SOCIEDAD MEXICANA DE GEOGRAFÍA Y ESTADÍSTICA
COLECCIÓN POLIDIOMICA MEXICANA
QUE CONTIENE
LA ORACIÓN DOMINICAL
EN SESENTA Y OCHO IDIOMAS Y DIALECTOS
MEYA EDICIÓN CORREGIDA Y AUMENTADA
MÉXICO
IMPRENTA DE E. DUBLAN Y COMPAÑÍA
Refugio núin. 15, (Entresuelo).
Mi
SOCIEDAD MEXICANA DE GEOGRAFÍA Y ESTADÍSTICA
COLECCIÓN POLIDIÓMICA MEXICANA
QUE CONTIENE
LA ORACIÓN DOMINICAL
EN SESENTA ¥ OCHO IDIOMAS Y -DIALECTOS
NUEVA EDICIÓN CORREGIDA Y AUMENTADA
MÉXICO
IMPRENTA DE E. DUELAN Y COMPAÑÍA
Refugio núm. 15, (Entresuelo).
1888
ADVERTENCIA.
^^ por]a w
gado algunas otras oracionef en S r ' *Ia .?Ue ^onagre-
encuentran en la obra del Sr. pLebtFS ?T* l dÍaIectos 1ue s*
V comparativo de las lenguas indiotntl deM^ CAU^ descriptivo
logia Mexicana, y otros varios a Z7* dé f[™có> 6 datado de Filo-
Ios Sres. Altamíano y StiZir^?^^ cooperación de
«as completa y que L una idta Ws a^^d°Se aSÍ una ob^
^diomasydialectosquesehablanen efpaíf aCU ** nÚmero de
*m
COLECCIÓN POLIÜIOMICA MEXICANA
QUE CONTIENE
LA ORACIÓN DOMINICAL
Para dar una idea, aunque muy general, del carácter de la
lengua Otomí (que es una de las más usadas y difundidas en
la República Mexicana, y acaso la más conocida), ponemos aquí
la traducción del Padre Nuestro hecha en el siglo XVI, ó por
el P. Rangel, ó por el P. Castillo, religiosos franciscanos, y que
posteriormente corrigieron los Padres Ramírez y Yepés.
1. Ma tá he ni büy mahétzi
2. Da ne ansü ni hühü.
3. Da éhé ga he ni büy. . . .
Ü^Jíío Padre nosotros tu ha-
bitación cielo.
Llamarán Santo tu nom-
bre nombre.
Vendrá hacia nosotros, tu
habitación,
y Ngú gua na hay ^t Harán tu voluntad.
6. Te ngü mahétzi /\ aqUÍ U türra (en),
7. Ma hmé he ta na pa m tamhien <Mo (como en)
F ~A¿ ^ nuestro cada dia
8- Rá he na rapa va. n (de)
9. Ha puní he.. (^
10. Ma dupaté he '* perdona á nos,
11. Tengü di pnni'he —Nuestras deudas,
12. U ma ndupaté he ~ T° nosotros Perdonamos.
13. Ha yo gui he- he _~~f°W deudores nuestros,
H. Ga he kha na teó cadi ' " " ¿ ^ el Peumos,
15. Mana pehe he hin nhó ' ■ " ' ~«™ ^ m torPe acci<>n
• -~~ Smo cálvanos (de Jo) no
16. Da kha. bueno.
Harán M sea) (Amen)
*; MATA HE NI BÍJY MAHÉTZI
*^^^^ * » ^ nosotros
^ habitar, habitas, v en £ ^ ?bltaCMD' habi^ ^ ahora;
T indicar que el ^SS^^^^ *? *" ¿
del relativo que y uso del verbo ^ ^ Ja ausencia
eula que se antepone áTo su^Jf ^ ** ** P"*
gar: "heT extensión.- tsi, ^ ^nifica» algún lu-
el cielo. ed0r'encirciInferencia;"mahetZi,"
2. DANEANSÜNIHÜHÜ
- ^Stdr=~da f fHt- T del ¡—
3. DAEHEGAHENIBÍJY
Va, signo del futuro- "é" ve„,v i*'-,
hacia uno; "Da ene," vendrá- «T2 « ,aCerCarSe: "*«" venir
galie, hacia nosotros; m, tu; búy, habitar, habitación; ni búy,
tu habitación, tu reino.
4. DA KHA NI HNEE.
Kha, hacer; da kha, harán (hágase); ni, tu; knee, voluntad;
(nee, es querer).
5. NGÜ WA NA HAY.
Ngú, tanto, así; gua, aquí; na, aquella, pronombre usado co-
mo artículo la; hay, tierra; na hay, la tierra, esto es, en la tierra.
6. TE NGU MAHÉTZL
Te, que; ngú, tanto, así como; "mahetzi" (véase el núm. 1); li-
teralmente es que tanta extensión en rededor, es decir, así co-
mo en el cielo.
7. MA HMÉ HE TA NA PA.
Ma, mió; "hme" pan; he, nosotros (nuestro pan); ta, ó da, ca-
da; na, ó da, cada; ta na, cada cada; esto es, todos; pa, el dia, la
época; nuestro pan de cada dia; por, nuestro pan cotidiano.
8. RA HE NA RA PA YA.
Rá, vel da, dar; he, nosotros, na, en vez del artículo el, la;ra,
uno, número cardinal; pa, el dia; ya, nuevo, un dia nuevo, es
hoy: da á nosotros hoy.
9. HA PUNÍ HE.
Ha, y; pw, dejar; ni, brotar, dejar brotar, tú perdona; he, (á)
nosotros.
10. MA DUPATÉ HE.
Ma, mió; du, deber; pa, vender; Ü, hacer, deber, vender las
deudas; he, nosotros; ma he, mió, nosotros, nuestros.
11. TÉNGU DI PUNÍ HE.
"Té" que, ó lo que; ngú, así, lo que así, así como; di, partícu-
la indicativa de las primeras personas del indicativo; puni (véa-
se el núm. 9); he, nosotros, pronombre personal que pospuesto
al verbo, convierte el plural en singular. Literalmente dice: lo
que así nosotros dejamos brotar, estoes, así como nosotros per-
donamos.
12. U MA NDUPATÉ HE.
U. ahora, n, por na, un, uno, en vez del artículo: dupatl, en
el núm. 10 está por las deudas, y en este por los oleudores; he,
á nosotros.
13. HA YO GUI HE HE.
Ha, y; yo, no; gui, partícula de la segunda persona del futuro;
"he," consentir; gui he, no consentirás, por no consientas; he,
nosotros (á nosotros).
14. GA HE KHA NA TZÓ OADI.
Ga, caer; he, nosotros; kha, en, sobre; na tzb, torpe; ca, obrar;
di, ejecutar; cadí, poner en ejecución. Caernos en torpe acción
(el pecado).
15. MA NA PEHE HE HIN NHO.
Ma, mas; na, mas bien, antes bien, pe, redimir, salvar; he,
nosotros; hin, no; nhb, lo bueno, "Antes bien, sálvanos de lo no
bueno."
Uno de los primeros cuidados de los Misioneros, que apren-
dieron el Othomí, fué hacer la traducción á esa lengua, de la
Doctrina cristiana, al frente de la cual, colocaban como era de-
bido, la oración del Señor ó el Pater noster; así es, que son in-
numerables las versiones, manuscritas, que se conservan. Las he-
chas en los siglos XVI y XVII, son de muy difícil inteligencia;
porque no habiendo todavía inventádose por Nevé, el modo de
fijar por medio de signos, independientes de las letras, la clave
del tono que se debia dar á las vocales (que como vemos pue-
den tener cinco), trataron los autores de explicar la modula-
ción de la voz, con la agregación de muchas consonantes á la
palabra. Seria por demás, ponderar cuánta variación resultaba
en las monosílabas, que cuando mucho constan de dos conso-
nantes y una vocal, de la agregación de tantas letras de este
género. Hay en esas traducciones ..palabras semejantes á algu-
nas alemanas, en las que si no fueran las más de las consonan-
tes mudas, no seria posible pronunciarlas. Con todo, prevaleció
una de esas traducciones, pasando de boca en boca, y conser-
vándose en la memoria de los hombres, sin que se atendiese al
modo diverso con que cada cual la escribia. Los Misioneros Ran-
gel y Castillo, que fueron los que tuvieron la gloria de engen-
drar para Jesucristo, por el Evangelio, á los othomites, fueron
sin duda los que le dieron esa forma, que ha llegado á nosotros.
El Padre Miranda publicó una en el Catecismo breve en len-
gua othomí, que dio á luz en 1759, del que acaso no existe otro
ejemplar que el que se conserva en la Biblioteca de la Univer-
sidad de México. l En el fondo, la traducción es buena; mas ado-
lece del defecto de las otras, esto es, de tener los tonos represen-
tados por letras, con lo que se desfiguran las palabras. Suscitá-
ronse luego disputas sobre la pureza de esta versión, que cau-
saron disgustos graves al autor; otras cuestiones hubo de otro
género, sobre los principios gramaticales en que el P. Miranda
se habia fundado, y se ventiló con calor por una y otra parte,
si se podría escribir una gramática de la lengua othomí, y si
seria posible hallarle una escritura. El catedrático de esa len-
gua en la Universidad, creyó que á él se interpelaba, y vio co-
mo punto de honor, el vindicar la lengua que habia enseñado
por muchos años, de la nota de "irracional" que sobre ella re-
caería, si teniendo cada idioma un plan fijo, un encadenamiento
de ideas, unos principios que lo regularicen, ella sola sufría la
humillación de verse excluida de la influencia de la filosofía.
El habia sido uno de los defensores del P. Miranda, y su mé-
rito era tal, que se creyó bastante guarecido de una tempestad
áemajante á la que habia descargado sobre la cabeza de su ami-
go. Poco conocia á los gramáticos, "gente rijosa, insolente, ca-
bezuda, orgullosísima, pedante é intransigible," como al vivo lo
ha escrito el autor de la República literaria. El catedrático Mo-
lina y Nevé, que pudo salvar á otros, no fué bastante para sal-
varse á sí mismo. Escribió y divulgó una traducción de la Doc-
trina cristiana, en que se sujetaba á los principios de la lengua,
1 Hoy los libí-os de esta Biblioteca, así como los de los conventos,
se encuentran en la Biblioteca Nacional.
mmgmmmmmmmmmmmmmmmmr
y que dio a conocer á los seis años en su apreciabilísima
dramática. Vemos en el prólogo cómo era tratada su traducción
y que después de haber ganado por oposición una cátedra que
había regentado durante veinte años, se le hizo sufrir la humi-
llación de sujetar su mérito literario, y sus conocimientos, al
dicho de un hombre vulgar, y que solo sabia hablar la lengua
Othomí, como la hablan los carboneros que bajan á la ciudad
que por su rusticidad, no comprenden á los otros othomitesde
otros rumbos, como suele suceder (en España) con los gallegos
del campo, que tienen por extranjeros, no solo enla nacionali-
dad, §m aun en la lengua, á los Portugueses. El indio juez
de la controversia suscitada en el concilio, entre los gramáticos
othomites, era el intérprete del Juzgado; y á quien no haya vis-
to que clase de gente era esta, le hará fuerza tal vez el nombre
que en sí es respetable. No tuvo aceptación la traducción de
Aeve„7 le sucedió lo que á San Gerónimo, con la que hizo de
los Salmos, mejorando la de la antigua Vulgata, que conserva-
ron las iglesias, teniéndose á dicha que ya no hablaran de ella
porque no era sino para inpugnarla.
En consecuencia de lo acaecido en el concilio, el Padre Fr
Antonio Ramirez escribió un Breve Compendio de lo que debe
saber y entender el cristiano, en othomí; cuya obra fué aproba-
da por una comisión que al efecto nombró el concilio. En aque-
lla, Ja dicha oración y todas las otras que aprende de memoria
el pueblo en nuestra Iglesia Mexicana, se dejó casi como estaba
ya en uso, simplificando (más de lo que la mayor parte de los
antiguos lo habia hecho) la escritura, y dejándola sin los idio-
tismos de la lengua, que se conmutaron por la sintaxis españo-
la. Esto sucedió no más en las oraciones mencionadas; pero en
su explicación, Ramirez escribe muy bien y conforme á los prin-
cipios de Nevé, si bien no suprime con la frecuencia que debia,
las sílabas que en composición son inútiles al sentido, y que dan
origen á solecismos que afean la oración. Ramirez escribió en
1785; y la ocurrencia feliz de inventar una escritura fantástica
y rarísima para el othomí, cuando no debia haber hecho sino
perfeccionar la inventada por Nevé, con sus originalidades, la
hizo ilegible, é imposible la repetición de las impresiones de su
obra. Para suplir la falta que hacia un libro de esa naturaleza
entre los indios, publicó el Padre Tepes, en 1826, su Catecismo
y declaración de la Doctrina cristiana en lengua othomi, en
cuya escritura, ni siguió á Nevé, ni menos á Ramírez, sino que
con hacer cambiar de posición las letras vocales, indica los to-
nos que se les deben dar. Hizo más; limpió de toda c©nsonante
impertinente las oraciones que se hallaban en Ramírez y en su
prólogo, y un excelente, si bien reducido Diccionario que agre-
gó á sus tratados catequísticos mostró que conocia la lengua
tan bien como Ramírez y Nevé, y que estos dos maestros decian
una misma cosa, aun cuando parecian estar más distantes, pues
Yepes ha fundado su doctrina en las observaciones de ambos,
conformándose á los preceptos de Nevé, porque son los princi-
pios de la lengua, y conservando las traducciones de Ramírez.
En 1834, D. Francisco Pérez publicó un Catecismo de la Doc-
trina cristiana, en el que siguiendo el sistema de escritura in-
ventado por Nevé, y mejorándolo en mucha parte, con solo los
acentos designa los tonos y representa los sonidos, conservando
las letras españolas y copia de las traducciones de las oraciones
del P. Ramírez, ya limadas por Yepes. Como Pérez escribia pa-
ra ser entendido en materias de tanta importancia, habla ge-
neralmente como los othomites se explican hoy dia en algunos
pueblos, esto es, con las mutaciones que el español ha introduci-
do en la lengua de aquellos indios. El método con que publicó
su obra, favorece mucho su aprendizaje.
ENSAYO DE OTRAS TRADUCCIONES
DE LA ORACIÓN DEL SEÑOR.
Go ma ta he. . ^T Señor, mió Padre nosotros (Se-
ñor nuestro Padre).
To <mi buy Que tú habitas (que estás).
He tsi • Extensión en rededor (en el
cielo). /
Da ma ka ni hü ■ Ellos dirán Santo tu nombre
(Santificado sea tu nombre).
Na di ni hne Ella se hará tu voluntad (há-
gase tu voluntad).
Hay he hetsi. Tierra y délo (en la tierra y
en el cielo).
2
10
Mahmehetapa &*Mi pan, nosotros cada dia
(nuestro pan cotidiano).
Za da he ni A grádete, dar nosotros, ahora
(dánosle hoy).
Ha pu ni ma tháy he Y perdonar brotar, mi deuda
nosotros (y perdónanos nues-
tras deudas).
Ngú y pu ma tháy té he. . Como nosotros perdonamos de
deudas hechas nosotros (co-
mo no.sotros perdonamos
nuestros deudores).
Ha yo ho y no consentir (no consientas).
He ga zá tzó di Nosotros hacia vergüenza caer
ejecutar (caer á nosotros en
el mal).
La partícula Go es reverencial; úsase como una protesta de
respeto: júntase con nombres (dice Molina), v. g., Goma tá he,
Padre nuestro, pág. 139. En muchísimas traducciones de la Ora-
ción Dominical, se halla, y en algunos casi no hay palabra en
que no esté repetida. Suprimióse después, en el uso, porque lo
hizo Ramírez en su tratado de Doctrina, y la razón que tuvo
sin duda, fué la que da uno de los censores de la obra (D.
Ignacio Ramón Moreno), y es, de que Go, mellizo, es equívoco
de Go, partícula reverencial; en efecto, ambas palabras son ho-
mónimas mas no homofonéticas, pues el Go, partícula, es breve,
y el otro largo: Goo. Siguiendo ese sistema de suprimir los ho-
mónimos, ¿qué quedaría de la lengua llena de voces de este úl-
timo género, de donde procede la di6cultad de su inteligencia;
y más que todo, la de su escritura, que no se facilita sino en el
método con que los chinos, cuyo idioma tiene los mismos carac-
teres de homogeneidad y homofonía, han conseguido fijar el
sentido de las palabras?
Mas si el Go, se desterró de la oración en que más debíamos
expresar nuestra reverencia á nuestro Criador y Padre, ha que-
dado en uso. en toda conversación y circunstancia en que se de-
be manifestar respeto, ya sea aplicándola á los nombres, ya sea
á los verbos. En el ceremonial del matrimonio, al recibir de ma-
no del esposo las arras, la mujer dice "Go di küun ga:" Yo las re-
11
cibo (Pérez, pág. 42). La partícula Go, es intraducibie, si no es
por el nombre Señor.
TERCERA TRADUCCIÓN DEL PATER NOSTER
CON EXPRESIÓN DE LAS PARTÍCULAS.
Ma tá ki he , ^^Mio, Padre venerable, nosotros.
Gue guibuy Que tú moras.
Kha hétzi En cielo.
Kha ni hü Divino tu nombre.
Da di hnee Ella ejecútese tu voluntad.
Bi kho na hay — —Abajo en aquella tierra.
Ra ña kha mahefczi Igualmente arriba en cielo.
Da da sé he Concede para nosotros.
Ma hmé he Mió pan nosotros.
Yo ga zo he ge© tzó di. . No caeremos por causa del mal
ejecutor.
Tá ki, Padre venerable, como Go tá, expresión de respeto y
reverencia que han usado en este lugar algunos traductores, si
bien "ka," hi, i, aunque son reverenciales, no se usan sino de
igual á igual. Dirigiéndose la criatura á su Criador, no debería
ñamarlo sino "ka, ó ka tá," ó Sam mi Tá, Padre divino, Padre
Santo.
La partícula se, antepónese á los nombres de las personas á
quienes les viene daño ó provecho; equivale al to ó for inglés,
al pour ó d francés, al iu chino, y al para español. Sé, por cau-
sa, es él a ó ab latino, y el ieu chino.
El sé, se encuentra en el Vocabulario de Yepes, pág. 240, co-
lum. 2, lín 8. Y en la misma obra, en la 113, col. 2, lín. 15, se
habla del Gee. Ni de una ni de otra habla Molina', en la pág.
141, núm. 10, trae la partícula ga, que tiene entre otros usos,
el de explicar á quién viene daño ó provecho, y el objeto de la
cosa ó de la acción, como para decir Hospitcd, deberemos usar
de las palabras "ngü ga dáthí," casa para cuerpo enfermo. Ra-
mírez, Yepes, y todos los traductores del Paternóster en Otho-
mí, han hecho uso del ga.
^rtMMI
CAHITA
Itom atzai teuekapo katekame emtehuam checheuasu ioío-
riua, itom ipeisana emiauraua emuarepo imbuiapo anua aman
teuekapo anua eueni. Makhukve itom buieu ieni itom amika,
itome sok alulutiria itom kaalanekau itome sok alulutiria eue-
ni itom beherim kate sok itom butia huena hutekom uoti: em-
posi aman itom ioretua katuri betana. l
CALIFORNIO
Yonac tucupn aija, Sajobquech moto aniamo majarmimojin
tucupra main mo no moicneni miyi ojor y iaj tucupra.
Timiambri ioni majarmi mitema coy oborny yiomamainai
momorjaich miyi y arma obonaj yono yoocaiyue coi jarenca
maiu itong momorjaich, coi jama juermi oc momoriaich. Amen
Jesús. 2
CORA, CHORA O CHOTA
Tayaoppa tahapoa petehbe cherihuaka eiia teaguarira che-
meahaubenii tahemi eiia chianaka cheaguasteni eiia jevira iye
chianaka tapoan tup up tahapoa. Ta hamuit huima tahetze
rujeve ihik ta taa huatauniraka ta xanakat tetup iteahmo
tahuatauni titaxanakante ta vaehre teatkai havobereni xanakat
hetze huavaehreaka tekai tahemi rutahuaja tehaieuene. 3
COCHIMI Io
Pennayü naka3nambá, yaá ambayujüp miya mo, buhü mom-
bojuá tammalá gkomendá hi nogodognó de muejueg gkajim:
pennayulá bogodognó gkajim, guihi ambayujüp mabá yaá
1 Pimentel
obra cit.
tom. I,
pág.
185.-
— Se habla
en Sonora.
2 Se habla
en Californias.
3 Pimentel
obra cit.,
tomo I,
pág.
291.-
—Se habla
en el Nayarit,
Territorio de Tepic.
13
k^ammetó decuin yi mo puegigo: yaám buhóla müjua amba-
yuiupmd de dahijua, amet b nó guilugui, ji pagkajim. Tamada
yaá ibó tejueg guiluguigui pamijich e mo, ibó yaooo puegm:
o-mhi tammá yaá gambuejula ksepujui ambinyijua peona .yola
dedaudugüjua, guilugui pagkajim: guihi yaá tagamuegla huí
ambiooyyjüa hi doomó puguegjuá, hi doomó pogaonyim; ta-
muegjua, guibi ufi mabel kaanimet b dicuio yumo3 guihi yaa
huí mabinyi yaá gambuegjuá pagkauduguio. Amen.
COOHIMÍ 2o
Cahal apa, ambeing miámimbang-a^-juá val vuitmahá: amét
mididuvaijuá cucuem: jemmujuá, amabang vihi miéog, ame
tenáno- luvihim. The-váp yicué timiei: diguá, i baog-amnaog
ana cabittevicbip ouhiguá aviovehám, vi chip iyeguá guaca-
viuvém: cassetasuáog mameoit-guakúm, guaog tevisiée gua
caviguaha. Ameo. 2
COOHIMÍ 3o
Na-bappá amma-baog miamú, ma-maog-á-juá huit maja
teo-em- Amat-ma-thadabajua ucuem: Kem-mu-juá amma-baog
vahi-oiaog amat-á-oaogla-oahim. Teguap ibaog gualgüieog
„-á-vit-á-juá ibao-á-oaog packagit: mu ht-pagijuá abadake-
gem,machiuayecg-juá packabaya-guem: Kazet-á-jüaogamue
-gnit-pacum: guaog mayi-acg packabaoajam. Ameo. 3
CUICATECO Io
Chidao, cbicaoe cbueti Jubí, chiotuico ña;,cobichi, Jubi ña;
chichií, cbicobi, oo os: ñeodi ña; cobichi ñeooña.
1 Pimentel, obra cit, tomo II, pág. 213.-Se habla en el dialecto
de las antiguas Misiones de San Francisco Javier y de ban José de
Comandú (Baja California). „ ,
2 Pimentel, obra cit., tomo II, pág 2U.^Se habla en el dialecto
de las antiguas Misiones de San Franciscoo de Borja, Santa Gertrudis
y Santa María de la Baja California;
3 Pimentel, obra cit, tom. II, pág. 124~Se habla en las antiguas
Misiones de San Ignacio de la Baja California.
14
Duica nahán, ñahaú, tando cheti Jubi. Ñondo ñecno; chi
Jubi, Jubi; techi ni nons: má dinenino, ni chi canticono, diñen,
tandonons; dineninono chi canti co ñehen nons, ata condicnó;
na tentac, ion, ante danhi, dinenino ni chin que he' danhi. Amen
Jesús. 1
CUICATECO 2o
Chida deco, chicanede vae chetingue cuivicu duchi dende
cuichi nusun dende vue chetingue cui, tundube vedinun de
nde tica nañaa, tandu vae chetingue yn dingue deco de huehue
techide deco Gu ema yna dechecode deco ducue ticu tica, tandu
nusun nadecheco deevioducue chicati cusa yati, tumandicude
^uitao ve ndicuido nanguaedene ducue chiguetae. Amen Jesu. 2
CHAÑABAL
Tattic haya culchahán tanlinubal á vihil jacuc eg bagtic á
guajan acotuc á guabal hichuc ili luchum jastal culcha han.
Yipil caltzil eg güiniguil tic aquitic svá yabanhi soc culan-
perdon eg multic hichuc quejganticon perdón macha hay smul
siyilticon soc mi ztagua concotic mulil más lee coltayotic scab
pucuj ja chue. 3
CHXAPANECO
Púa mangúeme tíiluná cañé nacapajó Lotomomo copaminé
chambríomo chala ya guipumutamú gadeloja istanacapú caji-
luca nacopajó: cajilo baña yacameo mó nuori may tavilú miíi-
damu Oguaji mé lia copomimemo taguagime nambuc amuñf me
cuqueme gadelucá Sinemú, ca simemu taguagime' nambucamu-
ñeme co pá tipusitumu bicá tipucapuimú muja ri mi múñame
mangúeme. Diusi mutari lú nitangaméchacuillamé caji Jesús. 4
1 Se habla en el Estado de Oaxaca.
2 Se habla en el Estado de Oaxaca.
3 Se habla en el Estado de Chiapas.
4 Se habla en el Estado de Chiapas.
■V
15
CHIHUAHUEÑO
Tamú Nono repá regüegachi asigam eque muteguareré
Santo nireboa, mu se marari regüegachi asiga, tamú jura mu
yeraú genogüichiqui, mapú regüegá eg uariga repá regüegachi.
Sesenú ragué tamú nitugará, jipe ra güetamí neja, tamí
cheligüé tamuchei na yori goma matamereguega cheligue tamú
¿lyariguameque uche, mapu equi chatiju mecámujurá, mapu ta-
mí tarora boa queco. Amen Jesús. 1
CHINANTECO
Phui ñuhu nah nujui quinno, qualin cuiá hela ximo, qusehe
nah ñujiu: quiehe, quali he li haha muy cuila, jabalajnañujui:
qua3heh hi nal chahá chahá, tan ihno chaaqui quiee nah, can-
jhiala in nah chazaquiun quiani nah, tanza tomo nah que hi
vi chaaqui: quimi nah phui Dios geilaheza quiu Qualibalajna.
Jevs. '
CHOL
Fiat te lojon, ané ti panchan utzat al vi lacavál tzictic tolelojon
hangracia. Chu lee vilie á pucical, vajehee ti paniumil chee ti
panchan. Laa cual ti juun peí quin, ac ven nomelojon gualee
sutven la svet, baschee mué sutvenlaa y vetob la spibulob.
Llastel ti lolonteel cotanonmelojon y chachan jaipel y tiue malo
lojon. Amen Jesús. 3
EUDEVE, HEVE Ó DOHEMA.
Tamo nono teviktze katzi; kanne amo tegua uehvavitzua
teradauh. Tame kanne venehasem amo keidagua; amo kanne
hinadodauh yuhtepatz endaúh teviktze endahteven. Tamo ba-
dagua oki tame mik. Tame naventziuh, tame piidemo tamo
1 Se habla en el Estado de Chihuahua.
2 En Tuxtepec, Cuicatlán, Txtlán y Ohoapam, Estado de Oaxaca.
— Debemos estos datos al Sr. Martínez Gracida.
3 Se habla en el Estado de Chiapas.
16
kanade, emka ein tamide tamo ovi naventziudateven. Kana
diablo tatakoritze tame huétudenta; nassa tame hipur kade-
nitzeuai. l
GTJAICURA
Kepe-dare tekerekadatemba dai ei-ri akatuike pu-me tscha-
karrake pu-me ti tichie. Ecun gracia ri atume cate tekereke-
datemba tschie. Ei-ri jebarrakeme ti pu jaupe datemba paeci
jebarrakere aena kea, Kepekun bue kepe kenjatupe untairi.
Kate kuitscharrake tei tschie kepekun atakamara, pae kuits-
charrakere cate tschie cavape atacamara kepe tujake. Cate ti-
kakamba tei tschie cuvmnera cate ué alukiara. Kepe kakunja
pe atalara tschie. 2
HUAXTECO Io
Tatú puilom huahua, itcuajat, ti eb chie pelit Santo jajatz
abi cachic atzale tal ti eb al huahua: catajatz taculbetal hantzaná
titzabal hantini tiaeb ani cap ud patalaguicha tacubinanchi,
xoque ani tacupacul anchi; cal igualab, ani ela tegui tacupalanchi
cal y at guitzab ani il tacujila cugualan cal junhi fataxtalb,
maxibtaculohu cal han atax mal tajana guatalel.3
HUAXTECO 2o
Paylome anítquahat tiaeb quaquau hlu ariabi, cachich anat-
zaletal. Catahan analenal tetizabal,nuantiani huatahab tiaheb.
Anitacupiza xahue caylel yaba canil ani tacupaculamchi antu-
hualabchic, antiani huahua tupaculamchíal tuto nam chix
lomehic, ani ib tacuhila timcal ib cuacuallam tin ex extalab.
Timat taculouh timba ana ib quaqua.
Anitzcatahan 4
1 Pimentel, obra cit., tomo I, pág 147— Se habla este idioma en
unos cuantos pueblos del Estado de Sonora. :
2 Pimentei; obra cit., tomo II, pág 206.— Se habla en California.
3 Se habla en el Estado de San Luis Potosí.
4 Se habla en el Estado de Tamaulipas.
17
•HUAXTECG 3o
Pailón qüa que cuajat tiá el: tu cab tajal hanchaná enta bi
ca chix hanti ca ilál cataja na aquiztal hanchaná antich aval
quinitine tiá el. An pan abalgüa ti patas hüicha ha3 tu piza
segué tu placuanchi ni gualal anchaná jontinégüá y placuan-
chal in at qualablom, il tú en gila cu cualan anti atas cha la-
bial, tu en librari ti patas an ataz tabal, Anchaná Juntam. An-
chanan Catajan. '
JOBA
Dios Noiksa: Vantegueca cachi, Sec jan itemijunalequa mo-
tequán. Veda no parin, Embeida mogitápejepa. Ennio ju güi-
dade, Naté, vite tevá, nate vantegué ca. Necho cuguírra, Setata
veté tooma cá Ento oreirá, en tobarurra, como ité yté topa
oreira toon oreira seeján. Caá ton surratoja canecho jorra Sa-
cu Nuna dogüe seejan iguité caagüeta. 2
LIPANO
Cutall nezlló ezlla anel ti quiLlatá; setezdanela net agá nau-
tela; nosesene nda tendajo lie agá tandé: tanzanenda agá atan-
clajú, senegui ti ezllza glezi, aj ullú ti He llata; Lie tulatan nez-
llé ja lagé tatichi anizané' tatichi en gucecen dé joullé vandaez-
hé Senegui ajullú da yé nachezonllé tenagé vandaezhec en ne
zto agatenjá tendá tlez ti tezchupanen da glicóa genechi te na-
jacengli Gaache lyé net. ?
MATLATZINCA
Cabotuntanqui, Quizhe chori ypiytiy. tharehete meyuh but-
tovi ynituyuh puenih ttubeye botinita. tharehetevi Inuni hami
ynquituhenavi ypusca hetehevi ypiytiy. achij ripah quehbi
vnbotu mevi yndahmutze. yncatutenabi. botinita. Dihemindi-
1 Se habla en el Estado de Tamaulipas.
2 Se habla en el Estado de Sonora.
3 Se habla en el Estado de Coahuila.
3
18
quebi. ynbotu buchochi. Ul. Inbotu Vehbmeeta, ymupucuehn-
tucahmidi yntoretavi. Ul indori Vebiqh botinita. nuximenca-
rihechi qhbi muhedihedanita qhbi pinita. Ynbuti. Pithareca
tevi. Jesús. *
MAYA
H c Yum, cá yane'ech ti le cáanóob cilíchcuntabac á kaba;
talac ti c tóon á ahaulil; mentabac á uolah bay tile lú um hebic
ti le cáan: Leti c uah ti amal kinil c oatóon behelé: iix c zatez
c tóon c paxóob; bay hebie c tóon c záat-zicóob ti ah paxóob
c tóoné: Iix má á paticóon lubul ti tuntahul kaz, hebac tocóon
ti lobil. Bay layac Jesús. 2
MAYO
Ytomhehai tecancatecame: Entegam cheche ^azullorigua:
itongue conllebir naquete: enba lepol: iraodzapo azeguaber:
Aman teguecapo anguabeu, Maechut iton buanaquen hene itom
árnica, itom soy alutirianaque, itom caá la ha nacabetana, itom
alutiamben itom beje rentan, catee itom hutía juenacut empom
itom amallaretuanaque. catu-rumbetana. Amen Jesús. 3
MAZA:HUA
Ge ña mix yo quimi.
Emigiozfcmé qüi bubüi agenzé, ná ne dede najó nimehsi,
ñiezco que namui, tziacá exoñijomüi; Ziraea agencé. Kamágío,
riyagüiemé guirazemé, Pampam üi Chotigüime' mizóemé tcg-
müieduxmé, rázoemé péradiztmé cotenxe Cogíajo, an ziracá,
Amen Jesús. i
MAZATECO Io
Nadminá Nainá ga tecni gahamí, Sandumí ili Ga tirrubana-
jin nanguili. Cuaha catama janimali, jacunit dic nangui cunit
1 Se habla en el Estado de México.
2 Sahabla en el Estado de Yucatán.
3 Senabla en el Estado de Sonora.
4 Se habla en el Distrito de Ixtlahuaca, Estado de México.
gahami. Niño rrajjnna tey quitaha najin; qntedchatahanajin
gadchidtonajin jacunitgajin nedchata alejin chidfcaga tedtuna-
jin. Guquimit tacuntuajin, tuedtinajin cuacha ca taina. Jesu. L
. MAZATECO 2o ;
Tata nahan, xi naca nihaseno: Chacua, catoma fiieré: catieho-
vá rico maniraajin: catoma cuazuare, donjara batoó eor nanguí,
bateco, nihasen: niotisla najin ri ganeihinixtin, tiuto najin dehi;
ni canu bi ri guitenajin donjara batoo, juirin ni canojin ri qui-
teisajin, quiniquenahi najin ri danjin quis anda ñongo niqueste
Meé
Amen Jesús. 2
MEXICANO
Totátziné, in Ilhuicac timoyetztica, ma yectenehualo in Mo-
tocátzin: Ma hualla ub in Motlátocayotzin: Ma chihualo in Tlal-
ticpan in motlanequilitzín; in yuh cbihualo in Ilhuicac. In to-
tlaxcal, mo moztlae totech monequi, ma axcan xitech moma-
quili, ihuan ma xitech mopóp olhuili in to tlátlacol; in yuh ti
quin tlápópolhuia, in tech tlátlacalhuia: ihuan macámo xitech
momacahuili; inic amo ipan tihuetzizque in teneyéyecoltiliztli;
Zanyé ma xitech momaquixtili in ihuic pa in amo cualli.
Ma yuh mochihua Jesusé. 3
MIXE
Nteitóótz Tzaphoitp mtzónaiphee: co nuiex itot mitzm xéuh:
Moncoicóótz mitzm conquion: Ytunot mitzm tzocn yanaxhuiñ:
Yxta ituiñn Tzaphoitp: Oótzn caic opom opomit momoicóótz
yonijt: Etz moyacnitocoi cóóizn pocpa; Yxta óótz nyacnitocoi
oótzn yachotmaatpa: Etz cát'fj óótz ixmomatztuit, heecuxm. ca-
1 Se habla en el Estado de Oaxaoa.
2 Se habla en el Estado de Oaxaea.
3 Se habla en el Estado de México y en algunos otros puntos de la
República.
20
tij óótz nquedai huinónn cúxm: Etz mocohuancóótz naiñihum
caoiaphee cuxmit. 1
MIXTECO Io
Sutundeé ta caza yoricani Andehui: Naghu coro biso buda-
yuni. Tha nanini naqui xi sicani ja toneñe hinena cubi jahayo
cubi cedia ya ni: saatuaa yo cu bi Andivi saana cubi ñun ña-
yibiyaa. Zi ta hinde ta caza yutnee yutnee nany ta hui ta ca-
za hini bita tesa cuay cano ca udiayani jaisa ti vi ninuji ta ca-
za zaatana yfi cano yni hitanad maaza quilbi sativi ninu jata-
za maraña ñani ja qüanducusa sica quechi tabi ñahani zacu-
cu myñona ani ta cazan udee yujaña baa suhna na cubi ya.
Jesús. 2
0
MIXTECO 2o
Llubango, ña catubi bindibu, Santificado na cubi dubuyo,
quíjindu reino iñ ayo: Nacubi y candió yo, docoó ñullibi Jáá,
datandu bindibu. Hita iñango ind ucuindubi, tajimbia bin
perdona cuechindu, Doco bindu, perdona ña illo cuechi lli: cu-
llico ñunyi coillondu tentación, decancundu iña ñabaa. Amen
Jesús. 3
MIXTECO 3o
Dutundehé taca ñadaña, yo Dicani andehui, naqueodo huido
huahayu, Saha nanini, maque Dicaya, Saha toniñe Sini, nacu-
hui Dahua tnahá yo cuhui Si nehiani Dahua inahayo cuhui
andehui, Dahua nacuhui ñuu ñayihui yaha. Dita Sindehé taca
ñadaña yutna yutna, nan chi tahui ndehé taca ñadaña, Sini-
huita na, Dagua canochis hañañi Saha yo da teunino deheteca
ñadaña, Dahua naha yo Sey canoyni Sinaha ghe ñadaña hu-
asa DañeñaHani Saha huan ducu ñadaña, yeca cuachi. tahiu-
ñahañi Daca cun ino ñahani Sin deheteca ñadaña sihi nu un
dehendu Sañahuaha Daguaya na cu hui ya, Jesús. 4
1 Se habla en Xuquila, Estado de Oaxaca.
2 Se habla en el Estado de Oaxaca.
3 Se habla en el Estado de Oaxaca.
4 Se habla en el Estado de Veracruz.
21
OPATA
Tamo nono tequilcha tequiche cachi Amo nombrachi Nosque
amo reinoche. Amo cracachi ita. Como tequiche y como teipá.
Pan maera taquima, Tame maca. Tame navachí tamo amideda
como támide tame navencheme, cátame caruthede camitame
maruzte. Gidena cuechame.
Amen Jesús. *
ÓPATA Ó TEGUMA
Tamomas teguikaktzigua kakame amo tegua santo ah, amo
reino tame makte, hinadoka iguati tevepa ahnia teguikaktzi
veri, Chiama tamo guaka veu tame mak, tame neavere tamo
kainaideni ata api tamido neavere tamo opagua, kai tame tao-
tidudare; kainaideni chiguadu apita kaktzia. 2
OTOMÍ Io
Ma tá he ni büy mahétsi da ne ansu ni huhu da éhé ga he
ni büy da kha ni hnee ngü gua na hay te ngü mhetsi ma hmé
he ta na pa rá he na ra pa ya ha puni he ma dupaté he téngü
di puni he u ma ndupaté he ha yo gui he he ga he kha na tzó
cadi mana pehe he hin nhó da kha. 3
OTOMI 2o
Ma tá-agé, gue gui bbqi ya magétzí, da nhenmansú ri tjuíi-
jü. Dba égé-ga-gé, rin bbqi. Dra kja ri nhe, xindangugua ma-
jái teóngü magétzí. Ma mhé-ga-gé, táttan-apa raq-gé rá paya.
Já pün-ga-gé man düpate-ge', teóngú ga-gé dri pun-ba-gé
1 Se habla en el Distrito de Ures, Estado de Sonora.
2 Se habla en Sonora.
3 Se habla en el Estado de México y en parte de los de Michoacan,
Guanajuato y Puebla
22
man dúpate-gé. Ja yhó gui ge-gaga-gé ga tzo-gé kjá rá tzo-
cadi, man-á pege-ga-gé ó gín guijo.
Dra kja Jesu. l
OTOMI 3o
Mathge durogui mahgehees agu mo ño gueromohgueña du-
gagehez nogaciah adacá arimacoño como tengüo asinguh masi.
Gumahtageh mahponiah duiragí agüijumgüi mahnigiahdipun-
dí yogui gi aragüi gassóh nadadfóoguí agilibragui massidadah
cu atoramedí. Amen. 2
' OTOMÍ 4o
Mataige gui bu majetzi, gui sundat tpv, dagué rifc tú jü da-
ñe pa quec-que ni moc carnnini,, ne si dac-káa namoc can zu,
ta nto na sinjai, tengú majetziv
Mat tumeje tá, át mapa, rac-je pilla, ne si gi pungaje, mat-
oigaje, tengü si didi punjec, tor dit-tuc-je, nello gijega je ga-
tac-je ratentacio; man-aa júegaje, gat-tit-joo lia izounjenni. H
OTOMÍ 5o
Matahegé, gogüigüi, Vomagetzi. go rísundabisi ets tanuman-
tsuagé, mameg gagge, diage', guirargé, ognipungigagé matzo
ocgui Shimigungagagé gapunggagé yoqui jagage', atsogagagé"
atsocaré adrajagé.
Jesu. 4
OTOMI 6o
M'a Ta ahe gegí %í y£a M'ahetzi dan huaum' auzu' ani thu-
hu: db'acheg' ahé anizunda Byí drc aglia aní huce, Zend angú
1 Se habla en Mixquiahuala, Estado de México. (Oreemos sea Mix-
quihuala, Estado de Hidalgo).
2 Se habla en el Estado de Guanajuato.
3 Se habla en Tierra-Blanca, Estado de Guanajuato.
4 Se habla en el sur del Estado de Tamaulipas.
23
gua m'a Hei te angu Mahetzi M£a hmeg ahe tatt' naparaghen'
a ra paya hapunngg' ahe m'a ndup£ atehe, te' angug' ahé dri-
pun nb ahe y m' an dup' atehe ha yogi hog' ahe g* atzohe qha
n'a, ttzoccodi mca puéhé ahi á hin gihó
Dr' agha Hezus. x
PAME Io
Tata mícagon indis bonigemajá: indis unajá groztacuz: Quii
unibó: Nage cu nitazá, unibó ubonigí: Urroze paricagon uvin-
guí ambogón bueon gatigí, bajir go mor, como icagon gumor-
bon quipicgo hichangó; nenanguí nandazó pacunimá; imorgo
cabonjá pajanir. Amen Jesús. 2
PAME 2o
Caucan xugüenan, que humiju cantau impains, achscalijon
gee nigiu yucant gee cumpó. chaucat gee quimang, ac-gi cum-
pó acgi cantau impain. Senté' cauc an senda gunó yucant chi-
né ijuadcatan caucan humunts, ac-gi pain caucan hu juadptan
á caucan humunts. y mi neg enk do guaik guning cacaa yeket
valí ening. ae-ge-bo. 3
PAME 3o
Ttattahghuhgg. ighegh ddih uhvoh hnih gghih qquihhmis-
sches: ughgnjuhgh ttahghgihh innddisseh Qquihihihh uhggüho
uhghg gühihh rrehhino, Yhqquih üghgghihghh wohlluhn ttáh
ighschchahh, Assi uhggüghh commo ubvóhnnihghh. Uhnghe-
hddi uhvrá hhvíhn qquihhphpohggühuhh, yhchihh uhvehvéhh
ihghgühohgühuhh ih qquih ih chi wchveh ihhmhurhggühuhh
uhhohddi nuhc héhóhúhg. Assi commo ahpehpáhhddi ihec áh-
ggübuhh kuhmhuhr úhhg uhohnddi ahphpiggühúhh. Yhqqui-
hngnahghnhéharggühuhh phpahagh, Ahnáhssuhqquih huhn-
1 Se habla en Californias.
2 Se habla en San Luis de la Paz, Estado de Guanajuato.
3 Se habla en la Ciudad del Maiz, Estado de San Luis Potosí.
24
héhh. Mahhsséhh Uihbbráhrhr ihhéhggühuhh. Yhghgóhttah-
hehréh Ggehssúhs. 1
PAPAGOL
Pan toe momo tamcaschina apeta michucuyea Santo: anchut
botonia ati chuyea: entupo hoyehui maetachui apomasima mo-
tepa cachitmo, mapotomal pami buemasitaapa, jummo tomae,
bo etoicusipua chuyechica, apomasi maza china sugocuita juann
motupay assimiqui, jubo gibu matama cazi pachuichica, panchit
borrapi. Amen. 2
PIMA Ó NEVÓME
Dioshinimam ani si schoit tat wus in' ipukadit. Ant' apotu-
ta si sia pitaña apt' um soreto taik sa pia humac taschpia eto-
nni tat. Api si sap apt' um tonnarito.pia humaco ant' apotuto
pitaña, hach kia ani tooha rembe tat. Apt um sap irito. 3
PIMO
Chóga dama cata diácamá izquiáma ña meitilla tabus matú-
yaga cosamacai yí, dama cata gussada imidirraba Sulit ecuada-
ga butis maca vupuc chuan yiga cosismatito chavagatiapisnis-
quantillos pinitiandaná copetullañi imisquiandura dodá maduná
cetús. *
PIEOS
Quitatác nasaul e yapolhua tol húy quiamgiana mi quiam-
narinú Jaquié mu gilley nasamagui hikiey, quiamsamae', mu-
kiataxám, hikiey, hiquiquiamo quia inaé, huskilley nafoleguey,
gimoréy, y apol y ahuley, quialey, nasan e pomo llekey, quia le
1 Se habla en la Purísima Concepción de Arnedo, en la Sierra -
Gorda, Estado de Guanajuato.
2 Se habla en el Estado de Sonora.
3 Pimentel, tomo I, pág. 213.— Se habla en Sonora, en la Pimeria
baja.
4 Se habla en el pueblo de Mosis, Estado de Chihuahua.
25
mahimnague yo sé mahi kaná rrohoy, se teman quiennatehui
mu killey, nani, emolley quinaroy zetasi, na san quianatehuey
pemcihipompo y, qui solakuey quifollohipuca Kuey maihua ate-
llan, folliquitey.
Amen.
QUICHE
Ka Cahau chi cah Lal qovi, r'auazirizaxic-tah bi La Chi pe-
tha Ahaurem La Chi ban-ta a-hauam La varal chuvi ulen que-
heri ca ban chi cah. Ya la chi-kecti ka hutagihil va. ZachaLa
ka mak queheri ca ka zacho qui mak rü x-e makun chique.
Rup m'oh ocobah La pa tacchiibat mak; xata koh colta La pa
itzel. 2
SERKANO
Mataíge gui bu majetzi, qui sundat too, da gue rit tu ju da
ne pa quecque ni moc canini, ne si dac-kaá na mocean zú; tan-
to na sinfai, tengü, majetzi.
Mat tumeje tá, át mapa, rac-je pilla, ne si gi pungagé, mat-
oigajé, tengü si didi pumjéé, too dit-tuc-je, nello gijega je ga-
tac-je ratentacion; man-aa juegaje, gat-tit-jov lla-izoonfenni. !
TARASCO i°
Tata hucha everi, thuquire haca Avándaro. Tuhcheveti ha-
canguriqua Sancto ariquene (hinganhtu mitecatareque ve) Hu-
veht sini andarenoni tuhcheveti irechequa. Uqueve tuhcheveti
vequa, usquire Avándaro umengahaca: istu umenga yxuc che-
rendo. Huchaeveri cu rinda anganaripaqua ynstcuhtzin iya.
Canhtsin veh povachentsta hucha everi hatsingaquareta; ysqui
1 Se habla en el Estado de Chihuahua.
2 Pimentel, obracit, tom. III, pág. 159.
Chiapas.
3 Se habla en la Sierra-Gorda, Estado de Guanajuato.
Se habla en el Estado de
26
hucha vehpova cu huantstahaca hucha everi hatsingaqua echan.
Cahats sini teruhtatzemani te rungutahperaqua himbo. Evah-
pentstatzi yaru, casingurita himbo ysevengua. '
TARASCO 2o
Tata huchaeueri thukirehaca avándaro santo arikeue thu-
cheueti hacangurik.ua uuehtsini andarenoni thucheueti ireehe-
kua ukeue thucheueti uekua, iskire avándaro umengahaca istu
umengaue ixu echerendo. Huchaeueri curinda anganaripakua
instcuhtsini iya canhtsini uehpouachetsnsta huchaeueri hatzin-
gakuareta iski hucha uehpouacuhantstahaca huchaeueri hat-
singakuaecheni ca hastsini teruptatzemani terungutahperakua
himbo. Euahpentstatstni caru casingurita himbo. 2
TAKAUMARO Io
Taminonó tehuastiqui tehuara Santi riboa razihuachi tamu-
perá arimihuymira nahuchi chumaricá tehuanehuario te amone-
tellá sinerahué hiperahuí tamenejá Seoriqui cahuillé chumari-
cá cahuillé quiamoqué tarubé chimerá chiniariqui mastí nahu-
ehimoba.
Amen Jesús. 3
TAKAUMARO 2o
Tami Nono guami repá reguegachi atiame: tá cheiquichi Ju,
mápu müreguéga repá asagá mu atiqui: Jená ibi, guichimóba
quima neogarae mu naguára; mu llelá litae guichimóba mü 11o-
lára guali mü cii mollenara, mi, repá reguegachi. Amen Jesús.
1 Se habla en el Estado de Querétaro.
2 Pimentel, obra oit., tom. II, pág. 313. — Se habla ne Michoaoan.
3 Se habla en el Distrito de Mina, Estado de Chihuahua.
4 Se habla en el Estado de Chihuahua.
m
27
TARAUMARO 3o
Hono tami nigüega mamu ati Crepa: guebrucá nilrera que
mubreguá, Tami nagüibra que munetebrichi, nilrelra que mu el
rabrichi gená güichimoba: mapu breguegál repa. brami goguá-
me epilri bragüe brame jipeyá, brami güecagüe. mataigui güi-
cá mapu bregüega brame ge. güecagüe mapu brami güique ta
no bri brami guichavari que chitichi natabrichi. habri brami
guaini mane brisiga equimé. Amen Isu'si. T
TAKAUMARO 4o
Tama Nono repá regüegachi atígameque muteguárari Santo
ni reboa mu semarári regüegachi atigá, tamú jura mu yerarí
jenagüiehiqui, mapú regüegá eguarígua repa regüegachi. Sese-
nú ragüe tamú mitugará, jipe ragüé tami neja, tami cheligüe
tamú cheina yori yamá mátame regüegá cheligüe tamú ayori-
guameque uché, mapú equí chati ju meca mu jura, mapú tamú
tayorábua queco.
Amen Jesús. 2
TARAUMARO 5o
Tamú nono mamú regui guarní gatíki tami noméruje mú re-
guá seliméa rekigena tami neguáruje mu jelalikí henná guet-
chiki mapú hatschibe régüega guarní. Tami nutútuje hipebá;
tami guekange tami guikeliki mátame hatschibe regüegá tamú
guekange putsé tami guikejámeke; ke, ta tami satujé Telega-
tigameke mechka hulá. 3
TEPEHUANO
Utogga atemo tubaggue dama San tu sicamoe uggue ututu-
garaga duviana uguiere api odduna gutuguito daraga tami du-
1 Se habla en el Estado de Chihuahua.
2 Se habla en Zapópan.
3 Pimentel, obra cit., tomo I, pág. 271.
28
bur dama frubggue. Udguaddaga ud macane schibi ud joigada-
ne ud seca doada raga addu cate atemo joigudu jut jaddune
niaitague daguito l soy macire ud niuca dacane api odduna.
Amen. Jesús. 2
TEPUZCULANO
Dzutundoo yodzicani andevui nakakunahihuahandoo sana-
nini nakisí santoniisiní nakuvui ñuuñayevui inini dzavuatnaha
yockuvui andevui. Dzitandoo yutnaa yutnaa lasinisindo huitno
dzaandoni kuachisindoo dzavuatnaha yodzandoondoo suhani
sindoo huasa kivuiñahani nukuitandodzondoo kuachi tavuiña-
hani sañahuaha. Dzavua nakuvui. 3
totonaco r
Quin tlatcan é nactiayan huíl, tacollali huacahuaníi, omi,
maocxot, niquiminaniD, omintacacehi, tacholacahuanla ó min
phauat, chonles ix cacnitiet, chalchix nactiayan.
Oquin chouhcan la calliyá niquilaix quiuh ya no huc, caqui-
lamatzancaniuh quin ta callitcan, chonles ó quitnan la mat-
zancani yauh, ó quin ta la callaniyan, ca a la quilam actax-
toyauh nacaliyogni chontacholaca huanla. Jesús. 4
TOTONAOO 2o
Quin tlat cañé nac agapun huilapicatta niag zancalh min
tacuhuini nac qui ogz poucan camilhmi litacamalh calalh min
talacazquin ó nac extiyatnianchona lanchóla la y nac agapun.
Huata quin chaucan chaliyan quincamaelacazquinan caquila-
max qui huy anchio ana ca quilatzangue nanihuy quin tala-
1 Las siguientes palabras no se encuentran en la copia hecha por
el Sr. Pimentel, tomo I, págs. 237 y 238.
2 Se habla en el Distrito de Mina, Estado de Chihuahua.
3 Pimentel, obra cit., tom. II, pág. 397. — Se habla en el Estado de
Oaxaca.
4 Se habla en el Distrito de Jalapa, Estado de Veracruz.
wmm
29
galhfncan anchona lanchóla aquim ye camatzangena nigoyau
anti quincalaga lhi nani goyan ana toni caquilamagax tegue-
huy nac lhilhtujan tzagzanat piaña chona caquilama potax-
tihuiy nac talagalhin. Chona calalh. Jesús. l
TOTONACO 3o
Kintlatkane nak tiayan huil takollalihuakahnanli ó mima-
okxot nikiminanin ó mitakakchi tacholakahuanla ó minpahuat
cholei kaknitiet chalchix nak tiayan. O kinchouhkan lakalliga
níkilaixkuih yanohue kakilamotzankaniul kintakallitkan
chonlei ó kitnan lamatzankaniyauh ó kintalakaniyan ka ala
kilamaktaxtoyauh nali yoyauh naka liyogni. Chon ta chola-
kahuanla. 2
TUBANO
Hite cañac temo calichin catema himite muhará huiturabá
Santoñetará himite moh acarí hay sesahui hitebacachin hitara-
maré hechinemolac amo cuira pan amotemo calichin hitecoco-
hatari éseme tan huaric Llava hitemichin tatacoli higuíli hite
ñachi higuiriray hitebacachin calquihuan nehun conten hite-
hohui caltehue cheraca tatacol bacachin hiquipo calquihuá
ñahuité baquit ebacachin calaserac.
Amen Jesús. 3
TUBAR
Ite cañar tegmuecarichui catemat; Imit tegmuarac militura-
ba teochigualac; Imit huegmica cariniti bacachin-assisaguin
Imit avamunarir echu nañigualac imo c«igan amo nachic teg-
muecarichin. Ite cokuatarit essemer taniguarit iabla ite micam;
Ite tatacoli ikiri atzomua ikirirain ite bacachin cale kuegmua
1 Se habla en el Distrito d« Jalacingo, Estado de Veracruz.
2 Pimentel, obra cit, tomo III, pág. 331.— Se habla en la Sierra
baja de Naolingo, Estado de Veracruz.
3 Se habla en el Distrito de Mina, Estado de Chihuahua.
30
nañiguá cantem; Caioa ite nosam baca tatacoli; bacachin a^kiró
muetzerae ite. l
TZAPOTECO
Bixoocetonoohe! Qmiebaa nachiibalo: Nacitoo ciicani Laalo:
Quellacooquii xtennilo quita cuca ruarii: Nitixigueelalo cuca
raca quiaa quiiebaa, laaniciica gaca ruarii layoo: Xiconina quixee
quixee penéche cuca anná: Chela acosaanañaa ciicalo tonoo, nua-
ni ya quezihúina: Peziila cica tonoo niiaxtenni quiraá quella
huechne. Gaga ciiga ciica. -Jesús. 2
. TZEKDAL
Tatic, ta nacalat ta chulchan: chulal vilúc t? ajalalviie': aca-
talúc teagua jua leí: acapastayue te tuxacané jajich ta chul-
chan ji chuenix ta valumilal. Ecue tac jichchan acabeyaotic te
guag xtum cuntic ta jujum caal: ehaybeyaotic te multic achio-
tic chaybetic ate hay smul tagtojaltique soyoemame aguac ya-
luco tic ta mulil coltayaoticnax tastojal pisü colae. Amen Jesús.
TZOTZIL
Totic ot te nacal ot ta vinagel-utzilaluc á vi-acotal aguajua-
lel-acopas huc á chiel canó-echuc nox ta vinagel echuc ta ba-
lumil. Acbeotic echam-llocom lio corautic ech xachaibeutic cu-
si tagtojo lic-ma á guac llalucutic ta altajoltic ech xacoltá utic
nox taz tojol ti colae.
Amen Jesús. 4
* YAQÜI 1°
Ytoma chay Teque canea tecame Emteguam cheheguasnllo-
rima Yem iton llejosama Emllauragua embalepo ynim buiajo
1 Pimentel, obra cit., tom. I, pág. 336.
2 Se habla en el Estado de Oaxaca.
3 Se habla en el Estado de Chiapas.
4 Se habla en el Estado de Chiapas.
31
angua Aman teguecapo anguaben Matehui itoui buallem yan
sitoma mica Sor y toma a hitaría cala y tom á hitaría y topo
á litariame ytom begerim catuise y tom bulilae contegotkma,
ca Juena cuchi emposu Juchi aman ytom lloretuane caturim
betana. Amen Jesús. 1
YAQÜI 2o
Ytom hachaí, tecan catec-emteguam chechehuarí y orí. Ytom
yepsane, emy auragui embalepo im buiapo angua. Ma chuc
itom buaye, hien itom mica, itom soco amlutari, itom caalene
betana, ite pone alutiabe cá tuiré itom butila compte gotiane
juenacuchi emposu aman itomyoctucca-turim betana. Amen.
ZOQUE
Theshata tzapquesmue ytupue yave cotzamue misnei, 3 ami-
ne mis yumiha cuiyataque mis sunoycui, yeinasquesi tzapques-
muese. Tesane hoimuepe homepe tzihete y choi, yatocoyates
mis hescová hes jaziquet mis atocoipasé thes quesipue jatzi, hui-
temistetzacu hocysete cuijomue ticomaye ya cotzoCami.sthe nm-
mayatzipue quesi, tese ya tuque.
Amen Jesús. 3
1 Se habla en el Estado de Sonora.
2 Se habla en el Estado de Sonora.
3 Se habla en el Estado de Chiapas
■■
oc
c
.
■pt-