Codex diplomaticus Arpadianus continuatus =: Árpádkori új okmánytár

Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct

to make the world's books discoverablc onlinc.

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc

publishcr to a library and fmally to you.

Usage guidelines

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie.

About Google Book Search

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb

at |http : //books . qooqle . com/|

r

HARVARD LAW SCHOOL
LIBRARY

/V,

t^ AC ^ f ^

I r ^ / u ,

ai

MONUMENTA

HUNGARIAE HISTORICA.

DIPLOMATABIA.

VI.

\

- • ^ • -■ ■A }

II

MONUMENTA HUNGARIAE fflSTORICA.

MAGYAR

EMLEKEK-

KIADJA

A MAGYAR TUDOMAnYOS AKADEMIA

« ■

TGRXAlflELMl BIZOTtMANYA.

ELBd OSZTlLT.

BATODIK: KOTET.

PE8T, IMQ.

SGOEMBBBaSB FiatDINlHO AKADBMUI, tOJ 6BIBBL, HARTLBBBN, KILUn
B6TBTBMI, LAMPBL , LAT7FFBE £9 8T0LP, OST£RIJkMif,.PF£IFFBR, RAtHPBST),

HAA8 B^SI KONTVARUSiOKHAL. ^

- V

\ ■

/37

CODKX DIPLOM. AEPADIANUS CONTimPATtrS,

trj OKMANYTAR

A M. TUI). AKADEMIA TOET: BIZOTTMANYA

MEOBIZA8Ab6i, KAZZI^ TE8ZI

WENZEL GUSZTl V ,

M. AXAS. BBVPBS TAO.

ELS<5 KdTET.
1001—1285.

FBST 1860.

EaOBNBEROEB FBRDI^iKl> AKADEMUJ , tOY QEIBEL/ HABTLEBEN,
KILIAN EOTETEHU, LAHPEL, LAUFFEB ts 8T0LP; OSTEBLAMM^ PFEIFEB;

RATH PESTI, HAAS B^OSI KdNYViBUSOKNAL. , , (

I

J

^Zgj irpUkori dkmiiij felfedextee » vagjvc oUeTeleltei el5tt uuyit teet, mint
egy erod beT6tele a hedTeiAr el6tt , ts^ egy tziget felfedeitee a geographiit •zeBiAbeii.''

Paor iT&n.

APR 1 7 1933

el6sz6

Hat ^ve most, hogy (1854. martius 20-^n,) a magyar
tort^net irodalomi viszonyalt ^s mfvel^s^nek legsUrgiJsb
teendSit egy kUlonos akademiai elfJadjCs t^rgy^vjC te-
v6n, kiemeltem, mik^p (5seink ir^nti szent tisztttnk azt
kivdnja, hogy soha meg ne felejtkezzUnk jeles tetteik-
r(5l ^s ftlradaz^saikr61 , melyekkel nem csak haz^nk
mdltj^t dic8(5 tort^nett^ alakftott^, hanem nemzeti
eKJkorunk ieml^kezet^t is fentartani igyekeztek; mik^p
teh^t a hazai tortenet mivel^se legszorosb ertelemben
nemzeti Ugy , mely nem annyira egyeseket , mint az
osszes nemzetet illeti. Ism^tlem ezen szavakat, midcin
az Arp^kori tjj Okm^nytdmak, melyTiek szerkeszt^-
s4t a magyar akademia tort^nehni bizottmdnya re^m
ruh^zni kegyeskedett , els6' kotet^t a hazai kozons^g-
nek bemutatni szerencs^m van. Mert tagadhatatlan,
hogy minden vijgzonyok kozt ^s az irodalmi fejlcJd^s
bdrmelyik st^dium^ban is, nemzeti tort^netUnk tudo-
m^yos mivel^s^re osszemiikodni a maga m6dj^hoz
k^pest minden magyarnak vele szUletet t kbteless^ge,
nem egyedUl a tuddsoknak ^s ir6knak*

MOMUM.HUNG.HIST. - DIPL. «. a

II

Ezen szempontb6l kell , tigy hiszem, n^vszerint
a tort^nelmi kdtfSk iigy^ttekinteni , mely kozp^lrtol^
n^lkttl sikerrel nem miveltethetik, s melyet hol a std-
tus, hol ezen cz^h*a Ossze^lt t^sulatok tdmogatdsd-
ban r^szesiteni , ma a polg^sodott vildg minden mf-
velt nemzetei egyik fontos tisztoknek tekintik. S ide
tartozik klilonosen a historiai okm^nyok felkeres^se,
gyKjt^se ^s kiad^a is.

A magyar tort^net r^gi ckmdnyainak tanulmA-
nyozas^a, a mai tudom^nyoss^ szfnvonaUnak meg-
felel(5 alapot akart nyujtani Fej^r Gyorgy, midon Co-
dex Diplomaticus Hungariae EcclesiasticTis et Civilis
czimtt okmilnygytfjtem^ny^t kozz^ tette. A munka ezen
fontos rendeltet^se kbteless^gttnkk^ teszi , azt szfgorii,
de egyszersmind igazs^os ^s lelkiism^retes vizsg^-
latnak al^ vetni. £z a jelen kbtet fUggeMk^nek lesz
feladata. De bdrmit tartunk is Fej^r Codex Diploma-
ticusinak tudominyos jelent(5s6g^r<'51 vagy hidnyair61,
k^ts^genkivttl ^U m6g is, hogy (5 gy tijtem^ny^t egybe-
^Utani k^pes nem lettvolna, hael&tte csaknem hdrom
^vsz^adig ilynemtt munka elSk^szf tve nem volt volna.
Mit, kezdve a XVI. szdzadt61 , hazai tbrt^netttnk szd-
mos lelkes buv^rai , tbbb magas^lstsu ^s tudom^ny-
kedvel(5 pdrtfog6 t^mogat^s^val ^s el&segit^s^vel, ktt-
Ibnf^le kbz- ^s magAn-lev^Mrakb61 gytijtegettek , de
csak igen sz^tsz6rt k^zirati gytijtem^nyekbe foglaltak;
azt bsszepontosftva napf^nyre hozni, Fej^r munk^s^-
g^ak volt l^nyeges feladata.

. A jelen gyttjtem^ny Fej^rmunkdjAtveszi kiindu-
l^i pontdl ; s fgy ftt is a f(5feladat bszpontosftani, mi
szdmos hazai lev^ltdrakban; k^ziratokban vagy nyom-
tatott munkdkban sz^tszdrva van, de Fej^rn^l nem ta-
Idltatik. Az^rt mindenek el(5tt kbteless6gemnek tartom

m

a hazai tudom^Qyoss% ^s a nemzeti becsUlet nev^ben
mindazok irdnt forr6 h^l^t nyilatkoztatni ki , kik az
ezen gyiljtem^nyben foglalt okm^yok feltaMliis&pa
m6dot nyiijtottak, e cz^h-a archiv^lis kutatdsaimat
el&segitett^k , vagy m^sk^p anyagdnak szaporftdsdt
lehets^gess^ tett^k, ^s oda tartoz6 kozlem^nyekkel ahoz
j^rultak. De kbteless^gemnek tartom hdUs eUsmer^s-
sel emllteni azon fi^rfiakat is , kik a jelen munkdban
nekem seg^dkezel nyujtottak,

A magyarorsz^gi r6mai kathoUkus clerusnak szd-
mos ^rdemei koz4 tartozik az is , hogy (5 a saj^t vi-
szonyait illeto okleveleknek megorz^s^n kiviil, a nem-
zet okm^nyi tlgyeiben is, melyeknek gondos kezel^s^t
a tbrv^nyhozds re^ bizta vala, minden idSben lelkesen
^s hfven elj^rt, minek folytiln nem csak az elcJbbi ha-
zai jog^let legfontosb t^masz^nak fentart^s^t , hanem
tort^netUnk kiitf(5i appardtusa legnevezetesb r^sz^nek
^ps^gben megmarad^^t is neki k<5szonjUk. Mert az
okm^yok ^s okmdnyi adatok a magyar tort^net kdt-
di k5zt f&helyen i&Unak. S drmbdr egyes eldkel^ csa-
l^ok is a hazai v^rosok lev^Mrai historiai okm^-
nyokban is nem ritk^n gazdagok ; m^g is a f^papok,
de kttldnosen az egyh^zi testUletek (kdptalanok, szer-
zetkonventek) lev^lt^raikkal azok sem az 5rzott okm^-
nyok r^gis^g^re , sem azoknak sz^^ra n^zve nem
m^rkSzhetnek. £z ^ltal pedig meg vannak hatdrozva
egyszersmind azon irinyok is , melyeket a magyar
tort^netbuv^ kbvessen ; s ha igyekezetei cz^Ira vezet-
nek , nem csak az ezekben tanusftott elj^d,s, hanem
azon ferfiak is erdemlik atudomdny haMj^t, kik mint
lev^lt^ak birtokosai vagy kezel5i azt tdmogattdk vagy
eldsegitett^k.

E tekintetben teh^t szabadjon mindenek eliitt

a*

IIII

oszinte hdl^mat kifejeznem azon bar^ts^os 6s kegy-
teljes p^olds^rt, melyet kutat^saim a pannonhalmi
szent mdrtoni f(5ap^tsdg s annak koztiszteletben ^116
f(5noke , m^lt<5sdgos Rimely Mih^ly fc5apdt tir r^-
sz6r(5l tapasztalni szerencs^sek vaUnak. Pannonhegye
Magyarorsz^ban a kereszty^ns^gnek volt b5lcs&je, itt
emeltetett eHSszbr f^nysug^rz6 dics^s^gben sz^ Istv^n
kirtily apostoli kereszte; s innen indult a nemzet megt^ri-
t^se; mi^rtis m^ltsln tisztelte mindig akereszty^n viUg
ezen hegyet szent hegynnek (Sacer Mons Ponnoniae):
8 azon kitUntet^sek ^s jogositv^yok, melyekkel ake-
reszty^n egyh^zi ^s az orsz^gos torv^nyhozdsok az
itteni istenhdzat 6s annak f^apsitj^t nagyra emelt^k,
tigy hogy kbzvetlenill a r<5mai pdpa alalt ^Ujon ^s hogy
f(5apdtja Magyarorszitg elsorangu iBpapjai, az d. n.
Praelati maiores , kbzt helyet foglaljon ; valamint a
kereszty^n magy ar n^p kiilbnbs tisztelete vil^osan bi*
zonyitjdk ezen helynek tbrt^neti nem kev^sbb^, mint
egyhdzi fontoss^dt. Az orsz^ fen^lliisa els(5 idej^tdl
fogva ez inind^g a buzg6 vall^oss%, kitUnci tudom^-
nyos mivelts^g, &a tiszta, val6di kereszty^n humanis-
mus szent^lye volt , s e sorok ir6ja eldtt elfelejthetle-
nek maradnak azon kedves 6rdk, melyekben 6 az itteni
jeles szerzetesek szfv- 6s 161ekemel5 t^rsas^gdnak r^-
szese lehetett, midon magyar szfvess^ggel ism^telve
vend^gttl fogadtatott. Itt taMltatik azonkivUl a hazai
tbrt^nelemnek egyik legbecsesebb kincse* Mert a fSapit-
s^gnak lev^ltdra, ak^ az itt (5rzbtt okm^yok r^gis6-
g^t ^s 8Z£im(it, akdr azoknak koz-, egyh^i , ^s jogtbr-
t^neti fontosSJigjittekintjUk, oly nevezetes, hogyannak
nem mondom ptirjdt , de csak n^mileg hasonl6jdt is,
az eg^sz orsz^ban hijibankeresnSk.Kezdvesz.Istvdn
1001-ki alapit6 okmdnyfin, mely a diplomaticai tudo-

m^yban a legnevezetesb okm^yok egyik^uek van
eliemerve, az ^^di kir^lyok kor^bdl 250-n6l tobb
eredeti oklev^l talilltatik, melyek kbzUl bt aXI.,^s ha-
szonbt a XU. szdzadbdl vald, s a tatdrjdr^s (1241) el&tti
id(5bcJl bsszesen 150-n^l tbbb eredeti van m^g meg. J^-
rul ehez az li. n. vbrbs kbnyv (Liber Ruber), mely a
XTTT. sz^adban iratott m4g bssze, ^s az 1250. ^vet
megel(5zbtt iddb^l vagy 60 fontos okmdnynak gondo-
san k^szUlt m^olatdt tartalmazza.

Nem kevesebb szf vess^get tapassstaltam a fi5tiszte-
lend5 veszpr^mi ^s gyori k^ptalanok ^sa leleszi
k o n V e n t r^sz^rSl is. Az ezekn^l megl6v(5 lev^lt^ak
azonban, kUlbnbsen a lelesziek, az ^rpadi kir^lyok kord-
nil k^s(5bbi id&re blfmak ugyan nagy fontoss^gal ;
de az Arp^dkori IJj Okmdny t^rhoz csak kev4s anyagot
nydjtottak. A veszpr^mi k^ptalan lev^lt^dbdl mindaz-
dltal m^g is tbbb ^rdekes okmdnyt vettem fel. Kbteles-
s^gemnek tartom, az ezenhelyeken is a magyartudo-
m^nyoss^ ir^nt mutatott lelkes pdrtoUs^rt szint^n h^-
l^ kbszbnetemet kijelenteni.

A ms^yar csaMdok mag^ev^lt^aiban az drp^
kor ^rdek^ben tUzetes kutatisokat m^g nem tehettem.
Egy^birdnt Lrdy J^nos tisztelt tagtdrsam ezen iriny-
ban fi^adozvstn, az ArpMkori IJj Okm^nyt^hoz tbbb
nagy ^rdekU adal^kkal j^ult. KUlbnbs elismer^ssel kell
emlitenem m^lt. b. Balassa Antal urat , ki k^kkSi
lev^ltdr^t el8tte megnyitotta, melybcJl Erdy 35 ArpAd-
korszaki eredeti eklevelet irt le. Ugyan Erdy a Hunt-
P^zndnt<51 eredett Kubinyi nemze.ts6g Iev41tflrdb61 is
8; ^s Horv^th Istv^ saj^tkezuIeg.eredetiekbSl milsolt
okmdnyaibbl 20 darabot kbzblt.

A magyarorsz^i v^rosok kbzdl Sopron , Kbr-
mbczbiinya, Selmeczbftnya ^s n^hdny m^nak kv^It^-

VI

rdban Arpildkori eredeti okm^nyok taldltatnak ugyan;
de azok , valamint Varasd , Pest , Nag}^-Szombat, ZA-
gr^b , Beszterczeb^ya, Nyitra stb. ^rdekes privilegiu-
mai , m^r r^gen kiadva l^v^n , 6vtizedek 6ta a hazai
tudom^yossdg kozbirtok^bau taMtatnak, s fgy itt
azokat djra kozz^ tenni nem Utszott helyesnek. A ma-
gyarorsz^ v^osi lev^lt^rak egy^bir^nt is csak az
anjoui korszakt61 fogva kezdenek a hazai tort^netfel-
vil^osMsdra n^zve kUlonbsen fontosak lenni*

Enlftenem kell m6g a Vetera Monumenta HistO'
rica Hungariam Sacram illustrantia czfmfi munk^t is,
melyet m. akad.tag, tud<5s Theiner Agoston iSr
a magyarorsz^gi fSpapi rend buzdft^sstra ^s p^nzbeli
segits^g^vel a Vaticteumi lev^lt^b61 kiadott (2. kotet
R6mdban, 1859. ^s 1860.). KtQonbsen a r6mai pdpdk
Regest^ib61 kbzvetleniQ sok igen ^rdekes okmdny 1 6s le-
velet kbzbl. Ezen fontos kdtfSi munk^61 , melyben az
egyes okm^nyokat mintegy archivalis alakban tal^l-
juk , s a haszonr61 , melyet az nekem az ArpAdi Uj
Okm^nyt^rndl nydjtott, a III, kbtetnek ftlggeUk^ben
tlizetesen fogok sz61ni.

V^gre nem szabad elhallgatnom; hogy az emlf-
tetteken kivUl mjls lev61t^ak birtokosai is, sz6val ^s
tettel bizonyftott^k mdr, hogy ({k a hazai tbrt^net kdt-
fdi appardtus^nak szaporitds^hoz j^ulni hajland6k;
sbt voltak, kik ^rdekes kbzlem^nyeket m^r is bekttl-
dbttek» Ezek mindazdltal tbbbnyire csak a k^scJbbi
idbkre vonatkoznak. Mennyiben az ArpMkori tjj Ok-
m^nytdrban hasznukat vehettem, ill8 helyen emlftem.
Kecsegtet tehflt a rem6ny , hogy , miutdn az ^sis^g, mely
mineddig a csaUdok ^s a birtokosok lev^ltdrainak el-
z^rjisjCt tandcsolta , a magyarorsz^ jog61etre elvesz-
tette mdr elbbbi hatisdt , a hazai tbrt6net tudom^lnyos

VII

kufat^sa magdnlev^ltdrakban is mind ink^bb tij meg
tij t^aszt nyerend«

A hazai lev^ltdraknak tort^nettadomdnyi cz^lok-
rai haszn^lasa szttks^gk^p felt^telezi, hogy a kell($
tudom^nyos munkaer(5 meglegyen, s hogy ez cz^lsze-
nileg szerveztess^k. Ezen fontos k^rd^s r^szletes fej-
teget^s^be nem ereszkedem itt ; koteless^gemnek tar-
tom mindazon^ltal hil^at azon f^rfiak ir^nt is kinyi-
latkoztatni ; kik a jelen okm^ny t^ kiadils^ban seg^d-
kezet nydjtottak.

Miut^n Fej6r Gy brgy azon k^zirati gyiijtem^nye-
ket, mely eket haszn^lnia m6dj^ban volt , cz^Ijdra n^zve
csaknem^g^szenfelhaszn^lta; azoknak, kikmostm^g
okm^nyi kntatdsoklcal foglalkodnak , mdr az ov6n41

. sokkal nehezebb feladat jnt Kett&s ir^nyban kell fj£-
radozniok ; egyr^szr5I a Godex Diplomaticus hi^yai
kieg^zit^s^r 61 ^s azdmos hib^ helyreigazit^ls^61 gon-
doskodvdn, m^r^szr&laFej^r eliStt ismeretlen maradt
okmdny okat ^s okmdnp adatokat felfedezv^n ; gyQjt-

' v^n ^s kozz^ t^v^n. £zen cz^lra nem marad egy^b hdtra,
mint, a mennyire lehets^ges, magokat az eredetieket
felkeresni ; az eg^sz bel- ^s kUlfdldi irodalmat foljrton
foly va szemmel tartva , ha oly okm^nyok kiadatnak,
melyek Magyarorsz^ tort^net^re vonatkoznak, ezeket
kelldleg m^ltdnyolni; ^s ha netalin hitelt ^rdemlff
k^zirati gyiijtem^nyek vagy okm^ym^solatok tal^-
tatn^nak m^g, ezekre is kell8 figyelenmiel lenni. Ezen
feladathoz k^pest m% a legszorgahnatosb buvdrnak
is mag^ra hagyatott ereje el^gtelen , s a jelen sorok
ir<$ja nem lett volna k^pes a magyar akademia tort^-

VIII

nelmibizottm^nyameghagyflsdbaii szerenc6^sen eljdrni^

ha Czech Jdnos elhdny t nagy ^rdemii akademiai

tagnak az akademiai kony vt^r birtokilban lev(J k^zira-

tai neki nem k^zbesitettek, s ha (5 mds szakf<6rfiak se-

glts^g^t nem rem^lte volna. Ez ut(5bbi tekintetben legin-

k^bb k^t f^rfi f^radozds^t kell hdUval emHtenem, kiknek

t^magat^sa az Arp^dkori Uj Okm^nyt^rra n^zve igen

fontos volt: Czindr M6r i& Erdy J^nos urakat.

Czech J^nos elsO volt, ki.Fej^r Codex Diploma-

ticusa kieg^szit^se ^s folytatdsa v^gett tobb ^vig ok-

m^nyokat gyttjtegetett Hdtrahagyott k^ziratai bizo-

nyitj^k, hogy (5 ezen ir^nyban f^radhatatlan szorga-

lommal elj^, s hogy kutafelsai 6s vizsg^latai eredm^-

ny6t{5l a tudom^yos vil%igen sokat vdrhatott volna,

ha a k^lelhetlen haMl c$t el(5bb , mintsem munk^sd-

gdt teljesen kifejthette volna , kortlnkb(51 ki nem ra-

gadja. Mindamellett teh^t, hogy ii befejezett munkat,

vagy k^sz gyiijtem^nyt nem hagyott hdtra, m^g is je-

len okm^nytdrunk az H fdradozdiSjinak koszoni tartal-

tartalma nagy r4sz4t. A tSle sz^lrmaz<5 okm^nyokra

nev^nek al^r^sa ut^n mindenki r^ ismerhet.

Czindr M6r, a pannonhalmi sz. m^toni fdapdtsi^
tud6s kony V- 6s lev^lt^lrnoka, a magyarorszd-gi Mona-
steriologia kiaddja, kit hizelg^s n^lkill jelenleg a ma-
gyar diplomatica f(5tekint61y^nek nevezhetUnk , mir
Czech J^nos fdradozsisait is kltlonos reszv^ttel t^o-
gatta. Szfves r6szv6t4vel && fontos segfts^g^vel moz-
dltotta 6 el8 az Irp^dkori t] Okmdnyt^r l^trejott^t
is ; s egyediQ az 6 szem^lyes szer6nys6ge oka annak,
hogy e tekintetbeni tudom^nyos szfvessiSg6t 6rdem
szerint itt nem m^lt^yblhatom. De kiv^nata azt meg
nem tilthatja^ hogy az ^rdemdiis f^rfi terjedelmes 6&
alapos tudom^iya ir^nt cJszinte tiszteletemet ki ne je-

IX

lentseiu, 4b ar^sz^r(51 soktekintetben tapasztalt bar^t-
sdgos segits^g^rt szives h^dmat ki ne mondjam.

!l£rdyJdnos akad. rendes tag s a nemzeti mu-
zeum r^gis^gtflrflnak elismert m^ly tudom^nyu ^re,
fi^radoz^somat kozre munk^lkod^sa dltal szint^n t^mo-
gatta* Az ^ltala kozSlt darabokra nev^nek aUir^a utaL
Hogy T h e i ne r n e k Miagyarorszslg egyhdzi tort^-
net^t illetd kiitfc^i munkdj^b<51 is tobb (az els($ kotetben
dsszesen 47) okm^ny t kolcsonoztem, mdrfenebb mon-
datott.Deezeken kivUl R^th K^roly, Knauz NAn-
dor, Szab6 K^roly, MeUthei Barna Mihdly ^s
n^h^ny m^s urakt61 is vettem egyes okm^yokat, mit
hdldval kinyilatkoztatni Voteless^gemnek tartok. A
kozl5 neve minden egyes okm^nyndl feljegyeztetett.

A magyarorsz^ lev^lt^akrdl £rdy Jdnos dr a
k5vetkez($ ^ekes tudcJsMst k5zli.

„Europ^nak majd minden miivelt nemzetei, a
hazdjok tort^neti sz^tsz(5rt emUkeit , * nem kevesebb
szorgalommal dv f^radsdggal , mint kSlts^ggel jobba-
d^n m^r ossze gyiijtott^k ^s kiadt^k.^'

;,Az angol parliament 1822-ki jul. 23. a kincs-
t^ kanczell^ Wansittart inditv^y^ra, az angol tor-
t^neti kiitf<5ket kozmegegyez^ssel rendelte kiadatni
ligy, mint a firancziaorsz^gi forr^sgyiijtem^nyek van-
nak kidllitva.^

„N6metorsz6gban a kdtfSk gyttjt^s^re s kiadd-
s^ra kttlon tdrsulat alaktilt , mely nek tagja Pertz Hen-
rik, majd az eg^sz Eiuropa konyv- 6s lev^lt^rait kiflir-
k^szte s az azokban tahUt, nem mindenki dltal kibe-

t{izhet& porlepte r^gi irom^nytomegbol ^ kiadta a Mo-
nmnenta Germaniae Historica czimii kdtfc^gyiijtem^nyt,
mely tobb szdzezerbe kerlilt Figyelmet ^rdemel az
oklevelek gondos gy(ijt4se s hii kidllit^sa. '^

„Bajororsz%ban a kirdlyi tltkos lev^tdrnak
1822-t81 1828-ig leltdrai, ut6bb magok a leltdrozott
oklevelek eg^sz kiterjed^sben bocs^ttattak a kir^y
kolts^g^n sajtd al^«^

^Leopold belga kir^ly , a kozlev^lt^ak leltirait
parancsolta kiadatni*^

„ A porosz kir^ly nak mind a berlini , mind a stet-
tini titkos lev^ltdrai 1835.nyolcz 4-edr6ttt kotetbenje-
lentek meg." i^

^Ez oka , hogy a ktilfoldi tort^netird a hitele-
sen kidllitott adatkincsnek megvdlaszt^a s osszeha-
sonUtdsa xit&n , a tort^netir^nak mtiv^szi kidllit^^ra
fordfthatja idej^t ^s erej^t; nem is tart att6I, hogy
valamely m^g fentUnheti5 okirat miatt k^nytelen lesz
kiiif&kre alapf tott n^zeteit vdltoztatni. ^

^Ndlmik minden kimeritSbb monographif&hoz ki-
vintat6 kiitfcJgyiijt^s annyi idcit 6s er8t kiv^n, hogy
az ^vekig tart<5 fltrk^szetnek f^radalmai a lelkesed^s
szikrditis elhamva^tztj^k, ^s a kidllftandd dolgozat vagy
elmarad, vagy mivel fdradt erdvel kezdetik meg, elsi-
Idnyul.**

„A magyar t()rt^netvizsg^6 hasonlft azon szo-
br^szhoz, ki mielOtt a m^rvdny ba ^letet onthetne, el&bb
k^nytelen haz^j^ak b^r6zeit ^s volgyeit bebarangolni
s m^rv^ny t keresni addig, mf g a firiraszt6 kutat^ alatt
lelkesed^se vagy eltUnik, vagy elsilflnyul ; ^s ki eI(Jbb
k^sz anyagbdl remek miivet ^llfthatott volna eld , az
anyagkeres^s fAradalmai utdn k^faragdv^ tbrpttl."

n A magyar akademia tbrt^nelmi bizottmdny a m^-

XI

lyen ^rezv^n a magyar tort^neti kiitfdgytfjtem^nyek
hi^y^t , eml^keink ezen sz^tszdrt kincseinek gyiijt^-
s^t ^s kozz^t^tel^t erej^hez k^pest m^r meg is kezdette.^

^Az Arp^dok korszak^b61 fenmaradt oklevelek,
pecs^tek, ^rmek 4s bdrminemii m^ r^gis^gek , a ma-
gyar eml^kek megbecsttlhetetlen kincsei; melyeknek
gyiijt^se s az eny^szettcJl megment^se az^rt legsttrge-
tSsb ; mert eml^keink ezen gybngyei a lefolyt sz^za-
dokon keresztttl a lagujabb korig sokf^le vesz^lynek
voltak ^s yannak kit6ve*"

„De Ussuk rbviden : mif^le vesz61yeknek voltak
n^unk az okiratok a r^gibb id(5kben, ^s vannak a leg-
ujabb tapasztal^ig kit^ve? Schwartner M^on ^s Per-
ger Jdnos diplomatikai munk^ik szerint , ndlunk az
idd, mely mindent megem^szt, pusztitd h^bordk^ tttz-
v^sz, irigys^g , gondatlans^g, tudatlansdg, 4s hasonl6
okok id^zt^k el8 az oklevelek fogyaszt^^t. De ki gjdzni
e hazdnak ezen meg ezen v^sznapjait ^s v^getlen kin-
Bzenved^seit tbrt^netileg r^szletesen kinyomozni?"

^Mennyi okiratot, mi sokdr^ga eml^ket em^z-
tett meg a tatdrdul^s fergetege, mely Magyarorsz^ot
1241. Wng- ^s v^rbzbnbe boritotta. IV. B61a kirdlynak
a j^ziSi monostor jogait megerdsitfJ 1255. oklevel^ben
olvassuk : mik^pen ezen pr^postsdg jogait illetO , az
elfJbbi kir^yoktbl nyert iromdnyokat a tatdrok ftttbtt
kemencz^be mind meg^ett^k^"

„!¥♦ B^la m^s 1261. oklevel^bSl tudjuk, hogy a
tatdrok az egri egyhdzat kifosztott^k, fbldig lerontot-
tjlk, hamuv^ tett^k, 6s a szent kir^lyoktbl nyert ado-
mdnyleveleit mind l^ngnak adtdk'^

„ Sokan a vesz^lyes tatdrdulsts el6l kincseikkel ^s
lcv^ltilraikkal Datmdtorsz^ba menekttltek, honnan a

xn

z^rabi lev^ltdr csak 1550. hozatott vissza; de azok
leveleiy kik ott haltak ki, ott mentek veszend(5be.^

^A liptiSi re^estnimban tal^ljuk: mik^pena Lipr
t6 v^megyei Lipcse v^os 1388-ban bir^j^a bizta
okleveleit, hogy azokat az orszslg bir^jdnak bematassa
azok ellen, kik e vsirossal lorv^nykeztek. A lipcsei bir6
Z61yomba ^rt , hol valami l<5kot(5 annak k6t lovdval
4s az okiratokkal elosontott.^

jj Szent-mikl6si Pongr^cz I. Lajos kirdlyhoz (1363)
tij adomdny^rt folyamodott; mivel el(5bbi adomdnyle-
vele el^gett."

^A k^sm^kiak lev^Mr^t 1433« a husszftdk ra-
gadozt^k el; a l{5cseiek^t 1550. a tiizvesz^ly tette
semmiv^. "

y,Pal<$czi L^zl<5 orsz^bird 1446> a vdczi kdp-
talanhoz int^zett level^ben azt adja el5, hogy a s^hi
konventet magyar ^s cseh lovas ^s gyalog csapatok
Inegrohant^k, kifosztott^k, lev^lt^dt fcildiilt^k, az ok-
leveleket vagy elvitt^k , vagy azokrdl a pecs^teket le-
vagdalt^k.^

„Hunyady Jdnosvez^r, LM%d8 (1458—1490.)
kir^^niak egyetlen fia, 1504. szUnt meg^lni. Ozvegye
Frangep^ Beatrix 1508. Gyorgy brandenburgi (5r-
gr6fhoz (Marchio) ment nSlil. Gyorgy a Hunyadiak
lev^lt^^t kivitette, mely az anspachi (Onolsbach) lev^l-
ttfxba kerlilt., honnan U. J6zsef alatt hozatv^ vissza,
Buddn a kamarai lev^ltdrban sok ideig zdr alatt driz^'
tetett, ut<5bb a t5bbi iromdnyok kozz^ soroztatott.''

^Tobb magyarorszdgi monostor mint hielmes ^s
hiteles hely a kUlf()ldi monostorokkal volt osszekotte-
t^sben. A somogyviri szent Egyed monostora a fran-
cziaorsz^gi flaviusvolg^ szent Egyed monostordt<51
fdggott ; m^ konventek az olaszorsz%i , m^ok a n^-

xni

met monostoroknak vo!tak aUvetve. A Magyarorsz^-
got minduntalan megrohand torokok sok j4mbor szer-
zetest v^geztek ki , sok, hogy elkerttlje a vesz^lyt, le-
v^lt^ral egytttt ktllfdldre azon monostorba menekUlt^
melytdl ftiggott , honnan az egyes orsz^os lev^lt^ak
nem kerttltek tobb^ vissza."

„A bethlenfalvai Thurz6 nemzets^g gazdag le-
v^lt^a 1654-ig a Trencsin megyei Lietava v^ban
Sriztetett, hol nem sok^ra azut^n r& t5rtek ^s ki-
fosztott^; maradvAnyai az drvai vA-ba vitettek el.
Ut6bb Arabinszky Ferencz lietavai seg^dlelk^sz , az
ottani vdrak rejtekeiben sz^mos okleveket fedezett fol ^s
szedett ossze; 3 ezeket Kelecseny Zsigmondnak Tren-
csin megyei szolgabir<$nak kttldotte el. Bezn^ J^noB;
az ilrvai uradalom igazgat<$ja, Pozsonyban Dobrovay
Imre sz^ll^s^n hat vagy h^t nagy Uddt Utott, melyek
tele voltak a Lietava vdrb61 elorzott okiratokkal.''

„Mit mondjunk azokrdl, kik Ma§yarorsz%ban
m^g a XIX. szdzadban is a Iev61t^akb61 ak^r bdrh^-
ty^ra, ak^r papirosra irott okleveleket , lelt^rakat, em-
l^kiratokat, ^s a r^gibb kornak legbecsesb iromd-
nyait , koztapasztal^ szerint , szek6r sz^imra a papi-
rosmalomba kUldozgett^k , vagy azokat m^sa sz^mra
drulgatt^,^

Ezek ut^n szabadjon most mdr azon vez^m^ze-
teket fejtegetnem, melyeket az ArpMkori tij Okmdny-
t^r egybedllitdsiiban ^s elrendez^s^ben kiSvettem. £
tekintetben valamint milsutt, dgy a magyar irodalom-
ban is k^t egym^ssal homlokegyenest .ellenkez3 felfo-
g^sra taldlunk.

Vannak tud6sok, kik okm^n ygy iijtemenyek ir^-

XIY

nydban a legszigorubb kbvetel^sekkel l^pnek fel. Az
egyes okm^nyok szerintok egyediil eredetiekb&l veen-
d({k , a kozz^t^tel oly pontoss^al tbrt^nend^ , kogy
mintegy magokat az eredetieket minden saj^ts^aik-
kal egyiltt el^nkbe adja, Akademiai tag Waltherr Ldszl6
urat , kiben a magyar irodalom hazai diplomatic^nk
egyik legavatottabb 8zakismer(5j4t tiszteli, koztttnk
egyszersmind ezen irdny leghatflrozottabb k^pviseltf-
j^nek taWljuk. Okm^nyok gyftjtem^nyei kbzz^t6tel^-
t'6\ 8z6 l^v^n, '6 azt kiv^nja, hogy ezek az eredeti p41-
dinyokrdl, gondos k^zzel, pontos hivs^ggel adas-
sanak; „decsakaz eredetiekrdl ^s hfven m^olva; ktt-
Ibnben elv^tik cz^ijokat" (Figyehnez», 1337.24. sz.)

Ha ezen szavak ellen^ben azon kbnnyeds^get te-
kintjttk, melylyel n^lunk okm^nyok nem ritk^ t^tet-
nek kbzz^ , s meljnek eredm^nye azut^n gy akran nem
egy^b, mint Waltherr szavai szerint (u. o.) holiiii „puizta
mdsolatok ut^ gondatlanul bsszef^rczelve halommal
nydjtott At-t^vesztd adatok;" az elcJbb emlftett tud6-
sok n^zet^nek ellent^t^tUtjuk. Csakabban nem nyug-
hatom meg , ha valaki Fej^r Gybrgybt ezen ut6bbi
ir^ny k^pvisel&j^nek akam^ n^zni , mire Waltherr is
hajland6nak mutatkozik«

Ugy hiszem, nem szUks^ges ezen ut<$bbi elj^^sra
n^zve csak egyetlenegy szdt is vesztegetnem. Maga
mag^t it^li ez meg ; s ha b^ megengedem , hogy le-
hetnek esetek, melyekben okmdnyok hib^s kbzz^t^te-
leit nem csak mentegetni , de igazolni is lehet : ily el
j^^stm^g iselvileg kbvetni, k^rhozatos kbnnyelmtis^g
volna, melynek a tudomdny kbr^ben legkevesbb^ sza-
bad helyt engednttnk, mert a diplomatica fc$cz^ljaival el-
lenkezik. Err&l teh^t sz6 sem lehet itten.

De azon szigort sem tehetem mindenk^p magam^ vd,

XV

melyet eWbb emKtettem. Nem tagadom, hogy az ezt
k5vetelc5 n^zetnek van bizonyos belsfJ jogosults^a;
menn jiben t. i. az igazs^g minden tort^neti tanulmdny
f(5cz61ja, melyhez a kdtfSk kel1(5 ovatossdg melletti
haszndl^sa n^lkttl jutni ^m lehet D^ elvonva attdl,
hogy a kritikai szigor ^s pontoss^g azon m^rve^ mely
kiv^ntatik, csak eszm^ny , melyhez kozeledni ugyan^
de melyet tok^letesen l^tesfteni lehetetlen ; ne felejt-
kezzUnk meg arrdl , hogy szigor ^s potossdg itt csak
eszkbzok, melyek tehdt a cz^l dltal , melynek el^r^se
v^gett alkalmaztatnak , nyerik val6di jelentds^goket
A feladat gyakorlati kivihetcjs^ge , azaz maga a lehe-
tiis6g gyakran sokkal sziikobb hat^lrt jelcJl ki , s a kri-
tika kiv^almainak eleget teszUnk, ha a tort^neti kdtfBk
szoveg^t lehet(5leg hlven ^s a maga eredeti tisztas%^-
ban elS^llftjuk. Itt teh^t egyedUl eredeti szovegrcJl ^s
ann«,k eredeti tisztas^g^r61 lehet sz6 ; azaz hogy tud-
juk , mit mondani vagy tudtul adni a kiitfc^ ir6 j^nak;
kUlonosen pedig az okmdny szerz&j^nek volt szslndoka.
Mag^nak az eredeti kiadvdnynak haszn^Usa nem tar-
tozik a tdrgy l^nyeg^hez ; s valamint a classicai iro-
dalom dolgAban igen szeg^nyek voln^nk , ha kizdrd-
lag csak azon miiveket akarn6k haszndlni, melyek
kiad^ai a szerz(5 k^zirat^nak alapj^n tort^nhetnek ;
^igy csaknem ugyanazt kell mondanunk a tort^neti
kdtf&krcfl , s n^vszerint az okmdnyokr61 is. Amb^r
k^ts^g kivUl van , hogy, a mennyib^n az lehets^ges,
magoknak az eredeti p^lddnyoknak min^l pontosabb
hasjndUsa kiv^atos ^s tan^csos is, mertez term^sze-
tesen alegbiztosbdt^s legcz^lszerUbb eszkoz az eredeti
szoveghez jutnunk. N^vszerint a t<5rt^neti okmdnyok
kiad^drt ^s haszndUs^s illet&leg, nem tagadom, hogy
az d. n. graphica is , mely azoknak betujegyeivel ^s.

XVI

orthographi^j^val foglalkodik, mennyiben ezek a szo-
veg kttls& alakj^t kepezik, a tort^neti kritika szempont-
j^b61 nagy fontossdggal bir ; de zsin6rm^rt^kttl szol-
gdl talajdonk^p m^g is sk diptomatica^ niely magasb
ponton megdllapodik, ^s nen az ir^s jegyeiben , ha-
nem annak szoveg^ben leli feladatdt, s melynek a gra-
phica fontos ugyan, de nem l^nyeges momentamdt
teazi.

Ehez k^pest haz^nk tort^net^re n^zve okm^nyi
tekintetben v61em6nyem szerint a magyar akademi^-
nak kett^B feladata volna.

I. A hazai tort^netre vonatkoz6, s akdr r^gis^Sk;
ak^ tjEirtalmuk, vagy m^ okn^l fogva nevezetes ^s
fontos eredeti okm^nyokat, mennyiben azokhoz f^mi
lehets^gas, graphicai pontoss%gal, azaz abetttjegyek
saj^tsdgainak felhoz^s^val 4s az orthographia legszi*
gordbb megtart^^val m^soltatni. Ezen mdsolatok az
akademia k^zirati gyttjtem^ny^nek igen becses r^sz^t
k^pezn^k, s a lelkiikmeretes tort^netbuv^ kutat^ai
sz^m^a biztos alapot ^s t^maszt nydjtandnak. Leg-
tan^csosb volna ezen gyttjtem^nyt min^l elcJbb meg
kezdeni. Mert nincs k^ts^g, hogy ha az akademia ezt
fen^lldsa <$ta magdnak feladatul tttzte volna ki, ha
minden ^yben csak n^hdny okm^nyt az emlitett pon-
toss^gal mdsoltatott volna, most is m^r oly okm^ny-
gyttjtem^ny t bima , melyet a hazai tort^nelem szem-
pontj^b61 val6di kincsnek nevezhetn^nk. Magdt<51 ^r-
tetik, hogy mennyiben az akademidnak miSdj^ban
van, eredeti p^ld^yokra, vagy htt hasonm^okra sj^ert
tenni , ezek is kttlon csomdkba felveend((k. Ezen gyiij-
tem^ny segits^g^vel az eddig hibdson kiadott okmd-
nyok szoveg^t meg lehetne igazitani ; idSvel pedig oly
okmdn^rt^ kOzz^ tenni, mely a Waltherr- ^s m&»

xyit

szigord diplomaticusoktdl kovetelt pontossttgnak^meg-
felelne. Hogy addig is megmutassam, mennyire szUk-
s^ges ez diplomaticai irodalmunk mostani stadiumdban,
mintj4iil hat okmAny szoveg^t (6'0\ 65, 96, 113, 126,
4b 201. sz.) eredetiek ut^ kbzbltem, melyek Fej^r
Godex Piplomaticus^ban m^ taUlhat<5k ugyan , de
csak mdsolatok alapj^n (Cod. DipL VII. k. 5: r. 177,
L; I. k. 482. 1 ; III. k. 2. r, 476. 1.; u. o. 361. L; u. o.
463. L; VII. k. 1. r. 340. L). Az bsszehasonMtAs hol
t5bb, hol kevesebb hibdkat ^s elt^r^eket tttntet fel ;
mert igazs^osnak taldltam, Fej^r munk^i^ak jellem-
z^se v^gett nem csak oly okmdnyokat emehii ki , me-
lyek hibdkkal hemzsegnek, hanem nih^y ktll5nbfi9e
^rt6ktleket egybefoglalni. Csak %y lehet azon szd veg-
r6l , melyet a Codex Diplomaticus 'nytijt , alaposan
it^lntink.

flgy^birdnt a legjobb esetben is csek^ly a kiU-
t^, hogy, ha az akademia az ^pen emlitett terr sze-
rint egy kritikaila^ pontos oklev^lgytfjiem^nyt alapit
is, az irodalom annak eredm^ny^t , t i. egy lehet^eg
hibdtlan ^s hli magyar okmiinyt^ , rovid id8 alatt
nyerjen. Mert mind az okmdnyok gyttjt^se, mind azok-
nak rendez^se ^s kiad^a tom^rdek munk^ba fog ke-
rtilni. Szilks^gesnek l^tszik tehdt, hogy id((k5zben is
tort^nj^, a mi mbstani viszonyaink kdzt m^ kivihet(5.
n. tJgy Utszik teh^t, hogy az akademi^ak jelenlqg
egy m^ik, ds az eU>bbin^l sttrg(5sb teenddje van; i i. a
Magyarorsz^ tbrt^net^re vonaikoz6, s az irodalomutjin
m^ k&zz^ tett okm^nyi appar^tus t5k^lyesb{t^s^51 s
mintegy kieg^szft^s^r^ gondoskodni. £ cz^lra m^
£vek 6tsL tort^ntek k^szttletek ^s kfs^rletek; s erre cz^-
loz az Arpddkori tij Okm^nytdr is. Szerkeszt($i tisztem

M0M17M. HUNG. H18T. ^ DIFL. 6 b

xvra

itt azt kivilnja, hogy ennek tervirSl ^s feladat^r61 n^-
hinj felvildgosltiJ megjegyz^flt tegyek.

Okmdnygytfjtem^nyek ^s okm^ytdrak kttl^nb-
f^le cz^lokra k^zfilhetnek, s ehez k^pest azoknak el-
rendez^e £s az egyes okmdnyoknak kozz^t^teli m6dja
is kiil5nbbzni fog. TSrt^nik nem ritk^n, hogy ha va-
lamely lev^lt^ban vagy azoknak n^h^ny Aban neveze-
tesb sz^mii, historiailag vagy m^k^p ^rdekes okmd-
nyok Sriztetnek , ezeknek kozz^t^tele terveztetik , mi
kttlfdldon tobb nagy becsii okm^nytdrak kiad^^
adott m^ tdbbszor alkalmat. Uynemii kiadvdnyok,
fahj&p ha az okm^yokat egyszersmind diplomatikai
mutatvdnyoktil kozlik, csupdn eredetieket ^s bizonyos
kor jellem^t mutat6 p^ld^yokat tartalmazhatnak, me-
lyek k5zz£t^tel6ben a graphica szab^yait szorosan
szem el(5tt kell tartani. E tekintetben Sickel Tivadar
jyMonumenta graphiea aevi medii^ czfmii munk^ja
(B^, eddig k4t fUzet 1858.) mely a photographia
haszn^^^val k^sziilt, a legfSnyesebb p^ld^t. mutatja.
Hazdnkban ily kiad^ra alkalmatos lev^Mr tudtomra
csak egy taMtatik, t. i. a szent*mdrtoni f^ap^tsdg le*
v^ltdra. Ha azonban a kiad^st a tiszttln diplomaticain
kiviQ tbrt^neti ^rdekbc^l is inddl ki , eredetieken ki vttl
mdsnemfi okmdnyok is felveenddk abba, s a graphicai
felfogds BziSk Uthatdra e feladatnak meg nem felel
t5bb6» A kiadcSnak teh^ ily esetben nagyobb szabad-
stfggal ^lnie nem csak lehet, hanem kell is ; s a kiadi&s
czdlj^nak tok^letesen eleget tesz , ha csak az okm^
nyok eredeli szoveg^t hfven megtartja. A b^csi cs.
akademia tobb kiadvdnyai , p. o. a Chinel dltal a cs.
titkos lev^lt^ben &rziitt eredeti okm^yokbdl ossze-
^lftott d. n« ^Diplomatarium miscellum saeculi XIII.'^
B^cs 1849.), Weis Jdnos ausztriai sz. kereszti diplo-

matariuma (B^ 1856.); ^y szinte a magyar akade-
mia eddigi okm^ykiaddsai, mint Hatvani Mihdlynak
a briisseli orszdgos lev^lt^ 4s a bmrgundi konyvtfr
okm^yai alapj^n kozz6 tett magyar okm^nytdra (4
kStet, Pest 1858 6s 1859.) ^s Simonyi Ern6 londoni
magyar okmdnyt^a (Pest 1859.) ide tartoznak. De
ha a tulajdonk^peni tort^neti ^rdek a f&feladat ; lia
nem csak okm^nyokat kiadni , hanem azok ^ltal a
tort^netet is lehet(51eg r^zletesen 4s kimerftSleg felvi-
Ugosftani kozvetlen cz^lunk; ha p. o. e tekintetben
valamely orsz%, tartom^ny, v^os, vid^k, nemzet, n^p-
s^g, nemzets^g stb. tSrt^net^re vonatkoz<5, minden meg-
Iev6 okmdnyokat , b^rminemfiek legyenek is azok, is
ak^rhol taUlhat6k, akarunk egybefoglalva kozz^ tenni,
feladatank m^ szfnben mutatkozik. V^Iogatdsnak a
kiadand6 okmdnyok killSnbf^le neme k5zt helyt en-
gedni m^r nem lehet: s miutdn a kiadisra rendelt
gyiijtem^nynek dll^pontja meghatdroztatott , ennek
alapj^n kell k^szfteni az ^ltal^os tervet , 4s a kSzz^-
t^tel cz^ljdhoz k^pest minden okmdnyok ^s okmdnyi
adatok egybefoglalanddk , melyek ezen dll^spontnak
megfelelnek, akdr eredeti formdban, akdr csak m^so-
latban vannak meg ; ak^r kiadattak m^ nyomtat^-
ban, ak^r nem. Magdtdl ^rtetik ugyan, hogy az okm^-
nyok szoveg^nek hfts^g^r&l ^s tisztas%dr<51 gondos-
kodni itt is szilks^ges ; de a kritika nem a graphicai,
nem a diplomaticai, hanem a szoros ^rtelemben t3rt4-
nelmi szempontot koveti sin<5rm^rt^k{il ; a graphicai
^s diplomaticai szab^lyokat teh^t nem t5bb^ cz^hiak,
hanem csak eszk()znek tekinti.

S ez ^ltal van egyszersmind meghatdrozva az Ar-
p^dkori Uj Okm^nytdr terve ^s feladata is.

Fej^r Gryorgy Codex Diplomaticusttt veszem ki-

b*

indukbi pontdl. Ennek hidnyait s liib^t se nem jtaga^
dom, se nem sz^pitem ; hanem helyreigazMsukat mds
raerencs^sb iddre bfzom. Csak hogy n^mileg ez dj
gyfijtem^ny szempontj^ feltiintessem, a Fej^r dltal m^
kiadott hat okm^yt , melyeket fenebb emlitettem,
tiszt^bb formdban ismdtlem. Azon kiyiil sok okm^ny,
mely et Fej^r csak kivonatban kozlott , itt eg^szen ada-
tik. Bendszerinti szab^yom mindazdltal, azt, mi Fej^r
monk^j^ban m^ taUitatik, okmdnyt^romb61 kiz^mi.
Ezen ^rtelemben az ijppAdkori tJj Okm^nytdr Fej^r
mnnkija azon r^sz^nek, mely az ^rpidi kir^lyok kor-
szak^t illeti , folytabisa ^s kieg^sz£t4se.

De 9n^U6 munkdnak is kiy^om azt v^tetni; mind
tartahn^a, mind alakj^a ^s elrendez^s^re n^zve. Mind-
k^t tekintetben azonnal bi^vebben nyilatkozom. Itt
csak dltaldban j^yzem meg, hogy, b^rmi tSk^letes \e-
gyen valamely okm^nyt^ ; annak tartalma m^g is a
lieki tdrgydl szolg^<S anyagot soha ki nem meriti , s
mindazt m^ bdvttrok gyiijt^se szorgalm^nak engedi
^t , mit kiad6ja vagy nem ismert, vagy felveendc^nek
nem tartott. Igy Fej^r Codex Diplomaticusa is a ma-
gyar t&rt^net bkm^nyi appar^tus^hakcsak azon r^sz^t
foglalja magdban, mely el(5tte ismerve volt. Mennyiben
telult utdixa is a hazai tort^netbdv^oknak m^g sok
teendOjok maradt, ezeknek bn^ll6Iag kell eljstrni. S
ehez k^pest az Arp^dkori Uj Okm^yt^r isazon jogot
vindic^ja mag^nak , hogy a Codex Diplomaticusnak
ne al^*^, hanem melld rendeltess^k, ne subordin^t je-
lent&s^g(i kieg^szft^sdnek, hanem t>ndlI6 .6s neki coor-
dindlt munk^ak tekintess6k. Az alakra ^s elrendez6-
S^re n^zve.az Arp^kori tJj Okm^nyt^r ugyanazon
mddszert kbveti ugyan, melyet Fej6r munk^ja; de
elsS pillanti£sra mindenki megyy((z6dhetik , hogy az

itten uralkodd kritikai szempont Fej^ek e tekintet-
beni elj^rds^tiSl l^nyegesen kUlQnbOzik.

Az Arpidkori Uj Okm&nytiruBk cz^lja lev^n a Fe*
j^r Gy&rgy Codex Diplomaticiis^ban gyfijtdtt okm^-
nyi appardtust Magyarorsz^ drpddkori tbrt^net^re
n^zve bdviteni ^s szaporftani , e tekintetben h^brmaa
ir^nyban igy ekeztem Hj anyagot szerezni ^ s ehhez k^
pest a jden gyiljtem6ay tartaJma is^ h^om szempontot
nydjt a tt}rtA.elmi kritik^ak.

a) N^hiny okmdnyt, melyeknek Fej^rcsak kivo-
natdt vagy tOk^letlen tSreddk^t adta, mennyire azok^
nak teljesb p^ld^nyaira szert tehettem , tOk^letesebb
form^ban tettem k5zz^. Ezen okmdnyokra az olyas6
jegyzeteim folyt^ azonnal rd ismerhet ; siigy hiszem,
iltalok hazai t<5rt^netUnk tobb eddighidnyosan ismert
r^szletei n^.mi felvil^Lgosftdst nyernek.

b) Sz^osabbak ii fontossabbak ezekn^I azon
okmdnyok, melyek itt el&szor Idtnak napf^nyt, sSt
ezek, sz^szerint 115, a gytljtem^ny iSt^zii k^pesdk.
Tfilnyomdlag eredeti p^Id^nyokb<5I v6tettek, t. i. 104,
s ezekhez j^lml m^g 5 melyek XIII., 2 melyek XIV., ^s
2 melyek XV. szdzadi ^tiratok ut^ k<5zoItetnek. Egy^b-
irdnttisztemnektartommegvallani, hogyajelen mun-
kttban foglalt h^om okm^nynak hiteless^ge ellen neve^
zetes kets^gek hozattak fel ; t. i. a 10» sz. a. okm^yt,
mely Czech gyiijtem^ny^b(fl v^tetett, Ipolyi-Stmn-
mer Arnold akad. tagt^sam koholmdnynak dllitja; a
128. sz.a. okm^nyt,meIy heraldicai tekintetben gy ands,
csak Nagy Ivdn akad. tagt^rsam tan^cs^ak folyt^n
kOzbltem; s a 129. sz. a. kivonat, melyet gr. Sz^che^

XXII

nyi-£dle gyiijtem^nybSlkozlok, szint^n nem Utszik^v-
szlim^ak megfelelni»

V^gre c) sok okm^ny m^s m^r nyomtatott mun-
kdk ut^ t^tetett kozz^, s ezekre n^zve kUlonosen
Bzttks%es, hogy az ^tv^tel m6Aj&r6l sz6ljak.

Elflo hely en emUtem azokat, melyeket T h e i n e r
Monumentdib61 k<)lcsonoztem (mds nyomtatott mun-
k^kb61 csak 25-tot vettem dltal. Mert valamint egy-
r^szr&l ezen munka nagy fontoss%dt m^r fenebb kie*
meltem ; tigy m^s r^szrdl nem szeretn^m m^g is , ha
az tiil becsUltetn^k. Sok foglaltatik abban, mi K 1 i m 6
Gyorgy p^csi 6s gr. Bath^nyi Igndcz erd^lyi
pttspokok ^s n^h^y m^s lelkes tort^netbiivdrok gon-
doskod^a ^s igyekezetei folyt^n Rom^b6l r^g meg-
szereztetv^n, az el6'tt is birtok^ban volt m^ tort^neti
irodalmunknak; s mit nagyobbr^szt Hevenesi , Pr^y ^s
m^ok k^ziratai kozt , ezeknek alapjsln pedig Fej^r
munk^j^ban is feltaMlhatunk. Ilyen p^pai bulldkat,
okm^nyokat , stb. itt ism^t kozolni , nem tartottam
feladatomnak. De Theiner sokat is tett kozz^, mi ed-
dig ismeretlen volt btiv{(raink eldtt ; s ezt, mennyiben
nagyobb 6rdekkel bfr, a jelen gyfijtem^nybe dtvenni
kOteless^gemnek ereztem. Igy tort^nt , hogy elsd kb-
tetem Theiner utdn47piipai bullslt tartalmaz ; 244 ko-
z6l , melyeket (5 ezen idore hozott. Megjegyzem mind-
azon^tal , hogy Theiner kozlem^nye a r6mai pdp^k
Magjarorsz^gra vonatkozd buUdit teljesen nem tar-
talmazza, s n^vszerint ugyan az 1 2 35. elc^tti korra n^zve
ig, 37 p^pai bulUt voltam kepes hozni, melyeket Thei-
nem^I hi^ba keresUnk.

Emlftenem kell itt Endlicher Istv^n Re-
rvm Hungaricarum Monumenta Arpadiana czf mii mun-
kijKt is (Svajczi Szent GMJ; 1894), mely, ^mb^ ok-

xxin

mdnyt^am szdm^a tij anyagot nem igen nydjt^ m^g
is a kritikai eljdr^snak figyelemre m^lt<5; s ndlonk eddig
csaknem eg^szen szokatlan p^ld^j^t matatja.All^pontja
az; mely szerint kiilfdldOn, kUlonosen N^metorsz^ban
sz^os tud(5sok eredeti p^ld^nyok hidny^ban a r^gi
idiik irodalmi maradvdnyainak szoveg^t^ az ii. n. con-
jectur^s kritika alapjdn, javftgatj^k. Endlicher is nem
eredeti p^lddnyok ' alapj^n hanem a conjectur^lis kri-
tika szab^lyai szerint igyekezett Magyarorszdg drpddi
korszaka ktitfcii ir6inak 4s jogtort^neti eml^keinek
szoveg^t mind tiszt^bb formdban meg^lapftani. Ok*
m^yi id^z^sei csaknem kiv^tel n^lkttl m^sodik k^zbdl
v^tettek^s az egyes okm^nyokat (5 sajdt n^zetei szerint ja-
vltva tobbnyire Fej^rCodex Diplomaticusa utdn kozolte.
Nem lehet feladatom^ a munk^rdl itt b({vebben szdlni;
s fgy csak roviden jegyzem meg, hogy a conjector^-
lis kritikahelyes ds 6vatos alkalmaz^sa amagyar tdr-
t^nettudom^ynak is m^g nevezetes haszndra lehet.
Endlicher munk^j^nak e tekintetbeni eredm^ny^t meg-
it^lni k^pesek vagyunk; ha p. o. Kdlmdn kiritly torv^-
nyeinek ^ltala k^szftett kiad^s^t annak r^gibb kiad^t*
saival osszehasonlitjuk; kulotiosen a m^sodik kony vet^
mely Endlichern^I bels8 tartalm^hoz k^pest hdrom da-
rabra felosztva taUltatik.

A nyomtatott munksikbdl kblcsonzott okm^nyok
tekintet^ben ^ltalfln v^ve ugyanazon m6dot kovettem,
melyet Fej^r. Az^rt, hol azoknak tartalm^t olaszra csak
mintegy Atfrva ismerjuk; egyszerUen ezt adtam (15. ^s
214. sz. a.). Fej^mek azon modordt mindazdltal nem
kovettem, melyszerint ii oly okm^nyoknak, melyek a
nagyobb magyalr kbzbns^g elcJtt kev^sbb^ ismeretes
nyelven szerkesztettek, csak fordftdsAt adja akkor is,
midon az eredeti szbvegre szint^n szert tehetett. Az6rt

XXIV

216. Bz. alatt a vegzpr^mvolgyi ap^zdk szdm^ ki-
adott 8z. Istvdn-f^le privilegiumnak ^ melynek Fejdr
csak latf n fordft^^t vette fel, gorbg szbveg^t p<5ll61ag
k&zlom. Azon kivttl pediga217 — 227. sz. a. Magyar'-
orszdg d^li tartom^yait illet(( 11. 6-8zldv ny elven 8z616
okm^ynak mind eredeti szoveg^t , mind £ordit&a&t
felvettem. Csak a gorbg 6b 6-8zUv nyelv kbztttnk szo-
katlans^a tekintet6b3l kbzoltem ez okm^yokat nem
a foly6, hanem a kttlbn sz^ok alatt , a foly6 szdmo-
kat z^elben tev^n ki. A tartalommutat6ban mindaz*-
^tal foly6 sz^ok szerint emUttetnek.

Egydbirdnt az itt kiadott 227 okm^y kb-
z6l, 12. a XI., 40. a XH. 4s 175. a XIII. szAzadot
(1201 — 1235) illeti. T^gyoknil fogva azok r^szint
or^z^gos kbz-, r^szint mag^Ugyekre vonatkoznak; s
magyar kirdlyok, r6mai pdp^k, csdszirok , mds kir^-
lypk ^s fejedelmek ,? egyhdzi ^s fif^arak , k'4ptalanok;
m^ testttletek ^s magdnszem^lyek kiadv^lnyai.

H^tra van, hogy az Arpildkori Uj Okmiinytdr el-
rendez6s4r6l^ ^s a hllsO alakrdl is szdmot adjak, mely-
ben az egyes okm^nyok kbzz6 t^tetnek.

A munka elrmdez&se ugyanaz, mely dltaUn v^ve
6s rendszerint okmdnytiirakban haszndltatik , t. i. az
id&sori vagy is chronologiai. Fej^r is ugyanazon rendet
kbvette szab^lytil; s fgy nem tartom szUks^gesnek,
errBl bfJvebben sz61ni.

Az egyes okmdnyok tekintet^ben a felirdst, a szo-
veget 4s afdrrds id4zSs4t kell megkttlbnbbztetni. .

Kiki tudja, mi neh^z r^gi okm^nyok kiad^^ndl

XXV

belyes Jelirdsokat (d. n. rubrik^kfM;) k^szfteni^ fBk^p
ba m^s nyelven szdlnak; mint a szoveg* Mert bogy
azok terjedehnesb kivonatok legyenek , nem szabad ;
s m£g is megkiv^ntatik, bogy az okm^y t^gya kel-
16leg el&adass^k. Innen van, bogy Diplomatdrinmok-
ban az egyes okm^nyok igen gyakran feUr^ok H&r
ktQ koz5ltetnek« N^zetem szerint ez nem belyeselbetS
Mert az okmanyok kiad6inak egyszersmind arrdl is
kell gondoskodniok, bogy azoknak a tort^netfrds ^rde-
k^ben baszndMs^t lebet^leg konnyfts^k; erre n^zve
pedig igen cz^lszerttnek tartpm, bogy a tort^net6r<5nak
m6d nydjtass^k, az eg^sz okm.^nyi appar^tast roviden
y^gig tekinteni, mire azoknak folfrdsai a legjobb esz-
kozt k^pezik. Csakbogy a felirdsok rendeltet^se ezen
tdl ki ne terjesztess^k , s ne kiv^ntassanak azokban az
okmdnyoknak se kivonatai se regest^i. A tort^netfr^s
szempontj4b61 a felfr^sok mindig csak al^endelt je-
lent&s^ggel fognak bfmi, s a tort^netird nem ^lapod-
batik meg mellettok, banem okvetlentQ magokat az
okmdnyokat basznflni van bfvatva. Enn^l fogva az
okm^yok sz<}vege ^s felir&sa kozti (5szbangz^on ki-
vttl, a lebetSleges rovids^g volt a f![$szabdly, mely
szerint a jelen munkdban a felfr^okat k^szitettem.
Nem csek^ly bajjal \&i^ itt-ott a latfn szoveg egyes
szavainak magyarra fordMsa ; mert ezek nem ritk^n
bat^ozatlan vagy tobbfSle ^rtelmtiek (p. o. comes,
magister, miles stb.); a kivonatnak pedig nem szabad
tSbbet vagy m^st mondani, mint a szOvegnek. Hol
batdrozott ^rtelmet adnak , e szerint vannak forditva
is (p. o. comes=f&isp^n, bfr6,ispi^).Holazonbancsak
batirozatlan ^rtelemmel taldltatnak , ennek kozelebbi
megbatdroz^a nem Utszott kritikailag tan^csosnak,

XXVI

8 a szavaknak kozbns^ges ^rtelm^t megtartottam (p.o.
comes=gr6f, magisterzimester , miles=lovag.)

Az okm^nyok szovegit csaknem kiv^tel n^lkUl
teljesen kozlom, s rovidft^seknek ^s kivonatoknak
egyediil ott engedek helyet , hol mag^a az okmdny
szbveg^re szert nem tehettem , t. i. n^h^ny dtiratok-
ban s rfltaldn a pdpai regestiikban. Sajn^lattal vallom
meg, hogy okm^nygyiijt^sem kezdet^n ink^bb a tbr-
t^neti , hogysem a diplomaticai ^rdeket tarfrsra szem
elfJtt , azon okm^nyokat , melyekhez f^rtem, csak ak-
kor m^oham le eg^szen , midSn azok tartalmuknill
fogva kUlbnbsen fontosoknak mutatkoztak; m^oknak
csupdn kivonatait k^szftv^n. Az drpddi korszak ^lta-
Idnos tbrt^neti fontoss%^t azon id(5ben m4g fel nem
fogtam, s A^Y szint^n sejtelmem sem vala m^g, hogy
ezen korszakra vonatkoz<5 okmflnygyiijtem^nyi; valaha
majd kbzz^ tenn^k. K^s8bb hol az lehets^ges volt , a
hiitnyokat kieg6szftettem; de a lehetSs^g nemvoltmeg
minden dltalam kivont okm^nyra n^zve. Nem akar-
tam azokat a gyftjtem^nybSl kihagyni, s fgy a kbzbn-
s^az ilyeneknek (p. o. az I.kbtetben 153. sz. a.) csak
kivonatait veendi.

Az orthographidt illetSleg , nem kbvettem a gra-
phicai , hanem a diplomaticai 6s tbt^neti szempontot;
s dltaUn v^ve, mennyiben ez lehets^ges, egyfor-
mas^ot kerestem^ Az^rt az fr^s saj^t8%ait megtar-
tottam ugyan, hol azokban a kor jelleme mutatkozik;
de az ^Uandd orthographiai szab^lyokat ink^bb igye-
keztem szemUgyre venni , miht azon ingatag jelens6-
geket , melyekre gyakran egyes eredeti okm^nyokban
is taUlunk ; azaz ligy adom a szbveget, mik^p azt fr-
t^k volna , ha az akkor dltaUban szabdlydl elismert
orthographi^t szigorfian kbvetik. Ez ktilbnbsen a

xxvn

nagy 6s kis betUk alkalmaztat^ilra n^zve ^l , ^s bizo-
nyos betlik {cia 6& cio , Ha 6s tio helyett ; e , ae ^s
oe helyett stb.) hasznilWsdra n^zve. (P^pai bulWkban
^s az ^talinos egyh^zi h^tdsdgok kiadv^yaiban a
tia ^s tio Tn&r ezen id&ben kozons^ges szabdlydl hasz-
n^tatv^n, ilyenekben azokat megtartottam). Csak
oly okm^nyokban, melyek nyomtatott konyvekbSl
kolcsonUztettek , s melyeknek eredeti orthographidj^t
helyre illftani k^pes nem voltam tobb6 , kovettem a
nyomtatott p^ld^nyok osv^ny^t.

A forrdsokai , honnan az egyes okm^yok v6-
tettek, pontosan id^zem. A melyeket mdsoktdl vettem,
hol tehdt ezek felelSsek, ezek nev6vel; 6s a mennyiben
ilyeneket taUltam, jegyzeteikkel egyiitt teszem kozz^.
Mi n6v n^lkiil jelenik meg , az tcJlem vagy olyanoktdl
sz^rmazik , kik n^vszerint emlittetni nem akairtak ; s
errdl a kezess^get magamra v^lalom. Sajndlattal ta-
pasztaltam, hogy a haz^nk lev^ltdraiban ^rzbtt r^gibb
eredeti okm^nyok , kev^s kiv^tellel , gyakran igen
megrong^lt dllapotban vannak. S minthogy a graphi-
cai ^s sphragisticai tekintetek szoros ^rtelmtt okmdny-
tdrakhoz amdgy sem tartoznak, cz^lszerUnek v^ltem,
az egyes p^lddnyok kUlsSs^einek megfejt^s^be nem
ereszkednL

Az Arp^dkori iJj Okminyt^ n^gy kbtetbSl fog
iUni ; melyeknek elseje szent Istvdn els^ magyar ki-
rdly nralkoddsdt^l 11. Endre kir% halfldig vagyis
1235-igterjed; m^sodika IV. B^la kirflykordt foglalja
magdban 126 0-ig; a harmadik IV» B^la kirdly m^g h^tra
lev8 nralkoddsiit 6s V. Istvdn kir% korit 1272-ig

xxvm

negyedike pedig IV. yagy is Kiin-L4szl6 ^s UI. Endre
kir%ok kordt 1273-t<51 1301-ig. Az elsd kotet teMt
Fej^r Gybrgy Codex Diplomaticusa elsS h^m k5te-
t^nek; a m^sodik ez ut6bbi IV. kbtete 1. ^s 2. r^sz^-
nek; a harmadik ngyanezen munka IV. kotete 3. r^-
sz^nek, ^s az V; kbtet 1. r^sz^nek ; y^gre a negyedik
kdtet Fej^r V. kotete 2. ^s 3. r^sz^nek ^s VI. kbtet^ -
nek felel meg.

Pest, JuliuB kezdet^n 1860.

.WENZEL GUSZTAv.

«

TARTALOM.

ff%i0m^

f '

^ c

1000— 108S.

1. Szent Istvdn tSrv^nyeinek eredeti BzSvege. 8

2. Szent Bran6 taddsitdsa Kelet-Ear6pa t5bb n^pei kSzt
tett t^rit^si utazdsir^l, kiilSnosen Magjarorsz^ akkori
illapotjdr61. A tad6sit^ II. Heni ik r6mai^n^met csdszdr-

hoz van int^zve '. . 15

3. Kaal , ki szent Lstvdn kordban Gizela kir^lynd kis^ret^-
ben j($tt Magyarorszdgba , Edldon Soprpn vdrmegy^ben
telepedik le 22

3. b. (216) Szent Istvin magyar kirdly a veszpr^mvSlgyi api-
czdk szimdra adott privilegiumdnak gorog szovege. . . 3^7

1067 k5rai.

4. A Zazty-i apdtsdg alap{t6 levele. . • . , 24

1074.

5. IV. Henrik r6mai-n^met cs^Bzdrnak Magryarorszdg nyugati
hatirdra vonatkoz6 nyilatkozata. . 27

* 6. Salamon kirdly adomdnya afrisingi egyhdz szimdra, melyet

IV. Henrik r6mai-n^met csdszir megerdsit 28

1077.

7. Zvoinimir , mdsk^p Demeter, horvdt-dalmdt kirdly Brazza
Bziget lakosainak kereskedelmi szabadsdgokat ad. ... 30

1086.

8. A bakonyb^li apdtsdg j6Bzdgainak ds vagyondnakSsszeirdsa. 31

looa.

9. Szent Ldszl6 abakonyb^Ii apdtsdgnak 24 telket adomd-
nyoz. . 38

1003.

10. Szent Ld8z16 a pannonhalmi sz. mdrtoni apdtsdg kincseit ds

vagyondt irja le , ^b azokat megerositi ■ 39

MOHUM. HUNO. HIST. — Din*. 6. C

I

A

XXX

*-f

1077—1006.

m

11. A Vei)Lei csaldd ^satyja, ki Henrik gr^fot, Ung nemzetsdg-
b61, Castiliiiba kdveti , Pozson ^s Yalko megyei jdszdgait
Both grdfiiak hagyominyozza 41

UOl.

12. Kdlmdn kir^lj Michieli velenczei dog^val szSvets^gre l^p. 43

U02.

18. Kdlmin kirdly Dalmatia jogait ds szabadsdgait cr6'8iti meg. —

U03.

14. Szerafin esztergami ^rsek egyess^et szerez Mdt^ vesz-
pc^mipUspt^k^sPdtersz. mirtoni«apdyL6zt 45

UU.

16. Kilmdn kirdly Michieli Vital velenczei dog^ez, kovetel^-
seinek igazsdgir61 ~

16. Brazza sziget^n Staniszlavi Vid a Straxevnichi sz. Gyorgy
templomdnak telket adomdnyoz 46

1126.

17. IV. Henrik csdszdr levele Almos vez^rhez/ ..... 47

1U4.— 1131.

18. Acha, veszpr^mi jobbdgynak v^grendelet? 48

, U35.

S 19. II. B^a kirdly a Sopron vdra ^s a bakonyb^li apdtsdg job-
bdgyai k5zt tdmadt s Zalamad nevfi foldre vonatkoz6 egye-
netlens^gekrdl int^zkedvdn , egyszersmind az apdtsdg bir-

tokdt e tekintetben szorosabban meghatdrozza 49

SO. Magyar szdlldhdz (hospitale) alapitdsa Jerazsalemben.

a) A hdz, melyben kes6bb ezen 8zdll6hdz Idtezett. ... 51

21. b) Petronilla magyar n3 ezen hdzat megszerezvdn, ugyan*

ott alapitja a magyar szdll6hdzat 52

U37.

22. n. Bdla kirdly a pannonhalmi apdtsdgnak fOldet adomdnyoz
Bavazd ds Tarydn kQzt 68

1131- U41.

28. Endre veszpr^mi prepost, II. Bdla kirdly ^s llona kirdlyntf

beleegyez^s^vel, a sz. mdrtoni apdtsdgot megadomanyozza. 55

1146.

24. Scines n&> rokonainak beleegyez^sdvel, Chutas nevtl hely-

s^et adomdnyozza a sz. mdrtoni apdtsdgnak 56

U47.
26. VII. Lajos franczia kirdly a szent-ddnesi apdtot Magyaror-

szd^ba ^rkezt^rdl tud^sitja 59

•

Lap
1150.

'^' 27. n. Gkiza a sss. mirtoni apdtsignak haliszi szolgilat v^ett

iltal engedi Sznlvata nevil udvarnokot. 60

1151.

± S8. II. Geiza kirtiySOez&t gira fejeben , melyet a 0z.mirtoni

apdtt61 kdlcB<5nz<5tt, az apitsigot f^ldekkel adomdnyozza. —

29. Margit nevfi ndnek y^grendelete. T . . . . ' 62

1150-^1154.

80. Adalbert magyar f6'dr,Boger sziciliai kirilyhoz kttvets^ggel
megbizva ley^n, miel6tt litnak inddlna, v^grendeletet tesz. 68

81. Gergely gr<Sf vdgrendelete. .L*?^^V . ....... 65

un.

-V 32. Abakonybdliap]it8igt5bbj6szdgainakbir6imeghatirozfaa. 66

1173—1175. , , • . < 1 I s

83. Kabanevii birtokosnak v^grendelete./ f . 69

1175.

^ 84. nf. Sdndor pdpa megerdsiti a pannonhalmi sz. mdrtoni apdt-

sdg jogalt 70

1170.

85. Az erd^lyi l:dptalan Egjhdzfalva ^s Sz. Mikl66 helys^gek

kSzt hat^'drd8t tart 78 ~

U81.

86. A veszpr^mi egyhdz tobb szabadosait f5lddel adomdnyozza. 75
f 87. Fulcomdr gr6f a bakonybdli apdtsdgot Palan es Meletha

T helys^ekkel adomdnyozza meg. 76

1185.

88. Brazza es Lesina dalmatiai szigetek n^pgyfil^se a povgliei

ac. Jdnos templomdnak lijra megadja regi birtokdt. ... 77

1185.

89. m. B^a kirdly lednya dajkdjdnak hii szolgdlatit annak
testvdreiben 4b fiaiban megjutalmazza. 78

1187.

^ 40. n. Orbdn pdpa megerdsiti a pannonhslmi sz. mirtoni apdt-

^ sdg jogait. » 79 ^

1180.

40. b. (217) Kulin boszniai hin egyezked^se Gervdz ragnzai f6<
nokkel, a raguztiiak keresked^s^rol Bosznidban (0 szUv

nyelven) 349

C*

XXXII

Lap

iwe.

41. 111. Inci^e pApa BoleszW vAczi ptiapSkhdz 82

ms^uee.

42. Konrad montferrati 6rgrdf Ab t5bb mAs kereszty^n lova-
gok tud^aitjAk in. Bdla magyar kirAlyt a szent fdld esem^-
nyeir61, egyszersmind tfileBegits^getkdrv^n 83

1186— U96.

42. b. (218) Aszdn a bolgArok ^s g5ri>g5k czArja a raguzaiak-

nak kereskedelmi szabadsAgokat ad. (6-szUv nyelven.) . 360

1197.

.48. Imre kirAly megerositi az orodi pr^postsagnak j^szigait. . 85

44. III. Incze pdpa megerSsiti az esztlBrgami kdptalannak a nekl

Job ^rsekUJl Atengedett bortizedet 86

45. III. Incze pApa megerdsfti az esztergami kdptalannak az
esztergami YisAr-jCvedelem azon r^szdt, melyet III. B^la

^s Imre kiirAlyok adomdnya utAn bfr 87

1198-1199.

45. b. (219) Nemanya Istv&n szerbiai nagyzsup4n adomdnya
az athosi hegyen (szveta gora, szent hegy) lev6 chilandari
kolostor szimdra. (0-szlAv nyeven.) • . . 352

1296.

46. in. Incze pApa Oergely bfbornokot, Imre kirdlyhoz kttldStt
kbvet^t, a spalat^i kdptalannak ajanlja 88

47. Tesz^ri TamAst bir6ilag nyugtatvdnyozzdk , hogy tartozA-
sdtlefizette 89

48. Eberhard pozsonyi ispdn intdzkedik a solymdszok Petunfdl-
d^r«L 89

1961.

o[^ 49. Jdnos, Bzentmdrtoni apdt, varsdnyi ud varnokai tigy^en it^i. 90

1964.

50. Imre kirdly Jdnost , Erd^lynek olasz lakosdt, megnemesiU. 91

1266karti].

51. Jdnos esztergami ^rsek it^lete Pdter bakonyb^li apdt ^a
a veszpr^mi vdr n^dny jobbdgyai k5zt aScis nevti helysdg-

ben lev6 peres f5ldekrdl. 92

1867.

52. II. Endre kirdly megercJsiti Almissa vdros szabadsdgait . 93

53. m. Incze pdpa a borsmonostrai apdtsdgot ds annak jogait
ktil5n58 pdrtfogdsa ald veszi 94

XXXIII

Lof

54. III. Incze pdpa a borsmonoBtrai apdts^ot jogainak birmi
B^rtdse ellen biztositja 95

1208.

55. n. Endre kirdly az aastriai szent-kereszti apdtsdg sziL-
mdra megerSsfti Imre .kirdlynak a Moson vdrdhoz as el6'tt
tartozott besseny^k ndhany fdldeit illet^ 120d-ki adomdnjrdt. 97

56. III. Inoze pdpa Cletus egri piispok alapitvdnjdt, melylyel a
h^romkuti vagyis b^lk6i (de Beel trlum fontiom) apdtsdg-

nak bizonyos tizedeket adomdnyozott, meger^siti. ... 99

laio.

57. A gy6ri kdptalan Unnep^Iyesen bizonyitja, hogy Keresztdry
Yarsiny.es Ldzy helys^ek lakosai a bakonyi fdispinnak
semmivel sem tartoznak. .....'.. 100

^96. Peter casindi apdf a pannonhalmi szentmdrtoni apdta^got

a casiDdi kolostor jog&ir61 ds szabads^airdl drtesiti. . . 101
- >< 59. Az esztergami k^ptalan bizonys^a, hogy a pannonhalmi ta.-
mdrtoni ds a somogyvdri sz. egyedi apdts^ok kozti egye*
netlensdgek bardtsdgos liton egyenlittettek ki. . ' . '. . ^ 102
--CO. OpuB gyori kanonok vdgrendelete. /• % .i. / .' . f 'l . ^ '^fOS

12U. • ■ •'- t -^ • . ■
^l. IL £ndre kirdly a tihanyi apdtsdg j6szdgait megerdsiti. 106
62. Jdnos esztwgami ^rsek az esztergami kdptalant a nagyszom-

bati templommal ^s annak jdvedelmeiveladomdnyozza meg. 126

^^3. ni. Incze pdpa a pannonhalmi sz. mdrtoni apdtsdgot Dedky

. (Sala) birtokdban oltalmazza 127

T 54. Adenulf oasin^i apdt a pannonhalmi sz. mdrtoni apdtot az

imdd6dg es kereszty^n erdnyek k5z5sB^g^re Bz61itja fel . . 128

1218.

-^ 65. 11. Endre kirdly a pannonhalmi szentmdrtoni apdtsdgnak

meger^siti Bzent Ldszld ^s Salamon kirdiyok adomdnyait. 129

1214.

^ 66. Gertrudkirdlyneesseg^dbirdi it^leteUridssz. mdrtouiapdt,

Posony vdra jobbdgyai i% a pozsonyi polgdrok k5zt. . . 182
^" 67. 111. Incze pdpa a pannonhalmdn lev6 sz. mdrtoni apdtsdg

Bzdmdra De^ky (Sala) birtoka tekintet^ben int^zkedik. 136

1215.

^68. III. Incze pdpa az esztergami ^rsek ^b a pannonhalmi Bzent
mdrtoni apdt k5zt ngyan a dedki tizedr6I foIy6 perben in-

tdzkedik . 187

. — -*-' 69. A gy6ri ptlspok mint kiktildott bir6 ds seg^dbirdi d pannon-
halmi szentmdrtoni es a somog^^vdri szentegyedi apdtsdgok
kSzt a Bomogymegyei tizedek iigy^ben it^lnek. .... 18B

>»

/

XXXIV

me.

70. BardtBdgos egyess^g Urids pannonbalmi Bzentmdrtoni apdt
is Jinos gr6f k5zt Ennka helys^gben lev6 bizonjos fSldnek
dgy^en 139

1217.

--1 71. n. Endre kirily adakozdsa a sz. Jdnosrendiek szdmira. 140
72. III. Honorins pdpa megbagyja magyarorszdg fopapjainak,
bogy az egybizi jovedelmeknek buszadr^sz^t a szent fold
segedelmdre gytljts^k ^s a bej()vendd pdnz kell5 kezeldsdrdl
gondoskodjanak. . . . , , 149

78. IILHonorias pipa G. ^'onan vdlasztott szdkesfeb^rv^ prd-
postot megerdsfti 144

74. ni. Honorius pdpa tud6sitja a gemuai drseket,bogy lI.Endre
magyar kiriUy ^s az ausztriai berczeg keresztes badjdratra
inddlvdn, a Boldogasszony szUlet^s^nek legk^zelebbi iinne-

pdn Cyprus sziget^n taldlkozni fognak 144

75. ni. Honorius pdpa ez irdnt a jeruzsdlemi kirdlyt is ^rtesiti. 146

76. III. Honorius pdpa a Janosrendi vit^zek Magyarorszdgban
elidegenitett javainak visszaszerz^se irdnt int^zkedik. . 146

77. III. Honorius pdpaakereszty^neket bnzditja, bogy n.Endre
magyar kirdlyt keresztes badjdratdban segits^k. . . . 147

1218.

* 78. ni. Honorius pdpa a pannonbalmi szentmdrtoni ds a pilisi

apdtsdgok k5zti perben int^zkedik 160

79. in. Honorius pdpa meger^siti a laberiai szentmikl6si kolos-
tornak j6sz4gait , melyeknek nagyr^sze Magyarorszdgban
fekszik 151

80. lU. Honorins pdpa a sz.mdrtoni apdtsig jogait oltalmazza. 154
^81. ni. Honorius pdpa meger6siti a n^met rend szdmdra Vilmos

erd^lyi pfispoknek a Barczasdg jovedelmeire ^s birtokdra
vonatkoz6 1213-ki adomdnydt. . . . , 155

82. lU. Honorius pdpa meger^siti a Jdnosrendiek szdmdra IL
Endre magyar kirdly 1217-iki adomdnyozdsait . — a) Szdz
eztlst gira jovedelm^t dltaldban 156

83. b) Szdz eztist gira jovedelmdt Margati vdra v^delmez^s^re 157

84. c) A sopronyi ^s drdvamell^ki jQvedelmeket; ..... 158

85. d) Szdz eztist gira j5vedelmdt Crati vdrdnak v^delmez^s^re; 159

86. lU.Honorius pdpa a nagybalmi tized tigydben int^zkedik. 160

87. Pdl ds Tamds gr6fok ^s rokonaik adomdnya az elefdnti
egybdz szdmdra. .^ 161

1218.

88. UI. Honoritts pdpa Ugrint szenteli fel kalocsai ^rseknek. . 168

89. IU.Honorius pdpa az esztergami es a kalocsai drsekeket fel-
sz61itja, rendelkezds^re n^dny alkalmatos bitt^rit^t ktildeni 163

XXXV

1220.

90. m. Honorms pdpa bizooyos tigyben a csanddi piispGk k4rta-

lanitdedr^l gondoskodik 165

,^'91. Mik]6s nddor megerdsiti bir^ilag a pannonhalmi 8z.mdrtoni

ap^itsdgnak Sown heljs^ben Iev6' birtokdt. ..... 166

•/92. Miklos n^dor itdlete a pannonhalmi sz.mdrtoiti apdt ^s a bo-
m^gymegyei vdrjobbdgyok k5zt Wicha helys^gben fekv6

bizonyos foldekrcfl 167

^ 93. Mikl^s nddor a pannonhalmi apdtoak Zurnnca heljs^gben

— Iak6 tebb szolgdkat itdl oda 168

■*-^4. Miklds nddor itelete Fen helys^gben lev6 fdldek felett a pan-

nonhalmi szentmirtoni apdtsdg szdmdra 169

-^95. A gjclri kdptalan bizonysdgot ad a pannonhalmi szentmdr-

toni apdtsdg ds a nemes Tiitdsiek kdzti hatdrjdrdsr^l. . 170

1221.

Ju96. II. Endre kirdly privilegiuma, melylyel a panoonhalmi sz.-
mdrtoni apdtsdgnak Glbd, Bdr8onyos,Sz6'I6's^]£c8,Gamas stb.
helysdgekben fekv6 birtokait megerdsiti 171

-^ 97. III.Honorius papaapannonhalmi sz.mdrtoni apdt^sa zdgri-

bi ptisp&k kdzt a somogymegyei tized iigy^ben intezkedik. 175

98. III. Honorius pdpa az esztergami drseknek a p^zver^s utdni
tized j5vedelmdt elismeri 178

99. III. Honorius pdpa az egyhdzi dtok bizonyos esetei irdnt in-
t^zkedik. . T 178

100. III. Honorius pdpa az egyhdzi dtoknak egy mdsik eeete

irdnt intezkedik 179

^ 101. Mikl6s nddor megerositi azon bardtsdgos egyezked^st, me-
lyet a panuonhalmi sz.mdrtoni apdt Beus fiaival Bdrsonyos
helysdgben fekv6 foldekre n^zve k5tott 180

102. A gy6ri kdptalan Poto gr6fnak az ausztriai sz. kereszti
apdtsdgszdmdraSasunban tettalapitvdnydr^ladbizonysdgot. 182

103. Benedek tatai apdtnak birtokdtruhdzdsi Ugyre vonatkoz6
meger^sit^se 183

104. II. Endre kirdly az ausztriai szentkereszti apdtsdgnak Le-
gent6 helys^ben lev6 alattval6it bizonyos szabadsdgokkal
ruhdzza fel 183

105. III. Honorius pdpa B-t, II. Endre kdpldnjdt, ki a keresztet
tiizte ruhdjdra , az apostoli szdk pdrtfogdsa ald veszi. . 184

106. in. Honorius pdpa N-t sopronyi ispdnt , ki a keresztjelt
ftlzte ruhdjdra, az apostoli sz^k kUldnds pdrtfogdsa ald veszi. 185

106. b) Gunczel ravazdi (Szent-Mdrton mellett) sziiletdsii spala-
toi drsek egyess^ge a pannonhalmi sz^nt-mdrtoni apdttal
^ conventtel 186

/

XXXVI

Lap
12ie-U22.

107. Kozma gycjri ptispok bizonyoB pert a bakonybeli apdt is a
gy6ri k^ptalan k6zt kiegyenlit • . . . . 187

1222.

108. A gyori kdptalannak bizonyos addsvev^si ^s birtoktoahi-

zdsi Ugyrdl kiadott bizonysdga. ^ 188

109. A pannonhalmi szentm^rtoni apdts^g Nyulas helys^ birto-
kdban bii6ilag megerosittctik 189

1223.

ilO. III.HonoriuB pdpa Margitotjkonstantin^polyicsdsz^m^t,!!!.
B^la magyar kirdly lednydti az apostoli Bz^k kUl5n5s pirtfo-
gdsa ald veszi. 190

1 11. III. Honorius pdpa U; Endre kirdlyt uj kereBzthdbonira buz-
dftja. 191

112. A gy^ri kdptalan elott k6tott bardtsdgos egyess^g. ... 194

113. Bors gr6f a csalddja dltal alapitott borsmonostrai npdtsdg
.birtokdr61 gondoskodik. 195

1224. '

114. n. Endre kirdly a pannonhaimi szentmdrloni apdtsdgot G0>
nyovel adomdnyozza meg. . . . . 196

115. in. Honorius pdpa meghagyja az esztergaini drseknek, hogy
a pannonhalmi szentmdrtoni . apdtsdg szdmdra bizonyos
tigyekben az igazsdg szolgdltatdsat szorgalmazza. . . 198

116. 111. Honorius pdpa inti a ydczi pttsp<5k<5t, hogy B^la ifjabb
kirdiyt tandcsdval segitse. . . . 199

117. III.Honorius pdpaMagyarorsdg ersekeinek 4b pttpdkeinek
meghagyja, hogy a. n^met reudet a neki II. Endre kirdlyt61
dtengedett Barcf asd^nak birtokdban ne hdborgassdk. . . 200

118. Honorius pdpa a Soinogymegyei tizedek peres tigy^en a
pannonhalmi szentmdrtoni apdt 6b a veszpr^mi kdptalan
k5zt intezkedik. .202

119. U. Frlgyes r6mai-nemet csdszdr III. Honorius pdpdt a sz.ft$ld
tigyeir^i.drtesitv^n^a kereszty^n fejedelmeket s n^vszerinta
magyar kirdlyt is lijkeresztes hdbonira buzdittatni kivdnja. 204

120. A veleaczei doge ^s annak tanidcsa bizonyos kalmdroknak
magyar f61d5n toit^nt fosztogatdsi esete irdnt Vizsgdlatot
rendeluek 205

121. Trau vdrosban hagyat^ki per a pdpdt61 kikttldott birdk el6tt. 206

1224 korttl.

122. A kirdlyi biztosok Kusok helyse^g birtokdIlapotdr61 it^ek. 208

1225.

123. II. Endre kirdly a pannonhalmi szentmdrtoni apdtsdgot
GoDy6vel adomdnyozza meg 208

xxxvii

^ Lap

ISi. ni. Honorius p&pa a yeBaspr^mi pilspSk 6b a sz^keBfehdrvdri

J^osrendiek k5zti perben int^kedflk. 211

125« A yelenczei konn^ynak Arbetlalmatia] ^zigetiigyeire yo-

natkoz6 rendelete. • 213

koriil.

• ...

126.' Iv^ loyag y^endelete, . . . . . . ... . S14

w

^ 127. TJriiB pannonhalmi Bzentmdrtoni ap^t i*endelete az aptoig

birtokvlBzonyair^I , meljet II. Endre kirily meger6Bit . . 215.

128. II. Endre kirdly Tiyald neyfi vit^ katon&nak jeleB tett^t
jutalmazza 217

129. IIL HonoriuB pdpa a pannonhalmi Bzentmdrtoni aptodg jo-
gait er^sfti meg. 219

130. fiiikl68 ndndor Fen helyB^g birtok&r6I iBm^t itdl. ... 220
. 131. Mikl^B n^dor a pannonhalmi Bz.hi^tolu apdtnak t5bB bzoI-

gitit^lmeg. 221

. I3*i. A pannonhalmi Bz.mdrtoni apdtB^g ^b a Bzent JiinoBrendiek
kOzt a Somogymegjei tizedek iigyAen per ley^, a k^t £A
y^asztott birdkban- egyess meg. .......... 222

1227.

133. n. Endre kirdly Jakabnak , Zochyn fidnak , int^zked^B^t, r
melyndl fogya gGnydi birtokit a pannonhalmi szentmArtoni
apitsAgra tonhdzza, megerdsiti 223

134. III. HonorioB p4pa II. Endre kirdlyt, 6s Magyarorsz^ fSpap-

jait ^s fonrait lij keresztes hdbordra Bz6Iitja fel. ... 224 "

135. m. Honorins «piipa Magyarorszig ^rsekeinek ^s pfiBp3kei-

nek az lij keresztes fadborti hirdet^B^t hagyja meg. . . 226

136. HonoriuB pdpa H. Frigyes r6mai csdszdrt, mfg a keresztes
hadjdratban tdvol les^ az^apostoli sz^ kiildnSs oltalxna al&
yey^n, Magyarorszdg f^papjait ez irdnt ^esiti. ... 227

. ^37. IX Gergely pdpa UridB pannonhalmi Bzentmibrtoni apdtnak

* az aptoig j6Bzigai kdriUi rendelkez^seit erdsfti meg. . . 228

138. IX. Gergely pdpa a zdgrdbi pr^post ^s kiiptalan Bssdmira -
Imre ^s II.Endre kirdlyok priyilegiumait 4s TL Istvin zi-
gr£bi ptispbk adakozdsdt . meger6sfti . 229

139. IX. Gergely p^a a zigrdbi pUspGk 0z4mdra a magyar kiri-
lyoknak tdbb priyilegiumait meger^tefti * . . . . . 231

140. IX. Gergely pdpa a zigrdbi pUsp^k szimdra szent Ld8zI6
kir%nak 1134. bir6ilag oda it^It alapitydnyit erdsiti meg. 249

J^41« IX. Gergely pipa a pannonhalmi szentm^toni apdtsdg 4b
a Bz ^eBfeh^ryiri kdptalan k9zt a somogymegy ei tizedek
peres Ugy^en int^zkedik. • 243

xxxvni

Y^42. IX. Gergely pdpa a paimonlialmi szentmirtoni apitsig 4b
Demeter gr6f k6zti, a n^metigv^ri kolostor jogaira vonatko*
z6f peres ftgyben int^zkedik 244

/ 148. IX. Gergely pipa biztoBitja a pannonhalmi Bzentmirtoni
apdtsigot , bogy a zdgrdbi ptiBpok privilogiamainak pipai
megerdsft^se jogainak Bemmf sM^B^tnem foglalja magdban. 245
244. IX. Gergely pdpa az esztergami ^rsek ^b a pannonbalmi

ap&t kCzti egyenetlenB^gek tigy^ben int^zkedik. . . . 246
146. IX. Gergely pipa ism^t meger^sfti UriiB pannonbalmi bz.-

mdrtoni apdtnak az apdtsig j dszdgaira vonatkoz6 int^zked^sit. 247

146. IL Endre kirdly Ugrin kalocsai ^rseknek a pannonbegyi bz.-
mdrtoni ^s a Bzdva szent-demeteri apdtok kbzti Mirot nevti
balastdTa vonatkoz6 itdletdt erfisiti meg. 248

147. IL Endre kirdly a templomosok rend^tKon beljB^ggel ado-
nyozza meg. 250^

148. IX. Gergely pdpa a pannonbalmi Bz.-mdrtoni apitB^ 6b a
veszpr^mi kdptalan k5zti peres flgyben int^zkedik. . . . 2ft8

149. IX. Gergely pdpa a n^metdjvdri bold. asszony kolostorit
]llet6' peres k^rd^seknek elint^z^B^t sfirgeti 254

150. IX. Gergely pipdnak ugyanazon ilgyre vonatkoz6 mis in •
tdzkeddse. 255

1228 koriil.

151. Kilmdn galicziai kirdly 4b Bzlavoniai berczeg L6rincz, Om-
pudfia, v^tkeinek bOntet^se irdnt int^zkedvdn, egyszersmind
Lipow nevfi birtokot Demeter mestemek a^ja el 256

151. b* (220) IstvAn szerb kiriUy a sztudeniczai kolostor Bzdmdra

tett adomdnydnak tdred^ke. (6-szUv nyelven.) .... 857
151. c. (221) Istvdn szerb kirdly adomdnya a Meleda sziget^n Id-

tez6 boldogsJgosasBzonykolostora 8zdmdra.(6-BzUv nyelv.) 858
151. d. (222) Istvin szerb kirdly ^s fia BadoBzl6 Szerbiiban a

ZBiczai koloBtort alapitjdk. (O-szUv nyelven.) 862

151. e. (223) Istvdn szerb kirily a ragiizai kereflkeddket pl&rtfo-

golja. (0-szldv nyelven.) 878

151. f.(224)lBtvin szerb kir^y ism^t a ragdzaiak kereBked^s^rdl.

(0-Bzldv nyelven.) , 874

151. g. (225) Istvdn szerb kirdly ugyanarr61. (O-szUv nyelven.) 875

152. Az esztergemi kdptalan bizonysiga ByucBka 4b B^a nevii
foldek eladisir^l 257

158. A zAgrihi kdptalan Kulpatd nevii nemeBi birtoknak 5r(^k

id((re tdrt^nt dtrubdzdsdr^l bizonysigot ad 258

154. Brazza dalmatiai sziget biriinak bizonys^a 259

uae.

155. II. Endre kir^y a pannonbalmi Bzentmirtoni apdts^ Bsi-
m4ra Mikl68 nidoniak b^t it^t^t ei6ftiti m«g 259

•

156. II. Endre kirdly priyilegiama , melylyel ai amitriai sseiit-
kereezti apdts^ Legaentov neyflbesseny^j birtokinak lako-

sait addmenteseknek nyilatkoztalja . 261

157. n. Endre kirily a Borsod virt61 fdlmentett Zymhad fdld^t ,
Detre Z61yomi Ugyy^d^nek adomdnyozza 268 *

^^58. IX. Gergely pdpdnak a pannonhalmi szentmdrtoni apdts^
^8 az esztergami Bzenttamdsi pr^poat kozti t^rydnykez^si
rendel^e 264

"^ 159. IX. Gergely pipa a pannonhalmi szentmartoni api&tB^g ya-

gyonit igazsdgtalan kdrositds ellen y^di 265

'^ 160. Apannonhalmiszentmirtoniap&tB^dsa Bz^kesfeh^ryiri kdp-

talan kbzti egyenetlens^gek bardtsdgos liton int^zteinek el. 266

1230.

/ 161. n. Endre kirdly a pannonhalmi szentmdrtoni apdtadgot sz.

Jakab kdpoln^jdval 4b foldeivel adominyozza meg. . . 269
162r. B^la ifj. kirdly az ausztriai bz. kereszti apdtsdg magyaror-

szigbani j6szdgait mpger6siti 270

^ 163 IX Gergely pipa a bakonybdli apdtsdg jogait megerdsiti s

az apitot ^s a kolostort pirtfogdsa -^s oltalma ali yeszi. . 272

164. IX. Gergely pipa Egyed kipUnjdnak meghcigyja, hogy P.
aldidkont a gy6ri prdpostsdg birtokiba igtassa 276

165. IX. Gergely p£pa a templomosok sztodra megerdsfti Gyala
bdn ^s neje Ilona adom^ydt 277

- 166. £gyed, pipai kiktildStt birdnak it^Iete a pannonhalmi szent-

mdrtoni apitsdg ^s a yeszpr^mi kdptalan k^zti perben. . 278

1231.

^^7. II. Endre kirdly a pannonhalmi szentmiLrtoni apdtsignak

Billa helys^get adomdnyozza 282

168. II. Endre kirdly elott a gy5ri kdptalan 6b M. mester kdzti
pernek elint^z^se 288

169. IX. Gergely pdpa az esztergami ^rseknek koronaziisi jogdt
meger6siti 284

170. IX. Gergely pdpanak n^mely elk5yetett er^szakodisok^ az
anyaszentegyhdzb61i kizirdsra meghatalmaz6 okleyele. • 285

"V 171. IX. Gergely pdpa a pannonhalmi szentmdrtoni apdtsag ia
a yeszpremi ptispdk kozt a Bomogy megyei tizedek ttgy^ben
kotott egyezked^st megerositi. ........ 287

X 172. IX Gergely pipa a pannonhalmi szertmdrtoni apits^ ^s

Demeter gr6f kozti peres itgyben ismdt int^zkedik . . . 288

^ 178. IX. Gergely pdpa a pannonhalmi szertmdrtoni ds a piHsi

apitsigok kozti peres ilgyben int^zkedik 288

V 174. Uriis pannonhalmi apdt ia Paalin gr6f k<5zti egyess^g. . . 290

•r 175. A pannonhalmi szentmdrtoni conyent birtokeIaddsr6l tesz

bizonysdgot • 291

XL

Lap

1232.

176. II. Endre kir^ljr adakotdUrd a bakonjb^li koloBtor szdmira. 293

177. II. Endre kirdlj adomdnya a bakonyi Bzenikereszti egyhdz t^
szdmdra ^ ....'•• . 298

178. IX. Gergely pdpa int^zkeddse a keresztes hdbonik ilgy^ben. 294

179. iX. Gergely pipa a szer^mi ptispbksi^g tigy^en rendelkezik. 296

180. IX. Gergely pipa Bdla ifjabb kirdlyt felszdlitja, hogy a n^

met rendnek elfoglalt fold^t. adja yisBza. 297

181. IX. Gergely pdpa a boszniai ptisp5k ellen emelt eretneks^

vdd tigy^bcn int^zkedik. 298

1K2. IX. Gergely pdpa a pannonhalmi szentmirtdni apatsig 6b a
Bomogyi espereBts^g kozt a Somogy megyei tizedekre n^zve
k5t(ttt egyessdget meger68iti. . . . . . . . . . . 800

183. IX' Gergely pdpa a Garan melletti szentbenedeki ap&tsdg-
nak megengedi, hogy egyhdzi interdictum idejdben is bizo-
nyos korldtok kozt az istentiszteletet v^gezhesse. . - . . 301

1233.

184. II. Endre kirdly az austriai szentkereszti apdtedgnak a Bop-
roni b6 jovedelm^t megercjaiti . . . 302

185* 11. Endre kirdly a szolgdlatban elaggott Detre ispdn ifjabbik

fidnak Mikl6snak,a Lipt6 vdrinegyei Ujfalut adomdnyozza. 304 *y

186. II. Endre adom^nya a pannonhalmi apdtsdg Bzdmdra. . . 305

187. Bdla iQabb kirily esktije^ hogy 6 az atyja II. Endre kirdly s
Jakab prenesztei ptisp&k ^s pdpai k5vei k5zt megdllapi-

tott egyOBB^get meg fogja tartani. . . 306

188. Bi^la ifjabb kirdly a borsmonostrai apdtsdg szdmdrall. Endr^

' kirdlynak Sydan helyre vonatkoz6 adomdnydt megerdsiti. 308

1233kortil.

189. Jakab prenesztei ptisp5k ^s pdpai kdvet Fibidn nevti lovag
egyhizi btintet^se tigy^ben int^zkedik. 310

1233.,

190. Jakab prenesztei ptispdk ^s pdpai kbvet el6tt Uriis pannon-
halmi ap&t ds a Bomogymegyei papsig a tized tigydben
egyessdgre Idpnek. ..*,.,. 312

190. b.(226) Szabbds szerbiai ersek a VVaniniban levo sz.miklosi
koloBtort a zetai pttspok hat68dgdt61 felmenti. (O-szUv ny.) 376

191. Bertalan veszpr^mi ptisp5k nyilatkozata a Bams6i kdpolna
tigy^en 814

192. A vigmani ispdnoknak it^lete Urids pannonhalmi apdt, ds a
Bzemtei vdr jobbdgyai kdzt 315

1234.

198. IX. Gergely pdpa KAImdnt, szlavoniai herczeget, inti, hogy

a pannonhalmi apdtsdgot somogyi tizeddben ne kdroBitsa. 316

xu

194. IX. Gergely pdpa Fdbi^ loyag ellen , ki a pannonhalmi
apitsdgnak jogait ^s jdsz^ait hdborgatta, int^kedik. . . 317

195. IX.Gergely pdpa a kiinok piispak^nek r^sz^re az esztergami
4irBekf akkor ott pdpai kSyet, rendelet^t megerGsiti. . . . 818

196. IX. Gergely pdpa Edlmdn kirdly t a katholika hit ^rdek^ben
mtULSd^sre Bz611tja jPel. . .819

197. IX. Gergeiy (^pa KilmdLn kirdlynak megexigedi, hbgy a2
e^h^zi interdictam alatt leyd hel jeken isteni Bzolgilatot
tarthasson. 320

198. IX. Gergely p&psk a boszniai eretnekek ellen harczol6 ke-
reBzteHeket p&rtfogdsa ald yeszi 321

199. IX. Gkrgely pdpa Kdlmdn kirdlyt, ki a boszniai patar^nok .
ellen keresztes hadba inddlt, az apostoli Bz6k kfll5n58 pi4rt-
fogdsa ald yeszi . 322

199. b. (227) Istydn szerb kirdly ydm es addszabadsigokat igdr

a rag!izaiaknak.(0-8zldy nyelyen.) 1380

200. Jakab prenestei ptispi)k ds pipai koyet a pannonhalmi apdt-

sdg 6a Fdbidn loyag k5zti perben it^l 328

201. A pannonhalmi szentmdrtoni apdtsdg ^s a sz^esfeh^ryiri
kdptalan k5zti per yilasztott bfrdk it^lete dltal elint^ztetik. 325

202. A bakonyb^li • apdtsdg 4a a gy6ri ydmak jobbagyai k5zti
hatdrigazitds. 331

1235.

203. IX.Grergely pdpaMagyarorszdg f&papjainak meghadja, hogy

az apostoli sz&im kikUldott birdk it^ieteit foganatositsdk. 333
201. IX. Gergely pdpa a pannonhalmi apdtsdg birtokdnak hdbor-
gnt6i ellen hat&rozott egyhdzi kidtkozds bttntet^s^nek y^g-
rehajtdsdt siirgeti 334

205. IX. Gergely pdpa Joldnt II. Endre kirdly lednydt, az apos-

toli sz^k pdrtfogdsa ald yeszi 335

206. IX.Gergely pdpall.Endre kirdlyt felBz61itja, hogy a pannon-
halmi apdtsdgot Fdbidn loyag hdborgatdsai ellen oltalmazza. 336

207. IX. Gergely pdpa az egyhdzak szdmdra fizetendo p^nzosz-
szegre n^zye II* Endre kirdlynak megho8Sza)iitja a hatdriddt. 138

208. IX. Gergely pdpa rendeli, hogy az apostoli sz^k ktil<5nos pa-
rancsa n^lktil II. Endre kirdlyra ^s csalddjdra az egyhdzi
dtok, yagy interdictum ne hatdroztaas^k 839

209. IX. Gergely pdpa a II. £ndre kirdlytdl lijonan fogadott ke-
resztes hadjdratra n^ye int^zkedik 340

210. IX. Gergely pdpa U. Endre kirdly kdpldnainak tilos mis^z^
miatti bttntetdse irdnt intdzkedik 341

211. IX. Gergely pdpa az esztergami ^sek ds a Garam melletti

sz. benedeki apdtsdg kSzti tigyben int^zkedik 342

212. A pdpdt61 kiktildStt ydgrehajt6k Bertalan yeszpr^mi ptispS-

kot a 204. sz. alatti pdpai balldnak teljesitdB^re intik . . 843

XLII

Lap

218. ▲ pip^t61 kikttldStt v^grehajt6k a 204. as. alatti pdpai bnl-

Idnak foganatositdsAt sUrgetik 344

214. Poglizza dalmatiai keriiletnek magyar orszdgi nemesek dl«

tali alapitdsa 845

ld04— IflM.

216. A bakonyb^ apdta^ 4b a noszlopi vdrjobbdgyok k5sti ki-

b^ktaes, n. Endre kirily kordb61 846

ARPADKOld

okmAnytar

I.

ARPiD-KORI

trj

OKMANYTAR

UONtm. UUKG. iliST. - DIPU S.

I.

Szent-Jstvdn tSrvinyeinek eredeH tzSvege.

(Saucti Stephani Regis Decretornm)

(liber X.)
Prefatio Regalis Decreii.

REONAKTE Diuina clementia opns Regalis dignitatis
al(i)monia katholice fidei effeetum, amplins ac solidius alte-
riuB dignitatis operibns solet esBe. Et quoniam unaqueque
gens propriis utitur legibus, idcirco nos quoque Dei hutu no-
stram gubernantes monarchiam; antiquos ac modernos imi
tantes Augnstos^ decretali meditatione nostre statuimus genti^
quemadmodum honestam et innoffensam ducerent uitam, ut
ucut Diuinis legibus sunt ditati, simiiiter etiam secularibus
addicti : ut quantum boni in his Diuinis ampliantur; tantum
rei in istis multentur. Que autem decreuimuS; in se^uentibus
BubnotauimuB lineis.

Capitnla liuiaB Ubri.

L De Btatu rerum ecclesiasticarum.

n. De potestate Episcoporum super res ecclesiasticas
eommque conyenientia cum laicis.

ni. Quales debeant esBe accusatores et testes cle-
ricomm.

IV. Item de eodem.

V. De labore sacerdotum.

VI. De eonccBsione Eegali propriarum rerum.
Vn. De retentu Regalium rerum.

VUL De obseruatione dominici diei.

Vini. Item alia.

X. De obsernatione ini temporam.

XL De obBematione sexte ferie.

XII. De his qui sine confessione moriantnr.

XIIL De obBemanda ChriBtianitate.

Xim. De homicidiiB.

XY. De hiB qni Baas nxores occidnnt.

XVI. De enaginatione gladii.

XVn. DeperjnriB.

XVIIL De libertiB.

XVHU. De connentu ad ecclesiam, et de his qui marmo-
rant yel locantar in eccleBia hora miBse.

XX. De non recipiendiB BeraiB yel ancilliB in accnBa-
tione et tcBtimonio aaper dominoB saos vel dominas.

XXL De his qai alienis BeraiB libcrtatem qnerant.

TCT^U . De his qai liberos in seraitutem redigant.

XXIU. De his qai alterias milites sibi toUant

XXnn. De his qai alteriaB sibi hospites toUant.

XXV. De (his) qai flagellantar saa qaaerentes.

XXVI. De nidais et orphanis.
XXVIL De rapta paellarum.

XXVin. De fornicantibus cum ancillis alterias.
XXVini. De his qui pelunt sibi ancillas in uxores.
XXX. De his qui extra Begnum suas fugiunt uxores.
XXXL De furto muliemm.

XXXn. De incendiis mansionum.

*

XXXTTT. De strigis.

XXXnn. De maleficis.

XXXV. De inuasione domorum.

I. De statu rerum ecclesiasticarum. QUIS-
QUIS fastu superbie elatns domum Dei ducit contemptibilem,
et posBessiones Deo consecratas, atque ad honorem Dei sub
Begia inmunitatis defensione conBtitutas inhoneste tractaue^
rit vel infringere presumpserity quasi inuasor et uiolator do*
mus dei excommunicetur. Dccet etenim ut indignationem
ipsius domini Begis sentiat^ cuius beniyolentie contemptor et
constitutionis preuaricator extitit. Nichilominus tamenBex
■uo concessionis inmunitatem ab omnibus ditionis sue illeBam
conseryari precipiat. Assensum uero non prebeat inprouide^

afifinQanttbaB, non debere esse res dominicaS; id est doniino
dominantinai traditas. Ita snnt snb defensione Regis, sicnti
proprie sne hereditaiis. Hagisque adyertat, qnia qnanto Dens
excellentior est hominC; tanto prestantior est Dinina cansa
mortalinm possessione. Qnarnm Divinarnm rernm defensor et
cnstOB Dininitate statntns^ diligenti cnra non solnm eas ser-
narC; sed etiam mnltiplicare debet^ magisqne illa prestantiora^
qnam sna defendere oportet et angmentare. Si qnis igitnr in-
sanns inoportnnitate inprobitatis sne Begem a recto proposito
pemertere temptayerit; nnllisque remediis mitigari posse ui-
sns fiierit; obsequiis aliquibns transitoriis sit necessarius^ ab-
scidenduB ab eo proiciendnsque est, iuxta illud euangelicum :
Si peS; manns vel ocnlus tnus scandalizat tC; amputa vel erue
enm, et proice abs te.

II. De potestate Episcopornm snper res
ecclesiasticas, eorumque convenientia onm
1 a i e i s. VOLYMVS ui Episcopi habeant potestatem res ec-
clesiasticas pronidere; regere et gnbemare^ atque dispensare
secnndum canouicam auctoritatem. Volnmns nt et laiei in
eomm ministerio obediant Episcopis ad regendas eccIesiaS;
uidnas et orphanos defensandos^ et ut obedientes sint ad
eomm Ghristianitatem seryandam. Consentientesque sint co-
mites et itidices presulibus sais ad institias faciendas, iuxta
precepta legis Diyine. Et nuUatenns per aliquorum menda-
cium yel falsum testimonium, neque periurium^ aut per pre-
minm lex insta in aliquo dcprauetur.

m. Qnales debeant esse testes et accn-
satores clericorum. TESTES autem et accusatores
clericorum aine aliqua sint infamia; uxores et filios habentes,
et omniQO Christum predicantes.

Iin. Item de eodem. TESTIMONIVM laici adyer-
sus clericum nemo recipiat. Nemo enim clericum quemlibet
in publico examinare presumat, nisi in ecclesia.

V. De laboro sacerdotum. SCITOTE fratres
enncti, quod super omnes uos laborat sacerdos. Unnsquisque
enim nestmm suum fert laborem proprium; ille ucro et suuiki
et singnlomm. Et ideo sicut ille pro omnibus uobis^ita et uos
omnes pro eo snomm operum laborare debetis, in tantnm nt
si necessitas fnerit^ animas nestras pro eo ponatis.

6

YI. DeconceBsioneBegali propriarnm re-
rnm. DEGREVIMUS nostra Begali potentia, ]nt imasqniB-
qne habeat facnltatem sna dinidendi; tribnendi nxori| filiia fi-
liabnsqne, atqne parentibns sine ecclesie ; nec post eins obitnm
qnis hoc destmere andeat.

Vn. De retentn Begalinm rernm. VOLV-
HUS qnidem^ nt sicnti ceteris facnltatem dedimns dominandi
snamm remm^ ita etiam res^ militeS; seryos et qnidqnid ad
nostram Begalem dignitatem pertinet; permanere immobile ;
et a nemine qnid inde rapiatnr ant snbstrahatnr. Nec qnis-
qnam in his predictis sibi favorem acqnirere andeat.

Vin. De obsernatione dominici dieL SI
QUIS igitnr presbyter vel comeS; sine aliqna alia persona
fideliS; die dominica invenerit quemlibet laborantem; sine cnm
bnbnS; tollatur sibi boS; et ciyibns ad mandncandnm detnr.
Si antem cnm eqniS; tollatnr eqnnS; qnem dominns bove
redimat; si velit. £t idem boS; mandncetnr nt dictnm est. Si
qnis aliis iustmmentiS; toUantnr instrnmenta et vestimenta,
qnC; si yelit; cnm cnte redimat.

IX. Item alind. A SACEBDOTlbUS nero et eo-
mitibns commendetur omnibus nilliciS; ita nt illoram inssn
omnes concurrant die dominica ad ecdesiam; maiores ac mi-
noreS; niri ac muIiereS; exceptis qui ignes custodinnt Si qnis
nero non obsemationis remanebit per illorum negligentiam^
napnlent ac depilentur.

X. De observatione Illl-or tempornm. SI
QVIS quatnor tempomm ieinnia; cnnctis cognita; camem
mandncans uiolanerit; per spatinm nnins ebdomade inclnsns
ieinnet.

XI. De observatione Vl-te ferie. SI QVISin
sexta feria ab omni christianitate obsemata camem man-
dncanerit; per nnam ebdomadam Ince indnsns ieinnet '

Xn. De his qni sine confessione morinn-
t n r. SI QVIS tam perdurato corde est; qnod absit ab omni
christiano; nt nolit confiteri sua facinora; secnndum snasnm
presbyteri; hic sine omni Diuino officio et elemosynis iaceat;
quemadmodum infidelis. Si autem parentes et prozimi neg-
lexerint nocare presbyteros, et ita snbiacet absqne confes*
sione^ morti; ditetur orationibus et consoletnr elemosynis

sed parentes laveut negugentiaip ieianiiB^ secandnm arbitrinm
presbyteromni* Qni vero snbitanea periclitantnr morte, cnm
omni ecdesiaBtico Bepeliantor honore. Nam Divina indicia
occnlta nobis Bunt et incognita.

XIII. De observanda Christianitate. SI
QVIS obBematione CbriBtianitatis neglecta et negligentie Bto-
liditate elatos qnod in eam commiserit; inxta qnalitatem offen-
BioniB ab Episcopo per diBcipIinas canonnm indicetnr. Si nero
rebellitate inBtructuB rennerit sibi impositnm eqne sn£ferre,
itemm eodem mdicio restringatnr, et etiam nsqne septies.
Tandem snper omnia si resistens et abnnens inyenitnr^ Begali
iodicio, BciU<^et defensori Christianitatis; tradatnr.

XIY. De homicidiB. SI QVIS ira accensns ant sn-
perbia elatas spontanenm commiserit homicidium, sciat se
secnndnm nostri Senatns decretnm centnm et X datnmm
pensas anri^ ex qnibus qninquaginta ad fiscnm Begis deferan-
tur^ aliae vero L parentibus dentur, X autem arbitris et me*
diatoribus condonentur. Ipse quidem homicida secundnm in-
stitutionem canonum ieiunet.

1 1 e^ a 1 i u d. SI QVIS autem casu occiderit qu^in-
Ubet^ XII auri pensas persolnat; et sicnt canones mandant^

ieiimet.

Item de homicidiis seryorum. Si alicuiug
BerauB Beruum alterius occiderit; reddatur seruus pro semo,
aut redimatur et penitentiam; quod dictnm est, agat.

Item alitld. 3i nero liber alicuiUB occiderit seraumy
reddat alium semuffl, yel pretium componat; et s^cundum ca-
nones ieiunet.

XV. De his qui snas uxores occidunt. SI
QVIS comitum obduratus corde^ neglectnsque anima, quod
proeol git a cordibuB fidelitatem obseryantinm; uxoris homi-
ddio poUnetur^ secundum^decretum Begalis Senatns cum quin-
qnaginita inyeocis parentibus mulieris concilictur, el ieiunet
seeundnm mandati^ canonnm. Si antem miles yel alicuius uir
ubertatiB eandem culpam incideriti iuzta eundem Senatum
soluat parentibuB X iuyencosi ieiunetque nt dictum est. 8i
wlgarifl in eodem crimine inuenietur; eum quinque iuuencis
cognatis reconcilietnr, et snbdatur praedictis ieiuniis.

XVI. Dq euaginatione gladii. Ut pax firma

8

et incontaiiimata per omnia maneat, tam tnter maiorea natn
qnam inter minoreS; cuinscnnqne conditionis Bnnt^ interdizi-
mns omninoj ut nulluB ad ledeDclum aliqnem euaginet gladinm.
Quod si quiB posthac stimulis sne audacie tactns temptave-
rit, eodem iuguietur gladio.

XVn. De periuris. Si quis nalentinm fide comma-
cnlatuB, corde pollutuB; iuramento confracto perinrio addictns
invenietur^ perditUB manu periurium luat, ant cnm qninqna-
ginta iuvenciB manum redimat Si vero wlgaria periums ex-
titerit; mann amputata punietnr; ant Xn invencis redimetnr,
et ieiunet ut canones mandant. -

Xyni. De libertis. SI QVIS misericordia dnetns
proprios semos et ancillas libertate ferianerit cnm testimonio»
decrenimns^ nt post obitnm eiuB nemo innidia tactns in semi*
tntem eos andeat reducere. Si autem libertatem promiserit^
et morte inpediente non testificatus fuerit, habeat mnlier il-
lius uidua et filii potestatem hanc eandem libertatem testifi*
cari; et agapen facere pro redemptione animae sni maritiy
qnalitercunqne nelit.

XIX. De connentn ad ecolesiam; et dehia
qni mnrmurant vel loonntnr hora misse. SI
QYI ad ecclesiam nenientes ad andiendnm Divinum offieinm,
et ibidem hora solemnitatis missamm inter se murmnrant, et
caeteros inquietant, exponentes fabulas otioBas, et non inten-
dentes Diuinas lectiones cum. ecclesiastico nutrimento ; si
maiores snnt; increpati cum dedecore expellantur de ecelesia,
si nero minores vel wlgares^ in atrio ecclesie pro tanta te*
meritate coram omnibus ligentnr, et corripiantur flagellis ac
cesura capillomm.

XX. De non recipiendis sernis vel aneil*
lisin accnsationem vel testimoninm snper
dominos vel dominas. VT 6ENS hnins^ monarohie
ab omni incursn et accusatione seraomm et ancillamm re*
mota et quieta maneat^ secundum decretnm RegaUs Poncilii
penituB interdictnm est, ut nullins cansa cnlpe aliqna semilis
persona contra dominos vel dominas in accnsationem vel in
testimoninm recipiant (Igy).

XXI. De his qui alienis Hernis liberta*
t^.m acqnirnnt. SI QVIS impronidns aliennm servnm

9

I

•

liiie eoDBoientia Bui genioris ante Begem vel maiores natii et
dignitate doxerit, at Bolato BeroitatiB iago leaitatem libertatia
Bibi acqairat; Bciat bo^ si diaeB eBt, qninqaaginta inaencoB
redditanun ^ ex qaibaB qaadraginta debentnr Begi , X -nero
seniori Berai. Si aero paaper et tenniB, XII invencoB^ ex
qaibas X Begi^ dao seniori serai.

XXn. De his qni liberos in seraitatem re-
d i g a n t. QVONIAM igitnr dignnm Deo est et hominibas opti-
mom^ annmqaemqae ' sae indastria libertatis vite carsam da-
cere; secandnm Segale decretom Btatatam eBt, vt nemo comi-
tam yel militam posthac liberam perBonam seraitati sabdere
aadeat. Qaod si elationis aadacia sae stimalatas presampse-
rit^ sciat se totidem ex proprio compositaram. Qne aero com-
positio inter Regem et comites diyidatnr at cetera.

Item de eodem. SED si qais actenas in sernitate
retentasy pro Kbertate sni taenda iudiciam legale faciens se-
caras exstiterit, tantnmmodo libertate fmatnr, et ille a qao
in seraitate tenebatar; nichil reddat.

XXni. De his qni alterias milites sibi
1 1 1 a n t VOLUHUS, nt anasqaisqae senior saam habeat
militem^ nec aliqais alter illam saadeat antiqnum deserere
seniorem et ad bc aenire, inde enim litigiom habet inicium

XXIV. De his qni hospites alterias sibi
to 1 1 a n t. SI QUIS hospitem cam beneyolentia accipit et nn-
trimentom sibi honeste inpendit, qaamdia secandnm proposi-
tnm natritar; non deserat snam natritorem; nec ad aliqaem
aliam saam deferi^t hoBpitalitem(lgy).

XXV. De (his) qai flagellantnr qaerentes.
81 CVrVS miles ant seraas ad alinm fngerit^ et is caius miles
yel seryas ftiga lapsas est; saom miserit legatam ad redacen-
dos eos, et is legatns ibidem a qaoquam percnssas et flagel-
latas extiterit; decernimas nostrorum Primatnm connenta, at
ille idem pereassor X soloat iauencos.

XXVI. De yidnis et orphanis VOLVMVS qai-
dttn, at et aidaae et orphani sint nostre legis participes, tali
tenore^ nt si qaa nidna cnm filiis filiabasqae remanserit; at-
qae natrire eos, et remanere cam illis qaamdia aixerit, promi-
Berit, habeat potestatem a nobis sibi concessam hoc faciendi,
et a nemine iteram cogatnr in coniagiam. Si aero matato uoto

10
iterato nnbere uolnerit, et orphanos deierere, de rebna orpba-

...»

noram nihil omnino sibi uendicet» nisi tantnm congrna fiibi
iiefitimenta.

Item de vidnis. SI AUTEM nidna sine prole re-
' manserit; et se innaptam in sna nidnitate permauere promi-
serit, uoinmnB; nt potestatem habeat omninm bonornm finornmy
et qnidqnid nelit inde facerO; faeiat. Post obitnm antem • eins
eadem bona ad buob redeant parentes mariti; si parentes ha-
bet ; Bin autem Bex Bit hercB.

XXVn. De raptu puellarnm. SI QVIS militnm
, impudicicia fedatUB puellam aiiqnam sine concessione paren-
tum Bibi in nxorem rapuerit^ decreuimuB puellam parentibuB
reddi; etiamsi ab illo aliqua uis sibi illata sit ; et raptor X
Boluat iunencoB pro raptn^ licet postea reconcilietur parenti-
buB puelle. Si uero pauper quis hoc yulgaris stgere agreditnr;
componat raptum V iuuenciB.

XXVm De fornicatoribuB cnm ancilliB
alteriuB. YT LIBERI suam custodiant libertatem incon-
taminatam; yorumus illis ponere cautionem. QuisquiB trans-
grediens fomicatur cum ancilla alteriuB, sciat bc reum cri-
minis^ et pro eodem crimine imprimis decoriari. Si uero
Becnndo cum eadem fomicatuB fuerit; iterum decorietur ac
depiletur. Si autem terciO; sit semuB pariter cum ancilla, aut
redimet se. Si autem ancilla conceperit de eo, et parere no»
potuerit; sed in partu moritur; componat eandem cum alia
ancilla.

De Beruornm fornicatione. SEBUUS qnoque
alteriuB si cum ancilla alteriuB fomicatur; decorietur ac de-
piletur ; et si ancilia de eo oonceperit et in partu moritur,
BerauB yenumdetur; ac dimidia pars pretii Beniori ancille de-
tur^ altera pars uero seniori serai remaneat.

^fiSSK. De hiB qni petunt sibi ancillas in
n X r e B VT NEMO eoram^ qui libero censentur nomine,
cuiquam quid iniurie facere andeat^ terrorem et cantionem
impoBuimuB, qnia in hoc Begali Concilio decretnm est; nt gi
qnis liber connubium ancille alterius sciente domino ancille
elegerit; perdita libertatis sne indnstria perpetuus effioiatnr
seruns.

11

XXX. De his qui exira Begniim BuaB fagi-
itntaxoreB. VT OENUS ntrinsqne sexns certa lege et
absqne ininriis maneat et nigeat^ in hoe Regale decretnm Bta-
tntnm esti nt Bi qniB protemitate preditnB; propter abhomina-
tionem nxoriB patriam effngerit, nxor cnncta qne in potestate
mariti habebantnr; poBBideat^ dnm nelit expectare vimm, et
nemo in alind coninginm cogere preBnmat ; et Bi Bponte nn-
bere nelit, liceat snmptiB congmiB neBtimentis^ et dimiBBis
ceteriB bonis ad connnbinm i^e. Et Bi nir hoc andito redierit^
ne liceat Bibi aliam dncere^ preter Bnam^ niBi cnm licentia
EpiBcopi.

XXXI. De fnrto mnliervm. GVM igitnr cnnctifl
horrendnm et omnibns abhominabile Bit, yirilem sexnm reper-
tnm fnrtnm feciBsC; et magis magisqne Bcxnm feminenm ; bc.
cnndnm Begal^m Senatnm decretnm CBt, nt Bi aliqna mnlier
maritata fnrtnm commiBcrity a maritoredimetnr; et si Bccnndo
eandem cnlpam inciderit; Bimiliter redimetnr ; si nero tertio
nennmdetnr.

XXXII.' De incendiiB mauBionvm. SI QVIS
per inimicicias alterinB edificia igne cremanerit ; decrenimnB,
nt et edifida restitnat, et qnidqnid BnppellectiliB arsnm fnerit;
et inBnper XVI innencos^ qni valent XL Bolidos.

XXXm. De Btrigifi. SI QVA striga innenta fberit,
secnndnm indicialem legem dncatnr ad ecclesiam, et com-
mendetnr sacerdoti ad ieinnandnm fidemqne docendam ; poBt
ieinninm nero domnm redeat. Si secnndo in eodem crimine
innenietnr, simili ieinnio subiciatnr ; post ieinninm nero in
modnm crncis in pectore et in fronte atqne inter scapnlas in-
c^naa clane ecclesiastica domum redeat. Si nero tertio indi-
oibns tradatur.

XXXIV. De maleficiB. VT CEEATUBADei ab
omni lCBione malignomm remota, «t a nnllo detrimentum sni
pasBura maneat, nisi a Deo, a quo et angmentatnr^ secnndnm
decretum Senatus sMtnimns magni cautionem terroris neneficiB
ac maleficis; ut nulla persona maieficio aut ueneficio quemquam
hominnm Bubuertere a statn mentis aut interficere audeat.
Ast Bi quis uel qne posthac hoc preBumpserity tradatur in
manns maleficio lesi; aut in manus parentum eiuB; secundum
uelle eornm diiudicandnm. Si nero sortilegio ntentes inne-

12

nientnr, at facinnt in cinere ant hig similibuS; ab Episeopifl
flagellis emendentnr.

XXXV. De innasione domornm. VOLUMnS
nt firma pax et nnanimitas sit inter maiores et minores, se
enndmn apostolam : Omnes unanimes estote, et caetera ; neo
aliqnis alinm innadere aadeat. Nam si quis comitam posi
diffinitioaem hnins commnnis concilii tam contnmax extiterit
nt aliom domi qnerat ad perdendam eam atqae saa dissipare
si dominas domi esty'et secam pagnanerit vel interfecerit, Inat
secandam legem de eaaginatione gladii confectam. Si antem
eomes ibidem occabaerit^ sine compositione iaceat Si nero
ilie non snperaenerit, sed'saos milttes miserit; centum inuen-
cis componat innasionem.

Si nero miles qnis cartim vel domam alterias militis in-
naserity X iuyenois componat innasionem ; si nnlgaris qnidem
alterins sni similis mansinncnlas invaserit; V invencis solnat
incnrsionem.

EXPLICrr liber primns.

(Sancti Stephani Regis Decretorum)

(libor n.)

L De Begali dote ad Ecclesiam. DEGEH
nillo ecclesiam edificent, quam duobus mansis totidemque
mancipiis dotenty equo et iumento, sex bnbus et duabus vac-
ciS; XXX minutis bestiis ; uestimenta uero et coopertoria Rex
pronideat; preBbyterum et libros Episcopi.

n. De successoribusregalivm beneficio-
r n m. Consensimus igitur petitioni totius Senatus, ut unus-
quisque propriomm simul et donorum Regis dominetur; dnm
niuit| ezcepto quod ad Episoopatum pertinet et Comitatum, ac
post eius uitam filii simili dominio succedant. Nec pro ullius
cansa reatus detrimentum bonorum suorum patiatur quis,
nisi consiliatns mortem Regis aut traditionem Regni fuerit, vel
in aliam fugerit prouiuciam ; tunc uero bona illius in Regiam
neniant potestatem Ast siquis in consilio Regie mortis ant

18

traditioniB Begni legaliter in?entiui ftierity ipse aero eapitali
sabiaceat sententiae^ bona nero iUinB filiiB innocentibOB inre-
mota sint; remanentibaB BalviB. '

m. De seraiB et seraoram occiBoribaB.
Si alicaias seraas seraam alterias occiderit, senior homicide
medietatem serai componat seniori interfecti^ si potest ; sin
aatem, peracta ana qaadragesima yennodetar seraas et pre-
tiam diaidatar.

IV. De iiberatione einsdem. Seraam liberari
homicidam, si seniori placaerit; ca«i centam et X iaaencis
aat redimaty aat tradat.

V. De libertate seraoram. Siqais alienisserais
Ubertatem acquirere nititar, qaot servi erant^ totidem manci-
pia Bolaat; ex qaibas dae partes Begi; tercia seniori seraoram.
Rex aatem ex sua parte terciam tribaat comiti.

y I. D e f u r 1 s e r a o r u m. Si qais seraorum semel
fortam commiserit, reddat fartam et componat nasnm V
iavenciS; ^ potest; sin aatem abscidatar. Si absciso naso
iteram commiserit fartam, componat aures V iaveneiS; si po-
test ; Bin antem abscifn)dantar. Si idem tercio fartam commise-
rit, careat aita.

VIL De furto liberorum. Si qais liberoram far-
tam commiserit, hac lege componere decreaimafl. Si Bcmel,
redioiat se si potest ; sin avtem yenandetur. Si aatem idem
Tennndatas furtam commiserit, legibas seruoram sabiaceat

Item de eodem. Si secandoi sim}li legi sabiaoeat.
Si aero tercio, dispendio aite diiadicetur.

Yin. De compositione Regis. Si qnis Gomitam
partem[Regis defraudaaerityreddatfraadem et daplo componat.

IX. De iniasta appellatione. Si qais militam
iadieiam a suo Gomite recte iadicatvm speraens Regem ap-
pellaaerit, capiens Gomitem savm reddere iniastam, Bit debi-
tor decem pensaram sao Gomiti.

X. De viol.entia Gomitis. Si quis Gomitam in-
aenta aliqaa occasione qaid iniaste militi abstalerit^ reddat,
et insaper ex proprio tantvm.

XL De solatione menda(cii). Si qais aatem
militam, saam spontaneam donam dicens sibi m ablatam
mendax extiterit ; ex hoo oareat| insaper tantondem solaat

u

Xn. De indioio gladii. Si qms gladio hominem
oeciderit, eodem gladio ingnletnr.

Xm. De debilitatione membrorum. Si qitis
antem gladio euaginato aliom qaemlibet debilitanerity yel
in ocnlO| uel in pede, vel in manu, eouBimile damnum aui
corporis paeiatur.

XIV. De adulatoribuB. &i quis Sftlsum testimo-
nium yel adulationiB eermonem contra aliquos protulerit^ ta-
cereque eos deprecatus faerit, ut afltucia diaboli ad inuicem
eoB Beparety aoluat duaB compoBitioncB fallaciB lingue pro
reafu mendacii. Si uni Boli adulatuB fuerit, priuetur lingua.

XV. Ne furiB tcBtimonium recipiatur. Si
quiB illorum, qui uulgo uduornich uocanturi furtum commiBe-
tii, lege diiudicetur ; tcBtimonium autem eornm inter liberoB
non recipiatur.

(ExpUcit Decretum Stephani Eegis).

JegffMei, Ssent btvAn t5rv^nyeinek eredeti ez5veg^t 1846. dr.
Wattenbach Vilmos Sti^erhonban az admonti kolostor kfinjvtArdban
egy XII. Bzdzadi k^sirati codexben fedeste fel. Ex eldtt kSz^ns^ges
haszndlisban a magyar tdrvenytirban (Corpos June Hungarici) Idtezd
szOveg volt, melyet a magyarorflzagi tdrvdnyek Ilosvai Istvdn egri
nagyprdpoBtnak sajit kezdvel ((sszelrt gyfljtemiSnyebol (ezen k^zirat
taUltatik a b^CBi CBiBziiri udvari kftnyvtdrban 8496. uzim alatt) vettek.
ZB^boki JinoB (lisd Bon£nin8nak ez dltal k^Bzitett 1581. fraakfarti
kiad^iban a fUggeldket) ; b Mo8B6czy Zakir ds Telegdi Mikl68 pttBpd-
k5k (D^creta, Constitutiones et Articuli Regom Incl. Begni Ungariae
stb. Nagyszombat 1584.) ; kiket a magyar tSrv^nytdr k^B^nbbi kiad6i
kdvettek. DoBvai iBtvin forriMt egy, MAtyiB kiriUy kordban k&zCUty
k^iiratban talAljak, mely jelenleg Bzint^n a b^cBi csisz. adv. kOnyv-
tdrban 6riztetik (8466. bz. a.). S minthogy ezeken kiviil is a XV. Bzi.
zad mdflodik fel^n^l r^gibb 5n4116 k^zirat , hol bz. iBtv^ t5rv4nyei
m^g taliUhat6k volninaki nem l^tezik ; az admonti codez Bzdveg^t an-
nil nagyobbra becBfiljttk , mert annak hitele a kritika legBzigonibb
pr6bAjit ifl kidllja. Eddigel^ azt cBak Endlicher iBtvin hzBznilta m^
(Die GeBetze dcB heiligen Stefan, B^cb, 1849. ; 4b Keram Hongarica-
ram Monumenta Arpadiana, Sangalli 1849. 8101.). K^s^gen kivUI
lev6i, hogy bz. Istvdn t5rvdnyei hazdnk kOz- ^b jogt6rteneti eml&ei
kOzt a legfontOBabbak egyike ; itt azokat lehet61eg tiBzta 4a kritikailag
pontoB alakban igyekeztttnk kOzzdtenni, a Bzbveget az admonti k^zirat-
tal, melynek legnagyobb Btorgalommal kdflzftett hii haBonmdfla a Ma-
gyar Tad. Akademia k5ny vt^ birtokiban van, lijonnan haBonlitvin '
itflize.

15

2.

Sssent BrSmd tadtkttdia KeUt-EurtSpa tUhb nSpd kdet tett ti^
ritfti iStcusdsdrdl , s kUWiidam Magyararsedg akkori dUapot"
jdrdl. A tuddsttds IL Henrtk rdmai-nimet esdszdrhoz van

intitm. 1006 kMll.

Viro Ecdesie pio, Heinrico Begi; B(nino) hie, quid nisi
miser tantum? unidqnid Begem decet et concta c^enti
domino Deo placet, dubio procnl sapiat religiosns Bex. Est
nemo yirens snper terram, qni plus diligat vestram salntem
secundnm Doroinnm et qni plns velit omnem vestmm hono-
rem secnndum seculnmi multo labore plenum. Frater vester
optime carnS; Episcopus Bruno, cum moram facerem in terra
Ungrorum, dixit mihi; vos, o Bex, piam sollicitudinem circa
me habere et valde nimis timere, ne vellem perire. Qnod
utique fecissem et facio, nisi prohiberet, qui adhuc .prohibet^
clemens Dens et senior meus Sanctissimus Petrus* Bed- '
dat tibi Deus meritum in terra viventinm, qnia^ egregius (Igy)
Bex^ tn, qni debes pene procurare totum mundum, de me mini-
mo servo tuo, ne perirem, dignatns es in nomine Domini habere
hanc nobilem curam. Oratias Deo ! Tu, cum sis Bex secun-
dum sapientiam quam tibi Deus dedit^ studium habes, nt sis
bonns et catholicns rector; sis et qualem habere necesse est,
Sancte £cclesie pius et districtus auriga. Similiter et nos,
miseri qualescunquei tamen tui, ne hanc vitam in vanum con- ^
sumanus et nudi inveniamur in die mortis, quantum sola miseri-
cordia Sancti Spiritus flat, operariy laborare studium mittimus
secundum illud optimi Panli : Nonfado animxim meampretio'
dorwn, quam me. Ergo, quantum ad me^ nihil nisi malum
facio tantum , quantnm vero ad Dominnm, ubi vnlt, citius dicto
Cacit omne bonnm. Opera Dei revelare et confiteri honorifi-
cum est; maxime vobis tacere non debeo, cuius sancta per-
suasione episcopus sum^ qui de Sancto Petro enangelium
Christi gentibus porto.

Certe dies et menses iam complevit' integer annns^
quod, ubi diufrustra sedimus, Ungros dimisimus et ad omnium
paganomm crudelissimos Pezenegos viam arripuimus. Senior

16

Batomm; magnoB Begno et divitiiB remm, mensem retiniut
me, et renitens contra yolnntatem, qnasi qni Bponte me per-
dere yolnissem, sategit mecum, ne ad tam inrationabilem
gentem ambnlarem; nbi nnllnm Incmm animamm^ Bed solam
mortem et hanc etiam tnrpisBimam inyenirem. Jam cnm son
potnit et de me indigno yisio qnedam enm terrait^dnos diea cum
exercitn dnxit me ipse nsqne ad Regni fini terminnm nltimnm,
qnem proptcr.yagom hoBtem firmiBBima et longiBBima sepe
nndiqne circnmcIanBit. Salit de eqno ad terram; me pre-
ennte cnm sociis, illo Bcqnente cnm maioriboB suis egredimnr
portam ; stetit ipse in nno, nos stetimus in alio colle^ ample-
xUB manibuB cmcem Christi ferebam, cantans nobile carmen:
Petrej amaa me, pasce oves meas ! Finito reBponsorio, misit se-
nior maiorem snum ad nos in hec yerba : Duxi te^ ubi mea
deainit terrc, i$dmiccrum indpit. Propter Deum rogo^ ad meum
dedeeus ne perdas iuvenum vitam. Sdo^ crae ante tertiam eine
fructu, sine causa dd^ gustare amarcm mo9iem. Remisi:
Aperiai tihi Deue paradisum, sicuti nobis aperuisti viam ad
paganos. Quid plura ? nemine nocente duos dies iyimus.
Tertia die, qne est sexta feria, tribus yicibus : mane, meri-
die, nona omnes ad occisionem flexa ceryice ducebamur , qui
toties ab occurrentibus nobis hostibns (sic dixit dominua et
dux noBter Petrns) mirabili signo illesi exiyimus. Dominica ad
maiorempopulumperyenimus; et datum est spatium yiyendi,
donec per cnrrentes nuncios uniyerBus populuB congregaretur
ad concilium. Ergo ad nonam aJia die dominica yocamur ad
concilium|flagellamnrno8 et equL Occurmnt yulgus innumemm
cmentiB ocnlis, et leyayemnt clamorem horribilem ; mille secu*
ribnB,miile gladiis snper nostram ceryicem eyaginatis, in fruBta
noB concidere minantur. Vexati Bumus usque ad noctem,
tracti in diyersam partem, donec, qui nos de manibus eomm
bello rapuemnt, maiores terre audita nostra sententia cog-
noyemnt, ut snnt sapienteB, quod propter bonum intrayimuB
tenam eomm* Ita, sicnt iuBsit mirabillB Deus et pretiosisBi*
muB PetruB, quinque menseB in eo populo BtetimuB; tres par-
teB circuiyimuB j quartam non tetigimus , de qua melioram
nuncii ad noB yenemnt. Oirciter triginta animas ChriBtianitate
facta, in digito Dei fecimus pacem, quam, ut illi dixemnt, nemo
preter nos facere poBset. Hec pax^ inqniunt, per te faeta est.

17

Sifarma erit, sicut docesj amnes libenter erimua Christianu Si
iUe semor Buzoru.n injide titvJbaDerit, debemue tantum intenr
dere beUoj non de Christianitate. Hac ratione perveni ad senio-
rem Ruzoram, qni satisfacienB propter Dominum dedit obsi-
dem fiiinm. Consecravimnsqne nobis episcopnm de nostris,
qnem aimnl cnm filio posnit in terre medium. Et facta est ad
maiorem gloriam et laudem salvatoria Dei christiana lex in
pessimo populO; qui sunt super terram, omnium paganorum.
Ego autem nnnc flecto ad Pmzos, ubi qni precessit precedere
debet, qui illa omnia fecit et nnnc facere debet : clemens
Deus et senior meus pretiosissimus Petrus. Andivi enim de
mgrie Ungris, ad quosy que nu^quwii fruetra vadU, sancti
Petripriiaa legatio venit, quamvis nostri^ (quod Deus indul-
geat !) cum magno peccato dliquo cecarentur ; qui conversi omnes
f acti eunt Christiani.BieQ, omma, sola gloria Dei et^ optimi
Fetri; qnantnm ad me^ nihii nisi peccatumi et hoc ipsum bo-
num perditum; nisi miserans Deus propter se faciat^ augeat
et addat propter sanguinem sanctornm et specialius eorum^
qui nostro eyo effusus super terram.

Mi senior, omnia bona fecisti ad meam causam. Dens
tibi retribuat mercedem in resurrectionem iustorum, .maxin^e
quia cnram geris mei^ ne pro errore iuventutis secularia agiam
et spiritualia deseram. Inde erat, quod me abeunte videbaris
irasci. Inde enim fuit^ quod me et plura mea, digna risui; ad
circumstantes heroes me absente irrisisti. Que tria : amorem,
iram et derisnm; nisi me diligereS; numquam cirea me habe-
res ; et nisi tu bonus esseS; certe numquam; quod tibi in me
malnm videbatur; odio haberes. Dico pro consolatione : quan-
tum vult Sanctus Deus misereri; pio Fetro agente; nolo perireg
quod eum sim in me tnrpis et malus , dono Dei vellem esse
bonns. Dico pro oratione : Omnipotens et misericors Deus et
me corrigat antiquum peccatorem; vosque faciat de die in diem
numquam mortuo bono opere meliorem Begem. Si quis etiam
hoe dixerit^ quia huie seniori fidelitatem et maiorem amicitiam
porto^ hoc verum est. Certe deligo eum ut animam meam et
plug quam vitam meam. Sed quem nil latet; pretiosum testem
habeo communem Deum nostrum; quod per gratiam vestram
diligo eum; quia quo plus possnm; ad vos volo convertere iUum.
Ut autem salva cum venia Regis ita loqui liceat : Bonumne est

MONUM. HUNG. HIST. -- DIPL. 6. 2

18

«

perfleqoi Christianom, et habere in amicitia popuhun pagannm ? '
Qae conventio Cbristi cnm Belial, qne comparatio lnci ad
tenebras ? Qaomodo conveniant Zaarasi vel diaboloB et dax
Banctoram vester el noster Maaritias? Qoa- fronte coeant
sacra lancea, et qne pascontar bamano sangaine , diabolica
vexilla ? Non credis peecatam^ o Rex, qaando Christianam
eapaty qaod nefas est dicta, immolator sab demonom vexillo ?
Konne melias esset talem hominem habere fidelem^ caias
aaxilio et consilio tribatnm accipere et sacram Christianis-
mam facere de oppido pagano posses ? qaam vellem non
hostem, sed habere fidelem^ de qao dico^ seniorem Boleszlaam t
Bespondebis forsitan : Voh.

Ergo fac misericotdiam; postpone cradelitatem. Si vis
habere fidelem^ desine perseqai ; si vis habere militem , fac
cam bonO; at delectet Cave^ o BeX; ^i vis omnia facere cnm
potestate^ namqaam cam misericordia; qaam amat ipse bonas>
ne forsitan irritetar; qai te nnnc adinvat Jesas. Non contradi-
cam Begi ; fiat sicnt Dens valt et ta vis. Nonne melias pagna-
re cam paganis propter Christianitatem; qaam Christianis
vim inferre propter secalarem honorem ? Certe homo cogitai,
Deas ordinat. Nonne cam paganis et Christianis hanc terram
in viribas Begni Bex intravit ? Qaam tamen Sanctas PetraS;
caias tribatariam se asserit^ et sanctas martyr Adalbertas
nonne protexerant? Si adiavare nollent, namqaam Sancti,
qai sangainem faderant et sub divino terrore malta miracala
faciant; qoinqae Martyres occisi in terra saa reqaiescerent.
Hi here, non es Bex moIIiS; qaod nocet; sed iustus et distric-
tas rector; qaod placet. Sed tantam hoc addatur; at sis mise-
ricorSy et non semper cam potestate, sed etiam cam mi-
sericordia popalam tibi acqairerC; et qaod nanc in tribas par-
tibaS; tanc nec in una parte bellom habebis.

Sed hoc qaid ad nos ? Videat in saa sapientia iastt et
boni tenax Bex^ videant et in dando consilio optimas qoisqae
EpiscopaS; Comes et Dax. Qaod ad meam ^ imo Dei caasam
pertinet; anom dicam et alteram; quibas altra non addam.
Dao magna mala; qae Deus et pagnans Petras in radi paga*
nismo ceperc; nova Ecclesia prope sentire debet Primam;
Beaior Bolezlavasi qai viribas animi et corporis consolari me
ad convertendos Prozos libentissime volait; et nalli pecanie

19

ad hoc parcere decrevit. Ecce impeditar bello, quod si^pientig-
BimuB Bex pro necessitate dedit ; inyare me in eaangelio nec
vacat nec yalet.

BursuS; cum Liutici pagani sint et idola colant , non
misit DeuB in cor Regis hostes tales propter Ghristianismum
glorioso certamine debellare^ quod est iubent^ euangelio com-
pellere intrare. Nonne magnus honor magnaque ^alus Begis
esset/ (ut Ecclesiam augeret et Apostolicum nomen coram
Deo inveniret), hoc laborare ut baptizaretur paganuS; pacem-
que donare adiuvantibus ad hoc Christianis ? Sed in hac parte
pendet omne malum; qua nec Rex fidem habet Bolezlavoni;
nec ipse irato Begi. Eheu nostra infelicia tempora ! Per San-
ctum Imperatorem; magnum Constantinum; per exemplar re-
ligionis optimum Karolum ! est nunc qui persequatur Christi-
anum : nemo prope qui Qonvertat paganum 1 Unde , o Bex , si
dederis pacem GhristianiS; pugnaturus propter Christianitatem
cum pagani»; placebit tibi in die novissimO; cum; omnibus
dimissiS; steteris in conspectu Principis eo minori dolore et
gaudio maiori; quo reoordareris te maiora fecisse bona. Non
est; quod timeat Bex^ ne religionis homo; memor malorum;
iungat se paganis. Tatitum impossibilia nolite querere. Aliter,
quomodo Bex vult noster, hic Boleslavo vos securum facit
quia in etemum non debet dimittere et in expugnandis pa*
ganis semper debet vos diligentissime adiuvare et in omnibus
libenter servire. quanta boDa et commoda in custodiendo
Ghristianismo et in convertendo paganismo concurrerent,
cum sicut pater Myseco cum eo qui mortuus est Imperatore,
ita filius Boleslavus cum vobis^ qni sola spes orbis superstat;
viveret, nostro Bege !

Inter hec non lateat Begem; quod Episcopus noster cum
egregio monacho; quem nostiS; Bodb:rto ultra mare in Euan-
gelium Suigis transmiserat. Quomodo venientes nuncii
verissime dixerunt; ipsum seniorem Suigiorum^ cujus dudum
uxor Ghristiana erat; gratias Deo baptizavit Cum quo mille
homines et septem plebes. eandem gratiam mox ut recepe-
runt. Quos ceteri indignati interficere querebant. Spem ha-
bentes omnes reverti cum EpiscopO; ad tempua locnm dede-
runt. De quorum habitu et reversione ad explorandum missi
nuncii non redeunt. Quecumque docent ; merito ad voS; vel-

2»

20

Qti ad Regem^ qni me perfecit in eoangelio , semiB vester
certa mandare curabo. Quid plara? scitote Bub testimonio
Christi: ubicumqne possum; fidelissimus fautor sum vestre
partL Et quamvis nesciam orare in conspectu Domini| yerum
non desinam latrare, ut vos benedicat salutare Dei et in omni
opere comitetur vos bona gratia Petri.

Vos vero quicqnid in Liuticis et Pruzis convertendis
consilium et auxilium potestis darc; ut pium Begem et spem
orbis decet; nolite ces are^ quia circa horum paganorum dura
corda convertendo flante Spiritu Sancto noster labor nunc
debet accingi omnisque opera et studium pugnante Petro in-
defesse consumL

Vale, Bexy vive vere Deo, memor bonorum operum ;
morere tener virtutum et plenus dierum.

Jegytet. Ezen tudt^sitds eredetie^ mint Idtszik, Casselban lete-
sik. Hilferding orosz ix6, ki ast a Ruuh^ja Bes^jeda czimfi, MoszkvA-
ban megj^en6 foly^irat 1856 -ki I. kotet^n a Nauki (tadominyok)
oszt^y&ban ktilbnSs drtekez^sben (Neizdannoe szvidjetelsztvo szo-
vremennika o Vladimirje szvjatom i Boleszlayje Chrobrom; azaz:
Bzent yiadimirr61 ia bdtor Bole8zl6r61 kiadatlan egykoni tanusdg,
u. o. 1 — 34. 1.) dolgozta fel ^s tette kozzd, annak csak misolatit
haszndlta, mely a hamburgi vdrosi kSnyvtArban Uffenbach Zakar
Konr&d kdziratai kozt Htezik (Varia politico-historica, quae hinc inde
conlexit stb. Z. C. ab Uffenbach MDCCXVI. ; Histor. 321 sz. a. 438
sk. 11.), s melyet szdmira Kudriavszki ottani cs. orosz ttgyvivd iratott
le. Hilferding utdn Bnin6 tud^sitdsdt, Jaffd Fali)p n^hiny szavegja-
vitdsdval Miklosich Ferencz kozSlte (Slavische Bibliothek, II. k5t
B^CB, 1858. 807 L), s ennek nyomin Hunfalvy P^ (Magyar Nyelv^szet,
m. ^vfolyam, Pesten 1858. 158 sk. L).

Szent Briin6 tud6sit^bdnak nagy t5rt^neti fontossdgU Kelet-
£ur6pAra n^e Hllferding (az id^ett ^tekez^ben), Nyugal-£ur6pa
t^rt^net^nek szempontjdb61 pedig legdjabban Giesebrecht Vilmos (Oe-
schichte der deut. Kaiserzeit, IL k&t Braunschweig 1858. 192—199
11) mdltdnyolta. Hilferding egyszersmind Magyarorszdg tGrt^net^re is
vonatkozik ; s tekintetbe v^vdn azt, mikdp Nagy Kdroly 6ta az ez iltal
megiijitott nyiigati birodalom csisz^brai £ur6pa kelete irinyiban is
uralkodisi^ illit61ag tdrt^neti hivat^ukat hirdett^ ^s igyekeztek dr-
v^nyesiteni, melyn^ fogva minden lyonan megtdritett n^peknek fe-
jedelmei nekik mintegy v^gzetszerinti csak htib^resei (vaaalli) legye-
nek ; s kiemelvdn, hogy ezen terv kiviteldben a szent ig^t hirdet^ mis-
•ioniriusok is nevezetes segits^get nyiijtottak, — az orosz tud6s s^ent
btvdn egyUUsi alapitvinyai^ orszigos int^zetei 6b tirsadalmi ref orm-

21

jainak viligtort^iieti jelent^s^gdt kUl^n^Ben abban taldlja, hogy a^
' ezek iltal ujjdsziiletett, 4a az eur6pai kereszty^n stAtusok csalidjdinak
tagjivd lett Magyarorszdg az emlitett terv ^ry^nyesft^s^nek minden
kelet-eurdpai stdtuaok kSzt el&8z5r Magyarorszig dllt slkeresen
ellent (emL M. 5. 1.). S ha szent Brun6 szavai, miszerint „dies et
wtetueM jam complefnt integer annti» , quod, ubi diu frusira sedimus ,
Ungarot dimi$imu»" — ezen felfogdst csakugyan igazolni Idtszanak, mi
egyszersmind sz! Istvdn monarcbidjdnak azon jellemz^sdt is, hogy ab-
ban a r^i hun birodalom keresztydn szellemben megigittatott , indo-
kolnd : m lirdszrol fontos, hogy sz. Istvdn magit a rdmai szent sz&
^jtatos 4a lelkes fiinak vallotta ; hogy az «Utala megt^ritett kereszty^n
magyar nemzet a rdmai egyhAz.buzg6 tagjdvd leitt ; hogy ennek foly-
tin a magyar kirdlyok az apostoli czimet nyertdk ; s6t hogy a szent
kirdly III. Ott6 4a U. Henrik romai-ntoet csdszdrokkal is legszoro-
sabb barAtsdgban dlt Hely6ival6nak Idtjuk e tekintetben itt tud6s
Theiner Agostonnak Magyarorszdg fopapjaihoz int^zett szavaira is
hivatkozni : ,,Nu]lum apud Vos, mond 6, crudelissimi illius Sacerdo-
tium inter et Imperium dissidii vestigium, quod Christi Vicariis in plu-
xibtts populis, qui, si eorum ing«nia et vires undequaque consideres,
com inclyta Vestra gente Hungarica opibus, terrarum ambitu, virtute
bellica> litteraram denique ac bonarum artium studiis et splendore
praestanti, haudquaquam comparari possunt , sanguineis prope lacry-
mis saepe deflendum evenit.'' C^etera' Monumenta Hi$torica Hungewiam
Sacram iUusteantia I. kSt. Boma 1859. VI. 1.).

Szent Briin6val szent Istvdn udyardndl ugyanazon iddben ha-
■onnevii egyik xokona is tart6zkodott, t. i. Brdno augsburgi piispSk
^s n. Henrik csdszdr testvdre Adalbold/ a csdszdr ^etir6ja , ezen
ut6bbir61 ^s annak mds tekintetben is drdekes Borsdr61 kovetkezdleg tu-
d68it : ^Domnus Bruno apud Bulizlavum consolationem non inveniens,
ad Bororem suam Ungaricam Reginam confugity et etiam semet ipsum
recognoBcens, intercessionem eiuB imploravit/ (Perz Monumenta Ger-
maniae Historica, Scriptores IV. k. 691 1.) Ugy szintdn Thietmar 4a
az Annalista Saxo kr6nikdja is azt besz^ik el, hogy II. Henrik csd-
szdr. ^Merseburc veniens, fratrem suum fngisse ad Ungariorum Be-
gem veniae gratia acquirendae comperit" (Perz u. o. III. k. 805. 1.) 48
VI. k. 653. 1.) Tovdbbd : „Tbi (Tingae) ei (11. Henriknek) domnus
Bruno eum legatis Ungarici Begis, qui ad intercedendum pro eo venie-
bant, ad ee reversus obviam venit, et veniam pro oommiBBis humiliter
postulans, fratris viscera movet, et celeriter ad ignoscendum reflezit.*
(Adalbold id« h.) ; 4b „Ibi dumnus Bruno frater eius, cum Ungaricis
interceBBoribus Begi presentatur et ab eo data sibi gratia misericordi-
ter snscipitur.^ (Thietmar iu az Annalista Saxo id. h.)

22

€ ^^

..'.

3.

KaaL y ki Szmt Istvdn kqrdban Gizda kirdlynS kisSretihen
jdtt Maffyarorszdgba j Kdldon Sopron vdrmegyeben telepedik

le. 1000—1038.

NicolauB etStephauas qaasdain duas litteras,
vn am domini Andreeolymregimmhuina Regni feliciter impor^
tantisy Anno ab incamacione Domini M. CC. dvodecimo pri-
vilegialiter emanatam; aliam vero Capituli Ecclesie Caatri
ferrei anno Domini M. CCC. Lmo. septimo feria tercia prox.
ante festom Beati Georgii martyris patenter emanatam nostro
judidario conspectui curarunt exhiberi. In qnarnm qnidem li-
teramm privilegialinm dicti domini Andree Kegis eontinencia
exprimebatur; qnod tempore Regis Sancti Stephani; aui scili-
cet eiusdem domini Andree RegiS; cum Eesla Regina Hun-
garie ChristianiBsima de intrinsecis partibus Alamanie fais-
set transducta; quidam Kaal nomine homo libere condicionis
terram liberam consumpsisset; et omnis seruitutis expers,
predecessor fidelis Clerici eiusdem domini Andree Regis Ste-
phani homine; in officio eiusdem domine Regine persistens
Hungariam intrasset^ et qua temporis racio habebatur, in Cald
in Comitatn castri Supruniensis libere et absque alicuius con-
dicione terram et locum cohabitandum elegisset ; tandem he-
rentem (?) multo temporis curriculO; tempore pie recordacio-
nis Geysse Regis cum Laurencius Comes comitatui Castri-
ferrei et Suprnniensi pressedisset, jobagiones eiusdem castri
innidia ducti a tramite veritatis deiiianteS; patrem fidelis cle-
rici dicti domini Andree Regis Stephani; Aykan nomine ca*
lumpniose et falso alloquentes.jobagiones castri; et qua nnum
ex ip^is socium in presenciam Laurencii Comitis fore asse-
rnissent; nt per hoe ipsius titulum infringerent libertatis.
Videns autem fidelis clericns eiusdem domini Andree Begis
StephanuS; et Lampertus suus frater vterinuS; quod libertas
eomm per eosdem malitiosos jobagiones prefati castri fuisset
annnllata; temporc felicis recordacionis Emerici RegiS; fra-
tris eiusdem Andree RegiS; cum ipse ducatum tennisset; ad

23

ipsias scilicet domini Andree Segis accedentefl preBenciam,
86 penitnB semicio eiasdem sabdidissent^ et proat decaisset
clientes fideliter sernire cepissent^ ynde et in illo conflictn^
qaem in valle Rad idem dominas Andreas Rex adaersas di-
ctam fratrem saom Emericam Regem habaisset; Lampertas
frater fidelis dicti Stephani clerici ibidem nsqae ad sangainis
effasionem ob sampme fidelitatis amorepi mortem sostinais-
set. Nec hoc eidem fideli clerico safficiens, vna mortem fra«-
tris sni tradens oblinioni; post eandem conflictam cam eodem
domino Andrea Rege in Teatoniam exiens^ ibiqne malto an-
helantias cepisset seraire ; tamen inter cetera sae fidelitatis
opera, qaomodo et qaaliter jobagiones prefati castri liberta-
tem ipsoram infregissent^ eidem domino Andree Eegi sepias
intimaBset. Ipse igitar dominas Andrc as Rex postmodam Di-
oina faaente clemencia saccessisset ad Regni gabemacala,
moltimodi ( tadinis ?) fidelis dicti Stephani Clerici sai serai-
cionim^tam propter fratris ejasdem mortem; cam. eciam
propter ipsias fidelitatem, ipsam scilicet Stephannm Gle-
ricam in pristinam libertatis titalam restitaenS; in domnm
saam Regiam recepisset ^ et yt tam ipse qaam ab eo des-
cendentes de domo et familia Regia de cetero compatabiles
haberentar, et propria terra ipsornm Eyal nomine ad qninqae
aratra safficiente sibi et sais posteris saa Regia aactoritate
fecisset restitoi, qaam roborasset terram circamqoaqae cam
metis. Caias qaidem possessionis mete qnodammodo in eo ,
prioilegio continentnr.

(Az orszdgnak XIY.Bz^Szadi egyik nagy bir^ja it^etAfil. Cuek).

24

A zazty-i apdtsdg alapitd levele. 1067. kot^L

In nomine Sancte et Indinidue Trinitatis Fetrns Dei
giacia Comes. Producencia antiquornm sapientum et con-
Buetndo obtinuit; vt si quispiam cuilibet persone in Regno
Pannonico quid stabilire decreuerit^ et quid stabile fore yelit;
id prelibati Regis licencia; et omnium tam Principum quam ^
Episcoporum testimonio, et sub hniuBmod i cirografo debeaj v ^
memorie commendare temporibus futuris. Qam consnetudinem
racionabilem conBiderars^ Ego Petrus hoc scriptum fieri po-
Btulaui ad recordacionem et confirmacionem temporibus pre-
sentibuB et futuris. Omnibus ergo Christianis notum esse de-
siderOy quod Ego Petrus eterne retribuionis munere monaste-
rium Sancte Marie Jesn Christo ehooperante construxi, quod
dicitur Zasty, idque iuxta poflse dotaui agris^ pascuiSy pratis,
aratoribus^ vinitoribns y bobus , ouibuB/ iumentiS; porcis, api-
buB et ceteris necessariis ad supradictum Zazty. Kos tres
germani predia possidebamus; quorum terciam partem , que
me contiDgebat monasterio in omnibus dedi eidem. Posessio-
nem in Scenholm; quam Dux michi^ ego monasterio subdidi.
Cuius marchia incipit ab area equorum Regis^ ad Nadestyguy^
deinde recto itinere per litas Scekzoy vsque ad longam val-
lem; per id ad Sartue, inde per ipsius litus ad eiusdem Saar
caput; vnde recto tramite per viam Soba; uersus curtem Scen-
holm^ usque locum qui flectitur in dextram; scilicet ad rinulum
nomine Egur ; inde ad molendinum GerU; a quo ad eiusdem
Geru aquam, et pervenit ad locum invndantis aque. Inde
ad puteum Bissenorum; et tendit ad viam positam in transuer-
sum; per quam venitur ad sepulturas Bissenorum ; inde ad
magnam foveam^ que protensa usque ad Aruksceguj tendit
ad angulum parue Egur, et ad angulum Aruk; inde au-
tem ad predictam aream equorum. Ipsi autem predio
dedi mansus (Igy) numero X , sed plus invenitur ; de ip-
sis vero inter me et Dersynum fuit contencio, sed Du-
cis gracia eos mee parti attribuit ; ibidem molendinum cum
molendinario , ad Fonsol Fenerie predium, quod vocatur

'i

25 ,

Bnbacl]^ Dax michi et ego monasterio ; et siluam nomine
Nogkereku ; cetera vero pratis et in pascnis in feno secnndOy
et in cumnlo coIligendO; vnde Dnx babnit^ inde monasterio
permisi habere. Scyrnik liiarchia incipit ab oriente de tnmnlo
Branka ad pirnm circumdatam humo, et tendit ad aceruum in
monte positum^ et peruenit ad tumulum Boytyn ; inde uero
ad aceruum vie yicinum; deinde recta via dirigitur usque
semitam^ que flectitur in dextram; a villa Petri ad aqvam Petri;
inde per vallem ad venam Cheyey ad marchiam cum Be-
chydy ad vallem, que ducit ad marchian\; conbibanaque su-
pradictam marchiam; et ad illud predium XX mansus ara-
torum. Marchia Ghartybak^ ab occidente ex parte Gharty-
bak ; in capite aceruus Bassy, inde ad viam que venit de
Zondonek, et ducit ad GhegeU; vsque ad angulum. vallj ; inde
flectitnr per ryppam vene dextrorsum^ ubi versus monticulum
ultra itur ; inde ad alium monticulum qui est cum villa Solu ;
inde tendit adaceruum Fygudy usque ad aceruum Marci ; inde
dirigitur ad terminum cum Ghordy usque monticulos ; unde
ten4en8 ad pirum stantem in agro perducit ad predictum
Basi aceruum. Sumpma tocius numeri concluditur calculo,
videlieet GIIII mansus seruomm ; XXX equiteS; XX Ungari
et (X) Bisseni; sex lanifice et linifice; X vinee et ortus ^^ium^
X copule equorum^ G boves, D oves, GG porci. Preterea do
territorium quod postea concessit michi Salamon Rex cum
Magno Duce in villa que dicitur Geda. Vnde ex hac die rece-
dant, preter ecclesiasticam familiam, quicunque libertatis no-
men affectant. Et in ipsa predicta villa concedo filie mee
Magne dimidiam partem tene. In sumpmitate illius ville
habentur frnctuS; quorum dimidia pars Abbati, et dimidia filie
mee. Goncedo filio filie mee Magne scilicet Heche dimidiam
partem terre Fonsol; que me contingit, cum duodecim man-
sionibus libertinorum; dimidia pars. Gognatis meis do terram
Wensellev ad septem aratra cum quinque pisscinis et YI
mansionibus libertinorum ; quarum piscinarum nomina hee
sunt Wensellev towa, P(ro)Iuca, Homuser^ Tehna; Ebes. Et
in eadem terra remansit terra ad tria aratra ciuibus castri de
Zobolcby. Do et terram Wense sitam iuxta terram Tymar,
que remanet castro de ^^bolchy, cum tribus aratris , duobus
piscatoribus et cum piscina Tyccha. Que pro marchia; iuxta

86

Tlciam vadit gnperius/ et io loco Nogewrem vocato transit
Ticiam ad partem meridionalem; et vemt ad quoddam nemus
quod per onmia meum est ; abhinc vadit ad Bakamoz^ ubi
facit tres metas terreas y et inde cadit ad magnam yiam
Zoloch, per quam proceditur versus Kuurew, vsque dum Tyza
et Budrug in untim coniunguntur ; et ibi Tiza cedit nichi
per omnia a Nogewrem incipiente a& utraque parte, usque
dum cadit ad Budrug. Do et terram in Bekech^ eum duode-
cim mansionibus Ubertinornm; et cum duobus aratris et man-
sibus seruorum. Marchia mater incipit ab oriente cum Za-

r

karia usque ad aceruum Snmug, tendens ad tres yalles;
inde ad yillam Gosme.Tsque ad salsatas aquas; inde yero
ad magnum montem, iuxta quem a dextra parte est acer-
uus , et dirigitur ad magnam yiam, vsque ad supradictam
marchiam cum Zakaria. Hanc terram Dnx Magnus dedit, et
ego monasterio; pristaldus Apa filius Ghycha^ pristaldus
yero Stephani Byhoriensis Gomitis Yde; pristaldus meus Fy-
gudy. Do predium Damarad^ et in eo quatuordecim familias
Monasterio, yt portent asseres ad choperiendum monaste-
rinm. Do predium Frouod cum omnibus necessarijs; do et
predium Suruk cum capella Sancti Martini. Sunt autem ibi
Hungarij; quorum maior nomine Michael; disposui eoS; vt
det unusquisque de domo sua unam idriam mellis ; quo au-
tem anno necesse erit, monasterio dent asseres yice mellis
cum curru. Do et predinm Zekeres^ in eo populum michi
pertinentem; qui bini seryiant quolibet mensC; et quocunque
yadit Abbas ; secum pergant in equis. Do et predium Leye-
luky; cum omnibus que michi pertinent ibi. Do predium Gha-
barakusa cum sex yinitoribus { predium Gubach cum septem
piscatoribuS; et cum insula in Danobio existente^ oum tribus
aratris et tribus seryis. Do predium Nywyg ad quinque ara-
tra cum aratoribus. Do predium Zalda^ cuius marchia incipit
a Ticia usque ad quatuor monticulos. Do predium Ladan ad
septem aratra cnm quinque piscinis ; do predium Soegholm
cum omnibus rebus Monasterio. Disposui obsequiatores,
quorum hoc erit seryicium : Quolibet anno dent duos boues ;
quatuor cubulos de yino , quam dedi yineam cum yunitore ;
ynusquisque quatuor cubulos cereyisie, X panes, I gallinam,
sed duo mansufl simul yiiam anserem. Disposuit et mea filia

27

Magna in eadem villa, qne dieUnr Dasiiuky sex m&nBiui cnm
flua peenma; qnornm nomina snnt hec iTan, Ichy, Waehy^
Zemy, Kokoch, Ombroch. Sed per annnm isti simnl dant nnnm
boTem^ C panes; tres cnbnlos medoniS; per domnm dnos cn-
bnloB cerenisie, nnam gallinam; dno mansns simnl nnam an*
serem. Sed hy dno popnli simnl X pensas deoariomm, ec-
desie emere ceram. Tandem ego Petrns rogaui Begem cnm
Dnce Magno et Dnce Ladizlao, vt hy popnli decimas non da-
rent preter dnas capecias et vnam gallinam^ sed hoc sacerr
doti parochyano pro sepaltnra et baptismo; quam peticionem
Bex cum Archiepiscopo fieri concessemnt. Vt antem hoc
mee concessionis donnm seqnenti euo inconyulsum permaneat
testimonio aliquorum nominibns attestari feci. Sex Salamon ;
Dnx MagnuS; Dnx LadizlauS; Archiepiscopus Dersyi Episco-
pns JeronimuSy Episcopus Alexins, Palatinus Comes Rodowan,
Comes Emcy, Comes Wydus^ Comes Markuch^ Comes Ilya^
Comes Pethe, Comes Hetey^ Comes MartinuS; Comes Wefa.
Ipsis antem testibus de pradicta faeultate mea testimoninm
perhibentibuS; si quispiam fatue aliquid snbtrahere vel mnti-
lare pesumpserit^ sit anatema sub excommunicacione onmi-
potentis Dei et Begie Maiestatis auctoritate; tociusque Chri-
stianitatis consorcio privetur.

(lY. B^la kirdlj 1267 ki megerosft5 leyel^dl. dech).

5.

IV. Henrik rdmai»n4met csdszdmak Motgyarorszdg nyugati
hatdrdra vonatkozd nyilatkozatcu 1074.

Hainricus Divina faveute Clementia quartuS; Bomanoram
Imperator Augustus. Begalis dignitas et imperialis Majestas
adhoc Dininitus ordipata est; yt snperborum temeritatem
comprimat; fidelium vero deyotionem; maximeqne Deo fii*
mnlantinm humilitatem pia deyotione muniat. Ideo fidelis
nostri Cononis Palatini memoriam posteris scripto transmit-
timnSy.qnia Denm et Sanctnm Petrnm omninm reram snaram
baeredem reliquit. Habuit enim duos liberoS; quibus substan-
tiam snam divisit Cononem scilicet et Irmogardam. • . • Con-

28

venemnt ^go in hoC; nt in loco et fando qoi dicitnr Rota,
qnem preterflait Enns flnvinS; qni est in Gomitatn Amolfi Go-
mitis; Monasterinm constmerent, ibiqne monachos Deb famn-
lantes aggregarent Flaenit hoc filio, placnit nnrui^ simnlqne
cum parentibns ad altare Sanctomm Marini et Aniani proce-
dentes tradidemnt Deo et Sanctis eins, quidqnid in Begno no-

stro possedernnt; si absqno liberis obirent Rota in qno

monasterinm cnm ecclesiis, terminis et appendiciis snis etc.
. . . In Marchia jnxta Babam finvlnm Ghaniberge cnm ter-
minis et appendiciis. In oriente Breitenowe^ Snarzaha, Lni-
prandesdorff; Snozfndorff^ Hederischeswerde jtacta Danu-
bium verms Hungariam, Viska hegemnnde, Ghmmbinnz-
bwoane cnm terminis et appendiciis snis. etc. etc. Hoc ei^o nt
firmiter teneatnr . . . presentem nostrae constitntionis pagi-
ram inde conscribi fecimns nostriqne sigilli impressione
mnniri.

Signnm domini Heinrici Begis invictissimL Egilbertns
Gancellarins vioe WUlegisi Archicapellani recognovit. Da-
tnm nonis Sept. anno Dominicae Incamationis MLXXnn.
Indict XI. anno antem Begni Henrici XX. actnm Batisbonae
feliciter Amen ; praesidente Bomae Apostolicam Sedem 6re-
gorio Vn. qni et Hiltprandns.

(Meichelbeck uUn, Hifitoria FrisingeiiBis, L kSt 264 1- Cuek),

6.

Salomon kirtUy adomdnya a fridngi egghdz szdmdra, mdyet
IV. Henrik rdmai-nimet csdszdr megerSsit, 1074»

In Domine Sanctae et Individnae Trinitats, Henricns Di-
vina favente Glementia Bex, Omnibns Ghristi nostrisqne fi-
delibns tam fntaris qnam praesentibns notnm esse volnmns :
qnaliter nos in praesentia Principnm nostrornm Gebehardi
Salzbnrgensis Archiepiscopi, Ottonis Batisponensis^ Wille-
helmi Trajectensis Episcopornm, Welph Dncis Bannariomm,
ceteroromqne fidelinm nostromm ex praedio, qnod Salomon

29

Bex Vngaroram Qostrae potestati sabiugaait; Sanctae Dei
genitrici Virgini Mariae in Ecclesia Frisingensi, nbi corpns
Sancti Corbiniani qniescit^ rogatu et seryitio eiusdem Sedis
Epiacopi Ellenhardi centum mansos his locis sitos, Aseheri-
chesbrugge; Ghuingesbrunnen; Nowendorf, Hasilowe, sicque
de Litaha nsque ad eum locum; qui terminus est inter Litaha
et Vertowe^ cum omnibus appenditiis^ h. e. utriusque sexus
mancipiis^ areis, aedificiiS; pratis, pascuiS; vineiS; terris cultis
et ineoltis, viis et inyiiS; aquis; aquarumque decursibus^ moliS|
molendinis ; piscationibus y exitibus et reditibus quaesitis
et inquirendis , exceptis venationibus et wiltbanno in Li-
tahaberge, aliis autem omnibus utilitatibus in proprium tra-
dendo firmavimus, firmando tradidimus; ea videlicet con-
ditioney qua cum omnibus ex praefato praedio donatis con-
Tenimns^ ut idem Frisingensis Episcopus Elienhardus suique
saccesaores in quolibet castello, specialiter in Miesenburc
momendo pro his 100 regalibus mansis nobis serviant; et in
alliis omnibus nobis fideliter existant. Cnius traditionis testem
cartam presentem nostro iussu conscriptam^ nostra autem
manu confirmatem, sigilli qnoque nostri impressione iusi-
gnitam cnnctis saeculis reliquimus. Signum Domini Henrici
Qoarti Begis invictissimi. Adalbero Cancellarius vice Sige-
fridi Archicancellarii recognovi. — Anno Dominicae Incam.
llillesimo LXXIHl Indict. XIH. VL kal. Decembris data :
anno autem ordinaonis domini Heinrici IIIL Begis XX. Be-
gni XVnL Actum Batispone in nomine Domini Jesu. Amen*

(Meichelbeck utdn^ Hietoria FrisingenBis. I. kdt. 268. 1. Cteek),

80

I.

2votm'mtr, mdskip Demeter horvdt-dtUmdt kirdly Brazza szi-
get lakogaiTUJik kereskeddmi ezdbadsdgokat dd. 1077.

In nomine Sancte et Individue Triniiis :
Anno ab incarnacione Domini nostri Jesn Ghri^ti mil-
lesimo septnagesimo septimoy die 12. Maroii Indictione I.
apostolante Fapa Gregorio Septimo, et apnd GraecoB Ifichaele
imperante. Notum sit omnibns tam presentibns qnam poste-
riS; qnod ego Zuoinimir seu Demetrins Divina coneedente
gracia Bex Chrobatorum et^Dalmatinorum cum omnibus no-
bilibuB meis concessi prestanti Pelagio, Judici insule Bracia
in Dalmaeia, et omnibus charissimiB nobilibus de Bracia^
quod ipsi nobiles amici cum omnibus snis insulaniB possint
libere yendere et emere in omnibus ciuitatibus, loeis et yillis
Regnimei omnes mercaturas, quas placuerit eis emere et
vendere i^ine ulla collecta, daja et imposicione; nec quia*
quam de fidelibus meis audeat eos molestare ullo modo sub
poena mee indignacionis. -Et hoc propter benevolam tracta-
cionemi quam ipsi nobiles de Bracia fecemnt fidelibus meis
preclaris Dragote Bano^ et Slavogosto Jupano. £t hec facta
sunt in presencia yenerabilis Gregorii Episcopi Chrobatorum,
Petri Gapellani, Dragotc Bani|y SlaTOgosti Jupani ; BerisIaTi
Gomitis et Drasine Judicis per manum Georgii Notarii cnni
appenaione mei sigilli.

Ego Drago Badini civis Sibenici, Imperii auctoritate
pnblica Judex, Ordinis et Gommucitatis Bracie juratus Can-
cellarius ex alia membranula in hanc fideliter extraxi die- 4a
Julii anni 1379 et meo proprio nomine et consueto in fidem,
et testimonium signayi.

(Ciccareli Endre ntin. Osservazioni suir isola] della Brazzai Ve^en-

cze 1802. 102. I. C^echy

31

A hdk<A(Mli apdtgdg jdas^dgainak ia vagyondnak Hssze-

irdsa. 1086.

In nomine Sancte Trinitatis et Inseparabilis Deitatis.
Kotnm esse cnpimns tam fiitnri qnam etiam. presentis tem-
poris ntrinsqae sexns hominibns, qnaliter pie memorie Abbaa
Beliensis nomine Joseph cnm consilio et testimonio omnium
Begie Cnrtis Primatnm tam clericorum qnam religiosornm
laicomm hoc prinileginm de bonis uel rebus ad monasterium
Sancti Manricii pertinentibns insserit describi; ac ne d^ snb-
notatis predictis sancti martiris bonis aliqua diminntio seu
per neglegentiam^ siue per alicuius innasionem admittatur,
in memoriam posteris fecerit resernandam. Scriptum est au-
tem anno Dominice Incarnationis Mill''. L^" XXX^ YP. regnante
et annuente Ungarorum Rege pijssimo Ladislao. Et nt in
hoc prinilegio nnllus dubietatis remaneat scrnpuIuS; predi-
ctns et admodum tocius bonitatis executor, non auditor obli-
uiosus factuS; factor sni operiS; proprio sigillo preeepit sigil-
lari. Prima uilla Sancti Mauricii qne uocatur Cupan notatur -^
hiis marchiis. Ab occidente tenditnr ad pontem Iba, qui mit-
tit ad caput uallis que uulgo dicitur Qumlouolou ; inde ad '
cnlmen nadit quod nocatur Ghigisti; a qno per medium ruris
qnod dicitnr theluch itur ad lupinum montem ; de quo ten-
ditnr ad statuam Puti; idem protelatur ad arbustas Per-
brue; hinc uadit ad puteum de quo descendit ad torren-
tem GremcC; qni ducit ad portum Tugut; a qup trahitur ad
fontem qui nominatur Tubut-Sedu; inde fertur ad puteum
Tuhut qui ducit ad uiam exercituum; per quam uadit ad rus
monachi; quod mittit stratam Purua, de qua uertitur ad pre-
dictum locum. Secunda uilla est; que uocatur Quiar ; termi-
natur ab occidente ad oaput uoraginiS; quod dicitur Ghur-
chafeU; inde ad caput arbustarum Bolug; hinc ad agrum
Lnsna; et est ibi cnmnlus ; inde ad caput quercuS; et ibi est
cnmulus hoc est hatar ; inde per uiam uadit ad caput Hassag;
et ibi est cnmulus; hinc per vallem uadit ad agrum PotU;
et ibi est cumu us ; hinc nltra montem cadit in paludem^ a
qao aergit ad capat paludiS; et ibi est cumuias qui ducit ad

82

uiam pnblicam et est comalas ; inde ultra agroB cadH ad
portum Fizeg et eat camalas ; inde altra agrDS et campos
cadit in aias pablicaS; per qaas aadit ad manimentam; qaod
dacit ad aiaS; a qaibas aertitar ad ras Bessenorom; et est ca-
malas ; inde aertitar ad predictam locam. Tercia ailla est
qae nominatar Panniuadi ita ' terminatar. Incipit per mani-
mentam qaod aalgo dicitar arak et aadit ad angalam mani-
mentiy qae aergit ad alium angulum munimenti, a quo uerti-
tur ad occasum et terminatur per longum munimentum; quod
declinatur ad sepulchrum Welen, a quo iterum dirigitur per
munimentum longum^ quod mittit parumper per campum
recto gressu ad angulum munimenti, a quo uertitur per IIII
cumulos ad longum; qni uulgo dicitur Bubeubrazda qui mit-
tit ad predictum locum. Qnartum predium, quod est iuxta flu-
uium ArpaS; terminatur ab occidentali parte ad exitum riuuli
quod dicitur Yeeehtue; et inde uadit per Arpas portum qui
ducit ad orientem ubi angulatur predictus fluuius Arpas;
hinc dirigitur per uiam que ducit ad montem mercati; a quo
cadit et uadit per alueum qui uulgo dicitur Murzol ad anga-
lum ripe eiusdem aque^ de qua itur ad cumulum qui dicitur
hatar; hinc uergit ad iacentem columnam lapideam^ que
mittit per alueum salsuginis, que dicitur Scequ ad ripam il-
lam, ubi cumulus est, de quo ueititur ad sabulosum munimen-
tum qui uulgo dicitur humuch aruk ; inde transit ultra rotun-
das salsaigines ad illud munimentum ubi est cumulus cespi*
tum^ qui mittit ad alium cumulum ; hinc uertitur ad occasum
per prata ad tercium cumulum; de quo transit ultra paludem
per arundinetum ad caputmontis qui uulgo dicitur Scesecfehe ;
hinc ducit arundineta palus ad predictum locum. Quintum pre-
dium; quod dicitur Ketel-loca, incipit terminari de uulpinis
foueiS; qae mittunt ad cumulum cespitum; a quo dirigitur ad
spineum uirgultum quod dicitur Gemissen bagur; inde tendi-
tur ad angulum manimenti^ a quo parum protelatur per cam-
pum, et cadit ad angulum alterius munimenti ; inde recipit uia
publica, que per circuitum girando reducit ad priorem locum,
Sexta uilla que dicitur Andree Episcopi incipit terminari a
culmine montis qui dicitur LessU; et descendit ad lapidem
dirsi, a quo descendit qui est ad foueaS; que est in labro uiC;
de qua dirigitur per uiam ad cumulum cespitum , descendit

83

ad pnteam, a qno cadit ad foateni; qni e coatrario itnc ad ar-
bores Lerga presbiteri; de qnibns per finem agrornm nertitnr
ad cnmnlnm ; hinc iternm declinatnr per niam ad statnam
lapideam ; inde itemm dirigitnr per niam et declinalnr ad
onmnlnm; a qno nertitnr per niam ad acernnm lapidnm ; inde
uero protelatnr ad lapidenm cumnlnm qni mittit per arbusta
ad calcenm cnmnlnm ; a qno descendendo nltra fontem ascen-
dit per nallem atqne per semitam in snmmitatem Lessn mon-
tiS; qni iungitnr predicto loco. Septimnm predinm qnod no-
catnr Forkosig terminatnr his marchiis : Incipit de fossa ad
angnlnm mnnimenti salsnginnm, in qno est fossa ; inde ad
mnnimentnm nadit^ snpra qnod est fossa ; inde itnr nltra al-
nenm salsnginis^ qnam girando nadit ad angnlnm mnnimenti ;
inde ad rotnndam salsnginem; de qna tenditnr per niam et
nergit ad angnlnm mnnimenti ; a qno tenditnr per snlcnm
ad niam^ per quam nadit ad fossam ; hinc per IIII fossas nadit
ad aliam niam qne dicitur Qupisuta; inde per sepulchrnm,
pnelle tenditnr ad naliem in qna est fossa ; inde nertitur ad
ripam einsdem nallis e\ nadit per nias fossas ad condensa
nirgamm ; de qnibns per lUI fossas uadit ad conpeta nia-
rnm, inter qne est fossa ; inde per ¥1111 fossas cadit ad alia
conpeta, et est fossa ibi ; inde protelatnr per mi fossas ad
sepnlchmm Thati, de qnibns tenditnr per V fossas ad niam
Wboneg; per quam nadit ad finem mnnimenti, et cadit per
m fossas ad salsuginem que uocatur Eiguoida ; de qna ten-
ditnr per n fossas ad rotundam salsnginem in qna est fossa ;
hinc dncitnr ad predictum locnm. Pr edinm , qno d^ Martin ns
cajianicns sancto Manricio dedit, i uxta Bako n inchoatur hiis
Diarchiis : Ab oriente tenditur ad montem qni nulgo dicitnr
Qnnoheg; de quo tendit ad fornacem calcis Andree Presnlis ;
inde ad locnm^ ubi Martinns incendit aratrnm Bere indicis ;
inde per latera monticnli protelatur ad cnmulnm cespitnm
prope arborem piri; inde uergit ad meridianam partem
snpra qnendam monticuli petrosi; qui iungitur publice nie
qne dncit ad terminnm Nemti ad cumas ad arborempiri; qne
dirigitnr ad magnam qnercnm; de qna itnr ad signnm qnod
nnlgo dicitur hotar ; inde ad aliud sig^nnm; qnod est in labro
uie, qne dncit per latera montis nsque ad introitnm fagornm;
qni nnlgo dicitur Bilezadu ; et inde vertitnr ad predictnm lo-

MONlBf.HUKG.HIST. -< DIPL. 6. 3

[

/

34

cum, in qno constrnctam ecclegiam Sancte Marie^ qnod diui-
sit in duas partes et I molendinnm sub muro Wesprem cini*
tatiS; a Bege Andrea datum. Predium quod uocatur Eigouis
terminatur hiis marchiis.Ab occidentaii parte tendit/ur ad
scpulchrum Qukar^ a quo ducitur per herbosam uiam ad an*
gulum munimenti; per quod itur ad meridiem et couiungitur
uiC; que girando intrat in uilla Soruil; nnde exit ad puteum
Yuchmes, inde cadit ad puteum BuchU; qui ducit ad salsugi-
nem, a quo uertitur ad montem aureum ; inde uadit ad aliam
salsuginem; de qua protelatur ad magnam paludem; et uer-
titur ad predictum locum. Est enim[terra Ecclesie Sancti Sal-
uatoris et Sancti Mauricii; que, sita est iuxta Kyris , terminus
cuiuB incipit de portu eiusdem fluminis ad montem; inde ad
uiam tenditur; de qua itur ad munimentum; quod girando ca-
dit in fluuium Eyris. Et est in alio loco terra eiusdem Ec-
clesie iuxta uillam Eeseth; que terminatur ab occidente ad
salsuginem^ de qua tenditur ad uiam ; inde ab oriente uadit
ad munimentum et dirigitur ad aliam salsuginem, de qua
uadit per incultum campnm ad montem^ qui inferius mittit
ad munimentum; et uadit per medium montiS; ubi sunt tres
cumuli ; hinc dirigitur ad duos puteoS; de quibus uertitur ad
predictum locum. Predium quod uocatur Dinna circuitur cum
columnis lapideis. Predinm quod dicitur Zidamadi cir.
cumdatur palude que uocatur Yrtem. Uilla que uocatur Ocol
cireum terminatur siluis. Duodecimum predium quod dedit
Andreas Episcopus in Felduuar continetur cum sex cumulis.
In uilla Tuel. In Mogps. In Prezeeg. In Bulda. In Nulu. In
Tarian. In Clun. In Uuertis. In Zaczardi. In Hongin. In Plobnic.
In Bribin. In Sumig. In Nandurdi. In Uuindim. In omnibus
his supradictis uillis ubicumque sunt familie Sancti Mauricii,
omnes mixtim Babent agros^ fenum et omnia ad humanum
uBum competentia cum uillanis uniuscuiusqne uille sine pon-
dere semitomm Regis. Hic sunt liberi : Cupon comes mon-
nasterii Batii^ cuius filius Paulus Judex Regis, et Comes
Mon — ; Vtih comes, Panaciadi; Fontoydi, CosmuS; DamianuS;
Bunal; Zorosdi; Oeura; Juan, GrossuS; Yuan^ Scenyl. Ekyldi^

Luadi; Bena^ Sol, Makicha; Ohur. Hii equitantes

cum Abbate et fratribus; arantes dietas duamm diemm; me-
tentes simul una die, trahentes uinum semel per annum; et

36

secantes fenam in monasterio. In Gnpan hij snnt eqniteS;
Keta^ DobroH; Guren, HyldehU; Halidi^ Erecu^ Suttoe; Seca,
JutuSy Hylu^ Oroduc; Guete^ Ifutina^Taia, Tunik; Moglout,

Inkyar, GatapaU; Mor Vgrin, Petyr, Ezti Sap,

ThatU; Sekeh; Herdi Mirath; Helia. In Forcosig Ereuca;

Ethes, Bekes, Moda^ Gusula, Vruhdi In Ke-

teloca Kelem; Vla, Yuan^ Magudi; Bor. In Pannanod Acha,
Jnt; Gugmat; Zacal, Elentav Deged, Dauid, Nemand; Heten.
Tali decreto hii equites monasterio ministrent. Arant dietas ^-^-
nemi, autumpni et estiui VIIII dies; postea metunt; congre-
gant in horrea; triturant , trahunt ad molendinum, inde ad
monasterium; stant in septimana; pascunt iumenta mona-
sterii; si quid dampni fuerit; ipsi septimanarii persoluunt; ca-
lefaciunt stubam ct clibanum mixtim cum aratoribus et uinito-
ribus ; nubunt undecunquC; tradunt filias suas quocunque uolue-
rint. Item aratores in Gupan : YuaU; filii eiuS; Poscuba; Zahtou,
Baton; Scekeres, Lahtur, Topu, TunC; Bokon, Woiadi; Seinet;
Sigidi; Humbadi; Bynadi. In Kyar- Turdos aratores : BodoaU;
Waradi; Goluba ; uinitores : GurmeS; Sekeh; Ghomudi; Sap; Mi-
cula; DeschU; ScomoU; Monom; Scumoku, Manhat. In Arpad :
Quecsa; Zakan, Ketel; Ticadi; Guna, Feketeydi; Oba; Mo-
gnrdi; Scemsca; et in aliis locis arantes. Tali tenorC; ut non
possint nubere aliunde^ necque tradere filias suas alieniS;
sed intra se ipsos nubant; et filios eorum aut filias possit
Abbas deducere ad curiam; et filias ad pysalia. Quicquid se-
minauerint aut messuerint; dimidiam partem accipit prestal-
dns Abbatis monasteriO; et dimidia pars remanebit illiS; de
qna parte autumpni tempore debunt.X sappnes auene ad
prebenda equorum; nec no n X ulnas telarum ad uestiarium

Abbatis brasium^ terunt milium; et postea mixti equi-

tes cum aratoribus et uinitoribus ueniunt ad monasterium
cnm securibus et uiaticiS; operantes quicquid eis precipitur.
Pellifices : NenU; Buatir, Keseydi; Boleom; Seudi. Fabri :
LengU; Pisibe^ BodiU; Bichor. Dolarores: Gedesa; Duda^
Pagandi; Bodin. Tornatores : Buadi; BenuS; Aci^ SeguU; Mi-
chaeL Goqui: Fonsol, Witan, Pesceta; Vnglis. Pistores:
Onna; Wevdi, BescugiS; Gurga* Pastores: ZolniC; Ghozug.
Pastor subulcorum : Hela. Ne scrnpulus remaneat huius cartule
flcriptor extitit Seraphin Gapellanus Regis Ladizlaij qui

36

postea Dei electione ordinatns est Archiepiseopus. Teflaoms
uero Ecelesie sub tali numero concluditur; scilicet casue de
pallio Xni ; albe XXXIII ; camisie III ; stole XXVII cum
manipulis ; cappe XXXIII ; dalmatice V ; subtilia VII ; ca-
lices VIII ; tres teztus euangelii; unus aureus duo argentei ;
cruces XI; sex ex illis auree^ lUI deaurate, et ai^entea; ta-
bula I deaurata; oandeiebra X; de quibus IIII deaurata;
VI deargentata; chortine IIII de serico; altaris uela-
mina de panno VIIII ; tria uexilia a urea, XITT cum limbis
circumdata; altarium pallia XI; dorsalc unum ad decus
hospitum ; thapeta V. Libri quidem simul sunt LXXXIIIL
De mercato Zilu et Regine et de portu Wag dantur triginta
piscine; sunt in Draua II, que dicuntur Zuualin; et unus
riuulus est ibi nomine Bursi, qui separat nominatam piscinam
nomine Toplouuiza. In Zup decimus piscis usonum Sancto
Mauricio^ In portu Modosa est piscatio libera; que uulgo di-
citur tana. De piscina; que dicitur N^andus datur septimus
piscis siue VIL annus ; de fructibus uero arborum, que ibi •
dem sunt, datur VU pars mensurarum X. £t est I piscina;
que uulgo dicitur Tenerhere. Hac ordinatione Eex Sacro
Beatoque Mauricio ordinauit Sanctus Stephanus Rex, quam
autem et renouauit £ex piissimus Ladihlaus rogiatu Joseph
incliti patris eiusdem^ qui nunc patrissat eodem in Ioco«
Posthec addita sunt insuper a uirisjreligiosis ad eundem locum,
que etiam recitata sunt in ista pagina. Demka filius Turu-
uoc dedit omnia sua Sancto M(auritio) sibique seruientibus«
In prediO; quod uocatur Sar, XL porcos cum custode nomine
Cosmas, VII aratra boum cum XIII mansionibus, nomina
quorum hec sunt : Belta, Buca, Ernel^ DamianuS; Johs, Em-
bel, BricciuS; Hitlen, Odun; Gneuku, Maselinus, Nouuoi,
Nouidi, Biristi; Susol; Nescudi. Ad ordinem equitantium do-
nati sunt meliores numero XXVII hommes, quorum hec sunt
uomina: Beseneu^ SimoU; Apasci, Zagou, Benusa; Mogdi,
Keda, Zdaucu, Gekeu, Bugudi, Pomolceu, Vrmandi^ Salomon,
Sunadi, Stephanus, Osti, Vrodi, Michael, Benata, Nandir, Be-
nedic, Beidi, Lakoti Helebes, Pecudi, Sella, 6eup. Tributarii
sunt VIII mansiones ad dandum uinum per annum, unusquis-
que cum L ydriis ; et sunt uicales cum equis per menses, quo-
rum nomina hec sunt: Pozman cum filio suo Milozt, Hu-

37

nosti; Zamadiy TrinsiD, UratQS^ Vrbaz. £t qnod maius
prodesset ad anime sanitatem; donanit Borsodi capellam,
que constracta est in honorem Sancti Stephani Regis cnm
tribns mansionibns : Gris^ Gochn; EciUnns ; nnnm aratrnm^
nn naccas^ II eqnos^ X porcos. Lanrentins Gomes filins Bese
Comitis pro sni redemptione fratmmqne snornm qniescentinm
n cenobio Sancti Martini don^nit dnas anreas cmces — —
bissinam corthinam eidem snpradicto monasterio. In predio
qnod uolgo dicitnr Ernel dedit lU mansiones; qnamm nnmcri
hec sunt : Wazil cum uxore et filio dnabnsqne filiabns ; in
alia UII, Gnqner cnm matre et fratre^ sorore ; in UI. lUI,

homines cnm nxore et fratribns dnobus ; dedit etiam

XXni boues ac aratrnm; et dnas vaccas. Hac ordinatione
Sacro Beatoque Manricio ordinanit Bex Sanctns Stephanus,
qnem et renouanit Rex piissimns Ladihlanus rogatn Joseph
incliii patriS; qni nnnc patrissat eodem in loco. Et ne scmpu-
Ins remaneat; huius cartule scriptor extitit Seraphim capel-
lanus Regis Ladihlaui; qui postea Dei electione ordinatus est
Episcopns et Archiepiscopns. Adhuc antem snbinngens dico :
Sit autem ipsum monasterinm ab omni inquietndine semo-
tam. Et a quocunqne noinerint consecrandi abbatem^ sitqne
illis licitnm ordines accipere qnonis looo. Habeatque licen-
ciam incidendi ligna ad usnm ecclesie et ad opns prediornm,
et porci eornm libere pascantur. Precipimns itaque snb
testificatione Salnatoris Domini nostri Jesn Ghristi, nt nnllns
ArchiepiscopnS; nec Episcopns, nec Dux^ nec Gomesseu ali-
qais homO; de iam prefato monasterio aliqno modo se intro
mittat in mancipiis, terris^ vineiS; de omnibns decimationibnS;
piBcationibuS; ripis placistiS; tam libere possidenda sicut Epi-
scopi po8sident.Item dedi XXIIXI mansiones cum salifodio et
cam tribus nanibnS; ut ipsimet lapides salis efodiant fossatos-
qae lU uicibus per annnm sine omni tributo ; quomm nomina
hec snnt : Jan, FauInS; MartinnS; NegnS; Nesine^ Nanasca, Sa-
can, Walen^ Desce, Lanna^ Bela^ Bedadi; Kasudi, Hagordi^
Zacaui Michael; Knna^ Eimey^ Onein^ Eeta; Zant^ Scicnl, Bo-
gitta, Rescadi. Item predium qnod nnlgo nocatur Mogos^ in ^
qao dno aratra cnm sex mansionibns continentnr ; cnius meta
incipitnr de gemina frutice, qnod nulgatim nocatnr ikirbu-
k or ; ipde nadit per nenapi aque ^d ipoiiticnlnm; et ibi eg^

38

cnmnlQS ; a qao protenditnr 'ad magnam aiam et ad Bepol-
chram Ganter, dcBcenditqae ad aqaam Marzol; aaditqae per
mediam aqaam, et reaert itar ad p^edictum locam. Interdico
enim ex Regali potestate^ at Bi qais Ghristiane religionis
aliqaa potestate id gestam sabtrahere aolaerit; circamaallet
eam anathema perpe taale. In predio Naztupc assignaait ter-
ram ad qaataor aratra. In predio Tehes assignavit terram ad
nnam aratram. In predio Ooan assignaait terram ad
anam aratram. In predio Zelch assignaait terram ad
duo aratra. In predio Uindarna asBignayit terram ad tria
aratra et ini aineas cam aiuitoribas eoram totidem. In
Uertes assignaait daas aineas cam uinitorribas. In Ghepcl
tres ainitores cam totidem aineis. Et in predio Arqai assi-
gnaait terram ad qaataor aratra cam totidem aratoribas cam
saficienti terra mixta cam aillanis, et qaataor aineas cam
ainitoribas.

(Eredetie Mteaik a ssent mirtom fdapAtsig leT^tdribao).

9.

Szent LdszU a bakonbSK apdUdgnak 24 telket adomdmyoz^ mi
11, Istvdn 6$ IL Bdla alatt tlirvinyea vitatkozdsra dd cdkalmat.

1092.

Anno Dominicae Incarnacionis XGII.; regnante Dioina
gracia aictoriosissimo Rege Ladislao^ et Episcopo Almario
Wezprimiensi pastoralem caram feliciter exercentC; !Rex me-
moratas Deo, et Beato Maaricio XXIIII-or mansioneB de-
dit, qoi qaataor aicibas per annam sal deferrent^ scilicet sex
mUia lapides fratribas illic Deo et Beato Maaricio Beraienti-
bas. Eegnante itaque Bege StephanO; qaidam diabolico instin-
ta Tolaerant praedictas familias a seraicio sapradictae ec-
clesiae sabtrahere; et in ministerio adaomicoram sabiagare^
anctore qaodam comite adaomicoram Opas nomine ; qaod
fratres graaeferentes; litigiamqae agentes cam eis ante me-
moratam Begem; illosque deaincenteS; iassa memorati Begis

■

89 ,

redditae Bant praedicttfe familiae Deo ; et Beato Manrioio.
Qai Bex cnm viam uniuersae camis fuifiset ingressufi; et Bela
suscepisset regium imperium; ausi sunt praedicti serui Regis
Buacitare plaeitum, Qui venientes cof am Rege causati sunt ;
qui precepit^ ut causa diligentissime inquireretur; iudicemque
Sar Comitem dedit ; quorum dif&nicioni interfuerunt Princi-
pcBy FouBoI Bcilicet Palatinus ComeS; Mutmer^ Mabal, Janus,
Harcus. Pristaldift vero Butca extitit, qui praedictas mansi-
ones iussu Begis Deo et Beato Mauricio reddidit. Testes au-
tem hii sunt : Budusa, MarcuB, LaurenciuS; Vros iudex^ Con-
stantinus; Samudi ; et haec sunt nomina praedictarum fami-
liarum : Jan, Paulus, MartinuS; NeguS; Nesinc. Nanasca, Sa-
cau; Waleu; Desce, Lawa^ Bela^ Bedodi , Kasudi , Zagordi,
Zachau; Micbael; Cuna, Cunei; Gnenu; Eeta; Zaut; Scichul,
Boguta; Bescadi. Nomina autem sernorum BegiS; quibus ca-
pita tonsa sunt iussu Sar ComitiS; sunt hec : Luta^ Eeta; ^a-
luta; Jamca; Bodoan.

Jegyict. A pecsdt n^gj hQvelyk dtm^rojii, rajta a kir&ly filvey
ki jobbjdban a kirdlyi pdlczdt, baljdban a blrodalmi almdt tartja.

(As eredeti utdn, mely a Bzentmdrtoni fdapdtadg ley^tdrdban
Htezikj kdzli deck,)

10.

Szent Ldadd a pannonhegyi $z. mdrtom apdt^dg kinoHit A wxr
gyondt irja U, Ss azokat megerBafH. 1093.

Divinum firmet nomen quod scripsimus. Amen. Quam-
vis homo omnia quae possidet a Deo habeat, tamen id quod ha-
bet Deo praebere non dubitet. Etenim si Cbristo, a quo multa
habet, et pauca porrigere dubitat, et illud, quod possidet,
perdit ; et aeterna remuneratione ut absconsor unius talenti
carebit Quia qui in his delectantur^ quae huius mundi sunt|
semper mendicant, et in egestate permanent. Qua vero re-
muneratione ne priuaremur, beatissimus Bex Stephanus
Buique succ^BSores RegeS; DuceS; PontiQceS; ComiteS; ceteri-

■ 40

m

qne religiosi homineB; et ego Rex' Ladizlauus monasteriam
Sancti MARTINI snpra Montem Pannoniae sitnm proat Regia
nis concessit, multis condonanimas opibus. Vnde vero ne per
aiolentiam aliqaorum vel fraudem^ seu per negligentiam ali-
quid depereat^ ego Rex Ungariae L(adi8laus) ; consilio om-
nium Regni mei Primatum curayi dinumerare, ac commen-
dare huic cartae scriptum. Et ut propter antiquitatem negli-
gentiae non daretur^ iussimus ut ad memoriam posteris per
succedentia tempora observaretur. Quae autem tradita sunt,
quaeque adquisita eidem sanctae Dei Ecclesiae ab his prae-
fatis hominibus cum cunctis suis redditibus in terra^ in aqua^
in tributo^ et omni videlicet substantia et facultate eontinen-
tur sub hac denotatione : VIIII Capsae cum altaribus^ qua-
rum duae auro paratae, una here (aere) deaurato^ IIII
argenteaC; duae vero osseae. XIIII GruceS; quarum decem
aureae lapidibus pretiosis optime comptae^ una ex integro
argentea; tres hereae deaurataC; ex quibus vero adhuc qua-
tuor in processione ferendae cum deargentatis manubriis. VI
Textus evangeliorum^cum totidem plumatiis.Vna tabula electro
parata; in qua signum domini teueretur; alia ossea. XXIIII
Calices, quorum tre dcim aurei, tres gemmis parati. IIII
Turibula; unum ex integro aureum. IIII Candelabra par
ria deargentata : exceptis his unum candelabrum ex inte-
grum (Igy ) argenteum absque socio.Duae serrae argenteae cum
coclearibus : ex his aureum uuum. Vasculum argenteum in
quoCorpusDomini continetur. Duo urceoli argentei; urcenlus
argenteus cum pelue ad abluendam manum. lUI Vasa ar-
gentea ad benedictam aquam. Aspersorium argenteum simul
auro et cristallo paratum. Tres scutellae argenteae cum ca-
thino argenteo. X Cipbi; quorum unus est electro paratus,
alius ligneuS; deaurato haere circumtectuS; caeteri vero ar-
gentei. I Cornu ex integro argenteum; aliud comu argento
deaurato paratum. Tria paria baccinia. Pallia uero altarium*
ac cortinae palliis paratae LIII. Ex his cortinis duae margi-
nibus obsitae. Dorss^ia pallia sex. Coopertoria sedis III.
Duo pallia; unum artificiose argento consutum. Indumenta
sacerdotum sunt XLI cum omnibus quae intus necessaria
sunt; ex quibus sex sunt aurifriso parataC; pontificum ac ab-
batum ordinibuB congrua; inter quae cophiam; pectoralemquc

41

crucem et anDuItini et duo paria cyrothecaruni^ tria vero so-
learum; unum vero par pallii caligarum : bis exceptis sunt
Vin infulae cum Btolis manipulisque. Restan t VI stolae cura
earum manipuIiB. Dalmaticae Bunt X, quarum duae Bunt
auriftiso paratae. Suptilia Bunt VIII^ ex quibus est unum
aurifriso paratum. Gappae Bunt LIII^ quarnm duae sunt aureis
buUis paratae, una margaritis compta; VII aurifriBO circum-
datae^ inter quae una habetur super se peetorale aureum
smaldo paratum. Linea coopertoria altarium Bunt XVII^
quorum V sunt Berica^ tria sunt oblatoria. Superpellicia sunt
XI. TreB sunt lineae auleae. V sunt tapeta. VI MissalcB. \
Bibliotheca. IIII Noctumales. IIII Antiphonaria. IIII Gra-
dualia. II Sequentionales cum trophis. IIII Babtisteria. III
Collectarii. IIII Ymnarii. II Regulae. Unus Buper regulam.
II Leccionarii. I Breuiarius. III Omeliae. II Libri sermo-
num. I CoUationes. II Passionales. Liber Sententiarum. Actus
Apostolorum. ' Liber Prosperi de actira et contemplatiua
nita^ et Ysidorum. Ordo. Amalarius. Fastoralis. Dialogorum.
Epistolae Fauli. M^fralia Job. Sciutillarium. Interrogatio
Petri. Invectiuae Ciceronis. Lucanus. IIDonati. Genesis Se-
dulii. in Catones. Paschasius. Vita Sancti Martini. Vita
Patrum. Psalterium Gallicacum; Ebraycum; Graecum. Sermo
Sancti Augustini. stb. «

(Kbvctkezik a szent mdrtoni ap^tsdg jdsz^ainak jegyz^ke,
■mely Fejdrnefl olvaehato, Codex Dipl. Hung. I. k6t. 488. 1.).

(As eredeti utin, mely a szent mdrtoni ffiapdtsag lev^ltflriban l^te-

zik, kozli CzpchJ.

II.

A gySri kdptalan dStt 1361, kdtdtt szerzodis, mely szerint

Vefkei Dinemek Ss atyja^ ki Szent Ldszlo idej4ben Henrik

grdfot Ung nemzetsSghSl Castilidba kdvette, Pozson es Valko

megyei jdezdgait Both grnfnak hagyomdnyozta. 1077 — 1096'

Nos Capitulum Ecclesie Posomensis memorie commen-
damus per presentes uniyersiS; quod V^lentinus fiUus Dionysii

42

de Wejke, et GeorginB de Eoroneh sepoflitis 0m]iibQ& liti-
gioram et iurgiornm molestiis, in talem deyenerintfBponte in-
ter ae amioioie fraterneqne eharitatis ae dileccioniB vnion em.
Qaod licet abauas dicti Dionysii de Weyke terras saas tempore
dudum cuihtbcSanctiLadislaiBeffisHungariefelicis reminiscencie
deserendO; ac bone memorie Henricam filium Magar Comitis
de genere Hnsgh tanc exalem) inque partibus Bisontinis
protnnc hospitantem; et exinde contra paganos bellatarom
ac in anxiliam Gastalie tanc Begis proficiscentem; ex voca-
cione ipsias Henrici comitando^ in tabalis vltime sae volan-
tatis coram Gapitalo Oeariensi tnnc factis, et coram nobis
in specie eciam presentatiS; vniaersas saas terras et predia
in Gomitatn Pasaniensi et de Walkn sitas et existentia de
Yolnntate aninersoram cognatoram saoram tanc adstancinm
pro XL marcis argenti jasti ponderis in perpetnam cesBerit
Both Gomiti eiasqae filiis ; et licet dictas Georgias de Ko-
ronch terras illas [de presenti iasto . aqnisitionis /i pjtft tU^ln
possidere dignoscator; tamen ipse GeorginB alioquin libero-
rnm solacio^ Diaina ita volente providencia destitataS; prae-
fata predia et terras^ qaas vita saa darante pacifice possidere
poterit; nemini alteri nisi ipsi Yalentino filio Dionysii in linea
generacionis alioqnin prox^mo, relinqnere possit ac debeat;
presencinm vi et testimonio literarum mediante. Datam Sa-
batho proximo ante octavas festi Omniam Sanctornm anno
Domini M. GCC. LXI.

(Gr6f ^Kem^y JdnoB ntdn, Nemseti Ttoalkod^ 1829. 21. BzAm a latt

43

12.

Kdlmdn hirdly Michieli oelenczei dog^el eziSvet$Sgre lip.

1101.

Conyenientia amicitiae quae facta est inter Regem Vngaro-

mm et Dncem Venetorum.
Ego Colomanus Ungarorum Rex per metipsum, et per
meoB omnes tecum Vitali Michaele Venetiae^ Dalmatiae et
Croatiae Duce^ et cunctis omnibus Proceribus de Vestro Du-
catu yeram et firmam amicitiam, atque concordiam ab hoc
die in antea obtinebOi et te ac tuos; et cunctas civitates sub-
iectas Ducatui tuo^ et omnia castella et loca subdita obe-
dientia potestati tuaC; per me et per meos conservabo et nullo
modo inquietabo. Sed tamen quia in principibus meis et se-
nioribus dubium videtur utrum te Ducem Groatiae et Dalma-
tiae nominaverim ; volo imo desidero pro servanda, sicut
statntum est, amicitia, ut a te et tuis> et a me et meis ita
omne prius de medio auferatur ambiguum^ ut in quocunque
casu tibi per antecessores tuos et mihi per meos certa com-
probatio justitia fueritalter alteri nullatenus adversetur^.

(liarin Antal utin^ Storia ciyile e politica del commerdo di Vene-
ziani, Velencze 1800. m. ktft. 88. 1. C^eek),

13.

Kdlmdn kirdly Dalmdtia jogcdt 48 szabadadgait megerSiiti.

1102.

Colomanus Rex veniens Jadram ante Civitatem convo-
cavit curiam^ ibii|ue de Dalmatiae libertate integra perpetua-
que servanda communiter tractantes ipse Rex inprimis supra
sancta qnatuor Dei Evangelia patre me C. Episcopo anitente
mann confirmavit propria. Videlicet; ut antiquam Dalmatiae

_ 44__

nbertatem in nuUo iinquam deberet fraudare; nec Episeopum
vel Primatem aliquem nisi ab eorum velle electum illis dare
confirmationem. Deinde hoc idem similiter^upra sancta qua-

tuqr Evangelia hic sunt Laurentius Strigonien-

sis Archiepiscopus^ Marcell]^s Vaciensis EpiscopuS; Simon
Quinque Ecclesiensis; Matthaeus Vesperensis (Vesprimieusis)^
Georgius GerrensiS; Sixtus Varadensis, Fuibertus Golocensis
cum ceteris Hungariae Episcopis. Gomites vero majores omnes
hoc idem juravere^ qiiorum paucorum nomina sciO; hi sunt :
Joannes PalatinuS; GledinuS; Marcus, SauluS; SaunicuS;
VguranuS; TheobalduS; Jandinus et multi alii, quorum no-
mina aut nunquam scire curavi^ aut si scivi in memoria non
habeo, quae si omnium scirem, et vellem ponere nomina, in
altum nimium nosira tm*gesceret pagina. Nam praeter Regem
et EpiscopoS; et Gomites magnos jnravere hoe idem et multi
centurionum. lile enim; qui Provinciam Dalmatiac subesse
Begi disposuerat; securus esse volebat per multas et ma-
gnas personas sibi suisque successoribus et eorum heredi-
buS; antiquam fore debere lihertatem. Ad memoriam vero
tarutae confirmationis tres cruces aureas dedit ReX; supra
quas et quae superius explanavimus confirmaverat. Vnam vi-
delicet Jaderiensi Ecclesiae^ aliam Spalatensi; etiam Ar-
bensi; simul quosque Nobiles Provinciae ad se vocavit. Hac
ergo securitate pace firmata; simulque terra tota per circuitum
praevisa Rex regressus est in Vngariam.

(A „1 i b r i p a'c t o r u m" ezimti velenczei statu6k(5nyvek
elBO kbtet^nek 239 levele utin. KozSlve volt mdr az Uj Magyar Mu-
zeum 1853*iki octoberi fuzet^en 538. I. ; es a Magyar T5rt^nelmi
Tirban II. kbt. 170. 1.)

45

II.

Szerafim esztergami irsek egyess^get alapit Mdti veszpr&mi piis^
, pdk 4s Piter sz, mdrtoni apdt kozt. 1103.

Seraphin Archiepiscopns Strigoniensis Bimiiltates inter
Matheum Episcopum Wesprimiensem et Petrum Abbatem S.
Martini de monte Pannoniae amicissime componit^ cui discep-
tationi intererant Ugolinus Colocensis , Sixtus Yaradinensis
et Arduinus Geuriensis Episcopi. Anno Domini MGIII.

(Archiepiscopi Strigonienses compcndio dati, Nagyszombat 1752.

18 \. Citch).

V-

;».

Kdlmdn kirdly Michieli Vital velenczei ddgeheZy koveteliaeinek

igazsdgossdgdrdl. 1111.

Golomannus Divina farente clementia Ungarorum Rex
Vitali Michaeli strenuissimo Venetorum Duci auisque optima-
tibus salutem^amicitiasque perpetuas.

(Pare che nel principio di questa carta il He qua si si
lagni di una certa diffidenza che mostrava la Kepiiibblica sulle
intentioni dell unghero cabinetto, per cio cosi Bi esprime)
^Quapropter literas has yobis studemus legare^ referentes
Doa yestras sicuti antecessores nostri habuerunit amicitias
eupare sempiternas.'' (Dal documento in oltrc; si rileva, che
qnel Sovrano chiede scusa alla Republica da lei rimprove-
rato di non avere in certe sue ricerche rispo3fi;o n^ a lettere
da lei speditegli; no al di lei Ambasciatore. Protesta^ che il
sno silenzio con dispiacere oltenuto non eb be altro scopO;
che di salvar te modalitii e Tutile dell oggetto mentre non era
fcrmo e sicuro qual si sia patto/quandoche '.la sua sottoscri-
zione non avesse Tapprovazione di tatto ul Regno cio^ da

46

Stati generali. Nel resto del docnmento non si leggono^ cbe
le ginBtificazioni del Be suUa passata condotta per render
tranqnilla la Eepablica ne saoi sospettiy e vien concloso con
queste parole stb. mint 12. sz. a.)

■

(Marin Antal utdn, id^zett helyen. Ctech).

10.

Brazia szigetin Sztaniszlavi Vid a straxevmchi sz, Gyljrgy
templomdnak telket adomdnyoz. 1111,

In nomine Patris et Filii; et Spiritas Sancti Amen. A
natinitate Domini nostri Jesa Gbristi 1111. die 2-a Jannarii
regnante domino nostro Serenissimo Golomanno Rege Hun-
garie, et in spiritaalibus dominante venerabili yiro Grescen-
tio Arcbiepiscopo Spalati, necnon gubernante glorioso Ste-
pbano Gomite Bracie cum suis judicibus Radovano Slavo^
gosti; et loanne Mattbie. Actum et facrum in cancellaria
Gommunis Bracie ; et ibi coram nobilibus yiris Georgio Ju-
rieyich^ Gypriano Pobrinich et aliis nobilibus Bracie compa-
ruit Vitus Stanislavi, qui per auditum communem flenciens
quamdam terram vocatam Starmena Prodol pertinere ecclesie
S. Oeorgi de Straxevnich; illam sponte dat^ et relaxat Eccle-
Bie ; quod si non fnerit Ecclesie; erit pro anima sua et suo-
rum^ volens ut semper ipsa sit Ecclesie in remissionem pec-
catomm suorum.

Et ego Laurentius filius Fabiani Radomiri scriba se-
cundoB Bcripsi, prout yoluerunt leges^ bona fide sine fraude
et dolo.

Ego Petrus de Sandris filius ser Augustini de Monta-
gnana publ. Imperiali auctoritate notarius et judex ordina-
rius^ ac cancellariuB Spectabilis domini Marci de Molino Go-
mitis Braciae ex alio in membrana existente apud presbyte-
mm Martinum Curatum jde villis Prasnice et Stra xevnich fi-
deliter descripsi; meifl signo et nomine apposui.

(Ciccareli utdn, OBBervazioni buU' Isola della Brazza. Velencze, 1802.

105. ]. CsechJ

47

II.

IV, Henrik csdszdr levele Almos vez&rhez. 1125 kdrUl,

Hebricns Dei gracia Imperator Angnstng A(lmo) glo-
rioBo Dnci, amico fideli; qnicqnid in amici affectibns poterit
esse fidelins. Gnm aliqnis privatnm commodnm snnm post-
ponit; et in amici ntilitatibns iusndat, ea est firma amicitia.
Qnam amicitiae benevolentiam^te nobis impendisse^gaudemnS;
et sicnt optimo fideli et intimo amico dignam facere remnne-
rationem intendimus. Nam cum Tclles contra Graecos ire^ et
cnm Dnx Poloniae tnns et amicns et consanguinens auxilinm
tuum contra hostes snos peteret; propter noS; sicnt amicns
fidelissimns remansisti; nt nostris inimicis resistenS; tnnm
commodum pro nihilo compntans , tantnmmodo vt nostram
eansam promovendo adjuFares. Qnid igitnr restat^ nisi nt
maximas tibi grates referentes sicut nostro optimo fideli^
YotiB omnibns exoptemuS; eam nobis dari occasionem, qna
tibi amantissime yicissitudinen) meritam rependamns. £t ,
sicnt in nos bono nsns es principio; ita rogamns dnlcedinem
dilectionis tne, nt perseveres, et deleaS; et concnlces adner-
BarioB nostroS; nec parcas eis/ donec ex toto conterantnr.
Kam nos sinuli modO; sicnt tnos ami(;os amplectimnr; ita
inimicis tuis erimus infestissimi inimici; et foednS; qnod cnm
patre tno iniyimns, ab hac die in antea volnmns tibi illibatnm
Bervare omni tempore vitae nostrae. BogamuB itaqne te, glo-
rioBisBime; vt te interveniente fratet tuns fntnra opera emen-
det; si qnid hactenns propter snas necessitates in cansa
nostra negligentius egit; et qnia victrici dextera snas an-
gustias recnperavit ad nostras injnriaS; . sicnt fidelis amicns
respiciat. Nam quia se cnm praesidjio in illas partes contu-
lit; nbi inimici nostri morantnr; et bona ipsorum sita snnt; ecce
locns^ ecce occasiO; qua et inimicis nostris nocere^ et sibi nos
poterit amicissimos comparare. Tu ergO; Domine, id modis
omnibns; quibns vales, fratri tuo persuadC; vt N. non Dncem;
sed jndiciario ordine abjudicatum proseqnatur; et in omui-
buB ei adversetnr; sicnt infestissimo hosti nostro. Quicnnqne

\

48

autem de familia Salzburgensis Archi-Episcopi; et aliornm
fidelium nostrorum ducti suut captivi; rogamus ut causa
nostrae dilectionis facias reddi.

(Babenbergi Udalrik utin, Codex Epistolarifl-inak 200-ik levele,
Eccardus Corpus historicum medii acvi II. kStetenek 211. lapjin.

Czech),

18.

Achay veszpremi jobbdgynak y^rendehte. IL Istvdn kirdly

kordban 1114—1131.

Rege gloriosissimo Stephano secundo Vngariam guber-
nante^ Ambrosio quoque Episcopo Geuriensiexistente. Ego
Acha Vespremiensis Joubagio non ignobilis, huius vite bre-
/ uitatis non immemor^ que per horarum momenta ad non esse
festinat; pro redempcione anime mee et remediO; quia scri-
ptum est; redempcio anime viri proprie diuicie, cenobio Beati
Martini/ einsdem Abbate presente Deda aliquid dare constitui.
Tradidi ergo quatuor hominum capita simul cum yinea et
molendino ; scilicet Burd ad eandem yineam excolendam ; et
Scipched ad molendinum cum sua uxore Scinissa ; Imulund
ad opus mansionarij; et cortinam optimam. Quod actum est
his testibus; Anania Geuriensi canonicO; qui et huius priui-
legii scriplor est ; Chiwaqne presbitero Basilice S. Benedicti
et clerico ejus Phinta et Lithoych Regio Judice, nec non et
aliis quam pluribuS; quos nominare necessarium non duxi.

(Az eredeti ntan, mely a bs. mdrtoni fdapdtsdg lev^itdrdbau l^tezik),.

49

19.

IL BMa kirdly a Sopron vdra es a hdkonlili apdtmg Johbd-

gyai kdzt tdmadt 8 Zalamad nevU foldre vonaikozd egyenet-

lensigekrSl int&skedvSn ; egyszersmind az 'ajpdtsdg Mrtokdt ha

tdrozza meg e tekintethen szorosabhan. 1135.

Bela Dei gracia Hungarie; Dalmacie; Croacie Rex in
perpetnum. Notum fieri volumus vniuersis tam presentibui
quam futuris : Quod cum quandoque grauis altercacio fuis
set inter jobagiones castri de Suprun et monasterii Sanct
Maqricii de Beel pro terra illa, que vocatur Zalamad, et in
presencla nostra ex vtraque parte fuisset lis prpposita; ca-
pellanum nostrum nomine Gregorium ad eandem terram
destinauimuB considerandam ; qua considerata rei veri-
tatem ab eodem nouimus. Igitur precepimus eidem Begia
auctoritatC; vt sicut veritas exigebat^ terram eandem mona*
Bterio de Beel assignaret^ quod et ita factum est. Circumda*
tur autem terra iila palude^ que vocatur UrtoU; babens fenum
et piscaciones et pascua atque cetera necessaria ad humanum
vsum pertinencia sufScieneia ; terram autem arature habet
ad.vnum aratrum et dimidium. In Noztup predio assignauit
terr am ad quatuor aratra ; aratorum autem nomina sunt hec :
Achna, Gove^ Reguca, Buoz^ SarC; Surnuc; Feled; Nuasa ;
et habet predium iliud arbores fructiferas, siluam^ fenum et
alia necessaria ad banianum vsum pertinencia satis. In predio
Thes assignauit terram ad vnum aratrum ; aratorum autem
nomiba sunt hec : Vulcan; Scemd^ Baca ; habet autem pre-
dium illud omnia necessaria ad vsum humanum pertinencia.
In predio Ouon assignauit terram ad vnum aratrum ; arato-
nim autem nomina sunt hec : Tapa^ Rupa; habet autem illud
predium omnia necessaria ad humanum vsum pertinencia
mixtim cum villanis. In predio Zelch assignauit terram ad duo
aratra; aratorum aiitem nomina sunt hec: Prezne^ Homa,
Mortun ; habet autem predium illud omnia necessaria ad hu«*
manum vsum pertinencia mixtim cum villanis. In predio
Vtnduma aflsignauit terram ad tria aratra : aratorum autem

MONUM. HUNG. HI8T. - DlPL. 6. 4 .

60

nomina snnt hec : Bozteh| Znet6; Gnrgnte; Nnmale^ Snete,
Boroneg ; assignanit eciam qnatnor vineas cnm totidem vi-
nitoribnS; qnornm nomina iBta snnt : Zelemen; Nemnfld, Tnm.
pa, Chekez ; habet antem predinm illnd arbores fmctiferas
optimas pro se, et fennm ; cetera antem necessaria ad hn-
mannm Ysnm pertinencia mixtim habet cnm villanis. In pre-
dio Kuyar qnod vnlgo Hongun dicitnr jnxta lacnm Balatym
assignanit sex mansionnm jobagioneS; qnornm nomina sunt
hec : Egnd; Snlc^ Pna^ Ysaac, Jacob; Beue ; isti debent eqni-
tare cnm Abbate vel fratribns cnm arniis et ministrare. sicnt
alii jobagiones ministrant ; assignauit eciam ibi octo homines
eondicionales/ qnornm nomina sunt hec : Michael, Cnnes,
Scemns, Bnla, BnloC; SelC; Fele, Jvan ; isti debent singnli mi-
nistrare annnatim cenobio Sancti Manricii de Beel cnm vno
bonetrienni et tunella vini hydrias qninqnaginta habente^
centnm albis panibns, qninque anseribns, decem gallinis et
decem candelis cnm totidem denariis. Hoc obseqninm tenen-
tnr facere singnli eorum annnatim pro animabns Oboneg Co-
mitifl et fratris ejns Cujar, qui fhit Curialis Comes Sancti
Stephani Begis. Isti habent syluas pro se separataS; qne vo-
cantnr Snmln et Basfoca, quam emit Oboneg Comes de Bas;
terram antem et cetera necessaria ad humanum vsum perti-
nencia et ad sua seruicia complenda habent suf&cientemi
sed mixtim cnm villanis. In Vertua assigoauit duas vineas
cnm vinitoribns, qnorum uomina sunt hec : BenC; Beneduc •
terram antem et cetera necessaria ad hnmannm vsum perti-
nenoi^ habet mixtim cum vilianis. In Ch^el assignanit tres
vinitores cnm t^bns vineis, qnornm nomina sunt hec : Ucd,
Qned; Mogd; terram antem et cetera necessaria ad hnmannm
vsnm pertinencia habet mixtim cnm villauis. Et nt eciam
cantela in hoc facto adhibeatnr^ nec veris falsa permiscean-
tnr vel res jnste peracta tempornm longa successione ab hn-
mana subtrahatnr memoria; ideo per enndem predictnm
Gregorinm capellanum nostrnm precepimus hoc factum testi*
monio liiteramm commendari et presenti charte sigilli nostri
impressione mnnirL Anno Dominicc Incarnacionis millesimo
centesimo tricesimo qninto, Indiccionibns XIII., Epacta lY.,
Concnrr. I., Regni nostri anno qninto. Existentibns Begni
Primatibus Feliciano Strigoniensi; Symone Colocensi Archi-

51

episcopiS; Nana Qninqae Ecclesiensi; Beztrio Agriensi; Petro ,
JanrienBi ; item Petro VeBprimiensi (Episcopis) ; Panlo Pa-
latino et Comite BachasienBiy Bucan Gomite Cnriali et Bi-
choriensi, Lamperto Comite BadragienBi, Heidrico Saproni-
ensi; Paasa Masaniensi et Magistro Taaemicoram, Leaca
Comite Posoniensi et Magistro Dapiferoram. Di^tam per ma.
nns Gotselini.

(Eredetie a sz. mdrtoni fdapdtedg lev^Uirdban. Cteeh),

20.

Magyar szdlldhdz (hospitale) alajdtdsa Jeruszdlemhm. a) A
hdz, mdyben Msobh ezen BzdUdhdz Utezett 1135.

Anno ab incamatione Domini MCXXXV, indictione Xn^
in Idibas mensis Martii^ regnante Jherosolimis Falcone Sege
Francoram tertiO; Wtilelmo vero Patriarcba sammi pontifica-
tos gerente apicem. Ego Bernardas cam uxore mea Hasisa
absqae controyersia et alicaias hominis calampnia ^ prefato
annaente Patriarcha, vendidi ac jnre perpetao possidendam
tradidi Petro^ Priori Sancti Sepalcri; et Canonicis einsdem
eonunqae saccessaribas domam meam pro CC bizanciiS; qae
est posita infra nmros Jherasalem; at ipsi liberam potestatem
habeant eandem vendendi, donandi; et quicqaid de ea volae-
rint fatiendi. Habet aatem predicta domus ab ima parte do-
mum eorondem canonicorum; que fuit Willelmi drugomanni;
ab alia ecclesiam Sancti Karitot; ab alia viam publicam; ab
alia vero domnm Theodori. Quicumque vero Deo et homini
odibilis atque rebellis hanc venditionem violarc temptaverit
et saper hac re litem aut calu^m)pniam adversus ecclesiam
Sanati Sepnlcri et adversus canonicos eiusdem maligno spi-
rita inferre ausus fuerit, anathematis percussus iaculo; Divine
nltioni perpetao puniendas sabiaceat , et in fiscum Regium
anri libram persolvat. Huis vehditionis testes sant :

SeybertuSi ludex.

Petras; faber.

•4

' 52

Tnstanas,

SinarduS;

Petrus de Petragora,

Bernardns et FnlcO; omnes isti anrifabri| liaic faerunt
venditioni.

Et Buhelandus Bruto.

JohanneS; snbdiaconuQ hanc chartam seripsit cum litte*
ris rasis in quinta linea^ mense et anno quo supra.'

21.

b) Petronilla ma(jyar n8 az emUtett hdzat megszerezv&n,
ugyanott (dapitja a magyar szdlldhdzat. 1135.

Anno ab incamatione Domini MGXXX V ^ indictione
Xin. P^trus, Sancti Sepulcri Prior, cetusque fratrum eiusdem
loci canonicorum domum; que fuit Bernardi BituricensiS; et
aliam , que fuit Yillelmi drugomanni , predicte domui con-
tiguam, Petronille, mulien TJngarice, CCCCXL bisentiis ven-
diderunt in hospitalem domum sue genti; ut ipsa eas tam-
quam proprio censu emptas sibi, ut dictum est, sueque genti
venditas eternaliter possideat. Quod si ipsa vel ejus successo-
sores Ungarici; necessitate qualibet ingruente , prefatas do-
mos in posterum vendere vel invadiare voluerint , Priori et
canonicis Sancti Sepulcri venales vel invadiandas ofrerant;
si verp Prior et Canonici easdem domos ita ut alii emere no-
luerint; cuicumque voluerint sine contradictione vendant
et invadiant. Prenominata autem mulier prebendam quatuor
hominum de refectorio Sancti Sepulcri accipiebat cotidie;
sed pro salute anime suC; sicut soror Ecclesie necessitati frt-
trum providenS; partem prebendarum remisit; ita ut deinceps
duabus contenta prebendiS; una unius canonici et altera unius
servientiS; permaneat.

Facta est autem huis carte insriptiO; domino Willelmo
Sancte Jherosolimitane Bcclesiae Patriarchatui presidente;
Fulcone nobilissimo Bege regnante. Hujus rei testes sunt :

BogeriuBi Bamathensis Episcopus.

53

AnselmiiB, Bethleemita EpifiCDpas.
AeardtiS; Prior TempU Domini.
Amaldns, Prior Montis Syon* ,
fienricnS; Prior Montis Oliveti.
BobertuS; Abbas Vallis Josaphat.
Chosmas UngaricuS; heremita.
BonifacinS; socius eius.
Synleon UngaricuS; Archidiaconus.
BoardnS; Vice-Gomes.
Baimondus^ Magister Hospitalis.
Bainaldus de FonZ; et complures alii.
Quicumque hanc conventionem infirmare vel yiolare
temptaverit; apud Deum et homines anathema sit

(Roziere Jeii6, Cartulaire de T^gliBe du Saint Sepulcre de Jerusa-
lem, publid d'apres les maQuscrits du Yaticau. Paris 1819).

22.

//. B4la kirdly a azentmdrtoni apdtsdgnak fdldet ddomd-
nyoz Roz (Ravazd) es Tarydn klozt^ 1137.

Cum celi celorum constent DominO; terram autem pos-
sideant filii hominum. Ego Bela Bex Hungarie ; Groacie et
Dalmacie secundum Divinam di^posicionem audiens a Begni
mei PrimatibuS; tam Episcopis quam Coinitibus, auos meos
non solum; sed proauos et atauos Beges et Duces multa con-
tolisse sancte Ecclesie Beati Martini ; pro defensione Begni
in pace et bello; cpnsilia salutis admonitus disposui quedam
ad vtilitatem et honorem ipsius Ecclesie regaliter apponerC;
Yolens vt alii Sanctum Martinum ante summum Judicem ani-
me mee defensorem habere. Cum igitur hec animo meo sepe
reyolyerem; oportum tempus accidit; quo bonam intencionem
perdncerem ad aecionem. Quondam eciam eadem Ecclesia
Diyino judicio combusta; nostro vero teihpore studioso
labore et impensis Dauid a nobis constituti ejusdem
loci Abbatis reparata ; meliorata et amplificata cum me ju-

54__

bente; me presente reconsecraretur ab ArcbiepiBcopo Feli-
ciano aliisqile Episcopis admonitnB; vt lex sancta jabet spon-
samDei dotare, rogatn snpradicti Abbatis terram, qne estin-
ter Roz et Taryan cum pratis et agricultara et sylua nufti
hereditariam, sed a ciuibus de ciuitate Mussun pro tempore
possessam, Begali censura donaui in dotem Sancte Ecclesie.
Si ergo regalia dona debent esse rata et irrefragabilia, cum
Diuina interminacione prohibeo; volentes eam quolibet emo-
Inmento sibi yendicarc; filiosque meos post me Deo Tolente
regnaturos eorumque posteros personaliter admoneo^ ne vllo
modo eonjseficiantyeljudicent irritum fieri, quod ego stabiliui
tocius Begni yoluntate et consilio. Id si quil^ preoio yel pre-
cibus yel quacunque doli controuersia circumyentus post me
regnantes instigauerit; yt hec mea disposicio non sit firma et
stabiliS; omnium Episcoporum, et qui adfuerunt, et qui suece-
dent eis malediccioni subjaceant; et Beatum Martinum ylto-
rem sue injurie hic et in eternum senciant. Preterea nostre
impressionem Regalis imaginis per Joannem' Notarium appo
suimus assignatis testibus yeritatis nostris PrincipibuS; quo-
rum hec sunt nomina : Felicianus ArchiepiscopuS; Petrus Ves-
primiensis EpiscopuS; Paulus * Jauriensis EpiscopuS; Marceli-
nus EpiscopuS; Fanzal PalatinuS; Georgius GomeS; Werolt
Comes; Huddis Gomes aliique quam plures ministri nostri.
Acta sunt hec anno incamacionis millesimo centesimo trige-
simo septimo; Epacta yigesima sexta Goncurr. quarta ; cele-
brato Pascha tercio Idus Aprilis.

(Eredetie a sz. mirtoni f^apdtsig lev^ltilrdban).

66

23.

Endre veszprimi prepost IL Bila hirdly 4$ Tlana kirdlynd
heleegyezeshel a szentmdrtoni apdtsdgot megadomdnyozza.

1131—1141.

Notnm sit omnibus tam presentibus qnam poQteris fide*
delibas, quoniam Andreas qnondam yenerabilis Nane Bezpre-
mensis Ecclesie Episcopi PreposituB; postmodtim plnB appe-
tens mala mnndi perpeti, quam laudes ab hniuB mnndi la-
borioso certamine^ ad eremi se transtnlit solitndinem, nt
mortnns Becnlo boIub soli uineret Deo. In tali nero Dinine
contemplationis studiO; dum diu nitam duceret^ et nite sne
terminum iam iamque appropinquantem metueret, a piiBsimo
Rege Bela et eius uxore Regina Elena disponendarnm rerum
suarum facultatem petiit. Accepta igitur Regie dignitatis li-
centia dedit Ecclesie Sancti Martini in Vrodi^ in tribuB nillis,
uidelicet in Besen, in Earadi; in Rad XXXVIII homines li-
bertoS; quos wlgo vbyg uocant^ cum terra et omnibus eorum
utensilibus. Dedit etiam in predicta uilla Rad tres yineaS; et
VI homines uinnitores.

(Eredetie a az. mdrtoni fdapdtsdg ley^lt^dban.)

5&

24.

Scines iiS rokonainak beleegyezisevd ChuiiLs nevil hdysiget
adomdnyozza ,a szentmdrtoni apdtsdgnak. 1146,

In nomine Domiui. Generationi quae ventura est, fiicut et
illi^quae nunc superest^notum sitQuia £go Scines destituta spe
sobolis bereditariae ; videns multos yiolente; yel quoquomodo
succedere in bereditates aliorum^ et usurpare sibi, quod nul-
lus acquisivit naturalium parentum; excogitayi sic ordinare
patrimonium; quod ad me pertinet bereditario jure; ut talem
possim heredem babere^ qui me post banc vitam participem
faciat bereditatis aeternae. Inito itaque salubri consilio cum
marito meo domino Henrico friitre domiui David Abbatis,
conteni propinquos et amicos meos bujus Regni PrimateB|
quibus aperiens commune consilium rogayi; ut suggererdnt
domino nostro Regi Geysae; quatinus ipsius permissione et
licentia predium nomine Cbutus cnm omnibus pertinentiis
voyerem; et traderem Ecclesie Saneti MARTINI supra Mon-
tem Pannoniae. Mox illi ac quiescentes nostris petitionibus,
et bonum desiderium approbantes Regem aggressi inclina-
yerunt; et fieri debere, quod' petiyimnS; supplicantes impe-
trayerunt. Accepta igitur Regali licentia ; predium supra
dictum cum agris; cum pascuis, cum silviS; cum pratis^ cum
omnibuS; quae sunt iu eo nostrae ditionis secundum metas
antiquitus undique congestas Beato MARTINO donayimuS;
ut post mortem nostram absque omni perturbatioue sit sub
ipsius Ecclesiae Abbatis proyidentia et procuratione. Sunt
autem beC; quae ad ipsum praedium pertinent. Tria aratra
cum V mansionibus XV bominum; C oyeS; XXX porci cum
subulcO; equatia XXUI equorum et equarum cum mansione
trium bominum; V yineae cum Y mansionibus in yilla quae
dicitur Radi. Debitum yero servitii; quo alii bomines eccle-
siae occupantur; ab bis nostris bominibus prorsus excIusimuS;
yidelicet ut nec yinum ducant ad monasterium; nec farinam
ad praebendam fratrum; nec aliquid cogantur laborare , nisi
quod ad agriculturam yel ad colendas yineas praedicti prae-
dii pertinet. lu siiscipiendis etiam; aut dimittendis liberis

67

hoBpitibiuS; qoi volnnt terram inhabitare et eolerc, dominns
Abbas hnjnB loci babeat potestatem^ qni tamen proficisci de-
bent ad exercitum, et RegiB expeditionem, sicut fecerunt no-
bis yiyentibuB. Praeterea quosdam; qui nobis fideliter seryie-
rant, manumittimus, et tali libertate donamuB; ut post obitum
noBtrum ubicunquc; vel cuicunque voluerinty liberaliter ser-
yiant; yidelicet: Kissod; Forcas^ Johannes, Thidrich; MenduSy
Helena. Hec omnia testimonio multorum Regni Obtimatum,
Episcopomm et Comitum; aliorumque nobilium quorum no-
mina subscripta sunt sic ordinata ; et Regalis impressione
sigilli sic confirmata^ sic roborata sunt, ut nuUus injustus
heredipeta sive justicie inimicus audeat machinari ad hec in-
fringenda* Quod si quis obstinatae mentis nec Deo, nec Sanc-
tae Ecolesiae reyerentiam exhibens molitus fuerit fraude yel
yiolentia horum aliquid sibi yendieare^ maxime yero de illiS;
oquor, qui propinquitate mihi conjuncti fuerunt in secuIO; si
quis inquam hoc irritum facere yoluerit^ judicium Dei sine
misericordia yeniat Buper illnm; nisi resipuerit^ hic et in
aeyum.

Anno Dominicae Incarnationis MCXLVI. Begnante
glorioso Geisa Bege secundo. Scripta^ recitata; et confirmata
snnt hec praesentibus nobillimis Regni testibus; quorum hec
snntnomina: Macharius Archiepiscopus^ Johannes Quinque-
ecdesiensis EpilBcopuS; Zacheus Geuriensis EpiBcopuS; Belus
Comes Palatinus et Banus ; Johannes Comes, Acus Comes,
'Dionisius Comes, Julianus ComeS; Alexander, Heidricus Co-
mes, Deda^ Anto^ Petrus magister Dueis Ladislai. De centu;
rionibus yicinis Ceh^ HenricuS; Cherbela.

(Eredetie a sz. mdrtoni fSap&tsig ley^ltdrdban. Cteeh,)

58

2S.

Forco, Magtfarorszdghan letdepedett jSvevinynek vigrende

lete. 1146.

Notam 8it omnibas sancte fidei cultoribiiSy me Foreonem
hospitem primo adyentas mei tempore ALHO Daci; Btudio
seryitatis clericalis adhesisse. Post ejas autem discessam
Arohiepiscopo Seraphino, dein vero Vespergensis Ecclesie
PontificibaS; Matheo scilicet et Nane, Martyrio, Petro et Paolo
Deo teste usqae ad senectam memoriter^ jocundeqae servi-
visse. In hac itaque ea, que temporibus supradictorum patrum
humauo studio congregavi^ viam camis universe spiritualiter
considerans, eis celestia adipisci festinans salva gratia mi-
sericorditissimi Regis G(eise) oblatum monasterio Beati Mar*
tini Paunoniensis taliter disposui. Primo predium quod est
in That; curiam cum tribus hominibus et omni supellectili
domus, et uno liberO; VI pensarum debitore, tres vineaS;
pratum cum terra arabili Panoniensls Ecclesie Beato M(artino)
commendavi. Monasterio vcro Ugrini ComitiS; quod monti
Wirthis adjacet^ pratum et terram arabilem IIII marcis
emptam constitui perpetuo possidendam. Predium autem
quod est in Wamma partim emptum; partim vero Regum
gratia, Stephani scilicet et B(ele) mihi concessumy Unice
filie mee hac conditione concedO; ut si ex misericordia Dei
filium habuerit; hereditario jure possideat ; quod si heredem
non habuerit, predicte Ecclesie Beati M(artini) subjaceat ;
fructuum vero arborum Ecclesia Beati M(artini) habeat me-
dietatem^ filia autem mea dum vixerit ^ alterius partis habeat
potestatem. Actum est hoc in curia episcopali Sancti Andree
secus Danubium annoDominicae IncamacionisMCXLVI.;anno
vero Begis Geize VI., presidente Sancte Strigoniensi Ecclesie
Machario Archiepiscopo , existente Belos Comite Palatino,
Curiali Comite Cadario. £t ut firmius roboretur; Begium si-
gillum adhibetur sub testimonio Proeeram, quorum nomina*
hic notantur : Petrus Comes, magister Ladislai Ducis ; Paulus
Comes filiuB Nicolai , Gwra ComeS; Bacha blastus RegiS; ca-

6»

pellantiB Regis Cherabin^ Tnam; Melcbisedecb, BenedictaSi
Aaron ^ G^ryaflins. Notarins Begis Bamabas , h^jns cartule
Bcriptor, et sigillator. Si qnis antem temeritate , vel aliqna
presnmpcione hnic Regali edicto yolnerit cbntradicere^ Di-
yino totins Ecclesie snbjaceat anathemate; et anri libras qnin-
qnaginta persolvat Magestati Begie.

(Eredetie taldltatik a szentmdrtoDi f6apit6dg levStdriban).

26.

VIL Lajos frcmczia kirdly a szentdenesi apdtot Magyaror-

szdgba 4rkezlerSl tvddsitja, 1147.

Lndoyicns Dei gracia Bex Francornm et Dnx Aqnita-
nomm carissimo sno Sngerio yenerabili Abbati 6. Dionysij
salntem et sinceram dilectionem. De portis Hungarie scri-
bimns yobis^ illncnsqne Dinino sntn recto limite procedentes
cnm omni sospitatC; gaudio et honore nos et principes nostri
laeti peryenimns^ nbiqne nobis anxiliante Domino. Terrarum
principes et oyantes occnrsant, et leti nos recipiunt; et liben-
ter deseryinnt, et honorant deyoti. Et in his omnibus benedi-
cimns Domino stb.

(DuclieBne Hist. Franeorumi script. coaetanei IV. k5t 494. lap.

Cieck),

60

t1.

II. Geiza a hcUdazi tzolgdlat vdgett a uemimdrUm apdiUdg-
nak Btulvata nevU udvanwkot esngedi dUal. 1150.

In nomine Sancte et Indiuidue TrinitatiB. Rex noBjter glo-
riosiBBimns Geiza proVemedio et redempcione anime sae; sicat
malta alia, ita et hanc hominem^ cai nomen est Scnlwata com
filiisauisad ofBciam piscacioniB BeatiMartini exsoiB Tdaomi-
cis tradidit rogante et qaerente beate memorie David Abbate.
Qaod actam CBt anno ab incarnacione Domini MCL. in pre-
sencia eoran^; qaoram nomina sunt hec : Martinas Agriendis et
Izbeg Geariensis Episcopi, GeruaBias Capellanas Begis^ Be-
las BanuS; Heindricas Comes CarialiS; Appa Comes et eo tepi-
pore apud Eegem graciosisBimus , et alii qaam. plareS; qaos
enamerare longum est. Pristaldos ejasdem rei Gregorias ra-
fus de yilla Ahchyn^ notarius Barnabas , qui et hanc cartam
scripsit et sigillo predicti Regis impressit perpetao manBuram;
Quam qui infringere voluerit ejusdem Begis decreto L libras
auri persoluat; cujas dimidia pars Begio Fisco inferatur, di-
midia vero ad cameram Beati Martini pertinebit

(Eredetie a szentmdrtoni f^apdtsdg lev^tdrdban). .

28.

//. Geiza kirdly 20 eeUst gira fejSbeny mdyeket a szentmdr'
toni apdttdl h^lcelk^z^tl, az Ofpdtedgot fHldeJckel adomdnyozza.

1151.

»

Diyina dispensante clementia ; Geyse Bege regnante^
anno quo Martyrius in Archiepiscopum est electus; Belo Bano
existentC; colloquii causa Begis ac totius Begni cum Duce
Austriae habita est. Ad quod cum^ nt moris est, Bex cum suis

61 '

proficisci Tolnisset, mandayit Abbati Sancti Martini Raphaeli,
qoi eodem qnoqne anno in Abbatem fnerat electnB atqne be-
nedictns^ nt absqne nlla dilatione XL ei mareas argenti exa-
minatissimi mittere non differret Qui cnm nichil argenti se
habere dixisBet, Heynricus Gomes Curialis dispensatorem
Abbatis nomine Oggnz accesiri fecit^ et illnm comminando, nt
inssni Regis satisfaceret^ misit. Qni recedens ivit Posoninm
et illic nno predio ecclesie vendito, precium, yidelicet XX
marcas Regi obtulit. Post panlnm vero AbbaS; qnia Rex pre-
dictas marcas ab Ecclesia mntno acceperat, diligenter reqni-
sirit; et vice illins dati terram cninsdam ndornici cnm dnabnc
Bolnmmodo mansionibnS; qne ovili £cclesiae vicina habeba-
tnr, impetrayit^ et ex precepto Regis Gomes Heynricns hnins
rei prestaldnm nomine Gaba constitnit atqne dedit Post
aliqnos antem dies ndomici, facto in nnnm conventn de pre-
dicta terra in festo Sancti Regis clamorem facientes, eam ab
Ecclesia distrahere laborabant. Sed Abbas Regem adiit^ et
rogavit, ntvel pnrum precium Ecclesie redderet; vel qnod de-
derat^ forcins stabiliret. Qnod et factnm est. Kam Rex ndor-
nicos reppnlit^ et memoratam terram per manns Odonis, filii
Bethleem, Ecclesie perpetuo possidendam tradidit; et cantione
cyrographi huins a Bamaba notarlo conscripti et Regio signo
signati firmiter sanccivit. Unde si qnilibet modemomm sen
fntnrornm aliqnid demoliri volnerit; mille maledictionibns^ et
dnpUci contricione etemaliter feriatur. AMEN.

(firedetie a szentmartoni fdapitsig leydltAriiban).

62

29.

Margit nevU nSnek vigrendelete. 1152.

Notam sit tam presentibus qoam fatore poBteritatis
omnibus. Anuo Domiuice Incamaciouis MCLII. regnante
Qeysa vua cum filio sno Stephano Duee. £go Margareta,
viciorum macula mulier sordida^ memor decessionis mee ex
hoc seculo. Graviter yisa sunt peccata, si forte preoecupata
morte facultatem meam inordinate relinquerem; quod ne
contingeret; vivens adhuc, salutarique fruens Tegetadone
eas Deo adjuuante, et coram omnium nobUinm consencienti-
buS; scilicet Martyrio ArchiepiscopO; Belos BanO; Apa Co-
mite, Heidrico Curiali Comite sic ordinavi^ vt subsequens
sermo indicat ; videlicet : Martino filiastro meo do tres ho-
mines Cuka, Vosonei, Kaska ; et uxori eius vnam puellam
nomine Ayanduc. Item educaui quamdam orbatam parente
tamquam filiam, buic do duas cortinas ; vnum monile ; duo mu-
tatoria in aurum ; duos annulos cum viridi lapide, alterum
cum lorido ; et tres homines scilicet Arva; Leguney, Fehera,
et..:pittam de serico; quinque mensalia cum manutergiis;
telam ducentarum ylnarum. Ecclesie vero Beati Martini; vbi
sepeiiar^ do duas familias ad aratra cum octo bobuS; et de-
cem vacciS; et centum ovibus^ quorum nomina sunt Khnch^ \
et Seka ; et duos pulsatores^ scilicet VosoS; Foth; et vnam
cortinam. Iterum do liberum nomine Petrnm; cnm tribus ca-
pitibus ; cui do vnum bovem et decem oves^ cuius servitium
non aliud sit; nisi in singulis anniS; scilicet in festivitate
Sancti Michaelis persolvat Ecclesie duodecim vlnarum tape-
tum» £t Abbati eiusd.em coenobii do anream catenam septem
marcis ponderatam; pro mille missis celebrandiS; quod fa-
ciat cum timore Dei; prout ipse faciendum nouerit; fratribus
vero grisias pelles. Item do tres familias ad serviendum pro
me singulis anniS; quorum nomina sunt Fergadi cum filiis
suiS; et Jacobus et Tengardi cum vno bove et tribus ovibus ,
et tribus anseribus; et sex gallinis; et XX idriis cervisie; et
CC panibus ; et vnicuique illorum do duos boves et V oves;

63

qaorum vero servicinm dao filii Tarus proyideant; quodfli
noluerint providere eidem seryicio, oppressi sint. Si quis vero
eomm libertatem eontrafecerit; aut Abbas, aut filiaster meus,
anathema sit a Sancto MartinO; et insuper iram Begis in-
currat. ItemEcclesie Sancti Fetri duos pulsatores, scilicet
OzicU; Dalmaci; Albensibus antem duas armillas aureaa ,
Item Damacham^ Hovodi et Hugdi liberas esse eonstituo^ vt
nulli qaidquam servicii debeant^ exceptis XL diebus vnaqae-
que mali er X vlnis de tela^ et X missas pro me celebrare fa-
ciant. Scriptor vero huius cartule Barnabas notariuS; sigilla-
tor Nicolaus.

(Az eredeti utdn. CMck),

30.

Adalbert magyar fo^Vf Boger siciliai kirdlyhoz kH^vetsiggd
megbizva Uven , mielfitt utnak indMna, vigrendeletet tesz.

1150—1154.

t Notum sit omnibus Deum timentibus tam futuris quam

et presentibus. Quia ego Adalbertus iussu gloriosissimi 6(eise)

Regis HungariC; Dalmacie^ Crhoacie^ Bameque ; sed et ue-

nerabilis M(artyrii) Archicpisco^ cunctorumque Begni

Primatum decreto E(ogerio) Regi Sicilie, Apulie, Gapueque

uerba legacionis laturus^ considerans presentis uite cursum

miserabilem; nec etatis mature semper aitingere finem; do-

mini Begis, Begni maiorum et H. fratris mei, cunctornmque

consanguineorum meorum conscienciay omnem patrimonii

mei porcionem; quam me hereditario iure noui contingerC;

nec non et ea, que Begi seruiendo parta composui^ more prio-

um cura sollerti his testibus adibitis Domino R(aphaele)

Archiabbate cum omnibus confratribus, et prestaldo Begis,

fiiio TaciaaO; testamentoque litterarum .firmata^ sic profectu-

rus disposui. Quia uero Dominus momenta cum temporibus

euentusque rerum omnium in solius sui potestate firmata^

mortalium sollerciam nullatenas prescire concessit; hec ideo

tali condicione firmamuS; ut si qiii uia ueritas est et uita sue

64

prosperitatid progressum nobis , regressamque coneesserit;
cuncta nostrO; quemadmodnm pium et ius exigit, ut et nunc
subiecta sint iudicio. Itaque Fhiles cum nil seruis et I aratro
et XXX ezaminibus apium. Predium Druc cum duobus seruis
et I aratro et silua. Predium Jak cum liberis hominibus. Fre-
dium Suesla cum I seruo et I aratro. Fredium Heulichin cum
I aratro et I debitore VI pensarum; Beato M. commendo.
Fratri nostro H. predium Niwic cum XII bubus et IH homi-
nibuS; predium Guir cum silua committo. Fredium Couroug
cum Xn bubuS; et H-bus seruis cum filiis et filiabuS; et XXX
equis indomitis et XKXXV ouibuS; filie sororis mee Christine
dispono. Uxori quoque mee predium de Bolatin cum I aratro
et n seruiS; et filiis tantum; et H uineis duobus oum cultori-
buB. Fredium Narage cum HI seruis et filiis et filiabuS; et
duobus aratris et II uineis in Sala^ et uno cultore cum filio.
Fredium Gormot cum I aratro et Ull-or Iiominibus^ Fredium
Friza cum UH-or seruis et IlU-or uineis, habitatores uero li-
bertatem habent eundi qno uolunt; et partem insule cutn Illl-or
piiscatoribusy pleno cordis affectu commendo. Gormot uero et
insulam Obda et Frizam hac ei condicione commendO; ut si iu-
dicio Domini uocatus obiero^ dum mei memor fuerit exsequiis
et oracionibus. Cum autem quod liumanum esse scio; nec
opponO; iuxta sue nobilitatis normam uiro nubere decreuerit^
cum supradictis prediis Beato M. commendo. Ancillas omnes
quas habeo uxori mee concedo. Quod si Deus^ misericorditer
heredem quam (quem helyett) exspecto mihi tribuerit^ duas
partes omnium meorum ipse habeat^ terciam Ecclesia Beati
Martini. Seunic cum U-bus filiiS; Ceiga cum Il-bus fiiiiS; et
Vandiga cum sorore sua^ Lipiza eum filiis et filiabuS; Hunige
cum duobus filiis^ et Il-bus filiabus; Magca libertatem habe-
ant. Feccora (Igy), boues, porcos, oues et reliqua; uictui pau-
perum dispono. Omnes libroS; quos proprios habeO; Ecelesie
Beati M. commendo.

(Eredetie a szentm^rtoni foapittag levtfltdrdbati).

65

31.

Qergely grdf v4grendelete. 1168.

Uniuersis Ghristi fidelibaS; qaibuBoanqae presens scri-
ptnm foerit presentatnm, salns eterna; et pax in eo qni omni-
om salutem operatus est in terra maltiplieitur. Nouerint
oniuersi pie ac deuote Ghristo famalanteS; quod Ego Grego-
riuB, quondam GomeS; filius Bene GomitiS; possessione et loco
infra silnam BochoU; optans ac eligens locum mee sepulture
apud monasterium Beati Mauricii in Beel, cum uiam carnis
egrederer uniuersC; propter intuitum et sanctitatetn ipsius
loci ; hac igitur ex causa; cauens mihi in futurum, ne future
felicitatis participacione priuarer, sed per oraciones prenomi-
nati monasterii remisaionem peccatorum meorum merito pos-
sim optimere ; ex his igitur; que Deo dante habere poteram;
contuli eidem monasterio Sancti Mauricii de Beel unum ser-
unm nomine Pythy tali scilicet condiccione; ut in AbbatiS; et
fratrum prenominati monasterii pendeat arbitriO; in qualem
libertatem vel seruicium ad utilitatem et augmentum Eccle-
sie eundem constituere decreuerint. Ne igitur temporum suc-
cessione aliquis huic nostre donacioni contrarius possit exi-
stere; sed ut magis sane et quiete valeat permanere, presen-
tem paginam sigillo communiuimus. Dedi etiam vineam
unam in villa Scevleys. Anno Domini M^ G® LX^ octauo.

(Az eredeti utdn. deeh).

UONIIM. mJKG. H18T. - DIPU e.

66

32.

A bakonbili ofpdtsdg Wbb jdszdgainak bir6i meghatdrozdsa.

1171.

Anno Dominice IncarnacioniB millesimo G. LXX. primO;
regnante Stephano mctoriosissimo et inuictissimo Geyse Be-
gis filiO; anno Begni sui qnartO; Lnca Dei gracia viro reli-
giosissimo Archiepiscopo existente , Andrea eadem gracia
honestissimo oiro Ecclesiam Sancte Marie feliciter gubemante
Ampud autem Gomite Palatino et Sunadiensi permanentei
Laurencio uero illustrissimo etmagnifico uiro Guriali Comite
simulque Supruniensi existente. Quidam malus homo nomine
Euzen ui possederat terram et familiam Ecclesie quam Tuta
et Peregrinus fratres ejusdem domini pro remedio anime sue
Sancto Mauricio dederant; sine omni participacione ulliu8
potestatis. Hoc cum uidisset Abbas^ qui prefuit eo tempore
Beliensis monasterii pater terminauit illum ad Begem.
Postquam vir ilie cum intellexit; quod dampnaretur contra
Ecclesiam, ductus in penitencia dimisit populum terramque
reddidit; quia expauit uenire ad iudicium. Huius rei erat pre-
staldus canonicus Albensis nomine Gyl et capellanus eiusdem
BegiS; qui supradictorum populorum terram et metas cum
iussu Begis circuiuit. Terra autem eorum terminatur bgs
metis: Ab horiente inhoatur de magna con^muniuia; inde
uadit ad fenum sacerdotis, et exinde protelatur sub monte
Sumug ad fenum Luthardi ; a quo uero extenditur ad caput
fluminis^ qui vnlgo dicitur Egrug; et ibi est arbor salix;
inde eciam vadit per magnam uiam ad caput agri Bo-
con ; et exinde per aquam Egrug ad signatam quercum ;
inde eciam reclinatur uersus occidentem per uiam ne-
mus ad foneam; et ibi est detruncata quercus ; Ab illo eciam
descendens per uallem; et per fenum protelatur usque ad
magnam uiam; et in labro eiusdemuie est magna fouea; a
qua reuertitur ad preditum locum. Ab illo eciam predio qui
uocatur Gannanna; quam Tuta dedit annuatim Albati fratri-
busque Beati Mauricii tale impendant seruicium ; ut in festo
Sancti Michaelis G ydrias brasij; L farinnC; JH boueS; II por-
C0S| n oyeS; XX gidlinaS; X anseres, C ova; oUam butiri;

67

ceram X et Vlll denarionun. Qnoram nomina hec sunt: Du-
' m^, ElbU; Ecal; EdU; GunoH; Bula; Attun, Dursi; Aruad, Ea-
car, Basar, Petrus, KauaS; Nedilca; Lusa; vinitores uero
isti sunt : Emisca; Benid; WetC; cum uineis suis. Similiter et
altera Gananna; quam Peregrinus dedit; hi sunt de seruitute
liberati; qui annuum fratribus Sancti Mauricii persoluere de-
bent tribulum; hoc est bos I; porci magni II; oves 11; percelli
X seu totidem ansereS; galline XX, ydrie brasij LXXX; fa-
rine XL. Quorum nomina hec sunt DamaS; GregoriuS; De-
trich; Ban, Budumer; Salman ; Usud; Csepel; Michael; Wic.
Hec sunt nomina seruorum; qui dati sunt cum tribus u^neis:
HeeS; Eara; Holrip; UdriC; IloZ; Michael; OdulmaU; ScemeteU;
Zan; Volf; Emiscu. Isti eciam singuli singulas oves debent
dare. Sunt et in eadem uilla; qui cum libertate seruiunt; quo-
ram nomina hec sunt : Tumud; Tarsa^ CocU; et unus cubicu-
larias nomine Sumbud. Predium PlaU; quod dedit Fulcumar
ComeB Sancto Mauricio cum duobus aratris et VII indomitis
eqms, quatuor mansiones cum familiis; quorum nomina hec

9

Bont: Beretes cum filio suo Sunad; Som cum tribus filijS; id est
ComoS; Huna, Quisid ; Cim^ Bua. Cujus predii talis est si-
toS; at de silua Eeurus incipienS; transit ad sepulchrum ;
inde ^ascendit; et descendit ad molam Surt ; deinde ad siluam
leprosorum ; et deinde transiens per Egrug extenditur usque
ad puteum; et descendit ad foueam vulpiS; sicque reuertitur
ad predi^tum locum Eeurs. Item aliud predium Merethe cum
ono aratrO; et duabus mansionibuS; quorum nomina hcc sunt:
NicolauS; et alter Vendeg. Cuius predii terre ab arbore piri
sumens inicium transit ad magnam uiam ; et inde ad Nanag;
a quo nirsus ueniens ad rus, ubi positus est magnus lapis^
ab illo reuertitur ad, predictum locum. Item dedi in Heney
sex uineas cum quinque uinitoribuS; quorum nomina hec sunt :
Atta cum filio; Scega, Fumod; Uzdi; Lusad. Item dedi unam
cortinam de pallio circumlimbatam cum bisso ; et alteram
cortinam - frrnmrtnm 'mnnnTJTr "rnfif^ pitjiTinMi tHpMmn^
eT"dnoB,'Cypho8 de bono mazelino. Hec autem* meuluente
monasterio' retinenda '^atque seruanda sunt ; post meum
uero obitum ecclesie iam supradicte danda et o£ferenda sunt
omnia. Et postquam ego ab hoc seculo antemeam coniugem
migraiierd; boc ab ea quesiui; ut ubi egO; illuc et illa sepe-

6»

_ 68 _

liatnr. Et qaidquid ei reliqui ex mea sabstantia; labente
longo tempore forte expendetar, ex ea deerit ; ab illo loco
et domino Abbate, qai faerit rogatas^ qaero, ut pro amore
Ghristi a mea data elemosina uisitet eam. Et si ipsa omnia
integra habuerit, uel addiderit ; similiter supradicte Ecclesie
relinquat post suam mortem. Hec autem facta . sunt in pre-
sencia nobilium iliorum uirorum Nicolai StrigoniensiS; Ma-
charii Quinque ecclesiensis, Johannis Vesprimiensis Episcopo*
rum ; item Farcasii Palatini| Petri CurialiS; Dionisii Ba^rsien-
sis Gomitum. Que pietatis opera ne aliquorum negligencia,
aut longorum temporum successu quandoque, quod absit, se-
peliantur^ litterali commendata sunt D^emoriC; et auctoritate
Regis sigilli confirmata; et horum supradictorum testimonio-
rum corroborata ueritate. Regnante Dei gracia gloriosidlBimo
Rege eodeni facta est inquisicio de terra Sancti Mauricii in
predio Quiar^ quam Sciscienses dicebant suam essC; sed fal-
sitas semper subicitur ueritati. Qnam pr^dictus Rex piisBi-
mus iusto iudicio iustificauit Ecclesie^ in presencia Episco-
porum et Gomitum. Gum autem nullum iudicium sine pre-
staldo efficeretur; Albensis canonicus nomine Gil prestaldus
datus est. Eodem tempore prestaldus ueniens; iussu Regis
terram et metas cum priuilegio circuiuit ; molendinum Mar-
tini combussit, ostia domus Petri perforatim securibus con-
fregit; atque Scisciensifl desthictis domibus, confractisque
hostiis de terra eiecit. Tunc omnes uiri Sciscienses ncessi-
tate coacti dixerunt : Non eiciamur de terra; sed more prece-
dencium obtineamus illam an nuali tributo. Conuencione aatem
facta coram eodem RegC; ut annuatim 4xibuta persoluerent.
Hoc est autem tributum; quod persoluere pacti snnt ; ana
queque domus ydriMi mellis, et V cubulos tritici, cum
magno cubulO; quam ipse Rex cum suo proprio pugillo men-
surauit ; illamque mensuram ab homine Laurencio nomine in
domum Sancti Martini conseruare misit. Preuidens ergo fa-
tura; ne aliquando ialsa ueris miscerent^ ne quando eciam
iurgia cum populo Ecclesie iuter se traherent; terram ei^
assignauimus segregatim; incipiens a piro ThalenO; que est
iuxta uiam usque ad aliam pirum; deinde ad ueterem uiam;
et exinde ad uiam publicam ; de qua ascendit ad montes, et
exinde protekttur ad montem; qui aocatur ScelTea mogos ,

60

deinde uero descdndendo uertitur ad predictam locnm Bine
aliqno cnmnlo. Non tamen tali conditione^ nt perpetnaliter /
possiderent; nt si qnis ex eis statuto temporis termino per f
snperbiam sen per negligentiam constitnta tributa uon per-
Bolueret; rebus omnibus ablatis, extra terram eiceretur. His
omnibus peractis predicto prestaldo a monasterlo argenteus
cyphus pro uadimonio datus est.

(Eredetie t^dltatik a szentindrtoni f6apdtsdg fevdltirdban).

33.

Kaba nevU hirtokomak vdgrendelete. 1173 — 1175.

Notum sit omnibuB tam modemis quam futuris homi-
nibuB^ qui presencia scripta viderint^ audierint vel legerint.
Qnia nutu Dei Eege Bela tercio Begnum Ungarie feliciter et
pacifice gubernapte; Farcasio Palatino Gomite mediante pro.
loquntore vel executore negocii presentis existente. Ego Gaba
eidem Begi inclinavi; ut' quoniam expers heredis eram^ to-
tam possessionem meam tam in agris per ingera centnm,
qnam in nineis duabns ; mancipiis et peccoribus Deo et mo-
nasterio Sancti Martini in Monte Pannonie manciparem ; ita
dnntaxat, ut quoad niuerem cum coniuge mea poBsiderem ; post
obitnm meum si Edlelmes coniux mea superuineret, et ipsa
similiter possideret terram sub protectione Saneti Martini^ et
AbbatiB^ et fratirum eiuBdem monasterii. Tale votum et obla-
cionem meam Keii: et omnes Principes qui aderant approba*
mnt^ et nt perhenniter ratum esset^ Bege iubente per manum
Panli Prepositi et eiusdem Begalis Notarii presenti scripto
confinDatum est et sigillo Begali roboratum. Quando Bex
iBta fieri precepit , in die dominico in domo Scene Gomitis
Bnb qnadam queren Bcdebat^ et Gomites isti cum eo : Dioni-
Bins Gomes Baaciensis, Gallus Gomes Albensis nitrasiluanusy
Thomas Gomes GlnsiensiS; Zemere Gomes de Simtei; Pancra-
eias Gomes Temissiensis, Antonins Gomes Novi Gastri, Sonba-
'woA OomeB StrigoniensiS; Thomas Gomes filius SamBoniS;
Ccmaeliiis Comes Geuriensis, Thomas filiuB Zah; et alii quam

70

plnres imiHcitengles Regis YicinioreB et remoti, qnos omnes
nomitatim dinnmerare vel degcribere longnm est

(Ab eiedeti utin. C»»tik).

34.

in. Sdndor pdpa a Pannonhalmdn UvS szentmdrtoni apdtsdg

jogait megerSsiti. 1175,

Alelander EpiBCopns BemnB semorum Dei; dilectis fi-
liis, Eeinaldo Abbati monaBterii Sancti Martini in Monte
Bupra Pannoniam siti; einsque fratribuB tam prcBentibuB qnam
futuris regularem uitam professis in perpetuum.Qnotiens
illud a nobis petitur, quod religioni ct bonestati connenire
dinoBcitur, animo nos decet libenti concedere, et petentinm
deBiderijs congruum sufragium impertiri. Eapropter, dilecti
in Domino filii^ uestris iuBtis postulationibuB clementer an-
nuimus, et prefatum monasterium^ in quo Diuino estis obse-
quio mancipati; sub Beati Petri et nostra protectione snscipi*
mus, et presentis scripti priuilegio' communimus. Inprimis
siquidem statuentes, ut ordo monasticus qui Bccundum Denm
et Beati Benedicti regnlam in eodem monasterio institntnB esse
dignoscitur, perpetuis ibidem temporibuB inuiolabiliter ob-
semetur. Preterea quascunque possessiones/ qnecuhque bona
idem monasterium in presentiamm iuste et canonice poBsidet,
aut in futumm concessione Poutificum, largitione Regnmy vel
Principum^ oblatione fidelium; seu alijs iustis modis prestante
Domino poterit adipisci^ firma vobis vestrisqne BncceSBoribns
et illibata permaneant. In quibus hec proprijs dnximns ez-
primenda vocabulis. Locum ipsuro; in qno preBcriptnm mo-
nasterium constitutnm est cum omnibus pertinentiis snis. In
Ipiscopatu Vesp^imiend ecclesiam Sancti Martini in nilla
Kenrisis eon^titutam ; in villa Tardi ecclesiam Domini Sal*
natoris ; in uilla Topey ecclesiam Sancte Marie cnm nniver-
sis pertinentiis suis. In Bpiscopatu Geuriensi eccIeBiam Saneti
Martini in Sabaria, et ecclesiam Sancti Willibaldi; ecelefiiam
Sancte Marie capelle; Ecclesiam Sanote Marie in Fizio;
ecoIeBiam Sancti Adalberti in Waficiana cnm omnibns earnm

71

appendieiis. In Archtepiscopatu Strigonieusi ecelesiam Sancte
Harie in Vaga^ cnm omnibns pertinentiis snis ; oratorium in
yilla porcornm cnstodum in silua Selis ; oratorium in Digna.
Ad hec iuxta vestigia antecessoris nostri Pascalis Pape, se-
cundum quod a beate memorie Stepbano Rege statutum est^
presenti priuilegio statuimus, ut nulli Eegum^ nulli Gomitum,
nulli Episcoporum^ nulli cuiquam alii de rebus, que iam
dicto monasterio collate sunt et commisse^ uel in posterum
canonice conferendey minuere liceat; uel aufferre^ uel ablatas
retinere. Crisma uero^ oleum sacrum^ consecrationes altarium
seu basilicarum; ordinationes monachorum et clericorum
uestrorum; qui ad sacros ordines fuerint promouendi, a dioce-
sano suBcipietis EpiscopO; si quidem Catholicus fuerit^ et
gratiam atque communionem Apostolice Sedis habuerit; et
ea gratis et absque prayitate aliqua vobis uoluerit exhibere.
Alioquin liceat vobis quemcunque malueritis adire antistitem,
qui nimirum nostra fultus auctortiatC; quod postulatur indul-
geat. Liceat etiam vobis liberas et absolutas personas e se-
' culo fugientes ad conuersioneln reciperC; et in uestro mona-
sterio absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus
insuper^ ut nulli fratrum vestrorum; post factatn in loco
vestro professionem; fas sit de eodem I0C9 absque licentia
Abbatis sai discedere ; discedentes vero absque communium
litterarum uestrarum cautipne^ nisi obtentu arctioris religio-
niS; nuUus audeat retinere. Monaches etiam et sanctimoniales
eidem monasterio subjectas sine cuiuscunque prohibitione
uobis liceat judicare. Baptismum quoque per ecclesias illas
fieri concedimuS; in quibus ex more soliti estis antiquitus
facere. Kulli quoque Episcoporum liceat in iain dicto mona-
sterio ordinationes facere^ seu missas publicas celebrare; nisi
ab Abbate inuitatus fuerit; vel in ecclesiis eidem mona- j
sterio subjectis sacordotem excommunicarC; uel Abbatem et ^
monachos ad synodum suam vocare. Decime uero Somoni-
ensis territorii, quas ex concessione predicti Regis monaste-
rium uestrum per quadraginta annos tenuit; et alie conces-
siones; quas pro tuitione patrie vel statu Regni, et pro
augmento fidei Beato Martino concessit; firme vobis et mona-
sterio uestro et illibate permaneant. Ad hec mitram, uirgam
pastoralem; anulum, et alia insignia, que a quadraghita

72

aBnis retro Abbates moDasterii uestri^ qni pro tempore fae-
raot; habnisse soscuntur; nobis et monasterio nestro ancto-
ritate Apostolica confirmamus. Obeunte uero te, nunc eins-
dem loci Abbate^ uel tuorum quolibet successornm^ nnllns ibi
qualibet subreptionis astucia sen uiolentia preponatnr, nisi
quem fratres communi consensU; uel fratmm pars consilii
Banioris^ secundum Deum et Beati Benedicti regulam proui-
/derint eligendum. Decernimus ergo, nt nulli omnino hominnm
liceat prefatummonasterlumtemere perturbare, ant eius pos-
^sessiones auferre, uel ablatas retinere^ minuere; ant qnibnsli-
bet nexationibns fatigare^ sed omnia integra et illibata
sementur eornm, pro quomm gubematione ac sustentatione
concessa sunt^ nsibns omnimodis profutnra^ salna Sedifi Apo-
Btolice anctoritate. Si qua igitur in futumm ecclesiastica se-
cnlarisue persona^ hanc nostre constitutionis paginam sciens^
contra eam temere nenire temptauerit; secundo tertioye com-
monita; nisi reatum suum digna satisfactione correxerit^ po-
testatis honorisque sui dignitate careat; reamque se Diuino
indicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat^ et a Sa-
cratissimo Gorpore ac Sanguine Dei et Domini Bedemptoris
nostri Jesu Ghristi aliena fiat^ atque in extremo examine
districte nltioni subjaceat. Gunctis autem eidem loco «ua iura
sernantibus sitpax Domini nostri Jesu Ghristi, quatenns et
hic fmctum bone actionis percipiant^ et apud districtum iudi-
cem premia eterne pacis inueniant. Amen. Amen. Amen.
(P.H.) (Pipaijegy.)

fEgo AlexanderCatholiceEccIeBie Epi*
BcopuB ss.

t Ego Bernardns Fortuensis et Sancte Rufine Episco-
pus ss.

t Ego Gualterius Albanensis Episcopus bs.

t Ego Joannes Presbiter Gardinalis Sanctornm Joan-
nis et Fanli tituli Famachii ss.

t Ego Joannes Fresbiter Gardinalis tituli Sancti Ana-
Btasie ss.

t Ego Joannes Fresbyter tituli Sancti Marci ss.

t Ego Manfredus presbyter Gardinalis tituli Sancte Ge-
cilie BS.

tEgo Jacobus S. Mariein cosmis. Diacon Gardinalis bb*

73 .

t Ego Ardino DjaconiiB Cardinalis Sancti Theodori 80.

t £go Hugo Diaconus Cardiaalis Sancti EQBtaohij inxta
templum Agrippe bb.

Datnm Anagnie per manam Gratiani Sancte Bomane Ee-
clesie Sabdiaconi, et Notarii XVII. Eal. Jannarii Indictione
Vmi. Incamationis Dominice anno M^ C^ LXXV. Pontifica-
tnB nero Domini Alexandri Fape UI. Anno XVII.

(Az eredeti utdn).

35.

Az ercUlyi kdptalan Egyhdzfalva Ss Szmt-Mikhfs hdysigeh'

befti hatdfydrdst tart. 1176.

Capitulum Ecclesie Alhenda Tramylvamensis omnibuB
Cbri&ti fidelibuS; presentibus et futuris presens scriptum in-
specturis salutem in omnium Salvatore. Perspicua humane
condicionis industria hominum memorie labilitate pensata^

*

sagaciter adinyenit; ut ea que aguntur in temporC; ne simul
dilabantur cum eodem; literarum patropinio solidentur. Pro-
inde ad universorum noticiam barum serie Yolumus pervcr
nire^ quod cum nos honorC; quo decuit receptis literis magni-
fici domini Nicolai Woyuode Transilyan. adjudicatoriiS; mo-
dnm et formam sue judiciarie deiiberationiB in bc exprimen-
tibuS; nobisque amicabiliter loquentibus et direotiS; pro parte
reambulacionis metarum territorium posBessionis Zent Mykloe
magnifici domini Stepham Miktvd Bani^ ac possessionis Egy-
hazfalwa honorabilis Capituli Orodiensis^ et etiam Thorda,
Koppan Zynd, Zent Mihdfalwa, et Kereztea, propter literarum
contestacionm factam inter utrasque partes se haben : ema-
nataS; juxta earundem continenciaS; una cum magistro Paulo
de Gywla prothonotario magnifici domini Wayuode ad id per
ipsum dominum Wayuodam specialiter transmissoi honora-
bilem virum Ladislaum presbiterum^ capellanum yenerabilis
domini Pauli Archidiaconi Albensis Transiluanie ad infra-
Bcriptam reambulationem faciendam npstro ipro testimonio

74

transmisisBemnB fide dignnm. Idem exinde ad nos reversi no*
bis nniformiter retnlerant; qnod ipsi feria seennda inter octa-
yas natiyitatis Marie ad facies terre prenominatamm posses-
sionnm^ vicinis et commetaneis earnndem illnc legitime con-
vocatis^ presentibns Petro Tathar de Senfalwa^ Stephano de
Gerend; Ladislao de Jara commetaneis partibns personali»
ter adherentibns, ac jns patronatns Ecdesie sic proceden :
Item meta predictarnm possessionnm Egyhazfalwa et Ztt^
Miklos incepta est in qnodam rivnlo Preselw pathak vocato^
prope capellami et ab illo rivnlo snrsnm ascedendO; snperins
in planicic terre yersns plagam occidentalem tenendo erecte
snnt dne mete ab antiqnis, secnndnm donationem felicis re-
cordationis Bele Begisj et ab illis metis per nnam vallem latns
montis Sixadanie directe snrsnm ascendendo, snperins in
fine yallis erecta est nna meta terrea^ et ab illa meta proce
dendo ad qnadrangnlares castri Sixadorde a parte orientai
a parte yero occidentali directe snperins yersns plagam oc-
cidentalem ascendendo in medio planicie terre erecta est nna
metk terrea. In qua fossa est etiam nnnm yitrnm cnm yino
pro signo metali Et ab illa meta iternm yersns plagam oc-
cidentalem snperins ascendendo in monte a parte Zynd prope
yiam erecta est nna meta terrea^ et ab illa meta inclinando
yersns plagam meridionalem descendendo ad flnyinm Zynd-
patkaka nnncnpatnm^ et ipsnm saliendo, snperins in fines
Hegymozv) directe ad partes meridionales procedendO; post
nnam alteram erecte snnt tres mete terree, et ab illis metis
adscendendo ad flnvium Porde *). Et ipsnm saliendo snperins
in monte erecta est nna meta terrea, et ab illa meta per nio-
dicnm procedendo ad Erlyk a parte Zentmikalfcdva directe
discendcndo ad medinm flnvii Aranyas^ et in medio flnvii Ara-
nyasdescendendo versns plagam orientalem ad castrnm Ara-
nyaawar nnncnpatnm, et a castro directe per flnvinm Aranyas
saliendo versns plagam meridionalem ad fines nemomm in
qnoddam meatns aqne per medinm procedendo ad flnvinm de
Zentmihalfalwa desoendendo cnrrentes, vbi illa aqna biparti*
tnr et permedinm flnvii desoendendo versns plagam orientalem^
pront aqna circnens cadit in flnvinm AranyaS; et sic mete in-

! *) MoBt Pordepatoka.

76

ter predictas poflseBsiones determiiiaDtar. Ut igitnr hec
erectio metamiD robnr obtineat perpetae firmiiatiB pro com-
mpni JQStitia suadente, eidem magnifico domuio Stephano
Hikwd literas noBtras privilegialeB pendentiB, et antentici
nostri sigilli mnnimine roborataB dnzimnB concedendas. Da-
tom oetavo decimo die reambnlationiB prenotate. Aono Do-
mini milleBimo centCBimo BeptnageBimo Bcxto.

Teutach G. D. ^s FirQli^ber Fr^ ntdn : Urkimden-Bach zar Oe-
sohichte SiebenbflrgenB. B^C8| 1857 1. 1.)

36.

A vwsprimi egyhdz tdbb szab<id08ait fdlddd adomdvyozga

1181.

In nomine Sancte et Indiaidne Trinitatis — —

in hanc vallem lachrymarom deiecti oblinioniB paBsionem —

rabiliB inolenit conBnetndo, videlicet nt ea,

qae racionabiliter ordinantar^ litteraram apicibas commen-
data yiaaci memoria tenerentar. Notam sit igitar presenti
generacioni et ei; qae fatara est; qaod anno ab incamacione
Domini miliesimo centesimo octaagesimo primo^ gloriosissimo
Rege Bela regnantC; Johane Vesprimiense EpiBcopO; qnataor
proceres» qaornm hec sant nomina, Vilibaldas presbiter; Sa-
lombad, Anath (et) Botha; qai ex parentela saa libertatem
daxerant pro Ecciesia Sancti Michaelis^ sicnt eornm anteces-
sores libere seraiebant ; tali tamen condicione^ nt decimas
predicte Ecclesie circamqaaqae assignarent^ et in legacio-
nem sine ex precepto Prepositi, nec non et ceterornm fratram^
Decani qaoqae> ac Gomanitatis saper eqaos saos eqaitarent^
roganernnt venerabilem prelibate Ecclesie connentam^ qna-
tenns terram^ qnam ipsi colerent^ et nnde viaere possent^
sibi concederet Prelibatns vero connentas^ Diaine MaiestatiB
intaita eoram precibas condescendens, in villa Eezn (Papke-
Bzi), non ex cnltara agroram eiasdem popali^ sed ex iare
Bcclesie; qnod Ecclesia sibi habet propriom et ad saam ara-
thram pertinensy viginti scilicet et octo ingera concesBit \ et

76

feniun ftd falcandnm dimidietatem feni^ qnod babet

ibi Ecelesia. Verumptamen Tt hnins rei disposicio rata sem-
per et immobiliB existat^ yel ne libertas eornm in aliqno de-
creBcat; yel uUns posteromm de filiis Eeclesie infringat; con-
firmatnm est ex anctoritate Johannis eiusdem Ecclesie Epis-
copi; consensu quoque Prepositi Chembin; Thome Vicarii
Episcopi; Cantoris Enusardi, Cnstodis Pancratii; Forcndnm

Feliciani; et tam minomm; quam maio-

mm ; existentibus antem tunc temporis Decano eomm Jntone^
Comite quoque Stephano. Qnisqnis igitur hanc intitnlacionem
in futurnm violare presumpserit anathematis vincnlo con-
stringatur nunc et in euum.

(Eredeiie tahUtatik a veBzprdmi kiptalan lev^ltdr^ban).

37.

Fulcumdr grdf a hakonhili apdtsdgot Palan is Meletha heltf'

sSgdckd adomdnyozza meg, 1181.

Quoniam preter ceteros humane nature defectus in banc
vallem lacrymarum obliuionis passionem incurrimuS; mirabi-
lis inoleuit consuetudO; vt ^a que raciosabiliter ordinantur,
litteramm appicibus commendarentur et sic uiuaci memoria
detinerentur. Notum sit igitur presenti generrcjoni et ei, que
Tcntura est, quod anno ab incarnacione Domini millesimo
centesimo octuagesimo primo^ regnante gloriosissimo Bege
Bela pie recordacionis Geise Begis filiO; Nicolao Strigoniensi
Episcopo existentC; Johanne Besprimiensis Ecclesie EpiscopO;
Farkasio Palatino Comite, Dionysio Baciensi Comite. Ego
Fulcumarfis Comes religiosorum patrum vestigia secutus^ qui
pro remedio animarum suarum de suis bonis Ecciesias
Dei ditauemnt^ Ecclesie Beati Mauricii de Bel predium
quod dicitur Palan cum duobus aratris et quatuor man-
sionibus cum filiis et filiabus, quorum nomina hec sunt ;
Berges cum filio nomine Sudan et filia Pita , Som
cum tribuB filiis SomoS; Bot, Quisid ; preterea Cin com
duobus filiis Bousa; Bugar,. et cnm fratre Bve. Dedi eciam

77

ynam senram nomine Seged et dnoB polsatores Jeremiam et
Bvdam cum matre et sorore; (laaram nomma hec aant : Ha- '
gas et Catrina. Dedi preterea qaasdam ancillas ad textrinam
opaS; qae fratribas pannos pararent ; et hec sant nomina il-
laram : Lence cam daabas filiabas Bibabra et Daba^ Hagnd
cam sorore Degve^ et Cace. Dedi eciam in eodem predio tre-
decim eqnos indomitoS; triginta i^orcos, centam oaes. Ciyas
predii talis est situs ; de sylaa Eearas incipiens transit ad
sepnlcram, inde ascendit^ et descendit ad molam Sart; deinde
ad sylnalam leprosorum ; et inde transiens per Egrug exten-
ditar vsque ad puteam et descendit ad foueam uaipinam;
sicqae reaertitur ad predictum locum Keurus. Item aliud pre-
diam Meretha cam duobus aratris et cum duabus mansioni-
buS; quarum nomina bec sunt : Nicolaus et alter Veudeg*
Cujus predii terra ab arbore pyri sumens inicium tendit ad
magnam viam et inde ad Nanay, de Nanay veniens ad lapi-
dem, et inde ad predictum locum. Jtem dedi in Heney sex
Tineas cum quinque vinitoribus quorum nomina hec sunt :
Atta cum-filiO; Cega, Fumod, Uzd^ Lusdd. Dedi eciam duo
tapecia et vnam cortinam de bysso et alteram de lino, et
vnam scutellam argenteam; et cypbum cum coopertorio pon-
derantes quatuor marcas. Istis donis donaui Ecclesiam Sancti
Mauricii.

(Az eredeti utdn. dechj.

38.

Brazza 6$ Lesina dalmabiai szigetek n^pgyiU^e a povgliei
8zent'Jdno8 templomnak ^jra megadjdk r6gi birtokdt, 1184»

In Christi nomine Amen ; ac Patris et Fiiii et Spiritus
SanctL Anno a natiuitate Domiui nostri Jesa Christi millesi-
mo centesimo octuagesimo quarto diebus Regis Bele. — Isti
homines sunt patriote dominii insularum : Episcopus Nicolaus
Insularam Pharensis et BrachiensiS; Bratco Comes Insularum,
Parvos Zupan, Judex Decia Brachiae Parvoslav ; isti omnes

78

Biuit patriote dominii insnlaram. In diebns illis foit Ratoo
preabyter; et monaehi; et seryitores Ecclesie Sancti Joanni^
de Povglie, faitque plebs Brachie et Phare cam Bratco na
Bola. Coepitqae loqai Bratco monachas: Comes et omncB
nobilesl Monasterinm Sancti Joannis fait magnam antea,
gicnt vos noscitis ; nanc vero sunt distracta eias territoria.
Sic aadiyiy qaod istas terras vos detinetiS; po Conza Comes et
rapanns faerant ante Sancti Joannis Ecclesie^ rogq yqs nobi-
les, nt ipsas daretis Ecclesie. Tanc dixit Bratco Comes, et
ParTOs zapanas : Fiant Deo et Sancto Joanni deprecaciones
iste pront faerant. etc.

(Ciccarelli uliii, OsBervazioni suUa Isola della Braiza 105. I. C»eeh)

39.

IIL B£la Jcirdly ledtya dajkdjdnak hil azolgdlatdt anmk
testv&reiben iefiaiban megjutalmazza. 1185,

In nomine Sancte et Indiaidae Vnitatis. Bela Dei gra-
cia Hangarie, Dalmacie^ CroaciC; Rameqae Bex in perpetaam.
Regie sablimitatis obseqaiis fideliter insadantes Begia dignam
est remaneracione gaadere, nec a tramite eqaitatis abhorret;
vt deuoti laboris meritum coagitata et saperefflaens mensara
compenset. Hinc est vtiqae, qaod labores natricis filie nostre
ocalo benigniori intaentes, daos fratres eiasdem, Dominicnm
yidelicet et Helas a Jaariensis castri seraitate exemimas et
eiasdem castri jobagiones constitaimas; terram qaoqaC; qaam
habent in Ech eis presenti scripto coufirmamns. Filios aatem
eiasdem malieriS; yidelicet Vasaard et Vendegh libertatem
seraari yolomas illibatam. Anno Incamacionis Dominice miL
lesimo centesimo octaagesimo qainto. Venerabili Jpb Strigo-
niensem Ecclesiam feliciter gabemante; Thoma Palatino
Comite, Moch Cariali Comite. Hanc Begie constitacionis se-
riem Adrianas Badensis Ecclesie Prepositas et Aale Begie
Cancellarias.

(B6bert Ki^roly kidLly 1318-ki meger^sit^s^^l, melynek eredetie m
gzentm^Lrtoui fdapitsig leT^tAr&ban van).

79

40. '

27. Orhdn pdpa fMgerSs(H a Panrumhalmdn IM sze,U-nuiri<mi

apdtsdgnak jogait. 1187.

Urbabiis EpiscopiiB seruQS seraornm Dei dilectis filiis
Simili Abbati HonaBterii Sancti Martini gapra PanDoniam
siti^ eiuBqne fratribns tam presentibas qaam futaris regala-
rem oitam professis in perpetaum. Efifectam iasta posta-
lantibos indalgere^ et. aigor eqaitatis et ordo exigi^ rationiSy
presertim qaando petentiam aolantatem et pietas adiaaat^ et
aeritas non relinqait. Qaapropter, dilecti in Domino filii, ae-
Btris iastis postalationibas clementer annnimas et prefatam
monasterinm Sancti Martini in monte sapra Pannoniam siti,
ia qao Diaino estis obseqdio mancipati^ sab Beati Petri et
nostram protectionem sascipimas^ et presentis scripii priai*
legio commaninms. Inprimis siqaidem stataentes^ at ordo
monasticus^ qoi secundum Dominum et Beati Benedicti re-
golam in eodem monasterio institutus esse dinoscitur; perpe-
tais ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea
quaBCunque possessioneS; quecunque bona idem monasterium
in presentiarum iuste et canonice possidet; aut in futurum
concessione Pontificum; largitione Begum uel Principum;
oblatione fidelium, seu aliis iustis modis prestante Domino
poterit adipisci, firma vobis restrisque successoribus et illi-
bata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda
uocabulis* Locum ipsum^ in quo prefatum monasterium situm
est; cum omnibus pertinentiis suis. In l^iscopatu VeaprinUensi
ecelesiam Sancti Martini in uilla Eeurushijg constitutam. ^ !
In uilla Tardi ecclesiam Domini Saluatoris. In uilla Tepei
ecclesiam Sancte Marie, cum uniuersis pertinentiis suis. In
Bpiscopaiu Qeuriemi ecclesiam Sancti Martini in Sabaria;
et ecclesiam Sancti Wilibaldi, ecclesiam Sancte Marie ca-
pelle I ecclesiam Sancte Marie in Fijzig; ecdesiam Sancti
Adalberti in uilla VossiaU; cum omnibus earum pertinentiis.
In Archiepiseapatu Sirigonienri ecclesiam Sancte Marie in
Wag, cum omnibus pertinentiis suis ; oratoriuin in uilla cu-

60

stodum porcoram in silaa Selijz et oratoriam in Dinna. Ad hec
iaxta vestigia antecessoris nostri Paschalis pape, secandnm
qaod a beate memorie Stephano Rege statatam est^ presenti
priailegio stataimas^ at nalli Regam^ Oomitatam^ Archi-
episcoporam, Episcoporam aat caiqaam alii de rebas^ qu^
iam dicto monasterio collate sant et commisse, nel in poste-
ram rationabiliter conferentur; minuere liceat aut auferrC; seu
ablatas retinere. Liceat quoque vobls personas e secalo fu-
gientes liberas et absolutas ad conaersionem recipere, et
eas absque contradictione alicujus retinere. Prohibentes in-
super; ut nolli fratrum vestroram post factam in eodcm ioco
possessionem fas sit absque Abbatis sui licentia de eodem
monasterio, nisi arctioris religionis obtentu discedere;
discedentem uero absque litterarum communium cautione
nullus audeat retinere. Crisma uero, oleum sanetum, conse-
crationes altarium seu basilicarum; ordinationes monacborum
et clericorum uestrorum; qui ad sacros ordines fuerint pro-
mouendi a diocesano suscipietis £piscopO| siquidem catholi-
cus fuerit et gratiam atque communionem Apostolice Sedis
habuerit; et ea gratis et absque prauitate aliqua uobis uolue-
rit exhibere. Alioquin lieeat uobis quemcunque malueritis
adire ahtistitem^ qui nimirum npstra fultus auctoritate, quod
postulatur indulgeat Monachos etiam et sanctimoniales
eidem monasterio subiectas sine cuiusquam prohibitione uo-
bis regulariter liceat iudicare. Baptismum quoque per Eccle-
sias illas fieri concedimuS; in quibus ex more soliti estis an-
tiquitus facere. NuIIi quoque Archiepiscoporum uel Episco-
porum liceat in iam dicto monasterio ordinationes facere; seu
missas publicas celebrare; nisi ab Abbate inuitatus fuerit, uel
in ecclesiis eidem monasterio subiectis sacerdotem excom-
municare, uel Abbatem ad synodum uocare; sed ea libertate
gaudeat, qua monasterium Gassinense gaudere dinoscitur.
Decime uero Sumigiensis territorii^ quas monasterinm ue-
trum per quadraginta aunos paeifice tenuit; et concessiones,
quas predictuB Bex Stephanus ,prp tuitione patrici pro statu
Regni, et pro augmento fidei Beato Martino concessit; firme
uobis et monasterio uestro et illibate permaneant. Ad hec
mitram^ uirgam pastoralem, annulum et alia insignia; que a
quadraginta annis retro Abbates monasterii nestri; qui pro

81

tempore fuenint; habtienint ; sicut ea de auctoritate Aposto-
lice Sedis habuisse noscuutnr^ uobis et monasterio uestro
auctoritate Apostolica confirmamus. Obeunte uero te^ nunc
einsdem loci Abbate uel tuorum quolibet successerum; nuUus
ibi qualibet subreptionisastutia seu uiolentia preponatur, nisi
quem fratres communi consensU; uel fratrum pars consilii
sanioris secundum Dei timorem et Beati Benedicti regulam
prouiderint eligendum. Decernimus ergO; ut nuUi omnino
hominum fas sit prefatum monasterium temere perturbarc;
aut eius possessiones uel ablatas retinere, minuere; seu qui-
buslibet uexationibus fatigarC; sed omnia integra conseruen-
tur eorum; pro quorum gubernatione ac sustentatione con-
eessa sunt; usibus omnimodis profutura ; salua Sedis Aposto-
lice auctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secu-
larisue persona hanc nostre constitutionis paginam sciens
contra eam temere uenire temptauerit; secuudo tei^tioue com-
monita; nisi reatum suum digna satisfactione correxerit; po-
testatis honorisque sui dignitate careat; reamque se Diuino
iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat; et a Sa-
cratissimo Gorpore ac Sanguine Dei et Domini Bedemptoris
nostri Jesu Ghristi aliena fiat^ atque in extremo examine di-
stricte ultioni subiaceat. Gunctis autem eidem loco sua iura
seruantibus sit pax Domini Jesu Christi; quatenus et hie
fructum bone actionis percipiant; et apud districtum iudicem
premia eterne pacis inueniant. Amen. Amen. Amen.
(P. H.) (Pipai jegy)

tEgoVrbanus Cathol. Ecclesie Episc. ss.

t Ego Henricus Albensis Eppus ss.

t Ego Paulus Prenestinus Eppus ss.

t Ego Theobaldus Hostiens. et Veletrens Eppus ss.

t Ego Petms de Bono Presb. Cardin. tt. S. Susanne ss.

t Ego Laborans Presb. Gard. S. Marie trans Tiberim tt.
Calixti BS.

t Ego Pandulf fresb. Gard. tt. XIL Apost. ss.

t Ego Melior Presb. Gardin. SS. Johann. et Pauli tt. Pa-
machij ss.

t Ego Adetard. tt. S. Marcellini Presb. Card. ss.

t Ego lacint S. Marie in Cosmidis Diaconus Gard. ss.

t Ego Oracian S. Gosme et Damiani Diac. Gardin. ss.

MONUM. HUNG. HI8T. - DIPL, 6. 6

82 .

t Ego Kolland. S. Marie in portu Diacon. Cardin. ss.
t Ego Petriis S. Nicholai in carcere Tulliano Diae.

Cardin.

t Ego Radns S. Georgij ad nelnm anrettm Diac. Car-

dinalis.

Datnm Verone per mannm Alberti Eomane Ecclesie
Presb. Cardinalis et Cancellarij VIII. Idns Maii, Indictione
quinta. Incarnationis Dominice anno M^ C". LXXX'*. VIP.
Poutificatus uero Domini Vrbani Pape III. anro secundo.

(Az eredeti utdn).'

41.

77/. Incze pdpa Boleszld vdczi pUspokJiez. 1196 k&rill.

Ex parte tua nostris fuit auribus intimatum^ quod cnm
presbyteri tuae Diecesis nunquam ad Synodum conuenirent^
tu sicut vir discretus et providus diligenter attendenS; quod
quia nunquam exhortationem sui Eppi audiebant; ncc percipie-
bant correctionem suornm excessuum in eis et eorum subditiS;
apparebat morum nimia corruptela/et nimis existebant impe-
riti et rudes in regenda animarum cura, habito consilio ye-
nerabilis fratris nostri Job Metropolif ani tui etcapituli Eccle-
siae tuaC; ut omnes presbiteri et prelati tuae Diaecesis an-
nuatim in nativitate Beatae Virginis venirent ad tuam Syno-
dum deliberatione proyjda statuisti ; quibusdam decimis, quae
ad sumptus Episcopales specialiter pertinere dicuntur; ut eis
materiem cujuslibetvdifficultatis auferres, uniyersorum procu-
rationi perpetuo deputatis. Nos igitur yenerabilis in Christo
frater, tuis justis postulationibus grato ^concurrentes assensu,
praedictam constitutionem, sicut de consilio Metropolitani et
asseusu canonicorum Ecelesiae tuae provide facta est, aucto-
ritate Apostolica confirmamus. Nulli ergo stb. Datnm Romae
etc. Xn. Kal. Julii stb.

(Kpistolae Innocentii III. stb, Paris 1682. 1 kot. 155. 1.)

83

48.

Ronrad montferrati hatdrgrSf 6$ tdbb mda keresztySn lava-

gok tuddsitjdk III. Bela magyar kirdlyt a szent fdld esem^-

nyeirSl, egyszersmind tole segUseget k4ro6n. 1173—1196.

loelito ac felicissimo domino B.(ele) Dei gratia Hun-
garie magnifieo l^egi, sublimi^ forti et excelsO; invictissimo
et triumphatori ; C(onra(lu8) ejusdem gratia Monti» ferrati
MarchiO; eius Celsitudinis devotissimus^ nec non magnus Pre-
eeptor Templi et eximius Perceptor Hospitalis et Vgo Tibe-
riadis quondam dominis et frater ejusdem ceterique nobiscum
defendentes^ salvnm et velocem ad nos aecessum; ac de ini-
mieis perpetuum triumphum. Qualiter Saladinus vere Eccle-
sieetChristianoruminimicusRegemnostrum et ejus exercitum
luense Julio cepit, superauit ; qualiter et Vivificam Ecclesie
Damaseum asportavit ; nec non qualiter Civitatem Saeram
Jerusalem et Eegnum totum subjugavit ; qualiter etiam Pa-
triarcbam «t Canonicos Sepulchrum recolentes monachos
omnes et heremitas^ uirgines Deo dicatas servituti sue rede-
git et redimere fecit^ Glementie vestrc Begie iam dudum cre-
dimus propalatum. Remansit sola Tyrus, quam ad landem et
gloriam Regni uestri et omnium Christianorum retineramus
(igy). Sed ferusilleSaladinusChristianorumdebellator per ton-
tam destructionem et talem desolationem Tyrum appropians
a festo Omnium Sanctorum usque Circumcisionem Domini
per mare et terras nos obsedit et cum galeiS; et manganiS; et
gattiS; et castriS; et ignC; et cum omni genere edificiorum diu
noctnque nos impugnavit , sed potentia Domini fretoS; qui
sanat contritos oorde et ejus dextra sustentatos in nullo nos
dampnificavit Immo ut eius potentiam posssemus confringere
et nequaquam dicioni eius subiiceremur; in die Beati Silvestri
de misericordia Domini confidenteS; armata manu galeas et
alia ligna ascendimus^ et paulo ante lucem obviam galeis
Sarracenorum iuimuS; et quinque ex eis retinuimuS; et Admi-
ratum Stolu Bederdinum nominC; et^Caydum; et Adelmisem;
et alios quoque nobiles cepirnus et in vineulis detinemus. Et

6»

84

dam in conflicta essemas galearam, SaladinUB venit ad muros
ciuitatis armata manu, et uiriliter expugnare cepit, et nos
uirtuose cepimus ei resistere. Descendentibus vero nostra-
tibus de galeis cum gaudio et exultatione ad muros propera-
runt; et eos procul eiecimuS; et plus quam mille ex eis inter-
fecimuS; et sic nos yisitayit DeuS; et fecit K. p. S.; et ab
obsedione eum cessare^fecit. Preterea Divina providentia in
tantum corrosinuis eum^ quod residuas galeas et cetera edi-
ficia manu propria concremarc eum oportnit. Itaque nulla
galea ei remansit^ et per omnia nos mare liberum tenemuS;
ct cum una galea^ quam habuimuS; XV modo galeas posside-
muS; quas omnes Divino natu Saladino abstulimus. Ghri-
stiani vero exspectantes auxilium vestrum ad honorem ve-
strum et omnium Christianorum retinent Graecum^ et montem
Regalem Belveder, et Safifetam, atque Belfort^ et Tyrum; que
nobis reservamus. Quare Gelsitudini vestre supplicare non de-
sistimus ^ quatenus vestigia predecessorum uestrorum sequi
dignemini; et terram Syrie olim a predecessoribus uestris
perdomitam; nunc a barbaris occupatam; de potestate paga-
norum liberare non cessetis. Quem clamemus ? cui in Be-
gibus regnantibus supplicemus ? ignoramus. Clamat vos si-
quidem Jerusalem, inuitat vos Bethlehem; ut de potestate pa-
ganorum eas liberetis. Cui enim imputabitur ? a quo non a
PrincipibuB totius orbis requiretur ? si loca Sacra a barba-
ris possideantur. Ad hoc enim Dominos duos gladios in terra
Btatuit ; Summum videlicet Pontificem^ et Keges regnanteS; ut
quid spiritualiter nequit refrenari; ense uindice saltem ulcisca-
tur. Exeat ergo gladius vester, et dominetur ubique terra-
rnm ; et que aliorum imbecillitate amissa snnt; potentia uir-
tutis vestre restaurentur. Festinate ergO; Christianissime ReX;
' et ne tardetiS; sed in proximo mense Aprili venirC; vel aliquos
mittere procuretiS; ut ciuitates aniissae adversus vos nequeant
vallari ; immo barbaras domando nationeS; amissas recupe-
rarc; et quas diu possederunt brevi in tempore ditioni vestre
valeatis adiungere.

^A becei cs. udvari kcJnyvtdr XIII. szazadi egj^ik kdzirati Code-

x^bol, 982. 8z. a. 29. es 30. 11.).

85

43

Imre kirdly megeroaiti dz orodi prSpostsdgnak jdszdgaU.

1197.

In nomine Sancte Ttinitatis et Indinidne Unitatis. Heme-
rleus Dei gracia Hungarie^ Dalmacie^ Oroacie; Rame, Seruie-
qne Rex in perpetunm. Gam varietate temporum ingrata mn-
tabilitatiB delectatar uicissitndo, et rerum metas caligante
memoria emula racionis euertere coqsueuit obliuio^ idcirco
prouidens sibi in posterum humane eapacitatis soUers discre-
cio, ut negligencie remoueret a recordacione tedium^ scripture
congruum deliberauit habere snbsidium. Notum sit igitur tam
presentibus quam posteriS; quum ad instanciam precum di-
lecti ac fidelis nostri Richardi Orodierms Prepositi, vt vniuer-
sas possessiones^ quas Ecclesia Beati Martini de Orod habet
ultra siluas^ et ultra Danubium; tam in uilliS; tam in piscinis^
tam in metis^ quam in cuiuslibet condicionis eiusdem Eccle-
sie hominibus, presentis pagine testimonio dignum duximus
corroborare. Habet itaque Ecclesia Beati Martini uillas ultra
siluas^ quarum nomina hec sunt : Ascennepe, insimul habent
terram vndique metas \ in meridionali parte habent metam
super Fequetfee; deinde protenditur per magnam uiam ad He-
gesholmu, et ibi tenet metam cum uilla Ctt^uliensis castri^ que
uocatur Bodon; inde ad Sossedj et tenet metas cum uilla de
Acna; inde ascendit per montes ad magnum montem^ qui uo-
CBXmAcnahege-jiDidQ ad nemuS; quod dicitur Caxun, et ibi cum
uilla Suqman tenet metam ; inde uertitur ad occidentem ; deinde
per collem; que dicitur Hufee Merke^ descendit in vallem, et te-
net metas cum uilla Lapad per Eed (Rod) usque ad fluvium; et
per fluuinm ad nemuS; quod dicitur Scilucu^ et sic per [nemus
protenditur ad locum; qui Parpucum vocatur; inde uersus
septemtrionem protetiditar; et tenet metas cum uilla Heren;
inde ad Gastateluke; inde uersus orientem protenditur; et te-
nct metas cum uilla Tordosi de Vyuuar ; inde ad Thow, deinde
ad Feqtbetkopna, et sic per Fequet liertitur ad priorem metam
reoertitur. Qetera i^utem in eodem priuilegio contenta propte^

S6

nimiam prolixitatem Iransscribi non facientes, eed tantum
que fnerint magis neceBsaria precipiens et prbtestans idem
Rex Serenissimns. Quod si qua igitur alicujus dignitatis vel
ordinis pertinax et indeuota persona prescnti decreto con-
traire presumpserit, iram Omnipotentis Dei incurrat et Ecgie
indignationis sentenciam et seueritatem uebementius cxperia-
tur. Anno Domini M<^. C^ septuagesimo septimo. (Helyeseb-
ben 1197).

(TeutBch ^B Fimhaber, UrkQndcnbuch zur Gefithichte ^iebcnbtir

gcns, 5. 1.).

44.

///. Incze pdpa megerSsiti az eazten^gami kdptalannak a neki
Job irstktdl dtengedett esztergami hovtizedet. 1198.

Innoccntius Episcopas servus servorum Dei^ dilectis*
filiis Capitulo Strigoniensis Ecclesie salutem et Apostolicam
benedictionem. Cum a nobis petitur^ quod justum est et bo-
nestum, tam vigor aequitatis, quam ordo exigit rationis^ ut id
per sollicitudinem ofGciinostriad debitum perducatur effectum.
Eapropter; dilecti in Domino filii, ycstris justis postulationi-
bus grato concurrentes assensU; decimam vini; quod nascitur
in montibus StrigoniensibuS; sicut eam ex concessione vene-
rabilis fratris nostri J(obi) Strigoniensis Archiepiscopi juste
et pacifice possidetis, vobis anthoritate Apostolica confirma-
mus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo
omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis
infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc
attentare praesumpserit indignationem Omnipotentis Dei et
Beatomm Petri et Pauli Apostolorum ejus se noverit incursu-
rnm. Datam Laterani sexto Idus Februarii Pontificatus nostri
anno primo.

(Hevenesy k^zirati gy iijtemeny^bol) mely a pesti egyetem k(jnyv-
tdrdban l^tezik, XVU. kot. 117. 1. ea L. kot. 165. 1.).

87

45.

IIL Incze pdpa megerostti az esztergami kdptalannak az

esztergami vdsdrjdveddem azon riszitj mdyet IIL Bda ia

Imre kirdlyok adomdnya fUdn bir. 1198.

Innocentins Episcopns serynB servornm Dei^ dilectis
filiis Capitnlo Strigoniensis Ecclesiae salntem et Apostolicam
benedictionem. Gum a nobis petitnr^ qnodjustnm est et bo-
nestnm^ tam vigor aeqnitatisy quam ordo exigit rationiS; nt id
per sollicitndinem officii nostri ad debitnm perdncatnr ef-
fectnm. Eapropter; dilecti in Domino filii^ yestris jnstis po-
stnlationibus gratnm impertientes assensnm^ partem illam tri-
bnti fori Strigoniensis, qnam inclitae memoriae Bela qnon-
dam Bex Vngariae; ct carissimns in Gbristo filins noster
AimerionS; qni eidem in Begno snccessit; pro remedio ani-
marnm snarnm Ecclcsiae vestrae liberaliter contnlernnt; sicnt
eiuDti jnste ac pacifice possidetiS; vobis et Ecclesiae yestrae
anctoritate Apostolica confirmamns et prs^esentis scripti pa-
trocinio commnnimns. Nnlli ergo omnino bominnm liceat
banc paginam nostrae confirmationis infringere vel ei ansn
temerario contraire. Si qnis antem boc attentare praesnmp-
serit, indignationem Omnipotentis Dei et Beatomm Petri et
Fanli Apostolornm ejns se noverit incnrsnrnm.

Datnm Laterani sexto Idns Martii Pontificatus nostri
anno secnndo.

(HeveneBy k^airati gyiijtem^ny^b6l ; XVH. kot. 161. 1.).

88

46.

7/7. Incze pdpa Gergely bibornokot , Imre kircUyhoz kUlddtt
kdvetdt, a spalatdi kdptalannak ajdnljn, 1200.

InnoceDtius Episcopus servuB serYorum Dei dilectis
filiiB Gapitulo, et yenerabilibus fratribus Suffraganeis Ecclesie
Spalatensis salntem et Apostolicam benedictionem.

Ad uestram forte notitiam jam pervenit^ qualiter mul-
tis et magnis necessitatibus Begni Vngarie intellectiS; qne
festinatum subsidium requirere videbantur, et prouisione
Sedis Apostolice indigere ; cum nec alius nobis subventionis
modus congruentior vel eque cobgruns appareret; ne mora
dispendium ad se traheret^ et ex dilationc illius Regni com-
munis impediretur utilitaS; quod in deuotione Apostoiice Sedis
et gratia ita jam dudum solidatum extitit et incessanter
existit; ut ipsius prospera et adversa tanqnam propria repu-
temus; communicato fratrum consilio legatum illuc duximus
a nostro latere cum potestatis plenitudine destinandum, di-
lectum uidelieet filium nostrum G. Sancte Marie in Aquino
Diaconum Cardinalem, uirum litteratum, honestum^ prouidum
et discretum; et de nobilioribus Romanis oriundum, quem in-
ter frater nostros carum habemus admoduin et acceptum,
confidentes m Domino et in potentia uirtutis ejus^ quod illo
faciente cum eo signum in bonum, qui imperat uentis et mari
et obediunt ei; ex aduentu ipsius pacifico et praua fient di-
recta, et aspera plana ; et cum per familiarem tractatum no-
biscnm sepius habitum nostram intellexerit plenius volunta-
tem; que nos acceptare non dubitat; curabit profectO; quantum
in ipso fuerit efiGcaciter promouere. Monemus proinde discre-
tionem vestram propensius et hortamur per Apostolica
scripta precipiendo mandanteS; quatinus eundem Cardinalem
tamquam honorabilem membrum Ecclesie et legatum Apo-
stolice Sedis recipientes humiliter et devotC; ac honorificentia
debita pertractanteS; ipsius salutaria monita et precepta te-
neatis firmiter et servetiS; et teneri ac servari a vestris sub-
ditis faciatis ; pro certo scituri; quod sententiam quam ipse

89

in contnmaces tnlerit et rebelles, ratam fa&bebimns et facie-
mnB auctore Domino nsqne ad satisfactionem condignam ir-
refragabiliter obserrari. Datnm Laterani VI. non. Marcij;
Pontificatns nostri anno tertio.

(Pontos mdsolat utdn^ mely a bdcsi cBiBziri titkos lev^ltirban

ytezik).

47.

TeszSn Tamdst Mrdilag nyugtatvdnyozzdk , hogy tartozdsdt

lefizette, XIL szdzad,

Nos Keminns Gnrialis Comes Hontensis^ et Dominicns
maior exercitns damns pro memoria qnod cnm Thomas filins
Petk de Tezer debnisset solnere nnam marcam> Stephano
filio Keseren inxta formam litteramm Connentns de Saag^ nt
nidimns contineri ; et postmodnm ydem partes fnernnt con-
cordati; et idem Thomas solnit eidem Stephano snmmam ante
dictam, et ab eodem est expeditns^ similiter et enndem pro
indicio nostro reddidimns enndem etiam expeditnm. Datnm
sabbato proximo ante Dominicam Ramis Palmamm.

Je^sei. Misolta Horvit Istvin a Hont megyei Thez^r ncm-
zetfl^ lev^itiLrinak borhdrtjdra irott zirt jpildiny&rdl , melynek

kdtirata ez : Pro Thoma contra Stephanum Ezpedito-

ria Judicialis. irdi.

48.

Eberhard pozsonyi ispdn int&skedik a solymdszok Petun

fdlddrol XIL szdzad.

Nos Ebcrhardns de Helespnne Comes Posoniensis me-
morie commendamuS; quod cum terram uilie Pctun falkanio-
mm occupassemus a I^uca auffereiido , quoniam idem dice-

90

I

bat Doioiiiam Regem Hungarie sibi contatisse, Attendentes
aeraicia ipsias Luca, nobis exibata, et exibenda^ at dc terra
ipfia omnimodis non priaaretar^ inter partes, uidelicet Lncam;
et popnlos dictos faikanarios mediate nos fecimns ordinare,
nt quitqaid ipsi mediatores inter ipsos ordinauerint, ratam
et firmum habere temporibus nostris teneanta. Qai mediatores^
videlicet Gomes FarcasiuS; Gomes Jacobus et Comes Geor-
gius, sic sentenciaaerant^ at sententie faccionem uille ipsi
popali habeant; sine impedimento teneant, terram antem
arabilem partiri dcbeant^ at mediatores ordinarnnt; ct nna
pars contra aliam; medio tempore donec terra et Begnnm
Hangarie concordat; mouere litis questionem non debeat
neque possit. Datam feria secunda in uigilia Beate Marie
Magdalene.

Jegyzei. Btfrhdrty&ra irott z4rt level. H4tirata ez : Memoriales
pro Luca contra populos dictos FalcoDarios.

(Leirta Horvit latyda az Amade grofok csaldkozi lev^ltiri^
b61. ArdiJ.

49.

Jdnos szentmdrtoni apdt varmnyi udvarnokai Ugydben U6L

1201.

In nomine SanctaC; et Indiuiduae Trinitatis. Que ge-
rantar in tempore, ne labantur processu temporis; et ne pos^
sit in posteris apponi calumnia; literarum appicibus ac-
testimonio solent perhemnari. Sciant ergo presentcs ac po-
Bteri^ quod tempore Johannis Abbatis uduornici de Uosian
(Varsany) istos V fratres Panlum; Euchca; GesC; Eliam
Sciga in presentia Abbatis et super his impecierunt, quod
de societate eorum interessent, et eodem debito^ quo Eccle-
sie Saucti Martini sernire tenebantur^ illi similiter tenerentnr.
Hoc audito Abbas vir discretus tcrminam discuticndi causam
istam utrique parti oertum praefixit^ die Jouis videlicet in-

91

Btante post Pascha anno ab locarnatione Domini M^ GG^. I^,,
ad qnem terminnm ntraqne parS; videlicet qninqne fratres
predicti, et ndnornici de Uosian in presentia Abbatiff indi-
cis omnes inBimnl comparavernnt (igy) ; et ibidem ndnornioi
prefati V fratres illos de societate eornm esse; yel fniflse, yel
aliqno sernicio cnm eis astringi coram Abbate commnoiter ne-
ganemnt et coram iobagionibns qni interfnernnt^ qnornm hec
snnt nomina: JohanneS; Gomes Gib; tnnc temporis factns comes
cnrialiS; Gomes VnosoS; prestaldns Alexins filins Gnde ; et
idem qnatnor hnins rei testes assignantnr. Qnod ne potnisset
alicnins proternitas infringcrC; placoit ita Abbati et fratribns,
illos V fratres cyrographo et sigillo Ecclesie premnniri.
Notarins fnit magister Vnido decamiS; Benedictns cnstos; Ore-
gorins hospitalaris magister; Abbas Martinns.

(Eredetie a szentmdrtoni f6apitsig lev^ltirdban).

50.

Imre kirdly Jdmost^ Erdilynek olasz lcJcosdt, megnemesiti,

1204.

Hemiricns Dei gracia HnngariC; Dalmacie; Ghroacie;
Eame; Seryieqne Bex in perpetnnm. Quanto plnribns inno-
tescit forma excmcionis nel contractuS; eo qnod ab humana
tardins enancscat memoria; msiioris roboris percipere con-
sncnit incrementnm. Hinc est; qnod ad nninersorum tam pre-
sencinm qnam fntnrornm noticiam nolnmns peruenirC; qnod
Johannem Latinnm inter Tbentonicos Transilnanienses in
uilla Rinetel commorantem propter semicinm snum; quod
nobis mnltocies intulit; cum totaherednm suorum successione;
ex omni officio predictornm Thentonicomm et eciam aliornm
talinm Begia benignitate exemimnS; et tali libertate donani-
mns: tJt tam ipse quam ipsius heredes in aula Begia liberam
habcant connersandi facnltatem; nec in aliqno alicni de rebns
snis nel possessionibns tam in domibnS; quam in aliiS; quas
usqne modo aquisiuit x^^l i^dhuc aqnirere poterit; exaccio-

N.

92

nem aliqaam nel tribntum; nel ipse uel faeredes sni dare de
cetero teneantur ; nisi in armis militaribnS; in quibas nobis
et Begno tali libertate donati seruire teneantur. Concessimns
eciam ei^ ut ante alium iudicem preter noS; vel illum, qui
iudicat filios hyobagionum nostrorum nullatenus cogatur in
aliquo respondere. Vt autem huius Begie concessionis series
firma et invariabilis in perpetuum permaneat^ presentem pa-
ginam in eius testimonium intitulatam sigillo nostre ymagi-
nis fecimus communiri. Datum per manus Petri Albensis
Prepositi et Aule Begie Cancellarij, anno ab Incarnacione
Domini M*». CC^. IIIP. Venerabili Jhoanne Colocensi Archi-
episcopo, Vgrino Strigoniensi Archielecto et Jauriensi Epi-
scopo, Calano Quinqueecclesiensi Episcopo, Desiderio Che^
nadiensi EpiscopO; Symone Varadiensi EpiscopO; Wiliermo
UltrasiluancDsi Episcopo ; Benedicto Palatino, Ypochio Bano
et Bachiensi Comite^ Jula Nitriensi et Curiali Comite^ Tibur-
cio Budrugiensi Comite^ Chepano Supruniensi Comite.

(iBtHn iQabb kirdljnak 1257-ki megerdsito level^dl. deck).

51.

Jdnos esztergami ^rseh it£lete Piter bakoribeli apdt Ss a vesz-
primi vdr nehdny johbdgyai kbzt Scis nevU helysigben levS

peres fdldekrSl. 1206 korUl.

Precedentium patrum prudens antiquitas sollerti in-
uenit ingeniO; ut ea que inposterum conseruanda disponuntur,
literis commendentur; et sic in memoriam futurorum leuiter
renocentur. Notum sit omnibus in Christo pie uiuentibuS; quod
_in tempore Petri Abbatis de Bel; homines Bespriensis castri
quandam terram Sancti Mauricii de uilla Scis occupauerint,
dicentes; terram esse castri^ non Ecclesie. Predictus autem
Abbas de Bel ante Johannem Strigoniensem Archiepiscopum
eos apellauit; ac iusto iudicio eos deuicit; et predictam ter-
ram ordine iudiciario Ecclesia optinuit ; in expensam uero
illius negocij sacerdos quidam; nomine Pauasa^ de jobagio-

93

nibns eiiisdem Ecclesie dedit unam marcam tali ^enditione;
ut in predieta terra, et de silua; et de fenO; unam partem ha-
beret sieut unus hominum habitantium in terra. Huic autem
rei conscii et testes sunt Abbas Benedictus Sancti Martini y
Otmarus decanuS; Farcadinus cantor, Moyses custoS; Heymo
Comes eiusdem EcclesiC; PetruS; Heusque sacerdoS; joba-
giones Ecclesie; Lucas et Jod filii Ecclesie. TJt autem huius
rei stabiiitas in perpetuum inniolata consistat presentis pa^
gine descriptione est confirmata.

(Eredetie a Bzentmdrtoni fSapatsig lev^ltiirabaQ).

52

11. JEnvlre kirdly megerSsiti Almissa vdroe szabadsdgcdt.

1207.

In nomine Sancte Trinitatis et Indiyidue Ynitatis. An-
dreas Dei gracia Hungarie; DalmaciC; BamC; SerniC; Gal-
licieque Rex in perpetuum. Kegie sublimitatis interest; et
equitas suadet naturaliS; ut qui sua statuta a successoribus
desiderant obseruari; ipse quoque suorum predecessorum
leges pari stabilitate studeat conseruarc; ut nulla yetustate
dissolvantur; que succedencium sibi Begum attoritatis stabi-
litate decrcuerunt roborare. Inde est quod priuilegia a pre-
decessoribus nostris gIor(iose memorie) Begibus , yidelicet
auO; patre et cetera, Ego Andreas Dei gracia Hungarie Bex
juro Buper Sanctam Grucem uobis Almusanis firmam pacem
et libertatem, Mihi quoque aut filio meo (aut 8UCceBsori)bus
nustris tributarii ne sitis; Episcopum uero aut Comitem; quem ,
clerus et populus elegerit; confirmabo; et lege antiquitus con-
stituta cum uestro iudice vos uti permittam. In ciuitate quo-
que yestra ne(minem) Hungarorum aut alienigenarum habi-
tare permittam; nisi quem voluntas yestra expecierit. Cum
autem ad uos coronandus aut uobiscum negocia Begni tra-
ctaturus uenero; nemini ciuium uis inf(eratur d)omorum sua-
mm; nisi qnem dileccio uestra susceperit. Judicem inter vos

94

et extraneoB a me constitatum in cinitate sedulo commorari,
neo eum extra UKbem alias proficiascentem 8ui precepto ant
sigillo causa (placitandi) concedo. Si quis uestrorum per
meum Regnnm terra marique (negocia) exercuerit; mihi aut
alicui noBtrorum iiominum ex proprio commercio nullum per-
soluat debitum. ObsideB a uobis nullo modo recipiam; sed in
curia noatra seruire nolentibns rogam impendam; et morandi
siue discedendi ad suum uelle facultatem optineant, nullaque
eiB super hoc molestia inferatur ; aut si Dominium menm
aliquem aggrauare uidebltur; et urbem meam exire uoluerit^
secure cum uxore et filijs et faniilia et omnibus bonis Buis
quocunque sibi placuerit -eat. Hoc autem absque fraude et
ingenio ad detrimentum ciuium et ciuitatis in aliquo atti-
nente obseruabo. Y t autem tam meorum predecessorum quam
nostra concesBio perpetuo robur optineat firmitatis, presenti
eam pagina in noticiam deduci posteriS; et Kegie attori-
tatis sigillo juBBimus roborari. Datum anno Dominice Incar-
nacionis M^ CC^ Vm

(Arany pecs^t alatt).
(Mikl6B szlaToniai bin ld23-ki okminyabdl. C*eeh),

53.

IIL Incze pdpa a harsmonostrai apdtsdgot 6s annak jogait

kiUdnds pdrtfogdsa ald veszi. 1207.

Innocentius Episcopus seryus Berrorum Dei dilectis fi-
liis Abbati et monachis de Aho Monte Sanctae Mariae Cister-
ciensis salutem et Apostolicam benedictionem. Cnm a nobis
petitur quod justum est et honestum; tam vigor aeqnitatis
quam ordo exigit rationiS; ut id per solicitudinem offieii
nostri ad debitum perducatur effectum. Eapropter, dilecti in
Domino filii; yestris justis postulationibus grato concurrentes
assensU; personas yestras et domum cum omnibuS; quae in
praesentiarum ratiouabiliter possidetis aut in futumm JustiB
modis praestante Domino poteritis adipisci; sub Beati Petri

95

et Dostram protectionem suscipimus ; sp^cialiter aVitem pos-
sessioDCs Satelbacli, Mulchbercb, Miscendorflf, Grasental/
Baranstorff et Dogendorf cum pertinentiis suis, qnas quondam
Dominus contnlit monasterio vestrO; eas juste ac pacifice
posfiidetis, vobis et per yos monasterio ipso autboritate Apo-
stoliea confirmamus et praesentis scripti patrocininio commu-
nimus. StatuenteS; ut nuUus de novalibus vestris^ quae pro-
priis manibus aut sumptibus colitis, sive de nutrimentis ani-
malium vestrorum; yel de ipsis animalibus decimas a vobis
exigere vel extorquere praesumat. Nulli ergo omnino homi-
nnm liceat hanc paginam nostrae protectionis et confirma-
tionis et inhibitionis infringere vel ei ausu temerario con-
traire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit; indigna-
tionem Omnipotentis Dei et Beatorum Petri et Pauli Apo-
stolornm ejus [se noverit incursurum. Datum Bomae apnd
Sanctum Petrnm IV. Calendas Martii Pontificatus anno nostri
. deeimo.

(Heveesey k^zirati gyiijtem^nydb^il. LIU. k. 207. 1.).

IIL Incze pdpa a horsnwnosfrai apdtsdgot jogainak hdrmi

s^rtise ellen biztositja, 1207,

Innocentius Episcopus servus servorum Dei, venerabi-
libn» fratribus Archiepiscopo Strigoniensi et suffraganeis
ejns^ et diiectis filiis AbbatibuS; FrioribuS; ArchidiaconiS;
D3canis et aliis Ecclesiarum Praelatis in Stfigoniensi Pro-
vincia constitntis salutem et Apostolicam benedictionem.
Audivimns et audientes miserati sumuS; quod cnm dilectis
filiis Abbati et Gonventni de Alto Monte Sanctae Mariae Gi-
stereiensis ordinis a patribus et praedecessoribus nostris con-
cessum sit et postmodum a nobis ipsis indultum et confirma-
tum^ ut de laboribuS; quos propriis manibus aut sumptibus
excolunt; ncmini decimas solvere tencantur ; quidam ab eis
nibilominus contra Apostolicae Sedis indulgentiam decimani

96

exigere et extorqnere praesnmant; et prava ac sinistra inter-
pretatione Apostolicoram privilegiorum capitulum perverten-
tes asserunt de novalibus debere intelligi^ ubi noscitur de ln-
boribus esse scriptum. Quum igitur manifestum est omnibi\8
qui recte sapiunt; interpretationem hujusmodi perversam esse
et intellectui sane contrariam^ cum secundum capitulum illud
a solutione decimarum tam de terris illiS; quas deduxerunt
vel deducunt ad cultum; quam de terris etiam cultiS; quas
propriis manibus vel sumptibus excolunt» liberi sint penitus
et immuneS; ne ullus contra eos materiam habeat malignandi;
Universitati vestre per Apostolica scripta praecipiendo man-
damuS; quateuus omnibus parochianis vestris authoritate
Apostolica prohibere curetis^ ne a memoratis fratribus de
novalibus vei de aliis terriS; quas propriis manibus vel sum-
ptibus excolnnt; seu de nutrimentis animalium uUatenus de«
cimas praesumant exigere vel quomodolibet extorqnere.
Quia vero non est conveniens vel honestum; ut contra Sedis
Apostolicae indulgentias temere veniatur; quae obtinere de-
bent inviolabilem firmitatem; mandamus vobis firmiterque
praecipimuS; ut si qui monachi; canonici; clerici vel laici
contra privilegia Sedis Apostolicae memoratos fratres super
decimarum exactione gravaverint; laicos excommunicationis
sententia percellentes ; monachoS; canonicos sive clericos
contradictione; dilatione et appellatione cessante ab officio
suspendatiS; et tam excommunicationis quam suspensionis
sententiam faciatis usque ad dignam satisfactionem inviola-
biliter observari* Ad haec x praesentium vobis authoritate
praecipiendo mandamus, quatenus si quis eoruudem pa-
rochianorum vestrorum in saepe dictos fratres violentas ma-
nus injecerit; eum accensis candelis excommunicatum pu-
blice nuncietis et tanquam excommunicatum faciatis ab
omnibus cautius evitari, donec eisdem fratribus congrue sa-
tisfaciat; et cum litteris Dioecesani ipsius rei veritatem con-
tinentibus Apostolico se conspectui praesentet. Datum Romae
apud Sanctum Petrum XI. nonas Martii Pontificatus nostri
anno decimo.

(Heveneey Wzirati gytytem^nyAfil, Lltl. k6t. 211. 1.).

97

. 5S.

II. Endre kirdly az ausztriai szmtkereszti apdtsdg szdmdra
megerSsiti Imre kirdlynah a Moson vdrdkoz az eUitt tarto-
zatt bessenySk nihdny fbldeit illetd 1203'ki adomdnydt. 1208.

In nomine Sancte Trinitatis et Indiuidne Unitatis. An-
dreas Dei gracia Hungaiiej Dalmaciey Chroacie, Ramej Serttie
OaUcie, Lodomerieqixe £ex in perpetnnm. Regie sublimitatis
interest; et equitas suadet naturaliS; yt^ qni sna statuta a suis
suecessoribus desiderat obseruari; ipse quoque saomm pre-
decessoram sancciones pari studeat diligencia conseruare
vt nuUa uetustate dissoluantur^ que succedencium sibi Begum
auctoritas perpetua stabilitate decreuerit roborare. Inde est;
quod priuilegium a recolende memorie fratre nostro Rege
aerbo ad uerbum presenti scripto duximns inserendum.

Hemericus Dei gracia Hungarie, Dalmatie, Chroatie,
Rcane, Serttieque Rez in perpetuum. Qnoniam humanornm
aetnnm series cum tempore simnl et ordinatore cito preterit
et deletnr; consonum esse dinoscitnr legibus equitatiS; ?t
Regia libcralitas intendat^ quam plurimum esse repleta mu-
neribns ; maxime religioni conpatiendo^ et niris Deo militan-
tibus in nomine illins RegiS; in cuius tnanu sunt omninm po-
testates et omninm inra Regnornm; extremnm diem habendo
pre oculiS; erogare copiose maturet. Quod et progenitores
nostri et horum felicis precipue memorie pater noster Bela
Rex pmdenter animaduertentes inter alia pietatis acta innu-
mera eenobium Sancte Crucia in Austria fonebat ut suum;
manutenebat ut proprium^ et elemosinarum larga crebraqne
donatione sustentabat. Guius nos cum Regni snccessores et
potestatis ac copiamm omnium legitimi simus heredes; pie-
tati etiam eius et liberalitati non impares inueniri uolenteS;
predinm, quod Bysseni quondam possidebant^ de iure Mossu-
niensis castri exemptum prememorato cenobio Sancte Crucis
ita^ nt Bysseni illud habuemnt; integrum cum omnibus per-
tinentiis suis Regia ac potestatiua manu in Reguo nostro per-
petuo inre contnlimus possidendum. Quod predium per pri-

M0NUH.BUN0. HIST. - DIPL. 6. 7

98

Btaldum nostram Maurum Mossuniensem Gomitem Abbati et
fratribus Sancte Crucia ex precepto nostro assignatam his
metis coUnstratur et inclnditur. Videlicet prima met;a sumit
initium ad septentrionem a fluuiO; qui uocatur Sar ; deinde
protenditur ad orientem iuxta riuulum; qui fluit in predictum
flnuium S4r/ deinde ascendit planiciem minimi montis ct
descendit in nallem arundinetorum; deindc ascendit ad uiam
a meridiana plaga ante siluam, cuius nomen Hagenowe, que
silua patrimonium est filiorum Comitis Stephani] deinde
descendit in magnam ualiem ad occidentem; et transit ultra
magnam uiam, et tandem terminatur in prenotato fluuio S&r. *)
Preterea eidem cenobio tria milia salium^ qui Regales
dicuntur, sicut a recolende niemorie predecessoribus nostris,
patre nideliect ae fratre Regibus concessa fuerunt ab antiquo
in Suprun in festo Sancti Eegis a salinariis sub pena dupli
dc proprio sine omni contradictione persoluenda presentis
pagine auctoritate in perpetuum confirmamus. Ut autem tam
a predecessoribus nostils facta donatio, quam nostre confir*
mationis series nuUis unquam temporibus ualeat retractari,
presenti eam paglna in noticiam deduci posterorum; et fiegie
auctoritatis sigiilo iussimus roborari. Datum per manum
Roberti Albensis Frepositi et aule Regi^ Gancellarii anno Do-
minice Incaruationis M^. GG**. VIII''. Johanne Strigonieasi Ar-
chiepiscopO; Bertoldo Colocemi Electo existentibuS; Kalano
Quinque ecclesie, Bolezlao Waciensem, Katapano Agriensem, Ka^
lenda Vesprimiensem , Petro Geuriensem Ecclesias feliciter
gubernantibuS; Chepano filio Stephani Bachienei et Falatino
ComitC; Bancone Bano existentibuS; Jvla Budrugiensi, Mar-
cello Supmniensi, Benedicto Woywoda^ Petro Guriali Gomite
Begine Chenadiensem, Poth Mossuniensem Gomitatns tenenti-
bus. Regni nostri anno tercio.

(Az eredeti utdn Weis JAnoB, Urkunden des Cistercienser-Stiftes

Heiligenkreutz, B^cs 1856, 38. 1.).

*) Eddig Imre kirdly 1203-ki okmdnya, 1. Fej^r Cod. Dipl.
Hung. V. k. I. r. 202. 1.

99

56.

fllL Incze pdpa Cletus egri pUspdk oLapitvdnydt , mellyel a

Tidromkuti vagyis bdlkoi (de Bed tnum fontium) apdtsdgnak

bizonyos tizedeket adomdnyozott, megerSsiti. 1208.

InnocentiuB Episcopus servus seryorum Dei; dilectis fi-
liis Abbati et Gonyentui Trium Fontium Gisterciensis Ordinis
Agriensis Dioecesis salutem et Apostolicam benedictionem.
Cum a nobis petitur quod justum est et honestum; tam vigor
aequitatis quam ordo exigit rationiS; ut id per solicitudinem
officii nostri ad debitum perducamus effectum. Gum igitur
bonae memoriae Gletus Episcopus AgriensiS; sicut accepimuS;
yestrae sacrae religionis obtentU; cujus obseryantia ad ho-
norem Divini N^Htiinis laudabiliter desudans decimas quo-
rundam praediorum; terrarum et yinearum ejusdem mona-
sterii existentium in Diaecesi Agriensi; quae quinquagesimam
partem decimarum ad ipsum spectantium non excedunt, pro
sustentatioue yestra de assensu Gapituli sui monasterio ye-
stro liberalitate pia et proyida in perpetuum duxerit conce-
dendas^ prout in ipsius litteris confectis exinde plenius dici-
tur contineri ; nos yestris precibus inclinati^ quod per eun-
dem super hoc pie et proyide factum est^ autoritate Aposto-
lica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus.
NuIIi ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae
confirmationis infringere yel ei ausu temerarlo contraire.
Siquis autem hoc attentare praesumpserit; indignationem
Omnipotenlis Dei et Beatorum Petri et Pauli Apostolorum
ejus se noyerit incursurum. Datum Ferusii IV. Idus Januarii
Fontificatus nostri anno decimo.

(Kaprinay k^zirati gyujtem^ydb^l 4». B. IV. kat. 351. 1.).

7*

100

57.

A gybri kdptdCan Unnepdlyesen bizonyitja, hogy Keresztiir,
Varsany 6$ Lazy helysigek lakosai a bakoni foispdnnak semr

mivd nem tartoznaJc. 1210,

Kilianns Dei gracia Prepositns et totum Capitnlum
GenrieDsis Ecclesie omnibns litteras presentcs inspectnris
salutem in Domino. Ad nniyersitatis yestre notitiam yolnmns
•^ pervenire; quod cnm Urias Abbas Beati Martini inspexisset
popnlos snos, videlicet in villa Sancte Crncis, et in villis Vo-
sian (Varsany) et Lazy a cnstodibna sylve Bnkon freqnen-
ter aggravari; et snper eosdem popnlos injustam pensioncm
exigere Comiti de Bnkon ; atqne enndem Comitem in ipsis
deseenderC; sicnt in ceteris villis qnae sn^ in Bnkon ; non
valens tam injnstum aggrauamen sustinerC; accepto prestaldo
nomine Blasio a domino Rege prefatos custodes sylve in pfe-
senciam domini Regis citauit. Suntqne illi cnstodes sylve de
villf^ QuyerC; quorum nomina sunt hec : Gregorins, Potus,
Fnca. Cum igitur isti prenominati custodes sylve cognosce-
* rent veracit^r, non posse probare popnlos predictamm trinm
villarum Beati Martini ad eadem teneri Comiti de Bukoni
Abbatem rogaverunt pctentcS; ne contra eos causam ageret,
litemque deponeret. Vnde dictus Abbas eorum rogatu con-
dnctns cum prestaldo Regis gracia testificacionis eos admi-
sit, in nostraque presentia ore proprio sunt testificati, quod
populi sepedictamm trinm villarum nunquam deberent ali-
quam solvere pensionem Comiti de Bukon, nec Comes debe-
ret in ipsis descendere. Hnjus igitur rei nos sumns testes
^ Kilianus Prepositus, Cantor Vede, Helias DecanuS; Custos
( Petms et ceteri Canonici qnam plures. £t nt bec rata et in-
vconcnssa permaneant in eternnm^ sigilli nostri imposicione
corroboranimus. Anno verbi Dei 1210.

(A Bsentmirtom fdapdU^ lev^ltirdban Idtezd eredeti ut^n. Cteck).

101

58.

4

PSter casinoi apdt a pannonhalmi szentmdrtoni apdtsdgat a ca-
sinoi kolostor jogairdl 4b szabadsdgairdl Srtestii. 1210 kMll,

F(etni8) Dei gratia Monasterij venerabilis Sancti Be-
nedicti GaBsinensis AbbaS; et totns ejnsdem Goenobij Gon-
yentnS; Honasterij Sancti Martini de Monte Pannoniae Vene*
rabili Abbati, et totins ejnsdem Goenobij Gonyentni; salntem
et orationes in Domino. Nuncins yestre fratemitatis yenit
ad.nos^ sciscitans a nobis, et stndiose perqnirens de libertate
et priyilegijs nostris. Qnae dum ei non panca demonstras-
semns ; quae de eisdem ad testimoninm adtinebant libertatis
monasterij yestri , et vidit ,et sciyit esse conyenientia; re-
scribi fecimus, et bulla nostra bullata fratemitati yestrae
transmisimuB. De constitutionibus autem et consyetudinibus
cleri et plebis nostrae exterioribus nos interroganti^ diximus.
Quia nos habemus sacristam nostrum^ qui oeconomus noster
est^ et judicat et discutit totum clemm^ et populum nostrum
de spiritualibuS; potest et poena pecunaria multare mnltan-
dos; habet potestatem excommunicandi et solyendi. Habemus
et Praepositos et Archipresbyteros nostros in ciyitatibus et
in castellis nostris in toto orbe terramm constitutis^ qui si-
ndliter discutiunt populum nostrum de omnibus spiritualibus^
et possui\t coUata a nobis potestate dare in eos sententiam
siye de matrimonijs siye de diyo^tijs inter conjunges, exce-
ptis homicidjs. Quod quia rarissime apud plebem nostram
contingit; quin forte si contingit; nos et nostri non injungimus
eis poenitentiam; sed mittimus ad Sedem Apostolicam. Per-
acta yero poenitentia presbyteri aut clerici nostri; quibus
praecipimuS; reconciliant eos Ecclesiae. Si forte majords
causae emerserint; quibus judicandis ipsi forte non suffice-
rent, nobiS; ut discutiantur ^ referre debent Percussiooem '
quoque clerici; quae ubique soli Apostolicae Sedi reseryator,
illuc transmittimus. Si quilibet extranei de Parochi^ cujusli-
bet £piscopi cum hominibus nostris causas habent; nos ju-
dicamus ; quia habemus judices seculares d^ causis fore^^

_102_

Bibas. Si antem aliqui non contenti essent nostro jndiciO; si
vellent; Apostolicam Sedem appellant Si autem nostri cau-
sam cum extraneis habent; et est occasio pecuniaC; yel fnndi,
vel castelii; vel cujuslibet rei; vel in terra vel pecunia alicu-
jus mulieris nostro homini nuptaC; quae in ditione paro-
chiani Episcopi, non nostra constituta sit, mittimus ad Epi-
scopum; ut faciat justitiam. Si non contenti fuerimus ju-
dicio quod fecerit; Apostolicam Sedem appellamus. Denique
excepto Romauo Pontifice nuUus Fatriarcha, nuUus Archi-
episcopus^ nuUus Episcopus iu nostris quidpiam juris hahet;
nisi forte si de novo de Paurochia (igy) aUcujus Episcopi
aUquae tales res nobis conferrentur^ ubi Episcopus vel deci-
maS; vel aliquid juris prius habuisset , quod ei auferri non
posset^ nec de justicia esset auferri. De ordinationibus autem
et consecrationibuS; et Chrismatis et olei acceptione et de
aUis rescripta privilegiorum^ quae vobis misimns evidenter
et sufficienter affirmant. De festo quoque trahslationis cele-
brandO; et Apostolicis excommunicationibus, interdicto et
quibusdam miraculis de corpore Sanctissimi patris Beiiedicti
et sorore ejuS; quantum nuncio vestro placuit^ pauca de plu-
ribus scit. Bene valete.

(CiejBh kdzirataib61).

50.

Az esztergami kdptalan hizonysdga^ hogy a pannonhalmi sz,-

mdrtoni is a somogyvdri sz. egyedi apdtsdgok kozti egyenet"

lensdgek bardtsdgos uton egyenlitettek ki, 1210.

Petrus Prepositus et totum eiusdem loci capitulum (Stri-
goniense) omnibuS; ad quos littere iste perueneriut; orationes
in Domino. InestimabUe beneficium est obliuionis nescire de-
fectum, et quedam uere simUitudo celestium; tempore de-
cursa habere in memoria. Verum quia labilis est hominum
memoria; et rerum turbe non sufficit ; ad futurorum cautelam
humana prouidencia adinuenit; ut ea que inter homines siue

103

in iadiciO; siue extra iudiciam legitima geruntur; literis
commendeniur; quarnm officiO; que processu temporum pau*
latim elabitur^ fugiens memoria reuocetur. Notum sit igitur
tam presentibus quam futuriS; quod sinceritas pacis, que in«
ter monasteria Beati Martini»de Pannonia ei Sancti Egidii
de Symigio causis emergentibus dudum fuerit uiciata^ ut de*
tersis contencionibus in pristinum deinceps statum restitue-
retur^ inter ipsos dispensatores; Abbatem uidelicet Vriam; et
Abbatem Gilbertum cum suorum conuentuum legitimo con-
sensu conuenit; ut Johannes Strigoniensis Archiepiscopus^
nec non Comes Tiburcius inter ipsos amicabiliter compone-
rent. Constitutis igitur partibus in compositorum presentia^
et hinc inde propositis uariis dissensionum causis^ ceteris
adinuicem sibi remissiS; sub quatuor artioulis totam sue
dissensionis materiam concluserunt. Decementibua igitur
dictis compositoribus conuenit inter partes, ut Abbad Sancti
Egidii de decima yini^ quod annuatim ^ in cellarium Sy migi-
ense ad usum fratrum infertur, octuaginta ydrias Symigiensis
Gomitatus pro bono pacis deduceret; saluo jure decimationis
Ecclesie Beati Martini in reliquo, et in ceteris cellariis Symi-
giensis Ecdesie. Item cum Abbas Sancti Martini ius deci-
mationis capelle Beati Petri in oppido Symigiensi preter
quartam ad suum monasterium pertinere proponeret; infici*
ante penitus parte aduersa, immo iuris monasterii Symigien-
sis esse in solidum constanter asserente ; dicti compositores
cum uoluntate parcium Abbati Beati Martiui sacramentum
detulerunt ; ita tamen, ut si illud sibi anceps videretur; Ab-
bati Symigiensi liceret refferre. Item cum esset contencio
inter partes super decima ville cuiusdam nomine Szobodi
iuris Ecclesie Symigiensis ; asserente Abbate Beati Martini,
decimam illius ad suum monasterium preter quartam perti-
nere ; decreuerunt compositores ad consensum partium, ut
staretur sacramento trium jovbagionum monasterii Beati
Martini; quos Abbas Symigiensis uellet admittere. Quarto
vero cum Abbas Sancti Martini Abbatem Symigiensem super
preteritis quibusdam decimis usque ad summam decem mar-
earum inpeteret; et Abbas Symigiensis soluciopem quibus-
dam jovbagionibus Eoclesie Beati Martini factam esse,
Hemerico scilicet et Nicolao in modum exceptionis Qbiceret|

104

codem postnlante et approbantibus compositoribuB ; placait
adnerse parti, nt eornm sacramentO; si hoc ipsi inficiarentnr,
^sset contentns. Vernm qnoniam omnis etas ab adolescencia
in malnm prona est, et ad dissenciendnm natnra procUnis,
et plernoqne. qnos ambr nirtutis a malo non renocat, timor
pene coherceat, adcorroborandnm supradicta partes adinni-
cem sibi stipulate sunt penam L marcarnm in transgressorem
committendam. Tandem nero die statuto Abbas Sancti Mar-
tini constitntus in presencia nostra; de sua iusticia plnrimnm
conJBsns non tantnm delatum sibi sacramentum nou retnlit^
nernm illud personaliter prestitit cum se sexto. Ad nomina-
tionem nero et cleccidliem Abbatis Symigiensis tres jovba-
giones monasterii Beati Martioi decimationem dicte ville
Szobodi iuris Ecclesie Beati Martini esse prestito sacramento
firmanemnt. Predicti uero jonbagiones Henricus et Nicolans
super premissis diligenter interrogati^ omnino inficiati snnt,
et se nichil eo nomine recepisse in nostra presentia iura-
mento prestito docuemnt. Vt ergo hec inposterum illibata
permaneant; ad peticionem ntrinsque partis^ nec non prc-
staldi npmine Gemasii ad hoc specialiter destinati presentem
paginam confecimuS; et sigilli nostri mnnimine roboranimns.
Anno ab Incamatiorie Domini M™**. CC"**. X"*^. Regnante fe-
liciter glorioso Hungarorum Rege Andrea ; domino Johanne
Strigoniensi Cathedre feliciter presidente. Bogeslao Wa-
ciensi; Pethle Geuriensi; Kalano Qninqueecclesiensi Episco-
pis. Poth Comite Palatino^ Marcello BachieU; Jnla Budricen.
GomitibnS; Magistro Jacobo Lectore Strigoniensi. Vbaldo Po
soniensi^ Benedicto Sancti Thome PrepositiS; Dominico Can-
tore, Michaele Custode. Appollinari Nitriensi, Pethone Bor>
siensi Archidiaconis ; Sothomoz DecanO; Alberto, Chise, Wos^
JnlianO; Sedech; Curiaco, Marcello, Isaae forti, Anania,
AlexandrO; Nicholao, FilippO; SalomonC; Amando Ganonicis
et aliis quam pluribus.

(Eredetie a szentmartoui foapdtsag leveltdrdban).

106

60.

Opus gySri kanonok vdgrendelete, 1210.

In nomine Sancte Trinitatis a Indinidne Unitatis. Notum
Bit istnd tam fdturiS; qnam presentibnS; qvod venit ad no8
canon ieng Jatenri enaifl OpuS; frater Katl; dixitqne nobis ta-
liter : Qnod omnes libertos snos, qnos in nilla Ilhew babet
in tali seruicio Eeclesie Beati Martini in Monte Pannonie ser-
uire disposnisset; in qvali semicio apud eum erat. Verum
tamen Bciendum est; quod taliter adbuc eos Ecclesie dispo-
suity nt quoadusque ipse uiveret^ ei ob edientes in omnibus
sicut prius seruirent ; si yero ei Deus filium daret, omnis
Bubstancia ipsius filio in perpetuum remaneret. Nomina vero
eornm hec sunt : Dubur^ Michal^ Forcos cum postcris suis,
Inoc cum posteris suiS; Stcphan cum posteris suis^ Juyan
cum posteris suis, Jacobus cum posteris suiS; Milud cum
fratre suO; Scigin, Peter; Paul; Adou cum posteris suis, 6ar-
dinal cnm filiO; Mnnc cum filiO; Gome; HilcuS; Cimob; Himigi,
Bella^ Et eorum terra eisdem pertinet^ in qua manent. Alli-
gauit eciam unum seruum nomine BuzoU; qui est in eadem
uilla Ecclesie Beati Martini tali seruiciO; cui concessit ter-
ram et aratmm ad qvatuor boves, ut singulis annis semper
apnd Sanctum Martinum in festo Sancti Michaelis exequias
ejus faceret in boue trienni; in centum panibus et una tu-
ilella cererisie. Preterea in secundo predio ejnS; qvod voca-
tnr Sceuleus partem snam in terra^ in sylva et semum no-
mine Irnslon cum dnobns filiis et una ninea disponit eidem«
Ecclesie; et nnam nineam in villa Echu. Item in predio qvod
vocainr KaUu, qnod est prope ad insulam KegiS; totam ter-
ram disposuit eidem Ecclesie ad ejus partem pertinentem.
Item dedit nepti sue libertino; qvorum nomina hec sunt:
Fioch; Gugul cum filiO; Lampert cum fratre, et unum seruum
nomine BnlsnU; Vrbanum cum filiO; Jeroslaum cum duobus
filiis dedit Ecclesie Sancti Martini; tertium vero filium ejus-
dem dedit prefate nepti, et unam ancillam. Disposnit eciam
de libertinis nxori sue et filiC; qvornm nomina hec snnt :

106

finpa, Fend^ Fileg; Jacob, Gosma cam filiO; Tliomas et duos
nepoteS; Chnca; Fanl; GiliannS; Lampcrt^ Golombns, Feter.
De sernis suis antem eis disposuit istoS; qnomm nomina hec
^nnt : Soma^ Bnlsnn , Kesend cnm filio ; de ancillis Scina,
Ghaga^ Sombotka^ Gos; de vinitoribns istos: Dnda, Dnca
cnm nna vinea in Scelens et in nilla qne yocatnr Sncoron.
In terra qne enm contingebat disposnit nxori sne; et filie ta-
liter; ut si nxor ejns vel filia aliqyando terram hanc yendere
yellent, et cognati sni ad se redimere nollent, tnnc nonnisi
Ecclesie Beati Martini yendere possent. Similiter dixit de
libertinis illis; qyos eis assignayit. Actn m est ergo istnd in
presentibns et scientibns Genriensibns GanoniciS; Fetro Gn-
Btode, Feliciano DecanO; Beda Gantore, Benedicto Archidia-
cono Jacobo Arcbidiacono. Anno Domini M^ GG^ X"".

(Eredetie taliltatik a szentmdrtoni f&apdtfidg lev^ltiirdbaD).

61.

//. Endre Mraly a tthanyi apdttdg j6*tdgait megerSs&i,

1211.

In nomine Sancte Trinitatis et Indinidne Unitatis. An-
dreas Dei gracia HnngariC; DalmaciC; CroaciC; Rame, Semie^
Galicie, Lodomerieqne Bex in perpetnnm. Licet ad nninersa
loca Dinino cnltni mancipata per amplitndinem Regni longe
lateqne diffnsa Begie benignitatis aciem debemns dirigere ;
.ad ea tamen specialins et denocins tenemnr inspicere, qne de
progenitoribns nostris fnndata, fnndatornmqne corpora in eis
pia denotione sepnlta cognoscimns reqniescere et qnadam
prerogatina gracie Serenitati Begie commendata. Hnins igi-
tnr rei speculacione salnbriter ammoniti monasterio in houo-
rem Sancti Aniani de progenitore nostro Bege Andrea reco-
lende memoxie in monte Thichon fnndatO; nbi etiam fnndato-
ris corpns pie et denote sepnltum requiescit, et cni adsalutis
pronentnm plurimum expedire cognoscenteS; ad instanciam
precum Yros tunc einsdem loci Frelati priuilegium Begis An-

107

dree illnstris memorie netnstatis senio distinctnm renonare
cnraQimus. Et insnper libertateS; debita et consneta sernicia
et nomina popnlornm^ ionbagionnm; ydnornicornmi ac omninm
condicionalinm hominnm einsdem monasterii per dilectos et
fideles ionbagioxies nostros, scilicet T. Cancellarinm anle
nostre et F. Palatinnm Comitem diiigenteret solicite a capi-
tnlo, ionbagionibnSi niciniS; nobilibns et mnltis aiiis popnlis
fecimns ordinatim exqniri; et eadem exqnisita et per omnia
neraciter comperta hnic nostro prinilegio insemimns aten-
cins; et eciam qnidqnid ad Ecclesiam Sancte Marie Sancti
Aniani Episcopi et confessoris in loco qni nnlgo dicitnr Tychon
snper Bolotin pro sna et coningiis (igj); filiornm filiarnmqne
et omninm parentnm snomro; ninornm sine defnnctomm sa*
Inte tradidit in terris cnltis et incultiS; in nineiS; in agricnltnris,
in serniS; in ancilliS; in eqniS; in bnbns, in onibuS; in porciS; in
apibns et ipsamm cnstodibnS; in omamentis einsdem ecclesie
pertinentibas ; tradidit enim inibi gloriosns prefatns Rex locnm
prescriptnm; in qna eadem insnla scilicet fnndata est Eccle-
sia cnm snis terminiS; qnornm nomina sic adnotantnr. Et
lacns in circuitn; et nallnm ab antiqnis labore mannnm ope-
ratnm et factnm; et qnidqnid infra hec contineretnr in pisca-
tionibnS; in arnndinibns ibi pertinentia snnt. Est in eodem
lacn locnS; qni nocatnr Petra; cnm ceteris inibi pertinens.
£t hoc notnm sit cnnctiS; qnod omnia; qne in illa clandnntnr
b silna; in frntectiS; in cnmnlO; in . nineis et in omnibns ibi
pertinentia snnt. Prata antem Regalia; qne in insnla ad nillam
proxima adiacent^ ad eandem ecclesiam snnt pertinentia.
Eet et portus snper lacum einsdem similit er pertinens. Pre-
terea cnriales comiteS; qnos prefatnr Rex ad tnendnm saln-
briter popnlos monasterii sni constitnerat; snccessornm eornn-
dem nomina; qui in eadem insnla degunt snnt hec : Ponsa
filins Zombot cum filio sno Albeo et Zalas filins Wemsset;
Lnken filins ZecheU; et Stephan filins cnrialis comitis Ale-
xandri. Ceteri nero ioubagiones hij snnt: Mortnnns filins
Syqnid; Mi&al filius sacerdotis RezC; filij Thadey; Magnns
Salben et frater eins Matens cnm filio sno Nennalch filii
MotnS; Ponsa et Petra; filius sacerdotis Helie MartinnS; filii
Op sacerdotis Joan et MarcnS; hij snnt ionbagiones eqnites
Ecclesie semicinm iDpendentes. ArtiQceshij snnt : filins Bnhte,

108

I

Bogar filins Boda^ Mihal com fratre sao Martino et filio sao
Widu, Panlus filius JohaDniS; Emticius cnni patre et matre
et sorore et fratre ^iuS; Eysedeh cum filio sno PanlO; Kereu
filitts Thorsol. Fabri uero snnt hij Stephan filius Kynus cum
filij suiS; Buche et Syquid filius Fetesse, Methe cum fitiis
snis^ Gheb; Wus.' Sunt Bntores l^i|: Joan filius Scesun cum
filiis suis Nicolao er&regorio, filius Potcan, Zelsa, filius Bod^
Adamas et nepotes eiuS; filii Chimos^ Symoud, Beyd, Lauren-
ciuS; filius Chet, Marcu. Hij sunt coci: filii Muchou, Huldus
eum filiiS; Cedhe^ OusoU; Irafer eiiis Numud cum filiis suis^
Warou, Peti, filii Saruld; Wagia et frater eius, filii Wasard^
Megzeg; EnduS; filius Feleh; Jordan cum flliis suis Michaele
et BuhtuS; filius Sata^ Matey; filii^ Zephal, Mortun, MortunnS;
filius Marci; Latomas. Isti snnt pelliparii; Jlius Bort; Zorida,
filiuB EesereU; Kereus cumfilio suoMocsa; filius Fulbert; Mo-
raz filius Petri» Pousa filius LucuS; FuIcuS; et unns pellijLa-
rius nomine Seruua pro remedio anime datus. HijjaiuULXilor-
nici ; filius Tome ; Wardau cum filiis suis Petro et JacobO;
filii JohanniS; Chendur; Gengur; Kerus cum filio SUO; Modo-
rod; filii Marcelli; Chemeh et Chala filius Cusit; FornoS; filii
Zombot; Mich cum filio suo^ Bocha et frater eius Arud cum
filio SUO9 Tencus filius Mocsa; Syquid cum filio suo Co-
mon ; filius Satad; Culesed cum filiis suiS; Ws ; Peter ; Cu-
sit; Zuiteu. Hij sunt pistores: filius Petri, Stephan cum
filio suo PauIO; filius Moncha; Moglau cum filiis suiS; ForcoS;
Forcot; filius Moncha, Hojiud cum filiis suiS; Bolosoy; Forcos
filius Petri; Paulus cum filiis suiS; Tekc; SentuS; Bene cum
filio suO; NuhU; filius ZekeU; WS; filius EmsC; SentuS; Chidur;
filius Wida; Mog; filii Borid, Zot; Bota^ Forcos cum filio suo;
Micu cum fratre suo; Cusit; filius Pet, lUaba cum filio suo
JacobO; filius Feud; Mihud. Isti sunt piscatqres: filius
fiegusse; Juke; fiiius Bonchi; Dom. Hii sunt vinitores: filij
HysoU; Feguueres cum filio suo, Wche et frater eius. (Isti
Bunt) fg^ filii Gkorgii, Jacobus ; Nicolaus, Feuche; Moci-
cud cum filiis suiS; Monciud et Texe. Hij sunt pulsatores :
NeU; Jeuta; ZemO; filir ancille; Beid cum fiiio suO; Pococj; filii
Etey, Pauca et ThekO; Keneh cum filiis suis StephaU; Cegue.
Isti annt qui congregant ojbsricos : filius Babun cum filio suo
Piscut. Isti sunt agricolee : filius Mohal; Andreas cum filio

109

8aO; Boxi et Michileu cum filio guo, BotC; filius Gerete, BadiBta
cnm filio buo GregoriO; Wqsud fiiius Sombot^ filius Nuhu,
Adriau cum filio suo Boda. Isti sunt filii ancillarum : Samso
filius Magdalene cum fratribus suiS; Timu et Nicard^ filius
3uprumd; Sala^ filii SusannC; Bos cum fratre suo Mochj; filius
TenlaloU; Poteu, filius Gapirca; Paul; filii Hugsoy; Tocus cum
fratre suo Zentus et sorore sua Manga. In ullta Curmenes
hij sunt ioubagioues : Petrus cum lUI-or filiis, Modorod; Jou-
lekeu; Leusa filius Georgii; Embelli; filius Nicola, Endus cum
filiis suiS; KelemeU; Zorida^ filij Syca; Detic, Joancu, filii Al-
beuS; Mogdcum filiis suiS; Vrbano et JacobO; frater eius Hel
cum duobns filiis SentuS; Beccey filius Beze. Isti sunt auj>^
fJEtbri: Sumoray cum filiis suiS; Vitcus et Zob, Forcos et Pouca.
"^B^sunt yduornici: filius Nemelli; Bochi cum filiis suiS;
GhomoiTTomor filius Neun^ EorcoS; filLi Zombot; Erizeu cum
filiis suiS; SentuS; Bnhtuke et frater eius ThocorU; Warou
cum filio. In uilla Udmy isti sunt ionbagiones : filius Vin-
gislou; Nuhu eum fillo suO; OntuS; filius Milost; Pentec cum
filiis suiS; Wnoca; Huceh; Mouroz, Wid; HonuS; filius Bolsbu;
Warou cum filiiS; suiS; Alberi, Poca; Cubot filius Legud; Zah
cum filiifi suis; Folbert; Foca; BeseU; filii Forcost; Stephan
cum fratribus suiS; Bedeh; Forcud; PoscU; Aianduc cum filio
suO; Buhtuke; filius LatamaS; Bota. In v iila PecJiel isti sunt
vduomici : fitii Pond ; Vid cum filiis suiS; Bada ; KereguS;
filius Hod^ Lechcu cum fiiiis suis, Lessud; Vtoy; Monchacj;
filius Cuet; Luca; Luxa; Lucas^ filius BezC; Sombot; frater
eiuB Forcos, filii Miahl; Mehci cum filiis suiS; Mot; Soma^ filii
Wed; AmaU; Zenchi; Sombot filius Zemchi; Jacob filius Petug,
Bod filius Cumb; Corma. ^t est in eadem uilla ioubagio Zopa.
In uilla Cuest isti sunt ioubagiones : filius Euzi ; Joan eum
filiis suiS; BoZ; Petur, filii BodeS; Johannes cum filiis suiS;
Petur; Tenke^ TekC; frater eius Ibrahim cum filiis suis
Stephano et Egidio filu Beneh; Petrus cum filiis suis Georgio,
PousE; frater eius Paul; filius Moncud^ Joan oum filio suo
Andrea. Et in eadem uilla isti suut uinitores : filius YsaaC;
Laurencius et Tuus. In uilla Ozmfeu hij sunt agricola : fi-
lius Feleh; Hyduand cum filiis suis^ Nemuogy et filii sui,
Hocchi; Bunchi; filii TichoU; Hy the cum filio SUO; Bod et filius
Cymegey; Petur et fratres sui, MortunuS; BortoloO; filii Nuet-

110

len; Bocn; Topsa. Isti snnt mnitores : Elisey; filins Zereda,
filii Piscnr; Fnc^ Bnnci et frater einS; Gingnidn; filins Feleb,
Gheke; filii Piscnt; Fenche; Wasard; Jacsa^ sic et frater eins
Petnr; filins Kesey^ Hinsnd; filins Tompa; Gemete, filins JukC;
Sebeth; filins Pech; Jacob; filins Sornold; Morus et Kypis. In
vii&l^_Popo8ca isti snnt serni : Zolgat; filins Hnned; [Sombod;
filii Forcos, MochU; Pechy; Leurench, filii Maogy, Ws, Serdeh,
Zemeh, filii Mortnn, Pentec, Endns cnm filio sno, Nemegefa,
filii Bigon, Eensend, PetC; Locnd et frater eins Pentec cnm
filiis snis, Tompa et Henche; filins Pederh, Mordar cnm filio
sno, Hortnnns tercins frater eins, Oeorgins filins Corrad,
Georgins cnm filiis snis^ Jacobo et Petro et frater eins Widns
cnm filio sno Mihal, Panlns cum filio suo. Isti snnt exeqniales :
filins Keneh, Zorida cnm filiis snis, Gheke, Fanl, Bota, filius
Fenche, Pethe cnm filio sno, Waron, filins Bntns, Feled cnm
filio sno, Pentnc et frater eornm Texa cnm filio sno Vasard,
filins Mogd, Moglon, frater eins Nicolaus, et tercins Bedh,
cnm filio sno Belenig. Et serninnt annnatim tnnella luiii et
nno bone, centnm pahibns. Etest mannmissns pro remedio
anime Zaca, semire annnatim; filins Monos, Fiacha cnm
flliis snis, Huicol, Ghenke, Buhtns, Doba, Coda, innella nini
nno bove, centnm panibns, dnobus anseribns, YI galinis.
Preterea Ecclesia habet terram in nilla Poposca precio com-
paratam a Stephano filio Zaca et eins fratribns inxta Eccle-
siam Beati Michaelis adiacentem ad nsnm YI aratromm, et
silnam nersns occidentalem partem, et nallibns, collibns,
monticnlis circnmseptam. In nilla Kecu isti snnt exeqniales :
filins Piscn, Jacobns filina Mihal, Micher filins Petri, Wnoca,
filins Ghyna, Ghom, filii Wlnes, Tay, Vza, Somoron, Borta
filins Wehe, Zaharia cnm filio sno lyan, filins Semeien,
Knmnogi, cnm filio sno Hyzy, filii Gopod, Petnr et Pentnc
cnm filiis snis, Haymns et Ponsa, Keleyd cnm filio sno,
Genta, filins Olcod, Samson, filius Telng, Jnreh et Ponca,
filins einsdem Gopod, Pentnc cnm filiis snis, Bogat, Borto-
lens, filins Kezed, Bas, filins Wayad, Teber et frater eins,
Milost, filins Sebeh, Ghet, filins Benend, Topa cnm filio sno,
Macnd frater eius, Gemma cnm filiis snis, Boznr, Florianns,
Bot. Hij seminnt annnatim tnnella I bone, G panibns. Et
est nnns exeqnalis nomine Btmche qni semit annnatim tunella

uini, I boue^ G panibns. In uilla Aarach hij siiiit pulsatOTes :
filins Jacon, Gbyma cum filii^ snid; YomnncnS; Ponca, filins
Zember; Syqnid; Tobns, Aiandnc et filii; Monrns, Gregor^
IiLOS^ Baga, filins Galli; Bnna cnm filio sno Alexio^ filins
Mathle; Yrbanns cnm filio sno Moyse; filii Keseyd; Hyzy et
fratres eins; Sebastiao; Bozocsa; filins Knteb, GermaO; filins
Eten, Ghema; filins Sop^ AdomaS; filins GhekC; Aiandnc^ filius
Fenche^ Vrbns, filins Filpeh; Amocel, filius Abel^ Petns cnm
filiis suis Panlo et Thoma, Gozma; filins Gib^ Manrnz; Gham-
ma^ Johannes, NicholanS; Adriau; Zegen, ZachariaS; Gem el
Chom cnm filiis sniS; filius Hunche; Egidins cum filiis suis,
Buuche; Petur et frater eiuS; EnduS; filius Maguia, Petur
cnm filio suo Petus. Hij snnt uinitores: Pethecnm filio suO;
Zekc; Benche cum filiO; Mortun cum filiiS; Tompa et Petur;
Germau; Yid et frater eius; Sethe cum filio Johanne et tercius
frater eius PauluS; et Modoros. In uilla Tt/red hij sunt exe-
flniales : filius Kauseud ; Yrbana cnm filiis suiS; Beneduc et
GhenkeU; filii JacoU; Stephan cum filio sno Demetrio et fratre
eius^ JnkC; qui seruiunt annnatim tunella uini; uno boue; G
panibus. l^t in eadem uilia hij sunt ioubagiones: Wnoca
cum filiis sniS; Petur; StephaU; Joanus. Bozoteu et Erdend ;
hij sunt agricole. Et^eciam snnt exequiales; qui seruinnt
annuatim pro remedio anime uxoris Bozoucha; Lanr^ncius et
Hont; filii einsdem Petur cum fratre suo Forcos^ tunella nini,
I bouc; G panibuS; sex frisaticiS; Xll-cim candelis. £t est
unus ciuilis nomine Sube cum filiis suis AlexiO; Nicolao
semili condicione pro duabus pensis frisaticorum Ecclesie
obligatus. Isti aunt n.initores: Sure cum filiis snis AlexiO;
Nicholao et MicU; et Gallus cum fratribus suis Gusit et Gre-
gorio. Preterea ia uilla Ozoufeu isti sunt ioubagiones : filins
Georgii; Hozug cnm filiO; Holdns et fratcr eius^ Domsa cum
filiis snis Andrea; Onth et Pousa; Zunuse cnm fratribus suis.
Eciam in uilla Derechey h\) sunt ioubagiones: filius PauU|
Gregor cum filio suO; Zemente et Ereus. Preterea omnes pre-
nominate uille terras habet communes cum parochianiS;
exceptis siluiS; que specialiter continentnr Eeclesie. |n uilla
Zeleus hij sunt vduomici : fiiii Arud; Gepou cum filio suo Gre-
goriO; filius Feleh cum filio suo Bolosej; filius PetnS; Fenerh
enm filio suo MarcellO; filins Wassard; Warou cum filio suo

112

. I

PetFO^ filius Egydi; LatamaB^ filins Choncha enm filio siio Be-

nedicto. Et hij omnes habent terram comninnem cnm yillanis

et silaam. £t exceptis hijs Ecclesia habet teiTam ad Y

aratra. In uilla nero Fa^nZ isti snnt semi: filii EaraBan^

Chikiren; ChekC; filii Giocnd; Pehleh cum filio sno, Chomos

frater eiuS; Belenic cnm filiis suis/Vincil^ Choma. In eadem

uilla Dereucfe e hij sunt serui : Gelcum, Petur cum filio buo,

Behdeh. In nilla JSeZen hij sunt ioubagiones: Oombos, filins

Yrzac cum filiis suis, Bata, Baga^ Bolt, Tompa, filius Jocos

cum filiis Lambert, MicoIaU; Paul; Mogd^ filius Feled; Mencnd

filius Embel cum fratre suo^ Nogus cum filio suo Egedio, Mo-

noS; filius Zeunic cum filio suo Petro^ frater eins Micus cnm

filiis suis Paulo; Semech; Cuslt; HoIdnS; filius Eemend cnm

fratre Bnca et filio Pentuc, Zaca cum filiis VrbanO; Moza^

Leus filins Moncat. Preterea Ecclesia habet ibi terram ad V

aratra; in altera nero uilla nomine Belen isd^lmnriouba-

giones: Yroslau; Chekeu cnm filiis Toma/ Mana; Troslou et

MicoudeO; frater eius Micu cum filiis Nicolao et Eemus filij

Micus; Matoj; Forcos nepos predicti Yroslau; Ynoca, filins

Boscu cum filiis Stephano et Mog, Symon filius Jac cum filiis

Jacobo et Andrea; Buz filius Sebeh cum filio LambertO; frater

eius Sycn cum filiis VrbanO; Jacou et Elmeg. Hi sunt omnes

de nna Cognatione : filii Tatar, Jopol; Petur; EcchC; CubeZ;

Gnmbn filius Terepcu cum filio Tompa; Nemelh^ filius Lata-

maS; Cheke filius Fosca. Hij sunt de uno genere : filii Bugud;

Hotns cnm filio Benk; frater eins Egidius cum filio Gana; et

Chenkes filins Bodus cum filiis Bot et BorcoIeU; Zemeh irater

eius cum filio et Huegit filius Poiais et filii fratris eiuS; Be-

nednc; VidnS; Zegeu; Pet; filius Waron, frater eius Hozoga et

filii fratris eius; Egidius^ MortunnS; Mog; Corom; Wot; Juneh;

Bekej; filins Lodomer cum filiis snis. Preterea Ecclesia ha-

bet ibi terram ad X aratra in uilla Zeuleua ultra Bokon.

Joubagiones sunt de genere Mot : Pagan et Tnet filins Sicula;.

Syke cnm filiis Almo et EnduS; filius Nicolai; Sot cum filiis

Leodegario et Cond; filins JnkC; Bnci. Et isti sunt nepotes :

Bolchon filius Soma; Petnr cnm filiis LaurentiO; BricciO; filins

Tompa; Boscut cum filiiS; WaroU; Mod; MogliU; filins Bertn

cnm filio Ponsa; filius Sombot; Ehud cnm filio Elia; filii Echin,

Symien; SimoU; Samod; filii EliseU; Ligeh; ThomaS; Ponsa.

113

In eadem uilla de alio genere nepotes : Wlos^ filins Giot^
Mauogi cam filiiS; Tecn, Pouca^ Resu, filius OciU; Micou cum
filio Michaele; filius Aruad; Somur^ filiud WlueS; Georgius.
Quidam uomine Mouogy et cognati sui in eadem uilla com-
morantes dixerunt se redemisse ab Egidio Abbate trilyis
marcis. Preterea Ecclesia habet ibi terram ad duodecim
aratra« lo uilla Pilip hij sunt uinitores : filii Gyrold; Faul cum
filio duo Thoma/ Bolchou cum filio suo Euzin, Berze cum filio
Helia^ Banche, filius Mogus^ Pata cum filio suo Mogud^ et Bor
ioubagio cum filiis Andrea et Zaaslou. In MiWd^ Zmlms iuxta Ba-
latin duo uinitores &unt Ecclesie : BugeS; Tbeke filius Donu^. In
u illa Ch evji sunt cultores : Syke cum filiis suis, Tecusa; Vasar ;
isti sunt qui parant scutellaS; scilicet Priba cum filiis Gosina^
MicO; Monaz cum filiis BeneduC; cum fratribus Vosud, BeneL;
Preterea habet ibi Ecclesia terram ad duo aratra. In predi6
Colon isti sunt ioubagiones : filii Ghekc; Petur cum filio suo
SyxtO; et nepote suo ThencU; Paul cum filio suo Pousa;
Jacobus cum filio suo Muncha; filius TucuS; Sephal; et
frater eius Zalas cum filiis suis MichaelC; Micha et VroS; filii
6ot; Turba; KarasoU; ZentuS; Tviodor; filius Gheke; Tjuan.
Isti sunt agasones : filius Wros , Ghemos cum filiis suiS;
Vosud; Luici et frater eius Ghekes cum filiL^ suiS; Woda^
Sombot; filius ThoIIoyd; Forcos cum filio suo JohannC; filius
Chencud; Thecu cum filio sno Wosa,' filius Heym; Hagya; et
filii Kulch; JohanneS; Pous. Et est Veytheyh; qui' est de
yduornicis bigachiensibus cum filio suo Vot. Et isti sunt
serui : filius Eld; Syguiteu cum filiis suiS; Fiod; Duba^ filii
SompoU; WrnS; Tolpa; DemetriuS; filii EleuS; Ghoma cum
filiis suis , Voca ; Zombot et JEgidius fratres sui ; Ghypa ,
VocU; Voci, Volca; filii Buc, Sicus, Zesum, filii Ste-
phan, Beneduc cum filiis, Matia; Elia frater eiuS; For-
cos cum filiis suis , Janus , Johannes et alter frater eius
Cusid cum filio suo Sorloud, filii Nemelh, Petur, Paul, Zeuk,
filius Vete, Dudeh, filius Ghekud, Eguche, filius Sumos, Vidi-
kes, Ludeh; Dirmar cum filiis suiS; Hoaued, Zotur; Zemse cum
filio suo, Nimigey, filii Hegeh, Mogus, Het, filius Theke, Keue
cum filio suo Nicholao, filii Lucus, Wendeg, Ladizlaus, filii
Mogd; Waca, Pentuc, filius Wta, Iba, filius Pentuc, Morodebc,
filius Zoga, Cumpurd, filius Eguid, Vuiche cum filio suo

MOMUM. HUMC^. HIST. - DIPU 6. 8

114

Thoma; fiJius Eeseyd; Eeauecbe. Goniiumeratis hijs dicen-
dnm est; quibus metis terra predicti predii Golon confirmetnr.
Prima meta incipit dc Balanns et tendit ad meridiemi et est
ibi meta in qua est pinus^ de inde ad Gonaches^ et inde ten-
dit metis interpositis ad vallem erbosam et est ibi fossa
iuxta quam sunt due metC; et inde extcnditur cum densitate
metarum ad coUem qui uulgo dicitur Apatfeereh; et sub coUe
illo sunt due metC; et inde egreditur ad FerteU; et inde metis
interpositis extenditur ad aliud FerteU; et de alio ad tercinm
et ibi sunt due mete; inde flectitur metis interpositis ad
Suozlicou ubi est meta in qua est pinus ; inde ad tres monti-
culos qui sunt in sabulO; sub quibus sunt metC; et iude egre-
ditur ad monticnlum; qui uulgo nuncnpatur Zouafeereh; iuxta
quem est meta^* in qua est et populuS; et ibi incipit comme-
tari cum terra de uilla Herbon; et nergit ad occidentalem
plagam metis interpositis ad FeneneS; et ibi sunt due mete, et
in alia est pinuS; et inde egreditur cum metarum densitate ad
montem qui uocatur Varfeereh; iuxta quem sunt due mete^ in
quibus est pinus ; inde tenditur ad campum; deinde ad sabu-
lum Bab; inde dirigitur metis interpositis ad Homubolm et
inde vergit ad stagnum, et ibi sunt due mete^ et inde
ad uillam Michola et Bodussa , que est locata in terra £c-
clesiC; et iuxta eandem uillam; in qua est meta; inde
transit ad stagnum; deinde tendit uersus ecclesiam Sancte
Crucis usque ad uillam; iuxta quam sunt due mete, inde ad
stagnum Golun cum densitate metarum extenditur; et ultra
Golon in rippa sunt due mete ; inde tendit ad occidentalem
plagam ad montem sabulosum; in metis interpositis dirigitur
ad monticulum, qui uocatur Giiest; ibi sunt due metC; et inde
ad monticulum tercium, ibi due mete. £t inde Ecclesia inci-
pit.habere terminum cum terra Ecclesie de Felduar; dirigi-
turque metarum densitate ad alium montem Guest; ibi snnt
due mete ; deinde transit ad riuum, et ibi sunt due metC; et
incipit habere t^rminum cum terra Egidi ; inde egreditnr ad
monticulum uersns septemtrionalem plagam et metis inter-
positis uenit ad usque pomerium Laurencii; et uenit ad uiam;
iuxta quam sunt due mete, et incipit habere terminum cum
ciuilibus AlbensibuS; et inde iuxta eandem uiam cum metarum
densitate extenditur ad aliam uiam; que ducit ad stagnnm

116

Colon, inxta eandem niam Bunt dne mete ; inde nenit ad sa-
bnlnm; nbi incipit habere terminnm cnm tenra Lodorf, et inde
metis interpositis nenit ad magnam niam^ nbi incipit com-
metari cnm terra predictomm cinilinum, et ibi snnt dne mete ;
inde cnm densitate metarnm nenit ad montem; qni nocatur
Ghoache; nbi est meta, incipitqne habere terminnm cum terra
Albensis Ecclesie; inde extenditur uersus s^ptemtrionalem
plagam usqne ad uiam^ deinde nenit metis interpositiB nsqne
ad locnm qni nocatnr Zacadat^ et ibi est meta inxta uiam ;
deinde mnltis metis interpositis nenit ad uiam foBsam; et in
eadem est meta inxta stagnum HueseoB ; deinde per amndi-
neta metis interpositis uenit ad angnlarem metam; et ibi in-
cipit commetari cnm terra uille Huegozon (Hugoron) tendendo
nersns orientem metis interpositis nsqne ad paludem ; deinde
dinidens paludem cum densitate metamm extenditnr nsqne
ad angnlum longe fosse , ibi est meta ; inde autem tendit
per eandem fossam usqne ad angulnm alterius fbsse; ibi est
meta ; inde renertitur et concluditur cum predicto Balanns.
In predio Martua piscatores isti sunt : Herney, Borid; fiiins
Nideat, Guirold cum filio suo Zenteh^ filii Erens^ Vodos, Bo-
doan, filins Nicolay^ Symon filius Bech^, Jacobns cum filio suO;
Enms et fratres sni| CnmoU; Feneres, filius VitU; Ilbad^ • fiUus
VroB, Egneten. H^s connumeratis sciendnm est^ quibus metis
terra predicti predii scilicet Mortua confirmetur. Prima meta
est snper Btagnnm; quod nocatnr Mortna, inde egreditnr ner-
suB occidentalem plagam, nnde exit stagnnm qnod nocatnr
Harrangnd nsque locum qui nocatur Harrangudfoca; et est
commnnis terminns cnm Sebastiano et cognatis eius. Et inde
incipit habere terminum cum cinilibns de uilla Tvrpa; et
inxta enndem foc tendit ad meridionalem plagam nsqne ad
Cncenhereh , deinde ad locum ^ qui uocatnr Taluins. Et inde
metiB interpositiB tendit ad locnm^ qni uocatur Ludoshere, et
indpit habere terminum cum cinilibns Oenadiensibns de nilla
Bogar^ dinidensque Talnins extenditnr metis interpositis ns-
qne ad Hoyoholmn; deinde cum densitate metamm nenit
per amndineta usqne ad Aroczeg ; et inde transit Btagnum,
qnod nocatnr Fekethereh, in qno est locus qni noeatnr Ke-
reczeg ; ibi est meta, inde ad alinm Kerekzeg ; et inde tran-
BienB Becbey uenit ad locnm metis interpositiS; qni nnlgo di-

8*

I

116

citur Gaeldegnb; et inxta vipam est meta; indeque transieiiB
per arnndineta eum densitate metarnm uenit ad Tieiam,
inxta cuins ripam in loco qui dicitnr Bnrenobnl est meta; in-
deqne ueniens ad locum; per quem de predicta Mortna tra-
bnntnr naues in Ticiam/et inde quantumcnnqne idem Mor-
tna usqne ad medinm Ticie amplecti potest nnllo contradi-
oente est confirmatum Ecciesie. In niila Balam^ que est in
pronincia Cenadiensi isti snnt serni : WodoS; DemnS; Demehy
WioU; Song. In nilla Bemmi,^ hij sunt ionbagionea: filins
dictus Enzen cum filio sno Pour; filius Pour, Feketen, filins
Vendek; Petur cnm filiis snis; Ghenehzob, JegC; Querend,
frater eins Nereh; filii Yson, Bica, frater eius Villnn. Hij snnt
agasones: filius Fot, Zenid cnm filiis snis BolchoU; Ste-
phanO; FereuiS; Numma cnm filiis snis LekC; Haia; fiiins
Jaeon^ Potcan cum filiis snis Ciquilon, Eetenl; Finti^ Bon;
filins Bekeyd, Pocnd^ filins Gheke; Buine cum filiis sniS;
Geley cum filiis sniS; Ghema; Chemata; Chemozog; frater eins
Micha. Preterea isti sunt curriferi: filius VosoS; Gbyma
cum filio suo DomuS; filius Mogd; Chemnd^ filins Stephau;
Fanl filins Apa^ Neurenche; fiiius Arud; Galix. Preterea isti
sunt piscatores: Filins Bodor, Cnche; filii Sygner, Bnhte,
BotnS; filius Euueu; SileU; filii HecU; Tenke, Hede. Preterea
isti sunt aratores : filius Ourab ; Helg^ cnm filiis sniS; Gn-
moU; Ghemen cum filiis suis et Sentns frater eorum) filii Ke-
mnS; Feles cum filio suo Viga, frater eius Kens cum fiiiis
snis; Petnr; et Georgius, filii Ertneg; sunt ct Thenki cnm
filio suo Bo, fratres sui Hodus, Boncin; filii GenkeS; SaC;
EliaS; filii Symou; Somd; GnedeU; filins MicsC; Hotns. Hijs
dictis transenndum est ad metas : Frima meta terre predii
de BeseneUfincipit a meridionaliplaga vitra aquam qne dicitnr
Tulgns foca; et nenit per stagnum Hagymas nsque ad Gnrnl;
inde teudit per Furizuelgi nersns aquillonem ad niam, qne
ducit ad nillam Saca; ibi est meta ; inde nenit per eandem
uallem usque ad terminum Abbatis de Batay ; et inde ad
fossam magnam et incipit commetari cnm terra filiis et eo-
gnatis Bodnr; indc tendit uersus orientem transenndo
Fosnncona nsque ad uiam et est ibi meta/ indeqne extenditnr
metis interpositis ad fossam et ibi sunt dne metC; et ibi inci-
pit habere terminnm cnm terra nille Popi ; et inde transit

117

perstatiitis metis nsqne ad teriDinQm aille Opns et inde metiB
interpoflitis nenit per silnestrem palmitem nsqne ad Hindofa;
inde ad locnm cellarij Danid dncit, et dirigitnr inde ad t^ol-
licnlnm qni dicitnr Hagmascnh, et transit inde ad Fnentn-
hont tendendo ad stagnnm Yoios, nbi fnit pons Cebeth ; et
incipit habcre terminnm cnm cinilibns Bachiensibns ; inde
nero extenditnr ad Dannbinm; et qnantnmcnnqne terminns
potest de Dannbio amplecti nnllo contradicente^ cedit in jns
Ecclesie ; inde nero tendit nersns occidentem ad Veyrmnr-
thonna, qnod stagnnm tam in aqnis qnam in terris sen in
amndinetiS; qnantnm in innndinancia aqne potest extendi
cnm ramis snis^ totaliter est Ecclesie ; inde citra Dannbinm
fere ad m,odnm linee incipit babcre metaS; vltra stagnnm,
qnod dicitnr Enre»; et nenit nsqne ad stagnnm Bndmc et
nltra stagnnm nersns aqnillonem qnantum aqna potest ex-
tendi; et qneqne infra continentnr nsqne ad Tnlns focca nnllo
contradicente totaliter cedit in ins Ecclesie. In nilla .Ibcvd
h\j snnt ionbagiones ecclesie: filins EUenns, EUeh cnm
filiiS; Hihal; Vosnd; filii Boca^ Feled cnm filiis snis Jacobo
et PetrO; frater eins Mic cnm filio sno Gosma, et tercins ^a*
ter eins Fita^ filii Hyzy, Mordal et frater eins BodnS; filins
ToUoyd; Bihor; fiiius Horgid; Fasca cnm filiis sniS; Bed,

f

Ponca; Riba; filins Eind; Petnr; filins Thomas ; Zegen cnm
filiis sniS; BodU; Bela; VnS; Zennes cnm filio snO; Vasaard;
filins Hozng; Halad; filii Sanl; Thinan, JoanuS; filii Mathey;
MiclonS; Donat; Fitcha; filins Georgi; Helieh cnm filiis sniS;
IlieS; Hybrahon; ZalaS; filins Lanrencii; Gnke cnm filiis snis.
Bitka; Bitnla; filins NicolanS; Pehid; filins GnebnS; Zorida cnm
filio sno; Donat; frater eius Hoda cnm filio sno Nimed. Pre-
terea isti snnt piscatores : filii Mihai; Emns cnm filio Mache,
frater eins Vned cnm filiis sniS; Thica; ThinaU; Kense; Serdeh;
et tercins frater eins GomnS; filins Mocchi; Ghoma cnm filio
sno Zorida ; et de eodem genere morantnr snper stagnnm
SecneS; qnomm nomina hec snnt : filii Vedelin , Nomnolon
cnm filiis sniS; Pouca, Mathoy; frater eins Ponns cnm filio sno
Chekine; filins Einrenh; KarachC; Georgins cnm filiis snis
MoDcat et filii eins Get; Zob; frater eins Vasaard cnm filio
sno Hota. Item isti snnt aratores : filins Morodech; .Moncat
onm filiis sniS; Pousiv et Vreh, fllii Dndor, Vrod cum filiQ sno.

118_

Zica^ filius Numma^ Bezed cum filiis suis Thoma; Huseh, Fen-
tuCy Bogliod^ filii Forcost; Hyrrud; Zeche^ Chipeu, filii Mogd,
Mihal^ Petrus. Et est in uilla illa Ghatar fiiius Emrici, Held
njnitor Ecclesie. Eretereft hij sunt curriferj : filii Zeud,
Micus cum filiis suis, Pasca^ Thexa, frater eius Lucud, filius
ZuIcU; Horrod cum filio suo^ Vosca; filii Mihal, Zorida cum
fratribus suis, Pentuc^ Ghomar. Hijs prenominatis uiris preter-
ea tendendum est ad metas : A fluuio qui uocatur Guergen,
qui erat de Danubio, ubi greges adaquantur, ibi sunt ^due
mete ; inde tenditur nersus australem partem metis interposi-
tis ad uiam que ducit ad castrum Talana; inde ad fossam
uille ubi sunt due mete^ in altera jlex ; inde per eandem
uiam cum densitate metarum tendit ad locum ubi biuium fit
in modum crucis, ibi sunt due mete, et iuxta alteram uiam,
que ducit ad predictum castrum sunt plurime mete; inde
tendit ad prefatum fluuiutn G. usque ad locum qui uocatur
Zolocostueh; et incipit terminum habere cum terra filii
Joachin^ et tendit per ripam eiusdem fluuii ad locum qni di-
citur Banriuueh, inde ad Beseneutu^ deinde recto iramite
extenditur usque ad Wuolcanfaya; et inde uenit per campum
metis interpositis ad Hodut^ ibi est meta^ in qua est pirus ;
deinde metis interpositis uenit ad metam^ in quam sunt HH-or
jllices^ indeque cum densitate metarum uenit ad locum ubi
incipit habere terminum cum silua BegiS; dirigiturque per
coiles et uenit usque ad maximam metam Andree Begis;
inde per montes ad angularem metam ; inde tendit ad diui-
sionem uiarum; quarum altera ducit ad predictum castrum^
altera ad pontem Edenen, et iuxta illam que ducit adcastrum
ToUona incipit habere terminum cum terra Felduarjj inde
ad foBsam ubi est meta, in qua est populus, mde tendit per
eandem uiam ad metam ubi incipit commetari cum uillanis
Focud^ cum quibus nillanis preter metatas terras communi-
' ter Ecdesia colit terras; inde per eandem uiam uenit ad
fossam; et in angulo fosse est meta ; inde ad alium angulum
et ad tercium; et transeundo fossam prenominatam uenit ad
aliam fossam ubi cst meta^ in qua est pirus ; inde tendit per
uiam ad angularem metam, inde ad locum ubi due uie sunt
in modum crucis ; et est ibi nieta ; deinde per fimosam ter-
ram metis interpositis uenit ad uillam. Et preter metatas

119

tenrafi in ailla Focad in loco qni dicitur Zegge et Zegchelega
habet Ecclesia terram ad C iagera tam in arandinetO; «qaam
in feneto. Vdaornici de MoiiJiSL ^U saiit: filii Earachan,
Pota cam filiis saiS; Thomad et filii eiuS; Gaz^ Beke et frater
Thomad; Bene cam filio, Texe et fratribas eias, Bed; Micoa^
Poca; MocoU; Eleus cam filio suO; Elad^ Paal cum filio sao
Mathoj; Paulas cum filiiS; Varsa cum filiiS; Vnoca; Stephanus
frater eiuS; Varou^ filii Obud, Thomas cum filiis suiS; Peneze;
Luci; 6ud; LekC; frater eius cum filio Petri^ filius Vgrun,
Inod cum filiis suis, Beche; Forpos frater ejus^ Metey cum
filiis suis ; filius Samson ^ Bochochi cum filiis suis^ ThekC;
Bolosoy ; Marcel ^ frater eius Teno cum filiis suis ; Mocud^
Venes; filii Vosod; Bense cum filiis suis^ Hoda; Erzeu,
Mathoj; Ghymothey; frater ejus Petur cum filiis suis Segue,
Gucheh; JacobuS; Pouca, tercius frater eius Doche, fiHus Elie^
Egyg cam filio suo Boca^ filius ForcoS; Meduel et filius eius
MoguS; filius Morodech; GhymoZ; filius Vltos, Hont cum filio
suo Texe^ filius GhipeU; TompnS; filii Orda, Petrus cum filio
Buo Medeh; frater eius MogloU; filius VenciU; LampiU; filius
Sada, ZachariaS; Zacharias cum filiis suiS; QuereU; huius
filius Bost; Marudic; filius SalamoU; Petur cum filiis suis;
PouB; NesU; filius Nemthe^ Pasca, Wolter; filius Solud; Sou-
zoU; filiuB Elid; ExC; filius Eguid^ QuesereU; filii Thetemeh;
Monios, GolonduS; filius Laurencii, Sumou cum flliis suis
Demeh; Qnjsid frater eius, Jaxa, filii Fiteh; Quelemeu; Quereh;
EeuS; filius Maurici; Buhteh; filius Thedeh; Tenteh; Beneh;
fllins Beneh. Ei hij colunt terram communiter cum uilla-
nis Bychachi; et sunt equaliter participes tam in aquiS;
qaam ia siluis ; seu in arundinetis. Preterea Ecclesia ha-
bet terram in villa Fedes ad nH-or aratra et siluam metis
nullo contradicente circumseptam. In territorio Simigiensis
eastri ultra Jouta in uilla pagh hij sunt qui sales Ecclesie
solunnt: filii Tsyph; Petus cum filiissuiS; Hoteud^ Oaze,
frater eius Nicolaus cum filiis suiB, Nenchc, Pica^ Gosma^ et
flrater eius tercius Ghenke cum filio suo Paulo ; et quartus
frater eius Gheke cum filiis suiS; AccentuS; Redenptus ; Gu-
neh, filii ObuS; Ouebus cum fratribus suiS; Audrea; Nogud,
filios Petri; Johannes. In villa Igol hij sunt serui : filiug
Wendech; Petrus cum filiis suis Ghima^ Gheke^ filii Legud;

120

Gaba^ Somod, filiiHolgnt^ Pond; Ghedeh, Chendur. In yilla^&^

zegri hifl floiit ioubagiones : filii OpuS; ChepeS; Chedeh^ Fanl,

Adrian; filius Arod^ Paulus cum filio SUO; Dosnuch, filius

Thome, Thopus cnm filiis suiS; Dersi, Direj, filius Veti

sacerdotiS; Forcos cum filio suO; Vagiad, filii Nulod; Vnoca

cum filiis suiS; QneneriC; Vidch et fratres sui; PentuC; Thompa,

Soncud, filii Pentuc, Mica^ Vteh, Vseh, filius Nuhu, Petur

Preterea hij sunt vduornici : filii Mihal, Cebeh et frater eius

Hoyca^ filii Gucud; OnO; BeneheU; HuuS; frater eius Thiba,

filius Vid^ Thomas filius Tengurd; Buhte cum filio suo Gallo,

filii Beneh; Saul cum filio Cama; frater eius Stephan

cum filiO; filius GuduS; Chenkez cum filio suO; EeruS; filii

Halald; Orda cum filio suo ZicuS; et fratres eius Vrba-

nus et ObuS; filius Ruuoz; Sobolch; filius Seleh; Zolcad,

filius Symou; Zelcheh cum fiilio SUO; ZegeU; filius Bod;

Zopa cum filio suo BessU; filij VltoS; Messu cum filio suo

Johanne et fratreS; Mod; filii WroS; Tholtus cum filio suO;

Wasard cum fratre suo; Salud; filius MichodeuS; Bedes, filius

SemeS; KereU; filii Sebeh; CesU; Kerus. PrQterea isti sunt ui-

nitores : filius Suda; Bozuc cum filio SUO; Bencheh; filii Boda,

Semd; Georgius. Preterea isti sunt exequiales : filius AlbeuS;

Egid cum filiis suiS; Thaba, Baga^ frater eius Stephau; filii

Elia; Forcos et MoC; filius HymonuS; PettU; filii Zacharie; Fi-

leh, Seleh; Onda^ Paul; SentuS; filius ChekeU; Demeu cum

filio suo BeneduC; filii SykuiS; TymoteU; Tompa, et seruiunt

annuatim tunella vini; uno bouc; C panibus. Preterca isti sunt

agricole uidelicet : Culessed cum filio suo Symou; filius Vida^

Huid. Preterea hij sunt pulsatores : filius NirteU; Ketey; fi-

lius ChemoS; Chicujd. In uilia Supoc hij sunt vduomici : fi-

lius Kelemen^ Mikola; ZechC; filius Vros, MathiaS; filii Cusit ;

Elemeres cnm filio SUO; Pentuc, frater eius ChebC; filius Ket-

ciou; FenereS; filius Beke, Albeus cum filio suo, SomoroU; fi-

lii Finta, Thob, Benedue, filius Zegen, Thomas cum filiis suis

JohannC; Joan, frater eius Egydius cum filio suO; ErdeuS; filii

ApoUinarij; Sebastian cum filio suo Zorida; frati*e suo Hon-

tus^ filius Bercha; Eunus cum filio suo Hoda, filii Emrici,

Keze, Vosod cum filio suO; Kerus, frat^r eorum NuhU; filius

Heud; ChekC; filius Boyad; Thexa, filii Pete, Nemel cum filiis

suiS; Paul; Cut, frater eius Vossos cum filio suo Beneh, Monac

121

enm filio^ filii Vasaard^ DomciH; ArataS; filins Lanrentii, Zemdn
cnm filiis suis, ForcoS; Hedue, filius Thidia cum filio sno,
Kerus. Freterea in uilla Boclar isti sunt yduomici: filii
Georgii; Cheke, Paulus, MortunuB, SukC; filius Johannis^ Ma-
tiaS; filius Litaj, Feud cum filiis suis, Sachat^ Vosod. In
nilla Gamas faij sunt ioubagioneS; qui uencrunt de uilla Dob
de genere Augustini : Endereh, filius Gregorii^ Micus cum
filio suo MagnO; filii Michodenus, LaurentiuS; Euruch; filius
Micola, Bugus cum fi)io suo Guze, filii Matey, Martinus cum
filio suo Bas, frater eius Yanzebi cum filio suo Gyl; filius
Fabiani; Thadeus cum filiis suis Johanne^ NuhU; filius Se-
bastiani, Ananias cum filiis suis, Ibrhaen; Andrea fratre eius,
IpoIto> filius alterius Ipoult, Tadias cnm filiis snis Herhud^
Symone, filius SymieU; Paulns cum filiis suis, Budur et frater
eiuSy filins Guchen^ Gosma cum filiis suis, Jacobo^ Mochi,
filius Marci; Modoros. Hij prenominati sunt equites, et filius
Thobie sacerdotiS; qui uenii de Bychachi vduornicis Juba
nomine cum filiis suis Paulo^ Both et Benedicto sunt yduor-
niei. Hij sunt eciam de alia generacione yduomicomm : fi-
lins Bolsou, Micola cum filiis suiS; Tubus, Dolus^ Thimoteo.
Preterea etiam isti sunt de alio genere yduomicomm : Beke
filius Oentus., Dionisyus filius HoroguS; Petur cum fiUis suiS;
OpuS; Ombreus, frater eius Euine; et filins eius Kylien et
ceteri fratreB sui Bondu, Dedus, Zegen, filius Pethe; Andreas,
filii Hodus, Kelemen cum filio Ayanduc et fratre suo Vido^
fiiius RezC; BiuiS; et Stepanus. Preterea eciam isti sunt
yduornici in uilla eadem Gomas commorantes, quomm nomina
Bunt hec: Bodomer^ Keres cum filiis suis ForcosiO; Thec,
frater eins Mochou cum filiis suis Mathian , Repes, Mada et
frater eius cum filio File, quartus frater eius Mortunus, filius
Bodoy, Moyna cum filiis suis Figuth, Petur, Eceh, filius For-
nos^ Marc et fratres sui^ filius Eld, Bota cum filio suo Deme,
'filii Nicolaus, Geke, Bnhte et fratres eius; filius Stephan,
Behneh cum filiis suis Bolosoy, Pota filius Bedechy; Oboy;
filius Elseh^ Mochou cum filio suo GygoIoU; filius FeleS;
Cfaydur^ filii Wrod; Hnranus, Moncfaa^ filius Mortun^ Vitalis
cum filiis Leg^ Wilmos, filius Vzos, Ghot. Preterea in eadem
Gomas isti sunt artifices Ecclesie : filius Mous, Petch cum
filio suo Zeme^.filii Bosar, Micola cum filio suo Nuhu^ et fra-

122

ter eins Morodech cnm filiis suiS; Kochon cum fratribug Buis^
filiuB MicuB, MichoulouB filiis Sombot, Vnoca^ filii MonaB^
Ananian cum filio suo Anta, et fratres eius Ananias et OntuB.
Insuper in eadem villa Gomas isti sunt pelliparii Ecclesie :
Michiteu cum filio suo Nuhu. Preterea in eadem prefata uilla
isti Bunt agricole : filii BulchoU; Eeched cum filio suo Thexa
et filius eius Beche^ filius ChenkeS; Pentuc et fratres sui
ThekC; Boda, Ghet; filius Cassad, Quina cum filiis et frater *
eiuS; Harmas, filius Monchachy; Thompa^ filius ZobaS; Zehee,
filiuB StephaU; Samson; filius Albert, Hozuga cum filio suo
Bench^ filius Eesseh; Pentuc tum filiis Petro et Marcello
frater eius^ Chomos cum filio suo Mochy ; tercius frater eiuB
Semchj cum fiiiis suis Thoma^ Chekeu et ceteris fratribus Mor-
tnnuS; Macoy, filii EleC; Ysud cum filiis suiS; Mecheu et fra •
tres Bui; Betci, filius MecheU; filii Suge^ Cheke, Symon frater
Wsud cum filiis suis Salomo et Bolchou. Eciam isti sunt yi-
nitores in eadem sepedicta uilla Gomas : filiua Elus^ Eara-
chyn cum filiis suis Hogud et Domas, filius Eche^ Morpdech.
Preterea in eadem uilla sunt isti cubicularii : filius Holmus,
Petur emn filio buo^ Hombus filiujs Fe^ed; Endreh et Soma,
filius Bestur pulsator ecdesie est cum filio suo Paulo. Hijs
connumeratis tendendum est iam ad metas. Itaque prima
meta terre prefati predii egreditur de lacU; quod uulgo dici-
tur Bolotun tendendo usque ad basilicam Beati Clementis ;
inde per uallem dirigitur uersus orientem usque ad siluam
nomine BetheU; que est Ecclesie ; deinde circuit eandem sil-
uam et uergit uersus australem plagam ad montem qui dici*
tur Zaarhegy, et ibi sunt mete cum EH-or uillis ; inde per
eundem montem tendit uersus occidentalem plagam ad uiam
que dicitur Hodvth; inde per eandem uiam uenit ad predictam
villam Gomas; deinde reuertitur ab occidentali parte ad
prefatum Bolotun. In uilla Theluky sunt isti ujnitores Eccle-
sie : filii Jed, Elb cum filio suo, Fileh frater eiuS; Kuuzou
cum filiifl suis^ Pet, Boda, filii Eerus, Cumizd cum filio suo
Mathia, frater eius EurU| Zeu cum filio suo Michou, filius Joan,
Chomoslou cum filio suo, Henche filius Mochi; Fochas filiuB
MiltoU; Georgius cum filiis suis Nemellj, Guze, Mihal^ filiuB
Beke, Forcos cum filio FeneruS; filius Mochou, Mihai. In
uilla Zcmihou isti sunt ioubagiones EccIcBie: filii Bene,

123

Borid cam filiis snis Hichele, Prid; Georgio , fratres sui Jo-
hanneS; Joanca; filii Thomas^ Thogodon, Benseh. Vndorni-
cienses snnt isii: filii Edse^ Vns cnm filiis sniS; Zenten,
BensC; frater eins Vned^ filius Bicca, Vnud^ filii KarachnU;
Thertenh; Succa; Ikeh^ filii MicseC; Monchi^ Micchyker, filii
ForkoS; Viter; BuhtnS; OthoC; Thyze, filius Suma^ Iseph cum
filiis sniS; Bolsou, Bocca, filii ZekezeU; Petur cum filiis sniS;
Theodor; Kamsun; Mecb; Irrige et fratres sui; LaurenciuS;
Tarsa; Tyza, filius Nuuhu, Bene cum filiis sniS; HujC; Her-
ring ; Ealazy ; filii Ouzey ; Modoros , Vnoca ; Pentnch; filii
MegnU; Earasun cum filio suo MichaelC; SenkC; Moygy,
filins Varau cum filio suo JubeU; irater eius Buchtu cnm
filiis snis^ BuhtuS; Anian ; tercius frater eius EeruS; filius
SomaC; Simyrek cum filiis suiS; HoduS; FekC; filii Jo-
hannis cum filiis suis Vid; LaurenciO; Thompa, ZenleuS;
Beke; Topa/ filii Belch; Chima cum filio suo Cosma et fratres
sni Vosca; Heteb; filii Arud; Zele cum filio suo Bob; Zem et
Aratre Gaba; filius BizotloU; KylieU; filii Chemeh; Zongud
cnm filio suo Varou et fratre Holvd cum filio suo Vaasar^ fi-
lins Hyci; Eost cum filiis suis Secujd et fratribus suiS; filius
Cnlessed; Boda; filius Sebastiani; Buncheu et frater ejuS; fi-
lins Keyci; Bnhtus; filius KerseU; Xen; filius JohanniS; Michal.
In nilla Thurkh isti sunt ionbagiones Ecclesie : filii Symien;
Joan cnm filio suo VuS; et frater eiuS; Ibracbin cum filio suo
Joachyn et tercius JohanneS; Vendug cum filiis stiS; Mico-
lanS; MatiaS; filius Agard; Vriuis cnm filiis suis VrbanO; Am-
brosiO; filii Sekud; Fita^ Besch, filius Buiad; Vuotos cum filio
sno Mogd; filius GyunC; BarnabaS; Albens, filins Culesed;
Georgins cum filiis suiS; LatamaS; SentuS; filius Mihal; Kara-
snu; filins Snma; Beche cum suo filio LaurentiO; filius WnosoS;
Mechy; cum filiis suis Vuid; Vasard, filins Neugrad; Hlie cnm
filio suo VarouS; filius Sombod; Vosnd; filius Medue, Micola
cnm filio suo Maca^ filii Merch; Charma; MichoU; filius
Enzen; Salca; filius Irig; Morodech. Isti nero sunt vdoraici :
filii ThopoS; Thomas cum filio suo GregoriO; filii Strab; Ka-
rasnB; Cwsueth, frater eius Mochy cum filio Kyreey; tercius
firater eius Keled cum filiis suis Cheb^C; Sumos^ filii Etakicy;
Fenche cnm filio suo CeqU; frater eius Petrus cum filiis snis
Mica, ChekC; filii Curt; LatamaS; cum filio suo Fara; frater

124

eias KyruB cum filiis snis Keue; Gertu, tercius Boca, Bondug,
filius MatoU; Mogd^ filiu8 Tnpoz, Godou cum filiis suis, Quene,
Vide^ Leguine; Goda cum filio suo^ Tiuan^ filius Chekc; Deus
(Leus) cum filio suo Pet, filii Georgii Lacou cum filio suo
Nege et ftatre suo KesC; filii Zebe^ Joulekun filius Sombot^
Ponsa. Isti sunt artifices Ecclesie : filii Znke, Marcel et fra-
tres sui. Preterea isti sunt frabrij Ecclesie : filii Wclprit,
Mociqu cnm filio Egydio et fratribus snis Stephano et Boxa
cum filiis snis Vnca et fratres eius. Isti sunt yinitores Eccle-
sie: filii Vros^ Qninns et frater eins Qnina cum filio suo
KazmeriO; filius Vzd, Gheke cum filiis suis, Thoma, Kuze,
filius Ompud cnm fiiio sno, WiS; filii Sonc^ Bot cum filiis suiS;
Tupa, Bucfi; Buze et frater eius BoS; filius Vonf a, Bech^ filius
Nuch; Gris cum filio SUO; Marcus filius Endns^ Wis filius Ticie,
Warou cnm filio sno, Mogns cum filiis suis Marcu, Gucus.
Insuper eciam isti sunt agricole : filii Micus, Bota et Stepha-
nus cum filiis snis Wossa, SeimiS; Setit, Syqne. In prenomi-
nata nilla Gheunz hij sunt serui: Matias cnm.filio sno, fiiius
Sykue, Thexe, Vasard; filins MoniaC; Johannes filins Biba,
Gosma; Mihal, filius MarcU; Benedne. In [uilla Zetdeus que
cedit nullo contradicente cum omnibus officiariis et appendi-
ciis £icclesie Beati Nicholay de Horozcneh. Isti enim sunt
semi Ecclesie qui nominantnr tali modo : Ghetur; Helch;
Gosa cum filio sno, Johanne et Johanca; Geke cum filiis suis.
Isti Bunt ebdomadarii : Boza cnm filiis sniS; Faulo et fratre
eiuB; Michi; ZnlchU; BochC; Vehseh cnm filiis suiS; Petheh
cum fratribus suis* Terram uero habet ad usmn unius aratri.
Preterea inter cetera donacionnm insignia concessit Re^
Andreas felicis memorie Ecclesie Beati Aniani predium quod
uocatur Zt£«^a cum suis apendicis. Sed ne futyrorum obliuio
disposita dissiparet hijs metis traditum predium confirmare
decreuit. Est BoIotyU; de quo egreditnr flnuius qui uocatur
FoC; et ab egressn totas est Ecclesie ; tendit autem ad meri-
diem et uenit ad uillam Lnstah circuitque insulam que tota
est prefate EccIesiC; facitqne loca malendinis apta iuxta flu-
uium; parte orientali penes niliam est meta Kegis A.; in qua
est lapiS; deinde per uiam tendit ad orientalem plagam ad •
montem Begis A. ; post hec tendit uersns septemtrionem
tribus metis tene; et uenit ad petram^ que fiza est iuxta Bo-

125

lotyn^ inde jtemm tendit ad aliam petram qne fiza est inxta
iter uetns, quod ducit ad Albam; deinde uero tendit.ad pla-
gam meridionalem duabus metiS; et uenit ad lapidem ; et ex
hoe iterum uenit ad occidentalem plaga m et ibi est iuxta fln-
uium lapis erectus iu titulum. Quecan que autem hijs metis
tenninantar siue piscine siue prata^ nuUo coutradicente prefate
sunt Ecclesie concessa, deinde est Ecclesie Sancti A. uilla que
Turch Yocitatur; que talibus meti^ affirmatur : Ad basillicam
Sancti Fetri iuxta Bolotyn a parte occidentali est meta de
terra ; inde tendit ad meridiem per uiam que ducit ad Turch^
et ibi est meta^ que uocatur fossa limi ; deinde per eandem
uiam tendit ad occidentem et uenit ad riuolum. et ibi est
meta ; post hec ad metam^ que dicitur petra ; de hinc ad
stagnum Somardij et per mediam piscinam Soniardy iternm
uenit ad Bolotyn in locum; qui dicitunltuuh. Quecunque hijs
metis concluduntur siue prata, siue insulee^ seu piscinee nullo
contradicente Ecclesie condita sunt. Preterea prebuit eciam
uillam que Samthou dicitur et hijs firmauit metis : Est locus
qui dicitur Ghoczorma et ibi est meta Bcgis A. ; deinde ad
meridiem uenit ad iter quatuor metiS; post hec uenit ad ma-
gnam uiam que dicitur Hodutb; et ibi est meta, et per eandem
uiam tendit ad occidentem terminaus terram Ecclesie et ter-
ram Somard^ venit fere per miliare unu m et fit in dumo meta^
deinde uenit ad riuulum; qui uocatur Queureus; in loco autem
qui dicitur Keureustuuh est meta sub fraxino. Est autcm in-
sula ad eandem uillam pertinenS; que dicitur Fugoud^ tota est
Ecclesie. Quecunque autem hijs metis affirmantur^ siue prata
siue silue seu fructeta nuUo contradicente sunt Ecclesie Beati
Aniani in perpetuum collata. Datum per manus magistri
Thome aule Begie Gancellarii et Vesprimiensis Prepositi,
ab Incarnacione Domini anno M". GC**. XI®. Venerabili Jo-
hanne Strigoniensi Ardhiepiscopo y Beuerendo Bertoldo Go-
locensi Archyelecto et Bano existentibus ; Galano Quin-
que-EccIesiensem ; Bolezlao Vaciensem; Ghathapano Agri-
ensem; Symone Varadiensem; Desiderio Ghenadiensem; Vil-
liamo Transiluanienscm; Gotardo Zagrabiensem; Petro Geu-
riensem; Boberto Vesprimiensem Ecclesias feliciter gubeman-
tibus. Poch Palatino et Musuniensi Gomite, Michaele Woy-
uoda existentibus, Petro Bachiensi^ Jula Budrigiensi; Ban-

7

126

cone Bychoriensi et Cariali Gomite Regine; M arcello ^yeni-
ensi^Cariali Gomite; Nicolao Fosoniensi Comitatas tenenti-
\y\Aj Regni noBtri anno septimo. Vt hec a nobis facta confir-
macio salaa aemper et jnconcassa permaneat sigilli nostri
manicione roboratam in perpetaam, ratam ac firmam in ca-
stodia Ecclesie Beati Anjanj fore constitaimas.

Jegyiet. Ezen, Bzamos abban el6'fordal6 szem^ly- ^8 heljiie-
vekndl fogya igen drdekes okmdnyt, kiadta ngyan mdr Fej^r (Cod.
Diply yil. k. 5. r. 177. 1.) : de az ez dltal ha szndlt mdsolat ^pen e
tekintetben tetemes hibdkkal telve Idv^n, azt az eredetibdl javitva
lijra k6zz^ tenni Idtszott sztiks^gesnek. Az eredeti ^s annak egy
ld99-ki nddori dtirata (1. Fejdr Cod. Dipl. X. k. 2. r. 707. 1.) 6riztetik
a Bz. mirtoni f6'apdt8dg lev^ltdrdban.

(B>

Jdnos esztergami irsdc az esztergami kdptalant a nagyszombati
templommal is annak jSvedelmeivel adomdnyozza meg. 1211.

Joannes Dei gratia Sancte Strigoniensis Ecolesiae Ar-
chiepiscopas omnibas, ad qaos litterae praesentes perTenerint^
in perpetaam. Qaoniam ea , qaae gerantar in tempore scrip-
turae solent tostimonio perennari, ad aniversoram yolamas
notitiam pervenire; qaod nos intaita paapertate Gapitali pnro
corde et pio affecta eoram inediam corsiderantes relevare, Ec-
clesiam de Sambat (Nagy Szombat) cam sais pertinentiis/ jnre
videticet decimaram et aliis contalimas liberaliter et libenter
perpetao possidendam ; ita yidelicet qnod de redditibas illias
Ecclesie cailibet Ganonico simila triboatar ; residaam yero
si saperfaerit in asam comiam dictis fratribas expendatar.
Ne igitar imposterom haec nostra donatio in irritam yaleat
r^yocari in argamentom fidei rei gestae seriem praesentis
chartalae testimonio commitentes eam sigilli nostri mani-
mine roborari praecepimas. Anno Dominicae Incamationis
millesimo dacentesimo nndecimo.

(Hevenesy k&sir&ti gyfytemdnye LXVIL k5t. 10. 1. ^s

gyiijtemdnye 4o B. XXXVIl. 290. L).

127

m

III. Incze pdpa a pamonhalmi szentmdrtoni apdttdgot
Dedky (Sala) birtokdban oUailmazza. 1212.

t

Innocentius Episcopus Beryns sevorum Dei venerabili-
bns fratribus Jaurinensi et Vesprimiensi Episcopis^ et dilecto
filio Archidiacono Albensi Vesprimiensis Diocesis salutem
et Apostolieam benedictionem. Dilectorum filiorum Abbatis
et Gonuentus Monasterii Sancti Martini de Pannonia recepi-
mns questionem : quod yenerabilis frater noster StrigonieHsis
Archiepiscopus de quibusdam yillis eorum^ Sala uidelicet et

JS^Qf^Gf decimas sibi uendicare nititur minus iuste, occasione
quarum boues et res alias hominibus predictarum yillarum
in eorum preiudicium auferendo. Ideoque discretioni uestre
per Apostolica scripta mandamns, quatenus partibus coram
yobis certificatiS; causam appellatione remota fine debito ter-
minetis, facientes quod decreyeritis per ceusuram ecclesia-

* sticam firmiter obseruari. Testes autem qui fuerint nominati,
gi se gracia^ odio uel timore subtraxerint; per districtionem
eandem appelatione remota cogatis neritati testimonium
perhibere. Quod si non omnes hiis exequendis poteritis inter-
esse, duo yestrnm ea nichilominus exequantur. Datum Tu-
derii n. Idus May Pontificatus nostri Anno duodecimo (he-
lyesebben .14®).

(Az eredeti ut^. C*ech),

128

64.

Adenulf cannoi apdt a pannonlialmi szentmdrtani apdtot
az iinddsdg 48 kf:re8zty6n erenyek klizdssdgere ezdlitja fel.

1212.

Karissimis in Gliristo fratribas . . Abbati et Conaentui
Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie. Adenaifos Dei gra-
tia Casinensis ElectnS; et Vniaersus Sacri Cenobii Casinen-
sis Connentas; sic Maithe ministeriam exercere; nt pars op-
tima nou depereat Marie. Eegina uirtutum caritas; que om-
nibus uirtutibus uelad quibusdam pretiosis coloribus yeterem
hominem renouat; omni nobilitatc nobilior miro modo et dis-
gregatos et intercapedine locomm disiunetos radiis quibus-
dam coputat et coniungit ; et homines diversi generis quasi
dispersiones Israelis ad unum ineffabili unione reducit , at
idem sit Deus ct pater omnium diues in omnibus qui inuo-
cant illum. Que licet uarietate delectabili omnium electorum
corda deauret et omet, in se tamen per amorem tamquam
pia mater colligit oniuersos. In cuius aureis finibrus nos, qui
snmus (Igy) in fine secnlorum una nobiscum ascripti^ secnn-
dum quod Apostolica tradit auctoritas; in ea fide^ qile per di-
lectionem operatur^ et monastice religionis observantia^ qua
nos eximius pater Benedictus instruxit , idem cor et animam
gerimus , et pro nobis tanquam pro^nobis Begi Begum do-
mino supplicamus. In quo aon melius tante uirtutis impleri
constat preceptum; qoam ut exhibeamus proximo, quod no-
bis secundum Deum uolamus exhiberi. Proinde yestram fira-
tcrnitatem propensius exoramus, quatenus post Martinnm
yestrum, nostrum in vestris pectoribus habeatis Benedictam ;
quia Benedictas noster vestro Martiuo detulit, cum eius ora-
torium in nostro Monasterio fabricaoit. Simul etiam in vestris
orationibus et beneficiis spiritualibos nostri memoriam habe-
atis ; quia qnantum nobis licet, uos participes fecimus oratio-
nis et spiritualis benedictionis , ut quibus ana est in terris
religionis professio, eisdem sit in celestibns Diaine laudis
iugis et miranda confessio. Statoimus enim, at annis singa-

139

li« in festo GoBttersionis Saneti Paali nestri memoriam folemp-
uiter faciamoB , g^am pfo nobis et fratribns nostris a uobis
fteri bnmiliter peroptamns. Datnm YIII. kal. Febrnarii anno
a Domini natinitate Millesimo Ducentesimo Dnodecimo.

(Eredetie a Bzentmdrtoni fSApits^glev^lUrdban). .

•5.

JLJSndrekirdly a pannonhalmi szentmdrtoni apdtsdgnak meg-
erSeUi immU LdazUS 4$ Salamoin kirdltfok adomdnyait. 1218,

In Nomine Sancte Trinitatis et Indinidue Ynitatis. An-
dreas Dei gratia Hnngariei Chroacie; Dalmacie; Rame; Ser-
niei Galicie Lodomerieqne Bex in perpetuum. Quoniam ea,
qne karitati/s gemntnr ofGcio apnd eum; qui Earitas est; non
cnelat ingrata tempomm obliuio ; dignum est; ut ea, que a
Begibns gloriose memorie Dinine remuneracionis intnitu col-
lata Ecclesiis esse cognoscnntnr, tanto clemencins Begia an-
thoritate iUesa permaneant; qvanto oraciones Deo jugiter
aemiencinm apnd Begem Begnm omnium clemenciorem adi-
tum optinere pie confiduntnr. Dilecti igitur ac fidelis nostri
Ores» Abbatis de Monte Sancti Martini in Pannonia fayorabili
peticioni benigne condescendenteS; priuilegium Beati Ladizlai
Begis {j;loriose memori^ tanto clementiori a£fectu^ ne inimice
vetnstatis snccnmberet silencio^ vel aliqua calumpnia emer-
gente deperiret| Begia anthoritate dignum duximus corrobo-
rare et renovare; quanto snperne nite feruentiori desiderio
a|) ipso Beato Bege coUatum et confirmatum dicte Ecclesie
esse minime diffidimns ; et quanto euidentius oracionibus ibi-
dem Deo jngiter semiencinm in opportunitatibus nostris nos^
a^UTari feliciter cottidie sentimns. Unde quia Beatus Bex
Ladislansjmam Ecclesiam specialiter prerogatina dileccionis
in omnibns amplexns est, tante prerogatiue; qvam ex longa
antiqnitate possidet, derogare minime in aliquo yolentes, sed
nt jns exigit; eundem locnm, qyem integro affectu specialiter
diligimns, ampliare satagentcs ; scilicet quidqnid est in au-

MOirm HTJKQ. HIST. — DIFL. 6. 9

130

ctentico Beati tlegis ad recidendtim qramlibet calnmpmam
imposteram perpetuo confirmamus. Tenor laatem aaetentici
ipsius talis est. Qvamuis homo omnia, que possidet a Deo ha-
beat; tamen i^ quod habet; DEO prebere non dubitet. Etenim
si Ghristo, a quo multa habet^ pauca porrigere dubitat ; et
illnd^ quod possidet perdit ex ejus remuneracione, ut absconsor
unius talenti carebit. Quia qui in his delectantur^ que hujuB
mundi sunt^ sem{)er mendicant, et ia egestate permanent. Qua
Ycro remuneracione ne privaremur; Beatissimus Rex Stepha-
nuS; suique successorcs Beges, Duces, FontificeS; ComiteS; ce-
terique religiosi hominies^ et Ego Rex Ladizla^s monasterium
Sancti Martini supra Montem Pannonie sttum, prout Regia
uis concessit; multis condonauimus opibus. Unde vero^ ne per
violenciam aliquorum yel fraudem^ seu per negligenciam ali-
quid depereat; Ego Rex Hungarie Ladizlaus consilio amnium
Regni mei Primatum curaui dinumerare et commendare huic
charte scriptum. Et ut propter antiquitatem negligencie locus
non daretur ; jussimus, ut ad memoriam posteris per succe-
dencia tempora observaretur. Que autem tradita snnt; queque
acquisita eidem Sancte Dei Ecclesie ab his prefatis homini-
buS; cum ceteris suis redditibus in terra^ in aqua, in tributo et
in omni substancia et facultate; continentur sub hac denota-
cione. Hec sutit autem predia et mansiones ceteraque mobi-
lia ejusdem Sancte Dei Ecclesie. Primum predium est Panno-
nia, ubi Monasterium situm est. Secundum predium est Ruohti;
quod dedit Rex Ladizlaus pro redemppione anime suCi et sil-
vam unam que vocatur Hashag. Tercium predium est ^imudi
nomine viUe appellatum. Quartum predium est qvod vocatur
Lahi. Quintum predium est quod vQcatur Vosiau; eodem
eciam nomine ville appellatum. Sextum predium est Weihna
eodem modo nomine ville appellatum. Septimum predium
est; qvod dedit Karci eodem eciam nomine; cujus appellatur
locuB. Octavum predium est quod a colono accepit vocabu-
lum Weinic , et qvoniam ibi piscatorum copia est, ad auxi-
lium^orum dedit Rex Ladislaus lacum unum; qui vocatur
Erecu, et terram parvulam ad pasturam bonm; Regalis
prestaldus quarum iudex Peder calvds. Nonum predium est
quod dedit Gtircu licencia RegiS; et partem prati; qvod esf
inter terminum alterius ville Regalis ; prestaldus quorum vo-

131

catnr Graba. Deoimam predium est qyod vQnatnrjyz^ g em ^
per ripam Dannbii in condescenBti ipsias flnminis in Dann-
binm, a qno ipse locns snnm snmpsit vocabnlnm ; jnxta qvod
predinm est insnla nna; et nsionale^ de qno nsionali tercia
pars contigit Ecclesiam Beatissimi Martini^ dne yero partes
confernntnr ad Monasterinm Beatissimi Petri. Vndecimnm
predinm est qvod vocatnr ^Zma^. * Dnodecimnm predinm est
qnod a colono nomen snnm accepit TimurdL Tredecimnm
predinm' est qnod yocatnr Dinna, Qnartnm decimnm pre-
dinm est snper Titiam in introitn Kenesa in snpra dictnm
flnmen^ ad qvod est lacns qni Tocatnr Mirahc^ qvem dedit
Rex Salomon. Begalis Prestaldas fait Zoloca. Qaintum deci-
mnm predinm est infra sylvam Sel&uh, qyod dedit Bex L(a-
dislans) ad pastnram porcomm cnm triginta niansionibns
snbnlcornm et trecentis porcis. In his vero snpra dictis prediis
nnllns hominnm hab^t potestatem preter Abbatem ipsins
Sancte Ecclesie. Cetera antem loca qne habet commixta
cnm popnlis ista snnt : £st nnns locus ubi dedit Rex L(adiB-
lans) dactores nauinm decem mansiones ; Begalis prestaldus
qyarnm Knca. Alius locns^ qvem dedit; Ruozti. Tercius Bn-
drig; in quo Rex L(adislans) dedit cnm VII mansionibns pisca-
tomm^ et portnm, et thelonenm ipsius mercati. Qvartns Bata.
Qnintns Fnnoldi; Tupei; Tordi^ Eeurishig. . Rex L(adislaas) .^
dedit XX mansus seruornm. RuhrieZ; BalvaniS; Fen^ Bagag,
Vag, in qno habetur pomerinm valde bonnm; n lacuS; et
silna determinata ; capelle vero ejnsdem loci sanctissimi
VU snnt; molendina ipsius loci sunt VII; CXXXI man-
siones ministromm , ad omnia genera opernm debitC; pre-
ter vineas, et aratra; CXL familie semornm; XXX
mansns piseatomm; LXXXVIII mansiones vinitornm;
CXXXVin cocomm/ pistomm ; tornatornm^ artiflcnm; au-
rificnm, fabromm, pastomm; lotomm; pellipariomm ; et
ad omnia alia genera officiornm. Ut autem hec omnia,
qne in anctentico Beati Regis continentnr expressa; illi-
bata permaneant et inconcnssa; predicte Ecclesie sigilli
nostri earactere presentcm paginam jnssimns insigQiri. Da-
tnm per manns Thome Prepositi et Ungiarie Cancellarii; anno
ab Incamatione Domini M«. CC<*. HP. X®. Venerabili Jo-
hanne Strigoniensi Archiepiscopo, renerendo Bertholdo ,Co-

9»

182

locensi Archiepiscopo, Bachiensi et Bugdriensi Comite exitften-
tibuS; Calano Qninqaeecclesiensem; DeBiderio Cenadiensem,
Wilhelmo UltraBilvanam, Gothardo Zagrabiensem; Jacobo
Vaciensem Ecclesias feliciter gnbernantibns. Jul& Bano et
Comite de Castro FerreO; Nicolao Palatino et Comite Scena-
diensi; et alio Nicolao Woiada existentibus, Bancone Poso^
niensem; Andrea Sapproniensem; Tiburcio Mussoniensem,
Poth Eeuuensem Comitatns tenentibus. Anno Regni liostri
nono.

(Az eredeti atin, mely a.sz. mirtoni fdapdtsdg lev^ltdr4ban taMl-
tatik. V. 0- Fej6: Cod. Dipl. I. k5t. 482. I.).

66.

Gertrud kirdlyni Ss segidbirdi itdete Urias sz, mdrtoni apdt
Pozson vdra johdgyai 48 a pozsoni polgdrok kdzt. 1214.

Quoniam cuncta senescunt et omnia transeunt, expedit
que hic aguntur scripti memorie commendari. Notum sit igi-
tur uuiuersis Christi fidelibns quam presentibus tam futuriS;
quod causam; que uertitur super terra de Sala duarum uil-
larum; Stara scilicet et minoris Oduory et destruccione ea-
ruDdem inter Abbatem Sancti Martini nomine V(riam) ex una
pairte et iobagiones et ciuiles PosonienseS; maxime quendam
nomine Khucar ex altera; dominus A(ndreas) Rc]: Vngarie
Excellentissimus diffinitiue calculo sentencie persoualiter
uellet dirimere. Impeditus demum necessariis Regni sui oau-
siS; puta profectums ualida manu in exercitum contra gjA^
toS; nobilissime G(ertrudi) Bcgine .Vngarie et nobis scilicet
uenerabili B(ertoldo) Celocensi Archiepiscopo et unruersis
Principibus communiter in curia circa ipsam Beginam tunc
temporis commorantibus pleno iure secundum iusticie trami-
tem dimisit diffiniendam. Nos uero uiam Begiam pre oculis
babenteS; ut ueritas sepius exsagitata magis splendescat in lu-
eem; duos scilicet magistrum M. canonicum Bacieosem fidelem
nobis in pluribus; et B. capellanum C. Prepositi BudensiS;

188

niroB discretos et prouidos a conterminalibtis nicinis circnlnia-
centibns ad inqnirendam omnimodamreineritatemadPosonien-
sem simnl et Nitriensem partes a nostro latere misimns dili*
gentes inqnisitores ; qni uniuersis ibi existentibus inierroga*
tis et omnibus fideliter in scriptis redactis ad nos redeunteS;
et fidem nobis de diuersis sufficienter facientes, per diffini-
tiuam sentenciam ordine iuris obseruato totali cause finem
uolumus imponere. Sed sepe dicti Abbas scilicet et yobagiones
PoBonienseS; maxime Khucar cum ciuiiibus laboribus et
exemplis parcentes per nimiam peticionum instanciam circa
nostre disorecionis personas desudantes; et nostro consensu
pro bono pacis D(esiderium) uenerabilem Episcopum Gena-
diensem, Poth quondam Palatinum, Alexandrum Gemitem
Symygiensem arbitros elegerint> promittentes firmiter sub
pena LX marcarum^ se ratum habituros omnia^ que essent
arbitri; contradictores uero sentencie eorum penam LX mar-
marcamm incnrsuros. Qui allegacionibus utriusque partis
hine inde diligenter auditis^ et probacionibus sepe dicti Ab-
batis in medium deductiS; uisis inspectisque priuilegiis £c-
desie Beati Martini ueris et autenticiS; iobagionibns repertis
iusticia Abbati snfifragante sic sunt arbitrati : Quod iobagio-
nes et ciuiles PosonienseS; maxime Ehucar totam terraia
duaru^ uillarum; scilicet Stara et Vduory Abbati in pace di-
mitterent possidendam; in recumpensacionem uero tocius
dampni duarum nillarum sepedictarum penitus destructamm
XXXV marcas persoluerent ; Abbas nero^ cum persona et
caosa sint ecclesiastice, ne secundum quommdam opinionem
nimis uideretur lucrum appetere, pro bono pacis de totali
terra duarum uillarum, scilicet Stara et Vduory^ particulam
quandam scilicet ad duo aratra tantummodo terram sepedi-
etis iobagionibus et ciuilibtm Posoniensibus una cum Khucar
assignaret. His omnibus iudiciali auctoritate expeditis, et
partibus sine aliqua contradiccione acqui^scentibus Abbatem
Y(riam) Sancti Martini per fidelem nostrum magistmm M.
uirnm discretum nobilem et honestum ex geneologia Geuri-
ensi ortum in corporalem misimus possessionem ; totam ter-
ram illam Sala per totum circuiri et certis metis gradatim
undique grauibus et bonis de uicinia presentibus metari
firmiter precipientes eidem. Ibi autem particula terre sepe-

184

dictamm dnarnm nillanim^ Boilicet ad dno aratra tantom-
modo terra assignata^ recognoscentes se snpradicti iobagio-
nes cnm Khncar, et ciniles PosonienseSy ac ntilins sibi repn-
tantes dictam particnlam terre^ scilicet ad dno aratra tantnm
terram ad estimacionem bonornm nirornm ibidem existencinm»
scilicet nalentem V marcaS; reddidemnt Abbati; Abbas nero
condescendens eisdem; ex gracia dictis iobagionibns Po-
soniensibns cum Khncar et cinilibns de berta snmma XXXV
marcarnm sibi debita pro particnla dicte terre, scilicet terra
ad dno aratra^ tantnm decem marcas remisit ; et sic tota illa
terra de Sala adindicata esi Ecdesie Sancti Martini metis
nndiqne certis et nonis conclnsa. Gnins terre metarnm ordo
circnmqnaqne ist est. Prima met^ incipit a septemtrionali
parte inxta ripam flnnii nomine Hbltwag et progreditnr ad
anstralem partem, cni commetanea est terra cinilinm de
nilla Incu yltra flnninm prenominatnm. Secnnda meta
inxta arbores; qnc nocantnr nlmi; et (h)ac parte eidem
nicina est terra clnilium de Nitra in insnla. Inde nero pro-
ceditnr per metas in agris nsqne ad nemus qnod nulgo dici-
tnr Beleh, inxta quod in coUicolis habet metas magnas. Inde
per medinm einsdem iusule tendit ad ulmnm, snb qna snnt
mete ; inde pcr metas usque ad nemus, quod nocatnr Je-
lech; inxta quod habet metas et non eyLirsL idem nemuS; ad
arbores nlminas pluribus metis, sub qnibns eciam sunt mete.
Inde ad niam que dncit ad uillam Vduorc; et ibi suut mete ;
inde trasiit in flne predicti nemoris per metas ad metam
magnam; que est in arundinetO; et ibi sunt mete; inde
iternm ad predictam uiam iuxta qnam snnt mete per qnam
pluribus metis proceditur usque ad berugscng; et ibi snnt
mete. Inde extra illnd berugscng in agris nadit plnribns
metis nsque ad metas qne snut iuxta ripam predicti flunii
Holutuuag; in qnarum una est auellana; nltra qnam ripam
habetur fossatura uersus occidentem plagam, per qnam
transit aqna ad palndes predicte Ecclesie ; qne fossatnra
habetur pro metis. £t ibi iucipit esse commetanea cnm terra
nobilinm; que uilla uocatur Berhen in alia insnla, qne est
inter predictum fluuinm Holutwag; et Pinna in qna nadit ad
. . . in medio cuius habcl metam. Inde extra laonm Selmich.;
inde transit prenominatum fluuium Pinna^ nltra qoQm inxta

186

ripam habet metam ; inde nersiiB Fosoniam cnm eisdem no-
bilibns protenditur per anmdinetam; iuxta qnasdam populeas
arboreB est meta; inde procedit aliqaaptalum per idem aran-
dinetam; ioxta canalem est meta ; hinc exiit ad agros, in
quorom fine sant mete ; hinc in finibas eornndem agroram
aadit aersas aqailonem nsque ad aiam, que daoit ad Berhen;
inxta qaam est meta. Inde aadit per^metas asqae ad daas
metas qae sant iaxta Barbaheri; inde ad latam GemalsiciaS;
ibi est meta ; inde transit lacom, nltra qaem habet daas me*
tas ; et inde ad Ykvrtoa; altra qaem habet metam ; inde ad
Sartaa^ ibi sant qaataor mete ; ibi dimissis metis de ailla
Berhen incipit essie commetanea cam ciailibas Posoniensibas
de ailia Tohcsan ; inde cam eisdem ciailibas iaxta Fihedheri
radit ad lacam qai aocatar Fihed qai lacas est commaniS; per
qaem lacam aadit asqae ad lacam Nadost iaxta qaem habet
metas^ per qaem aadit ad Gothsaheri et ibi habet metas, per
qaem inde aadit ad aiam qae dacit ad aillam Casoad, iaxta
qaam habet metas iaxta qaandam fossam conaocatar Aldoa-
cuth ; ibi dimissis metis aille Tochsan per eandem aiam aer*
titar ad orientem, et incipit esse cammetanea cam ailla
Wdaory yobagionam Posoniensiam , scilicet Khucar et co-
gnatorom socioramqae eias asqae arbores alminas^ sab qai-
bas sont mete ; inde in campo per metas aadit asqae ad
laoom^ qai aocator Eleatoa; caias mencio est in priailegio
Sancti Ladizlai Begis ; inde ad sepalchnun paganoram, et
ibi habet metas ; inde per metas in arandineto nadit asqae
ad laeam^ qoi aocatar ScelcC; caias media pars est Ek^cle-
sie ; inde ad Fuenes^ et ibi extra nemas habet metas ; inde
ad Pinnam flnaiam iaxta qaem habet metas ; inde transiens
flaoiam aadit ad Porolpac^ et ibi habet metas ; inde ioxta
nemas osqae ad Holatwag; iaxta qaam in nemore habet al-
timas metas. Vt aatem haias scripti series inposteram robar
obtineat firmam et stabile fai perpetaam sigilloram nostroram
manimine fecimas roborarir Hec aero acta sant Nicolao Co-
mite CariaH Begine et Geariensi^ Tibarcio Comite Mosan- ;
siensi; Bagan Comite AlbenSi, Petro Comite Cenadiensi in t
eoria circa dominam Beginam commorantibas et omnia -
onanimi consensa comprobantibas. A(ndrea) aictoriosissimo
Begi tertii fiiio Bele regnantO; aenerabilibai B(ertoldo),'

186

Colocensv J(oanDe) StrigonienBi ArehiepifleopiB felieiter it
fandamento fidei Ecclefliam Dei gnbernaDtibnfl, Banc Pala-
tino et Comite Posoniensi; Andrea Bndragienfli, Onla Baei-
ensi Comitibns existentibns ; anno ab Incamatione Domioi
Milleflimo CC^ Xim^

(Aa eredeti utin, mely a' BBentmdTtoni f^tpitiAg leT^ltMbfln Ma-

tetik).

«7.

IIL Ineze pdpa a Paimonhalmdn IMi 9ze7Umdrt&m ajpdUdg
szdmdra Dedhi (Sala) birtoka tekintet^en inthkeHk 1214.

Innocencinfl Episcopns seniiifl Bemomm D^i venerabili
fratri. . . . Episcopo et dileotis filijs . . . Preposito VeflprimieMi
. . . Archidiacono Albensi yesprimiensiB Dioceflifl, flalntem et
Apostolicam benedictionem. Dilecti filij, Abbas et ConventQfl
Sancti Martini de Pannonia noUs conqnerendo monstranist :
Qnod venerabilis A*ater noster Strigonienflifl Arohiepifleopnfl
predia et homines yillamm spectancinm ad eapellam Saaeie
Marie in Sala, que ad eomm Mdnaflterinm noseitar pertinere,
decimaram pretextn ad enndem ArchiepiBCopnm non speetaa-
tinm, annis singulis depredatnr, in hijs et alijs ipflis ininrioflnfl
et molestns existenS; propter qnod iidem ad nostram an^^
enciam appellamnt. Quocirca diflcretioni nefltre per Apoflto-
fltolica scripta mandamuSi qnatenvs partibnB eonnocatifl
andiatifl hinc inde proposita, et nsqne ad defSnitnm BeBtentie
calcnlum appellacione remota procedentefl; cansam ipflam
snfficienter instmctam ad nostram presenciam mittatis, as*
signato partibns termino competenti^ qno se nostro conspe*
ctni representent; instam anctore Domino senteneiam re*
ceptnre. Qnod si non omnes hvjs ezeqnendis potneritis inter-
eflse, tn ea, firater Epiflcopc; onm eorum altero nichilominnfl
exequaris. Tu denique, frater Episcope, snper te ipeo et
credito tibi grege taliter uigilare procnreS; exfltirpando oitia

137

6t plniitaiido nirtiiieBy nt in noiiiMiiDo districti ezaminifl die
ooram tremendo iacUce, qni reddet nDicaiqiie seenmlnm
opera ina, dignam posBis reddere rationem. Datom Kome
apnd Sanotnm Petnim octavo NonaB Ma\|, Pontificatns noatri
aimo aeptimo deoimo.

(As eredeti Qt4n. Cmeh),

68.

UL Ineze pdpa az e$ztergami irsek 4s a panwmhalmi uent'
mdrtcni apdt klbzt ugyan a dedki-i tizedrSl folyd perben

int&kedik, 1216.

Innocentins EpiscopnB senms semornm Dei venerabili
fratri . • Episcopo Geuriensi et dilectis filiis . . Abbati de
Tihon, et . . . Archidiacono de Baba Genriensis Diocesis saln-
tem et ApostoUcam beuedictionem. Dilectns filins . . Abbas
Sancti Hartini de Pannonia in nostra proposnit presentia
eoDStitntns^ qnod cnm oansam; qne inter Monasterinm snnm^
et veDerabilem firatrem nostmm . . Strigoniensem Arcbiepi-
scopnm snper qnibnsdam decimationibns et rebns aliis
Eedesie Sancta Marie de Sala pertinentis ad Monasterinm
ipsnm Doscitnr agitari, dndnm venerabili fratri nostro Ves-
primiensi Episcopo et conindicibns snis dnxerimns commen-
dandam ; idem Arcbiepiscopus, asserens prefatnm Eplsco-
pnm esse nincnlo exconunnnicationis astrictnm, coram eo
Dolnit respondere* Cnmqne reliqni sine Episcopo procedere
DOD yalereDt,et iam dictns Ar^^hiepiscopns a molestatione ipsins
Ecdesie non cessaret, idem Abbas nostram andientiam ap-
pellanit Ideoqne dis<»retioni nestre per Apostolica scripta
maDdamns^ qnatinns partibus connocatis^ et auditis qne dn-
xerint proponenda^ causam ipsam, si de partium uoluntate
proeesserit, fine debito terminetis. Alioqnin eandem ad nos
remittatis ad concilinm sufficienter instructam; ex parte
nostra partibns iniungenteS; ut tunc coram nobis compareant
soDtentiam receptnre. Taliter autem nostrum super hoc stu-

138

Seatis adimplere mandatnin, qaod Monasterinm ipBjim pro

defectn nestro dispendinm non incnrrat Qnod si noa

omnes hijs exeqnendiB potneritis interesse; tn ea^ frater
EpiscopO; cum eomm altero nichilominns ex^quaris. Vos
deniqnC; frater Episcope ac fili Abbas, snper nobis ipsiB et
credito nobis grege taliter nigiletiS; extirpando nitia et plan-
tando nirtntes. nt in nonissimo districti examinis die coram
tremendo indice; qui reddet unicnique secundum opera sua^
dignain possitis reddere rationem. Datum Laterani II. Nonas
May. Pontificatus nostri anno oetauodecimo.

(Eredetie a 8Z. mirtoni 'f6apdte^ lev^t&niban. CwBok),

69.

A gyori pUepdk mint kikulddtt Mrd (s $eg4dbirdi a pannonr-

halmi szentmdrtoni is a somogyvdri szentegyedi apdtsdgok kdzt

a somogymegyei tizedek Ugyihen itilnek, 1216.

Notnm sit omnibus has litteras inBpeetnriS; qnod nos
Genriensis EpiscopuS; et Waradiensis et de Beel Abbates
indices fuerimus a domino Papa delegati in causa; qne uer-
tebatur inter Abbatem Sancti Martini ex una parte^ et Abba-
tem et monachos Simighienses ex altera snper decimis pre-
diorum; orreomm et cellariornm et populorum snornm et
parrocfaianorum Gapelle Sancti Petri et aliarum rernm, qne
,ad Simigiense monasterium pertinebant lias decimas Abbas
Sancti Martini predictus tamquam debitas suo monasterio
vendicabaty cumque super his coram nobis aliquamdin fuis^
set proccs8um> tamen recognoscentes monachi, quod predicte
decime ad ius et proprietatem monasterii Sancti Martini per-
tinerent, iurauemnt in presencia nostra; se de cetero predi-
ctas decimas integre soluturos. Id ipsum AbbaS; qni post-
modum succepit; Erneus nomine recognouit^ et promisit et
testimoniales litteras suas et Gonuentus concesserunt Abbati
predicto. Nos autem predictam recognicionem ratam et fir*
mam habentes, has litteras testimoniales nostris siglllis Wh

189

nitftB sd perpetuam rei memoriam et firmitatem fieri fecimnB,
Qt eenseaotnr pnplica (Igy) monmnenta. Actnm CBt hoc
Anno Dominice IncarnacioniB. M''. CG^. XVo.

(Eredetie taUltatik a szentmdrtoni f^ap^tsig lev^ltirtLban).

70.

Bardtsagos egyes$4g Uricu pannonhalmi $zefUmdrtoni apdt et
Jdnos grdf kbzt Runka hdysighen Uv6 bizonyot fdldnek

Ugyiben. 1216.

'DniversitaB Gapitnli GenrienBiB omnibnB Ghristi fide-
libnB, ad qnoB litterae presenteB perveneritet; salntem in rero
salntari. UniyerBitati yeBtre notum facimuB per prcBcntia
Bcripta; qnod UriaB Dei gratia AbbaB Sancti Martini et ejoB
ConventnB; ex altera parte Johannes filiuB Antonii GomitiB in
prcBentia noBtra conyenienteB nna cum prestaldo Regis An-
dreae Becnndi nomine Benkadi degeneratione Gug talia pro-
poBuernnt ; quod prefatus Ahbas Sancti Martini et ejuB Gapi-
tulnm snper discordia; que inter eos et predictnm Johannem
orta fherat pro tertia parte terre de viUa Sunka, quam idem
JohanneB emerat ab Urbano Gomite de Kamarin in hunc
modnm tranBegisBent : Quod pro memorate terre tertia parte
in prato et in amndinetO; et in eiuBdem terre piacationi-
buBj et in Btagnin exiBtentibuB ubicunque; sepe dictns Abbas
et Gapitulum dediBsent in concambium pratum Ecclesie situm
in loeo, qui vocatur juxta idioma terre MilarteW; circummeta-
tnm sniB metis UBque in Danubium^ cum piBcatione Danubii
ibidem existente infra easdem metas, non obBtantibus aliqui-
bus litteris et privilegiiB ; pro molendino autem; quod fecerat
et aliifl operibus, que fecerat in snpra dicta terra; date sunt
eidem Johanni ab Ecclesia sepiuB dicta decem et septem
marce. Ne autem proceBSu temporis obliyionis impedimentumy
uel aliqua emergens cayillatio yaleat partibus derogare, pre-
sentem cansam tribns cartis adnotayimus interciBis alfabeto,
et easdem si^is Gapituli GenrienBis et Sancti Martini cor-
roborari decrcyimns ex partium couBensu ; una ex ipsis que

140

remaneret in eamera Genriensi; altera in eamera Ecelesie
Sancti Martini^ tertia penes predietnm Johannem. Hoc antem
factnm est in presentia Ganonicomm Genriensinm^ yidelicet
Magistri Theobaldi; et Oantoris Bede^ et Gnstodis Petri, et
Pethe Magiatri Hospitalis Domns, et Thome Decani et Jo-
hannis, et Panli^ et Magistri Wirnnt ; ipso predioto Abbate
ibidem existente cnm fratribns sniS; scilicet Sebastiano Ab-
batC; Primo Decanoi Henrico GustodC; Silvestro SnbdecanOy
Vitali sacerdotO; Thoma diacono et jobbagionibns snis Thi-
moteo; et Oeb; et Vitali^ et filio sno Urolon cjirialibns Comiti-
bns existentibns videlicet anno ab Incarnatione Domini Mil-
lesimo dncentesimo decimo sexto.

(Ax eredeti utin. Caedi)-

11.

JI. Endre hirdly adakozdta a sz. Jdnos-rendUek izdmdra.

1217.

r

tn nomine Sanete Trinitatis et Individne Unitatis. An-
dreas Dei graeia UngariC; Dalmacie^ Groacie, RamC; Servie,
Galieie Lodomerieqne Bex imperpetunm. A tramite non ex-
orbitat equitatiS; nec* obviat racioni; ut illis qnis largitatis sue
manus oopiosius studeat extendere, qui in labore manuum et
sndore vuituum pane suo vescuntur ; et pro Ghristi nomine
nee mori metuunty nec formidant laborare. Nos igitur fide
oculata vera esse perspicientes^ que de Magistro Sancte Do-
mus Hospitalis et fratribus nostris quondam fuerant auribus
intimata^ et nobis factas delicias et honores IngratitndiniB
silencio quasi conniventibns ooulis nolentes preterire , immo
pro temporalibus etema volentes meterc; et transitoria cele-
stibns commutare, faabita diliberatione legitima ex Baronum
nostrornm consilio predicte Domui Hospitali, quantum nobis
pro remedio anime nostre donare placnit, statuimns in Aocon ;
sed ad partes Tripolitane transeuntes vidimus casteUum
Orati magno labore et snmptu tanquam terre olavem Ohri-

141

stiaiie retiBeri; et qaia ibi be&igne et magnifiee, nt aostram*
decQit Begiam Gelsitadinem ab eiusdem caBtri casteliano fra-
tre Baymundo de Fignano et aliis fratribns ibidem commo-
rantibns recepti fnimus^ constitaimns predicto castro centnm
maroas de proventibns salinm nostrornm in Scolasche annua-
tim in pascali tempore in argento imperpetunm sine contra-
dictione et dilatione qnalibet possidendas et recipiendas ; ita
qnod ratione prenominati castellani sexaginta adeo proprie,
ac si ipsemet de proprio patrimonio statuissent (igy); fratri-
bns yero qnadraginta. Talibus etenim elemosinam nostram
bene credimus collocatam; qui cotidie innnmeram paupemm
multiEudinem reficiunt; qui languentium artus mollibns le-
ctisterniis refoYcnt^ qui mortuorum corpora a Tobia docti di-
gna veneratione sepeliunt; qui religione cnnctos precellnnt,
qui cotidianbs Amalechitarum insnltus viriliter repellunt; qni
partem terre Sancte contra inimieos Cmcis Ghristi et blas-
pkematores nomiuis eius potenter retinent; nbi Dominns sa-
Intem hnmani ^eneris per crucem suam venerandam est di-
gnatns operari ; qni stolas suas lavant et dealbant in sanguine,
et secnndum modum transitus Jesu Ghristi regna celestia co-
nantor adpisci. £t nt hec a nobis prefato fratri Baymundo
de Pignano tnnc temporis castellano aliisque fratribns eius-
dem eastri Crati liberalitate Begia legitime . facta donatio
galva semper sit et inconcussa permaneat^ et nostri vel no- .
strornm snccessornm temporibus non yaleat dliqnatenns re«.
tractari ; qnia que Deo data sunt, sacra esse debent et irre-
Yocabilia ; presentem paginam secretioris sigilli nostri , an-
ree videlicet bulle caractere fecimus insighiri. Datnm per ma-
nna magistri Hugnerini anle nostre cancellarii, anno ab Xnear-
nacione Domini MCCXVU.; anno Regni nostri XIIL Venera-
bili Johanne Strigoniensi; Beverendo Bertoldo Goloeensi Ar-
chiepiscopis existentibuS; Calano Quinqueecclesiensi, Deside-
rio Genadiensi; Symone Waradiensi; Wilhelmo Transilvano,
Boberto Yesprimiensi; Fetro Jauriensi; Jacobo Yaciensi; -Ste-
phano Zagrabiensi; Thoma Agriensi Electo Episcopis Eccle-
sias Dei feliciter gubernantibus ; Jula Palatino^ Dionisio Ma-
gistro Tanaxnicomm et Gomite Noui Gastri; Bazaim Voyoda;
Ocns Comite .Curiali; Bancone BanO; ceterisque Gomitibus
Comitattts tenentibus.

•

•

I

J

142

(lILHonorias pdpa Begeitdibol Theiner AgOBtonnil,Vetera lionumeata
EUstorica Hungariam Sacram illuBtrantla , L k(5t. R6ma 1859. 17. L
Osszefiigg^sben ^li ezen okmAny II. Endre kirily hdi^m ugyan
1217. evi basoutartalmd adonuLujaival Fej^rndl Cod. DipL ni. k. 1.
r. 2Sd — 242. 11. Mind a n^gy adomdny volt mcger^sitve ni. Honorius
pipa dltal 1218. junius 25— 27.k^n, lasd Theiner id. m. 14--18. U.)

72.

///. Honorim pdpa meghagyja Magyarorazdg fopapjainak,
^Sy <^ egtfhdzi jdvedelmeknek htmzadriszA a azent fdld
iegedelmdre gyHjts^k 6% a bejdvendS p6nz kelld kezeUs^Bl

gondoakodjanak. 1217,

HonoriuB EpiscopnB etc. venerabilibiis fratribns Archf-
epiBCopo Strigoniensi et snffraganeis eius salntem etc. Ap-
probante Generali Concilio exstitit ordinatnm, nt omnea
omnino clerici, tam subditi quam Prelati, yicesimam eccle-
siasticomm proyentunm usque ad triennium integre confe-
rant in subsidium terre Sancte per manus eorum; qui ad hoc
fuerint Apostolioa proyidentia deputati: quibusdam dnmtaxai
religiosis exceptis ab hac prestatione merito exhimendis, et
illis, qui assumpto yel assumendo crucis signaculo illuc snnt
personaliter profectnri. Sane super modo dispensandi hujuB-
modi yicesimam audiyimus consilia diyersorumi quibus inter
se plurimum yariantibus, illud de consilio fratrum nostromm
proyidimus eligendum; secundum quod yidimus ipsam yice-
simam distribu^dam utiliuS; et tam ab hiig, qui conferent,
quam ab illiS; quibus fuerint distributa; materiam suspicionis
et murmuris melius amputandam; ut yidelicet yicesima
cuiusque Diocesis redacta fideliter in pecuniam sub certo
numero comprehendendo, in authenticorum yirorum^ et pre-
sertim illorum; qui eam collegerint, testimonialibus litteris,
et nobis etiam explicando^ ultra mare portetur per quatnor
yel quiuque seu plures yiros prudenteS; clericos et laicos cru-
cesignatoB illius ciuitatis et DiocesiS; qui note fidei; discre-
cioniS; et opinionia existant; quorum unus-sit EpiBcopns
loci; siquidem crucesignatus exstiterit ; reliquis ab Epiacopo

M8

dioc^sano et ipsiuB vioesime coUectoribns eligendis, et per
manns ipsomm; de coDScientia tamen GardinaliS; qai faerit
ibi LegatoS; discribaatnr fideliter et discreto cracesignatis
egentibas, et atilibas negotio terre sancte, et presertim de illa
Diocesi, abi vicesima illa coUecta faerat; oriundis : iidcmqae
dijstribatores ipsi Legato, et Magistris Hospitalis et Templi
reddant diligentissime rationem; per qaam redactam in scri-
ptis appareat evidenter, pecuniam; quam, ut premissum est,
sab testimonialibuB litteris secum attulerint; esse crucesigna-
tis fideliter et utiliter distvibutam : et tam testimoniales lit-
tere super quantitate pecunie commisse distributoribus ipsiS;
quam scriptura ratiocinii; quod Gardiuali et Magistris reddi-
derint antedictiS; diligentissime conserventur, ut et eorundem
diBtributorum fides et diligentia illarum testimonio pateant;
et suBpioiosorum conquiescant roenteS; et labia conticescant.
Quocirca fratemitati vestre per Apostolica scripta mandamuS;
quatinus bec solempniter per vestras Dioceses publicantes,
difBcaltatem seu moram aliquam nuUatenus innectatiS; vel
permittatis innecti; quin tam coUectio vicesime per eoS; qui
ad hoc a boue memorie Innocentio Fapa predecessore no-
stro faerunt; vel a nobis fuerint deputati; sine fraude ac ex-
pensaram discriminc; prout ad eos pertinet ; quam alia; prout
superins sunt descripta; ef&caciter valeant execiitioni man-
dari. Sane pecuniam collectam et coUigendam in truncis per
diBtribatores predictoB distribui volumus et mandamus inter
erucesignatoB strenuos et prudentes de populo illO; ubi fuerit
pecunia ipsa collecta, quibus ad peragendum votum suum
proprie non snppetunt facultates : que recepta sub testimo-
nio virorum fidelium crucesignatis ipsis distribuatur tempore
arripiendi itineriS; vel in portU; prout videbitur expedire ipsis
distribatoribnS; rationem de illa; sicat de alia; in Bcriptis fi-
deliter reddituris. Datum Laterani II. Eal. Martii. PontificatuB
noBtfi anno primo.

In e. m. scriptum est Archiepiscopo Colocensi et Saffira*
ganeis eins; et AbbatibuB exemptis per Ungariam eonBtitntiS;
et omnibas PatriarchiS; ArchiepiscopiS; Episcopis etc.

(IIL Honorins pdpa Regestdibdl, melyek R6miban a Vatiani lev^l-

Urban driztetnek, kbzli Theiner Agoston Yetera Monumenta hlBto-

rica Huogariam Sacram illufitrantia, R6ma 1859. 6. 1.)*

Ui

33.

///. Honoriui pdpa C. iSjonan vdLoBztOU Mekerfehirvdri pri-

postot megerSHti. 1217.

Honorias Episcopus etc. dilecto filio C. Albensi Pre-
posito Balatem etc. Electio per dilectoB filios Gapitalam Al-
beasiB Ecclesie^ karissimi in Gbristo filii nostri A(ndree)
IUaBtris Begis Ungarie; tamqaam patroni^ accedente assensti,
de taa celebrata persona nobis per ipsias Gapitali et eiasdem
Begis litteras et nanciam speciales extitit presentata ; sap-
plicatO; at eandem per confirmationis gratiam admittere di-
gnaremar. Nos aatcm eoram iastis postalationibas gcato
eoncorrentes assensa; electionem ipsam^ sicat est canonice
celebrata; aactoritate Apostolica confirmamns. Nalli ergo ete.
Si qais aatem etc. Datam Ferentihi .... Anno secando.

(III. Honorius pdLpa Begestitb^l, Theiaer id. m. 7. 1.}. -

74.

///. Honorius pdpa tuddsitja a genuai 4rsdcet, hogy JL En-
dre ma^ar kirdly ie az ausztriai herczeg keresetee hadjdr
ratra ind^klvdn^ a Boldog Asszony ezUletisinek legkdzeleUi

ilnnepin Ciprue ezigetin taldlkozni fognak. 1217.

»

Honorias Episcopas etc. Tenerabiii fratri .... Arclii-
episcopo Janaensi salutem eto. Cam carissimi in Cluriita
filii • . . . Ungarie Rez HlastriS; nobilis yir Dax Austrie, ao
malti alii magnates magnanimes et magnifiei craeeaignatii
transfiretantes in sabsidiam terre Sancte apad Cipram in /
pi^oximo festo natiyitatis Beate Marie Deo propitio oonyenire '
disponant; nosqae yenerabili fratri nostro .... Patriarche,
ae oarissimo in Christo fiilio .... Hlastri Regi, et Magistrii
et fratribas HdspitaliS; et Militie Templi Jerosolimitanis, et
aliis Principibas regionis iUias direximus seripta nostra, ut

145

per 86 vel Bollempnes nnncios illnc occarnint eidem, tracta-
tnri cum eiS; ex qna parte debeant terram Sarracenorum in-
trare : fraternitatem tnam rogamns et monemns attente, per
Apostolica scripta mandateS; quatinus crucesignatis ^ qni
Januam conyenisse dicuntur^ evangelizans proiit Dominus
tibi dederit verbum cruciS; eos moneas et inducas^ ut ad
eyitandos piratarum et Sarracenorum incursus^ simul proce-
dentes in Tinculo caritatis^ convenire studeant apud Ciprum;
ut sic efficatiuB yaleant Domino famulari. Nos enim venera-
bilem fratrem nostrum P. Albanensem Episcopum, Aposto-
lice Sedis Legatum; de cujus pmd^ntia et virtute non tam
argumentorum presagia, quam rerum experimenta nobis fi-
dem faciunt pleniorem; providimus illuC; auctore DoininO;
destinandum^ ut vice nostra Cbristi negotium; prout idem
inspiraverit^ ordinet et disponat Ex parte autem nostra uni-
versis crucesignatis sub pena excommunicationis inbibeaS; ne
quisquani sepulchrum Domini visitare presumat, cum nisi
Sarracenis soluto tributo nullus illuc accedere valeat Cbri-
stianns. Ad hec, qnia de tua discreiione ac honestate plenam
in Domino fiduciam obtinemuS; liberam tibi auctoritate pre-
sentium concedimus facultatem; ut de consilio Magistri et
fratrum Hospitalis Jerosolimitani et Militie Templi^ seu alio-
rum bonorum virorum; quos in auxilium tuum voces, cleri-
coS; mulieres et alias personas, debiles et infirmas, vel alias
paupertate gravatas^ quas inutiles esse vides in subsidium
terre Sancte^ moneas et inducaS; et etiam cum eis auctoritatc
nostra dispenseS; ut iuxta proprias facultat.s redemptionem
itineriS; et expensaS; quas CBsent in predicta terra facturC;
aliis utilibus transfretantibus iuxta tue discretionis consilium
largiantur, concessa eis venia peccatorum, prout est expres-
sum in concilio generali. Datum Ferentini IX. Eal. Augusti.
Fontificatus nostri anno secundo.

(in. HonoriuB pdpa Regestdibdl, Theiner id m. 7. 1.)

UOSDH. HtJNO. BIST. — DIPL. 6. 10

146

15.

IIL Horwrius pdpa ez irdnt a jeruzsdlemi kirdltft is irte-

siti. 1217.

HonoriiXB Episcopus etc. karisflimo in ChriBto filio . . .
IHuBtri Begi Jerosolimitano salatem etc. Cnm karisBimus in

Christo filins Ungarie Bex Illustris , Dux Au-

striae ac alii multi magnates magnanimes et magnifici ad
subsidium terre SanctC; inspirante Domino, aspirantes^ in na-
tivitate Beate Marie, Deo propitio, apud Ciprum disposuerint
convenire, ut secundum tue discretionis consilium in negotio
Christi ordinate procedant, sicut idem Bex tue Celsitudini
per suas litteras dicitur intimare ; Serenitatem Begiam roga-
mus et monemus attente, quatinus sicut causam Christi zela-
riS; eis illuc per te vel solempnes nuncios occurere non omit-
tas ; impensurus eisdem prout tua noscitur specialiter inter
esse, conElilium et auxilium oportunum. Datum Ferentini IX^
Eal. JnliL (?) — Pontificatus nostri anno secundo.

(III. Honorius p&pa BegeBt41b61, Theiner id. m. L kdt. 8. 1.)

76.

tlL Boimim pdpa a Jdnosrmdil viUzek Magya/rorBzdghan
didegenitett javainak visszaszerzese irdnt int&skedik. 1217.

Honorius Episcopus servus serrorum Dei venerabili
fratri Episcopo Quinqueecclesiensi salutem et Apostolicam
benedictionem. Ad audientiam nostram pervenit^ quod tam

dilecti filii Frior et fratres Hospitalis Sancti Joannis

Hierosolymitani in Hungaria ^ quam praedecessores eorum
decimaS; terras^ domoS; vineas^ possessionesi prata^ pascuai
nemora, molendina, jura, jurisdictionnes et quaedam alia
bona ad Hospitale ipsum spectantia, datis super hoc litteriB,
interpositis iuramentis fatis renunciantibuB et penes adiectis,

147

in grayem ipsitts Hospitalis laesionem nonnullis clericis et
laiois aliqnibiis eomm ad vitam vel sab censn annno conces-
senmt ; qnornm aliqni dicuntnr ^nper his confirmationis litte-
ras in forma communi a Sede Gatholica impetrasse. Quia
vero nostra intcrest super hoc de opportuno remedio provi-
dere, fraternitati tuae per Apostolica scripta mandamus,
qnatenus ea, quae de bonis ipsius Hospitalis per concessio-
nes huiusmodi alienata inveneris illicite vel distracta, non
obstantibus litteris, peniS; j uramentis et confirmationibus su-
pradictis ad ius et proprietatem eiusdem Hospitalis studeas
legitime revocare, contradictores per censuram ecolesiasti-
cam apellatione postposita compescendo. Testes autcm qui
fuerint nominati, si se gratia, odio vel timore subtraxerint,
censura simili appellatione cessante compellas veritati testi-
monium perhibere. Datnm Bomae Romae apud Sanctam
Sabinam IH. nonas Novembris Pontificatus nostri anno se-
cundo.

(HeveneBi kdzirati gyiijtemenyeboL XIII. k6t. 96, !.)•

11

IIL Honoi*iu8 pdpa a keresztyeneket buzditja, hogy IL Endre
Tnagyar kirdlyt kereaztea hadjdratdhan segitsek. 1217.

Honorius Episcopus • . venerabilibus fratribus Bemensi
Archiepiscopo (Alberico) et nniversis Episcopis ac omnibus
Ecclesiarnm Fraelatis tam exemptis quam aliis per Bemen-
sem provinciam constiutis salutem etc. Adversus hostes vi-
sibiles invisibilibus armis i. e. oracionibus dimicare veteri-
bns exemplis instrnimur^ qne nostris quoque temporibus (est)
innovata^ quando exercitiium Deus infidelium multitudinem
bello in Hispania tradidit in manus paucorum fidelium et
gforiam. Ecce autem tempuS; quo universi; fideles ad hec
debent arma concurrere I Ecce tempuS; quo cinere debent
aspergere caput snum ! Ecce tempuS; quo debent in coelum
lacrTmamm ct ors^cionum vocibus et clamarC; nt iHe, qui non

10*

148

in multitudine dimicat, innoyatis signis et mirabilibus immu-
tatis secundum omnipotenciam suam multitudinem in pauci-
tate dimicet ! Carissimi enim filii nostri Hungarie Bex et
Austrie ac Maragnanie DuceS; viri utique dignitatis honore
conspicui; sed non minusfideidevocione preclari^ cum nonnul-
lis baronibuS; comitibus et alio comitatu suo; Dei mnnere
ventis usi felicibuS; litora Hierosolymitane provincie feliciter
attigerunt. Qui attendentes, quod non est difTerencia in con-
spectu Dei coeli liberare in multis aut paucis, quia non in
exercitus multitudine, sed de coelo victoria ministratur, ter-
ram Babylonis in multitudine quidem pauca; strenue de su-
perno cqnfisi auxilio ingressi (sunt). Quis fidelis hoc audito
lacrymis et orationibus indulgere non debeat^ ac dominum
• cordis et oris vocibus exclamare, cum pars corporis nostri,
quod est Ecclesia; corporis cuius est Gbristus caput; corpus
cuius siuguli sumus membra; forsan hac ipsa hora gloriosa
pro fid^ Christi certamina ineat; suisque diffidens viribuS; ac
de Bola virtutis (Divine) miseracione confidenS; ad eam faci-
lius impetrandam nostrarum suffragia orationum exposeat ?
Sane nos, cum ad nostram pervenerit notlciam illos per ter-
ram predictam intrasse, animam nostram effudimus coram
DeO; illum per ipsum in lacrymarum effiuentia depreeantes.
Et quia de meritorum qualitate diifidebamus, tam clerunf
quam populum urbis convocavimus in basilica SalvatoriS; at*
que inde ad venerandum gloriose matris ejus Ecclesiam,
prelatis capitibus Beatorum Fctri et Fauli pedibus nudis pro-
. cessionaliter ivimus, ut prefatis Jesu Christt assensu et eius
genitricis obtentU; supernum impetraremus auxilium; ad quod
nostra non sufficere merita sciebamus. Verum quia per eos
tocius populi Christiani negotium gerituT; quare dignuni est,
ut ad exorandum pro eis Christianus quilibet in oratione pro-
stemetur humiliter, propter hoc processiones in singulis civi-
tatibus et aliis lociS; in quibus est frequentia populorum;
prima sexta feria cuiuslibet mensis providimus faciendas:
sperantes qnod illC; qui dictatam in Ninivitis sententiam
eorum humiliatione conspecta; misericorditcr revocavit ; qid-
que uno Moyse orante pro populo Amalechitas convertit in
fugam; et solem Josue precibus stare fecit ; qui deniqne buob
ad se de quacunque tribulatione clamantes se auditurum

149

ineffabili pietate proBiittit; devote pnlsatus tot fideliam BQoram
clamoribuS; nequaquam suatinebit sue viscera pietatiS; sed
propter semet ipsum inclinabit ad preces servorum suorum
propitius aures suas, et effundet iram suam in gentes^ que non
noverunt eum^ et in Regna^ que non invocant nomen eiuS; ad
laudem et gloriam suam confringet cornua peccatorum.
Ideoque per Apostolica scripta claritati vestre precipiendo
mandamuS; quatenus boc cum devocione debita fleri faciatis^ita
quod quilibet vestrum, nisi iusto impedimento excuaetur, inter-
sit snis indutus insignibus et pedibus nudis^ quatenus exemplo
vestro ad idem provocetur devocio subditorum ; religiosi au-
tem in locis solitariis commorantes^hoc in claustris suis eo devo-
cius exequantur; quo magis a mundanis tumultibus sunt immu-
nes. Subditos autem vestros tam niares, quam^mulieres sollicite
moneatis, ut ad hec faciendai non in veste tamen preciosa seu
alio inani cultu conveniant; sed in eo, (per) quem se ipsos ad de-
vocionem mutuo provocent, ac humiliationem internam exte-
rioris habitus humilitate demonstrent, memores quod Ninivite,
de qpibus iam sermo precessit; in humiliacione sua se saccis
a maximo usque ad minimum induerunt; adeo ut ipse Bex,
abiecta Regali purpura se sacco induerit, et aspergeret cinere
capnt suum, propter quod ad eum qui humilia respicit^ me-
ruit misericordiam invenire. Ad hec crucesignatos omnes ad
celerem succursum illorum sedulis exhortationibus animetis et
faciatis ad hoc idoneos per alios animari ; ita quod instante
passagio Deo duce transeant universi; hiis vestrum, qui mu-
niti sunt crucis signaculo, cum illis pariter, profecturis in na-
mine Domini Jesu Christi. Ut autem de statu terre Sancte
vos certiores reddamus et ad providendum, que sunt neces-
saria, cautiores ; litterarum tenorem, quas nuper a Magistro
Militie Templi recepimus, presentibus, de verbo ad verbum
duximus inserendum. Qui talis est :

(KCvetkezik Carnatoi Vilmosnak levele III. Honorius pdpdhoz^mely
olvashatd Fejern^l Cod. Dipl. III. k5t. 1, r. 230. 1.).

Omnes ?gitur crucesignati et crucesignandi sollicite mo-
neantur, ut quam maiorem poterunt secum ducere copiam
victualium et equorum. D^tum Laterani VIII. Kal. Decem-
bris Pontifieatus nostri anno secundo.

150

(Ezen erdekes pdpai lev^lnek kivonatdt k<$z6lte mdr Fej^r, Cod.
Dipl. III. k5t. 1. r. 232. 1. Annak egdsz szQvege taldlhat^ Boaquet-
ndl m. Honorius levelei kozt, SS. rr. Oall. XIX. kot. pdris 1833.

639 1. Cnech),

18.

III. Homnus pdpa a pannonhcdmi azerdmcMrUmi is a pilisi
apdtsdgok kl)zti perben int4zkedi% 1218.

HonoriuB Episcopus seruus seruorum Dei; Dilectis fi-
liis . . . Abbati de Libin Geuriens. Dioecesis . . . Archidia-
cono; et . . Cantori Geuriensi; Salutem et Apostolicam bene-
dictionem : Dilecti filii . . Abbas et Gonuentus Sancti Mar-
tini de Fannonia sua nobis petitione monstrarunt, quod cum
felicis recordationis I(nnoceutius) Papa predecessor noster
causam; que inter ipsos exparte una^ et . . Abbatem ac mona-
chos de Plis Gisterciensis ordinis Vesprimensis Diocesis ex
altera super quibusdam decimis et rebus aliis uertitar . •
yenerabili fratri . . Episcopo Geuriensi et eius coUegis com-
miserit termipandam, tum propter mandatoris mortem^ tum
quia prefatus Episcopus transfretasse dicitur in subsidium
terre sanctC; nec non unus coiudicum ad partes alias est
translatuS; causa ipsa remansit hactenus indecisa. Yolentes
igitur ut fijQis litibus imponatur; discretioni uestre per Apo-
stolica scripta mandamuS; quatinus si est ita^ uos in eodem
negotio iuxtaprecedens predecessoris nostri mandatum ap-
pellatione remota ratione preuia procedatis. Quod si non
omnes hiis excequendis potueritis interessC; duo uestrum ea
nichilominus exequantur. Datum Laterani VL kaL Februarij.
Pontificatus nostri anno secundo.

(Eredetie a szentmdrtoni fdapdtsdg^ ley^tdrdban).

151

79.

III, Horuyrius pdplx megerositi alaberiai szentmikldn kolostov
nak jd^zdgaitj mdyeknek nagy risze Magyarorszdgban fekszik.

1218.

Honorins Episcopns etc. dilecto filio Nycolao Abbati
monasterii Sancti Theodosu chenobiarche de Laberria eins-
qne fratribns tam presentibns qnam fhtnris regnlarem vitam
professis imperpetnnm salntem etc. Beligiosam yitam eligen-
tibns etc. £apropter^ dilecti in Domino filii, vestris instis po-
stnlationibns clementer annnimns^ et prefatnm monasterinm
Sancti Theodosii cenobiarche de Laberria, in qno Dinino
mancipati estis obseqnio etc. • . . commnnimns. Imprimis

siqnidem etc secnndnm Denm et beati Basilii regn-

lam in eodem monasterio etc. . . . obseryetnr. Preterea qnas-
cnnqne possessiones . . . illibata permaneant. . . . In qni-

bns hec etc vocabnliS; Locnm ipsnm, in qno prefti- '

tnm monasterinm sitnm est, cnm oiimibns pertinentiis suis,
apnd Jerosolimam ecclesiam Sancti Theodosii cnm hospitali
et apotheciS; et fnrno et vineis ; in dnobns monasteriis Sancti
Johannis Baptiste et Sancti Georgii apnd Eamele terras ;
apnd Schalon terras et vineas eum hospitali ; extra Jaffam
ecclesiam Sancti Jone, et intus apothecas et hospitale cnm
vinea magna; duas nanes liberas per totnm mare apnd
Jaffam; obedientiam apud Zevel, et ecclesiam Sanctornm
Petri et Panli et fornm totnm cnm apothecis et hospi-
tale cnm casali in Insnla Cypri; et monasterinm Sancti
Theodosii, qnpd dicitnr de Acra, tenimenta, qne dicnn-
tnr Tromachii cum molendino et vineis; apud Perdicam
terras eeclesiam Sancti Cassiani cnm tenimentis snis; Ec-
clesiam Sancti Georgii cnm ^ertinentiis snis; tenimenta,
qne dicnntnr de Glifeo, et Geratum: Ecclesiam Sancti Ale-
xandri cnm tenimentis snis ; apnd Pissnrum eoclcsiam Sancti
Michaelis Archangeli cnm casali et tenimentis snis ; Ecde-
siam Sancte Cnicis de Aletomm cum casali et tenimentis
sni^; terras de Rn, et de Virsn; Petram Remei et litus ma-
ris nsqne Gerannm cnm piscatione ac terris suis ; obedien-

162

tiam de Cay flnmine cnm terris Ayia ; Ecclesiam Saneti
Qeorgii de Pirgo cum oliyetO; nemoribuS; terriS; qneCorrigie
dicnntur, et Eeclesia Sancti Micbaelis Archangeli ; omnes ter-
ras de Gaumate ; obedientiam de Faleopafo cum molendino;
terris et pomeriis seis ; Ecclesiam Sancte Marie de Magna-
comis cum casali et tenimentis suis usque ad medietatem
vinearum Sancti Sabe^ ubi est fons ; obedientiam de Pale-
media cnm terris et olivetis ; apud Irenresum pomerium de
Ambuti cum terriS; domo et vico ; obendientium, que dicitnr
Kississa^ cum yineis et terris ; apud Leonimbem domum et
magnam vineam cum portinentiis suis ; apud Leccosum ec-
clesiam Sancti Nycolai cum hospitali^ pomerio, terris et per-
tinentits suis ; apud Ungariam monasterium Sancti Demetrii
iuxtaflumen fiauii, cum omnibus rationibus et libertatihus suis
a Bda Bege vobis indultts; annunm cere redditum trede-
cim cantariorum a Basilica (? taldn Basilio) et Johanne
Blandemero Ru(8)sorum Kegibus apud Galizam vobis con-
cessum ; et apud Gonstantinopolitanam civitatem Ecdesiam
Sancti Juliani cum hospitali^ domibus; apotheciS; et aliis
omnibus tenimentis et pertinentiis suis; Ecclesiam sancti
JonC; ac alias Ecclesias monasterio vestro subiectas ; mo-
nasteriu/m Sancti Demetrii Grecorum de Ungaria inxtafluvium
cum conductu aquefluminis Sabe, cum piscaria^ nemoribuS;
iure passagii et omnibus aliis pertinentiis suis; ecclesiam
Sancte Anastasie cum casali Grecorum ; casale de Tusedi et
ecclesiam Sancti Nycolai cum terris, nemoribus et pertinen-
tiis suis ; de Juncamagni Judam et Parvi casalia cum per-
tinentiis suis; casale de Tepili cum terris et pertinentiis
suis ; ecclesiam Sancti Kicolai de Jureo cum easali et perti-
nentiis suis ; casale de Ilicio cnm nemoribus et pertinentiis
Bttis; ecclesiam Sancti Demetrii de magno Ylicio cum
terriS; nemoribus et pertinentiis suis ; ecclesiam Sancti Ste-
phani de Ghesmasi (?) cum vineis, terris, nemoribus, dua-
bus piscariis et insula Dunavi ; ecclcsiam Sancte Marie de
Orbasio cum casalibuS; terris, vineis, nemoribus, et cimbris ;
casale de Gepla, cuin duabus nauiculis , passagio fluminis
Danuvi et insula ; ecclesiam Sancti Nicolai de Nadudnr cum
casali; insula, canneto, piscariis de Gheripetpertinentii&suis;
casale Gerinetum cum domibuS; terris, et pertinentiis suis ;

158

apnd Snmignm terras et nemora enm redditibns et pertinen-
tiis snis ; apnd eastrnm de Macra Yineas enm terriS; nemo-
ribns et pertinentiis snis ; easale de Arpario cnm piscariiSi
terriS; canneto^ piTatiS; nemoribnS; nayicnln flnminis Disse
(Tisza) ac pertinentiis snis; ecclesiam Sancti Georgii de
Cnrta, et ecclesiam Sancte Marie cnm navi, casalibns; po-
meriiS; Tineis, terriS; nemoribnS; piscariiS; et pertinentiis snis;
easale de Sadmari (? Szatmdr) cnm canneto^ piscariiS; lacU;
terris et pertinentiis snis ex ntraqne parte flnminis de Dissa;
casale de Titili cnm piscariis, cannetO; terris, medietate mon-
tis de Titili ; Sancti Nicolai et Sancte Marie de Fnlgabekim
ecclesias cnm terris ^t pertinentiis snis ; ecdesiam Sancte
Marie cum casali de Roson^ piscariiS; lacn^ insnla Dnnai??i;
nemoribnS; terriS; reddi(ti)bns et aliis pertinentiis snis a qnon-
dam Clado et Manuele monasterio vestro coUatis ; casale de
Poty cum terris et pertinentiis suis ; casale DussnnC; cum
terriS; nemoribus et pertinentiis suis ; ecclesiam Sancti Ny-
colai de Muclia cnm casali; terris^ nemoribnS; piscariiS; et
pertinentiis snis; casale Camalaca cum terriS; nemoribnS;
piscariis et pertinentiis suis ; casale Moyssaea cum terris et
pertinentiis suis ; casale Naradin enm vineiS; terriS; et pefti-
nentiis suis ; ecclesiam Sancte Marie de Comsca cum casaU,
santofoM; cimbriS; tjBrris et pertinentiis snis ; terras et alias
possessiones quondam Demetrii presbiteri et Jukifori; et red-
ditnS; qni Franchedem yulgariter appellantnr. Ad hec yobis
anctoritate presentium indulgemnS; nt cmn Greci usqne ud hec
tempora decimas solvere (igy) minime consne(ye)rint laborum
yestromm; quos propriis mauibus aut sumptibns colitis de
possessionibus habitis ante Concilium Generale; yel de ye-
stromm animalinm nntrimentiS; nullus a yobis decimas exi-
gere yel extorqnere presnmat. Liceat quoqne yobis clericos

et laicos etc retinere. Prohibemus insuper etc

discedere. Discedentem yero etc. . . . andeat retinere. Crisma
yero oleum sanctnm etc. . . • sine prayitate aliqua exhibere.
Cum antem generale interdictum etc. . . . Diyina ofQcia ce-
lebrare. Paci quoqne et tranquilitati etc. . . y audeat exer-
cere. Obennte yero te etc. . . . secnndum Deum et Bea^i
Basilii regnlam proyiderint eligendum ; electns antem pro
benedictione ad Episcopnm Diocesannm accedat ; qni si ei

164

daierit denegandom, eidem electo pro benedictioniB ^nnere
obtinendO; qnemcanqne malnerit; catholicnm adire Antistitem
licentiam imperpetnnm. Preterea omnes libertates et immn-
nitates etc. . . . privilegio commnnimns. Decemimns ergo
etc. . . . omnimodis profhtnra, salva Sedis Apostolice ancto-
ritate, et in predictis ecclesiis diocesanomm E^iscoporam
canonica insticia. Siqna igitnr in fntnmm etc. . . . snbiaeet
nltioni. Cnnctis antem etc . . • inyeniant. Amen. Datnm
Laterani per mannm Banerii Sancte Bomane Ecclesie Yice-
cancellarii IV. EaL Febraarii. Indict. YIL Incaraationis Do-
minice anno M CC XVIII. Pontificatns vero domini Honorii
pape anno seonndo.

(iQ, HonoriuB pdpa Regest&ibiSl Theiner id. m. 9. 1.).

80.

///. Hononus pdpa a szentmdrtoni apdtsdg jogait oltalmazzcL

1218.

Honorins Episcopns serns seraornm dei yenerabili fra-
tri . . Episcopo Vesprimiensi salntem et Apost. benedictio-
nem. Cnm Monasteria et alia loca religiosa ex of&cio tno de-
beas fanorabiliter confonere^ non sine cansa miramnr, qnod
sicnt dilecti filii Prior et Connentns Sancti Martini de Panno-
nia transmissa nobis conqnestione monstrarnnt^ tn postqnam
Abbas eoram iter arripnit ad snbsidiam terre Sancte^ ipsos
et Ecclesias eornm in tna Parrocbia poBsitas indebitis exac-
tionibns aggranas et molestas^ ac alios ipsos indebite perse-
qneriS; cnm olim tibi fnisset ininnctab^ at parrochianos snos
de Comitatn Simigiensi compelleres ad decimas sibi solnen-
das^ tn id efficere nolnisti; licet ipsi snper hoc te reqnisierint
hnmiliter et deaote. Vt igitar salubriter conscientie tne con-
snlas et honori^ fraternitatem tnam monemns attente, per
Apostolica Bcripta firmiter precipiendo mandantes, qnatinos
ab eornm et Eoclesiarnm snaram granaminibns omnino de-
sistens, parrochianqs illos, nt decimas debitaa ipsis ezolnant
inzta qnod tibi a Sede Apostolica est ininnctnm compellere

81.

///. Honorius pdpa megerSdti a nSmet rend szdmdra Vilmos
erdilyi pUspoknek a Barczasdg jdvedelmeire is birtokdravonat-

koz6 1213-ki adomdnydt, 1218.

Honorius Episcopns seryQS servornm Dei dilectis filiis
Magistro et fratribas Hospitalis Sancte Marie Tentonicorum
Jerosolimitani salutem et Apostolicam benedictionem. Cum a
nobis petitar, qnod iustnm est et honestum; tam yigor equitatiS;
quam ordo exigit rationiS; ut id per solicitudinem officii no-
stri ad debitum perducatur effectum. Gum igitur venerabilis
fi^ater noster W(ilelmns) Ultrasilvanns Episcopus cop^ide-
rans pericula et labores; qnos terram de Bnrza yacuam et
inbabitatam yobis a carissimo in Ghristo filio nostro Andrea
Rege Ung^orum illustri, ad cuins dominium pertinere dino-
scitnr; Begia libertate (liberalitate ?) collatam ^ defendendo
a paganomm incursibns snstinetis y decimas ipsins terre ab
eius incolis tam futuris quam presentibus exsolyendas, nec
non et ecclesias edificandas ibidem Domui ycstre consensu
capitnli sui concesserit^ deciinis Ungarorum et Sicnlomm; si
eoft ad dictam terram transire contingeret; et presentatione a
yobis de persbyteris institnendis in ipsis Ecclesiis facienda;
nec non inrisdictione causarnm criminalium; que ad destitn-
tionem pertinent sacerdotum; procuratione qnoque iuxta for-
mam canonicam moderata; si eum ad partes illas venire
contingeret; sibi ac suis Bnccessoribns reseryatiS; nos yeslris
instis precihus inclinati; concessionem ipsam; sicnt pie et

(

166

non omittas. AUoqnin dilectis filiis . . • de Waradino • • de
Sacsard et . • de Cicador Abbatibus Quinqnecclediensis dioeee- /
sis nostris damns litteris in mandatiS; nt partibus connocatis
andiant cansam et apellatione remota debito fine decidant;
facientes quod decrenerint per censnram ecclesiasticam fir- /
miter obseruari. Datnm Laterani Eal. Febmarii. Pontificatus
noBtri anno Secnndo.

(Eredetie a szentmdrtoni f^ap&tsig ley^ltiriban).

166

provide facta est^ et in ipsins Episcopi litteris snper hoc
factis plenins continetnr^ anctoritate Apostolica confirmamns
et presentis scripti patrocinio commnnimus ; qnorum tenorem
ad majorem firmitatum jussimus de verbo ad yerbum pre-
sentibus amatori.

(Ec^yetkezik Vilmos erddlyi piisp&k 1213-ki okminya, mely olvashatd

Pejdrndl Cod. Dipl. IIL kSt. 1. r. 145. 1.).

Nulli ergo omnino hominnm liceat hanc paginam no-
stre confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire.
Si qnis autem hoc attemptare presumserit; iodignationem
Omnipotentis Dei et Beatorum Petri et Pauli Appstolorum eius
se noverit incursurum. Datum Laterani Xn. kal. Maii. Fon-
tificatus nostri anno secundo.

(Az eredeti utdn Schaller J. K., Archiv ftir die Kenntniss von
Siebenbtirgens Vorzeit und Gegenwart, I. kot. Nagj-Szeben 1841.
222. 1. — III. Honorius pdpa Regestdibdl Theiner id. m. I. k6t.

12. 1.).

82.

IILHonorivspdpa mege^^Ssiti a Jdnosrendilek szdmdra IL En-»

dre magyar kirdly 1217'iki adomdnyozdsait. 1218.

a) Szdz ezUst gira jdveddmit dltaldhan.

Honorius Episcopus etc. dilectis filiis .... Magistro
et fratribus Domus Hospitalis Jerosolimitane salntem etc.
Cum a nobis petitur etc. Eapropter etc. Annnum quingenta-
rum marcarum argenti redditum Vobis a Karissimo in Christo
filio nostro Andrea Illustri Rege Ungarie de proventibus sa-
lium suorum in Salech pia liberalitate concessum, sicut ipsum
iuste ac pacifice obtinetis^ et in eiusdem Begis litteris plenius
continetur; yobis et per vos Domui yestre auctoritate Apo-
stolica confirmamuS; et presentis scripti patrocinio commu-
nimus. Ad maiorem autem rei evidentiam tenorem litterarum
ipsarum de yerbo ad verbum iussimus presentibus annotari ;
qui tatis est :

167

Koyetkezik II. £ndre kirdly 1217-ki okmaDya, mely Fejdm^l ol-
yaskato, Cod. DipL III- k5t. 1. r. 233. 1.).

NuUi ergo etc. nostre confirmationis infringere etc. Si
qnis antem etc. Datnm Laterani YII. Kal. Jnlii; Pontificatas
nostri anno secnndo.

(in. Honorins pdpa Regestdibdl Tlieiner id m. L k. 14. L).

83.

b) 8zdz ezUst girajdvedelmit Margati vdra vddelmezSsire.

Honorins Episcopus etc. dilectis filiis .... Magistro et
iratribns Domus Hospitalis Jerosolimitane salutem etc. Gum
a nobis petitur etc. Eapropter etc. Annuum centum marcarum
argenti redditum; yobis pro custodia castri, quod Margati di-
citur^ a karissimo in Christo filio nostro Andrea Illustri Rege
Ungarie dc proyentibus salium Regni sui apud Zolacha pro
liberalitate concessum^ sicut ipsum iuste et pacifice obtinetis
et in eiusdem Begis litteris plenius continctur; yobis et per
yoB Domui yestre auctoritate Apostolica confirmamus et pre-
sentis scripti patrocinis communimus. Ad maiorem autem rei
eyidentiapi tenorem litterarum ipsarum de yerbo ad yerbum
iussimus presentibus annotari ; qni talis est :

(Koyetkezik II. Endre kirdly 1217-ki okminya, mely Fej^m^I olyaa-

hat6, Cod. DipL IH. kot. 1. r. 237. L).

NuUi ergo etc. nostre confijrmationis infringere etc. Si
quis antem etc. Datum Laterani VII. Eal. Jnlii Pontificatus
nostri anno secundo.

(in. Honorius pdpa Begestdib61 Theiner id m. I. k. 15. L).

158

84.

c) A soproni 6b drdvamelWci jlheddmekd,

Honorins Episcopus etc. dilectis filiis .... Magistro et
fratribas Domus Hospitalis Jerosoliinitane salntem etc. Cum
a nobis petitur etc. Eapropter etc. Redditum porte de Supran
(Sopron); qui Bobet dicitur; et terram, que est inter Drauam
et Ghergou vobis cum nemoribus et aliis pertinentiis suis a
Karissimo in Ghristo filio nostro Andrea Illustri Rege Unga-
garie pietatis obtentu collata , nec non libertates, immunita-
tes et exemptiones secularium exactionum ab eodem Rege yo-
bis et hominibus ycstris indultas, sicnt ea omnia juste ac pa-
cifice obtinetis, et in eiusdem Regis litteris plenius contine-
tur^ yobis et per yos Domui yestre auctoritate Apostolica
confirmamus (et) preseutis scripti patrocinio communimus.
Ad maiorem autem rei eyidentiam tenorem litterarum ipsa-
rum de yerbo ad yerbum iussimus presentibus annotari ; qui
talis est :

(KOvetkezik II. Endre kir^y 1217-ki okminya, mely olyashat^ Fe-
j^rn^, Cod. Dipl. III. kot. 1. r. 239. L).

Nulli ergo etc. nostre"confirmationis infringere etc. Si
quis etc. Datum Laterani YL Eal. JuUii (Pontificatus nostri)
anno secundo.

(III. Honorias pdpa Regestiib^l Theiner id. m. I. k. 16. 1.).

159

85.

d) Szdz eziUt gira jl>vedelm4t Orati vdrdnak vAielmezSaire.

HoiKyrias Episcopus etc. dilectis filiis .... Magistro
et fi*atriba8 Domns Hospitalis Jerosolimitane salntem ete.
Jastis petentinm etc. Eapropter etc. Annnnm centnm marca-
rnm argenti redditnm vobis ad opus castellani et aliorum
fratmm vestrorum castodientium castrum vestram , qaod
Grati dicitur, a SLarissimo in Ghristo filio nostro Andrea II-
Instri Bege Hnngarie de proventibus salium snorum in Sco-
lasehe pia liberalitate concessnm; sicut illnm inste ac paci-
fice obtinetis, et in einsdem Regis litteris plenins continetnr,
vobis et per vos Domni vestre anctoritate Apostolica confir-
mamns et presentis scripti patrocinio commnnimus. Ad maio-
rem antem rei evidentiam tenorem litterarum ipsarnm de
verbo ad verbnm inssimns presentibns annotari ; qni talis est :

(ILEndre kirdly 1217-ki okminjit, mely k5vetkesik 1. fenebb 71. 8S. a.)

Nulli ergo etc. nostre confirmationis infringere etc. Si
qnis autem etc. Datum Laterani V. Kal. Jnlii, Pontificatns
noBtri anno secnndo.

(UL Honoria» pdpa Bege8taib61 Theiner id. m. I. k. 17. L).

160

86.

IIL Honaiiua pdpa a nagyhalmi tized ilgyiben irddzkedik. .

1218.

HonorinB Episcopns seruns semoram Dei. Dilectis filiis.
Strigoniensi et Janriensi Prepositis ; et . . Archidiacono Jan-
riensi salutem et Apostolicam benedictioneqi. Ex parte di-
lectorum filiorum Abbatis et Gonuentus Sancti Martmi de Pan-
nonia nobis est oblata querela , quod populos Bissenorum de
uilla Nogholm Vesprimiensis dioecesis decimas uini ad eos
de iure spectantes contra iustitiam detinent , et reddere con^
tradicunt. Ideoque discretioni uestre per Apostolica scripta
mandamus ; quatinus partibus connocatis audiatis causam et
appeUatione remota fine debito terminetiS; facientes quod de-
creueritis per censuram ecclesiai^iGam firmiter obseruari. Te-
stes autem qui faerint nominati , si se gratia^ odio uel timore
subtraxerint; censura simili appellatione cessante cogatis ue-
ritati testimonium perhibere. Quod si non omnes hijs exe-
quendis potueritis interesse^ duo uestrum ea nichilominus exe-
quantur. Datum Laterani IX. Kal. Decembris Pontifieatus
nostri anno tercio.

(Eredttie a 8Z. mirtoni fdapitedg lcvditirdbaii.}

'^v

W i^

161

87.

Pdl 4b Tamda grofok & rokonaik adomdnya az elefd/nti

egtfhdz szdmdra. 1218.

Jacobns Archidiaconns , Ganonicus Eeclesie Strigonien-
sis omnibus fidelibus presentibus et futuris presentes litteras
inspecturis salutem in salutis omniutn largitore. Ad vniuerso-

rnm noticiam serie presencium significamus : Quod

Paulus et Thomas filii quondam Lamperti , Gomitcs consan-
guinei et diuisionales fratres Gomitis Leustachij et Petrus de
Leostachfalua Gomites Gomitatus Nitriensis ad nostram per-
sonaliter yeniendo presenciam confessi extiterunt ministerio
uiue uocis eorum in hunc modum , quod ipsi in possessione
eomm heredita^ia ipsos contingente Thelekfeld appellata
Ynam particulam terre eorum arabilis quinquaginta jugera
vel citra hoc in se continentem vna cum virgulto wlgo weres-
harazth nuncupato ad decem jugera se extendente sub metis
et metatibus infra declarandis ob remedium et refrigerium
animarum parentum ipsorum; predecessorum eorum^ ac salu-
tem animarum ipsorum successorumque eorum adipisscen-
dam Eeclesie Beati Martini confessoris et pontificis in villa
Elephant constructe^ ecclesie parochiali scilicet eornm et per
eam Rectori seu Bectoribus eiusdem d^dissent ^ donassent et
contulissent perpetuo et irreuocabiliter possidendam , tenen-
dam iugiterque et perhennaliter habendam ; ymo confessi ex-
titemnt dedisse, donasse et contulisse coram nobis patrocinio
presentium mediante. Mete autem predicte particule terre
currerent ordine subsequenti ; .ita videlicet , quod prima meta
inciperet a parte occidentali ab vno puteo pro meta deputatO;
illic ad partem septemtrionalem adiaceret via publica ; per

eandem viam currendo de eadem diverteret ad par-

tem orientalem et peraeniret ad vnam metam terream in vir-
gulto erectam; deinde ad eandem partem orientalem cur-
rendo perueniret ad vnum fossatum longum^ et per ipsum fos-
satum ad partem meridionalem currendo perueniret ad riw-
lum predictam terre particulam totam ex parte ipsius meri-

MOMim. HUKO. mST. -* DIPL. 6. 11

162

dionalis partis iam dicte separatum ; et ibi terminarent. £t
hoc ipsi , yt allegabant matura deliberacione inter ipsos ha-
bita , ea de causa fecissent , quia particula terre snperius no-
minata ecclesie eorum parochiali vicina essct et propingna,
tali obligacione et grauaminis honere interpositO; quod quan-
docunque temporis in successu ipsi aut eorum superstites,
quibus prescripta possessio ipsorum deuolueretur; prelibatam
terre particulam vna cum virgulto sexaginta iugera modo
premisso in se continente de prescripta ecclesia sequestrare^
alienare et auferre intenderent vel aufferrent modo aliquali ;
extunc anathema Jesu Deique Omnipotentis, et Beati Martini
pontificis indignationem incurrerent ipso facto. In cuius rei
memoriam perpetueque stabilitatis incrementum presentes
litteras nostras priuilegiales eisdem Gomitibus duximus con-
cedendas pendentis sigilli nostri mnnimine roboratas. Datum
in villa Apon tempore conuocacionis nostre generalis sexto
Kalendas mensis Nouembris anno ab Incamatione Domini
M. GC. decimo octauo. Hoc non obmisso , quod omnia pre-
missa per predictos nobiles fuerunt testamentaliter legata et
data ecclesie Sancti Martini coram testibus infra declarandis,
uidelicet Michaele^ Martino^ Benedicto et Boynoch Comitibus
et patronis ecclesie supradicte.

(Az eredeti utin Ctech),

163

88.

IIL HonoriuB pdpa Ugrint szentdi fel kalqcMi Sraeknek,

1219.

IstoB dominaB nonorinB PP. III. coDsecravit anno Pon-
tificatnB sni t^rtio : NepeBinom Episcopum, Sipuntinnm Archi-
episcopum , Tudertinum Episcopum , Portuensem Episcopum;
TuBCuIanum Episcopum ^ Colocemem Archiepiscopum , Camo-
tensem Episcopum, Pensauriensem Episcopum.

(IIL HonoriuB pdps Begest^bdl Theiner id. m. I. kOi. 22. 1.)

89.

///. Honorius pdpa az eaztergami is a kahcaai irseket felszd-
Ittjoj rendelkez4sire nehdny alkcUmatos hittSi^tSt kiddeni. 1219

kMU.

Honorius Episcopus etc. venerabili fratri .... Strigo-
niensi Archiepiscopo salutem etc. Ne si secuB vineam Domini
nostre cure commissam positas undique solicitudines redigere
neglexerimus ad culturam , et propagare in eis propagineS;
que fiores odoris et fructum afferant honestatiS; possimuB
merito de torpore seu desidia reprehendi : licet undecima sit
hora, operarioB tamen in ipsas proponinius destinarC; qui
sarculo predicacionis ex circumadiacentibus nationibus vitio-
rum spinas eyelleDtes et vepres ; et extendentes iQ easdem
palmites fidei compluentesque illas aquiS; que transeunt inter
medium montium; ipsas florere faciant et virtutum germina gec-
minare: ac sic effundente Domino spiritum de excelso in solitu-
dine iudicium; quo se cum Deo et coram Deo; ne ab eo iudice-
tur; diyidicuB habitet; fiatque nationum desertum in Ghermel in

11*

164

vere circumcisioDiB scientiam yeniendo : et postqnatn intra-
yerit gentinm plenitndo , tandem reconciliationis iustitia se-
deat in Ghermel in Israelitico populo ; qui nunc reputatur in
saltu. Yerum cum multi per Dei gratiam ad hoe opus idonei
latitent intra Ecclesiam otio contemplationis , .yacantes am*
plexibuB infecunde Rachelis, yidentes tamen subtilius in-
herendo^ qui^e in cultura Dominice vinee non curarunt hac-
tenus exercere , Lye fecunde , sed lyppe ^ qua^i connubium
aspernando : ipsos per te ac alios Ecclesiarum Prelatos , ne
cum tota die Qirca propagationem ac dilationem vinee Domi-
nice steterint otiosi ; quod nemo eos conduxerit , valeant ex-
cusari, duximus excitandos ^ ut et in hac undecima hora con-
ducti mandragores Lye ingrediantur cubiculum , et vineam
Domini studeant propagare , laboratnri quasi brevi hore spa-
tio in eadem , et diurni denarii pretiiim recepturi. Quocirca
fraternitati tue per Apostolica scripta mandamus ; quatenus
in provincia tua quatuor viros opinionis sincerc ac litterature
probate, vel tres seu saltem duos, cuiuseunque religionis, vel
ordinis , et Cisterciensis presertim , cui Dominns benedixit a
mari usque ad mare ipsius extendendo palmites , eligas , qui
super nitentes asinos ascendentes , habentesque vitam in pa-
tientia et mortem in desiderio^ sponte velint animaa suas of-
ferre discrimini , ac benedicere Domino parati pro ipsius no-
minC; si opus fuerit^ martyrium sustinere , ac ipsos usque ad
festum Beati Martini ad presentiam nostram transmittas^ se-
cundum circumspcctionis Apostolice providentiam una cum
ilis ; quos de provinciis aliis ad nos mandamus transmitti^ ad
solitudinem diversarum gentium destinandos , ut in eis fun-
gentes legatione pro Ghristo reconciliari obsecrent illas Deo,
quasi per ipsos Domino exhortante ; ac tamquam cives Apo-
stolorum et domestici Dei^ easdem verbo doctrine illuminetit,
pacem gentibus tribuendo^ ac cum exultatione ad nos seu ad
Dominum potius revertentes iusticie manipulos referant^ et
ab eodem vite senatum recipiant sanguine proprio laureati.
Quod si forsan Prelati eorum ^ qui animas suas sponte peri-
culo duxerint offerendas , voluntati eorum presumpserint ob-
viari , presumptionem eorum monitione premissa per censu-
ram ecclesiasticam ; appellatione remota; compescas. Datum
Laterani. stb.

165

Bcriptum est in e. m. ColoceDsi ArchiepiscopO; et in gin-
guliB terris et provinciis et Begnia Archiepiscopis etc.

(ni. HonoriuB pdpa Hegestdibdl Theiifer id. m, I. kOt. 27. 1.)

> »

90.

///• Honorius pdpa bizanyos Ugyben a caanddi pU^pdk kdrUda'

nitdsdrdl gondoskodik. 1220.

HonoriuB J^piscopns etc. dilectis filiis . . . Abbati et . . .
.«Friori Egriensilet . . . Preposito Orodiensi Genadiensis Dio-
cesis salntem etc. Ex insinuatione venerabilis fratris . . . Ce-
nadiensis Episcopi nobis innotnit; quod cum ipse^ in reditu
peregrinationis sue a translatione corporis Beati Thome mar-
tyris Cantuariensis per Papiensem transierit civitatem ^ G.
et J. fratres; ac eorum socii cives Papienses ipsum equis/pe-
cunia et rebus aliiS; quia venerabilis frater noster . . . Wara-
diensis Episcopus quandam mutuo ab eis receperit summam
pecnniC; sicut apparebat in publico exinde instrumento Con-
fectO; nee de ipsa, ut ipsi dicebant; satisfecerat, spoliarunt.
Unde pro eodem Cenadiensi Episcopo nobis fuit humiliter
supplicatum, ut dignaremur, quod indempnis conservari de-
beat ; providere. Cum autem illius res in huiusmodi casu in
predicti Episcopi Waradiensis solutionem cesserint debito-
mm ; eidem nostris dedimus litteris in mandatis ; ut prefato
Episcopo Cenadiensi satisfactionem de rebus suis sic ablatis
exhibeat competentem , ut per ipsum conservetur indempnis;
qni pro ipso rerum suarum sustinuit detrimentum. Quocirca
discretioni vestre per Apostolica scripta mandamus, quate-
nuB si dictus Episcopus ; quod mandamus neglexerit adim-
plere ; vos snper hoc , quod iustum fuerit^ sublato appellatio-
nis impedimentO; statuere minime postponatis, facientes quod
Btatueritis auctoritate nostra firmiter observari. Testes etc.
Qnod Bi non omnes etc. Datum Laterani XVIII. KaL Januarii
Pontificatus nostri anno quinto.

(III. HoQOrins pdpa Regestdibdl Theiner id. m. I. kbt. 26. 1.)

166

91.

«

MikUs Tiddor megerSHti hirdilag a pannonhalmai szent-mdrtoni
apdtsdgnak Hovrn hdyeigien UvH hirtohdU 1220.

Nicolaas Dei gratia Palatinns et GomeB de Snpmn nni-
nersis ad qnos presens scriptnm peryenerit salntem in eo^
qni est salns omninm. Noticie omninm volnmns clarescere,
qnod cnm Abbas Ecclesie Beati Martini repeteret coram no-
bis a Dominico ; Bnda et Stephano terram snf&cientem cnltni
yiginti aratromm ex donacione Gatln illi memorate Ecclesie
coUatam esse asserendo^etcnm in hnnc modnm inter eos lis
din agitaretnr, tandem ex beneplacito eomm; et ad consensnm
plnrimomm convencionem in hnnc modnm inter se fecemnt; sci-
licet prenotati viri D. B. et S. concessernnt Ecclesie prelibate
terram arabilem ad decem aratra ; et terram nemorosam ad
dtio aratra in Sown (Sacro); yidelicet postposita omni contra-
dictione inridicipnaliter perpetno possidendam mediante pri-
staldo inter eos Poznano de genere Zah (Zak). Vt antem hec
convencio taliter coram nobis terminata salva semper et in-
concnssa permaneat in postemm, presenti pagine eam com-
mendanimns ; et mnnimine duplicis sigilli nostri fecimns con-
firmari. Anno Dominice Incamacionis M^.GG®.XX^

(Eredetie a sz. m&rtoni fSSapitsig ley^tdriban. A nddomak ezen birdi
int^zked^s^t megerdsitette 11. Endre kirdly 1229.)

167

92.

Miklda nddor itSlete a pannonhalmi szent mdrtmi apdt Ss a
$(mogymegyei vdrjohhdgyok kdzt Wicha helysighen fekvS hizo-

nyosfdldekrSl. 1220 kmd.

Nicolans Palatinns et Comes SnprQnieDsiB nninersis pre-
sentem paginam inspectnris salntem in Domino et omne bo-
nnm. Vninersomm noticie nolnmos clarescere , qnod constitn*
tns Abbas Sancti Martini in nostra presencia cnm omnibns
qnoB citanerat de uilla Wicba pro combnstione capelle Sancti
Jacobi et aliis dampnis sibi iilatis , proposnit coram nobis,
qnod emisset terram a iobagionibns castri Simigiensis ; qnp-
mm qnosdani iam Rex receperat in domnm snam ^ qnidam
adhnc detinebantnr ad officinm castri , quornm nomina mix-
tim hec snnt : Mibal^ Bethme^ Cheke^ Mathey; Habnr, Almos,
DemetmS; Leger^ Medue, Peter, BenedictnS; Wrou, Omodoy,
Petnr. Qni cum interrogati fnissent, neganernnt se nendidisse
terram Abbati. Qnapropter Abbati probacionem facere ininn-
ximns. Post deinde Abbas neniens cum suis testibus multis
nobilibns in festo Sancti Demetrii , cnm essemus Genrini cum
Rege ; probabat sicnt debuit fere cum omni Simigiensi Comi-
tatn. At illi preuominati iobagiones ipsi Zadusarii confessi
snnt tanquam confusi , partem illius terre nendidisse ; scilicet
partem commnnifer cnm nilla Wicha. Vnde nos cognoscentes
insticiam Abbatis Sancti M(artini) , et confessionem , et falsi-
tatem illornm ; tamen adhnc contra facientes illis adindicani-
mns Curiali Comiti Abbatis cnm dnobns testibns, qnos illi ad-
nersarii eligerent , sacramentnm parare , et sacramento pre-
stito ipsos condempnaremus secundnm estimacionem illins
tcrre ad talionem reddendam et ad dampna , que in edificiis,
et que in operibns et in ipsa terra fkcta erant. Cum antem
die constituto cum electis ab ipsis testibns, videlicet Yser Go-
mite, Waren centnrione de Hnrpas in Simigiensi castro essent
ad complendnm sacramenti debitnm parati , et prestaldo eo-
rnm Bndino mediante diucins illic morati fuissent; qnidam ex
ipsiB adyersariis; scilicet Leger et fr. Bodoa (^mparuernnt.

168

I

qai dicebant , qnod ab eisdem Bacramentnm nallent exigere ;
qnidam non compamernnt. Qnamobrem Abbas prestitit fratri-
bus loci pro iusticia sna et instificatns recessit. Vnde itemm ne-
niens ad nos exigebat sibi fieri insticiam in omnibns. Nos antem
intellectis omnibns per prestaldnm nostram B.^ adindicanimns
secnndnm comparacionem terre Abbatis ; de terra illornm aa-
signari tantnndem y si haberent ; et si non haberent ; pro illa
terra et talionem et pro dampnis iUatis in ipsa terra , de re-
bns nel de personis eornm redderentnr XXX et V marce. Vt
antem hoc in postemm oblivioni non tradatnr, presentem car-
tnlam fecimns diuidi per alphabetnm et ntramqne partem si-
gilli nostri mnnimine roborari ; et nnam partem dedimns Ab-
bati consernandam; alteram antem inssimns reponi in camera
cmciferoram Sancti Regis Strigonii commorancinm.

(Eredetie a Bzentmdrtom f^apdtsdg levtfltdrdban. Ezen nidori it^letet

meger&siteHe 11. Endre kirdly 1229.)

93.

Miklds nddor a pannonhalmi apdtnak Zurunca hdysigben
lakd Whb szolgdkat itU oda. 1220 korill

Nicolans Palatinns et Comes Snpmniensis vniyersis
presentem paginam inspectnris salntem in Domino et omne
bonnm. Ad noticiam nninersomm peruenire nolnmns ; qnod,
cnm homines Ecclesie Beati Martini , scilicet XXXII mansio-
nes semornm de uilla Znmnca ; qne ex debito semitntis por-
C08 pascere teneretur; ab officio eiusdem Ecclesie domino
Andrea Hege nltra mare existente contnmaciter se retraxis-
set ; Abbas einsdem Ecclesie, qui cum ipso Bege iter peregri-
nacionis arripuerat^ peracto noti debito fuisset renersuS; Begi
de infidelitate prcmemoratornm sernomm querimoniam depo-
snit; et accepto ab eo prestaldo Opa filio Michael^ nninersaii-
ter illoB sernos captinatos iuxta Begis preceptum pro racione
indicii connincendoa adduxit. Qni in nostra presencia consti-
tnti reos se esgf^ cognoscentes , ad pedes Abbatis pronolnti

169

«

Bernos se Ecclesie fiiisse snnt confessi. Quos nos, prout ordo
exigebat iusticie iuxta infidelitatis eorum meritum condemp-
nando , scilicet nasos ipsorum assos Abbati sepedicte Eccle-
sie tradidimus. Nomina uero illomm seruorum sunt hec : Gu-
cha, Vnica; Forcos, Pete, Viyalam^Petrus, PauluS; Partus»
Zuede et cuncti cognati eorundem. £t ne labente cursu tem-
poris hec in nostra presencia gesta a memoria hominum tol-
lat obliuio , testimonio presentis pagine commendata auctori-
tate sigUli nostri roborauimus. ^

(Eredetie a szent-mdrtoni f(>apit8dg lev^tirdban. Ezen it^letet is meg-

er6sit3tte n. Endre kirdly 1229.)

94. •

Miklda nddor itdete Fen helysSgben UvU f^ldek felett a pannon-
hcdmi szent-mdrtoni apdtsdg szdmdra. 1220,

Nicolaus Dei gratia Palatinus et Gomes de Suprun yni-
uersis presens scriptum inspecturis salutem et omne bonum.
Ad yniuersorum noticiam yolumus peryenire , quod constituti
coram nobis Abbas Beati Martini et Gapitulum eius ex yna
partC; oduornici Regis et populi Begine castrensesque Vespri-
mienses ex altera , proposuit Abbas cum Gapitulb suo , quod
tercia pars terre memoratorum populorum ; que dicitur Fenu
in ius Ecclesie eorum cederet , insuper iidem populi deberent
terram ad duo aratra , quam ex douacione Ipoliti Ecclesia
ipsorum ab antiquo possederat ; cumque populis negando re »
sistentibus Abbas iuxta nostram sentenciam testimonio Hey-
drici Gomitis et aliorum plurimorum utrumque propositum
suum competenter approbasset , yolentes dictis populis satis-
facere Abbati prelato et fratribus suis cum Gomite Heydrico
sacramentum super his committendum adiudicauimus. Gum
igitur ad complendum sacramentum debitum adstitissent po-
puli pretaxati; recognoscentes se a sacramento illorum retra-
xerunt et preces assiduas porrigentes cum consensu plurimo-
rnm bonorum hominum conuencionem talem cum Abbate fe-

170

cenmt; qnod terram daorom aratromm, qaam IpolituB contu-
lerat; preter quartam partem de tota terra eoram idem Abbas
eam Gapitalo sao perpetao possideret et pacifice. Qae qoarta
pars in terris arabiiibas ad octo aratra estimata est preter
sylaas et nemora ex y traqae parte adiacencia mediantibus
daobas prestaldis Pazmano yidelicet de genere Zah prestaldo
Begis et Andrea prestaldo nostro. Vt aatem hoias litis deci-
sio *coram nobis acta nnllo ynqaam tempore a sapradictis po-
palis vel eoram saccess^ribas valeatretractaripresentem pa-
ginam dnplicis sigilii nostri manimine fecimas confirmari.
Anno verbi incarnati M^CC^XX^

r

(IV. Bdla kir% 1237-ki megerOntfi okminyibdl.)

95.

A gySri kdptalan bizonyadgot dd a panmnhalmi szentnidrtom
apdtsdg 48 a nemes TUHisiek kdzti hcUdrfdrdsrdL 1220.

Capitalam Ecclesie Geariensis nniaersiS; ad qaos pre-
sens scriptam peraenerit salatem in eo^ qni est salus omninm.
Noticie omniam aolamas clarescere , qaod constitatis coram
nobis Orez Abbate Beati Martini de Pannonia ab ana , nec
non Dominico et Stephano de Tfitttsi parte ex altera^ presen-
tibns et non contradicentibus cognatis et commetaneis eorum
Akur filio eiusdem et Georgio filio Martini de Merena aliter
Meger , proposuerunt asserentes ; quod cum Abbas coram Ni-
cholao Palatino a domino Rege iudice constituto terram saf-
ficientem cultui XX aratrorum ex donacione Catlo repeteret il-
lam cum Ecclesia Feyreghaz collatam esse asserendo y et in
hunc modum diu inter eos lis agitaretur ; tandem ex benepla-
cito eoram et ad consensum plurimomm conuencionem in hunc
modum inter se fecerunt. Ex parte septemtrionis scilicet Me
rene incipiendo a Pounsa directe ad Sashalom ; exinde ali-
quantum ad meridiem ad uiam ; que ducit ad Perinche metas
plurimas pro terra Feyreghaz fecerunt; simiiiter ex parte
Tiitfisi a Ponnsa ad tres metas exinde penes Perinche ad

171

nias, qne ad Trkin fenint, Bigna metalia et fossata pro eadem
Ecclesia Feyreghaz terminarant ; et terram taliter separatam
Abbati et Ecclesie sue iure perpetno reliqnemnt possidendam
mediante prestaldo inter eos Poznano de genere Zak. Yt
ergo hnins rei serie^ robnr perpetne firmitatis obtineat^ pre-
sentes litteras concessimns sigilli nostri mnnimine roboratas.
Anno ab Incarnacione Domini M^^CO^^XX". Magistro Demetrio
Lectore Ecclesie nostre exsistente.

(Eredetie a szent-mdrtoni f6'apdtBig lev^Itdrdban.)

96.

11. Endre hirdly priviUgiuma , mdylyd a pannonhalmi szent-

mdrtoni apdtsdgnak OlMy BdrscnoSy SzHlSa^ Ecs, Gamaa stb.

helysigekben fekvS birtokdt megerSsiti. 1221.

In nomine Sancte Trinitatis et Indinidne Unitatis. Nos
Andreas Dei gracia Hnngarie , Dalmacie , Croacie , Bame»
Semie; Galicie, Lodomeriqne Bex inperpetnnm. Regie Sere-
nitatis pronida circnmspeccio sicnt in conferendis beneficiis
pro meritornm exigencia singnlis se debet mann larga libera-
liter exhiberC; ita pariter ad collatomm consemationem tene-
tnr non inpari sollicitndinis studio nigilare ; nt et qni contu-
lit faciat pacifice possideri , et quidquid quilibet Christo fide-
linm ex bonis suis quolibet iusto titulo acquisitis salubliter
disposnerit, siue in nltimis uolnntatibus, seu eciam inter niuos,
ratum habeat , et sue auctoritatis interuentu inconcussam ei
tribnat firmitatem. Hinc est , quod noster fidelis ; uidelicet
Wros^ Abbas Ecclesie Sancti Martini de Pannonia ; quem at-
tendentes meritorum prerogatiya ceteros precellere , et serai-
ciorum continua longenitate pluribus preminere^ qui, nec im-
portune postulans nec ambiciosis insistens precibus , nostram
presenciam adiens a nobis humiliter postulauit^ quod posses-
sionem, uidelicet terras cum earundem incolys et ceteris per-
tinencys suis j quas quilibet ob remedium salutis anime sue,
ut post hec temporalia eterna reciperet; Ecclesie Sancti Mar-

172

> *

tini snb teBtamento dimiBerat, et eciam alia; qtie idem Abbas
a manibns diripieneinm et falso occnpacium de inre Ecclesie
per indicis arbitrinm insto examine receperat; nec non et alia,
que empcionis titnlo possederat y seu qne pro pecunia Eccle-
sie non indebite sed inste requisierat ; auctoritatis nostre mu-
nimine; ne impostemm aliquo unqnam tempore per dolosita-
tis seminarinm et nersncie calnmpniam qnidquam ez bys di-
minui vel reuocari ualeret in irritum, roborari faceremns. Nos
uero; qnia nostrum est specialiter Ecclesys Begalibus pia sol-
licitudine prouidere , peticionem iam dicti Abbatis admitten-
teS; presentem paginam in generaciones generacionum illibate
conseruandam nostro privilegio iussimus roborari. Donacio-
nem igitur quam Catlu prenominato monasterio fecit hec est.
Partem, que ipsnm in terra Elbu contingebat cum incolis snis
quomm nomina sunt hec : Gueca cum filio , Gosol cum tribus
filijs^ Zubus pro se, Ferca cum filio Georgio^ Bngyar qnon-
dam Beud cum 11 fil\]s ; et filins Michael j Hecy cum ni filijs,
Neplegnen cum 11 filijs , Deca cum filio, Nngnl filium China
Couci^ Yioi cnm 11 filiis^ Vitla, Yital cnm I filio, Oonci, Hodus-
geur, Deca cnm III filijS; Hab; Zenka cum fiiio, Lngumns cum
11 ^filijS; Moohou cum II filijs, Chomou cum II filijS; filiufi Ger-
uasy , Bocy , Chima ; cnm HI filijS; Cema et EIus. Item dedit
semum nbmine Lazou cum uxore et IIII flliabus. Item par-
tem quam in terra Sceleus habebat cum incolis suis. Item
dnos semos videlicet Micou , Yencir cum uineis ; quas cole-
bant; ut annuatim cum tunella uiniseruiant suas exequias.
Item seruum nomine Ceplet cnm filijs y et cum uinea qnam
colit, semire domui infirmomm fratrnm. Item terram Co^Zu
prope insulam 9 quam proprie possidebat , iam dicte Ecclesie
salue dimisit. Item pars, que ipsnm in terra Socoron, et in Ba^
rana^ et in predio Catlu contingebat; eidem Ecclesie reliquit.
Item Ambrosius frater einsdem Catlu dedit eidem Ecclesie
partem; quam in predio Barsunua , quod uocatur Catln habe-
bat, cum incolis snis ; et partem fratris sni, quam ab ipso ac-
ceperat ; cum parte sua quam habuit in Elbuu ; quomm inco-
lamm nomina sunt hec : Panl cum II filijs ; Chnb cum IQI
filijS; Alchica cnm filiO; Zada cum II filijs , LegMims cum III
filijs. Partem eciam suam , quam in terra Sceleus habebat;
ucm silva , et semis ad ipsnm pertinentibus ; videlicet Weset

173

etfilioeiuB, et cQm una uinea^ eidem Eccleaie assignauit.
Item LeuBtachius et uxor 8ua nomine Hilta dederunt predinm
Precha cum VI aratoribus et II aratriS; quorum uidelicet ara-
torum nomina sunt hec : Sop, Ghempech, Wasard^ E ozorji.
Chuma , Etcha. Item VI uineas cum uinitoribus nouem, quo-
rum nomina sunt hec : Fancasa; Buhta; Michal,. Guza, ^t,
Chotober^ Hega^ Adamas^ Pentuk. Item dederunt C oues cum
ni pastoribuS; qnorum nomina sunt hec : Fychu cum tl filijs,
uidelicet Senguz et Ywan. Item equas indomitas XXX dede-
runt. Item jobagiones y quorum nomina sunt hec : Bunsa cum
n filgs, videlicet Wina et Gyuuan, Ghotad cum U filijS; Heu-
seb et Theku, Julianus cum filio, Benca, Eusud^ Forta^ Foson.
Istos uero quatour (Igy) uideIicet:ObuS;Zava; etDomose dimisit
uxori sue solum quoadusque uixerit ; post obitum uero ipsius
ad iam dictum Monasterium; sicut ad ipsum pertinebant; pleno
iure pertineant. Item dederunt Vpediseqaas ad lauanda uesti-
menta altarium et mensalia Abbaiis atque fratrtim , quorum
nomina sunt hec : Gugi Huguia; Leuchud, Tala^ Gunca. Item
dederunt in insula Abada predium cum X mansionibus liber-
tinormni et predium nomine Petend cum X mansionibus liber-
tinorum, et ceteris ad ipsum pertinentibus/et partem eciam
Buam^quam habuerunt in Winar. Preterea confirmamus predium
Petend^ quod Abbas iam dicte Ecclesie a Geur filio Geren pro
LXetVImarcis recepit^cum seruis libertinis et ceteris pertinen-
cijs. Item jobagiones , quos Magister Geur filij Geren pro re-
medio anime sue Eccl^sie Beati Martini reliquerat^ hijs ex-
primuntur uocabulis : Leua^ PouS; Tumpud cum HII filijs. No-
mina uero seruorum sunt hec : Budus, Cosma; Damian^ Disky;
Vina. Hec sunt nomina ancillarum : Zumbotciiisum filia nomine
Tepa^ et Chrispina pro se. Item confirmanus medietatem uille
IlbeU; quam Opochs, frater dicti Catlu^ cum jobagionibus suiS;
et ceteris pertinencijs Ecclesie Beati Martini coDtuIit^ quorum
nomina sunt hec : Dubus ^ Michal ^ Forcos cum posteris suis,
TaoC; Stephan, Juan^ JacobuS; Milud cum fratre sno; Zegun^
Petms, Paui; Odou, CardiualiS; Munc cum filio, Gema; IIcuS;
Chymoz ; Nimuga , Bella. Hos omnes predictos cum posteris
eorum uniuersis et terra. Freterea idem Opochs dedit eidem
Ecclesie seruum nomine Bozou cum terra ad culturam qua-
' tuor boum sufficienty; ut singulis annis suas exequias faceret

174

in festo Sancti Michaelis in boae trienni ct G panibus ; et tn-
nella cervisie. Preterea partim in secundo predio eiusdem no-
mine Zeleus ; quam tam in terra ^ quam in Sylua habebat ^ et
seruum nomino Jroslou cum II filiis et uinea; et eciam uineam
in uinea EcchU; et totam terram ; que in predio nomine Catla
prope ad insulam Regis ad eius partem pertinet ; et quendam
seruum nomine Iroslou cum II filijs iam dictus 0. Ecclesie
Beati Martini contulit. Item confirmamus partem quam Egi-
dius in uilla Gamas cum duabus uineis et tribus nemoribnS;
et oum uno aratro et terra sufficienti ad aratrum et cum seruo
nomine Apat et cum omnibus pertinencijs suis Ecclesie Sancti
Martini dimisit possidenda. Item confirmamus eciam senten-
tiam diffinitam nostri Palatini Nicolai filij Borz , quam fecit
contra Bissenos de Nogholm et latinos Albenses , ita quidem
nt cum dicti Bisseni de patrimonialibus suis decimas dare non
repudient immo inuiti soluere compellantur multo magis de
aineis suis in Comitatu Sumugiensi empticio acquisitis Td
oinis empticie congregatis dare teneantor; et hec idem de la-
tinis Albensibus dicimus ; ut^ vel de omnibus uinis suis tam
emptis quam et suis proprijs decimas integraliter persol-
oanty uel usque ad festum Sancti Martini ab emprione
aini desistant, ut interim decimatores decimas de uino
prouenientes plene possint assignare vel si emere uolue-
rint;- nonnisi consensu Abbatis, et recepto eius sigillo
emere vel empta uinea aut sua propria ante dictum festum
extrahere persumpmant. Quod si quis ausu temerario aliter
facere attentauerit et in his culpabilis repertus fuerit tam-
quam furem eondemnandum fore iudicauimus. Item confirma-
muB et sentenciam eiusdem nostri Palatini, quam fecit contra
populos Wesprimiecsis Episcopatus in Comitatu Suinugiensi
constitutoB pro decimis eorundem; prout in Tenore litterarum
domini Apostolicii uidelicet Innocencij tercii continetur; qaas
einsdem Ecclesie Abbati uidelicet Wros super hijs idem Apo-
stolicus concesserat. Datum per manus Cleti Aule noslre Can-
cellarii, et Agriensis Prepositi; anno Dominice tncarnacionis
MCCXXI. Venerabili Johanne Strigoniensi, reuerendo Vgrino
Colocensi Archiepiscopis existentibnS; Desiderio Chenadiensi;
Boberto Wesprimiensi , Guiliermo Transsiluaniensi , Thoma
Agriensi; Jacobo Waciensi; Stephano Zagrabiensi; Alexandro

176_

Waradinensi, Bartholomeo QuinqueeccleBiensi Episcopig exi-
Btentibus, — Nicolao fiiio Borz Palatino et Comite Supru-
niensi, Ochuz Bano, Paulo filio Petri Wojauoda, Dionisio ma-
giatro Tauuamicorum et Comite de Bachs , Jula maiore Bu-
drugiensi et Curie Comite Regie , et oeteris Comitihus Comi-
tatus tenentibuB. Regni nostri anno decimo et octauo.

Jegyiet Fejemek, ki ezen okmdnyt gytijtemenyenek kdt hely&i
(Cod. Dipl. III. k. 2. r. 476. 1. ^s V. k. 1. r. 297. 1.) csak hibds mdeolat
ut&n tette kttzz^, nem sikerUlt m6dot taldlni, miBzerint azt az eredeti-
vd 5s8zeha8onllthatta volnik. A nagydrdemU bavdr kivdnatdnak itt
p6tl6Iag tesztink eleget, az okmdny szoveg^t az eredeti utin kSzOlv^Ot
mely a szent-mdrtoni f6'apdts5g leveltdrdbati talilfatik.

97.

/77, Hmorius pdpa a pannonhalmi szent-mdrtani apdt 48 a
zdgrdbi* pUsp^k kdzt a scmogymegyei tized Ugy4ben intSzkedik.

1221.

Honorius Episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis.*. «
Abbati de Curc (Zircz) in Bokan Vesprimiensis Diocesis^
et... Strigoniensi et... Geuriensi Prepositis salutem et Aposto-
licam benedictionem. Olim inter dilectos filios... Abbatem et
Conuehtum Sancti Martini de Pannonia ez parte nna , et ve-
nerabilem fratrem nostrum... Episcopum et Canonicos Zagra-
bienses ex altera super decimis quarundam possessionum et
aliarum rerum in Comitatu Simigiensi existentium questione
suborta, tandem post multas commissiones ab eodem Abbate
super bijs a bone memorie I(nnocentio) Papa predecessore
nostro ad diuersos iudiees impetratis, Tcnerabili fratri nostro..
Geuriensi Episcopo et coniudicibus suis de utriusque partis
assensu dedit idem predecessor noster suis litteris in manda-
tis , ut infra mensem lite legitime contestata causam ipsam
sufficienter instructam ad Concilium remitterent Generale,
quorum p^rs Zagrabiensis malitiose declinans examen recessit
contumaciter ab eisdem, sicnt in relatione iudicum eorundem
ad ipsum directa continebatur expresse. Demum memorato

176

Abbate ac... procoratoi-e partis [adaerse in dilecti filii nostri
G . . Sancti Theodori Diaconi Cardinalis, tonc snbdiaconi, et
Gapellani dicti predecessoris nostri prcBentia constitntiS; idem
Abbas pro se et Gonnentn sno ab Episcopo «et Ganonicis me-
moratis decimas omninm frngnm et aliarom rernm terre cnlte
acincultey Biluarnm; martnrinornm ^ porcomm.et ceteronim
animalium ^ s^pum et tributomm ac uectigalinm partis Gomi-
tatus Simigiensis , que est ultra fluuium Drauum ; sicut ipsius
cingitur limitibus Gomitatus ; neb non decimationes Gapella-
rum Sancti Bamabe , Sancte Gmcis , et Sancte Trinitatis ex
tparte Gastri Simigiensis in Diocesi Yeflprimiensi existentinm
cum fructlbus perceptis ex eis , quibus fuerant, nt dicebatur^
per eundem Episcopum spoliati ; cum expensis quas in ejns-
dem prosecutione negotii usque ad illa tempora fecerant ^ ac
facturi essent in postemm ; sibi restitui postulauit ; omne ius
suum in iudicium deducendo ; privilegium Sancti Begis Ste-
phani , et confirmationes felicis recordationis Alexandri ; Yr-
bani et Glementis Bomauorum Fontificum predecessorum no-
strorum ad intentionem suam fundandam super principali
producens. Memoratus autem procurator ex aduerso respon"-
dens proposuit; Episcopum snpradictum decimas memoratas
inconcusse diutius possedisse ^ asserens nichilominus , quod
dicta parS; que ultra Drauam exsistity tempore dati prinilegii
de Gomitatu non fuisset eodem^ et quod predicte Gapelle; que
circa Drauam erant cum parrochianis suis essent in Zagra-
biensi Diocesi coustitutC; que omnia obtulit se tunc temporis
probatumm. Vnde sepefatus predecessor noster, cum per as-
sertionem eorum sibi de cause meritis plenius liquere non
posset; yenerabili fratri nostro Waciensi Episcopo et coUegis
suis causam eandem commisit fine debito terminandam. Ve-
mm cum iudices nominati tum propter ipsius obitum manda-
toris^ tum propter alias causas multiplices in negotio minime
procederent memorato : nos ad instantiam Abbatis prefati....
Preposito et ... S ... Vesprimiensi et ,.• Albensi Vesprimiensis
Diocesis Archidiaconis nostris dedimus litteris in mandatis,
nt super hoc et aliis negotiis suis a dicto predecessore nostro
iudicibus diuersis commissiS; iuxta tenorem mandatorum ipsius
procedere procurarent; qui sicut ex relatione intelleximus eo-
mndem; in ipso negotio variis de causis minime procedentes^

177 _

ipsum re adhuc integra ad Sedem Apostolicam remiBerunt.
Procnratore igitur Abbatis iam dicti; ac dilecto filio Magistro^
Ambrosio Archidiacono Yesprimiensi nuntio partis aduerse
propter hoc in nostra presentia constitntis dilectnm filimn no-
Btrom E. Sanctornm Gosme y et Damiani Diaeonum Cardina-
lem eis concessimus auditorem^ cui cum de cs^use meritis per
ipsos non potuerit fieri plena fides ; . nos causam ipsam vobis
duximus committendam ^ discretioni uestre per Apostolica
scripta mandanteS; quatinus in negotio ipso non obstantibus
aliquibus litteris super hoc a Sede Apostolica impetratis us-
que ad definitiue sententie calculum sublato appellationis ob-
staculo procedentes causam ipsam , si de partium voluntate
processerit, fine debito termiuetiS; facientes quod decreueritis
anctoritate nostra firmiter obseruari. Alioquin eam sufficien-
ter instructam ad nostram presentiam remittatis ; prefigentes
. partibus terminum competentem; quo nostro se conspectui re-
presentent iustam dante domino sententiam recepture. Testes
'autem qui fuerint nominati , si se gratia^ odio uel timore sub-
traxerint , per censuram ecclesiasticam cessante appellatione
cogatis ueritati testimonium perhibere. Quod si non omnes
hijs exequendis potueritis interesse ; duo uestrum ea nichilo-.
minus exequantur. Datum Laterani IIII. Nonas Januarii, Pon-
tificatus nostri anno quinto.

(Eerodetie a szent-mirtoni foapdtsdg loTeltdrdban.)

UOKtm.ilmtG. uisl'. - dipl. e, 12

178

98,

in. Honorius pdpa az esztergami Srseknek a pSnzveria uidm

tized jovedel7n4t ismeri eh 1221,

Honorius Episcopus etc. karissimo in Cbristo filio . . .
IHnstri Begi Ungarie salutem etc. Venerabilis frater noster . . .
Strigoniensis Arcbiepiscopus nobis insinuare curayit; quod
cum decima monetC; que cuditur in Genadiensi Dioecesi; per-
tineat ad eupdem ; venerabilis frater noster . . . Ceuadiensis
EpiscopuB pro ea sibi solvenda nostras ad te litteras impe-
travit ; tacito quod decima eadem ad Strigoniensem Eccle-
siam pertineret. Ideoque auctoritate tibi presentium declara-
mus , quod nostre intentionis non fuit ; per huiusmodi litteras
iuri ; siquid habet ; Strigoniensis Ecclesie derogare. Datum
Laterani XII. Eal. Maji (Pontificatus nostri) anno quinto.

(III. Honorius pdpa Begestdibol Theiner id. in. I. kot. 29. 1. Ezen pd-
pai leyelet mdr Fej^r tette ugjan k5zz^ de.a kelethibds kit^tel^vel ;

I. Cod. Dipl. III. k. 1. r. 347. 1.)

99.

///. Honorius pdpa az egyhdzi dtok hizonyos esetei irdnt

int4zkedik. 1221.

Houorius Episcopus etc. venerabili fratri . . . Arcbiepi-
Bcopo Strigoniensi salutem etc. Tua' nobis fraternitas suppii-
ca?it, ut cum quidam Prelati et clerici tue Diocesis ob frau-
dem commissam circa vicesimam lagueum excommnnicatio-
nis incurrerint^ et quidam eorum celebrayerint sic ligati, super
hoc eorum proYidere saluti paterna sollicitudine dignaremur.
Ideoque fratemitati tue per Apostolica scripta mandamus,
quatenus receptis ab eis hiis; que de ipsa vicesima deflrauda-
runt ; eis vice nostra beneficium absolutionis impendas ; et
dispenses cum illiS; qui sic ligati celebravere Divina : ea que
ab ipsis recipies servaturus succursui terre Sancte, eorumque

179 _

Bommam nobis fideliter rescripturus. Datum Laterani XIL
kal. Maii (Pontificatus nostri) anno quinto.

(III. Hbnonus .pdpa Begestdibdl Theiner id. m. I. kdt. 28. 1. Y. 8. ezen
pdpai int^zked^s kiyonatdt Fej^m^, Cod. Dipl. III. k. 1. r. 352. 1.)

100.

///. Honorius pdpa az egyhdzi dtoknak egy mdgik esete irdrit

intdzkedik. 1221.

Honorius Episcopus etc. dilectis fiiliis universis Eccle-
siarum Prelatis StrigODiensis et Vesprimiensum Diocesum sa-
lutem etc. Dilectus filius . . . Prepositus Posoniensis nobis in-
sinuare cnrayit y quod vos parrochianos ipsius interdictos vel
excommunicatos iustitia exigente presumatis recipere ad Di-
vina in eius preiudicium et canonice disciplkie contemptum.
Ideoque presentium vobis auetoritate districtius inbibcfmus;
ne id de cetero facere presumatis , si debitam yultis efPugere
ultioneuL Datum Laterani IX. kal. Maii (Pontificatus nostri)
anno quinto.

(m. Honoritis pdpa Rege&tiib61 Theiner id. m. I. kdt. 29. 1.)

12*

180

101.

MiJddg nddor megerSsili azon hardlsdgoB egyezkedSst , melyet a

pdfl^^onhalmi azent-mdHoni apdt Beusjiaival Bdrsonos helysSg-

hen ftkvS fdldekre nSzve kmtt. 1221.

Nicolaus PalatinuB et Gomes Supruniensis uniuersis
presentem paginam inspecturis salutem in Domino et omne
bonum. Vniuersis notum fieri uolumus , quod Abbas Sancti
Martini de Pannonia ^ etfiliiBeus, Benedictus et Vsim cum
fratre eorum Poznano ex alia parte ad presenciam Martini
uice nostri iudicia accedentes super quadam tcrra nomine
Barsun ; de qua inter ipsos longa controuersia et couten-
cio orta fuerat coram pluribus iudicibus, conuencionem
fecerant hoe modo : Quod prestaldus Archiepiscopi Strigo-
niensiS; qui statum memorate terre et seriem contencionis
eorum preuouerat; ad circueundam illam accederet^ et quid-
quid de terra illa ordinaret , uel de contencione eorum ter-
minarety utrique parti ratum fieret et acceptum. Igitur
prestaldus iam dictus accesserat et circuendo quod iustum
fuerat coram comitibus KylianO; Petro, et Gregorio Ec-
clesie Beati Martini ius suum de illa terra, et illis quam-
dam partem assignauerat ; et uniuerse contencioni eorum
finem imposuerai Sed postmodum uiri pretaxati^ Benedi-
ctus et Vsun cum fratre eorum Paznano maliguo ducti con-
silio conuencionem ad consensum prestaldi et aliorum quam
plurimorum factam respuerunt. Tunc Abbas eos ad nostri
citauit presenciam prefigendo eis terminos quam plurimos;
demum in octauis Beati Micbaelis. Adueniente itaque ter-
mino Benedictus et Vsun presencie nostre comparuerunt}
sed Poznan frater eorum contumacia plenus uenire con-
lempsit^ nec filios suos misit^ se simulans esso infirmum;

181

cnmqne B. et V. in presencia nostra constitnti snper trans-
gressione connencionis ab Abbate impeterentnr , responde-
mnt connencionem a prestaldo Archiepiscopi factam fir-
miter se obsernatnros ^ ita videlicet qnod terra > qnam idem
prestaldns presentibns predictis Kyliano^ Petro et Grego-
gorio comitibus Ecclesie prelibate asignanerat^ sine ali-
qna diminncione eidem possidendam relinqnerent; et si ali-
qnam porcionem in eadem terra habere dinoscebantnr^ ei-
dem et Eksclesie totaliter concederent Addentes insnper
qnod Poznannm fratrem eornm contra Ecclesiam Sancti
Martini in donacionibns Eolt et fratrnm suornm non ad-
iunarenti sine in libertinis^ sine in terris minime adiuna-
rent. Et confessi sunt^ in donacionibus illis nullum se ins
habere. Hoc autem actum est anno ab Incarnacion^ Do-
mini M®.CC°.XXI®. Et ut istud in perpetuum^ firmiter ob-
semari possit; sigilli nostri munimine roboranimns.

(II. Endre Mrily 1229-ki megerSsit^ okmdnydb^l , mely a szent-
mdrtoni fdapitsdg levdt^dban tal^Itatik )

182

A gyfSri kdptalan Poto grdfnak az ausziriai sz. kereszti apdt-
adg ezdmdra Samnban tett alapitvdnydrdl dd bizonysdgot 1221.

Anno domini M*'. CC^ XX°. primo factnm est, quod Pot,
filins Potonis ComitiS; ad nos Geurienaes canonicos venit, do-
mino Cosme EpiscopO; et nobis ialiter retality et disposicionem
patris sui taliter significavit : Quod supra Musunium in uilla
Sasun iuxta Nulos, quidquid iuris ipse possidebat; plenarie et
sine aliqua diminucione Ecclesie Sancte Orucis in Austriay
quia ibi yoto confrater fuerat; perpetuo contulit possidendum.
Et ne post mortem eius a filiis uel a nepotibus suis Ecclesia
memorata super hoc possit babere. inpedimentum uel contra-
diccionem; nostro testimonio in pres^ntem cartampetieritad-
notari ; et sigillo Capituli nostri inpressam presentibus et fu-
turis in argumentum fidei; si opus fuerit, presentari. Bulcono
PrepositO; Beda CustodC; Veruntone Decano existentibus.

(Az eredeti utdn Weiss ; Urkunden des CistercJenBer-Stiftes Heiligen-

kreuz, I. k6t. B^cs 1856. 57. 1.)

103.

Benedek tatai apdtnak birtohdtruhdzdd Uyyre vonatkozd

megerositSse. 1221.

Quoniam mundana humanis uidentur esse transibilia,
Bub cirografi protectione commendare procuramus causam;
que uertebatur inter Medue et Cazar sub hac forma: Predictus
Cazar yineam in monte quodam supra nouam yillam habe-
bat; eamque prefato M. causa necessitatis pro tribus mards
obbligauit Mortuo M. Comiti Bors remansit. Prenominati nero
Cozardi nepos Petrus nomine ; in presencia Comitis Mauricii
N. Palatini Comitis uiee iudicis , Thoma prestaldo requiaiuit;

183

eiqne ioris institncione a predicto Jndice rectificanit condi-
cione hac y nt prememoratnB P. m marcas et dimidiam pre-
dicto B. Gomiti persolueret. Vt solncionis memoria tenere-
tnr, Ego Benedictns Abbas de Tota^ eiusdemqne Capitnlnm
nostri mnnimine sigilli roboramns. Datnm anno Domini
M». CC^ XX». P.

(Aa eredeti {trictetik a Bzent-mirtoni {8a|kAt8ig leT^tdr&ban.)

104.

I
/

i/. Endre kirdly az ausztriai szentkereszti apdtsdgnak LegentS
helysSgben I4v8 alattvaldit hizonyos azabadsdgokkalruhdzzafd.

1222.

Ego A(ndrea8) Dei gracia Bex Hungarie omnibns pre-
sens scriptnm inspectnris notnm facio y qnod Abbati Ecclesie
Sancte Crucis in Augtria snper ferram Biseenorum nomine
Leguentou , qnam eidem per priniieginm eontnlimns y talem
concessimns libertatem y qnod de triginta mansionibnB homi-
nnm , qnos ipse Abbas snper eandem terram collocanit , nnl-
lam ezaccionem; nidelicet nec liberos denarios, nec pondera^
nec tribntnm , nec aliqnam pensionem , qne snccedente tem-
pore in nostro Begno emergere possent, alicni persolnat^ sed
remota condiccione qnalibet tota illa 'pensio ad nsns Abbatis
predicte Ecclesie colligatnr , et cUhriones nineamm , qne ibi
ab eisdem triginta mansionibns facte fnerint, etiam eidem
Abbati totaliter recipiantnr. Coneessimns eciam, qnod domos
et cnriam et cellarinm , qnas ipse Abbas in Mueumo constm-
xit y sic liberrimas esse nolnmus ; qnod nnllns tribntariomm^
nel monetariomm , aut aliquornm exactomm eas aliqnatenns
in aliquo molestare^ seu aggrauare presumpmat Et nt hnius
rei concessio tam nostris qnam etiam nostromm succesBoram
temporibus salua semper et inconcussa permaneat, presen-
tem concessimus paginam duplicis sigilli nostri munimine in

184

perpetaum roboratam. AiinoDoininiceliicaniafioniaHilleBiiao
ducentesimo XX^ seenndo.

(Az eredeti ntdn Weiss , Urkunden dea Cisterciensier-Stiftes Heiligen-
kreuz Bdcd 1856. 63. L Ezen okm&ny tartalmdt igen hi&nyosan tette

Uzz4 Fej^r, Cod. Dipl. m. k. 2. r. 483. 1.)

105.

///• Bomriua pdpa R — ty IL Endre hirdly kdpldnjdt , ki a
keresztet fUzte ruhdjdra, az apostoli 8z4k jpdrtfogdsa ald veszi.

1222.

. Honorius Episcopus etc. dilecto filio R. crucesignato; «
Capellano karissimi in Christo filii nostri Illustris Regis Un-
garie salutem etc. Cum a nobis petitur etc. Eaproter etc. per-
sonam tuam cum omnibus bonis , que impresenciarum ratio-
nabiliter possides ^ aut in futurum etc. sub Beati protectione
Fetri et nostra suscipimus. Specialiter autem quartam partem
reddituum de Bursa^ quos canonice te proponis adeptum^ sicut
600 iuste possides et quiete , auctoritate tibi Apostolica con-
firmamuB et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli
evgo etc. nostre protecdonis et confirmationis infringere etc.
Siquis autem etc. Datum Verulis II. Kal. Maii Pontificatus
nostri anno sexto.

(m. Eonorius p&^ Bege8tdib61 Theiner id. m. I. k. 33. 1.)

185

106.

IIL Honorhis pdpa N — t soproni ispdnt, ki a kerefiz^eUt fUzte
ruhdjdra , az apostoli szik kUldnUs pdrtfogdsa ald veszi. 1222,

. HonoriuB Episcopus etc. dilecto filio nobili yiiro N. Go-
miti de SoprQn GeuriensiB Diocesis salutem etc. Gnm a nobis
petitnr etc. Cnm igitnr zelo fidei et devotionis accensns af&xo
tuis hnmetis signo crncis propoBueris in terre Sancte snbsi-
dinm proficisci ; nos tnis iustis precibus inclinati personam;
terram , familiam et omnia bona tua^ que impresentiarnm ra*
tionabiliter possides , sub Beati Petri et nostra protectione
snscipimns statnentes ^ nt ea omnia , postqnam iter arripneris
trasmarinum; integra maneant et qnieta y donec de tno reditn
yel obitn certissime cognoscatnr. Nulli ergo etc. nostre pro-
tectionis et constitntionis infringere. Siquis antem etc. Da-
tnin Laterani XIY. Kal. Jannarii (Pontificatns nostri) anno
septimo.

Scriptnm est pro eodem . . . Arcbiepiscopo Golocensi
et . . . Episcopo Cenadiensi. Cum dilectum filium nobilem vi-
rnm N. Comitem de Sopron^ qni zelo fidei et devotionis accen-
sns assumpto crucis siguacnlo proposuit in terre Sancte snbsi'
dium proficisci , cnm terra ^ familia et omnibus bonis, que im-
presentiarum rationabiliter possidet , sub protcctione susce-
perimns Apostolice Sedis et nostra ; statnentes ^ nt ea omniai
postquam iter arripnerit transmarinum ^ integra maneant et
qnieta , doneo de ipsins reditu vel obitu certissime cognosca-
tnr ; fraternitati yestre per Apostolica scripta mandamnS; qna-
teans ipsnm snper biis non permittas ab aliqnibus molestari;
molestatores eius indebitos per censuram ecclesiasticam ap-
pe Ilatione postposita compescendo. Datnm nt snpra.

(III. HonoriuB pdpa BegeBtdib6I Theiner id. m. 36. 1.)

186

106.

Otmczel Rovazd (Szmt-Mcerton meUett) szUietSsU spalatoi irsek
egyessige a pannonhalmi ezent-mdrtoni apdttal da conventtel.

1222.

6(iincellu8) Dei gracia SpalateDsis Archiepiscopas et
V(ria[B) eadem gracia Abbas et totns GoDuentas Beati Martini
in Pannonia omnibus Ghristi fidelibus presens scriptum inspe-
ctnris salutem in Domino. Yniuetsitati uestre notum facimns,
quod inter dominum G. venerabilem Spalatensem Archiepi-
Bcopum et nos has mutpas fecimus donaciones : Quod terram
de Byozd ad unum aratrum cum silua^ prato et pomerio,
quam ab ipso pridem acceperamus pro commutacione cuius-
dam loci qui Vinula dicitur sibi in hunc modum reddidimus^
ut donec uiueret nostram iureiurando diligeret Ecclesiam et
sibi fidelis esset ; ipso uero decedente cum omni possessione;
quam ibidem ipse Archiepiscopus ordinauerit ad usum no-
Btrum predictam terram recipiemus. Similiter et ipsius pro-
priam terram^ que nulgo Vanyola dicitur, cuius medietas cum
prato tantum spectat ad ipsum ; medietas uero pertinet ad
fratrem suum G., sua^ ut diximus, porcio plenarie et absque
omni contradiccione in ius hereditarium nostre approprietur
Ecclesie. He contra nos in signum amoris quatuor sibi dedi-
mus boues et ipsum iureiurando bona tenemur fide semper
diligere et pro posse nostro honorare ; et quamdiu ueniens in
uillam Ruozd moram fecerit , sibi prebendam cnm mensurai
sicut uni de fratribus dare tenemur , et annuatim; sicut con-
suetudo est Ecelesie; sibi bottas cum pellicio dabimns ; prout
hoc Bcriptnm firmum illibatumque perpetuo permanere sigil-
lorum nostrorum munimine corroborauimus et sigillo eiusdem
Archiepiscopi communiri fecimuS; et Abbatis Waradiensis, in
cuius presencia hec confirmauimus. Anno ab incarnacione
Domini MGCXXH.

(Eredetie hbrhiitjin irva, melyr6'l ^kor hArom, most mAr cBak egy
pecs^t fiiggi a Bzent-mirtoni foapdtsdg lev^ltirdban.)

187

107.

Kossma gyiki pUspok hizonyos pert a bakonbili apdt is a gyHri
kdptalan kozt egymlit ki. 1219—1222.

C(oBma8) Dei gracia EpiscopnB GeurienBiB nninersiB
modernis et fntnris presentem paginam inspectnris salntem
in yero salntari. Noscant presentes et futuri , qnod cnm inter
Abbatem Demetrinm de B&61 ex yna parte^ et inter Gapitnlum
nostrnm ex altera coram magistro Demetrio anle Regie Jn-
dice , mediante vero prestaldo Tochia filio Pantbaleonis de
yilla Poguna lis et contencio fuisset exorta^ eo quod predictus
Abbas ab ipso Capitulo quamdam porcionem terre de terra
ville Arpas tamquam violenter occupatam requirebat. Tan-
dem vtrinsque partis voluntate et assensn inter ipsos nos vt
arbiter existens talem fecimus composicionem : quod ipsam
terram, quam sepedictus Abbas requirebat; Capitulum no-
stmm eidem cum yno molendino Buper quamdam fossatam
Tolnntate reliquit perpetuo possidendam ; aliud vero molen-
dinnm^ quod super Eabbam volutat^ cum insnla Capitulum se-
pedictnm sibi ipsi retinuit pacifice possidendnm. Et sic facta
inter eos composicione coram prememorato prestaldo inter
ipsa dno molendina duas metas novas assignando litem inter
se motam nec super hac causa renouandam , vlterius sopie-
rnnt. Ne igitnr temporum processu super hac causa lis iterato
possit exoriri; de vtrinsqne partis assensn in memoriam hniuB
rei presentcm chartam sigilli nostri impressione inssimus ro-
borari.

(Az eredeti ut&n. dech).

188

108.

»

A gyHri Jcdptalannak bizonyos adds-vevisi is birtok-dtruhdzdsi

Ugyrol kiadott bizonysdga. 1222.

In nomine Skncte Trinitatis et Indiaidne Vnitatis. B.ul "

Dei gracia Prepositus Geuriensis eiusdem loci omnibas, ^^-"*'^' '*^

quibus littere iste legende occurrerint salutem et oraciones
in Domino. Cum sepius obliuio ueritati aduersetur^ sagacitate
prudentum inuentum est^ ut ea que veraciter facta sunt, fidel
litterarum memorie commendentur. Hinc est^ quod in noticiam
omnium deuenire uolumus^ quod Abbas Sancti Martini in no-

■

stra presencia constitutus protestatus est y se emisse a Ladiz-
lao filio Ladizlai nouem uineas ; quas habebat inter uineas
hominum Abbatis in uilla Apatij in Higmogos ^ pro X marcis
argenti, eodem Ladizlao ibidem astante et hoc ita esse affir-
mante. £t eodem die X marcas eidem L. Abbas coram nobis
per manum Heym hominis Eegii filii Barnabe persoluit. Vnde
ad peticiones predicti Abbatis ^ ut suum forum firmius stare
poBsit; litteris sigilli nostri impf essione roboratis adnotari fe-
cimus. Anno ab Incamacione (Domini) M.CC.XX H.

(Eredetie a szent-mdrtom fSapdtsig lev^ltiirdban).

189

109.

A pannonTialmi szent-mdrtoni apdtsdg Nyulas Tidy^ig birtokdhan

birdilag erSsittetik meg. 11222.

In nomine Sancte Trinitatis et Indiuidne Unitatis. B.#a&9»
Dei gracia Prepositns et Capitnlum Ecelesie Geurinensis uni- ^/
uersis presentem paginam inspecturis salutem in ep ; qui sal-
uat in se sperantes. Qaoniam omnis humana accio labente
temporis circulo effugit et adnichilatur^ sagacitas uirorum pru-
dentnm solet eas per litteras eternare. Noscant igitur tam
presentes quam posteri^ quod Jacinctns prestaldus BegiS; fiirus
ComoU de uilla Dagu ad nos ueniens nobis uiua uoce asse-
rendo demonstiavit , quod cum ante Cnrialem Comitem Salo-
monem lis esset orta inter Abbatem Sancti Martini ex una
parte et iobagiones Musuniensis castri ex altera pro terra uille
Nulos et eius hominibus ;. Abbate proponente , quod dominus
Eex terram illam cum hominibus Ecclesie sue in reconpensa-
cionem predij, quod Knesa uocatur, dedisset ; predictis autenti
iobagionibus contradicentibus ; quod nee homines illos , nec
terram eorum Sex conferre potuisset; cum filij iobagionum
Sancti Stephani Begis sint; Comes supradictus iobagiones
Musunienses ad sacramentum posnit; ut septem ex eis in festo
Sancti Nicolai in Ecclesia nostra pro libertate predictorum
hominum sacramentum prestarent; in quo videlicet termino
cnm monachus AbbatiS; et Curialis Comes suus , simul cum
prestaldo predicto ad recipiendum sacramentum in nostra
presencia se presentassent , duo tantum ex iobagionibus Mu-
suniensibus afFuerunt , qui minime sacramentum eis prebue-
runt, dicentes tam ex parte sua quam ex parte sociorum suo-
mm; malo zelo contra Abbatem pro snpra memoratis homini-
bus fecisse questionem. Et sic eo ordine predicta terra cum
populo Ecclesie Sancti Martini perpetuo remansit possidenda.
Nomina vero hominum de predicta uilla scilicet Nulos hec
sunt : Cege , Vilmod , Cekefl , Prugoy ciim fratre suo , Ceke,
Forcos cum fratre suo, Petrus cum fratre suo , Buus cum fra-
tre suo , Mech cum fratre suo ^ Cumur cum fratre suo , Och|

ido

Ereu. Yt autem inposteram memoriter teneri possit , litteras
Buper hoc sigilli nostri inpressione munitas dari feeimus. Anno
ab Incamacione Domini MCGXXII.

(Eredetie a szent-mdrtODi {6a.pitaig lev^ItidLbaii.)

110.

IIL Honorius pdpa Margitot , konstarUindpolyi csdszdmStf III,
, Bela magyar kirdly lednydt az apostoli szik kuldnds pdrtfogdsa

aid veszi. 1223.

Honorius Episcopus servus servorum etc. dilecte in Ghri-
^ sto filie nostre M. quondam Imperatrici Gonstantinopolitane

IUustri salutem et Apostolicam benedictionem. Solet annuere
etc. Eapropter, dilecta in Ghristo filia, tuis iustis postulationi-
bus grato concurrentes assensu ; personam tuam cum omni-
bus j que impresentiarum rationabiliter possides ^ aut in f utu-
rum iustis modiS; prestante DominO; poteris adipisci; sub Beati
Petri et nostra protectione suscipimus : specialiter autem ca-
strum Eewe cum toto Gomitatu , redditibus , dignitatibus et
proventibus suis ; Varod quoque , Perben , Gamanc et Zilzeng
cum villiS; silviS; vineiS; piscariis^ servis et ancillis^ et ceteris
pertinentiis suis ; Regale insuper predium , quod Elyad yul-
gariter appellatur ^ cuqi redditibus et proventibus suis ; nec
non et alia tria in Bachaciensi proyincia constituta ; videUcet
Soya; Gurth et Mirislou cum pertinentiis suis ; que de conces-
sione karissimi in Ghristo filii nostri Andree IUustris Begis
Ungarie; firatris tui ; te legitime proponis adeptam ; sicut ea
omnia iuste possides et quietC; et in priuilegiis eiusdem Beg[is
exinde confectis plenius continentur,auctoritate tibi Apostolica
confirmamuS; et presentis scripti patrocinio communimus.
Nulli ergo etc. nostre protectionis et confirmationis infringere.
Si quis autem etc. Datum Laterani III. kal. Aprilis. Pontifi-
catus nostri anno septimo.

(ni. Honorius pdpa BegeBtiib61, Theiner id. m. 39. 1)

191

111.

///• Honorim pdpa IL Endre Mrdlyt uj kereszthdbor&ra

buzditja. 1223.

Honorius Episcopns etc. karissimo in Ghristo filio ....
IUustri Eegi Ungarie salntem etc. Instns Dominus in omni-
bus yiis suiS; qui unicuique pro meritis condigna retri-
butione respondet; circa negotium terre Sancte spem po-
puli christiani fovit aliquando prosperis , et interdum debili-
tayerit adyersis. quantum christicolis yidebatur arridere
prosperitas ! quantum illuxisse credebatur fidelibus felicis
aurora successuum , quando crucesignatorum exercitus Egy-
ptum aggredienS; post turrim captam^ post transitum fluminis,
post hostes exterritos in adyersafiorum stationibus castra
fixit; et Damiaiam ^ que robur censebatiir Egypti , duris obsi-
dionis angustiis coartayit I Res quidem agebatur miraculi;
cum DominuS; qui elegit infirma mundi; ut confnnderet fortia,
ciyitatem expugnationi difficilem eo tempore tradidit gerenti-
buB bellum eius ; quo inyaluerat multum partis adyerse po-
tentia ; et abreyiatus erat non modicum nostrorum numerus
bellatorum. Habebat autem in hiis uniyersitas christiana; unde
pretenderet quasi certe spei fiduciam in futurum : yerum suc-
cedentibus prosperis yictores obliti nomen Domini post trium-
phum dato yirtatibus libello repndii sic contraxere cum yitiiS;
qnod detrahebatur fi^ei; ubi conyertendi fuerant infideleS; et
maior erat peccatorum commissio ; ubi maior remissio spera-
batur. Quaproptcr proyocatus Dominus dexteram in sinistram; ^
et gratiam mutayit in iram ; citharam nobis yertit in luctumy
et gaudium transtulit in merorem ; cum ; nostris in manu ho-
stili eonclusis et perdita Damiata; breyi dierum numero sic
exinaniti fuerunt temporis longi laboreS; quod non solum blas-
pfaemorum iniuriis nomen est expositum Christianum ; yerum
etiam quo ad aliquos ; qui aliquando communicayerani fidei
contemptui ; datus est ipse Ghristus : unde facta est durior
post prosperitatem adyersitaS; et eo minus habuit consolatio-
nis afSictiO; quo minus argumenta prosperitatis preteritC; sub-

192

secnte iacture pati poterant coniecturam. Sed licet iniquita-
tes nostre quandocanque diyiserint inter nos et Deum no-
Btrum f non est tamen aggravata eius auris ^ ut non exaudiat,
pec abbreviata manus eiuS; ut salvare non possit. Misericor-
diam quippe non continebit in ira^ quin saltem propter nomen
suum ; ne ulterius blasphemetar in gentibus , potenter exur-
gens iudicet causam suam et exaltans humilem in salutem,
iniquos abigat^ et constemat elatos. Ecce ipsius inspuratione,
ut firmiter credimus , karissimus iu Ghristo filius noster Fri-
dericus IUustris fiomanorum Imperator semper Augustus et
'Bex BiciliC; omissis multis arduisque negotiiS; quorum odus
honorem Imperialis Celsitudinis sequebatur , venit ad nos in
Campaniam, nobiscum de predicte terre subsidio tractaturus ;
ibique presentibus yenerabili fratre nostro . . . Patriarcha et
carissimo in Christo filio nostro Johanne Illustri Eege Jero-
solimitanO; . . . Beethlemitano EpiscopO; . . . Magistro Hospi-
talis, . . . Freceptore Templi et . . . Magistro Domus Theuto-
nicorum; ac aliis, quos ad tractatus huiusmodi (e) diverBis
mundi partibus vidimus adhibendos ; singuIiS;| que natura ne-
gotii requirebat ; diligenti meditatione pensatis ; idem Impc-
rator ad nostrum beneplacitum et consilium predictorum trans-
fretandi termino in festo Beati Johannis Baptiste post bien-
nium proximo secuturo prompta voluntate suscepit, corporale
super hoc exhibens spontaneus iuramentum. Denique ; ut ad
id plenius suum manifestaret affectum et plas fidei daretur
negotio , ac omnino suspitionis contrarie scrupulus tolleretur,
ad instantiam Patriarche predicti et aliorum orientalium in
nostra et fratrum nostrorum presentitf et multitudinis homi-
num; qui ad coUoquium venerant; se ducturum in uxorem le-
gitimam filiam Begis eiusdem iurisiurandi religione firmavit
Sane probabili presumptione tenemuS; quod a Damino factum
est istud; ut votis fidelium optate rei successus exolvat , quod
preconccpte spei preludia promiserunt; ad sui restaurationem
negotii tuum et aliorum Begum ac Principum animo ipse filius
Summ^ Begis accendet, qui de secreto patris in pubjicum
egressus ad servos , ad ima dcsceodit , ut subditis ad summa
pararet ascensum: sub testa nostre mortalitatis figulus in terris
visus et cum hominibus conversatuS; tuum procul dubio expetit
et expcctat auxilium causa Ghristi et probatam domus tuc po-

193

tentiam desiderat terra Sancta. Nnmquid non habnit de inven-
tntis tne primitiis, et de maioris etatis reliqniis, qnasi de vite
decima non habebit qnantnm acresceret einsdem terre snb-
sidio 9 si de propagata devotione patris in filios per nnnm ex
ipsis snbvenires in tante necessitatis articnlo Grucifixo!
qnam magnifice ad snccnrsnm Ungaria inimicis Gmcis terri-
bilis se pararet^ nt mittenti placeret et misso. Absit^ nt in pe-
cnliari bello y Dei filii gens tibi snbiecta solnat militie cingn-
Inm^ anna relinqnat mbigini; animnm neget victorie ; cnm co-
Tona non desit victoribns per gratiam et meritnm in presenti;
per gloriam et preminm in fntnro. Hinc est ; qnod excellen-
tiam tnam affectnose rogamns ; et a te instanter exposcimns^
obscecrantes per Patiem et Filinm ct Spiritnm Sanctnm , per
Sangninem Jesn Ohristi, nt exnrgas in adintorinm Ghristi tni^
qni qnodam modo in se prodigns et parcns in servis , tempo-
rali morte se tradidit , nt te a faucibns mortis eriperet sempi-
teme. Exnrgas et liberes terram illam^ in qua salntem hnmani
generis operatns est personaliter ipse Salvator. Exnrgas ad
contricionem nationis prave atque perversC; qne nbi sit Dens
Ghristianornm improperat ^ et mnltis insnltat opprobriis no-
mini Christiano. £t qnidem illatas subditis tuis offensas nlci-
sceris,et Dei tui non vindicabis ininrias tam atroces? Ad he-
reditates tnorum manns invaspram extendi non pateriS; et pati-
eris hereditatis Dominice tanto tempore detentores ? Ne igitnr
in Deo pericnlose dissimnles , qnod iuste non tolerares in ho-
mine ^ pungat cor tunm tui contumelia creatoris , accendat te
zelns fidei Ghristiane, nt sic iu forti manu ct extento brachio
terre memorate subvenias ^ qnod insinnato nobis subventio-
nis tne proposito ante faciem aliornm te fmctnose ponamns
exemplar , in tnis landibns gloriantes , til)ique accrescat cn-
mnlns meritornm, non solnm ex hiiS; que feceris per teipffum^
sed ex aliis etiam , qne facti tui similitndine snbseqnantnr.
Dat|un Liaterini.

In e. m. soriptnm est aliis Begibns , quibnsdam verbis
mntandis competenter mntatis.

(m. Honoriufpipa Begeflt^ibdl Theiner id. m. L k. 40. L)

IfONUM. HUKa HIST. - DIPL. 6. 13

194

112.

A gySri kdptalan eUftt kStlftt bardtsdgos egyessig. 1223.

In nomine.Sancte Trinitatis et Individue Unitatifl. Ca-

pitnlnm Geuriense. OmDibuS; qnibus presentes litere legende

occurrerint; salntem; et orationes in Domino. Gum veritas per

oblivionem sepius occultari soleat; necesse esty nt eo ; que in

presentia bonorum hominum geruntnr; fideli literarum memo-

rie commendentur. Hinc quod in notitiam uniyersomm deve-

nire cupimus ; quod Michael monachus Ecclesie Sancti Mar-

ini; et Simon ejusdem Ecclesie Gomes Gnrialis ex una parte,

et Endreus filius Nicodemi Jobagionis de Sculgageur de villa

Theneu ex altera ad nos accedentes pariter asserverunt, quod

cum Abbas eorum et E. predictus pro quibusdam hominibus

Petro videlicet , et Paulo diu contendissent , predicto E. di-

cente eos esse suos servos , Abbate vero e contrario eosdein

de familia Ecclesie sue esse asserente , et per iudiciom Kico-

tai tunc comitis Palatini ad certamcn duelli inire deberent,

tandem in hnnc modum convenerunt^ ut Abbas quimque mar-

cas argenti pro predictis hominibus eidem E. solveret; et su-

pra memorati homines Petrus , et Paulus in usum Ecclesie

Sancti Martini cederent in perpetnum , quod et factum est

Nam in presentia nostra monachus et Simon predicti illas

quinque marcas sepedicto E. persolverunt. Ut autem snper

his predictus Endreus per lapsum temporis aliquam questio*

nem vel calumpniam contra Abbatem facere non possit , lite-

ras sigilli nostri impressione munitas dedimus. Anno Incar-

nationis Dominice millesimo ducentesimo vigesimo tertio/Pre-

terea,de tertio^ nomine Earasini; qui eis affinitate tenetur,

sepe memoratus E. confessus est , quod penitus liber ab eo

exstiterit; nec uUa servitutis nota ei teneretur.

(A szent-m^LrtQni f^ap^tsdg lev^tdrdban Uy6 eredeti nt^ Cui^J

105

113.

Bors grdf a cscUddja dUal alapUott hovsmmostrai apdtsdg

Urtokdrdl gondoskodik, 1223.

Fallax mundi gloria lapsu rnit mobili; opes, honoreB; om-
nia florent; flnimt, nec persistnnt; qnia marcescnnt; nam popn-
latnr et snbyertit omnia mors amara. Beata gracia (Eaprinain&l
„igitnr anima^); qne gnstato fmctn salntifero postponit omnia
presentis vite gandia. IgitnrEgo Gomes Bors predictomm bono-
mm non. immemor, fnnctns sospitate precayens in futnmm mo-
nasterio^meo Beate Marie fabricato pro salnte anime meepa-
rentnmqne meomm villas qnasdam hereditario jure mihi inhe-
renteS; qnamm hec sunt nomina videlicet Sumnld; Stanch etDu-
nazel(Bevenesin61 pSumulch,Scarch etDnnasigh^)cum insula
contnleram possidendas , exoptans nt fratres in dicto mona-
sterio degentes, quanto liberalius corporalia perciperent^ tanto
quietins spiritualibus vacare yalerent. Vemm quia karitate re-
frigescente iniquitas hi^bnndayit; predicte possessionis yeritas
in medinm yenit dubietatiS; sic ut Magister Pous ommissa ye-
ritate assereret, villas supradictas emptionis tytulo ex parte
mea possidere. Cuius yendicionis tam ego ; quam fratres jam
dicti monasterii ignari ; cum diu coram Begibus Andrea yide-
licet et filio eius Bela , nec non et Baronibus Begni causa
yentilaretur fratribus sepedicti monasterii actoribus ex parte
nna, reo autem Magistro Pous ex altera, Ego Gomes Bors ya-
lefeci contencioni, presertim cum Magister Pous instrumento
nteretur contra me et fratres dictos clandestiiie nsnrpatO;
gauderetque libello indebite obtento. Sic cedens contencioni,
nt dictum monasterinm menm nolens fraudare elemosina pro-
missa imo et data , yillas duas alias in commutuacionem il-
lanim; quas Pous nsnrpanit; perpetuo do possidendas, quarum
hec snnt nomina : My d^a^ Flnecendorff cum omnibns suis per-
tinemiis ,1 et hoc abhinc nsque in perpetnum ; similiter et me-
diam partem yille Hetezer; que est in confinio Teutonie , post
obitnm menm secnndnm racionem predictam eidem contuU
monasterio nnllo eontradictore persistente. Sic et littere Be-

13*

196

gam locuntur. Farteiu vero alteram dicte viile H. fratres diu
antea jam possidebant a tempore parentmnmeoram. Ut antem
huins donacionis series perdurare possit imperpetuum hocde-
cretum sigiili raei munimine feci roborari. Tempore et teste
domino Jacobo Gardinali et Apostolice Sedis Legato ; me-
diantibus autem Eegibus Andrea et Bela, jobagionibus vero
UnguIino(Ugulino) Archiepi8copo,NycoIao filio Burch(Baych),
Ladyzlao et Pous ; judice autem Demetrio persisteBtibus. Da-
tom anno Domini M.GG.XX.III.

(Az eredeti uUn Fej^rt Cod,Dipl. III. k. 2.r. 361. 1. javitva Becly Fid^l
a tudomdnytdrban, XV. kStv Pesten 1844. 128. 1. L^tezikezen okmdny
Heyenesi k^zirati gyiijtemeny^ben is LllL kot. 9. 1., Eaprinai gytijtem^-
nydben B. 4^' XL. k5t. 44. 1 ^s gr. Sadch^yi Ferencz gyiijtem^nydben

L k. 262. L)

114.

IL Endre hirdly a pannonhalmi szent-mdrtoni apdtsdgot
Gdnyovel adomdnyozza meg. 1224.

In nomine Sancte Trinitatis^ et Indinidae Vnitatis. An-
dreas Dei gracia Hungarie; Dalmacie^ Croacie^ Rame, Sernie,
Galicie; Lodomerieqne Rex in perpetnom. Cnm qnelibet insta
petitio apnd Kegie Serenitatis excellenciam sit admittenda,
illa maxime mereri censetur optentnm , que ab animo Dinini-
tus inspirato procedens prodit uelle petentiS; largiendo ter-
rena lucrari celestia , et temporalibus institutis acquirere sem-
piterna. Hinc est ; quod ad uniuersorum noticiam presencium
, et posteronum pervenire uolumuS; quod dilectus ac fidelis no-
ster Vros Abbas Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie ad
nostram accedens presenciam instanter ac devote postulauit;
ut ea omnia que in concambium PetruB y et duorum fratmm
ipsiuS; qui de filijs officialium Ecclesie Sancti Martini oriundi
fnerant; quos intuitu fidelitatis et semiciorum predicti Petrus
ab omni debito et seruiciO; quo Ecclesie adstricti tenebantnr,
exemptos cum consensu predicti Vros Abbatis et fratrum buo*
rum perpetue donauimus libertati, Eoclesie contuleramuS; au*
ctoritate nostri priviiegu confirmaremus* Nos igitur iustia ho-

197

nestis et salnbribus peticionibus sepedicti Vros Abbatis con-
dignum fauorem adhibentes , datam a nobis commutacionem
benignitate Regia confirmauimus. Oontulimus igitur prenomi-
nate Ecclesie Sancti Martini terram quandam nomine GUnew
ad tria aratra exceptam de castro Zuluga-Geuriensi cum sex
mansionibus castrensium; quorum nomina sunt hec : WtouS;
Gucgus j Tuba ; Ybrah , Hellevs et Tocnt. Item contulimus
septuaginta ingera terrarum; quod uulgo teluk dicitur^ et
duas insulas sitas in Danubio ^ et piscaturam in Danubio; que
dictoB castrenses contingebat ; et hec onmia per dilectum; ac
fidelem nostrum Gregorium magistrum; tnm temporis Electunu
Genriensem prememorate Ecclesie Sancti Martini i^ecimus as-
signari. Ut autem hoc concambium factum et confirmatum a
nobis nec nostriS; nec nostrorum successorum temporibus re-
tractari valeat^ presentem concessimus paginam sigilli nostri
munimine in perpetuum roboratam. Datum per manus Gleti
Aule nostre Cancellarij et Agrien^is Prepositi anno Dominice
Incarnacioilis MGCXXIV. Strigoniensi sede uacante ^ Reue-
rendo Vgrino Golocensi Archiepiscopo existente ^ Desiderio
Ghanadiensi , Roberto Wesprimiensi ; Thoma AgrienSi ; Ste-
phano Zagrabiensi ; Briccio Waciensi , et aliis Episcopis Ec-
clesiaB Dei gubemantibus ; lula Palatino et Gomite Budru-
giensi ^ Salomone Bano , Kicolao Curiali Comite Regine ; et
Gomite Suprunuensi ; Botez aule nostre Gnriali Gomite et Go^
mite Bekesiensi, Buzad Posoniensi, Nicolao fratre Vgrini Ghe-
nadiensi; et alijs Gomitibus Comitatus tenentibus; Regni au-
tem nostri anno vigesimo.

(Eredetie a szen^mdrtoni foapitsdg I^y^ltdrdban. V. 5. Fej^, Cod.

Dipl. VII. k. 4. r. 74. 1. CmcK)

198

115.

///. Honorius pdpa meghagyja az esztergami A'8eknek , hogy a

pannonhalmi szent-mdrton apdtadg szdmdra hizonyoa Ugyekben

az igazsdg szolgditatdsdt szorgalmazza. 1224,

Honoriufi Episcopns dtc. Venerabili fratri .... Archi-
epificopo Strigoniensi Balatem etc. Dilecti filii .... Abbas et
Conyentas Sancti Martini in Pannonia nobis insinnare cora-
mnt) qaod cnm snper qaestionibus; quas saper Ecclesiis , de-
. cimis et rebus aliis habent adyersas yenerabilem fratrem no-
strnm . . . Abrigiensem (igj, tal&n Zagrabiensem) Episcopom
et Capitalum , nec non adversas Albensem et Vesprimiensem
Frepositos et Gapitala eorandem^ et qaosdam alios a felicis
memorie I . . . papa predecessore nostrO; ad dinersos iadices
ab eis tibi propriis nominibns exprimendoS; commissionis lit-
teras impetrarint ^ et. nos saper hiis plaries eis direxerimas
scripta nostra : ipsoram tamen iadicam negligentia , et adrer-
sarioram yersatia faciente, nondom saam potaerant iasticiam
optinere ; qaare hamiliter petierant , at qaestiones haiasmodi
ad nostram reyocaremas examen. Yolentes igitnr parcere ipsa-
ram partiam laboribus et expensis , fratemitati tae per Apo-
stollca scripta mandamas^ qaatinas iniangas iadicibus, qaibas
sant ipsd caase commissC; at infra festam Assumptionis Beate
Marie proximo yentaram procedant finaliter in caasis eisdem
iaxta traditas 'sibi formas. Qaod si per negligentiam eoran-
dem , yel per adyersarioram malitiam non faerit adimpletom,
iniangas partibns , at in proximo festo Omniam Sanctorom;
qnod eis terminam peremptoriam assignamnS; per procorato-
reis safficientes compareant coram nobis saper iam dictis qae-
fitionibns processare : nobis , qaod inde feceris , refieriptarofi.
Datam Laterani III. nonas Febroarii. Pontificatafi nostri anno
octayo.

(ni. Honorias pipa Begestiibdl Theiner id. m. I. k. 43. 1.)

199

11«.

r

///• Honorius pdpa wti a vdczi pUspdkdt, hogy BHa ifjabb ki"

rdlyt tatidcsdval segitse, 1224.

Honorius EpiscopuB etc. Venerabili fratri . . . Episcopo
WacieDBi salntem etc. Fraternitatem tnam dignis in Domino
landibns commendamnS; qnod sicnt ex parte carissimi in Chri-
sto filii nostri B(ele) Regi et nxori sne semper fldeliter asti-
tisti; pro ipsomm stans matrimoniO; et laborantibns ad eomm
divortinm intrepide in faciem eornndem insticie amore resi-
stens. Qnia' vero. idem B(e]a) Bex grayem pro matrimonio
perseentionem snstinet; coactns propter hoc in terram nobiljs
yiri . . . Dncis Anstrie se transferre y firaternitatem tnam ro-
gamns et hortamnr attente , qnatenns tnnm adhuc sibi consi-
lium et anxilinm tamqnam in adversitate hniusmodi necessa-
rinm liberaliter et libenter impendens, ita qnod ipsi consilii
et anxilii tui ope suffnlto ^ post tempestatem tranquillum et
serennm post nnbilum tandem fiant. Datnm Laterani VIIL
Kal. MartiL Fontificati nostri anno octavo.

(ni. Honorius pdpa Regestdib61 Theincr id. m. I. k. 45. 1. A pdpdnak
ugyanazon ^rtelemben a yeszpremi pttspokhez irt leyel^t Idsd Fej^m^I

Cod. Dipl. m. k. 1. r. 432. 1.)

200

117.

IIL Honoritis pdpa Mdgyarorszdg ^rsekeinek ^s pUspdkeinek

meghagyja , hogy a n^met rendet a neki IL Endre kirdlytdl dt'

engedett Barczaadgnak hirtokdhan ne hdborgaisdk, 1224.

Honorius EpiBcopuB etc. yenerabilibnB fratribns noBtris
Arcbiepiscopis et Episcopis per UDgariam conBtitntis tfalntem
etc. Dilectornm filiomm .... Magistri et fratmm HoBpitalis
Sancte Marie Teotonicomm Jerosolimitani Deo et hominibnB
grata religio promeretnr ; nt Buis favorabilibns desideriis fa-
Yorabiliter annnamnB, qnatenns einsdem Ordinis nova plan-
tatio eo felicins incrementa snscipiat qno largius fnerit rore
ApoBtolice gratie irrigata. Petiemnt siquidem iidem Magister
et fratreS; nt terram de Borza et nltra montes niyium , quam
propter paganornm insultns vastam nsque ad proxima tem-
pora et desertam largitione carissimi in Ghristo filii nostri
Andree Regis Ungarie Hlustris adepti esse noscnntnr; et no-
yiter inhabitare ceperant , ipsomm paganoram impetn non
sine mnlto personamm suarnm discrimine refrenatO; in ins et
proprietatnm Apostolice Sedis recipere dignaremur; asseren-
teS; quod fideles libentius transibunt in eius coloniam, si eam
yiderint Apostolice Sedis essespeciali dominationi snbjectamy
sicque fiet ut terra^ que lata et spatiosa cultoribtfs indiget, fa-
cile populetur, et numems habitantium in eadem ad ipsomm
paganomm terrorem et securitatem fidelium , atque ad utili-
tatem non modicam terro Sancte feliciter augeatnr. Ipsomm
ergo Magistri et fratmm piis precibus benignins annuentes
prefatam terram in ius et proprietatem Beati Petri suscipi-
muS; et eam sub speciali Apostolice Sedis protectione ac de-
fensione perpetuis temporibus permanere sancimuB. Ad hec
cum eadem terra Becundum indnlgentias ipsis fratribuB ab
Apostolica Sede concessas nnllum preter Romanum Pondfi-
cem habeant Episcopum yel Preiatum , districtiuB dnximuB
inhibendum^ ne quis Archiepiscopus in terram ipsam yel in-
colas eius interdicti yel excommnnicationis sententiam sine
speciali auctoritate Apostolice SediB promulgare presnmati

201

Tel jariBdictionem qnamlibet exercere; sed Archipresbyte-
mm , qnem per venerabilem fratrem nostmm Strigoniensem
Archiepiscopnm , tnnc Episcopnm Agriensem; prefici fecimus
ipsiterre^habeat clernB einsdem popnlnsqne recnrsns prq qne-
stionibns emergentibns inter eos aliisque articnlis^ qni Eccle-
sie anctoritatem iurisdictionemye reqnimnt , et possnnt per
alinm qnam Episcopnm expediri ; ea yero , qne desiderant
Pontificalis dignitatis officinm; nt pnta crisma; olenm sanctnm,
ordinationes clerioomm et consecrationes ecclesiamm sen al-
tarinm, a qnocnnqne malnerint; recipietis (igy) EpiscopOi ab
Apostolica Sede commnDionem et gratiam obtinente ; qnons-
qne ipsins terre popnlns Divina fayente gratia sic faerit
angmentatns, nt dignum sit ei proprinm Episcopnm proyideri.
Ideoqne fraternitatem yestram soUicitandam dnximns et mo-
nendam per Apostolica yobis scripta mandantes , qnatenus
dictos fratres yel [ipsins terre incolas contra nostre constitn-
tionis et inbibitionis tenorem nnllatenns molestetis ; qnin imo
ipsos habentes specialiter pro Sedis Apostolice reyerenlia
propensins commendatos , cum pro clericomm ordinationibns
et aiiis ; qne ad pontificale spectant officinm , ab eis reqnisiti
fneritiS; benigne ipsomm iustis postnlationibus annnatiS; ut et
ipsi possint de bono in melins fayore yestro adjnti proficerc;
nosqne caritatem yestram debeamns in Domino commendare.
Datnm Laterani II. kal. Maji (Pontificatns nostri) anno octayo.

(IIL Honorias pipa RegestiilxSl Teutsch 4b Firnliaber id. m. 27. 1. 4b

Theiner id. m. 51. 1.)

202

118.

IIL Honorvus pdpa a somogymegyei tizedek pei^es ilgyiben a
pannonhcdmi azent-mdrtoni apdt ds a veszprimi kdptalan kdgt

int4zkedik, 1224.

HoBOriiis Episcopns sernns somomm Dei^ yenerabili
fratri • . • Episcopo Waciengiy (H dilectis filiis . . . Abbati de
Peles et . • . Archidiacono Pestiensi Yesprimiensis et Wacien-
sis Diocesis ^ salutem et Apostolicam benedictionem. Cnm
olim . . • Abbas et Connentns Sancti Martini de Pannonia sn*
per qnestionibus motis ab eis contra Yesprimiense Capitnlnm
snper Ecclesia Sancti Saluatoris de Tord et qnibnsdam deci-
mis de Simigiensi Comitatu plene ipsis prouenientibus , qnas
occasione Ecclesie Sancti ApoUinaris idem Capitnlnm dicitur
usurpare , super quibusdam decimis coram dilecto filio nostro
G(regorio) Sancti Theodori Diacono Cardinale ; tunc Capel-
lano felicis recordationis I(nnocentii) Pape predecessoris no-
k stri lis extitit apud Sedem Apostolicam taliter contestata , nt
si Capitulum exceptiones suas , scilicet excommunicationiB in
personam AbbatiS; et quod homines suos bbbns et rebus aliis
spoliauerit dictus AbbaS; posset probare legitimis litis conte-
stationibus et ualeret , nec non et snper quibusdain aliis iniu-
riis aduersus predictum Capitulum , et causis quas haberent
aduersus quosdam alios , Archidiaconum uidelicet , Bectores
Eeclesiarum et presbiteros ac populos Comitatus prefati ; et
super quibusdam decimis et rebus aliis ad diuersos iudices
dinersas a Sede Apdstolica litteras commissiuas impetrarint,
nec per eos super predictis ; pro quibns sexdecim annis et
amplius asserunt inutiliter laboratum; dicti Abbas et Conuen-
tns snam institiam potuerunt obtinere , nos de ipsomm et ve-
nerabilis fratris nostri . . . Strigoniensis Archiepiscopi tnnc
Episcopi Vesprimiensis assensu tibi , frater Waciensis ; et ye-
nerabili fratri nostro . • • Quinque-Ecclesiensi Episoopo et . .
Abbati de Sancto Gothardo Georiensis Diocesis super pre- '
diotis omnibns sub certa forma negotinm dnximns committen-
dnm^ qni lioet non procesi^iBsent in causai dno tamen ipsomm

208

certis exceptionibns certam tenniimm peremptoriam ; nideli-
eet festiim Ssncte Pndentiane proxime preteritnm partibos as-
Bignamnt , qno cnm omnibns instramentis et rationibaa sais
per se^ uel per procnratores idoneos nostro se conspectai pre-
sentarent Comparente igitar parte Honasterij et dintins ex-
pectante^ tandem coram yenerabili fratre nostro .... Alba-
nensi EpiscopO; qnem dederamus parti Monasterii auditorem,
quidam pro Yesprimiensi duntaxat Gapitulo comparnit procu-
rator , qui licet coram eodem auditore mandatum suf&ciens
ostendisset ^ et libellnm super predictis et aliis ab alia parte
recipiens contendisset aliquantulam cum eodem ; ad ultimum
tamen dicens , se nolle defendere Gapitulum supradictum eo-
ram dilecto filio Magistro 0. Subdiacono et Gapellano nostro,
quem eidem subrogauimus Albanensi 9 quasdam litteras pro
parte Capituli reuocatorias sue procurationis ostendit; quibns
cum iudicarentur esse snspecte , dictus procurator iuramento
prestito fidem fecit litteris ; et Monasterii pars instarat , ut
cum pars altera contumax existeret, qnoad illas decimas^ sn-
per quibus lis extitit contestata; deberet ad calculum sententie
definiri , et super eisdem et supci aliis , nel adiudicari sibi
possessio , nel saltem contnmaces ex parte altera in expensis
prefatos Bectores, sacerdotes et alioS; pro quibus non respon-
dit dictus procurator^ absentibus incorrendis aggranari; fa-
cientes in indicando ; qnod iuris et institie dictaret ordo ob-
semarL Itaque discretioni uestre per Apostolica scripta man-
damus ^ quatinus causam snper predictis omnibus sufficienter
per partes siue > per earum procuratpres etiam quoad reliqaa
instmctam inspicientes ^ ipsam, si partes consetfserint ^ etiam
qnoad exceptiones fine debito terminetis. Alioquin eam ad
noB sufficienter instructam ad proxime uenturam festum Na-
tioitatis Dominice remittatis ; prefigendo partibus termin]am
competentem , qno nostro se conspectui representent , iustam
a nobis in Domino sententiam receptnre. Quodsi forte quo-
canqne modo eontigerit , nt coram yobis instrai causa non
possit; Yos quantum de iure poteritis procedentes , partes ni-
ehilominns ad enndem terminnm a^ nostram citetis presen-
tiam; qno cum omnibns instramentis et rationibns suis neniant
receptnre , qaod instum fiierit , et factnre , nuUis litteris ^ob-
stantibas , si qne appamerint a Sede Apostoliea impetrate.

204

Qaod si non omnes hijs exeqnendis potneritiB interesBe j tn
frater Episcope cmn eornm altero ea nichilominns exeqnaris.
Datnm Laterani V. Id. Jnlij Pontificatns nostri anno octano.

(Eredetie a szent-mirtoni fc^apdts^ lev^ltdrdban.)

119.

IL Frigyes rdmai-nh^et csdszdr IIL Honorius pdpdt a szent
fbld Ugyeirol Srtesitv&n , a keresztySn fejedelmeket , 8 nivszerint
a magyar kirdlyt is uj keresztes Tidboi^ura huzdittatni kivdnja.

1224.

(Sanctissimo in Christo patri Honorio Dei gracia Sancte
Komane et nniversalis Ecclesie Snmmo Pontifici Fridericns
eadem gracia Romanornm Imperator semper Angnstns et Si-
cilie Rex salntem et reverentiam filialem etc.) • . . » •
Preterea frater Hermannns Domns Thdotonioomm Magister
ad presentiam nostram accedens , proposnit et persnasit in-
stanter , qnod de consilio yestro erat et satis ntiie vobis et ei
expediens videbatnr , nt pro tam ardno negotio terre Sancte
cnm Principibus Imperii oretenns loqneremnr , yersns partes
illas nos personaliter eonferentes. Qnod dnm nostro proposito
residisset , et in procinctn essemns versns partes illas diri-
gendi prospernm iter nostrnm ; .venit Marescalcns noster Ga*
thaniensis; etc. . . . Snper qno habita deliberatione cnm proce-
ribns cnrie nostre ; qnid yideretnr agendnm , yisnm est omni-
bns consnltins expedire, quod deberemns in hoc articnlo pre*
sentiam nostram de Sicilie partibus (non) absentare etc Pro-
pter qnod eniidem Magistrnm de tam ardno negotio ntile yidi-
mns onerandnm , ininngentes ei legationem ad Principes fa-
ciendam , scribentes et promittentes per enm Dnci Anstrie,
Lantgrayio Thnringie ac ceteris Principibns nominatim, nec-
non Regi Ungarie ac suip magnatibns ad terre Sancte subsi-
dium transitnris^ yictnm^ pecuniam et alia necessaria in Regno
nostro liberaliter exhibencLa , prout idem Magister , quem ad
Vestram prius presentiam destinamus, proponet in conspectn

206

"VeBtro sing;ala siiigUlatim etc Erit itaqae SanctitatiB

vestre per Aramanniam ^ Hnngariam et Begna finitima ^ nec
non in Franciam , Angliam et ceteras partes orbis tam snffi-
cientes et ydoneas delegare pei-sonas , et illa prestande re-
missionis et indnlgentie anctoritate mnnitas , qne ad crnds
negotinm promovendum andiri debeant et timeri .... Taliter
snper ceteris circnmstantiis negotiaproridere dignantes^ qnod
desidia vel remissa negligentia qnelibet in Ecclesiam , sicnt
hactenns, non notetur ; quia nos; que ad nostram spectat Im-
perii soUicitudinem etc. Datnm Gathanie quinto die Martii
dnodecime Indictionis.

(Theiner id. m. 46. 1.)

120.

A velenczei doge ia anndk tandtaa hizonyos kalmdroknak magyar
fbld&n ilMentfosztogatdd esete irdnt inzsgdlatot rendelnek. 1224.

Die Xni exeunte Marcio. Voluntas ftdt domini Ducis
et maioris partis eins consilii , v t Jacobus a Cotanto consilia-
rins domini Ducis iret colloquium habiturus cum Dimitrio Dei
gracia Salanicensi Rege et aliis quibusdam militibus cum ipso
Rege ezistentibus pro veritato inquirenda et cognoscenda; vi-
delicet si aliquid scienter cognouisset dictus Bex uel aliquis
de sna societate de robaria facta in terra Begis Yngarie remm
et denariorum Petri Alberti , Donati Auliuo et Yidonis Pen-
ctnli omnium Venetomm. Qui Jacobus cum recitationem ner-
bomm dicti Begis et Vgonis militis domini Narzoli audinis-
set silicet (igy) in Veneeiam renersus fuit ad dominnm Du*
cem et eins consilium dicens , se hore ad hos audinisse per
singula dici eidem domino Dimitrio Segi et eidem Vgoni
omnia qne in cartula ista facta per Hermacomm CSitopresbi-
ternm et notarium continebatur (igy)* Tenor cigus talis est :

In nomine domini Dei et Saluatoris nostri Jesu Chriftti*
Anno Domini M.CC.XX.IIIL mense Marcio IndictioneXIL Biuo
alto. Testificamus nos Demitrins Dei gratia Salaniki (Bex) et

ao6

Vgo mUes domini Narzoli et in yeritate dieimns y quod noB
fmmas in illo loeo , silicet in terra Begis Vngarie , nbi Bex
Bella filins domini Andree Begis Vngarie cam sois militibns
et quidam milites DncisAnstrie t^er niolentiam rapnemnt tan-
tnm inter aurnm et argentnm et zoias de Petro Alberto de
Venecia , qnod fnernnt nalentia marcas argenti sexcentas , et
tantnm de Vito Penotnlo de Venecia ; qnod fiiernnt marchas
argenti quatnordecim et qnatuor marche anri. Et hoc per ne-
rum dicimus testimoninm. Signum supra scriptomm domini
Demitrii Begis Salaniki et Vgonis militis quoad hec rogatis.

f Ego Marinus Natale tt. ssi.

t Marinus Pentulo tt. ssi.

(JegyzSi jegy.) Ego Hermacoras Cito presbiter et nota-
rius compleui et roborani.

(A ^liber Plegiorum^ czlmii velenczei statuskonyvbol Sickel Tivadar,
Monnmenta graphica medii aevii^ U. fUz. B^cs 1858. 4. tibla.)

121.

Trau vdrosban hagyaUki per a pdpdtdl krJciUddtt birdk eWtt

1224.

Omnibns ad quos presens scriptnm pervenerit M. San-
• cti Stephani et D. Sanc^ti Petri Abbates , nec non I. Canoni-
cns Tragnriensis etemam in Domino salutem. Snscepta de*
legationis autorltate a Summo Pontifice in cuiusdam terre
caussa, que inter Canonicos Sancti Domnii et Conventnm Mo-
nasterii Sancti Benedicti uertebatur , datis partibus legitimis
, indnciis allcgationes et exceptiones utrimque propositas au-
dire curayimus diligenter. Proponebatur siqnidem exparte
Canonicornm , quod quedam domina nomine Stria olim 6au-
dij Kalende relicta, cnm morti proxima yideretnr; legavit quan-
dam snam terram prenominatis Canonicis , uidelicet siue ni-
neret siue moreretnr , et hoc sue donationis testamentum pn-
blico instmmento firmauit ; et ostendebant Canonici hnins car-
tnlam instmmenti. £ contra vero Moniales respondebant,

ao7

I

hane terram prins legatam esse buo Monasterio a niro ipsins
Strie^ et qnanmdam feminaram testimonio probare conabantur ;
demnm vero cnm itemm Stria ad exitum propinqnasset , ab
Abbatissa monachalem habitnm postnlabat ; Abbatissa yero
minime concedebat , nisi de snis bonis conferret Monasterio,
yel saltem terram ipsam qnam a niro suo olim coUatam mo-
nasterio asserebant^ et sic Striam earnm petitioni consensisse
dieebant ^ et snper hoc presbjrtemm Sabbe Calixti et Petram
Bnssnm testes introdncebant. Nos vero auctoritate , qna fun-
gebamnr; taliter in sententiam processimns, videlicet : Mnlie-
res secundnm antiquam ciuitatis consnetudinem in conficiendis
testamentis ad testimoninm admitti non posse , maxime in ci-
uitate factiS; nbi clerici vel fideles layci possent uocari; alioi9
yero testes non posse sufficere ad instrumentnm Ganonico-
rnm irritandnm , presertim cum eorum alterum , scilicet Pe-
trum Russnm nobis per cinitatis ludices constitisset ; publici
furti nota infamatnm. Vnde antoritate nobis commissa ipsam
terram Canonicis adiudicanimus perpetuo possidendam , pre-
cipientes eis, ut instrumentum sunm inreinrando firmarent^ si
a parte altera peteretur. Pars yero aduersa se ininste grauari
' procIamanS; Sedem Apostolicam appellanit , cui ad primum
festnm Assnmptionis Sancte Marie terminnm prefiximns
suam appellationem cnm nostris litteris prosequendi. Actnm
esit hoc in daustro Sancti Stephani VII. Eal. Junii anno Do-
mini MCCXXIUI in presentia homm testium : Apollenaris
Cacanfolli , Mathei Maurute , et quam plurium Clericomm et
ejusdem Monasterij monachornm. Ad maioris autem roboris
firmitatem hanc paginam sigillorum nostrorum munimine fe-
cimns roborari.

(GondoB mdsolata taUltatik a b^csi cs. titkos ley^ltdrban.)

308

122.

A kirdlyi liztosok Kusok helysdg birtokdllapotdrdl itHnek.

. 1224 kikill.

6(regorias) Dei gratia Jeuriensis Episcopus, N(icolaas)
Sapnmiensis et L. Masaniensis Gomites omnibas presens scri-
ptam inspectaris salatem in Domino. Ad aniversoram perve-
nire aolomas noticiam , qaod cam ex precepto Regis terras,
yillas absque donacione Begis possessas in parrocbys Castri-
ferrei et Sapraniensi et Masaniensi discateremas , Micsa et
Lampertas et Dionisias in termino a nobis assignato priyile-
giam saam coram nobis ostenderant saper terra de Kasoka
ad qaataor aratra, caias privilegii tenorem inspicientes dona-
cionem eisdem a Bege factam iaste et merito pronanciayimas,
sicat in eoram privilegio continetar. £t ne processa tempo-
ram factam nostram in irritam revocetar , litteras nostras si-
gilloram nostroram manimine roboravimas.

(Az eredeti ntdn. deck).

209

123.

IL Endre kirdly a pannonhalmi szent-mdrtoni fHapdtsdgot
G^nySvd adomdnyozza meg. 1225.

In nomine Sancte TrinitatiS; et Indiyidue Unitatis. An-
dreas Dei gratia Hungarie y Dalmacie , Crohacie, Bame^ Ser*
vie, GaliciC; Lodomerieqne Bcx in perpetnam. Inter uniyersoB;
qui Bupeme largitatis dona recipiunt , multnm obligatur Re-
gum Bublimitas , quibus quia plura ^ ac specialia donorum in-
signia committuntur ; merito ob eisdem plnra exignntur. Ne
igitur pro non augmentato commissi talenti lucro inutilitatis
arguam^r^ si Ecdesiis Dei ; et locis Diyino cultui mancipatiS;
cum possimus et teneamur , honores et possessiones augmen-
tare renuerimus ; Monasterio Beati Martini de Sacro Monte
Pannonie , quod pridem combustum , et funditus destructum,
et per Vros Abbatem opere laudabili reedificatum est; in die
consecrationis ejns ; cui cum conjuge nostra , sicut jure pa-
tronatus nos contingebat ; et multis Begni nostri Magnatibufl
interfuimuS; ad nullius petitionem , sed solo Dei nutu proyo-
cati; tum ob remedium anime nostrC; tum quia monaste-
rium dictum nobis et conjugi nostre et aliis magnatibus et
nobilioribus nostris maximas expensas et honores fecit; tum
quia racio juris, et equitatis exigit; et ad officium debitum in-
cumbit patronis in consecratione monasteria dotare , et ma-
xime ; cum nos ad reedificacionem illius monasterii in nullo
juuissemus Abbatem; triginta mansiones udyornicorum no-
strorum cum tota terra sua; quoyis loco magis utilitati Ecde-
sie congrueret; firmiter dare promisimus. Sed Abbas et Gon-
yentus se piscibus pre ceteris indigere dicentes , bumiliter; et
subnixa prece institerunt ; nt nos quandam terram udyornico-
rom nostrorum penes Danubium sitam ; scilicet yillam 6ynU;
que dictum monasterium in tercia parte contingebati in omni
portione cum quindecim mansionibus (et) incolis ejusdem yille
conferremus; et reUquos udyornicos ; si qui remanerent , de
eadem yilla alias transferri faceremuS; ut dicta terra totaliter
exdusia udyprnieis libere monasterio remaneret onm omnibns

ICONUM. EUKO. HISX. -• DIPU 6. 14

210

pertinentiiB Bnis ; seilicet qnod vulgo dicitor Enrem ; et To-
nya^ et aliis piBcationibos sais et inBalis, et qaod eedem mac-
siones ad piBcationes tenerentar faciendas et castodiendas.
Qaoram petitionibas et desideriis gratanter annaentes, dictam
terram perpetao pacifice possidendam prenominato monaste-
rio nostro can} sais pertinentiis^ etdictis qaindecim mansioni-
bas adyomicoram donavimas. Geteram ; cam nos reliqnos nd-
YomicoS; nameram qaindecim mansionam qaas sepe dicto
monasterio contalimas, excedentes fideli nostro Michaeli Ha-
gistro Agasonam nostrornm contalissemas ^ dictas Abbas et
Conventas Sancti Martini timens sibi saper hoc . in fiitaram
prejadiciam generari; ne adyornici sab dominio Michaelis
Magistri in eadem villa commorantes processa temporis te-
mere contra Begiam donacionem venientes terram saam do-
natam monasterio attemptent sibi vendicare^ nostro conflensa
reqaisito et habito^ taliter com Michaele magistro convene-
rant , nt omnes adwornicos sapradicte ville, qaoram nomina
sant hec : K jnns cam filiis sais , Bixoad cam filio , Banalch
cam filiO; Eewa cam filiis^ Micala cam filiO; Salomon cam ne-
potC; Mathei cam fratre sao Forcas^ Karachan cam fratre sao
Symone ; Dema cam fratre sao , Bodov , Araad cam nepotCi
Endre ^am fratre sao Andrea ; Thomas cam filiis sais ; Wa-
rov cam fratre sao; Fiod; Pach cam fratre sao Mathia, Chomso
cam filio, Faalas, HercheC; Wjd; cam medietate terre et Da-
nnbii et insalaram^ secandam qaod concladont mete ex ntra*
qae parte ville, monasteriam Sancti Martini possideret ; me-
dietas antem cam septem mansionibas castrensiam in eadem
villa exsistentiam; qaas idem monasteriam a nobis in permn-
tationem receperat; dicto Michaeli magistro pro permatatione
adwomicoram a nobis sibi collatoram remaneret ; ea antem,
que extra metam sant; videlicet qaod valgo dicitar Earem; et
Tonya cam omnibas pertinentiis saiS; monasteriam sapradi-
ctom integraliter possideret. Abbatem autem ejnsdem mo-
nasterii in sapradictam possessionem per fidelem no-
Btram nomine Detiba filiam Cornelii Comitis auotoritate Be-
gia fecimas introdaci. Ut igitar hec nostra donacio ; pariter-
qne ntriasqae partis convencio facta perpetne stabilitatis ro-
bar obtineat , presentem paginam hnjas rei testimoniam fide-
liter continentem sigilli nostri manioodne fecimus roborari.

211

Datum per maniis magistri Stephani Domini Pape Snbdia-
coni , Zagrabiensis Electi ; et Anle nostre Gancellarii. Anno
ab Incamacione Domini Millesimo CG.XX.y. Yaeante rene-
rabili Sede Strigoniensi ; Beverendo Ugrino Colocensi Archi-
episcopo exsistente, Desiderio Chenadiensi; Boberto Wespri-
miensi , Bartholomeo Qninqne-Ecdesiensi ; Alexandro Wara-
diensi , Beynaldo Transsilyaniensi , Briccio Wachiensi , Gre-
gorio Genriensi,^Gleto Agriensi Episcopis existentibnS; Eccle-
sias Dei feliciter gnbemantibns ; Jnla Palatino et Gomite Sup-
pmmiensi ; Kicholao Gnriali Comite Begine ; Ladislao anle
nostre Goriali Gomite et Gomite Nitriehsi; Dionysio filio
Dionysii Magistro Tawarnicorum ; Demetrio Magistro Dapi-
ferornm et Comite Posoniensi ; et aliis quam plurimis Gomi-
tatus et Magistratus tenentibus ; Begni nostri anno vicesimo
secundo.

(Eredetie a gzentmirtoni tdapitaig lev^ltirdban).

124.

III, Honorius pdpa 'a veszpi'4mi pUspdk is a 8z4ke8feh4rvdri
jdno8rendilek kl^zti perben inUzkedik. 1225.

Honorius Episcopus etc. dilectis filiis . . . Abbati Sancti
Crodardi • . . Preposito Albensi ; Qeuriensis et Vesprimiensis
Diocesium, et Magistro Enoc Archidiacono Nitriensi salntem
ete. Yenerabili fratri nostro .... Vesprimiensi Episcopo et
dilecto filio fratri B. procuratori Hospitalis JerosoHmitani in
Ungaria in nostra presentia constitutis yenerabilem fratrem
nostrum P. Albanensem Episcopum dedimus auditorem ; co-
ram quo dictus petiit procurator quandam sententiam a feli-
cis memorie Innocentio Papa predecessore nostro pro ipso
Episcopo contra fratres Jerosolimitani Hospitalis Sancti Ste-
phani Albensis, Vesprimiensis DiocesiSi snper quibusdam-de-
eimis promulgatam in melius commutari; tum quod causa su-
per prefatis decimis coram ipso predecessore nostro per fal*
snm procnratorem agitata fuerat , ut dicebat, tum quod ex

212

parte HoBpitalis necessarie narrationes et probationes fhe-
rant; sicat asserebat , omisse ^ que si omisse non essent , lata
non esset contra ipsom Hospitale sententia sapradieta. Qnare
petebat , si forsan de falso procnratore^ allegato non prodes-
sety Hospitale ipsom ad prediotas narrationes et probationes
per in integrm restitationem admitti; presertim com ex earam
omissione sit enormiter lesam y vel saltem' andm de fratribas
sais statai eiasdem Hospitalis sindicam nomine Bomane Ec-
clesie, ad qaam spectat; et cai est in ana marca aari
annis singalis censaale. Prefatasvero Episcopas excipiendo
respondit, qaod supcr hiis respondere non tenebatar pro-

caratori predicto^ qaod cam per dc Tichon

et de Bochan Abbates^ qaos ipse predecessor

noster depatavit execatores sententie sapradicte , faisset in
predictarum decimaram posBesBionem indactus ^ fratres dicti
Hospitalis licet ad tempus ipsi sententie paruissent , postmo-
dum tamen ipsum spoliaverant decimis hntedictis ; quare di-
cebat; quod stare non debebat in iudicio spoliatas. Hiis igitar
per relationem ipsias auditoris plenius intellectiB , quod nea-
tra pars eorum; que coram ipso auditore proposait; potait fa-
cere plenam fidem^ de fratrum nostroram consilio discretioDi
vestre de ntriusqae partis assensu per Apostolica scripta man-
damuS; quatenus dicto Episcopo prius integre restituto ; si se
probaverit spoliatum; et possessionem pacificani assecutO;
aadiatis ea ^ que pars Hospitalis super falso procaratore et
probationibas omissis ^ necnon ea ^ que dictas Episcopus pro
se doxerit proponenda ^ causamque super prenotatis articulis
saf&cienter instrnctam ad nostrum remittatis examen; prefi-
gentes partibas terminum competentem , qao nostro se con-
spectai representent; quod ia^tum fuerit recepture. Quod si
non onmes etc. Datum Bome XVL KaL Octobris (Pontificatas
nostri) anno decimo.

(IIL Honorius pipa Begestdib61, Theiner id. m. 61. 1.)«

213

m.

A velenczei kormdnt/nak Arbe dalmatiai eziget ilyyeire vonatkoz6

rendehte. 1225.

OrdinatQm fuit per dominnm Dncem et eins Consilium
minns y tempore preterito , concurrentibQS annis Domini
MCCXXniL Indictione XIL mense Augusti j quod Arbensea
solvant scilicet pro questione GolU et Arte pro illis duobus
annis j qui elapsi erant extunc usque ad mensem Augufitum
venientem; libras CCC , et a mense supra fato primo Augusto
usque annos VI ipse insule Golli et Arte ; inter dominum Co-
mitem M. et Arbensem et Arbenses communes remaneant se-
cundum datum eis factum a domino Duce et eius Consilio*
Statuerunt quidem tunc dominus Dux et Consilium eius , et
districte eis per sacramentum preceperunt^ ut illas libras tre-
centas extunc usque ad proximum festum Sancti Andree mit-
terent dominq Dnci et eius Consilip in Venetias. Nunc autem
concurrentibus annis MCCXXV. Indictione XIIL dominus
Dux et eius Consilium p. fuerunt confessi , quod dicti Arben-
ses illas libras CCC solyerant Gommuni Venetiarum eodem
anno p. Indictione XIIII.

(A pliber Plegiorum^ csifmfi velenczei BtataBkanyv 43. lev., 354. Bz^m
ntaii, dr. Safarik Jdms a Oloitnik czimH Bzerb fol7<Siratb4n| XL k()tet

Belgr4d 1859. 319. 1.)

214

126.

Ivdn lovctg vSgrendelete, 1225 kMil.

VninerBiB Christi fidelibnB innotescat , qaod Ego Iwan
miles domini Bcgis et domini Archiepiscopi ColocenslB totnm
predinm meum in manus domini mei Archiepiscopi Colocen-
sia ad defendendum uxori mee et pueris meis post obitnm
meum ordinaui. In predio quod uocatur Jorynburg dimidios
reddilus. In Gerolt dimidios redditus. In Luccman dimidios
redditus. Freterea duo molendina ; in uno molendino quatnor
rote , quarum una rota criseum pannum pilat ; in altero due
rote et due, que criseum pannum pilant; et nouem ui-
neas in Luzcman , que soluunt cybriones ; preterea tres ui-
neas in Luzcman ; quas ego ipse excolni. In Jorraburc duas
nineas et duo prata; preterea unum seruum in Jorynbmc cum
duobus pueris , filium et filiam ; filius uero Yid cum patre suo
Petro pneris meis seruiant , filia autem libera permaneat ; et
tres equoB , cum quibus uxor mea et pueri mei terre me com*
mendent; et elemosinas pro anima mea largiantur. Iternm dis-
posui de predio meo fratribus domini et Bani in monte San-
cie Marie tria sillodia integra, quorum scilicet est unnm^ quod
poBsidet Weigman, Becundum quod tenet Eberweyn et Wer-
gart; tercinm quod tenet Hyrsman et HyrcBner , et nnam ni-
neam , quam pro Bepultura mihi apud ipBos ordinaui. Homm
omninm testes snnt fratres supradicti loci de monte' Sanct^
Mariei et filiastres mei duo^ Bcilicet Buver et Laurencius ; et
consobrini mei duo^ Willem et Wallbrnn ; et jobagiones do-
mini Begis Sesmoz; Buce, Forcos^ et Carolns Jacobi^ et Hart-
vicns , Zoycos , FrepoBitus Hercnles de Ferres Castro , Nico-
lauB et Thomas ; preterea sacerdotes isti : Paulus , Jacobns,
Cosda , DanS; Heinrieus, Marcwardus, Andreas et Haynricns.
Si quis antem supradicta niolanerit , et elemosinam , qnam in
monte Sancte Marie contuli , pro remedio anime mee defrau-
dauerit , cum in nouiBBimis coram Deo et omnibns Sanctis
eiuB ad examinandum Bteterimus , ipsum uelut inimicnm ma-
nifeste accuBabo.

216

(Eredetie a sz. mdrtoni f6'apdts^g leveltdrdban. V. 5. Fej^r Cod. Dipl .

m. k6t. 2. r. 69. 1.).

127.

Uriaa pannonhdlmi szent-mdrtoni apdt renddete az apdtsdg
hirtokviszonyairdl, melyet IL Endre kirdly meg&Hsit 1226.

In Nomine Sancte Trinitatis et Indiuidue Ynitatis. An-
dreas Dei gratia Hnngariey Dalmacie; Ghroacie; Rame; Ser-
aie^ Galicie^ Lodomerieque Bex in perpetaom. Cnm ad yl-
time Yolnntatis stabilitatem pronida disposicio sit necessaria
et omnls disposicionis confirmacio ad Begie Maiestatis perti-
neat officiam , presentibas et posteris notum esse yolumaB :
Quod accedens ad nostram presenciam fidelis noster Uros,
Abbas Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie nobis inti-
maait , quod quedam de bonis Ecclesie per ipsum acquisitiB
ad mensam fratrum suorum; et ad sustentacionem pauperum^
et ad luminaria monasterii tam per diem ^ quam per noctent
consensu et consilio fratrum suorum disposuisset , postulans^
a nobis; quod nos disposicionem per ipsum factam Regie Se-
renitatis priuilegio confirmaremus. Nos igitur iustis et bone-
stig peticionibus ipsius fauorabilem prebentes assensum^ se-
riem disposicionis sue priuilegii nostri munimine fecimus con-
firmari, cuius disposicionis series heo est :

Ego Uroa dictus Abbas Sancti Hartini de Sacro Monte
Fannonie yicesimum annum gerens in administracione ^ licet
indignuB tamen elaborans et desiderans in edificiis monasterii
et officionalium domorum; que combusta et destructa totaliter
erant , reedificandiB satis proficiens ^ similiter et in pluribus
negociis et causis requirendis et .promouendis cum consilio
et aoxiiio et consenBu fratrum meorum plus quam omnes pre-
deceBBores mei; qui fuissent a tempore Sancti Stephani Be-
gifl, sicut apparet per priuilegia et predia; que sunt acquisita
yel empta yel recuperata tempore nostro ; scilicet priuilegia,
que acquiBiui pro libertatibus et immunitatibus et congeruan-
dis reboB Ecclesie; priuilegiam Domini Innocenoii terciii et

216

confirmacionem einsdem snper prinilegio Sancti Begis Ste-
phani ^ et senteuciam definicioniB snper decimis Simigiensi-
bns , et prinileginm Honorii Pape tercii , et confirmacionem
einsdem snper prinilegiis Montis Cassini Sancti Benedicti; in
qnibns declarantnr et confirmantnr libertates Ecclesie nostre
et priuilegia , qnc obtinnknns ab Hlnstrissimo Rege nostro
Andrea super confirmacionibus et renouacionibns prinilegio-
mm scilicet Sancti Stephaoi Segis^ et Beati Ladizlai, et bone
memorie Geyse et Bele Segum super omnibus possessionibuB
Ecclesie nostre; et yilliS; et prediis, et molendinis^ que acqui-
sita vel empta yel donata fuerunt tempote nostro ; quorum
nomina hec sunt : in Sala , yilla Molya^ et due yille clerico-
mm; et yilla Stara^ et yilla noua^ et yilla de Odyoiy, et yilhi
de Frecha ^ et yilla de Sancta Cruce , et yilla de Elbeu , et
yilla de Sceleus ^ et yilla de Sochorou , et yilla de Catl ^ et
terra de BarsonuS; et yilla de Pethend^ et terra de Wynar^
et predia de Nema ; de Aswantew ; cum tribus molendinis de
CbychoU; et OamoS; et HygmagoSy et in sylua Selyz. Hec om-
nia yerius sunt empta ; quam acqnisita yel donata. Preterea
sup^r decimis Simighiensis Ecclesie ^ quas reddere nolebant
et contradicebant; et Templarium , et Hospitalariumi et yilla-
rnm suaram^ et Albensium Canonicorum similiter inSimi*
ghiensi Comitatu existencium^ simiUterLatinornmAIbensium,
et eciam Bissenorum , et populoram yesprimiensis EpiscopL
Sed quia super his omnibus acquirendis retraxeram aliquos
prouentUB , qui debebantur ad mensam fratram meomm pro
piscibuB emendis ex consensu eorundem, scilicet ; de predio
de Enesa ^ et de piscina Miroth de eodem loco ; et de Batha^
et de Budrugh; et de piscacionibuB de Sala ; restituere curaui
, et snperaddere ad mensam dictoram fratram redditus de Sala
de quinque yillis, de tributiS; de decimis cum omnibns appen-
diciis Buifl , similiter et de prediis FyBU et de ecclesia cum
omnibns appendiciis suiB; yt de cetero nnlli BUCceBSoram meo-
ram fas sit yel audacia retrahendi de his ; que ad menBam
fratram yel snstentationem infirmoram ctim consenBu ommum
fratram et fidelinm jobagionum; et maxime ex consensu do-
mini mei IIInstriB Regis Andree ex antiquis et nonismeis
temporibus acquisitis stabiliui. Preterea simiUter ad lumina-
ria monasterii tam per noctem quam per diem ad decorem

217

■

Doiniis Dei EBsignaiii proaentuB temporaleB EcelesiarmQ sei-
licet Sancte Marie , et Saneti Villebaldi > et Sancti Martini de
Pannonia , et Sancti Martipi de Eenreiflhig , et de Tepey , et
Sancti Ladizlai de Selyz , 6t Omuiam Sanetoram de Temerd.
Vt autem serieB huius disposicioniB nulliB vnquam tm-
poribuB poBBit in irritum reuocari; sed salaa Bemper et incon-
cuBBa noBtri nostroramque BacoeBBorum temporibuB , perma-
neat , presentem conceBsimuB paginam duplicis sigilli nostri
munimine in perpetuum roboratam. Datum anno ab Incarna-
cione Domini M^CG^^XXVP, Begni nostri anno yiceBimo tercio«

(Eredetie talaltatik a 'szont-mdrtoni fdapatsig levdltdrdban).

128.

//. Endre kivdly Tivald nevU vitiz katondnak jdts tettit

jtUalmazza. 1226.

Andreas Dei gracia HungariC; Dalmacie, GroaciC; BamC;
Beruie; GaKcie^ Lodomerieque Bex in perpetnum omnibuspre-
sentes litteras inspectaris salutem in Deo. Ad yniuersorum
noticiam tam presencium quam Bubseqaorum uolnmus perue-
nire ; quod nos Begie perspicacitatiB sedula meditacione per-
pendentes ; Regio congruere honori et conuenire racioni , eos
Regiis debere extoUi presidifs et premiis decorari donatittiS;
quos Buis seruicUB et Reipublice commodis perpendit lauda-
biliter insudaBse. Gonsideratis itaque meritis ac seruiciiB uir-
tuosisqae complacenciis fidelis nostri cnidam (igy ?) Thy-
waldi ; uilla uidelicet Melete prope caBtrum nostrum Gumur
existente orti , quibuB idem a puericie sue temporibus in ser-
niciis fidelibus ac arduis nobis et corone exhibitis clarus eni-
tnit ; in specie autem cum in subsidinm terre Sancte Hiero-
Bolymit. anno milleBimo GG^ septimo supra Xum non dudum
elapso uersus Palstinam proficiBceremur; quidam urus beti/DiiB
in aciem mediam irruendo , atque adeo post multorum stra-
eem et poBt inflicta quam pluribuB letaliter uulnera y iam et
'noB transfixisset ; nisi idem Thywaldns antesignanus mortis
sese manibns seii uictime committens e medio aeiei dextre

218^

prodenndo y uibrata romphea sna capiti fere tam horribilis
dissecato niriliter directa intrepide aggregsns , tam atrocem
nmm in terram letaliter nnlneratnm deiecisset , snbinde dear-
tnatnm ; qno actn magne tam nictime recompengacionem con-
dignam , si nita comite iiQ Begnnm noBtmm renertemnr , ap-
promittentes. Sed et ideo qnia idem Thywaldns inde a inne-
nili etate dinersa fidelitatis opera et in Regno et extra Beg-
nnm pront condicio temporiB et qnalitas agendomm ezigebat
ad nostrnm ytiqne et corone comodnm ao incrementnm om-
nem bnmanam nim et oonstancia^tu transcendendo indesinenter
ac indefesse^ tot tantaqne fidelitatis obseqnia impendebat^ nt
illa snfficienter ennmerari ncqneant. Nos igitnr^ qnibns ex of-
ficio Regie dignitatis incnmbit metiii merita singnlomm , et
singnlis pro meritis respondere cnpientes , grata eisdem re-
mnneraciono occnrrere , in recompensacionem tantarnm pro-
bitatnm qnandam possessionem Ozoran , hactenns jnre Regio
ad castrnm Gnmnr spectantem et possessam , cnm omnibns
ntilitatibns et pertinenciis ad eandem de jnre et ab antiqno
spectantibns pertinereqne debentibnS; snb snis neris antiqnis
metis ac limitibns existentem libere nsnandam et tenendam
eidem Thywaldo, snis heredibns herednmqne snccessoribns
contnlimns , eoncessimns ac condonanimns , nna cnm tribnto
dimidie nille Melete obneniendo , inre perpetno possidendam.
In cnins collacionis possessionem dictuni Thywaldnm per di-
lectnm nostrnm Dionysinm Magistmm Tauemicomm nostro-
mm et Gomitem Noni Gastri anctoritate Regia fecimns intro-
dnci. At qnoniam digne in memoria ncrtitnr hominnm , nbi
fideles in serniciis exhibitis emeriti condignis meritomm pre-
miis a snis recompensatoribns non prinantnr , eo propensins
ad illomm remnneracionem merito pronocamnr^ nt eciam po-
steri fidelinm qnasi exemplariter ad obseqnia contendentes
ad parem fidelitatis animentnr acoionem; eapropter eidem
ThywaldOy heredibnsqne snis cognomen a memorato betico
nro per se denicto , nnlgariter Bama idu ^cttim ; preterea
omne jns nobilitatisqne titnlnm concedimns ac donamns ea-
dem Regia , qna poUemnr , anotoritate ; nt et insignia nobili-
taria militaria ; capnt videlicet devicti betici nri romphea in-
seetnm , imo discissnm inclinate planiciei snbniridi ab innra
inditnm in scnto sen clypeo ooloris a parte inferiori albi , de-

219

in ad galeam surBiim saltantis sereni celi sen lazalini , cni
BnperinB inBistit corona anrei sen crocei coIoriB , snpra ipBins
Bcnti Ben olypei magiB qnadrati galeam nir semiermiB casside
coIoriB Bnbcemlei; et rnbea tnnica antcBignanea proniBnS; vna
mann nibratam rompheam tenenB ^ conferenda condonanda*
qne dnximns in specnlnm et claritatem probitatis constantis-
qne fidelitatiB. Ut antem hec nostra donacio et collacio in per-
petnnm permaneat ad memoriam poBterornm in litteris dn-
plicis sigilli nostri mnnimine fecimns roborari. Datnm per
manns Magistri Stephani Prepositi Zagrabiensis et tocins
Hnngarie Gancellarij ; aiino ab Incarnacione Domini millesimo
CG® nigesimo sexto.

(Ezen okmdny mdsolat^t k5z81te veltink tek. Meletei Barna Wihilj
tIt. Igen kivdntuk volna az eredetit Idtni. Mi egy^idLnt a Meletei
Bama csaUd sadrmaziBdt illeti , lisd Kaprinai tnddaitiBit annak
k^irati gyiijtem^nydben XXXYII. kot. 31. ak. 11., a honnan Fej6r
QjoTgy nehiny adatot kozSlt, Cod. Dipl. VIL k. 5. r. 219. 1.)

129.

//. HonontM pdpa a pannonhalmi szent-mdrtoni apdtadg jogait

BrSsiH meg. 1226,

'. • • Cnm in nostra presentia^ fiii

AbbaB; constitntns devote ac hnmiliter cnm mnlta precnm in-
Btantia postnlariS; nt prinileginm Sancti Stephani Regis, qnod
idem pia liberalitate monasterio vestro concessit ^ ApoBtolico
mnnimine robill^anteB; illnd litteris nostris inseri mandaremns.
Nos eidem favoris presidinm impendentCB tenorem ipflinSy
pront in Regestro felicis memorie Innocentii Pape predeces-
soris nostri noscitnr contineri ^ presenti pagina de verbo ad
verbnm inssimns annotari; qui talis est.

CKdvetkezik m. Incze pdpa 1215-ki levele, Fejdm^l m. k. 1. r. 172. 1.,
m. Kelemen pdpa 1189-ki levele u. o. II. k. 248. 1. i% m Incze levele

u. o. m. k. 1. r. 180. 1.; v. 5. ugyan Pej^rt, m. k. 1. r. 440. 1.)
(Qr6f Sstfch^nyi Ferencz k^sirati g7tijtem^ny^61 a nemzeti mozeum

kanyvtirdban L kot. 473. 1.)

220

190.

MikUSs nddor Fen helyt^g hirtokdril imdt itdl. 1226.

Nicolans Dei gracia Palatinns et Oomes de Snprim om-
DibnB presens scriptnm inspeotnris salntem in salnatore om-
ninm. Vninersis notnm fieri nolnmns , qnod cnm y(rias) Ab-
bas de Monte Sancti Martini et eins Capitnlnm in nna parte,
ydnomici Begis et popnli Begine castrensesqne Wesprimien-
ses ab altera constitnti; coram nobis snper dinisione terre qne
dicitnr Fenit placitassent , et nos ordine indiciarie proceden-
tes instam porcionem, qne Ecdesiam Beati Martioi ridebatnr
contingere , Abbati et Capitnlo certis metis distinotam testi-
monio litteramm nostramm pacifice possidendam contnlimns ;
tandem post cnrsniii plnrimi temporis iidem ydnomioi Begii;
cnm iterato fnngeremnr Palatinatn , contra sentenciam a no*
bis prolatam ernmpentes, et metas a pristaldo nostro et Begis .
ereotas destmentes^ dictnm Abbatem snper eadem terra insti-
ficata coram nobis denno impeciernnt Cnmqne manifestam
calnmpniam ipsomm nidissemns, dampnanimns eosdem, sicnt
decet, sernos tonsis videlicet dimidiis capitibns eornm cmde-
liter tractantes, et illam terram per prestaldnm nostram Bnd-
merinm iterato metis assignatam Abbati contnlimns. Vt antem
hninsmodi rei series coram nobis pertractata perpetnam opti-
neat stabilitatem y et neo ipsi vdnomici , nec qnisqnam alins
aliqnid snper hoc de cetero andeat attemptare , presentes Ut-
teras nostras testimoniales secnndo coneessiifins sigilli nostri
mnnimine roboratas. Anno Domini M^CG^X^.

(n. Eadre Urdly 1229-ki megcrMid okminjih6l, mely talilUtik a

OSQntmirtoni fSapitsdg ley^tdribaD.)

221

131.

MUdiia nddor a pamonhaind szmt-mdrtani apdtnakt^ sxolgdt

it4lmeg. 1226.

NicolaQs Dei gracia Palatinas et Comes de Snprnn pre-
sentibtu» et posteris salntem in eo ^ qni est salns omninm. Ad
noticiam omninm nolnmns pemenire^ qnod cum V^rias) Abbas
de Monte Sancti Martini constitntns coram nobis qnosdam
bomines , qnornm nomina snnt hec : Nicolans , Custa , Batha,
Repe et Daniel filinm einsdem , asserens eos ftaisse Ecclesie,
sed contumaciter se a ingo semitntis retraxisee^ ct affngisse ;
illi vero ab antiqno se liberos fnisse proclamanemnt , et pri-
nileginm Begis Bele snper libertate sna se eciam habere snnt
professi. Cnmqne illud prinilegium in statnto termino coram
Archiepiscopo Strigoniensi et aliis mnltis nobis presentasBent^
et diligenter ipsum una eum Archiepiscopo et omnibns aliis
ydoneis et discretis ecclesiasticis personis inspexissemuS;
compertum omnino esse falsum. Quos cnm attentins et solli-
eite inquisissemus, confessi snnt nina voce a quodam sacerdote
nomine Bnlchu , capellano videiicet Pothonis Comitis illnd
priuilegium sibi de nono esse donatnm. Vnde nos in hac
causa ipsos censnimns ordine iudiciario esse connictos, et
eos in pristinam semitutem esse redactos prelibate Ecclesie
Sancti Martini contulimua iure perpetno possidendos. Et ne
ipsi nel aliquis pro ipsis aliquo umqnam tempore agere y uel
litem coram nobis decisam presnmat retractare^ presentes lit-
teras concessimus sigilli nostri auctoritate confirmatas. Anno
Dpmini M«CC*XX«VI^ .

(II. Endre 1229-ki megerdflittf oktndnydb6I , mely drittetik ^ Bzent*

mirtoni f^fapdtsig leydltdnlban.)

232

132.

A pannonhalmi Bzent-mdrtoni apdtsdg 6b a szent JdnosrendUek
kdzt a Somogymegyei tizedek Ugg^ben per U^in j a k6t f& vd-

Uuztott birdkban egyezik meg. 1226.

Nottim 8it omnibns presentem paginam inspe^taris^ quod

anno Dominice Incamacionis M.CC.XXVI. secnnda feria post

Cathedram Sancti Petri Albe in claustro Albensi placnit par-

tibns compromittere in arbitros snb hac forma. Noa indieet

Abbas Plesiensis et, Prepositns Albensis indices a Snmmo

Pontifice delegati in cansa ; qne uertitnr inter Abbatem et

Connentnm Sancti Martini ex nna parte^ et Hospitalarios tam

Albe quam in Curgou commorantes ex altera. Dominus Ab-

bas Sancti Martini et Sindicus Domus et frater Johannes

Prior Hospitalis procurator in hac causa , compromiserunt in

nobia, scilicet Abbate Plesiense , et me Proposito et in Magi-

strum Casimimm et Magitrum Manassem super omnibus de-

cimis possessionum ; et prediomm , et uillamm omnium exi-

ste^tium in Comitatu Symigiensi , et super omidbus questio-

nibus et expensis que facte sunt ao petite ab utraque parte a

principio litis ulftque nunc. £t pena est appositatab utraque

parte CXXXV marcarum ^ in quam pars , que uellet resilire,

incideret. Dominus Abbas et Conueiitus Sancti Martini obli-

gauemnt pro dicta pena uillam Sceuleus cum omnibus suis

pertinentiis ; Sindicus Hospitalis de consensu Magistri sui et

fratrum suorum commorancium Albe, et Curgou^ et Strigonij;

et in Oratha, et Keztelch obligauit uillam Bodogo cum omni-

bus suis pertinenc\]s pro dicta pena; in potestate arbitromm,

et procedere in modum arbitrij et arbitratoris procedendo

simpliciter et de plano. Statutum est reddere sententiam ar-

bitrij tereia feria post Judica. Locus Albe. Et ut presens com^

promissum stabile sit et firmum ; paginam istam cum sigillis

Abbatis et Capituli Sancti Martini et fratris Johannis magni

Magistri et J. Prioris Albensis dicte cause procuratoris feei-

mus corroborati et nostris.

(Eredetie a bz. mirtoni f^apdti^ leydltMban.)

223

133.

11. Endre ktrdly Jakab , Zochyu jldnak ird&sked^sit , melynSl
fogva gonylfi birtokdt a pannonkalmi szent-mdrtoni apdtsdgra

dtruhdzzay erSstti neg, 1227.

Andreas Dei graeia Hangarie Bex VDiuersis presentes
literas inapeetoris salutem et omne bonnm. Ad aninersorum
noticiam tenore presenciiim aolomas peraenirC; qaod cum Ja-
cobas filiuB Zochya de ailla Gana, qai peccatis sais exigenti-
bas prole airilis sexas carebat^ qai eciam de iobagionibas ad
nostram Beginam pertinentibaS; qai ad exercitam ire solent
origmem doxerat y ex consensa et beneplacito nostro ac ca-
rissime coniagis nostre domine Toles Begine in remissionem
onmium peccatorom suorum terram saam ad cultaram nnias
aratri cam piscina et silaala ae daabas mansionibas serao-
rom de predicta ailla Ganya Ecclesie nostre , scilicet Mona-
sterij Beati Martini de Monte Pannonie tali condicionis serie
interposita, ut qa&mdia aiaeret dicta terra saa ^d asam ipsios
nallo contradicente deseruiret; perpetno contulisset possiden-
dam , nos ipsias donacionem iastam et atilem fore recogno-
scenteSy ad eias instantem peticionem ^ at perpetae stabilita-
tis obtineat robar j presentem concessimus paginam duplicis
sigilli nostri mnnimine roboratam. Datum anno Dominice In-
camacionis MGCXXYII. Begni nostri anno yigesimo.

(Eredetie a szent-mdrtODi f6'apdtsdg ley^ltdrdban.)

224

134. .

IIL Honoriua pdpa II. Endre kirdlyt, 8 Magyarorszdg fif-
pafjait Ssfduraii uj kei^esetes JidborAra szdlitjafel. 1227.

HoDoriQBEpiscopuB eta yenerabilibns fratribns Archi^i-
Bcopis et EpiscopiS; ac dilectis filiis nobilibns yiris Cooiitibns
et Baronibus per Ungariam constitntis ; salutem etc. Pridem
Tobis significasse recollimns , qnod carissimo in Ghristo filio
nostro F(riderico II.) HluBtri Bomanomm Imperatore semper
Augnsto et Bege SiciliC; se, sicut nobis per i^uas litteras et
nnncios intimayerat; magnifioe preparante ad terram ^ ki qna
Deus noster et Dominns Jesns Christns generis hnmani saln-
tem misericorditer operari dignatns est , de infidelinm mani-
bns liberandam^ nos dilectum filium Magistrum Domns Sancle
Marie Theutonicorum pro ipsins terre procurando succnrsn
ad partes Theutonie festinantem duxeramus aliqnanto tem-
pore retinendum; eo qnod eius industria tum pro aliismagnis
arduisqne negotiis ^ tum specialiter ad sedandam qnandam
discordiam inter ipsum Imperatorem et Lombardos exortam
nobis erat plurimnm oportnna. Cnm igitur snper ipsa discor-
dia per studinm nostmm, actore pacis Deo cooperante , salu-
briter sit proyisnm; et ipse Imperator transfretandnm illuc in
instanti Augusto magnificC; pront Imperialem decet Exoellen-
tiam, se accingat, mnltitudine^i nayium et alia, que tanto ne-
gotio congmunt; stndiosissime preparando^ sicut eo nobis per
solempnes nuncios et Utteras ^intimante letantes audiyimus^
et ipsa rei eyidencia; prout ab hiis, qui yidemnt^ asseritur;
clarius manifestat. Sperantes itaque , quod Deus exurg^
iudicare disposuit cansam snam et Jernsalem ; aicut diebus
pristinis instaurare y uniyersitatem yestram rogamus , mone-
mus et obsecramus in Domino Jesn Christo j ac per Aposto-
lica yobis Bcripta mabdamus , et in remissionem iniungimns
peccatornm; quatinus zelo fidei ac deyocionis accensi pro Jesu
Chriflti redemptoris nostri amore pariter et timore , nec non
pro honore Imperialis CelsitndiniB et Imperii ita yos ad ipsius
terre Bancte anbsidinm preparetiB , quod illi ; qui iam cruois

225

sascepernnt Bignacalnm ; et alii , qaibas id Divina gracia in-
spirabit^ in instanti Aagasto^ qao generale passagiam est in-
dictam , ana cam ipso Imperatore , Deo dace ; yaleant trans-
fretare ad laadem ^ honorem et gloriam nominis Ghristiani et
saarnm remediam animaram. Dtctam aatem Magistram , qai
haic negotio totaiiter se impendit^ et tandem ad yos propter
hoc j omissis aliis i^egotiis et impedimentis exaperatis ; acce-
dit; oidyersitati vestre stadiosissime commeiidamas ^ caias
pradentiam et circa ipsam ncgotiam terre sancte sollicitndi-
nem robis exponere sen commendare snperflaam repatavi-
mas , cam laadabilia facta eias ipsam habande notificent et
commendent Datnm Laterani III. Idas Janaaiii.<Anno XI.

In e. m. A. Illnstri Begi Ungarie nsqae instaarare ; te
qoi ab olim sascepto cracis signacalo illi militare novisti; qni
pro te in crncis^ patibnlo militavit^ rogamaS; monemns et hor-
matar attente , ac per aspersionem sangninis Jesn Ghristi ni-
chilominas exhortanteS; qnatinas taliter preparare te stndeaS;
qaod in instanti Angasto ; qao gencrale passaginm est indi-
ctam ; yaleas ; Deo dace , feliciter transfretare ; receptnras ex
hoc gratiajn in presenti et gloriam in fntaro. Dictam aatem
Hagistram etc. asqae in finem ; yerbis competenler mntatis.

(III. HonoriuB pipa Begestiib^l Theiner id. m. I. k. 71. 1.).

ItOiai. EU5G, HlSt. ^ DIFL. 6« 16

226

135.

/77. Honoriua pdjpa Magyarorazdg irsekeinek 4s pUspSkein^
az «j keresztes hdboiii MrdetSeel Jiagyja meg. 1227.

Honoiias Episcopns etc. yenerabili fratri . . Arcbiepi-

scopo Golocensi salntem etc. Benedictns Deus , qai ex biis

qne mala videntnr , frequeuter bona dignatnr dicere , et qne

timentnr cedere ad dispendiumi ad compendinm reyocare.

Gnm igitnr snper discordia , que inter carissimum filinm no-

strnm F(ridericum 11) Komanorum Imperatorem Illnstrem

semper Augnstum et £egem SiciliC; etliombardos exortafne-

rat; per stndium nostrum, actore paeis Deo cooperante , saln-

briter sit provisum ; et idem Imperator ad transfretanduro in

instanti Augusto magnificC; prout Imperialem decet Excellen-

tiam; se accingat, multitudinem navinm et alia, que tanto ne-

gotio congrnunt; studiosissime preparando^ sicut eo nobis per

solempnes nuncios et litteras insinuante letantes audivimaS;

et ipsa rei evidentia , prout ab biis ; qui viderant ; asseritur;

clarius manifestat, Sperantes ; quod Deus exurgens indicare

disposuit causam suam ; et Jerusalem sicut diebus pristinis

instaurare , mandatum ; quod ; de predicanda cruce dudum a

Sede Apostolica accepisti ; duximus innovandum , fraternita-

tem tuam soUicitantes et hortantes attente ac per Apostolica

tibi scripta mandantes , quatenus iniuncte tibi predicationis

officinm exerceas studiose ; magnos et parvos secundnm da-

tam tibi a Deo prndentiam sedulis exhortationibus inducendoi

nt in instanti Augusto ; quo generale passagium est indictum;

impendant suum dicte terre sancte snbsidium modis omnibuS;

quibus possunt Grucesignatos autem , ut occasionc cessante

in ipso passagio transeant , efficaciter moneas ; et si necesse

fuerit per censuram ecclesiasticam , nisi quos evidens neces-

sitas excusaverit; sublato appellationis impedimento, compel-

las. Datum Laterani III. Idus Januarii (Pontificatus nostri)

anno XL

287

In e. m. Archiepiscopo Strigomensi^ E^iscopo Genrieiisi
et Epiflcopo HildesemenBi (?) etc. etc.

(III. HonoriuB pdpa itegesliib61 Theiner id. m. L k5t 70. 1.)

136.

IIL Honorius pdpa IL Frigyes nfmai csdszdrty mig a kere$ztB8

hadjdratban tdvol lesz , ass apostoU szik klUdnda oUalma ald

vefo4n, Magyarorszdg fUpapJait ez irdnt ^rteHH. 1227.

Honorius EpiscopuB etc. yenerabili fratri .... Archi-
epiBcopo Strigoniensi salutem etc. , Sincera deyotio , qnam ea-
rissimos in Christo filins tioster F(ridericas) Illastris Boma-
nomm Imperator semper Augostas et Rex Sicilie , ad Deum
et Ecclesiam habere dinoscitur^ nos inducit , ut [ad eius tran-
quilitatem et,pacem diligenti studio et Btndiosa diligentia in-
tendamus. Cum igitur zelo fidei ac deyotionis accensus ad li-
berationem terre , in qua Bex Begum et Dominus dominan-
tium Jesus Ghristus generis humani salutem dignatus est mi-
sericorditer operari; potenter , sicut Imperialem decet Magni-
ficentiam ^ se accingat ; nos , ut tam pium et salubre proposi-
tum meliuB yaleat adimplere , Buam et filii sni personas cum
Imperio^ Begno^ iuribus et honoribus Buis sub Beati Petri et
nostra protectione suscepimus , districtius inhibentes y ne quis
interim ea inyaderC; minuere yel quomodolibet perturbare
presumat , set usque ad reditum eius sub speciali Apostolice
Sedis et Archiepiscoporum et EpiscopcNrum defensione libera
et quieta consistant. Quocirca discretioni tue per Apostolica
Bcripta precipiendo mandamus , quatinus si qui contra prohi*
bitionem nostram ausu temerario yementes, ipsius Imperato-
ris honores et iura j que infra fines tue metropolis , frater Ar-
chiepiflcope, obtinet^ inyadere yel minuere , seu quomodolibet
presumpserint indebite perturbare , hujusmodi presumptores
undecumque fuerint ; ut a sua presumtione desistant , et de
presumptis debitam satisfactionem impepdant, monitione pre-
missa , per excomunicationem in personas et interdictum in

15*

228

eomm terraB; appellatione remota, cogas, quotiemi fneriB re-
qnisitns. Datnm Laterani Idibus Jannarii. Anno XL

In e. m. aliis ArchiepiBCopis et Episcopis et Prelatis.

nil. HonoriQB pdpa Begestaib^l Theiner id. m. I. k. 71. 1.).

137.

IX. Gergsly fdpa Urias pannorJialmi szent-mdrtoni apdtnak
az apdtadg jdszdgai kdrUli rendelkez^aeit erositimeg. 1227.

Gregorins Episcopns servns servoram Dei dilectis fili»
. • . Abbati et Conaentni Sancti Martini de Pannonia, salntem
et Apostolicam benedictionem. Jnstis petentinm desideriis di-
gnum est nos facilem prebere consensnm ^ et nota , qne a ra-
tionis tramite non discordant^ effectn proseqnente complere.
Ex nestra sane relatione didicimns ^ qnod tu fili^ Abbas^ pos-
sessiones et redditns qnamndam viliarum tuo labore et stu-
dio Monasterio acquisita communi mense Conuentus et usibus
infinnorum et panperum; nec non eiusdem Monasterii lumina-
ribus deputasti. Nos ergo uestris precibus inclinati ^ quod su-
per hoc a te^ AbbaS; pie ac canonice factum est; sicnt in tnis
confeetis exinde litteris ptonius continetnr ^ auctoritate Apo-
stolica confirmamus ; et presentis scripti patrocinio communi-
mus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre
confirmationis infringere; vel ei ausu temerario contraire. Si
quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem Om-
lupotentis Dei , et Beatorum Petri et Pauli Apostolomm eius
se notterit iiieursnrum. Datum Anagnie X. Eal. Julg. Pontifi-
catns aostri anno primo.

(Eredetie a szent-mirtoni f6'apdt8iLg levdltiriban.)

8S9

138.

IX. Oergdy pdpa a zdgrdhi pripOBt is kdptcdan szdmdra Imre
i$ IL Endre kirdkfokprivilegiumait Sa II. latvdn zdgrdbi pUspdk

adakozdsdt erSstti meg, 1227.

Gregorius Episcopaa etc. dilectis filiis .... Preposito
et Capitnlo Zagrabiensibus y salatem etc. Dignum est et con-
yenienS; ut biis, qne a Regibus et Principibus Ghristianis pro
Ecclesiarum ntilitatibus statuuntur^ Sedes Apostolica, que te-
netur profectibus ipsarum prospicere , favorem exhibeat ; nt
ea tnaneant inconcussa; diUgenti debeat soUicitudine provide-
re. SanC; dilecti in Dominb filii^ insinuantibus yobis didicimns,
quod inclite recordationis Beges Segni Ungarie , nec non et
alii Christi fideles Eegni eiusdem predia^ possessiones et red-
dituB Zagrabiensi Ecclesie pietatis intuitu contulerunt; ac
clare memorie Hemericus Bex Hungarie quasdam indulsit
libertates et immnnitates populis eiusdem Ecclesie ^ sicut ap-
paret per priyilegium speciale. Carissimus quoque in Christo
filins noster A^ndreas) £ex Ungarorum Illustris eisdem popu-
lis quasdam libertates et immunitates indulsit: qui etianiy
quod predicti Reges et alii fecerant , approbayit ; concessit
quedam insuper, et specialia super hiis edidit ihstituta , sicut
m eius priyilegiis munitis sigillo cereo et bulla aurea cbntine-
tur. Yenerabilis quoque frater noster Stephanus Zagrabiensis
Episcopos ad augmentationem mense ipsius Eeclesie proyen-
tuB decimarum , Cutelli (? eultelli) scilicet Zagrabiensis paro-
chie^ ac decimas deGercha; quibusdam exceptis^ nec non du-
centoB porcoB et ducentos cubulos yini , ac etiam quandam
eurtem cum omnibus domibus existentibas in eadem pia yo-
bifl liberalitate concessit , sicut in eius priyilegio continetur.
Nos ergo deyotionis yestre precibus inclinati ; quod a predi-
ctis Buper hiis est pietatis obtentu factum , auctoritate Apo-
stolica confirmamus et preseotis scripti patrocinio communi-
mua. Ad maiorem autem cautelam tenores prinlegiorum ipso-
rmn de yerbo ad yerbum presentibuB duximis inserendoB. Te-
nor antem priyilegii Hemerici Regis Ungarie talis est :

230

«

In nomine Sancte Trinitatis stb.

(KfSvetkezik Imre kirdly 1199-ki okmdnya, mely olvashatd FeJ^nd,

Cod. Dipl. ir. k6t. 363. 1.)

Tenor autem privilegii Andree Begis Ungarie talis est :
In nomine Sancte Trinitatis stb.

(Kovetkezik 11. EBdre kirdlj 1217-ki pririlegiama, mely k5zz^ vaii
t^7e Fej^r dltal, Cod. Dipl. lU. k5t. 1. r. 214. 1.)

Tenor qnidem secundi privilegii einsdem Regis Andree
talis est:

In nomine Sancte Trinitatis stb.

(K5vetkezik IL Endre kixilj 1221-ki adomdnya, mely olvaahat^ Fe-

j^m^l, Cod. Dipl. HL k. 1. r. 320. 1.)

j

Tenor insnper tertii privilegii predieti Regis Andree
talisest:

In nomine Sancte Trinitatis stb.

(KSveekezik IL Endre kiriily 1217-ki okm^nya , mely taliltatik Fe-

jdm^l, Cod. DipL IIL k5t. 1. r. 210. L)

Tenor autem privilegii Stephani secnndi Zagrabiensis
Episcopi talis est :

StephannsDivina proyidentiaZa^abiensisEpiscopns stb.

(Istvdn zdgrdbi ptiBpak 1227-ki okm^ya olyashat^ Fej^m^ Cod. DipL

m. ket. 2. r. 108. L)

Nnlli ergo etc. nostre confirmationis iniringere etc. Si
qnis autem etc. Datum Anagnie VII. Kal. Jnlii; Pontificatus
nostri anno primo.

(IX. Gergely pipa Bege8tdib<31, Theiner id. m. I. kSt. 73. 1.)

291 .

139.

IX. Gergdy pdpa a zdgrdbipUq>dk szdfndra a magyar kirdhfdk'
nah tdbb primlegiumait erSsiti meg. 1227.

Gregorins ^EJpiscopnB etc. veDerabili fratri . • . JE^piscopo
Zagrabiensi saliitem etc. Dignnm est et coDyeniens , ut hiis^
qne a Begibns et Principibus Christianis pro Ecclesiarum uti-
litatibus statuuntur ; Sedes Apostolica ^ que tenetur profecti-
bus ipsamm prospicere ; favorem exbibeat , et ut ea maneant
inconcnssa^ dHigenti debeat soUicitudine providere. Te sane,
venerabilis in Ghristo frater, insinuante didicimuS; quod inclite
recordationis £eges Begni Ungarie , nec non Duces et alii
Ghristi fideles Begni eiusdem, sicut ex privilegiis apparet eo*
rum, predia ; possessiones et redditus Zagrabiensi Ecolesie
pietatis intuitu contulerunt; ac clare memorie H(emericus)
Bez Ungarie quasdam indulsit libertates et immunitates po-
pnlis eiusdem Ecclesie^ et quosdam redditus Zagrabiensi Epi-
scopo contulit ac confirmavit per priyilegium speciale. Garis-
simus quoque in Ghristo filins noster A(ndreas) Bex Ungaro-
rum illustris eisdem populis quasdam libertates et immunita-
tes indulsit ; qui etiam^ quod predicti Beges- et Duces et alii
fecerant , approbavit ; concessit quedam insuper^ et specialia
Buper hiis edidit instituta ; sicut in eius privilegiis munitis si-
giUo cereo et bulla aurea continetur. Nos ergo fraternitatis
tue precibus inclinati; quod a predictis super hiis pietatis ob-
tentu est factum ^ auctoritate Apostolica confirmamuS; et pre-
sentis scripti patrocinio communimus. Ad maiorem autem
cautelam tenores privilegiorum ipsorum de verbo ad verbnm
presentibus duximus inserendos. Tenor autem privilegii Hen-
rici Begis Hungarie talis est :

In nomine Sancte Trinitatis stb.

(KOvetkeeik Imre kir% 1199-ki okmiuj^ mely olvashatd Fej^m^l

Cod. DipL II. k6t. 363. 1.)

Tenor vero secundi privilegii eiusdem Hemerioi Begis
Ungarie talis est :

In nomiDe Btb. Hemericos D. gr. stb» Ardniim nobifl stb.

(Az 1201-ki okmdny igen hiipjOB kiyonata taliltatik Fejern^y Cod.
Dipl. II. k. 386. 1. Tartalma kovetkezSleg cg^szittetik ki :)

Eapropter ad inBtantiam precnm fidelis ac dilecti nostri
Dominici venerabilis Zagabriensis Episcopi dignanter inda-
cti, terras ac predia; que monasterio Zagabriensi devota con-
tnlit antiquitas , per fidelem clericam nostrum Thomam AI-
bensem canonicum fecimus coUnstrariy et sub generali coUec-
tione Regia munire decrevimus auctoritate. Primum igitur
tractum ratione dignitatis vendicat Zai;a6na; cuius primameta
inoipit in loco ; qui dicitnr Eerec , ad rivum Guruniza ; inde
dirigitur versus meridiem ad arborem populeam crucesigna-
tam ; hinc protenditur per signa crucis usque fluvium Sanza,
iuxta quem erigitur meta de terra ; inde itur ad populum sig-
natam j illinc ad fluviura Sava ad arborem nuois signatam,
ibidem etiam preminet meta terrea ; dehinc gradiens per cur-
sum Sawa pervenit ad molendinum episcopale , quo rivulus
qui dicitur Tomewa influit flumenSawa; iUinc versus septem-
trionem itur ad arborem platani signatam , iuxta quam stat
meta de cespite dividens terram Ecclesie a terra cuiusdam ho-
minis Cena nomine ; iUinc dirtgitur per siluam usque quer-
eum ad metam renovatam ; dehinc protenditur per campumus-
que ad vinitores Begis et metam de oespite; iUinc per sUvam
dirigitur ad rivum maioris BUsna , a quo usque ad alium ri-
vum, qui minor Blisna dieitur , terra episcopalis quatuor ara-
tris eontenta protenditur ; item a maiori BUsna versus septen-
trionem dirigitur ad villam Ecdesie^ quam tenuit Baranus de-
eanus; inde protenditur per vallem usque ad metam Tor-
pigna , vbi renovata est meta ; inde^ vero per magnum mon-
tem ad magnam stratam ibi renovata est meta in arbore po-
morum ; deinde tendit per vallem ad fluvium de Ze , qui in
fine moiitis Ixes influit flumen Gurunizam. In villa , que diei-
tur Zisseriaf prima meta est fons fluens versus m^diem, qui
dividit terram Bogdan ; inde tendit ad magnum m<ml0m ver-
8U8 oceasum ad quercum , ubi renovata est meta eespitibus ;
iade deaoendit ad septaatrionem, ad viAm, ubi est ]^r«B; hino
dirigitur ad rivum Tristeiiieh^ ubi est arbor nucis signata
cruee; inde tendit ad pirumquandam; hincperviaeamDobrei
ad quercum, que est in vertice montis signata cruee, qoe m4la

888

diTidit terram Lagtei ; inde ad arborem eastanee ^ qiie dividit
terram (lervonua Jtegis ;| inde per yallem ad verticem moDtiSy
nbi meta erecta eat cespitibas ; inde procedit per yallem ad
pirum , abi est signam cruois ; illinc itar ad metam Haranc ;
deinde per montem versas meridiem exteiiditar ad qaercum^
dindens metam cam Meridiad ^ qao erecta meta protenditor
ad lapidem ; qui dividit metam Bratogne et supradicti Boge-
dan* Item prima meta pr^dii; qnod ZTgfra dicitur est flavias
Sepnica; qai dividit metam canonicorum ; hinc dirigitnr versns
occidentem ad quercum , quo renovatur meta de cespitibus ;
illinc procedit ad rivum fluentrai de fonte Lutaz y quo iterum
stat meta terrestris iuxta pirum , que dividit metam Bolesod ;
iude protenditur ad montem Mescho , ubl stat meta iuxta ar-
borem sorbe signatam ; inde vero ad montem y ubi stat quer-
cus signata et meta de cespitibus ; que dividit metam cum
Morgico ; hinc ad predictum fluviimi Sepnica j quo stat meta
ad arborem nucis ; hinc ad pirum ; illinc ad verticem montis
et metam de cespitibus ^ iuxta quam est vinea versus meri-
diem ; hinc dirigitur per vallem ad viam , ubi meta erecta est
ad pirum ; deinde ad populum , que est iuxta portum Lixeu
rivi p ibi est meta de cespitibus ^ que dividit terram Mical ; ri-
vus idem fluit ad domum ZuvisclaU; ibi transiens rivum tendit'
ad vertieem montis , ubi renovata est meta iuxta quercum
signatam ; iude tendit ad locum, qui vocatur Lisina ^ qui divi-
dit m^etam Petri filiiTance; hinc per silvam ad magnam stra-
tam^ ubi est quercas signata et meta de terra ; hinc per mag-
nam stratam usque ad predictum fluvium Sepnice; ubi est pre-
dium canonicorum.>Item de villa Camenic prima meta est iux-
ta rivum Bogaxaum in fago, ubi etiam ereeta estmeta de
terra ; hinc tendit versus occidentem per magnam viam ad
quereum signatam, ubi renovata est meta ; inde transiens per
fieTffit^nf^ , signatia diversis arboribus et truncis ^ transit rivum
Camennii ubi est ipeta de terra dividens terram Tosimer; inde
teiidit ad vertieem montis , ubi est met^ renovata dividens
terram l^eginci ; iiide versus meridiem sunt plurime mete ad
iappi diotum rivuiad Bogozaum , nbi est meta terrea dividens
terram do Sillau ; hiue tendit versus orientem ; transiens ri-
vtm et sMUE^am silvam usque ad magpam viam , que est in
modum mtm diapoait^ , ubi meta reaov^tipr , que dividit ter-

2 84

ram Bartholomei Oomitis ; inde per magnam viam snper mon-
tem ad qnercnm ; nbi est meta terrea diyidens terram Boge-
dan ; deinde yersns septentrionem per eandem viam ad yiam;
qne est in modnm crncis ^ nbi est meta cespitibus facta , qne
diyidit terram Ysani ; hinc dirigitur versns occidentem ad ri-
Yum ; qni dicitnr Glenounic.; nbi est qnercus signata ; hinc ad
arborein sorbarnm; ubi renoTata est meta cespitibnS; dividens
terram Soulad ; hinc ad dictum riyum Bogoxaum; ubi est pre-
dicta fagus. Item in GarausHno prima meta est iuxta mag*
nam viam levatam^; que diyidit terram Stane; inde tendit ad
Flituzan riyum supra pontem yersus meridiem ; deinde super
eandem leyatam yiam ad yillam Suetesclayo ; de qua tendit
ad yiam ; que est in modum cmcis ; ubi est meta terrea diyi-
dens terram Sargas ; hinc extenditur in yallem ad fagum sig-
natam; ubi renoyata est meta terrea diddensterramYogriza;
deinde usque ad silvam ; ubi renovata est terrea meta ; hinc
transit silvam per semitam ad flumen Bensiza , dividens me-
tam Hualimer ; hinc tendit ad vadum Plituize dictum Prodni;
hinc ad yillam Hospitalariorum ; ubi renovata est meta ter-
rea ; hinc extenditur ad metam predicti Stanie. Item in Ca-
mamiza prima meta est terrea versus occidentem; ubi est po-
pulus signata ; inde tendit versus septentrionem ad arborem
cerasorum signatam; ubi est meta terrea; hinc tendit per mul-
tas metas ad rivum; qui dicitur Semerdeia , ubi est pirus sig-
nata et meta terrea ; dlvidens terram Tolimeri. Deinde pre-
dictus rivns fluit versus orientem; teiidens ad metam magnam
Bodoni Episcopi; que dividit metam Farcasii et Andree; inde
extenditur yersus meridiem ; ad montem usque ad fagum sig-
natam ; deinde ad^ tiliam signatam ; hinc tendit per viam ad
riyum ; qui dicitnr Motilniza ; ubi sunt arbores signate ; hinc
extenditur ad magnam stratam. Item prima meta in Sddia
est iuxta rivum ; dividens terram Templariorum , unde proce-
dit versns orientem per viam ad montem; ubi est tilia signata,
que dividit terram Tomad ; deinde versus meridiem ad fagum
signatam ; ubi est meta terrea ; hinc ad vallem ; ubi est fagns
signata; deinde ad rivum qui influit rivum Hausta; qui diyi-
dit metam Cerneglau. Hinc transit rivum per magnam yiam
per metas ad pontem prenominatiZdelia; hinc transit pontem
yersns occidbntem ad montem nsque ad fagnm signatam^ que

235

dividit terram Petri filii Slon ; binc tendit per yallem ad iam
dictnm rivam Sdelia. Item prima meta in Demh'o iiicipit ad
riynm Clogonizan inxta pontem Prodani Episcopi versnB oc-
cidentem dividens terram Bele Dncis ; hinc tendit ad meri-
diem ad aqnam nominatam SerneS; qne diyidit terram Johan-
nis, nbi transitnr rivns , qni yocatnr Canizica y qni diyidit ter-
ram Keneginci ; inde ad locnm dictnm Prelesia^ nbi snnt signa
antiqna in qneren et alia signa renovata^ qne diyidnnt metam
Isani ; inde ad tiliam signatam , nbi erecta est meta terrea ;
hmc ad riynm , qni nominatnr Preteca , et diyidit terram cnm
snbnlciB Regis ; hine tendit ad locnm Lnpoglan nomine ; qni
diyidit terram filiornm Semerce ; hinc per magnam yiam ad
riynm Zelina , qni flnens inngit se riyo nominato Gernez ; qui
diyidit terram Macharii Comitis et inflnit flnyinm Cesma ;
hinc procedit secns ripam iam dicti Cesme yersns septemtrio-
nem ad locnm nbi riyns Velica inngit se iam dicte Cesme, et
riynfi Velica diyidit terram Simnigiensem ; de Velica procedi-
tnr ad riynm Cognici; inde ad fontem; ad qnem stndens^fgy)
yidelicet stat arbor pomorum; hinc itnr per semitam ad gemi-
nas qnercns decisatf qnidem; sedsignommyestigiaadhnccon-
tinentes ; deinde proceditnr ad riynm Cirqnem , iulcta pontepi
cnins est tilia signata ; hinc ad riynm Sigleni , qui inflnit ri-
ynm Xabiniza^ quo est fagns signata ; hinc tendit ad magnam
yiam ad metam Prodani Episcopi ; hinc ad torrentem fluen-
tem ; inde ad pirum signatam^ iuxta eandem est fagus signata';
hinc itnr per montem ad rivum Lubenizam ; inde transitnr ad
riyum Saleeniza , iuxta cnius ripam tendit ad magnam yiam^
inxta qnam est fagus signata et riyus Glogoniza fluit yersns
occidentem ad predictum pontem. Item in Gorra apnd Sanc-
tnm Clementem prima meta est iuxta yillam Oropoch riyns
Lesconz ; qui inflnit riynm Petrina , a quo tendit ad portnm
Zebedei, a quo tendit ad montem Gradez; deinde ad arborem
castaneam ^ qno stat meta terrea , a qua tendit yersus meri-
diem, ubi est meta Sancti Ladizlai Regis, ubi erecta est meta^
a qna tendit ad magnam fossam , inde tendit ad riynm Poni-
qni ; hinc ad montem ad salicem iuxta yiam ; hinc ad yallem;
nbi cst fons magna (Igy) ; inde per yallem ad riynm Creme-
nitez ; inde ad magnam stratam in montC; ^a qua tendit ad ri-
ynm predietnm Leacones. Item iuxta Oderam prima meta est

286

rivas Doben ; hinc tendit ad qnerenm Citei , qne dividit me-
tam Joan ; hinc ad pirnm ; de piro ad nlmnm , qno Btat meta
terrea ; hinc tendit ad metam lapideam ; hino ad arborem ca-
0taneam ; a qna procedit ad tiliam innctam qnercm ; hine ad
arborcm ab incolis nominatnm nrsnm ; inde ad qnercnm , snb
nmbra cnins transenntcB qniescnnt ; hinc ad flnmen Cnlpay
qnod flnit versns meridiem ad rivnm ; qui dicitnr parya Meee-
niza; hinc ad sepnlchrum Seledini; hinc ad palndem Piayi-
scinam ; hinc ad locnm Preidaca ; unde dirigitnr yersns orien-
tem descendens ad riynm Cepniza ; hinc ad qnercnm Dobro-
doeb ; hinc ad populum stantem inxta Sawam y qno laransitnr
Sawa et tendit ad mortuam Odram , qne dividit terram cnm
Machario Comite. Item in villa Potogoria prima meta est inxta
fluvium Volaula dividens metam cnm Lada ; hinc tendit ver-
sns orientem ad montem , ubi est quercus , ubi renovata est
meta ; binc per vallem ad rivum Locanch , nbi renovata est
meta^ et fluens versus m^ridiem dividit metam eum Stephano
Comite; hinc ad metam SculiS; ifti renovata est meta in qneren;
binc versus occasnm tran.sit rivum Volausam , renovata est
meta cespitibus; ubi est saliz; hinc tendit ad montem Istenee^
ubi erecta est meta terrea , dividens metam Wlc , inde tendit
versus occasum per viam ad pontem Tolomas ; qni est in fln-
vio Suibini ; hinc versus septemtrionem tendit in montemy nbi
est meta predicti Lada in qnercu ; hinc versus orientem ad
qnercnm ad .vineam Hclapogna , qui est deeimator Episcopi ;
de qua tendit ad rivnm Henni^ qui iungitnr predicto rivo Vo-
laule. Item in Dusa prima meta est locus , qui nominatnr Ur-
tnca; hinc tendit versns orientemadObres; hinc ad qnercnm
gignatam qne dividit terram Taiimen ; hinc versus meridiem
ad looum qni dicitnr Macra, ubi est ineta dividens metam ter-
ream Znlung ; hinc ad locum , qni dicitnr Boga Tonfen ; hinc
versns occidentem ad metam terream, que est inter ecelesiam
Sancti Jacobi et Sancti Stephani ; hinc ad qnerenm signatam
et metam terream , que dividit terram Badozlau ; hinc versos
septemtrionem ad metam terream , ubi est quercus signata
dividens terram Petri filii Tatar ; hinc revertitnsr ad primam
metam Urcuta dividens terram Hensa. Item in G^asea prima
meta est de terra^ in qna est tylia,. inxta qnam est qnereia;
bine ad rivnm Bresniza ; binc ad rivma Jagen ^ qni ioDgiliir

m

dicto rJTO Bresniza ; hinc tendit verBQS septemtrionem ad me-
tam terream ; nbi est querens signata ; liinc extenditur per
campum ; ubi sunt mete de terra usque ad piscinam , que di-
dtur Gasea ; dividens terram de Wefer ; hinc transit per di-
ctam Qascam ad populum signatam ; ubi est meta terrea et
quercuB signata; hmc tendit per viam, iuxta quam sunt mete
terree ad pirum signatam; hinc ad arbores signatas et metas
iuxta Tillam ad paludem Sered, qui versus oceidentem influit
rivnm Zomou^ qui fluit usque ad portum Loiriu ; ubi est meta
terrea diyidens terram Pousa j hinc ad pirum signatam^ de-
inde per silvam in longum ad predictam tiliam ^ que dividit
terram Nycolai. Item in Wasca prima meta est Drawa ten-
dens versuB meridiem^ ad fraxinum signatam ; hinc ad quer-
cum signatam; deinde ad finem silve Lounuc; ubi est quercus
signata ; hinc* per silvam ad magnam' stratam tendit versus
orientem ad quercum signatam , que dividit terram civiiium
Albensium; hinc versus meridiem ad quercum signatam iuxta
paludem ; deinde ad erectam metam ; in qua est quercus di-
videns terram Thome ; inde ad inetam terream ; hinc ad col-
liculum, in quo est meta terrea ; hinc ad rivum Zagavica^ qui
fluens versus orientem dividit terram cum sorore Marc ; inde
tendit per semitam ; iuxta quam sunt arbores signate usque
ad sepulturas Sclavorum ; inde per silvam ad rivum Lesenica
qui dividit terram Thom^ ; hinc fluit versus orientem ad me-
tam terream; que dividit terram cum filiis Endus; hinc exten-
ditor versufl septemtrionem ad magnam viam ; ubi est meta
de teira ; hinc per eandem viam extenditur ad semitam ter-
ream ; hinc per silvam ad viam ; iuxta quam sunt arbores si-
gnate ; que tendit ad stratam ; iuxta quam sunt mete terree;
in quibus sunt arbores , qui dividunt terram Benedicti ; hinc
tnuasit stratam; que dicitur Wersemort usque ad Drawam; ubi
Bunt mete de terra et arbpres signate ; que dividunt terram
filiornm Endus. Item in Wirius jDrima meta est terrea divi-
dena terram Qiairtus ; que est sacerdotis Mozou ; hinc tendit
▼enras septemtrionem per multas metas ad magnam metam;
que dividit terram carpentariomm civilium ; hinc tendit per
multas metas versus orientem ad rivum Sud ; hinc ad nemus
Comitis^ nbi est meta terrea; que dicitur terra Comitis Simi-
gienais; hinc ad metam; qui dicitur terra servorum Begis ;

238

hinc per medium vallis ad nemos Abbatis , nbi eat meta de

terra^ cains vallis pars occidentaliB eBt«Epi8Copi; hincadme*

tam; qae dividit terram Beu ; inde ad metam, qae dividit ter*

ram Brenc ; inde ad rivum Toutfich ; hinc ad iam dictam me-

tam^ qae dividit terram Quirtas. Item terra Cema, donationis

videlicet gloriosi Regis Ladisjay ; prima meta est pons Begig

Colomani , secaB quem nomen Episcopi Frodani arboriboB in-

Bcribitur ; hinc via dicti JRegis dirigitur super magnum moii-

tem ad puteam eiusdem, a quo rofur (?) ; hinc ad montem Si-

tua ; hinc ad fluvium Dobouc ; deinde Bela Blata ; hinc ad

fluvium Pritisca , qui influit fluvium Cesma. PopuluB vero in

terra Cesma constitutus ad instar Dumbrogensis ; imo om-

nium Zagrabiensi Ecclesie attineutium in marturinarum col-

lecta, annone pensionC; hospitii debito, imo universaliter et in

iudiciis non Bano vel euiquam alteri , sed soli Episcopo re-

spondeat. Item ville Zelina prima meta inchoat versus Beptem-

trionem iuxta puteum , quo protenditur per medinm vallis ub-

que ad magnam viam dividentem terram Ber^szlai i et tendit

ad ecclesiam Sancti Johannis ; hinc ad arborem signatam;

que dividit terram Fugerini ; hinc reflectitur versiiB occasum

ad pontem Wratislai de Lomi ; sub quo ponte currit fluviua

Zelina ; hinc itur ad magnum montem usque ad metam Rege-

mani ; illinc ad iamdictum puteum terminatur. Item inter alia

dedimus EcclesiC; de qua loquimur Cachiianichsawa (?) sitam

perpetuo possidendam. Sancimus autem incolumi statu volen-

tes in poBterum perdurari , ut de marturinis nostris seu pro-

ventibus, qui loco marturinarum exolvuntnr^ et de portis , qui

supra civiles imo uoiversos in Episcopatu Zagrabiensi com-

morantes colliguntur^ einsdem loci EpiscopuB decimas sine

alicaius contradiccione percipiat integraliter. Ut igitur ista-

rum rerum veritas indissolubili statu duret in posterum , pne-

sentem paginam in nostre confirmationis et donationis ex

parte (?) argumentum denotatam sigilli nostri caractere feci-

mus communiri. Datum per manum Desiderii aule Regie Can-

cellarii et Seybiniensis Prepositi anno Dominice IncarnationiB

millesimo ducentesimo primo, Venerabili Job Strigoniensi Ar-

chiepiscopO' existente stb. (mint Fej6rn6I :)

Tenor qnidem privilegii Andree Ducis Dalmatie , Croa-
tie et Culme <alis est :

289

la nomine Sancte Trinitatis et Indiyidne Unitatis ^ An-
dreas Dei gratia Dalmatie ^ Croacbie , Gulmeqne Dox in per-
petnnm. Jnris ratio videtnr consnlere omninm pie petentinm
Tota animo sednlo attentisqne anribns debere admitti. Vernm
eamm precnm certior specialiorqne debet esse receptio; qnas
persone yenerabileS; et cansC; pro qnibns finnt^ facinnt esse
commendabiles. Dignnm est enim et rationi consentanenm^ nt
in remedinm et salutem IraDseat animamm indnbitanter^ quic-
qnid Deo datnr vel dicatnr Ecclesiis. Nos igitnr Dominice de-
yotionis consideratione commoti ad fratris nostri domini Hen-
rici IUnstrissimi Ungarornm Begis admonitionem et instam
petitionem atque pias preces yenerabilis sacerdotis Dei^ Do-
minici yidelicet Zagrabiensis Episcopi dedimus insnlam^ que
yocatur Eaginis Zagrabiensi Ecclesie omni concussione et
contradictione remota; perpetno possidendam ; contentam yero
hiis terminis et metis. Ab oriente , ubi Sawa fluyius in duas
distinctiones se diyidit^ prime mete signnm occurrit yidenti-
bns in arbore populea ; altera yero meta protenditur ad mc'-
ridialem plagam iuxta Sawam^ nbi arbor nucifera signum ge-
stat eyidens factum cespitibus ; ibi diyiditnr meta Ghrachuna ;
inde protenditur contra occidentem iuxta predictum fluyium
ad riyum ; qui yocatnr Seregna ; ibi yero predictus riyus in-
trat Sawam , ubi qnercus est iudex mete ; rivns iste diyidit
metam a filiis Zela. Idem yero riyulus yersus occidentem exit
de Sawa, ibique signuni mete est positnm in ulmo; jnde yero
protenditur ad septemtrionalem plagam usque ad maiorem di-
stinctionem predicti fluyii; ubi etiam in arbore populea signum
mete apparet. Yemm Sawa fluyins diyidit omnes metas a
filiis Zessa. Sed quoniam memorie noyercatur obliyib , obli-
yionis enim ortns est memorie defectus. huius nostri facti se-
riem scripto commendare iussimus. Ut antem firmius robur
obtineat; sigilli nostri impressione commnniyimns. Anno Do-
miniee Incamationis MCGI. Begnante gloriosissimo fratre no-
stro Bege Henrico. Testes autem hnius rei snnt jobagiones
nostri ; quorum nomina hec snnt : Mog Comes ; Nycolans Co-
mes, Martinus ComeS; Ata ComeS; Oresen Comes; Crasnn
yero Comes est pristaldus einsdem Begis. Datnm per manum
Jacobi Prepositi magistri nostri et Cancellarii.

240

Teqor inBiiper priyilegii Andree Begis Uogarie anrea
bnlla muuiti talis est :

In nomine Sancte Trinitatis stb.

(KSyetkezik II. Endro kirdly 1217-ki priva^^nma, mely olTasbat^
Fej^n^l, Cod. DipL lU. k. 1. r. SIO. L)

Tenar deniqne pririlegii Bele Begis primogeniti Begis
Ungarie et Dacia totins Sclavonie :

Omnibos ad qnos presentes littere pervenerint salntem
in Domino. Begie Maiestatis Celsittido tam providam debet
Uabere circnmspectionem , nt qnanto qnis ad snpportanda-
Begis negotia officiosior occnrrit ; et in gerendis rebns se
leddit promptiorem ^ tanto propensins dignis meritornm pre*
miis remnnerandus censeatnr. Qnapropter nniversis notnm
fieri volnmus, quod dilectissimo et fideli nostro Stephano
Sancte Zagrabiensis Ecclesie venerabili Episcopo ; cuins di-
scretione procurante pre ceteris Begni primatibus discordia
inter patrem nostrum et nos olim exorta ^ et ad inextimabile
Begni detrimentum subcrescens est ad concordiam revocata,
et universa gens variis perturbationuni procellis fluctuans in
pace coUocata ^ terram Fzer de castro Zagrabiensi exceptam;
licet respectu servitiorum suorum minimam et meritis inequa-
lem ; sibi et sue posteritati eertis metis assignatam contuli-
mus iure hereditario in perpetuum possidendam. Incipit au-
tem prima meta supradicte terre ; que est meta terrea ; et di-
vidit eandem terram de terra fllii Petri Gurc , que tendit ver-
sus occidentem super montem usque ad quandam pomum;
Bub qua meta est terrea;, inde procedendo parum sub qua-
dam ylice est meta erecta de tcrra ; inde tendit per metas in
arbore cruce signatas ; et in eodem monte superius est meta
terrea ; que dividit terram populorum castri ; inde tendit per
metas ad arbores cmcesignatas; inde vadit ad magnam viam,
iuxta quam'est meta terrea; de qua deelinat versus septem-
trionalem partem ; item eundo iuxta eandem viam a capite
eiusdem vie vadit super verticem montis cuiusdam ; in quo
est meta; item inter vertieem eiusdem montis et alterins mon-
tis est vallis quedam, que lieet sit pastns ferarum ; tamen est
n^ta ; deinde tendit ad arbores cmcesignatas nsque ad sum-
mitatem montis , et iU est meta de terra erecta sub quadam
arbore , que vulgariter dicitur curtafa ; et inde descendit per

841

arbores cmeesignatas nsque ad flayium Bistrica; ibi est meta
de terra erecta ; et ^inde graditnr inferins ad flnvinm Breszo-
niea^ nbi nterqne flnvins in nnnm conveninnt ; et ibi est meta
erecta de terra; de qua Breszonica vadit snperius ad magnam
viam y inxta quam viam est meta in capite eiusdem flnvii de
terra erecta ; inde tendit versns meridiem per magnam viam
nsqne ad locnm , qni vocatnr Predolia , nbi est meta de terra
erecta; inde per eandem viam tendit nsqne ad metaS; qne tri-
bus locis lapidibus snnt erecte ; et inde descendit inferius
nsqne ad terminnm et fines terre Zeline , nbi snnt dne mete
de terra prope Sanctum Johannem , nbi conterminatnr terre
predicte proprie EpiscopL Ut igitur hec nostra donacio per-
petue firmitatis robnr obtineat; sigilli nostri impre^sione feci-
mns communiri. Presentibus jobationibns nostris Jula Fala-
tino et Brudruwiensi Comite, Petro de Craponen (?) Scr^sme-
ris (?) de Zala^ Cosma de Volco Comitibns , Woiwoda Came-
rario. Pristaldus terram assignans et metas erigens fuit Bis-
senus de Hotowon nomine Kochobur. Datum per manns ma-
gistri Heymonis nostri Cancellarii anno Dominice Incamatio-
nis MCCXXII.

NuUi ergo etc. nostre confirmationis infringere etc. Si
qnis autem etc. Datum Anagnie VI. Kal. Idns Julii; Pontifiea-
tus nostri anno primo.

(IX. Gergely pdpa Begestdib6], Theiner id m. 79. 1.)

UONTTK. ttUKG. HIST. -. DlPL. e. l6

243

140.

IX. Gergely pdpa a zdgrdbi pilspdk szdmdra szentLdszld ki-
rdlynak 1134. birdilag oda it&t alapitvdnydt erSdti meg. 1227,

Gregorias Episcopns etc. yenerabili fratri . . . Episcopo

2iagabrieDsi salntem etc. Gum a nobis petitnr etc. Te sane,

yenerabiliB in Christo frater . . . Episcope^ exponente didici-

mus j qnod clare memorie Ladisclayus Bex Ungarie popnlnm

de Dumbroa cnm terra et silya Zagabriensi Ecclesie contnlit

intnitu pietatis ; sed cum eadem silya fuisset per quondam

Sudenem Ecclesie predicte subtracta^ bone memorie F(eUcia-

nus) Strigdniensis Archiepiscopus causa sibi super hoc Regia

auctoritate commissa; eidem Ecclesie per diffinitiyam senten-

tiam silyam restituit memoratam. Super qua processu tempo-

ris Adilbretb frater Ealadini Comitis Sumigiensis Comes, et

quidam alii moyemnt contra predictam Ecclesiam coram pre-

fato Archiepiscopo questionem; qui cognitis cause meritis dif-

fiuitivam pro predicta Ecclesia sententiam promnlgayit. Nos

ergo tuis iustis precibus inclinati predicta, sicut eadem Eccle-

sia iuste possidet et quiete ^ ac dictas sententias , sicut sunt

iuste ; nec legitima proyocatione suspeose y ac in priyilegio

confecto exinde continetur , auctoritate Apostolica confirma-

mus et presentis scripti patrocinio communimns. Ad maiorem

autem cautelam tenorem ipsius priyilegii de yerbo ad yerbnm

presentibus duximus iuserendum. Qui est talis:

In nomine Patris stb.
(Az okmdoy olvashat^ Fejem^l, Cod. Dlpl. I. ktft 484* l.| hol tnmdas*
iltal a bibdsan kitett 1128. ^yszdm 1184-re !gaz{tand6.}

NuUi ergo etq. nostre confirmationiB infringere etc^ Si
quis antem eto. Datum Anagnie XV. kal. Augusti, (Pontifica-
tu8 nostri) anno primo.

(IX. Gergely pdpa Hege8tdib61 Theiner id. m. 85. 1.)

243

141.

<

iX. Gergdy pdpa a pannonhalmi szent-mdrtoni apdtsdg (g a
izScesfehirvdri kdptalan kdzt a samogymegyei tizedek peres

Ugyihen inUzkedik, 1227.

Gregorins Episcopns sernus seruomm Dei, yenerabili-
buB fratribus » . . Waciensi et . . . Nitriensi Episcopis , et di
lecto filio • • . Abbati Waradiensi Quinqueeccle^iensis Dioce^
sis , salutem , et Apostolicam benedictionem. Dilecti filii . . .
Abbas et Gonuentus Sancti Martini de Pannonia sua nobis
insinuatione monstrarunt; quod cum causam; que inter ipsos
ex parte nna, et . . . Prepositum et Ganonicos Albenses Dio-
cesis Yesprimiensis ex altera super quibusdam decimis et re-
bus aliis uertitur^ bone memorie H(onorius) Papa predecessor
noster olim uobis duxerit committendam , et processum fnerit
in negotio coram uobis, tandem de assensu uestro in venera*
bilem fratrem nostrum .... Archiepiscopum Strigoniensem
tunc Vesprimiensem Episcopnm et eius coUegas sic exstitit
sub certa pena a partibus compromissum^ ut si alterutra par-
tium nollet arbitrium observare , ipsa soluente penam proce-
deretur in figura iudicii super negotio principali ; et licet ildem
arbitri ad arbitrandum processerint , et arbitrio ipsorum non
foerit per annum et amplius contradictum^ illud tamen obser-
uare pars adyersa recusat. Quare postularunt a nobiS; ut iux-
ta formam compromissi , si predicti Prepositus et Ganonici
Boiuere penam ; quam arbitrio parere maluerint , procedi per
uo8 in negotio mitndaremns. Quocirca discretioni uestre per
Apostolica scripta mandamus ; quatinus dictos Prepositum et
Canonicos ad obseruationem arbitrii per penam in compro-
misso expressam; sicut est equum; appellatione remota coga-
tis. Quod si maluerint penam persoluere ; quam arbitrio pro-
iato parerC; in causa ipsa iuxta priorum cpntinentiam littera-
rum seruato priori processu iudicii ratione preuia remoto cu-
iuslibet contradictionis et appellationis obstaculo proceden-
tesy infria annum ad nos remittatis causam snfficienter instru-

16*

2i4

ctam y prefigendo partibas terminam peremptorium , qao com
omnibas mnnimentis et rationibas sais per se ael procnrato-
res idoneos compareant coram nobis iastam aactore Domino
sententiam receptare. Qaidqaid aatem saper hoc feceritiS; per
nestras nobis litteras intimetis. Qnodsi non omnes hijs exe-
qaendis potneritis interesse; dao aestram ea nichilominas exe-
qaantor. Datam Anagnie Xm. kal. SeptembriS; Fontificatas
nostri anno primo.

(Eredetie a szentmdrtoni fdapitg^ ley^t^Aban).

142.

IX. Qergely pdpa a pannonhalmi szent-mdrtoni apdtsdg 68 De-
meter grdf kdzti^ a nimetujvdri kolostor jogaira vonatkozd peres

Ugyben int&skedik. 1227.

Gregorius Episcopns seraas seraomm Dei , yenerabili-
bns fratribas . . . Geariensi^ et . . . Nitriensi Episcopis, et di-
lecto filio .... Preposito Genriensi; salntem et Apostolicam
benedictionem. Dilecti filii .... Abbas et Connentas Sancti
Martini de Pannonia saa nobis.insinnatione monstrarant^ qaod
cum caasa , qae inter ipsos ex parte nna ; et nobilem airam
Demetrinm Comitem Geariensis Diocesis ex altera super Mo-
nasterio Sancte Marie de monte Gaizin ; et eias possessioni-
bas , ac insnla Obda aertitar ; ftiisset olim venerabili firatri
nostro .... Waciensi EpiscopO et sais coniadioibns ab Apo-
stolica Sede commissa , qaia dictas Demetrias citatos plaries
peremptorie comparere contamaciter recasaoit y iidem indices
ad predictoram Abbatis et Conaentus instantiam receperant
testes senes et naletadinarios ac alios ; de qaoram diatama
absentia timebatur ; et existente adhuc parte contraria contu-
mace ipsos in rerum petitarum possessionem induci causa
custodie decreuerunt. Quia uero prefati Abbas et ConuentUB
nobis humiliter supplicarunt; ut cum annus a tempore; quando

246

fiiit adiadicata poBsessiO; sit elapsuS; parte altera in sna con-
tnmacia persiBtente; ipsos neros possessoreB constitni manda-
remns. Qnocirca discretioni vestre per Apostolica scripta man-
damns , qnatinns si vobis constiterit de premissis ; memoratos
Abbatem et Gonnentnm in possessionem remm petitamm in-
dncere , ac indnctos defendere procnretis , contradictores per
eensnram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo.
Qnicqnid antem snper hiis feceritis per nestras nobis litteras
exponatis. Qnod si non omnes hijs exeqnendis potneritis in-
teresse^ duo uestmm ea nichilominns exeqnantnr. Datnm Ana-
gnie Xn. kal. Septembris, Fontificatns nostri anno primo.

(Eredetie a szent-mdrtoni f&apdtsdg ley^lt^riban.)

143.

iX Gergdypdpa hiztositja apannonhalmi BzefU-mdrtoni apdt"

adgotj hogy a zdgrdbi pilspdk privilegiumainak pdpai megerBai"

tesejogainak eefmmi sirtieH nemfoglalja magdhan. 1227,

Gregorins Episcopus seruus semomm Dei , dilectis
filiis . . . Abbati et Connentui Sancti Martini de Pannonia sa-
Intem et Apostolicam benedictionem. Gum quedam priuilegia
Begnm et Principum Vngarie Zagrabiensi Ecclesie duxerimus
confirmanda , sicnt ex litteris nostre confirmationis apparet,
nos ita predicte Ecclesie nolentes consulere ; nt uestrum Mo-
nasterinm exinde non ledatur^ noInmuB nt per confirmationem

* hninsmodi nnllnm predicto Monasterio preindicium genere-
tnr^ nobis ad cautelam presentes litteras concedentes. NuIIi
ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessio-
nis infringere , uel ei ansu temerario contraire. Siquis autem
hoc attemptare presnmpserit indignationem Omnipotentis Dei;
et Beatorum Petri et Panli Apostolornm eins se nouerit incur-

' snmm. Datnm Anagnie V. kal. Septembris^ Pontificatus nostri
annoprimo.

(Eeredetie a szent-m^brtoni fdaptodg ley^tirAban.)

246

144.

IX. Oergdjf pdpa az eaztergami ^raek & a pannonhalmi apdt
kl^zti tgyenetlenaigek Ugyiben int&skedik» 1221,

OregoriuB Episcopus sernuB semornm Dei venerabili
fratri ... Episcopo et dilectis filiis. . . PrepositO; et. . . Gan-
tori Georiensi; salatem et Apostolicam benedictionem. Dilecti
filii . . . Abbas et Connentns Sancti Martini in Piinnonia sna
nobis insinnatione monstrarunt , quod cum venerabilis frater
noster .... Arcbiepiscopus Srigoniensis tunc Vesprimiensis
Episcopus quandam eorum capellam cum suis bedificiis in-
cendi fecerit , et monachos existentes ibidem bonis omnibus
spoliari; et cum super hoc ad yenerabilem fratrem nostrum . . .
Golocensem Archiepiscopum et suos collegas Apostolicas lit-
teras impetrassent , dictus Strigoniensis Sedem Apostolicam
appellasset, sed appellationem suam non est infra tempus le-
gitimum prosecutus. Ideoque discretioni vestre per Apostolica
scripta mandamus , quatenus si est ita ; negotium ad priores
iudices remittatis ; alioquin supersedentes eidem, condempne-
tis in expensis legitimis impetrantes. Quod si non omnes hijs
-exequendis poteritis interesse , tu frater Episcope cum eornm
altero ea nichilominus exequaris. Datum Anagnie XVU. kal.
OctobriS; Pontificalus nostri anno primo.

(Eredetie a Bzent-mdrtoni fSapAtB^g lev^ltAribao).

247

145.

JX Gergdy im6t erSatti meg Urias pannonhalmi szeni-mdrtani
apdtnak az apdtsdg jdszdgairavonatkozd int&keddseit. 1227*

GregoiiQS Episcopas seratiB seraoram Dei dilecto filio . . •
Abbati Sancti Martini de Pannonia salatem et ApoBtolicam
benedictionem. In nostr^ proposaisti naper presentia consti-
tatas; qaod preter soUicitadinem; qaam impendisse te asseris
in edificiis Monasterii tai , et ofScinaliam domoram saaram*
qae combasta et destracta faisse dicebas , circa ipsias Mona-
sterij possessiones aagendas ; recaperando qae de boni^ sais
alienata erant ab ipso ; conseraandas libertates et immanita-
tes eiasdem; ac atilitates saas alias promoaendas ^ diligens
stadiam impendisti. Acqaisisse namqae te' dicis ipsi Monaste-
rio plares yillas ; Molaam aidelicet , et daas qae clericornm
dicantar^ et Sataram, ac eam qae Noaa dicitar^ et de Odworii
de Precha; de Sancta Crace^ de Elbea, de ScealeaS; de Soch-
roa ; de Catl y de Petend cam terris , de Barsanas ^ et de Wi-
nar^ nec non predia de Nema^ de Assaantea; cam molendinis
de Sichoa et GamaS; et Higmogos^ et in silaa Seliz. Becape-
rasti etiam , sicat te referente accepimas y decimas qaasdam
a Simigiensi Ecclesia; Templariis , et Hospitalariis j ac villis
sais, et A}bensibas Canonicis in Simigiensi Gomitata existenti-
boS; atqae Latinis AlbensibaS; popalis Vesprimiensis Episcopi^
etetiamaBissenis. Et qaia in acqairendis et recaperandis pre-
dictis aliqaamdia conaerteras redditas predii de Kanesa^ de pi-
soina Miraceh'; de Batha y de Badag ^ de piscatoribas de Sala
ad mensam fratram tnoram spectantes ^ ipsos mense restita-
isti eidem, et eis redditas de Sala, de qainqae aillis^ de triba-
tis; de decimis j de prediis sais , et de ecclesia cam omnibas
sois appendiciis adianxisti proaentibas Ecclesiarom Sancte
Varie; Sancti Wilibaldi; Sancti Martini de Pannonia, et Sancti
Martiai de Kearishig , de Tepey ^ et Sancti Ladislai de Seliz
ao Omiuom Sanotoram de Temerd , laminaribiis tai Monaste •
rii depntatis. Not ergo tois sapplicationibas inclinati, predi-

248^

ctas yillaS; terras, predia^ moleDdina, et decimas eidem Mo-
nasterio ; sicnt ea iuste possidet et quiete ; nec non quod a te
prouide ac canonice factum est circa redditus et prouentus
mense predicte , ac luminaribus assignatos auctoritate Apo-
stolica confirmamus; et presentis scripti patrocinio communi-
mus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc pagiuam nostre
confirmationis infringere , uei ei ausu temerario contraire. Si
quis autem hoc attemptare presumpserit y indignationem Om-
nipotentis Dei , et Beatorum Petri et Pauli Apostoloram eius
se nouerit incursurnm. Datum Anagnie XVI. kal. OctobriS;
Pontificatus nostri anno primo.

(Eredetie a szent-mdrtoni f^apitsdg lev^ltdrdban.)

140.

IL Endre kirdly Ugrin kalocsai Sreeknek a pannonhegyi szent-
mdrtoni 4$ a szdva-szentdemeteri apdtok kdzti Mirot nevU halcura

vonatkozd it4let6t erSsiti meg. 1228,

Andreas Dei gracia HungariC; Dalmatie, Croatie^ Rame,
Seruie, GalitiC; Lodomerieque Bex inperpetuum omnibus pre-
sens scriptum inspecturis salutem et graciam. Cum ea y que
deliberacione bonorum legitime disponuntur posterorum com-
mendanda noticie rata sempeir et inconcussa permanere de-
beant , ad Begie Maiestatis excellenciam precipue pertinet,
ut que Begum auctoritate seu donaoione in ampliandis locis
ad Dei cultum dedicatis pertractantur; standi uigorem in per-
petuum sorciantur. Hac siquidem et nos animaduersione mo-
niti ad peticionem fidelium nostrorum , Vrie Abbatis et Gon-
uentus Sancti Martici anuuimus^ ut dilectum nostrum Gancel-
larium Bulsu y Prepositum Geuriensem ad ipBorum monaste-
rium dirigeremus , qui litteras venerabilis patriB Vgrini C<do-
chensis Archiepiscopi super piscina Miroht eisdem indultas^
fideliter infipiceret , et de uerbo ad uerbum Qostre pagine an-^
notaret, et nobis fidelit^ renunciaret Cui fidem adhitontw
ea qae diotOB Archiepiscopus diffinierati bo idiqQando jentper

hijs iniiida qnippiam snbprimere posset obliuio , et de nono
lites insnrgerent , anctoritate litteraram et sigilli mnnimine
fecimns roborari. Qnarnm tenor talis est :

V(grinns) diuina miseracione Colochensis Archiepisco-

pns yninersis Ghristi fidelibns salutem ct sincere caritatis af-

fectnm in Domino. Delegatam a domino Kege causam susce-

pimus cognosccndam inter Abbatem Sancti Martini de Pan-

nonia et Abbatem Sancti [Demetrii de Sirmia super quadam

piscina sita iuxta Knesa; que uulgariter Miruht nominatur.

Gum itaque uentum esset ad processum negoeii dictus Abbas

de Pannonia piscacionem in piscina memorata uiolenter esse

factam a jobagionibus Abbatis Sancti Demetrii ad dampnum

marcarum XVI testimonio prouincialium comprobauit ^ asse-

uerans firmiter per autenticum Sancti Ladizlai se debito pro-

baturum ; quod piscina memorata supra semper ad monaste-

rium Sancti Hartiui pertineret ; Abbate ^tamen Sancti Deme-

trii suisque populis reclamantibus et dicentibuS; quod eandem

piscinam esse sue ius Ecclesie priuilegio^ quod haberent apud

Episcopum Quinqueecclesiensem ct Gomitem Gletum; compro-

barent. Statuto uero termino et diu protelatO; cum sepe dictus

Abbas de Pannonia exemplar sni priuilegii presentaret; para-

tns eciam autenticum presentare ; altera parte nullo innitente

instrumentO; de misericordia que super exaltat iudiciO; distu-

limus uenturum Pascha domino Abbati Sancti Demetrii ap-

probandum (ad probandum) suum ius et presentandum sua pri-

uilegifi terminnm prefigentes ; piscinam tamen et eius usum

usque illud tempus apud Abbatem Sancti Martini sine con-

tradiccione reliquentes. Hoc additO; quod dictns Abbas San-

cti Demetrii et eius populi dampnum marcarum XVI Abbati

Sancti Martini de Pannonia , et nobis iudicium persoluerent

incunctanter; et in Pascha dato sibi termino cum suis priuile-

giis ad noB accederent responsuri. Que priuilegia, si tunc pre-

sentare non ualerent^ de cetero piscina sepe memorata in ius

Abbatis Sancti Martini de Pannonia deuolueretur in p6rpe-

tuum Datum anno uerbi inoarnati M^CC^XX^Vm*.

(Eredetie a Bzent-mdrtoni ftfapitBig lev^ttfriban.)

360

141.

//• Tindr^ kirdly a templomo9ok rendit Kon hdysiggd

adomdnyozza meg. 1228.

In nomine Sancte Trinitatis et Lidiiiidae Unitatifl. An-
dreas Dei gracia HnDgarie , Dalmacie , Oroacie , Bame , Ser-
nic; Gallicie; Lodomerieqne Sex in perpetnnm. Qnanto in snb-
limiore dignitatis cnlmine per Divine dispensacionis provi*
denciam snmns constitnti , tanto propensiori soUicitndine inre
erga plnrima intendere tenemnr ; maxime Ecdesiamm Dei
pie qnernlancinm necessitatibns snbnenire. Ea igitnr animad-
yersione salubriter indncti nniversis S^cte Matris Ecclesie
filiiS; presentibns ae posteriS; yolnmns fieri manifestnm : qnod
nos pro salnte ex remedio anime nostre rillam Conn (Kon),
qnondam Petri filii Endre sine herede defuncti ad manns Be*
gias dcYolntam cnm omnibns snis pertinenciis et libertinis
snb Qa condicione vel forma , qna idem Petms prins posside-
bat p Sancte Domni Milicie Templi liberaliter contdimns li-
bere et pacifice possidendam^ eidem per (fidelem hominem
nostram Donatnm Gomitem de generacione Theth Regia an-
thoritate assignari faciendam. Cnins prima meta est versns
occidentem in principio pisoine de Gach ; deinde vadit yer-
sns septemtrionem ad pratnm de Hamer, nbi est secnnda
meta terrea ; deinde tendit yersns orientem ad pratnm qnod
Saharreth (S&rr6t) dicitnr, nbi est tercia meta ; exinde progre-
ditnr yersns eandem partem ad yinarinm , qnod ynlgo Dona-
tbawa (Dnnataya) dicitnr , ibiqne est qnarta meta ; deinde
progreditnr ad yiam per qnam tenditnr de Oonn*ad Marchyta;
et in eadem yia eet meta qninta ; exinde yero progreditnr ad
terram qne Thelky nominalnr ; abhino proceditnr ad pisoi-
nam de Conn > qne Coneweyzy (Konyize) nominatnr , et ibi
est meta ; deinde yadit ad locnm , qni Czehenyes yocatnr , et
ibi est meta ; abhinc yadit ad riyidnm , qni Fer^esher (F6r*
gesir) dicitnr^ et idem riynlns est meta terre de Conn ; deinde
yadit ad locnm, qni Halastbow nnncnpatnr^ et idem looos est

261

meta einBdem terre ; abhinc tendit ad Laaz , et ibi quoddam
fossatnm est meta ; deinde progreditnr ad rividimi, qoi Compw
dicitor, et ibi est meta idem riyiiliis. Item vadit verflns orien-
tem ad piscinam Jakow j qne vnlgo Jakoweize (vize) nnncn-
pator, et eadem piscina est meta ; deinde progreditnr ad dex-
teram pa,rtem yersns meridiem ad aqnam qne dicitnr Syyhere;
qne diyidit terram Templi et terram Georgij ; abhinc vadit
Tersns eandem plagam ad capnt cninsdem lacns, qni NnltofSj
nominatnr; deinde progreditnr yersns occidentem ad terram,
qne dicitnr Bard, et ibi est meta, et eadem meta dividit ter-
ram Templi et terram Georgij ; deinde vadit ad qnandam ar-
borem , qne Kalandafyze nnncnpatnr ; abhinc progreditnr ad ;
locnm qni Lechehery nomioatnr^ et idem locns est meta
terre Templi ; abbinc vadit ad Gyznoonnel ^ et ibi est meta
terrea, qne dividit terram Templi et terram de Ba^ynk ; ab-
hinc vero progreditnr ad locum , qni dicitnr Cancat ; deinde
proceditnr ad locnm, qni Weyzer dicitnr^, et ibi est meta ter-
rea ; et inde revertitnr ad prenominatam metam ; et sic metc
Templi de Conn terminantnr. Nomina antem libertinomm in^
eadem villa Conn commorancinm snnt hec : Bnhta cnm dno-
bns filijs y Yrka cnm tribus filijs ^ Elgnethew cnm filib sno et
nepote; Hareghwes cnm tribns filijs , Bnth cnm dnobns fil\|Sy
Ghnn, Bnza cnm tribns filijS; Martinus cum filio^ Jacobns cnm
filio , Bnrbeh cnm tribns filijs ^ Queregh cnm filio , B07 cnm
dnobns filijS; Bnxa cnm tribus filijs; Fioch cum filiO; Bnlchow»
Fichok cnm dnobns filijs , Wey ek cum qnatnor filijs , Mach
filio , Bona cnm filio ^ Petms cum filio , Chuzech cnm dnobns
filijs , Yitalis cnm duobus filijs ; Beca cnm dnobns filijs et ne-
pote , Maradec cnm filio j Michael cnmi dnobus filijs , Zotimaz
cnm tribus filigs , Bnrd cum dnobns filijs ^ Sitew cnm duobns
fiiijS; Tyasa, Mathias cum filiO; Theoder; EwS; Sech cum dno-
bns firatribns, Abpas, Cheda cnm duobns filijs, Ywa^ Buchca;
Teca cnm duobus filijs , Beth; Lega, Chema cnm tribns filijs^
Bacha , Lanrencz cnm dnobns firatribns 1 Fotchan cnm tribns
filijs y Stephanns cum tribns filijs ^ Marcel , Fetnr cnm filio,
Cnsda cnm dnobns filgs^ Thob, Chon^ Raob cum tribns filijSy
Hema; Fyz cnm filio ^ Cecher cnm filio , Thomozow cnm qna-
tnor filijs y Wela. Vt ergo hec nostra donacio nnllis vnqnam
temporibns ab aliqnb snccessomm nostromm valeat retra-

262-

ctari; sed perpetue robnr obtineat firmitatis^ hoc nostro prim-
legio fecimns commnniri. Datnm per manns magislri Bnlchn
anle Begie Cancellarii et Genriensis Frepositi^ anno Dominice
Incarnacionis milleeimo dncentesimo vigesimo octano. Yene-
rabili Roberto Strigoniensi, renerendo Vgrino Golochensi Ar-
chiepiscopis existentibns ; Desiderio Genadiensi ^ Alexandro
Waradiensi ^ Kaynaldo Transsilnano ; Bartbolomeo Qninqne.
Ecclesiensi; Gregorio Gwriensi, Gleto Agriensi, Briccib Wa-
ciensi , (Stephano) Zagrabiensi , Bartholomeo Wesprimiensi
Episcopis existentibn&i Ecclesias Dei feliciter gnbernantibns ;
Dyonisio Gomite Palatino^ Ladizlao (anle nostre) Gnriali Go-
• mite et Gomite Bachiensi , Olchnz Gn(rie Gomite domine Be)-
gine et Gomite Bodrogiensi; Jnla magno Gomite Snppnmiensi|
Djonisio filio Dyonisii Magistro Thanamicomm (et Comite
de Zonnk) Demetrio Magistro Dapiferomm et Gomite Poso-
niensi , (Jnla Magistro Pincernamm et) Gomite Mnsnniensi;
Nieolao Magistro et Gomite Agazonnm , et aliis qnam plnri-
niiis Gomitatns et Magistratns tenentibns ; Regni nostri anno
XXV^ ,

II. U1iszl6 kirAIy 1491-kiitiratdb6U8 meger^sit^ okminjiLb61, kelt
^ade in festo Beate Lncie virginis^, mely ^riztelik a gyibn kipta.

lan ley^ltdriban.)

253

i4a

IX, Oergdy pdpa a pannonhalmi szent-mdHoni apdtsdg da a
veszpremi kdptalan kdztiperes Ugyben intizkedik. 1228.

Gregorios Episcopns servoB seryornm Dei , diiecto filio
Egidio Snbdiacono et Gapellano nostro salutem et Apostoli-
cam benedictionem. Ex insinnatione dilectomm filiomm . . .
Abbatis et Conventns Sancti Martini de Pannonia nobis in-
notnit, qnod cansas inter ipsos ex parte nna et Gapitnlnm
Vesprimiense ex altera snper qnibusdam decimis et Ecclesia
Sancti Salnatoris de yilla Tord agitari noscuntur . . . Abbati
de Buceon et coniudicibus suis sub certa forma de assensu
partium committentes; eis mandauimus inter alia ^ ut si Gapi-
tulum ipsum infra duos menscs post susceptionem litterarum
nostramm exceptiones quasdam apud Sedem Apostolicam pro-
positas non probaret^ extunc in causis procederent supradictiS;
et ipsas ; si de partium uoluntate procederet ; fine debito ter-
minarent ; alioquin usque ad proximo uentumm festum Fen-
tecostes causas easdem ad nos remitterent sufQcienter instm-
ctas j iniungentes partibus , ut coram nobis predicto teritiino
comparerent. Mandato quoqne nostro adiecimus ; quod graue
feremuS; si dicti iudices negligentes existerent uel remissi; ac
uerendum erat eisdem , ne si per negligentiam eomm quic-
quam difficultatis emergeret ; ipsis contingeret imputari , et
alias non transiret etiam impunitum. Gnmque citate partes
compamerint termino assignato , pars adyersa ; quod tertius
predictomm iudicum absens erat et se per litteras excusabat,
usqne ad proximo preteritas octauas Natiuitatis Dominice
sibi petiit terminum prorogari. Et licet ipsi e contra propo-
nerent, quod cum a susceptione litteramm duos menses ad
probandas exceptiones faaberent ; si huiusmodi tempus efBue-
ret; non admittere ad probandum hoc partem contrariam; sed
procedere super principali iudices ipsi debebant ; nichilomi-
nns tamen illis cbntradicentibns et inuitis postulatum termi-
num parti alteri concesserint ; in quo cum apertis actis sub
anditoris sigillo tranBmissis pars adnersa proponeret ; se ad-

»4

hue habere daorum mensiiim spatitun ad probandmn excep-
tiones ea8dem, qnia indices interloqnendo dixernnt ^ qnod ab
illo die nsqne ad dnos menBCB fhtnros probare illaB poterat,
et nolnemnt hnmiliter reqnisiti interlocntoriam hninsmodi,
cnm tempns ad hoc indnltnm efBnxerit/renocare, iidem no-
stram audientiam appellamnt. Ideoqne discretioni tne per
Apostolica scripta mandamns, qnatenns si est ita , renocato
in statnm debitnm , qnicqnid post appellationem hninsmodi
temere inneneris attemptatnm; in principali inxta prioris man-
dati nostri tenorem prenia ratione procedas ^ sic sollicite y sic
pmdenter; qnod inde debeas a nobis merito commendari. Ce-
temm cnm snpradicti indices non solnm ex negligentia , sed
etiam ex malitia mandatnm Apostolicnm minns diligenter
Qxecnti dicantnr, penam eornm pro tanta cnlpa debitam pro-
nidentie nostre dnximns resernandam. Datnm Beate m. kaL
Maji Pontificatns nostri aimo secnndo.

(Eredetie a szent-mirtoni foapdts^ ley^t&rdban.)

149.

IX. Qergdy pdpa a nimetujvdri bold. aaszony kohstordt xlletS
peres kerdieeknek elintez^it eiirgeti. 1228.

Gregorins Episcopus semns sernornm Dei venerabilibns
fratribns Georiensi et . . . Nitriensi EpiscopiS; et dilecto filio . . .
Freposito Georiensi salntem et Apostolicam benedictionem.
£x parte dilectornm filiomm . • . Abbatis et Connentns Mo-
nasterii Sancti Martini de Fannonia fnit propositnm coram
nobiS; qnod cnm cansam illam inter ipsos ex parte^ et nobiles
niros Demetrium Comitem et Faniannm militem Georiensis et
Strigoniensis Diocesimn ex altera parte pro Monasterio San-
cte Marie de Monte GniziO; Capella de Sancto Spiritn , et In-
snla de Obda , et possessionibns eiusdem nobis duxeramns
committendam ; nos , |^nti intelleximns , metn laicalis potenti^
anno et amplins iam elapso in eadem eansa procederehaote-

255

niu non cnrastis in ipsornm preindicinm et granamen. Ideo
discretioni nestre per Apostolica scripta precipiendo manda-
mns , qnatinns acceptis hijs infra dnornm mensinm spatinm
post ezhibitionem presentinm iuxta primi mandati nostri te-
norem appellatione postposita in ipsa cansa procedatiS; alio-
' qnin dilecto fiiio Egidio Snbdiacono et Gapellano nostro lit-
teras dedimns , nt ipse mandatnm hoc Apostolicnm ^xeqna-
tnr, contradictores per censnram ecclesiasticam appellatione
postpositja compescendo. Datnm Pernsii VIII. kal. Id. Julii,
Pontificatns nostri anno secando.

.(Az eredeti utdD. CmcK).

150.

IX. Qergdy pdpdnak ugyanazon Ugyre vonatkozd mda

intizkedAe. 1228. \

Gregorins Episcopns sernns semomm Dei dilecto filio.
Egidio Sabdiacono et Capellano nostro salntem et Apostoli-
cam benedictionem. Ex. parte dilectomm filiornm . ; . Abbatis
et Connentns Monastenj Sancti Martini de Pannonia f ait pro-
positum coram nobis , qnod cnm cansam illam inter ipsos ex
parte nna^ et nobiles niros Demetrinm Gomitem et Fanianum
militem Georiensis et Strigoniensis Diocesis ex altera parte
pro Monasterio Sancte Marie de Monte Gnizin , Capella de
Sancto Spiritn, Insnla de Obda et possessionibns einsdem ve-
nerabilibns fratribns nostris .... Georiensi et • . . . Nitriensi
EpiscopiS; et dilecto filio Preposito Georiensi daxeramns com-
mittendam , iidem , sicnt intelleximns , metn laicalis potentie
anno et amplins iam elapso in eadem causa procedere hacte-
nns non curanerint in ipsornm preiudicinm et grauamen. Vnde
ipsis damns nostris litteris in preceptis^ nt in causa ipsa infra
dnomm mensium spatium post exhibitionem eamm inxta prio-
ria mandati nostri tenorem appeUatione remota preuia ra-
tione prooedant Ideo discretioni tne per Apoiitolica scripta

866

jnandamus ; qiiaUnns, si dicti Episcopi et PrepoBitOB nostram
preceptom neglexerint adimplere^ tu ex tonc teandatun sn-
per hoc Apostolicum ezeqnaris , contradictores per censaraffl
ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Datnm
Ferusii Vni. Id. Julij, Pontificatns nostri anno secundo.

(Az eredeti ntdn. CMch).

151.

Kdhndn gaiicziai kirdly 6s azlavofdai h^czeg LSrincz , Ompud

Jia v&keinek bUntetSse irdnt int4zkedv4n ^ egyszersmind Lipow

nevii birtokot Demeter mestemek adja el. 1228 kdrUL

Colomanus Dei gracia Bex Ruthenorum et Dnx tocius
Slayonie omnibus, ad quos presens scriptum peryenerit salu-
tem in eo qui dat salutem Begibus. Cum ea que gernntur iu
tempore testimonio' litterarum roborentur ; ad vniuersoruni
igitur peryenire volumus noticiam; quod cum Laurencium
filium Ompud Comitem in Gerha primo statnissemus ; non ut
probus in eo aliquid lucri fecit , sed tanquam malus maia in-
tulit , de quo Comitatum hunc denuo abstulimus , penam y ut
meruit inferentes. Quem postmodum obtentu precom fratrum
eiusdem, Dionysii scilicet tunc temporis Palatini^ et Michae-
lis magistri iu graciam nostram recepimus et Comitatum ma-
ris sibi de Podogola contulimus. Qui non obliviscens nequi-
ciarum viginti quatuor villas ad idem castrum pertinentes per-
sonaliter combussit^ ac duas ecclesias; putans pecuniam in ea
(igy) invenire , destruxit. yerum cum honor noster iudicium
amplectitiu:; licet de eo nobis satisfacerepotnissemus; veram
tamen ipsum coram patre nostro Bege Andrea ac omnium jo-
bagionum suorum iudicio discutiendum statuimus. Quem pa-
ter noster et omnes Barones fere Begni in hoc facto ipsias
reum cum omni possessione sua iudicarunt condemnandum ;
cui nps multomm precum instancia maxime patris nostri pe-
percimus j et de possessione sija solummodo predium quod-
dam Lipow nomine^ cum idem Laurenpius; et pater noster; et

257

alii instanter rogassent; accepimns. Qnod predinm fideli no-
Btro Demeirio magistro, cnm aggravacione patris einsdem
alienatnm esse pereepimnS; pro mille marcis totaliter in pro-
ximo persolntis yendidimus. Ideo eam (igy) a nobis tam care
emit y qnia libertate et institncione eadem ; qua tunc predia
nostra tenebantur^ sibi yendidimus ; que tunc nobis de prediis
nostHs est a patre nostro constituta; quod nulla collecta yel
aliqna exaccionc ^ quam in Regno suo quandocnnque yel ubi-
cunque constituet , predia ad cos pertinencia teneantur. Ut
autem hec talis accio yel composicio in irrito non possit rc-
Yocari, presens scriptum sigilli nostri munimine roboratnm
concessimus.

(Cieck k^zirataib^l).

152.

Az esztergami kdptalan hizonysdga RyucBka is Bda neM

fdldek eladdsdrdl. 1228.

Testantibus litteris Capituli Strigoniensis Paulus filius
Terezen, Vid et Dobruzloy jobbagioncs castri Barsieusis ter-
ram Ryuchka et Bela ad se et omnem generacionem snam
pertinenteS; de communi omnium cognationum suarum con-
seusione, et ex permissione ac beneplacito domini Andreae
Regis, Leustachio Comiti anno MCCXXVIII coram Capitulo
Strigoniensi yenduut. Regis nomineSamuelComesetBuruncfa
coram Capitulo aderant , ut de hujus permissione fidem face-
rent; et reambulatione terrarum in praesentia jobbagionum
proyinciae instituta, et partes^ et nuncii Regis litteras emptori
postulabant extradari.

(Bartal GySrgy utdn ^Commentariorum ad bistoriam statas jurisqae
pablici Hungariae aoTi medii libri XY ** czimii mankdj^ban , Pozson
1847. n. kot 122. 1. Az okminy eredetie taldltatik a szepesi k^p-

talan ley^ltdrdban. Cuek.)

IfOmni. HUNG. HIST. - DIPL. «. 17

258

153.

A zdgrdhi kdptalan ^tdpatS nevU nemesi bii*toknaJc drdk idSre
tdrtdnt dtrvhdzdsdrdl bizonysdgot dd, 1228.

Capitulum E^clesie Zagrabiensis stb. Qaod Wolsbeca
nobili viro vna cum fratribus snis Scida et Mega fiiiis Mezten
ab una parte , et Roberto Comite filio Abel ab altera coram
nobis personaliter constitutis ; idem Wolsheca Comes ^ fra-
tres sui superius annotati publice sunt protestati , quod ipsi
irinculum proximitatis volentes cum ipso Comite Roberto con-
trahere eidem introductu filie prefati Wolsheca nomine Dra-
gozt possessionem ipsorum hereditariam Culpateuu vocatam,
cum omnibus vtilitatibus et pertinenciis seu cireumstanciis
suis metis subscriptis interclusam dederunt seu contulerunt
eidem Roberto Comiti et per eum suis heredibus heredumque
successoribas jure perpetuo possidendam, dando eidem Ro-
berto Comiti et suis successoribus liberam et plenam opcio-
nem de ipsa possessione ordinandi , disponendi iuxta libitum
sue voluntatis. Pro cuius facti ampliori cautela vnum ex no-
bis, uirum utique fidedignum , magistrum scilicet Dragoslaum
pro inspiciendis et considerandis metis et circumstanciis terre
prescripte transmisimus ; qui demum ad nos rediens indicauit
nobis quod prescriptam possessionem sub certis metis et li-
mitibuS; presentibus commentaneis et vicinis ac in nuUo con-
tradicentibns reambulasset Astiterunt eciam consanguinei
seu proximi Ultece Comitis seu fratrum suorum scilicet ....
(kGvetkeznek ezeknek nevei) .... qui donacionem memora-
tam sub metis et limitibus infrascriptis consensn suo ratifi-
cantes sine contradiccione aliqua admiserunt et consensum
prebuerunt vnanimem et assensum. (KQvetkeznek a hat&rok.)
In cuius rei certitudinem stb. Datum in octauis Sancti Ste-
phani Regis MCCXXVin.

(XY. Bzdbadi hitelea dtiratb6].)

269

1S4.

Brazza dalmutiai sziget birdinak bizonysdga. 1228.

In Ghristi nomine Amen. Anno Incarnacionis Jesn
Christi MCCXXVIII. die 21. Marcii dominantibus Illnstre
Bege Andrea^ Bracie Gomite Drasina ; Zupano Dragoslay,
ludices ParvoBlav, et Gregorius Dragosii. Comparuit ante
enriam in Nerczi Ivan Bloj , et presentavit pecuniam , prout
in sndbina pro vinea Viverine ; et licenciatus fuit. Et ego Bar-
nabas archipresbyter jnratus Bcriba communitatis scripsi.

(CiccareMi utin, Osservazioni sulla IsoU della Brazza, 106. 1. C^ech,)

155.

//. Endre hirdly a pannonhalmi szent-mdrtoni apdtsdg szdmdra
Miklds nddornak h4t iteUtit erSsiti meg. 1229,

Andreaa Dei gracia Vngarorum Rex omnibus quibus
presens pagina patuerjt salutem , et omne bonum. Cum ea,
que deliberacione bonorum legitime disponuntur posterorum
commendanda noticie rata semper et inconcussa permanere
debeant; ad Begie Maiestatis excellenciam precipne pertinet,
ut que Regum auctoritate seu donacione in ampliandis locis
ad Dei cultum dedicatis pertractantur, standi vigorem in per-
petunm sorciantur. Hac siquidem et nos auimaduersione pre-
moniti ad peticio^em fidelium nostrorum Yrie Abbatis , et to-
cius Conuentns Sancti Martini annuimus, ut dilectum nostrnm;
BuIbu aule Cancellarium et Geuriensem Prepositum ad ipso-
rum monasterium dirigeremus , ut literas Nicolai filii Borch
qnondam Gomitis Palatini duplici sigillo suo roboratas ^ in
(quibus) possessiones continentur, quas per iudicium dicti Pa-
latini iuBto titulo requisierant; fideliter inspiceret; et de uerbo

17*

260

ad uerbnm nostre pagine annotaret et nobis fideliter rescri-
ptas aportaret. Qnarum tenor talis est.

Gnm Ego Nicolans Palatinus et Comes de Sapmn dis-
cassissem causam y(rie) Abbatis Sancti Martini et fratram
suorum cum vduornicis Regiis Simigiensibus super uno mo-
lendino et terra super adiacenti; et ipsi Abbati cum testibuS;
Jobanne scilicet Abbate Tyhoniensi et BorsiO; iuramentum
prestare adiudicassemus , ipso die iuramenti Abbas et uduor-
nici conuenerunt tali modo:'ut idem Abbas duo molendina
ecclesie daret uduornicis Regis ; unum quod erat super Duna-
zorma^ cuius cultor fait Vthos , aliud quod est sub molendino
Abbatis de Libin cum terris eorum ; et ipse Abbas reciperet
ab uduornicis Regiis duo molendina, unum qaod tenebat Kewe,
quod est sub molendino Bors , aliud quod tenebat Carachun,
quod est inter molendina Sancti Martini , et istam commuta-
cionem fecerunt omnes iobagiones uduornicorum de Simigio,
prestaldo mediante Palatini Budmero contubernario eiusdem
Palatini de genere Budmer ^ Gregorio Decano Wesprimiensi
et Ypolito germano Bors ; presentibns et multis aliis ydoneis
uicinis circumiacentibus. Taliter eciam conuenerunt, ut II da-
rentur molendina cum omnibus pertinenciis suis; terra scilicet
supra molendina et inferius circum adiacenti et fenetis , da-
rent ; ut quidquid ftiisset Abbatis , esset de cetero Regis , et
quidquid Regis^ esset Abbatis^ ut de cetero nulla lis et cansa
maneret inter ipsos. Vt autem talis pactacio commutacionis
perpetue stabilitatis robur optineat; presentem paginam feci-
mus diuidi per alfabetum; et ntramque partem duplicis sigilli
nostri munimine fecimus roborari ; ita quod una pars reser-
uaretur in Camera Ecclesie Geuriensis ; altera retineretur in
Camera Ecclesie Sancti Martini. Precepimus eciam , ut tales
litteras acciperent ab Albenei similiter per alfabetum diuisas,
ut unam partem dicti uduomici retinerent apud semetipsos,
aliam autem facerent retineri in Camera Albensis Ecclesie;
et tercifim partem in Gamera Ecclesie Sancti MartinL

(K^Tetkezik m^:

masodik heljen Miklds nidor 1221-ki it^ete, mint £anebb
101. 8z. a.;

harmadik heljen : Mikl68 nddor itelete, mint fenebb 92, sz. a.;

negjedik helyen : Mikl68 nddor itdlete, mint fenebb 93. as. a.;

261

6t&dik helyen: Mikl68 nidor 1226-ki it^ete, mint fenebb
130. 8z. a.;

hatodik helyen : Miklds n&dor 1226-ki it^lete , mmt fenebb
181. 0z. a.;

hetedik helyen : Mikl68 nildor 1220-ki it^lete, mint 91. sz. a.)

Nos igitur ea , que a sepe dicto Palatino sunt diffinita,
rata et firma habentes presenti pagina dupplicis sigill] nostri
munimine auctoritate Begia in perpetuum roboratam confir-
mauimus. Actum anno Dominice Incarnaoionis millesimo
CaXX.(V)Iin. Regni nostri anno XX«. sexto.

(Eredetie a szent-mdrtoni foapdtsiig lev^tdrdban.)

156.

IL Endre kirdly privUegiuma,inelylyel cus aueztriai szentkereszti
apdtedg Leguentov nevU beseenyS birtokdnak lakoeait addmente^

seknek nj/Uatkoztatja. 1229.

Ego A(ndreas) Dei gracia Rex Hungarie omnibus pre-
sens scriptum inspecturis notum facio , quod Abbati Ecclesie
Sancte Grucis in Austria super terram Bjssenorum nomine
Leguentoy , quam eidem per priuilegium contulimus , taiem
concessimus libertatem , quod de triginta mansionibus homi-
num ; quos ipse Abbas super eandem terram collocauit , nul-
lam exactionem ; uidelicet nec libertinos denarios , nec pon-
dera , nec tributum , nec tricesimam ; nec aliquam collectam
lucri camere nostre, nec ullam omnino pensionem^ que succe-
dente tempore in Begno nostro emergere possent , alicui per-
soluat , set remota contradiccione qualibet tota illa pensio ad
uBus Abbatis predicte Ecclesie colligatur ; quam pro remedio
anime nostre , predecesaorum successorumque nostrorum in
donum Deo oblata sunt. Et ideo terram dictam cum iam dictis
prouentibus sic extra cameram nostram liberrimam ac exem-
ptam esse uolumus^ sicut nobis a Deo' retribui cupimus. Gon-
•essimus etiam , ut populus dicte terre nec ad incidendas in-

2G2

dagines, nec fossain faciendam extra castram nel citra MnBU-
niense^ sine alias a qnoqnam nllo modo ire compellantnr; neo
etiam denarios^ qui nocantnr uotkpenez alicui persolnant; sed
etiam chibriones vinearnm , qne ibi ab eisdem triginta man-
sionibus facte fuerint, eidem ecclesie totaliter recipiantnr.
Pronunclamns eciam cum anctoritate Regia; quod nnllus index
eos iudicare andeat, nec aliquis exactor coram aliquo; preter
nos nel quem nice nostra nos eis iudicem constitnerimus^ cum
eisdem fratribns nel populo contendere audeat Hoc ideo di-
cimuS; ne aliquis adeo nobis premium repromissum sua falsa
audacia nel improbitate perdat. Volumus eciam eos liberos in
portis ; in pontibns et in omnibus locis siue importando sna,
siue exportando nostra douaria; uidelicet pisceS; sales, ani-
malia; lanam^ agnoS; caseoS; sine annonam; uel eerte (?) fm-
mentum ; seu quelibet alia ; nec non et domos , et curiam , et
cellarium ; quas ipse Abbas in Musunio construxit , ab omni-
bus tributariis , monetariis ; tricenariis ; salinariis ; illesos in
perpetnum permanere. Et nt huius rei concessio tam nostris
quam et nostrorum snccessorum temporibns salna semper et
inconcussa permaneat ; presentem concessimns paginam dn-
plicis sigiiii nostri munimine roboratam. Anno Dominice In-
carnacionis millesimo CC^XX^VHir. indiccione 11 concnrrente
VIL epacta XXm. Datnm in Pest

(Az eredeti utin Weiss , tJrkunden des Cisterciensier-StifteB Heiligen-

kreoz, 71. 1.)

263

157.

//. Endre ktrdUy a Bonod vdrtdl Jhlmentett Zymhrnd pAdft
Detre tdlyomi ilgyv6d4nek adomdnyozza. 1229,

Andreas Dei gracia Vngarie Rex omnibns qaiboB pre-
gens pagina patuerit salntem et omne bonnm. Notnm facimns
nninersis, qaod nos considerata fidelitate Detrici procnratoris
noBtri de Zoalam, qaandam terram nomine Zymhad ^ ad de-
cem aratra a castro de Borsod exceptam per pristaldam no-
Btram Bagyn cognatam Yale comitiS; sibi et per eam snis he-
redibas iare perpetao contalimas possidendam. £t at hec a
nobis ^facta donacio saJaa semper et inconcassa permaneat
presentem concessimas paginam daplici sigillo nostro (robo-

rat)am. Datam anno gracie M^^GC^XX^^V^ Begni no-

stri anno XX^VI®.

Jegyitt, Eredetie hdrom lijnyi szdles borhdrtydra yan irvay ket-
t^8 pecs^te elveszett , ezzel a bdrtja als6 r^sze is az dvszdm v^^v^l
kiBsakadt ; de Endre kirdly orszdgUsdnak 26. ^ve mutatja, hogj J229.
kelt mind a mellett, hogy Endre orez^lisdnak ^vei ktiltfnbttzdleg asok-
tak el6fordalni (Kovachichy Vestigia Comitioram 79. 1.). A most ia vi-
rfigz6 bir6 Balassa nemzets^g nem ezen Detre z61jomi tLgyvddtdl, ha-
nem azon Detr^tol szirmazik , ki 1222. z^Ijomi ispdn (Comes) volt
(Cod. Dipl. Tom. III. Vol. pag. 393); mert hogy a kirAlyi flgyv^d De-
tret , a kirdlyi ssolgdlatban elaggott ispdn (Comes) Detr^vel azonegy
ssem^lynek tartsak : azt az iddtan nehezen engedi meg. A Bagyn, vagy
Bagon szemelynevet^ a Hont ^ Z6lyom virmegyei Badin » valamint a
n6grAdi Bagyon helys^gek nevei tartottdk fen. A k^kk6i lev^ltdrban :
Fasc. XXXm, n. 1. irdi.

264

158.

IX Qergdy pdpdnctk a pannonhalmi szent-mdrtoni apdtsdg 6t
az esztergami szent-tamdsi pripost kSzti tdrv^nykezdsi rendelete.

1229.

Gregorins Episoopns sernns semomm Dei dilecto filio
Hagistro Egidio Snbdiacono et Capellano nostro , salntem et
Apostolicam benedictionem. Ex parte dilectomm filiornm . . •
Abbatis et Connentns Sancti Martini de Pannonia fnit propo-
situm coram nobis , quod cnm . . . Prepositus Sancti Thome
Strigoniensis ipsos supra quadam snmma pecnnie coram . . .
Priore dePetanctoritate Apostolica conneniret, ipsi habentes
Priorem enndem suspectnm ex eo , quta cum ipso similem
causam facti et iuris habebant; dari sibi arbitros , coram qni-
bns snspitionem probarent hninsmodi petierunt Qnos cnm
dictus Prior eis concedere denegaret; nostram andiebtiam ap-
pellarnnt Ideoqne discretioni tne per Apostolica scripta man-
damus; qnatinns si est ita ; renocato ad statnm debitum qnic-
qnid post appellationem hniusmodi temere inneneris attem-
ptatnm , in causa ipsa iuxta prioris Apostoliei mandati teno-
rem appellatione remota preuia ratione procedas. Alioqnin
partes ad iandicti (igy) Prioris remittas examen , appellantes
in expensis iegitimis condempnando. Testes antem qni fue-
rint nominati , si se gratia , odio nel timore snbtraxerint , per
censnram ecclesiasticam appellatione cessante compellas ne-
ritati testimoninm perhibere. Datnm Laterani Id. Martij. Pon-
tifioatns nostri anno tercio.

(Eredetie a szent-m&rtoni fdapits^ lev^ltirdban.)

265

159.

7X Gergdy pdpa a pannonhalmi szent-mdrtoni apdtsdg vagyo-
ndt igazadgtalan kdrositds dlen vidi. 1229.

Gregorins Episcopus sersuB seraomm Dei venerabili
fratri . . • Episcopo WacieDni salutem et Apostolicam bene-
dictionem. Conqaesti sunt nobis dilccti filii . . . Abbas et Gon-
uentus Monasterii Sancti Martini de ^acro Monte Pannoniey
qnod Dyonisius filias Georgii laieus Jauriensis Diocesis, super
quibusdam equiS; quadam pecunie summa, terris possessioni-
bus ac rebus aliis iniuriauerat eisdem. Ideoque fratemitati
tue per Apostolica scripta mandamuS; quatenus paf tibui con-
uocatis audias causam et apellatione remota debito fine ded-
das, faciens quod decreueris per censuram ecclesiasticam fir-
miter obseruari. Testes autem^ qui fuerint nomioati; si se gra-
tia ; odio vel timore subtraxerunt censura simili appellatione
cessante compellas ueritati testimonium perhibere. Datum
Lugduni kal. Junii^ Fontificatus nostri anno tertio.

(Eredetie it szentinirtoiii f^apitsig leydltdrdban.)

266

160.

A pannonhdlmi azent-mdi^toni apdtsdg 4$ a sz&Ge8feh6rvdri kdp^
talan kdzti egyenetUnsigek bamtsdgos tOon inteztetnek eL 1229.

Uniaersis presenteB litteras inBpeotnris Egidius domini
Pape SabdiaeonuB et Gapellanus , salntem in eo qni est nera
salns. Cnm de speciali mandato et anctoritate Sedis Aposto-
lice inter V(riam) Abbatem et Connentnm Sancti Martini de
Pannonia ex nna parte et C. Prepositnm et Capitnlnm Alben-
sis Ecclesie ex altera ; snper decimis possessionnm canonico-
rnm et popnlornm Albensis Ecclesie in Comitatn Simigiensi
existentinm y et snper arbitrio snper eisdem prolato , ac qna-
dam eonnentione snper premissis facta coram nobis qnestio
nerteretnr ; post mnltas et longas disceptationos ad mnltam
indtantiam et exhortationem nostram talis de consensu ntri-
nsqne partis inter eos compositio intemenit ^ qnod si Preposi-
tns et Capitnlnm Albense possent ab Andrea Illnstri Bege
Vngarie obtinerCi qnod vnnm timinnm salinm Begalinm in
Posonio Monasterio Sancti Martini concedet annnatim , nt in
prinilegio Albensinm continetnr, sicnt et sni antecessores lites
inter ecclesias exortas talis donationis mnnificentia sepins so-
piere, Abbas et Connentns Sancti Martini a petitione omninm
decimamm possessionem Albensis EcclesiC; et Sancti Nicolai
el canonicornm y clericornm et popnlornm predictarnm Eccle-
siamm in Comitatu Simigiensi nsqne ad hec tempora existen- *
tinm perpetuo et prorsus discedent^ nec de cetero occasione
predictamm deoimamm nel arbitrij uel conuentionis snpra-
dicte nel alicuius autentice scripture ad ecclesiam Albensem
recnrsum haberent , ita tamen , quod predicti Albenses pone-
rent snis expensis dictum Abbatem in possessionem predioto-
mm salium; et de nonaginta marcis et de onmibusy que occa-
sione dictamm decimarnm Abbas nel aliquis nomine Mona-
Bterij Sancti Martini aliquo tempore ab Albensibus petierant,
tam dictus Abbas et Conuentns eiusdem, quam predicti Pre-
positns et Capitulum mandato et arbitrio nostro , et magistri
MApas^es Arcbidiaconi de Sa^T^ar et Canonici Stri|;oni$nf ig

267

starent, et omnia 0cripta et inBtrumenta ad dictas oanaaB per-
tinentia in nostris manibns reflignarentnr , et si qna eciam
qnocnnqne modo retinerent^ nel innenta essent , pro cassis et
inntilibns baberentnr^ et tam Abbas cnm dnobnsmonachis
snis in anima omninm monachornm snomm, qnam Prepositns
cnm dnobns canonicis snis in anima omninm canonicornm Al-
bensinm promisernnt procurare et obsemare omnia snpradi-
cta prestito corporaliter iuramento. ,Cnm igitnr Albenses pri-
nileginm, nt connenerat, impetrassent , et per Samuelem ho*
minem Begia tnno salinarium pro dictis salibns qninquaginta
marcis solntis in nostra presentia Abbatem Sancti Martini in
possessionem induci fecissent ; de uoluntate utrinsqne partis
ita statuimus , et per inramentnm ; quod , sicnt pre^ctnm
est; prestiternnt , ntriqne parti mandanimns obsernare y qnod
Abbas et Conuentus Sancti Martini et eornm snccessores non
habebnnt a modo recursnm ad Ecciesiam Albensem pr4 sepe-
dictis decimis, nec ab ipsa occasione dictarnm decimamm de
cetero aliquid petent , sed pax erit snper boc facio perpetna
inter ipsos. Item statuimus , quod omnes possessiones Alben-
sis Ecclesie , clericomm et populomm eius in Comitatn Simi-
giensi nsque ad tempora priuilegii super hoc obtenpti existen-
tes et in prinilegio A(udree) Illustris Begis Vngarie annotatCi
a solntione decimamm perpetno sint immunes. Si qnas nero
decimales de cetero Albenses uel ipsoram populi in predicto
Comitatn quocnnqne modo acquisinerint , Monasterio Sancti
Martini decimas in posterum soluant, ut in predicto priuilegio
Monasterio Sancti Martini a Rege consesso pleniis contine-
tnr y Iqnod in omnibus precipimns obsemari. Item statnimns,
qnod Albenses non impediant Abbatem et Connentnm Sancti
Martini , nec faciant , nec permittant pro posse sno impediri,
qnominns MoHasterinm Sancti Martini vnnm timinnm salinm
regalinm in PoaoniO; sicut in Albensi prinilegio nidimns con-
tineri , et in prinilegio pro Monasterio Sancti Martini a Bege
nnper obtento exprimitur; percipiat annuatim. Item statuimns,
quod uinnm Prepositi et canonicorum et commnnitatis Alben-
sis Ecclesie, et Sancti Nycolai clericoram, et popnlornm pre-
dictarnm Eccles[arum , cum sigillo canonicorum Albensium
ab uno ex canoDicis dato^ et inrato , quod fraudem non faciat
Abbati Sancti Mariini de alio uino exportando , et presente

268

homine AbbatiSi ac similiter iarato ^ qaod malitiose non con-
tradicat; edacatur. Vinam aero emptitiom nallas canonicornm
ael popaloram Albensis Ecelesie edacat; nisi bomini Abbatis,
si preBcns faerit et ire aolaerit , aeram aenditorem assignet.
Si aero homo Abbatis absens fnerit , ael presenB ire nolnerit,
asBignato aenditore sacerdoti loci in presentia trinm de me-
lioribas hominibas ibidem cohabitantibas emptor libere reoe-
dat Item stataimaS; qaod si Abbas et Conaentns Sancti Mar-
tini; ael Prepositas et Capitalam Albense ; ael eoram sacces-
sores contra tenorem dicti priuiiegii aliqaid facerent ; in pe-
nam qaingentaram marcaram inciderent , et qaecanqae pars
oonfara faceret , medietatem predicte pene Ecclesie Bomane
solneret , et medietatem parti arbitrium obseraanti ^ et pena
Bdata omnia sapradicta in saa remaneant firmitate. Item re*
sernaaimas nobis potestatem cohercendi contamaces asqae
ad tenpus per decretalem felicis memorie Innocentii Pape
tertii concessam. Ad maiorem aatem cautelam presentes lit-
teras fieri fecimus sigilli nostri et sigillorum magistri Hanas-
ses Archidiaconi de Saswar et Canonici Strigoniensis, et Ab-
batis et Conuentus Sancti Martini ^ et Prepositi , et Capitali
Albensis munimine roboratas. Actum est hoc in Hospitali
Sancti Stephani Begis in StrigoniO; anno Incarnacionis Chri-
sti millesimo ducentesimo vicesimo nono, Pontificatas domini
Qregorij noni Pape anno tertio; mense JuliO; die sexta. Indi-
ctione secunda. Hij sunt rogati testeB, scilicei: Dompno Lau-
rentio Magistro Hospitalis Sancti Begis Stephani supradicti
tt. ss. Aaron Custode tt. ss. Ysantino tt. ss. Michaele tt. ss.
et Johanne sacerdotibus predicti Hospitalis tt. ss. Magistro
Petro Vngaro et pluribas tt. ss.

Et Ego Bartholomeus Sancte Bomane Ecclesie scrinia-
riuB hoc scriptum de speciali mandato predicti magistri Egidij
et atriusque partis assensu scripsi et compleai rogatus et si-
gnam feci.

(Eredetie a szent-mdrtoni f^apitsdg leydtdriban.)

269

161.

11, Endre kirdly n pannonhalmi szent-mdrtoni apdtsdgot szent
Jukab kdpolndjdval ia ftildeivel Adomdnyozza meg. 1230.

AndreaB Dei gracia Vngarie Rex omnibus Christicolis,
ad quos littere presentes perneneriDt; salutem in Domino. Ad
aniuersomm noticiam presencium tenore uolumus peruenire;.
quod nos pro stabilitate Eegni nostri , et pro salute nostra ac
filiorum nostrorum ; et maxime ad instanciam et peticionem
fidelium nostrorum ; videlicet Vrie Abbatis Sancti Martini de
Sacro Monte Pannonie et fratrnm ejus ; capellam Sancti Ja-
cobi de Heremo ; que per quorundam maliciam et iuuidiam
combusta et destructa fuerat, itissimus rehedificari per Abba-
tem et fratres supra scriptos , et eandem Monasterio Sancti
Martini supra Montem Pannonie sitocontulimusperpetuopos-
sidendam. £t ut in eadem capella monachi et heremite pos-
sint degere ac sustentari; ipsis de terra ciuilium Symigiensinm
ac odwomicorum ; nec non preconum nostrorum ; contulimus
terram per fidelem nostrum Nycholaum Comitem Musnnien-
sem assignandam ad duo aratra hoc modo ; quod de singulis
generibus hominum supra scriptomm iussimus dare octoginta
iugera terrarum. Vt autem bec nostra donacio perpetue sta-
bilitatis robur ualeat obtinere , presentem paginam duplicis
sigilli nostri munimiDe iussimus roborari. Datum per manus
magistri Petri aule nostre Uice-Cancellarij ac Albensis Pre-
positi; anno Verbi Incarnati M.CC.XXX. Eegni nostri anno
vicesimo septimo.

(Eredetie a szent-mdrtoni ff^apitsig levdltirdban.)

270

162.

Bila ijj* kirdly az auaztriai sz. kei^eszti apdtsdg Magyar-
orszdgbani jdszdgait megerSsitL 1230.

In nomine Sancte Trinitatis et Indiyidue Unitatia. Bela
Dei gracia Bex primogenitas Begis Hangarie omoiboB pre-
sentem paginam inapectarifl in uero salut^ri salutem. Gum ea,
que facta sunt , temporis diurnitate soleant obliuisci ; idcirco
tam ad presentium quam ad futurorum uolumus noticiam per-
uenire, quoniam^ cum perpetuitateS; et terra castromm, atque
priuilegia t^rrarum a nobis reuocarentar ; singulis inspectis
et perlectis quedam sunt confirmata , quedam uero irritata.
Sed cum hec a nobis et a maioribus terre de uoluntate patris
nostri Begis Andree et fratris nostri Colomani Begis disca-
terentur , inter cetera priuilegia Abbati» in Sancta Cruce de
Austria nobis sunt presentata , qne Abbati eiusdem Ecclesie;
sicut antecessores nostri , nec non et pater noster £ex An-
dreas pro salute sua , et remedio anime matris nostre , atque
predecessorum successorumque suorum salute contulerant;
reddidimus ^ et terras uidelicet , que uocantur curia Begis , et
alia terra ; que dicitur Leginthov , cum omnibus pertinentiis
suis ; et sales trium millium zwanornm , quas ipse Abbas in
festo Sancti Begis Stephani in Supprun a salinariis accipere
debet^ et chybriones et libertinos denarlos ; qui uulgo fumarii
nocantury et pondera et omnem coUectam; quam monetarii ad
cameram nostram colligere solent^ atque exactiones et om-
nem pensionem , que succedente tempore in Begno nostro
emergere posset; et omncs libertateS; sicnt in priuilegiis ipsius
continentur , sigilli nostri munimine fecimus roborari eidem
Ecclesie. £t ideo terras iam dictas et populum Ecclesie cum
omnibus prouentibus sic extra cameram nostram ab omni
grauamine et exactione atque infestatione liberrimum et
exemptum esse uolumus , sicut nobis a Deo in nouissimo die
retribui cupimus. Concessimus quoque ; ut populus predicte
Ecclesie nec ad incidendas indagines , nec fossam faciendam
extra castrum uel citra Musuniense ; siue alias a quoquam

271

nllo modo compellatar ire , nec etiam denarioB , qni nocantiir
utpiniz alicni persolnant. Pronnnciantes qnoqne cnm anctori-
tate Regia ornnibns in Regno nogtro constitntis atqne firmiter
precipientes^ nt nnllns index y nec Palatinns , nee Gomes Hn-
snniensis, nel cnrialis comeS; eosdem fratres nel popnlnm iam
dicte Ecclesie pro predictis terris atque libertatibns eos deter-
minare; nel preter nos indicare andeat. Volnmns qnoqne eos
liberos in portibuS; in pontibuS; et in omnibns locis Regni no-
stri sine importando sna, sine exportando nostra donaria ; ni-
delicet sales, pisces^ fmmenta; ninum, caseoS; lanam, pannoSi
agnos, animalia, seu quelibet aiia ab omnibns tribntariis^mo-
netariis , tricesimariis , salinariis , et ab omnibns exactoribns
illesoB permanere. Notnm sit igitur omnibns tam presentibns
qnam fntnris , qnod et nos scieotes ; non posse snfficere ad
qnerendam neram nitam; anxilia religiosornm fratrnm nideli-
cet predicti monasterii querere decreuimus ; eisque bona no-
stra tradidimnS; qnatenns eorum precibus etemornm bonoram
participes esse mereamnr. Dedimus ergo fratribus nostris iam
memoratis ducentos hnsones , qui nocantur wizahal , singnlis
annis de camera nostra persoluendos. Et nt hnius rei con-
cessio salna semper et inconcnssa permaneat; presentem pa^
ginam concessimus sigilli nostri impressione roborari. Datnm
per manns Mathie Zagrabiensis Prepositi et nostre aule Gan-
cellariL

(Az eredeti ut^n Weiss , UrkuDden des Cistercienser-StifteB Heiligen-

kreuz, 75. 1.)

272

163.

IX. Oergdy pdpa a hakonbili apdtsdg jogait megerSsiti, s az
apdtot is a kolostort pdrtfogdsa 4s oUalrna ald veszi 1230.

OregoriuB Episcopns seruus seruorum Dei dilectis filiis
Abbati MoDasterij Sancti Hauricii in Bocon silua Pannonio-
rum siti , eiusque fratribus tam presentibus quam fuluris re-
gularem uitam professis in perpetuum. Beligiosam uitam eli-
gentibus Apostolicum adesse conuenit presidium, ne forte cu-
iuslibet temeritatis incuxsus aut eos a proposito reuocet ; aut
robur , quod absit^ sacre religionis infringat Quapropter, di-
lecti in Domino fil\j ^ uestris iustis postulationibus clementer
annuimus, et Monasterium Sancti Mauricij inBocon siluaPan-
noniorum situm ^ in quo Diuino estis obsequio mancipati, sub
Beati Petri et nostram protectionem suscipimus , et presentis
scripti priuilegio communimus. Inprimis siquidem statuenteS;
nt ordo monasticus ; qui secundum Deum ; et Beati Benedicti
xegulam in eodem loco institutus esse disnoscitur ; perpetuis
ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea quas-
cunque possessiones , quecunque bona idera Monasterium in
presenciarnm iuste et canonice possidet , aut in futurum con-
oessione Pontificum ; largitione Regum uel Principum , obla-
cione fidelium , seu alijs iustis modis prestante Domino pote-
rit adipisci ; firma uobis uestrieque successoribus et inlibata
permaneant. In quibus bec proprijs duximus exprimenda uo-
cabulis. Locum ipsum in quo prefatum Monasterium situm
est; cum omnibns pertinenciis suis^ ibidemque capella Sancte
Marie snper rupem Sancti Gerardi, et super (h)ortum Soruul,
et Marie Magdalene. In Episcopatu Geuriensi capellam Sancte
Grucis sub monte Manci, capellam Omnium Sanctorum in
Cuppan. In Episcopatu Tesprimiensi capellajn Beati Marci
Euangeliste in Endred , capellam Sancti Stephani Begis in
Borsot In Episcopatu Waradiensi capellam Saluatoris mundi
Becus fluuium Erisium cum omnibus pertinenciis earum ; cum
pratiS; uineiS; terriS; nemoribuS; usucapijS; et pascuiS; in bo-
Bco et plano, in aquiB et moIendiniS; in uiis et semitiB; et om

278

mbiiB aliJB libertatibus et immanitatibns suis. Sane omninm
prediormn veBtromm et hospitnm infra metas eomm eonsti-
tutorum de omnimoda .cnltm^a siue^de uestro et animalium
nutrimentis nnllus Episcopus decimas exigere vel extorquere
presumat. Liceat quoque uobis clericos uel laicos liberos et
absolutos e seculo fugientes ad conuersionem recipere, et
eos absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insu-
per^ ut nulli fratram uestrorum , post factam in Monasterio
uestro professionem ^ fas sit sine Abbatis sui licencia de eo-
dem loco, nisi arcioris religionis obtentu, discedere; disceden-
tem vero absque communium litterarum uestrarum caucione
nullus audeat retinere. Cum autem generale interdictum terre
fuerit; liceat uobis clausis ianuis^ exclusis excommunicatis et
interdictiS; non pulsatis campaniS; sappressa uoce diuina of-
ficia celebrare; dummodo caasam non dederitis interdicto.
Crisma verO; oleum sacrnm y consecrationes altarium seu ba-
silicarum , ordinationes clericorum , qui ad sacros ordines fu-
erint promouendi j a Diocesano suscipiatis EpiscopO; siqui-
dem Catholicus fuerit; et graciam atque communionem Sacro-
sancte Eomane Sedis l^abuerit; et ea uobis uoluerit sine pra-
uitate aliqua exhibere; alioquin ad quem malueritis, Catho-
licum adeatis Episcopum y qui nimiram nostra fultus auctori-
tate, quod postulatur indulgeat. Sepulturam quoque ipsiua
loci liberam esse decernimus , ut eorum deuocioni et extreme
yoluntati; qui se illic deliberauerint sepeliri^ nisi forte ex-
communicati vel interdicti sint y aut publice usurarij , nullus
obsistat ; salua tamen iasticia illarum Ecclesiarum , a quibus
mortuomm corpora assumuntur» Obeunte vero te, nunc eius-
dem loci AbbatC; yel tuorum quolibet successorum; nullus ibi
qnalibet snbreptionis astucia seu violencia preponatur; nisi
quem fratres communi consensu , yel fratrum pars maioris et
sanioris consilii secundum Dcum et Beati Benedicti regulam
prouiderint eligendum. Prohibemus eciam , ut nullus Episco-
pus audeat in iam dicto Monasterio, aut capellis eidem sub-
ieetis missas publicas celebrare, aut ordines facerC; nisi ab
Abbate eiusdem loci fuerit inuitatus , nec clericos aut presbi-
teros illius loci iudicare; excommunicare; aut ad sinodum yo-
care. Libertates quoque et immunitates a predecessoribus
nostris Bomanis Pontificibus Monasterio uestro concessaSy

UONUM. HUNO. HIST. — DIPL. 6» 18

274

tiec non libertates et exempciones seculariam exactionam a
Begibus et Principibus yel alijs fidelibus ; specialiter a beate
memorie Bege Stephano racionabiliter uobis indultas , aucto-
ritate Apostolica confirmamus, et presentis scripti priuilegio
communimus. Paci quoque et tranquillitati uestre patria in-
posterum soliicitudine prouidere uolentes; auctoritate Aposto-
lica prohibemuS; ut infra clausuras locorum seu grangiarum
uestrarumy nuUus rapinas seu furtum facerCj ignem appo-
nere, sanguinem fandere, hominem temere capere vel inter-
ficerC; seu violenciam audeat exercere. Decemimus ergo, ut
nulli omnino hominum liceat prefatum Monasterium temere
perturbare, aut eius possessiones auferrCy vel ablatas re-
tinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed
omnia integra conseruentur eorum ; pro quorum gubernatione
ae sustentacione concessa sunt usibus omnibus profutura;
salua Sedis Apostolice auctoritate. Ad hec mitram ; uirgam
pastoralem ; usum annuU uobis uestrisque snccessoribus con-
cessimus. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisne
persona hanc nostre constitutionis paginam sciens contra
eam temere uenire temptauerit ; secundo^ tercioue commonita^
nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit^ potesta-
tiS; honorisque sui dignitate careat; reamque se Diuino iudi-
cio existere de perpetrata iniquitate cognoscat ; et a Sacra-
tissimo Corpore ac Sanguine Dei et domini Bedemptoris no-
stri (Jesu Christi) aliena fiat , atque in extremo examine di-
stricte subiaceat ultioni. Cunctis autem eidem loco sua inra
seruantibus sit pax Domini Jesu Christi ; quatinus et hic fru-
ctum bone actionis percipiant, et apud districtum iudicem
premia eterne pacis inueniant. Amen. Amen.

(P. H.) (Pipaijegy.)

fEgo Gregorius Catholice Ecclesie Epi-
s c p u s. ss.

t Ego Johannes Sabinensi Episcopus. ss.

t Ego Jacobus Tusculanus Episcopus. ss.

t Ego Thomas tt. Sancte Sabine Presbit. Cardinalis. ss.

t Ego Johannes tt. Sancte Praxedis Presbiter Cardi-
nalis. ss.

t Ego Bartolomeus Sancte Pudentiane Presbiter Car-
dinaUs. ss.

276

t Ego Guefredas Sancti Marci Presbit. Gardinalift bs.

t Ego Sigemb ... tt. Sancti Lanreocij Presbiter Cardi-
naliB. S8.

t Ego Stephanns Sancte Marie trans Tiberim et Calixti
Presbiter Cardinalis. ss.

t Ego Octanianns Sanctornm Sergii et Baccbi Diaco-
nns Cardinalis ss. i

t Ego Sainerins Sancte Marie in Cosmidin. Diaconns
Gardinalis ss.

t Ego Romanns Sancti Angeli Diaconns Cardinalis ss.

t Ego Egidins Sanctorum Cosme et Damiani Diaconns
Cardinalis ss.

t Ego Petrns Sancti Georgii ad nelnm aurenm Diaco-
nns Gardinalis ss.

t Ego Bainaldus Sancti Eustachii Diac. Cardinalis ss*

Datnm Laterani per manns Magistri Martini Saucte Ro-
mane Ecdesie Vicecancellarii XIIL Kal Maji^ Indictione 11.
Incamat Dominice MCGXXX. Pontificatus vero domiui Gre-
gorii Pape yilll. anno quarto.

(Az eredeti at^n.)

18*

276

164.

IX. Oergehf pdpa Egyed kdpldnjdnak hagyja meg , hogy P.
aididJcont a gySri prSpostsdg birtokdba iktaasa. 1230.

Gregorins Episcopus etc. dilecto filio Egidio Sabdiacono
et Capellano nostro salutem etc. Dilectus filins F. Snbdiaco-
nns noster porrecto nobis petitorio declaravit , qnod cnm an-
ctoritate nostra Prepositnram Genriensem tnnc vacantem con-
tnlisses eidem y et ipsnm in eius possessionem fecisses in-
dnci , . . . Genriensis Episcopns dictam Prepositnram Primo
cuidam y et postmodnm renunciante illo , nepoti sno excom-
mnnicato de facto , cnm de iure non posset ^ excommnnicatns
conferre presnmpsit , qni snper hoc et alias recepto a te an-
ctoritate litterarnm nostrarnm citationis edicto , per laicalem
impressionem ab eo promissionem extorsit; qnod hnjnsmodi
causam prosequi de cetero non debetur. Cnmqne . . . Abbati
de Becon et snis collegis sub certa forma direximns scripta
nostra y iidem , qnia de priori rescripto et processn per illnd
habito mentionem non fecerant^ et Episcopus ipse ad mali-
tiosa diffugia se convertit , nlterins in negotio procedere ob-
misernnt: sicqne memoratns Snbdiaconus est hactenns gratie
nostre fmstratns effectU; propter hoc exanstns expensis et la-
boribns fatigatus ; quare humiliter snpplicavit ^ nt cum dicto
Episcopo malitiose contra ipsnm agente , cogatnr propter ex-
pensarnm defectum negotinm deserere imperfectnm, qnod de
mera gratia incepimus y illud erga eum misericorditer profici
mandaremus. Nos antem volentes eum fructnm conseqni de
gratia nostra speratnm , ad te ^ qni totius facti potes habere
noticiam pleniorem , duximns negotium remittendnm , discre-
tioni tne per Apostolica scripta precipiendo mandantes j qua-
tenns ante omnia in statum pristinnm provide revocanS; qnic-
quid post coilationem a te factam de Prepositnra predicta in-
veneris in ipsius Snbdiaconi preindicinm attemptatnm , pro-
missione non obstante predicta^ sublato qnoque cuiuBlibet
contradictionis et appellationis obstacnlo , enm qnieta facias
einsdem Prepositnre cnm fructibns medio tempore perceptiB

277

posseBsione gandere ^ eontradictores per censnram ecclesia-
Bticam , appellatione poBtposita; compescendo. Datnm Late-
rani II. Idns Maii. Pontificatns nostri anno qnarto.

(IX. Gergelj pdpa Regesliibol id. m. I. kot. 92. 1.)

165.

IX. Oergdy pdpa a templomosok azdmdra megerfteUi Oyula
bdn 6b neje Eona adomdnydt. 1230.

Gregorins Episcopns Bervns seryornm Dei dilectis filiiB
Magistro et fratribns Militie Templi Jerosolimitani sala-
tem et Apostolicam benedictionem. Onm a nobis petitnr
qnod instnm est et honestnm, tam yigor eqnitatis qnam ordo
exigit rationiS; nt id per solicitndinem officii nostri ad debitnm
perdncatnr effectnm. Quapropter, dilecti in Domino filii, Testris
iustis postnlationibns gratum impertientes assensnm , insnlas
qnasdam; terraS; possessioneS; bomines et nemora; et res alias
a nobili viro Jula Bano ; nec non et partem terre de Necha a
nobili muliere Helena nxore ipsius J. Domui vestre pia libe-
ralitate concessas , sicut eas iuste et pacifice possidetiS; et in
litteris exinde coufectis plenius dicitur contineri; vobis et per
Yos Domni vestre anctoritate Apostolica confirmamus et pre*
sentis scripti patrocinio communimus. NuIIi ergo ete. Datom
Laterani X. kal. Januarii; Pontificatus nostri anno quarto.

(Praji Diplomatarium Sacrum Hung., I. k5t. 13. sz., kdzirat a pesti

egyetem kSny vt4rdban.)

278

166.

Egyedj pdpai kikUlddtt Mrdnak itilete a pamanhalmi sz. fndrtoni
apdtsdg 6s a veszprimi kdptalan kdztiperben. 1280.

In Ghristi nomine Amen. Snper eaasa; que inter Abba-
tem et Gonuentuni Sancti Martini de Pannonia ex una parte,
et Prepositum et Gapitulum Vesprimiense ex altera uertitnr,
Nos I^idius domini Pape Subdiaconus^ et Gapellanus litteras
et mandatum domini Pape recepinras in hunc modum :
GregoriuB Episcopus stb. (mint fenebb 148. sz. a.)
Gumque auctoritate dicti mandati partibus ad nosiram
presentiam conuocatis , Abbas et Gonuentns supradicti talem
porrexerint iibellum :

Nos Abbas et Gonuentus Sancti Martini specificamus
Vesprimiensi Gapitulo salvo iure corrigendi , augendi et mi-
nuendi Mbellum super quibusdam decimis quarundam villa-
rum integrarum, quarundam particularium; quas decimas no-
bis debitas violenter diripuit nomine Ecclesie Sancti Apoli-
naris , que sita est iuxta monasterium Sjmigiense in vilia
magna , et habet parochianos suos pro se ; sed ipsi Vespri-
mienses Ganonici a villis parrochianalibus aliarum Ecclesia-
rum auferunt decimas nobis debitas ; scilicet villarum Gerc,
Mach , Sag ; Beren ; Almad y Wosian , Gorthon, Faisci, Bard ;
que dicte ville Ecclesias parrochianales pro se habent. Pre-
terea decimas villarum Ghegl et Amach disturbare de nouo
cepemnt, quia dicte ville longius sunt quam dieta una, et ec-
clesias pro se habent , et respectu ecclesiarum illarum etiam
decimas noualium a Sclauis prouenientes nobis debitas et a
nobis receptas a Vn annis retro, quia illi Sclavi non plures
habent annos quam Vmi ^ ex quo destruere et colere cepe-
runt silvas de Seliz ^ que silve semper a temporo Sancti Be-
gis de apibus et porcis et aliis animalibus nobis persolvebant
decimas. Similiter repetimus de villa Ghemech; que curia re-
galis fuit , sed modo donata est nobilibus , et decem villarum
pertinentium ad eandem curiam; et circum adiacentium, qua-
rum villarum nomina sunt hec : In villa Morad XXVII man-

279

siones ; in villa Senb et altera Seub XL mansioneB ; in villa
Eariag sant XXV mansiones ; in villa Bolcbas sont XXV
mansiones ; in yilla Cbycoa sant XXX mansiones ; in villa
Sycoaa sont XV mansiones ; in yilla Sancte Marie sant XL
mansiones; in yilla Birzence sant XL mansiones; in villa
Baratala sant XL mansiones ; in yilla Zanug sant XVI D(ian"
siones ; in caria Cyrnic sant C et VII mansiones ; in yilla
Boda sant XXII mansiones ; in yilla Garab iaxta aqaam CXIII
mansiones ; in yilla Bolagd sant XXX mansiones ; in yilla
Gregorfolya sant VIII mansiones ; in yilla Coc sunt XX man-
siones palsatoram y primo pertinebant ad Sanctam Martinum^
modo persolaant decimas Jobanni Archidiacono; in yillaCurc
XV mansiones; in yilla Recben XXXIII; in yilla Macb
XXXni ; in yilla Egude XXXIII ; in yilla Lara XXV ; in yilla
Sancti Sixti XXU; in yilla Eecil XXXV; in villaAmacb XL
altera Amacb XXV ; in villa Bupul CCC mansiones Sclauo-
nicorum ; in villa Dedna XL mansiones Sclavonicorum ; in
villa Rengeusar sunt X. Ista sunt adnumerata^ salvo iure ad-
dendi vel minuendi ; et omne ius nostrum deducimus in iudi-
cium , decimas nobis debitas , quas fraudulenter dirripiunt a
nobis I dicas capetiarum in eis minus faciendo ^ et recipiendo
a singulis capetiis duos obulos uel unum frisaticum; ut eis li-
bentius et festinantius reddantur^ et postquam receperint; de-
cimatores eorum fugiendo recedunt^ et quandocunque eos in-
venerunt decimatores nostri ibi^ uerberari et spoliari fecerunt
cam bominibus dictarum villarum ^ quia minus accipitur ab
eiSy ideo plus fauent parti canonicorum ita, quod Ecclesie no-
stre talia faciendo enorme dampnum faciunt ad estimationem
VTY marearum singulis annis , et boc facere inceperunt ab
inceptione causarum ; nam ante inceptionem causarum minus
dampni fere decimam partem faciebant ; sed ppstquam incepta
fait causa , singulis annis uel fere singulis mensibus exacer-
baaenmt^ et aagmentauerant violentiam suam contra Eccle-
siam nostram , et adbuc plus eonantur. Inde est quod suppli-
camos sanctitati aestre , at inbibeatis eos ; ne plus dampnare
ael grauare aelint Ecclesiam nostram ^ et precipiatis eisdem,
ut inioste a nobis ablata restituant. Item repetimus ab eisdem
Ecelesiam Sancti Salvatoris fundatam in fondo nostro ante
curii^n no9tram ; com (][aarta parte d^cimationis parrQcbi^ng*

280

rnm einsdem Ecclesie , qnod nobis debebatur et debetur , sci-
licet fructus temporales quos habuimus a L annis retro^ usque
ad tempus Hemerici Regis ; et r^petimus residentiam mona-
chorum nostrorum habitam usque ad dictum tempus.

Demum de uiriusque partis consensu attestationibns re-
ceptis^ et hinc inde rationibus plurimis propositis ooram no-
bis compromiserunt in nos voluntarii sub hac forma :

In Ghristi nomine Amen. Abbas Sancti Martini de con-
sensu Gonuentus sui ; et Prepositus et Gustos Vesprimiensis
de consensu Gapituli sui compromiserunt in Magistrum Egi-
dinm domini Pape Subdiaconum et Gapellanum sub pena du-
centarum marcarum argenti super controversia ^ que uertitur
inter ipsos snper quibusdam decimis^ Gomitatus SymigiensiS;
scilicet : super tribus partibus decimarum Sancti Apolinaris,
et super tribus partibus decimarum spectantium ad curiam de
Chenech y super quibus attestationes sunt recepte ; ita quod
ipsi ratum habebunt^ quidquid predictus Magister Egi4ius su-
per hac causa iudex a domino Papa delegatuS; siue amicabi-
liter tamquam arbitrator ^ siue tanquam iudex sententionali-
ter ordinare uel mandare voluerit. Item promiserunt sub ea-
dem pena^ quod in terminis et in aliiS; que ad dictam causam
pertinent; parebunt mandato ipsius^ nec aliqtio tempore in
hijs ; que ipse ordinauerit de predicta controversia; contradi-
cent ; et si aliqua pars contrafaceret; soluat penam supradi-
ctam parti arbitrium obseruanti y et nichilominus teneatur ar-
bitrium obseruare. Item idem dominus de consilio bonorum
uirorum; cum quibus ipse deliberare voluerit; visis priuilegiiS;
instrumentiS; rationibus et attestationibus utriusque partiS; et
non facta copia ipsorum; partibus statuet quod videbitur sta-
tuendum. Item de consensu utriusque partis data fuit sibi po-
testas addendi; minuendi uel immutandi; secundum quod sibi
visum fuerit sub eadem pena. Item in Letare Jerusalem par-
tes comparebunt coram eo; si fuerit Albe ; uel Bude; uel Stri-
gonii ; alioquin in alio termino ; quem ipse assignauerit suis
Utteris. Actum apud Hospitale Albense XV. kal. Martii; Poh-
tificatus dominus GregoriiPape noni anno U.^ ettenentur par-
tes procurare ; quod Gonuentus Sancti Martini et Gapitulum
Vesprimiense ratum habebunt; quod supradictum est.

NoB igitur de consilio iurisperitorum scilicet: Vbaldi

281

PrepoBiti Sancti Thome^ Magistri Helie Prepositi SaDCti Lau-
rentii, et Magistri Manasses Archidiaconi de Saxwar, consi-
liariornm de nolontate ntrinsque partis ad consilium electo-
rnm^ statnimns et arbitrando pro bono pacis precipimus snb
pena ducentarnm marcamm boni argenti in compromiaso sta-
tnta j qnod Capitnlum Vesprimiense sine contradibtione Ab-
batis et Conuentus Sancti Martini recipiat in perpetuum deci-
mas nonem villamm ; quarum nomina sunt hec : yilla Ordai
villa Thour, villa Bcrin, villa Alchi; villa Wosod, villa Almad;
maior villa Berin , villa Mach , et villa Sagn ; et istis solis sit
contentnm. Monasterinm vero Sancti Martini sine contradi-
ctione Gapitnli Vesprimiensis recipiat in perpetuum decimas
de Appati et omninm aliamm villamm ; qui (Igy) in libello
Buprascripto plenins declarantur. Et hec omnia snprascripta
statnimns et precipiendo mandamus ab utraque parte firmiter
obsemari sub pena predicta , qua soluta hoc arbitrium in sua
semper maneat firmitate. Pronuntiatnm fuit hoc arbitrium ab
ipso Magislro Egidio suprascripto apud Hospitale Sancti Re-
gis in Strigonio ; in Gapella Sancti Alexii. Presentibns Lau-^
rentio Magistro predicti HospitaliS; Euerardo Gellarario Peli-
siensi; Gerardo Priore Sancte Marie de Gampis, et fratre Ber-
nardO; magistro JohannC; magistro Petro UngarO; et magistro
Bartholomeo clericis ipsius Magistri Egidii , et Alberto eius-
dem dapifero et . . . monacho de Glns , et magistro Jacobo
physcicoy Ganonico Sancti Thome Strigoniensis. Anno Domini
millesimo GG.XXX. die Vin. Julio exeunte. Indictione tertia.
Pontificatus domini Gregorii Pape noni anno quarto.

Et ego GresciuS; Apostolice Sedis Scriniarius , de man-
dato supradicti Magistri Egidii ; domini Pape Subdiaconi et
Gapellani , et de consensu et volnntate utriusque partis hec
omnia snpradicta scripsi et in publicam formam redegi. Et ad
maiorem cautelam et perpetnam firmitatem sepedictus Magi-
ster Egidius hoc arbitrinm sigilli sui fecit muniminie roborari.

(Eredetie a szent-mdrtoni fdapits^ lev^ltirdban.)

282

161.

//. Endre kirdly a pannanhalmi azent-mdrtoni fHapdUdgnak
BiUa helysiget adomdnyozza. 1231.

Andreag Dei gracia Bex Hangarie vniaerais qnibnB pre-
Bens pagina patnerit salatem et omne bonom. Gam ea ^ qae
Begia confert ael confirmat aactoritas legam imperatrix^ salaa
semper et inconcassa peimanere debeant ; presentibas ac po^
Bteris notam esse aolamas , qaod nos ob remediam anime no-
stre terram qaandam nomine Billa de Zalgagear exceplam^
cam molendinis et fenetis saper eandem sitis^ cam eisdem ter-
minis et metis ; tt cam castrensibns eandem terram inhabi-
tantibnSy Monasterio Sancti Martini de Monte Pannonie, pro
dote in dedicacione eiasdem Monasterij compromissa^ iare per-
petao contalimas possidenda(igy); in caias terre possessionem
per dilectam et. fidelem clericam nostram magistram Plaadam
aactoritate nostra introdaci facientes. £t at hec nostra donacio
nostris nostroramqae saccessoram temporibas perpetae sta-
bilitatis robar optineat , presentes concessimas litteras dapli-
cis sigilli nostri mnnimine roboratas. Datam anno Dominice
Incarnacionis miUesimo GC^XXX^P.; Begni aero nostri anno
vicesimo octaao.

. (Ei-edetie a sz. mdrtoni fdapdteig lev^t^rdlan.)

283

168.

IL Endre kirdltf elSU a gySri kdptalan 4$ M* mester kdzH

pemek elintiz^ee. 1231.

Nos Andreas Dei gracia Rex Hungaric ad noticiam nni-
versorum Yolamns peryenire presenciam et futaromm. Uui-
versum Gapitulum JaurienBis Ecclesie cum Magistro M. filip
Thoroe Comitis in nostra presencia sunt rixati pro terra ^ que
dicitur Zoa, et pro piscatura. Secundum yero iuris racionem
coDsciencia Magistrorum nostrorum inter ipsos , quod wlgo
dicitur bovj y adjudicayimus. In die autem assignato ; dum ad
preliandum essent preparati ; consensu nobilium ad pacem
sunt perducti tali racione. Ut dictam terram ^ uude M. Magi-
ster suam esse assereret ^ in yera fide inde fratres ei commit
terent ; sed peticione^plurimorum nobilium dictus M. in pisca-
tura fratribus quartam partem concederet ; et a nobis in pace
abieruDt In eodem autem anno non multo post Janus Deca-
DusetWeda Custos ejusdem Jauriensis Ecclesie ad nos acces-
serunt, et litteras totius Capituli destinayerunt^ in quibus hec
continebantur ; ut cum Magistro M. talem cambicionem exe-
gissent, quod quartam partem piscature , que eis contingebat,
Magistro M. in pace reUnquerent , et sepe dictus M. de terra

bereditaria y que Bacha dicitur centum jugera et fratri-

bns commendayit. Hec sunt autem attinencia terre illius^ que
dicitur Zoa. Egreditur a parte meridiana, que dicitur Muchu-
lafew; et yergit ad sabulum magnum ; et in latere ejusdem
sabuli yergit ad septemtionem ; post hec autem yenit ad yiam,
cnjns signa hec est f (Igy); inde autem ad Beyencechat, et in
eodem dorso dum peryenit ad Curgu , ibi fixa est meta ; inde
yero egreditnr ad orientalem partem ^ medietas autem dicte
aque tenetur Mogistro M.^ hinc yere y ergit ad Brangtu , et
inde yadit ad Cururtu y et ibi fixa est meta ; et inde egreditur
aqna^ que yocatur Striga, et yergit ad Danubium ; inde autem
ad Feneortu , et ibi est meta , Slriga autem dum appropin-
quat ad Danubium y ibi sunt pira magna ; inde yero egreditur
aqna nna , que yocatur Gerensa , et yergit ad septemtrionem;

284

et ibi Magistro M. fixa est meta ; hinc vero , uBque dnm iret
in Sapulnacb sepedictuB MagiBter M. petitioni fratrum con-
cessit terram , quod wlgo dicitur Feledeehtew ; quia villa Ba-
cha indigebat terra ubi pecora eorum pasccrentar. Hec autem
in presencia nostra sunt definita ^ ut de inceptis os calamnia-
toris claudatur. Que duplicis sigilli nostri munimine feci-
mus consignare. Datum Bude anno Dominice Incamacionis
M^CC^XXX^®^ anno autem Begni nostri yicesimo octavo.

(Czech k^zirataib61.)

169.

IX. Qergdy pdpa az esztergami ^seknek korondzdsi jogdt

megerSsUi. 123 L

Gregorius Episcopus etc. venerabili fratri .... Strigo-
niensi Archiepiscopo salutem etc. Justis petentium desideriis
etc. Jus, quod a bone memorie Alexandro Papa predecessore
nostrO; et inclite recordationis Bela Ungarorum Bege ac Ec-
clesia Golocensi; videlicet ut Ungarici Reges ab Archiepisco-
pis Strigoniensibus semper debeant coronari; Strigoniensi
metropoli fiiit manifeste recognitum, sicut in eorum autenticis
continetur^ et felicis recordationis Clemens et Celestinus pre-
decessores nostri suis litteris confirmarunt ; jus quoquC; quod
habes in conferendis ecclesiasticis sacramentis Begibus et
Beginis Hungarie ac heredibus eorundem ^ et iurisdictionem
ecclesiasticam , quam in prepositos et ofificiales Begie domus
habes , quam idem predecessor noster Celestinus Ecclesiam
tuam habere decrevit ; jurisdictionem etiam^ quam obtines in
Abbatiis et Preposituris Begalibus Ecclesie Strigoniensis per
Ungariam nbicumque subiectis ; decimas insuper, primitias et
incensum; que de Camera Begis Ecclesie memorate debentur,
sicut omnia de ratione vel consvetudine ad Eeclesiam tuam
pertinere noscuntur ^ tibi et successoribuB tuis ad exemplar
felicis recordationis Innocentii Pape predecessoris nostri an*
ctoritate Apostolica coiifirmamus, et presentis scripti patroci-

286

nio communimns. Nalli ergo etc. nostre confirmationlB infrin-
gere etc. Siqnis aatem etc. Datnm Lateraui II. kal. Martii^
Pontificatns nostri anno qnarto.

(IX. Gergelj pdpa Begestdibol, TheiDer id. m. 93. 1.)

110.

IX. Oergely pdpdnak nimely elkdvetett erSszakoskoddsokert az
anyaszentegyhdzbdli kizdrdera meghatalmazd oklevele 1231,

Gregorins Episcopns servas servoram Dei yenerabili-
bns fratribas Archiepiscopo Strigoniensi et Saffraganeis eias,
et dilectis filiis AbbatibuS; Prioribas, Decaais, Arcbidiaconis^
PrepositiS; et aliis Ecclesiaram Prelatis, per Strigoniensem
prorinciam constitntis^ ad qaos littere iste peryenerint; saln-
tem et Apostolicam benedictionem. Non absqae dolore cor-
dis et plarima tarbatione didicimns, qaod ita in plerisqne par-
tibas ecclesiastica censara dissolvitar ^ et canonice sententie
seyeritas eneryatar; at yiri religiosi et hii maxime qai per
Scdis Apostolice priyilegia maiori donati snnt libertate^ pas-
sim a malefactoribas sais iniarias sastineant et rapinas, dam
yix inyenitar; qai congraa illis protectione sabyeniat ^ et pro
foyenda paaperam inocentia se mnram defensionis opponat.
Specialiter aatem dilecti filii Abbas et fratres Monasterii de
Monte Sancte Marie Gisterciensis Ordinis y tam de freqaenti-
bas iniariiSy qaam de ipso cotidiano defecta iastitie conqaeren-
tes nniyersitatem yestram litteris petiemnt Apostolicis exci-
tari , nt ita yidelicet eis in tribnlationibas sais contra male-
factores eornm prompta debeatis magnanimitate consargere^
qaod ab angastiis^ qaas sastinent; et pressaris yestro possint
presidio respirare. Ideoqne aj^iyersitati yestre per Apostolica
scripta mandamas atqae precipimas , qaatinas illos qai pos-
sessioneS; yel res, sea domos predictoram fratram; yel homi-
nnm snomm irreyerenter inyasserint y ant ea iniaste detinne-
rint , qne predietis fratribus ex testamento decendentinm re-
linqnnntur; seu in ipsos fratres yel eorum aliquem contra Apo-

^ 236

stolice Sedis indnlta senteDtiam excommnnicatioiiiB ant inter-
dicti pregnmpserint promnlgare, vel decimas labomm de
poBsessionibnB babitis ante concilinm generalC; qnas propriis
manibns aut snmptibns excolnnt; sen nntrimentis animalium
ipsornm , spretis Apostolice Sedis privilegiis extorqnere, mo-
nitione premissa; si laici fnerint^ pnblice candelis accensis
singnli yestrnm in diocesibns et parochiis vestris excommnni-
cationis sententia percellatis ; si vero clerici vel canonici re-
gnlares sen monachi fnerint , eos appellatione remota ab of-
iScio et beneficio snspendatis ; nentram relaxatnri sententiam
donec predictis fratribas plenarie satisfaciant^ et tam laici
qnam clerici secnlareS; qni pro violenta mannnm iniectione in
fratres ipsos vel ipsornm aliqnem aDatbematis vincnio fnerint
innodati , cnm diocesani Episcopi litteris ad Sedem Apostoli-
cam venientes ab eodem vinonlo mereatnr absolvi. Datnm
Laterani XI. kalendas Aprilis, Pontificatns nostri anno
qnarto.

(Az eredeti tit^n Beeli Fidel a tadominTtirban , uj folyam XV. kSt.

Baddn 18i4. 126. 1.)

287

111.

IX. Oergdy pdpa a pannohhalmi $zmU-fndriani qpdtsdg i$ a
vuzpr6mi pttapHk Mzt a Somogy megtfei tizedek ilyyiben k^tt

egyezkedSet megerSsiti. 1231.

Gregorias Episcopas seraos seraoram Dei dilectis fi-
liis . . Abbati et Conaentai Sancti Martini de Pannonia Ordi-
nis Sancti Benedicti salatem et Apostolicam benedictionem.
Ea qae iadicio vel concordia terminantnr firma debent et illi-
bata persistere; et ne in recidiae contentionis scrapalam re-
labantar, Apostolico conaenit presidio commaairi. Qaapro-
pter^ dilecti in domino filii^ acstris iastis precibas inclinati^
compositionem inter aos ex parte ana et Episcopam Yespri-
miensem ex altera^ per bone memorie Innocentiam Papam
predecessorem nostmm saper qaibasdam decimis in Gomi-
tata Simigiensi existentibas amicabiliter initam, anctoritate
Apostolica confirmamas et presentis scripti patrocinio com-
manimas. Nalli ergo omnino hominam liceat hanc paginam
nostre confirmationis infringere ael ei aasa temerario contra-
ire. Si qais aatem hoc attemptare presampserit , indignatio-
nem Omnipotentis Dei , et Beatoram Petri et Paali Apostolo-
rom eias se noaerit incarsaram. Datam Laterani VIIL kal.
das Maji ; Pontiflcatas nostri anno qainto.

(Eredetie a Bzent-mirtoni fSapitsig leT^ltAriban.)

288

172.

IX, Oergdypdpa apannonhalmi szent-mdrtoni apdtsdg h Deme-
ter grdf k^ztiperes Ugyben is^net int6zkedik. 1231.

Gregorius EpiscopuB serauB seraornm Dei yenerabili
fratri . . . Episcopo Genriensi et dilectis fiiiis . . . de Saucto
Gothardo et . . de Tata Abbatibus Geuriensis Diocesis salutem
et Apostolicam benedictionem. Dilecti filii Abbas et Conuen-
tus Monasterii Sancti Martini de Pannonia sua nobis insinua-
tione monstrarunt; quod cum olim causa^ que inter ipsos ex
parte una, et nobilem uiram Demetrium de genere Cata Geu-
riensis Diocesis super Monasterio Sancte Marie de monte
Quizin cum possessionibus suis , et insula Obda de Danubio
ex altera uertebatur; venerabili fratri nostro Waciensi Epi-
scopo et coniudicibus suis fuerit a Sede Apostolica delegata,
eis tandem negotium remittentibus ad Apostolice Sedis exa-
men deuolutum dilecto fiiio £. Subdiacono et Capellano no-
stro tunc in Viigaria commoranti duximus committendam; cui
cum plene constiterit ; quod eis propter eiusdem nobilis con-
tumaciam in possessionem rerum petitarum inductis^ preiiba-
tus ex hoc procurator in eadem contumacia perseuerauerat
ultra annum, licet ab eo pluries monitus extitisset^ ut per se
uel procuratorem idoneum in sua presentia praefatis Abbati
et Conuentui responderet ^ demum yeram predictarum rerum
poBsessionem adiudicauit eisdem; dictum nobilem in expen-
sis legitimis condempnando. Quare nobis hnmiliter supplica-
rant ; ut processum huiusmodi Apostolico dignaremur muni-
mine reborare. Quocirca discretioni yestre per Apostolica
Bcripta mandamuS; quatinus processum eundem; sicut est le-
gitimuB; faciatis per censuram ecclesiasticam appellatione
remota firmiter obseruari. Quod Bi non omnes hijs exequen-
dis potueritis interesse; tu y frater Episcope, cum eorum al-
tero ea nihilominus exequaris. Quidquid autem super hoc fa-
ctum fuerit , nobis curetis absque more dispendio yestris lit-

289

teris iiitiiiutri. Datnm Reate 11. Eal. OctobriB. PoDtifieata»
noBtri anno qninto.

(Eredetie a ssentm^ni fffapittig leyAUriUMm).

U9.

IX. Qergeljf pdpa a pannanhalmi mnt-mdrUm A a pUui
apdUdgok kdzH perei Ugyb^n itUddcedik. 1231.

Gregorins Episcopns serans semorom Dei yenerabili
fratri . . . Episcopo et dilectis filiis . . Preposito et . . Cantori
Janriensi salntem et Apostolicam benedictionem. Dilecti fi-
lii . • . Abbas et Connentus Sancti Hartini de Pannonia nobis
conqnerendo monstramnt, qnod orta olim inter ipsos ex
parte nna, et Abbatem et Conuentum Pellisiensem Vespri-
miensis Diocesis ex altera super qnibusdam decimis questio-
ne, demum in dilectum filium Egidium Subdiaconum et Ca-
pellanum nostrom tunc in Vngaria existentem fuit hinc inde
tanquam in arbitrum compromissum , qui equum inter partes
arbitrium promulgauit, quod supradictus Abbas et Conuentus
Pellisiensis obsemare pro sue uoluntatis arbitrio contradi-
cunt Quocirca discretioni uestre per Apostolica scripta man-
damoS; quatinus ipsos ad eiusdem obsemationem arbitrii;
sicut est equum , per penam in compromisso expressam ap-
pellatione remota cogatis. Quod si non omnes hiis exequen-
dis potneritis interesse, tn, frater Episcope^ cnm eomm altero
ea nichilominus exequaris. Datum Beate m. Idus Nouem-
bris. Pontificatus nostri anno quinto.

(£redeti6 a saent-mirtoni fSapdltBd^ levtf itirdban.)

UOWM. Hime. HIBT. - DIPL. •• 19

290

114.

UridB pomnonhalmi apdt 4s Paulin gr6f kdzH egyesB^g. 123 L

Yrias Dei gratia Abbas Sancti Martini et einsdem loci
Gonnentas omnibns Ghristi fidelibns , ad qnos presentes lit-
tere pernenerint salntem in Domino. Ad nninersornm noti-
ciam tenore presencinm nolnmus pernenire; qnod nos cansa
pietatis concessimns et promisimns , qnod si Panlinns Comes
posset obtinere a domino Rege A(ndrea) Hnngarie totam
terram nillarnm de Ydworch, simul cnm nostro adintorio,
ipse medietatem rectam ipsins terre nobis daret ; simiiiter si
nos possemus eandem terram habere a domino Rege cum ad-
intorio P(aulini) Gomitis^ ipsins terre medietatem sibi dare-
mns ; si antem dominns Rex snsciperet et promitteret dare
Gomiti Paulino terram nel nillam in alio locO; tunc nos totam
terram nillarnm Vdorch plenarie possideremns. Vt autem
hec coxiuencio non possit tradi obliuioni , presentem paginam
fecimus diuidere per alfabetum ita^ nt una pars. quam uellet
retinere Paulinus Gomes ; penes se esset roborata mnnimine
sigillorum nostrorum; aiia autem parS; quam nos uellemus
retinerC; esset sigillata sigillo Gapituli Geuriensis. Actum in
Dominica Exurge anno Domini M«GG<^X°I^

(Eredetie a szent-mdrtoni foapitsdg lev^ltirdban.)

291

175.

A pannonhalfni azeni-mdrUmi convent birtokdacl^

bizonysdgoL 1231. ^

Conaentns Beati Hartini de Sacro Monte Pannonie yni-
nersifl GhriBti GdelibnS; ad qnos littere presentes pernenerint,
Balotem in Domino. Ad aninersornm notieiam tenore presen-
cinm nolamns peraenire; qnod cum dominus Yrias Abbas no-
Bter contalisset qaaadam uineam in Kjlkasocrou suo fideli
seraienti nomine Benke de Barsnnos perpetuo possidendam^
eandem nineam idem Benke uendidit caidam seraiciali £o-
clesie nomine Necku de uilla Torjan. Et ut ipsam uineam de-
cursu temporis non possit aliquis aliqua 'occasione a dicto N.
uel a suis filiis recipere uel alienare; presentem paginam di-
uisam per alfabetum sibi duximus nostro sigillo roboratam
coneedendam. Itaque una pars seruabitur penes ipsum Necku
uel suos filios , altera autem deponetur in camera Ecclesie.
Datum per manus Yrbanj; auno uerbi incarnatimillesimo
CC^XXX^ primo.

(Eredetie a szcnt m&rtoni f^apdts^ lev^lttLrdban.)

19*

292

IL Endre kirdly adakozdsa a hakonyhHi Tcologtot szdmdra.

1232.

In nomine Sancte TrinitatiB et Indinidae Unitatis. An-
dreas Dei gracia Hnngaric ; Dalmacie; Crohacie y Eame; Ser-
nie; GaliciC; Lodomerieqne Rex in perpetnum. Pia est fides
et sancta denocio ; qna peccata deliquenciam elemosinaram
largitione redimi posse quiuis catolicas non desperat ; ut ea,
que humane condicionis fragilitas contra Diuina precepta
oommittit; benignitas indulgeat SaluatoriS; dum snis paaperi-
bas misericorditer erogantur; que ipsius misericordia ad sn-
stentacionem uite presentis humano generi contaiit possidenda.
Hac itaque consideracione inducti pro salute anime uostre et
progenitorum nostrorum; monasterio Sancti Mauricii de Bely,
dum iiluc post regressum nostrum de partibus transmarinis
causa uisitandi accessissemus ; uidentes illud multis anteces-
sorum meorum institutis destitui; ad rcleuandam eius ino-
piam , de prouentibus salium terrestrium de Zolocha triginta
marcas in argento uel in equipollentibus in quolibet anno in
Pentecosten contulimus iure perpetuo persoluendas ; statuen-
tes firmiter , ut salinarii ^ qui pro tempore constituti fuerint,
iam dicte summam pecunie in teimiuo supra dicto memorato
monasterio iuxta formam ; sicut pretaxatum est , sine aliqua
diminucione soluere teneantur. Vt igitur hec a nobis liberali-
tate Regia facta donacio nuliis unquam temporibus possit re-
tractari; sed in generacioues generaciouum salua et inconcussa
semper permaneat; in argumentum donacionis a nobis solemp-
niter facte, presentem concessimus paginam priuilegiantis
sigiUi nostri munimine in perpetuum roboratam. Datum per
manus reuerendi Ygulini Golocensis Archiepiscopi et auleBe-
gie Gancellarii; anno Dominice Incarnacionis M^GC^XXX^II^
Yenerabili Robertho Strigoniensi Archiepiscopo existente,
Cletho Agriensi , Gregorio Geuriensi , Bartolomeo Y esprimi-
ensi| Bricoio Vaciensi; Bartholomeo Quinque-Ecclesiensi; Re-
naldo Transsiluano , Balcha Chenadiensi; Benedicto Yaradi-

293

ensi EpiBcopis Ecclesias Dei feliciter gnbernantibus. Dionisio
Gomite Falatino ^ Benedicto filio Samud aale nostre Cnriali
Comite , Ladislao Mnsgnniensi , Nicolao Baachiensi , Bnzad
Snppruniensi Comitibus, Nicolao Tannarnicorum, Phyla Dapi-
ferorum , Michaele Agasonum , Stephano Pincernarum Magi-
stris, et aliis qnam pluribus Magistratus et Comitatus tenenti-
bus ; Begni autem nostri anno vicesimo nono.

(Eredetie a Bzent-mdrtoni fdapdtsdg ley^ltdrAban.}

131.

//. Efndre kirdly ad(mdnya a bakonyi szent-kereszH egyhdz

szdmdra. 1232,

Andreas Dei gracia Hungarie Bex omnibus quibus pre-
sentes littere fuerint ostense salutem et omne bonum. Ad uni-
ue^orum tam presencium quam futuromm noticiam uolumus
peruenire , quod nos studio pie deuocionis salubriter inducti
Ecclesie Sancte Cmcis in Bokon sub monte Manth conbtitute
ad Monasterinm de Belly pertinentis, quam non muneris quan-
titas , sed ofFerentis pia placat deuocio , ob remedium anime
nostre contulimus tantum terre ibidem circa memoratam ca-
pellam, quantum a cimyterio potest bis saggita attingere, iure
perpetuo possidendam; per fidelem nostrnm Lucach tunc tem-
poris Comitem de Bokon sibi facientes assignari. Et ut super
duplici iactu saggitte aliqua non possit fieri occasio seu con-
tradiccio , debet sagitta mitti a medio cimiterio ad quatuor
parteS; videlicet orientem, ineridiem; occidentem et aquilonem.
Yt igitur hec a nobis facta donacio nullis unquam temporibus
possit retractari , sed salua semper et inconcussa permaneat
presentem paginam in argumentum nostre donacionis duplici
sigillo nostro fecimus communiri. Datum anno verbi incar-
nati M^CC^XXXn. Begni nostri anno yicesimo nono.

(Eredetie a Bzent-mirtoni fSap&ts^ ley^tir&ban.)

294

118.

IX. Oergdy pdpa int4zked&e a kereaztes hdborHk Ugy&en.

1232.

GregorinB EpiBCopns etc. veDerabili fratri • . . Episcopo
Geariensi Balutem etc. Cnm sicnt in nostra propoBuiti preBcn-
tia coQBtitntnB illo inspirante, qni nbi ynlt spirat, qni pias ho-
minnm actiones et aspirando prevenit et proseqnitnr adin-
yando , memor Dominice passionis et tne redemptioniB exi-
stens yexillnm salntifere crucis assnmpseris^ et ei te voyeris
pro nlciscenda eins ininria laudabiliter militare ; qui tradidit
Bemetipsnm pro nobis oblationem et hostiam Deo in suaTita-
tis odorem ; qnia negotinm terre Sancte adeo est peccatis exi-
gentibuB intricatnm, qnod ad id sine qnodam medio non yide-
tnr ntiliter laborandnm : tn prudenter attendenS; qnod si pre-
yenisset Dominns vota snpplicnm et ante terre oriental^ ex-
cidinm Constantioopolitannm Imperium ad Latinos a Grecis,
sicnt poBtea transtnlit , transtuIiBset mansisBetque adeo soU-
datnm ; nt ex nnlla parte status eins penitus flnctnaret , deso-
lationem terre Sancte hodie forsitan ChristianitaB non defle-
ret, ac YOtnm tuum de licentia nostra commntans » ad snccur-
Bum eiusdem Imperii totis yiribus te exponis. Unde cum per
snbyentionem ac defensionem ipsins Imperii pro certo spere-
tur terre Sancte Bnbsidium preparari ; quicumque pro reye-
rentia Jesn Christi pie snspirat ad liberationem illiuB^ ad istiuB
quoqne defensionem debet ef&caciter aspirare. Quare nos rem
Deo placitam exequi repntantes, qnotiens urgente necessitate
Yota fidelium ita utiliter commutamns , ut commutata fructum
pariant potiorem , trecentomm militum crncesignatornm de
Ungaria yolentinm ire in succnrsum eiusdem Imperii ; ac sal-
tem per annum ibi morari, yota dnximus taliter commutanda,
ut yidelicet eidem Imperio in perBonis et rebuB iuxta proprias
facultates ex animo snccnrrentes carissimo in Christo filio
nostro L Begi niuBtri in Imperatorem Constantinopolitanum
electo intenderent reyerenter , ituri termino ; quem idem Bex
duceret prefigendum , yenerabili fratri nostro .... EpiBcopo

295

QainqueecclesienBi et dileoto filio G. Deeano Sancti Petri Lau-
dnnensis nostris Buper boc litteris destinatis, sed eis in man-
dati nostri executione tepentibas ; et cruceBignatis ipsiB non
cnrantibuB exeqni vota Bna , nnllnm dicto Imperio de provi-
Bione nostra commodnm est Becotum. Quia vero negotium pre-
fati Imperii auxilio indiget festinato ; nedum adhuc tempus
Bubsidii prestandi dififertur ; interreDiente mora , quod absit,
cui subveniri valeat; non existat ; et sic negotio terre Sancte
quasi penitus desperato neqneat commode BubTeniri ^ atten-
denteS; quod etsi yolnntarium sit yoyere; votum tamen neces-
sario est reddendum, cum dicat Dominus per prophetam:
^Vovete et reddite Domino Deo vestro**; fraternitati tue per
Apofltolica scripta districte precipiendd> mandamus ; quatenus
predictis litteris ad eosdem Episcopum et Decanum obtentis
neqiiaquam obstantibus ; memoratoB milites ; quos tu duxeris
eligendos^ efficaciter moneas et inducas ^ ut vota sua Domino
exoIventeS; cum familiis suiB crueesignatis vel in terre SanctC;
vel in Buccursum Imperii supradicti , termino quem duxeris
prefigendum ; studeant tecum ire ; ipsos ad id ; si monitis ac-
quiescere forte noluerint; per censuram ecclesiasticam; appel-
latione remota; compellens, concessa illis indulgentia, quam
haberent; si transfretarent in subBidium terre Sancte. Datum
Beate IL Idus Februarii; Pontificatus nostri anno quinto.

(IX. Ge^ely pipa Begeatilibdl) Theiner id m. L k9t 102. 1.)

296

i^. Qergdy pdpa a azerimi pUsp&Mg Ugy4ben rendelkeeik.

1232.

Gregorius EpiBcopus etc. yenerablU fratri . . . Archiepi-
Bcopo ColocenBi Baltttem etc. Cnm iDferior potiorem Bolvere
neqaeat yel ligare ; aed potior inferiorem liget regolariter et
absolvat , et satifl indignom et abBonom yideatnr , nt maior
snbditnB Bit minori , «t fiiins potCBtatem habeat in parentem :
miramnr non mxidii^nm et moyemnr^ quod cnm tn monaBterinm
de Cuher (K.d6r) tne DioceBis Ecclesiam erexeris Cathedra-
lem, yenerabilem fratrem nostrum Sirmiensem EpiBCopum ad
titnlum ipsius Ecclesie in Episcopum consecrandO| . • • Archi-
diaconus SirmiensiB in tantam prommpit temeritatis auda-
ciam^ ut in eundem Episcopum et Ecdesiam snam iurisdictio-
nem exercere presumat : quare idem Episcopus nobis humiU-
ter suppUcayit , ut cum eodem Archidiacono in ipsnm et di-
ctam^ Ecclesiam iurisdictionem huiusmodi exercente , ipse in
eadem Ecclesia Episcopns quodammodo non existat y proyi-
dere Bibi super hoc Balubriter dignaremur. Nos igitur eisdem
Episcopo ^fcEeclesie paterno compatientes affectu, ipsos cum
omnibus iuribus et pertinentiis eorundem a inrisdictione ipsius
Archidiaconi penitns eximentes, mandamus, quatenus prefato
ArchidiaconO; ne in eos inrisdictionem aliquam de cetero exer-
cere presnmat , ex parte nostra districte studeas inhibere ;
proyiflo pmdenter y ut si ex hoc Archidiaconatns SirmiensiB
iura leduntur in Diocesi tua , ubi expedire yideris , absque
inris aUeni preiudicio recompensationem ilU facias congmen-
tem. Contradictores etc. Datum Beate Xm. kal. ApriUs (Pon-
tificatuB noBtri) anno quinto.

(CL Gergely pdLpa BegestiUbdl, Theiner id. m. L kdl. 108. L)

297

180.

IX. Oergdy pdpa B&a ifjatlb ktrdlyt feUzdlUja j hogy a nAnet
rendnek elfoglaU fdldit adja vissza. 1232.

Gregorins Episcopus seryuB semram Dei carissimo in
Ghriflto filio Bele primogenito carissimi in Gbristo filii nostri
Andrec; HlnBtris Begis Ungarie salutem et ApoBtolieam bene-
dictionem. Dilecti filii Hagister et fratres Domns HoBpitaUs
Sanjcte Marie Thentonicomm Jherosolimitane hnmili nobis et
inBtanti conqncBtione monstrarunt; quod cum cariBBimuB in
Ghriflto filiuB noBter AndreaB IlluBtriB Bex Ungarie pater tuus
eorum Domui terram Barcze pia liberalitate donaBBCt , Bicut
in ipBiB privilegiiB perBpeximuB pleniuB contineri, ipBi pro
colenda et munienda terra eadem ^ per quam GomaniB Re-
gnum Ungarie multipliciter perturbantibuB frequenB introitus
et exitus habebatur, numeroBam pecuniam expendernnt ibi
eum multo labore et proprii effuBione cruoriB quinque castra
fortia conBtmendo. Sed licet idem Rex eis terram abBtulis-
BCt , eandem ipsam tandem rcBtituit ; ut debebat , quin etiam
pro recompeuBatione dampnomm ipBis ultra montcB nivium
partem contulit Gomanie; in qua cum dicti MagiBter et fratres
castrum munitiBSimum construxissent ^ Gomani perterriti et
dolentc^ ademptam sibi ingressuB et exitus facultatem , con-
gregata ingenti multitudine bellatorum fratres inibi commo-
rantes hostiliter agressi fuerunt , sed Domino propiciante de-
yicti , confbsi et reveriti destiterunt^ quin etiam quidam ex il-
lis dictia frati^ibus se reddentes , cum uxoribus et pamulis ad
baptismi gratiam convolamnt. At Bex predictus terram in-
grediens ipsam cultamque perspiciens, fratres de terra eis
per Sedem Apostolicam confirmata , et sub eius protectione
suscepta , expulit violenter , quam tu detines occupatam non
absque Bomane Ecclcsie iiguria manifesta ; cum eadem terra
nuUum preter Bomanum Pontificem habens Prelatum vel
Episcopum , eidem Ecclesie duas marcas auri pro censu sol-
veret annuatim ; et quamvis pluries tam predicto patri tuo,
«pam tibi affectuosas preoes, monita diligentia direxerimuii

298

at eis terraro ipsam liberaliter redderetis ; neqnaqaam tamen
fuimos exaaditi; quin potiaa idem Magister ad Fresentiam
Regiam in spe voeatas accedenS; frastratas rediit fatigatus
maltis laboribas et expensis alias Domo saa propter hoc at-
trita yariis et eaormibas detrimentis. Ne igitar inexorabilis
videaris ; si y qaod absit ; sedactas praais saggestionibas ma-
lignoram reddere renaas, qae non potes salva conscientia
retinerC; Serenitatem tnam rogamas , monemas et bortamar
in Domino, in remissionem taoram peccaminam iniungentes^
qnatenas conscientie et fame tae salabritcr consaIenS| cam
pecoatam minime remittatar nisi restitaatur ablatam , eisdem
Magistro et fratribas restitaas terram ipsam, de dampnis et
irrogatis injariis satisfactionem congraam impendendo; ita
qnod yeritati yerax existens te illi reddas placidum et acce-
ptom, qai acceptos provehit ins alatem et nos tibi constitaa-
mar exinde non immerito debitores. Datam Laterani VL kal.
Maii. Pontificatas nostri anno V.

(Teutsch i% Firnhaber , Urkiindenbuch 2ur GeBchichte Siebenbttrgcns,

I. kat. 60. 1.)

181.

IX. Qergdypdpa a boszniai pUapdk eUen emeU erelnekeSgi vdd

Ugyiben irUdzkedik. 1232.

GregoriaB Episcopos seraas seraonun Dei yenerabiliboB
fratribns . . . Archiepiscopo Colocensi et • • • Spiscopo Zagra-
biensi , et dilecto fiUo • . • Preposito Sancti Lanrentii Oolocen-
sis Diocesis salntem et Apostolicam benedictionem. Granes
et enormes yenerabilis firatris nostri . • Episcopi de Bosna ex-
cessos et macalas j qae naper nostro sont Apostolatoi rese-
rata , non potoimas obaadire^ ne ipsias cnlpas nostras effi-
cere nideamory fiatqae anima nostra pro eias anima tanqnam
ipsnm in snis iniqaitatibns foaeamns. Idem enim , sicnt aece-
pimos, imperfectam saom minime recognosoens , ntpote litte-
ralis e^ers seientie, e^ hereticonun pab]ieaa defepsatQr ; per

2S9

qnemdam manifestnm hereticnm Slmonie uitio mediante se
in Episeopnm procnrauit aBsumi. Et qnia que malo Bunt in-
ehoata priDcipio ui:E bono exitu pociuutur^ ipse, qui uinee
Domini Sabaoth deberet cultor utilis inueuiri , et subditis Buis
proficere uerbo pariter et exemplo, nuUum in Ecclesia sua
celebrat Diuioum officium y neo ministrat ecclesiasticum sa-
cramentum , adeoque factus esse dicitur ab ecclesiasticis offi-
ciis alienuS; quod baptismi forme penitus est ignaruSy nec mi-
rum; quody sicut asseritur cum hereticus in quadam villa
moretnr et fratrem eius camalem manifestnm heresiarcam,
quem deberet ab inicio ad yiam rectitndinis reuocare; idem
nt ei posflit illud propheticum adaptari : y,Sicut populus sic Ba-
edrdos^; in suo errore foueat dampnabiliter; et defendat. Quia
igitnr hee non debent relinqui aliquatenus indiscusBa , utpote
Deo et hominibuB odiosa^ uolentes descendere et uidere, utrum
premissa dictus Episcopns impleuerit actione; discretioni ne-
stre per Apostolica scripta mandamns , quatinus inquirentes
Buper hiis et aliia diligenter ueritatem , que inueHeritiB , fide-
liter redigatis in scriptum , et sub uestris sigillis ad nostram
presentiam destinetis , ut ex uestra relatione Bufficienter in-
structi procedamuB ^ exinde prout Becundum Deum niderimuB
proeedendum , prefixo ei termino competenti , quo nostro se
eonspectui representet, pro meritis recepturus. Quodsi non
omnes hiis exequendis potueritis interesse, duo yeBtrum ea
nichilominuB exequantur. Datnm Spoleti Nonis Jun^j , Fontifi-
catns noBtri anno sexto.

(Eredetie a •sent-mdrtoni /SapjUs^ ley^ltiiribao.}

300

182.

IX. Gergdy pdpa a pannonhalmi azefU-mdrtoni apdtsdg 4» a
scmogyi espesrestsig Mzt a Somogy megtfei tizedekren&sve klWtt

egyessSget megerSHti, 1232.

Gregorins EpiscopnB Beruus semoniin Dei yenerabili
fratri . • Episcopo Yespriniiiensi salatem et Apogtolicam bene-
dictionem. Dilecti filii • • • Abbas et Gonaentufl Monasterii
Sancti Martini de Pannonia nobis hnmiliter snpplicarunt , nt
compositionem , qne inter ipsos ex parte una; et . . Archidia-
conum Simigienscm ; Sectores Ecclesiarum et presbiteros Ar-
cbidiaconatus ipsius, Vesprimiensis Diocesis cx altera, super
decimationibus hominum conditionalinm propria cellaria et
(h)orrea habentium in Comitatu et Archidiaconatu Simigiensi
existentium amicabiliter intemenit , obseruari per te inuiola-
biliter faceremus. Ideoque frateniitati tue per Apostolica
scripta mandamus, quatinus compositionem eandem; sicat
sine prauitata prouide facta est , et ab utraque parte sponte
recepta ^ facias ^ ut teneris , per censuram ecclesiasticam ap-
pellatione postposita firmiter obsemari. Alioquin venerabili
firatri nostro • • • Nitriensi EpiscopO; et de Chut ^ et de Ba-
bacuz Archidiaconis Strigoniensis et Genriensis Diocesium
per litteras nostras iniungimus , ut te in executione mandati
nostri cessante; ipsi illud, hac uice appellatione postposita
exeqnantur. Datum Spoleti Id. Julg, Pontificatus nostri
anno sexto.

(Eredetle a Bzent-mArtoni fSapitsdg leydltAriban.}

301

183.

IX. Qergdypdpa aCraram melletti szent-^henedtki apdtsdgnak

fnegingedi, Tiogy egyhizi interdictum idej^ben is lizonyoe korld-^

tok kdzt az isterUiezteletet vigezheese. 1232.

OregoriuB Episcopus semns seraomm Dei dilectis filiis
Abbati et Conuentui Sancti Benedicti de Grana Ordinis San-
cti Benedicti Strigoniensis Diocesis salntem et Apostolicam
benedictionem. Suscepti cnra regiminis^ qne facit nos et red-
dit omnibns debitores^ nos ammonet locis religiosis diligen-
tiam impendere specialem ^ no ant Ordo ibidem constitntns
aliqna possit occasione destitui , seu granaminibus yel mole-
stiis aliqnonim secundnm propositum impediri. Eapropter
dilecti in Domino filii ; vestris supplicationibns inclinati pre-
sentinm yobis authoritate concedimus; nt cnm credamus in-
dignnm a laude Diuina sine uestra culpa cessare, cum gene-
rale interdictnm terre fuerit; vobis sit licitum j clausis januis,
excommunicatis et interdictis excIusiB; non pulsatis campa-
nis, suppressa voce celebrare Diyina, dummodo nnllam cau-
sam interdicto dederitis , yel hoc ipsum yobis non fuerit spe-
eialiter interdictum. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
paginam nostre concessionis infringere yel ei ausu temerario
contraire. Si quis autem hoc aitentare presumpserit, indigna-
tionem Omnipotentis Dei et Beatorum Petri et Pauli Aposto-
corum eius se noyerit incursurum. Datum Anagnie XI. kal.
Septembris. Pontificatus nostri anno sexto.

Heyenesi k^zirati gyiijtem^ny^ben XLIV. k5t. 897. 1. iz Kaprinai gyty-
tem^nj^n IV. kat. 858. 1. Y. tf. Fej^rt, Cod. Dipl. III. k. 2. r. 889. 1.;

hol azonban hib^ az dvsz^.)

302

184.

IL Endre kirdly aa auBztriai szent-kereszti apdisdynak eoprcni

sdjlwedelmdt megerosili, 1233,

In nomiDe Sancte Trinitatis et Indiuidne UnitatiB. An-
dreas Deigratia Hongarie, Dalmatie, Croatie^ Rame, Ser-
nie; Gallitie^ Lodomerieqne Bex niris religiosis Abbati et Con-
nentni Sancte Crncis de Austria Cisterciensis Ordinis eornm-
qne snccessoribus in perpetnnm. Per presens scriptum omni-
bns nnnc et in posterum facimus manifcstum^ quod olim affectu
misericordie pronocati tria millia zwanomm de aalibns « qnos
inclite recordationis pater ac frater noster monasterio nestro
in Snppmn contulerant intuitu pietatis y nos pro remedio ani-
me nostre^ snccessorumque nostrorum ac Regni nostri salnte
nobis ac monasterio uestro in eodem Suppmn confirmanimns
in perpetuum annuatim , ita nidelicet , nt ex ratione et fisci
nostri computatione a salinariis preter quommlibet exactio-
nem tributornm auxilio. Suppraniensis Comitis annuatim in
Supprnil ad festnm Sancti Regis inre perpetuo libere persol-
nantur, sicut in priuilegio nostro uobis concesso plenins per-
speximus contineri. Quam piam coUationem et confirmatio-
nem nnnc et in futurum ratam habemus ^ et Regali auctori-
tate ex certa scientia confirmamus , promittentes per nos no-
strosqne snccessoiiesob semare et facere obseruari; quod snpe-
rius est expressnm et in prinilegiis iiestris plenins continetnr.
Et iuxta compositionem , que inter venerabiiem patrem domi-
num Jacobnm Frenestinum Electum Apostoliee Sedis Lega-
tnm ex nna parte et nos ex altera intercessit , hanc damuB
nobis et nestris snccessoribns libertatem , nt de predictis sali-
bns ad nsns nestros tantum retineatis, qnantum Prelatns ne-
ster in anima sna dixerit salinariis nostris ; ceteri nero nel
pars ipsomm , cnm nobis fuerint persolnti , libere et abaqne
nlla contradictione in domo nestra snb sigillo salinariornm
nostroram et Prelati nestri , qni pro tempore ftierity deponan-
tnr ; depositiqne seraentnr nsqne ad octanas Sancti Stephani
Regis. Et tnnc ab illo die nsque ad Natinitatem Beate Harie

303

Yirginis faciemns nobis Bolai argentnin pro salibns, qnos
tanc apnd nos habebitis ; pro singalis centnm znanis nnam
marcam. Et si in iUo termino nos ant salinarii nostri sales
ipsos non emerimnS; et nobis et Ecclesie nestre argentnm se-
cnndnm dictam extimationem non solnerimnS; ex tnnc omni
tempore omnes sales illos libere in proprinm nsnm Ecclesie
nesfre percipiatis et nendatis inxta uestre arbitrinm nolnnta-
tis. Et omne Incrnm^ qnod deberemus nos nel alins Rex, qni
pro tempore fnerit^ nel ipsi salinarii nostri pereipere, totali-
ter cedat in usns Ecclesie uestre. Nec a salinariis ipsis uete-
ribus seu nouis aut aliis persouis permittemus uos molestari^
nec ipsi molestabimus , quin possitis quidquid uobis placuerit
facere semper de saiibus ipsis ; ex quo in dicto termino non
fuerit uobis pecunia persoluta. Idem dicimus uobis de se-
cundo termino uidelicet; quod a festo Bcati Nicolai usque ad
festum Sancti Thome Apostoli pro salibus ; quos in domo ue-
stra apud uos habebitis sub sigillo salinariorum et Prelati
nestri; faciemns uobis solui argentum secundum extimatio-
nem snperins annotatam. Quod si factum non fuerit; uolumus,
qnod idem fiat ; quod in casu superiori de salibus primi ter-
miai diclum est , argentum verO; quod uobis faciemus solui;
erit in bonis frixaticis, uel in argentO; cuius decima pars
comburetur. Ut autem hec nostre confirmationis et concessio-
nis et libcrtatis pagina robur perpetue obtineat firmitatis,
contra quam scienter non ueuiemuS; nec contra priuilegia
monasterio nestro a nobis aut predecessoribus nostris indulta^
Regio sigillo eam nolnmus communiri , statuentes , ne nos aut
nostromm aliqnis snceessorum; uel aliquis alius contra eam
qaidquam andeat attemptarc^ nel ei ansu temerario contra-
ire. Datnm per manus reueredi Vgolini Coloeensis Archiepi-
scopi et anle- Regie Cancellarii anno Dominice Incarnationis
M^CC«-XXXIIF. Indictione VI* kal. Octobris. yenerabili
Roberto Strigoniensi Archiepiscopo existentC; Cleto Agriensi,
Gregorio Geariensi; Britio Waciensi ^ Bartholomeo Wespri-
miensi; Bartholomeo Quinqueecclesiensi ^ Renaldo Transsil-
uano> Bnlchi Cenadiensi , et Benedicto Waradiensi Episcopis
Ecclesias Dei feliciter gnbernantibns. Dionisio Comite Pala-
tino, Demetrio anle nostre Curiali Comite et Bachiensi ^ Ni-
cholao filio Bors Snppruniensi , Wratislao Missiensi (igy); Petro

304

firatre Marcelli NitrienBi et Stephauo BichorienBi Comitibiu,
Nicolao Magistro TawerDicomm et Comite PoBoniensi , Mau-
ritio Dapiferorom , Michaele Agasoniim y et Bagin Pincema-
ram Magistris^ et aliis qnam plaribnB Gomitatns tenentibiis.
Begni nostri anno tricesimo.

(As eredeti utdn Weis, Urkunden des Cistereienser-Stiftes Heiligen

EreutZy 82. 1.)

185.

IL Endre kirdly a azolgdlathan elaggoU Defre tspdn ifjahbik
jidnak , MikUmak , a Liptd vdrmegyei Ujfalut adamdyozza.

1233.

Andreas Dei gracia Hnngarie Bex omnibns Cfaristi fi-
delibns tam presentibus quam posteris litfceras presentes in-
Bpecturis salntem et omne bonnm. Ad nniuersomm tam pre-
sencium qnam posterorum noticiam nolnmus peruenirC; quod
nos NicolaO; filio iuniori ; Detrici Comitis fidelis nostri , qni
nobis tam in BegnO; quam extra Begnum fideliter et indesi-
nenter deseraiuit, et in nostro seraicio ad decrepitam iam
peraenit etatem^ ipsins fidelitates et seruicia ingratitadinis
silencio nolentes preterirC; sed in condigna premiomm remn-
neracione retribuere intendentes^ qusmdam terram.cuinsdam
nille nomine Oynfolau , sitam et iacentem in Ljrpton ; qne ad
prediam nostram pertinebat , cum eisdem metis et terminiSi
quibns antea et actenus termina nndiqne et distincta exsti-
terat, contulimus ipsi Nicolao et Ipsios heredibus in per-
petuum possidendam. In cnins terre possessionem per
fidelem nostram pristaldnm Alexandrnm ensifenim, fl-
linm Moys Comitis ; anctoritate Begia ipsnm fecimns intro-
dnd. Vt igitnr hec a nobis facta liberaliter donaeio salaa
semper et inconcnssa permaneat in posteroS; nec nostrifl nn-
quam sen nostromm saccessoram temporibas aaleat retra-
ctari , presentem conceBsimas paginam daptieis sigiUi nostri

305_

iBttiiimiM in perpetnni roiK)ratam. Dfttam «uemo graeie Mil-
iMimo GG^X^nP Regni aatem noBtri aano XXX^

JegjfieL Eredctie teny^iryi sz^es bdrhirtyira van irva , melj-
nek elveastett kett(SB pecs^te az al61 fdlhajtott Iidrt7i.r61, zOld ^s feh4r
Bodrott selyemrdl fiiggQtt. Uj&la Liptdban t6bb^ nem l^teaik.

(Eredetie a kdkkoi levdtirban, Faae. A. n. 2. iri^.)

186.

//. Endre adamdnya a pannonhalmi apdtsdg szdmdra, 1233.

Andreas Dei gracia Rex Hungarie omnibus Christi fide-
libns preflentes literas inspectnriB salntem et omninm bono-
mm incrementnm. Licet iustas peticiones Regia mansTetndo
admittere debeat ; ad ea tamen promovenda clemencioribus
ocnlis et ardenciori cordis desiderio debet inteudere ; iu qni-
bus specialiter Ecclesie Dei et personis Divino officio mancipa-
tis misericorditer snbyenitur. Ad universorum igitur Sancte
Hatris Ecclesie filiorum noticiam tam presencium ; quam po-
sterornm harum insinuacione volumus pervenire , quod domi-
nns Vryas yir religiosus ; Abbas Ecclesie Saocti Martiui de
Monte Pannonie, et ejusdem Ecclesie fratres, viri ntiqne pro-
yidi -et disereti ac bone conversacionis y ad nos accedenteS;
hnmiliter nobis suplicarnnt , ut terram agasonnm nostromm
sitam inxta flnvium Sar modicam ; vix ad sexaginta ingera
gnfficientem, cum terra Ecclesie Sancti Martini commnnem; Ec-
clesie prefatO; cnins patronatns nullo medio ad nos pertinere
dinosscitnr ; misQricorditer conferremns in perpetnnm possi-
dendam. Qnomm peticionibns instis et honestis , Denm pre
ocnlis habentes , cnpiendo opns caritatis et misericordie in
presenti seminare , nt tempore messis metere possimns fm-
49lxuB graeiosnm in fntnro ; Regia benignitate misericorditet
indneti et admoniti aoquienimns ; et terram prememoratam;
lieet modica sit; cam-aqua et feneto et una mausione nomine
Fetro ; cohabitatore terre ejnsdem ; ne occasione donacionis
Doatre aliqnis Baronnm nostrorum se interponendo popBlis

MOSU.M. IIUNG. III^T. — niPL. 6. 20

306

Ecclesie ibidem commorantibnB molestiam inferat et grava-
men , et Ecclesia nostra exinde dampnnm pateretnr non mo-
dicum; sepedicte Ecclesie pro remedio anime nostre perpetuo
possidendam contalimns. In cnius terre possessionem per di-
lectnm et fidelem nostrnm indicem cnrie nostre Demetrinm,
et comitem Bachiensem aactoritate nostra fecimas introdnci.
Vt antem hec nostra donacio perpetne stabilitatii; robnr opti-
neat , nec nnqnam nostris ant nostromm temporibns sncces-
sornm qaeat in iiTitam reaocari, in testimoninm amplioris
fidei litteras nostras concessimns dnplieis sigilli nostri mnni-
mine roboratas. Datnm anno gracie millesimo dncentesimo
XXX.III., Regni nostri anno XXVI.

(Az eredeti utdn. dech).

18?.

BSla ifjabh kirdly eskiije , hogy 8 az atyja IL Endre kirdly,
8 Jakab p^^etmztei pUspdk es pdpai kovet kdzt megdUapUott

egyeisSget meg fogja tartani, 1233.

Universis pateat hec lecturisy qnod nos Rex Bela snper
facto compositionis servande inter venerabilem dominnm Ja-
cobum Prenestinum Electum ; Apostolice Sedis Legatam , et
dominum Andream Illastrissimum Regem ^ patrem nostrum
quondam facte ; et nuper solempni sacramento et anrea buUa
firmate^ iurayimus in hunc modam : Nos Bela Dei gratia ReX;
primogenitus domini Andree Illustris Regis Ungarie , vobis
patri Bartholomeo Vesprimiensi Episcopo et Magistro Cogno-
Bcenti Strigoniensi Ganonico , nuncio et capeliano yenerabilis
dicti Legati y recipientibus nomine et mandato eiusdem ; et
yice ac nomine Romane Ecclesie et omnium Ecclesiarnm de
Ungaria , de consilio Curie nostre sponte absqne uUa condi-
tione, tactis sacrosanctis eyangeliiS; promittimus et inramnS;
quod in omnibns et per omnia tenebimus et obseryabimus
bona fide, sine fraudC; nunc et imperpetuum omnia et singnla

307

capitnla scripta in compositione prefata; in hiis videlicet; que
nos tangnnt vel tangent, et faciemns a nostris subditis invio-
labiliter observari. In hiis vero^ que tangunt vel tangent pre-
fatum patrem nostrum, dabimns operam studiose, rogando et
eonsnlendo bona fide , sine ulla dolositate , ut omnia et sin-
gula capitula dicte compositionis ipse impleat penitus et ob-
servet Cumque; Deo propicio , erimus in solio debite succes-
sionis Regie Maiestatis ; quecumque nos tangent de predicta
eompositione ; vel de contingentibus ; ea in omnibns et per
omDia imptebimus; et obseryabimus cuncta penitus bona fide;
et faciemns a cniictis nostris subditis ea quelibet in omnibus
obseryari fideliter; nec super predictis yel aliquo predictorum
frandem sen machinationem aliqnam committemus ; yel per
aliqnem vel ab aliquo faciemuS; yel patiemur ullo modo com-
mitti : quin omnia et singnla per nos et nostros maneant illi-
bata; et incorrupta omni tempore obseryentur. Preterea jo-
bagiones nostros ; qui tunc aderant ; iurare fecimus ; sicnt in
factis inde litteris continetur. Ista et omnia supradicta iussi-
mns nostri pendentis sigilli munimine roborari. Actum aput
Silyam Bereyg; Pous Magistro Tawarnicorum nostrorum; Dio-
nisio Voiawoda ; Matthia Preposito aule nostre CancellariO;
Luca Bano de Scevrin ; et multis aliis Regni nobilibus pre-
sentibnS; sub anno Domini millesimo ducentesimo (trigesimo)
tertiO; Indietione sexta; die decimo exeunte Augusto.

(Theiner, Monamenta historica HuDgariae Saorae 1. k5t. 128. 1. Y. 5.
II. Endre kirAly eskttj^t Pejern^l, Cod. Dipl. III. k. 2, r, 319. 4a 326. 11.)

20*

S08

188.

B^ ifjdbh hirdly a hw^mmostrai apdtsdg azdmdra TL Endre
kirdlynak Sydan hdys6gre vonatkozd adomdnydt megeflSstti.

1233.

Bela Dei graoia Rez, primogemtnK RegiB Himgarie om-
nibiiB Chriflti fidelibns salatem in vere salntia largitore. Onm
monaBteria in Vngaria constituta mnltnm indigeant Bolicito-
dine Regalis providentie ; maxime talium ; qni mnndo igaoti
golnmmodo vivant Deo, oportet possessioneB yel ex nostra do-
nacione yel ex beneplacito aliomm in elemosynas asaignataa
diligenti providencia cufitodire , qnia in cuBtodiendis iUis re-
tribntio mnlta. Hinc est, qnod nniversis tam presentibnfl qnam
fatnris tenore presencinm Yolnmns pervenire ^ qnod cam mo-
nasterinm Dominici Bani de Monte in honorem Sanote Marie
terra quadam Sydan nomine sub eodem monasterio sita ni-
mis indigeat ^ et hoc patri nostro Illastri Andree Dei gracia
Regi Hnngarie per Abbatem et fratres Ecclesie eiosdem {aii-
set declaratum , et pater noster yiromm condescendens peti-
cionibns religiosomm terram dictam exceptam a Gaatro So-
proniensi pro remedio anime matris nostre contnlisset , idem
Abbas et fratres ad nostram accedentes presenciam snper
collacione patris nostri confirmacionem privilegii nostri sibi,
imo Ecclesie hnmiliter et diligenter postulamnt indnlgeri. Nos
igitnr et anime matris nostre^ prout possumus , miserentes, et
peticionibus dictorum Abbatis et fratram satisfacere volentesi
super dicta terra coUacionem patris nostri Ecclesie dicte con-
firmamus. Cuins terre prima meta incipit ab occidente et te-
net metam cum eodem monasterio ; inde vadit inferius inxta
aquam Rebche et tenet metam cum terra Bajka a parte se-
ptemtrionali ; inde vadit versus orientem iuxta eandem ter-
ram ; et incipit tenere metas cum terra Ferscina , que eciam
est terre Ecclesie eiusdem; ubi sunt tres mete capitales; prima
meta predicti Baka^ secunda Prescina et tercia Sydan ; inde
incipiendo tenere metas cum supra dicta terra Prescina va-
dit yersns partes meridionales ^ et venit ad arborem magnam

80»

pomiferam , sub qua eciam 'Bant tres mete item principales;
prima Prescina^ secanda Tivan et Boeffia(?)y tercia Sydan; inde
incipit metas tenere cam terra Tivan et vadit ad villam se-
condam Tivan ; inde ascendit mdtitem et vadit ad vineam Bo-
rotey ; et de eadem vinea descendit in vallem qnandam Ab*
lanch nomine , nbi item sant tres mete capitales , prima meta
Tivan, secanda Tamind de Ferreo Gastro, tercia Sydan; inde
imH^it tesere metas com Tamind in eadbm yaUe et b& occi-
deAtem versas idem monasterinm ; vallisf a/ottem iUai dbriittti»
itax^qnod Borsbanenses occasionem terre sae ad' terram^ Sydu
traBBferre non possent^ neqne terra Sydan ad Borsvanenmt;;
ia^fr revertitor meta ad idem monastevinm ofai itteboata Asetat,
videlieet ad Vigna Poteka^ et in eodeBi Patek (igy) s«Mt tfw
mtlbbf prima Cbedenka, seconda prodicti moBasteriiv tereia
Sycbn ; et sic terminantor* Preterea eeiam^ emne& collaeioBea
aUm eidem Monasterio Dominici Bani a patre nostro racto«>
nftbiiitev et-honeste faetas , tam in libevis deaariis , qoan iib
cjibrioinibas > vel in tribnto^ nostro eoninnamas privilegio. Vt
aotem^ eollacio patris nostri nollis anqaaia tefflporibns revo-
cetai;^ sed per confirmacionent a- nobis &e(Him^ Eecletfie eid^ni^
sataut semper et inconcassa petmaneat-; presenteifr eoneesiir
nM«i>paginam sigilli nostri manimine vobonatam. Dii4niHi per
maiHU Mathie Zagrabiensis* Prepositi aoie nostret CanedliMrii^
anno giaeie millesimo dacentesimo trigesimo tevoi6| Dionysfo
PalatiBO ezistente, Poos Magiatro TamrBicorBiB^ Andrea* ilier
Siephttni Dapipheroram, Prooaa fttio aohimAgazoinun-^ Belod
fllio Osl PincemanuB nostrorami MagiBtria*

(Sjia^LAsdd kirtiy 1277-ki <te IL Sndre kinll^pi lS91-ki mdgesMtd pri-
rileg;^ainib61, mely taldltatik HeveneBi gyfljtemf<iiy^ben LIX. k. 426. 1.)

310

180.

Jcikab prenesztei pUspok ispdpai kovet Fdbidn nevU lovag egg-
hdzi hUntetiee ilgyiben int&skedik. 1233 kdrijU.

Venerabili in Christo patri . . . Dei gracia Nitriensi Epi*
scopo, et dilecto in Ghristo . . . Archidiacono eiasdem loei^ Jaco-
bns Diuina miseracione Prenestinns Electns Apostolice Sedis
LegatuB salnteni in Domino. Cnm olim dilecti in Christo y(rias)
Abbas et Connentns Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie
snper Ecclesia Sancti SpirituSy quibusdam palaciis et aliis per-
tinenciis ad eandem» coram diuersis iudicibns a Sede Aposto-
lica delegatiS; tandem coram nobis contra nobilem uirum Fa-
bianum militem Strigoniensis Diocesis mouerint questionem^
et idem propter multiplicem eius contumaciam ab eisdem et
a nobis fherit excommunicacionis ninculo innodatus pro eo,
quod dicti Abbas et Conuentus missi in porcionem iusticia exi-
gente , non poterant eam nancisci propter potenciam aduer-
sarii memorati. Postmodum ipse Fabianus reuersus ad cory
uolens parere mandatis Ecclesie ; a nobis beneficium absolu-
cionis humiliter postulauit^ quem nos absolui.fecimus reoepto
ab eo prius corporaliter iuramento, quod uidelicet porcionem
predictarum rerum procuratoribus Abbatis et Conuentus infe-
rius designatis restitueret absque mora , nullam uiolenciam
de cetero uel grauamen super dictis porcionibus Abbati et
conuentui inferendO; resernata sibi proprietatis questione^
pront postulauerit ordo iuris. Si uero mutata uoluntate sepe-
dictos Abbatem et Conuentum super premissis presumpmeret
aliquatenus molestare , uoluit et sponte peciit a nobis , quod
'm ipsum exnunc excommunicacionis sentenciam proferremns^
quam nos ferimus in presenti y in quam si contrarium fecerit^
incidat ipso facto. Ynde discrecioni uestre firmiter precipi-
endo mandamus ; quatenus si idem Fabianus premissa, et que
in suis litteris continentur; quarum tenorem presentibns litte-
ris inseri fecimus de uerbo ad uerbum , non obsemauerit ut
promisit , auctoritate nostra sepedictum Fabianum denuncie-
tis excommunicacionis uinculo innodatum; credentes super

3U

hoe Bimplici uerbo sine sacramento y et aliis probacionibus
Viti et Michaelis procuratorum Abbaiis et ConTentus predi-
ctomm , quos iidem Abbas et Conuentus presente dicto Fa-
biano et consenciente in nostra presencia suos nuncios et pro-
cnratores ad recipiendam [porcionem prefatarum rerum con-
stituerunt^ et ad denundandum yobis, si illa possessio non
foret restituta; uel restitutam auferre idem Fabianus pre-
sumpmeret , uel turbare. Continencia autem litterarum eius-
dem Fabiani hec est :

Sanctissimo in Ghristo patri ae domino J(acobo) Dei
gracia Prenestino Electo Apostolice Sedis Legato , Fabianus
filius Ambrosy ComitiS; Strigoniensis Diocesis debitam reue-
renciam. Sanctitati uestre presencium tenore innotescat; quod
cum auctoritate uestra essem excommunicacionis uinculo in-
nodatus pro eo ^ quod ecclesiam Sancti Spiritus cum suis pa-
laeiis ac pertinenciis , usus minus prouido consiliO; Abbati et
Conuentui Sancti Martini ad mandatnm uestrum restituere no-
luisseni, tandem reuertens ad eor^ cnm alias de iure non pos-
sem absolucionis beneficium obtinerc; promisi et promitto Deo
et uobis bona fide et sine fraude ; prestito nicbilominus a me
ipso corporaliter iuramento ; sponte et sine aliqua coaccione,
quod usque ad tres dies predictam ecclesiam cum suis por-
cionibus ; seruis et aliis pertinenciis ad eandem , restituam
Abbati et Conuentui supradictiS; inducendo eos in ueram por-
cionem^ et promitto sub debito inramenti ; quod nunquam de
cetero per me uel per alium ; dando consilium uel auxilium,
uel aliquo malo ingenio impediam; uel faciam impediri ; quo-
minus Abbas et Conuentns superius nominati ntantur porcione
predictamm remm pacifice et quiete. Nec intrabo dictam por-
cionem ulterius per me uel per alium animo retinendi , salua
michi proprietatis in omnibus questione. £t quod ad ista fa-
cienda mea intencio possit procedere sine aliqua ficcione, uolo
et peto a Sanctitate uestra y quod ex nunc contra me excom-
munieacionis sentenciam promulgetis ; in quam incidam ipso
factOy si dictam porcionem non restituo infra spacium tempo-
ris memorati ; uel si restitutam turbare uel auferre per ali-
quam niolenciam ; per me uel per alios antequam ipsam pro-
prietatem in indicio enincam; ausus fuero attemptare. Et quia
proprio eareo sigillo; presentem cartam obligacionis mee duxi

312 .

sigilio fratrU mei Maroelli Conitifi oinmeiidaiii. Et Qieldleiiii-
nug peto i qnod istam formam obligacioniB in formam pnpli-
eam redigi faciatis anctoritatis nestre patrociiiio roborantea.
Datnm apnd monasterinm Sancti Martini UL kaL Marcii.

Qnod si wn omnes hijs exeqnen^ potneritia intef e«ie,
altcff nestmm ea nichilominns exeqnatnr.

»

(Eredetie a B^ent-mdrtooi fdapitsig lev^Udrdban.)

190.

Jakab prenesztei pilspdk is pdpai kdvet eUitt Uridspannonhalmi
apdt 68 a Somogymegyei papsdg a tized Ugy4ben egyessSgre Hp-

nek. 1233.

Jacobna miseracione Dinina Prenestinns Eiectns Apo-
stolice Sedis Legatns yninersis presentes Utteras inspectnris
salntem iu Domino. Ad Vninersitatis nestre noticiam nolnmns
pemenire , qnod cnm inter fratsem Joancam , procnratorem
Yrie Abbatis et Connentns Sancti Martini de Sacro Monte
Pannonie ex nna parte^ etBerillnmsacerdotemSanctiGeot|^i
de yilla Joba, procnratorem sen sindicnm sacerdotnm de Sa-
mard , de Gan , de Endred , de Ke vrnshig; de Zoylad, de Ce-
pel y de Tnr , de Gomas , de Chega, de Eerali, et de Jobai et
ceterarnm Ecclesiarnm in Comitatn Simigiensi existencinm
ex altera ; qnestio in nostri presencia nerteretnr ; qnestionis
cnins tenor talis erat :

Vobis domino J. Prenestino Electo Apoatolice Sedis
Legato conqneror procnrat4>rio nomine Ego Johanca procnra-
tor sen Sindicns domini Abbatis et tocins Connentns Sancti
Martini de Pannonia; et peto^ qnod inhibeatis sacerdotibns in.
Simigiensi Comitatn existentlbnS; scilicet de Samard, de Gan,
et ceteris snpradictis^ nt cessent ab exaccione cnbnlomm en-
indibet speciei ab hominibns cniusnia condicionis priopaa hor-
rea et ceUaria habentibns y cnm per hninsmodi coUnMfmem
Ecclesia nostra graniter ledatnr et dapnificetnr. Dampna an-

313

tem, qne singali eornm singulis annis ab octo annis infra no-
bis fecernnt, eBtimamns qnolibet anno pro singnlis eornm
nnam marcam argenti. Vnde iusticiam petimus. Item petimns,
qnod faciatis nobis Bolui a Bingnlis eomm tres mareas ar-
genti, in qnibus sunt condempnati nobis a iudieibus delegatis,
yidelicet . . . Episcopo Waciensi et suis coiudicibus. Item pe-
timns resarciri dampna , que racione huius facti passi snmus
emdo ad Bomanam Curiam; et ibi moram faciendo , et rede-
nndo in perseeucione buins cause ; que omnia estimamus^ sci-
lieet iter et expensas LXX mareas.

Saluo iure et eciam lite coram nobis legitime conte-
stata ; proposicionibus y confessionibus ; et allegacionibus ab-
ntraqne parte factis , placuit utrique parti a lite recedere ^ et
ad talem composicionem seu concordiam deuenire :

Ego Berillus sacerdos Ecclesie Sancti Georgii de Joba;
proenrator sacerdotnm Simigiensium iuro in animam meam
inrare , et promitto pro me bona fide et sine fraude ; quod in-
rare faciam et promittere eodem modo predietos sacerdotes'
qnomm procurator snm ; quod nos non impediemns ; nee in^
pediri faciemus per nos, uel per alios, nec c^^nsilium; uel an-
xilinm dabimnSy qno minns domlnuB Abbas et Conuentns
Sancti Martini; nel eorum officialis sen decimator integre etf
sine aliqna diminucione ab omnibus hominibns , euinscnnqve
condicionis sint; propria horrea et cellaria habentibns, iustas
et integras decimas percipiant et exigant iuxta morem. Et
snb eodein promittimus iuramento ; quod quandocunque re-
quisiti fiierimus ab Abbate et Conuentn Sancti Martini nel
eornm officialibus super eo ; quod aliquis uel aliqui de parro-
chianis nostris instas decimas eis debitas denegauerint , per
interdictnm Ecclesie ad Bolucionem deeimamm eosdem dili-
genter compellemns. Et hec omnia facere curabimus bona fide.

Ne igitur super hoc aliquod dnbium aliquo tempore oria-
tur, in testimonium dicte composicionis presentes dedimus lit-
teras nostri sigilli munimine roboratas. Datum Strigonii in.
Idus Septembris anno gracie M^.CC^.XXXMII^ Pontificatns
domini Gregorij noni Pape anno septimo.

(Eredetie a azent-m^lrtoni f5apdtsdig lev^tikiiban).

314

191.

BertdUm veszpr^mi pUspok nyilatkozata a samsdi kdpolna

Ugy4ben» 1233.

Vninersis presentes litteras inspectnris Bartholomens
Dinina permissione Wesprimiensis Episcopns salntem in Do-
mino. Ad nninersornm nolnmns noticiam pemenire; qnod cnm
venerabilis Abbas et Connentns Beati Martini de Sacro Monte
Fannonie traheret nos in cansam coram Benerendo patre do-
mino J(acobo) Prenestino Electo ^ Apostolice Sedis Legato
snper capella de nilla Samson, qnam ipsi dicebant, qnod nos
ipsam fieri faciebamns in eornm preindicinm et granamen,
nec non et dampnnm et ininriam matricis Ecclesie ipsomm
in Kenrnshig ; nQS confessi fnimns ; et promisimus nina noce,
qnod dicta capella fiat absqne omni ininria et lesione eomm;
et illnd jns babeant ipsi in capella iam dicta ; quod in ipsa
matrice Ecclesia habere nosonntnr. Et nt presens scriptnm
robur habeat firmitatiS; ipsnm nostri sigilli mnnimine fecimns
eommnniri. Actnm anno Domini millesimo CC^X^^^ ter-
cio, mense Septembri.

(Eredetie a Bzent-mdrtoni f6apdtsdg levelt&r&ban.)

315

Iftt.

A vigtnani ispdnoknak Udlete UridSj pannonhalmi apdt is

a Bzendei vdrjobbdgyai kdzt. 1233.

NoB Gregorins filiufi BasiUei et Hab Comites (de Wig-
man significamQB omnibns presentes litteras inBpectariS; qnod
ciim Bex AndreaB bone memorie cansam Abbatis SanctiMartini
de Sacro Monte PannoniC; qnam habuit cnm jobagionibas castri
de ScemtC; yidelicet saper terram magistri Smaragdi comma-
nem cam jobagionibnB caBtri.Bnpradicti in daobaB lociB, quam
eciam dictas Abbas aBBerenB , nt dictUB magiBter SmaragdoB
pro remedio anime Bne EcclcBie Sancti Martini dimisiBBet.
NoB igitar tam Abbatem qaam jobagioQCB caBtri proYOcantcB
ad Bentenciam y jnxta qaoB jobagioncB castri CarialiB ComcB
de Scemte vice Comitis Cepani filij Petri stans ipBOB interro-
gavimuB; ut si magister S(maragduB) terram babuiBBct com-
munem in duobuB locis jobagionibus castri. Qui responden-
tes ; ut in duobus locis terram haberet communem cum joba-
giombus castri. Nos autem sentencia taliter judicantes et
agnoBScentes , ut tediosum esset jobagionibus castri in duo-
bus locis cum dicto Abbate detinere^ Abbati sepedicto ab una
parte terram , quantam in duobus locis poBsedisset per pri-
staldum nostrum nomine Zounuk de Yigman juxta palatium
magistri Smaragdi ultra Wag fecimus aBsignari. £t ut hoc
inposterum inyiolabiliter permaneat^ ad peticionem utriusque
partis sigiliorum nostrorum munimine corroborauimus. Anno
Dominice Incarnacionis M^CC®.XXX®.in^ Hec sunt nomina
jobagionum; qui contra Abbatem adstiterunt : Wz major exer-
citus, Petrus filius Cuk^ Daminia; Buskard cum sum suis con-
similibus.

»

(Eredetie a Bzent-mirtoni f6apdtsdg lev^ltdbrdbBn.)

StA

(m)

/X Qergdy pdpa Kdlmdnt, szlavoniai h&i*czeget inti, hogy a
pannonhalmi apdtedgot somogtfi tizedSben ne kdrosOea. 1234.

Gregorins EpiseopiiB sentQB Benionim Dei dileeto filio
ttobili airo C!oloinanno Daei Selaaonie Balntem et Apostoli-
eam benedictionem. Significantibns dilectis filiis . . . Abbate
et Gonnentn MonaBterij Sancti Martini de Pannonia intellexi-
mns et miramnr y quod onm te deceat Bicut nirum Catbollcnm
et deuotiim loca religioBa diKgere et in sua insticia confonere,
tn qnasdam decimas in ComUatu Simigiensi pertinentes ad
ipsos ei» minus iuste subtractas tuis usibus applicasti in
enorme ipsius Monasterii detrimentum. Quia uero id in fame
ac salutis tue noscitur dispendium rednndare y nos retrahere
te a noxiis/ et ad salutaria dirigere cupi^nteS; nobilitatem
tuam monemua per Apostolica tibi scripta mandantes , quati-
nus decimas ipsas pro diuina reuerentia tpeque salutis ob-
tentu Monasterio restituas memorato , et alias* illnd habeas
propensins commendatum; ita quod Dominum tibi reddas
inde placatum, et tua prouidentia debeat commendari. Datum
Perusii IX Martij. Pontificatus nostri anno octauo.

(Eredetie a szent-mirtoni fdapits^ leydltdrdban.)

817

IM.

iX Oergdy pdpa Fdbidn lovag dleny ki a patmonhalfni apdtsdg
jogait 68J6szdgait hdhorgatta, intSzkedik. 1234.

Qregorins EpiscopiiB Beraufl gernonim Dei yenerabili
firatri • . . EpiBcopo NitrieDBi et dilectiB filiiB . . . Abbati de
Sabro(Zobor)et. . . Archidiacono deTyrinchen (TrencBin) Stri-
gonienBiB et NitrienBiB DioceBiam Balntem et ApoBtolicam be-
nedictionem. Ex parte dilectoram filioram . . • Abbatis et Con-
nentas Monasterij Sancti Martini de Pannonia fnit propoBitam
corim nobiB , qaod cam ipsi Fabianam militem StrigoniensiB
DioccBiB Baper eo , qaod eccleBiam Sancti SpiritaB , terraB,
prata , molendina , nemora , seraod , ancillaB , palatia ; et rcB
aliaa ad eornm Monasteriam pertinentcB contra iasticiam de-
tinebat, post nariaB commiBsiones ad diaersos iadices impe-
tratas eoram E. Sabdiacono nostro , cui tanc in Vngaria exi-
Btenti caaaam haiaBmodi a nobiB obtinaere committi; et deindc
coram venerabili fratre nostro . . . PrenestiDO Episcopo in
partibaB illis legacionis officio fangente aactoritate Apostolica
conaeniBsent , et idem miles in ipsiaB Legati presentia recog-
noBcens ad Monasteriam pertinere predieta; et prestito iara-
mento promittens ea ipsi restitaere , ac non molestare illad
de cetero saper ipsis lata de aolantate saa per eandem Le-
gatam excommaDicatioois sententia in eandem; si contra pre-
missa neniret , tandem licet ea restitnerit memorato Monaste-
rio , poBtmodam tamen religione iaramenti et sententia ipsa
contemptiS; ipsos saper rebas eisdem maltipliciter aggraaat et
molestat; captis monachis et conaersis eiasdem monasterij exi-
Btentibas in locis predictiS; aalneratis seruis eoram; et qaibas
dam edificiis Monasterii ac domibas qaoromdam saoram homi-
nam incendio deaastatis. Ideoqae discretioni nestre per Aposto-
lica Bcripta mandamas; qaatinaS; si est ita, eandem senteiitiam
pablicantesi seraari eam asqae ad satisfactionem condignam;
sicat rationabiliter est prolatS; snblato appellationiB obstacalo
faciatis, eamqae nichilominaS; si de haiasmodi captione aobis
conBtiterit ; tamdia appellatione remota excommnnicatam pa-

318

blice imntietiB et faciatis ab ommbas artius enitari , donec
passis iniuriam Batisfecerit competenter y et cnm aestramm
testimonio litterarnm ad Sedem nenerit Apostolicam absol-
uendns. Super aliifl uero; partibus conuocatis andiatis cansam,
et appellatione remota fine debito terminetis ; facientes quod
decreueritis per censnram ecclesiasticam firmiter obseruari.
Testes autem qui fuerint nominati; si se gratia, odio uel timore
snbtraxerint^ per censuram eandem appellatione cessante co-
gatis ueritati testimonium perbibere. Quodsi non omnes hijs
exequendis potueritis interesse, tu frater Epis(Mype, cum eomm
altero ea nichilominus exequaris. Datum Pemsij Id. Martii.
Pontificatus nostri anno octauo.

(Eredetie a azeiit-mi&rtoni fSaptodg lev^lt^r&ban.) %

99.

IX. Oergely pdpa a h&nok pUapokSnek riszire ae esztergami
Sreek , akkor oU pdpai ki^et renddetA megetSeiti. 1234,

Oregorius Episcopns etc. yenerabili fratri . . . Episcopo
Gumanorum salutem etc. Justis petentium desideriis etc. Sig-
nificasti siquidem nobis ; quod venerabilis frater noster ....
Strigoniensis Archiepiscopus ^ tunc in provincia Cumanomm
Apostolice Sedis Legatus y tuam Diocesim limitans y perpetuo
statoit observari^ quod nuUi laico^ patronis exceptis, in eccle-
siis tne Diocesis presentare liceat capellanos y et sacerdotes
quartam habeant decimarum; ac quedam alia, prout in ipsius
litteris inde confectis plenius dicitur oontineri^ que contempta
periculum, custodita salutem pariunt animarom. Nos itaque
fratemitatis tne precibus inclinati^ quod per eundem legatum
super hiis rite ac canonice factum est^ ratum habentes aucto-
ritate Apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio
o<HnmunimU8. Nulli ergo etc. nostre coDfirmationis infringere
etc. Datum Perusii V. Idus Octobris. Pontificatus nostri anno
octayo.

(IX. Gergely pApa RegestAib«51, Theiner id. m. I. k«t. 128. 1.)

319

IX, Oergdy pdpa Kdlmdn kirdlyt a katholika hit irdeMben

milkddisre szdlitja fd. 1234.

GregorioB Episcopas etc. karissimo in Christo filio no-
Btro Hlustri Begi Oolomanno salntem etc. Si tne Serenitatig
obseqniis deMdanteB per deyotionis promptitudinem et fidei
parUatem apud te , ut credimus , fili kariftsime; consecuntur
quod ipsoB et dilectionis dpno reficiS; et foyes beneficio largi-
tatis ; quid diyinis intentos beneplacitis exequendis apnd ce-
lorum Regem extimas adepturos ? Porro non aliud; quam in-
expUeabiliB claritatem luminis et vitam ineffabilem, quam sola
noyit superne preminentiaTrinitatis . Igitur, fili benedictioniB et
gratieySoUerti meditatione consideranS; quod tibi conditor omni-
um in bonis viBibiUbus speciale contulerit^ et quid in retributio-
ne iuBtorum sit honoris et glorie largiturus ; si studeas vigiU
mente perfioere ; per que possis in Bui conspectu culminis
compUicere , ad convertendum in robore tue fortitudinis infe-
ctos macula heretice prayitatis ; te yersus partes Sclayonie
ita magnanimiter et potenter accingaS; quod et aUi huiusmodi
sanctitatis opus animo prompto suscipiant; et sedentes in per-
fidie tenebris ad lucem cathoUce properare fidei non postpo-
nant. Sicque fiat; quod dum yirtntis tue studio ; fayente DeO;
numerus Dei fiUorum augebitur; ita honor tue celsitudinis am-
pUetur; quod et fayorem Apostolice Sedis obtineaS; et tandem
in Beatorum coUegio conquiescas. Datum Perusii 11. Idas
Octobris. (Pontificatus nostri) anno octayo.

• (IX. Gergelj pApa KegesUibdl Theiner id. m. I. kot. 128. 1.)

820

191.

IX, Oergely pdpa Kdlmdn kirdlynak megengedi, hogy az egy-
hdsd interdicttm cdatt Uv8 helyeken ie isterd szolgdlatot tar-

tathaason, 1234.

Gregorias EpisoopnB etc. karisBimo in ChriBto filio no-
8tro DluBtri Begi Colomanno salutem eto. Ut jm RigiB rere-
rentia $eaipiterni stadeas circa devotionem Sancte Matris Ec-
oleaie promptns assidne reperiri , libenter tibi specialis gratie
dona oonferimos^ et qne fmctnm vite profcrant, liberaliter ad-
hibemns. Eiapropter; karissime in Ghristo fili^ tnia instis preci-
bns inolinati ; anctoritate tibi presentinm indnlgemns , nt ad
-qnemcnnqne locnm ecclesiastico suppositnm interdicto deve-
neris ; nominatim interdictis et excomanicatis exclnsis j non
poliatis campanis y clansis ianuis ; et voce suppressa^ tibi Di-
viM £EU^ias oelebrari y dommodo cansam non dederis interdi-
4$to. Halli ergo etc. nostre concessionis iufringere etc. Si qnis
aoitem ete. Datum Pernsii XYII. kaL Novembris, Pontificatu
nottri anno Yin.

In e. m. scriptnm est Salomee Regine nxori Colomanni
Be^is nati . . . Illustris Regis Ungarie. Ut pro Regis reyeren-
tia sempitemi etc. ut supra nsque in finem.

aX. Gergely pdpa Begestaibdl Theiner id. m. I. k(5t. 129. 1.)

321

IW.

IX. Oergdy pdpa a hoszniai eretnekek dlen harczold kereeztese-

ket pdrtfogdm cM veszi. 1234.

Gregorins Epi06opii8 etc. dilectis filiis cracesignatis
contra hereticos Sclayonie in partibns Ungarie constitntis,
Balntem etc. Sacrosancta Bomana Ecclesia etc. Cum igitnr
zelo fidei ac devotionis accensi ; signo yivifice cracis assnm-
pto, propoBneritis in Sclayoniam contra hereticorum perfidiam
proficisci ^ nos vestris iustis precibus inclinati , personas ye-
stras cum omnibus bonis , que impresentiarum rationabiliter
possidetiS; sub Beati Petri et nostra protectione snscipimus;
statuentes , ut postquam arripueritis iter peregrinationis hu-
iusmodi, ea omnia, donec de vestro reditu vel obitu certissime
cognoscatur, integta maneant et quieta. Nnlli ergo etc. nostre
protectionis et constitutionis infringere etc. Datum Perusii
XVI. kal. NoyembriS; Pontificatus nostri anno octauo.

Seriptum est super hoc . . . Episcopo Zagabriensi. Cum
dilectos filios crucesigBatos contra hereticos Sclauonie; in par-
tibus Ungarie constitutoS; qui zelo fidei ac devotionis aecensi
sogno viYifice crueis assumpto proposuerunt in Sclauoniam
contra hereticorum perfidiam proficisci ; cum omnibus bonis,
que impresentiarum rationabiliter possident ; sub Beati Petri
susceperimus protectione ac nostra , statuentes , ut postquam
etc. usque integra maneant et quieta: fratemitati tue per
Apostolica scripta mandamus ; quatenus non permittas ipsos
eontra protectionis et constitutionis nostre tenorem ab aliqui-
bos super hiis indebite molestari; molestatores huinsmodi per
censuram ecclesiasticam, appellatione postposita, compe-
scendo. Datum ut supra.

(IX. Gergely pdpa Regestdib^l Theiner id. m. I. k. 129. 1.)

M0N1JM. HUNO. HIST. ~ DIPL. 6. 21

322

tw.

IX. Qergely pdpa Kdlmdn kirdlyt, ki a boszniai p(xterenok eUen
kereeztes hadba indiiU , az apoetoli sz4k kUUhiik pdrtfogdea ald

veszi. 1234,

Gregorins Episcopus etc. kariBBimo in Ohristo filio Go-
lomanno Begi HluBtri salntem etc. Pro fidei meritis , qna mti-
lare diceris ad obseqnia Redemptoris , te libenter speciali fa-
nore proseqnimnr, et qne tibi prosperitatem adiciant, liberali-
ter elargimnr , firma crednlitate tenentes , qnod qnanto gra-
tiam grandiorem ab Apostolica Sede perceperis; tanto ferven-
tiori stndio ad extermininm prayitatis heretice laborabis. Hinc
est 9 qnod te affectionis pateme brachiis amplexantes , perso-
nam tnam cnih omnibns bonis tnis, qne impresentiamm ratio-
nabiliter possides^ snb Beati Fetri et nostra protectione snsci-
pimnS; et presentis scripti patrocinio eonfirmamnS; distrietins
inhibentes ; nt dnm pro reverentia Redemptoris eontra hereti-
cos perstiteris debellandos , nnllns snper bonis eisdem te pre-
snmat indebite molestare. Nnlli ergo etc. nostre protectionis
et inhibitionis infringere etc. Si qnis antem etc. Datnm Perasii
XVI. kal. NoyembriS; Pontificatns nostri anno octayo.

Scriptnm est snper hoc . . . Episcopo Zagabriensi. Cnm
Illnstrissimnm in Ghristo filinm Golomannnm Begem illnstrem,
qni zelo fidei ac devotionis accensns signo yivifice cmcis as-
snmpto proposnit hereticos de Sclayonie partibns in mann
forti et brachio eztento yiriliter extirpare, cnm onmibns bonis
snis , qne impresentiarnm rationabiliter possidet , snb Beati
Petri snsceperimns protectione ac nostra , inhibentes distri-
ctins ; nt dnm pro reyerentia Bedemptoris contra prefatos he-
reticos perstiterit debellandos etc. nt supra nsqne molestare/
firatemitati tue per Apostolica scripta mandamns ; qnatenns
ipsnm contra protectionis et inhibitionis nostre tenorem non
p^rmittas ab aliqnibns indebite molestari; molestatores hnins-
modi etc. nt snpra. Datnm nt snpra.

(IX. Gergely pdpa Bege8tdib<Sl Theiner id. m. I. k»t. 180. 1.)

323

200.

Jakdb prene^ztei pUspdk (s pdpai Mvet a pannonhcdmi apdt^
^ edg 4s Fdbidn lovag kdztiperben itH, 1234.

JacobnB miseTatione Dinina PrenefltinnB ElectuB Apo-
Btolice SediB Legatns vninerBifi preBenteB litteras inBpecturis
Balntem in Domino. Cnm !olim dilecti in ChriBtdt V(rias) Ab-
bas et Oonnentns Monasterij Sancti Martini de Sacro Monte
Pannonie snper Ecclesia Sancti Spiritns ; Lgnibnsdam palatiis
et aliiB pertinentiis ad eandem coram venerabili patre . . .
Waciensi Episcopo et conindicibns eins a Sede Apostolica
delegatis contra nobilem nimm Fabiannm Diocesis Strigo-
nlensiB monerint qnestionem y et idem propter snam multipli-
cem contnmaciam ab eisdem fnerit excommnnicationis uin-
cnlo innodatuB^ et nichilominns dictis Abbati et Conuentui
cansa rei sernande possesBio adiudicata fuerit a iudicibus su-
pradictis; quam non potuerunt nancisci propter potentiam ad-
nersarii memorati , tandem dicti Abbas et Conuentus super
hoc obtinnernnt litteras prndenti et discreto niro Magistro
Egidio domini Pape Snbdiacono et Capellano ; tunc in Vnga-
ria pro negotiis Romane Ecclesie existenti Qui cognoscens
contnmaciam nobilis memorati ueram ; possessionem ex se-
cundo adindicanit Abbati et Conuentui supradictis ; ex qua
propter protemitatem eiusdem nnllum fructum consequi po-
tnemnt. Vnde cum dicti Abbas etConnentus dicerent; se mul-
tis expensis et laboribus fatigatos , petiemnt a nobis ; quod
eoB in poBsessionem ueram predictamm rerum jde facto face-
remuB indnci , et eos inductos tueri inxta formam libelli infe-
riuB annotati; cnins tenor est talis :

A uobis ; domine J. Prenestine Electe Apostolice Sedis
Legate ; petit Abbas Sancti Martini de Pannonia nomine suo
et ConnentuB sui, quod faciatis ipsum induci in ueram posses-
sionem Ecclesie Sancti Spiritus cum palatiis et possessioni-
buB snis I quas nobilis uir Fabianus possidet; quarum rerum
poBsessio adiudicata fuit dictis Abbati et Conuentui per . . .
Waciensem et . . . Waradiensem Episcopos et . . . Abbutem

21»

»

394

de Feldnar indices a Gregorio Pontifice delegatoB ; et poBt
Magister EgidiuB; domini Pape Gapellanas^ dictoB Abbatem et
Gonuentnm neroB constitoit posseBBoreB ; Bed propter contn-
maciam nobilis Bapradicti non potnernnt posBeBsionem nan-
cisci. Qnare petunt dictnm nobilem Bibi condempnari ad re-
Btitntionem frnctnnm perceptomm et expenBamm, qnoB et
qnaB extimant centnm qninqnaginta marcaram. Item petit,
qnod facintiB ipsoB tneri in dictaram reram poBseflsiane. Salno
inre etc

Qnam petitionem licet litem contestando nobiiis predi-
ctns responderit non debere admittere; nec fieri debere, qnod
continebatnr in ea ; tamen ante cognitionem cause se contn-
maciter absentanit; propter qnod nos enm excommanicationis
nincnlo dnximns innodandnm. Et cnm idem F. non nideatnr
cnrare de excommnnicatione predicta , dictns Abbas et Con-
uentnB a nobis cnm instantia snper hoc sententiam postnla-
bant. Gnm de omnibns snpradictis nobis liqneret per proces-
Bnm indicnm predictornm, nos nisis processibns eornndem; et
anditis allegationibns dictoram Abbatis et Oonaentos y absen-
tiam dicti nobilis Dei presentta snpplente et Abbate ac pro-
cnratore Sancti Martini presentibnB , ueram posseBSionem re-
rnm petitarnm in libello dictis Abbati et Conuentui duximus
sententialiter iudicandam , et eos corporaliter debere mitti in
possessionem reram petitaram in Ubello saperins memoratO;
contradiotores per oendnram ecclesiasticam compesoendO;
jure proprietatis utriqne parti in omnibns reseruato. In cnios
rei testimonium presentes nostri sigilli manimiae inssimuB
commnnirL Actom anno gratie M.GC.XXXHn.; ini. kal. Fe-
braarii. Indictionis VIL

(Eredetie a Bzent-mirtoni f^apdtsdg lev^tiriban.)

325

201.

A ijannotihahni azent-mdrtoni apdtsdg h a sz^kesfervdri kdpta-
lan kdzti per vdlasztott hirdk itelete dltal elintiztetik. 1234.

In nomine Domini Amen. Cnm dominns Vrias Abbas^
Thomas Castos , et Joancha monachi procnratores Connentns
Sancti Martini de Pannonia ex parte nna; et magister Marcns
canonicns et procnrator ad hoc PrepoBiti et Capitnli , Cosme
qnondam Episcopi Genxiensis et omninm canonicornm et cle-
ricornm Albensis Ecclesie et 8ancti Nicolai Hospitalis Alben-
sis et Sancti Henrici Ecclesiamm ex altera de bona nolnntate
compromiserint in nos Jacobnm miseratione Dinina Prenesti-
nnm Electnm Apostolice Sedis Legatnm ^ et fratrem Enoch
Ordinis Predicatomm > et magistmm Sanlnm Archidiaconum
Kitriensem de omnibns qnestionibns ^ qne nertebantnr inter
ipsos snper decimis possessionnm dicte Albensis Ecclesie^ et
possessionum oanonicomm et clericornm Alboiisinm et pos*
sessionnm Sancti Nyeolai^ Hospitatis Albensis et Sancti Hen-
rici , nec non domini Cosme Episcopi qnondam Genriensis et
aliamm Capellamm ad Ecclesiam Albensem pertinentinm,
sicnt in prinilegio domini A(ndree) Regis , de qno fit mentio
in arbitrio prolato per magistmm Egidinm domini Pape Sub-
diaconnm et capellanamy continetur. Hoc scilicetmodO; nt se*
cnndum formam predicti arbitrii lati per prefatnm magistmm
E. in arbitrando procederemns, habentes potestatem ilhid idem
arbitrinm mutandi/ corrigendi; approbandi, et temperandi, in-
terpretandi et dedarandi ; addendi y et subtrahendi, nel dimi-
nttendi; uisis instmmentiS; anditis rationibus et allegationibus
partium secundnm quod nobis nideretur ; et super dampnis et
expensis cognoscendi^ et cognitis cause meritis inter cetera,
qne Monasterio Sancti Martini de Pannonia niderentnr nobis
arbitris assignanda ; vicesimam quoqne , qnam dominus Rex
Albensi Ecclesie in Simigiensi Comitatu contulit , assignare-
mus eidem , ita tamen , quod procnrator AibensiB Ecclesie et
ipsi Albenses procurare tenerentnr, qnod donatio facta a Rege
cnm sigillo domini Bele Regis confirmaretur ; de sigillo antem

826

Colomanni dicte donatioDi apponendo dictos Abbas et Alben-
ses commuDiter laborarent. Eo nichilominns salno^ qaod pro-
cararetur a dictis Albensibas bona fide . qaod domini Archi-
episcopi saa sigilla apponerent donationi predicte. Si aero
iam dicta donatio yicesime predicto modo confirmari non pos-
set infra terminam a nobis arbitris statnendam, tanc nos sta-
taeremas et decemeremas , proat nobis aideretar esse melias
ordinandam. In qao casa dictas Abbas promisit cedere iari
et actioni Albensis Ecclesie , qae sibi competant in decimis
antedictis. Et ambe partes promisernnt obseraare sab pena
centam marcaram argenti| qaicqaid per nos siae tanqaam ar-
bitros , siae tanqaam per arbitratores iater ipsos arbitratom
foisset ; et pena solata arbitriam ratam nicbilominas perma-
neret; ita qaod pena in singalis capitalis sea articalis, si con-
traaentam faerit, in solidam peti posset. Nos commissam no-
bis officiam exseqai capientes petitiones atriasqae partis re-
cepimas ; ex parte namqae Abbatis contrli Prepositam et ca-
nonicos Albenses nobis fait porrecta petitio in banc modam.
Yobis sancto patri ac domino J. Dei gratia Electo Pre-
nestinO; Apostolice Sedis Legato et in hac parte coarbitro ; et
aobis firatri Enoch Ordinis Predicatoram y et magistro Saalo
Archidiacono Nitriensi eiasdem Legati coarbitris conqaeri-
mar nos y Abbas et Gonaentas Sancti Martini de SiEicro Monte
PannoniC; de Preposito et Capitnlo Albensi , qai decimas Mo-
nasterio Beati Martini debitas de omnibns agris ; aineis , pre-
diis et yilliS; mansis ac cnrtibas et possessionibas et popalis,
qaalicanqae nomine censeantar , ad ipsos pertinentibas in Si-
migiensi Comitata existentibas contra iastitiam detinent et
solaere contradicant Item conqaerimar de eisdem , qaod po-
palos saos , qaalicanqae nomine censeantar , et ceteros ad
ipsos conflaentes de possessionibas prediis ; negotiationibaS;
aineiS; segetibaS; aectigalibas ad ipsos popolos pertineDtibaSy
ac proles eorandem , et cetcris rebas qae decimari debent in
predicto Comitata existentibnS; decimas solaere predicte Ec-
clesie Sancti Martini non permittant. Item conqaerimor de
eisdem; qaod de portionibas Ecclesie Sancti Henrici; nec non
Sancti Nycolay Hospitalariam Albensiam; et omniam clerico»
ram Albensiam ; et de possessionibas et popalis omniam ca-
pellaram ad ipsos Albenses pertinentiam; decimas nobis sol-

327

uere Don permittimt. Vnde snper premissiB omnibns institiam
petimns extiiberi et eisdem preeipi firmiter ae mandari, ne nl-
terins deeimas nobis et Eeelesie nostre snbtrahant ; et qnod
non prohibeant nee faeiant prohiberi , qnominns a snpradictis
omnibns deeime nobis integre persolnantnr. Item petimns re-
stitni nos et eeclesiam nostram in possessionem nel qnasi,
perceptionis decimarum omninm Gosme Episcopi; quibns per
Prepositnm et Gapitnlnm Albense snmus spoliati; petentes
nobis fmctns a decem annis infra perceptos , nel qui percipi
poterant , uel eorum extimationem singnlis annis quindecim
marcas argenti. Item petimus de omnibus dampnis, que fece*
rnnt et facinnt dando sigillum indifferenter siue suis , sine
alienis , tam m^rcatoribns qnam ceteris asportantibns uinum
tempore nindemiarum de Gomitatu Symigiensi et alias in snis
ibidem hospitiis ninnm retinentibus , in quo a viginti annis
infra qnolibet anno in qninqnaginta marcis argentiKcciesiam
nostram dampnificamnt : supplicantes , ut interdicatis et fir-
miter inhibeatis eisdem; ne sigilla sna exportantibns nina sna
sen retinentibns supradicto modo dare presnmant ; cnm non
ipsi , sed nos sigilla dare debeamus , in signum decimationis
per nos facte , ne per nos , seu per alios possint impediri tan-
qnam indecimata deferentes. Specialiter conquerentes dici-
mns , qnod in anno proxime iam transacto nltra qnantitatem
dampni predictam occasione sigilli indifferenter cnilibet con-
cessi in centnm et quinquaginta tunellis uini dampnificati su-
mns per eosdem , snper quo iustitiam petimus exhiberi. Item
petimns nobis restitui fimctus decimaram ab eisdem a quadri-
ennio et infra perceptos , nel qui percipi potuerant ; uel eo-
mm ex(s)timationem; singnlis annis octoginta marcas argenti.
Item petimns dampna et expensas occasione qnestionis fa-
ctaS; qne et qnas extimamns mille et trecentas marcas argenti.
Item petimns expensas faciendas salno etc.

Ex parte nero Albensinm contra Abbatem et Gonnen-
tnm Sancti Martini de Pannonia porrecta fnit nobis petitio in
hacforma:

A nobis , domine J. Prenestine Electe Apostolice Sedis
Legate , et fratre Enoch Ordinis Predicatornm , et magistro
Sanlo Arehidiacono Nitriensi , arbitris communiter electis pe-
tit Marens proenrator et canonicns Albensis procnratorio no-

828

mine Pi epositi et GapitnU AlbeDsis , quod condempnetiB et
compellatiB Abbatem S(ancti) M(artini) et Gonuentnm eias ad
reBtitntionem omninm , qne dictna Abbas conBecntaa eat pcr
arbitrinm latum a magistro Egidio domini Pape Snbdiacono
et capellano ; que snnt hec y nidelicet centnm et qnindeciia
marce , et ad restitntionem prinilegii domini Regis j qnod Al-
benscB di^ri fecernnt snper salibnB regalibns in Posonio, qnod
ita fait ; et salinm , qnos ipsi Albenses percipere potoissent,
qnod extimant dncentas marcas , cnm dictns Abbas pridem
arbitrium a partibus omologatnm et iuramento iSrmatnm pe-
tierit irritari. Item petit mille et qningentas marcas, qnas di-
ctufl Abbas dictos Prepositum et Gapitalnm in multis causis
et compositionibns contra iustitiam coegit expendere super
decimis ; quas a canonicis et populis Albensis Ecdesie petiit
in Gomitatu Symigiensi. Item petit penam centum marcamm
pro eO; quod iBStrumenta omnia), secundum quod sibi manda-
tum fuerat sub eadem pena a magistro Egidio , domini Pape
subdiacono et capellano , et coarbitris non resignanit , quibns
nunc usus est coram uobis. Item petit; quod imponatur Abbati
et Gonuentui silentium perpetunm super decimis canonicorom
et populorum AlbenslB Ecclesie in Gomitatu Symigiensi , cum
nnllum ius habeat in eisdem.

Lite igitnr snper predictis petitionibus contestata; utrin-
que reeeptis testibus et attestationibns publicatis uisis priui*
legiis et instrumentis ; [auditis nihilominus partium confessio-
nibuS; rationibus et allegationibus ab ntraque parte propositis
plenius inteilectis, quia nobis constitit euidenter, decimas Co-
mitatus Sjrmigiensis , de quibns pars Monasterii Saaicti Mar-
tini in suprascripto libello rationaliter petiit ad ipsum Mona-
sterium de iure spectare ; et quia accepimns ex confessione
procnratoris Albensis Ecclesiam Albensem nihil alind spiri-
tuale habere , quod posset dare Monasterio Sanoti Martini in
permutationem decimamm , quas ab Albensi Ecclesia postu-
labat; nec vicesimam Gomitatus eiusdem^ quam ex donatione
Regia ad se spectare dicebant ^ que omnino erat insnf&cienS;
ad permutationem decimarum^ quas pars Monasterii postula-
bat ; tum e^ difficultate iuris, quia nen poteramns nec debeba-
muB temporalia cum spiritnaUbus permutare, tum ex difificol-
late facti; quia non habebat Aibensis Ecdesia sufficientia spi-

829

ritnalia , qne cmn vicesima poBset M onaBterio S(ancti) M(ar-
tini) pro decimis assignare. Nolentes de cetero Albensem Ec-
clesiam locnpletari in iacturam Monasterii snpra dicti predi-
ctas decimas detinehdo , presente parte Albensi et Abbate
S(ancti) M(artini) , ttocatisqQe procaratoribns Monasterii de
svLO hospitio ad arbitrinm aadiendam , nec inaentis , alpote
qoia recesserant nalla a nobis licentia postalata ; Abbate ta-
men satissdante , qaod procaratores partis sae ratam et fir-
mam haberent , qoicqaid in his daxerimas stataeiidam; corri-
gentes in hac parte Magistri Egidii arbitriam , el matautes
sicat arbitri; ael at arbitratoreS; sea amicabiles compositores
arbitramar; pronantiamoa; stataimas , et laadamas ; qaod Ee-
clesia Albensis et Ganonici eiasdem Ecclesie , presertim Cos-
mas qaondam Episcopas GeariensiS; de omnibas agris, aineis^
prediis et villis ; mansis et cartibas et possessionibas qaali-
canqae nomine censeantar ; ad ipsos pertinentibas ^ in Symi-
giensi Comitata existentibas , et de omnibas rebas ; qae deci-
mari debent Monasterio S(ancti) M(artini) de Pannonia; deci-
mas integre et absqae contradictione persolaant. Arbitramar
etiam et laadamas, qaod non inqaietent de cetero , nec impe-
diant , nec prohibeant , nec prohiberi faeiant per se ael per
alios dicti Albenses , qaominas de possessionibaa et omnibas
rebas ; qne decimari debent , Ecclesianmi Sancti Henrici et
Sancti Nycolai Hospitalis AlbensiS; et omniam capellaram et
clericoram et popaloram ad ipsam Ecclesiam Albensem per-
tinentiam in Comitata iam dicto prefato MonasteriO; a sapra-
dietis omnibas decime integre persolaantar. Item arbitramar,
preeipimos et laadamaS; qaod Abbas et conaentas Monasteril
prefati restitaant Albensi Ecclesie priailegia ael priailegiam
dommi BegiS; qae ael qaod Albenses ei dederant ael dari fe-
ceront saper salibas Begalibas in Posonio ; in permatationem
decimaram ipsaram; qae fait per Sedem Apostolicam irritata.
Item in hoc arbitriam magistri Egidii approbantes stataimas
et laadamoS; qaod ainam Prepositi et canonicoram et comma-
nitatis Albensis Ecclesie et Sancti Nycolai et clericoram pre-
dictaram Ecclesiaram cam sigillo canonicoram Albensiam ab
ano ex canonicis dato et iaratO; qaod fraadem non faciat Ab-
bati S(ancti) M(artini) de alio aino asportando , et presente
homine Abbatis et similiter iurato^ qaod malitiose non con-.

380

tradicat, edncatnr. Viniim aero emptitinm nnllas caDonicoram
nel popnlomm Albensis Ecclesie edacat, nisi homini Abbatis,
si presens fnerit et ire nolaerit, aemm aenditorem assignet
Si nero homo Abbatis absens fuerit > nel presens ire nolyerity
assignato nenditore sacerdoti loci in presentia triam de me-
lioribns hominibns ibidem cohabitantibns , emptor libere ce-
dat. Ab aliis antem , qae continentnr in petitionibns snpradi-
ctis ab utraqne parte propositis , partem ntramqae , alteram
ab altera absolaimns per.hoc nostrnm arbitrinm sea laadam.
Qae omnia et singnla precipimns ab ntraqne parte fieri et
sernari , et non contraneniri , snb pena centnm marcamm ar-
genti in singolis commissa capitnlis , qaa solata parti arbi-
triam obseraanti hoc Qostmm arbitrinm amicabilis composi-
tionis sen laadam in onmibns et per onmia pcrpetao in sna
maneant firmitate. Actnm est hoC; aidelieet promalgatam est
hoc arbitriam in Snprnnio presente domino Boberto Arehi-
episcopo Strigoniensi , domino Johanne Episcopo Bosnensi,
Bombaldo Magistro Hospitalis Sancti Johannis Jerosolimitani
Yngarie et Sclaaonie, Magistro ZoenLectoreBatiensiyMagistro
Baynaldb Archidiacono Pactensi (Igy); et plnribas aliis cleri-
cis , et magnatibns Vngarie. In cuins rei eaidentiam plenio-
rem nos predictns Jacobas Penesthias Electas ApostoUce Se-
dis Legatas hoc arbitriam a nobis et nostris coarbitris pro-
mnlgatnm , ne nnqnam possit in postemm dnbitari ; nostri si-
gilli mnnimine dnximns roborandnm.

Et Ego Bartholomens de Campania Clericns, Sacro-
sancte Bomane Ecclesie Scriniarias hoc arbitriam de man-
dato predicti Legati , et coarbitroram ipsias mann propria
pnblicaui et signnm feci. Anno Dominice Incaraationis mille-
simo ducentissimo tricesimo qnarto. Pontificatns domini Gre-
gorii noni Pape anno VII* mense Marcio die octaua. Indict VIL

(Eredetie a szent-mirtoni f^apdts^ lev^ltirdban.)

331

202.

A bakonybili apdtsdg ia a gySri vdmak jobbdgyai kdzH hatdr-

igazitds, 1234.

In nomine Domini Amen. nniaer8i8 Ghristi fidelibaB tam
presentibns qnam fatnriB Yryas Dei gracia Abbas Sancti
Martini de Monte Pannonie , et Bng et Baya , Jadices perpe-
taitatam a domino Andrea Sege conBtilgti salatem in aero 8a-
latari. Vniaersitati aeatre significamas , qaod cam nos esse-
mas iadices perpetaitatam a domino Andrea Bege constitati^
Symon Gomes Jaariensis , Jacobas Garialis Gomes eiasdem,
etEgidiaSy jobagiones castri Jaarinensis^ citaaeri(n)t coram no-
bis Abbatem de Bel saper qaadam parte terre aille Sceez,
asserentes eandem partem terre a meridie falsis metis possi-
dere. Nos aatem iassa Begio aolentes caasam terminare , in-
diximas domino Abbati de Bel testes prodacere , et priaile-
giam Ecclesie sue ostendere ; prodaxit aatem testes copiosos,
airos nobiles et ydoneos. Nos uero testibus diligenter exand-
natis ordine iuriS; ut decet; nichil alind audiuimus , quam id,
qnod predictam partem terre a meridie iustis metis Ecclesia
de Bel sine alicuius contradictione possedisset. Inspeximus
autem et priuilegium diligenter ^ et tenor priuilegij autentici
et ueri easdem metas scribendo girabat; quas et testibus
ydoneis ueras esse comprobaueramus. Ad maiorem etiam
cautelam ego V(rias) Abbas Sancti Martini ex consensu et
consilio Gomitis Bug et Baya^ Gomitis Arquibaya(?)| cum uiris
honestis et nobiiibus iuimus ad uidendas metas terre preme-
morate, et giratis circumquaque metis secundum tenorem
^riuilegvj Sanoti Ladizlay, uidimus metas multas antiquas, et
magnas, ueraS; et sine aliqua fraude. Mete uero eiusdem terre
Guyar secundum priuilegium sic incipiunt : terminatur ab oc-
cidente ad caput uoraginis , quod dicitur Ghurhufeu , et ibi
sunt nn cumuli ; inde in ascensu montis III ; inde in latere
montis III ; inde ad caput arbustarum Bolngd Iin eumuli ; hinc
ad agrumLusualin cumuli ; inde uersus occidentem in ascensu
montis UU cumuli ; inde ad caput quercug mi cumuli ; inde

382

uenitur ad meridiem et iuxta uiam publicam IIII c(umuli)
inde iterum ad meridiem itur per uiam ad caput Hasag , et
ibi IIU cumuli ; inde uadit per uiam ad meridiem^ et sunt TTTI
cumuli ; inde ad Feusceuleu , et ibi sunt Un cumuli ; inde
ascendit ad monticulum et ibi IIII cumuli ; item primum eundo
in eodem monte UII cumuli ; item in eodem monte Iin cu-
muli ; item ad agrum Poth , hoc est in summitate montis sunt
multi et magni cumuli ; inde in descensu montis eios TTTT cu-
muli ; inde uadit per agros in descensu adhuc eiusdem mon-
tis nn cumuli ; inde cadit ad paludes, et ibi sunt cumnli ma-
gni ; inde uadit per paludes , et ibi sunt lUI cumnli ; inde ad
caput paludis , et ibi sunt cumuli magni ex utraque parte ;
postea uadit ad occidentem ; et ibi sunt cumuli roagni ; item
ad oecidentem per agros et in agris sunt lin cumuli antiqui
et magni ; inde uadit per agros ad uiam publicam , et per
uiam publicam ad Fyzeg; et ibi sunt cumuli magni et antiqui
ex utraque parte aque ; inde uadit iterum ad occidentem y et
ibi suntquinque cumuli; inde ultro per campos et agros cadit
ad uias publicaS; et per vias uadit ad Aruch ; inde per Aruch
et per uiam publicam uadit ad septemtrionem^ snper eundem
autem Aruch plurimi sunt cumuli in longitudine maximi et
antiqui; a quibus itur ad rus Bissenorum , quod uulgo dicitur
Beseneuthorlou ; inde per plurimas metas in diuersis locis po-

sitas antiquas et magnas cadit in presignatum locum ad

ciq)ttt Yoraginis. Vt autem talis uentilatio inter Abbatem de
Bel ex una parte^ et Simonem Comitem Jauriensem; Jacobum
et Egidium et ceteros jobagiones eiusdem castri ex altera
coram nobis iusto fine terminata; ne processu temporum queat
in irritum deuenire , litteras presentes contulimus Abbati de
Bel; ne de cetero Comes JanriensiS; et jobagiones castri eius-
dem pro predicta parte Sceez possint trahere in causam; que
coram nobis ordine iudiciario terminata est ordine supra-
scriptO; et sigillo domini Vrie Abbatis Sancti Martini deMonte
Pannonie ; et nostris communita. Anno Dominice Incarnacio-
nis millesimo CC^^XXX^IIII®. Datum per manus Pangracii
Sacerdotis monachi Sancti Martini de Monte Pannonie*

(Eredetie a szent-mdrtoni foapdts^ lev^ltdrdban.)

333

203.

IX, Gergdy pdpa Magyarorszdg f&papjainak nteghagyja, hogy
(usapostoliszSktol kikUlddtt birdk iteleteit foganatoaitsdk. 1236.

Gregorins E^iscopns senms senioriiin Dei yenerabilibns
fratribns • • • Archiepiscopo Strigoniensi etSaffraganeis-suis,
et dilectis filiis AbbatibnS; Prioribns et aliis Ecclesiamm Pre-
latis per Strigoniensem proninciam constitqtis , salntem et
Apostolicam benedictionem. Dilecti filij . . • Abbas et Connen-
tns Monasterij Saneti Martini de Pannonia sna nobis insinna-
tione monstrarnnt , qnod cnm ipsis plnres commissiones ad
dinersoB indices dinersis temporibns snper dinersis qnestio-
nibns et dampnis ae ininriis sibi et ipsi Monasterid irrogatis;
nec non et rebns aliis a Sede Apostolica impetrantibns^ jndi-
ces ipsi qnandoqne interdicti^ nonnnnqnam nero ^snspensionis
nel excommnnicationis sententias exigente institia proferant
in rebelles , ac mandent locomm ordinariis , nt easdem sen-
tentias et ipsi renerenter obsement , et faciant a snis snbdi-
tis firmiter obsemari ; dicti ordinarii hninsmodi mandato re-
cepto non solum predictas sententias non obsernant ; nemm
etiam eosdem excommnnicatos nnntiatos pnblice ac snspen^
808, in sno errore confonent et defendnnt^ in eornndem Abba-
tis et Gonnentns preindicinm ac ecclesiastice discipline con-
temptnm. Qnia nero error, cni non resistitnr approbatnr, et
niros decet ecclesiasticos pronidere ; ne dissolnatnr nernns
ecclesiastice discipline, yninersitati nestre per Apostolica
scripta firmiter precipiendo mandamns , qnatinns cnm a indi-
cibns a Sede Apostilica delegatis snper obbernandis eomm
sententiis fneritis de cetero reqnisiti; et nos ipsi eos hnmiliter
obsemetis , et faciatis a snbditis nestris inniolabiliter obser-
narL Datnm Pems\j V. Idns Jnliij , Pontificatns nostri anno
nono.

R4gi jegyzet. Eodem prorsns nerbomm tenore et deeo-
dem dato expedita fnit bnlla ad Archiepiscopnm Colocensem;

334

eias SnffraganeoB; AbbateS; Priores et alioB ecelesiamm Pre-
latoB.

(Eredetie a szent-inirtoiii f(Utpteig levAtiribaii.}

204.

IX. Oergdy pdpa a pannonhalmi apdtsdg birtokdnak hdbar-
gatdi dUn hatdrozott egyhdzi kidtkozds bUntet&sSnek vSgrehaj-

tdsdt eUrgeti. 1235.

Gregorius Episcopns semns semornm Dei dileetis fi-
liis • • . Simigiensi et . • . Tychoniensi Abbatibas et . . . De-
cano Tychoniensi Vesprimiensis Diocesis salntem et Aposto-
licam benedictionem. Dilecti filii Abbas et Connentas Mona-
sterij Sancti Hartini de Pannonia nobis significare cnrarnnt;
qnod cum olim ipsi Demetriom^ Vraloa, BadoU; Benedictam
et alios homines de yilla Wiza Vesprimiensis Diocesis coram
dilecto filio Egidio Sabdiacono et Gapellano nostro de man-
dato nostro tonc in Vngaria commorante saper combastione
capelle Sancti Jacobi de Heremo Monasterio ipsi sabiecte;
ac iniectione manvim aiolenta in monachos et conaersos eias*
dem ; nec non dampnis et iniariis irrogatis eisdem traxissent
in cansam , idem Capellanas in eos exigente ipgoram conta-
macia manifesta excommanicationis sententiam promalgaait^
et excommanicatos dennncianit ac nanciari pablice fecit eos-
dem.Sed ipsi claaesEcclesie contemnenteS; in eadem excom-
mnnicationis sententia iam per sex annos damnabiliter per-
senerarant , nichilominas se Diainis temere ingerendo in ani-
mamm saaram pericalam^ eoram preiadiciam et ecdesiastice
discipline contemptam. Vt igitar vexatio haiasmodi forsitan
eis tribaat intellectam, discretioni aestre per Apostolica scri-
pta mandamas ^ qaatinns predictam excommnnicationis sen-
tentiam , sicnt rationabiliter est lata ; faciatis asqae ad satis-
factionem condignam anctoritate nostra snblato appeliationis
obstacnlo inaiolabiliter obseraari, et singalis diebas domini-

835

ds et festiiiis pnlflatis eampanis et eandelis aeeensis solenni-
ter pnblieandO; si de hninsmodi mannnm inieetione nobis eon-
stiterit; dietos saerilegos tamdin appellatione remota exeom-
mnnieatos pnbliee nnneietis et faeiatis ab omnibns aretins
enitari ^ donee passis ininriam satisfeeerint eompetenter ; et
enm nestramm testimonio litteramm ad Sedem nenerint Apo-
stolieam absolnendi ; innoeato ad reprimendam eomm mali-
eiam si opns fuerit auxilio braebii secnlaris. Qnodsi noo om-
nes his exeqnendis potneritis interesse y duo nestmm ea ni-
chilominuB exequantnr. Datum Perusii. X. kal. Angnsti, Pon-
tifieatns nostri anno nono.

(Eredetie a Bzent-mdTtoni fdapdtsdg lev^tiriiban.)

205.

IX. Qergdy pdpa Joldwty IL Endre kirdly lednydty az apostoli

8zik pdrifogdsa ald veszi. 1236.

Gregorins Episcopns etc. karissime in Christo filie J.
BeginO; nate karissimi in Ghristo filii nostri . . . lUustris Be-
gis Ungarie ^ salntem etc. Sincera dcTotio filiornm merito in
se eorroborat matris affectum , et digne meretur , ut favorem^
qnem ipsi ab illa postulant , conseqnantnr. Oum itaque , sicut
exhibite tue nobis littere continebant ; clare memorie . . • ge-
nitrix tna Beglna Ungarie desideraverit , ut Sedem Apostoli-
cafn, qnam pio renerabatur affectU; matrem semper et domi-
nam reputareS; sicnt etiam tibi precepit; dum ageret in extre-
mis , tnque mandatum huinsmodi reverenter amplectens Ec-
clesie Bomane tanquam matris cupias presidio communiri :
noB tnis supplicationibus annuentes, personam tuam sub Beati
Petri et noslra protectione ac tutela suscipimus , et presentis
scripti patrocinio communimus. Nulii 4rgo etc. Si quis autem
ete. Datum Pemsii m. Idus Augusti , (Pontificatus nostri)
HDno nono.

836

JegyzBL Jolin, kihez ezen pdpai lev^l int^ore van, 11. Endre ki-
HXyiisk mdBodik neje , Jol^ kir^jm^ utdni lednya toU 4a 12d5-ben
ment n6fil Jakab arragoniai kirdlyboz. L. Fej^r Cod. DipL IH kot.
2. r. 448. 1.

(Ab itt koz5lt pdpai levelet IX. Gergely pipa Rege8tdib61 kozz^ tette

Theiner id. m. I. k'6t 133. i.)

206.

IX, Oergely pdpa IL Endre kirdlyt feUzdlitja, hogy a parmon'
halmi apdtsdgot Fdbidn lovag hdborgatdsai eUen oltalnuMzza,

1236.

Gregorins EpiscopuB sernvs seraornm Dei earissimo in
Christo filio . . . Illnstri Regi Vngarie Salntem et Apostoli-
cam benediotionem. Saluti tue connenit et honori^ ut uiros ec-
clesiasticos Regni tui maxime regulares in sua iustitia tuea-
ris ; malefactores suos potentie tue dextera cohibendo ; ut in-
quietis correctis pusiilanimes consoleris. Significarunt nobis
sane dilecti filii . . . Abbas et Conuentus Monastery Sancti
Martini de Pannonia , quod cum ipsi Fabianum militem Stri-
goniensis Dioce^is super eo , quod ecclesiam Sancti SpirituS;
terras, prata, molendina; nemora; seruos, ancillas ; palatia et
res alias ad eorum Monasterium pertinentia per uiolentiam
occuparat ; post diuersas commissiones ad diuersos iudices
impetratas primo coram E. Subdiacono et Capellano nostro,
cui tunc in Vngaria existenti causam a nobis obtinuere com-
mitti ; dein coram venerabili fratre nostro . . . Prenestino Epi-
scopo in partibus illis legationis of&cio tunc fungente aucto-
ritate Apostolica conuenissent, et idem miles in ipsius Legati
presentia recognoscens ad Monasterium pertinere predicta,
et prestito iuramento promittens ea ipsi restituere , ac non
molestare illud de cetero super ipsis , lata de uoluntate sua
per eundem Legatum excommunicationis sententia in enn-
dem , si contra premissa ueniret. Tandem licet ea restituerit

887

memorato Honasterio, poBtmodum tamon religione ioramenti
et gententia ipsa contemptis, ipsos snper rebnB eisdem mnlti-
pliciter aggranat et molestat y captis monacliis et conuersis
einsdem Monasterii existentibns in locis predictis, nnlne-
ratis semis eomm ^ e1; qnibnsdam edificiis Honasterij ac do-
mibns quornndam suomm hominum incendio denastatis.
Oum autem prefatus F.^ ut dicitnr, exoommunicationem
contempnat, et transgredi non metuat iuramentum; propter
quod merito est contra eum seculare brachium adMben-
dum, Serenitatem tuam monemus et hortamur in Domino,
quatinns pro Diuina et nostra reuerentia ac tue salutis
obtentu predictum Honasterium tue proteotionis presidio
confonens, et in suo iure consernans^ memoratum militem
ab eomndem Abbatis et Gonuentus super predictis mole-
statione cessare Regia auctoritate compellas; ita quod in
presenti gratiam et in futuro gloriam merearis. Datum Pe-
msij YIIL kal. SeptembriS; Pontificatus nostri anno nono.

(Eredetie a Meiit^inirtoiu fKapdtsig levdltArdban.} '

lioiiini. HDira. hist. - dipl. e. 22

338

201-

7X Gergdy pdpa nz egyhdzdk 9zdnidrqjket&tid6p4nzds$zegr0
n6zve IL Endre hirdlynak megTioSMzdbbUja a hatdridlft 1235.

&regorias Episeopns ete. carisgimo in Christo filio
A(ndree) Hlnstri Begi Uogarie saldtem etc. Illias vicarii Ucet
insafficieatibas meritis constitati; qai penitentiam nostram
libenter sascipiens dignatione pietatis sne nostra tegit er-
rata y Gelsitadini Regie ^ qae per litteras et nancios salatis
et fame sae consiliam a Sede Apostolica hnmiliter implora-
vit ^ affectione paterna cnraaimas npn sine speciali gratia
proyidere. Sane cum ad mandatam venerabilis fratris no-
stri . ». FriBnestini Episcopi^ tunc Apostplice Sedis Legati
pro dampnis illatis Ecclesiis ^ per compositionem , ad quam
te iuramento prestito astrinxisti, annuatim promiseris usque
ad quinqaenninm dno millia niarcarum argenti Ecclesiis re^
stitiiere memoratis, et redditibns tuis, sicut asseris^ per
Regales munificentias assignatis ex eis tribus partibus tuis
filiis et nepoti; sola; ut creditnr; quarta tibi retentaV pla-
rimum diminutis, id facere nequeas; neque primo anno
propter debita; que necessario te oportoit pro defensione
Regni contrahere; satisfacere potuisses^ suppliciter postu-
lasti^ ut necessitatibus tuis inspectiS; clementer super hoc
agere dignaremur. Nos igitur tuis devotis precibqs inclinati;
quiy quantum cum Domino possumus^ Excellentie proponimus
Regali deferre ^ tibi usque ad decenmum; ita quod singulis
annis inille marcas eisdem Ecclesiis -solvere tenearis , termi-
num duximus prorogandum; reinittentes benignC; quod ex de-
fectn solutionis primi termini contraxisti. Datum (Perasij II
kal. Septembris/ Pontificatns nostri anno nono).

(IX. Gergel^ pdpa Begest£ib<Sl, Theiner id. m. I. kOt 136. 1.)

839

JOL Ghrgdy pdpa rendeli^ hogy nz appwtoliezffc JMdnd$ paran^

cdd n£^Ul IL Endre TdrdlyraSecealddjdra dz egyhdzidtok

vagy interdietum ne hatdrozidBsik, 1236. .

Gregorins Episcopn» ^tc. earissimo in Christo filio
A(Qdree) Illnstri Begi Ungane salntem etc« Cnm ad persa-
nam tnam specialem; sicni bactenns , habeamns caritatis af^
fectnm^qno te gerimns abnndantius in visceribnsJesnChristi
Celsitndini Begie , qno excellentins preeminet , eo amplins
qnantnm cnm Doinino possnmns ; deferre proponimns et ma-
iorem tibi fayorem et gratiam impertiri. Eapropter, carissime
in Christo fili^ tuis devotis supplicationibns inclinati; anctori-
tate presentinm inhibemns , ne qnis absqne mandato Sedis
Apostolice speciali presnmat in tnam ^ nxoris et filiornip tno-
mlki personas excommnnicationls vel interdicti sententias
promnlgare. Nulli ergo etc; Si qnis autem etc. Datnm (^Pe-
rnsii II kal. Septembris Pontificatns nostri anno nono).

• ■ , . . ^ ,

(IX. Qmgtlj pip» Begest^Mji, Theiner id. m^ L k. 1S6. L)

22»

340

20».

IX. Qergely pdpa a II. Endre kirdljftdl ujannan fogadoU ke-
re9$ies hadjdratra nizve int&skedik. 1236.

Gregorins Episcopus etc. carissimo in Cbristo filio
A(iidree) Illastri Regi Ungarie salatem etc. Indignnm et in-
conveniens videretnr ; si te oporteret ad terre sancte snbsi-
dinm aliis erogare , nnde ipsins terre uecessitati emisso voto
teneris magnifice snbvenire. Cnm itaque , sicnt tna nobis £x-
cellentia intimavit, zelo fidei et devotionis accensns de novo
signnm cmcis acceperis ad obseqninm crncifixi , nt ei quam-
vis non ex condigno retribuas pro innumeris beneficiis , qne
contulit ipse tibi : nos Serenitatls tne supplicationibus incli-
nati auctoritate tibi presentium indulgemuS; ut te proseqaente
personaliter votum nuper emissum , et ad mandatum Sedis
Apostolice transeunte , ad redemptionem prioris nullatenns
tenearis. NuUi ergo etc. Si quis autem etc. Datum Pemsii
n. kal. Septembris. (Pontificatns nostri) anno nono.

(IX Gkrgely p&pa Regest^b61, Theiner id. m. I. k. 185. 1.)

341

210.

IX. Oergely pdpa IL Endre kirdly kdpldnainak tUos mi$M$
miatti hUnteteee irdnt int&skedik. 1236.

Gregorins Episcopns etc. yenerabili fratri . . . Episcopo
Waciensi et dilecto filio . . . Abbati de Monoroud Wacienaia
Diocesis salntem etc. Carissimns in Christo filius noster . . .
Hlnstris Kex Ungarie nobis hnmiliter snpplicavit, ut Capella-
nis sniS; qni tempore^ quo tenebatnr exoommunicationis et in-
terdicti sententiis ^ a venerabili fratre nostro . . . Frenestino
Episcopo tunc Apostolice Sedis Legato prolatis in ipsnm, ce'
lebrarunt eidem, sententiis illis eum non teneri credentes, mi-
sericorditer parcere dignaremur. Qnocirca discretioni yestre
per Apostolica scripta mandamus, quatenus iniuncta ipsis pe-
nitentia competenti, eisque ad tempus aliquod ab ordinnm
suomm execntione snspensis , secum super boc auctoritate
Apostolica dispensetis. Datum (Pernsii IL kal. Septembris
Pontificatns nostri anno nono).

(IX. Gergely pipa Begestiibdl, TheiDer id. m. I. k. 186. 1.)

342

IZ. Qergdy pdpa az esztergaim irsek ia a Gatam meUetHez^r
henedeJd apdtedg kdttiperee Ugyben iniizkedik. 12S5.

Oregorias Episcopiis eto. venerabili fratri • . . Episcopo

CenadieBBi, et dilectis flliis . . • Abbati Bellifontis CSolocensis

Dioccsis et . . . Preposito Baciensi, salntem etc. Com yenerabi-

lem fratrem nostrnm . . • Tasculannm Episcopnm , venerabili

fratre nostro Strigoniensi Arcbiepiscopo et Jacobo syndico

dilectomm filiornm . . . Abbatis et Conventas Monasterii San«

cti Benedicti de Grana Strigoniensis Diocesis apad Sedem

Apostolicam constitatiS; in caasa qae inter eps vertitar dede-

rimas aaditorem: coram eo syndicas proposait antedictas^

qaod cam qnondam bone memorie J. predecessor ipsias Ar-

cbiepiscopi inotiaBteriam ipsam qaibasdam yillis et pertinen-

tiis ac iaribaa eanmdcm , in qaoram possessione vel qaasi

monasteriam extiterat, spoliayerit, yel mandayerit spoliari,

iamdictas Archiepiscopas ea cam qaadam terra » qaa ipse de

novo spoliayit , yel spoliari mandayit] monasteriam sapradi-

ctam y yel spoliationem inde factam Tatam habnit ^ detinet et

restitaere contradicit. Ad qae com perceptis inde fractibas se

idem syndieas nomine Abbatis et monasterii restitai.postala-

yit ; magister yero Albeas eiasdem Archiepiscopi procarator

eandem reconyeniens syndicam ab aaditore petebat eodem^

Abbat^m ipsam ab ammistratiosie predieti monasterii penitas

amoyeri / tanqnam qaod nec postulatas canonice^ neqae ab

ipso Archiepiscopo aat de mandato aao confirmatos, sea in*

stitatas^faerat in Abbatem. Yeram com saper hiis coram aa*

ditore prefato lis faerit legitime contestata, nec saper premis-

sis potaerit apad Sedem Apostolicam de yeritate liqaere , di-

scretioni yestre per Apostolica scripta mandamas , qaatenos

recepto hinc inde a partibas iaramento de yeritate dicenda,

facientes eas proponendis hinc inde interogationibas respon-

dere ^ testes , qaos afa*aqae pars coram yobis daxerit proda-

cendos, legitime recipere ao diligenter ezaininare earetiB^ can*

sam ipsam , si de partiam yolantate processerit ^ fine debito

843

terminantes^ et facientes, qnod decreveritiB anetoritate noBtra
firmiter obBervari : alioqnin eam Bnfficienter inBtractam ad
nofitram preBentiam remittatiB, prefigendo partibnB terminnm
competentem; qno noBtro bc conBpectni repreBentent , inBtam
dante Domino Bententiam receptnre. TesteB antem etc. Qnodai
non omneB etc. NulliB literiB verltati et institie preindicanti-
bns a Sede ApoBtolica. impetratiB. Datnm ABBissi XV kal.
OctobriB. Pontificatns npBtri anpo nono.

(IX. Gergelj pipa Rege8tdib<51, Tlieinerid. m. I. k. 186. 1.)

212.

A fdpdtdl kikUlddtt vigtthajtdk Bertalan neszprimi pUtplfklH
a 204. $s. alattipdpai btMdnak teljeatt&ere intik. 1236.

Benerendo in ChriBto patri ac Domino B(artholomeo)
Dei gracia VesprimienBi EpiBCopo, Nob SimigienBiB et Tico-
nienBiB AbbatcB, et decannB TiconienBiB, exBCcntoreB a BUmp-
ino Pontifice oraciones in Domino. Nonerit.neBtra paternitas,
no8 litteras domini Pape recepiBse Bnb hac forma :

GregorinB EpiBCopns BernnB sernornm Dei Btb.

(Kdvetkezik IX. Gergely pi|>a buUija mint fenebb 204. sz. a.)

Vnde consnlimnB paternitatem ncBtram et hortamnr,
qnatenns, Bicnt continettir in presentibnB litteris, faciatlB in-
niolabiliter obsernari, et dictos excommnnicatos etnillam
enitetis. £t hec omnia nt obBemetis anctoritate qna fiingimnr
precipimns^ alioqnin contra fantores secnndnm qnod ins di-
etaret procederemtiB.

(Eredetie a Bsent-mirtoni fdapits^ leydtirdbanO

344

218.

A pdpdUfl IdMAd^ vegrehajtdk a 204. ez. (datti ]pdpai hvUd'

nak foganatoattdedt sUrgetik. 1285.

P. miBeracione Diuina SimigbienBiB; T. TychonienBis
AbbaB et Prior TychonienBiB , nninerBiB EccleBiamm PrelatlB
per Hnngariam conBtitntiB presentes litteraB inBpectnriB Baln-
tem in Domino. Nonerit iam dndnm neBtra nniuerBitaB litte-
raB Bnmmi PontificiB recepiBBC Bnb hac forma :

GregorinB EpiscopnB Btb.

(KOyetkezik IX. Gergely pdpa fenebb 204. sz. a. olyashatd hnllija.)

Qnia yero error cni non rcBiBtitnr approbatnr , et niroB
.decet eccleBiaBticoB pronidere, ne diBBoInatnr nemuB diBci-
pline eccleBiaBtice; quia rem iuuenimnB ita eBBC; ncBtram vni-
uerBitatem omni afieccione qua poBBumns in hac parte dnxi-
muB exorandam ^ auctoritate domini Pape uobiB firmiter in-
inngentcB; quatenuB predictam excommunicacioniB Bentenciam
in ipBOB plene et firmiter faciatiB obBcmari , et a uobis arc-
eiuB euitari , ne ceuBura eccIcBiaBtica uideatnr omnino con-
temptni. Sdat eciam ncBtra vninerBitas, quod Bub eadem forma
domino Episcopo^VeBprimienBi tanqnam ordinario BcripBimuB,
rogantcB diligenter eundem; et auctoritate domini Pape firmi-
ter iniungentCB ; ut per bc et per buob BubditoB ipBam senten-
ciam firmiter faceret obBemari > et ab omnibuB arcciuB euita-
rentur , donec eisdem Abbati et Gonuentui BatiBfacerent , et
onm noBtramm tcBtimonio litterarnm ad Sedem accederent
ApoBtoIicam abBoIuendi.

(Eredetie a azent-mirtoni f^apitsig leydltdLriban.)

345

214.

Poglizta dcdmatiai kerUletnek magyarcrszdgi nemeiek dUaU

alapUdsa. 1235.

Adi 5 Aprile 1235 in Dalma^ia laogo chiamato Gkh
rizza ossia Bogosnizza sopra la jnarina di terra ferma. La
Bopragranda miaericordia e Maestjt del Signor Iddio Nostro
ha constitnto sopra qnesto mondo i B^^ Principi et altar
Dominatori in Inogo sno per regger il di Ini popolo e per
essere esegniti i di Ini precetti Ha volnto dnnqne che Koi
MikloB Diclicich; Badiyoi Bnbnich, Mattiaa Davidoyich, Ulad-
mir Blaxeyich, Badiyoi Micnlich, PribiBlan Yojnich etlTIa*
dislan Badich Nobili coo. Ungari; che Teniamo
dal Begno di Ungaria con tntte le noBtre fa-
miglie ad abitare in qnesto Begno di Dalma-
ziain terrafermasnllaMarina^e con Be abbiamo
condotto yenti Bchiayi per seryitA noBtra, ancora qneati anni
paBBati anni qnattro popnlando qnesto Inogo ^ a cni abbiamo
dato nome di Bogoznizza ayendolo troyato Noi fortiaBimo ei
aapro adomato con forte boBCo e grayemente grebandoBOi
e Bi portarono qni altri dieci pastori da BoBina, li qnal^
eon li Bopra detti yenti Bchiayi li abbiamo meSBi nel loro
nnmerOi perch^ abbiano k Bcryirsi, e perchi Byegrino e la-
yorino qncBte terre per il noBtro yiyere nobile-

J9g^%€i. A poglixzai kerttlet alap{t^ir6I Mekes yissgdlatokat
tett Franoeflchi G. zdrai tanir ^La Dalmatia^ neyft foly^iratnak
1845-ki 22-dik Bzamdban (september 25-ke alatt).

(Ezen okm^y hitelea mi&iX littam a sirai eUni>bi ca. k. \amisLy%w(k

ley^ltiriban.)

346

tlft.

A hakonybiU apdU(lg ia a mBzhpi vdrjobbdgyok kdzti kibiktiUs.
Z/. Endre kirdly kordbdl. 1204 - 1235.

Nofl D. Abbas monasterii Beate Marie de Almad ^ et
GoBQentaB eiaBdem loci y damns pro memoria ^ qnod Abbate
Ecclesie Beati Manricij de Bel cnm sniB iobagionibns ab nna
parte ; item villa Nnztnp ^ iobagionibus castri de Eoraco , ac
Vros et Thoma pro Onrk de Harasti coram nobis constitntis
propositnm extitit per eosdem et relatam, qnod cansamqnam
pro defitmccionibns ville Falan (Poly&n) ac pro morte dno-
mm hominnm ex parte Abbatis et nille Nnztnp (Noszlop) ac
pro morte dnomm hominnm Jonnance nidelioet et altering
cninsdam ex parte iobagionnm de Eoraco habebant; per con*
dignam satisfaccionem in pacis denenissent nnionem ; ita ta-
men , qnod si aliqna lis , nel accio per aliqnam partem orire-
tnr/ parti adnerse ante litis ingressnm yiginti marcas solnere
teneatnr. Nec hoc pretermittimns, qnod si Capitnlnm Vespri-
miense de spoliacione , et nerbere hominis sni pro testimonio
missi satisfaccionem habere nellet , commnniter partes tene •
rentnr deffensare. Datnm in qnindenis Pa&ce.

% BS6nt*mdLrtoni f&m^Uig lev^tdMbfta.)

347

Cttrtg ^ 6«dav nyelveii sM «kmaiytk

!

21«. (4: b.)

&ml /^iNfi» magytst kirdly a veszprimv^gyi ajpdezdk ndmdra

adoU priviUgiumdnd gSrdg szih>eg6.

t !Ey ovofiaxi zoij nazQog xal tov vuni xai xov
dyiov nveviutrog ivci^ofiai iy^ JSrifpavog /(^ioriayoc,
xal' xQak ndarjg OvyyQiag notovvra xal dtoixovvTa^
xa\ TtazaarivovTa ro fiovaaf^giov zf^g vneQayiag Geo^
Toxov Tov fJkrjTQonoXiToVf To dg T(f TeonQifi^ xoi iv
avT^ d&vdog nXrj&og iiova^oxmmv vniQ Trjg yvjfijxi^g
aorcriQiag ifjuw, avvfiiov, xa) Toig Ttxvoig fAov, xai na-
TQiag ndarig: xal didwfii ivowg avn^ t^ fAovaOTr^Qiw
ivvsdg furd twv x^Q^^^^^ deidifowv , Ta di ovofMora
dvoTwgTWv ;|f(o()i(uy awcJi/ elalv Tavra* to nQWTwvSa^
yaQ^Qev tx^ tovg xanvovg TeaaaQdxorca 6xTw,xdi y^aQd"
dag l(|. Kal SreQov x^Qiov to JSavarov ix^X^ Ta&aXiovg
TQidxxnrca, oneQ ioTiv dg tov Jovvaov xal x, Baai^Mivg
eig Tov iv&Qoviaafkov Trjg vneQayiag OeoToxov, xdi to
niQafUz tov X)findda fiexd xal neQawvTag enTd. X)fioiwg
xai t6 jcavfffVQiv, xai inucQiTag ii^qxovca, xcu tf^aQddag
eig Tov Jovvaov dw&exa, xal ^vXovQyovg TQetg, xai /aX-
xeig dvo, Tial fioT^iaQiv Sva, xa\ roQvaQiv ev. Kai otov
UoXoavix, xai tov Mdfut neXaQyoHg g, aTov X)findda
9 o» fuXexdig, dfineXovQyovg l|. Tfva di ixv^ ^^ SdvTov
vi^aiv Trpf dyiav TQidda elg furoxiov. ^Ofiov di ndvcwiv
riJy x^9^^ ^^ ovofUFca elaiv rai7ra' a, ^aydQfiQiW

848

xoi Tovvri, SaivdQoVj nai Kvrjaa, kcu Kvfjza^ T^kow;
Kal Ta a. Sdfjvcov, IIoidQovyoVy xal ZaiJati, xal rQivr-
^aQiy nal ereQa nXeiova didwfu azffi vneQayiav Oeotoxov
tov firjCQonoXixov xi^ )jLovaaTi\Qiy tva fiexQlg laxixri 6
ovQavoq xai ij ytj, Iva ela\v rov. fiovaatriQiov. Jidwfu
dk %a\ i^ovaiav iv xavrrj Tfj fiovfjy Iva xovq d-ekovxag
xaxoixeiv elg xo xQaxog xrjg dyiag fiovrjg dvev nQoaxd-
^etag rij? i^yovfievrigy xa\ xwv ddeXtpidcDVy Iva ^tojfd-tjroi
ix xov xonov 6 xa\ va fir\ fiovXoftevog. ^Hde xig q>0Qa&f
i^ avxdSvy (ov neQ dedwxa detecjg fJLovrjv dnoxorffat, ri d-
nonotrjaaa&ai rt, ij ix xrjg yevedg fiov, rj exeQog r*$, rftB
fiaaiXelgy rjxe aQxovxeg, rjxe axQaxrjyo^, rjxe iniaxonoi,
rjte ixeQOi xivig, tva i^ov xo dvd&efia naQa noTQog xal
vlov xa\ dyiov nvevfiaxogy xrjg ivdo^ov deanoivrjg ijniwv
Oeoxoxov xal detnaQ&ivov MaQiag, vneQevdo^mv dno-
axohavy xa\ xwv XQuxxoaicov dexaoxxa^ naxiQmVy xcu
ndvxwv xmv dyiwVy xa\ dn ifiov, xov naQa naxQog xal
vlov xal dyiov nvevfiaxogy xrjg ivdo^ov deanoivrjg fjuxg
xa\ OeoxoxoVy nav dei dfiaQXoikov.

Jegffiet. Szent Istydnnak eaen gdr5g nyelven kiadott okminys a
magyar diplomatica legnevezetesebb tdrgyai k^z4 tartosik (I. Schwari-
ner Mirton, Introdactio in rem diplomaticam, mdsodik kiadds. Badin,
1802. 60. 1.) ; mi^rt is , miatdn Fej^r annak csak latin fordftiadt vette
fel okmdnygyiijtem^ny^e , a g($r5g szSyeget itt p6tl61ag kozz^ tenni
BzilkB^eanek Idttam. Az okmdnj eredetie , mint llitszik , nem letezik
t5bb^. Azonban Kdlmdn kirilj dtirta ^s meger^sitette annak g(5r5g 4h
latin BZ<$veg^t (l^d Fej^r Cod. Dipl. IL k. 46. L) , b Kdlmin okminya
eredetiben ((ristetik jelenleg is a badai kin kamarai lev^tirbaa. Mir
P^terfy ^s Szegedi Jdnos hivatkoztak e g5r0g okmilnyra ; melyet el6-
Bs6r IVay tett kOzz^ (Vita S. Elisabethae vidaae, nec non B. lCargari-
tae yirginiB. Nagy-Szombat, 1770. 221. 1.}, k^sdbb haBonmiBBal 4b ^r-
dekoB tadomdnyoB fejteget^Bsel Szerdahelyi Gy. A. (Diploma Graecam
Sancti Stephani Begis, Bad^ 1804) ; 6a legdjabban Tdlfy JdnoB (Gya-
korlati 6 4eij gbibg nyely tan. Badin, 1848. 187. 1.)

349

217. (40. b.)

Kulin boszniai bdn egyezkedSse Qervdz raguzai flfndkkeilf a
raguzaiak kereskediairlfl Boeznidban, 1189.

K HMC Wi(A H CUHA H CBETOrA AOyXA. 'k BAHH KOCkHkCKH
KSAHHK npHCESAIC TEEt, KHEmE RpkBAUJH^ H BkCkMk rpAiCAMk
ASEpOBkHAMk npABy npH^kTSAk EUTH BAMK W^k CEA^k H ^O B^KA
H npABk rOH API^ATH Ck BAMU H npABS B^kpS , ^O KOA^k CkMk
XHBh, BkCH A^EpOBkHAHE KHpE ^0^^ "0 M0EM8 BAA^AHHIO TpkrS-
lOKE, rkA^k CH KkTO XOKE Kp^ksATH, TOA^k CH KTO MHHE^ npABOBk
B^pOBk H npABUMk CpktfEHMk Apl^^TH E EE3k BkCAKOE 3kAE-
^H^ pA^B^k l|JO MH KkTO ^A CBOHOBk BOAOBk HOKAOHk ^ H ^A HMk
HE EYAE W^k MOHXk HECTkHHKOBk CHAE, H ^O KOA^k 8 MEHE ^8^8,
AATH HMk CkBtTk H ROMOKk , KAKOpE H CEE^k , KOAHKOpE MOrC,
EE3k BkCEPA 3kA0rA RpHMUCkAA ^ TAKO MH EOPk nOMATAH H CHE
CBETO EBAHilEAHE. "k Pa^OE ^H^kKk EAHk HHCAXk CHIO KHHr8 00-
BEAOBK EAHOBk W^k pOJKA^I*^^ XP*^^^^^ THC8KA H CkTO H WCkMk
AECETk H A^BETk A^kTk, MtCE^A ABkr8CTA 8 A>^BAAECETH H AE-
BETH A>^Hk, 8rkMEHHE PAABE HwBAHA KpkCTHTEAA.

(TvrtkoTity Pdl Szrbszki szpomeiiiczi , Belgrid 1840 » 1. 1.; Sa&rik P.

J.i Pamitky dreTnino pisemiiietvi jihosloyaniSy , Praga 1861 , Liatinjr

2. l; Miklo0ich F., Monumenta Serbiea Bdcs 1858, 1. 1.)

(A raguzai leviUdrban taldlhatS rigi laHn forditds.)

In nomine Patris et Filii et SpiritaB Sancti Amen. Ego
Banns Cnlinas Bosnae jnro Comiti Gervacio (igy) et omnibna
BagnseiB rectns amicns fore perpetno , et rectam yobiscnm

850

pacem manntenere^ et amicitiam reram; et omnes BagQseos
per totam terram noBtram ambnlantes , mercantes seu habi-
tantes yel transeuntes recta fide et conscientia vera recipere
absque uUa datione, nisi quis suam per yoluntatem mi donum
dare uoluerit^ et aput nos dum ftieritis mianutere et consilium
eis praebere ut nostrae personae ad nosirum posse absque
fraude et malo ingenio. Sic ine Deus adiuyet et baec san-
cta eyangelia.

218.(42. b.)

Aszdn a bolgdrok 6$ gdrdgdk ezdrja a raguzaiaknak keretke-
ddnn szabadsdgokat ad. 1186—119$.

t ^ABA I^ApKCTBO MH WpHSKMW tH X^f^ BCEH A^EpWBHH-
UICrkH, AIOEWBHZIM (B)CEB'kpH2IM& rw(CTEM2) I^ApbCTBA MH,
^A tA^S X^A^*^!^ no BCBH ^^p^k t^ApKCTBA MH C KSnA^R KAKBiR
(AH}CW^ HAH HWCA HAH mEHA^, HAH KSHH^ KAKBJk AHEW HOCAT^^
H AO KWIA AHEW SEM^b HAH X^P^* A^^A"^? ^^^ ^W EaLA^IH^b
HAU BpAHHMkBA H S^kAf pA^^ A^HA^TZ^ HAH^W Tp&-
HWBA H no BCEM8 SArWpHO — — (h)a(h) ftW (Il^pACAAB^A) HAH
KApBSHSCKZlt XOpKI npHfi^^T%^ HAtl Kp2HZCrkH X^P^^ HAH EW-
p8HC(rk)H HAH B (x)aPHH& H B^HMWT HAH B CKWHKCK;!;;?^ X^pA HAH
npHAil^ll^CKilVA HAH ^^BWACK^;!; X^"^ HAH B 3EMA ApiiAHACKiywl^
HAH B Gwa8H& H^T^, nO BCAA8 A^ CH KSRWBAA H npOAABAATA
CBWEWAHW EE3 BCkKW^ flAKWCTH, fi^A HE HMAM(t)& nW BCbx^
XWpAX^ i(ApkCTBA MH H P^pA^AWB^b X% H KAHCYpAX% SAIip^TE-
HHA, h{^) AACHXW^ATX H KYi1YA^T2L H npOAABA^KTA EEC nCMtAH
^(k^W H BCEBtpHH AOIEWBHHH fWCTE ^ApkCTBA MH. KTW AH HM CHA*
KWCTHW TOM AHEW HAH HA KAHC^pt HAH HA <{)WpWCkx% HAH r/^(t)
a(h)eW np^SfL SAKOH^ K8MEpKH^ TW ^A E B^kCT&^ TWH E OpO-

861

THBNflKS ItApkCTBS MH, H MHAOCTH HEI|ICT& (H^M^kTH, (h)a Bf •
ANK(a) ME WprHA OATHT MH f-

t flrkH(z) ' E(A&rp)w(M&) h FpiKOMi. f-

(Safarik id. m. ^s oszt 2. 1.; lliklosich id. m. 2. 1.)

(Magyar fordUdB.)

Gz&rs&gom hat&roz szabads&got az eg^Bz raguzai yi-
diknek , cz&rs&gom Bzeretett ^szaki Bzoinszidainak (vagy
yeud6geinek^ gosztem = hospitibns); hogy b&rmelj irtiikkal
j&rhassik be cz&rB&gom f^ldit; ak&r viszik aztyak&rhajtj&k;
8 b&rminO yis&rlott &rAt yisznek is , s ayyal ak&rmely ft^ldre
yagy yid6kre jQhetnek ; ak&r Bndinba (Yiddinbe); akar Bra^
nicsovdba (a mai Pancsoya) ^s Bdgrddha , ak&r Trnoy&ba .168

az eg^Bz Zag6ri&n y^gig , ak&r Friaszlay&ba yagy^

EaryuDSzka yid6kire mennek ; ak&r a krajnai ft^ldre yagy
Bomiszt&ba, ak&r OdrinbiBt yagy Dimotba; avagy Alb&ni&ba
yagy Szalonikba jOnek ; mindentttt szabadon y&s&rolbassa-
nak £s 4mlhassanak minden b&ntalom nilktil ; ne legyenek
kitiltya cz&rs4gom semmi yidikibdl , vagy y&ros&b61 ; yagy
y&r&b6l (klisziirach = clansnris); hanem mint cz&rs&gom
ijszaki Bzeretett szomsz6dai mindentttt j&rhassanak , yehes-
senek 6s &nilha8sanak minden k&r n6lkUL A ki pedig b&n-
tan& 6ket yagy a y&rakban, yagy a y&s&rokon (forosziech »
foris) ; yagy b&rhol a kereskedelmi tSryiny ellen^ben ; taiiti
meg, hogy cz&rs&gom ellens6ge; s nem 16szen kegyelme^ te
r6azemre nagy.p6nzbirs&ggal bttnh(ldik.

Asz&n, a bolgirok ^8 gOrOgOk (cz&rja).

362

210. (45. b.)

NemanytL Istvdn szerbiai na^-zmpdn adomdnya az aJthod he^
gyen (szveta gora, szent hegy) Uv6 chilandari kolostor 8zdtndr€L

1198—1199.

U€-KOHH CkTBOpH EOPk HEEO H 3EA/U\I0 H HAOB*kKU HA HEH^
H BAArOCAOBH l€^ H AACTh HAIk BAACflk HA BCkH TBApH CBOEH^ H

nOCTABH WBH L(ApE^ AP^Y**^^ ^^^S^ ? "^^ BAAAHKU, H KOMOyKA^
AACTb RACTH CTA^O CBOE H CkEAOY^ATH E WT& BCAKOFA ShJVA HA-
XOAEyJArO HA HE. rkAATRE EPATHE , EOrb npEA/iHAOCTHBU
0YTBpkAHrpZKEl(ApiiA/^HAOYrpEKpAAbMH, H KO-
rom^E E3HKA pASA^kAHBIk H SAKOHb p^Kk H HpABH OYCTABy H BAA-
AHKU HA^b HHMH HO HpABOY H nO 3AK0H0Y pACTABAIi CBOEIO Hp^k-r
MOYApOCTHIO. rkMkTRE RO MHOS^kH EfO H HEHSkM^kpkHtH MHAO-
CTH H MAOBtKOAIOEHiO ^ApOBA HAUJHMk ilpA/^tAOMii H HALUHMk
A^kAOMK WEAAAATH CHIOBIk SEAAAOBk CpbEkCKOBk^ H BKCAKO^KO EOPK
CTpOE HA OYHblUA ^AOBtKOM HE XOTk ^AOBtSH PHEtAH, H n 0-
CTA^HME BEAHErAmOYnAHA^ HApEMEHAPO Bli CB^k-
T^kMh Kpbl^EHH GT*k(|)A[HA HeMAHOY^ H WEHOBHXK
C80I0 A^^AM^^OY? " EOAiklUE OYTBpiiAHXIk E07KHI0B& nOMOKHIO H
C80EI0 MOYAPOCTHIO^ A^^^BI^ ^AH WTk EOPA, H Bii^ABHrOXi^ nOPH-
BbUJSlO CBOIO A^^A**^^ ? ^ npHOEptTOXIi WAb ' MOpiiCKE SEAfUlE
SeTOY H Cb rpAAOBU. A W^k ilplkEAHACk IlHAOTik^ A W^l^ rpkHb-
CKE AEAAAE AxKk C ilhnAAHEMii^ rCKEO^HL^OY^ PfaKE, SAITHkAATOY)
/ItBhHE, E^kAHIfOY^' JeIIEHH^PY. H EOTKHIOBI^ nOMOKHIO H CBOHMb
iTpOYAOMb TA BCA npHOEptTk^ HOCntuJEHHEMK EO?KHEMK MHpb H
THXOCTh BkClknpHEMkUJOY BAAAHHKCTBOY MOEMO^ ^f^k BkCOYAA^
SANEXI^ no(o)l}lpABATH MUCAk CBOIO H HOOYMABATH OYMb CBOH,
EklRAeAtBATH H nEI|JH CE W fi^OXmH CBOEU , Bii KOTOpOE MHCAO
EkHkTEHIk E8A0Y Bk pjkHk CTpAUJIiHArO CHAA^ H KAKO EH MOI|JkHO
BbCnpHETH MH AHrEAkCKH H AHOCTOAKCKH WEpA^h H nOCAtAOBATH

368

BAAAH^i^HEMk PAArOAOM : Bb^KMtTE HFO MOE NA CE. H NAOySHTf
CE WTK MEHE^ ^KO KpOTbKlk ECMK H CkM^kpENIi q>bJ\lkttEM^ HPOfiO
MOE EAAPO H BpiLME MOE AhKO ECTb. MHNOYBbllJOY mE Bp^bMENH
MNOrOY BAA^HKA MOH nptMHAOCTHBU NE Hp^kSKpt MOAENH^b ChnAt-
CKANH^k CBOErO, Nb tKO I^Ej\pbl TpSAOnOAOmKNHKK H MK3A0Bb3-
AATEAK^ HJKE pEIE NECKBpKNHMH CBOHMH OYCTH : NE npH^OXb
npH3bBATH npABEAbHNKb Nb rp^kUJbNHKb Bb nOKA^kNHE ; H MbN^k
JIO MHAOCpbAblO EPO BbHESAnOY npHKAOYIbUJOY CE BptMEHH tCNO^
H BCAMHpA CEPO MbCTb H CAABA NH Bb HbTOflvE MH BbM^kNENA
SUCTb, H BbCOY KpACOTOY n^HTH^k CErO H /^HBbNO tb3bp'kNHE tKO
H ^UMb MH BblCTb BHAHMO, A XpHCTOBA AlOBbl HAHE npHBE^OBA-
lUE CE Kb MbNt Al^E H Kb HEAOCTOHHOY. H BbHE^AnOY WCTABHXb
BAAAHHbCTBO A\OE H BbCA MO^k^ pA^AHSbHA^k MO^k., XpHCPOY H3b-

BOAblUOY TAKO H Hp^kcBErkH rocnoTKj^H EoropoAHHH^ HCnOAOC(H)

ME rp^kuJbNArO CBETAFO HFA EPO EAArArO^ H WBbl^bNHKA ME
CbTBOpH HbCTbNArO H ANrEAbCKArO H AnOCTOAbCKAPO WBpA^A MA-
AAro H BEAHKAPO. CEMOY JtvE KOHbMABbUIOY CE MbNt ^ OYCTpOIO
CEAAOY BUBAEMOY^) WCTABHXb HA UptCTOAt MOEMb H Bb XP^CTO-
AApOBAN^AAb MH BAAAHNbCTBtAOYBbBbNAPO MH CUHA Crki|)ANA<)
BEAHEPA TKOYHAHA H CEBACTOKpATOpA^ 3ETH W^b BOrA B^kNbNAHAPO
KHpb /LvEdH^k l^ApA rpbHbKOrA, H Al|JE H HE AOCTOMNb pABb XpH-*
CTOY HApEipH CE^ GHMEOHb MHHXb «, BAArOCAOBHXtf H BCAKHMb
BAArOCAOBEHHEMb, tKOmE EAArOCAOBH HcAKb HtKOBA, CbltlA CBOEFO,
mt nOCbntUJbCTBOBATH EMOY W BCAKOMb ^^kAt BAA^t O^ BAA-
AHMbCTB^k CBOEM& H BAArOCpbA^ BUTH NA MHpb KpbCtU^kNbCKU
H W l4pbKB(A)xb HEIJiJH CE H CAOYTKE^IHXb Bb NHXb H HHKAKOfl^E
BUTH 3A30pbN0Y W^b BCkXb TBOpbl^A H rOCnp^A. nO CEMb TRE
H3bB0AEHHEMb BAAAHKU MOEPO HcO^ XpHCTA^ "kKOmE B^klfJABAETb
nHCANHE: HHKOTOpH?RE UpopOKb Bb WTbNbCTB^k CBOEMb npHETb
ECTb, HAHETb nOABH3ATH CE A\UCAb MO^k H^HTH A\H W^b ^NAHH-k
MOEPO H A*kTH H nOCTHriiOYTH NtKOE M^kCTO H TO^ nOAOYMHTH
CbilACEHHE^ H H£ WCTABH MEHE BAAAHKA MOH H MOEPO nSEAAHH^k,
HAME BO pAASETb CE W PptUJbHHltis KAIOI|JH CE. H^HAOXb H^b WTb-

MOHUM. HUNO. UIST. — DIPL. 6. 28

854

MKCTBA CBOEPO Bli CbETOYIO FopOY^ H OEp^kTOXK MOHACTHpli Ht-
KOAH EhlBbUIH, 3OBOMU XHAAHAApK, BhBE/^EHHE CBETUC H np^k-
CAABhHHE BAAAHMHI^E HAUJE EOropOAHI^E, Hfi^kmB HE E^ KAMEHh
OCTAAK HA KAMEHH HOy pASBAAENIi WAKHOYAI^ '9 H nOTpOYAHBK CTA-

pocTKCBoio, noci&n^kiuiiCTBOYioiiJOY mh cunoy mh, beahemoy
}ROYnAHOY Grk({)AHOY^ ciinoAOEH me baa^hka moh eutu emoy

KKTHTOpOY- H MECTH EPO nOPHEIiUJCE BKSHCKAX^ H WEHOBHXK H
nO HSKBOAEHHIO BAAAHHHL(E EOPOpOAHI^E , H f^A ^ EpE HCKRpOCHXK
IlApHKE OY li^ApA OY IIpHSKp-kH^k^ f^X AA^K W^K HHXK MAHACTHpOY
OY GbETOH Fopt CBETOH EOrOpOAHL^H OY MhAEI&XI^ CEAAHEnpO-
EHI|IA^ MOMOYUIOH, GaAMOAPABKI, PeTHBAOY^ TpKNHE<) PETHBK-
l|JH^A^ TpKNOBKI^K, XoNA H f^pSrA XoNA H TpKFK TSHFE H ^i^BA
BHHOrpAAA TSHPE NACAAHXK H OYAH-kHHKE .f^.l E^KHK O^ TpKHE-
StXK, PfiSrn Oy FAEKUJOp-k^ TpETH 8 FoAHUIEB-k^ METSpKTH 8
IlApHlf^kXK ; A 3A KOHMKTKA^ OYAH^kHHKOMK 110 ^i^BA MAOB^kKA, H
nAANHNOY EorAHOYi) H WA BAAXK Pa/^OBO^ GoYAKCTBO H 1i8pKrEB0,
A BCErE BAAXK . pO ., H fi^XXh W^K EKITKKA MKTO MOrE, H O^ Scrk
KOEKIAfi H COAH . A . CKflOYAOBK. H AKE KKTO W^K MANACTHpKCKHXK
A8AH E^kTKH HAH BAAXK NOAK KEAHErA TRSHANA HAH KO^K HHOrA
KOrA^, A^ CE BpAKAIO WHETK ; AKO AH W^K ^8l1AHHXK A8AH RpH-
XOAE 8 MAHACTHpKCKE AOYAH^ A^ ^^ BpAKAIO ONETK. H BKCA EAHKO
AAXI^ MANACTUpEBH O^ GbETOY TopOY^ A^ "t TptEt HH MOEMO^
A^kTETEBH HH MOEMO^ OYNOYMETEBH NH MO(eMOY) PO(ah)MOY
HH HNOMOY HHKOMOYPE. AKO AH KKTO CHE np-kTBOp^H aO ^^Y
EOrK COYAH ^ H AA MOY E COYnKpKHHl^A CBETA EOrOpOAH^A HA
CrpAUIKHOMK COYAHI^H WHOMK H "k^K rptUJKHHKK GhMEWNK.
KpKCTK GhMEWHWBK H nOAKnHCAHHE.

(Avraamoyity, Opiszanie drevnoBztij szrbBzki, Belgrdd 1847, 16. 1., ha'
sonmdssal egytttt ; Safarik id. m. 4b oszt. 8. 1., Miklosicli id. m. 4. L)

(Magyar forditds.)

Eezdetben teremtd Isten az eget te a fttldet ^ is rajta
az embereket 5 meg&ldi azokat , 68 ada nekik hatalmat
minden teremtm^nyei felett , s teve n6melyeket csisz&rokki;

855

m&sokat fejedelmekki vagy aralkod6kk&^ s kinekkinek meg-
hagyta legeltetni nyijit, 6s nieg6vni minden roBztfil, mely
azt^rbetni. Ennil fogva, testvirek; a legk^egyelmesebb Isten
a g5r(5g(5ket cs&sz&rokkal; a magyarokat pedig kiri-
lyokkal er{isit6 meg; 6s valamennyi n6peket nyelvek szerint
osztilyozvin, snekik tdrv^nyt, status-szervezeteket, szabilyo-
kat^s nraIkod6kat adv&n^vSgetlen boIcses6ggel&IIita fel k($z6t-
Uik szokishoz 6s t($rv6nyhez k^pest hatirokat. Kim6rhetetlen
kegyelm6ben s embeszeretet6ben d6d- 6b nagyap&inknak ha-
sonl61ag ad& nralkodni ezen szerb fl5Iden ; s minden, b&rmi-
nemii rendelet6ben nem akard , hogyazok, kiket a t(^bbiek
fBI6 helyezett; az emberis6g roml&s&ra legyenek. 6 engem is
nagyz8np&nn& tett, ki a sz. kereszts6gben N6m4nya
Istv&nnak neveztettem. !]^n a nagyapai 6r5ks6get megAjf •
tottam; s jobban megerOsitettem. Isten seglt86g6vel s IstentOI
adom&nyozottsaj&t esz61yemmel emeltem nagygy& a feldAl
nagyapai Groks^get; s ahoz m6g a tengermell6ki vid6kb61 Ze<
t&t aviroBokkal egytltt; AIb^niAb61 pedig Pilotot, 6sag()r($g
fSldbOlLabot Liplan6val; sazon kivtll Glebocsicz&t; Rjek&t;
Zagrlatot; Ljevcsit; Bjelicz^t 6s Lepenicz&t szereztem hozz&.
Midfinmindezt Isten segits6g6vel 6s saj&t fdrads4gommal meg-
szereztem^ s mindcnUtt Isten p&rtfog4s&vaI a b6k6t 6s nyugal-
mat helyreallitottam volt; elhat&rzd.m magamban elm6met
ileslteni 6s oktatni eszemet; lelki tldv(^ss6gemr{(l 6s arr6l
gondoskodni; melyik oldalra j(Sn6k a rettenetes it61et napj&n;
8 mikip utdnozhatnim az angyalokat 6s az apostolokat , s
k(5vetni a Megvilt6 szavait: „Vegy6tek fel igimat, s tanul-
jatok tOIem ; mert 6n szelid 6s szer6ny szivtl vagyok ; ig&m
elviselhetfi 6s terhcm k($nnyii." Sok id((k lefolyta utan az 6n
legkegyelmesebb Megv&lt6m im&dsigomat 6s kivinatomat
nem vet6 meg ; mint bOkezti munkaad6 £s jutaIomosztogat6;
kinek sztlz ajka igy sz6I : „£n nem j($ttem hlni az igazs&-
gost; hanem a btln((st a vezekl6sre.'' S 6n is az 6 k(5ny()riile-
te8B6gib((l ezen id(iben v&ratlantil 5utudatra 6bredv6n; &tl&t-
tam ; hogy a fcjldnek minden irdeme 6s dics6B6ge hlA ; 6s az
iletnek mindcn sz6p86ge 6s kecsegtet(( rem6nye miiland6;
mik6nt a fUst. Krisztus szeretete mindink&bb lek(5t()tt; &mb&r
rdja miltatlan val6k. S ttlst6nt lemondtam uralkod&somr61;
is mindenrOI; mi eny^m volt; Igy tetszv6n ez Krisztusnak 6s

28»

366

a legBzentebb iBtenany&nak ; s m61t6nak tal&lt 5 engeinet bfl-
n(SBt Bzent 68 j6B&goB ig&j&t bordjani, iB az angyalok 6b apoB'
tolok tlBzteB, nagy is klB kOzOBB^ginek rtezeBiv^ tett MidOn
teh&t ez mind velem ily m6don megtOrt^nt, tr6nomon a EriBz-
taBt61 nyert uralkod&Bomban dr&ga'fiamat lety&n nagyzBn-
p&nt 6b dnaralkod6ty iBtentOl koroB4zott Elek gOrOg oB&az&r-
nak B6gor&t; hagytam h&tra; b ha m6ltatlan vagyok iBEriBZ-
toB rabBzolg&j&nak {rab) nereztetni, 6n Simeon bar&t, meg-
&ld&m Ot minden &ld&BBal , melylyel IzB&k fi&t Jakobot (&1-
dotta meg) , hogy aralkod&aa idej6ben minden j6 igyekeze-
t6ben teljes Bikere legyen , b hogy 6 a kereBzty6n b6k6t Bzi-
v6re yegye , b az egyh&zr61 6s annak Bzolg&ir61 gondoBkod-
j6k; B ne legyen Boha biln($B Isten mindenek teremtSje elOtt.
Ezek at&n J6zaB Krisztas Megy&lt6m akarata szerint , mint
a Bzentir&B hirdeti; hogy b&rmif61e pr6f6ta haz&j&ban fel nem
vdtetik ; kezdtem er()B()dni gondolkoz^omban , hogy ismerO-
seim 6b gyermekeim k()r6b()l t&vozzam, s oly helyre jnsBak^
hol megv&lt&Bomat keressem. Megv&lt6m engem 6b kiv&nB&-
gaimat el nem hagyi; B0t ink&bb drvendett a megt6r6 b&-
nOsnek. £n haz&mb61 elindAltam a szent hegyrO; {szveta gora,
hagiosz 6ro8z , athosi vagy szent hegy) , 6b jatottam az egy-
kori koloBtorhoz^ melynek neve Chilend&r, 6b mely a legBzen-
tebb 6b dicsfibb mennyei kiralynd , az iBtenanya^ bev^zet6B6-
nek Bzentelve van , a hol egy kOvet sem tal&ltam a misikon
6pen, mert egiszen el volt rombolva. Oregsigemben firadoz-
tam (annak megajit&s&ban) t&mogatva fiam Istv&n nagyzsu-
p&n &ltal. Megv&lt6m m6It6v& tett alapit6j&v& lennem, s £n
gyttjt6m Ossze elBz6rt r68zeit , 6b Ajra fel6pit6m a mennyei
kir41yn6 6b Istenanya kiv&nat&ra. A prizreni cz&rt61 (?) p6uz-
aj&nd6kokat k6r6ky s azokat a szent Istenanya kolostor&nak
a Bzent hegyen ad&m ; hozz&csatolva Neprobiste , MomoBai
Szlamodravi , Retivlja , Trnja; Retivscsicza, Trnovacz^ HotBa
falnkat 6b m&sik Hocsa v&s&rt ; 68 itt alapit6k k6t szOlAt 68
n6gy olajkertet, egyet Trapez&ban , a m&sikat Dabsor&ban,
a h^rmadikat Oolisev6ban ', a negyediket Parik6ban ; hozz&-
adv&n minden olajkerthez k6t munk&st 6s Bogatda erdfis he-
gyet ; s a vlahok k(5zt Radovot , Szadasztv6t 6s Oirgev6t , 6b
ehez eg6Bzben 170 vlahot; s aj&nd6koz6k 6vi j(jredelmemb((l
annyit, mennyit lehete; 6s Zet&ban kanez&kat 6s 30 m6r(( s6t.

35T^

S ha a koloistor valamelyik embere vagy vlah meg8z($kn6k a
nagyzsnpinhoz vagy m&s Talakihez^azyisszaszolg&ltatandd;
azon esetben pedig, ha a zsnp&n valamelyik embere a kolos-
toriihoz menektUne ; hasonlag yiB8zaadand6. Mindent , mit a
Bzent hegyen 16v6 kolostornak adom&nyoztam., se gyerme-
keim, se nnok&im, se rokonim^ bo m&s valaki ne vonja viBBza.
Ha B*rten(S ezt valaki , legyen blrija iBten , s a szent iBten-
anya a rettenetes itilet napj&n I6pjen fel ellene mint vidl6,
valamint 6n is, a btln^s Simeon.

(Simeon keresztjele 6s alair&Ba.)

220.(151. b.)

lUvdn Bzerb kirdly a sztvdeniczai koloBtor szdmdva tett ado-

mdnydnak tdredSke. 1222—1228.

— — HAKU ^A ECTh 66^6/^0 BACEMK XOTEt|JHMIi SNATH^
AWKAE ECTh ME^kA MONACTHpCKE 3EMAE : ^O IflCENTq E OYHpABO NA
^OAAl^b^ OynpABO EuAOMh NA BpkXK HA. IflABHHqOY^ HHC-nAA-
HHHOy OYHpABO HA rOYl|JEpHl|E^ pYnpABO Rp^kKO pEKE ^ OYHpABO
0Y3 EphAO HA HAAHHHOY EptCHHMKOY*) OynpABO HA IIOAOYMHp^
OYHpABO HA HsApk, OYnpABOMk HspOMk NA OYCkE pEKOMK GtOY"-
AEHHLlWMIk, OynpABO HA pEKOY MCEHI^OY — —

(Safirik P. J.: Serbiflde Lesekarner, Peflten 1889. 121. 1.; li peBti mati-
cza Bzrbszka Stirhsikij Ijeiopist czfmfi ^vkanyvei, 1845. L kot.;Mikloncl|

. ' id. DL 8. 1.)

■

(Magyar fordiide^)

tudya legyen tehit mindenek elfitt, kik

tndni akarj&k , meddig 6r a koloBtori f(9ldDek hat4ra : Jasze-
niez&ig egy enesen Dolaezra ^ onnan Bilii ment&ben egyene-
Ben a hegynek Gs&ynicz&ra; a hegytOl lefeld egyeneaen Gns-
czeritz&ra; onnan a foly6n &t is a domb ment6ben egy enesen
a bregznitzai erdChegyre ; egyenesen Polnmirra, egycnesen
Ibarra, Ibaron iX a torkolathoz, Sztndenicza foIy6 ment6beni
onnan Jaszanicza foly6ra .

358

221. (151. c.)

Istvdn 9zerb kirdly adomdnya a Meleda szigetSn lctezS boldog-
sdgos aeszonyi kolostor szdmdra. 1222—1228.

^ATtXk EAArUHXb H HCTOMHHKk BkCAKOMOY (^M^K HEW-

CKOYANHH^, OYCAhJUJHTEAIi BKCAKOA/\OY npH3UBAI01|J0YiW0Y HHCTHHIilO^

HE X^"^^ ^^ ICAHHOromE norHBEHHI€. Hh 6EAE BbCkAAb CHACTH CE

H Bk pABOYAAb HCTHHUH npHHTH , BZCkx^ BAA^UKA ^ XpHCTOCb

SOrb, HCThlKHA MOYApOCTh WThNA ^ lerO^E A1|JE KTO WBptLTh Bh

HCTHHOY EAAJREHh^ KTO 0^60 AOBOAhHh H^hPAArOAATH CHAHH TO-

CnOAHE ? W CA^tpEHHH TAKOBAPO BAAAhlKU ^ BCAMhCKA^k OYAHBh-

AAIOTh CE^ lAKO 3A HAUJE CHACEHHie EhHCTh NAOB^kKh, BhCkKh

EOrh BhnAhTHBH CE Bh Hp^kHHCTBlO CH AAATEph. H CBOHA/Vh CH EAA-

rOBOAEHHlEAAh B^kHhMA HACh ^ A^'^ HCnAhHEHHIE HEWCKOYAI^NO Ch

AIOEOBHIO. npHHAAAIOLpHXh KK HEAAOY- lePOn^E EAAPOCTHHOY lAOB^k-

KOAIOEU-k pA^OYAIN^kBh A^h rptUJhHH CTE<|>AHh.) BEAHH KpAAh^ HA-

AA^kCThKUH rOCnOAHHh BhCE CphECKE 3EAAAE H ^HWKAHIC H ^AAh-

AI\ATHI6 H TpABOYHHIE H X^h^A/^h^^^^ 3EA/\AI6 ^ npHHAAAI^ MOAK> TH

CE^ rOCnOAH, TU npHI6Th ME HC-Np*kBA MATEpE A\OE. TUH I6CH

MOH nOKpOBHTEAh^ TEEE 0YTBph;nAEHI6 H HAAETRAI^ HMAMh ^ H

TEEE MOAHTEAhHHt^OY np^kAhAAPAIO lip^kMHCTOYOI TH AUTEph^ MEHE

OYEO H3hEpABh A^MOY WThL^A MOIEPO EUTH MH HA^M^k^CThHHKOY

CTOAA WThl4A A\OI6rO H Bh EpATHH M0I6H RHUJhUJA ME lABHBh H

MH^k np^kAACTh UACTH CTAAO WThl^A MOEPO Ch BAArOCAOBEHHI6A\h

WThMHMh MH^ H^E HA0Y1EHHI6 CHl^EBO ^AMOB^kAABh MH^k H pE-

KUH : ChlHK), M0I6 rAAPOAhl BhHHMAH^ Kh MOHMh ^E CAOBECEMh

npHAArAH OYXO TBOIE, ChXpAHH 16 OY TB0I6M CphAhlJ|H ^ H EOYAH

0YnhBAl6 BhCkMh CphAhl^EMh HA EOPA^ EAAPOCAOBH EOPA HA BCAKO

Bp^ME^ BhlHOY XBAAA I6r0 Bh OYCrk^^ TBOHXh^ EAhl^h EO TO-

CnOAh BhCkx^ EOI61|JHXh CE I6r0. H MOAHTBOY HXh OYCAhlUJHTh. H

CHACETh 16 AMHHh. rkMhTKE H A^h pA^OYM^Bh EAATREHOYK) 7f\H^Hk

36»

WTIi^A MOI6rO, "fcKO BbCA Ck nOCn^klllEHHieMK npHAESKAlUE 6h 3A-

noB-kA^X^ rocno^KHAx^ rkMKTRE h baaauka XpHcrocK eopk crpA-

UIKHA BKCkMK mHBOYI|JHMK WKpKCTK EFO lABH H, H MHpK H TH-
UJHHA EUCTK BK ^KHH BAA^H^KCTBA I6r0 HO CAOBOy npOpOKA ^A-

bhaa: "kKo rocno^K he ahiuhtk ^oEpA xoae^JHxk hesaoeoio. cefo

pAAH H A3K npnnAAAIO BtAKIH TB0I6 HAOB^kKOAIOEKIE ^ MOAIO CE
BKnHE CHI^E TH Hcoy XpHCTE : WTBPK3H MH WNH CpKAKNH*kH^ pA-
SOyMiLTH H TBOpHTH BOAIO TBOIO BKCE ^KHH ^KHBOTA MOIEPO^ lAKO
npHUIKAKI^K A3K I6CEMK^ HE CKpHH W^K MEHE ^AnOB^kAEH TBOHXK^
HK WTKpHH WNH MOH^ A^ pA^OyMtlO HIOAECA W^K 3AKOHA TBOIEPO^
CKKAJRH MH, rOCnOAH, EE3KCTKHA H TAHHA np^kMOyApOCTH TB0I6I6^
HA TE EO OynBAIO, E02RE MOH^ A^ '^^ ^H npOCB^kTHUJH O^MK H
CKMUCAU CB^kTOMK pASOyMA TBOErO, np^kEKIBATH MH (bk) BKCkx*^
RHCAHKHUXI^ TBOHXK BK WEKH0BAI6HHI6 MH^ H BK npOCB^kipEHHIE
HCTKIHIO H BK CHACEHHIE f^Oy\MH MOIEH H rkAO AMHHK. H TAKK
npEEKIBAIOI|JOY MH AI|JE HHOE AOEpOA^kTEAH HE CTBOpHXK^ WMH^k
npOB-kCTK EOrK ^ HK HA^kTKE EHCTK MAHACTUpK KOIEfO CBETAPO^
CK OYCpKAKHHMK XOTtHHIEMK BKCAKOy A^BOAK HCKnAKHHXK I6M0Y^
H CEMOY 3RE MAHACTKIplO nptlHHTUI^ BAAAUMH^I6 HAUIE PO-

cnox^AE EoropoAHi^E bk iVLvkrk chie A^poYio : wtokk bkck h Ea-

EUHO IIOAE ^ 8 APOYrOMK WTOLl^k O^ KpKKp^k IfpKKKBK CBETOFA
BhAA^ 'KhHHOY H CK IIonOBOMK illOKOMK H CBETAPO Cte4>AHA H

«

CBETOrA rEWprnt. A MEPE HMK BK CO^TK : SoYAUIAHK WT MOpA
AO MOpA^ OY CtOH^ iJ^pKKBK CBETAPO HhKOAU. CHI6 A^ EOYAOY***!^
MET0XHI6 CBETE EOrOpOAHl^E MA^TKCKE L^pKKBE . H BHHOrpAAH

KoynAK wnATK i^pkkbuhmk aoeutkkomk aa eoya^ti^ i^pkkbu o\.

Ptl^^k H OY I&pKHOBKHHI^H np^k^K ^OYEpOBKHHKOMK. CHH BCEPAA
AA E8A8TK IfpKKBH. H 3A CH16 MET0XHI6 HHKOHpE MAOB^KK A^ HE
HMA nEHAAH pA^KBt WUATK, KTO 16 O^ Mtcrk TOMK, A HHH HH-
KOHpE HAOB^kKK A^ HE HMAA nEMAAH HH WEAACTH HAAK BHMK. HAH
KTO H EOYA^ BAAAUKA nO MH^k HAH M016 A^kTE HAH npUCHH MOH
HAH HHU KTO, CEPA A^ HE pA^OpHH HAH WEUAEl)IOYMOY KOHMK
0YCHAUI6MK KOMOY- AI|IE AH KTO 3ABHCTHIO COTOHHHOIO WAPK?KHMK
H API^SHETK PA3OPHTH NTO WTK npHHOCHMUXK MHOIO np^kCBErkn

360

EOrOpOAHl^H EAArOAtTEAbKHifil . TAKOBUH ^A EOYA^^V*!^ HpOKAETb
Wf^k rOCnOAA EOPA BkCEApl^TnHTfArA H np*kCBETUI€ EoropoAHi(E^ H
CHAA NbCTIkNArO H ;rvHBOTBOpEt|JArO KphCTA A^ AI\liCTHTIi rcro Bk
HHHrA(ui)H«kA^k E^V(k H Bli Ei^A^YV'^^'^^ " ^A^^ ^^^^ rptujii-
HAPO EOYAH lEA^OY AHAAEAAA. CEPO pAAH nHCABIi H nOAHHCAXIi.

CTE(|)ANknO A\HAOCTHEOmHEH B^kHliMANNU
KpAAIi H CAAAOApi^n^l^HI^ BCIE CplinCKE 3 E AA A l€ H H 0-
AAOpKCKIE.

(TvrtkavUy id. m. 63. 1.; Miklotieh id. m. 8. 1.)

(Magyar forditds,)

A j6nak megaddja^^forr&sa minden adom&nynakj ds
minden hozz&d foh&8zkod6nak k68z kihallgat6ja , ki 8enki-
nek nem akarod elk&rhoz&s&t ; s6t ink&bb mindenkinek elibe
szabod , mik6p ttdvOztllj&n 68 voltak6p eBz6re t6rjen ; te min-^
dennek nraIkod6ja, Erisztns Isten , az atja igazi b5lcses6ge,
kit ha valaki megtal&lt^ igaz&n boldog. Mert^ hiszen^ ki volna
k6pes az tfr hatalm&t kimondani ? Ily uralkod6nak szer6ny-
s6g6t mindenki b^mtllja; mert / hisz ; megv&ltisnnk y6gett
emberr6 lett; a mindeneknek Istene testt6 16v6n a legtisztes-
s6geBebb any&ban; s a maga kegyes akarat&yal minket meg-
koron&zv&n , hogy kifogyhatatlan el6gt6tele legyen a hozz4
szeretettel lebortil6knak. Kiknek kegyteli emberszeretet6t 6rt-
v6n; 6n biin(5s Istv&n nagy-kir41y {velij kral), az eg68z szerb
ft^ldnek , Diokle&nak , Trebini6nek 68 a chnlmi fGldnek he-
lyettes ura; hozzid kdny(5rg($k lebonUva, any&m m6h6b61 te
fogadtdl; p&rtfog6m te vagy ; t6ged birlak er0s0d6semlll 68
rem6nytil ; neked terjesztem elO legtiszt&bb any&dat illetfi
ktfny5rg6semet. Mert aty&ni; h&z6,b61 engemet v&lasztv&n ki,
hogy nralkodoi 8z6k6nek helyettese legyek, s testv6reim f9l6
emelv6n engem^ ny&j&t Iegeltet6s kedve6rt re4m bizva; ilyen
tanit&st hagyott r&m, mondv&n : ^Fiam , szavaimra hallgass,
figyelj reijok; v68d be azokat szivedbe, s 16gy eg68z szivvel
Isteaben rem^nyteljes, &ldd az Istent minden idOben; 8r5kk6
ajkadon legyen dics01t6se , mert kSzel van az Isten mind-
azokhoZ; kik St f61ik; s kegytcljesen hallgatja meg, 6s meg-
v&ltja azokat. Amen.^ £nn61 fogva meg6rtv6n aty&m boldog-

361

6^08 6iet6t, ki az tlriBteii parancsaiban ertlylyel bnsg6 volt,
a kfirttle lak6knak Krisztns Istent hirdetvin ; miirt is nral-
kod&Ba napjaiban b£ke is nyAgalom volt; D&yid prdf&ta sza-
vai szerint : Az Isten nem vonja. meg j68&g4t azokt6I , kik
nem r^szesek a rava8Z84gban. Enn61 fogva 6n i8 leborAIok, s
tndv&n a te emberszeretetedet , kony^rgdk ki&ltva ekk6p :
Te J6z^B, nyisd meg Bzivemnek szemeit^ hogy 6rtB6k te tel-
jesitB^k a te akaratodat 6Item minden napjaiban ^ mert jOve-
v6ny vagyok ; ne rejtsd el parancsaidat elSlem, banem nyisd
meg Bzemeimety hogy megirtsem t5rv6nyednek csndiit Leg-
fObb b81cBeB6gednek nem ismert titkait nyilv&nitBd, mert be-
16d helyezem reminyemet , hogy elm6met te 6rz6keimet fel
fogod vil&gOBitani ; mik6p ^tijj&sztllet^Bem v6gett irataidhoz
hfi maradjak^ az igazs4g iltal felvil^oBlttatv&n, b testem is
lelkem megv&ltatv4n. Amen. S ebben meg&llapodv^n; ha ma-
gamt6i egy6b er6nyt nem gyakoroltam iB, majd megtndja az
Isten^ hogy ha valahol valami szentnek monostora volt , azt
Bzives t0cekv68sel mindennemfl kinyelemmel ell&ttam, A leg-
tisztesB^geBebb aBBzonyunk, Isten asszonyanyja ezen kolos-
tor&nak Meled&ban is ezeket adom&nyozom: Az eg6Bz Bzlge-
tet 68 Babino meztft ; Corcyra (Gnrzola) m&sik Bzigeten szent
Vid templom&t , Janin&t Popov ligettel , Sz.-lBtv&nt 6b Sz.-
6y5rgyet. Hatarai pedig ezeknek a k(5vetkez6k : Zsnlijan a
tengertSl a tengerig ; 68 a masik oldaIr6l Motmzanicz&r61 , a
tengertOl a tengerig; Sztonjndl pedig sz. Mikl68 temploma.
S ez legyen az Istennek szent anyja meledai templom&-
nak birtoka ; 6b a szOlOk , melyeket az ap&t egyh&zi j6-
Bz&gAl , a Rjeka mellett 68 Zsernoynicz&n&l Sagnza k<$zel6-
ben blr^ 6zint6n legyenek a templom6. Mindez (teh&t) legyen
a templom6. S ezen birtok tekintet6ben senkinek ne le-
gyen a meledai apit r68z6r61 megterh^l6se ; 68 senkinek ne
legyen baja vagy t0rv6nyhat68&gi al4rendel6se. A ki pedig
nt&nam nralkod6 lesz ; legyen b&r gyermekem; b&r rokonom,
vagy b&rki m&s, ezt ne rontsa meg, ak&rmi erOszakoskod&B-
sal b&ntv&n azt. Ha pedig valaki a B&tan irigy86g6nek batal-
m&ban 16v6n arra vetemedik, hogy azt megB6rtse, a mivel 6n
a legszentebb iBtenanya 6s J61t6v0h5z j&rnltam, legyen meg-
itkozva a mindeneket fentart6 tfriBtentOl, a legtiszt&bb Isten-
BByit61 , B a szent 68 61tetd kercBzttOI , boBzit &llv&n ezek

862

rajta most te mindenkoron ; s tfilem bttnOstfil is az ana-
tbema stljtBa 8tet. Enn^l fogva ezt megirtam 68 al&irtam.

iBty&n^ iBten kegyelm^bOl koron&s kir&lya 68 Onnral-
kod6ja az eg68z szerb fSldnek 68 a tengermell6knek .

222. (151* d.)

Istvdn szerb kirdly isfia BadoszhS Szerhidban a zsiczai kolas-

tort alapitjdk. 1222—1228.

I.

CE/woY^nE np^kcBETOMOY XPAMoy cnACA NAiUEro IcoYcaXpH-

CTA no HEHCnOBtAHiWkH MHAOCTH EfO, E^E CTBOpH W NAC. CtE-
(t)AN^ nO EOmHE MHAOCTH B^kHKHAHH npbBH KpAAK BkCE CpbnCKHIC
3EMAE, ^HWKAHTHIE H TpABOYNHE H ^AAbMAl^HE H 3a](AIiMHE^ H
Cb np^kBbBAOYEAENHMk MH CHHOMIi PaAOCAABOMK^ HO EOmHEH MH-

AOCTH HAMtCTKNHKOMK MH^ HpHNOCHB^k TBOIA WTK TBOHXK BK
MOAKEKNOYIO HAMETK NAIO, A^pK CRACOY NAI1JEA\0Y ICOYCOY XpH-
CTOY H ErO CBETHMK, CBETHMH ^P^kBH HKCTKHAFO H TRHBOTBOpE-
l|JArO KpKCTA rOCnO^HA H CBETUA\H CTpACTKMH XPHCTOBAMH H
WTK np-kCBETUE EOropOAHHE pH3H H nOIACK H CBETAPO HpOpOKA
np^kAKTE^E KpKCTHTEAA HwBANA AECHHl^E , I02RE BK^AOTKH HA
BpKXK mHTKAHTEAA H KpKCTH^ H WTK PAABH np^k^KTEMEBH H MOI^KMH
ECkx^ CBETKIXK AnOCTOAK, npOpOKK, MOYMENHKK^ CBETHTEAK Hp^k-
nOAOKHHXK^ HKOHAMH CBETUXI^ H NKCTKNHXK WEpA^K H CKCOYftH
3AATHMH H CpEEpKHHMH I pHAHAAMH ^^BOAHO H ^AB^kCH H nO-
KpOBH CBETKIMH H pH^AMH MKCTKHHMH H CBETHMH lEYANPEAH H
KNHrAMHMNOrAMH^HH*kMHnpABAAMH, I&»;E EKIIHE NA npOCB-kl|JE-
NHE CnACOY NAUJEMOY ICOYCOY XpHCTOY. H NA KpKMO^ H HA W^^k*-

rAHHiE CA0Y2nEi|JHMK CBETOAiioY XP^^^Y ^EAAOY : C€AO Taakcko H

CK PaTHHOBK I CK 3AKA0nHT0BK /lOYKOBK^ TonOAKNHl^A CK BoiO-
UJAMH, PhEKHHL^A H CK BKCkMH WEKplUKMH H CK Ep^kHOBK, SShMA
CK EaTHHOMK^ PhEHHH CK HpKNOBK P^KOMK, TaKCTO EpK^O CK
PaUJKKHMK ^-kAOMK H C I}lHTApHNOBK .^ II^kUJKHANH^A BKCA CK

868

ntMANOM^ EoyKOBHt^A^ rpAXOBHl|JA BbCA^ CBHt4Ki;H^ rpAHANHL(A^
Pa/^HEBO^ KoNApEBO^ MpbNABE CK GtpHOBK, EptcTHHltA Ch TpK-
rOMK, CbHENHI^A CK GdKpOYrAOMh^ EOEOAE CK HEMHNOMh, FbO-
MAHH^A CK IIOYnABNHMH. Oy I@AKlJlHXK CEAA : ^OAKNA fiKCK^ EopKKK^
FhHHAA, ^OEpHHtA, BhTAXOBO. A Oy XsOCTNt CEAA : IlEKh Ch 3A*
CEAHI€Mh CH, HphNH BphXh, CTAhNESH^ Tp^kEOBHTHKU^ FopAinAA
BhChi, HAKAh BhCh Ch HEAnEKHH H Ch ilAEAANH ^ illOTOrAABhl Ch
rpAAOMh. A Oy SaTON^ CEAA: MphNhMA Ch SACEAHICMh^ 3AMhMANE
Ch SACEAHIEMh, ^OyEOBNO^ FAie^ H BCA CHt CEAA Ch SACEAHIAMH

CH. A CE oy 3Erk ceaa: Tp^eoae^ IIaabnhi^h. oy FopcKOH

XoYH^k FoAHMh. A CE nAANHNE : NA CnopHXh H03ApH^ MBOpHE
Ch /IOYKABHL(ANH ; Oy XsOCThN^k CaAHO HoA^k Ch TMABCkMh
PBOSAOMh, NA/^h EptsNHLlAMH SiEAHNh , A 3HMNE nAUJE 0/\h

EptsNE A^A^Y ^^3 CoyrkcKoych BhckMH naujamh^ fAKOpEnp^k-

EMAE LlphKOBhNA ME^A^ Ch BCkMH nAUJAMH 3HMNHMH H AtTNHMH
no. WN^k Cp^knt KoTAtNHKA. A CE BAACH , MhTO ChMO ^AAH ckH
IfphKBH^ HMENA CH COyTh : rphfth KNE^h H 3h AtTHIO^ Pa/^OTA^
BAhKOCAABh^ TnXOMHph^ CTANHMHph . BoHXhNA ^ ^pArhLUANh^

H^krocAABh^ 3ahna^ Mnpoujh^ EpAiCHh^ HtroYUJh, HiiroTA^

ChlNA^ PA^OMHph^ ^pAfANh, EpATHNh^ EoHAC^ ^phlKHXhNA^ Oa-
MEMHAh^ EaTHNA^ EpAThMHph^ ^pAroyiUh, TnXOMHph^ EpATEUJh^
rphAOUJh, foCTHAO, Honh, HAMENh, EoyNh^ CTANh^ ^pAPOMANh,
CTANh^ ^ECHCAABK^ KoynAENh. ^AHUJA^ EEpHAO^ Htrh, EoyNHAO^
^pArOMHph, EpATENh^ CTANHMHph^ EpATOH^kPh^ HtfOTA Ch ^t-
THIO, ^pAPOYUJh^ EpATHAO, PA^OCAABh, ToYA^Ph^ il0YL(AHh^ ^O-
EpOMHph^ ^pArOCAABhi, MoYTRHAO^ ThXOMK^ /^pArOMNp^ ^pA-
rOYUJh^ KOYMAHh^ MuAOEpATh^ ^pArOYUJh^ ^pArOCAABh^ EpAHA^
HpEAHAO, fi^P^rX^ HphBOCAABh, ^pAriOYUJh^ IIoAHrpA/^h^ nAANUUh^
TnXOMHph^ ThljJA MOY H Ch A^^THIO^ 3aATA^ CTANh, ^pArNh^
Honh^ MHKh, ^OEpHUJA, EEpNAO H Ch ^tTHIO, FoCTHMHph^ PA^h^
FoCTHMHpA MATH^ HoY^h^ KoYMANh^ EpATOCAABh^ Eo^TA, Htrh^^
6ACHAh<, EpATEUJh, EpATOCAABh^ ^OEphL) ^ iltBh ^ ^pArOMHph^
CpAlfJNh^ ToYAOph, TnXAMHph^ EOYNHAO^ EpAtA, FOCTHAO^ SOH-
MHph^ EomAia, ToYphlAKh^ nptAHMHph^ Eo^Mh , KpACHMHph?

EpATHAO^ EcYAHCAABb, Chxocaabii , MpkPEAA ^ ^^^0^1»^ Koy-

nAEHK^ EpATAH^ EoyHb^ npO^AHb ^ SoHXKHA^ EpATOXHA^ Fo-
CTHUJA, HAHrA <, EoyKOpK^ (^AAk^ EpATHHA ^ EaAA^ CpAlJ^HH^
XpEAIA, MHAim ^OSpOAAtlp^ ChHA^ BaAA^ ^ECHAO^ /^OEpACAABK^

Teujeaahpk, Eoyahh^ Eo^rh^a^ Koyaaah^ EoYKopb^ (^aa^ Baaak.
Ctamk, IloHtrK, PoYrK. Fpkaoujk, 3aata, Ctahk^ ^pafoytk,
Bakkkcahk, Bopkaah, Epatocaabk^ E^kroTA h ck A^kTHio^ Toakkk.

^pAPOYHK^ ilOYEOTA, KOYAHHK^ ElEAHMHpK , EpKstH^ ToYA^pK^

EoYKOpK^ Hahota^ CiipA H^krK^ EpATEtiJA^ Eephcaabk Hpkbcaabk^

EOYHKATK, U^pKHOAAOYTTiK^ FpKAAHK^ HhKOAA, ^pArOUIK^ /^pAPO-
CAABK^ SOHHK^ FoYrOTA^) fioyCHHK^ CKOpOAHHp^ npOY^I^HHK, 6oH-
CAABK^ ^OAA^ PaAOTA, 6EAHAf\HpK^ OoBpKmEHK, EoHCAAB, EEpHAO^
MHpOliJK^ BfA^kHK^ CpAt^HHK^ ^HKApHIA ^ EtrOTA , FoCTHAO^

MBpKH-krA^ TproYpK. EoYKOpK^EorAAHK, Ctahk, ^khaahpk, E^k-

^AHK^ HA^kHK^ EpATHUJA^ ^"kAOAK ^ OYAOBH^A ^pArOYUJAA H
TOYCK^ H C A/lATEpHIO, FpHmOHK^ HpKHOTA , CtAH ^ UIaPKAnL

SoHH«krK, EtAOTA^ Bohaa^ MnpoujK^ Caabko, Focthao^ H^k^KK.
npoA^HK, EoYHK^ A^^A^- /^pAroYUJi^^) Foyhia, Epathaahpk, 6o-

KOCABK^ FoCTHAIVHpK^ XoAHUJA^ IIp^kAHXHA^ EoYKOpK^ TpOYrkHK,
HEpAAK^ CHHKrOYPK^ ^pArOYUlK. H CHIE TICIOnE npHAOTRHXOAAK flOA
WBAACTK CHI6 l^pKKBH : KpOYUJHAHHL(OY, MopABOY^ EopKMKi, /Ie-

nEHHi^-k wB^k, E^kAHi^A, yitBONK^ iloYroAAKA^ Pachha^ ISakuia-

HHI^A. H CHIE MTO CE HpHAArA CHI6H l^pKKBH, CHMK A^ H^kAAA npo-
TOnOHA AKOpKCKH HHKOIEpE WBAACTH . HK 1T0 A^X^AH HAH WTK
nonOBK HAH WTK BAA^K, HAH 3EMAKHA HOnOBCKA KHpK^ MTO A^*
XOAH WTK nonOBK, nOAOBHHA A^ CE 0Y3HMA CHI6H L^pKKBH. H A^
CE HE nOSHBA ApXHtnHCKOYnOBK HAOB^kKK KpAAIO EE3K KpAAEBE
nEMATH, HK AKO 16 KOMO^ 1HMK A^VI^Tf^HK ApXHICnHCKOYnOBK MAO-
BtKK^ A^ ^^ nOSHBA C KpAAEBOMK HEMATHIO KK KpAAIO« A^ AKO HE
nOHAB no HEMATH, TO T0Y3H A^ CE OYHHCOYIO nEMATH oy 4«PAAIA.
H A^ IC 0Y3HMA ApXHEnUCKOYnK CEEt. H A^IE CE HO^OBE KpAAEBK
MAOB^kKK KK ApXHEnHCKOYHOY, H A^ KOYA^'''

865

Gh mt CBETU H npEWCBEl|JEHH XP^I^ tHACA HAUJErO IcoyCA
XpHCTA, A3b^ MHAOCTHIO BOmHICIO stHKIAHH KpAAIi CTE<t>AH>vH
C nptBbSAIOBAEHHMb CHHOMIi CBOHMI» PaAOCAABOMK HpiiBtHK^eMK^
ICrOTRE H EAAPOCAOBHCMO EHTH EMOy KpAAIO BhCE CHie API^^ABE,
BK CEM TKE \p\Mk CHACA HAUJErO 3^*^ A^ HOCTABAAIOTK CE BKCH
KpAAHIE^ \OTtHlt BUTH ftpli^KAB^k ckH ^ H ApXHICnHCKOYnHIE H

nHCKoynHic (h) HroYMEHHie 3^*^ aa hoctabaaiotk ce. h chie

mOYHE npHAOTRHXOMK nOW^K BAACTK CHI6H l^pKKBH : KpOYUIHAK-
HHlfOY^ MopABOY^ EopKHK, ilErjEHHL^H Wfit^ EtAHL^A, /['kBONK,
^OYrOMHpA^ PaCHHA ^ H BAACH BCH CHI6 KpAAEBKCKE ^pi^l^ABE- H
CHI6 TKOYHE^ 1KT0 npHAO»\HXOMK IfpKKBH CnACA HAUIErO, CK CHMK
AA HE HMAIO npOTOnOHE ^BOpCKE HHKOpE WEAACTH. A l|JO A^X^A**
WTK nOnOBK HAH WTK BAAXK HAH 3EMAKCKH AIO^H, MTO E nonOB-
CKA BHpK^ HTO CE 0Y3EMAE HA AIO/^EXK ft^ CE TA BCA 0Y3EMAI0
CkH l^pKKBH. A HH^bMK nHCKOYnHIAMK KE CO^ A^UJAE TKOYHE^ ^A
OySHMA npOTOnonA ^BOpCKH nOAOBHHOY EHpH nonOBKCKE, A lEpE
le BpKXOBHHA nonOMK, AA W^K TOrA HE 0Y3EMAE npOTOHOHA ME-
CTKI, HK BKCE TO nHCKOYnb A^ 0Y3EMAE. A CHE . fi^ . mOYHE : I@AK-
UIAHHl^A^ FIhOYKA^ WEA HEpA<, W^K HC-npKBA Ht O^AA^HAK npo-

TonoHA. f^x H leyjE ^a coytk wtk npoTononK cboeoahe h .^.

HAMACTHpH KpAAEBCLfH : CBETA EOrOpO^H^A CTOYAEHHHKCKA H CBETU

FEWprHie OY PAck h CBeToropKCKH mahacthpk h cbeta Eoropo-

AHI|A rpAAKMKCKA. rkMH . A . - MH HH CAM^MH HMH, HAH r^^k
HMK COY CEAA HO^K KOHMH nHCKOYnHIAMH^ A^ ^^ HMAIOTK HA^K
Hi4MH HHKOpE WEAACTH HHCKOYnHie. A W nonOBKCIf^kMK HOCTABAEHH
CHXK MAHACTHpCKHXK WEAACTH H W BCAKOMK A^VX^^^P^^ ^^~
npABAEHH npilA^ArAf MK TA BKCA HA ApXHienHCKOYHA. A W HOCTAB-
AEHH HrOYMEHKCKOMK^ lerO^KE no npAB^^k H3B0AH KpAAEBKCTBO,
C:rO ApXHEHHCKOYnK EAArOCAABAAETK EOmKCTBKHO^ A KpAAK AA-
BAETK EMOY TRK^AK, H IfeAOBK iero HOCTABAAETK Ero HrOYMEHA.

866

H nO TOMOY^EOmKCTBhHHCKSAKOHKHAOY^HBblDE nO l^pl&KOBHOMOY
OYCTABOY H npt^AHH^ H rOCHOACKO aAnptqJEHHIC EhlCTK, HE pA3*
AOY^ATbl CE M0Y7K0Y WTK 7KEHE H ^KEH^k WTK MOYTRA ; A1|JE AH
KOTOpH WEptllJETK CE CHIO CTpAUJHOYIO SAnOB^kAK npECTOYnAE^
CHMK HAKA3AHHI6MK ^A HAKA30YI6TK CE : AlpE AH KOTOpH COYAETK
WTK BAACTEAK, (^A 0Y3EMAETK CE HA HEMK KpAAIO .0. KOHK ; AIJJE
AH WTK HHHXK BOHHHKK, A^ 0Y3HMAETK CE HA HEMK HO . B .
KOHA; A1|JE AH WTK OYBOPHXK AIO^H CTBOpHTK CE, A^ 0Y3HMAETK
CE HA HHXK nO . B . BOAH. 7KEHAMK TAKOH^AE nOBEA^kBAEMK : AI|JE
AH KOTOpA BK np^kCTOYnAEHHIE 3AKOHA BKnAAETK, AI|JE EOYA^ ^^
BAACTEAK, TO BAACTEAKCKHMK HAKA3AHHI6MK /^A HAKA3OYET CE ;

AI)JE AH WTK HHH^HHXK, TO npOTHBOY pOftOY A^ HAKA3OYET CE ;

•

A1|JE AH KOTOpA pOAHTEAH WTEMAET CE HAH HH^fcAXK KOHMK CHMK^
TO TAKOBH f^A HAKA3OYET CE npOTHBOY CAHO^ CB0I6M0Y ; AI)JE AH
W CEEt CAMA HMETK EtCHOBATH CE, WCTABAIAIOI^H CBOIEPO M0Y3KA,
AA AI^E HMA AOEHTKKK, A^^HTKKOMK p^X HAKA3OYET CE; A^JE AH
AOEITKA HE HMA, TO CBOHMK rkAOMK A^ HAKA3OYI6 CE, lAKO^KE
EOYAETK H3BOAEHHI6 MOY^iA I6E. HAKA3ABK 10. A'^ ^ BOAHTK. AI^E
AH HE EOYA^TK lEMO^ OYPOAHA BOAHTH ^ TO HAKA3ABK 10 A^ 10
npOAACT^, KAMO I6M0Y ^0^16. H nO HAKA3AHH BCAKH MOY^^K^ KOH
EOYAETI^ nOYCTHAK JKEHOY^ A^ ^ BK^BpATH BK ^OA^K CBOH ; AI|JE
AH CErO HE HMETK nOCAOYUJATH^ TO TAKOBH H WTK E07RKCTBKHHI6
HpKKBE AA EOYAETI^ 3ABE3AHK, H WTK>OCnOAHHA EH A^ HE EOY^
AETK OY MHAOCTH. H A^JE BTOpO^ ^EHOY nOHMETK, A'^ P^XCVii.
WCAOYXOY nOAOEHOY npKBOH. HAH KTO no TAKOBOMK mEHOYA^CTK.
HJKE HE HME X^^T^TH CB0I6 BK3AEIJJH, TO H TKI A^ OYttAAAIETK 0^
TAK07KE HAKA3AHI6, IAK0?KE H nOYCTHBHH. H mEHAA^K 7KE CHMK
WEpA30MK ^Anpt^JEHHIA ^A EHBAIOTK^ A^ ^E HMATK WEAACTH OCTA-
BHBUJHH CBOIErO MOY^vA HHOPO 0Y3ETH ; CBEJHTEAEMK 7KE H TO-
CnOAKCTBOYI01|JHMK 3Anp-kl)JEHI6MK EO?RKCTBKHHA\K 3Anp'kl|JEHHA\K.
HHTKO?KE AA HE WCTABAAIEPK EOmKCTBKHAPO CEPO ^AKOHA;, pA^B*
CAOBECE npEAIOEOAtHHAPO. H TOH HCTHHO A^ HCnHTAETK CE CK
pACOYmAEHHIEMK HA BAACTEAtXK ^E H HA BOHHHl^tx^ A^ ^YS^^"

867

AioTb NA HHXii wcAOYx^ rocnoAiiCTBOYioi|JH. A leme COyTK OyEOSHH,

HA HHXaRE OySEA/VAIO HO . B . BOAH, TO PAt WEptTAIOT CE Oy ^0^*
RAX^ KE COY no^li OEAACTklO ApXHICnHCKOYnHie , ^A OYSHMAETk

ApXHiEnHCKOYnHia^ a ho^k weaacthio hh^xk lenHCKOYnniEH ai|je

WEp*kl|JETK CE TAKOBH^ TO f^A 0Y3HMA lenHCKOYnHia ICANK BOAK^

A AP^V*^ A^ OYSHAHA rocnoACTBOYio^JH. ai|je kto cbatbhi^oy

np-k-S-AKOHK OYSAAE^ AlfJE EOYAET WTK BAACTEAK HAH WTK BOH-
HHKA^ f^X 0Y3HMAETK WCAOYX^Y TOCnOAKCTBOYieH nO . B . BOAH ;
AI|JE AH WTK OYEOPHXK^ TO ^A O^^HMA CBETHTEAK nOAOBHNOY^ A

takobki aa ce pAcnoY^JAiOTK OY pAcnoYcrkx^ ^^^ ^Y cbatbh-

L)AXK. imE nOSHBAIOT CE npt^K CBETHTEAiE, lEpE NOpOYKOY CBE*
THTEAEMK IEMOYT CE, TO TAKOBE pOYKE H HEMATH CBETHTEAHE
AA 0Y3HMAI0TK. H fi^X CE HE NOSHBA ApXHieHHCKOYnOBK NAOB^KK
KK KpAAOY EE3K KpAAEBE HEHATU HK AKO lE KOMO^ HHMK AAK^HK
ApXHienHCKOYnOBK ^AOBtKK, A^ CE n03HBA CK KpAAIEBOMK nEMA-
THIO KK KpAAOY- A^ ^^^ ^^ HOHAE nO nEMATH, TO TO^^H A^ CE
OYHHCOYIO nEMATKI O^ KpAAA ^ H A^ lE 0Y3HMA ApXHienHCKOYHK
CEE^k. H CE BKCA CBpKUJHXOMK TH, CHACE MOH, H Np^kAAXOMK EO-
TRKCTBKH^kn H HEH^pEMEN^kH CAAB^k L|ApCTBHIA TBOIErO, A^ ^V^^
KTO np^kCTOYHHTK H HMETK pA^ApATH H*kMTO WTK CEPO np^kAA-
HAfO TEE^k^ KTO AIOEO EOYA^I''' np^TBApAie CHIA, HE TKKMK A^
le nOBHHHK H WTpHHOBENK E07KKCTBKH0M0Y rkAO^ H KpBKI FO-
CnOAA EOPA H CnACAHAtUErO IcOYcXpHCTA H EOrOYMATEpH pOJRAK-

uien np-kcBtTHie npncHOA^kBHie MApiei, hk AHArkMA leMo^ eoyah

U KAETBA HA HEMK CBETKIXK HEEECNHXK CHAK, IWANA nptATEME
H KpKCTHTEAA H CBETUXI^ nptCAABNHXK ANOCTOAK H CBETAPO RpK-
BOMOYMENHKA (^TECt^AHA H CBETAPO WTLfA HAUJEPO CaBH H CBE-
TUXK WTL^K NALUHXK . THI . HmE BK ^HKUH, H MHOPO rptUJK-
N'kMK A^ lE 3ABE3AHK BK CH BtKK H BK EOYAOY^JHH, H HACAtA-
NHKK AA EOYAET Np^kAATEAIO HlOAt H npHMECTKNHKK pEKKUJHMK :
BK3KMH^ pA^KIIHH lePO^ KpKBK lerO NA NACK H NA MEA^XK NAUJHXK^
AA npHMKTK CE KK rkMK.

(£i£en okmdny a zsiczai kolostor lildnak k^t oldaUn taldltatik felirva,
n^vszerint az I. alatti rdsz a bal , ^a a II. alatti a jobb oldalon; a hon-

8g8

Bftn m^ltatyin k9scd tett^k ast Safarik J. P. id. m. ^ r. 6 1.; liaga-
raMTies G. a Lf^tofiM itirbiM 1828 ^olyamdban X(. k. 9. 1.; Viiica
Joak.; PttteaeaEtyie po Sserbtj , Buda 1828. 147. 1.; ^s Mikloueh F.
ld.m. 11.1.)

(Magyar forditd$.)

JizuB ErisztuB megy&ltSnk ezen legszentebb temp-
lom&hQz pedig (Igy) annak kimondhatatlan kegyelmibOi,
melyet feletttlnk y^gzett , mi Isty&n; Isten kegyelm^bOl az
eg^Bz Bzerb {Qld, Dioklea; Trebinia^ Dalm&tia te Zachulmia
elB6 koron&zott kir&Iya; legBzeretettebb fiammal BadoBzI6yaI,
iBten kegyelmibOI hely tai1;6mmaregy ttU ketten; a tieidbOl 6b
tieiddel mi ketten J6zus Erisztus megy&lt6nk im.&dand6 em-
I6kezet6re s az 6 6b szentjeinek aj&ndok&AI iS; hozz& j&rul-
tunk az Ur tisztessiges 6s 6Itet5 keresztinek szent far6szei-
yel , 8 Krisztus szent szenyed6seiyel , b a legszentebb Isten-
anya OltOzdkeivel 68 (Syeiyel ; s EeresztelO szent J&nos elO-
hirdetfi szent pr6f6ta jobbj&yal ; melylyel a teremtdt megke*
resztelte, azt r&tey6n ; s a pr6f6ta fej6nek, 6s yalamennyi
Bzent apostol ; pr6f6ta , y6rtanu 6s tisztelendO szentekhek
erekly6iyel ; s a szentek k6peivel 6s &braiyal ; s elegendfi
meDnyis6gtt arauy 6s ezttst ed6nyekkel; s fttggOnyQkkdl 6s sz.
f&tyolokkal , s tiBztess6ge8 rak&kkal; b eyangeliumokkal 6s
Bok kdnyyekkel ; s egy6bb dolgokkal 6s jogokkal ; mik Je^
zus EriBZtus megy&It6nk dics(>it6B6re yaI6k. Toy&bb4 ezen
Bzent templom szolg&inak 61elm6re 6s 0Ubz6k6e (rendelve
yannak): Talszko falu Ratin&yal , 6s Zaklopeta^ Luka , To-
polnicza Vojus&yal; Ribnicza tartoz6kaiyaI 6BBrjen6yaI;
Zsicza Batin&yal; Ribicsi Cserna Rjek&yal, Tolszto BrdO;
Raska DjUyal 6s Scsitarinoyal/ eg6sz Pjescsanicza Pjecsa-
n&yal; Bukoyiczai eg6BZ Grahoyiscsa; ^zyinicza; Gracsanicza;
RadneyO; Eonareyo, Csernaye SziercB6yaI; Brjesztnicza a
y&s&rral; Szyibnioza Okruglayal; Bobole Csecsin&yal ; Qyo-
csanicsa Pupaynikkal egytttt. Jelcziekben ezen faluk : eg6sz
Dolna, Bork; Qnila; Dobrinia; Vitachoyo. Chyosztnidban pe-
dig ezen faluk : Pek falnmegetti fttldeiyel (zaszdo) egytttt.

869

Cflerni-Wrch^ Sztolpeczi^ Trjeboyitiki , eg^Bz Gk>razBda>
egdsz Nakal CBelpekivel is Lablanival egylltt; Ljntoglaya a
y&rral. Zatonyban pedig ezen faluk: Cserncsa; megettefekyS
ftldeiyel , a k6t ly&ni falnmegetti fl5jdeiyel , Zamcsane faln-
megetti fljldeiyel y Dnboyo ; Gaje minden ottani falnmegetti
f&Ideikkel egylitt. Zetaban pedig ezen faluk : Trjebole ,
Playniczi ^ 6s a felsO zsnpdban . Golics. Ezek pedig a
hegysdgek : a Szporiakon Nozdri ^ Jayorje Lnkayicz&kkal ;
Ghyosztny&ban Szlanopolje Tmaszyi- Gyozddal ; a Brjezni-
cz&n Zselin, 68 a t6Ii legelS Brjezn&t6I lefeI6 Sntjeszka hosz-
sz&ban minden legelOkkel ; a mint a templom hat&r&ban fog-
laltatnak, minden t6Ii 68 ny&ri legelOkkel Eotljeniknak tdlB6
oldaUig. Ezek pedig a ylachok (p&sztorok), kiket adtunk
ezen templomnak ^ s kiknek neyei ezek : Grd kn6z gyerme-
keiyel y Badota , Vlkoszl^ ; Tichomir y Sztanimir ^ Voichna,
DragBan^ Njegoszl6 y Zlina, MiroS; Braien; Njegns, Njegota,
Szina; Badomir; Dragan^ Bratan^ VoilO; Drzsichna; Pacsemil,
Batina, Bratmir, Dragns, Tichomir; BrateS; GrdoS; GosztilO;
Pop;Pacsen; Bnn, Sztan^ Dragomau; SztaU; DesziBzI6; Enplen;
Daisa; BerilO; Njet; Bunil6, Dragomir; Braten; Sztanimir; Bra-
tonjet, Njegota gyermekeiyel; DraguS; BratilO; BadoszI6;
Tudor; Luczau; Dobromir; Dragoszl6; MuzsilO; Tichocs; Dra*
gomir; Dragus, EumaU; Milobrat ; Dragus; Drago8zI6; Brapa,
PredilO; Draga, Pryoszl6, DraguS; Poligrad; BadiS; Tichomir,
ennek n6nje gyermekeiyel ; Zlata^ SztaU; Dragiu; Pop; Mik;
Dodrisa; Berilo gyermekeiyel ; Gosztimir, Bad; (TOSztimir
anyja; Csncs ; Eumau; Bratoszl6; Buta, Njet; Vazil ; Brates,
Brato8zI6; DobrocZ; LjeV; Dragamir; Szrastn, Tndor; Ticha-
mir^ BojnilO; Braja^ GoBztilo^ Voimir; Bozsaia; Turiak; Prje-
dimir; Bucs^ Eraszimir, BratilO; Budiszl6; Ticho8zl6; Mrgela;
BaduS; Enplen ; Bratan ; Buu; ProdaU; Voichna; Bratochua,
Gosztisa; Ilija; Bnkor, Bad, Bratina^ Bala^ Szraczin; Chrelia;
Milcz^ DobromiT; Szina^ Vlad ; Deszil6; Dobroszl6; Tesemir;
BndiU; Bozsicza; Euman; Bukor, Bad; Vlad; Sztan ; Ponjeg;
Bug; GrdoS; Zlata^ SztaU; Dragnt; VlkszaU; Bogdau; Bra*
toBzl6, Bjegota gyermekeivel; Tolk; Dragun, Lubota; EuIiU;
Velimir, Br2Jei , Tndor; Bukor; Nanota; Szina; Njeg; Bratesa,
BeriBzl6; Proszl6; Buczkat; CzrnomuzS; GrJaU; Nikola; Dra-*
goS; DragoszI6 , Voin; Gugota; Vnszin, Szkoromir; Pruzsin;

MONUM. HUNG. HI8T. --- DIPL. 6 24

- 370

Vu8zl6, Doda^ Radota; Velimir, PovrzseD; VubzW; BerilO; Mi-
roS; VeljeO; Szraczin, Audrija, Bjegota^ Gosztilo, CBymjega^
Grgur, Bokor, BogdaU; Sztan, Deszimir, Bjezsany Pljen, Vra-
tisa, Djedol , Dragus (jzregye ^s Tusz az 6 anyj&val, Gripon,
Csrnota, Sztan, Sarban, Voinjeg, Bjelota, Voila, Miros, Szlav-
ko, Gosztilo, Njezs, Prodan, Bun, Djed, Dragus, Gunia, Bra-
timir, Vokoszd, GoBztimir, Chodisa, Prjedichna, Bukor, Trusz-
jen, Nerad, Szingur , Dragus. £s ezen zsup&kat adtuk a ne-
vezett templomnak hatalmaaU: Krusilnicz^t, Moray&t , Bor-
cBot, minkit Lepenicz&t, Bjelicz&t, Ljeyocsot, Lugom&t,
Raszin&t, Jelsaniez&t. S minthogy eyyel mi j&rultunk ezen
templomhoz , mind ezen az udvari protopopnak (ffipapnak)
ne legyen semmif6Ie hatalma; hanem a mi jOvedelem
yan, yagy a papokt6I , vagy a vIachokt6l; vagy a papi fbl-
dek ut&n , a papokt6l j()y6n be , fele r6sze a templomra
fordittass6k. Az irsek embere soha se id6ztess6k a ki-
r&Iyhoz a kir&Iynak pecs^te n6Iktll ; 6s ha az 6rsek embere
yalakinek yalamiyel tartozik, id6ztess6k a kir&lyhoz kir&lyi
pec86ttel ; s ha ezen id6z6s ut&n nem indul , tgj a pecs6tek
azonnal irattassanak a kirdlyn&I, syegye &t ezeket az drsek
mag&nak. S ha a kir&Iy embere megid6ztetik az ^rsekhez,
Agy legyen .

II.

£n Isty&n, Isten kegyelm6bfil koron&zott kiraly pedig,
legkedveltebb els3-8zttldtt fiammal RadoszI6yal egytltt, kit
mir meg4Idottunk,hogy legyenczenegSsz birodalom(drz8aye)
kir&lya^ J6zus Erisztus megv&It6nk ezen szent 6s kul^n^sen
Bzents6ges templom&nak r68z6re (rendeljUk), hogy megv&l-
t6nk imezen templom&ban iktattassanak be minden kirdlyok,
kik ezen birodalomban uralkodni fbgnak, valamint az 6rse-
kek, pUdp^kOk 68 igum6nok is. Ezen zsup&kot pedig adtuk a
nevezett templomnak hatalma al& : Erusilnicz&t , Morav&t,
Borcsotj mindk6t Lepeniczat , Bjeliczit, Ljevocsot^ Lugomi-
r&t, Raszin&t, 6s ezen kiralyi birtoknak minden vlachjait. S
ezen zsup&k felett , melyekkel megv41t6nk templomihoz j4-
rultunk , «z udvari protopop&knak ne legyen semmifSle ha-
talma. Amipedig bejOn a papokt61 , vagy aylachokt6l, vagy
a fOldmiveldktW , a mely papi j6yedelem az embereken meg-

871

ygtetik, az mind ezen templomra fordittassdk. Az ndyari pro-
topopa pedig feiit yegye azon papi j($yedeiemnek ; mely
egy6bb pUsp^^kBigeluiek a zsnp&kban jnt ; de miyel a Yrebo-
yina a papokd, ebbfil a protopop&nak semmi risze ne jnsson^
s az eg6szet yegye meg a pttspOk. Ez pedig a nigy zsnpa :
Jelsanicza, Pnnka is a kit Ibra^ melyek m&r r6gi idfitdl fogya
protopopa hatalm&ban nem yoltak. Sdt a protopopa aI61 kiyfiye
legyen ezen nigj kir&lyi kolostor is : a sztndeniczai szent
Istenanya, Basz4ban szent GyOrgy , a szenthegyi £s a grada-
csaczi szent Istenanya kolostorai. Ezen nigy kolostor-
ral j yatamint falnikkal , a hol ez^k yalamely pttspOks6g alatt
yannak, ne legyen a pttsptfks^geknek hatalma semmik6p
sem rendelkezni. A papok beiktat&s&s&t ezen kolostori hat6-
sigbai te minden egy6bb lelki igazgat&st^ az irsekre bizoni.
Az ignm^nok bciktat&s&t illetOleg ^ meniiyiben a jog sze-
rint a kir&lys&g y&laszt, az ^rseknek Istenben kell 6ket meg-
4ldani,akir&ly pedig adjanekik a p&Icz&t(zsezlo=scerptrnm),
£s megcs6koly&n Oket felayatja igem6noknak. S ehez k6pest
Istennek t6ry6ny6t kOyetyC; az egyh&zi alkotminy 6s a ha-
gyom&ny 6rtelm6ben; nri tUalpm tfirt6nt , hogy ne szabadjon
a f6rjnek ely&lni nej6t01 , 6s ennek se f6rjet5l. Ha pedig ya-
Jaki ezen szigom parancs &th&g6j&nak taUltatn^ki a kfiyet-
kez6 bttntet6ssel bttntettess6k : ha a fOnrak kfizOl lesz ; y6-
tess6k meg rajta a kir&ly r6sz6re hat 16 ; hogyha pedig egy6bb
loyag (yojnik)^ y6tes86k t61e k6t 16 ; ha pedig yalaki a sze-
g6nyek kGzdl teszi azt , Agy y6tess6k t61e k6t 0k5r. Hason-
161ag parancsolom a nSknek; ha yalamelyikfik e tOry6nysze-
g6sbe esik ; ha a ffirangnak k0z61 yal6, Agy a ffinrak bttnte-
t6s6yel bttntettess6k; ha pedig az als6bb rendttek k0z61 yal6,
tgy nemzets^ge (rodn) szerint bttntettessik. Hogyha pedig ya*
lamely n6 szttlfiitfil yagy egy6bb el0lj&r6it61 elszfiktettetik,
Agy btintettess6k meg a(z 6t elszfiktetO) f^rfi a maga rangja
szerint. Hogyha pedig egy maga talilna elyetemedni 6s f6r-
j6t oda hagyn&; j6sz4ga 16y6n, annak elyeszt6s6yel bttntet-
tess6k; ez nem 16y6n , test6yel lakoljon, mikint f6rj6nek tet-
szeni fog ; s megbttntettety6n 6t elyiheti mag&yal , ha pedig
nincs kedy6re mag&yal elyinni , tgy megbttntettety6n, elad-
hatja a hoy& neki tetszik. S minden f6rfi ; ki nej6t ehagyja
(? elttzi) btlntetis nt&n fogadja azt yissza h&z&ba ; 6s ha eb-

24»

372

ben nem engedelmeskedndk ; akkor az Isten egyh&z4t61 is
k^teleztessik 6s az nraIkod6naI ne legyen neki kegyelme.
S hogyha m&s u6t venno; t)gy adja az engedetlens6g birsa-
g&t^ hasonldt az elsGhez. Vagy a ki olyanhoz adnfit^ kinek
nem szabad akarni nOt birni , Agy ez is hasonI6 bUntet6sbe
ess^k; mint az elhagy6. S a nOk tekintet6ben is legyen ezen
tilalom ; hogy oly nftnek, ki f6rj6t elhagyta, ne legyen joga
mashoz menni. S ez a szentek 68 az uralkod6 isteni tilalma
&Ital tiltva I6y6n , senki ezen tSrv6nytOI el ne &Ijon : kiv6ve
a par&znas&g eset6t. S ez igazs&gosau vizsg&ltass6k meg a
fOurak 6s a lovagok ir&ny&ban ^ 6s a korm&nyz6k vegy6k
meg rajtok az engedetlensig birs&g&t. A kik pedig szeg^nyek,
ftzokon v6tess6k meg k6t OkOr. Ha (a btlnOs) valami zsupi-
ban tal&Itatn6k; mely az 6rseki hat6s&g alatt vau; t^gy legyen
(a birs&g) az 6rseks6g6 ; ha azonban egy6bb pUspOkOk ha-
t6a&g&ban tal&ltatn6k; vegyen meg rajta egy OkrOt a pUspOk-
s6g; a m&sikat vegy6k meg a korm&nyz6k. Hogyha valaki
s6gom6j&t t0rv6nyellenesen elveszi , ha fOurak vagy lova-
gok kOzOl val6; fizessen k6t OkrOt a korm&nyz6 ir&nti enge-
detlens6g fej^ben ; ha pedig szeg6nyek kOzOl val6 y tgj ve-
gye meg rajta annak feI6t a felszentelt (? szvetitel; ptlspOk);
68 olyanok v^lasztassanak el az elv&l&s vagy s6gors&g te-
kintet6b01. A kik a felszenteltek elej6be id6ztetnek , mcrt
azoknak ir&ny&ban kezeseknek elfogadtattak; Agy ilyenek a
felszenteltek kez6t (ir&s&t) 6s pecsit^t vegy6k. ]^8 ne id6z-
tess6k az Srsek ewbere a kir&Iyhoz a kir&Iy pecs6te n6Ikttl ;
hanemha az 6rsekembere valakinek valamivel tartozik^ Agy.
id6ztess6k meg a kir&ly pecs6t6vel a kir&lyhoz. Ha pedig el
nem megy a pecs6t ut&U; Agy azonnal irassanak be a pecs6tek
a kir&lyn&l , 68 vegye azokat az 6rsek mag&hoz. S im mind-
ezeket teljesitettok; 6 megv&lt6m , 68 Atadtuk a te orsz&god
isteni 68 kimondhatatlan dics0s6g6nek. Ha pedig valaki ab-
b6I valamit megszegni 68 megdOnteni tal&Ina; mit neked &t-
attunk; legyen az b&rki iS; ezeket megm&sitva; nem csak bfl-
nOs legyen az Ur Isten isteni teste 68 v6re elleu; s taszittas-
B6k el J6zu8 KrisztuB megv&lt6nkt6l 68 a legszentebb OrOkig-
len Bzttz M&ria Isten anyj&t6I ; hanem anathema is legyen
rajta 6s &tka a szent 6gi erOknek , elOhirdetO 6s keresztelO
J&nosnak; 6fl a szent dicsO apostoloknak; 68 szent Istv&nnak

878

el86 v^rtannnak 68 a szent aty&nknak Szabb&snak. is a 818
nic6ai Bzent aty&inknak; s &ltalom btLn(5B &ltal kdtve legyen
ezen sz&zadban is a jOy0ben ; 6s legyen 5r($k(5Be Juddsnak
az &ral6nak, 6s r^Bzese azoknak , kik mondt&k : jjVedA, fe-
szitsd meg 6t ! v6re rink 6s gyermekeinkre !" — Hogy bz&-
mittaBsAk ezekhez.

232.(151.6.)

Istvdn 8zerb hirdly a raguzai km^eakedSket pdrtfogolja

1222—1228.

MHAOCTk CTBOpH rOCnOACBO Mn AOYSpOBblbKHMh Tpi^2RNH-
KOMb^ f^A X^AC nO M0I6H 3EMAH CBOBOANO C TpkfOMb ^ EE3b
npABIiAE NHKTO fi^A HMb HHI|JA NE HCnAKOCTH ; 0Y'K0I6H AH CE mSU^

i|jo HcnAKOCTH^, TA3H mSux BOAra f^\ ^a kphbki;e BOAra ^^ haath

rOCnOAHHhCTE(t>ANb.

(TvTtkovity id. m. 48. 1.; Miklosich id. m. IG- 1.)

{Magyar forditds.)

Kegyelmet tett nras&gom a ragnzai kereskedttknek,
hogy j&rhassanak szabadon fbld5m($n &rmkkal; jogkereset
n^lkttl senki semmit t{il5k rossz akaratb61 el ne vegyen ; a
mely zsnp&n rosz akaratb6l valami t5rt6nn6k ellen^^k, ngyan-
azon zsnpa vagy szolg&ltassa ki a btin6s6ket , vagy fizessen.

Istv&n Ar.

374

224. (151. f.)

Istvdn Bzerb kirdly ismit a raguzaiak keresked^SrSL

1222—1228.

IIhUJE KpAABkCTBO MH , BCkMb A^ E 8 CBtAtNHE. CHK0B8
MHAOCTh CTBOpH KpAAEBbCTBO MH BAACTEAHIHKEMb ASEpOBblb-

KHMb, A^ rpEAS cb TpkroMb 8 3EMA8 kpaaebkctba mh, h r^^k

rpEA8 8 KOE MtCTO HAH 8 EpbCKOBO HAH HHbA^k r^t ro^^k^ ^^
HMii Hii HHKOEpE HEnpABb^^ NH 8CHAHta ; H KpK1KM8 A^ HOCE ;

H np^kE^krApK a^ ne baa/^a na/^k nhmh ; h ck cpkeahhomk 8 koemk
roA^k c^A^k NHr^t HNKA^kA^CENrnpio^ A^i^P^AE npt^K kpaaebk-

CTBO MH. KTO AH CE API^St^^ nptTBOpHTH ^ ^\ npHME rntBK H
NAKASANHE WTK KpAAEBKCTBA MH, CHE EO BCE HHCA KpAAEBKCTBO
MH^ A^ E BCkMK 8 CB^kA^kNHE.

6tE(|)ANK KpAAK H CKEOrOMK C AM A p l^ ^ l^ U l^

cpKncKi.

(Tvrtkovity id. m. 61. 1.; MikloBich id. m. 16. 1.)

(Magyar forditds.)

Eir&l7B4gom irja; hogy legyen tndva mindeneknek. tm
ef6Ie kegyelmet tett kir&lys&gom a ragnzai nraknak , hogy
j&rjanak &rnikkal kir&lys&gom f&lddn ; 6s a merre j&mak
valamely helyre ; ak&r Borszk6ba ak&r m&shova; ne legyen
8emmif61e b&ntalmnk vagy erSszak ; s ^lelmeket (krcsma^
korcsma) ma^okkal vigyenek ; 68 pandnr (prjevjetar) ne pa-
rancsoljon felettOk. S szerbbel semmi m&s t(>rv6ny8z6k elfitt
ne perlekedjenek , csak kir&lys&gom el6 j&mljana':. A ki
pedig ezt megszegni mer6szlen<&, 6rje fit kir&lys&gom haragja
6s bttntetise. Mert mindezt kir&lys&gom irta^ hogy tndva le-
gyen mindeneknek.

Istv&n kir&ly, Istentfil szerb antrocrator.

876

225. (151. g.)

Istvdn szerb hirdly ugyanarrdL 1 222 — 1228.

t IIhIIJE KpAAEBbCTBO MH ^ ^A E B^kAOMO BCAKOMB. ^AAO E
KpAAEBbCTBO MH MHAOCTk ABEpOBbHAM^ ^A CH npO^AIO BHHO BE3k
BO^E H ME^k 8 SH^kHh 8 EpbCKOBt 8 TpbfS KpAAEBbCTBA MH. H
AKO- CE KTO HAHAE nSOAABb BHHO C BO^OMk H MEA^ nptsb SlJltH^
^A M8 CE BCE 83liME^ ipO HMA. A 3A HHE TpbTRHHKE ^A HE HMA
HENAAH KpAAEBKCTBO MH. ^A HMb CE CE HE HOMETE^ ^^^8 CTOE 8
npABA^k KpAAEBhCTB8 MH.

GTE<t>AHb KpAAb CpbHCKH.

(Tertkovity id. m. 38. 1.; Miklosich id. m. 17. 1.)

(Magyar forditds.)

Kir&lyB&gom irja ; hogy tudva legyen mindenki el6tt.
Kir&lyB&gom kegyelmet adott a ragnzaiaknak^ hogy &mlha8-
sanak bort viz n61ktil 6b mezet az &rszaUly szerint Brszko-
y6ban , kir&lys&gom v&s&r&n. S ha yalaki tal&ltatn6k bort
yizzel &mlT&n ^s mezetaz ^rszab&ly ellen; hogy minden^ a
mijeyan^ tfile etv6ttesB6k. Egy6bb kereskeddkre pedig ki-
r&lysSgomnak ne legyen semmi gondja ; 6b semmi akad&ly
ne titessik nekik; mig kir&lys&gom tOry^nyiben &llnak.

Istv&n szerb kir&ly.

376

226. (100. b.)

Szahhds szerbiai irsek a Vranindban livB szent-mikldsi kolos-
tort a zetai pUspdk hcUdsdgdtdlfehnenti. 1233.

t GnACS HAUJEA/18 ptKblilw(M)8 : CAABEI|JHXIv AAE npOCAA^AIO;
H3RE HCnOBECTb AAE HpEAb lAOBEKH^ HCHOBEAAb H A3b HpEAbWTh-
L|EAAb AAOHAAb, H?RE lECTb HA HEEECH ; H^ AIJIE KTW nOCTH^HTb CE
AAEHE H MOHXb CAOBECb Bb po^^k CEMb npEAIOEO^^kHHEMb H rp^k-
UlHEMb , H CnACb MAOB^kMbCKH ROCTHAHTb CE ICPO npE^b AHPEAH
E02KH Bb CAABE CB0I6H. CEfO EO pA/^H H CH XP^CTOAIOEHBH MSjRb
HAApTWHb^ WCBE1|JEHHU ICnHCKSnb SETbCKH, nOCAE^SlE CAOBECEMb
CHACA HAUJErO, MlHOriE TpS^H HOAblETb 8 CBOIEMb CBETHTEAbCTBE*.
npbBH EO EUCTb CH CBETHTEAb SETbCKEH 3EMAH nOCTABbAEHb

MbHOIO^ HAHEAO BbCAKOH BEIjJH bCTBO npEAbCTABAIAlETb CE^

/^OHbAETRE NAOB^k^bCKOie lECTbCTBO 8 WEHHAH EO»;bCTB(bHUH) HA-
CTABHTb CE. CEMOy ^E EOPWAIOEHBOMS TEnHCK8n8 3ETbCK0M8
HAApTWH8 Tp8mAblll8 CE W CBOIEMb EOTRbCTBbHEMb CTA^E E0r8

AAI0I)J0M8 Kp^knOCTb, H HI|1E MEpH HAKH BbC^OT Tp^AHTH CE^

H B fipAHHHA r- CTBOpH 7KHAHI|JE fOCnOAEBH l^pbKbBb

EOTKTiO ' — CBETAPO HnptnOAOEHArOWTbl^A HAliJErO MIO^OTBOpb-

^A HhKOAH, H BbCEAH T8 HEKOAHKO l^pbHWpH^bl^b Bb CAABOCAOBAE-
HTe EOmTE. CH 7KE CBETH H EOTRbCTBbHH XPAMb CbBpblilHBK lEPO
H np-kAA lero MbHE, H ^A HE HMA Cb HHMb HHKWTOpTlE WEAACTH
TEnHCK8nb3ETbCKH. A3b3KECABA, ApbXTEHHCK^nb CpbEbCKTE ^EAAAE^
3AnOBEAb ^ABAIO WTb rOCnO^A EOrA CHACA H BbCEAPbTRHTEAIA H
WTb MOICrO CM^PEHTa^ H?KE E8A8Tb nO MbHE ApbXTEnHCK8nH^ /^
HE nOpAE01|JEH(o) E^^ETb cTe CBETWIE MECTO , H HE KOHMb 83-
pOKOMb ^CTBWp^kTb 10 METOXTlO ApbXIEnHCK8nH ^ HAH HHE pAEOTE
3AnOBEAETH HMb^ Hb f^A np^kEHBAIETb 8 BCAKOH EOJRbCTBbHEH
CBOEOAE WTb K0I6 FOAE HHE WEHAEi, H ^A M8 lECTb WAbPOBOpH-
TEAb H WCBETHTEub ApbXHEnHCK8nb, H 0\ CTEMb fi07RbCTB(bH)WMb

877

XpAME AA nOMEN8(l€)Tli CE ApbX>^nHCK8nk S MECTW TEnHCK8nA
SETKCKAPO. AlfJC AK KTO HMETh CTe CBET0I6 (mECTO) NEHHMb
WEHAETH HAH pAKOTANTEMK HAH EECXAphHHMb SSHMAHTEMIi Hfi-
MECA WTh CEPO CBETArO XP^^^? TAKOBH ^A lECTK npOKAETh H Tph<-
KAETk H 3ABE3AHk OY CH BEKK H BK R8a8I)JH WTK rOCHOAA (ofA
BKCEAPKTKHTEAIA H CHACA HAUJErO iHCOy XpHCTA. IIHCAXK H nO^K^

nHCAXh, AA I^CTK BK 8BEAENTE BCEMh. H KOfA HEnHCK8nii . —

nOCTABH CTAptHUIHH^ no CEMb^ H n OCTAB H lU E UrTh ffCHTHIA

CErO ^A (H)3KEp8Tli EpATTA 7K 8 MECTE CEMK CBErkMK^

TK A^ nOHAETb (kk) ApxTEnHCK8n8^ ^A PA EAArOCAOBHTK ApxTE-*

nncKSn^ a^ hmk e8ae CTAp-knujHHA 8 mecte cemk. a ^a ce ne

nOCTABAIETK UO MHTE HAH UO HAPOBOpOY CTAp^kHUJHHA 8 MECTE

CEMK. H A^ CE HE 83ME HHMKTO 8 MECTE CEMK CBETEMK 8H8TpK

1W>KKBE HAH H3BKNK HAH 8 mHBE HAH 8 MphTBE. KTO AH H^hnA*

KOCTH CBET0M8 MECT8 CEM8 KWWMK AIOEO ^AE^TIO^ fi^A lECTK UpO-

KAETK A 3ABE3AHK. H MOAIO CE XOTE^JHMK EHTH UO MHE ApKXTfi-

nHCK8nOMK HAMECTNHKWMK MOHMK, CTE MECTO BH^EBK A3K, lEp^k

I6CTK BK n8CTEMK WCTpOBE CKTBOptNO lECTK^H BKCEMK npABOB^kpK-

MHMK HAMK XPHCTTANWMK^ nOMEHK I6CTK 8 MECTE CEMK H np^k-

n8TTE BCEMK XPHCTTaNWMK, H A3K BHAEXK, l^pE HE HMA Tfft TE-

mATH^ lep^k I6CTK 8 WCTpOBE^ AC^XO ^^Y ^'^^ METOXTE CUACOBE

8 IlAABHHItH WTK MECTA, Vfi^B I6CTK EHAK CBETH HwBAHK 8 IIaAB-

HHl(8 8 M K EpKAO^ r^E CTOH KpKCTK, KOYA^ C8 TErOBHI^A NHC-

IlAABNHqS H WNAMO 8 ilECKKOBKl^K ^ KOH NOTOKK WTK FoCTHAA

TEME , H KOIE MAOB<kKE T83H nOCA^E HA TOMK MECTE, KOiE M8

CKMK A3K AAAK, f^ HE HMA HA^K NHMH WEAACTK HH BEAKM09RA

HH ApXHEnHCK8nK HH lErWBK WTpOKK NH HHK KKTO NN A^K NH
BEAHKK^ HH BEAHKE pAEOTE ^ NH MAAE HH BHNOrpA^A

AA Ttmt HH HHE NHKOIE pAEOTE^ NH NA n8TK ^A NE XOftE^ NH ^A npH-

KAA^AIO WEpOKA, HH BWHCKE fi^X HE TEpAIO, HH HHK KTO WTK npO-

MHXK BAACTEAK f^X WEAAAAI6TK NHMH, NK ffi. C8TK CKBpKUJENH pA-

EOTKHHl^H CBET0M8 WTK^8 HhKOAE. BAUJE 2RE XPHCTOAIOETE MOAIO

A3K*X0TEI)JEie EHTH nO AAHE ApKXHEnHCK8nH, f^ BH NHI|IW

BOSKTiO ' CBET0M8 ME(ct8) (ce)m8. nWAWEAIETK EO BCA-

87a

KWM8 Kb LlpiiKBH npHAArATH H AABATH A HE WTb lU>hKBE 83HMATH.

cero Ec pA^H nHCAXk h noAi^nHCAXi^ h nptAAAWXi^ bk bcakc STBph-

TKAEHTE H CKXPAHI6HHie L^pbKBH MECTA CEHV Bb AETO t^fMi
EOroy mE CAABA Bb BEKH. AMHHh.

CaBA EOmHIEIO MHAOCTHIO ApiiXHI€nHCK8nb
CphECKE 3EMAE H nOMOpCKE.

npOCTHTE nHCABbUIA n KAHA^a08<))A. A BACb EOPk

^A^npOCTH. AMHHb.

(Misolat uUn BfikloBich id. m. 17. 1.)

(Magyar fordUda.)

Megy&ltdnk monda : ;,Eik engem dicsOitenek , megdi-
cBditem azokat 6n is ; a ki engemet vall az emberek el6tt ^
vallom azt 6n is aty&m elOtt , ki a mennyekben yan ; is hogy-
ha valakimegBz6gyenitengem toBzayaimat, azokkal vissza-
61ye 6b vdtve, az emberek megv&lt6ja is megszigyeniti Otet
az Ifiten angyalai is annak dicsSs6ge eltttt.^ Enn^lfogva ezen
Krisztnst szeretfi f(6rfi; Zet&nak felszentelt ptlspOke Il&rion is
k($vetyin megy&lt6nk szavait , sok mnnk&t elv&Ualt szent hi-
vat&s&ban. els5 volt ^ kit 6n a zetai fSld szent hivataldba
beiktattam ; mert minden dolognak (csak) kezdete ttinik fel
mindaddig, mig az emberi termiszet az Isten szok&saira
(obicsa; ig6j6re ?) megtanittatik. S ezen Istent szeretO p1iBp()k
Il&rion a maga lelki ny^j&nak dolg&ban f&radozva az Isten-
tOl erdvel meg&ldva , s a mily m6rt6kben Ajbdl megtetszett

— — — f&radoznia, ds yranin& — ban fel6pitette

Istennek lakhelyilll a templomot szent 6s fStiszteletfl

aty&nk csodat^vO Mikl6snak (tisztelet6re); oda &llity&n Isten-
nek dics0it6s6re n6h&ny feket6t (fekete rah&st = baritot).
Ezen szent 6s Isteni templomot befejezv^n; 6 &tadta azt nekem;
mi6rt is nejegyen e felett semmi hatalma a zetai pllspOknek.
En pedig Szabb&s, a szerb fOld 6rseke; parancsot adok a meg-
v&lt6 Isten; mindenek feDtart6ja; £s szer6nys6gem neviben ,
hogy nt6daimnak ne legyen al& vetve ezen szent hely^ 6s ne
aljaslts&k az b&rmi okb61 is az 6rsek metochi&j&v& (birto-
k&v4), vagy pedigm&s8zo]gamnnk&tneyessenekre&; hanera
maradjon az Istennek minden szabadsAg&ban , mentve min-
den b&ntalomt61 ; 6s legyen y6d6je 6s megbos8zA16ja az 6r-

r

379

sek ; 6& ezen iflteni templomban a zetai pttsp^^k helyett emlit-
tessik az irsek. Hogyha pedig valaki ezen szent helyet b&n-
tani taUln&, legyen b&r munka^ vagy b&rminek miltatlan el-
v6tele &ltal ; legyen az meg&tkozva ^s kitagadva ez idOben
£s j5v((ben azl^rlstentOl, mindenek fentart6j&t61; 68 Erisz-
tns J6zus megv&lt6nkt61. Irtam pedig 6b al&irtam ezt , hogy

tudtara legyen mindeneknek. S a kit a ptlsp(5k a

leg5regebbnek beiktat ezutin, 6b beiktattak ezen

61etb((l val6t mik6p v&laszsz&k meg a szerzetes ba-

r&tok zs ezen szent helyen^ 6s menjen el az 6rsek-

hez, hogy szentelje 6tet fel el61j&r6juknak. S ne iktattasB6k
be se megveszteget6s ; se r&besz616s utj&n ezen helyen az
el6j&r6. S ne v6te8B6k el ezen szent helyen semmi a temp-
lom bel8ej6b01 vagy k111sej6r61, legyen az b&r 610 vagy 61et-
n61ktilli. A ki pedig botranyt k^vetne el e szent helyen b&r-
mily rossz akaratb61 , legyen k&rhoztatva 6s &tokkal stijtva.
£s k6rem azokat , kik ut&nam 6rsekek 6s helyetteseim lesz-
nek j 6n ki l&ttam ezen helyet , mert (igy) puszta szigeten
16tezik 6s mindnyd junknak ^ kik igazhittt kereszt6nyek va-
gyunk eml6kezet6ttl (legyen^ bogy) ezen helyen mintegy &t-
vezet6 tktjok van minden kereszty6neknek ; 6s 6n Uttam,
mert nincs semmi mivel6sre alkalmatos f!51de; mert szigeten
van y (6s) adtam neki a megv&lt6 birtok&b61 Plavnicz&ban
azon helybtfl; hol szent J&nos Flavnicz&ban volt; M — kben
a dombot , hol egy kereszt &11 ; hol a Plavnicza alatt sz&nt6
ffildek vannak , 6s a Leszkov&cz ment6ben; mely foly6 Gosz-
til4t61 foly le; s oda ezen helyre, a mely embereket telepit
kiket 6n adtam neki , ne legyen ezen emberek felett ha-
talma se ffitimak ; se 6rseknek , se az 6rsek ember6nek;
se senki m&snak; legyen az b&r kicsi vagy nagy ; ne tartoz-

zanak annak semmi munk&val , se kis ; se sz6-

l()t ne miveljenek , se 8emmif61e szolgamunk&val ne tartoz-
zanak, se Atra ne j&rjanak, se obrokat (Ari ad6t) ne szol-
g4Itassanak, se hadi szolg&latra ne kOteleztessenek , se
senki m&s a fiiurak k($z01 ne uralkodj6k felettOk, hanem
legyenek mindenk6p Mikl6s szent aty&nak muok&saL Ti-
teket pedig, Erisztasnak.hlvei; kik ut&nam lesztek 6rse-

kek, k6rlek, hogy semmit Istent ezen

szent helyen. Mert illik, hogy mindenki adjon 6s adom&nyoz-

880

zon az egyh&znak; nem pedig hogy valamit elvegyen az egy-
h&zt61. £pen az^rt adtam ezt ki ^s irtam al&; s adtam &t ezen
helys6get mindennemtl megerOsit^ssel £s megfirz^slll az egy-
h&znak 6741. esztendfiben. Dics0s6ge legyen az Istennek
Or(^kre. Amen.

Szabb&s bten kegyelmibOl 6rseke a szerb 68 a tenger-
parti fOldnek.

Bocs&ssatok meg annak , ki ezt irta , P — — klith
Czthsnfity ; nektek pedig bocs4sBon meg az Isten.

221. (ItN». b.)

Istvdn Bzerh kirdly vdm- 4s addszabadsdgokat igir a raguzaiak"

nak. 1234.

f CtE(|)AN^ BhXpHCTA EOPA BtpNU KpAAb BCkxi^ pAUlk*
KHXb 3EMAK H.TpEBOyHHHCKHHXK^ OYHOyKli CBETAPO ChMEWHA He-
MAHE H CUHb nphBOBtHKMAHKHAro KpAAA EAA^KEHO nOMHBIUErA
Crk(()AHAMOHAXA,PAAOCAABh.BbA'bTh ^£n|rMB. HSA^ksOXK np^k^k
EpATOMK MH BaAAHCAABOMK 3A npABOB^kpHIA MOfEPA H 3A ICPOBA
pA^H BEAHKAFO nptKAETKBKCTBA^ npH^OXK Oy CH rpA^K ^OyEpOBK-
HHKK : KHE3K IlETpK EoAECAABHKK H TS^pk KpBCHKK H CK BCkMH
BAACTEAU WEKKHHOBK PpAAKCKOBK W/^K MAAA H ^O BEAHIA npHIEUJE
CK nOHKCTHIO^H MHOFO ME nOMKTHUJE , H npABOB^kpKHO. MH nO-
CAOYmHUJE. BHAt KpAAEBKCTBO MH TOAHKOy W^K HHXK nOMKCTK H
B^kpHO nOCAOYTKEHHIE, H CHI6 OYMHHHBK HMK H OYTBpKAHX^ lAKOpE
AKO MH EOrK ^A^ H EOY^OY rOCnO^ApK ^ KAKO CKMK EKIAK^ f^\ CH
XO^E CK CBOHMH CH TpKfH no BCkH 3EMAH WEAACTH KpAAEBKCTBA
MH CBOEOANO H nO XAKMKCirk 3eMAH H UO 3Erk H nO BCAKHMK
TpKrOMK KpAAEBKCTBA MH^ A ^A HMK Cfi l|ApHNA HE S3EMAE NH W^H

881

MAAA HM AO BEAHUL M MOropUUlC X^^I^CKC, H A^Mk^ ^TO fi^A-

l€TE 3A PfeKOH H 3A 3ATOHKCKE BHHOrpAA^ H 3A HOAHMKE BHHO-

npAAE, W/Vb TOrA Kh^ WCBOEAFA KpAAEBbCTBO MN <, A^ NE f^M€T€

HHMECApE ; H 3A BHHOrpAA< mphHOBKHHMkKE WAb A*^^ BAIUHXk
H W^b WTkl^K By AOpH f^O BACk f^O fJt^hXk , MTO CTE HOCAAHAH

A03HEMb 3EAIIAE KpAAEBKCTBA MH^ MAH 16 AINOrO HAH AAAAO^ HpA-

I^IAiO BU^ AA CTC WAb TOPA CBOEOAHH , H ftAHH f^A NE AAICTE. A

W^b AI^NIiCk nO WHOYTE 3EAIAE MOE AA NE nOKpHICTE NM ICAKNE

nE^H HAH AO3OBK HAH SKHTOMk HAH BOKEMk KOHMk. X^KE AH MTO

WKkKHHA BAUIA npil^k CHI€ OyTBpkrEHHIE KpAAEBkCTBA MH MTO

npHMkKNOyTH MOE ^EAAAE^ CPkHE ME KAETBA^ NONEBApE BU WCTA-

l€TE Oy np^KAETkCTrfc. WEp^TE AH CE KTO MAOrkKk 3kAk HAH

WAk MOHXk HAH W^k BAUIHXk nOTBApAIE CHI€, 0\ TOMk f^X N^k

3AEAH NHKOEpE^ Hk TO ^A CE HCknpABAA COYA^Mk npABUMk E03Kk-

CTBkNUHMk^ lAKOpE f^A E npABO H EE^kPp^kuikHO KpAAEBkCTBOY

MH H BAMk B*kpkNUMk MH UpHtATEAEMk. H KTO EOYA^y "^A^

pOyKOBk KpAAEBkCTBA MH, EOYAOYKOy MH <k MHAOCTHIO E03RHI€Bk

H npiLMHCTUIE lEFO AIATEpE O^ MOEMk rOCROAkCTB^k^ .HAH l€ EpATk

MOH HAH CTpUlfk MH HAH EpATOYME^k MH HAH HHk KTO AIOEO

W^K EOAApk KpAAEBkCTBA MH^ KTO X^KE CHI€ nOTBOpHTH^ HE MAAk

rntBk H HAKA3AHHIE HMA BkCnpH€TN WTk KpAAEBkCTBA MH. UO

TRHBOrk SKE MOEMk NAKONk MENE HAH WCTAHE A^^TE MOE HAH

OYHOYME HAH npAOYHOYME HAH HHk KTO AIOEO npHCHH MOH, H

XOKE CHI€ nOTBOpHTH^ EOPk f^ MO^ COY^H H CBETA EOPOpOAH^A H

KpkCTk MkCTkHU H BCH CBETH 0^ CH stKk H O^ EOYftOYKH^ Hk

CkBpkUIEH^k EOYA^yi^** BAUI^kn B^Ipt H AIOBkBH H KAETB^k WNOH,

KOIEBk MH CE X^KETE WEEKATH W BCEMk Kk MH^k H Kk nOCA'kA>^~

HHMk MOHMk. CErO EO pA^H CHI€ OYTBpkAHBk H nOAkUHCAXk pOY"

KOIO KpAAEBkCTBA MH Rk A^kxO BHUIE UHCAHO^ M^kCE^A 4>CpKBApA

. A •<} HNAHKTHWHA . A • (h ftA E CSftk 8 BptMEH^kXk UO CTApOMS

3AK0N8 WAK MHXOAIA A^HE f^O riOprEBA AkHE).

(IVrtkovity id> m. 2. 1., Safarik id. m. ^8 oazt. 10. 1.; Miklosich id. m.

19. 1.)

882

(Magyar forditds,)

£n Istv&n Erisztns btenben hivS kir&lya minden r&cz
68 trebiniai f((ldeknek, Nemanya szent Simeon nnok&ja s az
tirban Bzenderiilt elaOkoron&zott Istv&n kir&lj^ Bado8zI6
bar&t fia , 6449'ben igaz bitemnil fogva Ul&szl6 testv^rem
elOl az hitinek nagy k&roml&sa miatt elindultam, Bagaza
y&rosba 6rtem , hol engem Bolezlayity P6ter 6s Krasity Ti-
yadar a y&rosi k(5zs6g minden nagyaiyal, s nagygyal 6s
kicsiyel mind tisztelettel fogadtak^ kitttntettek, 68 igaz hit
szerint megyend6geltek. Eir&lys&gom tOlOk annyi tisztele-
tet 6s hfl szolg&latot tapasztalya, bistositottam dket arr^l,
miszerlnt ha Isten megsegit s uralkod6y& lenn6k, mik6nt
yal6k, 6k kir&lyi hatalmam alatt 16y6 minden ftjldOn &ra-
ikkal szabadon j^rhatnak 6s kelhetnek ; s a chalmiai fdl-
ddn ; Z6t&n 6s kir&lys&gom yisarain a y&m fizet6s6t61 sza-
badofc leszneky kicsi yalamint nagy at&n. Toy&bb& nem yagy-
tok kotelesek a zachnlmiai ad6t fizetni^ sem azon ad6t;
mely Bjeka 68 a zatoni 6s policzai sz610k at&n j&r ; a zser-
noynoki szOlOk at&n pedig nagyap&itok 6s aty&itok m&r
szabadok yoltak eddig is. A hol kir&lys&gom MiSAi mos-
tanig t6k6kkel bettltett6tek ; legyen az sok yagy key6s,
ott az ad6 fizet6s6toI szabadok yagytok; de m&t61 fogya
egy talpalatnyi foldemet sem szabad bettltetnetek ^ se sz6-
Ifiyel; se gaboniyal; se b&rmi gyttmOlcscsel. Ha pedig kOz-
86gtek kir&lys&gomnak ezen okm&nya ellen6ben yalami
fOldemet el akarni talajdonitani y a mely igaz&n engem es-
kttm k6t; maradjatok Mkomban. Azonban ha tal41kozik
gonosz ember yagy az eny6im yagy a tieitek kCzOl, ki
ilyet miyel, erOszak ne«t6te8s6k rajta, hanem igaz isten-
it61ettel igazittass6k el a dolog; hogy kir&lys&gom kOzt 6s
kOztetetek, htt baritaim; gonoszs&g n61kttl t()rt6nj6k az igaz-
s&g. S ki kir&Iy8&gom keze alatt lesz , ki Istennek 6b az
legtiszt&bb anyja kegyeIm6bSI hatalmamat birom; legyen
az b&r testy6rem , b&r b&ty&m yagy anoka6cs6m; yagy b&r-
ki m&s kirilysdgom bo6rjai kCzOl , ki ezt megmisitani t5-

r

383

reksziky egyar&nt vonja mag&ra kir&Ijs&gom haragj&t 6s
bt)iitet686t Halalom uikn pedig; maradv&n utinam b&r fiam^
b^r unokam, b&r m&sodunok&m ^ vagy rokonaim k(5z01 m&s
yalaki a trdnon^ ha 6 ezt megm&sitani akarn& , annak legyen
bir&ja az Isten ^ ^s a szent Istenanya; 6s a tisztessiges ke-
reszf, £b minden szentek ezen sz&zadban 6s a jQvdben. S en-
nek kiyitele htis6gtekre; szeretetekre^ s azoneskttre legyen
maradand61ag bizva ; melylyel ir&nyomban 6s ut6daim ir&nt
lefogj&tok magatokat k5tni mindenben.Ez6rthagytam is ezt
helyben s irtam al& kir&lyi kezemmel a fen irt ^vben ; feb-
ru&r 4. napj^U; a 4. indicti6ban. (S hogy legyenek a tOry^ny-
kez6si napok a r6gi t($ry6ny szerint szent Mih&ly napj&t61
szent Gydrgy napj&ig.)

Dukisz Istv&n kir&ly.

Fiiggel^k.

Kritikai Jegyzetek

Fy6t* Chf^gy „Codex DiplomaHcus Hungariae EecUsuuticus
et OivUis^ czimU miunkdjdnak cus Arpddi korszaJcot illetd ri^

szefeleU.

MOmnL HDHO. HIBT. - DIPIi. d. 25

Arp^dkori Uj Okm^nyt^nk , hab^ magdban
4316 Diplomatdrinmot k^pez, irodalmi tekintetben m^
is egyszersmind a Fej^r Gyorgy-ffile „Codex Diplo-
maticus Hungariae Ecclesiasticus ac Civilis^ h^t ehfi
kotet^nek kiegeszit^se is Uv^n ; feladatunkban fekszik
Fej^mek gjKIjtem^nye, — a mennyiben az drpddi ki-
rsilyok kor^t illeti — 4s annak tudomdnyos jelent({s£ge
ir^t tiszt^ba jonniink. Csak ha azon dll^pontot fog-
juk fel , melyre Fej^r gyiijtemiSnye a magyar tort^neti
okm^nyismeretet emelte,. vagyunkk4pesekazittk&zz6
tett Okm^nytdr kiindul^i pontjdra n^zve a szUks^ges
tdj^koz^ kinyerni ; ez pedig mell(5zhetetlen felt^tele
annak, hogy a k^t gy iijtem^ny kozti belscJ osszefiigg^t
dtldssuk> s.ennek folyt^n torteneti nyomozdsokndl az
azokban kozolt okminyokat.kell(51eg egybefogUdhas-
suk.

Itt teh^t sem Fej6r Gyiorgy szemfly^rdl, sem

5s8zes tudom^nyos ^s irodalmi munk^s%^61 ninca

8z<5. Okminygy(ijtem6ny6nek becs^t t^rgyilagos fel-

fog^s szerint megvizsg^Ivdn, anuak ha nem csak elvi-

tj(zhatatlan ^rt^k^t , hauem gy5nge oldalait is kiemel-

jtlk ; egy^ltaUn v^ve nem sz^ndokunk , az ^rdemdds

fi^rfi szem^lyes jellem^t vagy bdmulatos szorgalm^t ^s

monkds^^ig^t legkevesbb^ is illetni. Egyediil a Codex

Diplomaticus tdrgya kritikai fejteget^sUnknek; s Igy

25*

888

I. a gyiijtem6ny cz^lj4r61 6sterv4r81 s annak Magyaror-
szig ^rp^dkori tort^net^re vonatkoz6 feladatAr61 ; 11.
a tartalmdt k^pezS okmdnyok szoveg^nek hitel^rSl,
azoknak egybe^llitdsdrdl ^s elrendez6s6rSl ; v^gre III.
azon nyerem^nyrSl fogok sz61ni , melyben a magyar
tort^net tudomdnyos ismerete a Codex Diplomaticus
^ltal r6szesfttetett.

I.

A Codex Diplomaticus cz^ljjlt^s alapterv^t Fej^r
annak tobb lielyein, klilonosen pedig 6s legvilAgosab-
ban az olvas6hoz int^zett azon szavaiban fejtette ki ,
melyek az ^rp^dkori okm^nyok lajstrom^t tartalmaz6
kbtetnek mintegy bevezet6sUl szolgdlnak. Ezen szavak
m^r 1825. voltak irva; s minthogy az els& kbtetek
csak 1829. t^tettek kbzz^; bennbkazon alapn^zeteket
is taUljuk, melyek Fej^rt okmAnygyiijtem^ny^nek
kiad^dra mdr kezdettSl fogva birtrfk.

A magyar tbrt^nelem akkori kiitfKi seg^dmunk^in
6rdekes kritikai szeml^ttartv^i, Fej^rabban^llapodik
meg, hogy az okmAny ok egyr^szr(il ugyan hazai tbrt6ne-
tUnk legnevezetesebb ktitf![$it teszik ; m^r^szrdl azon-
ban, a mennyiben kiadattak, annyira sz^t vannak sz^-
mos munk^kban sz6rva ; az azokat drzii lev61btrak pe-
dig, S(5t a m^solataikat tartalmaz6 k^zirati g^Hf tem6nyek
is a tud6sok eWtt oly szigoriian elzdrv^k , hogy azok-
hoz csak igen nehezen f^rhetni. Kezdve XVI. szdzadi
tud6sainkt61 hosszd sorozat^t kbzli azon ^rdemes
f^rfiaknak , kik a magyar tbrt^netet illet6 okm^yok-
nak gyiijt^s^vel ^s tanulmdnyozrfs^val foglalkodtak ;
megfejti tovAbb^, mi sz^mosak azon okmdnyok, mely ek
ilynemii gyiijtem^nyekben tal^tltatnak ; de legott fel is

389

«

8(5hajt, hogy ezen gytljtem^nyek egyt(5l egyig m6g csak
k^ziratban vannak, melyek kev^s kiv^tellel a kozhasz-
D^latra nyitva ninosenek. „Tanta — mond (S — cum
sit documentorum et auctorum solenniiim copia et va-
rietas, qua natio Hungara nuUa non cum gente de prin-
cipatus gloria possit contendere; miraberis sane, uni-
cum duntaxat eorum apud nos existere tabularium
usus publici, penes bibliothecam scilicet nationa-,
lem Sz^chenyiano-Regnicolarem Pestini. In huius ca-
talogo voluminibus tribus aimo 1814. Sopronii edito
chartae diplomaticae omnis generis diserte admodum

multisque paginis exhibentur. Diplomatum con-

ditoria, quorum usus historiographis concessus non est
( ! ! ), eo apud gentiles nostros sunt numero, ut potius
ubi non? quam ubi? merito queras* " (XXVIII. 6s
XXIX. 1.) Igy tort^nik, hogy „ea sit historiographo-
rum domi nostrae molestissima conditio, ut impal-
lescant licet diumis nocturnisque studiis , scriptoribus
typo expressis sine diplomatibus aliisque manuscriptis
in historiaciviliproficiantparum, in Ecclesiasticanihil.

Necessitati huiusmodi cultissima Europae Regna

Gallia , ItaUa , Anglia , Germania , Saxonia, Bavaria,
Belgium, ultima etiam Hispania editis diplomatum co-
dicibus succurrerunt; non universalibus solum Regni
diplomtariis, sed specialibus etiam Episcopatuum, Ab-
batiarum , coenobiorum , urbium etc. gloriantur ; nos
Hungari caremus singulis. Adeo nos segnes, ac argu-
menti huius incurios prodidimus. Operi huic desiderato
prolusit quidem idea diplomatarii universalis Martinus
Georgius Kovachich in suo Instituto Diplomatico-Hi-
storico I. Regni Hungariae , sublimioribus auspiciis
excitato ; sed laborem nec ipse , nec alter ullus, edito
specimine, occupavit. Mansit ager hic, multo-

390

rum cultus sudore, siue semente*' (XLVIII,
6SXLIX.L)

Harminczot ^vfolytle, mi(5ta Fej^r ezen szavakat
ir^, s napjainkban alig vagyiink mdr k^pesek bazai
tort^netirdgunk akkori nyomasztd ^Uapot^tmeg^rteni.
E sorok irdja csak fiatal kor^nak visszaeml^kez^seib^I
ismeri azon panaszokat , melyeket az eg^szen oktalan
ktitf(Stitkol6dz& ellen tort6netir6ink akkor emeltek, 6%
azon akaddlyokat , melyek nem ritkitn a legjobb (Ss
leghivatottabb tehets^geket a hazai tort^net mivel^s^t61
vissza ijesztett^k. Hogyezen keserves ^llapot elv^gre
m^r nem, vagy csak kiv^telk^pen nehezedik tort^neti
i rodalmunkra ; hogy ma a tbrt^netmivelfj mdr igen gya-
kran igyekezeteinek egyenes felbdtoritdsAt^s eKJse^t^-
s^t tiaUlja ; hogy ott , hol nem t^ogatjKk is munkds-
s^gi^t^ legaldbb akad^lyokat nem gorditenek tobb^ ele-
j^be , s hogy a legrosszabb esetben is szorgalm^nak
eredm^nye ir^ti r^szv^tre ^s rokonszenvre bizton szA-
mithat; nagyobb^a ugyan a kor megv^ltozott viszo-
nyaiban leli magyar^zatdt, egy^birdnt sok tekintetben
m% is kozvetlenUl vagy legaldbb kbzvetve ^pen Fe-
j^r Codex Diplomaticusdnak is ^rdeme.

Fej^r t. i. elszomorodva azon, hogy Katona His-
toria Criticdjdn kivUl a magyar tbrtSneti irodalom,
b^mi szdmos 69 jeles mfvekkel biii; is egy^bk^nt, nem
volt m^g k^pes munk^t felmutatni, mely historiai
okm^yainkat tttzetesen egybedllitnd ; s ^szre v^v4n,
hogy Katon^6I is nem csak „nemo existimaverit sane
diplomata singula , numero prope infinita , lustrasse,
suaeque HistoriaeCriticaeRegum Hungarlae inseruisse;
autlustrare et inserere potuisse;'' hanemhogy ^^ipsa
Historia Critica Katonaitiacumobraritatem,tumetiam
molem operis carere coguntur plurimi;** egy min^l

391

teljesebb magyar okm^ygyiijtein^ny kiadds^ra hat^zd
mag^tel. Ezeneszme felfog^sa m^r magdbanv^ve is,
de m^g ink^bb az er&s akarat , melylyel azt foganato-
sftani torekedett, Fej^r Gybrgynek igen nagy 4r-
deme volt akkor, a munka sok gyonges^gei mellett is.

Egy ^bbirdnt Fei^rt is kezdetben nagyobb^a, csak
aszttks^gvez^relte.Adpddkori tSrt^netttnkre, sn^vsze-
szerint a magyar egyhdz t<5rt^net^re vonatkozd kiitf&i
tanuhndnyok k(5zben ^s sajdt tanulm^nylEunak ^rdek^-
ben kezdte (S eredetileg az okm^nyokat egybefoglakii
is eh-endezni ; tigy a mint azok k^s&bb t($le kSzz^t^ve
voltak. „Me, mond fi e tekintetben, non ut optimain Pa^
triam studia invaderem, Ubido, sed Ecclesiae Hungari-
cae Ghristianae origines , vices prosperas et adversas,
speciem, formam, dogmata ac ritus, Magistratus sacros,
Regum et Regni in Ecdesiam , et huius in utrumque
beneficia, scitu ac memoria digniora , enarrare cona-
tum, ac saeculum usqueXIII.progressum, dum occur-
rentibus aliis et ahis diplomatibus lineamenta eiusdem
refonnanda continuo fuissent, necessitas impu-
1 i t , in labore hoc ingrato, colligendis prius diploma-
tibus vires pericUtari meas ; labem genti nostrae per
segnitiem impactam detergere; historiographis tempus
ac impensas lucri facere ; rerum aevo superiori gesta-
rum studiosius prodesse ; captivas denique litteras in
sdentiarum incrementum ac lucem publicam asserere.^
(XLIX. I.).

Ezekben fdglaltatik a munk^nak alapeszm^je;
ezek tudatj^ velttnk egyszermind a cz^lt ^s felada-
tot is , melyet Fejdr gyiijtem^ny^nek kitttzott volt, s
mely <3t annak kozz6 t^tel^re birta. Eredetileg ez
mind egyedttl az ^rp^idi korszakra terjedt; ^s csak a
koztetsz^s, melyben a munka a kttlfoldiin nem kevesbb^,

mint a hazai tudpm^yoBS^k^pviseUfi el6tt r^zesttlt^
hatdrozt^ dtarra, hogy azt k^8(A)b 1439-ig folytassa.
AzArp^dkori UjOkm^yt^ szempontj^b61 a Co-
dex Diplimaticus ezen folytat^^cSl itt m^ nem sz<$-
lunk. S igj csak azt emli^Uk m^g : hogy annak h^t
el sfS k5tetei (volumina) az drp^dkori okmdnyokat tUze-
tesen foglaljdk magokban; b ezek kozt a hetedik
kStet az el3bbieket kieg^szitd p<5tgyiijtem^nyt tartal*
maz; ^s hogy a k^s(5bbi.k5tetekben is sz^os arpa-
di^umok vannak itt-ott elsz<5rva. Minthogy pedig
a in. kotet k^t, a IV. ^s V. kotet h^rom-hfcom, a VI.
kStet k^t, ^s a VH. kStet ot r^szbdl ^ak ; ezen h^t
kotet tulajdonk^p 17 kbtetet k^pez ; mi m^ magdbah
v^ve is haz^knak a XIIL szizad v^^ lefolyt tor-
t^net^re n^zve nevezetes okm^yi anyagra mutat. Az
Arpddkori Uj Okm^ytib* ezen kStetek sz^^t sziv-
poritja most

n.

Fej^ GySrgynek nem igen volt m6dja Codez
Diplomaticus^ak tartalmdt eredeti okminyokb61
SsszedUitani. csaknem kizdr<51og mdsolatokkal &t^
6a csak kiv4telk^pen tort^nt, hogy munk^j^ak egyik
vagy m^ik j6akar6 baritja vele egyes eredeti okm^
nyokat kozblt. M^g a gyiijtem^ny Zsigmondkori rd-
sz^ben is, hol gyakran eredetiekre hivatkozik, ilyenek
^ltala igen ritk^n haszn^ltattak kSzvetlentfl Hevenesi,
kinek k^ziratait kovette , sok okm^yokat az erede-
tiekb&l m^olvin le , Fejdmek a Codex ut<$bbi kOte*
teiben szok^ volt, ezekredgy hivatkozni; minihaaz
eredetiek ^tala haszndltattak volna ; mit e sorok ir<5ja
tObb alkalommal n^jni megtttkbz^el is tapasztalt

808

Egy^bir&it itt csak az drp^ori okmdnyokrdl
l^v^n sz6 , hogy Fej&nek , ezek kSzl^s^re 6& egybe-
^llit^s&a, s munk^ja e tekintetbeni ekendez^s^re vo-
natkozd igyekezeteit kelKJleg m^ltdnyolhassuk , leg-
cz41szer(ibbnek l^tszik, azSsajdt vallom^^t^s n^h^ny
m^s irodalmi adatokat kovetve, mindenek el(5tt azon
forr^okat veimi szemttgyre , melyek neki a felhasz-
ndlt okm^nyi anyagot nyiijtott^. Ezek akQvetkezOk:

l)Hevenesi G^bork^ziratainak gyiij-
t e m 4 n y e , melyrfJl a Codex Diplomaticus V.kotet 2.
r4sze 10. sk. U. kbrttlm^nyesen tuddsit.

2) Kaprinai Istv^n k^ziratainak gyfij*
t e m ^ n y e , melyr3l a Codex Diplomaticus YI. kotet
1. r^sze a 11 sk. lLsz61.

3) M^s k^zirati gyttjtem^nyek, melyek
hazdnk tobb kSnyvt^aiban taUltatnak , s melyekrSl
a Codex Diplomaticus YU. kot. 1. r^sz4nek el(5szava
nyilatkozik^ Kttlonosen fontosak ezek koz3l a gr.
8z6chmyi Ferencz-^ Prdy Ggorgy- ^ (v. o. a«.Cod.
Dipl. IV. k. 1. r. el(5szav^t) Comides Dantdi^t ^s. n^-
h^ny m^ gjrtijtem^nyek.

4) Eredeti okm^nyok m^solatai, me*
lyeket '6 tobbnyire mdsodik k^zb^l vett , n^vszerint
a Vatidinum pdpai ^ n^polyi kir^lyi lev^lt£rakb61 O
C8. k. fens^ge J6zsef nddor fbherczeg ^tal (I. a Cod.
DipL V« k.l.r. el($szav^t); ap^csipttspbkikSnyvt^ban
6rzott eredeti okmdnyokat tartalmaz6 n^y kotetbdl
(Cod. DipL VII. k. 1. r. az el6sz6ban 4. 1.) stb«

5) Ondll6 okmdnyi kutat^ok.

6) Egyes tud6sok kozlem^nyei; kik
k5zdl kttli5nosen Beke Krist6f „Anecdota historiae Cor
iJiedraUs Ecclesiae Wesprinfdensis^ czimtt gy(ljtem6-
nye (Cod. DipL IX. k. 7. r. 631 — 737.) Czech Jdms

694

(l^sd a Vn. k, 1. r. elcJszravit) Gyunkovics Gyorgy, hdrS

Mednydnszhy Jdzsef stb. emlitendSk.

V^gre

7) Nem csek^Iy szdmd okm^nyokat^Uftott ossze
Fej^r bel- 6s kOlfdldi nyomtatbtt mmikdkbdl, mono-
graphi^kbdl, foly<5iratokb61 / 4s m^snemii irodalmi
mtfvekbSl is.

Teljesebb felvil^osit^st nytijt mindezekre n&ve
Fej^mek el&szava a Codex Diplomaticns hat elsd ko-
*tet^nek lajstromdhoz, mely egyszersmind alUspontj^t
is feltttnteti. Azonkivttl tekintetbe veend(5 m^g A u-
thentia et vis probandi diplomatum czimii
^rtekez^se is (Bud^n 1838.), melyet iS a gylitem^ny-
nek mintegy befejezfoetil (in Codicis Diplomatici co-
ronidem) tett kdzzS, s mely a X. kdtet 3. r^sz^hez
Bzokott kdtve lenni.

L^tjuk ezekbSl, hogy Fej^mek nem vok cz^lja
kiadni csupdn eredetiket , hanem dtal^nos , a Ma-
gyarorsz^ tort^net^re vonatkozd megl6vc5 ds ismert
dsszes okm^yi anyagot dszpontosftd gyttjtem^nyt, s
hpgy iS ezen kdzz^t^telnek r^szletei irdnt is hat^rozott
tervet kdvetett. Szem^lye irdnt m^Mnytalan, a munka
ird.nt pedig igazs%talan volna, ki , haezen tervet nem
helyeslyi is , a munkdt m^ m^rt^kkel niem^. Ezen
okndl fogva, hab^ a Codex Diplomaticus hidnyait Ss
gydngeoldalaitnemtagadomis; Waltherr LiszW tdlfizir
gord bir^t^val (a FigyelmezSben, 1837. L f^Wv 24.
sz. U. f6i^v. ^. ds 12. sz.) m^g is tdk^letesen nem tu-
dok egyet ^rteni.

Walthermek azon n^zet^r6'l, hogy az okm^y t^-
rak kiaddi a kdzdlt okleveleket csfii az eredetiekr81
adjdk, kttldnben eMtik cz^ljokat; mdr a bevezet^s-
ben sz61tam. Egyedttl az^rt, mert Fej6r eztnem tette,

895

nem hette, a Codex Biplomaticus felett p^ltczdt tdr-
ni, nem igazs^gos. A mmikdnak is megvan ezen oldal*
r<51 a maga ^rdeme; s liabdr kivdnatosb volna, hogy
a kozz^ tett okm^nyok, mennyire lehets^ges , eredeti
p^ld^yokb61 legyenek vi^ve, ne felejtkezzUnk arr(51
soha^ hogy ha Fej^r csak eredetieket akar haszn^ni,
meg a munka igen rovid lett volna; hogy azokmd*
nyoknakezen form^bani kiadttsa is csaknem folytonos
akaddlyokkal ^s neh^zs^gekkel volt k^nytelen kUz-
deni; hogy oly gyiijtem^nyt adni, mely az ok-
m^yokat teljesen az eredetiekbpl veszi (egyes okmA-
nyokn^l is a kiad(5knak nem ritkd^ el^g bajok volt)
irodalmunk akkori korUlm6nyei kbzt mer(5 lehetetlen-
sdg lett volna; hogy v^gre r^gi okmAnyokat tartal-
maz<5, ^s ezenalapon k^szUlt, csak f^lig meddig teljes
gyujtem^hynyel egyetlenegy Bt&tm vagy nemzet sem
dicsekedhetik.

M^sk^p dU a dolog, ha elvonatkozva az emUtett
k^rd^st(5I, a meglevd okmdnyi appardtusnak azon
haszndMsi mddjdt tekintjUk ^ mely et a Codex Dijplo-
maticus mutat Itt WaltheiT Ldszl6 it^Iete ellen, dm-
b^ azt szigordnak tartjuk , Fej^rt igazolni nem, leg-
feljebb n^mi r^szben mentegetni vagyunk k^peaek.
Mert nem tagadhatjuk , hogy ak^ az okmdnyoknak
itt kozolt szoveg^t, ak^ azoknak egybedllitdsdt , ak&r
v^gre az eg^sz munka elrendez^s^t vizsgilljuk, ab-
ban igen szdmoB hib^at^s fogyatkozdsokat taU«
hmk.

Nem l^v^ itt feladatom, a kozolt okmdnyok
szcJveg^ben hemzsegd szdmos hibdkat r^szle-
tesen kiemelni , csak rbviden emlftem , hogy az or-
thographia pontatlan ^s hat^ozatlan, a tulajdon
nevek ir^a igen gyakran rosszul adva , az ^vszdmok

896

hibdBan kit^ve, itt-ott ^pen a szoveg i(intii helyei rosz-
szdl olvasva stb. Igaz ugyan, hogy a k^ziratok , me-
lyekbSl Fej^r az okm^nyokat vette , ezen hianyokt<51
szint^n nem mentek; s6't hogy ii nem ritk^ az ezekben
el(5fordul6 hib^kat kijavitotta. De vannak m^g tobb
esetek, hol Fej^r ezeknek hib^it m^g szaporftotta is :
s8t van p^lda r^ , hogy egyokm^nybdl (III. Coelestin
pdpdnak 1191-ki egy igen ^rdekes btdldjdt a Codex
Diplomaticusban 11. kot 276. 1.) kettiSt alakitott;
holott nem csak bels^i kritikai jelek alapj^n , hanem
Hevenesinek dltala haszn^lt gy {ijtem^ny^b6] is (LXXI.
kbt. 257» 1,) meggy8z(5dhetett volna arr61, hogy a
kett(5 ugyanazon egyokmdnynak egymdst<51 elv^lasz-
tott r^sze.

Szintoly hi^nyos az okm^nyok egybe^l-
H t ^ 8 a. Az egy es okm^nyok felirataiban Uy'6 hib^-
kat m^g legkev^sbb^ akarom neki hib^dl felrdni ; mert
tudjuk, hogy ezeknek pontos k^szit^se e^dltakbi v4ve
nem konnyti feladat , s hogy neki erre sok id(5t for-
df tani nem lehetett. Azon kivUl az olvas^ itt konnyen
eligazodhatik. De az m^ el nem n^zhet{{, hogy az
id^z^seknek alig fele r^sze pontos. Ezen hi^ny hdrmas
irdnyban mutatkozik ; a gyiitem^nyben foglalt 5s8ze-
fUgg($ okmdnyoknak kell(5 k5zvetit({ hivatkoz&ok n^l-
kUli sz^tdaraboUsdban ; a forrdsok id^z^^ben, hon-
nan az egyes okm^nyok v^tettek; ^s azon tud6-
Bok megnevez^s^ben, kik ut^n Fej^r egyes okmdnyo-
kat kozolt

Hazdnk diplomatikdja igen gazdag oly okiratok-
ban, melyek r^gibb okmdnyoknak sz5veg4t, hol egye-
seknek hol tbbbeket egybe^lUtva, ism^tlik; s az u. n. &%-
iratok vagyis transumtumok nagy fontoss^^t nemcsak
az el(5bbi magyarorszdgi jog^let, hanem a tbrt^netmive-

897

l^s is hirdeti* Hogy gy (ijt em^nyekben ilyen okiratokat
aIkot($ r^szeikre feloBztani gyakran tandcsos, azt minden
8zak^rt(5 el fogja ismemi. De ezen esetben gondoskodni
kell oly eszk5z(5kr(fl is, melyek azoknak osszefllgg^s^t
feltttntess^k. Fej^r ebben semmi dlland6 ^s hatdrozott
szab^lyt nem kovetett; slgyezen r^szbennagy zavart
tapasztal , ki a Codex Diplomaticust kaszndlja.

Azonban mdg ^rezbetSbbek a forr^sal haszndlt
k^zirati gyttjtem^nyek id^z^s^ben eI(5fordAl<5 hii-
nyok. A Sz^chenyi-,Hevene8i- , Kaprinai- ^s mM^e
gyffjtem^nyeknek kotetei ^s lapsz^mai oly pontatla-
nt51 6s gyakran hibisan emllttetnek, hogy ezen id6z^-
sek alapjdn biztosan indiilni egy^Italdban nem lehet.
S nem ritkdn a nyomtatott mmikdk is, melyekb^I Fe-
j^r valamit vett, hib^san id^zv^k, ^s pedig oly m6don,
hogy ezt puszt^n nyomtat^si hibdnak venni lehetet-
len. Igy tort^nik , hogy ki teijedelmes k^zirati ^s iro-
dalmi tanulm^nyokat tttzetesen nem tett, a Godex
Diplomaticus tartalmdnak javit^sira vagy kiigazitd-
sdra mit sem tehet.

De azon m^Itdnyoss%ot sem tartotta gyakran
szem elcJtt Fej^r, melyre az ir6i hivat^s mindenldt kcJ-
telez, ki m^ tud6sok f^rads^os kutat^sainak alapj^n
saj^t munkdssdg^n segf t. Igaz ugyan, hogy azokat, kik
vele okmdnyi adatokat kozoltek, p. o. Czechet, Gyuriko-
vicsot, Bek^t, b. Medny^nszky t stb. itt-ott h^I^s elisme-
r^ssel emlfti.Ez mindazondltal ndla inkdbb csak bar^t-
s%08 ^rzelem nyilaikozat^nak Utszik lenni, mint iro-
dalmi koteless^ge teljesit^s^nek. Nem ritkdn tort^nt ,
hogy 8 egyenesen masok fdradoz^^nak nyom^n in-
ddlt , a n^Ikttl , hogy ezt csak egy szdval is emlitn^.
igy mid(Jn Horv^t Istvin az 1833-ki ^s 1834.ki Tu-
dom^nyos gyttjteni^nyben tSbb ^rdekes okmtoyt gra-

#

phikai pontoss^gal ^s gy'6nyQiii hamami&tokkai ki-
adott (p. o. 1833. II.k.43.1., IV. k. 55. 1., V, k. 1081.,
VI, k. p, 97., yil.k.96, L, XI k. 45. 1., 1834. IV.fc.
77. L, VI. k. 79.) Fejdr ezeket 1886, utdnnyomatla
a n^lkiil, hogy.Horvdtot csak emlitette yolna is^OocL
DipL Vn. k. 3.r. 111.» 34., 28., 81., 118., 69. ,72.,119.. 11.
^s k^s^bb isni^t VQ. k. 5. r.. 563. L). Haaonld mddon
h&at Luczenbacherrel (Erdyvel) is (p. o. az ez iltsj a Ta-
domdnytdrban 1838.XVni. iOz. 345. L k5zl<5t tokfn^yt
a Codex Diplomaticusban VII. k. 5. r. 253.1. hozvAn).
A Reflexiones in scriptore» ^ovps reram
veterum Hungaricarum czimii ^rtekez& ir6ja
iljesmihez legkevesbbi^ volt jogOs.itva. : '' ' '

Jdrdlnak ezekhez a munka elrendez^s^-
nek hiAnyai. A chronologiai rend ugyan, melyet Fe-
j^r szab^yul kSvetett , igen cz^lszerii Ugy az is a do-
log temi^szet^ben f ekszik , hogy mid6n (5 az drp^i
kirdlyok korszakdra vonatko?6 hat els(5 kotet megje^
len^se ut^ p6tl6 koteteket hozotty ugyan azon reud
volt isin6t megtartva. De a pdti^koknak nem volt hossza
viSge; iSgy hogy miut^n d in^r az Y* kOtet 1. 6saVI.

2. r^z^ben az 6vsorozatot djramegdjra megkezdette,
s a VII. kotet 5t r^szeiben sz^mos i^rpMkori ok-
m^yokat hozott; a IX. k5tet 7. r4sz4ben, aX.kotet

3. r^sz^ben 6s a XI. kotetben .ism6t arpadidnumok
adatnaJc tttzetesen , Qiit azoknak n^h^yai sz6tsz6rva
mds kotetekben is. Ez ann^l nagyobb zavart okoz,
minthogy a mutat6 t^bl^ igf^n tQk^letlenek: 6s
hi^yosak; s nem ritk^h t^rtdnik, hogyaz 6vzs^mok-
ban nevezetes hibik vahnak ; hogy ugyanazon okm^-
nyok k^tszer; sdt h^bmszor is kOzbltetnek, a n^lkiil
hogy szSvegbk kritikailag j.a vitattatn^k ; hogy p. o.
ugyaiiazon okmdnynak, mely a VII. k^tet 1* r6sz^-

ben 347. L eredeti latixi szoyege szerint kbzQltetett ,
Szirmay Szatlimdr viSrmegydj^bCl vett magyar. fordf-
tdsa ism^t ^s mlnden ok n^lkUl a VII. kdtet 3. ir^sz^-
ben 56. L oIvasliat<5 stb.

. Ezekb&l, ligy hiszem, dtMtja mindenki, hogy
te Fej^r Gybrgy Codex piplomaticus^t komoly kriti-
kai: vizsg^latnak vetettein aM, hogy tehdt , mid(5n ezen
hiiinyok ^s hib^ daczdra azt in^gis mentegetem, s8t
v^delmezem is, sem elfogulva, sem ezen tudomdnyos
k^rd^sben kbnnyelmii nem vagyok.

Mentiyiben Waltherr L^szW puszt^n „figyelmez-
tetni akaija a kbzbns^get a Codex Diplomaticus fo-
gyatkoz^aira ^s annak, eWordul6 esetekben^ <5vakodva
haszn^Us^a f mennyiben (J meggySz^dik, „hogy Fe-
j^r tir hivatkbz^aira nem t^aszkodhatni," „hogy
Fej^r tir az ir<5k saj^tsdgit nem tisztdli**; mennyiben d
Allitja , hogy „8zem^ly ^s dolog-mutaidja nem egy^bb
id(5szaki zavamdl , mely semmi tekintetben nem kbny-
nyiti a kotetekben . 8z4tsz<5rt levelek, sem az azokban
el^forddl6 szem^lyeknek ^s dolgoknak feltsd^Itat^^t^^;
stb. it^lete eUen semmi kifogdst netn tehetek»

De mennyiben 0, legink^bb Codex Diplomaticils
Vil. kbtet^nek 3.^ aza^ a munka leggybng^bb r^az^t
szem eVStt tartva ^ egyenes^n szerencs^tlens^glinknek
tar^a, „hogy Fej^r oklevelek kbzUs^hez fogott" bogy
a fogott hozz^, ^kinek az oklev^ltudom^yban csekiSly
jitrtass^a van,; £s a ki nem k^pes tulajdon maga kbz-
Iem4ny6b61 csak egy levelet is hiba n^lktil ujonta le-
imi "; hogy a Codey Diploihaticus tartalma „holmi
puszta m^olatok ut^ gondatlaniil bsszef&rczelve ha-
lommal nydjtptt At-t^yeszt5 adjatok-''b61 fll , „melyet
a benne heqxzseg6 hib^k ^s fogyatkoz^ok miatt biz-
tpnhaszn^lniteljes lehetetlens^g: kUlbnben eli^vedttnk

-400

^s nagyobb botl&okat kovettiBk el , melyeket idS j^-
t&vel csak egy hfvebb szerkezetff okleveles gyfijte-
tem^ny ut^n lesz k^pes a tQrt^netirdsnak kedvel&je el-
igazitani ;^^ s hogy a mmika f(5^rdeme az , miszerint
^dtUtv^n tuddsaink, ^tUtv^n a tudom^nyos mivelts^
get p^ol6 haz^nk na^yai azt, hogy minekutdna
semmin^l csak kev^ssel jobb valami mellett, maradunk
ink^bb, mint haladunk, ^s hogy j61 rendezett okleve-
les gyiijtem^ny n^lkiil sok tekintetb&l el nem lehetttnk,
arra fognak tQrekedni , hogy a magyar nemzetnek le-
gyen valah^ra egy olyan okleveles gyfitem^nye, mely-
hez a torv^ny-; tort^net- , nyelv-tud6s , fbldleir6 stb.
mint ktitf($hez biztosan j^rulhasson :" Waltherr it^le-
t^t tdlszigortinak tartom,

ValamintWaltherrLAszW, iSgy^n isoly okmdny-
tdrt, milyenrcfl d sz61, haz^nknak forr6n kiv^nok.
De ismerem irodalmunk, ismerem a magyar tudom^-
nyoss^ viszonyait ^s jelen ^Uapotjdt is. Tobb mint
hdsz ^ve, hogy H kiv^at^t nyilv^nyftd, 6s tQk^letesb
okmdnyUrra az 6ta k^szttlet sem tort6ni S van-e ala-
pos rem^nyttnk , hogy a legkozelebbi jov(5 a roppant
munkdt azonnal k^szen be fogja mutathatni ? Hy ko-
rttlm6nyek kozt ne csig^zuk tdl ki v^atainkat , s el^-
gedjttnk meg avval , a mi lehets6ges, mi el^rhetd; mi
megvan. Gondoljuk meg, hogy a j o b b-nak is van egy
rossz oldala, t.i. hogya j6*nak leghatalmasabb ellen-
s^ge.

A Codex Diplomaticus tudomdnyos eredm^yei-
rSl azonnal fogok sz61ni. De ha e tekintetben igazs^-
gosak akarunk lenni, legyttnk m61t^nyosak Fej^
Gyorgy munk^sdga irdnt is. Sz^mos 68 t^hes egy^b
foglalkod^ok mellett H a Codex Diplomaticust, mely
42k5tetb8Ull, 1829-t81kezdvel844*ig, tehdt tizen&t

401

^y alatt adta ki. Csak 3 maga volt ezen roppant vdl-
lalatban a munkds. Ne felejtkezzttnk meg azonkivUl
arrdl se, mi nagy ^dozatba keriilt sztiks%k^p ilyen
mnnka egy magdra hagyatott, ^s semmi magasabb
segfts% dltal nem tdmogatott mag^ntuddsnak. A munka
hib^t ne tagadjuk, ne sz^pftsUk ugyan : de m^Mnyol*
juk a szerzcj dri^si szorgahn^t 6s ^ldozatk^sz igyeke-
zet6t is ; s legyiink azon , hogy most mir kedvezcJbb
korUhn^nyek kozt munk^8s%^t folytatsra, a magyar-
orsz^gi okmdnyismeretet biztosabb alapra fektessUk,
^s mindinkdbb ne csak kiterjeszszUk, hanem tok^lete-
sftsUk is.

in.

Ezeknek nyomdn k^pesek vagyunk m^ azon
nyerem^nyt is megit^lni , melyben Fej^r Gyorgy Oo-
dex Diplomaticusa a magyar tort^net tudomilnyos is-
meret^t r^szesft^.

Azon fontoss^ folytdn, melylyel tbrt^netUnk
kdtf&i koztazokmdnyokbfmak, kbnnyen megfoghat6,
hogy tbrt^netkedvelS honfiaink nevezetesebb historiai
okmdnyaink gyiijt^s^re 6a egybefrdsdra mindig kUlb-
nbs gondot fordftottak. Fej^ az drpddkori okmdnyai-
nak lajstromdt tartahnaz6 kbtetnek bevezet^s^ben eg^sz
sorozatdt emUti azon f^rfiaknak, kik a XVL szdzadt61
kezdve magokat e tekintetben 6rdemesf tett6k ; s ezek-
nek k^ziratai nem csak jelenleg is l^teznek m^g na-
gyobbr^szt; hanem szdmos tbrt^nehni munkdknak,
melyek iddrSl idfire nyomtatds utj^ megjelentek , a
legfontosabb esemSnyek felvildgosftds^a igen becses
anyagot is nydjtottak m^. Mindamellett , s ^b^ az
ezen k^zirati gyiijtem^nyekben meglev(> okm^yi ap-
pardtus igen gazdag ^s tartalomdds ; nem csek^ly ne-

liONUli. HUNG. HIST. — DIPL. 6. 26

402

h^zs^g volt m^g is, hogy az egyes okm^nyok azokban
igen 'szdtsz<5rva taMltatnak, s alig volt rem41het8, hogy
a hazai tort^net mfvel&je, legjobb akarata 6s minden
kitelhetcJ erSmegfeszft^se mellett is, ezen-eg^sz appa-
r^tust egybefoglalbatta vagy kimerfthette volna. Ka-
tona Istv^n m^hin hfres, ^s teljes elismer^st drdemlff
mnnk^ja erre n^zve viWgos bizonys%iil szolg^lhat. Oly
munkiira volt a magyar historiai irodalomnak nagy
szUks^ge, mely az egyes gyttjtem^nydkben sz6tsz6rt ok-
mdriyi kincset egybe^llftsa, s azt fgy mintegy oszpon-
pontosftva a magyar tort^net mivelSj^nek nyiijtsa.

E tekintetben Fej^r Codex Diploma-
ticus^t m^ltdn epoch^lis munk^nak ne-
vezhetjUk. Mert d volt az elscJ, ki a sz^t sz6rt ap-
par^tust oszpontosftani ^s nyomtat^ Ai^&n az iroda-
dalom kbzbirtok^vd tenni kf s^rletet tett ; neki koszon-
jUk leginkdbb, hogy most m^r 5rvendetes szemUt tart-
hatunk az okm^nyok azon nagy mennyis^ge felett,
mely &seink bolcs gondoskodds^nak folyt^n azon pusz-
tft6 csapdsok dacz^ra is, melyek szeg^ny hazdnkat ism^-
telve ^rt^k , mriltkorunkb61 rrfnk maradt. AzonkivUl
bizonyf tja az irodalmi tapasztaUs, hogy Fej4r munki-
j^ak megjelen^se 6ta Magyarorszdg 1440. elStti t8r-
t^net^re n6zve az mdr ^taUban ^s csaknem kizirdlag
kdtfc^i tanulm^yokra haszn^ltatik.

Itt azonban lelkiismeretesen meg nem ^apod-
hatunk; mert l^ttuk, hogy a Codexnek sokhidnyai van-
nak , melyeknek kieg^szft^se, ^s nevezetes fogyatko-
z^sai, melyeknek orvosldsa a tudom^nyossdgnak egjdk
mell&zhetlen kiv^alma. Itt tehit hat^rozott feladatunk
van , s csak arr61 lehet sz6, az ezen cz^lhoz vezet5 k^t
At kozt melyiken haladjunk, ^s mely irdnyt kS vessUnk.
Vagy haszonvehetlennek kell nyilatkoztatnunk a

408

mank^t , s egyenesen kimondva, hogy Fej^r ^,olenm
et operam perdidit,^^ az&tizenot ^vi szorgalma ^s mnn-
k^ss^ga eredm^ny^t mellSznUnk ; ennek mindazdltal
most m^r csak dgy szabad tort^nnie, hogy ne csupin
sz^p szavakat ejtsflnk arr61, mi volna kiv^atos 6s j6,
s minek kell vagy kellene tort^nnie ; hanem att61 , ki
mag^t ez ir^nyban sz6sz616nak avatja fel , m^lt^n k3-
veteljlik , hogy a kiv^natosbat ^s jobbat foganatosftsa
is — ; V a g y a Codex Diplomaticust tij tort^nelmi igye-
kezetek kezdet^nek ^s kiinddUs^nak tekintve, szUks^-
ges , hogy a Fej^r ^ltal njdtott p^ly^n emyedetleniil
tovdbb haladva, egyr4szr81 a gyttjtem^ny hianyainak
4s fogyatkoz^ainak kijav{tds^r<51 gondoskodjunk, m^s
r^szrSl tlj meg dj okm^nyi kincseket taUlni , gyiijteni
^s lehetSleg pontosan kiadni , s ez dltal nem csak a
kozbirtokban Iev(5 appar^tust szaporftani, hanem a
hazai tort^nettudom^ny ter^t is mindinkdbb kiterjesz-
teni igyekezzUnk. N^zetem szerint ezen k^t dt koz81 az
els(Jt kovetni konnyebb ugyan, de kedvez5 eredm^ny-
rdl mostani korUlm^nyeink kbzt ez sokkal kevesebb
kiUt^st biztosft, mint a m^ik. Waltherr L^szl6 bfr^lata,
teh^t tizenk^t ^v 6ta, alig tort^nt valami , mi, ha Fej^r
Codex Diplomaticus^t mell($zni akam6k , annak he-
ly^t p6toln^; mig m&s r^szrc$l a munka gyakorlati
haszn^Usa bel- 6s kUlfoldon oly annyira elterjedt, hogy
m^g annak egyes hib^i is csaknem elfogadtattak n^-
mileg. Cz^lszerUbbnek Utszott teh^t a m^sik ir^nyt
kovetni; s ezen elj^r^snak egyik eredm^-
nye az Arpddkori Uj OkmAnyt^r is.

Ehez k^pest teh^t szabadjonm^gp^rsz6valmeg-
jegyeznem, mely ir^nypontokat tan^csos, n^zetem sze-
rint , szem el^tt tartani , ha Fejer Codex^vel kellc(leg

404

4lni akarunk. Saj^t ^szleleteim alapj^n a kovetkez(5-
ket tartom emlltendSknek :

1) Mindenek elott az okm^yok szbvegtSben taldl-
hat6 szdmoshib^kjavMsa kiv^natos lev^n, cz^lraveze-
tcJnek Idtszik, menny ire ez lehets^ges, a Fej^r dltal koz-
lott okm^nyokat a forr^sal osszehasonlftani , melyek-
b8l 6 azokat merftette. A Hevenesi-, Kaprinai- 6s gr.
Sz^chenyi Ferenczfi^le gyiijtem^nyeket v^gig tanul-
m^nyozv^n, csaknem l^p^srSl l^p^sre akadtam a Co-
dexbe ezekb(5l felvett okmdnyokban nevezetes hib^kra,
melyeknek helyreigazftdsan^lkiil az okm^yoknak sem
vehetjuk kellS hasznokat

2) Ha m6dunkban van a Codexben meglevS ok-
m^yoknak eredeti p^lddnyaihoz , avagy azoknak
egykorii , vagy , ha k^sobbi is , de hiteles ^drataihoz
vagy mdsaihoz f^rni , ne mulaszszuk el a lenyomatott
szoveget ezek szerint kiigazftani. Ez m^g sokkal biz-
tosabb lit, Fej6r gyiljtem^ny^nek hasznavehetfJs^g^t
emelni , mint az 1) alatti. Hogy az ArpMkori Uj Ok-
mdnytdr olvasdinak ez ird.nt n^mi felvildgosltdst
nydjtsak, az elc;sz6ban emlftett hat okm^nyt, melyek
Fej^r munkdjd.ban hi^nyosan tal^Itatnak, tisztdbb for-
mdban kozoltem.

3) Mennyiben a Codexben hib^ id6z6seket ta-
Idlunk, ezeket is Idigazitani tan^csos.

4) IgyekezzUnk magunknak az eg^sz gyiijtem^ny
felett min^l r^szletesebb ^ttekint6st szerezni, hogy
azon zavart mellSzzUk, mely a nem el^gg^ pontos el-
rendez^s ko vetkez^se : miben Knauz Ndndomak dics^-
retes gonddal k^szftett idc^rendi mutat6ja nevezetes
segedelmtlnkre lehet.

5) V^gre a Codex Diplomaticusnak , nem csak
hibdkt61i javltdsa, hanem m6g kiadatlan vagy abban

405

lii^nyzd avagy csak hidnyosan kozolt hiteles okmd-
nyok dltali kieg^szft^se is tort^nehntinknek szilks^ge
lev^n ; igyekezetUnknek egyik kttlonos t^gya legyen
ilyeiieknek is felkeres^se , ^s min^l hitelesebb ^s tisz-
tiibb formdbani kiad^sa. Az drp^ korszakra n^zve
ezt tuzte ki magdnak feladat^iil okm^nyt^mnk*

Ugy hiszem , hogy ezen szab^lyok megtart^tsa
mellett Fej^r Grybrgy Codex Diplomaticas-^t a ma-
gyar tort^net. kutf(5i s n^vszerint okmdnjd tanulm^-
nyozds^nak biztos alapj^dl ^s kiindul^i pontj^til venni
nem csak lehet, hanem jelen tudomdnyos ^s irodahni
viszonyaink kozt kell is. Azonban ism^tlem, hogy ezen
titon is a valddi halad^ csak ligy rem^lhetcj, ha
nem csak a btiv^ok jdmak el lelkiism^retesen hivat^-
sukban, hanem a lev^lt^irak ^s okmdnyi gyiijtem^nyek
birtokosait61 is t^mogattatnak. Ne felejtkezzttnk meg
8oha arr61 , hogy a hazai tort^net mf vel^se nemzeti
kiiztigy.

^Avltisok i» kleg^ABit JMk,

■

felttlr^l 9.

sor

Qam

helyett olvass

Quam

n 13.

n

retnbuionu

n

n

relrtftiiityfOfMV

35 1.

alulrdl 12.

n

debuni

n

n

dabuni

71 1.

n 15.

n

Monaclkes

n

»

Monackot

n ».

n

sacordotem

n

n

sacerdolem

80 I.

feltilrdl 4.

n

Comilatum

n

n

Comitum

alu1r61 6.

n

aunos

n

n

annos

81 1.

n 12.

n

Albensis

n

n

Albanensis

3.

n

Adelard

n

n

Adelard

84 1. A jegyzethez : V- tJ. a tAdomdnyos gyiijtem^ny 1836 ki folya-

mAt, n. k5t. 69. 1.
90 1. felulrol 6. sor leneantu helyctt olvass teneantur
93 1. I, 15. n Dalmac'e „ „ Dtdmaciej Croacie

95 1. ft 18. Hcveesey „ „ Hevenesi

96 1. alulrdl 3. „ XI non. „ „ JJ non.

A jegyzethez : V. 5. a Tudomdnytirt, 1843. XIII. k6t. 376. 1.
111 1. felalr61 16. sor Tyred helyett olvass Fyred

Lalerini - . Lalerani

193 1. alulr6l 4.
215 1. feltilr61 2.

219 1. alu1r61 16.

220 1. feltilrdl 9.
321 1. alulr61 11.

n
f»
n
n

n

///.A.2.r.5P.I. „
// Honorius „
ord 'ne iudiciarie

r

n

n

n

n

in,k.2,r.4€3.L
IIl Honorius
iudiciario

sogno „ „ signo

330 1. A jegyzethei : V.' (5. Fej^r, Cod. Dip. VH. k. 1. r. 340. 1.
848 1. A jegyzethez : V. 8. Horvdth Istvdn, Tud. Gyiijtemdny 1834. 1.

k. 84. 1. ds II. k. 97. 1.

I