti lajstromok nem a mai eg^sz lev^ltdrt , hanem 
csak annak el&bb kfllOndlI6 egyes osztdlyait tartal- 
mazzik. S minthogy az eredeti okm4nyok nagyobb 
6s fontosabb r^sze az Angyalv&rban driztetett, tulaj- 
donk^p csak ennek lajstromai bfrnak az eredetiekre 
n^zve nagyobb ^rdekkel.Ebbdl hozhatunk it^Ietet azon 
szdmos lajstromt^red^ki mdsolatokra n^zve is; melyek 
a vaticdni Iev^ltto6I R6ma, Olaszhon , s8t m&B vid6- 
kek egyes lev^I- ^s konyvtaraiban sz6tsz6rva taldlr 
tatnak.* Ezek t0k61etlen mivoltukndl fogva legfelebb 
egyikmdsik adatra fordf thatjdk figyelmiinket, a n6I- 
ktll hogy kutatdsi elj&rdsunkban biztos irdnyaddstil 
szoIgdlhatnAnak. S Igy csak rOviden emlitem , hogy 
azon lajstrom, melylyel m^g ma a tudomdnyos vil&g 
61, 1518-ben k6sztflt. Czfme : Index scriptura- 
rum,quae suntinscrinio facto in castro 
Sancti Angeli de Urbe, factus a me Ze- 
nobio AcciajoIoOrdinisPraedicatorum; 
bibliothecharioApostoIico, coeptusque 
die 6-0 Decembris 1618. sub Leone X. 
P o n t. M a X. ; nyomtatva van pedig Montfaucon-ii&^j 
Bibliotheca bibliothecarum manuscrip- 
torumnova (I.kOt.P4ris 1739. egeszr. 202—215. 
II.). A r6gibb lajstromok mdr haszonvehetetlenek. 
Nincs ugyan k6ts6g, hogy a lev61tiri hivataloskodds- 
ndl mds Osszeirdsokat is haszndlnak ; s n^vszerint em^ 
If ttetik k6t lajstrom, melyet Garampi J6zsef k6szf tett ^). 
De ezek is, mint l&tszik, tok6IetIenek. 



^) „ A Benedetto XIV. e a Pio VI. Ga|*ampi, quell' uomo 
dl eterna rimembranza; dedic6 due Indici, che con tanto sa- 
pere e maestria avea egli compoBti." Marini Marin^ Ap p eh- 
xoinnf. E1700. hist. — difl. s. 20 



306 

Ldtni yal6 ezekb&I, hogy a vatic&ni lev^ltirban 
&rzott, On^ll6 eredeti okmdnyokbdl &116 megbecsfll- 
hetetlen tudomdnyos kincsnek haszndldsa roppant 
ktllsd ^s bels6 neh^zs^gekkel van Osszekotve. Sdt azt 
gyanitjdk , hogy magok a lev^ltdri hivatalnokok 
sincsenek kell((leg tdj^kozva *). S fgy egydltaldn v^ve 
nem csoda^ ha egyes tud6sok, kik ott dolgoztak, nem 
voltak kdpesek, az eredeti okru&nyok sz&ma vagy 
mivolta ircint hatdrozott tudomdst szerezni ^). 

Mi n6vszerint a hazdnkra vonatkoz6 okmdnyo- 
kat illeti, tudjuk az-AcciojoloMe lajstromb61, hogy a 
magyarorszdgi okmdnyok ezeltftt hdromszdz 4vvel, 
s&t^tsdrga zsdkban tartattak , s tartatnak taldn m^g 



dice aileMemorie storicbe dell occapazione 
e restituzione degli archivi (kizirat) ut&n Du- 
dik 86. 1. 

^) Palacky az eredeti okradnyokr61 azt mondja : „Da sie 
im Archive nicht chronologisch geordnet liegen, und die vor- 
handenen Verzeichnisse derselben hochst unvolikommen sind, 
80 darf man wohl annehraeny dass die Vorsteher und Beamten 
des Archives selbst iiber die Zahl^ das Alter und den Inhalt 
B&mmtlicher Urkunden keine grundh&Itige Auskunft geben 
kdnnen.^ (Literar. Ueise nach Italien^ 8. 1.). 

^) P. o. Kaumer^ ki szinten a v&ticani Iev6Itarban dolgo- 
zott, a hohenstaufeni csdszarok tortenet^nek elso kiaddsdban 
azt mondja, hogy a VII. Gergely pApa el8tti id8b31 ott vagy 
10,000 eredeti okmdny taldltatik ; miutan azonban Palacky 
sajat ^szlelteinek folyt&n ezt tuizasnak nyilatkoztatta (^eine 
willkiLhrliche und wahrscheinlich (ibertriebene Schfttzung^ 
Reise 8. I.), Rauraer a munka harmadik kiadds&ban el5bbi tu- 
dositdsdt igy modositja : „Das p&pstliche Archiv ist zu einem 
Archive der ganzen Christenheit geworden, und alle Archive 
der Welt zusammengenommen sind fiir die Geschichte des 
Mittelalters nicht so wichtig als dies eine. Essollennoch 
eine sehr grosse Zahl Urkunden vorhanden sein, 
welche alter sind alst Gregor VII. stb." (Geschichte der Ho- 
henstaufen und ihr( r Zeit, VI. kot. I. kiad. 65. I. in. kiad. 
49. lap.). 



307 

most is ^). Palacky szint^n emliti , hogy Marini azi- 
vess^^bffl tbbb 6rdekes, s ezek kOzt magyar, eredeti 
okmdnyokat is Idtott ottan ^). Nincs tehdt k^ts^g, 
hogy Magyarorszdg tOrtenelm^re n^zve a vaticjini 
lev^ltirban nagyobb szdmii eredeti okmdnyok ffriz- 
tetnek. Mindamellett Theiner ^Monumenta Historica 
Hungariam Sacram illustrantia" czlmtt munkdjrfban 
csak kiv^telk^p baszndlt a regesta-kOnyveken kivtfl 
m&a ottani adatokat. 8 kftlOnben sincs m^rt^ktlnk, 
mely szerint meghatArozhatn6k , mit tartalmaz eze- 
ken kivtfl a vaticdni lev^ltAr hazai tOrt6nelmUnk szd- 
mdra. Enn^l fogva a mostani irodahni viszonyok kOzt 
nem marad egy^b hdtra, mint a r6mai sz^knek, ktt- 
lOnOsen pedig azon pApdknak, kik a vaticdni levfl- 
t4rra nagyobb figyelmet forditottak, emlek^t eb- 
b^Ii gondoskoddsuk^rt a magyar tOrt^nelem szem- 
pontjdb61 is haldsan felemUteni, de egyszersmind azon 
6hajt is kifejezni, bdr ne csak a p4pai regesta-kOny- 
vek , hanem az ott orzOtt Ondll6 okmdnyok is hasz- 
n41tathatn&nak miiltunk felvildgosMsdra, Ezeknek, 
a hol hivatalos eljdrdsnak szolgdltak alapiil, a reges- 
t&kba felvett tartalma, sfJt itt-ott eg^sz szOvege, telje- 
sen kiel6gft& p6tl6knak nem tekinthet&; mert mel- 
Iffzve az dtirds term^szetszerif hidnyait, nem szabad 
eln^znlink, hogy a regestdkban a magyar lulajdon- 
nevek irdsdban tOm^rdek sok hiba talaltatik, a n61kttl 
hogy azokat biztosan kijavitani k^pesek volndnk. 



^) Azt mondja t. {., hogy 12 ilyen zsdk (sacci) taldltatott 
ott, melyekben az okmdnyok geographiailag az egyes orszi- 
gok szerint voltak rendezve ; a r6mai csdszari iromdnyok k^t 
zs&kban „coloris viridis^^a magyar^cseh 6s austriaiak egy zsdk- 
ban „in fulvo obscuro" (Monttauconndl id. m. 209. 1.). 

^) Literarische ReisO; 8. 1. 

20* 



308 

»■11« »■ m 

Ehez jdriil, hogy a regestdkba csak az v^tetett fel, 
mit felvenni a pdpai sz^k politikdja tandcsosnak vagy 
cz^lszeriinek tartott. P* o. mid^^n ndluuk az 1222-ki 
orszaggyifl^sen az arany bulla hozatott , annak het 
p61d4nya egyik^r^l az hatdroztatott : y,Mittatur do- 
mino Pape, et ipse in Registro suo scribi faciat.** 
Mindamellett hidba keresstlk az arany buUa szbveg^t 
III. Honorius pApa regestdiban, melyek pedig telje- 
sen megvannak. Az 1231-ki orsz. v^gzem^ny is, nem 
IX. Gergely regestdiban, hanem Jakab prenestei bi- 
bomok-pflspOk ^s pdpai kovet dtiratdban taldltatik 
R6bert esztergami ^rsek kik5z5sft3 okmdnydval egy tltt 
a Liber Censuum Camerae Apostolicae-ben ^). Azon 
k^rd^sre pedig , ha vajon a regestdkba fel nem vett 
okmdnyok 16teznek-e m^g a vaticdni lev^lt&r eredeti 
peddnyai k5zt? vagy pedig a regestdkba iktatott ok- 
mdnyok megvannak-e m^g ott eredetiben? — te- 
kintve irodalmunk ^s kutatdsaink mostani dll&sdt, 
nincs m6dunkban felelni* 



A r6mai pdpdk reges takOny vei a va- 
ticdni lev^ltdrnak a tOrt^nettudomdny ^rdek^ben ed- 
dig leginkdbb hasznositott r^sze '). 



^) Thelner, Monumenta Historica Hungariam Sacram il- 
luatrentia, I. kot. 107. 1. 

^) Az a n g I li. n. R e c o r d-Co m m i b s i o n szdmdra 
Marini 1832. es 1833. 12,000 okmdnyndl tobbet iratott le, 
melyek 30 nagy egeszretii kotetet tettek. Oroszorsz^g 
ugyan Marini ^ltal nyerte a Codex Diplomaticus Rutheno- 
Mo8coviticus-t. N d p o 1 y , Sv6czia68 Portugallia is 
taldltak itt tdrtenetok felvildgositdsdra nevezetes anyagot.Azon 
kivttl tudva Van mennyire aknisztik ki I. Napoleon cs&szdr 
kordban afranczia tuddsok a vaticdni lev^ltdrt. 



309_ 

Ezek eredet^r^I a pdp&k r6gi okmdnytlgy^nek 
egyik legszorgalmasb buvdra, Jaff^ FfllOp, ezeket 
mondja : ,,Erant regesta ii libri , in quos Ecclesiae 
Romanae Notarii epistolarum pontificiarum exempla 
regerebant. Quorum librorum necessitatem probabile 
est Sedi Apostolicae jam prioribus saeculis, quum 
cresceret auctoritas, obvenisse; sed confici quando 
coeperint, incompertum habeo ^). A legr^gibb pdpai 
regestakonyvek, melyek megvannak, I. Gergely pdpa 
(509—^604.) regestdi; s nem bf i unk hiteles tudosMst, 
^ogy az ezt megel(5z0tt pdpdk regestdira gondot for- 
dftottak volna. Pertz is, Deusdedit bibornok kdnon- 
gy^jtem^ny^re, melyben a pdpdk r^gi regestdi em- 
Uttetnek, hivatkozvdn, kiemeli, hogy a III. Incze pdpa 
el^tti idffb^I , I. Gergelyen kivfil , csak II. Gergely 
(715—731), III. Gergely (731—741), Zakdr (741— 
752), I. Honorius (772—795), VHI. Jdnos (872— 
882), VI. Istvdn (885—891), 11. Sdndor (1061— 
1073),VII.GergeIy(1073— 1085),II.PaskaI(1099— 
1118), IT. GeMz (1118— 1119), II. Lucius (1144— 
1145), III. Jen« (1145— 1153), IV. AnastAz (1153— 
1154), IV. Adorjdn (1154—1159), ^s III. SAndor 
(1159 — 1181)pdpdkregest4ir6I van ott sz6 ^). Sezek 
is nagyobbdra elvesztek. Mert els8 Gergely regestdin 
kivQI, az emlftettek kOz&I csak VIII. Jdnos regestdi- 
nak tOred^k^t, ^s VII. Gergely regest^inak egy k^- 
sffbbi gytfjtemdny^t bfrjuk. A pdpai regestakonyv 
megMvS nagyszertt gyiijtem^nye III. Incze (1198 — 
1216) regestdival kezdSdik. 

L&tjuk ebbdl hogy a pdpai regestdknak csak 



^) Regesta Pontificum ab condita Ecclesia ad anDum post 
Christnm natum MCXCVIII. Berlin 1851. EI«besz6d III. 1. 
') Archiv V. k'6t 28. ^s 87. 11. 



310 

n^mileg megfelel3 lev^Itdri appardtus sehol nem ta- 
Idltatik, s hogy a magyar kir. tkIy. Cancellari&ndl ^s 
a budai k. udv. kamarai lev^It&rban SrzQtt ^. n. ki- 
rdlyi kOnyv (Liber Regius) eg^zen m&snemff ok- 
mAnygyffjtem^ny. KOzOns^gesen azf tartjdk, hogy 
III. Incz^tSlV. Piusig (megh. 1572.) a pdpai regesta- 
konyvek folytonos sorozata a vaticAni lev^ltdrban 
2016 eg^szr^ttf vastag kotetet tesz^). AzonbanDudik 
m&s r6mai kOnyv- ^s lev^Itdrakban taldlt adatok 
nyomdnazt kOvetkezteti,hogy a regestakOnyvek szdma 
nagyobb, ^s V. Pius pdpa idej^t tiil haladja(1604-ig 
legaldbb 2937 kotet) ^); s hogy a sorozat m^g a k^- 



^) Pertz n. o., Marini Dipl. Pontif. 7. es 8. 1. Pertz ezen 
gyiijtem^nyrol ekk^p nyilatkozik : ^Der unvergieichliche 
8chatz der ganzen Anetalt (a vaticdni lev^ltirt ^rti) sind die 
2016 BSinde p&pstlicher Regesten , wclche in fast nie unter- 
brochener Heihe, als amtliche, imnier gleichzeitige Sammlung 
der Bricfe, Urkunden, Befehle, Instructionem des pHpatlichea 
Hofes mit vielen zu ihrer Erllluterung eingeschaltenen Brie- 
fen und Urkunden der Beamten , oder anderer MSichte , von 
Innocentz III, an erhalten sind. DieFrage der Aechtheit, wel- 
cher jede einzelne Urkunden genilgen muss ^ verstummt bei 
dieser aus dem taglichen Bediirfniss einer Weltherrschaft faer- 
vorgegangen , viele hundert Jahre mit ihr bestandenen und 
in ihren geheimsten Archiven aufbewahrten Sammlung, de- 
ren Gebrauch selbst in unsern Jahrhunderten nur in sehr we- 
nigen Fallen, und in schr beschrHnktem Maasse gestattet war. 
CarafFa^ Baronius Freund, und der Fortsetzer seiner zum 
Schutz des papstlichcn Stuhles geschriebenen Annalen , Ray- 
nald durften sie (so scheint es) selbst benutzen ; dagegen war 
es der Archivar, welcher den geistlichen Orden Abschriften zur 
Vervollstandigung ihrerBullarien,und der franzosischen Regie- 
rung die fehlenden Stiickc von Innocenz III. Regesten lieferte." 

^) ^lch sah, wie bis Pius V. nicht 2016 RegestenbHnde 
vorhanden sein konnen^ sondern weit mehr, indem das Regi- 
strum litterarum Pii V. mit Nr. 2905 signirt ist. Die hochste 
Nummer, die mir in der Bibliotheca Vallicelliana aufsties, 
war Liber Brevinm Clementis VIII. anni XIII. fiignirt mit 
Nr. 2937. , also bis z. J. 1604. sind oder waren 2937 Rege- 
b&nde vorhanden^ Iter Romanum IL k5t. 74, 1. 



811 

B&bbi id({ben, tebdt anndl ink4bb a r^gibb si^dzadok- 
ban, nem mindig folytonos , hanem itt-ott h^zagos ^). 
Theiner Agoston pedig panaszkodik , hogy a p&pai 
lev^ltdmak tObb kincsei eloroztattak ^). 

A regestakOnyvek tavtalm&r61 ezek ut&n ,mdr 
alapoB it^letet hozhatuuk. Palacky, ki 1837. volt 
R6mdban, VIII. J4nos ^s VII. Gergely rege^tdit vizs- 
gdlgatta; s a csehorszdgi tOrt^net ^rdek^ben kezdve 
ni. Coelestin pdpdt61 (1191) V. Kelemen pApa egy- 
hdzi kormdnya harmadik ^v6ig (1306) a regesta- 
kOnyveket v^gig tanulmdnyozta. Dudik 1852. 14to- 
gatta R6mdt, s Palacky munkdssdgdt folytatva, saj^t 
kutatdsait V. Kelemen pdpa harmadik 6v6vel kezdve, 
s ezen p&p4nak m^g h^t regestak5tet^t, XXII. Jdnos 
p4p^ regestiinak pedig 49 kotet6t, 1334-ig vizsgdlta. 



^) „Icli las unter dem Ausziigen Gregors XIII. (a Biblio- 
theca Vallicelli&ban I. 56.| 57., 58. ^s 59. signatura alatt) des- 
sen Liber Brevium anni IV., V. utid VI. mit Kr. 2916. signirt 
ist, die Anmerkung : ^Mancano di Gregorio XIII. parte delP 
anno 1578 , cio^ dal mese di giugno sino al fine , e i'anno 
1579«, poi i primi mesi e l'uItimo del 1580., come ancora del 
1581. Non se sono trovati.'' Oder in dem Liber Brevium ad 
Principes Sixti V. anni I. et II. Sig. Nr. 2923. ^de Sixto V. 
manca 1587. dal mese di marzo ed aprile sino al fine del 
1588«^ So Bcbrieb wahrscheinlicb der Oratorianer Bianchini, 
welcher unter Rajnalds Augen diese Auszuge im J. 1668. 
angefertigt hatte,^ u. o. 

^ „ Wenigstens ist gewiss , dass verbrecberische H&nde 
Bogar in daB geheime Archiv des heiligen Stuhls eingedrun- 
gen zu sein scheinen ; denn abgeseben von so vielen anderen 
wicbtigen Documenten unter Elemens XIV. , die sich nicht 
vorfinden^ fehlt ein ganzerfiand derRegesten oder derfiriefe 
des Papstes vom vierten Jahre seines Pontificats , also vom 

19. Mai 1772. bis zum 19. Mai 1773. Dass dieser 

Band sich in der That im Archive befunden hat , beweist die 
fortlaufende ^ und nur durch den fehlenden Band unterbro- 
chene Nummer der Regesten.^ Geschichte des Pontificates 
Kleroens XIV. L kot. PAris 1853. EISszo XIII. 1. 



812 

A ki h^z&nk azon korbeli tOrt^net^t ismeri , tudja 
mely szoros (^Bszeftlgg^sben voltak egymdssal akkor 
Magyar- ^s Csehorszdg viszonyai ; ligy hogy az em- 
Utett k^t tud6s ^szleletei rednk n^zve is igen tanul- 
sdgosak. S ha tekintetbe veszsztlk, hogy IIL Incze 
pdpa (1198 — 1216) regestdit mdr Baluzius Istvdn 
(2 kOtet Pdris 1682. fol.), s Brequigny ^s La Porte 
du Theil (2 kbtet Paris 1791 fol.) kiaddsaib^l; m^g 
hfvebben ^s teljesebben pedig Migne Jakab Pdl (4 
k. Pdris 1822. 4')gy{(jtem^ny6bc(lismerjak; hogy a 
m. Incze kordt mege](5z6tt pdpai regestdkat nagy 
szorgalommal egybe dllftva k()zz^ tette Jaffd Fttlop 
(Regesta Pontificum Rom. Berlin 1850. 4-"), hogy 
v^gr e Theiner Agoston a pdpdknak Magy arorszdg egy 
hdzi tlgyeire vonatkoz6 leveleitllLInczetSl 1526-igna- 
gy obbdra szint^n a regestakbny vek alapjdn kOzz^ tet- 
te: ligy hiszem, elbizakoddsnak nem mondathatik^ha 
r^sztlnkr8l is sz61unk a dologhoz : mellc^zve, hogy Kli- 
m6 GyOrgy p^csi, gr. Batthydny Igndcz erd61yi ptls- 
pokok, s fcfhg. J6zsef nddor is a r6mai vaticdni lev^l- 
tdrb<^l, 8 n6vszerint a pdpdk regestakonyveibSl szdmos 
Magyarorszdgot illetSdarabnak mdsolatdtk^szfttett6k. 
A regestak()ny vekben foglalt pdpai levelek hd- 
romf6I^k, t. i. litterae communes, litterae 
curiales^slitterae secretae^). Alitterae 
Gommunes az egyhdz bels& foly6 Qgyeire vonatkoznak. 



^) Ezeken kiviil IV. Incze p&pa elott emlitettnik a 1 i t- 
terae camerales; XI. Gergely alatt alitterae de 
i n d u 1 1 ; V. Mdrton ideje 6ta a litterae expectati- 
vae melyeknek heljehe, midiin a bazeli ^s trienti zsinatok 
Altal megBZuntettettek, a litterae officiorum Uptek; 
V. Sixtus, XIV. Gergely ds VIIL Kelemen alatt alitterae 
perpetuae (bolle die perpetue concesBioni) stb. A m&r vi- 
lasztott de m^g nem consecrilt ^s koronizott p&pa iital kia* 



8 ezeknek mm&B6g6hez k^pest igen kttlOnfifl^k '). ' A 
litterae curiales (quae expediuntur per viam cu- 
riae) oly levelek ^s okmdnyok^ mely eket a pdpa az 6fiz- 
szes kereszty^ns^g szdmdra, vagy egyesek privilegii- 
lis tlgyeire n^zve ad ki. Ilyenek a t^rv^nyek, ktll0n£61e 
con8tituti6k, bdkekot^sek, munciattirai ttgyekre vonat- 
koz6 levelek, bibomokok provisi6i, s iltal&ban a pdpd- 
t61 ^motu proprio^ kOzos egyh^i ttgyekben kiadott 
levelek.A litterae secr etae (quae perpapae ca- 
meramtranseunt) a szokdsos 8z61dsm6d szerint a ^fo^ 
rumexternum^^-ot illetik, s a pdpdk vildgi figyekbeli 
levelez6seit a kereszty6n fejedelmekkel ^smds hivekkel 
tartalmazzdk. Ezek alakdltak idd folytdn ti. n. pdpai 
brev6kk^. 

E sokf61e levelekre a pdpai regestakOny vekben, 
kezdetben vegyltve , XXII. Jdnos pdpa 6ta a litterae 
secretae-re kttl5nc3s regestakotetekben taldlunk. 

Palacky 6s Dudik azon regestakBnyvekrol, me- 
lyeket haszndltak, a kOvetkez& adatokat ktelik. 

VIII. Jdnos pdpa (872-^882) regestai rednk 
magyarokra n6zve ko'zvetleniKl kevesbb6 6rdekesek ; 
de miutdn ezen pdpa uralkoddsa sz. Cyrill ^s Meth6d 
tOrt6net6vel (^sszeesik , 6s szl^v bavdrok dltal nem 
csak az ti. n. nagy-morva birodalom esem^nyeivel. 



dott levelek litterae dimidia e-nek neveztetnek^ raert 
61om pecsetokeu csak sz. P^ter £s Pdl apostolak fejei Utha- 
t6k^ 8 a pdpa neve m6g bidnyzik. 

*) A k5vetkez8k a szokdsosabbak : Provisiones Praela- 
tornm ; beneficia vacantia ; dignitates y personatus et officia 
sub ezpectatione ; canonicatus sub expectatione ; praebendae ; 
beneficia regularia sub expectatione ; tabellionatus officium ; 
privilegia de non residondoet percipiendo fructus in absentia; 
de religionis ingressu ; de plena absolutione in causa mortis 
et electione confessarii ; litterae conservatoriae ; indulta ; dia- 
pensationes diversi generis et privilegia. 



hanem haz4nk dun&ntuli r^zei nemzeti viszonyaioak 
tOrt^net^yel is szoros Osszeftlgg^Bbe hoeatott , ann4I 
ink^bb meg^rdemlik figyelmdnket , min^I egyolda- 
Idabbak a szldv tOrt^netirok ezen kor esem^nyeire 
vonatkoz6 elbesz^ll^sei. Az esem^nyek elbesz^U^se 
tekintet^ben nem lehet Dudik szorgalm&t nem m^l- 
tdnyolnom, ki a kiitfSi adatok gondos egybedlUtdsa 
alapjin a kOz^pkori tdrt^net ezen nem kevesbb^ k^- 
nyes mint ^rdekes r^sz^t ritka tapintaltal t&rgyalta ^). 
Magdt a regestagyiijtem^nyt illet^fleg szabadjon itt 
Jsffi szavait felhoznom : Qiianticunque merito habe- 
tur amplum et grande, quod superest, registri Joan- 
nis Vin. fragmentum, epistolas 308 compreheodens. 
dolendum tamen est, quod non meliore conditione ad 
nos pervenit. Incuria enim sive ipsius notarii , sive, 
ut probabilins est, eorum , qui transscripserunt, non 
modo corruptae magnopere et truncatae haud pau- 
cae epistolae sunt, sed ne temporis quidem in iis di- 
sponendis ubique habita ratio est ; quin etiam eo us- 
que chronologiae quasi contemptio quaedam baud 
raro processit , ut in permultis iisque continuis litte- 
ris, quas plane manifesto ex iuterioribus indiciis ap- 
paret scriptas temporibus diversis fuisse, chronicis 
signis omnino abjectis eodem modo substitueretur : 
„Data ut supra.^ Quae verba ab inepto quodam 
aetatis posterioris librariolo pro : „Data et ce- 
t e r a"" apposita putem , quum praesertim quo ex co- 
dice expressum registrum est, eum undecimo demum 
saeculo confectum esse testetur Pertzius^' ^). Jaff^ ezen 



^) Mfthrens AUgetn. Gesch. L k. Bruon 1860 151. sk. 11. 

^) Regesta Pontificum Romanorum, 260. 1. Palackj is Azt 
mondja : ^Der Text des ganzen Codox ist mit longobardi- 
aoher Minuskel ^ oder wie Monsign. Marini sag^ mit beneven* 



316 

pdpdnak 423 level^nek 6b okmdny^nak lajstromAt 
kOzIi ; Palacky ezek kOztil csak n^gyet hoz fel. 

VIL Gergely pApdnak (1073 — 1085) kozonn^ 
gesen tizenegy regestakOnyv^rffl van 8z6 ; de ezek- 
nek tizedike elveszett. Ezen regestrumr61 Qieseb- 
recht Vilmos , ki azt haszndlta , fgy nyilatkozik : 
^Gregorii VII. RegiBtrum,quod usque ad nostratem- 
pora pervenit, non idem esse, ac verum illud et ge- 
nuinum, quod publica auctoritate olim recepto in Cu- 
ria Romana more compositum erat, qunm multae epi- 
stolae, quas aliunde notas frustra quaesiversis , satis 
ostendunt, tum ex eo intelligitur, quod quae ipse Gre- 
gorius in illo scripta esse apertis verbis refert , nus- 
quam reperiuntur. Persuasum igitur habemus, id quod 
vocant Registrum nichil esse aliud^ nisi collectionem 
epistolarum a scriptore nescio quo confectam atque 
in lucem prolatam , ut rerum gestarum curiosis pro 
virili parte consuleret , magnumque Gregorii nomen 
posteritati commendaret. Quam collectionem jam 
paulo post obitam huius Papae conscriptam, moxque 
et in Italia et in Germania innotuisse Deusdedit Car- 
dinalis Romanus in coliectione canonutn (Steph. Bor- 
gia del dominio temporali, App. p. 13. seqq.) et Ber- 
noldus Constantiensis in Chronico ad annum 1085 
testes sunt^ ^). Egy6bir4nt az elsSkOnyvbenvanVII. 
Gergelynek 84, a mdsodikban 76, a harmadikban2I, 
a nedyedikben 28, az Otodikben 23, a hatodikban 40, 
a hetedikben 27, a nyolczadikban 23, a kilenczedikben 
35, a tizenegyedikben 35 levele. 

Tudva van, hogy VII. Gergely pdp^ak n^hdny 



tanischen Schriftzugen des XI. Jahrhunderts geschrieben.^ 
(Literarische Reise^ 15. L). 

^) Jaff6 Regesta Pontificum Romanomm 403« L 



m 

le vele Magyarorsz^g tOrt^net^e n^zve is igen fontos, 
melyeket tort^netbuvdraink r^szint Baroniusb^l (An- 
hales Ecclesiastici XI. kotet^bol) , r^szint Labb^b&l 
(CoUectio Conciliorum XII. kotet^bSl) szoktak id^z- 
ni ^). A kritika 8zempontj&b61 teh^t,mit Giesebrecht em- 
Ut, rdnk n^zve is ^rdekes. ^Si paula accuratius per- 
lustraveris, mond ez, facile animadvertes , inde ob 
initio libri VIIL omnes fere litteras indictione , plu- 
rimas vel die, quo datae sint , carere ; quatnquam in 
prioribus septem libris indictio et dies fere semper 
diligenter diffiniuntur. Fieri certe nequit, quin ea re 
scrupulus nobis injiciatur, et critica arte adhibita in- 
veniemus, nequaquam eo, quo nunc leguntur ordine, 
sed diversis temporibus eas litteras scriptas esse, et 
saepe inferiorem nunc locum obtinere, quae antepo- 
sitis multo prioies exstiterint. Neglexit igitur, quiRe- 
gistrum compo8uit,in extrema operis parte temporum 
ordinem, quem per septem priores libros diligenter 

tuitus erat. — Est vero membranaceus in 4. 

minori , litteris Latinis , quo genere sub fine saeculi 

XI. in usu erant, exaratus. — Diversis mani- 

bus exaratum est, coaevis tamen et tanta similitudine, 
ut eas subtiliter discemi haud parvi negotii sit; nec 
non saepius eadem manus, quam jam in prioro ope- 
ris parte deprehenderis , postea iterum iterumque re- 
currit'* ^), 

///. /nc;2e(ll98— 1216)regestAinak 19 kOnyve 
^mlfttetik; de ezek kOz&I a 4.^ 17., 18. ^s 19. kOny- 
vek hidnyzanak. Az els6 konyvben tal&Itatik a pdpd- 
nak 576y a mdsodikban 289, a harmadikban 57, az 



^) Fejer, Codex Diplomaticus Hung. L k5t. 416. sk. 11. 
') Jaffi id. m. 403. is 404. 1. 



317 

5t5dikben 162, a hatodikban 245, a hetedikben 231, 
a nyolczadikban 216, a kilenczedikben 271, a tizedik- 
ben 217, a tizenegyedikben 277, a tizenkettedikben 
177, a tizenharmadikban 209, a tizennegyedikben 160, 
a tizenbtodikben289,6i a tizenhatodikban 182 levele. 

/// EoTwriiis (1216—1227) regestAi : (I. k 8 1 e t). 
Az els8 kbnyvben (1216. ^s 1217.) van 531 lev^l; a 
msisodikban (1217. ^s 1218.) 773. (II. kotet.) A 
harmadik kOnyvben (1218. ^s 1219.) van 535, a ne- 
gyedikben (1219. 4s 1220.) 325 \ey&. (III. kotet.) 
Az btbdik kbnyvben (1220. is 1221.) van 761, a ha- 
todikban (1221. ^s 1222.) 486 lev^I. (IV. kotet.) 
A hetedik kOnyvben (1222. ^s 1223.) van 231; a 
nyolczadikban (1224) 534 lev^l. (V. kbtet.) Aki- 
ienczedik kbnyvben (1224. 6» 1225.) van 378, a ti- 
zedikben (1226) 355, a tizenegyedikben (1226. ^s 
1227.) 226 lev^l. 

IX. Gergely (1226—1241). (I. kbtet.) Az elsS 
kOnyvben (1227) van 180, a mdaodikban (1228) 101, 
a harmadikban 145 lev^l. (I I. k 1 e t.) A negyedik 
kOnyvben (1230) van 142, az btodikben (1231.^8 
1232.) 197 lev^l. (III. kotet.) A hatodik konyvben 
(1233) van 384lev^I. (IV. kbtet.) A hetedik kOny v- 
ben (1233. ^3 1234.) van579, a nyolczadikban (1234) 
481Iev^I. (V. kOtef.) AkilenczedikkOnyvben(1235) 
van 429, a tizedikben (1236) 405, a tizenegyedikben 
(1237) 480 lev^l. (VI. kotet.) A tizenkettedik kOnyv- 
ben (1238) van 400, a tizenharmadikban (1239. ^a 
1240.) 250 lev^l. (VII. kOtet.) A tizennegyedifc 
kOnyvben (1240) van 300, a tizenOtOdikben (1241) 
110 lev^I. ) 

IV. CoeZes^in p4p4nak (1241)nincsenek regest^ 

IV. Incze (1243—1254). ^. fcotet.) Aa elsO 



318 

konyvben (1243) van 746, a mdBodikban (1244. 6a 
1245.) 662, a harmadikban (1245. ^s 1246.) 657. a 
negyedikben (1246 &s 1247)1049 azOtOdikben(1247 
^s 1248) 1057 lev^l. ^^Begestum anni VI. (1248. jd- 
nius 28-k&t61 1249. jtiniu8*dig) apographum, deacri- 
ptum e Regesto originali Bibliothecae Regis Gallia- 
rum Nr. 4039« anno 1779., curante equite Du Theil, 
petentibus Calisto et Cajetano Marinus a Tabularibus 
secretioribus ^ IV. Incze hetedik ^v^nek regestruma 
hidnyzik. (IL kotet) AnyolczadikkOnyvben(1251) 
van 702, a kilenczedikben (1252) 420, a tizedikben 

(1253) 965 1ev^l. (III. kotet.) A tizenegyedik ko- 
tetben (1253. ^s 1254) van 950 , a tizenkettedikben 

(1254) 512 lev^l. 

IV. Sdndor (1254 december 25-k^tm 1261 m^- 
jus 25-k£ig), (I. kotet) Az els» kOnyvben (1255) 
van 917, a mdsodikban (1255. 6a 1256) 491 p&pai 
lev^l. (II. kOtet.) A harmadik kOnyvben (1256. ^s 
1257.) van 789, a negyedikben (1257. 6s 1258) 321 
az Otodikben (1259) 263, a hatodikban (1260. ^s 1261) 
141 p^pai lev61. 

IV. Orbdn (1261 september 4-k^t&l 1264. octo- 
ber 2-k4ig). Ezen p<tpa regest4i n^gy kOtetet k^pez^ 
nek, melyeknek elseje 6s harmadika a p4pa rendes 
regestiit tisztdzva tartalmazza ; a mdsodik ^s negye- 
dik kotet eredeti cpnceptusokat foglalnak magokban, 
melyek kOzt szdmos pdpai br^ ve van, a mely eknek k^ 
sSbb a regest&k kOzt hely nem adatott (I. k 1 e t) 
Az elsff konyvben (1261. ^s 1262) van 136, a m^- 
dik konyvben (1262. ^s 1263) van 259 pjipai lev^l. 
(IIL kOtet) A harmadi.kkOnyvben(1263. ^s 1264) 
van 545, a negyedik kOnyvben (1264) 10 p4pai le- 
tH. A m^odik kOtet 259 p^pai lev^l 1261., 1262. ^s 



»1» 

1263. ^vb^l vaI6k; a negyedik kotet 1957 p^pai le- 
vele a p&pa uralkodds^aak mind a n6gy ^v^bol, de 
kttlOnOsen 1263. 6s 1264-b({l szdrmaznak. 

IV. Kdemen (1265. febra4r 22-k^t6l 1268. no- 
vember :^9*k^]g). Ezen pdpa regestdi Ot kotetet k^- 
peznek, melyeknek elseje, m^sodika, negyedike 6s 
OtOdike egyhangti mdsolatait tartalmazzik azon p^pai 
bulldknak ^d br^v^knek, melyek Martene 6:a Du- 
r a n d Thesaoras novns anecdotorum czimtt gyifjte- 
m^ny^nek m&sodik kotet^ben taldltatnak. A harma* 
dik kOtet ezen pdpa |uralkod4sa mindn^gy rendezett 
regest^t foglalja mag^ban ; t. i. az l-sc5 ^vnek 242, a 
2-diknak 188, a 3-diknak 171, ^s a 4-diknek 102 p£* 
pai levelet. 

X. Gergely (1272. martius 27-k^t(5l 1276. jana4r 
10-k^ig). Ezen p4p^ak egyetlenegy regestakotete 
van a vatic&ni lev^ltdrban, mely n^gy kOny vb&l 411 ; 
az elsd kOnyvben (1271. n^h&ny okm&nya^ 1272. ^s 
1273.) van 247, a m&sodikban (1273. ^s 1274.) 123, 
a harmadikban (1274. 6» 1275.) 205, ^s a negyedik- 
ben (1275. 6» 1276.) 77 p4pai lev^l 

Ezen id&re n^zve sokkal fontosabb az li. n. „Ra- 
gestum Berordi de Neapoli,^ melynek eredeti^t XIV. 
Benedek p&pa 35 arany^rt a vatic&ni lev^h&r sz&- 
m4ra megszerezte, s melynek egy k^s6bbi mdsolata 
a vatic4ni kOnyvt4rban taldltatik. Ebben 533 pdpai 
bulla ^s br^ve foglaltatik, nagyobbr^szt kelet n^l- 
ktll , s nem ii(S , hanem tirgyszerinti rendben ; t. i. 
super negotio Imperii 40 — 122, Sententiae 190 — 202, 
de negotio terrae sanctae 260 — 329 , super unione 
Latinorum et Graecorum 330 — 390, pro Concilio 
Lugdunensi 391 — 401. conditiones Regni (Siciliae) 
402—507. A 40. szdmti lev^ eltftt 411 ^Litterae &* 



820. 

ctae per Mag. Bemardum de Neapoli, D. Pape No- 
tarium, snper negotio Imperii temporibns Urbaniy 
Clementis , Gregorii , Innocentii, Johannis et Nicolai 
Sunmiorum Pontificum^; — a 196 sz^ti lev^l el&tt 
olvassuk : ^Ipso Clemens fecit istam, et ego tempore 
Gregorii sequentem'^; — a 391.sz&mti lev^lelfftt pe- 
dig tal4Itatnak ezen szavak : „Litterae factae per 
eundem Notarium proConcilio congregato Lugduni/' 
Garampi J6zsef, a vaticdni lev^ltir praefectusa, ezen 
regestakOnyvet szdmos marginalis jegyzettel, ^s chro* 
liologiai tdrgymutat<5val Idtta el. 

V. tncze (1276. febru4r 26-k4t61 1276. junius 
22-kfig), ^s F. ^dor;rf»(1276.julius Il-k6t61 1276 
augustus 16-k4ig) pdp&kt61 nincsenek regest^k. 

XXI. Jdnos (1276. september 20-kAt61 1277. 
m&jus 16-k&]g) pdp&nak egyetlenegy kis regestako* 
tete tal41tatik , melynek tartalma rendezve nincsen. 

///. Miklds (1277. december 26-k6t61 1280. au- 
gustus 22-k6ig) pdpdnak van k6t regestakotete. (I. 
kotet) Az elsS kOnyvben (1276.&1277.) van 388, 
a m&sodikban (1277. 6s 1278.) 208, a harmadikban 
(1278. ^s 1279.) 67 pdpai lev^l. A mdsodik kotetr&l, 
mely, mint Idtszik, az 1279. ^s 1280. 6vekre vonat- 
kozik, nincs kOzelebbi tudom&som. 

IV. Mdrton (1281. martius 23-kdt61 1285. mar- 
tius 28-k&ig) pdp&nak k6t regestakotete taldltatik. 
(I. kotet.) Az elsS konyvben (1281. 6s 1282.) van 
129, a mdsodikban (1282. 6s 1283) 216, a harma- 
dikban (1283. ^s 1284.) 241. 6s a negyedikben (1284. 
6s 1285.) 102 p^pai lev61. A II. kotet rendezetlen 
tartalmd. 

IV. Honorius (1285. majus 25.k^tffl 1287. april 
3-«kdig) pdpinak egyetlenegy regestakotete taliltatik^ 



S2l 

melynek elsO kOnyv^ben (1285. ^s 1286) van 491, 
mdsodik kOnyv^ben (1286. ^s 1287.) 317 pdpailev^I. 

IV. Mklds (1288. februAr 25-k^t8l 1292. april 
4-ktig). Ezen p4p&nak h&rom regestakotete van. (I. 
kotet) Az ehd konyvben (1288. ^s 1289) van 441, 
a mdsodikban (1289. ^s 1290) 960, (II. kotet.) a 
harmadik kOnyvben (1290. ^s 1291) 881, (III. kO- 
tet.) a negyedik kOnyvben (1291. ^s 1292.) 867, ^s 
az OtOdikben (1292.) 40 p&pai lev^l. 

V. Coelestin pdp&nak (1294i augastus 29-k^rdI 
1296. majuB 19-k^ig) nincpenek regestdi. 

VIII. Bonifdcz (1295. janu4r 2-k4t6I 1303. ok- 
tober 11-k^ig). Ezen p4pdt6k n6gy regestakotet ta- 
I&Itatik. (I. k 1 e t.) Az elsd konyvben (1295. ^s 1296.) 
van 869, (II. kote t) a mdsodikban (1296. 6s 1297.) 
765, a harmadikban (1297. ^s 1298.) 716, (III. kO- 
tet.) a negyedikben (1298. ^s 1299.) 495, az otodik- 
ben (1299. ^s ISOO) 553, a hatodikban (1300. ^s 
1301.) 476, (IV. kotet.) a heledikben (1301. ^s 
1302.) 505 , a nyolczadikban (1302) 545 , ^s a ki- 
lenczedikben (1303.) 281 pdpai lev^I. 

XI. Bmedek pdpjlnak (1303. october 27-k6t31 
1305. julius 6-k&ig) egyetlenegy regestakStete van. 

V. Kelemen (1305. jtinius 5-k^!&l 1313. aprilis 
20-k&ig). Ezen p&pa regest&i tiz kotetet k^peznek. 
Az elsd kotetben van uralkoddsa elsS ^v^nek 275 le- 
vele ; a mdsodikban uralkoddsa els^ 6v^nek 962 cu- 
ridlis levele (litterae de Curia) ; a harmadikban ural- 
kod&sa mdsodik ^v6nek 802 levele ; a negyedikben 
van uralkoddsa harmadik ^v^b&I (1307. november 
15-k6t6l 1303 november 14-k^ig) 1012 litterae com- 
munes 6s 58 litterae de Caria ; az OtOdikben uralk. 
4-ik ^v^b6l 1182 litterae communes ^105 litterae 
MomnL Emto. hist. — i)ipl. s. 21 



323 

de Curia; a hatodikban uralk. 5-ik ^v^bdl 1086 lit- 
terae cominuiies ^s 77 de Curia; a hetedikben uralk. 
6-ik 6Y&h(il 1022 litterae communes is 129 de Curia 
(pontosabb sz&mMs szerint Osszesen 1152); a nyol- 
czadikban uralk. 7-ik ev^b&l 1269 litterae communes 
121 de Curia; a kilenczedikben uralkod^sa 8-ik 6y& 
hiSl litterae communes 808 , de diversis annis 3 , de 
Curia 141, Osszesen 952; a tizedekben (1313.no- 
vember 15-k{(t3l 1314. aprilis 20-k4ig) litterae com- 
muoes 224, de Curia 18. 

XXIL Jdnos (1316. augustus 7-k6t8l 1334 sep- 
tember 4-k^ig). Ezen pdp4t61 56 regestakotet van, 
melyek kOz&l 47-ben tal^iltatnak a litterae communes 
et de Curia, 9-ben pedig litterae secretae. Uralkodisa 
elsff 6y&}fSl meg van az el^bbiekuek 4 kotete Ossze- 
sen 4257 pdpai lev^Uel, mdsodik ^v^bSl 4 kotet 2288 
levellel, harmadik ^v^b&l egj kotet 1787 Iev41Iel 
negyedik 6v^b61 egy kotet 1625 lev^Uel, OtOdik 6v4- 
hfSl k^t kotet 1708 lev^Uel, hatodik ^v^b&l egy kotet 
1564 lev^Uel, hetedik ^v^b«I k^t kotet 1799 lev^Uel, 
nyolczadik ^v^b6lk^tkOtet 2091 lev^Uel; kilencze- 
dik ^v^b&I k^t kotet 2481 lev^Uel, tizedik 6y6h6l k6t 
kOtet 2929 lev^IIel, tizenegyedik ^v^b5l hiirom kOtet 
3112 lev^Uel, tizenkettedik ^v4b61 n^gy kotet 3617 
lev^IIel, tizenharmadik 6y6h{Sl 4 kotet (melyeknek 
mdsodika hi&nyzik) 3435 lev^llel, tizennegyedik ^v^- 
b&l 4 kOtet 3875 lev^llel, tizenOtOdik ^v^bol 4 kotet 
3827 lev^Uel; tizenhatodik 6yih(Sl az els& kottet 999 
lev^IIel, tizennyolczadik ^v^bdl am^odikkotet 1010 
lev^Uel, tizenkilenczedik ^v^b($Iaharmadikkotetl37 
lev^Uel. A litterae secretae a tizenk^t kotetben ligy 
foglaltatnak, hogy az I. kotetben a pdpa uralkoddsa 
k^t els& 6y6hfSl van 907 lev4I, a II--ban uralkoddsa 



S28 

i^gj elB» ^v^b»! 1029 levfl, a ni-ban uralk, 6-ik ^s 

7.ik ^v6b«l 1721 levfl, alV.ben uralk. 8-ik ^v^bOl 

995 lev^l, az V-ben uralk. 9-ik ^s 10-ik ^v^btfl 2241 

lev61, a Vl-ban uralk. ll-ik ^s 12-ik ^v^bCl 2169 

lev^l, a Vll-ben uralk. IS-ik ^s l^-ik ^v^btfl 2157 

lev^l, a Vlll-ban uralk- 15-ik ^s 16-ik ^v^bSl 1821 

lev^l,aIX-benuralkoddsal7-ik ^s 18-ik ^v^btfl 1658 
lev^l. 

A mennyiben a pdpai regestakOny vek ezen ko- 
teteinek alapj4n tOrt^nelem - kritikai it^letnek bely 
adathatik , tigy hiszem, rSvid kOzl^seim is mindenkit 
meggytfzketnek arr61, hogy azok a mag jar tOrt^net- 
nek is igen fontos kiitfej^t k^pezik. Fej^r GyOrgy 
Codex Diplomaticusa, KoUer kOzz^t^tel^nek nyomdn 
a Klim6f(61e m^olatokat tartalmazv^n, gyakorlatilag 
is bebizonyftotta m&c ezen kdtftf nevezetess6g6t ; s 
Theiner Monumentdi 1526-ig a magyar egyh&z tOr- 
t^net^ek 6rdek6ben kOzvetlenfll mag4b61 a k&tSiMl 
merltvSa, ennek m^g vildgosabb mutatv&ny&til szol- 
g&lnak. Okmdnytdrunk Otodik kotete Theiner mun- 
kdjit kritikailag fogja m61tatni ; s igy itt eleve csak 
r5viden hivatkozom FfllOp fermoi ptispOk 1278-ki 
apostoli kovets^g6re , mely hazdnk tOrt6net6re n6zve 
fSfontoss&ggal birt , s melyre vonatkozva Okmdny- 
t&runk negyedik kOtete m6g 38 eddig tort^neti irc 
dalmunOban nem haszndlt darabot fog a pdpai rege- 
st&k alapj&n tartalmazni. KtilOnben Dudik a fennem^ 
Utett regestakoteteken Isiviil m6g VI. Kelemen p&pa 
(1342 majus 9-k6r6l 1352. december 6-kdig) regestai 
ni. kOtet^nek 2-ik r^szet, 6s VI. Incze pApa (1352. 
december 18-ks^t61 1362. september 12-k6ig) uralko- 
d^a negyedik ^ve regestdinak els5 r6sz4t is tanul- 
m^yozta* 

21» 



324 

Nem Bzenved tehdt k^ts^get, hogy minden vcsz- 
tes^gek utdn is , melyek azokat ^rt^k , nem l^tezik 
ktllf0ld5n lev^ltdri kincs , melytc^l haz&nk mdltj&nak 
felvildgosit&s&t oly m^rt^kben rem^lheta<$k m%, mint 
a pdpai regestakOnyvektSl. S ennek folytdn hely6n 
van itt m^g p^ 8z6 azoknak haszn&l^si m6dj&r6I 
mondani. 

A regestakOnyvek fej^r tiszta bffrhdrtydn Irvdk, 
mely a r6mai cancellaria szokdsos sz61&sm6dja sze- 
rint „carta pergamena fina e bianca^^-nakneveztetik; 
megktllOnbOztet6s{il az d. n. ^pergamena scura; rozza^'- 
t61, mely en a pdpdk bull4i iratnak. A b&rh&rtya gon- 
dosan van v&logatvn , s egy b8r mindig k6t levelet 
tesz. Ezeknek rendszerint harmincza egy koteget k^- 
pez , s ily kotegeknek hol nagyobb hol kisebb sz&- 
m&b61 &llnak az egyes kotetek. Ehhez k^pest a kO"- 
tetek kfllalakja eg68zr6t((nek neveztethetik ; &mb&r 
nagys&gok nem egyforma, s vannak kotetek melye- 
ket nagyobb negyedr^ttfeknek mondanak. Az egyes 
kOtetek k(Jt6se nagy obbr6szt XI. Incze (1676—1689) 
idej^bdl val6, s a ktlls8 borft6k kabnf^le szfnd hfSr- 
b61 k6szf[lt; p. o. V. Kelemen regestdi k^k, XXII. 
Jdnos regest^i r6zsaszfn(( b{(rbe vannak kotve. Nagy 
kdr, hog^ bekot6s aSkalmdval a kotegek pontos egy- 
be^llftdsdra nem fordfttatott mindig a kell& gond , s 
hogy ennek folytdn a kotegek k(3zt a chronologiai 
rend itt-ott meg nem tartatott. Minthogy a levelek 
kelte gyakran csak „ut supra^' vagy ,,anno eodem^^ 
szavakkal jeloltetett, tobb helyen chronologiai zavar 
t^adt. 

Az ir4sra kaligraphiai tekintetben dltaldban gond 
fordf ttatott ; de a r6gibb kotetek irdsa sokkal csino- 
eabb, mint az tijabbak a XIII. sz6zad v^e 6ta. Toll- 



. 326 

hiba igeu sok yan ; mert a lefr6 gyakran fel nem 
fogta az eredeti lev^l ^rlelm^t. KfllOnOsen sajuosak 
a tulajdonnevekben taldlhat6 sz&mos hib&k. Az egyes 
levelek felirdsai (rubricae), melyek a r^gibb kotetek- 
ben rendszerint igen pontosak , a kes^biekben nem 
ritk^n hibdsak ; sdt vannak eg^sz kotetek, melyekben 
a felir^sok hi&nyozuak. Egy6bir&nt a regestakOny- 
vek legnagyobbr^szt egykoru mdsolatok ; 68 csak ki- 
v6telk6p van n6h6.ny kOtet (p. o. VIII. J4nos rege- 
stdi , IV. Incze egy 6s IV. Kelemen n6hdny kotete), 
melyek az illetS p&pdkn&I k^sdbbi id&ben irattak. A 
r6gibb kotetek mindenike az iWetfi pdpa tobb 6v6t 
vagyis k5nyv6t tartalmazza; a k6sSbbiek kOzSlgya- 
kran tobb kotet egy 6vre vonatkozik. Legkellmet- 
lenebb, ha egyes levelek kitOrOltettek, vagy I^nyeges 
pontokban javfttattak ; kfllOnOsen pedig,ha a levelek 
csak kUls&Ieg a regestakOnyvbe ragasztattak ^)« De 
ezek csak ritka 6s kiv6teles esetek. 



^) N6vszeriQt VI. Incze p&pa IV. ^ve regestii elsS r6- 
BzerSl Dadik ezeket mondja : ^Es ist dies ein Kladdenbach 
mit folgender Einrichtung. Man nahm weiases Papier, and be- 
festigte aaf die einzelnen B5gen die gleichfalls aaf Papier ge- 
Bchriebenen Original-Concepte an ihren zwei Ecken mittelst 
Bachbinderpappc. Je nach der L&nge des Textes sind diese 
Papierstficke bald grosser bald kleiner ^ aber nar aaf einer 
Seite beschrieben. Eine Ordnang nach Materien , oder nach 
Landern nahm ich bei diesen aa^eklebten Zettelny h5chstenB 
die der Raamersparniss , nicht wahr. Eine viel spatere Hand 
nummerirte sie , and brachte so in dieser ersten Abtheilang 
417 Nummern heraus. Da ich hier aach Briefe UrbanB V. 
anni IV., also v. J. 1366. antraf, so habe ich den klaren Beweis, 
dasB selbst dieses Kladdenbach, wie es vor nns liegt, nicht on- 
ter Innocenz VI. Regierung angelegt wurde. Selbst in den Jah- 
renist nicht durcbg&ngig konsequent aasgeschieden worden ; 
mitten unter Urkanden anni IV. liegen andere anni VIL Dass 
keinegleiche Schrift vorhanden sein kann, ist leicht sa begrei* 
fen ; aber eigentbUmlich ist die Wabrnebmung, daBs jedcB Land 



1 



326 

Az irds bettijegyeirc^l , ^s az egyes szavakban 
haszndlt r^vidft^sekr^l sz6Ianom , nem Idtszik szfik- 
s^gesnek. Mindk^t tekintetben a regest&k az illeK^ 
szdzadok szok^s&t ^s m6dj&t kovetik ; s fgy az ok- 
m&nytan 6s a palaeographia e k6rd68t ttizetesen fej- 
tegeti. Ellenben a t^telek szokdsos rOvidit^seit itt mAr 
csak az^rt is kell szemtigyre veunem , mert a nyom- 
tat&s litj&n kOzz^ tett regestdkban is taldlkozunk ve- 
I6k. A legszokdsosb ilynemif rOvidft6sek a kOvet- 
kez&k : 

a) A levelek kezdet6n: 

Apostolicae Sedis benignitas etc. us- 
qii.e decorare. ='ApostoIicae Sedis benignitas 
sincere obsequentium vota fidelium favore benivolo 
prosequi consuevit , et illustrium sublimiumque per- 
sonas , quas in sua devotione promptas invenerit et 
ferventes, et quibusdam titulis decentius decorare. 

Cum a nobis petitur etc. usque effe- 
ctum. = Cum a nobis petitur quod iustum est et 
bonestum , tam vigor aequitatis quam ordo exigit ra- 
tionis , ut id per sollicltudinem officii nostri ad debi- 
tum perducatur effectum. 

Cum ex injuncto etc. usque attenta- 
tur. = Cum ex injuncto nobis Apostolatus officioad 



Beinen besonderen Schreiber hatte; eine Einrichtung, die nur 
lobenswerth und &u86er8t practisch sich herausstellen muBste. 
Eorrecturen und durchgestrichene Urkunden kommen, wie 
nattirlich^ h&ufig vor ; jene, welche wirklich expedirt wurden, 
tr*gen an der Rtickseite die Sigle R^ also ^registrata^ stb. 
(Iter Romanum 11. 72. I.). Ezen kotet tehdt nem valddi re- 
gestakonyv 16v^n; ktilsfi jelentsegei a vaI6di regestakdnyvek 
megiteUs^re nem szoIg4lhatnak alapiii. Mindamellett a pipai 
leveiek ismertet^s^re n6zve nem csekiiy ^rdekkel bir. 



327 

eccIeBiarum profectum et religiosorum locorum com- 
modum aciem nostrae considerationis extendere te* 
neamur , ea corrigere nos oportet, quae interduin in 
gravamen ipsorum temere seu etiam improvide at- 
tentantur. 

Ea quae • . . statuuntur etc. usque 
c o m m u n i r i. = Ea quae ratione prae via (vagy ju- 
dicio, vagy pedig quae de maudato Sedis Apostolicae 
concordia vel judicio , a mint, t. i. a bulla kitolt^se, 
vagy tartalma kivdnja) statuuntur , firma debent et 
illibata persistere, et ne in recidivae contentionis scru- 
pulum relabantar, Apostolico convenitpraesidio com- 
muniri. 

Justis petentium desideriis etc. us- 
que complere. = Justis petentium desideriis di- 
gnum est nos facilem praebere assensum , et vota, 
quae a rationis tramite non discordant, effectu pro 
sequente complere. 

Nimisiniquavicissitudineetc. usque 
ultionum. = Nimis iniqua vicissitudine largitori 
bonorum omnium respondetur; dum ii, qui de Christi 
patrimonio inpioguati luxuriant damnabiliter , in eo- 
dem Christum in famulis suis patenter persequi non 
verentur , acsi factus sit impotens dominus ultionum. 

Piae postulatiovoluntatisetc. usque 
indubitanter assumat. = Piae postulatio vo- 
luntatis effectu debet prosequente compleri, ut et de- 
votionis sinceritas laudabiliter enitescat, et utilitas 
postulata vires indubitanter assumat. 

Prudentibus virginibus etc. usque 
enervet. = Prudentibus virginibus, quae sub habitu 
religionis accensis lampadibns per opera sanctitatis 
jugiter se praeparaut obviam sponso ire, Sedes Apost. 



328 

debet patrocinium impertiri, ne forte cuiuBlibet teme* 
meritatis incursus aut eas a proposito revocet, aut ro- 
bur, quod absit, sacrae religionis enervet. 

Quae de Sedis etc. usque prevenire. 
= Quae de Sedis Apostolicae auctoritate procedunt-^ 
suae decet firmitatis robore communiri, ut et futuris 
temporibus valeant illibata consistere , et optata de 
illis possit utilitas provenire. 

Quoniam ut ait Apostolus etc. usque 
aeternam. = Quoniam ut ait Apostolus, omnes sta- 
bimus ante tribunal Christi , recepturi , prout in cor- 
pore gessimus, sive bonum fuerit, sive malum : opor- 
tet nos diem messionis extremae misericordiae operi- 
bus praevenire, ac aetemorum intuitu seminare in ter- 
ris , quod reddente Domino cum multiplicato fructu 
recoUigere debeamus in coelis; firmam spem fidu- 
ciamque tenentes, quoniam qui parce seminat, parce 
et metet , et qui seminat in benedictionibos , de be- 
nedictionibus et metet viam aeternam. 

Quotiens a nobis etc. usque imper- 
tiri. = Quotiens a nobis petitur quod religioni et ho- 
nestati convenire dinoscitur , animo nos decet libenti 
concedere , et petenlium desideriis congruum suflfra- 
gium impertiri. 

Religiosam vitam eligentibus etc. 
usqueinfringat. = Religiosam vitam eligentibus 
Apostolicum convenit adesse praesidium, ne forte 
cuiuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito re- 
vocet, aut robur, quod absit, sacrae religionis infrin* 
gat. — (V. 6. fentebb „Prudentibu8 virginibus). 

Sacrosancta Rom. Ecclesia etc. us- 
queconfovere. = Sacrosancta Romana Ecclesia 
humiles et devotos filios ex assuetae pietatis officio 



829 

propensius diligere conBueyit, et ne pravorum homi- 
num molestiis agitentur, eos tamquam pia mater suae 
protectionis munimine confovere. 

Solet annuere etc. usque impertiri. 
= Solet annuere Sedes Apostolica piis votis et honestis 
petentium precibus favorem benevolum impertiri. 

b) A levelek v^g^n: 

Nulli ergoetc. = NuUi ergo omnino homi- 
num liceat hanc paginam nostrae . . . (concessionis 
vagy constitutionis , vagy confirmationis stb.) infrin- 
gere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc 
attentare praesumpserit, indigDationem omnipotentis 
Dei et Beatof am Petri et Pauli Apostolorum ejus so 
noverit incursurum." 

Quodsi nonomnes etc. = ^Quodsi non om- 
nes his exequendis potueritis interesse, duo vestrum 
ea nichilominus exequantur" (vagy „tu frater Epi- 
scope cum eorum altero nichilominus exequaris^^ ^^gj 
„alter vestrum ea nichilominus exequatur'% 

Testesautemetc. = Testes autem qui fue- 
rint nominati, si se gratia , odio vel timore subtraxe- 
rint, per ceosuram ecclesiasticam (vagy censura si- 
mili) appellatione cessante compellas veritati testimo- 
nium perbibere.'* 

V^gre emlftendtf m^g azon m6dszer , mely sze- 
rint a p^pdk levelei a regestakOny vekbe iktattatnak. 
Oohellius Jakab ezt kOvetkezdleg £rja le : „Ubi litte- 

rae Apostolicae expeditae fuerint per unum 

ex scriptoribus, vel eorum famulum ad registrum por- 
tantur, hic taxa similis scriptoribus soluta solvitur in 
manibus alterius ex registratoribus ad id deputati (hi 
enim licet numero viginti , 6X quibus collegium isto- 



380 

rum constitaitury non omnes tamen ezercent officiam) 
alteri vero registratori similiter ad hoc deputato sol* 
yitur etiam ipsarum litterarum registratura , plus vel 
minus, prout longa seu brevis erit illarum series ; is 
recepta taxa alteri registratori litteras distribuit, et 
hic in libris publicis seu qninternis rescribit, et in re- 
gestrum ponit; registratae cum originali auscultan- 
tur, auscultatis vero magister officii a tergo eius suae 
auscnltationis fidem adstruit per verbum „AuscuItata^^ 

Et cum registratores isti ex viginti viris 

collegium constituunt duo ex ipsis Magistri 

Registri BuIIarum dicuntur, qui duos etiam substitutos 
habent , et adest quoque Custos Registri BuUarum ^). 



A vatic4ni lev^Mrban drzOtt iromanyok har- 
madik nem^t k^pezik az egjszerii k^ziratok 6s li. 
n. k^zirati codexek. £zekr&I mindaz&Ital csak 
n^mileg kiel^gitd tud6sitdsaink sincsenek m^g. Laj- 
stromuk» ha ilyen I^tezik is, mirdl sokan k^telked- 
nek ^), kOzz^ t^ve nincsen ; s minthogy azon tud6sok, 



^) Cohellius Jakab^ Notitia Cardinalatus Roma 1653. 
225. 1. 

^) «Es ware fi*eilich| mond Dudik, der kurzeste Weg, 
ilm zar Kenutniss der literarischen Sch9.tze des gehcimen va- 
ticanischen Archivs zu gelangen^ wenn man sich die Einsicht 
in die etwa vorhandenen Inventarien oder Indices verschaf- 
fen konnte. Sind aber auch vollst&ndige Inventarien oder In- 
gices tiber den jetzigen Zustand dieses Arcbives vorhandeu ? 
Der Umstand^ dass mir undNieraandem vor mir in irgend ei- 
ner Bibliothek Roms oder Italiens {iberhaupt eine Abschrift 
solcher Inventare oder Indices aufstiess , und die Wahrneh- 
roungy dass als Monsign. Marini zurRecuperirung und Uherfiih- 
rung der aus der Dataria und dem geheimen p3>pstlichen Ar- 
chive nach Paris verschleppten literarischen Sch&tze ^mtlich 
dahin abgeachickt wurde^ man ihm in einem Prememoria die 



331 

kik eddig a vatic4ni ley^ltdrban kutat&sokat tehet^ 
tek , mindig (bleg a regestdkkal foglalkodtak, a kO- 
z<)ns^ges k^ziratokra tilzetes figyelmet nem fordfthat- 
tak. Magyar tad6s klilOnben is a vatic^ni lev^lt&rban 
m6g nem dolgozott; s igj ezen k^ziratokr61 csak t5< 
red6kes 69 igen hidnyos tudomdsunk van. Az teh&t, 
mit tudunk, csak p61dddl 6s mutatv^nyiil szolg&I. 

Dudik ezen k^ziratok irdnti tdj^koz&s v^gett azt 
inditvdnyozza , hogy a ny omtatilsban megjelent An- 
nales Ecclesiastici-b6I , melyeknek szerzSi a vaticdni 
]ev6Itdrt szabadon haszn&lhattdk, mindazon k^ziratok 
irassanak Ossze, bizonyos rovatok alatt, melyekreBa* 
ronius ^s Rainaldus mint ott tal&lhat6kra hivatkoz- 
nak, s hogy ezen bsszefrds mindaddig, mfg teljesebb 
tndomdsunk nem lesz, alapiil 6s litmutatdsiil v6tess^k ^). 

A kutatdsok mostani dll&spontjdhoz k6pest tehdt 
nem 16v6n m6dom meghatdrozni, mit rem^lhet a ma- 
gyar tOrt6nelem a vaticdni lev6Itdr egyszerff k^zira- 
tait61 ^s k6zirati codexeitdl, ezeknek csak egyik6tmd* 



Titel jener BlLnde der Dataria, auf deren Wiedererlegung er 
die grbeste Sorgfalt verwenden Bollte, nur angeben konnte 
„per quanto la memoria ha potuto suggerire'', laBsen Bchlies- 
Ben, dass das geheime vaticanische Archiv solche allgemeine 
Inventare; wie sie bei den Abtheilungen der vaticanisclren 
Bibliothek iiblich sind^ gar nicht besitze." Iter Romanum 11. 
kot. 86. I. 

^) ^Es w&re bei der wenigstens ilElr jetzt reinen Unmog- 
lichkeit^ urofassende Forschnngen in diesem Archive vorzu- 
nehmen und die Resultate derselben publiciren zu dftrfen, ge- 
wIbb nicht ohne Zweck und IntereBse, auB den Annales Eccl.^ 
nnd iiberhaupt aus den Werken jener M^ner , denen dieses 
Archiv zur Bentitzung offen stand ^ nach gewissen Rubrikon 
alle Mbb., die diese Werke als im vaticanischeu Archive lie- 
gend angeben^ zu verzeichnen. Eine so gewommene Ubef sicht 
wUrde , wenn sonst gar keinen, doch wenigBtens den Nutzen 
der Beruhigung gew&hren** U, 0, 31. 1. 



382 

0ik4t akarom kiemelni, melyeket Dudik emlit^). Ide 
tartozik : 

a) Neapolitana Historia Gaeaaris pagaoi Mss* 
absolata 1599., inscripta Fhilippo in.,ex Arcb. Nea- 
pol. Mb. deprompla. A Zsigmond kir^y ^s Dnrazz6i 
Ld8zl6 kozti viszonyra n^zve ^rdekes ^). — P6tI6kiil 
Bzolgil : Diarium Regolarium Minorum Regni Nea- 
politani ex libro vetusto Hectoris Pignatelli Comitis, 
postea Ducis Montis Leonis (1378 — 1477), 

b) Liber Censuum Romanae Ecclesiae a Centio 
Camerario compositus secundum antiquorum Patrum 
Regesia et memorialia diversa amio Inc. 1192. Pont. 
Coelestini UL anno secundo. Sequitur catalogus Re- 
gnorum , Provinciarum , urbium , locorum , posBessiO' 
num, monasteriorum, ecclesiarum, quae pendunt cen- 
flum. (Sign. Nr. 445.). 

c) Liber Privilegiorum RomanaeEccIesiae; 3 kotet 

d) CoIIectanea Pontificiorum Imperialiumque 
Diplomatum ad dignitatem Romanae Ecclesiae spe^ 
ctantium, opera Platinae Bibliothecarii in tres libros 
unita, Magjarorszdg XIII. 6s XIV. sz&zadi tOrt^ne- 
t^hez sok ^rdekes adatot tartalmaz. 

e) Litterae nonnullae Coelestini Y. Papae repe- 
riuntur in libro pergameno lacerato in archivio Vati- 
cano , sign. Nr. 539. Miut^n, mint Mttuk, V. Coele- 
stinus p^pa regestdi hi^ny oznak , k^rd^s tdmad , ha 
vajjon ezen k^zirat nem tartalmazza-e az emlftett re- 
gestdknak legaldbb tOred^kes maradvdnyait? 

f) Rubricae litterarum seu scripturarum agen- 



U. o. 32. sk. U. 

^) P. o. ^Ad annum 1385. Joannes Oroach (? Horviti) 
Praefectus Croatiae, Caroii amicissimas in equitatam Reginae 
incarrit et stragem ingentem edidit.^ 



883 

tiuin de negotiis Tartarorum partiin ultramarinomm 
et infidelium ac schismaticorum tempore felicis re« 
cordationis Clementis V. , Johannis XX 11. , Benedicti 
XII. et Clementis VI. per eosdem missarum et recepta- 
rum. XIV. szizadi codex, Sign. Nr. 2551.Megjeiolte- 
tik ezen szavakkal : £x Coffiro de archivio S. Roma- 
nae Ecclesiae. Tartahnaz tobb levelet; melyeket bi- 
zanczi csdszdrok ^s 5rm^ny kirdljok ktQdtek a p4« 
pdkhoz s melyekhez a mdsoI6 azt jegyzi meg : „Est 
sciendum; quod in registxis felicis recordationis Cle- 
mentis V. , Johannis XXIL , Benedicti XII. et Cle- 
mentis VI. nuUa littera praefata Summis Pontifici- 
buB missa per infideles , schismaticos , Sarracenos, 
Tartaros registrata invenitur. Ideo supradicte lit- 
tere de dicto Coffi*o hic sunt posite^^ ; ds : „£st etiam 
sciendum, quod in dicto Coffi*o sunt alie multe littere 
tam auro, quam incaustro scripte^ que non possunt hic 
aliqua via explicari sermone, quia non sunt interpre- 
tes seu explicatores , nec scriptores , qui scirent con- 
trafacere." 

Ezen n^h&ny p41d&b6I I&thatjuk mi fontos tar- 
tahnii k^ziratok &riztetnek a tulajdonk6pi okmdnyo- 
kon 6s a regestakOny veken kivfil m^g a vatidlni le- 
v^ltdrban. S minthogy e k^ziratok szdma ir&nt sem 
bfrnnk m6g kOrttlm6nyesebb tudom&ssal , eg;41tal4n 
nem vagyunk k6pesek meghatdrozni , mily roppant 
nyeres6get vfchat a tOrt6nelem,haabuvdrelf{tt azok- 
nak tudom&nyos haszn^l^sa majd felszabadiil. 



A p&pai vatic&ni lev61t&ron kivifl tal41tatnak R^- 
m&ban m6g sz&mos lev6l- 6s kbny vtdrak • melyek a 
tort^netbuvir figyelm^t mag&ra vonjdk. Azonban a 



334 

specificus magyar tOrt^nelem 8zempontj&b61 csak a 
vaticdni kOnyvtdr) a r6mai r6ta lev61- 
t&ra, a Vallicelli-kOny vt4r, a Corsini- 
kOnyvtdr, 6s a Casino-lev61t4r (R6mdt61 
nem messze) emlftendSk m^g. Az dltalam feljebb meg- 
nevezett bav&rok , kik R6mdban tOrt6neti kutatdso- 
kat tetteky s a Dudik Iter Romanuma Nagy Iv&n-Me 
kivonata a Tttrt. Tir IV. kOtet6ben ezekrSl kOrtfl- 
m^nyes tud^sitdsokat tartalmaznak. 

KtllOnOsen emlftend^ R6ma nehiny egyh&* 
zainak 6s ndhdny r6mai csal4dok magdn* 
lev^lt^rai is. 

Az el&bbiek kOzt emelem ki a later^nisz. 
J&nosegyh&z (Basilica S. Giovanni in Laterano), 
aS. Maria dei Teutonici aH' Animaczfmft 
n6met dpolda vagy hospitale, a S. Pietro 
in Vaticano egyh&z, 6s a S. Spirito in Sas* 
s i a klastrom Iev61t4rait , melyekr&l Dudik 6s Nagy 
Iv4n kortllm6ny esen sz61nak. AGermanic o-H u n- 
garicum Collegium e tekintetbeni 6rdek^&lmit 
sem tudunk ; ha mindazdltal ennek is netal&n sajdt 
lev61tdra, vagy On£116 kOnyvtdra volna, val6szinff, 
hogy ezek a magyar tOrt6netbuvdrnak 6rdekes ada< 
tokat nytijthatndnak. 

Az egyes r6mai csalddok mag4n1ev61tdrainak 
magasbrendd 6rdeke azon alapszik, hogy ezeknek 
tobb tagjait61, kik vagy a pdpai sz^ken ttltek , vagy 
eldkeia egyhdzi tiszts^gekben, 68 n6vszerint mint apo- 
stoK kOvetek, eljdrtak, fontos iratok maradtak, me- 
lyek most nagyr^szt csalddaik lev61tdraiban ffriztet- 
nek. Mindamellett nincs biztos tud6slt6surik , hogy 
ezen iratok a magyar tOrt^nelemre n6zve 6rdekkel 
blrnak. S6t mennyiben k6ts6gkivi(K, hogy a tulajdon- 



335 



k^pi r6mai C8aI4dok ^s Magyarorsz^ kozt kOzvet- 
len Osszefligg^ nem igen l^tezett soha , a r6mai csa- 
l&di lev^ltdrak rendszerinti irom^nyai nem lehetnek 
olyanok , melyekt&l hazai tOrt^netllnk nevezetes fel- 
viUgosftdst rem^lhetne. 



II. 

A velenczei koz- & magdnlev&tdrak. 

A vaticiini lev^ltjiron kiviil, killfoldOn nincs m&s, 
mely Magyarozszdg tort^net^re n^zve nagyobb er- 
dekkel bfrna, mint az el&bbi velenczei kozt^sas% ^I- 
lamlev^ltdra. Velencze mindaz^Ital sokkal kozvetle- 
nebb osszeftigg^sben volt r^enten haz&nkkal, mint 
R6ma varosa ^s vid6ke ; s Igy az [ottani magdnlev61^ 
t^ak is rednk ndzve fontosabbak, mint a r6maiak. 



Magyarorsz^ a velenczei kOztdrsasiiggal kett((3 
ir&nyban volt t5rt6neti 6rintkez6sben. Mert azon eI8- 
keI3 szerep, melyet Yelencze a keresztes h^boriik 
kezdetet($I fogva a XV. szdzad veg6ig a keleti k6r- 
d6sben jiltszott, i5gy hozta magdval, hogy mennyiben 
Magyarorsz^ is ebben r^szes volt, liton litfelen a ve- 
lenczei koztdrsas^ggal taldlkozott. De enn^l sokkal 
fontosabb volt azon viszony, melyre az adriai tenger 
i^zabadsdg^nak 6s Dalmdtia birtok&nak k^rd6se a ma- 
gyar korona 63 a sz. M&rk oroszldnja kozt adott al- 
kalmat. Velencze kezdettol fogvaaz ddriai tengerural- 
mdra torekedett, s minthogy dtldtta , hogy erre szert 
nem tehet, ha csak egyszersmind Dahn^ti&t nem bfrja, 
ennek is aUvet6s^re minden eszkozt felhaszn&It* Ma^ 



836 

gyarorflz^g, mely az &driai tenger ssabads^ga meUett 
kflzdbtt, 8 ha ez l^testil , a magyar korona d^li tarto- 
mdnyai , n^vszerint Dalmdtia , Horv4torszdg ^s Bosz- 
nia felvir^gzils&ra vezetett vobia, okvetlentfl a kOzt^a- 
sdgnak folytonos vet^lytdrsa volt. Az 1 381-ki turfni b^- 
kekot^s folytdn a magyar politika m&rmdr hatdrozott 
diadalt Idtszott kivivni ; midon Zsigmond kir^ly nral- 
kod&sdnak ferde irtCnya a hosszi^s kflzd^s miaden 
eredm^nyeit kOnnyelmfien feldldozta. 1420. 6ta Ve- 
lencze Dalm^tidt szakadatlamil bfrta, s ez ^ltal egy- 
szersmind az ddriai tenger kirdlyndj&v^ is lett. Ehhez 
k^pest a Magy arorszdg ^s Yelencze kozti viszony na- 
gyon kHlSnbOzott azon kegyelet- ^s bar&tsdgteljes 
kotel^ktc^l , mely hazdnkat a r6mai sz^khez ftfzte ; de 
m&sr^szrdl nem kev^sbb^ ^rdekess^ v41t az dltal, hogy 
a nemzetkOzi jog ^s a diplomatia sz. M&rk dllamdban 
igen kordn magasabb jelent&s^gre jutott ; s fgy a ha- 
z^nk ^s Velencze kOzti politikai conjdnctur^k is az 
dllam^let sokkal kifejlettebb jelens^geit id^zt^k elff. 
A velenczei koztdrsasdg, kOz okmilnyai ^s jSUam- 
iratai kezel^s^ben mindig ktllOnOs virtuozit^snak adta 
bizonysdgdt. Ennek folyt&n lev^lt&raira is nagy gon- 
dot fordftott. M^r azon terv , melynek alapjdn azok 
rendeztettek , olyan , mintha OrOk id((re lett volna ki- 
sz^mftva. De kUlOnben is az okmdnytigy oly szeren- 
cs4s tapintattal kezeltetett, hogy abban a kOzt^sas&g 
politikai ^retts^g^nek egyik vildgos jel^t Idtjuk. Ez 
dll n^vszerint a lev^lt^ri Iajstromokr6I is, melyek oly 
tOk^Ietesek, hogy azoknak pdrjaira alig fogunk m&B 
lev^It&rakban tal&Ihatni. E sorok fr6ja ezt nagy meg- 
el^ged^ssel tapasztaltA, mid((n 1843. a velenczei 41- 
lamlev^Itdrban dolgozvdn, a kivdnt okmdnyokat rend- 
saerint alig p4r percznyi kcres^s ut^n k^zhez vehette. 



_3S7_ 

A velenczei kozlev^ltdr 1815-ben alakiilt I. Fe- 
rencz csdsz4r paranc3db6I, mintegy ezer ktilOn lev^l- 
t&r coinmass&ti6j&b61. Egyszersmind az rendeltetett, 
hogy a k6s(5bbi iromdnyok is abban (5r{ztessenek. 
Helyis^giflegym^gszfintetettkolostor, az li. n. Con- 
vento di Santa Maria Gloriosa detto dei 
Frari engedtetett i(t, a mi6rt fr&ri-lev6Itdrnak 
is neveztetik. Ezen kolostori epUletben van az most, 
298 teremben ^s szob&ban elhelyezve. Maga a lev6I- 
t&r 12 milli6 kotetbol 6s fasciculusb61 ^ll. 

A fr{Cri-lev61t^r Velencze vilros leg6rdekesb ne- 
vezetess6gei kOz^ tartozik, s kuls($leg igen gyakran ira- 
tott le. Az ott tal^lhat6 tort^nelmi kincsek fontossdga, 
valamint az eg6sz lev61tdr rendez^^:e,nagyobbAra isme- 
retesekmdr. Akormdny etdr tudomdnyos haszn&ldsa 
megenged6s6ben mindig liberAlis elveket kovetett, 6s 
csakkev6s,8 nem tiilsdgosan terlies felt^telekhez kotbtte 
azt. Csak egyes darabokra p. o. tfzedestandcs jegyzS 
k5nyveire n6zve (Misti del Consiglio dei Dieci) van- 
nak szigordabb szabdlyok. Egy^birdnt megjegyzendS, 
hogy az elcJbbi velenczei kOztdrsas^ lev^ltdrdnak j6 
r^sza jelenleg B^csben a cs^szilri titkos lev61tdrban 
&riztetik. 

A velenczei lev61tdr okmdnyai r6szint eredetiek, 
r^szint regestdk. Az eredetiek C6om6zva vannak (filze). 
Emezek a regestakbny vekben foglaltatnak , ^s n6gy- 
f616k : 1) Azok melyekben a kbzhat^sdgok (nagy ta- 
ndcs, pregadi, tizedtandcs stb.) 2) melyekben az egyes 
hivatalok iromdnyai, c) melyekben a tbbbi hivatalos, 
6s 4) melyekben a jegyzoi iromdnyok foglaltatnak. 
A velenczei kbztdrsas&g iromdnyai 888. 6vvel kezdcfd- 
nek, 8 a kOztdrsasdg eleny6szt6ig (1797) terjednek. 
Azonban 1797. utdn ezen Iev61t4r csaknem sz6tbom- 
uovrm. HUNe. hist. — dipl. s. 22 



388 

lott; ^s roppant vesztes^geket szenvedett. 1807. az 
iromdnyok az ujjabbakkal egybe foglaItatv4n, ism^t 
rendeztettek,^s tartalmukhoz k^pest 15 osztdlybasoroz- 
tattak ; dltal&ban pedig h^om r^szre vdlasztattak el : 
politikaiakra , tOrv^nykez^siekre , 4s p^nztigyiekre; 
iigy hogy az els3k a sz. tivadari iskola , a m4sod- 
rendbeliek a lateran6i sz. Jdnos konventje, a harmad- 
rendbeliek pedig sz. Proculus nevtf int^zet^piileteiben 
oriztettek. I.Ferencz csdsz4r 1815. december 13-ki fen- 
id^zett parancsa e h^rom osztdlyt ism^t egyesft^, s 
miutan lev^lt&ri helyis^gCfl 1822-ben a Dei Fr4ri 
nevtf konvent ^ptlletei jeloltettek ki, s a felszerel^sre 
500,000 frank fordfttatott , Chiodo Jakab lijonan ki- 
nevezett lev^lt&rook dolgozta ki a tervet, mely szerint 
az irom&nyok rendeztessenek, &s drfztessenek. Miut&n 
pedig 1828. 6ta az djabb hivatalos iromdnyok is oda 
csatoltattak, nyerte a lev^ltdr azon alakot, melyben 
1850-ig volt. Leirva a „Veneczia e le sue lagune" czlmff 
munka II. kotete 2. r^sz^ben (Velencze 1847.) mint 
faggel^k taldlhat6. 

Ezen elrendez6s szerint a velenczei kOzlev^lt&r 
n6gy r6szre (ripart6) 6s ezek ism^t osztdlyokra (divi- 
sione) osztottak. Az elscJ ripart6ban volt 4 osztdly : 
1) a „sei archivi generali del veneto govemo" ; azaz 
a „CancelIaria ducale^^ „Cancellaria secreta'', „Con- 
siglio di Dieci", „CompiIazione delle leggi^', „Consi- 
glio dei XL. al criminale" ^s „Cancellaria inferiore" 
irom&nyai. 2) a velenczei hivafaloL; 3) a velenczei 
tartomdnyok hat6sdgainak, 6s 4) az 1797. ufcini kor- 
m&nj iromdnyai. — A mdsodik ripart6ban, hdrom 
osztdlyban, az elsc^ ausztriai, az olasz ^s az 1815. 6ta 
fenn41l6 m&sodik ausztriai kormdny iromdnyai vol- 
tak. A harmadik ripart6ban a tOrv6nykez6si iro- 



389 _ 

mdnyok hat osztdlyban ffrfztettek, nielyeknek elsej^t 
a velenczei kOztdrsasdg , a tobbi OWt a k^sffbbi kor- 
mdnyok actdi k^peztek. — A negyedik riparf6ban a 
jegyzSi iromdnyok voltak. 

A velenczei lev^ltdr mostani rendez^se 1850. M- 
pett detbe, Matinelli lovagnak, ki 1848-ben nevezte- 
tettkilev^lt&riigazgat6nak, vczet^se alatt; s Foucard 
Caesar 6s Toderini Tivadar lev^lidri f((hivatalnokok 
(ricercatori) kOzremunkdlat&val. Mutinelii terve sze- 
rint a velenczei kOzlev61t£r k^t f(5r6szre osztatott^ me- 
lyeknek egyike a tulajdonk^pi dllamiratokat, teh&t a 
titkos Cancellaria actdit , mdsodika a kormdnyirato- 
kat, vagyis a ktllSnf^Ie hat6svigok (magistrati) 6s kOz- 
igazgatds iromdnyait tartalmazza. Az els^, Foucard, 
a m&sodik, Toderini gondjdra-volt bfzva^) 

Nem 16v6n itt feladatom , a velenczei lev6h&ri 
^ptllet rendez^s^t leirni ; dltaMban csak azt jegyzem 
meg, hogy a lev61tdrnak azon resze , melyben a r^gi 
dllamiratok tfrlztetnek , a tOrt^netileg , 6s fgy rednk 
n6zve is tdlnyom61ag fontosabb ; s hogy a kOzigaz- 
gat&si, torv6nykez66i 6s egy6b kormdnyiratoknt tar- 
talmaz6 r6sz kiil^nosen csak az el&bbi kOztdrsas&g 
belsff tort6net^nek szempontjdb6l bfr fontossdggal. 

Ehhez k^pest a velenczei k0zlev6hdrnak legba- 
csesb r6sz6t k6pezik a Cancellaria ducale, a 



^) „Ce n'est que depius 1850, raond Baschet Armand 
qu^il taut dater le vrai et important classeraent des Archives 
de Venicey et pour cette fois , il fut entropris g^rxiralement 
d^une roani^re lucide et dans un syst^me de simplification 
que roeil le moins exerce peut saisir et comprendre k la pre- 
mi^re vue des salles et des rayons. Uann^e 1850. ouvre donc, 
k mon sens, l'^re nouvelle de la splendeur et de 1'utilit^ do 
ces archives/' (Les Afchives de la Sereniasime R^publiqne 
de Venise ; Paris 1867. 14. I.) 

22* 



840 

Cancellarla secreta, 4s a Consiglio dei 
Dieci lev^ltArai. Mert itt Srfetetnfek a velenczei koz- 
t&rsas&g nevezetes &lIan)iromdnyai. Magdban dll6 
lev^ltdr csak a tfzedes tan^cs lev^ltdra. A fdkormany 
tobbi organumainak lev^ltdrai kOz()sek, ^s csak annyi- 
ban oszlanak k<^t r^szre , a mennyiben az iromdnyok 
fontosbjai mindig ktllon di-iztettek. Ezek a Cancellaria 
secreta, a tobbiek a Cancellaria ducale lev^It^iiban 
taldltatnak. 

A) A Cancellaria ducale lev^ltdrdban &rfz- 
tetnek : 

I. A nagy tandcs r^gi torv^nyei (leggi 
antiche del Maggior Consiglio). A nagy tan^s volt 
t i. a kOztdrsasdg f(fura (il fondamento, il sovrano, il 
padrone della republica) ^s gyakorolta legfSbb fokon 
az dllamhatalmat Az 1297-ki rendez^s 6ta egyedal 
patriciusokb6I dllt, vagyis azon nemes csaI4dok tbr- 
v6nyes sztllotteibdl, kik az 1319. alapftott ii. n. arany- 
kony vbe (libio d'oro) beiktatvdk. A gyiil6sben a doge, 
kis tan&cs&val egylitt, eln5koIt. Ezen tan^csban ho- 
zattak a kOztdrsas% tuIajdonk6pi tiSrvinyei is , me- 
lyeknek gyf(jtem6nye itt sz^tmos vastag foli^ns kote- 
tekben vagyis regestrumokban taldltatik 1232-tol 
1794-ig. Minden egyes kotetnek kfllOnos neve van, 
melynek alapja alig volt egy6b, mint a v61etlen vagy 
a 8zesz6ly. Az 1232-t(5l 1383-igi regestrumok nevei 
Fractus vagyis commune primum, Socius 
et communis vagyis commune secundum, 
Luna,Zanetta,Pilosus,Magnus etCapri- 
cornus,Presbiter, Clericus,Civicus, Phoro- 
nensis 68 Novella, Az 1384-t8I 1794-igi rege- 
strumok nevei :Leona,Ursa,Regina, Stella, 
Deda,Dii^na,Novu8,Rocca, AngelusFri- 



341 

gerius, Vicus, Surianus, Antelmus Ar- 
changelus, Ottobonus, Padavinus, Mar- 
cus, Vianolus, Ballarius pater, Ballarius 
filius, Maria Busenellus, Vincenti Victo- 
ria, Cecilia, Joannes, Bartollinus, Colum* 
bus ^s Gabriellus. Ezen konyvek sorozata mind- 
azdltal bianyos , mert n^hdnya azoknak r^genten az 
Avogaria di Comun ne vezettf hi vataln Al (5ri ztetett, 
d. m. aBifrons,Cerberus, Magnus,Neptu- 
nus, Brutus, Philippus, Saturnus, tov&bbsi 
az A , B , C , D , E, F, G, J, P, PZ betilkkel jegyzett 
kony vek, a Majus Con silium, Fabritius pri- 
muSjFabritius secundus. Mivel ezenkonyvek 
r^gibbjei mdr csak nehezen voltak olvashatdk, a tfzedes 
tandcs 1684. januar 23-ki hatirozata dltal azoknak 
hivatalos msCsoltatdsdt rendelte el. Az 1508-t61 1797- 
igi torv^nyek csom6i m6g eredetiben vannak meg. 

II.AvelenczeitandcstArgy aHsai(De- 
liberazioni del Veneto Senato). Ezeknek k6t r^sze 
van; melyeknek egyike „Terra'', a kOztdrsas&g szd- 
razfoldi birtokira, mdsika „Mare'* annak tengeri 
viszonyaira vonatkozik. Az eredetiek mind a k6t osz- 
tdlyban 1545. 6vvel kf^zdSdnek, 6s 1797-ig terjednek. 
ATerra nevezetd regestrumok 1540 — 1785-ig; a 
M ar e nevfl regestramok 1545 — 1797-iglefolytid8re 
vonatkoznak. 

Ezekhez jdrdl a Signoria, vagyis kis tandcs, 
mely a doge elnOklete alatt a kOztarsas^g kiilso 6s bels& 
kormdnytlgyeit vitte. Ezen lev61tdr 1487. 6vvel kez- 
d&dik. Tovdbb4 a nagy kanczellar lev61t^ra (kSOO — 
1797); a fStitkar (segretario alle voci) lev6Itdra 
(1260 — 1797); a kegyelmez^sek 6s mag^nprivile- 
giumok lev61tdra (libri gratiarum 1329— 1445.); a 



n 



342 

ndpolyi kirdlys^nak velenczei tlgyekre vonatkoz6 
privilegiumainak regestramai ; a tandcs t^gyalisai 
(deliberazioni del Senato) stb. ; v^gre az u. n. Archivio 
delle rubriche, mely minden koziromdnyok leltirait, 
lajstromait, somm&s kimutat^sait stb. egybe foglalva 
tartalmazza. 

B) A Cancellaria Secreta lev^Itdrdban, 
mely egy patricius ]gazgat6 6s n^gy tandcstitkdr 
gondjdra volt bizva , a kOzt^sasdgnak , a magas po- 
litika kOr^hez t^rtoz^ iromdnyai drf ztetnek. Ennek is 
tobb r^sze van : 

I. Az ti. n. Archivio proprio. Itt ta14I- 
tatnak : 

1) Registri pacta, vagyis az dllamszerzo- 
d^sek regestrumai ; t i, Pacta dltaldban 883-t6I 1496- 
ig; tovdbbd Pacta Ferrariae (1059—1407), Pacta 
Paduae, Monselicis, Creniae, Tergesti. 

2) Liber albus, azaz a keleti cs^zirokt6I 
nyert privilegiumok regestrumai. 

3)Liber blancus, azaz a ny dgati C8&sz4- 
rokt6I nyert privilegiumok regestrumai. 

4)Registri Comm emorales, 1296 — 1797 
fontos politikai tirgyaldsok ^s iromdnyok regestru- 
mai. (1703—1787. hidnyzik). 

5) Registri misti, 1332—1440, a tandcs 
t&rgyal((sainak regestrumai. Az elsc^ kotet XV. 8z4m- 
mal van jelolve, bizonys&gddl annak, hogy az el&bbi 
14 kotet elveszett. 

6)Regestri secreti, 1401—1630, 

^jFilze secrete, 1310—1632. 

8)Registri corti, 1630— 1781. 

9)Registri rettori, 1630— 1796. 

n. A tan&cs t&rgyaldsai 6s m&snemft iromdnyok, 



343 

melyek a r6mai - curi&hozi viszonyokra ^s egyh&zi 
dolgokra vonatkoznak. (Csak csek^ly r^sze r^gibb 
1560-nAl) 

III. Archivio dei consultori in jure e revisori dei 
brevi. 

IV. Esposizioni principi, eg^sz sora a 
k5teteknek , melyekben az idegen fejedelmek ^s ha- 
talmassdgoknak Velencz^ben hitelesftett kOvetei ^s 
diplomacziai QgynOkeinek kOzlem^nyei foglaltatnak. 
(1541—1797). 

y. 45 csom6, mely idegen uraIkod6k, fejedel- 
mek 68 dignitdriusok eredeti leveleit tartahnazza. 

YI. Eredeti dllam-, kereskedelmi 6s katonai szer- 
z8d6sek csom6i : 1} Jeruzs&Iemmel ; 2) Ach&ja, Can- 
dia, Ghraecia; 3 — 12) A n6met birodalom, Austria 6s 
a n6met dllamok; 13) Sv6czia 6sMoszk6via; 14) Ma- 
gyarorszdg; 15) Lengyelorszdg ; 16) Trienti ptis- 
pOks6g; 17)Svajcz, 18)HoIland6sFIandria; 19—23, 
Savoya; 24) G6nua; 25, 6s 26) MiMn6; 27) Man- 
tua 6s Modena ; 28) Ferrdra, 29) Florencz, Lucca 6s 
Pisa; 30 — 32) Ndpoly 6s Sicilia; 33) Spanyolorsz&g 
68 Portugallia; 34 — 39) Francziaorsz&g 6s Angolor- 
sz^gal ; 40 — 42) ktlIonf6Ie dllamszerz(^d6sek idegen 
hatalmassdgokkal , 43 — 60) privilegiumok, melyeket 
a kOztdrsasdg az alatta dII6 tartomdnyoknak , vdro- 
soknak 6s heljs6geknek, valamint alattval6inak 6s a 
szolg&latdban 16vdknek adott. Legr6gibb a velenczei 
S. Giorgio Maggiori czfmii egyh&znak privilegiuma 
1173-b61. 

Vn. A kOzt^rsasdg utasit^jsai kOvetei , s kHlBiS 
k6pvisel&i 6s tigynokei szdmdra; eredetiben 6s re- 
gestrumokban. 

VIIL A vele^czei kOvetek jelent^sei, leyelei 6s 



344 

stlrgOnyei eredetiben. (A velenczei lev^ltdrb61 elvit- 
tettek). 

IX. A konstantindpolyi udvarra , ^s a Konstan- 
tin&polyban sz6ke](S velenczei bay lora vonatkoz6 ira- 
tok (regestdk 1556— 1661. ^sl682 — 1796.; csom6k- 
ban OsszekOtott iratok 1659—1797). 

X. Algir , Tunis , Tripoli ^s Marocco viszonyait 
iUet« iratok (1784-1797). 

XL A hadi ^s n^vszerint a liaj6seregre , aniiak 
parancsnokaira, s Dalmdtia fSkormdnyz6ira (provve- 
ditori generali) vonatkoz6 iratok. (1700 — 1797). 

XII. A kOztdrsasdg hatirviszonyait illet(f iro- 
mfinyok. 

XIU. 6s XIV. Kozigazgat4si iratok. 

C)Atizedes tan&cs lev61tdra (Archivio 
del Consiglio dei Dieci). 

I. Az li. n, Misti dei Dieci , negyvenh6t kotet, 
melyek ezen tandcs tdrgyaWsait 1310-tfJl 1524-ig 
tartalmazzdk. 

II. A Comun nevff kOnyvek , melyek a tizedes 
tandcs 1524. utdni t&rgyal&sait foglaljdk magokban. 

III. A Magnus nevff kOnyv (Capitolare) , mely 
a tandcsnak v^gz6seit 1310-t6'l 1588-ig tartalmazza, 
25 regestakotet. Az els« kotetben (l300-t61 kezdve) 
nem a tizedes tandcsot , hanem a senatust illet& ira- 
tokra taldlunk. A 2-ik kotet a tizedes tandcsnak 
1315 — 1324-ki tdrgyait foglalja magdban; eleje na- 
gyon megrong&lt dllapotban van; a 80. szdmii irat- 
tal kezdSdnek az 6p actdk. A 3-ik kotet 1325-tf{l, 
1330-ig terjed. Az 1331— 1347-ki actdk hidnyoz- 
nak. A 4-ik kotetben 1348 — 1358, ezen czfmmel 
„Liber Concilii de decem." Ezen kotetben talAltat- 
nak a Faliero Marint illetS tdrgyaldsok. Az 5-ik ko- 



846 

tet az 1359—1362, a 6-ik az 1363— 1374-ki tdr- 
gyakat tartalmazza. Az 1374 — 139 l-act4k hidnyza- 
nak, ^s a 7-ik kotet csak egyes tOred^kes feljegyz^- 
seket foglal magdban az 1383— 1391-ki id&bdl. A 
8-ik kOtet 1391-ki majustdl 1407-kifebru&rig ; a 9-ik 
1407—1419.; alO-ik 1419—1429.; all-ik 1430— 
1437., a 12-ik 1438 — 1445.; a 13-ik 1446—1449.; 
a 14-ik 1450—1454. stb. 

lY. A tizedes tandcs fdniikeinek. lev^Itdra (ar- 
chivio dei capi del consiglio dei dieci) 1727 — 1797. 

V. A tizedes tandcs p^nztlgyi tdrgyaldsai. 1441 
- 1797. 

VI. Az dllaminquisitio aktAi 1698—1791. 

VII. Fegyelmi dolgok 1717—1797, 

VIII. A velenczei papsdg viszonyainak VII. Ke- 
lemen pdpa privilegiuma alapjdn rendez^s^re vonat- 
koz6 iratai. 

IX. KttlOnf^I^k. 

Altaldn v^ve a tizedes tandcs aktdi k5zt sok h4- 
zagra tallilunk. 

A Cancellaria Secreta ^s a tizedes tandcs lev^ltd- 
rair<51ezeketn)ondja Baschet: ^Leurclef est celle des 
secrets et des my steres ; leiir clef vous r^v^lera tout au 
long ce que savait, pouvait et voulait §tre la Venise poli- 
tique aussi bien chez elle qu' k r^tranger. Cest en pas- 
sant ces issueS;c'est en p^n^trantdans rint^rieur decette 
s^rie pr^cieuse de seize salles, dont huit forme la Secreta 
Bt huit autres les X, que vous pourrez facilement entrer 
dans Tintimit^ de toutes les puissances politiques con- 
nues depuis la fin du XV. si6cle, et cela sans interrup- 
tionjusque'kIachiite,jusqu'aunaufrage de 1797. Vo- 
ilkle vrai fleuron de ces archi ves g^n^rales, voili 1'^- 
crin au rhistoire aura long-temps & faire, a demander, h, 



346 

chercher. De tout le monument^ cVst le lieu que 
nous connaissons le mieux, nous aurions prcBqu aim4 
k n'en jamais Bortir , car nous le consid&rons comme 
une fili6re in^puisable dans une mine d'or pur** ^). 

Megjegyzem ez alkalommal m6gj hogy a velen- 
czei kOztdrsasdg nemess^g^nek anyakOny ve , az li. 
n. libro d'oro (arankOnyv) is, melyr((l azt hirdet- 
t^k, hogy 1797. eMgett, a frdri-Iev^lt^ban ((rfzte- 
tik. 1797. csak az £llamn^vt^ n^h&ny p^Id&nya ^ge- 
tett el. 

A magyarorsz^ t0i*t^nelem szempontj^b61 a 
Cancellaria Ducale lev^It&ra a mdsik kettiin€l nem 
csek^lyebb ^rdekkel bfr ; mert a r^gibb idffkhez k^- 
pest sokkal bdvebb hist^riai anyagot nydjt S bdr- 
mennyire osztozunk is a Cancellaria Secreta ^s a ti- 
zedes tandcs lev^Itdraira n^zve, az lijabb eurdpai tdr- 
t^net szempontjdb6I, Baschet n^zet6ben : m^s a ma- 
gyarorsz%i tOrt6net saj&tsdga s term6szete dgy hozza 
mag&val, hogy a tizedes tandcs Iev61tdr&ban csak 
keveset fogunk tal&lni, mi hazai tOrt^netir&simkra 
n6zve rendkivttl fontos, s hogy a Cancellaria Secreta 
lev^It&rdban ktllOnOs figyelmtinket csak azon rege- 
stakOnyvek ^s iratok ig6nylik, melyeket fenebb az I. 
6s VL szdm alatt emlftetttlnk. Czech Jdnos 1835. jd- 
lius 30-ka alatt, b6csi cs. k. udv. titkos lev^ltdri kuta- 
tdsair6I a magyar akademia elibe jelent^s^t terjesztv6n, 
abban mdr felhozott ott taldltat6 ezen velenczei dllam- 
k(5ny vek nehdnydnak hazdnk tOrt^netdre n6zve nagy 
fontossdgdt feltltntette^). Az 6ta pedig a magyar tOrt^- 
netlrdsfigyelme mindinkdbb kezdett e nevezetes kdtfdk 



') Les Archives de la R6publiqae de Venise. 20. 1. 
^) Tudomdnytir IX. I^dtet Bad&p )8S0. 217. sk. lU 



347 

fel^ forddlni,8 e sorok ir6ja legujabban az 1 38 l-ki turfni 
b^kekot^ act&it a velenczei dllamkonyvek alapjdn 
k02s5lv^n ^), bebizonyf totta^ mily r^szletes felvildgosf- 
t&it v4rhatunk m6g azon kutat^okt61 , melyek tifze- 
tesen az emlitett regestakonyvekkel foglalkodnak. 
Nagy csapds volt a tOrt6nelemre n6zve k6t86g kivfll, 
bogy a XVI. sz&zad kezdet6n a Cancellaria Diicale- 
nak nagy r6sze,holazeredetidiplomacziai levelez^sek 
(^rfztettek, tiCzv^sz dltal elpusztult. 

Eg6szen mds 8zempontb61 kell tekintentlnk az 
elc^bbi velenczei koztdrsasdg magistraltirdj&naklev^l- 
tdrait. Mert dmb^r tagadhatatlan, hogy ezekben sem 
hi4nyzanak oly adatok, melyek hazai tort6nettink 
szempontj4b61 kozvetlen ^rdekkel bfrnak : m6gis ezen 
lev61tdrak nagyobbAra csak Velencze belso tOrt6net6t 
vil^osf tjjdk fel, s fgy mds dilam mtiltj&ra n6zve csak 
kOzvetftoleg haszn^hat6k. 

Tudva van , hogy a velenczei kOztdrsas&g kOz- 
igazgatdsi ^s .korm^yrendszere, a kOz6pkorban nem 
kev^sbb^, mint a XV. szizadv6ge 6ta, oly nevezetes 
fejl6'd^st mutat , hogy miir csak e kOritlm^ny is tOr- 
t6neti 6rdeket k5lcsdnoz azon hivataloknak , melyek 
e rendszer organumai voltak. S fgy mdr e szempont- 
b61, mind avelenczeik0zt^r6asdgdllam61et6nek, mind 
Enr6pa dltaldnos udmioistrativ politik^jdn&k tOrt6ne- 
t6re n6zve, az emlftett hivatalok lev61t&rai , melyek 
mindig kiilOn tartattak , nevezetesek. Ezekhez j&riil 
m6g egj harmadik tekintet, t. i. a mfvel(5d6s tOrt6ne- 
t6nek tekintete. Mert mellSzve Velencze fontos ke- 
reskedelmi dlMs^t; melyn61 fogva a kOzt4rsas% a ke- 
resztes hdboriikt61 kezdve a XV. szazad v6g6ig Eu- 



') A Tdrtinelmi T&r XI. k6tet«beii 1—128 l 



348 

^— —Bi— ^^— _iBi_S 

r6pa elsd kereskedelmi 411ama volt, s az6ta is a pol- 
gdrisodott yildg commercidlis 6s ipari fejIod6s6ben 
mindig kittfnd helyet foglalt el; nem szabad soha 
megfeledkezntlnk arr6I, mely nevezetes lendflletet 
nyertek ott folyton foly vAst a tudomdnyos ^s mfiv4- 
szeti 6rdekek , s mely batalmas t^maszt nydjtott az 
a nemesebb fzl6snek 6s a val6di mivelffd^si ir^- 
nyoknak. 

Ezen conjunctdrdk kOzt a velenczei magistra- 
tdra mindig oly t0rt6netileg nevezetes tevekenys^get 
fejtett ki, hogy Iev61tdrai magokban v6ve is , s meg 
inkdbb , ha az dltaUnosb jelentiis6gii m&s archivalia 
kincsekkel egybe foglaltatnak , az eur6pai buv&rok 
rendkiv{(li figyelm6ben r6szesultek. P6Id4tiI a tobbi 
hivatalok kbz&i csak az ^ufficio alle rason vecchie,^ 
a „provveditori sopra i conti," a „provveditori alle 
pompe," a „riformatori allo studio di Padova," a 
„proweditori alla sanita,'' a ,,signori di notte al cri- 
minal,^' az „esecutori contro la bestemmia^^ stb. actiiit 
emelem ki, melyek megbecstllhetetlen fontossdgii ada- 
tokat tartalmaznak a cultdrai tort6nethez. 

A velenczei magistratiira Iev6It4raihoz kell n6- 
mileg sz&mftanunk az otlani templomok 6s kegyes 
alapltv^nyok Iev6It4rait is ; n6vszerint a „procuratori 
di San Marco," a „seminario patriarchale," az „archi- 
confraternita di San Rocco" stb. Iev6Mrait. 



Velencze magdnlev61t4rait illetffleg, miu- 
tdn a kOztdrsas^ nevezetesb csaUdjai 1797. el6tt 
ktllonOs gondot fordftotfak azon tagjaik iratai meg- 
0rz6s6re, kik nevezetesb tOrt6neti szerepet jjitszottak, 
nein szenved k6ts6get, hogy a magyar tOrt6netbuv4r 



349 

hazai t(3rt4neline szdmdra is , e csalddi lev^ltdrakban 
gazdag aratdst nemtehetett vohia. De 1797. 6ta a vi- 
szonyok kedvezfftlen forddlatot vettek, ^s sz4mos csa- 
Idd lev^U4rai nem csak elhanyagoltattak , ds ennek 
folytdn roppant vesztes^geket szenvedtek, hanem 
nagy r^szben egcszcn el is pusztultak. HelyOkbe mind- 
azdltil, fc$k^p 1815. 6ta, a k^ziratok es archivalis 
kincsek tobb tiizetesen k6szftettgytfjtem^nyeil^ptek, 
melyek egyes lelkes 63 vagyonos tudomdnykedvel&k 
magdnbirtok&ban vannak. 

Ar^gibb csalddilev61t&rak kOz81,melyek 
hazai tort^nettlnk szempontj(tb61 nevezetesek, emlfte- 
nem kell ktllOnOsen a Morosini csaladot, meljb&l 
Thomasina , III. Endre magyar kirdly anyja, szdr- 
mazott, 68 a Gritti csalddot, mely a haz&nk tOrt6- 
net6ben szerepelt Gritti Luigit szdmftja tagjai k5zz6. 
A XIV. 6s Xy. sz&zad tekintet6ben alig lesz az ak- 
kor virdgzott velenczei csaUdok valamelyike, mely- 
nek lev61tdra a magyar tort6net bardtj&ra n6zve va- 
lamik6p tanulsdgos ne volna. Ezt anndl ink&bb kell 
itt felemlltenem, mert egyes velenczei c^^alddok maig- 
lan is m6g s^seretnek azzal dicsekedni , hogy tagjaik 
Magyarozsz&gban tort6neti dics&s6get szereztek ma- 
goknak ; s fgy hazdnk legr6gibb idej6ig tekintenek 
vissza. Ilyen a gr6f Sagredo csaldd , mely szent Gel- 
16rt els3 csan4di ptispOkOt dllftja tagjdnak. Ezen le- 
v61tdrak hasznosftds&t nagyon eI&'mozdftja a velen- 
czei nemes csaUdok azon sz6p szokdsa, melyn61 fogva 
csalddi tinnep61yek , p. o. menyegz((k alkalmdval le- 
v61tdraik nevezetesb kincseinekegyik6tmdsik6tkozz6 
teszik, s a tud6sok dltali ilynemff megtisztel6st is 
nagyra szoktdk becsfflni* Nem csak a velenczei, ha- 
nem az dltaldnos eur6pai tOrt6netis,eziitonmdr tObb 



360 

fzben nyert igen ^rdekes adal^kokat A magyar tOr- 
t^net szempontj&b61 etalitem p^ldddl, hogy 1840., mi- 
dffn Michiel Laigi gr<5f Morosini Anna gr6fn^vdl h4- 
zassdgot kOtOtt, a menyegz£( Unnepl^s^re a Morosini 
csaldd egyik bardtja, Nardi Ferencz tandr, annak le- 
v^Mr&b61 h&rom Magyarorszagra n^zve igen 6rde- 
kes okmdnyt tett k5zz6 '). 

Az lijabb k^zirati gyffjtem^nyek kOzt k^ts^gki- 
vfil a leg^rdekesebb az , mely a sz. M4rk kOny vt&rd- 
ban (Bibliotheca Marciana) ffriztetik. A tobbiek kOztfl 
emlftem gr6f Correr Tivadar muzeumdt (melyben 
1500 kOtetn61 tobb k6zirat taldltatik) ; tovdbbd gr. 
Morosini Ferencz, gr. Venier Giambattista, gr. Tiepolo 
Alajos , gr. Gradenico P6ter , Zopetti Domonkos , gr. 
Maniu Leonard, gr. Bragadin G^pdr, Cicogni Ema* 
nuel, Malipiero Angelo, Rossi J&nos, gr. Erizzo Guido, 
Boldu Jdnos , Barbaro Antal , gr. Martinengo Leo- 
pdrd , Giustiniani-Barbarigo Mikl6s y Costa Jeromos. 
6s mdsok gy f{jtem6nyeit. Nagy hfrben dllanak azon- 
kivftt a Giustiniani-Kecanati , a Dona , a Martinengo 
dalle Palle , ^s a Tron gr6fi csalddok gyfijtem^nyei, 
mely ut6bbit , a Tron csaUd kimdlta ut&n , jelenleg 
az annak egyik lednydg&t61 szdrmazott gr. Conti csa- 
Idd mint fSbecsff csalddi kincset bfrja. I^jabb idffben 
Brown Rawdon angolnak , ki a velenczei tOrt6nelmet 
annyira megkedveltC; hogy annak alapos mlvel6se 
v6gett Velenczeben letelepedett, k6zirati gyffjtem6nye 
is eur6pai hfrre emelkedett. 



^) Tro Documenti della fatniglia MorosiDi , publicati la 
prima volta in occasione delle felicissime nozze del Conte 
Luigi Michiel colla Contessa Annetta Morosini , dal Profes- 
Bore Abb. Francesco Nardi, Padova 1840. 



851 



m. 



Ndpolyi leviltdrak. 

Mi6ta Magy arorsz&g Dalm&tidt bfrta, Ndpolyhoz 
k5zelebbi viszonyba kezdett l^pni. Mdr Kdlmdn Eirdly 
Boger a normann-n&polyi gr6fnak frigy tdrsa ^s veje 
volt. De sokkal szorosabb lett ezen viszony, middn az 
Anjou hdz Magyarorszdgban ^s Ndpolyban is uralko- 
dott. Beatrix , Mdt) ds kir&ly mdsodik neje is n&polyi 
szirmaz&sd volt.Ezen kdriflm^nyek bizonyitj&k an4- 
pblyi ley^ltdraknak magyartOrt^neti fontoss&g&t. 

Andpolyi kirdlys&g kOz^pponti &llamlev^lt4ra a 
sz. SzOr^ny (Severino) tisztelet^re czimzett r^gi bene- 
dekrendi kolostor ^ptllet^ben ((r(ztetik, mely Tasso itt 
tartozkoddsdn&l fogva is hfres. Rendez((je Spinelli 
A. volt, egyszersmind az Osszesftett lev^ltdr e1s3igaz- 
gat6ja. Azon buvdrok, kik itt dolgoztak, nem kevesbb^ 
dics^rik e lev61tdr hH okm&nyi anyagdt , mint cz61- 
szerff rendez6s6t. SpineUi, e lev61tdr segits^g6vel, egy 
nagyszerd tOrt^nelmi kiit£Efgyf(jtem6ny kiaddsdt ter- 
vezte : Monumenta Regii Neapolitani Ar- 
chivi czfm alatt, melynek eddig hat kotete jelent 
meg. Spinelli ut6dja Belmonte herczeg 1853. a- 
lev61tdr tOrt6neti leirdsdt tette kOzz6. 

A magyar tOrt6nelem szempontjdb61 az Anjou 
hdz tOrt6neti actdi a lev61tdr leg6rdekesebb r68z6tk6- 
pezik. De ezek kfllOnben Olaszhon mtil^dra n6zve is 
fi^fontossdggal bfrvdn , osszedllf tdsukra , lajstromozd- 
sukra ^s mdsoldsukra ktllOnos gond fordfttatott. Bel- 
monte herzegnek egyik nem csek61y 6rdeme , hogy 
az 6 felvigydzata alatt az Anjou kor okmdnyai csak 



362 

nem eg^szen el k^szffltek 8ajt6 al^. Mag&t a kinyo- 
matdst az 1860-ki esem^nyek akaddlyoztattdk. 

Megjegyzend(5 m^g, hogy halhatatlan eml^kezetfi 
fiJhg. J6z8eFnddorunk, mid&n 1820. Ndpolyban tar- 
t6zkodott, Magyarorszdgra k5zelebb vonatkoz6 , An- 
jou korbeh tizennyolcz okmdnynak m^olatdt vette ki 
hiteles foraidbun az ottani lev^lt4rb6L E miisolatok 
jelenleg orsz&gos lev^ltdrunkban ^riztetnek, a honnan 
azokat Fej6r dyOrgy kOzz6 is tette Okm&nytdr&ban 
(V. 6. Fej^r, Cod. Dipl. V. k. 1. r. 8. 1.). 

KfllOnben a ndpolyi torv6nyhozds minden az 
orsz&gban taUItat6 lev6Itdrt 41lamvagyonnak nyi- 
latkoztatott, a minek folyt&n minduyijoknak lajstro- 
mai a ndpolyi k(}zponti dllamlev6Itdrban tartatnak, 
magok az okmdny ok pedig egy szersmind ennek igaz- 
gat6ja f(^gondvisel6s^re vannak bfzva. Ehhez k6pest 
a tOrtenetbuvir, ki elcJtt a ndpolyi dllamlev61t4r meg- 
nyilik , ott mindazon iratokr61 is szerezhet mag&nak 
tudom&st, melyek a ndpolyi egyhdzak, z4rd&k 6s 
magdncsalddok lev^lt^raibau taldltatnak^ s melyeket 
az dltal^nos lajstromok nyomdn nyert t&j^koz4snak 
folyt^n azutdn kOnnyen felkereshet. 



IV. 

A g&nuai koz- 6s magdnlevSltdrak. 

A g^nuai lev^ltdrak Magyarorszdgra n6zve m&r 
sokkal kevesbb6 fontosak az el&bbiekn61. T. i. G^- 
nua csak annyiban volt Magyarorszdggal 6rintkez^8- 
ben, a mennyiben a koz^pkorban Velencz6nek kele- 
ten vet6IytArsa lev^n , ez ellen Magyarorszdggal szb- 
vetkezettS ehez k6pest fordftjuk red itt is figyelmUnket. 



363 

A g^nuai kOztiirsas^ soha nem forditott dllam- 
lev^lt&r&ra annji gondot, mint a velenczei. A g^nuai 
f^nrak nem voltak &thatva azon magasztos politikai 
k&zirz1liett5\j azon nemes Ontudattdl, mely Velencz^t 
nagyravdgy<5v& tette, de nagyra is emelte. G^nu&ban 
inkdbb a mag^drdek bfrt tiilsiilylyal, s ki a sz. gyor- 
gyi bank (Banca di S. Giorgio) tOrt^net^t ^s egykori 
politikai fontoss^&t ismeri ; ki tudja , hogy mindaz, 
mit a g^nuaiak a tOrOk h&bordkban v^ghez vittek, 
nagyobb4ra csak nyer^zked^si v4gyb61 t(5rt^nt ; az 
nem fog csoddlkozni, hogy a g^nuai kOztdrsasdg bel- 
viszonyaiban is csak kalmdri ^rdek volt az uralkod6 
elem. £z mutatkozik , a g^nuai lev6Itdrakban is. A 
kOzlev^ltdrakra titmutatdsdl n6mileg Stefani Vil- 
mos munk&ja szolg&Ihat : Archivi generali 
d e 1 R e g n o (Sardegna), e calendario del Re* 
gno pel 1853 (Turfn 1853.). 

Az 4IIamlev^lt&r (archivio di Governo) a 
r^gi doge-palotdval szomsz^dos, egy kis utczdcskdra 
nyfl6 dllamhdzbap ^riztetik. Mai dllapota nem szolg&l- 
hat ugy an alapdl,b4rmit is ko vetkezfetnUnk annak r^gi 
jelentf$s6g6rffl. Mert I. Napoleon cb&bz&y sz^z l&d&val 
vitette innen P&rizsba a legfontosb okm&nyokat ; hon- 
nan azoknak alig tizedr6sze keriilt vissza. A t()bbi 
r6szint Turinba, r^szint m&shova vdndorolt. Az egy e- 
temi kOnyvtdrban is taldltatnak egyes darabok. Ma- 
g4ban az dllanilev61t4rban 1513. el3tti okmdny csak 
kev^s van m^r. Hogy a jelen szdzad kezdet6n e le- 
v61t&r koz6pkori okmdnyokban sokkal gazdagabb 
volt, arra Sacy 6rtekez^se szolg^Ihat bizonysdgiil : 
„Recherchesfaitesdansles archivesdeGenes" (Millin, 
Magazin encyclopaedique-j^ben 1807. juliusi fflzet); 
ligy szint6n a g6nuai k<3ztdrsas% keleti tigyeire vo- 

U0NUS.1. HUNO HIST. — DIFU 8. 23 



354 

natkoz6 azon hiigz okm&aj iSy melyeket ugyan Sacy 
tett kOzz^ a ^Notices et extraitB des manuscripts de 
la biblioth^qne da roi stb."' XI. kotet^ben. Bicherinek 
a g^nuai aristokratia k^ziratban hagyott nemz^klaj- 
stromai is hiyatkoznak e lev^It&rnak oly adataira, me- 
lyeket ott most hi&ba keresn^nk. De ^mb^ e szerint 
G^nua r^gi dllamlev ^lt4ra csaknem elpusztiilt m4r ; 
annak m6g is az el0tt sem lehetett a yelenczeivel meg- 
m^rkOznie. Azon n^gy kotetnyi k^zirat , mely Pan- 
dette Richeriane nevezete alatt a ttirfni 411amleT^ltir- 
ban jelenleg tal^tatik, a g^nuai ^amlev^lt&rban volt, 
XVI. sz^zad el6tti okmdnyok kivonatait tartalmazza ; 
s alapot ny lijt annak dllithatds4ra,hogy a g^nuai dllam- 
lev^ltir a velenczeihez k^pest csak csek^ly jelentff- 
s^ggel bfrt. Azonkivfil a turini lev^ltirban ffriztetik 
a g^nuai nemess^g d. n. Libro d'or o-ja , vagyis 
arany-kOny ve , ^s a Diversa Plebis czimfi gyiij- 
tem^ny is, mely a g^nuai korm&ny nevezetesb hat^- 
rozatait tartalmazza 1382-ig. 

Az dllamlev^ltdm&l sokkal fontosabb az ti. n. 
Archivio Notarile, ugyanazon ^pflletben; mely 
a g^nuai kOzjegyz(>k jegyz(JkOnyveit (quaterni) tar- 
talmazza. Ezek a XII. sz4zadig mennek vissza; s te- 
kintve hogy G^nua keleti vdllalatai is inkdbb mag&n-, 
mint &llamv&Ilalatok voltak , ezen quadern6k ktitf&i 
jelent(fs6gdrc5l kOnnyen meggy&z(fdllnk. 

Nevezetes G^nudban m^g asz. gyOrgyibank 
lev^ltdra is, mely a vdm^ptlletben (dogana) 8rf z- 
tetik. Azon fontos 411dsn&l fogva, melylyel ezen bank 
G^nudban hajdan b£rt, miszerint az dllamnak ligy 
sz61v&n minden p6nztlgyi viszonyait kozvetitette, le- 
v61tdra fontossdgdt is dtlAthatjuk. KttlOnOsen neveze- 
tes tobbek kOzt itt az li. n. 1 i b er Ga z ar i e ,• mely 



865 

a hajdan Krimi&ban volt g^nuai gyarmatokra vonat- 
koz6 minden statatumokat tartalmazza, s igy a fekete 
tengemek m^g nagy hom^lyban I6v6 kOz^pkori t6r- 
t^net^e n^mi vil&gossdgot vet ; (kiadatott a Turinban 
megjelenS Monnmenta Historiae Patriae- 
ban) '). Mi fontosak 41tal&ban e lev^Itdr iromdnyai, be- 
bizonyodik , ha p^Id&iil csak a kOvetkez($ , ott tal^- 
hat6 act&kat emlitem. A kOztdrsasdgnak Ghios tOrt^- 
net^re vonatkoz6 mindra privilegiumai ^s decretu* 
mai ; az u. n. Liber Magnus Contractuum , mely a 
g^nuai kOztirsasdg kereskedelmi szerzdd^seit tartal- 
mazza ; a bank ^s a Lusigndnok , cyprusi kir&Iyok, 
kOzti szerzdd^ek stb. 

Az eI8bbi g^nuai kOztdrsas&g nemes csal&dai 
kOzt is van n^hdnynak igen nevezetes mag^lev^l- 
tdra. ElllOnOsen nevezetesek a Qiustiniani ^s a Cicala 
csalddok lev^It^ai. Az elffbbiben Chios sziget viszo- 
nyaira, az ut6bbiban a g6nuai kOzt&rsas^nak Kon- 
stantin^polybani befoIy^4ra n6zve a legkOrlilm^- 
nyesb ^s Ieg6rdekesb adatok taI4Itatnak. Spinola Mas- 
similiano march6se lijabb id&ben nagy gondot fordf- 
tott a g^nuai kOzt^sas&g &IIamIev6Itdr&nak az 1 7 98-ki 
catastropha ut&n elveszett iromdnyainak iijb6Ii (5sz- 
szegyffjt6s6re. Az li. n. Liber Jurium Januae- 
nak, mely a g6nuai kOztdrsas^g &llamszerz($d6seit 
tartalmazta, egy r6sz6t az eny6szett&I H mentette 
meg ; s ennek alapj&n k6szft6 Ricotti Ercole ezen gjiiy 
tem^ny els8 r6sz6nek kiad&sdt (1280-ig) mely a Mo- 
numenta Historiae Patriae VIL k5tet6ben (1854) je- 
lent meg. 



^) A Monumenta Historiae Patriae — czfmil 
gjiijtem^nyt Pertz Monumenta Germanlae mintdj&ra adja ki 
egy 1833. feUUitott T5rtinelmi Bizottm&ny. 

23* 



356 

Egy^bir&nt Idtjuk az emlftettekbc(l , hogy a g& 
nuai lev^Itdraknak csak azon actdi blmak hazai tOr- 
t^netttnkre n^zve kOzvetlen ^rdekkel, melyek a Fekete 
tenger k5z^pkori tOrt^net^re vonatkoznak. S mint* 
hogy a g^nuai kOzt&rsasdg ott akkor a tengeri fSha- 
talmass&g volt, ezen actdk igen r^zletesek. Canale 
^s Seristori munk4i, kik tijabb id((bben ez irdnyban 
nevezetes kutatdsokat tettek , tOrt^netir6ink ktllOnGs 
figyelm^t ^rdemlik ; ^s Canestrini Jdzsef ^rtekez^se 
a Giornale Storico degli Archivi Toscani elsft kote- 
t^ben (1857). mely az olasz dllamok Fekete-tenger- 
parti gyarmatair61 41Utja Ossze az eddigi kutat&sok 
eredm^nyeit, n^etem szerint, rednk n6zve a leg^rde- 
kesebb munkalatok egyike, melyeket az lijabb olasz 
historiai irodalom uydjtott. 



V. 



Mildndi lev^ltdrak. 

Ezen lev^ltdrak a hist6riai irodalomban sokkal 
ritkdbban emlfttettek mindeddig, mint az eiobbiek; 
mert az dllamlev^Mr teljesen rc ndezve ^s lajstromozva 
m^g nem l^v6n, a magdnlev^It&rak pedig nagy r6sz- 
ben igen elhanyagolt dllapotban taUltatvdn, a tOrt^- 
nelmi kutatds nem haszn&Ihatta m6g adataikat oly 
m^rvben. mint Koz^p- ^s D^Ii-Olaszorszdg lev^It4rai- 
nak ^irom&nyait.! 

A mildn6i dllamlev^lt^ a 8. Fedele nevfi , az 
elc^tti koIostor6pflletben Mztetik. Iromdnyai 5tf6I^k, 
a) Az li. n. Pagnirola-f^le jegyz(5i actdk, fgy nevezve 
a Pagnirola csalddt61 , melynek sz^mos tagjaJ a XV. 
6& XVI. szAzadban MiUn6ban k(5zjegyz(Jk lev^n , a 



367 

legnevezetesb dllamiratok fogalmaz^&val bfzattak 
™% « ^SJ ^^Sy lev^ltdruk, melyben a legfontOBabb 
kOziratok tal41tatnak, az 41Iamley^ltdr £Sr4sz^nek te- 
kintetett, s m4r a XVII. szizadban az ^Officium sta-T 
tatorum Inclytae Oivitatis Mediolanensis^ 6s nOifi- 
cium de Panigarolis^ ugyanazt jelentette. 2) A tobbi 
mil4n6i kOzjegyz^k iratai, melyek M4ria Ter^zia alatt 
t^tettek &l az dllamlev^ltdrba ; 3) A Oancellaria Du- 
cale iromdnyai , melyek az el&tt a v&rban (castello) 
((riztettek; 4) Mintegy 250 megsztlntetett kolostor 
lev^Mrai, melyeknek actdi 100,000 darabra bec^Ul- 
tetnek ; 5) A^on hivatalok iromdnyai, melyeknek le- 
v^ltdrai az 41Iamlev^lt4rral 5sszekapcsoltattak. 

Ezek kdzt k^ts^kivfQ leg^dekesebbek a Oan- 
cellaria Ducale iromdnyai ; t. i. a herczegek diploma* 
cziai le velez^ei (Oorrispondenza Ducale)^ es az dUam- 
flgyekre vonatkoz6 szdmos ott ta141hat6 regesta- 6s 
jegyzSkOnyvek. A Oorrispondenza Ducale 1420. kO- 
rtfl kezd&dik,s ligy Mtszik, hogy m&r a Visconti her- 
czegek alatt tekint61yes lev^ltdrt k6pezett, a minek bi- 
zonysdgdiil szolg&lnak nih&nj m6g meg16v& 6vfolya- 
mainak roppant gazdagsdga. Azonban 1447. a felleg- 
vdr ostromldsa alkalmdval e lev61t^ nagyobb r^sze 
elpusztiilt; s fgy az irom&nyok folytonos sora tulaj- 
donk6p csak a Sforza herczegekkel kezdffdik , 1450. 
kOr((l, 6s nevezetesb jelent({s6ggel 1535-ig b£r. Ezen 
idoben Milan6 Olaszhonnak ktll^nOsen 6rdekes poli- 
tikai tort^net6ben el3kel& szerepet j^tszott; n6vsze- 
rint pedig Simonetta Oicco (Franciscus), Sforza Fe- 
rencz 6s Galeazzo herczegek hfres dllamtitkdra (ki- 
v^geztett^ 1480.) Mil&n6 dllam- ^s kOzQgyeinek ren- 
dez6s6ben mag^t kitf{ntetv6n, a lev61tAr kezel^s^be is 
cz^lszerubb rendet hozott be. Mi nagyszerfiek voltak 



368 

akkor Mil&n6 diplomacziai Osszekotlet^sei , kitetszik 
egy 1470-ki tituldr^b61, mely mindazon hatalmas- 
s^ok czfmeit tartalmazza, melyekkel a mildn6i her- 
czegek diplomacziai le velez6sben voltak ; t. i. nem csak 
az olasz illamok , a cs&sz&r , a birodalom v^lasztdi, 
Francziaorsz% 6s Burgund , hanem Spdnyolorsz^, 
Anglia, Magyarorszdg , LengyelorszAg , Ddnia ^» 
Oroszorsz^ uralkod6inak 63 kormdnyz6inak czfmeit 
is. Volt idtf , midffn ezen Sforzdk ot venn61 tobb kOvetet 
tartottak, kiknek utasftdsai, jelent^sei 68 egy6bf61e kOz- 
lem6nyei , s 41tal&ban Mil£n6nak ezen korbeli diplo- 
macziai levelez6se eg6szEur6pa tOrt6net6re n6zverend- 
kivffli nagy 6rdekkel birnak. Simonetta ezen levele- 
z6sek mdsolatait ktllOnos kOnyvekbe iktattatta, me- 
lyeknek nagy tOrt6neti becs6t magasztalj4k. Ezen 
copi&lis kOnyvek egyik6ben, mely a Brera kOny vt^- 
ban Szfztetik, Simonettanak Onkezff deducti6ja olvas- 
hat6, melyben 6 az archivdlis tigy fontoss^g6T61 sz61. 
E4r hogy a mil4n6i lev61tir a XV. szdzad 6ta ism6- 
telve nagy pusztftdsokat szenvedett. A mdr emlftett 
1447-ki ostromon kivffl kiilOnOsen afranczidk elhur- 
czol6j9ai fogyasztott^ azt nagy m6rt6kben. Mdr a 
XV. szdzadban vftetett el onnan Pdrizsba a nagybe- 
csfl Visconti kOnyvtdr, hol „£onds Visconti" n6v alatt 
a csdszdri kOnyvtdmak egy ktllOn r6sz6t k6pezi. XI. 
Lajos franczia kirdly igen nevezetes politikai levele- 
z6s6t Simonettdval , mint hallom, a franczidk semmi- 
sftett6k meg. XII. Lajos franczia kir&ly pedig, midSn 
olasz hadjdrata alkalmdval 1511« Mildn6t oda hagyni 
k6nytelenfflt, az ottani Iev61tdrb61 minden irom^jiyo- 
kat elvitt, melyek a franczia OsszekOttet6seket illett6k. 
Azonban ezen 6s m6iS elhurczoldsok oly rOgtOn tOr- 
t6ntek mindig, hogy sokat el lehetett sikkasztani ; s 



369 

t^yed^B, ha p. o* a franczidk azthiszik,ho£^ az eg^sz 
Yisconti kOnyvtdrt bfrjdk P4rizsban; mert annak 
egy, 1435. k^szfflt lajstroma , mely eredetiben Mild- 
n6ban a Brera kOnyt4rban , mdsolva pedig a pa- 
viai egyetem kOnyvt&rdban van, azt mutatja, hogy e 
kOny vtir m&r akkor hdromszor annyi volt , mint ma 
az eg^sz p&rizsi fonds Visconti. M^g nevezetesbek 
voltak az elsikkaszt&sok a lev^ltdrak elhnrczol^sai 
^s pusztft&saindl. Igy tOrt^nt^ hogy a mildn6i dllam- 
lev^ltdr igen sz&mos darabja Olaszhonnak csaknem 
minden gyffjtem^nyeiben r^g6ta tal41tatik; s n^v- 
szerint a mil£n6i Brera ^s Ambrosiana konyvt&rak 
k6ziratai k6zt is sok ily tOrt^nelmi kincs (frfztetik ; %(St 
hogy tobb mildn6i 411amkonyvre olaszhononkivfili 
kony vtArakban is akadunk. 

A mil&n6i dllamlev6lt&r lajstroma , melyet Pici- 
nelli Cesare k6szftett, mdr 1643-ban jelent meg (Me- 
diolani apud L. Modoetiam 1643., de consensu supe- 
riorum 4-^, 70 lap.). Mindamellett e lev61tdmak ed- 
dig ardnylag csak kev6s haszndt vett6k a btivdrok ; sdt 
vannak kik azt hiszik , hogy ottani kutatdsok neve- 
zetes eredm^nyhez sem fogn&nak vezetni ^). Pertz (az 
Archiv II. kOtet6ben) egy ottani Iev61t4ri hivatalnok, 
Daveria Mih&ly level6t kOzli bdr6 Stein porosz mi- 
niszterhez , melyben e lev61tdr becse kelKfleg m6M- 
nyoltatik ; 6s (u. o. V. kOt.) sz61 Carloni abb6 terv6r({l 



^) P61ditil Palacky szavaira hivaikozom : ^Ausserhalb 
der Ambrosiana habe ich in Mailand keine Forschungen nn- 
temommen. Da die alten Archive dieses ehemaligen Staats 
nach dem Absterben des ietzten Visconti im J. 1447. in einem 
Voiksauflaufe vernichtet wurden^ so konnte ich nicht die Hoff- 
nung n&hren y darin fiir unsere alteste Geschichte irgend et- 
was Bedeutendes zu finden." Literarische Reise nach Italieuy 
75. lap. 



860 

melyn^l fogva annak alapj&n egy Codex IKploinati- 
CU8 Begni Lombardiae-t sz&nd^kos&ott kiadni. Kttldn- 
ben Rosmini Kirolyon ^s b^ Gingius de Sarra-n 
kivfil ^) annak tudomdnyos kincseit m^g eddig senki 
sem dolgozta fel. 

A magyar tOrt^nelmet illet^fleg Sickel Tivadar 
iirt61, a b^csi palaeographiai intezet igazgat6j4t61, ki 
ott ttfzetes tanulmdnyokat tett, azt hallottam, hogy a 
XV. 6s XVI. szd^adokra n6zve a mil&n6i Iev61t4rban 
sok 68 igen 8z6p adal6kok tal41hat6k. S ha azon tizen- 
egy okm&ny, melyeket L Mdty&s kirdly tOrt6net6hez 
Chmel J6zsef elev61t^b6l kOz(51t^),mutatvdnyiil szol- 
gdlhatnak, a magyar bdv4r is rem6nylhet az emlftett 
id&re n6zve kedvezd eredm6nyt 



VL 

Olaszhon egy4b levSl- 4s konyvtdrai. 

Az emlltett lev61t4rakon kivfll Ohiszhonban m6g 
sz&mos m&s nevezetes Iev61t4rakra , k6zirati gytfjte- 
m6nyekre 68 kOny vtdrakra taldlunk , melyek a tOr- 
t6nettudom&ny sz4m4ra gazdag k6szleteket tartalmaz- 
nak, melyeket mindaz&ltal itt, hol egyedfil a magyar 
tOrt6nelem 6rdekeit tartom szemmel , r6szletesen fel- 
hozni vagy lelmi hely6n kivftl volna. Mindamellett 



^) C. RoBmini, Storia di Gian-Jacopo Trivalaio, kz 
Storia di Milano ; — DipdcheB des ambassadeurs MilanaiB 
sur les campagnes de Charles le Hardi de 1474* , publi. par 
le Baron Gingius la Sarra^ Genf 1858. 

') Zur Geschichte des Eonigs Mathiaa Corvinus von Un- 
gem» eilf Documente aus den Originalen des Mailander Ar- 
chives , a bdcsi akademia Archivum&n&k I. kdtet^ben (Bics 
1848. 73—100. IL). 



361 

ezekben is, b^ el8z6rva, sok k^zirati codex, sok okm^y 
^s egy^b k^zirat ^rlztetik, melyek dltal hazai tOrt^ne- 
tftok egyes r^szei nem csek^ly felviHgosft&st nyer- 
hetn^nek m^g.N^vszerint a florenczi lev^lt4rt ^skOnyv- 
t4rakat emlitem hazdnk XV. szdzadi tOrt^net^re 
n^zve ^) , de &lta]&ban mondhatjuk , hogy alig lesz 
Olaszhonnak csak egy etlenegy nevezetesb lev^l- vagy 
kdnyvtira, melyben rednk n^zve ^rdekes adal^kok 
nem tal41tatn4nak« Ezekre mindaz&ltal tobbnyire eg6- 
szen v^atlaniil akadunk. P. o. Papencordt , Cola di 
Eienzo czimtf mmikdj&ban (Hamburg ^sGotha 1841. 
IC. 1.) I. Lajos magyar kirdlynak egy ;lS59-ki ok- 
mdnydt kOzli Siena v&ros Iev^ltdr4b61 , mely nagy 
kirdlyunknak Olaszhon ^s Francziaorszdg viszonyaira 
volt nevezetes befoly^dt vil&gosan bizonyftja. 

A n^lkfil tehdt hogy a tobbi olaszhoni lev^ltir- 
rakr<51 ^s egy^b k^zirati gytfjtem^nyekr^fl b(fvebben 
sz61jak, figyelmeztetem m6gis a magyarorszdgi tudo- 
m^nyos kOzOns6get azoknak fontossdgdra ; ktilOnoseh 
pedig az olasz tud<$sok f4radoz&saira , melyek iltal 
azoknak kincseit a tudom&ny 6rdek^ben hasznosltani 
igyekszenek. A Florenczben 1842. 6ta megjelenff 
Archivio Storico Italiano, azugyanottl857. 
megindftott Giornale Storico degli Archivi 
Toscani; a tnrlni T0rt6nelmi Bizottmdny^ mely az 
1883. 6ta kOzz6 tett Monumenta Historiae 
Patriae czimii gy{{jtem6ny6ben a legnagyszerfibb 
kdtf&gyffjtem^nyek egyik6t hozta 16tre; a GenuA- 
ban 1859. keletkezett Societk Ligure di sto- 
ria patria munkdssdga minden tOrt^netbarit 



^) Eulonosen Zsigmond 6s Mdtyds kir&lyok kor&r&^ kik- 
kel a florenczi korm&ny kozelebbi dsszekdttetisben volt ^ 



862 

&szinte tisztelet^re ^s m^ltdnylatdra sz&mfthatnak. 
Ugy szint^n taldltatnak egyes tud6sok is,kik mitsem 
mnlasztanak e1, mi dltal a tort^nelem ^rdekeit e ko- 
moly tudomdnyoB irdnyban eldoiozdfthatjdk. P^ld^til 
emlitem Bonaini Ferencz tandr legdjabb munk4j4t: 
Gli Archivi delle provincie delTEmilia, 
e le loro condizioni al finire del 1860. 
(Florencz 1861.). 

Ezen nagyszerfi tOrt^nelmi munkdss^ban csak 
egyet kell nekflnk magyaroknak fdjlalnunk, hogy 
t. i. 41taluk a hazdnkra vonatkoz6 adatok nem tff- 
zetesen; hanem csak mell^kesen m^ltdnyoltatnak, 
mid($n idegen t^rt^neltni szempontokkal v^Ietlenfil 
OBSzefflggenek. 

S ez alkalmiilszolgdljon azon ohajtdskijelent^s^re 
hogy sajdt tOrt^netUnk 6*dek6ben , Olaszhon lev^Itd- 
raira ^s hist(5riai irodalmi&ra bdr mi is nagy obb figyel- 
met fordftan&nk, mint eddig tort^nt. Mert bdrmit tar- 
tunk is klllonben a kttlsd n^metorszdgi ^s svajczi tOr- 
t^nelmi gyttjtem^nyek hazai tOrt^netflnk irilnydbani 
jelent&s^gdr&I ; bdrmit it^Ittnk is Francziaorsz&g 6b 
Belgium t0rt6nelmi kincseir(5l ; bdrmit vdrunk a bri- 
tish muzeum, 6b az angol dllamlev^Itdr felvildgositd- 
gait6I X VI. sz&zad 6tai tOrt^netttnkre n6zve ; bdrmi 
nagy rem6nyeket tdpl^unk a Simancasban 8rzOtt 
spanyol kir. Iev61t&r azon kincseii*&I , melyek a mo- 
hicsi v6sz nt&n Mdria kirdlyn6 dltal Belgiumba vitt 
magyar orsz&gos Iev6Itdrb6I dllft61ag oda v^dorol- 
tak : m6gis azt hiszem, hogy fejteget6seim vil&gosan 
bebizonyftott4k, mik6p mindezek Magyarorszdg tOr- 
tdnelmi 6rdekei szempontj&b6I az olaszhoni Iev61t&- 
rakkal nem m6rk((zhetnek. Mindamellett r6szttnkr((l 
eddig alig tOrt6nt ez ir^nyban valami, mit az ott 0r- 



863 

z5tt kutfSk puszta izlel^s^n^l tobbnek mondhatn^nk. 
Mert azon szdmos magyar utaz6k kOzt , kik Olasz- 
honban megfordtiltak , s foly vdst megfordulnak , va- 
jon h^y volt , ki a hazai tOrt^nelem ^rdek^ben az 
ottani lev^Itirakat megMtogatta vagy a kOnyvtdrak- 
ban tanulmdnyokat tett volna, vagy ki csak megem- 
l^kezett volna arr6I, hogy ott Iev6It4rak vannak, me- 
lyeknek a Iehet&s6g , 6s a k0rtllm6nyekhez k6pesti 
itkutatdsa tital magdnak a legtisztdbb 6s Iegf6nye- 
Bcbb hazafiiii 6rdemet szerezhetn6 ? — Azonkiv{(l a 
hazai kOnyvt&rak kOzt sem tudok egyet is, melyben 
az dltalam id6zett olasz t0rt6nelmi kiadvdnyok tal&I- 
hat6k volndnak. Mid&n Olaszhon hist6riai kiitfKivel 
akarunk ^lni; tobbnyire csak Murdtori gyfCjtem^nyeit 
haszDdljuk , azaz az olasz irodalomnak szdz 6v el&tti 
&IIaspontj&n vagyunk , meg sem gondolva , hogy a 
t0rt6nelem az6ta ott is mily nevezetes halad^o- 
kat tett. 



!»•• 



■ 

! 



< 



t 



I ¥ 






I 



J 



l;i'U iiu\^ ^ IJtU 




[ • 



I 
i; 

I