Skip to main content

Full text of "Commentaria in 4 libros sententiarum magistri Petri Lombardi"

See other formats 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfrom  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  qooqle  .  com/ 


Llllf 

HN  UATf 


C^^vTcg.^^ 


?&arfaart  CoUege  ILibrarg 


FROM  THK  BEQJJEST  OF 

JOHN    HARVEY  TREAT 

OF  LAWRENCE,  MASS. 
(Class  Of  x863) 


FR:    PETRI  DE  AQUILA 

Ordinis  Fratrum  Minorum 

COGNOMENTO 

SCOTELLI 

B.  JOANNIS  DUNS  SCOTI  DISCIPUU 
COMMENTARIA 

In  quatuor  Libpos  Sententiarum 
Magistri   Petri   Lombardi 

»   Edita 
A  Fr:  Cypriano  Paolini  O.  F,  M, 

Provincice  Corsicse 

ToMUS  III. 
In  tertium  Sententiarum  Librum 


LEVANTI 

Conv.  SSmas  Annuntiationis 

1907 


i 


I 


T,A 


Fr:  PETRI  DE  AQUILA 

Ordlnls  Fratrnm  Mliiornni 

COMMENTARIA 

IX    QUATUOR   LIBROJ5   SENTENTIARUM 


y 


FR:  PETRI  DE  AQUILA 

Ordinis  Fratrum  Minorum 

COGNOMENTO 

SCOTELLI 

B.  JOANNIS  DUNS  SCOTI  DISCIPULI 
COMMENTAKIA 

In   quatuop  Libros  Sententiapum 
Magistni   Petri   Lombapdi 

Edita 
A  Fr:  Cypriano  PaoUni  O.  F.  M. 

Provinciae  Corsicae 

TOMUS  III. 
In  tertium  Sententiarum  Librum 


LEVANTI 

Conv.  SSmae  Annuntiationis 

1907 


rc  -7  S^.  ^  0 


y  \,.^<i  r..... 


f 


u 


IMPRIMATUR 

Bom<B,  die  6  Novembris  1907 

Fr.  Joseph  Ranfmann 

Del«g.  Qeneralis 


Nulla  osta 
Qenova,  28  Dicembre  1907 
P.  Fk:  Saltatoeb  Gaet.  Cokti  dei  Prkd.  Rev.  Eccleh 


Viao,  imppimatup 

Qenufle  e   Cupia  Archiep.,  die  23  Decembris  1907 

Cav.  Nicolaus  Sgiaccaluoa  V.  0. 


FR.   PETRI   AQUILANI 

Ordinis  Fratrum   Minorum 
COGNOMENTO    SCOIELLI 

B.  JOANNIS  DUNS  SCOTI   DISCIPULI 

Quaestiones 
In  tertium  Sententiarum  Librum 

Distinctio  I. 

Cum  venepit  plenitudo.... 

Circa  tertium  Librum   Seiitentiarum  gmeritur  i. 

QUi^STIO   I. 

rtmm  Ineamatio  sit  possibills. 

Videtur  quod  non,  quia  actus  purus  ct  infinitus 
non  est  componibilis  vel  unibilis;  scd  verbuni  di- 
vinum  est  actus  purus  et  infinitus;  ergo.  Probatio 
majoris:  componibile  caret  perfectione  ejus  cuni 
quo  componitur;  sed  infinitum  non  caret  aliqua 
perfectione;  ergo  non  est  alicui  componibile. 

2.  Praeterea,  plus  distant  natura  crcata  et  in- 
creata  quam  contraria;  sed  contraria  non  possunt 
uniri,  ut  ponit  Aristoteles  ^.  Mctaph. ;  er-^o  simi- 
liter  natura  creata  et  increata  non  possunt  uniri. 

i 


LlB.  III  Sententiarum 


r 


3.  Praeterea,  incarnare  est  agere,  ergo  incarnari 
est  pati ;  sed  Verbum  divinum  non  potest  pati;  ergo 
similiter  non  potest  incarnari. 

4.  Praeterea,  inter  unibilia  debet  esse  proportio ; 
sed  finiti  ad  infinitum  nulla  est  proportio;  ergo 
natura  humana  quae  est  finita  non  potest  uniri  Verbo 
divino,  quod  est  infinitum. 

5.  Praiterea  ultimo  sic:  Omnis  dependentia  ter- 
minatur  ad  aliquid  independens  et  absolutum;  sed 
Verbum  divinum  non  est  absolutum;  ergo  non  po- 
test  terminare  dependentiam  naturae  humanae  ad 
suppositum,  et  per  consequens  non  est  possibilis 
incarnatio. 

Contra,  Plus  potcst  Deus  facere  quam  homo 
potest  loqui,  juxta  illud  Lucce  2.:  Apud  Deum 
non  est  impossibile  omne  verbum;  sed  homo  po- 
test  dicere:  Deus  est  incarnatus;  ergo  incarnatio 
est  possibih's." 

In  illa  QUi*:STlONE  veritas  est  certa,  quia  quod 
Filius  Dei  sit  incarnatus  est  articulus  fidei.  —  Prae- 
terea  quod  est  factum  est  possibile  fieri;  sed  in- 
carnatio  est  facta,  juxta  illud  Joan,  i. :  Verbum 
caro  factum  est;  ergo  incarnatio  est  possibilis.  O- 
portet  ergo  insistere  in  deciarando  hanc  possibili- 
tatem,  ubi  sunt  plures  viae  vel  opiniones. 

Una  Opinio  dicit  sic:  Quando  est  una  forma 
quae  continet  virtualiter  formam  cui  competit  aliquis 
actus,  potest  ei  competere  similis  actus.  Exemplum 
hujus:  Ignis  habet  calefacere,  et  quia  sol  continet 
virtualiter  formam  ignis,  ideo  sol  potest  calefacere. 
Ex  hoc  arguitur  sic :  illud  quod  continet  virtualiter 


DlSTINCT.  I  QUiCST.   I 


suppositum  creatum  potest  gerere  vicem  suppositi 

creati  vel  humani;  sed  suppositum  divinum    conti- 

net  virtualiter    suppositum    creatum;    ergo    potest 

gerere  vicem  suppositi  creati  vel  humani.  Sed  sup- 

positum    humanum    sustentat   naturam   humanam. 

Erg[o  hoc  potest  suppositum  divinum.  Sed  ista  sup- 

positatio  est  incarnatio.  Ergo  incarnatio  est  possibilis. 

Contra  illam  viam  arguitur  dupliciter.  Primo  sic: 

Illud  quod  est  ratio  continendi  multas  perfectiones 

dicit  perfectionem    simpliciter;  sed    suppositum  di- 

vinum  non  dicit  perfectionem  simpliciter ;  ergo  non 

est  ratio  continendi  istas  perfectiones  vel  multa  sup- 

posita  distincta.  Minor  probatur,  tum  quia  opinans 

concedit  eam,  tum  quia  si  suppositum  Filii  diceret 

perfectionem  simpliciter,  sequeretur  quod  aliqua  per- 

fectio  esset  ih  una  persona,  quae  non  esset  in  alia. 

—  Secundo  sic:  Ratio  personalitatis  ita  est  propor- 

tionata  naturae  sicut  natura  est   proportionata  pcr- 

sonae ;    sed  non  obstante  quod  essentia  divina  con- 

tineat  omnem  creaturam  eminenter,  non  tamen  potest 

esse  essentia    formaliter    alicujus    personae  creatae; 

ergo  similiter  dato  quod  suppositum  divinum  con- 

tineat  suppositum  creatum,  adhuc  non  poterit  sup- 

plere  vicem  personalitatis  creatae. 

Secunda  via  declarans  possibilitatem  incarna- 
tionis  est  ista.  Prius  potest  esse  sine  suo  posteriori ; 
sed  singularitas  naturae  est  prior  personalitate  vel 
supposito;  ergo  potest  separari  ab  eo,  et  per  con- 
sequens  ab  alio  supposito  sustentari,  et  sic  fuit  in 
incarnatione,    quia    natura  assumpta    fuit    absoluta 


LlB.  III  Sententiarum 


a  supposito  proprio  et  suppositata  a  supposito    di- 
vino. 

Contra  hoc  objicitur  sic:  prius  potest  separari 
a  posteriori;  sed  natura  specifica  est  prior  natura 
singulari;  ergo  potest  esse  in  effectu  aliqua  natura 
specifica  et  tamen  non  singularis,  et  sic  redibit  cr- 
ror  Platonis.  Respondctnr  quod  non  est  simile,  quia 
singularitas  est  idem  realiter  quod  ipsa  natura,  et 
ideo  non  potest  fieri  natura  quin  sit  singularis ;  sup- 
positum  autem  non  est  idem  realiter  quod  natura 
suppositata. 

Sed  ista  solutio  implicat  unum  dubium  neccs- 
rario  discutiendum,  quia  ex  ejus  solutione  habebunt 
aliquae  conclusiones  evidentiam;  oportet  enim  vi- 
dere  quid  addit  suppositum  vel  persona  super  na- 
turam.  Et  dicunt  aliqui,  quod  addit  praecise  nega- 
tionem  dependentiae,  quia  si  addcret  aliquid  positi- 
vum,  sequeretur  quod  natura  humana  in  Christo 
esset  imperfectior  quam  in  aliis  hominibus,  quia  in 
Christo  non  ponitur  natura  humana  cum  illo  posi- 
tivo.  In  aliis  autem  hominibus  ponitur  cum  illo  po~ 
sitivo. 

Praeterea,  secundum  Damascenum,  quod  est 
inassumptibile  est  incommunicabile ;  sed  nihil  cst 
in  natura  humana  quod  sit  incommunicabile ;  ergo 
nihil  est  inassumptibile.  Sed  suppositum  est  inas- 
sumptibile;  ergo  non  dicit  aliquid  positivum. 

Aliis  videtur  oppositum,  quia  si  suppositum  di- 
cit  praecise  ncgationcm  dependentiae,  sequeretur  quod 
anima  separata  sit  pcrsona,  quia  non  dependet. 

Pra^tcrea,  perfectio  simplicitcr  non  dicit .  praecise 


DlSTlNCT.  I  Qu.tST.  I  5 


negationem ;  sed    persona    dicit   perfectionem    sim- 
pliciter ;  ergo. 

Praeterea:  Xon  est  incommunicabilis  negatio 
nisi  per  affirmationem ;  sed  suppositum  vel  pcrsona 
dicit  incommunicabilitatem ;  ergo  non  dicit  pnxci- 
sam  negationem.  Potest  tamen  teneri  prima  oj)lnio, 
quod  i>ersona  dicit  negationem  dependenti^e,  sed 
est  triplex  depcndentiai  negatio,  scilicet  negatio 
dependentiae  actiialis,  et  negatio  dependentia!  apti- 
tudiualis,  et  negatio  dependentiae  potcntiojialiSy  et 
istae  negationes  reperiuntur  in  personis  divinis,  quia 
nec  actu  dependent,  nec  apte  natae  sunt  depen- 
dere,  nec  possunt  dependere.  Duje  autem  negatio- 
nes  sufficiunt  ad  personalitatem  in  creaturis,  et  pro- 
ter  defectum  negationis  dependentiae  actualis,  na- 
tura  humana  in  Christo  non  est  persona,  et  propter 
defectum  secundae  dependentiae  anima  scparata  non 
est  persona,  et  per  hoc  patet  solutio  priml  argu- 
menti  primae  opinionis. 

Ad  secundiim  argumcntum  patuit  lib.  i.  Suffi- 
dt  enim  quod  non  dicat  imperfectionem,  dato  quod 
non  dicat  perfectionem,  sicut  innascibilitas  in  Patre 
non  dicit  imperfectionem. 

Ad  tertium  concedo  quod  sicut  aliqua  natura 
est  communicabilis  per  identitatem  ut  in  dlvinis,  vcl 
per  informationem,  ita  suppositum  est  incommuni- 
cabile  incommunicabih'tate  opposita  hulc  dupllci 
communicabilitati,  quia  non  est  communicablle  per 
identitatem  nec  per  informationem.  Et  cum  dlcltur 
quod  nulla  negatio  est  incommunicabilis  dc  se, 
verum  est  ///  quo,  negatur  ut  quod. 


LlB.  III  Sententiarum 


Tevtia  via  declarans  possibilitatem  Incarnationis 
est  ista:  licet  res  unius  generis  non  possit  esse  al- 
terius,  potest  tamen  habere  modum  alterius  generis 
sicut  accidens,  quamvis  non  possit  esse  res  de  ge- 
nere  substantise,  tamen  potest  habere  modum  sub- 
stantiae  sicut  in  Sacramento  altaris  ubi  est  acci- 
dens  sine  subjecto;  ergo  sicut  accidens  potest  sine 
subjecto,  ita  substantia  sive  natura  humana,  potest  in- 
duere  hunc  modum,  ut  sit  in  alieno  supposito; 
sic  ponitur  in  Incarnatione,  scilicet  quod  natura  hu- 
mana  sit    in   alieno  supposito. 

Contra,  Probare  unum  creditum,  per  aliud  cre- 
ditum,  non  haberetur  inde  major  evidentia  quaesiti; 
sed  sicut  est  credita  Incarnatio,  ita  creditum  est 
accidens  esse  sine  subjecto;  ergo. 

Praiterea.  Quando  dicitur  quod  res  unius  gene- 
ris  potest  induerc  modum  alterius  generis,  hoc  est 
falsum  de  modo  proprio  illius  generis.  Accidens 
enim  in  Eucharistia,  non  induit  modum  proprium 
substantiai,  quia  modus  proprie  substantiae  est  non 
dependcre  actiialiter  vel  aptitndinalitcr.  Accidens 
autem  in  Eucharistia  dcpcndet  aptitudinaliter.  Nec 
valet  si  adducitur  illud  Philosophi  5.  Mctaph.qyiod 
differentia  substantise  habet  modum  qualitatis,  quia 
non  intendit  ibi  Philosophus  de  modo  proprio  ge- 
ncris  qualitatis,  sed  intendit  imponere  multiplicitatem 
hujus  nomims  qualc  et  in  voce  dicitur  per  modum 
qnalis, 

Quarta  via  est  ista.  Quanto  res  sunt  magis 
distinctae  et  diversae,  tanto  magis  unibiles.  Nam 
individua   unius  speciei  non   possunt  sic  uniri  sicut 


DlSTINCT.   I   QVJEST.   I 


res  diversorum  generum;  sed  creatum  et  increatum 
maxlme  distant  et  differunt;  ergo  possunt  ad  invi- 
cem  uniri.  Ralzo  non  valety  quia  distantia  inter 
extrema  unibiiia  non  est  ratio  unionis,  sed  ratio  u- 
nionis  inter  distantia,  de  quibus  ponitur  exemplum. 
est  possibilitas  in  uno  extremo  et  actus  in  altero, 
quod  in  proposito  non  potest  poni,  quia  nec  Ver- 
bum  est  actus  humanae  naturae  nec  e  converso,  et 
sic  lapis  et  homo  maxime  possent  facere  unum,  et 
tamen  non  possunt. 

Et  ideo  declaratiir  ista  possibilitas  aliter 
sic:  Independens,  in  quantum  independens,  potest 
terminare  dep^ndentiam  alterius  ad  ipsum  quocl 
natum  est  habere  talem  terminum ;  sed  suppositum 
dhrinum  est  independens,  et  dependentia  humancTe 
naturae  est  nata  habere  personam  per  terminum  et 
non  naturam ;  ergo  persona  divina  independens  po- 
test  terminare  dependentiam  naturae  humanae  ad 
ipsam,  et  haec  est  Incarnatio. 

PrcBierea:  Quod  non  repugnat  pcrfectioni  na- 
turae  vel  personae  divinae  potest  ponit  in  ea:  scd 
Incarnatio  non  repugnat  perfectioni  divinae  natura: 
nec  personze;  ergo  etc.  Minor  probatur,  quia  illa 
Incarnatio  nihil  aliud  est  nisi  terminatio  depen- 
dentiae  naturae  humanae  ad  suppositum  divinum, 
et  sic  non  ponit  limitationem,  vel  compositionem 
vel  imperfectionem  in  divina  persona.  Ouod  dccla- 
ratur  sic:  Quidquid  est  perfectionis  in  creaturis  de- 
bet  attribui  Deo,  amota  omni  imperfectione ;  sed 
substentare  in  substantia  est  perfcctionis,  informari 
autem  ab  accidente    est    imperfectionis ;    ergo,    su- 


-T^ 


8  LlB.   III   SEN.rENTIARUM 

blato  hoc  secundo,  primum  potest  manere  in  Deo, 
et  potest  sustentare  humanam  naturam  sine  informa- 
tione  vel  imperfectione. 

Ad  PRIMUM»  in  contrarium  cum  dicitur:  actus 
purus  et  infinitus,  non  cst  alicui  componibilis.  Dico 
quod  verum  est  sicut  pars  componitur  vel  unitur 
cum  toto,  quia  tunc  caret  aliqua  perfectione,  sed 
bene  est  unibih*s,  idest  potens  terminare  dependen- 
tiam  alterius  ad  ipsum. 

Ad  'secundnm  dico,  quod  non  est  simile  de  u- 
nione  contrariorum  et  naturae  creatae  et  increatae, 
quia  natura  creata  et  increata  formaliter  non  repu- 
gnant,  ideo  possunt  uniri ;  contraria  vcro  formaliter 
repugnant,  ideo  non  uniuntur.  Et  cum  dicis :  plus 
distant  natura  creata  et  increata  quam  contraria; 
hoc  non  valet,  quia  plus  distant  res  diversorum  ge- 
nerum  quam  res  ejusdem  generis,  et  tamen  res  di- 
versorum  generum  possunt  uniri,  res  autem  unius 
generis,  sicut  album  et  nigrum  non  possunt  uniri. 

Ad  tcrtinm  cum  dicis:  Incarnari  est  pati,  dico 
quod  Priscianus  dicit  quod  quaedam  sunt  verba 
quae  in  voce  passiva  signant  actionem  ut  uniriy 
quaedam  quae  in  voce  activa  signant  passionem  ut 
video\  et  illo  modo  intelligendum  est  in  proposito, 
cum  dicitur  natura  divina  humanae  naturae  uniri, 
non  quod  natura  divina  aliquid  patitur,  scd  quod 
natura  divina  unit  sibi  naturam  humanam.  —  A- 
litcr  potest  dici  quod  incarnare  et  incarnari  habent 
sc  sicut  amare  et  amari ;  sed  amari  non  est  pati ; 
crgo  nec  incarnari.  Scotus  vero  dicit  quod  incar- 
nari  non  est  passivum  ci  correspondens,    quod   cst 


DlSTINCT.   I   QU^ST.    II 


incarnare  secundum  rem,  sed  vocaliter  tantum ;  sed 
passivum  reale  sibi  correspondens  est  assumi,  unde 
tres  incarnant  active,  sed  una  sola  terminat  incar- 
nationem  et  illa  dicitur  incarnari  non  tamen  passive. 
Ad  qiiartiim  dico  quod  major  est  vera  si  in- 
telligatur  de  proportione  quae  attenditur  in  conve- 
nientia  ordinis;  si  autem  intelligatur  de  propor- 
tione  quae  est  commensuratio  quantitatis,  non  est 
verum.  Nunc  autem  inter  creaturam  et  Deum  est 
convenientia  ordinis  pro  eo  quod  natura  rationalis, 
eo  ipsD  quod  est  imago  Dei,  nata  est  ordinari  ad 
ipsum  immediate,  ideo  conceditur  proportio  quae 
sufficit  ad  hanc  unionem. 

Ad  ultimuvi  dico  quod  dependentia  potest  ter- 
minari  ad  aliquid  indipendens,  dato  quod  illud  non 
sit  absolutum.  Et  sic  est  in  proposito  quia  suppo- 
situm  Verbi  est  indcpendens. 

QUi^STIO  II. 

Secundo  quceritnr 

Utram  nna  persona  passit  Inearnari  sine  alia. 

Videtur  quod  non,  quia  secundum  sanctos  opera 
Trinitatis  ad  extra  sunt  indivisa ;  sed  incarnatio  est 
opus  Trinitatis;  ergo. 

2.  Prasterea,  major  est  unio  hypostatica  quam 
beatifica ;  sed  in  unione  beatifica  anima  non  potest 
uniri  uni  personae  quin  uniatur  aliis;  ergo  simili- 
ter  natura  humana  non  potest  uniri  uni  pcrsonae 
quin  uniatur  alteri. 

Contra,  Joan,  i.  Verbum  caro  factum  est;  sed 


lO  LlB.  III  Sententiarum 

Verbum  est   persona  Filii;    ergo    solus    Filius    est 
incarnatus. 

In  ISTA  QUiESTlONE  primo  ponam  conclusio- 
nem,  secundo  conclusionis  declarationem. 

Quanttim  ad  primum  dico  quod  incar- 
natio  comparatur  ad  Deum  ut  ad  causam  efficien- 
tem  vel  ut  ad  causam  terminantem.  Si  primo  modoy 
quia  opera  Trinitatis  sunt  indivisa,  dico  quod  una 
persona  non  efficit  incarnationem  sine  altera.  Si 
autem  loquamur  de  incarnatione  secundo  vtodo, 
dico  quod  una  persona  potuit  incarnari,  et  quia  de 
facto  est  incarnata  sine  altera. 

Hanc  conclusionem  declaro  dupliciter.  Primo  sic : 
Licet  tres  personai  sint  in  una  essentia,  tamen  tres 
personae  sunt  tres  substantiae  personales;  sed  incar- 
natio  terminatur  ad  substantiam;  ergo  una  persona 
potest  incarnari  sine  alia.  Prceterea  effectus  ponitur 
nullibi  nisi  per  applicationem  virtutis  suae  causas; 
sed  incarnatio  est  effectus  Trinitatis,  et  Trinitas  ap- 
plicat  ad  unam  substantiam  vel  pcrsonam;  ergo 
una  persona  potcst  incarnari  sine  alia. 

Sed  occurrit  hic  dubium  quod  illud  est  ratio  ter- 
minandi  incarnationem  per  quod  continetur  suppo- 
situm  creatum,  ct  per  quod  natura  assumpta  est 
in  potentia  obedicntiali ;  sed  illud  est  essentia  non 
pcrsona ;  ergo  essentia  est  ratio  terminandi  incarna- 
tionem;  sed  eadem  est  essentia  in  tribus  personis; 
ergo  una    persona    non  potest  incarnari  sine  alia. 

Solutio  hujus  dubii  patet  ex  praeced.  qusest.  Sup- 
ponit  enim    in    isto    dubio    quod     quia  terminans 


DlSTINCT.   I   QUi€ST.    III  II 

incarnationem  continet  suppositum  creatum,  ideo 
potest  gerere  ejus  vicem,  quod  est  superius  impro- 
batum,  quia  ratio  possibilitatis  incarnationis,  ut  vi- 
sum  fuit,  est  quia  suppositum  divinum  est  indepen- 
dens,  et  independens  in  quantum  independens  po- 
test  terminare  dependentiam  alterius  ad  ipsum,  ct 
sic  ratio  incarnationis  non  est  continentia,  ut  du- 
bium  assumit,  sed  est  independentia. 

Ad  primuM  PRINCIPALE,  opera  Trinitatis  sunt 
indivisa  in  ratione  causae  efficientis,  tam^n  in  ratio 
ne  causae  terminativae  una  potest  terminare   incar- 
nationem  et  non  altera. 

Ad secundum  non  est  simile  de  unione  beatifica  et 
hypostatica,  quia  in  unione  beatifica  terminus  for- 
malis  unionis  est  essentia  divina  quse  est  una  in 
tribus;  in  unione  autem  hypostatica,  formalis  tcr- 
minus  est  proprietas  relativa,  ideo  non  concludit 
argumentum,  etc. 

QUitSTlO   III. 

Tertio  quceritur 

rtrnm  tres  personie  posslnt  assumere  eandera  natn- 
ram  nomero. 

Videtur  quod  sic,  quia  natura  antcquam  assu- 
matur  ab  aliqua  persona  est  a  qualibet  pcr  se  divisini 
assumptibilis;  ponatur  ergo  quod  omncs  se  ha- 
beant  ad  assumptionem  hujus  naturae,  vel  er^o 
omnes  assumerent  et  habeo  propositum ;  vel  nulla 
assumeret,  quod  est  inconveniens  ;  vel  una  assumc- 


12  LlB.  III  Sententiarum 

ret  et  altera  non,  et  hoc  non  potest  poni  quia  non 
videtur  ratio  quare  potius  vel  prius  assumatur  ab 
una  pcrsona  quam  ab  alia. 

2.  Praeterea.  Natura  humana  in  Christo  ante- 
quam  assumeretur  a  Filio  erat  assumptibilis  a  Pa- 
tre;  ergo  et  modo  est  assumptibilis  a  Patre.  —  Pro- 
batio  consequenticB'.  Ideo  erat  assumptibilis  a  Patre, 
quia  erat  in  potentia  obedientiali ;  sed  ita  est  nunc 
ista  natura  in  potentia  obedientiali,  sicut  tunc ;  ergo 
ita  est  assumptibilis  modo  sicut   tunc. 

Contra,  Anselmus  in  libro  Ciir  Deiis  homo  dicit 
quod  plures  personae  eundem  hominem  assumere 
nequiverunt.  —  Praiterca  si  plures  personae  possunt 
assumere  eandcm  naturam,  argueretur  per  syllogi- 
smum  expositorium  sic:  Iste  homo  est  hic  pater, 
iste  homo  est  hic  filius ;  ergo  hic  pater  est  hic  filius; 
sed  illud  est  impossibile;  ergo  et  illud  ex  quo  se- 
quitur. 

In  ISTA  QU/ESTIONE  sunt  tres  articuli  secun- 
dum  quod  circa  eam  sunt  tres  opiniones;  duae  sunt 
extremae,  et  tertia  mediat. 

jPrima  est  Bonavfentiiree  Lib.  3.  q,  2, 
quod  plures  pcrsonae  non  possunt  cissumere  eandem 
naturam  numcro,  quia  omnis  assumptio  terminatur 
ad  aliquam  unitatem ;  sed  si  plurcs  personae  assu- 
merent  eandem  naturam,  ista  assumptio  non  termi- 
naretur  ad  aliquam  unitatem;  ergo.  Probatio  mi- 
noris.  Si  ista  assumptio  terminaretur  ad  aliquam 
unitatem,  vel  hoc  esset  in  natura  assumpta,  vel  in 
natura  assumente:  sed    non    potest    in    natura  as- 


DlSTINCT.   I   QUi€ST.   III  13 

sumpta  poni,  quia  assumere  est  ad  se  sumere,  ct 
sic  natura  assumpta  debet  trahi  ad  modum  naturne 
assumentis  et  non  e  converso.  Non  enim  potest 
poni  unitas  ex  parte  naturx  assumentis  in  illa  as- 
sumptione,  quia  vel  hoc  esset  ex  parte  esscntiic  vel 
ex  parte  personae ;  ex  parte  essentiae  non  potcst 
poni,  quia  natura  humana  non  transfertur  in  divi- 
nam;  nec  potest  poni  ex  parte  personae,  si  ponis 
quod  assumatur  a  pluribus  personis.  —  Pnctcrca 
illud  quod  convenit  essentiae  divinae  propter  sui  in- 
finitatem  non  potest  competere  alicui  naturae  crea- 
tae ;  sed  quod  essentia  sit  in  pluribus  personis,  con- 
venit  sibi  per  suam  infinitatem  et  immensitatem  ; 
ergo  non  potest  competere  alicui  naturiK  crcatie, 
et  per  consequens  nulla  natura  creata  potcst  assunii 
a  pluribus  suppositis.  —  Prcetcrca,  Sustcntificatio 
activa  ex  parte  personje  est  infinita,  sustcntificatio 
passiva  ex  parte  naturae  est  finita ;  scd  quando  in- 
finitum  sustentificat  finitum  evacuat  omnem  potcn- 
tiam  finiti ;  ergo  non  est  potentia  in  ista  natiira  ut 
sustentificetur  ad  alio  supposito.  —  Prcetcrca.  Tcr- 
fectiori  modo  sustentificatur  natura  humana  in  siip- 
posito  divino  quam  in  supposito  humano;  scd  na- 
tura  humana  sustentificata  vel  suppositata  in  supi^o- 
sito  humano,  non  potest  ab  alio  supposito  sustcn- 
tificari :  ergo  etc. 

Alia  est  opinio  IhomiP  part,  j.  q.  }.  art. 
6,  quod  licet  plures  personai  non  possint  assumcrc 
eandem  hypostasim,  bene  tamcn  possunt  assiimLre 
hanc  naturam.  Hanc  opinionem  confirmant  Giiil- 
helmus  et  Varro  lib.  j.  q,  /.  tripliciter: 


14  LiB.  (II  Sententiarum 

Primo  sic :  Natura  est  prior  supposito,  quia  illud 
est  prius  quod  potest  esse  sine  altero;  sed  natura 
potest  esse  sine  supposito  quia  Christus  assumpsit 
naturam  et  non  suppositum.  Tunc  arguitur  sic: 
ad  multiplicationem  posterioris  non  necessario  po- 
nitur  multiplicatio  prioris;  sed  suppositum  est  po- 
sterius  natura;  ergo  propter  multiplicationem  sup- 
positi  non  oportet  multiplicare  naturam  suppositi, 
et  sic  non  impossibile  est  eandem  naturam  in  plu- 
ribus  esse. 

Secundo  sic:  Distinctio  relativa  non  est  causa 
distinctionis  in  absolutis;  sed  distinctio  in  natura 
est  absolutorum,  distinctio  autem  in  suppositis  est 
relativorum;  ergo,  propter  distinctionem  et  mul- 
tiplicationem  suppositorum,  non  oportet  ponere  di- 
stinctioncm  et  multiplicationem  naturae. 

Tertio  sic:  Eadem  anima  potest  esse  in  plurfbus 
partibus  corporis  naturaliter  et  idem  corpus  in  plu- 
ribus  locis  supernaturaliter ;  ergo  multo  magis 
eadem  natura  in  pluribus  suppositis. 

Tertia  opinio  est  Scoti  qui  dicit  quia  aut 
ponitur  formalis  terminus  Incarnationis  essentia  aut 
proprietas  relativa.  Si  ponitur  quod  essentia  sit  for- 
malis  terminus  Incarnationis  dicit  quod  plures  per- 
sonai,  mediante  essentia,  possunt  assumere  eandem 
naturam  numero.  Si  autem  ponatur  quod  formalis 
terminus  Incarnationis  sit  proprietas  relativa  sive 
persona,  tunc  est  impossibile  quod  plures  personae 
mediante  essentia  possunt  assumere  eandem  natu- 
ram  numero.  Quod  probatur  sic:    in   omni  depen- 


DlSTINCT.  I  QUifiST.  III  15 

dentfa  essentiali  unum  dependens  praecise  dependet 
ad  unum  quod  totaliter  terminat  ejus  dependen- 
tiam :  sed  in  illa  assumptione  est  dependentia  es- 
sentialis  unius  naturae  et  una  persona  totaliter 
terminat  eam;  ergo  idem  nOn  potest  hoc  modo 
dependere  ad  plures  personas  et  assumi  a  plu- 
ribus  personis.  Major  probatur.  Quia  impossibile 
est  idem  causatum  habere  plures  causas  essen- 
tiales  uno  genere  causandi  a  quibus  dependeat ;  tunc 
enim  aliquid  potest  esse  ab  aliquo  ut  a  causa,  quo 
posito  et  remoto  nihilominus  esset.  Minor  probatur 
etiam  quia  personalitas  causata  totaliter  tcrminat 
dependentiam  naturse,  ut  ista  stante  non  possit  ha- 
bere  aliam ;  sed  non  minus  terminat  eam  perso- 
nalitas  personae  divinae  quam  personalitas  personai 
creatae.  Si  teneatur  ista  opinio  quae  verissima  est, 
non  oportet  respohdere  ad  argumenta  primae  o- 
pinionis  scilicet  Bonaventurae,  quia  non  sunt  con- 
tra  eam. 

Ad  primum  secundae  opinionis  dico  qiiod  non 
oportet  quodcunque  prius  manere  indistinctum  po- 
sita  distinctione  in  posteriori,  maximc  quando  est 
posterius  quod  totaliter  terminat  dependentiam  prio- 
ris.  Nunc  autem  sic  est  suppositum  respectu  na- 
turae  humanae,  scilicet  suppositum  Filii. 

Eodem  modo  potest  dici  ad  secundum.  Vcl  di- 
citur  quod  relatio  quae  sequitur  absolutum  non 
facit  distinctionem  in  eo,  nunc  autcm  supposita 
divina  si  assumerent  eandem  naturam  ista  distinctio 
procederet. 

Ad  tertium  dico  quod  non    est    simile,  in    istis 


i6  LiB.  III  Sententiarum 

enim  exemplis  non  est  formalis  repugnatia,  hic  au- 
tem  scilicet  quod  natura  creata  sit  in  pluribus  sup- 
positis  est  repugnantia  formalis,  tum  quia  esset  in- 
finita  ut  deduccbat  una  ratio  primae  opinionis  et 
infinitas  repugnat  creaturae;  tum  quia  essentialis 
dependentia  terminatur  ad  unum  totale  indepen- 
dens. 

Ad  PrIMUM  PRINCIPALE  dico  quod  tres  per- 
sonae  possunt  '  agere  ad  assumptionem  unius  na- 
turae  effective  non  autem  tcrminative,  quia  ad 
impossibile  nulla  est  potentia;  hoc  autem  est  im- 
possibile,  ut  dictum  est,  quod  eadem  natura  sup- 
positetur  a  pluribus  suppositis. 

A^i  scamdum  nego  consequentiam ;  ad  proba- 
tioncm  cum  dicitur  quod  ideo  est  assumptibilis 
natura  quia  est  in  potentia  obedientiali,  concedo 
antequam  assumeretur ,  sed  postquam  assumpta 
cst  ab  uno  supposito,  jam  reducta  est  ad  actum, 
ct  ideo  stante  illo  actu  non  potest  reduci  ad  alium 
actum,  quemadmodum  superficies  est  in  potentia 
ad  albcdinem  et  nigrcdinem  ,  stante  ipsa  subal- 
bedine  non  potest  reduci  ad  actum  nigredinis. 

Ad  pri)mun  in  contrariiim  dico  quod  Anselmus 
dicit  quod  plures  persona^  cundem  hominem  assu- 
mere  nequeunt  si  persona  divina  est  primus  ct 
formalis  terminus  Incarnationis. 

Ad  sccundiim  de  syllogismo  expositorio  dico 
quod  syllogismus  expositorius  non  concludit  nisi 
quando  illud  quod  assumitur  verificatur  solum  de 
uno;  si  autem  potest    vcrificari    de    alio    tunc  non 


DlSTINCT.   I   QUytST.   II  17 


valet.  Exempbim  hujus  ut  dicatur  sic:  hic  motus 
est  actio,  hic  motus  est  passio,  ergo  actio  est  passio, 
non  valet  quia  motus  in  majori  et  minori  verifi- 
catur  pro  eodem ;  et  sic  est  in  proposito,  ideo  non 
concludit. 


^ 


Distinctio  11. 

Et  quia  in  honnine  tota  natura.... 

Circa    ista^n  Dist,  2.  qucBritur  primo 

QUv*:sTio  I. 

Utrum  si  homo  non  peoeassct  Deus  incarnatns  fuisset. 

Videtiir  quod  non,  quia  Apostolus  ad  Galat. 
j.  dicit  quod  Deus  misit  Filium  suum  ut  eos  qui 
sub  lege  erant  redimeret ;  sed  si  non  fuisset  pecca- 
tum  non  fuisset  redemptio ;  ergo  nec  incarnatio. 

2.  Praeterea,  Anselmus  Lib.  de  concept.  Virginis 
dicit  quod  ideo  Deus  factus  est  homo  ut  homines 
redimeret,  quod  facere  non  poterat  non  Deus. 

3.  Praiterea,  ubi  non  est  infirmitas  non  oportet 
ponere  mcdicum ;  sed  si  homo  non  peccasset  non 
fuisset  infirmitas;  ergo  non  fuisset  medicus.  Sed 
Deus  incarnatus  est  noster  medicus;  igitur. 

Contra.  Christus  praedestinatus  est  ab  aeterno 
secundum  Apostolum  ad  Rom.  i.  peccatum  autem 
est  temporale:  sed  nullum  temporale  est  causa 
jEterni;  ergo  homo  si  non  pcccasset  adhuc  Deus 
incarnatus  fuisset. 

In  iSTA  QU/*:stione  sunt  duo  Articuli  secundum 
quod  de  eo  sunt  duae  opiniones. 


DlSTINCT.   II   QU^ST.   I  19 

Una  eai  Thomie  et  multorum  sequentium 
eum  part.  j,  q.  i.  art.  j.  quod  si  homo  non  peccasset 
Deus  non  fuisset  incarnatus,  quia  circa  factum  In- 
carnationis  debemus  tenere  quod  dicit  Scriptura  et 
Doctores  Sancti ;  sed  Doctores  sancti  et  Scriptura  di- 
cunt  quod  si  homo  non  peccasset  Deus  non  fuis- 
set  incarnatus;  ergo.  Probatio  mitioris  per  Aposto- 
lum  ad  Gal.  j.  ut  supra.  Item,  Augustinus  ///  lib, 
d€  verbis  Domini  dicit  quod  si  homo  non  peccas- 
set,  Christus  in  mundum  non  venisset.  Item,  Glossa 
super  /.  Epist.  ad  Timoth.  dicit  sic :  nulla  causa  ve- 
niendi  fuit  Christo  Domino  nostro  nisi  peccatores 
saJvos  facere;  tolle  morbos,  tolie  vulnera,  nulla  est 
causa  medicinae.  Item,  Anselmus  ///;.  de  Ificarna- 
tione  Verbiy  dicit :  quai  erat  causa  incarnationis  nisi 
ut  caro  quae  peccaverat  redimeretur.  Item,  Leo  Papa 
///  sennonc.  si  homo  non  peccasset,  creator  crea- 
tura  non  fuisset  factus. 

Prceterea,  secundo  principah'ter  sic.  Si  Deus 
fuisset  incarnatus  ante  peccatum,  aut  fuisset  prop- 
ter  dignitatem,  aut  propter  necessitatem.  Non  prop- 
ter  dignitatem,  quia  nobilior  est  natura  angelica 
quam  humana,  et  tamen  non  assumpsit  naturam 
angelicam ;  non  etiam  propter  necessitatem,  quia  si 
non  fuisset  peccatum  non  fuisset  miseria  nec  neces- 
sitas. 

Alia  esi  opinio  quam  teneo.  Si  homo  non 
peccasset  adhuc  Deus  incarnatus  fuisset.  Kst  tamen 
sciendum  quod  de  Incarnatione  possumus  loqui  du- 
pliciter,  vel  quantum  ad    substantiam  incarnationis 


20  LlB.  III  Sententiarum 


in  se,  vel  quantum  ad  fimm  incarnationis  qui  est 
redemptio :  unde  dico  si  homo  non  peccasset  Deus 
incarnatus  fuisset,  loquendo  de  substantia  incarna- 
tionis  in  se,  licet  non  fuisset  incarnatus  ut  redemptor 
quod 

Probatur  sic :  circa  factum  incarnationis  stan- 
dum  est  dictis  Sanctorum ;  sed  Sancti  dicunt 
quod  si  homo  non  peccasset  adhuc  Deus  incar- 
natus  fuisset;  ergo.  Probatio  majoris.  Nam  glossa 
Bernardi  super  illud  Jonce  j,  Si  propter  me  tem- 
pestas  hic  orta  est,  dicit  quod  diabolus  vidit 
naturam  humanam  debere  assumi  a  Deo,  et  ex  in- 
vidia  excitavit  hominem  ad  peccandum  ut  Deus 
carnem  vitio  vel  peccato  infectam  non  assumeret. 
Et  Augustinus  j,  de  Trinit,  dicit  quod  cum  multi 
essent  modi  redimendi  genus  humanum,  tamen  vo- 
luit  redimere  isto  modo  ut  magis  alliceret  homi- 
nem  ad  sui  amorem;  sed  magis  allicebatur  ad  sui 
amorem  si  fuisset  assumptus  in  statu  innocentiae. 

Tertio  sic:  Summum  bonum  in  natura  humana 
non  debet  esse  occasionatum ;  sed  incarnatio  Det 
est  summum  bonum  in  natura  humana;  ergo  non 
debet  esse  occasionata.  Sed  incarnatio  fuisset  occa- 
sionata  si  fuisset  facta  propter  peccatum;  ergo. 

PrcBtereay  homo  est  compositus  ex  duplici  sub- 
stantia  scilicet  intellectuali  et  sensibili,  et  secundum 
utranque  est  beatificabilis;  sed  non  potest  secun- 
dum  partem  sensitivam  beatificari  in  videndo  divi- 
nam  essentiam;  ergo  beatificatur  secundum  hanc  par- 
tem  videndo  Christi  humanitatem;  ergo,  si  Deus 
non  fuisset  incarnatus,  homo  non    fuisset  quantum 


DlSTINCT.   II   QU^ST.   II  21 

ad  utranque  partem  beatificabilis  vel  perfecte  bea- 
tus,  et  hoc  est  quod  dicit  Augustinus  lib.  de  spi- 
ritu  et  anitna,  ipse  Deus  factus  est  homo,  ut  totum 
hominem  in  se  beatificaret,  et  pascua  inveniret  intus 
et  foris,  foris  pascua  in  carne  Salvatoris,  intus,  in 
divinitate  Creatoris. 

Ad  primum  alterius  opinionis  dico  quod  omnes 
illae  auctoritates  negant  Deum  non  fuisse  incarna- 
tum  ut  Redemptorem  quod  concedo,  quia  si  non 
fuisset  peccatum  non  fuisset  redemptio ;  sed  non  ne- 
gant  Deum  non  fuisse  incarnatum  loquendo  dc  sub- 
stantia  incarnationis  praecise. 

Ad  seciindiim  dico  quod  Deus  assumpsit  natu- 
ram  humanam  non  propter  necessitatem  miseriae  quai 
ex  peccato  oritur,  ut  tu  arguis,  sed  propter  neces- 
sitatem  perfectae  beatitudinis,  ut  ostendebat  tertia 
ratio  mea,  et  pro  eo  quod  summum  bonum  in  na- 
tura  humana  non  debet  esse  occasionatum,  sicut 
ponit  secunda  ratio. 

Ad  DUO  PRINCIPALIA  patet  ex  praedictis. 

Ad  tertium  dico  quod  non  fuisset  medicus  tol- 
lens  infirmitatem  sed  fuisset  medicus  pr^scrvans  ab 
infirmitate  et  largiens  perfectam  felicitatem. 

Qu^STlo  II. 
Seatndo  qucBrititr 

€tnim  Dens  posslt  assmnere  naturam  rationalem  qn» 
non  frueretiur  eo. 

Et  videtur  quod  non,  quia  major  est  unlo  hypo- 
statica  quam  sit  un:o  animae  ad  Deum  per  gratiam 


22  LlB.   III   SENTENTIARUM 

in  gloria ;  sed  anima  non  potest  uniri  Deo  per  gra- 
tiam  in  gloria  quin  fruatur  eo;  ergo. 

2.  Praeterea,  idem  suppositum  non  potest  esse 
fruens  et  non  fruens,  quia  sunt  contradictoria ;  sed 
suppositum  divinum  fruitur ;  ergo,  si  natura  assumpta 
non  frueretur,  idem  suppositum  esset  fruens  et  non 
fruens  quod  est  impossibile:  ergo. 

Coutra,  Deus  potest  assumere  naturam  irra- 
tionalem  quia  est  in  potentia  obedientiali ;  sed  ista 
natura  sic  assumpta  non  frueretur  Deo;  ergo  non 
sequitur,  ex  vi  unionis,  quod  natura  assumpta  frua- 
tur.  Ergo  potest  natura  humana  assumi  et  tamen 
non  frui. 

IN  ISTA  QUiESTlONE  sunt  duo  Articuli  secun- 
dum  duas  opiniones. 

Una  dicit  quod  non  est  possibile  quod  Deus 
assumat  naturam  humanam  rationalem  et  non  frua- 
tur  eo,  quia  ubi  est  objectum  beatitudinis  perfecte 
praesens  et  potentia  disposita,  necessario  sequitur 
fruitio ;  sed  si  Deus  assumeret  naturam  rationalem, 
ibi  esset  objectum  beatitudinis  praesens  et  potentia 
disposita;  ergo  sequitur  fruitio. 

Prceterea.  Potentiae  animae  fundantur  in  essentia 
animae ;  ergo  beatitudo  animae  redundat  in  potentiis. 
Sed  sic  anima  assumpta  a  Deo  est  beata  in  essentia; 
ergo  redundat  in  potentiis ;  sed  beatitudo  potcntia- 
rum  dicitur  fruitio;  ergo. 

Prceterea.  Si  Deus  sic  assumeret  naturam  ra- 
tionalem  et  non  frueretur  eo,  tunc  talis  natura  po- 
test  mereri  vel    demereri,  et    per  consequens  dam- 


DlSTINCT.   II   QU^ST.   II  23 

nari,  et  sic  homo  assumptus  a  Deo  hypostatice  po- 
test  damnari;  sed  hoc  videtur  inconveniens. 

Pr(Bterca^  actio  est  suppositi  /.  Mctaph.\  ergo 
si  Deus  assumeret  humanam  naturam  quae  potest 
peccare,  sequeretur  quod  Deus  posset  peccare,  quod 
videtur  omnino  absurdum. 

Alia  opinio  est  quod  Deus  de  potentia  ab- 
soluta  posset  assumere  naturam  rationalem  quae  non 
frueretur  eo.  Quod  probatur  sic:  prius  potest  sepa- 
rari  a  posteriori;  sed  esse  est  prius  operari;  ergo 
potest  separari  ab  operatione;  Sed  assumptio  est 
ad  esse,  fruitio  autem  est  operatio ;  ergo  potest 
esse  assumptio  naturai  et  non  sequi   fruitio. 

Prccterea,  actiones  realiter  differentes  quai  scilicet 
non  sunt  ad  invicem  connexae  essentialiter  possunt 
per  divinam  potentiam  separari:  sed  tales  actiones 
sunt  assumptio  et  fruitio,  patet  enim  in  beatis  qui 
fruuntur  Deo  et  tamen  non  assumuntur  ad  unita- 
tem  hypostaticam ;  ergo  istse  actiones  po^unt  sepa- 
rari,  per  consequens  potest  esse  assumptio  naturae 
et  non  sequitur  fruitio. 

Praterea,  si  ex  vi  unionis  necessario  sequitur 
fruitio  cum  terminus  unionis  sit  persona,  sequitur 
quod  immediatus  terminus  fruitionis  sit  persona, 
quod  falsum  est. 

Prcetereay  arguunt  aliqui  sic  :  ratio  entis  est  prior 
ratione  boni  sicut  subjectum  est  prius  passione ; 
ergo  Deus  potest  manifestare  essentiam  suam  sub 
ratione  entis,  non  manifestata  sub  ratione  bonitatis. 
Sed  e^entia  beatificat  sub  ratione  bonitatis ;  ergo  etc. 
Ultimo  sic :  si  necessario  sequitur  fruitio  natura 


24  LiB.  III  Setentiarum 

assumpta  aut  hoc  est  ratione  objecti  aut  ratione  po- 
tenti^e.  Non  ratione  objecti,  quia  tale  objectum  cst 
divina  essentia  quae  nullum  actum  causat  ad  extra 
necessario.  Non  etiam  ratione  potentiae,  quia  volun- 
tas  non  necessitatur  respectu  ultrmi  finis  ut  clare 
visi,  ut  probatur  Lib.  2.  dist.  24, 

Ex  hoc  patet  ad  prinmm  argumentuvi  alterius 
opinionis;  cum  dicitur:  ubi  estobjectum  praesens  et 
potentia  disposita  necessario  sequitur  fruitio,  non  va- 
let,  quia  objectum  non  necessario  causat  et  volun- 
tas  non  est  potentia  naturalis  sed  libera. 

Ad  secundum  concedo  eo  modo  quo  competit 
essentiae  animae  beatificari,  ita  redundat  in  potentiis ; 
sed  essentia  non  beatificatur  in  isto  illapsu  nisi  se- 
cundum  esse  qui  non  est  actus  secundus,  et  ideo 
non  redundat  in  potentiis  fruitio  qui  est  actus  se- 
cundus. 

Ad  tcrtinm  et  quartum  quae  habent  eandem  dif- 
ficultatem  dicitur  dupliciter;  uno  modo  quod  natu- 
ra  illa  assumpta  quamvis  non  frueretur,  adhuc  non 
pcccaret  quia  esset  confirmata  in  gratia  sicut  beata 
Virgo  quae  fuit  confirmata  in  gratia  et  nunquam 
pcccavit.  —  Aliter  dicitur  quod  sicut  Deus  per 
communem  illapsum  cst  in  rebus  deformatis  et  ta- 
men  ipse  in  nullo  deformatur,  sic  Deus  per  istum 
illapsum  specialem  esset  in  natura  deformata  et  ta- 
men  nulla  esset  dcformatio  in  eo  sicut  Deus  im- 
mortalis  assumpsit  naturam  mortalem.  Puto  ta- 
men  quod  prima  solutio  sit  melior. 

Ad  primum  principale  dico  quod  non   valet, 


DlSTINCr.   II    QU^ST.   III  25 

quia  istae  duse  uniones  qua  anima  unitur  Deo  per 
gratiam  et  qua  natura  unitur  Deo  hypostatlce,  non 
sunt  ejusdem  rationis,  et  ideo  nonsequitur:  in  ista 
unione  est  fruitio,  ergo  in  ista! 

Ad  uUimiim  dicitur  quod  contradictoria  non  pos- 
suntdici  de  eodem  secundum  idem ,  sed  secundum 
diversa  possunt  dici,  et  sic  est  in  proposito,  quia  il- 
lud  suppositum  non  esset  fruens  et  non  fruens  se- 
cunduni  idem  sed  secundum  diversas  naturas;  dlcere- 
tur  enim  fruens  secundum  divinam  naturam  et  non 
fruens  secundum  assumptam,  idest  natura  assumpta 
esset  non  fruens. 

Qu.tSTlo   III. 

Tcrtio  qticeritnr 

Utrnni  Ikus  posslt  assumere  natnram  irrationalem. 

Videtur  quod  non,  quia  quanto  aliqua  natura  est 
nobilior  tanto  est  in  potentiaad  nobiliorem  perfec- 
tionem;  sed  natura  rationalis  est  nobilisslma  crea- 
turarum;  ergo  est  in  potentia  ad  nobilissimam  per- 
fectionem.  Sed  nobilissimum  quod  ponitur  in  natura 
rationali  est  quod  sit  unita  Deo ;  ergo  hoc  non  com- 
petit  naturae  irrationali. 

2.  Praeterea.  Major  unio  requirit  majorem  di- 
spositionem;  sed  ista  assumptio  est  maxima  unio; 
ergo  requirit  maximam  dispositionem.  Sed  ista  di- 
spositiofit  per  gratiam  cujusnatura  irrationalis  non 
est  capax;  ergo  non  potest  assumi. 

3.  Praiterea.  Impossibile  est  quod  aliquid  insit 
alicui  nisi    habeat  appetitum    ad  illud;  sed    natura 


26  LlB.  III  Sententiarum 

irrationalis  non  habet  appetitum  ad  illam  assump- 
tionem;  ergo.  Probatio  minoris,  quia  ille  appetitus 
esset  frustra  cum  numquam  sit  reducturus  ad  ac- 
tum. 

Contra,  Augustinus  contra  Volusianum^  in  re- 
bus  mirabilibus  tota  ratio  facti  est  potentia  fa- 
cientis  ;  sed  Deus  est  potentiae  infinitae ;  ergo.  PrcB" 
terea,  Deus  potuit  assumere  naturam  rationalem, 
quia  est  in  potentia  obedientiali  natura  irrationalis 
sicut  rationalis;  ergo  potuit  assumi. 

In  ISTA  QU^STIONE  sunt  duo  Articuli  secundum 
duas  opiniones. 

Una  dicit  quod  Deus  non  potest  assumere 
naturam  irrationalem,  quia  quod  implicat  contra- 
dictionem  non  est  a  Deo  factibile,  unde  6.  Ethic. 
dicitur  quod  hoc  solo  privatur  Deus  ingenita  facere 
quae  facta  sunt;  sed  ista  assumptio  implicat  con- 
tradictionem ;  crgo.  Probatio  minoris  quia  natura 
irrationah's  assumpta  esset  personata  et  non  perso- 
nata,  quae  contradicunt ;  esset  enim  personata  quia 
ista  assumptio  esset  ad  suppositum  divinum,  in  Deo 
autem  persona  et  suppositum  sunt  idem  realiter. 
Esset  etiam  non  personata  quia  persona  est  intel- 
lectualis  naturae  individua  substantia,  nunc  autem 
natura  irrationalis  non  est  intellectualis. 

Prceterea,  in  omni  creatura  essentia  et  potentia 
proportionantur ;  ergo  sicut  essentia  assumitur  ad 
unionem,  ita  potentia  assumitur  ad  fruitionem ;  sed 
potentia  naturae  irrationalis  non  potest  assumi 
ad  fruitionem;  ergo  nec  ejus  essentia  ad  unionem. 


DlSTINCT.  II   QU^ST.   III  27 

Pr(Btereay  cui  repugnat  quod  est  minus  ei  re- 
pugnat  quod  est  majus ;  aed  unio  beatifica  quae  est 
minor  unione  hypostatica  repugnat  naturae  irratio- 
nali ;  ergo  et  unitas  hypostatica,  et  per  consequens 
non  potest  assumi. 

PrcBterea,  propter  communicationem  idiomatum 
dicimus  quod  Deus  est  homo  et  homo  est  Deus, 
et  haec  communicatio  idiomatum  est  quia  duae  na- 
turae  sunt  in  eodem  supposito;  sed  si  Deus  assu- 
meret  naturam  irrationalem  puta  lapidem,  duse  na- 
turae  essent  in  eodem  supposito  et  posset  dici  Deus 
est  lapis  et  lapis  est  Deus,  quod  videtur  inconve- 
niens. 

Prcetereay  Augustinus  lib.  de  spiritu  ct  anima 
didt  quod  Deus  assumpsit  hominem  quia  est  ad 
imaginem  Dei;  sed  natura  irrationalis  non  est  ad 
imaginem  Dei;  ergo  non  potest  assumi. 

Alia  opinio  est^  quam  teneo,  quod  Deus 
posset  naturam  irrationalem  assumere.  Hoc  probatur 
sic:  quod  continet  parfectionem  suppositi  creati 
potest  supplere  vicem  illius;  sed  suppositum  divi- 
num  continet  perfectionem  cujusHbet  suppositi  creati; 
ergo  potest  supplere  vicem  ejus  et  sic  potcst  sup- 
plere  vicem  suppositi  leonis  et  assumere  leonem, 
Sed  haec  ratio  parum  valet,  ut  ostensum  est  supra  in 
I.  q,  htijus  tcrtii,  Ideo  probatur  aliter  sic :  Si  Deus 
non  posset  assumere  naturam  irrationalem,  aut  hoc 
csset  ex  parte  Dei  aut  ex  parte  creatura^.  Sed  non 
ex  parte  Dei,  tum  quia  independensin  quantum  indc- 
pendens  potest  terminare  dependentiam  alterius  ad 


28  LlB.  III  Sententiarum 

ipsum,  tutn  quia  ex  hoc  nulla  ponitur  imperfectio 
in  Deo,  ut  ostensum  est  supra  in  /.  q,  hujus  tertii; 
non  etiam  ex  parte  creaturae  quia  illa  quae  habent 
uniformem  modum  vivendi  et  dependendi  possunt 
eodem  modo  assumi;  sed  natura  rationalis  et  irra- 
tionalis  habent  similem  modum  dependendi  et  ra- 
tionalis  potest  assumi;  ergo  et  irrationalis. 

PrcetercUy  corpus  mortuum  non  est  natura  ratio- 
nalis;  sed  in  triduo  corpus  Christi  fuit  vere  mor- 
tuum  et  tamen  vere  unitum  Deo,  quia  secundum 
Damascenum  quod  semel  assumpsit  nunquam  di- 
misit;  ergo  non  repugnat  Deo  uniri  naturae  irra- 
tionali. 

Ad primum  alterius  opinionis  negetur  minor^  et 
cum  dicitur:  personatum  et  non  personatum  con- 
tradicunt,  dico  quod.vcrum  est  si  uniformiter  acci- 
piantur;  sed  si  in  proposito  natura  sic  assumpta 
diccretur  personata  et  non  personata,  diceretur  qui- 
dcm  personata  extranee  sed  non  personata  intranee, 
et  ista  non  contradicunt. 

Ad  secundum  concedo  quod  essentia  et  potentia 
proportionantur ;  et  cum  dicitur  essentia  non  potest 
assumi  ad  unionem  nisi  potentia  assumatur  ad  frui- 
tionem,  ista  potest  negari,  ut  patet  ex  praecedenti 
quaestione.  —  Alitcr  ad  argumentum  dico  quod 
propositio  tunc  habet  veritatem  quando  potentia 
assumpta  est  apta  nata  frui;  potentia  autem  irra- 
tionalis  natura:  non  est  apta  nata  frui;  igitur. 

Ad  tertium  concedo  quod  cui  repugnat  minus 
eidem  repugnat  majus,  si  sunt  ejusdem  rationis;  sed 
illae    uniones  non    sunt  ejusdem    rationis  ideo   non 


DlSTINCT.   II   QU.€ST.   III  29 


sequitur :  naturae  irrationali  repugnat  unio  beatifica, 
ergo  et  hypostatica. 

Ad  quartum  dicunt  aliqui  quod  sicut  dicitur 
Deus  homo  et  horao  Deus  propter  communicatio- 
nem  idiomatum,  ita  si  Deus  assumeret  lapidem,  Deus 
diceretur  lapis  et  lapis  Deus,  quia  ita  essent  hic 
duae  naturae  in  eodem  supposito  sicut  ibi.  —  Alii 
dicunt  quod  non  oportet,  quia  Deus  in  triduo  u- 
niebatur  corpori  mortuo  et  tamen  non  dicebatur 
Deus  est  corpus  et  corpus  est  Deus.  Accipiatur  so- 
lutio  quae  plus  placet. 

Ad  ultimum  Augustini  dico  quod  Augustinus 
loquitur  de  congruo,  quia  congruentius  est  quod 
Deus  assumat  naturam  rationalem  quam  irrationa- 
lem,  sed  non  negat  per  hoc  a  Deo  potentiam  as- 
sumendi  quamcunque  naturam. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  dico  quod  quanto  ali- 
qua  natura  est  perfectior  tanto  est  in  potentia  ad 
nobih'orem  perfectionem,  loquendo  de  potentia  natu- 
rali;  sed  hoc  non  obstante  natura  irrationalis  est 
per  potentiam  obedientialem  in  potentia  ad  istam 
perfectionem. 

Ad  secundum  dico  quod  unio  per  inharentiam 
requirit  dispositionem ,  et  major  unio  majorem 
dispositionem ;  ista  autem  unio  quae  est  naturae  as- 
sumptae  ad  Deum  non  est  per  inhaerentiam  sed  per 
quendam  illapsum  specialem. 

Ad  tertium  dico  et  ad  majorefn  quod  ipsa  est 
vera  de  eo  quod  inest  per  potentiam  naturalem.  — 
-^///^Apotest  dici  ad  majorem  quod  natura  habet  ap- 


30  LiB.  III  Sententiarum 

petitum  ad  omne  id  quod  potest  terminare  ejus  de- 
pendentiam,  et  quia  suppositum  divinum  potest  ter- 
minare  dependentiam  cujuslibetnaturae,ideoquaelibet 
natura  si  est  supposito  privata  haberet  appetitum  ad 
ipsam.  Et  cum  dicitur  quod  talis  appetitus  estfru- 
stra,  nego  istud,  quia  quamvis  non  sit  reductus  ad 
actum  est  tamen  reducibilis. 


Distinctio  III. 

QuaBPitup  consequentep  de  incapna- 
tione  Vepbi... 

Circa  istam  Dist.  j.  quceritur  pritno. 
QUitSTIO   I. 

Utnmi  Tirgo  beata  faerit  eoneepta  in  peeeato  orlgiiuill. 

Videtur  quod  sic,  quia  ille  qui  est  filius  Adae 
secundum  rationem  seminalem,  habet  peccatum  ori- 
ginale;  sed  Virgo  beata  fuit  filia  Adae  secundum 
rationem  seminalem;  ergo. 

2.  Praeterea,  Damascenus  dicit  quod  Spiritus  Sanc- 
tus  purgavit  eam ;  sed  purgatio  est  a  peccato ;  ergo 
habuit  p>eccatum.  Sed  non  habuit  peccatum  actuale ; 
ergo  habuit  originale. 

Contra.  Augustinus  Lib.  de  natura  et  gratia 
cum  de  peccatis  agitur  nullam  volo  de  Maria  fa- 
cere  mentionem.  —  Praeterea,  Anselmus  de  conceptu 
Virginis  decuit  ut  Mater  Dei  ea  puritate  niteret  qua 
major  sub  Deo  nequit  intelligi;  sed  pura  innocen- 
tia  potest  sub  Deo  esse;  ergo  habuit  puram  innocen- 
tiam.  Sed  pura  innocentia  excludit  peccatum  origi- 
nale;  ergo  non  habuit  peccatum  originale. 

In  ISTA  QU^STIONE  est  videndum  quid  sit  pec- 


32  LlB.  III  Sententiarum 

catum  originale,  sed  hoc  patct  lib.  2.  dist,  j.  quaere 
ibi.  —  Insistendo  igitur  circa  quaestionem  propo- 
sitam,  sunt  de  ea  duae  opiniones. 

Una  dicit  quod  habuit  peccatum  originale 
quod  probatur  sic.  Primo  auctoritatibus ;  dicit  enim 
Augustinus  de  fide  ad  Petrum :  Firmissime  tene  et 
nullatenus  dubites  omnem  qui  per  concubitum  ma- 
rls  et  femimae  nascitur,  cum  originali  peccato  nasci. 
/|f^w'Anselmus  in  lib,  cur  Deus  homo^  Virgo  ipsa 
in  iniquitatibus  concepta  est  et  in  peccatis  concepit 
eam  mater  sua.  Item  Leo  in  sermone  de  Nativtate 
Domini  sicut  a  reatu  nullum  liberum  reperit  ita 
curandis  omnibus  venit.  Item  Bernardus  in  Epist. 
ad  Lngdnnen.  dicit  quod  habuit  peccatum  originale 
et  reprehendit  eos  de  celebratione  conceptionis  Vir- 
ginis.  Item  de  consecrat,  dist,  j.  in  glossa  conceptio 
non  est  celebranda  quia  concepta  est  in  originali 
peccato. 

Prceterea^  arguitur  per  rationes  quarum  prima 
est  Bernardi  /;/  Epist.  ad  Lugdunenses:  si  non  habuit 
peccatum  origiriale,  aut  sanctificata  fuit  ante  concep- 
tum  aut  in  conceptu;  non  ante  conceptum,  quia 
nondum  erat,  nec  in  conceptu,  quia  in  conceptu 
fuit  libido. 

Prceterea,  Christus  est  universalis  redemptor 
omnium ;  sed  si  Virgo  beata  non  habuisset  origi- 
nale  peccatum,  tunc  non  indiguisset  redemptore. 

PrcBterea^  si  non  habuit  originale  peccatum  ja- 
nua  cceli  erat  sibi  aperta;  ergo  si  fuisset  mortua 
ante  passionem  Christi  ivisset  ad  vitam   aeternam. 


DlSTINCT.  III  QUiEST.  I  33 

PrcBterca.  Ipsa  fuit  propagata  communi  lege,  et 
cjus  corpus  fuit  conceptum  secundum  rationem  semi- 
nalem;  sed  omne  tale  habet  originale;  ergo. 

Ultimo  sic :  Ex  effectu  arguitur  causa ;  ergo  ubi 
est  pcena  peccati,  ibi  est  peccatum ;  sed  in  Virgine 
erat  pcena  peccati  originalis,  puta  mors ;  ergo  in  ea 
fuit  peccatum  originale;  igitur. 

Alia  opinio  €licit  quod  non  est  concepta 
in  originali  peccato;  ad  cujus  evidentiam  aliqui  no- 
tant  quod  conceptio  cst  duplex,  conceptio  scilicet 
scmininn  et  conccptio  natnrariim.  Conceptio  semi- 
num  est  quando  semina  concurrunt,  sed  conceptio 
naturarum  est  quando  anima  creatur  et  infunditur 
corpori.  Peccatum  autem  originale  non  ponitur  prae- 
cise  in  conceptione  seminum  quia  res  irrationalis 
non  est  subjectum  peccati;  peccatum  autem  origi- 
nale  ponitur  in  conceptione  naturarum,  quia  cum  a- 
nima  infunditur  corpori  infecto  inficitur  et  ipsa,  et 
isto  modo  probatur  quod  Virgo  non  fuit  concepta 
in  originali  peccato.  Quod  probatur 

Primo  per  Augustinum  in  lib,  de  natura  et 
gratia  sicut  allegatum  est  supra.  Item  per  Ansel- 
mum  de  conccptii  Virginis:  Decuit  ut  ea  puritate 
niteret  qua  major  sub  Deo  nequit  intelligi.  Item 
Linconiensis  dicit  et  clare  quod  non  habuit  origi- 
nale.  Idem  dicit  Anselmus  in  quodam  libello  quem 
specialiter  fecit  de  illa  materia ;  et  hoc  idem  dicit 
Richardus  de  Sancto  Victore  in  ser^none  de  con- 
ceptione. 

Praterea  arguitur  per  rationes  sic :  Filius  debet 

s 


34  LiB-  ni  Sententiarum 

exhibere  matri  omnem  honorem  sibi  possibilem ; 
sed  possibile  est  esse  Virginem  sine  originali ;  ergo. 
Probatio  minoris  :  pro  eodem  instanti  pro  quo  anima 
est  susceptiva  culpae  est  etiam  susceptiva  gratiae ; 
sed  pro  primo  instanti  creationis  et  infusionis  anima 
est  susceptiva  culpae ;  ergo  et  gratiae.  Sed  anima 
habens  gratiam  non  habet  originale;  ergo  potuit 
praeservari  ab  originali. 

Prceterea :  Christus  immediatius  videtur  fuisse  re- 
parator  ab  originali  quam  actuali  culpa,  quia  ne- 
cessitas  incarnationis  et  passionis  communiter  assi- 
gnatur  ex  peccato  originali ;  sed  Deus  praeservavit 
Virginem  a  peccato  actuali;  ergo  praeservavit  eam 
a  peccato  originali. 

Prceierea,  si  non  habuit  minus  peccatum  in  ge- 
nere,  scilicet  veniale,  nec  majus,  scilicet  originale, 
cui  debetur  poena  aeterna,  alteri  temporalis.  ' 

PrcBterea  dicit  Salvator:  Inter  natos  mulierum 
non  surrexit  major  Joanne  Baptista.  Aut  ibi  Chri- 
stus  loquitur  de  7ion  peccante,  aut  resurgente  a  pec- 
cato.  Si  primuin  falsum  est,  quia  Maria  major  est 
Joanne  Baptista;  si  secundum  scilicet  de  resur- 
gente  et  beata  Virgo  fuisset  in  peccato  et  resur- 
rexisset  ipsaiterum  non  fuisset  major  Joanne,  quod 
non  dicitur,  quia  secundum  Augustinum  de  natura 
et  gratia,  ipsa  praeservata  fuit  a  culpa  actuali  et 
veniali. 

Ad  auctoritates  autem  quae  adducuntur  pro  alia 
opinione,  respondetur  sic,  quod  quilibet  filius  Adse 
naturalis  est  debitor  justitiae  originalis,  et  si  caret 
ea  in  se  vel  in  aliquo  aequivalenti,  sicut  est  gratia. 


DrsTiNCT.  III  QUiEST.  I  35 

habet  peccatum  originale,  et  quilibet,  quantum  est 
de  se,  contraheret  originale  peccatum  nisi  praeser- 
varetur  a  Deo,  et  sic  beata  Virgo  contraxisset  ori- 
ginale  peccatum  nisi  fuisset  privilegiata ;  et  sic  in- 
tell^nt  Sancti  ubique,  quia  Virgo  fuit  praeservata 
ex  speciali  privilegio,  ideo  non  habuit  originale  pec- 
catum.  Sed  respondetur  ad  quamlibet  auctoritatem 
pcr  se. 

Ad  primam  Augustini,  concedo  quod  quilibet 
habet  originale  quantum  ex  parte  parentum,  sed 
in  se,  non  oportet,  si  praeservetur  a  Deo. 

Ad  secundum  dicitur  quod  Anselmus  non  dicit 
id  asserendo  sed  ex  quadam  suppositione  discipuli 
quod  si  Virgo  esset  concepta  in  peccato  adhuc 
caro  Christi  fuisset  munda.  Vel  dicitur  quod  tunc 
Anselmus  fuit  illius  opinionis,  tamen  postmodum 
per  miraculum  informatus,  tenuit  oppositum  ut  pa- 
tet  in  Epistola  quam  scripsit  ad  Episcopos  An- 
gliae,  ubi  dicit:  Non  credo  eum  esse  verum  ama- 
torem  Virginis  qui  respuit  celebrare  festum  Concep- 
tionis. 

Ad  tertmm  dicitur  quod  communis  modus  sanc- 
torum  est  cum  loquuntur  in  communi  de  aliqua  ma- 
teria  non  excludere  aliquem,  dato  quod  de  facto 
sit  exclusus,  et  quia  Leo  loquebatur  in  communi,  ideo 
Bon  fecit  mentionem  specialem  de  Virgine,  quamvis 
Ipsa  sit  exclusa  a  reatu. 

Ad  quartum,  ad  Bernardum  dicitur  quod  suum 
•dictum  non  asseruit  quia  correctioni  Domini  Papae 
iUam  Epistolam  supponit.  Aliter  dicit  quidam  doc- 
tor,  scilicet  Varro^  quod  Bernardus  retractavit  post 


36  LiB.  III  Sententiarum 

mortem  apparens  cuidam  monacho  Clarevallis ;  ap- 
parens  enim  ei  fulgidus  et  lucidus  apparuit  una 
macula  in  ejus  pectore  quam  dixit  se  habere  pro 
eo  quod  dixit  Virginem  esse  conceptam  in  origi- 
nali  peccato.  Et  si  illa  respohsio  non  placet,  ne- 
gandus  est  in  hoc,  nec  derogat  sanctitati  ejus» 
quia  non  semper  sancti  a  Spiritu  Sancto  locuti 
sunt,  propter  quod  Hieronymus,  Augustinus,  Cy- 
prianus  sibi  contradicunt  in  his  qu3e  non  sunt  sim- 
pUciter  contra  fidem. 

Ad  illud  decreti,  dicitur  quod  non  est  textus 
sed  apparatus ;  quando  autem  apparatus  est  con- 
tra  Sanctos  non  debemus  eum  tenere. 

Ad  priniam  rationem  dico  quod  ratio  bene  con- 
cludit  de  conceptione  seminum  et  non  de  con- 
ceptione  naturarum,  sicut  declaratum  est  in  princi- 
pio  hujus  opinionis. 

Ad  sectindum  cum  dicitur  quod  non  indiguisset 
Redemptore,  dico  quod  falsum  est  imo  maxime 
Ipsa  indiguisset  redemptore  quia  Ipsa  contraxisset 
originale  nisi  fuisset  Deus  mediator  praeveniens  et 
praeservans  Ipsam. 

Ad  aliud  dicunt  aliqui  quod  non  est  inconve- 
niens  quod  Christus  suae  Matri  tantam  gratiam 
contulerit,  quod  si  mortua  fuisset  ante  passionem 
ivisset  ad  coelum.  —  Aliter  dicitur  quod  conse- 
quentia  non  valet,  quia  illud  erat  decretum  divinum 
quod  nullus  ingrederetur  ccelum  ante  passionem 
Christi,  nam  antiqui  Patres  qui  erant  in  limbo  noh 
habebant  originale  peccatum,  immo  habebant  gra- 
tiam  Dei,  et  tamen  eis  non  erat  janua  coeli  aperta. 


DlSTINCT.   ni   QU>EST.  II  37 

Ad  quartum  dicatur  sicut  ad  rationem  Bernardi. 

Ad  uUimum  dico  quod  mors  non  est  poena  pec- 
cati ;  si  enim  fieret  unus  homo  in  puris  naturalibus, 
et  non  haberet  peccatum  originale,  adhuc  esset  mor- 
talis,  et  hoc  patet  de  Christo  qui  nullum  habuit  pec- 
catum  et  tamen  fuit  mortalis. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  patet  ex  praedictis. 

Ad  secundum  dico  quod  Maria  non  fuit  purgata 
per  amotionem  maculae,  sed  quia  fuit  praeservata 
et  ei  gratia  infusa.  Unde  Damascenus  dicit  eam 
pargatam  non  a  peccato  quod  infuit  sed  a  peccato 
quod  infuisset,  sicut  matrimonium  excusat  a  peccato, 
non  quidem  a  peccato  quod  insit,  sed  a  peccato  quod 
inesset  si  non  esset  matrimonium. 

QU/ESTIO    II. 

Secundo  quceritiir 

Utram  eorpns  Chrfeti  faerit  fomuitum  snbito  Tel  in 
iBsUntL 

Videtur  quod  non,  quia  quando  ex  uno  figurato 
fit  altud  figuratum,  hoc  non  fit  nisi  per  motum ;  sed 
alia  est  figura  carnis  alia  figura  sanguinis,  et  cor- 
pus  Christi  fiebat  ex  sanguinibus  Virginis ;  ergo  per 
motum.  Sed  motus  non  fit  in  instanti ;  ergo  forma- 
tio  illa  non  fuit  in  instanti. 

2.  Praeterea,  glossa  Chrysostomi  in  Epistola  ad 
Hebraos  dicit  quod  Christus  debuit  per  omnia  fra- 
tribus  assimilari  in  eo  quod  natus  et  educatus ;  sed 
corpus  aliorum  non  formatur  in  instanti;  ergo. 


1 


38  LiB.  III  Sententiarum 

In  contrarium  est  Damascenus  Lib.  j.  qui  po- 
nit  illam  carnem  subito  foVmatam. 

In  JSTA  QUiESTIONE  duo  sunt  videnda :  primo 
de  formatione  corporis  humani  in  generali ;  ^^r////rfo 
de  formatione  Christi  in  speciali. 

Circa  primum  adhuc  duo  sunt  videnda^ 
primo  in  quanto  tempore  formatur  fcetus;  secunda 
quae  membra  primo  formantur,  et  hdec  lib.  2,  qucere 
dist,  22.  art,  2. 

De  principali  dico  duas  conclusiones.  Primo 
quod  corpus  Christi  potuit  formari  in  instanti.  Secundo 
quod  de  facto  fuit  formatum  in  instanti. 

Prima  conclusio  probatur :  Illa  formatio  fuit  facta 
cooperatione  Spiritus  Sancti;  sed  Spiritus  Sanctus 
habet  potentiam  infinitam,  virtus  autem  infinita  po- 
test  operari  in  instanti ;  ergo  illa  formatio  potuit  fieri 
in  instanti. 

Secunda  conclusio  probatur  sic  per  Gregorium 
/<?.  moralium  cap.  /. :  nunciante,  inquit,  Angelo  et 
adveniente  Spiritu  Sancto,  Verbum  in  utero  mox 
fit  caro.  Item  Damascenus  lib,  6.  dicit  quod  simul 
caro,  simul  Dei  caro,  simul  caro  animata.  Item  Lin- 
coniensis  2.  de  divinis  nominibus  dicit :  illud  corpus 
formatum  est  in  termino  indivisibili  idest  iil  instanti. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dicitur  quod 
major  est  falsa  etlam  de  agente  naturali,  quia  si 
esset  aqua  in  uno  vase  quadrato  et  generetur  ex 
eo  ignis,  illa  generatio  esset  instantanea  et  in  instanti 


DlSTINCT.   III   QUvfiST.    II  39 

et  ex  uno  figurato  fieret  aliud  figuratum,  quia  aqua 
habens  figuram  quadratam  transmutaretur  in  ignem 
qui  habet  figuram  sphericam.  —  Aliter  dicitur  quod 
major  non  est  vera  de  agente  quod  habet  poten- 
tiam  infinUam ;  nunc  autem  Spiritus  Sanctus  habet 
potentiam  infinitam. 

Ad  secnndtim  dico  quod  debuit  per  omnia  fra- 
tribus  assimilari  in  eo  quod  habuit  corpus  verum 
et  veram  animam,  sed  non  quantum  ad  modum 
formationis  corporis. 


Distinctio  IV. 

Cum  vepo  incapnatio... 

Circa  DisL  4.  qticsritur, 

QU^STIO  I. 

Utrum  Yirgo  beata  fuerit  aliqnld  cooperata  aetive  In 
coneeptione  Filii  siii. 

Videtur  quod  non,  quia  principia  naturalia  sunt 
per  se  distincta;  sed  mas  et  fcemina  sunt  principia 
naturalia;  ergo  sunt  per  se  distincta;  sed  mas  est 
principium  mere  activum;  ergo  mulier  est  princi- 
pium  mere  passivum. 

2.  Praeterea,  virtus  finita  non  operatur  in  instanti ; 
sed  Virgo  habet  virtutem  finitam,  et  illud  corpus 
formabatur  in  instanti;  ergo,  etc. 

3.  Praeterea,  principium  activum  in  Maria  est 
ratio  seminalis,  sed  Christus  non  est  conceptus  se- 
cundum  rationcm  seminalem;  ergo  Virgo  Maria  non 
se  habuit  active  in  ipsa  conceptione. 

Contra,  Violentum  est  cujus  principium  est  extra 
non  conferens  vim  passo  ex  j.  Ethic, ;  ergo  si  Virgo  se 
non  habuit  active  in  illa  conceptione  scquitur  quod 
conccptio  Filii  sui  fuerit  violenta,  et  per  consequens 
non  fuit  vera  mater  ejus,  quod  est  haereticum 
dicere. 


DlSTlNCT.    IV   QU/EST.   I  4I 

In  ista  QUiESTlONE  sunt  duo  videnda  Primo 
prindpale  quaesitum.  Secundo  si  Virgo  Maria  est 
Dei  Genitrix  appellanda. 

Circa  primum  sunt  tres  opiniones. 

Una  est  divi  Thomae  part,  j.  q,  J2.  art.  4  quod 
Virgo  Maria  tantum  materiam  ministravit  et  non  se 
habuit  active  in  conceptione  Filii  sui.  Et  probatur 
sic:  Virgo  Maria  habuit  tantum  illani  potentiam  in  illa 
conceptione  qua  esse  potuit  mater,  et  non  qua  esse 
potuit  pater;  sed  patri  competit  potentia  activa,  matri 
autem  potentia  passiva  tantum;  ergo.  Minorem  non 
probat  ipse  sed  probatur  ab  aliis  sic:  Aristoteles  //. 
de  animalibiis  dicit  quod  virtus  patris  assimilatur 
arti,  matris  vero  ligno;  igitur.  Item  Avicenna  nono 
de  animalibus  reprehendit  Galenum  qui  ponebat  in 
spermate  fcemineo  vim  activam,  et  dicit  quod  in  hoc 
ignoravit  Galenus  radicem  scientiae  naturalis.  Item 
dicit  Averrois  in  suo  quodlibeto  et  facit  talcm  ratio- 
nem:  Si  in  spermate  foemineo  esset  vis  activa  ad 
formationem  foetus  tunc  mulier  potest  concipere  sine 
viro  quod  est  falsum.  Conseqttentia  probatur.  Ag- 
ens  debile  potest  inducere  suam  formam  in  materia 
bene  disposita ;  sed  sanguis  menstruus  et  mulicr  sunt 
bene  disposita ;  ergo  quantumcunque  illa  vls  csset 
tlebilis,  mulier  posset  concipere. 

Seciinda  Opinio  est  quod  Virgo  non  solum 
materiam  ministravit,  sed  et  active  se  habuit  in  con- 
ceptione  Filii  sui,  quia  Virgo  habuit  illam  potentiam 
per  quam  mulier  est  mater ;  sed  mater  habet  potcn- 
tiam  activam  respectu  prolis ;  ergo.  Minor  probatur 


42  LlB.  III  Sententiarum 

per  rationes  Gaieni.  Printo  sic :  quod  ex  se  inspis- 
satur  habet  vim  activam;  sed  sperma  femineum 
ex  se  inspissatur ;  ergo  habet  vim  activam.  Assump- 
tum  probatur  per  unam  experientiam  de  muliere 
quse  patiebatur  suffocationem  matricis  et  tamen  non 
utebatur  viro,  et  hoc  non  erat  nisi  quia  sperma  fuerit 
inspissatum  in  matrice.  Secundo  sic:  matrix  habet 
vim  retinendi  sperma  proprium :  tunc  quaero  ad  quid 
retinet,  quia  aut  propter  materiam  foetus,  et  hoc  non, 
quia  illa  materia  ponitur  menstruum,  aut  retinet 
propter  vim  activam,  et  habetur  propositum. 

Prceterea,  Scotus  probat  idem  tripliciter  sic.  Primo : 
formae  ejusdem  speciei  habent  potentiam  ejusdem  spe- 
ciei;  sed  mas  et  femina  sunt  formae  ejusdem  spe- 
ciei,  per  Philosophum  lo,  Metaph. ;  ergo  habent 
potentiam  ejusdem  speciei.  Sed  mas  habet  poten- 
tiam  activam  respectu  foetus;  ergo  et  mulier. 

Secuftdo  sic :  Pater  diligit  filium  suum  sicut  opus 
suum,  per  Philosophum  8.  Ethic, ;  sed  naturaliter 
plus  diligit  mater  filium  suum  quam  pater  ex  eo- 
dem  8,  Ethic;  ergo  est  opus  suum. 

Tcrtio  sic :  Agens  intendit  sibi  assimilare  passum ; 
sed  filius  pluries  assimilatur  matri  quam  patri;ergo 
mater  se  habet  active  circa  conceptionem  filii. 

Contra  est  opinio  Doctoris  venerabilis  Fratris 
Bonaventurae  quod  Virgo  Beata  habuit  virtutem  di- 
vinitus  sibi  datam  per  quam  administraret  materiam 
illius  conceptionls,  materiam  inquam  quae  non  solum 
habuit  rationem  materiae  seu  potentiai  passivai,  sed 
etiam  sufficientiam  et  virtutem  ad  prolis  produc- 
tionem.    Ex  his    opinionibus    accipiatur  quae   plus 


DlSTINCT.  IV    Qu^ST.  1  43 

placet;  inter  omnes  autem  tertia  videtur  mihi  ratio 
nabillor. 

De  secundo  principali  dico  quod  Virgo 
Maria  est  Mater  et  Dei  genitrix  appellanda  sicut 
patet  per  Damascenum  lib,  8.  cap.  j,  Dei,  inquit, 
genitricem  Sanctam  Virginem  praedicamus. 

Praeterea,  ipsa  habuit  omnia  quae  requiruntur 
ad  veram  mitrem,  quia  concepit  et  peperit  juxta 
illud  Lucce  cap.  i.  Ecce  concipies  et  paries  filium. 

Pr<Bterea,  propter  communicationem  idiomatum 
quaecumque  dicuntur  de  illo  homine  dicuntur  de 
Deo;  sed  de  isto  homine  dicitur  quod  est  filius 
Virginis;  ergo  Deus  est  filius  Virginis  et  per  con« 
sequens  Maria  est  Mater  Dei. 

Pr(Bterea,  sicut  se  habet  filius  Dei  ad  Virginem 
Matrem,  sic  filius  hominis  ad  Deum  patrem;  sed 
Christus  est  filius  Dei  Patris;  ergo  Filius  Dei  est 
Filius  Virginis  Matris. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  dicitur  quod  prin- 
cipia  naturalia  non  sunt  distincta  per  hoc  in  pro- 
posito  quod  unum  dicatur  mere  activum,  alterum 
mere  passivum;  sed  per  hoc  quod  unum  est  acti- 
viim  principalius  sicut  pater,  aliud  minus  principale 
sicut  mater. 

Ad  aliiid  dicitur  quod  virtus  finita  potest  agere 
in  instanti  si  sunt  remota  omnia  impedimenta  a 
principio  passivo.  Nam  propter  indispositionem 
principii  passivi  agens  agit  in  tempore. 

Ad  tertium    dicitur    quod    non  valet :  illud   est 


■  ■mw  rm 


44  LiB.  III  Sententiarum 

principium  actlvum,  ergo  producit  secundum  ra- 
tionem  seminalem,  quia  principium  activum  in  plus 
se  habet  quam  ratio  seminalis. 

QUiESTIO   II. 

Secundo  qucsritur, 

Utniiii  Christns  diei  possit  filliis  Spiritus  Saneti. 

Videtur  quod  sic:  quia  pater  dicitur  pater  per 
hoc  quod  producit  filium  ad  esse;  sed  Spiritus 
Sanctus  produxit  Christum  ad  esse  perfectius  quam 
pater  carnalis  producat  filium  suum;  ergo  Spiritus 
Sanctus  est  pater  Christi. 

2.  Praeterea,  conceptionem  Filii  perfectius  ope- 
ratur  Spiritus  Sanctus  quam  Beata  Virgo;  sed 
Virgo  est  Mater  Christi;  ergo  Spiritus  Sanctus  est 
pater  Christi. 

///  contrarium  est  Magister  in  littera. 

Ad  hanc  qucestionem  breviter  respondeo 
et  dico  quod  ista  est  falsa  locutio :  Spiritus  Sanctus 
est  pater  Christi,  quia  ista  filiatio  et  parternitas  aut 
recipiuntur  ratione  naturae  aut  ratione  suppositi 
Christi;  sed  Spiritus  Sanctus  non  dicitur  pater 
Christi  ratione  naturce  nec  ratione  suppositi ;  ergo. 
Probatio  minoris  est  quod  Spiritus  Sanctus  non 
sit  pater  Christi  ratione  naturce,  quia  pater  et  Filius 
debent  habere  eandem  naturam;  sed  Christus  et 
Spiritus  Sanctus  non  habent  eandem  naturam,  na" 
turam  dico  humanam,  non  divinam,  quia  de  hu- 
mana  loquimur;  ergo  Christus  non    est    filius  Spi- 


DlSTINCT.  IV   QUiEST.   II  45 

ritus  Sancti  ratione  naturai.  Probo  quod  non  sit 
filius  ratione  siippositi  quia  Spiritus'  Sanctus  potius 
est  a  Filio  quam  e  converso  sicut  declaratum  est 
superius  Lib.  i.  dist,  11, 

Ad  PRIMUM  principale  dico  quod  pater  est 
pater  quia  producit  filium  ad  esse,  ita  quod  est  idem 
esse  in  patre  et  Filio  ;  nunc  autem  in  Christo  et 
Spiritu  Sancto  non  est  idem  esse  humanum  vel 
eadem  natura  humana.  Et  per  hoc  patet  ad  secun- 
dum;  nam  Virgofiiit  vera  mater  Christi  quia  Ipsum 
concepit  et  humanam  naturam  in  specie  cum  eo 
habet  quod  non  habet  Spiritus  Sanctus. 


Distinctio  V. 

PnaBterea  inquini  solet... 

Circa  /.  Dist.  quceritur  primo 
Qu^STio  I. 

Utrum  natura  dlvina  assumpserit  Tel  assumere  potalt 
naturam  humanam. 

Videtur  quod  sic,  per  Augustinum  de  fide  ad 
Petrum^  illa,  inquit,  natura  quae  semper  manet 
genita  apud  patrem  nostram  naturam  sine  pec- 
cato  suscepit. 

2.  Praeterea.  Quando  aliqua  sunt  idem  realiter, 
quidquid  convenit  uni  convenit  alteri:  sed  persona 
et  divina  natura  sunt  idem  realiter ;  ergo  quidquid 
convenit  uni  convenit  alteri.  Sed  persona  divina 
assumpsit  naturam  humanam ;  ergo  similiter  natura 
divina  assumpsit  naturam  humanam. 

3.  Praeterea,  illud  quod  continet  perfectionem 
suppositi  creati  potest  vicem  illius  supplere;  sed 
essentia  divina,  cum  sit  infinita,  continet  perfectionem 
suppositi  creati ;  ergo  potest  vicem  ejus  supplere, 
et  per  consequens  naturam  humanam  assumere. 

Contra,  Quando  aliqua  sunt  in  aliquo  indivisibili, 
quidquid  unitur  illi  indivisibili  unitur  aliis  quae  suat 
in  eo.  Exemplum,  Si  duae  lineae  sunt  unitae  puncto. 


DlSTINCT.   V    QUitST.   I  47 

quidquid  unitur  puiito  unitur  lineis;  sed  personae  sunt 
in  essentia  quae  est  indivisibilis ;  ergo  quidquid 
unitur  essentiae  unitur  personis.  Hoc  est  falsum  ;  ergo 
esse  quod  unitur  personae  non  unitur  essentiae  sive 
naturae. 

In  ISTA  QUitSTlONE  sunt  duo  videnda.  Primo 
de  facto  si  natura  divina  assumpsit  humanam.  Se- 
aindo  de  possibili  si  potuit  assumere. 

I}e  primo  dico  duo.  Umim  est  quod  illi  qui 
ponunt  quod  ratio  terminandi  dependentiam  naturae 
ad  suppositum  est  propter  continentiam  perfectionis 
suppositi  creati  in  assumente,  habent  necessario  di- 
cere  quod  natura  assumpsit  naturam,  quia  naturae 
competit  continentia  perfectionis  et  non  supposito, 
cum  non  dicat  perfectionem  simpliciter,  ut  alias 
cst  dictum  in  primo, 

SecundOy  dico  quod  natura  non  assumpsit  na- 
turam,  cujus  ratio  est  ista :  IUud  assumit  naturam 
quod  est  ratio  formalis  terminandi  unionem  naturai 
assumptae;  sed  essentia  non  est  ratio  formalis  termi- 
nandi  unionem  et  dependentiam  naturae  assumptae ; 
ergo  natura  non  assumpsit  naturam.  Probatio  mi- 
nai^s.  In  quocunqueest  ratioformalisterminandi  unio- 
nem  illud  formaliter  terminat;  sed  in  patre  formaliter 
est  essentia  et  pater  non  terminat  formaliter  illam 
tinionem;  ergo  nec  essentia  nec  natura  terminat 
iliam  unionem. 

De  seeundo  artieulo  dicit  una  opinio  quod 
aatura  non  potest  assumere  naturam  quia  omnis 
assumptio  terminatur  ad  aliquam  unitatem;  sed  si 


48  LiB.  III  Sententiarum 

natura  divina  assumeret  humanam,  ista  assumptio 
non  terminaretur  ad  aliquam  unitatem ;  ergo.  Pro- 
batio  mitioris,  Omnis  unitas  quae  exurgit  ex  uni- 
tate  aliquorum  aut  est  ex  illis  tanquam  ex  imper- 
fectis,  aut  tanquam  ex  perfectis ;  sed  ex  unione  na- 
turae  divinae  et  humanae  non  exurgit  unitas  tan- 
quam  ex  imperfectis,  ut  per  se  patet,  nec  tanquam 
ex  perfectis  quia  aut  manerent  salvata,  et  talis  u- 
nio  esset  accidentalis  quod  non  conceditur  in  pro- 
posito,  aut  transmutarentur  ad  invicem,  quod  est 
falsum  quia  nec  natura  humana  convertitur  in  di- 
vinam  nec  e  converso. 

Contra  istam  opinionem  objicitur  qula  pro- 
batio  minoris  arguit  ab  insufficienti  divisione;  cum 
enim  dicitur  quod  unitas  aliqua  vel  est  ex  imper- 
fectis  vel  ex  perfectis,  oportet  addere  tertium  mem- 
brum,  quod  unitas  est  ex  unione  aliquorum  quorum 
unum  est  perfectum,  aliud  imperfectum  sive  minus 
perfectum  ;  ita  est  in  proposito  quia  natura  divina 
est  perfcctissima,  natura  autem  humana  minus  per- 
fecta. 

PrcBterea,  sub  omnibus  istis  membris  non  com- 
prehenditur  ista  unitas  quae  cst  naturae  per  illapsum 
qualis  ponitur  in  proposito. 

Prcetcrea^  per  eandem  rationem  potest  probari 
quod  divina  persona  non  potest  assumere  humanam 
naturam  sicut  patet  deducendo  eam  per  singula 
membra.  Ideo  dicitur  secundum  illam  opinionem 
quod  aut  de  ratione  assumentis  est  quod  habetin- 
communicabilem  subsistentiam  aut  quod  habeat 
existentiam  singularem  absque  incommunicabilitate. 


DlSTINXT.  V  Qu.^ST.  II  49 

Si  primo  modo,  conceditur  quod  natura  divina  non 
potest  assumere  naturam  humanam  quia  non  habet 
incommunicabilem  subsistentiam.  Si  secundo  modo, 
conceditur  quod  potest  assumere,  quia  natura  di- 
vina  habet  per  se  existentiam  singularissimam. 

Ad  PRLMUM  IN  CONTRARIUM  dicitur  quoJ 
Augustinus  accipit  ibi  naturam  pro  persona  non 
pro  es^ntia,  quod  patet  quia  dicit  illam  naturam 
esse  genitam,  essentia  autem  divina  non  generat  nec 
generatur,  ut  patuit,  lib.  /.  dist,  J, 

Ad  seciinduui  argiuncntiim  difficile  est  respon- 
dere  eis  qui  dicunt  essentiam  et  suppositum  divi- 
num  distingui  tantum  ratione,  nec  possunt  bene  sal- 
vare  articulum  incarnationis.  Sed  ponendo,  sicut  ali- 
«is  dictum  est,  quod  suppositum  et  cssentia  non  sunt 
omnibus  modis  idem,  quia  essentia  dicit  entitatem 
communicabilem,  suppositum  autem  incommunica- 
bilem,  patet  quod  persona  potest  assumere  et  natu- 
ra  non  potest. 

Ad  tertiuw,  dlctum  est  pluries  quia  continentia 
non  est  ratio  terminandi,  sed  independentia  et  incom- 
municabilis  subsistentia,  quae  competit  personae. 

QUi^STIO  II. 

Secundo  quceritur : 

rtrum  persona  assumere  potest  personam. 

Videtur  quod  sic.  Quando  aliqua  sunt  idem  rea- 
liter,  unum  non  potest  assumi  sine  alio :  scd  natura 
et  persona  crcata  sunt  idcm  realltcr  et  natura  est  as- 

i 


50  LiiJ.  III  Sententiarum 

sumpta;  ergo  et  persona  est  assiimpta.  Probatio  minO' 
ris.  Si  persona  non  esset  idem  realiter  cum  natura, 
vel  esset  accidens  vel  substantia;  sed  non  est  acci- 
dens,  quia  nullum  accidens  est  causa  subsistendi,  per- 
sona  vero  est  ratio  subsistcndi,  nec  etiam  est  sub- 
stantia,  quia  vel  esset  materia,  vel  forma,  vel  com- 
positum  ;  sed  nullum  istorum  potest  dari,  quia  \i\ 
c(uolibet  vel  essent  plures  materiae,  vel  formae  plures, 
vel  plura  composita;  ergo. 

2.  Praeterea,  suppositum  dicit  aliquid  quod  spec- 
tat  ad  dignitatem;  sed  omne  tale  dicit  entitatem 
positivam;  ergo  persona  vel  suppositum  dicit  en- 
titatem  positivam.  Sed  omne  ens  positivum  potest 
assumi ;  ergo  persona  potest  assumere  personam. 

In  coutrarinm  est  Magister  et  patet  pet  Dama- 
scenum  Lib,  j,  c.  2. 

In  ISTA  QUyESTlONE  sunt  duo  videnda.  Primo 
quid  addit  suppositum  vel  pcrsona  super  naturam, 
et  hoc  patet  in  prima  quaestione  hujus  tertii,  et  in 
probatione  secundae  opinionis;  vide  ibi.  Sccutido 
est  videndum  si  persona  potest  assumere  per- 
sonam,  idest  naturam  personatam.  Et  dico  quod 
non,  quia  aut  pcrsona  dicit  negationem  dependen- 
tiae,  ut  ponit  una  opinio,  aut  persona  dicit  entita- 
tem  positivam  supra  naturam,  ut  dicit  alia  opinio. 
Si  tencatur  prima  opinio  est  ad  quaestionem 
talis  ratio.  Contradictoria  non  possunt  simul  inesse 
cidcm;  sed  si  pcrsona  assumeret  personam,  idest 
naturam  personatam,  contradictoria  simul  inessent 
cidcm ;  ergo  persona  non  potcst  assumcre  personam. 
Probatio  minoris.  Contradictio  .cst,  naturam  depen- 


DlSTlNCT.   V   QU/EST.    II  51 

dere  ad  personam  extrinsecam  et  non  dependere; 
sed  si  assumeretur,  dependeret  a  persona  extrinseca 
assumente,  si  autem  personaretur  personalitate  pro- 
pria  non  dependeret;  ergo  dependeret  et  non  de- 
penderet. 

Si  autem  teneatiir  secunda  opinio,  est  ad  quaes- 
tionem  talis  ratio.  Omnis  assumptio  terminatur  ad 
aliquam  unitatem;  sed  si  persona  assumeret  per- 
sonam,  illa  assumptio  non  terminaretur  ad  aliquam 
unitatem,  quia  nec  ad  unitatem  naturai  nec  ad 
unitatem  suppositi;  ergo  persona  non  potest  assu- 
mere  personam. 

Ad  primum  principale,  si  persona  addit  en- 
titatem  supra  naturam,  est  difficile  respondere,  et 
optime  vadit  contra  eam  illa  probatio  de  accidente 
et  substantia.  Si  autem  teneatur  quod  persona  dicit 
n^tionem  dependentiaj,  tunc  non  oportet  quod 
si  assumatur  natura  quod  assumatur  persona,  quia 
nec  ponitur  ibi  identttas  realis,  nec  sequitur  quod 
addat  substantiam  vel  accidens  ex  quo  dicit  nega- 
tionem  dependentiae. 

Ad  sccundum  dico  quod  persona  in  creaturis 
dicit  dignitatem  materialiter,  ratione  intellectualis 
naturae  quam  connotat;  sed  non  formalitcr,  ratione 
incommunicabilitatis  quam  superaddit. 


Distinctio  VI. 

Ex  ppaemissis  autem  contingenter.*.. 

Circa  istain  Dist,  6,  qtueritur, 

QUiESTIO  I. 

Utmm  in  Christo  sint  plnra  esse. 

Videtur,  quod  non,  quia  esse  non  est  sineente; 
ergo  ubi  sunt  plura  esse,  ibi  sunt  plura  entia;  sed 
Christus  non  est  plura  entia,  quia  tunc  esset  unum- 
per  accidens ;  ergo  in  Christo  non  sunt  plura  esse^ 

2.  Praeterea,  Anselmus  in  Monologion  dicit  quod 
quemadmodum  se  habent  lux,  lucere  et  lucens,  sic 
se  habent  essentia,  esse  et  ens;  sed  unius  lucentis 
est  unum  lucere;  ergo  unius  existentis  est  unuin 
esse.  Sed  Christus  est  unum  existens;  ergo,  etc. 

3.  Praeterea,  quae  dicunt  diversa  esse,  si  uniuntur^ 
faciunt  unum  per  accidens,  per  Aristotelem  7.  Afe- 
taph,;  sed  Christus  non  est  unum  per  accidens;: 
ergo  in  Christo  non  sunt  diversa  esse. 

Contra,  Augustinus  7.  de  Trin.  sicut  ab  eo 
quod  est  sapere  dicta  est  sapientia,  ita  ab  eo  quod 
est  esse  dicta  est  essentia ;  sed  ad  diversas  sapientias. 
sequuntur  divcrsa  sapere;  ergo  ad  diversas  essentias 
sequuntur  diversa  esse.  Sed  in  Christo  sunt  plures- 
et  diversae  essentiae;  ergo  plura  esse. 


DlSTINCT.  VI  Qu^ST.  I  53 

In  ista  QUiESTlONE  sunt  duo  videnda.  Primo, 
quomodo  se  habent  in  creaturis  essentia  et  esse. 
Secundo  principale  qussitum. 

De  primo  sunt  tres  opiniones.  U^ia  Bonaven- 
turae,  quod  essentia  et  esse  differunt  ratione  solum. 
Alia  Thomae,  quod  diffbrunt  realiter.  Alia  Henrici 
de  Gandavo,  quod  sunt  idem  realiter,  differunt  ta- 
men  intentione,  quae  non  est  differentia  tantum  per 
actum  rationis  sicut  partes  definitionis.  Quae  autem 
sunt  fundamenta  harum  opinionum  et  quid  sit  po- 
nendum  patet  lib.  2.  d.  ^.  q.  i, 

De  secundo  Articulo  si  in  Christo  sunt 
plura  esse,  de  hoc  sunt  duae  opiniones,  Una  Thomae 
/.  3,  q.  2j.  a.  2.  quod  in  Christo  non  sunt  plura 
esse,  quod  probatur  sic :  Natura  humana  perfectius 
existit  in  supposito  divino  quam  in  supposito  hu- 
mano ;  sed  si  natura  humana  esset  in  supposito  hu- 
mano,  haberet  tantum  unum  esse  et  non  haberet 
aliud  esse  ab  esse  suppositi;  ergo. 

PrcBterea;  pars  adveniens  alicui  toti  non  habet 
aliud  esse  quam  esse  totius;  sed  humana  natura 
advenit  supposito  divino  sicut  pars  toti;  ergo  non 
habebit  aliud  esse. 

Praterea,  accidens  non  habet  proprium  esse  in  sub- 
jecto;  sed  humana  natura  habet  in  supposito  divino 
modum  accidentis ;  ergo  non  habet  aliud  esse  ab  esse 
suppositi  divini.  Probatio  majoris  per  Philosophum 
7.  Metaph.  ubi  dicit  quod  accidentia  non  sunt  en- 
tia  nisi  quia  entis. 


54  LiB.-III  Sententiarum 


PrcBterea,  omnia  quae  sunt  in  subjecto  quanto 
sunt  quanta  per  unam  quantitatem;  ergo  similiter 
omnia  quae  sunt  in  uno  supposito  habent  unum  esse 
per  naturam  et  suppositum  unum. 

Prceterca,  confirmatur  ista  opinio  duabus  aliis 
rationibus.  Primo  sic:  Persona  divina  sicut  commu- 
nicat  naturae  humana?  subsistentiam  ita  communicat 
existentiam;  sed  persona  divina  sic  communicat 
naturae  humanae  subsistentiam,  quod  non  est  ibi  nisi 
unum  esse  subsistentiae ;  ergo  similiter  ibi  non  est 
nisi  unum  esse  existentiae. 

PrcEtereay  sicut  persona  divina  habet  infinitatem 
subsistentiae,  ita  habet  infinitatem  existentiae;  sed 
propter  infinitatem  subsistentiae  ponitur  tantum  unum 
esse  subsistentiae  ;  ergo  similiter  est  ibi  tantum  u- 
num  esse  existentiae. 

Conlra  istam  opinionem  objicitur/rf;«i?sic: 
Esse  est  formalis  terminus  gencrationis  ex,  j.  Phys.; 
ergo  ubi  est  duplex  generatio  ibi  est  duplex  esse; 
sed  in  Christo  est  duplex  generatio,  scilicet  aeterna 
et  temporalis;  ergo  in  Christo  est  duplex  esse. 

Prceterea,  vivere  viventibus  est  esse,  per  Philo- 
sophum  2.  de  anima ;  sed  in  Christo  est  duplex 
vita,  scilicet  divina  et  humana;  ergo. 

Pneterca,  anima  informando  corpusdat  sibi  ve- 
rum  esse ;  scd  in  Christo  est  vera  informatio  anima& 
ad  corpus;  ergo  ex  hoc  est  ibi  aliquod  verum  esse. 
Sed  illud  non  cst  esse  Verbi  increati ;  ergo  est  aliud 
esse  et  per  conscquens  sunt  in  eo  plura  esse. 

Prceterea ,  si  Deus  dimitteret  naturam  illam^ 
assumptam  ipsa  non  acquireret  aliquod  novum  esse 


DlSTINCT.   VI   QU.EST.   I  55 

seu  aliquam  entitatem,  quia  sequeretur  quod  essct 
perfectior  in  seipsa  quam  in  supposito  divino;  sed 
natura  illa  sic  dimissa  habet  proprium  esse;  ergo 
sirnlliter  existens  in  supposito  divino  habet  proprium 
esse.  Sed  illud  esse  non  est  essc  Verbi  increati; 
CTgo  est  aliud  esse. 

Pri£tcrea,  relatio  praisupponit  fundamentum  ;  scd 
ista  unio  cst  quaidam  relatio;  ergo  pra^supponit 
fundamentum.  Scd  illud  fundamentum  est  natura 
humana;  ergo  habet  proprium  esse  et  illud  non 
est  esse  Verbi  increati;  ergo. 

Dico  ergo  ad  qncestionem  duas  conclusiones. 
Prima  conclusio  est  quod  in  Christo  est  unum  esfc 
subsistentias.  Sccunda  quod  in  Christo  sunt  plura 
csse  existcntiae. 

Priina  Conclusio  probatur  sic :  Una  persona  di- 
clt  unum  esse  subsistentiae ;  sed  Christus  est  una 
persona,  quia  persona  dlvina  non  assumpsit  huma- 
nam  personam,  ex  qucestione  prceccdejiti. 

Secunda  Conclusio  probatur  per  rationes  factas 
contra  primam  opinionem,  scilicet  quod  in  Christo 
sunt  plures  naturae,  plures  generationes,  et  plurcs 
vitae. 

Ad  primum  argnmcntum  opinionis  primae  dico 
quod  sicut  natura  humana  existens  in  supposito 
proprio  non  habet  aliud  essc  subsistentia:^,  ita  etiam 
existens  in  supposito  divino  non  habct  aliud  csse 
subsistentiae ;  sed,  hoc  non  obstante,  habet  aliud  cssc 
existentiae  ab  esse  Verbi  incrcati. 

Ad  aliud  de  parte  et  de  toto,  dico  quod  non 
est  simile,  quia  quod  pars  non  habeat  aliud  esse  a 


56  LiB.  III  Sententiarum 

toto,  hoc  pro  tanto  est  quia  pars  informatur  a  na- 
tura  totius,  quod  in  proposito  dici  non  potest,  quia 
natura  humana   non  informatur  a  supposito  divino. 

Ad  aliiid  dc  accidente  negetur  major,  Ad  pro- 
bationem  dico  quod  non  allegatur  auctoritas  Phi- 
losophi  sicut  jacet,  quia  Philosophus  dicit  sic:  ac- 
cidentia  non  sunt  entia  nisi  in  eo  quod  taliter  en- 
tis,  et  tunc  dico  quod  \y  eo  potest  capi  causaliter 
et  effective,  vel  formaliter  et  entitative.  Si  primo  modo, 
concedo  quod  accidens  est  ens  eo  quod  taliter  entis, 
idest  quod  causatur  ab  ente  quia  oritur  ex  prin- 
cipiis  subjecti.  Si  secundo  modo,  dico  quod  accidens 
habet  entitatem  praeter  entitatem  subjecti. 

Ad  quartnm  de  quanto,  dico  quod  non  est  si- 
mile,  imo  est  ad  oppositum;  ideoenim  ea  quae  sunt 
in  subjecto  sunt  quanta  per  unam  quantitatem,  quia 
ponitur  ibi  unaquantitas;  sed  si  ponerentur  in  sub- 
jecto  plures  quantitates,  non  essent  quanta  per  unam 
quantitatem;  sic  est  in  proposito,  quia  in  Christo  sunt 
plures  naturae  ideo  plura  esse. 

Ad  alias  duas  rationes  quae  habent  eandem 
vim,  dico  quod  non  est  simile  de  subsistentia  et 
existentia,  quia  subsistentia  humanae  naturae  supple- 
tur  per  subsistentiam  extrinsecam,  per  suppositum 
divinum  quando  est  independens;  scd  existentia  hu- 
manas  naturae  ibi  non  suppletur,  sed  quemadmodum 
ibi  ponitur  formaliter  natura  humana,  ita  ibi  forma- 
liter  ejus  existentia. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  cum  dicitur :  si  in 
Christo  sunt  plura  esse,  ergo  sunt  plura  entia,  nego 


DlSTlNCT.   VI   QU^ST.   I  57 

<onsequenttam  quia  concretum  non  numeratur  ab- 
sque  numeratione  suppositi,  sicut  patet  de  homine 
habente  scientias  duas,  quod  non  dicitur  duo  scieif- 
tes ;  ita  in  proposito  non  sequitur :  sunt  duo  esse, 
€rgo  entia;  sicut  etiam  dicimus  quod  in  Christo  sunt 
duae  voluntates  et  tamen  non  sequitur  quod  Chri- 
stus  sit  duo  volentes  sed  unus  volens. 

Ad  secundum  dico  quod  est  ad  oppositum,  nam 
Meo  in  uno  lucente  est  unum  lucere  quia  poni- 
tur  in  eo  una  lux ;  sed  si  essent  in  eo  plures  luces 
«sent  in  eo  plura  lucere,  et  quia  in  Christo  sunt 
plures  naturae,  ergo  in  eo  sunt  plura  esse. 

Ad  uUitnum  dico  quod  illa  quae  dicunt  diversa 
€sse  et  uniuntur  per  inhaerentiam  bene  faciunt  unum 
peraccidens:  sed  ea  quae  uniuntur  per  illapsum 
<iuantumcumque  dicant  diversa  esse  non  faciunt 
unum  per  accidens,  et  sic  est  in  proposito,  quia  ver- 
bum  divinum  est  unitum  naturae  humanae  per  illap- 
sum. 


Distinctio  VII. 

Secundum   pepsonam    dicitun   Deus 
factus  est  homo... 

/;/  ista  Dist.  7.  /;/  qua  Magister  qucerit  de  ve- 
ritate  aliquarum  propositionmn  quceritur  /. 

QU/ESTIO  I. 

Utram  ista  propositio  sit  rera:  Deojs  est  hom». 

Et  videtur  quod  non,  quia  prima  dividentia 
sunt  maxime  divcrsa;  sed  finitum  et  infinitum 
sunt  primo  dividentia  ens;  ergo  sunt  maxime  diversa. 
Sed  maxine  diversa  non  praidicantur  de  se  invicem; 
cum  ergo  Deus  sit  infinitus  et  homo  finitus  non 
cst  bene  dictum:  Dcus  cst  homo. 

Secundo  sic.  Major  est  unio  divinarum  persona- 
rum  in  essentia  quam  naturarum  in  supposito  Chri- 
sti;  sed  propter  istam  unitatem  una  persona  non 
praidicatur  de  alia  ut  dicatur  pater  est  filius  vel 
e  converso;  ergo  propter  unionem  naturarum  in 
Christo  non  est  bcne  dictum  :  Deus  est  homo  vel 
e  converso. 

3.  Pra;terea  cum  dicitur  :  Deus  est  homp,  ista 
propositio  est  vera  pcr  se,  vel  per  accidens.  Non 
pcr  se,  quia  non  dicitur  de  quocunque  concepto 
sub  Deo,  quia  nec  dc  Patre  nec  de  Spiritu  Sancto ; 


DlSTINCT.   VII   QUitST.   I  59 


nec  etiam  est  vera  per   accidcns  quia   nihil  accidit 
Deo;  ergo  nullo  mcdo  est  vera. 

4.  Praeterea,  Athanasius  ponit  quod  sicut  cara 
et  anima  unus  est  homo,  ita  Deus  et  homo  unus 
est  Christus;  sed  anima  non  praedicatur  dc  carne 
nec  e  converso;  ergo. 

5.  Pra^terea,  cum  dicitur  Deus  est  homo,  aut 
homo  est  praidicatum  relativum,  aut  absolutum, 
Non  relativum,  ut  patet  de  se,  nec  esse  absolutum 
quia  secundum  Augustinum  esse  absolutum  dicitur 
de  tribus  pcrsonis,  homo  autem  non  dicitur  de  tri^ 
bus  personis ;  ergo. 

Contra,  Joan.  i,  Verbum  caro  factum :  est  ubi 
Augustinus  dicit  quod  caro  accipitur  pro  homine; 
ergo  Deus  factus  est  homo,  et  per  consequens  Deua 
est  homo. 

In  ISTA  QU.ESTIONE  sunt  tria  videnda.  Primo^ 
si  dicta  propositio  sit  vera.  Sccundo,  qualitcr  est 
vera.  Tertio,  qualiter  est  ista  vera :  Christus  est  homo. 

De  primo  patet  secundum  veritatcm  fidei 
quod  ista  est  vera:  Deus  est  homo.  Unde  Augusti- 
nus  /.  de  Trin,  Talis  fuit  assumptio  ut  Deum  fa- 
ceret  hominem  et  hominem  faceret  Deum.  Et  Ber^ 
nardus  ad  Eugenium,  tantam,  inquit,  et  tam  ex- 
pressam  vim  unionis  praefert  ea  persona  qua  Deua 
et  homo  est  unus  Christus,  ut  si  duo  dc  se  prae-. 
dices  non  erres. 

Pra^terea,  idem  probat  quidam  Doctor  pcr  ra-. 
tionem  sic:  Quandocunque  sunt  duae  naturae  ia 
eodem  supposito,  licet  sint  distincta^  naturae,  una  ta^ 


6o  LiB.  III  Sententiarum 

tnen  potest  praedicari  de  alia  et  denominare  aliam 
in  concreto  licet  non  in  abstracto.  Exemplum  hujus 
«st,  dicimus  enim  album  est  musicum  quia  sunt  in 
eodem  supposito  licet  sint  diversae  naturae ;  sed  na- 
tura  divina  et  humana  uniuntur  in  eodem  supposito 
Filii ;  ergo  una  potest  praedicari  de  altera  in  concreto 
\it  dicatur  Deus  est  et  homo,  homo  est  Deus.  In  ab- 
stracto  autem  non,  quia  ista  non  esset  bona  prae- 
dicatio  deitas  est  humanftas  vel  e  converso.  Haec 
ratio  recipitur  a  Damasceno  lib,  j,  c.  ii,  Deus, 
inquit,  est  homo  et  homo  Deus  propter  eam  quae 
est  secundum  hypostaticam  unionem. 

De  secundo  Articulo  dicit  una  opinio  quod 
ista  propositio  Deus  est  homo,  est  vera  per  se  primo 
modo.  Probatur  sic.  Natura  humana  perfectius  sub- 
Btantificatur  in  supposito  divino  quam  humano,  puta 
in  supposito  Petri ;  sed  ha^c  est  vera  per  se  primo 
modo :  Petrus  est  homo ;  igitur  et  illa  Deus  est  homo. 

Contra  istam  opinionem  objicitur  sic.  Quando 
aliquid  praedicatur  de  aliquo  in  primo  modo  di- 
cendi  per  se,  tunc  praedicatum  est  per  se  de  in- 
tellectu  subjecti;  sed  homo  non  est  per  se  de  in- 
tellectu  Dei;  ergo  non  valet. 

Praeterea,  quando  aliquid  praedicatur  de  aliquo 
in  primo  modo  dicendi  per  se,  praedicatur  de  quo- 
libet  contento  sub  eo ;  sed  homo  non  praedicatur 
de  quolibet  contento  sub  Deo  quia  nec  de  Patre 
nec  de  Spiritu  Sancto;  ergo  ista  non  est  vera  per 
se  primo  modo:  Deus  est  homo. 

Praeterea,   quando  aliquid  praedicatur  de  aliquo 


DlSTINCT.   VII   QVJESW    I  6l 

m  primo  modo  dicendi  per  se,  subjectumsupponit 
per  se  determinate;  sed  cum  dicitur  Deus  est  homo^ 
Deus  supponit  indeterminate ;  ergo. 

Dicituv  ergo  aliter  ad  illud  dubium  quod  per 
se  et  per  accidens  possunt  accipi  dupliciter  scilicet 
metaphysice  et  logice.  Si  accipiatur  metaphysice  di- 
citur  quod  ista  non  est  vera,  Deus  est  homo,  nec 
per  se  nec  per  accidens.  Non  per  se,  propter  ratio- 
nes  factas  contra  praecedentem  opinionem;  non  etiam 
per  accidens,  quia  nec  unum  accidit  alteri  nec  ambo 
tertio,  qui  sunt  modi  accidentium  secundum  Philoso-^ 
phum  2.  Mctaph.  et  ideo  dicitur  quod  sicut  in  Christo 
est  singularis  modus  vivendi  qui  non  est  acciden- 
talis  nec  essentialis,  ita  cum  dicitur  Deus  est  homo^ 
ibi  est  singularis  modus  praedicandi,  qui  non  est  per 
se  nec  per  accidens.  Si  autem  accipiatur  per  acci- 
dens  logice,  sic  potest  concedi  quod  est  vera  per 
accidens  quia  praedicatum  est  extra  intentionem 
subjecti  et  hoc  est  praedicari  per  accidens  logice. 

De  tertio  Articulo  sunt  ad  prassens  dicendi 
duo  modi,  iinns  cum  dicitur  Christus  est  homo,  haec 
est  vera  per  se,  quia  Christus  est  nomen  suppositi 
subsistentis  in  duabus  naturis  divina,  scilicct  et  hu- 
mana.  Ex  hoc  arguitur  sic :  Illa  propositio  est  vera 
per  se  primo  modo  in  qua  praedicatum  est  de  in- 
teilectu  subjecti ;.  sed  homo  est  per  se  de  intellectu 
Christi;  ergo. 

Aliiis  modiis  dicendi  est  quod  non  est  vera  per 
se,  sed  per  accidens.  Cujus  ratio  est  ista :  quando  fit 
aliqua  implicatio  contingentice  in  subjecto,  ista  pro- 


62  LlB.  III  Sententiarum 

positio  non  est  vera  per  se  sed  per  accidens,  ut  cum 
dicitur  homo  albus  est  homo  propter  contingentiam 
implicitam,  non  est  vera  per  se  sed  per  accidens, 
sed  cum  dicitur  Christus  est  homo  ibi  est  impli- 
catio  contingentiae  in  subjecto,  quia  implicatur  illa 
Deus  est  homo  quae  est  contingens;  ergo  accipiatur 
ibi  quai  plus  placet. 

Ad  primum  PRINCIPALE  concedo  quod  prima 
dividentia  habent  majorem  distantiam  non  tamen 
habent  majorem  repugnantiam ;  illa  autem  quas  for- 
maliter  non  repugnant  possunt  uniri  in  eodem  sup- 
posito,  et  unum  denominare  alterum,  et  sic  habet 
se  Deus  et  homo. 

Ad  seai7idum  dico  quod  non  est  simile  de  per- 
sonis  in  essentia  et  de  diversis  naturis  in  eadem 
persona,  quia  persona  dicit  entitatem  incommuni- 
cabilem,  natura  vero  dicit  entitatem  communicabilem. 
Ideo  quando  diversa^  naturae  sunt  in  eodem  sup- 
posito  possunt  in  concreto  de  se  dici,  sicut  patet 
in  ratione  posita  ad  primum  articulum. 

Ad  tcrtinm  dico  quod  non  valet,  quia  non  currit 
illa  similitudo  propter  duo.  Primo  quia  anima  et 
caro  concurrunt  in  unitate  hominis  tanquam  partes 
constitutivas,  et  una  pars  non  praedicatur  de  altera 
parte,  cssentia  autem  divina  non  est  in  Christo  tan- 
quam  pars.  Secundo  quia  anima  et  caro  significant 
in  abstracto,  Deus  autem  et  homo  in  concreto. 

Ad  ultimum  dico  quod  homo  non  est  praedi-ca- 
tum  relativum  sed  absolutum;  scd  quando  dicitur  ergo 
praedicatur  dc  tribus  personis,  nego  consequentiam. 


DlSTINCT.   VII   QUitST.   II  63 

Ad  Augustrnum  vero  dicitur  quod  Augustinus 
intelligit  de  praedicatis  absolutis  ad  intra,  homo 
autem  est  praedicatum  absolutum  ad  extra. 

Ad  quartum  patet  ex  dictis  in  secundo  articulo 
si  ista  propositio  est  vera  per  se  vel  per   accidens. 

Qu^STio  II. 
Secundo  quaritur. 
Utrain  h»e  slt  Tera  Beas  est  faetus  hoino. 

Videtur  quod  non,  quia  si  haec  est  vera :  Deus 
est  factus  homo,  sequitur  quod  Deus  est  factus. 
Probatio  conseque?iticB  quia  sequitur  in  simili  sortes 
est  factus  homo;  ergo  est  factus. 

2.  Praeterea,  haec  propositio  in  qua  ponitur  hoc 
verbum  fit  non  est  vera  nisi  subjectum  mutetur ; 
sedin  Deum,  qui  est  subjectum,  nulla  cadit  mutatio; 
ergo. 

Contra,  in  symbolo  :  Natus  ex  Maria  Virgine 
et  homo  factus  est.  Et  Augustinus  exponens  iliud: 
Verbum  caro  factum  est,  dicit  quod  caro  accipitur 
pro  homine. 

IN  ISTA  QU.^STIONE  sunt  multi  modi  dicendi 
de  quibus  ad  praesens  repeto  duos. 

UntiS  dicit  quod  ly  factum  aut  determinat 
subjectum  puta  Deum  aut  praedicatum  puta  ho- 
minem.  Si  determinat  subjectum  ut  dicatur  sic:  Deus 
factus  est  homo,  tunc  propositio  est  falsa,  quia  in 
Deo  nulla  cadit  factio.  Si  autem  determinat  prae- 
dicatum  ut  dicatur  sic:Deusest  factus  homo,  tunc 
propositio  est  vera. 


64  LiB.  III  Sententiarum 

Alius  modus  dicendi  est  quod  illa  propositio 
simpliciter  est  vera.  —  Ad  cujus  evidentiam  est  no- 
tandum  quod  in  illa  propositione  in  qua  ponitur 
hoc  vtx\>\xm  fieri  aliquando  ly_/?m  tenetur  secundo 
adjacens,  aliquando  tertio  adjacens.  Quando  tenetur 
secundo  adjacens,  tunc  accipit  esse  subjecti  simpli- 
citer,  sicut  homo  accipit  esse ;  quando  autem  tenetur 
tertium  adjacens,  tunc  non  accipit  esse  simpHciter 
sed  esse  tale  specificum ;  sicut  ergo  quando  aliquid 
accipit  esse  simplicitor  potest  hoc  verbum  fit  addi 
sibi  secundo  adjacens  ita,  quando  accipit  esse  tale  po^ 
test  dici  fieri  tale  et  tertio  adjacens;  et  sic  est  in 
proposito  cum  dicitur:  Deus  factus  est  homo,  quia 
Deus  de  novo  accipit  esse  hominis  et  ideo  potest 
dici  factus  est  homo  quae  factio  est  a  tota  Trinitate* 

Ad  PRIMUM  PRINGIPALE  nego  consequcntiam. 
AA  probatiojictn  dico  quod  non  valet  quia  non  tenet 
nisi  gratia  materiae  et  non  gratia  formae. 

Ad  secundum  dicitur  uno  modo  quod  major  est 
vera  de  agentc  naturali  quod  educit  de  potentia  ma- 
teriae,  non  est  autem  yera  in  agente  supernaturali. 
Alio  modo  dlcitur  et  melius,  quod  in  factionc  con- 
currit  aliqua  determinatio,  quia  vel  est  factio  per 
informationem,  vel  per  inhaerentiam,  vel  per  unio- 
nem  quae  est  relatio.  Accipiendo  ergo  factionem 
ut  est  per  informationem  vel  per  inhaerentiam,  ista 
requirit  mutationem ;  sed  ista  quae  est  per  unionem 
quae  est  relatio,  sicut  est  in  proposito,  non  arguit 
talem  mutationem. 


Distinctio  VIII. 

Post  praedicta  inquiri   oportet... 

Qucerittir  in  isia  Distinctione  8.  Utrum  in  Christo 
slnt  duae  filiationes  reales,  et  hcec  qncestio  aliqnalitcr 
habct  cvidentiam  ex  illa  difficnltate  si  plura  acci- 
dentia  ejusdem  speciei  possunt  esse  in  eodem  sub- 
jecto.  Idco  qnceritnr  primo 

Qu^STlO  L 

Utnini  plnra  aeeldentia  solo  numero  differentla  possunt 
esse  slnnil  in  eodem  snbjeeto* 

Videtur  quod  sic.  Ponantur  multa  alba  in  me- 
dio,  oculus  videns  seu  existens  in  quocunque  puncto 
medii  potest  videre  omnia  ea;  ergo  habet  species 
distinctas  omnium  istorum.  Sed  istae  species  diffe- 
runt  solo  numero;  ergo  plura  accidentia  solo  nu- 
mero  differentia  possunt  simul  esse  in  eodem.  Re- 
spondctur  quod  argumentum  bene  concludit  de  ac- 
cidentibus  intentionah'bus  non  autem  rcaHbus.  Xam 
plura  accidentia  intentionaha  bene  possunt  simul 
esse,  reah*a  non,  nunc  istae  species  habent  esse  in- 
tentionale.  —  Contra.  Solutio  praesupponit  falsum, 
scilicet  quod  istae  species  non  habent  esse  rcale, 
propter  duo.  Primo  quod  habet  actionem  realem 
habet  essc  reale;  sed  species  in  oculo  habet  actio- 


66  Lin.  III  Sententiarum 


nem  realem,  quia  excellens  sensibile  corrumpit  sen- 
sum  ex.  2,  de  anima ;  ergo.  —  Secundo  quia  sp^- 
cies  iij  medio  vere  est  scnsibllis  seu  etiam  visibilis ; 
ergo  est  res.  Probatio  assianpti:  Si  radius  solis 
transeat  per  vitrum  rubeum  potest  species  vitri  ru- 
bei  vidcri  in  pariete,  iste  autem  rubor  in  pariete 
est  species,  quia  si  feratur  ibi  oculus  per  illud  vi- 
debit  ruborem  in  vitro. 

Praeterea  secundOy  argiiitur  ad  principale  sic :  Iste 
pater  potest  habere  plures  filios;  ergo  sunt  in  eo 
plures  paternltates.  Sed  istae  sunt  ejusdem  speciei ; 
ergo.  Conseqnentia  probatur  dupliciter:  Primo  per 
Aristotelem  2.  Mctaph,  ubi  dicitur  quod  pater  di- 
citur  pater  quia  genuit ;  sed  iste  pater  genuit  plures 
filios  diversis  seu  pluribus  actibus ;  ergo  sunt  in 
codcm  divcrsae  seu  plures  paternitates.  —  Secundo 
quia  si  morcretur  unus  de  filiis  adhuc  iste  diceretur 
pater;  ergo  non  pcr  eandem  paternitatem  est  pa- 
ter  filii  mortui  et  vivi. 

Praeterea,  ponantur  dujs  candelae  una  hic,  alia 
ibi,  et  sit  corpus  aliud  in  medio,  puta  columna,  tunc 
fierent  duae  umbrae  si  amoverctur  corpus  medium, 
tunc  lumcn  utriusquc  candelae  incedit  directe  usque 
ad  locum  ubi  corpus  fuit,  et  sic  erunt  duo  lumina 
in  eodcm  subjecto  vel  in  eadem  parte  medii. 

Praeterca,  duo  agcntia  cjusdem  speciei,  puta  duo 
ignes  aiquc  calidi,  possunt  calefacerc  idem  calefacti- 
bile ;  tunc  qu<xritur,  aut  hoc  fit  una  actione  aut  di- 
versis  actionibus  ;  non  primo  modo  quia  actio  est 
actus  activi  in  quantum  activum  ^^  ^.  Phys .  ; 
cum  ergo   sint  distincta    activa ;    ergo    habent    di- 


DlSTINCT.   VIII   QUJEST.   I  67 

stinctas  actiones.  Si  secundo  modo,  habetur  pro- 
positum,  quia  tunc  erunt  duo  termini  per  duas  ac- 
tiones  puta  duo  calores  in  eodem.  Respondetur 
quod  isti  duo  calores  faciunt  unum  calorem  com- 
positum.  Contra^  pono  duo  activa  aequaliter  et  eo- 
dem  modo  disposita  respectu  ejusdem  passivi,  tunc 
erunt  inducti  duo  calores  aeque  in  actu  et  aeque 
perfecti ;  sed  ex  duobus  aeque  in  actu  non  fit  unum 
ex  7.  Metaph.;  ergo. 

///  contrarmm  csX  Philosophus/.  Metaph.Qu^t- 
cunque,  inquit,  in  eadem  substantia  sunt  habent 
differentiam  specificam.  —  Prceterea  oportet  recep- 
tivum  denudari  ab  eo  quod  recipit  ex  2.  de  anima; 
ergo  subjectum  cxistens  in  actu  per  unam  formam 
non  potest  recipere  aliam  ejusdem  speciei. 

Responsio.  In  ista  quaestione  sunt  duo  Articuli 
secundum  duas  opiniones. 

Una  est  ffenrici  ct  fere  omnium  antiquo- 
rum  quod  plura  accidentia  ejusdem  speciei  non  pos- 
sunt  simul  esse  in  eodem,  quod  probatur  sic.  Ab 
eodem  est  ah*quod  ens  et  unum  ex  4.  Mctaph.;  sed 
accidens  habet  suam  entitatem  subjecto;  ergo  et 
unitatem.  Sed  subjectum  est  unum:  ergo  et  acci- 
dens  est  unum. 

Praeterea,  materia  est  primo  et  per  se  in  poten- 
tia  ad  formam  ;  ad  hanc  autem  formam  vcl  illam 
est  in  potentia  per  accidens,  quia  si  materia  csset 
primo  et  per  se  in  potentia  ad  hanc  formam  vel 
illam,  tunc  in  materia  essent  infinitae  potentiae,  quod 
est  inconveniens.  Ex  hoc  arguitur   sic:  Idem   non 


68  LiB.  III  Sententiarum 


potest  esse  in  potentia  et  in  actu  respectu  ejusdem; 
sed  si  in  subjecto  possent  esse  plura  accidentia 
ejusdem  speciei  simul,  tunc  idem  potest  esse  in  po- 
tentia  et  in  actu  respectu  ejusdera  in  specie,  quia 
esset  in  actu  sub  forma  quam  habet  et  esset  in 
potentia  ad  aliam  quam  potest  recipere;  sed  hoc 
est  falsum. 

Contra  istam  opinionem  objicitur  primo  con- 
tra  primum  motivuni;  quando  namque  dicitur  quod 
accidens  habct  entitatem  a  subjecto,  aut  hoc  intel- 
ligitur  formaliter  vcl  causalitcr  aut  materialiter.  Si  for- 
maliter  hoc  non  potest  stare  propter  duo.  Primo  quia 
tunc  Dcus  non  potest  facere  accidcns  sine  subjecto  si 
entitas  et  unitas  accidentis  essent  formaliter  entitas 
et  unitas  subjecti;  secundo  quia  tunc  duae  albedi- 
nes  essent  unum  numero  quod  patet  sic :  esto  quod 
sortes  sit-  nunc  albus  et  postea  niger  et  iterum 
albus,  tunc  si  albedo  sit  una  formaliter  unitate  sub- 
jccti,  cum  unitas  subjecti  semper  manet  eodem  nu- 
mero,  scquitur  quod  istae  albedines  erunt  unum  nu- 
mero.  Si  autem  intcUigdtur  causaliter  tunc  non  va- 
let  ad  propositum,  quia  ab  eodem  efficiente  possunt 
esse  multi  effectus  solo  numero  differentes.  Si  autem 
intelligatur  materialiter,  concedo  quod  una  materia 
est  diversorum  numero  in  eadem  specie,  et  si  acci- 
pis  oppositum  petis  principium. 

Contra  secundum  ;w//V//;«  objicitur  sic :  ad  illud 
est  materia  primo  in  potentia  quod  primo  introdu  - 
citur  per  motum;  sed  illud  quod  primo  introduci- 
tur  per  motum  non  est  materia  specifica,  sed  est 
hasc  forma ;  ergo  materia  cst  primo  in  potentia  ad 


DlSTINCT.   VIII   QVMST.  I  69 

hanc  formam. —  Co rt^r mafur  per  Siuctorem  6,princ, 
qui  dicit  quod  natura  latenter  operatur  in  his,  ita 
quod  secundum  eum  natura  primo  intendit  singu- 
lare  et  consequenter  universale. 

Praeterea,  in  materia  sunt  distinctae  potentiae  nu- 
mero  ad  formas  distinctas ;  ergo  in  subjecto  possunt 
esse  plura  accidentia  numero  differentia.  Antcccdens 
probatur  per  Aristotelem  ).  P/iys,  ubi  dicit  quod 
si  posse  sanari  et  posse  eegrotari  sunt  idem,  ergo 
aegritudo  est  sanitas.  Similiter  arguitur  in  proposito, 
si  posse  dealbari  hac  albedine  et  illa  sunt  idem ;  ergo 
haec  et  illa  albedo  sunt  idem.  Scctmdo,  quia  alias 
corruptum  posset  reparari  idem  numero  per  natu- 
ram  quia  quando  haec  forma  corrumperetur,  cede- 
ret  in  eandem  potentiam  in  qua  primo  fuit. 

Alia  est  opinio  ScoH  in  quaestionibus  su- 
per  metaphysicam  quia  aut  loquimur  de  formis  in- 
tentionalibus  aut  realibus.  Si  de  intentionalibus  con- 
ceditur  quod  plures  tales  formae  ejusdem  speciei 
possunt  simul  esse  in  eodem.  Si  autem  loquamur 
de  formis  realibus  tunc  distinguitur  quia  aut  sunt 
formae  respectivae  aut  absolutae.  Si  respectivae  con- 
ceditur  quod  possunt  esse  plures  formae  in  eodem, 
sicut  patet  quod  in  eodem  patre  sunt  duae  pater- 
nitates  ad  duos  filios ;  si  autem  sunt  formae  absolutae 
adhuc  distinguitur  quia  aut  introducuntur  per  mo- 
tum  aut  sine  motu.  Si  sine  motu  conceditur  quod 
plures  formae  possunt  esse  simul  in  eodem,  sicut 
patet  de  diversis  speciebus  in  oculo,  et  de  diversis 
luminaribus  in  medio,  sicut  tangebant  quaedam  ar- 


70  LlB.  III  Sententiarum 

gumenta ;  si  autem  formae  introducuntur  per  motum, 
et  agentia  non  agant  simul,  tunc  dicitur  quod 
plures  formae  ejusdem  speciei  non  pos$unt  esse 
simul  in  eodem,  cujus  ratio  est  quia  motus  non  est 
nisi  propter  dispositionem  oppositam  formae  naturae  ; 
sed  si  agens  inveniat  in  mobili  formam  ejusdem 
speciei  formae  suae  et  non  inveniet  ipsum  sub  dispo- 
sitione  opposita;  ergo  non  movebit  ipsum  simpliciter 
ut  inducat  aliam  formam  sed  augebit  formam 
praeexistentem  in  mobili. 

Ad  argumenUuH  Philosophi  2.  Met,  dicitur  quod 
auctoritas  Philosophi  loquitur  de  formis  introductis 
per  motum. 

Ad  secundum  dicitur  quod  receptivum  denuda- 
tur  a  forma  recepti  quando  fit  receptio  per  motum, 
alias  non.  Aliter  dicitur  quod  receptivum  debet  de- 
nudari  a  forma  recepti  quando  perficitur  secundum 
suam  capacitatem.  Nunc  autem  si  in  materia  ponun- 
tur  distinctae  potentiae  numero,  tunc  nulla  forma 
perficit  materiam  ipsam  secundum  totam  ipsius 
capacitatem. 

Ad  PRIMUM  argumentum  alterius  partis  dan- 
tur  multae  solutioncs  una  est  posita  in  principio 
qua^stionis,  alia  responsio  datur  quod  diversae  species 
in  oculo  non  sunt  in  eadem  parte  oculi  sed  in  di- 
versis  partibus.  —  Aliter  rcspondctur  et  melius, 
quod  argumcntum  non  valet,  quia  istae  specics  non 
introducuntur  per  motum. 

Ad  secundum  conceditur  quod  diversa  accidentia  re- 
spectiva  solo  numero  differentia  possunt  esse  in  eodem. 


1 


i 


DlSTINCT.   VIII   QU^ST.   II  71 

Ad  alind  de  luminaribus  dico  quod  non  valet, 
quia  non  introducuntur  per  motum ;  si  autem  in- 
troducerentur  per  piotum,  concedo  quod  agcns  non 
imprimit  formam  novam,  sed  auget  praeexistentem. 

Ad  ultimum  posset  sustineri  prima  solutio,  quod 
illi  duo  calores  facerent  unum  calorem  compositum. 
Cum  dicit  quod  ex  duobus  ajque  in  actu  non  fit 
tertium,  dico  quod  illa  propositio  non  est  vera  ge- 
neraliter,  quia  duse  guttae  aquae  sunt  aeque  in  actu, 
et  tamen  ex  eis  potest  fieri  una  tertia  gutta  aqua 
composita. 

QU/ESTIO    II. 

Secundo  quceriUir. 

Utrum  Ib  Christo  sint  dnie  ftllatlones  reales. 

Videtur  quod  non,  quia  filiatio  constituit  filium ; 
ergo  ubi  sunt  duas  filiationes  ibi  sunt  duo  filii; 
sed  Christus  non  est  duo  filii;  ergo. 

2.  Praeterea,  Sancti  ponunt  quod  non  est  incar- 
natus  Pater  nec  Spiritus  Sanctus  sed  solus  Filius, 
ne  fieret  confusio  in  proprietatibus ;  sed  si  in  Christo 
essent  duae  filiationes  reales,  non  vidcretur  vitari 
confusio  in  proprietatibus,  quia  non  magis  ponc- 
retur  ibi  unica  filiatio;  ergo. 

Contra,  Si  Pater  esset  incarnatus,  vere  esset 
Filius ,  sed  non  esset  filius  filiatione  aeternali ;  ergo 
csset  filius  filiatione  temporali;  sed  suppositum  filii 
ita  abstrahit  ab  omni  creatura  sicut  suppositum 
patris;  ergo  similiter    incarnatus    Filius    incarnatus 


LiB.  III  Sententiarum 


est  filiatione  tcmporali,  et  constat  quod  est  filius 
filiatione  aeterna ;  \y  cBternnm  autem  et  temporale 
ponunt  in  numerum ;  ergo. 

Responsio.  In  ista  quaestione  sic  procedam : 
primo  recitabo  unam  opinionem  quam  non  teneo ; 
secundo  quam  teneo;  tertio  movebo  dubia. 

Quanttim  ad  primum  est  una  opinio 
quod  in  Christo  non  sunt  dua^  filiationes  reales, 
quod  probatur  sic  :  Filiatio  cst  suppositi  non  na- 
turae  quia  licct  natura  sit  nata  non  tamen  conce- 
ditur  quod  sit  filius ;  sed  in  Christo  est  unum  sup- 
positum;  ergo  et  una  filiatio  tantum. 

Prcetcrea.  Si  in  Christo  essent  dua^  filiationes 
una  ad  patrem  alia  ad  matrcm,  pari  ratione  et  in 
quolibet  filio  essent  duae  filiationes  reales,  quod  vi- 
detur  inconveniens. 

Prceterea.  Duo  accidentia  ejusdcm  speciei  non 
possunt  esse  in  eodem  subjecto;  ergo  nec  dua;  fi- 
liationes  in  eodcm  filio ;  ergo  in  Christo  est  tantum 
una  filiatio. 

Contra  istam  opinionem  objicitur  sic.  In  Pa- 
tre  aeterno,  non  obstante  unitate  suppositi  et  fun- 
damenti,  ponuntur  duae  reales  relationes  propter 
terminos  realiter  differentes  sicut  gcneratio  activa 
et  spiratio  activa  quae  sunt  ad  Filium  et  Spiritum 
Sanctum ;  sed  hic  sunt  termini  rcaliter  differentes 
scilicet  patcr  et  mater;  crgo  sunt  ibi  duae  relatio- 
nes  reales.  Confirmatur  sic.  Ubi  sunt  duo  funda- 
menta  realia  ct  duo  termini  reales  ibi  sunt  duae 
fillationes  reales;  sed  in  Christo  sunt  duo  fundamenta 


DlSTlNCT.   VIII   Qu.4i:ST.   II  73 

realia  scilicet  natura  humana  et  divina,  et  ponuntur 
duo  termini  realiter  differentes  scilicet  pater  et 
mater;  ergo. 

Prseterea.  Actio  est  suppositi  sicut  relatio,  immo 
magis,  quia  operari  attribuitur  supposito;  sed  non 
obstante  unitate  suppositi  ponuntur  in  Christo  plu- 
res  operationes;  ergo  similiter  plures  filiationes  vel 
relationes. 

Praeterea.  Causa  et  effectus  sic  se  habent  quod 
quando  est  relatio  realis  in  causa  potest  etiam  esse 
realis  in  effectu ,  sed  non  e  converso,  sicut  patet  de 
Deo  et  creatura,  quod  licet  sit  relatio  creaturae  rea- 
Hs  ad  Deum,  non  tamen  est  relatio  realis  Dci  ad 
craturam,  et  pro  hoc  tanto  est  quia  effectus  magis 
dependet  a  causa  quam  e  converso;  sed  mater 
Christi  est  causa  Christi  et  Christus  est  effectus,  et 
constat  quod  mater  Christi  est  realis  mater  ejus; 
ergo  Christus  est  rcaliter  filius  ejus.  Sed  non  filia- 
tione  aiternali ;  ergo  filiatione  temporali  et  per  con- 
sequens  sunt  ibi  duae  filiationes  quia  temporale  et 
aeternum  ponunt  in  numerum. 

Ultimo  sic.  Si  natura  assumpta  a  Verbo  dimit- 
teretur,  statim  esset  persona  sine  aliquo  absoluto  ad- 
veniente  ^t  ille  homo  esset  vere  filius  Virginis  Ma- 
tris.  Ex  hoc  arguitur  sic.  Nulla  relatio  potcst  dc 
novo  advenire  alicui  nisi  per  adventum  alicujus  ab- 
soluti :  ergo  cum  nullum  absolutum  ponatur  adve- 
nire  illi  naturae  dimissae  nec  alteri  extremo  idest 
Virgini,  tunc  nulla  relatio  potest  de  novo  advenirc 
illae  naturae  dimissae;  ergo  cum  tunc  sit  vere  filius 
Virginis  sequitur  quod  modo   etiam    sit    vere  filius 


74  LiB-  ni  Sententiarum 

Virginis;  et  non  filiatione  aeternali;  ergo  temporali. 

Eaf  ergo  alia  optnio  quam  teneo  quai  po- 
nit  duas  conclusioncs.  Prima  quod  in  Christo  alia 
filiatio  est  ad  patrem  alia  ad  matrem  ;  scainda  quod 
utraque  cst  realis. 

Prinia  COnclnsio  probatursic.  Filiatio  est  ha- 
bitudo  producti  naturaliter  similis  producenti  in 
natura  intellectuali  vel  sensitivae.  Particulae  hujus 
descriptionis  declarantur  sic.  Filiatio  est  habitudo pro- 
ducti  quia  sicut  paternitas  producentis  ita  filiatio 
est  habitudo  prodiltti. 

Sccundo  additur  ibi  naturaliter  quia  propter 
defectum  hujus  particulae,  Spiritus  Sanctus  non  est 
filius. 

Tertio  additur  similis  prodnccnti  quia  per  hoc 
vermis  non  est  filius  hominis. 

Quarto  additur  in  natura  intellectuali  vel  seji- 
sitiva,  quia  per  hoc  planta  non  est  filius  plantae. 
Sed  nihil  positum  in  ista  descriptione  respicit  primo 
et  per  se  suppositum  sed  naturam  quae  commu- 
nicatur  in  generationc  passiva;  cum  ergo  in  Christo 
sint  duae  generationes  passivae  scilicet  aeterna  et 
temporalis,  sequitur  quod  in  Christo  sintduae  filia- 
tiones  reales. 

Praeterea,  potest  ista  opinio  probari  per  omnes 
rationes  factas  contra  primam  opinionem. 

Secnuda  conclusio  dcclaratur  :  quod  enim  fi- 
liatio  aiterna  sit  realis  patet ;  de  temporali  probatur 
sic  :  Illa  relatio  cst  realis  quai  exurgit  ex  natura 
extremorum  sinc  actu  inteHectus;  sed  posita  matre 


DlSTINCT.   VIII   QU.«ST.   II  75 


et  supposito  filio  habente  naturam  per  generationem, 
necessario  exurgit  filiatio,  nullo  existente  opere  in- 
tellectus,  ut  ponit  Avicenna  ^.  Metaph,;  ergo  ista 
filiatio  est  relatio  realis. 

Ad  arglimenta  autem  praecedentis  opinionis 
respondetur  sic.  Ad  primiim  patet  ex  dictis  quod 
major  non  bene  accipitur,  cum  dicitur  quod  filiatio 
est  suppositi,  quia  filiatio  est  habitudo  producti  na- 
turaliter  similis  producenti  in  natura  intellectuali 
vel  sensitiva. 

Adsecundum  dicitur  dupliciter :  primo  stcnndum 
aliquos  qui  non  habent  pro  inconveniente  positum 
consequens  quia  in  quoHbet  filio  est  una  filiatioad 
patrem  et  alia  ad  matrem,  quod  probatur  sic  :  Mor- 
tua  matre  alicujus  et  remanente  patre  corrumpitur 
filiatio  quae  est  ad  matrem  et  non  corrumpitur  illa 
quae  est  ad  patrem;  ergo  haec  et  illa  non  sunt  una 
filiatio.  —  Aliter  dicitur  quod  non  est  simile  dc 
Christo  et  de  aliis  filiis  quia  in  Christo  sunt  duae 
naturae  et  duae  generationes  passivae  in  aliis  autem 
non  sic,  quare  non  valet. 

Ad  tcrtium  dicitur  dupliciter.  Primo  quod  an- 
tecedens  est  falsum,  quia  sicut  probatum  est  in  prae- 
cedenti  quaestione,  duo  accidentia  relativa  ejusdcni 
speciei  possunt  stare  simul  in  eodem.  —  Sccujido 
dicitur  quod  conscquentia  non  valet  quia  ill?e  filia- 
tiones  quae  ponuntur  in  Christo  non  sunt  ejusdem 
speciei  nec  ejusdem  generis,  immo  dififerunt  plus 
quam  genere,  cum  altera  illarum,  scilicet  aeterna  sivc 
divina,  sit  transcendens. 


76  LiB.  III  Sententiarum 

De  fertio  Articulo  occurrunt  duo  dubia; 

Primtim  si  illa  filiatio  est  idem  realiter  suo 
fundamento.  Videtur  quod  sic,  quia  relatio  creaturre 
ad  Deum  est  eadem  suo  fundamento,  ergo  et  illa. 
Probatio  couscqiienticF :  quia  omnes  causae  efficientes 
'  habent  rationem  unius  causa^ ;  ergo  sicut  ibi  est 
identitas  relationis  et  fundamenti,  ita  et  hic.  Dico 
oppositum  quod  illa  relatio  non  est  realiter  idem 
suo  fundamento,  quia  quae  possunt  ab  invicem  se- 
parari  non  sunt  idcm  realiter;  sed  ista  possunt  ab 
invicem  separari ;  ergo.  Probatio  miuoris:  quia  Deus 
potuisset  illam  naturam  per  se  assumere;  potuit 
etiam  nasci  de  alia  matre:  potest  etiam  illam  ma- 
trem  annihilare,  et  tunc  remaneret  natura  et  non 
filiatio. 

Ad  argtimentum  pro  dubio,  dico  quod  nihil  valet, 
quia  relatio  creaturae  ad  Deum  est  essentialissima, 
et  non  potest  creatura  manere  sine  illo  respectu,  illa 
autem  relatio  est  accidentalis,  quia  potest  natura 
manere  relatione  non  manente. 

Secundum  dubium  est:  Si  generaliter  loquendo 
quaelibet  relatio  crcaturae  ad  creaturam  sit  eadem 
suo  fundamcnto.  Quid  autcm  sit  ad  hoc  dicendum 
patet  Lib,  2.  dist,  /.  q.  4. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  quando  dicitur:  ubi 
sunt  multae  filiationes  ibi  sunt  multi  filii,  nego  istam; 
quia  sicut  alias  dictum  est,  concreta  non  plurificantur 
nisi  plurificentur  tam  forma  quam  supposita,  hic 
autem  non  plurificantur  supposita;  sic  enim  in  Chri- 


DlSTINCT.   VIII   QUi«:ST.   II  ^J 

sto  ponuntur   duae    voluntates  non  tamen   dicimus 
quod  Christus  sit  duo  volentes. 

Ad  secundum  dico  quod  si  Pater  fuissct  incar- 
natus,  confusio  fuisset  in  proprietatibus,  quia  idem 
fiiisset  Pater  et  Filius;  sed  si  in  Christo  ponuntur 
duae  filiationes  reales,  non  sequitur  propter  hoc 
confusio  in  proprietatibus,  quia  idem  est  Filius 
in  utraquc  fih'atione  prius  dicta. 


DiStinctio  IX. 

PnaBterea  investigari  oportet.... 

///  ista  9.  dist,  tractat  Magister  de  adoratione  ct 
tvvcrtnnis  qn(B  diciintur  latria,  dulia,  hyperdulia. 
Idto  iniiequam  moveam  qucBStionemy  dcclarabo  quid 
iutiliigixm  pcr  latriam,  duliam,  hyperduliam.  Et 
tiicii  i]Ui)d  latria,  /;/  quantum  virtuSy  est  habitiis 
iniiiNiHS  Jiominem  ad  exhibcndum  obsequium  dc- 
Itjint/f  Dco  in  rccognitioncm  universalis  dominii, 
\^wX\A  vcro  est  habitus  inclinans  hominem  ad 
i\\iiiih'nduiti  obscquium  hominibus  ad  honorcm  debi- 
Um.  I  lypcrdulia  vcro  est  obscquium  quod  debetur  per- 
sivm  cxcellentibus  ut  Christo  et  bcatce  Virgini, 
II i<  prd^missis  qucero, 

QUyESTIO   I. 

ririim  latria  debeatnr   Chilsto  sceundum  naturam  hu- 

inruuiiii. 

\'idetur  quod  non,  quia  latria  est  obsequium  soli 
l)i'M  dobitum  in  rccognitionem  univcrsalis  dominii ; 
^.'(i  t.  liristus  non  habet  universale  dominium  secun- 
iluin  naturam  humanam;  ergo  sibi  non  debetur  la- 
tii.i  -ecundum  naturam  humanam. 

^.  Praiterea,    latria  non  debetur    creaturae ;  sed 


DlSTINCT.   IX   QUi«ST.   I  79 

Christus,  secundum  naturam  humanam,  est  creatura; 
ergo. 

3.  Praeterea,  glossa  super  illud  Psalmi :  adorate 
scabellum  pedum  ejus,  non,  inquit,  illa  adoratione 
quae  latria  est. 

///  coHtrarium  est  Magister  in  litera. 

IN  ISTA  QU-€STlONE,  primo  praemittam  unam 
distinctionem,  sccundo  dicam  ad  qujestionem. 

Quantum  ael  primum  dico  quod  adora- 
tio  est  dupliciter,  scilicet  adoratio  pcr  sc  et  adoratio 
pcr  accidcns.  Iteni  adoratio  per  se  distinguitur,  quia 
est  adoratio  pcr  sc  et  proptcr  sc  et  est  adoratio  pcr 
sc^  ct  nonproptcr  sc,  scd  proptcr  alind,  puta  quando 
adoratum  est  alteri  unitum.  Ista  distinctionc  prae- 
missa,  dico  ad  quaestionem  quod  adoratio  per  se  et 
propter  se  quae  dicitur  latria  competit  soli  Dco  ct 
Trinitati,  quia  solus  Deus  est  ultimus  finis  per  sc 
et  propter  se  adorandus.  Si  autem  loquamur  de  ado- 
ratione  per  se,  et  non  propter  se,'sed  propter  aliud 
tunc  ista  competit  naturae  humanae  in  Christo,  qu.-e 
est  unita  Deo.  Ista  autem  natura  sic  Deo  unita  po- 
test  tripliciter  accipi :  uno  modo  in  quantum  sub- 
stantivatur  supposito  divino,  alio  modo  in  quantum 
est  unita  divinitati,  tertio  modo  in  quantum  uni- 
tur  Deo  per  dona  gratuita.  Si  accipitur  primo  modo 
tunc  debetur  sibi  latria,  si  autem  accipiatur  secundo 
modo  tunc  debetur  sibi  hyperdulia,  si  tcrtio  modo 
tunc  debetur  sibi  dulia. 

Sed  tunc  restat  dubium  de  aliis  sanctis  qui  sunt 
conjuncti  Deo  solum  per  dona  gratuita,  qua  adora- 


8o  LiB.  III  Sententiarum 


tione  debeant  adorari.  Dico  generaliter  loquendo, 
non  faciendo  mentionem  de  Virgine,  quia  de  ea  e- 
rit  fipccialis  sermo  inferius,  ipsi  sunt  adorandi  ado- 
ratione  dulijE,  cujus  ratio  est  quia  sunt  purae  crea- 
tuPrU,  Si  autem  loquamur  de  adoratione  />cr  acct- 
(fius  dico  quod  illa  potest  fieri,  quantum  ad  praesens 
spcctat,  quinque  modis:  primo  ratione  significationis, 
f^cjcundo  rationc  imitatlonis  vel  repra^sentationis,  ter'- 
tio  riLiione  continentiae,  quarto  ratione  pertracta- 
tuMiis,  quinto  ratione  naturalis  determinationis. 

Primo  ergo  fit  adoratio  per  accidens  ratione 
siL^nfficationis,  et  sic  adorantur  sacramenta  quia  sunt 
^v^WA  sacrae  rei,  et  verba  sancti  evangelii  quae  sunt 
sit^na  sanctitatis. 

Sccundo  dico  quod  fit  adoratio  per  accidens 
lattMne  imitationis  vel  repraescntationis,  et  isto  modo 
riduraiitur  imagines  sanctorum,  et  specialiter,  ut  qui- 
(].u>T  doctor  dicit,  imago  beatae  Virginis  quam  de- 
jiitixit  Sanctus  Lucas  quae  est  ad  sanctam  Mariam 
ik-  -Viacaeli  Roma^  in  domo  Fratrum  Minorum. 

Ttrtio  dico  quod  fit  adoratio  per  accidens  ra- 
t(<»iiecontincntiaE,  et  isto  modo  adoratur  cultu  latriae 
i.rifiimba  Spiritus  Sanctus  quae  descendit  super 
iJliristum;  sic  etiam  adorantur  adoratione  hyperduliae, 
S|)ccics  quae  sunt  in  Sacramcnto  altaris  sive  in  Eu- 
ch;iristia. 

Qiiarto  dico  quod  fit  adoratio  per  accidens  ra- 
liinc  pertractionis,  et  hoc  modo  adoratur  Virgo 
Ij.tita  adoratione  hyperduliae,  quae  specialissime  per- 
tractavit  corpus  Christi.  Sic  etiam  adoratur  crux 
Sanctissima  in  qua  Christus    pepcndit    et  cam  suo 


DlSTlNCT.    IX   QUiEST.   I  8l 

sanguine  adornavit.  Aliqui  tamen  dicunt  quod  crux 
est  adoranda  adoratione  latriae,quod  non  credo,  sicut 
dicunt,  sed  est  adoranda  adoratione  hyperduliae,  sicut 
camisia  vel  alia  ejus  indumenta. 

Quinto  fit  adoratio  per  accidens  ratione  naturalis 
determinationis  vel  complexionis,  et  sic  adorantur 
membra  sanctorum  et  cadavera  ipsorum,  quia  sicut 
alias  ostensum  fuit  in  secundo  libro,  oportct  in  ho- 
mine  ponere  aliam  formam  substantialem  praeter 
animam  intellectivam,  quae  forma  remanet  post  se- 
parationem  animae  intellectivae,  et  est  extensa  in 
subjecto  et  potest  dividi  secundum  divisionem  sub- 
jecti. 

Ad  tria.  argumenta  principalia  quae  habent 
emdem  vim,  patet  ex  dictis  quod  humanitati  Christi 
dcbetur  latria,  non  quidem  ut  in  se  accipitur  vel 
ut  Deo  per  dona  gratuita  Unitur,  sed  ut  in  supposito 
divino  substantificatur. 


Distinctio  X. 

Solet  etiam  a  quibusdam  quaepi.... 

Circa  Distinct,  lo,  quceritur  primo, 

QUi^STIO   I. 

Utrum  Christns,  secundnm  quod  est  homo,  sit  persoiui. 

Videtur  quod  sic,  quia  quod  convenit  omni  suppo- 
sito  alicujus  naturae,  competit  ei  ratione  naturae. 
Exemplum  est  de  risibilitate  quae  competit  ho- 
mini  ratione  naturae ;  sed  esse  personam  compe- 
tit  omni  supposito;  ergo  competit  ei  ratione  na- 
turae.  Sed  in  Christo  est  natura  humana  ;  ergo  Chri- 
stus,    secundum  quod    homo,  est  persona. 

2.  Praeterea,  Christus  non  est  homo  nisi  quia  est 
iste  homo ;  sed  istc  homo  necessario  est  persona  ; 
ergo. 

3.  Praeterea,  Boetius  /;/  Lib,  de  Trin,  dicit; 
persona  est  rationalis  naturae  individua  substantia  ; 
ergo. 

Contra,  Si  Christus  secundum  quod  homo,  esset 
persona,  tunc  in  Christo  essent  duae  personae  ;  scd 
hoc  est  falsum  ;  ergo. 

QuiA  IN  ISTA  QU.^STIONE  ponitur  terminus 
reduplicativus,  cum  dicitur  secundum  quod  homo 
vel  in  quantum  homo,  ideo  primo   oportet   videre 


DlSTINCT.  X  Qa^ST.  I  83 

■1 — ■ —  ■  —  -■ 

aliqua  de  reduplicatione,  secundo  dicetur    ad  quae- 
stionem. 

Quantum  ad primum  sunt  tria  declaranda. 

Prtmo  quot  sunt  genera  reduplicationum,  et  dico 
quod  quatuor  secundum  quatuor  genera  causarum.  A- 
liquando  enim  fit  reduplicatio  secundum  causam  effi- 
cientem.  Exemplum,  ut  cum  dicitur  sortes  et  Plato  in 
eoquod  sunt  albi  sunt  similes.  Aliquaiido  secundum 
causam  matcrialem  y  ut  cum  dicitur  corpus  or- 
ganicum  physicum  in  eo  quod  organicum  phy- 
sicum  est  perfectibile  ab  anima  rationali.  Aliquando 
fit  per  causam  formalem^  ut  cum  dicitur,  anima,  in 
quantum  anima,  est  perfectio  corporis  organici  phy- 
sici.  Aliquando  vero  fit  reduplicatio  secundum  cau- 
sam  finalem^  ut  cum  dicitur  sanitas,  in  eo  quod 
sanitas,  est  finis  medicinae. 

Secundo  est  videndum  cui  est  apponenda  re- 
duplicatio  in  propositione,  subjecto  vel  praedicato. 
Et  dico  quod  est  apponenda  subjecto  quia  subjec- 
tum  est  causa  praedicati,  unde  non  bene  dicitur 
homo  est  animal  in  quantum  animal,  sed  debet  dici 
homo  est  animal  in  quantum  homo ;  similiter  tri- 
angulus  in  eo  quod  triangulus,  habet  tres  angulos;  etc. 

Tertio  est  videndum  cui  apponenda  est  redu- 
plicatio  in  syllogismo,  si  ad  majorem  extremitatem, 
vel  minorem,  vel  ad  medium.  Et  dico  quod  est 
apponenda  ad  majorem  extremitatem,  sicut  patet 
per  Philosophum  in  Prioribus  et  exemplum  suum 
est  ibidem  istud :  cujuslibet  boni  est  disciplina  in 
eo  quod  bonum;  sed  omnis  justitia  estbona;  ergo 


84  LiB.  III  Sententiarum 

cujuslibet  justitiae  est  disciplina  in  eo  quod  bonum. 
Est  autem  diligenter  notandum  propter  dicenda 
quod  propositio  in  qua  ponitur  natura  reduplica- 
ttonis  potest  distingui,  ex  eo  quod  natura  redupli- 
cationis  potest  teneri  positive  vel  privative,  et  si 
tenetur  positive,  ulterius  est  oratio  multiplex  ex  eo 
quod  dictio  reduplicativa  potest  teneri  specificative 
vel  redtiplicative,  Si  tenetur  reduplicative  hoc  est 
dupliciter,  quia  redupHcatio  aliquando  dicit  conco- 
mitantiam  ut  cum  dicitur  lac  in  eo  quod  lac  est 
dulce,  aliquando  vero  dicit  formalem  rationem  in- 
haerentiae  praedicati  ad  subjectum,  exemplum,  ut 
cum  dicitur  lac  in  eo  quod  est  album  disgregat. 

Quantum    ad  secundum  Ariiculum 

dico  tres  conclusiones. 

Prima  quod  illa  propositio:  Christus  secundum 
quod  homo  est  persona,  non  est  simpliciter  vera, 
sed  est  distinguenda  et  distinguitur  duph'citer. 

Primo  ntodo  sic.  Illa  reduplicatio  in  eo  quod 
homo  aut  dicit  concomitantiam  et  tunc  propositio 
est  vera  sub  sensu  Christus,  in  quantum  homo,  est 
persona,  idest  Christus  qui  est  homo  per  concomitan- 
tiam  suppositi  divini  est  persona.  Alio  modo  illa 
reduplicatio  potest  dicere  causam  inhaerentiae  prae- 
dicati  ad  subjectum,  et  sic  illa  propositio  ;  Christus 
in  quantum  homo,  est  persona,  est  falsa,  quia  esse 
hominem  non  est  Christo  causa  essendi  personam. 

Secundo  modo  distinguitur  illa  propositio  sic : 
cum  dicitur  Christus  in  eo  quod  homo,  aut  respicit 
aptitudinem  aut  actum.  Si  respicit  aptitudinem,  tunc 


DlSTINCT.   X   QUiEST.   I  85 

propositio  est  vera,  quia  si  ille  homo  dimitteretur 
a  Deo,  remaneret  persona.  Si  autem  respicit  actum, 
tunc  propositio  est  falsa,  quia  Christus,  secundum 
quod  homo,  non  est  persona  sed  secundum  quod 
Deus. 

Secnnda  Concliisio  est  ista,  scilicet  quod  haec 
propositio:  Christus  secundum  quod  homo,  est  Deus, 
non  est  simplictter  vera,  sed  est  distinguenda  et 
distinguitur  sicut  distinguitur  praecedens.  Primo 
quia  ista  reduplicatio  in  eo  quod  homo,  aut  dicit 
concomitaiitianij  et  tunc  est  vera,  aut  formalem  ra- 
tionem  inhcBrcnticB  praidicati  ad  subjectum  et  tunc 
est  falsa,  quia  esse  hominem  non  est  causa  essendi 
Deum. 

Tertia  Concllisio  est  ista,  quod  ista  propositio, 
Christus  secundum  quod  homo  est  individuum,  non 
est  simpliciter  vera,  sed  est  distinguenda,  quia  iino 
nwdo  dicitur  individuum  quod  est  indivisum  in  se 
et  divisum  a  quolibet  alio,  non  habendo  respectum 
ad  subsistentiam,  sed  ad  unionem  animae  et  corporis, 
et  sic  propositio  est  vera.  Seciindo  modo  dicitur 
individuum  ut  dicit  indivisum  in  se  et  divisum 
a  quolibet  alio  habendo  respectum  ad  subsitentiam, 
et  tunc  propositio  est  falsa  quia  Christus  secundum 
quod  homo,  non  est  individuum  quia  ly,  secundum 
quod  homo,  reduplicat  causam  formalem  inhaeren- 
tiae  praedicati  ad  subjectura. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  quando  dicitur  haec 
competit  cuilibet  supposito  naturae,  ergo  competit 
ei  ratione  naturae,  dicitur  quod  verum  est  secun- 
dum  aptitudinem  et  non  secundum  actum. 


86  LiB.  III  Sententiarum 

Ad  sectmdum  quandojiicitur:  iste  homoestper- 
sona,  dico  quod  est  distinguenda  sicut  fuit  distincta 
illa:  Christus  secundum  quod  homo  est  individuum. 

Ad  tertium  dico  quod  ista  definitio  personae 
quam  dat  Boetius  corrigitur  a  Richardo  lib,  stio 
de  Trin,  quia  tunc  anima  separata  esset  persona. 
Unde  dicit  Richardus  quod  persona  est  intellectua- 
lis  naturae  individua  substantia ;  Christus  autem  se- 
cundum  quod  homo,  non  est  subsistens  nisi  in  quan- 
tum  subsistit  in  divino  supposito. 

QUvESTIO  II. 

Secundo  quaritur 
Utrum  Christus  slt  Filius  Del  adoptlTus. 

Videtur  quod  sic,  quia  ille  qui  est  Filius  Dei 
per  gratiam,  est  Filius  Dei  adoptivus;  sed  Christus 
habuit  gratiam;  ergo. 

2.  Pra^terea,  Hilarius  /.  de  Trin,  dicit :  pote- 
statis  dignitas  non  perditur,  dum  carnis  humanitas 
adoptatur; 

/;/  contrarium  cst  Magister  in  littera. 

Respondeo.  In  ista  quaestione  veritas  est  certa, 
quia  Christus  non  est  filius  Dei  adoptivus,  sicut  po- 
nunt  sancti.  Unde  Augustinus  lib,  de  ccclcsiast, 
dogmat\  natus  est  secundum  veritatem  naturai  ex 
Deo  Dei  filius,  secundum  veritatem  naturae  ex  ho- 
mine  hominis  filius  ut  non  adoptione  sed  in  utra- 
que  nativitate  nomen  filii  nascendo  haberet.  —  Item 
Ambrosius  in  Epist.  ad  Romanos,  legi  et  relegi 
scripturas,    Jesum  Filium  Dei,  de  adoptione    num- 


DlSTINCT.   X   QUi^ST.   II  S7 

quam  inveni.  —  Item  glossa  in  Epist,  ad  Philip. 
Christus,  in  quantum  homo,  assumpsit  nomen  Dei, 
non  per  gratiam  adoptionls,  sed  per  gratiam  unio- 
nis. 

Dubium  tamen  est  si  ista  conclusio  potest  pro- 
hari  per  aliquam  efficacem  ratlonem.  Et  videtur 
quod  non,  sic:  qula  probat  eam  Thomas  part.  j. 
q.  2j,  art.  4.  sic:  filiatlo  est  conditio  suppositi  vel 
personae ;  sed  in  Christo  est  unum  suppositum  seu 
persona  et  secundum  illud  suppositum  est  Filius 
naturalis  non  adoptivus;  ergo  Christus  non  est  Fi- 
lius  Dei  adoptivus.  —  Sed  Jicec  ratio  non  valet,  quia 
supponlt  falsum,  ut  patuit  supra  dist.  8.  q.  2.  \ibi 
dictum  est  quod  filiatio  est  habitudo  producti  na- 
turaliter  similis  producenti  in  natura  intellectuali  vel 
sensitiva,  in  qua  descriptione  nihil  ponitur  quod 
primo  et  per  se  aspiciat  suppositum. 

l^GO  probatur  Conclusio  aliter  sic:  Adoptio  est 
personai  extraneae  non  habentis  jus  in  hseredita- 
tem,  unde  filius  naturalis  non  dicitur  persona  ex- 
tranea  quia  habet  jus  in  haereditate;  sed  Christus 
non  est  persona  extranea  sed  habet  jus  in  haere- 
ditate ;  ergo  non  est  filius  adoptivus.  Minor  proba- 
tur  dupliciter.  Primo  sic :  ideo  aliquis  non  habet  jus 
in  haereditate  quia  fuit  fillus  irae ;  sed  Christus  num- 
quam  fuit  filius  irae;  ergo,  Sed  haec  probatio  forte 
non  valet,  quia  beata  Virgo  secundum  illos  qui  po- 
nunt  non  conceptam  fuisse  in  originali  peccato,  num- 
quam  fuit  filia  Irae  et  tamen  conceditur  filla  adop- 
tiva.  Ideo  probatur  secundo  illa  minor  sic:  qui 
habet  jus  in  haereditate  non  est  filius  adoptivus  sed 


88  LiH.  III  Sententiarum 

naturalis;  sed  Christus  ex  vi  unionis  naturae  huma- 
nae  ad  Verbum  habebit  jus  in  haereditate;  ergo. 
Sed  forte  nec  ista  ratio  concludit,  quia  ut  patuit 
dist.  2.  q.  2.  Deus  potuit  assumere  naturam  irra- 
tionalem  quae  non  fueretur  eo;  ergo  ex  vi  unionis 
non  habet  in  haereditate  jus. 

Ad  PRlMUM  PRINCIPALE  patet  quod  secundum 
diversitatem  istarum    rationum  oportet   respondere. 

jfld  secnndiim  dico  quod  humanitas  dicitur  adop- 
tari  non  ratione  ilh*us  singularis  naturae  quae  fuit 
assumpta  a  Vcrbo  in  unitate  pcrsonae,  scd  ratione 
consimilium,  quia  per  illam  unionem  adoptati  sunt 
alii  homines. 


Distinctio  XL 

Solet  etiam  quaeri... 

Circa  istam  Dist,  ii.  qucerititr  primo 

QU^STIO  I. 

Utrum  hase  slt  Tera:  Chiistus  est  ereatDra. 

Videtur  quod  sic,  quia  in  Christo  sunt  natura 
divina  et  humana;  ergo  et  proprietas  naturarum,  se- 
cundum  Damascenum.  Sed  Christus  per  naturam 
divinam  dicitur  creator;  ergo  per  naturam  huma- 
nam  dicitur  creatura. 

2.  Praeterea,  haec  est  vera,  Christus  est  homo  : 
aut  ergo  homo  est  creatus,  aut  increatus;  non  in- 
creatus,  quia  tunc  esset  aeternus;  ergo  creatus,  et 
per  consequens  creatura. 

3.  Praeterea,  de  quocunque  dicitur  praedicatum 
inferius,  de  eodem  dicitur  praedicatum  superius  per 
regulam  in  prcedicamentis :  quando  alterum  de  al- 
tero  praedicatur  etc. ;  sed  creatura  est  praedicatum 
superius  ad  hominem;  ergo  de  quocunque  praedi- 
catur  homo,  praedicatur  et  creatura.  Sed  Christus 
est  homo;  ergo. 

4.  Praeterea,  perfectius  denominatur  pars  for- 
malis  quam  materialis;  sed  corpus  in  Christo  est 
pars  materialis,  anima  vero  est  pars  formalis;  ergo 


90  LiB.  III  Sententiarum 

perfectius  denominatur  anima  quam  corpus.  Sed 
Christus  secundum  quod  corpus  dicitur  natus ;  ergo 
secundum  quod  anima  dicitur  creatus.  Igitur  Chri- 
stus  est  creatura. 

Contra^  Ambrosius  in  Lib,  de  Incarnatione :  quid 
perfidius  dicere  vel  credere  quam  quod  Christus 
sit  creatura.  —  Item  Augustinus  in  Lib.  de  relio- 
gione  christiana\  non  audiamus  eos  qui  dicunt 
quod  Christus  est  creatura.  —  Item  Hilafius  in  Lib. 
de  Synodo  dicit:  Damnamus  haeresim  dicentem 
Christum  esse  creaturam;  ergo.  —  Praeterea  per 
rationem :  Omnis  creatura  rationalis  potest  dici  filius 
adoptivus;  sed  Christus  non  est  filius  adoptivus, 
ex  praecedenti  quaestione;  ergo  Christus  non  est 
creatura. 

In  ISTA  QU^STIONE,  praetermissa  opinione  im- 
piissimL  Arii  dicentis  Christum  esse  puram  crea- 
turam,  sunt  autem  ad  pra^sens  duoArticuli  secun- 
dum  duas  opiniones. 

Una  dicit  quod  ista  est  falsa  :  Christus  est 
creatura,  quia  commutatio  idiomatum  non  fit  in  illis 
ubi  est  repugnantia  proprietatis  unius  naturae  ad 
aiteram ;  sed  dicendo,  Christus  est  creatura,  est  re- 
pugnantia  proprietatis  unius  naturae  ad  alteram ; 
ergo  non  est  vera  ista  :  Christus  est  creatura.  Minor 
probatur  :  quia  aeternitas  est  proprietas  divinae  na- 
turae,  creatura  autcm  ponit  inceptum  esse,  quod 
repugnat  aeternitati. 

Contra  hoc  objicitur  sic:  non  plus  repugnat 
naturae  esse    post   non    esse    quam    non    esse  post 


DlSTINCT.   XI   QUyEST.   I  91 

esse,  quia  utrumque  repugnat  aeternitati ;  sed  de 
Christo  conceditur  non  esse  post  esse,  quia  conce- 
ditur  mortuus,  et  mors  dicit  non  esse,  quia  vivere 
mentibus  est  esse  2,  de  Afiima;  ergo  non  repu- 
gnat  Christo  ut  dicatur  de  eo  esse  post  non  esse. 
--  Praeterea  mortale  et  immortale  ita  formaliter 
opponuntur  sicut  creatum  et  increatum;  sed  Chri- 
stus  vere  dicitur  mortalis  et  immortalis  propter 
naturas  diversas;  ergo  similiter  potest  dici  creatus 
et  increatus. 

Alia  opinio  est  q^uod  ista  propositio  est 
simpliciter  concedenda  si  bene  intelligatur.  Ncgatur 
tamen  sub  illo  intellectu  quo  accipiebant  ha^retici 
Ariani  dicentes  Christum  esse  puram  creaturam. 

Quod  autem  illa  propositio  absolute  loquendo 
de  virtute  sermonis  potest  concedi,  probatur  per 
dicta  sanctorum  ;  dicit  enim  Leo  Papa  in  Sermonc: 
nova  et  inaudita  conventio  Deus  qui  est  et  qui  erat 
fit  creatura.  Item  Damascenus  Lib.  ^  dicit  sic : 
Christus  creatus  et  increatus,  passilibis  et  impassi- 
bilis.  Item  Augustinus  in  Serm.  dc  Nativit, :  voluit 
esse  creatura  qui  est  creator.  Item  Hieronymus  /// 
Epist,  ad  Ephesios :  nos  libere  proclamamus  :  non 
est  periculum  dicere  Christum  esse  puram  crca- 
turam. 

Potest  etiam  illa  opinio  confirmari  per  quatuor 
rationes  factas  ad  principale  in  principio  quaistionis. 
Verumtamen  quia  doctores  theologi  nolunt  habere 
opiniones  communes  cum  haereticis,  ideo  conve- 
nienter  potest  teneri    prima    opinio    propter    istam 


92  LiB.  III  Sententiarum 


rationem  quae  dicit  creari  est  quoddam  fieri,  ita 
quod  ultra  fieri  in  communi  ipsum  creari  dicit 
quendam  respectum  ad  causam  efficientem  simpli- 
'  citer  primam,  dicit  etiam  quendam  respectum  ad 
non  esse  praeccdens  tam  ad  non  esse  negative  quam 
privative  sumptum. 

Ex  his  arguitur  sic  :  nihil  dicitur  creatura  nisi 
quod  habuit  simpliciter  non  esse  ante  suum  esse  ; 
sed  Christus  noh  habuit  simpliciter  non  esse  ante 
suum  esse,  quia  ejus  suppositum  est  aeternum;  ergo 
Christus  non  est  creatura :  ConfirmaUir  quia  de 
ratione  creaturae  est  quod  sit  simpliciter  de  nihilo 
et  quod  habeat  esse  post  non  esse,  et  hoc  repugnat 
Christo  cum  sit  aeternus ;  ergo  Christus  non  est 
creatura. 

ISTAM  OPINIONEM  TENENDO  dico  ad  primum 
principale  quod  id  quod  natum  est  denominare  sup- 
positum  ratione  naturae  potest  dici  de  iilo  supposito, 
puta  vivere,  intelligere  ;  quod  autem  non  est  natum 
denominare  illud  suppositum  non  potest  dici  de  eo, 
quia  creatio  passio  non  est  natum  denominare  sup- 
positum  divinum,  igitur  non  dicitur  de  eo. 

Ad  sccundum  dicitur  concessa  majore  proposi- 
tione,  dicitur  quod  divisio  est  insufficiens,  quia  licet 
illa  divisio  sit  vera  de  omni  natura  in  se,  non  tamen 
est  vera  de  natura  quae  implicat  suppositum  cui 
repugnat  sic  denominari ;  natura  autem  humana 
est  in  supposito  divino,  cui  supposito  repugnat  de- 
nominari  a  creatione  passiva. 

Ad  tertium  dicitur  quod  omnis  quidditas  in 
abstracto    cujuscunque  generis  habet   pro  superiori 


DlSTINCT.   XI    QUitST.    II  93 

creaturam,  sed  non  omne  concretum  habet  pro  siio 
superiori  creaturam  in  sua  denominatione ;  sed  hoc 
tamen  verum  est  de  eo  cujus  primum  esse  fuit 
simpliciter  nihil ;  sed  primum  esse  Christi  non  fuit 
nihil,  ideo  non  denominatur  a  creatura. 

Ad  quarttim  dico  quod  non  est  simile  de  esse 
genito  et  de  esse  creato,  quia  esse  genitum  natum 
est  denominare  totum  ratione  naturae,  creatura  au- 
tem  vel  esse  creatum  non  natum  est  denominare 
totum  ratione  naturae,  quia  non  denominat  suppo- 
situm  divinum. 

QU^STIO  II. 

Secundo  quceritur. 

Utmm  haee  sit  Tera:  Christus  incepit  esse. 

Videtur  quod  sic,  quia  quod  generatur  cepit  esse, 
pro  eo  quod  generare  terminatur  ad  esse,  ex  j,  Phys,\ 
sed  Christus  .  generatur  ;  ergo. 

Contra,  Quod  fuit  semper  non  incepit  esse ;  sed 
Christus  fuit  semper  ut  ipse  ait  Joann.  8.  Antequam 
Abraham  fieret,  ego  sum. 

ResPONDEO.  In  ista  quaestione  sunt  multi  modi 
dicendi. 

Unus  ThomcB  /.  J.  q.  i6.  a.  9.  et  colliguntur 
inde  duae  rationes.  Una  est  ista  :  terminus  in  sub- 
jecto  positus  stat  pro  supposito  vel  persona ;  sed 
dicere  quod  suppositum  incepit  esse,  est  falsum  ; 
ergo  simpliciter  falsum  est  dicere:  Christus  incepit 
esse.   Contra ;  ex  eadem  ratione  sequitur  quod  ista 


94  LlB.  III  Sententiarum 

sit  falsa :  Christus  est  mortuus,  quia  terminus  in 
subjecto  positus  stat  pro  supposito;  sed  falsum  est 
dicere  suppositum  divinum  est  mortuum ;  ergo  si- 
militer,  si  ratio  tua  valet,  falsum  est  dicere :  Christus 
mortuus  est,  quod  est  contra  symbolum. 

Alia  ratio  ponitur  ibi  talis :  illud  non  vere  di- 
citur  de  Christo  quod  repugnat  proprietatibus  di- 
vinis;  sed  incipere  esse  repugnat  proprietatibus  di- 
vinae  naturae,  cum  natura  divina  sit  aeterna ;  ergo 
non  bene  dicitur,  Christus  incepit  esse.  Contra.  Ex 
eadcm  ratione  sequitur  quod  ista  est  falsa :  Christus 
cst  mortuus,  quia  illud  non  vere  ,dicitur  de  Christo 
quod  repugnat  proprietatibus  divinae  naturae  per 
te ;  sed  mors  repugnat  proprietatibus  divinae  na- 
turae  ;  ergo  non  vere  dicitur  :  Christus  est  mortuus, 
quod  est  falsum,  ideo  modus  Thomae  nullus. 

Ideo  est  aliiis  modiis  dicendi  talis,  quod 
quando  in  uno  supposito  sunt  plures  naturae,  et  ab 
una  suppositum  habet  esse,  ab  altera  vero  non  ha- 
bet  esse,  tunc  quidquid  dicitur  de  natura  a  qua  habet 
esse,  dicitur  eti^m  de  supposito  ;  si  autem  dicitur 
aliquid  de  natura  a  qua  non  habet  esse,  tunc  non 
oportet  quod  dicatur  dc  supposito ;  sed  in  supposito 
Christi  sunt  duae  naturae,  divina  scilicet  et  humana; 
a  divina  autem  habet  esse,  ab  humana  vero  non. 
Si  ergo  aliquid  dicitur  de  natura  humana,  hon  pro- 
pter  hoc  oportct  quod  dicatur  de  supposito  ;  sed 
cum  dicitur:  Christus  incepit  esse,  hoc  intelligitur  de 
natura  humana ;  ergo  non  oportet  quod  intelligatur 
de  supposito.  Idco  propositio  est  distinguenda  quia 
aut  \y  incipere  esse  intelligitur  de  divina  natura,  et 


DlSTINCT.   XI  QUiEST.   II  95 

tunc  propositio  est  falsa ;  aut  intelligitur  de  natura 
humana,  et  tunc  est  vera. 

AlitiS  modus  dicendi  est  quod  ista  propositio 
^  distinguenda,  quia  potest  considerari  vel  ex  parte 
suhjecti,  vel  ex  parte  prcgdicati.  Ex  parte  subjecti 
considerantur  duo  ,scilicet  natura  et  persona.  Si  au- 
tem  accipiatur  in  subjecto  natura  humana  tunc 
propositio  est  vera;  si  autem  accipiatur  personay 
tunc  est  distinguenda,  quia  vel  absolute,  et  tunc  est 
falsa;  vel  ratione  naturae  assumptae,  et  tunc  est  vera 
sub  hoc  sensu  :  Christus  incepit  esse,  idest  habet 
aliquod  esse  quod  prius  non  habuit.  Et  ex  his  duo- 
bus  modis  ultimis  dicendi  patet  ad  argumenta  prin- 
cipalia. 


Distinctio  XIL 

Solet  etjam  quaBri..,. 

Circa  istam  Dist.  12,  qiuEritur  primo, 

QU/ESTIO  I. 

ntram  Cliristos  potalt  pec^Are^ 

Et  videtur  quod  sic,  quia  Joannis  8 :  Si  dfxero 
quia  non  novi  eum,  ero  similis  vobis  mendax  \  sed 
Christus  potuit  dicere  non  novl  eum  ;  ergo  potuit 
mentiri,  et  per  consequens  pcccarc.  Probatio  mi- 
norisy  quia  qui  dicit  totam  orationem  potest  diccre 
partem  orationis;  sed  Christus  dixtt  totum  illud  afle- 
gatum  in  loanne ;  ergo  potuit  dicere  hanc  partem* 
non  novi  eum. 

2.  Praeterea,  Augustinus  in  iib.  dc  libero  arbitrio, 
perfectior  est  natura  quae  potest  peccarc  quam  quae 
non  potest  peccare ;  sed  Christus  habuit  naturam 
perfectissimam  ;  ergo. 

3.  Praeterea,  eadem  est  facilitas  ad  mercndum 
et  demerendum  ;  sed  Christus  potuit  mercri  ;  erj^o 
et  demereri,  et  per  consequens  pcccare. 

Contra,  Christus  est  Dea^f ;  ergo  non  potuit 
pcccare.  Pratcrca,  Si  potuit  peccare,  potuit  damnari; 
scd  Christus  non  potuit  damnari ;  ergo,  ctc* 


DiSTiNcr.  XII  Qu-^ST.  I  97 

Respokdeo.  In  ista  quaestione  sunt  duo  articuli. 
PrimuSy  si  Deus  potest  facere  creaturam  ratlonalem 
impeccabilem  per  naturam ;  secundns  si  Christus 
potuit  peccare.  J^rimus  Articulus  patet  lib,  2, 
d,  2}.  q.  7. 

De  secundOy  scilicetsi  Christus  potuit  peccare, 
dicD  quod  de  Christo  possumus  loqui  dupliciter, 
quia  aut  in  quantum  Deus,  aut  ratione  naturae  as- 
sumpte.  Si  loquamur  de  Christo  in  quantum  Deus, 
patet  quod  non  potest  peccare,  quia  in  Deo  nulla 
cadit  obliquitas.  Si  autem  loquimur  de  Christo  ra- 
tione  natura^  assumptae,  hoc  potest  esse  dupliciter, 
qua  aut  ratione  naturae  assumptae  eo  modo  quo 
assumpta  est  de  facto,  aut  ratione  naturae  assumptas 
eo  modo  quo  potuit  assumi.  Si  loquimur  de  Christo 
illo  ultimo  modo,  illi  qui  dicunt  quod  ex  vi  unionls 
non  necessario  sequitur  fruitio,  si  Christo  non  fuis- 
set  collata  summa  gratia,  habent  dicere  quod  Chri- 
stus  potuit  peccare.  Si  autem  loquamur  de  Christo 
ratione  naturae  assuraptae  eo  modo  quo  assumpta 
est  de  facto,  planum  est  per  omnes  quod  non  po- 
test  peccare. 

Et  koc  probatnr  ratione  gratiae  confirmatse  et 
ratione  gloriae  consumatae.  Ex  parte  gratice  pro- 
batur  sic:  Confirmatus  in  gratia  non  potest  deviare 
vel  peccare;  sed  Christus  fuit  confirmatus  in  gratia: 
ergo.  Ex  parte  glorice  probatur  slc.  Voluntas  im- 
mersa  objecto  beatifico  per  fruitionem  non  potest 
deviare  vel  peccare  ;  sed  voluntas  Christi  est  per- 
fecte  immersa  objecto  beatifico  ;  ergo. 

7 


98  LiB.  III  Sententiarum 

Aliqui  aliter  probant  istam  conclusionem  sic  : 
actiones  sunt  suppositorum;  sed  suppositum  divinum 
quod  est  in  Christo  non  potest  peccare;  ergo  Christus 
non  potest  peccare.  —  Prceterea  actio  non  attri- 
buitur  agenti  instrumentali  imo  attribuitur  agenti 
principali ;  sed  in  actionibus  Christi,  natura  humana 
est  instrumentum,  per  Damascenum  Lib,  j.;  ergo 
talis  actio  peccandi  attribuitur  Deo.  Sed  Deus  non 
potest  peccare ;  ergo  nec  Christus. 

Istce  rationes  non  valent.  Prima  non,  quia  cuni 
dicitur  quod  actiones  sunt  suppositorum,  verum 
est  in  ratione  agentis,  sed  non  est  verum  in  ratione 
agendi  quia  in  ratione  agendi  sunt  naturae,  et  at- 
tribuuntur  supposito  per  naturam,  unde  quemad- 
modum  Christus  moriebatur  ratione  naturae  hu- 
manai,  ita  attribueretur  ei  ratio  peccandi  ratione 
naturjE  humanae. 

Similiter  ratio  secunda  non  valet,  quia  aequivocat 
de  instrumento  quia  quoddam  est  instrumentum 
inanimatum,  et  quoddam  animatum  ;  quod  autem 
dicitur,  verum  est  de  instrumento  inanimato  non 
autem  verum  est  de  instrumento  animato,  sicut  est 
voluntas  libera.  Nunc  autem  in  Christo  natura  se 
habet  utinstrumentum  animatum  et  non  inanimatum. 

Ad  primum  prixcipale  dico  quod  aliter  est 
dicere  orationem,  et  aliud  afferre  orationem  tanquam 
veram.  Christus  autem  potuit  dicere  illam  oratio- 
nem,  sed  non  poterat  illam  asserere,  tamquam  ve- 
ram,  qufa  non  poterat  mentiri. 

Ad  sccundum  dico  quod  natura  quam  assumpsit. 


DlSTINCT.  XII  Qu^ST.  II  99 

de  se  erat  peccabilis ;  sed  quia  habebat  perfectam 
gratiam  et  confirmationem  in  gratia  et  de  facto 
perfectam  gloriam,  ideo  non  poterat  peccare. 

Ad  iertium  dico  quod  hoc  dispensative  factum 
est  in  Christo,  quia  simul  fuit  viator  et  comprehen- 
sor,  et  quia  fuit  viator  potuit  mereri ;  non  tamen  se- 
quitur  quod  potuerit  demereri,  tum  quia  confirmatus 
in  gratia,  tum  quia  erat  in  perfecta  gloria. 

QU.^STIO  II. 

Secundo  quaritur 

UtntiB  Dens  potnit  allande  assnmere  homlnem  qnara 
^  ^nere  llllug  Adae. 

Et  videtur  quod  sic,  quia  morbus  et  medicina 
debent  esse  alterius  naturae ;  sed  Christus  secundum 
naturam  assumptam  fuit  medicina  filiorum  Adae; 
ergo  debuit  esse  alterius  naturae  ab  eis. 

Cofitra,  ad  HebrcBos  2,  Qui  sanctificantur  et  sanc- 
tificat  ex  uno  sunt  omnes ;  sed  qui  sanctificat  est  Chri- 
stus,  qui  autem  sanctificantur  sunt  filii  Adae ;  ergo 
Christus  et  alii  homines  sunt  ex  uno  scilicet  ex 
Adam. 

Responsio.  Ad  quaestionem  dico  quatuor  con- 
clusiones. 

Prima  est  quod  Deus  potuit  aliunde  assumere 
hominem  quam  de  genere  illius  Adae.  Haec  con- 
clusio  probatur  per  Magistrum  in  litera  et  per  Au- 
gustinum  /j.  de  Trin.  qui  sic  ait :  Poterat  aliunde 
Deus  suscipere  in  quo  esset  mediator  Dei  et  ho- 
minum,  quam  de  genere  iliius  Adae   quod  peccato 


loo  LiB.  III  Sententiarum 

suo  obbligavit  genus  humanum  sicut  seipsum  quem 
primo  creavit  non  de  genere  alicujus  creavit. 

SeCMnda  COnclusio  est  quod  congruum  fuit 
quod  Deus  assumeret  hominem  de  genere  illius 
Adae.  Haec  conclusio  declaratur  sic :  Congruum  est 
ut  praevaricator  et  sanctificator,  sint  ejusdem  ge- 
neris  ;  sed  Christus,  vei  homo  assumptus  est  sancti- 
ficator,  Adam  autem  et  filii  ejus  sunt  praevarica- 
tores;  ergo  congruum  fuit  ut  Deus  assumeret  ho- 
minem  de  genere  iliius  Adae. 

Tertia  conclusio  est  quod  Deus  non  debuit 
assumere  illum  hominem  qui  dictus  est  Adam,  quia 
ille  qui  debet  omnes  peccatores  judicare  non  debet 
esse  peccator;  sed  ille  homo  assumptus  debet  om- 
nes  homincs  judicare;  ergo  non  debuit  esse  pecca- 
tor.  Sed  Adam  erat  peccator ;  ergo  non  debuit  A- 
dam  assumere. 

Qlfarta  conclusio^  quod  Deus  debuit  assumere 
hominem  in  sexu  virili  non  femineo,  sicut  patet 
per  Magistrum  in  h'tera  et  probatur  per  Augusti- 
nxxmSj.  qiicest,  Et  praeterea  congruum  cst  ut  Deus 
assumat  hominem  qui  habeat  auctoritatem  in  prae- 
sidendo;  sed  habens  auctoritatem  in  praesidendo 
est  vir  et  non  mulier,  quia  secundum  Apostolum,  vir 
est  caput  mulieris;  ergo  debuit  assumere  virum  et 
non  mulierem. 

Ad  PRINCIPALE  ARGUMENTUM  dico  quod  mor- 
bus  et  medicina  suntalterius  naturae  non  simpliciter 
sed  quantum  ad  efficaciam  et  virtutem,  et  sic  est 
hic,  quia  Christus  est  sine  peccato,  filii  autem  Ada^ 
cum  peccato. 


Distinctio   XIIL 

Ppaetepea  sciendum,.. 

Circa  Dist.  ij.  qucBritur 

QUiESTIO   I. 

rtnmi  aninue  Christi  faerit  eollata  suinma  gratia. 

Videtur  quod  non,  quia  nobiliori  perfectibili  de- 
betur  nobilior  perfectio ;  sed  Angelus  est  perfectior 
et  nobilior  quam  anima ;  ergo  debetur  sibi  nobilior 
perfectio  sive  gratia.  Sed  angelo  non  est  collata 
summa  gratia ;  ergo  animae  Christi  non  fuit  collata 
summa  gratia. 

2.  Praeterea.  lllud  quod  est^summum,  hoc  est 
infinitam ;  sed  gratia  Christi  non  fuit  infinita ;  ergo. 

3.  Praeterea,  ita  potest  incarnari  Pater  sicut  Filius, 
et  daretur  illi  homini  assumpto  a  Patre  aequalis  gra* 
tia  gratiae  Christi;  ergo  gratia  Christi  non  est 
summa. 

4.  Praeterea,  per  dictum  Magistri  allegantis  ver- 
bum  LuccB  2.  scriptum:  Jesus  proficiebat  aetate 
et  sapientia,  quod  non  esset  verum  .si  ei  fuisset  col- 
lata  summa  gratia;  ergo. 

Contra,  Joan,  3.  dicitur:  Non  enim  datus  est 
ei  spiritus  ad  mensuram ;  ergo  habuit  summam  gra- 
tiam. 


I02  LlB.  III  Sententiarum 

In  ISTA  QUiESTlONE  sunt  duo  Articuli.  Primus 
si  est  dare  summam  gratiam.  Secundus  si  est  ani- 
mae  Christi  collata  summa  gratia. 

Ad  evidenfiam  primi  Ariiculi  est  no- 

tandum  quod  summum  dicitur  dupliciter,  scilicet 
positive  et  negative\  dicitur  enim  summum  positive 
quod  excedit  omne  aliud,  et  sic  dicitur  7.  Topic. 
quod  per  superabundantiam  dicitur,  uni  soli  con- 
venit.  Summum  autem  negative  dicitur  quod  non 
potest  ab  alio  excedi,  et  sic  dicuntur  genera  ^^tw^- 
ralissima  quaedam  summa,  quia  non  habent  super- 
veniens  genus. 

Quceritur  igitur  in  isto  articulo,  si  est  dare  sum- 
mam  gratiam  negative,  scilicet  qua  major  creari  non 
possit;  et  hic  sunt  duae  opiniones. 

Una  dicit  quod  non,  quod  probatur  sic.  Si  es- 
set  dare  summam  gratiam  qua  major  creari  non 
possit,  aut  hoc  esset  ex  parte  sui,  aut  ex  parte 
efficientis  aut  ex  parte  subjecti,  Non  primo  modo, 
quia  ipsa  est  quaedam  participatio  divini  esse,  quod 
esse  potest  participari  in  infinitum.  Nec  est  secundo 
modo,  quia  efficiens  est  potentiae  infinitae,  Nec  e- 
tiam  tertio  modo,  quia  subjectum  quanto  plus  re- 
cipit  de  gratia,  tanto  plus  augetur  ejus  capacitas. 

Prcetereay  illud  potest  alteri  addi  quod  non  repu- 
gnat  nec  ex  parte  ejus  quod  additur,  nec  ex  parte 
ejus  cui  additur;  sed  gradum  formae  esse  augmen- 
tabilem,  non  repugnat  sibi  nec  ex  parte  ejus  cui 
additur,  nec  ex  parte  ejus  quod  addit,  quia  iste 
gradus  est  ejusdem  rationis  cum  forma  quae  au- 
getur;  ergo,  etc. 


DlSTINCT.   XIII   QU^ST.   I  103 

Praterea,  non  minus  repugnat  naturae  infinitas 
extensiva  quam  intensiva;  sed  augmentatio  exten- 
siva  in  natura  est  possibilis  in  infinitum;  ergo  et 
intensiva.  Minor  patet ;  acceptis  enim  duabus  magni- 
tudinibus,  una  potest  alteri  apponi  in  infinitum  pcr 
partes  ejusdem  proportionis  ex  j  Fliys. 

PrcBterea^  quod  non  determinat  sibi  formam  quan- 
titatis  non  determinat  sibi  gradum  formae ;  sed  nul- 
la  forma,  nec  substantiaiis  nec  accidentalis,  determi- 
nat  sibi  quantitatem;  ergo  nec  gradum  quantitatis, 
et  per  consequens  potest  augeri  in  infinitum.  Proba- 
tio  minoris;  Nihil  determinat  sibi  quantitatem,  quod 
potest  absolvi  a  quantitate;  sed  omnis  forma  potest 
absolvi  a  quantitate  per  potentiam  divinam;  ergo, 
etc. 

Alia  Opinio  est  quae  dicit  quod  est  dare 
summam  gratiam  in  tali  termino  qua  major  creari 
non  potest,  quod  declaratur  sic.  Accepta  aliqua 
gratta  determinata  sive  finita,  puta  A^  tunc  quaero  a- 
scendendo,  aut  est  status  ad  aliquam  summam  gra- 
tiam  aut  non.  Si  sic  habetur  propositum ;  si  non, 
tunc  sequitur  quod  quanto  ah*qua  gratia  excedit  A 
tanto  est  perfectior;  ergo  illa  quae  in  infinitum  cx- 
cedit  est  perfectior  in  infinitum;  ista  autem  pcr  se 
videtur  ab  intellectu  divino.  sicut  unum  creabile; 
ergo  potest  per  se  creari  gratia  infinita,  quia  quod 
potest  per  se  inteljigi,  potest  per  se  fieri  a  Deo» 
secundum  eos. 

Prceterea.  Quanto  aHquid  est  in  potentia,  tanto 
potest  esse  in  actu,  per  Philosophum  et  Commen- 
tatorem  j.  Phys. ;  sed  non    contingit   accipere  ali- 


I04  LiB.  III  Sententiarum 

quam  formam  in  infinitum  in  actu:  ergo  nec  in 
potentia,  cujus  contrarium  esset,  si  forma  posset  au- 
geri  in  infinitum. 

PrcBterea,  quae  sunt  dissimilia  dissimiles  habeiit 
processus;  sed  materiale  et  formale  sunt  dissimilia; 
ergo  habent  dissimiles  processus.  Sed  processus  ad 
materiale  per  divisionem  est  in  infinitum;  ergo 
processus  ad  formam  per  appositionem  est  ad 
terminum. 

PrcBterea,  appetitus  naturalis  non  est  frustra;  sed 
si  esset  quaelibet  forma  augmentabilis  in  infinitum, 
tunc  appetitus  naturalis  esset  frustra  quia  non  potest 
attingere  suum  terminum. 

Prceterea^  Philosophus  j.  Pkys.  dicit  quod  nu- 
merus  est  augumentabilis  in  infinitum,  quia  itur  ad 
materiam  ;  non  autem  divisibilis  in  infinitum,  quia 
it  jr  ad  formam ;  crgo  secundum  eos  in  formis  est 
status.  Idem  dicit  2,  de  Anima  quod  omnium  na- 
tura  constantium  certus  et  determinatus  est  numerus 
magnitudinis  et  augmenti.  Et  /.  de  generat,  quod 
res  animatae  aluntur  semper,  augentur  autem-  non 
semper. 

Tenendo  autem  istam  opinionem,  ad primum 
alterius  opinionis  dico  quod  non  valet,  quia  tunc 
omnis  entitas,  cum  sit  participativa  entitatis  divinae, 
posset  augeri  in  infinitum,  quod  non  est  verisimile. 
Similiter  capacitas  non  potest  augeri  in  infinitum 
sed  usque  ad  certum  terminum. 

Ad  secundnm  dico  quod  omnis  forma  infra  suam 
naturam  et  speciem  habet  determinatos  gradus,  et 
semper  unus  potest   alteri   addi    quoadusque  deve- 


DlSTlNCT.   XIII   QUiCST.   I  105 

niatur  ad  ultimum,  cum  autem  deductum  fuerit  ad 
ultimum  gradum  alius  non  potest  addi  quin  varie- 
tur  forma  et  species. 

Ad  tertium  dico  quod  non  est  simile  de  infini- 
tate  intensiva  et  extensiva,  quia  in  infinitate  exten- 
siva  accipiuntur  partes  materiales  in  quibus  con- 
tingit  processusin  infinitum,  in  infinitate  autem  in- 
tensiva  accipiuntur  partes  formales  in  quibus  est 
status,  per  Philosophum  j.  Phys. 

Ad  quartnm  potest  dici  eodem  modo,  tamen 
aliter  polest  dici  sic:  datoquod  forma  substantialis 
et  accidentalis  non  determinet  sibi  quantitatem  nec 
gradum  quantitatis,  tamen  forma  quae  realiter  est 
qualitas,  sicut  est  gratia,  in  sua  natura  habet  deter- 
minatam  quantitatem  et  gradum  qualitatis. 

JDe  secundo  Articulo  dico  sicut  dicebatur 
in  principio  quaestionis,  quod  summum  dicitur  dupli- 
citer,  scilicet  positive  quia  excedit  omne  aliud,  et 
negative  quia  non  potest  excedi  ab  ah*o. 

Primo  modo  dico  quod  animae  Christi  non  fuit 
collata  summa  gratia,  quia  Pater  potest  assumere 
unum  homtnem  et  potest  sibi  dare  aequalcm  gra- 
tiam  gratiae  Christi. 

Secundo  modo  dico  quod  animae  Christi  est  col- 
lata  summa  gratia  negative  quia  secundum  Magi- 
strum  in  littera,  tanta  est  illi  animae  collata  gra- 
tia  qua  major  creari  non    potest. 

Ad  PRMUM  PRINCIPALE  dicitur  quod  nobiliori 
perfectibili  respondet  nobilior  perfectio,  loquendo  de 


io6  LlB.  III  Sententiarum 

perfectionibus  naturalibus,  sed  loquendo  de  perfec- 
tionibus  supernaturalibus  quae  respiciunt  potentiam 
obedientialem,  sicut  est  in  proposito  de  gratia,  hoc 
non  oportet. 

Ad  secundum  dico  quod  summum  negative  non 
est  infinitum,  dicitur  enim  summum  illo  modoper 
non  excedi  ab  alio,  et  non  per  excedereomnealiud. 

Ad  tertium  patet  ex  dictis  in  2.  Art. 

Ad  quartum  respondet  Magister  quod  dicebatur 
perficere  in  gratia  non  in  se  sed  in  aliis,  qui  de 
ejus  gratia  et  sapientia  proficiebant,  et  hoc  probat 
per  Gregorium  /;/  quadam  Homilia, 


Distinctio  XIV. 

Hic  quaeri  opus  est.... 

Circa  istam  Dist,  14.  quaritur  primo: 
QU^STIO  I. 

Utnim  Intelleetns  anlm»  Christi  posslt  omnla  lidere  in 
TerlM>,  qnie  Yidet  Terbom. 

Et  videtur  quod  sic,  quia  quod  potest  majus 
potest  et  minus;  sed  intellectus  animae  Christi 
potest  videre  essentiam  divinam  quae  major  est 
quam  ea  quae  relucent  in  ea;  ergo  potest  videre 
omnia  in  Verbo  quae  videt  Verbum. 

2.  Praeterea.  Augustinus  2.  de  Trin,  dicit  quod 
qui  cognoscit  Patrem  cognoscit  et  Jhilium  quia 
sunt  unum;sed  magis  sunt  rationes  ideales  in  Dco 
quam  personae  quia  inter  personas  est  distinctio 
realis;  ergo  cum  Christus  videat  unam  ideam  in 
Deo,  poterit  videre  omnes. 

3.  Praeterea,  Magister  dicit  i?i  iittera  quod  anima 
Christi  videt  omnia  quae  videt  Verbum;  ergo. 

Copitra,  Intellectus  finitus  non  potest  videre  infi- 
nita;  sed  intellectus  animae  Christi  est  finitus,  et 
non  potest  videre  infinita;  sed  ea  quae  vidct  Vcr- 
bum  sunt  infinita:  ergo. 

IN  ISTA  QUiESTlONE  sunt  quatuor  Articuli  secun- 
dum  quatuor  opiniones. 


io8  LiB.  III  Sententiarum 


Una  esi  T/iomte  quae  dicit  quod  anima 
Christi  non  potest  videre  omnia  quae  videt  Verbum, 
quod  declaratur  sic:  Quanto  aliqua  causa  perfectius 
videtur,  tanto  plures  effectus  videntur  in  ea.  Exem- 
plitm  hujus  est  quod  quanto  aliquis  perfectius  videt 
aliquod  principium,  tanto  plures  connexiones  videt 
ex  principio;  ideo  videns  omnes  connexionesalicujus 
principii  comprehendit  illud  principium.  Ex  hoc 
nrgnitiir  sic;  Si  intellectus  animae  Christi  videret 
omnia  quae  videt  Verbum  tunc  comprehenderet 
Verbum,  sicut  videns  omnes  connexiones  principii 
comprehendit  principium;  sed  nullus  intellectus  crea- 
tus  potest  comprehendere  Verbum;  ergo  nuUus  intel- 
lectus  creatus  potest  videre  omnia  quae  videt  Ver- 
bum. 

Ulterius  distinguunt  isti  in  Deo  duph'cem  scien- 
tiam.  Una  dicitur  scientia  simplicis  notitiae,  et  respicit 
tam  ea  quae  sunt  quam  ea  quae  esse  possunt;  alia 
dicitur  scientia  visionis  et  ista  respicit  tantum  ea 
quae  sunt.  Si  ergo  fiat  quaestio  de  scientia  visionis, 
sic  anima  Christi  videt  omnia  quae  videt  Verbum, 
quia  illa  sunt  finita,  et  finita  possunt  sciri  a  virtute 
finita;  igitur.  Si  autem  fiat  quaestio  de  notitia  sim- 
plicis  notitiae,  tunc  dicunt  quod  anima  Christi  non 
Videt  omnia  quae  videt  Verbum  quia  illa  scientia 
respicit  possibih'a  quae  sunt  infinita.  Infinita  autem 
non  possunt  videri  a  virtute  finita.  Et  etiam,  sicut 
supra  arguebatur,  anima  Christi  comprehenderet 
Verbum,  quae  omnia  sunt  falsa. 

Contra  istam  opinionem  objicitur  sic :  dato 
quod  A,  contineat  B.  et  C.  ordinate,    ita  quod  B. 


DlSTIXCT.   XIV   QUiEST.    I  109 

sit  tota  ratio  respectu  ipsius  C,  si  intellectus  B^ 
•  non  comprehendlt  A.,  multo  magis  intellectus  C^ 
non  comprehendit  A,  Vel  per  alia  verba  clariora,  ac- 
cipiatur  subjectum  et  passio  propinqua  et  passio 
remota ;  si  passio  propinqua  non  comprehendit 
subjectum,  sequitur  quod  nec  passio  remota ;  sed 
respectu  Dei  csse  infinitum  intensive  et  esse  in  qua 
infinita  possibilia  relucent,  se  habent  ordinate,  itaquod 
quia  est  infinitus  intensive  ideo  infinita  possibilia  relu- 
cent  in  eo,  sed  bene  vident  infinitum  intensive  nec  pro- 
pter  hoc  ipsum  comprehendunt ;  ergo  non  sequitur 
quod  si  aliquis  videt  omnia  quae  relucent  in  eo, 
quod  ipsum  comprehendat. 

Item  contra  distinctionem  qua  solvitur  qua^stio 
arguitur  sic:  Possibile  est  quod  anima  Christi  videat 
aliquod  possibile  futurum  puta  animam  Antichristi 
creandam  ;  ergo  non  ponitur  praecise  terminus  in 
cognitione  eorum  quae  Deus  novit  scientia  visionis 
secundum  distinctionem  superius  factam. 

Alia  €8t  opinio  Henrici  de  Gandavo,  quod 
anima  Christi  cognoscit  omnia  facta  et  fienda,  non 
quidem  cognitione  actuali,  sed  habituali ;  unde  que- 
madmodum  ponitur  visio  actualis  et  habitualis,  ita 
anima  Christi  videt  omnia  quae  videtVerbum  non 
quidem  actualiter ,  sed  habitualiter  per  habitum 
animae  Christi  concreatum,  quod  declaratur  sic: 
Virtus  finita  distinctius  videt  duo  quam  tria,  et  tria 
quam  quinque ;  ergo  minus  distincte  videt  mille 
quam  centum ;  sed    anima   Christi    habet  virtutem 


IIO  LlB.  III  Sententiarum 

finitam  ;  ergo  minus  distincte  videt  omnia,  quam 
aliqua  ;  sed  illa  est  cognitio  habitualis ;  ergo. 

PrcBtcrea.  Infinitas  extensiva  praesupponit  infi- 
nitatem  intensivam  per  Commentatorem  ///  tractatu 
de  substantia  orbis ;  sed  anima  Christi  non  habet 
infinitatem  intensivam ;  ergo  nec  extensivam  ad 
cognoscibilia,  et  sic  cognoscit  omnia  habitualiter. 

Contra  istam  opinionem  quod  aliquis  intel- 
lectus  cognoscit  omnia  per  habitum  unum  inhae- 
rentem,  est  diffuse  dictum  in  2.  dist.j,  q.  j,  tantum 
unam  rationem  repeto.  Ubi  pluralitas  requirit  ma- 
jorem  perfectionem  ibi  infinita  pluralitas  requirit  in- 
finitam  perfectionem.  Exejnphun  hujus:  si  posse 
portare  decem  pondera  requirit  tantam  virtutem^ 
sequitur  quod  posse  portare  simul  infinita  pondera 
requirit  infinitam  virtutem  ;  sed  ah*quid  esse  ratio- 
nem  distincte  cognoscendi  plures  quidditates  con- 
ckidit  majorem  perfectionem;  ergo  esse  rationem  di- 
stincte  cognoscendi  omnes  quidditates  concludit  infi- 
nitam  perfectionem,  et  tunc  talis  habitus  est  infinitus 
pcrfcctione,  quod  non  tenetur.  Minor  probatur,  tum 
quia  in  Deo  ponitur  infinitas  ex  infinitate  idearum 
quai  repraesentantur,  tum  quia  repraesentativum 
unius  est  alterius  rationis  a  repraesentativo  alterius, 
et  quodlibet  dicit  perfectionem,  quia  non  posse  re- 
praesentare  in  repraesentativo  alterius  dicit  carentiam 
perfectionis. 

Alia  esi  opinio  multorum,  et  etiam  Scotus 
videtur  aliqualiter  assentire,  quod  anima  Christi 
videt  omnia  quai  videt  Verbum   non    solum    habi- 


DlSTINCT.    XIV  QU^ST.   I  III 

tuaiiter,  sed  etiam  actualiter.  Et  hoc  probatur  duo- 
bus  modis :  uno  modo  quod  hoc  fiat  unica  visione, 
alio  modo  quod  fiat  multis  et  propriis  visionibus,  et 
quocunque  modo  cognoscendi  hoc  ponatur,  dicitur 
quod  hoc  est  active  ex  parte  divinae  essentiae  et 
passive  ex  parte  animae  Christi. 

Contra  flOC  objicitur  quia  tunc  anima  Christi 
quae  est  finita  cognosceret  actu  infinita,  quod  est 
contra  Philosophum  2.  Metaph,  ubi  dicit  quod  non 
contingit  infinita  pertransire. 

Prceterea,  si  anima  Christi  videt  actualiter  omnia 
quae  Verbum  videt,  aut  hoc  esset  distinctis  visioni- 
bus,  aut  unica  visione.  Non primo  modo,  quia  finitum 
non  est  capax  infinitarum  visionum,  anima  autem 
Christi  est  finita.  Non  etiam  seciitido  modo,  quia 
quodlibet  visibile  proprium  habet  propriam  visio- 
nem ;  ergo  sicut  ponuntur  in  Verbo  infinita  visi- 
bilia,  ita  ponuntur  ibi  infinitae  visiones. 

Si  quis  autem  vellet  istam  opinionem  sustinere 
cito  posset  se  de  istis  objectionibus  expcdirc,  di- 
cendo  quod  ista  visio  non  fit  virtute  animae  Christi, 
quia  tunc  concluderent  rationes,  sed  fit  virtute  di- 
vina. 

Quarta  opinio  est  Guill.  Varronis  quod 
anima  Christi  videt  omnia  quae  videt  Verbum  ha- 
bitualiter,  non  tamen  per  habitum  inhaerentem,  sicut 
ponebat  secunda  opinio,  sed  per  hoc  quod  Verbum 
exprimit  animae  Christi  quidquid  exprimi  potest 
sine  omni  occultatione,  ad  quod  ponitur  tale  exem- 
plum.  Si  in  aliquo  speculo  relucerent  viginti  species, 


112  LlB.  III  Sententiarum 

et  aspiciens  spaculum  non  posset  ntsi  dicem  videre, 
tunc  si  aspiciens  esset  agens  voluntarium,  posset 
videre  nunc  quatuor  nunc  quinque  species  secun- 
dum  voluntatem  suam;  siceodem  modo  anima  Chri- 
sti  ex  quo  non  potest  omnia  simul  capere  quae  Ver- 
bum  exprimit,  simul  potest  tamen  videre  nunc  ista 
nunc  illa.  Coiitra  istam  opinioiiem,  occurrit  unum 
dubium,  quia  anima  Christi  in  sua  cognitione  mo- 
dum  habet  substantiai  separatae  et  beatae;  sed  in 
beatis  non  est  successio  in  actibus;  ergo  anima 
Christi  non  convertit  se,  nunc  ad  ista,  nunc  ad 
illa.  Minor  probatur  per  Augustinum  //.  dc. 
Trinit,  non  erunt,  inquit,  volubiles  nostra;  cogita- 
tiones  ab  aliis  in  ah'a  euntes  et  redeuntes,  sed  om- 
nem  scientiam  nostram  unico  intuitu  videbimus.  Sed 
istud  dubium  non  cogit  quia  ibi  Augustinus  loqui- 
tur  non  asscrtive  sed  dubitative,  quia  dicit  ibi:  forte 
non  erunt  volubiles  nostrae  cogitationes. 

Ad  primum  principale  dicendum  quod  si 
majus  et  minus  non  sunt  ejusdem  rationis  et  pro- 
portionis,  tunc  non  oportet  quod  si  ah*quid  potest 
majus  quod  potest  minus.  Exemplum  hujus  est, 
oculus  potest  videre  lucem  et  tamen  non  potest 
videre  tenebram ;  ita  est  in  proposito,  licet  essentia 
sit  majus  quam  ea  quae  relucent  in  ea,  verum  quia 
se  habet  per  modum  unius,  et  ea  quae  relucent  in 
ea  non  sic  se  habent  per  modum  unius,  ideo  non 
sunt  unius  proportionis. 

Ad  sccundiim  dicitur  quod  qui  cognoscit  pa- 
trem  cognoscit  filium  non  solum  quia   sunt  unum 


DiSTiNCT.  XIV  Qu^ST.  II  113 

in  essentia,  sed  etiam  quia  sunt  relativa,  et  relativa 
secundum  Philosophum  ///  prcedicamentis  simul 
sunt  naturali  intelligentia ;  sed  ideae  non  sic  se  ha- 
bent,  quia  una  idea  non  dicitur  relative  ad  alteram, 
licet  dicatur  ad  ideatum ;  ideo  videns  unam  ideam 
non  oportet  quod  videat  alteram. 

Ad  quarttim  dicitur  quod  Magister  loquitur  de 
visione  habituali  quia  anima  Christi  videt  omnia 
quae  videt  Verbum  non  per  habitum  inhaerentem,  ut 
ponebat  secunda  opinio,  sed  per  hoc  quod  Verbum 
exprimit  animae  Christi  omnia  quantum  exprimi 
possunt,  ut  patet  ex  ultima  opinione. 

QUi«STIO   II. 

Secundo  quceritur  : 

Utmm  anima  Christl  noTlt  omnia  in  proprio  grenere. 

Videtur  quod  non.  Lucce  2.  Jesus  proficiebat 
aetate  et  sapientia ;  sed  hoc  non  est  verum  si  cc- 
gnovit  omnia  in  proprio  genere ;  ergo. 

2.  Praeterea,  Apostolus  ad  Hebrceos  dicit :  ex 
his  quae  passus  est  didicit  obedientiam ;  sed  hoc  non 
esset  verum,  si  cognovit  omnia  in  proprio  genere; 
ergo. 

3.  Praeterea,  anima  Christi  est  ejusdem  naturae 
cum  anima  nostra ;  ergo  habet  consimilem  modum 
cognoscendi.  Sed  anima  nostra  cognoscit  per  scien- 
tiam  acquisitam,  quia  ut  patet  per  Philosophum 
/.  Metaph.  ex  multis  sensationibus  fit  una  memoria, 
et  ex  nnultis  memoriis  fit  unum  experimentum,  et 


114  LiB.  III  Sententiarum 

ex    multis    experimentis   fit    universale    principium 
scientiae ;  ergo. 

Coiitra.  Nulla  imperfectio  ponenda  est  in  anima 
Christi ;  sed  ignorantia  est  imperfectio ;  ergo  non 
est  ponenda  in  anima  Christi ;  ergo  Christus  novit 
omnia  scientia  infusa  in  proprio  genere.  —  Praete- 
rea,  sic  se  habct  intellectus  ad  virtutes  intellectuales 
sicut  voluntas  ad  virtutes  morales ;  sed  in  volun- 
tate  animae  Christi  non  ponuntur  acquisitae  virtutes 
morales,  quia  tunc  ante  acquisitionem  fuisset  pas- 
sionatus,  quod  est  inconvcniens :  ergo  similiter  in 
intellectu  Christi  non  ponitur  virtus  seu  scientia 
acquisita.  —  Praeterea,  Angeli  noverunt  omnia  in 
proprio  genere ;  ergo  similiter  anima  Christi. 

Respondeo.  In  ista  quaestione  sunt  tres  Articuli 
secundum  tres  opiniones. 

Una  est  Thomee  parte  3,  q,  9.  art,  j.  et  4, 
qui  distinguit  dupliccm  scientiam  scilicet  infusam 
et  acquisitam,  Et  quantum  ad  infiisam,  quod  no- 
vit  omnia  per  aliqua  sibi  infusa,  puta  per  species 
intelligibiles  a  Deo  sibi  infusas,  et  in  hac  notitia 
non  potuit  proficere.  Sed  quantum  ad  scientiam 
acqiiisitam  potuit  proficere,  quia  in  natura  nihil  est 
frustra  ;  sed  in  anima  Christi  est  intellectus  agens 
et  possibilis ;  ergo  non  sunt  frustra ;  ergo  possunt 
habere  propriam  operationem.  Sed  talis  operatio  est 
acquisitio  scientiae  quia  intellectus  agens  facit  quod 
est  potentia  intelligibile,  actu  intelligibile,  et  habet 
abstrahere,  intellectus  autem  possibilis  habet  recipere; 


DlSTINCT.   XIV   QUiEST.   II  II5 

ergo  anima  Christi  potuit    proficere  in  scientia  ac- 
quisita. 

Contra  istam  opinionem  objicitur  ex  dictis 
opinantis  sic  :  plura  accidentia  ejusdem  speciei  non 
possunt  simul  esse  in  eodem  subjecto  secundum 
ipsum  Thomam ;  sed  notitia  infusa  et  acquisita  rei 
in  proprio  genere  sunt  ejusdem  speciei ;  ergo  non 
possunt  simul  esse  in  eodem.  Probatur  minor^  quia 
si  non  essent  ejusdem  speciei,  hoc  esset  ex  parte 
agentis ;  sed  hoc  non  valet,  quia  Ambrosius  ponit 
in  libro  de  incarnatione  Verbi  quod  disparitas  ortus, 
non  facit  distinctionem  naturae,  ut  patet  de  Adam 
et  de  nobis.  Idem  ponit  Augustinus  in  Epistola  ad 
Deo-gratias. 

Prceterea^  duaj  perfectiones  sive  duae  cognitiones 
perfectae  ejusdem  objecti  non  possunt  esse  simul, 
quia  ex  quo  ponuntur  ambo  perfectae,  altera  super- 
flueret ;  sed  notitia  infusa  et  acquisita  ponuntur 
ambae  perfectae  ;  ergo  non  sunt  simul  in  Christo. 

Praterea,  si  in  illa  scientia  acquisita  Christus 
proficiebat  pro  eo  quod  habebat  intcllectum  agen- 
tem  et  possibilem,  ut  tua  ratio  assumebat,  pari  ra- 
tione,  beati  in  patria  proficiunt  continue  in  scientia 
acquisita,  quia  habent  intellectum  agentem  et  pos- 
sibilem ;  sed  hoc  est  falsum ;  ergo. 

Alia  est  opinio  Henriei  quod  anima 
Christi  novit  in  proprio  genere  habitualiter  per  ha- 
bitum  sdentialem  a  Deo  illi  animae  concreatum. 
Sed  contra  hunc  habitum  argutum  est  in  Quaest. 
prsced.  et  libro  2.  d.  J.  q.  /. 


ii6  LiB.  III  Sententiarum 

Alia  est  opinio  SeoH,  ad  cujus  evidentiam 
praemittam  unam  distinctionem,  secundo  dico  quae- 
stionis  solutionem.  Distinctio  est  ista,  quod  duplex 
est  cognitio  scilicet  intuitiva  et  abstractiva  et  ha- 
bent  triplicem  differentiam.  Differentia  prima  est 
quod  intuitiva  requirit  objectum  quod  sit  in  re 
extra,  et  sit  praesens  potentiae  in  ratione  praece- 
dentis.  Abstractiva  autem  tale  objectum  non  re- 
quirit  necessario,  sed  sufficit  sibi  habere  aliquid 
supplens  vicem  objecti. 

Secunda  differentia  est  quod  intuitiva  ponit  re- 
spectum  attingentiae  objecti  ut  termini  immediati, 
quia  ex  quo  attingitur  objectum  existens  in  re  ex- 
tra,  ut  existens,  et  immediate,  medio  dico  habente 
rationem  termini,  quia  bene  esse  potest  intuitiva 
cum  medio  habente  rationem  quo  non  quod,  sicut 
patet  in  potentia  visiva  quae  informatur  specie  rei 
visibilis,  non  est  ibi  actualis  attingentia  objecti  ut 
termini  immediati.  Abstractiva  autem  hunc  respec- 
tum  privat  quod  accidit  sibi  quod  ejus  objectum 
existat  in  re  extra. 

Tertia  differentia  est  quod  intuitiva  ponit  re- 
spectum  mensurabilem  ad  mensuram  actualem.  Ab^ 
stractiva  autem  non  ponit  respectum  actualem  sed 
aptitudinalem  solum,  qui  quidem  respectus  est  etiam 
mensurabilis,  ad  mensuram  non  actualis  sed  s,oIuni 
aptitudinalis  quia  nuUus  respectus  habet  plus  de 
actualitate  quam  suum  fundamentum ;  sed  funda- 
mentum  hujus  respectus,  idest  objectum,  non  habet 
esse  actuale  in  notitia  abstractiva  necessario  ;  ergo 
nec  ille  respectus  est  actualis  sed  aptitudinalis. 


DlSTINCT.   XIV  QUiEST.   II  11/ 

His  pYCemissis  dico  ad  quaestionem  quod  si 
fiat  sermo  de  notitia  abstractiva^  tunc  dico  quod 
anima  Christi  novit  omnia  in  proprio  genere  per 
species  infusas  sibi  a  Deo,  quia  quidquid  est  per- 
fectionis  est  ponendum  in  illa  anima,  si  sibi  non 
repugnat ;  sed  species  illae  infusae  sunt  perfectiones 
in  anima  Christi  resp>ectu  omnium  cognitorum  ab- 
stractive,  et  sibi  non  repugnat,  sicut  non  repugnat 
AngeHs  qui  isto  modo  noverunt  omnia  in  proprio 
genere,  quia  secundum  Augustinum  Lib.  4,  super 
genesim  ad  litteraniy  simul  stant  cognitio  in  Verbo 
et  cognitio  in  proprio  genere ;  ergo. 

Sed  tunc  esset  dubium,  si  istae  species  sunt 
species  quidditatum  aut  singularium,  Non  enim  vi- 
dentur  esse  species  singularium,  tum  quia  essent 
infinitae,  tum  quia  plura  accidentia  ejusdem  speciei 
essent  simul  in  eodem,  quod  est  inconveniens  se- 
cundum  aliquos ;  sed  contrarium  videtur  quia  in* 
cludentia  rationes  primo  seipsis  diversas  non  pos- 
sunt  distincte  cognosci  per  unum  commune  reprae- 
sentativum ;  sed  individua  includunt  rationes  primo 
seipsis  diversas  ut  patuit  Lib.  2.  qucest.  de  indivi- 
duatione ;  ergo  ipsa  individua  non  cognoscuntur 
tantum  per  unum  commune  repraesentativum ;  ergo 
illae  species  sunt  singularium  et  non  quidditatum 
seu  universalium  praecise.  Teneatur  illud  quod  plus 
placet. 

Si  autem  fiat  quaestio  de  cognitione  intuitiva^ 
sic  dicitur  quod  Christus  non  novit  omnia,  et  hoc 
ratione  actuum  existentium  et  singularium,  quia  re- 
spectu  horum  habuit  notitiam  acquisitam,  et  in  hac 


Il8  LlB.  III  Sententiarum 

cognitione  Christus  proficiebat,  quia  ut  ait  Apo- 
stolus  ad  HebrcBos:  ex  his  quae  passus  est  didicit 
obedientiam. 

Ad  PRINCIPALE  dicitur  dupliciter:  Primo  secun- 
dum  viam  Magistri,  quod  Christus  proficiebat  aetate 
et  sapientia,  non  quidem  in  se  sed  in  aliis  qui  de 
ejus  sapientia  proficiebant,  et  hoc  probat  per  Gre- 
gorium  ut  patuit  supra  dist,  ij,  c,  2.  —  Aliter 
dicitur  quod  illud  verum  est  de  notitia  intuitiva 
acquisita  quia  in  illa  proficiebat,  ut  dictum  est.  Et 
per  hoc  patet  ad  sccundum  ad  illud  Apostoli :  ex 
his  quae  passus  eat,  etc. 

Ad  tertium  dico  quod  ille  processus  cognitionis 
de  quo  loquitur  Philosophus  /.  Metaph,  quantum 
ad  aliquid  est  necessitatis  in  nobis,  et  quantum  ad 
aliquid  non  est  necessitatis,  nam  in  cognitione  in- 
tuitiva  est  necessitatis  in  nobis,  et  quoad  hoc  com- 
petebat  Christo  ut  fijit  viator  nobiscum,  in  co- 
gnitione  autem  abstractiva  ille  processus  non  est 
necessitatis,  si  talis  cognitio  habetur  per  species  in- 
fusas  a  Deo,  et  sic  fuit  in  anima  Christi. 


Distinctio  XV. 

Illud  quoque  pp89termittendum.... 

Circa  Distinctionem  //.  quceritur, 

Qu.«STlo  I. 
Utrnm  In  mdjiia  Chiisti  faerlt  slmal  dolor  et  grandiiini. 

Videtur  quod  non,  quia  contraria  non  possunt 
esse  simul  in  eodem.  Nam  si  contraria  possunt  si- 
mul  esse,  et  contradictoria  cx  4,  Mctaph. ;  sed  dolor 
et  gaudium  sunt  contraria ;  ergo. 

2.  Praeterea,  Aristoteles  7.  Ethic.  dicit  quod 
vehemens  delectatio  expellit  tristitiam  non  solum 
optatam  sed  etiam  quamcunque  contingentem  ; 
sed  anima  Christi  habuit  summam  delectationem, 
quia  Christus  erat  comprehensor ;  ergo  nullam  ha- 
bebat  tristitiam. 

3.  Praeterea,  in  delectatione  sive  gaudio,  cor  dilata- 
tur,  in  tristitia  vero  constringitur ;  sed  impossibilc 
est  cor  simul   dilatari  et  constringi;  ergo. 

4.  Praeterea,  sicut  se  habet  gloriosum  et  non  glorio- 
sum  ad  corpus,  ita  dolor  et  gaudium  ad  animam ; 
sed  impossibile  est  corpus  esse  gloriosum  et  non 
gloriosum;  ergo  impossibile  est  quod  in  anima  sit 
simul  dolor  et  gaudium. 

Contra.  In  Psalmo:  anima  nostra  repleta  est  malis, 


I20  LlB.  III  Sententiarum 

ubi  Augustinus,  non  malis  idest  vitiis  sed  poenis.  — 
Praeterea,  ubi  est  morbus  ibi  apponitur  medicina; 
sed  medicina  fuit  passio  Christi ;  ergo  in  anima  Christi 
fuit  verus  dolor,  et  constat  quod  in  eo  fuit  verum 
gaudium  quia  erat  comprehensor ;  ergo. 

Respondeo.  In  ista  quaestione  sunt  multae 
opiniones  quas  non  omnes  intendo  recitare,  sed 
recitabo  ad  praesens  tantum  quatuor  et  secundum 
hoc  sunt  quatuor  Articuli. 

Una  opinio  dicit  quod  in  anima  Christi  fuit 
simul  dolor  et  gaudium,  quia  in  anima  Christi  sensi- 
tiva  fuit  verus  dolor  et  non  gaudium,  in  anima 
vero  intellectiva  erat  verum  gaudium  etnondolor, 

Primum  patet  sic :  Dolor  est  passio  illata  et 
perceptibilis  apprehensio  illius  passionis  illatae;  sed 
ia  Christo,  quantum  ad  animam  sensitivam,  erat 
passio  illata,  et  perceptibilis  apprehensio  passionis 
illius  illatae,  quia  sensus  tactus  optime  vigebat  in 
eo,  quia  erat  nobilissimae  complexionis. 

Secundiifn  declaratur  ex  hoc  quia  in  parte  in- 
tellectiva  erat  plenitudo  divinitatis  et  gaudii;  talis  au- 
tem  plenitudo  non  permittebat  eum  sentire  aliquem 
dolorem. 

Contra  hoc  objicitur  per  Damascenum  lib.  j. 
qui  dicit  quod  Christus  habuit  moestam  intelligen- 
tiam;  sed  intelligentia  distinguitur  contra  partem 
sensitivam;  ergo  non  solum  in  sensitiva  sed  etiam 
in  intellectiva  fuit  moestitia  sive  tristitia. 

Prceterea,  mors  Christi  aut  fuit  naturalis  aut 
violenta ;  non  naturalis  qui  tunc  fuisset  mortuus  in 
isto  instanti,  si  nulla  passio  fuisset  ei  illata  quod  est 


DlSTINCT.   XV   QUiEST.  I  121 

falsum ;  ergo  fuit  violenta.  Sed  omne  violentum  est 
naturaliter  contristans  ex  g.  Metaph ;  ergo  cum  illa 
mors  esset  violenta  non  solum  quantum  ad  sensi- 
tivam  sed  etiam  quantum  ad  intellectivam,  quia  vio- 
lenter  fuerit  separata  intellectiva  anima;  ergo  se- 
quitur  quod  in  intellectiva  fuit  vera  tristitla. 

Alia  est  opinia  quae  dicit  quod  anima  Chri- 
sti  potest  considerari  dupliciter,  vel  in  quantum  es- 
sentia  vel  in  quantum  potentia  ;  si  consideretur  in 
quantum  essentia,  habuit  verum  dolorem  et  passio- 
nem  et  patiebatur  corpore  patiente,  quia  anima 
secundum  suam  essentiam  tota  est  in  toto  et  tota  in 
qualibet  parte  corporis.  Si  autem  consideretur  a- 
nima  in  quantum  potentia,  sic  non  patiebatur,  nec 
habuit  verum  dolorem, 

Contra  istam  opintonem  potest  objici  per 
duo  argumenta  facta  contra  praecedentem  opinio- 
nem. 

PratereayzA  hoc  ponitur  dolor  in  Christo  quia 
per  illum  debuit  mereri ;  sed  meritum  est  in  anima 
in  quantum  potentia  non  in  quantum  essentia,  quia 
in  quantum  potentia  habet  deliberare  et  elicere  ac- 
tus  meritorios :  ergo  dolor  fuit  in  anima  Christi  in 
quantum  potentia. 

Prcetereay  major  est  colHgantia  animae  ut  est 
natura  ad  seipsam  ut  potentia  quam  sit  virium 
sensitivarum  ad  animam  ut  natura  vel  essentia ; 
crgo  si  propter  talem  coUigantiam  facta  passione 
in  viribus  sensitivis  patitur  anima  ut  natura,  sequitur 


122  LlB.   III   SENTENTIARUM 

quod  patiente  anima  ut  natura,  patiatur    anima  ut 
potentia. 

Alia  eat  opinio  qu£  dicit  quod  anima  po- 
test  tripliciter  considerari. 

Primo  modOy  ut  est  natura,  et  sic  dicitur  quod 
anima  intellectiva  patiatur  patiente  anima  sensitiva, 
quia  in  homine  sensitiva  et  intellecti^a  sunt  una 
res  fundamentaliter. 

Secundo  modo^  potest  anima  considerari  ut  est 
ratio  inferior,  et  sic  anima  Christi  habuit  verum 
dolorem,  quia  ratio  inferior  respicit  objectum  tem- 
porale,  et  quia  inferebatur  sibi  poena,  ideo  habuit 
verum  dolorem. 

Tertio  modo  potest  considerari  ut  est  ratio  su- 
perior,  et  quia  rationis  superioris  est  tendere  in  Deum, 
ideo  cx  ista  tendentia  non  potuit  habere  dolorem 
sed  gaudium,  et  est  talis  ordo  inter  dolorem  et  gau- 
dium  respectu  animae  Christi,  quia  ex  parte  doloris 
primo  fuit  in  Christo  dolor  in  toto  composito  ex 
anima  et  corpore  et  anima  sensitiva  et  intellectiva, 
secundo  fuit  in  anima  sensitiva,  tertio  in  anima  in- 
tellectiva  ut  est  natura  quaedam.  Ex  parte  autem 
gaudii  fuit  e  converso,  quia  primo  fuit  in  ratione 
superiori,  secundo  fuit  in  anima  ut  est  natura  quae- 
dam,  tertio  fuit  gaudium  in  toto  composito. 

Quarta  opinio  eai,  ad  cujus  evidentiam  est 
sciendum  quod  dolor  est  ex  apprehensione  sensus 
alicujus  laesionis  factae  in  carne  propter  quod  se« 
quitur  passio  in    appetitu;    tristitia    autem    est  ex 


DlSTINCT.  XV  QUiEST.  I  I23 

apprehensione  interiori,  et  fit  frequenter  sine  lae- 
sione  carnis,  quia  fit  per  imaginationem  et  appre- 
hensionem  intellectivam;  unde  definitur  sic  :  tristitia 
est  animi  dissensus  ab  his  quae  nobis  nolentibus 
acddunt. 

Ad  propositum  dicitur  quod  si  accipitur  dolor 
qui  est  ex  apprehensione  sensus  laesionis  factae  in 
carae,  tunc  in  Christo  fuit  verus  dolor,  quia  veram 
naturam  passibilem  habuit,  immo  fuit  maximus  do- 
lor,  tum  quia  fuit  tenerrimae  complexionis,  tum  quia 
fuit  passus  in  locis  maxime  passibilibus,  puta  in 
locis  nervosis,  scilicet  in  manibus  et  pedibus,  tum 
quia  sensus  ejus  vigebant  et  non  erant  obsorpti  nec 
fiebat  redundantia  a  gaudio  animae  in  corpus.  Unde 
in  aliis  martyribus,  quia  fiebat  talis  redundantia,  ideo 
non  sic  patiebantur;  sed  in  Christo  fuit  factum  mi- 
racuiose,  quod  potentiae  agebantur  secundum  pro- 
prium  motum.  Si  autem  accipitur  dolor  pro  tristitia, 
dicitur  quod  in  anima  Christi  tam  in  portione  su- 
periori  quam  inferiori  fuit  dolor  qui  est  tristitia. 

Ad  cujus  evidentiam  est  notandum  quod  volun- 
tas  potest  accipi  dupliciter  scilicet  pro  voluntate 
deliberativa  et  pro  voluntate  ftaturali,  Si  accipitur 
voluntas  pro  deliberativa  voluntate,  sic  non  fuit  ibi 
tristitia,  quia  tristitia  est  de  nolito ;  sed  illa  passio 
non  erat  nolita  a  voluntate  deliberativa  Christi,  immo 
erat  volita  quia  illa  voluntas,  cum  erat  recta,  con- 
formabatur  legibus  divinis,  lex  aut^m  divina  dic- 
tabat  passionem  illam  esse  volendam;  ergo  ut  sic 
non  fuit  ibi  tristitia.  Si  autem  accipitur  voluntas 
pro  voluntate  naturali  secundum  portionem  superio- 


124  LlB.  III  Sententiarum 

rem  et  inferiorem,  fuit  ibi  tristitia,  quia  tristitia  est 
de  nolito;  sed  voluntas  Christi  naturalis  nolebat  i- 
stam  passionem,  quia  erat  disconveniens  suae  naturae; 
ergo  in  hoc  erat  tristitia.  Unde  sicut  projiciens  mer- 
ces  in  mare  simpliciter  non  vult  quia  proponitur 
sibi  ut  malum,  ulterius  quia  proponitur  sibi  ut  ne- 
cessarium  propter  vitandum  periculum,  et  sic  vult, 
ita  est  in  proposito;  nam  proponebatur  passio  ut 
disconveniens  naturae,  et  sic  voluntas  naturalis  no- 
lebat;  sed  postea  proponebatur  ut  necessaria  pro 
redemptione  generis  humani,  et  sic  voluntas  delibe- 
rativa  volebat  Opinio  Scoti  hic  dimittitur  quia  ni- 
mis  est  prolixa  et  duae  ultimae  rationabiHter  susti- 
neri  possunt. 

Vermntamen  contra  ultimam  opinionem  obji- 
ciunt  aliqui  contra  distinctionem  qua  dicitur  quod 
voluntas  potest  accipi  pro  voluntate  deliberativa  et 
pro  voluntate  naturali,  et  in  isto  ultimo  non  fuit  in 
anima  Christi  dolor  qui  est  tristitia, 

Contra  illud  arguiiur :  praedicatum  non  dicitur 
de  subjecto  ratione  alicujus  quod  accidentaliter  inest, 
sed  accidit  voluntati  quod  conjungatur  cum  appe- 
titu  sensitivo;  ergo  licet  voluntas  dicatur  naturalis 
ratione  illius  conjunctionis,  non  propter  hoc  debet 
dici  de  voluntate  dolor  vel  tristitia. 

Dicendum  quod  si  voluntas  diceretur  naturalis 
ex  hoc  praecisequod  conjungitur  appetitui  sensitivo, 
sicut  opinans  videtur  dicere,  tunc  distinctio  non  es- 
set  bona ;  sed  distinctio  cst  sic  accipienda  quod  pos- 
sum  considerare  voluntatem  ut  respicit  bonum  ab- 
solute  et  conveniens  naturae,  et  sic  dicitur  voluntas 


DlSTINCT.   XV  QVJEST.   I  125 

naturalis,  et  possum  considerare  voluntatem  ut  se- 
quitur  judicium  rationis,  et  sic  dicitur  voluntas  de- 
liberativa,  et  tunc  distinctio  est  bona. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  dicitur  dupliciter :  uno 
modo  negando  fnajorem,  quia  per  potentiam  divi- 
nam  contraria  in  summo  possunt  simul  stare  in  eo- 
dem,  sicut  in  corporibus  damnatorum  ponitur  summa 
caliditas  et  summa  frigiditas,  ut  videtur  dicere  una 
glossa  super  illud  Matth.  22,  ibi  erit  fletus  et  stri- 
dor  dentium.  Sed  hoc  non  videtur  bene  dictum,  quia 
Rabbi  Moyses  sic  dicit,  quod  conjunctio  contrario- 
rum  in  eodem  subjecto  est  unum  de  impossibili- 
bus  quae  creator  non  potest  facere.  —  Praeterea, 
definitum  non  potest  esse  sine  definitione;  sed  de- 
finitio  contrariorum  est  quod  mutuo  se  expellunt, 
ut  patet  per  Philosophum  in  postprcedicamentis ; 
ergo  per  nullam  potentiam  possunt  esse  simul  quin 
mutuo  se  expellant.  —  Ideo  aliter  dicitur  ad  ini- 
norem  quod  dolor  et  gaudium  in  proposito  non 
sunt  in  proposito  contrariatum,  quia  non  insunt  eo- 
dem  modo,  tum  quia  non  sunt  de  eodem  objecto 
quia  gaudium  est  de  objecto  beatifico  et  a:terno, 
dolor  autem  de  objecto  temporali  et  corruptibili. 

Ad  aliud  Philosophi  7.  Ethicorum  dicitur  quod 
non  est  ad  propositum,  quia  Philosophus  loquitur 
ibi  de  delectatione  corporali,  nos  autem  loquimur 
de  delectatione  spirituali,  nam  delectatio  corpora- 
lis,  puta  quae  est  ex  cibo,  expellit  tristitiam  opposi- 
tam  ex  cibo  et  quamcunque  contingentem.  Alitcr 
dicitur  et  melius  quod  dictum  Philosophi  habet  ve- 


126  LiB.  III  Sbntentiarum 

ritatem,  quando  de  una  potentia  naturali  fit  redun- 
dantia  in  aliam  potentiam ;  in  proposito  autem  in 
Christo  dispensative  factum  est  quod  non  fuit  re- 
dundantia  gaudii  animae  ad  vires  alias  nec  ad  corpus. 

Ad  tertium  dicitur  quod  non  est  ad  propositum, 
quia  dilatatio  cordis  respicit  gaudium  temporale, 
in  proposito  autem  fuit  gaudium  spirituale  in  por- 
tione  superiori. 

Ad  quartiim  dico  quod  major  est  falsa,  quia  glo- 
riosum  et  non  gloriosum  respectu  ejusdem  corporis 
sunt  contradictoria ;  dolor  autem  et  gaudium  in  pro- 
posito  non  sunt  contradictoria  nec  etiam  contraria, 
tum  quia  non  insunt  eodem  modo,  tum  quia  non 
sunt  de  eodem  objecto,  ut  dictum  est. 


Distinctio  XVI. 

Hic  opitur  quaestio  ex  ppaedictis... 

Circa  Distinctionem  i6,  qnceritur : 

QUiESTIO  I. 

rtram  Christus  habnerit  ne<;essitatem  moriendi. 

Videtur  quod  non,  quia  mors  est  inflicta  propter 
peccatum  ;  sed  in  Christo  non  fuit  peccatum  nec 
originale  nec  actuale ;  ergo  non  habuit  necessitatem 
moriendi.  Major  probatur,  tum  quia  ad  Romanos  8, 
dicitur  corpus  mortuum  est  propter  peccatum  ;  tum 
quia  Gefiesis  2,  dtcitur,  quacunque  hora  comederis 
ex  eo  etc;  tum  quia  Augustinus  Lib.  de  retracta- 
tione  /.  dicit  quod  si  nullus  delinqueret,  nullus  mo- 
reretur,  et  4,  de  Trin.  dicit  quod  mors  est  inflicta 
ratione  criminis. 

2,  Praeterea,  anima  Christi  fuit  omnisciens ;  ergo 
fuit  omnipotens  quia  non  est  minoris  perfectionis 
omnia  scire  quam  omnia  posse.  Sed  omnipotens 
potest  repellere  omnem  causam  mortis ;  ergo. 

3.  Praeterea,  perfectior  est  anima  Christi  quam 
forma  coeli ;  sed  in  coelo  nulla  est  causa  corruptio- 
nis;  ergo  nec  in  anima  Christi. 

Contra.  Omne  generabile  de  necessitate  est  cor- 
ttiptibile,  ut  patet  /.  coeli  contra  Platonem\  sed  corpus 


128  LlB.  III  Sententiarum 

Christi  fuit  generabile ;  ergo  corruptibile.  Prcsterea, 
omne  compositum  ex  contrariis  est  corruptibile  ex 
8.  Metaph,\  sed  corpus  Christi  erat  compositum 
ex  contrariis;  ergo. 

Ad  EVIDENTIAM  HUJUS  QUiESTIONIS,  quia 
mors  est  quidam  defectus  naturae,  ideo  est  sciendum 
quod  Filius  Dei  sic  assumpsit  nostram  naturam, 
quod  assumpsit  eam  cum  poenalitatibus  et  defecti- 
bus  quos  decuit ;  nam  aliqui  sunt  defectus  in  nostra 
natura  qui  proveniunt  ex  culpa^  et  sunt  ad  ciilpam 
sicut  pronitas  ad  malum  et  difficultas  ad  bonum, 
et  hujusmodi  defectus  filius  Dei  non  assumpsit 
quia  non  decuit.  Alii  vero  sunt  defectus  qui  pro- 
veniunt  ex  culpa  non  tamen  sunt  ad  culpam^  et 
isti  distinguuntur,  quia  quidam  sunt  personales,  puta 
lepra,  caecitas  et  claudicatio  et  hujusmodi,  et  istos 
etiam  non  assumpsit ;  quidam  vero  sunt  naturaleSy 
ut  fames  et  sitis  et  istis  similes,  et  hos  assumpsit.  — 
His  prcemissis  in  generali  quantum  ad  defectus  quos 
assumpsit,  oportet  videre  in  speciali  vel  particulari 
si  assumpsit  hunc  defectum  qui  est  necessitas  mo- 
riendi.  Et  sunt  hic  duo  Articuli  secundum  duas 
opiniones. 

Una  iftdistincte  clicit  quod  in  Christofuit 
necessitas  moriendi  ita  quod  si  non  fuisset  ei  aliqua 
poena  vel  passio  illata,  fuisset  tamen  mortuus  senio, 
quod 

Probatur  sic :  Matcria  est  qua  res  potest  esse  et 
non  esse  cx  7.  Metaph,  ita  quod  materia  existens 
sub  privatione  est  principium  corruptionis,  quia  al-- 


DiSTiNCT.  XVI  Qu.«ST.  I  129 

tera  pars  contrarietatis,  idest  privatio,  machinatur  ad 
maleficium,  idest  ad  corruptionem  ex  /.  P/iys.\  sed 
materia  corporis  Christi  est  ejusdem  rationis  cum 
materia  nostri  corporis,  et  est  ibi  privatio  alicujus 
formae  ;  ergo  sicut  necessario  est  causa  corruptionis 
ita  et  in  Christo. 

PrcBterea,  in  corpore  Christi  erant  qualitates 
contrariae  ;  sed  ex  contrarietate  qualitatum  sequitur 
actio  et  passio  et  tandem  corruptio  ;  ergo.  Probatio 
majoris  quia  qualitatcs  elementorum  non  sunt  in 
omnimoda  proportione  aequali  in  corpore  mixto 
proportionato  animae,  quia  diversai  partes  requirunt 
diversas  proportiones  complexionis. 

PrcEtcrea,  omne  corpus  gcnerabile  habet  certam 
periodum  suse  durationis  ultra  quam  non  potest 
durare  ;  sed  corpus  Christi  fuit  generabile ;  ergo. 

Qiiidquid  sit  de  concbisione  in  se,  ista; 
tamen  rationes  non  concludunt.  Prima  enim  iclco 
non  concludit,  quia  si  valeret  tunc  argucrctur  dc 
corpore  Christi  modo  sicut  ante,  quia  habet  niate- 
riam  ejusdem  rationis  cum  corpore  nostro,  ct  cst 
privatio  ibi  annexa;  ergo  essct  nunc  in  eo  ncces- 
sitas  moriendi  quod  est  falsum. 

Similiter  sccunda  ratio  non  concludit  quia  ita 
in  corpore  illo  sunt  modo  qualitatcs  contrariic  sicut 
tunc,  et  tamen  non  ponit  in  eo  ncccssitas  moriciidi. 

Similiter  tertia  ratio  non  valet,  quia  assumlt  unum 
falsum,  scilicet  omne  durabile  habct  certam  periodum 
suae  durationis  ultra  quam  non  potest  durarc,  quia 
si  producatur  aliquis  lapis  in  cssc,  et  tollatur  onine 


130  LiB.  II  Sentemtiarum 

extrinsecum  corruptivum,  posita   generali    manute- 
nentia  divina,  numquam  corrumperetur. 

Ideo  eat  alia  opinio  quod  de  Verbo  in 
comparatione  ad  naturam  assumptam  possumuslo- 
qui  tripliciter.  Prhno^  comparando  Verbum  ad  na- 
tnram  assumptam  gloriosam^  isto  modo  quod  glorla 
quai  ponitur  in  anima  redundet  in  corpus.  —  Se- 
cundo,  comparando  Verbum  ad  naturam  assumptam 
innocentem,  sicut  est  pura  natura  sine  peccato  cum 
justitia  originali.  —  Tertio  comparando  Verbum  ad 
naturam  non  gloriosam^  ita  quod  gloria  animae  non 
redundaret  in  corpus.  Primo  modo,  non  fuisset  in 
Christo  nccessitas  moriendi,  sicut  nec  in  beatis  erit 
post  resurrectionem,  similiter  nec  sccundo  7nodOj  sed 
tertio  modo  in  Christo  fuisset  necessitas  moriendi, 
sicut  ponit  Augustinus  Libro  2.  de  Baptismo  par- 
vulontm,  ubi  dicit  quod  Christus  habuit  similitudi- 
nem  carnis  peccati,  quia  nisi  juvenis  occisus  fuisset. 
ipso  senescente,  ad  mortem  venire  potuisset,  nullo 
miraculo  circa  ipsum   posito. 

Sed  adhuc  restat  dubium  unde  erat  illa  neces- 
sitas  moriendi,  et  dicitur  quod  fuit  ex  hoc  quod 
corpus  Christi  sibi  dimissum  sine  redundantia  gloriai 
erat  animale  et  non  sub  pleno  dominio  animae,  et 
indigcbat  cibo,  et  fiebat  deperditio  et  restauratio,  nec 
potcrat  fieri  tanta  restauratio  quanta  est  deperditio ; 
sed  ubi  non  fit  tanta  restauratio  quanta  est  de- 
perditio,  ibi  est  necessitas  moriendi. 

Contra,  Christus  sciebat  quantum  necesse  erat 
sumere  de  alimento  ad  tantam  restaurationem  de- 


DiSTiNCT.  XVI  QvjEsr.  I  131 

perditi;  ergo  poterat  sumere  de  alimento  ut  esset 
£qualis  restauratio  deperditi,  et  sic  propter  hoc  non 
fuisset  in  eo  necessitas  moriendi.  —  Respondetur 
quod  bene  licet  hoc  sciverit,  non  tamen  sequitur 
quod  fieret  aequaiis  restauratio  deperditi  propter  duo. 
Primo  propter  potentiae  nutritivae  debilitatem  in  con- 
vertendo  alimentum  in  rem  alitam ;  secufido  propter 
hnpuritatem  alimenti,  secundum  quod  semper  aliquid 
traxit  de  impuro,  nunc  autem  ex  puriori  alimento 
generatur  purior  sanguis  et  caro,  et  ex  impuriori 
alimento  generatur  impurior  sanguis  et  caro. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  quando  dicitur  quod 
mors  est  inflicta  propter  peccatum,  dicitur  quod 
verum  est  de  necessitate  in  eo  qupd  pcccatum 
solvit  prohibens  mortem,  scilicet  justitiam  origi- 
nalem;  proprie  autem  causa  mortis  est  illa  quae 
dicta  est  in  secunda  opinione,  scilicet  quod  non  fit 
restauratio  tanta  quanta  est  deperditio  in  humido 
radicali. 

Ad secundiim^  cum  dicitur  quod  anima  Christi  fiiit 
omnLsciens,  ergo  omnipotens,  negatur  consequefttia^ 
quia  omnipotentia  non  potest  communicari  alicui 
creaturae  nisi  habeat  in  se  formam  virtualiter  con- 
tentivam  omnium  objectorum  possibilium  produci; 
ideo  requiritur  major  perfectio  in  fundamento  omni- 
potentiae  quam  in  fundamento  omniscientiae. 

Ad  tertium  dicitur  quod  consequentia  non  valet : 
si  coelum  est  incorruptibile,  ergo  et  corpus  Christi, 
quia  ut  patuit  ifi  2,  lib,  dist,  24,  materia  coeli  non 
^  ejusdem  rationis  cum  materia  inferiorum. 


132  LiB.  III  Sententiarum 

QUiESTIO  II. 

Secundo  qtuzritur 

Utram  In  potestate  animfe  Chrlsti  faerlt  non  mori  ex 
fiolentia  passionls. 

Videtur  quod  sic,  quia  quod  habet  plenum  do- 
minium  super  corpus  potest  impedire  omnem  vio- 
lentiam  corporalem;  sed  anima  Christi  habuit  pl^ 
num  dominium  supra  corpus;  ergo.  Minor  probatur 
per  hoc  quod  ibi  nuHa  erat  rebellio  inferiorum  vi- 
rium  ad  animam. 

2.  Praeterea,  Joan,  lo,  ait  Christus,  potestatem 
habeo  ponendi  animam  meam  et  iterum  sumendi 
eam ;  tunc  quaeritur :  aut  illam  potestatem  habuit 
in  quantum  Dcus,  aut  in  quantum  homo  ;  non  in 
quantum  Deus,  quia  quod  semel  assumpsit  num- 
quam  dimisit,  secundum  Damascenum;  ergo  in 
quantum  homo,  et  habetur  propositum. 

3.  Praeterea,  in  Evangelio  dicitur  quod  cum 
clamore  valido  emisit  spiritum ;  sed  non  potuisset 
habere  clamorem  validum  nisi  praevenisset  seu 
praescivisset  horam  mortis;  ergo. 

Contra,  Christus  erat  viator  sicut  et  nos ;  sed 
non  est  in  potestate  animae  nostrae  non  mori  passione 
inflicta;  ergo.  —  Prceterea,  si  in  potestate  alicujus 
est  non  mori,  si  non  prohibet  peccat;  ergo  si  in 
potcstate  animae  Christi  fuisset  non  mori  et  non 
prohibuit,  sequitur  quod  peccaverit,  quod  est  incon- 
veniens. 

Respondeo.  In  ista  quaestione  non  oportet  mul- 
tum  insistere,  quia  patet  ex  solutione  quaestionis  prae- 


DlSTINCT.  XVI   QU^ST.   II  133 

cedentis.  Ideo  dico  quod  si  anima  Christi  gloriosa  fuisset 
sibi  dimissa,  ita  quod  gloria  animas  redundasset  in 
corpus,  tunc  in  potestate  animae  Christi  fuisset  non 
mori  ex  violentia  passionis ;  sed  quia  gloria  animae 
Christi  de  facto  non  redundabat  in  corpus  ideb  illud 
corpus  erat  necessario  corruptibile  et  passibile,  cujus 
ratio  erat  ex  prima  institutione  naturae,  quia  hoc 
est  principium  in  natura  quod  aliqua  activa  sunt 
nata  domihari  passivis.  Tunc  arguitur  sic :  Omne 
corpus  alterabile  et  corruptibile  per  approxima- 
tionem  activi  dominantis  potest  corrumpi;  sed  corpus 
Christi  est  hujusmodi;  ergo,  etc. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  dico  quod  anima  Christi 
haberet  dominium  supra  corpus  in  hoc  quod  non 
erat  rebelHo  virium  sensitivarum,  non  tamen  habuit 
plenum  dominium  quantum  ad  hoc  quod  cst  non 
pati,  quia  gloria  animae  non  redundabat  in  corpus. 

Ad  secundum  dicendum  quod  ly  ego  in  supposito 
et  apposito  stat  pro  eadem  persona  non  tanien  secun- 
dum  eandem  naturam,  itaquod  ego  suppositum  Verbi 
secundum  naturam  divinam,  pono  animam  meam 
a  meipso,  secundum  naturam  humanam,  quia  in 
natura  humana  facta  est  separatio, 

Ad  iertium  dicitur  quod  sicut  fuit  miraculum 
quod  anima  erat  gloriosa  et  corpus  non,  ita  fuit 
miraculum  in  eo  quod  clamavit  valide  in  hora 
mortis,  et  miraculose  fuit  separata  anima  ante  horam 
mortis  per  violentiam  passionis. 


Distinctio  XVII. 

Post  ppaedicta  considerapi.... 

Circa  istam  Dist  ij.  qtuBritur  primo 

QU^STIO  I. 

Utrum  in  Christo  sfnt  daae  Tolnntates. 

Videtur  quod  non,  quia  omnis  voluntas  est  do- 
«lina  sui  actus,  alias  non  esset  libera ;  sed  si  in  Chri- 
sto  essent  plures  voluntates,  altera  non  esset  domina 
sui  actus ;  ergo,  etc.  Probatio  7ninoris :  IUud  quod  se- 
quitur  motus  alterius  potentiae  non  habet  domi- 
nium  sui  actus;  sed  si  in  Christo  ponitur  alia  vo- 
luntas  a  voluntate  divina,  sequitur  motum  volunta- 
tis  divinse ;  ergo  non  habet  dominium  sui  actus. 

2.  Praeterea,  voluntas  factt  volentem;  ergo  ubi 
sunt  plures  voluntates,  ibi  sunt  plures  volentes;  sed 
Christus  est  unus  volens;  ergo  in  Christo  est  una 
voluntas. 

3.  Praeterea,  ubi  cst  una  personalitas,  ibi  est  una 
voluntas;  sed  in  Christo  est  una  personalitas;  ergo, 
etc. 

///  oppositnm  arguitur  sic:  Potentia  volitiva  in- 
separabiliter  sequitur  potentiam  intellectivam ;  sed 
in  Christo  sunt  duo  intellectus,  scilicet  creatus  et 
increatus;  ergo  in  Christo  sunt  duae  voluntates. 


DlSTINCT.   XVII   QUiEST.  I  I35 

RespoNDEO.  In  ista  quaestione  sunt  duo  Arti- 
culi.  Primus,  si  in  Christo  sunt  duae  voluntates. 
Secundus,  si  voluntas  creata  Christi  semper  fuit 
conformis  voluntati  divinae. 

Quanium  ad  primum  patet  per  Dama- 
scenum  lib.  j,  c.  6,  quod  in  Christo  sunt  duae 
voluntates,  et  sicut  tenemus  in  Christo  duas  natu- 
ras  et  unam  hypostasim,  ita  debemus  tenere  in  Chri- 
sto  esse  duas  voluntates  et  unam  hypostasim;  quod 
probatur  sic:  Ubi  sunt  plures  naturae  ibi  sunt  pro- 
prietates  consequentes  illas  naturas;  sed  in  Christo 
sunt  duae  naturae,  divina  scilicet  et  humana  ;  ergo 
in  Christo  sunt  proprietates  harum  naturarum,  scili- 
cet  voluntas  divina  et  humana. 

PrcBterca,  sicut  patet  in  distinctionibus  superio- 
ribus,  in  Christo  fuit  summa  gratia  et  fruitio  et  scien- 
tia;  ergo  sicut  propter  scientiam  ponitur  in  Christo 
intellectus  creatus,  similiter  propter  gratiam  ponitur 
voluntas  creata;  sed  in  Christo  etiam  ponitur  vo- 
luntas  divina;  ergo  in  Christo  sunt  duae  volunta- 
tes,  creata  scilicet  et  increata. 

Praterca,  Christus  ut  homo  meruit,  et  Christus 
ut  Deus  creavit;  sed  creatio  est  per  divinam  vo- 
luntatem,  meritum  vero  per  voluntatcm  creatam  : 
crgo  in  Christo  sunt  duae  voluntates,  scilicet  creata 
et  increata. 

Sed  diceres  numquid  in  Christo  sunt  praecise 
duje  voluntates?  Ei  dicit  hic  quidam  Doctor  satis 
probabiliter,  quod  large  sumendo  voluntatem  pro 
appctitu,  in   Christo  sunt    tres  voluntates    essentia- 


136  LlB.  III  Sententiarum 

liter  distinctae  scilicet  voluntas  divina,  voluntas  creata 
rationalis  et  voluntas  creata  sensitiva,  quae  dicitur  ra- 
tionalis  per  participationem  in  eo  quod  est  nata  obe- 
dire  rationi.  Item  voluntas  rationalis  dividitur,  non 
quidem  in  diversas  potentias  sed  in  diversos  modos; 
una  dicitur  voluntas  rationalis  naturalis,  alia  dicitur 
voluntas  rationalis  deliberativa  sicut  dicebatur  supe- 
rius  Dist,  ij.  Quamvis  Scotus  hoc  non  approbet,  ta- 
men  bene  potest  sustineri  et  facit  eam  Doctor  Venera- 
bilis  Bonaventura //^.  j,  dist.ij.  in  primo  dubio  sit- 
per  litteram.  Item  voluntas  dcliberativa  distinguitur 
in  portionem  superiorem  et  inferiorem,  portio  quidem 
superior  respicit  Deum,  portio  autem  inferior  respi- 
cit  proximum  et  res  inferiores  Deo;  unde  mori  a* 
more  Dei  spectat  ad  portionem  superiorem,  mori 
•  autem  pro  proximo  spectat  ad  portionem  inferiorem. 

De  secundo  Articulo  scilicet  quod  volun- 
tas  creata  Christi  fuit  semper  conformis  voluntati 
divinae,  dico  quod  aut  quseritur  de  voluntate  scn- 
sitivuy  aut  de  voluntate  rationali  quae  dicitur  na- 
ttiraliSy  aut  de  volutate  rationali  quae  dicitur 
delibcrativa.  Si  priino  modo^  conceditur  quod  sem- 
per  fuit  conformis  voluntati  divinae  in  modo  vo- 
lendi,  sed  in  volito  non  fuit  semper  conformis,  quia 
illa  voluntas  nolebat  passionem,  quia  erat  disconve- 
niens  suae  natura^,  et  tamen  hanc  passionem  vo- 
luntas  divina  volebat.  Si  secundo  modo,  dico  consirriili- 
ter  quod  voluntas  naturalis  rationalis  Hcet  esset  con- 
formis  voluntati  divinae  in  modo  volendi,  non  tamen 
in  volito  semper  fuit  conformis,  quia  illa    voluntas 


DiSTiNCT.  XVII  Qu^ST.  I  137 

nolebat  passionem,  cum  esset  disconveniens  suae  na- 
turae,  et  tamen  voluntas  divina  volebat.  Si  autem  lo- 
quimur  tertto  niodo  de  voluntate  naturali  delibera- 
tiva,  sic  dico  quod  ista  semper  fuit  conformis  vo- 
luntati  divinae. 

Ad  primum  PRINCIPALE  concessa  majorc  ne- 
getur  minor,  quia  non  obstante  quod  in  Christo  sint 
duae  voluntates,  habet  altera  dominium  sui  actus; 
et  quando  dicitur  quod  sequitur  motum  alterius  vo- 
luntatis  scilicet  divinae,  dico  quod  non  valet  quia 
Verbum  assumens  naturam,  nullam  habet  activita- 
tem  propriam  super  naturam  assumptam  quam  non 
habet  tota  Trinitas.  —  Vel  aliter,  secundum  unam 
opinionem  quae  ponit  quod  voluntas  est  causa  im- 
mediate  sui  actus  et  totalis  causa,  et  tunc  non  se- 
quitur  motum  alterius  voluntatis ;  sed  voluntas  di- 
vina  ponit  voluntatem  creatam  in  esse  et  sinit  ip- 
sum  moveri  actibus  suis. 

Ad  scciuidinn  dicitur  quod  non  sequitur  quod 
Christus  sit  duo  volentes  quia  sicut  pluries  dictum 
est  in  praecedentibus  distinctionibus,  concreta  non  nu- 
merantur  nec  plurificantur  plurificatis  abstractis  nisi 
tam  forma  quam  suppositum  plurificetur;  et  quia  hic 
est  unum  suppositum  ideo  est  unum  volens,  Ouem- 
admodum  etiam  in  Christo  sunt  duae  filiationes 
et  tamen  Christus  non  est  duo  filii  sed  unus  fi- 
lius,  ut  patuit  supra. 

Ad  tertium  negetur  major  quando  in  eadem 
persona  sunt  naturae  qua?  habent  proprietates  es- 
sentialiter  distinctas  sicut  est  in    proposito,  quia  in 


138  LlB.  III  Sententiarum 

ea  persona  Christi  est  natura    divinaet    humana; 
ergo  et  voluntas  divina  et  humana. 

Qu^STiO  II. 

Secundo  quceritur 

Utrum  deeuerit  Christum  orare. 

Videtur  quod  non,  unde  Augustinus  de  correp- 
tione  et  gratia  dicit :  nemo  quaerit  ab  alio  quod  a 
seipso  potest  habere;  ergo. 

2.  Praeterea,  orare  spectat  ad  personam  infe- 
riorem;  sed  persona  Christi  est  aequalis  dignitatis 
cum  persona  Patris;  ergo. 

3.  Praiterea.  Christus  nihil  petebat  nisi  quod  scie- 
bat  Patrem  velle;  ergo  si  orabat  frustra  orabat, 
quia  sive  orasset  sive  non,  illa  evenisset  ex  quo 
Pater  illud  volebat;  ergo. 

Cofttra,  Quidquid  Christus  fecit  decuit  eum  fa- 
cere ;  sed  Christus  oravit,  ut  patet  in  multis  Evan- 
geliis;  ergo  decuit  eum  orare. 

IN  ISTA  QUiiiSTlONE  sunt  duo  videnda :  primo^ 
principale  quaesitum;  secundo,  si  in  omni  sua  ora- 
tione  Christus  fuerit  exauditus. 

Quantum  ad  primum  dico  quod  decuit 
eum  orare  propter  multa.  Primo  propter  meritum, 
ut  nos  qui  non  cramus  capaces  beneficiorum  Dei 
per  cjus  orationcm  efficeremur  capaces.  Sccundo 
propter  virtutis  exemplum,  quia  membra  debent 
caput  imitari.  Tertio  propter  virtutis  documentum, 
ut  scilicet    ex  Christi  orationc  cognosceremus  eum 


DlSTINCT.  XVII   QUiEST.   II  I39 

esse  verum  hominem,  et  hoc  tangitur  Joan.  ii^ 
ubi  ait  Christus:  Gratias  tibi  ago,  Domine,  quo- 
niam  semper  me  audis.  Nunc  autem  rogo  non 
propter  me  sed  propter  populum,  ut  credant  quia 
tu  me  misisti.  Quarto  propter  complendum  offi- 
dum,  quia  erat  summus  Pontifex ;  sed  officium  sum- 
mi  Pontificis  est  orare,  unde  ad  Hebr. :  omnis  Pon- 
tifex  ex  hominibus  assumptus  pro  hominibus  con- 
stituitur  in  his  quae  sunt  ad  Deum  ut  offerat,  etc, 

Qttanium  ad  aecundum    Articulum 

dico  quod  oratio  est  mentis  sive  voluntatis  peti- 
tio,  voluntas  autem  creata  Christi,  ut  patet  in  quaest. 
praeced.  accipitur  tripliciter,  scilicet  pro  voluntate 
sensitiva  et  pro  voluntate  rationali  quae  est  natu- 
raliSf  et  pro  voluntate  rationali  quae  dicitur  de- 
liberativa.  Si  loquimur  de  prima  et  secunda  volun- 
taie,  dico  quod  non  semper  fuit  exauditus,  quia  se- 
cundum  illas  voluntates  orabat  dicens:  Pater  tran- 
seat  a  me  calix  iste,  et  tamen  non  transivit,  immo 
hunc  calicem  passionis  bibit.  Si  autem  loquamur 
de  tertia  dico  quod  semper  fuit  exauditus. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  dico  quod  meno  pe- 
tit  ab  alio  quod  potest  a  seipso  habere,  si  oratio 
et  exauditio  competunt  eidem  personae  secundum 
eandem  naturam.  Nunc  autem  oratio  et  exauditio 
non  competunt  personse  Christi  secundum  ean- 
dem  naturam,  quia  oratio  competit  ei  secundum 
naturam  humanam,  exauditio  autem  secundum  na- 
turam  divinam. 


I40  LlB.  III  Sententiarum 

Ad  sccundnm  dico  quod  Christus  in  quantum  o- 
rabat  erat  minor  Patre  in  forma  servi,  non  in  forma 
Dei  in  qua  est  aequalis  Patri. 

Ad  tcrtium  dico  quod  Christus  non  frustra 
orabat  quia  Christus  sciebat  suum  Patrem  velle 
hoc  quod  eveniret  mediante  oratione  Christi,  et  nisi 
orasset  non  evenisset,  quia  sic  erat  definitum  a  vo- 
luntate  divina. 


Distinctio  XVIII. 

De  mepito  Christi  praatermittendum.,. 

Circa  istam  Distinct.  i8,  quceritnr 
QU^STIO  I. 

Utmm  Christus  menierit  in  primo  instanti  snse  eon* 
eeptionls 

Videtur  primo  quod  non  meruit,  secundo  quod 
non  potuit  mereri  in  primo  instanti  suae  concep- 
tionis. 

Primum  probatur  sic:  Voluntas  perfecte  im- 
mersa  et  unita  Deo  per  fruitionem  non  potest  me- 
reri,  alias  sancti  in  patria  continuo  mererentur ;  sed 
anima  Christi  erat  perfecte  unita  Deo  et  fruebatur 
ipso;  ergo. 

Prcetcrea,  anima  Christi  fruebat  Deo ;  ergo  non 
merebatur.  Probatio  consequentice  quia  aut  meritum 
et  fruitio  sunt  duo  actus,  aut  sunt  unus  actus;non 
sunt  duo  actus,  quia  in  eadem  potentia  non  sunt 
simul  duo  actus  quorum  alter  secundum  se  est  a- 
daequatum  potentiae;  sed  fruitio  est  adaequatus  ac- 
tus  potentiae;  ergo  non  poterat  simul  frui  et  me- 
reri;  non  etiam  sunt  unus  actus,  quia  meritum  cst 
actus  contingens,  fruitio  vero  est  actus  necessarius ; 
scd  idem  non  potest  esse  nccessarium  et  contingens ; 
ergo. 


142  LlB.  III  Sententiarum 

Prceterea,  probatur  quod  non  meruit  in  primo  in- 
stanti  suae  conceptionis,  quia  omne  quod  est,  quando 
est,  necesse  est;  ergo  si  Christus  meruit  in  primo 
instanti  suae  conceptionis,  tunc  pro  illo  instanti  ac- 
tus  ille  erat  necessarius ;  sed  nullum  necessarium  est 
meritorium:  ergo. 

Pr(Eterea,  duae  mutationes  quarum  terminus  u- 
nius  est  ad  quem,  et  terminus  alterius  est  a  quo, 
non  possunt  esse  in  eodem  instanti;  sed  esse  ani- 
mae  est  terminus  creationis  ad  quem,  et  est  termi- 
nus  actionis  meritoriae  a  quo ;  ergo  non  possunt  esse 
in  eodem  instanti  creatio  animae  Christi,  et  actus 
merendi. 

Prcetcrea,  si  Christus  potuit  mereri  in  primo 
instanti  suae  conceptionis,  ergo  malus  Angelus  po- 
tuit  peccare  in  primo  instanti  suze  creationis,  quod 
cst  falsum.  Consequentia  probatur,  quia  actio  meri- 
toria  et  demeritoria  mensurantur  eadem  mensura. 
Falsitas  conscquentis  probatur  dupliciter  : 

Primo  modo  sic :  Operatio  quai  est  in  instanti, 
quando  res  incipit  esse,  est  effective  a  causa  pro- 
ducente  rem  in  esse  ;  ergo  si  Angelus  ab  instanti 
suae  creationis  potuit  peccare,  sequitur  quod  pccca- 
tum  sit  a  Deo  sicut  et  substantia  Angeli,  et  hxc 
cst  ratio  Thomai  partc  prima, 

Secundo  sic :  Angelus  non  peccavit  nisi  per 
velle  ;  sed  primum  velle  habet  a  Deo  non  a  se : 
ergo  non  potuit  peccare  in  primo  instanti.  Probatio 
minorisy  si  primum  velle  habet  a  se,  aut  hoc  est 
noiendo  vel  volendo ;  non  nolendo,  hoc  patet  de 
se ;  ergo  volendo.  Tunc  quaeritur  de   illo    sicut  de 


DiSTiNcr.  XVIII  QvjEST.  I  143 

priori,  quia  aut  a  Deo,  et  habetur  propositum,  aut 
a  seipso,  et  quaeram  de  illo  sicut  de  priori  in  infi- 
nitum. 

Conira,  Vigorosior  est  anima  Christi  quam  lux; 
sed  lux  est  in  eodem  instanti  quo  est  lux  ;  ergo 
eodem  instanti  quo  anima  Christi  fuit  creata,  po- 
tult  mereri.  —  PrcBtereay  sicut  se  habet  anima 
Christi  ad  fruitionem  per  gloriam,  ita  se  habet 
per  gratiam  ad  meritum  ;  sed  anima  Christi  per 
gloriam  in  primo  instanti  habuit  actum  fruitionis ; 
ergo  per  gratiam  in  primo  instanti  habuit  actum 
merendi. 

.Respondeo.  In  ista  quaestione  sunt  tria  videnda. 
Primo,  si  Christus  meruerit.  Secundo,  quando  me- 
ruerit.  Tertio,  si  meruerit  sibi  aliquid,  et  quid  fuit 
illud. 

De  primo  dico  quod  meruit,  quod  persuade- 
tur  sic:  quicunque  est  in  statu  merendi,  si  num- 
quam  meretur,  aliquando  demeretur,  quia  ad  meren- 
dum  tenetur  aliquando  ;  sed  erat  in  statu  merendi 
quia  viator ;  ergo  si  numquam  meruit,  sequitur  quod 
aliquando  demeruit,  quod  est  falsum. 

Pmterea,  viator  habens  sufficiens  principium 
merendi  potest  mereri ;  sed  Christus  erat  viator , 
et  habebat  sufficiens  principium  merendi  scilicet 
gratiam  quo  potuit  mereri,  et  si  potuit  ergo  meruit, 
quia  quidquid  est  nobilius  et  perfectius  est  attri- 
buendum  iUi  animae  si  sibi  non  repugnat ;  nunc 
autem  est  perfectius  habere  aliquid  cum  merito 
quam  sine  merito. 


144  LiB.  III  Sententiarum 

Quanfum    ad  aecundum  Articulum^ 

scilicet :  quando  Christus  meruit,  sunt  duae  opi- 
niones. 

Una  dicit  quod  non  meruit  nec  potuit  me- 
reri  \Xi  primo  instanti  suae  conceptionis,  tum  quia 
omne  quod  est,  quando  est,  necesse  est  esse;  tum 
quia  duai  mutationes  quarum  terminus  unius  est 
ad  quem  et  terminus  alterius  a  quo,  non  possunt 
esse  in  eodem  instanti ;  tum  quia  pari  ratione  an- 
gelus  potuisset  peccare  in  primo  instanti  suae  crea- 
tionis,  sicut  arguebatur  ad  partem  primam  quae- 
stionis. 

Alia  est  Opinio  quod  Christus  in  primo  in- 
stanti  suae  conceptionis  potuit  mereri  et  de  facto 
meruit ;  et  ista  videtur  esse  probabilior,  quia  omne 
habcns  actum  primum  perfectum  et  objectum  prae- 
sens  in  ratione  objecti  si  non  impeditur  et  actus 
ejus  secundus  est  permanens  et  non  successivus, 
potest  habere  actum  pro  quocunque  instanti ;  sed 
haec  omnia  fuerunt  in  Christo  in  primo  instanti 
suae  conceptionis,  quia  habuit  potcntiam  et  gratiam 
perfectam.  Similiter  habuit  objectum  praesens  scili- 
cet  totam  Trinitatem,  et  non  impediebatur  potentia, 
et  actus  est  permanens;  ergo. 

Contra  Iioc  objicitiir.  Esto  enim  quod  Christus 
habuit  omnia  pra^dicta,  adhuc  non  potuit  mereri  in 
primo  instanti  sua^  conceptionis,  quia  meritum  re- 
quirit  dcliberationem  et  electionem,  electio  autem 
et  deliberatio  requirunt  vel  praesupponunt  syllogis- 
mum  praticum  ;  scd  ista  syllogizatio  et  deliberatio 
non  fuit  in  eodem  instanti ;  ergo. 


DiSTiNCT.  XVIII  Qu^ST.  II  145 

Respondeo.  Dicendum  est  quod  licet  talis  syl- 
logizatio  requiratur  in  nobis,  hoc  tamen  est  propter 
imperfectionem  nostrae  potentiae  volitivas,  et  ubi 
est  potentia  cognitiva  perfecta,  ibi  non  necessario 
requiritur  talis  discursus,  quinimo  ipsa  deliberatio 
potest  fieri  in  instanti,  unde  2,  Pkys,  difitur  quod 
perfectus  artifex  non  deliberat ;  potentia  autem 
cognitiva  Christi  videt  omnia  qua^  videt  Verbum, 
ideo  non  sic  requirebatur  talis  discursus  et  delibc- 
ratio  et  electio ;  ergo  potuit  fieri  in  istanti. 

Ad  motiva  aiitem  alterius  opinionis  dicetur  in 
fine  quaestionis. 

Quantum  ad  iertium  Ariicuium  scilicet 
quid  sibi  Christus  meruit,  dicunt  aliqui  quod  me- 
ruit  sibi  fruitionem  et  beatitudinem  quia  quidquid 
est  nobilitatis  et  perfectionis  est  attribuendum  Chri- 
sto;  sed  perfectius  est  habere  fruitionem  ex  mcrito 
quam  sine  merito. 

Alia  estopinio  cui  assentio,  quod  Christus  non 
meruit  sibi  fruitionem,  quia  aut  hoc  fuisset  per 
actum  praecedentem,  aut  per  actum  qui  est  fruitio. 
Non  primo  modo  quia  nullus  actus  praecedens  po- 
nitur;  non  etiam  secundo  modo  quia  meritum  et 
fruitio  reah'ter  differunt,  meritum  etiam  se  habet 
ad  fruitionem  sicut  via  ad  terminum.  —  Si  dicas 
quod  idem  actus  potest  esse  meritum  et  fruitio  sive 
prsemium,  quia  idem  actus  potest  habere  respectum 
ad  liberum  arbitrium  et  ad  Deum,  et  ut  habet  re- 
spectum  ad  liberum  arbitrium  est  meritum,  ut 
autem  habet  respectum    ad    Deum    est    praemium, 

10 


146  LlI3.  III  Sententiarum 

hoc  non  valet,  quia  pari  ratione  potest  dici  de  beatis 
quod  continue  merentur,  quod  est  falsum. 

Ad  argiimentum  opinionis  dicitur  multi- 
pliciter.  Primo  sic  :  quidquid  est  nobilitatis  est  po- 
nendum  in  Christo  si  sibi  non  repugnat  habere 
tali  modo;  sed  Christo  repugnat  habere  fruitionem 
ex  merito,  quia  in  Christo  erat  tam  excelsa  beati- 
tudo,  quod  per  meritum  acquiri  non  pote^at. 

Secundo  dicitur  et  melius,  quod  in  Christo  est 
ponendum  quidquid  est  perfectionis  si  sibi  non  re- 
pugnat  vel  suae  dignitati.  Nunc  autcm  habere  frui- 
tionem  ex  meritis  repugnat  dignitati  Christi,  quo- 
niam  quia  meritum  praecedit  pra^mium,  tunc  Christus 
pro  aliquo  instanti  non  habuit  fruitionem  quam 
meruit,  quod  est  inconveniens. 

Tertio  niodo  dicitur  quod  sicut  diversl  gradus 
entitatis  faciunt  ad  decorem  universi,  ita  diversi 
modi  habendi  gloriam  faciunt  ad  decorem  istius 
status;  ideo  aliqui  habcnt  gloriam  cum  meritis, 
aliqui  vero,  sicut  Christus,  sine  merltis;  et  sic  non 
meruit  sibi  fruitionem. 

Sed  diceres:  numquam  ergo  aliquid  sibi  meruit? 
Dicendum  quod  sic.  Sed  quid  sit  illud,  circa  hoc 
sunt  duae  opiniones:  U?ia  est  Magistri  in  littera  qui 
dicit  quod  meruit  animae  et  corporis  impassibi- 
litatem.  Anim^  quidem  impassibilitatem  meruit, 
quia  licet  sit  impassibilis  quantum  ad  portionem 
supcriorem,  est  tamen  passibilis '  in  parte  inferiori 
vel  portione,  et  impassibilitatem  hujus  portionis  sibi 
meruit.  Etiam  meruit  sibi  impassibilitatem  corporis 
in  resurrectione ,    ut    probatur    per   Apostolum   ad 


DiSTiNcr.  XVIII  QUi*:sT.  II  147 

Philippenses :  Christus,  inquit,  factus  est  pro  nobts 
obediensusque  ad  mortem;  et  sequitur :  propter  quod 
et  exaltavit  illum,  idest  pro  isto  merito  exaltavit 
illum. 

Aiia  opinio  dicit  quod  Christus  meruit  sibi 
amotionem  illrus  impedimenti  quo  gloria  animae 
non  redundabat  in  corpus,  Hic  accipe  quod  plus 
placet. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  dicitur  quod  anima 
perfecte  unita  Deo  potest  mereri  si  est  omnino  ex- 
tra  viam.  Siautem  aliquis  unitur  Deo  sic,  quod  exi- 
stens  comprehensor,  possit  etiam  esse  viator,  potest 
mereri.  Christus  autem  cum  hoc  quod  erat  com  - 
prehensor  erat  viator,  et  ratione  qua  fuit  viator  me- 
ruit,  ut  patuit  in  primo  Articulo. 

Ad  secundum  dicitur  quod  fruitio  et  meritum 
sunt  duo  actus.  —  Et  quando  arguitur  quod  duo 
actus  non  possunt  esse  in  eadem  potentia  quorum 
alter  sit  adaequatus  potentiae ;  dicendum  quod  ve- 
rum  est  secundum  eandem  portionem ;  sed  in  Chri- 
sto  fruitio  erat  secundum  portionem  animae  supc- 
riorem,  meritum  autem  secundum  portionem  infe- 
riorem.  —  Aliter  potest  dici  quod  fruitio  crat  actus 
adsequatus  intensive  non  autem  extensive,  ideo  po- 
terat  mereri. 

Ad  tertium  dico  quod  actus  merendi  in  primo 
instanti  fuit  contingens,  unde  sicut  neccssarium  di- 
citur  necessarium  quando  ita  est,  ita  contingcns  dici- 
tur  contingens  quando  contingenter  inest.  Volun- 
tas  autem  ita  contingenter  eliciebat  illum  actum  in 


148  LiB.  III  Sententiarum 

primo  instanti  sicut  si  praecessisset  per  diem.  Et 
qitando  dicitur:  Omne  quod  est,  quando  est,  necesse 
est  esse ;  dicendum  quod  potest  accipi  in  sensu  divi- 
sionis  et  tunc  est  falsa,  vel  in  sensu  compositionis 
et  tunc  est  vera,  sed  non  contra  me. 

Ad  quartum  dicendum  *quod  major  est  falsa, 
quia  luna  eodem  instanti  quo  illuminatur  a  sole,  il- 
luminat  hemispherium  nostrum,  et  tamen  sunt  di- 
versae  mutationes. 

Ad  quintum  concedo  consequens  quod  Angelus 
in  primo  instanti  suae  creationis  potuit  peccare,  ut 
patuit  lib.  2,  dist,  4.  Ad  primam  probationem  di- 
cendum  quod  major  habet  veritatem  de  positivis 
non  de  privativis,  peccatum  autem  est  privatio  boni 
ideo  peccatum  Angeli  non  erat  a  Deo.  —  Ad  se- 
cundam  probationem  dico  quod  angelus  potuit  ha- 
bere  primum  velle  a  seipso.  Etiam  cum  dicitur,  aut 
nolendo  aut  volendo,  dico  quod  primum  velle  non 
habuit  volens  nec  nolens  tanquam  per  actum  se- 
cundum,  sed  immediate  per  ipsam  voluntatem  tan- 
quam  per  actum  primum  ipse  eliciebat  velle.  Si  vis 
de  ista  materia  require  lib.  2.  dist.  4. 


Distinctio  XIX  et  XX. 

Nunc  autem  quasramus.... 

Circa  Disi.  ig.  et  20,  quceruniur  duo.  Primo, 

QUiESTIO  I. 

Utrani  Christns  mernit  nobls  gnmtiam  et  gloriam. 

Videtur  quod  non,  quia  meritum  non  excedit 
prsemium ;  sed  meritum  Christi  excedit  gloriam 
omnium  hominum ;  ergo. 

2.  Praeterea,  meritum  ordinatur  ad  praemium  tan- 
quam  ad  finem  ;  sed  meritum  Christi  ordinatur  ad 
prgemium  nostrum  tanquam  ad  firiem. 

3.  Praeterea,  meritum  Christi  est  finitum;  sed  culpa 
nostra  fiiit  infinita :  ergo  non  meruit  nobis  deletio- 
nero.  Major  patet  quia  natura  in  qua  Christus  pa- 
tiebatur  erat  finita.  Minor  probatur  quia  tanta  est 
culpa  quantus  est  ille  qui  offenditur ;  sed  qui  offen- 
ditur  puta  Deus  est  infinitus ;  ergo. 

Contra.  Leo  in  sermone  de  Naiiviiate  Domini : 
sicut  a  reatu  nullum  liberum  reperit  sic  omnibus 
curandis  venit. 

Respondeo.  In  ista  quaestione  sunt  duo  Arti- 
culi,  secundum  duas  opiniones. 


I50  LiH.  III  Sententiarum 

Una  opinio  ponit  duas  conclusiones  quarum 
prima  est :  Christus  meruit  omnibus  culpae  remis- 
sionem,  gratiae  infusionem  et  gratiae  collationem 
quantum  ad  sufficientiam.  Secunda  conclusio  est 
quod  non  meruit  illa  omnibus  quantum  ad  effica- 
ciam. 

Prima  COnclusio  probatur  sic:  Persona  infinita 
potest  sufficienter  satisfacere  pro  infinitis  habendo 
meritum  infinitum ;  sed  persona  Christi  est  infinita; 
ergo  potuit  sufficienter  satisfacere  pro  infinitis  ha- 
bendo  meritum  infinitum. 

Secunda  conclusio  probatur  sic :  agens  non 
agit  nisi  in  passum  dispositum,  quia  actus  activo- 
rum  sunt  in  patiente  disposito  cx  2.  de  Anima.  ; 
sed  non  omnes  sunt  dispositi  ad  habendam  gratiam 
et  gloriam ;  ergo  non  meruit  ista  omnibus  quantum 
ad  efficientiam. 

Contra  primam  conclusionem  arguitur  sic: 
nulla  forma  est  perfectior  in  agcndo  quam  sit  in 
essendo,  quia  agere  nunquam  excedit  esse ;  sed 
esse,  in  natura  in  qua  Christus  merebatur,  est  fini- 
tum  ;  ergo  non  habuit  meritum  infinitum. 

Prcetcrcay  actiones  mensurantur  secundum  ra- 
tionem  agendi  non  secundum  rationem  agentis;  ergo 
operatio  illa  est  finita,  quae  est,  in  ratione  agendi. 
finita.  Sed  meritum  Christi  secundum  naturam 
creatam,  est  a  ratione  agendi  finita ;  ergo  meri- 
tum  non  fuit  infinitum.  Et  declaratur  ratio  pcr 
exemplum,  quia  licet  velle  in  Christo  esset  operatio 
infinita,  non  tamen  erat  in  infinitum,  quia  erat  a 
ratione  agendi  finita. 


i 


DlSTiNCT.  XIX  et  XX  QUiEST.  I         151 

Contra  secundam  conclusionem  objicitur  sic. 
quia  tunc  Christus  non  meruit  nobis  gratiam  pri- 
mam  et  gratiam  baptismalem,  quia  respectu  illius 
non  eramus  dispositi. 

fdeo  dicitur  secundum  aliam  opinionem  in 
qua  sunt  duo  declaranda.  Primo  quomodo  Christus 
meruit  quantum  ad  sufficientiam ;  secundo  quoraodo 
meruit  quantum  ad  efficaciam. 

De  primo  dicitur  quod  meritum  Christi  non 
fuit  formaliter  infinitum  sed  finitum.  Verumtamen 
est  sciendum  quod  omne  creatum  tn  quantum  est 
volitum  a  Deo  in  tantum  est  bonum,  meritum  autem 
Christi  licet  sit  finitum,  acceptatur  tamen  a  Deo 
tanquam  infinitum,  ideo  sufficit  pro  infinitis  exten- 
sive. 

De  secundo  dico  quod  Christus  meruit  omni- 
bus  quantum  ad  efficaciam  hoc  modo;  nam  incar- 
natio  Christi  et  ejus  passio  non  fuerunt  occasiona- 
liter  prsevisae  sed  ab  aeterno  videbantur  a  Deo,  ita 
quod  Deus  intellexit  se  tanquam  sum^mum  bonum ; 
in  secundo  signo  intellexit  omnes  creaturas ;  in  tertio 
signo  aliquos  homines  praedestinavit  et  circa  aliquos 
habuit  actum  negativum ;  in  quarto  signo  vidit 
aliquos  casuros  in  Adam ;  in  quinto  providit  dc 
remedio  eorum  quomodo  redimerentur  pcr  passio- 
nem  Filii  sui  tanquam  per  meritum. 

Sed  diceres :  quid  nobis  Christus  meruit  ?  Dico 
quod  meruit  nobis  quinque,  scilicet  peccati  remis- 
sionem ;  secundo  gratise  infusionem  ;  tertio  poenae 
aeternae  et  temporalis   dimissionem  ;    quarto    diabo" 


152  LiB.  III  Sententiarum 

I  cae  potestatis   conculcationem,  et  januae  coeli  ape- 
ritionem. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  dicendum  quod  me- 
ritum  non  excedit  prasmium  quando  aliquis  me- 
retur  pro  seipso  ;  sed  quando  aliquis  meretur  pro 
alio,  meritum  potest  excedere  praemium,  et  sic  me- 
ritum  Christi  potest  excedere  praemium  nostrum 
ut  ipse  meretur  pro  nobis. 

Ad  secundiim  potest  dici  eodem  modo  vel  po- 
test  distingui  de  fine  secundum  viam  Philosophi  in 
2.  Phys,  quia  est  finis  simpliciter,  et  est  finis  sub 
fine,  et  sic  meritum  Christi  potest  ordinari  ad  prae- 
mium  nostrum  tamquam  finis  sub  fine. 

Ad  tertium  dico  quod  licet  meritum  Christi  sit 
formaliter  finitum,  tamen  acceptatur  a  Deo  exten- 
sive  tanquam  infinitum,  et  conjungitur  objecto  bea- 
tifico  per  gratiam  et  gloriam.  Et  quando  additur 
in  mmori  quod  peccatum  est  infinitum,  si  intelli- 
gatur  quod  sit  infinitum  intensive,  est  falsissimum, 
quia  tunc  oportet  ponere  summum  malum  et  re- 
diret  error  Manichaeorum. 

QU^ESTIO    II. 

Secundo  quceritur. 

Htrnm  fiierlt  nece^arlum  genns  hamanum  repararl  per 
mortem  Christl. 

Videtur  quod  non,  quia  nobilior  est  Angelus 
quam  homo;  sed  non  fuit  necessarium  Angelum 
rjparari  sive  redimi  per  mortem  Christi;  ergo. 


DiSTiNCT.  XIX  et  XX  Qu^ST.  II         153 

2.  Praeterea,  genus  humanum  reparatur  per  illud 
in  quo  nullus  laudatur;  sed  in  passionibus  non 
laudamur  ex  2.  Etkic;  ergo. 

In  contraritim  est  Anselmus  2,  Cur  Deus  homo 
ubi  expresse  dicit  quod  genus  humanum  necesse 
fuit  per  passionem  Christi  redimi.  Item  super  illud 
dd  Hehrceos  2,  glossa:  Auctorem  salutis  eorum  per 
passionem  consummare  dicit,  quod  nisi  moreretur 
Christus,  homo  non  redimeretur. 

Respondeo.  In  ista  quaestione  sunt  duo  Arti- 
culi  secundum  duos  modos  dicendi. 

Primus  modus  est  Anselmi  in  lib.  Cur 
Dcns  homo^  qui  ponit  quatuor  conclusiones.  Prima 
quod  necesse  fuit  hominem  redimi.  Seamda  quod 
noii  potuit  redimi  sine  satisfactione.  Tertia  est  quod 
ista  satisfactio  non  potuit  fieri  per  purum  hominem 
vel  per  puram  creaturam.  Quarta  concluslo  quod 
necessarium  fuit  istam  satisfactionem  fieri  per  Chri- 
stum  qui  est  Deus  et  homo. 

Primam  conclusionem  probat  sic:  Si  non 
fuit  necesse  hominem  redimi;  ergo  homo  crcatus 
fuitfrustra,  quod  est  inconveniens.  Consequcntia  pro- 
batur  quia  homo  creatus  est  ad  laudandum  Deum 
et  diligendum  et  etiam  ad  fruendum  ipso  Deo.  Aut 
ergo  Deus  deducit  hominem  ad  hunc  finem,  aut 
non.  Si  non,  ergo  frustra  creatus  est  homo;  si  slc, 
cum  jam  lapsus  erat  per  peccatum,  necesse  fuit 
ipsum  redimi. 

Secundam  conclusionem  probat  slc:  Injustus 
€st  omnis  homo  qui  non  reddit  Deo   quod  debet; 


154  L^B.  III  Sententiarum 

sed  nullus  injustus  admittitur  ad  beatitudinem ;  ergo 
qui  non  reddit  Deo  quod  debet,  non  salvatur.  Sed 
hoc  non  redditur  nisi  satisfaciendo ;  ergo  necesse 
fuit  hominem  redimi  per  satisfactionem. 

Tertiam  conclusionem  probat  sic:  Nullus  sa- 
tisfacit  pro  peccato  hominis  nisi  reddat  Deo  aliquici 
majus  omni  eo  pro  quo  homo  non  debuit  peccare; 
sed  pro  omni  eo  quod  est  aut  esse  potest  non  de- 
buit  peccare;  ergo  nullus  satisfacit  pro  peccato  ho- 
minis  nisi  reddat  Deo  aliquid  majus  omni  eo  quod 
est  aut  esse  potest.  Sed  nullus  purus  homo  hoc 
potest  reddcre;  ergo  purus  homo  non  potest  satis- 
facere  pro  peccato  hominis. 

Qtiartam  concbisionem  probat  sic :  Ille  potest 
satisfacere  pro  peccato  hominis  qui  habet  in  se 
aliquid  majus  omni  eo  quod  est  sub  Deo  et  qui 
sponte  se  offerat  Deo  et  qui  vincat  dlabolum  per 
asperitatcm,  sicut  primus  homo  submisit  se  diabolo 
per  suavitatem ;  sed  nihil  est  asperius  morte,  et  in 
Christo  est  aliquod  majus  omni  eo  quod  est  sub 
Deo  etiam  qui  sponte  se  offerat  Deo ;  ergo  necesse 
fuit  per  mortem  Christi  hominem  redimi  et  dia- 
bolum  conculcari. 

Si  ista  conclusio  Ausclmi  sic  intelligatur,  quod 
redcmptio  non  potuit  esse  nisi  per  mortem  Christi 
et  per  aliquid  sponte  oblatum  Deo  quod  sit  majus 
omni  creatura,  videtur  esse  dubia  et  contra  dicta 
Sanctorum.  Dicit  enim  Augustinus  /^.  de  Triji,  cap^ 
10.  et  allcgatur  a  Magistro  in  littera,  quod  alius  mo- 
dus  redimendi  hominem  quam  per  mortem  Chri- 
sti,  Deo    non  fuit  impossibilis.    Item  Leo    Papa  in 


DiSTlNCT.  XIX  et  XX  QUiBST.  II         155 

Sirm.  de  ramis  palmarum  dicit  quod  omnipoten- 
tia  Filii  Dei  in  qua  aequalis  est  Patri  potuisset  libe- 
rare  genus  humanum  solo  imperio  voluntatis  suae. 
Item  Gregorius  2.  Moralium:  qui  nos  fecit  existere 
de  nihilo,  revocare  etiam  sine  morte  et  passione  sua 
potuit.  Item  ipsemet  Anselmus  lib.  2.  Cur  Deus 
homo  approbat  dictum  discipuli  sui  dicentis  ///  lib, 
2.  Cur  Detis  homo  quod  minima  laesio  illius  homi- 
nis  fuit  major  quam  peccata  omnium  hominum  • 
ergo  non  oportuit  ipsum  mori  propter  peccatum, 
quia  sufficiebat  minima  laesio  Christi  ad  redimen- 
dum. 

Ideo  dicitur  aliter  ad  quaestionem  quod  neces- 
sitas  est  duplex,  scilicet  absoluta  et  ordinata.  Si  lo- 
quamur  de  necessitate  absoluta  sic  non  fuit  neces- 
sarium  genus  humanum  redimi  per  passionem  Chri- 
sti,  sicut  patuit  per  dicta  Sanctorum  immediate  al- 
legata.  Si  autem  loquamur  de  necessitate  ordinata> 
et  potest  dici  necessitas  consequentiae  eo  quod  prae' 
supponit  ordinationem  divinam,  et  sic  fuit  necessa- 
rium  genus  humanum  redimi  per  passionem  Chri- 
sti,  et  isto  modo  possunt  exponi  dicta  Anselmi  in 
quatuor  conclusionibus  i.  Articuli. 

Ad  PRIMUM  PRINCrPALE  dicoquod  si  ponere- 
tur  unus  Angelus  in  una  specie  tantum,  dlfficlle  es- 
set  respondere ;  sed  ponendo  quod  in  eadem  specie 
sunt  plures  Angeli  solo  numero  differentes,  patet 
quod  non  est  simile  de  Angelo  et  de  homine,  quia 
per  peccatum  primi    hominis  tota    species  humana 


156  LlB.  III  Sententiarum 

erat  dammata,  ideo  erat  reparanda,  sed  non  fuit  dam- 
mata  tota  una  species  angelica. 

Ad  secundum  dico  quod  in  passionibus  natura- 
libus  non  laudamur ;  sed  in  passionibus  poenalibus, 
sicut  est  mors,  bene  laudamur,  sicut  patet  de  mar- 
tyribus  qui  laudantur  ex  passionibus. 


Distinctio  XXI  et  XXII. 


Post  ppaedicta  considepandum. 

Circa  21,  et  22,  Dist.  quceritur : 


QU^STIO  I. 

rtrQm  CorpQs  ChrLsti  falsset  patrefaetum  si  resnrrec- 
tie  BOB  folsset  aeeelerata. 

Videtur  quod  sic,  quia  natura  non  incipit  ali- 
quem  motum  quem  non  possit  terminare  ex  j.  Me- 
taph. ;  sed  in  Christo  inceptus  erat  motus  qui  erat 
ad  putrefactionem,  quia  anima  vere  fuit  separata  a 
corpore;  ergo  tandem  illud  corpus  fuisset  putre- 
factum.  Confirmatur,  quia  circa  finem  primi  libri 
de  Anima  dicitur  quod  egrediente  anima  de  corpore 
corpus  marcescit  et  expirat. 

2.  Praeterea,  Christus  habuit  defectus  naturae  hu- 
manae  viventis,  igitur  pari  ratione  habuit  defectus 
naturae  humanae  mortuae ;  sed  putrefactio  est  de- 
fectus  consequens  naturam  mortuam;  ergo. 

3,  Praeterea,  assumens    naturam    specificam  as- 
sumit  proprietates  naturae  illius ;  sed  putrefactio  est  - 
proprietas  naturae  corporis  mixti ;  cum  ergo  Christus 
habuit  corpus  mixtum  sicut  et  nos,  sequitur  quod 
illud  corpus  fuisset  putrefactum. 

Contra:  in  PsaL  dicitur:  non  dabis  sanctum 
tuum  videre  corruptionem. 


158  LlB.  III  Sententiarum 

Respondeo.  In  ista  quaestione  dicuntur  tria. 
Primo,  quid  est  putrefactio.  Secundo,  quod  corpus 
Christi  non  fuisset  putrefactum  si  resurrectio  non 
fuisset  accelerata.  Tertio,  quare  corpus  Christi  non 
fuisset  putrefactum  si  resurrectio  non  fuisset  acce- 
lerata. 

Quantum  ad  primum  dicitur  quod  pu- 
trefactio  est  corruptio  proportionis  elementorum  in 
mixto  per  exhalationem  humidi  continuantis  partes 
in  mixto  facta  ex  caliditate  corporis  circumstantis. 
Et  est  talis  ordo  nam  primo  calidum  corporis  circum- 
stantis  educit  humidum  corporis  quod  putrescit  in  su- 
perficie  ad  quam  sequitur  putrefactio  et  demum  inci- 
neratio.  Hoc  totum  apparet  in  corporibus  mortuorum 
quae  primo  in  superficie  humectantur,  consequen- 
ter  putrescunt  et  demum  incinerantur. 

Quantum   ad  secundum   Articulum 

dicitur  quod  corpus  Christi  non  fuisset  putrefactum 
quia  putrefactio  est  per  hoc  quod  in  corpore  non 
est  aliqua  virtus  continens  elementa  ex  i.  de  Anima; 
sed  in  corpore  Christi  potuit  esse  et  de  facto  fuit 
aliqua  virtus  continens  elementa,  scilicet  virtus  di- 
vina;  ergo. 

PrcBterea,  Christus  non  assumpsit  aliquem  de- 
fectum  qui  non  proficeret  ad  redemptionem  humani 
generis ;  sed  putrefactio  illius  corporis  non  proficie- 
bat  ad  redemptionem  humani  generis,  quia  jam  e- 
rat  redemptio  facta  per  mortem  quae  praecedit  pu- 
trefactionem ;  ergo. 


DiSTiNCT.  XXI  et  XXII  QUiEST.  I         159 

QMiantum  ad  iertium  Ariieulum  dici- 
tur  et  valde  pulchre,  quod  aliqua  sunt  futura  quoad 
causas  naturales  si  illae  causae  naturales  non  prohi- 
berentur,  et  illud  futurum  non  est  futurum  simpli- 
citer  nec  evenit  necessario  propter  causam  superio- 
rem  prohibentem  causalitatem  secundarum  causa- 
rum;  et  tunc  judicandum  est  esse  futurum  secun- 
dum  causam  superiorem  et  vincentem.  Excmplum 
de  hoc  ponitur  quando  Isaias  nuntiavit  Ezechiae  quod 
inoreretur,  qui  mortuus  fuisset  secundum  causas  na- 
turales,  nisi  quia  causa  superior,  idest  Deus,  prohi- 
buit,  et  additi  sunt  ei  1 5  anni  vitae.  Ita  dico  in  pro- 
posito,  nam  corpus  Christi  mortuum  fuissct  putre- 
factum  quantum  est  ex  parte  causarum  naturalium 
si  non  fuissent  prohibitae,  quia  habuit  causam  na- 
turalem  resolutionis  intrinsecam  et  extrinsecam.  Deus 
autem  prohibuit  causalitatepi  secundarum  causarum, 
et  prohibuisset  etiam  si  illud  corpus  non  fuisset  vi- 
vificatum  usque  ad  generalem  resurrectionem. 

Sed  hic  est  dubiiun  unum,  si  hoc  fuissct  fac- 
tum  antiquo  miraculo  an  novo.  Et  dicit  hic  quidam 
Doctor  quod  hoc  fuisset  factum  antiquo  miraculo, 
quia  eodem  velle  quo  Deus  univit  sibi  naturam 
humanam  eodem  praeservasset  eam  a  corruptione. 
Alii  autem  dicunt  quod  hoc  factum  fuissct  novo 
miraculo,  quia  activum  naturaliter  approximatum 
passivo,  si  non  impeditur  et  non  agit,  hoc  est  per 
novum  miraculum  ;  sed  tale  passivum  crat  corpus 
Christi  mortuum,  quia  tunc  non  erat  gloriosum,  nec 
illa  unguenta  apposita  praeservassent  corpus  a  re- 
solutione  pro  semper  et    habuit    activum    approxi- 


i6o  LlB.  III  Sententiarum 

matum  ;  ergo  si  nunquam  fuisset  putrefactum,  hoc 
fuisset  propter  novum  miraculum,  ita  quod  alia 
volitione  secundum  rationem  voluit  corpus  sibi 
uniri  et  alia  praeservari  a  resolutione.  Accipiatur 
opinio  quae  plus  placet. 

An  PRIMUM  PRINCIPALE  dico  quod  natura  non 
incipit  motum  quem  non  possit  perficere  quantum 
est  ex  se ;  sed  bene  incipit  quod  non  potest  per- 
ficere  quia  prohibetur  a  causa  superiori,  et  sic  est 
in  proposito,  quod  patet  ex  j,  Art, 

Ad  secundum  dicendum  quod  non  est  simile 
de  natura  vivente  et  natura  mortua,  quantum  ad 
dfefectus  consequentes,  quia  Christus  assumpsit  defe- 
ctus  in  natura  necessarios  pro  redemptione  humani 
generis  necessitatc  dico  ordinante,  ut  expositum  e?t 
in  Dist.  prcBced, ;  putrefactio  autem  non  erat  de- 
fectus  necessarius  pro  redemptione  humani  generis. 

Ad  tertium  dicendum  quod  duplex  est  proprietas 
scilicet  separabilis  et  inseparabilis,  De  proprietate 
quidem  inseparabili,  major  est  vera,  de  proprietate 
vero  separabili,  non.  Et  tunc  ulterius  distinguo  de 
proprietate  separabili,  quia  quaedam  sunt  necessaria 
pro  fine  redemptionis,  sicut  mors,  et  istam  Christus 
assumpsit.  Alia  vero  non  necessaria  pro  isto  fine 
sicut  putrefactio  et  istam  non  assumpsit ;  ergo,  etc. 


^. 


DiSTiNCT.  XXI  et  XXII  Qu^ST.  II         i6i 

QUiESTIO  11. 

Secundo  qtuerituri 
Utram  Clirlstiis  In  tridno  foit  homo. 

Videtur  quod  sic,  quia  Christus  in  triduo  fuit 
Christus ;  ergo  in  triduo  fuit  homo.  Antecedens 
probatur,  quia  idem  praedicatur  de  seipso.  Conse- 
quentia  probatur,  quia  quando  ex  opposito  conse- 
quentis  sequitur  oppositum  antecedentis,  tunc  con- 
sequentia  est  bona ;  sed  sic  est  in  proposito ;  ergo, 
etc. 

2.  Praeterea,  Christus  in  triduo  habuit  animam 
sibi  unitam;  sed  anima  cum  sit  forma  hominis,  dicit 
totam  quidditatem  rei  ex  7.  Metaph. ;  ergo  Chi*i- 
stus  in  triduo  fuit  homo. 

Contra.  A  quocunque  removetur  superius,  ab 
eodem  removetur  et  inferius  ;  sed  corpus  animatum 
superius  est  ad  hominem  ;  ergo  a  quocunque  re- 
movetur  corpus  animatum,  ab  eodem  removetur 
homo.  Sed  Christus  in  triduo  non  habuit  corpus 
animatum ;  ergo  Christus  in  triduo  non  fuit  homo. 

Responsio.  Ista  quaestio  potest  dupliciter  per- 
tractari :  uno  modo  logice^  ad  modum  sophistarum, 
sicut  tractatur  ista  propositio :  Caesar  est  homo, 
nullo  homine  existente.  Alio  modo  theologice.  Primo 
modo  non  intendo  eam  pertractare,  sed  secundo 
modo.  Et  possunt  esse  quatuor  Articuli  secundum 
quatuor  modos  dicendi. 

Unus  modus  dicendi  est  Hugonis  /.  Lib. 
de  sacramentis,  quod  Chrlstus  in  triduo  fuit  homo, 

u 


t6^  LiB.  III  Sententiarum 

quia  ipse  ponit  quod  anima  sit  homo  utens  cor- 
pore  ,  hoc  autem  accidit  homini  ut  utatur  corpore, 
quia  anima  sumpta  per  se  ponitur  ab  eo  esse  sup- 
positum ;  sed  Christus  in  triduo  habuit  animam 
sibi  unitam  ;  ergo  Christus  in  triduo  fuit  homo. 

Alius  modus  dicendi  est  Magistri  qui  te- 
net  eandem  conclusionem,  tamen  propter  aliud 
motivum.  Vult  enim  Magister  quod  ad  hoc  quod 
aliquis  sit  homo,  oportet  quod  habeat  animam  et 
corpus,  non  tamen  oportet  necessario  quod  illa  sint 
unita  inter  se,  sed  sufficit  qucd  ambo  sint  unita 
in  tertio :  sed  corpus  et  anima  Christi  licet  non 
essent  unita  inter  se  in  triduo,  erant  tamen  unita 
in  tertio,  sciiicet  in  supposito  divino,  quia  quod  se- 
mel  assumpsit  numquam  dimisit;  ergo  Christus  in 
triduo  fuit  homo. 

T^rtius  modus  dicendi  tst  dAiquoTwm  qm 
sequuntur  Hugonem  in  conclusione  propter  tale 
motivum  :  nihil  est  de  per  se  ratione  quidditatis 
nisi  sola  forma ;  ergo  anima  intellectiva  quae  est 
forma  hominis  dicit  totam  quidditatem  hominis. 
Sed  in  triduo  Christus  habuit  animam  intellecti' 
vam  sibi  unitam ;  ergo  Christus  in  triduo  fuit  homo. 

Qiwd  aiUcm  forma  dicat  totam  quidditatem  rei, 
et  quod  materia  non  pertineat  ad  quidditatem  rei, 
probatur  sic :  materia  est  id  quo  res  potest  esse  et 
non  esse,  ex  7.  Mctaph, ;  ergo  si  materia  dicat 
quidditatem  rei,  sequitur  quod  \^%\xm  quod  quid  est 
sit  corruptibile,  cujus  contrarium  probat  Philoso- 
phus  7.  Metaph, 


DiSTiNCT.  XXI  et  XXII  Qu^EST.  II        163 

Praterea,  ipsum  quod  quid  est  est  principium 
cognoscendi  ex  7.  Metaph. ;  sed  materia  non  est 
principium  cognoscendi,  sed  potius  est  ignota  ex  7. 
Metaph,  et  z.  Phys, ;  ergo  non  dicit  quidditatem, 
sed  sola  forma. 

Prceterea,  in  his  quae  per  se  habent  quiddita- 
tem,  quidditas  est  idem  cum  eo  cujus  est  quidditas, 
^x  7.  Metaph,  Ex  hoc  arguitur  sic :  illud  quod 
impedit  ne  quidditas  sit  idem  cum  eo  cujus  est 
quidditas,  non  dicit  quidditatem  ;  sed  materia  est 
hujusmodi,  ex  7.  Metaph.  et  j.  de  Anima,  ubi 
dicitur:  in  habentibus  materiam,  aliud  est  quidditas 
et  aliud  cujus  est  quidditas  ;  ergo. 

Prceierea,  7.  Metaph.  cap.  de  partibus  defimett' 
tibus,  dicitur  quod  anima  est  substantia  animati  et 
qwd  quid  erai  csse ;  ergo  quidditas  animalis  est 
tantum  forma  et  anima. 

Contra  istas  tres  opiniones  arguitur  per  unam 
auctoritatem  Augustini  ij,  de  Civ.  Dei  ubi  ait : 
anima  non  est  totus  homo  sed  pars  meiior  hominis, 
nec  est  totus  homo  corpus  sed  pars  inferior  ho- 
minis;  et  hoc  est  contra  Hugonem,  et  sequitur  sta- 
tim  contra  Magistrum,  cum  utrunque  conjunctum 
fuerit  simui  scilicet  corpus  et  anima,  habet  nomen 
hominis.  Hoc  etiam  quod  est  contra  Magistrum, 
est  contra  tertiam  opinionem  quae  dicit  animam 
€sse  totam  quidditatem  hominis,  quia  quidditas  ho- 
minis  includit  totum  quod  est  homo ;  sed  totus 
homo  includit  animam  et  corpus;  ergo  corpus  ho- 
minis  dicit  aliquam  quidditatem  ;  ergo  anima  non 
dicit   totam  quidditatem  hominis. 


i64  LiB.  III  Sententiarum 

Praeterea,  ista  tertia  opinio  improbatur  speciali- 
ter  quantum  ad  hoc  quod  dicit  formam  esse  totam 
quidditatem  rei  et  non  materiam,  quia  quod  dicit 
totam  quidditatem  rei  est  sufficiens  ratio  essendi 
rem  illam ;  sed  forma  rei,  puta  forma  ignis,  non  est 
sufficiens  ratio  essendi  ignem  ;  ergo  forma  non  di- 
cit  totam  quidditatem  rei.  Minor  probatur  quia 
quod  est  sufficiens  ratio  essendi  rem,  potest  rem 
ponere  in  esse,  quolibet  alio  circumscripto ;  sed  cir- 
cumscripta  materia  a  re,  puta  ab  igne,  ignis  non 
potest  esse ;  ergo  forma  ignis,  circumscripta  mate- 
ria,  non  est  sufficiens  ratio  essendi  ignem. 

Praeterea,  ens  completum  in  genere  nulli  alteri 
unitur  ut  faciat  per  se  unum  cum  illo.  sed  solum 
facit  unum  per  accidens  vel  per  aggregationem ;  sed 
si  forma  rei,  puta  ignis,  dicit  totam  quidditatem,  tunc 
esset  ens  per  se  completum  in  genere :  ergo  nulli 
alteri  unitur  ut  faciat  per  se  unum,  et  tunc  sequitur 
quod  hic  ignis  esset  unum  per  accidens  et  non  per 
se,  quod  est  falsum. 

Praeterea,  quod  includit  aliquam  quidditatem 
per  se  in  genere,  nec  aliqua  quidditas  in  genere 
includit  ipsum,  illud  non  est  in  genere,  nec  per 
se,  nec  per  reductionem,  quia  quod  est  per  se  in 
genere  includit  quidditatem  aliquam  generis,  et 
quod  est  in  genere  per  reductionem  includitur 
in  quidditate  alicujus  in  genere  per  se;  ergo  a 
materia  includitur  in  quidditate  hominis  et  non 
includit  quidditatem  hominis ;  ergo  materia  non 
est  in  genere,  nec  per  se,  nec  per  reductionem. 
Sed  quod  non  est  in    genere,  nec  per  se  nec    per 


DiSTiNCT.  XXI  et  XXII  QUiEST.  II         i6s 

reductionem,  vel  est  Deus  vel  est  nihil ;  sed  constat 
quod  materia  non  est  Deus;  ergo  materia  erit  nihil, 
quod  est  ialsum. 

Ad  primum  alterius  opinionis,  quando  xlicitur 
quod  si  materia  dicit  quidditatem,  tunc  ipsum  quod 
quid  est  erit  corruptibile ;  dico  quod  aliquid  dicitur 
corruptibile  vel  potentia  propinqua  vel  potentia  re- 
mota ;  nihil  autem  est  corruptibile  potentia  propin- 
qua^  nisi  actualiter  existat  in  materia  contracta,  et 
tunc  dico  quod  ipsum  quod  quid  est  sine  materia 
non  est  corruptibile ;  sed  si  ipsum  quod  quid  est 
est  in  materia  contracta,  bene  potest  esse  corru- 
ptibile. 

Ad  secundum,  cum  dicitur  ipsum  quod  quid  est 
est  principium  cognoscendi  et  materia  est  ignota, 
dicendum  quod  nihil  habens  materiam  cognoscitur 
perfecte  nisi  cognita  tam  materia  quam  forma.  — 
Aliter  tamen  est  causa  cognoscendi  materia,  et  aliter 
cognoscendi  forma,  quia  quemadmodum  differunt 
entitate  ita  differunt  cognoscibilitate,  et  sic  forma 
est  majus  ens  quam  materia ;  ita  etiam  magis  cau- 
sat  cognoscibilitatem  forma  quam  materia,  et  ulte- 
rius,  quia  materia  habet  esse  in  effectu  per  formam ; 
ergo  forma  facit  cognoscere  materiam,  utrunque 
tamen  est  causa  cognoscendi  compositum  ;  sed  for- 
ma  principalius  cognoscitur ;  unde  ideo  dicitur  ma- 
teria  ignota,  quia  non  est  prima  ratio  cognoscendi 
illud  cujus  est. 

Ad  tertium,  quando  dicitur  quod  in  habentibus 
materiam,  quidditas  non  est  idem  cum  eo  cujus  est 
quidditas,  dico  quod  quando  aliquid  habet   quiddi- 


l66  LlB.  III  Sententiarum 


tatem  primo  et  per  se,  tunc  ipsum  quod  quid  est 
est  idem  primo  et  per  se  cum  eo  cujus  est ;  quando 
autem  aliquid  habet  quidditatem  solum  per  acci- 
dens,  tunc  quidditas  est  idem  per  se  sed  non  pri- 
mo ;  quando  autem  habet  quidditatem  solum  per 
accidens,  tunc  quidditas  est  idem  sibi  tantum  per 
accidens.  Tunc  ad  propositum  :  quia  homo  habet 
quidditatem  per  se  et  primo,  ideo  quidditas  est 
idem  sibi ;  sed  hic  homo  existens  est  habens  quid- 
ditatem  per  accidens,  et  ita  quidditas  est  idem  per 
accidens  sibi.  Unde  ad  formam  argumenti  dico 
quod  in  acceptis  cum  materia  contracta  non  est 
quidditas  idem  per  se  cum  eo  cujus  est  quidditas» 
sed  tantum  per  accidens. 

Ad  quartum  dico  quod  Philosophus  dicit  for- 
mam  esse  quidditatem,  non  quod  formaliter  dicat 
totam  quidditatem  rei,  sed  quia  dicit  principalem 
partem  quidditatis. 

Nespondendo  ergo  ad  quaestionem  ponitur 
quarta  opinio  quae  dicit  quod  cum  quairitur  utrum 
Christus  in  triduo  fuit  homo,  homo  potest  intelligi 
dupliciter,  scilicet  materialiter  et  formaliter.  Si  in- 
telligatur  materialiter,  sic  dicitur  quod  Christus  in 
triduo  fuit  homo,  quia  post  mortem  nulla  entitas 
realis  partialis  fuit  destructa,  immo  quaelibet  talis 
entttas  fuit  unita.Verbo,  et  ideo  fuit  homo  mate- 
rialiter,  inquantum  habuit  partes  sibi  unitas.  Si  au- 
tem  intelligatur  formaliter,  tunc  Christus  in  triduo 
non  fuit  homo,  quia  ut  patet  per  auctoritatem  Au- 
gustini  allegatam  contra   opinionem    praecedentem» 


DiSTiNCT.  XXI  et  XXII  Qu^ST.  II         167 

ad  hoc  quod  aliquis  sit  homo,  requiritur  unio  ac- 
tualis  animae  cum  corpore  ;  sed  in  triduo  anima 
Christi  non  erat  actualiter  unita  corpore ;  ergo 
Christus  in  triduo  non  fuit  homo  formaliter. 

Scotus  tenet  eandem  conclusionem,  scilicet  quod 
Christus  in  triduo  non  fuit  homo  formaliter,  ct 
habet  talem  rationem  :  humanitas  vcl  homo  dicit 
entitatem  absolutam  ultra  entitatem  partium,  et  est 
illa  entitas  quas  resultat  ex  partibus  unitis  ;  alias 
generatio  et  corruptio  non  terminarentur  ad  enti- 
tates  absolutas  ;  sed  Christus  in  triduo  hon  habuit 
istam  entitatem  unitam,  quia  in  triduo  non  habuit 
partes  hominis  unitas ;  crgo  Christus  in  triduo  non 
fuit  homo. 

Ad  pkimum  PRINCIPALE  negetur  antecedens, 
quia  haec  est  falsa  :  Christus  in  triduo  fuit  Christus, 
pro  eo  quod  Christus  includit  duos  conceptus,  sci- 
iicet  conceptum  hominis  et  conceptum  Dei ;  in 
triduo  autem  non  habuit  conceptum  importatum 
per  hominem.  Et  per  eandem  viam  potest  negari 
consequentia,  quia  ex  opposito  consequentis  non 
infertur  oppositum  antecedentis  simpliciter,  sed 
tantum  secundum  unum  conceptum,  scilicet  Dei. 

Ad  secundum  patet  ex  dictis  contra  tertiam  opi- 
nionem,  quia  forma  non  dicit  totam  quidditatem 
hominis  ut  ratio  assumebat. 

5^ 


Distinctio  XXIII. 

Cum  vero  supra  habitum  sit... 

Circa  istam  Dist,  2j,  quceritur  primo  sine  ar- 
gnmentis, 

QUiESTIO   I. 

Quid  est  fides. 

Respondeo  secundum  Philosophum  ///  Elenck. 
ad  multipliciter  dictum  est  multipliciter  responden- 
dum ;  sed  fides  accipitur  multipliciter,  ideo  multi- 
plices  habet  notificationes ;  nam  uno  modo  accipitur 
fides  quantum  ad  genus  proprium  et  definit  eam 
Augustinus  sic:  Fides  est  veritas  qua  creduntur 
quae  non  videntur.  Alio  modo  accipitur  quantum  ad 
principium  motivum,  et  definit  eam  Augustinus  sic: 
Fides  est  illuminatio  mentis  ad  summam  veritatem. 
Teriio  modo  accipitur  fides  quantum  ad  actum 
proprium,  et  definit  eam  Damascenus  sic :  Fides, 
est  inquisitus  consensus  circa  primam  veritatem. 
Qtiarto  modo -AZQA^xXwx  fides  quantum  ad  subjectum, 
etdcfinit  eam  Dionysius  sic  lib.  denom,:  Fides  est 
unicum  credentium  fundamentum  eos  collocans  veri- 
tati.  Qninto  modo  accipitur  fides  in  quantum  est  ha- 
bitus  disparatus  et  definit  eam  Augustinus  sic  :  Fides 
est  quaedam  certitudo  de  rcbus  absentibus  supra  opi- 


DlSTINCT.   XXIII  QVJEST.  II  169 

nionem  et  infra  scientiam  constituta.  Ultimo  accipitur 
fides  in  comparatione  ad  objectum  et  ad  ultimum 
finem,  et  sic  definit  eam^  Apostolus  in  Epist.  ad 
HAr.  dicens :  Fides  est  substantia  sperandarum 
rerum  argumentum  non  apparentium. 

QUiESTIO  11. 

Secundo  quceritur, 

Utram  necesse  sit  ponere  fidem  Infnsam. 

Videtur  quod  non,  quia  nulla  pluralitas  est  po- 
nenda  sine  necessitate ;  sed  non  est  necesse  ponere 
fidem  infusam ;  ergo.  Probatur  minor,  Habitus 
propter  actum  ponitur ;  sed  actus  fidei  est  credere, 
nunc  autem  possum  ista  credere  per  fidem  acqui- 
sitam  sicut  per  fidem  infusam,  sicut  patet  de  homine 
qui  nunquam  vidit  Romam  et  tamem  credit  Ro- 
mam  esse  ex  auditu  ;  ergo  non  est  necesse  ponere 
fidem  infusam. 

2.  Praeterea,  si  poneretur  in  nobis  fides .  infusa 
a  Deo,  tunc  illa  non  potest  in  nobis  corrumpi  sive 
annihilari ;  sed  cofisequens  est  falsum ;  ergo  et  illud 
ex  quo  sequitur.  Probatio  consequentice :  si  fidcs  in- 
fusa  posset  corrumpi,  hoc  non  est  nisi  per  maxi- 
mum  peccatum,  puta  per  odium  Dei ;  sed  hoc  non 
valet,  quia  dcemones  odiunt  Deum  et  tamem  cre- 
dunt  et  contremiscunt,  ut  habetur  ///  Canonica  Ja- 
cobi. 

3.  Praeterea,  habens  habitum  potest  elicere  ac- 
tum,  per  Commentatorem  j,  de  Anima;  sed  habitus 
est  quo  habens    utitur    cum  voluerit ;    sed    habens 


I70  LiB.  III  Sententiarum 

fidem  infusam  sine  fide  acquisita  non  potest  elicere 
actum  credendi,  sicut  patet  in  parvulis  baptizatis; 
ergo  non  est  necesse  ponere  fidem  infusam. 

Contra.  Apostolus  ad  Hebr,  12.  sine  fide  im- 
posgibile  est  placere  Deo ;  aut  ergo  hoc  dicit  Apo- 
stolus  de  fide  acquisita^  aut  de  fide  infusa ;  non 
de  fide  acquisita,  quia  parvuli  baptizati  placent  Deo, 
et  tamen  non  habent  fidem  acquisitam  ;  ergo  dicit 
de  fide  irifusa,  et  per  consequens  oportet  ponere 
fidem  infusam. 

ReSPONSIO.  In  ista  quaestione  sunt  tria  decla- 
randa.  PrimOy  quod  oportet  ponere  fidem  acqui- 
sitam.  Secundo,  quod  oportet  ponere  fidem  infusam. 
Tertio,  si  fides  infusa  et  acquisita  sint  alterius  ratio- 
nis. 

Quantum  ad primum  scilicet  quod  oportet 
ponere  fidem  acquisitam  probatur  sic:  Apostolus  ad 
Romanos  10.  Fides,  inquit.  est  exauditu;  sed  fides 
ex  auditu  est  fides  acquisita ;  ergo  oportet  ponere 
fidem  acquisitam.  Item,  Augustinus  contra  episto- 
lamfundamenti,d{c\t  sic:  Evangelio  non  crederem 
nisi  Ecclesias  credcrem ;  et  ait  ibidem  quod  Evan- 
gelium  Nazareorum  non  admittam  quia  non  ad- 
mittitur  ab  Ecclesia ;  ex  hoc  arguitur  sic :  illud  quod 
habctur  per  testificationem  humanam,  habetur  per 
fidem  acquisitam  ;  sed  de  divinis  habemus  notitiam 
per  testificationem  humanam,  ut  patet  ex  auctori- 
tate  Augustini  allegata;  ergo  oportet  ponere  de 
eis  fidem  acquisitam. 

Praeterea,  ad  idem  habetur  experimentum,  quid 


DlSTINCT.   XXIII   QU/EST.   II  I/I 

si  inter  christianos  moraretur  judxus  iste  non  habe- 
ret  fidem  infusam,  et  tamen  crederet  habendo 
fidem  acquisitam,  sicut  ponitur  de  quodam  parvulo 
judaiorum  qui  ivit  ad  communicandum  cum  chri- 
stianis. 

Item  est  aliud  experimentum  de  haeretico  qui  cre- 
dit  unum  articulum,  circa  alium  errat.  Iste  in  quan- 
tum  haereticus  habet  fidem  acquisitam  quantum  ad 
articulum  quem  credit,  et  tamen  non  habet  fidem 
infusam. 

Quantum   ad  secundum  principale^ 

scilicet  quod  oportet  ponere  fidem  infusam,  illud  non 
potest  efficaciter  probari  nisi  auctoritatibus. 

Primo  auctoritate  Apostoli  ad  Hebr, :  sine  fide, 
inquit,  impossibile  est  placere  Deo ;  ut  enim  argue- 
batur  ad  principale,  aut  hoc  dicit  Apostolus  de  fide 
acquisita  aut  de  fide  infusa;  sed  non  de  acquisita 
quia  parvuH  baptizati  placent  Deo  et  non  habent 
fidem  acquisitam;  ergo  dicit  de  infusa. 

PrcBtereay  Apostolus  ad  Corinth,  ait :  nunc  autem 
manent  fides,  spes,  charitas;  sed  oportet  ponere 
charitatem  infusam;  ergo  et  fidem  infusam. 

Praterea  hoc  persuadetur  tali  ratione:  sicut 
elevatur  voluntas  ad  finem  supernaturalem ,  ita 
elevatur  intellectus  ad  suum  objectum  supcrnaturale; 
sed  voluntas  elevatur  per  habitum  infusum  super 
charitatem  infusam,  ita  similiter  intellectus  super 
aliquem  habitum  infusum;  sed  talis  habitus  ponitur 
fides  infusa;  ergo  oportet  ponere  fidem  infusam; 
ct  ex  ista  persuasione  patet  ad  quid   ponitur  fides 


172  LlB.  III  Sententiarum 

infusa,  ponitur  enim  ut  perficiat  intellectum  in  actu 
primo  et  in  actu  secundo,  quia  sicut  charitas  perfi- 
cit  voluntatem  in  actu  primo  et  in  actu  secundo» 
quia  per  charitatem  movetur  ardentius  circa  dilec- 
tioneni  Dei,  ita  intellectus  per  fidem  infusam  move- 
tur  cum  majori  assensu  circa  credulitatem  divinorum. 

Quantum     ad     teriium     Ariieulufn 

dicitur  communiter  quod  fides  infusa  et  fides  acqui- 
sita  sunt  alterius  rationis  quia  si  essent  ejusdem 
rationis  altera  superflueret  quod  esset  inconveniens 
quia  vanum  est  fieri  per  plura  quod  potest  fieri  per 
pauciora  ex  i,  Phys. 

PrcBterea,  si  fides  acquisita  et  fides  infusa  non 
essent  alterius  rationis,  tunc  sicut  fides  acquisita 
potest  acquiri  naturaliter,  ita  fides  infusa  posset 
acquiri  naturaliter,  quod  est  falsum. 

Prceterea,  probant  aliqui  idem  sic:  actus  differen- 
tes  specie  arguunt  causas  differentes  specie;  sed 
actus  fidei  acquisitae  et  fidei  infusae  differunt  specie: 
ergo,  etc.  Probatio  minoris^  quia  actus  fidei  infusae 
est  credere  divinae  veritati  propter  se  cui  non  subest 
aliquod  falsum,  actus  autem  fidei  acquisitas  est 
credere  divinae  veritati  propter  signum  et  fidei  acqui- 
sitae  potest  subesse  aliquod  falsum;  ergo,  etc. 

Item  actus  fidei  acquisitae  verificatur  testimonio 
fallibili  quia  testimonio  hominum  quod  fallitur;  ac- 
tus  autem  fidei  infusae  verificatur  testimonio  infal- 
libili  puta  tcstimonio  divino  quod  nunquam  fallitur. 
Sei  ista  ratio  habet  majorem  falsam  quia  sol  ma- 
nens  idem  secundum  speciem,  habet    desiccare  lu-» 


DISTINCT.   XXIII   QVJEST.   II  l73 

tum  et  humectare  glaciem,  et  tamen  isti  actus  sunt 
specie  difTerentes. 

Ad  primum  principale  concessa  fnajore  ne- 
getur  minor,  et  quando  probatur  per  hoc  quod  actus 
credendi  potest  haberi  per  fidem  acquisitam  sicut 
per  infusam,  dico  quod  est  falsum,  quia  fidei  acqui- 
sitae  potest  subesse  aliquod  falsum,  sicut  patet  in 
hsretico  qui  habet  fidem  acquisitam  circa  unum 
articulum  tantum,  fidei  autem  infusae  non  potest 
subesse  aliquod  falsum.  Similiter  fides  acquisita  ha- 
betur  testimonio  humano ;  fides  autem  infusa  datur 
a  Deo. 

Ad  alitid  dico  quod  verum  est  quod  fides  non 
corrumpitur  effective,  corrumpitur  tamen  a  nobis  de- 
meritorie  sicut  gratia  annihilatur  per  peccatum;  et 
cum  dicitur:  ergo  corrumpitur  per  maximum  de- 
meritum,  puta  per  odium  Dei,  hoc  nego  quia  cor- 
rumpitur  per  id  quod  habet  oppositum  ad  fidem, 
scilicet  per  infidelitatem  circa  credibilia  seu  circa  illa 
quae  sunt  credenda. 

Ad  ultimum  dicitur  quod  argumentum  non  va- 
let,  quia  ad  hoc  quod  aliquis  per  habitum  infusum 
exeat  in  actum,  oportet  praesupponere  duo,  scilicet 
actum  fidei  acquisitae  cum  habitu,  et  actum  volun- 
tatis  cum  ipsa  voluntate.  —  Sed  contra:  quia  A- 
dam  habuit  habitum  fidei  infusae  et  tamen  non  o- 
portuit  quod  habuerit  fidem  acquisitam.  Praeterea, 
perfectior  est  fides  infusa  quam  habitus  geometriae ; 
sed  si  aliquis  haberet  geometriam  infusam  posset 
exire  in  actum;  ergo  similiter   in  proposito  pcr  fi- 


174  LiB.  III  Sententiarum 

dem  infusam  potest  aliquis  exire  in  actum.  —  Ideo 
aliter  dicitur  quod  argumentum  non  valet  pro  eo 
quod  secundum  modum  habitus  sequitur  actus,  et 
<juia  habitus  infusus  principaliter  est  ad  perficien- 
dum  intellectum  in  esse  primo  et  non  quantum  ad 
^cundum  actum;  ideo  dato  quod  ponatur  fides  in- 
fusa  perficiens  intellectum  in  esse  primo,  non  prop- 
ter  hoc  sequitur  actus  secundus,  nisi  prsesuppositis 
aliis  concurrentibus  circumstantiis,  scilicet  evidentia 
objecti  aut  in  se  aut  in  revelatione. 


Distinctio  XXIV  et  XXV. 

Hic  opitup  quasstio  si  tantum..,. 

Circa  istatn  Dist.  24  et  sequentem  quceritur 
primo: 

QUiESTIO  I. 

Utrum  de  eredibllibns  reTelatls  posdt  aliquis  liabere  sl- 
nfvl  fideui  et  seientiam. 

Et  videtur  quod  sic,  quia  ut  ait  Salvator  in  Joan, 
20,  quia  vidisti  me  Thoma,  credidisti;  ergo  Tho- 
mas  simul  vidit  et  credidit,  et  per  consequens  de 
eodem  simul  habuit  fidem  et  scientiam. 

2.  Praeterea,  Petrus  et  Joannes  viderunt  Chri- 
stum  crucifixum ;  sed  inter  alios  articulos  unus  est 
credere  Christum  crucifixum ;  non  autem  est  dicen- 
dum  quod  Petrus  et  Joannes  non  habuerunt  fidem 
de  Christo  crucifixo,  et  constat  quod  viderunt ;  ergo 
siraul  habuefunt  fidem  et  scientiam. 

3.  Praeterea,  non  plus  repugnat  fides  et  scien- 
tia  de  eodem  quam  scientia  et  opinio ;  ergo  simi- 
liter  possunt  esse  simul  de  eodem  fides  et  scientia. 
Probatio  minoris.  Esto  quod  aliquis  cognoscat  ali- 
quam  conclusionem  per  syllogismum  probabilem, 
tunc  habebit  opinionem;  postremo  cognoscat  ean- 
dem   conclusion  em  per  syllogismum    demonstrati- 


176  LlB.  III  Sententiarum 

vum,  tunc  habebit  scientiam;  ergosimul  deeadem 
conclusione  habebit  opinionem  et  scientiam. 

Contra,  Quae  cognoscuntur  per  scientiam  sub- 
jacent  rationi,  quae  autem  creduntur  per  fidem  sunt 
supra  rationem ;  sed  impossibile  est  idem  simul  esse 
supra  rationem  et  infra  rationem,  et  per  consequens 
impossibile  est  item  esse  simul  creditum  et  sci- 
tum. 

Respondeo.  In  ista  quaestione  sunt  duo  videnda. 
Primo  de  credibilibus  revelatis.  Secundo  si  de  cre- 
dibilibus  revelatis  possit  haberi  simul  fides  et  scien- 
tia. 

Primus  Articulua  nihil  aliud  quaerit  nisi 
si  Theologia  credibilium  revelatorum  sit  scientiain 
intellectu  nostro,  et  ad  hoc  patet  lib,  i,  in  prolog. 
q.  2,  secundum  diversas  opiniones. 

Quantum  ad  secundum,  praetermissa  o- 
pinione  Thomae  de  scientia  subalternante  et  subal- 
ternata,  et  opinione  Henrici  de  triplici  lumine,  quia 
harum  opinionum  improbatio  patet  supra  lib,  J.  ideo 
dico  secundum  tertiam  opinionem,  quae  est  Scoti, 
quod  scientia  potest  dupliciter  accipi:  Uno  modo 
large  prout  est  notitia  cum  adhaesione  quae  habe 
tur  ex  testimonio  aliquorum,  ut  ponit  Augustinus 
7/.  de  Trin.  Alio  modo  accipitur  scientia  stricte 
eo  modo  quo  loquitur  de  ea  Philosophus  /.  Post, 
scilicet  quod  est  cognitio  certa  et  objecti  necessarxi 
habentis  evidentiam  ex  aliquo  naturaliter  prius  noto 
applicata  ad  scitum  per  actum  syllogisticum. 


DiSTiNCT.  XXIV  et  XXV  Qu^est.  I       177 

Ad propositum^  si  loquitur  de  scientia /r/w(?  modo 
conceditur  quod  de  eodem  potest  haberi  fides  et 
scientia,  quia  non  repugnant.  Si  autem  loquamur 
de  scientia  sccundo  modo^  tunc  est  impossibile  quod 
de  eodem  habeatur  in  uno  intellectu  simul  fides  et 
scientia,  cujus  ratio  est  ista:  quae  formaliter  repu- 
gnant  non  possunt  esse  simul  in  eodem;  sed  fides 
et  scientia  secundo  modo  sumpta,  formaliter  repu- 
gnant;  ergo.  Minor  probatur.  Nam  de  ratione 
scientiae  est  quod  sit  evidens,  de  ratione  fidei  non 
est  quod  sit  evidens;  sed  evidens  et  non  evidens 
formaliter  repugnant:  ergo. 

Item  scientia  est  cognitio  certa  sine  eni^mate, 
fides  autem  non  est  cognitio  certa  et  necessario 
est  cum  enigmate;  sed  certum  et  non  certum  cum 
enigmate  et  sine  enigmate  formaliter  repugnant; 
ergo  fides  et  scientia  formaliter  repugnant. 

Ad  primum  PRINCIPALE  patet  per  Gregorium 
in  Homil.  octavce  PaschcB  qui  dicit  quod  Thomas 
unum  vidit  et  aliud  credidit,  et  sic  non  fuerunt  de 
eodem  fides  et  visio. 

Ad  secundum  dicendum  quod  si  ponitur  quod 
sit  una  fides  omnium  articulorum,  tunc  Petrus  ct 
Joannes  unum  fidei  habitum  habuerunt  et  per  il- 
lum  crediderunt  articulos  fidei,  non  tamen  oportuit 
quod  haberent  actum  fidei  respectu  hujus  articuli, 
scilicet  crucifixionis  in  speciali. 

Ad  aliud  dico  quod  quando  effectus  sunt  simul 
in  aliquo  incompossibiles,  similiter  et  causae  sunt 
incompossibiles    simul    in    causando,    et    si    fortior 

12 


lyS  LiB.  III  Sententiarum 

causa  causat,  tunc  causalitas  inferioris  causae  impe- 
ditur;  et  sic  est  in  proposito  de  opinione  et  scientia. 
Cum  enim  aliquis  novit  unam  conclusionem  per 
opinionem  sive  per  syllogismum  probabilem  et 
pastmodum  per  demonstrationem,  tunc  impeditur 
causalitas  opinionis,  quia  demonstratio  est  fortior 
opinione,  et  sic  falsa  est  illa  opinio  quae  dicebat 
quod  scientia  et  opinio  possunt  esse  simul  de  eodem 
in  uno  intellectu. 

QUiESTIO   II. 

Secundo  quceritur  : 

Utrnin  qulllbet  habens  usum  ratlonls  teneatnr  sclre  et 
<'i-edere  omnes  articulos  fidei. 

Et  videtur  quod  sic,  quia  sicut  se  habet  obe- 
dicntia  respectu  praeceptorum,  ita  se  habet  fides 
rcspcctu  articulorum;  sed  non  est  vera  obedientia 
nisi  obediat  omnibus  praeceptis;  ergo  non  est  vera 
fides  nisi  assentiat  omnibus  articulis  fidei. 

2.  Praeterea,  sicut  se  habet  charitas  ad  diligibilia, 
itzL  se  habet  fides  ad  credibilia;  sed  non  est  vera 
cbaritas  quae  non  extendit  se  ad  omne  diligibile; 
crt^o  non  est  vera  fides  nisi  assentiat  omnibus  ar- 
tiCLilis  fidei,  et  per  consequens  sciat  et  credat 
eo=?dem. 

Contra,  PIus  tenentur  majores  quam  minores 
in  ecclesia;  sed  majores  tenentur  scire  omnes  arti- 
CLilos  fidei;ergo  minores  non  tenentur  scire  omnes 
articulos  fidei,  alias  tantum  tenerentur  minores 
quantum  majores. 


DrSTiNCT.  XXIV  et  XXV  Qu^ST.  II     179 

Respondeo.  In  ista  quacstione  sunt  duo  videnda. 
Primo  qui  et  quot  sunt  articuli  fidei.  Secwido  prin- 
cipale  quaesitum. 

Quantum  ad  primum  dico  quod  arti- 
cuH  fidei  aut  disting^untur  secundum  credita  et 
sic  sunt  quatuordecim,  aut  distinguuntur  secundum 
ponentes  symbolum,  et  sic  sunt  duodecim  secundum 
numerum  duodecim  Apostolorum. 

Primum  patet  sic:  si  enim  articuli  distin- 
guuntur  secundum  credita,  aut  hoc  est  ratione  di- 
"vinitatis  aut  ratione  assumptae  htimanitatis.  Si  ra- 
tione  divinitatiSy  tunc  sunt  septem,  quia  aut  est 
articulus  divinae  naturae  aut  sunt  articuli  ratione 
personarum,  aut  sunt  articuli  ratione  effectus  pro- 
prii.  Si  ratione  divinae  naturae,  sic  est  unus  arti- 
culus  scilicet:  credo  in  unum  Deum.  Si  autem  ra- 
tione  personarum,  sic  sunt  tres  articuli  secundum 
quod  tres  sunt  personae ;  unus,  credo  in  Patrem 
omnipotentem ;  alius,  credo  in  Jesum  Christum 
Filium  Dei  unigenitum  Dominum  nostrum  ;  alius, 
credo  in  Spiritum  Santum.  Si  autem  accipiantur 
in  ratione  effectus  proprii  Dei,  sic  sunt  tres  arti- 
culi  ;  unus  spectat  ad  creationem ,  ideo  dicitur 
creatorem  cceli  et  terrae  ;  alius  spectat  ad  gratifi- 
cationem,  ideo  dicitur  credo  sanctorum  communio- 
nem,  remissionem  peccatorum;  alius  spectat  ad 
glorificationem,  ideo  dicitur  carnis  resurrectionem 
et  vitam  aeternam.  Amen. 

Si  autem  accipiantur  articuli   ratione  assumptcs 
Aumanitatis,  sic  sunt    septem    articuli  alii.  Primus 


i8o  LiB.  III  Sententiarum 

spectat  ad  Christi  conceptionem,  ideo  dicitur:  qui 
conceptus  est  de  Spiritu  Sancto.  Secundus,  ad 
Christi  nativitatem,  ideo  dicitur:  Natus  ex  Maria 
Virgine.  Tertius,  ad  Christi  passionem,  ideo  dicitur: 
Passus  sub  Pontio  Pilato,  crucifixus,  mortuus  et 
sepultus.  Quartus,  pertinet  ad  descensum  ad  inferos,. 
ideo  dicitur:  Descendit  ad  inferna.  Quintus,  ad 
Christi  resurrectionem,  ideo  dicitur:  Tertia  die  res- 
surrexit  a  mortuis.  Sextus,  ad  ascensionem,  idea 
dicitur:  ascendit  ad  coelos  sedet  ad  dexteram  Dei 
Patris  omnipotentis.  Septimus,  spectat  ad  finale  ju- 
dicium,  ideo  dicitur:  inde  venturus  est  judicare 
vivos  et  mortuos.  Et  sic  patet  quod  sunt  quatuor- 
decim  articuli,  si  distinctio  articulorum  sumatur  per 
comparationem  ad  credita. 

Si  aiitem  distinctio  articulormn   sumatur 
per    comparationem    ad    componentes    symbolum 
vel  penes  compositores  symboli  sic  sunt  duodecim 
secundum    numerum    duodecim    Apostolorum.    Et 
licet    hic    sint    multi    et    diversi    modi    assignandi, 
sequor  tamen  modum  Bonaventurae  qui  plus  mihi 
placet,  dicit  enim    sic:    quod    Petrus  primo   posuit 
hanc    particulam:  crcdo    in    Deum    Patrem    omni- 
potentem  creatorem    coeli    et    terrae.  Secundo,  An- 
dreas    suojunxit:    et    in    Jesum    Christum    Filium 
ejus  unicum  Dominum  nostrum.  Tertio,  Joannes  su- 
peraddidit:    qui    conceptus    est    de    Spiritu    Santo, 
natus   ex    Maria    Virgine.  Quarto,    Jacobus    major 
intulit:  passus   sub    Pontio    Pilato  crucifixus,  mor- 
tuus    et    sepultus.    Quinto,    Thomas    adjunxit:  de- 
scendit  ad  inferna,  tertia  die  resurrexit   a  mortuis. 


DiSTiNCT.  XXIV  et  XXV  Qu^ST.  II     i8i 

Sexto,  Jacobus  minor  addidit:  ascendit  ad  coelos 
sedet  ad  dexteram  Dei  Patris  omnipotentis.  Sep- 
timo,  PhiJippus  adjunxit:  inde  venturus  est  judi- 
care  vivos  et  mortuos.  Octavo,  Bartholomaeus  in- 
tuHt:  credo  in  Spiritum  Sanctum.  Nono,  Matthaeus 
subjunxit:  sanctam  ecclesiam  catholicam.  Decimo, 
Simon  addidit:  sanctorum  communionem,  remis- 
sionem  peccatorum.  Undecimo,  Judas  Thadaeus 
superaddit :  carnis  resurrectionem.  Duodecimo,  Ma- 
thias  consumavit:  et  vitam  aeternam.  Amen. 

Quantum  ad  secundum  diccndum  quod 
quilibet  christianus  habens  usum  rationis  tenetur 
scire  et  credere  omnes  artxulos  fidei;  hoc  autem  po- 
test  intelligi  tripliciter :  uno  modo,  quod  omnes  cre- 
dat  implicite;  alio  modo,  quod  omnes  credat  expli- 
cite;tertio  modo.  quod  quosdam  credat  explicite  et 
quosdam  implicite.  Credere  autem  omnes  implicite  est 
fidei  diminutae,  et  hoc  non  sufficit,  quia  habens  usum 
rationis  tenetur  scire  et  credere  distincte  aliquos  ar- 
ticulos.  Credere  autem  omnes  articulos  fidei  expli- 
cite  est  fidei  jam  profectae  et  ad  hoc  non  tenentur 
omnes  sed  tenentur  tantum  majores,  puta  rectores 
ecclesiarum  et  praedicatores  verbi  divini,  propter  quod 
inconvenienter  factum  est,  committere  curam  anima- 
nim  et  ecclesiarum  auctoritatemque  prredicandi  ho- 
minibus  insciis  quia  dubium  est  ne  Dei  pecudem 
ducant  in  errorem.  Credere  autem  aliquos  articulos 
explicite  et  aliquos  implicite,  est  fidei  necessariae  ad 
salutem,  quia  ad  illos  articulos  credendos  explicite 
tenentur  omnes  quos  manifestat  eis  praedicatio  vel 


l82  LlB.  III  Sententiarum 

ecclesiasticus  usus  atque  consuetudo,  sicut  credere 
Dei  unitatem  et  trinitatem.  Implicite  autem  tenentur 
omnes  homines  credere  omnes  articulos,  sub  isto  in- 
tellectu,  ut  credant  omne  quod  credit  et  tenet  sancta 
Mater  Ecclesia  Romana. 

Ad  argumenta  principalia  de  obedientiaet 
charitate  quae  habent  eandem  vim,  dicendum  quod 
non  est  simile  de  obedientia,  charitate  et  fide,  quia 
fides    consistit  in  cognitione,    obedientia    autem  et 
m  charitas  consistunt  in  executione.    Nunc    autem  ut 

^ '  sit  perfecta  executio  non  sufficit  agere  in  universali, 

nisi  fiat  perfecta  actio  circa  omne  particulare,  et  ideo 
obedientia  respicit  omne  praeceptum  et  charitas  omne 
diligibile;  sed  in  cognitione  non  sicest,  sufficit  enim 
cognoscere  in  universali  absque  eo  quod  cognoscan- 
tur  omnia  in  particulari,  et  ideo  sufficit  fidei  quod 
habeatur  cognitio  aliquorum  articulorum  explicite 
et  aliquorum  implicite. 


Distinctio  XXVI. 

Est  autem  spes  virtus.... 

Circa  hanc  Distinctionem  26,  quceritnr 
QUitSTIO  I. 

Utnim  spes  sit  Tirtus  theologlea  dlstlneta  a  flde  et 
eharitate. 

Et  videtur  primo  quod  non  sit  virtus,  quia 
nulla  virtus  est  passio  ex  2,  Etliic, ;  sed  spes  est 
passio;  ergo. 

2.  Praeterea,  videtur  quod  non  sit  virtus  theolo- 
gica,  quia  medietas  duarum  malitiarum  est  virtus 
cardinalis  non  theologica :  sed  spes  est  virtus  duarum 
malitiarum,  quia  est  medietas  inter  praesumptionem 
et  desperationem ;  ergo  spes  est  virtus  cardinalis  ct 
non  theologica. 

3.  Praeterea,  videtur  quod  non  sit  virtus  dl- 
stincta  a  charitate  et  fide,  quia  duo  perfectibilia  rc- 
spectu  ejusdem  objecti  numero  sufficienter  perfi- 
ciuntur  per  duas  perfectiones ;  sed  in  anima  sunt 
duo  perfectibih'a,  scilicet  intellectus  et  voluntas,  quae 
respiciunt  idem,  sciHcet  Deum ;  ergo  sufficienter  per- 
ficiuntur  per  duas  perfectiones.  Sed  istae  perfectio- 
nes  sunt  fides  et  charitas :  ergo  non  oportet  ponere 
spem  distinctam  a  fide  et  charitatc. 


i84  LiB.  III  Sententiarum 

Contra:  illud  quod  subservit  contemplationi  et 
sursum  elevat  mentem  in  Deum  est  virtus  theolo- 
gica;  sed  spesest  hujusmodi;  ergo.  Praeterea,  Apo- 
stolus  /.  Corinth,  ij,  nunc  manent  fides,  spcs,  cha- 
ritas  tria  haec...;  ergo  secundum  Apostolum  spes 
est  vlrtus  distincta  a  fide  et  charitate. 

RespONSIO.  In  ista  quaestione  sunt  tria  videnda. 
PrimOy  si  spes  est  virtus  theologica.  Sccnndo^  si 
spes  est  virtus  distlncta  a  fide  et  charitate.  TertiOy 
si  spes  est  prior  charitate. 

Quantum  ad  primum  patet  per  omnes 
quod  spes  est  virtus  theologica,  quod  probatur  sic : 
Fides  est  virtus  theologica  quia  habet  Deum  pro 
objecto  in  ratione  motivi ;  sed  spes  similiter  habet 
Deum  pro  objecto  in  ratione  motivi ;  ergo  spes  est 
virtus  theologica.  Minor  probatur,  quia  sicut  fides 
in  credendo  tanquam  demonstranti  vera,  sic  spes 
Deo  innititur  tanquam  promittenti  magna. 

PrcBterea,  probatur  idem  sic:  quod  facit  ad  re- 
parationem  imaginis  creatae  est  virtus  theologica; 
scd  spes  facit  ad  reparationem  imaginis  creatae; 
ergo. 

Ad  dcclarationcm  hujus  rationis  dicitur  quod 
quemadmodum  in  anima  sunt  tres  dotes  secundum 
tres  vires,  scilicet  visio  quae  perficit  partem  ratio- 
nalem,  et  dilectio  quae  perficit  partem  concupisci- 
bilem,  et  tentio  quai  perficit  partem  irascibilem, 
sic  correspondentcr  pro  statu  viae  hujus  ponuntur 
tres  habitus  perficientes  animam,  scilicet  fides,  spes 


DISTINCT.  XXVI  QUiCST.  I  i8s 

et  charitas.  Hoc  tamen    quibusdam    non    placet  et 
de  ejus  improbatione  nunc  transeo. 

Quanfnm   ad  aecundum   Articultim 

videtur  quibtisdam  probabiliter  dicendum  quod  spes 
non  est  virtus  distincta  a  fide  et  charitate  sed  com- 
plectitur  tam  fidem  quam  charitatem,  unde  sicut  li- 
b^rum  arbitnum  includit  intellectum,  memoriam  et 
voluntatem,  et  tamen  memoria  non  est  potentia  di- 
versa  ab  intellectu,  includit  tamen  memoria  duo  ut 
dictum  fuit  in  /.  lib.^  sic  spes  non  est  virtus  di- 
stincta  a  fide  et  charitate,  includit  tamen  eas,  et 
declaratur  sic:  Spes  secundum  rationem  suam  defi- 
nitivam  est  certa  expectatio  futurie  gloriae ;  in  quan- ' 
tum  autem  spes  dicitur  certitudo,  sic  respicit  intel- 
lectum  et  includit  fidem  quae  est  in  intellectu,  quia 
certitudo  spei  habetur  per  intellectum  lumine  fidei 
illustratum.  In  quantum  autem  spes  dicitur  expec- 
tatio,  sic  respicit  voluntatem  et  includit  charitatem 
quae  est  in  voluntate,  quia  desiderium  voluntatis 
habetur  cum  charitate  informante. 

Ista  conclusio  probatur  sic :  NuIIa  pluralitas  est 
pDnenda  sine  necessitate  ex  i,  P/tys,;  sed  non  est 
necesse  ponere  spem  distinctam  a  fide  et  charitate; 
ergo.  Probatio  :  nam  finis  supernaturalis  ad  quem 
ordinatur  virtus  theologica,  sufficienter  habctur  per 
cognitionem  et  amorem  ;  sed  cognitio  habetur  per 
fidem,  amor  vero  per  charitatem  ;  crgo  sufficiunt 
fides  ct  charitas,  et  sic  non  est  necesse  ponere 
spem. 

Alia  est  opinio  communisDoctorum,  quam  teneo, 


IH.  JII  SENTmURCM 


;>«frj;  illud  qu«J  subscrvit  contempL 
..it-jtti  daat  mcnlcm  in  Deum  est  virtuf 
n.  r  sd  s[KS«t  hujusinodiiergo.  Pretwta.^ 
r  ,',  ,  Cpfw/i,  /;.mJM  mancntlides.  3p«s.( 

ritts'imh.tc ;  n-"  ««'""'"'"  .\po5Wluin* 

ot  v-irius  distincla  a  fide  et  charitatc. 

RESrHX.sK..  In  i5tiqua:stione«int  tra  v.daid 

^^«.virtuUistiflctaafideetchanUte 
,i  «JKS  est  rnor  ch.ntate- 

^11nr,tio«c.no.i.-i;s«l  *?«,«-''»"'' 


CTUP. 


p  .    ,„  i,,,m  rttlonis  dicitor 

,:<virc^.^'''«'"     Lkit  partcm  cona 


7 


DISTINCT.  XXVI   QU.€ST.  I  185 


€t  charitas.  Hoc  tamen   quibusdam    non    placet  et 
de  ejus  improbatione  nunc  transeo. 

Quanfum  ad  aecundum   Arficulum 

videtur  quibusdam  probabiliter  dicendum  quod  spes 
non  est  virtus  distincta  a  fide  et  charitate  sed  com- 
plectitur  tam  fidem  quam  charitatem,  unde  sicut  li- 
b^um  arbitriura  includit  intellectum,  memoriam  et 
vohintatem,  et  tamen  memoria  non  cst  potcntia  di- 
versa  ab  intellectu,  includit  tamen  memoria  duo  ut 
dictum  fuit  in  /.  //*.,  sic  spes    non    est    virtus  di- 
stincta  a  fide  et    charitate,  includit    tamen    eas,  et 
declaratur  sic:  Spes  secundum  rationem  suam  defi- 
nitivam  est  certa  expectatio  futurae  gloriae ;  in  quan- 
tum  autem  spes  dicitur  certitudo,  sic  respicit  intel- 
lectum  et  includit  fidem  quae  est  in  intellectu,  quia 
cMitudo  spei  habetur  per  intellectum  lumine  fidei 
illustratum.  In  quantum  autem  spes  dicitur  expec- 
tatio.  sfc  respicit  voluntatem  et  includit  charitatem 
qux  est  in  voluntate,  quia    desiderium    voluntatis 
habetur  cum  chariUte  informante. 

kta  condusio  probatur  sic :  Nulla  pluralitas  est 
ponenda  sine  necessitate  ex  i.  Phys.;  sed  non  est 
necesse  ponere  speni  distinctam  a  fide  et  charitate; 
ergo.  Probatio :  nam  finis  supernaturalis  ad  quem 
ordinatur  virtus  theologica,  sufficienter  habetur  per 
c:>gnitionem  et  amorem  ;  sed  cognitio  habetur  per 
fidem.  amor  vero  per  charitatem  ;  ergo  sufficiunt 
fides  ct  cliarllas,  et  sic  non  est  necesse  ponere 
spem. 
^  ISia.  e^  opimo  communis  Doctorum,  quam  teneo. 


r 


i86  LiB.  III  Sententiarum 

quod  spes  est  virtus  distincta  a  fide  et  charitate, 
quia  Apostolus  /.  Corinth.  ij,  dicit:  Nunc  manent 
fides,  spes,  charitas,  tria  haec. 

Praeterea,  habitus  distinguuntur  penes  objecta 
ex  6.  Metapk,  et  ex  6.  Ethic;  sed  objectum  spei 
distinguitur  ab  objecto  fidei  et  charitatis ;  ergo. 
Probatio  minoris:  objectum  spei  est  bonum  arduum 
absens,  possibile  tamen  haberi.  Per  hoc  autem 
quod  dicitur  objectum  bonum,  distinguitur  a  fide 
quia  objectum  fidei  est  verum ;  per  hoc  autem  quod 
dicitur  absens,  distinguitur  a  charitate,  quia  charitas 
est  respectu  praesentis  et  absentis,  spes  autem  re- 
spectu  absentis. 

Praeterea,  sicut  potentiae  distinguuntur  per  actus, 
ita  distinguuntur  et  habitus ;  sed  alius  est  actus 
spei  ab  actibus  fidei  et  charitatis;  ergo.  Probatio 
minoris:  quod  actus  spei  sit  alius  ab  actu  fidei  pa- 
tet,  quia  actus  fidei  est  credere,  actus  autem  spci 
est  desiderare.  Quod  autem  actus  spei  sit  alius  ab 
actu  charitatis  patet,  quia  actus  charitatis  est  no- 
bilissimus  quia  est  ex  amore  amicitiae,  actus  autem 
spei  non  est  nobilissimus  quia  est  ex  amore  con- 
cupiscentiae. 

Praeterea,  Anselmus  de  casii  diaboli^  ponit  du- 
plicem  affectionem  in  voluntate,  scilicet  affectionem 
justitiae  et  affectionem  commodi ;  sed  affectioneju- 
stitiae  perficimur  charitate,  affectione  autem  com- 
modi  perficimur  spe ;  ergo  spes  et  charitas  non 
sunt  idem.  Et  tunc  ulterius  infertur  quod  spes  di- 
stinguatur  a  fide,  quia  spes  est  in  voluntate,  fides 
autem  in  intellectu.  Ex  praedictis  potest  patere  argu- 


DlSTiNCT.   XXVI   QUiEST.   I  187 

mentum  praecedentis  opinionis,  quia  tninor  est  falsa ; 
est  enim  necessitas  ponendi  spem  distinctam  a  fide 
et  charitate,  tum  ratione  objecti,  tum  ratione  actus,. 
tum  ratione  duplicis  afTectionis,  ut  statim  dictum 
^t,  tum  etiam  propter  dictum  Apostoli :  nunc  au- 
tem  manent  fides,  spes  et  charitas,  tria  haec... 

Si  autem  qucBras  qualiter  distinguatur  spes  a 
fide  et  charitate,  quamvis  ad  hoc  possit  patere  ex 
dictis,  tamen  dicitur  aliter  sic  quod  spes  distingui- 
tur  a  fide,  quia  fides  est  universalior,  spes  autem 
particularior ;  nam  fides  est  certitudo  notitiae  quan- 
tum  ad  omnia  praesentia,  praeterita  et  futura,  spes 
autem  est  certitudo  solum  de  futuris.  Similiter  spes 
distinguitur  a  charitate,  quia  charitas  est  universa- 
lior,  spes  autem  particularior,  nam  charitas  est  re- 
spectu  boni  praesentis  et  absentis,  spes  autem  re- 
spectu  boni  absentis  tantum. 

Quantum  ad  tertium  Articulum  sci- 
licet  si  habitus  spei  sit  prior  charitate,  dicendum 
quod  dupliciter  contingit  comparare  habitum  spei  ad 
habitum  charitatis.  Uno  modo  ratione  habituum  in 
se;  alio  modo  ratione  habituum  comparatorum  ad 
actum.  Si  primo  modo,  dico  quod  spes  et  charitas 
non  habent  ordinem  prioris,  quia  cum  sint  virtutcs 
gratuitae,  constat  quod  simul  infundantur.  Si  autem 
loquamur  de  istis  habitibus  in  comparatione  ad 
actus,  cum  actus  spei  praeparet  et  disponat  ad  ac- 
tum  charitatis,  tunc  quodam  ordine  originis  ct  prae- 
parationis  actus  spei  antecedit  actum  charitatis  et 
habitus  spei  habitum  charitatis. 


i88  Ltb.  III  Sententiarum 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  dico  quod,  ut  patet 
per  Aristotelem  i,  Peryhermenias,  notnina  sunt 
imposita  ad  placitum,  unde  spes  potest  imponi  ad 
significandum  passionem  impressam  in  appetitu  sen- 
sitivo,  et  sic  non  est  virtus  nec  theologica  nec  mo- 
ralis.  Alio  modo  potest  accipi  spes  in  quantum 
est  habitus  inclinans  ad  sperandum  objectum  absens, 
et  sic  est  virtus  theologica,  et  isto  modo  loquimur 
hic  in  praesenti  de  spe. 

Ad  secundiim  dicitur  secundum  viam  Bonaven- 
turae,  quod  virtus  potest  dici  mcdium  duarum  raa- 
litiarum  duobus  modis.  Uno  modo  sicut  constitutiva 
malitiarum  in  eo  quod  retinent  aliquid  in  nomine 
non  in  re  de  utroque  extremo,  sicut  liberalitas,  quia 
liberalis  est  qui  retinet  retinenda,  et  sic  convenit 
cum  avaro.  Item  dat  danda,  et  sic  convenit  cum 
prodigo.  Alio  modo  accipitur  medium  malitiarum 
in  quantum  est  destructivum,  sicut  spes  destruit, 
idest  removet  praesumptionem  et  desperationem ; 
major  autem  est  vera  de  medio  primo  modo  sum- 
pto  et  non  de  medio  seu  de  medietate  secundo 
modo,  sicut  est  in  proposito. 

Ad  tiltinmm  dicitur  quod  argumentum  non 
valet  quia  cum  sint  partes  perfectibiles  imaginis, 
scilicet  intellectus,  memoria  et  voluntas,  oportet  cor- 
respondenter  ponere  tres  perfectiones,  scilicet  fidem, 
spem  et  charitatem.  Contra,  Duae  partes  imaginis, 
scilicet  intellectus  et  memoria  pertinent  ad  eandem 
potentiam  intellectivam ;  ergo  duo  habitus  theolo- 
gici,  puta  fides  et  spes,  erunt  in  intellectu,  quod  est 
falsum  quia  spes  communiter  ponitur  in  voluntate 


DlSTINCT.   XXVI  QVMST.    I  189 

non  in  intellectu.  Ideo  aliter  dicitur  quod  licet  in 
anima  sint  duae  potentiae  perfectibiles,  tamen  altera. 
istaram  scilicet  voluntas  habet  duas  affectiones  sci- 
Iicet  affectionem  justitiae  et  affectionem  commodi, 
secundum  Anselmum  lid,  de  casu  diaboli ;  in  af- 
fectione  autem  justitiae  perficitur  charitate,  in  affe- 
ctione  autem  commodi  perficitur  spe.  Ideo  in  vo- 
luntate  ponuntur  spes  et  charitas,  in  intellectu 
autem  ponitur  tantum  fides,  et  sic  patet  quod  sunt 
tantum  tres  virtutes  theologicae  et  non  plures. 


Distinctio  XXVII. 

Cum  Chpistus  fidem  et  spem... 

Circa  istam  Dist,  2J,  quaritur: 
QUiESTIO  I. 

Utnim  slt  allqaa  Tlrtus  theologlca  Ineliiians  ad  dfll* 
^endum  Deum  snper  omnla* 

Et  videtur  quod  non,  quia  si  esset  aliqua  virtus 
inclinans  ad  diligendum  Deum  super  omnia,  illa 
esset  amicitia,  quod  patet  ex  ejus  actu,  quia  actus 
amicitiae  est  amare;  sed  non  est  amicitia  ad  Deutn 
secundum  Philosophum  9.  Ethic,  et  hoc  est  propter 
inaequalitatem,  quia  Deus  habet  excessum  ad  crea- 
turam,  amicitia  autem  est  inter  aequalia;  ergo. 

2.  Praeterea,  nuUa  virtus  movet  ad  actum  im- 
possibilem  ;  sed  diligere  Deum  super  omnia  q^t  im- 
possibile,  quia  nullus  potest  diligere  Deum  supra 
se.  Minor  probatur  quadrupliciter.  Primo  sic :  na- 
tura  determinatur  ad  unum ;  sed  natura  deter- 
natur  ad  appetendum  esse  proprium  ex  2.  de  ge- 
nerat.  ;  ergo  non  potest  appetere  non  esse  sui,  pro- 
pter  esse  Dei,  et  per  consequens  non  diligit  Deum 
plusquam  se.  Sccundo  sic :  omnis  amicitia  quae  est 
ad  alterum  est  propter  amicitiam  quae  est  ad  se 
€x  p.  Etliic,\  sed  propter  quod  unumquodque  tale 


DlSTINCT.   XXVII   QUiEST.   I  I9I 

€t  illud  magis  ex  /.  Post.\  ergo  quilibet  diligit  se 
plusquam  alium  et  plusquam  Deum.  Tertio  sic : 
omnis  amicitia  fundatur  super  aliquam  unitatem 
ex  8.  et  9.  Ethic.\  ergo  ubi  est  major  unitas  ibi 
est  major  amicitia  seu  amor.  Sed  major  est  unitas 
ejusdem  ad  se  quam  ad  alium  vel  ad  Deum ;  ergo 
nullus  diligit  Deum  plus  quam  se.  Quarto  :  quia 
quilibet  diligit  se  quantum  potest ;  ergo  nullus  di- 
ligit  Deum  plusquam  se.  Consequeiitia  patet,  quia 
tunc  diligeret  Deum  ultra  posse. 

In  contrarium  est  Magister  in  littera  et  Au- 
gustinus  in  lib,  de  doctrina  christiana, 

Respondeo.  In  ista  qusstione  sunt  tria  videnda. 
PrimOy  si  diligere  Deum  super  omnia  est  actus  de 
se  rectus.  Secundo,  si  natura  potest  in  hunc  actum 
qui  est  diligere  Deum  super  omnia,  circumscripto 
habitu  charitatis  infuso.  Tertio^  oportet  removere 
unum  dubium. 

Quanfum  ad  primum  dico  quod  diligere 
Deum  super  omnia  est  actus  de  se  rectus,  quia 
actus  conformabilis  rationi  rectae  naturali  in  eo  quod 
recta  ratio  dictat  optimum  esse  diligendum,  summe 
€st  actus  de  se  rectus;  sed  actus  diligendi  Deum 
super  omnia  est  hujusmodi ;  ergo,  etc. 

Secundo  probatur  idem  a  quodam  Doctore  sic: 
sicut  principium  in  speculabilibus  respectu  intel- 
lectus,  ita  finis  in  agibilibus  respectu  voluntatis,  ut 
patet  per  Philosophum  2.  Phys.  et  6.  Ethic:  sed 
sic  se  habet  principium  in  speculabilibus  quod  in- 
tellectus  circa  primum   principium  de  se  rectus  et 


192  LlB.  III  Sententiarum 

verus,  ita  quod  intellectus  circa  primum  principiuin 
aon  errat ,  per  Commentatorem  2.  Metaph, :  erga 
similiter  voluntas  in  diligendo  ultimum  finem  ita 
quod  diligendo  ipsum  semper  ejus  actus  est  rectus. 

Quantum    ad  secundum   Artieulu/n 

est  una  opinio  quod  natura  non  potest  in  actum 
istum  qui  est  diligere  Deum  super  omnia  sine  ha- 
bitu  charitatis  infuso,  quia  nullus  potest  naturaliter 
Deum  diligere  plusquam  se,  tum  quia  natura  deter- 
minatur  ad  appetendum  esse  proprium,  tum  qiiia 
amicitia  quae  est  ad  alterum  est  ex  amicitia  qua& 
est  ad  se,  tum  quia  amicitia  fundatur  super  aHqua 
unitate,  tum  etiam  quia  quilibet  amat  se  quantum 
potest,  et  haic  omnia  tangebantur  in  2,  art.  ad 
principale. 

Alia  cst  opinio  quam  teneo,  quod  circumscripto 
habitu  charitatis  infuso  natura  potest  in  hunc  ac- 
tum  qui  est  diligere  Deum  super  omnia,  maxime 
si  loquamur  de  statu  naturae  institutae,  unde  Augu- 
stinus  /;/  Lib,  de  fidc  ad  Petriim  :  spiritus  rationales 
ita  creavit  Deus  ut  ipsum  plus  dih'gerent  quam 
seipsos.  Et  idem  ///  Lid,  rctractat:  magis  mihi  de- 
beo  quam  ceteris  hominibus,  sed  magis  Deo  quam 
mihi.  Et  itcrum  /;/  Lib,  de  vcra  religionc  dicit:  de 
perfectione  justitiae  est  quod  magis  Deum  quam 
nos  diligamus. 

Praeterea,  probatur  idem  per  rationes,  quia  si 
homo  non  potest  dih'gere  Deum  plusquam  se  nisi 
per  charitatem,  tunc  homo  potcst  scire  si  esset  in 
charitate  vel  non,  quia  potest  scire  si  dih'git  Deum 


DlSTINCT.   XXVII   QUiEST.   I  193 

plusquam  se.  Conseqnens  est  falsum  quia  nemo  scit 
an  odio  vel  amore  dignus  sit ;  ergo  et  antecedens. 

Praeterea,  bonum  commune  in  quo  includitur 
bonum  particulare  est  dignius  et  magis  appeten- 
dum  ex  I,  Etkic. ;  sed  bonitas  Dei  est  bonum 
universale  in  quo  clauditur  omne  bonum  particu- 
lare;  ergo  ipsum  naturaliter  plus  appetimus  et  di- 
ligimus,  sicut  etiam  naturaliter  plus  diligimus  totum 
quam  partem,  quod  patet  in  exemplo  quia  homo 
naturaliter  exponit  manum  suam  propter  defensio- 
nem  totius  corporis  ne  percutiatur. 

Praeterea,  homo  non  minus  diligit  objectum 
beatificum  quam  ipsam  beatitudinem,  per  Augusti- 
num  ij.  de  Trin, ;  ergo  summe  diligit  objectum 
beatificum  quod  est  Deus.  Confirmatur  ratio  per 
hoc,  quia  si  desperatus  occidit  seipsum,  odit  suum 
esse,  et  tamen  non  odit  beatitudinem  ;  ergo  plus 
amat  beatitudinem  seu  objectum  beatitudinis  quam 
seipsum. 

Praeterea,  ratio  naturalis  dictat  creaturae  ratio- 
nali  aliquid  esse  summe  diligendum  ;  sed  ratio  na- 
turalis  recta  non  dictat  aliquid  summe  diligendum 
nisi  sit  infinitum  :  ergo  ratio  naturalis  dictat  bonum 
infinitum  esse  summe  diligendum,  et  per  conse- 
quens  voluntas  potest  in  hunc  actum  ex  puris 
naturalibus. 

Ultimo  ad  idem  arguo  sic :  quandocunque 
aliqua  ratio  convenit  alicui  per  essentiam,  alteri  per 
participationem,  actus  qui  transit  super  illa  propter 
talem  rationem  magis  attribuitur  ei  in  quo  est  illa 
ratio  per  essentiam  quam  ei  in  quo  est  per    parti- 

18 


194  LJ^^-  III  Sententiarum 

clpationem;  sed  ratio  diligendi  est  bonum  in  objecto 
quod  convenit  Deo  per  essentiam,  creaturae  autem 
per  participationem  ;  igitur. 

Ad  argumenta  autem  alterius  opinionis  di- 
cetur  quando  solvetur  argumentum  ad  secundum 
principale. 

JDe  tertio  Articulo  restat  hic  unum  dubium 
quod  si  natura  potest  in  hunc  actum  qui  est  diligere 
Deum  super  omnia  sine  habitu  charitatis  infuso,  ad 
quid  ergo  oportet  ponere  charitatem  infusam?  Et 
est  dicendum  quod  propter  duo  est  necesse  ponere 
charitatem  infusam.  Primo^  ut  Deum  firmius  et 
ferventius  diligamus,  unde  sicut  sine  fide  infusa 
possemus  assentire  aliquibus  credilibus,  quia  tamen 
non  ita  firmiter  assentimus,  ideo  necesse  est  po- 
nere  fidem  infusam.  Sic  etiam  in  proposito;  licet 
enim  ex  puris  naturalibus  possemus  Deum  diligere 
super  omnia,  non  tamen  ita  proprie  et  ita  ferventer 
et  firmiter  sicut  cum  charitate  infusa  ;  ideo  neces- 
saria  est  charitas  infusa.  Secundo  est  necesse  ponere 
charitatem  infusam  ut  opera  nostra  meritoria  sint 
Deo  accepta,  et  hoc  tangit  Apostolus  /.  ad  Co- 
rinth,  ij,  si  linguis  hominum  loquar  et  Angelorum 
etc.  Et  multa  ibi  de  ista  materia  tractat,  et  Augu- 
stinus  dicit  quod  sola  charitas  dividit  inter  filios 
regni  et  filios  perditionis. 

Ad  PRIMUM  PRINCIPALE  dicendum  quod  licet 
amicitia  stricte  sumpta,  ut  de  ea  loquitur  Philoso- 
phus,  non    possit   dici    charitas,   tamen    accipiendo 


DiSTiNCT.  XXVII  ^QUifiST.  I  195 

amicitiam  large  potest  dici  charitas,  et  ad  Deam 
potest  esse  amicitia»  sicut  frequenter  legimus  quod 
sancti  amici  Dei  sunt,  unde  Abraham  dicitur  quod 
amicus  Dei  appellatus  est.  Et  quando  dicitur  quod 
amicitia  est  inter  xqualia,  dico  quod  ista  aequalitas 
nihil  aliud  est  quam  readamatio,  scilicet  ut  diligens 
diligatur. 

Ad  secundum  concessa   majore    nego   minorem. 

—  Ad  primam  autem  probationem,  quando  dici- 
tur  quod  natura  determinatur  ad  esse  proprium, 
dicendum  est  quod  hoc  non  est  verum  absolute  sed 
bene  conditionaliter  et  cx  suppositione,  puta  sup- 
posito  esse  divino  et  tunc  non   est  ad  propositum. 

—  Ad  secundam  probationem,  quando  dicitur  quod 
amicitia  quae  est  ad  alterum  est  ex  amicitia  quae 
est  a  se,  dicitur  dupliciter.  Uno  modo  quod  illud 
verum  est  in  eo  quod  est  ratio  cognoscendi,  non 
autem  in  eo  quod  est  ratio  diligendi.  Nam  in  ra- 
tione  cognoscendi  amicitia  quae  est  ad  alterum  est 
ex  amicitia  quae  est  ad  se,  quia  quando  allquis  bo- 
num  quod  vult  sibi  vult  etiam  alteri,  si<^num  tunc 
est  amicitiae.  Alio  modo  dicitur  quod  viajor  est 
vera  de  amicitia  quae  est  ad  alterum  ut  ad  bonum 
particulare,  non  autem  de  amicitia  qiine  est  ad 
altenim  ut  ad  bonum  universale  sicut  cst  Deus.  — 
Ad  tertiam  probationem  dico  quod  amicitia  ali- 
quando  fundatur  super  unitatem  formalem ,  ali- 
quando  vero  super  unitatem  proportionis  quae 
est  participati  ad  participatum  et  ista  potcst  esse 
fundamentum  majoris  amicitiae,  maximc  quando 
est  ad  bonum  universale,  quod  est  bonum  per  es- 


196  LlB.  III  Sententiarum 

serttiam  quod  includit  omne  bonum  particulare  si- 
cut  .est  in  proposito.  —  Ad  quartam  probationem 
dico  quod  ly  quantum  potest  referri  ad  objectum 
diligibiie,  et  sic  major  est  vera,  sed  non  est  ad  pro- 
positum;  vel  potest  referri  ad  potentiam  dilecti- 
vam,  et  tunc  negatur  major  quia  potentia  dilectiva 
aspicit  objectum  quod  includit  rationem  minoris 
diligibilitatis ;  sic  in  proposito  de  Deo. 


Distinctio  XXVIII  et  XXIX. 

Hic  quaBPi  solet... 

Circa  istam  Dist.  28  et  29.  quaritur 

QUiESTIO   I. 

Utnun  eharitas  sit  inaxiiiia  vlrtutain, 

Videtur  quod  non,  quia  !lla  est  maxima  virtus 
cujus  oppositum  est  maximum  vitium;  sed  oppositum 
charitatis  non  est  maximum  vitium.  Probatio  mi- 
noris.  Oppositum  charitatis  est  odium  Dei,  oppo- 
situm  autem  fidei  est  infidelitas;  sed  infidelitas  est 
majus  vitium  quam  odium  Dei  eo  quod  separat 
-hominem  a  Deo    et    ab    Ecclesia;  ergo. 

2.  Praeterea,  nobilioris  perfectibilis  est  nobilior 
perfectio;  sed  intellectus  nobilior  est  voluntate  et 
fides  est  perfectio  intellectus,  charitas  autem  est 
perfectio  voluntatis ;  ergo  fides  est  nobilior  charitate. 

3.  Praeterea,  optimum  non  est  melius  optimo; 
sed  quaelibet  virtus  est  optima;  ergo,  etc. 

Contra.  Augustinus  //.  de  Trin.  Nullum  est 
donum  Dei  excellentius  isto  dono  quod  est  charitas. 

Respondeo.  In  ista  quaestione  sunt  duo  vi- 
denda.  Primo  si  charitas  est  idem  realiter  quod 
gratia,  et  hunc  articulum  quaere  lib.  2,  dist,  2j, 
nrt.j.  Secundoest  videndum  si  charitas  est  maxima 


198  LiB.  (II  Sententiarum 

virtutum.  Et  dico  quod  sic,  quia  Apostolus  j.  ad 
Corinth,  ij.  dicit :  nunc  manent  fides,  spes,  cha- 
ritas  tria  haec,  major  autem  horum  est  charitas. 

Praeterea,  Augustinus  //.  de  Trin,  Nullum  est 
donum  Dei  exccllentius  isto  dono  quod  est  charitas. 

Praeterea,  probatur  idem  per  rationes  sic:  Illa 
virtus  est  nobilissima  qu£  ducit  ad  nobilissimum 
terminum  et  permanet  et  quiescit  in  termino;  sed 
charitas  est  hujusmodi ;  ergo.  Major  probatur,  nam 
ignis  est  nobilissimum  inter  elementa  quia  vadit 
ad  locum  superiorem  et  quiescit  ibidem.  Minor  pro- 
batur  quia  sola  charitas  permanet  in  via  et  in  pa- 
tria,  charitas  enim  nunquam  evacuatur  secundum 
Apostolum,  aliae  autem  virtutes  sic. 

Praeterea,  finis  est  nobilior  his  quae  sunt  ad  fi- 
nem;  sed  charitas  est  finisomnium  virtutum;  ergo. 

Praeterea,  illa  virtus  quae  ultimate  dividit  et  di- 
stinguit  inter  filios  regni  et  filios  perditionis  est 
maxima  virtus ;  sed  charitas  est  hujusmodi,  secun- 
dum  Augustinum;  ergo. 

Praeterea,  illud  quod  magis  Deus  diligit,  non 
propter  indigentiam  sed  propter  bonitatem  rei,  est 
melius  et  nobilius ;  sed  Deus  magis  diligit  charita- 
tem  in  nobis  non  propter  sui  indigentiam  sed  prop- 
ter  nos ;  ergo  charitas.  est  nobilior  et  melior. 

Ultimo  sic:  illa  virtus  est  nobilior  qua  Deus 
immediate  diligitur  et  attingitur;  sed  charitas  est 
hujusmodi;  ergo. 

Ad  primum  PRINCIPALE  dicit  Varro  in  qu€B^ 
Stionibus  /.  Sentent.  quod  major  tenet  quando  una 


DiSTiNCT.  XXVIII  et  XXIX  Qu^ST.  II     199 

pars  unius  oppositorum  non  includit  aliam  partem 
alterius  oppositorum;  sed  in  proposito  infidelitas 
indudit  odium  Dei,  unde  infidelitas  non  est  ma- 
xtmum  vitium  seu  peccatum  nisi  inquantum  inclu- 
dit  in  se  malum  actum  voluntatis,  unde  si  infidelitas 
praecise  consideretur,  tunc  odium  Dei  est  pejus  ea. 

Ad  seciindiim  difficile  esset  illis  respondere  qui 
ponunt  intellectum  nobiliorem  voluntate,  sed  po- 
nendo  sicut  oportet  ponere  quod  voluntas  sit  no- 
bilior  intellectu,  utostensum  estlib,  i.dist.  24,  pa- 
tet  quod  argumentum  non  valet  quia  prima  pars 
minaris  est  falsa. 

Ad  iertiiim  dico  quod  optimum  non  est  melius 
optimo  infra  eandem  naturam  et  speciem,  sed  in 
diversis  naturis  et  speciebus  optimum  potest  esse 
melius  optimo,  sicut  optimus  homo  est  melior  op- 
tlmo  equo. 

QUiESTIO    II. 

Secundo  quceritur 

Utrmii  secnndam  ordlnem  eharitatis  magis  siut  diligrendi 
parentes  quam  filii. 

Et  videtur  quod  filii  sint  magis  diligendi,  quia 
Apostolus  /.  Corititk,  2.  dicit  quod  filii  non  debcnt 
thesaurizare  parentibus  sed  parentes  filiis ;  sed  nemo 
debet  thesaurizare  nisi  ei  quem  diligit;  ergo  filii 
sunt  magis  diligendi  quam  parentes. 

2.  Praeterea,  filius  comparatur  ad  patrem  sicut 
ramus  arboris  ad  radicem;  sed  humor  rami  pro- 
cedit  a   radice  et  non  econverso;  ergo  similiter  in 


2CX)  LlB.  III  Sententiarum 

proposito  homo  debet  plus  respicere  fiHum  et  amare 
quam  patrem. 

3.  Praeterea,  gratia  seu  charitas  conformatur  na- 

turae ;  sed   naturaliter  videmus  quod   homines  plus 

diligunt  filios  quam  parentes;  ergo  secundum  gra- 

.  tiam  et  charitatem    plus  sunt    diligendi    filii  quam 

parentes  vel  patres. 

Contra  est  Magister  in  littera. 

Respondeo.  Ad  istam  quaestionem  breviter  dico 
quod  secundum  ordinem  charitatis  plus  sunt  dili- 
gendi  parentes  quam  filii.  Hoc  patet  per  Ambro- 
sium  sicut  allegat  eum  Magister  in  littera  qui  dicit 
quod  primo  diligendus  est  Deus,  secundo  parentes, 
deinde  filii. 

Praeterea,  mandata  Dei  sunt  tradita  secundum 
ordinem  charitatis,  sed  unum  de  decem  praeceptis 
est:  Honora  patrem  tuum  et  matrem  tuam;  ergo 
amor  charitatis  plus  est  ad  parentes  quam  ad  fiHos. 

Praeterea,  secundum  ordinem  charitatis  illum  plus 
tcnemur  diligere  a  quo  recipimus  plura  bona  et  be- 
neficia;  sed  ille  a  quo  recipimus  plura  beneficia  est 
pater;  ergo. 

Praeterea,  major  est  obligatio  effectus  ad  cau- 
sam  quam  causae  ad  effectum;  sed  homo  compa- 
ratur  ad  patrem  sicut  ad  causam,  ad  filium  autem 
ut  ad  effectum  ;  ergo  plus  obligatur  patri  quam  filio. 
et  per  consequens  plus  tenetur  parentes  diligere. 

Prseterea,  illud  plus  tenemur  diligere  amorc 
charitatis  cui  secundum  dictamen  rectae  rationis 
magis  tenemur  subvenire  tempore  necessitatis :  secl 
secundum  dictamen  rectae  rationis  magis    tenemur 


DiSTiNCT.  XXVIII  et  XXIX  Qu^ST.  II     201 

subvenire  patri  tempore  necessitatis  quam  filio ; 
ergo.  Minor  patet  p.  Ethic.  c.  2,  ubi  dicit  quod 
plus  tenemur  subvenire  patri  quam  nobis  ipsis,  et 
assignat  ibi  rationem,  quia  pater  est  causa  essendi. 

Ad  primum  et  secundum  principale  dicen- 
dum  quod  dilectio  accipitur  duobus  modis.  C/no 
modo  secundum  affectum  sensualitatis  et  carnis. 
Alio  modo  secundum  affectum  charitatis.  Primo  modo 
homines  plus  diligunt  filios  quam  parentes,  et  ratio 
est  quia  natura  appetit  conservari  in  suo  simili  et 
magis  diligit  illud  in  quo  habet  principalius  conser- 
vari.  Nunc  autem  pater  habet  salvari  in  filio  et  non 
econverso,  ideo  secundum  amorem  sensualitatis  et 
carnis  plus  diligunt  filios.  Si  autem  loquamur  de 
dilectione  secundum  affectum  charitatis,  tunc  plus 
diligendus  est  pater  quam  filius.  Ista  duo  argumenta 
arguunt  de  dilectione  sensualitatis  et  non  de  dilec- 
tione  charitatis. 

Ad  tertium  dicendum  quod  major  in  quibusdam 
habet  veritatem,  in  quibusdam  autem  non;  habet 
enim  veritatem  in  hoc  quod  sicut  homo  per  natu- 
ram  plus  diligit  seipsum  quam  proximum,  ita  et  per 
gratiam;  sed  in  proposito  de  dilectione  parentum 
et  filiorum  non  habet  veritatem. 


Distinctio  XXX  et  XXXL 

Hic  potest  quaeri 

Circa  Dist.  ^o,  et  sequentem  quceritur: 

QUiESTIO  I. 

Utram  omnia  Bimt  diUgenda  ex  eharltAte. 

Videtur  quod  non,  quia  quae  non  sunt  capacia 
charitatis  et  beatitudinis  non  sunt  diligenda  ex  cha- 
ritate;  sed  multa  sunt  quae  non  sunt  capacia  cha- 
ritatis  et  beatitudinis ;  ergo  non  sunt  omnia  dili- 
genda  ex  charitate.  —  Confirmatur  per  Augusti- 
num  lib,  de  doctrina  christiana.  Ea,  inquit,  ex  sola 
charitate  diligcnda  sunt  quae  societate  quadam  no 
biscum  in  Deum  referuntur,  et  talia  sunt  Angelus 
et  anima;  ergo. 

2.  Praeterea,  charitas  non  est  diligenda  ex  cha- 
ritate ;  ergo  non  omnia  sunt  diligenda  ex  charitate* 
Conseqiientia  tenet.  Antecedens  patet  dupliciter.  Pri-- 
mo  sic,  sicut  se  habet  fides  ad  credendum  et  spes 
ad  sperandum  ita  charitas  ad  diligendum ;  sed  nul- 
lus  potest  per  fidem  credere  fidem  suam,  nec  spe- 
rare  spem  suam,  ergo  nec  diligere  charitatem  suam. 
Secundo  sic:  si  charitas  diligeretur  ex  charitate,  ea- 
dem  ratione  illa  charitas  diligeretur  ex  alia,  et  sic 
in  infinitum,  quod  est  inconveniens. 


DiSTiNCT.  XXX  et  XXXI  Qu^est.  I       203 

Contra.  Omne  illud  est  diligibile  ex  charitate 
in  quo  relucet  Dei  similitudo;  sed  in  omnibus  relu- 
cet  Dei  similitudo;  ergo. 

Respondeo.  In  ista  quaestione  sunt  tres  Arti^ 
culi  secundum  quod  de  ea  sunt  tres  opiniones. 

(Tna  opinio  ponit  tres  conclusiones.  Prima 
est  quod  daemones  et  damnati  non  sunt  diligendi 
ex  charitate,  cujus  ratio  est  quia  qui  non  sunt  de^ 
putati  ad  vitam  a&ternam  non  sunt  diligendi  ex  cha- 
ritate ;  sed  daemones  et  damnati  non  sunt  deputati 
ad  vitam;  ergo. 

Secunda  copiclusio  est  quod  creaturae  irrationa- 
les  non  sunt  diligendae  ex  charitate  vel  amore  ami- 
citiae,  quia  illa  non  sunt  diligenda  amore  amicitiae 
et  ex  charitate  quae  non  diliguntur  propter  se,  sed 
propter  aliud;  sed  creaturae  irrationales  diliguntur 
propter  aliud  et  non  propter  se:  ergo. 

Tertia  conclusio  est  quod  creaturae  non  viventes 
non  sunt  diligendae  ex  charitate,  et  ratio  hujus  est 
quia  non  conveniunt  nobiscum  in  vita  spirituali. 

Contra  istam  opinionem  objicitur  sic  ;  Quia  cha- 
ritatis  objectum  est  bonum  divinum  vel  per  essen- 
txam  vel  per  participationem ;  sed  in  omnibus  crea- 
turis  invenitur  bonum  divinum,  scilicet  per  partici- 
pationem;  ergo  omnia  sunt  diligenda  ex  charitate. 

Ideo  est  alia  opinio  quod  diligi  aliquid 
ex  charitate  potest  intelligi  dupliciter.  Uno  modo 
ex  charitate  eliciente  actum  qui  est  supernaturalis. 
AHo  modo  ex  charitate  imperante  actum  qui  actus 


204  LlB.  III  Sententiarum 

€St  naturalis  a  voluntate    licet  sit  imperatus  a  cha- 
ritate. 

Ad  propositum^  si  loquimur  de  dilectione  primo 
modo,  dicitur  quod  non  omnia  sunt  diligenda  ex 
charitate  sed  solum  illa  quae  possunt  uniri  summo 
bono  per  cognitionem  et  amorem,  et  quia  creaturse 
irrationales  non  possunt  uniri  Deo  per  cognitionem, 
ideo  illa  non  sunt  ex  charitate  diligenda,  charitate 
dico  eliciente  actum.  Si  autem  loquamur  de  cha- 
ritate  secundo  modo  seu  de  dilectione,  sic  diligenter 
omnia  ex  charitate  quae  sunt  '^promoventia  ad  sa- 
lutem  et  ad  divinam  laudem ;  et  quia  cunctae  creaturae 
promovent  nos  ad  divinam  laudem  ex  eo  quod  in 
eis  relucent  divina  bonitas  et  justitia,  ideo  omnes 
creaturae  sunt  isto  modo  diligendae  ex  charitate. 

lertia  opinio  est  quae  dicit  quod  aliquid 
diligi  ex  charitate  potest  intelligi  dupliciter.  Uno 
modo  proprie,  et  sic  solum  illa  sunt  ex  charitate 
diligenda  quae  sunt  capacia  felicitatis  aeternae.  Alio 
modo  minus  proprie,  et  sic  omne  quod  est  referi- 
bile  in  Deum  est  ex  charitate  diligendum. 

.  Ex  his  duabus  ultimis  opinionibus  patet  ad 
argumenta  utriusque  partis.  excepto  argumento  de 
charitate  cum  dicitur  quod  charitas  non  est  dili- 
genda  ex  charitate,  ubi  oportet  nQgare  anUcedens. 
Ad  pnmam  autem  probationem  dicendum  quod 
ideo  nullus  credit  se  habere  fidem  sed  scit  se  ha- 
bere  fidem,  quia  cum  ipsa  fides  sit  praesens  non 
invenitur  in  ea  ratio  objectiva  habitus  fidei,  .quia 
objectum  fidei  est  verum  absens,  fides  autem  non  est 


DiSTiNCT.  XXX  et  XXXI  Qu^ST.  II       :iOS 

absens,  et  similiter  est  de  spe.  In  charitate  autem 
non  est  sic,  quia  invenitur  in  ea  ratio  formalis  ob^ 
jectivae  potentiae,  scilicet  ratio  boni. 

Ad  secundam  probationem  dicendum  quod  cum 
dicitur  charitas  dih'gitur  a  charitate,  non  est  intel- 
ligendum  quod  diligatur  aUa  charitate,  sed  §eipsa, 
sicut  dicit  Augustinus  9.  de  Trin,  c,  6,  Amor,  inquit, 
amatur,  non  alio  autem  amore  amari  potest,  sed 
seipso. 

QUiBSTIO    II. 

Secundo  qt*aritur\ 

ntroiii  eharitas  remaneat  in  patrla  ita  quod  non  eya* 
enetorl 

Videtur  quod  non,  quia  ratio  Apostoli  /.  Co^ 
rinth.  c.  ij,  ad  probandum  quod  alii  habitus  eva- 
cuentur,  est  quod  illi  habitus  sunt  ex  parte.  Ex 
parte  enim,  inquit,  cognoscimus  et  ex  parte  pro- 
phetamus;  cum  autem  venerit  quod  perfectum  est, 
evacuabitur  quod  ex  parte  est ;  sed  charitas  nunc 
est  ex  parte  quia  imperfecta,  alias  cum  in  ea  sit 
beatitudo  esset  aliquis  perfecte  beatus  in  via ;  ergo 
charitas  non  manet.  Si  dicas  quod  non  sequitur 
eum  esse  beatum  quia  beatitudo  non  consistit  in  ha- 
bitu  sed  in  actu,  ut  ponit  Aristoteles  7.  et  10.  E^ 
thic,  Contra.  Secundum  perfectionem  habitus  potest 
elici  actus ;  ergo  si  charitas  nunc  in  via  potest  esse 
perfecta  sicut  in  patria,  sequitur  quod  actus  potest 
elici  seque  perfectus,  et  per  consequens  potest  esse 
fruitio  sive  beatitudo  in  via. 


206  LlB.  III  Sententiarum 

Praeterea,  ad  principale  arguo  sic:  Fides  eva- 
cuatur  quia  est  circa  objectum  latens ;  sed  charitas 
^imiliter  est  circa  objectum  latens ;  ergo  charitas 
«vacuatur. 

Conira.  i.  Corinth,  ij,  dicitur:  charitas  num- 
quam  excidit. 

Respondeo.  In  ista  quasstione  sunt  tria  videnda. 
Primo  si  in  patria  evacuatur  fides.  Secundo  si  in 
patria  evacuatur  spes.  Tertio  si  in  patria  evacuatur 
charitas. 

De  primo  sunt  duo  modi  dicendi :  Unus  quod 
in  fide  est  duo  reperire,  scilicet  illuminationem  ha- 
bitualem  et  enigmatis  obscuritatem.  Quantum  ad 
luminis  habitum  fides  non  evacuatur  sed  perficitur 
et  conservatur.  Quantum  vero  ad  enigmatis  obscu- 
ritatem  fides  cum  sit  ex  parte,  simpliciter  tollitur  ; 
«t  hoc  confirmatur  per  glossam  super  illud  Corinth. 
ij,  Cum  venerit  quod  perfectum  est,  dicit  glossa : 
destruetur  imperfectio,  non  autem  illud  quod  ve- 
rum  est  evacuabitur. 

Alius  modus  dicendi,  quod  fides  simpliciter  tol- 
litur,  quia  nullus  habitus  in  patria  debet  poni  fru- 
stra,  alias  aliquis  habitus  in  patria  esset  superfluus; 
sed  si  habitus  fidei  poneretur  in  patria,  poneretur  ibi 
frustra ;  ergo  fides  simpliciter  toUitur.  Probatio  mi- 
noris.  Habitus  ponitur  ut  eliciat  actum  vel  ut  in- 
clinet  ad  actum ;  sed  fides  in  patria  non  ponitur 
ut  eliciat  actum  credendi  vcl  ut  inclinet  ad  ipsum, 
quia  fidcs  cst  circa  objectum  latens,  unde  ad  Ife- 
brceos  /.  Fides  est  substantia  rerum  sperandarum 
argumentum  non  apparentium ;  in  patria  autem  est 


DiSTiNCT.  XXX  et  XXXI  QUiEST.  II       207 

objectutn  praesens  et  non  latens ;  ergo  frustra  po- 
neretur  ibi  fides  seu  habitus  fidei. 

Quantum    ad  secundum   Articulum 

sunt  duo  modi  dicendi.  Unus  quod  in  spe  est  re- 
perire  duo,  scilicet  aliquid  imperfectionis  et  aliquid 
perfectionis  sive  complementi.  Ad  imperfectionem 
enim  spei  spectat  quod  est  expectatio  quaedam  eo- 
rum  quae  non  habentur.  Ad  complementum  autem 
ejus  sp>ectat  confidentia  et  certitudo  quae  facit  nos 
inniti  summse  bonitati.  Quantum  ad  primum,  spes 
totaliter  tollitur.  Quantum  ad  secundum  non  tollitur 
sed  perficitur. 

Aliiis  est  modiis  dicendi  quod  spes  in  patria 
simpHciter  tollitur,  quia  in  patria  nullus  ponitur  ha- 
bitus  frustra  ;  sed  si  spes  maneret  in  patria  pone- 
retur  ibi  frustra ;  ergo.  Minor  prbbatur,  quia  spes 
inclinat  vel  elicit  actum  sperandi  circa  bonum  ar- 
duum  absens,  quia  ut  ait  Apostolus  ad  Romanos  8. 
spes  est  eorum  quae  non  videntur;  sed  ibi  bonum 
non  est  absens  immo  praesens  et  videtur  in  patria; 
ergo  frustra  spes  ibi  poneretur. 

Quantum  ad  Articulum  tertium  scili- 
cet  si  charitas  evacuatur,  patet  per  Apostolum  7. 
Corinth.  i),  quod  non,  quia  in  hoc  assignat  Apo- 
stolus  differentiam  charitatis  ad  alia  dona.  Charitas, 
inquit,  nunquam  excidit,  et  sic  non  evacuatur,  alia 
autem  dona  evacuantur,  unde  dicit  ibidem:  sive 
prophetiae  evacuabuntur,  sive  linguae  cessabunt,  sive 
scientia  destruetur ;  ergo.  Et  persuadetur  a  quibus- 


2o8  LiB.  III  Sententiarum 

dam,    scilicet:  actus   charitatis    est  diligere    Deuia " 
propter  se  ex  toto    corde  et  ex    tota    anima ;    sed 
ille  actus  magis  competit  statui  gloriae  quam  statui 
viae ;  et  ergo  habitus  charitatis  magis  competit  statui 
gloriae,  et  per  consequens  non  evacuatur. 

Praeterea,  aliqui  moderni  arguunt  ad  idem  sic  : 
Habitus  qui  indifferenter  respicit  unum  objectum 
praesens  et  absens  secundum  omnes  status  manet 
in  omni  statu :  sed  charitas  indifferenter  respicit 
unum  objectum  praesens  et  absens  secundum  omnes 
status,  puta  viae  et  gloriae  ;  ergo  manet  in  omni 
statu,  et  per  consequens  manet  in  gloria  et  non  e- 
vacuatur.  —  Sed  occurrit  hic  unum  dubium,  scilicet 
si  actus  charitatis  viae  et  actus  charitatis  patriae 
sunt  ejusdem  rationis.  Et  est  dicendum  quod  non, 
quia  actus  charitatis  in  via  est  meritorius,  actus  au- 
tem  charitatis  in  patria  non  est  meritorius,  alioquin 
in  patria  Beati  continue  mererentur ;  sed  meritorium 
et  non  meritorium  non  sunt  ejusdem  rationis;  ergo 
illi  actus  non  sunt  ejusdem  rationis.  —  Praeterea, 
actus  charitatis  in  patria  est  beatificus,  actus  autem 
charitatis  in  via  non  est  beatificus ;  sed  actus  bea- 
tificus  et  non  beatificus  non  sunt  ejusdem  rationis. 

Contra  solutionem  istius  dubii  instatur  quia 
causa  ejusdem  rationis  arguit  effectum  ejusdem  ra- 
tionis ;  sed  patet  ex  dictis  quod  charitas  in  patria 
non  evacuatur,  immo  manet  charitas  eadem  in  pa- 
tria  quae  habetur  in  via;  ergo  videtur  quod  effec* 
tus  sive  actus  charitatis  in  via  et  in  patria  sunt 
ejusdem  rationis. 

Dicendum  quod  non  sequitur,  quia  ad  hoc  quod 


DiSTiNCT.  XXX  et  XXXI  QUi«ST.  II     209 

actus  eliciatur,  non  solum  requiritur  charitas  sed 
etiam  requiritur  cognitio ;  sed  modo  ita  est  quod 
alia  cognitio  habetur  in  via  et  alia  in  patria,  quia 
in  gloria  habetur  cognitio  in  lumine  gloriae,  in  via 
autem  habetur  cognitio  in  lumine  fidei,  et  ista  lu- 
mina  sunt  alterius  rationis,  et  ideo  actus  qui  eli- 
ciuntur  a  charitate  cum  diversitate  horum  luminum 
sunt  alterius  rationis. 

Ad  primum  principale  dicendum  quod  non 
est  similis  imperfectio  in  charitate  et  in  aliis  virtu- 
tibus,  nam  aliae  virtutes  dicuntur  imperfectae  quia 
in  actibus  suis  includunt  aliquid  ad  quod  necessario 
sequitur  imperfectio  aliqua.  Actus  autem  charitatis 
non  sic,  quia  indifferenter  se  habet  ad  perfectionem  et 
imperfectionem,  et  accidunt  sibi  ista;  et  haec  est  via 
Scoti.  —  Aliter  potest  dici  sustinendo  responsionem 
datam  in  principio  quaestionis,  et  tunc  instatur  quod 
cum  aliquis  potest  esse  beatus  in  via,  quia  secun- 
dum  perfectionem  habitus  potest  elici  actus ;  dicen- 
dum  quod  non  sequitur,  quia  ad  hoc  ut  eliciatur 
actus  beatificus  non  solum  requiritur  charitas  sed 
etiam  praesentia  objecti  beatifici  in  lumine  gloriae, 
quae  praesentia  non  potest  haberi  in  via  de  lege 
communi. 

Ad  secundum  dicendum  quod  quamvis  latentia 
sit  formalis  ratio  in  objecto  fidei  vel  spei,  tamen  ac- 
tus  fidei  est  per  se  talis  quod  neccssario  concomi- 
tatur  eum  imperfectio  ex  determinationc  sui  habi- 
tus;  ideo  fides  inclinat  ad  talem  actum  in  via  ad 
quem  non  potest  inclinare  in  patria,  charitas  autem 

u 


2IO  LiB.  III  Sententiarum 

licet  modo  sit  circa  objectum  latens,  non  tamen  in- 
clinat  ad  actum  sic  imperfectum  sed  ad  actum  cui 
accidit  imperfectio. 


Distinctio    XXXIL 


Ppaemissis  adjiciendum  est 

Circa  Dist.  ^2.  quaritur  pritno : 

QUiESTIO  I. 

Utnini  Deiis  dilli^t  omnla  leqnaliter. 

Et  videtur  quod  non,  quia  Deus  diligtt  bonum 
in  eo  quod  bonum ;  sed  omnia  non  sunt  aequaliter 
bona ;  ergo  Deus  non  diligit  omnia  aequaliter. 

2.  Praeterea,  sicut  Deus  dispensat  creaturis  sua 
dona,  ita  diligit  creaturas ;  sed  sua  dona  non  dispen- 
sat  Deus  aequaliter  creaturis;  ergo,  etc. 

3.  Praeterea,  qui  unum  approbat  et  aliud  repro- 
bat  non  diligit  omnia  aequaliter;  sed  Deus  aliqua 
approbat  et  aliqua  reprobat,  quia  aliquos  homines 
praemiat  et  aliquos  damnat;  ergo,  etc. 

Contra.  Eo  modo  Deus  diligit  creaturas  quo  ha- 
bet  curam  de  eis;  sed  Deo  aequalisest  curadeom- 
nibus,  ut  dicitur  Sapient,  6, ;  ergo  aequaliter  diligit 
omnia.  —  Praeterea,  sicut  Deus  intelligit  omnia,  ita 
omnia  diligit;  sed  omnia  aequaliter  intelligit;  ergo 
omnia  aequaliter  diligit. 

Ad  EVIDENTIAM  hujus  quaestionis,  quia  dilectio 
«est  actus  voluntatis,  ideo  primo  oportet  videre  si  in 
Deo  est   voluntas;    secundo,  si  Deus  diligit   omnia 


212  LlB.   III   SENTENTIARUM 

generaliter;  tertiOf  si  Deus  diligit  omnia  aequaliter, 

Primus  Ariieulus  patet  ex  dictis  lib.  i, 
Dist,  10.  q.  I,  art,  i.  et  aliqualiter  Dist,  jj.  ejus- 
dem  primi, 

Quantum   ad  secundum   Artieulum 

dico  quod  Deus  diligit  omnia  generaliter,  quia  si- 
cut  omnis  intellectus  potest  in  omne  diligibile,  ita 
omnis  voluntas  potest  in  omne  volibile;  ergo  vo- 
luntas  divina  potest  diligere  omnia  diligibilia;  sed 
hoc  non  potest  potentia  ante  actum,  quia  jam  esset 
imperfecta:  ergo  potest  potentia  cum  actu;  ergo 
diligit  omnia  alia  a  se. 

Praeterea,  Deus  produxit  alia  omnia  a  se  volun- 
tate;  sed  qui  producit  aliud  a  se  voluntate  diligit 
illud;  ergo  Deus  diligit  omnia. 

Praeterea,  Gen.  z.  Vidit  Deus  cuncta  quae  fe- 
cerat  et  erant  valde  bona.  Ex  hoc  arguitur  sic : 
Summum  bonum  diligit  omne  bonum;  sed  Deus 
est  summum  bonum;  ergo  Deus  diligit  omne  bo- 
num.  Sed  cuncta  quae  fecerat  erant  valde  bona; 
ergo  Deus  diligit  omnia  bona.  Hic  scribitur  Sa- 
pient,  10,  Diligis,  Domine,  omnia,  et  nihil  odisti 
eorum  quae  fecisti. 

Quantum  ad  tertium  Articuium,  sci- 
Kcet  si  Deus  diligat  omnia  aequaliter,  dicitur  uno 
modo  secundum  viam  Magistri  in  littera^  quod  di- 
lectio  Dei  accipitur  dupliciter,  scilicet  secundum  es- 
aentiam,    et    secundum   efficaciam.  Si  loquimur  de 


DlSTINCT.   XXXn   QUiBST.   II  213 

dilectione  Dei  secundum  essentiam  seu  secundum 
actum  essentialem ;  sic  diligit  omnia  aequaliter  uno 
simplici  actu  et  indivisibili.  Si  autem  loquamur  de 
dilectione  Dei  secundum  efficaciam,  hoc  est  quan- 
tum  ad  eftectum  consequentem,  sic  non  diligit  om- 
nia  aequaliter,  quod  patet  per  hoc  quia  inaequa- 
liter  dona  sua  dispensat.  Alio  modo  dicitur,  et  in 
idem  reddit,  quod  dilectio  Dei  potest  comparari 
vel  ad  agens  vel  ad  objecta  connotata.  Si  loqui- 
mur  primo  modo,  conceditur  quod  omnia  diligit 
aequaliter.  Si  secundo  modo,  non  conceditur. 

Ex  DICTIS  patet  ad  argumenta  principalia,  quia 
argumenta  ad  primam  partem  arguunt  de  dilectione 
secundum  efficaciam,  alia  autem  arguunt  de  dilec» 
tione  secundum  essentiam. 

QUi€STIO   11. 

Secundo  quceritur : 

Utnim  Christiu  nuigis  dilexerlt  Petram  an  Joannem. 

Et  videtur  quod  Joannem,  quia  Joan,  ultimo 
di^ritur :  Hic  est  discipulus  ille  quem  diligebat  Jesus. 
Sed  \y  hic  non  accipitur  secundum  distinctionem, 
quia  Christus  diligebat  alios  discipulos;  ergo  acci- 
pitur  secundum  excellentiam,  et  sic  diligebatur 
super  omnes. 

2.  Praeterea,  glossa  Joan.  ultimo  dicit  quod 
Petrus  plus  diligebat,  Joannes  autem  plus  dilige- 
batur. 

3.  Praeterea,  ille  plus  diligitur  cui  ostenduntur 
!»gna    majoris    familiaritatis ;    sed    Joanni    ostende- 


214  LiB.  III  Sententiarum 

bantur  a  Christo  signa  majoris  familiaritatis,  unde 
supra  pectus  Domini  in  coena  recubuit;  ergo. 

Contra.  Joan,  ultimo  dicitur:  dixit  Dominus 
Petro:  Simon,  diligis  me  plus  his?;  sed  hoc  non 
quaereret  Deus  a  Petro  nisi  sciret  quod  eum  Petrus 
plus  amaret,  sicut  glossa  ibi  dicit;  sed  qui  plus 
diligit  Deum  plus  diligitur;  ergo  plus  diligebatur 
Petrus.  —  Praeterea  cui  committitur  cura  univer- 
salis  Ecclesiae  maxime  diligitur ;  sed  Petro  commit- 
tebatur  cura  universalis  Ecclesiae ;  ergo.  —  Sed  si 
dicas  argumentum  non  valere  quia  Christus  com- 
mendavit  Matrem  suam  Joanni  non  Petro.  Contra, 
Deus  plus  diligit  universalem  ecclesiam,  totam  con- 
gregationem  fidelium,  quam  aliquam  particularem 
personam;  sed  cura  universalis  Ecclesiae  commissa 
est  Petro  et  non  Joanni;  ergo,  etc. 

Respondeo.  Ad  istam  quaestionem  sunt  tres 
modi  dicendi  et  omnes  boni. 

Unu8  modus  est  Augustini  ^«/^r  Joan.  qui 
dicit  quod  est  dilectio  in  signo  exteriori  et  est  di- 
lectio  in  affectu  interiori.  Si  loquimur  de  dilectione 
in  signo  exteriori,  sic  Christus  magis  diligebat  Joan- 
nem,  quia  signa  majoris  familiaritatis  ei  ostendit, 
unde  sicut  dictum  est,  supra  pectus  Domini  in  coena 
recubuit.  Si  autem  loquimur  de  dilectione  in  af- 
fectti  intcriori,  sic  Christus  magis  diligebat  Petrum, 
quia  majus  munus  gratiae  sibi  dedit.  Contrahocob- 
jicitur^  quia  Christus  qui  est  veritas  illum  plus  debet 
diligere  et  majora  signa  dilectionis  ostendere  qui 
habet  majus  munus  gratiae;  sed  Petrus  per  te  habuit 


DlSTINCT.  XXXII  QVMST.  II  215 

majus  munus  gratiae;  ergo  Christus  debuit  osten- 
dere  Petro  signa  majoris  familiaritatis  quam  Jo- 
anni.  —  Sed  ad  hoc  respondet  Augustinus  ibidem 
dicens  quod  quia  per  Petrum  et  Joannem  signi- 
ficatur  duplex  vita,  scilicet  per  Petrum  vita  activa, 
per  Joannem  vita  contemplativa ,  vita  autem  ac- 
tiva  est  laboriosior  et  fructuosior;  contemplativa  vero 
est  purior  et  jucundior,  et  ideo  ad  ostendendam 
hujus  duplicis  vitae  differentiam  magis  familiarem 
Christus  se  exhibebat  Joanni  quam  Petro. 

Alius  modus  dicendi  est  quod  Petrus  di- 
lexit  ferventius,  ideo  diligebatur  fortius.  Joannes  vero 
diligebat  dulcius,  ideo  diligebatur  a  Christo  fami- 
liarius,  et  sic  secundum  diversas  vias  de  utroque 
potest  concedi  quod  magis  diligebat  et  magis  dili- 
gebatur. 

Tertius  modus  dicendi  est  quod  Petrus 
magis  dilexit  Deum  in  proximo,  Joannes  vero  ma- 
gis  Deum  in  se  dilexit,  unde  Petrus  suscepit  cu- 
'  ram  regiminis,  Joannes  vero  curam  contemplationis ; 
ergo  Petrus  efficaciorem  gratiam  habuit  ad  labo- 
rem  actionis,  Joannes  vero  efficaciorem  ad  quietem 
contemplationis. 

Ad  argumenta  principalia  patet  ex  dictis 
quia  quaecunque  istarum  viarum  teneatur,  patet  quod 
argumenta  curruntviis  suis,  etc. 


Distinctio  XXXIIL 

Post  pp89dicta  de  quatuor.,. 

Circa  tstam  Dist,  jj.  quaritur : 

Qu^STIO  I. 

Utrnm  yirtntes  morales  siiit  suljeetiTe  In  Tolnutate  et 
In  parte  ratlonall. 

Et  videtur  quod  non,  quia  Philosophus  et  Com- 
mentator  i,  Ethic,  ponunt  eas  in  parte  irrationali ; 
ergo. 

2.  Praeterea.  Philosophus  j.  Ethic,  ponit  tem- 
perantiam  et  fortitudinem  in  appetitu  sensitivo: 
ergo. 

3.  Praeterea,  temperantia  est  in  concupiscibili,  for- 
titudo  autem  in  irascibili;  sed  irascibile  et  concu- 
piscibile  dicuntur  in  appetitu  sensitivo  et  non  in 
voluntate;  ergo. 

Contra.  Virtus  est  habitus  electivus  ex.  2.  Ethic; 
sed  electio  est  actus  voluntatis  aut  rationis;  ergo 
virtus  ponitur  in  voluntate  vel  in  parte  rationali.  — 
Prceterea,  bonum  honestum  est  objectum  virtutis; 
sed  bonum  honestum  est  etiam  objectum  volunta- 
tis;  ergo  virtus  ponitur  in  voluntate.  —  Prceterea^ 
virtus  est  principium  actus  laudabilis  ex  2.  Ethic, ; 
ergo  debet  poni  in  illa  potentia  cui  competit  laus. 


DlSTINCT.  XXXIII   QUiEST.   I  2\J 

Sed  potentta  cui  maxime  competit  laus  est  volun- 
tas;   ergo  virtus  ponitur  subjective  in  voluntate. 

Responsio.  In  ista  quaestione  sunt  quatuor  vi- 
denda.  Primo  quid  est  vtrtus  moralis.  Secundo  unde 
virtus  moralis  generatur.  Tertio  quot  sunt  virtutes 
morales.  Quarto  in  quo  sunt  subjective. 

Primua  Articulus  patet  lib,  2,  Dist,  27. 
q.  I.  art.  i. 

Quantum   ad  secundum    Articulum 

patet  per  Aristotelem  iji  principio  2,  Ethic,  quod 
virtus  moralis  non  inest  nobis  a  natura,  sed  gene- 
ratur  ex  operibus.  Et  hoc  probatur  quinque  ratio- 
nibus : 

Primo%\c\  in  hisquae  nobisinsunt  anaturanon 
fit  variatio  per  consuetudinem.  Exemplum  suum  est 
de  lapide,  qui  si  millesies  projiciatur  superius,  num- 
quam.  tamen  assuescit  superius  ascendere;  sed  in 
virtutibus  moralibus  fit  variatio  per  consuetudinem ; 
ergo  non  insunt  nobis  a  natura,  sed  generantur  ex 
operibus. 

Secundo  sic :  in  his  quae  insunt  nobis  a  natura, 
potentia  praecedit  actum;  sed  in  virtutibus  morali- 
bus  actus  praecedit  potentiam;  ergo. 

Tertio  sic:  legislatores  faciunt  cives  bonos  per 
assuefactionem ;  sed  cives  non  fiunt  boni  nisi  ex  vir- 
tutibus;  ergo  virtutes  sunt  per  assuefactionem,  et 
ita  ex  operibus  generantur. 

Quarto  sic :  ex  illis  virtutes  generantur,  per  quo- 
rum  opposita  corrumpuntur ;  sed    virtutes  corrum- 


2l8  LlB.  III  Sententiarum 

puntur  ex  malis  operibus ;  ergo  virtutes  generantur 
ex  bonis  operibus. 

Qiiinto  sic:  sicut  se  habet  ars  ad  duas  opera- 
tiones,  ita  et  virtus ;  sed  ars  generatur  ex  bonis  ope- 
ribus  et  corrumpitur  ex  malis  operibus.  Exemplum 
Philosophi  est  de  aedificatione,  aliud  est  de  cytha- 
rizando;  ergo  virtus  generatur  ex  bonis  operibus. 
Ex  ista  conclusione  infert  Aristoteles  unum  corol- 
larium,  quod  oportet  operationes  quales,  idest  bo- 
nas,  reddere  et  a  juventute  exercitari  in  bonis  ope- 
ribus;  quia  secundum  differentiam  operationum  ge- 
nerantur  habitus  differentes. 

Quantum  ad  tertium   Articulum  di- 

citur  communiter,  secundum  viam  theologorum, 
quod  sunt  quatuor  virtutes  morales,  scilicet  pru- 
dentia,  justitia,  temperantia,  fortitudo;  ad  cujus 
declarationem  assignant  aliqui  istam  sufiicientiam, 
quod  sicut  quatuor  fuerunt  nobis  inflicta  per  pec- 
catum,  ita  oportet  ponere  quatuor  virtutes;  fue- 
runt  enim  nobis  per  peccatum  inflicta  ignorantia, 
concupisccntia,  infirmitas  et  malitia.  Contra  igno- 
rantiam  ponitur  prudentia ;  contra  concupiscentiam, 
temperantia;  contra  infirmitatem  ponitur.  fortitudo; 
contra  malitiam  ponitur  justitia. 

Aliqui  vero  assignant  istam  sufficientiam  sic, 
quia  aut  virtus  est  circa  passiones  aut  circa  actiones. 
Si  circa  passiones,  hoc  contingit  dupliciter,  quia 
aut  est  circa  passiones  illatas,  et  sic  ponitur  forti- 
tudo  ;  aut  circa  passiones  innatas,  et  .sic  ponitur 
temperantia.  Si  autem  virtus  ponitur  circa  actiones^ 


DlSTINCT.   XXXIII   QU^ST.    I  219 

hoc  contingit  dupliciter,  quia  aut  est  circa  actiones 
intrifisecaSy  et  tunc  est  prudentia;  aut  est  circa 
actiones  extrinsecaSy  et  tunc  est  justitia. 

Alii  vero  assignant  istam  sufficientiam  sic :  quia 
sicut  virtutes  theologicae  ordinant  ad  Deum,  ita 
virtutes  morales  ordinant  ad  seipsum  et  ad  proxi^ 
mum,  Si  ordinant  ad  seipsum,  hoc  contingit  dupli- 
citer,  quia  vel  in  eligendis  et  sic  ponitur  prudentia ; 
vel  in  rcspuendis  et  sic  ponitur  temperantitia.  Si  au- 
tem  ordinant  ad  proximum,  hoc  etiam  contingit 
dupliciter,  quia  vel  in  reddendiSy  et  sic  ponitur  ju-. 
stitia;  vel  in  sustinendis,  et  sic  ponitur  fortitudo. 

Alii  vero  assignant  istam  sufficientiam  quod  vir- 
tus  moralis  ordinat  ad  seipsum  et  ad  proximum; 
si  t>rdinat  ad  proximum,  sic  ponitur  justitia;  si  au^ 
tem  ordinat  ad  seipsum,  hoc  contingit  tripliciter, 
quia  vel  secundum  partem  intellectivam  seu  ratio- 
nalem,  etsic  ponitur  prudentia;  vel  secundum  par- 
tem  concupiscibilem,  et  sic  ponitur  temperantia;  vel 
secundum  partem  iriscibilem,  et  sic  ponitur  forti- 
tudo.  Et  accipiuntur  hic  irascibile  et  concupiscibile 
prout  sunt  in  appetitu  rationali. 

Quantum    ad   quartum    Articulumy 

dicunt  aliqui  quod  virtutes  morales  non  ponuntur 
in  voluntate,  sed  sunt  subjective  in  appetitu  sensi- 
tivoy  quod  probant  sic:  Habitus  virtuosus  ponitur 
in  potentia  ad  hoc  ut  determinet  potentiam  ad 
bonum  simpliciter;  sed  voluntas  est  per  se  deter- 
minata  ad  bonum  simpliciter,  cum  ei  hoc  ostenditur 
ab  intellectu ;  ergo  virtus  non  ponitur  in  voluntate 


220  LiB.  in  Sententiarum 

quia  superflueret.  —  Prceterea,  medium  quod  est 
virtus  ibi  ponitur  subjective  ubi  sunt  passiones  et 
extremitates  vitiosae;  sed  passiones  sunt  in  appetitu 
sensitivo ;  ergo,  etc.  —  Confirmatur,  quia  ibi  appo- 
nitur  medicina  ubi  est  infirmitas  vitiorum ;  sed  illae 
sunt  in  appetititu  sensitivo ;  ergo.  —  Prceterea,  si  vir- 
tus  moralis  ponitur  subjective  in  voluntate  vel  in  parte 
rationis,  sequitur  quod  cum  ista  sint  in  Angelo, 
quod  Angelus  potest  acquirere  virtutes  morales, 
cujus  contrarium  dicit  Philosophus  4.  Ethic,  qui 
removet  a  diis  virtutes  morales. 

Cojitra  istam  opinionem  arguitur  per  tres  ra- 
tiones  factas  ad  principale  de  habitu  electivo  et  de 
objecto  virtutis  et  de  actu  laudabili. 

Prceterea,  Augustinus  de  moribus  Ecclesice  dicit 
quod  virtutes  morales  non  sunt  nisi  amores  ordi- 
nati;  sed  amores  ordinati  sunt  in  voluntate;  ergo, 
etc.  Idem  ponit  Augustinus  14,  de  Civ.  Dei  diffuse 
pertractans  illud. 

PrcBterea^  in  statu  innocentiae,  secundum  Magi- 
strum,  Adam  habuisset  virtutes  morales,  et  tunc 
tamen  non  fuissent  in  appetitu  sensitivo,  quia  nulla 
fuisset  rebellio  virium  sensitivarum  ad  rationem. 

Prceterea,  rationes  opinionis  non  valent,  imo 
prima  ratio  trahitur  ad  oppositum  quadrupliciter. : 
Primo  sic  :  potentia  quae  est  indeterminata  ad  op- 
posita,  puta  ad  virtutem  et  vitium,  oportet  quod 
determinetur  per  habitum  ;  sed  voluntas  est  inde- 
terminata  ad  virtutem  et  ad  vitium  ;  ergo  oportet 
ut  determinetur  per  habitum.  Secundo  sic :  illa  po 
tentia  quae    patitur  difficultatem,  indiget  habitu  ad 


DlSTINCT.   XXXIII   QUiEST.  I  221 

hoc  ut  facilitetur;  sed  voluntas  est  hujusmodi ; 
ergo,  etc.  Tertio  sic :  voluntas  non  est  magis  de- 
terminata  quam  intellectus  nec  minus  determina- 
bilis;  sed  in  intellectu  ponuntur  virtutes  intellec- 
tuales;  ergo  in  voluntate  ponuntur  virtutes  morales» 
Quarto  sic:  voluntas  habet  habitum  ad  diligendum, 
puta  charitatem  ;  sed  ista  est  determinata  ad  dili- 
gibilia  sicut  ad  alia ;  ergo. 

Secunda  etiam  ratio  trahitur  ad  oppositum,  quia 
ubi  sunt  passiones  et  extremitates,  ibi  ponitur  vir- 
tus  quod  est  medium  ;  sed  secundum  Augustinum 
14,  de  civ.  Dei,  passiones  sunt  in  voluntate ;  ergo. 

Ad  tertiam  autem  rationem  dicitur  dupliciter  : 
primo  concedendo  consequenti^m ;  quia  si  Deus 
crearet  Angelum  nudum  in  puris  naturalibus,  ita 
quod  non  haberet  virtutes  morales,  ipse  potest  tales 
virtutes  acquirere  ex  multis  electionibus,  non  qui- 
dem  quod  essent  sibi  inexistentes  circa  passiones 
in  appetitu  sensitivo,  sed  tantum  circa  passiones  in 
universali  ostensas  per  inteilectum,  Alitcr  potest  dici 
negando  coftsequentiam.  Dato  enim  quod  Angelus 
habeat  in  voluntate  virtutes,  et  tales  virtutes  sunt 
in  voluntate  subjective  sive  in  appetitu  rationali, 
non  propter  hoc  oportet  concedere  quod  Angelus 
potest  acquirere  tales  virtutes  morales,  scilicet  quia 
virtus  est  circa  bonum  difficile,  tale  autem  bonum 
non  est  difficile  alicui  nisi  habenti  appetitum  sen- 
sitivum  qui  natus  est  moveri  in  oppositum  ilHus 
boni ;  ergo  qui  non  habet  appetitum  sensitivum 
non  potest  acquirere  virtutes  morales,  et  quia  An- 
geli  non  habent  appetitum,  ideo    non    possunt  ac- 


222  LlB.   III   SENfTENTIARUM 

quirere  virtutes  morales   quamvis    ponantur  in  vo 
luntate. 

Dicitur  ergo  ad  qucestionem,  quod  virtutes 
morales  sunt  in  parte  rationali,  ubi  notat  quidam, 
Bcilicet  Bonaventura,  quod  rationale  accipitur  duo- 
bus  modis.  Uno  modo  ut  distinguitur  contra  po- 
tentiam  semitivam,  et  sic  omnes  virtutes  sunt  in 
parte  rationali.  Alio  modo,  prout  distinguitur  con- 
tra  potentiam  volitivam,  et  sic  in  parte  rationali 
ponitur  tantum  prudentia.  Ceterae  autem  virtutesj 
scilicet  justitia,  temperantia,  et  fortitudo  ponuntur 
in  voluntate.  Est  autem  notandum  propter  aucto- 
ritatem  Philosophi  qui  videtur  dicere  contrarium, 
quod  licet  virtutes  ^morales  ponantur  in  voluntate 
modo  praeexposito,  tamen  voluntas  potest  imperare 
appetitui  sensitivo  moderando  passiones  ejus  circa 
fugienda  vel  prosequenda.  Et  ex  his  actibus  potest 
derelinqui  et  generari  quidam  habitus,  qui  potest 
dici  virtus,  non  quidem  virtus  ut  est  habitus  elec- 
tivus,  ut  hic  loquimur ;  sed  in  quantum  est  habitus 
inclinativHS  ad  ea  quae  sunt  consona  rectae  rationi. 
Et  ex  hoc  dico  quod  omnes  auctoritates  quae  po- 
nunt .  virtutes  in  appetitu  sensitivo,  loquuntur  de 
habitu  ultimo  modo  sumpto,  de  quo  nihil  ad  pro- 
positum  ;  et  per  hoc  patet  ad  argunienta  prin 
cipalia. 

Ad  tertiuin  principale  scilicet  de  irascibili  et 
concupiscibili  dico  quod  irascibile  et  concupiscibile 
non  solum  sunt  in  appetitu  sensitivo,  sed  etiam 
Bunt  in  voluntate. 


Distinctio  XXXIV  et  XXXV. 

Nunc  de  septem  donis... 

Circa  Distinct.  J4,  et  jj.  qtuBritnr: 

Qu^STIO  I. 
Utmm  dona  Spiritius  Saneti  dlfferant  a  Tlrtntibns. 

Et  videtur  quod  non,  quia  Gregorius  pertrac- 
tans  lUud  Job :  Nati  sunt  ei  fiHi  septem,  dicit  quod 
cum  Spiritus  Sanctus  fecundat  mentem,  nascuntur 
in  ea  septem  virtutes,  scilicet:  sapientia,  intellectus 
consilium,  fortitudo,  scientia,  pietas  et  spiritus  ti- 
moris  Domini ;  ergo,  secundum  Gregorium,  dona 
sunt  virtutes. 

2.  Praeterea,  cuicunque  competit  definitio  et  de- 
finitum ;  sed  definitio  virtutis  competit  donis ;  ergo 
dona  sunt  virtutes.  Probatio  minoris:  Virtus,  secun- 
dum  Augustinum,  est  bona  qualitas  mentis  qua 
recte  vivitur ;  sed  haec  definitio  convenit  donis ; 
ergo. 

Contra.  Gregorius  in  MoraL  super  illud  Job : 
Nati  sunt  ei  septem  filii  et  tres  filiae,  dicit  quod 
septem  filii  sunt  septem  dona  Spiritus  Sancti,  tres 
autem  filiae  sunt  virtutes ;  ergo  virtutes  differunt  a 
donis  sicut  filii  a  filiabus.  —  Prcetereay  quae  non 
habent  easdem  differentias  divisivas  non  sunt  idem ; 


224  LlB.   II   SeNTE»VT1ARUM  ^ 

sed  dona  et  virtutes  non  habent  easdem  differentias 
divisivas,  quia  virtutes  per  morales  et  theologicas, 
dona  autem  non ;  ergo.  —  Prcstereay  timor  non 
est  virtus,  ex  j,  Ethic, ;  sed  timor  Domini  est 
donum;  ergo  virtus  et  donum  non  sunt  idem. 

Respondeo.  In  ista  quaestione  sunt  duo  vi- 
denda.  Primo,  quae  et  quot  sunt  dona  Spiritus  Sancti. 
SecundOy  si  dona  et  virtutes  differunt. 

Quantum  ad  primum  dico  quod  septem 
sunt  dona  Spiritus  Sancti,  videh'cet  donum  sapien- 
tiae,  scientiae,  intellectus,  consilii,  fortitudinis,  pieta- 
tis  et  timoris  Domini,  unde  Isaias  ii.:  requiescet 
super  eum  Spiritus  Domini,  spiritus  sapientiae  et  in- 
tellectus,  etc.  —  Item  Gregorius  ///  MoraL  dicit  quod 
per  septem  filios  Job  intelliguntur  septem  dona  Spi- 
ritus  Sancti.  —  Item  Glossa  Isaice  dicit  quod  per 
septem  mulieres,  quae  apprehenderunt  virum  unum, 
intelliguntur  septem  dona  Spiritus  Sancti. 

Si  autem  quceratur  sufficientia  horum  donorum, 
assignatur  a  quibusdam  talis:  Tot  sunt  dona  Spi- 
ritus  Sancti  quot  sunt  vitia  capitalia,  quia  per  illa 
vitia  excluduntur ;  sed  vitia  principalia  sunt  septem  ; 
ergo  similiter  dona  Spiritus  Sancti  ertmt  septem. 
Et  ordinantur  sic :  Sapientia  est  contra  luxuriam ; 
scientia  contra  iram,  quia  ira  habet  execrare ;  in- 
tellectus  est  contra  gulam ;  consilium  est  contra  ava- 
ritiam;  fortitudo  contra  accidiam;  pietas  contrain- 
vidiam;  timor  Domini  contra  superbiam. 

Gregorius  tamen  in  Moralibtis  aliter  ordinat  di- 
cens  quod  sapientia  est  contra  stultitiam ;  intellectus 


DiSTlNCT.  XXXIV  et  XXXV  Qu.est.  I    225 

contra  ebrietatem ;  consilium  contra  praecipitationem; 
fortitudo  contra  pusillanimitatem ;  scientia  contra 
ignorantiam;  pietas  contra  duritiam ;  timor  Domini 
contra  superbiam. 

Alii  autem  assignant  istam  sufficientiam  stc: 
Dona  sunt  ad  expedite  perveniendum  ad  ultimum 
finem.  Hoc  autem  potest  esse  dupliciter,  quia  aut 
expediunt  contra  malum,  aut  ad  bonum.  Si  primo 
ntodo^  sic  est  donum  timoris.  Si  secundo  ntodoy 
hoc  potest  esse  dupliciter,  quia  aut  expediunt  sive 
promovent  ad  bonum  quod  est  finis,  vel  ad  bonum 
quod  est  ad  finem.  Si  primo  modo  hoc  contingit 
dupliciter,  quia  vel  promovent  per  modum  videntis, 
et  sic  ponitur  donum  intellectus,  vel  per  modum 
gustantis  et  sic  ponitur  donum  sapientiae.  Si  autem 
promovent  ad  bonum  quod  est  ad  finem,  hoccon- 
tingit  dupliciter,  quia  illud  bonum  vel  est  supere- 
rogationis,  vel  necessxtatis.  Si  supererogationis,  hoc 
contingit  dupliciter,  quia  dohum  ad  illud  bonum 
aut  se  habet  per  modum  dirigentis,  et  sic  ponitur 
donum  consilii;  aut  se  habet  per  modum  exequen- 
tis,  et  sic  ponitur  donum  fortitudinis.  Si  autem  po- 
natur  illud  donum  esse  necessitatis,  hoc  etiam  con- 
tingit  dupliciter,  quia  donum  respectu  illius  boni 
aut  se  habet  per  modum  regulantiSy  et  sic  ponitur 
donum  scientiae;  aut  sehabet  per  modum  excquen- 
tis,  et  sic  ponitur  donum  pietatis. 

Quantum   ad  aecundtim    Artieulum 

sunt  quatuor  modi  dicendi.   Unus   Henrici    Quodl. 
4'  9'  33'  ^^  dicit    quod    sicut    circa    delectationes 

is 


226  LlB.  III  Sententiarum 

vitiosas  contingit  aliquem  tripliciter  se  habere,  sci- 
licet  modo  hmnanOy  modo  superhumano,  et  modo 
inhumanOy  ita  similiter  circa  tristitias  contingit 
aliquem  tripliciter  se  habere :  primo,  modo  humano 
ut  quando  circumstantiis  debitis  sustinet  terribih'a; 
secundo,  modo  superhumano  ut  quando  sustinet 
terribile  cum  gaudio  sicut  fuit  in  martyribus ;  tertio, 
modo  inhumano  et  quasi  divino  quando  non  solum 
sustinet  terribilia,  sed  etiam  gaudenter  appetit,  sicut 
Paulus  dicebat :  cupio  dissolvi  et  esse  cum  Christo. 
Dicendum  ergo  ad  propositum  quod  virtutes,  dona 
et  beatitudines  diflferunt,  quia  virtutes  perficiunt 
hominem  modo  humano,  dona  autem  modo  su- 
perhumano;  sed  beatitudines  perficiunt  modo  in- 
humano  et  divino. 

Contra  hoc  objicitur  sic,  secundum  Augustinum : 
charitas  est  virtus  excellentissima,  et  etiam  secun- 
dum  Apostolum;  si  tradidero  corpus  meura  ita  ut 
ardeam  (quod  tamen  est  superhumanum,  immo 
etiam  inhumanum)  charitatem  autem  non  habeam, 
nihil  sum  et  nihil  mihi  prodest;  ergo  dona  non 
dififerunt  a  virtutibus  per  hoc  quod  perficiunt  modo 
superhumano,  cum  charitas  sit  donum  excellentis- 
simum  in  perficiendo. 

Alius  est  modus  dicendi  Thomae  /.  secunda 
g.  68,  art.  i.  quod  virtutes  dicuntur  quae  perfi- 
ciunt  appetitum  in  quantum  movetur  a  ratione 
recta;  dona  autem  dicuntur  quae  perficiunt  appe- 
titum  in  quantum  movetur  a  Spiritu  Sancto  vel 
a  Deo. 

Contra  opinionem  istam  objicitur,  quia  printum 


DiSTlNCT.  XXXIV  et  XXXV  QVMST.  II  227 

dictum  supponit  falsum,  scilicet  quod  ratio  movcft 
appetitum,  cujus  contrarium  ostensum  fuit  Lib.  2, 
d.  j8.  q.  2.  nam  ibi  ostensum  est  quod  voluntas 
potest  se  movere  contra  judicium  rationis. 

Praeterea,  contra  secundum  dictum  de  donis,  ar- 
guitur  sic :  charitas  habet  imperare  actibus  omniunl 
virtutum;  ergo  virtutes  habent  moveri  per  chari* 
tatem;  ergo  non  est  necessaria  spiritualis  motio 
Spiritus  Sancti. 

Praeterea,  virtutes  theologicae  sunt  perfectiorei 
quam  moraies ;  sed  virtutes  morales  cum  potentia 
in  qua  sunt,  suflliciunt  ad  eliciendum  actus  suos  sine 
aliquo  alio  :  ergo  in  virtutibus  theologicis  non  est 
necessaria  spiritualis  motio  Spiritus  Sancti. 

Alius  esi  modus  dicendi  antiquorum,  quod 
virtutes  et  dona  et  beatitudines  differunt  per  hoc 
quod  per  virtutes  contingit  perfecte  agere,  per  dona 
autem  perfectius,  sed  per  beatitudines  expedite. 

Contra  hoc  objicitur,  quia  eadem  virtute  operor 
et  expedite  operor,  quia  virtus  est  perfectio  haben- 
tis,  et  opus  ejus  bonum  seu  perfectum  reddit  ex  2, 
Ethic, ;  ergo  illa  non  est  sufficiens  differentia  inter 
virtutes  et  dona.  —  Confirfnatur  quia  communiter 
attribuuntur  quatuor  conditiones  habitui,  scilicet 
quod  est  illud  quo  habens  operatur  faciliter,  delec- 
tabiliter,  expedite  et  prompte. 

.  Quartus  modus  dicendi  est  aliquorum   mo- 
dernorum  qui  consistit  in  tribus  conclusionibus. 

Prima  est  quod  inter  virtutes  et  dona  non  est 
distinctio  realis,  quia  nulla  pluralitas  vel  distinctio 
est  ponenda  sine  necessitate  ;•  sed  hic  nulla  est  ne- 


228  LlB.  III  Sententiarum 

cessitas  ad  ponendum  distinctionem  realem  inter 
dona  et  virtutes ;  ergo.  Probatio  minorisy  quia  sicut 
ad  omnem  actum  humanum  sufficiunt  virtutes  hu- 
manse  sine  aliquo  alio  adveniente,  ita  ad  omnem 
actum  supernaturalem  sufficiunt  virtutes  theologicae; 
ergo  non  oportet  ponere  dona  habitus  realiter  di- 
stinctos  a  virtutibus  theologicis. 

Secunda  conclusio  est  quod  dona  et  virtutes 
distinguuntur  quantum  ad  respectus,  quia  dona  di- 
cuntur  per  comparationem  ad  principium,  inquan- 
tum  scilicet  sunt  a  Deo ;  sed  dicuntur  virtutes,  in- 
quantum  scilicet  perficiunt  subjectum  in  ordine  ad 
actum.  Sed  restat  dubium:  si  dona  et  virtutes  sunt 
idem,  quomodo  se  habent  ad  invicem  ?  Et  est  di- 
cendum,  secundum  istam  viam,  quod  tria  dona 
sunt  idem  cum  tribus  virtutibus  theologicis,  scilicet 
intellectus,  sapientia  et  scientia  sunt  idem  quod  fides, 
spes  et  charitas.  Alia  autem  quatuor  dona  sunt 
idem  cum  quatuor  virtutibus  cardinalibus,  quia  do- 
num  pietatis  reducitur  ad  justitiam  ;  donum  auteoi 
timoris  Domini  reducitur  ad  temperantiam ;  donum 
autem  fortitudinis  est  constantia  sive  fortitudo;  do- 
num  autem  consilii  est  prudentia. 

Si  teneatur  ista  opinio  potest  responderi  ad 
argumenta  facta  ad  secundam  partem  qusestionis. 

Ad  primunt  dicendum  quod  si  accipiantur  tres 
virtutes  tantum  et  septem  dona,  tunc  est  bene  diffe- 
rentia  inter  dona  et  virtutes,  et  ponunt  in  numenim» 
et  sic  accipit  Gregorius.  Si  autem  accipiantur  septem 
virtutes  et  septem  dona,  tunc  non  habent  diflferentiam 
realem,  ut  dictum  est. 


DiSTiNCT.  XXXrV  et  XXXV  QUiEST.  I    229 

Ad  secundum,  de  differentus  divisivis,  est  neganda 
tninory  quia,  ut  patet  ex  dictis,  tria  dona  sunt  idem 
cum  tribus  virtutibus  theologtcis,  et  quatuor  dona 
cum  quatuor  virtutibus  cardinalibus. 

Ad  tertium  dicendum  quod  accipiendo  donum 
timoris  Domini,  illa  bene  est  virtus,  et  de  illa  non 
loquttur  Aristoteles  in  Ethic;  loquitur  enim  ibi  de 
aliis  timoribus. 

Si  autem  ista  quarta  opinio  non  placet,  et 
ponatur  realis  differentia  inter  virtutes  et  dona,  potest 
dici  ad  primum  in  contrarium  quod  nomen  virtutis 
et  4ont  aliquando  accipitur  communiter,  et  sic  virtutes 
dicuntur  dona,  et  dona  virtutes,  et  sic  accipit  Grego- 
rius.  Aliquando  accipitur  proprie,  et  sic  quemadmo- 
dum  virtutes  et  dona  distinguuntur  secundum  rem, 
ita  etiam  distinguuntur  secundum  nomen. 

Ad  secundum  dicendum  quod  illa  non  est  pro- 
pria  definitio  virtutis,  sed  est  quaedam  notificatio 
communis,  ideo  potest  dici  tam  de  virtutibus  quam 
de  donis. 


Distinctio  XXXVI. 

Solet  etiam  qudBri.... 
Circa  istam  Dist  j6,  qucsritur, 

QUiESTIO   I. 

Utrnm  Tirtntes  morales  slnt  eonnexie. 

Et  videtur  quod  non,  quia  aliquis  potest  esse 
inclinatus  ad  actum  unius  virtutis  et  non  ad  actum 
alterius;  ergo  potest  acquirere  virtutem  ad  cujus 
actum  naturaliter  inclinatur  et  non  ad  alteram. 

2.  Praeterea,  dato  quod  naturaliter  inclinetur  ad 
plures  virtutes,  tamen  potest  exercitari  circa  materiam 
unius  virtutis  et  non  circa  materiam  alterius,  puta 
circa  materiam  fortitudinis,  et  non  circa  materiam 
temperantiae ;  ergo  potest  acquirere  unam  virtutem 
et  non  aliam,  et  per  consequens  virtutes  non  sunt 
connexae.  In  oppositum  est  Gregorius  2.  Moralium 
dicens:  Quisquis  una  virtute  pollere  creditur,  tunc 
veraciter  pollet  cum  vitiis,  circa  aliam  partem  non 
subjacet.  Et  Lib,  ig,  ibidem  c.  3.  dicit  quod  una 
virtus  sine  alia  non  est  virtus. 

3.  Praeterea,  Commentator  super  6,  Ethic.  in 
principio :  non  existente  temperantia  qualiter  esset 
justitia.  Et  idem  dicit  glossa  ApocaL  super  illud: 
Civitas  in  quadro  posita  erat. 


DlSTINCT.  XXXVI   QUiCST.   I  231 

Respondeo.  In  ista  quaestione  tria  sunt  videnda. 
PrimOy  an  virtutes  morales  sint  connexae  inter  se. 
Secundo,  si  sint  connexae  cum  prudentia.  Tertio  si 
sunt  connexae  cum  virtutibus  theologicis. 

Quantum  ad primumy  est  opinio  Thomse 
/.  2,  q.  6j.  a.  I.  quod  virtutes  morales  possunt 
accipi  vel  quantum  ad  esse  imperfectum,  vel  quan- 
tum  ad  esse  perfectum.  Primo  quidem  modo  non 
sunt  connexae,  et  una  sine  altera  haberi  potest.  Sc- 
cundo  modo  sunt  connexae  ita  quod  una  quantum 
ad  esse  perfectum  non  potest  haberi  sine  aliis.  Et 
ista  conclusio  probatur  ab  aliis  qui  sequuntur  ipsum, 
sic:  virtus  perfecta  non  compatitur  secundum  ali- 
quam  obliquitatem,  quia  habentem  perficit,  et  opus 
ejus  bonum  redit  ex  j,  Ethic. ;  sed  si  virtutes  non 
essent  connexae,  virtus  compararetur  secundum 
obliquitatem ;  ergo.  Minor  probatur,  quia  si  essct 
vitium  cum  una  virtute,  tunc  obliquaretur  potentia. 
Exemplum  de  casto  et  avaro  qui  non  faceret  contra 
castitatem  propter  avaritiam  pecuniae. 

Prcetereay  virtus  est  principium  oparandi  dele- 
ctabiliter  ex  7.  Ethic. ;  sed  si  aliquis  haberet  unam 
virtutem  et  non  aliam  aliquando  opcraretiir  cum 
tristitia;  ergo  habens  unam  virtutem  habet  omnes. 
Minor  patet  in  avaro  et  casto,  quia  si  avarus  ct 
castus  contineat  propter  virtutem  castitatis,  tunc 
hoc  erit  cum  tristitia  propter  amorem  pecuniae. 

Praterea,  omnis  finis  seu  virtus  ducit  ad  finem 
debitum;  sed  una  virtus  non  perducit  ad  finem 
debitum,  scilicet  ad  beatitudincm  sine  alia ;  ergo. 


232  LlB.   III   SENTENriARUM 

Prcsterea,  justus  est  qui  caret  omni  malo;  sed 
nullus  caret  omni  malo  nisi  habeat  omnes  virtutes ; 
ergo  virtutes  sunt  connexae  inter  se. 

PrcBterea ,  confirmatur  hoc  per  auctoritates 
Sanctorum,  quarum  una  est  Gregorii  in  Moralibus. 
AHa  est  glossa  in  ApocaL  sicut  fuit  argutum  ad 
principale. 

Contra  istam  opinionem  objicitur  sic:  vir- 
tutes  non  necessario  sunt  connexae  in  esse  imper- 
fecto;  ergo  nec  in  esse  perfecto.  Antecedens  con- 
ceditur  ab  eis.  Consequentia  probatur  sic:  sicut 
virtutes  in  esse  imperfecto  acquiruntur  ex  actibus, 
ita  etiam  in  esse  perfecto;  ergo  sicut  potest  se 
exercere  in  actibus  usque  ad  gradum  virtutis  in 
esse  imperfecto,  ita  potest  se  exercere  in  aliis  acti- 
bus  usque  ad  gradum  perfectum;  ergo  si  non  sunt 
connexae  in  gradu  imperfecto  sequitur  quod  non 
;iecessario  sint  connexae  in  gradu  perfecto.  Et  hoc 
ideo,  ut  dictum  est,  quia  potest  se  exercere  in 
actibus  circa  materiam  unius  virtutis  non  exercendo 
se  circa  materiam  alterius  virtutis. 

Respondetur  quod  bene  potest  se  exercere  circa 
materiam  unius  virtutis  in  re,  non  exercendo  se  circa 
materiam  alterius  virtutis:  tamen  in  conceptUy  de 
necessitate  habet  materiam  alterius  virtutis,  et  sic 
non  exercitat  se  circa  materiam  unius  virtutis  quin 
etiam  exercitet  se  circa  materiam  alterius  virtutis. 
Et  hoc  non  valet,  quia  possibile  est,  sicut  experi- 
mur,  quod  aliquis  non  habeat  materiam  alicujus  vir- 
tutis  nec  in  re  nec  in  conceptu.  Et  praeterea,  cum 
materiae  sint  diversae,  et  voluntas  sitlibera,  nonvi- 


DlSTINCT.  XXXVI  QUiEST.  I  233 

detur  ratio  quare  non  possit  se  exercere  vel  exer- 
citare  circa  unam  materiam  et  non  circa  aliam. 

Praeterea,  virtus  est  habitus  electivus  immediate 
existens  determinata  recta  ratione  ex  2,  Ethic, ;  sed 
talis  determinatio  et  conformitas  potest  esse  circa 
materiam  unius  virtutis  absque  omne  dictamine 
recto  circa  materiam  alterius  virtutis ;  ergo. 

Praeterea,  inconveniens  est  quod  duae  virtutes 
sint  sibi  invicem  causae  essendi,  quia  tunc  esset  cir- 
culatio  in  causis,  quod  est  inconveniens,  secundum 
Philosophum  in  Post.\  sed  si  virtutes  essent  con- 
nexas,  ut  ponit  prima  opinio,  tunc  essent  sibi  in- 
vicem  causae  essendi  ;  ergo.  Probatio  niinoris : 
nam  si  fortitudo  non  esset  perfecta  nisi  quia  con- 
comitatur  eam  temperantia,  et  similiter  temperantia 
non  esset  perfecta  nisi  quia  concomitatur  eam 
fortitudo;  ergo  temperantia  est  causa  essendi  for- 
titudinem,  et  fortitudo  est  causa  essendi  temperan- 
tiam. 

Praeterea,  in  virtutibus  moralibus  major  videtur 
connexio  inter  species  ejusdem  generis  quam  inter 
duo  genera,  et  hoc  ideo  quia  materiae  specierum 
ejusdem  generis  sunt  magis  connexae  quam  spe- 
cies  duorum  generum ;  sed  species  ejusdem  generis 
virtutis  non  sunt  connexae,  puta  virginitas  et  ca- 
stitas  conjugalis;  ergo. 

Ultimo  arguitur  sic:  virtus  est  perfectio  homi- 
nis  partialis  non  totalis,  alias  sufficeret  una  virtus 
nioralis;  sed  quando  sunt  plures  perfectiones  par- 
tiales  alicujus,  illud  potest  esse  perfectum  in  summo 
-secimduni  unam  perfectionem^  non    obstante  quod 


234  LlB.  III  Sententiarum 

careat  alia  perfectione;  ergo  aliquts  potest  habere 
unam  virtutem  in  summo,  dato  quod  non  habeat 
alias.  Minor  declaratur  in  exemplo :  nam  visus  et 
auditus  sunt  perfectiones  hominis  partiales,  et  po- 
test  homo  perfecte  habere  sensum  visus  absque  eo 
quod  habeat  sensum  auditus. 

Dicitur  ergo  ad  qucestionem  aliter,  quod 
virtutes  morales  possunt  accipi  vel  quantum  ad 
esse  vel  quantum  ad  conservari.  Quantum  ad  esse 
quidem,  non  necessario  sunt  connexae,  ut  patet  per 
argumenta  contra  praecedentem  opinionem.  Quan- 
tum  autem  ad  conservari,  sic  se  habent  quod  una 
virtus  non  diu  durat  sine  alia. 

Ad  primum  autem  alterius  opinionis  est  di- 
cendum,  quod  virtus,  aut  accipitur  secundum  se, 
aut  non  in  comparatione  ad  potentiam.  Primo  modo 
non  compatitur  secum  aliquam  obliquitatem,  se- 
cundo  vero  modo  potest  esse  obliquitas  in  potentia 
per  accidens,  quia  non  ratione  virtutis  quam  ha- 
bet,  sed  ratione  alterius  virtutis  qua  privatur  seu 
quam  non  habet. 

Ad  secundum  dicendum  est  eodem  modo ;  nam 
virtus  est  principium  operandi  delectabiliter,  quan- 
tum  est  de  se.  Si  autem  non  operatur  delectabiliter, 
hoc  non  est  ratione  sui  sed  per  acccidens,  quia 
caretur  aliqua  virtute. 

Ad  tertium  dicendum  quod  ly  omne  potest  ac- 
cipi  distribtUive  aut  collectivc,  Si  primo  modo,  major 
est  falsa,  quia  non  omnis,  idest  non  quaelibet  virtus, 
per  se  ducit  ad  ultimum  finem.  Si  autem  acci- 
piatur  alio  modo  tunc  major  est  vera,  sed  non  est 


DiSTiNCT.  XXXVI  et  QUiBST.  I  235 

contra  me,  quia  habet  talem  sensum :  omnis  virtus» 
idest  omnes  virtutes,  simul  sumptse,  perducunt  ad 
ultimum  finem.  Vel  est  dicendum  quod  finis  ^'ir- 
tutis  est  duplex  scilicet  proprius  et  communis  qui 
est  beatitudo  vel  felicitas.  Nunc  autem  omnis  virtua 
ducit  ad  finem  proprium,  sed  non  quaelibet  virtus 
per  se  ad  ultimum  finem  quae  est  felicitas. 

Ad  quartum^  cum  dicitur  quod  justus  caret 
omni  malo,  dicendum  quod  justitia  aliquando  su- 
mitur  pro  omni  perfectione^  et  tunc  includit  omnes 
virtutes,  ut  patet  /.  Ethic, ;  aliquando  autem  dicit 
"uirtuiem  specialem,  et  tunc  non  oportet  quod  in- 
cludat  omnem  virtutem,  nec  quod  creato  omni 
malo,  sicut  patet  in  quibusdam  principibus,  qui 
servant  justitiam  specialem,  et  tamen  in  quibusdam 
sunt  incontinentes. 

Ad  auctoritates  autem  Gregorii  et  Glossae,  di- 
citur  quod  loquuntur  de  virtutibus  prout  sunt 
principia  merendi,  et  hoc  modo  una  virtus  moralis 
non  est  sine  alia ;  non  autem  loquuntur  de  virtu- 
tibus  secundum  se,  ut  sunt  principia  actuum  mo- 
ralium. 

Quantum  ad  secundum   Articulum^ 

oportet  primo  videre  si  est  una  prudentia  omnium 
virtutum  moralium,  an  si  quaelibet  virtus  moralis 
habeat  propriam  prudentiam  adjunctam.  Sccundo, 
<^x>rtet  videre  si  virtutes  morales  sint  annexae  cum 
pnidentia. 

Quantum  ad  primum  est  una  opinio  quod 
omnium  virtutum  moralium  est  una  prudentia,  quia 


236  LiB.  III  Sententiarum 

^d  hoc  quod  habitus  sit  unus  secundum  speciem, 
sufficft  habere  unum  objectum  formale;  sed  omnis 
prudentia  habet  unum  objectum  formale,  scilicet 
bonum  operabile;  ergo  est  tantum  una  prudentia* 

Alia  opinio  dicit  quod  sunt  distinctae  prudentiae 
respectu  distinctarum  virtutum,  quia  sicut  se  habet 
ars  respectu  omnium  artificialium,  ita  se  habet  pru- 
dentia  respectu  omnium  agibilium,  sed  non  est  una 
ars  respectu  omnium  artificialium ;  ergo  non  est 
una  prudentia  respectu  omnium  agibilium. 

Praeterea,  quando  generatur  virtus  moralis  po- 
test  generari  prudentia ;  sed  una  virtus  potest  ge- 
nerari  sine  alia;  ergo  una  prudentia  sine  alia,  et 
per  consequens  sunt  distinctae  prudentiae.  Et  confir- 
matur  hoc  experimento,  quia  aliqui  habent  pruden- 
tiam  in  una  virtute  et  non  in  alia,  sicut  patet  in 
viris  religiosis  qui  sunt  prudentes  circa  continentiam, 
et  tamen  non  sunt  prudentes  in  rebus  bellicis.  Di- 
citur  ergo  quod  in  virtutibus  possumus  attendere 
duplicem  unitatem,  scilicet  unitatem  secundum  spe- 
ciem,  et  unitatem  secundum  ordinem,  Quantum  ad 
unitatem  secundum  speciem  sunt  plures  et  distinctae 
prudentiae.  Quantum  ad  unitatem  secundum  ordi" 
nemy  sic  conceditur  quod  sit  una  prudentia,  sicut 
etiam  dicimus  quod  scientia  est  una  unitate  ordinis, 
in  qua  tamen  sunt  plures  conclusiones  et  habitus 
specifice  distincti. 

Praeterea,  ratio  opinionis  non  valet,  quia  seque- 
retur  quod  omnes  virtutes  essent  una  virtus  secun- 
dum  speciem,  quia  objectum  omnium  virtutum  est 


DlSTINCT.   XXXVI   QUiEST.  I  237 

bonum  agibile,  et  ha!C    est    una    ratio    formalis  in 
objecto. 

Quantum  ad  secundum,  dicit  una  opinio 
quod  virtutes  sunt  annexae  cum  prudentia,  quia 
virtus  est  habitus  electivus  determinatus  a  recta  ra- 
tione  ex  2.  Ethic, ;  sed  recta  ratio  non  est  sine 
prudentia ;  ergo  virtutes  sunt  annexae  cum  pru- 
dentia.  Tertio  dicit  quod  prudentia  est  annexa  cum 
virtutibus  moralibus,  quia  prudentia  est  recta  ratio 
confesse,  idest  conformiter  se  habens  appetitui  recto, 
ex  6,  Ethic. ;  sed  appetitus  non  est  rectus  sine  vir- 
tute  morali ;  ergo.  Aliis  videtur  quod  non  oporteat, 
quia  possibile  est  quod  aliquis  abstineat  propter 
malum  finem  ex  conscientia  erronea,  et  tunc  talis 
habitus  qui  generatur  ex  illis  actibus  non  est  vir- 
tus,  quia  non  est  conformis  rectae  rationi.  Sed  po- 
natur  quod  dimittat  errorem,  tunc  iste  habitus 
erit  virtus,  et  tamen  non  erit  habitus  prudentiae. 
In  toto  isto  Articulo  accipiatur  quod  plus  placet. 

Quantum  adtertium  Articulum  prin- 
dpalem  dico  quod  virtutes  morales  possunt  du- 
pliciter  accipi.  Uno  modo  quantum  ad  esse  meri- 
toriufHy  et  sic  necessario  sunt  connexae  cum  virtu- 
tibus  theologicis,  quia  charitas  est  principium  actus 
meritorii,  charitas  autem  praesupponit  fidem  et 
spem.  Alio  modo  possunt  accipi  virtutes  morales 
quantum  ad  esse  proprium  et  intrinseciimy  scilicet 
inquantum  tales  habitus,  et  sic  non  sunt  connexae 
cum  theologicis.  Et  hoc  probatur,  quia  sicut  esse 
naturale  potest  esse  et  manere  sine  esse  supernatu- 


238  LiB.  III  Sententiarum 

rali,  ita  perfectiones  in  esse  naturali  possunt  manere 
sine  perfectionibus  in  esse  supernaturali ;  sed  vir- 
tutes  morales  perficiunt  naturaliter,  theologicae  au- 
tera  supernaturaliter ;  ergo  illae  possunt  esse  sine 
istis,  et  per  consequens  non  sunt  connexae. 

Praeterea,  ad  generationem  virtutum  moralium 
sufficiunt  cognitio  veri  et  dilectio  boni ;  sed  illa 
possunt  haberi  sine  virtutibus  theologicis ;  ergo  vir- 
tutes  morales  possunt  Qsse  sine  theologicis. 

Ad  duo  argumenta  principalia,  patet  quod 
non  concludunt  contra  me,  quia  concludunt  pro 
opinione  recitata  in  /.  Artic, 

Ad  auctoritates  autem  in  contrarium,  responsum 
est  in  fine  /.  Articuli. 


Distinctio  XXXVII 
et  XXXVIII 

8ed  jam  distributio  Decalogi... 

Circa  istam  Dist,  jj.  et  sequentem^  quceritur 
primo  : 

QUiBSTIO   I. 

UtniBi  omiila  pneeepta  Beealogri  siiit  de  legre  natur». 

Et  vjdetur  quod  non,  quia  in  his  quae  sunt  a 
lege  naturae,  non  cadit  dispensatio,  etiam  apud 
Deum ;  sed  in  aliquibus  praeceptis  Decalogi  Deus 
dispensat;  ergo  non  omnia  praecepta  Decalogi  sunt 
de  lege  naturae.  Major  patet,  quia  quae  sunt  de 
lege  naturae,  vel  sunt  principia  necessaria  nota  ex 
terminis,  vel  sunt  conclusiones  quae  necessario  se- 
quuntur  ex  illis  principiis,  et  per  consequens  in 
eis  non  cadit  dispensatio.  Probatur  minor  in  duobus 
casibus.  Primo,  quando  Deus  praecepit  Abrahae  ut 
immolaret  Alium  suum,  quod  erat  contra  illud  prae- 
ceptum  :  non  occides.  Secnndo,  quando  Deus  prae- 
cepit  filiis  Israel  ut  acciperent  ab  ^Egyptiis  vasa 
aurea  et  argentea,  quod  est  contra  illud  praeceptum : 
non  furtum  facies. 

Contra,  In  decretis  dicitur  Dist,  /.  Jus  naturale 
est  quod  continetur  in  lege  et  Evangelio. 

Respondeo.  In  ista  quaestlone  sunt  tria  videnda. 


^40  LiB.  III  Sententiarum 

Primo,  quae  et  quot  sunt  praecepta  Decalogi.  Se- 
cundo,  qualiter  praecepta  Decalogi  erant  distincta 
in  tabulis.  Tertio^  si  omnia  praecepta  Decalogi  sint 
de  lege  naturae. 

Quantum  ad  primum  dico  quod  prae- 
cepta  Decalogi  sunt  decem,  quorum  ratio  et  suffi- 
cientia  sic  accipitur:  nam  sicut  legislator  ad  duo 
principaliter  intendit,  primo  ut  subditi  ordinentur 
ad  principem,  secundo  ut  ordinentur  ad  se  invicem, 
consimiliter  praecepta  Decalogi  aut  ordinantur  ad 
Deum,  aut  ad  proximum.  Si  ordinantur  ad  Deum 
hoc  potest  esse  tripliciter  quia  aut  ordinantur  ad 
Deum  in  corde^  aut  in  orCy  aut  in  opere,  Si  in  corde, 
tunc  habetur  illud  praeceptum:  non  habebis  deos 
alienos.  Si  in  ore,  tunc  habetur  illud  praeceptum: 
non  assumes  nomen  Dei  tui  in  vanum.  Si  in  opere, 
tunc  habetur  illud  praeceptum:  memento  ut  diem 
sabbati  sanctifices.  Vel  possunt  distingui  ista  tria 
praecepta  secundum  Magistrum  sic:  primum  prae- 
ceptum  pertinet  ad  Patrem  in  quo  est  auctoritas. 
Secundum  ad  Filium  in  quo  est  aequalitas.  Ter- 
tium  ad  Spiritum  Sanctum  in  quo  est  utriusque 
communitas.  Si  autem  praecepta  ordinant  homineni 
ad  proximum,  hoc  potest  esse  dupliciter  quia  vel 
per  exhibitionem  beneficii,  vel  propter  fugam  no- 
cumenti,  Si  primo  modo  tunc  ponitur  hoc  prae- 
ceptum :  honora  patrem  tuum  et  matrem  tuam.  Si 
secundo  modo,  hoc  potest  esse  tripliciter;  vel  quia 
est  contra  nocumentum  operis,  vel  contra  nocu- 
mentum  oris,    vel    contra    nocumentum   cordis.  Si 


Dktinct.  XXXVII  et  XXXVIII  Qvmst.  I   241 

praeceptum  est  contra  nocumentum  operis,  hoc 
CDntingit  tripliciter,  quia  vel  est  contra  nocumentum 
operis  in  propriam  personam  proximi.  tunc  datur 
hoc  praeceptum:  non  occides.  Vel  est  contra  no- 
cumentum  operis  in  personam  conjunctam^  et  tunc 
datur  hoc  praeceptum:  non  moechaberis.  Vel  est 
contra  nocumentum  operis  in  re  utili,  tunc  datur 
illud  praeceptum :  non  furtum  facies.  Si  autem  prae- 
ceptum  ordinat  hominem  ad  proximum  contra  no- 
cumentum  oris,  tunc  datur  hoc  praeceptum:  non 
falsum  testimonium  dices.  Si  autem  praeceptum 
ordinat  hominem  ad  proximum  contra  nocumentum 
cordis,  hoc  contingit  dupliciter  sicut  sunt  duo  quae 
possunt  corde  concupisci,  puta  res  delectabilis  vel 
res  utilis,  Si  est  res  delectabilis  datur  hoc  prae- 
ceptum:  non  concupiscas  uxorem  proximi  tui.  Si 
autem  est  res  utilis  datur  hoc  praeceptum :  non 
concupiscas  res  proximi  tui,  non  servum,  non  an- 
cillam,  etc. 

Quanfum   ad  semindum    Articulum 

sunt  tres  modi  dicendi.  Unus  Josephi  qui  dicit  quod 
quinque  praecepta  erant  in  prima  tabula  et  quinque 
in  secunda.  Alius  modus  dicendi  est  Origenis  qui 
dicit  quod  quatuor  praecepta  erant  in  prima  tabula 
et  sex  in  secunda.  Tertius  modus  diccndi  est  Au- 
gustini  qui  dicit  quod  tria  prascepta  crant  in  prima 
tabula  scilicet :  non  habebis  dcos  alienos,  non  assu- 
mes  nomen  Dei  tui  in  vanum  et  mcmcnto  ut  diem 
sibbati  sanctifices.  Reliqua  autem  septcm   erant  in 


16 


242  LiB.  III  Sententiarum 

secunda  tabula,  et  hic    modus   Augustini    commu- 
niter  a  Doctoribus  tenetur. 

Quantum  ad  tertium  Artictslum  sunt 
duae  opiniones.  Uua  indistincte  dicit  quod  omnia 
praecepta  Decalogi  sunt  de  lege  naturae,  quia  omnia 
talia  praecepta,  aut  sunt  sicut  quaedam  principia  prac- 
tica  nota  ex  terminis,  vel  sicut  cohclusiones  quae 
necessario  sequuntur  ex  illis,  et  hoc  quia  omnia 
prajcepta  aut  sunt  impcrata,  aut  prohibita ;  prae- 
cepta  autem  quae  sunt  imperata  habent  bonitatem 
formalem,.  praecepta  vero  prohibita  habent  in  objcc- 
tis  malitiam  formalem. 

Alia  est  opinio  quae  dicit  quod  aliquid  esse  de 
lcge  naturae  potest  intelligi  dupliciter.  Uno  modo 
tanquam  principia  practica  nota  ex  terminis,  vel 
tanquam  conclusiones  necessario  sequentes  ex  illis, 
et  haec  dicuntur  strictissimc  esse  de  lege  naturae  in 
quibus  non  cadit  dispensatio,  quia  tunc  fieret  lici- 
tum  illud  quod  de  natura  rei  et  ex  se  esset  illici- 
tum.  —  Alio  modo  dicitur  aliquid  esse  de  lege 
naturai  pro  eo  quod  sunt  consona  dictamine  legis 
naturae,  et  in  eis  cadit  dispensatio. 

Ad  propositum  ergo  dicitur  quod  praecepta  ta- 
bul?e  primae  sunt  de  lcge  naturae  ad  minus  duo 
prima,  quae  sunt  negativa,  quia  de  tertio  est  du- 
bium  cum  in  illo  sit  dispensatum,  quia  sanctifica- 
tio  sabbati  est  sccundum  ritum  Judaeorum,  qu:e 
secundum  ritum  Christianorum  hodie  noh  tenetur, 
quia  illa  sanctificatio    translata    est  in  diem  Domi- 


DiSTiNCT.  XXXVn  et  XXXVIII  QUiEST.  II  243 

nicum.  Praecepta  autetn  secundae  tabulae  sunt  de  lege 
naturae  secundo  modo. 

Ex  ISTA  OPINIONE  patet  ad  principale,  quia 
arguit  de  praeceptis  secundae  tabulae  in  quibus  cadit 
dispensatio. 

Ad  argitmentnm  autem  contrarium,  dico  quod 
Gratianus  in  decretis  loquitur  de  lege  naturae  large, 
ut  sumitur  lex  naturae  secundo  modo,  et  non  stricte. 

QUiliSTIO  II. 

Secnndo  quceritur  : 

Utriim  omiie  meudaeium  sit  peeeatum. 

Et  videtur  quod  non,  quia  mentiri  est  contra 
mentem  ire  vel  dicere ;  sed  aliquis  potest  dicere  contra 
mentem,  et  tamen  non  peccat;  ergo  non  omne 
mendacium  est  peccatum.  Probatio  ininoris :  non 
enim  est  verisimile  quod  Abraham,  exercendo 
praeceptum  Domini  in  immolatione  filii,  peccaret, 
et  tamen  dixit  contra  mentem,  quia  dixit  pueris 
suis;  expectate  hic,  ego  autem  et  puer  meus  usque 
illuc  properantes,  revertemur  ad  vos,  et  tamen  non 
intendebat  reverti  cum  puero  quia  debebat  eum 
immolare. 

Contray  in  Psal.  Perdes  omnes  qui  loquuntur 
mendacium. 

In  QU^STIONE  sunt  duo  videnda.  Primo,  si 
omne  mendacium  sit  peccatum.  Secjtndo,  si  omne 
mendacium  sit  peccatum  mortale. 

Quantum  ad  primupn^  dico  quod  omne 


244  LiB-  ni  Sententiarum 

mendacium  est  peccatum,  quia  quicunque  facit  altert 
quod  sibi  non  vult  fieri,  peccat;  sed  qui  mentitur 
facit  alteri  quod  sibi  non  vult  fieri;  ergo.  Minor 
probatur,  quia  qui  facit  alteri  quod  sibi  non  vult  fieri, 
facit  contra  generale  praeceptum  de  dilectione  proxi» 
mi:  diliges  proximum  sicut  teipsum. 

Praeterea,  quicunque  abutitur  aliqua  re.  peccat; 
sed  qui  mentitur  abutitur  vocibus  seu  verbis,  quae 
sunt  ad  signandum  interiorem  animi  conceptum 
uno  modo,  ut  visum  est  Lib,  /.  dist.8.  q.  /.;  ergo 
qui  mentitur  peccat. 

Prasterea,  alii  probant  idem  sic:  quicunque  vadit 
contra  primam  veritatem,  quae  est  Deus,  peccat; 
sed  qui  mentitur  vadit  contra  primam  veritatem  ; 
ergo. 

Praeterea,  actus  transiens  super  materiam  inde* 
bitam  est  malus;  sed  mendacium  est  actus  transi- 
ens  super  materiam  indebitam;  ergo  est  malus  et 
per  consequens  peccatum. 

Quanfunt   ad  secundum  Articulum^ 

scilicet  si  omne  mendacium  est  peccatum  cst 
sciendum  quod  Augustinus  in  Lib,  de  mendacio 
ponit  octo  genera  mendaciorum,  tamen,  sicut  po- 
nit  Magister  /;/  littera,  omnia  possunt  reduci  ad 
tria,  scilicet  ad  mendacium  officiosnm^  jocosum  et 
perniciosum,  Dicitur  autem  mendacium  officiosum, 
quando  aliquis  mentitur  pro  utilitate  alicujus  sine 
damno  alterius.  Dicitur  vero  mendacium  jocosum, 
quando  quis  recitat  historias  vel  fabulas,  in  quibus 
recitans  non  intendit  decipere  nec  audiens  decipitur. 


DiSTiNCT.  XXXVII  et  XXXVIII  Qu^ST.  II  245 

Dicitur  autem  mendacium  perniciosum,  quando 
semper  laedit. 

Ad  propositum  ergo  dicuntur  duae  conclusiones. 
Prima  est  quod  mendacium  officiosum  et  jocosum 
non  sunt  peccata  mortalia  viris  imperfectis,  quia 
quod  non  est  contra  charitatem  Dei  vel  dilectionem 
proximi  non  est  peccatum  mortale  ;  sed  mendacia 
praedicta  non  sunt  contra  charitatem  vel  dilectio- 
nem  Dei  et  proximi;  ergo. 

Secunda  conclusio  est  quod  mendacium  perni- 
ciosym  semper  est  peccatum  mortale,  quia  quod 
est  contra  charitatem  Dei  et  proximi  est  peccatum 
mortale ;  sed  mendacium  pernjciosum  est  hujus- 
modi ;  ergo. 

Sed  restat  hic  ununt  dubium :  si  mendacium 
jocosum  et  officiosum  sint  peccata  mortalia  in  viris 
perfectis,  puta  religiosis  et  praelatis.  Et  dicunt  ali- 
qui  quod  sic,  quia  in  hoc  faciunt  statum  suum  vi- 
lescere  ne  credatur  eis,  et  per  consequens  ea  quae 
dicuntur  ab  eis  exponuntur  derisioni.  —  Contra  hoc 
objicitur,  quia  quod  in  uno  est  veniale,  in  altero 
non  est  mortale  nisi  obligetur  ad  illud  ex  voto  ; 
sed  viri  perfecti  non  obligantur  ex  voto  ad  non 
mentiendum  jocose ;  ergo  cum  in  aliis  hoc  sit  ve- 
niale,  eis  non  erit  mortale. 

Ideo  dicitur  secundum  alios,  distinguendo  de 
persona  perfecta,  quia  est  quaedam  perfecta  in  statu 
perfectionis  perficiendcB  sicut  praelatus,  et  qusedam 
in  statu  perfectionis  acquirendce  sicut  religiosus. 

De  primo  potest  concedi  quod  exercendo  actus 
qui  competunt  sibi  ratione  talis  perfectionis  et  sta- 


246  LlB.  III  Sententiarum 

tus,  puta  docere  et  praedicare,  mendacium  esset  in 
eo  peccatum  mortale,  quia  ex  hoc  auferetur  utilitaa 
et  soliditas  doctrinse  quam  praedicat,  juxta  illud 
Augustini  ad  Hieron, :  si  ad  scripturas  sacras  ad- 
missa  fuerint  quaecunque  mendacia  jocosa,  nihil  in 
eis  remanet  soliditatis.  —  Si  autem  loquamur  de 
persona  quae  habet  statum  perfectionis  acquirendcs 
non  exercefidcB,  videtur  aliud  dicendum,  quia  talis 
non  videtur  obligatus  plus  quam  cseteri,  nisi  ad  ea 
quae  vovit.  Non  enim  assumpsit  statum  curae  pa- 
storalis,  ideo  si  non  exercet  actus  perfectionis,  cu- 
jusmodi  est  docere  et  prjEdicare,  non  videtur  pec- 
care  mortaliter  in  mendacio  jocoso  vel  officioso, 
nisi  forte  propter  scandalum,  quia  imperfecti  magis 
possunt  scandalizari  de  mendacio  hujus  personae, 
quam  de  mendacio  personze  communis. 

Ad  argumbntum  principale  dicendum  quod 
Abraham  non  dixit  ibi  contra  mentem,  quia  sicut 
recitat  Josephus  in  lib,  Antiquitatnm  :  dum  Abra- 
ham  solus  iret  cum  filio,  informavit  eum  qualiter 
fuerit  miraculose  conceptus  et  qualiter  eum,  si  esset 
mortuus,  miraculose  resuscitaret,  et  hoc  Abraham 
firmissime  creditur  expectasse,  quia  non  dubitabat 
de  promissione  Dei  in  Isaac,  unde  credebat  eum 
miraculose  resuscitandum  et  secum  reversurum  ad 
pueros  suos :  sic  non  dixit  aliter  quam  sentiret  in 
mente. 


Distinctio  XXXIX. 

Nunc  de  perjurio  videamus... 

Circa  istam  Dist,  j^.  qucBritiir : 

QUitSTIO  I. 

ntram  peijariam  sit  peceatum  mortale. 

Et  videtur  quod  non,  quia  perjurium  non  est 
nisi  quoddain  mendacium  ;  sed  non  omne  menda- 
cium  est  peccatum  mortale,  ut  dictum  est  in  prae- 
cedenti  quaestione. 

ContrA.  Quod  fit  in  contemptum  Dei  est  pec- 
catum  mortale ;  sed  perjurium  fit  in  contemptum 
E>ei ;  ergo. 

AD  EVIDENTIAM  HUJUS  QU.liSTIONlS  est  scien- 
dum  quod  triplex  est  juramentum  scilicet  incautum, 
coactum  et  dolosum.  Dicitur  autem  juramentum  ///- 
cautnm,  quando  quis  jurat  de  re  illicita,  puta  si 
jurat  interficere  hominem,  et  tale  quidem  juramen- 
tum  non  obligat  ad  faciendum.  Juramcntum  coaC' 
tum  dicitur  quod  fit  pr^pter  metum,  et  hoc  dupli- 
citer  quia  vel  propter  metum  qui  cadit  in  con- 
stantem  virion,  vel  per  metum  qui  7ion  cadit  in 
constantem    virum,  De  his  duobus   juramentis    hic 


248  LiB.  III  Sententiarum 

non  quaeritur,  sed  quasritur  de  juramento  et  perju- 
rio  doloso  de  quo  sunt  tria  videnda. 

PrimOf  si  est  peccatum.  Et  dico  quod  sic,  sicut 
potest  probari  per  quatuor  rationes  factas  in  prae- 
cedenti  qudestione,  ad  probandum  quod  mendacium 
sit  peccatum. 

Secundo,  est  videndum  si  perjurium  dolosum 
est  peccatum  mortale.  Et  dico  quod  sic,  quia  quod 
est  contra  maximam  Dei  reverentiam  est  peccatum 
mortale ;  sed  perjurium  dolosum  est  hujusmodi  ; 
ergo. 

Tertio  est  videndum  quod  sit  majus  peccatum, 
perjurium  vel  homicidium.  Et  dicunt  aliqui  quod 
perjurium,  quia  peccata  contra  praecepta  primae 
tabulae  sunt  majora  quam  peccata  quge  sunt  contra 
praecepta  secundae  tabulae;  sed  perjurium  est  contra 
praeceptum  primae  tabulae,  homididium  vero  contra 
praecepta  secundae  tabulae ;  ergo  perjurium  est  ma- 
jus  peccatum  quam  homicidium.  —  Praeterea,  pec- 
catum  quod  commititur  in  Deum  est  majus  pec- 
catum  quam  quod  commititur  in  hominem ;  sed 
facere  perjurium  est  peccare  in  Deum,  facere  autem 
homicidium  est  peccare  in  hominem  ;  ergo. 

Alii  tenent  quod  homicidium  est  majus,  quia 
ubi  es£  major  libido  peccandi,  ibi  est  majus  "pec- 
catum;  sed  in  homicidio  est  major  libido  pec- 
candi  quam  in  perjurio ;  ergo.  —  Praeterea,  ubi 
est  major  malitia  et  major  contemptus,  ibi  est 
majus  peccatum ;  sed  in  homicidio  est  major  ma- 
litia  et  major  contemptus  quam  in  perjurio;  ergo 
homicidium  est  majus  peccatum. 


DiSTiNCT.  XXXIX  QUiEST.  I  249 

Isti  respondent  ad  argumenta  alterius  opinionis. 
Ad  primutn,  quando  dicitur  quod  illud  est  majus 
peccatum  quod  est  contra  praeceptum  primae  tabulae, 
dicendum  quod  verum  est  ceteris  paribus ;  sed  si 
cetera  non  sunt  paria,  non  oportet,  quia  videmus 
quod  aliquis  potest  peccare  venialiter  contra  prae- 
cepta  primae  tabulae  et  potest  peccare  mortaliter 
contra  praecepta  secundae  tabulae,  et  hoc  propter 
majorem  libidinem  et  malitiam  peccandi. 

Ad  seciindum  potest  dici  eodem  modo,  vel  po- 
test  dici  quod  major  est  vera  si  actus  sint  ejusdem 
rationis ;  sed  si  actus  sint  diversarum  rationum, 
tunc  non  oportet,  sicut  major  est  offensa  occidere 
rusticum  quam  dicere  verbum  displicibile   principi. 

Ad  argumentum  principale  dicendum  quod 
perjurium  est  mendacium  perniciosum,  mendacium 
autem  perniciosum  est  peccatum  mortale,  ut  patuit 
supra. 


Distinctio  XL. 

Sancta  Synodus... 

Circa  istam  Dist  40,  quceritur, 

QUiESTIO  I. 

Utram  lex  nova  sit  grniTior  legre  Teterl. 

Et  videtur  quod  sic,  quia  quod  se  habet  per 
additionem  ad  aliud,  est  gravius  illo;  sed  lex  nova 
se  habet  per  additionem  ad  legem  veterem ;  ergo 
lex  nova  est  gravior  veteri  lege.  Probatio  mitwris 
Non  enim  venit  solvere  legem,  sed  adimplere. 

Contra.  Matth,  11,  Jugum  enim  meum  suave, 
et  onus  meum  leve. 

Ad  istam  QU/ESTIONEM  breviter  respondeo  quod 
in  lege  veteri  est  tria  considerare  scilicet  praecepta 
moralia^  et  cerimonialia,  et  judicialia.  Si  ergo 
comparemus  legem  novam  ad  antiquam  quantum 
ad  praecepta  moralia,  sic  eadem  sunt  praeceptahic 
et  ibi,  in  lege  tamen  nova  sunt  magis  explicita.  Si 
autem  comparemus  legem  novam  ad  antiquam  quan- 
tum  ad  cerimonialia,  tunc  lex  antiqua  longe  gra- 
vior  est,  et  quantum  ad  multitudinem,  etquantum 
ad  difficultatem  observandi.  Unde  •Augustinus  ad 
Januarium  refert  quod  Rabbi  Moyses  numeravit  in 
lege  sexcenta  praecepta:  in  lege  autem  nova  non 
est  sic,  quia  in  ea  non  sunt  nisi  septem  sacramenta 


DlSTINCT.   XL   QUiEST.   I  2^1 

ad  quem  etiam  non  omnes  generaliter  tenentur,  puta 
ad  matrimonium  vel  ad  susceptionem  ordinum.  Si 
autem  comparemus  legem  novam  ad  legem  anti- 
quam  penes  judicialia,  tunc  lex  nova  est  levissima 
quia  nulla  judicialia  Christus  imponit,  licet  in  quan- 
tum  fuerint  per  alios  declarata  sint  aliqua  superad- 
dita. 

Ad  argumentum  in  contrarium,  quando  di- 
citur  quod  lex  nova  se  habet  per  additionem  ad 
legem  antiquam,  si  intelligatur  de  judicialibiis  et 
cerimonialibus  tunc  est  falsa.  Si  autem  intelligatur 
quantum  ad  praecepta  moralia,  etiam  non  est  ve- 
rum,  nisi  per  additionem  intelligas  majorem  expla- 
nationem;  sunt  enim  praecepta  antiqu?e  legis  ma- 
gis  explicita  in  nova  lege,  quorum  praeceptorum 
adimpletionem  nobis  concedat  Deus  Trinus  et  Unus. 
Amen. 

Explicit  Liber  tertius. 


INDEX  QUJESTIONUM 
Commentarii  Fr.  Patri  de  Aqnlla  Ord.  Mia 

COOMOMBSTO  SCOTKLLI 

B.  JOANNIS  DUNS  SCOTI  DISCIPULI 
In  tertinm  Libram  Sententiartun 


Blstinetio  t. 

QujEST.  I.      Utrum  Inoamatio  sit  posaibilis           ....  1 

QuxftT.  II..   Utmm  una  persona  possit  incamarl  sine  alia       .  9 
Qu£8T.  III.  Utrnm  tres  personss  possint  assumere  eandem  nata- 

ram  numero 11 

BlstiiieUo  II. 

Qui«!9T.  I.    Utrum  si  homo  non  peooasset  Dens  inoarnatos  fuisset  18 
QuAST.  II*      Utmm  Dens  possit  assumere  naturam  rationalem 

quaa  non  frueretur  eo Sl 

QuiBST.  III.    Utrum  Deus  possit  assumerenaturaai  irrationalem  26 

Bistinetio  III. 

QujBST.  I.      Utrum    Yirgo   beata  fuerit   oonoepta  in  pecoato  o- 

riginali 81 

QvMST.  II.     Utrum  oorpus  Christi  faerit  formatum  subito  vel 

in  instanti 87 

Distinetio  lY. 

QuAST.  I.     Utrum  Virgo  beata  fuerit  aliquid  oooperata  aotive 

in  coDceptione  Filii  sui 40 

Qu^sT.  II.    Utrum  Christus  dioi  possit  fiiius  Spiritus  Sancti         44 

Distinetio  Y. 

QuAST.  I.      Utrum  natura  divina  assumpserit  vel  assumere  po- 

tuit  naturam  humanam 46 

Qu-EST.  n.    Utrum  persona  assumere  potest  personam     .        .        4d 


Dlstfiietlo  TL 

QU.C8T.  I.      ntnuB  in  Christo  siat  plura  eue       .       .       .       .       fi3 

INstiBetio  TII. 

QcjErr.  I.      Utram  ista  propoaitio  sit  vera:  Deas  est  homo  68 

QujUT.  I.     XJtrum  h«eo  sit  vera :  Deos  est  faotns  homo.  ,       68 

Dlstlnetlo  THL 

QuJBST.  I.      Utram  plara  aocidentia  solo  namero  differentia  pos- 

soiit  esse  simal  in  eodem  subjecto      ....       65 
QujBST.  n.    Utrum  in  Christo  sint  duaB  filiationes  realee         .       71 

Distinetio  IX. 

QcjMT.  I.      Utram  latria  debeatur  Christ.o  secandam    naturam 

hamanam  * 78 

Distinetio  X. 

Utrum  Christus,  secandum  quod  est  homo,  sit   per- 

sona  82 

Utrum  Christos  sit  Filiu^  Dei  adoptivas  86 

Distlnetlo  XL 

Utram  haec  sit  vera:  Christas  est  oreatura    .  89 

Utrum  hieo  sit  vera:  Christus  inotpit  esse   .        .       98 

DisUnetio  XIL 

Utram  Christus  potuit  peccare          ....       96 
Utrum  Deas  potuit  aliande  assaraere  hominem  quam 
de  genere  illias  Adse -       99 

Dlstlnetlo  XIII. 

Qu^ST.  I.      Utrum  anim»  Christi  fuerit  oollata  summa  grntia   101 

Dlstinetio  XIT. 

QcJMT.  I.      Utrum   intellectus  animsB  Christi   possit  omDia  vi> 

dere  in  Verbo,  quae  videt  Verbum    ....        107 

QcJEsr.  II.    Utram    aniron   Christi  novit   omnia  in   proprio  ge- 

nere 113 

Dlstinetio  XT. 

QuiBST.  I.      Utrum  in  anima  Christi  fu?rit  Himul  dolor  et  gaa- 

dinm  .       .        .        •       • 119 


QUJBST. 

I 

QCJEST. 

n. 

QciEST. 

I. 

QCJCST. 

11. 

Qtjmt. 

I. 

QCJBST. 

n. 

Dlstlnctlo  XYI. 

QujcBT.  I.      Utrum  Christas  habaerit  neoessitatem  moriendi.       1S7 
QvMST.  n.    Utram  in  potestate  animee  Christi  faerit  non  mori 

ez  Violentia  passionis  182 

Dlstinctio  XTII. 

Qu^T.  I.      Utrum  in  Christo  sint  daee  volant.ates  .        .        ISi 

QujBST.  II.    Utrum  deouerit  Christam  orare       ....       198 

Distinctlo  XTIII. 

QujBST.  I.      Utram    Christas  meraerit    in  primo  instanti    susb 

oonceptionis  .        .        , 141 

Dlstinclio  XIX  et  XX. 

Qu^BST.  I.      Utram  Christus  meruit  nobis  gratiam  et  gloriam.     149 
QuiBST.  II.    Utrumfuerit  necessarium  genushumanam  reparari 

per  mortem  Christi loS 

Distinctio  XXI  et  XXII. 

.QuiKST.  I.      Utram  Corpus   Christi    faisset   putrefactnm   si  re- 

surreotio  non  fuis^et  acoelcrata         ....        157 
QujEST.  II.    Utrum  Christua  in  triduo  fuit  homo      .        .        .        161 

Distinctlo  XXIII. 

QujKST.  I.      Quid  est  fides ,        168 

Qu.KHT.  II.    Utrum  necesse  sit  ponere  fidem  infusam       .        .        169 

Distinctio  XXIT  et  XXT. 

Qu.Krr.  I.      Utrum   de  oredibilibus   revelatis  possit   aliqais  ha- 

bcre  simul  fidem  et  soientiam  ....        175 

Qu.KST.  II.    Utrum  (xuilibdthabens  usum  rationis  teneatur  soire 

et  orodere  omues  artioulos  Mei         ..."        178 

Distinctio  XXTI. 

QUit:8T.  I.      Utrum  spes  sit  virtus  th'eologioa  distinota  a  fide  et 

oharitate  -        • 183 

Dlstinctlo  XXTII. 

Qu.«ST.  I.      Utrum  sit  aliqua  virtus  theologioa  inolinans  ad  di- 

ligendum  Deum  super  omnla      ......        190 


Distinetio  XXYni  et  XXU. 

Qcj.saT.  I.      Utram  oharitas  sit  maxima  virtntum  .       107 

QcjE«T.  II.    tJtmm  seoundain  ordinem  oharitAtis  magis  sint  di- 

ligenti  parentes  quam  filii  ....  190 

Distittctio  XXX  et  XXXI. 

QvMST.  I.      Utrum  omnia  sunt  diligenda  ex  oharitate  .        202 

QujBST.  II.    Utrum   charitas  remaneat   in  patria   ita  quod   non 

evaouetur  ........       206 

Distinctio  XXXII 

Qu.£8T.  I.      Utrum  Deus  diligat  omuia  sequaliter     .        •        .        211 
QuJBST.  II.    Utrum   Christus  magis   dilexerit   Petrum  an  Joan- 

nem  ^  218 

Di8tinetio  XXXIII. 

Qtjbst.  I.      Utrum   virtutes  tuorales  sint  sabjective   in  volun- 

tate  et  in  parte  ratiooali  216 

Distinetio  XXXIT  et  XXXV. 

QcjMT,  I.      Utrum  dona  Spiritus  Sancti  differant  a  virtutibus    223 

Distinetio  XXXYI. 

Qcjb»r.  I.      Utram  virtutes  morales  sint  oonnexop  .        .        230 

Di&tinetio  XXXVII  et  XXXVIII. 

QufST.  I.      Utrum    omiia  prsecepta    Decalogi   .sint  <le    lege  na- 

turBB 215) 

Distinctio  XXXIX. 

Qu.a»T.  I.      Utrum  perjurinm  sit  peccatum  mortale  .        247 

Distinetlo  XL. 

QU.SST.  I.       Utrum  lex  nova  sit  gravior  lego  veteri        .        ,        2o0 


Tip.  Editrioe  Nloolosio  —  RECCO  —  1907. 


^^ 


FR.  PETRI  DE  AQUILA 

Ordinis  Fratrum  Minorum 

COGNOMENTO 

SCOTELLI 

B.  JOANNIS  DUNS  SCOTI  DISCIPULI 
COMMENTARIA 

In  quatuor  Libros  Sententiarum         ,,^ 
Magistri  Petri  Lombardi 

Edixa 
A  Fr:  Cypriano  Paolini  O.  F.  M. 

Provincise    Corsicae 


TOMUS  IV. 
In  quartum  Sententiarum  Librum 


LEVANTI 
Conv.  SSmae  Annuntiationis 
1909 


Fr.  PETRI  DE  AQUIU 

Ordinis  Fratrum  Minorum 
COMMENTARIA 

IN   QUATUOR   LlBROS   SENTENTIARUM 


LlB.   TV   SEXTENTIARrM 


dcfinitio,  iino  modo  accipitur  ut  exprimit  quid  pro- 
prie  extra  animam;  alio  modo,  ut  cxprimit  unum 
conceptum  per  se  in  intellectu,  sive  ille  conceptus 
sit  rei  extra  animam,  sive  rationis,  ut  exponeba- 
tur  ens  rationis  in  tertia  conditione  ejus  cujus 
est  definitio. 

Primo  igiiur  modo^  Sacramenti  non  est  defi- 
nitio,  sed  secundo  modo,  quod  patet,  quia  prima 
conditio  non  impedit ;  est  enim  Sacramentum  ens 
positivum.quod  probo  tribus  propositionibus. 

Prima  est  illa,  quod  Deum.possibileestcrearc 
aliquem  eflfectum  invisibilem  pertinentem  ad  sa- 
lutem,  scilicet  hominis  viatoris.  Et  ha^c  propo- 
sitio  patet,  supposita  omnipotentia  Dei,  secundum 
omnes  Theologos,  ut  patet   Lib.  /.  dist,  42. 

Sccunda  propositio  est,  quod  possibile  est 
Deum  instituere  aliquod  signum  etiam  sensibilc 
ad  significandum  prsedictum  eflfectum.  Ista  pro- 
positio  patct,  quia  homines  possunt  instituere 
signa  rcmemorativa  prsenostica  et  demonstrativa 
ad  significandum  suos  eflFectus  ;  ergo  multo  magis 
Deus. 

Tertia  propositio  est.  quod  possibile  est 
Dcum  determinare  se  ad  cooperandum  illi  signo 
instituto,  ut  scquatur  eflfectus  jam  praedictus,  nisi 
impediat  indispositio  hominis  suscipientis.  lloc 
patet,  quia  sic  csset  possibile  in  nobis,  quod  ali- 
quis  instituens  signum  effectus  sui  disponeret  se 
semper  cooperari  signo.  nisi  impediret  ille  .cui 
adhiberetur,  puta  si  aliquis  instituat,  pro  signo 
pacis  et  benevolentiaD,  tactum  manus   vel    eleva- 


DrsTixcT.  1  QvM^r.  1 


tionem  digiti,  potest  instituens  tale  signum  deter- 
minare  semper  se  ad  cooperandum  ad  eiFectum 
signatum,  nisi  indispositio  ejus  cui  signum  adhi- 
beretur,  impedtret. 

Ex  his  sequitur  illa  Conclusio  quod  infra- 
scripta  oratio  non  est  in  se  falsa :  Sacramentum 
est.signum  sensibile  gratiam  Dei  vel  ejus  efFe- 
ctum  gratuitum,  ex  institutione  divina  efficaciter 
significans.  ordinatum  ad '  salutem  hominis  via- 
toris;  quia  nulla  oratio  est  in  se  falsa,  nisi  partes 
ejus  ad  invicem  contradicant,  ex  5.  Metaph,  c.  de 
falso  ;  sed  partes  pra^dictse  orationis  ad  invicem 
non  contradicunt ;  igitur  non  est '  in  se  falsa,  et 
sic  non  est  entis  impossibilis  vel  pure  non  entis. 

Secunda  conditio  etiam  non  impedit  quin  Sa- 
cramenti  sit  definitio,  quia  licet  fundamentum 
hujus  relationis,  scilicet  signi  sensibilis,  quod 
ponitur  sacrcmientum,  includit  aliqua  ex  quibus 
non  fit  per  se  unum  unitate  reali,  potest  tamen 
ex  eis  esse  utium  unitate  conceptus. 

Conira,  Relatio  non  est  per  se  una  etiam  in 
coilceptu,  nisi  habeat  unum  fundamentum ;  sed 
hic  non  est  unum  fundamentum,  quia  sunt  ver- 
bum  et  elementum ;  ergo.  —  Respondeinr :  etsi 
hoc  forte  esset  verum  de  relationibus  realilnts,  de 
quibus  est  dubium,  quia  in  multis  trahentibus 
unam  navem,  est  una  relatio  trahentium  ad  unum 
tractum ;  tamen  in  relationibus  rationis,  propo- 
sitio  est  manifeste  falsa,  quia  quantumcunque 
diversa  possunt  concurrere  in  fundamento  unius 
relationis  rationis ;    non    enim    oportet    quod  ibi 


LiB.  IV  Sententiarum 


multa  concipiantur  ab  intellectu  quasi  unum 
in  ordine  ad  aliud  signatum.  Hoc  apparet,  quia 
multae  orationes  contextae,  vel  una  oratio  ex 
multis  syllabis  quae  nihil  unum  per  se  faciunt, 
sunt  fundamentum  unius  relationis  hujus,  vide- 
licet  quae  est  significare  Deo  inesse  aliqua  quae 
sibi  intrinsece  insunt,  cum  tamen  illud  signatum 
sit  unum  et  idem  simplicissimum.  Item,  aliter 
patet  quod  wajor  prsedictae  propositionis  est  falsa 
ad  minus  in  relationibus  rationis,  quia  significare 
bonum  mustum  est  relatio  rationis,  et  ejus  fun- 
damentum  potest  esse  illud  totum,  scilicet  cir- 
culus  coopertus  foliis  ad  modum  crucis. 

Tertia  etiam  conditio  non  impedit  Sacramen- 
tum  definiri,  quia  definitio,  ut  exprimit  conce- 
ptum,  potest  esse  ejus  quod  habet  aliquid  loco 
generis  et  difFerentiae ;  sed  Sacramentum  est 
hujusmodi ;  ergo.  Dicitur  enim  Sacramentum 
sigjium  loco  generis,  ex  institutione  loco  difieren- 
tiae,  sensibile  ut  fundamentum  relationis,  graiia 
Dei  sive  effectus  Dei  gratuitus  ut  correlativum. 

Quarta  et  quhita  conditione^  non  impediunt 
Sacramentum  definiri ;  nam  Sacramentum  non 
habet  conceptum  simpliciter  simplicem,  nec  con- 
ceptum  singularem  sed  universalem. 

'  lye  tertio  seilwet  Artieiilo,  dico  quod  de- 
finitio  Sacramenti  est  illa :  Sacramentum  est  sens?" 
bilc  sigyjum,  gratiam  Dei  vel  ejus  effectum  gratui-- 
tum  ex  institutione  divina  efficaciter  significans, 
ordinatum  ad   salutem    hominis    viatoris,    Cum    illa 


DlSTIKCT.   I  QU^ST.   II 


definitione  concordat  definitio  Magistri,  si  bene 
glossetur,  scilicet:  Sacramentum  est  mvisibilis  gra' 
tice  visibilis  /orma.  Accipitur  enim  forma  visibilis 
pro  signo  sensibili  eo  modo  quo  imagp  Herculis 
dicitur  forma  Herculis.  Quod  etiam  ibi  additur 
visibilis,  debet  intelligi  pro  sensibili  in  communi 
cujuslibet  sensus,  quia  visus  est  excellentior  omni 
sensu  et  plurium  differentiarum  cognoscitivus 
7.  Metaph,  Ponitur  etiam  ibi  visiHle  pro  sensibili 
sive  uno  sive  pluribus  pertinentibus  ad  eundem 
sensum,  vel  alium  et  alium.  Ponitur  autem  ibi 
gratia  invisibilis  pro  effectu  Dei  gratuito  interiori 
ordinato  ad  salutem  hominis  viatoris. 

Ex  pradictis  patet  solutio  quaestionis  ;  dicen- 
dum  enim  est  quod  illa  ratio  de  qua  quaerebatur, 
si  recte  intelligatur,  et  per  aliqua  nomina  non 
explicata  suppleatur,  est  propria  ratio  definitiva 
Sacramenti,  eo  modo  quo  Sacramentum  est  de- 
finibile. 

Ad  argumentum  principale,  cum  dicitur : 
definitio  non  est  nisi  ejus  quod  est  per  se  unum  ; 
dico  quod  licet  Sacramentum  non  sit  per  se  unum 
unitate  reali,  potest  tamen  esse  unum  unitate 
conceptus,  et  hoc  sufficit. 

Qu^STio  II. 

Ad  secundam  Quastionem  sic  proccditiir, 

Videtur  quod  pro    tempore    cujuslibet   legis 

datae  a  Deo  non    debuit  institui    aliquod    Sacra- 

mentum,    quia   pro    tempore    legis    naturcC    non 


LiB.  IV  Sexte:n*tiaiu'M 


legimus  aliqua  Sacramenta  fuisse  a  Deo  instituta. 

Conira.  Augustinus  conira  Fausitim  dicit  sen- 
tentialiter  quod  omnis  devota  religio  habuit  aliqua 
signa  extrinseca  ad  colendum  Deum  ;  sed  illa 
signa  sunt  sacramenta ;  ergo. 

Ad  istam  Qr Jf^STioxEM  dico  quatuor  Con- 
clusiones. 

Pvinia  Co^iclNHiO  est  qiiod  congruum  fuit 
aliquod  Sacramentum  institui,  tum  propter  exci- 
tationem,  tum  propter  eruditionem,  tum  propter 
humiliationem,  tum  propter  discretionem.  Prima^ 
tres  congruitates  sunt  Magistri  in  liiera,  sed 
quarta  congruitas  accipitur  ab  Augustino  contra 
Faustum  ;  congruum  est  enim  ut  illi  qui  sunt  dc 
una  secta  habeant  signa  distinctiva  ab  "aliis  qui 
sunt  de  alia  secta  ;  sed  hccc  signa  distinctiva  sunt 
Sacramenta ;  cum  igitur  omni  tempore  fuenint 
iideles  ab  infidelibus  distincti,  omni  tempore  de- 
bucrunt  vSacramenta  esse  instituta. 

SevAnuJa  ConvJasio  est  quod  a  solo  Deo 
jDotest  institui  Sacramentum  quantum  ad  certitu- 
dinem  signi.  Cujus  ratio  est,  quia  nullus  potest 
dare  certitudinem  signo  practico,  nisi  ille  in 
cujus  potestate  est  signare  sive  causare  si- 
gnatum  illius  practici  signi :  sed  solus  Deus 
est  in  cujus  potestate  est  causare  signatuni 
Sacramenti,  puta  gratiam  ;  ergo  solus  Deus  po- 
test  instituere  sacramentum  quantum  ad  signum 
ccrium  \q\  ccriiiitdinem.  Inquantum  tiunen  est  si- 


DlSTIXCT.   I   Ql^KST.   II  9 

gnum  practicum,  absolute  possct  institui  ab  alio, 
sed  non  congruit  quia  institutio  talis  signi  essct 
omnino  frustra,  cum  ex  impositionc  nunquam 
sine  alio  extrinseco  potest  habere  veritatem,  cum 
non  sit  in  potestate  imponentis  vel  utentis.  Xcc 
corigruit  quod  Deus  committat  inferiori  instituere 
Sacramentum  inquantum  signum  ceriiim,  ne  Deus 
esset  approbatur  signi  incerti,  falsi  seu  a?quivoci. 
Potest  tamen  Sacramentum  inquantum  sii^num  ct 
tnquatum  certum,  ab  alio  a  Deo  promulgari  tan- 
quam'a  preecone,  sed  ista  promulgatio  non  est 
institutio.  sed  praesupponit  institutionem. 

Tertia  CoiivluHio  est,  quod  pro  omni  statu 
viae  post  lapsum  necesse  fuit  institui  aliquod  Sacra- 
mentum,  quia  pro  omni  tempore  pro  quo  est 
morbus,  est  necessaria  medicina ;  sed  pro  omni 
statu  viae  post  lapsum  fuit  morbus ;  ergo  neces- 
saria  fuit  medicina.  Sed  ista  medicina  est  Sacra- 
mentum  ;  ergo  pro  omni  tempore  fuit  oportunum 
vSacramentum. 

Ex  his  apparet  quod  pro  statu  patriu:  nullum 
congruit  Sacramentum,  quia  tunc  non  indigot 
homo  sensibilibus  ut  intelligat  intelligibilia  per- 
tinentia  ad  salutem  quia  consecutus  perfecte  sa- 
lutem,  non  indiget  ad  quserendum  pertinentia  ad 
salutem.  Pro  statu  eticim  innocentiic  non  fuit 
congruum  institui  Sacramentum  sicut  post  lapsum, 
quia  etsi  homo  tunc  potuit  ex  sensibilibus  cogno- 
scere  invisibilia,  tamen  nullum  sensibile  fuit  tunc 
necessarium  tanquam  conferens  ad  salutem  remo- 


lO  LlB.   IV   SENTEXTIARfrM 

vendo  aliquod  impedimentum  salutis,  ut  scilicet, 
posset  dici  proprie  medicina.  An  autem  matri- 
monium,  quod  constat  fuisse  in  statu  innocentiae, 
sit  Sacramentum,  ostendetur  inferius. 

Quarta  Coiielusio  est,  quod  pro  diversis 
statibus  et  leg^ibus,  fuerunt  diversa  Sacramenta 
instituta,  maxime  contra  morbus  originalis  pec- 
cati :  tum  quia  Deus  ordinate  agens,  procedit  de 
minus  perfecto  ad  magis  perfectum ;  tum  quia 
perfectior  lex  requirit  perfectiora  adjutoria  ad  sui 
observationem,  et  sic  posterior  lex*  debuit  habere 
Sacramentum  signans  gratiam  perfectiorem.  Hic 
ait  Magister  Hugo  Lzd.  de  SacrametUis,  dispen- 
sationis  ordo  et  ratio,  hoc  poposcit,  ut  sicut  ab 
initio  crescente  tempore  magis  ac  magis  adventus 
Salvatoris  appropinquavit,  sic  magis  ac  magis 
eflfectus  salutis  cresceret,  et  cognitio  veritatis, 
propter  quod  et  ipsa  signa  salutis  per  succes- 
sionem  temporum,  alia  poni,  alia  debuerunt  mutari. 

Ad  argumen tum  iji  contrarium  dicituf  quod 
pro  omni  tempore  fuerunt  aliqua  remedia  et  Sa- 
cramenta,  quia,  ut  patuit,  Deus  genushumanum 
nunquam  dimisit  sine  aliquo  remedio  ad  salucem. 

QUuESTIO   ni. 

Ad  tertiam  QucBstionem  sic  procediiur. 

Videtur  quod   Sacramenta  novae    legis  sint 

gratias  effectiva,  quia  per  hoc  distinguuntur  Sa- 

cramenta  novse  legis,  ut  ponit  Magister,  ab  aliis 


DlSTI^XT.  I  Qu.f!:ST.  III 


Sacramentis.  Alia  enim  Sacramenta  figurant,  ista 
vero  efficiunt. 

Conira,  Causa  nobilior  est  efifectu  ;  sed  Sa- 
cramentanonsuntnobiliora  gratia;  ergo.  Probatur 
minor:  Sacramenta  suot  corporalia,  gratia  autcm 
est  spiritualis ;  sed  nuUum  corporale  est  nobilius 
spirituali ;  ergo,  etc. 

In  illa  qu^^estione,  ponetur  una  opinio ; 
secHndo,  objicietur  contra  eam,  et  dicetur  quod 
secundum  veritatem  sit  dicendum  ;  tertio  solventur 
argumenta  opinionis. 

Qufintum  ad  primumf  est  opinio  Tho- 
mae  quae  dicit  quod  omnes  coguntur  ponere  Sci- 
menta  novse  legis  aliquo  modo  esse  causam  gratiae, 
quod  probatur  quadrupliciter. 

Primo  sic:  Augustinus  ponit  superjoan.  homiL 
80  et  ponitur  /.  q,  i.  Detrahe :  quae  est  virtus 
aquae,  et  loquitur  de  aqua  baptismali,  ut  corpus 
tangat  et  animam  abluat ;  sed  ablutio  animae  non 
fit  nisi  per  gratiam  ;  ergo  aqua  baptismi  in  anima 
efficit  gratiam. 

Secundo  sic  :  Magister  in  litera,  dicit :  Sacra- 
mentum  est  signum  gratiae,  ita  ut  similitudinem 
ejus  gerat,  et  causa  existat,  et  non  existit  ejus 
causa  materialis  vel  formalis,  nec  finalis ;  ergo 
est  ejus  causa  eflfectiva. 

Tertio  sic :  Magister  assignat  difFerentiam 
inter  Sacramenta  novae  legis  et  antiquae  per  hoc 
quod  Sacramenta  antiquae  legis  sunt  signa  gratiae, 
sacramenta  autem  novae  legis  non  tantum  sunt 
signa  gratiae,  sed  causae  gratiae ;  ergo  ut  prius. 

2 


12  LiB.  IV  Sextentiarum 

Quarto  sic :  Ecclesia  in  quadam  coUecta  pc- 
tit :  pcrficiant  in  nobis,  Domine,  tua  Sacramenta, 
quae  continent;  sed  non  continent  gratiam  for- 
maliter ;  ergo  continent  cam  virtualiter  vel  saltem 
causaliter. 

Si  dicatur  ad  ista,  quod  Saqramenta  sunt 
solum  causa  gratiae  sine  qua  non :  contra,  quia 
causa  sine  qua  non,  non  est  causa  nisi  per  acci- 
dens ;  sed  Sacramenta  non  sunt  causa  per  accidens 
gratiae,  quia  tunc  gratia  non  poneretur  in  defi.ni- 
tione  Sacramenti,  quod  tamen  facit  Magister-; 
ergo  est  causa  efFectiva. 

Si  autem  quaratur  qualiter  Sacramentum  est 
causa  efFectiva  gratiae  dicitur  quod  efficiens  distin- 
guitur,  quia  est  efficiens  dispositivum,  et  est  effi- 
ciens  perfectivum.  Item,  est  efficiens  principale»  et 
est  efficiens  instrumentale.  Item,  instrumentmn  ha- 
bet  duplicem  actionem,  una  est  ex  natura  propria, 
alia  in  quantum  movetur  a  principali  agente. 
Item,  illud  quod  instrumentum  attingit  ut  motum 
a  principali  agente,  aliquando  est  tenninus  prin- 
cipalis  agentis,  et  aliquando  cst  dispositio  praevia 
ad  illum  terminum.  —  Tunc  ad  propositum  dici- 
tur ;  aqua  per  suam  formam  lavat  corpus ;  se  \ 
inquantum  est  instrumentum  divinae  misericordiae, 
habet  efFectum  ulteriorem,  non  quantum  ad  gra- 
tiam,  quia  gratia  est  efFectus  principalis  agentis 
scilicet  Dei,  sed  habet  effi^ctum  ad  dispositionem 
praeviam,  puta  cid  charactcrem  in  Sacramento 
Baptismi  et  Ordinis,  vel  ad  ornatum  animae  pro- 
portionatum  characteri,  ut  in    aliis   Sacramentis. 


DlSTINCT.  I  QUiEST.  III  13 

—  Iste  modus  confirmatur  per  Magistrum  /«  liiera 
dicentem  quod  homo  non  quaerit  salutem  a  Sa- 
cramentis  quasi  ab  eis,  sed  per  ea ;  sed  hax:  pra- 
positio  -  f e  -  notat  causam  agentem  principalem, 

-  i^er  -  autem  causam  instrumentalem,  etc. 

Contra  Causa  instrumentalis  est  causa  per 
accidens  ;  sed  Sacramenta,  per  te,  non  sunt  causa 
per  accidens  gratiae,  quia,  ut  arguis,  tunc  non 
poneretur  in  definitione  Sacramenti,  quod  tamen 
facit  Magister ;  ergo  Sacramenta  non  sunfcausa 
gratiae  instrumentalis. 

Preeterea,  Creatura,  secundum  istum  Docto- 
rem,  non  potest  instrumentaliter  agere  ad  crea- 
tionem  seu  ad  terminum  creationis :  sed  Sacra- 
mentum  est  creatura  [et  dispositio  prsevia  ad 
gratiam  qualem  ponit,  est  terminus  creationis  ] ; 
ergo  Sacramentum  vel  quaecunque  alia  creatura 
non  potest  esse  ejus  causa  instrumentalis.  Probaiur 
minor  :  illa  dispositio  non  est  formaliter  naturalis, 
cum  non  educatur  de  potentia  naturali  subjecti, 
sed  omnis  talis  forma  creatur;  ergo. 

Praierea,  Sacramenta  non  possunt  habere 
actionem  suam  in  iristanti ;  sed  illa  dispositio,  si 
praevia  ponitur,  est  in  instanti ;  ergo  Sacramenta 
non  sunt  causa  activa  illius  dispositionis  prae- 
viae.  Major  patet,  quia  ad  Sacramenta  requiruntur 
z^erba  et  eiementa,  et  multa  alia  quae  sunt  cum 
motu  ;  sed  motus  non  potest  esse  in  istanti  ex 
6,  Phys,  ;  ergo  Sacramenta  non  habent  actionem 
suam  in  instanti,  Probatur  vmior :  nam  successio 


14  LlB.  IV  Senten^tiarum 

in  inductione  formae  non  est  nisi  penes  partes 
mobilis,  vel  partes  formaB ;  sed  in  proposito  neu- 
trum  potest  poni ;  primum  non,  quia  subjectum, 
idest  anima,  est  indivisibile  ;  seciindum  etiam  non, 
quia  sicut  contingit  miniman  gratiam  dari,  ita 
contingit  dare  minimam  dispositionem  ;  igitur  ad 
minus  ista  dispositio  noh  habet  gradus  vel  suc- 
cessionem. 

Prceterea.  NuUa  pluralitas  est  ponenda  sine 
necessitate  ex  /.  Pkys,  ;  sed  hic  nuUa  est  evidens 
necessitas  ad  ponendum  illam  praeviam  disposi- 
tionem  respectu  gratiae  ;  ergo.  Probatio  minaris 
apparet  in  Sacramento  Eucharistiae  ubi  signum 
sensibile  sunt  species  panis,  res  autem  signata 
est  existentia  Corporis  Christi ;  sed  inter  illas 
species  et  existentiam  Corporis  Christi,  nulla  po- 
nitur  dispositio  praevia. 

Praierea,  Bernardus  in  Serm,  de  catna  Domini 
sicut,  inquit,  investitur  canonicus  per  librum, 
abbas  per  baculum,  episcopus  per  annulum,  sic 
divisiones  gratiarum  traditae  sunt  in  Sacramentis ; 
sed  omnia  prsedicta  sunt  signa  et  non  causae ; 
ergo  non  sunt  causa  gratiae. 

Prceterea,  Si  Sacramenta  siint  causa  activa 
gratiae,  ergo  in  eis  est  aliqua  virtus  supematu- 
ralis ;  sed  hoc  est  falsum.  Probatur  minor,  quia 
illa  virtus,  aut  esset  tota  in  toto  Sacramefito  et 
tota  in  qualibet  ejus  parte,  aut  tota  in  toto  et 
pars  in  parte.  Primum  non  potest  dari,  quiahoc 
sohim  competit  animae  intellectivae  inter  formas 
creatas.  Xec    sccinidum,    quia    tunc    extenderetur 


DlSTlNCT.  I  QU^ST.   III  15 

per  accidens  in  subjecto,  quod  est  contra   ratio- 
nem  virtutis  vel  formse  spiritualis ;    ergo  etc. 

Dico  igitur  ad  qtuestionem  secundum  opinio- 
nem  aliorum,  prout  ista  argumenta  probant,  quod 
Sacramenta  non  habent  causalitatem  activam  re- 
spectu  grati». 

SeA  tmic  quier^ttur  qubmodo  salvabimus 
dicta  Sanctorum  asserentium  quod  Sacramenta 
sunt  causa  gratiae.  Ad  quod  dicitur  tripliciter: 

[/no  modo,  quod  sunt  causa  sine  qua  non. 
Sed  contra  hoc  objicitur,  ut  tactum  est,  quia 
causa  sine  qUa  non,  non  est  causa,  nisi  per  acci- 
dens  gratise,  sed  Sacramenta  non  sunt  causa  pcr 
accidens  gratise. 

Alio  modo  dicitur  quod  omnis  dispositio  im- 
mediate  necessitans  ad  aliquam  formam,  esto  quod 
non  causaret  aliquam  dispositionem  mediam,  po- 
test  dici  tam  causa  activa  quam  instrumentalis ; 
sed  ipsum  Sacramentum  seu  susceptio  Sacra- 
menti  est  dispositio  immediata  non  causans  ali- 
quam  dispositionem  mediam ;  potest  ergo  dici 
causa  activa  et  instrumentalis.  JMajor  probatur, 
quia  conceditur  quod  meritum  est  causa  pra?mii, 
quia  per  meritum  acquiritur  prsemium,  et  tamen 
meritum  non  causat  prsemium,  ncc  causat  ali- 
quam  dispositionem  mediam  inter  mcritum  et 
prsemium. 

Teriio  dicitur  quod  Sacramenta  sunt  causa 
g^ratiae  secundum  quandam  assistentiam  j^ratia^ 
Sacramento  ;  assistit  enim  eis  ex  quadam  pactione 


l6  LlB.   IV  SEXTENTL\RUAf 

virtus  divina  quae  est  causa  gratiae,  et  devotio 
suscipientis,  sicut  per  simile  patet,  quando  ad 
verbum  Elissei  Naaman  se  lavante  astitit  virtus 
divina  efFectiva  sanitatis,  nuUa  tamen  causalitas 
fuit  in  verbo  Elisaei,  neque  in  aqua  Jordanis.  — 
Accipiatur  hic  de  duabus  ultimis  viis,  quze  plus 
placet. 

Ad  argumenta  prinxipalia,  de  Sacramen- 
tis  novae  et  veteris  legis,  jam  patet  ex  dictis. 


Qu^STlO  IV. 

Ad  q^iartam   Quastionem  sic  proccditur  : 

Videtur  quod  in  Circumcisione  non  remitte- 
batur  peccatum  originale,  quia  culpa  non  remit- 
titur  nisi  justitia  opposita  restituatur  ;  sed  justitia 
originalis  non  restituitur  in  Circumcisione ;  ergo. 

Ad  istam  QUiitSTioxEM  ponam  tres  Con- 
clusiones. 

Privta  est  quod  in  Circumcisione  remittebatur 
peccatum  origintile.  Probatur,  quia  ad  Rom.  4, 
super  illo  verbo :  signaculum  accepit  circunici- 
sionis,  dicit  glossa,  quod  in  circumcisione  remit- 
tebatur  peccatum.  Item,  Augustinus  Lib.  2.  de 
nuptiis  et  concupiscentia,  dicit :  circumcisio  insti- 
tuta  est  in  populo  Dci  ad  remissionem  veteris 
peccati ;  sed  vetus  peccatum  est  peccatum  origi- 
nale  ;  ergo.  —  Item,  Deus  nunquam  reliquit  genus 
humanum  absque  remedio  nece§sario  ad  salutem; 


DlSTINXT.  I  Qr.^sT.  IV 


igitur  tempore  legis  dedit  aliquod  remedium  Deus 
contra  originale  seu  contra  culpam  originalem. 
Sed  non  legimus  aliquod  remedium  praeter  cir- 
cumcisionem,  ut  patet  in  lege  ;  igitur  circumcisio 
toUit  culpam  originalem. 

Secunda  Conchisio  est  quod  Circumcisio  non 
pertinet  ad  tempus  legis  natura?,  quia  lex  natu- 
rae  communis  est  omnibus,  circumcisio  autem  non 
est  communis  omnibus ;  igitur,  secundum  Hugo- 
nem  Lib,  de  Sacram.  parL  9,  circumcisio  est  Sa- 
cramentum  legis  scriptae  succedens  Sacramentis 
legis  natura»,  iicet  fuerit  inchoata  ante  legem 
scriptam.  quia  tempore  Abrahae  ut  habetur  in 
Gefiesi.  Nec  est  inconveniens,  quod  aliquid  par- 
ticulariter  pertinens  ad  legem,  sit  inchoatum  ante 
legis  pubblicationem. 

Quare  autem  Circumcisio  succedit  Sacra- 
mentis  legis  naturae,  dicit  Bonaventura  Dist,  /. 
guarti,  quod  est  ratione-  gravitatis  et  evidentiae, 
ratione  certitudinis  et  etiam  efEcaciae,  quia  magis 
remittebatur  fomes  in  illis  qui  circumcidebantur, 
quam  in  his  qui  tenipore  iegis  naturce,  solis  sa- 
crificiis  et  fide  mundabantur. 

Terlia  Conclusio  est  quod  Circumcisio  magis 
est  confirmata  sub  Josue  quam  sub  Moyse.  Cujus 
ratio  literalis  est,  quia  tempore  Moysis  non  dimi- 
serunt  circumcisionem,  sed  sub  Josue  neglexerunt 
circumcisionem  in  deserto,  ideo  oportuit  dari  in 
mandatum.  Alia  ratio  est  spiritualis  quia  circum- 
cisio  facta  tempore  Josue  fuit  post  peregrinatio- 
nem  in  terram  promissionis,  sed  hsec  circumcisio 


\H  LiB.  IV  vSententiarum 


figurat  circumcrsionem   et   abjectionem  vitiorum, 
quee  Semper  est  sub  prsBcepto. 

Ad  argumentum  principale.  cum  dicitur 
quod  culpa  non  dimittatur  nisi  justitia  opposita 
restituatur,  dico  quod  culpae  originali  opponitur 
aliquid  formaliter,  scilicet  justitia  originalis,  et 
opponitur  aliquid  virtualiter,  scilicet  gratia ;  licet 
orgo  non  restituatur  justitia  originalis,  restituitur 
tamen  gratia  quae  opponitur  ei  virtualiter. 

QUJESTIO  V. 
Ad  quintam  QiKBstionem  sic  procediiur: 

Videtur  quod  ex  vi  Circumcisionis  non  con- 
ferebatur  gratia,  quia  Sacramentum  non  causat 
nisi  quod  signat ;  sed  circumcisio  tantum  signi- 
ficabat  ablationem  partis  a  toto,  et  non  aliquid 
positivum  ;  ergo  non  conferebatur  gratia. 

Coyilra.  Beda  super  Lucam,  circumcisio  in  lege 
agebat  quod  Baptismus  tempore  gratiae  agerc 
consuovit ;  sod  Baptismus  confert  gratiam  ;  ergo. 

IN  ISTA  QU.iiSTiONE  sunt  tres  ArticuH  :  Prinw 
(^st  videndum  si  de  potentia  Dei  absoluta  potest 
n^mitti  culpa  origjnalis  sine  infusione  gratiae. 
Sccnndo,  si  de  potentia  Dei  ordinata  potest  re- 
mitti  culpa  originalis  sine  infusione  gratiae.  TVr- 
iio,  ost  videndum  si  in  circumcisione  conferebatur 
gratia. 

Quantum  €ul  pHmum,  est  una  opinio, 
quod  Deus  dc  potentia  sua  absoluta   non   possit 


DlSTIXCT.   I   QU.EST.    V  .19 

remittere  culpam  nisi  infundat  gratiam.  Et  hoc 
probatur  multipliciter ; 

Primo  sic :  peccatum  non  potest  deleri  de 
anima  nisi  ipsa  fiat  de  immunda  munda ;  sed  non 
potest  fieri  de  immunda  munda  nisi  peraliquam 
mutationem  factam  in  anima.»  Ista  autem  mutatio 
est  necessario  ad  formam  absolutam  positivam  ; 
quia  ad  relationem  non  est  motus  nec  mutatio  cx 
5.  Phys ;  illa  autem  forma  absoluta  opponitur 
culpae  et  haec  est  gratia;  ergo. 

Secundo  sic  :  peccatum  opponitur  gratiae  sicut 
privatio  habitui ;  sed  privatio  non  potest  tolli  a 
subjecto  nisi  per  positionem  habitus ;  ergo. 

Tertio  sic,  et  est  quasi  idem :  culpae  oppo- 
nitur  gratia  sicut  tenebra  opponitur  luci ;  sed 
tenebra  non  removetur  nisi  ponendo  lucem  ;  ergo. 

Qiiarto  sic :  culpa  non  remittitur  animae  nisi 
remota  deordinatione  ejus ;  sed  deordinatio  non 
removetur  nisi  per  gratiam ;  ergo. 

Quinto  sic :  culpa  remittitur  cum  peccator 
Deo  reconciliatur,  et  per  consequens  acceptatur ; 
sed  non  acceptatur  nisi  per  gratiam.;  ergo. 

Contra  istam  opinionem  arguitur  primo  sic : 
quando  plura  repugnant  uni  circa  aliquod  subje- 
ctum,  idem  potest  per  quodlibet  istorum  excludi 
ab  lUo  subjecto ;  sed  culpae  originali  repugnat 
gratia  et  rectitudo  ex  puris  naturalibus  etiam  sine 
gratia;  ergo  per  solam  rectitudinem  naturalem 
sine  gratia  potest  expelH  culpa.  Minor  patet  per 
Magistrum  qui  ponit  hominem  ita  esse  conditum 
cum  rectitudine  naturali. 


20  LlB.  IV  Sextentiarum 

Seciindo  probatur  rationc,  quia  si  non  potest 
fieri  homo  rectus  rectitudine  naturali  sine  gratia. 
tunc  gratia  esset  naturalis ;  illud  enim  est  natu- 
rale,  quod  consequitur  naturam  secundum  se. 

Teriio  sic :  secundum  formam  qualemcunque 
absolutam,  Deus  potest  creare  hominem,  secundum 
candem  etiam  formam  absolutam  post  lapsum 
potest  hominem  reparare  ;  sed  Deus  potest  homi- 
nem  creare  prascise  in  puris  naturalibus,  sive  in 
pura  rectitudine  naturali ;  ergo.  —  Dicitur  quod 
major  est  falsa,  quia  Deus  potest  hominem  creare 
virginem,  et  tamen  non  potest  facere  de  non 
virgine  virginem.  Sed  hcec  responsio  non  valet, 
quia  major  accipit.  formam  qualemcunque  abso- 
lutam,  virginitas  autem  dicit  aliquid  absolutum, 
ct  dicit  negationem  actus  praeteriti,  scilicet  nun- 
quam  cecidisse ;  unde  Deus  potest  facere  de  non 
virgine  vii-ginem,  quantum  ad  illud  absolutum, 
licet  non  quantum  ad  negationem  actus  praete- 
riti,  propter  quod  6.  A7/»V.  dicitur :  hoc  solopri- 
vatur  Deus  ingenita  facere  quae  facta  sunt,  quia 
nuUa  potest  esse  factio  non  entis  de  non  ente  ; 
scd  illa  est  factio  non  entis  de  non  ente. 

Dico  igitur  quod  Deus  de  potcntia  sua  abso- 
luta  potest  remittere  culpcmi  originalem  sine  infu- 
sione  gratiae,  et  hoc  maxime  quia  gratia  non 
opponitur  peccato  originali  formaliter. 

Ad  primunt  altcrius  opinionis,  cum  dicitur 
quod  peccatum  non  potest  deleri  ab  anima  nisi 
de  immunda  fiat  munda,  conceditur ;  sed  mun- 
datio  est  duplex,    scilicet    naturalis    et   gratuita. 


DlSTIXCT.   I  QU^ST.   V  21 

Uce.t  ergo  non  est  munda  munditia  quae  est  per 
gratiam,  esset  tamen  munda  munditia  qua?  est 
per  rectitudinem  naturalem. 

Ad  seamdum  negetur  major,  quia  culpa?  ori- 
ginali  non  solum  opponitur  gratia,  sed  etiam 
rectitudo  naturalis  opponitur,  ut  assumebat  prima 
ratio  contra  opinionem.  Et  eodem  modo  dicitur 
ad  tertiam   de  luce  et  tenebra. 

Ad  qicarium  negetur  minor,  quia  deordinatio 
non  solum  tollitur  per  gratiam,  sod  etiam  per 
rectitudinem  naturalem.  ^ 

Ad  quintum  dicitur  quod  ille  cui  remittitur 
peccatum  reconciliatur  Deo  ;*  sed  non  sequitur 
quod  sit  Deo  acceptus  illa  acceptione  speciali 
quae  est  per  gratiam,  acceptio  enim  plus  dicit 
quam  reconciiiatio ;  reconciliare  enim  est  non  vellc 
vindicare  offensam,  sed  acceptare  est  ipsam  ad 
vitam  aeternam  ordinare  ;  sicut  in  nobis  apparet, 
qiiia  possumus  inimico  offensam  remittere  non 
reconciliando  ipsum  ad  amicitiam  specialem,  ordi- 
nando  scilicet  eum  ad  aliquod  speciale  bonum. 

jye  Heemulo  Articitlo  est  videndum  si  de 
potentia  Dei  ordinata  Deus  potest  dimittere  cul- 
pam  non  infundendo  gratiam.  Et  dicitur  quod 
non,  quia  secundum  leges'divina?  sapientise,  post 
naturam  lapsam  non  est  dare  medium  inter  fi- 
lium  regni  et  filium  perditionis ;  sed  filius  regni 
est  per  gratiam,  secundum  Augustinum,  filius 
autem  perditionis  est  per  peccatum  ;  ergo  si  re- 
mittitur  culpa,  datur  gratia. 


22  LlB.  IV  Sententiarum 


Tertio  videndum  est  quod  principaliter  pro- 
ponebatur,  videlicet  si  in  circumcisione  confere- 
batur  g^atia.  Ibi  dicitur  tripliciter: 

Primo,  secundum  viam  Magistri  sic,  quod  in 
circumcisione  remittebatur  culpa  sed  non  confc^- 
rebatur  gratia.  Unde  glossa  super  illud  ad  Rom. 
4.  signaculum  accepit  circumcisionis,  dicit  quod 
peccatum  ibi  dimittebatur,  sed  gratia  adjutrix  ad 
bene  operandum  non  praestabatur.  —  Et  Augu- 
stinus,  super  titulum  7J.  Psalm,  dicit  quod  Sacra- 
menta  veteris  legis  promittebant  gratiam  sed  non 
dabant.  Item  circumcisio  non  aperiebat  januam 
paradisi  ;  sed  habenti  gratiam  patet  janua  para- 
disi,  quia  sola  gratia  dividit  inter  filios  regni  et 
filios  perditionis,  secundum  Augustinum  j.  de 
Trin.  c.  /p. 

Alio  modo  dicitur  quod  in  circumcisione  con- 
ferebatur  gratia,  non  tamen  principaliter,  sed  ex 
consequenti,  quia  circumcisio  principaliter  ordi- 
natur  ad  deletionem  peccati  originalis,  et  ex  con- 
sequenti  ad  gratiam  conferendam.  Et  pro  tanto 
dicitur  gratiam  non  conferre,  ut  ponit  prima  opi- 
nio,  quia  non  confert  eam  principaliter  sed  ex 
consequenti.  Et  sic  solvuntur  auctoritates  pro  illa 
opinione  quas  inducuntur. 

Scd  contra  hoc  objicitur,  quia  agens  quod 
agit  secundum  rectam  rationem,  magis  principa- 
liter  intendit  perfectionem  quam  carentiam  imper- 
fectionis :  sed  Deus  agit  secundum  rectam  ratio- 
nem ;  ergo  principalius  intendit  perfectionem,  idest 


DlSTlXCT.  I  Qu^ST.  V  23 

gratiam,  quam  carentiam  impcrfectionis,  idest 
carentiam  originalis  peccati. 

Teriio  modo  dicitur  quod  in  circumcisione 
conferebatur  gratia,  tamen  parvula  respectu  ejus 
quae  confertur  in  Baptismo.  Cum  autem  dico 
graiiam  parvam,  duo  dico,  scilicet  gratiam  et  par- 
vam  gratiam.  Sed  eo  ipso  quod  in  anima  est 
gratia,  remittitur  culpa,  et  licet  habilitetur  anima 
ad  perficiendum,  quia  tamen  parva  est,  ideo  tamen 
parum  habilitat 

Et  per  hoc  solvuntur  argumenta  primse  opi- 
nionis.  Xolunt  enim  auctoritates  illa?  negare  gra- 
tiam  conferri  in  circumcisione,  sed  quia  parum 
habilitat,  ideo  dicitur  gratia  non  pra?stari.  —  Alio 
modo  solvit  Doctor  noster,  dicendo  quod  illse 
auctoritates  loquuntur  de  Sacramentis  improprie 
sumptis,  sicut  erant  purgationes  et  expiationes. 

Ad  seaindum  autem,  de  aperitionejanuse  pa- 
radisi,  dico  quod  nbn  fuit  -defectus  circumcisionis 
quod  non  aperuit  januam,  sed  quia  evenit  tcni- 
pore  quo  pretium  non  fuit  solutum  ;  nam  prius 
solutum  pretium  poterat  alicui  aperiri  janua  qui 
non  fuisset  baptizatus  sed  solum  circumcisus,  et 
in  gratia,  baptizato  autem  defuncto  ante  passio- 
nem  Christi  non  patuisset  janua,  ut  patet  per 
Magistrum  in  iiiera, 

Ad  ARGUMENTUM  PRINCIPALE  171  conirarium 
dico  quod  non  valet,  sicut  patet  in  simili  ;  nam 
baptismus  quantum  ad  actum  exteriorom  non 
signat  nisi  quandam  deletionem  immunditicc  cor- 


24  LiB.  IV  Sentektiaritm 

poralis,  et  tamen  nullus  negat  aliquem  esse  efFec- 
tum  ejus  positivum. 

Qu.^STio   VI. 
Ad  sexiam  QiKEsiiojicm ,  sic  proccdiiur ; 

Videtur  quod  tempore  legis  naturae  hon  fue- 
rit  aliquod  Sacramentum  correspondens  Circum- 
cisioni,  per  Gregorium  4.  Moral.  sic  dicentem  : 
quod  apud  nos  agit  aqua  baptismi,  hoc  egit  apud 
veteres,  vel  pro  parvulis  sola  fides,  vel  pro  ma- 
joribus  virtus  sacrificii;  sed  ista  non  sunt  Sacra- 
menta;  ergo. 

Cofiira  est  Augustinus  cojiira  Fausium :  in 
nuUum  nonien  religionis,  sive  verum  sine  falsum, 
coadunari  possunt  homines,  nisi  aliquo  signorum 
visibilium  velut  sacramentorum  consortio  unien- 
tur  ;  sed  tempore  legis  natura?  uniebantur  homi- 
nes  aliqua  religione ;  ergo,  etc. 

Ad  istam  qu^stionem  dico  tres  breves 
Conchisiones,  quarum  prima  est  ista,  quod  tem- 
pore  legis  naturse  fuerimt  ahqua  Sacramenta 
correspondentia  Circumcisioni.  Secunda  est  quod 
iUud  fuit  fides  parentum  vel  virtus  sacrificii. 
Teriia  conclusio  est  quod  Circumcisio  jam  cessavit. 

Prima  Conclusio  probatur  quia  nullo  tempore 
dimisit  Deus  cultores  suos  sine  remedio  neces- 
sario  ad  sakitem  ;  sed  deletio  culpa?  originalis, 
post  lapsum,  fuit  necessaria  ad  salutem ;  ideo 
omni  tempore  fuit  aliquod  remedium  seu  Sacra- 
mentum  ad  sahitem. 


DlSTIXCT.   I  QUvEST.   VI  25 

Secunda  Conclusio  probatur  per  Gregorium 
4.  iid.  morai.  dicentcm,  sicut  argxiebatur  ad  prin- 
cipale ;  quod  apud  nos  valet  aqua  baptismi,  etc. 
Xec  accipitur  hic  Jides  pro  solo  habitu,  sed  pro 
actu.  et  pro  actu  non  tantum  interiori  sed  etiam 
exteriori,  pro  actu  quo  quis  invocabat  Deum  ore 
vel  aliquo  signo  exteriori  sensibili  ofFerendo  sa- 
crificia. 

Tertia  Coficiusio  probatur  per  Augustinum 
conira  P^austum,  ubi  dicit  sic :  Sacramenta  qua? 
servantur  prsenunciativa  erant,  quae  cum  suo 
advcntu  Christus  implevisset,  ablata  sunt,  et  alia 
instituta  quse  sunt  virtute  majora,  utilitate  mc- 
liora,  actu  faciliora,  et  numero  pauciora. 

Sed  iunc  quceriiur  quo  tempore  cessaverit  Cir- 
cumcisio.  —  Respondetur  quod  illi  duo  magni 
Doctores,  videlicet  Hieronymus  et  Augustinus 
videntur  fuisse  contrarii  de  cessatione  legalium. 
Primo  pono  opinionem  Hieronymi,  et  postmodum 
Augustini. 

vSciendum  ergo  quod  Hieronymus  duo  tcm- 
pora  intellexit  in  novae  legis  datione  et  Sacra- 
mentorum  institutione.  Unum,  scilicet  tempus 
concedendi  Evangelium,  scilicet  quod  incepit  ab 
adventu  Christi  usque  ad  passionis  consumatio- 
nem.  Aiiud  fuit  tempus  promulgationis  Evangclii 
quod  incepit  ab  adventu  usquc  ad  fineni  mundi. 
—  Similiter  intellexit  quod  mandata  legalia  et 
ccerimonialia  contingit  dupliciter  servare  ;  vel  ex 
prtecepio  tanquam  necessaria  ad  salutem,  vel  ex 
dispensatione,  non  quia  bona  sunt,  sed  quia   inde 


26  LiB.  IV  Sententiarum 


clicitur  bonum.  —  Concessit  igitur  Hieronymus, 
legalia,  maxime  circumcisionem,  servare  debere 
quousque  veritas  Evangelii  promulgaretur,  et  hoc 
in  toto  primo  tempore ;  sed  illis  incipientibus 
aperiri  quae  in  nova  lege  continebantur,  illa  ces- 
sabant ;  ita  ut  nulli  prius  acceptam  notitiam  ve- 
ritatis  liceret  servare  hsec  Sacramenta  aliquo 
modo,  nisi  illis  solum  ad  quos  non  pervenit  prae- 
dicatio  Evangelii,  vel  etiam  ipsis  Apostolis  ex 
dispcnsatione  vel  pia  quidem  dissimulatione ;  ce- 
teri  autem  erant  transgressores  qualitercunquc 
servarent.  Ad  hoc  movebantur  Act,  /5,  ubi  Apo- 
stoli  consentiiint  legalia  non  esse  servanda,  tamen 
alicubi,  post  illam  sententiam,  legalia  servave- 
runt,  sicut  legitur  de  Petro  ad  Galatas  2.,  et 
Paulo  qui  circumcidit  Timotheum,  ut  patet  Act, 
16.  Servavit  etiam  votum  Nazarcorum,  ut  patet 
i?i  Actibus. 

Augustinus  autem  alio  modo  solvit.  Ubi 
sciendum  quod  Augustinus  triplex  tempus  intel- 
lcxit,  primo  tempus  condendi  Evangelium,  secundo 
promulgandi  conditum,  tertio  custodiendi  jam  pro- 
mulgatum.  —  Prinuim  temptis  fuit  ab  adventu 
Christi  usque  ad  passionis  consumationem,  et  hoc 
temporc  fucrunt  lcgalia  infirmata,  et  in  morte 
Christi  mortua.  Secundum  tempus  fuit  a  morte 
Christi  usque  ad  divulgationem  in  omnes  gentes, 
juxta  iUud :  in  omnem  terram,  etc. ;  et  hoc  tcm- 
porc  fucrunt  legalia  ad  tumulum  deducta.  Tertium 
tcmpus  fuit  iib  illo  tcmpore  usque  ad  finem  mun- 
di,  in  quo  legalia  sunt  quasi  in   sepulcro    posita 


DlSTINCT.   I   QU^ST.   VI  27 

et  clausa.  Ulterius  nota  quod  triplici  de  causa 
possunt  aliqua  serv^^ari,  scilicet  propter  necessita- 
tem  salutis,  propter  honestatem,  et  propter  pro- 
ximi  infirmitatem. 

Dicit  igitur  Augustinus  quod  primo  tempore 
legalia  servari  potuerunt  tanquam  vel  via  salutis, 
vel  propter  salutis  utilitatem.  Secundo  tempore 
servari  potuerunt  etiam  ab  his  qui  audierunt 
Evangelium,  propter  honestatem,  quia  cum  honore 
erat  deducenda  synagoga  ad  tumulum.  Tertio  vero 
ietnpore  nullo  modo  sunt  servanda,  quia  qui  jam 
servat  non  est  materni  corpuscuU  honorator,  sed 
sepulturae  impudens  revelator.  Et  ita  ponit  quod 
Petrus  et  Paulus,  uterque  servaverit,  non  tantum 
propter  vitandum  scandalum  proximi,  sed  etiam 
ad  honorem  debitum  matri  impendendum.  Simi- 
liter  ponit  quod  Petrus  veraciter  non  simulatorie 
reprehensus  fuerat  a  Paulo,  non  quia  legalia  ser- 
vabat,  sed  quia  ex  modo  suo  gentiles  judaizare 
cog^ebat. 

Ad  argumentum  principale,  patet  ex  prae- 
dictis  in  secunda  Conclusione  tertiae  Quaestionis. 


Distinctio  11. 

Nam  Sacpamentum  . . . 

Circa  isiam  Dist,  2,  qiuero  tres  qtuBstiones, 
Primo:  Utrum  sint  septem  Sacram^nta  nava  iegis, 
Secundo:  Utrum  Sacramenta  navce  legis  habent  effi- 
caciam  a  passione  ChristL  Tertio:  Utmm  baptizatus 
baptismo  Joannis  teneatur  necessario  rebaptizari  bap^ 
tismo  Christi, 

Qi*:usTio  I. 
Ad  primam  Quastio7iem  sic  proceditur. 

Videtur  quod  non  sint  septem  Sacramenta 
novae  legis,  quia  Sacramenta  sunt  medicinacon- 
tra  vulnera;  sed  tantum  duo  sunt  vulnera,  sci- 
licet  culpae  et  poenae ;  igitur  sunt  duo  tantum 
Sacramenta. 

Contra.  Genera  peccatorum  sunt  septem ;  igi- 
tur  Sacramcnta  sunt  septem. 

Ad  istam  QLMiSTiONEM  sunt  Conclusiones 
tres,  Prima  est  quod  congruum  est  legem  evan- 
gelicam  Sacramentis  perfectissimis  adomari.  Sc^ 
ctinda  Coficlusio  est  quod  illa  Sacramenta,  quibus 
lex  evangelica  adornatur,  sunt  septem.  Tertia  est 
quod  illa  septem  Sacramenta  sunt  a  Deo  in« 
stituta. 


DlSTINCT.   II   QVJEST,    1  29 

Prinia  Cmiclusio  probatur  sic  :  Congruum 
est  legem  perfectissimam  Sacramentis  perfectis- 
simis  adornari ;  sed  lex  evangelica  est  perfecti»- 
sima ;  ergo.  Probatur  minor :  cum  enim  sit  pro- 
cessus  de  imperfecto  ad  perfectum,  quanto  lex  est 
posterior,  tanto  est  perfectior  ;  sed  lex  evangelica 
est  posterior,  igitur  est  perfectior. 

Confirmatur,  quia  lex  proximior  statui  per- 
fectissimo  est  perfectissima ;  sed  lex  evangelica 
est  proximior  statui  perfectissimo,  scilicet  beati- 
tudinis ;  igitur  est  perfectissima. 

TerHo  sic :  congruum  est  legem  veritatis  et 
gratiae  perfectissimis  Sacramentis  adornari.  Sed 
lex  evangelica  est  lex  veritatis  et  gratiae,  juxta 
illud  Joa7i.  r,  :  gratia  et  veritas  per  Jesum  fa- 
cta  est. 

Secim^la  Cotwlusto  declaratur  dupliciter: 
Primo  sic :  Sacramenta  sanant  infirmitates ;  igitur 
secundum  numerum  infirmitatum  accipitur  nume- 
rus  Sacramentorum.  Sed  infirmitas  est  duplex, 
scilicet  culp(B  et  pcencs  ;  infirmitas  vero  culpae  est 
triplex,  scilicet  originalis  contra  quam  est  Baptis- 
mus,  actualis  mortalis  contra  quam  est  Poenitentia, 
actualis  veniaiis  contra  quam  est  Extrema  Unctio. 
Infirmitas  vero  pcenae  est  quadruplex,  scilicet 
ignorantia,  pusiltanimitas,  malitia  et  concupisccntia, 
Contri  ignorantiam  est  Ordo,  contra  pusillanimi- 
tatem  est  Confirmatio,  contra  malitiam  est  Eucha- 
ristia,  contra  concupiscentiam  est  Matrimonium. 


30  LlB.  IV  Sententiarum 

Secundo  sic  :  Sacramenta  sunt  quaedam  medi- 
cinaB  ;  sed  medicina  est  triplex,  scilicet  pneser- 
vaiiva,  curativa  et  con/ortativa,  Medicina  autem 
praeservativa  curat  a  morbo,  sed  non  liberat  ex 
toto,  et  talis  est  Matrimonium  ;  medicina  curativa 
liberat  per  gratiam,  et  haBC  variatur  secundum 
triplicem  gratiam,  scilicet  baptismalem,  sic  est 
fiaptismus ;  poenitentialem,  sic  est  Poenitentia ; 
finalem,  sic  est  Extrema  Unctio.  Tertia  est  medi- 
cina  confortativa ;  duplici  enim  ex  causa  homo 
indiget  confortari,  vel  propter  difficultatem  pu- 
gnae,  et  sic  est  Confirmatio  ;  vel  propter  lassitu- 
dinem  itineris,  sic  est  Eucharistia ;  Ordo  autem 
est  ad  ministrandum  utrunque  Sacramentum. 

Tertia  Cmwluslo  declaratur  sic  :  dico  enim 
quod  omnia  ista  Sacramenta  sunt  a  Deo  instituta 
a  Christo  pro  tempore  legis  evangelicae ;  licet 
Matrimonium  fuerit  ante  institutum,  tamen  pro 
lege  evangelica  fuit  a  Christo  approbatum.  De 
Baptismo,  patet,  quia  fuit  institutus  a  Christo 
vivente,  juxtaillud.l/a/M.  ultimo:  ite  docete  omnes 
gentes  baptizantes  etc.  De  Eucharistia,  patet  ejus 
praedicatio  diffusa,  Joan,  6.  sed  ejus  institutio  fuit 
in  coena,  Matth,  26,  De  Confirmatione,  patet  in- 
stitutio  ejus,  Joan,  20, :  accipite  Spiritum  Sanctum. 
De  Poenitentia,  patet  ejus  institutio,  Joan,  20, 
quorum  remiseritis  peccata,  et  Matth,  6, :  quod- 
cunque  ligaveritis  super  terram.  De  Extrema 
Unctione  dicitur  quod  fuit  instituta  a  Jacobo.y^- 
cob.  5. :  infirmatur  quis  in  vobis,  etc,  sed  melius 


DlSTINCT.   II  QU^ST.  II  31 

est  dicere  quod  fuerit  instituta  a  Christo ;  legi- 
mus  enim  Marci  6.  quod  Apostoli  ungebant  oleo 
multos  infirmos,  et  sanabantur;  constat  autem 
quod  hoc  non  fecerunt  nisi  in  virtute  Christi  qui 
instituerat  illam  unctionem.  De  Matrimonio,  idem 
apparet  Matth,  ig, :  non  legistis,  inquit,  quod  ma- 
sculum  et  feminam  fecit  eos  Dominus,  et  dixit» 
supple  per  os  AdaB,  quamobrem  relinquet  homo 
patrem  et  matrem  etc,  ubi  Christus  approbat  et 
ratificat  id  quod  Deus  in  statu  innocentiae  per  os 
Adae  publicavit.  De  Ordine,  patet  Matth,  26, : 
hoc  facite  in  meam   commemorationem. 

Ad  primum  principale,  cum  dicitur :  sunt 
tantum  duo  vulnera,  scilicet  culpae  et  pcenae,  con- 
ceditur ;  sed  illa  vulnera  habent  diversas  diffe- 
rentias,  et  penes  eorum  differentias  sumitur  Sa- 
cramentorum  pluralitas,  ut  patet  in  secunda  Con- 
clusione  hujus  Quaestionis. 


Qu^STio  II. 
Ad  secundam  Quastionejn  sic  procediiur : 

Videtur  quod  Sacramenta  novae  legis  non 
habeant  efficaciam  a  passione  Christi,  quiacausa 
in  actu  et  effectus  in  actu  simul  sunt  et  non  sunt 
ex  2,  Phys,  et  5.  Metaph, ;  sed  passio  Christi  non 
est  in  actu ;  igitur  nec  aliquis  ejus  effectus  est 
in  actu  per  eam. 

hi  contrarium,   est  Mag^ister  in  lHera. 


32  LiB.  IV  Sententiarum 

Ad  istam  qu^stionem  dicam  duas  Conclu- 
siones.  Ad  cujus  evidentiam  est  notandum  quod 
sicut  superius  dicebatur,  Sacramentum  est  signum 
sensibile  g^atiam  Dei  vel  ejus  effectum  gratui- 
tum  efficaciter  signans  ex  institutione  divina, 
ordinatum  ad  salutem  hominis  viatoris,  et  sic  Sa- 
cramenta  habere  efficaciam,  est  ipsa  realiter  habere 
effectum  signatum,  puta  gratiam ;  ergo  ab  illo 
habent  Sacramenta  efficaciam,  a  quo  est  quod 
effectus  ejus  realiter  concomitetur;  sed  hoc  dupli- 
citer  potest  esse,  vel  tanquam  a  causa  principaliter 
causante,  vel  sicut  a  causa  meritoria.  —  Est  ergo 
prima  Conclusio,  quod  Sacramenta  habent  effica- 
ciam  a  solo  Deo,  sicut  a  causa  principaliter  cau- 
sante.  Secunda  Conclusio  est  quod  Sacramenta 
habent  efficaciam  a  passione  Christi,  sicut  a  causa 
meritoria. 

Pritna  Cmwliisio  probatur  dupliciter.  Pri- 
fuo  sic:  Efficacia  Sacramentorum  non  potest  esse 
ab  aliqua  inferiori  causa  instituente  ipsam;  sed 
solus  Deus  instituit  Sacramenta,  ut  patet  ex  tertia 
conclusione  praecedentis  quaestionis;  ergo. 

SecMido  sic:  solus  Deus  determinat  se  ad 
causandum  effectum  proprium,  alias  Deus  non 
esset  prima  causa,  si  posset  aliunde  determinari ; 
sed  effectus  signati  per  Sacramenta  sunt  proprii 
soli  Deo,  quia  solus  Deus  potest  causare  gratiam ; 
igitur  a  solo  Deo  Sacramenta  habent  efficaciam, 
sicut  causa  principaliter  agente  et  causante. 

Contra  isiam  Conclusionem  instatur  dupliciter. 
Primo  sic :  effectus  non  adaequans  virtutem  causaB 


DlSTINCT.   II   QU^ST.    II  33 

superioris  potest  produci  a  causa  inferiori;  sed 
effectus  sigtiati  per  Sacramenta,  cum  sint  finiti, 
non  adaaquant  virtutem  primae  causae  quse  est 
infinita;  ergo  possunt  esse  ab  aliqua  causa  in- 
feriori. 

Secujido  sic:.  illud  quod  potest  effectum  signa- 
tum  per  Sacramenta  destruere  potest  ipsum  effi- 
cere;  sed  homo  est  hujusmodi.  Probatur,  quia 
homo  peccando  potest  effectum  signatum  per  Sa- 
cramenta  destruere;  igitur  potest  ipsum  efficere. 

Ad  primum,  dico  quod  creatio  licet  non  adse- 
quet  potentiam  Dei  in  esse,  adaequat  eam  tamen 
in  modo  producendi,  quia  talis  modus  non  com- 
petit  alicui  virtuti  finitae. 

Ad  S€CU7idum,  potest  negari  major,  quia  faci- 
lius  est  destruere  quam  construere.  Alio  modo 
potest  negari  minor;  nec  probatio  mijioris  valet, 
quia  cum  homo  peccat  mortaliter  non  annihilat 
ipse  gratiam,  sed  est  causa  demeritoria,  propter 
quod  demeritum  Deus  non  conservat  gratiam,  et 
sic  annihilatur. 

Secunida  Cmwlwdo  probatur:  ab  illo  Sa- 
cramenta  efficaciam  habent,  sicut  a  causa  meri- 
toria,  quod  plus  acceptat  Deus  quam  displicet 
sibi  offensa  primi  parentis;  sed  talis  fuit  passio 
Christi,  ut  patet  per  Anselmum  2,  cur  Deus  homo, 
et  declaratur  Lib,  j.  Dist,  2,;  ergo,  etc. 

Secundo  sic:  ab  illo  Sacramenta  habent  effi- 
caciam  sicut  a  causa  meritoria,  per  quod  sunt 
nobis  paradisi  ostia  reserata;  sed  illud  fuit  pas- 
sio  Christi;  ergo. 


34  LiB.  IV  Sententiarum 

Contra  illam  Conclusionem  instatur  tripliciter, 
Primo,  quia  si  respectu  gratiae  est  aliqua  causa 
meritoria,  jam  non  est  gratia;  quod  enim  datur 
ex  meritis  non  est  gratia  secundum  Apostolum 
ad  Rom,  g, 

Secundo,  si  Sacramenta  habent  efiicaciam  a 
passione  Christi  ut  a  causa  meritoria,  igfitur  Bap- 
tismus  et  Eucharistia  non  habent  efficaciam  illam. 
Probatio  consequentia,  quia  illa  Sacramenta  fue- 
runt  instituta  ante  passionem  Christi;  ergo. 

-  Tertio  sic:  si  Sacramenta  haberent  efficaciam 
a  passione  Christi,  hoc  est  maxime  verum  de 
vulnere  laterali  a  quo  secundum  Augustinum  flu- 
xerunt  Sacramenta;  sed  hoc  videtur  falsum,  quia 
scilicet  hoc  vulnus  fuit  inffictum  post  mortem» 
corpus  autem  mortuum  non  est  causa  merendi. 

Ad  primum  dico  quod  intentio  Apostoli  est 
quod  gratia  non  habet  causam  meritoriam  de 
condigno  in  illo  cui  confertur,  potest  tamen  ha- 
bere  causam  meritoriam  de  congruo  in  eodem,  et 
meritoriam  de  condigno  extrinsecam  maxime  si 
illa  causa  meritoria  extrinseca  sit  gratuite  data 
illi  pro  quo  est  meritoria. 

Ad  secundum  potest  dici  quod  omnia  Sacra- 
menta  novae  legis  habent  efficaciam  a  passione 
Christi  ut  exhibita,  non  quidem  in  actu  exte- 
riori,  sed  interiori;  ab  instanti  suae  conceptionis 
habuit  Christus  meritum  suae  passionis.  Vel  pK>- 
test  dici  quod  Sacramenta  novae  legis  omnia, 
adhuc  vivente  Christo,  habuerunt  adhuc  minorem 
efficaciam  quam  post  ejus  passionem;    et    tamen 


DlSTINCT.   II   QU^STIO   II  35 

non  fuit  inconveniens  quod  instituerentur  ipso  vi- 
vente,  quia  erant  instituta  pro  tunc,  sed  pro  tem- 
pore  post  mortem  habuerunt  principalem  effi- 
caciam. 

Ad  iertium  dicitur  quod  si  illud  vulnus  fuit 
inflictum  Christo  post  mortem,  ut  narrat  Evan- 
gelium,  tunc  Sacramenta  non  fluxerunt  ab  illo 
tanquam  a  causa  principaliter  meritoria,  tamen 
dicuntur  inde  principaliter  fluxisse  propterquan- 
dam  similitudinem  expressam  eorum,  quae  inde 
fluxerunt  ad  sensibilia,  quae  sunt  in  quibusdam 
Sacramentis.  Sangnis  enim  spiritualis  assimilatur 
speciei  sub  qua  est  sanguis  in  Eucharistia,  et 
aqua  spiritualis  assimilatur  materise  baptismi, 
quae  duo  sunt  principalia  Sacramenta.  Et  ille  in- 
tellectus  potest  haberi  Extra.  de  cekbratione  ^fis- 
sarum,  in  fine,  ubi  dicitur  quod  in  illis  duobus, 
scilicet  aqua  et  sanguine  duo  maxima  Sacra- 
menta  redemptionis  et  regenerationis  relucent. 

Ad  argumentum  principale,  cum  dicitur 
quod  causa  in  actu,  etc,  conceditur  major;  sed 
cum  additur:  passio  Christi  non  est  in  actu,  dico 
quod  licet  non  sit  in  actu  in  effectu,  est  tamen 
in  actu  in  acceptatione  divina,  et  hoc  sufficit  ut  sit 
causa  meritoria.  Sicut  etiam  nos  proximis  nostris 
multa  conferimus  propter  aliquod  bonum,  quod 
in  memoria  retinemus. 


36  LiB.  IV  Sententiarum 

QU.ESTIO  III. 
Ad  tertiam  Qiicestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  baptizatus  baptismo  Joannis 
non  teneatur  necessario  rebaptizari  baptismo  Chri- 
sti,  quia  Magister  dicit  /«  litera  c.  uli,  quod  qui 
spem  posuerunt  in  baptismo  Joannis,  et  Patrem 
et  Filium  et  Spiritum  Sanctum  credebant,  non 
sunt  postea  baptizandi. 

Contra,  De  Consecratione  dist,  4,  c,  Aiiud,  et 
accipitur  ab  Augustino  super  Joan.  honiil  5./  si 
quos  baptizavit  Judas,  non  iterum  sunt  baptizan- 
di;  quos  autem  baptizavit  Joannes,  iterum  bapti- 
zandi  sunt. 

Ad  istam  QU^iSTiONEM,  dico  tres  Conclu- 
siones.  Prima,  a  quo  fuit  baptismus  Joannis  in- 
stitutus.  Secunda,  ad  quid  fuit  institutus.  Tertia, 
quae  erat  ejus  efficacia;  nunquid  erat  tantae  effi- 
caciae,  quod  baptizatus  baptismo  Joannis  non  te- 
neretur  baptizari  baptismo  Christi. 

Quantum  ad  primum  dico  quod  baptismus 
Joannis  fuit  institutus  a  Deo,  quia  Joan.  i.  ait 
ipse  Joannes  Baptista:  qui  me  baptizare  misit, 
ille  mihi  dixit,  etc. 

Prceterea,  sic  arguit  Christus  contra  phari- 
saeos:  Baptismus  Joannis  de  coelo  erat  an  exho- 
minibus?  Si  ex  hominibus,  non  erat  ei  creden- 
dum;  si  de  ccelo,  igitur  ex  Deo. 

Quantum  ad  secundum,  dico  quod  baptismus 
Joannis  non  fuit  institutus  ad  efficiendum,  sed  ut 
ponit  Magister  in  litera,  fuit  institutus  ad  signi- 


DlSTINCT.   II   QU^STIO  III  37 

ficandum  baptismum  Christi,  et  ad  assuefaciendum 
homines  ad  baptismum  Christi.  Unde  super  illo 
verbo  Maith,  j.  dicit  glossa:  ego  baptizo,  idest 
tantum  corpora  lavo,  quia  peccata  dimittere  ne- 
queo,  ut  sicut  nascendo  et  praedicando  praeeo, 
sic  baptizando  ab  baptismum  Christi  dirigam. 

Quanium  ad  tertium»  est  sciendum  quod  bap- 
tizatus  a  Joanne  poterat  baptizari  duobus  modis, 
scilicet  in  forma  tradita  a  Christo,  vel  in  aliqua 
alia  forma,  ut  puta  in  nomine  venturi.  Si  quis 
autem  fuisset  baptizatus  a  Joanne  in  forma  tra- 
dita  a  Christo,  non  erat  ille  rebaptizandus,  quia 
ille  non  erat  baptizatus  baptismo  Joannis  sed  bap- 
tismo  Christi.  Si  quis  autem  fuisset  baptizatus  a 
Joanne  in  alia  forma,  putain  nomine  venturi,  vel 
alia  consiliari  forma,  erat  necessario  baptizandus, 
quia  praeceptum  generale  obligat  omnes.  Sed 
praeceptum  generale  est,  quod  omnes  baptizen- 
tur  in  forma  tradita  a  Christo;  igitur.  —  Confir' 
matur  ex  alio,  quia  recepta  medicina  dispositiva 
congruum  est  recipere  medicinam  completivam  et 
f>erfectivam;  sed  baptismus  Joannis  erat  sicut 
dispositio  praevia  ad  baptismum  Christi;  ergo. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
Magister  in  illo  puncto  non  tenetur. 


Distinctio  III. 

Post  hoc  videndum  est... 

Circa  istam  DisL  quaruntur  j,  quastumes,  Pri- 
mo :  Utrum  itla  sit  ratio  definitiva  Baptismi  quam  panit 
Magister,  sciticet  Baptismus  est  intinctio  idest  abiutio 
corporis  exterior facta  sub/orma  verborum  priescripta, 
Secundo:  Utrum  hac  sitforma  Baptismi:  Ego  te  bap- 
tizo  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti. 
Tertio :  Utrum  sola  aqua  naturaiis  pura  sit  materia 
conveniens  Baptismi. 

Qu^STIO   I. 
Ad  primam  Queestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  sit  illa  ratio  Seicranienti  Bap- 
tismi  definitiva  quam  ponit  Magister,  scilicet: 
Baptismus  est  intinctio  etc,  quiapars  Sacramenti 
Baptismi  non  proedicatur  de  toto  Baptismo;  sed 
ablutio  est  pars  Sacramenti  Baptismi;  ergo  non 
praedicatur  de  toto.  Minor  probatur»  quia  ad  Sa- 
cramentum  Baptismi  non  soluni  concurrit  ablutio 
cum  aqua,  sed  concurrit  etiam  prolatio  verborum. 

Contra  est  Magister  in  iitera. 

Ad  illam  qu^stionem  dico  tres  Conclu- 
siones. 

Prima,  cujus  entis  est  definitio,  ut  patuit  /. 
q,  hujus  4.;  est  enim  definitio  entis  positivi    per 


DlSTINCT.   III   QU^STIO   I  39 

se  unius  entis  realis  compositi  realiter  habentis 
conceptum  universalem  seu  comunem.  Cujus  con- 
clusionis  declarationem  videas  in  quaestione 
supra. 

Secunda  Conclusio  est  quod  Baptismi  est  ali- 
qua  ratio  definitiva,  quia  est  ens  positivum  per 
se  unum  unitate  conceptus,  nec  est  simpliciter 
simplex,  et  habet  conceptum  communem;  sed 
omne  tale  est  definibile;  ergo  Baptismi  est  aliqua 
definitio. 

TerHa  CotuIusw  est,  quae  sit  ejus  ratio  defi- 
nitiva.  Ubi  notandum  quod  Baptismus  est  signum 
sensibile,  et  ut  est  signum  importat  relationem, 
de  cujus  relationis  fundamento  possumus  dupli- 
citer  loqui.  Uno  modo,  quod  ejus  fundamentum 
sit  non  solum.  ablutio,  sed  etiam  verba.  Ado 
nwdo,  quod  ejus  fundaraentum  sit  sola  ablutio, 
quamvis  habeat  alia  concomitantia  rationem  defi- 
nitivam  Baptismi,  secundum  duplicem  opinionem, 
sicut  verba  prolata  cum  intentione  baptizandi. 

Ad  propositum,  si  teneatur  ista  via  ultima,  po- 
test  poni  talis  ratio  definitiva  Baptismi.  Baptismus 
est  ablutio  hominis  aliqualiter  consentientis  facta 
ab  ^.liquo  in  aqua  abluente  sub  certis  verbis  si- 
mul  cum  intentione  debita  proferente,  significans 
efficaciter  ex  institutione  divina  ablutionem  ani- 
mse  a  peccato.  —  Si  autem  teneatur  alia  via,  sci- 
licet  quod  verba  cum  ablutione  sunt  f undamentum 
Baptismi,  tunc  potest  poni  alia  ratio  Baptismi: 
Baptismus  est  Sacramentum  ablutionis  animaB  a 
peccato  consistens  in  ablutione  hominis  aliquali- 


40  LiB.  IV  Sententiarum 

ter  consentientis  facta  in  aqua  ab  alio  abluente, 
et  in  verbis  certis  ab  eodem  abluente  cum  debita 
intentione  prolatis.  Nec  est  differentia  inter  illas 
rationes  Baptismi,  nisi  per  hoc  solum  quod  una 
ponit  ablutionem  in  recto,  alia  ablutionem  et 
verba  ex  aequo,  quae  differentia  consurgit  ex  di- 
verso  modo  concipiendi  vel  opinandi  de  funda- 
mento  hujus  relationis,  ut  dicebatur  in  principio 
hujus  tertiae  Conclusionis.  —  Ex  hoc  patet  quod 
definitio  Baptismi  data  a  Magistro,  scilicet  quod 
Baptismus  est  ablutio  etc,  loquitur  secundum 
opinionem  dicentem  quod  ablutio  circumstantio- 
nata  est  fundamentum  Baptismi. 

Ex  DICTIS  patet  ad  argumentum  principale 
per  ea  quae  dicta  sunt  in  Conclusione. 

Qu^sno  II. 
Ad  secundam   Qiicestionem  sic  proceditiir: 

Videtur  quod  illa  non  sit  forma  Baptismi: 
Ego  te  baptizo  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spi- 
ritus  Sancti,  quia  cujuscunque  habentis  formam 
et  materiam,  illius  forma  est  in  materia;  sed  ista 
verba  non  sunt  in  materia  Baptismi,  quia  nec 
sunt  in  aqua  nec  in  ablutione;  ergo,  etc. 

Contra,  Extra,  de  Baptismo  et  ejus  cffeciibtis, 
cap,  Si  q7tis,  dicitur:  si  quister  pucrum  immerse- 
rit  in  aqua  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus 
Sancti,  et  non  dixerit:  ego  te  baptizo  etc.  non 
est  puer  baptizatus. 


DlSTINXT.   III   Qua:STIO  II  41 

IN  ILLA  QU^STIONE  sunt  tres  Articuli.  Pri- 
mus  est,  si  aliqua  verba  sunt  forma  Baptismi. 
Secundus,  quae  sunt  illa  verba  quae  sunt  forma 
Baptismi.  Tertius,  si  illa  verba  possunt  mutari 
vel  variari,  sine  periculo  baptizati,  ut  vere  sit 
baptizatus. 

QuantUTn  €t4l  primuni  Articulumf  dico 
quod  aliqua  verba  sunt  forma  Sacramenti  Bapti- 
smi,  quia  ubi  concurrit  aliquod  signum  visibile, 
et  concurrunt  verba  in  fundamento  illius  relatio- 
nis,  tunc  verba  possunt  dici  forma  ejus;  sed  sic 
est  in  Sacramento  Baptismi,  ubi  concurrit  ablu- 
tio  tanquam  fundamentum,  et  verba  tanquam  de- 
terminantia  ipsum;  ergo  verba  sunt  ejus  forma. 
Major  declaratur,  quia  materise  est  determinari,  et 
formae  proprium  est  determinare;  cum  igitur 
verba  determinent  ablutionem  baptismalem,  ver- 
ba  sunt  ibi,  secundum  istam  metaphoram,  tan- 
quam  forma, 

Prteterea»  quando  ad  aliquem  actum  concur- 
runt  duo,  semper  principalius  tenet  locumformae; 
sed  ad  Baptismum  concurrunt  duo,  scilicet  ablu- 
tio  exterior  et  verba,  verba  autem  sunt  principa- 
liora,  quod  patet  secundum  Augustinum  /.  de 
doctr,  christiana  dicentem:  verba  inter  omnia  signa 
tenent  principatum  in  significando;  ergo  aliqua 
verba  sunt  ibi  forma. 

Seil  twnc  queeritur:  quse  illa  verba  quae 
sunt  forma  Baptismi.  Et  hoc  spectat  ad  secun- 
dum  Articulum,  ubi  sunt  duse  Conclusiones. 


42  LiB.  IV  Sententiarum 


Prima  est  quod  fornia  Baptismi  in  Ecclesia 
Romana  est  illa:  Ego  te  baptizo  in  nomine  Pa- 
tris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti.  Amen.  Quam 
formam  tenetur  quilibet  minister  servare  in  prae- 
dicta  Ecclesia,  quia  sic  Romana  Ecclesia  instituit, 
ut  notatur  Extra,  de  Baptismo  et  ejus  effectu,  cap, 
Si  quis, 

Secunda  Cofulusio  est  quod  forma  Baptismi 
in  Ecclesia  Grsecorum  est  illa:  baptizetur  servus 
Christi,  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  San- 
cti.  In  qua  forma  non  exprimitur  persona  Ministri 
sicut  in  alia,  et  hoc  ad  vitandum  schisma,  ut 
ponitur  /.  Cor,  c,  /./  gloriabantur  enim  baptizati 
de  ministris  dicentes:  ego  quidem  Pauli,  egoau- 
tem  ApoUo,  ego  vero  Cephae;  propter  quod  Apo- 
stolus  concludit  dicens:  divisus  estergo  Christus? 
—  Ad  toUendum  igitur  illud  schisma,  ordinatum 
est  in  Ecclesia  graecorum,  quod  nomen  ministri 
non  exprimeretur. 

Quantuni  ad   tertiufn  Artleulum,  si 

illa  verba  seu  forma  posset  variari  sine  periculo 
baptizati  vel  illius  qui  immergitur,  ita  quod  vere 
esset  baptizatus.  Hic  sunt  tres  opiniones. 

C/na  dicit  quod  quacunque  variatione  facta 
circa  verba,  dummodo  tres  personae  exprimantur, 
integrum  est  sacramentum  Baptismi. 

A/ia  opinio  quae  est  Thomae,  est  totaliter  ad 
oppositum,  quse  dicit  quod  necesse  est  praedi- 
ctam  formam  totam  servare,  alias  sacramentum 
non  esset  integrum. 


DlSTINCT.   III   QU^STIO  II  43 

Tertia  opinio  est  quam  sequitur  Doctor  no- 
ster.  Videtur  quod  illa  variatio  potest  esse  qua- 
drupliciter,  vel  ex  parte  mtnislri,  vel  ex  parte 
(uiiis,  vel  ex  parte  suscipientis,  vel  ex  parter^»- 
sula  sequentis,  scilicet  in  nomine  Patris,  etc. 

Si  autem  fiat  variatio  ex  parte  minisiri,  puta 
quia  baptizans  non  dicit:  Ego,  integrum  est  Sa- 
cramentum,  sicut  patet  de  Graecis  qui  vere  bap- 
tizant,  et  tamen  non  proferunt  pronomen  ego; 
ille  tamen  sic  faciens  in  Ecclesia  Romana  morr 
taliter  peccaret. 

Si  autem  fiat  variatio  in  (utu,  exprimendo 
iUum  modum  in  optativo  modo  et  non  indicative, 
sic:  baptizetur  servus  Christi  in  nomine  Patris 
etc,  adhuc  esset  integrum  Sacramentum,  sicut 
patet  de  Graecis. 

Si  autem  fiat  variatio  in  suscipiente,  Sacra- 
mentum  non  est  integrum. 

Si  autem  fiat  variatio  in  clausula  sequente, 
scilicet  in  nomine  Patris,  etc,  dico  quod  potest 
fieri  sex  modis,  sicut  ponit  Bonaventura  super  4. 
dist,  j.  q.  6„  scilicet  mutando,  addendo,  corruni- 
pendo,  transponendo,  interponendo  et  plura  eodem 
verbo  implicando, 

Mutatio  fit,  ut  si  diceretur:  baptizo  te  in  no- 
mine  Patris  genitoris,  geniti  et  spirati;  et  tunc 
non  esset  Baptismus,  quia  licet  idem  significent, 
tamen  alium  modum  significandi  liabent,  et  Chri- 
stus  voluit  personas  nominari  propriis  nominibus 
personarum. 


44  I-IB.    IV    Sf:NTENTIARUM 

Additio  fit  tribus  modis,  quia  est  una  additio 
contra  fidem,  ut  si  diceretur:  baptizo  te  in  nomine 
Patris  majoris  et  Filii  minoris.  Alia  est  additio 
quae  non  est  contra  fidem,  ut  si  diceretur:  baptizo 
te  in  nomine  Patris  omnipotentis,  et  Filii  et  Spi- 
ritus  Sancti.  In  prima  additione  nihil  fit,  sed  in 
secunda  fit,  ubi  faciens  nuUum  intenderet  indu- 
cere  errorem. 

Corruptio  fit  dupliciter:  aliquando  est  tanta 
quod  nullo  modo  tenet  sensum,  et  tunc  non  est 
Baptismus.  Aliquando  vero  est  modica.  et  tunc 
non  corrumpit  sensum,  ut  patet  de  balbutientibus 
et  habentibus  linguam  impeditam,  et  tunc  non 
impedit  quin  sit  Baptismus,  ut  patet  De  consecrat. 
d,  4,  cap,  Retulerunt,  de  illo  presbytero  linguae 
latinaB  imperito  qui  dixit:  Ego  te  baptizo  in  no- 
mine  patria  et  filia,  etc. 

Transmiitatio  fit  tripliciter.  quia  aliquando 
variat  orationis  sententiam,  ut  si  diceretur:  ego 
Patris  baptizo  te  in  nomine  Filii  et  Spiritus  San- 
cti.  Aliquando  non  variat  orationis  sententiam, 
ut  si  diceretur:  ego  te  baptizo  in  nomine  Filii  et 
Patris  et  Spiritus  Sancti.  Prima  transmutatio  im- 
pedit  Baptismum,  secimda  vero  non,  nisi  ageret 
ex  malitia  volens  minister  inducere  errorem. 

Interpositio  autem  vel  intermissio  fit  duplici- 
ter,  quia  aut  est  tanta  quod  discontinuat  inten- 
tionem,  et  longam  facit  moram,  ut  si  inciperet 
formam  Baptismi  et  postea  iret  ad  comedendum 
vel  ad  forum,  et  tunc  nihil  fit  nisi    reincipiatur; 


DlSTINXT.   III   QUiESTIO   III  45 

aut  est  parv^a  morula,  ut  si  inceptis  verbis  ster- 
nutaret,  et  tunc  est  baptismus. 

Implicatio  autem  plurium  fit  duobus  modis. 
Unus  fit  sic:  baptizo  te  in  nomine  Trinitatis. 
Alius  est:  baptizo  te  in  nomine  Christi.  In  primo 
nihil  fit,  quia  Christus  voluit  in  Baptismo  per- 
sonas  exprimi  distincte,  Maith.  ultimo;  sed  secundo 
modo,  dubium  est  utrum,  scilicet,  baptizatus  in 
nomine  Christi  esset  baptizatus,  maxime  pro  tem- 
pore  isto,  quia  aliquo  tempore  licuit  baptizare  in 
nomine  Christi,  ut  patet  Act.  2.,  ideo  de  tali  te- 
nenda  esset  regula  quae  ponitur  Extra.  de  Bap- 
iismo  et  efus  effectu. 

Ad  argumentum  principale,  patet  in  pri- 
ma  et  secunda  Conclusione,  quod  verba  sunt  hujus 
Sacramenti  forma. 


QUiESTIO   III. 

Ad  tertiam  Qucestionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  non  solum  aqua  naturalis  pura 
sit  materia  conveniens  Baptismi,  quia  quae  habent 
eadem  accidentia  sunt  ejusdem  speciei ;  sed  aqua 
naturalis  et  artificialis  habent  eadem  accidentia, 
scilicet  humiditatem,  frigiditatem  et  perspicuita- 
tem;  ergo  sunt  ejusdem  speciei.  Si  ergo  aqua 
naturalis  est  sufficiens  materia  Baptismi,  eodcm 
modo  aqua  artificialis  erit.  Major  patet,  quia  ex 
accidentibus  devenimus  in  cognitionem  substan- 
tiarum  /.  de  anima. 


46  LiB.  IV  Sententiarum 


Contra,  Joan.  3.:  nisi  quis  renatus  fuerit  ex 
aqua  et  Spiritu  Sancto. 

Ad  istam  QU^stionem  dico  tres  Conclu- 
siones.  Prima  est  quod  aqua  naturalis  est  materia 
Baptismi.  Secunda  Conclusio,  quod  sola  aqua  na- 
turalis  est  materia  sufficiens  per  se  Baptismi. 
Tertia,  quod  aquae  artiflciales  non  sunt  materia 
Baptismi. 

Prima  Concltisio  patet  quia  ille  humor  est 
materia  Baptismi  in  quo  Christus  determinavit 
Baptismus  fieri;  sed  hic  est  aqua,  ut  patet/iWT?. 
j.  et  Matth,  j.;  ergo,  etc.  Quare  autem  Christus 
sic  instituit,  ut  in  aqua  fieret  Baptismus,  assi- 
gnatur  talis  congruentia:  congruum  est  Baptis- 
mum  fieri  in  illo  humore  qui  est  /rigidus,  fluidus, 
lucidus  et  communis  omnibus;  sed  aqua  est  hujus- 
modi  humor;  ergo  congruum  fuit  Baptismum  fieri 
in  aqua.  Minor  est  evidens.  i^iby^^r  declaratur  sic: 
cum  enim  Baptismus  sit  ad  reprimendum  fervo- 
rem  conctipiscentia,  ad  flectendum  rigorem  inode" 
dientics,  ad  illustrandum  aciem  intelligentia,  et 
obligat  omnes  tam  divites  quam  pauperes,  debet 
fieri  in  illo  humore  qui  est  frigidus,  ad  repri- 
mendum  fervorem  concupiscentia ;  qui  est  humidus, 
ad  flectendum  rigorem  inobedientiee ;  qui  est  per" 
spicuus  ad  illustrandum  aciem  i^iteliigentia;  et 
qui  est  cofnmunis  omnibus  divitibus  et  pauperi- 
bus,  ne  quis  se  excusaret  propter  assistentiam 
i^iopiee, 

Sectinda  Conclusio  probatur:  illud  solum  est 
sufficiens  materia  baptismi,  in  quo,  circumscripto 


DlSTINCT.   III  QU^STIO  III  47 


quocunque  alio  humore  vel  liquore,  potest  aliquis 
baptizari;  sed  hujusmodi  est  aqua;  ergo,  etc. 

Tertia  Conclusio  probatur:  aquae  quae  variant 
speciem  aquae  naturalis  non  sunt  materia  Bap- 
tismi;  sed  aquae  artificiales  sunt  hujusmodi;  ergo 
aquae  artificiales  non  sunt  materia  Baptismi.  Mi- 
nor  probatur:  primo,  quia  aquae  artificiales  fiunt 
ex  quocunque  non  servato  processu  naturae  per 
determinata  media;  sed  aquae  naturales  fiunt  per 
determinata  media  a  natura  servato  processu 
naturse. 

Secundo  sic:  aquae  artificiales  fiunt  peractio- 
nem  ignis  decoquentis;  sed  ignis  non  videtur  suf- 
ficiens  in  virtute  activa  ad  convertendum  quse- 
cunque  in  aquam  naturalem,  seu  artificialem,  vel 
elementarem;  ergo,  etc. 

Terito  sic:  Philosophus,  4.  Metheor.  dicit: 
sciant  artifices  alchimitae  species  rerum  transmu- 
tari  non  posse;  ergo  per  artem  non  potest  resolvi 
mixtum  in  aquam  elementarem. 

Quario  sic:  causae  differentes  specie,  habent 
effectus  differentes  specie;  sed  ars  et  natura  dif- 
ferunt  specie;  ergo  habent  effectus  differentes 
specie;  igitur  aqua  quae  est  ab  arte,  non  est  cjus- 
dem  speciei  cum  aqua  naturali. 

Conira  hoc  arguitur  dupliciter.  Primo  sic: 
mixtum  est  g^ossius  quam  aqua  elementaris;  sed 
aliqua  aqua  artificialis  est  subtilior  aquanaturali; 
igitur  illa  aqua  artificialis  non  est  aliquid  mix- 
tum;  ergo  est  elementum.  et  constat  quod  non  est 
aliud  elementum  quam  elementum  aquee ;  ergo,  etc. 


48  LlB.  IV  Sententiarum 

Secundo  sic:  facilior  est  resolutio  quam  gene- 
ratio;  sed  ars  daBmonum  statim  producit  ex  aqua 
aliquod  mixtum,  quia  producit  ranas,  Exodi  7.; 
ergo  per  artem  ex  mixto  potest  statim  produci 
elementum  aquae. 

Ad  primum,  dico  quod  duplex  est  subtilitas, 
scilicet  subtilitas  simpiicitatis  et  subtiiitas  penetra- 
tiva  virtutis  activae.  Nunc  autem  aqua  artificialis 
est  subtilior  aqua  elementari  subtilitate  penetra- 
tiva,  et  non  subtilitate  simplicitatis;  ergo,  etc. 

Ad  secioidum,  dico  quod  aliud  est  dicere  ar- 
tem  producere  aquam,  et  aliud  est  dicere  adhi- 
bere  artem  activa  passivis,  quibus  adhibitis  ge- 
nerat  mixtum.  Concedo  ergo  bene  quod  ars  potest 
adhibere  activa  naturalia  passivis  naturalibus, 
quibus  conjunctis  sequitur  actio,  sed  non  tanquam 
ab  arte,  sed  tanquam  ab  activis  et  passivis  na- 
turalibus. 

Ad  argumentum  in  contrarium  dico 
quod  licet  aqua  artificialis  habeat  aliqua  com- 
munia  accidentia  cum  aqua  naturali,  tamen  habet 
aliqua  dissimilia  a  tota  specie. 


Distinctio  IV. 

Hic  autem  dicendum  est . . . 

Circa  isiam  Disi,  4.,  ad  primam,    secundam  ei 

iertiam  epis  paries,   qucEro  primo:     Uirum  parviili 

siyit  baptizandi.  Secundo:  Uinim  parvuii  recipiant 

effectum  Baptismi.  Tertio:  Uirum    adulii    recipiaytt 
effectum  Baptismi. 

QU^STIO   I. 
Ad  primam  quastionem  sic  procedHur. 

Videtur  quod  parvuli  non  sint  baptizandi, 
quia  Baptismus  est  medicina  contra  peccatum; 
sed  parvuli  non  habent  peccatum ;  ergo,  etc.  Mi- 
nor  probatur;  peccatum  enim  non  est  sine  eloc- 
tione  et  voluntate,  per  Augustinum  De  vera  reli- 
gione;  sed  parvuli  non  habent  electionem  ex  2. 
Phys.  et  3,  Ethic:  ergo,  etc. 

Contra,  Beda,  et  ponitur  ultimo  cap,  i.  Dist. 
hujus  quarii;  Qui  dudum  clamabat  per  legem : 
anima  cujus  praeputii  caro  circumcisa  non  fuerit, 
peribit  de  populo  suo;  nunc  per  Evangelium  cla- 
mat:  nisi  quis  renatus  fuerit,  etc. 

Ad  istam  QU-«STI0NEM  respondeo,  etprimo 
ponam  unam  opinionem  Pelagianorum.  Secundo, 
opinionem  veram  quae  est  Catholicorum.  Teriio, 
solvam  rationes  haereticorum. 


50  LlB.  IV  Sententiarum 

Quantum  ad  primum]  est  opinio  Pelagiano- 
rum,  quod  parvuli  non  sunt  baptizandi,  quia 
Baptismus  est  contra  peccatum,  seu  contra  mor- 
bum  peccati  originalis;  sed  parvuli  non  habent 
.  peccatum  originale;  ergo  non  sunt  baptizandi. 
Minor  probatur.  Primo  per  Augustinum,  quia  pec- 
catum  ideo  est  peccatum,  quia  voluntarium;  sed 
nihil  est  voluntarium  in  parvulis,  quia  non  ha- 
bent  usum  rationis;  ergo  in  eis  non  estpeccatum. 
—  Secundo,  sic:  nuUus  peccat  in  eo  quod  vitare 
non  potest,  per  Augustinum  in  j.  de  libero  arbi- 
irio;  sed  parvulus  hanc  vitare  non  potest  cum 
hoc  contingat  sibi  a  conceptione  sua;  ergo.  — 
Tertio,  per  argumentum  Juliani,  sicut  refert  Ma- 
gister  2,  Seni,  dist,  2.:  non  peccat  ille  qui  nascitur, 
nec  peccat  ille  qui  condidit;  per  quas  igitur  ri- 
mas,  inter  tot  praesidia  innocentiae  peccatum  fin- 
git  ingressum.  —  Quario  sic:  defectus  naturalis 
non  est  imputabilis  ad  peccatum;  sed  omnis  de- 
fectus  qui  causatur  in  parvulis,  est  naturalis;  ergo, 
etc.  Major  patet  3,  Ethic.  ubi  dicitur  quod  coeco 
nato  nuUus  improperabit,  sed  magis  miserebitur. 

Contra  istam  opiyiionem  arguitur  sic:  Baptis- 
mus  est  contra  morbum  peccati  originalis;  sed 
parvuli  habent  peccatum  originale;  ergo  parvuli 
sunt  baptizandi.  Minor  probatur,  quia  ait  Grego- 
rius  super  Exod.  in  glossa:  omnes  in  peccato  nati 
sumus  ex  carnis  delectatione  concepti  culpam  ori- 
ginalem  traximus  nobiscum. 

Item,  Augustinus  super  Psalm,  David  dixit 
se  in  iniquitatibus  conceptum,  qiiia    in    omnibus 


DlSTINCT.    IV   QUiESTIO  I  51 

contrahitur  iniquitas  ex  Adam.  Et  Augustinus, 
lib,  de  fide  ad  Petnim:  firmissime  tene  et  nuUa- 
tenus  debites,  omnem  qui  per  concubitum  viri  et 
mulieris  concipitur,   cum  peccato  originali  nasci. 

Pristerea,  Augustinus  lib.  de  baptismo  paruu' 
larum,  Adam  per  praevsuicationis  exemplum  in- 
fecit  in  se  omnes  de  sua  stirpe  venturos. 

Prteterea,  Peccatum  originale  est  formaliter 
carentia  justitiae  originalis,  ut  patuit  in  2,  lib.; 
sed  omnes  communiter  propagati  carent  originali 
justitia;  ergo  omnes  habent  peccatum  originale. 
Non  autem  intendo  per  istas  rationes  includere 
Virginem  benedictam,  oportet  tamen  de  ea  singii- 
lariter  loqui.  Et  secundum  Augustinum,  cum  de 
peccatis  agitur,  de  Maria  nuUam  prorsus  volo 
habere  quaestionem.  Teneo  igitur  quod  parvuli 
cum  habeant  peccatum  originale,  baptizandi 
sunt. 

Ad  argumenta  autem  alterius  opinionis  ad 
primum  dico  quod  illud  verum  est  de  peccato 
actuali;  si  autem  intelligatur  de  peccato  origijiali, 
dico  quod  non  oportet  peccatum  simpliciter  esse 
voluntarium  habenti  ipsum,  sed  esse  voluntarium 
ei  vel  illi  a  quo  contrahitur;  fuit  autem  per  actum 
voluntarium  Adse  a  quo  contractum  est. 

Ad  secundum  dico  eodem  modo,  quod  nuUus 
peccat  in  eo  quod  vitare  non  potest  aut  /w  se  aut  /;* 
alio  qui  pro  ipso  accepit  habitum  oppositum  vitio. 
Potuit  autem  hoc  vitari  in  alio,  puta  in  Adam, 
si  non  peccasset,  qui  acceperat  justitiam  orgina- 
lem  pro  se  et  posteris. 


52  LlB.  IV  Sentextiarum 


Ad  teriium,  respondet  Magister  lib,  2.  Ait 
enim  sic:  Juliano  per  sacram  paginam,  quod  per 
unum  hominem  intravit  peccatum  in  mundum, 
quia  per  unius  hominis  inobedientiam,  ut  ait 
Apostolus. 

Ad  quartum  dico  quod  defectus  nihil  habens 
do  voluntario  non  est  imputabilis;  sed  ille  defec- 
tiis  habet  aliquid  de  volutario,  quia  ex  voluntate 
primi  parentis  seminatum  est. 

Sed  oritur  dubium,  nam  parvuli  sunt  bapti- 
zandi,  ut  dictum  est  in  2.  Artic;  sed  interdum 
parvuli  non  possunt  nasci  seu  exire  de  utero 
materno.  Quaritur  igitur  si  possunt  ante  ortum 
in  matris  utero  baptizari.  —  Et  videtur  quod  non, 
quia  conjunctum  causae  suae  corruptivae,  dum  con- 
jungitur,  non  potest  mundari  ab  illa  corruptione ; 
sed  parvulus  in  utero  matris  est  conjunctus  causae 
suae  corruptionis;  ergo  in  utero  materno  non  po- 
test  mundari. 

Contra  hoc,  nam  caro  matris  in  parvulonon 
est  causa  corruptionis  nisi  mediata,  caro  autem 
parvuli  est  causa  corruptionis  immediata  loquendo 
de  corruptione  originali.  Si  ergo  stante  conjunc- 
tione  ad  causam  corruptionis  non  potest  purgari 
ab  illa  parte,  sequitur  quod  parvulus  habens  car- 
nem  suam,  nunquam  a  peccato  originali  potest 
purgari,  quod  est  contra  fidem. 

Prceterea,  licet  parvulus  in  utero  matris  sit 
conjunctus  matri  localiter,  tamen  distinctus  ab  ea 
personaliter,  quia  habet  aliud  corpus  et  aliam 
animam;  sed  distinctio  personalis  sufficit   ad  dis- 


DlSTlNXT.    IV    QU^ST.    I  53 


tinctionem  secundum  peccatum  et  non  peccatum; 
ergo  non  obstante  tali  conjunctione  locali,  propter 
distinctionem  personalem,  potest  parvulus  esse 
justus. 

PrcBterea,  si  cum  conjunctione  ista  ad  cau- 
sam  comiptionis  non  potest  stare  gratia  in  par- 
vulo;  ergo  parvulus  in  utero  non  potest  habere 
Baptismum  flaminis  vel  sanguiiiis,  quorum  utrun- 
que  est  falsum.  De  flamine,  patet  de  Ilieremia, 
Hierem.  /./  de  Joanne  Bapt.,  Lucee  /.  et  de  Ma* 
tre  Christi,  ut  firmiter  tenet  Ecclesia.  De  Raptismo 
autem  sanguinis  patet  per  hoc  quod  si  quis  per- 
sequitur  matrem  gravidam,  eadem  de  causa  per- 
sequitur  filium  in  utero  ejus  qua  persequitur 
matrem;  ergo  si  mater  occiditur  propter  justitiam 
vel  propter  fidem,  similiter  et  parvulus.  Si  autem 
parvulus  occideretur  extra  uterum,  haberet  Bap- 
tismum  sanguinis,  si  pro  justitia  vel  fide  occide- 
retur,  etiam  non  baptizatus.  Ergo  eodem  modo 
rationabile  est  quod  Deus  non  condemnet  eum, 
pro  simili  causa  in  utero  matris  passum. 

Dico  igitur  ad  istud  dubium,  quia  vel  puer  est 
secundum  omnes  partes  in  utero  matris  suse,  vel 
secundum  aliquam  pariem  apparet  extra  uterum. 
Si  primo  modo,  dico  quod  non  potest  baptizari, 
non  propter  hoc  quia  est  conjunctus  causae  suae 
comiptionis,  ut  dicebat  praecedens  opinio,  sed 
quia  Baptismus  est  ablutio  corporis  in  anima: 
sed  parvulus  cum  sit  in  utero  matris  existens, 
non  potest  lavari,  cum  non  possit  ab  aqua  tangi 
immediate.  Si  secundo  modo,  aut  apparet  pars  priri- 


54  LiB.  IV  Sententiarum 

cipalis,  ut  caput,  et  tunc  potest  baptizari;  non 
enim  est  verisimile  quod  in  die  Pentecostes  quan- 
do  baptizati  sunt  tria  millia  AcL  2.,  quod  quili- 
bet  quantum  ad  totum  corpus  suum  lavaretur 
aqua,  sed  praecise  quantum  ad  faciem  aspergendo 
vel  quantum  ad  caput  perfundendo;  et  in  illo 
casu,  si  puer  postea  nasceretur,  non  oporteret 
ipsum  de  novo  baptizari.  Si  autem  apparet  pars 
minus  principalis,  sicut  est  manus  vel  pes,  illa 
est  baptizanda,  quia  in  ea  est  tota  anima  licet 
non  omnes  sensus,  quia  sensus  vigent  maxime 
in  capite,  et  sic  adhuc  minus  sufficeret  ad  hoc 
quod  esset  baptizatus,  esto  quod  nasceretur,  sub 
conditione  baptizandus  esset,  ut  docetur  Extra. 
de  Baptismo  et  ejus  effectu,  de  quibus  dubium  est. 
Credendum  est  enim  quod  Deus  suppleat  in  tali 
casu,  si  quid  per  impofentiam  est  omissum. 

Ad  argumentum  in  contrarium.  concessa 
majore,  negetur  minor,  Ad  probationem,  cum  dicitur 
quod  peccatum  non  est  sine  electione,  dico  quod 
verum  est  de  peccato  actuali,  non  autem  de  pec- 
cato  originali. 

Qu^STlO  II. 
Ad  sectmdam   Qucestione^n  sic  proceditur: 

Videtur  quod  parvuli  non  recipiant  eflfectum 
Baptismi,  quia  gratia  non  datur  sine  fide;  sed 
parvuli  non  habent  fidem;  igitur  eis  non  datur 
gratia.  Minor  probatur,  ad  Rom,  10. 


♦        DlSTINCT.   IV   QU^ST.  II  55 

Contra.  Augustinus  in  Enckirid.:  Parvulus, 
sive  decrepitus  moritur  peccato  in  Baptismo;  sed 
nullus  moritur  peccato  nisi  recipiat  gratiam ; 
ergo. 

Ad  istam  QUiESTiONEM  dico  tres  Conclu- 
siones,  secundum  quod  parvuli  in  Baptismo  inter 
alia,.tria  recipiunt.  Prima  conclusto  est  quod  par- 
vuli  recipiunt  fidem  infusam  in  Baptismo.  Secun- 
da  conclusio  est  quod  recipiunt  characterem.  Ter* 
iia  conclusio  est  quod  recipiunt  gratiam  gratum 
facientem. 

PHfna  Cmwlusio  probatur:  Sine  fide  est 
impossibile  placere  Deo,  ut  ait  Apostolus  ad  He- 
bresos;  sed  parvuli  quam  cito  baptizantur,  placent 
Deo;  ergo  habent  fidem.  Sed  non  habent  fidem 
acquisitam;  ergo  habent  Tfidem  infusam. 

Contra  hoc  objicitur,  quia  habens  habitum 
potest  uti  habitucum  voluerit;  sed  parvulus  bap- 
tizatus,  etiam  cum  pervenerit  ad  usum  rationis, 
non  potest  uti  habitu  fidei  quia  non  potest  exire 
in  actum  credendi  articulos  fidei;  ergo. 

Confirmatur,  quia  habens  habitum  aliter  se 
habet  ad  actum  quam  non  habens;  sed  parvulus 
baptizatus  non  aliter  se  habet,  nec  alio  modo  ad 
actum  credendi  quam  si  baptizatus  non  fuisset; 
ergo  parvulus  baptizatus  non  habet  illum  habi- 
tum  infusum.  Minor  probatur,  quia  si  parvulus 
baptizatus  nutriretur  inter  infideles,  et  ab  eis  do- 
ceretur,  ita  adhaereret  errori  eorum  ac  si  non  fuisset 
baptizatus. 


LlB.  IV  Sententiarum 


Ad  illa  dicitur  tripliciter:  Pfimo  sic:  quando 
in  aliqua  potentia  sunt  duo  habitus  disparati, 
unus  infusus  et  alius  acquisitus  ex  actibus,  tunc 
habitus  acquisitus  inclinat  potentiam  ad  actus 
contrarios  actus  habitus  infusi.  Nunc  autem  in 
parvulo  baptizato  et  inter  infideles  nutrito,  est 
fides  acquisita  contraria  fidei  infusae,  ideo  non 
potest  exire  in  actum  credendi. 

Secundo  modo  dicitur  ad  minorem  illius  objec- 
tionis,  quod  talis  parvulus  baptizatus  et  inter  in- 
fideles  nutritus,  non  alio  modo  se  habet  ad  actum 
credendi  quam  si  non  fuisset  baptizatus,  quia 
quam  cito  deliberate  consentit  errori  eorum,  fides 
infusa  annihilatur. 

Tertio  modo  dicitur  quod  sive  habitus  habeat 
causalitem  respectu  actus,  sive  non,  nulla  virtus 
infusa  potest  probari  inesse  ex  actibus.  quia  eae- 
dem  rationes  fierent  de  gratia,  et  tamen  nuUus 
certitudinaliter  scit  se  habere  gratiam ;  et  ideo  di- 
citur  quod  major  est  vera  de  habitibus  acquisitis, 
et  non  de  habitibus  infusis. 

Conira  hoc  objicitur  quia  si  Deus  infunderet 
alicui  habitum  geometriae,  posset  assentire  veri- 
tatibus  geometriae;  ergo  a  simili,  si  Deus  infun- 
deret  alicui  fidem,  posset  assentire  veritatibus  fi- 
dei.  —  Sed  hoc  non  valei,  quia  habitus  geome- 
triae  est  habitus  habens  evidentiam  ex  objecto ; 
sed  fides  non  habet  evidentiam  ex  objecto,  quia 
jam  non  est  fides. 

Secnnda  Cmiclu,skf  persuadetur  breviter, 
quia  de  hoc  erit  sermo  prolixior  inferius  Disi.  6. 


DlSTINCT.    IV    QUJEST.    III  57 

vel  7.  hupis  4.  CongTuum  est  ad  formam  perfec- 
tam  ponere  aliquam  dispositionem ;  sed  gratia 
est  forma  perfecta  et  supernaturalis;  ergo  con- 
gruum  est  ad  formam  perfectam  ponere  aliquam 
dispositionem  supematuralem.  IUam  autem  dispo- 
sitionem  voco  characterem ;  ergo  parvuli  baptizati 
recipiunt  charaterem.  —  Confirmatur  Extra.  de 
Baptismo  et  ejus  effectu,  c,  Majores,  ubi  dicitur  quod 
sacramentalis  operatio  imprimit  characterem. 

Tertlfi  ConelHHio  probatur;  Deus  pro  statu 
naturse  lapsae  de  communi  lege  nuUi  dimittit  cul- 
pam  quin  infundat  gratiam;  sedparvulis  in  Bap- 
tismo  dimittitur  culpa  originalis;  igitur  infunditur 
eis  gratia. 

Ad  argumentum  in  contrarium,  cum  di- 
citur:  gratia  non  datur  sine  fide,  conceditur  de 
lege  communi.  sed  negetur  minor,  —  Ad  proba- 
Honem  dico  quod  tenet  de  fide  acquisita,  non  au- 
tem  tenet  de  fide  infusa,  etc. 


Qu^:sTio  III. 

Ad  tertiam   Qu(estionem  sic  procedifur: 

Videtur  quod  adulti  baptizati  non  recipiant 
efiFectum  baptismi,  quia  si  radix  sancta,  et  rami, 
ad  Rom,  ii,;  si  autem  adulti  reciperent  efFectum 
Baptismi,  tunc  essent  sancti;  ergo  filii  eorum 
essent  sancti,  quod  est  falsum,  quia  tunc  non 
haberent  peccatum  originale;  igitur. 


58  LiB.  IV  Sententiarum 


Conira,  Quilibet  moritur  peccato  in  Baptismo, 
ut  dictum  est  per  Augustinum  tn  Enchir,;  sed 
nuUus  moritur  peccato  nisi  recipiat  gratiam ; 
igitur. 

Ab  istam  Qujestionem  dico  prasmittendo 
quod  adultus  dicitur  quadrupliciter:  Primo  quia 
est  adultus  consentiens;  secundo  est  adultus  dis- 
sentiens;  teriio  est  adultus  ficte  recipiens;  quario 
est  adultus  ex  aliqua  causa  accidentali  non  distin- 
guens.  Et  sic  secundum  istam  distinctionem  opor- 
tet  dicere  ad  quaestionem  quatuor  breves  articulos. 

l^thmis,  si  adultus  consentiens  recipit  eflFec- 
tum  Baptismi.  Et  dico  quod  sic,  quia  medicina 
perfecta  habet  eflfectum  suum  in  subjecto  bene 
disposito;  sed  baptismus  est  medicina  perfecta 
contra  morbum  peccati  originalis;  igitur  in  ho- 
mine  adulto  consentiente  et  bene  disposito  toUit 
peccatum  originale.  Sed  de  lege  communi  nuUi 
dimittitur  peccatum  originale  sine  gratia;  igitur. 

Secumlus  Artleulus  est  de  adulto  non  con- 
sentientc,  si  talis  reeipiat  Baptismum  et  efFectum 
Baptismi.  Et  dico  quod  no7i  conseniiefis  potest 
intelligi  dupliciter,  negaiive  et  conirat  ie,  Negative, 
ut  cum  negat  actualem  consensum ;  contrarie  vero, 
cum  ponit  actualem  dissensum.  Et  patet  illadis- 
tinctio,  quia  non  est  idem  non  velle  et  nolle,  ut 
dictum  fuit  Dist,  i,  primi,  Iterum  dissentire  potest 
quis  dupliciter,  videlicet  simpliciter  et  secundum 
qiiid;  nam  qui  propter  tempestates  projicit   mer- 


DlSTINCT.   IV   QUitST.    III  59 

ces  in  mari,  simpliciier  vult  et  secundum  quid  non 
vult,  ut  patet  3.  Ethic.  cap.  De  voluniario  per- 
mixio.  Et  secundum  illa  dico  ad  hunc  Articulum 
tres  Conclusiones. 

Prima  est  quod  non  consentiens  simpliciter 
nec  secundum  quid,  non  recipit  Baptismum  nec 
effectum  Baptismi,  quia  Deus  non  vult  adscri- 
bere  familiae  suae  aliquem  omnino  invitum;  sed 
dissentiens  simpliciter  et  secundum  quid  est  om- 
nino  invitus;  ergo  Deus  non  vult  hunc  adscri- 
vere  familiae  suae,  talis  autem  adscriberetur  si 
reciperet  Baptismum  et  eflFectum  Baptismi. 

Secunda  Conclusio  est  quod  dissentiens  secun- 
dum  quid,  et  consentiens  simpliciter,  recipit  Bap- 
tisirium,  sicut  patet  de  illo  qui  consentit  propter 
minas.  Hoc  patet  Extra,  de  Baptismo  et  ejus  ef- 
fectu  cap,  Majores,  ubi  dicitur  quod  quidam  ad 
christianitatem  coacti  sunt,  et  nobis  sunt  Sacra- 
mentis  divinis  sociati. 

Tertia  Conciusio  est  quod  si  non  consentit 
negative,  recipit.  Baptismum,  quia  non  oportet 
semper  in  Sacramentis  praebere  actualem  consen- 
sum,  sicut  patet  de  Sacerdote  conficiente  corpus 
Christi,  quia  quando  consecrat  potest  alibi  cogi- 
tare  et  non  habere  actualem  considerationem  ad 
corpus  Christi. 

Tertius  Arttcultuf  est  de  adulto  ficte  re- 
cipiente,  si  talis  recipit  Baptismum  et  efFectum 
Baptismi.  Et  dico  quod  fictus  in  recipiendo  po- 
test  dupliciter  esse: 


6o  LiB.  IV  Sententiarum 

Uno  modo,  quod  ostendat  se  velle  recipere 
ablutionem  Baptismi  eodem  modo  quo  Ecclesia 
intendit  illam  conferre,  et  tamen  oppositum  habet 
in  animo,  et  talis  non  recipit  Sacramentum  nec 
rem  sacramenti.  Tamen  Ecclesia  cogit  eum  ad 
observantiam  fidei  christianae,  quia  Ecclesia  prae- 
sumit  partem  meliorem,  ubi  sigpia  meliorem  par- 
tem  praetendunt,  sicut  de  matrimonio  patet;  nam 
si  quis  jurasset  alicui  per  verba  de  praesenti  sine 
testibus,  et  postea  jurasset  alteri  cum  testibus, 
Ecclesia  staret  pro  secundo  matrimonio,  cum  ta- 
men  primum  esset  legitimum. 

Alio  modo  potest  aliquis  esse  fictus  osten- 
dendo  se  esse  dispositum  ad  recipiendum  sacra- 
mentum,  et  tamen  interius  est  indispositus  pro- 
pter  infidelitatem,  vel  aliud  peccatum  mortale  in 
quo  vellet  remanere,  et  illo  modo  loquuntur  Doc- 
tores  de  ficto  Baptismo  dicentes  quod  non  recipit 
rem  sacramenti.  Cujus  ratio  est  quia  Deus  non 
justificat  nisi  volentem,  secundum  illud  Aug^- 
stini:  Qui  creavit  te  sine  te,  non  justificavit  te 
sine  te.  Sed  aliter  fictus  habet  obicem  contra  gra- 
tiam  nolens  justificari;  ergo  non  recipit  eflFectura 
Baptismi.  Ad  istam  etiam  intentionem  loquitur 
Augustinus  Lib,  de  pcen,  c,  2.  et  ponitur  in  litera: 
omnis  enim  qui  jam  suae  voluntatis  arbiter  est 
constitutus  cum  'accedit  ad  Sacramentum  fide- 
lium,  nisi  pceniteat  eum  vitae  veteris,  novam  in- 
choare  non  potest. 

Notandum  quod  haec  est  difFerentia  inter  fic- 
tum  primo  et  secundo*modo  dictum,  quia  si  pri- 


DlSTINCT.   IV   QU^ST.    III  6l 

mus  deponeret  fictionem,  esset  rebaptizandus, 
quia  non  recepit  sacramentum;  sed  fictus  secun- 
do  modo,  si  deponeret  fictionem  non  esset  rebap- 
tizandus,  quia  talis  licet  non  habuerit  rem  Sacra- 
menti,  habet  tamen  Sacramentum. 

Qtiarttis  Articulus  est  de  adulto  non  co- 
gnoscente  vel  non  distingoiente  si  talis  recipit 
Baptismum  vel  ejus  eflFectum.  Et  est  sciendum 
quod  talis  non  distingnens  est  ille  qui  non  uti- 
tur  ratione-nec  uti  potest,  et  hoc  contingit  du- 
pliciter,  quia  vel  ille  nunquam  usus  est  ratione 
nec  uti  potest,  sicut  furiosus  et  fatuus  a  nativi- 
tate;  vel  aliquando  utitur  ratione  sicut  furiosi  et 
fatui  habentes  lucida  intervalla. 

Ad  propositum,  de  primis  idem  est  judicium 
sicut  de  pueris,  maxime  si  de  eorum  cura  sim- 
pliciter  desperatur.  De  secundis  autem  dicitur,  et 
bene,  quod  nisi  periculum  mortis  immineat,  ex- 
pectandum  est  donec  habeant  usum  et  judicium 
rationis,  et  sic  poterunt  baptizari  consensu  inter- 
veniente,  et  recipient  sacramentum  et  rem  sa- 
cramenti. 

Ad  argumentum  principale  dicendum 
quod  radix  sancta  et  rami  sancti,  intelligenda 
est  apiitudine,  sed  non  achiy  sicut  ponit  Aug-u- 
stinus  et  adducit  eum  Magister  Lib,  2.  de  grano 
mundo  seminato  quod  nihilominus  generat  paleas. 


Distinctio  V. 

Post  hoc  soiendum... 

Circa  istam  Disi,  j.  et  ultitnam  partem  Dist, 
prcBced,,  quaro  istas  qucestiones,  Primo :  Utrum 
justijicati  teneantur  baptizari,  Secundo  :  Utrum  solt 
Sacerdotes  possint  baptizare,  Tertio :  Utrum  mali 
Sacerdotes  possint  baptizare  et  conferre  Baptismum, 

Qu^STlO  I. 
Ad  primam  quastionem  sic  proceditur, 

Videtur  quod  justificati  non  tenentur  bapti- 
zari,  quia  de  Apostolis  non  legimus,  nec  de 
Beata  Virgine  quod  fuerunt  baptizati. 

Contra,  Joan,  3, :  nisi  quis  renatus  fuerit  etc. 

IN  ILLA  QU^STIONE  sunt  duo  Articuli.  Pri' 
mus  est  si  justificati  tenentur  baptizari.  Secundus 
est  si  omnes  baptizati  aequaliter  recipiunt  effe- 
ctum  Baptismi. 

Qumittim  ad  primtim,  scilicet  si  justi- 
ficati  tenentur  baptizari,  dico  quod  sic,  quia  lex 
universaliter  promulgata  omnes  obligat,  nisi  fiat 
in  eo  alicujus  personae  exceptio,  ut  notatur -£r/ra. 
de  constitutionibus,  c,  canonum  statuta ;  sed  lex  de 
Baptismo  est  universaliter  promulgata  Matth,  uit. 


DlSTINCT.    V   QVJEST.   I  63 

et  /oan  j.,  nec  est  ibi  alicujus  personae  exceptio  ; 
ergo. 

Prcsterea,  quilibet  viator  tenetur  esse  mem- 
brum  militantis  Ecclesiae  non  solum  in  notitia 
divina,  sed  etiam  in  notitia  ipsius  Ecclesiae ;  sed 
primum  fundamentum  unde  quis  dicitur  esse 
membrum  militantis  Ecclesiae  est  Baptismus; 
igitur. 

UUimo  sic :  qui  potest  ex  facili  actu  ma- 
gnam  gratiam  acquirere,  et  negligit  actum  illum, 
videtur  gratiam  contemnere.  vel  saltem  videtur 
illam  non  appreciari  quanta  ipsa  est  appreciabi- 
lis;  sed  ille  qui  non  est  baptizatus  quantum- 
cunque  sit  justificatus,  potest  per  actum  facilem, 
sicut  est  Baptismus,  magnam  gratiam  acquirere, 
quia  quantumcunque  perfecto  de  lege  communi 
accedente  ad  Baptismum  augetur  gratia,  et  si 
hujusmodi  justificatus  sic  neglexerit,  videtur  gra- 
tiam  contemnere. 

De  secundo  ArticulOf  dicitur  uno  modo 
quod  ad  Baptismum  triplex  effectus  sequitur, 
scilicet  characteris  impressio,  graiice  infusio,  et  fo- 
mitis  repressio ;  sed  constat  quod  in  omnibus  ba- 
ptizatis  non  aeque  remittitur  fomes ;  igitur  non 
omnes  aequaliter  recipiunt  hujusmodi  effectum 
Baptismi. 

Sed  illud  dictum,  quod  fomes  peccati  remit- 
titur  in  Baptismo,  potest  dupliciter  intelligi :  uno 
modo  formaliter,  alio  modo  quantum  ad  effectum 
fomitis  qui  est  inclinare  animam  conjunctam  cor- 


64        '       LiB.  IV  Sententiarum 

pori  ad  peccatum.  Et  prior  intellechis  est  falsus, 
quia  quando  inter  aliqua  non  est  formalis  repu- 
gnantia,  unum  formaliter  non  tollit  aliud.  Major 
patet :  minor  probatur,  quia  cum  gratia  sit  in 
anima,  fomes  aiutem  in  carne,  quae  sunt  diversa 
subjecta,  non  possunt  formaliter  repugnare.  — 
Secundus  intellectus  verus  est,  et  ponitur  exem- 
plum  de  lapillo  alligato  alis  aquilae ;  quantum- 
cunque  crescat  virtus  motiva  aquilae,  gravitas 
lapilli  in  se  non  minuitur,  quia  ista  fonpaliter 
»non  repugnant;  sed  bene  minuitur  quantum  ad 
effectum,  quia  quantum  virtus  aquilae  plus  cre- 
sceret,  tantum  gravitas  illa  volatum  aquilae  mi- 
nus  impediret. 

Dicitur  igitur  ad  hunc  Articulum  quod  quoad 
Baptismum  sequitur  triplex  effectus,  ut  scilicet 
dictum  est,  characteris  impressio,  gratiae  infusio 
et  fomitis  repressio.  —  Quanium  ad  primum, 
omnes  aequaliter  recipiunt  effectum  Baptismi, 
quia  sive  character  ponatur  forma  absoluta  sive 
respectiva,  ut  infra  videbitur,  omnes  aequaliter 
habent  characterem.  —  Quantum  ad  alium  effe- 
ctum  qui  est  fomitis  repressio,  patet  quod  in 
omnibus  non  aequaliter  reprimitur  fomes,  sicut 
statim  exponetur.  —  Sed  quantum  ad  alium  effe- 
ctum  qui  est  gratiae  infusio,  oportet  distingxiere, 
quia  ibi  tria  concurrunt,  scilicet  Deus  ut  causa 
principalis,  Christus  ut  causa  meritoria,  et  homo 
baptizatus  ut  materia  receptiva  gratiae.  Primo  modo, 
de  potentia  Dei  ordinata  omnes  aequaliter  recipiunt 
effectum  Baptismi,  quia  illi  signo  sensibili  Deus 


DlSTlNCT.    V    QU^ST.  I  65 

ex  parte  sua  semper  aequaliter  assistit ;  per  hoc 
autem  quod  Deus  assistit  sacramentis,  sacramenta 
efl&ciunt  quod  figiirant,  ut  in  superioribus  tactum 
est.  Secundo  modo,  scilicet  inquantum  Christus  est 
causa  meritoria  non  omnes  accipiunt  aequaliter 
eflfectiun  Baptismi  quantum  ad  efficaciam,  omnes 
tamen  recipiunt  eflFectum  Baptismi  quantum  ad 
suflBcientiam,  sicut  ponit  Magister  in  similr  Lib.  j, 
ubi  quserit  si  pas-sio  Christi  meruit  omnibus  salu- 
tem,  et  dicit  quod  sic  quantum  ad  sufllicientiam, 
sed  non  quantum  ad  eflRcaciam.  Sic  etiam  potest 
Christus  ad  majorem  gratiam  se  oflFere  pro  prae- 
destinatis  quam  pro  non  praedestinatis.  Teriio 
modOy  scilicet  quantum  ad  recipientes,  dico  quod 
recipientes  Baptismum,  aut  sunt  parvuli,  et  sic 
aequaliter  recipiunt,  nisi  forte  ibi  concurreret  fi- 
des  parentum  et  aliorum,  sicut  innuit  glossa 
Matth.  9.  super  illo  verbo :  videns  Jesus  fidem 
illorum.  Ait  enim  glossa  sic  :  tantum  valuit  apud 
Deum  fides  ahena,  ut  intus  et  extra  sanaret  ho- 
minem,  homo  autem  non  sanatur  intus  nisi  per 
gratiam,  Aut  sunt  adulti,  et  sic  venientes  cum 
majori  devotione  majorem  gratiam  recipiunt, 
juxta  regulam  vulgatam  :  actus  activorum  sunt 
in  patiente  praedisposito. 

Ajd  argumentum  principale  dico  quod 
quaedam  glossa  super  illo  verbo  Joan.  ij.  qui 
lotus  est  non  indiget  etc,  dicere  videtur  quod 
Apostoli  fuerunt  baptizati ;  et  hoc  rationabile  vi- 
tur,  quia  Christus  fecit  eos  Sacerdotes,  sed  ordo 


66  LiB.  IV  Sententiarum 

sacerdotii  praesupponit  Baptismum  ut  Extra,  de 
Prasbytero  non  baptizato  cap.  Veniens,  De  Virgine 
Maria  dicitur  vel  quod  fuit  baptizata,  vel  quod 
fuit  singulariter  privilegiata,  quia  in  conceptione 
Filii  Dei  habuit  totam  gratiam  ad  quam  Deus 
illam  ordinavit ;  ergo,  etc. 

Qu^STiO  II. 
Ad  secundam  Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  soli  Sacerdotes  possint  bapti- 
zare,  quia  solis  Sacerdotibus  traditur  potestas 
dimittenda  peccata,  Joan,  20. ;  sed  in  Baptismo 
remittuntur  peccata;  ergo. 

Contra,  De  Consecrat.  dist.  4.  c.  Romanus 
Pontifex,  dicitur  ibi  quod  Spiritus  Sanctus  sub- 
ministrat  gratiam,  etiam  si  paganus  sit  qui  bap- 
tizat. 

Ad  qu^stionem  dico  tres  Conclusiones. 
Prima  cojiclusio  est  quod  congruum  est  solum  via- 
torem  baptizare.  Secunda  conclusio  est  quod  con- 
gruum  est  inter  viatores  solum  Sacerdotes  bap- 
tizare.  Tertia  conclusio  est  quod  in  necessitatis 
articulo  quilibet  homo  potest  baptizare. 

Prinia  Conclusio  probatur  sic :  tum  quia  Chri- 
stus  instituit  sacramentum  Baptismi,  et  fuit  homo. 
Tum  quia  in  sacramento  Baptismi  est  aliquid 
sensibile  et  aliquid  spirituale,  et  per  consequens 
magis  competit  utenti  sensu  et  intellectu  quam 
naturae  purae  intellectuali.  Tum  etiam  quia  post 
susceptionem  Baptismi  baptizatus    adscribitur  ut 


DlSTINCT.    V   QU^ST.  II  67 

membrum  Ecclesiae  militantis ;  igitur  est  con- 
gruum  hoc  fieri  per  aliquem  de  Ecclesia  mili- 
tante. 

Secunda  Canchisio  probatur  quia  baptizatus 
recipitur  per  Baptismum  in  coUegium  Ecclesiae 
militantis ;  sed  receptio  alicujus  in  aliquod  col- 
legium  pertinet  ad  prsesidentes  et  auctoritatem 
habentes  in  coUegio,  tales  autem  sunt  Sacerdotes 
et  Episcopi  et  alii  superiores  Praelati;  ergo. 

Tertia  Conclusio  probatur  sic :  Tabula  contra 
naufragium  tempore  naufragii  potest  a  quolibet 
non  impedito  ministrari ;  sed  Baptismus  est  talis 
tabula;  ergo  tempore  naufragii,  puta  in  necessi- 
tatis  articulo,  potest  a  quolibet  non  impedito  mi- 
nistrari.  Voco  autem  ministrum  non  impeditum 
illum  qui  non  est  mancus  sed  habet  potentiam 
motivam  ad  ministrandum,  et  illum  qui  non  est 
mutus  sed  habet  linguam  verbis  exterioribus 
expressivam,  et  illum  qui  non  est  amens  sed 
habet  discretionem  et  intentionem  facti  determi- 
natam  intendens  facere  quod  facit  Ecclesia. 

Sed  diceret  aliguis:  igitur  Angelus  in  assumpto 
corpore  secundum  ista  potest  baptizare,  quia  po- 
test  habere  omnia  praedicta.  Dico  quod  si  illud 
faceret  Angelus  bonus,  esset  verum  Baptisma, 
sicut  legfimus  de  S.  Christina  quam  baptizavit 
Angelus  in  lacu  Vulsino.  Si  autem  est  malus 
Angelus  et  faceret  ex  praecepto  divino,  adhuc 
esset  verum  Baptisma.  Sed  quando  occurrit  talis 
casus,  sicut  dicit  Bonaventura  q.  /.  hnjus  Dist,, 
esset  divina  revelatio  expectanda,  tum  quia  Deus 


68  LiB.  IV  Sententiarum 

non  administrat  Sacramenta  per  exclusos  finaliter 
a  salute,  tum  quia  ille  minister  semper  intendit 
ad  fraudem,  tum  quia  adversatur  Ecclesiae,  et 
sic  intendit  facere  oppositum  ejus  quod  intendit 
Ecclesia. 

Ad  argumentum  in  oppositum  dicendum 
quod  solus  Sacerdos  potest  dimittere  peccata  ad 
modum  judicis  et  arbitri,  quae  remittuntur  in 
poenitentia;  sed  in  Baptismo  remittuntur  peccata 
virtute  Sacramenti  absque  arbitrio  vel  judicio. 

Qu^STlO  Ili. 
Ad  tertiam   Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  mali  Sacerdotes  non  possunt 
baptizare  seu  conferre  Baptismum,  quia  membrum 
aridum  non  potest  esse  causa  influendi  vitam  in 
aliud  membrum ;  sed  malus  Sacerdos  est  mem- 
brum  aridum  Ecclesiae ;  ergo  non  potest  alteri 
vitam  seu  gratiam  conferre. 

Iji  contrarium  est  Magister  in  litera. 

Ad  istam  qu^stionem  patet  ex  dictis  in 
j.  Conclus,  prcec,  qucest,  Quilibet  enim  Sacerdos 
qui  habet  conditiones  ibi  positcis  intendens  facere 
quod  Ecclesia  facit,  quantumcunque  sit  malus, 
vere  baptizat.  Et  hoc  probat  Magister  per  multas 
auctoritates  in  litera  maxime  Augustini  dicentis: 
Baptismus  est  talis  qualis  est  ille  in  cujus  pote- 
state  datur,  non  qualis  est  ille  per  cujus  ministe- 
rium  datur.  Item    idem    Augustinus    dicit :  ego. 


DlSTINCT.    V   QU^ST.   III  69 

inquit,  dico  et  nos  dicimus  omnes,  quia  justos 
oportet  esse  tanti  judicis  ministros  per  quos  bap- 
tizatur  sicut  ministri  justi  si  volunt,  si  autem 
nolunt  esse  justi  securum  me  facit  Magister  meus 
de  quo  Spiritus  Sanctus  dicit:  hic  est  qui  baptizat. 

Sed  diceres :  nunquid  recipiens  Baptismum 
scienter  a  tali  Sacerdote  malo  peccat  mortaliter. 
Respondeo  quod  malus  minister  aut  est  praecisus 
totaliter  ab  Ecclesia  vel  ad  tempus,  aut  non 
prsecisus,  et  in  utroque  membro  potest  esse 
dubium. 

De  primo  autem  sunt  duo  modi  dicendi  op- 
positi.  Ufius  dicit  quod  tenetur  quis  a  tali  mini- 
stro  recipere  Baptismum  si  non  potest  habere 
alium  ministrum,  quia  Baptismus  est  Sacramen- 
tum  necessitatis.  Alius  modus  dicit  quod  non  debet 
recipere  Baptismum,  et  si  recipit  a  tali  ministro 
mortaliter  peccat.  Et  hoc  declajratur  sic :  quia 
baptizandus  aut  est  adultus  aut  est  parvultis.  Si 
adultus  sufficit  baptismus  flaminis  quando  non 
potest  habere  baptismum  fluminis.  Si  autem  bap- 
tizandus  sit  parvulus,  habens  parvulum  baptizet 
eum  si  non  potest  habere  alium  magis  idoneum, 
quia  cum  praeciso  non  licet  sibi  comunicare  pro 
parvulo  suo. 

Sed  contra  illud,  quia  praeceptum  superioris. 
plus  obligat  quam  praeceptum  inferioris;  sed  Deus 
praecepit  Baptismum  suscipi,  Ecclesia  autem  pro- 
hibet  communicare  cum  praeciso;  igitur  magis 
est  obediendum  praecepto  divino  quam  Ecclesiae 
in  illo  casu. 


70  LiB.  IV  Sententiarum 

Praeterea  plus  tenetur  excommunicatus  vitare 
alium  quam  alius  vitare  eum,  quia  praBceptum  de 
vitando  non  imponitur  alicui  nisi  propter  se,  prae- 
cisus  autem  in  casu  isto  non  tenetur  vitare  alium 
immo  tenetur  non  vitare.  Quia  si  talis  praecisus 
sciret  parvulum  aliquem  non  baptizatum  statim 
mori  debere  tenetur  eum  baptizare  necessario  ne 
moreretur  in  anima;  ergo  si  praecisus  in  tali  casu 
non  tenetur  vitare  alium,  nec  e  converso  aliua 
tenetur  vitare  ipsum. 

Dicitur  igitur  quod  adulto  licet  recipere  Bap- 
tismum  a  prseciso  si  alius  minister  haberi  non 
potest,  et  hoc  quidem  videtur  haberi  ab  Augfu- 
stino  De  BapL  contra  Donatisias  lib.  6,  Potest 
■etiam  forte  non  recipere,  quia  Baptismus  flaminis 
sufficeret  sibi  propter  reverentiam  Ecclesise  talem 
vitare  praecipientis.  Pensatis  tamen  omnibus,  me- 
lius  dicitur  quod  a  tali  recipiat  quam  quod  ex 
hac  vita  sine  baptismo  discederet.  Quanium  ad 
parvulutn,  si  nullus  potest  haberi  minister  nisi 
praecisus,  et  immineat  periculum  mortis,  tenetur 
necessario  ille  ofiFerre  parvulum  suum  praeciso ; 
nimis  enim  durum  esset  quod  teneretur  parvulum 
suum  perpetuae  dannationi  exponere  cum  posset 
habere  aliquem  qui  parvulum  suum  baptizaret, 

Quantum  ad  secwidum  m^mbrum  distinctianis, 
scilicet  de  malo  non  praeciso  ab  Ecclesia  qualis 
-est  ille  qui  est  occulte  malus,  dicitur  quod  debet 
quis  recipere  Baptismum  a  tali  ministro,  quia 
propter  peccatum  quod  non  est  notorium,  non 
debet  quis  in  actibus    notoriis  vitare  proximum. 


DlSTINCT.    V    QU^ST.    III  71 


Si  autem  esset  publice  vel  notorie  malus  hujus- 
modi  minister,  tunc  aut  incumbit  sibi  dispensare 
sacramentum  Baptismi,  ut  puta  quia  est  curatus 
aut  parochialis  sacerdos,  aut  non  incumbit  sibi 
ex  officio  baptizare.  Si  primo  modo,  non  peccat 
qui  recipit  Baptismum  pro  se  vel  pro  alio  par- 
vulo  suo.  Si  secundo  modo,  et  posset  habere  ali- 
quem  cui  non  incumbit  ex  officio  baptizare,  aut 
est  aeque  malus,  aut  melior.  Si  melior,  peccat 
ille  qui  recipit  ab  alio.  Si  autem  est  cBque  malus, 
debet  recipere  Baptismum  a  suo  curato. 

Ad  argumentum  principale,  dicitur  quod 
non  est  simile  in  proposito  de  membris  corporis 
naturadis  et  de  membris  corporis  mistici,  quia 
in  corpore  naturali  est  una  vita  numero  in  omni- 
bus  membris,  et  participatur  ab  eis  quodam  or- 
dine,  quia  primo  est  in  corde,  secundo  in  aliis 
membris  propinquioribus.  Sed  in  corpore  mistico 
non  est  una  vita  numero  nec  iUa  vita  per  prius 
est  in  hoc  membro  quam  illo,  nisi  quantum  ad 
gradum  ministrandi. 


Distinctio  VL 


Nunc  autem  quilibet... 

Circa  istam  DisL  6.  qtusro  quaiuar  qiuBstiones, 
Primo :  Utrum  in  Baptismo  imprimatur  character. 
Secundo :  Utrum  character  sit  forma  absoluta.  Tertio: 
Utrum  character  sit  forma  respectiva,  Quarto:  Utrum 
character  sit  in  essentia  animce  ut  in  stibjecto. 


Qu^STlO  I. 
Ad  primam  Quastionem  sic  proceditur, 

Videtur  quod  in  Baptismo  non  imprimatur 
character,  quia  Baptismus  succedit  Circumcisioni ; 
sed  in  Circumcisione  non  imprimebatur  character; 
ergo.  Probatio  minoris,  quia  character  circumci- 
sionis  fuisset  ejusdem  rationis  cum  charactere  Bap- 
tismi,  et  si  circumcisus  fuisset  post  circumcisio- 
nem  baptizatus,  fuissent  in  illo  duo  characteres, 
et  per  consequens  duo  accidentia  ejusdem  speciei, 
quod  est  inconveniens  et  contra  Philosophum 
5.  Metaph, 

Contra.  Sacramentum  non  iterabile  habet 
aliquem  effectum  indelebilem  ;  sed  Baptismus  non 
est  iterabile  ;  ergo  habet  aliquem  effectum  inde- 
lebilem.  Sed  nullum  effectum  indelebilcm  habet. 


DlSTINCT.   VI   QVJEST.   I  73 

nisi  ponatur  character ;  ergo  in  Baptismo,  impri- 
mitur  character. 

In  ista  QUuESTIONE  sunt  tres  Articuli. 
Pnmo,  est  videndum  quid  importetur  nomine 
characteris.  Secundo,  si  in  Baptismo  imprimitur 
character.  Tertio,  si  character  impressus  sit  for- 
ma  delebilis  vel  indelebilis. 

Qkmntum  oA  primum  Articulum  sunt 
tria  notanda.  Primo,  quod  charcicter  idem  est 
quod  signum  vel  figura;  Signum  autemaccipitur 
duobus  modis,  quia  est  signum  interius  et  exte- 
rius ;  vel  signum  in  anima  et  signum  in  corpore. 
Si  loquimur  de  signo  exteriori  facto  in  corpore, , 
tunc  ablutio  Baptismi  potest  dici  character.  Si 
loquimur  de  signo  interiori  facto  in  anima,  sicut 
in  proposito  loquimur,  tunc  aliquid  spirituale 
impressum  animae  a  Deo  in  Baptismo  dicitur 
character. 

Secundo  est  notandum  quod  illud  spirituale 
modo  praBexposito  impressum  animae  in  Bap- 
tismo  non  est  gratia  nec  aliqua  virtus  infusa, 
puta  fides,  spes  vel  charitas.  Probatur,  quia  chara- 
Gter,  secundum  loquentes  de  eo  semper  imprimi- 
tur  in  Baptismo,  sicut  est  in  ficte  baptizato. 
Prceterea,  ponentes  charaterem  ponunt  eum  inde- 
lebilem  ;  sed  illae  virtutes  non  sunt  indelebiles, 
ut  patet  in  peccante  mortaliter ;  ergo. 

Tcrtio,  est  notandum  quod  illud  spirituale 
impressum  animse  quod  dicitur  character  habet 
ad  minus  quinque  proprietates.  Prima  quod    est 


74  LiB.  IV  Sententiarum 

signum  assimilativum  alteri  habenti ;  secmida 
quia  est  signum  distinctivum  a  non  habente ; 
iertia,  quia  est  sigtium  rememorativum  sacra- 
menti  suscepti ;  quarta,  quia  est  signum  con- 
formativum  ;  quinta,  quia  est  signum  obligativum, 
quia  suscipiens  sacramentum  obligatur  Deo. 

His  prcemissiSf  dicitur  ad  secundum  Arti- 
culum  secundum  duas  opiniones. 

Una  negat  anima?  characterem  i^primi, 
quod  probatur  sic :  Sicut  est  de  aliis  rebus  san- 
ctificatis,  ita  videtur  esse  de  hominibus  baptiza- 
tis ;  sed  alia  sanctificata,  sicut  calices  vel  Eccle-^ 
siae  consecratae,  non  recipiunt  aliquam  novam 
formam  vel  qualitatem  per  hoc  quod  consecran- 
tur ;  ergo  nec  homines  baptizati  recipiunt  aliam 
formam  spiritualem  quam  vocas  characterem. 

Secundo  sic  :  nihil  est  ponendum  frustra  in 
operibus  Dei ;  sed  character  si  poneretur,  frustra 
poneretur ;  ergo.  Probatio  Minoris,  quia  si  cha- 
racter  non  poneretur  frustra,  hoc  est  quia  poni- 
tur  ut  dispositio  prsBvia  ad  effectum  Baptismi 
principalem  qui  est  gratia;  sed  ratio  non  vailet, 
quia  anima  non  habens  peccatum  est  summe  di- 
sposita  ad  sumendam  gratiam,  et  Deus  est  po- 
tentiaB  infinitse  ;  ergo. 

Diceres  quod  character  ponitur  propter  effe- 
ctus  assignatos,  quia  est  signum  rememorcUivum, 
conformativum  et  obligativum,  sic  non  ponitur  fru- 
stra.  —  Contra  illud  sic  :  ita  potest  aliquis  reme- 
morari,  conformari,  obligari    alicui   domino   sine 


DlSTINCT.   VI   QUuEST.    I  75 

signo  inhaBrente  sicut  cum  signo  inhaerente ;  igi- 
tur  fnistra  ponitur.  Consequentia  patet.  Probatio 
antecedenHs :  ille  qui  profitetur  in  aliqua  religione, 
post  professionem  obligatur  praelato  et  tenetur 
sibi  conformari,  et  tamen  nullam  formam  recipit, 
et  similiter  est  de  illo  qui  facit  alicui  domino 
homagium. 

Teriio  principaliter  sic  :  Deus  non  dat  donum 
suum  alicui  actualiter  peccanti ;  sed  fictus  susci- 
piendo  Baptismum  peccat  mortaliter,  quia  facit 
irreverentiam  sacramento ;  ergo  Deus  non  dat  ei 
illud  spirituale  donum  quod  tu  vocas  characterem. 

Atia  opinio  est  quod  sicut  non  potest  pro- 
bari  ratione  naturali  gratiam  vel  charitatem  esse 
in  anima,  et  tamen  ponimus  eam,  ita  non  potest 
probari  ratione  naturali  characterem  imprimi  ani- 
mae,  et  tamen  oportet  ponere  eum  in  anima. 
Quod  auctoritatibus  probatur: 

Primo  auctoritate  Dionysii  cap,  2,  Hierarchice 
EcclesiasticcB,  Dicit  enim  :  venienti  ad  Baptismum 
datur  a  summo  Sacerdote  Sacramenti  signaculum. 
Sed  sacramenti  signaculum  est  character.  Ergo. 

Secundo,  probatur  per  Damascennm  IJb.  4. 
c.  /.  qui  dicit  quod  per  Baptismum  fit  nobis  re- 
generatio  et  sigillum,  per  sigillum  intelligens  cha- 
xacterem. 

Teriio,  auctoritate  Augustini  contra  Dona- 
tistas  Lib.  6.  de  Baptismo.  Satis  enim,  inquit, 
eluxit  ovem  quae  foris  dominicum  characterem 
acceperat  venientem  ad  salutem  ab  errore  corrigi, 
characterem  tamen  in  ea  dominicum  agnosceret. 


76  LiB.  ly  Sentextiarum 

Sed  dicitur,  et  bene,  quod  illae  auctoritates 
sunt  potius  vocales  quam  reales,  ergo  si  aliqua 
auctoritas  cogit  ad  ponendum  characterem  imprimi 
in  Baptismo,  est  auctoritas  Ecclesia?,  quse  est 
maxima  auctoritas,  ut  ponit  Augustinus  contra 
Epist;  Fundamenti.  Arguitur  sic:  De  Sacramentis 
sentiendum  est  sicut  tenuit  Ecclesia  Romana, 
Extra,  de  hcereticis:  Ad  abolendam,  Sed  sacrosanta 
Ecclesia  Romana  asserit  imprimi  characterem 
in  Baptismo.  Ergo.  Probatio  minoris.  Extra.  de 
Baptismo  et  ejus  effectu,  cap,  majores  :  qui  fide  ac- 
cedit  ad  Baptismum,  characterem  suscipit  chris- 
tianitatis  impressum. 

Diceres  quod  characterem  christianitatis  im- 
pressum  vocat  ipsum  Baptismum.  Contra,  quia 
ibidem  sequitur  quod  characterem  imprimit  sacra- 
mentalis  operatio  ;  sed  sacramentalis  operatio  est 
Baptismus ;  igitur  Baptismus  imprimit  charac- 
terem. 

Ad  istam  Coyiclusionem  inducuntur  aliquaB  con- 
grucntiee. 

Prima  est  quod  congruum  est  ad  formam 
perfectam  poni  aliquam  dispositionem  ;  sed  gratia 
est  perfecta  forma  et  supernaturalis ;  igitur  con- 
gruit  ad  cam  poni  aliquam  dispositionem  super- 
naturalem :  istam  dispositionem  voco  characterem. 

Secunda  est  ista :  non  est  congruum  Deum 
instituisse  vSacramenta  novae  legis  esse  vana ;  sed 
essent  vana  nisi  haberent  aliquem  effectum.  Nunc 
autem  non  semper  habent  efFectum  qui  est  gra- 
tia;  ergo  habent  alium  effectum,  et    illum    voco 


DlSTINXT.   VI  Qu^ST.   I  77 

characterem.  Sed  illa  congrnentia  parum  valet, 
quia  si  valeret,  tunc  quodlibet  sacramentum  im- 
primeret  characterem  quod  est  falsum. 

Ideo  additur  tertia  congruentia  melior,  quse  est 
talis :  Receptus  in  familiam  Christi,  debet  distin- 
gui  a  non  recepto  per  aliquod  intrinsecum  sibi; 
sed  illud  intrinsecum  distinctivum  ponitur  cha- 
racter. 

Ad  argumenta  praBcedentis  opinionis,  illa  non 
concludunt.  Ad primum  dico  quod  alia  sacramenta 
non  recipiunt  formam  spiritualem  eis  inhaerentem, 
quia  non  sunt  capacia  talis  formae ;  homo  enim 
est  capax  tam  gratiae  quam  dispositionis  ad  gra- 
tiam,  quae  dispositio  dicitur  character. 

Ad  secundum,  concessa  majore,  negetur  mi- 
nor.  Licet  enim  Deus  de  potentia  sua  absoluta 
posset  creare  gratiam  in  anima,  quae  gratia  est 
principalis  efFectus  Baptismi ;  et  etiam  alios  ef- 
fectus  qui  sunt  assimilare,  distinguere  etc.  sine 
illa  forma  quae  dicitur  character,  tamen  de  po- 
tentia  ordinata,  dicitur  quod  causat  illos  effectus 
mediante  tali  forma,  propter  primam  et  secundam 
congruentiam  superius  assignatas. 

Ad  tertiam  dico  quod  in  Baptismo  concur- 
runt  duo  dona,  scilicet  dispositivum  quod  est  cha- 
racier  et  perfectivum  quod  est  gratia.  Quando  igi- 
tur  dicitur :  Deus  non  dat  donum  suum  actualiter 
peccanti  mortaliter,  concedo  de  dono  perfectivo, 
sed  nego  de  dono  dispositivo,  et  hoc  vel  quia  non 
vult  sacramentum  svmm  esse  vanum,  vel  propter 
alias  causas  superius  assignatas. 


78  LiB.  IV  Sententiarum 


De  tertio  Articulo  communis  opinio  est 
quod  character  est  forma  indelebilis.  Cujus  cau- 
sam  aliqui  assignant  quia  character  est  in  anima 
secundum  essentiam ;  sed  anima  est  invariabilis 
secuhdum  essentiam;  ergo.  Conira,  secundum  eos, 
quia  gratia  est  in  essentia  animae ;  ergo  esset 
indelebilis. 

Ideo  dicitur  quod  character  potest  comparari 
ad  Deum,  vel  ad  agens  creatum.  Si  character 
comparatur  ad  Deum  sic  potest  deleri,  quia  qui 
potest  aliquam  formam  creare,  potest  ipsam  an- 
nihilare.  Si  autem  comparatur  ad  agejis  creatum, 
sic  character  est  forma  indelebilis,  et  hoc  con- 
venit  sibi  quia  est  talis  natura.  —  Ubi  notandum 
quod  triplex  est  habitus,  scilicet  innatus,  acqui- 
situs  et  infusus,  Primus  quidem  est  omnino  inde- 
lebilis;  secundus  autem  est  delebilis,  ut  patet 
2.  Ethic,  ;  tertius  habitus  aliquando  est  delebilis, 
aliquando  indelebilis,  et  hoc  ideo  quia  habitu  infu- 
sus  aliquando  datur  ad  dirigendum,  aliquando  ad 
distinguendum,  Aliquando  habitus  infusus  datur 
ad  dirigendum,  quia  potest  recipere  repugnantiam 
in  subjecto,  ideo  talis  habitus  est  delebilis.  Sed 
quandpque  habitus  imprimitur  ad  distinguendum, 
et  talis  habitus  est  indelebilis.  Sic  autem  impri- 
mitur  character,  ut  in  2.  Art.  dictum  est. 

Ad  argumentum  in  contrarium  dicitur 
negando  minorem.  Ad  probationem,  quando  dici- 
tur :  duo  accidentia  ejusdem  speciei  essent  in 
eodem    subjecto,    negatur    consequentia,  quia    vel 


DlSTINCT.   VI   QUiEST.   II   ET   III  79 

illi  duo  characteres  non  essent  ejusdem  speciei, 
vel  si  essent  ejusdem  speciei,  dico  quod  habens 
characterem  in  circumcisione  non  recipiet  aliuni 
characterem  in  Baptismo,  sicut  subjectum  quod 
est  in  potentia  ad  albedinem,  recepta  albedine 
ab  uno  agente,  non  potest  recipere  aliam  ab  alio 
agent^  vel  ab  eodem  agente;  ergo,  etc. 

Qu^STio  II  ET  III. 
Ad  secundam  et  ieriiafn-^iFsLsic  ptoceditur  : 

Videtur  quod  character  non  sit  forma  abso- 
luta  qu3B  est  in  anima,  vel  est  potentia  vel  passio 
vel  habitus  ex  2,  Ethic, ;  sed  character  nullum 
illorum  est ;  ergo.  Minar  probatur :  non  enim  est 
potentia,  quia  non  est  naturaliter  in  anima;  nec 
est  passio,  quia  est  forma  permansiva ;  nec  est 
habitus,  quia  habitu  potest  quis  bene  vel  male 
operari.  Sed  charactere  non  potest  quis  bene 
operari,  quia  stat  cum  peccato  mortali ;  nec  po- 
test  male  operari,  quia  est  a  Deo ;  ergo. 

Cantra.  Dispositio  est  ejusdem  rationis  cum 
forma  ad  quam  disponit ;  sed  character  disponit 
ad  gratiam  ;  ig^itur  est  ejusdem  rationis  cum  gra- 
tia.  Sed  gratia  est  forma  absoluta;  ergo. 

In  ILLA  QUiESTlONE  sunt  duo  Articuli.  Pri' 
mus,  in  quibus  Sacramentis  imprimitur  character. 
Secundus,  si  character  impressus  sit  forma  absoluta. 

Qwintum  €id  primum  dico  quod  cha- 
racter  imprimitur  tantum  in  tribus  wSacramentis, 


8o  LiB,  IV  Sententiarum 


scilicet  in  Baptismo,  Confirmatione  et  Ordine. 
Cujus  ratio  est  quia  in  illis  sacramentis  impri- 
mitur  character  in  quibus  aliquis,  vel  primo  re- 
cipitur  in  familiam  Christi,  vel  recipit  determina- 
tum  gradum  inter  illos  qui  sunt  de  familia  Christi. 
Sed  Baptismus  est  sacramentum  quo  quis  reci- 
pitur  in  familiam  Christi ;  Confirmatio  autem  et 
Ordo  sunt  Sacramenta  quibus  aliqui  recipiunt 
determinatum  gradum  inter  familiares  Christi. 

Alii  autem  probant  illud  idem  sic :  In  illis 
tantum  sacramentis  imprimitur  character  quae 
non  iterantur  ;  sed  sacramenta  non  iterabilia  sunt 
tantum  illa  tria,  scilicet  sacramentum  Baptismi, 
Confirmationis  et  Ordinis. 

lye  secmido  Artieulo  dicit  una  opinio  quod 
character  est  forma  absoluta,  quod  probatur  sic : 
Mutatio  non  est  nisi  ad  formam  absolutam  ex 
5.  Phys,;  sed  ad  characterem  est  mutatio;  ergo 
character  est  forma  absoluta.  Minor  probatur  in 
ficte  baptizato  qui  nihil  aliud  recipit  in  Baptismo 
nisi  characterem, 

Secundo  sic :  relatio  non  est  fundamentum 
relationis  ;  sed  character  est  fundamentum  mul- 
tarum  relationum,  quia  est  signum  rememorati' 
vum,  conformativum,  obligativum  et  cetera  hujus- 
modi ;  ergo. 

Tertio  sic :  in  relatione  non  est  potestas 
activa  nec  passiva;  sed  in  charactere  est  potestas 
activa  et  passiva ;  ergo.  Minor  probatur ;  in  cha- 
ractere  baptismali  est  potentia  passiva,  quia  per 


DlSTINCT.    VI   QU^-ST.    II   ET   III  8l 

eum  est  homo  capax  aliorum  sacramentorum ; 
in  charactere  autem  Ordinis  est  potentia  activa 
ad  multos  sacros  actus  in  Ecclesia.  Ergo. 

Quarto  sic :  character  est  principium  assimi-^ 
landi  baptizatum  Christo  et  alteri  baptizato ;    si- 
militudo  autem  est  unitas  fundata  in    qualitate ; 
ergo  character  est   qualitas,    et    per    consequens 
forma  absoluta. 

Secunda  opinio  est  quod  character  sit  forma 
respectiva,  quia  ad  quidditatem  alicujus  formae 
absolutae  non  pertinet  essentialiter  aliquis  res- 
pectus ;  sed  ad  quidditatem  characteris  pertinet 
essentialiter  aliquisrespectus;  ergo  character  non 
est  forma  absoluta.  Minor  probatur  per  illum 
cujus  est  praecedens  opinio.  Dicit  enim  in  defi- 
nitione  characteris  quod  character  est  signum  fidei 
communis  et  sacrae  ordinationis  fidelium,  signum 
autem  est  relatio. 

Praeterea,  nihil  est  ponendum  perfectius  quam 
natura  requirat ;  sed  natura  characteris  non  ne- 
cessario  requirit  quod  habeat  perfectionem  for- 
mae  absolutae ;  ergo  non  est  forma  absoluta.  Mi- 
fiar  probatur,  quia  nuUa  de  rationibus  praece- 
dentis  opinionis  cogit  ponere  characterem  esse 
formam  absolutam. 

Prima  non  valet,  quia  habet  majorem  falsam, 
si  intelligatur  de  omni  respectu,  et  de  omni  eo 
quod  est  ad  aliquid,  est  enim  respectus  extrinse- 
cus  et  intrinsecus  adveniens,  character  autem 
ponitur  respectus  extrinsecus  adveniens  et  ad 
hunc  respectum  potest  esse  motus. 


82  LiB.  IV  Sententiarum 

Similiter  secunda  ratio  habet  majorem  falsam, 
quia  secundum  Euclidem  5.  Geom.  in  principio, 
proportionalitas  est  similitudo  duarum  propor- 
,  tionum ;  igitur  super  proportionem  quae  dicit 
formailiter  relationeni,  et  super  unitatem  ejus  fun- 
datur  similitudo,  et  sic  relatio  fundatur  in  rela- 
tione.  —  Tu  dicis ;  igitur  potest  esse  processus 
in  infinitum  in  relationibus.  Nego  consequentiam; 
nam  ctccidens  fundatur  in  accidente,  ut  qualitaus 
in  quantitate,  et  tamen  non  est  processus  in  in- 
finitum  in  accidentibus. 

Ad  tertium  dico  quod  duplex  est  actus  sci- 
licet  naturalis  et  sacramentalis;  licet  ergo  in  re* 
latione  non  sit  potestas  ad  actum  naturailem,  ta- 
men  bene  potest  esse  ad  actum  sacramentalem. 

Ad  quartum  dico  quod  similitudo,  largo  rtodo 
sumpta,  potest  esse  in  quadibet  forma,  et  non 
solum  in  qualitate, 

Ad  argumentum  in  contrarium:  Adpri- 
mam  partem  qtuestionis,  si  teneatur  quod  character 
sit  forma  absoluta,  potest  concedi  quod  sit  habi- 
tus  non  innatus,  nec  acquisitus,  sed  infusus.  Tu 
dicis,  quia  habitu  contingit  uti  bene  vel  male; 
dico  quod  non  est  verum  de  omni  habitu.  Si  au- 
tem  teneatur  quod  character  sit  forma  respecHva, 
respondetur  ad  argumentum  in  contrarium,  quod 
non  est  inconveniens  aliquam  relationem  dispo- 
nere  ad  formam  absolutam  respectu  agentis  su- 
pernaturalis,  sicut  est  in  proposito. 


DlSTINCT.    VI   QU^ST.   IV  83 


QU^STIO   IV. 
Ad  quartam  Quastionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  character  non  sit  in  essentia 
animaB  ut  in  subjecto,  quia  dispositio  et  forma 
ad  quam  disponit  sunt  in  eodem  subjecto;  sed 
character  disponit  ad  fidem;  ergo  est  in  eodem 
subjecto  cum  fide.  Sed  fides  est  in  potentia  in- 
tellectiva;  ergo. 

Contra,  Dispositio  estnn  eodem^subjecto  cum 
forma  ad  quam  disponit;  sed  character  disponit 
ad  gratiam;  ergo  est  in  eodem  subjecto  cum  gra- 
tia.  Sed  gratia  est  in  essentia  animae;  ergo  et 
character. 

Ad  istam  QUiESTiONEM  dico  quod  in  ea 
possunt  esse  tres  Conclusiones  secundum  quod  de 
ea  sunt  tres  opiniones. 

TJ1MI  dicit  quod  character  est  in  toia  esseniia 
anima,  quia  character  distinguit  membrum  Chri- 
sti  a  non  membro  Christi;  sed  membrum  Christi 
distinguitur  a  non  membro  Christi  secundum 
totam  essentiam  animae;  ergo.  //^1»  dispositio  est 
in  eodem  subjecto  cum  forma  ad  quam  disponit; 
sed  character  disponit  ad  gratiam;  igitur  est  in 
eodem  subjecto'  cum  gratia.  Sed  gratia  est  in  tota 
essentia  animae;  igitur  et  character. 

Sed  ista  non  concludunt,  Primum  non:  con- 
cedo  enim  quod  character  est  in  anima,  sed  pro- 
pter  distinctionem  non  oportet  quod  sit   in   tota 


84  LiB.  IV  Sententiakum 


animae  essentia.  Sicut  corpus  distinguitur  ab  alio 
corpore,  non  tamen  oportet  quod  color  sit  in  toto 
corpore,  sed  sufficit  quod  sit  in  superficie.  —  Nec 
secundum  cogit,  quia  major  est  vera  de  illa  dis- 
positione  quae  fit  habitus,  sed  de  alia  dispositio- 
ne  hoc  non  oportet;  habitus  enim  unius  poten- 
tiae  potest  disponere  ad  formam  et  ad  terminum 
alterius  potentiae,  sicut  habitus  fidei  disponit  ad 
habitum  charitatis. 

Alia  oplnlo  est  quod  character  est  in  po- 
tentia  cognitiva,  quia  sicut  gratia  est  in  essentia 
animae,  ita  dispositio  ad  gratiam  est  in  potentia 
animae;  sed  character  est  dispositio  ad  gratiam; 
igitur  est  in  potentia  animae.  Sed  non  in  quali- 
bet  potentia  animae,  quia  cum  potentiae  distin- 
gnantur  realiter,  tunc  non  esset  una  simplex 
forma.  Igitur  est  in  unica  potentia.  Sed  magis 
rationabile  est  ut  ponatur  in  potentia  cognitiva 
quam  in  alia,  quia  character  est  ad  configuran- 
dum  trinitatem  creatam  trinitati  increatae;  sed 
trinitas  creata  vel  ejus  imago  consistit  principa- 
liter  in  potentia  intellectiva  qua  oritur  voluntas. 
—  Praterea,  ut  arguebatur  superius,  in  eodem 
subjecto  est  dispositio  et  forma  ad  quam  dispo- 
nit;  sed  character  disponit  ad  fidem,  et  fides  est 
in  potentia  intellectiva;  igitur. 

Contra,  Dispositio  ad  formam  nunquam  est 
in  posteriori  susceptivo  formae;  sed  character  per 
te  est  dispositio  ad  formam  sive  ad  gratiam,  et 
gratia,  ut  concedis,  est  in  essentia  animae;  igitur 


DlSTINCT.   VI   QU^ST.   IV  85 


character  non  potest  esse  in  aliquo  susceptivo 
posteriori  ipsa  essentia  animae.  Sed  per  te  po- 
tentia  animae  est  posterior  ejus  essentia,  quia 
ponis  quod  est  accidens  ejus;  igitur  et  character 
non  est  in  potentia  animae;  ergo,  etc. 

Tertla  opinio  est  quod  character  princi- 
paliter  est  in  -voluntate,  quia  dispositio  est  in 
eodem  subjecto  cum  forma  ad  quam  disponit;  sed 
character  disponit  ad  gratiam,  et  gratia  est  in 
voluntate,  ut  patuit  IJb.  2,  d.  26.;  ergo  et  cha- 
racter  est  in  voluntate. 

Sed  illa  ratio  forte  solveretur  sicut  fuit  so- 
luta  secunda  ratio  primae  opinionis. 

Ideo  alio  modo  arguitur,  et  hoc  sic :  Character 
est  signum  vel  fundamentum  cujusdam  obliga- 
tionis  animae  ad  Deum ;  igitur  est  rationale  quod 
ponatur  in  illa  potentia  per  quam  homo  princi- 
paliter  obligatur  Deo.  Sed  illa  potentia  est  volun- 
tas,  quia  voluntatis  est  primo  mereri  vel  deme- 
reri;  igitur  character  est  in  voluntate. 

Ad  argumentum  in  contrarium  dico 
quod  dispositio  est  duplex,  scilicet  proxima  et 
remota,  Major  autem  est  vera  de  dispositione  pro- 
xima,  sed  non  de  dispositione  remota.  Nunc  autem 
character  non  est  dispositio  proxima  ad  fidem 
ut  fides  est,  sed  ad  gratiam  quae  est  in  volun- 
tate,  ut  dictum  est;  ergo  etc. 


Distinctio  VII. 

Nunc  de  Sacramento  Confipmationis. .. 

Circa  istam  Dist.  7.  qtuEro  quatuor  Quastiones. 
Primo:  Utrum  Sacramentum  Confirmationis  sit  ne- 
cessarium  ad  salutem,  Secundo: .  Utrum  in  Sacra- 
mentum  Confirmationis  conferaiur  graMa  gratum 
faciens.  Tertio:  Utrum  Sacramentum  Conjirmationis 
possit  reiterari.  Quarto:   Qua  est  pcena   iterantis. 

QU-^STIO  I. 
Ad  primam  Quastionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  Sacramentum  Confirmationis 
sit  necessarium  ad  salutem,  quia  quilibet  chri- 
stianus  tenetur  esse  plenus  christianus;  sed  non 
est  plenus  christianus  sine  Sacramento  Confirma- 
tionis,  ut  habetur  De  Consec.  d.  5.  cap.  Omnes 
fideles. 

Co7itra.  Habenti  gratiam  gratum  facientem 
non  est  aliud  necessarium  ad  salutem;  sed  in 
Baptismo  datur  gratia  gratum  faciens;  igitur  nul- 
lum  aliud  ad  salutem  est  necessarium;  ergo,  etc. 

Ad  istam  QUuESTIONEM  pono  tres  Conclu- 
siones.  Prima  est  quod  Sacramentum  Confirma- 
tionis  non  est  simpliciter  necessarium  ad  salutem. 


DlSTINCT.   VII   QU^-ST.   I  87 


Secunda  est  quod  Sacramentum  Confirmationis 
est  necessarium  homini  adulto  ad  salutem.  Tertia 
Conclusio  est  quod  Sacramentum  Confirmationis 
praesupponit  Baptismum,  ita  quod  sine  Baptismo 
nuUus  potest  confirmari. 

JPrima  dmclusio  probatur  sic:  Illud  Sa- 
cramentum  non  est  simpliciter  necessarium,  sine 
quo  aliquis,  nisi  contemnat,  potest  pervenire  ad 
salutem;  sed  sine  Sacramento  Confirmationis,  ubi 
homo  non  agit  ex  contemptu,  potest  pervenire 
ad  salutem,  sicut  tenemus  de  parvulis  baptizatis 
tamen  non  confirmatis;  igitur.  Minor  probatur 
per  illud  Matth.  ult. :  Qui  crediderit  et  baptizatus 
fuerit,  etc,  et  De  Consec.  d,  5.  Spiritus  Sanctus, 
ubi  dicitur  quod  solum  Baptismo  regenerati  sal- 
vantur. 

Secuiida  Concliislo  probatur;  quia  illud 
est  necessarium  adulto  sine  quo  adultus  expone« 
ret  se  periculo  mortis  aeternse,  supposito  quod 
posset  illud  habere;  sed  sine  Sacramento  Confir- 
mationis  adultus  exponeret  se  periculo  mortis 
aeternae,  supposito,  ut  dictum  est,  quod  posset 
illud  habere,  quia  ageret  ex  contemptu;  qui  au- 
tem  contemnit  non  est  perfectus  christianus,  ut 
notatur  Extfa,  de  sent,  excom,;  igitur  illud  Sacra- 
mentum  est  necessarium  adulto  ad  salutem. 

Ad  istum  intellectum  loquitur  Hugo  De  Sa- 
cram,  lib,  2.  p,  7.  c,  3, :  timendum  est  his  qui  per 
negligentiam  dimittunt   Episcopi   praesentiam   et 


88  LiB.  IV  Sententiarum 


non  suscipiunt  manus  impositionem  ne  forte 
postea  damnentur.  Et  quod  dicit /or^e  est  intel- 
ligendum  quia  si  poeniteant  et  postea  accipiant 
non  damnarentur. 

Tertia  Concliisio  probatur  sic,  quia  in 
Baptismo  datur  gratia  justificans,  in  Confirma- 
tione  vero  datur  gratia  roborans;  sed  gratia  ro- 
borans  praesupponit  gratiam  justificationis;  igitur 
Sacramentum  Confirmationis  praesupponit  gratiam 
Baptismi. 

PrcBterea,  illud  Sacramentum  praesupponitur  a 
Confirmatione  et  ab  omnibus  Sacramentis  in  qui- 
bus  imprimitur  character,  cujus  character  est  fun- 
damentum  omnium  aliorum;  sed  character  Bap- 
tismi  est  hujusmodi;  ergo.  Minor  probatur,  quia 
character  Baptismi  respicit  initium  fidei,  alii  autem 
characteres  respiciunt  statum  fidei;  sed  status 
praesupponit  initium  ;  ergo  characteres  alio- 
rum  Sacramentorum  praesupponunt  characterem 
Baptismi. 

Ad  argumentum  in  contrarium  dico 
quod  quilibet  christianus  tenetur  esse  plenus 
christianus,  et  est  plenus  christianus  sine  sacra- 
mento  Confirmationis,  dummodo  non  contemnit; 
sed  contemneret  quando  haberet  praesentiam  Epi- 
scopi   et  non  acciperet. 


DlSTINCT.    VII   QU^ST.    II  89 

QU^STIC)   II. 
Ad  secnndam   Quastionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  in  Sacramento  Confirmationis 
non  conferatur  gratia  gratum  faciens,  quia  gratia 
gratis  data  respicit  poenam,  gratia  autem  gra- 
tum  faciens  respicit  culpam;  sed  Confirmatio  est 
contra  poenam,  quia  est  contra  pusillanimitatem ; 
ergo,  etc. 

Contra,  per  auctoritatem  Rabani:  per  impo- 
sitionem  manuum  Spiritus  Sanctus  traditur  bap- 
tizato;  sed  Spiritus  Sanctus  non  datur  nisi  per 
gratiam  gratum  facientem;  ergo,  etc. 

Ad  istam  qu^stioxem  dico  tres  Conclu- 
siones. 

Prima  CohcIhMo  est  quod  in  Sacramento 
Confirmationis  confertur  gratia  gratum  faciens. 
Probatur,  quia  de  Sacramentis  sentiendum  est  et 
tenendum  quod  tenet  sacrosanta  Ecclesia  romana» 
ut  patet  Extra.  De  heereticis.  Ad  abolendam;  sed 
sancta  romana  Ecclesia  tenet  quod  in  Confirma- 
tione  confertur  gratia  gratum  faciens;  ergo,  etc. 
Minor,  probatur  Extra.  De  sacra  Unctione  cap. 
cum  pervenisset,  ubi  dicitur  quod  per  Confirma- 
tionem  Spiritus  Sanctus  datur  ad  augmentum  et 
robur;  sed  Spiritus  Sanctus  non  datur  simpliciter 
homini  nisi  per  gratiam  gratum  facientem. 

Sed  est  notandum  quod  gratia  gratum  fa- 
ciens  dicitur  dupliciter.  Uno   modo    faciens   gra- 


Qo  LiB.  IV  Sententiarum 


tum  de  non  grato,  et  talis  gratia  confertur  in 
Baptismo  et  Poenitentia.  Alio  modo  dicitur  gratia 
gratum  faciens,  quae  de  grato  facit  magis  gratum, 
et  tali  modo  confertur  g^atia  in  Confirmatione. 

Secwiida  Cotvclusio  est:  cum  enim  in  Bap- 
tismo  conferatur  gratia,  et  in  Confirmatione  simi- 
liter  conferatur  gratia,  numquid  haec  et  illa  sunt 
eadem  gratia?  Et  dicitur  tripliciter.  Uno  .  modo, 
quod  hsec  et  illa  differunt  essentialiter  sicut  vir- 
tutes  et  dona,  quia  in  Baptismo  datur  gratia  quae 
influens  in  potentias  facit  virtutes;  in  Confirma- 
tione  autem  confertur  gratia  quse  influens  in  po- 
tentias  facit  do7ia;  sed  in  Ordine  confertur  gratia 
qdae  facit  beatitudines,  —  Alio  modo  dicitur  quod 
haec  et  illa  gratia  differunt  essentialiter  sicut 
morbi  contra  quos  ordinantur;  gratia  enim  bap- 
tismalis  est  contra  morbum  infidelitatis,  gratia 
autem  confirmationis  contra  morbum  pusiHanitni' 
iatis,  —  Tertio  modo  dicitur  quod  haec  et  illa 
gratia  differunt  sicut  duo  gradus  ejusdem  formae, 
sicut  dictum  fuit  supra  Lib,  i.  dist.  i8.  q,  de 
augm.  charit. 

Tertla  Cmwlusio  est  in  quo  Sacramento 
confertur  magis  et  minus  gratiae  in  Baptismo  an 
in  Confirmatione.  Et  dicitur  quod  gratia  Confir- 
mationis  praesupponit  gratiam  baptismalem,  sicut 
be7ie  esse  praesupponit  esse.  Quando  efgo  bene  fit 
comparatio  harum  gratiarum,  haec  potest  fieri 
dupliciter.  Uno  modo  si?ie  pracisione,   et  sic  om- 


DlSTINCT.    VII   QU^ST.   III  91 


mino  major  est  gratia  Confirmationis  quam  bap- 
tismalis,  sicut  bene  et  perfecte  vivere  estmelius 
quam  vivere.  Si  autem  fit  comparatio  harum  dua- 
rum  gratiarum  cum  pracisione,  sic  major  est  gratia 
baptismalis  quam  Confirmationis,  quia  major  vir- 
tutis  est  mortuum  vivificare,  quam  vivificatum 
fortificare;  sed  per  gratiam  baptismalem  homo 
mortuus  vivificatur,  in  Confirmatione  autem  homo 
vivificatus  fortificatur;  ergo. 

Ad  argumentum  in  contrarium,  cum  di- 
citur  quod  gratia  gratum  faciens  est  contra  cul- 
pam  dico  quod  non  tantum  est  contra  culpam,  sed 
etiam  contra  poenam  eatenus  quatenus  ordinata 
est  ad  culpam,  et  talis  est  pusillanimitas. 


Qu.tsrio  III. 
Ad  ieriiam   Qucssiionem  sic  procediiur: 

Videtur  quod  Sacramentum  Confirmationis 
possit  iterari,  quia  ubi  morbus  potest  iterari,  ibi 
convenienter  medicina  potest  iterari;  sed  Confir- 
matio  est  medicina  contra  morbum  pusillanimita- 
tis  et  ille  morbus  potest  iterari;  ergo. 

hi  co7iirarium  est  Magister  in  litera. 

IN  ILLA  QU^STIONE  sunt  tres  Articuli.  Pri- 
mus  est  a  quo  Sacramentum  Confirmationis  con- 
feratur.  Secundns  est  si  illud  Sacramentum  itera- 
tur.  Teriius  est  qua  poena  iterans  istud  Sacra- 
mentum  puniatur,  et  per  illum  Articulum   patct 

7 


92  LlB.  IV  Sententiarum 


solutio  ad  quartam  Quaestionem  in  principio  hujus 
Distinct.  positam. 

J>e  primo  videtur  forte  alicui,  quod  Sacra- 
mentum  Confirmationis  potest  a  quolibet  Sacer- 
dote  ministrari  per  dictum  Gregorii  ad  Januarium 
Episcopum,  ut  scribitur  in  canone  De  Consec. 
dist,  5.  c,  pervenit,  Ait  enim  sic:  pervenit  ad  nos 
quosdam  scandalizatos  fuisse  eo  quod  presbyteros 
tangere  chrismate  illos  qui  baptizati  sunt  prohi- 
buimus,  sed  si  omnino  de  hac  re  aliqui  contris- 
tentur,  ubi  Episcopi  desunt,  ut  prebysteri  etiam 
in  frontibus  baptizatos  chrismate  tangere  debeant, 
concedimus. 

Sed  dicendum  est  quod  solum  Episcopi  con- 
ferre  possunt  hoc  Sacramentum,  quia  in  primitiva 
Ecclesia  solis  Apostolis  licuit  conferre;  sed  solum 
Episcopi  sunt  successores  Apostolorum ;  ergo.  — 

Ad  decretum  vero  Gregorii  dicitur  quadrupli- 
citer.  Uno  modo,  quod  Papa  concessit  quod  pos- 
sent  Presbyteri  ibi  tangere  in  fronte  aliquo  oleo, 
sed  non  consentit  de  chrismate.  Sed  hoc  est  con- 
tra  textum  literae,  ut  patet  ibidem, 

Ideo  secundo  modo  dicitur  quod  Papa  propter 
scandalum  vitandum  illud  concessit  ad  tempus. 
Sed  illud  non  valet,  quia  utilius  scandalum  nasci 
permittitur  quam  quod  rei  veritas  relinquatur; 
Extra,  de  reguiis  jiwis. 

Ideo  dicitur  tertio  modo  quod  in  primitiva  Ec- 
clesia  non  erat  difFerentia  inter  Episcopos  et 
vSacerdotes.  Quod  probatur  per  duas  auctoritates 


DlSTINCT.    VII   QU^ST.    III  93 

Hieronymi,  Dist,  jj.  Decretorum,  Una  ponitur 
cap.  Olim,  et  alia  cap,  sequenti,  Olim,  inquit,  idem 
Presbyter  qui  et  Episcopus.  Et  paulo  post;  sicut 
Presbyteri  sciunt  se  ex  consuetudine  Ecclesiae 
praepositis  esse  subjectos,  ita  Episcopi  noverint 
se  magis  ex  consuetudine  quam  dispositionis  do- 
minicae  veritate  Presbyteris  esse  majores. 

Sed  quartus  modus  dicendi  est  melior,  quia  si 
a  principio  non  licuit  sacerdoti  hoc  sacramentum 
conferre,  Papa  tamen  quemlibet  sacerdotem  illius 
regionis  potuit  facere  Episcopum  quantum  ad 
actum  istum.  Sic  igitur  sacramentum  Confirma- 
tionis  a  solis  Episcopis  potest  conferri.  Cujus 
materia  remota  est  Chrisma  compositum  ex  oleo 
olivae  et  balsamo  specialiter  ab  Episcopo  sancti- 
ficatum,  vel  ab  alio  cui  talis  sanctificatio  potest 
committi.  Materia  aMtem  propinqiia  est  unctio  facta 
in  fronte  in  figura  crucis.  Hujus  autem  Sacra- 
menti /orma  est:  signo  te  signo  crucis,  confirmo 
te  chrismate  salutis  in  nomine  Patris  et  Filii  et 
Spiritus  Sancti.  Amen. 

I>e  seeundo  ArticulOf  scilicet:  utrum  illud 
Sacramentum  potest  iterari.  Dico  quod  non,  immo 
scienter  iterans  peccat  mortaliter.  Quare  autem 
non  debet  iterari,  principalis  causa  est  institutio 
divina.  Conguentia  vero  assignatur  talis,  quia  per 
istud  Sacramentum  instituitur  aliquis  in  deter- 
minato  gradu  Ecclesiae,  scilicet  in  gradu  bella- 
toris;  sed  Sacramentum  instituens  in  gradu  bel- 
latoris  determinato,  non  iteratur.  Alia  congruen- 


94  LiB.  IV  Sentextiarum 


tia  assignatur,  quia  istud  Sacramentum  imprimit 
eiFectum  indelebilem,  scilicet  characterem. 

De  tertio  Articulo,  scilicet  de  poena  ite- 
rantis,  dicunt  canonistae  quod  sunt  irregulares, 
et  probant  per  locum  a  simili,  quia  de  Baptismo 
et  Confirmatione  est  simile;  sed  iterans  Baptis- 
mum  scienter  est  irregularis,  igitur  idemjudicium 
erit  de  Confirmationis  iteratione. 

Sed  aliter  dicitur  quod  nulla  poena  canonica 
quae  non  est  inflicta  a  Papa  concedente  jus,  incur- 
ritur  ipso  jure,  nec  propter  argumenta  exponen- 
tium  canones,  sive  a  simili  sive  a  contrario  sensu 
talis  poena  debet  infligi.  Cum  igitur  non  inve- 
niatur  in  jure  canonico  expressa  poena  irregula- 
ritatis  inflicta  pro  iteratione  Confirmationis,  se- 
quitur  quod  ipso  facto  non  incurritur,  maxime 
quia  poenae  sunt  restringendae.  Et  confirmatur  per 
capitulum  illud  De  Consecr.  d,  5.  c,  Dictum,  ubi 
nulla  poena  infligitur  Episcopo  iterum  confirmanti, 
sed  nec  suscipienti,  nisi  quod  soli  Deo  serviat 
in  habitu  monachali  vel  clericali. 

Ad  argump:ntum  in  contrarium  dico 
quod  morbus,  ut  contra  ipsum  est  haec  medicina, 
non  iteratur,  licet  alio  modo  possit  iterari. 


Distinctio  VIII. 

Post  Sacpamentum  Baptismi... 

Circa  isiam  DisL  8.  in  qua  Magisier  incipit 
tractare  de  Sacramento  Eucharistice,  qucero  quatuor 
Quastiones,  Primo:  Utrum  Sacramentum  Etuha- 
risHce  sit  Sacramentum  navce  legis,  Secundo:  Utrum 
illa  sit  forma  cansecrationis  Corporis  Christi  quce  po- 
nitur  in  canone  Missa:  Hoc  esi  corpus  meum,  Tertio: 
Utrum  illa  siiforma  consecrationis  sanguiyiis  Christi: 
Hic  est  sanguis  meus.  Quarto:  sine  argumento :  Quid 
demonsiretur  per  hoc  pronomen:  Hoc. 


Qu^STlO  I. 
Ad  primam  qucesHonem  sic  proceditur, 

Videtur  quod  Eucharistia  non  sit  Sacramen- 
tum  novae  legis,  quia  quodlibet  Sacramentum 
novae  legis  est  per  se  unum ;  sed  Eucharistia  non 
est  per  se  unum;  ergo.  Minor  probatur,  quia 
aliud  signum  est  species  panis,  et  aliud  signum 
est  species  vini,  et  habent  aliud  et  aliud  signa- 
tum,  quia  unius  signatum  proprium  est  corpus 
Christi,  alterius  autem  est  sanguis  Christi. 

Conira,  De  Consec.  dist.  2.  In  Sacramento- 
rum  oblationibus. 


gb  LiB.  IV  Sententiarum 

Ad  istam  qu^stionem  dico  tres  Conclusio 
nes.  Prima  est  quod  Eucharistia  est  Sacramentum 
novae  legis.  Secunda  quod  Eucharistia  est  Sacra- 
mentum  excellentius  inter  Sacramenta  novae  legis. 
Tertia  conclusio  est  si  Sacramentum  Eucharistiae 
est  unum. 

Pr^tnia  Cmicltisio  sic  probatur:  Sacramen- 
tum  plenitudinis  gratiae  est  pro  tempore  legis 
gratiae;  sed  Sacramentum  Eucharistiae  est  Sacra- 
mentum  plenitudinis  gratiae;  ergo  Eucharistia  est 
Sacramentum  novac  legis. 

Prceterea,  Sacramentum  novae  legis  est  si- 
gnum  sensibile  gratiam  Dei,  vel  effectum  gra- 
tuitum  efficaciter  signans  ex  institutione  divina; 
sed  Eucharistiam  ponimus  effectum  Dei  gratui- 
tum,  scilicet  existentiam  Corporis  Christi;  ergo 
Sacramentum  Eucharistiae  est  Sacramentum  novae 
legis.  Mifior  probatur,  quia  sub  illis  speciebus 
signatur  Corpus  Christi  veraciter  contineri,  et 
tamen  illae  species  hoc  non  efficiunt.  —  Hoc  ar- 
gumentum  est  efficax  contra  illos  qui  ponunt 
Sacramentum  habere  actionem  respectu  rei  signa- 
tap,  sed  non  esset  contra  me,  quia  ut  visum  fuit 
circa  principium  hujus  Quarti,  Sacramenta  sunt 
signa  tantum  efficacia  respectu  rei  signatae  vel 
gratiae. 

Secumla  Cmwlu8i4>f  scilicet  quod  Eucha- 
ristia  est  excellentius  Sacramentum  inter  Sacra- 
menta  novae  legis  declaratur  ex  quadruplici  dif- 


DlSTINCT.    VIII   QU^ST.    I  97 


ferentia  quae  est  inter  Eucharistiam  et  alia 
Sacramenta  novae  legis. 

Prima  est  quod  alia  Sacramenta  veracia  sunt 
quantum  est  de  se,  tamen  quandoque  carent 
effectu  signato  propter  indispositionem  suscipien- 
tis.  Istud  autem  Sacramentum  numquam  caret 
suo  signato. 

Secunda  differentia  est  quo(;}  istud  Sacramen- 
tum,  quod  significat  hoc  realiter  continet;  alia 
autem  non  continent  realiter  quod  signant. 

Jertia  differentia  est  quod  alia  Sacramenta 
signant  gratiam  accidentalem  et  inhaerentem,  istud 
autem  signat  gratiam  subsistentem,  idest  exis- 
tentiam  Corporis  Christi. 

Quarta  differentia  est  quod  omnia  alia  Sacra- 
menta  consistunt  in  usu  et  in  fieri,  ita  quod  idem 
est  ibi  Sacramentum  et  perceptio  Sacramenti,  nec 
permanet  aliquid  quod  sit  Sacramentum,  sed  ces- 
sant  cessante  tali  usu,  ut  patet  in  Baptismo  et 
ejus  perceptione.  Sed  hoc  Sacramentum  est  quod- 
dam  permanens  etiam  ante  usum. 

l>e  tertia  Conclusimie  dico  quod  Sacra- 
mentum  Eucharistiae  est  unum  unitate  integritatis, 
non  unum  unitate  indivisibilitatis,  Ad  cujus  evi- 
dentiam  est  notandum  quod  Corpus  Christi  potest 
accipi  stricte,  prout  includit  in  se  partes  animatas 
anima  Christi,  cujus  pars  non  est  sanguis,  licet 
sit  in  potentia  propinqua  ut  convertatur  in  car- 
nem  animatam,  et  sic  corpus  est  essentialiter 
aliud  a  sanguine.  Alio  modo  potest  Corpus  Chri- 


gS  LiB.  IV  Sententiarum 

sti  accipi  prout  includit  omnia  quae  pertinentad 
totum  corpus  organicum,  sive  sint  partesanima- 
tae  sive  non,  ut  humores  et  spiritus;  et  hoc  modo 
sangnis  est  aliquid  corporis.  Primo  modo  acci- 
piendo  corpus  licet  ipsum  et  sanguis  sint  primo 
diversa  signata,  constituunt  tamen  unum  signa- 
tum  totale,  quod  est  corpus  secundo  modo  sum- 
ptum,  et  ita  proprium  signum  corporis  primo 
modo,  et  signum  proprium  sanguinis  possunt  esse 
unum  signum  unitate  integritatis  et  non  indivisi- 
bilitatis.  Et  congruum  est  sic  esse  ut  Sacra- 
mentum  hoc  habeat  unitatem  integritatis  et  indi- 
visibilitatis,  quia  hoc  Sacramentum  est  ad  com- 
pletam  nutritionem  animae,  sicut  aliquid  est  ad 
completam  et  perfectam  nutritionem  corporis;  sed 
completa  nutritio  corporis  est  in  aliquo  uno  uni- 
tate  integritatis  et  non  indivisibilitatis,  unde  non 
nutrit  perfecte  cibus  sine  potu,  nec  e  contrario ; 
ergo  hoc  Sacramentum  est  unum  unitate  integri- 
tatis  et  non  indivisibilitatis. 

Et  per  hoc  patet  ad  argumentum  princi- 
pale,  etc. 

QU^STIO   II   ET    III. 

Ad  secundam  et  tertiam  Quasiionem  simul  sic 
p70ceditur  : 

Videtur  quod  illa  non  sit  forma  consecratio- 
nis  Corporis  Christi  quae  ponitur  in  canoneMis- 
sae:  Hoc  est  enim  corpus  meum,  hoc  est  sanguis 
7neus,   vel  hic  est  calix  sanguinis    7nei,    quia    istud 


DlSTINCT.    VIII   QUi^^ST.    II   ET   III         QQ 


pronomen  hoc  aut  demonstrat  substantiam  panis, 
aut  accidentia,  et  utroque  modo  propositio  est 
falsa;  aut  demonstrat  Corpus  Christi  et  sic  pro- 
positio  non  est  efiFectiva  Corporis  Christi. 

In  contrarium  est  Magister  in  litera. 

In  ISTA  QU^STIONE,  pfimo  est  videndum  si 
Eucharistiae  sit  aliqua  una  forma;  secundo,  quae 
est  illa  forma;  terHo,  quid  significet  illa  forma. 

De  primo  dico  quod  aliud  est  quaerere  si 
£uckarisfteF  est  aliqua  una  forma,  aliud  est  quae- 
rere  si  Consecrattonis  est  aliqua  una  forma;  nam 
verba  non  sunt  nec  esse  possunt  forma  Eucha- 
ristise,  sed  verba  bene  sunt  forma  consecrationis 
Eucharistiae,  ut  praehabitum  est  in  praeced.  quaest. 
Et  tunc  dico  quod  sicut  illud  Sacramentum  est 
unum  unitate  integritatis  non  autem  indivisibilitatis, 
quia  in  se  includit  duo  signa  particularia  quae 
primo  significant  duo  proprie  significata  et  pro- 
xima,  scilicet  corpus  et  sangninem,  et  duo  remota, 
scilicet  cibationem  et  potationem  spiritualem,  ita 
etiam  est  hic  una  consecratio  unitate  integritatis 
non  autem  indivisibilitatis,  sed  sunt  duae  partiales. 
Et  sic  est  ibi  duplex  forma  consecrationis,  quia  una 
est  forma  consecrationis  corporis,  alia  est  forma 
consecrationis  sanguinis  Christi.  Distinctio  autem 
istarum  formarum  partialium  consecrationis  patet 
ex  dMohwsi primo  quia  si  sacerdos  moreretur  subito 
pane  consecrato,  ibi  esset  consecratio  corporis 
sine  consecratione  sanguinis;  secundo,  quia  una 
est  efficax  sine  alia,  alias  fideles  adorantes   Cor- 


lOO  LlB.  IV  vSententiarum 


pus  Christi  ante  consecrationem  Sangiiinis  essent 
idololatrae,  quod  est  falsum. 

De  secundOf  scilicet:  quae  est  forma  conse- 
crationis  Corporis  Christi  et  Sangiiinis  ejus,  di- 
citur  uno  modo  secundum  viam  Innocentii,  De 
offic,  MisscB  pari,  j.  c,  6,,  quod  forma  consecra- 
tionis  non  est  in  istis  verbis:  Noc  est  ejiim  Corpus 
nieum,  nec  Christus  consecravit  in  istis  verbis, 
scilicet  in  verbis  benedictionis,  cum  dicitur  in 
verbis  praecedentibus  quod  accipiens  panem  be- 
nedixit. 

Pro  ista  opinione  arguitur  sic:  verba  quae 
significant  realitatem  Sacramenti  in  facto  esse  et 
non  in  fieri,  non  sunt  forma  consecrationis;  sed 
ista  verba:  hoc  est  enim  Corpus,  etc.  significant 
realitatem  Sacramenti  in  facto  esse  et  non  in 
fieri ;  ergo.  Major  patet,  quia  cum  conversio  con- 
sistat  in  fieri,  verba  consecrationis  debent  signi- 
ficare  realitatem  Sacramenti  in  fieri.  Minor  pro- 
batur  sic,  quia  ista  verba  sunt  vera  tantum  in 
termino  conversionis  et  non  ante. 

Contra  ista  opinionem  argiiitur  sic,  quia  Chri- 
stus  in  verbo  consecravit;  sed  non  consecravit 
aliis  verbis  ab  istis,  cum  non  legimus  alia  ver- 
ba  ab  istis;  ergo  forma  consecrationis  Corpo- 
ris  Christi  est  in  istis  verbis:  Hoc  est  enim 
Corpus  meum.  Hinc  dicitur  Extra,  de  celebratione 
Missarum:  Cuni  Marthcc:  Credimus  quod  forma 
verborum  sit  sicut  in  Canone  continetur,  et  a 
Christo  Apostoli,  et  ab  Apostolis  eorum  accepe- 


DlSTl^XT.  VIII    QU^ST.  II   ET   III         lOl 

runt  successores.  —  Xec  argnmentum  opinionis 
concludit,  ut  patebit  in  Art,  j.  quando  videbitur 
quid  significant  ista  verba:  hoc  esi  enim  corpus 
meum,  quae  non  solum,  in  proprosito,  sunt  osten- 
siva,  sed  etiam  effectiva. 

Dico  igitur  aliter  ad  istum  Articulum,  et 
primo  ostendendo  quae  sunt  verba  consecrationis 
Corporis  Christi ;  secundo,  quae  sunt  verba  con- 
secrationis  Sangiiinis  Christi. 

De  primo  dico  quod  verba  consecrationis 
Corporis  Christi  sunt  quatuor,  videlicet  pronomen 
hoc  et  verbum  est  et  in  apposito  corpus  meum, 
Ista  enim  conjunctio  enim  non  est  de  essentia 
formae,  sed  secundum  unum  Doctorem  solum  po- 
nitur  ad  designandum  ordinem  consecrationis 
Sacramenti  ad  usum  Sacramenti,  quod  patet  ex 
verbis  praecedentibus  accipite  et  comedite,  hoc  est 
enim  Corpus  meum,  quasi  dicat,  quia  talis  est 
consecratio,  ideo  utendum  est  consecrato.  —  Alia 
ratio  potest  assignari  quod  illud  enim  ponitur  od 
ostendendum  ne  illa  verba,  quae  sunt  de  forma 
consecrationis,  proferantur  sine  praecedentibus. 

Sed  hic  est  unum  dubium,  utrum  prseter- 
missis  verbis  praecedentibus,  per  ista  solum  qua- 
tuor  verba  conficeret  Sacerdos.  Et  dicitur  quod 
sic,  quia  ista  sunt  praecisa  forma  consecrationis, 
alia  autem  sunt  praemittenda  propter  reverentiam 
vel  propter  orationem. 

Contra  istud  instatur  sic :  Verba  Sacramenti 
ex  vi  verborum  debent  significare  illud  quod  ef- 
ficitur  ex  vi  consecrationis;  sed  vi  consecrationis 


I02  LiB.  IV  Sententiarum 

hujus  efficitur  quod  ibi  sit  verum  Corpus  Christi; 
ergo  verba  debent  sufficienter  hoc  significare. 
Sed  haBC  verba :  hoc  est  enim  corpus  meum,  pro- 
lata  sine  praecedentibus,  hoc  non  significant,  quia 
absolute  ly  meum  significat  referri  ad  personam 
loquentis;  sicut  si  inciperem  loqui  aliqua  verba 
Christi  sive  prolata  a  Christo,  videlicet :  docirina 
mea  non  esi  mea,  quantumcunque  intenderem  lo- 
qui  in  persona  Christi,  tamen  ex  vi  verborum 
non  habetur  quod  illa  doctrina  sit  Christi,  sed 
loquentis. 

De  secundo,  scilicet  quae  verba  sunt  forma 
consecrationis  Sangninis  Christi,  dico  quod  hic 
est  majus  dubium.  Tum  quia  forma  qua  utimur 
nuUus  Evangelistarum  recitat,  ideo  non  videtur 
ex  Evangelio  esse  certa.  Tum  quia  gfraeci  alia 
forma  utuntur  dicentes :  Hic  est  Sanguis  meus 
novi  Testamenti  qui  pro  vobis  et  promultis  est 
in  remissionem  effiisus  peccatorum.  —  Tamen,  his 
non  obstantibus  firmiter  tenendum  est  quod  for- 
ma  nostra  sit  certa  secundum  auctoritatem  In- 
nocentii  De  ceiebrat,  Afzss,  Cum  Afartka,  Multa 
enim  tradita  sunt  Ecclesiae  ab'  Apostolis,  quae 
tamen  non  sunt  scripta  in  Evangelio.  —  Nec 
obstat  quod  dicitur  de  Evangelistis,  quia  inten- 
debant  narrare  rem  gestam,  non  autem  tradere 
formam  consecrationis.  De  forma  ecclesiae  grae- 
corum,  Ecclesia  non  dicit  eos  non  conficere ; 
unde  dicunt  aliqui  quod  forma  eorum  et  forma 
nostra  et  quaecumque  forma  scripta  in  Evangeliis 
sufficiens  est  ad  consecrationem,    tamen    in    Ec- 


DlSTlNCT.    VIII   QU^ST.   II   ET   III         103 


clesia   romana    est    de    necessitate    ministri    uti 
forma  quae  ponitur  in  Canone. 

De  tertio  Articulo,  scilicet  quid  ista  verba 
significant,  nunquid  significant  substantiam  pa- 
nis,  an  accidentia,  vel  Corpus  Christi.  Sed  sive 
significent  substantiam  panis,  sive  accidentia,  sive 
Corpus  Christi,  videtur  propositio  falsa,  quia  istud 
pronomen  koc  vel  demonstrat  pro  illo  instanti 
pro  quo  profertur,  vel  pro  alio.  Non  pro  cdio, 
quod  patet ;  ergo  demonstrat  pro  illo  instanti 
pro  quo  profertur,  et  tunc  non  est  Corpus  Christi. 

Ad  hoc  dicitur  multipliciter,  quod  hoc  pro- 
nomen  hoc  demonstrat  ibi  Corpus  Christi  non 
substantiam  panis,  neque  accidentia ;  nam  ver- 
bum  quodcunque  potest  capi  dupliciter.  l/no 
nwdo  potest  capi  secundum^  se;  alio  niodo  prout 
est  pars  alicujus  orationis.  Primo  modo,  scilicet 
secundum  se  omne  nomen  habet  suum  significa- 
tum  in  instanti  ultimse  sillabae  ejus;  secundo  au- 
tem  modo,  scilicet  ut  est  pars  alicujus  orationis, 
non  habet  suum  significatum  nisi  in  ultimo  in- 
stanti  prolationis  totius  orationis. 

Ad  propositum  ergo  dicitur  quod  illud  pro- 
nomen  hoc  ponitur  in  illa  oratione  non  secundum 
se,  sed  ut  est  pars  oratiofiis,  et  ideo  non  habet 
suum  significatum  nisi  in  ultimo  instanti  prola- 
tionis  totius  orationis  ;  sed  pro  illo  instanti  est 
Corpus  Christi;  ergo  demonstrat  Corpus  Christi 
pro  ultimo  instanti  prolationis.  Hoc  confirmatur ; 
constat  enim  quod  illud  pronomen  hoc,  pro  aliquo 


I04  LlB.  IV  Sententiarum 

supponit ;  non  autem  potest  supponere  pro  pane, 
nec  pro  accidentibus  panis,  nec  pro  aliquo  alio  a 
Corpore  Christi;  ergo  supponit  pro  Corpore  Chri- 
sti,  et  nonnisi  in  ultimo  instanti  prolationis. 

Contra  istam  optnionem  arguitur  sic :  IUud 
nomen  quod  non  mutat  suum  significatum  in 
propositione  sive  in  oratione,  non  habet  aliud 
significatum,  ut  in  oratione  positum,  quam  ut 
extra  orationem  per  se  sumptum.  Si  enim  habet 
aliud  significatum  in  oratione  quam  habeat  per 
se,  ergo  mutat  significatum  suum  in  oratione; 
sed  nomen  quodcumque,  maxime  univocum,  non 
mutat  in  oratione  suum  significatum,  quoniam 
si  mutaret,  cum  idem  nomen  posset  poni  in  infi- 
nitis  orationibus,  et  per  consequens  illud  nomen 
mutaret  infinita  significata,  et  ita  nuUa  esset  cer- 
titudo  de  significatione  sive  de  significato  ali- 
cujus  nominis ;  ergo  quodcunque  nomen  debet 
idem  significare  et  idem  significatum  habere  in 
oratione,  quod  habet  secundum  se  sumptum.  Sed 
istud  pronomen  hoc  super  accidentia  panis  abso- 
lute  posita  non  significat  Corpus  Christi;  igitur 
nec  prolatum  in  oratione. 

Quidquid  sit  de  opinione  vel  impugnatione, 
potest  aliter  dici  quod  illa  oratio  hoc  est  enim 
corpus  meum,  est  vera  pro  ultimo  instanti  prola- 
lationis,  et  sic  illa  forma  consecrationis  signat 
Corpus  Christi  pro  ultimo  instanti  prolationis. 
Istud  autem  patet  ex  tribus  propositionibus: 

Prima  propositio  est  quod  illa  oratio  non  so- 
lum  est  corporis  indicativa,   sed  etiam  virtute  di- 


DlSTINCT.  VIII    QVJESr.  II  ET   III         I05 

vina  est  Corporis  Christi  effectiva,  Item,  non  ef- 
ficit  operatione  successtva  sed  operatione  instan- 
ianea;  et  non  est  effectiva  rei  non  existentis,  sed 
rei  prceexistentis,  quia  corpus  quod  est  in  coelo 
localiter  capit  esse  in  altari  sacramentaliter. 

Secunda  propositio  est  quod  pro  illo  tempore 
denotatur  in  oratione  veritas,  quod  significatur 
per  verbum  copulans  extrema  propositionis  vel 
orationis,  ut  si  dicatur  homo  est  albus,  quia  verbum 
copulans  extrema  orationis,  est  verbum  praesens, 
ideo  veritas  orationis  denotatur  in  tempore  de 
prsBsenti ;  et  similiter  est  de  verbo  praeteriti  vel 
futuri  temporis. 

Tertia  propositio  est  quod  verbum  cujuscunque 
temporis  non  solum  potest  significare  tempus, 
sed  etiam  potest  significcire  instans  temporis, 
quia  si  non  posset  instans  temporis  significare 
cum  anima  creatur  in  instanti,  tunc  ista  esset 
f alsa  :  anima  creatur. 

Ex  his  orationibus  omnibusfiat  talis  deduc- 
tio :  pro  eodem  tempore  vel  pro  eodem  instanti 
oratio  est  veritatis  ostensiva  pro  quo  est  rei  vel 
corporis  effectiva,  ut  sic  tempus  referatur  ad  actio- 
nem  succesivam,  i^istatis  vero  ad  actionem  vel 
factionem  instantaneam ;  sed  ista  oratio  hoc  est 
enim  corpus  meum  est  corporis  effectiva  pro  ul- 
timo  instanti  prolationis;  igitur  est  corporis  ^j/^«- 
siva  pro  ultimo  instanti  prolationis. 

Et  per  hoc  patet  ad  ar^umeiittnn  principale. 
Igitur,  etc. 


Distinctio  IX. 

Et  sicut  duas  sunt  pes... 

Circa  istam  Dist,  9.  qiiaro  tres  Qucestiones. 
Primo:  Utrum  Sacramentum  Corporis  Christi  possit 
a  7ion  jejunis  celebrari  vel  7ecipi,  Secundo:  Utrum. 
possibile  sit  Corpus  Christi  sub  specie  panis  et  vini 
contineri  veraciter,  Tertio:  Utrum  existens  in  mor- 
tali  peccato  peccet  mortaliter  accipiendo  hoc  Sacra-- 
mentum. 


Qu.tSTIO  I. 
Ad  primam   Queestionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  Sacramentum  Corporis  Christi 
possit  a  non  jejunis  celebrari  vel  recipi,  quia 
post  coenam  Christus  discipulis  suis  pransis  dedit 
Eucharistiam. 

Contra,  De  Consecr,  dist.  2.  cap.  Liquido,  et  su- 
mitur  ab  Augustino  ad  inquisitiones  Jannuarii : 
Placuit  vSpiritui  Sancto  ut  in  honorem  tanti  Sa- 
cramenti  prius  in  os  Christiani  dominicum  Cor- 
pus  intraret  quam  cibi  alii. 

In  ista  QU.^iSTioXE />r//;/d7  ponam  unam  dis^ 
tinctionem  ;  secundo  respondebo   ad    quaestionem. 


DlSTINCT.   IX    QUJEST.    I  107 

Quantuni  ad  pHmmn  dico  quod  quadru- 
pliciter  potest  quis  hoc    Sacramentum    recipere. 

Primo  modo,  aliquis  hoc  Sacramentum  recipit 
nec  sacramenialtier,  nec  spiriiualiier,  sicut  infidelis 
aut  perversus  haereticus,  de  quo  dicit  Apostolus 
quod  judicium  sibi  manducat  et  bibit  non  diju- 
dicans,  idest  non  discernens  ab  aliis  cibis,  Cor- 
pus  Domini ;  talis  enim  sola  accidentia  terit  den- 
tibus  materialiter,  et  ideo  non  sumit  neque  sa- 
cramentaliter  neque  spiritualiter. 

Secundo  modo  hoc  Sacramentum  aliquis  su- 
mit  sacranienialiier  et  spiriiualiier  sicut  devotus 
christianus  qui  conscientia  jam  purgata  non  si- 
mulata  fide  ad  hoc  sacramentum  accedit,  de  quo 
loquitur  Augustinus  dicens :  Crede  et  mandu- 
casti,  et :  non  me  convertes  in  te  sed  tu  conver- 
teris  in  me. 

Teriio  modo  aliquis  sumit  hoc  Sacramentum 
sacramenialiier  et  7ion  spiriiualiier  sicut  malus  chris- 
tianus  qui  sumit  Corpus  Christi  sed  non  babet 
conscientiam  de  peccato  mortali  jam  purgatam,  et 
de  hoc  loquitur  Augustinus,  et  habetur  De  consecrai, 
disi,  2.  c,  2,  Quid  est  Christo  manducare.  Qui 
enim  accipit  indigne  Sacramentum,  acquirit  inde 
magnum  tormentum. 

Quario  modo  sumit  aliquis  hoc  Sacramentum 
spiriiualiier  et  no7i  sacramenialiier,  sicut  homo 
christianus  conscientia  sanus  tamen  infirmitate 
gravatus  libenter  hoc  Sacramentum  sumeret,  sed 
oun  habet  propinantem  sibi,  et  de    illo    loquitur 


io8  LiB.  IV  wSententiarum 

Augustinus  /?/  Lib.  de  remedio  pcenitentia  dicens: 
Ut  quid  paras  ventrem  vel  dentem,  crede  et 
manducasti.  Qui  enim  credit  in  eum  manducat  eum. 
Hic  autem  non  quaeritur  de  illoquisumit  hoc 
Sacramentum  primo  vel  qimrto  modo,  sed  quaeri- 
tur  de  illo  qui  sumit  secundo  vel  tertio  modo  sci- 
licet  sacramentaliter  et  spiritualiter,  vel  soium  sa- 
cramentcUitery  si  talis  potest  licite  hoc  Sacramen- 
tum  non  jejunus  recipere.  Et  tunc  praemitto  aliam 
disctintionem,  videlicet  quod  jejunium  est  yiatu- 
rce  et  jejunium  ecclesa,  Jejunium  autem  ecclesiae 
non  solvitur  nisi  per  aliquam  refectionem  extra- 
ordinariam  prseter  morem  ecclesiae,  unde  per 
specierum  sumptione  vel  potum  saltem  post  pran- 
dium  non  solvitur  jejunium  ecclesiae.  Sed  jeju- 
nium  naturae  est  carentia  cibi  suscepti  in  sto- 
macho  vel  in  via  ad  stomachum.  Hoc  de  primo 
Articulo, 

De  secumlo  Articulo  dico  quod  oportet 
suscipientem  Corpus  Christi  esse  simpliciter  jeju- 
num  jejunio  naturae,  nec  est  alia  causa  princi- 
palis,  nisi  institutio  divina,  quia,  ut  dictum  est, 
placuit  Spiritui  Sancto  ut  in  honorem  tanti  Sa- 
cramenti  etc.  Et  quidem  rationalis  est  constitutio 
propter  reverentiam  Sacramenti  quae  minor  est 
in  pranso  quam  in  jejuno,  et  ut  prius  quaeratur 
cibus  spiritualis  quam  corporalis. 

Si  autem  intelligitur  quaestio  in  particulari, 
dico  quod  duo  sunt  casus  in  quibus  est  licitum 
alicui    non    jejuno    stomacho    hoc   Sacramentum 


DlSTINCT.   IX   QU^ST.    I  109 

recipere.  Unus  est  in  infirmitate  gravi  quando 
timetur  periculum  mortis  imminentis;  tunc  enim 
periculum  esset  negare  infirmo  etiam  pranso  po- 
scenti  hoc  Sacramentum,  cum  sit  viaticum.  Alius 
est  casus  specialis  puta  in  aliqua  regione  in  qua 
celebratur  vino  albo  ;  ibi  minister  parat  calicem 
sacramenti,  et  ex  aliqua  negligentia  pro  vino 
ponit  aquam.  Sacerdos  non  advertens  supponens 
ministrum  bene  fecisse  procedit  dicendo  verba 
et  alia  faciendo  usque  ad  perceptionem  ;  perci- 
piens  autem  liquorem  de  calice  advertit  esse 
aquam ;  in  tali  enim  casu  Sacerdos  tenetur  con- 
secrare  Sanguinem  de  novo  et  percipere  conse- 
cratum,  quia  quando  sunt  duo  praecepta  ordinata 
secundum  rationem  superioris  et  inferioris,  ma- 
gis  ligat  praeceptum  superioris  quam  inferioris ; 
sed  quod  istud  Sacramentum  percipiatur  integre 
a  Sacerdote  quando  conficit,  est  praeceptum  su- 
perioris  scilicet  Christi ;  quod  autem  percipiat 
jejunus  est  praeceptum  Ecclesiae  et  inferioris ; 
ergo  non  obstante  quod  in  tali  casu  non  sit  je- 
junus,  ipse  tenetur  sanguinem  consecrare  et  con- 
secratum  recipere. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  respondet 
Augustinus  De  consecrat,  dist,  2,  c,  Liquido,  Neque 
enim  quia  post  cibos  dedit  Dominus  Eucharis- 
tiam  discipulis  suis,  propterea  pransi  debemus 
Eucharistiam  sumere.  Namque  Salvator  ut  vehe- 
mentius  commendaret  hujus  Sacramenti  altitudi- 
nem,  ultimo  [hoc]  voluit  figere  in  cordibus  disci- 


iio  LiB.  IV  Sententiarum 

pulorum;  quo  autem  ordine  deinceps  sumeretur, 
Apostolis,  per  quos  Ecclesias  dispositurus  erat, 
reservavit  docendum. 

Qu^STio  II. 
Ad  secundam  Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  non  sit  possibile  Corpus  Christi 
sub  specie  panis  et  vini  veraciter  contineri,  quia 
non  alio  modo  se  habent  species  panis  et  vini 
ad  Corpus  Christi  post  consecrationem  quam  an- 
te ;  sed  ante  consecrationem  Corpus  Christi  non 
continebatur  veraciter  sub  speciebus  panis  et 
vini;  igitur  nec  postea. 

2?i  contrarium  est-  Magister  in  litera  probans 
per  multas  auctoritates  hoc  esse  possibile. 

In  ISTA  gu.ESTlONE  sunt  tres  Articuli.  Pri- 
mo  est  videndum  quid  sit  fide  tenendum.  Secundo 
est  unum  dubium  removendum,  scilicet  quomodo 
sit  possibile  Corpus  Christi  esse  de  novo  in  al- 
tari  sine  sui  mutatione.  Tcrtio  est  tale  dubium 
removendum,  cum  hostia  sit  parva  et  Corpus 
Christi  magnum,  quomodo  potest  contineri  sub 
hostia. 

2>6  primOf  dico  quod  Corpus  Christi  vere 
est  ibi  realiter,  Ista  autem  veritas  fuit  a  princi- 
pio  expresse  tradita  ex  quo  Eucharistia  fuit  in- 
stituta,  ut  patet  Matth.  26.  ubi  Christus  ait:  Hoc 
est  corpus  meum:  et  Joan.  6.  Caro  mea  vere  esf 
cibus,  etc;  et  Luc.  21.  Hoc  est  corpus    meum,    et 


DlSTINCT.    IX   QU^ST.    II  Ili 


hic  est  sanguis  meus,  Si  autem  hseretici  vellent 
ita  exponere  dicendo  quod  sunt  figurative  dictci, 
sicut  istud  Joan.  5.  Ego  sum  vitis^vera,  istud  est 
omnino  contra  intentionem  Salvatoris,  quia  ut 
ait  Augxistinus  Lib.  83,  Qucest.  j,,  solet  circum- 
stantia  scripturarum  illuminare  scripturam,  nam 
ex  praecedentibus  vel  sequentibus  potest  coUigi 
an  loquatur  figurative.  Nam  cum  Christus  dixit 
ego  sunt  vitis  vera,  statim  subjunxit  vos  palmites 
mei;  sed  constat  quod  discipuli  non  erantpalmi- 
tes  naturales  sed  tantum  figuraliter,  ideo  loque- 
batur  figiirative.  Sed  cum  dicit,  Luc.  2 1 .  Hoc  est 
corpus  meum,  statim  subjunxit  quod  pro  vobis  tra- 
detur;  sed  ista  traditio  non  erat  figurativa  sed 
realis  et  vera;  ergo  veraciter  dictum  est:  Hoc  est 
corpus  meum, 

De  seeundOf  scilicet  qualiter  corpus  sit  ibi 
veraciter  ubi  prius  non  fuit,  vel  erat  sine  sui 
mutatione.  Est  hsec  opinio  Thomae,  quod  hoc  est 
propter  mutationem  alterius  in  ipsum  corpus,  puta 
propter  conversionem  panis  in  Corpus  Christi, 
et  ideo  non  oportet  Corpus  Christi  in  se  mutari ; 
sufficit  enim  quod  aliud  mutetur  in  ipsum,  ad 
hoc  quod  ipsum  incipiat  ibi  esse  prsesentiatiter. 
£t  declaratur  per  simile,  quia  sicut  genitum  est 
ubi  prius  fult  comiptum,  et  tamen  non  per  ali- 
quam  loci  mutationem  ipsius  geniti,  ita  videtur 
quod  illud  in  quo  conversum  est  aliud  sit  ubi 
conversum  prius  fuit,  et  non  per  aliquam  muta- 
tionem  termini  ad  quem  conversionis,  sed  solum 
termini  a  quo. 


112  LlB.  IV  Sententiahum 


Conira  istam  opinionem  arguitur  sic:  Suppo 
sito»  secundum  eos,  quod  transubstantiatio  est 
mutatio  substantialis  eo  modo  quo  conceditur  esse 
mutatio,  tunc  arguitur  sic:  Per  nuUam  mutatio- 
nem  per  se  habetur  id  quod  est  per  se  aliud  et 
posterius  a  per  se  termino  mutationis;  sed  prae- 
sentia  Corporis  Christi  est  posterior  et  est  aliud 
simpliciter  a  substantia  quae  est  per  se  terminus 
transustantiationis;  ergo.  Major  patet  quia  unius 
mutationis  per  se  est  unus  per  se  terminus.  Mi- 
nor  etiam  patet;  nam  hujusmodi  praesentia  non 
est  substantia  panis,  ut  manifestum  est,  quia 
quando  substantia  panis  non  est,  ista  praesentia 
est;  nec  ista  praesentia  est  substantia  Corporis 
Christi,  quia  hujusmodl  substantia  fuit  quando 
praesentia  non  fuit. 

Prceterea,  Deus  potest  facere  corpus  suum 
praesens  cum  pane  manente  substantia  panis,  et 
tunc  hoc  non  erit  per  aliquam  mutationem  quae 
fit  ad  substantiam  ut  ad  terminum  per  se,  et  ta- 
men  per  istam  acquireretur  praesentia  ejusdem 
rationis  cum  illa  quae  nunc  habetur;  ergo  oportet 
quod  per  mutationem  [ejusdem  rationis;  ergo  per 
aliam  fieret  quam  per  mutationem]  (i)  substantia- 
lem.  Probaiio  majoris:  Ad  novitatem  posterioris 
non  sequitur  novitas  prioris,  ut  patet  8,  Phys.; 
sed  ista  praesentialitas  est  posterior  subi>intia 
panis  sicut  respectus  est  posterior  absoluto;  ergo 
sine    mutatione    aliqua    circa    substantiam   panis 

(1)  Cfr.  Scot.   \.  dist.  10.  q    1.  n.  7 


DlSTINCT.    IX   QU^ST.   II  113 


esse  potest  nova  praesentia  Corporis  Christi  ad 
panem,  et  per  consequens  per  transubstantiatio- 
nem  non  habetur  illa  praBsentia,  quia  terminus 
ejusdem  rationis  cujusmodi  est  praBsenti?,,  non 
proprie  et  per  se  est  terminus  duarum  mutatio- 
num  distinctarum  secundum  genus. 

Praterea,  quod  convertitur  in  aliquod  prae- 
existens  magis  acquirit  conditiones  ejus  quam  e 
contra.  Exemplum  hujus:  si  nutrimentum  conver- 
tatur  in  carnem,  magis  animatur  anima  carnis 
quam  caro  informetur  forma  nutrimenti;  ergo  ex 
sola  conversione  panis  in  Corpus  Christi  praeexis- 
tens,  magis  acquireret  panis  conversus  praesen- 
tiam  in  coelo,  quam  Corpus  Christi  praesentiam 
sub  specie  panis. 

Alhis  esi  modus  dtcendi  quem  teneo,  quod 
motus  sive  mutatio  localis  est  duplex,  quaedam 
deperditiva  et  quaedam  acquisiiiva,  sicut  quando  quis 
movetur  de  loco  uno  ad  alium  aliquid  deperditur 
et  aliquid  acquiritur.  Talis  enim  ordine  naturae 
movetur  ab  habitu  ad  privationem,  puta  ab  ubi 
quod  prius  habebat,  ad  ubi  quod  prius  non  habe- 
bat,  et  haec  mutatio  dicitur  deperditiva  termini  a 
qtio,  dicitur  tamen  acquisitiva  termini  ad  quem, 
Nunc  autem  hae  duae  mutationes  licet  concur- 
rant  simul  in  uno  motu  locali  continup,  tamen 
distinctae  sunt,  et  sic  una  potest  absolvi  ab  alia, 
ut  acquisitiva  a  deperditiva  sic  quod  aliquid  aq- 
quirit  novum  locum  non  dimittendo  priorem,  sicut 
est  in  proposito.  Corpus  enim  Christi  absque  hoc 
quod  dimittat  ubi  quod  habet  -in    coelo,    acquirit 


114  LiB.  IV  Sententiarum 

novum  ubi  in  Sacramento,  et  ideo  est  haec   mu- 
tatio  localis  non  deperditiva  sed  ocqilisiHva, 

De  tertio  Articulo,  scilicet  quomodo  Cor- 
pus  Christi  magnum  potest  contineri  veraciter 
sub  hostia  parva.  Et  dicitur  hic  ab  uno  Doctore 
quod  est  hoc  ideo  quia  Corpus  Christi  non  habet  ibi 
esse  mado  quantitativo:  nam  quantitais  Christi  Cor- 
poris  non  est  sub  specie  panis  nisi  concomitan- 
ter,  quia  primus  terminus  conversionis  est  sub- 
stantia  Corporis  Christi;  igitur  quantitas  non  erit 
ibi  nisi  per  modum  primi  termini.  Sed  primus 
terminus,  qui  est  substantia,  non  habet  modum 
quantitativum  seu  commensurativum;  igiturquan- 
titas  non  erit  ibi  modo  quantitativo. 

Contra  hoc  objicitur:  Unumquodque  sive  sit 
primus  terminus  transubstantiationis,  sine  secun- 
dus,  habet  proprietates  suas  sibi  necessario  et 
naturaliter  inhaerentes  ubicunque  est  illud.  Pro- 
batur  exemplo  et  ratione.  Exemplo  sic,  quia  si 
Deus  crearet  substantiam  quantam,  et  natura  gc-. 
neraret  substantiam,  et  quantitas  concomitetur 
terminos  utriusque  productionis,  prius  est  sub- 
stantia,  et  quantitas  concomitatur ;  et  tamen  tam 
in  generato  quam  in  creato  quantitas  habet  suum 
modum  realem  sicut  haberet  si  primo  terminaret 
aliquam  mutationem.  Probatur  etiam  ratione,  quia 
alia  habitudo  ad  agens  non  variat  naturam,  dum 
tamen  res  producatur,  quia  nec  habitudo  ad  agens 
aliquod  variat  naturam  rei  actae  secundum  Au- 
gust.  j.  de   Trin.  Patet  etiam  major;  ergo  quanti- 


DlSTINCT.  IX   QU^ST.  II  115 

tas  non  carebit  suo  modo  naturali  propter  hoc 
quod  non  est  primus  terminus  transubstantiationis 
dummodo  ibi  sit  realiter. 

PriBterea,  si  per  conversionem  fit  terminus 
€ui  quem,  ubi  fuit  primus  terminus  a  quo,  ut  dicit 
illa  opinio,  ergo  modus  essendi  hujus  et  illius 
erit  similis,  ille  saltem  qui  potest  esse  communis 
utrisque;  sed  panis  conversus  hic  erat  suo  modo 
quantitativo,  quia  sub  quantitate  habens  partem 
extra  partem ;  igitur  est  substantia  Corporis  Chri- 
sti  existens  hic  ex  vi  conversionis,  erit^tiam  hic 
suo  modo  quantitativo,  habens  scilicet  partem 
substantise  sub  parte  quantitatis,  et  tunc  quanti- 
tas  erit  hic  proprie  dimensive. 

Dicitur  igitur  alitef  ad  istum  Articulum  se- 
cundum  viam  Doct.  Subt.  quia  duplex  est  ordo, 
scilicet  ordo  partium  in  toto  et  ordo  partium  in 
loco,  Ordo  autem  partium  in  toto  est  difFerentia 
quantitatis  non  proprie,  cum  sit  respectus,  sed 
aliquo  modo  accedens  ad  difFerentiam  ejus  essen- 
tialem.  Ordo  autem  partium  in  loco  est  de  genere 
situs,  et  ab  isto  respectu  sive  ordine  partium 
in  loco  potest  absolvi  ordo  partium  intoto;  ordo 
autem  partium  in  toto  est  prior  ordine  partium  in 
loco;  prius  autem  potest  absolvi  a  posteriori  sibi 
accidentaliter  conjuncto.  Nunc  autem  ordo  partium 
in  toto  est  prior  ordine  partium  in  loco,  et  iste 
ordo  partium  in  loco  est  posterior  ordine  partium 
in  toto  cui  accidentaliter  conjungitur;  ergo  Cor- 
pus  Christi  in  Eucharistia  habebit  ordinem  par- 
tium  in  toto  absque  illo  respectu  qui  est  ordo 
partium  in  loco. 


ii6  LiB.  IV  Sententiarum 


Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium,  patet  ex 
dictis  in  secunda  Conclusione  quod  illae  species 
aliter  se  habent  ad  Corpus  Christi  post  conse- 
crationem  quam  ante;  licet  enim  non  sit  ibi  mu- 
tatio  deperditiva,  est  tamen  mutatio  acquisitiva; 
ergo,  etc. 


Qu.*:sTio  III. 
Ad  tertiam   Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  existens  in  peccato  mortali 
non  peccet  mortaliter  percipiendo  hoc  Sacramen- 
tum,  quia  nuUus  peccat  faciendo  illud  ad  quod 
tcnetur;  sed  aliquis  quandoque,  non  obstantequod 
sit  in  peccato  mortali,  tenetur  communicare;  ergo. 
Probatio  minoris,  De  consecrat,  dist.  2,  c,  Relatum. 
Dicitur  ibi  quod  Sacerdos  qui  consecravit  tene- 
tur  recipere  Sacramentum,  et  possibile  est  quod 
tunc  sit  in  peccato  mortali. 

Contra.  i.  ad  Cor.  11. ;  Qui  manducat  et  bibit 
indigne,  judicium  etc. 

In  ista  QU^Stione,  primo  praemittam  unam 
distinctionem.  Secundo  dicam  ad  Quaestionem. 

T>iHtlnctio  autem  est,  quod  aliquis  potest 
esse  in  peccato  mortali  tripliciter.  Primo  in  actu, 
quia  scilicet  peccat  mortaliter  peccato  interiori 
vcl  exteriori.  Secundo,  quia  prius  commisit  pec- 
catum    mortale    prseteritum    de  quo    non    recolit 


DlSTINCT.   IX   QU^ST.    III  117 

et  non  poenitet  nec  poenituit.  Teriio,  quia  licet 
de  peccato  poeniteat,  nondum  tamen  confessus 
nec  absolutus  in  Ecclesia  est. 

Nunc  dico  de  primo  quod  peccat  mortaliter^ 
quia  simpliciter  manducat  indigne. 

De  secundo,  dico  quod  si  est  negligentia  af- 
Jectata  vel  crassa,  propter  quam  non  recolit  pec- 
catum,  non  excusatur  a  peccato,  licet  minus  pec- 
cet  quam  primus;  tenetur  enim  seipsum  exami- 
nare,  juxta  illud  Apostoli  /.  Cor,  11.:  probet 
autem  seipsum  homo.  Si  autem  non  sit  negli- 
gentia  crassa,  puta  quia  praecessit  examinatio 
sufficiens,  talis  non  peccat  communicando.  Esto 
enim  quod  aliquid  sit  traditum  oblivioni,  quia 
non  requiritur  major  examinatio  ad  communican- 
dum  quam  ad  secure  moriendum,  sed  post  talem 
examinationem  contritus  et  confessus  si  moreretur, 
salvaretur. 

De  tertio,  dico  quod  si  occurreret  opportu- 
nitas  tenetur  prius  confiteri  quam  communicare. 
Cujus  ratio  est  quia  non  tantum  debet  reconci- 
liari  Deo  sed  Ecclesise,  ad  hoc  ut  digne  recipiat 
Sacramentum  unitatis  Ecclesiae.  Si  autem  non 
occurrit  opportunitas  confitendi,  si  potest  sine 
scandalo  vitare  ne  tunc  communicet,  tenetur  tunc 
non  communicare,  sed  confessorem  expectare 
propter  eandem  rationem  quae  dicta  est  nunc.  vSi 
autem  occurrit  scandalum  nisi  statim  communi- 
cet,  utpote  quia  est  indutus  ad  celebrandum,  et 
non  habet  sacerdotem  idoneum,  tunc  cum  contri- 
tione  [et  voluntate]  confitendi  potest  celebrare. 


ii8  LiB.  IV  Sententiarum 


De  peccaio  veniali  non  oportet  dubitare,  quia 
de  illo  non  est  necessitas  poenitendi. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrartum  dico  quod 
faciens  modo  debito  illud  ad  quod  tenetur,  non 
peccat.  Cum  autem  dicitur  de  Sacerdote  celebrante, 
quod  tenetur  communicare.  patet  ex  dictis  in  ter- 
tia  Conclusione. 


Distinctio  X. 

Sunt   item    et   alii  . . . 

Circa  istam  Dist,  lo,  qucero   ctuas    Qucestiones^ 

Primo  :    Utrum  idem  corpus  per .  aliquam  potentiam 

possit  esse  localiter  in  pluribus  locis  simuL  Secundo: 

Utrum  possit  simul  esse  in  ccelo  et  in    Eucharistia^ 

QUJESTIO   I. 
Ad  primam  ^ucestionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  idem  corpus  non  potest  esse 
localiter  in  pluribus  locis  simul,  quia  idem  non 
potest  referri  ad  se  oppositis  relationibus ;  sed 
si  idem  corpus  posset  esse  localiter  in  pluribus 
locis  simul,  tunc  refertur  ad  se  oppositis  relatio- 
nibus,  quia  posset  dici  inferius  et  superius  seipso, 
etiam  dextrum  et  sinistrum,  propinquum  et  dis- 
tans  eodem  respectu  ;  ergo. 

Contra,  Hugo  De  Sacramentis  part,  S.  c.  ii. 
dicit :  Qui  fecit  ut  unum  corpus  esset  in  uno 
loco,  fecit  quod  voluit,  et  si  aliter  voluisset  ali- 
ter  facere  potuisset. 

In  ISTA  QU-^STIONE,  primo  ponam  unam  opi- 
nionem ;  secundo  aliam  quam  teneo ;  tertio  dicam 
ad  argumenta  primse  opinionis. 


120  LlB.  IV  Sententiarum 

Qunntnm  ml  jnrinium  dicit  una  opinio 
quod  idem  corpus  per  nuUam  potentiam  potest 
esse  in  pluribus  locis  simul,  quod  probatur  primo 
sic:  Si  idem  corpus  posset  esse  in  pluribus  locis 
simul,  ergo  posset  esse  in  infinitis ;  consequens 
est  falsum  ;  ergo  et  antecedens.  Falsitas  conse- 
quentis  patet,  quia  esse  ubique  est  proprium  Dei, 
et  sic  non  convenit  alicui  creaturae.  Probatio 
ctnisequentice :  quando  aliquid  indifferenter  se  ha- 
bet  ad  plura,  qua  ratione  potest  esse  in  duobus, 
eadem  ratione  potest  essein  omnibus;  sed  corpus 
indifFerenter  respicit  illum  vel  illum  locum  et 
omnia  loca ;  ergo  si  potest  esse  in  pluribus  locis 
maxime  per  potentiam  divinam  potest  esse  in 
omnibus. 

Secundo  sic :  IUud  non  est  factibile  quod  im- 
plicat  contradictionem  ;  sed  idem  corpus  esse  in 
pluribus  locis  implicat  contradictionem;  imo  mul- 
tas  contradictiones ;  ergo.  Probatio  mtnoris,  quia 
quando  ponitur  in  uno  loco,  aut  habet  eandem 
formam  quam  in  alio,  aut  non.  Si  sic,  in  uno 
loco  ponatur  gelu,  in  alio  calor,  sequitur  quod 
in  uno  loco  habebit  frigus  et  in  alio  loco  calo- 
rem.  Similiter  si  in  uno  loco  non  inveniat  quid 
comedat  et  in  alio  quid  comedat,  tunc  in  uno 
loco  esuriet  et  in  alio  non  esuriet ;  et  in  uno  loco 
poterit  infirmari  et  in  alio  non,  et  sic  moreretur 
et  non  moreretur.  Si  autem  teneatur  secundum 
membrum  eadem  sequentur  inconvenientia,  vel 
ad  minus  idem  corpus  habebit    contraria    simul. 


DlSTINCT.    X    QUiEST.    I  121 

Tertio  sic :  Sicut  locatum  mensuratur  dimen- 
sionibus  loci  secundum  quanfum  et  continuum,  sic 
commensuratur  secundum  unum  et  multa;  igitursi 
locatum  erit  in  diversis  locis,  erit  simul  unum 
et  multa. 

Quarto  sic  arguit  alius  Doctor :  Termini  lo- 
cati  et  termini  loci  sunt  simul ;  ergo  si  locatum 
est  extra  terminos  loci  proprii,  est  extra  termi- 
nos  suos  proprios. 

QuintOy  alius  arguit  sic ;  Sicut  per  propriam 
naturam  res  est  in  una  specie  tantum,  sic  per 
unam  dimensionem  est  in  uno  loco  tantum,  quia 
sicut  se  habet  natura  ad  speciem,  sic  quantitas  ad 
locum. 

Sexto,  alius  arguit  sic:  Si  idem  corpus  esset 
in  diversis  locis  simul,  aut  una  mutatione,  aut 
duabus.  Non  una  mutatione,  quia  una  mutatio  est 
ad  unum  terminum.  Nec  duabus,  quia  aut  ejus^ 
dem  speciei,  aut  alterius  speciei.  Non  ejusdem 
speciei,  quia  idem  non  potest  moveri  simul  duo- 
bus  motibus  ejusdem  speciei  ex  5.  Phys,  ;  nec 
duobus  motibus  alterius  speciei,  quia  cum  ter- 
mini  sunt  contrarii  motus  sunt    incompossibiles. 

Septimo,  ad  idem  arguitur  sic  per  rationes 
Doct.  Subt.  Impossibile  est  eandem  materiam 
esse  sub  diversis  formis  substantiatibus ;  sed  si 
possibile  esset  idem  corpus  esse  simul  in  diversis 
locis,  eadem  materia  simul  esset  sub  diversis 
formis  substantialibus.  Probatio  kujus  dupliciter 
patet.  Uno  modo  sic :  si  ponatur  idem  nutrimen- 
tum  in  diversis    locis    et    comedatur    a    diversis 


122  LlB.  IV  Sententiarum 


animalibus  in  diversis  locis  existentibus,  tunc 
virtus  nutritiva  istorum  animalium  convertit  nu- 
trimentum  in  substantiam  propriam,  et  per  con- 
sequens  eadem  materia  nutrimenti  erit  sub  di- 
versis  formis  substantialibus  istorum  animalium. 
Secundo  sic  :  Ponatur  quod  idem  lignum  sit  in 
diversis  locis,  et  in  illis  locis  sint  duo  ignes  qui 
agant  in  illud  lignum,  tunc  inducent  formam 
ignis  sed  non  inducent  eandem  formam,  cum 
agentia  sint  diversa ;  igitur  aliam  et  aliam  in 
eandem  materiam,  quod  est  propositum. 

Qumitmn  tid  secmidmn  Articulmn 
arguitur  contra  opinionem  istam.  Non  minus  est 
inconveniens  duo  corpora  simul  esse  in  eodem 
loco  quam  idem  corpus  in  duobus  locis ;  sed 
Deo  est  possibile  primum ;  ergo.  Major  patet  se- 
cundum  principia  Physicorum;  nam  aequalem  re- 
pugnantiam  posuerunt  inter  duo  quanta  respectu 
ejusdem  ubi,  sicut  e  converso.  Minor  patet  de 
facto  de  nativitate  Christi  et  resurrectione,  et^ 
quando  intravit  januis  clausis  ad  discipulos  suos. 

Respondetur  quod  argumentum  non  valet ; 
nam  duae  dimensiones  repugnant  propter  situm 
localem  ;  et  istam  repugnantiam  tollit  dos  subti- 
litatis ;  sed  iUud  quod  est  ratio  limitationis  ad 
unum  ubi,  videlicet  situs  determinationis,  non 
potest  toUi  per  aliquod  unum  donum  vel  dotem, 
quia  etiam  corpus  gloriosum  habet  situm  deter- 
minationis  quo  oportet  ipsum  esse  hic  et  non 
alibi,  licet  non  habcat  situm  localem  quo  resistat 
alteri    corpori,    quod    est    magis    accidentale.  — 


DlSTINCT.    X    QUJEST.   I  I23 

Contra:  ubi  est  aequalis  commensuratio  loci  ad 
locatum  et  e  contra,  si  unum  non  potest  esse 
in  pluribus  locis,  sequitur  quod  nec  plura  pos- 
sunt  esse  in  eodem  loco  ;  sed  aequalis  commen- 
suratio  est  hic  et  ibi  ;  igitur  si  unum  corpus  non 
potest  esse  in  locis  pluribus,  sequitur  quod  nec 
plura  in  eodem. 

Seciindo  ad  principale  sic  :  Ubicunque  potest 
Deus  facere  substantiam  naturalem  non  sub  suo 
modo  naturali,  potest  eam  facere  ibi  sub  suo 
modo  naturali  sibi  proprio,  seu  convenienti  suae 
naturae,  quia  in  primo  sunt  duo  miracula,  in  se- 
cundo  est  unum  tantum;  sed  Deus  secundum 
omnes  facere  potest  corpus  suum  sacramentaliter 
non  sub  suo  modo  naturali  in  diversis  locis  si- 
mul,  et  facit  de  facto;  ideo  potest  fecere  idem 
in  eisdem  sub  modo  naturali,  alio  modo  scilicet 
localiter  et  dimensive. 

Tertio  sic  :  Angelus  potest  esse  simul  in  plu- 
ribus  locis  dejinitive;  igitur  idem  corpus  potest 
esse  in  diversis  locis  circumscriptive.  Consequentia 
patet,  quia  similis  limitatio  est  hic  et  ibi.  Pro- 
batio  antecedentis :  Deus  potcst  convertere  panem 
in  Angelum ;  sed  secundum  unam  ex  primis  opi^ 
nionibus,  scilicet  Thomse,  ubi  prsefuit  conversum, 
ibi  est  illud  quod  convertitur ;  ergo  Angelus  est 
ubi  fuit  panis  et  non  movetur  de  ccelo  ;  igitur 
est  in  duobus  locis. 

Quarto  sic:  Ad  multiplicationem  posterioris 
non  sequitur  multiplicatio  prioris ;  sed  locus  est 


124  I-iB.  IV  Sententiarum 


posterior  locato ;  igitur  ad  multiplicationeni  lo- 
corum  non  sequitur  multiplicatio  locatorum. 

Dico  ergo  simpliciter  quod  Deo  est  possibile 
facere  idem  corpus  in  diversis  locis  simul  esse 
localiter.  Et  hoc  patet  ex  intellectu  terminorum; 
cum  enim  dico  idem  corpus  simul  esse  localiter 
in  diversis  locis,  nihil  dico  supra  corpus  nisi 
quendam  respectum  extrinsecus  advenientem  fun- 
datum  in  quanto  ad  aliud  quantum  circumscri- 
bens.  Respectum  autem  talem  plurificari  super 
idem  fundamentum  ad  diversos  terminos  non  ap- 
paret  contra  aliquid  notum  secundum  rationenj, 
quia  respectus  intrinsecus  advenientes  de  quibus 
minus  videtur  possunt  plurificari  fundamento  eo- 
dem  manente,  ut  supra  eandem  albedinem  pos- 
sunt  duae  similitudines  fundari  ad  duos  terminos. 

Et  si  dicas:  verum  est  quod  plures  respectus 
possunt  fundari  in  eodem  fundamento,  quando 
unus  non  adoequat  totum  fundamentum,  hic  au- 
tem  unum  ubi  adsequat  totam  rationem  corporis 
localiter  inquantum  locabile.  —  Coyitra;  quia  res- 
pcctus  qui  oritur  ex  natura  fundamenti  magis 
debet  adsequari  fundamento  quam  ille  qui  extrin- 
secus  advenit  ceteris  paribus ;  sed  ad  duos  ter- 
minos  in  eodem  fundamento  possunt  esse  duo 
tales  respectus  orientes  ex  natura  fundamenti,  ut 
duee  sequalitates  ad  duo  quanta  aequalia,  igitur 
non  hic  bene  dicitur,  quod  unus  respectus  tan- 
tum  adsequat. 

Pro  Holuiimie  autem   nvijumenitmrkiM' 

sunt  notandae  tres  propositiones,  quarum 


DlSTINCT.    X   QUiEST.   I  125 

Prima  est  ista :  Quaecunque  sunt  priora  es- 
sentialiter  ipso  ubi,  uniformiter  insunt  corpori 
quamvis  habeant  diversa  ubi,  idest  non  variantur 
variato  ipso  tibi,  Istud  patet,  quia  prius  essentia- 
liter  non  variatur  propter  variationem  poste- 
rioris. 

Setunda  propositio  est  illa:  sicut  passum  exis- 
tens  in  uno  ubi  recipiet  formam  a  duobus  agen- 
tibus  sibi  ibidem  approximatis,  sic  idem  passum 
in  duobus  locis  existens  patietur  ab  eisdem  agen- 
tibus  sibi  approximatis  in  illis  duobus  locis,  et 
hoc  intelligo  de  passione  quae  est  ad  formam 
absolutam. 

Tertia  propositio  et  ista :  Sicut  corpus  in  uno 
tU)i  existens  se  haberet  in  ratione  activi  ad  di- 
versa  sibi  approximata  in  illo  tibi,  sic  ipsum  ut 
existens  in  duobus  ubi  se  habetad  eadem  sibi  in 
illis  ttbi  approximata. 

His  prcemissis  dico  ad  primum  argumentum 
quod  falsum  est  quod  per  nuUam  virtutem  idem 
corpua  potest  esse  in  pluribus  locis ;  et  probo : 
Ipsi  enhn  concedunt  quod  Corpus  Christi  posset 
esse  ubique  sacramentaliter,  quia  potest  Deus 
totum  universum  convertere  in  Corpus  Christi 
sicut  panem  ;  sed  non  est  major  limitatio  ad  esse 
alicubi  localiter  quam  sacramentaliter  comparando 
ad  potentiam  Dei.  Et  cum  dicitur  quod  esse  ubi- 
que  est  proprium  Dei,  dico  quod  Deus  ex  sua  im- 
menskaLte  est  necessario  ubique,  et  nullum  potest 
esse  ubi  in  quo  non  sit  Deus  per  essentiam,  po- 
tentiam  et  praesentiam,  et  illo  modo  est    impos- 


126  LlB.  IV  Sententiarum 

sibile  aliud  a  Deo  esse  ubique.  Sed  non  est  in- 
conveniens  aliquid  aliud  a  Deo,  non  per  poten- 
tiam  creatam  sed  per  potentiam  divincim  esse 
ubique ;  nec  per  hoc  dicitur  esse  proprie  ubique 
sicut  Deus,  quia  Deus  est  pcr  potentiam  suam 
ubique,  istud  autem  non,  quia  non  est  immensum. 
Ad  alind  autem  negetur  minor,  Propositiones 
solvuntur  per  tres  propositiones  superius  positas. 
Esto  enim  quod  huic  corpori  existenti  in  uno 
loco  approximetur  ignis,  et  eidepi  ligno  in  alio  (i) 
loco  aqua,  dico  quod  ignis  et  aqua  aut  sunt 
aequalis  virtutis  in  agendo  aut  unum  vincit  al- 
terum.  Si  autem  sunt  aequalis  virtutis,  et  essent 
approximata  isti  corpori  habenti  tnium  ubi,  vel 
utrumque  impediret  altcrum  ita  quod  neutnim 
ageret,  vel  agerent  ad  quendam  effectum  medium 
in  quo  passum  nec  perfecte  assimilaretur  uni  nec 
alteri.  Eodem  modo  dico  si  ista  agentia  appro- 
ximentur  eidem  corpori  existente  in  diversis  locis. 
wSi  autem  virtus  alterius  vincat,  dico  vel  quod 
simpliciter  assimilat  sibi  passum  vel  magis  quam 
alterum.  —  De  fame  autem  et  saiuritate  dico  quod 
famcs  est  appetitus  calidi  et  sicci.  IUe  autem 
appetitus  est  naturalis  vel  voluntarius,  et  utro- 
que  modo  dicit  quid  absolutum  ;  ergo  non  va- 
riatur  ad  variationem  ubi,  ex  prima  propositione, 
et  per  consequcns    si   hic     comederet    alibi    non 


(1)  Scot.  1.  Dist  10.  (].  2.  11.  15  habot  :  «  Ksto  quod  huic  corpori 
iri  /.s/o  /o^o  approxinialur  ununi  a«r«ms,  scilicet  ig^nis,  et  in  eodem  loro 
aliud  apen<*,  sciliret  :i<|ua.  dico  qiiod  aut  sunt  a»qualis  virtutis  in  appendo, 
aut  unuin  viiK-it  alteriiin.  » 


DlSTINCT.    X   QVJEST.   I  127 

esuriret.  Eodem  modo  de  safiifaie  et  infirmitate  et 
morie  et  vita,  quia  si  dicunt  aliquid  absolutum 
non  variantur  ad  variationem  posterioris,  et  si 
hic  infirmatur  alibi  infirmatur,  et  si  hic  moritur, 
alibi  moritur 

Ad  aliud  dico  quod  non  oportet  locatum  com- 
mensurari  dimensionibus  loci  secundum  unum 
et  multa,  sicut  nec  ad  multiplicationem  posterio- 
ris  sequitur  multiplicatio  prioris,  maxime  de  res- 
pectu  extrinsecus  adveniente. 

Ad  aliud  dico  quod  termini  unius  possunt 
intelligi  simul  esse  cum  terminis  alterius,  vel 
simultate  pra^cisa  et  adaequata,  vel  non  praecisa 
nec  adaequata.  Si  primo  modo  intelligatur  de  si- 
multate  adaequata,  dico  quod  major  est  vera  et 
etiam  mifior.  Si  autem  intelligatur  de  simultate 
non  adaequata,  minor  est  falsa,  quia  non  oportet 
illud  quod  est  extra  terminos  unius  esse  extra 
terminos  alterius. 

Ad  aliud  dico  quod  illud  simile  non  tenet, 
quia  natura  una  est  vera  et  formalis  ratio  es- 
sendi  una  specie ;  sed  dimensio  non  est  formalis 
ratio  essendi  in  loco,  sed  tantum  ratio  funda- 
mentalis.  IUa  autem  potest  esse  una,  licet  simi- 
litudines  sint  diversae. 

Ad  aliud  dico  quod  si  manet  in  eodem  ubi 
in  quo  prius  erat,  potest  acquirere  novum  ubi 
unica  mutatione  vel  duabus  mutationibus.  Cum 
dicis:  aut  illae  mutationes  sunt  ejusdem  speciei, 
aut  non;  dico  quod  potest  concedi  utrunque.  Et 
cum  arguis:  duse  mutationes  non  sunt    simul    in 


128  LlB.  IV  Sententiarum 

eodem,dicoquod  non  est  impossibilitas  mutationum 
nisi  ex  impossibilitate  terminorum;  igitur  prius 
oporteret  probare  impossibilitatem  duorum  udt\ 
(quod  nego),  quam  habeatur  impossibilitas  dua- 
rum  mutationum  ad  illos  terminos,  £i  quando  di- 
ciiur  quod  termini  mutationum  sunt  impossibiles, 
dico  quod  verum  est  de  terminis  priniis,  non  autem 
de  terminis  concomitantibus.  Intelligo  autem  quod 
primi  termini  cujuslibet  mutationis  sunt  privatio 
et  forma,  concomitantes  autem  sunt  quae  conjun- 
guntur  praedictis. 

Ad  aliud  dico  quod  si  ponitur  idem  esse  iil 
duobus  locis,  non  sequitur  quod  eadem  materia 
informetur  duabus  formis  simul,  nec  ejusdem  spe* 
ciei  vel  alterius.  Ad  exemplum  de  alimento,  dico 
quod  idem  fieret  de  alimento  sumpto  a  diversi» 
in  diversis  locis,  sicut  fieret  si  duo  stomachi  fie- 
rent  in  eodem  loco,  et  cibus  ille  esset  in  utroque 
stomacho.  Tunc  enim  vel  virtus  una  totalis  vin- 
ceret  aliam,  et  tunc  totum  alimentum  cortverte- 
ret  in  substantiam  suam;  vel  esset  aequ^is  vir- 
tutis,  et  tunc  sequaliter  converteret  de  alimento, 
ista  in  suum  corpus  et  illa  in  suum;  vel  esset 
inaequalis,  non  tamen  una  omnino  vinceret  aliam, 
et  tunc  fortior  plus  converteret  in  suum  corpus, 
et  alia  debilior  minus  converteret.  Eodem  modo 
de  animalibus  in  diversis  locis  recipientibus  illud 
alimentum.  Eodem  etiam  modo  de  diver^is  igni- 
bus  approximatis  uni  ligno  in  diversis  locis. 

Ad  ARGUMENTUM  in  conirarium,  multi  con- 
cedunt  relatipnes  oppositas  simul  esse  in  eodem 


DlSTlNCT.    X   QU^ST.   II  129 


dicentes  idem  esse  et  secundum  idem  principium 
agendi  vel  patiendi,  scilicet  quando  intellectus 
intelligit  et  voluntas  vult.  —  Potest  etiam  dici 
quod  non  est  inconveniens  idem  corpus  esse  su- 
perius  et  inferius,  si  habet  ubi  inferius  et  superius, 
ut  patet  ex  jam  dictis, 

Qu.^STlo  II. 
Ad  secundam  Qucestionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  Corpus  Christi  simul  non  po- 
test  esse  in  coelo  et  in  Eucharistia,  quia  formalis 
ratio  essendi  in  loco  est  quantitas  secundum  Phi- 
losophum  4,  Phys,  c,  de  vacuo;  sed  non  potest 
aliquid  plurificari  nisi  plurificata  ejus  ratione  for- 
mali;  ergo  cum  quantitas  Corporis  Christi  sit 
una,  non  potest  ipsum  esse  nisi  in  uno  loco. 

Contra,  Corpus  Christi  vere  est  in  ccelo  se- 
cundum  illud  Augustini :  Donec  finiatur  sseculum, 
sursum  est  Dominus.  Est  etiam  vere  in  Eucha- 
risticL,  ut  probatum  est  superius. 

In  'ista  qu^stione»  Conclusio  certa  est  ex 
fide  quod  Corpus  Christi  est  in  ccelo  et  in  alta- 
ri;  sed  diversitas  est  in  modo  ponendi.  Unus  dicit 
quod  per  conversionem  alterius  in  ipsum,  potest 
idem  corpus  esse  alibi  quam  in  loco  suo  naturali, 
quia  ubi  primo  conversum,  ibi  est  illud  in  quod 
conversum  est,  non  localiter  sed  sacramentaliter; 
et  hoc  modo,  scilicet  sacramentaliter,  potest  esse 
in  diversis  locis  non  autem  localiter.  Sed  impro- 
batio  hujus    opinionis   patet    ex    dictis   superius. 


130  LiB.  IV  Sententiarum 

Ideo  dico  aliter  sic:  Non  est  impossibile  idem 
corpus  esse  in  uno  loco  quantitative  et  in  alio 
non;  sed  Christi  Corpus  est  in  coelo  quantitative, 
in  altari  autem  non  quantitative  quia  non  est  ibi 
secundum  ordinem  partium  in  loco,  licet  ibi  sit 
secundum  ordinem  partium  in  toto,  ut  dictum 
fuerat  in  2,  Qucest.  p.  Dist,;  ergo  idem  corpus 
potest  esse  in  coelo  et  in  Eucharistia.  Si  autem 
teneatur  quod  in  praeced.  Quaest.  conclusum  est, 
quod  scilicet  idem  corpus  posset  esse  localiter  in 
pluribus  locis,  quaestio  est  soluta. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
ratio  formalis  potest  intelligi  dupliciter,  scilicet 
pro  ratione  formali  proxima  vel  remota,  sicut 
calor  dicitur  formalis  ratio  agendi,  dicitur  etiam 
formalis  ratio  essendi.  Similiter  loquendo  de  pri- 
ma  ratione,  potest  concedi  quod  sine  plurifica- 
tione  hujus  noti  plurificatur  illud  cujus  est  ratio 
formalis;  sed  de  ratione  formali  secundo  modo 
falsum  est;  quantitas  autem  non  est  formalis 
ratio  essendi  in  loco  primo  modo,  sed  secundo 
modo;  igitur,  etc. 


Iterum  Distinctio  X. 

Adhuc  circa  Disi,  /o,  quaro  tres  Quastiones, 
Prima:  Utrum  Christus  existens  in  Eucharistia  pos- 
set  per  aliquam  virtutem  naturalem  aliud  transmu- 
iare  in  se.  Secundo:  Si  inteilectus  creatus  posset 
naiuraliter  videre  existentiam  Corporis  Christi.  Ter- 
tio:  Utrum  aliquis  sensus  posset  seniire  Corptis 
Christi  in  Eucharistia, 

Qu^STIO  I. 
Ad  primam  Qticestionem  sic  procediiur: 

Videtur  quod  Christus  in  Eucharistia  existens 
per  virtutem  naturalem  posset  transmutare  aliud 
in  se,  quia  habens  principium  transmutandi,  po- 
test  per  illud  aliud  transmutare.  Sed  Christus  in 
Eucharistia  existens  habet  principium  transmu- 
tandi  aliud,  quia  omnem  formam  absolutam  quam 
habet  in  existentia  naturali,  habet  in  existentia 
sacramentali. 

Contra,  Omne  agens  physicum  in  agendo 
repatitur;  sed  Corpus  Christi  in  Eucharistia  exis- 
tens  non  potest  pati;  ergo  nec  agere. 

In  ISTA  QUi«:STlOXE,  primo  pronuntur  duae 
distinctiones.  Secundo,  duae  Conclusiones.  Tertio, 
Conclusionum  declarationes. 


132  ]JB.  IV  Sententiarum 


Qnantum  ml  pvimarn  dico  quod  sicut 
homo  compositus  est  ex  cinima  et  corpore,  ita 
habet  quasdam  potentias  mere  spirituales  quae 
conveniunt  primo  animae,  et  toto  corpori  per  ani- 
mam,  sicut  intellectus  et  voluntas.  Etiam  habet 
quasdam  potentias,  scilicet  corporeas  quaa  scilicet 
non  sunt  animae  per  se  sed  totius  conjuncti  ex 
corpore  et  anima,  sicut  patet  in  Lib.  de  sensu  ei 
sensato, 

Secunda  distinctio  est  quod  istarum  potentia- 
rum  quae  sunt  totius  conjuncti,  quaedam  sunt 
magis  corporeae,  quia  sequuntur  naturam  cofporis 
mixti,  quaedam  autem  sunt  magis  approximatae 
ad  naturam  animae,  sicut  sunt  illae  quae  sequun- 
tur  corpus  animatum  inquantum  animatum. 

l)e  Hecamlo  Artlfmlo  pono  duas  Conclu- 
siones: 

Prima,  quod  Christus  in  Eucharistia  non  po- 
test  uti  aliqua  potentia  activa  corporea,  sive  illa 
sit  mere  corporea  consequens  naturam  mixti,  sive 
sit  corporea  consequens  totum  animatum.  Proba- 
tur,  quia  omnis  potentia  activa  corporea  requirit 
passum  in  quod  agat  approximatum  sibi  locali- 
ter;  sed  illa  potcntia  ut  est  hic,  non  approxi- 
matur  alicui  localiter;  ergo  ut  hic  est  non  potest 
habere  passum  sibi  approximatum  in  quod  agat. 
Major  patet  7.  Phys.  Oportet  enim  agens  corpo 
reum  esse  approximatum  passo  mediate  vel  im- 
mediate. 


DlSTINCT.    X   QU^ST.    I  133 

Secunda  Conclusio  est  quod  Christus  in  Eu- 
charistia  potest  uti  quacunque  potentia  activa 
spirituali.  Hoc  probatur  per  medium  tale:  IUa 
potentia  potest  Christus  uti  in  Eucharistia,  quae 
non  requirit  ad  suam  actionem  quod  habeat  esse 
localiter;  sed  potentiae  activae  mere  spirituales 
sunt  hujusmodi,  scilicet  intellectus  et  voluntas, 
quia  abstrahunt  a  loco. 

De  tevtio  ArtleulOf  Conclusiones  prae- 
dictas  in  speciali  declarando  dico  quod  Christus 
in  Eucharistia  potest  habere  aliquam  actionem 
mere  spiritualem  tam  ex  parte  principii  quam  ex 
parte  termini ;  et  potest  habere  aliquam  spiritua- 
lem  ex  parte  principii  agendi,  corporalem  tamen 
ex  parte  termini.  Probatur  primum  istorum:  quia 
si  esset  aliquis  Angelus  praesens  Christo  in  Eu- 
charistia,  posset  anima  Christi  illum  Angelum 
illuminare  et  illi  loqui  locutione  intellectuali  eo 
modo  quo  Angelus  existens  ubi  Christus  est,  po- 
test  alium  Angelum  illuminare  vel  alteri  loqui; 
nam  ista  ilUiminatio  et  locutio  non  requirit  nisi 
principium  activum  sufficiens  illuminare  et  loqui, 
et  subjectum  capax  ex  parte  recipientis,  et  ap- 
proximationem  sufficientem  illuminantis  ad  illimi- 
natum  secundum  ulri  definitivum.  Haec  autem 
omnia  in  proposito  sunt;  ergo  etc. 

Secundum,  scilicet  quod  Christus  existens  in 
Eucharistia  potest  habere  actionem  spiritualem 
ex  parte  principii,  et  tamen  corporalem  ex  parte 
termini,  declaratur  sic:  Quia  Angelus  habet  po- 


134  LiB-  IV  Sententiarum 

tentiam  motivam  secundum  locum  non  tamen  or- 
ganicam;  ista  autem  potest  esse  principium  mo- 
vendi  secundum  totum,  non  tamen  secundum 
partes  quomodo  corpus  nostrum  movetur  orga- 
nice.  Sed  quaecunque  anima  intellectiva  habet 
talem  potentiam  motivam.  Igitur  potest  esse  prin- 
cipium  motus,  et  per  consequens  est  mere  spiri- 
tualis  ex  parte  principii,  quia  nuUo  modo  est 
organica,  et  tamen  corporalis  ex  parte  termini, 
quia  ejus  terminus  est  motus  localis  corporis. 

Si  tunc  arguiiur  contra  istud,  quia  tunc  ani- 
ma  hominis  habet  duplicem  potentiam  motivam 
secundum  locum,  videlicet  organicam  et  non  or- 
ganicam;  hoc  autem  ponefre  videtur  superfluum, 
tum  quia  videtur  esse  ejusdem  rationis,  tum  quia 
alia  potentia  non  potest  exire  in  actum  suum  pro 
statu  isto.  Dico  quod  nuUi  naturae  debet  negari 
quod  est  in  ea  perfectionis,  nisi  appareat  in  ea 
manifesta  necessitas,  quia  semper  facit  natura 
quod  melius  est,  ex  2,  de  generat,;  non  ergo  ista 
potentia  est  superflua.  Et  cum  arguitur  quod  esset 
ejusdem  rationis,  7iego,  —  Tu  dicis:  frustraponi- 
tur,  quia  nuUus  ejus  actus  potest  haberi.  Contra: 
nunc  habemus  gustum  et  alios  sensus  necessarios 
ad  perfectionem  naturse  humanae,  et  tamen  isti 
sensus  erunt  sine  actu  suo  in  beatitudine,  tamen 
non  sunt  frustra;  ergo,  etc. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
habens  principium  transmutandi,  potest  trans- 
mutare  quantum  est  ex  parte  sui ;  sed  multa  im- 


DlSTINXT.  X    QU^ST.  II  135 

pedimenta  possunt  pervenire  vel  ex  parte  agentis 
vel  ex  parte  subjecti  vel  medii,  propter  quod  ha- 
bens  illud  principium  non  potest  exire  in  actum^ 
et  sic  in  proposito. 

Qu^STio  II. 
Ad  sccundam   Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  nuUus  intelleqtus  creatus  pos« 
sit  naturaliter  videre  existentiam  Corporis  Christi 
in  Eucharistia,  quia  existentia  supernaturalis  na- 
turaliter  non  est  visibilis ;  sed  illa  existentia  est 
supernaturalis ;  ergo,  etc. 

Co7itra,  Anima  Christi  naturaliter  novit  se 
esse  ubicunque  est ;  sed  est  in  Eucharistia;  ergo. 

Ix  ISTA  QU^STIONE  dicitur  a  quodam  abso- 
lute  quod  non  potest  cognosci  naturaliter  illa 
existentia  ab  intellectu  hominis  viatoris,  quia  est 
objectum  fidei ;  potest  tamen  cognosci  ab  intel- 
lcctu  beato,  et  hoc  beatificp  actu,  quia  eorum 
quee  aenigmatice  cognoscuntur  in  via,  succedit 
clara  visio  in  beatitudine. 

Iterum  primum  dictum  patet  secundum  alios 
et  probatur,  quia  lumen  naturale'  non  attingit 
cognitionem  existentiae  supernaturalis. 

Sed  aliter  dico,  et  primo  expono  terminos  in 
Qusestione  positos.  Sccundo  respondebo  ad  Quaes- 
stionem. 

Proponuntur  autem  in  Qusestione  ista  tres 
termini,  scilicet  intellectus,  naturaliter  et  videre. 
Expono   autem    illos    terminos :    Intcllectus    enim 


136  LiB.  IV  Sententiarum 


creatus  vel  est  omnino  separatus  a  materia  sicut 
Angelus ;  vel  est  similis  in  operatione,  utpote 
intellectus  animae  separatae  ;  et  intellectus 
animse  conjunctae  corpori  corruptibili  qui  non  in- 
telligit  nisi  cum  phantzismate,  ex  j.  de  Anima, 

Seaoido  expono  hoc  verbum  naturaliter:  non 
enim  intelligitur  quod  intellectus  ex  sola  sua  na- 
tura  possit  illud  objectum  cognoscere,  quia  est 
sicut  tabula  rasa,  ex  j.  de  Anima  ;  sed  intelligi- 
tur  cognoscere  naturaliter,  quia  potest  cognoscere 
concurrentibus  causis  naturah*bus,  sciHcet  activo 
vel  passivo. 

Tertio  expono  quid  intelligitur  per  videre, 
Videre  enim  irriportat  intellectionem  intuitivam 
ut  distinguitur  contra  abstractivam  intellectionem. 
Sicut  enim  dicebatur  iyi  Prologo  /.  Lib,,  intellec- 
tio  intuitiva  est  intellectio  rei  ut  in  se  est  prae- 
sens.  Abstractiva  autem  cognitio  rei  secundum 
quod  relucet  in  aliqua  similitudine  quae  potest 
esse  sive  alicujus  existentis  sive  non  existentis. 
sive  prsesentis  sive  non  praesentis.  Non  ergo  quav 
ritur  de  intelligere  7iaturaliter,  sed  de  videre,  hoc 
est  de  intellectione  intuitiva  hujus  existentiae. 

His  AUTEM  OMNIBUS  PRi^EMlSSls,  termino- 
rum  expositione  declarata,  dico  ad  Quaestionem 
tres  Conclusiones. 

Primay  quod  intellectus  nunc  pro  statu  viae 
non  potest  naturaliter  videre  Corpus  Christi  ut 
in  Eucharistia  existens.  Probatio  hujus  Conclu- 
sionis :  quia  intellectus  qui  non  intelligit  nisi  ex 
sensibilibus,  si  sunt    sensibilia    praesentia  eodem 


DlSTINXT.    X    QUi^ST.    II  137 

modo  intelligit ;  sed  intellectus  noster  pro  statu 
viae  non  intelligit  nisi  ex  sensibilibus ;  ergo  si 
sensibilia  eodem  modo  se  habent,  intellectus  eo- 
dem  modo  intelligit.  Sed  sensibilia  eodem  modo 
se  habent  ante  consecrationem  sicut  post  conse- 
crationem ;  sed  ante  consecrationem  intellectus 
noster  ex  sensibilibus  illis  non  videbat  existen- 
tiam  Corporis  Christi ;  ergo  nec  post. 

Secunda  Conclusio  est  de  intellectu  non  alli- 
gato  sensibus  in  intelligendo,  et  sit  ista  Con- 
clusio :  Omnis  intellectus  talis  potest  naturaliter 
videre  existentiam  Corporis  Christi  in  Eucharis- 
tia.  Probaiio  hujus :  quia  intellectus  se  habens  ad 
intelligibilia,  sicut  ipsa  in  se  sunt  intelligibilia, 
prius  intelligit  quod  prius  est  intelligibile  in  se, 
et  per  consequens  quod  prius  est  in  se  ens,  quia 
unumquodque  sicut  se  habet  ad  esse,  sic  se  ha- 
bet  ad  intelligibih*tatem ;  sed  intellectus  modo 
exposito  acceptus  respicit  totum  ens  et  quodlibet 
ens  secundum  brdinem  suae  intelligentiae ;  subs- 
tantia  autem  est  prior  in  entitate ;  igitur  talis 
intellectus  prius  illam  substantiam  intelligit,  quam 
quemcunque  modum  ejus,  et  per  consequens 
TiuUus  modus  impedit  intellectionem    substantiae. 

Secundo,  hoc  idem  breviter  ostenditur :  Mo- 
dus  accidentalis  per  se  in  objecto  non  impedit 
cognitionem  illius  objecti  ;  -sed  ista  prsesentia  in 
illa  Eucharistia  est  modus  accidentalis  substan- 
tiae  Corporis  Christi;  igitur  non  impedit  substan- 
tiam  cognosci  ab  intellectu  cujus  ipsa  est  per  se 
objectum.  Sed  est  per  se  objectum  illius  intellec- 


IT,H  ].I3.    IV    SENTftNTIAKUM 


tus  abstracti    qui^  non    dependet    intelligendo    a 
sensibilibus ;  ergo. 

Teriia  Co7iclusio  est  quod  intellectus  beatus 
nuUo  modo  per  actum  beatificum  videt  Corpus 
in  Eucharistia,  quia  beatus  non  distinguitur  a 
non  beato  nisi  videndo  objectum  beatificum ;  sed 
Corpus  Christi  in  Eucharistia  non  est  objectum 
beatificum,  ut  patet  de  se,  nec  est  inclusum  in 
objecto  beatifico,  quod  patet  quia  aeque  essentia- 
litcr  pertinet  ad  objectum  beatificum  includere 
in  ratione  objecti  visionem  unius  Sacramenti 
sicut  alterius;  sed  nuUo  modo  pertinet  ad  objec- 
tum  beatificum  includere  illud  in  ratione  ostensi, 
puta  conferre  gratiam  parvulo  in  Baptismo,  poe- 
nitenti  conferre  gratiam  in  Poenitentia  seu  Con- 
fessiqne ;  et  ista  zeque  veraciter  includuntur  in 
Sacramentis  istis  sicut  Corpus  Christi  in  Eucha- 
ristia ;  ergo  nuUo  modo  objectum  beatificum,  ut 
est  tale  objectum,  includit  Corpus  Christi  ut  vi- 
sum  est  in  Eucharistia. 

Au  ARGUMEXTUM  iu  conirarium,  dico :  si 
arguis,  uniformiter  est  ens  supernaturale,  ergo 
est  cognoscibilc  supernaturale,  ita  quod  'super- 
naturalc  in  antecedente  et  consequente  referatur 
ad  idem,  concedo  consequeniiam,  quia  in  conse- 
quentia  refertur  supernaturalitas  ad  entitatem  si- 
cut  in  antecedente.  Sed  tunc  non  sequitur :  ergo 
tantum  supernaturaliter  pottst  cognosci.  Si  autem 
intelligitur  in  consequentc,  cum  dicitur  cognosci- 
bile  supernaturale,  referri    ad    cognoscibilitatem, 


DlSTINCTf  X   QU^ST.    III  139 

idest :  non  potest  esse  cognitum  nisi  supernatu- 
raliter,  nego  conseguentiam.  Multa  enim  sunt  entia 
supernaturalia  quae  possunt  cognosci  a  causa 
naturali,  ut  si  Deus  crearet  aliquam  novam  spe- 
ciem,  non  videretur  ratio  quare  non  posset  ab 
intellectu  naturali  cognosci. 

Qu^STio  III. 
Ad  tertiam  Quastionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  existentia  Corporis  Christi  in 
Eucharistia  possit  videri  oculo  corporali,  quia 
beatus  videndo  istas  species  non  deciperetur,  quia 
deceptio  repugnat  beatitudini;  sed  si  videret  ibi 
species  et  non  videret  Corpus  Christi,  posset  de- 
cipi  et  credere  ibi  esse  substantiam  panis ;  ergo. 

Contra.  Nihil  videtur  oculo  corporali  nisi  ha- 
bens  ordinem  naturalem  ad  oculum  ;  sed  Corpus 
Christi  in  Eucharistia  existens,  non  habet  ordi- 
nem  naturalem  ad  oculum  ;  ergo. 

In  ista  QU^STIONE,  pri?no  dicta  aliorum 
proponam.  Secundo,  quid  videtur  esse  dicendum 
exponam. 

QtianUim  €ul  primum,  distinguendo  de 
videre  7iaturaliter  et  miracuiose,  et  de  oculo  glo- 
rioso  et  non  glorioso,  dicitur  ergo  quod  neuter 
visus  potest  naturaliter  videre  Corpus  Christi  in 
Eucharistia.  Ad  quod  assignatur  multiplex  ratio. 

Prima  est  ista :  Actio  naturalis  non  est  sine 
contactu ;  sed  oculi  ad  Corpus  Christi  existentis 

10 


I40  LlB.  IV  Sententiarum 

in  Eucharistia  non  potest  esse  contactus ;  igitur. 
Probatio  minoris,  quia  contactus  non  est  sine 
quantitate ;  sed  Corpus  Christi  non  est  ibi  sub 
modo  quantitatis  ;  igitur  non  potest  ibi  esse  con- 
tactus. 

Seciinda  ratio  est  ista :  In  visione  oportet 
quod  fiat  derivatio  speciei  visibilis  per  medium  ; 
sed  species  non  potest  derivari  a  Corpore  Christi 
existenti  in  Eucharistia  per  medium;  ergo.  Pro- 
batio  7ninoris ;  nam  species  derivatur  ab  aliquo 
existenti  in  loco  ;  sed  Corpus  Christi  non  est  in 
Eucharistia  ut  in  loco  ;  ergo. 

QHldiiaUl  sit  de  efficacia  istarum  rationum, 
dico  quod  Deus  de  potentia  absoluta  potest  in 
oculo  glorioso  vel  non  glorioso  visionem  illius 
corporis  causare,  licet  illud  corpus  nusquam  esset 
nisi  in  Eucharistia.  Probatio  hujus,  quia  visio  est 
forma  absoluta;  sed  absolutum  potest  fieri  absque 
respectu  sine  contradictione,  ideo  potest  fieri  visio 
sine  respectu  praesentialitatis  ad  objectum. 

Secundo  dico  quod  nulla  visio  sic  a  Deo  causata 
posset  esse  corporis,  ut  hic.  Primo  quia  hoc  inclu- 
dcret  corpus  ut  hic  esse  causam  primse  visionis, 
vel  esse  proprium  et  primum  subjectum  seu  ter- 
minum  visionis ;  sed  Corpus  Christi  ut  hic  non 
potest  causare  primo,  nec  terminare  primo,  quia 
tam  causatio  quam  terminatio  talis  requirit  in 
objecto  causante  vel  terminante  dispositionem  de- 
bitam  secundum  locum  utpote  approximationem 
vel  distantiam  determinatam  ;  sed  Corpus  Christi 


DlSTINCT.  X   QU^ST.  III  141 

ut  hic  seu  in  Eucharistia  non  potest  debite  ap- 
proxiniari  organo,  nec  distare  ab  eo,  quia  non 
est  in  loco  ut  hic;  ergo. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
sensus  noster  non  decipitur  circa  Eucharistiam, 
sed  tantum  intellectus  arguens  ex  his  quae  sen- 
sus  apprehendit  quod  ibi  est  substantia  panis. 
Dico  ergo  quod  sensus  Beati  perciperet  hoc  quod 
sensus  noster,  scilicet  accidentia  sensibilia.  Nec 
in  isto  aliquo  modo  deciperetur,  sicut  nec  noster, 
immo  minus  quam  noster.  Sed  nec  ipse  intellec- 
ius  Beati  decipitur,  quia  non  sic  sophistice  ar- 
gueret  ex  actu  sensus,  sicut  noster  arguit.  Unde 
alia  ratio  est  de  intellectu  hominis  viatoris  et 
de  intellectu  hominis    apprehensoris.  Igitur,  etc. 


Distinctio  XI. 

Si    autem    quaepitup... 

Circa  istam  Disi»  ii,  sic  proceditur,  et  qtuero 
tres  Quastiones,  Primo :  Utrum  in  ista  transubstan- 
tiatione  panis  convertatur  in  Corpus  Christi.  Secun- 
do:  Si  panis  in  ista  conversione  annihiietur.  Tertio, 
sine  argumentis  quaeritur :  Quce  sit  materia  cofi- 
veniens  hujus  Sacramenti, 

QU^STIO  I. 
Ad  primam   Qucestimiem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  panis  non  convertatur  in  Cor- 
pus  Christi,  qui  in  omni  mutatione  positiva  ter- 
minus  ad  quem  accipit  esse ;  sed  Corpus  Christi 
non  accipit  esse ;  ergo,  etc. 

Contra,  Ambr.  lib  de  Sacram,  dicit:  Ubi  hoc 
corpus  conficitur  jam  non  suis  sermonibus  sed 
Christi  sacerdos  utitur.  Et  quis  sermo  Christi 
nisi  quo  facta  sunt  omnia.  Si  ergo  tanta  vis  est 
in  sermone  Domini,  ita  ut  reciperet  esse  quod 
non  erat,  quanto  magis  operativus  est  ut  quae 
erant  in  aliud  convertantur. 


DlSTINCT.    XI   QU^ST.   I  143 


In  ista  Qu^STIONE  sunt  duo  videnda: 
Primo,  si  panis  transubstantiatur  in  Corpus  Chri- 
sti.  Secundo,  quis  est  formalis  terminus  illiiis 
transubstantiationis. 

Quantum  tid  primum,  sicut  recitat  In- 
nocentius  tn  Ojfficw  Missee  p.  3,  c,  16,  circa  hoc 
sunt  tres  opiniones.  Una,  quod  panis  manet,  et 
tamen  cum  eo  est  vere  Christi  Corpus.  Alia, 
quod  panis  non  manet,  et  non  convertitur,  sed 
tamen  desinit  esse  per  annlhilationem  vel  per 
resolutionem  in  materiam  vel  per  corruptionem 
in  aliud.  Tertia  opinio,  quod  panis  non  manet 
sed  transubstantiatur  in  Corpus  Christi  et  viilum 
in  sangTiinem.  Quaelibet  autem  istarum  opinio- 
num  voluit  theologice  salvare  quod  est  ibi  vere 
Corpus  Christi,  quia  hoc  negare  est  plane  con- 
tra  fidem,  ut  patuit  supra  Dist,  p.  Nam  Christus 
ait,  Matth.  c,  26. :  Hoc  est  enim  corpus  meum.  Et 
Joan.  6.:  Caro  mea  vere  est  cibus.  Et  Luc.  21.: 
Hoc  est  corpus  meum,  et  hic  est  sang^is  meus. 

Pro  prima  opinione  arguitur  primo  sic:  NuUa 
pluralitas  ponenda  est  sine  necessitate;  sed  veri- 
tas  Eucharistiae  salvari  potest  sine  transubstan- 
tiatione;  ergo.  Probatio  minoris,  quia  ad  veritatem 
Eucharistiae  requiritur  signum  et  signatum  reali- 
ter  contentum  sub  substantia  panis;  sed  substan- 
tia  panis  cum  suis  accidentibus  seque  potest  esse 
signum  sicut  sola  accidentia,  immo  magis,  quia 
substantia  panis  magis  est  sub  speciebus  nutri- 
tiva  quam    accidentia;    ergo    magis    repraesentat 


144  LiB.  IV  Sententiarum 

Corpus  Christi  in  ratione  nutritivi  vel  nutrimenti 
spiritualis.  Res  etiam  contenta,  scilicet  Corpus 
Christi  aeque  potest  salvari  cum  substantia  panis 
sicut  cum  accidentibus,  quia  non  repugnat  magis 
substantiae  esse  cum  substantia  simul,  quam  cum 
quantitate  illius  substantiae. 

Secundo  sic:  Nihil  est  tenendum  tamquam  de 
substantia  fidei  nisi  quod  potest  expresse  haberi 
de  sacra  Scriptura,  vel  expresse  declaratum  per 
Ecclesiam,  vel  evidenter  sequatur  ex  aliquo  plane 
contento  in  Scriptura,  vel  plane  determinato  ab 
Ecclesia;  sed  non  videtur  haberi  expresse,  non 
esse  ibi  panem,  nam  Joan,  <5.  scribitur:  Ego  sum 
panis  vivus.  Et  Apostolus  dicit:  Panem  quem 
frangimus  nonne  communicatio  Corporis  Christi 
est?  Nec  videtur  ubi  Ecclesia  veritatem  istam  so- 
lemniter  determinet. 

Pro  secujida  opinione  arguitur  sic:  Ex  praece- 
denti  probatione  apparet  quod  non  videtur  magis 
probari  ex  Scriptura  transubstantiatio  quam  panis 
manere,  immo  minus. 

Contra  istas  opiniones  arguitur  sic:  Primo  con- 
tra  primam,  quia  ipsa  est  inconveniens,  impossibilis 
et  hceretica, 

Primum  probatur,  quia  tollit  reverentiam  de- 
bitam  Christo  ut  continetur  in  hostia,  sibi  enim 
ut  est  in  Eucharistia  debetur  cultus  latriae;  sed 
si  ibi  maneret  substantia  panis  non  deberettalis 
cultus  adhiberi  propter  idololatriam  adorando 
creaturam. 

Secujido,   scilicet  quod  positio  sit   impossibilis 


DlSTINCT.    XI   QU^ST.    I  145 


probatur  sic:  Nihil  potest  incipere  esse  ubi  prius 
non  fuit  nisi  per  sui  mutationem  vel  alterius  in 
ipsum;  sed  Corpus  Christi  non  mutatur  per  hoc 
quod  in  Eucharistia  conficitur,  quia  manet  in  coelo 
sicut  prius;  ergo  si  nihil  convertatur  in  ipsum, 
tunc  Christus  non  magis  est  in  altari  quam  prius, 
quod  est  impossibile. 

Teriium,  scilicet  quod  sit  hcBretica,  probatur 
sic,  quia  est  contra  verbum  Christi  instituentis 
Matth,  26.:  Hoc  est,  inquit,  corpus  meum.  Non 
dixit:  Hic  est  corpus  meum,  sed  hoc  est  corpus 
meum.  Si  autem  substantia  panis  maneret  vel 
annihilaretur  et  non  converteretur,  verius  dice- 
retur  hic  est  corpus  meum,  quam  hoc  est  corpus 
meum. 

Contra  secufidam  opiniofiem  potest  argui  per 
argumenta  immediate  facta,  et  etiam  potest  argui 
specialiter  contra  hoc  quod  ponit  resolutionem  in 
materiam  panis  praejacentem,  vel  in  nihilo,  quia 
vel  fieret  in  materiam  nudam,  et  hoc  est  impos- 
sibile,  quia  tunc  esset  materia  sine  forma,  quod 
ipsi  negant;  vel  fieret  in  materiam  sub  alia  for- 
ma,  sed  hoc  est  inconveniens,  quia  vel  idem  cor- 
pus  aliud  novum  esset  simul  cum  speciebus  et 
Corpore  Christi,  et  tunc  duo  corpora  essent  si- 
mul;  vel  mutaretur  de  loco  ad  locum,  quod  est 
inconveniens,  quia  ille  motus  localis  potest  pcr- 
cipi  per  exclusionem  corporis  alterius  circum- 
stantis. 

Quidquid  auiem  sii  de  efficacia  istarum  ratio- 
num,  clarum  est  quod  illae  duae    opiniones    sunt 


146  LiB.  IV  Sententiarum 

falsae.  Ideo  dico  quod  nec  panis  manet,  ut  dicit 
prima  opinio;  nec  annihilatur,  ut  dicit  secunda 
opinio;  sed  convertitur  in  Corpus  Christi,  ut  dicit 
tertia  quae  est  catholica.  Hoc  autem  probatur 
auctoritatibus  Ambrosii  et  aliorum  quos  adducit 
Magister  in  litera  supra  DisL  10,  Sed  principalis 
ratio  ad  hoc  probandum  talis  est:  De  Sacramentis 
est  tenendum  sicut  tenet  sacrosanta  Ecclesia  ro- 
mana,  Extra,  De  hcereticis  ad  abolendam;  sed  sa- 
crosanta  mater  Ecclesia  tenet  panem  transubstan- 
tiari  in  corpus,  et  vinum  in  sanguinem;  sicut 
clare  habetur  Extra.  De  summa  Trin,  et  fide  ca- 
tholica  cap,  Firmiter  credimus,  ubi  dicitur  quod 
Jesus  Christus  sacerdos  est  et  sacrificium,  cujus 
Corpus  et  Sanguis  in  Ssicramento  altaris  in  spe- 
ciebus  panis  et  vini  veraciter  continentur,  tran- 
substantiatis  pane  in  Corpus  et  vino  in  Sangui- 
nem  potestate  divina,  etc. 

Ad  argumenta  autem  primae  opinionis,  ad  pri- 
mum  nego  nmiorem.  Et  cum  dicit,  quod  veritas 
EucharistiaB  potest  salvari  pane  manente,  dico  quod 
Deo  bene  fuisset  possibile  instituisse  quod  Cor- 
pus  suum  vere  esset  praesens  manente  substantia 
panis  vel  cum  accidentibus  pane  annihilato,  et 
fuisset  ibi  veritas  Eucharistiae,  quia  verum  signum 
et  verum  signatum;  sed  hoc  non  est  modo  veri- 
tas  tota  Eucharistiae;  non  enim  sic  instituit  ut 
dicunt  auctoritates  Sanctorum  et  Ecclesiae,  Et 
cum  dicitur  quod  ad  veritatem  Eucharistiae  nihil 
plus  requiritur  nisi  verum  signum  et  verum  si- 
gnatum,  dico  quod  verum  est  eo  modo    quo    si- 


DlSTINXT.    XI   QU^sST.   I  147 


gnum  est  institutum,  et  quod  debet  sibi  corres- 
pondere  signatum,  quod  non  est  nisi  praecise 
quod  corpus  sit  cum  aliquo,  scilicet  cum  pane 
vel  cum  accidentibus  panis.  Sed  institutum  est 
nunc  quod  sit  tantum  signatum  cum  accidentibus 
sub  signo. 

Ad  argumenium  secundum  ubi  stat  vis,  dicen- 
dum  quod  Ecclesia  determinat  istum  intellectum 
esse  de  veritate  fidei,  in  cap,  prcBallegato :  Firmiier 
credimus,  ubi  dicitur  transubstantiatis  pane  in 
Corpus  et  vino  in  Sanguinem  potestate  divina; 
et  per  hoc  patet  ad  argiimentum  alterius  opi- 
nionis. 

De  aeomUlo  ArtlculOf  scilicet  quis  sit  for- 
malis  terminus  illius  transubstantiationis,  dicitur 
quod  in  humana  natura  Christi  nihil  est  nisi  ma- 
teria  prima  et  anima  intellectiva  tanquam  forma, 
et  terminus  primus  conversionis  est  compositum 
ex  materia  et  forma,  anima  intellectiva  inquan- 
tum  intellectiva  dat  esse  corporeum,  et  constituit 
compositum  quod  est  corpus.  Quod  autem  in  na- 
tura  humana  non  sit  alia  fomia  praeter  animam 
intellectivam,  probatur  ab  eis  multipliciter. 

Primo  sic:  Unius  rei  unicum  est  esse;  sed 
unicum  esse  est  ab  una  forma;  ergo  unius  entis, 
puta  hominis,  est  tantum  una  forma. 

Secundo  sic:  Forma  substantialis  distinguitur 
a  forma  accidentali,  quia  forma  substantialis  ad- 
venit  enti  in  potentia,  accidentalis  autem  advenit 
enti    in    actu;     sed    si    in     homine     esset     alia 


148  LiB.  IV  Sextentiarum 

forma  substantialis  praeter  animam  intellectivam, 
tunc  anima  intellectiva  adveniret  ehti  in  actu  exis- 
tenti,  et  sic  esset  forma  accidentalis. 

Tertio  sic:  Si  in  homine  essent  plures  formae 
substantiales,  dicendo  homo  est  animal,  non  esset 
praedicatio  per  se  primo  modo;  consequens  est 
falsum;  ergo  et  antecedens.  Probatio  consequentis, 
quia  praedicatio  sumpta  a  diversis  formis  est  per 
accidens,  sicut  cum  dicitur,  homo  est  albus;  sed 
si  in  homine  essent  plures  formae,  cum  diceretur 
homo  est  animal,  tunc  ista  praedicatio  sumeretur 
a  diversis  formis. 

Contra  illam  opifiionefn  quantum  ad  illud  quod 
dicit  de  pluralitate  formarum  nolo  ad  praesens 
disputare,  quia  illud  spectat  ad  materiam  secundi 
Libri  directe,  et  ut  nunc  breviter  indirecte  tan- 
gatur,  arguo  contra  illud  quod  dicit  quod  forma- 
lis  terminus  illius  conversionis  est  materia  et 
anima  intellectiva;  quia  si  hostia  consecrata  in 
Ccena  fuisset  reservata  in  triduo  in  pixide,  per- 
mansisset  ibi  eadem  res  contenta.  Illud  autem  in 
quod  primo  fiebat  conversio  non  fuit  materia  pri- 
ma,  nec  accidentia,  nec  compositum  ex  materia 
et  accidente;  igitur  erat  compositum  ex  materia 
et  forma  substantiali.  Sed  tunc  non  erat  compo- 
situm  ex  materia  et  anima  intellectiva,  quia 
Christus  fuit  vere  mortuus  et  anima  intellectiva 
vere  fuit  separata  a  corpore. 

PreBterea,  terminus  illius  conversionis  oportet 
quod  sit  aliquid  reale,  quia  conversio  est  realis; 
scd  anima    intellectiva,    ut    dat    esse    corporeum 


DisriNCT.  XI  Qu.*:sT.  II  149 

disting^endo  contra  esse  intellectivum  secundum 
aliquos,  non  est  aliquid  reale  sed  quid  abstractum 
per  actum  intellectus;  ergo  ista  conversio  non 
potest  esse  in  anima  sub  tali  ratione. 

Prceterea,  quod  non  est  corporeum  formaliter 
non  dat  alteri  esse  corporeum  formaliter,  quia 
causalitas  causae  formalis  est  dare  tale  esse  alte- 
ri  quale  sibi  competit;  sed  anima  intellectiva  non 
est  corporea  formaliter ;  ergo  non  potest  dare  esse 
alteri  corporeum. 

Ad  argumenta  autem  quibus  probatur  unitas 
formae,  dicebatur  in  secundo. 

Quanium  igitur  ad  illum  Articulum,  dico  quod 
Corpus  Christi  includit  per  se  materiam,  et  ad 
minus  unam  formam  mixti  priorem  anima  intel- 
lectiva,  quae  constituit  corpus  de  genere  substan- 
tiaB,  et  idem  corpus  est  formalis  terminus  conver- 
sionis  praedictae. 

Ad  argumenta  autem  quibus  probatur  quod 
in  homine  non  sit  alia  forma  prseter  animam  in- 
tellectivam,  visum  est  in  2.  Lib,  dist.  77.  q,  4. 

Ad  ARGUMENTUM  'in  contrarium  patet  ex 
dictis,  quia  haBC  mutatio  non  est  qua  terminus 
accipit  esse  simpiiciier,  sed  qua  accipit  esse 
2it  hic, 

Qu^STlo  II. 
Ad  secundam  Qucesiioyiem  sic  ptocediiur: 

Videtur  quod  panis  in  illa  conversione  an- 
nihiletur,  quia  quod  praecessit  et  nihil  ejus    ma- 


I50  LlB.  IV  Sententiarum 


net,  annihilatur;  sed  panis  prsefuit  et  nihil  ejus 
manet;  ergo. 

Cantra,  Conversio  non  est  annihilatio ;  ergo 
quod  convertitur  non  annihilatur. 

Ad  illam  QUiESTlONEM  dico  breviter  quod 
panis  non  annihilatur,  quia  terminus  ad  quem 
transitus  ipsius  panis  non  est  pure  nihil ;  igitur 
panis  non  est  annihilatus.  Consequentia  probatur, 
quia  terminus  annihilationis  debet  esse  purum 
nihil ;  probatur  per  simile,  quia  terminus  crea- 
tionis  a  quo  est  purum  nihil.  Antecedens  probatur, 
quia  terminus  illius  transitus  est  Corpus  Christi. 
Nam  si  negatio  panis  concomitetur  terminum  ad 
quem,  non  tamen  terminus  ille  est  omnino  nihil, 
sed  in  aliquo  positivo.  Et  ideo  est  notandum 
quod  terminus  annihilationis  est  purum  nihil,  ita 
quod  nihil  termini  a  quo  manet  in  termino  ad 
quem.  —  Item  sccundo,  negatio  ejus  non  manet 
in  aliquo  apto  nato  quae  dicitur  privatio  termi- 
nans  eam.  —  Item  tertio,  negatio  non  est  in  ali- 
quo  positivo  disparato  terminans  eam,  sed  est 
simpliciter  negatio  extra  genus,  scilicet  extra 
omne  positivum,  sive  illud  sit  subjectum  quod 
dicitur  privativum  secundum  illam  negationem, 
sive  sit  disparatum,  quod  includat  illam  nega- 
tionem. 

Ad  propositum,  licet  hic  non  sint  illse  duae 
primse  rationes  de  quibus  patet  quod  propter  eas 
corruptio  non  est  annihilatio,  quia  aliquid  rei  cor- 
ruptae  manet  in  esse,  quia  negatio  terminans  eam 
manet  in  subjecto  apto  nato  ;  est  tamen  ibi  tertia 


DlSTINCT.    XI   QU^ST.    III  151 

ratio,  silicet  quod  negatio  terminans  est  in  ali- 
quo  positivo  non  subjecto  sed  disparato.  Per  hoc 
igitur  patet  quod  illa  desitio  panis  secundum  se, 
etiam  ut  est  ad  non  esse  panis,  non  est  negatia 
extra  genus,  sed  ut  in  corpore,  et  ideo  non  est 
annihilatio. 

Ad  argumentum  principale  neganda  est 
illa  major,  quia  oportet  ibi  addere :  nihil  ejus 
manet,  et  simpliciter  nihil  succedit  ut  per  se  ter- 
minus ;  ergo. 

QUuKSTIO  III. 

Ad  tertiant  QiuBsHonem  sic  proceditur  sine  ar-- 
gumentis  et  dico  dtias   Conclusiones  : 

Prima  quod  solus  panis  triticeus  cum  aqua 
elementari  coagulatus  est  materia  conveniens 
conversionis  in  Christi  Corpus..  Tum  quia  Chris- 
tus  sic  ordinavit ;  tum  quia  Christus  sic  grano- 
frumenti  se  comparavit ;  tum  quia  Melchisedech 
hoc  praefiguravit,  ut  patet  Gen,  14,  quando  obtu- 
lit  panem  et  vinum,  erat  enim  sacerdos  Dei  al- 
tissimi. 

Secunda  Conclusio,  quod  solum  vinum  expres* 
sum  de  vite,  vel  vinum  vitis  est  conveniens  ma- 
teria  conversionis  in  Sanguinem  Christi,  ut  pa- 
tet  De  consecr.  Dist,  2,  cap,  Vinum.  Cujus  ratia 
est,  quia  Christus  sic  instituit ;  et  congruentia 
potest  assignari,  quia  secunda  pars  principalis 
nutritionis,  scilicet    potus,  principaliter    consistit 


152  LiB.  IV  Sententiarum 

in  vino  ut  in  potu  principali.  Cerevisia  tamen 
plus  nutrit  de  qua  non  fit  mentio  quia  non  est 
in  communi  usu. 

Sed  contra  ista  occurrunt  quatuor  dubia,  et 
tria  sunt  contra  primam  Conclusionem,  quartum 
autem  contra  secundam.  Primum,  an  de  amido 
posset  formari  panis  consecrabilis.  Secundum,  an 
de  farina  triticea  pasta  confecta  non  tamen  cocta 
posset  confici.  Tcrtium ,  an  panis  azimus  aut 
fermentatus  sit  materia  conveniens  huic  Sacra- 
mento.  Quartum  dubium  est  quare  vino  apponi- 
tur  aqua. 

Ad  primum  dico  quod  non,  quia  accidentia 
differentia  specie  arguunt  subjecta  differentia  spe- 
cie  ;  sed  amidum  et  panis  triticeus  secundum  me- 
dicos  habent  accidentia  differentia  specie  ;  ergo 
differunt  specie.  Sed  panis  triticeus  est  materia 
propria  conversionis  in  Corpus  Christi ;  ergo  non 
amidum. 

Ad  secundum  dico  quod  de  pasta  non  potest 
confici,  quia  noluit  Christus  in  Sacramentis  suis 
subtilem  disputationem  de  differentia  specifica 
nobis  imponere,  sed  quod  habeamus  panem  tri- 
ticeum  usualem  pro  materia  consecrationis ;  pa- 
nis  autem  usualis  est  coctus  et  non  pasta  cruda. 

Ad  tertium  dicunt  Graeci  quod  necesse  est 
-conficere  in  fermentato.  Dicunt  enim  quod  Chri- 
stus  passus  est  luna  14.  ut  impleretur  figura  le- 
gis  de  agno  paschali.  Sed  inter  Judaeos  licuit 
tunc  habere  panem  fermentatum  in  usu,  et  com- 
muniter  habebatur,  non  enim  fuit  eis  interdictus 


DlSTINXT.  XI   QU^EST.  III  153 

panis  fermentatus ;  ergo  Christus  confecit  in  fer- 
mentato.  Sed  illud  est  falsum  ;  quod  enim  Chri- 
stus  sit  passus  luna  14.  probatur  expresse  per 
illud  Maith,  26,  prima  die  azimorum,  scilicet  luna 
14.  comedit  agnum  paschalem,  et  15,  erat  so- 
lemnitas,  et  illa  die  passus  est  Christus,  et  sic 
illa  hora  qua  comedi  debuit  agnus  paschalis,  se- 
cundum  legem  comederunt  discipuli  agnum.  Hoc 
igitur  est  tenendum  quod  de  necessitate  panis 
consecrabihs  non  est  nec  quod  sit  azimus,  nec 
quod  sit  fermentatus,  quia  secundum  Anselmum 
in  lib,  suo  de  azinto  et  fermeniato,  non  diflferunt 
substantiaHter  fermentatus  et  azimus ;  ergo  non 
nego  Grsecos  vere  conficere,  quia  tempore  Leonis 
Papae  fuit  constitutum  quod  conficeretur  de  fer- 
mentato,  tamen  de  necessitate  ministri  in  Ecclesia 
latina  est  conficere  in  azimo. 

Ad  quarium  autem  dubium,  quare  scilicet 
aqua  vino  apponatur,  dicit  Magister  in  ista  Disi, 
hoc  esse  quia  aqua  significat  populum  Christi 
passione  redemptum,  secundum  illud  capitulum 
dist.  2,  de  consecrai.  Non  oportei.  Et  Exira.  de  ce- 
lebrat,  missarum,  in  qua  distinctione  dicit  hoc 
esse,  quia  dum  Christus  in  Cruce  pependit,  de 
corpore  ejus  fluxit  sanguinis  et  aqua;  ergo,  etc. 


Distinctio  XIL 

Si   autem    quaspitup.., 

In  ista  Distinctione  12,  quaro  duas  quastiones. 
Primo:  Utrum  in  Eucharistia  sit  aliquod  accidens 
sine  subjecto,  Secundo:  Utrum  quodcumque  accidens 
nianeat  sine  subjecto. 


Qu^STlO  I. 
Ad  primam  Quastionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  in  Eucharistia  non  sit  aliquod 
accidens  sine  subjecto,  quia  sicut  substantiae  con- 
venit  esse  per  se,  sic  accidenti  convenit  esse  in 
alio ;  sed  impossibile  est  esse  substantiam  et 
esse  in  alio ;  quia  quod  vere  est  nuUi  accidit,  i. 
Phys, :  ergo  impossibile  est  accidens  esse  et  non 
esse  in  alio. 

Contra,  Magister  in  litera  adducit  multas 
auctoritates  wSanctorum  Doctorum,  quod  acciden- 
tia  in  Eucharistia  sunt  sine  subjecto. 

In  ISTA  QU^STIONE  pono :  Primo  aliquas 
opiniones.  Secundo  pono  aliquas  Conclusiones. 
Tertio  removebo  dubitationes. 

Quantum  lul  pHmiini  dicit  una  opinio 
quod  accidcns  potest  esse  sine  subjecto,  non  ta- 


DlSTINCT.    XII    QU.*-ST.    I  1,55 

men  naturaliter  sed  supernaturaliter,  quia  Deus 
accidenti  dat  novum  esse. 

Contra  istam  opinionem  arguitur  sic  :  Si  acci- 
dens  quando  separatur  habet  novum  esse,  opor- 
tet  ibi  ponere  aliquam  transmutationem  a  caren- 
ti^  praecedentis  esse  ad  illud  novum  esse ;  sed 
hoc  est  impossibile,  primo  quia  non  potest  poni 
quae  sit  illa  mutatio ;  non  enim  est  generatio, 
quia  accidens  non  est  subjectum  generationis, 
nec  aiigmentatio,  quia  non  acquiritur  quantitas  per 
istam  mutationem  ;  eodem  modo  "nec  est  alieratio, 
quia  non  acquiritur  qualitas.  —  Item  illud  esse  no- 
vum  aut  est  substantia,  vel  accide^is,  vel .  neiitrum, 
Si  autem  est  substajitia,  \Mn(^  &[\\.  independens,  et 
per  consequens  non  erit  formaliter  esse  alicujus 
accidentis,  quia  nuUum  accidens  potest  fonnaliter 
esse  independens.  JSi  autem  sit  accidens,  quomo- 
docunque  per  reductionem  erit  aeque  dependens 
cum  forma  cujus  est,  et  per  consequens  per  illud 
non  poterit  esse  independens.  Neutrum  autem  non 
potest  dari,  quia  orane  ens  creatum  vel  est  sub- 
stantia  vel  accidens. 

Alia  opinio  dicit  quod  accidens  separatur  a 
subjecto  quia  Deus  dat  sibi  quandam  virtutem 
supernaturalem,  per  quam  virtutem  potest  per  se 
esse.  Sed  ista  opinio  dicit  idem  quod  praecedens 
licet  sub  alio  vocabulo.  Ideo 

Arguitur  contra  eam  sicut  contra  prseceden- 
tem,  quia  illa  virtus  adveniens  est  terminus  ali- 
cujus  mutationis.  Tunc  qjuaero,  cujus  mutationis 
est  terminus,  et  ad  quam  speciem  mutationis  re- 

11 


156  LiB.  IV  Sentenxiarum 


ducitur,  qui  vel  est  generatio  vel  augmentatio ; 
et  arguitur  sicut  prius. 

Praterea,  licet  aliqua  virtus  detur  alicui  su- 
pernaturaliter,  tamen  postquam  inest,  naturaliter 
inest  sibi,  sicut  si  coecus  supernaturaliter  illumi- 
naretur,  non  propter  hoc  potentia  visiva  erit  su- 
pernaturalis  ;  ergo  licet  esset  miraculum  in  primo 
instanti  conservationis  istorum  accidentium  sine 
subjecto  quando  confertur  accidenti  ista  virtus, 
post  tamen  istam  virtutem  erit  accidens  natura- 
liter  sine  subjecto. 

Praierea,  impossibile  est  substantiam  acci- 
pere  aliquam  virtutem  per  quam  dependeat  ad 
aliud  non  sibi  inhaerens;  ergo  impossibile  est  ac- 
cidens  recipere  virtutem  per  quam  posset  esse 
sine  inhaerentia.  Consequentia  probatur,  quia  illa 
duo  esse,  scilicet  per  se  esse  et  inharere  aeque 
appropriantur  istis,  scilicet  substantiae  et  ?icci- 
denti. 

QaaiUam    a^l    He€'.amlam    Artlculuni 

Y^TddxmXXo  primo  distinctiones;  secundo  fonnabo  tres 
Conclusiones, 

Prima  distinctio  est  ista  quod  accidens  potest  ac- 
cipi  ^xo  per  se  sij^nijicato,  vel  pro  eo  quod  denotnincUur 
ab  isto  per  se  significato.  Ulterius  accipiendo  pro 
illo  quod  denominatur  a  significato  istius  nomi- 
nis  quod  est  accidens,  potest  accipi  vel  pro  abso- 
luto  vcl  pro  rcspcctivo, 

Secunda  distinctio  est  ista,  quod  aliquid  inesse 
subjecto  potest  dupliciter    accipi,    vel    secundum 


DlSTINCT.    XII    QU^ST.    I  157 

acium  vel  secundum  aptitudinem,  —  Tunc  pono  tres 
Conclusiones: 

Prima  est  ista,  quod  loquendo  Aeper  se  significato 
^ccidentis,  contradictio  est  ipsum  non  esse  in  sub- 
jecto;  intelligo  uniformiter  in  subjecto  et  praedi- 
cato,  scilicet  si  actu,  actu;  si  aptitudine,  aptitu- 
dine.  —  Ista  Conclusio  probatur,  quia  per  se  si- 
gnificatum  hujus  nominis  accidens  est  quidam 
respectus  ad  illud  cui  accidit,  quem  importat  haec 
dictio  inhcerens  ad  illud  cui  inhaeret.  Nunc  autem 
idem  significatum  est  accidentis  et  accidentia,  ut 
ita  loquar,  et  inh<Brentis  et  inhareutia,  Sicut  ergo 
impossibile  est  accidentia  esse  et  non  sit  inhae- 
rentia,  si  actu,  actu;  si  aptitudine,  aptitudine; 
ita  impossibile  est  aliquid  esse  accidens,  loquendo 
de  per  se  significato  et  primo  hujus  nominis, 
quin  sit  inhaerens  proportionabiliter,  hoc  est,  si 
actu,  actu;  si  aptitudine,  aptitudine. 

Secunda  Coticlusio  est  quod  loquendo  de  eo 
quod  denominatur  a  per  se  significato  accidentis, 
et  est  per  se  respectus,  contradictio  est  quod  sit 
sine  subjecto,  et  hoc  actu,  ita  scilicet  quod  non 
actu  inhaereat  subjecto.  Probatur,  quia  respectus 
est  cssentialiter  habitudo  inter  duo  extrema,  et 
ideo  sicut  toUere  terminum  ad  quem  est  respec- 
tus,  est  destruere  respectum,  ita  toUere  illud  cujus 
est  respectus,  est  destruere  rationem  respectus; 
non  igitur  quia  respectus  est  accidens,  ideo  re- 
quirit  subjectum  vel  fundamentum,  sed  quia  est 
respectus. 

Tertia    Conclusio  est  ista,  quod  illud  qnod  de- 


1.58  LlB.  IV  Sententiarum 

iiomuiaiur  a  per  se  significato  accidentis,  et  est 
quid  absohiium,  potest  inesse  et  non  inesse  sub- 
jecto  aciualiier  licet  necessario  insit  apiiiudinaliier, 
Ista  Conclusio  probaiur,  quia  absolutum  ut  abso- 
lutum  non  requirit  terminum  vel  terminos,  quia 
tunc  non  esset  absolutiim.  Igitur  si  accidens  n^ 
quirit  subjectum,  oportet  quod  hoc  sit  propter 
aliquam  aliam  dependentiam  essentialem  ad  ip- 
sum;  sed  nulla  est  dependentia  simpliciter  neces- 
saria  alicujus  absoluti  ad  aliquid  quod  non  est 
de  essentia  ejus  sed  tantum  causa  extrinseca,  ut 
ad  causam  extrinsecam  simpliciter  primam,  scili- 
cet  ad  Deum.  Sed  subjectum  non  est  de  essentia 
accidentis,  quia  tunc  homo  albus  non  esset  ens 
per  accidens.  Igitur  dependentia  accidentis  abso- 
luti  ad  subjectum  omnino  est  simpliciter  neces- 
saria.  Voco  autem  simpliciier  necessarium  cujus 
oppositum  includit  contradictionem. 

Quantuni  nd  terflnni  Articuluni  sunt 
aliquae  dubitationes  maxime  contra  istam  Con- 
clusionem,  et  arguitur  primo  sic:  Nihil  potest 
fieri  sine  eo  quod  est  de  essentia  ejus;  sed  inhse- 
rentia  ad  subjectum  est  de  esse  accidentis;  ergo 
non  potest  esse  accidens  sine  subjecto.  Probatio 
minoris,  quia  dicit  Aristoteles  7.  Meiaph,  quod 
accidentia  non  sunt  entia  nisi  in  eo  quod  taliter 
cntis.  Probaiur  etiam  raiione  sic.  quiasi  inhaeren- 
tia  non  est  de  essentia  albedinis,  ergo  illa  est 
aliud  ab  albedine  et  inhaeret  albedini.  Tunc  quaero 
de  illa  inhaerentia,  qua  inhaerentia  inhaeret   albe- 


DlSTINCT.    XII    QUi^iST.    I  159 

dini,  quia  aut  ipsa  est  eadem  albedini,  seu  ipsi 
inhaerentiae,  et  sic  pari  ratione  fuit  stahdum  in 
primo;  aut  non  est  eadem,  et  quaeram  de  illa  si- 
cut  de  priori  in  infinitum. 

Secundo  sic:  non  minus  dependet  accidens  a 
subjecto,  quam  quantitas  a  figura,  vel  linea  a 
punto;  sed  quantitas  non  potest  separi  a  figura, 
nec  linea  a  punctis,  quia  tunc  esset  infinita. 

Tertio  sic:  non  minus  dependet  accidens^  a 
subjecto  suo,  quam  subjectum  a  sua  propria  pas- 
sione,  immo  magis;  sed  siibjectum  non  potest 
separari  a  sua  propria  passione;  ergo  nec  acci- 
dens  a  subjecto. 

Ouarto  sic:  posterius  non  potest  esse  sine 
priori  ut  dicitur  5.  Metaph,  cap,  de  priori;  sed 
accidens  est  essentialiter  posterius  substantia; 
ergo.  Probatio  ^ninoris,  7.  Metaph.:  est  enim  sub- 
stantia  prior  quocunque  accidente  notitia,  tempore 
et  definitione. 

Ad  ista  respondeo.  Ad  primumy  negando  w/- 
norem,  et  ad  probationem  cum  dicitur  quod  acci- 
dentia  non  sunt  entia  nisi  in  eo  quod  taliter  entis, 
dico  quod  ly  eo  potest  referri  ad  causam  efficien- 
tem  sive  effectivam,  vel  ad  causam  formalem.  Si 
ad  causam  effectivam,  tunc  concedo  quod  acciden- 
tia  non  sunt  entia  nisi  effective  eo  quod  taliter 
entis,  quja  oriuntur  ex  principiis  subjecti.  Si  for- 
maliter,  ly  eo  referendo  ad  cdMSdLXW  /ormatem ,  dico 
quod  illud  non  est  verum.  Ad  probationem  aliam 
dico  quod  inhaerentia  inhaeret  albedini;  et  cum 
quferis  de  illa  inhaerentia,  quia  inhaerentia  inhae- 


l6o  l.IB.  IV  Sententiarum 

ret  albedini,  dico  quod  illa  est  eadem  inhaeren- 
tiae  albedinis,  et  ibi  est  status,  quia  illa  relatio 
est  eadem  fundamento  sine  qua  fundamentum 
sive  subjectum  esse  includit  contradictionem ;  sed 
talis  est  inhaerentia  inhaBrentiae. 

Ad  secundum  dicunt  aliqui  quod  nuUum  in- 
convenicns  cst  quantitatem  esse  infinitam.  vel  li- 
neam  infinitam;  sed  hoc  improbatum  fuit  IJb, 
/.  siist.  42. ;  ideo  dico  quod  aliquid  finiri  potest 
a  termino  intrinseco  vel  extrinseco ;  ergo  quan- 
titas  illa  sive  figura,  sive  linea,  sive  punctus, 
licet  non  finiretur  termino  extrinseco,  finiretur 
tamen  termino  intrinseco. 

Ad  tertium  dico  quod  inhaerentia  non  est  per 
se  passio  albedinis,  sed  est  accidens,  per  accidens 
est  enim  inhaerentia  quidam  respectus  extrinsecus 
adveniens,  et  adhuc  minus  accidenti  absoluto, 
quia  dicit  actualem  unionem  illius  absoluti  cum 
illo  absoluto;  omnis  enim  unio  absoluti  ad  aliud 
absolutum  est  respectus  extrinsecus  adveniens, 
et  omnis  talis  respectus  est  illi  cui  accidit,  acci- 
dens  per  accidens. 

Ad  quartum  dico  quod  prius  et  posterius  pos- 
sunt  intelligi  vel  secundum  actum  vel  secundum 
aptitudinem ,  Si  autem  accipias  uniformiter,  con- 
cedo  quod  posterius  naturaliter  non  potest  esse 
sine  priori;  sed  hoc  non  est  verum  si  accipias 
posterius  naturaliter  secundum  aptitudinem ;  non 
enim  potest  esse  sine  priori  secundum  actum,  si- 
cut  est  in  proposito. 


DmnxcT.  XII  Qu.^ST.  II  i6i 


Ad  PRINCIPALE  ARGUMENTUM  dico  eodem 
modo,  quod  accipiendo  per  se  esse  et  esse  in  alio 
uniformiter,  prout  per  se  negat  aptitudinem  ad 
inhaerendum,  et  esse  iyi  aho  affirmat  istam  aptitu- 
dinem,  sic  ista  duo  proportionaliter  conveniunt 
subjecto  et  accidenti,  et  tunc  non  plus  sequitur 
nisi  quod  accidens  non  potest  esse  per  se  ens  cui 
repugnat  inhaerere  sicut  nec  substantia  potest  esse 
cui  conveniat  haec  aptitudo  inhaerendi ;  igitur. 

Qu^vSTio  II. 
Ad  secujidam   Quasiionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  in  Eucharistia  quodcunque  ac- 
cidens  sit  sine  subjecto,  quia  quodcunque  acci- 
dens  est  ibi  sine  substantia;  igitur  quodcunque 
accidens  est  ibi  sine  subjecto.  Antecedens  patet: 
probatio  consequentia:  quod  ponitur  in  definitione 
alicujus  ut  additum  est  subjectum  ejus,  7.  Me- 
iaph,:  sed  substantia  ponitur  in  definitione  acci- 
dentis,  ex  eodem  7. 

Contra,  Motus  non  est  sine  mobili;  in  Eu- 
charistia  autem  est  motus;  ergo  est  ibi  aliquod 
subjectum  motus. 

In  ISTA  QU.41STIOXE  sunt  tres  Articuli,  se- 
cundum  quod  de  ea  sunt  tres  opiniones,  duae  ex- 
tremae,  et  alia  est  media. 

JPH/im  apinio  dicit  quod  sola  quantitas 
est  ibi  sine  subjecto,   alia    autem    accidentia   ha- 


l62  LlB.    IV    SENTENTIARtlM 


bent  subjectum.  Quod  autem  sola  quantitas  sit 
ibi  sine  subjecto,  probatur 

Primo  sic:  Impossibile  est  aliquid  esse  sinc 
eo  quod  est  formaliter  tale;  sed  omnia  acciden* 
tia  individuantur  formaliter  per  quantitatem;  ergo 
cum  accidentia  habeant  hic  esse  per  quantitatem, 
sequitur  quod  gunt  in  quantitate  ut  in  subjecto, 
alias  idem  esset  hic  et  non  esset  hic. 

Senindo  sic:  Si  esset  albedo  separata  a  quan- 
titate,  esset  sensibilis  et  non  sensibilis.  Quod  es- 
set  sensibilis  probo,  quia  esset  de  tertia  specie 
qualitatis.  Probatur  quod  non  esset  sensibilis, 
quia  quod  non  est  quantum  non  potest  sentiri; 
sed  albedo  separata  a  quantitate  est  hujusmodi ; 
ergo. 

Tertio  sic:  Si  albedo  esset  sine  quantitate, 
esset  quaedam  qualitas  spiritualis  et  corporalis. 
Quod  esset  spiritualis  probatur,  quia  esset  indivi- 
sibilis;  probo  etiam  quod  esset  corporalis.  quia 
esset  in  tertia  specie  qualitatis,  et  tunc  esset 
corporalis  et  spiritualis  simul.  quod  est  incon- 
veniens. 

Qiiarto  sic  :  Si  esset  albedo  sine  quantitate, 
ct  per  consequens  .spiritualis,  non  esset  repii- 
gnantia  quin  inesset  spiritui,  et  sic  sptritus  vel 
angehis  posset  esse  albus. 

Coiitra  istam  opinionem  arguitur  sic  :  Depen- 
dentia  ad  prius  est  essentialior  quam  ad posterius, 
loquendo  de  absolutis  dependentibus;  sed  qualitas 
est  forma  sicut  quantitas  absoluta ;  ergo  essen- 
tialius    dependet    qualitas  a  substantia    quam    a 


DlSTlXCT.  XII   QU^ST.  II  163 


quantitate.  Igitur  si  potest  essef  qualitas -sine  de- 
pendentia  actuali  ad  substantiam  poterit  esse  sine 
actuali  dependentia  ad  quantitatem. 

Prceterea :  Absoluto  perfectiori  non  magis 
repugnat  per  se  esse  quam  absoluto  imperfec- 
tiori ;  sed  qualitas  est  forma  absoluta,  et  secun- 
dum  eos,  perfectior  quam  quantitas ;  igitur  si 
quantitas  potest  esse  per  se,  qualitas  potest  esse 
per  se.  Minor  probatur,  quantum  ad  secundam 
partem,  multipliciter.  Primo,  quia  qualitas  est  per 
se  principium  agendi  actione  reali,  quantitas  au- 
tem  non,  quia  nulla  actio  realis,  ut  hic  loquimur, 
convenit  quantitati.  —  Secundo,  quia  qualitas  est 
principium  attingendi  beatitudinem,  sicut  est  ope- 
ratio  intellectus  et  voluntatis;  sed  quantitas  nuUo 
modo  est  principium  attingendi  beatitudinem 
seu  finem  suum  ;  ergo.  —  Tertio,  quia  quantitas 
consequitur  compositum  ratione  materiae,  qua- 
litas  autem  ratione  forniie;  sod  forma  est  sim- 
pliciter  perfectior  materia,  7.  Metaph.  —  Quarto 
sic :  quod  magis  convenit  cum-  perfectione  sim- 
pliciter,  est  perfectius  simpliciter;  sed  qualitas 
utpote  sapere,  velle,  intelligere,  magis  convenit 
cum  perfectione  simpliciter,  quam  aliqua  quanti- 
tas ;  ergo. 

Sd^d  hic  instatur :  quod  est  propinquius  per- 
fectiori  est  simpliciter  perfectius  ;  sed  quantitas 
est  simpliciter  propinquior  substantiae  quam  qua- 
litas ;  substantia  enim  est  perfectissimum  entium; 
igitur  quantitas  est  perfectior  qualitate. 

Respondetur  quod  quando  in    primo  perfecto 


164  1-iB.  IV  Sentp:ntiarum 

concurrunt  plures  perfectiones,  aliquid  potest  sibi 
esse  propinquius  secundum  unam  perfectionem 
et  non  secundum  aliam,  utpote  Deus  est  simpli- 
citer  necesse  esse,  et  haec  necessitas  est  in  eo 
perfectio  simpliciter ;  quanto  ergo  aliquid  est 
magis  necessarium,  tanto  est  propinquius  Deo, 
et  sic  ccelum  est  propinquius  Deo  quocun- 
que  corruptibili.  Praeter  hoc,  Deus  est  na- 
turaintellectualis  simpliciter  perfecta;  secundum 
hoc  magis  propinquat  creatura  media  intellec- 
tualis,  ut  angelus,  post  hanc  natura  intellec- 
tualis  animae  nostrae,  post  ista  vero  sensitiva;  in 
hoc  autem  ordine  quantum  ad  esse  vivum  pro- 
pinquior  est  musca  Deo  quam  coelum.  Posset 
ergo  inferri  ex  primo  ordine,  quod  coelum  est 
propinquius  Deo,  et  per  consequens  perfectius 
musca ;  ex  secundo  ordine  posset  inferri  quod 
musca  est  perfectior  coelo,  et  ita  inferuntur  op- 
posita.  —  Respondetur  quod  quandocunque  con- 
currunt,  in  primo,  perfectiones  qualitercunque 
disparatae,  illud  est  simpliciter  perfectius  quod 
est  sibi  propinquius,  secundum  illud  quod  habet 
rationem  simpliciter  perfectionis.  Nunc  autem  in 
substantia  prout  est  primum  omnium  entium,  est 
duplex  ordo  prioritatis,  unus  in  substando  aUis, 
quod  incJudit  recipere  alia  et  perfici  ab  eis>  alius 
est  actualitatis  intensivae,  et  illa  perfectio  secunda 
est  simpliciter  major  prima.  Quantitas  autem  est 
propinquior  substantiae  secundum  primam  ratio- 
nem,  quia  se  habet  in  ratione  receptivi.  Qualitas 
autem  est  propinquior  ratione    actualitatis  inten- 


DlSTINXT.    XII   QU^ST.    II  165 


sivae,  et  secundum  hoc  apparet  melior  et  perfec- 
tior  quantitate. 

Ad  argumenta,  autem  opinionis,  prinmm  non 
valet,  quia  nullum  ens  est  formaliter  singulare 
per  aliquod  alterius  generis ;  sunt  enim  coordi- 
nationes  praedicamentorum  primo  diversae,  ut 
declarabatur  in  secundo,  et  ideo  falsum  cissumi- 
tur  quando  dicitur  quod  omnia  accidentia  indivi- 
duantur  per  quantitatem  formaliter. 

Similiter  secundwn  de  sensibiii  non  concludit; 
sensibile  enim  potest  dici  vel  quod  est  in  poten- 
tia  remota,  ut  sentiatur,  vel  in  potentia  propin- 
qua.  In  potentia  enim  remota  est  quidquid  habet 
formam  suflficientem,  non  tamen  sub  modo  con- 
venienti  sub  quo  oportet  eum  habere  ad  hoc  quod 
sentiatur.  In  potentia  autem  propinqua,  quod  ha- 
bet  eam,  ut  statim  cessante  impedimento  posset 
sequi  actus ;  ergo  albedo  separata  erit  sensibilis 
in  potentia  remota,  sed  non  in  potentia  pro- 
pinqua. 

Ad  tertium  dico  quod  quaiitas  separata  esset 
corporalis,  quia  esset  simpliciter  determinata  ad 
perficiendum  corpus;  sed  secundum  quid  potest 
dici  incorporea,  quia  non  est  actu  in  corpore. 

Ad  quartum,  non  habet  apparentiam,  quia 
sicut  lapis  non  potest  esse  sapiens,  quia  non  est 
receptivus  sapientiae,  ita  angelus  potest  esse  al- 
bus,  quia  non  est  receptivus  talis  formse,  et  hoc 
propter  inextensionem  angeli,  vel  hoc  ex  natura 
formarum  in  se,  videlicet  quia  angelus  est  talis 
forma  et  albedb  talis  forma. 


l66  LlB,    IV   vSENTENTIARUM 


AlUi  opinto  est  in  alio  extremo,  quod  nul- 
lum  accidens  potest  esse  subjectum  alterius  acci- 
dentis,  et  per  consequens  in  Eucharistia  quodcun- 
que  accidens  est  sine  subjecto. 

Pro  ista  argnitur  sicut  arguebatur  in  prin- 
cipio  Quaestionis.  videlicet,  quodcunque  accidens 
est  sine  substantia,  ergo  sine  subjecto. 

Secundo  sic,  quia  nullum  accidens  est  subjec- 
tum  accidentis;  ergo  in  Eucharistia  quodcunque 
accidens  est  ibi  sine  subjecto.  ProbaHo,  per  Phy- 
losophum  4,  Afeiaph. :  accidens,  inquit,  non  acci- 
dit  accidenti,  nisi  quia  ambo  accidunt  eidem  sub- 
jecto.  —  Conjirmatur  etiam  ratione,  quia  sicut 
substantia  convenit  per  se  esseiita  accidenti  inhae- 
rere ;  ergo  sicut  repugnat'  substantiae  inhaerere. 
ita  accidenti  per  sc  esse. 

Tertio,  aliquod  accidens  est  ibi  sine  subjccto; 
ergo  quodb'bet  accidens  potest  ibi  esse  sine  subjec- 
to.  ."^«/m^flV;/^  probatur,  quia  accidens  quod  primo 
natum  est  substantiae  inesse  non  habet  ibi  sub- 
jectum.  Conseqnentia  probatur,  quia  tunc  quodli- 
bet  accidens  aeque  depeiidet  essentialiter  a  sub- 
jecto. 

Contra  istam  opinionem  arguitur  sic:  Illud 
per  se  est  subjectum  accidentis  alicujus  de  quo 
idem  accidens  praedicatur  per  se  secundo  modo  ; 
sed  de  aliqiio  accidente  praedicatur  aliquod  acci- 
dens  per  se  secundo  modo,  ut  propria  passio 
ejus.  Probatio  majoris :  illud  de  quo  praedicatur 
accidens  secundo  modo  per  se,  cadit  in  defini- 
tionem  accidentis,  ut  additum  est,  et  nonnisi  addi- 


DlSTINCT.  XII  Qu^:sT.  II  167 

tum  ut  subjectum,  quia  nullam  dependentiam  ha- 
bet  definitum  ad  tale  definiens.  Minor  patet,  quia 
universaliter  omnes  passiones  in  tgta  scientia 
metaphysica  demonstrantur  de  accidentibus,  et 
per  se  secundo  modo  dicuntur  de  eis.  Probatio  : 
velox  et  tardum  fundantur  in  motum  sicut  in 
subjecto ;  sed  velox  et  tardum  sunt  duo  acci-^ 
dentia  motus  ;  ergo.  Et  hoc  est  quod  dicit  Avi- 
cenna  2,  Metaph,  c,  /.,  ubi  manifeste  vult  quod 
aliqu6d  accidens  est  $ubjectum  alterius  accidentis, 
et  exemplificat  ibidem,  sicut  motus  est  subjec- 
tum  velocitatis  et  tarditatis. 

Praterea,  manifestum  est  multas  relationes 
hic  esse  sicut  aequalitas,  similitudo,  ethujusmodi, 
quae  non  possunt  esse  sine  subjecto;  sed  istae 
relationes  sunt  accidentia  quaedam. 

AlUi  ent  opinio  media  quam  teneo,  et  dis-^ 
tinguo  de  subjecto,  aut  quia  sumitur  pro  ultimate 
terminante  dependentiam  alicujus  accidentis  per 
accidens ;  aut  pro  quocunque  terminante  depen- 
dentiam  illam  proxime,  esto  quod  non  ultimate 
terminet.  Primo  modo  planum  est  quod  nihil  po- 
test  esse  subjectum  accidentis  nisi  Substantia.  Se^ 
cundo  modo  dico  quod  possibile  est  quod  aliquod 
accidens  sit  subjectum  accidentis  sicut  patet  per 
rationes  contra  secundam  opinionem.  Possibile 
est  etiam  quodcunque  accidens  absolutum  esse 
sine  subjecto  utroque  modo  sicut  probatum  est 
contra  primam  opinionem  ;  sed  respectivum  non 
est  possibile  esse  sine    subjecto    secundo    modo,. 


i68  LiB.  IV  Sententiarum 

quia  non  est  possibile  qu6d  respectus  sit  inter 
duo  qui  sit  alicujus  ad  aliquod,  et  hoc  non  est 
ratione  accidentis,  sed  ratione  respectus,  ut  dic- 
tum  est  in  Quaestione  praBcedenti. 

Tunc  ad  argumenia  secunda  opiniotiis. 

Ad  primum,  quod  erat  etiam  ad  principale, 
€onc€do  quod  quodlibet  accidens  careat  aliquo 
subjecto,  accipiendo  subjectum  primo  modo,  quod 
scilicet  est  subjectum,  accipiendo  subjectum  primo 
modo,  quod  scilicet  est  subjectum  ultimate  ter- 
minans  dependentiam  accidentis ;  ideo  enim  in 
definitione  omnium  accidentium  ponitur  substan- 
tia,  sed  non  propter  hoc  est  substantia  immedia- 
tum  additum  in  definitione  cujuscunque  acciden- 
tis,  immo  in  definitione  alterius  est  additum  ut 
mediatum  receptivum  mediate  terminans  depen- 
dentiam,  et  alterius  immediate. 

Ad  secundum  dico  quod  accidens  potest  esse 
subjectum  accidentis,  accipiendo  subjectum  se- 
cundo  modo  et  non  primo. 

Ad  auctoritates  Philosophi  dico  quod  ly  quia 
non  est  nota  causae  sed  concomitantiae,  ut  sit 
sensus :  accidens  non  accidit  accidenti,  nisi  quia, 
idest,  quando  ambo  accidunt  alteri.  Aliter  potest 
dici  quod  Philosophus  loquitur  ibi  de  accidentibus 
-disparatis,  sicut  praetendit  exemplum  ibi ;  dicit 
<inim  cilbum  et  musicum.  —  Et  cum  probatur  per 
rationem  de  per  esse  et  in  alio  esse,  patet  ex 
prteccd,  Qucest,,  quia  eo  modo  quo  ista  sunt  pro- 
pria  substantiaB  et  accidenti,  quod  non  potest 
competere  accidenti  per  se  esse,  nec  substare,  sic 


DiSTii^CT.  XII  Qu^:sT.  II  169 


nec  substantiae  potest  competere  inhaerere,  acci- 
piendo  substare  sicut  competit  ultimo  terminanti 
dependentiam  inhaerentis.  —  Ad  ultimam  concedo 
consequentiam  loquendo  de  possibili  de  quocun- 
que  accidente  absoluto,  licet  non  de  respectivo, 
ut  patet  ex  praedictis. 


Distinctio  XIII. 

Solet    autem    quaepi... 

Circa  Dist.  rj.  quaro  tres  Qiicestiones.  Primo : 
Utrutn  sola  actione  divina  posset  confixi  Coypus  Chrisii, 
Secundo  :  Utrum  quilibet  Sacerdos  proferens  verba 
consecrationis  cum  intentio7ie  debita  circa  materiam 
convenientem  posset  conficeie  Eucharistiam .  Tertio  : 
Utrum  in  omni  loco  sit  licitum  Missam  celebrare. 

Qu^STlO  I. 
Ad  primam   Quastionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  actione  divina  non  potest  Cor- 
pus  Christi  confici,  quia  omnis  actio  in  motu 
firmatur,  per  Auctorem  sex  principiorum ;  sed  di- 
vina  actio  firmatur  in  motu  ;  ergo,  etc. 

Contra.  i.  Qucest.  i.  c.  Intra  catholicam,  dici- 
tur :  Sicut  Christus  est  qui  baptizat,  ita  ipse  est 
qui  per  Spiritum  Sanctum  hanc  efficit  suam  car- 
neni  et  transfundit  in  sanguinem. 

IN  ISTA  gu^STlONE  tria  sunt  videnda.  /V/- 
mo,  utrum  actione  divina  hoc  Sacramentum  posset 
confici.  Secundo,  si  actione  alterius  agentis  creati, 
ut  principalis  agentis,  posset  hoc  Sacramentum 
confici.  Tertio,  an  in  actione  alicujus  agentis 
creati  posset  Sacramentum  confici  ut  istrumen- 
taliter  agentis. 


DlSTINCT.    XIII   QU^ST.    I  17 1 


De  primo  videtur  manifestum  quod  sic  lo- 
quendo  communiter  de  actione,  sicut  Deus  dicitur 
habere  actionem  circa  creaturas,  quando  aliquid 
novum  immediate  facit  in  eis,  nisi  quod  non  est 
aeque  facile  videre  quomodo  est  hsec  actio  posi- 
tiva,  sicut  in  creatione,  pro  eo  quod  non  est  hic 
aliquid  positivum  absolutum  accipiens  simph'citer 
esse.  Dicitur  igitur  quod  divina  actione  potest 
Sacramentum  Eucharistiae'  fieri ;  quod 

Probatur  a  quodam  Doctore  sic :  Non  minoris 
virtutis  est  convertere  aliquid  in  praeexistens 
quam  in  non  praeexistens ;  sed  si  converteretur 
panis  a  Deo  in  non  praeexistens,  esset  simpliciter 
ibi  actio  divina  qua  produceretur  illud  non  prae- 
existens,  quia  produci  non  potest  nisi  aHqua 
actione,  non  relatione;  igitur  tunc  est  actio  divitia 
qua  consecratur  Corpus  Christi. 

Prcsterea,  creatio  est  vera  actio ;  sed  non 
minus  potest  terminus  istius  conversionis  acci- 
pere  esse  quam  terminus  creationis,  si  haec  con- 
versio  fieret  in  non  praeexistens,  quod  totaliter 
inciperet  esse  per  conversionem. 

Praterea.  Deus  liabet  actionem  proprie  dic- 
tam  ad  intra,  igitur  aeque  vel  magis  propriepo- 
test  habere  actionem  proprie  dictam  ad  extra,  et 
sic  est  in  proposito.  Probatio  ajiteccdejitis,  quia  si 
generatio  non  esset  actio  proprie  dicta  ut  distin- 
guitur  contra  relationem,  sequitur  quod  esset 
tantum  relatio,  et  tunc  generare  et  dicere  essent 
tantum  referri,   quod  est  inconveniens. 


IsJ 


172  LlB.  IV  Sententiarum 


Praterea,  Ad  idem  correlativum  non  est 
causa  sui  relativi,  quia  sunt  simul  natura;  sed 
producens  est  causa  sive  principium  productionis, 
et  constat  quod  formaliterperproductionem;  ergo 
productio  illa  non  est  solum  relatio  ad  produc- 
tum,  quia  tunc  esset  omnino  simul  cum  illo  et 
non  prior;  ergo,  etc. 

Ultimo  arguitur  sic:  Relatio  secundi  modi 
fundatur  super  actionem  et  passionem,  5. -fW<?/^^A. 
cap.  de  Ad  aliqtiid;  sed  relatio  non  fundatur  su- 
per  relationem;  ergo  actio  non  est  tantum  relatio. 

Sed  istcB  rationes  vadunt  directe  ad  illud  du- 
bium,  scilicet:  si  illa  actio  qua  Deus  hoc  Sacra- 
mentum  conficeret  est  de  genere  qualitatis  aut  de 
genere  relationis,  et  ideo  dubio  hoc  praetermisso, 
arguitur  ad  Conclusionem  intentam  sic:  Non  est 
minoris  difficultatis  facere  de  nihilo  aliquid  quam 
imum  convertere  in  aliud;  sed  actione  divina  po- 
test  fieri  de  niliilo  aliquid;  ergo  actione  divina 
unum  potest  in  aliud  converti.  —  Ista  est  ratio 
Ambrosii  in  Lid,  de  Sacramentis  dicentis  sic:  ubi 
hoc  Corpus  conficitur,  non  suis  sermonibus  sed 
Christi  sermonibus  utitur  Sacerdos.  Et  quis  ser- 
mo  ?  Christi  quo  facta  sunt  omnia.  Si  ergo  tanta 
vis  est  in  sermone  Domini  Jesu  ut  reciperet  esse 
quod  non  erat,  quanto  magis  operativus  est  ut 
quap  erant,  in  aliud  convertantur. 

T>e  secumlo  Arfwulo  dico  quod  illa  con- 
versio  competeret  alicui  agenti  creato  ut  principali 
agenti.  Cujus  ratio  est,  quia  actio  competens  Deo 


DlSTINCT.    XIII   QU.^ST.    I  173 


per  principium  agendi  quod  non  est  formaliter 
infinitum,  potest  competere  creaturse;  sed  Deus 
producit  Sacramentum,  seu  eflFectiVe  se  habet  ad 
illud  Sacramentum  per  voluntatem  quse  [non]  est 
formaliter  infinita;  igitur.  Major  patet,  quiacrea- 
turae  non  repugnat  ista  actio  cujus  principium 
sufliciens  est  ad  aliquid  finitum  vel  ad  minus  non 
infinitum.  Probatio  minoris,  quia  si  voluntas  Dei 
esset  formaliter  infinita  includeret  formaliter  om- 
nem  perfectionem  intrinsecam  Deo,  quia  infinito 
nuUa  potest  fieri  additio,  et  tunc  voluntaus  esset 
pelagus  infinitae  substantiae,  quod  non  est  verum, 
quia  hoc  est  proprium  divinae  essentise  secundum 
Damascenum  Lib,  i.  c.  9. 

Praterea,  agens  naturale  potest  illas  species 
alterare  et  tandem  ex  ipsis  generare  substantiam, 
sicut  patet  in  mixtione  multae  aquae  ad  species 
vini ;  igitur  aliqua  virtus  creata  potest  convertere 
totaliter  istas  species  in  aliam  substantiam  prius 
non  existentem,  et  per  consequens  totaliter  con- 
vertere  in  substantiam  praeexistentem,  quia  non 
major  virtus  requiritur  in  uno  quam  in  alio. 

Sed  his  rationibus  non  ostantibus  dico  quod 
creatura  non  potest  in  istam  conversionem  ut  agens 
principale.  Cujus  ratio  est  quia  in  istam  conver- 
sionem  non  potest  nisi  agens  cujus  virtuti  activae 
totaliter  subest  esse  et  non  esse  utriusque  extre- 
mi ;  sed  nuUum  creatum  agens  est  hujusmodi, 
quia  quodlibet  agens  creatum  praesupponit  ali- 
quam  partem  ipsius  termini  a  quo  vel  ad  quem, 
quia  non  potest  attingere  in  nihil. 


174  LiB.  IV  Sententiarum 

Ad  aliud  vero  quod  objicitur  de  voluntate 
dico  quod  minpr  est  falsa,  quia  in  divinis  potest 
intelligi  quasi  infinitas  extetisiva;  alio  modo  infi- 
nitas  inietisiva,  ita  quod  illa  perfectio  secundum 
rationem  propriam  sit  sine  limite  et  termino, 
et  illo  secundo  modo  potest  non  tantum  aliquid 
habere  infinitatem  formalem,  sed  etiam  fund^^men- 
talem.  Dico  ergo  quod  voluntas  divina  dicitur 
infinita  formaliter,  essentia  autem  divina  .est  infi-r 
nita  fundamentaliter,  et  $ic  quando  Deus  aliquid 
producit  per  voluntatem,  voluntas  ejus  est  for- 
rnaliter  infinita. 

Ad  seatndum  dico  quod  istis  accidentibus  con- 
venit  agere  aliquo  modo,  et  pati,  et  corrumpi. 
Breviter  tamen  negandum  est  ab  agente  creato 
istas  species  posse  converti  in  aliquam  substan- 
tiam  totaliter  novam,  neque  in  mixtione,  neque 
in  nutritione;  bene  tamen  aliqua  substantia  suc- 
cedit  istis  accidentibus  jam  corruptis,  non  quidem 
actione  agentis  creati,  sed  Dei  immediate  re- 
ducentis. 

I>e  teHlo  Articulo  videtur  quod  agenti 
creato  ista  conversio  potest  competere  ut  instru- 
mentaliter  agenti,  quia  accidens  potest  esse  in- 
strumentaliter  agens  ad  generationem  substantiae; 
igitur  a  simili  aliquod  agens  creatum  potest  ins- 
trumentaliter  agere  ad  istam  conversionem.  An^ 
tecedens  probatur  dupliciter.  Primo  sic:  quando 
aliqua  sunt  essentialiter  ordinata,  plus  distat  ter- 
tium  a  primo,  quam  secundum;  sed  in   creatura 


DiSTiNex.  XIII  Qu^ST.  I  175 

sunt  essentialiter  ordinata  ista  tria  essentia,  esse 
et  potentia;  ergo  plus  distat  potentia  ab  essentia 
quam  esse  ab  essentia  Sed  esse  realiter  differt 
ab  essentia;  igitur  et  potentia,  et  per  consequens 
nuUa  forma  substantialis  potest  esse  immediatum 
principium  agendi.  —  Secundo  probatur  idem  an- 
tecedens  sic:  quandocunque  sunt  duo  actus  quo- 
rum  neuter  includit  alterum,  non  reducuntur  in 
idem  principium.  quia  potentiae  distinguuntur  per 
actus  2.  de  Anima;  sed  perficere  materiam  et  ab- 
strahere  a  materia  sunt  duo  actus  in  anima  non 
includentes  se^  quod  probatur,  quia  uterque  potest 
esse  sine  alio,  primus  sine  secundo  ut  in  puero 
dormiente,  et  secundus  sine  primo  ut  in  anima 
separata;  sed  actus  prior,  videlicet  dareessema- 
teriae  competit  essentiae  ut  principio  proximo 
formali;  igitur  ille  alius  actus  non  conveniet  es- 
sentiae,  et  tunc  a  simili  de  aliis  formis  substan- 
tialibus  respectu  accidentium,  quae  videntur  eis 
competere.  ^ 

Contra  Conclusionem  hujus  opinionis,  scilicet 
quod  forma  substantialis  non  sit  principium  im- 
mediatum  agendi,  arguitur  sic:  IUud  est  princi- 
pium  agendi  in  quo  producens  assimilat  sibi  pro- 
ductum;  sed  agens  assimilat  sibi  productum  in 
forma  substantiali;  igitur. 

Praterea,  principium  productivum  non  est 
inperfectius  termino  producto;  sed  accidens  est 
imperfectius  forma  substantiali;  igitur  non  est 
principium  producendi  formam  substantialem.  iMi- 
nor  patet;  major  probatur,    quia    in    productione 


176  LiB.  IV  Sententiarum 

univoca  agens  est  sequalis  perfectionis  cum  forma 
producta,  in  actione  autem  aquivoca  agens  vel 
illud  quo  agit  agens  est  perfectius  termino  pro- 
ducto. 

Quanttim  igitur  ad  iilum  Articulum  dico  quod 
agenti  creato  potest  actio  instrumentalis  compe- 
tere  respectu  istius  conversionis.  Sed  est  notan- 
dum  quod  multipliciter  instrumentum  potest  in- 
telligi;  sed  ad  propositum,  agens  dispositivum 
dicitur  instrumentum,  et  sic  minister  habens  ac- 
tionem  propriam  humanam  praeviam  actioni  di- 
vinae,  tamquam  dispositionem  necessariam,  non 
simpltciter,  sed  ex  pactione  divkia  cum-Ecclesia, 
quod  ad  talem  actum  ministri  faciet  talem  actum 
sibi  proprium,  et  sic  dicitur  instrumentum  Dei 
in  ista  conversione. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
in  ista  conversione  non  est  actio  de  genere  acHo- 
nis,  sed  de  genere  relationis,  sicut  de  creatione* 
Vel  dicendum  est  quod  est  verum  de  agente  cu- 
jus  actio  est  in  tempore. 

QU^STIO  II. 
Ad  secundam  Qucestionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  non  quilibet  Sacerdos.  possit 
Eucharistiam  conficere,  ^^r  iWMA.Malachice  2.:  mzr 
ledicam  benedictionibus  vestris:  et  exponitur  de 
malis  sacerdotibus;  ergo  quidquid  ab  eisbetiedi- 
citur,  a  Deo  maledicitur,  et  per  consequens  per 
eorum  ministerium  nihil  conficitur. 


DisTiNCT.  XIII  Qu^:sr.  II  177 

Conira,  /.  q,  /.  cap,  Quod  quidam  dicitur: 
nuUa  causa  ostenditur  cur  ille  qui  non  potest 
Baptismum  amittere,  jus  baptizandi  possit  amit- 
tere;  ergo  a  simili,  qui  Ordinem  sacerdotalem 
amittere  non  potest,  nec  jus  conficiendi  amittere 
potest.  Confirmatur,  quia  in  Ordine  imprimitur 
character;  sed  character  est  forma  indelebilis; 
ergo. 

Ad  istam  qu-«stionem  dico  quod  conficere 
Corpus  Christi  seu  Eucharistiam  ut  causa  princi- 
palis  nuUus  potest  nisi  Deus,  ex  Quasi,  prac, 
sed  sicut  ministro  potest  competere  alicui  homini, 
quia  sic  Deus  ordinavit  quod  in  quibusdam  Sa- 
cramentis  homo  potest  esse  minister.  Et  ego  dico 
quod  loquendo  de  conficiente  ministerialiter,  du- 
pliciter  potest  intelligi  posse  conficere,  uno  modo 
absoluie  ita  quod  si  intendit  vel  attentat  facere 
facit  quod  intendit,  alio  modo  de  posse  ordinate 
facere.  Loquendo  autem  de  posse  simpliciter  con- 
ficere  nihil  requiritur  ultra  debitam  materiam  et 
minister  debitus,  ad  quem  requiruntur  tres  con- 
ditiones,  scilicet  quod  sit  Sacerdos,  quod  possit 
proferre  verba  consecrationis,  et  quod  possit  ha- 
bere  debitam  intentionem  faciendi  quod  facit  et 
intendit  Ecclesia.  Propter  defectum  primae  condi- 
tionis  non  potest  conficere  laicus  vel  non  sacer- 
dos.  Propter  defectum  secundae  conditionis  non 
potest  conficere  mutus.  Propter  defectum  tertiae 
conditionis  non  potest  conficere  usu  carens  ratio- 
nis..  Sed  prima  conditio  est  hic  propriissima,  quod 
solus  Sacerdos  et  quilibet  Sacerdos  cui    possunt 


178  LlB.  IV  Sententiarum 


competere  duae  conditiones,  scilicet  prolatio  et 
intentio.  Quod  solus  Sacerdos  probatur  perillud 
Exira,  de  Sum,  Trin,  et  fide  cathoL  Firmiter  cre* 
dimus,  ubi  dicitur  quod  hoc  Sacramentum  non 
potest  conficere  nisi  solus  Sacerdos  qui  secun- 
dum  claves  Ecclesiae  rite  fuerit  ordinatus.  Inde- 
bite  autem  conficiunt  hseretici,  schismatici,  excom- 
municati,  degradati,  simoniaci  et  notarii  fornica- 
rii;  omnes  isti  Sacerdotes  existentes  si  habeant 
materiam  debitam  et  tenentes  formam  intenden- 
tes  quod  facit  Ecclesia  conficiunt  vere,  sed  de 
jure  quantum  ad  ordinate  conficere  repelluntur. 
Et  ratio  est  quia  illud  Sacramentum  est  Sacra- 
mentum  fidei,  item  est  vinculum  charitatis,  item 
dat  gradum  dignitatis,  item  est  ornamentum  graiice, 
item  est  vas  munditice,  Propter  primum  repellun- 
tur  haeretici ;  propter  secundum,  schismatici;  prop- 
ter  tertium  repelluntur  degradati;  propter  quartum 
repelluntur  simoniaci  et  excommunicati ;  propter 
quintum  repelluntur  notorii  fornicarii;  et  isteul- 
titnus  casus  non  consuevit  aliquo  tempore  esse, 
sed  hodie  est,  Extra,  de  cohabit,  clericorum  et  mu- 
lierum  in  cap,  Nostra. 

Ad  ARGUMENTUM  /«  contrarium  dicendum: 
maledicam  benedictionibus  vestris,  inquantum  estis 
mali;  sed  Eucharistiam  sacerdos  non  benedicit 
inquantum  malus,  quia  in  consecrando  tenet  for- 
mam  Ecclesise;  ergo,  etc. 


DlSTINXT.   XIII    Qu^uST.    III  179 

QU^STIO   III. 
Ad  iertiam   Quastionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  in  omni  loco  licitum  sit  Mis» 
sam  celebrare,  quia  licitum  est  in  omni  loco  Deum 
orare  et  ei  servire. 

Contra,   De  consecr.  dist,  /.  cap,  Sicut  non  aiii. 

In  ista  Qu^stione  tria  sunt  videnda.  /V/- 
mo,  si  licitum  sit  Missam  celebrare  in  omni  loco 
non  consecrato.  Secundo,  si  llcitum  est  celebrare 
super  altare  non  lapideum.  Tertio,  si  licitum  est 
Missam  celebrare  sine  igne  et  vestimentis  ab 
Episcopo  benedictis. 

De  prinio  dico  quod  communiter  non  licet 
in  omni  loco  non  consecrato  Missam  celebrare, 
quia  sic  instituit  Ecclesia,  ut  patet  De  consecr. 
dist,  I,  c.  Sicut  non  alii  et  cap.  seq,  et  cap.  Hic 
ergo.  In  casu  tamen  magnae  necessitatis  tunc 
licet  celebrare  in  loco  non  consecrato,  si  ta- 
bula  sit  consecrata,  et  alia  requisita  habeantur, 
sicut  quando  Ecclesise  sunt  combustse,  vel  homi- 
nes  essent  in  itinere  et  Ecclesiae  ibi  non  essent; 
his  enim  casibus  exceptis  non  licet  celebrare  in 
loco  non  consecrato  nisi  de  licentia  Episcopi,  De 
cotisecr.  dist.  /.  c,  Missarum,  qui  tamen  hoc  con- 
cedere  non  debet  nisi  assignat  legitima  et  ratio- 
nabilis  causa. 

De  seeumlo  Arti4^alo  dico  quod  usque 
ad  tempora  Silvestri  licuit  cclebrare  super  altare 


l8o  LlB.  IV  Sententiarum 

ligneum  quod  cito  potuit  tranferri,  quia  propter 
persecutionem  non  erat  fidelibus  locus  certus  ad 
manendum  ;  sed  modo  non  est  licitum  celebrare 
nisi  super  altare  lapideum,  tum  propter  Ecclesi» 
institutionem,  ut  patet  De  consecr.  dist,  /.  Aliaria, 
tum  quia  propter  figurationem,  tum  quia,  ut  ait 
Apostolus,  bibebant  autem  de  spiritali  conse- 
quente  eos  petra,  petra  autem  est  Christus. 

lye  tertio  Artlcnlo  dico  duo:  Prinio  quod 
non  licet  Missam  sine  igne  celebrare.  tum  propter 
Ecclesiae  institutionem,  ut  patet  De  consecr,  dist,  /. 
c,  Ultimo,  tum  propter-  ignitaB  charitatis  demons- 
trationem,  quia  accedentes  ad  altare  debent  ar- 
dere  igne  charitatis.  —  5kcundo  dico  quod  non 
licet  Missam  celebrare  sine  vestimentis  ab  Epis- 
copo  benedictis,  ut  patet  De  consccr,  dist,  /.  Ve^ 
stimenta, 

Sed  diceres:  quid  sunt  ista  vestimenta  et  quid 
figurant. 

Respojideo  quod  ea  quae  requiruntur  ad  cele- 
brationem  Missae  repraBsentant  nostrae  redem- 
ptionis  mysterium.  Ista  autem  designantur  penes 
quinque,  quia  quaBdam  respiciunt  Christi  nativi- 
tatem  et  incarnationem,  et  quaedam  respiciunt 
ojus  praedicationem,  qusedam  ejus  passionem,  quae- 
dam  ejus  resurrectionem,  quaedam  ejus  ascensio- 
nem.  Illa  autem  quae  respiciunt  Christi  adventum 
et  incarnationem  durant  a  calceamentis  usque  ad 
Evangelium  exchisive,  de  quibus  aliqua-spectant 
ad  ornatum  sacerdotis,  alia  ad  processum  Missae, 


DlSTINCT.    XIII   QU^ST.   III  l8l 

sicut  ab  introitu  Missae  usque  ad  Evangelium,  ut 
dictum  est. 

Hla  autem  quae  spectant  ad  ornatum  sunt 
septem.  Primo  calceamenta  quae  respiciunt  Chpisti 
humanitatem.  Secundo,  amictus  in  capite,  qui  re- 
praesentat  Christi  divinitatem.  Teriio,  vestis  alba 
quae  repraesentat  puritatem  et  innocentiam  Christi. 
Quarto  zona  quae  repraesentat  justitiam  et  aequi- 
tatem.  Quinto  manipulus  qui  repraesentat  in  bono 
perseverantiam.  Sexto  stola  in  coUo  quae  reprae- 
sentat  humilitatem  et  obedientiam.  Septimo,  ca- 
sula  quae  repraesentat  charitatis  abundantiam,  ipsa 
enim  -  operit  multi tudinem  peccatorum. 

Alia  quae  concumint,  quae  spectant  ad  pro- 
cessum  Missae  sunt  septem:  Primo,  Introitus  si- 
gniiicans  desiderium  Patrum  circa  Christi  adven- 
tum.  Secundo,  Kyrie  eleison  quod  repraesentat 
pro  eodem  tempore  misericordiam  Dei  invocatam; 
nam  Kyrie  eleison  idem  est  quod  Domine  miserere, 
et  repetitur  novem  vicibus  cum  Christe  eleison  ut 
per  misericordiam  Dei  sociemur  novem  choris 
angelorum.  Tertio  sequitur :  Gloria  in  excelsis 
Deo,  ad  repraes6ntandum  hymnum  quem  Angeli 
Christo  nato  cecinerunt.  Quarto  secjuuntur  Ora- 
tiones  quas  Christus  post  nativitatem  pro  populo 
ad  Patrem  fudit.  Quinto  ponitur  Epistola  quse 
fepraesentat  tempus  Joan.  Baptistae  ante  Chris- 
tum.  Sexto  ponitur  Graduale,  et  significat  lamen- 
tum  poenitentiae,  quia  Joannes  poenitentiam  prae- 
dicabat  Luc,  j.  Septimo  ponitur  Alleluja,  quia  post 
luctum  hujus  vitae  sequitur  consolatio  sempiterna. 


i82  LiB.  IV  Sektentiarum 


Sequuniur  et  illa  quaB  respiciunt  Christi  prae- 
dicationem,  et  sunt  duo:  Primo  Evangelium  quod 
dicitur  ad  aquilonem  ad  designandum  quod  Evan- 
gelium  est  contra  Luciferum  qui  dicit :  ponam 
sedem  meam  in  dexteram  aquilonis.  Secundum  est 
Credo  qui  dicitur  et  signat  fidem  quam  debemus 
portare  in  corde,  et  profiteri  ore,  quia  ut  ait 
Apostolus :  corde  creditur  ad  justitiam,  ore  au- 
tem  confessio  fit  ad  salutem.     , 

Posiea  sequuniur  ea  quae  re^iciunt  Christi 
passionem  quae  durant  ab  Offertorio  usque  ad 
Agnus  Dei  exclusive. 

Quarto  sequuntur  ea  quae  respiciunt  Christi 
resurrectionem,  et  durant  ab  Agnus  Dei  usque 
ad  Ite  Missa  est   exclusive. 

Ultimo  ponitur  in  Missa  illud  quod  respicit 
Christi  Ascensionem  ubi  dicitur:  Ite  Missa  est 
quasi  dicat  vSacerdos  vel  Diaconus :  Ite  quia  ho- 
stia  missa  est  in  coelum,  juxta  illud:  assumptus 
est  in  coelum.  Chorus  autem  respondens  Deo  gra- 
tias  repraesentat  Apostolos  regressos  in  Jerusa- 
lem  cum  gaudio  magno. 

Ad  arCtUMENTUM  PRiNXiPALE  dico  quod 
quamvis  sit  licitum  Deo  in  omni  loco  servire, 
tamen  non  in  hoc  servitio,  nisi  in  loco  conse- 
crato,  ut  notatur  pulghre  Dc  consecr.  dist,  i.  c. 
Unicuique  fidelium. 


Distinctio  XIV. 

Post  haec  de  Poenitentia.. . 

In  ista  Dist.  14.  incipit  Magister  tractare  de 
Panitentia,  ubi  quaro  tres  Quastiones,  Primo : 
Utmm  Pcenitentia  necessario.  requiratur  ad  deletio^ 
nem  peccati  mortalis,  Secundo:  Utrum  actus  pceni- 
iendi  rcquisitus  ad  deletioneni  peccati  mortaiis  sif 
actus  alicujus  virtutis.  Tertio :  Utrum  pocniteniia 
virtus  sit  tantum  unius  pccncB  infiictiva, 

Qu^STlO  I. 
Ad  primam   Qucesiionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  poenitentia  non  necessario  re- 
quiratur  ad  deletionem  peccati  mortalis,  quia 
cessante  actu  interiori  et  exteriori  cessat  etiam 
peccatum  ;  sed  actus  interior  ed  exterior  possunt 
cessare  sine  pcenitentia ;  ergo. 

Contra.  Luc,  ij,  Nisi  poenitentiam  egeritis 
omnes  simul  peribitis. 

Ad  evidentiam  hujus  Quaestionis  et  alia- 
rum  Quaestionum  de  Poenitentia  est  sciendum 
quod  secundum  Hieronymum  peccatum  est  du- 
plex,  scilicet  ante  Baptismum  et  post  Baptismum. 
Ad  ista  autem  peccata  sequitur  naufragium,  idea 


l84  LlB.    IV   SENTENTIARtTM 


«st  data  duplex  tabula,  videlicet  Baptismus  et 
Poenitentia.  PcBnitentia  autem  est  secunda  tabula 
post  naufragium.  Hic  autem  non  quaBritur  de 
peccato  mortali  commisso  ante  Baptismum,  quia 
talia  delentur  per  Baptismum,  sed  quaeritur  de 
peccato  mortali  commisso  post  Baptismum,  et 
tunc  in  Quaestione  quatuor  sunt  videnda:  Primo, 
quid  remanet  in  peccatore  transeunte  actu  a 
quo  dicitur  peccator.  Secundo,  si  illud  quod  re- 
manet  in  peccatore  deletur.  Tertio,  si  deletur  per 
Pcenitentiam.  Quarto,  quomodo  requiritur  ad  de- 
letionem  punitio  poenitentialis. 

Qufintuni  ud  prlmuin  est  duplex  modus 
^icendi.  Una  enim  opinio  dicit  sic :  quoties  dici- 
tur  unum  oppositorum  toties  dicitur  et  reliquum; 
sed  justitia  et  injustitia  sunt  opposita ;  ergo 
quoties  dicitur  justitia  toties  dicitur  injustitia. 
Sed  justitia  est  duplex  scilicet  habitualiset  actua- 
Jis ;  habitualis  ut  gratia  et  charitas,  actualis  ut 
rectitudo  nata  inesse  actui  elicito ;  ergo  erit  et 
duplex  injustitia  scilicet  habitualis  et  actualis. 
Habitualis  est  quaedam  privatio  gratiae  in  eo  cui 
dicitur  inesse ;  actualis  est  quaedam  privatio  rec- 
titudinis  in  actu. 

Ad  propositum,  post  actum  intrinsecum  et 
extrinsecum  transeuntem  manet  quidem  in  pec- 
catore  injustitia  habitualis,  sed  ab  illa  sola  non 
dicitur  quis  peccator,  alioquin  ille  qui  commisis- 
set  duo  milia  peccata  mortalia,  et  alius  qui  unum, 
-essent  aeque  peccatores    intensive    ct    extensive. 


DlSTINCT.   XIV   QU^ST.    I  185 


quia  tota  gratia  privatur  tam  in  uno  quam  in 
alio.  Injustitia  autem  actualis  manere  non  potest 
cessante  actu,  quia  subjectum  proximum  illius 
est  actus,  sicut  et  rectitudinis  sibi  oppositae;  nunc 
autem  non  manente  actu  non  manet  rectitudo 
vel  obliquitas  ejus.  Dicunt  ergo  isti  quod  in  ani- 
ma  qu3B  peccavit  manet  reatus  culpae  qui  est 
quaedam  obligatio  ad  poenam  debitam  illi  culpae. 
Ista  autem  obligatio  est  quaedam  relatio  non  fun- 
data  super  actum  realis  culpae,  sed  super  essen- 
tiam  animae. 

Alio  modo  dicitur  a  Doctore  Subtili,  quod 
actu  peccati  transeunte,  nihil  reale  absoiuium  nec 
respeciivum  manet  'in  peccatore,  sed  tantum  quae- 
dam  reiaiio  raiionis  inquantum  est  objectum  intel- 
lectus  vel  voluntatis  divinae,  quia  postquam  pec- 
cator  commisit  peccatum,  divina  voluntas  ordinat 
peccatorem  ad  poenam  correspondentem  pcccato, 
et  intellectus  divinus  illam  praevidet. 

Isiud  probaiur  per  Augustinum  super  Psaim, 
Beaii  quorum,  Videre,  inquit,  peccata  Deum,  est 
ad  poenam  imputare;  avertere  autem,  hoc  est  ea 
ad  poenam  non  reservare.  Ita  ergo  dicit  peccata 
ab  eo  tecta,  non  ut  Deus  non  videat  ea,  sed  ut 
non  velit  animadvertere  et  punire ;  ergo  ipsum 
relinquere  in  reatu  post  actum  transeuntem  nihil 
aliud  est  nisi  ipsum  a  divina  voluntate  ordinari 
ad  poenam  condignam  illi  peccato.  Objectum  au- 
tem  intellectus  vel  voluntatis,  ut  intellectum  et 
volitum,  non  habet  nisi  relationem  rationis. 


l86  LlB.  IV  Sententiarum 


J>6  Hecinido  Articulo  dico  quod  illud 
tale,  sive  sit  relatio  realis  ut  dicit  prima  opinio, 
vel  relatio  rationis  ut  dicit  secunda  opinio,  re- 
manens  in  peccatore  deletur,  juxta  illud  Symboli: 
Credo  remissionem  peccatorum.  Et  hoc  probatur 
sic  :  Aliquando  praedestinatus  labitur  in  peccatum 
mortale,  sicut  patet  de  Petro  et  Paulo  et  multis 
aliis ;  sed  prsedestinatus  non  potest  beatificari 
nisi  deleto  peccato  vel  obligatione  qua  obligatur 
ad  poenam  propter  peccatum  ;  ergo  ante  glorifi- 
cationem  oportet  deleri  istam  obligationem  ad 
primam  poenam. 

lye  teviio  ArtieMlo  dico  quod  ista  obli- 
gatio  non  remittitur  sine  poena  vel  aliquo  aequi- 
valenti  in  acceptatione  divina,  quia  per  quodlibet 
peccatum,  sicut  clamat  Scriptura,  ofFenditur  Deus; 
offensio  autem  Dei  vel  ejus  ira,  est  ejus  velle  vin- 
dicare,  aut  aliquid  aliud  sufficiens  ad  placandum 
exigere ;  ergo  posito  quocunque  peccato,  Deus 
vult  vindicare  de  peccante.  Sed  velle  vindicare 
est  vellepunire;  ergo  post  peccatum  commissum, 
ad  ejus  deletionem  requiritur  punitio  vel  aliquod 
sequivalens  in  acceptatione  divina. 

Qnavtus  uuteui  Articulu^f  scilicet  quo- 
modo  requiritur  ad  deletionem  peccati  punitio 
poenalis,  dico  duas  Conclusiones. 

Prima,  quod  ad  deletionem  peccati  regula- 
riter  requiritur  punitio  voluntaria.  Probaiur:  nam 


DlSTINCT.XIV  Qu^ST.  I  187 

per  aliquam  punitionem  non  deletur  peccatum 
sicut  in  punitione  damnatorum ;  sed  hoc  non 
videtur  aliunde  nisi  quia  prima  voluntaria,  se- 
cunda  autem  est  omnino  involuntaria ;  ergo  ad 
deletionem  peccati  requiritur   punitio  voluntaria. 

Sed  diceres :  cum  punitio  sit  tristabilis  et 
omne  triste  est  involuntarium  ex  5.  Metaph,, 
quomodo  ista  punitio  dicitur  esse  voluntaria.  — 
Respondeo  quod  involuntarium  dicitur  simpliciter 
illud  contra  quod  voluntas  simpliciter  remurmu- 
rat ;  sed  ibi  voluntas  non  remurmurat  simplici- 
ter,  esto  quod  illud  non  placet;  et  propterea  non 
dicitur  involuntaria  simpliciter,  quia  haec  voluntas 
simpliciter  non  remurmurat  immo  patienter  sus- 
tinet,  ideo  dicitur  voluntaria. 

Secunda  Conclusio  est  declarare  quid  intelli- 
gitur  per  poenitentialem  punitionem ;  et  dico  quod 
concurrunt  ibi  quatuor.  Primo,  velle  punire,  et 
hoc  in  voluntate  causante.  Secundo,  yiolle  peccasse, 
et  hoc  in  voluntate  detestante.  Tertio,  velle  pce- 
7iam  inflictam  acceptare.  Quarto,  veile  eam  suffi" 
cienter  et  patieyiter  sufferre.  Et  secundum  ista  dan- 
tur  de  Pcenitetitia  quatuor  descriptiones :  Prima, 
poenitentia  est  vindicare  peccatum  e  se  commis- 
sum.  Secunda  est  ista :  pcenitere  est  odire  vel 
detestari  peccatum  commissum.  Tertia  est  ista: 
poenitere  est  poenam  inflictam  pro  peccato  com- 
misso  gratanter  acceptare.  Quarta  est  ista :  poe- 
nitere  est  poenam  sibi  pro  peccato  suo  inflictam 
patienter  supportare. 


13 


i88  LiB.  IV  Sententiarum 


Ad  ARGUMENTUM  PRINCIPALE  in  contrarium, 
patet  ex  dictis  in  /.  Art,  quomodo  peccatum 
manet. 

Qu^STio  II. 
Ad  secutidam  Quastionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  actus  poenitendi  requisitus  ad 
deletionem  peccati  mortalis  non  sit  actus  alicu- 
jus  virtutis,  quia  pcenitere  estpassio;  sed  passio 
non  est  actus  alicujus  virtutis.  Probatur  minor, 
quia  in  actibus  virtutum  laudamur;  sed  ex  pas- 
sionibus  nec  laudamur  nec  vituperamur  ex  2, 
Ethic;  ergo  passio  non  est  actus  virtutis. 
In  contrarium  est  Magister  in  liiera, 
In  ista  Qujestione  sunt  tria  videnda.  /Vf- 
mo,  si  poenitere  est  actus  virtutis.  Secundo,  si 
poenitere  est  alicujus  actus  virtutis  specialis.  Ter^ 
tio,  cujus  virtutis  sit  actus. 

Qucintuni  ml  /j^^^imie/ii.  dico  quod  sic, 
quia  actus  conformis  rectae  rationi  est  actus  ali- 
cujus  virtutis;  sedpoenitere  est  hujusmodi;  ergo. 
Sed  notandum  quod  dupliciter  potest  intelligi 
pcenitere  esse  actum  virtutis.  Uno  modo  quod  sit 
elicitus  a  virtute.  Alio  modo  quod  sit  natus  elici 
a  virtute.  Nunc  autem  poenitere  non  dicitur  actus 
virtutis  primo  modo,  sed  secundo  modo. 

De  secuudo  Avticulo  dico  quod  pcenitere 
est  actus  virtutis    specialis,  quia    ille    actus    qui 


DiSTiNcr.  XIV  Qu^ST.  II  189 

est  natus  habere  speciale  objectum  et  circumstan- 
tias  speciales  ordinatas  est  actus  virtutis  specia- 
lis ;  sed  poenitere  est  hujusmodi  actus ;  ergo. 
Major  patet,  sed  ad  evidentiam  minoris  est  scien- 
dum  quod  poenitere  requirit  distinctam  cognltio- 
nem  ejus  dequo  pcenitet  peccator;  cognoscit  enim 
peccator  se  ad  pcenam  obligatum.  Ista  autem 
obligatio  generat  tristitiam,  postea  autem  sequi- 
tur  complacentia  tristitiae  et  demum  gaudium  de 
tnstitia,  secundum  illud  Augustini :  peccator  de 
peccato  doleat  et  de  dolore  gaudeat.  Nunc  autem 
in  his  omnibus  est  speciale  objectum,  et  sunt  spe- 
ciales  circumstantiae  bonse. 

I>e  tertio  Articulo  dico  tres  Conclusiones. 

Prima,  quod  pceiiiiere  non  est  actus  intellec- 
tualis  virtutis.  Probatio  hujus :  quia  actus  appe- 
titus  ut  appetitus  non  actus  virtutis  intellectualis; 
sed  poenitere  est  actus  appetitus  ut  appetitus ; 
ergo.  Praierea,  virtus  intellectualis  consistit  circa 
verum  et  falsum,  virtus  autem  poenitentiae  con- 
sistit  circa  bonum  et  malum,  scilicet  huic  prose- 
quendo  bonum  et  fugiendo  malum. 

Secujida  Conclusio,  quod  poenitere  est  actus 
virtutis  ordinantis  ad  alterum,  sicut  est  justitia. 
Probatio  hujus,  quia  poenitere  non  est  actus  vir- 
tutis  appetitivae  ordinantis  ad  seipsum,  cujusmodi 
sunt  temperantia  et  fortitudo ;  ergo  est  actus 
virtutis  ordinantis  ad  alterum.  Sed  virtus  ordi- 
nans  ad  alterum  est  justitia  ex  5.  Ethic. ;  ergo. 
Consequentia  tenet  supponendo  famosam    distinc- 


IQO  hlB.  IV  Sententiarum 

tionem  virtutum,  quod  ad  duo  genera  omnes  vir- 
tutes  reducuntur.  Probaiio  antecedeniis,  quia  actum 
istum  vindicandi  potest  aliquis  eodem  modo  se- 
cundum  rectam  rationem  excercere  in  alterum  si- 
cut  in  seipsum  ;  si  autem  exerceat  in  seipsum, 
non  exercet  in  se  nisi  ut  alterum,  quia  non  exercet 
nisi  inquantum  committur  sibi  a  legislatore  in 
istum  reum  vindicare. 

Teriia  Conclusio  est  quod  poenitereest  actus 
voluntatis  cujus  est  imperare,  et  hoc  imperio 
pertinente  ad  irascibilem  vel  potentiam  aliam  ha- 
bente  aliquid  in  se  simili  virtuti  irascibili.  Sicut 
enim  irascibilis  in  sensitiva  suo  modo  vindicat, 
ita  et  ista  potentia  quae  imperat  vindictam  in 
parte.  intellectiva  habet  aliquod  simile  in  irasci- 
bili ;  sed  illud  inest  voluntati. 

Sed  hic  potest  esse  dubium  de  habitudine 
istius  vitutis  ad  charitatem,  quae  sit  nobilior ;  ex 
quo  enim  ista  importat  actum  charitatis,  ergo  est 
nobilior  charitate.  —  Sed  hoc  non  obstante  di- 
cendum  est  quod  charitas  est  nobilior,  et  ejus 
objectum  est  Deus  sub  ratione  objectiva  nobilis- 
sima,  proprium  autem  objectum  istius  virtutis 
est  malum  vindicabile  vel  Deus  inquantum  est 
vindicandum. 

Ad  istam  instantiam  dico  quod  voluntas  se- 
cundum  diversos  habitus  potest  uti  seipsa  quasi 
circulariter,  hoc  modo,  ex  dilectione  Dei  quae 
est  actus  charitatis,  potest  imperare  actum  vo- 
luntatis  vindicativum  peccati,  et  e  converso  ex 
actu  imperativo  vindicandi  potest  imperare  actum 


DlSTINCT.    XIV    QU^ST.   III  191 

dilectionis  divinae.  Dico  ergo  quod  illa  virtus 
est  simpliciter  superior  cui  magis  ex  objecto  con- 
venit  imperare ;  sed  charitati  ex  objecto,  idest, 
ex  ultimo  fine,  convenit  magis  uti  quacunque 
alia  virtute,  quam  e  contrario ;  igitur  charitas 
est  simpliciter  superior. 

Ad  argumentum  principale  dico  quod 
licet  tristitia  sit  passio,  tamen  imperare  eam  est 
actus  virtutis,  etc. 

QUiESTIO   III. 
Ad  tertiam  QuasHonem  sic  procedittir: 

Videtur  quod  Poenitentia  virtus  sit  tantum 
unius  poenae  inflictiva,  quia  poenitentia  infligit 
poenam  culpae  ordinativam;  sed  unius  culpse  est 
pcena  una  ordinativa,  sicut  unius  deordinationis 
una  est  ordinatio;  ergo. 

Contra.  Poenitentia  est  justitia  punitiva  se- 
cundum  legem  divinam;  sed  secundum  legem 
divinam  oportet  plures  poenitentias  infligere,  juxta 
illud  Matth.  j..-  facite  digtios  fructus  poenitentiae. 

In  ista  Qu^STIONE  sunt  duo  videnda.  Pri- 
mo  si  Poenitentia  sit  virtus  tantum  unius  poense 
inflictiva.  Secundo,  si  per  Sacramentum  Poeniten- 
tiae  remittatur  peccatum. 

Qnantum  nd  i^fmimi.  breviter  dicitur 
quod  unicuique  virtuti  in  appetitu  existenti  opor- 


192  LlB.  IV  Sententiarum 


tet  quod  correspondeat  aliqua  regula  existens  in 
intellectu;  sed  Poenitentia  est  virtus  inappetitu; 
igitur  Poeiiitentiae  convenit  aliqua  regula  in  in- 
tellectu,  et  secundum  illam  regulam  sequitur  ac- 
tus  inflictivus  unius  poenae  vel  plurium.  Sed  ista 
regula  est  duplex,  quaedam  est  naturaliter  cogno- 
scibilis,  scilicet  quod  peccatum  est  displicendum, 
alia  est  nota  ex  revelatione,  scilicet  quod  pecca- 
tum  est  detestandum  inquantum  est  Dei  offensi- 
vum  et  a  Deo  aversivum. 

Ad  propositum  dicitur  quod  Poenitentia  primo 
modo,  ut  habens  regulam  naturaliter  notam  tan- 
tum  est  unius  poenae  inflictiva  et  ex  hoc  tristi- 
tiae  consequenter.  Sed  Poenitentia  secundo  modo, 
scilicet  ut  habens  regulam  ex  Sacra  Scriptura, 
vel  ex  revelatione  divina  accepta  est  plurium 
poenarum  inflictiva  tot  scilicet  quot  ibidem  legi- 
slator  revelavit  sibi  velle  suflicere  pro  culpa  ex- 
pianda  totaliter. 

Quautum   fid   secumlum  Articulumf 

videlicet  si  per  sacramentum  Poenitentiae  remit- 
tatur  peccatum,  videtur  esse  opinio  Magistri  DisL 
i8,  c.  6,:  In  solvendis  culpis,  inquit,  et  retinendis, 
ita  operatur  Sacerdos  evangelicus  et  judicat,  si- 
cut  olim  legalis  in  illis  qui  contaminati  erant 
lepra  quae  peccata  significat;  probatque  per  illud 
Hieronymi  super  Matih,  exponentis  illud:  Tibi 
dabo  claves  regni  coelorum,  hunc,  inquit,  locum 
non  intelligentes  quidam,  aliquid  sumunt  de  su- 
perbia   pharisaeorum,    ut  damnare   innoxios,   vel 


DlSTINCT.  XIV  Qu^ST.  III  193 

solvere  noxios  putant  cum  apud  Deum  non  sen- 
tentia  Sacerdotum,  sed  reorum  vita  quseratur;  et 
hujus,  inquit  probationem  subdens,  in  Levitico 
se  ostendere  Sacerdotibus  jubentur  leprosi  quos 
illi  non  /aciunt  leprosos  nec  mundos,  sed  tantum 
discernunt;  igitur.  —  Sed  illud  videtur  mihi  mi- 
mis  der<»gare  Sacramento  Poenitentiae,  nam  secun- 
dum  hoc  nunquam  deletur  per  sacramentum  Poe- 
nitentiae  peccatum.  Et  sequeretur  ulterius  incon- 
veniens  quod  sacramentum  Poenitentiae  nunquam 
esset  secunda  tabula  post  naufragium,  quia  nun- 
quam  liberaret  naufragiim  a  periculo  submer- 
sionis. 

Dico  ergo  quod  ita  requirit  Deus  dispositio- 
nem  de  congruo  ad  hoc  ut  peccatori  conferat 
gratiam,  et  hoc  ut  non  alliget  potentiam  suam 
sacramentis,  ut  tamen  sine  dispositione  illa  prae- 
via  et  congrua  quae  sufficeret,  conferat  per  sacra- 
mentum  gratiam;  et  hoc  est  majoris  misericordiae 
viam  duplicem  instituere  per  quam  justificetur 
peccator  quam  ipsum  ad  unam  viam  arctare.  Si- 
cut  ergo  adultus  non  potest  habere  duplici  via 
gratiam  delentem  originale  peccatum,  scilicet  ex 
bono  motu  disponente  ad  illam  de  congruo  et  ex 
susceptione  Baptismi,  ita  in  proposito. 

Ad  illud  vero  Ilieronymi  respondeo  cuod 
illa  affirmativa  est  vera,  quod  sicut  Sacerdos  le- 
galis  ostendebat  leprosos  mundatos,  sic  Sacerdos 
evangelicus  ostendit  peccatores  justificatos;  sed 
fiegativa,  scilicet  quod  Sacerdos  evangelicus  non 
aliter  se  habet  ad  leprosos  spiritualiter  quam  sa- 


194  LiB.  IV  Sententiarum 

cerdos  legalis  ad  leprosos  corporaliter,  scilicet 
ostendendo  munditiam  huic  inesse,  hoc  est  fal- 
sum;  ergo. 

Ad  principale  argumentum  dico  quod 
poena  ordinans  peccatorem  potest  esse  una  unius, 
et  hoc  secundum  se;  sed  ordinans  illud  in  ordine 
ad  tertium,  idest  ad  quem  offendit,  poena  potest 
esse  multiplex  secundum  voluntatem  illius  in  com- 
paratione  ad  quem  ordinavit. 


Distinctio  XV. 

Et   sicut   praedictis... 

Circa  isiam  Disi,  /5.  quaro  tres  Quasiiones. 
Primo:  Uirum  quiiibei  peccato  actuaii  mvrtaii  cor- 
respondeat  satisfactio  propria.  Secundo:  Utrumqui- 
cunque  absiulit  et  retinet  rem  aiienam  teneatur  illam 
restituere,  ita  qtiod  no7i  posset  vere  pceniiere  absque 
iali  restitutione.  Tertio:  Utru?n  damfiijicans  aiium 
in  bonis  corporis  vel  animce  teneatur  restituere  ad  hoc 
quod  vere  possit  pcenitere. 


Qu^STIO  I. 
Ad  primam  QucesHonem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  cuilibet  peccato  mortali  non 
correspondeat  satisfactio  propria,  quia  tunc  pos- 
set  fieri  satisfactio  pro  uno  peccato  alio  rema- 
nente. 

Contra,  Apoc,  18,  dicitur:  Quantum  glorifica- 
vit  se  et  in  deliciis  fuit,  tantum  date  ei  tormen- 
tum  et  luctum;  igitur  cuilibet  peccato  actualt 
correspondet  satisfactio  propria. 

SuB  ILLA  QUuESTlONE,  licet  distinguatur  de 
satisfatione  sumpta  generaliter  et  proprie,  non  ta- 
men  oportet  tantum    difFundere    sermonem,    ideo 


196  LlB.  IV  Sententiarum 

oportet  breviter  primo  videre  quid  sit  vel  quae  sit 
ratio  nominis  in  satisfactione.  Secundo,  an  sitho- 
mini  possibilis  talis  satisfactio.  Tertio,  in  quibus 
consistit.  Quarto,  an  cuilibet  peccato  correspon- 
deat  propria  satisfactio  vel  afflictio.  Quinio,  an 
una  satisfactio  possit  ab  alia  sepaxari. 

De  primo  dico  quod  satisfactio  est  redditio 
voluntaria  aequivalentis  alias  indebiti.  Primo,  sci- 
licet  redditio,  patet,  quia  non  est  absoluta  datio, 
nam  hoc  quod  est  satisfactio  dicit  commensura- 
tionem  ad  aliud  praecedens  correspondens.  Item 
dicitur  voiuntaria,  quia  si  esset  involuntaria  jam 
non  esset  satisfactio  sed  satispassio,  Item  dicitur 
aquivalentis,  et  hoc  importat  illa  particula  satis, 
Item  dicitur  quarto  alias  indebitij  quia  si  esset 
alias  debitum  non  satisfaceret  pro  isto,  nam  non 
esset  correspondens  isti  secundum  justitiam,  sed 
alteri. 

De  secuiulo,  dicitur  secundum  unam  opi- 
nionem  quod  non  est  possibile  homini  satisfacere 
Deo  quem  offendit  per  peccatum,  quia  per  pec- 
catum  aufertur  honorDeo  debitus;  sednihil  aequi- 
valens  honori  ejus  potest  sibi  a  nobis  reddi; 
igitur.  —  Item  peccatum  mortale  est  infinitum 
malum;  sed  a  nobis  nihil  potest  reddi  nisi  bonum 
finitum,  quod  non  est  aequivalens;  igitur.  —  Item 
quidquid  possumus  sibi  impendere  obsequii  et 
honoris,  totum  est  ei  debitum  ratione  creationis 
et  gubernationis  et  redemptionis;  igitur  nihil  pos- 


DlSTINCT.    XV   QU^ST.    I  197 

sumus  sibi  impendere  quod  non  sit  sibi  debitum. 
' —  Dicit  ergo  illa  opinio  quod  in  virtute  passio- 
nis  Christi  potest  peccator  satisfacere  de  peccato^ 
quia  iUa  passio  intantum  acceptatur  a  Deo,  ut  in 
virtute  ejus  acceptatur  ista  satisfactio  quae  secun- 
dum  se  accepta  non  posset  esse  satisfactio. 

Si  autem  opinio  ista  intelligat  de  potentia 
Dei  absoluta,  quod  non  jx>sset  acceptare  aliquem 
actum  pcenitentis  tanquam  satisfactionem  justam 
pro  peccato,  nisi  inquantum  conjungitur  merito 
passionis  Christi,  falsum  est,  quia  possibile  fuit 
Filium  Dei  non  fuisse  incarnatum,  nec  per  con- 
sequens  passum,  et  cum  hoc  possibile  fuisset 
Deum  perduxisse  praedestinatum  ad  beatitudinem; 
igitur  possibile  fuit  tunc  poenitentem  satisfacere. 
—  Coofirmatur  per  Augustinum  /j.  De  Trin,  c, 
4. :  fuit  quidem  et  alius  raodus  nostrae  redemp- 
tionis  possibilis  quam  per  incarnationem  et  pas- 
sionem,  sed  nuUus  nostrae  miseriae  sanandae  con- 
venientior  fuit.  —  Item,  passio  Christi  non  delet 
culpam  nostram,  nisi  ut  est  causa  meritoria,  et 
per  consequens  ut  secunda  causa  in  genere  caiu- 
sae  efficientis;  sed  quidquid  potest  Deus  per  se- 
cun^am  causam  efficientem,  potest  immediate.; 
ergo  sine  illa  potest  juste  remittere  culpam. 

Qtmntum  ad  istum  Articulum  est  unus  alius 
modus  dicendi  quem  teneo,  quod  de  potentia  sua 
absoluta  potest  dare  peccatori  post  attritionem» 
tamquam  post  dispositionem  congruam  et  meri-» 
tum  de  congruo,  gratiam  per  quam  motus  ejus 
fieret  contritio,  et  sic  per  satisfactionem  dimitte- 


198  LiB.  IV  Sententiarum 

ret  peccatum,  quia  per  actum  illum  redderetur 
«quivalens  illi  bono  quod  abstulit  per  pecca- 
tum.  —  Posset  etiam  ille  actus  alias  esse  inde- 
bitus,  quia  licet  quidquid  possumus  teneamur 
Deo,  tamen  ipse  Deus  ex  misericordia  sua  noluit 
nos  regulariter  obligari  nisi  ad  decalogum,  et 
sic  potest  homo  aliqua  opera  supererogationis 
exercere  quae  alias  sibi  essent  indebita,  et  tunc 
salvaretur  tota  ratio  satisfactionis. 

^^  I}e  tertto  Articulo,  in  qulbus  consistat 
ratio  satisfactionis,  dico  quod  magis  consistit  in 
actibus  poenalibus  quam  non  poenalibus.  Et  hoc 
est  quod  dicit  Augustinus  De  vera  et  falsa  pceni- 
ientia.  Sunt,  inquit,  digni  fructUs  virtutum  qui 
non  sufficiuntur  poenitentibus,  poenitentia  enim 
graviores  fructus  postulat,  ut  dolore  et  gemitibus 
mortuus  vitam  impetret.  Isti  autem  actus  poena- 
les  reducuntur  ad  actus  interiores  quae  sunt  displi- 
centia  et  tristitia  de  peccato,  eit  ad  actus  extericres 
qui  sunt  confessio,  verecundia,  satisfactio  per 
jejunium  et  orationem  et  eleemosynarum  elargi- 
tionem  et  similium. 

2>6  quartOf  an  alicui  peccato  correspon- 
deat  propria  poena,  dico  quod  si  intelligitur  de 
proprio  secundum  speciem  vel  secundum  nunierum, 
dicitur  quod  non,  quia  eadem  satisfactio  secun- 
dum  speciem  vel  etiam  secundum  numerum  po- 
test  correspondere  huic  peccato  et  illi.  Quod 
secundum    speciem    patet,  quia    contritio    potest 


DlSTINCT.    XV    QU^ST.    I  199 

correspondere  illi  vel  illi.  Quod  etiam  secundum 
numerum  patet,  quia  contritio  de  pluribus  in  ge* 
nerali  potest  correspondere  una  illis  pluribus. 

Consequenter  dico  quod  possunt  esse  plures 
satifactiones  totales  vel  partiales  correspondentes 
uni  peccato.  Totales  quidem,  quia  non  est  pec- 
catum  quod  non.  posset  remitti  per  solam  contri- 
tionem,  et  tunc  illa  sola  est  totalis  satisfactio. 
Potest  etiam  remitti  per  contritionem  remissam 
et  per  alias  poenas  supplentes  imperfectionem 
contritionis.  Contritio  autem  intensa  ex  una  parte, 
et  ipsamet  remissa  cum  aliquibus  poenis  ex  alia 
parte  differunt  specie,  licet  sint  aequivalentes  in 
acceptatione  divina. 

De  quinto  Articulo,  an  possit  peccator 
satisfacere  de  uno  peccato  sine  alio,  dico  quod 
satisfactio  quatuor  respicit,  scilicet  Deum,  Ec- 
clesiam,  proximum  et  seipsum.  Ut  aspicit  Z><?«;w, 
includit  contritionem ;  ut  aspicit  Ecdesiam,  sic 
includit  confessionem  ;  ut  aspicit  proximurn,  sic 
includit  restitutionem  ;  ut  aspicit  seipsum,  idest 
restituentem,  sic  includit  carnis  macerationem  et 
orationem  vel  aliam  poenitentiam.  Primo  modo, 
potest  aliquis  conteri  de  uno  peccato  actualiter, 
licet  non  conteratur  de  alio  peccato  actualiter  sed 
solum  habitualiter,  quia  sicut  non  est  necessarium 
intellectum  simul  considerare  hoc  et  illudpecca- 
tum,  ita  non  est  necessarium  voluntatem  simul 
poenitere  actualiter  de  hoc  peccato  et  de  illo; 
Similiter  quarto  modo  potest    quis    per   jejunium 


200  LlB.  IV  Sententiarum 


et  non  per  orationem  vel  peregrinationem  sati- 
sfacere.  Secundo  modo  non  potest  peccator  satisf  a- 
cere  de  uno  peccato  in  confessione  alio  retento 
Jiisi  hoc  esset  ex  oblivione.  Tertio  modo,  scilicet 
si  potest  satisfacere  sine  restitutione,  de  hoc  pa- 
tebit  in  aliis  Quaestionibus. 

Et  ex  dictis  patet  ad  argumentum  principaU. 


Qu^STlO  II. 
Ad  secundam  QucBsiionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  aliquis  possit  vere  poenitere 
absque  hoc  quod  restituat  rem  quam  detinet 
alienam,  quia  nullus  tenetur  ad  impossibile;  sed 
quandoque  est  impossibile  restituere  alienum 
illi  cujus  est,  sicut  quando  nescitur  cujus  est ; 
ergo. 

Contra,  Augustinus  dicit:  non  remittitur  pec- 
catun  nisi  restituatur  ablatum. 

In  ista  QU.4iSTiONE  sunt  duo  videnda.  Pri- 
mo,  quando  rerum  dominia  sunt  distincta.  &- 
xundo,  principale  qusesitum. 

Qudntmn  fid  lyrlniuni  dico  quatuor  Con- 
clusiorLes.  Frdma,  4}uod  de  lege  naturae  omnia 
^unt  communia.  Secunda,  quod  post  lapsum  omnia 
sunt  distincta.  Tertia,  quod  illa  distinctio  non 
^st  a  lege  naturae  vel  divina.  Quarta,  quod  illa 
distinctio  est  a  lege  positiva  scripta  seu  data  a 
patre  vel  principe. 


DlSTINCT.  XV   Qu^ST.  II  20 1 


Prima  Conclmio  patet  in  Decretis  disL  i,  c.  /. 
Jure  naturae  omnia  sunt  communia.  —  Item  ad 
hoc  Augustinus  super  Joan,  ut  patet  Decret.  dis. 
7.  c.  Quojure^:  Quo  jure  defendis  villas  Ecclesiae, 
divino  vel  humano  ?  Non  divino,  nam  jure  di- 
vino  Domini  est  terra  et  plenitudo  ejus;  jure  autem 
humano  dicitur,  haec  domus  mea,  hic  servus  meus. 
—  Item  probatur  ratione,  quia  lex  naturae  est 
secundum  statum  innocentiae;  sed  in  statu  innrf- 
centiaB  omnia  erant  communia,  tum  propter  pa- 
cificam  conversationem,  tum  propter  necessariam 
sustentationem ;  ergo. 

Secunda  Conclusio  patet.  Status  enim  innocen- 
tiae  est  alius  a  statu  naturaB  lapsaB;  sed  in  primo 
statu  erat  pacifica  conversatio,  in  secundo  autem 
non ;  igitur  in  hoc  secundo  statu  scilicet  naturae 
lapsae  removendum  est,  prout  est  possibile.  quid- 
quid  tollit  pacificam  conversationem  hominum. 
Sed  si  non  essent  rerum  dominia  distincta,  qui- 
libet  vellet  totum  occupare,  et  sic  toUeretur  pa- 
cifica  conversatio ;  ergo  post  lapsum  debuerunt 
dominia  esse  distincta.  Hinc  Aristoteles  j.  Po- 
litic,  vituperat  politiam  Socratis  ponentis  omni- 
bus  omnia  esse  communia. 

Tertia  Conclusio  patet,  quia  ista  distinctio 
non  ,est  per  legem  divinam,  sicut  patet  per  illud 
Augustini  introductum ;  quo  jure  etc.  Xec  est 
per  legem  naturae,  quia  lex  naturae  non  deter- 
minat  opposita,  sed  lex  naturae  in  natura  hu- 
mana  determinavit  quod  omnia  essent  com- 
munia. 


202  LiB.  IV  vSentp:ntiarum 


Quarta  Conclusio  est  quod  illa  distinctio  est 
a  lege  scripta  vel  data  a  patre  vel  principe. 
Patet ;  nam  post  diluvium  Noe  distinxit  a  filiis 
suis  terram  quam  singiili  occupaverunt  pro  se 
et  filiis  suis ;  vel  ipsi  de  communi  concordia  di- 
viserunt  inter  se  terras,  sicut  legitur  in  Genesi 
de  Abraham  et  Loth;  vel  lex  aliqua  promulgata 
est  a  patre  vel  aliquo  electo  ab  eis  in  principem, 
db  aliqua  communitate  cui  ipsa  communitas  com- 
misit  illam  auctoritatem,  qu3B  lex  fuit  vel  esse 
potuit  quod  res  non  occupata  esset  primo  occu- 
pantis,  et  tunc  diviserunt  se,  et  unus  occupavit 
unam  plagam  et  alius  aliam. 

De  Hecnmlo  Artioulo  dico  quod  sicut  au- 
ferre  alienum  est  peccatum  mortale,  ita  retinere 
aliena  invito  domino  est  peccatum  mdrtale.  Et 
tunc  sunt  quatuor  videnda.  Primo,  quis  tenetur 
restituere.  Secundo,  quid  tenetur  restituere.  Ter^ 
tio,  cui  tenetur  restituere.  Quarto,  quando  tenetur 
restituere. 

De  primo,  scilicet  quis  tenetur  restituere,  pa- 
tet  in  his  versibus : 

Jussio,  consilium,  consensus,  palpo,  recursus 
Partecipans,  mutus,  non  obstans,  non  manifestans. 

De  secundo,  scilicet  quid  tenetur  restituere, 
dico  quo  non  solum  tenetur  restituere  rem  abla- 
tam  vel  usum  rei,  sed  etiam  ad  interesse  et  fruc- 
tum  perceptum  de  re  si  res  esset  fructifera,  sed 
non  fructum  qui  provenit  ex  industria  illius  qui 
utitur  illa  re.Ex  quo  sequitur  quod  lucrum  acquisi- 


DlSTINCT.    XV    QU^ST.    II  203 


tum  ex  pecunia  foenorata  non  tenetur  reddere,  alio- 
quin  qui  recipit  posset  juste  esse  usurarius,  quia 
recipere  fructum  provenientem  de  sua  pecunia  per 
industriam  alterius  est  facere  usuram ;  et  istud 
est  quod  magis  homines  posset  inducere  ad  usu- 
raun,  quia  lucrantes  de  usuris,  illud  quod  quis 
lucratur  non  tenetur  restituere,  immo  illud  suum 
est,  quia  per  suam  industriam  acquisitum  erat ; 
alienum  autem  restituendum  est. 

De  tertio,  scilicet  cui  tenetur  restituere,  dico 
quod  damnificato,  si  tamen  sit  possibile,  possibile 
inquam,  ut  si  novit  eum  et  habet  eum  praesen- 
tem,  vel  habere  potest,  ut  sibi  mittatur  sine  ma- 
jori  incommodo,  quam  illud  quod  mittendum  est, 
esset  utile  ei  cui  mitteretur. 

De  qTiario,  scilicet  qiuindo  tenetur  restituere, 
dico  quod  non  licet  aliquo  tempore  detinere  alie- 
num  invito  domino,  sed  in  casibus  quandoque 
licet  differre  restitutionem  [exteriorem],  posita 
tamen  jam  interiori,  scilicet  voluntate  restituendi 
cum  occurrent  circumstantiae  opportunae.  IUi  au- 
tem  casus  non  possunt  modo  particulariter  expli- 
cari,  quia  circumstantise  notari  debent,  cum  qui- 
cunque  vellet  restitutionem  sibi  non  fieri  in  prae- 
judicium  communitatis,  vel  in  diffamiam  resti- 
tuentis  et  hujusmodi. 

Ad  ARGUMENTUM  in  conirarium,  dicendum 
quod  nesciens  illum  cui  tenetur,  debet  dare  pau- 
peribus,  etc. 


11 


204  LlB.  IV  Sententiarum 

QUiESTIO   III. 
Ad  tertiam  QucBstionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  damnificans  alium  in  bonis 
animae  vel  corporis  non  tenetur  restituere,  quia 
nullus  tenetur  cid  impossibile ;  sed  in  tali  casu 
damnificato  restitutio  est  impossibilis. 

Cofitra.  6.  q.  /.  cap,  Ex  merito :  Det^iores 
sunt  qui  vitam  moresque  bonorum  corrumpunt 
his  qui  substantias  aliorum  praediaque  diripiunt. 

In  ista  Qu^stione  est  sciendum  secundum 
Philosophum  /.  Ethic,  quod  bona  sunt  in  triplici 
differentia,  scilicet  bona  ajiimce,  bona  corporis  et 
bona  fortunce,  De  bonis  autem  fortunce  dictum  est 
in  praecedenti  quaestione ;  sic  ergo  quaeritur  de 
bonis  aninus  et  corporis,  Bona  autem  animae,  sunt 
quaedam  bona  naturalia,  quaedam  bona  moralia 
sicut  est  fama.  Hic  autem  non  quaeritur  de  bono 
naturali,  sed  de  bono  morali  quod  est  fama.  Et 
sic  sunt  duo  videnda:  Primo,  si  damnificans  alium 
in  bonis  corporis,  tenetur  ad  restitutionem.  Se- 
cimdo,  si  damnificans  alium  in  bonis  famae  tenea- 
tur  ad  restitutionem. 

De  primo  dico  quo  damnificans  alium  in 
corpore,  aut  abstulit  sibi  vitam,  aut  damnificavit 
eum  in  aliquo  membro.  Si  primo  modo,  quia  vi- 
tam  sibi  restituere  non  potest,  tenetur  sibi  resti- 
tutionem  facere  quantum  est  possibile  in  aliquo 
sequivalenti ;  et  non  solum  hoc,  sed  si    interfcc- 


DlSTINCT.  XV   QU^ST.  III  205 

tus  sustentabat  aliquos  scilicet  patrem  vel  ma- 
trem  vel  propinquos,  tenetur  interficiens  omni- 
bus  illis  ad  tantam  restitutionem  quantum  illis 
abstulit  perinterfectionem  occisi.  Si  autemdamni- 
ficavit  eum  in  aliquo  membro,  scilicet  mutilatione 
enormi  vel  non  enormi,  communiter  non  est  res- 
titutio  in  Ecclesia  statuta,  nisi  pecuniaria,  et  illa 
debet  correspondere  damno  non  solum  quod  in- 
currit  quis  per  mutilationem,  sed  etiam  in  ex- 
pensis  appositis  in  curatione. 

l>e  secmido  ArticulOf  dico  quod  triplici- 
ter  potest  quis  alium  infamare.  Uno  modo  falsum 
crimen  publice  imponendo.  Secundo  modo,  verum 
crimen  sed  occultum  non  servato  juris  ordine 
publice  proponendo.  Teriio  modo,  verum  crimen 
sed  occultum,  in  publico  sibi  impositum  negando, 
quia  in  hoc  negans  notat  imponentem  de  ca- 
lumnia. 

In  primo  casu  dico  quod  oportet  restituere 
famam  simpliciter  retractando  verbum  suum,  et 
quod  sibi  imposuit,  et  hoc  ita  in  publico  sicut 
sibi  imposuit,  quia  alias  non  servaret  justitiam 
de  reddendo  proximo  quod  suum  est. 

/«  secundo  dico  quod  non  tenetur  retractare 
verbum  suum  quod  proposuit  in  publico,  quia  hoc 
faciendo  mentiretur  si  illud  quod  proposuit  fuit 
verum,  quia  non  tenetur  mentiri  propter  quod- 
cunque  bonum  reddendum  alteri,  sed  tenetur  ali- 
quo  modo  licito  reddere  famam  per  talia  scilicet 
verba :  non  credatis  eum  talem  esse  qualem  dixi 
vobis  eum  esse. 


206  LlB.  IV  Sententiarum 

In  tertio  dico  quod  simplicitdr  non  tenetur 
retractare  negationem  susmi  qua  negavit  in  pu- 
blico  verum  crimen  sibi  impositum,  quia  non 
tenetur  statim  quicunque  in  judicio  confiteri  se 
esse  reum  nisi  sit  convictus ;  tenetur  tamen  per 
quaedam  verba  sobria  restituere  famam  accusanti 
quem  indirecte  notavit  de  calumnia,  dicendo : 
non  habeatis  eum  pro  calumniatore,  quia  pie 
credo  quod  habuit  bonam  intentionem  in  propo- 
nendo. 

Ad  ARGUMENTUM  in  cayitrariunt  patet  quia 
restitutio  facienda  est  eo  modo  quo  positum  est 
supra. 


Distinctio  XVI  et  XVII. 

In  perfectione  autem  Pcenitentiae... 

Circa  Disi.  i6.  et  77.  quaro  duas  Quastiones, 
Primcy:  Utrum  remissio  culpa  et  infusio  gratice  sint 
una  simplex  mutatio.  Secundo:  Utrum  sit  necessa- 
rium  peccatori  ad  salutem  confiteri  omnia  peccata 
sua  SacerdoH. 


QU^STIO   I. 
Ad  primam  Qucestionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  remissio  cuipae  et  gratiae  in- 
fusio  sint  duae  mutationes.  Probatio :  Generatio 
et  corruptio  sunt  duae  mutationes  propter  quatuor 
terminos,  scilicet  duas  privationes  et  duas  for- 
mas ;  sed  remissio  culpae  est  corruptio  peccati 
quod  infuit,  et  infusio  gratise  est  generatio  quae- 
dam  in  esse  gratuito ;  ergo. 

Co7iira.  Distinctae  mutationes  habent  aliquem 
ordinem  prioritatis  et  posterioritatis;  sed  expulsio 
cuipae  et  infusio  gratiae  non  habent  talem  ordi- 
nem  prioritatis  et  posterioritatis ;  ergo.  Probatio 
minoris,  quia  si  expulsio  culpae  esset  prior  natura 
infusione  gratiae,  sequeretur  quod  in  illo  priori 
esset  amicus  et  non  amicus,  quia  non  habet  gra- 
tiam  sine  qua  nullus  est  amicus. 


2o8  LiB.  IV  Sententiarum 

Ad  istam  Qu^STIONEM  diversimode  dicitur, 
sed  dico  illud  quod  melius  capio,  et  pono  tres 
Conclusiones.  Prima  Conclusio  est  quod  remissio 
culpae  et  infusio  gratiae  non  sunt  una  mutatio. 
Secunda/  Q^o^  remissio  culpae  et  ihfusio  gratiae 
non  sunt  duae  mutationes  reales.  Tertia,  quod 
infusio  gratiae  et  remissio  culpae  se  habentsicut 
relatio  rationis  et  actio  realis. 

jPH/m/*  Cow<??«i«io  probatur  sic:  Idem  sim- 
pliciter  non  potest  plurificari  et  non  plurificari ; 
sed  remissiones  culparum  sunt  multae  vel  pos- 
sunt  esse  multae,  quando  non  est  nisi  una  infusio 
gratiae. 

Secundo  sic :  Idem  non  sepetratur  ab  eodem 
seu  a  seipso,  quia  idem  simul  esset  et  non  esset; 
sed  remissio  culpae  et  infusio  gratiae  possunt  ab 
invicem  separari  ;  ergo.  Probatio  minoris,  posset 
cnim  in  statu  innocentise  in  genere  humano  (et 
ita  factum  est  in  Angelis  qui  non  peccaverunt) 
gratia  infundi  absque  alicujus  culpae  remissione. 
Similiter  potest  culpa  remitti  absque  hoc  quod 
gratia  infundatur  ;  posset  enim  Deus,  de  potentia 
sua  absoluta,  creare  hominem  in  puris  naturalibus 
sine  culpa  et  sine  gratia. 

Tertio  sic:  non  est  una  mutatio  de  termino  ad 
terminum  nisi  illa  sint  formaliter  repugnantia;  sed 
culpa  et  gratia  non  sunt  formaliter  repugnantia; 
ergo.  Minor  probatur :  quando  aliqua  sunt  forma- 
liter  repugnantia,  quod  potest  super  unum  potest 
super  reliquum  vel  effective  vel  defective ;  sed  vo- 


DlSTINCT.   XVI  ET   XVII  QU^ST.  I      209 

luntas  creata  potest  effective  vel  defective  super 
culpam ;  ergo  si  gratia  et  culpa  formaHter  repu- 
gnant,  posset  effective  super  gratiam,  quod  fal- 
sum  est.  s 

Quarto  sic :  una  mutatio  non  est  ad  formam 
positivam  nisi  a  propria  privatione  ejus ;  sed 
culpa  non  est  propria  privatio  gratiaB,  quia  unica 
gratia  non  habet  nisi  unicam  privationem ;  multae 
enim  sunt  culpae  hoc  modo,  ut  dictum  est  in  prima 
ratione ;  igitur  remissio  culpae  et  infusio  gratiae 
non  sunt  una  mutatio. 

Secumla  CoiicliisiOf  quod  scilicet  remis- 
sio  culpae  et  infusio  gratiae  non  sunt  duae  mjn- 
tationes  reales,  probatur  sic :  Infusio  gratiae  est 
mutatio  realis ;  sed  remissio  culpae  non  est  mu- 
tatio  realis  ;  ergo.  Probatio  minoris :  Obligatio  ad 
poenam  pro  culpa  commissa  non  est  aliquid  reale 
in  anima  post  actum  praeteritum,  sed  est  tantum 
relatio  rationis  in  objecto  volito,  ut  volitum  est; 
ergo  remissio  quae  est  ab  ista  obligatione  ad  non 
obligationem,  non  est  mutatio  realis.  Antecedcns 
patet  superius  Dist,  14,  q,  7.  a,  i.  Consequentia 
declaratur,  quia  non  est  mutatio  realis,  nisi  sit 
in  terminum  positivum  realem  et  privationem 
realem. 

Contra  istud  instatur,  quia  non  est  transitus  de 
contradictorio  in  contradictorium  sine  aliqua  mu- 
tatione;  sed  quando  peccatori  remittitur  culpa,  est 
transitus  de  contradictorio  in  contradictorium;  ergp 
est  ibi  vera  mutatio.  Major  patet,  quia  si  nulla  est 


2IO  LlB.  IV  Sententiarum 

mutatio,  nuUa  est  ratio  quare  magis  una  pars  con- 
tradictionis  est  vera  quam  alia.  —  Respansio ; 
concedo  majorem  proprie  accipiendo  transitum, 
sed  hic  non  est  proprie  transitus,  sed  voluntas 
Dei  pro  iUo  instanti  pro  quo  peccat  iste  vult 
istum  esse  puniendum,  pro  alio  autem  instanti 
vult  eum  non  esse  puniendum  eadem  voluntate 
immobili   permanente. 

TertUi  CmvcltisiOfC\\xod  remissio  culpaB  et 
infusio  gratiaB  se  habent  sicut  relatio  rationis  et 
actio  realis.  Ista  Conclusio  patet  ex  duabus  Con- 
clusionibus  praecedentibus ;  habetur  enim  quod 
infusio  gratiae  est  actio  realis,  sive  sit  de  genere 
qualitatis  sive  de  genere  relationis,  ut  diversi 
diversimode  sentiunt;  ex  Conclusione  autem  prae- 
cedenti  habetur  quod  remissio  culpae  est  relatio 
rationis. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
non  est  simile  de  corruptione  formae  et  de  re- 
missione  culpae.  ut  patet  ex  dictis. 


Qu^:STio  11. 
Ad  seamdam   Qn(sstio7iem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  non  sit  necessarium  ad  salu- 
tem  peccatori  confiteri  omnia  peccata  sua  Sacer- 
doti,  quia  dicit  Cassiodorus  super  illud  Psal. : 
Dixi,  confitebor  adversum  me,  etc. :  Magna    mi- 


DlSTINCT.  XVI  ET  XVII  QUiEST.  II       211 

sericordia  Dei  ad  solam  promissionem  dimittit 
peccata. 

Contra  est  Ambrosius,  et  habetur  in  litera, 
dicens :  non  potest  quisquam  justificari  a  peccato 
nisi  fuerit  ante  confessus. 

IN  ISTA  QUiESTIONE  sunt  tria  videnda: 
Primo,  quo  praecepto  tenetur  peccator  peccata 
sua  confiteri  Sacerdoti.  Secundo,  quid  istud  prae- 
ceptum  includit  de  confessione.  Tertio,  quid  circa 
illud  praeceptum  Ecclesia  uiterius  explicavit. 

Quantum  eid  j/rtmufrC  praemittam  primo 
distinctionem  unam  ;  secundo  formabo  Conclusio- 
nes.  Distinctio  est  ista,  quod  triplex  est  jus,  sci- 
licet  jus  natura,  jus  positivum  divinum,  et  jus  po^ 
sitivum  Ecclesice, 

Jus  autem  naturce  sumitur  large  et  stricte, 
Stricte  quidem  jus  naturae  est  illud  cujus  veritas 
practica  nota  est  ex  tali  principio  sic  noto  ex 
terminis.  Jus  autem  naturae  large,  vel  de  jure 
naturae,  est  verum  practicum  consonum  princi- 
piis  et  conclusionibus  legis  naturae  intantum  quod 
statim  notum  est  omnibus  illud  convenire  tali  iege. 

Jus  autem  positivum  divinum,  vel  de  lege 
positiva  divina  sunt,  vel  quaecunque  continentur 
in  Scriptura,  pro  tempore  pro  quo  sunt  obser- 
vanda,  sicut  fuerunt  cerimoniae  Judaeorum  pro 
tempore  legis  Mosaicae,  et  sicut  sunt  cerimoniae 
Christianorum  pro  tempore  legis  Evangelicae. 

Jus  autem  positivum  ecclesiasticum,  vel  de  jure 
positivo  Ecclesiae  sunt    aliquae    observantiae    ho- 


2  12  LlB.  IV  Sententiarum 

nestae  in  moribtis  propter  reverentiam  majorem 
in  suscipiendo  Sacramenta,  quas  observantias  ad- 
dit  Ecclesia  ultra  jus  divinum  scriptum. 

Ad  propositum  pono  tres  Conclusiones.  Pri» 
ma,  quod  confessio  non  cadit  sub  praecepto  le- 
gis  naturae.  Secunda,  quo^  confessio  non  cadit 
sub  praecepto  positivo  ecclesiastico.  7ertia  quod 
confessio  cidit  sub  praecepto  positivo  divino. 

Prima  Co?ulusio  probatur,  quia  si  confessio 
esset  sub  praecep!to  legis  naturae,  tunc  ista  obli- 
gatio  fuisset  pro  tempore  cujuscunque  legis,  cftiod 
est  falsum  ;  igitur  confessib  non  cadit  sub  prae- 
cepto  legis  naturae. 

Contra  istam  Conclusionem  objicitur:  Haec 
est  nota  naturaliter,  quod  quilibet  reusdebet  ju* 
dicari.  Etiam  est  notum  naturaliter  quod  nullus 
debet  esse  judex  in  causa  propria,  ergo  debet 
judicari  per  alium  ;  sed  non  pbtest  jiidicari  per 
alium  nisi  accusetur ;  si  autem  peccatum  suum 
est  occultum,  non  potest  accusari  nisi  a  seipSo ; 
ergo  debet  seipsum  accusare  alteri  a  quo  judi- 
cetur.  Sed  magis  est  consonum  rationi,  quod  in 
secreto  se  accuset  quam  in  publico,  si  peccatum 
est  occultum,  et  tunc  nulli  rationabilius  quam 
Sacerdoti.  —  Ad  istam  ittstantiam,  concedo  deduc^ 
iionem,  quia  iste  judicandus  est  ab  alio;  sed  quis 
est  ille  alius  non  est  notum  per  rationem  riatu- 
ralem,  nisi  de  Deo  qui  est  retributor  meritorum 
et  punitor  peccatorum.  Et  cum  dicitur  uitra,  quod 
ille  alius  non  potest  judicare  nisi  fiat  sibi  accu- 
satio,  concedo;  sed  ex  hoc  non  plus  habetur,  nisi 


DlSTlNCT.    XVI  ET   XVII  QU^ST.  II      2  1 3. 

quod  debet  seipsum  accusare  Deo,    et   hoc    non 
est  negandum. 

Secunda  Concltisio,  scilicet  quod  confessio  non 
cadit  sub  praecepto  positivo  Ecclesise,  probatur^ 
quia  tunc  Papa  non  teneretur  confiteri,  quia  non 
habet  imperium  par  in.  parem,  ut  patet  Extra. 
de  re.  jur.  c.  ExiiL  —  Praeterea,  quomodo  Ec- 
clesia  attentasset  imponere  tam  grave  jugum 
christianis,  sicut  est  confessio,  nisi  haberet  ex 
lege  divina. 

Contra  hoc  objicitur  dupliciter!  Primo  quia 
glossator  decretorum  De  pcemt,  dist.  5.  movens 
istam  quaestionem  dicit  quod  melius^  est  dicere 
poenitentiam  institutam  a  quadam  universali  tra- 
ditione  Ecclesiae  quam  ex  aliqua  auctoritate  novi 
vel  veteris  Testamenti.  Secuiido,  quia  videtur  hoc 
statutum  per  Ecclesiam  Extra.  de  poeHii.  et  remis. 
Omnis  utriusque  sexus.  —  Respondeo  ad  primum, 
salva  reverentia  glossatoris,  irrationabiliter  lo-^ 
quitur,  quia  dicit  et  non  probat;  dicitenim  illud 
statutum  esse  Ecclesiae,  et  nuUum  capitulum  ad- 
dit  ad  hoc.  Irrationabile  enim  esset  uni  Theologo 
dicere  aliquid  esse  statutum  ex  canone  Bibliae 
et  non  probare  per  Bibliam.  Similiter  secundum 
non  valet,  quia  illud  statutum  fuit  tempore  In- 
nocentii  III,  et  tamen  de  Poenitentia  locutus  est 
Augustinus  per  multos  annos  in  Lib.  de  vera  et 
ficta  Pcenitentia. 

Tertia  Conclusio,  videlicet  quod  confessio  ca- 
dit  sub  praecepto  positivo  divino,  probatur  per 
Whxd  Joan.  20.:  Quorum  remiseritis  peccata,  etc. 


214  LiB.  IV  Sententiarum 

Ex  hoc  uno  modo  arguitur  sic :  Hic  est  data 
omnibus  Sacerdotibus  et  Apostolis  potestas  di- 
mittendi  peccata;  sed  non  principaliter,  quia 
hoc  est  proprium  Dei ;  igitur  ministerialiter  et 
arbitrarie.  Sed  non  potest  arbitrari  in  causa 
ignota:  ergo  debet  eis  esse  causa  manifesta  in 
qua  debeant  arbitrari.  Sed  ista  manifestatio  est 
confessio :  igitur  ex  ista  coUatione  potestatis  ar- 
bitrariae  sacerdotibus,  ut  innotescat  ipsis  causa 
peccati,  obligatur  peccator  ad  accusandum  se  eis 
tamqiiam  arbitfis,  et  illud  «st  confiteri. 

Secundo,  ex  eadem  via  sic  arguitur:  Qui- 
cunque  amisit  primam  gratiam  tenetur  illam  re- 
cuperare,  de  necessitate  hujus  praecepti :  diliges 
Dominum  Deum  tuum  ;  ergo  quantum  in  se  est 
debet  agere  ad  recuperationem  gratiaB,  et  etiam 
in  virtute  iliius  praecepti;  diliges  teipsum.  Sed  iste 
peccator  in  peccato  mortali  amisit  primam  gra- 
tiam,  et  potest  recuperare  eam  suscipiendo  Sa- 
cramentum  Pcenitentiae  ab  illo  arbitro,  quia  istud 
est  institutum  ut  remedium  efficax  ad  recupe- 
randam  primam  gratiam  ex  verbo  praeallegato  : 
Quorum  remiseritis  peccata  etc.  Ergo  concludi- 
tur  necessitas  confessionis  ex  illo  verbo  evange- 
lico  et  ex  illo  adjuncto :  diliges  Dominum  Deum 
tuum.  Videtur  igitur  tenendum  quod  confiteri 
Sacerdoti  est  de  jure  positivo  divino. 

De  secundo  ArtlculOf  scilicet  quid  istud 
praeceptum  includat,  respondeo  quod  inciudit  qtiis, 
quid,  aci,  qiiayido  et  qualiier  debet  confiteri.  Debet 


DlSTINCT.    XVI  ET  XVII   QU-^ST.  II      215 

enim  confiteri  quilibet  aduJtus  et  habens  usum 
rationis  et  cognoscens  peccatum  quod  contmisit. 
Per  adultum  autem  non  intelligo  determinatam 
aetatem  quia  in  tali  csisu  maMtia  supplet  aetatem. 
—  Continet  etiam  hoc  prseceptum  quid  peccator 
debet  confiteri,  quia  peccatum  mortale  et  cir- 
cumstantias  peccati  mortalis.  —  Continet  etiam 
istud  praeceptum  cui  peccator  debet  confiteri,  quia 
sacQrdoti ;  solus  enim  sacerdos  habet  potestatem 
ligandi  et  solvendi.  —  Continet  etiam  hoc  prae- 
ceptum  quando  peccator  debet  confiteri,  quia  quan- 
docunque  est  in  periculo  mortis ;  quilibet  enim 
quando  imminet  periculum  damnationis  debet  se 
ad  mortem  praeparare  ;  istud  autem  non  solum 
est  in  infirmitate  mortali,  sed  etiam  quando  ag- 
greditur  actus  arduos  sicut  bellum,  vel  mare, 
vel  actus  alios  solemnes  propter  reverentiam.  — 
Continet  etiam  qualiter  peccator  debet  confiteri, 
quia  cum  displicentia  peccati  commissi,  et  cum 
proposito  abstinendi  a  peccato  et  obediendi  Ec- 
clesiae  in  satisfactione  pro  isto  peccato.  Verum 
quidem  est,  quod  praeter  istas  conditiones  requi- 
runtur  plures  aliae;  et  includendo  istas  et  alia& 
sunt  17,  quarum  aliquae  sunt  necessariae  simpli-^ 
citer,  aliae  non  simpliciter  necessariae,  et  inclu-^ 
duntur  in  his  versibus : 

Sit  simplex,   hutnilis,  con/essio,  pura,  fidelis. 
Atque  /requens,   nuda,  discreta,   Hbens,  verecunda^ 
Integra,  secreta,   lacrymabilis,   accelerata, 
Fortis  et  accusans,  et  sit  parere  parata. 


2l6  LlB.  IV  Sententiarum 

Sit,  inquit,  simplex,  ut  nihil  admisceatur  cum 
-eis  quae  fequiruntur  ad  peccatorum  quantitatem. 
Sit  etiam  humilis  interius  et  exterius,  verbo  et 
signo.  Sit  etiam  piiYa,  idest  cum  recta  intentione 
facta.  Sit  etiam  fidelis  et  vera,  ut  nihil  admiscea- 
tur  de  falsitate.  Item  /requens,  quia  frequenter 
confiteri  est  utile.  Sit  etiam  ntida,  idest  non  ob- 
voluta  verborum  obscuritate.  Sit  etiam  discreta. 
ut  gravius  peccatum  cum  graviori  pondere  ^on- 
fiteatur.  Item  sit  etiam  libens,  idest  cum  volun- 
tate  et  sine  necessitate.  Sit  verecunda,  ut  vere- 
cundetur  de  peccatis  confessis  actu.  Sit  etiam 
integra,  idest  sine  partitione  et  divisione  peccati. 
Sit  secreta,  quia  ibi  agitur  de  secretis  conscien- 
tiae.  Sit  lacrymabilis  ad  minus  cum  compunctione 
interiori.  Sit  accelerata,  quia  peccatum  quod  per 
poenitentiam  cito  non  diluitur,  mox  suo  pondere 
ad  aliud  trahit,  secundum  Gregorium.  Sit  fortis, 
idest  cum  proposito  non  recidivandi.  Sit  etiam 
4ucusans,  idest  culpam  suam  non  retorqueat  in 
alium,  sicut  Adam  qui  dixit:  mulier  quam  de- 
disti  mihi  sociam,  etc.  Gen,  4,  Ultimo  sit  parata 
parere,   idest  obedire. 

jKjt  pviedicti»  potest  etiam  patere  tertlu^ 
ArtlculiiSf  scilicet  quid  circa  sacramentum  Pce- 
nitentiaB  explicaverit  Ecclesia;  nam  dicit  expli- 
•cite  quod  continebat  praBceptum  divinum  implicite, 
scih*cet  giiis,  quid,  cui,  quando  et  qualiier  debet 
fieri  confessio,  ut  patet  Extra,  de  pcmit,  et  remis, 
c,   Omnibus  uiriusque  sexus.  Xam  quantum  ad   il- 


DlSTINCT.    XVI  ET  XVII   QVALST,   II      21 7 


los  gui  tenentur  confiteri,  dicit  sic  :  Omnis  utrius- 
que  sex.us  fidelis  postquatn  ad  annos  discretionis 
pervenerit. 

Quantum  ad  aliud,  videlicet  ^utd  tenetur 
confiteri,  dicitur  ibidem:  omnia  peccata  sua,  quod 
intelligo  de  mortalibus  et  non  de  venialibus, 
quia  poenitentia  est  tabula  contra  naufragium ; 
sed  ex  peccato  veniali  nuUus  patitur  naufragium. 
,.  Quantum  ad  aliud,  scilicet  cut  debeat  confi- 
teri,  dicitur  ibidem  quod  proprio  Sacerdoti ;  per 
proprium  autem  Sacerdotem  non  intelligo  prae- 
cise  curatum  sed  etiam  privilegiatum,  alias  pri- 
vilegia  essent  frustra. 

Quantum  ad '  aliud,  scilicet  quando,  dicitur 
ibidem  quod  semel  in  anno,  et  hoc  non  simpli- 
citer,  sed  quoties  periculum  mortis  imminet  ut 
in  praced,  Art,  dictum  est.  —  Et  si  dicas  quod 
haec  specificatio  est  relaxado,  quia  prius  teneba- 
tur  statim  confiteri  habita  opportunitate  confes- 
soris,  nunc  autem  non  tenetur,  ex  quo  non  tene- 
tur  nisi  semel  in  anno  confiteri.  Respondeo:  utrum- 
que  est  dubium  quibusdam  dicentibus  quod  te- 
netur  statim  confiteri  habita  opportunitate  Con- 
fessoris  et  tunc  et  nunc,  quibusdam  dicentibus 
aliter.  Puto  tamen  quod  esset  distinguendum, 
quia  peccator  aut  est  religiosus  aut  saecularis.  Si 
religiosus,  cum  ejus  vita  tota  sit  vita  pcenitentiae 
statim  tenetur  confiteri;  si  saBCularis  sufficit  sibi 
tenere  statutum  Ecclesiae  cum  contritione  et  pro- 
posito  confitendi. 

Quantum  ad  aliud,  scilicet  quomodo  aut  qua- 


2l8  LlB.  IV  Sententiarum 


liier  debet  confiteri,  dicitur  ibidem  in  eodem  cap,- 
fideliter  confiteatur,  idest  integre,  alias  ficta  esset 
poenitentia. 

Ad  ARGUMENTUM  in  cantrarium  dico  quod  ista 
contritio  de  qua  loquitur  Cstssiodorus  habet  pro- 
positum  confessionis  secuturae,  et  sic  non  dele- 
tur  peccatum  sine  proposito  confitendi,  quod 
patet  per  finem  ejusdem  auctoritatis  ubi  subdi- 
tur :  votum  pro  opere  judicatur,  pro  confessione 
futura. 


Distinctio  XVIII. 

Hic  quasri  solet... 

Circa  Dist.  i8  et  ig  qucero  tres  Qucestiones,  Primo: 
Utrum  cuilibet  Sacerdoti  in  susceptione  Ordinis  sacer- 
dotii  dentur  claves  regni  ccelorum,  Secundo:  Utrum 
potestas  clavium  tantum  se  extendat  ad  pxnam  tem- 
poralem.  Tertio  :  Utrum  potestas  clavium  se  exten- 
dat  ad  excomtnunicationem ,  ita  quod  recte  quis  possit 
excommunicari. 


QU-*:STIO  I. 
Ad  primam   Qucesiionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  in  susceptione  sacerdotii  non 
conferantur  sacerdoti  claves  regni  coelonim,  quia 
de  Christo  dicitur  Apoc.  j. :  claudit  et  nemo  ape- 
rit,  aperit  et  nemo  claudit ;  ergo  solus  Christus 
habet  claves. 

Contra.  A/att/i.  i6.  promittitur  Petro  et  aliis 
Sacerdotibus :  Tibi  dabo  claves    regni  coelorum. 

In  QUiESTiONE  ISTA  quinque  sunt  notanda. 
Primo,  quod  in  Ecclesia  est  una  clavis  apud  Sa- 
cerdotem,  quae  est  potestas  sententiandi.  Secundo, 
quod  in  Ecclesia  est  una  clarvis  apud  Sacerdo- 
tem,  quae  est  potestas  cognoscendi.  Tertio,   quod 

15 


2  20  LlB.  IV  Sententiarum 

hsBC  et  illa  non  sunt  una  clavis,  sed  alise.  Quarto, 
qualiter  habens  istas  claves  potest  exire  in  actum 
earum.  Qumto,  si  praeter  illas  in  Ecclesia  est 
aliqua  alia  clavis. 

De  prtmo  dico  quod  nomen  c/avis  transla- 
tum  est  a  corporalibus  ad  spiritualia  secundum 
aliquam  similitudinem,  secundum  illud  Philosophi: 
omnes  transferentes  secundum  aliquam  similitu- 
dinem  transferunt.  Clavis  autem  est  instrumentum 
ad  removendum  obstaculum  ne  aliquis  in  domum 
ingrediatur.  Ideo  quaelibet  virtus  sive  potestas 
removens  obstaculum  introitus  ad  regnum  coelo- 
rum  potest  dicit  clavis.  —  Sed  cum  sit  triplex 
obstaculum  intrandi  in  regnum  coelorum,  triplex 
erit  clavis.  Est  enim  obstaculum  primum  debitum 
aeterni  supplicii,  propter  mortale  peccatum  com- 
missum,  et  hoc  solus  Deus  removet.  Aliud  est 
obstaculum,  scilicet,  debitum  solutionis  pretii,  et 
hoc  solus  Christus  in  passione  sua  removit.  Ter- 
tium  obstaculum  est  debitum  peccati  dimissi  quo 
peccator  obligatur  ad  poenam  temporalem,  et  hoc 
potest  removeri  per  illum  qui  potest  poenas  ta- 
xare,  et  talis  est  Sacerdos ;  ergo  apud  Sacerdo- 
tem  clavis  hujusmodi  reservatur.  —  Ex  hoc  ha- 
betur  quod  triplex  est  clavis,  scilicet  audoritatis, 
excelleniice  et  mijiisferii.  Prima  convenit  Deo ;  se- 
cunda  Christo ;  tertia   Sacerdoti. 

jye  memulo  Articalo  dico  quod  potestas 
seiiieyitiandi  accipitur  triplicitcr,  ut  statim  dictum 


DlSTINCT.  XVIII  ET  XIX  QU^ST.  I       22  1 

est,  scilicet  principaliter  ut  in  Deo,  excellenter  ut 
in  Christo,  ministerialiter  ut  in  Sacerdote.  Sic 
potestas  cognoscendi  principaliter  est  in  Deo,  excel- 
lenter  in  Christo,  ministerialiter  in  Sacerdote.  — 
Et  quod  in  Sacerdote  sit  ista  potestas  probatur: 
Quicunque  habet  potentiam  sententiandi  aliquam 
causam,  habet  potentiam  discernendi  in  eadem 
causa,  loquor  de  communi  lege ;  sed  Sacerdos 
habet  potentiam  sententiandi  in  causa  peccati, 
ex  prceced,  Artic, ;  ergo  habet  potentiam  cogno- 
scendi  de  eadem  causa.  —  Sed  diceres :  quid 
est  ista  clavis  cognoscendi  vel  scientiae.  Magister 
dicit  in  litera,  quod  est  aliqua  scientia  actualis 
vel  habitualis,  aujt  discretio  quaedam,  ut  patet 
I,  c.  dist,  /9.  Sed  aliis  videtur  oppositum,  quod 
sicut  potestas  judicandi  non  est  justitia,  immo 
potest  esse  sine  justitia,  ita  potestas  cognosendi 
non  est  scientia,  immo  est  sinescientia  sicut  de 
facto  in  multis  hodie  Sacerdotibus ;  unde  ista  po- 
testas  non  dicit  habitum,  sed  officium  discernendi. 
Ista  fuit  opinio  Praepositivi  quam  hodie  Doctores 
communiter  sequuhtur. 

I>e  tertio  Artieulo  dicunt  quidam  quod 
istae  clav-es  sunt  idem  cum  charactere  sacerdo- 
tali,  et  tunc  esset  facile  videre  quomodo  confe- 
runtur  cuilibet  Sacerdoti  in  ejus  ordine  sicut 
characteres. 

Sed  contra  hoc  arguitur  sic :  IUae  sunt  dis- 
tinctae  potestates  quarum  una  potest  esse  sine 
alia ;  sed  potestas  conficiendi  Corpus  Christi  sive 


222  LlB.    IV    SENTENTIARUM 


character  sacerdotii  ut  est  ad  conficiendum  Cor- 
pus  Christi,  potest  esse  sine  illa  potestate  quse 
includitur  in  clavibus ;  ergo.  Minor  probatur, 
quia  sic  fuit  in  Apostolis  in  ccena,  quandodice- 
batur  eis:  hoc  facite  in  meam  commemorationem, 
ubi  data  est  eis  potestas  conficiendi  Eucharistiam; 
potestas  autem  clavium  data  est  eis  post  re- 
surrectionem,  Joan,  20. :  quorum  remiseritis  etc. 
Cofijirmatur,  quia  Episcopus  ordinando  Sacerdotes 
primo  dicit  eis :  Accipite  potestatem  conficiendi 
vel  celebrandi  Missam;  et  quibusdara  interpositis, 
imponit  manum  super  caput  eorum  dicens:  Ac- 
cipite  Spiritum  Sanctum,  etc.  —  Dico  igitur  sim- 
pliciter  quod  sunt  duo  claves,  .ita  quod  absolute 
verum  est  illud  verbum  Christi :  Tibi  dabo  cla- 
ves   regni  coelorum. 

lye  quartOf  scilicet  qualiter  habens  ista^ 
claves  potest  exire  in  actum  earum,  dico:  potentia 
activa  est  duplex,  scilicet  propinqua  ct  remofa, 
ut  patet  9.  Metaph,  et  -?.  de  Anima,  Potentia 
activa  propinqua  est  illa  cui  statim  correspondet 
passiva,  et  nullo  prohibente,  posset  exire  in  actum. 
Potentia  autem  activa  remota  non  habet  istam, 
non  enim  statim  correspondet  sibi  potentia  pas- 
siva,  ut  possit  exire  in  c^ctum. 

Ad  propositum  dico  quod  alia  est  potestas 
conjicieyidi  et  alia  potestas  absolvendi,  Potestas  enim 
conficiendi  statim  habet  materiam  in  natura,  scili- 
cet  panem  triticeum,  et  haec  est  potestas  non  im- 
pedibilis;  unde  quandocunque   Sacerdos   attentat 


DlSTINCT.    XVIII   ET  XIX  QU^ST.   I      223 

facere  hoc  quod  Ecclesia  facit  in  materia  deter- 
minata  tenendo  formam  debitam,  vere  conficit,  et 
ideo  dicitur  potestcts  propinqua.  Sed  potestas  ab- 
solvendi  non  sic;  non  enim  statim  ex  Ordine 
habet  potentiam  passivam  sibi  correspondentem, 
sed  oportet  sibi  aliquem  subditum  dare  in  quem 
habeat  jurisdictionem,  quia  sententia  lata  a  non 
suo  judice  nuUa  est.  Sic  ergo  habens  istas  claves 
non  potest  exire  in  actum  eorum,  nisi  supra  ma- 
teriam  debitam. 

Xte  quinto  ArticiilOf  scilicet  si  praeter  istas 
claves  est  alia  clavis  in  Ecclesia,  dico  quod  sic, 
quia  in  Ecclesia  est  duplex  forus,  unus  secretis- 
simus  in  quo  idem  est  actor  et  reus,  et  ad  istam 
pertinent  claves  prsedictae.  Alius  est  forus  pub- 
licus,  quia  Ecclesia  habet  auctoritatem  corrigen- 
di  peccata  publica,  et  ita  requiritur  duplex  auc- 
toritas  correspondens  duplici  foro  praedicto.  Istae 
autem  auctoritates  pertinentes  ad  forum  publicum 
sunt  duae  claves  de  quarum  potestate  habetur 
Matth.  7,:  si  peccaverit  in  te  frater  tuus,  sequi- 
tur:  dic  Ecclesiae;  si  Ecclesiam  non  audierit,  sit 
tibi  velut  ethnicus  et  publicanus.  Et  sequitur: 
amen  dico  vobis  quaecunque  ligaveritis  super  ter- 
ram  erunt  ligata  et  in  coelo.  —  Ex  isto  patet 
quod  istae  claves  non  sunt  eaedem  cum  prioribus, 
quia  possunt  ab  illis  separari,  sicut  statim  me- 
lius  patebit  in  3,  Quast, 

Ad  ARGUMEXTUM  171  contrarium  patebit  quod 
ista  auctoritas  non  debet  intelligi  de  clavi  mini- 


2  24  I-IB.    IV    SeNTENTIARUM 

steriali,  sed  de  principali  quae  competit    Deo    et 
etiam  Christo,  ut  expositum  est  in  /.  Ari. 

Qu^STio  II. 
Ad  secundam   Qucsstionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  potestas  clavium  non  se  exten- 
dat  ad  pcenam  temporalem,  quia  si  sic,  aut  esset 
ad  remiitendtim  illam  aut  iyifligendum,  Non  ad  re- 
miiiefidum,  quia  per  frequentes  absolutiones  pos- 
set  tota  poena  debita  pro  peccato  remitti,  et  sic 
apud  quemcunque  Sacerdotem  esset  potestas  ab- 
solvendi  a  culpa  et  pcena  per  frequentes  absolu- 
tiones,  quod  eSt  inconveniens.  Nec  extendit  se 
ad  infligendum,  quia  tunc  quilibet  poenitens  tene- 
retur  implere  quamlibet  poenam  injunctam  sibi  a 
Sacerdote,  quod  est  falsum  quando  injungit  poe- 
nitentiam  indiscretam. 

Contra.  Ista  potestas  clavium  ad  aliquid  se 
extendit;  sed  non  ad  aliud  quam  ad  poenam  tem- 
poralem ;  ergo.  Probatio  minoris,  quia  non  ad  re- 
missionem  culpae  nec  poenae  aeternaB,  quia  haec 
duo,  secundum  Magistrum,  competunt  soli  Deo; 
ergo  non  extendit  se  ad  aliquid  aliud  quam  ad 
poenam  temporalem. 

IN  ISTA  Qu^:sTiONE  sunt  varii  modi  di- 
cendi,  sed  breviter  possunt  reduci  ad  quatuor, 
et  secundum  hoc  possunt  esse  in  Quaestione  Ar- 
ticuli  quatuor. 

Unus  modus  dicendi,  est  quem  recitat  Magi- 
ster  in  iiiera,  quod  Sacerdos  non  absolvit  a  poena 


Disrmcr.  XVIII  et  XIX  Qu^sx.  II    225 


aeterna.  Quam  opinionem    Magister  in  litera  im- 
probat,  ideo  sic  improbata  relinquo. 

Alius  modus  dicendi,  est  quod  Sacerdos  non 
absolvit  a  poena,  sed  a  vinculo  confessionis  li- 
gando  ad  satisfactionem.  —  Sed  istud  non  valet, 
quia  Sacerdos  in  absolvendo  non  dicit :  absolvo 
te  a  confessione,  sed  absolvo  te  a  peccatis.  Et 
tunc  quaero  :  vel  absolvit  eum  a  peccatis  quantum 
ad  poenam,  vel  quantum  ad  culpam;  ergo  opor- 
tet  plus  dicere  eum. 

'  Alius  modus  dicendi,  est  quod  absolvit  eum 
non  tantum  a  vinculo,  sedetiam  a  poena  purga- 
torii  ligando  ad  poenam  satisfactoriam,  et  non 
absolvit  aliquam  partem  poenae  relaxando,  sed 
solum  commutando.  —  Sed  nec  istud  valet,  quia 
iste  peccator  post  absolutionem  divinam  non 
obligatur  ad  poenam  purgatorii  magis  quam  ad 
aliam.  Hoc  patet,  quia  tantum  posset  conteri 
quod  Deus  totum  dimitteret  et  statim  evolaret ; 
ergo  non  oportet  quod  illam  commutaret. 

Quartus  modus  dicendi,  quem  teneo,  est  quod 
Sacerdos  aliquam  partem  poenae  absolvendo  di- 
mittit  ex  vi  clavium.  Et  hoc  sic  possumus  in- 
telligere :  Universae  viae  Domini  misericordia  et 
veritas ;  ideo  in  justificatione  quae  est  opus  mi- 
sericordiae,  misericordia  Domini  remittit  culpam 
et  justitiae  regulam  non  praeterit ;  adhuc  tamen 
justitia  divina  tenet  eum  obligatum  ad  poenam, 
sed  divina  misericordia  praevidit  et  statuit  arbi- 
trium  sacerdotale  cui  dedit  potestatem  arbitrandi 
et  remittendi  aliquam  partem  poenae    ex    virtute 


2  26  LlB.  IV  Sententiarum 

passionis  Christi.  Quanta  autem  sit  ista  pars,  non 
est  nostrum  determinare,  sed  solius  Dei. 

Sed  occurrit  hic  unum  dubium.  Si  enim  Sa- 
cerdos  remittit  aliquid  de  poena,  ut  dicis,  ergo 
per  absolutiones  iteratas  posset  Sacerdos  dimit- 
tere  totam  poenam,  quia  absolutio  secunda  est 
ejusdem  rationis  cum  prima ;  ergo  potest  eandem 
virtutem  habere  respectu  alicujus  partis  poenae 
remittendae.  —  Hic  dicitur  tino  modo,  quod  non 
sequitur,  quia  non  semper  ,fit  relexatio  secundum 
partes  ejusdem  proportionis.  Quando  autem  est 
processus  secundum  partes  ejusdem  proportionis, 
potest  esse  processus  in  infinitum.  Alio  ntodo  dici- 
tur  quod  secunda  absolutio  virtute  clavium  nullam 
partem  poenae  remittit,  quia  judicium  semel  la- 
tum  sine  errore  Deus  ratificat  in  coelis  sic  quod 
est  irrevocabile ;  ergo  rationabile  est  qudd  sic 
ratificetur  quod  sit  irrevocabile,  non  dico  quod 
illicitum  vel  impossibile  sit  iterari,  sed  tamen 
cum  fructu  isto  quem  nunc  habet  non  est  ite- 
rabile. 

QUJESTIO   III. 
Ad  teriiam  QtKZstionem  sic  proceditiir: 

Videtur  quod  nuUus  debeat  vel  possit  excom- 
municari,  quia  excommunicatio  est  separatio  a 
communione  fidelium ;  sed  separatio  est  contra 
charitatem  ;  crgo. 

Contra,  r.  ad  Cor,  ult.  :  Qui  non  amat  Do- 
minum  Jesum  Christum  anathema  sit. 


DlSTINCT.  XVIII  ET  XIX  QU^ST.  III      227 

IN  ISTA  Qu^STlONE  sunt  tria  videnda,  Pri- 
mo,  an  aliquis  possit  excommunicari.  Secundo,  a 
quo  possit  excommunicari.  Teriio,  pro  quo  debet 
excommunicari. 

J>e  jprimo  dico  quod  sic,  quia  sicut  in  cor- 
pore  naturali  est,  sic  suo  modo  est  in  corpore 
mistico.  Ita  enim  arguit  Apostolus  ad  Rom,  12,: 
sicut  in  uno  corpore  multa  membra  habemus,  etc; 
sed  in  corpore  naturali  menjbrum  putridum  abs- 
cinditur ;  ergo  et  in  corpore  mistico ;  sed  ista 
abscissio  est  per  excommunicationem  ;  ergo. 

I>e  secundo  ArtlculOf  scilicet  a  quo  pos- 
sit  excommunicari,  dico  quod  in  hoc  videtur  esse 
conkroversia  inter  Doctores.  Quidam  dixerunt 
quod  potestas  excommunicandi  solum  Episcopis 
convenit.  Alii  dixerunt  quod  non  solum  Episco- 
pis,  sed  etiam  Archidiaconibus  et  abatibus  et  aliis 
praelatis.  Tertii  dixerunt  quod  hoc  competit  his 
et  etiam  parochialibus  sacerdotibus.  Sed  potest 
dici  quod  potestas  quae  est  in  Ecclesia  Christus 
eam  contulit  Apostolis  et  praecipue  apostolo  Pe- 
tro.  —  Ista  autem  potestas  est  duplex.  Una  est 
in  foro  pmiitentiali^  alia  in  foro  judiciali,  Prima 
potestas  respicit  legis  ordinem  ;  secunda  praela- 
tionem.  Secundum  primam,  par  potest  absolvere 
parem ;  sed  secundum  secundam,  par  non  potest 
ligare  parem  nec  superiorem.  Prima  potestas 
quando  coUata  est  Petro  ut  sacerdoti,  descendit  in 
omnes  sacerdotes  quamvis  omnes  non  habeant  exe- 


2  28  LiB.  IV  Sententiakum 

cutionem;  secunda  autem  potestas,  quia  coUata  est 
Petro  ut  praelatus  est,  descendit  in  omnes  per- 
sones  ecclesiasticas  quae  habent  praelationem  et 
jurisdictionem,  et  quandocunque  jurisdictionem 
habent,  non  solum  claves  primas  habentes  in 
foro  paenitentiali.  sed  etiam  non  habentes,  ut 
archidiaconi  et  aliqui  capitulares,  et  forte  aliqui 
alii  vel  ex  jure  vel  cx  consuetudine ;  ideo  pos- 
sunt  excommunicare. 

De  tertlo  ArticulOf  scilicet  pro  quo  quis 
debeat  excommunicari ,  dico  quod  duplex  est 
excommunicatio,  una  in&icta,  a  jure,  aHa  inflicta 
a  judice,  Prima  est  praservaiiva,  secunda  est  cu- 
rativa.  Prima  fit  propter  evitandam  culpam  ad 
praeservandam  libertatem  ecclesiasticam;  secunda 
autem  infertur  propter  contumaciam,  ideo  debet 
monitio  praemitti,  ut  sic  de  contumacia  excom- 
municetur ;  et  sic  judex  nullum  debet  excommu- 
nicare  nisi  pro  peccato  mortali,  et  non  pro  quo- 
cunque  peccato  mortali,  sed  pro  peccato  contu- 
tumaciae  vel  cui  contumacia  connexa  est,  ut  patet 
//.  q,  j.  Absit. 

Sed  notandum  quod  quatuor  modis  hujus- 
modi  contumacia  incurritur,  scilicet  quando  suf- 
ficienter  vocatus  ad  judicium  non  venit  nec  re- 
manendi  habet  legitimam  causam,  24.  q.  j.  de 
illicita.  Item  secundo,  quando  venit,  tamen  res- 
pondere  contemnit,  ut  //.  q.  3.  c.  Certum.  Item 
tertio  quando  antequam  debeat  discedit,  ut  patet 
in  cap.  praallegato.  Item  quarto  quando  sententiae 
non  obedit,  2.  q.  6.   Quisquis. 


DlSTINCT.  XVIII  ET  XIX  QU^ST.  III      229 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrariian  dico  quod 
communio  triplex  est.  Quaedam  omnino  spiritua- 
lis,  et  haec  est  quantum  ad  dilectionem  interiorem; 
quaedem  corporalis  in  exteriori  conversatione ; 
quaedam  est  medio  modo  se  habens  in  Sacra- 
mentorum  perceptione.  Dico  igitur  quod  dLprima 
communione  nuUus  debet  excludi ;  a  secunda  vero 
et  tertia  potest  et  debet  excludi,  nec  ista  exclusio 
est  contra  charitatem. 


Distinctio  XX. 

Sciendum   est. .. 

Circa  Dist.  20  ei  21  qucero  ires  QtussHofies. 
Primo :  Utrutn  posniientia  in  extremis  valeat  ad  sa- 
luiem,  Secundo:  Utrum  post  hanc  vitam  possit  aii- 
qtiod  peccatum  dimitti.  Tertio:  Utrum  confessor  in 
quocunque  casu  teneatur  celare  peccatum  sibi  iyi  con- 
fessione  detectum. 

Qu^STlO  I. 
Ad  primam  Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  poenitentia  in  extremis  non 
valeat  ad  salutem,  quia  Augustinus  in  quodam 
sermone,  ut  ponitur  in  litera,  loquens  de  sic  poe- 
nitente :  non  praesumimus,  inquit,  quod  bene 
hinc  exit  ^ 

Contra.  Augustinus  de  vera  et  falsa  pceniteiiiia 
dicit,  multum  fuit  sera  latronis  pcenitentia,  sed 
non  fuit  sera  ejus  indulgentia;  igitur  poenitentia 
in  extremis  valet  ad  salutem.  ^ 

In  ista  Qu.^stione  pono  duas  Conclusiones. 
Prima  est  quod  Poenitentia  in  extremis  valet  ad 
salutem.  Secunda  est  quod  Poenitentia  raro  est 
tantae  sufficientiie  quod  sufficiat  ad  salutem. 


DiSTi^XT.  XX  ET  XXI  Qu.*:sT.  I      231 

PHma  Coficluslo  probatur  sic :  In  quo 
cunque  statu  potest  homo  demereri,  in  eodem 
statu  potest  mereri ;  sed  in  extremis  homo  po- 
test  demereri,  ergo,  etc.  Et  per  conaequens  valet 
poenitentia  etiam  in  extremisad  salutem.  Coiifir^ 
maiur  per  Augustinum  De  vera  et  falsa  paniien- 
iia,  et  ponitur  in  liiera:  poenitentia  si  in  extremo 
vitae  advenerit  sanat,  et  liberat.  Et  probat  per 
illud  quod  jam  dictum  est  arguendo  ad  princi- 
pale  de  latrone  cujus  pcenitentia  fuit  in  extremis. 
Uem  idem  Augustinus  dicit,  et  ponitur  hi  litera, 
quod  Dominus  potens  est  in  morte  praemiare  et 
punire  et  juvare  sifcut  placet,  quia  non  est  opus 
hominis  sed  Dei  fructosa  poenitentia  et  inspirare 
potest  eam  quandocunque  vult  sua  misericordia. 

Seeumlfi  Coiicluffio  probatur  sic,  quia  ubi 
est  major  perturbatio  phantasmatum  ibi  est  homo 
minus  compos  sui  et  minus  habet  usum  liberi 
arbitrii ;  sed  in  extremis  est  maxima  perturbatio 
phantasmatum ;  ergo  tunc  homo  est  minus  com- 
pos  ftui  et  minus  habet  usum  liberi  arbitrii.  Ubi 
autem  non  est  usus  liberi  arbitrii  ibi  non  videtur 
esse  sufificiens  poenitentia  ad  salutem. 

PrcBierea,  habitus  vitiosus  quanto  plus  est 
aggravatus,  tanto  plus  incHnat  ad  actus  opposi- 
tos  poenitentiae,  ideo  habitus  vitiosus  in  extremis 
inclinat  ad  actus  oppositos  pcenitentise.  Hanc  ra- 
tionem  tangit  Augustinus  in  litera  dicens :  Cum 
filii  quos  illicite  dilexit  sint  praesentes,  et  uxor, 


232  LlB.  IV  Sententiarum 


et  mundus  ad  se  vocet  multos  solet    poenitentia 
serotina  decipere. 

Prceterea,  quanto  aliquis  minus  est  dominus 
sui  actus  tanto  requiritur  intensior  displicentia 
ad  hoc  quod  sit  dispositio  sufficiens  ad  deletio- 
nem  culpse ;  sed  iste  qui  est  in  extremis  minus 
est  dominus  sui  actus  interioris,  quia  nuUo  modo 
est  dominus  sui  actus  exterioris  ad  peccandum  ; 
ergo  requiritur,  secundum  strictam  justitiam,  in- 
tensior  motus  displicentiae  adjustificationem  istius 
quam  ad  justificationem  sani.  cum  vix  possit  ha- 
bere  aeque  intensum.  Et  hanc  rationem  tangit 
Augustinus  in  litera :  Age,  inquit,  poenitentiam 
dum  sanus  es ;  si  sic  agis  securus  es,  quia  pce- 
nitentiam  egisti  quando  peccare  potuisti.  Si  vis 
agere  poenitentiam  quando  jam  peccare  non  po- 
tes,  tunc  peccata  te  dimiserunt,  non  tu  illa. 

Ad  argumentum  in  contrarium  dico  quod 
illa  praesumptio  non  concludit  demonstrative,  quia 
licet  ut  in  paucioribus  et  difficulter  valeat  poeni- 
tentia  in  extremis  ad  salutem,  tamen  possibile 
est  hoc  evenire.  Et  ideo  ibidem  dicit  Augustinus: 
non  dico  quod  savabitur,  sed  nec  dico  quod  dam- 
nabitur,  quia  de  neutro  potest  homo  esse  certus; 
ergo,  etc. 

Qu^iSTio  II. 

Ad  sccundam   Qncesiioyieni  sic  proceditur : 

Videtur  quod  post  hanc  vitam  non  possit 
■dimitti  aliquod    peccatum,    quia    nullus    moriens 


DlSTINCT.    XX  ET  XXI    QU^ST.    II      233 


justus  potest  postea  peccare ;  igitur  nec  moriens 
in  peccato  potest  postea  resurgere.  Consequeniia 
patet  a  simili,  quia  simile  videtur  pro  aliquo 
statu  posse  peccare  et  posse  resurgere  a  peccato. 

Contra  est  Magister  in  litera,  et  probat  per 
illud  Matth.  J2,  Qui  peccaverit  in  Spiritum  Sanc- 
tum  non  remittetur  ei  nec  in  hoc  saeculo,  nec  in 
futuro.  Subdit  Magister :  ex  hoc  datur  intelligi, 
sicut  sancti  Doctores  tradunt,  quod  queedam  pec- 
cata  in  futuro  dimittentur. 

ISTA  QUuESTlO  potest  intelligi  de  peccato 
mortali  vel  veniali.  Si  intelligitur  de  peccato  mor- 
tali  adhuc  dupliciter  est  dicendum,  quia  vel  quae- 
ritur  de  peccato  mortali  con/esso  vel  non  confesso, 
et  sic  sunt  tria  videnda.  PriinOy  si  potest  aliquod 
peccatum  mortale  dimitti  confessum.  Secundo,  si 
potest  aliquod  peccatum  mortale  dimitti  non  con- 
fessum.  Tertio,  si  potest  aliquod  peccatum  veniale 
dimitti  post  hanc  vitam. 

J>e  prlfuo  dico  quod  potest  peccatum  mor- 
tale  dimitti  confessum,  et  de  facto  dimittitur  tale 
peccatum  pcena  soluta  hic  vel  in  futuro,  quia 
nuUus  cum  debito  pcenae  beatificatur.  Aut  enim 
poense  simul  solvendae  sunt  cum  gloria,  aut  post 
gloriam  ;  sed  neutro  modo,  quia  nec  poena  potest 
stare  cum  gloria  nec  succedere  gloriae  ;  ergo  si 
quis  alias  est  debitor  poenae,  oportet  quod  prius 
solvat  istam  poenam  pro  peccato.  Iste  autem  qui 
digne  poenituit  in  extremis  non  solvit  dignam  poe- 
nam  pro  peccato  de  quo  poenituit;  igitur  istam 
solvet  post  hanc  vitam. 


234  I-iB-  IV  Sententiarum 

I>e  Hecumlo  ArticulOf  si  possit  mortale 
peccatum  non  confessum  ex  certa  scientia  post 
hanc  vitam  dimitti,  dico  quo  non,  quia  pro  tali 
peccato  non  dimisso  poena  debita  est  poena  dam- 
nationis  aeternae ;  sed  ista  poena   non   remittitur, 

Ue  tertlo  ArtlculOf  quantum  ad  peccatum 
veniale  oportet  videre  quae  pcena  sibi  correspon- 
deat  secundum  Dei  justitiam.  Et  dicitur  secundum 
unam  opinionem,  quod  peccato  veniali  per  se 
correspondeat  poena  seterna  per  accidens  poena 
temporalis. 

Probatur  primum,  quia  si  quis  damnetur  pro 
mortali  et  habeat  veniale,  pro  isto  veniali  semper 
punietur,  alias  in  inferno  posset  esse  redemptio 
alicujus  peccati ;  sed  non  puniretur  a  Deo  aeter- 
nalitcr  nisi  juste  poena  aeterna  sibi  deberetur;  ergo. 

Secundimi  probatur,  quia  peccatum  veniale 
stat  cum  charitate  pcr  quam  homo  ordinatur  ad 
regnum,  et  per  consequens,  ratione  illius  poena 
peccati  venialis  est  temporalis. 

Contra  primum  arguitur  dupliciter.  Primo  sic  : 
Cum  charitate  non  stat  debitum  pcenae  aeternae  , 
sed  cum  charitate  stat  peccatum  veniale,  non 
tantum  post  actum,  sed  etiam  actualiter  commis- 
sum,  ut  patet  secundum  omnes ;  ergo  peccato 
veniaH  non  debetur  per  se  poena  aeterna.  Proba- 
tio  majoris,  quia  per  charitatem  est  aliquis  di- 
gnus  vita  aeterna ;  si  igitur  cum  hoc  stat  debi- 
tum  ad  poenam  aetcrnam,  igitur  simul  dignus  est 
aliquis  vita  aeterna    et    poena    aeterna,  quod    est 


DlSTINCT.    XX  ET  XXI    QU^ST.   II      235 

impossibile,  quia  nuUus  potest  esse  debitor  poenae 
pro  illo  instanti  pro  quo  est  ordinatus  ad  glo- 
riam,  quia  tunc  posset  simul  stare  gloria  et  ali- 
qua  poena. 

PraBterea,  secundo  argnitur  sic:  Essentialis 
poena  dammatorum,  non  est  poena  sensus,  sed  pcEna 
damni,  illa  autem  necessario  concomitatur  quam- 
libet  poenam,  quia  nulla  poena  potest  stare  cum 
beatitudine;  igitur  debitum  ad  quamcunque  poe- 
nam  aBtemam  includit  debitum  ad  poenam  damni 
aetemi,  et  per  consequens  ad  poenam  essentialem 
damnationis.  Sed  illa  non  correspondet  veniali; 
ergo.  —  Praeterea,  peccatum  mortale  et  veniale 
sunt  improportionabilia  in  ratione  offensae  vel 
malitiae,  quia  infinita  venialia  si  essent,  non  aequa- 
rentur  uni  mortali  in  ratione  offensae;  ergo  poena 
secundum  justitiam  correspondens  peccato  mor- 
tali  improportionabiliter  et  in  infinitum  excedit 
poenam  correspondentem  veniali.  Sed  non  impro- 
portionabiliter  et  in  infinitum  excedit  intensive, 
quia  quaelibet  poena  secundum  intensionem  finite 
excedit  aliam  vel  exceditur  ab  alia;  igitur  hoc 
erit  secundum  extensionem,  et  per  consequens 
non  debetur  peccato  veniali  poena  aetema. 

Dico  ergo  quod  peccato  veniali,  sive  hic  pu- 
niendo,  sive  in  inferno,  sive  alibi,  non  debetur 
poena  nisi  temporalis,  nec  per  se,  nec  per  acci- 
dens,  quia  secundum  se  est  talis  offensa  quae  se- 
cundum  se  sufficienter  punitur  per  poenam  tem- 
poralem.  Nec  est  inconveniens  illam  poenam 
debitam  veniali  habere  terminum  in  inferno,  quia 

16 


236  LlB.  IV  Sententiarum 

et  vere  poenitens  primo,  et  partem  poenitentiae 
impositam  explens,  et  ante  totam  expletam  reci- 
divans  in  mortale,  et  in  illo  mortali  decedens  pro 
parte  poenitentiaB  residua  explenda  solvet  pcenam 
in  infemo,  sed  nonnisi  temporalem,  et  tamen  non 
plus  videtur  de  illo  quam  de  primo. 

Et  si  objicias  contra,  quia  sic  in  infemo  erit 
redemptio,  ut  arguebat  praecedens  opinio,  dico 
quod  in  infemo  nulla  erit  redemptio  illius  peccati 
pro  quo  est  damnatus.  Sed  ille  non  fuit  damna- 
tus  pro  peccato  veniali,  quod  patet;  nec  fuit 
damnatus  pro  illo  peccato  de  quo  alias  fuit  con- 
tritus  et  confessus,  quia  pro  illo  debitum  poenae 
aetemae  fuit  commutatum  in  debitum  poenae  tem- 
poralis;  ideo  non  valet. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium,  negoconse- 
quentiam,  Ad  probationem  dico  quod  non  est  simi- 
le,  quia  peccare  est  libere  agere,  et  pro  statu 
viae;  resurgere  autem,  hoc  est,  immunem  iBeri 
a  peccato,  non  requirit  libere  agere  etiam  in 
via,  etc. 

Qu^STlO  III. 

Ad  tertiam  Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  confessor  non  teneatur  semper 
celare  peccatum  sibi  in  confessione  detectum,  quia 
licitum  est  unicuique  renunciare  juri  suo;  sed 
quod  peccatum  teneatur  secretum  hoc  est  de  jure 
confitentis;  ergo  potest  huic  juri  renunciare,  et  per 
consequens  sacerdos  poterit  tunc  illud  revelare. 


DiSTiNCT.  XX  ET  XXI  QvjEsr.  III      237 


/n  cantrarium  sunt  multae  auctoritates  San- 
ctorum. 

In  ISTA  QU-^STIONE  sunt  quatuor  videnda 
per  modum  quatuor  Conclusionum.  Prima  est: 
celare  peccatum  detectum  in  confessione,  tenetur 
sacerdos  de  lege  naturae.  Secunda,  quod  tenetur 
ad  hoc  de  lege  Dei  positiva.  Tertia,  quod  ad  il- 
lud  tenetur  de  lege  Ecclesiae  positiva.  Quarta, 
quando  et  qualiter  tenetur,  et  de  aliis  circum- 
stantiis  particularibus. 

^  Jhrimam  Coiicliisianem  probat  quidam 
Doctor  sic:  Quilibet  de  lege  naturae  tenetur  vi- 
tare  mendacium,  maxime  mendacium  pemicio- 
sum;  sed  si  confessor  proderet  peccatorem,  ipse 
mentiretur  mendacio  pemicioso;  ergo.  Probatio 
minoris:  Quicunque  afiirmat  quod  nescit  eo  modo 
quo  nescit,  mentitur,  et  si  est  in  infamiam  alicujus, 
est  mendacium  perniciosum;  sed  sacerdos  reve- 
lando  peccatorem,  affirmat  quod  nescit  eo  modo 
quo  nescit,  quia  affirmat  ut  homo  et  tamen  nescit 
ut  homo,  quia  scit  ut  Deus,  et  hoc  est  in  infa- 
miam  illius;  ergo. 

Aliter  probatur  a  Doctore  Subtili  sic :  De  lege 
naturae  nuUus  deberet  facere  alteri  quod  sibi  non 
vult  fieri ;  sed  conf essor  noUet  peccatum  suum  per 
aliquem  prodi ;  ergo  de  lege  naturae  ipse  non  de- 
bet  peccatum  alicujus  prodere. 

Seemida  Coticlasio,  scilicet  quod  teneatur 
de  lege  positiva  divina,  probatur  primo  sic:  Qui- 


238  LiB.  IV  Sententiarum 

libet  christianus  tenetur  non  dare  occasionem  al- 
teri  quod  revocetur  a  lege  Christi;  sed  de  con- 
fessione  facienda  est  lex  Christi,  ut  in  superioribus 
ostensum  est;  ergo  quilibet  tenetur  de  lege  Chri- 
sti  non  retrahere  aliquem  a  confessione  facienda. 
Sed  revelans  confessionem  occasione  data  retrahit 
alios  a  confessione;  ergo. 

Secundo  sic :  Christus  statuit  arbitrium  poeni- 
tentiae  esse  ultimum  in  terris  quantum  ad  crimen 
confessum;  ergo  peccat  contra  legem  Christi  qui- 
cunque  aliquid  in  isto  foro  discussum  deducit  in 
alium  forum;  talis  autem  esset  revelans  confes- 
sionem;  ergo.  Aniecedens  patet  Maith.  16.:  quod- 
cunque  solveris  super  terram  erit  solutum  et  in 
ccelis. 

TerHo  sic:  Dans  occasionem  peccandi  morta- 
liter  in  exequendo  praeceptum  Christi,  peccat 
mortaliter;  sed  revelans  confessionem  dat  occa- 
sionem  indebite  exequendi  praeceptum  Christi  de 
confitendo,  quia  dat  sibi  occasionem  ut  se  laudet 
et  alium  vituperet;  ergo. 

Tertia  Conclusio,  quod  sacerdos  tenetur 
de  jure  positivo  Ecclesiae  tenere  secrete  peccatum 
sibi  in  confessione  detectum,  ut  patet  Extra.  de 
pcenit  et  remis,  c,  Omnis  utriusque  sexus,  ubi  dici- 
tur:  Caveat  omnino  sacerdos  ne  verbo  vel  signo 
vel  aliquo  quovis  modo  prodat  peccatorem.  Item 
de  pcsfiit.  dist,  6,  c, :  Sacerdos  omnino  caveat  ne 
de  eis  qui  confitentur  peccata  eorum  alicui  reve- 
let.  Et  sequitur  poena:  nam  si  hoc  fecerit  depo- 


DlSTINCT,  XX  ET  XXI  QU^ST.  III         239 

natur,  et  omnibus  diebus  vitae  suae  ignominiosus 
permaneat. 

De  quarta  Concltisiane,  oportet  videre 
tria,  guzs,  guando  et  cui  tenetur  secretum  celare. 
De  prtmo  scilicet  guts,  dico  quod  non  solum  con- 
fessor,  sed  et  is  cui  confessor^revelat,  licet  illicite, 
tenetur  celare,  quia  transferens  aliquid  in  alium 
de  facto  non  plusjuris  sibi  dat  quam  ipsehabeat; 
sed  confessor  revelans  non  habet  jus  transferendi 
iUud  in  alium;  ergo  si  de  facto  transferat,  ille 
alius  non  habebit  jus  transferendi.  —  Item  dico 
de  illo  qui  audivit  confessionem  dolose  vel 
invidiose  vel  causaliter.  Sed  quando,  dico  quod 
semper,  quia  est  praeceptum  negativum,  et 
non  minus  post  mortem  quam  ante  mortem, 
quia  eaedem  rationes  quae  sunt  pro  prima  et 
secunda  Conclusione  possunt  esse  pro  ista.  —  De 
tertio,  scilicet  cui,  dicitur  quod  cuilibet  teneatur 
celare  peccatum  secretum  nisi  superiori  cui  in 
casu  potest  revelari.  Sed  videtur  contrarium,  quia 
rationes  superius  factae  concludunt  de  superiori 
sicut  de  inferiori,  ideo  illud  non  assero,  sed  pro 
nunc  suspensum  relinquo. 

Ad  ARGUMENTUM  i7i  contrarium  dico  quod 
peccatum  confessum  debere  celari  non  tantum  est 
jus  confitentis  sed  jus  communitatis,  quia  ex  op- 
posito,  scilicet  ex  revelatione  sequeretur  continua 
perturbatio  in  communitate,  quia  posset  quilibet 
passim  reputare  alium  abominabilem. 


Distinctio  XXII. 

Cumque  multis  auctopitatibus. .. 

Circa  istam  uliimam  Distinciionem  istins  trcu- 
iatus  de  Pcenitentia  et  sequentem  in  quo  iraxiai  de 
sacramenio  ExtremcB  Uyiciionis  quaro  duas  qucBsiio- 
nes.  Prima:  Utruni  peccata  per  Poeniieniiam  diinissa 
redeant  eadem  numero  in  recidivante.  Secunda: 
Utrum  Extrema    Unciio  sit  sacramentum  novce  legis. 


Qu^TiSTIO   I. 
Ad  primam  Quasiionem  sic  proceditur. 

Videtur  quod  peccata  per  pcenitentiam  di- 
missa  in  recidivante  redeant  eadem  numero,  per 
illud  Jac.  2.  Qui  in  uno  ofFendit  factus  est  om- 
nium  reus. 

Contra.  NuUum  successivum  potest  redire  idem 
numero,  ut  patet  discurrendo  per  omnia  succes- 
si va ;  sed  peccatum  est  quoddam  successi vum  ; 
ergo. 

IN  LSTA  Qu.ESTlONE  tria  sunt  videnda.  Primo, 
si  absolute  loquendo  peccatum  possit  redire  idem 
numero.  Secundo,  si  hoc  esset  possibile  de  poten- 
tia  Dei  ordinata.  Tertio,  quomodo  peccata  dicun- 
tur  de  facto  redire. 


DlSTINCT.  XXII  QU.EST.  I  24 1 

2>e  prirno  dicitur  uno  modo  quod  absolute 
loquendo  peccatum  non  potest  redire  idem  nume- 
ro,  quia  nihil  potest  redire  idem  numero  nisi  per 
potentiam  divinam;  sed  peccatum  quoad  culpam 
non  potest  redire  idem  numero,  per  potentiam 
divinam;  ergo.  Probatio  w^w^^rz^  per  Augustinum 
Lib,  8j.  q,  q,  j.:  Deo  auctore  nemo  fit  deterior. 
—  Praterea,  peccatum  non  inest  alicui  nisi  per 
actum  peccantis;  sed  iste  actus  non  redit  idem 
numero  in  peccante  propter  interruptionem  tem- 
poris,  5.  Phys.;  ergo. 

Contra,  Peccatum  accipitur  dupliciter:  uno 
modo  ut  dicit  deordinationem  in  actu;  alio  modo 
et  dicit  reatum,  idest  obligationem  ad  poenam. 
Hic  autem  non  quaeritur  si  peccatum  possit  re- 
dire  primo  modo,  quia  si  non  redit  actus  certum 
est  quod  non  revertitur  obliquitas  in  actu;  sed 
quseritur  de  peccato  secundo  modo,  scilicet  ut 
dicit  obligationem  ad  poenam,  et  de  ista  arguitur 
quod  potest  redire,  sic:  Deus  potest  obligare 
istum  pro  B  ad  eandem  poenam  ad  quam  obliga- 
vit  pro  A;  ergo  iste  potest  obligari  ad  eandem, 
et  per  consequens  habere  eundem  reatum.  Antece- 
dens  probatur,  quia  voluntas  mea  hoc  potest,  sci- 
licet  velle  istum  primo  ordinari  ad  poenam,  et 
secundo  velle  non  ordinari  ad  poenam  sub  con- 
ditione  ista:  si  iterum  non  ofiFendat,  et  si  iterum 
offendat  velle  eum  ex  tunc  ordinari  ad  eandem 
poenam. 

Ad  argumenta  autem  opinionis  patet  quod 
arguunt  de  actu  vel  obliquitate  quae  est  in  actu, 


242  LiB.  IV  Sententiarum 

non  autem  de  reatu,  si  reatus  sumitur  pro  obli- 
gatione.  Sumitur  enim  reatus  multipliciter,  ut 
dicit  Magister  Lib.  2.  dist.  42.,  videlicet  pro  culpa, 
pro  poena,  pro  obligatione  ad  pcenam. 

1>6  secundo  Artieulo  dico  quod  Deus  dis- 
ponit  peccata  pcenitentis  post  poenitentiam  esse 
tecta  secundum  illud  Augustini  exponentis  illud 
Psalm.  ji,  Beati  quorum  etc,  et  quorum  tecta 
sunt  peccata,  idest  non  amplius  videri  ad  vindic- 
tam;  et  super  illud  Nahum  i.:  Non  judicabit 
Dominus  bis  in  idipsum ;  et  ideo  de  potentia  or- 
dinata  non  potest  redire  eadem  obligatio  nec  ad 
eandem  poenam  post  quam  extincta  est,  ut  habe- 
de  Poenit.  dist.  4.  Divina  clementia,  dimissa  pec- 
cata  in  ultionem  ulterius  redire  non  permittit, 
nec  patitur. 

Coyitra  istam  Conclusionem  instatur,  quiasim- 
pliciter  se  habent  mala  ad  punitionem  et  bona  ad 
remunerationem ;  sed  bona  prius  facta  resurgunt 
ad  remunerationem ;  ergo  mala  ad  punitionem. — 
Ad  illud  dico  quod  non  eodem  modo  se  habent 
mala  ad  punitionem,  sicut  bona  ad  praemiationem 
quoad  hoc  quod  mala  possunt  puniri  temporali- 
ter  et  sufficienter,  si  poena  aeterna  sit  commutata 
in  temporalem;  sed  bona  meritoria  nunquam  pos- 
sunt  praemiari  sufficienter  per  talem  commutatio- 
nem,  nec  per  consequens  nisi  ipsum  praemium 
aeternum  in  se  sit  coUatum,  quod  nunquam  fit 
viatori,  et  ideo  semper  remanet  sibi  jus  salvum 
ad  gloriam  quam  acquisivit  per  illa  merita. 


DlSTINCT.  XXII  QU^ST.  I  243 

Contra  hoc,  quia  tunc  omnis  resurgens  a  pec- 
cato  mortali  resurgeret  in  gratia  majori  quam 
fuerit  illa  a  qua  cecidit,  quia  resurgit  in  omnibus 
iUis  bonis  quae  prius  habuit  jam  vivificatis,  et 
praeter  hoc  in  isto  actu  pcenitentisB  per  quem  re- 
surgit  et  quem  superaddit  illis  praeteritis,  et  ita 
in  majori  gratia,  quod  videtur  inconveniens,  tu7n 
quia  non  omnis  cadens  semper  gravius  cadit  quam 
prius  ceciderat,  nec  ergo  resurgens,  gratior  re- 
surget  quam  praefuit ;  tum,  quia  prima  gratia 
potest  esse  major  et  minor,  et  per  consequens 
minima,  per  pcenitentiam  autem  acquiritur  gra- 
tia  prima;  ergo  possibile  est  gratiam  recuperatam 
per  poenitentiam  esse  minimam.  —  Ad  istud  dico 
quod  talis  resurgens  plura  merita  habet  in  accep- 
tatione  divina,  quam  habuit  quando  cecidit,  et 
per  consequens  ex  ea  parte  ordinatur  ad  majorem 
gloriam.  Sed  non  oportet  eum  in  majori  gratia 
resurgere,  quia  secundum  dispositionem  ejus  de- 
testando  peccatum  commissum  intense  vel  re- 
misse  datur  sibi  tunc  major  vel  minor  gratia. 

Sed  contra  hoc  objicitur,  quia  tunc  iste  de 
lapsu  suo  ad  minus  in  acceptatione  divina  resur- 
get  in  digniori  praemio.  —  Respondeo  et  dico  quod 
non  habet  commodum  sed  incommodum  magnum, 
non  solum  quia  peccavit,  sed  quia  totum  tempus 
quo  mansit  in  peccato  est  sibi  perditum,  quo 
tempore  potuisset  multiplicasse  merita,  si  mansis- 
set  in  gratia. 

2>6  tertio  Articulo  dicunt  aliqui  quod  pec- 
cata  de  facto  simpliciter  redeunt  eadem,  maxime 


244  LlB.  IV  Sententiarum 

propter  illud  Mdtth,  i8.:  Serve  nequam,  omne 
debitum  dimisi  tibi;  et  sequitur:  tradidit  eum  tor- 
toribus  quousque  redderet  debitum. 

Sed  ista  via  sic  generalis  quibusdam  non 
placet;  propterea  dicunt  aliter,  quod  peccata  non 
redeunt  nisi  per  quatuor  genera  peccatorum,  sci- 
licet  per  odium  frater?tum,  per  apostasiam,  per  con- 
temptum  confitendi,  et  per  hoc  quod  dolet  se  pwni- 
tuisse;  et  rationem  assignant  quia  Dominus  remit- 
tit  culpam  sub  conditione  quadruplici,  scilicet:  si 
ipse  dimitit  proximo  suo;  item  si  perseveret  in 
fide;  item  si  conliteatur  culpam  commissajn;  item, 
si  perpetuo  detestatur  culpam  praeteritam.  Et  quia 
pactum  frangitur  non  existente  conditione  quando 
aliquis  peccat  aliquo  gcnere  peccatorum  praedic- 
torum,  ideo  dicunt  culpam  redire. 

Sed  nec  ista  opinio  aliis  placet;  ideo  melius 
dicitur  quod  peccatum  dimissum  redit  tanquam 
circumstantia  aggravans  illud  peccatum  in  quo 
recidivat,  et  hoc  dupliciter:  Primo,  quia  quanto 
aliquis  recipit  ab  alio  beneficium  sibi  indebitum, 
tanto  magis  tenetur  sibi ;  sed  existenti  in  peccato 
mortali  non  est  Deus  debitor  nisi  poenae;  ergo 
si  sibi  gratiam  confert,  hoc  erit  donum  maxime 
gratiae;  ergo  iste  ex  lege  gratitudinis  tenetur 
specialiter  Deo,  et  per  consequens  oflFendens  con- 
tra  eum,  gravius  peccat  propter  ingratitudinem. 
Sccundo,  quia  quanto  aliquis  tenetur  pluribus  ob- 
ligationibus  ad  aliquid,  tanto,  si  transgreditur, 
gravius  peccat;  sed  poenitens  quotiescunque  digne 
pcenitet  obligat  se  saltem  voto  ad   non    peccan- 


DlSTINCT,   XXII  QU-^ST.  I  245 


dum  in  posterum,  sine  enim  tali  proposito  non 
est  digna  poenitentia,  et  propter  hoc  adstrictus 
est  ad  non  peccandum  sicut  quilibet  innocens ; 
si  ergo  peccat  transgreditur  duplicem  legem  ob- 
ligantem  ad  non  transgrediendum,  et  per  conse- 
quens  talis  gravius  peccat. 

Contra  illud  objicitur  sic:  Illud  non  aggravat, 
quo  existente  vel  non  existente,  peccatum  esset 
iaeque  grave  vel  gravius;  sed  si  non  fuisset  prius 
poenitens,  immo  non  fuisset  semper  innocens,  et 
si  tunc  peccaret,  gravius  peccaret  quam  modo; 
ergo.  Probatio  minoris,  quia  cadens  a  statu  inno- 
centiae  gravius  peccat  quam  cadens  a  statu  poe- 
nitentiae;  tum  quia  majus  beneficium  recepit  iste 
cui  Deus  servavit  innocentiam  quam  cui  conces- 
sit  poenitentiam  post  peccatum;  tum  quia  inno- 
cens  habet  minorem  occasionem  cadendi. 

Ad  illud  credo  quod  simpliciter  majus  bene- 
ficium  divinum  est  cui  conservatur  innocentia 
quam  cui  concessa  est  poenitentia;  nam  majus 
beneficium  contulit  Dominus  Matri  suaB  quam 
Mariae  Magdalenae;  singularis  enim  est  gloria  nun- 
quam  cecidisse  in  peccatum.  —  Tunc  ad  argU' 
menium  negetur  major,  quia  possibile  est  aliquod 
peccatum  habere  nunc  unam  circumstantiam  ag- 
gravantem,  nunc  aliam,  et  ista  quae  hic  aggravat 
potest  esse  gravior  quam  illa  quae  ibi  aggravat, 
et  istae  duae  circumstantiae  possunt  esse  repu- 
gnantes,  et  in  hoc  poenitentia  praecedens  aggra- 
vat,  quia  tribuit  ingratitudinem.  Similiter  ab  in- 
nocentia  cadere  aggravat  propter  ingratitudinem, 


246  LiB.  IV  Sententiarum 


et  innocentia  et  poenitentia  quodammodo  repu- 
gnant,  sed  simpliciter  cadere  ab  innocentia  magis 
aggravat.  —  Ad  aliud  quod  dicitur:  tradidit  eum 
tortoribus  donec  universum  redderet  debitum,  dico 
quod  ista  universitas  intelligitur  quantum  ad  du- 
rationem,  sed  non  quantum  ad  intensionem.  Et 
ita  dicendum  esset  ad  omnes  auctoritates  Sancto- 
rum  fundatas  in  ista  auctoritate. 

Ad  argumentum  principale  dico  quod 
factus  est  omnium  reus  quantum  ad  aversionem 
a  fine  ultimo,  quse  est  communis  omni  peccato 
mortali,  sed  non  est  factus  omnium  reus  quan- 
tum  ad  gravitates  speciales  singulorum  pecca- 
torum. 

Qu^STio  II. 
Ad  secundam  QucBstionem  sic  procediiur: 

Videtur  quod  Extrema  Unctio  non  sit  sacra- 
mentum  novae  legis,  quia  sacramenta  novae  legis 
instituta  sunt  a  Christo,  ut  visum  est  supra  Dist. 
2,;  sed  sacramentum  Unctionis  videtur  institu- 
tum  fuisse  a  Jacobo,  secundum  iUud  y^w:.  5.:  In- 
firmatur  quis  in  vobis,  inducat  praesbyteros  eccle- 
siae,  et  orent  super  eum,  et  ungent  cum  oleo 
sancto. 

hi  contfarium  est  Magister  in  litera. 

In  ista  Qu.^stione  tria  sunt  videnda  ad 
modum  trium  Conclusionum.  Prima,  quod  possi- 
bile  est  esse    aliquod    sacramentum    novae    legis 


DlSTINCT.  XXII   QU^^ST.   II  247 


quod  est  signum  efficax  remissionis  peccatorum 
venialium.  Secunda,  quod  illud  sacramentum  re- 
missionis  peccatorum  venialium  est  sacramentum 
Extremae  Unctionis.  Tertia  quid  est  istud  sacra- 
mentum  secundum  suam  definitionem  vel  descrip- 
tionem. 

JPrima  dmclusio  probatur  sic:  Possibile 
est  Deum  remittere  peccata  venialia;  ergopossi- 
bile  est  sibi  instituere  signum  efficax  istius  re- 
missionis.  Consequentia  patet,  quia  possibile  est 
homini  instituere  signum  efficax  practicum  cujus- 
cunque  operationis  suae;  ergo  multo  fortius  hoc 
est  possibile  Deo. 

Secunda  Cofwlusio,  scilicet  quod  illud 
Sacramentum  in  remissionem  peccatorum  venia- 
lium  sit  sacramentum  Extremae  Unctionis,  fuit 
declaratum  superius  Dist,  2,q.i,sic:  Sacramenta 
sanant  infirmitates;  ergo  secundum  numerum  in- 
firmitatum  accipitur  numerus  sacramentorum  et 
efficacia  eorum.  Sed  infirmitas  est  duplex  sci- 
licet  cu/pis  et  pcen^;  infirmitas  autem  pcena  est 
quadrupliciter,  scilicet  ignorantia,  pusillanimitas, 
maliHa  et  concupisceniia,  Contra  ignorantiam  est 
Ordo;  contra  pusillanimitatem  est  Confirmatio; 
contra  mcditiam  est  Eucharistia;  contra  concupi- 
scentiam  est  Matrimonium.  Infirmitas  vero  culpce 
est  triplex,  scilicet  originalis,  actualis  morialis  et 
actu^dis  venialis,  Contra  originale  est  Baptismus; 
contra   actualem   mortalem  est  Poenitentia;  ergo 


248  LlB.  IV  Sententiarum 


contra  culpam  actualem    venialem    est    Extrema 
Unctio. 

De  tertto  ArticulOf  scilicet  quid  est  Unc- 
tio  Extrema  secundum  suam  descriptionem,  dico 
quod  Extrema  Unctio  est  unctio  hominis  infirmi 
poenitentis  facta  in  determinatis  partibus  corpo- 
ris  cum  oleo  consecrato  ab  Episcopo  ministrata 
a  wSacerdote  simul  verba  certa  cum  intentione 
debita  proferente  ex  institutione  divina  efficaciter 
signans  curationem  venialium  finalem.  —  Ista 
ratio  apparet  bona  quia  non  est  in  se  falsa,  ex 
5.  Metaph,  quia  nuUa  pars  ejus  repugnat  alteri. 
Ad  cujus  evidentiam  oportet  partes  ejus  expo- 
nere.  Dicitur  enim  ibi  primo  quod  est  unctio,  cujus 
congruentia  est  quia  illud  signum  sensibile  con- 
gruit  cffectui;  scilicet  unctioni  interiori.  —  Se- 
cundo  subditur:  hominis  infirmi,  ideo  non  debet 
conferri  sano  nec  qualitercunque  exposito  peri- 
culo  mortis,  puta  in  transire  mare,  vel  bellum, 
sod  infirmo  existente  in  periculo  mortis.  —  Ter- 
tio  additur:  pcenitentis,  quia  nullus  est  capax  istius 
digne,  qui  non  est  in  gratia.  —  Quarto  additur: 
in  determinatis  partibus  corporis;  istae  partes  sunt 
organa  potentiarum  per  quarum  actus  peccatur 
frequenter  vcnialiter,  utpote  organa  quinque  sen- 
suum  et  potentiae  motivse.  Sunt  autem  hsec,  organa 
potentiae  visivce Amo oqvX\\  organa  potentiae  auditivce, 
duaB  aures;  organa  odorativcs,  duae  nares;  tactivce, 
dua[?  manus;  organum  gustus  est  lingua  in  qua 
non  fit   unctio    propter    abominationem   dolentis, 


DlSTINCT.  XXII   QUiEST.  II  249 

sed  fit  ad  os  exterius.  Propter  organum  poten- 
tiaB  generativcB  fit  unctio  ad  lumbos;  propter  or- 
ganum  potentiae  w^/rW  vel  progressivae.fit  unctio 
in  pedibus.  —  Quinto  sequitur:  cum  oko;  nec 
oportet  ibi  aliquid  esse  confectum  ex  oleo  et  bal- 
samo  sicut  in  materia  confirmationis,  quia  con- 
firmatio  est  ad  confessionem  fidei»  et  ideo  requi- 
ritur  in  confirmato  non  tantum  puritas  conscien- 
tiaB  signata  per  oleum,  sed  etiam  odor  bonae  fa- 
mae  signatus  per  balsamum.  —  Sexto  subditur; 
consecrato  ab  Episcopo,  quia  ille  est  actus  episco- 
palis;  sf  enim  alius  consecraret  nihil  faceret.  — 
Septimo  subditur:  ministrata  a  sacerdote,  .  quia  si 
alius  attentaret  nihil  faceret,  sicut  si  non  sacerdos 
attentaret  conficere,  nihil  facit.  Unde  notanter 
dicit  Apost.  Jacobus:  inducant  presbyteros,  etc. 
—  Ultimo  sequitur:  verba  ceria  cum  intentione  de- 
bita  proferente;  et  hoc  pertinet  ad  formam  hujus 
sacramenti,  cujus  forma  septiformis  est  ad  sep- 
tem  unctiones  principales  sub  istis  verbis:  Pcr 
istam  sanctam  Hnctionem  et  stiam  piissimam  miseri- 
cordiam,  parcat  tibi  Deus  quidquid  oculorum  vitio 
deliquisti;  et  sic  de  aliis. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  illud 
sacramentum  fuisse  institutum  a  Christo,  ut  vi- 
sum  est  supra.  Jacobus  autem  non  erat  institu- 
tor  sed  promulgator  hujus  Sacramenti  a  Deo 
instituti. 


Distinctio    XXIV. 

Nunc  ad  considepationem  .. . 

In  ista  24  et  2^  Distinct,  tractat  Magister  de 
sacramento  Ordinis,  et  ideo  circa  istas  Dist,  quctro 
duas  QucEstiones,  Primo:  Utrum  in  Ecclesia  sint 
tantum  septem  Ordines  eo  modo  qux>  Ordo  ponitur 
Sacramefitum,  Secundo:  Utrum  poena  canonica  im* 
pediat  a  susceptione  et  collatione  Ordinum, 

Qu^STIO   I. 
Ad  primam  Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  in  Ecclesia  non  sint  septem 
Ordines,  quia  quilibet  Ordo  habet  characterem 
sibi  proprium;  ergo  illis  septem  Ordinibus  cor- 
respondent  septem  characteres.  Consequens  est 
falsum,  quia  isti  characteres  aut  essent  ejiisdem 
speciei,  -  et  hoc  non,  quia  plura  accidentia  ejusdem 
speciei  non  possunt  esse  in  eodem  ex  5.  Metaph, 
Aut  essent  alterius  speciei,  et  hoc  non,  quia  in 
speciebus  cst  essentialis  nobilitas  major  vel  mi- 
nor;  sed  talis  nobilitas  non  videtur  posse  signari 
inter  istos  characteres;  ergo  in  Ecclesia  non  sunt 
septem  Ordines. 

In  contrarium  est  Magister  in  litera. 


DlSTINCT.  XXIV  Qu^.ST.  I  251 

IN  ISTA  Qu^STlONE  sunt  quatuor  videnda. 
Primo,  quid  est  Ordo,  loquendo  de  Ordine  sicut 
in  titulo  QuaBStionis  est  praemissum.  Secundo,  quot 
sunt  ordines  iste  modo.  Tertio,  si  Ordo  est  Sacra- 
mentum.  Quarto  quomodo  est  Sacramentum  unum. 

jye  primo  Articulo  dicit  una  opinio  quod 
Sacramentum  Ordinis  est  potestas  spiritualis  ad 
aliquem  actum  exequendum  in  ecclesiastica  hierar- 
chia,  et  per  consequens  secundum  Ordinum  di- 
versitatem  ad  tales  actus  de  Ecclesia  distinguendi 
erunt  Ordines. 

Contra  hoc  instatur,  quia  ex  ista  descriptione 
sequitur  quod  Episcopatus  sit  Ordo,  quod  est 
contra  eos.  Probatio  consequentict ,  quia  Episcopa- 
tus  est  potestas  ad  aliquem  actum  spiritualem  in 
Ecclesia,  utpote  ad  actum  confirmandi  et  confe- 
rendi  ordines  sacros;  et  non  tantum  potestas  con- 
g^rue  exercendi,  sed  simpliciter  exercendi,  quia  si 
unus  attentaret  non  Episcopus  nihil  faceret.  — 
Secundo,  sequqretur  quod  sub  ordine  sacerdotali 
non  sit  aliquis  Ordo  in  Ecclesia,  quod  est  contra 
eos.  Probatio  consequcntice,  quia  nullam  potesta- 
tem  spiritualem  habet  diacconus  vel  subdiaconus 
loquendo  de  potestate  spirituali  simplicitor,  quia 
licet  possit  aliquid  facere  congrue  diaconus  et 
subdiaconus  quod  non  conferret  congrue  laicus, 
tamen  si  laicus  attentaret  illud  facere,  facoret 
simpliciter.  —  Tertio,  sequitur  quod  sacerdotium 
esset  duo  Ordines,  quia  Sacerdoti  competit  dup- 
lex  potestas  spiritualis,  quia  conficicndi  Ruchari- 


252  LlB.  IV  Sententiarum 

stiam  et  absolvendi  poenitentem,  quae  non  sunt 
una  potestas,  quia  una  videtur  fuisse  prior  altera; 
in  Ccena  enim  contulit  Dominus  Apostolis  primam, 
secunda  non  contulit  nisi  post  resurrectionem. 

Alia  opinio,  scilicet  Scoti,  dicit  quod  Ordo 
accipitur  dupliciter,  scilicet  communiier  etproprie. 
Loquendo  autem  communiier  de  ordine,  dicitur  ab 
Augustino  ig,  de  CivH,  Dei  c,  ij.  quod  Ordo  est 
rerum  parium  dispariumque  unicuique  loca  sua 
tribuens  congrua  dispositio.  Et  isto  modo  acci- 
pimus  communiter  in.universo  ordinem  entium, 
sicut  loquitur  Philosophus  12.  Metapk,  Isto  etiam 
modo  accipitur  ordo  in  politiis  bene  dispositis, 
ubi  personarum  parium  et  imparium  in  aliqua 
politia  congrua  dispositio  dicitur  esse  Ordo  illius 
politiae  a  quo  dicitur  ordinata.  Alio  modo  accipi- 
tur  Ordo  proprie,  ut  est  gradus  eminentiae,  et  talis 
est  descriptio  ejus:  Ordo  est  gradus  eminens  in 
Ecclesia  disponens  congrue  ad  aliquem  actum  ad 
consecrationem  vel  dispensationem  Eucharistiae 
pertinentem. 

De  secun^do  ArticulOf  scilicet  quot  sunt 
Ordines,  videtur  aliqualis  esse  corrtroversia,  quia 
canonistae  dicunt  sive  computant  Episcopatum 
inter  Ordines.  Et  istud  confirmant  auctoritate 
Dionysii  5.  Eccles.  Hierarch.,  qui  ponit  tantum 
tres  Ordines,  scilicet  episcopatum,  sacerdotium 
et  diaconatum.  Item  auctoritate  Isidori  7.  Etymo- 
log.  c.  12.,  qui  ponit  Episcopatum  esse  Ordinem. 
Item  luictoritate  canonis  qui  ponitur  Disi.  21.   r. 


DlSTINCT.    XXIV    QUiEST.   I  253 

Clericos,  Probant  etiam  ipsi  ratione,  quia  cum 
Episcopo  conveniat  quaedam  potestas  inquantum 
est  Episcopus,  aut  ista  erit  ordinis,  et  tunc  ha- 
betur  propositum;  aut  jurisditionis,  et  tunc  pos- 
set  auferri  per  superiorem,  quod  videtur  incon- 
veniens,  quia  consecratio  alia  multo  minor  con- 
secratione  Episcopi  non  potest  auferri  quin  semel 
consecratum  maneat  consecratum. 

Ista  via  posset  teneri,  uno  modo  sic  quod 
gradus  potest  dici  eminens  propter  nobilitatem 
actus  quem  respicit,  vel  propter  multitudinem 
actuum  quos  respicit.  Ista  distinctio  patet  in  aliis 
politiis.  Nunc  ad  propositum  dicitur  quod  Epis- 
copatus  est  ordo,  et  simpliciter  ordo  superior, 
quia  habet  ordinem  ad  omnes  actus  ecclesiasticos, 
Sacerdotium  vero  dicitur  ordo,  quia  habet  ordi- 
nem  ad  nobilissimum  actum  qui  est  conficere 
Corpus  Christi. 

Cum  ergo  quaeritur  in  isto  Articulo  quot  sunt 
Ordines,  dico  quod  si  Episcopatus  est  Ordo,  ut  dicit 
prsecedens  opinio,  tunc  sunt  octo  Ordines.  Si  autem 
Episscopatus  non  e.st  Ordo,  sic  sunt  septem,  quia 
cum  Ordo  sit  quidam  gradus  eminens  in  Ecclesia 
disponens  de  congruo  ad  aliquem  actum  qui  est  ad 
consecrationem  vel  dispensationem  Eucharistiae 
pertinens,  quot  sunt  gradus  ad  dictam  consecra- 
tionem  pertinentes,  tot  sunt  Ordines.  —  Primus 
autem  gradus  disponens  ad  consecrationem  Eu- 
charistiae  est  Sacerdotium.  —  Senindus  autem 
gradus  disponons  ad  dispensationem  ejus  saltem 
sanguinis  est  Diaconatus.   —     Tertius    disponens 


2  54  LiB.  IV  Sententiarum 

ad  oblationem  materiae  Eucharistiae  consecrandae 
est  Subdiaconatus.  Et  isti  tres  dicuntur  Ordines 
sacri,  quia  immediate  disponunt  ad  aliquod  minis- 
terium  circa  Eucharistiam.  —  Ulterius  aliqui 
gradus  disponunt  ad  actus  aliquos  remote  se  ha- 
bentes  ad  Eucharistiam,  et  hocdiversimode:  uno 
modo  ad  orandum  pro  populo  et  reverenter  sus- 
cipiendum,  et  iste  est  Accolytatus  illuminando 
fcereos.  Alia  est  dispositio  pertinens  ad  intellec- 
tum,  sicut  est  cognitio,  et  hic  est  Lector.  —  Ali- 
qui  gradus  sunt  ad  reprimendum  indignos,  et  hoc 
vel  homines.  sic  sunt  Ostiarii;  vel  daemones,  sic 
sunt  Exorcistae. 

De  tertlo  Articulo  dico  quod  loquendo 
proprie  de  Sacramento,  Ordo  non  est  sacramen- 
tum  proprie,  quia  omne  sacramentum  est  signum 
sensibile;  sed  Ordo  est  quidam  gradus  spiritua- 
lis;  tamen  accipiendo  sacramentum  pro  signo  in- 
visibili  sicut  aliquid  dicitur  res  et  sacramentum, 
hoc  modo  potost  dici  sacramentum,  quia  est  si- 
gnum  gratiae  convenientis  executioni  actus  debiti. 

Diceres:  quid  ergo  est  septimum  Sacramen- 
tum?  Dico  quod  est  ordinatio,  cujus  est  talis  des- 
criptio:  ordinatio  est  institutio  alicujus  in  gradu 
Ecclesiae  praecminente  cui  convenit  aliquod  mi- 
nisterium  circa  Eucharistiam  exhibendam  facta  a 
ministro  idoneo  certa  verba  proferentc  simul  cum 
intentione  debita.  ministerium  gradus  illius  aliquo 
signo  visibili  praesente  ex  institutione  divina  effi- 
caciter  signans  gratiam  praeeminentem  qua  ordina- 
tus  dignc  ministerium  illud  exequatur. 


DlSTINCT.   XXiy    QUuEST.   II  255 


De  qiMrto  Articulo,  scilicet  quomodo  Sa- 
cramentum  Ordinis  est  unum,  dtco  quod  est  ununj 
unitate  generis  propinqui,  sicut  virtutes  morales 
dicuntur  esse  tres  secundum  genus,  scilicet  jus- 
titia,  fortitudo  et  temperantia,  tamen  in  speciali 
quaelibet  in  multa  dividitur.  Est  etiam  alia  unitas 
inter  ordines  et  ordinatos,  scilicet  unitas  Ordinis, 
quia  congruum  est  prius  recipere  Ordinem  infe- 
riorem  quam  superiorem,  nec  tamen  iste  Ordo 
est  simpliciter  necessarius;  ideo  hotanter  dicitur 
cong^um;  quod  si  praetermittatur  nihil  fit  quod 
impediat  a  susceptione  Ordinis  ut  apparet  Exira. 
de  Clerico  per  saltum  promoto. 

Ad  argumentum  principale  dico  quod 
sunt  plures  characteres  alterius  speciei;  et  cum 
arguit  de  excellentia  potest  concedi  quod  eo  modo 
quo  characteres  sunt  entia  habent  talem  excel- 
lentiam. 

QUiESTIO  II. 

Ad  secundam  Qucestionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  pcena  canonica  non  impediat 
a  susceptione  et  collatione  hujus  Sacramenti  sci- 
licet  Ordinis,  quia  Sacerdos  excommunicatus  vel 
irregularis,  si  attentat  conficere,  conficit;  ergo  a 
simili  si  Episcopus  excommunicatus  vel  irregu- 
laris  attentat  ordinare,  ordinat,  et  iste  qui  susci- 
pit,  si  intendit  ordinari,  ordinatur.  Consequentia 
patet  per  locum  a  simili. 


256  LiB.  IV  Sententiarum 

In  conirarmm,  —  7.  q,  /.  c.  De  cetero,  dicitur 
quod  talem  susceptionem  vel  collationem  irritam 
decernimus. 

In  ISTA  QU.-ESTIONE  quinque  sunt  videnda. 
PrimOy  quid  est  poena  canonica.  Secundo,  quae  et 
quot  sunt  poenae  canonicaB.  Teriio,  qualiter  pcB- 
naB  canonicae  infliguntur.  Quario,  qualiter  poenas 
canonicae  toUuntur.  Quinio,  si  propter  poenas  ca- 
nonicas  a  suscipiendis  vel  conferendis  Ordinibus 
aliqui  repellantur. 

2>e  pritno  dico  quod  poena  canonica  est 
poena  inflicta  per  canones,  prohibens  punitum  ab 
aliquo  actu  ecclesiastico  quem  alicis  liceret.  Hoc 
ultimum,  quem  alias  licerei,  additur  quia  non  est 
poena  laico  quod  non  possit  conficere,  quia  sibi 
hoc  non  competit,  sed  Sacerdoti  ordinato.  Dici- 
tur  autem  secundum  canones,  quia  sive  a  canone 
infligatur  sive  a  judice,  tamen  ad  hoc  quod  sit 
justa  poena,  debet  secundum  canones  infligi.  Di- 
citur  autem  prohibens,  quia  poena  de  qua  loqui- 
mur  videtur  arciare  tamquam  prohibitio  [tantum, 
vel  si  aliquo  modo  ulterius,  iste  modus]  continetur 
sub  arcere  vel  arctare. 

De  secmido,  scilicet  quae  et  quot  sunt  poe- 
nae  canonicae  ;  dico  quod  sunt  sex,  scilicet  depo- 
siiio  vel  degradaiio,  infamia,  irregulariias,  excom- 
municaiio,  inie>dicium  et  suspensio,  Depositio  est 
maxima  poena  canonica,  quia  est  totalis  amotio 
a    statu    clericali.    Degradaiio    autem    generaliter 


DlSTINCT.  XXIV  Qu^ST.  II  257 

sumpta  idem  est  quod  depositio,  quamvis  parti- 
cularis  degradatio  possit  esse  quaedam  pcena  par- 
ticularis  respectu  depositionis.  In/amiaQSt  status 
laesas  dignitatis  quantum  ad  vitam  et  ad  mores, 
sicut  fama  est  illaesio  quantum  ad  vitam  et  ad 
mores.  Irregularitas  est  inhabilitas  ad  susceptionem 
et  executionem  ordinum.  Excommunicatio  est  ex- 
clusio  alicujus  a  communione  fidelium  maxime 
in  Sacramentis.  Interdictum  est  arctatio  a  quibus- 
dam  actibus  ecclesiasticis  exercendis  vel  ab  assis- 
tendo  talibus  actibus.  Suspensio  est  prohibitio  ab 
aliquo  actu  alias  conveniente,  et  hoc  ad  tempus; 
et  haec  est  multiplex,  quia  qusedam  est  suspen- 
sio  ab  ojfficio,  quaedam  a  beneficio,  quaedam  ab 
ingressu  Ecclesice, 

2>e  tertio  Artictilo,  scilicet  qualiter  poenae 
canonicae  infliguntur ;  dico  quod  depositio  et  de- 
gradatio  removet  hominem  a  statu  clericali  et 
tradit  eum  curiae  saeculari  :  ista  autem  poena 
praecise  infligenda  est  a  judice  ;  forma  autem  se- 
cundum  quam  infligenda  est  habetur  in  6,  De- 
cret,  Extra,  de  pcenis,  c,  degradatio.  Causae  autem 
propter  quas  infligenda  est  sunt  peccata  enormia, 
ut  puta  haeresis,  schisma,  revelatio  confessionis. 
Primum  patet  Extra.  de  Hceret,  Ad  abolendam, 
Secundum,  Extra.  de  schismaticis,  Ad  abscindendos, 
Tertium,  Extra.  de  pcenit.  et  remis.  Omnis  utrius- 
que  sexus, 

Pcena  autem  infamice  incurritur  impositione 
criminis  infamatorii  6,  q.  i,  c,  Qui  sunt.  Ista  laesic 


258  LlB.  IV  Sententlajium 

diversimode  incurritur;  uno  modo  propter  cfimexj 
publicum  publice  commissum,  vel  quia  a  judicq 
foram  quo  crimen  probatur,  judicatur  infaipis- 
Dififerentia  tamen  est  inter  infamaium  et  infamiapf' 
|Iic  autem  loquimur  de  tnfami, 

Pcena  irregularitatis  infligitur  a  jure,  et  boc 
aliquando  ex  criminibus,  aliquando  non  ex  crimir 
nibus,  aliquando  ex  illis  quae  possunt  inter4¥m 
esse  crimina,  interdum  non  esse  crimina.  Crimina 
in  genere  sunt  quc^tuor:  unum  est  simonia:  aliud 
est  ordinem  sacrum  vel  non  sacrum  furtive  reci^ 
pere  ;  aliud  est  in  ordine  non  suscepto  ministrare: 
aliud  est  contumacia  npn  observando  leges  cano- 
nic£LS.  Non  autem  in  genere  crimina  sunt  ista 
tria :  servitus,  illegitima  nativitas  et  mutilaiw  mem^ 
bri,  Ista  autem  quae  aliquando  possunt  esse  cri- 
mina,  aliquando  non,  sunt  bigamia  et  homicidium 
quia  homicidium  aliquando  potest  esse  volunta- 
rium,  aliquando  casuale. 

Excommunicatio  aliquando  infligitur  a  jure,  quan- 
doque  a  judice;  sed  sive  sic  sive  sic  infligatur  bono 
modo  non  habetur  numerus  excommunicationum. 
Hoc  tamen  dico  quod  nec  a  jure  nec  a  judice 
debet  infligi  nisi  pro  peccato  mortali ;  nec  pro  quo- 
cunque  mortali,  sed  gravi,  ad  quod  sequitur  con- 
tumacia  ut  in  aliis  distinctionibus  dictum  fuit. 

Interdictnm  autem  potest  infligi  aliquando 
loco  et  non  personae,  aliquando  persona:  et  non 
loco,  quandoque  loco  et  personce  simul ;  et  ista 
poena  contrahitur  a  jure,  quandoque    a  judice. 

Suspensio    autem  aliquando  infligitur  a  jure, 


DlSTINCT.  XXIV   QVMST.  II  259 

T^t  patet  Exira,  de  senL    excof^.   Cum    medicinalis, 
^iquando  infligitur  ab  homine. 

De  qtmrto  ^rtU>ulOf,  scilicet  qualiter  po9r 
TiSB  praedictae  toUuntur  seu  remittuntur  aut  ifi 
^is  dispensantur ;  dico  firimo  quod  depqsitus  sey 
degradatus  non  restituitur  nisi  per  restiti^tionen^ 
in  iniegrum  ab  eo  qui  potQst  restituere»  sicut  est 
Papa,  quamvis  legitime  depositus  non  legatuir 
postea  restitutus. 

Secundo  dico  quod  infamia  toUitur  per  pur* 
^ationem  canonicam,  ut  Extra.  de.  purgat.  canon. 
Ex  tuarum. 

Tertio  dico  quod  itregularitas  aut  incurritur 
€X  criminibus,  aut  non  ex  criminibus,  aut  ex 
his  quaB  possunt  esse  aliquando  crimina,  ali- 
quando  non  crimina.  Si  ex  criminibus,  aut  est 
simonia,  aut  est  Ordo  furtive  susceptus,  aut  est 
administratio  in  Ordine  non  suscepto  vel  forte 
furtive  suscepto,  aut  contemptus  poense  canonicae. 
Si  ex  simonia,  hoc  est  dupliciter,  quia  aut  est 
in  officio,  et  tunc  dispensat  solum  Papa;  aut  in 
beneficio,  tunc  potest  Episcopus  dispensare.  Si 
autem  est  ex  Ordine  furtive  suscepto,  distinguo, 
quia  aut  pohibetur  par  excommunicationem,  ne 
quis  accedat  nisi  de  isto  episcopatu,  et  prius  le- 
gitime  examinatus  et  receptus,  aut  non  est  talis 
prohibitio.  In  utroquo  casu  furtive  se  ingerens 
est  irregularis,  scd  in  primo  non  dispensatur 
nisi  per  Papam  ;  in  secundo  per  Episcopum,  ut 
Extra.  De  illo  qui  furtive  ordinem    recepit  in  /.  et 


26o  LlB.  IV  Sententiarum 


2,  cap,  tam  in  iextu  quam  in  /^lossa,  Si  autem  ir- 
regularitas  esset  ex  administratione  in  Ordine  non 
suscepto,  dispensatur  per  Episcopum,  ut  Extra. 
De  clerico  non  ordinato '  niinistrante,  c,  2,  Si  au- 
tem  esset  irregularitas  ex  contumacia  poenae  ca- 
nonicae  dispensatur  per  illum  cujus  auctoritate 
poena  canonica  fuit  inflicta.  —  Quando  autem 
irregularitas  non  est  ex  crimine,  sicut  est  ser- 
vitus  propter  quam  homo  dicitur  inhabilis  ad 
suscipiendum  Ordines,  si  talis  de  facto  ordinare- 
tur  invito  domino,  aut  postmodum  non  consen- 
tiente,  tunc  debet  eum  dominus  actibus  decenti- 
bus  statum  suum,  scilicet  ordinati,  occupare. 
Quando  autem  est  irregularitas  ex  illegitima  na- 
tivitate  dispensatur  per  Papam,  ut  patet  Extra. 
De  filiis  presbyt,  Sed  si  irregularitas  esset  ex 
mutilatione,  et  esset  enormis,  et  ij>se  esset  in 
causa,  vix  dispensatur,  ut  habetur  Dist,  ^5-  ^^ 
quis  absciderit.  De  aliis  autem,  scilicet  de  homi- 
cidio  et  bigamia  patebit  inferius  Dist,  jjf. 

Quarto  dico  quod  excommunicatio  relexatur 
per  absolutionem  factam  ab  illo  qui  excommuni- 
cavit,  si  excommunicatio  est  a  judice,  vel  supe- 
riori  ejus ;  si  autem  est  a  jure,  toUitur  per  abso- 
lutionem  ejus  qui  jus  condidit. 

Qutnto  dico  quod  interdictum  relaxatur  per 
illum  qui  posuit  interdictum.  In  ceteris  tamen 
casibus  relaxatur  quandoque  a  jure,  ut  Extra. 
De  sent.  excom.  c.   Alma  ynater. 

Sexto  dico  quod  suspensio  toUitur  per  relaxa- 
tionem  factam  talis  suspensionis  per  eum  qui 
eam  tulit. 


DlSTINCT.  XXIV  Qu^ST.  II  261 

De  quinto  Articulo  scilicet  principali,  si 
poenaB  praedictaB  impediant  susceptionem  Ordi- 
num ;  dico  quod  de  quinque  poenis  ultimis  certum 
est  quod  non  prohibent  a  coUatione  vel  suscep- 
tione  Ordinum  de  facto,  ut  habetur  i.  Qucest,  7. 
r.  Qux>d  quidam,  Et  est  ratio,  quia  cum  illis  pce- 
nis  potest  stare  ratio  ministri  et.  suscipientis  et 
alia  necessaria  hinc  inde.  De  jure  autem  prohi- 
bentur  ita  quod  illicite  attentetur  contrarium : 
tamen  si  attentatur  contrarium  hujus  fit  quod 
intenditur.  De  prima  autem  pcena  sicut  est  de- 
gradatio  est  dubium,  si  Episcopus  degradatus 
Ordines  de  facto  conferret,  quod  dubium  usque 
alias  differatur: 

Ad  argumentum  in  cofitrarium  patet  ex  dic- 
tis,  etc. 


Distinctio  XXVII. 

Cunque  alia  Saoramenta.... 

Circa  istam  DisL  26.  et  27.  in  quibus  Magi" 
ster  incipit  agere  de  sacramento  matrimonii,  quaro 
tres  QucBstiones,  Primo:  Uirum  matrimonium  sit 
conjunctio  maris  et  foemina,  Secundo:  Utrum  sii 
honestum  marem  et  fceminam  matrimonialiter  con- 
jungi,  Tertio :  Utrum  matrimonium  sit  a  Deo  ins- 
titutum. 


Qu^STIO   I. 
Ad  primam  Qucestionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  Tnatrimonium  non  sitconjunc- 
tio  maris  et  foeminaB,  quia  ista  conjunctio  vel 
esset  corporum,  vel  animorum  ;  non  autem  est 
animorum,  quia  tunc  in  patria  esset  matrimonium, 
quod  est  contra  illud  Matth,  /9. ;  In  regno  coe- 
lorum  non  nubent  neque  nubentur.  Non  est  etiam 
conjunctio  corporum,  quia  tunc  inter  Mariam  et 
Joseph  non  fuisset  verum  matrimonium. 

Iti  contrarium  est  Magister  in  litera  qui  dicit 
quod  matrimonium  est  conjunctio  maris  et  foe- 
minae. 

Ad  istam  QuiESTiONEM  dico  quod  aliud  est 
quaerere  quid  est    matrimonium  secundum  suam 


DlSTINCT.   XXVII  QVJEST.    I  263 


descriptionem,  et  aliud  quid  est  secundum  nominis^ 
interpretationem, 

Si  autem  quaeritur  quid  est  matrimonium 
secundum  suam  descriptionem,  an  videlicet  sit 
conjundtio  maris  et  fceminae,  dico  quod  aliud  est 
matrimonium,  aliud  est  coniractus  matrimonii,  et 
aliud  est  sacramentum  matrimonii.  Et  patet  haec 
distinctio  per  se,  quia  matrimonium  est  relatio- 
realis  extrinsecus  adveniens,  vel  ad  minus  est 
relatio  rationis  permanens  in  animabusconjugum. 
Contractus  autem  matrimonii  est  in  fieri,  et  est 
actio  vel  passio  interior  et  exterior.  Sacramentum 
autem  matrimonii,  quia  est  signum  signans  con- 
contractum  matrimonii,  simpliciter  est  in  fieri. 
Et  tunc  dantur  eorum  trium  descriptiones  tales: 
Prima,  quid  est  matrimonium ;  nam  substantia 
matrimonii  est  vinculum  indissolubile  inter  ma- 
rem  et  foeminam  ex  mutua  translatione  mutuae 
potestatis  corporum  suorum  in  se  invicem  ad 
procreandam  prolem  debite  educandam.  Contrac- 
tus  vero  matrimonii  est  maris  et  fceminae  mutua 
translatio  potestatis  suorum  corporum  pro  usu 
perpetuo  ad  procreandam  prolem  debite  educan- 
dam.  Sacramcntum  vero  matrimoni  est  expressio 
certorum  verborum  maris  et  fceminae  ad  se  invi- 
cem  significantium  traditionem  mutuae  potestatis 
corporum  ad  prolem  debite  procreandam  ex  ins- 
titutione  divina  efficaciter  signans  gratiam  con- 
ferendam  mutuo  contrahentibus  ad  conjunctionem 
mutuam  animorum  gratiosam.  —  Ex  his  patet 
quomodo  matrimonium  est  conjunctio  maris  et  fce- 


264  LiB.  IV  Sententiarum 

minae,  quia  matrimonium  est  vinculum  indis- 
solubile  inter  marem  et  foeminam  ex  mutua 
translatione  potestatis  corporum  suorum  ad  in- 
vicem  facta  ad  procreandam  prolem  debite  edu- 
candam. 

Si  autem  quaeratur  de  matrimonio  quantum 
ad  nominis  interpretationem,  dicunt  aliqui  quod 
matrimonium  non  nominatur  a  patre  nec  a  ma- 
tre,  sed  ab  utroque,  inquantum  uniuntur,  et  ideo 
matrimonium  dicitur  a  maieria  et  monos  quod  est 
unum,  unde  matrimonium  dicitur  quasi  una  ma- 
teria.  Sed  melius  dicitur  secundum  Isidorum  9. 
Ethym,  quod  matrimonium  dicitur  a  matre,  nam,  ut 
ibidem  innuitur,  hoc  sacramentum  habet  triplicem 
appellationem  secundum  triplicem  consideratio- 
nem  ;  dicitur  enim  conjugium,  nuptiae  et  matri- 
monium.  Cujus  ratio  est  quia  potest  tripliciter 
considerari,  scilicet  secundum  illud  quod  est,  et 
secundum  sigmim  in  quo  apparet,  et  secundum 
friutum  ad  quem  perducit,  sicut  est  bonum  pro- 
lis.  Si  consideretur  secundum  illudquod  est,  sic 
dicitur  conjugium  quasi  commune  jugum,  quia 
ibi  est  obligatio  maris  et  fceminae.  Si  autem  con- 
sideretur  (luoad  signum  in  quo  apparet,  sic  di- 
citur  nuptiae  quasi  a  nube,  quia  nubentes  operiri 
solebant  (^t  eorum  capita  velabantur.  Si  autem 
considerotur  tertio  modo,  scilicet  secundum  fruc- 
tum  ad  (|iu^m  perducit,  sicut  est  bonum  prolis, 
sic  dicitiir  matrimonium  a  matre.  quia  respectu 
nati  md^is  laborat  quam  pater  in  portando.  pa- 
riendo  ot  nutriendo. 


DlSTINCT.  XXVII  QUuEST.  II  265 

Ad  ARGUMENTUM  PRINCIPALE  concedo  quod 
matrimonium  est  conjunctio  animorum  in  cor- 
pore  existentium.  Nec  propter  hoc  sequitur  quod 
in  patria  sit  matrimonium,  tum  quia  non  esset 
in  oflRcium,  tum  quia  non  esset  ibi  in  remedium, 
igitur,  etc. 

Qu^STlO  II. 
Ad  secundam  Qucestixmem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  non  sit  honestum  marem  et 
foeminam  matrimonialiter  conjungi,  quia  non 
est  honestum  ut  superior  obligetur  inferiori;  sed 
vir  est  superior  muliere ;  igitur  non  est  honestum 
ut  vir  obligetur  mulieri ;  igitur. 

Contra.  Quod  fit  sine  peccato  est  honestum ; 
sed  conjunctio  matrimonialis  est  sine  peccato;  igi- 
tur  est  honesta. 

In  ISTA  Qu.ESTIONE  est  opinio  Socratis,  ut 
patet  3,  Politic,  quod  non  sit  bonum  marem  et 
foeminam  matrimonialiter  conjungi,  quia  melior  est 
politia  illa  in  qua  possessiones  et  uxores  sunt 
communes  quam  ista  in  qua  sunt  distinctse.  Sed 
ista  opinio  non  solum  apud  theologos  reprobatur, 
sed  etiam  apud  philosophos  est  falsa,  ut  patet 
j,  Politic,  quia  vaga  et  indifferens  permixtio 
maris  et  foeminae  est  contra  bonum  prolis,  contra 
bonum  familiaB  et  contra  bonum  civitatis,  ut 
statim  probabitur.  —  Dico  ergo  ad  Quaestionem 
tres  Conclusiones.  Prima  est  quod   honestum  est 


266  LlB.  IV  Sententiarum 

ad  procreandam  prolem  debite  educandam  marem 
et  fceminam  indissolubili  vinculo  sibi  invicem 
copulari  et  etiam  obligari.  Secunda  Conclusio,  quod 
honestum  est  ad  procreandam  prolem  debite  edu- 
candam  marem  et  foeminam  potestatem  suorum 
corporum  sibi  invicem  mutuo  et  sponte  tradere 
pro  usu  perpetuo.  Tertia  Conclusio,  congruum  est 
donationem  istam  mutuam  a  Deo  institui  et  ap- 
probari. 

Prinna  Conclusio  probatur  sic:  Hominem 
velle  procreare  prolem  in  specie  humana  est 
actus  debite  circumstantionabilis.  Sed  iste  actus 
debite  circumstantionatur  ex  tribus,  scilicet  velle 
procreare  prolem  debite  educandam,  et  quod  iste 
actus  sit  determinatarum  personarum  maris  et 
foeminse,  et  quod  ad  illum  actum  indissolubili 
vinculo  obligentur.  Iste  autem  actus  est  actus 
matrimonialis,  et  omnis  talis  circumstantionatus 
est  honestus.  Ergo  bonum  et  honestum  est  ad 
prolem  procreandam  et  ad  debite  educandam 
marem  et  fceminam  indissolubili  vinculo  sibi  in- 
vicem  copulari  et  obligari.  Probatio  niajoris:  Ac- 
tus  qui  de  sc  non  ost  bonus  bonitate  morali,  nec 
de  se  malus  malitia  opposita  est  actus  debite 
circumstantionabilis ;  sed  procreare  prolem  est 
actus  non  de  se  bonus  bonitate  morali,  nec 
de  se  nialus  ;  er^^o  est  de  se  debite  circumstan- 
tionabilis.  Prohatio  minoris:  nam  ista  w/;/^rhabet 
tres  partes.  Prima  pars  ejus  probatur  sic  :  quili- 
bet  ex  charitate    tenetur    diligerc    proximum    et 


DlSTINXT.  XXVII  QU^ST.  JI  267 

prolem  suam  sicut  seipsum ;  sed  quilibet  tenetur 
diligere  se  ad  honestam  conversationem  et  cul- 
tum  divinum ;  igitur  debet  diligere  et  educare 
prolem  suam  debite  ad  cultum  divihum.  IIoc 
confirmatur  per  Augustinum  super  Genes,  g,  dicen- 
tem :  Bonum  prolis  dicitur  non  ipsa  proles, 
sed  spes  ac  desiderium  quo  proles  quaeritur  ut 
religiose  informetur.  —  Secunda  pars  probatur  sic, 
quia  si  matrimonium  non  esset  inter  personas 
determinatas,  sed  esset  vaga  permixtio,  ut  po- 
nebat  Socrates,  hoc  esset  primo  contra  bonum 
prolis ;  secundo  contra  bonum  familiae;  te rf io  con- 
tra  bonum  civitatis.  Primum  probatur,  quia  pro- 
les  non  religiose  educaretur,  tum  ex  parte  pa- 
rentum  qui  non  haberent  determinatam  notitiam 
sua3  prolis  saltem  pater,  et  ita  non  esset  solli- 
citus  suae  proli  dcbitam  impendere  disciplinam,' 
nec  e  converso  proles  patri  debitam  reverentiam 
et  timorem  filialem  propter  quem  timorem  filius 
magis  obedit  patri,  et  ab  eo  facilius  est  discipli- 
nabilis  quam  ab  alio.  Secundum  etiam  probatur, 
quia  bonum  familiae  consistit  in  aliqua  firma  adhse- 
sione  personarum  principalium  familiae  ;  sed  ista 
firma  adhaesio  non  esset  nisi  familia  cognosceret 
patrem.  Tertijim  etiam  patet  quia  amicitia  civium, 
ut  plurimum,  est  ex  determinata  propinquitate 
in  gradu  certo ;  sed  ibi  nuUa  esset  propinquitas 
in  certo  gradu  quae  esset  causa  amicitiae.  — 
Tertia  pars  minoris  patet  ex  parte  prima,  qui^, 
melius  est  quod  proles  educatur  si  parentes  sunt 
indissolubili  vinculo  copulati. 

18 


268  LiB.  IV  Sententiarum 


9 


Secunda  Concltisio  principalis  est  quod 
honestum  est  ad  procreandam  prolem  debite 
educandam  marem  et  foeminam  potestatem  suo- 
rum  corporum  sibi  invicem  tradere  pro  usu  per- 
petuo.  Quae  probatur  sic :  In  matrimonio  expe- 
dit  marem  et  foeminam  per  proprias  voluntates  vel 
per  verba  vel  per  signa  exprimentia  eorum  volunta- 
tes  obligari ;  sed  illud  non  fit  nisi  per  contractum 
unde  nascitur  obligatio  voluntatum  maris  et  foe- 
minae ;  iste  autem  contractus  non  est  nisi  mutua 
donatio  potestatis  corporum  perpetuo  ad  illum 
actum ;  igitur,  etc.  Probatur  sic  majar :  quia  illa 
oblatio  vel  nascitur  ex  impositione  legislatoris 
vel  ex  propriis  voluntatibus ;  sed  secundum  est 
magis  utilius  et  magis  consonum  naturali  rationi, 
quia  ex  quo  oblatio  debet  esse  indissolubilis, 
expedit  quod  modus  quo  fit,  sit  conveniens  indis- 
solubilitati  ejus ;  sed  si  cogerentur  a  legislatore 
sibi  conjungi  minus  sibi  placerent,  et  sic  major 
esset  occasio  dissensionis  futurse,  quia  sicut  di- 
citur  20,  quasL  j, :  praesens  quod  quis  non  elegit, 
profecto  non  diligit,  quod  autem  non  diligit  fa- 
cile  contemnit. 

Tertia  ConclusiOt  quod,  scilicet,  congruum 
est  dilectionem  istam  mutuam  a  Deo  approbari, 
probatur  sic :  NuUus  potest  rem  alicujus  domini 
alteri  obligare,  nisi  de  consensu  et  approbatione 
ejusdem  domini;  sed  corpus  cujuscunque  jure  crea- 
tionisestDei;  igitur  nullus  potest  illud  transferre 


DlSTINCT.  XXIV   QUJEST.  HI  269 

in  dominium  alterius,  nisi  inquantum  Deus  appro- 
bat.  Deus  autem  approbat  omne  quod  est  bonum 
et  honestum  ;  sed  bonum  et  honestum  est  marem 
et  foeminam  matrimonialiter  potestatem  suorum 
corporum  sibi  invicem  tradere  mutuo,  ut  patet ' 
ex  7.  et  2,  ConcL;  igitur  congruum  est  Deum 
istam  donationem  approbare. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
vir  et  mulier  in  libertate  voluntatis  sunt  aequa- 
les,  et  una  non  est  superior  altera,  et  sic  potest 
unus  alteri  obligari,  etc. 

QU^STIO  III. 
Ad  tertiam  Quastianem  sic  procediiur: 

Videtur  quod  matrimonium  non  sit  a  Deo 
institutum,  quia  institutio  matrimonii  fit  in  illo 
verbo:  hoc  nunc  os  ex  ossibus  meis;  sed  illud 
facit  verbum  hominis ;  igitur  matrimonium  insti- 
tutum  fuit  ab  homine. 

Contra,  Gen,  7.  Dixit  Dominus :  Crescite  et 
multiplicamini ;  sed  incrementum  erat  per  ma- 
trimonium ;  ergo  matrimonium  fuit  institutum 
a  Deo. 

Ad  istam  Qu-fiSTiONEM  dico  tres  Conclu- 
siones.  Prima,  quod  matrimonium  fuit  a  Dfeo  ins- 
titutum.  Secunda  est  quando  fuit  institutum.  7>r- 
tia  qualiter  fuit  institutum. 

JPrima  Conclusio  probatur  per  tertiam 
rationem  factam  in  j,  Conclus.  2,  Quast,,  scilicet 


270  LiB.  IV  Sententiarum 


quod  nullus  potest  alterius  rem  obligare  nisi  de 
consensu  ejus  cujus  est.  Sed  corpora  nostra  jure 
creationis  sunt  Dei ;  ergo  non  possumus  ea  obli- 
gare  nisi  de  consensu  Dei.  Sed  in  matrimonio 
obligantur  corpora ;  ergo  oportet  quod  fiat  de 
consensu  Dei,  et  per  consequens  matrimonium 
fuit  institutum  a  Deo.  Hinc  scribitur  Maiih.  /9..- 
quos  Deus  conjunxit  homo  non  separet,  loquitur 
ibi  Christus  de  conjunctione  matrimoniali. 

l>e  Hccniula  ConclNHfionef  scilicet  quando 
fuit  institutum,  dicit  una  opinio  quod  matrimo- 
nium  datum  est  in  officium  et  datum  est  in  re- 
medium  ;  et  sic  duplex  est  ejus  institutio,  una 
ante  lapsum  quando  datum  est  matrimonium  in 
officium,  alia  post  lapsum  quando  matrimonium 
datum  est  in  remedium. 

Conira  hoc  objicitur,  quia  omnia  sacramenta 
efficaciam  habent  a  sanguine  Christi  et  passione 
ut  exhibita  vel  promissa ;  sed  si  status  innocen- 
tisG  permansissct,  passio  Christi  non  fuisset  exhi- 
bita ;  crgo.  —  -  11  oc  non  obstante,  dicendum  est 
ut  prius,  quod  matrimonii  duplex  fuit  institutio 
sicut  ponunt  antiqui  Doctores.  Xec  valet  msian- 
iia,  quia  hic  quairit  quando  de  facto  sifie  condi- 
iione;  in  instantia  autem  accipitur  altera  praemis- 
sarum  cum  condiiione,  ideo  non  potest  inferri  con- 
clusio  de  facto  sine  conditione,  quia  conclusio 
semper  tenet  se  cum  praemissa  debiliori,  ex  i. 
Prior.  Vel  potest  dici  aHter  quod  in  matrimonio 
duo  sunt,  scilicet  contractus  matrimonii  et  obli- 


DlSTINCT.  XXIV  Qu^ST.  III         271 


gatio  indissolubilis  ;  contractus  autem  matrimonii 
est  a  Deo  institutus  ante  lapsum,  Gen,  2,  cum 
dictum  est :  hoc  nunc  os  ex  ossibus  meis ;  et 
post  lapsum,  Gen,  3. :  multiplicabo  aerumnas  tuas. 
Sed  quantum  ad  obligationem  indissolubilem  in- 
stituit  Deus  matrimonium  cum  ait :  relinquet 
homo  patrem  et  matrem  et  adhaerebit  uxori 
suae;  adhaerebit,  inquam,  non  momentanee,  sed 
semper. 

De  tertia  Coiiclnsiotief  scilicet  qucUiter 
fuit  institutum,  si  ejus  institutio  fuit  praeceptio. 
Dico,  sicut  immediate  praemissum  est,  quod  du- 
plex  est  matrimonii  institutio;  una  ante  lapsum 
in  officium,  alia  post  lapsum  non  solum  in  offi- 
cium  sed  etiam  in  remedium.  Prima  autem  ins- 
titutio  matrimonii  habuit  praeceptum,  et  illud 
praeceptum  est  affirmativum,  sicut  dicit  Magister, 
et  fuit  juris  naturalis.  Naturale  autem  jus  quae- 
dam  dictat  simpliciter,  ut  amare  Deum ;  quae- 
dam  autem  dictat  ad  tempus,  sicut  quod  omnia 
sunt  communia ;  et  isto  modo  institutio  matri- 
monii  sub  praecepto  fuit,  quia  quamdiu  pauci 
/erant,  dictabat  jus  naturale  quod  multiplicanda 
esset  species  humana  ad  cultum  Dei.  Sed  cessante 
illo  statu  cessavit  praeceptum,  et  ideo  secunda 
institutio  tempore  legis  gratiae  habuit  indulgen- 
tiam,  non  praeceptum. 

Ad   ARGUMENTUM  i?i  contrarium    dico    sicut 
Magister  dixit,  quod  Adam  a  Deo  illustratus  pro- 


272  LlB.  IV  Sententiarum 

phetice  locutus  est  dicendo :  hoc  nunc  os  ex  os- 
sibus  meis ;  et  verbum  illud  non  fuit  a  semetipso 
sed  a  Deo,  et  ideo  hujus  sacramenti  institutio 
est  a  Deo. 


Distinctio  XXVIII  et  XXIX. 

Hic  quaeni  solet... 

Circa  Dist,  28  ei  2g,  qucero  duas  Quastiories. 
Primo:  Utrum  solus  conseyisus  expresus  per  verba 
de  pnesenti  causet  matrimonium,  Secundo:  Utrum 
consensus  coactus  sujfficiat  ad  contrakendum  matri' 
vionium. 


Qu^STIO  I. 
Ad  primam  Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  solus  consensus  expressus  per 
verba  de  praesenti  non  causet  matrimonium,  quia 
omne  vinculum  ad  quod  potest  sequi  copula  carna- 
lis  sine  peccato  est  matrimonium ;  sed  post  consen- 
sum  expressum  verbis  de  futuro  potest  sequi  copula 
camalis  sine  peccato ;  ergo  non  solum  consensus 
per  verba  de  praesenti  causat  matrimonium.  Pro- 
batio  minoris,  quia  contrahentes  per  verba  de  fu- 
turo  si  conjungantur  carnaliter  tunc  isti  non  for- 
nicantur  nec  adulterantur,  immo  sequente  inter 
eos  copula  carnalis,  Ecclesia  dicit  esse  inter  illos 
matrimonium. 

In  contrarium  est  Magister  /;/  litera. 


2  74  LiB.  IV  Sententiarum 

HlC  PR^MlTTENDiE  sunt  aliquae  distinctio- 
nes,  et  communijter  respondendum  est  ad  propo- 
sitas  Quaestiones.  Distinctiones  praemittendae  sunt 
quatuor,  quia  consensus  alius  est  iacUus/  alius 
expressus,  ut  notatur  Extrd,  qui  clerici  vel  voven" 
tes  matrimonium  contrahere  possunt  c.  ult.  Item  con- 
sensus  expressus  alius  de  prcesenti  ut:  accipio  te 
in  meam;  alius  de  futuro,  ut:  accipiam  te  in  meam^ 
sicut  notatur  Extra,  De  sponsalibus  in  tribus  capit. 
Item  consensus  alius  adsoiutus,  alius  conditionatus 
et  hoc  diversimode  secundum  diversas  conditio-^ 
nes  appositas,  ut  habetur  in  prcedicta  rubrica.  Item. 
consensus  alius  liber,  alius  coactus,  ut  notatur 
Extra.  De  his  qucs  vi  metusve  causa  Jiunt,  c.  /.,  et 
clarius  habetur  j.  Ethic.  cap.  de  volunt.  —  His  prae- 
missis,  de  consensu  coato  dicetur  in  2.  QucesL,  de 
aliis  autem  prosequendo;  dico  ad  Quaestionem 
quatuor  Conclusiones.  Prima,  quod  consensus  ta- 
citus  non  facit  matrimonium.  Secunda,  quodcon- 
sensus  de  futuro  verbis  etiam  expressis  non  cau- 
sat  matrimonium.  Tertia,  quod  consensus  de  prae- 
senti  verbis  expressus  causat  matrimonium.  Quarta, 
si  consensus  conditionatus  causat  matrimonium. 

Priina  ConclHHio  probatur  sic:  In  matri- 
monio  acquirunt  conjunges  inter  se  jus  in  invi- 
cem,  ut  patuit  supra  Dist.  26.;  sed  quantumcun- 
que  velim  dare  aliquid,  nullum  jus  accipitur  illi 
per  voluntatem  meam  tacitam;  igitur  in  matrimo- 
nio  non  sufficit  consensus  tacitus.  —  Secundo  sic: 
Si  consensus  tacitus  faceret    matrimonium,    cum 


DiSTiNCT.  XXVIII  Qu^ST.  I  275 

iste  consensus  sit  occultus  et  immanifestus,  nuUa 
haberetur  certitudo  matrimonii,  quod  est  incon- 
veniens.  Ultimo  sic:  matrimonium  est  sacramen- 
tum;  sed  sacramentura  est  signum;  ergo  causa 
matrimonii  debet  esse  signum.  Sed  in  consensu 
tacito  nullum  est  signum ;  ergo  consensus  tacitus 
non  facit  matrimonium. 

Secunda  Co^iclnmo  probatur  sic:  In  ma- 
trimonio  debet  esse  plenus  consensus;  sed  con- 
sensus  de  futuro  non  est  plenus  consensus,  quia 
sicut  quod  de  futuro  est,  non  est,  ita  qui  con- 
sentit  de  futuro  consentit  non  plene;  ergo.  — 
Praterea,  in  consensu  qui  causat  matrimonium, 
qui  semel  consentit,  non  debet  amplius  consen- 
tire;  sed  qui  consentit  de  futuro  debet  iterum 
consentire;  igitur  consensus  de  futuro  noncausat 
matrimonium.  Item,  in  matrimonio  est  traditio 
mutua  et  libera  potestas  corporis;  sed  nullus  pro- 
mittendo  tradit  illud  quod  promittit,  immo  est 
contradictio  quod  promittendo  de  futuro  actualiter 
tradat  mutuae  potestati  corpus  suum ;  igitur  con- 
sensus  de  futuro  non  causat  matrimonium,  vel 
contractum  matrimonii. 

Bx  prcecedentl  ratlone  probatur  Tertia 
Conclusio  sic:  Ille  enim  consensus  causat  con- 
tractum  matrimonii  quo  conjuges  tradunt  sibi 
potestatem  corporum  suorum;  sed  iste  est  con- 
sensus  expressus  verbis  de  praesenti ;  igitur  con- 
sensus  expressus  verbis  de  praesenti  est  causa 
matrimonii. 


276  LiB.  IV  Sententiarum 

Quarta  Con^lnsto,  si  consensus  conditio- 
natus  est  causa  matrimonii,  dico  quod  consensus 
conditionatus  vel  fit  per  verba  de  futuro,  vel  per 
verba  de  praesenti.  Si  per  verba  de  futuro  est 
idem  judicium  quod  de  matrimonio  per  verba  de 
futuro,  de  quo  dictum  est  in  2.  Coyulus,  —  Notan- 
dum  autem  quod  conditio  de  futuro  aut  apponitur 
per  modum  poenae,  aut  ut  determinatio  contractus. 
Si  per  modum  poenae,  nuUius  est  vigoris  pro  eo 
quod  matrimonia  debent  esse  libera;  ut  si  quis 
proponit:  promitto  contrahere  tecum  sub  poena 
centum  marcarum.  Si  autem  apponitur  ut  deter- 
minatio  contractus,  distinguendum  est,  quia  aut 
ista  conditio  est  honesta  vel  inhonesta.  Si  est 
honesta,  stante  conditione  stant  sponsalia,  non 
stante,  non  stant;  ut  si  quis  dicat:  contraham 
tecum  si  placuerit  patri  meo,  vel  si  volueris  con- 
verti  ad  fidem.  Si  autem  est  inhonesta,  hoc  est 
dupliciter,  quia  aut  est  contra  substantiam  matri- 
monii,  aut  non;  si  contra  substantiam  matrimonii, 
nulla  est  obligatio,  ut  si  dicat:  contraham  tecum 
si  procuraveris  venena  sterilitatis,  vel  aliquod 
hujusmodi.  Si  autem  est  inhonesta  et  non  contra 
substantiam  matrimonii,  ut  si  dicatur:  contraham 
tecum  si  furatus  fueris,  vel,  si  Deum  ofFenderis, 
talis  conditio  pro  non  adjecta  habenda  est.  —  Si 
autem  consensus  fiat  per  verba  de  praesenti,  aut 
conditio  est  praeterita,  aut  praesens,  aut  futura, 
Si  conditio  est  praeterita,  ut:  accipio  te  in  meam 
si  mortuus  est  pater  tuus;  vel  de  praesenti,  ut: 
accipio  te  in  meam  si   tu  es  virgo,  stante  condi- 


DlSTINCT.  XXVIII  Qu^ST.  I  277 

tione  stat  raatrimoniuin.  Si  autem  conditio  est  de 
futuro,  aut  futuri  necessarii  aut  futuri  contingen- 
tis.  Si  futuri  necessarii,  ut:  accipio  te  in  meam 
si  sol  oriatur  cras,  tunc  stat  matrimonium ;  si  au- 
tem  conditio  est  contingens,  dico  quod  non  est 
matrimonium,  eo  quod  consensus  dependet  de 
futuro  sicut  conditio,  et  ideo  judicandum  est  tunc 
sicut  de  futuro.  Nec  est  matrimonium  nisi  car- 
nalis  copula  subsequatur,  quia  tunc  intelligitur 
a  conditione  apposita  recessisse. 

Ad  argumentum  principale  hujusQuaes- 
tionis,  Ecclesia  dicit  intereos  esse  matrimonium, 
ut  arguebatur,  et  sic  major  debet  sane  intelligi 
vel  totaliter  negari. 

Qu^STio  II. 

Ad  seaindam   Queestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  consensu  coactus  sufficiat  ad 
contrahendum,  quia  baptizatus  timore  poenarum 
est  baptizatus  et  cogendus  est  ad  observantiam 
fidei  christianse,  ut  habetur  Extra.  De  baptismo 
et  ejus  effectu,  c,  Majores;  igitur  a  simili  contra- 
hens  matrimonium  coactus  vel  timore  pcenarum 
vere  contrahit  et  est  cogendus  tenere  matrimo- 
nium  spirituale  quam  carnale;  sed  consensu  coac- 
tuo  impedit  matrimonium  carnale ;  ergo  consen- 
sus  coactus  sufficitad  contrahendum  matrimonium. 
Consequentia  patet  a  simili,  quia  sicut  ibi  est  ma- 
trimonium  spirituale,  ita  hic  est  matrimonium  car- 
nale ;  ergo. 


278  LiB.  IV  Sententiarum 

Contra,  Non  est  minus  favorabile  matrimonium 
spirituale  quam  carnale;  sed  consensus  coactus  im- 
pedit  niatrimonium  spirituale;  igitur,  etc.  Probatio 
minorzs,  quia  consensus  coactus  impedit  professio- 
.  nem  religionis,  ut  habetur  20,  q.  j.  c,  Prasens. 
Ad  SECUNDAM  Qu^STIONEM  qua  quaeritur: 
Utrum  consensus  coactus  sufficiat  ad  contrahen- 
dum  matrimonium,  est  una  opinio  quae  duo  dicit. 
Primo  enim  dicit  quod  nuUus  potest  cogi  ad  con- 
sensum  interiorem.  potest  tamen  cogi  ad  consen- 
sum  exteriorem  propter  minas,  ut  dicat  verba 
exprimentia  consensum.  Secundo  dicit  quod  Eccle- 
sia  praesumit  illum  consensum  qui  sufficit  ad  ma- 
trimonium  contrahendum ;  voluntas  enim  coacta 
voluntas   est  secundum  Augustinum. 

Contra  primum  dicium  objicitur  sic:  Quicun- 
que  cogitur  ad  aliquid  quod  non  potest  esse  sine 
alio  absque  peccato  mortali  cogitur  ad  illud  aliud; 
sed  iste  per  te  cogitur  metu  ad  dicendum  verba 
exteriora  ad  exprimendum  consensum;  sed  illa 
non  possunt  esse  sine  consensu  interiori  sine  pec- 
cato  mortali;  igitur  cogitur  ad  consensum  interio- 
rem.  Minor  quantum  ad  primam  partem  est  tua ; 
quantum  autem  ad  secundam,  patet,  quia  prae- 
bens  in  matrimonio  consensum  exteriorem  sine 
interiori  consensu  facit  mendacium  perniciosum, 
quod  est  peccatum  mortale.  —  Ista  autem  ratio 
tota  confirmatur  in  exemplo  duplici.  Primo,  si 
alicui  non  liceret  consentire  interius,  nullus  metus 
deberet  eum  inducere  ad  proferendum  verba  ex- 
terius,  sicut  esset  de  religioso  qui  nuUo  metu 
deberet  induci  ad  dicendum  haec  verba;  aut  enim 


DlSTINCT.   XXVIII   QU.^ST.  II  279 

est  consentiens  animo.  et  peccat  mortaliter  contra 
votum;  aut  non  consentiens,  et  peccat  mortali- 
ter  mentiendo  pemiciose.  Aliud  exemplum :  si  quis 
violentiam  inferens  isti  ut  accipiat  illam,  etiam 
per  violentiam  exigeret  ab  eo  tale  juramentum: 
Jura  ad  sancta  Dei  Evangelia  quod  sine  meiu  coft- 
sentis  in  illam,  talis  nullo  modo  debet  ex  aliquo 
metu  ad  istud  juramentum  induci,  quia  est  pecca- 
tum  mortale  jurando  mendaciter.  Igitur  a  simili, 
nuUo  metu  potest  ille  induci  ad  accipiendum  istam 
verbo  exterius,  nisi  sic  accipere  sit  licitum ;  non 
est  autem  licitum  nisi  ut  conjungitur  consensus 
exterior  consensui  interiori. 

Sed  secundum  dictum  posset  tolerari  sic:  Ec-!- 
clesia  semper  praesumit  pro  meliori  parte,  ut  pa- 
tet  Extra,  De  regulis  juris,  Estote  misericordes,. 
cap,  2.:  quae  dubia  sunt  quo  animo  fiant,  ut  ibi 
dicitur,  in  meliorem  partem  interpretemur.  Sed 
in  consensu  coacto  dubium  est  in  proposito  quo 
animo  fiat,  igitur  in  meliorenf  partem  interpre- 
tari  debet.  Sed  iste  est  consensus  interior  absque 
metu;  igitur  Ecclesia  sic  praesumit.  Ad  istam 
igitur  Quaestionem  sunt  duo  videnda.  PrimoqudL' 
liter  potest  esse  consensus  coactus.  Secundo,  si 
ille  sufficiat  ad    contractum  matrimonii. 

De  priifixo  dico  tres  propositiones.  —  Prima 
quod  voluntas  non  potest  simpliciter  cogi  ad 
actum  volendi;  quia  cum  violentum  sit,  ex  ^. 
Etkic.,  cujus  principium  est  ab  extra  non  confe- 
rente  vim  passo;  et  hoc  accipitur,  quod  coactum 


28o  LlB.  IV  Sententl\rum 


sive  violentum  est  cujus  principium  est  totaliter 
ab  extra.  Sed  principium  actus  volendi    non   to- 
taliter  est   ab    extra,    cum    sit    actio   manens   in* 
agente,  /.  Ethic,  et  9.  J//?/a/>^./ ergo  voluntas  non 
potest  simpliciter  cogi  ad  actum  volendi. 

Secunda  propositio  est:  habens  voluntatem  po- 
test  cogi  ad  aliquam  passionem  ut  puta  ligari, 
vel  ad  aliquam  actionem  instrumentalem  quae 
tamen  non  est  actio  sua,  ut  puta,  quod  quis  per* 
cutiat  manu  alterius  utendo,  sicut  dixit  sancta 
Lucia  Paschasio:  et  si  per  manimi  meam  sacri- 
ficium  facias  Deus  hoc  deridet. 

Tertia  propositio  est  quod  habens  voluntatem 
potest  cogi  ad  aliquam  actionem  humanam  non 
simpliciter,  sed  secundum  quid,  metu  scilicet  ma- 
joris  mali  quam  sit  ille  actus,  ut  metus  mortis; 
unde  talis  metus  dicitur  posse  cadere  in  constan- 
tem  virum  vel  virtuosum. 

Ijt  tunc  oportet  statim  videre  de  seeundOf 
videlicet  si  iste  consensus  modo  praedicto  coactus 
sufficiat  ad  contractum  matrimonii.  Et  dicoquod 
non,  ut  habetur  expresse  Extra.  De  sponsalibus, 
xap,  cum  locum,  et  cap,  seq,  Consultationi,  §.  Sane. 
Si  autem  quaeratur  quae  est  ratio  quare  iste  con- 
sensus  sic  coactus  non  sufficit  ad  contractum  ma- 
trimonii,  dicitur  quod  ratio  sumitur  a  causa  for- 
mali  illius  contractus,  et  a  causa  efficiente  a  qua 
•est  talis  formalis  contractus,  et  a  causa  finali 
propter  quam  efficiens  dedit  contractui  talem 
iormam. 


DlSTINCT.  XXVIII  QU^-ST.  II  281 

Primum  patet,  quia  iste  contractus  est  datio, 
et  licet  non  liberalis  datio,  quia  dat  ut  detur  sibi 
'aequale,  tamen  libera  datio,  quia  contra  rationem 
dationis  est  quod  non  sit  libera.  Sed  ubi  est  coac- 
tio  ibi  non  est  libertas,  ut  habetur  in  cap,  praal- 
legaio,  Cum  locum,  quod  consensus  habet  locum 
ubi  metus  vel  coactio  intercedit. 

Secundo,  patet  idem  a  causa  efficiente;  nam 
Deus  instituit  talem  translationem  potestatis  cor- 
porum,  ut  esset  mere  libera,  unde  dicitur  Gen.  2. 
Adhaerebit  uxori  suae;  sed  ubi  est  adhaesio  et 
non  coactio  ibi  estlibertas;  ergo  consensus  coac- 
tus  non  sufficit  ad  contractum  matrimonii.  In  si- 
gnum  hujus,  parentes  Rebeccae  dixerunt,  Gen,  14. : 
vocemus  puellam  et  quaeramus  ejus  voluntatem. 
\  Tertio,  patet  illud  ex  parte  finis  qui  est  pro- 
les  et  indissolubilitas  vinculi,  oportet  enim  illam 
donationem  esse  liberam,  quae  est  perpetua,  quia 
ut  dicitur  2,  q.  3.  c,  Prasens,  quod  quis  non  di- 
Ugit  facile  contemnit.  Sed  ista  donatio  ex  vinculo 
indissolubili  est  perpetua  et  debet  esse  libera  et 
non  coacta. 

Ad  argumentum  principale,  dico 
quod  non  tenet  consequentia,  nec  est  siinile 
propter  tria:  Primo,  quia  conditio  baptizati  effici- 
tur  melior,  quia  efficitur  filius  Ecclesiae,  non  au- 
tem  sic  in  matrimonio.  Secundo,  quia  voluntas 
superioris  ratificat  per  talem  consensum  coactum 
aliquem  fieri  filium  Ecclesiae,  non  sic  autem  ra- 
tificat  matrimonium  coactum  propter  primam  ra- 
tionem   factam    circa   finem    Quaestionis.    Tertio, 


282  LiB.  IV  Sententiarum 


quia  in  baptismo  non  est  ita  proprie  matriinoniuin 
sicut  adoptio;  bene  autem  potest  minus  de  volun- 
tario  sufficere  in  adoptato  quam  in  contrahente 
matrimonium,  unde  non  habens  usum  rationis 
potest  adoptari  sed  non  desponsari,  etc. 


Distinctio  XXX  et  XXXI. 

Nec  solum  coactio  impedit.., 

Circa  Distinct,  jo  et  jr,  qucsro  tres  Quastio^ 
nes.  Primo:  Utrum  consensus  erroyieus  sufficiat  ad 
contrahendum  matrimonium,  Secundo:  Vtrtim  inter 
Mariam  et  Joseph  /uerit  verum  matrimonium.  Ter- 
tio:  Utrum  tria  sint  bona  matrimonii  qtca  Ma^ 
gister  ponit  in  litera,  scilicet  Jides,  proles  et  sacra- 
mentum^ 


Qu^STIO  I. 
Ad  primam  Quastionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  consensus  erroneus  sufficiat  ad 
contrahendum  matrimonium,  quia  inter  Jacob  et 
Liam  fuit  verum  matrimonium,  alias  fuisset  cum 
ea  fomicatus.  Sed  Jacob  credidit  per  errorem  eam 
esse  Rachelem;  igitur,  etc. 

In  oppositum  est  Magister  in  litera.  Et  //.  q, 
I,  per  totum. 

In  ISTA  Qu-^STIONE  est/rw«e?unadistinctio 
ponenda.  Secundo  est  Quaestio  dissolvenda.  Tertio 
sunt  aliqua  dubia  removenda.  Distinctio  ad  prae- 
sens  est  ista,  quod  in  matrimonio  potest  esse 
quadruplex  error,  scilicet  error  personcs,  erroryi?r- 

19 


-'284  LiB.  IV  Sententiarum 

tunce,  error  co7iditionis,  et  error  contractus  vel  con- 
sensus  matrimonialis,  puta  quando  alter  conju- 
gum  cbntrahit  animo  simplici,  alter  vero  contrahit 
dolose  utens  verbis  et  signis  sine  animo  contra- 
hendi.  —  Hac  distinctione  praemissa  dico  ad  Quaes- 
tionem  quatuor  Conclusiones.  Prinia  est  quod 
error  personse  impedit  matrimonium  nisi  super- 
veniat  consensus.  Secunda  conclusio,  quod  error 
fortunae  non  impedit  matrimonium.  Tertia  con- 
clusio,  quod  error  conditionis  impedit  matrimo- 
nium.  Quarta  conclusio,  quod  erroneus  consensus 
impedit  matrimonium. 

Prima  Conclusio  probatur:  Consensus  sequi- 
tur  cognitionem  secundum  Augustinum  dicentem 
quod  invisa  diligere  possumus,  incognita  nequa- 
quam ;  ergo  qui  consentit  in  eum  de  quo  cogitat, 
sed  credens  hunc  esse  alium,  de  isto  non  cogitat; 
ergo  in  isto  non  consentit.  Sed  in  matrimonio 
necessario  requiritur  consensus ;  ergo  non  est  ibi 
matrimonium. 

Secunda  Conclusio,  videlicet  quod  error  for- 
tunae  non  impedit  matrimonium,  sicut  error  circa 
pulchritudinem  vel  divitias  et  honores  et  hujus- 
modi,  quia  nullus  error  impedit  matrimonium  nisi 
solus  ille  qui  est  de  respectu  eorum  quae  sunt  in 
matrimonio  essentialia;  sed  bona  fortunae  non 
sunt  essentialia  in  matrimonio;  igitur  error  for- 
tunae  non  impedit  matrimonium. 

Tertia  Conclusio,  quod  error  conditionis,  sicut 
est  servitus,  quando  videlicet  quis  credit  aliquem 
esse  liberum  et  est    servus,    talis    inquam   error 


DlSTINCT.  XXX   Qu^ST.   I  285 

impedit  matrimonium,  quia  servus  non  potest 
dare  potestatem  sui  corporis  alteri;  sed  ista  do- 
natio  requiritur  necessario  in  matrimonio;  igitur. 
—  Sed  quia  ista  Conclusio  posset  male  intelligi, 
ideo  notandum  secundum  aliquos  doctores  quod 
error  conditionis  potest  esse  triplex  in  personis, 
quia  aut  est  paris  conditionis,  ut  cum  servus  con- 
trahit  cum  ancilla;  aut  melioris  conditionis,  ut 
quando  servus  contrahit  cum  libera ;  aut  deterioris 
conditionis,  ut  quando  liber  contrahit  cum  ancilla. 
In  duobus  primis  casibus,  error  non  impedit  ma- 
trimonium;  in  tertio  vero  impedit  contrahendum 
et  dirimit  jam  contractum,  nisi  post  cognitionem 
conditionis  assentiat  verbo  vel  facto.  Et  de  hoc 
erit  sermo  infra  Dist.  36. 

Qitarta  Conclusio,  si  error  consensus  impedit 
matrimonium,  puta  quando  alter  conjugum  con- 
trahit  animo  simplici  et  alter  dolose  utens  verbo 
sine  animo  contrahendi,  dico  quod  in  facie  Eccle- 
siae  sit  matrimonium,  tamen  in  facie  Dei  iste 
error  impedit  matrimonium,  quia  ad  aliquem  ef- 
fectum  requiruntur  duo,  unum  tanquam  principaJe 
et  alterum  tanquam  minus  principale;  si  deficiat 
quod  est  magis  principale  et  ponatur  id  quod  est 
minus  principale  non  sequitur  ad  illud  efifectus. 
Sed  ad  matrimonium  requiritur  consensus  tan- 
quam  principale,  et  verbum  tanquam  minus  prin- 
cipale. 

Occurrunt  autem  hic  duo  dubia.  Primum: 
esto  quod  aliquis  ad  extorquendam  carnalem  co- 
pulam  dicat  verba,  animo  tamen    non    intendens 


286  LlB.  IV  Sententiarum 

contrahere,  nunquid  alia  persona  simplici  animo 
contrahens  obligatur.  Videtur  quod  sic,  quia  ex 
parte  ejus  sunt  tam  consensus  quam  verba  quae 
sunt  causa  obligationis  in  matrimonio.  —  Sccun-- 
dum  dubiutn:  esto  quod  dolose  contrahens  pro- 
cessu  temporis  exprimat  dolum  suum  alteri  per- 
sonae  quae  contraxit  secum  in  bono  animo,  ista 
non  potest  recedere  nec  reddere  debitum,  stante 
conscientia  de  dolo,  propter  periculum  fomicatio- 
nis,  et  sic  remanet  perplexa. 

Ad  primum  dubium  dico  quod  quia  contrac- 
tus  matrimonii  non  claudicat,  ut  sit  matrimonium 
ex  altera  parte  tantum,  et  ideo  si  secunda  per- 
sona  non  dat  consensum,  non  est  ibi  contractus 
matrimonii,  et  sic  altera  persona  non  obligatur. 
—  Sed  tunc  remanet  secundum  dubium,  ad  quod 
dicunt  aliqui  quod  illa  persona  non  potest  red- 
dcre  debitum  stante  conscientia  de  dolo  alterius ; 
nec  potest  recederc,  quia  exponeret  se  periculo 
fomicationis.  Alia  via  est  melior,  quod  talis  per- 
sona  non  facit  sibi  conscientiam  quod  alter  dolose 
consenserit,  sed  quod  modo  mentitur  et  alias 
vere  consenserit,  sicut  est  de  illo  qui  dixit  uxori 
quod  cognovisset  matrem  uxoris ;  talis  enim  non 
tenetur  reddere  debitum  marito  sic  asserenti. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  de  Jacob 
et  Lia,  sive  Jacob  excusetur  sine  non,  dico  quod 
consensit  in  Liajn  novo  consensu,  et  hoc  forte 
propter  verba  Laban  dicentis:  non  est  consuetu- 
dinis  in  loco  isto  ut  minores  prius  tradantur  ad 
nuptias. 


DlSTINCT.  XXX  Qu^ST.  II  287 

QU^STIO   II. 
Ad  secundam  Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  inter  Mariam  et  Joseph  non 
fuit  verum  matrimonium,  quia  /7.  q,  /.  Sunt 
qtuzdam,  dicitur  sic :  voventibus  non  '  solum  nu- 
bere,  sed  velle  nubere,  damnabile  est;  sed  Virgo 
voverat  virginitatem,  juxta  illud  Luc,  2, :  quo- 
modo  fiet  istud  quoniam  virum  non  cognosco ; 
ergo,  etc. 

In  oppositum  est  Magister  in  litera,  et  acci- 
pitur  ex  Evangelio  Matth,  /.  .•  cum  esset  desponr 
sata  Maria  Joseph. 

Ad  istam  Qu^stionem  dico  tres  Conclusio- 
nes.  Prifna  est  quod  decuit  Matrem  Christi  vo- 
vere  virginitatem.  Secunda  Conclusio  est  quod  de- 
cuit  Matrem  Christi  esse  virginem  et  alicui  des- 
ponsari  matrimonio.  Tertia  Conclusio,  quomodo 
stant  ista,  quod  aliqua  cum  voto  virginitatis  vero 
sit  alicui  matrimonio  sociata. 

Prima  Canchisio  probatur  dupliciter.  Pri^ 
mo :  Decuit  Christum  qui  est  speculum  sine  ma- 
cula  habere  habitaculum  seu  matrem  incorrup- 
tam  re  et  voluntate ;  sed  perfecta  incorruptio 
voluntatis  est  in  voto  castitatis ;  ergo  decuit 
matrem  Christi  vovere  et  servare  virginitatem. 
—  Secundo  sic :  Decuit  matrem  Christi  habere 
omnis  sanctitatis  et  puritatis  privilegium ;  sed 
omnis  puritatis  privilegium  non  potest  haberi 
sine  virginitate ;  ergo,  etc. 


288  LlB.  IV  Sententiarum 

Secunda  Corvclusio  ad  prsesens  probatur 
sic  triplici  congruentia,  scilicet  propter  signum, 
propter  infamiae  vitationem,  et  propter  divini 
consilii  occultationem.  Propter  signum  quidem 
quia  Ecclesia  debuit  per  aliquam  significari;  sed 
nuUa  est  propinquior  ad  signandam  Ecclesiam 
quam  mater  Christi,  quia  Ecclesia  est  virgo,  ma- 
ter  et  sponsa ;  ergo  decuit  matrem  Christi  esse 
virginem  et  sponsam.  Propter  infamiiE  vitationem, 
quia,  ut  ait  Ambrosius,  sciebat  Dominus  teneram 
esse  Virginis  verecundiam  et  lubricam  famam 
pudoris,  ideo  maluit  alios  de  suo  ortu  quam  de 
matris  pudore  dubitare.  Propter  divini  consilii 
occultationem,  unde  Augustinus :  quae  fuit  neces- 
sitas  ut  desponsata  esset  Virgo  Joseph  nisi  prop- 
terea  quatenus  hoc  sacramentum  diabolo  cela- 
retur. 

Tertia  Cancltisio,  qualiter  stat  simul  in 
virgine  votum  virginitatis  et  verum  matrimonium, 
dupliciter  declaratur.  Quia  enim  inter  Mariam 
et  Joseph  fuerit  verum  matrimonium  hoc  dicunt 
multse  auctoritates  sanctorum  quas  ponit  Magister 
in  litera,  ideo  hoc  non  est  probandum,  sed  as- 
sumptum  est  declarandum,  scilicet  quomodo  inter 
eos  cum  virginitate  Matris  Christi  fuerit  verum 
matrimonium.  Hoc  declaratur  primo  sic :  Beata 
Virgo  voverat  virginitatem  sub  conditione  scili- 
cet  nisi  Deus  aliter  vellet  et  disponeret ;  sed 
cum  voto  sic  conditionato  stat  matrimonium ; 
ergo,  etc. 


DlSTINCT.  XXX  Qu^ST.  II  289 

Sed  contra,  In  omni  quantumcunque  absoluto 
intelligitur  haec  conditio,  si  placet  Deo.  Igitur 
cum  ista  conditione  sic  intellecta  stat  votum 
absolutum.  Prceterea,  quia  votum  istud  fuerit  abso- 
lutum  clare  intelligitur  ex  illo  verbo  Virginis  ad 
Angelum :  Quomodo  fiet  istud  quoniam  virum 
non  cognosco ;  si  enim  fuisset  votum  conditio- 
natum,  tunc  nulla  esset  quaestio,  quia  cum  non 
esset  sterilis,  si  fuisset  cognita  concepisset.  Ideo, 

Declaratur  secundo  modo  sic :  In  contractu 
matrimonii  est  mutua  donatio  corporis  ad  copu- 
lam  carnalem  nonnisi  sub  conditione  implicita,  vi- 
delicet  si  petatur,  unde  contrahentes  cum  propo- 
sito  statim  vovendi  castitatem,  vere  contrahunt; 
ideo  ubi  est  certitudo  quod  nunquam  poneturin 
effectu  talis  conditio,  scilicet  quod  neuter  conju- 
gum  nunquam  petet  debitum  copulae  carnalis, 
ibi  in  nuUo  praBJudicat  voto  castitatis  contractus 
matrimonialis.  Sed  hic  fuit  talis  certificatio ;  igi- 
tur  cum  voto  castitatis  in  Virgine  potuit  stare 
et  stetit  contractus  matrimonii.  Probatio  minoris; 
nam  habemus  Matth,  /.  quod  Angelus  instruxit 
Joseph  dicens :  noli  timere  accipere  Mariam 
conjugem  tuam,  multo  fortius  concluditur  quod 
ipsa  a  Deo  vel  ab  angelo  fuit  edocta:  noli  ti- 
mere  accipere  Joseph  virum  justum  in  conju- 
gem  tuum,  quia  Spiritus  Sanctus  dabit  tibi  eum 
in  custodem  et  testem  virginitatis  tuae,  qui  te- 
cum  pari  voto  contineat. 

TUNC  AD  ARGUMENTUM  i7i  conirarium  quando 
dicitur  quod  voventibus  non  solum  nubere,  etc, 


2go  LiB.  IV  vSententiarum 

dico  quod  debet  intelligi  ista  auctoritas  de  vo- 
lentibus  nubere  secundum  communem  legem  ad 
quorum  velle  nubere  sequitur  actus. 

Qu^STio  III. 
Ad  tertiam  Qucestionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  non  sint  ista  tria  bona  matri- 
monii  quaB  ponit  Magister  in  iitera,  scilicet  fides, 
proles  et  sacramentum.  Quod  non  sacramentum, 
quia  sacramentum  secundum  se  est  formaliter 
bonum ;  ergo  non  est  aliis  bonis  bonum.  Simi- 
liter  non  est  ibi  bonum  fidei,  quia  inter  adul- 
terum  et  adulteram  est  verum  matrimonium,  et 
tamen  non  est  ibi  bonum  fidei.  Similiter  non  est 
ibi  bonum  prolis,  quia  inter  steriles  est  verum 
matrimonium,  et  tamen  non  est  ibi  bonum  prolis. 

Contra,  Augustinus,  De  bono  conjugali  diclt 
quod  tria  sunt  bona  conjugii.  scilicet  fides,  pro- 
les  et  sacramentum. 

Ad  istam  Qu^STIONEM  dicitur  uno  modo 
quod  contrabens  matrimonium  obligat  se  ad  ac- 
tum  copulae  carnalis  ad  minus  si  petatur,  et 
certitudo  de  non  petendo  in  paucissimis  habetur. 
In  illo  autem  actu  privatur  homo  magno  bono, 
scilicet  usu  rationis  secundum  Philosophum  7. 
Ethic.  quia  talis  actus  furatur  intellectum  saepis- 
sime  sapientis ;  igitur  nullus  debet  contrahere 
matrimonium  nisi  sint  aliqua  bona  recompensa- 
bilia  istam  jacturam  usus  rationis.  Ista  autem 
bona    sunt    sacramentum,    fides    et    proles,    quae 


DlSTINCT.  XXX  Qu^ST.  III  291 


secundum  sanctos  excusant  istum  actum  car- 
nalem. 

Conira,  quia  in  statu  innocentiae  fuisset  ma- 
trimonium  habens  ista  bona,  nec  tamen  fuissent 
tunc  excusantia  illum  actum  carnalem ;  igitur 
nec  tunc  fuissent  ponenda;  igitur  non  praecise 
ista  sunt  ponenda  tamquam  excusantia  actum 
illum.  —  Praterea,  inter  Mariam  et  Joseph  fuit 
verum  matrimonium^  ex  prtec.  Quast.,  in  quo  non 
oportuit  ponere  ista  tria  tanquam  excusantia.  — 
Praterea,  multo  magis  privatur  homo  usu  ratio- 
nis  persomnum  quam  per  istum  actum,  quia  in 
somno  est  quasi  mortuus;  igitur  nullus  secundum 
rectam  rationem  debet  se  exponere  somno  nisi 
essent  bona  excusantia.  Hic  dicitur  ,  quod  sunt 
ibi  bona  aliqua  excusantia  scilicet  necessitas  na- 
turae  et  confortatio  organorum.  Aliter  dicitur 
quod  non  est  simile,  quia  aliquis  non  patitur 
proprie  damnum  in  somno  sicut  in  illo  actu, 
quia  post  somnum  vigoratur  intellectus,  post 
istum  autem  actum  habetatur. 

Quidquid  autem  sit  de  istis  rationibus  dici- 
tur  ad  Quaestionem  quod  tria  praedicta  sunt  bona 
matrimonii,  quia  ad  hoc  ut  matrimonium  habeat 
esse  completum,  tria  sunt  necessaria,  scilicet 
insHtutio,  usus  et  /ructus,  Ratione  institutionis  est 
bonum  sacramenti ;  ratione  usus  est  bonum  fidei; 
sed  ratione  fructus  est  bonum  prolis.  —  Vel  sic 
secundum  Scotum :  In  matrimonio  tria  sunt ; 
aliquod  tanquam  bonum  intrinsecum  cui  corres- 
pondet  bonum  sacramenti ;   aliud    tanquam    finis 


292  LlB.  IV  Sententiarum 

proximus  cui  correspondet  bonum  fidei ;  aliud 
tanquam  finis  ultimus  cui  correspondet  bonum 
prolis. 

TUNC  Ad  argumentum  principale.  Ha- 
bet  enim  illud  argumentum  tres  partes.  Ad  pri- 
mam  partem  patet  quod  ista  non  sunt  tria  bona 
sacramenti  matrimonii  ut  est  signum  sensibile, 
sed  sunt  tria  bona  matrinonii  proprie  accepti, 
scilicet  vinculi  indissolubilis  manentis  post  con- 
tractum,  et  illud  non  est  inconveniens  esse  bo- 
num  aliis  bonis.  —  Ad  secundam  pqrtem  argu- 
menti  dico  quod  semper  bonum  fidei  est  in  obli- 
gatione,  licet  non  semper  sit  in  executione,  si- 
cut  est  etiam  in  aliis  contractibus  mutuis.  —  Ad 
iertiam  partem  argumenti  dico  quod  oblatio  non 
semper  est  absolute  ad  bonum  prolis,  sed  sub 
conditione,  scilicet  si  eveniat,  et  non  procuran- 
dum  studiose  oppositum  ne  eveniat. 


Distinctio  XXXIL 

Quod  V0PO  sine  oonservsu... 

Circa  Disi,  J2  et  jj  quaro  qtiahior  Quastiones, 
Primo:  Utrum  in  matrimonio  sit  simpliciter  neces^ 
sarium  reddere  debitum  petenti,  Secundo :  Utrum 
bigamia  fuerit  aliquando  iicita,  Tertio :  Utrum  bi- 
gamus  ante  baptismum  possit  post  baptismum  ad 
sacros  Ordines  promoveri,  Quarto  :  Utrum  virgini- 
tas  sit  virtus. 


QU^STIO   I. 
Ad  primam  Qucestionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  in  matrimonio  non  sit  simpli- 
pliciter  necessarium  reddere  debitum  petenti,  quia 
nuUus  simpliciter  obligatur  ad  peccandum  mor- 
taliter;  sed  reddere  debitum  est  peccatum  mor- 
tale ;  ergo,  etc.  Probatio  minoris,  actus  seu  usus 
rationis  est  majus  bonum  quaim  actus  cujuscun- 
que  virtutis ;  sed  in  illo  actu  privatur  ille  usu 
rationis,  7.  Ethic;  ergo  privat  se  maximo  bono, 
et  per  consequens  peccat  mortaliter. 

Co7iira.  /.  ad  Cor,  7.  dicitur:  vir  uxori  debi- 
tum  reddat,  similiter  autem  et  uxor  viro.  Et  pro- 
bat,  quia  vir  non  habet  potestatem  sui  corporis 
sed  uxor,  et  e  converso. 


294  LiB.  IV  Sententiarum 

In  ISTA  Qu^STIONE  sunt  tria  videnda,  Primo 
in  genere  si  simpliciter  reddere  debitum  est  ne- 
cessarium  petenti.  Secundo,  magis  in  specie,  si 
illud  est  necessarium  pro  omni  loco  et  tempore. 
Teriio,   si  actus  conjugalis  sit  semper  sine  peccato. 

Qtuintum  ctd  pvimufrif  dico  quod  aliquis 
potest  juste  non  reddere  debitum  petenti  et  hoc 
tripliciter.  Primo  si  alter  conjugum  amisit  jus 
petendi.  Secundo  si  alter  conjugum  non  habet  jus 
reddendi  pro  tunc.  Tertio  si  alter  conjugum  obli- 
gatur  ad  non  reddendum  debitum  vinculo  fortiori. 

Primum  patet  in  fornicatione  conjugis;  tunc 
enim  innocens  non  tenetur  reddere  debitum  lapso, 
quia  lapsus  in  fornicationem  amisit  jus  petendi. 
Si  autem  uterque  lapsus  sit,  ut  patet  De  adul- 
terio  et  stupro  c.  Tua.  paria  delicta  mutua  com- 
pensatione  toUuntur. 

Secundum.  patet  quando  aliqui  contrahunt 
matrimonium  per  verba  de  praesenti  et  est  inter 
eos  matrimonium  ratum,  et  tamen  licitum  est 
postmodum  ingredi  religionem  ;  sed  si  teneretur 
statim  reddere  debitum  teneretur  se  reddere  inha- 
bilem  ad  religionem,  quod  est  falsum. 

Tertium  patet,  quod  non  tenetur  reddere  debi- 
tum  petenti  si  obbligatur  ad  non  reddendum  vin- 
culo  fortiori,  utpote  si  alter  conjugum  infirmetur, 
et  redditio  debiti  vergat  in  detrimentum  propriae 
incolumitatis ;  ten^tur  enim  magis  diligere  pro- 
priam  incolumitatem  quam  istud  debitum  alteri 
conjugi.  Consimiliter  fortiori  vinculo  tenetur  non 


DlSTINCT.  XXXII  Qu^ST.  I  295 


occidere  fcetum  in  utero  praegnantis,  vel  non 
esse  causa  abortus,  quam  istud  reddere.  Igitur 
ubi  est  probabile  periculum  de  extinctione  foetus 
vel  de  abortu  faciendo  non  tenetur  reddere  de- 
bjtum.  Similiter  majori  praecepto  tenetur  non 
agere  unde  proles  nascatur  leprosa,  quae  posset 
alias  procreari  sana,  quam  pro  nunc  satisfacere 
voluntati  mulieris ;  ut  in  pluribus  autem  puer 
tempore  menstrui  conceptus  nascitur  leprosus ; 
igitur  tunc  non  tenetur  reddere  debitum.  —  G?»- 
Jirmatur,  quia  non  sine  causa  in  lege  mosaica 
accedens  ad  mulierem  menstruatam  debuit  mori ; 
mors  autem  non  intelligitur  nisi  pro  peccato 
mortali  et  gravi;  ergo  non  videtur  probabile  quin 
implicite  sit  prohibitum  hoc  in  lege  evangelica 
quae  est  lex  charitatis  et  castitatis. 

Sed  contra  hoc  instatur  quia  tunc  uxori  lepro- 
sae  vir  sanus  non  deberet  reddere  debitum,  quia  est 
contra  bonum  prolis  quae  nasceretur  leprosa,  et 
contra  incolumitatem  propriam  quia  posset  ex  tali 
actu  incurrere  lepram,  cujus  tamen  oppositum  ha- 
betur.  Extra.  De  conjugio  leprosorum  c,  i.  quod  licet 
conjugi  leprosae  conjux  sanus  vel  leprosus  debeat 
debitum  reddere  secundum  istud  capitulum  prae- 
allegatum,  non  tamen  sequitur  quod  mulieri  tem- 
pore  menstruorum,  quia  ibi  non  est  contra  bo- 
num  prolis  quod  procreatur  leprosa,  immo  magis 
esset  contra  bonum  prolis  qiiod  nunquam  pro- 
creeu-etur ;  de  ista  autem  matre  nunquam  procrea- 
tur  si  propter  lepram  vitetur ;  hic  autem  et  si 
non     procreetur     tempore    menstruorum     tamen 


296  LiB.  IV  Sententiarum 

procreabit    postea,    et    tunc    sana,    nunc    autem 
leprosa. 

De  seciindo  Artieulo  magis  videndum  est 
in  specie  si  pro  omni  /oco  et  tempore,  sit  debitum 
reddendum  petenti.  De  tempore  autem  sciendum 
est  quod  tempus  dupliciter  accipitur  hic  in  pro- 
posito,  quia  est  tempus  quo  conjuges  subjacent 
infirmitatibus,  et  est  tempus  quo  vacant  solemni- 
tatibus.  Ad  reddendum  debitum  tempore  infirmi- 
tatum,  dictum  est  in  Art,  prcec,  Sed  de  redditione 
debiti  tempore  solemnitatum,  dicit  Apostolus  r. 
Cor,  7.  Nolite  fraudare  invicem  nisi  forte  ex  con- 
sensu  ut  vacetis  orationi  ad  tempus  quia,  ut 
ponit  Magister,  debitum  est  reddendum  illotem- 
pore  petenti  sed  non  petendum,  et  reddi  potest 
sine  culpa  sed  non  potest  peti  sine  culpa.  De 
alio,  si  in  omni  loco  est  reddendum  debitum  pe- 
tenti,  dico  quod  in  loco  sacro  regulariter  absti- 
nendum  est,  quia  non  statim  imminet  periculum 
fornicationis,  qui  possunt  cito  ad  locum  non  sa- 
crum  venire.  Si  tamen  diu  necesse  esset  eos  com- 
manere  in  loco  sacro,  et  aliud  non  obstaret,  tene- 
retur  reddere  debitum  petenti.  Nec  forte  ex  hoc 
si  actus  esset  occultus  locus  sacer  esset  inter- 
dictus,  nec  oportet  cultum  divinum  ibidem  publice 
praetermitti. 

jye  tertio  Artictilo,  si  actus  conjugalis 
semper  sit  sine  peccato,  dico  quod  coitus  conju- 
galis  est  triplex.  Aliquando    est    meritorius,    ali- 


DlSTINCT.  XXXII  Qu^.ST.  I  297 


quando  licitus,  aliquando  illicitus,  et  intelHgitur 
illicitus  quantum  ad  peccatum  veniale  et  mortale. 
Coitus  vero  meritorius  duplex  est,  quia  aliquando 
fit  causa  prolis  procreandae  ad  cultum  divinum 
sicut  fuit  in  antiquis  patribus.  Aliquando  fit  causa 
reddendi  debitum  uxori,  /.  ad  Cor, :  vir  uxori 
debitum  reddat ;  iste  enim  coitus  est  justitise  et 
per  consequens  meritorius.  —  Aliquando  est  coi- 
tus  licitus,  quando  scilicet  homo  movetur  ad  coi- 
tum  conjugalem  causa  fornicationis  vitandae,  se- 
cundum  quod  dicit  Apostolus  /.  ad  Cor, :  ergo 
unusquisque  suam  propriam  uxorem  habeat  prop^ 
ter  fornicationem  vitandam.  Iterum  est  coitus  con- 
jugalis  permissus  fragilis  cum  aliquis  coit  cum 
uxore  sua  quaerendo  in  ea  delectationem  suam, 
quam  in  alia  non  quaereret,  postponendo  tamen 
delectationem'suam  illi  delectationi  quae  est  in  Deo; 
et  ad  istum  coitum  sequitur  peccatum,  quia  dele- 
ctatur  in  creatura,  sed  tamen  veniale  eo  quod 
postponit  illam  delectationem  ei  quae  est  in  Deo. 
—  Est  alius  coitus  qui  dicitur  illicitus,  sicut 
quando  quis  coit  cum  uxore  sua  causa  libidinis 
explendae  sicut  faceret  cum  meretrice  quaerendo 
meretriceas  blanditias,  et  ad  talem  coitum  se- 
quitur  peccatum  mortale. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  nego  mU 
norem,  Ad  probationem  dico  quod  perpetuus  usus 
rationis,  est  majus  bonum  quam  actus  cujuscun- 
que  virtutis ;  et  ideo  qui  per  aliquem  actum  pri- 
varet  se  perpetuo  usu    rationis,  peccaret    morta- 


298  LiB.  IV  Sententiarum 

liter,  sed  carentia  usus  rationis  pro  momento  noa 
est  tantum  malum  sicut  actus  oppositus  actui 
virtutis.  Si  etiam  talis  carentia  usus  rationis  es- 
set  peccatum  mortale,  sequeretur  quod  dormiens 
semper  peccaret  mortaliter. 

Qu^:STio    II. 
Ad  secundam  Qtiigstionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  bigamia  nunquam  fuerit  licita, 
quia  nihil  est  licitum  quod  est  contra  legem  na- 
turae  ;  sed  bigamia  est  contra  legem  naturae,  ut 
ponit  quaedam  glossa,  de  Lamech  qui  primus 
inducit  bigamiam. 

Contra.  Gen.  6.  patet  quod  Abraham  habuit 
Saram  et  Agar ;  igitur  aliquo  tempore  fuit  licita 
bigamia. 

Ad  Qu^iSTiONEM  patet  quod  bigamia  ali- 
quando  fuit  licita,  quia  non  est^  verisimile  quod 
sancti  Patres  veteris  testamenti  fecerint  aliquid 
illicitum  maxime  publice  illicitum;  sed  patet  ex 
Scriptura  veteris  testamenti,  quod  Patres  tunc 
erant  bigami,  sicut  patet  de  Abraham,  Gen,  16, ; 
similiter  de  Jacob,  Gen.  29.,  qui  habuit  quatuor 
uxores ;  similiter  de  David,  2.  Reg.,  qui  habuit 
quinque ;  et  ergo  bigamia  aliquando  fuit  licita. 
Sed  difficultas  oritur  ex  Quaestione  propter  duo. 
Primum  est  quod  justitia  commutativa  requirit 
aequalitatem  5.  Ethic.  per  hoc  enim  distinguitur 
a  justitia  distributiva  quae  requirit  proportionem, 
justitia    autem     commutativa   requirit    aequalita- 


DiSTiNCT.  XXXII  Qu^.ST.  I  299 


tem.  Sed  in  matrimonio  est  justitia  commutativa; 
igitur  requirit  sequalitatem.  Sed  in  bigamia  non 
est  aequalitas,  quia  unus  habet  plures,  et  plures 
non  habent  nisi  unum ;  ergo  non  est  ibi  justitia, 
et  per  consequens  non  est  licita.  —  Secundum 
unde  oritur  difficultas  est  quia,  ut  tangebatur  in 
arguendo,  quod  est  contra  legem  naturae  nullo 
modo  est  licitum  ;  sed  bigamia  est  hujusmodi ; 
ergo  nullo  modo  est  licita.  Ideo  sunt  duo  decla- 
randa:  Pritnum  quomodo  in  bigamia  est  justitia 
commutativa  et  non  dequalitas.  Secundum,  quo- 
modo  bigamia  non  est  simpliciter  conrta  legem 
naturae. 

Primum  declaratur  dupliciter :  primo  ex  parte 
instituentis  contractum ;  secundo  ex  parte  contrac- 
tus.  Primo  modo:  justitia  commutativa  requirit 
aequalitatem  commutatorum  quantum  est  possibile 
ad  illum  finem  propter  quem  commutantur;  sed 
in  contractu  matrimonii  est  commutatio  propter 
duplicem  finem,  scilicet  propter  prolem  procrean- 
dam  et  propter  fomicationem  vitandam;  ergo 
justitia  commutativa  in  contractu  matrimonii  re- 
quirit  aequalitatem  quantum  est  possibile  propter 
duplicem  finem  praedictum.  Sed  primum  corpus 
viri  est  majoris  valoris  quam  corpus  mulieris, 
quia  pro  eodem  tempore  vir  potest  plures  foecun- 
dare  et  una  non  a  pluribus  foecundari;  igitur 
propter  istum  finem  est  optima  aequalitas.  Prop- 
ter  alium  finem,  scilicet  propter  fornicationem  vi- 
tandam,  corpus  viri  et  corpus  mulieris  sunt  aequalis 
valoris;  et  ideo  ex  ista  parte  non   est    completa 

80 


300  LlB.  IV  Sententiarum 

ratio  justitiae  nisi  superior  dispenset  legem  decla- 
rando  vel  eam  aliquo  tempore  revocando.  Sic  au- 
tem  in  proposito  fuit ;  licet  enim  esset  institutxun 
ut  uni  una  sociaretur  et  e  converso,  tamen  ad 
multiplicandum  et  generandum  Dei  cultores  fuit 
aliquando  dispensatum.  —  Secundo  declaratur  hoc 
idem  ex  parte  contractus  sic :  quando  aliquid  or- 
dinatur  ad  aliquem  finem  principalem  et  ad 
alium  finem  minus  principalem,  rationabile  est 
uti  illo  modo  quo  magis  valet  ad  finem  prin- 
cipaliorem,  licet  per  hoc  aliquid  detrahitar  fini 
minus  principali.  Exemplum:  cibus  valet  ad  de- 
lectationem  quae  est  minus  principalis,  et  adnu- 
tritionem  quae  magis  est  principalis  secundum  rec- 
tam  rationem.  Utendum  igitur  est  cibo  eo  modo 
quo  plus  valet  ad  nutritionem  licet  in  hoc  minus 
valeat  ad  delectationem,  sed  contractus  matrimo- 
nii  est  propter  prolem  tanquam  propter  finem 
principalem,  et  est  secundario  propter  fomicatio- 
nem  vitandam ;  igitur  secundum  rectam  rationem 
debent  contrahentes  sic  commutare  ut  commuta- 
tio  plus  valeat  ad  procreationem  licet  minus  va- 
leat  ad  illam  redditionem,  et  sic  tali  modo  fit 
commutatio  corporis  unius  viri  pro  pluribuscor- 
poribus  mulierum.  Si  autem  est  hoc  absolute 
faciendum,  igitur  tempore  necessit^itis  necessario 
faciendum. 

Ad  evidentiam  autem  secundaB  difficultatis  est 
sciendum  quod  aliquid  dicitur  de  lege  naturae 
dupliciter.  U710  modo  primario  quod  est  sicut  prin- 
cipium  practicum  simpliciter  notum  lumine  ratio- 


DlSTINCT.  XXXII  Qu^ST.  III        301 


nis  naturalis,  vel  sicut  conditio  demonstrata  ex 
illis  principiis.  Alio  modo  secundario  quod  est 
consonum  dictamini  rationis  naturalis  pro  loco  et 
tempore.  —  Contra  primum  nuUa  cadit  dispen- 
satio  et  ideo  oppositum  ejus  simpliciter  est  pec- 
catum,  sed  contra  secundum  bene  cadit  dispen- 
satio  in  casu,  et  isto  modo  monogamia  est  de 
lege  naturae,  bigamia  vero  contra  legem  naturae. 
Sed  in  hoc  quod  dictum  est  in  casu  cadit  dispen- 
satio  et  per  hoc  patet  ad  argumentum  principale. 

QU-«STIO  III. 
Ad  tertiam  QucBstionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  bigamus  ante  baptismum  pos- 
sit  post  baptismum  ad  sacros  Ordines  promoveri, 
quia  ut  dicitur  Dist,  26,  c.  i.  et  est  Hieronyini 
in  Epist.  ejus  ad  Occeanum:  qui  ante  baptismum 
conjugem  habuit,  quae  habuit  duos  viros,  non  ei 
imputatur;  sed  imputaretur  hoc  sibi  si  non  pos- 
set  ad  sacros  Ordines  promoveri;  igitur,   etc. 

Contra,  —  Dist,  26.,  et  accipitur  a  B.  Au- 
gustino  super  Epist.  ad  Titum,  ubi  dicitur  quod 
acutius  intelligunt  qui  negant  bigamum  ad  sacros 
Ordines  promovendum ;  ergo,  etc. 

Ad  istam  QUiESTiONEM  patet  per  omnes  quod 
hujusmodi  bigamus  non  potest  ad  sacros  Ordines 
promoveri  ut  ponitur  in  Canone,  Dist.  26.  c.  pral^ 
iegato.  Acutius  et  fit  una.  Sed  si  quaeras  quae  sit 
causa  irregularitatis  in  bigamia  ante  baptismum ; 
respondetur  tripliciter  secundum  tres  opiniones. 


302  LiB.  IV  Sententiarum 


Una  opinio  dicit  sic:  per  baptismxim  solum 
deletur  peccatum  ei  sequela  peccati ;  sed  bigamia 
non  est  peccatum  nec  sequela  peccati;  igfitur.  Et 
per  hoc  patet  illud  de  homicidio  ante  baptismum 
commisso ;  nam  homicida  ante  baptismum  potest 
ad  sacros  Ordines  promoveri  post  baptismum  et 
non  bigamus,  quia  homicidium  est  peccatum  et 
maxime  si  peccat  occidendo,  sicut  est  in  homici- 
dio  voluntario,  et  ideo  tollitur  per  baptismum. 

Contra.  Esto  quod  bigamus  peccet  in  biga- 
mia,  puta  illicite  contrahendo,  sequitur  quod  ille 
contractus  cum  sit  peccatum  vel  annexum  pec- 
cato  delebitur  in  baptismo.  —  Praeterea,  si  ex 
ista  ratione  esset  necessario  irregularitas  in  biga- 
mia,  quia  non  est  peccatum  nec  sequela  peccati, 
sequeretur  quod  non  posset  Ecclesia  istam  irre- 
gularitatem  toUere,  quia  non  potest  bigamia  tri- 
buere  quod  sit  ex  se  peccatum  vel  sequela  pec- 
cati.  —  Praeterea,  Augustinus  in  cap.  praalleg.  26. 
Acutius  dicit  quod  si  fcemina  cathecumena  vitiata 
est,  non  potest  post  baptismum  inter  virgines 
consecrari;  sed  possibile  est  istam  vitiationem 
seu  corruptionem  ante  baptismum  fuisse  pecca- 
tum;  ergo  illud  peccatum  non  deletur  per  baptis- 
mum  quantum  ad  sequelam  correspondentem  sibi. 

Alia  opinio  dicit  sic  quod  aliqua  infamia  est 
sequens  actum  ex  notitia  actuali,  aliqua  infamia 
sequens  actum  propter  defectum  significationis. 
Primam  autem  infamiam  toUere  potest  Ecclesia, 
secundam  autem  non  potest  toUere.  Nunc  autem 
homicidium  inducit  irregiilaritatem  propter  statu- 


DlSTINCT.  XXXII  Qu^ST.  III         303 

tum  Ecclesiae,  ideo  Ecclesia  potest  toUere.  Sed 
bigainia  inducit  irregularitatem  non  propter  sta- 
tutum  Ecclesiae,  sed  propter  defectum  significa- 
tionis,  ideo  Ecclesia  non  potest  hanc  irregulari- 
tatem  tollere. 

Sed  diceres:  quomodo  est  ibi  defectus  signi- 
ficationis.  Dicitur  quod  sacerdos  reprsesentat  per- 
sonam  Christi,  ideo  non  debet  habere  aliquid  quod 
repugnet  personae  Christi;  sed  Christus  est  uni- 
cus  sponsus  unius  Ecclesiae,  et  Ecclesia  unica 
sponsa  Christi;  ergo  qui  habet  oppositum  hujus 
non  recte  repraesentat  Christum.  Sed  bigamus  qui 
habuit  duas,  vel  una  quae  habuit  duos  habetali- 
quid  quod  repugtiat  isti  conjunctioni  Christi  et 
Ecclesiae ;  igitur.  —  Conira,  Si  irregularitas  biga- 
miae  esset  ex  aliquo  priori  quam  ex  statuto  Ec- 
clesiae,  Ecclesia  non  posset  ibi  dispensare,  cujus 
contrarium  habetur  Dist,  34,  can.  Lector,  ubi  Papa 
Martinus  dispensat  et  concedit  Lectorem  qui  du- 
xit  viduam  posse  in  subdiaconum  promoveri. 

Respondetur  quod  in  primitiva  Ecclesia  Sub- 
diaconatus  non  erat  sacer  Ordo,  et  ideo  Martinus 
concessit  quod  bigamus  posset  ordinari  in  sub- 
diaconum  et  non  ultra  ascendere.  —  Contra: 
Dist.  5.  c.  Si  quis  viduam,  habetur  quod  Lucius 
Papa  dispensavit  cum  Panormitano  Archiepi- 
scopo,  qui  fuit  bigamus. 

Est  igitur  tertia  opinio  quae  dicit  quod  causa 
irregularitatis  non  est  nisi  statutum  Ecclesiae. 
Eodem  modo  dicit  quod  causa  quare  irregulari- 
tatis  poena  de  homicidio  remittatur  in  baptismo. 


304  LiB.  IV  Sententiarum 

irregularitatis  autem  pcBna  de  bigamia  non  rerait- 
tatur  in  ipso  baptismo  non  est  nisi  statutum 
Ecclesiae  volentis  hanc  poenam  remitti,  hanc  non 
remitti.  Unde  per  specialem  dispensationem  po 
test  toUi ,  ut  patet  in  duobus-casibus  praealleg-atis. 

Ad  argumentum  in  conirarium,  vel  Hiero- 
nymus  negatur  sicut  communiter  canonistae  ne- 
gant  eum,  tenentes  Augustinum,  vel  exponi 
potest:  crimina  non  obsunt  quantum  scilicet  ad 
gratiam  recipiendam,  obsunt  tamen  quantum  ad 
gradum  dignitatis  in  Ecclesia  habendum.  Et  ac- 
cipitur  ista  expositio  ex  can.  Ambrosii:  una 
tantum. 

Qujestio  IV. 
Ad  quariam  QuasHonem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  virginitas  non  sit  virtus,  quia 
cui  non  competit  definitio  virtutis,  illud  non  est 
virtus;  sed  virginitati  non  competit  definitio  vir- 
tutis;  igitur,  etc.  Probatio  minoris,  quia  virtus 
secundum  suam  definitionem  consistit  in  medio, 
ex  2,  Ethic;  sed  virginitas  non  consistit  in  me- 
dio,  quia  tenet  extremum,  ideo  non  competit  ei 
definitio  virtutis. 

Cojitra,  Cui  competit  definitio,  et  definitum; 
sed  virginitati  competit  definitio  virtutis;  igitur. 
Probatio  minoris,  quia  secundum  Augustinum, 
virtus  est  bona  qualitas  mentis;  sed  ista  defini- 
tio  competit  virginitati ;  igitur  virginitas  est 
virtus. 


DlSTINCT.  XXXII  Qu^ST.  III         305 

HlC  SUNT  TRIA  VIDENDA.  Primo,  si  virgi- 
nitas  est  virtus.  Secundo,  si  continentia  virginalis 
est  melior  continentia  conjugali.  TerHum  est,  quod 
est  praenium  continentiae  virginalis. 

I}e  prinio  dico  quod  continentia  virginalis 
tria  dicit:  Primum  est  abstinentia  ab  omni  coitu 
illicito.  Secundum  est  abstinentia  ab  omni  coito  li- 
cito.  Tertium  est  integritas  mentis  et  camis.  Quan- 
tum  ad  primum,  virginitas  dicit  virtutis  habitum; 
quantum  ad  secundum  dicit  virginitatis  statum; 
quantum  ad  tertium  dicit  decorem  et  ornatum. 
Quod  autem  primo  dicat  virtutis  habitum  proba- 
tur,  quia  habitus  circa  debitum  objectum  cum 
determinatis  circumstantiis  est  habitus  virtutis; 
sed  virginitas,  ut  dicit  abstinentiam  ab  omni  coitu 
illicito  est  hujusmodi;  ergo  virginitas  dicit  habi- 
tum  virtutis. 

Sed  conira  isiud  instatur  tripliciter.  Primo  sic: 
Omnis  actus  virtutis  est  sub  praecepto,  quia  sunt 
necessarii  ad  salutem;  sed  actus  virginitatis  non 
sunt  sub  praecepto  secundum  illud  Apostoli :  de  vir- 
ginibus  praeceptum  Domini  non  habeo,  consilium 
autem  do;  ergo  virginitas  non  est  virtus.  —  Se- 
cundo  sic:  nuUa  virtute  quis  male  utitur;  sed  vir- 
ginitate  potest  quis  male  uti,  ut  patet  de  virgi- 
nibus  fatuis,  Matth,  20,;  ergo.  —  Tertio  sic:  nuUa 
virtus  perditur  nisi  per  vitium  vel  peccatum;  sed 
virginitas  potest  perdi  sine  peccato,  ut  patet  in 
violenter  defloratis;  igitur. 

Ad  primum  dico  quod  virtus  est  triplex  sci- 
licet  moralis,   theologica  seu   cardinalis    et    heroica' 


3o6  LiB.  IV  Sententiarum 

De  prima  patet  per  Philosophum  2.  Eihic.  De 
secunda  patet  per  Apostolum  /.  ad  Cor.  De  tertia 
patet  per  Philosophum  in  princ,  7.  Etkic,,  ubi 
dicitur  quod  tria  sunt  fugienda,  scilicet  malitia* 
incontinentia  et  bestialitas,  et  tria  sunt  prose- 
quenda  scilicet  virtus  moreJis  quae  opponitur  ma- 
litiae,  et  continentia  quae  opponitur  incontinentiae, 
et  virtus  heroica  quae  opponitur  bestialitati.  Tunc 
ad  propositum,  cum  dicitur:  virtus  est  sub  prae- 
cepto,  conceditur  de  virtutibus  moralibus  et  car- 
dinalibus,  sed  negatur  de  virtutibus  heroicis.  Nunc 
autem  virginitas  ponitur  virtus  heroica. 

Ad  secundum,  cum  dicitur :  nulla  virtute  po- 
test  quis  male  uti,  concedo,  ut  sic.  Et  cum  di- 
citur :  virgines  fatuae  male  sunt  usae  virginitate, 
dico  quod  non  est  verum  inquantum  virgfinitas 
est  virtus,  sed  hoc  erat  ex  vitiis  adnexis  virgi- 
nitati  et  integritati  carnis. 

Ad  tertium,  cum  dicitur :  virtus  non  perditur 
nisi  per  peccatum,  conceditur.  Et  cum  additur: 
virginitas  potest  perdi  sine  peccato,  etc,  dico 
quod  ab  eis  potest  toUi  integritas  carnis  quae 
dicitur  ornatus,  sed  non  toUitur  virginitas  quae 
dicit  habitum  virtutis. 

lye  secumlo  Articttlo  principali,  scilicetsi 
continentia  virginalis  est  perfectior  continentia 
conjugali,  dico  sicut  dictum  est,  quod  in  virgi- 
nitate  est  tria  considerare,  scilicet  habitum,  sta- 
tum  et  integritatis  decorem  sive  ornatum.  Si 
autem  loquemur    quantum  ad  habitum  sic  se  ha- 


DlSTINCT.  XXXII  Qu^ST.  III         307 

"bent  sicut  excedentia  et  excessa,  quia  aliquando 
•ex  majori  virtute  continet  coniugata  quam  e  con- 
trario.  Si  autem  loquamur  quantum  ad  decorem, 
sic  virginitas  praefertur  continentiae  coniugali, 
quia  in  continentia  conjugali  est  corruptio,  in 
•continentia  virginali  incorruptio.  Si  autem  loqua- 
mur  de  virginitate  quantum  ad  siaium,  tunc  est 
dici  dupliciter :  aut  secundum  idem  tempus,  aut 
secundum  diversa  tempora.  Si  secundum  idem 
tempus,  hoc  est  dupliciter,  quia  aut  secundum 
tempus  legis  naturae,  aut  secundum  tempus  legis 
g^ratiae.  Si  secundum  tempus  legis  naturae,  tunc 
status  continentiae  coniugalis  praefertur  virgini- 
tati,  immo  pro  illo  tempore  status  virginalis 
prohibetur  et  sterilis  maledicitur.  Si  secundum 
statum  temporis  gratiae  ubi  non  requiritur  foe- 
•cunditas  ventris  sed  puritas  mentis,  ibi  virginitas 
praefertur  continentiae  conjugali.  Si  autem  loqua- 
mur  secundum  diversa  tempora,  ut  puta  si  con»- 
sideremus  pro  tempore  gratiae  continentiam  conju- 
^alem,  tunc  dico  quod  unusquisque  status  opti- 
mus  est,  et  unus  non  praefertur  alteri  dummodo 
ex  utraque  parte  charitas  sit  aequalis.  Et  ad  istum 
intellectum  loquitur  B.  Augustinus  in  lib,  de  bono 
4:onjugali,  quod  virginitas  Joannis  Evangelistae  non 
praefertur  conjugio  Abradiae. 

De  tertio  Artieulo,  quod  est  praemium 
continentiae  virginalis,  dicitur  communiter  quod 
^st  aureola.  Et  probatur  per  j&guram  Exodi  25, 
ubi  praeceptum  est  fieri  unam  magnam  coronam 


3o8  LiB.  IV  Sententiarum 

et  unam  parvam  coronam.  Et  secundum  hoc  po- 
nitur  a  Doctoribus  duplex  praemium  scilicet  sub»- 
tantiale  quod  est  aurea  ad  similitudinem  magtiaB 
coronsB,  et  accidentale  quod  dicitur  aureola  ad 
similitudinem  parvae  coronae.  Teili  autem  debet 
coronari  anima  quae  est  sponsa  Christi;  sed  talis 
est  virgo;  igitur. 

Licet  igitur  illud  satis  bene  dictum  sit,  ta- 
men  possum  dicere  magis  complete,  scilicet  quod 
in  virginitate,  ut  supra  dictum  est,  tria  est  con- 
siderare,  scilicet  habitum,  statum  et  decorem  sive 
ornatum.  Habitui  correspondet  aurea,  statui  res- 
pondet  fructus,  sed  decori  seu  omatui  quae  est 
carnis  et  mentis  respondet  aureola.  Primum,  sci- 
licet  quod  habitui  respondet  aurea  patet  per 
omnes.  Secundum,  scilicet  quod  statui  respondeat 
fructus,  patet ;  esto  enim  quod  sint  tres  conti- 
nentes  inquantum  continere  possunt  aliusincon- 
tinentia  conjugali,  et  alius  in  continentia  viduali, 
et  alius  in  continentia  virginali,  fructus  erit  in. 
eis  major  et  minor  secundum  parabolam  Salva- 
toris :  semen  cecidit  in  terram  bonam  et  attulit 
fructum,  aliud  tricesimum,  aliud  sexagesimum, 
aliud  centesimum.  Tertium,  scilicet  quod  ornatui 
seu  integritati  mentis  et  carnis  respondeat  au- 
reola,  patet  sic :  aureola  assignatur  illis  actibus 
qui  respiciunt  aliquid  intrinsecum,  et  hoc  tripli- 
citer,  vel  ratione  doctrinae  et  informationis,  vel 
ratione  martyrii  et  passionis,  vel  ratione  decoris 
et  incorruptionis.  Propter  primum  datur  aureola 
Doctoribus ;  propter  secundum  Martyribus ;  pro- 
pter  tertium  Virginibus. 


DiSTiNCT.  XXXII  Qu^ST.  III       309 


Ad  argumentum  principale  dico  quod  hoc 
non  est  intelligendum  respectu  objecti,  quia  tunc 
nuUus  esset  castus  nisi  cognosceret  medium  om- 
nium  mulierum  de  mundo,  quia  idem  est  me- 
dium  inter  aliquam  et  nuUam  ;  sed  istud  intelli- 
gitur  ut  virtus  sit  medium  inter  delectationes  et 
tristitias.  Nam  qui  omnino  nihil  sentit  de  pas- 
sionibus  camis,  insensibilis  judicatur,  si  hoc  ha-^ 
bet  per  naturam  ;  qui  vero  omnino  eis  consentit 
hic  luxuriosus  est ;  qui  vero  excitatur  sed  non 
consentit  eis,  hic  virtuosus  est,  et  quia  hoc  iti 
Virginibus  est,  ideo  virginitas  est  virtus. 


m 


Distinctio  XXXIV. 

Nunc  superest  attendeps... 

Circa  Distinci,  S4  ^^  35»  quaruntur  tres  Qtug- 
-stiones,  Prima :  Utrum  licitum  fuerit  in  lege  mo- 
saica  viro  repudiare  uxorem,  Secunda:  Utrum  tm' 
potentia  coeundi  impediat  matrimonium,  Tertia : 
Utrum^  adulierium  cum  aliqua  vivente  mariio  impe- 
diat  matrimonium  cum  eadem  post  mortem  ma- 
riti  sui. 


Qu^STlO  I. 
Ad  primam  Qtugsiionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  licitum  fuit  viro  repudiare 
uxorem  suam  in  lege  mosaica,  quia  in  lege 
Deut.  24. :  si  acceperit  homo  uxorem,  et  non  in- 
venerit  gratiam  ante  oculos  ejus  propter  ciliquam 
foeditatem,  scribat  ei  libellum  repudii  et  dabit 
in  manu  ejus  et  dimittet  eam  in  domo  sua. 

Contra,  Nunquam  licuit  mulieri  repudiare 
virum ;  igitur  nec  e  converso.  Probatio  conse- 
queniiis,  quia  vir  et  mulier  quantum  ad  ea  quae 
sunt  conjugii  pares  judicantur. 

Ad  evidentiam  hujus  Qujestionis  opor- 
tet  aliquid  de  libelli  repudii  formatione  praemit- 
tere  et  consequenter  Quaestioni  respondere.  Prae- 


DlSTINCT.  XXXIV  Qu^ST.  I  311 


mittitur  autem  hoc  de  forma  libelli  repudii,  quia 
in  libello  illo,  secundum  Hieronymum,  erit  talis 
scriptura,  prsemitto  quod  nunquam  conveniant 
secum,  et  habebit  mulier  ex  permissione  legis 
potestatem  quod  possit  adteri  copulari.  Si  autem 
alteri  copulabatur  non  poterat  redire  ad  primum. 
Et  sic  quaedam  erant  hic  permissiva,  qusedam 
recordaHva,  quaedam  privaiiva,  licet  secundum 
aliquos  ista  dici  possent  punitiva.  Permissiva 
erant  quia  vir  poterat  uxorem  repudiare,  et  ipsa 
repudiata  poterat  cum  cdio  contrahere.  Recorda- 
tiva  erant  scriptura  libelli.  Privativa  erant,  quia 
si  repudiata  cum  alio  contraxisset  non  poterat 
ad  primum  redire. 

His  prsemissis,  sunt  tria  videnda.  Primo,  si 
ista  repudiatio  erat  licita.  Secundo,  quomodo  erat 
permissa.  Tertio,  qualiter  non  erat  communis  illa 
repudiatio,  ut  sicut  vir  poterat  repudiare  uxorem,- 
sic  e  converso,  etc. 

Quantutn  €id  jyrimum  dicitur  tripliciter. 
Primo,  quod  ista  repudiatio  erat  illicita.  Patet 
auctoritate  Christi  reprobantis  eam.  Matth,  /p. 
ait  enim  sic :  dico  vobis  quod  quicumque  dimi- 
serit  uxorem  excepta  causa  fomicationis  moecha- 
tur.  —  Secundo,  per  rationem  Christi,  ibid.:  Deus, 
inquit,  a  principio  conjunxit  masculum  et  foemi- 
nam  matrimonialiter.  Ideo  quos  Deus  conjunxit 
homo  non  separet.  —  Tertio,  per  responsionem 
ipsius  Christi  ad  quaestionem  pharisaeorum.  Cum 
enim  illi  objicerent :  quid  ergo  mandavit  Moyses. 


312  LlB.  IV  Sententiarum 


dare  libellum  repudii  et  dimittere,  ait  illis :  ad 
-duritiam  cordis  vestri  permisit  Moyses  dimittere 
uxores  vestras ;  ab  initio  autem  non  fuit  sic.  — 
Quario,  Extra,  de  divoriiis  cap,  Gaudemm,  dicitur 
quod  repudiationem  uxoris  veritas  in  Evang-elio 
reprobavit. 

Alia  opinio  dicit  totaliter  oppositum,  quod 
repudiatio  licita  fuit  pro  tempore  legis  Moysi. 
^uod  probant  sic,  quia  Moyses  promulgavit  le- 
gem  Dei,  et  ideo  quos  ipse  conjunxit  etiam  Deus 
•conjunxit,  et  quos  ipse  separavit,  Deus  separa- 
vit,  quia  non  est  verisimile  quod  lator  legis  di- 
vinae  promulgaverit  aliquid  in  ea  illicitum.  — 
Secundo  sic  :  ut  ait  Augustinus  in  quadam  Epist. 
^  Hieron. :  si  ad  sacras  Scripturas  admissa  fue- 
rint  ofiiciosa  mendacia,  quid  in  eis  remanebit 
auctoritatis  et  soliditatis ;  quasi  diceret :  nihil, 
quia  qua  ratione  fuerit  admissum  unum,  pari 
ratione  aliud ;  ergo  a  simili,  si  in  lege  permis- 
sum  fuit  unum  illicitum,  pari  ratione  aliud  illi- 
citum.  —  Teriio  sic :  lex  justa  ut  sic  non  debet 
dare  occasionem  peccandi  mortaliter ;  sed  Ista 
•concessio  videbatur  directe  occasio  Judaeis  dimit- 
tendi  uxores,  et  per  consequens  peccandi  morta- 
liter ;  ergo  vel  ista  concessio  non  est  peccatum 
mortale,  ve)  lex  non  est  justa. 

Teriio  modo  dicitur  quod  repudium  uxoris  nun- 
quam  fuit  licitum  ut  fieret  sine  culpa,  fuit  tamen 
licitum  ut  fieret  siiie  poena.  Unde  aliquid  licere 
alicui  potest  esse  duplici  de  causa.  Primo,  quia 
illi  non  obviat  juris  rectitudo;  et  hoc  modo  non 


DlSTINCT.   XXXIV    QU^ST.    I  313 

licuit  repudiare  uxorem.  Aut  quia  non  obviat  ju- 
ris  punitio,  et  hoc  modo  licuit  repudiare  uxorem. 
Sed  rationes  secundae  opinionis  infringunt 
primam  et  tertiam  opinionem.  De  prima  patet, 
quia  illa  ponit  quod  repudium  sit  illicitum,  et 
secunda  ponit  quod  sit  licitum.  De  tertia  patet 
quia  ponit  quod  repudium  nunquam  fuit  licitum, 
ita  quod  fieret  sine  culpa.  Hsec,  inquam,  non 
possunt  stare,  tum  quia  legislator  divinae  legis  non 
posuit  in  ea  aliquid  iUicitum ;  tum  quia  qua  ra- 
tione  unum  illicitum,  eadem  ratione  aliud  illici- 
tum ;  tum  quia  justa  lex  non  dat  alicui  occasio- 
nem  peccandi  ut  arguebat  secunda  opinio.  — 
Teneo  ergo  quod  repudium  sit  licitum  non  sim- 
pliciter,  sed  pro  tempore,  et  sic  Deus  dispensa- 
bat  cum  illa  gente  in  repudio  ad  vitandum  ma- 
limi  homicidii. 

JBoc  quo  patet  nd  secundum  Articulum 

qualiter  repudium  sit  permissum,  quia  Moyses  ad 
vitandum  malum  homicidii  repudium  non  prohi- 
buit  sed  permisit.  Et  notandum  quod  permissio 
fit  quadrupliciter.  Primo,  per  privationem  prcecep^ 
Honis,  et  sic  Apostolus  permisit  virginibus  nu- 
bere.  Secundo,  per  privationem  prohibitionis,  et 
sic  venialia  dicuntur  permissa.  Tertio,  perpriva- 
tionem  punitionis,  Quarto,  per  privationem  cohabi- 
tationis,  et  istis  duobus  ultimis  modis  repudium 
est  permissum,  quia  non  puniebatur  nec  prohi- 
bebatur. 

Ad  rationes  autem  primae  opinionis:  ad  pri- 
mam  quaiido  dicitur :  quicumque   dimiserit    uxo- 


314  LiB.  IV  Sententiarum 

rem  suam,  etc,  dico  quod  Christus  loquitur  pra 
tempore  legis  gratiae  non  pro  tempore  legis  mo- 
saicae.  —  Ad  raHonem  quam  adducit,  quod  scili- 
cet  Deus  a  principio  masculum  et  foeminam  ma- 
trimonialiter  conjunxit,  dico  quod  Christus  loqui- 
tur  pro  tempore  legis  naturse ;  et  in  hoc  suffi- 
cienter  reprehendit  pharisseos  qui  non  servabant 
matrimonium  sicut  erat  in  lege  naturae.  —  Ad 
aliud  quod  adducit :  per  duritiam  cordis  vestri 
permisit  Moyses  etc,  jam  patet  quomodo  acci* 
pitur  ibi  permissio.  —  Ad  aliud,  de  divortiis  cap. 
Gaudemtts,  ubi  dicitur  quod  repudium  veritas  in 
Evangelio  reprobavit,  dico  quod  illud  capitulum 
loquitur  quod  Christus  reprobavit  pro  tempofe 
legis  suae. 

De  tertio  principali,  scilicet  qualiter  non 
erant  pares  viri  et  mulieres  in  dando  libellum 
repudii,  ut  mulier  possit  repudiare  virum  sicut 
e  converso ;  dico  quod  in  tribus  vir  et  mulier  in 
lege  non  erant  pares,  scilicet  in  lege  repudii,  in 
lege  zelotipise,  in  lege  actionis  stupri ;  quorum 
ratio  est  propter  dignitatem  naturae,  propter  rea* 
tum  culpae  et  propter  robur  sexus.  Propter  di-v 
gnitatem  naturse  non  sunt  judicandi  pares  in  lege 
zelotipiae,  est  enim  vir  dignior  quam  mulier. 
Propter  reatum  culpae  non  sunt  judicandi  pares 
in  lege  actionis  stupri,  sicut  clare  dicit  glossa 
super  legem  praedictam  quae  habetur  Deut  22. 
Propter  robur  sexus  virilis  non  judicantur  pares 
in  libello  repudii,  cum  in    mulieribus    sit    major 


DiSTiNCT.  XXXIV  Qu^ST.  II         315 

pronitas  permissive    ad    repudiandum    viros.    Et 
ex  hoc  patet  ad  argumentum  principale. 

Qu^STio  II. 

Ad  secundam  QtuBsiionem  sic  proccditur: 

Videtur  quod  impotentia  coeundi  non  impe- 
diat  matrimonium,  quia  hoc  non  esset  nisi  pro 
«o  quod  contrahendo  obligat  se  ad  actum  illum; 
sed  hoc  est  falsum,  quia  potest  contrahere  cum 
voluntate  statim  intrandi  religionem  ;  ergo. 
Contra,  Extra,  De  /rig,  et  malef,  c.  uli, 
Ad  ISTAM  Qu^STIONEM  dico  duo.  Primo 
praemittam  aliquas  Distinctiones.  Secundo  eliciam 
aliquas  conclusiones.  Distinctiones  autem  sunt 
istae,  quia  impotentia  coeundi  alia  est  naiuralis, 
alia  accidentalis  ;  item  alia  prcecedens,  alia  sequens 
matrimonium  consumatum ;  item  alia  perpetua, 
alia  ad  iempus,  Tunc  breviter  dico  tres  Conclu- 
siones. 

^Prima  est  quod  omnis  impotentia  simplici- 
ter  et  perpetua  cui  scilicet  subveniri  non  potest 
per  naturam  vel  artem,  si  praecedat  matrimonium 
simpliciter  impedit  matrimonium  contrahendum 
et  dirimit  contractum.  Ista  Conclusio  probatur 
tripliciter.  Primo  sic :  iste  contractus  est  datio 
potestatis  corporum  ad  talem  actum  si  petatur ; 
sed  iste  nuUam  potestatem  ad  talem  actum  habet; 
igitur  nihil  tale  potest  dare,  et  per  consequens 
nec  contrahere.  —  Secundo  sic :  in  contractu  isto 

21 


3i6  LlB.  IV  Sententiarum 

homo  obligat  se  ad  actum  si  petatur;  sed  actus 
est  sibi  impossibilis  etiam  si  petatur,  igitur  obli- 
gat  se  ad  impossibile.  Obligatio  autem  ad  im- 
possibile  nuUa  est  ex  lege  divina;  igitur  lex 
divina  non  approbat  talem  obligationem ;  igitur 
nulla  est.  —  Tertio  sic :  persona  alia  intendit 
commutare  potestatem  corporis  sui  propotestate 
alterius ;  igitur  credit  alium  posse  commutare  e 
converso ;  sed  non  potest,  quia  habet  impedi- 
mentum  perpetuum  ;  igitur  hoc  est  error  perti- 
nens  ad  aliquid  quod  est  per  se  requisitum  ad 
contractum.  Talis  autem  error  facit  contractum 
nuUum,  ut  supra  dictum  est;  ergo. 

Secunda  Conclusio  est  quod  impotentia  se- 
quens  matrimonium  consumatum,  quantumcunque 
sit  perpetuum  non  impedit  matrimonium.  Cujus 
ratio  est  quia  jam  potestas  est  tradita,  et  ille 
cui  fuit  tradita  intravit  in  possessionem ;  igitur 
non  potest  revocari  propter  impedimentum  ali- 
quod  superveniens. 

Sed  quid  si  impedimentum  illud  concurrat 
post  matrimonium  ratum  non  tamen  consumatum, 
nunquid  tale  impedimentum  impedit  contractum 
matrimonii  ?  —  Ad  hoc  dicitur  quod  sic,  quia  ut 
habetur  33,  q.  2.  c.  i,  Conjugium  confirmatur 
officio,  sed  antequam  confirmetur  impossibilitas 
officii  solvit  vinculum. 

Contra :  per  matrimonium  ratum  est  data 
potestas  corporum  ;  igitur  si  impeditur  usus,  non 
propter  hoc  toUitur  ratio  praBcedens.  —  Responsio, 


DlSTINCT.  XXXIV  Qu^ST.  II         317 

quod  in  matrimonio  rato  est  data  potestas  corpo- 
rum  in  habitudine  ad  actum  illum  si  petatur  ille, 
et  ideo  dicit  canon  quod  impossibilitas  officii  sol- 
vit  vinculum. 

lertia  Canclusio  est  quod  impotentia  ad 
illum  actum  cui  subveniri  potest  per  naturam 
vel  per  artem,  sive  sit  frigiditas  sivc  maleficium 
sive  arctatio  non  impedit  matrimonium.  Sed  quo- 
modo  innotescat  quando  impotentia  non  est  per- 
petua  sed  ad  tempus,  et  illi  potest  subveniri, 
habetur  Extra.  de  /rig,  et  malef,  c,  Laudabileni, 
Debent  enim  per  triennium  simul  habitare  et 
dare  operam  illi  actui ;  quod  si  postea  reclamant 
tanquam  impotentes  ad  illum  actum  debent  ju- 
rare  cum  septima  manu.  Decipitur  tamen  circa 
hoc  aliquando  Ecclesia,  et  cum  constat  de  de- 
ceptione,  jubet  eos  quos  separaverat  ad  priora 
vota  redire. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
obligat  se  ad  actum  si  petatur  saltem  pro  aliquo 
tempore  determinato,  sed  infra  aliquod  tempus 
non  oportet  reddere  istum  actum  si  velit  intrare 
religionem.  Non  sic  de  illo  qui  habet  impedi- 
mentum  perpetuum,  quia  non  potest  se  obligare 
ad  actum  pro  quocunque  tempore,  si  est  impe- 
dimentum  perpetuum ;  sola  autem  impotentia 
perpetua  impedit  matrimonium,  ut  dictum  est  in 
I.  Concl.  hujus  QuaBStionis, 


3i8  LiB.  IV  Sententiarum 

QU.^STIO    III. 
Ad  tertiam  Qucestionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  adulterari  cum  muliere  vivente 
marito  non  impediat  matrimonium  cum  eadem 
post  mortem  mariti  sui,  quia  David  adulteratus 
est  cum  Bethsabea,  et  postea  interfecto  viro  ejus, 
contraxit  cum  ea  matrimonium ;  ergo. 

Contra,  ij,  quast,  r  cap,  Illud, 

Ad  evidentiam  hujus  Qu^stionis  prae- 
mitto  quod  tria  sunt  crimina,  quae  unita  vel  separata 
videntur  facere  difficultatem  circa  matrimonium 
cpntrahendum,  sicut  coUigitur  ex  diversis  capitu- 
lis  Extra,  De  eo  qui  duxil  in  matrimonium,  quam 
polluit  per  adulterium.  Sunt  autem  haBC  tria  cri- 
mina,  scilicet  adulterium,  machinatio  in  mortem 
legitimi  conjugis,  fidei  datio  vel  contractus  de 
facto  cum  adultera.  His  prsemissis  dico  quatuor 
per  ordinem  ad  Quaestionem. 

Primo,  quod  fidei  datio  per  se  non  impedit 
matrimonium  contrahendum  post  mortem  viri. 
IUud  habetur  in  rubrica  prcedicta  c.  ult.  ubi  dici- 
tur  quod  si  quis  uxore  vivente  fide  data  promi- 
sit  se  illam  ducturum,  vel  cum  ipsa  de  facto 
contraxit,  si  nihil  aliud  impedimenti  fuerit  non 
est  matrimonium  dirimendum,  quodcum  ea  con- 
traxit  post  uxoris  obitum. 

Secundo  dico  quod  fidei  datio  interveniente 
adulterio  impedit  matrimonium  contrahendum  et 
dirimit  jam  contractum.  Istud  habetur  ihid.  eodem 


DlSTINCT.    XXXIV  QUuEST.    III         319 


cap,  sequitur  enim  ibi :  tolerari  non  debet  si  prius 
vel  post,  supple:  fidem  datam,  dum  vixit  uxor,  11- 
lam  adulterio  polluisset.  Istud  autem  intelligen- 
dum  est  cum  ambo  sint  conscii  quod  iste  actus 
est  adulterium,  quia  si  vir  tantum  esset  conscius 
et  mulier  inscia,  puta  quia  nescivit  eum  habere 
uxorem,  tunc  ad  petitionem  viri  non  esset  divor- 
tium  celebrandum,  ut  habetur  in  eadem  rubf  ica  c,  i, 

Tertio  dico  quod  ubi  adulter  vel  adultera 
machinatur  in  mortem  legitimi  conjugis,  ibi  im- 
pedit  matrimonium  et  dirimit  jam  contractum. 
Istud  patet  in  cap.  praallegato,  et  Extra,  de  con- 
versione  infidelium,  c.  Laudabilem, 

Quarto  dico  quod  ubi  adulter  vel  adultera 
non  dederunt  sibi  fidem  de  matrimonio  contra- 
hendo,  nec  alter  eorum  in  mortem  legitimi  con- 
jugis  est  machinatus,  matrimonium  inter  eos  po- 
test  legitime  contrahi,  ut  habetur  Extra.  in  supra- 
dicta  rubrica,  c.  Significasti.  Ratio  autem  secun- 
dae  et  tertiae  Conclusionis  non  est  nisi  statutum 
EcclesiaB  quae  illegitimat  hujusmodi  personas  ad 
contrahendum.  —  Sed  si  quaeras  rationem  mo- 
ventem  Ecclesiam  ad  sic  ordinandum,  dico  quod 
est  repressio  adulterii  et  homicidii  quae  frequenter 
acciderent  si  hujusmodi  personaB  possent  con- 
trahere. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
non  fuit  lex  ista  statuta  pro  tempore  illo. 


Distinctio  XXXVI. 

Nunc  de  conditione  videamus... 

Circa  Distinct.  j6  ei  duas  alias  sequentes,  qtutro 
tres  Qucestiones,  Primo:  Utrum  servitus  impediat 
mairimonium,  Secundo:  Utrum  Ordo  sacer  impedicU 
matrimonium,  Tertio:  Utrum  votum  continentus  im-- 
pediat  matrimonium, 

QU^STIO  I. 
Ad  primam  Qucsstionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  servitus  impediat  matrimonium^ 
quia  nuUus  potestdare  alienum;  sed  corpus  servi 
est  domini  ipsius,  secundum  Philosophum  3,  Po^ 
litic.;  ergo  servus  non  potest  dare  corpus  alteri. 
Sed  contrahentes  dant  sibi  mutuo  potestatem  cor- 
porum;  ergo. 

In  contrarium  habetur  Extra,  De  conjugio 
servorum  c.  /. 

In  ista  Qu^STIONE  sunt  tria  videnda. /Ve- 
mo,  unde  est  introducta  servitus.  Secundo,  si  juste 
est  introducta.    Tertio,   principale  quaesitum. 

De  primOf  dico  sicut  superius  dictum  est 
in  tractatu  de    Poenitentia,    quod    natura    omnes 


DlSTINCT.  XXXVI  Qu^ST.  I  321 


sumus  liberi,  sed  ex  alia  lege  positiva  sumus 
servi.  Non  autem  hic  loquor  de  servitute  quae  est 
subjectio  filialis,  sed  loquor  de  servitute  quae  est 
subjectio  serviiis,  de  qua  loquitur  Aristoteles  /. 
Politic,  3,  ubi  dicit  quod  tanta  est  distantia  do- 
mini  ad  servum  quanta  est  distantia  hominis  ad 
bestiam;  et  sicut  homo  potest  vendere  bestiam, 
ita  dominus  servum.  Servus  etiam,  ut  ibidem  di- 
citur,  non  potest  exercere  actus  virtutis,  pro  eo 
quod  oportet  eum  ad  praeceptum  domini  sui  exer- 
cere  actus  serviles.  Dico  ergo  Conclusionem  istam, 
quod  subjectio  servitutis  praedictse  est  a  lege  po- 
sitiva,  quia  cum  non  sit  a  natura,  pro  eo  quod 
naturaliter  omnes  sumus  pares,  sequitur  quod  sit 
a  lege  positiva. 

De  secundo,  scilicet  si  ista  servitus  est  juste 
introducta,  dico  quod  non  potest  esse  juste  intro- 
ducta  nisi  dupliciter.  Uno  modo,  quod  voluntarie 
se  subjciat  servituti,  et  sic  faciens  f aceret  contra 
legem  naturae,  tamen  ex  quo  factum  est  necesse 
est  eam  servare.  Alio  modo,  si  quis  juste  domi- 
nans  communitati  videns  aliquos  abuti  libertate 
propter  bonum  reipublicae,  et  propter  bonum  ejus 
qui  abutitur  libertate,  potest  eum  reducere  in  sta- 
tum  servitutis,  sicut  etiam  eos  in  certis  casibus 
posset  occidere.  Si  autem  ponatur  tertia  species 
servitutis  ut  puta  captus  in  bello  praeservatur  a 
morte  et  efficitur  servus;  sed  hic  non  apparet 
manifeste  justitia,  quia  licet  captor  poterit  occi- 
dere  captivum  stante  pertinacia  ipsius  contra  bel- 


32  2  LiB.  IV  Sententiarum 

lantem,  tamen  ex  quo  desinit  esse  pertinax. 
inhumanum  videtur  sibi  infligere  aliquid  quod  sit 
contra  legem  naturae;  servitus  autem  est  contra 
legem  naturae;  igitur. 

De  tertio  Articulo  dicunt  aliqui  quod  ser- 
vus  potest  contrahere  matrimonium  invito  domino. 
Et  istud  probatur.  Primo  sic:  matrimonium  est 
de  lege  naturae;  sed  servitus  non  est  de  lege 
naturae,  immo  est  contra  legem  naturae;  quod 
autem  est  de  lege  naturae  non  toUitur  propter 
aliquid  quod  est  tantum  de  lege  positiva;  ergo. 
—  Secundo  sic:  servus  non  sic  est  domini  quin 
sit  sui  juris  quantum  ad  actus  naturales  perti- 
nentes  ad  conservationem  individui;  igitur  a  si- 
mili,  quantum  ad  actus  pertinentes  ad  conserva- 
tionem  speciei.  Aniecedens  patet,  quia  potest  uti 
necessariis  ad  vitam.  Conseqiientia  probatur,  quia 
conservatio  speciei  cum  sit  majus  bonum  natu- 
rale  magis  est  de  lege  naturae. 

Quidquid  autem  sit  de  efficacja  istarum  ra- 
tionum,  dicitur  ad  Quaestionem  sic,  quod  servus  de 
voluntate  domini  potest  contrahere  matrimonium, 
et  si  onus  matrimonii  sit  ad  aliquid  repugnans 
servitiis  consuetis,  dominus  concedens  sibi  con- 
trahere  relaxat  sibi  implicite  ista  servitia  con- 
sueta.  Potest  etiam  contrahere  domino  invito 
prout  habet  aliquis  juris  in  corpore  suoproprio; 
non  enim  privavit  se  quacunque  libertate  ad  quos- 
cunque  actus;  pro  quanto  ergo  corpus  est  suum, 
potest  commutare  cum    alio,    quia    si    alius   sive 


DlSTINCT.  XXXVI   QVMST.  II  323 

liber  sive  servus  velit  esse  contentus  ista  modica 
potestate,  potest  sibi  praejudicare,  et  tenet  com* 
mutatio. 

Ad  ARGUMENTUM  m  contrariutn  dico  quod 
servus  non  est  domini  sui  secundum  omnia,  quia 
sui  juris  est  ad  comedendum  et  ad  bibendum  et 
et  ad  alios  actus  qui  non  subtrahunt  domino  ser- 
vitia  consueta.  Vel  aliter  potest  dici,  et  melius, 
quod  servus  non  potest  dare  corpus  suum  inquan- 
tum  alienum  subtrahendo  ipsum  a  servitio  domini 
sui;  sed  alias  potest  dare  si  alter  conjugum  con- 
tentaretur,  quia  ut  sic  non  dat  alienum. 

Qu^STlO  II. 
Ad  secundam   Quasiionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  ordo  sacer  non  impediat  ma- 
matrimonium  ut  patet  7.  ad  Tim,  3.  Dicitur  enim 
ibi  quod  Episcopus  debet  esse  unius  uxoris  vir; 
sed  Episcopatus  est  ordo;  ergo. 

In  oppositum  est  illud  canonis  dist,  32.  Placuit 
Episcopos,  Prebyteros,  Diaconos,  Subdiaconos 
secundum  priora  instituta  abstinere  ab  uxoribus, 
idest  non  contrahere,  ut  dicit  glossa;  ergo  ordo 
sacer  impedit  matrimonium. 

In  ista  Qu^stioxe,  Conclusio  est  certa, 
quod  ordo  sacer  impediat  matrimonium  contra- 
hendum  et  dirimit  jam  contractum,  ut  patet  per 
multas  auctoritates  quas  Magister  adducit  in  litera, 
et  multae  ex  eis  habentur    in    Canone   Dist.   32. 


324  LlB.  IV  Sententiarum 

Patet  etiam  Extra,  De  cleric,  conjug.  Sed  diflScul- 
tas  est  in  assignando  causam  qualiter  sacer  ordo 
impediat  matrimonium. 

Aliqiii  dicunt  quod  hoc  est  propter  votum 
castitatis  adnexum,  ad  quod  obligatur  qui  susci- 
pit  ordinem  sacrum.  —  Contra  hoc  instatur,  quia 
aut  votum  istud  est  sic  adnexum  quia  suscipiens 
vovet,  aut  tantummodo  quia  ex  praecepto  Eccle- 
siae  est  quasi  adnexum  quod  tenetur  servari  ac 
si  voveret.  Primo  modo  non,  quia  nuUus  vovens 
vovet  nolitum;  sed  iste  suscipiens  sacrum  ordi- 
nelm  possibile  est  quod  explicite  velit  non  conti- 
nere;  ergo  ipse  non  vovet  continentiam.  Si  se- 
cundo  modo,  ergo  contrahens  de  facto  simpliciter 
contrahit.  Probatur  Extra.  De  matrim,  coniracia^ 
contra  interdictiim  Ecclesice;  licet  enim  contra  in- 
terdictum  Ecclesiae  nemo  debeat  ad  secunda  vota. 
transire,  tamen  si  transeat  non  propter  hoc  matri- 
monium  dissolvitur.  Si  dicas  ad  primam  partem 
argumenti,  quod  iste  qui  reciperet  ordinem  sa- 
crum  voveret  castitatem  in  facto  licet  non  in  vo- 
luntate,  quia  antiqui  latini  voverunt,  et  iste  suscipit 
simile  signum;  koc  non  valet,  quia  nullus  tenetur 
ex  voto  ad  votum  factum  ab  alio,  maxime  si 
habet  votum  contrarium.  Praeterea,  orientales  sive 
graeci  suscipiunt  idem  signum  et  tamen  sine  voto 
castitatis. 

Dico  ergo  quod  hoc  non  est  propter  votum 
continentise  adnexum  ordini  sacro,  ut  dicit  prae- 
cedens  opinio,  sed  est  ex  hoc  quia  Ecclesia  facit 
talem  personam  simpliciter  illegitimam  ad  matri- 


DlSTINCT.  XXXVI  Qu^ST.  III         325 

monium  contrahendum.  Hoc  autem  rationabile 
fuit  statutum  per  Ecclesiam,  quia  iste  qui  depu- 
tatur  in  ministerio  sacro  requirit  ad  minus  qua- 
tuor,  scilicet  mentis  puritatem,  intellectus  perspi- 
cuitatem,  affectus  fervorem,  et  corporalis  munditia& 
decorem;  sed  ad  haec  bmnia  disponit  continentia, 
et  ad  eorum  opposita  inducit  frequentia  actus 
carnalis;  ergo. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
illud  Apostoli :  unius  uxoris  virum,  intelligitur 
non  plurium,  nec  tantum  de  praesenti  sed  de 
praeterito,  hoc  est  quod  non  habuerit  plures,  quia. 
tunc  esset  bigamus. 


Qu^STio  III. 
Ad  tertiam   QucBstionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  votum  continentiae  non  impe^ 
diat  matrimonium,  quia  non  minus  obligat  apud 
Deum  votum  simplex  quam  solemne;  sedvotum 
simplex  non  impedit  matrimonium,  ut  patet  Ex^ 
tra,  qui  clerici,  vel  voventes  contrahere  possunt,  cap^ 
Meminimus, 

In  contrarium  est  ibid,  c,  Insinuante,  de  qua- 
dam  nobili  quae  fecit  votum  continentiae  et  postea 
contraxit,  coacta  fuit  redire  ad  pristinum  statum. 

IN  ISTA  Qu^STiONE  sunt  tria  videnda. 
Primo,  quis  potest  votum  continentiae  et  gene- 
raliter  quodcumque  votum  emittere.  Secundo,  quot 


326  LiB.  IV  Sententiarum 

modis   votum  continentise    potest    emitti.    Tertio, 
■ex  his  ad  quaBsitum  principale. 

De  primo  dico  quod  votum  procedit  a  li- 
bera  voluntate;  omnis  enim  qui  libere  potest 
facere  quod  vult,  nuUo  impedimenjo  de  se  exis- 
tente,  nuUo  homine  de  facto  propediente,  nullo 
jure  prohibente,  potest  simpliciter  vovere.  E  con- 
trario  qui  in  omnibus  subest  alteri  non  potest 
per  se  vovere  votum  continentiae.  Nunc  autem 
uxor  subest  viro ;  puer  subest  patri  in  regimine 
vitae ;  servus  subest  domino ;  religiosus  subest 
praelato.  Ideo  nuUus  istorum  potest  vovere  ;  et 
ideo  quantum  ad  votum  continentiae,  patet  quod 
uxor  non  potest  votum  continentiae  facere  sine 
consensu  mariti,  nec  puer  infra  annos  pubertatis. 

JDe  secundo  Articulo  dico  quod  votum 
continentiae  potest  esse  publicum  vel  privatum; 
item  potest  esse  simplex  et  solemne.  Nec  istae 
duae  distinctiones  sunt  eaedem,  quia  tam  publicum 
quam  privatum  potest  esse  simplex  vel  solemne 
votum.  Votum  autem  solemnizatur  tribus  modis, 
ut  ponitur  Exira.  De  voto  et  voti  redempt,  lib,  6. 
Decret.  c.  Riirsiis,  ubi  sic  habetur:  Votum  solemne 
est  cui  intervenit  aliqua  istarum  solemnitatum, 
videlicet  per  susceptionem  sacri  ordinis.  Item  per 
susceptionem  sacrae  vestis  quae  tantum  perficien- 
tibus  dari  debet  praesentibus  testibus.  Item  tertio 
modo  cum  per  professionem  devovet  se  alicui 
religioni,    abbati    vel    abbatissae.    Primum    patet 


DlSTINCT.   XXXVI   QU^ST.  III         327 

28,  DisL  c.  DicLConL  Secundum  patet  Extra,  De 
regularibus,  Statuimus,  Tertium  patet  ibid.  Et  ne 
haec  negari  possint,  fiat  publica  scriptura,  2^,  q^ 
/.   Omnes  Jceminct. 

De  tertio  Articulo,  scilicet  si  votum  con- 
tinentiae  impeaiat  matrimonium,  communis  est  opi- 
nio  quod  votum  simplex  non  impedit  simpliciter, 
quia  licet  impediat  contrahendum,  non  tamen  di* 
rimit  jam  contractum.  Votum  autem  solemne  sim- 
pliciter  impedit,  quia  impedit  contrahendum  et 
dirimit  jam  contractum.  Sed  difficultas  est  in  as- 
signando  rationem,  unde  videlicet  est  hoc  quod 
votum  solemne  simpliciter  impedit  matrimonium, 
votum  autem  non  solemne  seu  simplex  non  im- 
pedit.  Ad  quod  diversi  diversas  inveniunt  ra- 
tiones. 

Unus  dicit  quod  ratio  hujus  differentiae  est 
propter  manifestum  et  non  manifestum,  probatum 
et  non  probatum.  Votum  enim  solemne  est  pro- 
batum  seu  manifestum,  votum  autem  simplex 
est  non  probatum  seu  non  manifestum.  Sed  hoc 
non  valet  quia  votum  simplex  possetesse  mani- 
festum  et  probatum,  et  tamen  non  dirimit  jam 
contractum. 

Ideo  alius  dicit  quod  hoc  est  quia  per  votum 
solemne  dat  aliquis,  illi  cui  vovet,  jus  in  se  ad 
actum  sequentem  illud  votum,  et  per  consequens 
vovens  solemniter  continentiam  dat  illi  in  cujus- 
manu  vovet  jus  in  se  ad  faciendum  illud  obser- 
vari ;  ergo  non  potest  dare  jus   suum  ad   actum 


328  LlB.  IV  Sententiarum 

oppositum,  quia  illud  non  habet.  —  Sed  contra 
istud  instatur,  qui  vovens  voto  privato  dat  cor- 
pus  suum  Deo  quantum  ad  actum  vovendi ;  erg-o 
non  posset  corpus  suum  postea  dare  conjugi  ad 
actum  oppositum,  non  enim  minus  transfert  aJi- 
■quis  a  se  quod  immediate  dat  Deo  quam  quod 
-dat  mediate  homini  vicario. 

Ideo  datur  alia  ratio,  quia  vovens  solemniter 
mittit  in  possessionem  illam  personam  cui  vo- 
vet,  vovens  autem  private  non  facit  sic,  sed 
-quasi  promittit.  —  Sed  nec  illud  valet,  quia  omnia 
intrinseca  voto  respiciunt  actum  voluntatis  per 
-quem  obligat  se  vovendo,  et  transferendo  domi- 
nium  suum  in  alterum  sunt  aequalia  hinc  inde ; 
■ergo  non  magis  est  datio  hic  quam  ibi,  nec  pro- 
mlssio  est  hic  melior  quam  ibi.  Consequentia  pa- 
tet ;  antecedens  declaratur,  quia  per  solam  volun- 
tatem  est  dominus,  et  transfert  dominium. 

Ideo  quarta  ratio  assignatur,  quia  transgres- 
45io  voti  solemnis  est  scandalosa,  et  ideo  ad  ob- 
servantiam  ejus  tenetur  non  tantum  sibi,  sed 
etiam  toti  Ecclesiae  ;  transgressio  autem  voti  pri- 
vati  non  sic  est  scandalosa.  —  Sed  hoc  non  va- 
let,  quia  hoc  non  plus  concludit  nisi  quod  hoc 
sit  gravius  peccatum  transgrediendo  votum  so- 
lemne  quam  simplex.  Sed  de  hoc  non  quaeritur; 
non  enim  semper  peccatum  gravius  toUit  potes- 
tatem  ad  contrahendum.  Praeterea,  Extra.  De  re- 
gulis  juris,  utilius  scandalum  nasci  permittitur 
quam  veritas  relinquatur. 

Sic  ergo  non  videtur  alia  ratio,  nisi  quia 
JEcclesia  illegitimavit  sic  voventem,  et    hoc    fuit 


DlSTINCT.  XXXVI  Qu^-ST.  III         329 


rationabile,  quia  posuit  se  in  potestate  Ecclesiae 
•quantum  ad  oppositum  ejus,  quod  est  contractus 
matrimonii ;  voventem  autem  voto  privato  non 
illegitimavit  quia  non  sic  se  posuit  in  ejus  po- 
testate,  sed  quia  se  posuit  in  manu  Dei  ad  oppo- 
situm  servandum,  consuluit  animae  suae  apud 
Deum  ne  transgrediatur  actus,  et  ideo  Ecclesia 
relinquit  eum  judicio  divino. 

Ex  hoc  patet  ad  argumentum  principale,  quod 
non  est  simile  de  voto  solemni  et  simplici. 


Distinctio  XXXIX. 

Post  ha9C  de  dispari  oultu... 

Circa  istam  Disi,  jg.  ei  omnes  alias  sequenies^ 
de  sacrameyiio  mairimonii  quaro  tres  QtuEsHones, 
Primo  :  Utrum  dispar  culius  impediai  mairimanium, 
Secundo  :  Utrum  cognatio  carnalis  impediat  matri^ 
mofiium,  Tertio :  Utrum  affinitas  impediat  meUri^ 
monium. 


QUJESTIO  I. 
Ad  primam  Quastiomm  sic  proceditur : 

Videtur  quod  dispar  cultus  non  impediat 
matrimonium,  quia  Gen,  41.  Joseph  accepit  filiam 
Putipharis  cum  tamen  ipse  esset  fidelis  et  ipsa 
infidelis,  et  multa  similia  habentur  in  Scriptura 
sicut  de  Moyse  qui  contraxit  cum  Ethiopissa; 
ergo,  etc. 

I71  oppositum  est  illud  2»  ad  Cor,  :  nolite  ju- 
g^m  ducere  cum  infidelibus ;  quae  enim  partici- 
patio  lucis  ad  tenebras,  aut  quae  pars  fidelis  cum 
infideli ;  ergo,  etc. 

IN  ISTA  QUuESTlONE  sunt  duo  videnda.  Pfi- 
mo,  si  infideles  possunt  contrahere  matrimonium. 
Secundo,  quomodo  fidelis  potest  contrahere  cum 
infideli. 


DlSTINCT.    XXXIX   QU^ST.  I  331 


De  pt*tnio,  dicunt  aliqui  quod  non.  Primo, 
quia  non  potest  ibi  esse  bonum  fidei  ex  parte 
ejus  qui  est  infidelis;  qui  enim  non  est  fidelis  Deo, 
non  est  fidelis  proximo. 

Secu7ido,  quia  ex  parte  ejus  non  est  bonum 
prolis,  quia  quanto  in  ipso  est,  educaret  prolem 
in  ritu  suo,  et  ita  irreligiose. 

Teriio,  quia  non  est  ibi  bonum  sacramenti, 
quia  infidelis  ex  quo  non  habet  primum  sacra- 
mentum  scilicet  baptismum,  non  est  capax  alio- 
rum  sacramentorum,  ut  probatur  Exira.  De  pres- 
bytero  non  baptizato. 

Quarfo,  est  specicdis  difficultas  quomodo  infi- 
delis  possit  corpus  suum  dare  alteri,  cum  non 
facit  hoc  innitens  approbationi  legis  divinae. 

Quiyito,  quia  specialis  difficultas  est  cum  ma- 
trimonium  includat  indissolubilitatem,  quomodo 
infidelis  contrahat  matrimonium,  cum  tamen  illud 
sit  postea  dissolubile,  quia  si  alter  conjugum  con- 
vertitur  ad  fidem  sine  altero,  potest  discedere. 

Sed  his  non  obstantibus,  dicendum  quod  inter 
infideles  est  matrimonium,  quia  ut  aitApostolus 
/.  ad  Cor.  7,:  si  quis  frater  uxorem  habet  infide- 
lem,  et  haec  consentit  habitare  cum  illo,  non  di- 
mittat  illam;  sed  ista  non  fuit  uxor  propter  con- 
tractum  qui  fuit  post  fidem,  sed  ante.  —  Praterea, 
matrimonium  est  dictamen  legis  naturae  vel  £di- 
quid  consonum  dictamini  legis  naturae;  sed  lex 
naturae  communis  est  apud  omnes;  ergo  et  ma- 
trimonium.  —  Pnsterea,  matrimonium,  secundum 


332  LlB.  IV  Senxentiarum 


definitionem  aliquorum,  est  maris  et  foeminae  con- 
junctio  individua  vitae  consuetudinem  retinens: 
sed  hoc  est  inter  infideles;  ergo.  —  Praterea  in- 
fideles  haeretici  habent  vera  sacramenta  Ecclesiae. 
et  quamvis  non  habeant  fidem,  habent  tamen  ver- 
borum  formam;  ergo  si  matrimonium  contrahitur 
apud  fideles  per  verba  exprimentia  consensum, 
et  talis  forma  est  apud  infideles;  ergo  etiam  matri- 
monium  est  apud  infideles. 

Ad  argum€7ita  autem  alterius  viae  respondeo 
et  dico  quod  primum  non  concludit,  quia  fides 
et  fidelitas  servari  potest  sine  fide  qua  creditur 
in  Deum,  et  istam  servant  infideles  fidelibus,  et 
e  converso,  in  contractibus,  ut  patet  per  Augus- 
tinum  in  Epist,  ad  Publicolam,  Nec  sequitur:  hon 
servatur  fides  Deo,  ergo  non  vult  servare  fidem, 
idest  fidelitatem  cum  proximo;  tum  quia  non  se- 
quitur:  non  vult  perfectius,  ergo  nec  minusper- 
fectum;  tum  quia  non  potest  per  rationem  natu- 
ralem  attingere  ad  observantiam  fidei  respectu 
Dei  sicut  ad  observantiam  fidei  respectu  proximi. 
—  Similiter  secundum  non  valet,  quia  vult  educare 
prolem  quantum  potest  per  rationem  naturalem 
nosse  ipsam  educandam ;  unde  ex  isto  argumento 
non  plus  habetur  nisi  quod  non  est  completura 
bonum  prolis,  scilicet  quod  educetur  ad  cultum 
divinum.  Nec  mirum,  quia  educator  non  novit 
ipsum  sic  fore  educandum.  —  Similiter  iertium 
non  valet,  quia  omnibus  contractibus  matrimonii 
prsecedentibus  legem  evangelicam  non  fuit  adne- 
xum  sacramentum  proprie  dictum,  nec  fuit  adne- 


DlSTlNCT.  XXXIX  QVJEST.  I  333 

xum  contractui  in  statu  innocentise,  si  semper  in 
isto  statu  permansisset,  nec  tamen  defuisset  tunc 
aliquid  de  perfectione  pertinens  ad  contractum 
matrimonii.  —  Ad  quartam  difficultatem  potest 
dici  quod  Deus  post  lapsum  licentiavit  homines 
ad  talem  commutationem  non  tantum  propter 
primum  finem,  ut  esset  in  officium,  sed  etiam 
propter  secundum,  ut  esset  in  remedium,  et  tunc 
utentes  ista  commutatione,  si  non  attendant  ad  hoc 
quia  licentia  est,  quia  ignorant  legem  Dei,  non 
peccant;  sic  enim  in  aliis  licentiis,  licet  nesciat 
se  licentiatum,  dum  tamen  nescit  illud  esse  illi- 
citum,  non  peccat.  Vel  potest  dici  brevius,  quod 
sufficit  sibi  scire  istud  esse  de  lege  naturae,  quod 
autem  est  de  lege  naturae  est  ex  approbatione 
divina.  —  Ad  ultimam  difficultatem  dico  quod 
matrimonium  ratum  esset  nisi  aliquando  super- 
veniret  vinculum  fortius  cum  quo  non  posset 
istud  stare,  cujusmodi  est  obligatio  nova  ad  Deum 
per  fidei  susceptionem,  quando  alter  conjugum 
nollet  commorari  absque  impedimento  illiusfidei 
ad  quam  magis  tenetur  quam  ad  vinculum  con- 
jugale.  Est  ergo  ratum  stantibus  rationibus  ex- 
tremorum,  sed  non  est  ratum  pro  tunc  pro  quo 
fortius  vinculum  superveniret  cum  istius  vinculi 
observantia  repugnaret. 

Quatiturn   ud  secundum  Articulunif 

videlicet  si  fideles  posset  contrahere  cum  infideli, 
dico  tres  Conclusiones.  Prima,  quod  inter  fidelem 
et  infidelem  potest  esse    matrimonium.    Secunda, 


334  LiB.  IV  Sententiarum 

quod  tale  matrimonium  potest  contrahi  ex  jure 
divino.  Teriia,  quod  non  potest  contrahi  de  jure 
positivo  Ecclesise. 

Ad  evidentiam  primcs  Conclusionis  dico  quod 
aliud  est  matrimonium  esse  vel  contrahi  simpli- 
citer  et  absolute,  aliud  est  matrimonium  contrahi 
licite  et  honeste.  Utroque  autem  modo  necesse 
est  dicere  inter  fidelem  et  infidelem  posse  esse 
matrimonium,  et  hoc  probatur  ex  illo  dicto  Apos- 
toli:  vir  fidelis  non  dimittat  uxorem  infidelem 
quae  consentit  cum  eo  habitare;  si-  autem  non 
esset  matrimonium,  tunc  Apostolus  suaderet  for- 
nicationem;  si  autem  non  esset  licitum  et  hones- 
tum  Apostolus  non  consuleret. 

Secunda  Conclusio  est  quod  praedictum  matri- 
monium  inter  fidelem  et  infidelem  potest  contrahi 
quantum  est  ex  jure  divino,  quia  ex  isto  non 
magis  invenitur  quod  contractus  sit  nullus  quam 
quod  obligatio  ex  contractu  priori  sit  nuUa,  quia 
non  posito  novo  impedimento  qui  potest  esse  al- 
terius  potest  se  dare  alteri;  sed  ex  contractu 
priori  poterat  inter  eos  esse  vera  obligatio; 
ergo,  etc. 

Tertia  Conclusio  est  quod  de  jure  positivo 
Ecclesiae  inter  fidelem  et  infidelem  non  est  con- 
trahendum  matrimonium,  quia  Ecclesia  illegiti- 
mavit  fidelem  ad  contrahendum  cum  infideli,  ut 
patet  28,  q.  i,  Sic  enim  dicitur  ibidem,  quod  non- 
nisi  religionis  ejusdem  et  fidei  maneant  copulata 
conjugia.  Item  ibidem  cap.  Cave,  ut  nonnisi  bap- 
tizata  sumatur  in  conjugium,  quia  baptismus  est 


DlSTINCT.   XXXIX   QU.EST.    II  335 

primum  Sacramentum.  Ad  hoc  etiam  valent  ratio- 
nes  adductae  ad  primum  Articulum  propter  bona 
Matrimonii  quae  sunt  fides,  proles  et  sacramentum. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
in  omnibus  illis  exemplis  de  Joseph,  non  erat 
adhuc  prohibitum  fidelem  contrahere  cum  in- 
fideli. 

Qu^STio  II. 
Ad  secundam  QucEsHcnem  sic  procedihir: 

Videtur  quod  cognatio  camalis  non  impediat 
matrimonium,  quia  matrimonium  strictissime  ser- 
vabatur  vel  servandum  erat  in  lege  naturae;  sed 
Cain  contraxit  cum  sorore  sua;  ergo. 

In  oppositum  est  Magister  in  litera,  et  patet 
Extra,  de  consang,  et  affin.  cap,  Non  debet. 

In  ista  Qu^STIONE  primo  praemittuntur  ali- 
quae  descriptiones.  Secundo  aliquae  regulae  seu 
propositiones.   Tertio,  aliquse  Conclusiones. 

QHantum  ad  pr^imHm  pono  quinque  des- 
criptiones,  quarum  prima  est  ista,  quod  consan- 
guinitas  est  vinculum  personarum  ab  eadem  per- 
sona  carnali  propagatione  descendentium.  Secunda 
est  ista:  persona  a  qua  plures  carnali  propaga- 
tione  descendunt  vocatur  stipes.  Tertia  est  ista: 
linea  consanguinitatis  est  ordinata  coUectio  per- 
sonarum  consanguinitate  junctarum.  Quarta  est 
ista:  linea  dividitur   in    ascendentem    et    descen- 


336  LiB.  IV  Sententiarum 

dentem  et  transversalem.  Descendens,  est  a  per- 
sona  propagante  ad  personas  propagatas.  Ascen- 
dens  vero  e  converso  a  propagatis  adpropagan- 
tes.  Transversalis  est  quando  ambae  personae  des- 
cendunt  ab  eodem,  sed  neutra  ab  altera.  Quinia 
est  ista:  gradus  est  determinata  propinquitas  per- 
sonae  ad  personam  secundum  consanguinitatem, 
et  iste  gradus  invenitur  per  prius  in  linea  ascen- 
dente  et  descendente,  quam  in  linea  transversali. 

Qunntum   ad  secuiidum   Articulum, 

pono  tres  regulas  seu  propositiones,  quarum  prima 
est  ista:  In  linea  recta  tot  sunt  gradus  quot  sunt 
personae,  una  minus.  Hoc  probatur,  quia  tot  sunt 
ibi  gradus  quot  sunt  ibi  propagationes;  sed  sunt 
ibi  tot  propagationes  quot  personae,  excepta  una; 
oportet  enim  ponere  unam  quae  non  sit  propa- 
gata;  ergo,  —  Secunda  regula  est  ista:  In  linea 
transversali  computantur  gradus  secundum  magis 
remotum  a  stipite,  ut  patet  Exira.  De  cansang, 
ei  affin,  Vir  qui  a  siipiie;  et  ratio  est,  quia  per- 
sonae  quae  sunt  in  linea  non  habent  inter  se  pro- 
pinquitatem,  nisi  propter  stipitem,  et  ideo  non 
possunt  propinquius  sibi  conjungi  quam  remotior 
eorum  conjungatur  stipiti.  —  Teriia  regula  est 
quod  efficacior  est  gradus  in  linea  descendenie 
quam  transversali.  Ratio  est  quia  plus  conjungi- 
tur  proles  parenti  quam  parens  proli,  et  ideo 
magis  est  contra  legem  naturae  in  primo  gradu 
conjungi  in  linea  recta  quam  in  linea  tran*- 
versali. 


DlSTINCT.    XXXIX   QU^ST.  II  337 

De  tertio  Articulo  dico  tres  Conclusiones. 
Prima  Conclusio  est  ista:  Consang^initas  impedit 
matrimonium  in  aliquo  gradu  propter  dictamen 
legis  naturse.  Secunda  Conciusio  est  quod  consan- 
guinitas  impedit  matrimonium  in  aliquo  gradu 
propter  prohibitionem  legis  divinae.  Tertia  est 
ista  quod  consanguinitas  impedit  matrimonium 
in  aliquo  gradu  propter  statutum  Ecclesiae. 

Prima  Conclusio,  scilicet  quod  consanguinitas 
impedit  matrimonium  in  aliquo  gradu  propter 
dictamen  legis  naturae,  quia  vinculum  consan- 
guinitatis  quod  est  stipitis  ad  prolem  impedit 
matrimonium  ex  dictamine  legis  naturae.  Unde 
naturcde  est  apud  omnes  quod  filius  non  conjun- 
gitur  matri,  et  quod  filia  non  conjungitur  patri, 
et  hoc  est  propter  generationis  successionem  quae 
debet  procedere,  non  retrocedere;  unde  proles 
genita  non  debet  conjungi  suo  principio  ut 
gignat. 

Secunda  Conclusio,  scilicet  quod  consangui- 
nitas  impedit  matrimonium  in  aliquo  gradu  ex 
lege  divina,  ut  patet  Levii.  i8.,  ubi  fit  prohibitio 
usque  ad  secundum  gradum  ;  et  ratio  hujus  fuit 
propter  honestatem  ;  qui  enim  mulierem  cogno- 
scit,  discooperit  ignominiam  ejus;  hoc  autem  ma- 
gis  est  inhonestum  facere  propinquae  quaxn  non 
propinquae. 

Teriia  Conclusio,  scilicet  quod  consanguinitas 
impedit  matrimonium  aliquo  gradu  ex  lege  Ec- 
clesiae,  patet  Extra,  De  consang,  et  affin,  in  mul- 
tis  cap,  —  Sed    dices :  usque    ad    quem    gradum 


338  LlB.  IV  Sententiarum 

consanguinitatis  prohibuit  Ecclesia  contractum 
matrimonii.  Dico  quod  istud  fuit  aliquando  pro- 
hibitum  usque  ad  septimum  gradum,  ut  patet 
per  Magistrum  in  litera  ;  sed  sub  Innocentio  III. 
restricta  est  usque  ad  quartum  gradum  inclu- 
sive,  ut  patet  Extra.  De  consanguhiitate,  cap,  Non 
debet. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
illud  fuit  necessarium  pro  principio  generis  hu- 
mani,  quod  contractus  fieret  in  gradu  primo,  ta- 
men  in  linea  transversali,  non  recta. 

Qu^STIO  III. 
Ad  tertiam   Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  affinitas  non  impediat  matri- 
monium,  quia  effectus  non  repugnat  suae  causae 
sed  affinitas  est  effectus  matrimonii;  ergo  non 
repugnat  matrimonio. 

///  oppositum  est  illud  jji.  q.  j,  c,  De  propin- 
quis,  ubi  dicitur  quod  affinitas  impedit  matri- 
monium. 

IN  ISTA  Qu.^:STlONE,/r/;«^  pono  quatuor  pro- 
positiones.  Secuiido,  breviter  dico  quod  affinitas 
simpliciter  impedit  matrimonium. 

Quantum  ad  primum  est  prima  propositio  ista, 
quod  affinitas  est  vinculum  quoddam  personae 
ad  personam  ex  copula  carnali  cum  aliqua  per- 
sona  consanguinea  contractum.  Affinitas  enim  est 
quasi  accessus  ad  fines,  ideo  omnes  consanguinei 


DlSTINCT.  XXXIX    QU^.ST.  III  339 

mariti  sunt  affines  uxoris,  et  e  converso  consan- 
guinei  uxoris  sunt  aflfines  mariti.  —  Secunda  pro- 
positio  est  quod  affinitas  durat  quocunque  conju- 
gum  mortuo,  ut  patet  jj.  q,  ult.  Fraternitatis, 
^irca  medium,  —  Tertia  propositio  est  quod  ita 
potest  dividi  affinitas  sicut  consanguinitas  est 
distincta  in  Quaest.  praeced.,  quia  ita  descendit 
per  lineam  rectam  et  transversalem  per  tot  gra- 
dus,  ut  sit  talis  regula :  quoto  gradu  aliquis 
distat  ab  alio  in  consanguinitate,  toto  gradu  dis- 
tat  in  affinitate.  —  Quarta  propositio  est  quod  af- 
finitas  non  solum  contrahitur  per  matrimonium, 
immo  per  coitum  fornicarium,  ut;  patet  Extia, 
De  probationibus  :  Per  tuas, 

Secundo  breviter  dico  ad  Qusestionem  quod  af- 
finitas  simpliciter  impedit  matrimonium,  et  ratio 
non  est  nisi  statutum  Ecclesiae  illegitimantis  affi- 
nes,  et  in  eodem  gradu  impedit  matrimonium  in 
quo  consanguinitas ;  et  hoc  quidem  de  affinitate 
proprie  dicta  titulo  illo  De  consanguin,  et  affin, 
£ap,  Non  debet ;  consimiliter  de  affinitate  exten- 
sive,  et  communiter  dicta  quae  vocatur  publicae 
honestatis  justitia,  Extra,  De  cojisayig,  et  affiyi,  c.  i. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
affinitas  est  effi^ctus  matrimonii  cujusdam  praece- 
dentis,  et  illud  non  impedit  aliud,  scilicet  inter 
•illos  inter  quos  per  matrimonium  est  contracta 
affinitas. 


Distinctio  XLHL 

Postnenno  de  conditione  pesuprectionis.... 

Complefo  tractatu  Sacramentarum,  accedit  Ma^ 
gister  ad  tractatum  de  resurrectione  et  prcemiatione 
Sanctorum,  atque  punitione  mxilorum.  —  Circa  istam 
Dist,  4j,  quaro  tres  Qucestiones,  Primo:  Utrum 
resurrectio  generalis  hominum  sit  fuiura,  Secundo: 
Utrjim  possit  esse  notum  per  ratiofiem  naturalem 
resurrectionem  generalem  hominum  esse  futuram. 
Tertio  :  Utrum  corruptum  possit  redire  idem  numera 
per  fiaturam, 

QUiESTIO   I. 
Ad  primam   Qucestionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  resurrectio  hominum  non  sit 
futura,  per  illud  fob,  14,  Homo  cum  dormierit 
non  resurget  donec  atteratur  coelum;  sed  coelum 
nunquam  atteretur  cum  sit  incorruptibile ;  ergo. 

In  oppositum  est  illud  Apostoli  /.  ad  Cor,  /j..* 
Omnes  in  ictu  oculi  resurgemus ;  ergo. 

In  ista  Qu.estione  sunt  duo  videnda.  Pri^ 
nio,  si  possibile  est  hominem  resurgere.  Secundo, 
si  de  facto  resurget. 


DlSTINCT.  XLIII  QUuEST.  I  341 

Quantum  ad  primam  tenetur  commu-^ 
niter  a  Theologis  quod  sic,  sed  probatur  diver- 
simode  a  diversis. 

Unus  probat  sic:  Cujus  esse  quidditativum 
non  est  interruptum  nec  deperditum,  illud  potest 
redire  idem  numero ;  sed  esse  quidditativum  ho- 
minis  non  est  intemiptum  nec  perditum  ;  ergo- 
potest  idem  redire  numero,  et  per  consequens 
resurgere.  Major  patet  in  contrario  sensu ;  nam 
illud  cujus  esse  est  simpliciter  corruptum  vel 
destructum,  non  potest  redire  idem  numero,  sicut 
anima  sensitiva  quae  corrumpitur  in  bruto.  Minor 
declaratur,  quia  esse  animae  intellectivae  est  idem 
quod  esse  totius ;  sed  anima  intellectiva  non  cor- 
rumpitur,  materia  etiam  manet  eadem,  et  sic  in 
nuUo  pertinente  ad  substantiam  hominis  facta 
est  interruptio. 

Contra  isiam  viam  arguo  primo  per  Augusti- 
num  22,  De  Civ,  Dei,  c.  2,  Loquens  de  carne 
hominis  redeunda  in  resurrectionem,  ait  sic : 
Absit  ut  ad  resuscitanda  corpora  non  possit 
omnipotentia  Creatoris  omnia  revocare,  vel  qua& 
bestiae  vel  ignis  consumpsit  vel  in  cinerem  pul- 
verimum  coUapsum  est.  Et  sequitur  infra:  Et  si, 
inquit,  omnibus  modis  periisset  nec  vel  uUa  ejus 
materia  in  nullis  naturae  latebris  mansisset,  ta- 
men  si  vellet,  eam  repararet  Omnipotens. 

Praeterea  per  rationem  :  Si  destructum  esset 
annihilatum,  tunc  nihil  sequens  esset  ejusdem 
rationis  cum  nihilo  quod  erat  terminus  a  qtio 
creationis ;  sed  nihil  praecedens    creationem    non 


342  LiB.  IV  Sententiarum 

repugnabat  quin  illud  cui  opponitur  poterat  creari ; 
ergo  et  post  annihilationem  potest  idem  numero 
redire  seu  recreari. 

Praeterea,  planum  est  quod  ex  parte  causae 
remanet  eadem  potestas ;  ex  parte  etiam  passi- 
bilis  est  eadem  potentia  obedientialis  post  anni- 
hilationem  quae  erat  ante  creationem;  ergo  sicut 
primo  poterat  creari,  ita  et  tunc  per  eandem  vir- 
tutem  poterit  reformari. 

Praeterea,  in  homine  est  aliqua  entitas  posi- 
tiva  alia  in  partibus ;  sed  ista  est  interrupta  in 
morte  hominis ;  ergo  ista  non  redibit  in  resur- 
rectione,  si  verum  est  fundamentum.  Minor  est 
evidens.  Probatio  majoris,  quia  aliquid  causatum 
a  causis  intrinsecis  est  aliud  ab  eis ;  ergo.  Sed 
nuUa  causa  materialis  nec  formalis  est  causata  a 
causis  intrinsecis  nec  ambo  simul;  ergo  est  alia 
entitas  a  causis  divisim  acceptis. 

Praeterea,  si  illud  fundamentum  de  interrup- 
tione  vel  destructione  esset  verum,  scilicet  quod 
interruptum  non  possit  redire  idem  numero,  tunc 
sequerentur  multa  inconvenientia.  Primo  quidem' 
sequeretur  quod  Deus  non  posset  unum  hominem 
mortuum  eundem  numero  suscitare.  Secundo, 
quod  in  homine  non  rediret  eadetn  quantitas 
quam  primo  habuit.  Tertio,  quod  non  redirent 
generaliter  omnia  accidentia  quaB  fuerunt  in  ho- 
mine,  et  sic  homo  resuscitatus  non  haberet  ean- 
dem  propriam  passionem  numero  quam  prius 
habuit.  Probatio  hujus,  quia  omnia  ista  sunt  in- 
terrupta. 


DlSTINCT.   XLIII  QU^ST.    I  343 


Praeterea  sequeretur  quod  in  homine  non 
esset  idem  intellectus  nec  eadem  voluntas  sicut 
prius  erant.  Probatio  hujus,  quia  intellectus  et 
voluntas  secundum  istum  Doctorem,  sunt  acci- 
dentia  animae,  accidentia  autem   sunt  interrupta. 

Praeterea  ista  ratio  praesupponit  aliam  radi- 
cem  falsam,  scilicet  quod  in  homine  non  sit  alia 
forma  praeter  animam  intellectivam,  quod  est 
falsum,  ut  patuit  supra  Tract.  de  Eucharistia,  et 
2,  Sent,  Dist.  /7. 

Alia  opinio  declarat  possibilitatem  resurrec-^ 
tionis  sic :  nam  natura  non  agit  nisi  per  motum 
et  mutationem,  ideo  non  potest  redire  idem  n\i- 
mero,  quia  motus  et  mutatio  non  possunt  redire 
idem  numero.  Deus  autem  potest  agere  non  per 
motum  et  mutationem,  et  ideo  per  oppositum 
idem  numero  potest  redire.  —  Item  idem  Doctor 
dicit  alibi  sic,  quod  alio  modo  agens  naturale 
aspicit  materiam  quam  agens  primum,  quia  agens 
primum  aspicit  materiam  ut  quid,  idest  nullo  modo- 
distinctum,  agens  autem  naturale  non  aspicit  eam 
ut  quid,  quia  aspicit  eam  distinctam  et  quantam. 
Tunc  arguo  sic :  Agens  quod  respicit  materiam 
ut  quid,  potest  sibi  eandem  formam  imprimere 
ut  prius ;  sed  Deus  aspicit  materiam  ut  quid  r 
ergo  potest  sibi  eandem  formam  imprimere;  hoc 
autem  est  resurgere. 

Cojitra  primum  dictum  arguo  sic :  Ubi  est 
transitus  de  privatione  ad  habitum  et  formam, 
ibi  est  vera  mutatio,  quia  verissime  salvatur  ra- 
tio  definitiva  mutationis;  sed  resurrectio  est  tran- 


344  I-iB.  IV  Sententiarum 

situs  de  privatione  ad  formam  ;  ergo  resurrectio 
est  vera  mutatio.  —  Contra  secundum  dicium, 
visum  fuit  Lib.  2.,  scilicet  si  agens  naturale  po- 
test  attingere  essentiam  materiae  nudam. 

Alia  opinio  quam  teneo  declarat  possibilita- 
tem  resurrectionis  sic  :  Si  non  esset  possibilis  re- 
surrectio,  vel  hoc  esset  ex  parte  agentis  vel  ex 
parte  effectus  ;  sed  hoc  non,  quia  nihil  praecedens 
■creationem  et  nihil  sequens  annihilationem  sunt 
ejusdem  rationis;  sed  Deus  potest  aliquid  de  ni- 
hilo  creare  ;  ergo  potest  aliquid  dudum  corrup- 
tum  et  in  nihilum  redactum,  postmodum  repa- 
rare ;  corruptum  autem  reparare  est  resurgere  u 
ergo. 

2>e  secundo  ArticulOf  scilicet  si  de  facto 
•erit  resurrectio  hominum  generalis,  dico  quod 
sic.  Cujus  ConcUisionis  veritas  manifesta  est  ex 
fide.  Hanc  enini  veritatem  tanquam  articulum 
fidei  exprimit  tam  symbolum  Apostolorum,  scili- 
cet :  Carnis  resurrectionem,  quam  symbolum  Xi- 
caenum  :  Expecto  resurrectionem  mortuorum,  quam 
symbolum  Athanasii  qui  dicit  quod  omnes  homi- 
nes  resurgere  habent  cum  corporibus  suis.  Et  illud 
valde  expresse  habetur  in  multis  locis  S.  Scrip- 
turae,  utpote  in  /ob,  ig,  qui  dicit :  et  in  carne 
mea  videbo  Deum  Salvatorem  fneum.  Et  etiam  in 
/.  Epist.  ad  Cor,  /5.  ubi  dicitur  quod  in  ictu  oculi 
omnes  resurgemus.  Et  Matt,  25,  et  in  pluribus 
aliis  locis. 


DlSTINCT.    XLIII    QUuEST.   II  345 


Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
-coelum  nunquam  atteretur  quantum  ab  substan- 
tiam,  tamen  atteretur  quantum  ad  efficientiam  in 
ista  inferiora  generando  et  corrumpendo,  quia 
post  judicium  cessabit  ista  infllientia. 

QUiESTIO  II. 
Ad  secundam   Quastionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  per  rationem  naturalem  pos- 
sit  esse  notum  resurrectionem  generalem  hominum 
€sse  futuram»  quia  naturale  desiderium  non  po- 
test  esse  frustra  secundum  Comment.  2,  Meiapk, 
Sed  homo  naturale  desiderium  habet  ad  semper 
esse,  et  illud  desiderium  potest  esse  notum  per 
rationem  naturalem  ;  ergo,  etc. 

Contra.  Articulus  fidei  non  est  notus  per 
rationem  naturalem ;  sed  resurrectio  hominum. 
est  articulus  fidei ;  igitur. 

In  ista  Qu^STIONE  possunt  esse  tres  Arti- 
culi  secundum  tres  opiniones.  Una  dicit  resur- 
rectionem  generalem  hominum  esse  futuram,  non 
tamen  per  rationem  naturalem  a  priori,  Alia  di- 
cit  quod  est  notum  a  posteriori,  Tertia,  quod  nec 
est  notum  a  priori  nec  a  posterioti,  sed  solum 
^de  tenemur. 

I^rima  apinio  nititur  resurrectionem  pro- 
bare  a  priori,  et  arguit  sic  :  Anima  intellectiva 
est  forma  specifica  hominis ;  sed  anima  intellec- 


346  LiB.  IV  Sententiarum 

tiva  est  incorruptibilis ;  ergo  forma  specifica 
hominis  est  incomiptibilis.  Sed  forma  specifica 
hominis  incorruptibilis  non  remanebit  perpetuo 
extra  corpus ;  ergo  aliquando  redibit  ad  corpus. 
Sed  ista  iterata  redditio  vocatur  resurrectio  ; .  ergo 
resurrectionem  generalem  hominum  esse  futuram 
est  notum  per  rationem  naturalem  a  priori. 

Secundo,  dicit  ista  opinio  quod  quaBlibet 
istarum  trium  propositionum  principalium  sit  na- 
turaliter  nota.  Prima  sic :  Operatio  propria  ho- 
minis  est  a  forma  specifica  hominis;  sed  propria 
operatio  hominis  est  intelligere;  ergo  est  a  forma 
specifica  hominis.  Sed  istud  est  ab  anima  intel- 
lectiva ;  ergo  anima  intellectiva  est  forma  speci- 
fica  hominis. 

Secunda  propositio,  scilicet  quod  anima  intel- 
lectiva  est  incorruptibilis,  sit  naturaliter  notum, 
probatur  sic :  Quod  corrumpitur  aut  corrumpitur 
per  contrarium  aut  per  defectum  alicujus  neces- 
sario  requisiti  ad  ejus  esse ;  sed  anima  intellec- 
tiva  non  habet  contrarium,  nec  esse  corporis  est 
simpliciter  necessarium  ad  ejus  esse,  quia  habet 
esse  proprium  ;  ergo,  etc.  —  Preeterea,  simplex 
non  potest  separari  a  seipso,  et  per  consequens 
quod  anima  intellectiva  sit  incorruptibilis  est  na- 
turaliter  notum. 

Tertia  pfopositio,  scilicet  quod  forma  speci- 
fica  scilicet  anima,  non  erit  perpetuo  separata, 
probatur  sic  :  Pars  extra  totum  est  imperfecta ; 
sed  forma  tam  nobilis  sicut  est  anima  intellec- 
tiva    non    remanebit   perpetuo    imperfecta ;  ergo 


DlSTINCT.   XLIII   Qu^ST.  II  347 


nec  tota  separata.  —  Praterea,  nuUum  violentum 
perpetuum  ;  sed  separatio  animae  a  corpore  est 
violenta,  quia  contra  inclinationem  naturalem 
animae ;  ergo  istam  formam  specificam  non  esse 
perpetuo  separatam  potest  esse  naturaliter  notum. 
Sed  contra  istam  opinionem  tanquam  nihil 
probantem,  arguitur  sic:  quia  nulla  istarum  trium 
propositionum  est  naturaliter  demonstrata,  ad  mi- 
nus  secunda  et  tertia.  Prima  etiam  fuit  a  magnis 
Philosophis  negata,  sicut  patet  3.  de  Anima  per 
Comment.  qui  expresse  negat  eam.  Similiter  se- 
cunda  non  est  naturaliter  demonstrata,  scilicet 
quod  anima  sit  incorruptibilis,  cum  principium 
sit  apud  Philosophum,  omne  illud  desinit  esse, 
(i,  Cceli  ei  mundi)  quod  habet  principium  sui 
esse.  Nec  rationes  istae  convincunt,  ut  dictum  fuit 
in  2.  Libro.  De  tertia  propositione  videtur  quod 
non  sit  naturaliter  demonstrata ;  quia  si  Philo- 
sophus  posuisset  animam  immortalem,  magis 
posuisset  eam  perpetuo  manere  sine  corpore  quam 
in  corpore,  quia  omne  compositum  ex  contrariis 
est  corruptibile.  Nec  rationes  adductse  probant 
istam  propcsitionem ;  nam  cum  dicitur :  pars 
extra  totum  est  imperf ecta,  ^  dico  quod  verum 
est  de  parte  quae  recipit  aliquam  perfectionem 
in  toto ;  anima  autem  non  recipit,  immo  magis 
communicat  perfectionem  suam  corpori,  et  tunc 
posset  ratio  trahi  ad  oppositum,  quia  non  re- 
pugnat  alicui  aeque  perfecte  in  se  manere,  licet 
alteri  non  communicet  perfectionem  suam  ;  sed 
anima  manet  aeque  perfecte  in  esse  suo  proprio, 

23 


348  LiB.  IV  Sententiarum 

sive  conjuncta  sive  separata.  —  Ad  aliud  dico 
quod  inclinatio  naturae  est  duplex :  una  ad  actum 
primum,  et  est  imperfecti  ad  perfectum,  et  con- 
comitatur  potentiam  essentialem ;  alia  est  ad  ac- 
tum  secundum  et  est  perfecti  ad  perfectionem 
communicandaxn,  et  concomitatur  potentiam  acci- 
dentalem.  De  prima,  verum  est  quod  oppositum 
ejus  est  violentum  et  non  perpetuum,  quia  po- 
nit  imperfectionem  perpetuam,  quod  Philosophus 
habuit  pro  inconvenienti.  Sed  secunda  inclinatio, 
si  perpetuo  suspendatur,  nullum.  violentum  pro- 
prie  dicitur,  quia  nec  imperfectio.  Nunc  autem 
inclinatio  animae  ad  corpus  tantum  est  secundo 
modo;  vel  potest  dici  secundum  Avicennam  quod 
appetitus  animae  satiatus  est  per  hoc  quod  semel 
perficit  corpus,  quia  ista  conjunotio  est  ad  hoc 
ut  anima  mediante  corpore  acquirat  suas  perfec- 
tiones  per  sensus,  quas  sine  corpore  non  pK)test 
acquirere,  semel  autem  conjuncta  corpori  acqui- 
sivit  quantum  ipsa  petiit. 

Alia  opinio  dicit  resurrectionem  esse  fu- 
turam  posse  demonstrari  a  posteriori.  Et  arguit 
sic :  naturaliter  notum  est  quod  beatitudo  na- 
turaliter  appetitur,  hoc  patet  ex  /.  JSt/tic.  de 
beatitudine  in  generali,  et  lo.  Ethic.  de  beati- 
tudine  in  spcciali.  Sed  notum  est  per  rationem, 
beatitudinem  non  posse  esse  nisi  aeternam  ;  ergo 
notum  est  per  rationem  naturalem  totum  ho- 
minem  ordinari  ad  aliquam  perfectionem  sem- 
piternam.  Probatio  minoris    per  Augxistinum  13. 


DlSTINCT.  XLIII  Qu^ST.    II  349 

De  Trin,  c,  8.  ubi  probat  eam  sic :  Morien- 
tem  vita  beata  deserit ;  aut  ergo  nolentem  dese- 
rit,  aut  volentem,  aut  neutrum.  Si  nolentem, 
quomodo  est  beata  vita,  quae  ita  est  in  voluntate 
ut  non  sit  in  potestate  ?  Si  autem  volentem,  quo- 
modo  vita  beata  erit,  quam  finire  noluit  qui  ha- 
belDat?  Si  dicas  neutrum,  ergo  nec  ista  vita  beata 
est,  quae  talis  est  ut  quem  beatum  facit,  amore 
ejus  indigna  sit. 

Sed  nec  ista  ratio  concludit.  Concedo  enim 
quod  verum  est  beatitudinem  non  solum  in  uni- 
versali,  sed  etiam  in  particulari  appeti  naturali- 
ter  ab  homine.  Sed  non  est  notum  ratione  natu- 
rali  quod  ipsa  m  particulari,  quae  scilicet  consistit 
in  isto,  in  quo  nos  eam  credimus  consistere,  ap- 
petatur  naturaliter  ab  homine ;  aut  enim  opor- 
teret  esse  notum  per  rationem  naturalem  quod 
iste  actus  esset  nobis  conveniens  tanquam  finis, 
ut  dictum  est  in  2.  q.  /.  Libri, 

Potest  ergo  teneri  tertia  opltiio  quod  nec 
a  priori,  puta  per  rationem  principii  intrinseci 
in  homine,  nec  a  posteriari,  puta  per  rationem 
alicujus  operationis  vel  perfectionis  congruentis 
homini  potest  probari  resurrectionem  esse  neces^ 
sario  futuram  ;  ergo  hoc  tanquam  omnino  certum 
non  tenetur  nisi  pe^  fidem. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
aut  quaeritur  prsecise  de  desiderio  naturali  pro- 
prie  dicto,  et  illud  non  est  aliquis  actus  elicitus, 


350  LiB.  IV  'Sententiarum 

sed  sola  inclinatio  naturae  ad  aliquid,  et  tunc 
planum  est  quod  non  potest  probari  desiderium 
naturale  ad  aliquid  nisi  primo  probetur  possibi- 
litas  in  natura  ad  illud,  et  per  consequens  e  con- 
verso  arguendo  est  petitioprincipii;  aut  quaeritur 
de  desiderio  naturali  minus  proprie  dicto,  quod 
scilicet  est  actus  elicitus,  et  tunc  iterum  non 
potest  probari  quod  aliquod  desiderium  elicitum 
sit  riaturale  isto  modo  nisi  prius  probetur  quod 
ad  idem  sit  desiderium  naturale  primo  modo. 

QUiESTIO  III. 
Ad  tertiam  QucBstionem  sic  proccditur: 

Videtur  quod  corruptum  possit  idem  numero 
redire  per  naturam,  quia  omni  potentiae  passiva^ 
naturali  respondet  potentia  activa  naturalis,  alio- 
quin  esset  frustra ;  sed  in  corrupto  est  potentia 
passiva  naturalis  ad  identitatem  numeralem,  quia 
comiptum  est  in  eadem  potentia  in  qua  erat 
antequam  generaretur,  ideo  corruptum  potest  re- 
dire  idem  numero  per  naturam. 

Contra  est  Philosophus  2,  de  generat.  in  fine, 
ubi  dicit :  quorum  substantia  parit  non  rever- 
tuntur  eadem  numero. 

In  ista  Qu^stione  sunt  tres  Articuli  se- 
cundum  tres  opiniones. 

JJmi  opinio  dicit,  ut  recitat  Augustinus 
7j.  de  Civ,  Dei  c,  ij,  quod  post  circuitum  magni 
anni,  idest  per  circuitum  triginta  sex  milium  an- 


DlSTINCT.  XLIII  QU^,ST.  III  351 


norum  omnia  redibunt  eadem  numero.  Quorum 
ratio  est  quia  redeunte  causa  eadem  redibunt  et 
eflFectus  idem.  Sed  omnia  corpora  coelestia  redibunt 
ad  eundem  situm  post  circuitum  illius  magni  anni. 
Ergo  omnia  redibunt  eadem  numero.  Minor  pro- 
batur  supponendo  illud  Ptolomaei  in  Almogesti 
quod  coelum  stellatum  moveatur  in  centum.annis 
uno  gradu  contra  motum  diurnum,  tunc  sequitur 
quod  complebitur  iste  motus  ejus  ab  oriente  in 
occidentem  in  36  millibus  annorum. 

Sed  istam  opinionem  improbat  B.  Augusti- 
nus  ibid,  auctoritate  Apostoli  ad  Rom,  6,  Christus 
resurgens  ex  mortuis,  etc.  Item  per  illud  /.  ad 
Thessal.  4,  Semper  cum  Domino  erimus.  Item  per 
rationem,  quia  secundum  circulum  istum  nuUa 
esset  vera  beatitudo  pro  eo  quod  anima  beata 
reditura  esset  ad  miserias  quas  praehabuit. 

Alla  oplnio  dicit  quod  licet  non  possint 
omnia  corrupta  redire  eadem  numero  per  naturam, 
tamen  aliqua  possunt  redire.  Quod  probatur  per 
illud  Philosophi  8,  Met.  c.  3. :  Si  agens  est  idem 
et  materia  eadem,  efFectus  erit  idem,  unde  non 
assignat  diversitatem  effectus  possibilem  nisi  pro- 
pter  diversitatem  efficientis  vel  materiae  ;  sed  pos- 
sibile  est  idem  esse  efficiens  et  eandem  materiam 
respectu  secundi  eflfectus  producti  quse  erat  res- 
pectu  primi  producti ;  ergo  aliqua  possunt  redire 
eadem  numero.  Minor  probatur,  quia  includatur 
ignus  intra  vas  vitreum  et  ibi  corrumpatur  in 
aerem ,    deinde    ex    isto    aere    generetur    ignis 


352  LiB.  IV  Sententiarum 


per    radios    solares,    tunc    materia    inclusa    erit 
eadem. 

Tertia  opinio  simpliciter  negat  quod  ali- 
quod  corruptum  possit  redire  idem  numero  per 
naturam,  quia  ad  identitatem  numeralem  requiri- 
tur  eadem  materia  et  eadem.  forma,  /2,  Meiapk, 
Et  etiam  quia  materia  est  principium  esentiale 
totius  ;  sed  in  generato  et  corrupto  materia  divi- 
ditur  et  aliquid  ejus  deperditur ;  igitur  nullum 
•corruptum  potest  redire  idem  numero.  —  Nec 
ratio  praecedentis  opinionis  concludit ;  conceditur 
enim  quod  si  agens  est  aliud  et  materia  est  alia, 
et  efFectus  erit  alius ;  sed  non  sequitur  ex  oppo- 
sito  antecedentis,  videlicet  si  agens  idem  et  ma- 
teria  eadem,  igitur  eflfectus  erit  idem,  unde  in 
fine  concludendo  dicit  Philosophus:  si  contingit 
idem  ex  materia  alia  facere  palam,  quia  princi- 
pium  quod  est  ut  movens  idem ;  nam  si  materia 
altera  est,  et  movens,  et  quod  factum  est,  sup- 
ple,  erit  aliud. 

Pro  ista  tertia  opinione  aguitur  sic :  Agens 
naturale  non  potest  agere  nisi  per  motum  vel 
mutationem ;  sed  motus  vel  mutatio  non  potest 
redire  idem  ;  igitur  nuUum  comiptum  potest  re- 
dire  idem  numero.  Probatio  mhioris,  quia  unitas 
motus  est  continuitas ;  interruptio  autem  vel  ite- 
ratio  repugnat  continuitati ;  ergo.  —  Praterea 
sicut  se  habet  productum  ad  productum,  ita  pro- 
ductio  ad  productionem  ;  ergo  permutatim  sicut 
productum  ad  productionem,  sic  hoc   productum 


DlSTINCT.   XLIII  QU^ST.   III  353 


ad  hanc  productionem.  Sed  non  potest  esse  pro- 
ductum  sine  productione ;  ergo  nec  hoc  produc- 
tum  sine  hac  productione.  Sed  hsec  productio 
non  potest  redire  eadem ;  ergo  nec  comiptum 
potest  redire  idem  numero,  etc.  —  Praterea,  non 
posset  redire  idem  nisi  esset  ad  ipsum  eadem 
potentia ;  sed  ad  hoc  corruptum  non  potest  esse 
eadem  potentia ;  ergo.  Probatio  minoris,  quia  aut 
eadem  potentia  semper  manet,  aut  est  de  novo 
reducta.  Non  primo  modo,  quiapotentia  corrum- 
pitur  in  adventu  formse ;  nec  etiam  secundo  modo, 
quia  formae  succedit  alia  privatio  quam  quae  prae- 
cessit  eam ;  et  ita  forma  resolvitur  in  aliam  po- 
tentiam.  Ait  enim  Philosophus  in  Prcedicam, :  a 
privatione  ad  habitum  impossibilis  est  regressio. 
Istam  opinionem  tenendo,  patet  ad  argumen- 
tum  secundce  opiyiionis,  ex  dictis.  Ad  argumen- 
tum  autem  primae  opinionis  dico  quod  motus 
cceli  est  incommensurabilis  motibus  istorum  in- 
feriorum,  et  ideo  quamvis  coelum  redeat  in  eadem 
dispositione,  nunquam  tamen  motus  redibunt.  Si 
autem  introducitur  pro  opinione  ista  illud  Eccle-^ 
siastes :  nihil  sub  sole  novum,  etc,  respondet  Au- 
gustinus  ubi  supra,  hoc  quidem  intelligendum  est 
quod  omnia  fuerunt  et  sunt  in  divina  praesentia, 
sed  non  in  reali  existentia;  igitur. 

Ad  argumentum  principale,  patuit  Lib. 
I.  q,  2,  Concedo  enim  quod  potentiae  passivae 
naturali  correspondet  aliqua  potentia  activa  in 
tota  coordinatione  entium,  et  hsec  est  Deus. 


Distinctio  XLIV. 

Solent  autem   nonnulli... 

Circa  istam  Dist,  ^.  qti<ero  tres  QiuBstiones. 
Primo  :  Utrum  resurredio  fiat  in  instanti,  Secundo: 
Utrum  ignis  in/ernalis  cruciet  malignos  sptritus, 
Tertio  :  Utrum  homines  damnati  post  judicium^  cru^ 
ciabuntur  isto  igjie  infernali, 

Qu^STIO  I. 
Ad  primam   Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  resurrectio  fiat  in  instanti,  quia 
/.  ad  Tkessal.  4.  dicitur  :  Mortui  qui  in  Christo 
sunt  resurgent  primi,  deinde  nos  qui  vivimus,  etc. 

Contra.  i.  ad  Cor.  /j.  dicitur;  In  momento, 
in  ictu  oculi,  in  novissima  etc;  igitur  resurrec- 
tio  fiet  in  instanti. 

IN  ISTA  Qu^ESTiONE  sunt  tria  videnda.  Pri- 
mo,  si  collectio  partium  corporis  humani  fiat  in 
instanti.  Secundo,  si  inductio  formae  corporeae  seu 
mixti  fiat  in  instanti.  7eriio,  si  unio  animae  in- 
tellectivae  fiat  in  instanti. 

JDe  2>^*ifwo  dico  quod  non,  quia  Angelus 
non  potest  movere  corpus  de  loco  ad   locum    in 


DlSTINCT.  XLIV  QUiEST.  I  355 

instanti;  sed  collectio  partium  corporis  humani 
in  resurrectione,  fit  ministerio  angelorum;  erg"o 
non  fit  in  instanti.  Major  patet,  quia  motus  non 
fit  in  instanti,  6,  Pkys,  Minor  patet  Matth.  24, 
Mittet  filius  hominis  angelos  suos  cum  tuba  et 
voce  magna  et  congregabunt  electos  ejus  a  qua- 
tuor  ventis  a  summis  coelorum  usque  ad  termi- 
Tios  eorum. 

I>e  secando  ArticulOf  dico  quod  ista  in- 
formatio  erit  in  instanti.  Cujus  ratio  est  quia  fiet 
immediate  virtute  divina;  virtus  autem  divina  in- 
finita  est.  Sed  virtus  infinita  operatur  in  instanti, 
igitur  ista  informatio  erit  in  instanti.  —  Noian- 
dum  tamen,  quod  non  dico  istam  informationem 
necessario  fieri  in  instanti,  quia  licet  ista  virtus 
sit  infinita,  potest  tamen  successive  agere  sicut 
virtus  creata,  et  successive  inducere  formam  sicut 
suae  fuerit  placitum  voluntati.  Tamen  magis  con- 
gruit  quod  ista  virtus  formam  in  instanti  inducat. 

lye  tertlo  Articulo  dico  quod  unio  animae 
intellectiv^se  ad  corpus  erit  in  instanti,  tum  prop- 
ter  rationem  prsedictam,  scilicet  quia  est  a  solo 
Deo  immediate  cujus  virtuti  activse  nihii  resistit. 
Tum  quia  non  potest  esse  successio  in  receptione 
formae  nisi  vel  propter  partes  formae  inducendae, 
vel  propter  partes  corporis  quarum  una  prius 
recipit  formam  quam  alia.  wSed  neutrum  potest 
poni  in  ista  unione  animae;  igitur  unio  animae 
intellectivae  erit  in  instanti. 


356  LiB.  IV  Sententiarum 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium,  concedo 
quod  non  erit  idem  instans  resurrectionis  omnium, 
quia  in  instanti  resurrectionis  primo  mortuorum 
adhuc  aJiqui  vivent  vita  mortali,  et  isti  solvent 
mortem  et  postea  resurgent. 


Qu.^stio  II. 
Ad  secundam  Quasiionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  ignis  infernalis  non  cruciet 
spiritus  malignos,  quia  agens  est  praestantius 
patiente;  sed  corpus  non  est  praestantius  spiritu; 
igitur  nuUum  corpus  agit  in  spiritum.  Sed  ignis 
infernalis  est  corporeus;  igitur  ignis  infernalis 
non  cruciet  malignos  spiritus. 

Contra,  Matth,  2^,  dicitur:  Ite  maledicti  in 
ignem  aeternum,  etc. 

Veritas  istius  Qu^estionis  claret  ex  dicto 
Salvatoris  jam  allegato,  et  per  Augustinum  12, 
De  Civ.  Dei  jo.  ubi  dicit:  Cur  non  dicamus  spi- 
ritus  incorporeos  posse  poena  corporalis  ignis 
affligi,  etc.  Et  per  B.  Gregorium  4,  Dialog.  jo, 
dicentem:  Si  diabolus,  inquit,  ejusque  angeli  cum 
sint  incorporei  corporeo  sunt  igne  cruciandi, 
quid  mirum  si  animae  antequam  recipiant  cor- 
pora  possint  corporea  tormenta  sentire.  Sed  diffi- 
cultas  est  invenire  possibilitatem,  quomodo  spi- 
ritus  potest  pati  ab  igne  corporeo.  Et  circa  hoc 
sunt  quatuor  opiniones. 


DlSTINCT.   XLIV    QU^ST.  II  357 

Tlna  dicit  quod  spiritus  cniciatur  igne  in- 
quantum  apprehendit  ignem  sub  rationem  discon- 
venientis.  Unde  Gregorius  4.  Dialog.  dicit:  eo 
patitur  quo  videt,  et  quia  cremari  se  respicit,. 
cruciatur.  Adducit  exemplum  per  Avicennam  p. 
Metaph,  c,  8,  quod  aliquis  cruciatur  magis  in 
somno  ex  apprehensione  phantastica  alicujus  dis- 
convenientis,  quam  affligeretur  quandoque  in  vigi- 
lia  ex  praesentia  ejusdem. 

Contra,  quia  secundum  Gregorium,  ubi  supra, 
anima  non  solum  videndo,  sed  etiam  experiendo 
incendium  patitur.  —  Praterea,  aut  vera  appre- 
hensione  apprehendit  ignem  ut  disconvenientem 
sibi,  aut  falsa.  Si  vera,  oportet  ponere  modum 
istius  disconvenientise  quae  non  apparet  possibi- 
lis.  Si  /alsa,  sequitur  primo  quia  non  ab  igne, 
sed  a  sua  aestimatione  cruciatur;  secundo,  si  ista 
falsa  sestimatio  est  a  Deo,  Deus  erit  immediata 
causa  deceptionis.  Si  autem  ab  Angelo,  non  vide- 
tur  probabile,  quia  secundum  Dionysium  De  div, 
nominibus,  naturalia  in  eis  sunt  splendidissima, 
ergo  possunt  naturaliter  apprehendere  quod  ignis 
non  est  eis  disconveniens. 

Seciuida  apinlo  dicit  quod  spiritus  potest 
pati  igne  corporeo  per  aliquem  habitum  super- 
naturalem  propter  demeritum  peccati  datum  an- 
gelo  seu  spiritui. 

Co7itra,  Aut  ille  habitus  est  corporalis  aut 
spiritualis.  Si  corporalis,  ita  potest  Deus  dare 
istum  habitum  angelo   ut    inhaercat,    sicut    quod 


358  LiB.  IV  Sententiarum 


ahgelus  sit  albus.  Si  spiritualis,  ergo  non  magis 
per  illum  est  passum  approximatum .  corpori  ut 
agenti  quam  prius.  —  Praterea,  ista  poena  reci- 
peretur  immediate  in  isto  habitu  tamquam  in 
proximo  receptivo,  immo  nec  mediate  in  ipsa  na- 
tura  angeli,  si  repugnat  illi  naturae.  Et  si  detur 
primum,  sequitur  quod  ille  habitus  separatus  ab 
angelo  posset  puniri  eadl^m  poena.  Si  detur  se- 
^undum,  sequitur  quod  nuUo  modo  angelus  puni- 
tur,  sed  tantum  ille  habitus. 

lertUi  opinlo  dicit  quod  spiritus  non  pa- 
titur  ab  igne  passione  corporali  quae  est  dolor, 
quia  talis  passio  sequitur  appetitum  sensitivum 
qui  non  est  in  angelo»  patitur  autem  poena  quae 
est  tristitia,  inquantum  apprehendit  ignem  sub 
ratione  objecti  disconvenientis,  et  hoc  dupliciter; 
primo,  ut  detinens  spiritum  defiuitive;  secundo. 
ut  immutans  objective,  Primus  patet  sic:  nullum 
corpus,  ut  locans,  est  disconveniens  locato,  nisi 
quia  aliud  corpus  est  sibi  conveniens.  Spiritus 
autem  sicut  cum  nuUo  corpore  habet  naturalem 
convenientiam,  quia  tunc  illud  esset  naturale  sal- 
vativum  ejus,  ita  ad  nuUum  corpus  habet  natu- 
talem  disconvenientiam  proptcr  quam  ibi  detineri 
sit  naturae  suae  disconveniens. 

Sed  dices:  quomodo  igitur  patitur  ab  igne 
«X  quo  detinet  eum  definitive.  —  Respondeo: 
Si  Michael  alicui  corpori  esset  ex  praecepto  di- 
vino  conjunctus  localiter  definitive  etiam  perpe- 
tuo,  et  hoc  apprehenderet,  nuUo  modo  apprehen- 


DlSTINCT.  XLIV    QVJEST.  II  359 

deret  ut  disconveniens,  et  sic  non  tristaretur, 
quia  non  apprehenderetur  sub  ratione  noliti,  sicut 
apparet  a  simili  in  aliquo  incluso  in  domo ; 
igitun 

Secundo  patitur  ab  isto  igne  immutante  objec- 
iive.  Ubi  notandum  quod  intellectus  angeli,  ;^r/wa 
determinatur  perpetuo  ad  intense  considerandum 
ignem  in  ratione  objecti.  Secundo  apprehendit 
istam  determinationem  ad  talem  considerationem. 
Tertio,  odit,  et  istud  odium  oritur  ex  affectione 
commodi  ex  qua  vult  quodcunque  objectum  prout 
sibi  delectabile  fuerit  considerare  nunc  hoc  nunc 
illud.  Quarfo  sequitur  apprehensio  non  tantum 
nuda  istius  considerationis  sicut  in  secundo,  sed 
apprehensio  certa  de  eyentu  illius  considerationis 
intensaB  et  perpetusB.  Quinto,  ex  hoc  sequitur 
tristitia. 

Quarta  oplwio  est  planior  secundum  illos 
qui  ponunt  materiam  in  spiritualibus ;  nam  pro- 
prium  est  materiae  pati  etiam  passione  reali,  /. 
De  generat.;  sed  in  spiritualibus  estmateria;  igi- 
tur  possunt  pati  ab  igne  reali.  Hoc  autem  habet 
evidentiam  si  ponatur  quod  materia  sit  ejusdem 
rationis  in  superioribus  et  inferioribus,  quod 
videtur  probabile^  quia  distinctio  fit  per  actum; 
sed  materiam  secundum  se  sumpta  nuUum  dicit 
actum  distinctum;  igitur  non  distinguitur  in  su- 
perioribus  et  inferioribus.  Sed  de  hoc  in  secundo. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium,  si  teneatur 
ista  quarta  via,  tunc    satis    patet.    Sed    tenenda 


360  LiB.  IV  Sententiarum 

tertiam  viam  potest  dici  quod  major  est  vera  de 
agente  aequivoco  et  totali,  seu  principali ;  sed  se- 
cundum  istam  viam  ignis  non  est  agens  princi- 
pale  in  spiritum  sine  illa  detentione.         ^  . 

Qu^STio  III. 
Ad  ieriiam  Quasiionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  homines  damnatipost  judicium 
non  cruciabuntur  illo  igne  infernali,  quia  omnis 
passio  facta  magis  abjicit  a  substantia,  d.  Topi€.; 
ergo  si  continue  cruciarentur  ab  isto  igne  magis 
ac  magis  deperderetur  eorum  substantia,  et  p>er 
consequens  tanto  consumarentur;  ergo. 

Conira,  Maiih,  ^5.  dicet  judex  hominibus  ju- 
dicandis:  Ite  maledicti  in  ignem  aBternUm  qui 
paratus  est  diabolo  et  angelis  ejus;  igitur  dam- 
nati  post  judicium  cruciabuntur  igne  infemali. 

In  ISTA  Qu^STIONE  sunt  principaliter  tria 
videnda. 

JPrinio  enim  dico  quod  ignis  praesens  cor- 
pori  corruptibili  animato  anima  sensitiva  potest 
habere  in  illud  duplicem  actionem,  videlicet  r^a- 
/em  quse  est  univoca,  et  intentionalem,  quae  res- 
pectu  illius  est  aequivoca,  quia  species  sensibilis 
non  simpliciter  est  ejusdem  speciei  cum  ipso 
objecto.  Ad  propositum  ergo  dico  quod  post  judi- 
cium  corpus  hominis  cum  sit  per  se  corruptibile, 
ignis  praesens  poterit  in  illud  habere  utranque 
actionem,  quia  non  repugnat,  et  est  ibi  tam  sus- 


DlSTlNCT.   XLIV   QU^ST.  III  361 

oeptivum  quam  causa  activa  utriusque.  Potest 
<etiam  tunc  una  esse  sine  alia,  loquendo  de  objecto 
potentiali,  quia  neutra  dependet  essentialiter  ab 
altera.  Unde  et  modo  sunt  separabiles,  si  aliquid 
sit  susceptivum  formae  realiter  et  non  intentio- 
naliter.  Sed  tunc  non  poterit  una  non  inesse  nisi 
propter  aliquod  impedimentum,  et  hoc  vel  quia 
Deus  non  coagit  igni  ad  istam  actionem,  vel  quia 
aliud  agens  creatum  impedit  unam  actionem  et 
non  aliam. 

De  secufldo  dico  quod  sola  iyitentionalis  suf- 
ficit  ad  causandum  dolorem,  sola  autem  realis  sine 
intentionali  non  sufficeret  ad  hoc.  Secunda  pars 
est  manifesta,  quia  lignum  quantumcunque  cale- 
fit,  tamen  non  dolet.  Sed  prima  pars  probatur, 
quia  excellens  sensibile  natum  est  inferre  dolo- 
rem,  et  tamen  inquantum  excellens  sensibile  non 
immutat  nisi  intentionaliter.  Licet  enim  aliqua 
immutatio  realis  concomitetur  quae  dissolvit  or- 
ganum  a  media  proportione  in  qua  consistit,  ta- 
men  si  sine  illa  actione  esset  objectum  discon- 
yeniens  sensatum,  sequeretur  dolor.  Hoc  etiam 
probatur  quia  aliquando  ubi  est  modica  vel  nuUa 
immutatio  realis,  est  magnus  dolor  propter  im- 
mutationem  intentionalem,  sicut  si  manus  fue- 
rit  excessive  frigefacta,  si  statim  approximetur 
igni,  est  ibi  vehemens  dolor,  et  tamen  modica 
vel  nulla  actio  realis. 

Tertto  dic^  quod  probabilius  videtur  postju- 
dicium  ponere  solam  immutationem  intentionalem. 


362  LiB.  IV  Sententiarum 

quia  etsi  possit  utraque  tunc  poni,  ex  i.  Artu., 
tamen  realis  non  faceret  aliquem  dolorem  sine 
intentionali,  nec  etiam  cum  intentionali ;  sed  sola 
immutatio  intentionalis  faceret  dolorem.  Si  erg-o 
pluralitas  non  sit  ponenda  sine  necessitate,  suf- 
licit  ponere  soiam  intentionalem.  —  Prcetsrea, 
congruum  est  circa  damnatos  ponere  ita  pauca 
miracula  sicut  possibile  est ;  sed  ponendo  actio- 
nem  realem,  et  cum  hoc  necesse  est  intendona- 
lem  ponere,  videtur  quod  oportet  ponere  circa 
eos  plura  miracula  quam  ponendo  solam  inten- 
tionalem  ;  ergo. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
illa  auctoritas  <5.  Topic.  videtur  improbare  actio- 
nem  realem  ignis  in  corpus,  non  autem  intentio- 
nalem.  Sed  si  realis  ponatur,  oportet  dicere  quod 
propositio  est  vcra  quantum  est  ex  parte  causse 
naturalis  dimissae  sibi  in  agendo ;  sed  in  pro- 
posito  non  dimittitur  causa  naturalis  sibi. 

Sed  posset  dicit  clarius  ad  argumentum  et 
ad  totam  Quaestionem.  Tota  enim  difficultas  est 
quomodo  ista  corpora  possunt  pati  ab  igne  in- 
fernali  perpetuo,  et  tamen  non  transmutetur.  Ad 
hoc  B.  Augustinus  ponit  aliqua  exempla  12.  De 
Civ.  Dei,  videlicet  de  salamandra  quae  vivit  in 
igne,  similiter  de  igne  qui  est  in  SiciliaB  parti- 
bus.  Sed  talia  exempla  dicunt  quia  et  non  pro- 
pter  quid,  ideo  potest  declarari  dupliciter.  Primo 
sic  :  Cessante  motu  primi  mobilis,  cessat  omnis 
motus  qui  est  ad  corruptionem ;  sed   iste  motus 


DlSTINCT.   XLIV  QU^ST.  III  363 

primi  mobilis  cessabit  post  judicium;  igitur.  Sed 
ista  via  non  valet  secundum  Augnstinum,  quia 
adhuc  figuli  rota  moveretur  et  stuppa  combure- 
retur.  Ideo  dico  aliam  rationem  talem :  Causa 
secunda  naturalis  non  agit  nisi  prima  causa  coa- 
gente ;  sed  ignis  est  causa  secunda  naturaliter 
agens ;  ergo  ignis  non  agit  nisi  prima  causa 
coagente.  Sed  in  igne  inter  alias  pronuntur  duae 
actiones  quarum  una  est  ad  calefactionem  et  in- 
cendium,  alia  ad  consumptionem ;  Deus  autem 
potest  coagere  igni  ut  primi  ad  primam,  licet 
non  coagat  ad  secundam;  igitur  ignis  iste  potest 
agere  ad  incendium,  esto  quod  non  agat  ad  con- 
sumptionem.  Sic  ergo  patet  ad  argumentum  et 
per  consequens  ad  Quaestionem. . 


24 


Distinctio  XLV  et  XLVL 

Ppasterea  sciendum... 

Circa  isiam  Dist,  45,  et  46,  quaro  tres  Qu^ 
stiones,  Prima  :  Utrum  Sancti  videant  oraiiones  nos- 
tras  quas  eis  offerimus,  Secunda :  Utrum  in  Deo 
sit  justitia.  Tertia :    Utrum  in  Deo  sit  misericordia, 

QUuESTIO    I. 
Ad  primam  Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  Sancti  non  videant  orationes 
nostras  quas  eis  offerimus,  quia  solus  Deus  novit 
secreta  cordis  humani ;  sed  oratio  est  humani 
cordis  secretum  ;  ergo,  etc. 

Conira  est  Magister  in  litera  qui  probat  per 
multas  rationes  quod  sancti  videant  orationes 
quas  eis  offerimus. 

In  ista  Qu^STIONE  quatuor  suntvidenda. 
Primo,  si  anima  separata  possit  naturaliter  acqui- 
rere  cognitionem  alicujus  prius  ignoti.  Secundo, 
si  anima  beata  novit  orationes  nostras  cogni- 
tione  naturali.  Tertio,  si  cognitione  supematu- 
rali.   Quarto,  si  cognoscentes  orent  pro  nobis. 

T>e  prtmo  dicunt  aliqui  quod  non,  quia 
non  est  transitus  de  extremo  in  extremum    nisi 


DlSTINCT.   XLV  Qu^ST.  I  365 

per  medium  ;  sed  res  extra  est  omnino  in  sensu 
materialiter,  in  intellectu  autem  omnino  imma- 
terialiter ;  ergo  oportet  quod  transeat  per  aliquod 
medium  in  quo  fit  aliquo  modo  materialiter  et 
aliquo  modo  immaterialiter.  Sic  autem  est  in 
sensu  materialiter  quidem,  quia  secundum  condi- 
tiones  individuales,  immaterialiter  autem  in  intel- 
lectu  est  secundum  Philosophum  j.  De  Anitna, 
quia  sensus  est  receptivus  specierum  sine  ma- 
teria.  Cum  ergo  in  anima  separata  non  sit  sensus, 
sequitur  quod  naturaliter  non  potest  acquirere 
cognitionem  alicujus  prius  ignoti.  Si  ergo  quae- 
ratur  ab  istis  qusestio :  potest  anima  separata 
habere  cognitionem  alicujus  prius  ignoti,  dicunt 
quod  hoc  non  est  per  ejus  acquisitionem,  sed 
per  species  infusas  a  substantiis  superioribus, 
videlicet  a  Deo  vel  Angelis.  Cujus  ratio  est  quia 
intellectus  noster  videtur  esse  medius  inter  subs- 
tantias  intellectuales  et  res  corporales;  omne  au- 
tem  medium  inquantum  appropinquat  uni  extre- 
morum,  tanto  magis  recedit  ab  alio,  et  e  contra- 
rio ;  igitur  intellectus  noster  quanto  plus  recedit 
a  sensibilibus,  tanto  plus  appropinquat  substan- 
tias  intellectuales,  et  e  contrario.  Sed  intellectus 
noster  existens  in  corpore,  quia  recedit  ab  intel- 
ligibilibus  recipit  species  ex  rebus  sensibilibus ; 
igitur  intellectus  separatus,  quia  recedit  a  sensi- 
bilibus  recipiet  species  a  substantiis  intelligi- 
bilibus. 

Contra,  Pluralitas  non  est  ponenda  sine  ne- 
cessitate ;  sed  species  istae  infusae  a  Deo  vel  an- 


366  LiB.  IV  Sententiarum 

gelis  ponuntur  sine  necessitate ;  igitur.  Probatio 
minoris,  quia  natura  ista  sufficienter  habet  in  se 
unde  attingere  possit  ad  perfectionem  propriam. 

Praeterea,  in  nulla  natura  est  ponendum  quod 
derogat  ejus  dignitati  nisi  sit  evidens  ex  aliquo 
convenienti  tali  naturae,  ex  2.  De  generai, ;  sed 
ista  opinio  vilificat  naturam  animae  intellectivae 
absque  aliqua  evidentia;  ergo.  Probatio  minoris, 
non  enim  est  imperfectior  anima  separata  quam 
conjuncta,  immo  videtur  perfectior,  quia  corpus 
quod  corrumpitur  agg^avat  animam  ;  sed  anima 
conjuncta  potest  acquirere  hujusmodi  species ; 
igitur. 

Praeterea,  plura  accidentia  ejusdem  speciei 
non  possunt  esse  simul,  secundum  istos ;  sed 
lapidis  species  objecto  infusa  est  ejusdem  speciei 
cum  specie  intelligibili  acquisita  ab  anima  in 
corpore ;  vel  ergo  ista  infusa  non  poterit  stare, 
vel  oportet  istam  acquisitsim  non  manere.  Sed 
illud  secundum  est  falsum,  quia  cum  subjectum 
proprium  illius  speciei  sit  incorruptibile.  et  ipsa 
species  ex  se  possit  incorruptibilis  permanere, 
sequitur  quod  ipsa  manebit.  Igitur  non  dabitur 
isti  a  Deo  vel  angelo  aliqua  species  lapidis.  Dico 
ergo  quod  anima  separata  potest  acquirere  cogni- 
tionem  objecti  prius  ignoti,  quia  activo  sufficienti 
et  passivo  sufficienti  sufficienter  approximatis  po- 
test  sequi  effectus  ;  sed  in  anima  separata  habente 
objectum  pfoportionaliter  sibi  praesens  concur- 
runt  omnia  respectu  cognitionisabstractivae;  igi- 
tur;  etc. 


DlSTINCT.    XLV  QUiEST.  I  367 

Ad  argumenium  autem  opinionis  dico  quod 
aliquid  est  medium  uni  virtuti  quod  non  est  me- 
dium  alteri,  loquendo  de  medio  necessario,  sicut 
in  transferendo  corpus  de  loco  ad  locum,  ubi  est 
medium  necessarium  virtuti  naturali  motivae,  et 
tamen  illud  non  est  medium  virtuti  divinae,  quae 
potest  subito  transferre  de  quocunque  ubi  ad 
quodcumque  ubi.  Sic  in  proposito  perfectae  vir- 
tuti  abstractivae  necessarium  est  medium  inter 
sensibile  extra  et  purum  intelligibile,  scilicet  esse 
imaginabile ;  sed  virtuti  perfectiori  abstractivae 
non  est  istud  medium  necessarium  ;  unde  argu- 
mentum  potest  duci  ad  oppositum. 

Ex  *jam  dictis  patet   ad  sefmdum  ArticU" 

luni.  Anima  enim  beata  vel  separata  potest  acqui- 
rere  notitiam  non  solum  abstractivam  sed  etiam 
intuitivam  non  solum  sensibilium  sicut  potest  con- 
juncta  sed  etiam  quorumcunque  intelligibilium ; 
ergo  orationem  sive  vocalem  sive  mentalem  potest 
cognoscere  dummodo  immoderatadistantia  non  im- 
pediat  vel  divina  voluntas  non  prohibeat.  Nec  valet 
quod  intellectus  actum  suum  proprium  habet  oc- 
cultum  [et  actum  voluntatis  pari  ratione  occul- 
tum]  quia  haec  sunt  intima  creaturae.  Et  hoc  non 
concludit,  quia  manifestum  est  quod  omnem  ac- 
tum  voluntatis  meae  potest  intellectus  meus  co- 
gnoscere ;  sed  intellectus  alius  perfectior  potest 
in  illud  objectum  in  quod  potest  intellectus  meus 
si  non  impediat  determinatus  ordo  ad  intelligi- 
bilia  vel  defectus    proportionatae    praesentiae.  In- 


368  LiB.  IV  Sententiarum 

tellectus  autem  separatus  aeque  perfectus  est  si- 
cut  meus  conjunctus,  vel  perfectior,  et  non  de- 
terminatur  ex  aliquo  ordine  ad  non  cognoscendmn 
operationes  alterius  intellectus  vel  voluntatis,  nec 
praesentia  necessaria  requisita  deficit,  quia  ista 
potest  esse  sine  illapsu;  ergo,  etc. 

De  tertio  Articulo  dico  quod  non  est  ne- 
cesse  ex  ratione  beatitudinis  quod  beatus  videat 
orationes  nostras,  neque  regxilariter  sive  univer- 
saliter  in  Verbo,  quia  non  est  aliquid  quasi  ne- 
cessaria  sequela  beatitudinis ;  neque  quod  reve- 
lentur  sibi,  quia  nec  talis  revelatio  necessario 
sequitur  beatitudinem.  Tamen  quia  congruum  est 
beatum  esse  adjutorem  Dei  in  procurando  salu- 
tem  electi,  et  ad  istud  requiritur  sibi  revelare 
orationes  nostras  specialiter  quae  sibi  oflferuntur, 
ideo  probabile  est  quod  Deus  revelet  beatis  de 
his  quae  in  nomine  ejus  sanctis  offeruntur. 

Xte  q^JUirto  Articulo  videtur  dubium,  quia 
si  revelatur  eis  talem  petere  per  eos  salutem  vel 
aliquid  pertinens  ad  salutem,  aut  vident  Deum 
velle  talem  salvare,  aut  noUe,  aut  non  velle.  Sl 
velle,  ergo  sciunt  quod  salvabitur;  frustra  igitur 
orant  pro  tali.  Si  nolle,  non  orabunt  pro  aliquo 
nolito  ipso  Deo.  [Si  non  velle,  sciunt  quod  non 
eveniet ;  ergo  frustra  orarent].  Sed  hoc  non  obs- 
tante,  dico  quod  sanctus  videns  orationes  nostras 
orat  pro  nobis. 

Cum  igitur  arguis :  Beatus  aut  videt  Deum 
velle  aut  non  velle,  etc.  respondeo,  nullum  mem- 


DlSTINCT.  XLV   QU^ST.  II  369 

brum  oportet  dare,  nec  de  salute  finali  alicujus 
nec  de  exauditione  hujus  orationis  quam  nunc 
offert.  Non  enim  sequitur :  Deus  revelat  Petro 
Joannem  nunc  petere  per  merita  Petri;  ergo  re- 
velat  Petro  Joannem  salvandum  vel  non  sal- 
vandum. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrariutn,  cum  di- 
citur  quod  solus  Deus  novit  abscondita  cordium, 
dico  quod  verum  est  ex  propria  perfectione  et 
universaliter,  ita  quod  impossibile  est  quod  per 
aliquod  impediens  sibi  lateat,  sed  non  sic  est  de 
quacunque  alia  natura  intellectuali,  sive  sit  an- 
gelus  sive  anima. 

Qu^STlO    II. 
Ad  secundam  QtuBsHonem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  in  Deo  non  sit  justitia  quia 
domini  ad  servum  nuUa  est  justitia,  quia  nulla 
aequalitas  ex  5.  Ethic, ;  ergo  multo  fortius  nec 
Dei  ad  hominem  vel  creaturas,  cum  sit  Domi- 
nus  creaturarum  ;  ergo  in  Deo  non  est  justitia. 

In  oppositum  est  illud  Psalmi :  Justitia  plena 
est  dextera  ejus. 

In  ISTA  Qu^STIONE  est  videndum  primo 
quid  sit  justitia.  Secundo,  quot  modis  sumitur 
justitia.    Tertio,  si  in  Deo  est  justitia. 

Quantum  ad  primum,  dicit  Anselmus 
De  veritate  cap.  12.  quod  justitia  est  rectitudo  vo- 
luntatis  propter  se  servata.  Sed  Philosophus  ma- 


370  LiB.  IV  Sententiarum 

gis  eam  specificat  5.  Ethic,  dicens  quod  justitia 
est  virtus  ad  alterum,  quia  ista  virtus  qua  quis 
potest  uti  non  solum  ad  se  sed  ad  alterum,  est 
virtus  ad  alterum ;  sed  justitia  est  hujusmodi, 
propter  quod  principatus  rerum  ostendit ;  erg-o 
justitia  est  virtus  ad  alterum. 

Ex  hoc  patet  seoundtis  Articulus,  scili- 
cet  quot  modis  sumitur  justitia.  Ex  quo  enim 
justitia  est  virtus  ad  alterum,  hoc  potest  esse 
dupliciter,  quia  vel  est  universaliter  ad  alterum, 
et  sic  dicitur  justitia  legalis;  vel  particulariter  ad 
alterum,  et  sic  dicitur  justitia  ^ar/zWarw.  [Et  haec 
subdividitur  quia  vel  potest  esse  simpliciter  ad 
alterum,  vel  ad  se  quasi  ad  atterum'].  Item  sdio 
modo  distinguitur  justitia  in  eodem  5.  Ethic.,  in 
justitiam  commutaiivam  et  distributivam,  Justitia 
autem  commutativa  est  cujus  medium  accipitur 
secundum  proportionem  arithmeticam  non  geo- 
metricam.  Justitia  autem  distributiva  est  cujus 
medium  accipitur  secundum  proportionem  perso- 
narum  et  rerum,  et  in  eodem  Libro  declaratur 
cap,  5.  et  6, 

De  tertio  Artieulo  dico  ista  per  ordinem: 
Primo  quod  in  Deo  est  justitia,  ut  justitia  est 
rectitudo  mentis,  quia  ejus  voluntas  est  prima 
regula  inobliquabilis.  —  Secundo  quod  in  Deo 
est  justitia,  ut  justitia  est  virtus  ad  alterum,  quia 
est  agens  quod  in  omni  actione  sua  servat  rec- 
titudinem.  —   Tertio,    quod    in    Deo    est   justitia 


DlSTINCT.   XLV    QU^ST.  III  371 

legalis,  quia  ubi  est  veritas  practica  praecedens 
omnem  determinationem  voluntatis  divinae,  ibi 
est  justitia  legalis ;  sed  in  Deo  est  aliqua  veritas 
practica  praecedens  omnem  determinationem  vo- 
luntatis  sicut  est  ista:  Diliges  Dominum  Deum 
tuum ;  ergo.  —  Qtiario,  quod  in  Deo  est  justitia 
particularis  ad  se  quctsi  ad  alterum,  quia  volun- 
tas  sua  determinatur  per  rectitudinem  ad  volen- 
dum  illud  quod  decet  suam  bonitatem,  et  hoc 
est  redditio  debiti  sibi  ipsi  quasi  alteri.  —  Quinto 
dico  quod  justitia  commutativa  in  proposito  pro- 
prie  respicit  in  Deo  punitionem  et  praBmiationem, 
ut  scilicet  pro  meritis  reddantur  praemia,  et  pro 
peccatis  supplicia.  Z^iV/ri^w/zVa  vero  respicit  quasi 
naturas  et  perfectiones  superadditas,  ut  scilicet 
naturae  distribuatur  perfectio  sibi  proportionata. 
Justitia  primo  modo  non  potest  simpliciter  esse 
in  Deo  respectu  creaturae,  quia  non  potest  esse 
sempliciter  aequalitas,  sicut  nec  domini  ad  ser- 
vum,  ut  arguebatur  ad  principale.  Sed  justitia 
secundo  modo  sumpta  potest  hic  simpliciter  esse, 
quia  simpliciter  potest  dare  naturis  perfectiones 
debitas  vel  convenientes  eis  secundum  gradus 
perficientes. 

Ex  dictis  patet  ad  argumentum  principale. 

Qu^STlO  III. 
Ad  tertiam  Qucestionem  sic  proceditiir  : 

Videtur  quod  in  Deo    non    sit    misericordia 
quia  misericordia  est  compassio  de  malo  alieno, 


372  LiB.  IV  Sententiarum 

secundum  Damascenuin  Lib.  /.  c.  ij.;  sed  in  Deo 
nulla  est  compassio,  quia  nuUa  passio;  erg-o,  etc 

In  oppositum,  est  illud  Psaltn,  Patiens  et 
multum  misericors. 

QUANTUM  AD  ISTAM  Qu^STIONEM  primo  vi- 
dendum  est  quid  est  misericordia.  Secundo,  si  in 
Deo  est  misericordia. 

Quantum  dd  primum  dico  quod  mi- 
sericordia  duo  importat,  unum  principale,  aliud 
ex  consequenti.  Principaliter  enim  misericordia 
est  habitus  vel  forma  qua  nolumus  miseriam  ai- 
terius ;  et  quia  vel  nolumus  miseriam  ejus  in  fu- 
turum,  et  tunc  praeservamus  si  possumus ;  vel 
quia  nolumus  miseriam  prsesentem,  et  tunc  re- 
levamus  si  possumus.  Ex  consequenti  autem  mise- 
ricordia  importat  quandam  dispHcentiam  et  pas- 
sionem ;  unde  isto  modo  misericors  idem  est  quod 
miserum  habens  cor. 

Quantum    ad    seaudum    Articulum^ 

dico  duo.  Primo,  quod  isto  secundo  modo  non  est 
in  Deo  misericordia,  cum  in  Deo  nuUa  passio 
vel  miseria  possit  poni.  Secundo  dico  quod  acci- 
piendo  misericordiam  primo  modo  ipsa  proprie  est 
in  Deo ;  quod  probatur  de  imminente,  quia  sicut 
nuUum  bonum  evenit  nisi  Deo  volente,  ita  nul- 
lum  malum  prohibetur  ne  eveniat  nisi  Deo  vo- 
lente ;  sed  multae  miseriae  possibiles  evenire  ali- 
quando  prohibentur  ne  eveniant ;  ergo  Deus  habet 
nolle    respectu    istorum.  Consimiliter    dicitur    de 


DiSTiNCT.  XLV  Qu^ST.  III  373 

miseria  praesente,  quia  nuUa  miseria  tollitur  nisi 
Deo  nolente  istam  miseriam  inesse ;  sed  multse 
miseriae  frequenter  toUuntur;  ergo  Deus  habet 
noUe  respectu  illorum. 

Ex  dictis  patet  ad  argumentum  principaU, 


Distinctio  XLVII. 

Solet  etiam  quaeri... 

Circa  Distinct,  ^7.  et  48.  quaro  tres  Quastianes. 
Primo :  Utrum  universale  judicium  sit  futttrum. 
Secundo:  Utrum  mundus  sit  purgandus  per  ignem. 
Tertio  :  Utrtim  post  judicium  cessat  motus  corporum 
coelestium. 


QU^STIO  I. 
Ad  primam  Queestionem  sic  proceditur  : 

Videtur  quod  universale  judicium  non  sit  fu- 
turum,  quia  Deus  non  punit  bis  in  idipsum,  ut 
dicitur  Nahum,  /./  sed  Deus  puniret  bis  in  idip- 
sum  si  esset  universale  judicium  futurum  ;*  ergo 
non  est  universale  judicium  futurum. 

In  cojitrarium  est  Augustinus  21  De  Civ. 
Dei  c,  21, 

In  ista  Qu^stione  tria  sunt  videnda.  Pri- 
mo,  si  universale  judicium  est  futurum.  Secundo, 
si  illud  judicium  erit  in  tempore  vel  in  instanti. 
Tertio,  de  loco  ubi  erit. 

jye  primo  dico  quod  sic  propter  quatuor 
congruentias,  quarum. 


DlSTiNCT.  XLVII  Qu^ST.  I  375 

Prima  talis  est :  Congruum  est  finaliter  se- 
parari  omnes  malos  ab  omnibus  bonis :  ideo 
enim  malus  vivit  cum  bono,  yel  ut  malus  corri- 
gatur,  vel  ut  bonus  per  illum  exerceatur,  secun-^ 
dum  Augustinum  ;  sed  istam  separationem  con- 
gruit  finaliter  fieri  per  generalem  sentetitiam ;  ergo- 
congruum  est  fieri  per  generale  judicium. 

Secunda  congruentia  est  quia  in  secretis  ju« 
diciis  quae  fiunt  circa  singulas  personas,  licet  sit 
justitia,  non  tamen  est  omnibus  manifesta;  ergo 
rationabile  est  quod  Deus  habeat  aliquod  judicium 
generale  in  quo  manifestetur  sententia  et  justitia 
aliter  quam  in  judiciis  particularibus. 

Tertia  congruentia  est  quia  sicut  res  exeunt 
a  primo  efficiente,  ita  reducuntur  in  finem  ;  sed 
praeter  speciales  exitus  rerum  a  Deo  per  istam 
operationem  de  qua  dicit  Christus :  Pater  meus^ 
usquemodo  operatur,  et  ego  operor,  fuit  universalis 
exitus  in  prima  rerum  creatione ;  ergo  praeter 
singulares  reductiones  congruum  est  esse  unam 
finaleifi  reductionem  in  suum  finem,  et  per  con- 
sequens  adhuc  oportet  ponere  unam  sententiam 
generaliter  definitivam. 

Qtiarta  congruentia  est  quia  praeter  hoc  quod 
unusquisque  adscribatur  regno  vel  carceri,  tota 
multitudo  ista  praevisa  ad  regnum  debet  aliquando 
determinciri  ad  possidendum  illud,  et  tota  alia 
multitudo  debet  carceri  vindicari,  ut  sit  seques- 
tratio  ducirum  civitatum  et  familiarum,  ut  tractat 
Augustinus  Lib,  De  Civ,  Dei,  Sed  illud  fit  per 
quandam  sententiam  generalem ;  ergo,  etc. 


376  LlB.  IV  Sententiarum 

Secufido  est  videndum  an  illud  universale 
judicium  sit  in  tempore,  vel  in  instanti ;    et  dico 
quod    fit    in  tempore    vel    in    instanti    eo   modo 
quo  declarabo.  Sed  statim  oritur    dubium,   si    fit 
in  tempore  -brevi  vel    non    brevi.  Et    dico    quod 
potest  poni  tripliciter.    (/no    modo    sic :    possibile 
quidem  est  quod  merita  singolorum    omnia    sin- 
gxilis    innotescant,    ita    quod    sit    miraculum    ex 
parte  ostensionis ;  tamen  dimittatur  unusquisque 
intellectus  suo  modo  intelligendi  naturali,  et  tunc 
in  tali  ostensione  requiritur  magnum  tempus  ad 
intelligendum  modo  merita  istius,    modo    merita 
illius.  —  Secundo  sic:  possibile  est  quod  unicuique 
manifestentur  merita  vel  demerita  propria  in  spe- 
ciali,  et  merita  vel  demerita  aliorum  in  generali, 
et  hoc  dupliciter:  vel  sic,  quod  singulas  personas 
considerat,  tamen  hanc  ut  justam  in  generali,  et  il- 
lam  ut  injustam ;  vel  alio  modo  considerando  tam 
personasquam  merita  in  generali,  utpote  conci- 
piendo  omnes  relictos  in  terra  esse  condemnandos, 
raptos  autem  in  nubibus  esse  praemiandos,  et  in  hoc 
etiam  esset  magnus   tractus    temporis.  —    Tertiv 
tnodo:  possibile  esset  per  potentiam  Dei  non  tan- 
tum  manifestantem  sed  causantem  actum  cogno- 
scendi  et  intentiones  distinctas  omnium  meritorum, 
•et  cum  hoc  omnium  personarum   simul    esse    in 
quocunque  intellectu,  quia  quaecunque  non  repu- 
gnant  formaliter  et  possunt   successive  recipi  in 
aliquo  per  potentiam   Dei    absolutam,  ad    minus 
possunt  recipi  in  eodem  simul.  Sed  si  ista  via  po- 


DlSTiNCT.  XLVII  Qu^ST.  II  377 

natur  forte  non  oporteret  illud  judicium  esse   in 
tempore  sed  in  instanti. 

De  tertio  Articulo  dicunt  aliqui  quod  erit 
in  valle  Josaphat,  ut  videtur  innui  in  Joele.  Sed 
plane  vult  Apostolus  ad  ThessaL  4,  quod  boni 
rapientur  obviam  Christo  in  aere,  mali  autem  delin- 
quuntur  in  terra,  et  per  consequens  boni  non  erunt 
in  valle  Josaphat.  Et  ideo  Magister  Sententiarum 
pen,  cap,  hujus  Disi,  dicit  quod  quidam  pueriliter 
illud  Joelis  intelligentes  dicunt  in  valle  Josophat, 
qui  est  in  latere  montis  Oliveti,  Dominum  ad 
judicium  descensurum,  quod  frivolum  est.  Josa- 
phat  autem  interpretatur  judicium  Dei ;  in  valle 
ergo  Josaphat  idest  Domini  judicium  congrega- 
buntur  omnes  impii ;  justi  vero  non  descendunt 
in  valle  judicii,  idest  inter  damnatos,  sed  in  nu- 
bibus  elevabuntur  obviam  Christo. 

Ad  argumentum  in  contrarium  dico  quod 
unusquisque  inquantum  persona  privata  judicatur 
in  termino  vitae  sibi  praefixaB,  sed  inquantum  est 
pars  familiae  deputata  pro  aula  vel  pro  carcere, 
judicabitur  cum  aliis  judicio    universali  et  finali. 

Qu^STio  II. 
Ad  secundam  Qtuestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  mundus  non  sit  purgandus 
per  ignem,  quia  tunc  idem  purgaret  seipsum,  quia 
ignis  purgaret  ignem  ;  sed  istud  non  convenit ; 
ergo. 


378  LiB.  IV  Sententiarum 

In  opposUum  est  illud  Psalmi:  ig-nis  ante 
ipsum  praecedet. 

In  ISTA  Qu.ESTIONE  primo  est  videndum  si 
mundus  purgabitur  per  ignem.  Secundo,  quis  est 
ille  ignis.  Tertio,  quantum  ascendet.  Quarto,  si 
praecedet  an  sequatur  judicium. 

De  primo  dico  quod  sic.  Hoc  probatur, 
primo  auctoritate  Petri  in  2,  can,  cap,  j.  .-  coeli 
ardentes  solventur,  elementa  vero  ardore  ignis 
tabescunt.  —  Item  /saus  u/i.  Dominus  in  igne 
veniet.  —  Item  per  sanctos  et  maxime  per  Au- 
gustinum  c,  20,  De  civ.  Dei.  —  Item  hoc  est  pos- 
sibile,  quia  non  includit  contradictionem.  —  Item 
hoc  est  rationabile,  quia  ubi  est  innovatio  in  me- 
lius  ibi  est  purgatio;  sed  mundus  innovabitur  in 
melius ;  ergo  purgabitur.  Sed  purgatio  debetur 
elemento  magis  activo  ;  tale  autem  elementum  est 
ignis ;  igitur. 

De  secundo  Articulo  dicitur  tripliciter. 
C/no  modo,  quod  ille  ignis  est  rivus  igneus  de 
novo  creatus,  juxta  illud  Danielis:  fluvius  igneus 
rapidusque  egrediebatur  a  facie.  Et  sequitur:  ju- 
dicium  fecit  et  libri  aperti  sunt.  —  Alio  modo 
dicitur  quod  erit  fluvius  igneus  per  virtutem 
corporum  coelestium  generatus.  —  Tertio  modo^ 
quem  etiam  sequor,  dicitur  quod  sicut  in  diluvio 
non  sunt  novae  aquae  creatae,  sed  eaedem  ipsae 
multiplicatae  et  fontes  abyssi  aperti  sunt,  sic 
credo  quod  non  solum  ignis  qui  est    in   sphaera 


DlSTINCT.    XLVII   QU^ST.   II  379 

sua,  sed  omnes  ignes  qui  sunt  sub  terra  et  supra 
terram  concurrant  ad  istam  conflagrationem.  Et 
hoc  videtur  velle  Augustinus  20.  De  Civ,  Dei, 
Figura  enim,  inquit,  hujus  mundi  mundanorum 
ignium  conflagratione  peribit,  sicut  factum  est  in 
diluvio. 

Ike  tertio  Artlculo,  scilicet  quantum  ascen- 
det  ignis  ille,  dico  quod  ascendit  tantum  quantum 
durant  corpora  combustibilia  et  passibilia.  Et,  quia 
corpora  coelestia  non  receptiva  alienae  impressio- 
nis,  dico  quod  quantum  durat  spatium  continens 
elementum,  tantum  ascendet  flamma  non  plus.  Et 
sic  ascendit  plus  quam  aqua  diluvii. 

De  quiirto  Artlculo,  sunt  tres  modi  di- 
cendi :  Umis  talis  est,  quod  duplex  est  judicium, 
scilicet  definitionis,  et  istud  praecedit  ignem,  quia 
ante  dabitur  sententia  contra  malos  quam  ignis. 
Item  est  judicium  executionis,  et  istud  sequitur 
ignem  quia  reprobi  illo  igne  involventur  et  ad 
infernum  deducentur.  Sed  contra  hoc  Augustinus 
est  28,  De  Civ.  Dei,  qui  dicit  quod  judicatis  impiis 
et  in  aetemum  ignem  missis,  figura  hujus  mundi 
mundanorum  ignium  conflagratione  peribit.  — 
Alius  modus  dicendi  est  quod  ille  ignis  habet  du- 
plicem  efifectum,  scilicet  purgare  et  innovare,  Ra- 
tione  quidem  purgationis  praecedit  judicium,  sed 
ratione  innovationis  sequitur.  Conira,  Isti  effec- 
tus  scilicet  innovare  et  purgare  in  igne  sunt 
conjuncti    et    ab  invicem  insepcirabiles,  ideo  ille 

25 


380  LiB.  IV  Sententiarum 


ignis  purgando  innovat.  —  Tertius  modus  dicendi 
est  quem  teneo.  Nam  sicut  ponit  Glossa  super 
illo  verbo  :  purgabit  filios  Levi,  duos  ignes  futuros 
legimus,  unum  qui  purgabit  electos,  alium  qui 
cruciabit  reprobos.  Primus  ignis  praBcedit  judi- 
cium,  sed  secundus  ignis  sequitur  judicium.  Et 
confirmatur  per  Augustinum  20,  De  Ctv.  Dei,  ut 
jam  allegatum  est :  judicatis  impiis  et  in  aeter- 
num  ignem  missis,  etc. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium  dico  quod 
non  est  inconveniens  quod  ignis  purget  ignem. 
sicut  nec  est  inconveniens  quod  manus  lavet 
manum. 


QUiESTIO   III. 
Ad  tertiam   Qucestionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  post  judicium  non  cesset  mo- 
tus  corporum  coelestium,  quia  corpora  coelestia 
non  erunt  imperfectiora  post  judicium  qucun  nunc; 
sed  motus  est  propria  perfectio  corporum  coeles- 
tium,  vel  requitur  ad  eorum  perfectionem,  alias 
frustra  moverentur ;  ergo  post  judicium  non  ces- 
sabit  motus  corporum  ccelestium. 

In  oppositum  est  Magister  in  litera, 

In  ista  Qu-^STIONE,  primo  ponam  opinionem 

philosophorum.  Secundo  opinionem   theologonim. 

Tertio  videbo  quantum   valeant    rationes    eorum. 

Quarto,  si  motus  coeli  est  naturalis  vel  violentus. 


DlSTINCT.  XLVII  Qu^ST.  III         381 

Quantum  ad,  pHmum  diceret  Philoso- 
phus,  sicut  patet  per  eum  in  diversis  locis,  quod 
motus  coeli  est  perpetuus.  Et  ad  hoc  sunt  tres 
rationes.  Prima  talis  est,  ut  patet  12,  Metaph, : 
substantia  separata  non  potest  carere  suo  fine ; 
sed  ultimus  finis  substantiae  separatae  est  in  cau- 
sando  lationem  corporis  coelestis ;  ergo.  Secunda 
ratio  talis  est :  quodcunque  permanens  et  sempi- 
temum  ad  quodcunque  permanens  et  sempiternum, 
semper  et  necessario  habet  eandem  habitudinem. 
Hoc  probatur,  quia  habitudo  non  potest  pro  ali- 
qua  re  variari  nisi  ex  variatione  alterius  extremi ; 
extrema  autem  sunt  sempiterna  et  invariabilia. 
Sed  intelligentia  movens  eam  est  quaedam  subs- 
tantia  permanens  et  sempitema,  et  ccelum  simi- 
liter ;  ergo  hoc  sempiternum  habet  eandem  habi- 
tudinem  ad  aliud  sicut  movens  ad  motum,  et  per 
consequeus  motus  est  invariabilis.  Teriia  ratio 
est  talis,  quia  quidquid  est  in  entibus,  vel  est  ne- 
cessarium  in  essendo,  vel  ut  in  pluribus,  vel  ut 
in  paucioribus,  vel  ut  ad  utrumlibet ;  sed  in 
coelo  nihil  est  ad  utmmlibet,  nec  ut  in  paucio- 
ribus,  quia  utrumque  esset  imperfectionis  et  re- 
pugnaret  tali  corpori.  Nec  aliquid  est  ibi  ut  in 
pluribus,  quia  tunc  quandoque  oppositum  contin- 
geret,  nec  ut  in  paucioribus  ex  eadem  causa. 
Ergo  quidquid  est  ibi  est  simpliciter  necessarium. 

De  secimdo  Articulo  dicunt  theologi  op- 
positum,  pro  quo  adducunt  auctoritates  et  ratio- 
nes.  Auctoritas  enim  est  /saia  60.:  non  erit  tibi 


382  LiB,  IV  Sentextiarum 

sol  amplius  ad  lucendum  per  diem.  —  Alia  auc- 
toritas  Apoc,  10.,  ubi  juravit  Angelus  quod  am- 
plius  tempus  non  erit ;  ergo  nec  motus,  quia 
tempus  et  motus  simul  sunt,  et  non  sunt  secun- 
dum  potentiam  et  secundum  actum  ex  4.  Phys. 
—  Ad  idem  adducitur  talis  ratio :  motus  coeli 
est  propter  generationem  et  corruptionem  tanquam 
propter  finem,  ex  2.  De  generai.;  ergo  cessante 
ista  generatione  frustra  erit  motus  talis. 

Quantuni  ml  tertiuni  Articulum  dico 
cum  theologis  in  conclusione,  quod  post  judicium 
cessabit  motus  corporum  coelestium ;  sed  nec 
theologi  nec  philosophi  probant  suam  conclusio- 
nem.  Theologi  quidem  non  probant,  quia  aucto- 
ritas  quae  adducitur  de  Isaia  non  negat  solem 
tunc  lucere,  sed  tantum  dicit  his  qui  erunt  in 
vita  aeterna  usum  lucis  non  praestabit.  Similiter 
auctoritas  quae  adducitur  de  Apocal.  potest  ex- 
poni,  quod  non  erit  amplius  ibi  tempus  ut  im- 
pleatur  prophetia,  quia  jam  omnes  prophetise 
impletae  sunt.  Sed  nec  ratio  quae  adducitur  con- 
cludit,  quia  nunquam  Philosophus  poneret  ali- 
quod  ignobilius  esse  finem  nobiliorem,  loquendo 
de  fine  perficiente,  sed  tantum  de  fine  prove- 
niente.  Et  praeterea  sicut  Philosophus  ponit  mo- 
tum  non  cessare,  ita  diceret  generationem  non 
cessare,  ut  patet  ex  2.  De  generat,  —  Similiter 
philosophi  conclusionem  suam  non  probant,  quia 
nulla  ratio  philosophorum  concludit.  Prima  roHo, 
quia    non    est    finis    substantiarum    separatarum 


DlSTINXT.  XLVII  Qu^ST.  III  383 


movere  orbes ;  sed  finis  eorum  proprius  est  in 
speculatione  veritatis,  ut  patet  12,  Meiaph.  Istam 
autem  solutionem  Doctor  non  approbat,  sed  ad 
praBsens  sufficiat.  —  Similiter  secunda  ratio  non 
concludit,  quia  oportet  negare  istam  propositio- 
nem  majorem  in  agente  voluntario,  quia  volun- 
tate  antiqua  et  immutabili  potest  difFormiter 
agere  in  passum  antiquum  et  esse  immutabile 
in  se.  Et  tunc  ad  probationem  majoris,  extrema 
illius  habitudinis  non  erunt  absoluta  natura  agen- 
tis  et  passi  quae  sunt  uniformia,  sed  agens  et 
passum  habent  formam  novam  causatam  ab  agente; 
sed  illud  fundamentum  est  novum,  ideo  fundat 
novam  habitudinem  ad  agens.  —  Similiter  tertia 
ratio  non  concludit.  Dico  enim  quod  aliquid  po- 
test  contingere  ad  utrumlibet  ita  quod  non  est 
repugnantia  ex  parte  ipsius  coeli,  quia  est  de 
se  in  potentia  contradictionis,  et  completive  est 
contingentia  ad  utrumlibet  ex  parte  causae  vo- 
luntarie  moventis  sic  quod  ejus  voluntas  nec 
necessario  determinatur  ad  movendum  nec  ad  non 
movendum. 

I>e  quarto  Articulo  dico  quod  motus  coeli 
nec  est  naturalis  nec  violentus,  ut  patet  per  Avi- 
cennam  9.  Metap/i.  et  per  rationem  ejus.  Non  est 
quidem  naturalis,  ut  ipse  probat,  quia  omnis  mo- 
tus  naturalis  est  ad  quietem  naturalem  ;  ergo  si 
motus  coeli  est  naturalis,  erit  ad  quietem  natu- 
ralem,  quod  patet  falsum.  Non  est  etiam  violen- 
tus,  quia  tam  longo  tempore  non  movetur. 


384  LiB.  IV  Sententiarum 


Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium,  dico  quod 
motus  est  perfectio  secundum  quid  ipsius  rao- 
bilis,  et  talem  perfectionem  deficere  coelo  non  est 
inconveniens,  maxime  cum  quies  perpetua  sit 
sibi  major  perfectio.  Et  si  arguas  :  ergo  frustra 
movetur  modo,  dico  quod  coelum  non  movetur 
propter  aliquam  perfectionem  intrinsecam  com- 
pletivam  sui  quae  consistit  in  motj  vel  acquira- 
tur  per  motum ;  sed  stante  non  imperfectione 
coeli,  quia  in  potentia  neutra  est  ad  moveri  et 
quiescere,  perfectio  tamen  universi  pro  statu  isto 
magis  requirit  coelum  moveri  propter  statum 
generabilium  et  corruptibilium. 


Distinctio  XLIX. 

Post  pesurpectionem  vepo... 

Circa  tstatn  Dist,  4p.  consuevit  qtuBri:  Utrum 
beatitudo  principalis  consistat  in  actu  intellectus  vel 
in  a£tu  voluntatis.  Sed  quia  de  hoc  fuit  sermo  in  2, 
Libro,  ideo  quaro  de  dotibus  pro  nunc  quatuor  qtues' 
tiones.  Primo :  Utrum  corpus  beati  post  resurrec' 
Honem  sit  impassibile.  Secundo :  Utrum  corpora 
beatorum  erunt  agilia.  Tertio  :  Utrum  corpus  beati 
per  dotem  subtilitatis  possit  esse  cum  alio  corpore, 
Quarto :    Utrum  corpus  beati  sit  clarum, 

QU^STIO  I. 
Ad  primam  Quastionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  corpus  beati  non  sit  impassi- 
bile,  quia  Gregorius  in  Homil,  dicit :  comimpi 
necesse  est  quod  palpatur ;  sed  corpus  beati  erit 
palpabile,  juxta  illud  Luc,  24.  palpate  et  videte. 

Contra.  Incorruptibile  est  impassibile ;  sed 
corpus  beati  est  incorruptibile ;  ergo. 

Veritas  hujus  Qu^stionis  patet  /.  Cor. 
75.  .•  mortale  hoc  induet  immortalitatem,  et  corru- 
ptibile  surget  in  incorruptionem.  —  Praeterea, 
homo  non  potest  esse    beatus    in    hac    vita,  sed 


386  LlB.  IV  Sententiarum 

in  vita  immortali ;  sed  totus  homo  erit  beatus, 
quia  totus  homo  meruit ;  ergo  totum  erit  beatum 
in  corpore  immortali. 

Sed  dubium  est  de  causa  impassibilitatis,  e: 
potest  multiplex  causa  assignari.  Una  quidem 
haec  est,  quia  qualitates  consequentes  mixtum 
non  manent  tunc  in  corpore.  Sed  istud  non  valet, 
tum  quia  corpus  illud  non  maneret  mixtum,  tum 
quia  illud  corpus  non  esset  proportionatum  ani- 
mae.  —  Alia  causa  impassibilitatis  potest  assi- 
gnari,  quia  esto  quod  maneant  qualitates,  non  ta- 
men  manent  contrariaB.  Contra,  quia  forma  est 
contraria  formae  in  specie  sua ;  manentibus  au- 
tem  formis  in  specie  sua,  manet  contrarietas.  — 
Tertia  posset  poni  causa  impassibilitatis,  quia 
susceptivum  non  est  natum  recipere  contrarium 
post  contrarium.  —  Contra,  quia  susceptivum  est 
idem  secundum  speciem  tunc  quod  est  nunc  ;  sed 
nunc  est  natum  recipere  contrarium  post  contra- 
rium  ;  ergo. 

Videtur  ergo  quod  oporteat  istam  impassi- 
bilitatem  aliunde  requirere,  et  oportet  quidem 
ponere  impassibilitatem  per  aliquod  impediens 
passionem  corruptivam.  Tale  autem  impediens 
potest  poni  vel  positivum  vel  privativum.  Po- 
sitiv^um  duplex,  scilicet  anima,  vel  dos  in  cor- 
pore.  Priv^ativum  similiter  duplex,  scilicet  ces- 
satio  motus  coelestis,  et  non  cooperatio  Dei  cum 
causa  secunda  corruptiva. 

Pro  prima  via  arguitur  sic  :  quia  anima  in 
medio  constituta  est    inter    Deum    et    creaturam 


DlSTINCT.   XLIX  Qu^ST.  I  387 

corporalem.  Sicut  ergo  ipsa  erit  perfecte  subjecta 
Deo  tamquam  superiori  suo,  ita  perfecte  domi- 
nabitur  suo  corpori  inferiori. 

Pro  secunda  via,  scilicet  pro  dote,  arguitur 
sic  per  illud  Augustini  ad  Dioscorum  :  tam  po- 
tentem  fecit  Deus  animam,  ut  ex  ejus  plena  fe- 
licitate  redundet  in  corpus  sanitas  perpetua  et 
vigor  incorruptibilis.  Modus  ponendi  talis  est : 
sicut  durities  est  quaedam  impassibilitas,  scilicet 
prohibens  quandam  passionem  ne  habens  duri- 
tiem  faciliter  scindatur,  sic  possibile  est  esse 
aliquam  qualitatem  prohibentem  omnem  passio- 
nem  corruptivam. 

Pro  tertia  via  arguitur  sic :  ablato  primo  au- 
fertur  quodlibet  posterius ;  sed  mqtus  coelestis 
est  primus  motuum,  8,  Phys,;  ideo  eo  cessante 
cessat  omnis  motus.  —  Sed  forte  nuUa  viarum 
praedictarum  valet,  maxime  ista ,  tertia  contra 
quam  est  articulus  dicens  quod  stante  coelo,  ap- 
proximato  ig-ne  stuppce,  quod  ignis  non  corrumpit 
stuppam,   est  error. 

Ideo  dicitur  tenendo  quartam  viam,  videlicet 
quod  causa  impassibilitatis  est  voluntas  divina 
non  coagens  causae  secundae  corruptivae.  Et  per 
hoc  est  impassibile  non  potentia  remota  sed  pro- 
pinqua;  nec  a  causa  intrinseca,  sed  a  causa  ex- 
trinseca  impediente. 

Sed  contra,  quia  tunc  impassibilitas  non  es- 
set  dos  corporis  beati,  nam  dos  est  aliquid  intrise- 
cum  ei  cujus  est ;  sed  illud,  scilicet  Deum  velle 
prohibere  causas    secundas    ne    corrumpant,  non 


388  LlB.  IV  Sententiarum 

est  aliquid  intrinsecum  isti  sed  extrinsecum. 
Consequens  est  falsum,  quia  est  contra  auctorita- 
tem  Augustini  ad  Dioscorum  ut  supra  alleg-atum 
est.  —  Ad  iilud  dico  qud  dos  potest  bene  non 
inesse  realiter  personae  dotatae,  sicut  nomen  spon- 
sae '  est  illud  quod  est  sibi  datum  a  sponso,  quod 
consuetum  est  dos  dici,  juxta  illud  Gen.  ^4-  ' 
augete  dotem  et  munera  postulate.  Et  ita  ra- 
tione  nuptiarum  spiritualium  consumandarum,  in 
resurrectione  dabitur  cuique  beato  pro  dote  ista 
assistentia  divina  praeservans  ipsum  ab  omni 
corruptione,  licet  ista  custodia  non  in  sit  reali- 
ter  ipsi. 

Ad  ARGUMENTUM  in  contrarium,  si  conceditur 
auctoritas  Gregorii,  quae  tamen  non  videtur  ne^ 
cessaria,  quia  enim  coelum  non  posset  palpari 
a  digito  ibi  existente  intelligendo  palpationem  re- 
sistentiam  factam  tactui,  licet  non  afficiendo  se- 
cundum  aliquam  talem  qualitatem,  nunc  autem 
bene  concedo  quod  palpatur  secundum  qualita- 
tem  sensibilem  immutando  tactum  suae  naturae 
derelictum  esse  corruptibile,  sed  nec  sic  in  pro- 
posito. 

Qu^stio  II. 
Ad  secundam   QucEstionem  sic  procediiur: 

Videtur  quod  corpora  beatorum  non  erunt 
agilia,  quia  si  in  natura  nihil  ponitur  frustra, 
multo  minus  in  gloria;    sed  agilitas    in   corpore 


DlSTINCT.  XLIX  Qu^ST.  II  389 

beato  poneretur  frustra,  si  corpora  beatonim  es- 
sent  agilia;  ergo.  Probatio  minaris,  quia  non  erit 
ibi  motus  localis;  nam  motus  est  entis  in  poten- 
tia  j.  Pkys,;  igitur  corpora  beatorum  non  erunt 
agilia. 

Contra  est  illud  Sap,  3,  ubi  dicitur:  fulge* 
bunt  justi  sicut  sol  et  tanquam  scintillae  in  urun- 
dineto  discurrent. 

IN  ISTA  Qu^STiONE  veritas  est  clara  per 
Apostolum  /.  ad  Cor,  ij.:  seminatur  corpus  ani- 
male,  surget  corpus  spirituale ;  seminatur  in  infir- 
mitate,  surget  in  virtute;  seminatur  in  ignobilitate, 
surget  in  gloria.  Item  Sap.  j.:  fulgebunt  justi 
etc,  ut  allegatum  est.  Et  Isaias:  et  assument 
pennas  ut  aquilae  et  volabunt  et  non  deficient, 
current  et  non  laborabunt.  —  Sed  dubium  est 
qualis  sit  dos  agilitatis,  et  qualis  qualitas.  Et  di- 
citur  communiter  quod  est  quasdam  qualitasqua 
faciliter  movetur  corpus  ad  locum,  sive  illud  quod 
facit  proportionem  motoris  ad  mobile  auferens 
gravitatem,  per  Augustinum  22.  De  Civ.  Det, 
c.  5.  —  Hoc  etiam  probatur  per  rationem,  quia 
nisi  auferatur  gravitas  tunc  quietaretur  corpus 
nostrum  alibi  quam  extra  centrum  et  fatigare- 
tur;  ergo  gravitas  et  hujusmodi  qualitas  non  re- 
manebit  in  corpore  beati.  Sed  hoc  non  credo, 
quia  non  video  quod  maneat  corpus  hominis  quin 
maneat  grave,  non  enim  erit  sicut  sol  vel  stella 
sine  gravitate,  quia  non  est  intelligibile  quod 
maneat  et  dominetur  terra  in  corpore  hominis, 
et  quod  non  maneat  gravitas;    immo  hoc  dicere 


390  LiB.  IV  Sententiarum 

«sset  ac  si  diceretur :  manet  lapis,  et  non  est 
durus.  —  Prcsterea,  corpus  hominis  non  est  ca- 
pax  levitatis,  quia  quando  aliquid  determinat  sibi 
unum  oppositorum,  tunc  alterum  oppositorum  non 
potest  sibi  inesse  nec  per  se  nec  per  accidens ;  ergo 
humanum  corpus  non  est  capax  hujus  qualitatis  si 
toUat  gravitatem;  non  ergo  capietur  in  corpore,  et 
per  consequens  per  istam  non  fiet  magis  agile.  Dico 
•ergo  quod  agilitas  nihil  aliud  est  nisi  potentia  mo- 
tiva  animae  cui  inest  primo  et  per  se,  licet  alicui  parti 
corporis  insit  per  se  sed  non  primo.  Non  opK>r- 
tet  ergo  nisi  quod  ista  virtus  motiva  animaB  sit 
perfecta,  et  resistentia  sit  ablata,  ita  quod  omnis 
dispositio  contraria  impediens  motum  localera 
amoveatur  ex  parte  mobilis  ut  sit  proportionabi- 
liter  perfecta  virtus. 

Ad  argumentum  principale  quando  dici- 
tur  quod  motus  localis  esset  frustra  in  corpore 
beati,  et  quod  motus  est  actus  entis  imperfecti, 
dico  quod  ibi  est  verus  motus  et  successivus. 
Et  cum  dicitur  quod  est  actus  imperfecti,  dico 
quod  dupliciter  dicuntur  aliqua  imperfecta;  primo 
enim  aliqua  dicuntur  imperfecta  quando  non  sunt 
capacia  alicujus  perfectionis ;  et  aliqua  sunt  im- 
perfecta  qua?  sunt  capacia  perfectionis.  Ista  di- 
cuntur  imperfecta  privative,  sed  prima  dicuntur 
imperfecta  negative.  Unde  accidens  ultimum  est 
imperfectum  negative,  sed  conjunctum  cum  alio 
est  perfectum,  sicut  ubi  est  imperfectum  secun- 
dum  se,  tamen    approximatum    corpori    cui    con- 


DlSTINCT.   XLIX  QU^ST.    III  391 

jungitur  est  quaedam  perfectio  idest  quaedam  ap- 
proximatio  ad  illud  quod  propter  se  quaeritur. 


Qu.^STio  III. 
Ad  tertiam  Qucsstionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  corpus  beati  per  dotem  subti- 
litatis  non  possit  esse  cum  alio  corpore,  quia  quae 
magis  conveniunt,  magis  possunt  esse  simul ;  sed 
corpus  gloriosum  magis  convenit  cum  corpore 
glorioso  quam  cum  non  glorioso,  et  ista  non  pos- 
sunt  esse  simul;  ergo  corpus  beati  per  dotem 
subtilitatis  non  potest  esse  cum  alio  corpore. 

Contra,  Damascenus,  Lib,  /.  dicit  quod  sic. 

In  ista  Qu^STIONE  possunt  esse  tres  Arti- 
culi  secundum  tres  modos  dicendi. 

Uiuis  modiui  ponendi  est  iste,  quod  per 
nuUam  virtutem  nec  per  aliquam  dotem,  duo  cor- 
pora  possunt  esse  simul,  quod  patet  per  Boetium 
/.  De  Trin.,  qui  dicit  quod  differentiam  in  nu- 
mero  varietas  accidentium  facit  praecipue  in  loco; 
nam  eundem  locum  duobus  corporibus  nuUo  modo 
fingere  possumus.  —  Item  ad  hoc  est  Philoso- 
phus  et  Commentator  4,  Phys.  qui  dicunt  quod 
dimensiones  solae  faciunt  distare  duo  corpora; 
sed  contradictio  est  quod  maneant  dimensiones 
et  non  faciant  distare;  ergo  non  possunt  esse  plu- 
res  dimensiones  simul  absque  contradictione.  — 
Item,  sicut  unum  contrarium  habet  incompossibi- 
litatem  essendi  simul  cum  alio  in  eodem  subjecto. 


392  LlB.  IV  Sententiarum 

sic  dimensio  cum  dimensione  in  eodem  loco ;  sed 
duo  contraria  non  possunt  simul  esse  in  eodeni 
subjecto,  quia  si  contraria,  ergo  et  contradicto- 
ria,  ut  deducit  Aristoteles  4.  Metapk,;  erg-o  per 
nuUam  virtutem  nec  per  aliquam  dotem  duo  cor- 
pora  possunt  esse  simul. 

Sed  ista  Conclusio  non  potest  stare,  scilicet 
quod  duo  corpora  non  possunt  esse  simul  in  eo- 
dem  loco,  quia  est  contra  articulos  fidei ;  nam 
Christus  natus  est  de  Virgine  matre;  similiter 
tenemus  ex  Evangelio  quod  surrexit  clauso  se- 
pulcro;  similiter  tenemus  quod  Christus  intravit 
ad  discipulos  januis  clausis. 

Sed  hic  est  una  fictio  talis  ad  solvendum 
praedicta,  quod  anima  habebit  quantitatem  corpo- 
ris  ad  voluntatem  suam,  ita  quod  poterit  facere 
corpus  suum  ad  tantam  vel  talem  figuram  ut  pos- 
sit  transire  vel  penetrare  corpus  quodcunque  per 
poros  subtilissimos  in  aliquo  corpore  pertransi- 
bili.  —  Sed  illud  non  valet;  si  enim  Corpus 
Christi  intraret  per  tales  poros  subtilissimos. 
tunc  reducendo  se  ad  tam  parvam  quantitatem, 
pateretur,  et  per  consequens  non  esset  gloriosum. 
Item  si  estenderetur  corpus  ejus  in  longum  et  strin- 
geretur  corpus  sicut  acus,  tunc  non  haberet  quan- 
titatem  corpori  organici  debitam;  sed  anima  hu- 
mana  requirit  in  corpore  debitam  organizationem 
partium  et  membrorum;  igitur. 

Ad  argumenta  autem  praecedentis  opinionis, 
4id  primiim,  quando  dicit:  varietas  accidentium 
facit  difFerentiam  numeralem,  dico  quod  hoc  est 
falsum,  ut  patet  Lib,  2,  dist,  j. 


DlSTINCT.   XLIX   Qu^ST.   III  393 


Ad  alitid  quando  dicitur  quod  solaB  dimen- 
siones  faciunt  distare,  quia  repugnant  ad  invicem, 
<iico  quod  duae  dimensiones  habent  ad  invicem 
aliquam  repugnantiam.  Intelligendum  est  tamen 
quod  aliqua  possunt  sibi  dupliciter  repugnare, 
scilicet  vel  formaliter  vel  virtualiter ;  duae  autem 
dimensiones  non  habent  inter  se  repugnantiam 
formalem  sed  virtualem.  Alia  est  repugnantia 
formalis,  et  de  ista  planum  est  quod  duae  quan- 
titates  non  sibi  repugnant  formaliter;  sed  talis 
repugnantia  est  duarum  formarum  in  compara- 
tione  ad  idem  subjectum  numero.  Nunc  autem 
repugnantia  duarum  quantitatum  non  est  nisi 
propter  simultatem  loci  cui  repugnant  dimensio- 
nes  duae  respectu  ejusdem  loci  quem  replet  unum 
corpus  quantum  potest  repleri ;  ergo  si  aliud  cor- 
pus  repleret  eundem  locum  erit  repugnantia  quan- 
titati  priori  non  formaliter  sed  virtualiter  ratione 
istius  effectus  qui  est  repletio  loci,  per  primam 
quantitatem  unius  corporis  eo  modo  quo  quanti- 
tas  habet  efficaciam  hujus  effectus,  quod  est  esse 
in  loco  repletive;  sed  Deus  potest  toUere  hunc 
effectum  a  quantitate,  ut  duae  quantitates  vel 
plures  non ,  faciant  nisi  unam  loci  repletionem,  et 
non  quaelibet  suam,  sicut  Deus  potest  facere  ca- 
lorem  absque  calefactione,  sicut  in  tribus  pueris. 

Ad  aliud  de  repugnantia  contrariorum  dico 
quod  est  talis  aliquo  modo  et  alio  modo  non. 
Est  enim  talis  virtualiter  non  tamen  formaJiter; 
duae  enim  quantitates  sive  dimensiones  sunt  ut 
in  eodem  loco  contentae,  sed  contraria  sunt    for- 


394  LiB.  IV  Sentextiartjm 


maliter  informantia  et  in  eodem  subjecto  formd- 
liter  repugnantia. 

Altfi  ojHnio  est  in  alio  extremo  quae  dicit 
quod  unus  corpus  subtile,  virtute  suae  subtilita- 
tis  naturalis  potest  esse  cum  alio  corpore,  quia 
cuilibet  doti  est  assignare  proprium  eflFectum. 
alias  frustra  poneretur  dos  in  corporibus  beatis. 
sed  haec  dos  non  est  nisi  penetrare  virtute  suie 
propriae  subtilitatis,  scilicet  esse  cum  alio  cor- 
pore;  ergo.  Modus  autem  positionis  talis  est: 
dicuqt  enim  quod  penetrare  competit  alicui  cor- 
pori  multipUciter.  Uno  modo  ratione  parv-ae  quan- 
titatis,  vel  acutiei,  sicut  aculeus  est  corpus  pene- 
trativum.  Alio  modo  ratione  materiae,  quia  rara 
vel  parva.  Tertio  modo  dicitur  penetrati  vum  prop- 
ter  virtutem  activam.  Primis  autem  duobus  modis 
corpus  beati  gloriosum  non  dicitur  subtile,  sed 
tantum  tertio  modo  ratione  virtutis. 

Sed  contra  hoc  arguitur,  quia  fatuum  est  di- 
cere  quod  locus  in  quo  est  corpus  gloriosum  sit 
vacuum;  ergo  talis  locus  est  plenus,  et  sic  cor- 
pus  gloriosum  est  repletivum  illius  loci,  et  per 
consequens  expulsivum  alterius.  —  Praeterea  di- 
cit  Philosophus  4.  Phys,  quod  dimensio  separata 
a  qualitatibus  non  potest  esse  simul  cum  alia 
dimensione,  nec  tunc  cederet  alteri  corpori,  et  sic 
si  locus  esset  dimensio  separata,  impossibile  esset 
moveri  aliquid,  quia  una  dimensio  non  cederet 
alteri;  ergo  ablata  quacunque  corpulentia  adhuc 
manet  in  quantitate  ratio  impellendi  et  expellendi 
aliud  corpus  quodcunque. 


DlSTINCT.   XLIX   Qu^ST.  III  395 

Ad  ratioTiem  autem  alterius  opinionis,  quando 
dicitur  quod  cuilibet  doti  est  assignare  proprium 
effectum  et  actum  secundum,  dico  quod  falsun\ 
est,  quia  impsissibilitas  nuUum  actum  secundum 
habet.  Si  dicas :  immo  habet  rationem  prohibendi 
contrarium  esse  activum,  dico  quod  prohibere 
actiones  extra,  non  est  actio,  sicut  nec  coelum 
agit  prohibendo  elementa  agere  in  se. 

TerHa  ajAulo  est '  Doctoris  nostri,  quae 
tria  declarat.  Primo,  quod  possibile  est  duo  cor- 
pora  esse  simul.  Secundo,  quod  hoc  erit  per  do- 
tem  subtilitatis.  Tertio,  si  dos  subtilitatis  sit  ali- 
qua  qualitas  in  corpore. 

De  primo  dico  quod  non  est  repugnantia 
formalis  inter  quantitatem  et  quantitatem,  ut  pa- 
tuit  supra  in  responsione  ad  argumentum  pri- 
mae  opinionis.  Si  ergo  esset  aliqua  repugnantia 
a  simultate  locali  duorum  corporum,  hoc  esset 
quia  ista  duo  ubi  dicunt  diversos  respectus  ad 
eundem  terminum  ,  et  non  respectus  in  se  con- 
trarios  ;  ergo  possunt  esse  duo  respectus  vel  duo 
ubi  in  duobus  corporibus  respectu  unius  loci. 
Item  patet  hoc  ex  alio  prius  dicto,  scilicet  quod 
impossibilitas  coexistentiae  corporis  ad  corpus  in 
simultate  non  est  nisi  causae  ad  oppositum  effec- 
tus  sui,  vel  sicut  prioris  naturaliter  ad  posterius; 
sed  causa  potest  esse  sine  effectu  suo,  et  prius 
naturaliter  sine  posteriori ;  ergo. 

De  secundo  dico  quod  haec  possibilitas  es- 
sendi  duo  corpora  simul  erit  per  dotem    subtili- 

26 


396  LlB.  IV  Sententiarum 

tatis  in  corporibus    beatis,  sicut    dictum    est    de 
impassibilitate.  Dos  enim    non    est    aliud    quam 
debitus  ordo  huic  corpori   inquantum  est  perfec- 
tibile  hac  anima.  Ergo  hic  est  vere  dos    subtili- 
tatis  data  corpori  glorioso,  ut  pro  lubito  animse 
sit  possibile  ad  coexistendum   cum  alio  corpore. 
De  tertio  principali  dicitur  quod    dos    subti- 
litatis  non  est  aliqua    qualitas    in    corpore,  quia 
nulla  repugnantia  invenitur  ibi  ex  parte  quanti- 
tatum  per  modum   actionis    ad    quam    ordinatur 
qualitas,  unde  sicut  in  corpore    dos    impassibili- 
tatis  erat  sibi  causa  extrinseca,  ut  aliquod  agens 
non  posset  agere  in  illud    actione    contraria,  sic 
dos  subtilitatis  non  est  nisi  ordo  debitus  ad  coe- 
xistendum  simul  cum  alio  corpore,  qui  est  ordo 
extrinsecus  non  intrinsecus  formaliter. 

Ad  ARGUMENTUMm^^w/rarw^wquando  dicitur 
quod  duo  corpora  gloriosa  non  possunt  esse  simul, 
quse  tamen  magis  conveniunt  quam  corpus  glo- 
riosum  et  non  gloriosum.  Dico  quod  hoc  est 
propter  voluntatem  corporis  gloriosi ;  dos  enim 
subtilitatis  est  ut  corpus  gloriosum  possit  esse 
simul  cum  alio  corpore  ad  imperium  voluntatis ; 
sed  actui  istius  agilitatis  repugnat  quod  sit  si- 
mul  cum  alio  corpore  glorioso ;  seque  enim  per- 
■fecta  sunt  et  asque  nobilia  ratione  hujus  dotis 
duo  corpora  gloriosa,  et  ideo  ad  imperium  vo- 
luntatis,  non  potest  facere  unum  cum  alio  ut 
sint  in  eodem  loco  simul. 


DiSTiNCT.  XLIX  Qu^ST.  IV         397 

Qu^STio  IV. 
Ad  qicartam  Quastionem  sic  proceditur: 

Ad  quartam  QuaBstionem  respondeo  sine  ar- 
gumentis,  quod  corpora  beatorum  erunt  clara  sicut 
patet  per  Apostolum  :  reformabit,  inquit,  corpus 
nostrum  configuratum  corpori  claritatis  suaB.  Item 
/.  Cor,  /5.  dicitur :  alia  claritas  solis,  alia  clari- 
tas  lunae,  alia  claritas  stellarum,  sic  et  resurrec- 
tio  mortuorum,  stella  enim  differt  a  stella  in 
claritate.  —  Sed  dubium  est  qnid  sit  ista  clari- 
tas ;  et  dico  quod  claritas  non  est  nisi  quaedam 
relucentia  super  illud  quod  lucet.  Et  addit  ma- 
nifestationem  eo  modo  quo  dicitur  clara  lux,  vel 
clara  veritas,  vel  clara  intellectio.  Color  ergo 
corporis  beati  erit  clarior  secundum  diversitatem 
meritorum,  et  sicut  ex  mixtione  diversorum  co- 
lorum  color  unus  est  delectabilis  uni  et  alius 
alteri,  sic  in  eadem  complexione  habebunt  ma- 
jorem  claritatem  colorum  secundum  majorem 
virtutem. 


Distinctio  L. 

Hic  opitup  QuaBstio... 

Circa  istani  ulHmam  DisL  4,  Seni.  qiugro  tria. 
Primo  :  Utrum  damtiati  vel  quicumque  alii  secufidum 
rectam  rationem  possint  appetere  71071  esse  propter 
fugam  miseria,  Secundo :  Utrum  sit  aqtialis  pama 
onmium  damnatorum,  Tertio  :  Utrum  beati  videa7it 
pceTias  damTiaiorum, 


Qu^STIO  I. 
Ad  primam  Qucestionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  aliquis  secundum  rectam  ra- 
tionem  possit  appetere  non  esse  propter  fugam 
miseriae,  quia  carentia  mali  est  delectabilis.  2, 
Etkic.  ;  sed  omne  delectabile  est  appetibile.  Sed 
non  esse  non  includit  aliquod  malum ;  ergo  est 
delecta:bile,  et  per  consequens  desiderabile.  Ergo. 

Contra.  Augustinus  j.  De  lib.  arbiirio  probat 
oppositum  sic.  Nihil  non  est  appetibile;  sed  non 
essc  est  nihil ;  ergo  nuUus  potest  appetere  non 
esse. 

QUANTUM  AD  ISTAM  QU^STIONEM,  primo 
praemittenda  est  una  distinctio  de  miseria.  Se- 
cu7ido  est  videndum  si  aliquis  propter  fugam  mi- 


DlSTlNCT.   L  QU^ST.  I  '399 

seriae  secundum  rectam  rationem  possit  appetere 
non  esse.  Tertio  si  de  facto  damnati  appetant 
non  esse. 

Qtiantum  ml  pr^imuni  breviter  dico 
quod  miseria  est  duplex,  scilicet  culpaB  et  poensB. 
Si  ergo  aliquis  appetat  nonesse  hoc  potest  esse 
dupliciter,  vel  quia  ad  fugiendum  miseriam  culpae 
vel  miseriam  poenae. 

De  sectifido  Artieulo  est  una  opinio  quod 
quilibet,  secundum  rectam  rationem  potest  et 
tenetur  plus  diligere  non  esse  quam  esse  in  mi- 
seria  culpae.  Quod  probatur  primo  sic  :  quilibet 
tenetur  magis  fugere  illud  quod  est  contra  rem 
quae  plus  diligitur,  quam  quod  est  contra  rem 
qu8B  minus  diligitur;  sed  quilibet,  secundum  rec- 
tam  rationem  tenetur  plus  diligere  Deum  quam 
seipsum  ;  ergo  secundum  rectam  rationem  magis 
tenetur  quilibet  fugere  quod  est  contra  Deum 
quam  quod  est  contra  seipsum.  Sed  culpa  est 
contra  Deum,  non  esse  vero  est  contra  seipsum; 
ergo.  —  Secundo  sic :  magis  malum  est  magis 
fugiendum ;  sed  culpa  est  magis  malum  quam 
non  esse,  quia  culpa  est  carentia  boni  debiti, 
non  esse  autem  est  carentia  non  debiti ;  ergo. 
—  Tertio  sic  : '  magis  est  f ugiendum  malum  sim- 
pliciter,  quam  malum  huic ;  sed  culpa  est  malum 
simpliciter  non  esse  autem  est  malumhuic;  ergo. 
Probatio  minoris,  quia  illud  est  simpliciter  ma- 
lum,  quod  est  contra  honorem  Dei  quod  est  magis 


400  LiB.  IV  Sententiarum 

bonum  quam  omnis  creatura,    ut    deducit  Ansel- 
mus  Lib,   Cur  Deus  homo  21, 

Sed  quidquid  sit  de  Conclusione,  istae  ra- 
tiones  non  concludunt.  Prima  non:  cum  enim 
dicitur  in  majori  quod  quilibet  teneturmagis  fu- 
gere  etc,  concedo  si  sit  eodem  modo  et  aeque 
diligibile,  mors  autem  est  directe  contra  vitam, 
et  contra  bonum  quod  est  magis  diligibile  quod 
est  vita,  et  sic  intelligenda  est  ista  propositio  ut 
plus  diligo  isto  modo  pedem  meum  quam  pro- 
ximum  meum,  et  tamen  laesio  pedis  minus  est 
fugienda  quam  laesio  proximi.  Quando  ergo  di- 
citur  in  ^ninori:  quod  est  contra  Deum,  dico 
quod  non  eodem  modo  est  contra  Deum  culpa 
nostra,  quomodo  non  esse  est  contra  hominem, 
quia  propter  culpam  non  destruitur  Deus  nec 
aliquod  detrimentum  fit  ei  sicut  7ion  esse  est  de- 
trimentum  meum,  et  destruit  esse  in  eum. 

Ad  secundam  raiionem  potest  dici  quod  major 
est  vera  ceteris  paribus,  scilicet  quodmajus  ma- 
lum  est  magis  fugiendum  quia  carentia  boni 
dehiti  est  magis  malum  quam  carentia  non  de- 
biti,  sed  ceteris  paribus,  scilicet  quod  culpa  sit 
carentia  boni  debiti,  et  non  esse  sit  carentia  non 
debiti,  prsesupposito  bono  utrique  malo,  tunc  wa- 
jor,  ut  dictum  est,  est  vera;  sed  nuUum  bonum 
potest  prsDsupponi  huic  malo  quod  est  non  esse, 
tamen  cum  debitum  esse  est  bonum  non  debitum, 
quia  esse  est  primum  bonum,  ideo  7ion  esse  nul- 
lum  praesupponit  bonum,  et  ideo  non  sequitur  quod 
sit  magis  eligendum  non  esse  quam  in  culpa  esse. 


DlSTINCT.  L  Qu^ST.  I  401 

Ad  tertiam  ratio7iem  potest  responderi  sicut 
ad  primam,  scilicet  si  sit  eodem  modo  malum  ; 
sed  Deo  propter  nostram  culpam  non  potest  esse 
pejus,  sicut  nobis  pejus  est  propter  malum  quod 
est  non  esse, 

Sed  de  alio  puncto,  videlicet  si  ad  fulgiendum 
miseriam  poenaB  possit  aliquis  secundum  rectam 
rationem  appetere  non  esse.  Dicitur  quod  non. 
Et  probat  hoc  quidam  Dcctor  sic:  Majusmalum 
secnduum  rectam  rationem  non  est  eligibile ;  sed 
non  esse  est  simpliciter  majus  malum  quam  ma- 
lum  poensB ;  ergo.  Probatio  minoris :  illud  est 
majus  malum  quod  plus  adimit  de  bono ;  sed 
non  esse  simpliciter  plus  adimit  de  bono  quam 
malum  pcenae ;  ergo  appetere  no7i  esse  est  majus 
malum. 

Sed  quidquid  sit  de  efficacia  istius  rationis, 
adducuntur  alise  rationes,  quarum/;zwa  est :  nul- 
lus  secundum  rectam  rationem  appetit  non  jus- 
tum  plus  quam  justum  ;  sed  poena  est  aliquid  jus- 
tum,  non  esse  vero  nihil  habet  de  justitiae  ratione  ; 
ergo  nuUus  potest  secundum  rectam  rationem 
appetere  non  esse.  —  Secunda  raiio  talis  est : 
nuUus  secundum  rectam  rationem  potest  eligere 
contra  inclinationem  naturalem  consonam  volun- 
tati  divinae ;  sed  ad  esse  naturalis  appetitus  conso- 
nes  voluntati  divinae;  ergo  nuUus  potest  recte  eli- 
gere  ad  vitandum  aliquid  quod  sit  consonum  vo- 
luntati  divinae,  Sed  poenae  et  esse  in  miseria  est 
secundum  voluntatem  Dei ;  ergo. 


402  LiB.  IV  Sententiarum 


I>e  tertio  ArticulOf  scilicet  an  daBmones  et 
damnati  appetant  non  esse,  dico  quod  suntobstinati 
et  perversi  quantum  ad  malum  culpae  et  quan- 
tum  ad  malum  poenae,  et  ideo  quantumcunque 
displiceat  eis  culpa  inquantum  vermis  eorum  non 
moritur,  non  tamen  inquantum  culpa,  praecipue 
daemones  qui  semper  Deo  invident,  juxta  illud 
Psahni  7j./  superbia  eorum  qui  te  oderunt  ascen- 
dit  semper ;  et  ideo  propter  istam  maximam  su- 
perbiam  non  appetunt  non  esse.  Dico  tamen  quod 
Secundum  rectam  rationem,  ne  quis  talem  actum 
eligeret  debet  sibi  plus  placere  a  Deo  annihilari, 
sed  damnati  propter  culpam  suam  non  appetunt 
non  esse. 

Si  autem  quaeratur  an  appetunt  non  esse 
propter  poenam  vitandam,  potest  dici  quod  ap- 
petunt,  quia  non  esse  non  est  malum  sicut 
ab  aeterno  non  fuit  malum ;  sed  poena  et  miseria 
est  malum  simpliciter,  et  ideo  simpliciter  nolenda, 
quia  est  contra  appetitum  naturalem. 

Ex  dictis  patet  ad  argumefitum  in  contrarium. 

Qu^STlO  II. 
Ad  secundam  QucBstionem  sic  proceditur: 

Videtur  quod  sit  aequalis  poena  omnium 
damnatorum,  quia  unum  infinitum  non  est  majus 
alio  infinito ;  sed  poena  cujuslibet  damnati  est 
infinita,  cum  sit  perpetua ;  ergo. 

In  oppositum  est  illud  Psal,  60,  :  reddet  uni- 
cuique  secundum  opera  sua. 


DlSTINCT.   L   QU^ST.   II  403 

In  ista  QuiESTlONE  sunt  duo  videnda.  Pri- 
mo,  si  est  aequalis  poena  omnium  damnatorum. 
Secundo,  si  sit  aequalis  gloria  omnium  beatorum. 

T>e  pri/mo  dico  tres  Conclusiones,  pro  eo 
quod  damnati  principaliter  habent  tres  pcenas,  sci- 
licet  poenam  damni,  poenam  vermis  et  pcenam 
ignis,  Sit  ergo. 

Prima  Conclusio  ista,  quod  dam^iUm  non  so- 
lum  est  carentia  divinae  visionis,  sed  etiam  est 
carentia  boni  apti  nati  inesse,  et  non  cujuslibet 
boni,  sed  boni  ^convenientis,  quod  deberet  inesse, 
ita  quod  poena  in  corpore  damnati  redundat  ex. 
miseria  animae,  sicut  oppositum  est  de  beatitudine 
corporis  et  animae.  Sic  ergo  pcena  damni  privat 
bonum  gratiae  ad  quod  fuit  hic  damnatus  ordi- 
natus  aliquando  quod  inesset  aliquo  tempore,  et 
haec  pcena  est  involuntaria  boni  carentia ;  sed 
damnati  si  non  caruissent  hoc  bono  ad  quod 
erant  apti  nati  fuissent  inaequales ;  ergo  pro  tali 
carentia  bon>  inaequalis  quod  debuit  inesse  erit 
modo  inaequalis  pcena  in  eis,  quia  inaequalia 
fuissent  bona.  Item  similiter  ista  carentia  erit 
involuntaria,  quia  sicut  iste  voluit  bonum  sibi. 
commodum,  ita  hujusmodi  boni  carentia  est  sibi 
magis  involita  et  involuntaria ;  ergo  poena  damni 
erit  inaequalis  in  eis,  quia  carentia  boni  invo- 
luntaria  erit  inaequalis.  —  Sed  propter  quid  erit 
in  damnatis  inaequalitas  poenae  ?  Dico  quod  pro- 
pter  inaequalitatem  culpae ;  iste  enim  qui  plus  et 
gravius  peccavit,  carebit  majori  bono. 


404  LiB.  IV  Sententiarum 

Secunda  Conclusio  est  quod  poena  vermis  est 
quaedam  tristitia  et  continuus  remorsus  conscien- 
tiaB.  Ista  autem  pcena  erit  inaequalis  in  damnatis, 
sicut  et  tristitia  qua  noUent  illa  mala  pati,  est 
eis  inaequalis.  Sic  enim  habebunt  remorsum  ma- 
jorem  et  minorem  secundum  proportionem  culpae, 
sicut  de  peccato  graviori  eis  infligitur  gravior 
poena. 

Tertia  Conclusio,  est  quod  poena  ignis  in 
damnatis  est  inaequalis,  sicut  probat  Augustinus 
22,  De  Civ.  Dei,  c.  i6,  dicendo  quod  licet  iste 
igtiis  aequaliter  ardeat,  non  tamen  aequaliter  af- 
fligit  vel  molestat.  —  Sed  hic  est  dubium,  quia 
ignis  est  causa  naturalis  ;  sed  causa  naturalis  agit 
secundum  ultimum  potentiae  suae ;  ergo  iste  ignis 
semper  agit  secundum  ultimum  potentiae  suae. 
Sed  tale  agens  aequaJiter  agit;  ergo  iste  ignis 
aequaliter  afiiigit  omnes.  Respondeo :  satis  difficile 
est  assigtiare  causam  hujus  inaequalitatis  nisi  ex 
miraculo,  quia  nec  ex  parte  activi  nec  passivi 
videtur  naturaliter  posse  assignari  eausa;  posset 
tamen  dici  quod  hoc  est  ex  diversa  approxima- 
tione  activi  ad  passivum,  vel  quia  Deus  non  coo- 
peratur  illi  causae  in  agendo. 

T>e  secundo  Articulo,  si  omnium  bono- 
rum  erit  aequalis  gloria,  dicitur  quod  gloria  po- 
test  respicere  animam  vel  corpus.  Si  primo  modo, 
dico  quod  non  est  aequalis  gloria  omnium  bea- 
torum,  juxta  illud  /oan,  14.  In  domo  patris  mei 
mansiones    multae    sunt.    Et    illud :    reddet    uni- 


DlSTINCT.  L  Qu^ST.  III  405 

•cuique  secundum  opera  sua.  —  Sed  diceres:  unde 
•est  ista  inaequalitas  ?  Dico  quod  non  ex  parte 
objecti,  quia  objectum  est  simpliciter  unum  et 
infinitum  ;  sed  ex  parte  habitus  perficientis  po- 
tentiam  sensitivam  et  charitatis.  Ubi  enim  illud 
principium  est  inaequale  ibi  fruitio  est  inaequalis ; 
sed  in  animabus  beatorum  non  est  aequalis  cha- 
ritas,  ergo  nec  aequalis  fruitio.  Si  autem  gloria 
respicit  corpus,  tunc  est  distinguendum  de  doti- 
bus  corporis  quae  sunt  quatuor,  scilicet  impassi- 
bilitas,  subtilitas,  agilitas  et  claritas.  In  tribus 
primis  est  aequalitas,  sed  in  quarta  dote  non  est 
«qualitas,  sicut  determinat  Apostolus  /.  ad  Cor. 
-15.  ubi  dicit  quod  alia  est  claritas  solis,  alia  cla- 
ritas  lunae,  alia  stellarum,  stella  enim  differt  a 
5tella  in  claritate,  sic  et  resurrectio   mortuorum. 

Ad  ARGUMEXTUM  in  contrarium,  concedo 
quod  poena  cujuslibet  damnati  est  infinita  exten- 
sive,  et  in  hoc  est  aequalitas,  sed  in  aliis  est  inae- 
qualitas  ut  patet. 

QUuESTIO   III. 
Ad  tertiam  Quastionem  sic  proceditur : 

Videtur  quod  beati  non  videant  pcenas  dam- 
natorum,  quia  nihil  videtur  a  creatura  in  Deo 
nisi  quod  habet  ideam  in  Deo;  sed  poena  cum  sit 
privatio  et  malum,  non  habet  ideam  in  Deo; 
«rgo. 

In  contrarium  est  Magister  in  litera. 


4o6  LiB.  IV  Sententiarum 

HlC  PR-^MITTO  unam  distinctionem,  secundo 
pono  solutionem  ad  QuaBStionem.  Distinctio  est 
ista  quod  poenae  damnatorum  possunt  dupliciter 
videri.  Uno  modo  in  genere  proprio,  et  haec  di- 
citur  cognitio  vespertina;  .alio  modo  in  Verbo, 
et  hsec  dicitur  cognitio  matutina.  Hoc  praBmisso 
dico    ad  Quaestionem  duas  Conclusiones. 

jPrima  est  ista,  quod  de  lege  communi, 
beati  existentes  in  patria  non  vident  poenas  dam- 
natorum  in  genere  proprio.  Probatio  hujus:  nam 
improportionata  distantia  cognoscentis  ad  cogni- 
tum  vel  videntis  ad  visum  impedit  cog^itionem 
illius  rei;  sed  inter  beatos  in  patria  et  dam^ 
natos  in  inferno  est  improportionata  distantia; 
ergo,  etc. 

Secmida  Cmichisio  est  quod  beati  possunt 
videre  poenas  damnatorum  in  Verbo.  Probatur 
per  Gregorium  qui  dicit:  quid  est  quod  non  vi- 
deant  qui  videntem  omnia  vident.  —  Item  per 
rationem  sic:  videns  propriam  rationem  cognos- 
cendi  alia,  potest  videre  illa;  sed  essentia  divina 
cum  sit  repraesentativum  illimitatum  est  propria 
ratio  cognoscendi  alia;  ergo  beati  possunt  Videre 
poenas  damnatorum  in  Verbo. 

Sed  contra.  Essentia  divina  non  est  ratio  co^ 
gnoscendi  aliquid  quod  non  habet  ideam  inDeo; 
sed  poena  non  habet  ideam  in  Deo;  ergo.  — 
Respondeo  secundum  Augustinum  p.  De  Trin.  c, 
4,  in  fine,  quod  quaedam    est    cognitio    per    spe- 


DlSTINCT.   L  QUJEST.  III  407 

ciem,  et  quaBdam  per  privationem.  Cognitio  au- 
tem  quae  fit  per  speciem  similis  est  illi  rei  quam 
novit.  Cog^itio  autem  quae  est  per  privationem, 
non  est  per  similitudinem,  sed  per  contrarium  et 
per  dissimilitudinem,  quia  privatio  cognoscitur 
per  speciem  et  habitum.  Et  hsec  est  sententia 
Aristotelis  7.  Metaph.  —  Dico  ergo  quod  poena 
privative  sumpta  non  habet  ideam  in  Deo,  sed 
positive  sumpta  habet  ideam  in  Deo. 

Deus  autem  ab  hujusmodi  poenis  dignetur 
nos  liberare  et  inter  electos  suos  computare,  cui 
est  honor  et  gloria  in  saecula  saeculorum.  Amen. 

Explicit  Liber  Quartus. 


Impeimatur. 
IkUvm,  ex  Nostro  ProtoooBndbio  S.  Maria  Angelorum  die  i  Junii  i909. 

FR :  DIONYSWS  SCHULER 
MiN.  Olis. 

VisTO  —  Nulla  osta  per  la  stampa. 

Qenova  S.  M.  di  Ccatello  2  Oiuffno  i909. 
P.  Fr.  Salvatore  Gaet.  Conti  dei  Pred. 
Rev.  Eccles. 

Imprimatur. 
Oenuce  2.  Junii  i909. 
Can.  De  Amicis  Vic.  Oen. 


INDEX  QUAESTIONUM 

Commentarii  Fr.    Petri  de   Aquila   Ord.   Min. 

COGNOMBNTO    SCOTBLLI 

B.  JOANNIS  DUNS  SCOTI  DISCIPULI 

In  quartum  IJbrum  Sententiaruni 


DISTINCTIO  I. 
QuABST.  I.       Utrum  illa  sit  ratio  deftnidva  Sacramenti  quam  ponit 

Magister  in  littera 2 

QuABST.  II.      Utnim  pro  tempore  cujuscunque  legii)  datae  a  Deo 

debuit  institui  aliquod  Sacramentum   ....  7 

QuABST.  III.    Utrum  Sacramenta  noyae  logis  sint  gratiae  elfectiva        10 
QuABST.  IV.    Utrum  in  Circumcisione  remittebatur  peccatum  ori- 

ginale 16 

QuAKST.  V.      Utrum  ex  vi  Circumcisionis  conferebatur  gratia  18 

QuAEST.  VI.     Utrum  tempore  legis  naturae  fuerit   aliquod    Sacra- 

mentum  corrospondens  Sacramento  CircumcUionis  .        2i 

DISTINCTIO  II. 
QuABST.  I.       Utrum  sint  septem  Sacramenta  novae  legis  28 

QuABST.  II.      Utrum  Sacramenta  novae  legis    habeant  elficaciaui 

a  passione  Christi 31 

QuAKST.  III.    Utrum  baptizatus  baptlsmo  Joannis  teneatur  neces- 

sario  rebaptizari  baptismo  Christi        ....        36 

DISTINCTIO  III. 
QuAEST.  I.       Utrum  illa  sit  ratio  definitiva  baptismi,  quam    ponit 
Magister,   scilicet :   Baptismus    est    intinctio,    idest 
ablutio  corporis  exterior  facta,  sub  forma  verborum 

praescripta .38 

QuABST.  II.     Utrum  haec  slt  forma  Baptismi :  Ego  te  baptizo  etc.        40 
QuAEST.  III.    Utnim  sola  aqua  naturalis  pura  sit  materia  conve- 

niens  Baptismi 45 

DISTINCTIO  IV. 

QuABST.  I.       Utrum  parvuli  sint  baptizandi 49 

QuABST.  II.      Utrum  parvuli  recipiant  elfectum  Baptismi  54 

QuABST.  III.    Utrum  adulti  recipiant  effectum  Baptismi ...  57 


DISTINCTIO  V. 

QuABST.  I.       Utrum  justiflcati  teneantur  baptizari    ...  62 

QuARST.  II.      Utrum  soli  sacerdotes  pofjsint  baptizare    ...  66 

QuABST.  III.    Utrum  mali  sacerdotes  possint  baptizare   ...  68 

DISTINCTIO  VI. 

Qu AF.ST.  I.       Utruro  in  Baptismo  imprimatur  character  ...  72 

Qu AEST.  II.     Utrum  character  sit  forma  absoluta    ....  79 

QirAEST.  III.    Utrum  character  sit  forma  respectiva  ib.  • 

QuAKST.  IV.    Utrum  character  sit  in  essentia  animaOj  ut  in  subjecto  83 

DISTINCTIO  VII. 
QuAEST.  I.       Utrum  sacramentum  Conflrmationis  sit  necessarium 

ad  salutem .        .        86 

QuAEST.  II.      Utrum  in  sacramento  Conflrmatiouis  conferatur  gra- 

tia  frratum  faciens 89 

QuAKST    III.    Utrum  sacramentum  Conflrmationis   possit  reiterari       91 
QuAKST.  IV.    Quae  est  poena  iterantis 94 

DISTINCTIO  VIII. 

QuABST.  I.        Utrum  Sacramentum  Eucharistiae  sit   sacramentum 

novae  leps 95 

QuAKST.  11.  '    Utrum  illa  sit  forma  consecrationia  Corporis  Christi, 

quae  ponitur  in  Canone  Missae  :  Hoc  est  corpt4S  meum       98 

QuABST.  III.    Utrum  illa  sit  forma  consecrationis  Sanguinis  Christi : 

Hic  est  9angruis  meus ib. 

QuAEST.  IV.    Quid  demonstretur  por  hoc  pronomeu  :  Hoc  103 

DISTINCTIO  IX. 
QuAKST.  I.       Utrum  Sacramentum  Corporis  Christi  possit  a  non 

jejunis  celebrari  vol  recipi 106 

QuAKST.  II.      Utrum  possibUe  sit  Corpus  Chri.sti  sub  specie  panis 

et  vini  contineri  veracitor 110 

QuAKST.  III.    Utrum  existons  in  mortali  peccato  peccet  mortaliter 

accipiendo  hoc  Sacramentura 116 

DISTINCTIO  X. . 
QuAEST.  I.       Utruni  ideni   corpus   por  aliquam   potentiam   possit 

esse  localiter  in  pluribus  locis  simul  .  .        .119 

QuAKST.  II.      Utrum  possit  simul  esse  in  coelo  et  in   Eucharistia      129 

ITERUM   DIST.   X. 
QuAEST.  I.       Utrum  Christus  existens  in   Eucharistia  possit   per 

aliquam  virtutem  naturalem  aliud  transmutare  in  se      131 
QuAKST.  II.      Si  intellectus  creatus  possit  naturaliter  videre  exis- 

tentiam  Corporis  Christi 135 

QuAEST.  III.    Utrum  aUquis  sensus  possit    sentire   Corpus   Christi 

in  Eucharisitia •      139 


DISTINCTIO  XI. 

QuABST.  I.       Utrum  in  transubstantiatione   panis  convertatur  in 

Corpus  Christi .142 

QuABST.  II.     Si  panis  in  ista  conversiono  annihiletur  149 

QuABST.  III.    Quae  sit  materia  conveniens  hujus  Sacramenti  151 

DISTJNCTIO  XII. 
QuABST.  I.       Utrum  in  Eucharistia  slt  aliquod  accidens  sine  su- 

bjecto 154 

QuABST.  II.      Utrum  quodcunque  accidens  maneat  sine   subjecto  .       161 

DISTINCTIO  XIII. 

QuABST.  I.       Utrum    sola    aclione   divina  posset  conflci   Corpus 

Christi 170 

QuABST.  II.  Utrum  quiiil)et  Sacerdos  proferens  verba  consecra- 
tionis  cum  intentione  debita  circa  materiam  conve- 
nientem  posset  conflcere  Eucharistiam  176 

QuABST.  III.    Utrum  in  omni  loco  sit  licitum  Missam  celebrare  179 

DISTINCTIO  XIV. 
QuABST.  I.       Utrum  poenitentia  necessario  requiratur  ad  deletionem 

peccati  mortalis 183 

QuAEST.  II.      Utrum  actus  poenitendi  requisitus  ad  deletionem  pec- 

cati  mortalis  sit  actus  alicujus  virtutis  188 

QuABST.  III.    Utrum  poenitentia  virtus  sit   tantum   unius  poenae 

inflictiva ^    .  .191 

DISTINCTIO  XV. 
QuABST.  I.       Utrum  cuili6et  peccato  actuali  correspondeat  satis- 

factio  propria 195 

QuABST.  II.     Utrum  quicunque  abstulit  et  retinot  rem  alienam  te- 

neatur  illam  restituore 200 

QuAKST.  III.    Utrum  damniflcans  alium  in  bonis  corporis  vel  animae 

teneatur  restiture  ad  hoc  quod  vere  possit  poenitere      fStH 

DISTINCTIO  XVI. 

QuABST.  I.       Utrum  remissio  culpae  et  infusio    gratiae  sint   una 

simplex  mutatio S07 

QuAEST.  II.     Utrum  sit  necessarium  peccatori  ad  salutem  conHteri 

omnia  peccata  sua  Sacerdoti 210 

DISTINCTIO  XVIII. 
QuAKST.  I.       Utrum  cuilibet  Sacerdoti  in  susceptione  Ordinis  sa- 

cerdotii  dentur  claves  regni  coelorum  219 

QuAKST.  II.      Utrum  potestas  clavium  tantum  se  extendat  ad  poe- 

nam  temporalem 284 

QuAEST.  III.    Utrum  potestas  cla^ium  se  extendat  ad  excommuni- 

cationem,  ita  quod  recte  quis  possit  excommunicari     226 


DISTINCTIO  XX. 
QuAEST.  I.       Utrum  poenitentia  in  extremift  vale&t  ad  salutem  230 

QuAEST.  II.      Utrum  post  hanc  vitam  possit  aliquod  peccatom  di- 

mitti 232 

QuAEST.  III.    Utrum  confessor  in  quocumque  casu  teneatnr  celare 

peccatum  sibi  in  confessione  detectum  236 

DISTINCTIO  XXII. 
QuAEST.  I       Utrum    peccata  per  Poenitentiam   dimissa  redeant 

eadem  numero  in  recidivante 240 

QuAEST.  II.      Utrum  Extrema  Unctio  sit  sacramentum  novae  legis      246 

DISTINCTIO  XXIV.* 
QuAKST.  I.       Utrum  in  Ecclesia  sint  tantum   septem   Ordines  eo 

modo  quo  Ordo  ponitur  Sacramentum  250 

QuAEHT.  II.     Utrum  poena  canonica  impediat  a  susceptione    et 

collatione  Ordinum 255 

DISTINCTIO  XXVII. 
QuAKST.  I.       Utrum  matrimoninm  sit  conjunctio  maris  et  foeminae      2^ 
QrABST.  IL     Utnim  sit  honestum  marom  et  foeminam  matrimonia- 

liter  conjungi 265 

QuABST.  III.    Utrum  matrimonium  sit  a  Deo  institutum  .  260 

DISTINCTIO  XXVIII. 
QuAEsT.  I.       Utrum  solus  consensus  expressus  per  verba  de  prae- 

senti  causet  matrimonium 273 

QuABST.  II.      Utrum  consensus  coactus  sufflciat  ad  contrahendum 

matrimonium 277 

DISTINCTIO  XXX. 
QuAEST.  I.       Utrum  consensus  erroneus  sufflciat  ad  contrahendum 

matrimonium 283 

QuNRKT.  II.      Utrum  inter  Mariam   et  Joseph  fuerit  verum  matri- 

monium 287 

QuAKXT.  III.    Utrum  tria  sint  bona  matrimonii  quae  Magister  ponit 

in  litera,  scilicet  fldes,  proles  et  sacramentum  .  200 

DISTINCTIO  XXXII. 
QuAKKT.  I.        Utrum    in    matrimonio    sit   simpliciter  necessarium 

roddere  debitum  petenti 293 

QuAKKT.  II.      Utrom  bigamia  fuerit  aliquando  licita  298 

QuAEST.  III.    Utrum  bigamia  ante   baptixmum  possit  post  baptis- 

mum  ad  sacros  Ordlnes  promoveri     ....      301 

QuAEST.  IV.    Utnim  virginitas  sit  ^drtus 304 

DISTINCTIO  XXXIV. 
QuARST.  I.       Utrum  licitum  fuerit  in  lege  mosaica  viro  repudiare 

uxorem 310 

QuABST.  II.      Utrum  impotentia  coeundi  impediat  matrimonium  315 

QuABST.  III.    Utrum  adulterium  cum  aliqua  vivente  marito  impe- 

diat  matrimonium  cum  eadem  post  mortem  mariti  sui      318 


DISTINCTIO  XXXVI. 
QuAKST.  I.       Utrum  servitus  impediat  matrimonium  330 

QuABBT.  II.     Utrum  Ordo  non  impediat  matrimoQium  %S3 

QuARST.  III.     Utrum  votum  continentiae  impediat  matrimoninm    .      335 

DISTINCTIO  XXXIX. 
QuARST.  I.       Utrum  dispar  cultus  impediat   matrimoniiim  .      330 

QuABST.  II.      Utrum  cof^natio  carnalis  impodiat  matrimonium  335 

QuABST.  III.    Utrum  atfinitas  impediat  matrimonium  338 

DISTINCTIO  XLIII. 
QuAKST.  I.        Utrum  resurrectio    generalis   hominum  sit  futura  310 

QuABST.  II.      Utrum  possit   esse   notum   por  rationem    naturaiem 

resurrectionem  goneralom  hominum  esse  futuram  315 

QuABST.  III.   Utnim    corruptum    possit    redire  idem   numero  per 

naturam 350 

DISTINCTIO  XLIV. 
QuABST.  I.       Utrum  resurrectio  flat  in  instanti        ....      3.SI 
QuABST.  II.      Utrum  ignis  infernaiis  cruciet  malignos  spiritus  356 

QuARST.  III.    Utrum  homines  damnati  post  judicium  cruciabuntur 

isto  igne  infernali 360 

DISTINCTIO  XLV. 
QuAKST.  I.       Utrum  Sancti  videant  orationes  nostras  quas  eis  of- 

ferimus 364 

QuABST.  II.     Utrum  in  Deo  justitia  sit 369 

QuAEST.  in.    Utrum  in  Deo  sit  inisericordia 371 

DISTINCTIO  XLVII. 
QuAEST.  I.       Utrum  universale  judicium  sit  futunim  .374 

QuABST.  II.     Utrum  mundus  sit  purgandus  per  ignem    .  377 

QuABST.  III.    Utrnm  post  judicium  cessat  motus   corporum  coe- 

lestium 3S0 

DISTINCTIO  XLIX. 
QuABST.  I.       Utrum  corpus  beati  post  resurrectionem  sit  impas- 

sibile 3J6 

QuAEST.  II.     Utrum  corpora  beatorum  erunt  agilia        .        ,  3SS 

QuABST.  III.    Utrum  corpus  beati  per  dotem  subtilitatis  possit  esse 

cum  alio  corpore 391 

QuAKST.  IV.    Utrum  corfius  beati  sit  clarum 397 

DISTINCTIO  L. 
QuABST.  I.       Utrum  damnati  vel  quicumqne  alii  secundum  rectam 

rationem  possint  appetere  non  esse  propter  fugam 

miseriae 398 

QuAEST.  11.      Utrum  sit  aequalis  poena  omnium  damnatorum  102 

QuAEST.  III.    Utrum  beati  videant  poenas  damnatorum  ...      405 


i 


Levanto  -  Tip.  L*  Immacolata  -  1909. 


^WM 


The  boTTOwer  musl  reuim  this  item  on  or  bctoj 
Ihe  last  date  stamped  betow.  If  anotlier  us 
places  a  rccall  lor  this  item,  the  borrowcr  w 
be  notitled  of  the  need  lor  an  carlicr  retum. 

Non-receipi  oj  overdne  nonces  daesnot  exem 
thc  horrower}rom  overdue  pncs. 


Harvard  College  Widener  Library 
Cambridge,  MA  02138         617-495-241 


D 


AUG2  8^2004   $ 


Plcase  handle  with  care. 

Thank  vou  for  hclping  to  prcserve 
Itbniry  coilcctions  at  Harvard.